S Ức Mạnh Xã Hội VÀ T Ự Do Chính Trị: Gene Sharp

SC MNH X HI
V
T DO CHNH TR
Gene Sharp
Boston: Extending Horizons Books,

Sargent Porter Publishers, 1980
Nguyn vn Thi, PhD., chuyn ng
Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr 21
Sc Mnh X Hi
v
T Do Chnh Tr
I TM NHNG PHNG CCH KIM CH

CHNH QUYN
Mt trong nhng vn tng qut khn trng nht v chnh tr ngy nay
l lm th no kim ch nhng hnh ng ca cc chnh quyn hin
i. Quyn lc khng c kim sot ca nhng chnh quyn ny e do
chng ta nhiu mt -- trng trn hn c l qua nhng hnh thc bo
ngc v chin tranh. Nhng phng tin truyn thng nhm kim ch
cc nh cai tr -- nh nhng hn ch hin nh, cc cuc bu c, s t
ch bi chnh cc nh cai tr, v cch mng bo ng tng chng t
22 SC MNH X HI v T DO CHNH TR
l c nhng gii hn v bt li ng k, d chng c em li nhng ng

gp khc. Trong nhng trng hp qu khch i hi cn c s kim ch
th chng ta khng th ch trng cy vo nhng phng tin truyn thng
nh l nhng gii php duy nht. Nu chng ta khng mun tr thnh ch
l nhng ci inh c chnh tr bt lc, hay l b tiu dit, th chng ta phi
tm cho c v ng dng nhng phng tin hu hiu kim ch
quyn lc ca cc nh cai tr.
Nu chng ta phi khm ph, pht trin, v ng dng nhng phng
tin kim ch nh th th chng ta cn phi suy ngh v vn ny.
thc hin iu ny, chng ta phi tr li vi mc tho lun cn bn hn
nhiu v quyn lc chnh tr so vi nhng cuc tho lun thng thng
ngy nay v nhng vn chin tranh, chuyn ch, v p bc. Chng ta
cn xc nh v tr v xt n cc yu t ca vn quyn lc chnh tr
khng c kim sot v xt nh nhng tng quan gia nhng yu t
. Khi lm iu ny th chng ta phi cn thn ng chp nhn mt cch
v thc nhng quan im m ngi ta thng c v quyn lc chnh tr.
Nhng quan im ny s p t nhng gii hn ln s suy t ca chng
ta, iu c th ngn chn chng ta thnh cng trong vic sng to nhng
phng tin kim sot hu hiu. Thay v nh vy, khi chng ta tm hiu
v xt nghim nhng thc t x hi v chnh tr lin h n quyn lc
chnh tr, chng ta cn phi c gng -- mt cch c thc -- vt qu
nhng ln ranh quan nim b p t bi s t ng chp nhn nhng gi
nh truyn thng. Chng ta cn tm ti xem nhng phng tin khc
kim ch cc nh cai tr c c sn hay khng hay l cn phi c sng
to cng thm vo vi nhng phng tin kim sot m ngi ta tng
trng cy vo, trong qu kh.
Ngay c trc khi c th bt u suy ngh v nhng phng cch kim
ch quyn lc chnh tr trong nhng trng hp qu khch, chng ta cn
phi nhn ngay vo quyn lc chnh tr. Quyn lc chnh tr l g, v bn
cht ca n l g? y l nhng cu hi nn tng cho vic xt nh nhng
phng tin c th c s dng kim sot quyn lc chnh tr khi
nhng ngi nm gi quyn lc khng mun b kim ch. Nhng quan
im khc nhau v quyn lc chnh tr v v bn cht ca quyn lc chnh
tr s a n nhng nhn nh tng ng v cc gii php c th c i
vi nhng ngi mun p dng kim sot.
Thng thng ngi ta cho rng quyn lc ca mt nh cai tr (d
nhin l bao gm khng nhng ch nhng v lnh o hnh php, m cn
cc nhm lnh o v tt c nhng c ch ch huy c cu Nh Nc
na) nh l mt ni hoa cng: rn chc, s v nht qun, bn
vng, hoc gn nh l vnh cu. Theo li nhn ny th mt quyn lc nh
th ch trong nhng trng hp cc oan mi chu b khut phc bi mt
s phng tin kim sot c th c c m thi. Ngi ta c th thc

hin kim sot bng cch thay i quyn s hu hay qun tr ca c
cu Nh Nc. iu ny c th thc hin c mt cch hp php (nh
bng bu c) hay bt hp php (nh bng o chnh). C hai phng
cch ny u li cu trc v quyn lc sn c gn nh l nguyn vn
cho s hu ch hay qun tr vin mi. Hoc ngi ta c th hm do
hay l thc thi mt cuc tn cng bng n trc tip c tm c ( nh l mt
cuc cch mng bo ng hay mt cuc chin tranh quc t) nhm ph
v t nht l phn no ci c cu hng mnh . Ngi ta thng c ci
quan nim ph qut l chng li mt nh cai tr khng mun chp nhn
nhng gii hn hay t nguyn thoi v th ch c nhng phng tin hu
hoi nh th mi c kh nng lm suy yu hoc loi b quyn lc ca
mt ch nh th m thi.
Ci Ngun Quyn Lc ca Cc Nh Cai Tr

C Th B Ct t
Mt quan im thay th khc v quyn lc ca cc nh cai tr hu nh l
hon ton i nghch li. Quyn lc chnh tr ca nh cai tr khng c
quan nim nh l mt ni hoa cng i hi mt kh nng kim sot
bng n. Theo l thuyt khc bit ny, nh cai tr (hay nhm cai tr) l mt
con ngi (hay mt nhm ngi). Nh cai tr trong con ngi ng ta
khng c quyn lc g hn bt c con ngi no khc. Nhn nh ny
tht qu s ng nn thng khng bao gi c ch n. Tuy nhin,
nhn nhn c iu ny dn a n nhng nhn thc v gii php
mi. Nu nh cai tr trong thn xc ca chnh ng ta khng c quyn lc
g hn bt c c nhn no khc, th quyn lc cai tr ca ng ta phi n
t bn ngoi ng ta. Quyn lc ny do phi c ci ngun t x hi, v
v tr ca nhng ci ngun ny cn phi c xc nh. Nhng ci ngun
ny bao gm s chp nhn quyn cai tr ca nh cai tr (quyn hnh),
nhng ti nguyn kinh t, nhn lc, kh nng qun s, kin thc, cc k
nng, gung my hnh chnh, cnh st, cc nh t, to n, v nhng
iu tng t. Mi mt ci ngun ny ln lt s lin h cht ch vi, hay
l trc tip l thuc vo mc hp tc, khut phc, vng phc, v s h
tr m nh cai tr c th th c c t ngi dn ca mnh. Nhng
ngi ny bao gm qun chng ni chung v nhng tr t vin c tr
lng v cc nhn vin ca ng ta. S l thuc ny, trong mt s trng
hp, c th gip ngi dn gim bt vic cung cp cc ngun quyn lc,
hoc rt hn nhng ngun ny i, bng cch gim bt hay rt lui s hp

tc hay vng phc cn thit ca h.
Nu s chp nhn, s khut phc hay s h tr ca cc tr t vin
c tr lng v cc nhn vin v c ca qung i qun chng c
rt lui phn no hay ton b th cc ci ngun ca quyn lc kt cuc s
b sit li, v do quyn lc hu hiu ca nh cai tr s b suy yu i.
Vic lm suy yu ny ni mt cch tng qut s t l vi mc m vic
cung cp cc ngun sc mnh c sit li. Nu vic rt lui s chp
nhn, s khut phc, v s h tr c th duy tr c d cho b nh cai tr
trng pht v bt tun (ch ti) th ngy tn ca ch ang thy trc
mt. Do , v th v quyn lc chnh tr ca tt c cc nh cai tr u l
thuc vo s tun phc, khut phc, v hp tc ca ngi dn. y l
mt tm lc ht sc c ng ca mt phn tch1 di hn rt nhiu (v
phn no t n gin hn). Tuy nhin, ni l quyn lc ca nh cai tr
khng nhng khng vng chi v nht qun v khng vnh cu, m
ngc li phi lun lun da trn cu trc phc tp v mong manh ca
nhng lin h v con ngi v v c ch th cng . Nhng ng ca
nhn nh ny hin nhin, mc d nhng vn thc tin ln lao trong
vic thc thi vic rt lui s h tr vn cn i hi nhiu quan tm nghim
chnh.
Nguyn tc rt lui cc ngun sc mnh khi cc nh cai tr khi c p
dng mt cch thc tin c th cung cp nhng phng tin hu hiu
cn cho cuc u tranh p t kim sot ln nhng nh cai tr khng
mun b kim ch. Nhng phng tin chng li loi nh cai tr ny
thng nm trong nhng thnh phn ct yu ca kh nng tng qut ca
x hi kim ch cc nh cai tr ca mnh.
Cu Trc ca X Hi nh Hng n
Kh Nng Kim Sot
Mt thnh phn rt quan trng trong kh nng l nhng iu kin c
ch v cu trc ca x hi. iu ny ni n s hin hu hay l vng
bng ca nhng t chc khc nhau, s lng ca cc t chc, mc
tp quyn hay tn quyn ca nhng t chc ny, cc th tc lm nhng
quyt nh ni b, v mc v sc mnh ni ti v s sinh ng ca
chng. Mt trng hp qu khch s l mt x hi m trong mi t
chc u l mt phn ca c cu tp trung ca Nh Nc hay l chu l
thuc mt cch hu hiu vo nh Nc hay l b Nh Nc kim ch.
Cc oan khc l mt x hi m trong tt c mi nhu cu ca x hi
u c mt s ln cc t chc c lp khc nhau p ng v trong

c s hin hu ca nhng hnh thi chnh quyn, nhng khng c Nh
Nc trung ng tp quyn (Nh Nc y ni n mt hnh thi
chnh quyn c th s hu, ngoi nhng yu t khc, mt b my bn
giy thng trc, mt h thng qun s thng trc v mt lc lng
cnh st thng trc, s dng nhng phng tin kim ch bng bo
lc, c h tr bng mt h thng nh t). Tuy nhin, nhng iu kin
cc oan v c cu ht sc trung ng tp quyn hay tn quyn nh th
thng him khi hay khng bao gi c. Hu nh tt c cc x hi chnh tr
u c mt cu trc u gia hai thi cc ny. Mc ca kh nng
tp trung li hay phn tn quyn lc hu hiu trong x hi, mc m
theo kh nng c tp trung vo Nh Nc hay c phn tn cho
cc t chc c lp ca x hi, l mt vn quan trng.
Tnh trng c cu ca x hi nh hng n kh nng ca x hi kim
sot quyn lc ca cc nh cai tr theo hai cch. Nu quyn lc c
phn tn rng ri gia nhng t chc c lp mnh v nng ng, th tnh
trng s h tr rt nhiu trong nhng trng hp khn trng cn i
hi u tranh kim ch nh cai tr. Quyn lc ny s tng cng kh
nng ca ngi dn v cc t chc trong vic rt lui nhng ngun sc
mnh ca nh cai tr p t s kim ch. Hn na, tnh trng c cu
s t nhng bin gii rng ln cho quyn lc tim nng ca ng ta
m mun vt qu nhng bin gii ny ng ta khng th khng thc hin
nhng thay i v c cu hay quyt nh gia tng s h tr nng ng
ca ngi dn v ca cc t chc ca h.
Bt c nh cai tr no cng khng khn thit s ni rng vic s dng
quyn lc, s thng tr v s kim sot ca mnh i vi x hi mt cch
xa hay su n mc m tnh trng c cu cho php. Thiu ng lc thc
y, s tn trng nhng gii hn hin nh, nhng nim tin v o c
hay tn gio, hoc s tun th nhng l thuyt hay trit l chnh tr c th
lm cho nh cai tr c tnh kim hm mnh khng s dng ton tim nng
quyn lc m tnh trng c cu ca x hi cung ng sn cho ng ta.
Tuy nhin, nu quan im ca nh cai tr thay i, nu hon cnh lm ng
ta thy l cn phi c nhng hnh ng qu khch hn, nu nhng nhu
cu ca c tnh lm cho ng ta tr nn kht vng quyn lc hn, hay l
nu c mt ngi hay mt nhm ngi bng cch tim quyn ginh ly v
th ca nh cai tr, th lc by gi nh cai tr c th y mnh vic s
dng tim nng quyn lc ti a n nhng gii hn c quyt nh
bi nhng tnh trng c cu x hi. Nh cai tr c th ngay c tm cch
lm suy yu hoc tn cng cc t chc m nh vo sc mnh ca chnh
mnh n nh cc gii hn .
Tt c nhng iu ny, do , gi ln ci l, thm vi nhng iu lut

ca hin php v nhng gii hn t ch ca chnh nh cai tr, cn phi c
mt k thut u tranh kim ch nhng nh cai tr khng mun b kim
sot, v mt tnh trng c cu x hi a ra nhng gii hn hu hiu cho
tim nng quyn lc ca cc nh cai tr thit lp mt s kim sot hu
hiu i vi quyn lc ca nhng nh cai tr hin i.
C mt k thut u tranh da trn quan im v bn cht ca quyn
lc ni trn (quyn lc c nhng ngun gc c th b sit li bng cch rt
lui s hp tc v tun phc). K thut ny c gi l hnh ng bt bo
ng. Hnh ng bao gm phn i bt bo ng c tnh biu tng; bt
hp tc kinh t, x hi, v chnh tr; v can thip bt bo ng di hnh
thc tm l, vt cht, x hi, kinh t, v chnh tr.2 K thut ny mt khi
c lm cho tinh t, c pht trin, v c thc thi trong nhiu hon
cnh c th khc nhau, c th to thnh linh hn ca gii php p ng
nhu cu v mt mt k thut u tranh nhm kim ch cc nh cai tr
khng mun t nguyn chp nhn nhng gii hn cho quyn lc ca
mnh. Cn c nhiu nghin cu, phn tch, v tm hiu v chnh sch, v
pht trin v bn cht v tim nng ca k thut kim ch ny.
Tuy nhin, chng ny ch yu tp trung vo vai tr ca cu trc x
hi nm bn di vic quyt nh nhng gii hn v tim lc ca nh cai
tr. Trng im ca cuc tho lun ny l xt nh nhng hu qu di hn
ca vic tp trung tng i tim lc ca x hi vo Nh Nc, so vi
nhng hu qu di hn ca vic phn tn tng i quyn lc vo nhng
t chc phi Chnh ph ca x hi nh l mt tng th.
C lc, d khng xy ra thng xuyn, c nhn c th nh hng su
m n din bin ca nhng bin c x hi v chnh tr nh sc mnh
thuyt phc ca bn thn, nh nhng lin h ca mnh vi nhng nhn
vt gi nhng chc v then cht trong c cu, v nh kh nng ca mnh
s dng nhng loi hnh ng bt bo ng no . Mt vi hnh ng
c nhn ca Mohandas K. Gandhi minh xc kh nng ny. Tuy nhin,
nhng trng hp ny him hoi, nht l chng li nhng nh cai tr
nht quyt cai tr theo mun ca mnh m khng chu b gii hn. Trong
nhng trng hp nh th th quyn lc ca h ch c th b ct i mt
cch ng k hay l b ph hu bng cch sit cht cc ngun sc mnh
ca h m thi. Tuy nhin vic sit li nh th khng th thc hin c
vi nhng c nhn bit lp. Nhng ci ngun quyn lc ca nh cai tr
thng thng ch b e do mt cch ng k khi khi s h tr, hp tc,
v tun phc b gi li cng mt lc bi mt s ln ngi dn, ngha l,
bi cc nhm x hi v cc t chc. Do kh nng ca cc c ch ny
rt li nhng ngun m h cung cp l then cht. Kh nng ny do nhiu
nhn t khc nhau tc ng, bao gm k nng ca ngi dn trong vic
p dng k thut u tranh, v c nhu cu tng i ca nh cai tr v cc

ngun sc mnh m cc c ch ny c th cung ng.
C hai iu tng qut c th xy ra lc ny. Quyn lc c th qu b
tp trung vo Nh Nc, v ngi dn qu b phn ho, n khng c
c nhng nhm hay t chc x hi tm thc c kh nng rt lui c
cc ngun sc mnh ca nh cai tr, v do kim ch c nhng hnh
ng ca nh cai tr. Mt khc, nu trong x hi c c mt mc
kh quan nhng nhm c kh nng hnh ng c lp, do c kh
nng kim ch, th s hin din v sc mnh ca nhng t chc s
gia tng xc sut thnh cng mt cch ng k cho mt cuc u tranh
nhm kim ch quyn lc ca nh cai tr. Cc nhm v t chc c kh
nng hnh ng c lp nh th c gi l nhng t im (ni chn)
ca quyn lc.
Quyn lc y d nhin l ni n quyn lc chnh tr, mt loi sc
mnh x hi. Quyn lc chnh tr y c nh ngha nh l ton b
nhng phng tin, nh hng, v p lc bao gm quyn hnh, cc
hnh thc tng thng v ch ti c sn s dng cho vic tranh th
cc mc tiu ca ngi nm gi quyn lc, nht l ca cc c ch chnh
quyn, ca Nh Nc, v ca cc nhm chng li c hai. Quyn lc
chnh tr c th c o lng bng kh nng kim sot hon cnh, con
ngi, hay l cc t chc, hay l kh nng ng vin ngi v cc t
chc cho mt sinh hot no . Quyn lc c th c s dng lm
cho mt nhm c c kh nng tranh th mt mc ch, thc thi hay
thay i cc chnh sch, khuyn d nhng ngi khc hnh ng khi
nhng ngi s dng quyn lc c mun dn thn vo i lp, duy
tr h thng, nhng chnh sch, v nhng lin h hin hnh, hay l sa
i, ph hu, hoc thay th cc quan h quyn lc trc y. Ch ti c
th l bo ng hay bt bo ng -- thng l yu t then cht ca quyn
lc. Khng lun lun cn phi p dng kh nng s dng trng pht
c hu hiu. Ch kh nng p dng trng pht v s dng nhng
thnh phn khc ca quyn lc cng tranh th mc tiu ri. Trong
nhng trng hp nh th th quyn lc cng khng km g hn l khi
quyn lc c p dng cng vi trng pht.3
Vai Tr ca Nhng T im Quyn Lc

c Phn Tn
Trong Vic Kim Ch Quyn Lc Chnh Tr
Hnh thi chnh xc v bn cht ca nhng t im quyn lc ( hay l
nhng ni m quyn lc c tm thy, quy t, hay biu hin) bin i t
x hi ny n x hi khc, t hon cnh ny n hon cnh khc. Tuy

nhin, chng thng bao gm cc nhm v t chc x hi nh l
gia nh, cc giai cp x hi, cc nhm tn gio, cc nhm vn ho v
quc tch, cc nhm ngnh ngh, cc nhm kinh t, cc lng, thnh ph,
th, tnh l v vng, cc c quan nh ca chnh ph, cc t chc thin
nguyn, v cc chnh ng. Rt thng thng l nhng nhm x hi
v t chc truyn thng, n nh, v chnh thc. Tuy nhin, i lc, cc t
im quyn lc c th c t chc mt cch t chnh thc hn, v ngay
c c th va mi c to ra hay l c hi sinh trong tin trnh tranh
th mt mc tiu no hay l chng i li nh cai tr (nh nhng hi
ng cng nhn trong thi gian cuc Cch Mng Hung Gia Li nm
1956). V th ca nhng nhm hay t chc ny nh l nhng t im s
c quyt nh bi kh nng hnh ng c lp, s dng sc mnh hu
hiu, v iu ng c sc mnh hu hiu ca ngi khc, nh ca
nh cai tr, hoc ca mt t im hay nhiu t im quyn lc no .
Kh nng ca nhng t im ny trong vic kim ch nhng hnh ng
ca nh cai tr lc by gi s chu nh hng ca (1) mc hin hu
ca nhng t im ny, (2) mc chng c th hnh ng c lp, (3)
nhng ngun quyn lc m chng kim sot, (4) mc sc mnh x hi
m chng kim sot, v (5) i khi, nhng nhn t khc na. Nu tt c
nhng nhn t ny u c tht nhiu, th cc t im c th t do cung
ng nhng ngun quyn lc m nh cai tr cn n, hay thay v nh vy,
nhng t im ny c th chn sit cht li hoc ct t nhng ngun
quyn lc m nh cai tr i hi.
Cc T im Quyn Lc t Nhng Gii Hn

Cho Kh Nng Quyn Lc ca Nh Cai Tr
C cu quyn lc ca x hi nh l mt tng th bao gm c hai th:
nhng lin h gia nhng t im quyn lc vi nhau ln nhng lin h
ny vi nh cai tr. C cu quyn lc ca x hi, ngha l, nhng lin h
ny, trong di hn s quyt nh cc lnh vc v sc mnh ca quyn lc
hu hiu ti a ca nh cai tr.4 Khi quyn lc c phn tn mt cch
hu hiu trong khp c x hi gia nhng t im nh th th quyn lc
ca nh cai tr rt c th b kim ch v gii hn. Tnh trng ny c gn
lin vi t do chnh tr. Ngc li, khi nhng t im nh th b lm
suy yu mt cch trm trng, b ph v mt cch hu hiu, hay l s
hin hu c lp v t qun trong hnh ng b mt vi loi kim sot
p t ph hu th quyn lc ca nh cai tr rt c th khng b kim ch.
Tnh trng ny c gn lin vi chuyn ch. Khi ngi ta nhn thy v

cm nhn c ch c mt quyn hnh duy nht ca con ngi th tnh
trng ny xa ri vi t do hn c, Betrand de Jouvenel vit nh th.5
Khi nhng t im quyn lc qu nhiu v qu mnh nh cai tr c
th thc hin c s kim sot v gii hn hay ph hu chng, th nh
cai tr vn c th th c c nhng ngun quyn lc m ng ta cn t
nhng t im ny. Tuy nhin, mun lm nh vy, nh cai tr phi lm cho
nhng nhm x hi v t chc c cm tnh vi ng ta, vi nhng chnh
sch v bin php ca ng ta, v vi ch ca ng ta nh l mt tng
th, cho h sn lng chu khut phc, hp tc, v cung ng cc ngun
quyn lc cho ng ta. thc hin iu ny, ng ta phi iu chnh hnh
vi v chnh sch ca mnh gi c thin v s hp tc ca nhng
ngi to nn cc nhm v t chc ca x hi. y l mt loi kim sot
gin tip m nhng t im quyn lc c th thi hnh i vi nh cai tr.
Nu nh cai tr khng c gng iu chnh hoc iu chnh khng thnh
cng, th ng ta s lm mt lng dn chng m ng cai tr, lc by gi
nhng t im mnh ca x hi c th, bng mt cuc u tranh cng
khai, rt lui nhng ngun quyn lc m h kim sot v nh cai tr i hi.
Theo phng cch ny dn chng hnh ng qua cc nhm v t chc
c th p t kim sot i vi mt nh cai tr c tham vng c on hay
ngay c lm cho ch tan r v quyn lc ca nh cai tr tan bin.
iu ngc li cng ng. Khi cc nhm x hi v cc t chc mt i
kh nng quyt nh v hnh ng c lp, mt i s kim sot i vi
cc ngun quyn lc, hay l b lm suy yu i rt nhiu hoc b ph v,
th s mt mt nh th s ng gp ng k vo vic lm cho quyn lc
ca nh cai tr v gii hn v khng th kim ch c. Trong nhng
trng hp khng c nhiu nhng t im quyn lc v ngi dn ch l
mt khi nhng c nhn phn ho khng c kh nng hnh ng tp th,
th quyn lc ca nh cai tr t b ngi dn kim ch hn c.
Nhng Tn Cng C Ch v Nhng

Hu Qu Khng D Tnh C th Lm Suy Yu
Cc T im Quyn Lc
Nhng nguyn nhn hon ton khc nhau c th lm suy yu hoc
ph v cc t im quyn lc ca x hi. Nhng chnh sch ca nh cai
tr c ch tn cng s c lp ca nhng t im ny, lm suy yu sc
mnh ca chng, hay ngay c ph v chng ch l mt trong nhng iu
c th xy ra. Nhng kt qu tng t c th xy ra tip theo nh l
nhng hu qu ph khng d tnh do s iu hnh nhng chnh sch x

hi, kinh t, v chnh tr hoc do nhng ng lc khc.
Ni no cuc tn cng c ch th c th l nh cai tr cm thy cc
nhm v t chc nh th l nhng i th cnh tranh, v nhn nhn l cc
nhm v t chc p t gii hn ln quyn lc v tham vng ton
nng ca mnh. Lc by gi nh cai tr c th ch tm cch ph v s
c lp ca chng v ngay c gii tn cc c ch. Nh x hi hc ngi
c Georg Simmel l lun l c mun bnh ng ho ngi dn ca
nhng nh cai tr khng phi l v u tin o c v bnh ng, m thc
ra ch v mong mun lm suy yu nhng nhm ngi c kh nng gii
hn quyn lc ca cc nh cai tr. Mt b phn no c th bin mt
khi hng ng ca nhng nhm x hi v t chc ca x hi, nht l nu
c ch ny khng c kh nng i khng hu hiu chng li nhng n
lc ca nh cai tr. Tuy nhin, thng thng hn th nhm hay t chc
ny vn tip tc tn ti mt cch chnh thc, nhng s thiu hn nhng
phm cht em li c lp v kh nng kim sot cc ngun quyn lc. t
qu khch hn th nhm vn tip tc tn ti vi s c lp v quyn hn b
gim i rt nhiu nhng khng b trit tiu. Mt nh cai tr mun c quyn
lc v gii hn v khng b thch thc c th c thay th mt t im
bng mt t chc do h thng ca ng ta kim sot cht ch.
Khi nhng cuc tn cng vo cc t im quyn lc ca x hi nh th
c nhn nhn nh l nhng n lc nhm nng cao quyn lc v k ca
nh cai tr, p t mt th ch c ti, hay l ni rng s kim ch
ca mt th ch p bc sn, th nhng tn cng ny c nhn
thy mt cch ph qut l tht ng quan ngi. Tuy nhin, y khng phi
lun lun l trng hp. Khi nhm hay t chc b tn cng b nhiu ngi
cho l p bc, trc li, hoc phn x hi, hay l b tht sng v nhng l do
khc, th mt cuc tn cng vo t chc ny bi mt nh cai tr p dng
nhng ti nguyn hng hu hn ca Nh Nc thng c chp nhn
mt cch rng ri v c xem nh l tin b v ngay c gii thot na.
iu ny khng ph nh cht no quan im trn y cho rng vic lm
suy yu hay ph v nhng t im quyn lc s lm gia tng quyn lc
ca nh cai tr ang ch o Nh Nc.
Nhng t im b tn cng c th vn hnh ngc li hay thun
theo s hng thnh ca x hi nh l mt tng th; trong c hai trng
hp, nhng t im ny sit li kh nng quyn lc ca nh cai tr.
iu ny khng c ngha l nhng nhm hay nhng t chc sinh hot lm
hi n dn chng hay nhng thnh phn ca dn chng nn c chp
nhn mt cch th ng v c php tip tc nhng hnh vi trong qu
kh. Khng phi l vic kim ch hay loi b nhng c ch nh th, iu
s to ra vn ; m chnh l ci phng cch nhm t c hay loi b
kim ch s a n vic lm gia tng kh nng ca nh cai tr tr thnh

c ti v p bc. Vn s c to ra khi gung my Nh Nc thi
hnh vic kim ch hay loi b v nhng t im quyn lc mi khng
c thnh lp, hay l nhng t im hin hnh khc khng c tng
cng; nhng t im ny t nht cng nm ngoi vng kim sot ca
nh cai tr ging nh nhng t im b tn cng. V im c bit ny th
vic t im c b khut phc bi lut php dn ch phng khong, bi
ngh nh ca mt nh chuyn ch, hoc do tuyn co ca ca mt lnh
o cch mng, khng quan trng my. Trong nhiu h thng khc nhau,
hu qu ni mt cch tng qut u nh nhau. Hu qu l va gia tng
tm c v nhng kh nng ca gung my Nh Nc va lm suy yu
hay ct b i mt nhm hay mt t chc c kh nng chng li v gii
hn kh nng quyn lc ca nh cai tr ang ch huy c cu Nh Nc.
Bao gi t im quyn lc cn b lm suy yu i rt nhiu hay b ph v
m khng c mt s gia tng cn bng sc mnh bi nhng nhm hay t
chc hin hnh hay to nn nhng t chc mi c lp vi Nh Nc, th
kt qu theo mt ngha no s ging y nh nhau: ngha l quyn lc
ca nh cai tr s gia tng v kh nng ca ngi dn trong vic gii hn
hay kim ch quyn lc ny s b gim thiu. iu ny khng nhng ch
p dng cho nh cai tr hin ti ang ch o Nh Nc. Mt nh cai tr
nh th thc ra c th c nhng mc ch nhn bn v khng c c
mun tr nn c ti. Kt qu cng cn c p dng cho nhng nh cai
tr tng lai tha hng tim nng quyn lc c ni rng, c th t
nhn bn hn nhng v tin nhim rt nhiu, v c th thc s ginh
c s kim sot gung my Nh Nc bng cch tim quyn, nh mt
cuc do chnh chng hn. Cng cng mt tin trnh tng qut vn
hnh trong nhng hon cnh rt khc bit trong vic p tan gii qu tc
v cc lnh cha phong kin thi Cch Mng Php v trong vic ph v
nhng nghip on thng mi c lp v cc chnh ng ti Nga cng
sn di thi Lenin v Stalin, v c ti c Quc X di thi Hitler. Kt
qu ca nhng trng hp ny l gia tng vic tp trung quyn lc ca
x hi, bnh trng kh nng quyn lc ca Nh Nc, gim thiu
nhng gii hn c thc v nhng kim ch ca dn chng i vi kh
nng quyn lc hu hiu ca nh cai tr.
Nhng Nhn T Khc

C Th nh Hng n Cc Nh Cai Tr
Nhng Khng Kim Ch c H
iu ny khng c ngha l s c mt tng quan ton hc cht ch gia
mc quyn lc c phn tn vo cc t im ny hoc tp trung vo
Nh Nc v mc quyn lc ca nh cai tr c th b kim ch hay
chuyn ch. Nh c ni trc y, nhng nhn t khc cng c th
nh hng n hnh vi thc s ca nh cai tr, bao gm nhng gii hn
t p t m ng ta chp nhn trong vic hnh s quyn lc ca mnh v
bt c nhng gii hn no c thit lp bi cc th tc c ch, nh l
cc cuc bu c, cc iu khon hin php, v nhng phn quyt t
php, vi iu kin l nh cai tr sn lng tun th.
Tuy nhin, phn tch ny khng c ngha l sc mnh tng i v
tnh trng ni ti ca nhng t im nh th s t ra nhng gii hn kht
khe cho vic hnh s quyn lc ca nh cai tr. ng ta khng th vt
qua nhng gii hn ny m tuyt nhin khng h n kin ca
ngi dn. Nhng gii hn ny trong nhng hon cnh nh th ch c th
vt qua c nu c s tho thun v h tr ca cc nhm x hi v t
chc ca x hi ch khng th i nghch li s chng i r rng ca h
c. iu kin ca nhng t im quyn lc ca x hi phn ln s
quyt nh kh nng di hn ca x hi trong vic kim sot quyn lc
ca nh cai tr. Mt x hi m trong cc nhm v cc t chc c sc
mnh x hi ng k v c kh nng hnh ng c lp th s c kh
nng kim ch quyn lc ca nh cai tr, v do c kh nng chng li
chuyn ch, hn l mt x hi m trong mi ngi dn u bt lc.
Cc Hnh Thi C Ch L Th Yu
i Vi S Phn Phi Quyn Lc Thc Th
Khun kh c ch chnh thc v cc th tc ca chnh quyn vn quan
trng trong bi cnh ca nhn nh ny, nhng tnh trng c cu nm bn
di, trong di hn, s ln t nhng dn xp chnh thc v chnh tr.
Chnh s phn phi quyn lc trong ton c cu x hi nh mt tng th
quyt nh quyn lc thc th ca nh cai tr, d cho nhng nguyn tc
tng c cng khai tha nhn cho h thng hay cho nhng hnh thi
c ch ca h thng l g.
D c cu chnh tr chnh thc ca chnh quyn c th ht sc c ti,

nhng nu nhiu quyn lc hu hiu c phn phi gia nhng nhm
x hi v t chc khc nhau, th x hi ni ti c l s mnh duy tr
mt h thng chnh tr tng i t do v mnh gii hn v kim
ch quyn lc hu hiu ca nh cai tr. Ngay c mt chnh th chnh thc
chuyn quyn do cng c th phi chu nhng gii hn v kim ch
kht khe. Ngc li, ni no m cc t im chnh tr yu, th x hi c l
s khng th ngn chn c s thng tr ca mt chnh th c ti, d
ngun gc ca chnh th ny l t trong hay ngoi nc. Mt x hi c
c mt hin php dn ch nhng thiu nhng t im quyn lc mnh
v vy s rt yu th trc mt nh c ti c th c, trong lc mt ch
dn ch hin nh c th c quyn lc hu nh l v gii hn v
khng b kim sot. Nu cch qung mt thi gian th mc phn tn
hay tp trung quyn lc trong khp x hi c th vo mt lc no s
c phn nh trong nhng dn xp chnh tr chnh thc ca x hi.
Nhng T im Quyn Lc Mnh

C Th Kim Ch Cc Nh Chuyn Ch
Nhng th d t cc nn qun ch phong kin Php v Nga s minh xc
l quyn lc ca cc nh cai tr trn l thuyt l v gii hn vn c th b
kim ch nh th no khi quyn lc c phn tn gia nhng t im
khc nhau trong khp x hi.
Nh phn tch chnh tr quan trng ngi Php ca th k th mi
chn Alexis de Tocqueville gi l trong s nhng chng ngi vt trc
y tng chn ng s hung hn ca chuyn ch7 l ba iu sau y:
(1) tn gio, trc y c ln gip cc nh cai tr v nhng ngi b tr
nh ngha nhng gii hn t nhin ca c ti,8 (2) s tn trng i vi
nhng nh cai tr, khng c s tn trng ny, khi b nhng cuc cch
mng p tan, cho php cc nh cai tr ri tr li vo nhng quyn r
ca quyn lc c on9 m khng cm thy nhc nh, v -- iu m
chng ta lu tm hn c -- (3) s hin hu ca nhng t im quyn lc
hu hiu trong ton x hi, nh l cc tnh, cc qu tc ca cc thnh
ph, v cc gia nh.10
Trc Cch Mng Php, di ch c, vo ng lc khi m cc lut
l v s tho thun ca ngi dn u t vo cc v qun vng vi
mt quyn hnh hu nh l v gii hn11, th quyn lc ca mt phn
ca thn dn cng l mt chng ngi vt khng th vt qua c
i vi s chuyn ch ca nh vua ri12 Trong s cc ci ngun ca
ci quyn kim ch ny, de Tocqueville ni tip, l nhng c quyn ca

gii qu tcquyn hnh ca cc ti cao php vin, nhng c quyn
ca cc tnh, gip ngn chn ba ru ca quyn hnh qun vng v
duy tr c tinh thn i khng trong nc.13 Trong thi i , ngi
dn rt khn kht vi nhau; nu mt ngi b tn cng mt cch bt cng
th nhng ngi khc s gip .14 Cc tnh v thnh ph tng i c
lp, v mi ni u c mun ring ca mnh, i nghch vi mun
chung chu khut phc.15 Cc qu tc c kh nhiu quyn lc v ngay c
sau khi mt ht quyn lc, h vn tip tc gy nhiu nh hng. H
dm n phng i din vi nhng n lc ca cng quyn.16 Khi m
cm tnh gia nh mnh, th ngi chng i p bc khng bao gi c
n tri li cn tm c s h tr trong s b con, bn b t i ny
sang i khc, v trong s cc khch hng.17 Ngay c khi nhng ngi
ny yu th ngi ta vn c c lng tin vo t tin v hi vng vo con
chu mnh.18 Nhng iu ny cng vi nhng nh hng khc ca cc t
im quyn lc c lp trong x hi ng gp vo vic gii hn quyn lc
chnh tr thc th ca nh cai tr m trn l thuyt c sc mnh ton nng.
Trit gia chnh tr ngi Php ng thi Bertrand de Jouvenel m t
tnh trng ny bng nhng ngn t tng t. Ti nc Php th k th
mi by, trn l thuyt v qun vng c ton quyn sinh st, nhng
thc ra, quyn lc chnh tr ca ng ta ht sc b gii hn. S gii hn
ny c gy nn bi nhng phng cch khng phi ch v nhng
bin i v k thut gia thi i v thi i chng ta m thi.
u u ngi ta cng ph nhn ci quyn ca v qun vng mun a ra lut l
g tu thch; ngi ta khng tin l c mun ca qun vng c sc mnh bt
buc, d nhng c mun l g. Mi ngi u bit rng mt sc lnh ca mt
quyn lc trn tc khng c tnh bt buc v mt o c ch v hnh thc ca n,
nu tun ch theo sc lnh khng tho mn c mt s iu kin.
Ni cch khc, v qun vng, hay l pht ngn nhn ca ng ta, t t do trong ch
c hn l by gi, v ch huy t c on hn.19
Tng t nh th, nh x hi hc ngi thuc th k th hai mi l

lun nh sau:
V th lnh ca mt nh nc phong kin c th lm iu sai quy i vi bt c ai
trong s nhng b tc ca ng, nhng ng khng bao gi l ch nhn tuyt i ca
tt c nhng v ny. H c sn mt s sc mnh qun chng s dng v lun
lun c th hnh s ci quyn chng i c thc trn thc t ca mnh. C nhn
nhng b tc ny, n lt h, thc c l c mt gii hn cho s c on m
h c th hnh s i vi qun chng thn dn ca h. S phi l v phn h c th
khiu khch mt s bt n tuyt vng d dng a n ni lon. V th, ho ra l ti
nhng quc gia thc s phong kin, vic cai tr ca cc ch nhn ng c th y bo
lc v c on tng lc, tng hi, nhng ni chung th vic cai tr ny ht sc b gii
hn bi phong tc.20
D rng hin php t n c ti trong thi phong kin, nhng quyn

lc hn hp ca cc nhm x hi v cc t chc trong khp x hi, v
nh hng ca nhng gii hn khng nm bt c i vi quyn lc
ca nh cai tr, vn hnh kim ch quyn lc ca cc v qun
vng. Cc ng vua c quyn, nhng khng c phng tin v c
mun lm iu g tu thch, Tocqueville vit.21 Mt s trong cc nhm
ny, nh gii qu tc chng hn, c th chng i t do c nhn. Tuy
vy, ng l lun l s c lp v quyn lc ca h lm cho s yu
chung v tnh trng t do c sng ng.22 Chnh s hin hu ca
nhiu loi quyn hnh v nhiu ch nhn i hi s trung thnh ca
ngi dn thay v mt v duy nht cho php ngi dn c c
mt mc la chn no cng nh kh nng xoay x. Trong mt
hon cnh nh vy, th Simmel cho rng ngi dn th c c mt s
c lp no i vi mi v, cn ring v cm nhn ring t, th c l
ngay c i vi tt c cc v y.23
C mt hon cnh tng t ti Quc Nga di ch Nga hong
vo th k th mi chn. Nh s hc ng knh ca x hi ny v ca
nhng phong tro cch mng ca x hi ny, Franco Venturi, vit:
quyn lc gh gm m Nicolas I, nh c ti s mt trong s nhng
qun vng u chu ng thi, nm gi, thc ra ht sc b gii hn khi
quyn lc ny ng chm n nhng nn tng ca c cu x hi Nga.24
V d, Nga hong, trc cuc gii phng nng n, tm nhng phng
tin ci tin s phn nng dn, nhng ng gp phi s chng i t
nhng nhm v nhng giai cp m ng cn s h tr v s ng
thc hin nhng thay i m ng mun.25 Nh Nc thc ra khng c
kh nng can d vo nhng quan h gia nng dn v cc qu tc. y
ch l mt bng chng na v s yu km ca nn c ti ca Nicholas
I; quyn lc ny ch mnh trong tnh trng tnh, v yu ngay khi c
mun hnh ng.26
S i khng c tim nng sinh ng chng li nhng k hoch ca
Nga hong ni ln t c nng dn ln t qu tc. Nng dn sng trong
nhng in trang t nhn hu nh l thng nht trong vic tin rng mc
d h thuc quyn s hu ca cc qu tc v cc a ch, nhng t ai
th li thuc quyn s hu ca chnh cc nng n. Do h bc b bt c
n lc no em li t do cho bn thn h m li dng t cho qu tc.
Mt n lc nh th c th a n cch mng vi thnh phn nng n
va c gi ly phn t ca h va i hi hon ton c gii phng
khi thu kho.27 Vin tng ny tht quan ngi v nng dn c nhng t
chc t qun ca h, cc nng hi [obshchina v mir], ngha l nhng t
im quyn lc hu hiu. H kinh nghim v hi hp, v tho lun, v
lm quyt nh, v v vic cng hnh ng vi nhau, nhng kh nng c

mt lch s lu di. Venturi phc trnh nh sau:
Nh Nc do nhng ci cch ca Peter i thit lp nn trc khng bao
gi bm r c trn ton quc. Song song vi Nh Nc vn c mt h thng t
qun a phng tn ti t thi trung c vi nhng nhm c t chc ca cc nng
28
gia v cc nh thng mi.
Chnh qua nhng t chc ny, nhng t chc duy nht m nng dn c
sn s dng, m x hi nng dn t v c.29 Do , chnh
quyn Nga hong tm cch kim ch cc nng hi [obshchina]30.
D s i khng ca cc qu tc chng li ci cch tng c thi
phng Ty Phng, s chng i ny vn c ngha. S chng i
ca h, Venturi vit, t Nga hong vo th yu.31 Cc qu tc, cng
vy, lo s mt cuc cch mng nng dn, v s chng i ca h
c tng cng bi s cm nhn l Nga hong c mun thay i
nhiu hn l s thc. S i khng ca gii qu tc t l vi s yu km
ca nn chuyn ch.32 Nhng qu tc, nh l nhng c nhn cng
nh nhm, d nhin l qu mnh nn Nga hong khng th l i hoc dp
tan c.
Nng dn s b tc quyn s hu t ai, v cc qu tc th s b
tc quyn s hu nng n ca mnh. C hai nhm u c kh nng
hnh ng tp th v to nn c nhng t im quyn lc quan trng
khng th lm ng c. Nhng t im quyn lc ny do gii hn
v kim ch quyn lc ca v Nga hong m trn l thuyt c quyn lc
ton nng.
Nhng th d ca Php v ca Nga ny ch l nhng minh xc v kh
nng tng qut ca nhng t im quyn lc thuc bt c loi no, nu
mnh v c lp, trong vic kim ch quyn lc ca mt nh cai tr bt
k trn l thuyt ng ta c quyn lc v gii hn nh th no i na.
Nhng nhng th d ny khng nn c ct ngha nh l nhng li t
ti cho ch phong kin. D Tocqueville tng b kt n l ngi bin
h cho ch phong kin, trong tr c ca ng ta, ng rt r rng l s
kim ch do nhng t im quyn lc Php thi ch c thc hin
khng phi l kt qu ca chnh h thng qu tc. ng ra l kh nng
kim ch c c l do s phn tn quyn lc hu hiu trong khp x
hi, m trong trng hp ny l c th ca h thng qu tc. S phn
tn quyn hnh gia nhng nhm v t chc ca x hi nh th cng c
th vn hnh trong nhng h thng khc, v s em li kt qu kim ch
tng t i vi nh cai tr. Kh nng kim ch do s phn tn quyn lc
em li.
Tocqueville nhn nh l tc dng ca quyn lc phn tn i vi quyn

lc ca nhng nh cai tr vt qu chnh tr ni b. Tc dng ny cn c
tim nng bao gm kh nng tin hnh nhng cuc chin tranh quc
ngoi m khng cn s h tr ca thn dn, v ngay c kh nng ca
mt mt nh cai tr xm lc chinh phc mt quc gia c mt c cu
quyn lc phn tn.
Mt dn tc v i thun qu tc khng th chinh phc cc lng ging ca mnh,
cng khng th b lng ging ca mnh chnh phc, m khng gp nhiu kh khn.
Dn tc ny khng th chinh phc c cc lng ging v nhng lc lng ca dn
tc ny khng bao gi c th tp hp li v thng nht vi nhau trong mt thi gian
lu di c; dn tc ny khng th b chnh phc, bi v k ch s gp phi tng
bc tin nhng trung tm khng chin nh ngn chn cuc xm lng. Chin tranh
chng li hng ng qu tc c th c so snh vi mt cuc chin ti mt quc gia
y i ni; phe bi trn lin tc c nhng c hi ti phi tr lc lng v khng
33
c mt a im mi.
Trong lc cc t im quyn lc hu hiu c th p t nhng gii hn

v kim ch ln quyn lc ca nh cai tr, nhng nu nhng t im ny
yu, khng c, hoc b ph hu th quyn lc ca nh cai tr cng theo
mc m khng b kim ch.
Ph Hu Nhng T im Quyn Lc
C Th H Tr Chuyn Ch
Khng c nhng nhm x hi v nhng t chc quan trng nm quyn
lc th ht sc kh m thc hin vic kim ch hu hiu nh cai tr bng
cch iu phi cc ngun quyn lc cn thit ca ng ta. iu ny p
dng cho bt c h thng no, bt k bn cht v hc thuyt chnh thc
cng nhn l g. Nu mt nh cai tr -- d l mt v vua, nhng i din
ca mt tp on u s v kinh t, hay l mt nhm nhng ngi tuyn
xng cch mng -- c tnh lm suy yu hoc ph v nhng t im quyn
lc m khng to nn nhng t im khc t nht cng mnh nh nhng
t im c th kt qu s l lm suy yu i nhng gii hn i vi quyn
lc ca nh cai tr. iu ny ng d cho trit l chnh tr hay l nhng dn
xp hin php chp nhn l g i na.
Tocqueville l lun y l iu xy ra trong thi gian nh ch
c ti Php. Trc kia cc tnh v thnh ph c th chng li nh cai tr.
Tuy nhin, cuc cch mng ph b nhng min l, nhng tp tc,
truyn thng, v ngay c danh xng, v p nhng th ny phi tun th
cng mt th lut l. V vy, n p tp th khng cn kh khn nh khi
n p nhng n v ny nh l nhng n v c bit na.34 Trong lc
tnh cm gia nh trc y h tr c nhn chng li nh cai tr, nay

