Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
SALII ve GVENL
Do. Dr. Ferdi TANIR
AMA: Bu dersin sonunda ..T.F. Dnem IV rencileri, alma koullar ile oluabilecek salk
sorunlarn, zmlerini ve iyeri hekimlii uygulamalarn bileceklerdir.
HEDEFLER: Drt ders saati sonunda ..T.F. Dnem IV rencileri;
1. sal ve gvenlii kavramn, tarihesini ve yasal dayanan aklayabilecek,
2. sal ile insan salnn ve Halk Salnn ilikilerini aklayabilecek,
3. sal uygulama ilkelerini sayabilecek,
4. Tehlike ve risk kavramlarn, deerlendirmeyi ve korunmay aklayabilecek,
5. Meslek hastal tanmn, zelliklerini, nedenlerini ve korunma yollarn sayabilecek,
6. le ilgili hastalklar aklayabilecek,
7. kazalarn, nedenlerini ve korunma yntemlerini sralayabilecek,
8. Ergonomi, ie devamszlk ve beslenmenin i salndaki konumlarn aklayabilecek,
9. yeri salk biriminin zelliklerini sayabilecek,
10. sal ve gvenlii kurulunun ilevini ve yelerini sayabilecek,
11. yeri hekiminin grevlerini ve sorumluluklarn aklayabilecek,
12. lkemiz i salndaki sorunlar, zmleri ve T.T.B. ile ilikisini aklayabileceklerdir.
SALII KAVRAMI-TARHES-AMACI
nsan yaam iin temel gereksinimleri oluturan yiyecek, iecek, konut ve belirli konforuygunluk koullar, almakla, i grmekle salanr ve bu yzden genelde insan iin alma-i grme
kanlmaz bir zorunluluktur. Toplumlarda insan ve ie verilen deerlerin deimesi, yzyllar iinde
gereklemitir. Dnyada ve lkemizde sanayileme ile teknolojik gelimelere paralel olarak, zellikle
iyerlerinde, retken faktr olan alan kiilerin sal ile ilgili baz sorunlar ortaya kmtr.
Balangta fazla nemsenmeyen bu sorunlar, i verimini ve iletmeyi tehlikeye sokmasyla nem
kazanmtr. Bu aamada yaplan almalar sonucunda, iyerlerinde alma dzenini ve koullarn
kapsayan bir takm kurallar ve kanunlar yrrle konmutur. Zaman iinde bu dzenlemelerin yetersiz
olduu grlm ve soruna daha deiik alardan yaklalmas gerektii belirlenmitir. Yaplan
almalar ve aratrmalar sonucunda i Sal ve Gvenlii (SG) kavram domu, konuya
bilimsel olarak yaklalmaya balanmtr. i Sal ve Gvenlii; tbbn, tekniin ve dier bilim
dallarnn alma alan olmutur. Teknolojik gelimenin ve sanayilemenin sreklilik gstermesiyle her
gn alma alanlarna katlan yeni i kollar, kimyasal maddeler, makine ve aletler bu konu zerinde
srekli allmasn ve her yeni teknoloji ile karlalan yeni sorunlarn aratrlmasn ve
zmlenmeye allmasn gerektirmektedir. Gnmzde alan herkesin iyerinde salk
sorununun olabileceinin belirlenmesi, i Sal ve Gvenlii terminolojisinin deitirilerek
Sal ve Gvenlii olarak tanmlanmasn gerektirmitir. Sal ve Gvenlii; (SG)
yerlerinde iin yrtlmesi srasnda, eitli nedenlerden kaynaklanan sala zarar verebilecek
koullardan korunmak amacyla yaplan sistemli ve bilimsel almalardr. SG; tbbn, tekniin
ve birok bilim (fizik, kimya, mhendislik, sosyoloji, psikoloji, hukuk, sosyal politika vb.) dalnn ilgi
alanna giren ok sektrl bir alma alandr. Tm sektrlerdeki ama, alanlar korumak, iletme
ve retim gvenliini salamaktr. lkemizde bu konudaki en son dzenlemelerde; 20.06.2003 tarihli
6331 Sayl Sal ve Gvenlii Kanunu ile Sal ve Gvenliinin tm kurallar
belirlenmitir.
Sal, insan ile i ilikilerini salk ynnden inceleyen Halk Sal dal olmakla birlikte en geni
anlamda; Sal; her meslekte alanlarn bedensel, ruhsal ve sosyal ynlerdeki iyilik
hallerini en yksek dzeye getirme ve bu dzeyi srdrme almalardr(ILO-WHO Joint
Committee,1951).
alanlarn salnn korunmas, hastalanan veya kazaya urayanlarn
iyiletirilmesi uygulamalar i salnn tbbi boyutu olan Hekimlii=occupational medicinei,
iyerindeki sal etkileyen madde ve etkenlerin saptanmas, dzeylerinin llmesi ve gerektiinde
kontrol altna alnmas gibi teknik konular da Hijyeni=occupational hygieneni kapsamaktadr.
Sal=occupational health ise bu iki uygulamay kapsamaktadr.
1919 ylnda kurulan Uluslararas alma rgt-U(International Labour Organization-ILO) ile
Dnya Salk rgt-DS(World Health Organization-WHO) bir komisyon kurarak, Sal
Hizmetlerinin Amalarn saptamlar ve ILO nun 112 sayl tavsiye karar(1959) ile duyurmulardr.
Bu amalar:
1. alanlarn salk kapasitelerini en yksek dzeye karmak,
11.1
11.2
NSAN - LKS
11.3
11.4
SALII UYGULAMA LKELER
salnn amacna ulama almalar iin gerekli olan uygulama ilkeleri alt adettir:
1. Uygun ie yerletirme
2. yeri ortam faktrlerinin deerlendirilmesi
3. Salk risklerinin kontrol
4. Aralkl kontrol muayeneleri
5. yerinde salk hizmeti sunulmas
6. Salk eitimi ve danmanlk
1. Uygun e Yerletirme
almaya aday kiilerin ie balamadan nce ie giri muayenesi ile deerlendirilerek niteliklerinin
belirlenmesi ve niteliklerine uyan bir ie yerletirilmeleri gerekmektedir. salnda primer-birincil
koruma olarak uygulanan bu almalar ok nemlidir.
2.yeri Ortam Faktrlerinin Deerlendirilmesi
ve salk ilikisindeki ikinci temel e, iyeri ortam faktrleridir. alanlarn salnn korunmas
iin bu faktrlerin kontrol altna alnmalar gereklidir. yerinde aadaki faktrlerden hangilerinin
olduunun uzman kiilerce gzlem, lm ve deerlendirmeler yaplmaldr. Bu ilemler i hijyeni
almalarnn konusudur.
3.yeri Salk Risklerinin Kontrol
yeri ortamnda varl ve dzeyi saptanan ortam faktrnn dzeyi snr deerlerin zerinde ise
risklerin kontrol iin uygulamalar yaplmaldr. Bu kontrol kaynakta, ortamda ve alcdadr.
4. Aralkl Kontrol Muayeneleri
alanlardaki olas salk sorunlarn erken dnemde yakalamak amac ile alanlar belirli aralklarla
(periyodik) kontrollerden geirilirler. Erken tanda(-sekonder-ikincil korunmada) aralkl muayeneler ok
nemlidir ve her i kolu iin ilgili yasal dzenlemeler ile belirlenmitir.
5.yerinde Salk Hizmeti Salanmas
yerlerinde ncelikle koruyucu hizmetleri srdrmek zere salk hizmeti verilmesi yasa gereidir.
Yasal dzenlemelerle, srekli olarak 50 yada daha fazla alan olan yerler iyeri salk birimi
kurmakla ykmldrler. Bu birimin temel fonksiyonu koruyucu uygulamalar olmaldr.
6.Salk Eitimi ve Danmanlk
Bu eitim ve danmanlk hizmetlerinde balca; yeri risk etmenleri, risklere bal geliebilecek salk
sorunlar, meslek hastalklar ve i kazalarndan korunma, genel salk korunmas (kiisel hijyen,
beslenme, egzersiz, sigara vb.) , >40 ya alanlar iin hipertansiyon, diyabet, koroner kalp hastal
vb. kronik ve dejeneratif hastalklardan korunma hakknda genel bilgiler verilmelidir.
