DNYA'DA VE TRKYE'DE YAMAPARAT SPORU

1. DNYA'DA YAMAPARAT SPORU

1940 yllarnda, Wright kardeler baarl ilk uularnn yannda bir ka
para perde kumandan yaptklar bir tr uurtmayla baka bir havaclk olayna
da nclk etmilerdir. Daha sonralar esnek yapya sahip kanatlar zerinde
alma ve denemeler yaplm,1948de basit yelkenkanatlar ortaya kmtr. Bu
almalar srasnda kanallarn bir bot, araba ya da bir kii tarafndan yerden
havalandrlmas nemli bir gelimeydi.
1961'den

sonra

kendi

iebilen

ve

szlerek

uan

parat

dnlmeye baland. 1968'de koarak ya da ayakta kalk zerine makale ve

el kitaplar yaynland. Bununla beraber 1980'lere kadar paratle yamatan
dzenli olarak koarak kalk yaplmad. lk olarak Fransa ve svire
Alplerindeki bir grup pilot, yelkenkanat pilotlarna zenerek dik yamalardan
koarak kalk yapmaya baladlar. Bylece yamaparatl giderek
yaygnlamaya balad.
lk yamaparatleri, uaktan yaplan serbest atlay paratlerinin
al srasndaki basnca dayankllna gre dizayn edildi. Ancak daha sonra
bunun gerekli olmad grld ve kubbeler hava geirmez kumatan retilmeye
baland. ok ksa bir sre sonra yamaparatlerin kkenleri olan serbest
atlay paratlerinden ok farkl bir yap kazandlar. Bu gelimeye paralel olarak

-1-

eitim-retim programlar dzenlendi. Termik ve yama rzgar kaldrclar

kullanlarak uzun mesafe uular gerekletirildi. Hzl gelimeyle beraber eitli
ciddi kazalar da olmu, yksek emniyet ve performans arttrmak amacyla
reticiler her yl yeni gelimelerle yamaparatleri retip bunlar teste tabi
tutmaya balamlardr.
Bugn yamaparat sporu ucuz, hafif hava arac ve doayla i ie
olmasndan dolay geni bir kitle tarafndan tutulup sevilmi ve dnyada sanayi
rn konumuna gelmitir.
2. TRKYE'DE YAMAPARAT SPORU
Trkiye'de yamatan koarak uu denemeleri, 1985'te ilk olarak serbest
atlay paratleriyle yaplm, 1988'den itibaren yamaparatleri snrl bir kitle
tarafndan ferdi olarak kullanlmaya balanmtr.
1995 ylnda Trk Hava Kurumu faaliyetleri arasna yamaparat
sporunu da katmtr. Dnyadaki gelien yamaparat sporunun bandan beri
yakndan takip edilmesine ramen, bir dnem T.H.K.'nn iine dt maddi
zorluk nedeniyle yamaparat faaliyetleri ok snrl kalmtr. Ancak, tepe ve
dalaryla yamaparat sporuna ok uygun olan Trkiye'de bu spor dalnn
T.H.K. faaliyetleriyle, zel okul ve havaclk kulpleri sayesinde ksa srede
yaygnlaaca dnlmektedir.
1997 ylnda ilk kez yaplan "1. Dnya Hava Oyunlarn Trk Hava
Kurumu

organize

etmitir.

Bu

byk

organizasyon

ierisinde

Dnya

Yamaparat ampiyonas da dzenlenmitir. Bu yarmaya hazrlk amacyla

yine 1996 Eyll ay ierisinde uluslararas bir test yarmas da yaplmtr.
1.DHO, Trkiyede yamaparat sporunun bir bakma tannmasna
ve gelimesine de nclk etmitir.

-2-

YAMAPARATNN TANITIMI
Yama parat basit bir hava aracdr. Hi bir motor gc olmadan,
sadece ykselen hava akmlar sayesinde szlerek uabilen hafif hava aracdr.
zenli ve karmak tasarmlarn sonucunda olumutur. Bugn yamaparat en
ucuz, hafif hava arac ve doayla i ie olmasndan dolay dnyada byk bir hzla
gelimekte ve tercih edilmektedir.

Yamaparat 4 blmde incelenir.

Kubbe
Ask ipleri
Tayc kolonlar
Harnes (Kuam Tertibat)

-3-

1. KUBBE
Kubbe, polyester veya naylon, hava-geirmeyen kaplamal zel bir
kumatan yaplr ve canl parlak renklerle boyanrlar. Alt ve st yzeylerin dik
paralarla birletirilmeleriyle oluturulmutur. Bylece ortaya kan bu hava
kanallarna sel ad verilir. n kenardaki ular aktr. n kenarlara eklini
korumak ve kalkta iine kolay hava giriini salamak iin sert plastik tabakalar
dikilir. Geni ve byk sel girileri daha yava ve daha gvenli bir
yamaparatn gsterir. Daha dar ve kk sel girileri daha ok yksek
performans amalayan yamaparatlerinde bulunur.

Sel
Az

Her sel dierinden sel duvaryla ayrlmtr. Bunlar kubbenin eklini

belirlerler. Bu duvarlarda birok delik vardr. Bylece hava bir selden dierine
geebilir. Bu da i basncn ayarlanmasn salayarak kanad iirir. Tamamen
iirildiinde aerofoil ekli alr, yani alt yzey daha dz st yzey se kamburumsu
eri bir ekil alr. Maksimum kalnlk noktas, n kenardan arkaya doru giderek
incelir ve arka kenar ile sonlanr.
ounlukla orta blmdeki seller, kenardaki sellere oranla daha uzundur.
Kubbe bylece elips eklini alr. Baz kubbelerde kanat ularnda dik blmler
(kulaklar) vardr. Daha stabil bir kubbe oluturmak iin dizayn edilmitir.
Bir yamaparat kubbesi rzgarla iebilen bir kanattr. Bu nedenle
bir serbest atlay parat olarak dnlmemelidir. Yamaparatleri yerden

-4-

koarak

kalk

iin

ve

uygun

hava

akmlarnda

umak

amacyla

kullanlmaktadr.
2.ASKI PLER
pler ok dayankl malzemeden yaplmlardr. nce yaplar srtnmeyi
azaltmann yannda hafif bir malzeme olarak da avantaj salar. plerin i ksm
dayankll ok yksek bir madde olan kevler (karbon lifi) ve dynemadan
yaplmtr. D ksm dacron veya naylondan yaplmtr. D ksmn d
etkenlere kar koruma dnda bir etkisi yoktur.
Srtnmeyi azaltmak ve btn yapy daha basit hale getirmek iin ipler
iki ya da daha fazla ipe ayrlrlar. pleri daha iyi tanmlamak iin kubbedeki balant
yerlerine gre deiik adlar verilir. n kenarlara balanan iplere "A" ipleri denir.
Arkaya doru gittike "B", "C", "D" ipleri olarak adlandrlrlar. Fren ipleri (kontrol
ipleri) en arka kenara balanrlar ve renkleri dierlerinden farkldr.

3. TAIYICI KOLONLAR
Tayc kolonlar, kubbe iplerini kuama
balarlar. Arl ya da yk pler yoluyla tarlar.
Kuama karabinalar ile iplere kk metal (rabt)
halkalarla baldrlar.

-5-

Kalk esnasnda tayc kolonun yardmyla kubbenin baa getirilmesini salar.

Kalk kolaylatrmaktan te, farkl harnes kullanmna da imkan tanrlar. Arka
kolonlar ayrca halkalar yardmyla frenleri de tutarlar. Frenlerin ucunda, kolay
tutmak amacyla k klar bulunur ve bunlar arka kolonlara tt veya verkuro
le tutturulur.

4. HARNES (KUAM TERTBATI)

Yamaparatlerinin harnesi basit olarak; Tahtadan ya da sert plastikten
yaplan oturma yerleri, salam dokunmu kumatan yaplan srt blgesi, bacak
- gs kolonlar ve yedek parat blmnden oluur. Btn harnesler pilotun
vcut yapsna gre ayarlanabilir. Baz harneslerde srt blmn desteklemek
iin hava yast da bulunabilir. Bunun yannda harnesler pilotun deneyim ve
tecrbesine bal olarak farkl modellerde retilir (eitim, performans, yarma
vs.)
AERODNAMK
Hava ve dier gaz eklindeki akkanlarn hareketlerini, ayn zamanda
bu akkanlar iinde hareket eden kat cisimlerin durumlarn ve bunlara tesir
eden kuvvetleri inceleyen bilimdir. Bize uuun temel prensiplerini verir ve
havaclk temelini tekil eder. Teorik bilgisi iyi olan pilotlar uuta karlatklar
problemleri daha bilinli olarak zerler.
1. BERNOULL PRENSB
Bernoulli,

akkanlar

(gaz,

hava,

su)

kanununu

karan

bir

aratrmacdr. Bir kanat profilinin yaratlmas ve meydana gelmesinin en nemli

fizik yasas Bernoulli prensibidir. Bu prensibe gre, bir akkann hz arttka o
akkan iindeki basn azalr veya tersine olarak bir akkann hz azaldka o
akkan iindeki basnta artar.
Bernoulli prensibinin en bariz anlatm "Venturi Borusu zerinde
yaplan almadr. Venturi borusu, orta ksm ularna oranla daha dar olan bir

-6-

borudan oluur. Hava bu borunun iinden geerken dar ksma geldii zaman
srati artar basn der dar blgeden geni ksma geldii zaman ise srati
azalr basn ykselir.

Rzgar Yn

P
P

P
P

Rzgar
Yn

Kanat alt yzeyine gre, st yzeyin kamburumsu ekli hava akmnn

burada daha hzl ve dolaysyla basncn daha dk olmasn salar. Alt ve
st yzeylerdeki bu basn farklarndan dolay da bir kaldrma kuvveti oluur

Rzgar Yn

Kanat profili ekli etrafndan geen hava akm

2.YAMAPARAT NASIL UAR?

Yamaparat rzgar yardmyla tamamen iirildiinde kanat eklini
alr ve bu yaps, dier hava aralarnda olduu gibi kaldrma gc oluturur.
Kanat uuunu ileri ve aa doru srdrrken zerinde hava akmlar
oluturur. Burada 3 kuvvet etkilidir; birincisi bizi aa doru eken yerekimi
kuvveti, ikincisi bizi yukar doru eken kaldrma kuvveti, ncs ise hareket

-7-

halindeki kanadn yzeyinden geen hava akmna kar oluturduu srkleme

kuvvetidir.

