Anna Malgorzata Chodynicka Sokol Wyasea P Joanna Wieckowska Tnsiyut Psychologi PAN Wywiad kulturowy 1. Wywiad w psychologii kulturowej. Podstawowe pojecia ‘Okreélenie wywiad kulturowy oznacza taki rodzaj wywiadu psychologiczneso, iSry jest prowadzony 2 oso lub naro owe). Mi w celach diagnostycenych (stkola, terapi (badania, praygotowywanie trenings rekrutaeyjnym, wywiad prowadzony 2 i pafistwowe ulturowy jest prowadzon i doswiadezeniem stresu akulturacyjnego. Kultura jest tutaj rozumiana jako system wartofei, norm i zestaw skryptéw zachowah, kt6re sq specyficzne w poszczegélnych grupach kulturowys cztonkowie dane) grupy rozpoznaia i rozu y {choé niekoniecznie wseyscy sig. 2 ni ra nadaje specyficane znaczenie zachowaniom i stowoms wyksztalca wlasny, unikalny + trudny do zrozumienia dla ludzi 2 zewnatrz styl komunikacji. Kaida kuleura promuje okre sposéb preekazu werbalnego i inego uéywany w interakcji:stowa, intonar (be)posredniosé, ekspresyjnosé. W kontakcie 2 osobami odmiennymi kuleurowo elementy preekazu niezrozumiake w naszym kregu kulturowym moga zaburzyé praebieg interakeji, prowadzqe do negatywne) oceny interlokutor czy wrecz preerwania kontaktu. W artykule pojawiaja sig odwotania do wymiaréw kulturowych. Wymiar rurowy jest to continuum, na ktérym umieszcea sig kultury ze w2gledu cechy (np. hierarchi wymiary to: h stowosé (Boski, 2004a), przede wszystkim w zwigzku 2 procesem akulturacyjnym Wywiad kalearowy 371 ‘Akulturacja jest to proces zmian zachodzacych u migeanta w zwigzku 7 di oneakcem 7 obeq dla niego kultura. Prey prowadzeniu. wywiadu nalezy okre sropies i sposbb przystosowania kulturowego osoby badane}- Akulturacja obejmuje wszystkie aspekty fankcjonowania cztowicka. Jakikolwiek wigc jest cel wywiadu, raledy kontrolowaé zmiany nia wywolane, by uzyskaé jasny obraz zmiennych, ktore pasinteresuja, Nalezy pamigtaé, ze stres akulturacyjny iniedostosowanie kulturowe sq jednym z glownych érédet probleméw psychicznych u migrantow, w zwiqzku z tym opie akolturacji moze wyjasniaé nature preedywanych trudnosei, Wyrdtnia sie catery glowne stcategie akultaracyjne: integracje, asymilacie, separacje i marginalizacje (Gerry, 2002) (patrz podrozdziat 7). Etnocentryzm jest ta rozumiany jako dominacja. nasee) grupy; wystepuje wtedy gdy ocenis grupowych (kulturowych) wartosci i prackonaf. Proces ten czesto automatyeznie, poza Swiadomoscia, Etnocentryzm sprowadza sie do nieumi prayjgcia perspektywy drugiej strony w spojrzeniu na dana kwestieipolega na milezaco przyjgtym zatodeniu, ée ,normalni ludzie powinni 2y¢ tak jak my”. Etnocentryzm na poziomie grupowym jest tym, caym egocenttyzm na poziomie jednostkowym (Boski, 2004b). W wywiadzie psychologican poziomic oczekiwaricodozachowai oraz na poziomie interpretacji, Reasumujae, Kultura odgrywa role w formulowaniu czeSi p} diagnostycenych (stopied i spos6b akulturaci), sposobie nawigzywania i urreymywa- ria kontaktu interpersonalnego (skrypty zachowaf), technice prowadzenia wywiadu (igzyk) oraz interpretacji (wartosci i normy). Aby w pelni méc zinterpretowaé ‘wypowiedzi osoby badanej izachowaé sig adekwatnie do wymogéw okrestone) kultury “ty posiadaé na jej temat solidna wiedze. Ten rozdzial mote jedynic uwraéliwi caytelnika na problemy, ktdre w trakcie procesu diagnostycenego moga sie pojawi. Psycholog, ktéry pracuje lub przewiduje, 2 bedzie pracowaé) z osobami zinnejnié on sam grupy emniczne),religiinej lub narodowosciowej powinien siggnaé do dostepne} literatury 2 psychologii kulturowe| i kulturoznawstwa. zy wytacanos€ pogladu na éwiat ich przez pryzmat wlasnych 2. Kultura w wywiadzie psychologicenym Kultura jest zazwyczaj pomijana przy nauce wywiadu psychologicanego. Psycho- logia giéwnego nurtu opisuje celowieka w kategoriach myslenia Zachodu, a to ‘obejmuje bardzo konkretny system wartosci, preckonati i wierzef oraz okreslony sp086b zachowania, wehodzenia w interakeje z drugim czlowiekiem. Na podstawie teorii wywodzacych sig z kultury curo-amerykatiskiej sq formutowane hipotezy, opis i diagnoza os6b badanych, zakres i odstepstwa od norm (APA Guidelines on ‘multiculcusai education, 20035 Berry,1998). Osoby pochodzace 2 innych kregsw kulturowych nie podzielaia czgsto zachodniego sposobu widzenia Swiata, inacze|interpretuja reeczywistose, a nawigzy- wanie i podtrzymywanie kontaktu pezebiega w odmienny spos6b. Oznacza to, 2e372 Wywiad w eStaych kontekstach praktyconych w kontakcie diagnosty 2 osobq badang moze pojawié sig niezrozumienie na tle kulturowym: diagnosta mode zachowaé sie aicadekwatnie iub blednte zinterpretowaé postepowanie i wypowiedzi osoby badane}. W skrajnych preypadkach kontakt moze aostac zerwany (Sinacore-Guinn, 1995). a 1989 roku do Pls pssbywa corse wiceobcokajowob exp : expatriots, praculacy nakierowniczych stanowiskach, wyksztalceni imigranci czaso ich rodzinysimigranci legal | legal 2 Aaj Wachodn oraz bylyeheepubic ZSRR, studenciibiznesmenizkrajéw muzutmatiskich, Potwyspundyjskiego oraz tw, Carne} Afryki, Oddeielna grupe stanowia te& repatrianci i reemigranci ~ Polacy, keérzy poprzez dlugoletnie funkcjonowanie w odmienne| kulturze odrééniaig sig sposobem bycia isystemem wartosci od rodakow w kraju. Wraz ze wstapienicm Polski veemy sig spodziewaé naplywo smigrant6w o niceucopejskich fh miastach Unii Europejskiej ludnoS naplywowa stanowi a 60% miesakaric6w. Istnieje wige potrzeba przygotowania polskich psychologsw do pracy 2 ludémi odmiennymi kulcurowo, ‘Niestety w jezyleu polskim nie ma literatury specjalistycznej 2 zakrest wywiadu eulturowego. Ponize| zamieszezone wytyczne sa pierwsza proba sprecyzowanla zasad prowadzenia tego rodzaju wywiadu, W rozdziale odnosimy sig do. wskazéwek zawartych w ksiaice pod redakcia Teresy Szustrowej (1987/91), z ktorej korzystato wwiel st do wykonywania zawodu psychologa. Kozwa- jamy, a ile wskaz6wki te motna odniesé do prowadzenia wywiadu 2 osobg pochadzaca 2 odmicnne} kultury. 