Broj 3, godina 2011

Stranice 14-22

Proraun protupoarne otpornosti drvenih konstrukcija prema euronormi

PRORAUN PROTUPOARNE OTPORNOSTI DRVENIH KONSTRUKCIJA

PREMA EURONORMI
Ivana Bari

Sveuilite Josipa Jurja Strossmayera u Osijeku, Graevinski fakultet Osijek, student

Tihomir tefi

Sveuilite Josipa Jurja Strossmayera u Osijeku, Graevinski fakultet Osijek, asistent

Stjepan Taka

Sveuilite Josipa Jurja Strossmayera u Osijeku, Graevinski fakultet Osijek, prof.dr.sc.

Saetak: Ovaj rad daje saet prikaz prorauna protupoarne otpornosti drvenih konstrukcija prema Eurokodu 5
(EC5), tj. prema normi EN 1995-1-2. Ova norma objanjava naela, zahtjeve i pravila prorauna drvenih
poprenih presjeka, elemenata, spojeva, zidnih i podnih sklopova izloenih poaru. Takoer, definira doprinos
protupoarnoj otpornosti drvenih konstrukcijskih dijelova u sluaju primjene pasivne protupoarne zatite. U radu
e biti objanjene dvije metode prorauna po normi EN 1995-1-2, metoda proraunskog poprenog presjeka i
metoda redukcije svojstava. Osim toga, biti e prikazan i nain prorauna protupoarne otpornosti poprenog
presjeka na proraunskom modelu drvene proste grede.
Kljune rijei: EN 1995-1-2, poar, protupoarna otpornost, dubina pougljenja, metoda proraunskog poprenog
presjeka, metoda redukcije svojstava.

DESIGN OF FIRE RESISTANCE OF TIMBER STRUCTURES ACCORDING TO

EUROCODE
Abstract: This paper gives a concise overview of structural fire design of timber structures according to Eurocode
5 (EC5), i.e. according to EN 1995-1-2 standard. This standard describes the principles, requirements and rules
for the structural desing of timber cross-sections, elements, connections, wall and floor assemblies exposed to
fire. It also defines procedures which determine the contribution to fire resistance of timber structural components
when passive fire protection is applied. In the paper two design methods according to norm EN 1995-1-2,
reduced cross-section method and reduced properties method are explained. Besides that, a fire resistance of a
timber cross-section for a simply supported beam is shown.
Key words: EN 1995-1-2, fire, fire resistance, charring depth, reduced cross-section method, reduced properties
method.

Bari, I; tefi, T; Taka, S

http://dx.doi.org/10.13167/2011.3.2

14

Broj 3, godina 2011

Stranice 14-22

Proraun protupoarne otpornosti drvenih konstrukcija prema euronormi

Uvod

Da bi se mogao razumjeti nain protupoarnog prorauna drvenih konstrukcija, potrebno je znati poarne
karakteristike drva. Kod drva se razlikuju dvije faza poara, poar u nastanku i puni poar. Poar u nastanku ne
karakterizira vatra koja zahvaa sve zapaljive materijale pa je u ovoj fazi vano koliko iznosi stupanj sagorijevanja
i intenzitet provoenja topline drva te kolika je brzina irenja vatre po povrini. Za razliku od poara u nastanku,
puni poar predstavlja fazu nakon vatrenog skoka (predstavlja istovremeno zapaljenje svih zapaljivih materijala
u zatvorenom prostoru). Stoga je u ovoj fazi mjerodavna nosivost drva te njegova mogunost da ogranii irenje
vatre kako ne bi dolo do prijenosa poara na susjedna podruja. Drvo ima vrlo dobre poarne karakteristike pa
se esto usporeuje s ostalim materijalima. Na primjer, drvo u sluaju poara prenosi 10 puta slabije toplinu
isijavanja nego beton i 250 puta slabije nego elik. Stvarne vrijednosti svojstava zapaljivosti ovise o gustoi, vrsti i
vlanosti drva te odnosu obujma i presjeka elementa.
Postoje tri kriterija ponaanja drva u poaru pri emu elementi moraju zadovoljiti sva tri kriterija. Kriterij
nosivosti R podrazumijeva da se konstrukcija mora proraunati i izvoditi tako da zadri svojstvo nosivosti tijekom
odgovarajue izloenosti poaru. Kriterij integriteta konstrukcije E pokazuje svojstvo sprjeavanja prolaza
plamena i vruih plinova. Kriterij izolacije I ispunjen je ako prosjean porast temperature na cijeloj neizloenoj
povrini ne prelazi vrijednost od 140K ili na bilo kojem dijelu vrijednost od 180K.