Kanat zerinde oluan hava akmlar

Hava
moleklleri

ilk

A: Hcum As

olarak n

kenara arpar ve kanat evresinde, altnda ve stnde olmak zere iki farkl
akm oluturur. Alttan geen hava akm alt yzeye az bir ayla arparken ksa
bir yol izler ve yksek basn alan (itme) yaratr. Kanat zerindeki kaldrma
kuvvetinin yaklak te biri bu itmeden dolay oluur.
Hava akm st yzeyi yalayarak geerken kamburumsu st yzeyden
dolay daha uzun bir yol izler ve akm yukar doru saptrlr ve alak basn
alan oluturur. Kanat zerinden hava akp geerken kanadn fiziksel
engellemesi nedeniyle kanat aa doru sktrlrken normal hava yukar
doru iter. Kanadn kaldrma kuvvetinin te ikisi de burada oluur.
Kanat zerinde etkili olan nc kuvvet ise srklenmedir. Bizi geriye
doru ekmeye alr, kanadn hzn ve etkinliini azaltr. Btn bu kuvvetler
belli bir dengede ise kanat szlmesini srdrr.

-8-

W: Yerekimi kuvveti

D: Srkleme kuvveti

L: Kaldrma kuvveti

V: Uu hatt zerindeki ileri hz

R: Arln tersindeki kaldrc

B: Basn merkezi

kuvvet L/D bilekeni

Aerodin

: Kanat profili sabit olan hava aralarnn kanat kesitlerine denir.

Aerofoil

: Kanat profili sabit olmayan hava aralarnn tahmini kanat

kesitlerine denir.

Yerekimi

: Arln aa doru ekilmesine etki eden bir kuvvettir.

Basn Merkezi

: imi kanadn hareketinden dolay farkl blgelerinde farkl

oranlarda kaldrma kuvveti olutururlar. Basn merkezi kaldrmann etkili

olabilecei teorik denge merkezidir.
HCUM AISI
Kanadn belirli bir hzda ve uygun bir hcum asnda umas
durumunda en ideal szlmesi salanm olacaktr. Bir yamaparatnn
uuu genellikle pilotun kumandalarna bal olarak sabitlenir. Fakat frenlerle
oynayarak hcum asn deitirilebilir. Frenler yukar braklrsa hcum as
drlr, aaya ekilirse hcum as ykseltilir. Ancak bu eitlikler
bozulursa buna bal olarak kanadn uu ve szlmesinde deiiklikler
meydana gelecektir. Dk ve yksek hcum as diye ikiye ayrlr.

Normal Hcum As

-9-

Dk Hcum As
Kanadn hcum asn ok drrsek sabit olmayan kanat yaps
bozulmaya balar, kanadn n tarafndaki sel azlar ieri doru krlr. Bu
durum nden kapanma olarak adlandrlr.

Normal Hcum As

Dk
Hcum
As

Yksek Hcum As
Yksek hcum asnda ise kanat zerinde daha az hava akm olur ve
kanat daha yava hareket eder. Eer hcum as daha ok arttrlrsa hava
kanadn zerinde dzenli olarak akamaz ve kanat geriye doru yklmaya
balar, kanadn st yzeyinde trblans olutuundan alak basn alan
bozulur ve kanat uma zelliini kaybederek stola girer.

Yksek Hcum As

Normal Hcum As

- 10 -

Yksek Hcum Asndan Dolay Stola Girmi Kanat Profili

Bu nedenle yamaparat ile bu tr durumlara dmemek iin minimum hzn

biraz zerinde uulmaldr.
3.SRKLEME
Srkleme bizi geriye doru eken kuvvet yani uu srasnda ilerlerken
havann oluturduu direntir. ki ksmda incelenir.
a. Parazit Srkleme
Parazit

srkleme

yzey

zerindeki

engellerin

neden

olduu

srtnmedir. Hava iinde daha hzl uu daha fazla parazit srkleme meydana
getirir. Parazit srkleme hzla doru orantl olarak artar.
Parazit srkleme kendi iinde de yzey srtnmesi ve ekil srklemesi
olarak ikiye ayrlr.
Yzey srtnme, hava ve hareket halindeki ksmn yzeyinin srtnmeyle
birbirine etki etmelerinden doar. Yzeyin kaygan veya przl oluu bunu etkiler.
ekil srkleme ise; hava akmnn bozulmasndan ve anaforlamasndan ortaya
kar.

- 11 ekil Srkleme

b. Emme Srkleme
imi kanatn hareketi havann durumunu bozar ve emme srkleme
yaratr. Her zaman emme srkleme n kenarda az da olsa bulunur. En fazla
kanat ularnda oluur. Kanat zerindeki alak basn alan alttaki yksek basnca
gre daha fazla hava eker fakat kanat ularnda hava daha kolay akm oluturur
ve arka kenarlarda anaforlar oluur.

Kanat ularndaki basn ve anafor

Kanat ularnda alt ve st yzey arasndaki basn farkll arka taraftaki

havann kanat evresinde dnmesiyle eitlenmektedir. Yamaparat ileri doru
giderken kanat ularnda anaforlar oluturur. Bu emme srklemenin en nemli
sebebidir. Kanat ularnda kulaklar gibi baz dizayn zelliklerinin grevi bu
problemi en aza indirmeye almaktr. Emme srkleme hzn artmasyla
azalr, dolaysyla parazit ve emme srklemenin toplam en ideal noktaya gelir.
Bu nokta ayn zamanda szlme orann en iyi olduu hzdr.
4. SZLME AISI (L / D ORANI)
L

: Kaldrma gc

: Toplam srkleme

En iyi L / D oran, kaldrma gcnn srklemeye gre en yksek olduu noktada

oluur,

T.S
S

K
L
E
M
E

.S

- 12 -

E.S
HIZ

Srklemede hzn etkisi

.S

: ekil srkleme. Hzla srkleme arasnda doru orant vardr. Hz

arttka srkleme de artar.

E.S

: Emme srkleme. Hzla srkleme arasnda ters orant vardr. Hz

arttka srkleme azalr.

T.S

: Toplam srkleme. (S) ile (ES)'nin kesitii noktada toplam

srkleme minimum olur.

L / D oran 6/1 olan bir yamaparat, 600 metre szlrken 100 metre ykseklik
kaybeder.
Szlme Oran : Yamaparatnn irtifa kaybna kar kat edebilecei
mesafe arasndaki orandr. Bu oran kanadn performansn belirlemekte
kullanlmasnn yannda rzgar hz da dikkate alndnda hangi ykseklikten
yaklak olarak ne kadar uzaa gidilebileceini verir.
5. KME MKTARI
retilen yamaparatnn "retici bilgi kartlarnda" minimum kme
miktar belirtilmektedir. Bu miktar kanadn hava ierisinde birim zamanda
kaybettii irtifay belirtir. Eer k orannz 1.5 m/s ise uu srasnda
saniyede 1.5 m alalyorsunuz demektir.

- 13 -

6. AIKLIK ORANI
Aklk oran kanadn eklinin bir lmdr. Kanat yere dz bir ekilde
srt st yayldnda yukardan bak bize kanatn performans ve zellikleri
hakknda ipular verir. Yksek rakamlar yksek performans, ancak dk
gvenirlilii belirtir. Aklk oranna gre kanat ucu anaforlarnn etki alan da
farkllk gsterir. Verilen bir kanat yzeyine gre, kanat ucu anaforlar kanat
ucundan ok ierlere kadar etkili olurlar. Kanat ucu anaforlarnn tesir ettii kanat
alan ksm X ile gsterilmitir. ekildeki btn kanatlarn alan eittir. (Aklk
oran, kanat uzunluunun karesinin alana blnmesiyle bulunur.)

Eitim
Yamaparat

Orta Dzey

Performans

Yamaparat

Yamaparat

Eitim Yamaparat

Performans Yamaparat

Szl oran

Dk

Yksek

k oran

Yksek

Dk

Stabilite

Yksek

Dk

Hz

Dk

Yksek

Seller

Byk

Kk

Emniyet

Yksek

Dk

- 14 -

SEVK ve DARE
1.YAMAPARATNN KONTROL VE DENETM
Kontrol deyimi fren yerine kullanlabilir. Frenler yamaparatn
ynlendirmek, hzn azaltmak, dnler yapmak ve gvenli bir konumda
tutmak iin kullanlr.
Frenler, kubbenin arka kenarna atal iplerle balanr. Bu ipler aaya
doru inerken tek ipe indirgenir ve bir halkadan geerek arka kolona mknats
ve ttla tutturulur. Fren ipleri dier iplerden kaln ve renk olarak dierlerinden
farkldr.
a. Fren Konumlar
(1) Frensiz (Fren ipleri yukarda).
(2) eyrek fren (Fren ipleri omuz hizasnda).
(3) Yarm fren (Fren ipleri gs hizasnda).
(4) Tam

fren

(Fren

ipleri

yaklak

kala

hizasnda; burada derin stol olur.)

Stol
Tam frenin daha altnda tam stol meydana gelir. Yamaparatnn
ileri gidii tamamen durur, kubbe geriye doru yklarak hzl k balar.

- 15 -

b. Dnler
Tm dnler, kumanda iplerinin yumuak ve stabil ekilmesiyle
yaplr. Pilot, frenlerden birini aa doru ektiinde o taraftaki arka kenar
aa doru iner ve bzlen kenar havada diren oluturur. Burada srtnme
artacandan hz azalr, dier taraf ise serbest olduundan daha hzl hareket
eder ve ekilen fren ynne doru dn balar.

Sola dnte kubbenin ve

Saa dnte kubbenin ve

pilotun durumu

pilotun durumu

c. Frenlerin Kullanm:
Uu esnasnda frenler yumuak ve stabil ekilde kullanlmaldr.
Dnmek iin dn yaplacak yndeki fren yavaa aaya ekilir dier fren
ise yukar doru azaltlr. Dn tamamlannca frenler tekrar eitlenir. Fren
ipleri arabadaki direksiyon ile ayn ileve sahiptir.
En ideal fren konumlar eyrek ile yarm fren arasdr. Frenlerin
kullanm alan ise;
1.

Kalk, uu ve ini esnasnda kanadn kontrol ve sevk idaresinde,

2.

Uu esnasnda karlalan emercensi durumlara mdahale edilmesinde,

3.

ndikten sonra kanadn sndrlmesinde kullanlr.

- 16 -

2. RZGAR DDET VE YN TAYN

Rzgarn iddeti Anemometre ile llr. Bunun dnda uular
srasnda rzgarn yn ve iddetini anlamann bir ok yolu vardr. Bunlar;
a. Rzgar tulumuna (vinsak) bakarak. Rzgar tulumunun ime
oranndan rzgarn iddeti ve yn anlalr.
b. Yer ekibinin yere serecei krmz panolara bakarak. Panolarn 'T"
eklinde serilmesinden rzgarn sadece yn anlalr.
c. Aalara bakarak. Aalarn yatlarna gre rzgarn iddeti ve yn
hakknda fikir edinilebilir.
d. Bacalardan veya herhangi bir yerden ykselen dumanlara bakarak,
kan dumann gidi ve yat miktarndan rzgarn yn ve iddeti tahmin
edilebilir.
e. Daha nce ini yapanlara veya yapacaklara baklarak ini hzlarndan
ve saa sola kay durumlarndan rzgarn yn ve iddeti tahmin edilebilir.