11.5
Bireysel zellikler ve i tipi-koullarna (madencilik-inaat gibi) bal olarak alma hayatnda risk
gruplar vardr. sal ve gvenlii yasal dzenlemelerinde iyerleri risk derecelerine gre be gruba
ayrlrlar. Birinci grup en dk, beinci grup en yksek risk grubu ilerli belirler. Hangi iyerinin hangi
grupta olduu, alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan oluturulacak olan bir komisyon
tarafndan her yl ubat aynda dzenlenir. alanlarn demografik ve bireysel zellikleri dikkate
alndnda risk gruplarnn dalm aadadr:
1. ocuk alanlar: 15 ve 18 ya gruplar vardr. Kanununun 71 maddesine gre; 15 yan
doldurmam ocuklarn altrlmas yasaktr. Ancak, 14 yan doldurmu ve ilkretimi tamamlam
olan ocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelimelerine ve eitime devam edenlerin okullarna
devamna engel olmayacak hafif ilerde altrlabilirler. ocuk ve gen iilerin ie yerletirilmelerinde
ve altrlabilecekleri ilerde gvenlik, salk, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelimeleri, kiisel
yatknlk ve yetenekleri dikkate alnr. ocuun grd i onun okula gitmesine, mesleki eitiminin
devamna engel olamaz, onun derslerini dzenli bir ekilde izlemesine zarar veremez. ocuklar; fizik
ve mental gelime evresini tamamlamam, yeterince eitim almam, risk kavram ve bilinci tam
olarak gelimemi, iyerindeki dzenekler-dzenlemeler erikinlere gre yapldndan, deneyimsi,
merakl, oyun eilimli olduklarndan, toplam etkilenim srelerinin uzun olmasndan, emekleri ucuz
olduundan ve evre faktrlerinden daha abuk ve daha ok etkilendiklerinden, altrlmalar
sakncaldr.
18 yan doldurmam ocuk ve gen iiler bakmndan yasak olan iler ile 15 yan tamamlam,
ancak 18 yan tamamlamam gen iilerin almasna izin verilecek iler, 14 yan bitirmi ve
ilkretimi tamamlam ocuklarn altrlabilecekleri hafif iler ve alma koullar alma ve
Sosyal Gvenlik Bakanl tarafndan alt ay iinde karlacak bir ynetmelikle belirlenir. Temel eitimi
tamamlam ve okula gitmeyen ocuklarn alma saatleri gnde yedi ve haftada 35 saatten fazla
olamaz. Ancak, 15 yan tamamlam ocuklar iin bu sre gnde sekiz ve haftada krk saate kadar
artrlabilir. Okula devam eden ocuklarn eitim dnemindeki alma sreleri, eitim saatleri dnda
olmak zere, en fazla gnde iki saat ve haftada on saat olabilir. Okulun kapal olduu dnemlerde
alma sreleri 35 saati aamaz.
2. Yal alanlar: OECD > 40 ya, AB >50-55 ya yal alan kabul etmektedir. Bu grup
alanlar; grme, iitme gibi duyularda, fizyolojik fonksiyonlarda, zihinsel kapasitede-alglamada,
hareket yeteneinde zayflama, kronik hastalklar nedeniyle risk grubudurlar.
3. Kadn alanlar: Fizik yap(su-kas az, ya fazla), dourganlk, aile ve sosyal nedenle farkldrlar.
4. Engelli alanlar: alma yeteneinin en az %40n kaybedenler sakat olarak nitelendirilir.
Ergonomik altrlmaldrlar. zel iyerleri idealidir. yerinde en az %3 istihdamlar zorunludur.
5. Gmen alanlar: Yasal ykmllk farkll asndan nemlidir. Belirgin olan, uluslararas g
ile gelen sorunlardr.
6. Eitimsiz, acemi alanlar: Kaza asndan nemli risk grubudurlar.
11.6
a) Fiziksel Faktrler: Termal konfor (s, nem, havalandrma), aydnlatma, grlt, radyasyon,
tireim-vibrasyon ve basn deiimleridir. yerinde en sk karlalan faktrlerdir.
b) Kimyasal Faktrler: Sanayide kullanlan kimyasallarn toplam says 500-600 bin kadardr.
1.Metaller: Balca solunum yolu ile etkirler. Kurun, civa, arsenik, krom, berilyum, asbest,
kadmiyum, kobalt, talyum, manganez, nikel, baryum, uranyum, selenyum, antimon, magnezyum
3
daha fazla toksik olmak zere, demir, bakr ve alminyum da etkilidir ve mg/m olarak llrler.
2.Solventler (zcler): Benzen, toluen, ksilen, benzin, mazot, nafta, klorobenzen,
trikloroetilen, karbon tetraklorr, kloroform, etilen diklorr, aldehitler, alkoller, eterler, ketonlar,
esterler, glikoller, karbon slfr ve nitroparafinler nemlileridir.
3.Gazlar: lkemizde kullanlan; karbon monoksit, klor, kkrtl hidrojen, brom, iyot, fluor, amonyak,
3
3
kkrt dioksit ve nitroz gazlar balcalardr ve (ppm;parts per million, cm /m ) veya (ppb;parts
3
3
per billion,mm /m ) olarak llr.
4.Asit ve alkaliler: Nitrik, slfirik, formik, asetik ve oksalik asit en ok kullanlanlardr.
5.Boyalar: Aromatik aminler ve nidrazinler i salnda en nemli boyalardr. Arsenik ve kromatl
boyalar da etkindirler.
6.Pestisidler: Zararl hayvan ve bitkileri ldrmede kullanlan kimyasallardr. Insektisitler,
Rodentisitler, Mollositler, Herbesitler gibi gruplar vardr. Klorlu ve organik fosforlu insektisitler ile
talyumlu rodentisitler, en fazla zehirlenmelere neden olanlardr. zellikle organik fosforlu olanlar,
deriden ve solunum yolundan ok kolay gemeleri nedeniyle en ok grlenidir.
7. Plastik maddeler: Vinil klorr, kloropen ve resin trevleri plastik madde retiminde alanlarn
saln en fazla etkileyen maddelerdir.
8. Kanserojen maddeler: Katran, zift, mineral yalar, aromatik aminler, radyasyon, krom tuzlar,
asbest, nikel, arsenik, ultraviyole, benzen, parafin, fenol, slfr, azot ve karbonil balcalardr.
c) Biyolojik Faktrler: Bulac hastalklarn etkenleri olup, balcalar: Tetanos, arbon, Brusella,
Kuduz, Tberkloz, Viral Hepatitler(A,B,C) ve barsak parazitleridir. Ayrca AIDS, Toksoplazmozis,
Ekinokokkozis, Ruam, nC.Jacobs, Tularemi, Veba, Psittakkozis, Leptospirozis, Ensefalitler,
Kzamk ve Q atei ie bal geliebilmektedir.
d) Tozlar: alma ortamndaki tozlarn akcierde birikerek oluturduklar hastalklara
Pnmokonyoz denilir. En sk hastalk etkeni olanlar; Silis, Asbest, Talk, Alminyum, Kurun,
Kadmiyum, Mangan, Arsenik, Berilyum, Kromatlar, Nikel, Uranyum, Toryum, Seryum,
Zirkonyum, Trityum, Radyum, Yem, Saman, Ot, Tahl lifi, Pamuk, Keten, Kenevir, Kmr, Demir,
Baryum, Magnezyum, Kire ta, mermer, al ta ve tozlardr. Bu tozlarla sklkla Silikozis
(nodler), Asbestozis (diffz), Antrakozis=Kmr tozlar(makl) formasyonla pnmokonyoz
olutururlar. Bissinozis(=ifti Atei, Pazartesi atei) pamuk tozu ile geliir. Berilyozis,
Sarkoidoza benzer sistemik granlomatz hastalk yapar.
e) Mekanik Faktrler: Duru bozukluklar, ar yk kaldrma-tama ve i kazalardr.
f) Psikososyal Faktrler: Stres, iyerindeki ilikiler, monotizm, ve ynetim-organizasyon
uygulamalar en nemli psikososyal etkenlerdir.
11.7
11.8
MESLEK HASTALIKLARI
506 Sayl Sosyal Sigortalar Kanununun 11. Maddesine gre; Sigortalnn alt iin niteliine gre
tekrarlayan bir sebeple veya iin yrtm koullar yznden urad geici ya da srekli hastalk,
sakatlk ve/veya ruhsal bozukluk durumlarna Meslek Hastal denir. Bu tanma gre, meslek
hastal ile alann yapt i arasnda nedensellik ba vardr. Yani salk riski ile hastaln
ilikisinin vazgeilmezlii, neden-sonu ilikisi vardr. Bu ilikinin derecesi, genellikle ok ynl ve
karmaktr. Bu yzden tans olduka zor hastalklardr. Buz dana benzetilebilir boyutta olduu
gsterilmitir. Meslek hastalklar kavram, i kazas kavram ile mediko-legal olarak edeer kabul
edilir. ortamnda gvenlik nlemlerinin alnmamas sonucu oluan patolojilere i kazalar; gerekli
salk nlemlerinin alnmamas sonucu oluan patolojilerin genel ad ise meslek hastalklardr.