Opa analiza konstrukcije

Ope pravilo koje konstrukcija mora zadovoljiti je da proraunska vrijednost djelovanja Ed,fi, mora biti manja ili
jednaka vrijednosti pripadajue proraunske otpornosti Rd,t,fi (Ed,fiRd,t,fi). Ed,fi je reducirano proraunsko djelovanje
Ed koje vrijedi u uvjetima obine temperature. Redukcija se vri tako da se proraunsko djelovanje pomnoi s
faktorom redukcije optereenja tijekom poara fi. Osim to norma EN 1995-1-2 daje izraz za fi, na slici 1 se
moe vidjeti nain oitavanja faktora redukcije fi ovisno o faktoru kombinacije fi i o omjeru Qk,1/Gk. Radi
pojednostavljenja prorauna, moe se uzeti da je fi =0,6.

Slika 1 Oitavanje faktora redukcije ovisno o faktoru kombinacije fi i omjeru Qk,1/Gk

Proraunske vrijednosti karakteristika materijala

Za potvrdu mehanike otpornosti potrebno je odrediti proraunske vrijednosti vrstoe fd,fi i krutosti materijala Sd,fi,
prema sljedeim izrazima:
f d , fi kmod, fi

f 20

M , fi

Bari, I; tefi, T; Taka, S

http://dx.doi.org/10.13167/2011.3.2

(1)

15

Broj 3, godina 2011

Stranice 14-22

Proraun protupoarne otpornosti drvenih konstrukcija prema euronormi

i
Sd , fi kmod, fi

S20

(2)

M , fi

Nain uzimanja modifikacijskog faktora kmod,fi u proraun biti e objanjen kasnije. Dvadeset-postotni fraktil
vrstoe f20 dobije se tako da se faktor redukcije kfi mnoi s karakteristinom vrstoom pri obinoj temperaturi fk.
Sukladno tome, S20 se dobije mnoenjem kfi s pet postotnim fraktilom krutosti S05 (modul elastinosti ili modul
posmika) pri obinoj temperaturi. Preporuena vrijednost parcijalnog faktora sigurnosti za drvo tijekom djelovanja
poara iznosi M,fi =1,0, ali se ta vrijednost moe posebno definirati u nacionalnom dodatku pojedine drave.
Tablica 1 Vrijednosti faktora redukcije kfi
Monolitno drvo
Lijepljeno lamerirano drvo
Paneli na osnovi drveta
LVL

kfi
1,25
1,15
1,15
1,10

Dubina pougljenja

Izloenost poaru drvenog elementa ima kao posljedicu pougljenje drva odnosno smanjenje proraunskog
poprenog presjeka. Dubina pougljenja je udaljenost izmeu vanjske povrine elementa prije poara te ruba
elementa u odreenom trenutku trajanja poara. Ona se mora uzeti u obzir pri proraunu svih drvenih povrina i
panela na osnovi drveta koji su direktno izloeni vatri, te pri proraunu povrina koje su prethodno zatiene
protupoarnim oblogama.

4.1 Proraun nezatienih povrina

Pri proraunu nezatienih povrina razlikuju se dva sluaja: kada je element izloen toplini samo s jedne strane
(jednodimenzionalno pougljenje) te kada je element izloen toplini s vie strana. U prvom sluaju rauna se
dubina pougljenja dchar,0 (udaljenost izmeu vanjske povrine drvenog elementa i linije pougljenja), a u drugom se
sluaju uvodi fiktivna nominalna dubina pougljenja dchar,n (pogledati sliku 2). Dubina pougljenja se dobije tako da
se brzina pougljenja0 mnoi s vremenom trajanja izloenosti poaru t, dok se dchar,n dobije na isti nain, samo
to se uzima fiktivna proraunska brzina pougljenja n. Vrijednosti 0 in dane su u tablici 2.