vic lm suy yu hay ph v tnh cm gia nh li c nhn n c
trong mt x hi lin tc thay i.35 Trc kia, gii qu tc c th thch
thc v kim ch nh vua. Khi giai cp ny b nh th quyn lc ca
h tr nn tp trung vo nhng ngi mi chim v th ca nh cai tr.36
Ti nhn thy l chng ta ph tan nhng thc th c lp c th n phng
chng li chuyn ch; nhng chnh Chnh quyn li th hng nhng c quyn m
cc gia nh, cc cng ti, v c nhn b tc b; s yu km ca ton th cng
ng do chu s chi phi ca mt nhm nh cng dn. Nhm ny, d i khi p
bc, nhng thng th bo th.37
V vy, Tocqueville ni, cch mng Php lt c quyn lc c ti

ln nhng kh nng kim ch cc lm dng ca quyn lc nykhuynh
hng ca [cuc cch mng] l lt v trung ng tp quyn ngay tc
khc.38 S nh tan gii qu tc v giai cp thng lu lm cho vic
trung ng tp quyn di thi Napolon39 c th thc hin c. Cng
tng t nh th, Jouvenel nu ln vic tp trung quyn lc thi hu
cch mng v s p tan nhng t im quyn lc nh l nhng hnh
ng t nn mng cho Nh Nc c tn.40 c bit, ng nu ln
vic ph hu giai cp trung lu nh l nguyn nhn gn nht ca nhng
ch c ti ng i,41 v l lun c phn no chi tit l cuc cch
mng trong qu kh mt cch tng qut ng gp vo s gia tng
quyn lc cho chnh quyn trung ng.42
Cn phi nhn mnh l khng phi ch xo b nhng giai cp p bc
v thit lp bnh ng tng i l s dn n trung ng tp quyn.
Thc ra th nh Tocqueville vit, chnh l cch thc bnh ng c thit
lp.43 (Bnh ng y, d nhin, c dng trong ngha ht sc l
tng i) Thng thng s bnh ng ny c tranh th bng cch
ph b nhng t im quyn lc hin hu (nh gii qu tc Php chng
hn) m khng to ra nhng nhm x hi v t chc c c lp v sc
mnh chng li nh cai tr ti trung ng. Hn na, nh chng ta s
thy, nhng phng tin u tranh bo ng v nhng ch ti bo ng
m Nh Nc trng cy vo em li s bnh ng nh th
thng xuyn ng gp vo vic gia tng tp trung quyn lc vo Nh
Nc. Chnh nhng loi thay i c bit ny nhn danh phong tro em
li bnh ng to nn mt ng gp ng k vo nhng hnh thi hin
i ca chuyn ch.
Khi nhng t im quyn lc phn tn b tiu hu m nhng t im
mi c cng tm quan trng v sc mnh khng c to ra, th kt qu
c khuynh hng s l mt x hi bao gm nhng c nhn tng i
bnh ng, nhng phn ho, v bt lc.
Nhng c nhn ny lc by gi s khng c c nhng nhm v nhng

t chc vi nhng thnh vin m h c th tham kho kin, nhn lnh
s h tr, hoc phi hp hnh ng. Nhng c nhn phn ho, khng
th cng hnh ng chung vi nhau, khng th hp nht thc hin
mt s phn i c ngha, , bng cch bt hp tc, rt lui nhng
ngun sc mnh m nh cai tr cn, v, trong mt vi trng hp, can
thip ph v hin trng. Nhng c nhn ny do s khng c kh
nng gii hn hay kim ch quyn lc chnh tr ang c s dng bi
nh cai tr hin ti, hay bi bt c mt nh cai tr mi no c th ginh
c quyn kim sot gung my Nh Nc v t t mnh vo nh cao
lnh o.
Tin trnh lm suy yu v ph v cc nhm v cc t chc c kh nng
chng li Nh Nc, vi kt qu l s suy yu ca x hi, v s bt lc
ca nhng c nhn cng dn, c Tocqueville nhn ra r rng trong
nhng giai on mi pht trin. ng nu r l trong lc ngi dn ca
mt nc dn ch c th cm thy kiu hnh l mnh bnh ng vi bt
c cng dn no khc, nhng khng phi l ton b bc tranh. Khi
mt ngi so snh mnh nh l mt c nhn vi con s khng l nhng
cng dn khc, th ng ta bng nhin cm thy mnh b ngp lt trong
mt s cm nhn v s v ngha v yu ui ca mnh.44 C nhn c
khuynh hng bin mt gia m ng v d dng lc li gia s m
mt thng l.45 Khng cn l thnh vin ca mt nhm c kh nng
hnh ng c lp thc th v chng i li nh cai tr, ngi dn c bit
ch tr thnh mt ngi trong m ng nhng cng dn khc cng yu
ui v l thuc nh nhau. Mi ngi ch c s bt lc bn thn i
chi li vi lc lng c t chc ca Chnh Quyn.46 Trong nhng hon
cnh nh th, mi ngi u n c v s b dm p ln mt cch
v ti v.47 Ti nhng quc gia dn ch, do , Nh Nc t nhin
mnh hn nhng ni khc.48 Bt k nhng sp xp hin php l g, kh
nng ca x hi ny trong vic duy tr t do ch thc s yu i mt khi b
my Nh Nc b chim, d l bng bu c, bng tim quyn, bng
o chnh, hay bng xm lc bi mt nh chuyn ch c th c. C
cch g m chng li c chuyn ch trong mt quc gia khi m mi
ngi dn ring t u bt lc v cng dn khng c kt hp li vi
nhau bng mt rng buc chung?49 iu ny thc s xy ra n tm
mc no d nhin bin i tu theo tin trnh ny c ni rng n mc
no. Tnh trng s khng n ni no trm trng nu cc nhm v cc
t chc c t lp phn no cn tn ti, c hi sinh, hay mi
c to dng nn. V ngi dn trong mt vi lnh vc gii hn ca
cuc sng ca mnh c th cn gi c kh nng nh hng n cc
bin c, cn v nhng vn rng ln hn nh hng n x hi nh
mt tng th v cc chnh sch ca chnh quyn, th h c th cm thy

mnh khng c kh nng thc hin bt c s kim ch hu hiu no c.
Ngay c trong nhng nn dn ch hin nh, ci cm gic bt lc ca
ngi dn bnh thng trong vic nh hng n nhng din trnh thc
s ca nhng bin c chnh tr c l c cm nhn su m v rng ri
ngy hm nay nhiu hn rt nhiu so vi thi Tocqueville.50
Tnh trng ny c Karen Horney v Eric Fromm, ngoi nhng
ngi khc, lu chng ti. C mt s xung khc c bn, Horney vit,
gia ci c cho l t do c nhn v tt c nhng gii hn thc s ca
ng ta. Kt qu i vi c nhn l mt s lng l gia cm nhn
v quyn lc v gii hn trong vic quyt nh v thn phn ca mnh v
cm gic hon ton bt lc ca mnh.51Tng t nh th, Eric Fromm
cnh co: trong chnh x hi ca chng ta, chng ta phi i din vi
cng cng ci hin tng vng t ph nhiu cho s try sinh ca Pht xt
bt c ni no: l s v ngha v bt lc ca c nhn.52 D vi lp
sn lc quan v sng kin, con ngi hin i b ngp lt trong s cm
nhn su xa v s bt lc lm cho anh ta nhn chng chc vo nhng
thm ho ang xy ra nh th l anh ta ang b t lit.53
Nhng l do m cc nh phn tch cung cp ct ngha tnh trng ny
khc nhau. Tuy nhin, trong ngha chnh tr th tt c u lin h n v
th quyn lc yu km ca c nhn bit lp i din vi nh cai tr hng
mnh, thuc bt c loi nh cai tr no. C nhn khng cm thy mnh l
thnh phn ca cc nhm x hi v cc t chc c quyn lc v c
lp v hnh ng i khng hu hiu v cng nhau kim ch quyn
lc ca nh cai tr, bi v cc nhm x hi v t chc c lp ca x hi
yu km, b t di vng kim sot, hoc khng hin hu. Trong nhng
x hi hin i c mt s phn ho tng i ni ngi dn xy ra.
Mc iu ny xy ra, v giai on pht trin ca iu ny, bin i tu
theo quc gia, tu theo h thng chnh tr, v tu theo nhng lc vn hnh
to nn hay ngn chn tin trnh . Nhng bin i ny quan trng,
v thng th ht sc quan trng. V, c nhng lc tin trnh ny c th
c o ngc, hoc do nhng h qu khng d tnh ca nhng thay
i trong c cu ca x hi hay l do nhng thay i c ch nhm to ra
hay tng cng cc t chc c lp. Trong nhng nn dn ch hin nh
Ty phng, s c lp v quyn hn tng i ca cc nhm x hi v
cc t chc ln hn rt nhiu so vi nhng ch ton tr m trong s
phn ho t nh im ca thi im ca lch s. Vo thi thanh
trng ca Stalin, chng hn, khng ai c th tin ngi khc c hay l
cm thy an ton di s bo v ca bt c t chc hay c nhn no m
t trc n nay h tng tin cy. Leonard Schapiro vit. S phn
ho ca x hi, m vi ngi nhn thy nh l mt sc thi c th

ca ton tr, c hon tt trong nhng nm khng b.54
S phn ho c ch nh th l kt qu t nhng bin php ca nh
cai tr nhm lm suy yu hoc ph v nhng t im quyn lc quan
trng, m v phng din c cu, c t nm gia c nhn v nh
cai tr. Mt nh cai tr mong mun lm cho ch ca mnh hon ton
mnh c th ch khi s nhng bin php nhm t mc ch ny. iu
ny xy ra c trong thi c quc x55 ln trong thi Lin bang S
vit.56 c ti khng bao gi c an ton trong vic tip tc tn ti,
Tocqueville vit, hn l khi c th gi c con ngi tch ri nhau, v
mi nh hng ca nn c ti u c s dng vo mc ch ny.57
Hoc l, nh cai tr c th tm cch duy tr s thng tr ca mnh, khng
phi bng cch ph hu nhng t im quyn lc m bng cch sa i
nhng sc mnh ca nhng t im ny t mnh vo v tr chp bu.
Simmel a ra kin l nh cai t c th khuyn khch nhng n lc ca
cc giai cp h lu c iu hng n s bnh ng trn php l qua
nhng quyn lc trung gian nh th.58 iu ny s gy dng mt t im
quyn lc mnh cn bng nh hng ca nhng quyn lc trung
gian i vi nh cai tr, do to ra c mt lc cn bng tng i, v
do d gip nh cai tr duy tr c s thng tr trn ton th.59
S phn ho tng i ca ngi dn cng c th tip din nh l mt
kt qu khng d tnh ca nhngg chnh sch khc hay l nhng thay i
x hi, c thit k khng phi phn ho dn chng cng khng phi
ng gp vo quyn lc v gii hn cho nh cai tr. iu ny c bit
c khuynh hng xy ra ni no m nhng nh ci cch hay nhng
nh cch mng s dng gung my Nh Nc kim ch mt s nhm
x hi hay kinh t no , nh l gii qu tc, cc a ch, hay cc nh t
bn chng hn, v ni no m Nh Nc c s dng nh l cng c
chnh yu kim sot s pht trin kinh t v chnh tr ca x s. Vic
tp trung quyn lc vo Nh Nc c th thnh cng trong vic kim ch
mt nhm no m cc bin php c nh ch ho chng li.
Tuy nhin, nhng hu qu di hn khc s tip theo sau do s tp trung
quyn lc ny vo vic kim ch hay pht trin . Trng cy vo Nh
Nc t nhng mc ch ny khng nhng s dng s tp trung
quyn lc hin c vo Nh Nc m cn ng gp vo s pht trin
quyn lc ny mt cch tuyt i cng nh i chiu vi cc t chc khc
trong x hi. Hn na, s trng cy vo Nh Nc ny khng nhng
khng tng sc mnh cho dn chng v cc t chc c lp ca h m
cn c khuynh hng lm suy yu nhng t chc ny mt cch tuyt i
v tng i. V d, thit lp s kim sot ca Nh Nc i vi nn kinh
t c th cung cp cho nh cai tr hin ti hay tng lai nhng phng
tin gi ngi dn m ng ta cai tr phi l thuc mt thit hn, nh

Tocqueville tng ni.60 Vic thit lp quyn Nh Nc s hu nn kinh
t, chng hn, cung ng cho nhng ch cng sn ci kh nng p
dng mt s en khng l chng li nhng ngi bt ng kin chnh
tr. Kh nng ny vt xa kh nng ca cc nh t bn trc dng
nhng danh sch nh th mt cch t hiu nng hn rt nhiu lm cho
nhng ngi t chc cc nghip on thng mi khng kim c vic
lm.
Vic tp trung quyn lc hu hiu vo Nh Nc khng nhng cung
cp cho nh cai tr nhng phng tin trc tip kim sot dn chng.
S tp trung ny s cn c khuynh hng a n nhiu p lc v nh
hng tm l i vi ngi dn, iu khng nhng ch lm gim kh nng
ca h kim ch nh cai tr, m ngay c vic h mong mun lm nh vy.
C nhn chu nh hng qu khch ca qun chng v thng b p lc
phi chp nhn nhng kin m khng c c hi suy xt c lun l,61
nht l p lc di hnh thc bin minh cho o c, thc h, lng yu
nc, v kin thc chuyn mn. Nhng ngi c cng nhau hnh
ng thay i x hi, hay l thch thc s ton nng ca nh cai tr
thng c xem l nguy him v phn x hi.62 Dn chng cng lc
cng chp nhn l ng, v ngay c l bn phn ca nh cai tr phi
hng dn cng nh cai qun mi mt c nhn ring t.63 Ch thuyt
ny nguy him cho t do, v cho s duy tr v pht trin ca nhng kim
ch i vi quyn lc chnh tr ca nh cai tr.
Bt k nhng ci li ngn hn c biu th, nhng kt qu di hn
ca vic trng cy vo quyn lc tp trung ca Nh Nc gii quyt
nhng vn ca x hi c th l thm ho cho tng lai chnh tr ca x
hi .
S Phn Phi Quyn Lc Thc Th

C Th nh Hng n
Cc Hnh Thi C Ch Ca Chnh Quyn
Cu trc quyn lc thc th ca x hi v di hn c khuynh hng gip
quyt nh hnh thi c ch chnh thc ca chnh quyn. Mt c cu
quyn lc c phn tn trong x hi nh l mt tng th c nhiu t
im quyn lc hu hiu s c khuynh hng to nn mt hnh thi dn
ch hn. Tri li mt x hi vi nhiu c nhn b phn ho v quyn lc
tp trung vo trong tay Nh Nc s to d dng cho mt hnh thi chnh
quyn c ti. Ci m chng ta gi l hin php ch l cu chuyn ng
quang ca c cu x hi m thi; v ni no m nhng c ch h tng

ht sc khc nhau th c cu thng tng cng phi khc bit, F.C.
Montague vit.64 Tng t nh th, Mosca l lun l nhng gii hn thc
th v quyn lc ca nh cai tr, hay s thiu vng nhng gii hn ny, s
a n vic chnh thc tha nhn nhng gii hn trong hin php v
lut php.65 Nhng t im quyn lc c th mnh n ni nh cai tr phi
tha nhn s l thuc ca ng ta vo nhng t im ny bng cch thay
i c ch. Cho nn bui hp ca quc hi, ngay t ban u, mang
c tnh thit yu l, Jouvenel vit, l mt hi ngh ca nhiu gii
chc, ln v nh, m nh vua khng th ra lnh v cng khng ho m
c.66 Ngc li, ni no m cc nhm x hi v cc t chc tng i
thiu vng hoc yu, khng th chng li nh cai tr ti trung ng v
khng th kim sot cc ngun sc mnh ca ng ta, th c cu chnh tr
chnh thc c th thay i khng cn dn ch na trn danh ngha v
cng khai tr thnh ht sc tp trung v c ti.
Nhng thay i v ci khun kh chnh thc ca chnh quyn phn
nh s phn phi quyn lc thc s v tnh trng c cu ca x hi nh
l mt tng th thng ch c thc hin sau mt qung cch thi gian.
C th l mt thi gian di trong nhng iu kin thch hp. Nhng hnh
thi bn ngoi ca mt h thng chnh tr c th tip din lu di sau khi
s phn phi quyn lc trong x hi -- iu m nguyn thu gip to ra
nhng hnh thi ca chnh quyn -- bin i i rt nhiu ri. Gung
my chnh thc ca nn dn ch hin nh c th vn tip din mt thi
gian sau khi s phn tn hu hiu v quyn lc gia cc nhm v cc t
chc ca x hi c thay th bng s tp trung hu hiu v quyn
lc vo tay ca nh cai tr. Nu nh th th tim nng quyn lc ca nh
cai tr c th khng b kim ch trong cch hnh s nh th l hin php
thc s c on vy. Mc d hin php c c th vn tip tc lu di
sau khi nhng iu kin to nn hin php thay i, tnh trng ny c
th s ht sc bt n. Trong mt x hi m cc nhm x hi v cc t
chc phi Chnh Ph yu, b nh cai tr kim ch, hay v l do no khc
khng th hnh ng c lp v chng li nh cai tr, v dn chng hoc
khng mun chng i nhng vic tim quyn hoc cm thy bt lc
trong vic chng i, th mt hnh thi chnh quyn thc s c on c
th c chp nhn mt cch d dng. Hnh thi ny c th c a
vo nh mt dn xp tm thi p ng mt nhu cu khn trng c
bit, hay nh mt s thay i vnh vin. Trong trng hp sau ny, s
thay i c th xut hin t nhng thay i dn d v hin php, nhng
chuyn hng v thc hnh, v nhng quyt nh t php, v lp php,
v nhng iu nh th. Thay v nh th, s thay i c th i theo sau
mt v tim quyn, nhng cuc o chnh, hay ngoi xm. i khi s
thay i trc tip n t nhng i hi cn cho s iu ng mt cuc

chin hu hiu ti quc ni hay chng ngoi xm.
Trng hp ngc li cng c th xy ra. Mt loi chnh quyn chnh
thc l c ti c ngun gc t lu c th vn tip tc tn ti trong mt
thi gian sau khi cc nhm x hi v cc t chc phi Nh Nc ca x
hi tng hin hu trong h thng trng thnh v sc mnh v
trong kh nng hnh ng c lp; v c l sau khi nhng nhm v t
chc mi c cng nhng c tnh nh th xut hin. Trong trng hp
nh th, khi m hin php chnh thc vn c on, th trn thc t cc
t im quyn lc s kim ch c nh cai tr n mt mc kh quan.
Ngha l, x hi trn thc t tr nn dn ch hn l hnh thi chnh
thc ca quyn cn tn ti cho thy. Cng trong trng hp ny, nhng
tng quan quyn lc c thay i ny v iu kin c cu mi vi
thi gian s c khuynh hng c chnh thc tha nhn bi mt s
thay i v hin php.
Trong c hai trng hp, tnh trng c cu ca x hi v s phn phi
thc s quyn lc hu hiu trn phng din thc hnh c khuynh
hng sa i s vn hnh v cch thc hnh s quyn lc ca nh cai
tr khc vi nhng iu khon chnh thc ca hin php v khc vi c
cu chnh quyn.
i khi c th c mt s bt ph hp gia tnh trng c cu ca ca x
hi v c cu chnh thc ca chnh quyn khi mt nh cai tr -- nht l
di hnh thc mt ng chnh tr c thc h iu hng ginh
quyn kim sot Nh Nc p t mt nn c ti nhm un nn tr
li c cu nn tng ca x hi. S thnh cng hay tht bi ca n lc ny
lc s chu nh hng nng n bi tnh trng c cu ca x hi: cc
nhm x hi v cc t chc c mnh chng li nhng n lc ca
nn c ti khng, qu yu c th thnh cng hay ngay c ch c th
xem c thnh cng hay khng, hay l cc nhm v t chc ny c sn
lng h tr s suy sp ca chnh mnh phc v mc tiu ca nh cai tr
hay khng.
Kim Sot Quyn Lc Chnh Tr

Nh L Kt Qu Ca Sc Mnh Ni Ti
Do , mc m quyn lc ca nh cai tr b kim sot bi ngi dn
ch yu tu thuc vo sc mnh ni ti ca trt t x hi v ca chnh
ngi dn. Quan im ny tri ngc vi nhng ct ngha v nhng
phng cch kim ch quyn lc ang c yu chung hin nay. Ngy
nay thng thng ngi ta t hu nh hon ton tin tng vo hin

php chnh thc, vo lp php, v vo nhng quyt nh t php thit
lp v bo ton t do. Ngi ta cng thng cho rng ch nhng nh,
nhng hnh ng, v nhng chnh sch ca mt nh c ti hay mt k
p bc (d l mt c nhn hay mt nhm ngi) mi a n c ti
hay p bc. Thm na, thng thng ngi ta cng cho rng ch cn lt
nh c ti hay k p bc l em li tnh trng t do. Tuy nhin, theo
s phn tch ny th nhng quan im ny sai lm. T hn na l nhng
quan im c khuynh hng a n nhng chnh sch khng c kh
nng em li nhng kt qu mong mun.
Quan im cho rng quyn lc ca nh cai tr rt cuc l hu qu ca
tnh trng ca chnh x hi khng c g c o v cng khng c g mi.
Quan im ny tng c bn ci bi nhiu l thuyt gia chnh tr v
nhng nh quan st sut hng bao nhiu th k nay.
William Godwin, mt t tung gia chnh tr ngi Anh cui th k th
mi tm, chng hn, c ngh l c tnh ca nhng th ch chnh tr
phn ln c quyt nh bi tnh trng hiu bit v x hi v chnh tr
ca ngi dn. Nu s hiu bit ny b gii hn th cc th ch s khng
c hon ho theo mc . Nu s hiu bit ny rng ln, th nhng
th ch c chp nhn s c ci tin, v nhng th ch b khc t
s mt hiu lc v thiu h tr.67 Nhng thay i v kin ca cng chng
do khn thit phi i trc nhng thay i v x hi v chnh tr, nu
nhng thay i ny mun c lu bn.68 Trnh u tr hay trng
thnh ca qun chng, s c phn nh qua h thng chnh tr, Godwin
vit, to nn mt ch c ti hay mt hon cnh t do. S yu km ni
ti s lm cho mt dn tc d dng bin thnh con mi ngon cho
k chinh phc, trong khi n lc p bc mt dn tc c chun b
cho t do s c khuynh hng ch tn ti trong mt thi gian ngn ngi
m thi.69
Nicolo Machiavelli, mt t tng gia hin thc ngi ca th k th
mi su v l c vn cho cc qun vng, nu ln s thiu kh nng
duy tr t do ca nhng ngi khng quen thuc vi vic t qun c trch
nhim.70 ng y vit l mt tnh trng ging nh tnh trng ca mt con
vt c nui dng trong s giam cm nn khi c tr t do khng th
t chm lo cho mnh c. N tr thnh con mi cho ngi u tin tm
cch phc hi n vo tnh trng trc kia.71 Bi v khng phi l danh
tnh cng khng phi l ng cp ca nh c ti lm La M tr thnh
n l m chnh s mt quyn hnh m ngi dn b tc b bi s lu
di ca nn cai tr ca ng ta.72 Mc tun phc th ng quen
thuc di mt v qun vng c, hay ngc li s sinh ng v tham d
ca ngi dn vo mt nn cng ho, Machiavelli l lun, s quan trng
trong vic quyt nh s d dng hay kh khn tng i m mt nh cai

tr mi s gp phi khi c mun nh v cho mnh.73
B tc de Montesquieu, trit gia chnh tr ngi Php ca th k mi
tm c ch v nhng quan im ca ng v tm quan trng ca s
phn chia cc quyn lc trong chnh quyn, cng ng gp vo s hiu
bit v mi quan h gia sc mnh ni ti ca x hi v loi chnh quyn
m x hi ny c. Montesquieu nhn mnh tm quan trng ca c
hnh (c nh ngha nh l lng yu nc v yu bnh ng) trong
vic duy tr t do v chnh quyn ca dn.74 ng thm rng: Tp tc ca
mt dn tc b n l l mt phn ca s n l ca h, nhng tp tc ca
mt dn tc t do l mt phn ca s t do ca h.75 Mosca trch dn,
trong s nhng nhn t cn c c th chng li, v kim ch c nh
cai tr, l s hin din ca nhng lc lng x hi c t chc khng b
nh cai tr kim sot.76 Tocqueville l lun l s am m v thi quen t
do ng gp vo s bo ton quyn t do. Mt khc, ng vit, Ti khng
th quan nim c c g c chun b cho s n thuc tt hn l, trong
trng hp bi trn, mt dn tc dn ch m khng c nhng c ch t
do.77 Jouvenel lin kt tnh trng t do vi s cnh gic sinh ng ca
dn chng,78 v khng quyt l khi m cc phm cht ca quyn dn ch
hin hu mt mc cao th s t do ny xut pht t chnh s khng
quyt ca con ngi v nhng quyn ca chnh mnh.79
Thc l ngha khi nhng quan im ca Mohandas K. Gandhi, chin
lc gia bt bo ng v l nh lnh o phong tro quc gia n ,
hon ton ph hp vi nhng l thuyt gia ny trn quan im v s lin
h gia sc mnh x hi v quyn lc chnh tr. Gandhi lin tc l lun l
t qun ch thc (swaraj) khng phi ch l mt vn v nhng sp
xp chnh quyn v c tnh ca nh cai tr. Thay v nh vy, dn ch c
t c s trn sc mnh ni ti ca x hi.80 ng cho l s n thuc ca
ngi n vo s cai tr ca ngi Anh l v tnh trng yu km ca chnh
n .81 Bi v xt cho cng th dn tc no, chnh quyn , chnh
quyn t qun c th ch n t nhng n lc ca chnh mnh.82 Trc
khi t qun c th c thit lp th ngi dn phi b i ci cm gic
bt lc; h khng th hnh ng thay i c cu chnh tr m khng t
tin c.83 Mt hin php ton ho p t ln trn mt tnh trng ni ti
va nt th s ging nh mt ngi m sn pht mu trng.84 Do , mt
cuc cch mng bt bo ng khng phi l mt chng trnh ginh git
quyn lc, m l mt chng trnh bin i nhng tng quan a n
kt qu l mt s bn giao quyn lc m p.85 Gandhi l lun l mt n
c tng cng ni lc, t tc, v t tin s c an ton khng b
ngoi xm, ngay c khng cn v kh.86
Nhng Hm Ca S Phn Tch Ny

i Vi S Kim Sot Quyn Lc Chnh Tr
C th rt ra t nht l ba kt lun t cuc tho lun ny v cc phng
tin c th gip kim ch quyn lc chnh tr:
1. Nhng x hi m khng c nhng t im quyn lc v ngi dn
tng i b phn ho th, d cho c nhng hin php chnh thc, cng
d b ch ng bi chuyn ch v nhng hnh thi khc ca quyn lc
chnh tr khng b kim sot.
2. Trong nhng trng hp nh th th thay th ngi, hay nhm
ngi ang gi v th nh cai tr s khng thit lp s kim ch hu
hiu i vi quyn lc ca bt c ai gi v th .
3. s kim ch hu hiu i vi quyn lc ca nh cai tr c th
thc hin c, quyn lc phi c chuyn giao v phn tn mt cch
hu hiu gia nhng nhm x hi v cc t chc trong khp x hi.
By gi chng ta hy xt tng im mt mt cch chi tit.
Hin Php Khng

Kim Ch Quyn Lc Ca Nh Cai Tr
Chng ta thy l trong n lc kim ch quyn lc ca nh cai tr,
nhng hnh thi th ch v chnh quyn l th yu so vi s phn phi
quyn lc thc s trong ton x hi. Thm na, vic lm suy yu hay ph
v cc t im quyn lc c khuynh hng lm gia tng mt cch ng
k nhng kh khn ca ngi dn trong vic kim ch nh cai tr ca h.
Ngay c mt hin php dn ch -- tng t nhng gii hn cho nhng
quyn lc c hp php ho ca chnh quyn, thit lp nhng th tc
u n cho vic hnh s ca chnh quyn v cho s la chn nh cai tr,
v bo m mt s t do v quyn ca ngi dn -- cng khng
o ngc khuynh hng . Ni no m x hi yu v nh cai tr dn
ch mnh th nhng gii hn hin nh truyn thng bt thnh vn hay
thnh vn i vi nhng quyn lc ca chnh quyn hay nhng hng ro
ngn chn cc c quyn ca nh cai tr s khng c kh nng cn tr
mt ch phn dn ch ginh ly k cng ca chnh quyn, nh bng
mt cuc o chnh hay mt cuc xm lng chng hn. Trong cng hon
cnh x hi c c cu yu th dn chng cng khng c kh nng ngn
chn c nhng nh cai tr tng c chn la bng nhng phng
tin hin nh c t t ni rng quyn hn ca mnh vt qu nhng gii

hn hp php, hoc p t tim quyn hnh php. Khi mt nhm ngi
c sc mnh mun vi phm lut l ca mt nn dn ch th cc iu
khon hin nh v lut php t chng khng th ngn chn s tim
quyn c.
Tuy nhin, mt x hi c c cu mnh vi kh nng quyn lc hu
hiu c phn tn gia cc nhm v cc t chc ca x hi s c tim
nng iu chnh nhng ngun quyn lc ca nh cai tr v u tranh hu
hiu duy tr hay phc hi mt h thng chnh quyn dn ch. Nhn
nh ny v nhng i hi v c cu ca nhng h thng dn ch hin
nh ngy nay khng c cng nhn mt cc tho ng, ngay c bi
nhng ngi chng i c ti hng say ln nhng ngi c v t do.
Thay v vy, cc nh dn ch loi thy l mt hin php phc ho c
cu v phm vi thch hp cho chnh quyn iu hnh Nh Nc l
then cht cho vic thit lp v bo ton mt x hi chnh tr dn ch. Tuy
nhin, d c nhng hin php nh th, mt s ln nn dn ch hin nh
tng b thay th bi nhng ch c on hoc c ti c ngun
gc quc ni hay hi ngoi. iu ny hn chng minh l khi mt
nhm ngi c sc mnh khng sn lng tun th hin php th cc iu
khon v hn ch t chng khng kim ch nhng quyn lc ca
nh cai tr. X hi cn cn phi c kh nng kim ch nhng nh cai tr
khng mun t nguyn tun theo nhng gii hn c thit lp bi hin
php.
Mt x hi m ni lc yu v quyn lc c tp trung vo Nh Nc,
th nhng ngn chn hin nh khng th cn tr mt s ginh quyn lc
phn dn ch c. Trong nhng tnh trng nh th th ngi dn cng
khng c kh nng ngn cn c mt nh cai tr c chn la mt
cch hp hin c t t thc hin nhng ni rng bt hp php v quyn
lc ca mnh, hoc nh ch ngay c hin php c l bng cch ly c
khng hong quc gia. Ngi dn lm c g, chng hn, khi mt tng
thng c bu c, c s ng h ca cc lc lng qun i,
tuyn b tnh trng Khn Trng gii quyt mt cn khng hong no
, gii tn quc hi, hu b cc cuc bu c, bt b cc nh lnh o
i lp, v p dng kim sot bo ch, truyn thanh, v truyn hnh?
p ng li nhng hon cnh nh th, ngi dn phi c kh nng
chng li quyn lc ca nh cai tr bng quyn lc ca chnh mnh. Mun
lm c nh vy, h phi c kh nng u tranh hu hiu. iu ny i
hi phi c nhng t im quyn lc hu hiu trong khp c cu x hi.
Tuy nhin, iu kin cn thit ny c th khng c c. Cc t chc
phi Nh Nc ca x hi c th yu km v chu nhng kim sot ca
chnh quyn. Khng cn nhm no c th nh bi c s tim quyn
m cn gi c hay pht huy c kh nng hnh ng c lp hay i

khng li nh cai tr. Nhng sinh hot bnh thng ca ton th x hi c
th c qun cht vo vi gung my Nh Nc ri. i sng kinh
t ca nhng i b phn dn chng c th trc tip hoc gin tip l
thuc vo chnh gung my ny. Ngi ta c th tr nn c thi quen
ph thc nhng vn ca h cho chnh quyn thay v chnh mnh t
gii quyt ly. Nu tnh trng ny xy ra th xc sut i khng tim quyn
rt l nh -- i khng thnh cng, li cng nh hn rt nhiu. C cu ca
x hi v s phn phi kh nng quyn lc hu hiu trong nhng thi
bui bnh thng, v cch thc kh nng ny gii quyt nhng vn x
hi v kinh t, s nh hng ht sc mnh m v ngay c quyt nh kh
nng chng li cc n lc p t c ti.
Trong hon cnh ny, nhng ng lc ca nhng ngi m chnh
sch v hnh ng tng lm suy yu cc t im quyn lc ca x hi
v tng cng quyn lc ca gung my Nh Nc khng cn ngha
na. Nhng ngi tim quyn s khng thy l cng vic ca h kh
khn hn n thun ch v nhng thay i c thc hin bi mt
chnh quyn thnh tm tm cch sa i nhng bt cng, y mnh an
sinh, hay nng cao kh nng hu hiu v qun s v qun tr ngn
cn hay nh bi nhng e do qun s ca quc t, hoc nhng cuc
tn cng ca qun khng b trong nc hay ca qun du kch.
Trong nhng nn dn ch hin nh, nhng nhm khc nhau
thng xuyn c khuynh hng trao cho Nh Nc nhng trch nhim
ln lao hn i vi x hi nh l mt tng th, v nhiu quyn lc hn i
vi x hi. Hu nh tt c mi nhm u trng cy vo kh nng qun s
ca Nh Nc gii quyt nhng nguy c ngoi xm. Nhng nh ci
cch x hi v nhng nh cch mng loi tng trng cy vo Nh
Nc thc hin nhng thay i m h mong mun v x tr vi
nhng nhm m h thy l c trch nhim v nhng t oan x hi hay
chng li nhng thay i mong mun. S trng cy vo Nh Nc ny
c bin minh theo ngha dn ch vi l do l lp php v nhng c
quan quyt nh chnh sch khc thc thi kim sot dn ch v li ch
ca ton th x hi. Trong nhng trng hp ny, cc nhm x hi v
cc t chc nh l gia nh, cc nghip on thng mi, cc nhm tn
gio, v cc cng ti k ngh vn tip tc tn ti bn ngoi Nh Nc. Tuy
nhin, s c lp tng i v sc mnh th hu nh lun lun b lm
suy yu i rt nhiu so vi sc mnh kim ch nh cai tr ca nhng t
im ny trong nhng thi k trc . i khi s c lp v sc mnh
ca nhng nhm v t chc ny b xi mn v nhng l do t cao qu
hn. Trong lc nhng hu qu ca s xi mn nh th v ca s n
thuc v bt c ng lc no s khc nhau tu theo trng hp, trong
kha cnh duy nht ny, nhng hu qu ny s nh nhau: tim nng

quyn lc ca nh cai tr gia tng trc s tn tht ca x hi.
Khi m cc t im quyn lc b lm suy yu v tim nng quyn lc
ca nh cai tr c bnh trng, th c hi thay i hin php v hnh
thi ca chnh quyn v hng c ti c thit lp. Mt s thay i
tc khc khng khn thit phi xy ra, v thng thng th c l khng
xy ra. t ra th ci v bn ngoi v thng th c phn no thc s -dn chng kim sot chnh quyn thng thng vn c duy tr trong
mt thi gian. Khi iu ny xy ra th s kim sot thng tu thuc vo
chnh s sn lng ca nh cai tr mun tun theo mt s tiu chun hay l
gii hn i hi bi hin php, cc lut l, truyn thng, hay l phm tr
lun l. Tuy nhin , ngay c mt nh cai tr c dn bu vn c th khng
mun tun th nhng gii hn nh th. Hay l, quyn lc ca nh cai tr
c th c ni rng t t theo mt lot nhng phng cch nh git v
c v v ti khng ai mng lu hay l thy b quy ry. Hoc k
cng ca chnh quyn c th t ngt b ging khi tay ca mt nh cai
tr c ch hnh s mt cch t ch bi mt nhm ngi hng say mun
s dng ton lc tim nng quyn lc ca a v. Trong nhng trng
hp nh th th nh cai tr mt khi kim sot gung my Nh Nc s
c trong tay ton b b my chnh quyn v h thng kim sot dn
chng v cc t chc ca h tng c o luyn trong nhng thi
gian bnh thng,87 d vi nhng ng lc rt khc nhau. Qun chng
lc by gi s yu so vi nh cai tr v t c kh nng i khng hu hiu
hn l khi m cc t chc x hi cha b lm suy yu v quyn lc ca
Nh Nc cha c gia tng.88
Trn c s phn tch ca ng v nhng hu qu chnh tr ca vic lm
suy yu nhng t im quyn lc c lp trong cc x hi dn ch,
Tocquelville tin on l nu quyn lc tuyt i c ti thit lp trong
nhng x hi nh th th quyn lc ny s mang mt hnh thi mi v
xut hin vi nhng sc thi m ng cha chng ta khng bit c.89
ng tin on iu ny hn mt th k trc s thnh hnh ca nhng h
thng ton tr thi Lin Bang S Vit Stalin v c Quc X.
Kinh nghim ca chng ta i vi s thiu tho ng c chng
minh ca nhng gii hn hin nh i vi quyn lc ca cc nh cai tr
v s khc lit ca e do chuyn ch hin i, c hai u trm trng
thc y chng ta nhn vt qu nhng iu khon hin php v lut
l tm thm nhng phng tin kim ch cc nh cai tr khng mun
chp nhn nhng gii hn .
Theo l thuyt dn ch th quyn ca ngi dn dng n cch mng
bo ng chng li nhng nh chuyn ch tng c cng nhn.
chng li nhng e do ngoi xm, cc nn dn ch hin nh trng
cy vo lc lng qun s. By gi th c c s lm cho chng ta

khng c tho mn v s tho ng ca nhng phng tin gii quyt
khng hong . C cch mng qun chng bo ng ln chng c
nhng k xm lc bng qun s u c th gy tr ngi thc tin cho
thnh cng. Khi ngi dn khng c v trang c lm mt cuc cch
mng bo ng chng li mt nh cai tr c v trang y th hu
nh l h lun lun vo th bt li trm trng rt d a n tht bi c
th tin on c. Chng li mt cuc o chnh tn cng mt chnh
quyn hin nh, h cng khng th hn c, v thng th cc lc
lng qun i khi xng v ng h o chnh. Trong trng hp
ngoi bang xm lc th nh cai tr xm lc ca mt Nh Nc ngoi
bang thng quyt nh l ch ca ng ta v qun s r rng l
mnh hn nc b tn cng, do t v chng li bng qun s ht sc
kh c c hi thnh cng.
Chin tranh du kch thng c xem nh l thay th cho nhng
phng tin ny. Tuy nhin, chin tranh du kch c nhng gii hn
nghim trng gy ra bi khuynh hng c nhiu tn tht ln lao, nhng
vin tng m m v s thnh cng, thng xuyn i hi nhng cuc
u tranh ht sc lu di, v nhng hu qu v c cu. Ch b tn
cng tc khc c lm cho tr thnh c ti hn, v ch tip theo
mt cuc u tranh d thnh cng vn cn c ti hn na v tc dng
tp trung quyn lc ca nhng lc lc qun s c bnh trng v v
s lm suy yu hay ph v nhng t im quyn lc ca x hi trong thi
gian u tranh.
Do , cn phi nhn vt qu c nhng sp xp chnh thc ca hin
php ln nhng khuyn khch bo ng tm kim nhng phng tin
gip dn chng trong nhng cn khng hong thc thi c s kim ch
hu hiu i vi cc nh cai tr, ngoi bang hay quc ni.
Nu vo thi gian khng hong nh th m x hi khng c c
nhng nhm x hi v t chc mnh c kh nng hnh ng c lp, c
th s dng sc mnh hu hiu, v c kh nng kim ch nh cai tr ti
trung ng, th s trng cy vo nhng dn xp hin nh chnh thc
khng m thi t nhng gii hn cho nh cai tr c th a n tai
ho. Tocqueville cnh bo mt cnh ng khn cng trong mt hon cnh
nh th:
cc quc gia dn chd dng em tt c lc lng sn c ra mt trn, v khi mt
quc gia giu c v ng dn th s sm chin thng; nhng nu l b chinh phc, v
lnh th b xm lng, th s c t ti nguyn s dng; v nu ch chim th th s
______________________________________________
tho lun y hn nhng vn v cch mng bo ng, o chnh, v chin tranh du
kch, Y/C xem chng Mi Hai, Tng Cng Kh Nng Qun Chng, Tiu Chng: Ch Ti v
X Hi.
mt nc. iu ny c th ct ngha r rng c: v mi thnh vin ca cng ng

u l tng ngi b c lp v ht sc bt lc, khng c ai trong ton th cng ng
c th t bo v ly mnh c hay l a ra c cho ngi khc mt kin kt
hp nhau li. Khng c g mnh trong quc gia dn ch ngoi Nh Nc; khi sc
mnh ca Nh Nc b p v bng cch nh gc qun i, v sc mnh nhn dn
s b t lit v th b chim c, th tt c nhng g cn li ch l mt m ng
khng c sc mnh v chnh quyn, khng c kh nng chng li mt sc mnh c
t chc tn cng quc gia ny. (S)au mt thm ho nh th, khng nhng dn
chng khng c kh nng tip tc chin u, m ngi ta c th hi c l dn
chng khng cn c hng chin u na.90
Ch Thay i Cc Nh Cai Tr Cng Khng

Thit Lp c Kim Sot Lu Bn
By gi th hn phi r rng l thit lp mt s kim sot thc s v
lu bn i vi quyn lc ca nhng nh cai tr khng th t c bng
cch ch thay i nh cai tr ny bng mt nh cai tr khc chim gi
nh cao ca ch o. i hi cn phi c nhng thay i nn tng hn.
Tuy nhin, trong nhng nn dn ch hin nh, hu ht tranh lun chnh tr
u tp trung vo vic ai phi l ngi iu khin c cu chnh tr chnh
thc. Nu chng ta quan tm n vic thc thi nhng nguyn tc dn ch
th cu hi cn bn ng ra phi l: loi trt t x hi v chnh tr no v
di hn ng c mong mun v c kh nng gii quyt vn kim
ch quyn lc chnh tr?
Ch yu ch trng vo ngi v vo phe nhm hn l vo c cu mt
phn l do thiu suy ngh sng sut. Chng ta thng khng phn bit
gia nh chuyn ch v iu kin v h thng ca chuyn ch.91 T im
ny din bin tip theo l trong lc nhng n lc ln lao c thc
hin lt mt nh chuyn ch, th ngi ta t hoc khng ch n
vic thay i iu kin to nn chuyn ch. Vo nhng lc khi m
ngi ta tm nhng phng tin u tranh nng ng nh li mt nh
chuyn ch quc ni hay quc ngoi xm lc, th li t hay khng ch
n vic ch la chn nhng phng tin u tranh khng nhng ch
c c hi em li hiu nng tc thi m cn, v lu v di, gip thit lp
mt kh nng kim ch vng chc i vi quyn lc ca bt c nh cai tr
no. Trong mt vi trng hp, tri li, nhng phng tin chin tranh
c s dng thc s t ra l lm cho vic kim ch di hn kh khn
hn.
Chng ta cng khng phn bit c gia nhng cuc bu c ca dn
chng chn ngi hay ng chim gi v th lnh o v iu kin m
theo ngi ta c c hi tham gia nng ng vo x hi chnh tr.92
Kt qu l ngi ta ch trng rt nhiu vo nhng cuc bu c nh k.