11.8.1 Meslek Hastalklarnn zellikleri
1. Meslek hastalklar bir ya da daha ok salk zararlsndan oluan hastalklardr.
2. Tm hastalklar meslek hastal (grnm veya anatomo-patolojisi mesleki olmayan benzer
hastalklarla ayndr) olabilir, yeter ki nedeni iyerindeki bir etken olsun.
3. Genelde iyice belirlenmi bir hastalk etkeni vardr ama bazen mesleki olmayan benzer
durumlardan ayrm zordur. Mesleksel kanser ve astm gibi.
4. Hastalk etkeni veya rn tek faktrse biyolojik ortamda (kan, idrar vb.) gsterilebilir.
5. zgn bir klinik tablo oluturabilir.
6. Hastalk deneysel olarak oluturulabilir.
7. Hastaln ilgili meslekteki insidans, toplumdaki insidansndan yksektir.
8. yerinde hastalk etkeninden etkilenildii gsterilmelidir.
9. Etkenle temas baladktan sonra meslek hastal oluumu, 1 hafta ile 30 yl arasndadr.
Latent sre ok deikendir.
10. Genellikle kronik hastalklardr ve belirgin yaknmalar olduunda hastalk veya sakatlk
balamtr. Bu nedenle erken tan nemlidir.
11. Hastaln oluumunda, tipinin belirlenmesinde, progresyonunda, etkenlerin
younluu ok nemlidir.
12. Ayn toksik etkenlere kiilerin yant verme sresi ve ekli nemli farkllklar
gsterebilmektedir.
13. Etkenle temas kesilince, meslek hastal genelde o evrede durur ne ilerler ne de geriler.
14. Etkeni belirli olan meslek hastalndan tamamen korunmak mmkndr.
11.8.2 Meslek Hastalklar Listesi
alanlarda oluan hastaln mesleksel olduunun kesin kantlar olmaz ise hukuksal sorunlarn
yaanmamas iin meslek hastalklar listesi yaplmtr. lkemizdeki meslek hastalklar listesi:
A) Kimyasal Maddelerle Oluan Meslek Hastalklar: Metaller, Solventler, tarm ilalar, Gazlar-
Buharlarla oluabilirler.
B) Mesleki Deri Hastalklar: rritan veya allerjik kontakt dermatit ile deri kanserleri balcalardr.
C) Mesleki Solunum Sistemi Hastalklar: Pnmokonyozlar (Silikoz, asbestoz, antrokoz vb.),
Kronik bronit, Astma, Amfizem balcalardr.
D) Mesleki Bulac Hastalklar: Viral Hepatitler, Brusella, arbon, Tetanos, Tberkloz, Kuduz,
AIDS nemlileridir.
E) Fiziksel Etkenlerle Oluan Meslek Hastalklar: Is, grlt, basn, vibrasyon, nlar en sk
grlenlerdir.
Her meslek hastal ilgili lkenin kendi meslek hastalklar listesinde bulunmaldr.(ILO 29lu liste,
ABnin 14l listesi). Listede anlanlarn dndaki bir hastaln meslek hastal saylabilmesi karar,
Sosyal Sigortalar Yksek Salk Kurulu tarafndan verilebilir.
11.8.3 Mesleki Solunum Sistemi Hastalklar (MSSH)
Tarihte meslek hastalklar iinde bilimsel olarak ilk tan ve tedavisi yaplan hastalk grubunu oluturan
hastalklar olarak adlandrlrlar. talyan hekim Bernardino Ramazzini (1633-1714) De Morbis Artificum
Diatriba (Zanaatkarlarn Hastalklar) adl kitabnda bir ok meslek hastaln (Bissinosis, mesleki
astm ve toza bal hastalklar) tanmlayarak, anamnezde Mesleiniz nedir, ne i yapyorsunuz?
sorusunun hekimlerce sorulmasnn art olduunu ilk kez yazl olarak belirtmitir. yi bir mesleki
anamnez alndnda meslek hastalklar belki de tans en kolay konan hastalklarn banda
gelmektedir. MSSH Genel Snflamas:
A. Pnmokonyozlar
- Kmr isi Pnmokonyozu (KP)
- Silikozis
- Asbestozis
- Silikat pnmokonyozlar
- Berilyum hastal
- Dierleri: Antimon, Baryum, Kobalt, Siderozis, Miks toz pnmokonyozlar vb.
B. Mesleki Astm
C. Bissinozis
D. Mesleki Hipersensitivite Pnmonileri (HSP)
E. Mesleki KOAH (Kr.Bronit-Amfizem)
F. Toksik ajanlara Bal Patolojiler: Amonyak, Kadmiyum, Klorin, Metal-Plymer-Organik Tozlarn
Atei (MFF-PFF-ODF)
G. Mesleki Akcier Kanserleri
H. Solunum Sisteminin Mesleki nfeksiyoz Hastalklar
Kmr isi Pnmokonyozu(KP) : Maden alanlarnda klinik ksrk, balgam, dispne gibi genel
bulgularla bazen melanoptysis=siyah balgam grlebilir. Morfolojik olarak kmr makl ve Progresif
Masif Fibrosis(PMF) grlr. Son dnem sa kalp yetmezlii, kor pulmonale ve solunum yetmezliidir.
Silikosis: Silisyum dioksit(Si02)-silika dnyada en ok bulunan minerallerdendir. Kristal formunun
kuvars, tiridimit ve kristabolit ekilleri vardr. Yaygn kullanlan ve en sk silikosis tablosu yapan kuvars
formudur. Amorf formu silikosise yol amaz. Silikann asbest, talk, mika ve dier minerallerle
oluturduu forma silikatlar denir. Silikatlar hangi mineral arlkl ise o formun pnmokonyozuna yol
aar ki buna da mikst toz pnmokonyozu denir.
Silikosis riskinin olduu i kollar: ta ocaklar kum pskrtme ileri, tnel kazclar, cam sanayi,
imento retimi, kiremit-tula-balk retimi, madenciler, dkmcler, seramik-vitray yapm, anakmlek yapm, kuvars deirmenleridir. Akcierde nodler ve silikoproteinosis tipinde 2 tip lezyon
yapar. Buna bal basit tip(hiler kalsifikasyon) ve PMF tipinde grlr. Birincil korunma nlemleri (tozun
oluumu, yaylm ve ulamnn engellenmesi) alnmaz ise (Brezilyada yaplan bir almaya gre)
heykel sanatlarnda bile silikosis prevalansnn %53.7 olabilecei bildirilmitir.
Asbestosis: Asbest Yunanca yanmaz demektir. Isya, aside dayankl ve bklebilir olduu iin geni
kullananm alan vardr. Asbest, kimyasal olarak silisik asitle magnezyum, kalsiyum ve demirin
birlemesinden oluan bir grup fibrz minerale verilen isimdir. Mineralojik olarak iki tr vardr:
1. Serpentin grubu: Hidrate magnezyum silikat olup dnyadaki asbest retiminin %95idir. Ticari
olarak kullanlan tipi krizotil (beyaz asbest)dir.
2. Amfibol grubu: Amosit, krokidolit, antefolit, tremolit ve aktinolitdir.
Krizotil Amosit, Tremolit en ok plevra-pulmoner hastala neden olan tipleridir. Asbest madenleri,
ocaklar, inaat, otomotiv, gemi yapm, tamiri, izolasyon ileri en ok etkilenilen i kollardr. nce raller,
dispne, omak parmak ve radyolojide plevral plaklar en sk bulgulardr. 10-40 yllk anamnez yks
olabilir.
Bissinozis: Pamuk, keten, kenevir tozlarna maruz kalanlarda hafta sonu veya izin dn gste
skma hissi, ksrk balgam ve dispne karakterizedir. 18. y.y.da Ramazzini pamuk iilerinin astm
olarak tanmlamtr. Pazartesi atei, ifti hastal adlar da verilmitir. Ksa sreli etki ve sonlanma ile
tamamen geebildii gibi uzun sreli etkilenim sonras KOAH oluabilmektedir.
11.8.4 Meslek Hastalklar Tan Yntemleri
1. Ayrntl alma yks: yi bir i ve meslek anamnezi alnrsa, bazen meslek hastalklar
tans en kolay konan hastalklarn banda gelir. allan tm iler, tarihleri, sras, sresi, iin
tr, ortam etkileri, dier alanlardaki bulgular, i d etkilenmeleri vb. incelenmelidir.
2. Klinik bulgular: Fizik muayenedeki bulgular. Genellikle semptomlar ortaya ktnda patoloji
nemli progresyon gstermitir.