Slika 2 Dubina pougljenja dchar,0 i nominalna dubina pougljenja dchar,n

Bari, I; tefi, T; Taka, S

http://dx.doi.org/10.13167/2011.3.2

16

Broj 3, godina 2011

Stranice 14-22

Proraun protupoarne otpornosti drvenih konstrukcija prema euronormi

Jednodimenzionalna proraunska brzina pougljenja se koristi kod prorauna poprenog presjeka ako je
zadovoljen uvjet minimalne potrebne irine poprenog presjeka bmin. Uvjet je dan izrazom:
2 dchar ,0 80 za dchar ,0 13mm

bmin

8.15 dchar ,0 za dchar ,0 13mm

(3)

Tablica 2 Proraunske brzine pougljenja 0 i n , ovisno o vrsti i gustoi drveta

a)

b)
c)
d)

Meko drvo i bukva

LLD karakteristine gustoe 290 kg/m3
monolitno drvo karakteristine gustoe 290 kg/m3
Tvrdo drvo
monolitno ili LLD karakteristine gustoe 290 kg/m3
monolitno ili LLD karakteristine gustoe 450 kg/m3
LVL
karakteristine gustoe 480 kg/m3
Paneli
drveni paneli
iverice, furnirske ploe
karakteristine gustoe 450 kg/m3 i de ljine 20 mm

0
[mm/min]

n
[mm/min]

0,65

0,7

0,65

0,8

0,65

0,7

0,50

0,55

0,65

0,7

0,9

1,0

Dakle, za drvo unutar skupina od a) do d) vrijede brzine pougljenja iz tablice 2. Za drugaije gustoe i debljine
ploa hp manje od 20mm, brzina pougljenja rauna se prema:

0, ,t 0 k kh

(4)

450

(5)

20

kh min h p

1,0

(6)

pri emu je k karakteristina gustoa u kg/m3.

4.2 Proraun zatienih povrina

Proraun se provodi za povrine zatiene protupoarnim oblogama, drugim zatitnim materijalima ili pak
drugim konstrukcijskim elementima. Potrebno je izraunati: brzinu pougljenja 0 ili n, vrijeme poetka
pougljenja protupoarne zatitne obloge tch, vrijeme otkaza protupoarne zatitne obloge tf i vremensku granicu
ta (vrijeme kada je dubina pougljenja protupoarne zatitne obloge jednaka 25mm). Brzina pougljenja se
odreuje za dva sluaja: za stanje prije otkaza protupoarne zatite, tj. vrijedi da je t chttf i za stanje kada je
nastupio otkaz protupoarne zatite, tj. vrijedi da je tf tta. U prvom sluaju brzina pougljenja se dobije tako da
se vrijednost brzine pougljenja, dana u tablici 2, pomnoi s faktorom k2 pri emu k2 ovisi o tipu protupoarne
zatite. Na primjer, ako je drveni element zatien gipsanom ploom u jednom sloju, tada se k2 rauna prema
izrazu:

Bari, I; tefi, T; Taka, S

http://dx.doi.org/10.13167/2011.3.2

17

Broj 3, godina 2011

Stranice 14-22

Proraun protupoarne otpornosti drvenih konstrukcija prema euronormi

k2 1 - 0,018 hp

(7)