3. RZGAR HIZI-YER HIZI - HAVA HIZI

a. Rzgar Hz : Basite, esen rzgarn hzdr.
b. Yer Hz

: Hava arac hznn yere gre olan hzdr.

c. Hava Hz

: Hava akmnn kanat yaps zerindeki hzdr.

- 17 -

1.

Pilot imi bir kanatla tepenin stnde duruyor. Burada rzgar hz

10 km, hava hz 10 km.yer hz 0 km'dir.

2.

Pilot uuta. Rzgar hz yine 10 km, eer rzgara doru uuluyorsa

hava hz 25 km, yer hz ise 15 km olur.

3.

Pilot burada 20 km hzdaki rzgara girdi. Kendi hava hz 25

km'dir. Yer hz 5 km'ye dmtr.

4.

Pilot arka rzgar ald zaman hava hz deimez, rzgar hz

yine 20 km'dir. Yer hz ise 45 km olmutur.

Drdnc' durumda 180 derece dnmekle birka saniye iinde yer
hz 5 km'den 45 km'ye kmtr. Pilot buna hazrlkl deilse hzdaki bu
ani ykseli pilotu artabilir, pilot yamaca doru hzla hareket ettiinin
farkna varmaldr. Pilot yamaca yakn uuyorsa asimetrik kapanmalar ve
tepeye arpma gibi istenmeyen durumlar meydana gelebilir. Tepeye
arpacan anlayan bir pilotun verecei sert ya da ani kumandalarda
baka emercensi durumlar meydana getirebilir.
Bu tr hatalara dmemek pilotun elindedir. zellikle neler
olabileceini nceden bilmek gerekir.

- 18 -

4. N
Pilot havada ilk olarak nereye ini yapacana karar vermelidir. Bunu
uu ncesinde dnmek seenein fazla olmasn salar. ni alan tercihen
engellerin, hayvanlarn, elektrik ve telefon tellerinin bulunmad, trblansa
sebep olabilecek aa, bina ve tepelerden uzakta dz bir alan olmaldr. Alan
ne kadar byk olursa emniyet de o kadar artar.
Planlanan hedefe yaklarken ve ini annda fren ipleri
braklmamaldr. Rzgara kar yaplacak iniler olduka yumuak ve yava
olacaktr. Bu nedenle yere en az 10 metre kala rzgara kar dnlmelidir.

Son yaklamaya girildikten sonra;

a. Keskin dn,
b. Sert ve ani fren,
c. Stol,
d. 360 derecelik dnler, kesinlikle yaplmamaldr.

- 19 -

Yere temastan hemen nce yere 1,5 - 2 m kala rzgarn iddetine bal
olarak frenleri istikrarl bir ekilde stol noktasnn altna kadar ekilir. Ancak her
uu birbirinden farkldr. Bu yzden tam olarak ne zaman ne iddetle fren
yaplacan bulmak iin uygulama yapmak gerekir.
nilen alan amurlu, dikenli ise veya dier uanlarn inmesi iin alan
boaltmak gerekiyorsa, inile beraber kanad sndrmeden komaya devam
edilmeli ve kubbe kontroll olarak temiz bir yere yklmaldr.
5.NTE DKKAT EDLECEK HUSUSLAR
a. Hz artrlmamal; Yere yaklama srasnda hz gereksiz yere
arttrmak daha sert bir inie neden olur.
b. Frenler kontroll kullanlmal; bazen pilotlar yere yaklarken yer
hzn dk tutma amacyla genellikle bilinsiz bir ekilde frenleri aaya
doru ekerler. Bunun sonucunda farknda olmadan kanat stola girer.
c. ni pozisyonu alnmal; ini srasnda oturur pozisyondan klr ve
kou pozisyonu alnr. Bazen pilotlar yere yaklatka bilinsizce bacaklarn
yukar doru ekerler. Bacaklar pilotlarn ini takmlardr ve yere ilk olarak
ayaklar temas etmelidir.
d. Koarak hz azaltlmal; yere inite srat fazlaysa koarak hz
azaltlr. leri hz varken iki ayakla birden yere temas etmek dmeye dolaysyla
da kanadn kontrolnn kaybedilmesine neden olur.

- 20 -

YEDEK PARAT AMA

1.YEDEK PARATN NEM

Yamaparat uularnda kullanlan yedek paratler farkl arlk
limitlerinde ounlukla kubbe (yuvarlak), kumandasz paratlerdir. Kullanm
amac uuta giderilemeyen bir arza durumunda son ans olarak pilotun
emniyetle yere inmesini salamaktr.
Bununla birlikte emercensi durumlarda kullanlmak zere bir yedek
paratle umak, pilotta huzur ve gven duygusu yaratr. Kt hava artlar gibi
pek ok nedenle karlalan kt durumlarda pek ok pilot yedek paratleri
sayesinde hayatlarn kurtarmlardr.
Yedek parat amada nemli olan, gerekli olduu durumda kullanma
kararnn doru ve hatasz verilip hemen uygulanmasdr. Yedek paratn
almasnda ilk adm bunu yapmaya KARAR vermektir. Genellikle yedek
parat 50 metrenin zerinde ve ok zor durumlarla karlaldnda alr.
Eer ykseklik yeterli ise yamaparat nn kontrol kaybedilmise
yeniden kontrol kazanma ans varsa dzeltmek iin bir sre uralabilinir.
Fakat emercensi durum alak seviyelerde ortaya karsa mmkn
olduunca abuk karar vermek gerekir. Yedek paratler genellikle kolay
ulalmas ve el ile almas iin harnesin yanna, nne veya arkasna monte
edilir.
2. YEDEK PARAT AMA EKL
a. Yedek paratn ama koluna baklarak yeri belirlenir ve grlr.
b. Drt parmak ve ba parmak kullanlarak ama kolu hemen tutulur.

- 21 -

c. Ama kolu kuvvetli bir ekilde ekilir ( bu ekme sonucunda pimler luplardan
karak anta kapaklar alr ve yedek paratn ine yerletirildii navlaka ortaya
kar).
d. Yedek parat ana parate taklmayacak ekilde, dn ynnde darya ve
ileriye doru mmkn olduu kadar kuvvetlice frlatlr.
e. Yedek parat aldktan sonra ana parat toplanarak tamamen sndrlr (bu
ilem yaplmazsa yedek ve ana parat birbirine karabilir).

3. DKKAT EDLECEK HUSUSLAR

a.

Her zaman soukkanl olunmaldr. Panik kiiyi hataya zorlar.

b.

Yedek paratle yere inilerde be nokta taklas atlmaldr. Taklann

atlamayaca durumlarda oku hafifletmek iin bacak kaslar esnek tutulmal

veya yuvarlanma yaplmaldr.
c.

Katl kalma sresi (6 ay / 180 gn) geen yedek paratler rutubet ve d

basn etkileriyle alamayacak hale gelebilir. Bu nedenle periyodik olarak alp

24 saat havalandrmaldr.
d.

Yedek paratler kesinlikle tecrbeli kiilerce katlanmaldr.

e.

Yedek

paratler

(zellikle

harici

antada

olanlar)

etkilerden

korunmaldr.
4. MONTAJI
Yedek paratn montaj, yetkili veya tecrbeli kiilerce yaplmaldr.
Piyasada deiik tipte pek ok harnes bulunduu iin yedek paratler de
bunlara gre farkllk gsterir. Yedek paratler pilotun kilosuna uygun
seilmelidir. Yedek parat harnese zenle monte edilmelidir. Her uuta nce
ve sonra yedek paratn deklanr kolu ve pimleri kontrol edilmelidir.

- 22 -

METEOROLOJ
Meteoroloji btnyle dnyamz eviren atmosfer tabakas iinde
meydana gelen btn olaylar ve deimeleri inceleyen ve hangi artlar altnda
olduunu ortaya koyan ilimdir.
Meteoroloji 15 blme ayrlmtr. Ancak bizi bu blmlerden 3' ilgilendirir.
1. Sinoptik Meteoroloji:
Hava tahmini amacyla geni bir alanda, ayn anda belirli aralklarla
yaplan lm ve gzlemlerle ilgilenir.
2. Havaclk (Aeronatik) Meteorolojisi:

- 23 -

Uu faaliyetlerini etkileyen meteorolojik olaylarn (oraj, trblans, sis

vs.) gzlem ve tahminlerini kapsamna alan ve meteorolojinin havclkla
ilgilenen dalna denir.
3. Aeroloji:
Yksek hava gzlemleriyle atmosferi dikine olarak inceleyen bir bilim
daldr. Halihazr hava durumunu tahmine alr.
Bizi en ok ilgilendiren meteorolojik olaylar ve bu olaylarn yamaparat
zerindeki etkileri unlardr :
Rzgar ve rzgar yn,
Trblans,
Termik,
Bulutlar,
Yeryz ekillerine bal meteorolojik durumlar,
rtifaya gre rzgar hznn deiimidir.
1. RZGAR VE RZGAR YN
Yatay ynde yer deitiren hava hareketlerine rzgar denir. Rzgar
tesirleri bakmndan zellii olan bir iklim elemandr. Bunlar; rzgar hz,
rzgar yn ve esi skldr. Yamaparatn en ok etkileyen meteorolojik
olaylarn banda gelir.
Havann hareket hzna rzgar hz denir. Bu hz m/s, knot veya km/h
olarak okunur. Rzgarn hz anemometre ile llr.
1 knot = 0,5 m/s = 1,9 km/h dir. Rzgarn bulunduumuz yere doru
estii yn ise rzgar yndr. Havaclk meteorolojisinde rzgar hz ve yn 10
metre ykseklikte llr. 10 dakika boyunca llen rzgar hz ortalama hz
olarak kabul edilir.
2.TRBLANS
Atmosferde normal hava akm iinde ve dzensiz bir dalm gsteren
hava akmlarna veya anaforlara trblans denir.

- 24 -

Hava meteorolojisinde uuu engelleyici nemli bir faktrdr. Uu

srasnda uaklarn ve yamaparatnn sarslmasna, stabil uu zelliinin
kaybolmasna, ani irtifa kayplarna ve bazen kazalara sebep olurlar.
Trblans birok farkl hava artlarndan meydana gelmekle birlikte,
temel sebepten dolay oluur. Bunlar;
a.

Konvektif hareketler ( termik) neticesi meydana gelen trblans,

b.

Yeryz ekillerinden dolay meydana gelen trblans

c.

Rzgar krlmalar sebebiyle meydana gelen trblans.