3. Laboratuar: Biyokimyasal (kan, idrar), radyolojik (AC, USG, CT, MR) ve patolojik-sitolojik
(doku, balgam, plevra svs, idrar) incelemelerin sonular. Solunum Fonksiyon Testi (SFT).
4. yeri ortam bulgular: Termal konfor, toz, gaz, grlt, aydnlatma, basn, titreim,
radyasyon, metal, iyeri hijyeni inceleme sonular.
Erken Tannn nemi:
Tan ve bildirim esas olduu meslek hastalklarnda bir p, q veya st pnmokonyozu ancak byk
akcier grafisi ile tannabilir. Sbjektif ikayet yoktur. Grltl iyerinde alan bir iide odiyo
ekilmeden mesleki entik veya mesleki anak evresini hatta meslek hastalnn balangc olan 5001500 LU frekanslarda 35 dB kayplar bile tanmak mmkn deildir. Hasta bu evrelerde sesleri iitir,
fsltlar bile duyar. Yine 40mcg/100ml kan kurununu geen bir ak iisinde hibir ikayet yoktur ve
ancak kan kurunu lm ile meydana kar. Bu nedenlerle erken tan iin ie giri ve periyodik
muayeneler ile mesleki yk ve dikkat de ok nemlidir.
11.8.5 Meslek Hastalklarnda Yasal Ykmllkler ve lkemizdeki Durum
Meslek hastalklar, kiilerin geimini salamak iin bir bakasnn iyerinde yaptklar almalar
srasnda meydana geldiinden ve genellikle iyerinde gerekli korunma nlemlerini alnmamas iin
gerekletiinden iveren sorumluluu sz konusudur. alanlar bu ynden meslek hastalklar iin
gvence altna alnmlardr. nk meslek hastalna bal i gn kaybnn alan asndan
giderilmesi gerekmektedir. Meslek hastalna yakalanan bir alana, alamad gnler iin geici
i gremezlik denei denir. Hastalk nedeniyle i grme gcnde kalc bir azalma varsa srekli
i gremezlik denei denmektedir. gremezlik dzeyi, Sosyal Sigortalar Salk lemleri
Tznde belirtilen hesaplamalarla hastala bal fonksiyonel kaybn yannda ya ve meslek
zellikleri de dikkate alnarak hesaplanmaktadr. yerinde yaplacak incelemelerde, iverenin nlemler
konusunda eksiklikleri saptanrsa, alana denen tazminatn bir blm iverenden alnr.
Meslek hastalklarndaki hukuksal boyuttaki dier kavramlardan biriside Ykmllk Sresi(liability
period)dir. Ykmllk sresi, zararl mesleksel etkinin sona ermesi ile hastaln ortaya
kmasna kadar geebilecek en uzun sredir. Hastalklara gre deimekte olup, bulac
hastalklarda ykmllk sresi inkbasyon sresi kadardr. Ayn amala kullanlan benzer kavramda
Etkilenim Sresidir. Etkilenim-Maruziyet sresi, zararl etkinin balamasyla hastalk
belirtilerinin kmas iin gereken en az sre olarak tanmlanr.
lkeler arasnda deimekle beraber, ylda her bin alan iin 4-12 meslek hastal olgusu
beklenmektedir. Bu oran dikkate alnrsa; sadece SGK kaytlarna gre bile ylda 40.000-123.000 kadar
yeni meslek hastal tans konmas gerekmektedir. Yasaya gre sadece SSKllar(SGK-4/a) Meslek
Hastalna yakalanabilir?!.. lkemizde 10.030.810 (2010) sigortal vardr ve toplam alan says en
az 23 milyondur. SGK istatistiklerinde son 5 yl iinde meslek hastalna yakanlarn says deikenlik
gsterse de giderek azalmaktadr. Trkiyede 2010 ylnda 544 meslek hastal tans konmu ve
10u(%1,8) lmtr. Ayn ylda alan 10.030.810 sigortal bulunduuna gre, 2010 yl iin meslek
hastal insidans %0.005 olur ki buda meslek hastal saysnn yetersizliini ortaya koymaktadr.
Klasik tp eitiminde meslek hastalklarna ok az yer verilmesi, hekimlerin ounun bir hastada
meslek hastal phesi-varln belirlemesi durumunda idari anlamda ne yapacan bilmemesi,
iyeri hekimlerinin bu konuda yeterince aydnlatlmadan sertifika almalar, meslek hastal
uzmanlnn olmamas, meslek hastalklarna niversiteler ve dier eitim aratrma hastanelerinde
yeterli ilginin gsterilmemesi ve meslek hastalklar hastanelerinin yeterince tannmamas gibi nedenler,
meslek hastal tans konulmasnda karlalan balca sorunlardr. Kk iletmelerde iyeri
hekimlerinin olmamas, meslek hastalklar hastanelerine sevk zincirinin yeterince ilememesi, iyeri
hekimlerinin dorudan meslek hastalklar hastanelerine sevk yetkisinin olmamas, yatakl tedavi
kurumlarnda bavuran hastalara meslekleri ile ilgili yknn alnmamas, periyodik muayenelerin
iyerlerince yeterli yaplmamas, erken tan-tedavinin meslek hastalna bal olarak gelien tedavi ve
maluliyet tazminatndan daha ucuz olduu bilincinin yerlememesi gibi dier nedenlerde istenilen
dzeyde meslek hastalklarnn tansnn konulamamasnn nedenleridir.
yerlerinde meslek hastalklarnn aratrlmas, izlenmesi ve kukulu durumda ilgili salk kurumlarna
gnderilmesi, iyeri hekiminin balca grevlerindendir. Dnyada meslek hastalklar tans; iinde
meslek hastalklar uzmanlarnn alt enstitler, niversitelerin i-ii sal krsleri veya meslek
hastalklar hastaneleri tarafndan konur. lkemizde meslek hastalklarnn kesin tans Meslek
Hastalklar Hastaneleri(MHH)nde ve geen yl yaplan deiiklikle niversite Hastanelerinde
konur. Tan konulan iinin, salk zararnn derecesini, SGK Meslek Hastalklar Hastaneleri (stanbul,
Ankara, Zonguldak) ile niversite Hastaneleri belirler. Bu hastanelere sevk iin alanlar; iyeri hekimi
tarafndan (poliklinik veya periyodik muayeneler srasnda tespit edilince iverene bildirerek oda 2 gn
iinde SGK blge mdrlne bildirerek), SGK salk birimlerinden, aratrmalar srasnda sevk
edilenlerden ve alann kendisinin bavurusu ile gnderilebilirler. Aldklar zamandan 1984 ylna
kadar youn alan MHHleri, bu tarihten sonra sadece mesleki maluliyet veren kurumlar olarak
grlmler ve ilevsiz hale getirilmilerdir. nk bu tarihte karlan i yasas deiiklii ile i
mfettilerinin meslek hastalklar hastanelerine sevk ve iliki ba ortadan kaldrlmtr.
lkemizde yaklak 23 milyon kii almasna karn, sigortal (SGK-4/a) olan on milyon kadar alan,
i kazas ve meslek hastalklar sigorta ansna sahiptir ve tazminatndan yararlanabilir. Meslek
hastalklarnn saylar hakknda tek kaynak olan SGK istatistikleri yetersizdir. nk tan koymak
gtr, 50den az alan olan yerlerde iyeri hekimi ve kaytlar yoktur, bu iyerleri toplam iyeri
saysnn (%98.1) ve alanlarn byk ksmn (%60.5)oluturmaktadr.
11.8.6 Meslek Hastalklarnda Tedavi
Meslek hastalklar tan pratiinde tbbi sorunlar:
1. Meslek hastalklarnn ounu dier hastalklardan ayrt etmek zordur
2. Meslek hastalklarnn oununun oluumunda tek faktr rol oynamaz
3. Etkilenimin balamas ile meslek hastalnn oluumunun arasndaki (latent) sre ok deikendir
4. Meslek hastalklarnn oluumunda, tipinin belirlenmesinde, geliiminde etkileyen ajanlarnn
younluu nemlidir
5. Ayn ajanlarn kiilerin yant verebilirlik sresi ve ekli nemli farkllklar gstermektedir.
Meslek hastalklarndaki akut veya kronik olma durumuna gre deiebilen ama temel olarak ayn olan
ilkeler aadaki srayla uygulanr:
a) Etkilenimin-maruziyetin sonlandrlmas
b) Spesifik (varsa) tedavi
c) Semptomatik-destekleyici (gerekiyorsa) tedavi
11.8.7 Meslek Hastalklarndan Korunma
Meslek hastalklarndan korunmak mmkndr ve drt balkta incelenir:
1. Kaynakta kontrol yaklamlar: Riskin kaynakta kontroln salayan i hijyeni almalardr. En
nemli korunma yntemidir.
