Univerzitet u Sarajevu

Farmaceutski fakultet
Predmet: Metodologija naunog rada

Formiranje hipoteze
-seminarski rad-

Mentor: prof. dr. Nedad Mulabegovi

Studenti:
Ime
Ime
Ime
Ime
Ime
Ime
Ime

Sarajevo, januar 2014

Saetak

Ovaj seminarski rad u svom uvodnom dijelu govori o samom pojmu hipoteze, njegovom
porijeklu i ta on podrazumijeva. Takoer govori o procesu formulacije hipoteze, te nastoji
objasniti na emu dobra hipoteza treba biti zasnovana i kako je pravilno sroiti. Objanjeni su
i razliiti tipovi hipoteza, njihove prednosti i nedostaci i vrste nauno istraivakih radova za
koje su karakteristine.
Kljune rijei: hipoteza, nulta, radna, usmjerena, neusmjerena

Sadraj
1.

Uvod....................................................................................................................................4

2.

Razvijanje istraivake hipoteze.........................................................................................7

2.1.

Konstatacija odnosa.....................................................................................................7

2.2.

Provjerljivost...............................................................................................................8

2.3.

Teorijska osnova..........................................................................................................9

2.4.

Formulisanje hipoteze.................................................................................................9

3.

Statistika i istraivaka hipoteza.....................................................................................10

4.

Usmjerena i neusmjerena hipoteza...................................................................................11

5.

Odnos izmeu hipoteze, predmeta istraivanja i dizajna istraivanja..............................12

6.

Zakljuak..........................................................................................................................14

7.

Literatura...........................................................................................................................15

8.

Popis slika.........................................................................................................................16

1.

Uvod

Rije hipoteza je sastavljena od dvije grke rijei hypo i thesis, gdje hypo znai provizorno ili
podlono provjeri i thesis znai tvrdnja o rjeenju problema. U biti, ona jeste pretpostavna
tvrdnja teorije koja se istrauje i nastoji dokazati. Hipoteza je jedan od fundamentalnih alata
za bilo kakvo istraivanje. Druga varijanta prevoda rijei hipoteza bi bila hypo to bi znailo
kompozicija izmeu dvije ili vie varijabli koju treba provjeriti. Thesis znai da su ove
varijable smjetene u odreeni referentni sistem. (1)
Hipoteza je predloeno objanjenje fenomena ili razumna pretpostavka koje predlae moguu
korelaciju izmeu vie fenomena. Termin se izvodi iz grkog
jezika, hypotithenai znai staviti ispod ili pretpostaviti.
Neke definicije:
Hipoteza je teorija u koju istraivai nisu sigurni,
Hipoteza predstavlja ono to predviamo,
Hipoteza je neki teorijski stav ili zakljuak koji ima izvestan stupanj vjerovatnosti ,
Hipoteza je misaona pretpostavka o predmetima koji se istrauju, o njihovim svojstvima,
sastavu, funkciji, stanju i odnosima s drugim predmetima.(2)
Kada uradimo pregled svih definicija dostupnih u literaturi, obavezno emo naii na
pojmove: pretpostavka, postulat i hipoteza.(1)
Pretpostavka znai uzimanje stvari zdravo za gotovo kako bi se situacija pojednostavila za
logiku proceduru. Pretpostavke nisu utemeljene u logikim aktivnostima poput postulata,
one omoguavaju napredak sporazuma za djelimino pojednostavljenje tako to uvode
ograniavajue uslove. Na primjer, formule iz Statistika i mjerenja su bazirane na nizu
pretpostavki. Pretpostavka podrazumijeva ograniavajue uslove prije nego argument moe
postati vaei. One su utemeljene na logikoj predodbi i njihova istinitost se moe
posmatrati na osnovu podataka ili dokaza.(1)
Postulati ili aksiomi su osnova i formiraju poetnu taku rasprave dok su pretpostavke stvar
izbora, oni su radna stanovita velikog dijela naune aktivnosti. Postulati se ne dokazuju, oni
se jednostavno prihvataju onakvim kakvim jesu, kako bi se mogli koristiti za otkrivanje
drugih injenica. Hipoteza se razlikuje od ovo dvoje, ona je pretpostavna tvrdnja propozicije
4