3. Kontakt interpersonalny w wywiadzie kulturowym i Krol (1987/91) opisuig dobry kontakt interpersonalny jako ,gotowose nwartej, dwustronne} kornanikacji eres jacych sig w polu winterakcji". Opis ten pasuje edwniez do wywiadu kuleucowego. Jednak juz warunki 2achowania dobrego kontaleeu sq inne niz te, wymieniane przez autorki. Postaramy sig oméwié je po kolei, wskazujac sytuacie, w ktérych szczegélnie wana jest wrazliwosé diagnosty na odmiennosé kulturowa osoby badane}.! 3.1, Nawigzywanie kontaktu. Relacja diagnosta ~ osoba badana Jak wytworzyé w crasie wywiad atmosferg zaufania i bezpieczeristwa, tak aby soba badana cheiala odpowiadaé na nasze pytania? puzestr2cgaé wkowithie£ ono inne) gropykulturowe eae ced Pracde wszystkim naleéy awrscié uwage na rodzaj relacji diagnosty i osoby badanej. Cay kaédy psycholog moze byé diagnosta wobec kaédej osoby badane| ber wegledu na wiek i pleé? Asymetria Kontaktu polegajaca na tym, it to diagnostakieruje roumowa, zadaje pytania, a osoba badana odpowiada, mote byé zachwiana kiedy mamy do czynienia z osobat ratchicenych, o wyraznym podziale r6l_migdzy kobieta i meéczyzaq". Preewidywania diagnosty odnosnie relacji interpersonalnych nie potwierdza sig, a jego dziatania beda nieskutecane, ady zachowania osoby badanej wywodza sig zinnych,niz przyjete w naszej kulturze, zasad interakeji. Psycholog-kobieta moze mieé problemy w prowadzenin rozmowy ze starszym meéczyana (i odwrotnie: meZczyzna z kobieta). Osoby badane w nailepszym, przypadku przeimg prowadzenie rozmowy, nie beda wyjawiaé seczegétow swojego dycia, zwaszcza7 obszat6w uwazanych 2a intymne?, przed osoba stojaca znacznie ni w hieratchii spoleczne). Mode pojawi€ sig opr i zerwanie kontakt. Kompeten zawodowe sq niewystarczajace do tego, by podwatyé hierarchie spoleczna. Nalezy wigc brat pod uwags to, ée w kontakcie 2 osobami 2 odmiennych kuleur (inaych ni kaultury zachodnie*) moze byé bardzo istorne dopasowanie diagnosty i osoby badanc} ze wagledu na pleé, wick i role spolecene zwigzane x tymi i innymi cechami demograficanymi Z hierarchia oraz wysokim stopnicm sformalizowania kontaktéw* wigde sig ic temat partnerstwa w kontakcic interpersonalnym, Jak zwracaé sig do osoby badane)? Wychodaac 2 zalozenia, ie diagnosta i osoba badana maja réwny status, psycholog moze zaproponawaé zwracanic sie do siebie po imieniu; w preypadku kiedy weywamy jezyka angielskiego taki sposdb adresowania wypowiedzi wydaje sie coczywisty. Jednak moze to praynieséefekt odmienny od zamierzonego. Proponowanie takiego zachowania osobom (nawet mlodszym) preyzwyczajonym do sformalizowa aych skeyptéw komunikacji interpersonalne} moze spowodowae niechee do kontynuowania tub zerwanie kontakeu, gays narusza to wizje porzadku spotecenego i wprowadza dyskomfort (Nippoda, 2001). Jesli mamy kontakt z mfodseq osoba, nalezy byé preygotowanym zawezasu i zaproponowae foring zwracania sig adekwatng kulturowo, gdyé t0 rola osoby starszej jest wiedzie€ i wskazywat odpowiednie zachowania. W kontakcie z osoba starsza diagnosta r6wnicz powinien bye eawerasu przygotowany, by okazaé je naledny szacunek. Jesli w jgzyku, w ktérym prowadzimy ‘wywiad, brak jest okreslesi potrzebnych do zachowania hierarchii,naledy stosowae (preyn: Prey przywitaniu) okreslenia 2 jgzyka osoby badanej (np. [nin] w stosunku do starszego Chisiczyka / starszej Chinki, co nie jest odpowiednikiem Panlpani, ale wyrazem szacunku; [nin hda] prey pe ). Nawer jesli many Pracowaé z osobg dobree zaadaprowana do kultury polskie), ktGra rozumie i stosuje ‘utejsze skrypty zachowania, warto przy pierwszym kontakeie preestreegac asad zkultur wys 3 Np. kaje ajay i muzulmasskie ® Sprawy zviqeane 2 slera seksualnocicelowieks,cgike posi ktSrym towatnysty okazyanie Sabot (op. torte); okarywanie eed ep. Kraje zchodnierozumiemy w cekicie jako kre EuropyPolaocne) i Amery Palnoen 5 Kea Ant Wc374 Wowad w énychkontkstach paktyenyh keultury osoby badane. Jest to bardzo waine dla wywarcia pozytywnego pierwszego wwrazenia, wabudzenia zaufania, pokazania osobie badane) zainteresowania i wiasng kompetencii zawodowej (popezez kompetencie kulturowa) inigtac, 2e w kontakcie 2 osobami 2 kultur egalitarnych zatnaczanie w jakikolwiek sposdb dystansu (ubiorem, formalnoseia interakcji) jest ‘cane i uteudniajace kontakt. tie sig z séwnie? punktualnoscia. W kontakcie 2 osobami 2 kultur polichronicenych* mozemy oczekiwaé wigks2ego, nit jest przyjete w Polsce, spéfnienia i fake ren nalety akeeptowae (np. nie wykazywaé oznak zdenerwowani niepokoju). Naledy awrécié uwagena to, w poréwnaniu krajami Europy péinocno: atta byé gotowym i skoricxy¢ je zg0« +i Kr6l (1987/91) pisea, 2e optymainy czas wywiadu wynosi $0 minut. Takie je jest mozliwe jedynie w kaiturach zachodnich, gdzie nacisk Kladzie sig na nie migdzy uczestnikai jest budowane na podstawie komperencji zawodowych diagnosty i decyzji osoby badanej co do udziaht w rozmowie, fednak wywiad 50 m nych, Motna to osiagnaé poprzez.rytualy powitai\ (facenie ze wspélnym spodyciem positku) lub choéby luéna rozmowe, doktadne wythimaczenie celu i sposobu prowadzenia wywiadu’ (APA Guidelines on multicultural education, 2003), ie wyduza to wywiad, jednak przestrzcganie ram czasowy. niechgé diagnosty wobec osoby badanj 3.2, Behawioralne wskagniki kontaktu diagnostycznego Geller i Ki 87/91) dobry kontakt diagnostyczny przejawia sig migdzy innymi tym, e osoba badana wyraza emocje adekwatne do przekazywanych ‘Osoba oceniajaca adekwatnosé wyrazu emocjonalnego ma byé diagnosta. O ile jest to dosyé proste w obrebie jednej kultury (czy kregu kultucowego), o tyle umie- :nos€ rozumienia wyraz6w emocjonalnych jest niezwykle trudna w przypadku ludzi czy mimika, w innych nie wyraia ji negatywnych; istnicja znaczne réénice migdzy naturalnym programem mimicanym (facial expression program) a kulturowymi zasadami okazywania emocji. Oznacza to, ze jednostki dostosowuja sie do specyficznych kulturowo oczekiwad punkeualns oc duila — killa roxméw, wydaret dace sig Poludaiowa, kraj arabske | afeykaiskie. nice ose Aa Wywiad