gdje je hp debljina sloja u mm. Ako postoji nekoliko slojeva gipsane ploe, tada je hp debljina unutarnjeg sloja.
Za stanje nakon otkaza protupoarne zatite, brzina pougljenja se dobije tako da se vrijednost brzine pougljenja
dana u tablici 2 pomnoi s faktorom k3, pri emu je k3=2. Kada je tta, brzina pougljenja je jednaka brzini
pougljenja dana u tablici 2, tj. k3=0.
Vrijeme poetka pougljenja tch proraunava se ovisno o vrsti protupoarne zatite. Na primjer, ako
protupoarnu zatitu ini jedan ili nekoliko slojeva panela na bazi drveta ili drvenih panela, vrijeme poetka
pougljenja protupoarne zatite drvenog elementa rauna se kao omjer debljine panela hp i brzine pougljenja0.
Nakon to je odreena brzina pougljenja i vrijeme poetka pougljenja, odreuje se vrijeme otkazivanja
protupoarne zatitne obloge tf prema sljedeem izrazu:
tf

hp

(8)

- tr

gdje je tr vrijeme u minutama ( uzima se da je tr=4min ). Kod odreivanja vrijednosti ta razlikuju se dva sluaja:
kada je vrijeme poetka pougljenja jednako vremenu otkaza zatite, tch=tf, i kada je vrijeme poetka pougljenja
manje od vremena kolapsa zatite, tch<tf. U prvom sluaju ta ovisi o dubini pougljenja. Razlikujemo kada je
dubina pougljenja najmanje 25mm i kada je ona manja od 25mm. Vremenska granica ta se rauna na sljedei
nain:
ta 2 t f

(9)

ili
ta

25
tf
k3 n

(10)

Mjerodavna je manja vrijednost. U drugom sluaju ta se rauna prema sljedeem izrazu:

ta

25 - t f tch k2 n
k3 n

tf

(11)

Metoda proraunskog poprenog presjeka

Norma EN 1995-1-2 nudi dvije metode za proraun poprenog presjeka. Najjednostavnija i najkoritenija
metoda je metoda proraunskog poprenog presjeka. Rauna se s proraunskim poprenim presjekom za koji
se uzima da mu je vrstoa i krutost pod djelovanjem poara jednaka vrstoi i krutosti kada poar ne djeluje pa
je modifikacijski faktor kmod,fi=1. Utjecaj poara uzima se u obzir tako da se ukloni 7 milimetara debeli sloj
poetnog poprenog presjeka (d0=7mm). Proraunski popreni presjek se rauna na sljedei nain:
def dchar ,n k0 d0

(12)

Za zatiene povrine kada je tch>20 min, pretpostavlja se da se faktor ko mijenja linearno od 0 do 1 tijekom
vremenskog intervala od t=0 do t=tch (pogledati sliku 4). Za zatiene povrine kada je tch20 min, primjenjuje se
tablica 3 (pri emu je tfi,req zahtijevano vrijeme protupoarne otpornosti u standardnom izlaganju poaru).

Bari, I; tefi, T; Taka, S

http://dx.doi.org/10.13167/2011.3.2

18

Broj 3, godina 2011

Stranice 14-22

Proraun protupoarne otpornosti drvenih konstrukcija prema euronormi

Tablica 3 Odreivanje faktora ko za nezatiene povrine

Vrijeme [min]
tfi,req < 20

ko

t fi,req
20

tfi,req 20

Slika 3 Definiranje preostalog i

proraunskog poprenog presjeka

1,0

Slika 4 Varijacije faktora ko za a) nezatiene elemente i

zatiene elemente kada je tch 20 min, i za b) zatiene
elemente kada je tch > 20 min

Metoda redukcije svojstava

Metoda opisuje nain prorauna proraunskog poprenog presjeka mekog drveta koji je izloen poaru s tri ili
etiri strane. Zasniva se na tome da se, ovisno o temperaturi, pomou faktora modifikacije kmod,fi smanjuje
vrijednost vrstoe na savijanje, tlane i vlane vrstoe te modula elastinosti. Smanjenje se moe oitati iz
dijagrama 1 i 2 [9]. Osim dijagrama, mogu se koristiti i formule dane u normi EN 1995-1-2.