- 25 -

3. TERMK
Termik, ksaca snan havann ykselmesine denir. Gnein yayd
nlar yeryzn deiik oranlarda str. Su, imen gibi yzeyler snn byk
bir ksmn yanstr ve snmalar yava olur. Kuru kum, asfalt veya kaya gibi
yzeyler ise sy emer ve olduka abuk snr. Isnmadaki bu farkllk yzey
ekilleri, przl yzeyin gnee gre konumlar ve dier faktrlere baldr.
Isnarak hafifleyen hava bir kabarck gibi geniler ve yeryznden
koparak ykselmeye balar.
Bu ekilde snarak ykselen hava akmlar kaldrclar (termikleri)
oluturur. Isnan hava ykseldike sour. Kendisi ile ayn scaklkta bir hava
Rotorlu Alan
katmanna ulatnda iindeki su buhar younlaarak bulutlar oluturur.
Ykselen havann yeri, evresindeki scakl daha dk olan arazi zerindeki
hava ktlesi tarafndan doldurulur. Bu ekilde souyarak ken hava akmlar
bastrclar oluturur.
Kmls bulutu oluturan termiin douu gelimesi ve dalmas.

Rzgar

5. BULUTLAR
Havaclkta 10 tip bulut vardr ve bunlar drt blme ayrlr. Bulut
ykseklikleri (taban) bulunulan yere gre llr.

- 26 -

1.

Yaplarna gre;

Kme (Cumuluform) Bulutlar :

Nemli havann kk stunlar halinde ykselerek younlamas ile
oluurlar. lerindeki dikey akmlar nedeniyle trblans ierirler. Pamuk ynlar
gibi grnr.

a.

b.

Tabaka (Stratiform) Bulutlar :

Gkyzn bir araf gibi tabakalar halinde kaplayan bulutlardr.

Havann btn bir katman halinde ok geni bir blge zerinde ykselerek
younlamas ile oluan bulutlardr. Neredeyse hi dikey hava hareketi
olmadndan iinde trblans yoktur ya da ok azdr. Rzgar yn ve iddeti
genelde sabit olarak eser ve balang uular iin ideal artlar oluturur.

- 27 -

2. rtifalarna Gre
a.

Yksek rtifa Bulutlar

Ykseklikleri 6.000 ile 12.000 metre arasndadr. Alak basncn yal

havann yaklatn gsterirler. Yksek irtifa bulutlar Cirro n eki alrlar

(Cirrus, Cirrocumulus, Cirrostratus gibi.)
b.

Orta rtifa Bulutlar

Ykseklikleri

1.800

ile

6.000

metre

arasndadr.

Scak

cephe

habercisidir. Orta irtifa bulutlar Alto n eki alrlar (Altocumulus, Altostratus

gibi.)
c.

Alak rtifa Bulutlar

Ykseklikleri yer ile 1.800 metre arasndadr. Alak irtifa bulutlar her

hangi bir n ek almazlar. Alak irtifa bulutlarna rnek : Strats, Stratocmls

d.

Dikey Geliimli Bulutlar

Dikey olarak geliimi ok fazla olan 10 km ve zeri bulutlardr. Nimbus

n eki ya da son eki alrlar. Cumulonimbus, Nimbostratus gibi dikey geliimli

bulutlar btn hava aralarnn saknmas gereken ok gl ve etkili
bulutlardr, civarlarnda uu yaplmas ok tehlikelidir.
6. YERYZ EKLLERNE BALI METEROLOJK DURUMLAR
Uu ncesinde hava hareketleri gzlenerek nerelerde trblansn
olabilecei tahmin edilmelidir. Havann hareketleri bir svnn hareketi gibi ele
alnmaldr. Yamata hava yerine sanki su geip ykseliyor gibi dnlrse,
grnmeyen bu hava hareketleri daha iyi anlalr. Su aalarn, binalarn,
yarlarn ve engellerin nnden, yanndan, stnden geerken ynn ve

- 28 -

eklini deitirmeyecek. Hava keskin yn deiimi yapamad iin engelleri

aarken trblans oluturmak zorunda kalr. Hz ve ktlesi onu tek ynde
hareket etmeye zorlar.

Genel trblans alanlar

Uzun bir yamata atlaklar gibi oluumlar varsa buralarda hava akm
bozulur. Hava atlaklara girince skr ve hz artar. Bu tr yerlere uu
srasnda dikkat etmek gerekir.
atlaklarda hava akm

- 29 -

Yama bitimlerinde yan tarafa doru esen rzgarlarn kaldrc etkisi

yamacn n tarafna gre daha azdr.

Yama bitimlerindeki hava akm

Dalk alanlarda yada buralardaki dar vadilerde, hakim rzgarn ynne
ve arazinin ekline bal olarak hava akm etkilenir.

- 30 -

anak eklindeki yamalarda hava akm

Bunlarn hepsi yamata uu yapan pilotlar iin ok nemlidir. Rzgar
yamaca arpt anda yukar doru esmeye zorlanr. Bu dik esen rzgar
kaldrma gcn oluturur.
Yama ne kadar dik ise kaldrma gcde o derece yksek olur. 70 lik
aya sahip bir yamaca gre, 45 lik aya sahip yamacn kaldrma gc (ayn
hzdaki rzgarlarda) adaha az olur.

7. RTFAYA GRE RZGAR HIZININ DEM

Hava bir kara paras zerinde hareket ederken srtnmelerden dolay
etkilenir. Aalarn, binalarn ve benzeri manialarn engellemesiyle hz azalp
yn deiir. Yere yakn estiinden daha fazla srtnme olacagndan,
ykseklere oranla hz daha az olacaktr. Aalara oranla yukarlara kldka
bal srtnme azalacagndan rzgarn esme hz artacaktr. Rzgarn
hzndaki bu farkllklar uu yaplan yamalarn zerinde ok nemlidir.

- 31 -

Yukarya kldka rzgar hznn deiimine ek olarak hava ak yama

zerine gelindiinde, ktlesel olarak yamaca yapt basntan dolay skma
oluturup artar. Bazen kalk noktas ile ini noktas arasndaki fark 2-3 kat
olabilir.
Eer yamacn tepesinden daha aalarda bir yerde kalk yaplyorsa,
yukarda rzgar hznn daha fazla olaca bilinmeli ykselme halinde dikkatli
olunmaldr. ni alannda ise, yere yaklatka engellere bal olarak rzgar
hznn aniden azalaca tahmin edilmeli, alalma ve ini buna gre
planlanmaldr. Uutan nce gz nnde bulundurulmas gereken iki nemli
noktada rzgarn hz ve yndr. ounlukla, rzgar yamaca doru ayla
gelmez. Rzgarn limitler iersinde ve doru ada olmas uu emniyeti
asndan ok nemlidir. Bunlar kontrol edilerek gerektiinde riske atlmadan
uu iptal edilmeli veya baka bir yamaca gidilmelidir. Bu tr kararlar
deneyimler sonucunda verilir. Kuku duyma ve kararszlk durumlarnda
kesinlikle emniyet asndan uu yaplmamaldr.
HAVA TRAFK KURALLARI

- 32 -

Btn hava aralarnda olduu gibi yamaparat uularnda da tm

pilotlarn uymak ve bilmek zorunda olduu standart hava trafik kurallar vardr.
Bu. kurallara uymak ve dikkat etmek, zellikle gruplar halinde uulurken
arpmalar ve doabilecek riskleri nlemek asndan ok nemlidir.
Gerektiinde pilotlar uular srasnda birbirlerini bararak da uyarmaldr.

1. YZ YZE KARILAMA DURUMU

- 33 -

Ayn irtifalarda yz yze karlama durumlarnda her iki pilot uu yn

saa evrilir. Fakat uanlardan biri tepeye yakn uuyorsa emniyet iin uu
ynn muhafaza ederken dier pilot uu ynn saa evirir.

2. AYNI YOLA DORU YAKLAMA

ki yamaparat pilotu ayn yola doru yaklayorsa sadaki pilot yol
hakkna sahiptir, solda olan pilot yn deitirerek sadaki pilota yol vermelidir.

3. YAMATA GE

- 34 -

Ayn yola doru yaklama

Yelken uuu srasnda geiler her zaman dier pilot ile tepe arasnda
yaplr. Genelde pilotlar yamaca doru dnmezler bylece arpma riski azalr.

4. KULLANILAN TERME GRME

Termik uularnda dn yn termii ilk bulan ve dne balayan pilot
tarafndan belirlenir. Daha sonra ayn termii ilk pilottan daha alaktan ya da
yksekten giren pilotlar dnlerini ayn ynde yapmak zorundadrlar. Termik
dnlerinde yol hakk alakta olan kanada aittir.

- 35 -

5. ALTTAK PLOTUN NCEL

Her zaman alttaki pilota ncelik verilir. Alttaki pilotun manevra kabiliyeti
daha snrldr ve yukary gremeyebilir.
6. PLOTUN GREV
Yukardakilerin dnda arpmay nlemek zere her trl hareketi
yapmak ve bundan saknmak pilotun (yok hakk kendisinde de olsa) grevidir.

SPOR VE YER ALIMASI

1. SPOR
Yer eitimlerinde yaplacak uygulamal eitimlere ve uulara hazrlk
amacyla vcudu fazla yormadan snma hareketlerinin yaplmas gereklidir.
Vcut soukken yaplacak herhangi bir hareket kaslarn ar zorlanmalarna
kaslmalarna, tutulmalarna sebep olabilecei gibi hareketler de ok snrl olur
ve istenilen hareketler yeterince yaplamaz. Ayrca uan pilotlarn bazen
malzemeleriyle birlikte tepeye yryerek trmanmas gerekebilir. Hareketlerin ve

- 36 -

uularn salkl olmas bakmndan, yamaparat ile uan kiilerin dzenli

olarak hafif spor yapmalar ve yeterli kondisyona sahip olmalar gerekmektedir.
2. YER ALIMASI
Yer almas nazari derslerde anlatlan konularn uygulama ile
birletirerek akllardaki sorularn aydnlatlmas ve uutaki rahatlk, kanat
hakimiyeti asndan ok nemlidir. nk her uutan nce yaplmas gereken
kontroller vardr. Kalk ncesi rzgar kontrol, kanadn serilmesi, hazrlanmas,
kalk, uuta kanadn sevk - idaresi ve ini uu ksada uzunda srse
yaplmas gereken ilemlerdir. Yer almasnda ne kadar ok pratik yaplrsa
uuta rahat olunur ve kabilecek sorunlarn stesinden kolayca gelinebilinir.
a. Kalk Kontrolleri
Her kalktan nce srasyla yaplmas gereken kontrol unlardr;
1. Yamaparat nn serilecei alan kalk engelleyebilecek, kubbe
ve iplere zarar verebilecek al, rp, diken, ta vb. engellerden
arndrlmal,
2. Kubbe sel azlar ak, yay eklinde serilmeli ve ipler dzgn, ak
olmal,
3. Botlar, bacak ve gs kolonlar kontrol edilmeli, tayc kolonlar,
omuzlarn stnde ve fren ipleri ak olmal,
4. Rzgar iddeti ve yn kontrol edilmeli.
b. Kalk Pozisyonu
lk olarak frenler kklarndan tutulur ve balant yerinden karlr. Dier
kolonlar kollarn zerine gelecek ekilde A kolonlaryla frenler birlikte tutulur. A
kolonlar eller ve kuam arasnda gergin kalacak ekilde kollar eit olarak
yanlara ve geriye doru alr. Kanadn nnde, ortasnda rzgara doru
dnlr. Bir ayak nde, gs hafife ileride, ba dik ve tam karya bakarak
iplerdeki gerginlik hissedilir. Kollar eit ve dzgn bir hareketle yay izecek
ekilde (kollar dirseklerden krmadan) ba zerine doru kaldrlarak kouya
balanr. Kanat ba zerine geldiinde A kolonlar braklp, frenler elde kollar
dirseklerden krmadan geriye alarak (avu ileri dary gstererek) kanatla
yerden havalanncaya kadar kouyu srdrmeye devam edilir Uu balayp,
tepeden yeterince uzaklatktan sonra eller yanlara alnp uu pozisyonuna
geilir. Kalk kontrolleri ve kubbe kontrol yaplmadan kesinlikle kalk
yaplmamaldr.