kalewrowy 375 i postaw spoleczevistwa odnosnie sposobu wyraania afekeu (Ekman i Friesen, 1975), Isiniejg emocje, ktérych doswiadczenie nie pojawissie w stowniku jgzyka polskicgo ani angielskiego. Wresacie zakres emocji, pomimo tego, #e nazwiemy je tym samym slowem, mote byé znaczaco inny w dwéch réznych kulturach (Wierzbicka, 1999) Praystowiowa jest .nieprzenikniona twarz Azjaty”, u ktorego neutralay wyraz lub adyskretny” usmicch ciagle gosci na twarzy, ale niekoniccznie jest wyrazem radosci, Emocje, kedre w naszej kuleurze $4 uzewnetrzniane, w innych kulturach sq precéywane np. tylko wewnetrznie lub wyraza sic je poprzez zachowanie, czynno sniekiedy emocja wyraza sie jedynie somatycznie", Osoba badana moze wige méwi€ o reeczach trudnych, bolesnych, z lekkim usmiechem na twarzy i nie moéna traktowaé tego jako odstepstwa od normy czy nieadekwatnosci przedywanych emocji Moie sie tet okazaé, x nie uslyszymy stow takich jak: ,kocham”, .nienawidze”, ,zlosei mnie”, nie dlatego, ze osoba badana jest zablokowana emocjonalnie, ale dlatego, ze keuleura? nie pozwala na werbalizowanie emocji. Daremne tet bedzie wypytywanie “onegatywne emocje. Jesli mamy watpliwosci co do nastawienia emocjonalnego osoby badan warvo zapytaé oto, co by osoba badana dla siostry zrobila a nie to, jak sig czuje myslae o nig Geller i Kré6l (1987/91) awracaja r6wnie# uwage na stosunck informacji uddiclanych spontanicenie przez osodg badana do tych, ktére sq odpowiedzia na wyraine pytanie diagnosty. Osoby x kultur hierarchicenych 2 dutym dystansem wladzy, czujace respekt wobec diagnosty beda odpowiadaly écisle na pytania. Nie naleéy oczekiwaé wypowiedzi spontanicenych. Ekspresyjnos¢ jest kolejnym elementem komunikacji, ktéry podlega zr6tnicowa niu kuleurowemu. Do najbardziej ekspresyjnych kuleur nalety kuleura afrykadska", rozmawiajace (te) same} pli) czesto podtrzymuja kontakt z partnerem interake}i przez dotyk (np. meéczyéni trzymaja sig 2a rece), duto sie Smieja, duzo (przesadnie, jak nanasze standardy) gestykuluja, wydaja déwigki takie jak och” j,i", Diagnosci czesto rozpoznaja takie zachowanic jako nadpobudliwosé (Sinacore-Guinn, 1995), a taka ‘ocena to whasnie przejaw etnocentryzmu. Chodzi jednak nie tylko o stopies aktywnosci fizyczne} wyradajace| emocie, ale r6wniee © ewaluacie gestykulacji i mimiki, Na Dalekim Wschodzie ekspresyjnos ccenia sie negatywnic jako niedojrzatox spolecana (Fisk i in., 1998). W tej syruacji diagnosta preeiawiajacy emocje (w najlepszej wierze okazujacy zr0zumi badane)), moze webudzié niecheé. Brak milezenia osoby badanej jest rownied traktowany (Gell jako praejaw dobrego kontaktu. W wywiadzie kulturowym nalezy podchodzié do nilezenia 2 duéq ostroinoscia, gdyé kultury réinia sie w akceptacji preecw w wypowied2i. Milezenie motna uznaé za wyraz szacunku, podniesienie wagi omawiane} * Aliyka, Asia Wechodais, * Axia Wichodna, © Réwnietkese Amery Pohidnions376 Wywiad w enych kontckstach prakeycenych sprawy (awlaszcza w poczatkowe} fazie kontaktu), ale przejawem niezrozumienia (patrz podeozdzial 0 jgzyku wywi ‘Komunikat o dostezezenin trudnosci jest waznym el w wywiadzie ki Klacyfikacjg i parafrazg. Otwarte, jasne, bezposrednie wypowi zachodniego stylu komunikacj. Styl komunil (Hall, 1984). Niski kontekst oznacza, ze cala informacja, ktéra chee preckazaé rozméwea znajduje sie jednoznacenie w tresci wypowiedzi. Swisie nna czym sprawa polega. Takie zachowania cechuja kultury zachodnie. W pozostalych obowiazu b bardzicj wysoki kontekst. Oznacza to, Ze w tresci wyP. bedzie zamieszezona tylko czesé informacji, reszta wyn moze byé bard2o dtuga, ale 1 sig, co druga osoba ie przekazujqc informacji wprost, diagnose: powiedzieé ,widzg, #e ten vemat jest dla pana trudny bita”, poniewaé jest to sprzecene z zasadami komunikacji, Kr badana i posluguje sie osoba 4. Jezyk wywiadu kulcucowego dealna sytuacja ma miejsce weedy, gdy jezyk wywiadu kulrurowego jest ierwszym jezykiem (mother tongue) osoby badane) i jednoczesnie diagnosta biegle ‘na ten jezyk. Zazwyczajjednak diagnosta i osoba badana uzgadniaja gzyk wspélny (w naszych warunkach najczeSciej jest to jgzyk angielski lub polski), ktory jest jgzykiem drugim lub nawet trzecim osoby badane}. W czasie rozmowy moga sig wigc pojawie nicporozumienia jezykowe spowodowane za wymowa, nicznajomoscia 2wrot6w -g0, uzywaniem neologizméw lub weracei 2 obeych jezyk6w, 6znymi zakresami pojge. Z ogromna ostroznoscia naledy wigc parafrazowaé, by zamiast ‘wyjasnienia nie spowodowaé jeszcze wigkszego nieporozumienia. Warto tezymaé sig zasady maksymalnego upraszczania komunikacj. Milezenie moze byé objawem nie tyle oporu osoby badancj, co niezrozumienia na poziomie jgzykowym. Jesli wywiad nic jest prowadzony w jgzyku ojczystym osoby hadanej, nalezy zwrdcié uwage, by nie uzywaé wyraief potocenych, metafor, fzonck, Zartéw i praysl6w, a pytania formulowaé w moiliwie najpcostszy Scia, ktdra mode poméc uniknaé nieporozumies jest dopytywanie, nienia, Jest to jedna 2 podstawowych kompetencji w kontakcie prosba 0 migdzykuleurowym i wydawaloby sig, 2e bardzo prosta. Niestety jest ona bardzo rzadko stosowana. Diagnosta moze sig obawiaé, iz podwaty to jego kompetencie zawodowe w oczach osoby badane}. Mote prayiaé, eto, o czym méwi osoba badana jest tak oczywiste, ze nie nalety 0 to pytaé. To samo zachowanie moze wyst stronie osoby badanej w przypadku niezrozumienia komunikatu. Do di uupewnienie sie, #e osoba badana zrozumiaia preekaz. Warto t0 ri Wywiad kuleurowy 377 10 086b z kultur Azji Wschodniej, gdzie kiwnigcie glowgi przytaknigcie, le oznacza gody i potwierdzenia, ajedynie sygnat pozostawania w kontakcie 7 rozméwca. Ponizsze prayktady ilustruja dopytywanic, a dotycza osoby badane) kultury chitiskiej; wywiad w celach naukowych tocayt sig w jezyku polskim: (0 Jak zona by méuila do meza? Np. .Kochanie"? Cay sa spedjalne take slowa? (0.8. No... Zona do meta zawsze méwi -diabel Dz Jak? (wyraine zdzvienie) OB: .Diabel 1: ;Diabel?”