koju istraiva nastoji dokazati. Moe se posmatrati kao kondenzirana generalizacija, s tim da
ta generalizacija zahtijeva znanje principa stvari ili esencijalne karakterisitike koje se odnose
na itavu klasu fenomena. (1)
Kada teoriju formalno formuliemo kao provjerljiv prijedlog, podloan empirijskoj provjeri,
ono to dobijemo naziva se hipoteza, obino je bazirana na nekoj ranijoj teoriji ili
razmiljanju. Ona je drugi korak koji slijedi u bilo kojoj vrsti istraivakog procesa. To je
predloeno rjeenje problema koje treba provjeriti istraivanjem. Od esencijalnog znaaja je
za istraivaa da razumije znaenje i prirodu hipoteze i da je uvijek planiraju ili formuliraju
na poetku problema.Na poetku istraivanja hipoteza treba da potakne kritiko razmiljanje
koje nudi uvid u konfuziju svakog fenomena. Na kraju, ona se pokazuje kao prijedlog koji se
moe prihvatiti ili odbiti na osnovu nalaza. Hipoteza ne mora biti tana, ona jednostavno daje
predvianje ta istraivai oekuju, neovisno da li je to predvianje tano ili netano. U
mnogim sluajevima dolazi se do nalaza da rezultati eksperimenta ne potkrijepljuju
originalnu hipotezu. Prilikom iznoenja ovih rezultata, istraivai mogu ponuditi druge opcije
koje se mogu istraiti u buduim studijama.(3)
Vrste hipoteza:
-

Radna (korisna u radu, negacija nulte hipoteze, teorijska hipoteza; sutina nauno-

strunog rada)
Nauna (temelji se na opaanju prilikom istraivanja, a osnovna svrha je da bude

testirana na odabranom uzorku)

Ad hoc (na brzinu, provizorna, nema logikog temelja)
Pomona (koja se mijenja, dopunjuje)
Preliminarna (nedovoljno odreena)
Fiktivna (nerealna, ali esto potrebna)
Prazna (koja se ne moe provjeriti, iako moda bude tana)
Plodna (koja se moe provjeriti, dovodi do rjeenja, a ne mora biti tana)(2)

Elementi dobre hipoteze:

Kada se eli formulisati dobra hipoteza, potrebno je dati odgvore na sljedea pitanja:

Da li je hipoteza formulisana na osnovu naeg istraivanja o temi?

Moe li hipoteza biti testirana?
Da li naa hipoteza ukljuuje zavisne i nezavisne varijable?(4)

Takoer je bitno da hipoteza zadovolji i sljedee uvjete, kako bi mogla biti okarakterisana
kao dobra:
5

1. Trebala bi se zasnivati na odnosu izmeu dvije ili vie varijabli

2. Trebala bi biti formulisana jasno i nedvosmisleno u obliku deklarativne reenice
3. Treba biti provjerljiva, to jeste treba biti mogue preformulisati je u radnom obliku koji se
moe evaluirati na osnovu dobivenih podataka.(5)
Hipoteza se moe dobiti iz konstatacije problema, kao npr.:
Koja je veza izmeu koeficijenta inteligencije osobe i njenih dostignua?
Hipoteza: IQ i dostignua su u pozitivnoj relaciji.
Postoje dvije osnovne forme hipoteze: Alternativna (radna)- tvrdi da postoji povezanost
izmeu dva fenomena i nulta koja tvrdi da povezanost ne postoji.(5)

2.

Razvijanje istraivake hipoteze

Hipoteze esto nisu navedene direktno u naunom
lanku i itatelji esto mogu prepoznati da su
ukomponovane u analizu podataka, rezultate ili
diskusiju. One proizilaze iz teme, odnosno naslova
naunog rada i one su izjave o odnosu izmeu
dvije ili vie varijabli koje sugeriu odgovor na
pitanje ili problem koji istraujemo. Hipoteza je
deklarativna izjava koja predvia oekivani ishod,
objanjava ili predvia odnos ili razlike izmeu
dvije ili vie varijabli u smislu oekivanih

Slika 1. Koraci pri razvoju

hipoteze

rezultata ili ishoda istraivanja. Hipoteze se

formuliu prije provoenja istraivanja jer pruaju

smjernicu za prikupljanje, analizu i interpretaciju podataka.(3)