Tuy nhin, ngi ta t hoc khng ch trng n nhu cu quyn lc cn
c phn tn trong cc nhm x hi v cc t chc, cng nh vic tng
cng kh nng ca ngi dn lm nhng quyt nh quan trng cho
chnh mnh v duy tr s kim sot hu hiu i vi quyn lc ca nh cai
tr.
Mt s thay i v nhn vt hay ng phi chim gi v th cai tr c
th c hoc c th khng em li s khc bit. i khi s khc bit c th
ln lao, c th tt hn cng nh xu hn. Vic thay i c em li s
khc bit hay khng, v nu c th s khc bit l g, c v bin i tu
theo nhng nhn t nh l: (1) mc t ch ca nh cai tr; (2) nhng
mc ch x hi v chnh tr ca ng ta; v (3) nhng phng tin c
s dng c c a v cai tr, duy tr a v ny, v thc thi cc
chnh sch. Nu c nhng khc bit gia nh cai tr c v nh cai tr mi
th chnh ba nhn t ny to nh hng ch khng phi ch l s thay i
v nhn vt chim gi v th cai tr, ngay c khng phi l s thay i v
kh nng ca dn chng nh hng n s la chn nhn vt mi. Mt
s thay i nh th hay mt nh hng nh th u khng khn thit
minh chng kh nng ca dn chng kim ch c nh cai tr nu ng
ta khng mun b kim ch. Nhng hon cnh m trong cc nh cai tr
khng mun tun th cc bin php ch ti v cc gii hn cho vic hnh
s quyn lc ca h rt c tnh quyt nh v nguy him, v khn trng
i hi phi c nhng gii php.
Thng thng ngi ta c s nhm ln gia kh nng ca ngi dn
la chn nh cai tr ca h nh hng n cc chnh sch v thc hnh
chnh tr ca mt nh cai tr sn lng chu nh hng vi kh nng thc
s kim ch c vic hnh s quyn lc ca mt nh cai tr nht quyt
tin hnh bt chp ch ti. S nhm ln ny c th to ra o tng v
kim sot dn ch ln hn l thc t. o tng ny gip nh cai tr d
dng ni rng s kim sot v quyn lc ca ng ta, trong lc ngi dn
tr nn t mn hn v t lu tm hn n vic khng nh quyn kim
sot ca h v t mun chng i hn.93 S nhm ln ny cn gip to ra
ci n tng l c nhiu khc bit gia nhng ngi tranh ginh v th cai
tr hn l thc t. Nhn xt ca Tocqueville vn c gi tr: Nhng ngi
ng thi ca chng ta do t b chia r hn nhiu; h lin tc tranh ci
l quyn lc ti thng nn c ph thc cho ai, nhng h sn sng
ng v cc bn phn v quyn ca quyn lc ti thng .94
Bi v mc kh nng s dng quyn lc ca nh cai tr thc s
c thi trin s bin i tu theo nhng nhn t lit k nu trn, nn mt
s thay i nh cai tr c th a n mt s thay i ngn hn tu theo
mc v cch thc quyn lc ca nh cai tr c p dng. Tuy
nhin, iu rt quan trng l mt s thay i v nhn vt chim gi v th

cai tr t n khng lm gim i kh nng s dng quyn lc ca bt c ai
ang l nh cai tr m khng b kim ch bi dn chng. S thay i ny
s ch km theo mt s thay i nh cai tr nu c nhng t im quyn
lc trong khp x hi ln kh nng ca ngi dn chng li nh cai tr
c tng cng trc khi thay i nhn vt, hay l trong thi gian ca
nhng n lc nhm t c s thay i . Nu khng th s khng c
s thay i no v tim nng chuyn ch xy ra. Do mt s tng
trng v kh nng t do ca x hi l cn thit nu mun chm dt
chnh s chuyn ch cng nh ch ca mt nh chuyn ch no .
Bi v mt cuc cch mng do t do to nn tr thnh mt xc nh ca t do
[Montesqiueu vit]. Mt quc gia t do c th c mt v cu tinh; mt quc gia n
l ch c th c c mt k p bc khc m thi. Bi v bt c ngi no c kh
nng lt ngai vng ca mt v qun vng ton quyn lc s c sc mnh
chnh mnh tr thnh ton quyn.95
Ngay c khi c v nh l c vi thay i v hnh thc bn ngoi v v

hin php ca h thng chnh tr, s thay i thc s c th b gii hn
hn l ci v bn ngoi nu c cu quyn lc nm bn di vn y
nguyn. S thay i t qun ch n cng ho, Jouvenel ni, duy tr ton
b Nh Nc qun ch y nh c, trong lc a v ca nh vua b ct i bi
nhng i biu ca Quc gia,96 [M]t khi nguyn tc ch quyn khng
b kim sot v khng b gii hn ca ch con ngi c chp nhn,
th ch kt qu trong bn cht vn nh y nh c, trc mt bt c
nhn vt no, c thc hay gi tng, to ra ch ch quyn ny.97Bi
v im ny m nhng h thng t ra l b chng i hn c, nhng trao
quyn lc khng b kim ch tng ng cho ngi hay nhm chim
gi v th ca nh cai tr, li c rt nhiu im tng ng.98
Trong mt h thng c c cu vng chc m theo c cu ny mt
nhm gi v a v cai tr v mt nhm khc v th n thuc, Simmel vit
l tr phi c mt s thay i cn bn v hnh thi x hi xy ra, th ngay
c gii phng c nhng ngi n thuc thng vn khng a n t
do cho ngi dnm ch a n s tri dy ca nhng ngi n thuc
ln giai tng cai tr m thi.99 Tr phi khi s gii phng nhng ngi n
thuc ny c i trc hay km theo bi s ph v s tp trung
quyn lc hu hiu v quyn lc c phn tn trong khp x hi v bi
vic tng cng kh nng cho cc t chc ca x hi so vi nh cai tr,
th ch s thay i nhng nhn vt trong v tr ca nh cai tr khng m thi
s khng lm tng kh nng ca ngi dn trong vic kim ch kh nng
quyn lc ca nh cai tr. iu ny ng d v th ca nh cai tr vn tip
tc c chim gi bi cng mt nhn vt trong mt thi gian lu di, hay
l nhn vt v th ny c thay i nh k nhng cu trc quyn lc
ca x hi ch yu vn khng thay i.100 Nu quyn lc chnh tr ca

nhng nh cai tr cn phi c kim ch, th r rng l i hi cn phi
c mt vi thay i cn bn.
Tn Quyn L Thit Yu
Cho Vic Kim Ch c Lu Bn
Thit lp kh nng lu bn trong vic thc hin kim sot hu hiu quyn
lc chnh tr -- nht l trong nhng cn khng hong i hi phi tng
sc mnh cho x hi, thit thi cho nh cai tr. iu ny c ngha l vic
thit lp mt s kim sot nh th i hi mt s chuyn giao ch ng
quyn lc hu hiu cho cc nhm x hi v cc t chc. Nhng t im
quyn lc ny lc by gi c th ng nhng vai tr quan trng trong sinh
hot bnh thng ca x hi, v cng cn c kh nng s dng sc mnh
hu hiu, v kim sot c vic cung cp nhng ngun sc mnh cho
nh cai tr.
Vic cc nhm v cc t chc ny cn c php gi cho nh cai tr,
v gip ng ta iu hnh cc chnh sch ca mnh th khng . H cn
phi c kh nng lm nhng quyt nh c lp v thi hnh nhng quyt
nh ny. Lm sao, Tocqueville hi, m mt qun chng khng quen
thuc vi t do trong nhng vn nh nht, m li c th s dng t do
c chng mc trong nhng u t ln c?101 V vy, vic thit lp kh
nng thc thi kim sot hu hiu i vi quyn lc chnh tr ca cc nh
cai tr i hi nhng thay i x hi, ngc vi nhng khuynh hng
quan trng trong chnh tr hin i.
ni no m nhng t im ca nhng kh nng nh th cn tn ti,
th bo ton v ci tin nhng t im bnh thng l mt vn quan
trng. Hay l, nu v mt l do no m nhng t im ny khng thch
hp, th iu quan trng l cn phi to ra nhng nhm v nhng t chc
thay th. Ni no thy cn phi lm suy yu hay xo b mt s nhm v
t chc hin hnh ang c nhng sinh hot bt ho v d nh p bc
nhng thnh phn khc trong dn chng th iu quan trng l phi
thc hin iu ny bng nhng phng tin khng to tp trung thm
quyn lc vo nh cai tr v lm suy yu mt cch tng i sc mnh
ca dn chng. Trong nhng trng hp nh th th cn phi thay th
nhng t im c bng nhng nhm t nguyn mi, cc hip hi, v cc
t chc c nhng kh nng sc mnh c lp hu hiu. Nhng t im
mi ny lc by gi s gip lm cho s t do c nhn ca nhng ngi
dn c an ton hn m khng lm suy gim tnh bnh ng ca h.102
Nu t do cn c bo ton, th mi mt cng dn u cn phi phi

hp vi nhng cng dn khc bo v t do ny103
Nhiu -- c l l hu ht cc nh cai tr u ngn cn hoc tch cc
chng li s chuyn nhng quyn lc hay tng sc mnh cho cc nhm
v cc t chc t nguyn ca x hi. Ch ngh ny khng m thi cng
c th b xem nh l phn ng ri. Tuy nhin, c lc cng c nh cai tr
thc s tin vo nhng nguyn tc dn ch v do ngay c khuyn khch
v to d di cho tin trnh chuyn nhng quyn lc. Tuy nhin, mt
mnh chnh quyn khng th thc thi tin trnh ny c; tin trnh ny i
hi sng kin sinh ng, s tham gia, v s chp nhn trch nhim bi
cc nhm, cc hip hi, v cc t chc ca x hi. Trong hu ht nhng
trng hp khc, vic pht trin v tng cng nhng t im nh th c
th thc hin c mt cch kh c lp ch bng nhng n lc t
nguyn khng m thi, nh Gandhi hnh dung s to dng ra mt x
hi tn quyn trong chng trnh kin thit ca ng ta.104 Hn na, cc
nhm hin hnh cn c th ng gp vo vic tn quyn nh th bng
nhng cuc u tranh nhm t c -- tng i nhiu hn -- t do
hnh ng, t quyt, hay l a phng t qun cho cng ng, cho
thnh ph, v cho vng; v hon ton t tr cho nhng quc gia b ngoi
bang cai tr.
Nhng phng tin u tranh c s dng trong nhng hon cnh
nh th v loi ch ti ti hu m x hi v cc t im trong nhng cn
khng hong trng cy vo, cng s quan trng trong nh hng n vic
tn quyn hay tp quyn trong x hi chnh tr , nh chng ta s xt
nh chi tit hn. Nhng phng tin khc nhm t c tn quyn c
th c to ra v nhng phng tin c c th c lm cho tinh xo
hn. Nhng d nhng phng tin dng t n mc ch c th
khc nhau nh th no i na, th s chuyn giao quyn lc hu hiu
trong khp c cu x hi nh l mt tng th vn l mt trong nhng iu
kin cho kh nng lu bn ngn chn chuyn ch v nhng biu hin
khc v quyn lc chnh tr khng c kim sot.
thit lp c kim sot hu hiu i vi cc nh cai tr, c hai cu
hi v t chc x hi v cc k thut hnh ng (bao gm c nhng ch
ti ti hu) u c ngha. Trong khi tm cch gii quyt vn kim sot
quyn lc chnh tr, v c kim nhng phng tin to nn loi x hi lm
cho cng vic kim sot c d dng, chng ta phi tm nhng cu
tr li cho nhng cu hi sau y:
________________________________________
Cuc tho lun v tn quyn c tnh c ch ny c m rng y hn Chng
Mi Hai, Tng Cng Kh Nng Qun Chng, Tiu Chng: Vch Chin Lc Cho
Vic Tng Cng Kh Nng.
1. Lm th no ngi ta c th t chc mt x hi t do theo

nhng phng cch bo ton v ci tin c kh nng duy tr t do?
2. Lm th no ngi ta c th to nhng thay i x hi v chnh
tr theo nhng phng cch va gii quyt vn c bit ni trn va
to d dng, ch khng phi to tr ngi, cho vic kim sot quyn lc
chnh tr trong di hn?
3. Lm th no mt x hi gii quyt c nhng trng hp c
bit v quyn lc chnh tr khng c kim sot (nh trng hp p
bc, chuyn ch, v chin tranh) bng nhng phng tin va gii quyt
vn tc thi va gip kim sot v phn tn -- ch khng tp trung -quyn lc chnh tr trong di hn?
Nhng cu hi ny v nhng cu hi khc nh th lin h mt thit vi
k thut hnh ng c s dng to thay i v vi loi ch ti c
trng cy vo duy tr h thng x hi. Nh th l v bn cht ca cc
ch ti c p dng trong cc cuc tranh chp v trong vic thi hnh
php lut c mt lin quan nhn qu mt thit vi mc tp trung hoc
phn tn quyn lc trong x hi. Chng ta cn c mt nhn nh su sc
hn v s lin h ny gia nhng ch ti v c cu.
Nhng Ch Ti Chnh Tr
V S Phn Phi Quyn Lc Hu Hiu
Hai loi ch ti tng qut thay th cho nhau c th c gi l bo lc
chnh tr v u tranh bt bo ng. Hai loi ny c th c nhng h qu
rt khc nhau i vi vic tp trung quyn lc tng lai trong x hi. Tm
gc mt bn cc cu hi khc lin quan n hnh ng bo ng v bt
bo ng trong chnh tr, chng ta hy ngn gn xt l bng cch no m
vic chn loi ny hay loi kia trong hai loi ch ti dng lm k thut kim
ch mt nh cai tr hay mt t chc li c th nh hng ln lao n kh
nng di hn ca ngi dn kim sot quyn lc chnh tr.
Bo Lc Chnh Tr
ng Gp Vo Vic Tp Trung Quyn Lc
Ngi ta tng cng nhn mt cch ph qut l nhng cuc cch mng
bo ng v chin tranh thng c i km v ni tip bi mt s tng
trng tp trung quyn lc vo nh cai tr. S cng nhn ny khng phi
ch c gii hn vo nhng ngi chng i bo lc chnh tr v trung
ng tp quyn. Tuy nhin, ngay c khi nhng nh ph bnh h thng x
hi v chnh tr c n nh nh Karl Marx chng hn c nhn
nh ny, th h vn him khi hi ti sao trung ng tp quyn li lin
quan n bo lc chnh tr. Hn na, h him khi t cu hi xem bo lc
chnh tr c ph hp vi vic thit lp kim sot hu hiu lu bn i vi
quyn lc ca nhng nh cai tr hay khng. Tri li, thng hay xy ra l
nhng ngi ny d bit mt cch sc bn nhng khuynh hng ng
i v trung ng tp quyn nhng li thc y nhng chnh sch v bin
php hnh nh bo m l s tp trung quyn lc vo nh cai tr v
nhng kh khn trong vic kim ch quyn lc ny s c gia tng. C
hai ngi, Karl Marx v Vladimir Lenin u lm nh vy. Ngi ta t
ch n mi lin h rt c th c gia k thut hnh ng c trng
cy trong u tranh v mc m theo quyn lc hu hiu c phn
tn gia nhng nhm x hi v cc t chc hay l c tp trung vo v
th ca nh cai tr.
Marx ni n Nh Nc ca Php nh l mt t chc bn giy v
qun s v i v nh l mt b phn k sinh gh rn. Tt c nhng
bin ng trong nc Php t cuc Cch Mng Php ln th nht n
cuc o chnh ca Louis Napolon kin ton gung my ny thay v
p nt n i. Cc ng phi ln lt tranh ginh ngi v b ch xem vic
s hu c cu Nh Nc s nh l chin li phm chnh yu ca k
chin thng.106 Lenin -- ngi c nh s dng gung my Nh Nc
trung ng tp quyn Nga cho nhng mc ch ring ca mnh vo
nm 1917 nhc nh n on vn ny ca Marx nh l mt bc tin
vt bc trong thuyt Mc-xt: tt c nhng cuc cch mng tng
xy ra cho n ngy hm nay gip kin ton b my nh nc, trong
lc l ra phi p nt n, cho v ra tng mnh. Lenin tuyn b: Kt lun
ny l lun chnh yu v nn tng trong l thuyt Mc-xt v Nh
Nc.107 Tuy nhin, l thuyt cch mng cn bn theo trng phi
Jacobin [cc t] v s thc hnh ca ng rt khc xa vi quan im ny,
d ng ta trnh by chng nh l ph hp vi nhau.
Tip theo sau mt cuc cch mng bo ng m trong mt nhm
ngi mi ginh c s kim sot Nh Nc, th nhng nh cai tr
mi i khi c xem trong mt thi gian nh l nhn o hn v t p

bc hn ch trc kia. Tuy nhin, khng c g bo m l h s tip
tc nh th. Lenin khng lm nh vy. V cng chng c mt hng ro
cn tr no c thit lp trong h thng ca ng ta nhm ngn chn
ngi no khc chng may chim c v th ca nh cai tr sau Lenin
khi hnh s mt cch chuyn ch hn nhiu, nh Stalin lm.
Vic lm suy yu cc nhm, cc hip hi, v cc t chc ca x hi, v
s tp trung quyn lc hu hiu vo trong tay nh cai tr do khng
v khng th -- em li cho ngi dn mt s tng trng v kh nng
kim ch quyn lc ca bt c nh cai tr no trong tng lai khng mun
b kim ch. Tin trnh ny, Jouvenel l lun, t nn mng cho Nh
Nc c Tn.108
Mc d hu qu trung ng tp quyn ca chin tranh rt l hin
nhin trong th k th hai mi, nhng khuynh ng ny hn cng
c chng minh trc y ri.109 Nhng thay i v k thut v s khc
bit gia dn s v cc lc lng qun s gn nh b xo b nh
ni khuynh hng ny. S ng vin hu hiu nhn lc v cc ti nguyn
khc vo gung my chin tranh c hiu nng, s cn thit ca vic thit
k v iu khin tp trung, hu qu tc hi ca s bt ng kin v kim
sot khng trn vn, v s gia tng sc mnh i hi phi sn c cho nh
cai tr, tt c u ng gp vo khuynh hng mnh m ca chin tranh
hin i tp trung cng ngy cng nhiu quyn lc hu hiu trong tay nh
cai tr.
Nhng loi bo ng chnh tr khc cng c th ng gp vo tin trnh
trung ng tp quyn ny. Nhng pht trin hin i v k thut v t
chc chnh tr c v nh ni nhng khuynh hng ca bo lc chnh tr
tp trung kh nng quyn lc hu hiu.110 Trong s nhng nhn t ny th
c:
1. Ch o tp trung v kim sot cc chun b cho bo ng chnh tr
v cho vic tin hnh bo ng chnh tr ni chung l cn thit, nu bo
lc mun c p dng mt cch c hiu nng.
2. iu ny i hi mt s kim sot tp trung v v kh (v cc ti
nguyn vt cht khc), v cc chin binh hin dch, v v cc nhm v
cc t chc m nhng iu ny l thuc vo.
3. S kim sot nh th (nh nhn t 1 v 2) c ngha l quyn lc
gia tng trong thi gian u tranh cho nhng ngi hnh s s kim sot
, bao gm c kh nng p dng bo lc th xc duy tr s kim
sot.
4. Sau mt cuc u tranh thnh cng bng bo lc chnh tr, nhm
nm quyn iu ng cuc u tranh c khuynh hng gi li kh nng
quyn lc c tch lu trong thi gian u tranh. Hay l, nu mt
cuc o chnh xy ra, th nhng ngi khc, hay mt phn ca nhm

ngi nguyn thu, s ginh nm ly kh nng quyn lc c c ch
ho .
5. S chim c Nh Nc c, c tng cng bng kh nng
quyn lc mi thm vo va c tng trng, s c ngha l mt s gia
tng ton b v kh nng quyn lc hu hiu cho nhng nh cai tr tng
lai so vi nhng cc nh cai tr c.
6. Kh nng quyn lc ny cng c th c gia tng trong thi gian
u tranh bi s ph hu hay vic lm suy yu nhng t im quyn lc,
a n kt qu l ngi dn s tng i b suy yu so vi nh cai tr.
7. Ch mi pht sinh t bo lc bt buc s phi trng cy vo
bo lc, v do vo trung ng tp quyn, t bo v mnh chng li
k th t trong v ngoi nc.
8. mt x hi m trong ngi dn cng nh nh cai tr u xem
bo lc nh l loi quyn lc hu hiu duy nht v l phng tin u
tranh thc s duy nht, v trong nh cai tr c mt kh nng bao la
trong vic s dng bo lc chnh tr, th ngi dn c khuynh hng cm
thy bt lc.
Nhng nhn t ny v cc nhn t khc gip lm gim i kh nng ca
ngi dn kim sot quyn lc ca nh cai tr mt x hi da vo bo
lc chnh tr nh l phng thc ch ti v l phng tin u tranh tuyt
ho.
Nhng Ch Ti Bt Bo ng
ng Gp Vo Vic Phn Tn Quyn Lc
Hnh ng bt bo ng t ra l c mt hiu qu di hn khc hn i vi
vic phn phi quyn lc trong x hi. Khng nhng k thut ny khng
c nhng hu qu trung ng tp quyn ca bo lc chnh tr, m cn t
ra ng gp rt nhiu vo vic phn tn quyn lc hu hiu trong khp x
hi. iu ny v di hn li c khuynh hng lm cho vic dn chng
kim sot nh cai tr hnh s quyn lc c d dng hn. Vic p dng
ph qut hnh ng bt bo ng thay v bo lc chnh tr t ra phn
tn kh nng quyn lc trong dn chng v nhng l do sau y:111
____________________________________
c mt phn tch su rng v mt s hu qu ca bo ng chnh tr c c ch ho,
Y/C xem Chng Mi Mt, Phm Tr X Hi, v Chng Mi Hai, Tng Cng Kh Nng
Qun Chng.
1. Mc d lnh o mnh c th ng mt vai tr quan trng trong

vic khi ng mt phong tro u tranh bt bo ng, nhng khi cuc
xung t pht trin v lnh o nguyn thu b b t hoc b i phng
th tiu, th tip tc mt nhm lnh o trung ng thng khng cn cn
thit, v, thc ra, khng th duy tr c na. Trong nhng trng hp
khc m lnh o tip tc c, th nhng ngi tham gia vn phi cn
t lc nhiu hn, v trong nhng hon cnh cng cc th hon ton
khng c lnh o. Nht l khi b n p gt gao th hiu nng ca u
tranh bt bo ng i hi nhng ngi tham gia phi c kh nng hnh
ng m khng l thuc vo mt nhm lnh o trung ng.
2. Phong tro khng th b trung ng kim ch bi lut l v vic
phn phi v kh v n dc cho cc chin binh, v trong u tranh bt
bo ng khng c v kh vt cht. Thay vo , nhng ngi hot ng
l thuc vo nhng phm cht nh l lng can m, kh nng duy tr k
lut bt bo ng, v k nng p dng k thut ny. Nhng phm cht v
k nng ny c khuynh hng pht huy khi c s dng. V vy, thc
hnh gip pht trin t lc nhiu hn l trng hp ca binh lnh phi
trng cy vo vic ti cung cp trang b, n dc, v lnh t cc s quan
ch huy.
3. Nhng lc c tc dng trung ng tp quyn ca bo lc chnh tr
khng c trong u tranh bt bo ng. Mc l thuc vo nhng ngi
lnh o bt bo ng c gim thiu khi chin dch tin hnh. Nu
nhng ngi ny tip tc nh l nhng nh lnh o, th ch v quyn
hnh c tnh o c ca h c ngi ta t nguyn chp nhn, ch
khng phi v kh nng p t mun ca h bng e do hoc s dng
bo lc i vi chnh nhng ngi tham gia.
4. ni no m nhng ngi lnh o trong tin trnh u tranh
khng tch lu kh nng s dng bo lc chnh tr, th s khng c nhng
phng tin n p c c ch ho sn sng p dng chng li
nhng ngi ng h mnh v nhng ngi khc trong thi hu u tranh.
5. ni no m sau mt cuc u tranh bt bo ng, mt vi trong
s nhng ngi lnh o nhn lnh nhng chc v Nh Nc, gm c
chc v ca nh cai tr, nh trng hp sau mt cuc u tranh ginh
c lp quc gia, th ng l h c sn trong tay s dng nhng kh
nng cnh st v qun i ca Nh Nc ny, nhng nhng kh nng
ny s khng c gia tng bi nhng lc lng qun s ca chnh h
tng c tch lu v bi kh nng xc tin bo lc chnh tr.
6. Cc nhm x hi v cc t chc trong khp x hi s khng b lm
suy yu hay ph v bi bo lc chnh tr, hay chu khut phc trc
nhng i hi ca bo lc. Tri li, trong u tranh bt bo ng, nhng
t im quyn lc ny c huynh hng c tng cng. Kinh nghim
lm vic gn gi vi nhau trong u tranh, chng t t lc nhiu hn, v

ginh c kinh nghim trong nhng phng tin khng nh kh nng
tip tc v i khng ca mnh chng li s n p v tp on ho ca
i phng, trong mt cuc u tranh bt bo ng thnh cng, c
khuynh hng tng cng nhng t im nh th rt nhiu. Gandhi
thng m t mt chin dch u tranh bt bo ng nh l mt phng
tin theo ngi ta s pht huy sc mnh lm cho h c kh nng tin
n vic t c nhng mc ch chnh tr ca mnh.112
7. Ngi ta khng th trng i mt chin dch bt bo ng nhm
mt mc tiu chnh tr c th s tc khc c tip ni bi s kin x hi
chnh tr hon ton chi b bo lc trong mi hon cnh. Tuy nhin,
l mt bc tin theo chiu hng . Chiu hng ny c th, hoc c
th khng, c tip ni bi nhng hnh thc ch ti bt bo ng thay
th cho nhng ch ti bo ng.
Nhng thay i do bo lc chnh tr em li c khuynh hng i hi
bo lc phi c tip tc bo v nhng thay i . Nhng thay i
c cho m khng cn n lc c th b ct i mt cch d dng. Tuy
nhin trong tin trnh tranh th nhng thay i bng u tranh bt bo
ng, qun chng cng pht huy kh nng bo v nhng thay i ny
mt cch bt bo ng.113 Nhng thay i do u tranh bt bo ng t
c do lu bn hn. Nhng thay i nh th cng cn ng gp vo
vic gii thot dn chng trong vng khi s cn thit phi l thuc
vo bo lc chnh tr duy tr c cu x hi.114
8. Trong lc eo ui mt cuc u tranh bng bo lc chnh tr,
ngi dn c khuynh hng cm thy mnh tng i bt lc khi h so
snh kh nng sc mnh ca chnh mnh vi quyn lc ca nh cai tr,
mt tnh trng khc hn c th bc pht trong thi gian ca mt cuc
u tranh bt bo ng thnh cng. Trc tin, h c th kinh nghim
mt s bin i sc mnh tim nng ca h thnh sc mnh hu hiu
hay sc mnh thc s qua u tranh bt bo ng thnh cng. Kinh
nghim nh th s em li cho h t tin, ti nguyn, v k nng lm phong
ph kh nng thay i x hi v kim sot quyn lc hu hiu ca nh cai
tr trong tng lai. Loi hun luyn ti mt trn nh th ny gip gia tng
kh nng ca ngi dn p dng k thut ny trong nhng cn khng
hong tng lai, ng gp vo vic chuyn giao quyn lc hu hiu v
kh nng quyn lc cho x hi,115 v lm phong ph kh nng ca x hi
nh l mt tng th trong vic kim ch nhng nh cai tr c ngun gc
trong nc hay ngoi nc mun tm cch p t mun ca mnh
chng li mun ca nhn dn.
Nu hp l th cuc tho lun phn ny c nhiu h qu thc t quan
trng. Ngay c nu chng ta gi d l h qu ca ngn hn ca hai loi
ch ti ngang nhau, th v di hn, vic chn la loi ny hay loi kia s

c nhng h qu khc hn nhau cho x hi.
Nhu Cu Suy T
Chng ny l mt n lc nhm cung ng nhng dn bi tng qut
cho nhng suy t v s lin h gia kh nng quyn lc ca nh cai tr
v s phn phi thc s kh nng quyn lc trong khp c cu x hi.
nh hng ca nhng ch ti v phng tin u tranh khc nhau i
vi vic phn phi kh nng quyn lc cng c khai ph. Nhng
nguy him ca quyn lc chnh tr khng c kim sot nghim trng
n bt buc phi c nhng gii php cho vn nn ny. Tuy nhin,
khng phi mi ngh gii quyt vn u em li nhng kt qu nh
nhau khi a vo thc hnh. Nhng ngh trong qu kh nhm kim
ch quyn lc chnh tr em li thnh cng ht sc gii hn, t ra l
bt lc, hoc ngay c phn tc dng. Ngay c khi thnh cng, nhng n
lc trong qu kh thng xuyn t ra l ng gp vo vic lm suy
gim kh nng kim ch quyn lc trong di hn hn phi thc y chng
ta tm kim nhng gii php tho ng hn. Vic tm kim ny i hi,
ngoi nhng iu khc, l chng ta cn phi suy ngh v bn cht ca vn
v nhng i hi ca mt gii php tho ng.
Nhng c gng suy ngh li v nhng vn dai dng nh th i khi
tht phin phc. Chng ta thng b ri vo mt cm gic khng c
hi lng. S tho ng ca nhng gii php truyn thng b nghi ng,
trong lc s phn tch thay th v bn cht ca vn ln gii php thay
th ngh, c hai u cha c pht trin y . Tuy nhin, s kh
chu nh th c th hu ch nu n thc y chng ta suy t v ng gp
vo n lc gii quyt vn trc mt.
___________________________________________
tho lun thm v cc h qu di hn ca cc ch ti bo ng v bt bo ng, v ca vic
thay th cc ch ti bo ng bng nhng ch ti bt bao ng, Y/c xem Chng Mi Hai, Tng
Cng Kh Nng Qun Chng, Tiu Chng: Vch Chin Lc Cho Vic Tng Cng Kh
Nng.
Ghi Ch
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.
26.
27.
28.
29.
Gene Sharp, Chnh Tr Ca Hnh ng Bt Bo ng (Boston, Nh Pht Hnh Porter

Sargent, 1973), Chng Mt.
Nh trn., Chng Hai - Mi Bn xem phn tch v bn cht ca u tranh bt bo
ng.
V mt vi nh ngha lin h v quyn lc, xem Robert M. Maclver, Mng Li Chnh
Quyn (New York: McMillan Co., 1947), tt. 82 v 83; Martin J. Hillenbrand, Quyn Lc v
o c (New York: Columbia University Press, 1949), tt.4-5; Jacques Maritain, Con
Ngi v Nh Nc (London: Hollis & Carter, 1954), t. 114; v Harold D. Lasswell,
Quyn Lc v Nhn Cch (New York: W.W. Norton & Co., 1948), t. 12.
Maclver vit: Chnh quyn s dng quyn lc no v s dng cho nhng mc ch no
tu thuc vo nhng sc mnh khc (nhng t im quyn lc), vo cch thc nhng
sc mnh ny c iu chnh hu hiu vi nhau trong du tranh v xung t, trong s
ng quy v phn r, ca nhng tranh ginh quyn lc. Maclver, Mng Li
Chnh Quyn, t.91)
Bertrans de Jouvenel, Ch Quyn: iu Tra V Cng ch (Chicago: University of
Chicago Press, 1959 v Cambrigde ti the University Press, 1957) t. 71.
Georg Simmel vit: ng lc chnh ca nh cai tr trong vic cn bng nhng khc bit
v h ng pht xut t s kin l nhng lin h v s thng tr v n thuc mnh m
gia nhng ngi dn ca ng ta trn thc t v v tm l cnh tranh vi chnh s
thng tr ca ca ng ta. V li, mt s p bc qu mc i vi mt s tng lp no
bi nhng tng lp khc cng nguy him cho nn c ti cng ging nh mt quyn lc
qu ln ca nhng tng lp p bc ny. (Georg Simmel, X Hi Hc ca Georg
Simmel [Dch, bin tp, v c Dn Nhp bi Kurt H. Wolff; Glencoe, Illinois: The Free
Press, 1950], t. 198.)
Alexis de Tocqueville, Dn Ch Ti M [Dch bi Henry Reeve, C.B.; London: Longmans,
Green and Co., 1889), vol. I, t. 332.
Nh trn
Nh trn, t. 333.
Nh trn.
Nh trn, t.332
Nh trn, t.6.
Nh trn, t.332.
Nh trn, tp II, t.296.
Nh trn, tp I, t.333.
Nh trn.
Nh trn, t.334.
Nh trn.
Jouvenel, Ch Quyn, t.200.
Gaetano Mosca, Giai Cp Cai Tr (Nhng Yu T Ca Khoa Hc Chnh Tr) (Dch bi
Hannah D. Kahn; bin tp v duyt li vi Dn Nhp bi Arthur Livingstone; New York
v London: McGraw-Hill, 1939), t. 141.
Tocqueville, Dn Ch Ti M, tp I, t.332.
Nh trn.
Simmel, X Hi Hc Ca Georg Simmel, t.232.
Franco Venturi, Nhng Ngun Gc Ca Cch Mng (New York: Alfred A. Knopt, 1960,
v London: Weidenfeld and Nicolson, 1960), t.66.
Xem nh trn.
Nh trn, t.67.
Nh trn, tt.68-69.
Nh trn, t.198.
Nh trn, t.70.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
Nh trn, t.71.
Xem Nh trn, tt.72-73.
Nh trn, t.72.
Tocqueville, Dn Ch Ti M, tp II, t.258.
Nh trn, tp I, t.333.
Nh trn, t.334.
Nh trn, t.9.
Nh trn.
Nh trn,t.93.
Bertand de Jouvenel, Quyn Lc: Bn Cht v Lch S Pht Trin (Dch bi J.F.
Huntington, Boston: Beacon Paperback, 1962, v London: Batchworth Press, 1952
[1945], tt.244-246.
Nh trn, t.295.
Xem nh trn, tt.185-200.
Nh trn, t.9; xem thm t.47.
Nh trn, tp I, tt.333-334.
Nh trn, t.334.
Nh trn, t.258.
Nh trn, tp I, t.92.
Xem, v d, Karen Horney, C Tnh Lon Thn Kinh Ca Thi i Chng Ta (New
York: W.W. Norton, 1937), t. 289; v Eric Fromm, Thot Khi T Do (New York:
Rinehart and Co., 1941), tt.240 v 153-254. n bn Anh: S T Do (London: Rouledge
and Kegan Paul, 1960), tt.207 v 220.
Horney, C Tnh Lon thn Kinh Ca Thi i Chng Ta, t.289.
Fromm, Thot Khi T Do, t.240 v S T Do, t.207.
Fromm, Thot Khi T Do, tt.255-256 v S T Do, t.220.
Leonard Schapiro, ng Cng Sn V Lin Bang S-Vit (London: Eyre and
Spottiswoode, 1960), T.431.
V Gleichschaltung [Cng Bch on Ng Ho] th c Quc X, xem Franz
Neumann, Con Qui Vt Khng L: C Cu v Thc Hnh Ca Ch Ngha Quc X
1933-1944 (New York: Octagon Books, Inc. 1963); v Arthur Schweitzer, Kinh Doanh
Ln Trong Thi Tam Quc X (London: Eyre and Spottiswoode, 1964).
Xem Leonard Schapiro, Nhng Ngun Gc Ca Chuyn Ch cng Sn: i Lp
Chnh Tr Trong Nh Nc S-Vit: Giai on Mt 1917-1922 (London: G. Bell and
Sons. Ltd., 1956), v Schapiro, ng Cng Sn V Lin Bang S-Vit.
Xem nh trn, t.198.
Tocqueville, Nn Dn Ch Ti M, tp II, t.284.
Nh trn, t.9.
Nh trn, t.93.
Nh trn, t. 265.
F.C. Montague, Dn Nhp vo Jeremy Bentham, Mt Mnh Ca Chnh Quyn (Bin
Tp bi F.C. Montague. London: Humphrey Milford, 1931 [1891]), t.48.
Mosca, Giai Cp Cai Tr, t.141.
Jouvenel, Quyn Lc, t. 206.
Xem Willian Godwin, iu Tra V Cng L Chnh Tr v nh Hng i Vi o c
v Hnh Phc (n bn hai; London: GG. And J. Robinson, 1796), tp I, tt.275-276.
Xem nh trn, tp I, tt.257-261 v 304, v tp II, tt.221-222 v 224.
Xem nh trn, tp I, t.108 v 254-255, v tp II, t.153.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
78.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
96.
97.
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
105.
Nicolo Machiavelli, Nhng Thuyt Minh V Nicolo Machiavelli (Nhng Bi Thuyt

Minh V Mi Cun Sch u ca Titus Livy) (London: Rouledge and Kegan Paul,
1950), tp I, t.252.
Nh trn, tt.252-253.
Nh trn, t.289.
Machiavelli, ng Hong (London: J.M. Dent & Sons [Everyman Library], 1948), t.38.
Baron de Montesquieu, Tinh Thn Lut Php (New York: Hafner Publishing Co.,1959),
tp I, tt.20-23 v 38.
Nh trn, t.307.
Mosca, Giai Cp Cai Tr, t.34.
Jouvenel, Quyn Lc, t. 277.
Nh trn, t.293.
Xem M.K. Gandhi, Bt Bo ng Trong Ho Bnh v Chin Tranh (Ahmedabad:
Navajivan Publishing House, 1949), Tp II, tt.187-188. y ng a ra kin l mt
x n ni b yu n mc b dng x bi nhng cuc ni lon th s lm mi cho
mt nh cai tr mi t nc ngoi. Xem thm N.K. Bose, Nhng Nghin Cu v
Thuyt Gandhi (Calcutta: Indian Associated Publishing Co., 1947), tt. 62-63.
Xem Gandhi, Hind Swaraj hay l n T Tr (sch mng, Ahmedabad: Navajivan,
1958), tt.38-41; v Gene Sharp, Gandhi v Li Thuyt N Bc T Nguyn, trong Gandhi
nh Mt L Thuyt Gia Chnh Tr (Boston: Porter Sargent Publishers, 1979).
Gandhi, Bt Bo ng Trong Ho Bnh v Chin Tranh (Ahmedabad: Navajivan,
1948), tp I, t.36.
Nh trn, t.12.
Bose, Tuyn Tp Ca Gandhi (Ahmedabad: Navajivan, 1948), t.118. Xem thm nh
trn, tt. 121 v 123; Gandhi, Bt Bo ng Trong Ho Bnh V Chin Tranh, tp I,
t.351; v Gandhi, Satygraha (Ahmedabad: Navajivan, 1951), t.283.
Gandhi, Bt Bo ng Trong Ho Bnh v Chin Tranh, tp II, t.8.
Xem nh trn, tp I, tt.103-104.
Xem Jouvenel, Quyn Lc, tt.22-23.
Xem Tocqueville, Dn Ch Ti M, tp I, t.93 v tp II, t.258.
Nh trn, tp I, t.332 v t.334, v tp II, tt.288-290 v 294.
Xem Montesquieu, Tinh Thn Lut Php, tp I, t.21.
Jouvenel, Quyn Lc, t.220 v Hannah Arendt, V Cch Mng (New York: Viking
Press, 1963).
Montesquieu, Tinh Thn Lut Php, tt.21-22.
Montesquieu, Tinh Thn Lut Php, tp I, t.309.
Jouvenel, Quyn Lc, t.101.
Jouvenel, Ch Quyn, t.199.
Nh trn.
Nh trong l thuyt ca Pareto v s tun hon ca gii thng lu. Xem Wilfredo
Pareto, Tr c V X Hi (New York: Harcourt Brace and Co., 1935), tp IV,
tt.17871798.
Tocqueville, Dn Ch Ti M, tp I, t.92.
Xem nh trn, tp II, tt.295-296.
Nh trn, t.97.
Xem GeneSharp, L thuyt Chng Trnh Xy Dng ca Gandhi, trong cun Gandhi
Nh L Mt Chin Lc Gia, Chng Nm.
Bo lc chnh tr y ni n bo lc th xc hay l s e do bo lc th xc c
s dng xc tin nhng mc ch chnh tr, d l bi Nh Nc, bi cc nhm phi
chnh ph, hay bi nhng c nhn, bao gm t y, hnh quyt, ni lon, chin tranh du
106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
113.
114.
115.
kch, chin tranh quy c, m st, o chnh, ni chin, nh bom, khng b, v nhng
hnh ng cnh st hay qun s chng li cc nhm i lp.
Karl Marx, Ngy 18 Brumaire [Cch Mng] ca Louis Bonapart, tt.238-239, trong
David Ferbach, bin tp, Kark Marx: Cc Tc Phm Chnh Tr, tp II, Nhng iu Tra
T Cuc y i (New York: Vintage Books, Random House, 1974).
V.I.Lenin, Nh Nc V Cch Mng (New York: International Publishers, 1974), t.25.
Xem Jouvenel, Quyn Lc, tt.18-22 v 244-246.
Xem Quincy Wright, Mt Nghin Cu V Chin Tranh (Chicago: University of Chicago
Press, 1942), tp I, tt.232-242, 302 v c bit l 311; Bronislaw Malinowski, Mt
Nghin Cu Nhn Chng Hc V Chin Tranh, Tp San M V X Hi Hc, tp XLVI,
s 4, nht l t. 545; v Malinowski, T Do V Vn Minh (New York: Roy Publishers,
1944), nht l tt.265 v 305.
Bng lit k sau y v cc nhn t xut hin dui dng thc tng t trong Gene
Sharp, Chnh Tr Ca Hnh ng Bt Bo ng, tt.800-802.
Bng lit nhng nhn t ny cng xut hin di dng thc tng t nh trn, tt.802806. Xem Phn Ba, Nhng ng Nng Ca u Tranh Bt Bo ng c phn tch
v d kin h tr cho cc nhn nh ny.
Xem Gandhi, Satyagraha [Sc Mnh Chn L], t.356 v Gene Sharp, Gandhi Tung V
Kh Sc Mnh o c (Ahmedabad: Navajivan, 1960), tt.72 v 100.
Xem Sharp, Gandhi tung V Kh Sc Mnh o c, t.125 v Gandhi, Bt Bo ng
Trong Ho Bnh v Chin Tranh, tp II, t.340.
Xem Richard Gregg, Sc Mnh ca Bt Bo ng (n bn sa i hai, New York:
Schocken, 1966, v London: James Clark, 1960), t.146.
Bose vit l kinh nghim trong u tranh bt bo ng lm cho ngi ta t lc. V
khi quyn lc n vi cch mng th s c phn phi u trong qun chng; bi v,
vi bt bo ng, bt c ngi n ng, n b, hay con nt no cng c th hu hiu
vi iu kin l h c tri tim vng chc. Vi bo ng, khng th c nh vy; nhng
ngi s dng bo ng hu hiu hn c s l ngi thng th. Bose, Nhng
Nghin Cu v Thuyt Gandhi, t.148).
i Din c Ti Bng T Tin 91
i Din c Ti
Bng T Tin
S nghim trng ca vn ca nhng nn c ti, ca nhng nguy
him m chng em li, v ca nhu cu cn c nhng phng tin hu
hiu i u vi nhng nn c ti ny, u gia tng t Nht
Th Chin. Nhng nn c ti bnh thng d tn bo sut my ngn
nm b nhng ch ca Hitler v Stalin b xa. Vi nhng pht trin
ny c ti ton tr tr thnh mt i th gh gm hn rt nhiu.
Nhng nh cai tr ton tr ny c nut chng v kim ch ton din i
sng ca mi mt ngi dn v tt c mi mt ca x hi. Mc kim
sot c nhn, vn ti, truyn thng, v kh, v ton b cc h thng x
hi, kinh t v chnh tr, vt rt xa nhng nn c ti truyn thng.
Quyn lc tr nn tp trung. Adolf Hitler v Joseph Stalin nay l ngi
thin c; h thng Quc X ch cn l mt chng tch cho cc s gia, v
h thng S-vit th ang chuyn bin. Tuy nhin, vn nn m nhng nn

c ti t ra cho nhng ai tin tng vo nhn phm v t do vn tip tc
ln mnh.
Vic cc chnh ph v nhm chnh tr nhm mc ch cp Chnh
Quyn sn sng i x tn c vi i lp v nhng ngi v ti khng h
thuyn gim. Thc ra iu ny c th gia tng. Ngi ta rt thng
xuyn cho rng nn dit chng c chn vi mt cch an ton di
nhng ng gch vn ca Berlin. Nhiu ch thuyt v thc h khc
nhau, v s s hi nhng ngi khc, cung cp cho cc nhm chnh
tr v cc ch mt l gii v mt s bin minh cho nhng chnh sch
v hnh ng m khng c s l gii hay bin minh th s c xem
nh l chnh s bo tn trn trung. Nhng tin b mi y v k thut
truyn thng, vn ti, v tng tr v thu hi d kin, v t chc chnh tr,
v theo di bng in t, kim sot tim thc ca qun chng, v kh
nng git ngi, gia tng kh nng ca cc chnh quyn hin i trong
vic thit lp v duy tr nhng nn c ti hu hiu.
Nhng Nguy Him

Ca Nhng Nn c Ti Mi
Nhng nn dn ch hin nh phng khong hin nay u khng ton
ho, nhng r rng l c yu chung hn l nhng ch c ti
ang bnh trng cng ngy cng nhiu. Du vy nhng vn nghim
trng trong nhng nn dn ch nh th gy nghi ng v s trng tn
ca chng. Nhng khim khuyt ni ti, nhng kim sot ht sc tp
trung, v quyn quyt nh bi mt nhm nh lnh o thng gy nghi
ng v sinh lc v tnh hu hiu ca nhng tin trnh dn ch. iu ny
ng ngay c ti nhng quc gia thng kiu hnh v nhng truyn
thng v th ch dn ch ca mnh. Nhiu ngi cm thy bt lc v
khng c kh nng kim sot i sng ca chnh mnh v nh hng n
nhng quyt nh chnh tr ln lao. Ngi ta vn tip tc thc hin nhng
cuc tn cng trc tip di nhiu dng thc khc nhau vo cc c cu
dn ch. Lin Bang Hoa K cng khng ngoi l; v Watergate l mt n
lc khuynh o nhng tin trnh bu c t do hin nh ca Hoa K. Ti
nhiu quc gia nhng cuc o chnh ni b do cc nhm chnh tr v
qun i, nhng hot ng ca cnh st v nhn vin nc ngoi, khng
b chnh tr, v nhng cuc chin tranh du kch bi thiu s tip tc tn
cng cc h thng dn ch, vi thay th cc h thng ny bng
nhng nn c ti. Cc nhm s dng nhng phng tin ny theo nhiu
i Hi Cn Phi C G Bt Gc p Bc 93
ch thuyt khc nhau v trng ln mi l c chnh tr. S pht trin

ti nhiu quc gia v h thng nhng t chc tnh bo mnh, nhng c
ch ip vin nc ngoi, v nhng b phn cnh st trung ng ca
chnh quyn to nn tim nng cho nhng c quan ny, hay l mt vi
khu vc ca nhng c quan , thch thc v tn cng chnh quyn hp
php, thay v phc v mun ca chnh quyn. Cc lc lng qun i
lin tc lm u ny ti hng chc quc gia khi h tung ra nhng cuc
o chnh.
Nhng iu kin x hi nm bn di cc cu trc ca x hi cng
thay i. Cc h thng x hi, kinh t, v chnh tr loi thay i rt
nhiu k t s xut hin ca dn ch hin nh ti tt c nhng quc gia
m dn ch c mt lch s lu di. Nhng t chc qun chng t
nguyn ca x hi, v ngay c nhng chnh quyn a phng v ton
quc hay tnh th u cng ngy cng l thuc vo hnh chnh tp trung.
Nhng cng ti lin quc gia hng mnh ang nm s kim sot nhng
nn kinh t quc gia bn ngoi nhng quc gia , v ang s dng s
kim sot ny thao tng cc chnh quyn nhm phc v quyn li ti
chnh ca h. Tt c nhng tnh trng ny u i nghch li vi t do.
Trong tng lai, nhng nh chuyn ch s c kh nng s dng nhng
phng tin kim sot tinh t hn, nhng khng t qu qui hn bng
nhng phng php nh l iu kin ho, khin ng tm l, v dc liu
do khoa hc hin i cung cp gi cho ngi dn khut phc v sung
sng. Th Gii Mi [Brave New World] ca Aldous Huxley c th khng
xa lm; nhng nn c ti s dng cc phng tin tm l nh th c th
vt b xa ch ngha ton tr. Cn c nhng du hiu khc na v cc
nguy him tng lai. S suy sp ang bnh trng v ngay c s c lc
ph hu nhng x hi truyn thng v cc nn vn ho bn a ti nhng
phn t trn th gii pht xut t ch ngha thc dn ca chu u ang
to nn tnh trng sa a, ri lon tm thn, o c, v bn ng; v phn
ho x hi. Tnh trng ny, nht l khi c kt hp vi nhng bt bnh
chnh ng, s nui dng loi phong tro qun chng, x hi, tn
gio, v chnh tr. Nhng phong tro ny l im bo trc cho mt v cu
tinh chnh tr mi hay l cho mt ch thuyt cu ri trc tip dn a n
n l chnh tr.
Nu ngi ta khng sm tm c nhng phng tin hu hiu
nh cc nn c ti, v thay i nhng iu kin lm cho c ti c
th xy ra, th cng vic ngn chn v chng li c ti cng nhanh chng
___________________________________________________________
V kh nng ca nhng c quan ny chuyn i qua nhng mc ch khc, Xem Chng Mi
Mt, Phm Tr X Hi.
tr nn kh khn hn. Tng lai v vy s l mt tng lai m trong t

t do s khng c ngha, hay l ch l mt ci g cn st li ca mt
gic m b b qun.
Nhiu nn vn ho v quc gia c truyn thng yu t do v chng
mi chuyn ch, d rng thc hnh khng hn lun lun snh kp l
tng. Chng c ti chnh tr l nguyn tc cn bn ca M trc khi
Hin Php c chp thun rt nhiu. Vic to nn nhng c cu chnh
tr mi trn lc a ny, nhng cuc u tranh ca thuc a chng li
chuyn ch m ngi ta cm nhn c, v vic tho ra cc khun mu
cn bn cho nhng chnh quyn mi u c thc y bi nim tin vo
t do con ngi, d c th c nhng ng lc khc na. Cc t ph
thuc a tin vo mt phm tr lun l v chnh tr nhm chng li
nhng nn c ti ng i v ngn chn s thit lp nhng nn
chuyn ch mi (d nhin l ng thi h thng m mt trc chnh
nhng p t cc iu kin chuyn ch i vi nhng ngi M bn a
b h cp t ai, v i vi nhng ngi Phi chu m h bt lm
n l, cng nh trc s p bc nhng ngi n b ca chnh h.)
K t thi gian nhng ngi nh c u chu ginh c c lp, cc
chnh sch ca chnh quyn Hoa K v nhng lin minh vi nc ngoi
cha bao gi theo ng s cam kt v t do ny v chng li chuyn ch
c. Tuy nhin, nim tin ny vn l cn bn i vi nhiu ngi M. Nhng
tho hip c thc hin trong nhng chnh sch thc tin thng c
nhn thc l cn thit trc e do c ti ln lao hn. Ngi ta ni rng
Nht Th Chin l lm cho th gii c an ton hn cho dn
ch. Nh Th Chin, nhiu ngi tin tng, l nh bi ba ch
c ti bnh trng, gii phng cc dn tc b chinh phc, v, nht l,
nh bi h thng Quc X -- mt trong nhng hnh thi c ti qu
khch nht m ngi ta bit c. Chin Tranh Lnh chnh thc nhm
n chn ng s bnh trng ca cc hnh thi c ti Cng sn. Ngay
c nhng hot ng ca Hoa k c tnh can d nhiu hn c vn c
nhng ngi bnh vc bin minh l cn phi c chng li nhng e
do c ti cn nghim trng hn. Mc d i khi cc nh ph bnh, vi
bin gii hp l, nu ln nhng ng lc khc, nhng chng ta vn
phi i din vi nhng nguy him thc s i vi t do, do loi c
ti mang li.
Nhng Thiu St Ca Cc Gii p Truyn Thng