- 37 -

c. Kalk Dzeltmeleri
1. Kaymalar:
Eer kubbe kalk srasnda yana doru kaymsa pilot apraz bir ekilde
kubbenin yatt tarafn altna doru koarken aksi tarafa biraz fren yaparak
kubbeyi ba stne getirmelidir. Byle bir durumda kubbe takip edilmezse
dzeltme ilemi ok zorlar veya imkanszlar.
2. stikamet Karma :
Kubbenin kalk istikametinden saparak saa ya da sola ynelmesidir.
Bu durumda apraz ekilde ve ne doru yatan tarafn altna koulurken ayn
zamanda aksi tarafa yeteri kadar fren uygulanr. Bylece kubbe dzeltilerek
istikamet kalkmak istenilen yne dzeltilir.
Hibir zaman tam almam kubbeyle kalk yaplmamaldr. Bunu gz
ard etmek tehlikeli ve ok risklidir. Baarszlkla sonulanan veya kt
gerekletirilen kalklarn sebebi ounlukla yamaparatnn yere dzenli
ve doru bir ekilde serilmemesidir. Bu nedenle bu ilem zenle yaplmaldr.
3. Kalk Kousu :
Kubbe ba zerine dzgn ve ak olarak geldiinde balar. Kubbenin
ne gemesini nlemek iin fren ipleri daima hissedilmeli gerekirse hafif fren
yaplmaldr. Kubbe kontrolnden sonra kalk iin yamatan dzenli ve kuvvetli
bir ekilde, hz devaml artrarak koulmaldr. Maksimum kou hznda frenler
hafife ekilmeli ve kalka kadar kouya devam edilmelidir. Yetersiz hz,
kouyu yarda brakma, kalk pozisyonunu erken bozma ve oturma gibi

- 38 -

durumlarda kubbede gereken basn salanamadndan kalk ok zorlar,

gecikir veya imkanszlar. Emniyet asndan yamatan yeterince uzaklatktan
sonra harnese oturulmaldr.

YERE N VE BE NOKTA TAKLASI

1. nemi :
Yamaparat ile inilerde eer yere ok hzl ve yanl ynde (yan
rzgar, arka rzgar, eim vs.) yaklama yaplrsa sert bir ini olaca kesindir.
Bu sert inilerde vcudun en az darbeyi almas iin dikkat edilmesi gereken
birka ey vardr. Bunlar; kollar ve bacaklar kapatan, hareketi kstlamayan
kyafetler giymek (mmknse uu tulumu), boazl, ayak bileini koruyan

- 39 -

botlar tercih etmek, kask takmak ve be nokta taklasnda yeterli tecrbeye

sahip olmaktr.
ni alanndaki yaralanmalarn ou yanl d ve pozisyondan
kaynaklanr. Bu nedenle tehlikeli ve sert ini durumlarnda be nokta taklas,
oku geni bir alana yaymak, vcudumuzun deiik blgelerine gelen oku
azaltmak iin atlr. Diz ve kala adaleleri, ini anndaki okun alnabilmesi iin
hafife bklm olmaldr. ni annda asla bacaklar karna doru
ekilmemelidir.

Be nokta taklasnda vcudun temas noktalar unlardr :

Ayak tabanlar

Baldr

Kala

Srt

Ters Omuz (Taklaya balanan tarafn aksi tarafndaki omuz)

ni ekline gre be nokta taklas ne, geriye, saa veya sola doru
atlr. Hangi yne atlrsa atlsn be temas noktas ayndr ve bekleme
yaplmadan seri atlmas gereklidir.
a. Saa Takla
Pozisyon : Ayak tabanlar, bacaklar ve dizler birbirine skca bitiik ve
kapal, ene ve dirsekler gs zerinde ve eller ban n ksmnda yz
korumaldr.
Uygulama : ayak tabanlarnn yere basmasndan sonra ikinci temas
noktas sa baldr, nc nokta sa kaladr. Taklann ikinci ve nc
noktalarnda drt ve beinci noktalara kolayca geebilmek iin vcudun st
ksm hafife sola evrilir.
Drdnc nokta srt, beinci nokta ise sol omuzdur. Taklann sol
omuzda bitirilebilmesi iin bitiik ve kapal durumda bulunan bacaklar, drdnc
noktadan sonra ters bir savrulula sol omuz zerine atlmaldr. Bu pozisyonda,

- 40 -

yani ayak tabanlarnn atlan yn gstermesi durumunda ayaa kalkmak kolay

ve hzl bir ekilde olacaktr.
b. Sola Takla
Taklann pozisyonu ve atl ekli ayndr. Yalnzca temas ynleri
deitirilecektir.
kinci nokta sol baldr, nc nokta sol kala, drdnc nokta srt ve
beinci nokta sa omuzdur.

c.

ne Takla

Rzgar durumuna ve ini ekline gre sa veya sol tarafa yklarak ne

doru atlr.
d.

Geriye Takla

Rzgar durumuna ve ini ekline gre sa veya sol taraftan balanarak

geriye doru atlr.

2. TAKLA ATILIRKEN EN OK YAPILAN HATALAR :

-

Ayak tabanlarndan nce parmak ularnn yere demesi,

Ayak ve bacaklarn ak olmas,

Dizlerin karna doru ekilmesi,

Ban ve vcudun serbest olmas,

ni alannda dikkatin dalmasdr.

Be nokta taklas, gerek bir durumda nadiren kullanlmasna ramen,

kullanldnda da olabilecek herhangi bir yaralanmay kesinlikle nler. Bu
nedenle sk sk pratik yaplmasnda yarar vardr.

- 41 -

EMERCENSLER
1. UUTA KARILAILAN EMERCENS DURUMLAR
Dier hava aralarndan farkl olarak uuta yamaparatlerinin eklini
koruyabilmesi, pilotun arlna ve dolaysyla kanadn yapsal btnlne
baldr. Arlk azaltlr, kaldrlr veya yanl bir ekilde datlrsa kanatta
kapanmalar olabilir. Ayrca ikin yap (aerofoil) i hava basncyla muhafaza
edilir. Eer bu basn azalr ya da kaybedilirse kanat yine bozulmaya ve
kapanmaya yatkn hale gelir.
Bu nedenle pilotun, yamaparatnn performansn ve davrann
bilmesi, sorunlar engelleyebilecek tecrbede olmas veya sorunlar nceden
tahmin edebilmesi ve istikrarsz bir durumda hemen kurtulabilecek beceriye
sahip olmas hayati nem tar.
Uuta emercensi durumlar 6 trldr.
a. Asimetrik Kapanma

Asimetrik
kapanma,
yamaparat uularnda en sk
yaanan
durumlardan
biridir.
Kanadn bir taraf uarken dier
taraf kapanr. Bu duruma, i
basncn
deimesi
(kapanan

- 42 -

ksmda havann boalmas ya da azalmas) sebep olur.

Asimetrik kapanmada yaplacak ilemler unlardr :

Kanadn kapanan tarafa doru dnn engellemek iin ak kenara bir
miktar fren uygulanr. Kapanan tarafa ise derin birka pompa atlr.

b. nden Kapanma
Yamaparatn, pilotun nne
gemesi yada trblans gibi
nedenlerle n iplerindeki ykn
azalmas durumunda meydana
gelir.
nden kapanmada
ilemler unlardr :

yaplacak

Frenler eit ve dengeli bir ekilde

aaya ekilir, gerekirse i
basnc dzeltmek iin kubbe
takip edilerek birka hafif pompa
yaplr.

c. Derin Stol
Yamaparatn;
trblans,
kuvvetli rzgar ile karlalmas
durumlarnda veya frenlerin tam
fren konumuna ekilmesi ile
meydana gelir. Kanat eklini
korur, fakat ne gidi yok
denecek kadar azdr ve k

- 43 -

(alalma) fazladr. Kanat zerindeki hava trblansldr.

Derin stolda yaplacak ilemler unlardr :
Frenler eit ve dengeli bir ekilde azaltlr; sadan veya soldan hafif dn
yaplarak kanada hz kazandrlr. Dn kumandasna ramen kanadn
dnmemesi halinde kumandalarla birlikte vcut kumandas da uygulanr.

d. Tam Stol
Tam stol;
kanadn
ileri
gidi
hznn kaybedilmesinde
veya her iki fren ipinin
tam frenin daha altna
ekilmesinde veya sert
trblans durumlarnda
meydana gelir. Kanat
eklini
koruyamaz,
pilotun arkasna yklr
ve ok hzl bir d
balar.

Tam stolda yaplacak ilemler unlardr :

Kanadn ba zerinde tutulmasna dikkat edilerek frenler eit ve dengeli bir
ekilde yava yava azaltlr, Kanat dzgn ve istikrarl bir duruma geldikten
sonra frenler eyrek fren konuma getirilir.

nemli: Her iki fren eit konumda tutulmal, sert ve ani hareket
yaplmamaldr. Kubbenin ne geme (saldrma) isteine karlk tekrar
fren uygulamaya hazr olunmaldr.
e. Fren pinin Kopmas

- 44 -

Fren iplerinden birinin veya her ikisinin birden ilevlerini yerine

getirememesidir. Kalk srasnda keskin bir cismin fren ipini kesmesi, ypranm
fren ipinin uu srasnda kopmas ya da fren iplerinin dmlerinin zlmesi
gibi durumlarda meydana gelir.
Fren ipinin uu esnasnda kopmas durumda, kopan fren ynndeki dnler
arka kolonlar kullanlarak yaplr ve mmkn olan en ksa srede ini planlanr.

f. Viril
Viril,
yamaparatnn
yksek
hcum
asyla
uarken
(tam
fren
konumunda)
frenlerden
birinin
aniden
braklmas veya fensiz konumda uarken
frenlerden birinin tam fren konumuna kadar
ekilmesi durumlarnda meydana gelir. Viril,
kanadn yarsnn stol dier yarsnn utuu,
kanadn kendi ekseni etrafnda hzl bir ekilde
dnmesi ile meydana gelen istikrarsz bir
durumdur.