Hipoteza predstavlja ono to se predstavlja, treba da bude adekvatna predmetu istraivanja,
provjerljiva i potvrena odreenim teorijsko-praktinim postupkom. To je pokuaj rjeenja
problema. Hipoteza treba da je relevantna, provjerljiva, plodna, jednostavna i saglasna sa ve
dokazanim hipotezama. Postojanje provjerljivih hipoteza je osnova istraivakog rada.
Koristei logiku i empirijske podatke u stanju smo da provjeravamo hipoteze ispitujui
uspjenost njihovih predikcija, odnosno kako se predikcije slau sa novim podacima i
modelima. Mogunost testiranja hipoteze je najbitnija karakteristika istraivakog
rada. Hipoteze koje se ne mogu testirati nisu predmet bavljenja nauke.(2)

2.1.

Konstatacija odnosa

Prva karakteristika hipoteze je ta da je to deklarativna tvrdnja koja identificira predvieni

odnos izmeu dvije ili vie varijabli, to znai da postoji sistematski odnos izmeu neovisne
varijable X i ovisne varijable Y. Smjer predvienog odnosa je takoer specificiran u toj
tvrdnji. Fraze poput vee od, manje od, pozitivno, negativno ili razliito pokazuju smijer koji
je predloen u hipotezi.
Na primjer, broj ena s kontinuiranom abstinencijom od puenja (ovisna varijabla) 6 mjeseci
nakon poroaja, baziran na samostalnom izvjetavanju i biohemijskoj validaciji, e biti
znaajno vii u tretiranoj grupi (ene koje posjeuju savjetovalite), nego u kontrolnoj grupi
7

(neovisna varijabla). Ovisne i neovisne varijable su tano definisane i relacijski aspekt

predvianja je sadran u fazi znaajno vii od (nego kod).(3)
Priroda odnosa, kauzalnog ili asocijativnog je takoer implicirana u hipotezi. Kauzalni odnos
je onaj u kojem istraiva moe predvidjeti da neovisna varijabla X uzrokuje promjenu u
ovisnoj varijabli Y. U istraivanju je rijetkost da se naemo u dovoljno vrstoj poziciji da
zauzmemo definitivan stav o uzrono-posljedinom odnosu. Na primjer, istraiva moe
hipotetizirati da bi telemonitoring krvnog pritiska plus uobiajeni tretman doveli do vee
redukcije krvnog pritiska nego sam uobiajeni tretman tokom perioda praenja od 12 mjeseci.
Istraivau bi bilo reko predvidjeti jak uzrono posljedini odnos, jer postoje interferirajue
varijable poput starosne dobi, lijekova i promjena u nainu ivota koje takoer utiu na
pacijentov zdravstveni status.(3)
Varijable su ee povezane na nekauzalan nain, to jest sistematski su povezane, ali na
asocijativan nain. To implicira da se varijable mijenjaju u odnosu jedna na drugu. Na
primjer, postoje jaki dokazi da je izlaganje azbestu povezano sa rakom plua. Veoma je
primamljivo ustvrditi da postoji kauzalna povezanost, ali ne treba previdjeti da nisu svi oni
koji su bili izloeni azbestu razvili rak i svi oni koji imaju rak plua, nisu bili izloeni
azbestu. Shodno tome, ne bi bilo veoma pametno braniti stav da postoji kauzalna veza
izmeu ove dvije varijable, prije se moe rei da postoji asocijativan odnos u kojem postoji
jaka sistematska asocijacija izmeu dvije pojave.(3)

2.2.

Provjerljivost

Druga karakteristika hipoteze je njena provjerljivost. To znai da varijable studije moraju biti
pogodne za posmatranje, mjerenje i analizu. Hipoteza e biti podrana ili nee biti podrana
nakon to se podaci prikupe i analiziraju. Predvieni ishod koji hipoteza predlae e se
poklopiti ili ne, sa stvarnim ishodom kada testiramo hipotezu.
Moe se desiti da hipoteze ne ispunjavaju kriterij provjerljivosti jer istraiva nije napravio
predvianje o iekivanom ishodu, varijable se ne mogu promatrati ili mjeriti ili je hipoteza
loe formulisana.(3)

2.3.