Khng c mt gii p d dng cho vn c ti. Khng c nhng
phng cch an ton, khng cn n lc theo nhng ngi sng di
nhng nn c ti c th t gii phng, hay theo nhng ngi khc c

th t bo v mnh khi nhng nguy him tng lai. Chng ta cng khng
c mt phng thc n gin m theo chng ta c th ngn chn
c s pht trin ca nhng nn chuyn ch mi. Th ng khi i din
vi nhng e do nh th r rng l s khng bo m an ton c.
ng ra thng thng th ngc li. D sao th th ng khng phi l
mt phn ng hu hiu, cng khng dn ch i vi thch thc ny. Tt
c mi ng li hnh ng nhm h tr gii phng v bnh vc t do
u him ngho, v c c gy nn au kh, v cn thi gian vn
hnh. V cng khng c hnh ng no li c th bo m thnh cng
trong mi trng hp c.
Vy th lm th no chng ta ng u vi cc nn c ti? Cu
tr li bc pht ca nhng ngi tin vo t do l cc bn phi nh v
p tan chng. Nu quc gia ca bn l nn nhn ca mt ch c ti,
t trong nc hay l ngoi nc, cc bn nh li. Nu quc gia ca bn
b mt Nh Nc c ti tn cng, cc bn chng c li. Nu ngi dn
ca mt nh chuyn ch ni lon, cc bn s gip h. Nu quc gia
ca bn c c b mt nn c ti tn cng th bn phi chun b trc
nh tan c nguy , hi vng rng khi tr nn mnh bn c th ngn
cn c cuc tn cng. y l nhng cu tr li thng thng ca hu
ht nhng ngi tin vo t do v chng li chuyn ch trn khp th gii.
Trong lc nhng cu tr li tng qut ny c th trn nguyn tc vn c
gi tr nh bao gi, nhng nhng thay i trong k thut qun s v t
chc chnh tr ngy nay cho thy iu cn thit l phi p dng iu g
trc kia ng nhng theo nhng phng cch ht sc khc vi nhng
g thng xy ra trong nhng thi gian trc.
gip chng ta c kh nng i u vi nhng nn c ti, chng ta
to ra nhng h thng qun s khng l c nhng kh nng hu dit
cho n nay cn ngoi sc tng tng. Chng ta t t chc iu
ng cng cng nhng sinh hot phn dn ch chng li cc lc lng
c ti nh chnh nhng lc lng ny tng lm. Chng ta h tr
mt nhm c ti ny chng li mt nhm c ti khc. V chng ta
than vn v nhng xi mn ca cc nn t do v cc tin trnh dn ch ti
nhng quc gia khc v ti chnh quc gia mnh.
Bt chp nhng bin php ny, c t du hiu cho thy l nhng
khuynh hng phn dn ch ny ang c lm chm li, ni g n
kim ch hay xoay ngc tr li. Thc ra th nhng chnh sch ca chng
ta ngay c c th gip cho s cng c ca nhng nn c ti c v s
xut hin nhng nn c ti mi. Vn khng phi l lm th no t
c chung sng ho bnh vi nhng nn c ti cc oan. Vn l
lm th no ti khng quyt s kim sot ca ngi dn i vi nhng
nn c ti ny, ngay c i vi cc h thng ton tr: lm th no

nh bi v phn hu chng.
Ma mai thay, ng ngay vo lc trong lch s m nhu cu ln nht l
cn c nhng phng tin hu hiu chng chuyn ch, th nhng
phng tin ti hu truyn thng trong nhng xung t quc t -- chin
tranh , v k thut hin i, tr thnh mt s la chn ht sc nguy
him. Tuy nhin, nu ngi ta khng tm c nhng phng cch thay
th hu hiu thay v chin tranh trong nhng xung t nh th, th ngi
ta s c tip tc e do v s dng chin tranh bt chp nguy him.
Cng tng t nh th, cn c nhng nguy him ni ti rt nghim trng
trong cc n lc ni dy chng li nhng nn c ti trong nc. Nhng
nguy him ny lin quan n s tp trung v tnh hu dit ca v kh qun
s, n s ph tn cc k ca nhng ni chin ni chung, v c bit l
ca chin tranh du kch ni ring, trong nhng tn tht v hu hoi x hi,
v cc hu qu v c cu ca s bo ng nh th. Nhng phng tin
trong qu kh thng thiu st ngay c khi chng nh c mt nn
c ti no , bi v chng cho nhng nn c ti khc ni tip,
lm cho s tng trng ca nhng nn c ti ny c d dng, hay l
ng gp vo vic pht trin ca nhng nn c ti mi. Nhng thiu st
ca cc phng tin hin ti trong vic ng u vi cc nn c ti
nghim trng n ni chng ta c bn phn phi xt nh lm cch no
a ra nhng phng tin thay th. Chng ta i hi nhng chnh sch
mi, nhng ng li hnh ng v nhng quan nim v gii phng v
phng th hu mong i din vi nhng nguy him ca cc nn c ti
hin i v ng u vi chng. Quan nim ngi ta phi la chn gia
chin tranh hu dit i chng v th ng khut phc chuyn ch l sai
lm.
S hiu bit ca chng ta trong qua kh v bn cht ca vn nhng
nn c ti hin i, cc phong tro ton tr, nn dit chng, v tim
quyn chnh tr, cn thiu st. Tng t nh th, s hiu bit ca chng
ta v nhng phng tin u tranh c th c chng li nhng iu
ny, v ngn cn s pht trin ca chng khng ton vn. Vi mt s
hiu bit khng y lm nn tng cho nhng chnh sch ca chng ta,
th khng l g cc chnh sch t ra l khng hu hiu.
Nhng gii php khc, d nhin, cn phi c nh gi mt cch
cng bng. V d, khi cn nhc nhng chnh sch thay th th iu quan
trng l phi so snh nhng kt qu xu nht c th c ca mi gii php,
_____________________________________
Xem Chng Mi, Tm Mt Gii Php Cho Vn Chin Tranh.
Xem Chng Mi Hai, Tng Cng Kh Nng Qun Chng, Tiu Chng: Ch Ti V X
Hi.
cng nh nhng kt qu tt nht, ch khng phi (nh thng xy ra) ch

kt qu tt nht ca mt chnh sch vi kt qu xu nht ca mt chnh
sch khc. Hn na, khng nhng chng ta ch phi xt nh xc sut
thun li hay bt thun li cho mt s kt qu no ca cc chnh sch
hin hnh m thi; chng ta cn cn phi lu n bn cht ca nhng
kt qu na, bao gm nhng bin php sa sai v b tc phn
cng li nhng kt qu . Nhng thiu st trong cc chnh sch hin
hnh v nhng chnh sch mi c ngh cn phi c xt nh ton
b, cng nh nhng xc quyt v nhng sc mnh v hiu qu ca mi
chnh sch. Bng cch s dng cc phng tin so snh, chng ta c th
nh gi mt cch cng bng.
t Hn L Ton Nng
Kh nng ca chng ta khm ph v pht trin nhng phng cch trc
tin l ngn chn cc nn c ti, v p tan chng mt khi chng hin
hu, c th c gia tng nu chng ta c th xc nh c v tr ca
nhng c tnh ca cc h thng tng gy nn nhng kh khn cho
cc nh c ti, cn tr nhng n lc bo ton cc h thng ca h, hay
l cn tr h thc thi mun ca mnh. Tht l k l, trong lc ngi ta
ch rt nhiu n nhng phng tin n p ca cnh st v cc kh
nng qun s ca cc nn c ti, nhng li hu nh khng h ch n
cc nhc im ca chng. Thc vy, chng ta lun lun cho l chnh
quyn c hiu nng, hu hiu, hng mnh, v bn vng hn l s thc.
Tt c mi nn c ti, ngay c nhng nn c ti ton tr, u vn cha
ng nhng nhc im c hu m, vi thi gian, d khng c nhng n
lc c ch lm trm trng thm, cng s c khuynh hng lm cho h
thng t hu hiu v t c ti hn. Trong mt vi trng hp, nhng
nhc im ny c th lm cho nn c ti tan r.
Cc nn c ti, ngay c nhng nn dc ti ton tr, cng khng hon
ton vng nh bn thch u, v chc chn l khng ton nng v vnh
cu c. Thc ra chng c g hon ton mi m khi ni rng cc nn
c ti khng lun lun t c nhng mc tiu ca mnh. David
Riesman v Karl W. Deutsch u c nu ln s kin ny trong nhng
nm 1950.
Nm 1952 David Riesman vit l chng ta thng hay nh gi qu
cao kh nng ca nhng nh ton tr trong vic ti cu trc nhn cch
con ngi.1 Trong lc trc nhng p lc ngi ta c th ng mt s
vai tr no v tun th theo b ngoi, nhng h cng c th v cm
hay ngay c bt cn i vi nhng quyn r v nhi s thc h. H c
th chi b ci o c ca nh c ti m l ra tt c mi ngi u
chp nhn. Ngi ta c th rt lui khi chnh tr -- mt tin trnh t nhn
ho. Thay v b quyt nh bi cc ch thuyt v chng trnh ca h
thng, hnh vi ca ngi dn c th c thc y bi s tham lam. Thi
nt v ngay c ti c c th lan trn. Ngi ta c th c hnh ng hng
say qu ng h tr cc sc ch ca h thng vi mc ch ph ri h
thng, nh l bng cch kt n mi ngi trong ng i chch hng.
Nhng xung khc v quyn lc c th pht xut t trong lng ch hay
trong ng.2 Nhng phn ng nh th, Riesman vit, ch l mt s i
khng dai dng khng anh hng i vi nhng n lc ton tr mun bin
i con ngi thnh mt hnh nh mi.3 ng ta vit l ngay c s kinh s
cng khng th ph v c mi rng buc v t chc gia nhng nn
nhn ca n.4 Nhng gii hn nh th v hiu lc ca nhng s kim
sot nh hng ti hi n cc h thng . Tuy nhin s thiu thc t
ca chnh chng ta trong s hiu bit v nhng gii hn ny cng nh
hng n chng ta, v n dn a chng ta n hn nht mt cch
qu ng hay hung hng mt cch qu ng.5 Thay v nh vy, chng
ta c bn phn tm ra nhng phng cch lt nhng ch ny
m khng cn phi c chin tranh.6
Trong qu kh chng ta thng cho rng cc nn c ti, nht l trong
nhng hnh thi cc oan, khc vi nhng h thng chnh quyn khc
hn l s tht. Ngc li vi ngh thng thng, mt nh cai tr ton tr,
cng ging nh tt c nhng nh cai tr khc, u phi l thuc vo ngi
dn. Tt c mi nh cai tr u phi l thuc vo s hp tc, s khut
phc, v tun phc ca ngi dn c nhng v th v quyn lc ca
h. Quyn lc ca h c rt ra t nhng ngun gc trong x hi, nh
l cc ti nguyn kinh t, kh nng qun s, kin thc, k nng, qun tr,
v quyn hnh. Tt c nhng iu ny li lin h cht ch vi, hay l trc
tip l thuc vo, mc hp tc, khut phc, tun phc, v h tr m
nh cai tr tng lai c th tranh th c t ngi dn ca mnh -- c t
b phn nhn vin ton thi gian ni chung v cc tr t ln t dn chng
nh l mt tng th. S khut phc ny c th c tc ng bi vic s
dng s khip s, nhng bn di, th d sao vn c s l thuc ca
nh cai tr vo ngi dn. Nu s gip v khut phc ca mt hay c
hai nhm ngi ny b rt lui, th quyn lc ca nh cai tr s b lm suy
yu i mt cch nghim trng. Nu s rt lui ny c th duy tr c bt
k mi th trng pht, th ngy tn ca ca ch ang thy trc mt.7
Nguyn tc ny p dng ngay cho c nhng nh cai tr ton tr. S l
thuc ny c th mang mt ngha trng i i vi gii php sau ny
cho vn ca chng ta.
Hu ht ngi ta cho rng quan im ny l xng by. H tin rng e do

nhiu , gieo kinh hi, trng pht, tn c, git chc, v khng b, nh
c ti c th p t mun ca mnh ln bt c m dn no m khng
cn cho h c s chn la hay c hi thay i hon cnh. Quan im
v tun phc v hp tc b p t c tc ng bi nhng bin php
n p rt thiu st. N ng y l tng quan mt chiu. Trong lc trn
b mt th c v l nh vy, nhng thc t th cn bn hon ton khc.
Trong nhng hon cnh c bit, ch thc s khng th p t c
mun ca mnh. iu ny c th xy ra v c qu nhiu ngi ng lot
thch thc ch , v nhng nh qun tr ca ch t chi gip , hay
l cc nhn vin n p khng tun lnh p dng trng pht. Trong mt
vi trng hp, tt c nhng iu ny u xy ra cng mt lc.
Nm 1953 Karl W. Deutsch p dng quan im l thuc h tng
gia p t v tun phc cho nhng h thng ton tr. on vn ny ht
sc quan trng:
Vicp t nhng quyt nh (bi chnh quyn ton tr) l thuc phn ln vo nhng tp
qun tun th ca dn chng. Tun th v p t l thuc h tng; chng thc y
nhau, v nhng t l thc y ny to thnh mt chui lin tc. cui mt u chui,
chng ta c th tng tng mt hon cnh m trong mi ngi theo thi quen u
vng phc tt c nhng ch th v quyt nh ca chnh quyn ton tr, m khng cn s
p t; cui u kia, chng ta c th tng tng mt hon cnh m trong khng c
ai t nguyn tun phc bt c quyt nh no ca h thng ton tr, v mi ngi u b
p buc phi vng phc trc hng sng, hoc trong nhng iu kin thc s lun lun
b e do hay l lun lun b gim st.
Trong trng hp th nht, p buc thi hnh s ht sc t tn km v ng ra, khng cn
thit; trong trng hp th hai, th li qu sc tn km v thc ra th khng c chnh
quyn no c th tn ti c, trn cn bn nh th.u gia hai thi cc hon
ton tun phc v p t mi ni l lnh vc ca chnh quyn hu hiu. y a s c
nhn trong a s trng hp tun phc cc quyt nh ca chnh quyn theo thi quen
m khng cn phi c gim st trc tip.8
Nhng xt nh ny p dng cho ton tr v chng p dng cho tt c mi loi chnh
quyn, nhng khi p dng cho ton tr th chng ni ln mt nghch l. Quyn lc ca ton
tr ch mnh khi khng cn phi c s dng qu thng xuyn. Nu quyn lc ton tr
cn phi c dng lun lun chng li ton dn, th quyn lc chc s khng cn
mnh c lu. Bi v nhng ch ton tr cn nhiu quyn lc ng u vi
ngi dn hn l nhng l nhng loi chnh quyn khc, nhng ch nh th c mt
nhu cu ln hn v nhng tp qun tun phc ph qut v ng tin cy ca ngi dn;
ln hn l nhu cu i hi c th trng cy vo s h tr nng ng ca t nht l
9
nhng thnh phn quan trng trong dn chng trong trng hp cn n.
C nhng vn nghim trng trong vic bin nhn nh tng qut ny

thnh nhng hnh ng i khng c th c ch xi mn hay ph v
h thng ton tr. V d duy tr c s rt lui h tr d b n p gt gao
bi cnh st v qun i vn cn trung thnh khng phi l d. V nhng
chnh sch hin ti v vic ng u vi cc nn c ti t chng c
nhng vn , nhng kh khn v nhng gii php c th c khng l l

do ngng khai ph tim nng ca nhng gii php ng u
vi cc nn c ti hin i.
Nhng Nhc im
Ca Cc Nn c Ti Cc oan
Trn c s ca iu m chng ta bit v nhng h thng Quc X v
Cng Sn, v ca mt s nhng nn c ti nh hn, th chng ta c th
nn ln nhng nhc im c th ca nhng nn c ti ny. y l
nhng nhn t m vi thi gian, ngay c khi khng c nhng n lc c
ch lm gia trng thm nhng nhc im , s to ra nhng thay i
m theo nhng mc khc nhau s lm bin i nhng kh nng v
c tnh ca nn c ti. V d, nhng nhc im ny s a n
nhng kt qu nh sau:
hn ch t do hnh ng ca ch ;
thc y ch quan tm n cc nhu cu v c vng ca dn
chng;
gim thiu tn bo v n p;
ng gp vo vic ch tr nn bt gio iu trong hnh ng;
gim thiu mc chnh quyn kim sot x hi hu hiu;
ph v huyn thoi chnh quyn bit tt c mi s;
ni mt cch nh nhng nht, lm cho h thng tr nn c
phng khong hn hay ngay c c dn ch ho; v
ni mt cch cc oan, th lm cho h thng tan v.
Sau y l mt vi nhc im ca cc nn c ti cc oan, bao
gm c nhng h thng ton tr:
1. S hp tc ca mt s ng ngi v nhiu nhm khc nhau cn
c iu hnh mt h thng c th b hn ch hoc rt lui.
2. T do hnh ng ca ch c th b gii hn bi nhng chnh
sch trong qu kh m cc iu kin v hu qu vn cn tip din.
3. H thng c th tr thnh thng l trong li iu hnh, do
iu hn v t c kh nng chuyn bin hon ton cc sinh hot
phc v nhng i hi gio iu v t ngt thay i chnh
sch.
4. Vic phn phi nhn vin v ti nguyn cho nhng cng tc hin
hnh s gii hn s cung ng nhn vin v ti nguyn cho nhng
cng tc mi.
5. Ch huy trung ng c th nhn t cp di thng tin khng chnh

xc v khng y da vo lm nhng quyt nh, bi v
nhng cp di c th s khng lm hi lng cp trn.
6. thc h c th hao mn, v cc huyn thoi v biu tng ca
h thng tr nn bt n.
7. Bm cht vo thc h c th dn a n nhng quyt nh c
hi cho h thng bi v ngi ta khng ch n nhng iu
kin v nhu cu thc s.
8. H thng c th khng c hiu nng gy nn bi s suy thoi v
kh nng v hiu lc ca hnh chnh, hay bi kim sot qu mc
v qu nhiu giy t; hu qu l cc chnh sch v iu hnh bnh
thng ca h thng c th tr nn v hiu.
9. loi xung khc ni b ca h thng c th tc ng tai hi v
ngay c ph ri s iu hnh ca h thng.
10. Gii tr thc v sinh vin c th tr nn bn chn trc nhng iu
kin, nhng hn ch, tnh gio iu, v s n p.
11. Qun chng vi thi gian c th tr nn v cm v nghi ng.
12. Nhng khc bit vng, giai cp, vn ho, hay quc gia c th tr
nn trm trng.
13. ng cp trong quyn lc s lun lun bt n mt mc no
, v c lc ht sc bt n.
14. C nhng b phn cnh st chnh tr hay nhng lc lng qun s
c th c sc mnh to p lc t nhng mc ch ca
chnh h, hay ngay c hnh ng chng li cc nh cai tr n
nh.
15. Trong trng hp mt nn c ti mi, th nn c ti ny i hi
phi c thi gian mi c n nh mt cch vng chc, iu to
ra mt khong thi gian rt d b nguy him.
16. S tp trung qu quyn lm quyt nh v quyn ch huy c
ngha l s c qu nhiu iu ch do mt s qu t ngi quyt nh
nn kh trnh c li lm.
17. Nu ch , trnh mt vi trong s nhng vn ny, quyt
nh phn tn quyn lm quyt nh v qun tr, th iu ny s a
n s xi mn nhng kim sot trung ng hn na, v thng
a n vic to dng nn nhng trung tm quyn lc mi tri
rng khp ni; nhng trung tm ny tm cch bnh trng sc
mnh ca mnh thit hi cho trung ng.
Nhng nhc im ny ca cc nn c ti cc oan d nhin khng
c ngha l s phn hu s xy ra nhanh chng, hay ngay c cha chc
s xy ra, d cho c nhng nhn t khc ang vn hnh trong hon cnh.
Nhng h thng c ti thng thc c t nht mt vi nhc im

ca mnh v s dng nhng bin php sa cha nhng nhc im
. Thm na, trong nhng hon cnh thch hp, ngay c nhng ch
ht sc v hiu nng v bt ti vn thng c th xoay x sng cn
trong mt thi gian rt lu di v nh Riesman ni, ngi ta c th
nhm ln gia nhng thc y xng by hay ngay c nhng tnh c ca
h thng vi thin ti y m mu.10
Tuy nhin, chng ta hn phi hc hi c nhiu hn l nhng g
chng ta hin bit c v cc nn c ti v v cc hnh thi i lp v
i khng thay th chng li nhng nn c ti ny. Vi kin thc ny,
nhng ngi sng di cc nn c ti c th lm trm trng thm mt
cch c ch cc nhc im c hu nh th thay i hon ton hay
l phn hu h thng. Trong nhng n lc nh th, s l thuc h tng
gia p buc thi hnh v cc tp qun tun phc c bit quan trng.
Nhng hnh thi u tranh bt bo ng c da trn kh nng ca
qun chng gi li s tun phc v hp tc ca h. Vic gi li ny lm
cho nhng ngun quyn lc cn c ca nn c ti c th b hn ch hay
b ct i.
i Khng Vi Chuyn Ch M Khng C Chun B

C th s c nhng vn nghim trng trong nhng cuc u tranh bt
tun v bt hp tc nh th chng li cc nn c ti cc oan. Chng ta
phi nh rng chng ta khng c sn mt gii php m khng c nhng
kh khn v nguy him. Nhng vn ca loi u tranh ny cn phi
c nhn trong vin tng nhng gii hn hin ti ca loi bo lc
chnh tr nhm i khng v nh tan cc nn c ti. Nghim chnh khai
ph tim nng tng lai ca bt tun v bt hp tc nhm lm gia trng
nhng nhc im ca cc nn c ti kim ch v nh tan chng
cn phi bt u bng c s ca s hiu bit v cc nn c ti, v bn
cht ca u tranh bt bo ng, v v lch s ca nhng cuc u tranh
bt bo ng chng c ti trc y. Mc d vn cha , nhng tt c
nhng iu ny cn thit cho mt s khi u. Nhng th d v u tranh
bt bo ng chng li nhng p bc nh nhng hn do cng c
ngha: ngi ta s khng th hiu c lm th no iu ng mt
cuc u tranh bt bo ng ln lao chng li mt h thng ton tr, hay
l u l tt c nhng vn , nhng nhc im, u im, nu khng
trc tin nghin cu vic u tranh chng li nhng tr ngi nh. Lch
s tng qut ca k thut ny do c ngha. Hiu nhiu v cc loi
phng php c th, cc nguyn tc chin lc, nhng iu kin cn bn
c hiu lc, v cc ng nng v phng thc u tranh bt bo ng

l qu trnh cn thit cho vic khai ph ny. Khng c qu trnh ny th
khng th tn thng y nhng c tnh tng qut v cc kh nng
ca k thut ny. Chng bao gm:
u tranh bt bo ng s dng sc mnh v phn cng li sc
mnh ca i phng nh th no;
vic s dng k thut ny p v hp lc ca tun th v ca s
hi nh th no;
Cc vai tr ca i khng biu tng v tm l;
nhiu phng cch theo bt hp tc kinh t v chnh tr s dng
v nh hng quyn lc;
S cn thit duy tr k lut bt bo ng p dng nhu thut chnh
tr nhm mc ch phn cng li n p bo ng v s dng nhu
thut chnh tr h tr cc nh i khng;
nhng sc mnh lin tc thay i ca c hai phe i nghch trong
mt cuc u tranh bt bo ng;
nhng phng cch u tranh vn c th tip tc sau khi bt c
lnh o ni ting no b bt;
nhng tin trnh ku gi thm h tr trong thi gian u tranh t
nhng thnh vin trong qun chng, t chnh phe i phng, v
t cc thnh phn th ba; v
Nhng phng thc to thay i c th a n thnh cng
(phng thc s dng him khi l phng thc ci ho, thng
hn l phng thc thch nghi, i khi l cng p bt bo ng,
v ngay c phn hu ch ca i phng).
Trong mt s trng hp quan trng, u tranh bt bo ng tng
c p dng chng li nhng h thng ton tr, hoc n c hoc hn
hp cng vi bo ng chnh tr. Trong lc cha c h thng ton tr no
b lt vnh vin bi u tranh bt bo ng, nhng c nhiu i khng
nh th xy ra hn l ngi ta thng cng nhn. Nhng trng hp
ny khng nh l u tranh bt bo ng chng li cc nn c ti cc
oan, bao gm c nhng h thng ton tr, l mt iu c th thc hin
c. Mc thnh cng v tht bi ca nhng trng hp ny bin i,
mt phn tu theo tiu chun n nh. Trong nhiu trng hp loi u
___________________________________________
Xem nhng tho lun dn nhp v mt vi kha cnh ny Chng Chn, S Tng ng
Chnh Tr Vi Chin Tranh Phng Th Da Trn Dn S, Tiu Chng: Kim Sot Quyn Lc
Chnh Tr V iu ng u Tranh Cng Khai, v Chng Mi, Tm Mt Gii Php Cho Vn
Chin Tranh. Tuy nhin, i hi cn hiu su hn. V im ny, xem Gen Sharp, Chnh Tr Ca
Hnh ng Bt Bo ng (Boston: Porter Sargent Publisher, 1973).
tranh ny em n nhng kh khn kinh khng cho ch . i khi u

tranh p buc ch phi c nhng nhng b v t ra cng thng c
mt phn no.
Nhng trng hp sau y nm trong s nhng trng hp quan
trng hn:
vic bt tun dn s, bt hp tc chnh tr, v cu nhng ngi Do
Thi bi Phong Tro i Khng Na-Uy trong thi c Quc X
chim ng 1940-1945;
s bt hp tc chnh tr, nhng cuc nh cng lao ng, i khng
tm l, vic cu nhng ngi Do Thi, v v tng nh cng ti
Cophenhagen, bi Phong Tro i Khng an Mch, 1940-45;
vic bt hp tc chnh tr, pht hnh s lng ln cc nht bo
chui, qun chng dng cn cc mi, i lp tn gio, v nhng
cuc nh cng ln vo nhng nm 1941, 1943 v 1944 bi Phong
Tro i Khng Ho Lan, 1940-1945;
nhng cuc din hnh phn i, nhng v nh cng, v biu tnh
ngi, trc nhng xe tng trong v Ni Dy ng c, thng Su,
nm 1953;
nhng cuc nh cng trong cc tri t nhn chnh tr (c bit ti
Vorkuta) ti Lin Bang S-Vit nm 1953;
nhng bui xung ng, nhng v tng nh cng, thch thc
chnh tr, vic thnh lp cc hi ng cng nhn, v vic thit lp
mt chnh quyn ton quc thay th hi ng lin bang trong thi
gian cuc Cch Mng Hung Gia Li nm 1956-57;11
p lc qun chng v nhng cuc xung ng nhm gii phng
chnh tr v v nhng bt bnh kinh t ti Ba Lan nm 1956 v
1970-71;
pht truyn n, nhng cuc biu tnh cng cng, v biu tnh ngi
bi nhng nh hot ng dn quyn S-Vit v bi nhng ngi
Do Thi S-Vit ti Lin Bang S-Vit mun c php di c trong
nhng nm 1960 v 1970;
S t chi hp tc, nhng bui xung ng, i pht thanh i
khng, nhng bui pht hnh, s thch thc chnh quyn v ng,
sinh vin phn i, v cc n lc nhm xi mn tinh thn ca qun
i S-Vit ti Tip Khc nm 1968-69 chng li s xm lc SVit v nhng bin php nhm ti p t mt nn c ti Cng Sn
cng nhc.
_____________________________________
Mun c mt thin iu tra ngn gn, c tham kho, v Phong Tro i Khng Tip Khc v
Slovak. Xem Chng Chnh, S Tng ng Chnh Tr Vi Chin Tranh Phng Th Da
Trn Dn S.
Tt c nhng trng hp ny xy ra m khng c chun b trc. Nhng

cuc u tranh ny c xc tin bi nhng ngi c t hay khng c
mt s hiu bit thc s v k thut bt bo ng, nhng ng nng v
nhng i hi ca k thut ny, ngoi tr s hiu bit th c c qua
kinh nghim ht sc gii hn hoc l nghe ngi ta ni li. Do , tht l
hp l nu chng ta tm hiu xem th bng cch s dng kin thc c
gia tng v k thut ny cng thm (ni no c th c) hun luyn cao
cp cng vi nhng chun b khc da trn kin thc su sc v nhng
nn c ti cc oan v nhng nhc im ca chng, chng ta c th
lm trm trng nhng nhc im ny rt nhiu v gia tng hiu lc ca
u tranh bt bo ng chng li nhng h thng ton tr.
Nhng Kh Khn Ca i Khng

Di Ch Ton Tr
Nhiu vn kh khn xut hin ngay khi ta va bt u ngh mt cch
nghim tc n vic tin hnh u tranh bt bo ng trong mt phong
tro gii phng chng li mt h thng ton tr. Bi v nhng bin i tu
theo hon cnh s nh hng rt nhiu n tin trnh ca cuc u tranh
chng h thng, nn chng ta cn phi bit hon cnh c th cng r
cng tt gii quyt nhng vn . Nhng bin i ny s c bc
l bi nhng cu tr li cho nhng cu hi nh sau y:
Ch ton tr va mi c thit lp hay c thit lp t lu ri?
Dn chng bao gi c kinh nghim no hay thc hnh no trc y
c xem nh l hun luyn cao cp hay l chun b cho u tranh bt
bo ng hay khng? c ti liu thng tin, phn tch, v gio dc v
u tranh bt bo ng c phn pht v c, theo li zamizdat cha?
Nhng nhm v t chc c lp (nhng t im quyn lc) khng nm
di s kim sot ca Nh Nc hay ng cn tn ti hay va mi c
thit lp n c mc no? H thng ton tr c ngun gc trong
nc hay ngoi nc, hoc hn hp nh th no? Ch t nguyn
thu c c thit lp vi s h tr ca ngoi bang hay khng, hay l ch
c ngoi bang h tr by gi? H thng t nguyn thu pht khi nh
th no: c pht khi bi mt v o chnh, bi chin tranh du kch,
bi ngoi xm, bi din bin tim tin, hay bng cch no khc? Cc nh
qun tr, cc quan chc, cng chc, cnh st, v qun i trung thnh vi
h thng v mn nguyn n mc no trong chc v hin ti ca h?
_________________________________
T ting Nga ch nhng tp ti liu v bi v in n v pht hnh bt hp php.
C cn cc nhm hay t chc quan trng tn ti, nh l nhm lao ng,

tn gio, vn ho, vn vn, trong hin ti hay c tim nng trong tng lai
chng li h thng hay khng? Nhng thi ca i chng i vi h
thng nh l mt tng th, i vi nhng bt bnh c th hay nhng im
h tr tch cc l g, v h nhn v tng lai nh th no?
Nhng Vn u Tranh i Hi Nghin Cu

Ngoi qu trnh hiu bit hon cnh c th c pht hin bi nhng
cu hi trn, chng ta cn cn mt kin thc rng ln hn v nhng vn
ca u tranh bt bo ng chng li nhng nn c ti cc oan v
nhng gii php sn c cho nhng ngi i khng. y, nghin cu
cao cp, phn tch, v thit k chin lc c th cung ng nhng nhn
nh hu ch cho vic s dng sau ny trong nhng cuc u tranh thc
s. Sau y l nhng cu hi m chng ta cn nghin cu h tr vic
thit k cao cp:
1. i din vi s kim sot ca h thng v truyn thng v n hnh
v phn phi ti liu, th lm sao ngi ta c th ph bin thng tin
v s hiu bit v u tranh bt bo ng? Ti liu bt hp php,
nhng bui pht thanh t cn c nc ngoi, v gio dc bng
th d qua nhng hnh ng nh c k hoch, hay l bng nhng
hnh ng t pht c th ng c vai tr no?
2. i din vi cnh st chnh tr hu hiu, lm th no ngi ta c
th gii quyt vn lnh o cho u tranh bt bo ng? Phong
tro b mt, nhng c nhn v cc nhm nh lm gng, nhng
hnh ng t pht khng c lnh o, hay nhng hng dn v
danh hay qua i pht thanh c vai tr g?
3. i din vi cnh st chnh tr, vi kim duyt, v nhng hnh thc
kim sot khc, lm th no ngi ta c th lp k hoch cho
hnh ng v i khng, v ph bin s hiu bit v nhng k
hoch v hng dn nh th n nhng ngi c trng i l
s thi hnh nhng k hoch ? Vai tr ca nhng thng tin chui,
ca nhng hnh ng t pht, v ca s ng thun v nhng loi
vn cn phi chng i, l vai tr g?
4. Nhng vn c th lin h n nhng ng nng ca u tranh
bt bo ng ang vn hnh di nhng nn c ti cc oan cn
phi c gii quyt nh th no? Nhng vn ny, v d, c th
lin quan n s thiu vng nhng quyn t do dn s, khng s
dng c nhng phng tin truyn thng cng cng. Nhng
vn khc c th dnh lin vi nn tng thc h vng chc ca
5.
6.
7.
8.
9.
cc h thng; iu ny gi v mt vai tr nh hn cho nhng n

lc ci ho cc nh lnh o v cc tn , v mt vai tr ln hn
cho nhng hnh ng huy ng tng thm h tr cho phong tro
i khng, hoc cho nhng hnh ng hn ch hay ct t nhng
ngun sc mnh ca nh cai tr.
Lm th no ngi ta c th ph v c lng t tin ni nh
Lnh o v ng, v to c bt mn su rng? Lm th no
ngi ta c th, nhng giai on thch hp, bin s bt mn
ny thnh s rt lui hp tc v thch thc ch ?
Lm th no ngi ta c th tip cn vn thc h ton tr
mt cch tt p nht? Cch no l cch hu hiu nht, cht vn
n, ct ngha li, ph bnh, hay ph nhn n? thc h chnh thc
mang li ngha v hng i cho i sng ca c nhn n mc
no? Cung ng mt thc h cnh tranh r rng, vi mt nhn
quan khc v i sng c tt hn khng, hay l khng lm nh
vy, m khuyn khch ngi ta pht trin loi nhn gii v
nhng trit l m h thy tt p hn c?
Trong nhng hon cnh chnh tr nh th, lm th no i lp
v i khng c th c t chc v iu hnh mt cch hu hiu:
ht sc cng khai, nh trng hp nhng ngi Do Thi Nga v
phong tro dn quyn trong nhng nm 1960 v 1970, hay l b
mt, nh nhiu trng hp khng chin chng li nhng ng vin
c Quc X? Nhng hm thc s v nhng hu qu ca hai
lp trng ny l g? iu ny phc tp hn l khi mi nhn qua.
Lm th no ngi ta c th quyt nh mt chin lc i
khng cng hiu hn c trong cn khng hong v trc khi khng
hong xy ra? Quyt nh trc nhng ni v iu kin cho phong
tro i khng m khng c nhng ch dn c th c c li khng?
Trong nhng iu kin no nn thc hnh mt chin lc hon
ton bt hp tc? Cn khi no th nn p dng bt hp tc c chn
la ti nhng im v nhng vn c bit quan trng?
Trong nhng giai on u ca nhng nn c ti cc oan ang
tin n ton tr, th lm th no ngi ta c th ngn chn
c s phn ho ca dn chng v s ph hu nhng t im
quyn lc ca x hi? nhng giai on pht trin ca ca
h thng ton tr khi m s ph hu nhng c ch c lp i rt
xa, th lm th no ngi ta c th to ra v tng cng nhng
nhm v t chc mi ngoi s kim sot ca h thng?
___________________________________________________________
Xem tho lun v cc t im quyn lc Chng Hai, Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr.
10. Lm th no ngi ta c th gii quyt nhng vn do bu kh

s hi trong x hi ton tr p t ln phong tro i khng? Da
vo kinh nghim qu kh, v vo phn tch, trong nhng iu kin
no ngi dn c th gt b c s s hi nh th hay l vn
hnh ng thch thc d s hi? Trong mt bu khng kh chnh tr
y s hi tt cng, th nhng hnh ng thch thc mnh dn
c thc hin mt cch khng s hi s c tc dng g? Tc
dng nh th no v ti sao?
11. Lm th no nhng ngi i khng c th chu ng c
n p gt gao trong lc vn tip tc thch thc? n p c th
gm c t ti, giam gi trong cc tri tp trung, hnh quyt, tr th
nhng ngi khng tham gia, dng dc liu tr, lu gi nh
nhng trng hp bnh tm thn, hn ch thc phm, nc ung,
cung cp nhin liu, chuyn vin khiu khch, v trc xut c chn
lc hay t tng on. Nhng phn ng khc ca h thng i vi
cc thch thc bt bo ng c th gy nhng vn g cho
nhng ngi i khng? Nhng phn ng ny c th gm c: (a)
nhng bin php kim ch nh nhng c p dng trnh to
ra nhng ngi tun tit v chnh ngha hay l em li sc mnh
qu mc cho i lp, hay l (b) n p v khng b ht sc gt
gao c p dng phc hi hp tc, tun phc, v khut phc,
v s rt lui ca h c xem nh l mt s e do nghim trng
nht c th c i vi h thng. Nhng vn ny c th c
gii quyt nh th no? C th no t c mt s cn bng
gia nhu cu hnh ng tranh th ngay nhng mc tiu cp
thi v kh nng ca ngi dn thch thc v chu ng hu qu
trng pht hay khng?
12. C nn chp nhn s h tr t bn ngoi cho phong tro u tranh
hay khng nh nhng bui pht thanh, b mt a ti liu vo
nc, cc c quan u no cho cc nh lnh o lu vong, v bt
hp tc ca quc t v kinh t v chnh tr vi ch c ti? iu
ny c th c li cho phong tro u tranh hay khng? Hay l,
ngoi vin s lm mt chnh ngha ca phong tro bng cch
cho nhng ngi khng chin b gn cho ci nhn hiu tnh bo
vin cho ngoi bang? S h tr nh th c th ng gp vo vic
l thuc vo, hay s kim sot bi cc nhm hay cc ch ngoi
bang hay khng? Lm th no mt phong tro i khng chng
li mt nn c ti cc oan c th hon ton c lp vi tt c
mi gip t bn ngoi trong cuc u tranh quc ni ca chnh
mnh, trong lc vn chp nhn nhng h tr t bn ngoi qua cc
v cm vn v ch ti ngoi giao, chng hn? Lp trng ny c
th a n nhng vn no v lm th no nhng vn
ny c th gii quyt c?
13. S tun th qu mc v s l thuc h tng trong lng h thng
ton tr c lm gia tng mt cch bt tng xng tc dng ca
nhng hnh ng thch thc v i khng, lm cho nhng hnh
ng rt gii hn tr nn c ngha khng? Hay l, ngc li, s
tun th qu mc ny lm cho ngi ta c th kt n nhng ngi
i khng l nhng ngi mang bnh tm thn, nhng ngi phn
x hi, hay l ip vin ca ngoi bang, v c th d dng c lp
nhng hnh ng .
14. S kin thch thc bt bo ng c th gy nhng phn ng khc
nhau trong cc thnh phn dn chng khc nhau, trong cc loi
nhn vin v gii chc khc nhau mang nhng hm no i vi
chin lc v cc chin thut i lp, v i vi ng hng ca
phong tro? V d, phn ng c th khc nhau i vi nhng ng
vin hon ton trung thnh, nhng ng vin uyn chuyn,
nhng ngi theo ng c l tng nhng thiu s hiu bit thc
s, nhng tng lp x hi khc nhau, nhng khu vc tn gio,
quc gia, hay vn ho khc nhau ca dn chng, nhng thnh vin
ca cc ngnh v cp bc khc nhau ca cc lc lng qun i,
nhng thnh vin ca cnh st chnh tr, v thng cp.
15. Lm sao ngi ta c th duy tr c cc nhu yu phm ca
cuc sng, nh l thc phm, nc ung, nhin liu, v s cn
thit ca cng n vic lm v tin bc, chng li vic Nh Nc
hn ch cc th ny nh l mt hnh thc n p kim ch
nhng ngi i khng?
16. Lm th no chin lc i khng c th nhm mt cch c ch
n vic lm gia trng nhng nhc im c hu tm thy trong
h thng, do gy phng hi cho h thng tn gc r theo
nhng phng cch lm cho h thng kh phn cng li c?
17. i khng c th no c thit k nhm to xung khc, hay lm
trm trng nhng xung khc hin hu, gia cc cp cai tr ca h
thng khng? Nhng xung khc ni b nh th c th gip ch cho
phong tro i khng hay khng, d cho nhng ngi i khng
him khi hoc cha bao gi bit n nhng xung khc ny ngoi
tr trng hp h to c nhng thay i ln v nhn vin,
chnh sch, hoc v c cu?
18. Lm th no ngi ta c th khuyn khch v hiu nng c ch
, l l trong vic thi hnh bn phn, v c l rt cng s l ni lon
trong hng ng nhng gii chc, quan chc, cc nh qun tr,
cnh st, v qun lnh? Nhng hiu qu khc nhau no i vi cc
kh nng c th c to nn bi th ng, bi hnh ng bo

ng, v bi hnh ng bt bo ng? Lm th no vic khng
cung cp hay l t chi cung cp thng tin cho trung ng, vic
chuyn t lnh xung cp di, vic thi hnh cc chnh sch v
ch th, v ngay c vic thi hnh n p, c th c thit k tm
mc ln c th gy thm hi cho nn c ti?
Mi tm cu hi ny minh xc nhiu vn thc tin i hi c tra
cu nu chng ta mun hc hi lm th no p v cc nn c ti
cc oan, bao gm c nhng h thng ton tr. N lc tm nhng gii
php cho cc nn c ti cc oan v khai ph tim nng ca u tranh
bt bo ng chng li nhng nn c ti ny phi c da trn c s
nhn thc y cc loi vn nghim trng lin h. Tuy nhin, nu s
nghin cu v phn tch i hi c thi hnh mt tm mc y v
c phm cht cn c, th chng ta c th th dc c kin thc i hi
gip ngi ta thit k c nhng chin lc u tranh bt bo ng
hu hiu khng c v p v cc nn c ti cc oan.
S Dng Kin Thc Cho T Do

S tip tc v hi sinh ca dn ch chnh tr i hi l chng ta phi c
nhng bin php c ch phong ph ho nn dn ch v phn cng
li nhng pht trin v lc lng gii hn hay gy nguy him cho dn
ch. Nhng bin php ny gm c c vic gy dng c thc nhng iu
kin x hi v chnh tr cn thit nm bn di, ln s ci tin nhng c
ch dn ch, nhng th tc hin nh, v lut php. Khn thit cn phi c
mt s xt nh cc phng tin dn ch sa sai nhng bt cng x
hi v kinh t. Nh th bi v cng l phi c lin kt cht ch vi t do
v dn ch, v bi v c nhiu cuc tn cng vo chnh quyn dn ch
nhn danh cng l. Cng cn i hi phi c nhng bin php cho hnh
ng khn trng chng li nhng e do c ti t trong v ngoi nc
i vi nhng nn dn ch hin hnh.
To ra nhng phng tin nh th i hi mt cng trnh nghin cu
tm c v bn cht ca nhng nn c ti. Cng cuc nghin cu ny
phi bao gm c nhng phng tin kim sot ln nhng nhc im
ca c ti, i lp c th tp trung vo nhng im d b tn cng.
Nghin cu cn cn phi ch trng vo bo ng chnh tr di mi hnh
thc v tc dng ca n i vi cc h thng chnh tr, i vi nhng
phng cch khc thay th cho bo ng trong nhng cuc u tranh
nghim trng quc ni v quc t chng li cc nn c ti, v i vi nn
dit chng. Chng ta cn bit nhiu hn v nhng iu kin m trong
nn dit chng c th xy ra v v nhng n lc trong qu kh nhm lm

hao mn hay nh bi nn dit chng. i hi cn phi c nhiu hiu bit
hn v kh nng tn ti ca t do chnh tr v nhng kh nng chn la
cc hnh thi c cu v th tc dn ch c sinh kh, v v nhng iu kin
nm bn di c th l nhng yu cu cho mt nn dn ch chnh tr hin
hnh. Kh nng chng li nhng tn cng ca c ti c th c phong
ph ho nh kin thc rng ln hn v nhng cch thc tn cng v
nhng iu kin thnh cng cho mi hnh thi tim quyn.
Chng ta cng cn phi ch n nhng phng cch cu to v
chun b x hi ca chng ta trong tng lai chng ta s c nhiu kh
nng trnh to nn nhng nn c ti hn v c nhiu kh nng ng
u vi nhng nn c ti ny hn khi i u vi chng. Sau y l mt
vi cu hi v chnh sch di hn m chng ta nn xt n:
1. Chng ta nn kin to nhng c ch x hi, kinh t, v chnh tr
ca chng ta nh th no lm cho h thng t do v dn ch
c d dng, v lm cho vic p t bt c mt nn c ti no
t trong hay ngoi nc tr nn rt kh khn hoc khng th xy
ra c.
2. Chng ta nn t chc cc kh nng i khng ca dn chng nh
th no lm cho h c th nh bi c cc n lc tim quyn
trong nc hay l nn cai tr ca ngoi bang c th xy ra.
3. Chng ta nn gip dn chng nhng ni khc trn th gii
nh th no m khng gy bo ng nguy him trong nc
hay chin tranh th gii -- h c th bo v nn c lp ca h
v cc kh nng duy tr hay tranh th nhng h thng chnh tr dn
ch v cng l x hi m khng cn phi lm thay cho h, v khng
cn thng tr hoc dng mnh kho iu ng h.
4. Dn chng nn hnh ng trong nc nh th no xi mn
mt cch hu hiu mt nn c ti c n nh nh l bng
cch tp trung i khng vo nhng nhc im c hu ca nn
c ti, lm trm trng thm nhng vn ni ti, to bt ng
trong lng ch , thay v dng nhng phng tin thng nht ch
v thc y dn chng h tr ch .
5. Chng ta phi to ra nhng phng thc thay th cho u tranh
qun s hin i nh th no c th cung cp phng th t lp
hu hiu, ngay c cho nhng quc gia nh b.
6. Chng ta nn to ra nhng phng cch nh th no ci tin
cc x hi, gia tng cng l, v phn phi quyn lc ng u trong
dn chng m khng s dng nhng phng tin c ti.
S kho cu v nhng nghin cu chnh sch ny c th pht hin
mt vi ng ct m ngi ta c th trnh n trong tng lai. Tuy nhin,
cng vic ny rt c th cung cp nhng gii php chnh tr mi c

ngha nn tng c th ng gp vo vic lm hi sinh dn ch chnh tr,
to ra nhng chng trnh phng nga c ti, v gii thiu nhng chnh
sch mi, hu hiu hn cho vic bo v hin php v quc gia.
Chng ta cn khng nhng ch tn hin mnh mt ln na cho nhng
nguyn tc chnh tr v t do v dn ch; chng ta cn cn phi tm cho ra
v to nn nhng chnh sch v phng tin hnh ng m khi i din
vi nhng nguy him ca nhng nn c ti hin i s gip cho nhng
nguyn tc ny tn ti, c thc thi, v c sinh kh tr li trn l thuyt
cng nh trong thc hnh. iu ny c th gip chng ta c kh nng i
u vi nhng e do ca nhng nn c ti vi nim tin l chng ta c
th chu ng ni nhng tn cng v chin thng c ti.
Ghi Ch
David Riesman, Mt Vi Nhn Xt V Nhng Gii Hn Ca Quyn Lc Ton Tr, trong
David Riesman, Sung Tc Lm G? V Nhng Lun Khc (Garden City, N.Y.:
Double Day, 1964), tt.81 v 89.
2. Nh trn, tt.81,82.
3. Nh trn, t.92.
4. Nh trn, t.81.
5. Nh trn, t.92.
6. Nh trn.
7. c mt s trnh by y hn v l thuyt quyn lc, xem Gene Sharp, Chnh Tr ca
Hnh ng Bt Bo ng (Boston: Porter Sargent Publisher, 1973), Chng Mt, Bn
Cht v Kim Sot Quyn Lc Chnh Tr.
8. Karl W. Deutsch, Nhng Rn Nt Ca Tng c Thch, trong Carl J. Friedrich, bin tp
vin, Ton Tr (Cambridge, Mass,: Harvard University Press, 1954), tt.313-314.
9. Nh trn, tt.314-315.
10. Riesman, Mt Vi Nhn Xt V Nhng Gii Hn Ca Quyn Lc Ton Tr. T.81.
11. tham chiu cc trng hp trong s nhng trng hp thng dn, xem Sharp,
Chnh Tr ca Hnh ng Bt Bo ng.
1.
i Hi Cn Phi C G
Bt Gc p Bc
Nhng Vn Chin Lc
Ca Phong Tro i Khng Nam Phi
Lm th no nh tn gc p bc mt cch hu hiu m tn tht ti
thiu v li ch di hn ti a cho nhng ngi c gii phng vn l
mt vn cha c gii php tho ng. Ngi dn Nam Phi tng
ch i gii p ny t lu. Mc d chng ny l mt tng lc c
nhun li ca bn bi vit c xut bn nm 1963, vi ch mt vi thay
i v thm tht m thi, nhng nhng im chnh yu, vo nm 1980 -mi by nm sau -- vn cn c ngha nh khi nhng bi ny c
vit ra, d c mt s du hiu mi rt gii hn v s uyn chuyn ca
Chnh Quyn.
D cho cuc xung t ti Nam Phi c gii quyt theo phng cch
no i na, th nhiu ngi trn khp th gii vn s tip tc trong nhiu
nm na i din vi vn tng qut v vic lm th no nh tn gc
p bc. Hi vng rng chng ny s nu ra nhng cu hi v gi v
161
nhng ng hng cho nhng ngi ang cn tm kim nhng cu

tr li tho ng cho cu hi l i hi cn phi c g chm dt p
bc.