Dijagram 1 Dijagram redukcije vrstoe pri

odreenim temperaturama

Dijagram 2 Dijagram redukcije modula

elastinosti pri odreenim temperaturama

Raunski primjer

U raunskom primjeru e se usporediti dva poprena presjeka. Prosta greda rapona 10 metara s poprenim
presjekom b/h=20/50 te prosta greda s poprenim presjekom b/h=22/66. Koriteno je LLD klase GL32k. Greda
Bari, I; tefi, T; Taka, S
http://dx.doi.org/10.13167/2011.3.2

19

Broj 3, godina 2011

Stranice 14-22

Proraun protupoarne otpornosti drvenih konstrukcija prema euronormi

je optereena stalnim jednolikim kontinuiranim optereenjem od 4 kN/m2 i promjenjivim optereenjem od 5

kN/m2. Napravljena je kombinacija optereenja tako da se stalno optereenje mnoilo s parcijalnim faktorom
1,35, a promjenjivo s 1,50. Dobiven je najvei momenta savijanja u sredini raspona vrijednosti M y,Ed=161,25
kNm. Prvo je dimenzionirana greda za stanje kada poar ne djeluje, a postupak je prikazan tablicom 4.
Tablica 4 Dokaz otpornosti na savijanje kada ne djeluje poar
Poprean presjek b/h=20/50

Poprean presjek b/h=22/66

600 0.1 600 0.1

1.018
kh min h 500 =

1.1
1.1
1.1

kh 1.0

fm , y , d fm , z , d

0.9 3.2 1.018

2.346 kN / cm2
1.25

Wy

b h 2 20 502

8333.33 cm3
6
6

m, y, d

My , d 161.25 100

1.935 kN / cm 2
Wy
8333.33

m, y ,d
f m, y , d

1.935
1
2.346

0.825 1 iskoritenost presjeka: 82,5 %

fm , y , d fm , z , d
Wy

m, y, d

0.9 3.2 1
2.304 kN / cm2
1.25

b h 2 22 662

15972 cm3
6
6

My , d 161.25 100

1.01 kN / cm 2
Wy
15972

m, y ,d
f m, y , d

1.01
1
2.304

0.438 1 iskoritenost presjeka: 43,8%

Proraun za poarno stanje prema normi EN 1995-1-2 provest e se po metodi reduciranog poprenog
presjeka. Prvo se rauna dubina pougljenja za svakih 15 minuta trajanja poara. Pomou dobivenih vrijednosti
vri se usporedba minimalne irine poprenog presjeka i zadane (bmin<b). Zatim se odreuje proraunski
popreni presjek def prema izrazu (12). U izrazu se uzima da k0 iznosi 1 jer tfi,req iznosi 120 minuta, a d0 iznosi
7mm. Proraunska visina hef i irina bef rauna se prema sljedeim izrazima:
hef h def

(13)

bef b 2 def

(14)

Takoer, potrebno je proraunati proraunsku poarnu vrstou fd,fi pomou fraktila f20 , pri emu kfi za LLD
iznosi 1,15 (prema tablici), a za fk je uzeto fk=fm,k=32 N/mm2. Tako f20 iznosi 3,68 kN/cm2, a fd,fi iznosi 3,68 kN/cm2.
Sada se moe izraunati omjer naprezanja u presjeku za pojedinu vrijednost vremena t i poarne vrstoe
poprenog presjeka. Pritom se naprezanje dobije kao omjer reducirane vrijednosti momenta savijanja i momenta
otpora W. Rezultati su prikazani u tablici 5.

Bari, I; tefi, T; Taka, S

http://dx.doi.org/10.13167/2011.3.2

20

Broj 3, godina 2011

Stranice 14-22

Proraun protupoarne otpornosti drvenih konstrukcija prema euronormi

Tablica 5 Dokaz nosivosti kada djeluje poar

Poprean presjek b/h=22/66

Poprean presjek b/h=20/50

y,d

y,d

t
[min]

A
[cm2]

W
[cm3]

y,d
[kN/cm2]