(dagnosta méwi bardzo powolii wyragnie) Oh: “DiabeP.,Kocham cie" méwimy bardzo rzadk. Ds jak sie mai ciabel”? (0.8: Zawsze w domu tak méwiny. Da Tyofable"? 0.8: “Diable”. Tak 0: Geplo? (0.8; Take Tylko ma? do tony albo Zona do meea, Di Zeby Bylo asne..Diabel to jst polskie sow, ktire aznacza tabla, tak? 08. Tak Di Diabelz ogonem? 0 °. Jaka mote by¢ interpretacja tej ozmowy? Jakie wnioski wysnuiby psycholog, gdyby to byl wywiad diagnostyeany doryczacy relacji w rodzinie? Np. takie, Ze Chiticzycy (lub tylko ta osoba badana) uzywaja wobec matzonka, bliskic osoby, silnie negatywnych Ges diabet jest dla nas uosobieniem pickla) lub poblailiwych Gesli diabet Kojarzy sig nam znieporadaym Boruta) okreslef, a mote maja l¢k przed wyrazaniem pozytywnych uccu. Prawidtowa interpretacja jest nastepujaca: w jezyku chiiskim rozpowszechnione jest pieseczotliwe przeklinanie os6b bliskich. ,Diabetkami”, czy ,upiorkami” sq nazy- ‘wane czesto dzieci, Zona do mgza mowi: ,Switiski ryju”, nazywa go ,takim, coto ciagle albo wlasnie np. upiorem, .martwy czlowiek”, ,sztywniak, tumarlak”, Zdarzaia sig tez okreslenia takie jak ,trupi teb”. Wigksz0sé tych zwrotéw 2 powodzeniem funkcjonuje jako praeklefistwa, ale w mabiefisewie jest to wyraz czulosci wobec meza czy zony. Ma to funkcje zabezpieczenia bliskich przed duchami, demonami i nieszczesciami, takimi jak émieré. Gdy nazwie sig co8 przerazajacego po imieniu, to preestaje to byé taki straszne (troche sig to ,udomawia”). Ponadto nazywanie np. dziecka imionami demonéw zabezpiecza je preed nimi jest to funkcja symboliczna, bedaca sposobem ich odgonienia, odpedzenia, Pytanie precyzujace, czy jest to diabet polski z ogonem, nic nie dato poniewad, prawdopodobnie osoba badana nie wie, jaka jest r6znica migdzy polskim a chiriskim ciablem, podobnie jak nie wie tego c6wnie? polski diagnosta. Obaj maja odmienne reprezentacje texo stowa, a zakladaia, Ze sa 2blizone. Aby uniknaé nieporozumienia, nalezaloby poprosié 0 opis diabla, keérego imienia uzywa sig w odniesieniu do378 mationks, oraz 0 diabe bye cura tylko sygnalem podereymania kontaktu, Aotoko ‘Wywiad w eéinych kontekstach prakeycanyeh ” w tym kontek: prayklad 2 tego samego Wy ‘Wiedza kultuowa podpowiada, ze Cl Nalety zaznaczyé, de praytakiwani peeyznaniem racj iu. Ten fragment d movin kt6rej osoba badana stosuje slowo ‘osoby badane| moze zy méwienia ‘odmowa wprost 0. 8. 0. os. o 8. . 8. 08. iso was ay mote pan plaza jak Na pry ak sede powiedll jan zat 2y moze pao Indice to0n wi Doorae & etl pan ie Ne chee poh ret oan med tb tog za nna, jak oko ja ale tee ne che ve mode sie pan whinie? cla nas sie” to jest bardzo wa2ne slowo. Ae jac toe jus mw nie” 10 Powiedamy: ja p20a bardeo by che, pan tak tata cickawie tw, chile 2eby pan juroivepreyziy tygodniy da razy praysted), 2eby poktzat rGine zachowanis. zyzie pan, prawda?” . W takie} sjtuacitalbo méwimy ,oczywiécie",albo: méwimy, jutro mamy’ jakaS sprawe do Zaatwienia, moze byimy to preetzyli” No, zadko mbwimy sie" bezposrednio. ‘le jes pan tak powie, , mote bysmy to przetozy rozumieg, 28 pan mow! cre” No.. ja podam tak preyklad: w autobusle, Kos tam stoi preed drzwiari 3 a chealbym wysiada | powiem ,prosze pana czy ‘oja mam pan wysiada”, jell on nic nie powie tylko Idzie do preod albo {tf to ja moge wyslada, json pow tie" toja musze do tamtych draw ‘Ala, iteresujace upg bilety | preed kinem chcalbym, no bo mam iby spraeds¢ wwigce bilet6, | Komik ak? i chee sprzedatbilet. Pan posichode do mnie py, Take tay dice pan bile?” zastanawiar sip.” 'No wasnie tak méwiny. D.:Anie powiem gnie, daehuje”? No wlaénie zadko sink gga odo. ale yee newer a" ‘nwaspopolyrchch Bae ya i mien soba todana rrume fo nace opowiada 0 mows eine’ aie ocdnone Préba odegrania scenki Wyse see 06a badana yas. dobrze odmowe Diagnasta coe to sprawekié wige Klay 1 popelnia blgd mow mieszajac ode wei méwienie nie” ‘Osoba badana znowy pr buje wyasni, 4e méwienie ie jest obrasle. Niewlaéciwe uéycie showa 2 jzyka potocznego, Kolejna scenka, Wate ewrécié uwage, 2 fosaba badana nigdy nie méw nie” tylko zacko" Wywiad kalearowy 379 jest niegrzecana. Diagnosta prosi o wyiasnienie tego zjawiska, podanie preykladu, w koricu 0 odegranie scenki, Odegranie scenki, pokazanie zjawiska w scence 1 diagnosta, jest doskonalym sposobem na uniknigcie nieporoassied wynikajgcych zinnego 2naczenia sw. W kulrurach niskiego kontekstu powiedzenie ,nie” oraz odmowa oznacza to samo. Przykladem mote byé trening asertywnosci pochodzacy z kultury zachodniej, podczas ktérego uczestnicy ucza sie odmawia€ éwiczgc wypowiadanie zdaf ze stowem sri” (ap. «Nie, nie pdjdg tam”), W kulturze wysokiego kontekstu funkcjastowa ynie’ jest obraza i zerwanie kontaktu; w takich kultucach odmawianc jest wyrazane innymi stowami, nie wprost. Powyaszy prayklad pokaz no jest prowadzié wywiad funkejonujac jednoczesnie w dwu obszarach kul tak jakbysmy udywali w rozmo obcego jezyka, kt6rego nie opanowal i dumaczenie koncea&i z jednego kregu kulturowego dla osoby 2 drugiego wymaga duiego wysitku, saczegélnie gdy czas wywiadu jest ograniczony. Jak widaé wyjasnienic jednego pojecia, zajmuje duio czasu i malo prawdopodobne jest zrobienie dobrego wywiadu featuroxezo w 50 minut Z nieporozumieniami jezykowymi wigie sig problem wiarygodnose informacii ‘Wedtug Geller i Kr6l (1987/91), jes osoba badana podaje niewiarygodne informacje, macza to brak dobrego k ‘zdiagnosta. W syssaci wywiadu kulturowego wiele informacji mote wydawaé sie niewiarygodaych, dziwnych, gdy2 nie mieszcza sig one ‘wnaszych schematach mySlenia, nie przystajg do nasze) rzeczywistosei, Spowodowane jest to innym znaczeniem pojeé. Ponisszy preyklad rozmowy 2 Afrykaficzykiem, ‘muzulmaninem, dotyezy poigcia rodziny. De Cayma pan sarseego brata? ‘O.B.: Ales oczywicie! Di: Jakie ma pan relscje2e starsaym bratem? Ale ktrym, ja ram 58 brac, rodeefistwa? 0.8. 