Tnh hnh ti Nam Phi hin nay t ra tuyt vng. Chnh Quyn, c ng
Hp Nht i lp ng h, t bao nhiu nm nay gia tng c ti i
vi dn chng m a phn khng phi l ngi u chu. Mi phng tin
to thay i u b chn li. Nhng cn nc lt ang nhanh chng dng
ln. i vi Nam Phi khng c con ng thot no m khng ko theo
nhiu au kh nghim trng v m mu. Nu khng c ai lm g, th tnh
hnh s tr nn xu hn, v s au kh lin min ca ngi dn v bo
lc ca Chnh Quyn s gia tng, cui cng s ng gp vo mt s
bng n kinh rn. D cho nhng phng tin i khng bo ng hay bt
bo ng c s dng, th ngi dn khng phi l dn u chu vn s
gnh chu au kh ln lao. Bt c ai chng i u tranh trn c s l
u tranh s a n au kh l hon ton khng hiu bit tnh hnh. Vn
l lm th no u tranh cho hu hiu thay i hon cnh, v s
au kh c gip em li mt x hi t do, nhn bn hay khng.
Chng ny l mt n lc ng gp vo s hiu bit v vn ny, v
do chiu ri phn no nh sng vo gii php cho vn . Mc ch
ca ti, do , khng phi l phn on hay l kt n hay l dy d
m l ng gp mt vi ngh vo cng vic i tm mt gii php. Vn
ca Nam Phi l mt vn ca ton th nhn loi. Tt c chng ta u
cn hc hi nhiu t kinh nghim ca Nam Phi.
Trong khi i tm mt ng hng hnh ng, chng ta phi chp
nhn s kin l bt k d ngi ta lm iu g i na, th vn s c mt
nhm ngi Nam Phi nng ct s khng bao gi t nguyn b chnh sch
phn bit v k th chng tc. Ngi ta cng cn phi chp nhn s kin
l nhiu ngi Nam Phi gc u chu qu tn tu vi v th quyn lc v
giu sang ca h nn h s tip tc phn cng li bt c s thch thc
no, bng bt c phng tin g, vi mt s cng rn cng ngy cng gia
tng. Do , ngi ta phi thy c l h s phn ng bng n p gt
gao, v s hu b phn bit v k th chng tc v s thng tr ca ngi
u chu ch c th n sau mt cuc u tranh trng k m thi.
___________________________________
ng Hp Nht sp nm 1977, kt qu bt ng ni b. Hai ng mi c thnh lp: ng
Cng Ho Mi v ng Nam Phi. Nhng ng vin khc ca ng Hp Nht trc kia nay theo
ng Ci Tin Tin B, c i tn thnh ng Lin Bang Tin B hin l ng ln th nh trong
nuc.
Ch ni chuyn o c v cch lm th no ng u vi vn
ny s khng . i hi phi c mt ng hng hnh ng. Thm
vo nhng phng php hnh ng c th trong nhng trng hp r
rt, cn phi ch n cc chin thut vn hnh trong nhng giai on
c xc nh ca cuc u tranh, v n chin lc ton b iu
hng din tin ca u tranh.
Vic xt nh mt vi trong s nhng vn chin lc ton b cn
bao gm ba lnh vc sau y:
1. Lm th no t c sc mnh ti a v dn thn vo cng
cuc u tranh ca nhng ngi khng phi l ngi u chu, nht l
nhng ngi chu Phi.
2. Lm th no tch ri mt vi ngi trong s nhng ngi u
chu h ngng h tr nhng ngi thuc ng Quc Gia Phi chu v
s thng tr ca ngi u chu, v thc y h c hnh ng h tr
nhng ngi khng phi l ngi u chu.
3. Lm th no em nhng p lc ti a ca quc t tc ng ln
Chnh Quyn Nam Phi hng n thay i ph hp vi s t quyt ca
ngi dn Nam Phi nh l mt tng th v vi s pht trin tng lai ca
h.
C hai k thut u tranh chnh c th c p dng bi nhng ngi
Nam Phi khng phi l ngi u chu: mt hnh thc bo ng cch
mng no , hay l bt hp tc rng ln v thch thc khng bo ng
ngha l, u tranh bt bo ng. Bo ng c l s theo mu tng qut
ca cuc u tranh ti Algrie, mt loi chin tranh du kch khng b. Mt
mu chnh xc cho u tranh bt bo ng thay th th khng c, d c
nhng kinh nghim v t tng rt ta t bn trong cng nh bn
ngoi quc gia Nam Phi.
____________________________________
Mc d tp qun lu i khi ni n nhng ngi c ngun gc u chu th ngi ta gi l ngi
da trng v nhng ngi chu Phi th gi l ngi da en, nhng ti chng iu ny. Nhng
t ny l sn phm ca mt x hi k th chng tc, v vic lm cho chng ta khng thy s thc
ca mun vn v m nht khc nhau ca mu da tr thnh mt iu khng th trnh c -- iu
ny lm cho vic k th chng tc v hai mu da ht sc kh khn m ch thy r rng hai nhm
bit lp m thi. iu lm cho k th chng tc, v nhng tp qun v thnh kin, k th, n l,
cch li, v chnh sch phn bit v k th chng tc i vi ngi da mu Phi chu l mt iu c
th ngh ti c, do c th xy ra c. Vic nhn thy thc ti ng sau nhng ngn t ca
chng ta thng em li nhng hu qu nghim trng khi n l kt qu ca nhng thin kin sai
lm, bp mo thc ti, v l tin phong cho nhng thc thi tai ho.
T khng phi l ngi u chu c Phong Tro Hp Nht s dng ch nhng ngi Phi
chu, nhng ngi da mu tnh Cape, ngi n, v ngi ng.
Ti Xt nh Hiu Nng Ca Bo ng
Qu lc nghing hn v pha bo ng. T mi pha hin nay u c
mt s chp nhn nh mnh v chuyn khng th trnh c bo ng,
Colin Legum vit nh th trong t The Observer. Khong thi gian di
h tr cho nhng phng php u tranh bt bo ng (nh c
biu hin qua Ch Tch Lithuli) ca Quc Hi [Quc Gia Phi] qua ri.
Tt c mi bn tho by gi l v cc chin thut bo ng, khng cn l
v s thch hp ca bo ng na.1 ng cay, bc bi, bt lc nung
nu n mc m mt s bng n bo ng tr nn hu nh khng th
trnh c. S tht bi trong qu kh ca u tranh bt bo ng nhm
t nhng chin thng ln a n vic t b phng tin ny. Vic
Chnh Quyn c ngn chn tt c mi hnh thc phn i a n ci
cm gic c th hiu c l ngi ta phi nh tr li.
Mc d ng h bng ming th rt l ph bin, nhng nhng p ng
ca th gii i vi nhng khn cu ca nhng ngi khng phi l
ngi u chu v ty chay kinh t v v khai tr Chnh Quyn Nam Phi
v chnh tr, ngoi giao, v vn ho, th tht l t i; cho nn nhng ngi
khng thuc gc u chu ng nhin tr nn v mng i vi tim nng
ca nhng phng tin nh th. Mc d c mt vi c ch c thin ,
nhng phong tro bt bo ng ca th gii khng cung ng c s
h tr ln lao no, d l di hnh thc thc y th gii ty chay, hay l
bng cch cung cp thng tin hu ch hoc nhng phn tch v nhng
vn ca i khng, hoc nhng tham vn vin (ni no mun c)
ng gp vo vic xt nh nhng vn chin lc v chin thut trong
mt cuc u tranh bt bo ng hu hiu.
Mc d d nhin l khng y , nhng nhng n lc c ngha v
y hi sinh nhm p dng u tranh bt bo ng c thc hin bi
nhng ngi khng thuc gc u chu. Khng ai c th ph nhn l nu
ngi ta tin l c th c c mt li thot ho bnh, th h chn li
thot .
Tuy nhin phng thc gii thot gio iu bng bo ng c qu
nhiu ngi theo nn khng th bt mt s xt nh cng bnh v
nhng ng hng hnh ng thay th tr phi s tho ng ca bo
ng b thch thc trn cn bn chin lc, v tr phi mt s phm cht
ca u tranh bt bo ng c duyt xt. Vic xt nh nhng im li
v hi ca u tranh bo ng v bt bo ng thng kh, bi v s
thiu kin nhn i vi s phn tch c tnh tr c v nhng vn cch
mng hay v s chn ma c l do chnh ng v s tng qut ho m h
v vic ging lun l thng c tun ra bi nhng ngi bnh vc cho
nhng phng tin bt bo ng.
C nhiu l do quan trng khng chp nhn vic khng th trnh c

ca phong tro i khng trng cy vo bo ng t chin thng. Trt
b cm xc hn th vo nhng hnh ng bo ng th khng , chng
g hn vic lng t trng pht huy ni ngi thch thc chnh quyn
nh hnh ng bt bo ng. Cn cn phi xt n phng cch m
theo ng hng hnh ng ngh s ng gp vo s thnh cng
ca phong tro na.
Tha nhn nhng kh khn v nguy him ca mt cuc u tranh
tng lai bng i khng bt bo ng, v s thiu st ca phong tro bt
bo ng trong qu kh, t n khng phi l mt lun chng thun li
cho vic dng bo ng. Cn cn phi xt nh nhng kh khn v nhng
nguy him ca mt cuc u tranh tng lai c bng chin tranh du kch
ln khng b, v cn bng nhng loi u tranh bt bo ng mi c th
c. Nu ngi ta thc hin mt cuc xt nh c trch nhim v nhng
gii php thay th th s duyt xt ny cn phi bao gm mt s so snh
v nhng ci li v hi ca tng k thut u tranh, v mt s xt nh
xem nhng ci bt li ca mi k thut c th vt qua c hay khng
hay l c th qun bnh ho li bng nhng nhn t khc hay khng. C t
bng chng cho thy l iu ny ang xy ra. Colin legum vit l mt
lng tin vo cng hiu ca nhng phng php c khng lun lun i i
vi s thm nh thc t v xc sut l bo ng c th cng khng thnh
cng nh th m thi.2
C qu nhiu kh khn v nguy him lin quan n vic chn la u
tranh bo ng ti Nam Phi nn by gi cn duyt xt li cng hiu ca
bo ng song song vi vic khai ph xem c th pht ng c mt
cuc u tranh bng nhng phng tin bt bo ng m hu hiu hn
trong qu kh hay khng. Tuy mnh hn v qun s khng bo m
c chin thng -- nht l trong chin tranh du kch nhng iu quan
trng cn lu l Chnh Quyn Nam Phi c mt sc mnh qun s rt
ln -- vt tri hn bt c nhng g m nhng ngi Nam Phi khng
thuc gc u chu c th c hi vng thu gp c -- ngn chn s can
d rng ln v ht sc nguy him ca quc t.
Vic nhng ngi khng thuc gc u chu s dng bo ng thc ra,
trong nhiu phng din, l mt ci li cho Chnh Quyn Nam Phi. iu
ny cung cp ci c cho vic n p ht sc khc nghit, iu c th
cng lm cho nhng ngi Phi chu, nhng ngi da mu thuc tnh
Cape, nhng ngi n, v ng cn mt tinh thn hn na. C ngi
cho rng t nht l c mt trng hp chnh quyn c th c tnh to ra
bo ng bng cch s dng nhng nhn vin khiu khch giai on
cui ca Chin Dch Thch Thc Bt Tun Dn S nm 1952. Nhng v
ni lon gia ngy 18 thng Mi v mng 9 thng Mi Mt nm 1952
trong lc chin dch ang nh cao a n kt qu su ngi u

chu v ba mi ba ngi Phi chu cht. S kin ny gip ngi u
chu rt nhiu trong vic ng ho chin dch bt bo ng vi phong
tro bo ng ca ngi Mau Mau chu Phi ti Kenya v v vy o
ngc khuynh hng ca mt vi ngi u chu c thin cm vi chin
dch. Nhng v ni lon ny cng cn p tan tinh thn i khng gia
nhng ngi khng thuc gc u chu. Vo thng Mi, nm 1952,
chng hn, c 2.534 ngi tnh nguyn thch thc cc lut phn bit v
k th chng tc, trong khi c thng Mi Mt v Mi Hai cng li, ch c
c 280 ngi m thi. S bo ng ny khng phi l nhn t duy
nht gy nn s sp ca phong tro (S s hi v nhng bn n cng
lc cng trm trng, cng nh, nh vi ngi gi , nhng hot ng
ni b ca nhng ngi Cng sn trong phong tro.) Tuy nhin, nh Leo
Kuper ni trong nghin cu ca ng v chin dch ny, R rng l nhng
v ni lon ny ng mt vai tr quyt nh. Chng cn to c hi
cho chnh quyn chp ly sng kin v bt u s dng quyn lc qu
mc m phn no c th bin minh c.3
Vic git cht nhng ngi biu tnh Phi chu ti Sharpeville vo ngy
21 thng Ba nm 1960 thng c nu ln nh mt bin minh cho vic
b ri u tranh bt bo ng. Quan im ny, tuy nhin, c da trn
mt s thiu hiu bit v nhng ng nng ca hnh ng bt bo ng.
(Cng khng c nhiu ngi nh l nhng v bn Sharpeville bt u
sau khi ngi Phi chu ph k lut bt bo ng, ling vo cnh st,
v trc s kin ny c mt v ni lon ti Cato Manor khng lu
trc , mt din bin c th lm cho cnh st tr nn bn chn hn,
v c th lm gia tng s tn c ti Sharpeville.) Tuy nhin, chnh v
nhng v bn git ny b xem nh l c thi hnh chng li nhng
ngi biu tnh ho bnh khng v trang nn khi ng c nhng
cm xc su xa v phn i mnh m ti Nam Phi v khp ton th gii.
Nu cng cng mt s ngi Phi chu b cnh st bn cht v chng li
mt m ng v k lut xm chim mt khu vc c tr ca ngi u
chu nhm mc ch t ph v git ngi th hn s khng c c mt
phn ng nh vy. Hy so snh, chng hn, s lu tm v phn i
c khi ng bi ci cht ca t hn mt trm ngi ti Sharpeville vi
s lnh m i vi ci cht ca bt c trm ngi dn Algrie no khc
trong cuc u tranh Algrie.
Nhng v git ngi ti Sharpeville pht hin, i vi nhng ngi
cn cha nhn thc c iu ny, bn cht thc s ca Chnh Quyn
Nam Phi v nhng chnh sch ca Chnh Quyn ny. Ngay sau khi v ny
xy ra th c rt nhiu h tr quc t i vi nhng chong trnh ty
chay. Ti Na- Uy, c khp ton quc c treo na ct sau v
Sharpeville. iu ny biu tng cho tc dng ca v ny -- mt tc dng

m nu Chnh Quyn Nam Phi c th chng minh nhng ngi b bn l
nhng ngi khng b, th s b gim i rt nhiu. Hy chng kin, chng
hn, phn ng tng i yu t i vi nhng v hnh quyt nhng tn
khng b Poqo.
Tn Ph V Hiu Qu Ca u Tranh Bt Bo ng
C mt vi quan nim rt ngy th v bn cht ca i khng bt bo
ng ni bt c gia nhng ngi ng h ln nhng ngi chng i.
Khng phi nu nhng i th ca mt ch hnh ng bt bo ng
th ch p bc cng s bt bo ng, v lng l chu nghe theo. Khng
phi c bt bo ng l ngi ta s trnh c au kh v hi sinh. Khng
phi nu i phng phn ng bng n p bo ng, tn c, th cuc
u tranh tan r v phong tro b nh bi. Khng phi phng
cch bt bo ng l mt phng cch d dng.
Hon ton ngc li. Ngi ta phi thy l nu nhng ngi khng
phi gc u chu i khng bng nhng phng tin bt bo ng
nhng mang tnh u tranh, th s c au kh v cht chc. iu ny mt
phn l hu qu ca chnh s bo ng ca h thng x hi v chnh tr
ang b tn cng. V s n p bng bo lc mt phn l ch du ca sc
mnh ca u tranh bt bo ng v mt s tha nhn mi e do m
u tranh bt bo ng mang n cho s tip tc tn ti ca h thng
.
Vo lc i phng gia tng cng n p th nhng ngi i
khng phi chng t nhiu can m v khng nhng phi tip tc m cn
phi gia tng i khng na. iu ny khng lun lun xy ra Nam Phi.
S sn lng kin quyt d b n p s to c th nhu thut chnh tr.
Ngha l, quyn lc l ra hng mnh hn ca chnh quyn s b v hiu
ho v tr thnh bt li cho chnh mnh. Vic n p nhng ngi bt
bo ng c khuynh hng lm mt i thin cm v h tr cho chnh
quyn trong s nhng ngi c th i theo phong tro i khng, nhng
ngi thng ng h chnh quyn, v trn khp th gii khi m ch
b xem nh l l thuc vo, v sn sng s dng bo lc c c,
khng che y chng li nhng con ngi bt bo ng. iu ny c th
a n s gia tng s ngi quyt nh chng li mt ch nh th.
N cng c th a n nhng chia r ngay trong phe ca chnh quyn.
Khi tng ln s ngi, th s ln lao ca thch thc bi nhng ngi
i khng can m, giai on cao im, c th mnh n mc lm mt
tinh thn ngay c nhng c quan n p.
Ci gi ca thay i v vy c th kinh khng, nhng khng mc hn ci

gi phi tr v bo lc. C nhng du hiu cho thy l mc du trong
phong tro i khng bt bo ng c nhiu au kh, nhng t au kh
hn rt nhiu so vi mt phong tro i khng bo ng. T l theo s
ngi tham gia, th phong tro u tranh bt bo ng ti n D c t
ngi cht hn rt nhiu so vi chin dch ca ngi Mau Mau Kenya - c hai u u tranh chng nn cai tr ca Anh. Thng tin m chng ta
c c v nhng lot nh cng trong cc tri t Nga, xy ra ch yu
vo nm 1953, th nhng ni no m nhng cuc nh cng c iu
ng phn ln l bt bo ng th con s tn tht thp hn rt nhiu so
vi nhng ni c nhiu bo ng. Tng t nh th, trong s nhng
chin dch ca ngi n, nhng chin dch no c t hay l khng c bo
ng th c t thng tch hay t vong hn l nhng chin dch c nhiu
bo ng. Trong cuc u tranh ginh c lp ca ngi n, c khng
qu tm ngn ngi cht trc tip hay gin tip gy ra bi nhng v bn
git v nhng thng tch khc gy ra trong tin trnh ca cuc u tranh
trong mt thi gian lu di. Con s tn tht v i ti Algrie -- c
phng nh cao n mc mt triu ngi trong mt dn s khng qu
mi triu -- mt phn nh ca dn s n -- tht l kinh hi. iu ny
khng th ct ngha c bng cch kt n l ngi Php t bn cht d
man hn ngi Anh.
Ci gi ca ni y bo ng cao hn rt nhiu so vi ci gi ca ni
dy bt bo ng. S thiu kin nhn v s chm tr thy trc ca thay
i do u tranh bt bo ng em li (ch da trn kinh nghim Nam Phi)
khng nn lm ngi ta m qung v chiu di ca thi gian m u
tranh bo ng cn c. Nhng tht bi v b tc vn xy ra khi s dng
nhng phng tin bo ng, v i khi nhng phng tin bt bo ng
li thnh cng nhanh chng. C hai k thut u tranh bo ng ln bt
bo ng u i hi hi sinh v thi gian c th vn hnh. Trong mt
vi hon cnh th k thut ny c th t ra l nhanh hn k thut kia.
Nhng, ngay c lc , nhng nhn t khc cn phi c duyt xt, nh
l con s nhng tn tht c th c v loi x hi m cuc u tranh c th
em li.
Cuc u tranh Nam Phi l mt phong tro gt b chuyn ch v tranh
th t do. Do , iu quan trng l k thut u tranh c s dng c
lm c iu ny hay khng, hay l, trong nhng iu kin tt p nht,
cuc u tranh c ht i c mt thiu s thng tr v thay th bng mt
nhm khc hay khng. Nhng cuc u tranh bo ng c khuynh hng
c tip ni bi s tp trung quyn lc vo tay nhng ngi kim sot
nhng phng tin bo ng, thng l qun i hay cnh st. Dn
chng lc by gi b tc kh gii v khng bit phng tin u tranh
no khc, tng i bt lc trc nhng nh cai tr c nhng phng

tin n p nh th. Ch n gin hu b mt hnh thi chuyn ch t n
khng mang li t do. iu thng i hi phn tn -- ch khng phi
tp trung thm -- quyn lc. Ch n thun ph v s thng tr ca ngi
u chu ti Nam Phi m khng phn tn quyn lc trong dn chng v
cc t chc v c ch ca h s c ngha l t nht s c nhiu quyn lc
c tp trung vo tay ca chnh quyn mi cng nh trng hp hin
ti. C l cn nhiu hn, v c nhng p lc lin tc v trung ng tp
quyn ti nhng quc gia mi c gii phng. iu ny nghim trng, v
chng ta bit rng nhng ngi lnh o phong tro i khng thng
khng li tr thnh nhng nh cai tr sau khi chin thng, m ch mt
ng duy nht hay ngay c ch mt ngi duy nht thng tr thnh ni
bt. Ngay c nu iu ny khng pht khi di nhng hnh thi cc
oan ngay tc khc, th chnh s tp trung quyn lc vo trong tay ngay
c ca mt nh cai tr ht sc t kim ch v khoan dung cng c th a
n vic mt nh c ti tim quyn p t mt nn chuyn ch rt ro v
ton vn, nu c mt cuc o chnh xy ra.
Ngc li, u tranh bt bo ng c khuynh hng phn tn quyn
lc vo trong ton th dn chng. Ngay c chnh tin trnh ca cuc u
tranh cng tu thuc vo s h tr v tham d ph bin t nguyn ca
dn chng. Sau khi thnh cng kt thc cuc u tranh, vic tp trung sc
mnh qun i vo tay ca cc v ch huy (iu c th c s dng
chng mt nn c ti mi) khng xy ra, v dn chng c hun
luyn trong nhng phng tin u tranh hu hiu theo h c th duy
tr v ni rng t do chng li nhng ngi tim quyn mi. Nhng xt
nh ny ht sc quan trng v nu chng ta thc s quan tm n vic
tranh th t do, ch khng phi ch thay th mt h thng chuyn ch ny
bng mt h thng chuyn ch khc. Nhng hu qu thm hi ca bo
ng cho nhng mc ch chnh tr phi thc y chng ta i tm nhng
gii php, bt bo ng, khc cho ngay c nhng vn kh khn nht.
u Tranh Bt Bo ng Khng Tho ng

Nhng ch trch v bo ng khng c m ch l phong tro bt bo
ng Nam Phi l tho ng. Trc tin, u tranh cha . Ngha l,
khng hnh ng, khng i khng, v s thiu vng bo ng khng c
ngha l ng ngha vi hnh ng bt bo ng.
Thiu s ngi n Nam Phi, s dng u tranh bt bo ng, di
s lnh o ca Mohandas K. Gandhi gia 1906 v 1914, t c
nhng ci tin ln lao cho hon cnh ca h. Tuy nhin, u tranh bt
bo ng khng c s dng mt ln na ti Nam Phi mt tm

mc tng t chng li s phn bit v k th mi cho n nm 1946,
li mt ln na bi ngi n tranh th gim khinh o Lut Khu Chut
[Ghetto Act]. K t lc c nhiu v ty chay xe but Phi (mt vi v
thnh cng), Chin Dch Thch Thc 1952 (trong c hn 8.500 ngi
b giam t v bt tun dn s ca lut phn bit v k th chng tc), s
thch thc ca nhng ngi Lin-Phi chu i vi lut i li vo nm
1960 dn n v Sharpeville, v nhng n lc t chc nhng v nh
cng khp ni (t ra l thnh cng hn l Chnh Quyn tha nhn vo lc
v d, v ba ngy tng nh cng nm 1961). C nhng hot ng
khc tng t nh th. Nhng r rng l hnh ng bt bo ng khng
u n, v c nhng khong thi gian di khng c hot ng. iu ny
xy ra v nhng l do cn thit v ht sc d hiu. Nhng ni no m
nhng giai on khng hot ng ny l cn, th s cn thit ny li do s
yu km ca phong tro hay do dn chng khng thuc gc u chu gy
nn. (Hy tng tng mt qun i m ch nh nhng trn phc kch l
t sau nhng qung cch hng tun hay hng thng trong mt cuc chin
tranh, hay l ch nh nhng trn ln sau qung cch hng thng hay
hng nm!)
Tuy nhin, khng hnh ng, ngay c trong nhng hon cnh nh Nam
Phi, i khi c khuynh hng khng lm tng sc mnh m li lm suy
yu nhng thuc cp hn na. Nim tin l bao gi cn trnh c bo
ng th ngi ta s thc hin c nhng bc tin l mt iu sai lm.
Nu mt phong tro i khng trong nhng hon cnh nh Nam Phi m
ch thnh thong mi c u tranh bt bo ng, th phong tro s khng
t c nhng kt qu c ngha tr phi nhng thuc cp c tng
gia sc mnh rt nhiu v t chc ca h pht trin trong nhng giai on
yn lng .
u tranh bt bo ng cng s khng thnh cng nu nhng ngi
tham gia v dn chng khng sn lng tr ci gi ca i khng. iu ny
cng ht sc tng t nh trng hp u tranh bo ng. Nu trong
mt cuc chin theo li c m b binh suy sp di ho lc mnh ca
ch, th cnh ny khng th thng c. Ci li trong hon cnh nh th
khng phi v chin tranh, m v kh nng ca qun lnh thi hnh cuc
chin. Tng t nh th, trong mt cuc u tranh bt bo ng, khi i
phng p dng n p v gia tng n p, th c c hi chin thng,
nhng ngi hot ng bt bo ng phi c sc mnh kin quyt
hng chu nhng hnh pht nng n hn v s thch thc ca mnh. Nu
h khng sc mnh lm iu ny th li khng phi k thut m
chnh nhng ngi hnh ng.
V vy vo nm 1952, khi Chnh Quyn nh ch ho nhng hnh pht

nng n cho bt tun dn s, khng gia tng thch thc l mt li lm
nghim trng v chin thut. Nhng ngi Lin-Phi chu l ra cng khng
b bt ng khi Chnh Quyn tuyn b tnh trng khn trng ng
u vi s thch thc ca h. Rt lui mt thi im nh th s cho
php Chnh Quyn chim th thng phong v cho mt bu khng kh
s hi v tun phc bao trm dn chng mt ln na. Tuy nhin, cn c
mt nhc im khc trong nhng phong tro i khng bt bo ng
trong qu kh. C mt phng tin khn lanh m Chnh Quyn thng
xuyn s dng ng u vi u tranh bt bo ng l loi b nhng
ngi lnh o khng thuc gc u chu ra khi u tranh chnh tr m
khng bin h thnh nhng lit s v ngun cm hng cho dn chng
bng cch b t h. V d, mt ngi c th b nu danh hay thanh
ton bng o Lut Dp B Cng Sn, v do b cm duy tr hay lm
thnh vin ca mt s t chc chnh tr no , lnh o nhng t chc
ny, hay tham d nhng bui hp chnh tr. Nhng nh lnh o cp quc
gia i khi b x theo o lut ny, b kt ti, v chu n nhiu nm t, b
treo gi tr phi khng phm mt iu khon no trong o lut ny
na. Theo o Lut Hi Hp V Ni Lon v Tu Chnh Hnh Lut, mt
ngi c th b y n mt ni xa nh, xa cng n vic lm, v xa cc
sinh hot. S la chn cho nhng nh lnh o khng thuc gc u chu
l nhng nm t ti. Gii php chn la ny nghim trng i vi bn
thn, nhng nhng hu qu ca vic chp nhn rt lui khi nhng sinh
hot chnh tr hay ngay c s lu y cng c th nghim trng.
Mt trong nhng hu qu ca vic nhng nh lnh o chp nhn
nhng gii hn ny, thay v t chi tun theo v t chi i t, a ra mt
ci gng phng hi n cng vic i khng trong tng lai. Mt
ngi bnh thng chng i phn bit v k th chng tc c l s khng
mo him mt hnh pht nng hn hnh pht m ngi ta thy cc nh
lnh o ang gnh chu. Tuy nhin s sn lng chi t ti v nhng au
kh khc l iu kin chnh yu ca thay i. Tht l ngha vic Robert
Sobukwe, ngi thnh lp i Hi Lin-Phi, la chn mnh lm mt
trong nhng ngi u tin i t v bt tun dn s.4 Albert Luthuli, tri li,
m ch trong hi k ca ng ta l ng ta c nh tun theo lnh cm ch
cho n khi lnh ny mn hn vo thng Nm nm 1964 (d cng kh tin
l trong nhng hon cnh nh th m ng c php ti sinh hot chnh
tr).5 Chnh Quyn v vy th c c nhng ci li khi b t cc nh
lnh o khng thuc gc u chu m khng gy ra nhng ci hi no
c.
Tt c nhng iu ny v nhng nh hng khc c khuynh hng
lm gim thiu tnh u tranh v sinh hot ca phong tro u tranh bt
bo ng. Tuy nhin trong mt hon cnh nh th, nu khng c i

khng v thch thc bt bo ng mnh m, khng c mt phong tro
no mnh em li ngun hi vng (nu khng em li nhng chin
thng ln lao), th v tuyt vng, mt s chuyn hng qua phng thc
bo ng hn s l mt iu chc chn s xy ra.
Cng Tc Chnh: Tng Sc Mnh

Cho Nhng Ngi B p Bc
Chnh Quyn Nam Phi nh mi chnh quyn bt k dn ch hay chuyn
ch nh th no cng u phi l thuc s tn ti tip din ca mnh
vo s sn lng ca ngi dn tip tc hp tc v khut phc. S hp
tc v khut phc ny c th mang nhiu hnh thi, nh l gip iu hnh
h thng kinh t, phc v nh l nhn vin ca chnh quyn, v n thun
vng theo nhng lut l v mnh lnh ca ch .
S tho thun ny i khi mang tnh t do -- da trn c s h tr
ch hay khut phc th ng i vi ch . Nhng lc khc th s
tho thun ny c th b p buc ngha l s chp thun c th c
c v ngi ta s b t hoc b nhng hnh pht khc c th c p
t ln h nu h t chi hp tc. Nhng ngay c s tho thun b p
buc cng phn nh s la chn l tt hn nn khut phc v trnh b
trng pht thay v thch thc v gnh chu au kh. Trong c hai trng
hp, kt qu l s tip tc tn ti ca ch , ch khng phi ch ca
nhng mong mun v quyt tm ca nhng ngi hay nhm ngi trc
tip kim sot gung my Nh Nc, nhng ch yu l ca s khut
phc v hp tc ca ngi dn nh l mt tng th. Ci gi ca thch
thc c th bin i. Trong mt vi hon cnh, nh trng hp Nam Phi,
th ci gi ny c th cao kinh khng. Kh nng ca dn chng rt lui s
tho thun cng c th bin i, tu thuc vo s quyt tm, vo sc
mnh, v s sn lng ca h chu tr ci gi ca s thay i.
Vn thay i chnh quyn hin hnh hay t c cuc cch mng,
do , khng phi ch l vn tn cng nhng nh cai tr ng nhim
v nhng nhn vin trc thuc h. Trch nhim chnh yu -- v vic tip
tc h thng hin ti v v vic to thay i -- thuc v i a s qun
chng; khng c s khut phc v hp tc ca h, th h thng sau mt
n lc m mu nhm p buc hp tc tr li -- s sp . Vic tranh th
c thay i Nam Phi v vy tu thuc vo s gia tng sc mnh cho
nhng ngi khng thuc gc u chu, nht l nhng ngi Phi chu.
Thay i v vy vn c th t c ngay c d cho nhng nh cai tr
hin ti khng bao gi c thuyt phc l mt iu tt p. Cng tc
chnh yu l tng cng kh nng cho dn chng. S quyt tm xo b

h thng cn phi c gia tng. Sc mnh v kh nng t chc hnh
ng on th cn phi c ci tin. S sn lng kin quyt trong thch
thc d b n p cn phi c tng cng.
iu kin ca t do thc s hay ca chuyn ch trong bt c x hi
chnh tr no v vy cng phn ln l phn nh ca sc mnh trong qu
kh v hin ti hay l s yu hn ca ngi dn nh l mt tp th. Nu
ngi dn hin ti yu hn v s hi, khng c kh nng hay khng sn
lng tr ci gi ca au kh v rt lui s tho thun ca mnh, th s khng
th t c t do thc s v lu bn c. T do thc s khng phi l
ci g c cho, m l ci cn phi i hi cng lao tranh th, v do l
iu c th c bo v v ni rng ngay c khi phi ng u vi
nhng tn cng mi.
Do nhng ngi gm c nhng ngi lnh o quan trng khng
thuc gc u chu m ang tm cch gii phng Nam Phi duy nht ch
bng s can d t bn ngoi, ang c b qua vn cch mng duy nht
quan trng hn c v c tranh th mt con ng tt dn n t do trong
khi khng c con ng tt no c. Ngay c nu Chnh Quyn Quc Gia
Phi b xo b bi s can d t bn ngoi i na, v s thng tr ca
ngi u chu theo b chm dt, th iu ny cng khng khn thit
em li s chm dt ca p bc Nam Phi. Nu trong tin trnh ny m
dn chng nh l mt tng th khng c tng thm sc mnh v kh
nng ca chnh h trong vic tranh th v bo v t do khng c gia
tng, nu s phn tn hu hiu v quyn lc gia h khng xy ra, nu
khng c mt s gia tng v kh nng ca h trong vic kim ch chnh
nhng nh cai tr ca h, th Chnh Quyn k tip bt k di mu c
no s chuyn ch t nht cng ging nh chnh quyn va mi c
thay th. phi l thuc vo s gip t bn ngoi chm dt mt
h thng, ngi dn hn vn s thiu kh nng t c t do thc s.
Cc phong tro khng b v du kch thng cng nhn mt mc
ng k tm quan trng ca vic rt lui hp tc v tho thun khi chnh
quyn. iu ny ct ngha ti sao rt thng xuyn khng b nhm vo,
khng phi k ch nh ngi ta mong i, m ch yu l vo ngi
dn ca chnh mnh, buc h phi i khng (C nhng du hiu cho
thy l iu ny bt u xy ra ti Nam Phi.) V vy, y l mt n lc
p buc ngi dn phi t do, mt n lc nhm t mt iu khng th
t c. Ngay c nu thnh cng v phng din chnh tr trong vic
lm sp i chnh quyn hin hnh, th loi x hi v loi gii phng v th
c to ra s c mt gi tr cha cht ht sc nhiu nghi vn.
C bng chng l u tranh bt bo ng c th gip lm gia tng sc
mnh ca nhng ngi b p bc. Mohandas K. Gandhi lun lun l lun
l mc ch chnh yu ca nhng cuc u tranh bt bo ng m ng ta

lnh o ti n khng phi l tn cng ngi Anh, mt yu t quan
trng nhng th yu trong hon cnh , m l tng cng s quyt
tm, s c lp, v kh nng i khng ca ngi n. Nhng iu ny l
yu t quan trng hn c.
iu ny c chng minh ti Nam Phi nm 1952 qua Chin Dch
Thch Thc; trong Chin Dch ny con s thnh vin ca i Hi Quc
Gia Phi nhy vt t 7.000 ln n 100.000. Con s thnh vin khng
phi ch l tiu chun duy nht ca sc mnh c gia tng, m cn l
mt ch du ca s ng gp ca u tranh bt bo ng vo s gia tng
kh nng i khng, v s gia tng sc mnh t chc. Cng tng t
nh th, n , i Hi Quc Gia n theo chng trnh ca Gandhi
c bin i t mt nhm nh b thng qua nhng ngh quyt hng nm
thnh mt t chc u tranh qun chng c kh nng lay chuyn c
Quc Anh.
Trong s nhng nhn t c th gip tng cng kh nng i khng
ca ngi dn l:
t trng c gia tng;
tng sc mnh cho nhng t chc ca dn chng v kh nng
hnh ng trong lin i;
ph bin kin thc v vic s dng u tranh bt bo ng v v
vic lm th no t chc hnh ng theo nhm;
bit c u nhng ngi khc lm nhng ni khc trong
tnh th kh khn;
gng ca mt vi ngi trong nhm chng li chuyn ch -- iu
c th gy cm hng cho nhng ngi khc v lan truyn rng ri;
mt lnh o c c sng to v c chp nhn thp sng tnh
hnh;
mt tng mi m (hay mt nhn nh mi cho mt tng c)
c th bng nhin em li mt nim tin mi, nht l nu tng lin quan
n iu m ngi ta c th lm gip gii quyt vn ;
nhng hnh ng khng c chun b trc, ph v bu khng
kh tun th v cn thc y c nhng ngi khc hnh ng na; v
tham gia vo u tranh bt bo ng tm mc nh: iu ny c
th ng gp vo vic gia tng lng tin vo kh nng thay i hon cnh,
nht l khi tranh th c nhng mc tiu gii hn.
Thng thng d khng phi l lun lun khi ngi ta bt u
hnh ng, th nhng phm cht ca s can m, ca s sn lng phc
v tha nhn, v ca s quan tm i vi nhng t oan x hi v chnh tr
chung quanh h pht huy trong bn thn h. Hn na, gng ca h
thng s gip nhng ngi khc th c c nhng phm cht ny.
iu ny, cng vi nhng hiu qu khc ca u tranh bt bo ng, s

gip ci tin kh nng ca x hi trong vic tranh th t do.
Ngi ta, nh Patrick Duncan chng hn, l lun l bi v Chnh
quyn Nam Phi lm cho tt c nhng n lc to thay i ca nhng
ngi khng thuc gc u chu tr nn bt hp php v cm vic s
dng u tranh bt bo ng thay i phn bit v k th chng tc, cho
nn bo ng by gi c th bin minh c. Tuy nhin, l mt l lun
rt hi ht i n kt lun l bi v u tranh bt bo ng khng hp
php, cho nn by gi phi s dng bo ng. i khng bo ng cng
bt hp php vy, v lun iu ny khng cp n vn hiu lc
theo ngha thc tin.
S n p ca chnh quyn cng ngy cng gia tng hin nay lm cho
vic t chc i khng bt bo ng kh khn hn rt nhiu -- nht l mt
cch cng khai hn l vo nm 1952. Nhng t chc i khng bo ng
cng khng d g hn. ng l i khng bt bo ng thng hu hiu
nht khi t chc cng khai. Tuy nhin, trong mt phong tro bo ng,
nhng ip vin v im ch vin lm cho b mt khng c hu hiu
hon ton. V, trong lc chng ta phi ghi nh nhng nguy him lin h,
nhng u tranh bt bo ng tng c t chc hu hiu mt cch
b mt trong lc thc hnh th cng khai nh phn ln cuc i khng
ca ngi Na-Uy chng li s chim ng ca c Quc X. Hn na,
khng phi tt c mi i khng bt bo ng u cn phi c t chc
trc mi hu hiu. i khi, i khng ht sc hu hiu li do t pht.
Nhng lc khc th nhng hnh ng c thit k v khi ng bi mt
nhm ngi rt nh li c th nh ng c tn s, v tm gng ca
h c th c rt nhiu ngi noi theo.
Nhng Nhn T Trong Chin Lc To Thay i

Thit k c chin lc v cc chin thut khn ngoan cho cuc u
tranh Nam Phi th ht sc kh, nhng iu rt quan trng l cn phi
nhng c n lc ng n thc hin cho c iu ny. Ch nh th
th mt gii php thay th cho chin tranh khng b v du kch v cho xm
lc bng qun s mi c ngi ta nghe theo mt cch nghim chnh.
Tic thay, chng ta khng c tt c kin thc m chng ta cn phi c
thit lp chin lc khn ngoan, mt l do l v thiu s quan tm, v ti
nguyn, cho loi nghin cu v phn tch c th pht huy kin thc
ca chng ta.
t nht c nm cng tc chnh cn c duyt xt cn thn khi thit k
chin lc :
1. Xt nh tnh hnh hin ti ca Nam Phi, nhng du hiu chng t

s cng nhc hay mm do, nhng u im v nhc im, v c bit
l tnh hnh v nhng tim nng ca cc nhm khc nhau c th ngn cn
hay h tr i khng, nht l:
a) Chnh Quyn;
b) i lp ca ngi u chu v i lp c th c i vi Chnh
Quyn;
c) cc nh hot ng v cc t chc ca nhng ngi khng
thuc gc u chu;
d) i khng tim nng ca nhng ngi khng thuc gc u
chu; v
e) s cn li trong dn chng.
2. Nghin cu k thut u tranh bt bo ng, l thuyt v quyn lc,
cc phng php, cc ng nng, iu kin thnh cng, v kinh
nghim lin h c th c t nhng ni khc.
3. Gim thiu cc nhc im ni nhng ngi khng thuc gc u
chu, iu c th gia tng kh nng xo b p bc ca h. c bit, iu
ny bao gm nhng cu hi nh sau:
a) lm th no nng cao lng t tin vo gi tr ca bn thn;
b) lm th no xo b s hi v gia tng s sn lng kin tr
trong i khng d b n p;
c) lm th no gia tng kin thc v kh nng i khng c
hu hiu hn c;
d) lm th no tranh th c lng tin vo kh nng thay i
tnh hung (nh bng nhng chin thng nh, nh c
thc hin trong nhng v ty chay xe but trc kia); v
e) lm th no chn nhng vn r rt (nh nhng vn
kinh t c gii hn) to thay i tc khc.
4. Cch li nhng khu vc dn chng Nam Phi gc u chu h
khng h tr Chnh quyn, bao gm nht l nhng ngi phng khong,
cc nhm tn gio, thiu s ngi Anh, v cc nh k ngh. Tht l
ngha khi Chin Dch Thch Thc nm 1952 hu hiu trong chiu hng
ny, a n vic thnh lp c ng T Do ln i Hi cc nh Dn Ch,
v cng a n vic tn gio chng i c gii hn.
5. Khch ng s h tr ti a ca quc t v tn dng hu hiu iu
ny c chng no hay chng . C mt vi phng cch c th m
theo ngi ta c th cung cp s h tr quc t cho phong tro u
tranh bt bo ng. Nhng gi sau y ch c tnh minh ho m thi:
a) truyn t tin tc, s khuyn khch, nhng k hoch i khng,
v.v. cho ngi dn Nam Phi bng, chng hn nh, i pht
thanh t bn ngoi Nam Phi, nht bo v nhng ti liu khc

in n bn ngoi Nam Phi c phn phi trong nc;
b) ci tin hiu lc ca vic ph bin v nhng chin dch gio dc
nhm n th gii v tnh hnh ti Nam Phi v phong tro i
khng ;
c) cung cp ti liu tuyn chn v cc c tnh, cc iu kin, v
cc gii php trong u tranh bt bo ng v nhng phng
tin ph thm hun luyn ngi dn trong vic s dng k
thut ny;
d) gy p lc kinh t hu hiu hn chng li Nam Phi, nh l ty
chay v phong tro cm vn cn nghim ngt nhiu hn l nh
ngi ta thc hin t trc cho n nay (i Hi ng Lin
Hip Quc khuyn co lu t thng Mi Mt, nm 1962);
e) to p lc ngoi giao v vn ho hu hiu hn, nh l ct t
quan h ngoi giao (cng c khuyn co bi i Hi
ng Lin Hip Quc v t chi hp tc vn ho, tr phi ni
no xo b hnh ng phn bit v k th chng tc);
f) ct tt c mi cung cp v v kh qun s, ph tng thay th,
v n dc cho Nam Phi (cng do i Hi ng Lin Hip
Quc khuyn co) v nhng cung cp c th c dng trong
vic ch to ti Nam Phi;
g) rt lui tt c mi u t ca nc ngi, ngoi tr nhng k ngh
no sn lng tr lng va phi cho nhng ngi khng thuc
gc u chu v t b hnh ng phn bit v k th chng tc;
v
h) p dng trn khp th gii loi u tranh bt bo ng, cng
nh nhng phng tin quy c, t nhng mc tiu ny.
D nhin vai tr chnh yu ca nhng ngi ngoi Nam Phi l phi
ng h v tham gia nhng hnh ng bt bo ng quc t ny. Tuy
nhin, u tranh quc t v u tranh quc ni lin h h tng, v mt
vi loi u tranh trong Nam Phi c th khch ng s h tr quc t
hn l nhng loi hnh ng khc hay khng hnh ng.
Nhng bin php ny c th h tr rt nhiu trong vic (1) tng sc
mnh cho tinh thn, s quyt tm, v kh nng i khng ca nhng
ngi khng thuc gc u chu; (2) lm suy yu tinh thn, s quyt tm,
v kh nng ca chnh quyn tip tc ng hng hin ti; v (3) lm
sn lng dn chng gc u chu ni chung trong vic h tr chnh quyn
hin hnh v h tr phn bit v k th chng tc.
Gii php thay th cho ng hng hot ng tng qut ny hn l
mt hnh thc chin tranh no , c l lin quan n hoc mt chin dch
khng b lu di hay l u tranh du khch da trn m thc Algrie hay
l s can thip qun s ln lao bi qun i Lin Hip Quc, mt ng

minh qun s ton ngi Phi, hay l s h tr qun s trc tip ca Nga
hay Tu. Tt c nhng iu ny u ht sc nguy him, nht l ni no
lin quan n s tranh chp quyn lc gia ng v Ty v ni no m
s tranh chp ny c th bin thnh chin tranh ht nhn.
giai don ny th xc sut khng ln cho cuc u tranh c th bin
chuyn thnh u tranh bt bo ng c p dng hu hiu trong
nc, vi s h tr hng mnh t bn ngoi. Tuy nhin, nu u tranh
bt bo ng khng xy ra th bi v thiu mo him, thiu hiu bit, sc
mnh, v sng kin -- ch khng phi v u tranh bt bo ng, nu
c p dng mt cch thng minh v can m, c th khng hu
hiu. Nu u tranh bt bo ng khng xy ra, th thm cnh ca Nam
Phi trong tng lai c th lm cho thm cnh ca Nam Phi trong qu kh
v trong hin ti t ra l khng c ngha l g c. Tuy nhin, vn cn hi
vng v c hi. Nu ginh ly c hi ny, th th gii c th nhn lnh
c mt bi hc v cch lm th no ng u vi chuyn ch v
thit lp mt nn t do ch thc v lu bn.
Ghi Ch
1.
2.
3.
4.
5.
The Observer (Lun n) 5 thng Nm 1963.