2. Ortamda kontrol yaklamlar: yeri ortamndaki etkenlerin alana ulamasn nleyen
hijyen uygulamalardr.
3. Alcda kontrol yaklamlar: Kiisel koruyucu uygulamalardr ve kaynakta-ortamda kontrol tam
deil ise kiisel koruyucularn (kulaklk, baret, gzlk, maske vb.) kullanlmasyla uygulanr.
4. Tbbi yaklamlar: e giri, ie dn, periyodik muayeneler ve salk eitimi uygulamalardr.
LE LGL HASTALIKLAR
Dnya Salk rgt (DS-WHO) tarafndan le lgili Hastalklar (Work-related
diseases); bilinen ve kabul edilen meslek hastalklar deil, fakat olumasnda ve gelimesinde,
alma ortam ve eklinin dier nedenlere gre nemli bir faktr olduu hastalklar olarak
tanmlanmtr. Bu hastalklar:
11.9
A) Koroner Kalp Hastalklar: Bu hastalklarn ortaya kmasnda iyerindeki, fiziksel (s, nem vb.),
kimyasal (arsenik, CO, karbondislfr, Kadmiyum, Pb, organik nitratlar vb.), fiziksel aktivite azl
ve stresrler (rekabet, i gvencesi, dzensiz veya gece almas, monotoni vb.) etkenler rol
oynamaktadr.
B) Kronik Solunum Yolu Hastalklar: Kronik bronit, bronial astma ve amfizem balcalardr.
11.10
KAZALARI
Kaza, beklenmeyen bir anda ortaya kan ve sosyo-ekonomik ynden zarar veren bir olaydr. Kazann
olutuu an, klinik ncesi dnemin sona erdii ve klinik dnemin balad andr. Bu andan sonra
yaplacak olan korunma nlemleri, sekonder ve tersiyer (ikincil, ncl) salk hizmetlerini ierir. Kaza
olumadan nceki almalarn tm, primer (birincil) salk hizmetlerinin kapsamna girer. Kazadan
korunma, klinik ncesi devre denilen bu dnemde mmkndr. Kaza olutuktan sonra tedavi etmek,
daima korumadan ok pahal olacaktr.
kazalar, trafik kazalar ve ev kazalarndan sonra en ok lme, kazalar iinde en fazla
sakatlanmaya neden olan kaza trdr. yerindeki mekanik faktrlerin en nemli grubudur. nk i
kazalarnn byk ounluunu ( SGK 2009 verilerine gre %47.2) mekanik etkenler oluturmaktadr.
506 sayl Sosyal Sigortalar Kanununun 11. Maddesine gre eer bir kaza;
a) Sigortalnn iyerinde bulunduu srada,
b) veren tarafndan yrtlmekte olan i dolaysyla,
c) Sigortalnn, iveren tarafndan grev ile baka bir yere gnderilmesi nedeniyle asl iini
yapmakszn geen zamanlarda,
d) Emzikli kadnn ocuuna st vermek iin ayrlan zamanlarda veya
e) Sigortalann, iverence salanan bir tatla iin yapld yere toplu halde gtrlp getirilmeleri
srasnda olumusa i kazas olarak nitelendirilmektedir.
Trkiyede 2010 yl verilerine gre;
Kazas Sklk Hz: Tam gn alan her yz kiide 0.6, her bir milyon i saatinde 2.5,
Kazas Arlk Hz: Her bir milyon i saatinde 641 i gn, allan her yz saatte 0.6 saat (36 dk.)
i kayb olutuu belirlenmitir.
Eksik bildirimlere ramen olgu says yksektir. Bu kazalarn 40.674(%64.7) sigortal saysnn 50nin
altnda olduu kk iyerlerinde olmutur(Tablo 1). kazalarna bal bir ylda yaklak 4.000.000
Trk Liras kadar kayp olduu ortaya karlmtr.
Tablo 1: Kazalarnn yerinde alan Sigortal (4/a) Saysna Gre Dalm
Sigortal Says
2008
2009
2010
1-3
18.791
17.823
15.840
4-9
7.357
6.850
7.425
10-20
12.037
9.745
8.656
21-49
11.364
9.757
8.753
50-99
6.402
5.784
5.697
100-199
8.068
6.828
5.466
200-249
2.678
2.133
1.553
250-499
6.400
5.849
4.424
500-1000
3.867
3.736
2.432
>1000
3.638
4.458
2.666
Toplam
80.602
72.963
62.903
kazalarnn sigortalnn hizmet sresine gre dalm incelendiinde; i kazalarnn %3.3nn
alann ie girdii ilk gnde, %44.7sinin ilk yl iinde meydana geldiinin bildirildii saptanmtr.
Ancak, zellikle ilk ay iinde olduu bildirilen i kazalarnn ne kadar daha nceden kaak altrld
halde i kazasndan sonra sigortal olan alanlara ait olduu bilinmemektedir. Bylece kaak
altrlanlarn iinde bulunduklar i kazalarnn eksik bildirildii dnlmektedir. Genlerin ve i
deneyimi az olanlarn daha ok i kazas geirdikleri belirgindir. Erkekler (%1.0) kadnlara (%0.2) gre
be kat fazla i kazas geirme oranna sahiptir.
Bildirimlere gre i kazalarnn %28.8i (18.116) ilk iki saatte olumakta, son iki saatte i kazalarnn
%26.7si(16.798) meydana gelmektedir. Dnyada i kazas ve meslek hastalklarnn toplam iinde,
meslek hastalklarnn oran % 56, i kazasnn oran %44 iken; lkemizde meslek hastalklar oran
%0.9(544), i kazalar oran %99.1(62.903)dir.
Kazalarnn Nedenleri
1
1200
1200
5000
7000
lml kaza
gnden fazla iten kalmaya neden olan kaza
1-3 gn iten kalmaya neden olan kaza
lk yardm gerektiren kaza
Hasarsz olay
11.11
Dnya genelinde 35.7 milyon salk alan olduu tahmin edilmektedir. lkemizde Salk Bakanlna
bal kurumlarda alan salk personeli says yaklak 250.000, toplamda (niversite ve zel) ise
430.943dr.
Tablo-1: Trkiyede Salk alanlar (Salk Bakanl-2011)
nvan
Yllar
2006
2007
2008
Hekim
104 475
108 402
113 151
Hemire
82 626
94 661
99 910
Ebe
43640
47175
47673
2009
118 641
105 176
49357
2010
123 447
114 772
50 343
Salk memuru*
Dier**
58473
41 472
78 439
43 255
83 993
44 737
92 061
45 790
94 443
47 938
Toplam
248 060
371 932
389 464
411 025
430 943
*Salk Bakanlnda salk memurluu salk memuru ve aada belirtilen branlarda alan
tekniker ve teknisyenler biiminde tanmlanmaktadr: Ilk Acil Yardm (Acil Tp), Salk, Anestezi, evre
Sal, Di Protez, Laboratuvar, Ortopedi, Rntgen, Di, Fizik Tedavi, Kalp Akcier Pompa, Patolojik
Anatomi, Odyometri, Protez, Toplum Sal.
**Di hekimi ve Eczac
11.11.1 Salk Personelinin Mesleki Riskleri
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Enfeksiyon
Radyasyon
Toksik-kimyasal riskler
Fiziksel (s, grlt, toz) riskler
Kas-iskelet sorunlar
Stres
Gvenlik
Literatrde salk alanlar arasnda en sk grlen i kazalarn, delici-kesici alet yaralanmalar, kasiskelet sistemi yaralanmalar, kayma-dmeler, tehlikeli kimyasallara maruziyet ve iddet olarak
gruplamak mmkndr.
11.11.2 Salk alanlarnn Salnn Korunmas
06 Nisan 2011de yaymlanan Hasta ve alan Gvenliinin Salanmasna Dair Ynetmelik gerei;
alan gvenlii uygulamalar iin salk kurumlar;
a)alan gvenlii programnn hazrlanmas,
b)alanlara ynelik salk taramalarnn yaplmas,
c)Engelli alanlara ynelik dzenlemelerin yaplmas,
)alanlarn kiisel koruyucu nlemleri almasnn salanmas,
d)alanlara ynelik fiziksel saldrlarn nlenmesine ynelik dzenleme yaplmas konularnda gerekli
tedbirleri alr ve dzenlemeleri yapmakla ykmldr.