58 bral 43 ost) 1D. Alle rodzerisva to pana najlizszarodzina? ‘0B. Dokladnie 101 os6b. Cay to jest jasne? biskie} rodziny oznacza tu wszystkie osoby pochodzace od wspélnego rmeskiej. Ludzi tych lacey bardzo wiele: odpowiedzialnosé za innych Catonkéw codziny ijej honor, wspélne przeiywanie wydarzes takich jak urodziny, stub cxy Smieré, dbaloS€ o starszych, obowiazkowe opodatkowanie sic naedukacjg mlodego pokolenia (,bank rodzinny”). W naszym Swiecie wydaje sig o mato prawdopodotme, by tak duzo os6b bylo takeblisko zwigzanych, uczestniczyto w tworzeniu jedn Nie wolno oceniaé wiarygodnosci informacji na podstawie tego, C2y prays naszych wzorcéw kulturowych. W preypadkach niepewnych naleiy siggnaé do specjalistycznej literatury.380 ‘Wywiad w eéinych konte praktycznych 5. Opér? jak zostalo stwierdzone wezesnic ikacji danej kuleury lub niezro% moze te? sygnalizowaé wkroczeni cig, gdy rozwlekle 0 czy ze) probowat moze byé w preypadku wywi zostang przez diagnoste ode jednostki, ale jako preedstawiciela grupy pokazaé swain Praedstawione “ty seanowaci praestrzegac zasady kt estezeganie 2asad komunikacj (kulturalnej rozmowy), niiepreekraczanie tabu kulturowego osoby badane, nie zaé 0 przcimowanie jej wartosci czy sposobu #ycia i porzucanie wlasnych. 6. O potrzebie etnorelatywizmu Recypatia ma szczegélne znaczenie w wywisdzie kulturowym, gdyt daje diagnoscie informacje o tym, jak czlonkowie jego kultury moga postrzegaé osobg badang ~ praedstawiciela geupy odmienne). Diagnosta powinien bardzo sta analizowaé wlasne stereotypy grupowe rownie? po to, by méc 2dystansowa€ si¢ do ‘osoby badanej i je) probleméw, 2aczaé postrzegaé ja jako jednostke 2 okreslonym bagazem kulturowym, a nie jako typowego przedstawiciela np. Turkow. 6.1, Stosunek do osoby badanej kulturov: Ieurowego). Etnocentryzm, key poja -gatywng ocene wypowiedzi osoby ba iagnosty. Moze on podejrzewaé osobe badana, i new wywiad @2 powodu dystansu moga sprawiaé wrazenie sig 381 spesjalnie zmysla, by wprowadzié go w blad. Zachowanie osoby badane} moze wabudzaé odraze, cozbawienie, litoS¢. Np. obnazanie bez skrepowania ciala (po to, ieby np. pokazaé gdzie boli), pytanie wprost o sprawy seksualne lub wrecz zycie Ine diag rurach do prayigcia, a pytania 0 zarobki nosty i jego rodziny"* czasem obowigzuja w kanonie graeczne} rozmowy. 6.2. Odmienna wiara, wartosci rzyja€ informacje o tym, ie wyksztalcona osoba badana, wiary n, wierzy w magig, horoskopy czy we6ibitéw, opowiada 0 przypadkach latania oraz niezawodnego wykrywania i karania zloczyficow za pomoca np. uderzeh pioruna? Jak odniesé sig do opisu pogrzebu, gdzie wsevscy taficza, a goscie nalepiaja todeinie zmarlego pieniadze na czolo? Jak postawié npotezy na temat osoby badanej, skoro do jejSwiata nie przystaja normy i wartosi nasze} rzeceywistosci? E oza negatywnymi emocjami wobec osoby badane) i ‘wibudzaé u diagnosty chgé ,uswiacomienia” jak jnaprawde” jest. etnocentryzmu jest postawa etnorelatywizmu, pray kt6re) réénice Emnorelatywizm zaktada, e sensowna kontekstu kuleucowego, w ktdeym sig pojawily, oraz Ze praedstawic rmoga byé rozumiani przez wyjasnianie kontrast6w migdzy kuleura diagnosty a kuleucami shbadanych Boski, 2004). Eenorelatywizm moze byé realizowany poprzez przyigcie podejicia konstruktywistycanego lub pluralistycznego (Pargament, 1997). Niektéray psycholodzy przestraegaia zasady by nigdy nie zdradzaé swoich postaw ipreekonai osobom badanym, inni jasno deklarujg swoja Wiare. Jak pracowaé 2 Kdientem. © odmiennych wartosciach? Szkoly psychologiczne wytworzyly wlasne podejécia rozstrzygaiace dylematy etyczne doryczace tego, jak powinien zachowaé sig diagnosta wobec rSinicy wartosci i wiary pomigdry nim a osoba badana (por. Pargament, 1997). Zeodnie 2 wytycznymi Amerykariskiego Towarzystwa Psychologicenego odno- g powinien braé pod uwage odmiennos kulturowa w zakresie jezyka i praekonaa prey dobieraniu narzedei, interpretacji wynik6w i oddzialywaniach (APA Guidelineson multicultural education, 2003). Wytyczne motna realizowa¢ kierujacsig zasadami_ badé konstruktywizmu badé pluralizmu wartosci (wyr6inia sig jeszcze ‘odrzucenie i ekskluzywizm, ale zakladaja one, 2e psycholog posiada niepodwatalna wiedze 0 Swiecie i wedhug nie| odnosi sie do osoby badanej, co podwaza szacunek ‘wobec je) odmiennych preekonasi). Konstruktywizm zaklada, Ze rzeczywistos jst indywidualnie konstruowana na bazie doswiadezed, wierzeft i wartosci, w konkretnym Scodowisku spoleczno- kalturowym i Ze nie ma prawdy absolutne}. Konstrukzywista nie musi podzielaé wigi "Nickie kraj afrykaishie, pod warunkiem, ie rozmawiajaosoby tj same) pe © soja Wchodnia.382 Wywiad w eéinych kontekstach praktyeznyeh mbolike é, rozumieé i akceprowatjej niu problems w ramach ery stoi lint wy ors jeg sm psycholog musi bardzo gleboko poznaé i zrozumie€ rzecey’ tak by nie podwaty¢ jj a do sicbie. Pluralizm zaklada istnienie Absolutu i wielosé sposobow pojmowar Peycholog probuje zrozumieé sposdb widzenia Swiata przez osobe jednoczesnyim jasnym deklarowaniu wlasnego systen nterpretacjei rozwigzania, rownie# w ramach prackt do rozwatenia. W tym po nych itego, jakimoga mie€ Wi Diagnosta oferuje 7. Jak preeprowadzié wywiad na temat akulturacj 7.1. Orientacja teoretycena Jak wepomniano na poczatk jest okestenie stopnia a ‘odmicnne} kuleury do funiksio poziom adaptacii do odmii nia jednostki, w kaédym przypadku nalezy hiezalemnie od tego, cay wywiad jest praeprowadzany po zaburzenia czy teh aby stwierdzié przydatnosé do pracy. ‘Akuleocacja jest zbiorem nowych i trudnych doswiadezen. Wymaga zmian ize zachowai oraz w psychice jednostki, np. w to cay w system traktowana jako wyzwanie i prayczynia€ sie do praede wszyst keuleury. Niekicdy je stresu, ktOry 2wany' jest stresem akulturacyinym hub szokiem kuleurowym. W efekcie dochodzi do wycofania cry pogorszenia stant zdrowia (objawy psychosomatycene). Preckroczenie motliwosei adapracyjnych jednostki moze powodowaé zaburzenia psychiczne, takie jak depresia lub lek (Berry, 1998). ‘Najszerzej stosowana koncepeia akuleur funkcjonowania w srodowisku odmiennym niz kultura pochodzes Johna