Teorijska osnova

Dobra hipoteza je zasnovana na postojeoj teoriji i znanstvenim otkriima. Bez obzira da li se

do nje dolo na osnovu pregleda literature ili klinike opservacije, ona mora biti zasnovana na
naunoj misli. itatelji treba da su u stanju identificirati tok ideja od pregleda literature, do
teoretske osnove, kroz cilj istraivanja ili hipoteze.(3)

2.4.

Formulisanje hipoteze

itanjem naune literature i upoznavanjem sa istom, uoava se niz naina na koje se moe
sroiti hipoteza. Neovisno od specifinog formata koji se koristi da se izloi hipoteza, to
uvijek treba uiniti jasnim, jednostavnim i konciznim pojmovima. Ukoliko se ispuni ovaj
kriterij, itatelj e razumjeti slijedee:

Varijable hipoteze
Populaciju koja se prouava
Predvieni rezultat hipoteze(3)

3.

Statistika i istraivaka hipoteza

itatelji istraivakih radova e uoiti da se hipoteza moe kategorizirati kao istraivaka ili
statistika hipoteza. Istraivaka (radna) hipoteza, takoer poznata pod nazivom nauna
hipoteza se sastoji od reenice o oekivanom odnosu varijabli. Ona je pokazatelj kakav ishod
studije se oekuje. Istraivaka hipoteza

je takoer ili usmjerena ili neusmjerena. Ako

istraiva dobije statistiki znaajne nalaze za istraivaku hipotezu, hipoteza je podrana. Na

primjer, u studiji koja se bavila evaluacijom roditeljskog stressa kod kune njege u tri grupe
porodica sa iritabilnim dojenadima, istraivaka hipoteza je bila da Majke koje su bile u
programu kune njege e se manje aliti na stress od majki koje nisu bile u istom programu.
Jer rezultati istraivanja za ovu hipotezu nisu bili statistiki znaajni, hipoteza nije bila
potkrijepljena istraivanjem, to znai da kuna njega nije znaajno smanjila stress
roditeljima.(3)
Statistika hipoteza, takoer poznata pod nazivom nulta hipoteza, tvrdi da ne postoji veza
izmeu neovisnih i ovisnih varijabli. Ako se u analizi rezultata pojavi statistiki znaajna
povezanost na zadatom nivou znaajnosti, nulta hipoteza se odbacuje. Odbacivanje nulte
hipoteze je ekvivalentno prihvatanju istraivake hipoteze.(3)
Neki istraivai smatraju nultu hipotezu statistikim izumom koji skriva direktno predvianje
ishoda. Drugi govore da je egzaktnija i konzervativnija statistiki i da neuspjeh da se odbaci
nulta hipoteza znai da ne postoji dovoljno dokaza da se podupre ideja stvarne razlike. Da se
primjetiti da kada se hipoteze iznose, radne hipoteze se obino koriste vie nego nulte jer su
poeljnije da bi se iskazala oekivanja istraivaa. itatelji tada imaju precizniju ideju o
predloenom ishodu. U bilo kojoj studiji koja podrazumijeva statistiku analizu, inherentna
nulta hipoteza se obino podrazumijeva bez da se izriito navodi.(3)

10

4.

Usmjerena i neusmjerena hipoteza

Hipoteze se mogu formulisati usmjereno ili neusmjereno. Usmjerena hipoteza je ona koja
precizira oekivani smjer veze, odnosno odnosa izmeu ovisnih i neovisnih varijabli. itatelj
usmjerene hipoteze ne samo da e vidjeti prijedlog veze, nego i prirodu ili smjer te veze ili
odnosa. Primjer takve hipoteze bi bio Medicinske sestre koje uivaju veu drutvenu
podrku od strane svojih kolega imaju manje stressa na poslu. (3)
Neusmjerena hipoteza pokazuje postojanje veze izmeu varijabli, ali ne specificira oekivani
pravac veze. Na primjer, postoje znaajne razlike u prijavljenim bolovima povezanim s
kancerima s obzirom na etniku pripadnost.(3)
Zagovornici neusmjerene hipoteze tvrde da je ovaj format objektivniji od usmjerene hipoteze,
koja se smatra potencijalno pristrasnom, jer se ide logikom da istraiva, samim time to
iznosi oekivanje odreenog rezultata, automatski nastoji to i dokazati. S druge strane,
zagovornici usmjerene hipoteze govore da istraivai prirodno imaju pretpostavke, instinkte
ili oekivanja o ishodu svog rada i to su stvari koje ih navode da pekuliu o stvarima koje
istrauju. Pregled literature i konceptualni kostur pruaju teoretsku osnovu za dobivanje
hipoteze. Na primjer, teorija e pruiti kritiko razmiljanje za pretpostavku da e odreeni
odnosi izmeu varijabli imati odreen ishod. Kada ne postoji teorija ili povezano istraivanje
na koje bi se oslonila logika ili kada su nalazi u prethodnim studijama ambivalentni,
neusmjerena hipoteza je tada prikladna. (3)
Usmjerene hipoteze se koriste nogo ee jer imaju niz prednosti:

Usmjerene hipoteze pokazuju da je teorijska osnova koritena da se doe do hipoteze

i da je pojava koja se prouavakritiki ispitana i povezana. Ne treba zaboraviti da se i
neusmjerene hipoteze mogu dobiti dedukcijom iz teorijske osnove. Zbog istraivake
prirode mnogih naunih radova koji koriste neusmjerene hipoteze, teorijska osnova

nije ba uvijek razvijena.

Pruaju specifinu teoretski okvir u kojem se provodi studija.
Pokazuju da istraiva analize podataka se moe izvriti na statistiki senzitivan
nain.

Najvanija stvar koju treba upamtiti o usmjerenosti hipoteze

je da li postoji zdrava

racionalna podloga za izbor koji je istraiva predloio.(3)

11

5. Odnos izmeu hipoteze, predmeta istraivanja i dizajna

istraivanja
Bez obzira da li istraiva koristi statistiku ili istraivaku hipotezu, postoji veza izmeu
hipoteze, dizajna istraivanja i dokaza koji su dobiveni kao rezultat studije. Tip studije,
eksperimentalni ili neeksperimentalni e uticati na formulaciju hipoteze. Na primjer, kada se
koristi eksperimentalni dizajn, itaoci studije oekuju da vide hipoteze koje oslikavaju
konstatacije o vezi poput slijedeih:

X1 je efektivnije u odnosu na X2 na Y.
Efekt X1 na Y je vei od efekta X2 na Y.
Incidenca Y se nee razlikovati kod subjekata koji su primili X1 i X2 tretmane.
Incidenca Y e biti vea za subjekte nakon X1 nego nakon X2.(3)

Ovakve hipoteze su pokazatelj da e se koristiti eksperimentalni tretman (na primjer,

neovisne varijable X) i da e se koristiti dvije grupe testnih subjekata, eksperimentalna i
kontrolna grupa, da se ocjeni da li razlika u ishodu (na primjer, ovisne varijable Y)
predviena hipotezom ustvari postoji. Hipoteze koje oslikavaju eksperimentalni dizajn
takoer ispituju efekt eksperimentalnog tretmana (na primjer, neovisne varijable X) na ishod (
ovisne varijable Y). Ovo nalae da je jaina dokaza koje pruaju rezultati

Nivo II

(eksperimentalni dizajn) ili nivo III (kvazi-eksperimentalni dizajn). (3)

Suprotno navedenom, hipoteze koje su koritene u neeksperimentalnom dizajnu oslikavaju
asocijativne konstatacije veze, poput slijedeih:

X e biti negativno povezano sa Y.

Postojat e pozitivan odnos izmeu X i Y.

Ovo govori da jaina dokaza koju pruaju rezultati studije koja je ispitivala hipotezu sa
asocijativnim konstatacijama odnosa bi bila na nivou IV (neeksperimentalni dizajn).(3)

12

Slika 2. Algoritam odreivanja tipa hipoteze, odnosno spremnosti iste za testiranje.

13

6.