Nh trn.
Leo Kuper, i Khng Th ng Ti Nam Phi (New Haven, Conn.: Yale Unniversity
Press, 1957,v London: Jonathan Cape, 1956), t.145.
Robert Sokbukwe (1924-1978) tr thnh Tng Th K ca lin minh thanh nin ca i
Hi Quc Gia Phi trong thi gian theo hc i Hc Fort Hare. ng b Dai Hi nm 1958
v thnh lp i Hi Lin-Phi c mc ch iu ng hnh ng bt bo ng c tnh u
tranh hn chng phn bit v k th chng tc m khng b nh hng ca Cng sn m
ng cm nhn c trong i Hi Quc Gia Phi. Di s lnh o ca ng, i Hi LinPhi t chc nhng cuc biu tnh bt bo ng ln v bt tun dn s v nm 1959 v
1960 chng li cc lut v i li. ng tin chc l i khng bo ng l t vn v hnh
ng bt bo ng c tnh u tranh l gii php thay th hu hiu.
Sobukwe b bt vo ngy 21 thng Ba, nm 1960 v nhng ti khch ng. ng b kt
n ba nm t, b lu gi thm su nm, ri c th vo gia nm 1969 v a n
Kimberly. ng mt ti y vo ngy 27 thng Hai, nm 1978 sau mt cn bnh di.
ng c xem l mt ngi nhu ho, khim nhng, v c nhiu sc mnh tr tu,
mt trong nhng ngi quc gia Phi chu v i. Sobukwe b t co sai lm l mt ngi
k th chng tc. ng thc dc ngi Phi chu phi ng dy, nhn v pha trc vo
mt Nam Phi m trong mi ngi thuc mi mu da u c th sng trong bnh ng.
Albert Luthuli (1898?- 1967) c bu lm Trng Khu Truyn Gio Umvoti vo nm
1936, sau khi phc v vi t cch l Th K v Ch Tch ca Hip Hi Gio Chc Phi.
Nm 1952, vo lc Chin Dch Thch Thc chng cc lut v phn bit chng tc, ng l
Ch Tch Ton Quyn ca i Hi Quc Gia Phi. Khi nm ng t chi t chc Ch

Tch i Hi, Chnh Quyn tc chc v Ch Tch ca ng.
Luthuli l mt trong s 155 ngi b bt nm 1956 v chng i phn bit v k th
chng tc, nhng sau V n Phn Quc ko di ng c th. Theo o Lut Xo B
Cng Sn, ng b qun ch mt khu vc ti gia gn Stanger, khong 30 dm v pha
Bc ca Durban. Vo thng Ba, nm 1960, sau khi nhng ngi Lin-Phi khi ng
thch thc cc lut v i li, Luthuli t thng hnh ca mnh Praetoria v thc dc
tt c mi ngi Phi u lm nh vy. Chnh Quyn Nam Phi cho php ng i Olso,
Na-Uy vo nm 1961 nhn lnh gii Nobel, nhng Luthuli b cm ra khi nc sau
. Trong lc b lu y nh th, ng b cm khng c din thuyt v tham d hi
hp cng cng. Nhng li ni ca ng b cm pht hnh ti Nam Phi. Hi k ca ng, Hy
Cho Dn Ti i, b cm trong quc gia ny.
Tng Kh Nng Qun Chng 309
12
Tng Kh Nng Qun Chng
Nhu Cu Ca Con Ngi V

S Phn Phi Quyn Lc
Mi ngi trong x hi chng ta u khng tham gia nhiu vo nhng
quyt nh v hnh ng hnh thnh cuc sng v cc c ch ca mnh.
iu ny l mt ch du quan trng l chng ta cha thc thi nhng l
tng ca gia ti ca chng ta mt cch tho ng.
__________________________________________
X hi ca chng ta y ni r l x hi M, nhng cuc tho lun cng p dng cho nhng x
hi Ty phng khc, v cn p dng i khi cn mt mc ln hn cho nhng h thng
chnh tr hin i tm c khc na.
309
Chng ta -- hu ht nhng thnh vin ca x hi ca chng ta ni rng

chng ta tin vo gi tr ca con ngi, ca t do, cng l, ho bnh, s
sung tc v kinh t, v vo nhng nguyn tc lin h. Nu nh th, th
chng ta c bn phn phi c c gng thc thi nhng nguyn tc ny trn
th gii trong chng ta ang sng, ln lm nhng g m chng ta c
th lm c xy dng mt x hi m phng c nhng l tng
nhiu hn cho nhng th h k tip. i khi nhng n lc thc thi nhng
l tng ca chng ta c ngha l bo ton nhng phn tt p nht ca
x hi hin ti ang thc hnh nhng nguyn tc . Tuy nhin, iu ny
vn cha bi v mc d t c nhng thnh qu tch cc ny,
nhng x hi ca chng ta vn c nhng khuyt im quan trng cn
phi c sa sai. Trong nhng trng hp ny, thc thi nhng l tng
ca chng ta c ngha l tm nhng thay i nn tng.
Xt nh Cc Nhu Cu Ca Con Ngi

X hi ca chng ta khng p ng c nhng nhu cu cn bn ca
con ngi, v ngay c nhng nhu cu ny cng b hiu mt cch qu hn
hp. Ci nhn ht sc gii hn ca chng ta v nhng nhu cu ny l
nguyn nhn chnh yu ca nhng tht bi ca nhng n lc trong qu
kh nhm xy dng mt x hi tt p hn.
D nhin l ng nu khng c lng thc, qun o, v ni tr n khi
nng ma, v nhin liu si m v nu n v cng n vic lm
sn xut hay tu mi cc th y, th s sng khng tn ti c. Tht l
ti t khi nhng nhu cu ny khng c p ng cho tt c mi ngi,
v s kim sot nhng th ny khng nm trong tay ca nhng ngi
cn chng. S kin ny lm chng ta cm phn cn hn l i v nhng
hu qu khc ca bn cng, bi v nm c quyn kim sot trong tay,
ngi ta c th t cung cp nhng nhu cu vt cht cho chnh mnh.
Tuy nhin, cc nhu cu vt cht khng phi ch l nhng nhu cu cn
bn duy nht ca con ngi v p ng nhng nhu cu ny m thi s
khng to c mt x hi l tng. Nhng nhu cu ny c th c
cung ng mt cch hu hiu trong cc nh t. Ngoi nhng nhu cu vt
cht cn bn ca chng ta, con ngi cn c nhng nhu cu v sinh l,
tm l, x hi, v ngay c chnh tr na. Chng ta hy nhn s qua nhng
nhu cu ny. Nhng nhu cu ny trng c v n gin, hay l khng thch
hp cho mt phn tch c tnh cu trc. Tuy nhin, Nu khng c c
nhn thc khong t ny th c l chng ta s vp phi nhng li lm
ca qu kh trong nhng n lc ca chng ta trong vic xy dng mt x
hi c th p ng nhng nhu cu ca con ngi mt cch y hn --
nhng li lm pht xut t nhng quan tm n vic ch cung cp lng

thc, nh ca, v cng vic, chng hn, m qun i nhng nhu cu khc
t c th hn.
Nh l nhng con ngi, chng ta cn yu thng v c yu
thng. Chng ta cn chia s, cn du dng, v cn c ngi khc cn
n mnh. Nh l mt chng loi, chng ta cn sinh con ci v nui
dng chng. Chng ta cn hc hi nhng l thi ca x hi ca chng
ta, v hi vng l ca nhng x hi khc na, v hc hi v chia s nhng
gia ti qu kh ca chng ta. Chng ta cn hc hi bit chng ta l ai,
pht huy t trng v tn thng nhng kh nng v gi tr ca mnh.
Chng ta cn c nhng nim vui, cn th gin, cn sng to, cn nhng
c hi pht trin v thay i, v tho mn nhng hiu k trong lc
chng ta i tm kin thc, nhng nhn nh sng sut, v cc chn l mi.
Chng ta cn pht trin tr c, nhng kh nng tr tu, kh nng suy t v
l lun ca chng ta. Nhng kh nng tip xc gia chng ta vi nhau, vi
nhng hnh thi khc ca s sng, v vi th gii v v tr m chng ta
l mt thnh phn, tt c nhng th ny u cn pht trin. Chng ta cn
ng cm vi ngi khc, cn l thnh vin ca nhm, v cn hnh din
v nhm ca mnh. Chng ta cn c che ch khi nhng nguy him v
tn cng v nhng e do n s sng ca mnh. Cc nhm ca chng
ta cn phi tn ti chng li nhng e do v c vn ho ln th xc.
Ht sc quan trng l, nh l nhng c nhn v nhm, chng ta cn
cn c kh nng sc mnh quyt nh chng ta phi sng nh th
no. Chng ta cn sc mnh kim sot i sng ca mnh, chng
li nhng lc lng un nn chng ta, lm hi chng ta, hay hy hoi
chng ta, mt kh nng to dng cuc sng v tng lai ca chng ta, d
ngay c ang phi ng u vi nhng lc lng th nghch. Hu ht
nhng sa i c ngh cho nhng t hi x hi qu t ch trng n
nhng nhu cu rng ln ca con ngi ny v nht l nhu cu v sc
mnh hu hiu ny.
Tr phi p ng c nhng nhu cu vt qu nhng nhu cu vt
cht ny, chng ta vn thiu nhng phm cht v kh nng ca con
ngi. Do , nhng n lc p ng nhng nhu cu ca con ngi mt
cch y hn cn phi c nhm n p ng tt c mi nhu cu,
ch khng phi ch nhng nhu cu vt cht m thi. Nhng n lc p
ng nhng nhu cu vt cht khng c nh hng tiu cc n vic
tho mn nhng i hi t c th hn hay nhu cu ca chng ta v sc
mnh kim sot i sng ca mnh. Ngc li, nhng n lc nhm
p ng v ni no c th c nhm tch cc tr gip p ng -bt c nhu cu no ca con ngi cng phi ph hp vi vic tho mn
tt c mi nhu cu. iu ny trn phng din phm s em li nhng
kt qu khc t nhng n lc da trn mt s quan tm c gii hn hn.

p ng nhng nhu cu rng ln hn ny ca con ngi mt cch y
hn s cn gip chng ta gii quyt nhng vn ca c ti, ca dit
chng, ca chin tranh, v ca nhng h thng p bc x hi c
tho lun trong cc chng trc.
Nhng Vn Ca Chng Ta
V Vic Tp Trung Quyn Lc
Tt c mi vn trm trng v x hi, kinh t, v chnh tr mt lc no
s c lin quan n s sai lc nghim trng trong vic phn phi quyn
lc. iu ny c ngha l quyn lc hu hiu tr nn qu b tp trung
vo mt s thnh phn no trong dn chng v trong cc c ch, v,
nghim trng hn c, l vo trong tay ca gung my nh nc. Cc
nhm khc, hay l ngay c qun chng ni chung, so vi nhng nhm
hay c ch th yu km, v do s thua thit trc ch ca nhm
quyn lc.
Kh nng quyn lc ca nhng nhm no trong mt x hi vo mt
lc no hon ton khng phi l hin nhin v khng thay i c.
l kt qu ca: (1) nhng mc m cc nhm ny huy ng c
cc ngun sc mnh s dng ngha l, tim nng quyn lc ca h;
(2) nhng mi tng quan gia nhng mc khc nhau v sc mnh
m mi nhm ring r hin ang c; (3) mc nhng c cu x hi,
kinh t, v chnh tr uyn chuyn v p ng nguyn ca mi thnh
phn dn chng. S phn phi quyn hnh hin ti rt thc, nhng khng
phi l vnh cu, v n s khng c duy tr trong tt c mi tnh hung.
Thc vy, c lc quyn lc bin i mt cch trit . Mt s thay i nh
th xy ra khi nhng ngun sc mnh trong tay nhng nhm tng i
yu c huy ng mnh m hn trc kia, cho quyn lc hu hiu
ca h c gia tng v ti gn vic t c tim nng quyn lc ca
h. Mt s thay i ln trong vic phn phi quyn lc cng xy ra khi
nhng ngun sc mnh trong tay nhng nhm mnh c n nh b
lm suy yu i hay b rt lui, do gim thiu quyn lc hu hiu ca h
mt cch trit . Tr phi nhng ngun sc mnh ca cc nhm yu
c huy ng, hoc nhng ngun sc mnh ca cc nhm mnh n
__________________________________
Quyn lc y c ngha l kh nng ca ngi dn hnh ng nhm tranh th cc mc tiu
d cho b chng i: s tng hp ca tt c mi nh hng v p lc m h c th gy nn.
Nhng iu ny bao gm c nhng ch ti ln kh nng cng lm vic vi nhau, cng nh nhng
nh hng khc nh l quyn hnh.
nh b lm suy yu i, hay l c hai; cc nhm n thuc v b p bc hin

nhin l khn thit s vn trong nhng v th tng i y nh c, d c
bt c nhng thay i no khc trong x hi. (Nhng thay i ny c th
ngay c bao gm sa sai nhng bt bnh, cung cp cc dch v mi, v
t mt ngi mi hay nhm mi vo v th cai tr.)
ni no m ngi ta nhn vo mt hon cnh m mt nhm ny
hoc nhm kia xem nh l mt vn , th ni ngi ta ang gp
phi vn phn phi quyn lc thc s hay l c nhn thy l khng
cng bng. Nhng nhm ngi ny c th bao gm, chng hn: nhng
tng lp b bc lt v kinh t, nhng nhm thiu s tn gio b sch nhiu,
dn chng ca nhng quc gia b tn cng hay b chim ng, cc nn
nhn ca nhng n lc dit chng, cc dn tc b nhng nh c ti quc
ni bp, cc quc gia di nhng quc thc dn, cc nhm sc tc
hay chng tc b khinh r, v mt s ln nhng nhm khc na. Trong tt
c nhng trng hp ny vn l ch mt nhm c quyn lc p t
mun ca mnh ln mt nhm khc yu km. Bi v nh chuyn ch c
quyn lc bt p chng ta ch chu ng nhng g m chng ta khng
c sc mnh chng c li m thi, nh Krishnalan Shridharani
vit.1 S phn phi quyn lc khng cng bng lm cho nhng vn
ny c th xy ra c.
V vy, nu chng ta khng nhng ch lu tm n vic sa sai mt
vn no m thi, m cn lu tm n vic ngn chn s pht l,
tip theo sau vn ny, ca nhng vn khc cn trm trng hn; th
s phn phi quyn lc cn phi c thay i t cn bn.
X hi ca chng ta hnh nh ang tin n c vic gia tng tp trung
quyn lc hu hiu vo Nh Nc v mt s c ch, ln vic gia tng
quyn lc cho mt s nhm m theo truyn thng c t quyn lc. R
rng l ang c nhng khuynh hng i nghch. Mt mt th, chng hn,
cng nhn c th t chc, nh cng, v ty chay, nhng ngi M gc
Phi chu c th biu tnh v s dng l phiu ca mnh, v ph n bt
u ci b lp v p bc, thch thc nhng khun thc c, v thit lp
nhng tp qun x hi mi. Mt kt qu ca hnh ng nh th l nhng
nhm ny v cc nhm khc na hin c nhiu quyn lc hn l mt
vi thp k trc y. Tuy nhin, mt khc, phn ln s thay i trong x
hi ca chng ta t lu nay c y mnh v hng ngc li, c
bit l trong i sng kinh t v chnh tr. Khuynh hng chung l nhng
t chc ln, gia tng trung ng tp quyn, kim sot mnh hn bi
thnh phn u t. Hn na, nh c tho lun trong nhiu chng
trc y, cp th gii, th k ny chng kin mt s tng trng
ca nhng nn c ti, thng di nhng hnh thi rt nghim trng, s
gia tng v thm nhp ca bo ng trong khp cng x hi, mt s tht
bi trong vic kin to mt x hi thnh vng v kinh t v t do v chnh

tr, mt s gia tng kh nng dit chng, s khng tn trng i sng ca
con ngi v nhn phm, nhng n lc kim sot u c con ngi, v
mt s tng vt v v kh qun s v kh nng hu hoi. Hu ht mi
ngi u cm thy bt lc trong vic o ngc nhng pht trin ny.
Nhng Sa Sai Trong Qu Kh Khng Tho ng

Sut hng thp k v th k, ngi ta tr nn thc hn v trch
nhim ca mnh trong vic lm gim bt nhng khuyt im ca x hi
khi p ng nhng nhu cu ca con ngi, v h ng h v c ch
ho nhiu thay i trong chiu hng nhng mc ch ny. Thng
thng c nhng bin php khn cp nh cung cp thc phm
trong nhng nn i, ch tr n sau nhng trn lt v nh bom, v o
qun chng lnh. Nhng bin php ny vn quan trng, v cn c
nh gi theo kh nng gii quyt c nhng nhu cu khn cp. Nhng
nhng chng trnh nhm p ng cc nhu cu di hn hn, u n
hn, ca con ngi th i hi phi c mt s nh gi da trn nhng
tiu chun kht khe hn.
Trong chiu hng ny th nhiu chng trnh, c trong qu kh ln
hin ti, t ra l khng tho ng. Th nht, nhng chng trnh v
chnh sch hin c thng khng n nhng nhu cu tm l, x hi,
v chnh tr. Th hai, mt chng trnh hay chnh sch c th, v nhiu l
do khc nhau, khng t c mc ch d tnh. Th ba, n lc ny c
th ch lm vi c nhng hu qu cp bch nht ca vn mt cch
tm b v c gii hn m thi, trong lc chnh vn th li khng c
gii quyt. C lc, nhng thay i cn bn i hi phi c li khng c
ch trng. Th t, ngay c nhng chng trnh c thit k tt p
cng c th b p dng hng bt thnh v hiu. Phm cht ca chng
trnh c th b hi sinh cho nhng cn nhc khc, nh cho cc nhm quyn
li mnh, hay cho nhng mc ch chnh tr khng thch hp.
Trong mt vi trng hp, nhng phng cch p ng cc nhu cu
ca con ngi hin nay b nhng thiu st cn bn. C l thiu st trm
trng nht l s tht bi ca hu ht cc chng trnh v chnh sch trong
vic tng cng kh nng cho ngi dn h c th th c c s
kim sot tch cc v cuc sng ca chnh h v v x hi. Thc ra, d
cho nhng sa sai hin ti c a ra iu g khc i na, th hu ht
nhng sa sai ny vn ch ng gp trong di hn vo vic lm mt i
kh nng ca ngi dn m thi.
Nhng Vn
Trong Vic Trng Cy Vo Gung My Nh Nc
Nhiu ngi mun gii quyt nhng vn ca con ngi v p ng
cc nhu cu ca con ngi mt cch tho ng hn cho rng cch hnh
ng c bn l phi c s can d ca cp cao trong chnh quyn. iu
ny c th mang nhiu hnh thi: cc sc lnh, mt lut mi, mt thay i
v hin php, mt chnh sch do chnh ph ti tr v qun l, Quc doanh,
hay nhng phng tin khc. Mc ch thng thng l to sa sai ng
n bng cch lm mt ci g cho ngi dn. Phng cch ny hon
ton tri ngc vi phng cch nng ng li cun chnh ngi dn c
lp v trc tip gii quyt nhng vn ca chnh mnh.
Hnh ng loi ca Nh Nc khc nhau v hiu qu khi gii quyt
mt vn hay mt nhu cu nguyn thu no . Ngay c khi nhng
chng trnh nh th ca chnh quyn kh thnh cng trong vic p ng
mt nhu cu cp thi no nh nn i, nh ca, vn vn th l
do quyn lc ca Nh Nc hay ca t chc trch nhim, cn dn chng
th hng dch v th chnh h, t nht, th cng vn bt lc nh trc.
Trong nhng iu kin tt p nht th h l nhng ngi tha hng
nhng quyt nh v hnh ng ca ngi khc; h khng t mnh to
dng nn cuc i ca mnh v x hi bng nhng n lc ca chnh
mnh. S phn phi quyn lc sai lm gy ra tnh trng ny khng
c sa cha, m thng c lm cho ti t hn. Kt qu c th l
nhng vn mi, trm trng hn.
Tri li, nhng thay i em li do nhng n lc ca chnh mnh c th
ng gp rt nhiu vo vic gia tng t trng, kh nng lm vic vi nhau
cung cp cho nhng nhu cu ca mnh, v kh nng t bo v -- tm
li l kh nng s dng quyn lc hu hiu kim sot i sng ca
mnh v x hi. Thay i lm tng kh nng c th gip ngi ta ng
u vi nhng vn khc trong tng lai, v bo m l nhng thng
li m h t c khng b o ngc tr phi h chn la lm nh vy.
Mt khc, trng nh vo cc nhm khc hay vo thng cp trong
chnh quyn, vo cc sc lnh, vo lp php, vo nhng quyt nh ca
to n thc hin nhng thay i mong mun s chu mt ci bt li rt
trm trng: ci g c cho nh th th cng s b ly i mt cch d dng
nh vy, v ngay c cn nhanh chng hn na. Vo mt lc no trong
tng lai khi tnh hnh t nc bin chuyn, nhng vn mi chim u
tin, hay nhng lc lng mi ginh phn kim sot lp php, to n, hay
hnh php, th chnh sch cng bng mt cch nh th b o ngc.
Gung my nh nc c th b dp b trong vai tr cung cp v bo v.
Nh Nc ngay c c th tr nn i nghch vi nhng ngi trc kia

tng th hng cc phc li ca chnh sch va mi b hu b.
S Tng Trng Quyn Lc Nh Nc

C th khng phi l tnh c m nhng vn ca c ti, ca dit
chng, ca chin tranh, ca nhng h thng p bc, v ca s bt lc
ca dn chng gia tng s nghim trng trong cng chung mt khung
thi gian vi s kin cc c ch chnh tr, kinh t, v ngay c nhiu t
chc x hi ca chng ta tng trng v tm c, b s kim sot ca
nhm u t nng n hn, v tr nn ht sc trung ng tp quyn. Vic
trung ng tp quyn vo nhng c ch ny thng cc oan v c
nhng hu qu ph bin trm trng. Nhng khuynh hng trung ng
tp quyn ny cn r nt hn trong c ch c bit ca Nh Nc. Mt
ci nhn c bn nht v chnh tr ca th k th hai mi hn phi pht l
rng chnh s tp trung quyn lc v bnh trng kim sot ca Nh
Nc l ngun gc chnh yu ca kh nng gy nn nhng vn
lm tan nt bao nhiu ngi v x hi. Suy ngh li v chnh tr v to ra
nhng bin php thc tin ng u vi nhng vn trng i nht
ca chng ta i hi l chng ta phi ti duyt xt v ti thm nh s
bnh trng ca Nh Nc ng hu p ng nhng nhu cu chnh ng
khc nhau ca ngi dn v ca x hi.
S bnh trng ca Nh Nc ang tip din hu ht mi ni trn
th gii, nhng ch c mt s t khuynh hng ngc li c gii hn m
thi. Nh Nc, d nhin, khng phi l x hi nh l mt tng th. Nh
Nc l mt c ch c bit, mt c cu chnh quyn c bit c th c
nhng c cu khc bao gm, nh l nhng b phn ca h thng kim
sot chnh tr, mt gung my hnh chnh thng trc qun l cc
chng trnh v cc bin php ca gung my , mt h thng cnh st
v hnh lut trng pht nhng ngi phn x hi v thng l nhng
ngi bt ng kin, v mt h thng qun s thng trc e do
v nh k th ngoi bang v dp ni lon trong nc. Tt c nhng th
ny u di quyn ch huy ca ngi hay nhm ngi chim gi v th
ca nh cai tr ng u Nh Nc.
S tng trng ny ca Nh nc, v tm c tuyt i v tng i,
v kim sot bi nhm u t v trung ng tp quyn, mang loi
hnh thi, v l kt qu ca nhiu nh hng khc nhau. S tng trng
ny thng l phn ng li nhng nhu cu cp bch, v nhng nhc
im v thiu st ca nhng c ch t trung ng tp quyn hn. Nhng
lc khc, th s tng trng ca nhng kim sot trung ng bi nhng
c ch cng lc cng ln mnh xy ra m khng c mt s la chn c

ch , v nh l mt phn ng li cc thay i khc.
Tm mc, k thut, v s nghim trng ca chin tranh hin i, kt
hp vi nhng i hi ca mt h thng qun s hu hiu, ng gp
rt nhiu vo s ln mnh ca trung ng tp quyn chnh tr. Nhu cu
ch huy hu hiu, kim sot ti nguyn, vn chuyn, nhn lc, v b mt
qun s nm trong s nhng nhn t quan trng tng vn hnh
em li h qu ny. Hoa K cuc Ni Chin r rng ng gp vo
vic trung ng tp quyn chnh tr m sau ny li c gia tng nhanh
chng bi Nht v Nh Th Chin. Hai nhn t chnh yu tng
ng gp vo vic tp trung quyn lc tng qut v s tng trng ca
nhng c ch tp trung l nhng k thut tm c c chn la pht
trin thay cho nhng k thut nh, v nhng loi nng lng c chn
s dng thay v nhng gii php tn quyn khc. C hai nhn t ny
ng gp vo s tng trng ln mnh ca nhng c ch kinh t tm
c tp trung, c kim sot bi nhng nhm u t khc nhau ca
nhng cng ti quc gia hay lin quc gia, hay l bi cc u no ca
nhng vn phng, bi nhng lnh o ng, v nhng gii chc Nh
Nc. Thng thng, khi s bnh trng ca trung ng tp quyn v
ca quyn lc Nh Nc xy ra nh l kt qu ca nhng nhn t
khc nhau, th chnh cc nhn t ny, v i khi ngay c tin trnh trung
ng tp quyn, khng c ngi ta nhn thy, hay l c xem l
cn thit. V vy, kt qu l s tng trng ca trung ng tp quyn v
quyn lc Nh Nc t khch ng chng i.
Phn ln s bnh trng quyn lc ca Nh Nc v s lm suy yu
sc mnh hu hiu ca qun chng cn l kt qu ca nhng ng lc
gh tm v nhng n lc c ch ca Nh Nc trong vic thit lp hay
vnh vin ho s thng tr ca h. Hn na, Nh Nc thng hay tr
nn lin kt vi nhng c ch khc trong vic kim sot x hi. Khi b
nhn ra, th s bnh trng ca Nh Nc nh th thng c xem l
e do, v khi m qun chng c kh nng khng c li s bnh trng
ca nhng kim sot ca Nh Nc v ca nhng c quan c trch
nhim on ng ho v n p, th s bnh trng ny ca quyn lc
ca Nh Nc c th khi ng chng i nhn danh t do hay cng l.
Quyn Lc Nh Nc To Thay i
Ngc li vi nhng tnh trng ny, phn ln s tng trng ca gung
my Nh Nc thng xy ra nh l kt qu ca nhng ng lc cao
thng, ngay c nhn bn. Nhiu ngi tng tm cch thay i x hi
xem mt c ch duy nht kt hp c mt gung my hnh chnh

thng trc vi kh nng bo ng chnh tr chnh ng l rt hu ch cho
h -- ch khi no h ginh c quyn kim sot gung my v s
dng n cho nhng mc ch ring ca h. Nh Nc do c s
dng p ng nhng nhu cu vt cht khc nhau ca con ngi mt
cch tho ng hn, v thng l kim sot nhng c ch kinh t tm
c, hay nhng hnh ng n p mt thnh phn ca x hi chng li
mt thnh phn khc. Khi nhng nh ci cch hay nhng nh cch mng
tm cch p t kim sot ln cc nhm kinh t mnh, cc tng lp x
hi, hay cc t chc, th thng thng h lm nh th bng cch thit
lp cc l lut ca Nh Nc hay l bng cch chuyn quyn s hu
thc s v kinh t vo tay Nh Nc.
Khi s bnh trng ca nhng kim sot ca Nh Nc v ca chnh
Nh Nc c thc hin v mc ch nhn bn bi mt nn dn ch, v
ngay c bi nhng h thng c on, th chng i mnh c th khng
xy ra. S bnh trng ny lc thng nhm n, hay l c xem
nh l nhm n, vic ci tin i sng ca ngi dn; lc by gi s c
t ngi mun mnh l, hay b xem l nhng ngi ng h nhng bt
cng trong qu kh v l i th ca nhng dch v x hi v kinh t mi.
S bnh trng ny do c th gp rt t chng i -- ngoi tr t
nhng nhm c quyn c li b tn hi, v t nhng ngi chng i
b my chnh quyn qu ln nhiu hn l chng nhng bt cng v
ngho i. Tuy nhin, iu ny cng cha phi l ton th cu chuyn.
C lc nhng ngi ng h thay i x hi bng hnh ng ca Nh
Nc trng cy vo nhng tin trnh dn ch phng khong. Nhng nh
ci cch ny chp nhn dn ch t do hin nh, cng vi nhng th
tc, hn ch, v quyn c nhn ca nn dn ch ny. Nhng ngi ny
cho rng t do chnh tr v s dng Nh Nc thc hin thay i x
hi ph hp vi nhau. Do trong x hi M hay nhiu x hi khc ngi
ta cho l mt iu thng thng khi gp phi mt vn , chng ta phi
tm kim s can d ca chnh quyn hay l giao hon ton trch nhim
cho cp cng cao cng tt trong chnh quyn ang c c mt gung my
kim sot, mt c ch php lut, nhng ti nguyn ti chnh, v nhng
h thng cnh st v qun i, s dng cho l tng tt p .
Nhng ngi ng h cc oan cho thay i nh n o chnh v
chin tranh du kch cp Chnh Quyn. Mt khi nm nm c
quyn kim sot Nh Nc, nhng ngi c v thay i x hi ny him
khi p dng kim ch trong vic s dng nhng kh nng ca Nh Nc
v tn trng nhng th tc dn ch v quyn ca nhng ngi bt ng
kin vi h. Tri li, thng thng khng c nhng th tc, nhng gii
hn, hay nhng lch trnh no c php can thip vo s mng m h
nhn thc c: t c thay i ton din bng cch tn dng quyn

lc ca Nh Nc.
C nhng khc bit ht sc quan trng v cc hu qu ca hai phng
thc ny; nhng hu qu khng nn c lm nh i. Tuy nhin, c hai
phng thc u ng gp vo s tng trng quyn lc ca Nh Nc
-- c hai u khng tng cng kh nng cho qun chng. Mt nhn t
chnh yu nm bn di nhng thiu st ca c hai phng thc l vic
khng nh gi cao tm quan trng ca tt c nhng nhu cu ca con
ngi nh c trnh by trc y trong chng ny, khng ch
nhng nhu cu vt cht v lng thc, ni tr n, qun o, v che ch
khi nng ma. i khi khng phi lun lun -- v vn p ng cc
nhu cu vt cht ca con ngi, nhng dch v v cc thay i do s can
thip ca Nh Nc em li c ci tin rt nhiu v lng cng nh
phm so vi nhng dn xp trc . iu ny khng th ph nhn
c. Nhng chng ta cng khng th hi lng v s ngho i, bt
cng, v s cung cp khng y cho nhng nhu cu vt cht ca
ngi dn. im mun ni ng ra l ngay c khi mt k hoch nhm gii
quyt nhng vn nh th do hnh ng ca Nh Nc thnh cng
trong vic sa sai nhng hu qu bn ngoi ca nhng vn c th i
na, th vn c mt ci g khc rt nghim trng xy ra ngoi d tnh:
l c thm mt bc na trong vic chuyn sc mnh hu hiu t
chnh ngi dn v t nhng t chc phi chnh ph ca x hi n gung
my Nh Nc. Do , ngi dn vn qu yu vn xy ra t n
l bng chng ca iu ny nay tr nn cn yu hn trc na, v cc
t chc phi Nh Nc vn c kh nng kim ch quyn lc ca nh cai tr
nay b lm suy yu m khng c b li bng cch tng cng cho
nhng t im quyn lc khc.
Chin lc trng cy vo Nh Nc thc hin nhng thay i x
hi v kinh t cn c, thay v s dng vi phng tin hnh ng khc v
nhng t chc khc, khng nhng khng tng kh nng cho ngi
dn vn yu sn; chin lc ny cn tch cc ng gp vo vic lm
gia tng tp trung quyn lc hu hiu vo tay Nh Nc. Nh tho
lun Chng Hai, Sc Mnh X Hi v T Do Chnh Tr, iu ny c
th lm cho vic to nn nhng nn c ti tr nn ht sc d dng.
Hnh ng ca Nh Nc cng khng ng gp vo vic dn ch ho
ngay c trong nhng t chc kinh t. Trong lc nhng kim sot bi cc
nhm u t v vic cng nhn v gii tiu th khng tham d l nhng
c tnh ca nhng cng ti ln sut nhiu thp k nay, v tng c
nh ni trong nhng cng ti lin quc gia, nhng iu ny khng c
sa sai bi s can thip ca Nh Nc. Cc iu l ca Nh Nc v
quc doanh ho cc c ch kinh t khng gim thiu tm c ca
nhng c ch ny, mc trung ng tp quyn, cng nh nhng kim

sot bi cc nhm u t trong nhng c ch . Ngc li, s can thip
ca Nh Nc gia tng c ba iu ny trong nhng doanh nghip c
th v trong nn kinh t ni chung. Gii php p dng cho nhng nhu
cu ch thc v x hi v kinh t a n kt qu l s cng c, gia
tng trung ng tp quyn, v tng thm mt cp qun tr khc na,
tc i ci quyn kim sot ca cng nhn, ca gii tiu th, v ca cc
chuyn gia nhiu hn na. Nhng ngi ny cng ngy cng tr nn t
tham d vo trong cc c ch ny, v cng lc cng l nhng cng
nhn, nhng nhn vin, nhng ngi tiu th, nhng khch hng
ca nhng ngi ch huy l nhng ngi bit cn phi lm g.
Trn bnh din chnh tr, vic gia tng trung ng tp quyn v kim
sot bi cc nhm u t lin h mt cch ph qut vi s suy gim thc
s hay c nhn thy v mc , phm cht, v hiu nng ca vic
qun chng tham gia v kim sot nhng c ch chnh tr v cc chnh
sch cng cng. iu ny thng c i km theo bi s gim pha ch
thuyt a phng, v s gii th trit cc t chc v dch v c nh -ngay c trng hc, vn chuyn ho xa, cc c s y t, v cc nh bu
in. S tng trng ca cc kim sot ca Nh Nc i vi nn kinh t
a n kt qu l s bnh trng ln lao v tm c ca chnh Nh
Nc, s tng trng v tm vc ca cc t chc, phong ph ho s
kim sot ca cc nhm u t, trung ng tp quyn cc quyt nh, gia
tng cng vic giy t, gia tng cc khu vc thuc quyn kim sot ca
Nh Nc hoc thu ht bi Nh Nc, v gia tng s l thuc bt lc ca
ngi dn. Tuy nhin, l thuyt v cc khu hiu v kim sot dn ch
vn c ngi ta theo.
Nhng Nguy Him Cho T Do Chnh Tr

Chin lc nguy him cho t do chnh tr, cng nh cho kh nng
p ng mt cch tho ng cc nhu cu ca con ngi ngoi nhng i
hi vt cht cn bn ca i sng. Trong chin lc ny cc t im
quyn lc cng lc cng i vo di s kim sot ca Nh Nc, hay l
b trit tiu. Hu qu trc tip l ton th x hi s tr nn yu km so vi
gung my Nh Nc. Tin trnh ny c th tip din trong ci vng ln
qun. Trong lc vic lm suy yu cc t chc c lp ca x hi v ca
nhng cp thp trong chnh quyn tip din, th s tp trung quyn lc
hu hiu trong tay Nh Nc trung ng tng trng. Kh nng c
nh ch ho ca Nh Nc v bo ng chnh tr v v cng vic bn
giy thng cng bnh trng. Kt qu l sc mnh tng i v tuyt
i ca ngi dn st gim. Dn chng tr nn cng lc cng bt lc v

phi chu s thao tng v kim sot ca nhng ngi ch huy gung my
Nh Nc. Khng c nhng nh hng khc o ngc tin trnh
ny, th vic phn phi sai quy v quyn lc hu hiu vn s tip tc gia
tng gp bi. Quyn lc ca Nh Nc c tng trng, trong lc kh
nng hnh ng t cu ca ngi dn th li c suy gim.
Khi iu ny xy ra th bt c ai c th kim sot c gung my
Nh Nc u c l s gp t kh khn trong vic kim sot x hi cho
nhng mc ch ring ca mnh. iu ny xy ra ngay c khi nhng mc
ch ny rt khc vi nhng mc ch ca nhng nh ci cch x hi v
nhng nh cch mng trc y s dng Nh Nc trung ng ch
p ng nhng nhu cu ca con ngi mt cch tho ng hn v
xy dng mt x hi tt lnh hn. Mt Nh Nc mnh gii phng
chng ta th cng mnh bt chng ta lm n l.
Mt khi cc t im quyn lc ca x hi b lm suy yu i hay b hy
dit, th nhng ch quan liu s c thit lp v bnh trng, cn
dn chng th b thu nh li trong s l thuc vo Nh Nc tho mn
cc nhu cu vt cht ca mnh. Mt khi nhng h thng cnh st c
tp trung li v ln mnh, v h thng qun s bnh trng thnh mt c
ch bit lp vi x hi c th quay tr li chng chnh ngi dn ca
nc mnh, th gung my Nh Nc c chun b cho tim nng
c s dng hu hiu bi cc nh chuyn ch. Vo lc ny th Nh
Nc c th c s dng cho nhiu mc tiu khc nhau, v vi nhiu
tn bo hn l c d tnh t lc u, v c th c p dng p
bc chnh dn chng m h tuyn b l s phc v. Gung my chnh tr
c th b nhng k tim quyn ginh ly t tay nhng ngi c
chn la mt cch dn ch. Trong tay k c, Nh Nc c th ht sc
nguy him, bi v n c th p t chuyn ch, gy chin tranh, to nn
hoc bnh vc p bc x hi, kim sot u c con ngi, v hnh ng
dit chng. Chnh gung my ny lm cho chuyn ch hin i c th
xy ra. Bertrand de Houvenel, mt trit gia chnh tr ngi Php, c
nhn nh v im ny sc bn hn hu ht chng ta:
Nu trc y gi d Hitler k v M Maria Theresa trn ngai vng, th c c ai cho
rng ng ta c th to ra c bao nhiu l v kh chuyn ch cp nht nh th hay
khng? Vic ng ta hn phi tm thy nhng v kh ny c chun b sn sng ri
cn cha r rng hay sao? Cng suy ngh v nhng dng ny, chng ta cng hiu r hn
2
vn ang trc din vi th gii Ty phng ca chng ta.
D nhin l c th nhng pht trin nh th c th khng xy ra; Nh