Berry'ego (1998, 2002). Wyrdinia on catery strategi dobrowolnie wybicrane przez osoby (lub grupy) podlegajace temu procesowi. Strategie te sq wynikiem ustosunkowania sig do dwéch kwestiz podtrzymywania tozsamosci kultury pochodzenia oraz kontaktu i uczestnictwa w kulturze prayjmujace). WW 2 leanosci od odpowiedzi udzielonej na kaide 2 tych pytafi moi opcje preedstawione w tabeli ponte) Integracja oznacza pozytywny stosunek i chgé podtraymywanie wa dziedzictwa kulturowego oraz otwartosé i udziat w yciu spoleczeistwa prayjmm ego. Z punktu widzenia dabrostanu psychicznego jednostki jest to najbardzie ‘osoby badane}, 2adiagnozowaé Wywiad kalearowy 383 ‘Tabela 1. Strategie skuleuraci wg J. Berey’ego (1998, 2002) r ay war pdieymywad ei don cicrnov ls troy? ak is Geywanoucesniye [ak merce sya }w kulturze prayimuace| ic separacia marginal korzystna strategia akulturacji (np. koreluje 2 relatywnie malymi_ problemami zdrowotnymi). Najmniej korzystna jest marginalizacia. Oznacza ona odciecie sie i nieuczestniczenie ani w kulturze pochodzenia, ani w gtownym nurcie kultury r2yjmujace). Czgsto objawia sig ona dy: takimi jak aleznienia, funkcjonowanie w Swiecie przestepezym, preemoc w rodzinie, a takie duzymi problemami zdrowotnymi. Eaczy sig 2 najsilaiejszym stresem akulturacyjaym. Asymilacja (uczestnictwo w kulturze preyjmujace} pray jednoczesnym przekresleniu doryehczasowej tozsamosci kuleurowe) oraz separacja (beak uczestnicrwa w kulturze ce) i funkcjonowanie w Srodowisku kuleury pochodzenia) sq bardziej korzystne nié marginalizacia, jednak mnie) ni intesracja Strategie akulturacyjne sq wspierane przez cechy jednostki oraz przez cechy kuleury i spoteczeristwa preyjmujgcego. Dla adaptacii jednostki istotne s9 jej cechy osobowosci (otwartosé, odpornosé na stres), motywacja do kontaktu migdzykulturo- wwego (wymiar dobrowolnosci kontakru), wiedza kulturowa, wyréénianie sig fizyczna ‘odimiennosciq oraz dostepnosé érodowiska pochodzenia (w kraju lub na emigracji). Po stronie spoleczeistwa prayjmujacego na akulturacje maja wplyw nastroje spokeczne i oficjalnie preyjeta w paristwie ideologia doryczaca kwestii mniejszosei i imigracji (trendy asymilacyjne czy polityka wielokulturowosci) oraz. dystans kulturowy pomigdzy kultura pochodzenia jednostki a kultura preyjmuigca. 7.2. Hipotezy i pytania diagnostyczne Diagnoze dotyczaca prayjmowania poszczeg6lnych strategi akulturacyjnych naleéy uzupelnié o diagnoze stopnia przystosowania. Porsocna w tym jest koncepcja Colleen Ward (Ward i Kennedy, 1993), ktéra dzieli akuleuracje na adaptacie psychologicena, to znaczy dobrostan psychiczny ifizycany osoby oraz adaptaci spoteczno-kulturow, to jest skutecenosé funkcjonowania i osiagania wlasnych cel6w w nowym otoczenis, Dla pierwszego rodzaju adaptacji znaczenie maja cechy osobowosci jednostki oraz udzielane wsparcie spolecene, dia drugiego natomiast je) wiedza i stopiefi Kontakeu ze spoleczefstwem przyjmujacym oraz postawy jego calonkéw. 7.3. Wekaéniki Ponite} opisane sq wskaéniki przystosowania do zmiany kultucowej dla Poszczegélnych strategii akulturacyjnych. Traeba pamigtaé, #e jedna osoba mote Preyjmowaé odmienne strategie w r6inych sferach tycia. R6tnice zauwaia sie przede384 Wywiad w rSinych kontekstach peakeycanych vwszystkim w fankejonowaniu w sferach: publicanej i prywatne). Zycie na zewnatre 1ga wigkszej otwartos i wiedzy 0 normach kultury przyjmujace},trzeba nauczye asad wspélpracy; Zycie rodzinne jest natomiast czgsto ostoja wartosci kuleury dzenia. Jednostka moze réwniet tmieniaé w czasie procesu strategie racyjne, np. poceatkowa separacja w sferze publicznej z czasem moze proesé ‘sfera publicena moze oznaczaé srodowisko pracy, ale tex spedzanie wolnego czasu, Zycie towarzyskie lub Zycie rel Ibacdaiej koraysen serategia a Jest ona trudna do wga wysitku poznawezego i emocjonalnego oraz motywa: uczestniczqca w tym procesie musi rozwigzywaé konflikty wartose Swiatopoglad kultury pochodzenia 2 nowopoznanym. Wskaénikami za procesu integeacit w sferze kultury pochodzenia, jak i towarzysaq pozytywne emocje, poczucie adek satysfakeji i skutecenose., W sferze prywatne| satysfakcjonujgce kontakty towarzyskie odbywajg sie 2 preed: stawicielami obu kuleur, towarzyszy im poceucie obustronnego zrozumienia. Czlowiek przetyeza sig” 2 jednezo systemu kuleurowego na drugi (w zakresie jgzyka, achowania itp.) bez uszczerbku dla kondy. Proces asymilacji polega na ograniczaniu kontaktow z osobami pochodzacymi z wlasne) kultury, poniewa2 sq one érddtem negatywaych odezuc lub preczy¢ na tle konflikew pomigdzy warrosciami kultury pochodzenia a wartosciami kultury osiedlenia, Gtwnym drédtem satysfakcji i pozytywnych emocji staja sig relacje zczlonkami kultury preyjmujace}. Jednostka daty do realizacjsiebie i osiqgania swoich celéw w nowym otoczeniu. Stara ig zachowywat, tak jak osoby 2grupy “Moe temu towarzyszyé niecheé we ry poch: jejewaluacja, nieutywanie (nawetjesli mozna) jezyka, czasem Swiado: swojego pochodzenia, zaprzeczanie mu, Postawa spoleczefistwa pr2yjmujacego mote ‘wymuszaé asymilacje na nowopraybylych" Proces separacyjny charakteryzuje sig tym, 2 kontakty 2 kultura prayimuiaca ograniczane sq do koniecznego minimum i przewataja w nich negatywne emocje. Kalture tg spostezega sie 2 zewnatr, jest sig bardzie] obserwatorem nié uczestnikiem Preewatajg kontakty z preedstawicielami. kultury pochodzeni satystakcjg. Mote sig tak dziaé 2 réinych powod6w: maze jednostki w radzeniu sobie zinnosca, stercotypami mot to byé je wybOr", ale moze to tez wynikaé 2 postawy czlonkéw kultury pochodzenia. Najczgsciej separacia jest ‘wynikiem interakeji obydwu prayezya — obopélny brak zrozumienia i woli kontakt powoduja wycofanie i niechgé. Precjawem separ: i to one praynosza Wyo laleurowy 385 ojeaysty nie jest angielskiego, cho€ zna wystarczajaco polski). Marginalizacja zachodzi weedy, gdy kontakty 2 obydwoma rodowiskami sq arédiem negatywaych emocji lub osoba nie ma kompetencji do funkcjonowania w , Praca nie praynosi satysfakcit,gdyé brak jest umiejetnoscijej wykonywania lub ue wycofywanie sig z kontaktSw. Rownieé wskagnikiem destrukcywne (uzaleznienia, udziat w swiecie przestep- Operacjonalizacja Aby adi i stopies akulturacji porezebna jest obserwacja codziennego #ycia osoby badane). Najczesciej nie jest to modliwe. W zwigekw 2 tym w wywiadzie dazy sig do uzyskania jak najpelniejszego obrazu funkeionowania osoby smie faktéw. Zaczyna sig od formulowania oszczegély («kim wychodzi na lunch, kogo pracy itp). “ty pamigtaé, 2e nie wszyscy Iudzie sa w rOwnym st kuleurowa; niektérzy m: verpretowania swojego procesu akultura- jinego w terminach c ub preypisuja eSinice kulturowe rSznicom indywidualaym. Nie zawsze wige pytania wprost 0 r6inice kulturowe przyniosa jasnq ‘odpowied#. Diagnosta musi byé Swiadomy standardéw miejsca pochodzenia osoby badanej, ale réwnie# wlasne} kultury, by méc okreslié wielkosé zmian, ktérym podlega ‘osoba badana i sprawdzi¢, jak sig w tych 2mianach odnajduje. ‘Waine jest, Zeby ukladajac pytania pamictaé, 2e odpowied# osoby badanej na jedno pytanie nie opisuje calego zjawiska. Na prayktad, chcac okreslié tozsamose kulturowa badanego (a przez to moment proces akulturacyjnego, w jakim sig ‘znajdyje) 2a pomoca rozpoznania jego kompetencji i preferencji jezykowych, tezeba roepatrzyé cale spekteum sytuacji, w jakich badany dokonuje, Swiadomie lub wyboru jezyka. na pytanie W jakim jezyku pan porozumiewa sie na co dzien? jest niewystarczajaca do okreslenia toisamosci osoby badanej. Naleiy dopytaé 0 to, w jakim jgzyku mysli, licry, sn. Jesli matzesstwo jest dwukulturowe, nalezy zapytaé w iki jeayko malionkowiroxmwiaa migdey sob, rozwinvigkonfiey,zwracsinsg Kiedy pytamy 0 totsamosé, warto zadawaé pytania wprost o to, kim czuje sig osoba badana, Poniewaz. odpowiedé mote zalezeé od np. potrzeby aprobaty spoleczne} rayktadem snoga by nieksSrayPolacy drugiego pokoleniaprtebywalacy w USA, Liepsko méwiacy o polsku réwaie sl méwiacy po angielsko,funksjonujacy na obrzetach spoleczeistwasytuacie, w ktérej osoba badang e sig obserwuje i w ki jako normalne badé dziwne, obce czy swojskie, przytoczone sa przyKlady rozmé jak i w sferze psychologiczné 7A.A. Prayklad I~ integracia ilusteujgce zaréwno adaptacig w sferze ki je preepro izony po 10 modlive. omaly widzp naokoto, 2 jst akby wira Zywa i wiara -wigzana 2 tradyca: chodze do koicola co niedziee, na robig co trzeba, jester na nszy. To, ja by jeszcze w duej mierze duto ludei maja 2ywa wiare w | w sobie, ywa | taka wieceng, To jednak jest cof ods ko bardeo po jakims czasie zobacrylem to w Pos ozytywny punk, Bo widza do czego ida Wekainiki itegracii: naw ‘moze wynikaé z potrzeby rel praypadku nie. observed ‘wiara wedlug tradycj. Ale w Pole i pogipbione ocenie 2yiarelignego sce oraz 0 tym, 2¢ badany| je w tym Isttne dla sicbe| ‘Ale tez dopiero | warosc 387 ik w preytoczone) powyée| wypowiedzi, waenym innym praypad 4e respondent zost: Oznacza to nie tylko rodzicem duchowe 7.4.2. Praykdad II integracia Ta sama osoba badana cuskiego dbanie oto, by odzina poznala jezyk ‘ze w dom méuimy po rodzina poznala zy relaczanie sig 2 funkcjonowania w Jzyku poskim w pracy na jezyku snus w dome to byloby Kamstwo ~ ale troche bylo mi dein wi takpo francusku, ale zczasem sg tego naicyler, tet dobre wplywa, wiee pewie dale tak to bedzie. 1D. Ajak sip ulladaa pariskie tosunk! ze wspétpracownitam) ja to jako dobrze, nawet bardzo jesem, bo do te} pory bysem rozumienie, 2edlashutecenego fun jonowania w otoczeni:konieczny| ei wyllek wdatony w opanows widztel,2e mozna ze mna porozmawisé normale nie ma co sie tu wysla. C6, jestem tu, pracuje2 ni idziemy dale, nie? Ja nie powiem, 22 w nieledrych prypadkach nie rozuriem Jakes specyicanych sow i bardzo delkatny art, lacy. Uwazam, 2e mise dosyé dobree uklads,388 Wywiad w réinych komtekstach prakyeanych ‘Wy iad kaltrowy 389 inni ted. Wigc od razu taka rawda? Take mapeawde cpzko to wie do wszyscy po latego ze ja probuig czasami mowié pan”, ipa Mokotowie, a wideimy sig raz na petro. Ale oxtae parg oso }0.8: Znaczy, prayacit wSr6d Polakéw, to sxczerze mine |deklarcwana wigksea hczha 2najo- i wétéd swoich. Kiedy zaczalem! Od mych wseéd Polakow nz Wietnamn od pierwszego momentu, 2 tym, 2e|czykiw ~ Iiektre kontalty sg urvaly, prawee, 2 powodks braka| 7.44. Preyklad IV ~asymilacia cau. ies rénice na poceathu, byly tlie momenty, 22 0 oe Izy zawieraniv 21a) Kraj pochodzenia: Wietnamy; czas pobytu w Polsce: 15 lat 1D Wieckedy pan prayechal do Polski nie chodai mio date, | Waskadeiki asymilagic Jest late), Zricry ale tyke w akin by a jan’. Ale jakoS ja chyba jestem 1m teg0, 2e wane mnie mam 2najomosc wsréd| Wietnamezyk6w a najwigce| wlaénie mam holepiw, | Kompetentne uzywanie jgzvia -| Ieoletanek was 2 Poi wrazenie potoczne 2. A pana tona jst Polka czy Wietnamka? 0.8. Pola matiefstwo 2 Poll en ora, pan zostani tt? Bs Aja nny sido ak mama init ° ibs Cay wediternt Ne, me, Ne Take wey toa ie 8; Raber pobkie imie diet, repraetuma: 0: "Rober. fest ite ini Robert w eeu Witramstim? [eae a wich }0.8 epretn chen gmp . jarcie esky, cxy 59 tale °. Izeczy w civ codzennyn,kxych pan brake? (0.8 znaczy,bakujena pewnojexdizo, prawds?Powiedzmy 5 imeclowiek stars tym bardziejestwiadomyn prawda| tupali sam, do mipelte begs! samy i Pe 8: Sama rie Po plots et ha gpa, 125 scbowe lest wazneiczego brake Praed wszytkiminy tam 9 inn ude, choca ewme rmecry 59 pedobne, foody eda, alo... Jedzenie, sy sie do rGznyeh390 Wywi natomiastAzjaci, seezegélnie takie bardzie|zlozone spiezenie mato, fe sara nasea kulture, (© 2¢ kiedys powiedamy 2 innego pokolenia mam rozmawine 2 ak, nie nie znalaztem wspélny jezyk, bo to jednak, jdnak, po| ‘oczywicie poprawny, uywam biezacyd Sigmon : 3eby sp tego naucayé Pewno. 