Virilde yaplacak ilemler unlardr :

Frenler yukarda eit konuma getirilir ve kanat uu hzn yeniden kazandka
dnten yava yava klr.

nemli : Viril knda kanadn ne geme isteine hazrlkl olunmal ve

bu durum frenlerle kontroll olarak engellenmelidir. nk byle bir
durumda kapanmalar yaanabilir.

- 45 -

2. NTE KARILAILAN EMERCENS DURUMLAR

Yamaparat ile gzel ve uzun sren uular yapmak uygun hava
koullarna, pilotun bilgisine ve tecrbesine baldr. Bununla birlikte zellikle
yelken, termik ve seyrsefer uularnda uygun hava koullarn bulmak iin
bazen artlar zorlamak kanlmaz olur. Bu gibi durumlarda (zor artlarda,
hatalar yapldnda, alak irtifalarda)uu yaparken ayn zamanda uulan
blgenin durumu ve emniyeti mutlaka gz nnde bulundurulmal, her an ini
yapacakm gibi ini yeri seimi ve planlamas yaplmaldr. Emercensi ini
yaplm ise yamaparat yeniden kullanlmadan nce mutlaka iyice kontrol
edilmelidir.
nite emercensi durumlar 5 trldr :
a. Aaca ni
Aa zerine inite dikkat edilecek nokta, dallarn bacak arasna girmesini
nlemek, yz korumak, initen sonra dmemek ve kazay asgariye
indirmektir. Yaplacak ilemler unlardr :
(1) Aa zerine inerken aa dallarndan korunmak iin bacaklar skca
birletirilir.
(2) Ba korumak iin kollar, dirsekler yukary gsterecek ekilde apraz olarak
ban n ksmnda tutulur.
(3) Yz ve boyunu korumak iin ba hafife saa veya sola evrilir.
(4) ni kontrol edilinceye kadar bu pozisyon muhafaza edilir. Daha sonra
kuam tertibatndan dikkatlice zlerek klr ve aatan dmemek iin
nlem alnr.

- 46 -

Aaca taklan yamaparatn kurtarrken kubbeye ve iplere daha fazla

zarar vermemek iin zen gsterilmelidir.

b. Suya ni
Suya inite dikkat edilecek nokta, boulmamak iin yamaparatnden
seri bir ekilde kurtulmak ve inie hazrlkl olmaktr.

Yaplacak ilemler unlardr :

(1) Mmknse eldivenler karlr.
(2) Gs kolonu (varsa apraz kolonlarda) alr. Yeterli zaman varsa bacak
kolonlar da gevetilir. Bu arada harnesten dmemek iin nlem alnr.
(3) Kubbenin pilot zerine yklmasn nlemek iin suya yan rzgarla veya
arka rzgarla ini planlanr.
(4) Suya inmeden nce derin bir nefes alnr.
(5) Bacak kolonlar alr ve kuam tertibatndan klarak kubbeden
uzaklalr.
Eer deniz suyuna inilmise; kubbe, ipler, tayc kolonlar ve harnes hemen
tatl su ile iyice ykanmaldr. Daha sonra yamaparat glgede aslarak

- 47 -

doal kurumaya braklmal, iplerin ekmemesi ve eski halini alabilmesi iin her
iki kolona 5 kglk arlklar taklmaldr.
c. atya ni
atya inite dikkat edilecek nokta, atdan tekrar yuvarlanp dmemek
ve at zerinde kalabilmek iin nlem almaktr. Yaplacak ilemler unlardr :
(1) Mmknse atya inmeden nce gs kolonu (varsa apraz kolonlar)
alr.
(2)

atnn durumuna gre ( dz, eimli, duvar vs.) vcut korunmaya allr.

(3) lk anda tutunulacak

tertibatndan klr.
d. Eimli Araziye ni

bir yer aranr, gerekiyorsa hemen kuam

Eimli araziye inite dikkat edilecek nokta; ayaklar korumak, yumuak ini
yapabilmek ve srklenmemektir.
Yaplacak ilemler unlardr :
(1) ni yn eime gre yandan yaklaarak olmaldr.
(2) niten nce srat mmkn olduunca azaltlr.
(3) Yere temastan hemen nce frenler sonuna kadar ekilir.
(4) Gerekiyorsa ini okunu azaltmak iin be nokta taklas atlr ya da dizler
esnek tutularak yuvarlanlr ve vcut korunmaya allr.
e. Elektrik Teline ni
Elektrik tellerine inite dikkat edilecek husus, telin bacak arasna girmemesi
ve vcudun duruma gre korunmasdr. Yaplacak ilemler unlardr :
(1) Vcudun ayn anda iki tele birden temas etmemesine dikkat edilmelidir.
(2) Tellere temasn grlebilmesi iin ba ne eilir.
(3) Tellere yatay olarak iniliyorsa, ift ayak normal pozisyonda skca
birletirilir.
(4) Tele dikey olarak iniliyorsa, ayaklar apraz ekilde birletirilir.

- 48 -

nemli : nite karlalan emercensi durumlar ierisinde en tehlikelisidir.

SRKLENMEDEN KURTULMA
Srklenmeden kurtulmada anlatlmak istenen nemli nokta; pilotun,
yamaparatn ve dier malzemelerin zarar grmesini nleyebilmektir. Yer
rzgarnn sakin olduu durumlarda yamaparat mdahale gerekmeksizin
kendiliinden sner. Ancak rzgarn kuvvetli ve darbeli estii durumlarda inite
srklenmemek iin hazrlkl olunmal ve seri bir ekilde hareket edilmelidir.
Yamaparatleri ekil olarak kubbe paratlerden farkl olduu iin
srklenme ok uzun sreli olmayacak, ksa bir sre sonra kubbe kendiliinden
de snecektir. Bu nedenle ini an nem kazanmaktadr ve pilotun buna ok iyi
konsantre olmas gereklidir.
1. SRKLENMEDEN KURTULMA YOLLARI
a. Frenlerden Birini ekmek
nii takiben seri bir ekilde geriye dnlr. Bundan sonra frenlerden biri
ekilirken dieri tamamen serbest braklr ve kubbeye doru koulur. Pilot
koma annda iplere taklmamal ve kubbenin zerine yklmasn nlemelidir.
b. B Stolu Yapmak

- 49 -

Kuvvetli rzgarlarda srklenmeden kurtulmann en etkili yoludur. nile

birlikte B kolonlar ayn anda ve oranda aaya doru ekilir. B stolunda,
kubbe B kolonu iplerinin bal olduu noktalardan katlanacandan ve sel
azlar geriyi gstereceinden sellerden ieri hava girii kesilmi, kubbenin
ekme gc nlenmi olur. zellikle ok kuvvetli ve darbeli rzgarlarda
kubbe tamamen snmeden veya emniyeti alnmadan B kolonlar serbest
braklmamaldr.
c. Klipslerden Birini Atmak
ni sonras ayaa kalklamad veya B stolunun yaplamad
durumlarda, kubbe balant kilitleri (karabinalar) abuk alr sistemli (klips) ise,
bunlardan bir tanesi alp braklr.
d. Bir Bakasnn Yardmyla
Zor durumda olan birine, kubbenin tutularak rzgar iine doru
ekilmesi suretiyle yardm edilir. Bu ilem srasnda iplerin arasna girmek veya
iplerden tutmak ok sakncaldr. Yardma gelenin tecrbesiz olmas durumunda
(biliniyorsa) gerekli uyar pilot tarafndan mutlaka yaplmaldr.
2. YAMAPARATNN KATLANMASI
Yamaparatnn nasl katlanaca bulunulan alan, hava artlar ve
yardm edecek birinin bulunup bulunmamasna baldr. Duruma gre hangi
yntemin daha uygun olacana pilot kendisi karar verir.
Eer rzgar varsa kubbenin imesini veya dalmasn nlemek iin
yaplacak ilk hareket, kubbeyi rzgar yandan alacak ekilde sermektir. Ayrca
basit ve hafif harneslerin kubbeye takl kalmas tavsiye edilir. Bu hem
kontrolleri kolaylatrr hem de iplerin karmasn nler.
Katlamada zlenecek Yol
Yamaparatlerinin katlanmasnda deiik yntemler
Bunlardan en pratik ve kullanl olan iki tanesi unlardr :

kullanlmaktadr.

a. Klasik Katlama Yntemi

(1) Yamaparatn st yzeyi yere bakacak ekilde alp serilir.
(2) pler, tayc kolonlardan balanarak toplanr ve kubbenin zerine dzgn
olarak datlr. Kolonlar kubbenin orta firar kenarna bir ksm darda kalacak
ekilde konulur.

- 50 -

(3) Kubbe, iki tarafl dardan ieriye (ortaya) doru sel sel ayrlarak katlanr ve
ince uzun bir duruma getirilir.
(4) Kubbenin iinde kalan hava firar kenarndan sel azlarna doru bastrlarak
karlr.
(5) Firar kenarndan balanarak, antasna yerletirilecek byklkte katlanr.
(6) Paket haline gelen kubbe antaya yerletirilir.

b. Sel Sel Katlama Yntemi

(1) Yamaparatn st yzeyi yere bakacak ekilde alp serilir.
(2) pler, tayc kolonlardan balanarak toplanr ve kubbenin zerine dzgn
olarak datlr. Kolonlar kubbenin orta firar kenarna bir ksm darda kalacak
ekilde konulur.
(3) Kubbenin hcum kenarnn orta noktasndan balanarak sel azlar sa ve
sol tarafta srasyla st ste gelecek ekilde; firar kenarlar ise yine kubbenin
ortasndan balanarak sada ve solda zigzaglar yaplarak merdiven basama
eklinde katlanr. Daha sonra iki taraf st ste kapatlarak kubbe ince uzun bir
duruma getirilir.
(4) Kubbenin iinde kalan hava firar kenarndan sel azlarna doru
bastrlarak karlr.
(5) Firar kenarndan balanarak, antasna yerletirilecek byklkte katlanr.

- 51 -

(6) Paket haline gelen kubbe antaya yerletirilir.