Nc c th khng chuyn i qua nhng mc ch c on. Nhng ro
cn ca Hin Php, nhng gii hn php l, v truyn thng c th c
tn trng. C th khng c khng hong to c hi d dng xy ra, v
khng c sn mt v cu tinh chnh tr, mt v lnh o tham quyn, hay l

mt ng phi cu th ni dy. Nhng nhn t ngn chn s chuyn i
qua c ti ht sc quan trng, v chng ta cn phi khng c sao
nhng hoc khng thu hiu. Tuy nhin, cng khng c chng ru
ng chng ta i vo qun lng vn .
Nhng cch thc Nh Nc c iu hnh v kim sot khc nhau
rt nhiu. Nhng th tc hin nh phng khong c th rt chnh xc v
cc iu khon cho php s tham gia ca dn chng trong vic chn la
nhng ngi s lm cc quyt nh v a ra nhng ch th nhn danh
Nh Nc. Nhng hin php v lut php nh th cng c th vch ra
nhng ln ranh ngn chn Nh Nc xm soi vo mt s sinh hot hay
lnh vc ca c nhn hay i sng x hi, v a ra nhng bo m v
t do ring t khi b s can d ca Nh Nc. Nhng h thng khc
kim sot gung my Nh Nc khng nhng c th khng c nhng th
tc, nhng hn ch, v nhng bo m nh th, m li cn bc b tt c
nhng gii hn ny hon ton eo ui nhng mc tiu ca nh cai tr.
Nhng mc tiu ny c th bao gm ni rng quyn hn v li nhun ca
h thng, ti cu trc cc t chc ca x hi, dit tr mt nhm khng
c cn n, ui bt k th ngoi bang, hay ngay c ti to bn cht
ca con ngi. Nhng khc bit gia nhng h thng gii hn gt gao s
kim sot hu hiu bi Nh Nc vi nhng h thng khc t nhng
gii hn nh th l mt iu ht sc quan trng.
S tng trng quyn lc Nh Nc v s gia tng trung ng tp
quyn v nhng kim sot trn khp ton cu xy ra mt mc
ng k, ngay c ti Hoa K. iu ny ng d rng h thng chnh tr
nguyn thu c thit lp vi ch tn quyn v mt b my Nh Nc
rt yu. H thng chnh tr ca M trc kia l mt th d cc oan ca
ch lin bang c nhiu tng lp vi mt chnh quyn lin bang tng
i yu. Hnh thc chnh quyn ny c cu trc nhm mc ch gia
tng ti a nhng phm cht dn ch v trnh nhng nguy him ca
chuyn ch c nhn thy l t ti trong chnh quyn c tp trung
nhiu, c kh nng n p qun chng bng bo lc.
Ngay c nu nhng nguy him nghim trng nht do vic lm suy yu
x hi v lm tng sc mnh cho Nh Nc khng xy ra i na, th x
hi chnh tr, ni nh nht, cng khng phi l mt nn dn ch c
hnh s mt cch nng ng. Ngi dn vn l nhng ngi nhn lnh
th ng cc n hu ca nhng nh qun tr, m khng c c s sinh
ng v tham d trong vic qun l i sng ca chnh mnh v x hi.
Nhng Hin Php Dn Ch Yu Th

Khi x hi yu v Nh Nc mnh th nhng bin php php l dn ch t
do v hin nh khng ngn chn s ph hu hin php. Khng th
c bo m no ngn chn c nhng nh th. Thit lp cc th
tc bu c v hnh chnh v s sng phng, hay tm cch thuyt phc tt
c mi c quan chnh tr l phi tun th cc nguyn tc v hnh s dn
ch th khng . Lut php v cc hn ch hin nh l nhng ro cn
khng i vi nhng ngi mun vi phm lut l v ph hu hin
php.
Nhng hnh ng ca chnh ph Nixon trong v Watergate chng
minh l cc gii chc cao cp Hoa K c khng tun th lut php
hin hnh, v tuyn b l mnh c quyn lm nh vy, thc thi
ca mnh, v ngay c tim dng cc th tc bu c c thit lp.
Do , cng thng qua nhng sc lut mi cm cc hnh ng nh
th ca cc v dn biu v thng ngh s b bi ri chng t l ngay c h
cng khng hiu c bn cht v tnh trm trng ca vn : lm th
no ngn chn s tim dng bi nhng ngi sn sng bt tun cc
o lut v hin php v thao tng cc cuc bu c, ti chc. Mun
lm iu ny th hin nhin l i hi cn phi c mt ci g hn l mt
o lut mi.
Cn phi lm th no khng th xy ra c vic nhng ai mun tr
thnh nhng nh c ti sn sng xp li mt bn cc c ch dn ch v
nhng tng nhn o ginh cho k c v duy tr vic kim sot
Nh Nc mt cch hu hiu, v qua nhng phng tin ny, kim sot
ton th x hi.
Trong s nhng phng cch m theo gung my c bnh
trng ca Nh Nc c th chuyn i qua p t chuyn ch l nhng
phng cch sau y: Th nht, c th s khng c mt s chuyn i
t ngt, nhng thay v nh vy gung my chnh quyn v x hi s
c em t di s kim sot tim tin ton vn v nghim ngt ca
nhm u t, v tng bc mt thay i hin php bng thc hnh tr
thnh mt h thng cng lc cng c on. Th nh, nhng ngi c
chn vo nhng chc v hnh php bng phng tin hin nh, nh
tng thng, th tng, hay quc trng c th c vt qu hay ni rng
nhng ln ranh ca hin php. D c hay khng c tuyn b tnh trng
khn trng, lp php cho php, hay tu chnh hin php, v ny vn c
th thi hnh vic tim dng quyn hnh s. Trong mt vi iu kin, iu
ny vn c th thc hin c ti Hoa K do mt v tng thng dn c -c l bi mt Richard Nixon nhn tm v thng minh hn -- mun c
t do khi b nhng rng buc hin nh v mun c ti chc m
khng th b lt i c. Th ba, mt ng phi chnh tr, mt nhm

qun nhn, mt c quan cnh st hay tnh bo, hay l mt s hn hp
ca nhng thnh phn ny, c hay khng c s h tr ca ngoi bang, c
th iu ng mt cuc o chnh, loi tr nh cai tr c v t mnh vo
v th ch huy gung my Nh Nc. Th t, nhng nh qun s xm
lc ngoi bang thnh cng c th hoc t t mnh hay t b nhn ca
h vo v th lnh o Nh Nc ti quc gia b chim ng, v s dng
quc gia ny cho nhng mc ch ring ca h.
S hn hp ca ch quan liu, cnh st, nh t, v nhng lc
lng qun i, tt c du nm di mt s ch o duy nht, lm cho
vic bin ci quyn lc hn hp ny ca Nh Nc t phc v nhng
thnh vin ca x hi n kim sot, p p, v i khi, chin tranh chng
li chnh ngi dn ca mnh c th xy ra c. Trong thi bui hin
i, Nh Nc lun lun mnh hn bt c mt t chc no khc ca x
hi. Ni no m nhng x hi ny b lm suy yu i v b b ri, b lm
tiu hao, hoc b tn cng trc tip, hay ngay c v mt s bnh trng c
d tnh v nhng kim sot x hi, kinh t, v cc cp thp ca chnh
quyn, th nhng ngi tranh th c s kim sot ca gung my
Nh Nc do s ginh c quyn lc duy tr s kim sot ny.
H lc by gi s c th s dng Nh Nc cho nhng mc ch ring
ca h. Nhng gii php thay th duy nht c th c c l mt cuc ni
chin m mu hay l mt cuc u tranh bt hp tc v i. Cp Chnh
Quyn l mt nguy him hin nhin v thng trc cho bt c g gi l
dn ch, t do, v dn quyn. Mt x hi yu ang ng u vi mt
gung my Nh Nc Mnh do mt nh cai tr tham quyn ch huy l mt
hon cnh nguy him nht. Nhng ngi c v thay i x hi do cn
phi o ngc chnh sch lun lun s dng Nh Nc p ng cc
nhu cu ca con ngi, sa i sai lm, v xy dng mt x hi
mi.
Tng Kh Nng C Thay i Chp Nhn c

T cc thm trng ca nhng thp k va qua, v nhng nguy him trong
tng lai, chng ta t nht c ba trch nhim cn bn cn phi c hon
thnh nu chng ta mun p ng cc nhu cu ca con ngi mt cch
tho ng hn: (1) sa i nhng sai lm, dp b p bc, v to nhng
iu kin tch cc cho i sng ca con ngi; (2) gip chng ta tr nn
c kh nng hn t gii phng bn thn v x hi, v, (3) dp b bo
lc chnh tr ra khi x hi loi ngi, iu khng nhng ch lm hi v
git ngi m cn, nh c tho lun trong cc chng trc, to
kh nng c nh ch ho lm tin iu kin cho mt s vn nghim

trng nht ca chng ta. Nu chng ta nn hon thnh cc trch nhim
ny, th chng ta c th khng lp li nhng chng trnh trong qu kh,
nhng thay vo , phi tm nhng phng cch mi p ng cc
nhu cu ca con ngi ngy nay, v ca con ngi ca x hi ngy mai.
Chng ta cn hiu ti sao s phn phi quyn lc sai lc gy nn
nhng hu qu tai hi cho x hi xm phm n nhng l tng m hu
ht mi ngi trong x hi chng ta u eo ui. Chng ta cng cn
hiu ci g to nn s phn phi quyn lc sai lc ny. Khng hiu
nhng nguyn nhn a n nhng hu qu , chng ta khng th sa
sai chng c. Tng t nh th, nu chng ta mun c kh nng t
c mt s phn phi quyn lc ng u hn trong x hi, th chng ta
cn phi xem xt k lng hn nhng yu t no lin quan n vic phn
phi quyn lc hu hiu trong dn chng v gia cc t chc.
Mt s phn phi quyn lc ht sc khng ng u c th l kt qu
ca nhiu nhn t khc nhau em li. Hai nhn t, lin kt cht ch vi
nhau, l: nhng loi nhm ngi no s dng quyn lc, v loi quyn
lc no? mt mc nhiu hn l ngi ta thng ngh, i khi loi
quyn lc c th nh hng mnh m, hay ngay c quyt nh, loi nhm
ngi no s dng quyn lc . Chng ta s tm hiu iu ny y
hn v sau trong chng ny. C hai, cc loi quyn lc ln nhng nhm
ngi s dng quyn lc, u lin quan n loi ch ti ti hu s c
p dng nh l mt ngun sc mnh. Do , ch v ch ti i hi
nhiu ch tm trong bt c vic xt nh no v cch lm th no tranh
th c s thay i x hi c th chp nhn c, v lm th no
thc hin nhng l tng ca chng ta mt cch vn ton hn trong i
sng x hi v chnh tr ca chng ta.
Cc Ch Ti V X Hi
Cc iu khon ca hin php chnh thc v vic tuyn chn nhng
thnh vin cho nhm cai tr v quyn hng nhng t do c nhn khng
phi l nhng yu t quyt nh ti hu cho s phn phi quyn lc hu
hiu trong h thng chnh tr, cng t hn nhiu trong x hi chnh tr nh
l mt tng th, nh chng ta thy Chng Hai, Sc Mnh X Hi
V T Do Chnh Tr. Con s v s sinh ng ca nhng t im quyn
lc ca x hi, d quan trng, t mt mnh chng cng khng quyt nh
c s phn phi . Loi ch ti ti hu m ngi ta trng cy vo
cng gip rt nhiu vo vic quyt nh s phn phi quyn lc hu hiu
trong x hi.
Cc ch ti r rng l mt trong nhng ngun sc mnh chnh tr quan

trng.3 Bi v nh vy, v bi v ch ti i vi bo lc chnh tr c
c ch ho l tin iu kin cho nhng vn nghim trng nh l cc
nn c ti, nn dit chng, chin tranh, v cc h thng p bc x hi,
nn chng ta phi c mt s ch trng tho ng v nhng tc dng c
th c ca cc loi ch ti khc nhau i vi vic phn phi quyn lc
hu hiu trong h thng x hi v chnh tr. Vic chng ta khng lm c
nh vy trong qu kh c th ct ngha mt phn kh ln ti sao chng ta
khng c kh nng gii quyt nhng kh khn trm trng nht ca mnh.
Mi x hi u i hi nhng ch ti thuc mt loi no . Ch ti
y c ngha l cc hnh pht, cc p lc, v nhng phng tin hnh
ng dng trng pht, ngn cn, hay thay i hnh vi ca nhng
ngi, t chc, hay Nh Nc. i ni, cc ch ti c s dng duy
tr s n nh v trt t trc nhng hnh vi th nghch hay tc hi,
duy tr s khut phc ca mt nhm thuc cp, chng li s thch
thc i vi h thng c thit lp, iu hnh nhng cuc u
tranh ln ti quc ni, v t c s tun th i vi hnh vi ti thiu
c th chp nhn c do x hi nh ot, nht l khi nhng cu thc c
tnh phm tr khng cn cng hiu na. i ngoi, ch ti c s
dng tranh th nhng mc ch chng li mt k th ngoan c, v
y lui cc e do v tn cng t bn ngoi. Ngha l, ch ti c p
dng nh l mt phng tin hnh ng ti hu s dng sc mnh,
mt cch t v hay tn cng, trong nhng cuc xung khc nghim
trng m t trc n nay vn cha c cch gii quyt vi nhng thi
hn v iu kin c th chp nhn c. Ngi dn v cc t chc s
dng ch ti gy p lc v tin hnh u tranh. Ch ti v hnh thc
c th bo ng hay l bt bo ng.
Nhng Hu Qu C Tnh H Thng

Ca Cc Ch Ti Khc Nhau
Thng thng th ch ti khng c nhn thy l c tc dng x hi v
chnh tr xa hn nhng nh hng cp thi i vi c nhn, i vi hon
cnh x hi, v nhng mc tiu c nu ra. Bn cht ca ch ti m x
hi trng cy vo d l bo ng hay bt bo ng cng cha tng
___________________________________
Xem cc tho lun v ch ti Chng Mi, i Tm Mt Gii Php Cho Vn Chin Tranh,
v Chng Mi Mt, Phm Tr X Hi.
c xem nh l mt nhn t quan trng hun c nn c tnh lu di

ca chnh x hi, bao gm cc t chc v s phn phi quyn lc hu
hiu trong x hi . Thnh thong nh hng ca nhng h thng qun
s v ca chin tranh i vi vic tp trung chnh tr c ngi ta ghi
nhn, hay ngay c nhng tc dng ca chng ln vic to dng nn v
tng trng ca Nh Nc nh l mt c ch c th. Tuy nhin, hu ht
ngi ta thng cho rng v bo ng c tin l ch ti ti hu hu hiu
duy nht, cho nn iu tt nht m ngi ta c th thc hin trc nhng
nh hng nh th l p dng nhng bin php ci tin gii hn, iu
chnh, v quy nh vic s dng bo lc, nh qua cc th tc v cm ch
hp php v hp hin. Nhng hu qu chnh tr ca vic trng cy vo
cc ch ti bo ng hay l vo nhng gii php thay th hu hiu c th
c thng cha c tng tm hiu xa hn nh th.
Tuy nhin, cng lc cng nhiu, nim tin ph qut vo cc ch ti bo
ng b thch thc bi nhng ch trch l chnh nhng ch ti ny
gy ra hay lm nng thm mt s vn nghim trng. V d, i khi mt
s ngi l lun l: (1) kh nng hu dit ca nhng ch ti bo ng
vn n nhng mc khng th cn chp nhn c na; (2) nhng
phng cch tho ng gii quyt mt s loi bo ng chnh tr -nh l khng b, dit chng, v kh ht nhn khng tm thy c;
(3) trng cy vo bo ng u tranh chng li mt i th c mt kh
nng bo lc lun lun cao hn mnh s c khuynh hng p nhm ca
mnh phi khut phc, t hu, hay i vo mt cuc u tranh tiu hao cho
c hai phe; v (4) hnh nh c nhng hu qu di hn c tnh c cu ca
bo ng chnh tr nh mt hnh thc ch ti ti hu ca x hi m ngi
ta khng mong mun. Nhng tranh ci ny ch c tnh minh ho cho
nhng lun c khc m chng ta cn nghin cu.
n mt mc m mi cho n nay vn cha c tha nhn, l
bn cht ca hnh thc ch ti ti hu m mt x hi s dng c th quyt
nh bn cht ca x hi , s phn phi quyn lc hu hiu trong x
hi ny, v cc hnh thi v c tnh ca h thng chnh tr ca x hi .
Cc hnh thc ch ti bo ng c nh ch ho t ra c ng gp nh
l nguyn nhn a n s gia tng tp trung quyn lc hu hiu. iu
ny xy ra di hnh thc gia tng tp trung quyn lm cc quyt nh, c
cu ca h thng chnh tr, v vic kim sot kh nng p dng cc ch
ti. Mt khc, cc ch ti bt bo ng t ra ng gp nh l nguyn
nhn a n tn quyn v phn tn quyn lc hu hiu. iu ny xy ra
di hnh thc phn tn quyn lc v quyn lm quyt nh, v c cu x
hi nh l mt tng th, cng nh v h thng chnh tr, v v vic kim
sot kh nng p dng cc ch ti ngay c bi nhng thnh vin ca x
hi m t lu vn thy mnh bt lc. Nu iu ny ng th s la chn
nhng hnh thc ch ti bo ng hay bt bo ng s c nhng hu qu

di hn c ngha su xa cho x hi .
Tuy nhin, i vi hu ht mi ngi th cu hi v s la chn gia
hai loi ch ti ti hu khng bao gi xy ra. Ngi ta cho rng nhng
ch ti nghim trng v hu hiu nht ch c th l bo ng. Ch ti ti
hu c nhn thc, hu nh bng nh ngha, phi l bo ng, i
vi gung my Nh Nc cng nh i vi ngi dn v nhng nh
cch mng; i vi cc nh cch mng th ngi ta tin rng y l ultima
ratio populi, lun c ti hu ca ngi dn. Chng ta ngay c him khi lu
n s hin hu ph bin ca nhng hnh thc ch ti bt bo ng
thay th, cng khng h xt xem nhng hnh thc ch ti ny c th l
phng tin hu hiu cho vic p ng nhu cu ch ti nhm t c
nhng mc tiu c li cho con ngi hay khng, khc vi nhng hnh
thc ch ti lm hi v p bc h. Kt qu ca nhng gi nh v nhn
thc ny v thc t chnh tr l ngi ta him khi nu ln cu hi l khng
bit nhng ch ti bo ng v nhng ch ti bt bo ng c em li
nhng hu qu khc nhau v c cu v c tnh ca x hi nh l mt
tng th hay khng.
Nhng Vn Ca Gii Phng Bng Bo ng

Trong nhng th k trc, khi ng u vi mt nh cai tr p bc, dn
chng c v trang bng nhng kh gii bo ng c c hi thng kh
quan bng cch tin hnh mt cuc cch mng bo ng qun chng hay
mt cuc ni chin, s dng nhng chin lc kh d quy c. Karl
Mannheim, mt nh x hi hc chnh tr ngi c, l lun rng bn cht
ca nhng v kh ny trc khi c nhng pht trin ca th k hai mi
phn tn quyn lc mt cch hu hiu trong x hi, v rng iu ny
nm ngay tm im ca s pht trin dn ch x hi:
B mt ca vic dn ch ho xy ra th k th mi tm v mi chn nm trong s
kin n gin l mt ngi c ngha l mt cy sng, s i khng ca mt ngn c nhn
4
c ngha l ca mt ngn cy sng.
S bo m cho vic dn ch ho tng qut ca th k trc khng ch nm trong vic k
ngh ho m cn trong s kin tng ng vin, iu c th tr thnh phng tin cho
5
tng ni dy, nht l sau khi tht trn.
Kh nng ca ngi dn ng u vi nhng nh cai tr trong nc

thng lm ngi dn tc gin, hay l vi k ngoi xm, do rt ln.
Quyn ca mi ngi c v trang bng nhng kh gii chin tranh
c xem nh lin h rt nhiu n vic bo ton t do v vic dn
chng kim sot nh cai tr. V d, ngi Thu S c mt truyn thng

vng chc l mi gia nh u c mt khu sng gc trn l si, v
nhng ngi Hoa K thi thuc a v mi c lp u quyt i quyn
ngi dn c mang sng.
Trong nhng thp nin chuyn tip c nhng thay i ln xy ra v
vn v kh u tranh bo ng, v k thut vn chuyn v truyn tin, v
v t chc chnh tr. Kh nng s dng sc mnh qun s c tp
trung vo trong tay nh cai tr. iu ny c khuynh hng phc hi s
phn phi quyn lc tr li tnh trng tng t nh tnh trng ca mt s
x hi trc thi gian dn ch ho nh c m t trc y. Trong
mt s trt t x hi trc y, Mannheim vit, ni m nhng nhm thiu
s c th tranh th c s kim sot cc phng tin ca sc mnh
qun s, th h c th c quyn s hu quyn lc hu hiu trong x hi.
ng l lun l chuyn trc y c th xy ra trong mt s hon cnh ny,
cng vi nhng thay i v v kh, k thut, v v t chc chnh tr, nay
tr thnh ph bin. Khng phi con s nhng ngi sn lng lm trn
trong mt cuc ni dy bo ng ca qun chng hay mt cuc ni chin,
hay trong mt cuc chin chng ngoi xm l quan trng nht. M chnh
l nhng v kh c c. Nhng v kh ny thng thng c tp trung
hu hiu di s kim sot ca nh cai tr. Do , Mannheim l lun vo
nm 1949: Trong nhng cuc xung t chnh tr c tnh quyt nh trong
tng lai gn ngha ln nht cn phi c gn cho s tp trung
nhng phng tin ca sc mnh qun s.6 iu ny c ngha l nhng
phng tin truyn thng ca phin lon bo ng nhm t c gii
phng tr thnh nhng g cn st li ca nhng phn ng i vi mt
giai on k thut qun s v t chc chnh tr trc kia, nhng g cn st
li ny c t lin h vi nhng thc t qun s v chnh tr hin nay.
[N]hng k thut cch mng theo sau qu xa cc k thut Chnh Quyn. Nhng ro cn,
cc biu tng ca cch mng, l nhng di tch ca mt thi i m nhng th ny c
dng ln chng li on k binh.7
Cng d hiu l phn ng li mt hon cnh nh th ny nhng

nhm mun lt cc nh cai tr n su bn r tht nhn tm
chuyn qua nhng phng tin khc thc hin vic lt thay v cch
mng qun chng bo ng v ni chin s dng nhng nhng chin
lc tng i quy c. Nhng gii php thay th ny, tng c
pht trin nhiu hn trc y rt nhiu v cch s dng cng nh v s
tinh vi ca chng, l o chnh, chin tranh du kch, v u tranh bt bo
ng. Trc khi nhng gii php ny c pht trin y hn th
Mannheim tin on l vic tp trung sc mnh qun s s c ni
tip bi mt loi chin lc cch mng mi.8 S quan tm v thc
hnh v nhng mc tiu ny gia tng v nhiu l do chnh tr. iu ny

c bit ng i vi o chnh v chin tranh du kch. C nhng nhm
cch mng ln nhng chnh quyn n nh, bao gm chnh quyn ca
Lin Bang S-vit v chnh quyn ca Hoa K, u ht sc quan tm n
c hai k thut ny thc y cc chnh sch ngoi giao ca h. Nhng
ngi s dng o chnh chp nhn vic tp trung v kh, nhng li
nhanh chng tm cch ginh quyn kim sot v kh cng nh nhng gii
chc Nh Nc vy. Mt khc, nhng ngi u tranh du kch th li hn
hp u tranh chnh tr tranh th lng trung thnh v s hp tc ca
ngi dn vi nhng chin lc qun s khng chnh thng. (Nhng
chin lc ny c s dng t ra cng nhng giai on u ca cuc
u tranh cho n khi du kch gom gp c y v kh qun s v
binh s c k lut chuyn qua chin tranh i u c tnh quy c.)
Nhng Gii Hn Ca o Chnh

Khi nhanh chng cp Chnh Quyn t tay ca nhm ngi cai tr trc
y, o chnh9 t ra l c nhng li im. N trnh c u tranh
trng k v nhng tn tht ln lao. Mt khi s kim sot Nh Nc
c cng c, th gung my cng vi cc ngnh hnh chnh, cnh st,
v qun i c th c s dng mt cch nng ng kim sot
ngi dn v x hi. Khng nhng ch nhng ngi hng say ng h
nhm ny m c nhng ngi n gin ch mun trnh mt cuc ni
chin dai dng cng u chu khut phc ch mi. Mun thnh cng
th i hi ch cn c mt con s tng i nh nhng ngi c mu
v nhng n v qun s hay bn qun s, cng vi mt s khut phc
th ng ph bin ca nhn vin chnh quyn, ca nhng gii chc cp
thp, v ca tp th qun chng. Tuy nhin, o chnh khng phi l mt
cng c lm tng kh nng qun chng.
Khi thnh cng, o chnh s t mt ngi hay mt nhm ngi vo
v th ca nh cai tr ch huy gung my Nh Nc. Nh cai tr ny c th
khng hnh s quyn lc ny vi nhiu t ch hn hay cho nhng mc
ch khc hn l nh cai tr trc . Cuc o chnh c th c hay c
th khng i km hay theo sau nhng phn ng bt mn ca ngi dn
i vi nh cai tr trc. o chnh c th xy ra ngc li nguyn vng
ca ngi dn v thit lp mt ch cn c on hn. R rng l mt
ch c a vo vng quyn lc bi mt cuc o chnh th s l
thuc vo bo lc chnh tr c c ch ho tn ti v nh l mt
phng tin ch ti ti hu. o chnh duy tr, v c lc ngay c thc
y, vic tp trung quyn lc chnh tr v qun s, thay v phn tn quyn
lc trong khp x hi. K thut ny khng c nhng c tnh ni ti vn

hnh trong ngn cng nh di hn gia tng s kim sot ca dn
chng i vi nh cai tr hay tng cng kh nng ca qun chng. Tri
li, khuynh hng mnh m l tip tc s tp trung quyn lc hu
hiu vo tay ca nhng ngi chim gi v th ca nh cai tr.
Hu Qu Trung ng Tp Quyn
Ca Chin Tranh Du Kch
Chin tranh du kch khc vi o chnh theo nhiu cch khc nhau, v
trong chin tranh du kch li c nhiu khc bit. Chin tranh du kch i
hi nhiu h tr t dn chng dn s, v trong nhng giai on u
thng gm c nhng m nh nhng chin s du kch s dng cc
chin thut nh ri chy theo mt phng cch ht sc l tn quyn. Do
c ngi ngh rng chin tranh du kch ng gp vo vic tng cng
kh nng ca ngi dn v phn tn quyn lc trong x hi. Hiu qu
ny c th xy ra nhng giai on u, mc d cng rt d c phng
i ngay c thi im .
Nhng hu qu di hn r rng l tp trung quyn lc hu hiu vo tay
ca ch . Nu u tranh du kch tht bi, th ch c s b p buc
phi tr nn cng lc cng c on v on ng ho hn trong cuc
xung t qun s chng li k tn cng. Nu du kch thnh cng, th lc
by gi nhng giai on sau ny ca u tranh qun s, kh nng
qun s ca qun phin lon gia tng rt nhiu v nhn s, v v kh, v
v t chc trung ng tp quyn; du kch c bin thnh nhng lc
lng qun s quy c c kh nng chin tranh a din v chinh phc
v gi t v cc thnh th. Mao Trch ng vit v cng tc chin lc
ln lao trong vic pht trin chin tranh du kch thnh chin tranh lu
ng nh sau:
Chin tranh du kch khng gi mi nh c sut cuc chin dai dng v tn bo ny, m
s tri ln mt bnh din cao hn v pht trin thnh mt cuc chin lu ng. V vy
vai tr ca chin tranh du kch gm c hai mt, h tr chin tranh quy c v tr thnh
11
chin tranh quy c.
Giai on cui ca mt cuc chin tranh du kch thnh cng l chin

tranh quy c trc din, nh xy ra ti Vit Nam. iu ny i hi s
pht trin v bnh trng ca nhng c ch qun s c t chc v k
lut. Nhng c ch ny vn tip tc sau khi thnh cng chng k th, d
cho di nhng hnh thi c ti to. iu ny c ngha l to dng nn
mt h thng qun s hng mnh v lu bn, hng mnh trong tng
quan vi nhng t chc khc ca x hi v nhng ngnh khc ca h

thng chnh tr. Chng tr thnh mt phn ca kh nng v bo lc chnh
tr c nh ch ho ca trt t mi thc y cc mc tiu ca trt
t ny v bo v trt t chng li nhng k tn cng t bn trong
cng nh t bn ngoi. V vy, c ch qun s thng c kh nng to
p lc hu hiu, kim sot, v ngay c cp chnh quyn bng o
chnh sau khi chin thng.
Mt kt qu ca mt cuc chin tranh du kch thnh cng hu nh
khng th trnh c: l sau cch mng s c mt t chc qun i,
so vi cc t chc dn s ca x hi, hng mnh hn l t chc qun i
m k p bc c s dng. Nh tho lun trong chng trc, bo lc
chnh tr va c nh ch ho c th c chuyn qua nhng mc ch
mi m bo lc ny t nguyn thu cha bao gi c d tnh phc v.
Nhng mc ch ny c th bao gm vic n p dn chng phc v
hoc ch cch mng mi hoc nhm ngi cp Chnh Quyn hay
thao tng s kim sot Nh Nc. D sao th kh nng u tranh hu
hiu by gi cng c tp trung vo c ch Nh Nc, thay v c
phn tn trong dn chng ni chung. Mt cuc u tranh du kch khc
chng li p bc bi ch mi tt lm th cng tn nhiu thi gi v -cng nh trong hu ht chin tranh du kch -- s c nhng tn tht rt ln
lao v nhng nt x hi. Thm vo , bao gi dn chng cn tin l
sc mnh thot thai t bo lc, th dn chng s nhn thy mnh bt lc
i vi Nh Nc mi vi kh nng bo lc chnh tr c tng cng
va c nh ch ho.
Do , c o chnh ln chin tranh du kch u l nhng loi bo
ng chnh tr c nh ch ho v, v di hn, s tp trung quyn
lc hu hiu vo tay ca bt c nh cai tr no c th ginh c quyn
ch huy ca gung my nh nc. Aldous Huxley l lun l:
Mt cuc cch mng bo ng khng em li kt qu thay i nn tng v nhng tng
giao gia ngi vi ngi; m ch em li kt qu l s khng nh nhng quan h c,
xu xa, gia k p bc v ngi b p bc, hay l gia chuyn ch v trch nhim v
tun phc th ng v trch nhim. Theo nh cu ni ca de Ligt, cng nhiu bo lc,
12
cng t cch mng.
Khi o chnh hay chin tranh du kch thnh cng trong vic lt mt
nh c ti, th l tt c nhng g xy ra; nhng k thut khng
c kh nng xo b chnh s c ti, hay thit lp c nhng kim sot
lu bn i vi quyn lc ca cc nh cai tr. Mun lm c nh vy th
i hi cn phi c nhng thay i v iu kin x hi nm bn di,
l s phn tn quyn lc hu hiu trong khp x hi, v s tng cng
kh nng ca dn chng trong vic kim sot nhng nh cai tr v bt c
nhm lnh o no bng cch s hu nhng bin php ch ti v nhng
phng tin u tranh, v kh nng s dng nhng th ny, bo v

v lm thng tin bn thn, cc nguyn tc, v cc t chc ca mnh.
Nhng Hu Qu Ca Bo ng Chnh Tr
c nh Ch Ho
S tht bi ca nhng bin php ch ti bo ng trong vic tng cng
kh nng cho dn chng ni chung, v trong vc lm mt kh nng ca
s thng tr ca trung ng v ca nn c ti, c v bt gc t bn cht
ca chnh nhng ch ti , nht l trong nhng hnh thi c nh ch
ho ca chng. Ch c bo ng ri rc bi nhng c nhn ring r, gy
ra v bt c l do g, l c th ni c phn tn quyn lc v tng kh
nng cho c nhn, v ngay c lc cng ch cho nhng c nhn gy
ra bo ng m thi. Tuy nhin, vic tng kh nng ny rt gii hn, bi
v ci quyn lc c tch t ni nhng c nhn c bit ny ch l th
quyn lc git ngi v ph hu, ch khng phi sc mnh sng to v
xy dng.
Khi nhng ch ti bo ng c d tnh p buc mt h thng
c n nh phi hnh ng, lt mt ch hin hnh, tn
cng k ch trong nc hay ngoi bang, hay t v chng li nhng
cuc tn cng, th s bo ng ny khng th bt pht, ba bi, ri rc,
v phn tn c. N khng th l mt biu l bc ng ca s bc bi
v hn th c. N cng khng th ngay c b iu hng bi nhiu
chnh tr khc nhau. Mun thnh cng trong nhng mc ch ny, th
s bo ng ny phi c t chc v phi hp, v c mt h thng ch
huy. Bo ng nh th cn phi c nh ch ho. i hi cn phi c
chun b trc, mt c cu, mt h thng ch huy khng nhng ch
trnh s hn lon ca nhiu hnh ng khng c phi hp ca bo
ng c tm c nh, m cn em li phng tin a n hiu lc ti
a.
Cc c ch dng p dng bo lc chnh tr tht c o trong x
hi, chnh ch v chng c lin tc trang b p dng bo lc chng li
cc t chc khc v chng li dn chng ca x hi, ngha l, chng c
th quay tr li tn cng v bp ton th x hi. Do , bo lc chnh
tr, khng phi l mt k thut trung lp nh ngi ta thng ngh c th
c s dng cho bt c hay tt c nhng l tng no m khng gy
nn nhng phn ng ph c bit ng gp vo vic nh hnh cho x hi
s dng n, cng nh cho nhm ngi hay x hi m bo lc ny
c s dng chng li.
Bo lc chnh tr c nh ch ho Nh Nc gip quyt nh ai l

ngi cai tr v ai l ngi b cai tr. Ngha l kh nng p dng cc bin
php ch ti bo ng quyt nh s phn tng bng giai cp chnh tr.*
Nhng hu qu ca bin php ch ti ti hu i vi vic phn phi
quyn lc hu hiu trong x hi do mang mt ngha su xa cho
nhng ngi hay nhm ngi mun chm dt p bc v pht huy t do
v cng l.
C nhiu l do quan trng ct ngha ti sao kh nng bo lc chnh tr
c nh ch ho c khuynh hng cu to x hi theo hng b thng
tr bi mt nhm nh lnh o, c nhng c cu tp trung v x hi, kinh
t, v nht l chnh tr, v theo hng lm ngi dn bt lc v phi cn
s gip ca ngi khc. p lc cho trung ng tp quyn v tim lc
p bc trong nc c to ra bi vic nh ch ho bo lc chnh tr c
th c chuyn i qua nhng mc ch khc hn l c d tnh t
u, nh c tho lun chng trc, bi h thng ch huy v
nhng yu cu khc ca nhng c ch (nht l trong nhng cn
khng hong), v bi kh nng quyn lc hu hiu qu ln ca nhng c
ch ny i vi cc t chc dn s. (Yu t cui cng ny c th thay i
c nu ngi dn khng chp nhn bo ng nh l ngun sc mnh
ti hu v nu h hc cch bin i tim nng sc mnh ca h thnh
sc mnh hu hiu bng t chc v bng cch s dng hu hiu nhng
hnh thc ch ti bt bo ng, nh l bt hp tc kinh t v chnh tr.)
Nhng i hi v cng hiu ca bo ng chnh tr c nh ch ho
ng gp trc tip v gin tip vo vic trung ng tp quyn v on
ng ho mt cch ph qut hn. V d, trong thi gian chin tranh thc
s, nhng i hi v v kh qun s, v nhn lc, v hiu nng, v vic
lm nhng quyt nh trung ng, v bo mt, v cc kim sot kinh t,
v vic bt ming i phng, v v nhng ranh gii hnh ng r rt bt
k nhng iu khon php l, to nn nhng nh hng trung ng tp
quyn ht sc mnh. i vi phe thua trn, th nhng kt qu c th trng
trn hn di hnh thc mt chnh quyn qun i b p t bi k chin
thng. Nhng ngay c i vi phe thng trn, nhng h qu tng t
cng c to ra cho x hi v cho h thng chnh tr. Mt s nh x hi
hc chnh tr v nhn chng hc, nh l Bronislaw Malinowski tng
nu ln nhng tng quan c v nhn qu gia chin tranh v c ti, v
________________________________
Cng cn phi ch n nhng ng nng ca giai cp x hi v giai cp kinh t v cc tng
giao, v cc vai tr ca chng trong chnh tr. Tuy nhin, s phn tng khng phi ch v x hi v
kinh t m cn v chnh tr na, v c l khi ni v giai cp chnh tr ngoi nhng hnh thi khc.
(Xem Gaetano Mosca, Giai Cp CaiTr [New York v London: McGraw Hill, 1939], v Ralph
Dahrendorf, Giai Cp V Xung t Giai Cp Trong X Hi K Ngh [Stanford: Stanford University
Press, 1959].)
cc khuynh hng ca nhng nn c ti thng tr nn bnh trng v

hiu chin, v ngc li, ca chin tranh thng xi mn v hu hoi
nhng tin trnh dn ch v gia tng nhng c tnh c ti ca x hi
.13 Nhng pht trin v cc k thut v v kh qun s hin i, v vn
chuyn, truyn thng, my vi tnh, v cc phng php ca cnh st, v
v cc ngnh khc tip tc lm cho vn ny cng trm trng thm.
Nhng pht trin ny hn hp vi nhau gia tng kh nng ca bo lc
chnh tr trong vic p o, thng tr, v bp ton th x hi.
C th c nhng lc lng chng li tc dng trung ng tp quyn
ca bo lc chnh tr c nh ch ho. Nhng lc lng ny sa i v
kim ch cc khuynh hng trung ng tp quyn v bnh trng ca h
thng ch huy, v c th ngay c ngn chn nhng hu qu cc oan ca
kh nng c nh ch ho v bo ng. Tim lc v hnh ng bo
ng trong nc chng li x hi, hay l ngay c chng li c chnh
quyn vng chc, c th khng c s dng trong mt hon cnh no
. Tuy nhin, tim nng v cc p lc th sn c ; chng lun lun
hin hu khi m x hi trng cy vo bo lc chnh tr c nh ch ho
cung cp bin php ch ti ti hu. Nhng iu kin thun li s gia
tng xc sut l tim nng v cc p lc s thng th. Nhng iu kin
ny hin hu khi cc t chc c lp (t im quyn lc) ca x hi yu,
khi kh nng i khng ca cc t chc ny khng ng k, khi cn
khng hong trong x hi trm trng, v khi tm c v mc ca bo
lc chnh tr i n cng cc. Khi m tt c nhng iu ny u xy ra
cng mt lc th nhng nguy him v s tng trng ca trung ng tp
quyn v ca s bnh trng ca h thng ch huy s trm trng. Nhng
iu ny s p o ton b x hi v sa i c tnh ca x hi nh l
mt tng th mt cch ng k.
S nguy him tr nn rt thc khi nhng ngi ch huy cc c ch ca
bo lc khng chu tun th nhng th tc n nh v cc tiu chun hp
php. Hu ht nhng v o chnh xy ra trong nhng thp k va qua
c thc hin mt cch tch cc bi mt s n v qun s, trong lc
nhng n v khc ch khng phn i cuc o chnh m thi.
Trong nhng bi cnh khc, cng vy, nhng tc dng ph thuc ca
vic s dng v bnh trng bo lc chnh tr c nh ch ho gy
nn tc hi cho nhng mc tiu nguyn thu. ti Lin Bang S-vit,
chng hn, nhng n lc em li cng l bng con ng c ti chnh tr
ca gii v sn c ch o bi mt nhm tuyn chn ca mt ng
lnh o, trng cy mt phn vo qun i, vo cnh st chnh tr, vo
nh t, cc tri [tp trung], v vo nhng v hnh quyt, a n kt
qu chuyn ch v khng b chnh tr di thi Joseph Stalin, cn cc
oan hn bt c Nga hong no rt nhiu trong kh nng p t khng
b. S khng b ny bao gm hng triu ngi cht vo nhng nm

1930 trong chin dch tp th ho v cc chng trnh khc, v trong vic
to nn mt trong nhng t chc qun s v i nht th gii, v trong
vic tip tc s kim sot bi lnh o v vic on ng ho h thng
kinh t v chnh tr.
Tnh Khut Phc V Ch Thuyt Bo ng

Ngoi nhng hu qu c tnh c cu, trng cy vo bo lc chnh tr c
nh ch ho cn c nhng h qu nghim trng khc i vi x hi. y
l nhng h qu v tm l ng ra l chnh tr/tm l. Chng nh hng
n thi v cm xc ca ngi dn a n kt qu l ngi dn c
nhng hnh vi gy nn nhng hu qu su xa v chnh tr. Nu ngi dn
tin rng sc mnh thc s pht sinh t bo lc, rng sc mnh n t
nng sng th bt c ai c sng s thy cng vic kim sot dn chng
d dng hn nhiu. Lc nhng ngi s dng sng s c xem hu
nh l c sc mnh ton nng bi nhng ngi khng c sng hay t ra
l c t sng hn, sng nh hn, sng khng c s dng bi qun i
nh ngh hoc khng c hu thun v bi nhng phng tin hn hp
ca cnh st, nh t, v nhng h thng qun i. ng l tim nng sc
mnh ca ngi dn khng sng c th rt mnh, v trong nhng iu
kin thch hp h c th huy ng tim nng ny thnh kh nng sc
mnh hu hiu bng bt hp tc v thch thc nh sp mt nn c
ti c trang b y . Tuy nhin bao gi ngi dn cn tin vo s ton
nng ca nhng ngi s dng bo lc mnh hn, th chc h s khng
huy ng c tim nng sc mnh ca chnh mnh. Ch thuyt cho rng
sc mnh n t nng sng do s a n s khut phc ca ngi
dn trc nhng nh cai tr s dng bo lc.
Hu qu v tm l gy nn bi s khut phc ca ngi dn trc bo
lc i vi ngi s dng bo lc cng ht sc quan trng. Khut phc
trc bo lc dy cho ngi s dng bo lc l ln sau li phi dng bo
lc na. iu ny c nhng hu qu chnh tr nghim trng, ng gp vo
s bnh trng v gia tng cng bo lc bi nhng ngi mun
thc hin ca mnh. C Mohandas K. Gandhi ln B.F. Skinner u
nu ln hu qu ny. Mt khc, c hai ngi cng u nhn mnh l gi
ng phn cng li bng bo lc v ng khut phc theo mun ca k
tn cng mnh th s gim thiu c nhng cuc tn cng trong tng
lai. Phn ng ny s dy cho k tn cng bi hc l nhng mc tiu mong
mun khng th t c bng cc phng tin bo ng.* Tuy nhin,

tr phi iu ny xy ra, vic tip tc p dng bo lc, s khut phc trc
bo lc, v s p dng c ti din ca mt tp qun bo lc c
thnh cng trong vic t cc mc tiu li s ng gp vo nhng hu
qu trung ng tp quyn c tnh c ch m chng ta tho lun trn.
Vi nhng khuynh hng c tnh c cu ca bo lc c nh ch
ho trong tay Nh Nc nh th, th bt c ai s dng ton vn mi kh
nng ca Nh Nc vi nguyn kin to mt x hi bnh ng cng s
tht bi. Ti thiu, nu nng lng ca bo lc chnh tr nh ch ho vn
mc gn nh trc, th nhng lc to ra trung ng tp quyn, giai
cp tr, nhng kim sot bi nhm nh lnh o, v kh nng thng tr
ngi dn pht sinh t ngun gc bo lc ny ny vn tn ti. Nu nng
lng ca bo lc chnh tr nh ch ho gia tng v nhng l do nh l
s dng nhiu bo lc cp chnh quyn hay duy tr s kim sot
Nh Nc, hay bnh trng cc h thng cnh st hay qun s
ng u vi nhng cn khng hong t trong nc hay t bn ngoi
v nu nhng t im quyn lc b lm suy yu trong lc quyn lc
hu hiu c chuyn cho Nh Nc, th vic phn phi quyn lc
trong x hi do vic s dng gung my Nh Nc em li chc s
khng cng bng hn l di h thng trc kia. D ai l ngi lnh
o i na th kh nng ca Nh Nc p t thng tr ln ngi dn
cng s tng trng, ngay c di l c chnh tr mi m mt ln tng
biu tng cho dn. R rng l trng cy vo bo lc tng cng
kh nng cho ngi dn khng th thc hin c.
Do tht l hi hc v thm hi khi ch thuyt sc mnh n t
nng sng-- mt ch thuyt ph hp vi mt h thng p bc do mt
nhm nh lnh o -- li c s dng bi nhng ngi mun lm cch
mng chng li p bc nhn danh ngi dn. Ch thuyt ny l phn nh
th thin v bn cht ca quyn lc chnh tr n ngay c Adolf Hitler
cng khng theo. Ch thuyt ny khng h n cc ngun quyn lc
khc nhau v cc loi sc mnh khc nhau. N cng khng lu n cu
hi ht sc quan trng l ai l ngi s s dng quyn lc, v nhng hu
qu ca ch thuyt ny i vi x hi v h thng chnh tr l g. Ch
thuyt ny trc tip a n s bnh trng ca bo lc chnh tr c
nh ch ho v ca quyn lc Nh Nc c th c p dng em
li c ti, dit chng, chin tranh, v p bc x hi. Ch thuyt ny, khi
p dng vo chnh tr, t n s a n s thit lp mt nhm nh lnh
o ch huy kh nng bo lc chnh tr c nh ch ho. D cho c bao
______________________________________
Xem Ph lc C, Skinner v Gandhi V nh Bi Bo Lc.
nhiu l t ng tt p dnh cho ngi dn thng i khi i km theo

ch thuyt ny, nhng bn cht ca nhng ch ti chnh tr bo ng, mt
khi c nh ch ho nh hiu nng i hi phi c, s thc s loi
b qun chng ra khi vic tch cc hnh s quyn lc ca mnh.
Bng cch chn ch thuyt sc mnh pht sinh t bo lc, nhng
ngi gi l nhng nh cch mng chn mt s tinh lc nhng c
tnh xu xa nht ca mt h thng x hi m h t co l phi nhn, v
mun nh , lm nn tng cho mt trt t mi m h mun xy dng.
Do khng cn g phi thc mc l h thng chnh tr h qu ging h
thng c nhiu nh th, ch khc im c nhng hnh thi cc oan
hn m thi. Mt s kin lm chong vng, nhng thng t c
n, l mi quc gia tng c mt cuc cch mng x hi c tha
nhn l xy ra nh phng tin u tranh bo ng hay mt nn c
ti chnh tr u c mt t chc v mt h thng qun i, v mt h
thng cnh st v nh t, hng mnh mt cch tuyt i v v kh, v sc
mnh chin u, v v cc kh nng theo di v kim sot hn l nhng
kh nng ca ch c. Kh nng c nh ch ho v bo lc chnh tr
so vi cc t chc dn s ca x hi v nhng ngnh khc ca h thng
chnh tr th tng i cng mnh hn l trng hp ca trt t c. iu
to ra mt x hi rt ging vi x hi c, ch t hn thi.
Trong bt c x hi no, bo lc chnh tr c nh ch ho t bn
cht u nguy him cho nhng t chc c lp v cho dn ch. mc
ht sc ti thiu th ngi ta cng cn phi ht sc cn thn v n. Nu
mun kin to mt x hi m trong ngi dn thc s qun l, v trong
khng th c p bc, th ngi ta phi khai ph nhng phng cch
thay th hu p ng nhu cu cn bn ca x hi v cc bin php ch
ti.
im ch bo ng nh l ti phm chnh yu v ci ngun ca nhng
vn nghim trng ca chng ta khng phi l mt phng cch ngy
ng y c nhn tnh xut pht t s thiu hiu bit v chnh tr v t lng
mn. Hon ton ngc li: vic ny em n cha kho ct ngha ti
sao x hi ca chng ta l nh th mc d chng ta c l tng, v c th
cung cp cha kho khm ph ra cch lm sao x hi c th c
thay i ng hu thc thi nhng l tng ca chng ta mt cch ton vn
hn.
Nhng i Hi Ca Gii Phng Lu Bn