Bu almalar;
A. Enfeksiyon risklerinin deerlendirilmesi
B. Baklama programlar
C. kstlamalar
D. Eitim-Danmanlk hizmetleri
E. Kaytlarn dzenli ve etkin yaplmas ile tamamlanabilir.
lgili ynetmelikte belirtilen almalar sadece salk hizmetlerinin ikinci ve nc basamaklarndaki
hizmet yerleri iin dzenlenmitir. Ayrca salk kurumundaki bu hizmetlerin sunulaca birim de
belirtilmemitir. Hizmet sunumu ve nlemleri alrken Salk Bakanlnn sitesindeki Hizmet Kalite
Standartlar esas alnr denerek, hasta sal ve alan gvenliinden ok alanlarn performans
ve kalite almalarnn dikkate alnacann belirtilmesi amala elimektedir.
Amerikan Ulusal Mesleki Gvenlik ve Salk Enstits-NIOSH ve Gvenlik ve Salk Ynetimi rgtOSHA'nn nerdii Hastane Salk ve Gvenlik Komitesini, ncelikli olarak salk alanlarnn
saln gelitiren, koruyan, hastalklarn nleyen ve ayaktan tedavi edici salk hizmetlerini yerine
getiren birinci basamak salk hizmeti olarak tanmlam ve grevlerini sralamtr. Etkili bir hastane
alan sal program en azndan aadakileri iermelidir:
1.
2. Periyodik muayeneler
3. Salk ve gvenlik eitimleri
4. Baklamalar
5. Salk danmanl
11.13 ERGONOM
Ergon(alma-i) ve nomos(yasa) kelimelerinden oluur. Gnmzde Bilimi olarak anlr. alma
hayatnn salk konular iinde Ergonomi; almay, insan anatomisine ve fizyolojisine
uydurmak olarak ya da iin, yapld evreyle (iyeri) ve onu yapanlarla (alanlar) ilikisi
iinde incelenmesi veya alanlar iin iyerinin ve aralarn bilimsel tasarmlar olarak
tanmlanr.
11.13.1 Ergonomi Kavram ve Amac
Ergonomi; alann yaam kalitesini ykseltmek amacyla salnn ve gvenliinin korunmas,
iyiletirilmesi ve i veriminin artrlmasna ynelik olarak alma yaamnda ve gnlk yaamda
kullanlan her trl ara ve gerecin kiiye uydurulmas iin yaplan tm faaliyetleri kapsar. Ergonomi,
kalitenin ve verimliliin nndeki engelleri kaldrr. Ama, alann saln korumak, en az
yorgunlukla en fazla verimlilii salamak ve almay insancllatrmaktr. Ergonomi, ok eitli salk
sorunlarn nlemek ve verimlilii arttrmak iin iyerinin nasl tasarlanmas ya da alana uyumlu hale
getirilmesi gerektiini belirlemek iin kullanlr. Bir baka deyi ile alan ie uymay zorlamak yerine,
ii alana uygun hale getirmektir. Bunlar yaparken dier hedefler; i memnuniyetini artrmak, yaam
kalitesini artrmak, retimin kalite ve kantitesini artrmak, i gn kayb ve hastalklarn maliyetini
azaltmak, ie dn kolaylatrmak ve irkete rekabet olana salamaktr. Bu amalarla ergonomi
uzman (ergonomist); alan, iyeri ve i tasarm arasndaki ilikiyi inceler. Bu amalara ulamak iin
ilgili bilim dallar, devlet kurumlar, endstri ve sivil toplum kurulular ibirlii iinde almaldr.
11.13.2 Ergonomi Kapsam
Ergonomi; vardiyal alma, ara dinlenmeleri ve yemek molas programlar gibi faktrleri ieren, i
tasarm, aydnlatma, grlt, s, titreim, alma yeri tasarm, alet tasarm, makine tasarm,
sandalye tasarm ve i ayakkablar gibi faktrlerin de iinde yer ald, alann rahat ve sal
zerinde etkili olabilecek ok eitli alma koullarn kapsayan geni bir bilim daldr.
sal ve gvenliinin temelini oluturan ergonomi, ok disiplinli almay kapsayan bir bilim ve
sanattr. sal ve gvenlii ile ilgili eitli alanlar kapsayan ergonomi balca mhendislik, tp
(anatomi, fizyoloji, psikoloji), antropoloji ve iletme dallarn ilgilendirir. ok sektrl bir yaklamla
birok endstriyel sorun, ergonomist, iyeri hekimi ve dier profesyonellerin birlikte almas ile
dzeltilebilmektedir. Son dnemlerdeki almalar zellikle ie bal kas-iskelet sistemi sorunlarna
odaklanmtr.
Ergonominin temel eleri:
1. alann eitimi
2. yerinde ergonomik giriimler ile alma koullarnn iyiletirilmesi
11.13.3 Ergonomide Baary Etkileyen Faktrler
Ergonomide mucize baar mmkn deildir. En iyi sonular ergonomi eitimi ve ergonomik
iyiletirmelerin birlikte uyguland ve alanlarn aktif olarak katld programlar ile elde edilir.
Ergonomi uygulamalarnda baar;
*Ynetici destei
*alanlarn katlm
*Plann yaplmas, uygulanmas, kontrol
*Ergonomi bilincinin olumas
*Zaman ve ekonomik destekle salanabilir.
11.14
E DEVAMSIZLIK (ABSENTEEISM)
11.16
c) ok tehlikeli snfta yer alan iyerlerine; salk gzetimi iin ayda en az 36 saat, buna ilave olarak ie
giri ve periyodik muayeneleri ile eitim iin on ii bana ylda en az 90 dakika.
(2) Az tehlikeli snfta yer alan ve 1000 in zerinde (1000 dahil) ii altrlan iyerlerinde tam gn
alacak bir iyeri hekimi ile birinci fkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iyeri hekimi eklenir.
(3) Tehlikeli snfta yer alan ve 750nin zerinde (750 dahil) ii altrlan iyerlerinde tam gn
alacak bir iyeri hekimi ile birinci fkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iyeri hekimi eklenir.
(4) ok tehlikeli snfta yer alan ve 500n zerinde (500 dahil) ii altrlan iyerlerinde tam gn
alacak bir iyeri hekimi ile birinci fkrada belirtilen kriterlere uygun yeteri kadar iyeri hekimi eklenir.
yeri hekiminin iyerinde drt konumu n plana kmaktadr:
1. verenle i szlemesi olan kanunu kapsamnda mesleksel stats olan bir iidir.
2. yerinde salk ve gvenlik konusunda iverenin teknik danmandr.
3. SG konusunda iilerin karsnda iveren vekili konumundadr.
4. yeri hekimi, iinin salndan sorumlu ve ii-i uyumu hakknda karar verebilecek
yetkili kiidir.