Katlamada Dikkat Edilecek Hususlar

(1) Kubbenin yaknlarnda kesinlikle sigara iilmemelidir.
(2) Kubbe mmkn olduunca dzgn bir ekilde katlanmaldr.
(3) Katlama srasnda
bastrlmamaldr.

sel

azlarna

(sert

tabakaya)

ok

fazla

(4) Kirlenme ve anmann minimum dzeyde olmas iin zen gsterilmelidir.

(5) Yamaparat al rp, diken, ta, toz, su, bcek vs. den korunmaldr.
(6) Kubbe nemli veya slak katlanmamaldr.

- 52 -

(7) Kubbe uzun sre gne nlar altnda braklmamaldr.

(8) Scak iklimlerde uuluyorsa kubbe mutlaka antalanmal, ak olarak
darda braklmamaldr.

PRATiK UU VE EMNYET
zellikle bu spora yeni balayan ve gelitirme aamasnda bulunan
pilotlarn uularn emniyetle ve rahatlkla yapabilmeleri ve uulardan zevk
alabilmeleri iin, aadaki belli bal konular hatrlarnda tutmalar, gereini
yapmalar uu emniyeti asndan bir zorunluluk ve grevdir.
1. GVENLK
a. Salk
Yamaparat eitimlerine katlanlarda aranan ve dikkat edilen konu
salkl olmaktr. Uular iin her zaman salam bir vcuda sahip olunmaldr.
ki ve uyuturucu tip ilalarn kullanm ciddi sonular dourabilir. Birok
durumda yalnz umak pilotlara belirli bir g harcatacaktr. Bununla birlikte

- 53 -

eitim srasnda tepeye malzemelerle birlikte trmanmak ve efor sarf etmek

gerekli olabilir.
Kalp rahatszl, astm, sara vb. gibi daha nceden nemli salk sorunlar
olanlar bunu gizlememeli, mutlaka sorumlular haberdar etmelidir. Bu tr
rahatszlklar olanlar yalnz bana umaktan kanmaldr.
b. Giyim
Ne kadar tecrbeli olunursa olsun dmelerde
korunmak iin bireyler giymek her zaman yararldr.
Uularda ort ve t-shirt giymek, eldiven kullanmamak
hem risklidir hem de yamalarda ve havada srekli
esen rzgardan etkilenip hastalanmak iten bile
deildir.
En iyi havada dahi rzgar geirmeyen mont ya da
tulum giymek ok yararldr. Eer kn uu
yaplyorsa kat kat giymeye dikkat edilmelidir.
c.

Ayakkab
Uuta kullanlan ayakkab ok nemlidir. Tepede
ve yamalarda yrrken, sert zeminlere veya
emercensi inilerde bileklerin kesinlikle korunmas
gerekir. Bunun iin boazl ve sert tabanl botlar
giyilmelidir. nilerde ilk temas noktas ayaklar
olduu iin uu malzemeleri arasnda giyilen
ayakkabnn ayr bir nemi ve yeri vardr.

2. HAVA KOULLARI
a. Gr Mesafesi
Yamata, uulacak blge zerinde alak bulutlar ya da sis bulunuyorsa
bunun bir tehlike oluturaca bilinmelidir. Bulut iine girildiinde kaybolma ve
baka bir yamaparat veya hava aracna arpma olasl her zaman
yksektir. Bu nedenle gr mesafesinin ok dk olduu zamanlarda uu
iin srar edilmemelidir.

c. Yamur ve Kar
Gr mesafesi iyi olduu srece hafif yamur ve isentide umak ksa bir
sre iin sorun yaratmaz. Ancak hemen alalp yere inilmesi daha uygun
olacaktr. Byle bir durumda yamaparat sland iin sadece kurutmada

- 54 -

zahmet ekilir. Fakat slanan iplerin ksalaca, kuman zarar grecei ve

kanadn mrnn ksalaca unutulmamaldr.
Daha iddetli bir yamur veya kar yama durumunda ise tehlike sz
konusudur. nk yamur ve karn kanatn iine girmesi halinde suyun dar
kacak yolu yoktur. Firar kenarnda biriken su, kanadn gvenirliliini
azaltacaktr. Uuun devam etmesi halinde kanadn stola (dzeltilmesi mmkn
olmayan) girmesi muhtemeldir.

d. Rzgar
Uzun ve gzel bir uu iin rzgarn limitler ierisinde istikrarl ve srekli
esinti iinde olmas gerekir. Darbeli olmad srece rzgarn 0-30 km/h hzla
esmesi uu iin normal saylr. Yamata en uygun yelken uuu iin ise rzgar
hznn en azndan 20-30 km/h olmas gerekir. Rzgar limiti balang
kursiyerleri iin 10 knot (20 km/h), daha ileri seviyedekiler iin 15 knot (30-32
km/h)dr.
Rzgar hz birka yntemle kontrol edilebilir.
lk ve en nemlisi deneyimle bunu sezebilmektir. Uma karar verilmeden
nce en az 5 dakika kalk yerinde rzgar kontrol yaplmaldr.
kincisi, rzgar ler cihaz ile kesin olarak llebilir. Ayrca rzgar ler ile
varsa darbelerin alt ve st limitleri bulunmaldr. Rzgar darbesi gz nne
alnmas ve dikkat edilmesi gereken nemli bir meteorolojik olaydr.
ncs, srekli kullanlmas gereken rzgar tulumlar ve eritleridir.
Bunlar rzgar hz ve yn hakknda nemli bilgiler verir.
Drdncs, daha nce uanlar gzlemek ya da onlara sormaktr.
Gzlemek en nemli bilgi kaynadr.
Beincisi, bulutlara bakarak rzgarn hz ve yn tahmin ediliyorsa
umadan nce biraz daha aratrma yapmak gerekir.
Kazalarn en byk nedeni zayf veya uygunsuz hava koullarnda, zellikle
kuvvetli rzgarlarda umaya almaktr. Limit d rzgarlarda, uygunsuz hava
ve yer koullarnda, kuku iinde olma veya kararszlk durumlarnda kesinlikle
uu yaplmamaldr.
3. HIZ SSTEM
Gelitirilmi ve yeni modellerde bulunan
hz sisteminde, trapez ayaklar yardmyla
aa doru ekildiinde A ve B kolonlar
aaya ekilmi olur. Trapeze uygulanan
kuvvet ne kadar artarsa kanadn hcum as
da o oranda deceinden kanat da bu

- 55 -

oranda hzlanr. Bu nedenle hz sisteminin kullanm kontroll olmaldr. En iyi

yol, farkl durumlarda pratik yapmaktr.
Stabil olmayan havalarda yapldnda nden ve yanlardan kapanma ve
benzeri durumlarla karlama ihtimali vardr. Bu gibi durumlarda hz sistemi
hemen braklmal, trblansl havalarda ve alak irtifalarda ise kontroll ve
dikkatli bir ekilde kullanlmaldr.
4. BAKIM VE DEPOLAMA
Yamaparat pilotunun hayat bir bakma malzemelerin dzenli ve
kusursuz bakmna baldr. Yamaparatn herhangi bir yerinde kullanmdan
kaynakl normal ypranmann sonucu olarak veya bir kaza sonucu hasar
meydana gelmise bunun zamannda belirlenmesi ve ihmal edilmeden tecrbeli
ve yetkili kiilerce onarlmas gerekir.
Scak ve nemli iklimlerde yamaparat kuma ypranma bakmndan ok
hassastr. Ayrca kuma zerindeki ya, yapkan vb. maddeler kuman
bozulmasna neden olur. Gerekiyorsa bu maddeler sadece saf su kullanlarak
nemlibir bezle temizlenmelidir. Islak veya nemli kubbeler ise mutlaka glgede
doal yolla kurutulmal, bundan sonra tm malzemeler kuru bir odada boya,
benzin gibi kimyasal maddelerden uzak olarak depolanmaldr.

a. Kubbenin Kontrol
Kubbedeki nemsiz yrtklarda (10 cm.den kk ve diki veya ip balant
yerlerinde deilse) kendinden yapkanl yamaparat tamir bantlar
kullanlabilir. Bu bantlardan en iyi sonucun alnmas iin aadaki hususlara
dikkat edilmelidir.
Kubbe tamamen kuru ve temiz olmaldr.
Bandn kenarlar yuvarlak kesilmelidir.
Bant, yrtn evresini iyice kaplamaldr.
Yrtn ular dikkatle orijinal durumuna getirilmelidir. Pile veya bolluk
olumamaldr.
(5) Bant, yrtn her iki tarafna da yaptrlmaldr.
(6) Uu ncesi genel kontrollerde tamir edilmi alan zel olarak kontrol
edilmelidir.
(1)
(2)
(3)
(4)

b. plerin Kontrol

- 56 -

Yaplan testler iplerin kullandka dayankszlatn gstermektedir.

reticiler asl yk tayc iplerin (alt A ve B ipleri) her 100 saatte bir
deitirilmesini tavsiye etmektedir.
Yamaparatlerinin kalk ve inilerde, ayrca yer almalarnda yerle
temas fazla olduundan ipler slanr ve kirlenir. Bu durum ise, ipin d
kaplamasnn ekmesine ve ksalmasna sebep olur. pler ne kadar ok ekerse
kanat da o kadar zor uacak ve performans decektir. Bu nedenle ipler ok
fazla kirli, gergin ya da eski grnyorsa deitirme yoluna gidilmelidir.
nemli : Hibir zaman bir ip dmlenerek tamir edilmez.
c. Tayc Kolonlar ve Harnesin Kontrol
Dzenli olarak; rabt halkalar, kolon dikileri, gs ve bacak kolonlar ile
ayak kolonlar, kuam dikileri, yedek parat pim ve luplar, kubbe balant
kilitleri ve hz sistemi balantlar kontrol edilmelidir.
5. UU YKSEKL
Yamaparat balang pilotunun uu ykseklii 75 - 600 metredir. Bu
irtifann zerindeki uular daha fazla bilgi ve eitimi gerektirir. Yeterli tecrbeye
sahip olmadan daha yksek irtifalarda riskli uulara yeltenmek son derece
sakncal ve bir havaclk disiplinsizliidir.
nemli : Unutmayn ki dalar yarn da orada olacaktr!