80 wide pani defacto 1 yedzam w Police, prawda, no to jest kawalek| rmojego 2ycia, mie jester w stanie w ciagu pot minuty w edinych kontckstach prakeycanych iméwienie: rw" jako Polacy. Fam ejcycy, von” to Azjaci tradoosc dakami w lon. 2, Oa, on. ‘Wywiad kalearowy Np. poddiowalem wads Wiemany i tuk tat sZukalem polskioj wd, prawda,w koscu magtem kupié taka pierwsza moja wide, prawzing widke 2 tak oni pia, prawda,.czasami maja wodkg, ale jak zaméwie Sok 2 wédla, to ool. mi dadza sok, a wake Planuje pan zostaé w Polsce na zawsze, cy wrécié do uy Czy mote jeszcze gaz’ inde} ra éwiece sma w ogéle 2 tym problem, bo moge wszedz osobitcie. 7 tym, ze ia jest no dobre, alezkolel roche daleko od mary, moje] mamy, kara jestjut w te chal, 42 tak powiem, odpocrywa, nie pracuje, wigc jeszcze bard} tsk, raw, tak dale, inarzela, 2e mnie ne ma (.) Czasamichorue, Odiiedza pana w Polsce? Tak, tak bls pigé lat tem A2, 22 pigé at terms « “Mia pan okazie wspdtpracowa Wistnaniczykami? ‘ie w tym fachu, to co ja robip teraz. Ré2ne taki ‘Police. Zlawislem Kortaky i nie wiem cry pamita Kiedy tk zl, dale die nyu, ae f2al na zupl chiki. Says modne bo sabe aie i'w ple. Na pode to tego nie moze brakowae. To {5 tak powiem, pracowalem ako. dyeltor Tandy tego predigborwa t pryczyniom i opularnos. No to wtedy pracowalem wiasie 2: Wietnamezylam promadzalem Wie « Wetnam 4 zauwaa pan jake ince we wspdtpracy2 Pola i Wetnareyhami? 391 tesknota za polski! widokami, smatem, smakam, miejcam Ideiecko nie uczy sie jezyka oscby badane Tak, tak392 D: 08. ‘Wywiad w Jakiego typu? Znacey tak: je ch mosna dawoniédo kogas po god pytanie albo zadanie na jutro te sttasenie wychyl salt, de jeszeze troche 2yclaprywatnes fekoma i mopar Zeby mi Jak sip pan czuje ta) nice w Srodowisks polski Fwietnamskim era pewno bedi nt brakowao fet raeczywieie tu, prawda. O! zy eiskiego sy ach prakeycanych rnek do wietnamskij /preferenca exo: praywiazanie do Polski (biznes rodzinny). 7 Kraj pochodzenia: Wietnam; czas pobytu w Pol Prayklad V ~ separacia Isce: 8 lat; prowadzi restauracie 8. b. oe. ‘Na poczatku cheialam zapytaé Kiedy pani preyjechala do] W dbiewipédsesggym sassy? A jchala pani sa Wikaznik separa 1 capste niezrozuiienie pytad diagnosty ie, ma2 i deco, To znacay maz i mala cbrka Ania, Wywiad kaleurowy Di: Aha, i seyscy jestescie 2 Wietnamu? 0.8. Tak ia) bs 5a jake nice migdliy Wietnamen’ a Polska? lo Di: Nema? 0.8: Nie. Nie ma ric, Tykojezykiem, Dz A pracue pani zPolakam c2y Wietnamezykami? £12 Polakami. Tu jest pani Polska, Nie bardzo czgsto tumaczka Go il Se poms pryjechania do. taj jest w ope ala rodzna Ka osoby badane wlacza sip, Yumaccac Jeark iets da matt dumaczacje)odpowted na Jeakpol Ds Aha. Cla rodsina 2 Wien? tu. To znaczy tak nam sip vwiemy dlaczego. Bo najpienv bylimy fed pracowaliimy tam ale mamie lepe proce C) Naja byte Cecosowac, piem da ta w Niemczech Polska, D.:. A panirodzina bya od poczatku w Pokce czy te eddie zpania? Woke Da. Ajakie bylo pant wratenie na poceathu o Police, a jakie teraz. Co sie zmienilo? ‘My na pocratku jak tu pzyjchalismy to chil byé ty J = nawakacjach: lk pryjechalismy 2ylo nam sie 2 Wretnamczykéw. Wietnamu, tyko zostalzmy tu © tezjestrodziny, ale mal, oO Bi: A Jak pani spedza Swigta tutaj, na prayklad jk jest Bote ‘Narodzene uta? £ Nie, my nie bchodzimy. JD: A cay jest ala was jakies swigto.podobne, Itére tu ‘bchodzicie? Jake jest ola was najuatniejze et, . Bo w Niemezech to Nowy Rok Deo wed robiie? ‘Taksamo jaw Polsce si obi, Tee aferwerpotym na nowy tok dee dosajapienaek’ od dovoslych, Noto tak a nowy rok, zeby byo szczeice zaprzeczanie séznicom mote wyni-| ka€zkitku powed6w (1) whulturich ich podkresla sie podo. bienstwa, @rbenicach sig nie mw, 2) eStnice sq mnie} wyrazne jes frzebya sip gle W witam take 2 tego wagiedu pobytw Polsce Jest oceniany lepie nie w Niemezech brak elementéw polskie ray394 Wywiad w eétaych kontekseach prakeyczny Atty Ko xp anjomech Wena zp A ee Santos ne weed oo mamy do zy Obecnie wywiady -80 praygoto- ‘wywiady i sq prowadlzone przez psych w zakresie ke ‘urowo. Urzednicy sami wypracowula sposoby wspdlpracy, 12. do Spraw Uchodicéw rwzgledi radzq_sobie icji jest ogromnym wysi ig pracuje. Warto wiec rozwijaé zaréwno wradliwosé na odmie kulturowa, jak i nabywae solidna wiedza z zakresu psychologii kulturowe) 086 Dorota Rutkowska ‘wydratPsychologi jwersytet Warseawsk Zastosowanie wywiadu w zarzadzaniu zasobami ludzkimi W ninicjseym rozdaiale preedmiotem rozwataf bedzie wywiad jako metoda stosowana dla potreeb diagnozy jednostki w organizacji w celu realizowania procesu kadrowego, choé zaznaczyé nalezy, ze wywiady moga tee by jedna 2 wielu metod wykorzystywanych w celu lepszego poznania okreslonych, szerszych zjawisk organiza- cyinych (np. spostrzegania i oceny okrestonych rozwigzan 2 zakresu zarzadza przygotowywania badas ankietowych, diagnozy kultury organizacyjne, itd). 1. Kontekst wykoszystania wywiadu w zarzadzaniu zasobami ludzkimi W procesie kadrowym, wywiad mote byé stosowany na wielu etapach - wszgdzie tam, gdzie wystgpuje potrzeba okreslenia wybranych wlagciwosei konkretne) osoby. Jednym z najbardzie) oczywistych przykladéw moitliwosi zastosowania wywiadu jest selekcja kandydatsw (sposréd dotychezasowych pracownikéw lub kandydat6w rekrutowanych na zewngtr2) na istniejqce stanowisko(a) pracy lub na stanowisko(a) dopiero projektowane. Inna sytuacja wymagajaca diagnozy potencjahu jednostek jest potrzeba wytonicnia grupy pracownik6w do pelnienia rl w specyficenym, tealizowanym aktualnie w firmie projekeic (np. projekcie zmiany organiza wymagajace}_wyboru wewnetrznych agentw zmiany, kt6rzy beda szczeg6lnie zaangatowani w realizacje projektu). Jeszcze innym przykladem moéliwosci vwykorzystania wywiadu w zarzadzaniu zasobami ludzkimi jest proces wyboru sposeéd wstepnie zgloszone| grupy pracownikéw takich osdb, ktére wezma udziat w pres- ‘iowych programach szkoleniowych organizowanych przez pracodawee dia potrzeb sukeesji stanowisk juz istnicjacych tub dla potteeb obsady stanowisk, ktérych Powstanie znajduie sig dopiero w sferze planéw. Wywiad mote tet. stanowié jedna ‘zEmetod wykorzystanych przy rozpoznaniu potrzeb szkoleniowych pracownikéw cel