11.16.4.5 yeri Hekiminin Grevleri
yeri hekimleri, i sal hizmetleri kapsamnda aadaki grevleri yapmakla ykmldr:
1) le ilikisi bakmndan, gece postalar da dahil olmak zere iilerin salk gzetimini yapmak,
2) yerlerinde sala zararl riskleri tanmlamak ve deerlendirmek,
3) Birden fazla madde veya etkene ayn anda maruz kalnmas durumunda, ortaya kabilecek salk
tehlikelerini i sal ve gvenlii mevzuat kapsamnda deerlendirmek,
4) ilerin ie girilerinde salk muayenelerini yaparak ie uygun olduklarn belirten salk raporunu
hazrlamak,
5) Yaplan iin zelliine gre, iin devam sresince iilerin periyodik salk muayenelerini i sal
ve gvenlii mevzuatnda belirtilen aralklarla yapmak,
e) ilerin ie giri ve periyodik muayenelerini rneine uygun olarak yapmak,
6) Ar ve Tehlikeli ler Ynetmeliinde belirtilen ilerde alan iilerin ie giri ve periyodik salk
muayenelerini, ayn Ynetmeliin Muayene Formu rneine gre yapmak,
7) Salk sorunlar nedeniyle ie gelememe ve iyerinde olabilecek salk tehlikeleri arasnda bir
ilikinin olup olmadn tespit etmek,
8) Salk sorunlar nedeniyle haftadan daha uzun sreli iten uzaklamalarda veya meslek
hastalklar, i kazalar nedeniyle ya da sk tekrarlanan iten uzaklamalarda ie dn muayenesi
yapmak,
9) inin ie giriinde ve i deiikliinde, ie uyumunun belirlenmesi amacyla yaplan salk
muayenesi sonucunda dzenlenen raporda, altrlaca iler ve alma artlarn belirtmek, rapor
sonucunu iveren ve iiye yazl olarak bildirmek,
10) Herhangi bir kaza, hastalk veya periyodik muayene sonrasnda eski iinde almas sakncal
bulunan iinin, mevcut salk durumuna uygun bir ite altrlmasn tavsiye etmek,
11) zrl ve eski hkmllerin ie alnmalar, iyerinde oluan bir kaza veya hastalk sonrasnda
geici ya da kalc i gremezlii olanlarn ie balamalar, uygun ie yerletirilmeleri iin gerekli salk
muayenelerini yaparak rapor hazrlamak ve ilerine uyumlarn salamak,
12) Gebe veya emziren kadnlar, on sekiz yandan kkleri, iki yandan kk ocuu olan
anneleri, meslek hastal tans veya phesi olanlar, kronik hastal olanlar, yallar, malul ve
zrlleri, alkol, ila ve uyuturucu bamll olanlar, birden fazla i kazas geirmi olanlar gibi
zellii olan iileri; yakn takip ve koruma altna almak, bilgilendirilmelerine zel nem vermek,
yaplacak risk deerlendirmesinde zel olarak dikkate almak,
13) Gerekli laboratuar tetkiklerini, radyolojik tetkik ve muayeneleri yaptrmak,
14) Bulac hastalklarn kontroln salayarak yaylmasn nleme ve alama almalar yapmak,
portr muayenelerini yaptrmak,
15) yerinin genel hijyen artlarn srekli izleyerek ve denetleyerek iyerindeki btn birimlerin iilerin
saln koruyup gelitirecek biimde dzenlenmesi, iiye salkl bir ortamda ve yrtlen iin
gerektirdii kaloriyi karlayacak nitelikte yemek verilmesi, ime suyu imkan salanmas, soyunma
odalar, banyo, lavabo ve tuvaletlerin bakml ve temiz olmas ve genel temizlik donanmnn temin
edilmesi ve srdrlmesi, mevcutsa yatakhanelerin sala uygunluunun salanmas konularnda
tavsiyelerde bulunmak ve uygulamalarn takibini yapmak,
16) yerinde mevcutsa kre ve ocuk bakm yurdu ile emzirme odalarnn salk artlarn kontrol
etmek, salk artlarna uygunluunun salanmas iin tavsiyelerde bulunmak ve uygulamalarn takibini
yapmak,
17) in alana uygunluunun salanmasn tavsiye etmek,
18) Meslek hastal tans veya phesi olan ve i kazas geiren iileri izlemek ve bunlarn
kontroln yapmak, meslek hastalklar tansnda yetkili hastaneler ile ibirlii iinde almak,
19) kazasna urayan veya meslek hastalna yakalanan iilerin rehabilitasyonu konusunda
iyerindeki ilgili birimlerle ibirlii iinde almak,
20) sal ve gvenlii ile ilgili mevcut durum, sorunlarn tespiti, bunlarn zm iin etkin
metotlarn gelitirilmesi, ncelikler ve sonularn deerlendirilmesi amacyla belirli aralklarla
incelemeler yapmak,
21) alma ortamnn gzetimi ile ilgili olarak gerektiinde lmler yaplmasn salayarak alnan
sonularn iilerin sal ynnden deerlendirmesini yapmak,
22) yerinde varsa i sal ve gvenlii kuruluna katlarak alma ortam ve iilerin salk gzetimi
ile ilgili gerekli aklamalarda bulunmak, danmanlk yapmak ve kurulda alnan kararlarn
uygulanmasn izlemek,
23) Yrtlecek her trl salk gzetim faaliyetleri sonucunda elde edilen verilerin kullanlmas ile ilgili
olarak iileri ve temsilcilerini bilgilendirmek ve onlarn rzasn almak,
24) ileri, iiyle ilgili salk tehlikeleri, yaplan salk muayenesinin sonular ve bunlarn
deerlendirilmesi konusunda yeterli ve uygun ekilde bilgilendirmek,
25) ilerin, zamanlarn etkin ve verimli biimde deerlendirmeleri amacyla eitici, kltrel ve sportif
etkinliklerle zenginletirilmi dinlenme imkan salamak iin tavsiyelerde bulunmak,
26) yerinde ilkyardm ve acil mdahale hizmetlerinin organizasyonunu yapmak, ilgili personelin
eitiminin salanmas almalarn yrtmek,
27) ile iinin uyumunu salamak iin; i usullerinin iilerin fiziksel ve zihinsel kapasitelerine
uyarlanmas, iilerin salnn yaplan i ve ilemler ile alma ortamndaki eitli stres
faktrlerinden olumsuz ynde etkilenmesi ihtimaline kar inceleme ve aratrmalar yapmak,
28) kazalar ve meslek hastalklarnn analizine katlmak, meslek hastal tans veya phesi
olanlarn bulunduu ortamlarda alan iilerle ilgili inceleme yapmak,
29) Yeni tehizatn salk asndan deerlendirilmesi ve test edilmesi gibi i uygulamalarnn
iyiletirilmesine ynelik programlarn gelitirilmesi almalarna katlmak,
30) Yllk alma plann, varsa i gvenlii uzman ile ibirlii yaparak hazrlamak,
31) yerindeki salk gzetimi ile ilgili almalar kaydetmek ve rneine uygun yllk deerlendirme
raporunu, varsa i gvenlii uzman ile ibirlii yaparak hazrlamak,
32) sal, hijyen ve ergonomi alanlarnda bilgi ve eitimin verilmesi iin ilgili taraflarla ibirlii
yapmak,
33) sal, hijyen ve ergonomi ile kiisel koruyucu donanmlar ve toplu koruma yntemleri
konularnda tavsiyelerde bulunmak,
34) yeri yneticilerine, i sal ve gvenlii kurulu yelerine, iilere ve temsilcilerine genel salk
konularnda eitim vermek ve bu eitimlerin srekliliini salamak,
35) ilere, bamllk yapan maddelerin, zellikle ttn ve ttn mamullerinin, kullanlmasnn zararlar
konularnda eitim vermek,
36) Yukarda belirtilen grevleri ile ilgili gerekli kaytlarn tutulmasn salamak.
Dier bir snflama ile:
1- yeri Hekiminin Tbbi Grevleri
a) alanlarn ie giri muayenelerinin yaplmas
b) Aralkl kontrol (periyodik)muayenelerinin yaplmas
c) Meslek hastal d, haftadan uzun sren iten uzaklamalar halinde ie dn
muayenelerinin yaplmas.
d) zellii olan alanlara bu arada ar ve tehlikeli ilerde alanlara, gebe ve emzikli
kadnlara, 18 yandan aa genlere, iki yandan kk ocuk sahibi annelere, malul ve
arzallara, alkoliklere, birden fazla i kazas geirmi risk grubu alanlar daha sk ve
zenle izleme,
e) Tamamlayc riskli grup tetkik (odiyo, spiro, kanda kurun, rntgen gibi ) yaptrlmas,
f) veren tarafndan gerekli grlen alanlarn muayenelerinin yaplmas,
g) lkyardm organizasyonu ve gerekli durumlarda acil tedavilerin yaplmas
h) Koruyucu alarn yaplmas ve izlenmesi,
) Kadn alanlarn altrld iyerlerinde varsa kre ve ocuk bakm yerlerinin denetimi,
buralardaki ocuklarn salk kontrollerinin yaplmasdr.
2. yeri Hekiminin Tbbi-Teknik Grevleri
yeri hekiminin, alanlarn alma ortamndan etkilenmelerini inceleme ve deerlendirme
almalardr.
A. yeri Hijyeni ve Gvenlii Konularnda nceleme ve Aratrma
a) yerinin tannmas, kullanlan ve retilen (hammadde, ara ve son rn) maddelerin bilinmesi ve
aralklarla iyerinin incelenmesi,
b) alma ortamnn (termal konfor, aydnlatma, grlt, nlar, gazlar, tozlar, zcler vb.)
deerlendirilmesi ve gerekli nlemlerin alnmas,
2. Tp faklteleri ile salk ve meslek yksekokullarna, i sal ve meslek hastalklar ile ilgili dersler
daha geni ve yeni bilgilerle donatlarak konulmaldr.
3. yeri hekimi bulundurma, her alann ve iyerinin tam gn bavurabilecei iyeri hekimi-birinci
basamak hekiminin olmas salanmaldr.
4. Yeterli sayda uzman olana kadar, iyeri hekimlerinin tmnn ASGEM-TTB ve niversitelerin
birlikte dzenledii eitimlerle sertifika alm olmas salanmaldr.
5. yeri hekimlerinin dzenli aralklarla tekrar eitimleri ve srekli denetimleri yaplmaldr.
6. e girite gerekli alar ve tekrar dozlar yaplarak alanlarn tam baklklar salanmaldr.
7. alanlara gerekli kiisel koruyucularn verilmesi ve bunlarn kullanlmas salanmaldr.