0,394 < 1

15

1225,5

13174,13

0,734

0,199 < 1

1,761

0,478 < 1

30

1057,9

11170,14

0,866

0,235 < 1

3710,09

2,608

0,709 > 1

60

785,92

8042,58

1,203

0,327 < 1

393,16

2911,03

3,323

0,903 > 1

75

655,61

6602,55

1,465

0,398< 1

90

299,81

2171,09

4,456

1,211 > 1

90

529,11

5242,55

1,845

0,502 < 1

105

210,25

1488,40

6,500

1,766 > 1

105

406,40

3960,72

2,443

0,664 < 1

120

124,5

861,125

11,235

3,053 > 1

120

287,5

2755,21

3,511

0,954 < 1

t
[min]

A
[cm2]

W
[cm3]

y,d
[kN/cm2]

15

824,5

6664,71

1,452

30

696,05

5492,96

60

490,32

75

f d,fi

f d,fi

Na kraju su dana dva dijagrama (dijagrami 3 i 4) koja pokazuju odnos vremena t i naprezanja y,m,d za oba
promatrana presjeka.

Dijagram 3 Odnos vrijeme / naprezanje za

poprean presjek b/h=20/50

Dijagram 4 Odnos vrijeme / naprezanje za

poprean presjek b/h=22/66

Zakljuak

Napravljen je proraun protupoarne otpornosti proste grede prema metodi proraunskog poprenog presjeka.
Rezultati su pokazali da poprean presjek koji ima vrlo visok postotak iskoritenosti prema graninom stanju
nosivosti (otpornost na savijanje), gubi nosivost neto prije od 90 minuta izloenosti poaru, tj. u trenutku kada je
t=90 min dobiven je omjer naprezanja i poarne otpornosti 1,211. S druge strane, poprean presjek koji nema
visoku iskoritenost prema graninom stanju nosivosti (43,8%), moe nositi tijekom standardnog poara u trajanju
od 120 minuta. Kao uputa preliminarnom odabiru dimenzija poprenog presjeka, a vezano za protupoarnu
otpornost, pri proraunu GSN moe se postaviti granica od 80-tak % iskoritenosti presjeka na savijanje (ako je
dovoljna F60 poarna otpornost). Takoer se vidi kako prirast naprezanja u vremenu nakon 80-tak minuta
izloenosti poprima oblik krivulje drugog reda, odnosno puno bre raste, to se moe postaviti kao optimalna
granica za nezatiene elemente izloene poaru.

Bari, I; tefi, T; Taka, S

http://dx.doi.org/10.13167/2011.3.2

21

Broj 3, godina 2011

Stranice 14-22

Proraun protupoarne otpornosti drvenih konstrukcija prema euronormi

Literatura

[1] agar, Z. 2006: Drvene konstrukcije, 2. dio

[2] Bjelanovi, A.; Raji, V. 2005: Drvene konstrukcije prema europskim normama
[3] Knig, J.; Winter S. 2004: The Eurocode 5 Fire part EN 199512,
http://www.ewpa.com/Archive/2004/jun/Paper_120.pdf.
[4] Just, A. 2005: Eurocode 5 Design of fire resistance of timber structures,
http://www.fsuw.com/fsuw/project_fileview?fld=85&id=Alar_Just_Eurocode_5_1_2.pdf
[5] CEN-European Commitee for Standardization (2009): EN 1995-1-2:2004, Eurocode 5 Design of timber
structures Part 1-2: General Structural fire design
[6] Cachim, P. B.; Franssen. J. 2010: Assessment of Eurocode 5 charring rate calculation methods, Fire
Technology, 46, 169-181.
[7] Education and Culture Leonardo da Vinci 2008: Fire resistance of timber structures, Handbook 1 Timber
structures, Chapter No. 17, Graz, September 2008.
[8] Karakteristike LLD, http://drvene-konstrukcije.hr/konstrukcije-od-llda/karakteristike-lld/
[9] Pero, B.; Boko, I. 2009: Otpornost konstrukcija na poar,
http://stari.gradst.hr/~pavasic/Strucno/Strucno_usavrsavanje_02_04_2009-Boko.pdf

Bari, I; tefi, T; Taka, S

http://dx.doi.org/10.13167/2011.3.2

22