LKYARDIM
lkyardm Nedir?
lkyardm, bir kazada veya ani hastalkta ambulans veya bilgili bir
uzmandan salk yardm gelene kadar yaplan ilasz mdahaleleri iine alr.
Elde mevcut imkan ve vastalarla yaplan yardm ve tedavileri de ifade edebilir.
Ama, kazazedenin yaamn kurtarmak, durumunu ve koullarn daha da
arlatrmamak ve iyilemesini kolaylatrmaktr. Bunu yaparken uyulmas
gereken ana ilkeler unlardr;
a. Sakin olmak,
b. Kazazedeyi teskin etmek,
c. Kazazedenin durumunu deerlendirmek ve tehis etmek,
d. ok gerekmiyorsa kazazedeyi yerinden oynatmamak,
e. Hastay uygun pozisyona getirmek,
f. Geici ilk yardm tedbirlerini almak,
g. Gereken yerlerle haberlemeyi salamak,

- 57 -

h. Kazazedeyi gereken yere sevk etmek.

lk yardm kurallarna uyularak yaplacak bir mdahale hayat kurtarc
olabilecei gibi, bilgisizce yaplacak hareketler kazaya urayan daha da kt
bir duruma sokabilir. Bu nedenle ilk yardmda bulunacak kiinin hem yeterli
bilgiye sahip olmas hem de ilk yardm sorumluluunu stlenebilmesi gerekir.
BELL BALI LKYARDIM USULLER
lkyardmda bulunan baarl biri, kazaya urayann yaamsal
gereksinimlerini karlayarak ok hayat kurtarabilir. ABC kural bize bu
gereksinimlerin ak olarak ortaya konulmasna yardm edecektir. Ancak bu
kurallar bilinli bir ekilde uygulamak arttr. Kazazedenin bilinci kontrol edilmeli
ve bilin kapal ise aadakiler hzla deerlendirilmelidir:
A Nefes (hava) aklnn deerlendirilmesi
B Solunumun deerlendirilmesi (Bak-Dinle-Hisset)
C Kan dolamnn deerlendirilmesi
Yaamn devamnda, insann hayatta kalabilmesi iin akciere oksijen
gitmelidir. Bu oksijen, kan aracl ile tm vcudu dolaacaktr. Oksijensiz, bir
ksm organ ve dokular bir sre yaasalar da dier baz organlar hemen lebilir;
bu arada rnein beyin hcreleri, oksijen yokluunda dakika gibi ksa bir
sre iinde lebilir. Kazazedelerin yaamsal, kritik, tehlikeli durumlarn ylece
zetlemek mmkndr;
Nefes alamamak veya kalp atlarnn durmas
Ar kanama
uurun kaybolmas, baylma haliyle nefes (hava) iin bir yol amann
zorlamas.
ISIRIK ve SOKMALARDA LKYARDIM
Hayvan srmalarnda ilkyardm nasl olmaldr?
Hasta/yaral yaamsal bulgular ynnden
deerlendirilir (ABC),
Hafif yaralanmalarda yara 5 dakika
sreyle sabun ve souk suyla ykanr,
Yarann st temiz bir bezle kapatlr,
Ciddi yaralanma ve kanama varsa yaraya
temiz bir bezle basn uygulanarak
kanama durdurulmaldr,
Derhal tbbi yardm istenmeli
(112),

- 58 -

Hasta kuduz ve/veya tetanos as iin uyarlmaldr

Ar sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr?

Belirtiler ksa srer. Ac, ime, kzarklk gibi lokal
belirtiler olur. Ar birka yerden soktuysa, nefes
borusuna yakn bir yerden soktuysa ya da kii alerjik
bnyeli ise tehlikeli olabilir

Yaral blge ykanr,

Derinin zerinden grlyorsa
inesi karlr,

arnn

Souk uygulama yaplr,

Eer azdan sokmusa ve solunumu
gletiriyorsa buz emmesi salanr,
Az ii sokmalarnda ve alerji hikayesi
olanlarda tbbi yardm istenir (112).
Akrep sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr?

- 59 -

Kuvvetli bir lokal reaksiyon oluturur. Ar,

dem, iltihaplanma, kzarma, morarma, adale
kramplar,
titreme
ve
karncalanma,
huzursuzluk, havale gzlenebilir.
Sokmann
ettirilmez,

olduu

blge

hareket

Yatar pozisyonda tutulur,

Yaraya souk uygulama yaplr,
Kan
dolamn
engellemeyecek
ekilde bandaj uygulanr,
Yara zerine hibir giriim yaplmaz.

Ylan sokmalarnda ilkyardm nasl olmaldr?

Hasta sakinletirilip, dinlenmesi
salanr,
Yara su ile ykanr,
Yaraya yakn blgede bask
yapabilecek
eyalar
(yzk,
bilezik vb.) karlr,
Yara ba ve boyunda ise yara
evresine bask uygulanr,
Kol ve bacaklarda ise yara
stnden dolam engellemeyecek ekilde bandaj uygulanr (Turnike
uygulanmaz),
Souk uygulama yaplr,
Yara zerine herhangi bir giriimde bulunulmaz (yara emilmez),
Yaamsal bulgular izlenir,
Tbbi yardm istenir (112).

KANAMALARDA LKYARDIM
Kanama nedir?

- 60 -

Damar btnlnn bozulmas sonucu kann damar dna (vcudun iine

veya dna doru) doru akmasdr. Kanamann ciddiyeti aadaki durumlara
baldr:
Kanamann hzna,
Vcutta kann akt blgeye,
Kanama miktarna,
Kiinin fiziksel durumu ve yana
Ka eit kanama vardr?
Vcutta kann akt blgeye gre 3
eit kanama vardr:
D kanamalar: Kanama yaradan
vcut dna doru olur.
kanamalar: Kanama vcut iine
olduu iin gzle grlemez.
Doal
deliklerden
olan
kanamalar: Kulak, burun, az,
ans, reme organlarndan olan
kanamalardr.

Kanamalarda ilkyardm uygulamalar nelerdir?

D kanamalarda ilkyardm:
Eldiven (Steril) giyilerek hasta/yaralnn
durumu deerlendirilir (ABC),
Tbbi yardm istenir (112),
Yara yada kanama deerlendirilir,
Kanayan yer zerine temiz bir bezle
bastrlr,
Kanama durmazsa ikinci
koyarak basnc arttrlr,

bir

bez

Gerekirse bandaj ile sararak basn uygulanr,

- 61 -

Kanayan yere en yakn basn noktasna bask uygulanr,

Kanayan blge yukar kaldrlr,
ok pozisyonu verilir,
Sk aralklarla (2-3dakikada bir) yaam bulgular deerlendirilir,
Kanayan blge darda kalacak ekilde hasta/yaralnn st rtlr,
Hzla sevk edilmesi salanr.
KIRIK, IKIK VE BURKULMALARDA LKYARDIM
Krk nedir?
Krk, kemik btnlnn bozulmasdr.
Krklar darbe sonucu yada kendiliinden
oluabilir. Yallk ile birlikte kendiliinden
krk oluma riski de artar.
Ka eit krk vardr?
Kapal
krk:
Kemik
btnl
bozulmutur. Ancak deri salamdr.
Ak krk: Deri btnl bozulmutur.
Krk ular dar kabilir. Beraberinde
kanama ve enfeksiyon tehlikesi tarlar.
Krk belirtileri neler olabilir?
Hareket ile artan ar
ekil bozukluu
Hareket kayb
dem ve kanama nedeniyle morarma
Arl blgelerin tespiti iin elle muayene gereklidir.
Krklarda ilkyardm nasl olmaldr?
Hasta/yaral hareket ettirilmez, scak tutulur,
Kol etkilenmise yzk ve saat gibi eyalar karlr (aksi takdirde
geliebilecek den doku hasarna yol aacaktr,)

- 62 -

Tespit ve sarg yaplrken parmaklar grnecek ekilde akta braklr.

Bylece parmaklardaki renk, hareket ve duyarllk kontrol edilir),
Krk phesi olan blge, ani hareketlerden kanlarak bir alt ve bir st
eklemleri de iine alacak ekilde tespit edilir. Tespit malzemeleri, sopa,
tahta, karton gibi sert malzemelerden yaplm olmal ve krk kemiin
alt ve st eklemlerini iine alacak uzunlukta olmaldr,
Ak krklarda, tespitten nce yara temiz bir bezle kapatlmaldr,
Krk blgede sk aralklarla nabz, derinin rengi ve ss kontrol edilir,
Kol ve bacaklar yukarda tutulur,
Tbbi yardm istenir (112).

Burkulma nedir?
Eklem yzeylerinin anlk olarak ayrlmasdr. Zorlamalar sonucu oluur.
Burkulma belirtileri nelerdir?
Burkulan blgede ar
Kzarma, ilik
lev kayb

Burkul
mada
ilkyardm nasl olmaldr?
Sktrc bir bandajla burkulan eklem
tespit edilir,
ilii azaltmak iin blge yukar kaldrlr,
Hareket ettirilmez,
Tbbi yardm istenir (112).

kk nedir?

- 63 -

Eklem yzeylerinin kalc olarak ayrlmasdr. Kendiliinden normal konumuna

dnemez.
kk belirtileri nelerdir?
Youn ar
ilik ve kzarklk
lev kayb
Eklem bozukluu

kkta ilkyardm nasl olmaldr?

Eklem aynen bulunduu
ekilde tespit edilir,
kk yerine
allmaz,

oturtulmaya

Hasta / yaralya azdan

hibir ey verilmez,
Blgede nabz, deri rengi ve
ss kontrol edilir,
Tbbi yardm istenir (112).

SEDYE LE TAIMA TEKNKLER NELERDR?

Sedye ile tamada genel kurallar unlardr:
Hasta/yaral battaniye ya da araf gibi bir malzeme ile sarlmaldr,
Dmesini nlemek iin sedyeye balanmaldr,
Ba gidi ynnde olmaldr,
Sedye daima yatay konumda olmaldr,
ndeki ilkyardmc sa, arkadaki ilkyardmc sol aya ile yrmeye
balamaldr (Srekli deitirilen admlar sedyeye salam tama
salar),

- 64 -

1-Sedyenin iki kii tarafndan tanmas:

Her iki ilkyardmc melirler, srtlar dz, bacaklar kvrk olacak ekilde
sedyenin iki ucundaki i ksmlarda dururlar,
Komutla birlikte sedyeyi kaldrrlar ve yine komutla dnml admla
yrmeye balarlar,
2-Sedyenin drt kii tarafndan tanmas:
Yaralnn durumu ar ise ya da
yol uzun, zor ve engelli ise
sedye 4 kii ile tanmaldr,
lkyardmclarn
ikisi
hasta/yaralnn ba, dier ikisi
ayak ksmnda srtlar dik,
bacaklar bkl olarak
Sedyenin yan ksmlarnda
melirler. Sedyenin sapndan
tutarlar ve yukar komutu ile
sedyeyi kaldrrlar,
Sedyenin sol tarafndan tutan
ilkyardmclar
sol,
sa
tarafndakiler sa admlaryla
yrmeye balarlar,
Merdiven, yoku inip karken sedye mmkn olabilecek en yatay
pozisyonda tutulmaldr. Bunun iin ayak tarafndakiler sedyeyi uyluk
hizasnda, ba tarafndakiler omuz hizasnda tutmaldr.Kaynaka :
THK lkyardm Eitim Merkezi

- 65 -