Zakljuak

Hipoteza je osnova bilo kojeg naunog istraivanja u dritvenim ili prirodnim naukama. Ona
je osovina svakog istraivakog procesa i sve istraivake aktivnosti su orijentisane prema
verifikaciji hipoteza. Pored te uloge, takoer ima znaajnu ulogu u formulaciji teorije,
principa i zakona. Hipotezu takoer moemo nazvati nepotvrenom teorijom koja nakon
verifikacije poprima oblik teorije. Teorija nastaje iz novih hipoteza koje sepodvrgavaju
verifikaciji, nakon koje se prihvaa ili odbacije kao nova teorija u svom polju studija.
Izgradnjom novih teorija, ovaj cikliki proces se nastavlja. (3)
Dva su razloga zbog kojih se postavljaju i nulta i alternativna hipoteza. Prvi razlog je taj to
je izuzetno teko dokazati da je neto tano, a sa druge strane je mnogo lake dokazati da je
neto netano. Ukoliko nema dovoljno dokaza da pretpostavka nije tana, onda je ona sa
izvjesnim stepenom vjerovatnoe tana. Meutim, kada bi se ta tanost eljela direktno
potvrditi za nultu hipotezu, uz pretpostavku da razlika nije statistiki signifikantna,
odbacivanjem te hipoteze nije nita dokazano. Uz to, sasvim je mogue da iz tri razliita
uzorka uzeta iz iste populacije samo jedan daje dovoljno dokaza za odbacivanje nulte
hipoteze, dok druga dva ne daju. To je razlog zbog koga statistiari tvrde da se nita ne moe
direktno dokazati kao tano. Drugi razlog za uvoenje nulte hipoteze je taj to je mnogo lake
pretpostaviti da je ustanovljena vrijednost reprezent stvarne vrijednosti datog parametra u
populacij, nego pretpostaviti da ona to nije. S tim ciljem se u statistiku zakljuivanja i uvodi
nulta hipoteza, koja se zapravo nastoji oboriti, kako bi se time dokazala istinitost alternativne
(radne) hipoteze. (6) Svaka dobra hipoteza bi trebalo da ispunjava slijedee:

Dobra hipoteza je u sporazumu s posmatranim injenicama, to jest ne kosi se ni s

jednim zakonom prirode za koji se zna da je taan.

Dobra hipoteza je formulisana koritenjen najjednostavnije mogue terminologije.
Dobra hipoteza dozvoljava primjenu deduktivnog zakljuivanja.
Dobra hipoteza osigurava da su metode verifikacije pod kontrolom istraivaa.
Dobra hipoteza garantuje da e dostupni alati i tehnike biti efektivni u svrhe

verifikacije.
Dobra hipoteza uzima u obzir razliite tipove kontrole koji se mogu primjeniti u svrhu

verifikacije.
Dobra hipoteza jasno pokazuje ulogu razliitih varijabli ukljuenih u studiju .
Dobra hipoteza se jasno razlikuje od zakona, injenica, pretpostavki i postulata. (1)

14

7.

Literatura

1. Academia.edu. Dostupno na:

https://www.academia.edu/5347125/Hypothesis_the_essential_tool_for_research
[pristupljeno 27.01.2014.]
2. Dostupno na: http://gimza.edu.rs/novosti/?p=234 [pristupljeno 27.01.2014.]
3. US Elsevier Health Bookshop. Dostupno na:
http://www.elseviermasson.fr/media/us/samplechapters/9780323057431/Chapter%2002.pdf
[pristupljeno 26.01.2014.]
4. What is a hypothesis?. Dostupno na:
http://psychology.about.com/od/hindex/g/hypothesis.htm [pristupljeno 26.01.2014.]
5. Problem Formulation and Hypothesis testing. Dostupno na:
http://coweb.org/benevieve/Problem%20Formulation%20and%20Hypothesis%20Testing.pdf
[pristupljeno 26.01.2014.]
6. krbo A., Pando J., Zavrnik D. Statistika za farmaceute. Je, Sarajevo, 2004.

15

8.

Popis slika

Slika 1. Koraci pri razvoju hipoteze. Preuzeto sa:

http://www.elseviermasson.fr/media/us/samplechapters/9780323057431/Chapter%2002.pdf
[pristupljeno 27.01.2014.]
Slika 2. Algoritam odreivanja tipa hipoteze, odnosno spremnosti iste za testiranje. Preuzeto
sa: http://www.elseviermasson.fr/media/us/samplechapters/9780323057431/Chapter
%2002.pdf [pristupljeno 27.01.2014.]

16