8. yerinde ilk yardm iin yeterli sayda eitilmi personelin bulunmas gerekletirilmelidir.
9. yerinin zelliklerine uygun olarak iyeri salk nitesi, ara, gere ve nitelikli salk personeli
olmaldr.
10. yeri hekimleri alanlara i kazalar ve meslek hastalklar konularnda ylda bir, dier salk
konularnda dzenli aralklarla eitim vermelidir.
11. Bata poliklinik defteri olmak zere tm salk ilemlerinin kaytlar dzenli ve eksiksiz olmaldr.
Her alann bir salk dosyas ile kart olmal ve her salk ilemi bu dosya ve karta ilenmelidir.
12. alanlarn sal konusunda, rgn eitim yannda yaygn eitim yaplmal ve bu eitim yazl
basn ile televizyon, radyo gibi grsel basn gibi yaygn haberleme aralar ile sunulmaldr.
11.19 TRK TABPLER BRL VE YER HEKML
TTBnin iyeri hekimlii uygulamalarnda, sertifika kurslar balamadan nce hibir kurumun etkin bir
almas olmamtr. Daha nce iyerlerinin hekim altrp altrmad, kontrol edilmiyor,
bilinmiyordu. Bir ok iyeri hekim altrmyor, bazlar kat zerinde iyeri hekimi olduunu
gsteriyordu. Baz hekimler, iyeri hekimliinin gereklerini yerine getirmeden 8-10 gibi ok sayda
iyerinin hekimliini yapyorlard. 1980 ylnda karlan yeri Hekimlerinin alma artlar ile Grev
ve Yetkileri Hakkndaki Ynetmelik ile sertifika zorunluluu getirildi. 1987 ylnda TTB 35. byk
kongresinde, TTBnin iyeri hekimlii sertifika kursu dzenleme karar alnd. 1988de 35 hekim ile ilk
kurs stanbulda dzenlendi. Gnmze kadar giderek artan sayda, her yl hemen tm tabip odalar
bnyesi ya da yakn illerinde kurslar dzenlenerek 30.000den fazla hekime iyeri hekimlii sertifikas
verildi. Bu sertifika kurslar halen deiik aamada srdrlmektedir.
A Tipi Kurslar: Temel eitim kurslar,
B Tipi Kurslar: yeri hekimleriyle iletiim ve sorun saptama kurslar,
C Tipi Kurslar: kolu dzeyinde eitim kurslardr.
Son dnemde, iyeri hekimlii sertifikas almak isteyen hekimler; bavurular internet ortamnda
yaparak nce uzaktan eitime alnmakta, yeterlilik alanlar blgesel olarak gruplandrlarak alacak ilk
9 gnlk kursa katlmalar salanmaktadr. Bu kursta baarl olanlara 6 aylk iyeri raporu hazrlama
sresi verilmekte ve bu srede raporunu tamamlayan ve onay alanlara sertifika verilmektedir. yeri
hekimi almasnn onayn veren kurum tabip odalardr. Baka hi bir kurumun onay yetkisi yoktur.
Eer iyeri hekimi halen bir kamu kurumunda da alyor ise kamudaki almalarna engel
olmayacan gsterir onay da ilgili birim sorumlularndan alarak tabip odasna vermesi gereklidir.
Ayrca iyeri hekimi tedavi edici hizmetlerde SGK reetesi kullanmak ve iki i gn rapor verebilmesi
iin SGKdan onay almas gereklidir.
Uzun yllar zveri ile yaplan almalardan sonra iyeri hekimliinin organizasyonu TTB bnyesine
alnmtr. Tabip odalarna katlm ve aktif almalarla iyeri hekimlii hizmetlerinin, ada iyeri
hekimlii konumuna gelmesine yardmc olacaktr. Burada grev, odamza katlmlar ve almalaryla
destek verecek olan gen hekim arkadalarmza dmektedir.
KAYNAKLAR
1. Tuner A, Akbaba M. yerlerinde i Salnn Korunmas, Karlalan Problemler ve Alnacak
Salk Tedbirleri.i Sal ve Gvenlii Haftas. Adana, 1987.
2. Gler . Ergonomiye giri. Salk Bak. evre Sa.Temel Kaynak Dizisi No:45,Ankara,1997.
3. Rosskam, E. Ergonomi (ev:C.KO). ILO-Uluslararas alma Brosu, Ankara,1997.
4. Harrington JM., Gill FS.,Aw TC. at all. Occupational Health, Blackwell Science,Fourth Ed.,1998.
5. Tanr F. Tekstil yerlerinde i sal ve Gvenlii (Doankent Beldesinde Bir Tekstil yerinde
Yaplan Aratrma). alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl Yakn ve Orta Dou alma Eitim
Merkezi, Yayn no:14. Ankara, 1999.
6. alma ve Sosyal Gvenlik Bakanl, i sal Daire Bakanl. i Sal ve Gvenlii le
lgili Genel Bilgiler. Yayn No:77. Ankara, 1998.
7. Saltk A. ada Salk Anlay. yeri Hekimlii Ders Notlar (Ed.:Akbulut T.)TTB yayn. Ankara,
2000; 45-47,61-66.
8. Sirer H. Meslek Hastalklar. yeri Hekimlii Ders Notlar (Ed.:Akbulut T.)TTB yayn. Ankara,
2000; 67-77.
9. Bilir N, Yldz A.N. Sal ve Gvenlii. Hacettepe nv. Yaynlar.2004.
10. Akkurt . Mesleki Solunum Hastalklar. TTB yayn. Ankara, 2007;9-19.
11. Akbulut T. le lgili Hastalklar. yeri Hekimlii Ders Notlar (Ed.:Akbulut T.)TTB yayn. Ankara,
2000; 61-66.
12. Sabuncu H. Kazalar. yeri Hekimlii Ders Notlar (Ed.:Akbulut T.)TTB yayn. Ankara, 2000;
259-268.
13. Beyhan Y. alma Hayat ve Beslenme. yeri Hekimlii Ders Notlar(Ed.:Akbulut T.) TTB yayn.
Ankara, 2000;297-316.
14. Gner . TTB yeri Hekimlii Uygulamalar. yeri Hekimlii Ders Notlar (Ed.:Akbulut T.) TTB
yayn. Ankara, 2000;403-412.
15. Emirolu C. yeri Hekiminin Grevleri. yeri Hekimlii Ders Notlar (Ed.:Akbulut T.)TTB yayn.
Ankara, 2000;413-433.
16. Akbulut T. Ramazziniden Aksoya.Mesleki Salk ve Gvenlik Dergisi. TTB Yaynlar Ankara,
Say:8, Ekim 2001, Syf:11-13.
17. zelik Z, Gler M., Giritliolu H. Hukuksal Boyutuyla yeri Hekimlii. TTB Yaynlar No: 010/01
Ankara, ubat 2001.
18. Topuzolu . Salnda Temel Kavramlar ve Strateji. Sal ve Gvenlii Dergisi. SGBSGGM, Ankara, Say:4, Yl:1, Kasm-Aralk 2001, Syf: 4-6.
19. Baykasolu A., Dereli T. Endstriyel letmelerde i Sal Gvenlii ve Gaziantep rnei.
alma Ortam Dergisi. Mart-Nisan 2002; 61:2-5.
20. T.C. Anayasas-1982.
21. 04.07.1989 Tarih, 20215 sayl R.G.de yaymlanan Avrupa Sosyal art (Avrupa Sosyal Haklar
Szlemesi).
22. 07.04.2004 Tarih, 25426 sayl R.Gde yaymlanan Sal ve Gvenlii Kurullar Ynetmelii
23. 15 Austos 2009 Tarih ve 27320 Sayl R. G.de yaymlanan yeri Salk ve Gvenlik Birimleri le
Ortak Salk ve Gvenlik Birimleri Hakknda Ynetmelik
24. 06.04.2011 Tarih ve 27897 Sayl R.G.de yaymlanan Hasta ve alan Gvenliinin
Salanmasna Dair Ynetmelik
25. 30.06.2012 Tarih, 28339 Sayl R.G.de yaymlanan 6331 Sayl Sal ve Gvenlii Kanunu
26. nternetden; http://www.ilo.org/safework/events/safeday/lang--en/index.htm, eriim: 06.07.2012.
27. nternetden; http://www.euro.who.int/occhealth/networks, eriim: 06.07.2012.
28. nternetten: http://www.ergonomi.itu.edu.tr/ergonomi.html, eriim: 25.07.2012.
29. nternetten: http://www.ergonomistanbul.com/ergonomi.html, eriim:26.07.2012.
30. nternetteden; www.saglik.gov.tr, www.csgb.gov.tr, www.ttb.org.tr, www.who.org, www.ilo.org