[B]o lc c th nh mt hay nhiu nh cai tr xu, Gandhi vit,
nhngnhiu nh cai tr khc s ni ln thay th, bi v gc r nm
ni khc.14 Gii phng thc s v lu bn i hi nhng thay i t bn

trong nhng tng quan ni ti ca quyn lc trong x hi. Nhng thay
i ny khng th em li c bng bo lc; bo lc ch cn tr nhng
thay i ny m thi. Nhng ngi c v gii phng m khng n
nhng h qu di hn c th c do k thut u tranh ca mnh gy ra cho
x hi m h ang tm cch gii thot ch c th c xem nh l thin
cn v v trch nhim.
Phi r rng ai l ngi c trch nhim gii phng ngi dn khi p
bc, v loi p bc no, cng l mt iu c bit ht sc quan trng.
Min sao ch hay h thng c c thay i hay b xo b, ngoi ra
chng ta thng cho l phng tin tng i t quan trng. Tuy nhin,
nhng khc bit quan trng v kt qu thng tip ni cc cu tr li
khc nhau cho cu hi . Khng c s tham d trc tip ca chnh dn
chng trong n lc thay i, th chc s khng c nhng thay i thc s
v nhng v th quyn lc tng i gia dn chng v bt c ngi no
ang chim gi v th nh cai tr. Tt lm th mt nhm mi s thay th
nhm c trong vai tr cai tr. Nh cai tr mi c th c hoc c th khng
x l vi nhiu t ch v quan tm hn v li ch v v cc t do ca
ngi dn tu theo thin ca ng. Do , gii phng ngi dn b p
bc, nu iu ny s phi xy ra, khn thit phi l t gii phng bng
nhng phng tin ph hp vi kh nng lu bn ca ngi dn trong
vic t qun l v kin to x hi ca chnh mnh. Nu khng th e rng h
s gp phi mt nh cai tr mi, trng ln mt l c khc, cn p bc
hn na.
Rommanohar Lohia, ngi n tr danh theo ch thuyt x hi khuynh
hng Gandhi, vit l ng ta chn v ch nghe ni n nhu cu cn
thay i tm hn ca nhng k p bc. iu ny tt, nhng quan trng
hn rt nhiu l nhu cu cn thay i tm hn ca nhng ngi b p
bc, h khng cn mun chp nhn p bc na, v tr nn quyt nh
kin to mt x hi tt p hn. Chnh s yu ui trong s quyt nh v
kh nng hnh ng ca ngi dn lm cho p bc v s khut phc c
th tip tc c. Thay i c iu ny, h c th khng bao gi cn b
p bc na. Vic t gii phng nh th ch c th thc hin c bng
cch tng sc mnh cho thuc cp qua n lc ca chnh h m thi.
___________________________________________________________
Tri ngc vi s tin tng ca Lenin vo mt ng lnh o nh gm nhng nh cch mng
chuyn nghip, Rosa Luxembourg v Karl Liebknecht l lun: Cch mng x hi v ti thit khng
cn phi c lo liu v thc hin ngoi tr bi chnh qun chng.Qun chng v sn c ku
gi xy dng ch ngha x hi t tng vin mt bng n lc ca chnh h. Chnh quyn t
qun, t do [ch c th t c bi]cng vic ca chnh ngi lao ng, ch khng phi bi
hnh ng v vng ca mt thiu s. (Trch bi Barthelemy de Ligt, Thng Bo Lc [ New York:
E.P. Dutton, 1938, v London: Geo. Routledge & Sons, 1937, v New York: Garland Publishing,
1972]).
Theo s hiu bit ca chng ti v bn cht ca mi quyn lc chnh tr,

th ngi dn c tim nng quyn lc v i bi v rt cuc thi , hnh
vi, v s hp tc ca h cung cp nhng ngun sc mnh cho tt c mi
nh cai tr v h thng h ng. Tuy nhin, tim nng sc mnh khng
lun lun c chuyn thnh sc mnh hu hiu. i hi cn phi c
iu g th chuyn ny mi c th xy ra. Mt khi nhng ngi b tr mun
thay i, v mt khi h sn sng hnh ng thay i, th h cn phi c
mt loi no ca cc bin php ch ti. Ri h phi c mt k thut u
tranh duy tr v tng sc mnh cho cc t chc c lp hin hnh ca
h, to ra v bo v nhng t chc mi, v, rt quan trng, khng c, i
u, v xi mn quyn lc ca nh cai tr. Mt k thut nh th tt hn
cng nn l mt k thut m, trong di hn, khi c lp i lp li, s em
li cho ngi dn mt kh nng lu bn trong vic kim ch bt c nh
cai tr hay k tim quyn no, v bo v kh nng t qun l ca mnh.
Chn la bin php ch ti ti hu duy tr v thay i x hi ht sc
quan trng trong kt qu nh hng x hi. Ngc li vi nhng hu qu
trung ng tp quyn ca nhng ch ti bo ng, m trong di hn s
lm suy yu qun chng, cc ch ti bt bo ng c khuynh hng phn
tn v chuyn giao quyn lc trong ton x hi, v nht l gip tng sc
mnh cho nhng k b p bc v bt lc. Do , chng ta hy duyt xt
nhng hu qu c tnh c cu ca cc ch ti bt bo ng.
Nhng Ngun Quyn Lc Khng Chc Chn

n y th i hi chng ta cn phi c mt s hiu bit v bn cht ca
nhng ch ti bt bo ng, d l chng ta khng th lp li y.*
Nhng bin php ch ti ny c nhng tc dng ln lao i vi vic phn
phi quyn lc hu hiu trong cc x hi chnh tr v hai nhn t chnh
yu: (1) bn cht quyn lc ca nhng h thng h ng v ca nhng
nh cai tr lm cho cc x hi ny d b cc ch ti bt bo ng tn cng,
(2) tc dng ca u tranh bt bo ng, nht l khi thnh cng, i vi
nhng ngi v nhm s dng k thut u tranh ny. Tc dng tng hp
ca hai nhn t ny i vi s phn phi quyn lc hu hiu khng cn
nghi ng g na thit lp nhng tng quan gia quyn lc chnh tr
v cc hnh thc ch ti bt bo ng.
___________________________________________________________
Xem nhng tho lun ngn gn v k thut u tranh bt bo ng Chng Chn, Tng
ng V Chnh Tr Vi Chin Tranh- Phng V Trn Cn Bn Dn S, Chng Mi Mt,
Phm Tr X Hi, v s duyt xt rt ro trong tc phm trc y ca ti, Chnh Tr Ca u
Tranh Bt Bo ng (Boston: Porter Sargent Publisher, 1973).
Quyn lc m nhng nh cai tr s dng, kh nng hnh ng, lm vic

tt hay vic xu, thc thi chnh sch v trng pht, chinh phc v cp
bc, phc v, thng tr, v p bc, khng phi l quyn lc ca h. Quyn
lc ny khng n t bn thn h. Quyn lc ca nh cai tr cng khng
n t nng sng. ng ra, n n t cc ngun trong x hi c th nhn
din c. Nhng ngun ny gm c: quyn hnh, nhn lc, cc k nng
v kin thc, cc nhn t khng nm bt c, vt lc v cc ch ti. Tt
c nhng ngun ngy u bt r t chnh x hi, t trong cc t chc ca
x hi, v rt cuc l t ngi dn. Ngi dn phi chp nhn tnh hp
php ca ngi s dng quyn lc, v hp tc trong vic cung cp
nhng ngun sc mnh cn c. H phi chu khut phc trc mnh lnh
v ngay c trc s n p nhm e do qun chng phi tun phc nu
nh cai tr mun duy tr s kim sot ca mnh.
Nhng ngun sc mnh ca nh cai tr pht xut t nhng ngi tin
rng h nn chu khut phc v o c bt h lm nh vy, hay l h tin
l mnh qu yu nn khng th khng c; t nhng ngi thng cung
cp nhng ti nguyn kinh t, tr thu, v tr nn nhng chuyn gia,
nhng nh qun tr, v nhng tr t vin; cng nh t nhng nhn s
trong qun i, trong to n, v trong cc nh t. Tt c nhng ngi ny,
v cn nhiu ngi khc na, cung cp cc ngun quyn lc cho mi
nh cai tr, c thin ln c.
V vy, mt vn c tnh quyt nh i vi tt c mi nh cai tr l:
ngi dn khng lun lun lm nhng g c sai bo hay c ch i
phi lm. Nu ngi dn chi b tnh hp php ca nh cai tr, th quyn
hnh ca nh cai tr s khng cn na. Nu ngi dn rt lui s hp tc
ca h bng cch bt tun, bt hp tc kinh t, khng cung cp kin thc
v chuyn mn cn phi c, khc t sinh hot bn giy v hp tc vi
hnh chnh, th tt c nhng ngun sc mnh s b lm suy yu i
hoc b ct i.
Nu ngi dn sng sng thch thc c nhng de do ln n p
i ly s thay i, nu cnh st v qun i tr nn i ngi v chnh
nhng hnh ng n p ca mnh v nghi ng tnh hp php ca ch
sn b lm suy yu bi s thch thc t, v, sau cng, nu lc by
gi h li t chi vng theo mnh lnh trng pht hay git nhng ngi
trong qun chng thch thc, th ch ang chng kin ngy tn ca
n. Ngi dn phi tip tc kin quyt v thch thc, ngay c khi b n
p, mi cho n khi nhng ngun sc mnh u kh cn, v do ch
s b lm suy yu n giy cht v tan r.
Khng c quyn hnh c ban cho, khng c s chnh danh thc
h, khng c nhng tr t vin v cc tay chn, khng c nhng nh
qun tr, cc cng chc v v s nhng ngi tr lc, khng c ti sn v
nhng ti nguyn kinh t, khng c s ng h ca cc c ch v hnh

chnh, khng c cnh st, nh t, v qun i, khng c dn chng tun
phc, th ngay c mt nh cai tr c on nht hay mt nh chuyn ch
tn nhn nht cng tr nn bt lc v chnh tr.
Mt s gii th quyn lc ca nh cai tr bng cch rt lui nhng ngun
sc mnh nh th minh chng l quyn lc ca nhng nh cai tr, ca
nhm lnh o thng tr, v ca nhng giai cp p bc khng phi l ca
h, m n t chnh nhng con ngi m h ch ng. Quyn lc ca
nhng nh cai tr do ni ti rt mong manh. Ch nhn nh ny khng
m thi cng m ng cho mt s la chn c thc ca ngi dn
l c nn vng phc v hp tc hay khng, v thc c s la chn
ny s chun b con ng cho mt s thay i trit v nhng tng
quan sc mnh. Tt c nhng ngun ca quyn lc chnh tr do s d
trc tip b tn cng bi cc bin php ch ti bt bo ng.
Tc Dng Tn Quyn Ca Ch Ti Bt Bo ng
Ch ti bt bo ng thng s dng s t chi ca ngi dn lm
nhng cng vic m h thng lm v hnh ng nh ngi ta ngh h
s hnh ng, v s quyt tm ca h hnh s theo nhng cch thc
thng b cm on v khc vi s trng i ca mi ngi, nh l
nhng v kh. Nhng phng tin hnh ng ny thng xuyn s dng
nhng vai tr thng thng ca ngi dn v nhng chc v ca h trong
x hi nh l nhng cn c ca sc mnh, v cc chc nng ca h nh
l nhng n by ca sc mnh. Loi v kh ny, trong nhng iu kin
thch hp, c th hu hiu hn sng ng rt nhiu v n nh trc tip
vo cc ngun sc mnh ca cc c ch v ca cc nh cai tr. u tranh
bt bo ng do ch yu l mt k thut s dng sc mnh v l mt
tp hp nhng bin php ch ti c kh nng va kim ch c sc
mnh chnh tr ca ngi khc va biu dng c sc mnh ca chnh
mnh. Nhng k p bc v nhng nh chuyn ch lo s nhn nh soi
sng vo bn cht ca mi quyn lc chnh tr ny tr nn ph cp.
Cc ch ti bt bo ng c nhiu c tnh ng gp vo vic tn
quyn v phn tn kh nng quyn lc hu hiu trong x hi. Nhng c
tnh ny lin h n nm nhn t chnh yu:
bn cht ca lnh o trong nhng p dng cc ch ti bt bo

ng;
cc phm cht ca nhng phng php hay l v kh bt bo
ng;
cc thay i v t gic v v nhng thi ca cc thnh vin

thuc nhm u tranh bt bo ng;
gia tng t lc ni nhng ngi s dng cc ch ti bt bo ng;
v
s tng trng ca nhng t chc phi chnh ph ca x hi.
Khi so snh vi lnh o ca nhng cuc u tranh bo ng, th cc
lnh o trong cc phong tro p dng cc ch ti bt bo ng thng t
c khuynh hng s dng bo lc kim ch nhm ca mnh, nu c
sn nhng phng tin nh th hay l nhng phng tin ny, v l do
no , c chp nhn. Nhn t ny khng nhng ch nh hng n
cuc tranh u hin ti m cn c nh hng tip tc trong x hi thi
hu u tranh bi v s lin kt ca nhn t ny vi s cam kt chn
chnh ln lao hn i vi nhng mc ch v nguyn tc nhn o.
Nhng nh lnh o ny, sau ny, cng t c khuynh hng s dng cc
ch ti bo ng mt cch c on duy tr v ni rng v th quyn
lc ca h, ngay c nu h nm gi nhng chc v trong gung my Nh
Nc. Mt vi nh lnh o bt bo ng trc kia nh Jawarharlal
Nehru, Kwame Nkrumah, v Kenneth Kaunda nhn lnh cc chc v
th tng v tng thng v c dng nhng bin php ch ti bo ng
trong lc nhng ngi khc nh Mohandas K. Gandhi v Jayaprakash
Narayan t chi hoc khng nhn lnh nhng chc v nh th.
Trong nhng phong tro u tranh bt bo ng lnh o t bn cht
khng vng bn, v thng c khuynh hng phn tn i xung theo h
cp, di chuyn n cng lc cng nhiu ngi. iu ny xy ra bi v
trong hu ht mi hon cnh, lnh o u c c tnh t ngay
tin tuyn ca cuc u tranh v thng b bt b v b t, hay chu
ng nhng n p khc. V iu ny xy ra, v v truyn thng v vn
chuyn c th b gii hn, nn i hi phi cn c nhng lp lnh o
mi, v cn phi c nhiu ngi lnh o hn v h sinh hot ti a
phng nhiu hn. iu ny va sn xut ra nhiu nhn vin cp lnh
o va tng s ngi lnh o theo cp s nhn. ni no m phong
tro u tranh mnh v n p khc nghit, v khi m con s nhng nh
lnh o b bt cng ln, th s phn tn lnh o c th bnh trng ti
mc l phong tro tr nn thc s khng c lnh o. Kinh nghim
ny c th c nhng hiu qu di hn quan trng i vi x hi, gia tng
t lc phi tp trung, v gim thiu quan nim cho rng lnh o tp trung
l cn thit. (D nhin nhn t ny s khng c, trong nhng trng hp
ch ti bt bo ng c khi ng v p dng bi quyt nh v cc
mnh lnh ca Nh Nc trung ng, nh trong cc v cm vn kinh t
quc t.)
Ngc li vi iu thng xy ra trong vic p dng cc ch ti bo ng

trong cc cuc ni chin ln chin tranh quc t, cc hnh thc ch ti m
lnh o bt bo ng c th p dng i vi nhng thnh vin ca nhm
mnh duy tr on kt v ngn chn o ng v phe ch phi, v rt
c th, l nhng hnh thc bt bo ng. Hn na, v ch ti bo ng
khng c s dng trong cuc u tranh chng li k ch, cho nn kh
nng tng thm p dng loi ch ti ny s khng c pht trin
tip tc c nh hng i vi giai on hu u tranh ng hu c s
dng vo nhng mc tiu khc. V c hai l do ny, ngay c nhng nh
lnh o bt bo ng cng s khng c sn trong tay ci kh nng
c gia tng nh thu thp c trong thi gian u tranh p dng
nhng bin php ch ti bo ng. H vn c th s dng kh nng
thng c sn v cc ch ti bo ng ca Nh Nc; tuy nhin, kh
nng ny s b gii hn hn l trng hp sau mt cuc u tranh bo
ng. S gii hn ny s a ra mt s g b i vi vic n p quc
ni.
Sau nhng cuc u tranh bo ng ch mi c th nhm ngn
chn nhng thch thc m h khng mun bng cch chim gi kh gii
v kim sot vic cung cp khi gii v n dc. Trong nhng trng
hp ny, vi nim tin ca dn chng t vo hiu nng ca nhng ch
ti bo ng, th ngay c nhng cc oan nghim trng nht ca ch
cng c th khng b thch thc bi hnh ng thuc loi khng th lm
ng c. Tuy nhin, trong trng hp ca nhng ch ti bt bo ng,
v kh khng phi l nhng v kh vt cht khng th b ly i c, b
kim sot bi iu l cung cp, hoc lm cho khng s dng c bng
cch hn ch n c. Kin thc v cc v kh bt bo ng t nht
cng c gn hai trm v kh -- mt khi th c c th khng d g b
kim sot nh l v kh v n dc vt cht. Kinh nghim trc v
vic s dng nhng v kh ny cng vn hnh nh l hun luyn ti mt
trn. Kinh nghim ny s ng gp ng k vo c kh nng thc s ca
h trong vic tin hnh nhng cuc u tranh nh th trong tng lai ln
vo s tin tng ca h kh nng ny. C hai iu ny u c th rt
quan trng trong vic quyt nh s phn phi sc mnh hu hiu tip
theo sau mt cuc u tranh no . Nhng ngi c, v bit l mnh c,
kh nng u tranh c lp hu hiu, c khuynh hng c lnh o
cai tr coi trng hn l nhng ngi bt lc v chnh tr trong nhng cn
khng hong. Kinh nghim trong vic p dng nhng bin php ch ti
bt bo ng, nht l khi thnh cng, s v trang qun chng vi kh
nng tip tc lm nh vy na nu nhu cu i hi, v d nh khi nh cai
tr mi lm mt i s ng h ca i a s qun chng v nhng vn
ti quan trng .
Khi cc ch ti bt bo ng c p dng thnh cng, th nhng ngi

s dng chng c khuynh hng kinh nghim mt cm nhn thng hoa
v nhng phm cht v kh nng ca chnh mnh phn nh nhng thay
i thc s trong h. Trc khi nhng ngi thuc cp trong mi quan
h c th bt u s dng cc ch ti bt bo ng, h phi thay i
nhng thi khut phc v chp nhn yu hn ca h trc . Rt c
th l trc nhm ngi ny tng th ng v tin l mnh bt lc
trc nhng sai quy m h nhn thy. Khi h bt u hnh ng sa
sai nhng bt cng th h c khuynh hng kinh nghim mt s gii thot
khi tng bt lc ny. S thay i ny c khuynh hng tng trng
khi phong tro tip din v gom gp sc mnh. Lc ban u ca cuc u
tranh, nhng ngi hot ng c th cn phi ch tm kim ch s s
hi ca mnh i vi nhng trng pht ca i phng, nhng cng v
sau h cng khm ph ra rng h khng cn s hi na. S thay i ny
khng nhng quan trng i vi nhng c nhn, m cn quan trng v
chnh tr na, bi v n xi mn nhng h thng h ng tng l thuc
vo s s hi nhng hnh pht bo ng a nhng ngi b tr vo
np. Vic h sn sng hnh ng v kin quyt d b nguy him, vic
i phng v nhng ngi khc cng nhn sc mnh mi ca h u
c khuynh hng ng gp vo s gia tng lng t trng ca nhm.
Nhm s nhn thy nhng phm cht v kh nng ca chnh mnh c
nhiu ngha hn l h nhn thy trc kia. Bit c rng mnh c sc
mnh ch thc, ngay c i chi vi sc mnh ca Nh Nc, c l s
nui dng c mt tinh thn mi v khi ng nim hi vng l h c
th gip kin to nn tng lai ca chnh mnh.
C phn no t chc chn hn l nhng ngi hot ng bt bo ng
c th tr nn tn trng i sng v bn thn nhng ngi khc hn,
ngay c k ch ca h trong nhng cuc u tranh cc oan. Nhng
ngi hot ng cng c th tr nn c kh nng t suy ngh thng sut
cc vn , t c vic t lm ly nhng quyt nh, v theo st nhng
quyt nh ny ngay c trong nhng trng hp kh khn. D rng y l
nhng phm cht rt l ring t cho c nhn, nhng vi mc pht
trin ca chng, v di hn chng s gin tip tc ng ln s phn phi
sc mnh hu hiu trong khp x hi.
Cc ch ti bt bo ng thng c khuynh hng tng kh nng cho
nhm ngi s dng chng, mt cch tuyt i ln i chiu vi nhm
i phng. S on kt ni b ca nhm v kh nng lm vic vi nhau
u c khuynh hng tng trng. Hp tc ni b gia tng trong nhiu
trng hp va l i hi p dng hu hiu cc ch ti bt bo ng,
v va l kt qu ca hnh ng ny. Cn c hp tc ni b mi p dng
ch ti bt bo ng hu hiu c, v cng cung ng cho cc nhu
cu m trc kia c p ng bi i phng nay b ngi ta rt lui

hp tc. Nhng nhu cu ny c th bao gm nhng phng cch thay
th duy tr trt t x hi ngay c gia lc ang u tranh, cng nh cc
nhu cu kinh t v chnh tr khc. cung ng cho cc nhu cu ny,
nhng thnh vin ca nhm s cn phi gia tng s c lp v t lc,
iu s cng ng gp thm vo vic gia tng kh nng ca bn thn.
Nhng t chc hin hnh c th c tng cng, chng c th c
sa i p ng cc nhu cu mt cch y hn, hay l thay i
trong cch iu hnh ni b. Nhng t chc mi cng c th c to
dng nn. Cc t chc ny l nhng i tc xy dng ca bt hp tc vi
i phng. Chng c th gip thay i nhng tng quan lc lng
hin hnh rt nhanh chng trong thi gian xung t ang din tin. Kt
qu c th l nhng thay i c tnh c cu lu bn.
i khi s cn bng gia bt hp tc v hp tc c thit k v t
chc mt cc c ch , trong khi nhng lc khc th s cn bng ny xy
ra mt cch bt pht v nhanh chng m khng c k hoch hay chun b
g c. Khi nhng thay i v c ch ch c tnh cch tm thi th chng s
ng gp vo nhng thay i trong nhng tng quan lc lng gia cc
nhm tranh chp khi cuc xung t ang tip din. Khi nhng thay i v
c ch tn ti sau cuc xung t va qua, th chng c th c nhng hiu
qu su xa v c cu ng gp vo vic phn tn quyn lc hu hiu
trong cc hnh thi t chc v ch ti ca quyn lc ny.
Mt nhn t na c th mt cch gin tip c nhng hiu qu di hn
v vic phn phi quyn lc trong x hi. Vic s dng cc ch ti bt
bo ng s gim thiu khuynh hng ca nhm u tranh tr nn hung
bo v hu qu ca chnh cuc u tranh. Nhng ch ti bo ng trong
mt cuc u tranh gii phng, mt cuc cch mng, hay l mt n lc t
v tip din c ngha l mt chui nhng bo tn, tr th, v chng tr th
lin tc gia tng. Nhn cch tr thnh cn ci v x cng, cho n khi rt
cuc cm xc ca con ngi v kh nng phn ng i vi s au kh
ca nhn loi kh ho, v tt c ch cn l cht chc. Ngi mt ln
tng tranh u chng li nhng iu v nhn o, th nay li eo ui mt
cch hng say nng nhit nhng phng php m khi c i phng
s dng th b ch trch, i n mt mc ch m cht liu b qun
lng. Hin tng ny chc s khng xy ra vi nhng cuc u tranh bt
bo ng. Nhng cuc u tranh ny cung cp nhng bin php ch ti
khc i hi khng c c nhng hnh ng bo ng v tn nhn. S
khc bit ny c th c nhng hiu qu quan trng v bn cht ca x hi
hu u tranh v trt t chnh tr.
Lin h vi s bin thnh hung bo ny, cn c mt nhn t khc,
quan trng cho x hi tng lai nhng c l khng c nhiu hiu qu
trong vic phn phi quyn lc quan trng v chnh tr. S dng mt loi
bo lc chnh tr no nh l bin php ch ti ti hu ca x hi, v
cc biu l ca s thc hnh loi ch ti ny qua nhng hnh thc bn
git c hp thc ho ca cnh st, qua nhng v hnh quyt, v chin
tranh, hn s dy cho cc thnh vin ring bit ca x hi, bao gm c
nhng ngi phn x hi ln nhng ngi b tm thn bt n, rng bo
lc ch thc l bin php ch ti ti hu. Tht ht sc kh m tin c l
nhng n lc ca chng ta nhm hn ch vic s dng loi ch ti ny
ch cho mt s c ch ca Nh Nc, v ri ch cho mt s mc ch
c ch nh m thi, v khi c chp thun bi nhng th tc c
thit lp li c th hu hiu khi m mt s ngi no , d ng d
sai, cm thy l mc tiu ring ca h l hp l v cng ch c th tranh
th c bng bo lc m thi. Nhng hnh ng bo ng c hp
thc ho nhn danh h thng do c th v tnh ng gp cho nhng
hnh ng bo ng khng c hp thc ho bi nhng c nhn hay
nhm ngi c nhng vn v mc tiu ring ca h. Vic s dng cc
ch ti bt bo ng nhn danh h thng khng gy nn hiu qu ;
thay v nh vy, vic s dng ny c l c th ng gp vo vic s dng
cc ch ti bt bo ng bi nhng c nhn hay nhm ngi t ng
hnh ng, ngay c chng li nhng tiu chun v nguyn tc ca tt
c nhng ngi khc trong x hi. iu ny c th khng phi l l tng,
nhng hn l mt s tin b so vi s tng trng ca bo ng bi
nhng c nhn v nhm ngi, theo cp s nhn.
Nh l mt h qu ca nhng tc dng ca u tranh bt bo ng i
vi chnh kh nng quyn lc ca i phng cng nh i vi kh nng
quyn lc ca nhm p dng cc ch ti bt bo ng, mt s thay i
cn bn trong cc tng quan quyn lc s xy ra trong nhng iu kin
thch hp. iu ny t cn bn khc vi vic thit lp nhng thay i
bng nhng phng tin ho bnh khc, bao gm ho gii, php ch,
phn quyt ca to n, hoc sc lnh hnh chnh. Trong nhng trng
hp ny, ngoi tr nhng thay i v quyn lc c thc hin trc
mt cch c lp bi nhng lc lng khc, s phn phi tng i v
quyn lc sau mi ln thay i nh th s gn nh c. Khng c g s
xy ra thay i s phn phi ny, v ngi dn s khng thu thp
c cc kh nng c gia tng hn ch quyn lc ca i phng
v ngay c s dng chnh cc ch ti. Ngay c khi mt i hi hay mt
mc tiu quan trng c gii hn c chp thun theo li , ngi dn
vn khng c kh nng t c mun ca mnh chng li mt
i th hay mt nh cai tr khng sn lng chp thun nhng nguyn vng
ca h. Tng t nh vy, iu va c chp thun, khi c hi thch
hp, th cng c th b rt lui mt cch d dng nh th. Ci g c cho
m c, ch khng phi do tranh th m c, th c th c nhn lnh

cng nh b ly i mt cch d dng. iu tranh th c nh vic lm v
u tranh s bn b, v c kh nng c bo v v pht trin thm bi
nhng ngi c gia tng kh nng trong thi gian tranh th iu .
To Hon Cnh Chnh Tr Ca Mt X Hi

Nhng tc dng c tnh c cu ca nhng ch ti bo ng v bt bo
ng ng mt vai tr quan trng trong vic quyt nh hon cnh chnh
tr ca x hi nh l mt tng th. Hon cnh chnh tr ca mt x hi
c th c nh ngha bng s sp xp ca ba nhn t chnh yu: (1)
cch thc vn hnh ca h thng chnh tr; (2) h thng ny lm nhng g;
v (3) h thng ny khng th lm c nhng g. Hon cnh chnh tr
bao gm nhng yu t c th nh l: mc tp trung v phn tn ca
quyn lc hu hiu; nhng l tng v mc ch ca x hi; nhng c
tnh v thnh qu nhn bn ca h thng; kh nng ca h thng p t
c ti, thc thi dit chng, gy chin tranh, v p t hoc h tr p bc
x hi, v xc sut ca h thng ny thc hin bt c iu no trong s
nhng iu va k; ngc li l kh nng ca h thng ny nui dng
v h tr t do, dn ch, cng l x hi, v nhng quan h ho bnh trong
v ngoi nc; mc x hi phc v con ngi hay l v hiu ho v
hm hi con ngi; v mc h thng ny p ng nhng nhu cu
khc nhau ca con ngi (hoc cho nhng nhu cu ny c p
ng) nh c phc ho trc y trong chng ny. R rng l
nhng hon cnh chnh tr khc nhau rt nhiu, c trong mt x hi duy
nht t thi im ny n thi im khc, ln gia nhng x hi khc
nhau.
Nhng nhn t ny khng phi l nhng c tnh c th tch ri v
khng dnh lu g vi nhau, chng lin h vi nhau theo nhiu phng
cch khc nhau. Da trn c s nhng phn tch trong chng ny v
cc chng trc, th hnh nh hon cnh chnh tr ca mt x hi lin h
mt thit vi: (1) s phn phi thc s v quyn lc hu hiu trong x hi
(khc vi s phn chia quyn hnh lm quyt nh c tnh cch php ch
v hin nh); v (2) loi ch ti ti hu m x hi trng cy vo v mc
loi ch ti ny c pht trin thnh nhng kh nng c nh ch
ho. Cn phi lu thm v nhng tng quan gia hai nhn t ny.
Trong Chng Hai, Sc Mnh X Hi V T Do Chnh Tr, c l lun
l nhng loi phn phi quyn lc hu hiu khc nhau ca cc t chc
trong vic lm cc quyt nh, lin kt vi con s v sc mnh ca nhng
t im quyn lc, vt tri s phn chia quyn hnh hin nh chnh
thc v tm quan trng. S phn phi thc s v quyn lc trong x hi

chnh tr v nhng thc thi ca ca x hi c th khc vi, hay ngay c
khng ph hp vi, hin php chnh thc hay l nhng l tng v ch
thuyt m x hi eo ui. C hai iu ny u quan trng, nhng r
rng l th yu i vi nhng phng cch vn hnh ca x hi. Nhng
t im quyn lc mnh c th p t nhng gii hn thc s cho ngay
c mt nh c ti m trn l thuyt l ton nng. Ngc li, nhng t
im quyn lc yu hoc khng ng k s cho php mt nh cai tr ca
mt Nh Nc c hin php chnh thc cai tr mt cch c on, v
ngay c x b hin php, ng ra l tu thch.
Trong Chng Mi Mt, Phm Tr X Hi, chng ti cng l lun
rng kh nng bo ng chnh tr c nh ch ho, mt khi c
thit nh cho mt mc ch no , c th c chuyn i qua nhng
mc ch khc khng h c d tnh t lc u, v rng s chuyn i
ny c th c thc hin ch yu l tu ca nhng ngi ch huy
nhng t chc (tr phi c s can d ca nhng lc lng khc). V
vy, c ti, dit chng, chin tranh, v nhng h thng p bc x hi
tng c xem nh l lin h mt thit vi nhau, v chng l bn p dng
ca bo ng chnh tr c nh ch ho; khng c kh nng ny, chng
khng th xy ra. Bo ng chnh tr c nh ch ho c xem nh l
iu kin cn, ch cha phi l iu kin , cho s pht trin ca bn
hin tng . Mt khc, khng c kh nng c nh ch ho nh th
hn phi cho php nhng hon cnh tch cc hn pht trin. Thm na,
nhng hiu qu ca nhng ch ti bt bo ng v tn quyn v v vic
tng cng kh nng cho ngi dn, nh c tho lun chng
ny, s c khuynh hng to ra nhng hon cnh v nhng c tnh mi
cho x hi chnh tr; nhng hon cnh v c tnh ny s vt tri nhng
hon cnh v c tnh m chng ta gi l t do, tn trng s sng, ho
bnh, v cng l x hi.
C nhng t chc ln cc ch ti, do , u c xem l ht sc
quan trng cho vic to nn hon cnh chnh tr cho mt x hi no
trong mi thi im, v chng lin h vi nhau. V d, trong mt x hi c
nhng t im quyn lc mnh th ngi dn s c nhiu kh nng s
dng nhng ch ti bt bo ng hu hiu hn bi v h c nhng cn
c t chc dnh cho vic u tranh tp th. Nhng t im ny c l s
c bit quan trng khi chng kim sot c cc ngun sc mnh chnh
tr. Mt khc, nhng t im quyn lc ny c khuynh hng c tng
cng v kh nng t chc ca ngi dn gia tng trong thi gian ca
nhng cuc u tranh bt bo ng quan trng, nht l khi nhng cuc
u tranh ny mnh thnh cng.
Trong phn tho lun k tip chng ta s c bit lu tm n nhng nh

hng ca s phn phi quyn lc hu hiu v ca cc ch ti i vi
hon cnh chnh tr ca x hi. Nh l mt yu t then cht trong bt c
kh nng quyn lc no, cc ch ti s c tho lun nh l mt hin
tng ring bit, v chng ta s thu hp phn cn li ca nhng yu t
ca quyn lc hu hiu thnh s phn phi ca cc t chc v kh nng
hu hiu ca vic lm quyt nh.
Mt Cng Thc X Hi
Gi thuyt cn bn cn c tm hiu y l s tng tc gia s phn
phi ca cc t chc v kh nng hu hiu trong vic lm nhng quyt
nh v cc ch ti ca x hi bao gm cc th loi, kh nng, v thc
hnh l nhng nhn t chnh yu m vi thi gian s c khuynh hng
to nn hon cnh chnh tr ca x hi. V thnh thong hai nhn t ny
s bin i, v c lc li thay i rt nhiu; v vy, nh l mt kt qu,
hon cnh chnh tr cng s thay i. Chng ti ni n hon cnh ca c
hai nhn t trong x hi chnh tr nh l mt tng th -- bao gm qung
i qun chng, cc t chc v c ch c lp (nhng t im quyn
lc), v cc c quan chnh quyn (bao gm Nh Nc). Trong lc iu
kh nht hay l khng th thc hin c l o lng tng nhn t mt
cch chnh xc, nhng iu ny khng cn thit cho nhng mc ch ca
chng ta; chng ta ang ni n nhng c tnh chnh yu ca vic phn
phi vic lm cc quyt nh v cc ch ti c s dng. Pht biu s
tng tc ny bng mt cng thc c th gip ch c phn no:
Phn phi ca
cc t chc v
kh nng hu
hiu trong vic
lm cc quyt
nh
tng
tc vi
cc ch ti: th
loi, kh nng,
v thc hnh
to nn
hon cnh
chnh tr
V di hn, hon cnh chnh tr s c to nn v sa i bi s tng

tc ca s phn phi tng i ca cc t chc v kh nng hu hiu
trong vic lm nhng quyt nh vi th loi ca cc ch ti c trng
cy vo, bao gm kh nng v s thc hnh ca nhng ch ti ny.
Nhng nhn t khc cng c th tc ng ln hon cnh chnh tr, nhng
hai nhn t ny c xem l chnh yu.
S vn hnh ca cng thc ny c th c minh ho bng cch cho

thy nh hng ca nhng hn hp ca nhng phn phi bi cc t
chc v vic lm nhng quyt nh v cc ch ti, trong nhng trng
hp m nhng hn hp ny tng i r rng. Chng ti s trnh by
im ny cho nm hon cnh khc nhau; nm hon cnh ny, d l
nhng m thc phn tch, nhng li rt gn vi nhng hon cnh chnh tr
thc s.
Hon Cnh Mt: Trong loi hon cnh ny, cc t im quyn lc cc
k yu, hoc b xi mn mt cch c h thng v b ph hu. Quyn
lm nhng quyt nh hu hiu c tp trung rt nhiu vo trong tay
ca mt nhm lnh o nh ch huy gung my Nh Nc, v cng kim
sot mi t chc hin hnh khc. Cc ch ti ca x hi ton l nhng
ch ti ht sc bo ng. Mt kh nng ht sc pht trin c nh ch
ho c to nn di hnh thc cnh st v qun i. Nhng ch ti
bo ng c p dng ph cp bng e do hoc bng thc hnh
kim sot trong nc v cc quan h quc t.
Khi c mt s hn hp ca nhng loi lm quyt nh vi cc ch ti
xy ra trong x hi chnh tr th hon cnh chnh tr h qu s l mt loi
c ti c kh nng p bc x hi, gy nn chin tranh, v thc hin dit
chng nu nh cai tr ca h thng mun nh vy. iu ny ng d
nhng l tng c eo ui v nhng mc ch ti hu ca h thng l
nhn bn, v ngay c d c mt hin php thnh vn mnh danh l ang
c p dng thit lp nhng th tc v thc hnh hon ton khc. Trong
trng hp sau ny, nh cai tr c th d dng xo b hin php chnh
thc v a c cu chnh thc vo cho ph hp vi h thng chnh tr
thc s. Hon Cnh Mt c th c minh ho qua biu sau y:
Kh nng lm
quyt nh ht
sc tp trung
tc vi
tng tc
vi
cc bin php
ch ti bo
ng mnh
vi thi
gian, to
nn
c ti c kh
nng hnh ng
cc oan
Hon Cnh Hai: Trong loi hon cnh ny cc t im quyn lc rt

mnh so vi c cu ca Nh Nc v c kh nng lm nhng quyt nh
c lp, ngay c i lp vi nh cai tr ang ch huy gung my Nh
Nc. Nhng ch ti ca Nh Nc l nhng ch ti bo ng, cn
nhng ch ti ca cc t im quyn lc bao gm cc ch ti bt bo
ng trong nhng hot ng ni b v trong cc tng giao vi nhau. Tuy
nhin, nhng t im quyn lc trong nhng cn khng hong cng tt
cng trng cy vo cc ch ti bo ng. Hon cnh chnh tr h qu s

c khuynh hng bt n.
Hon cnh chnh tr bt n s bao gm mt mc cao v t do v
dn ch, mt s vng bng ca tnh trng p bc x hi c h thng, v.v.
Tuy nhin, nu xy ra mt cn khng hong c tm mc h trng th kt
qu s l mt s bnh trng tm c v kh nng v v thc hnh ca
nhng bin php ch ti bo ng. Nhng hiu qu tp trung ca nhng
ch ti bo ng nh th s c khuynh hng em li nhng tc dng v
c ch. V nhng yu cu qun s v hiu nng i hi, v v kh nng
c nh ch ho v bo lc chnh tr trong tay Nh Nc c bnh
trng v p dng, sc mnh tng i ca nhng t im quyn lc so
vi Nh Nc th c khuynh hng sa st. iu ny c l cng xy ra d
cho cuc u tranh bo ng, nh l chng ngoi xm chng hn,
c khi ng bng chin tranh du kch; trong nhng cuc u tranh
quan trng, nhng giai on tn quyn lc ban u ca chin tranh du
kch s c thay th nhng giai on sau bng trung ng tp quyn
cng lc cng gia tng v bng s chuyn qua nhng lc lng v chin
u qun s quy c.
Mt khc, d hon cnh ban u bt n, nhng nu trong mt cn
khng hong ln m ngi ta trng cy vo cc ch ti bt bo ng thay
v bo ng chng nguy him, vi hiu qu bnh trng kh nng v
thc hnh ca h, th nhng tc dng i vi hon cnh chnh tr chc
hn s khc xa vi nhng tc dng tip theo sau cc ch ti bo ng.
Thay v nhng tc dng ny, nhng c tnh tn quyn ca cc t chc
ca x hi, gi s thnh cng, khng nhng chc s c bo ton m
cn c bnh trng na, do trnh c nhiu hu qu ca cc ch
ti bo ng, v a vo nhng hiu qu ca cc ch ti bt bo ng
nh chng ta tho lun. Nhng tnh trng ca Hon Cnh Hai c th
c minh ho theo biu sau y:
Tnh Trng C Bn
Kh nng lm
quyt nh
c phn tn
trong cc t
im
Tng tc
vi
ch ti bo
ng ca Nh
Nc, ch ti
bt bo ng
gii hn nhng
ch yu l bo
ng ca cc
t im
vi thi
gian to
nn
Hon cnh bt
n
Gii Php A
Hon cnh
bt n
c
tc ng
bi
s bnh trng
nhiu v cc
ch ti bo
ng
vi thi gian
to nn
s suy yu ca
cc t im v
s bnh trng
ca Nh Nc
Gii Php B
Hon cnh
bt n
c
tc ng
bi
s bnh trng
nhiu v cc
ch ti bt bo
ng
vi thi gian
lm cho
cc t im c
tng cng v
nhiu hiu qu
khc nhau ca
cc ch ti bt
bo ng
Hon Cnh Ba: Trong loi hon cnh ny c cu ca cc t chc x

hi ht sc trung ng tp quyn; nhng t im quyn lc th t hoc
yu km, v kh nng lm quyt nh li tp trung vo mt nhm lnh o
nh ch huy b my Nh Nc. Nh Nc trong qu kh tng trng
cy vo nhng bin php ch ti bo ng c nh ch ho, nhng nay
khng cn nh th na gy nn bi nhng hon cnh v nhng phn
ng c bit. Tnh trng ny khng c n nh.
Kt qu c th c ca hon cnh bt n ny s bin i tu theo mt s
nhn t, bao gm nhng l do ca s chuyn hng qua cc bin php
ch ti bt bo ng v s rt ro v lu bn ca s thay i. S chuyn
hng ny c th l kt qu ca mt s thay i quan trng v chnh
sch bi nhng ngi ang ch huy b my Nh Nc do nhn nh l
chng li mt cuc tn cng sp xy ra bi mt k ch qu mnh hn
mnh v qun s, th khng c li bng qun s ch l t vn. Hay l, s
chuyn hng c th xy ra bi v mt cuc cch mng bt bo ng
chng li h thng trc thnh cng. Trong trng hp u, mt s
chuyn giao quyn lm cc quyt nh, c chun b hay khng c
chun b, t Nh Nc tp trung v a phng, s l mt iu cn thit
cho cuc u tranh bt bo ng hu hiu, kin cng chng li k tn
cng. Trong trng hp sau, s chuyn giao quyn lm quyt nh c l
xy ra ri: hoc cc t chc c lp hin hnh c dn ch ho
v t m nhim nhiu quyn hnh lm cc quyt nh, hay l cc t
im sc mnh vi kh nng lm cc quyt nh c to nn trc
hoc trong thi gian ca cuc cch mng.
Nhng hiu qu di hn ca s chuyn hng qua cc ch ti bt bo

ng i vi hon cnh chnh tr lc by gi c l s c quyt nh bi
mc nhng thay i ko di c bao lu. Nu nhng thay i ch tm
thi, v cc ch ti bo ng li bt u tr li v li tr thnh nhng ch
ti ti hu ht sc tri bt ca x hi, th mt c cu trung ng tp
quyn do mt nhm lnh o nh thng tr s c c ti xut hin. Mt
khc, nu s chuyn hng qua cc bin php ch ti bt bo ng lu
bn, v tr nn nhng ch ti chnh yu ca x hi thay v nhng ch ti
bo ng, th hon cnh chnh tr h qu c l s l mt hon cnh ca
kh nng qun chng c pht trin, p ng nhu cu qun chng mt
cch y hn, v trnh c nhng hu qu ca bo lc chnh tr
c nh ch ho. Nhng tnh trng ca Hon Cnh Ba c th c
minh ho qua biu sau y:
Tnh Trng C Bn
Quyn quyt
nh ht sc
tp trung vo
c cu Nh
Nc
tng tc
vi
chuyn
hng ln t
ch ti bo
ng n bt
bo ng
vi thi gian
to nn
tnh trng bt
n
vi thi gian
a n vic
to c cu
tp trung do
lnh o
thng tr v
bo lc
chnh tr nh
ch ho
Gii Php A
Hon cnh
bt n
tc ng bi
vic ti lp
ch ti bo
ng
Gii Php B
Hon cnh
bt n
tc ng
bi
s bnh
trung v nh
ch ho cc
ch ti bt bo
ng
vi thi gian
a n
s tng
cng kh
nng dn
chng v x
hi tn quyn
Hon Cnh Bn: Trong loi tnh trng ny kh nng quyt nh c

phn tn rt nhiu trong cc t im quyn lc cn b my Nh Nc
trung ng th yu. Cc ch ti bt bo ng c chp nhn mt

cch c h thng v c nh ch ho thay cho cc ch ti bo ng,
v c pht trin rt nhiu vi kh nng hng mnh s dng khi
cn n nh l nhng ch ti tn tr hoc ng dng. Hon cnh chnh tr
h qu c khuynh hng tng i n nh; kh nng ca dn chng
c tng cng rt nhiu, m khng c nhng nguy him ca bo lc
chnh tr c nh ch ho, v c nhiu ng gp mnh m cho t do,
dn ch, s tn trng i sng, ho bnh quc ni v quc t, v cng l
x hi. Tnh trng ca Hon Cnh Bn c th c minh ho qua biu
sau y:
C cu lm
nhng quyt
nh c phn
tn
tng tc
vi
nhng ch ti
bt bo ng
mnh
vi thi gian
em li
s tng cng
kh nng ca
dn chng v
nhng hon
cnh x hi tch
cc
Tr phi c nhng nhn t hon ton mi c a vo, Hon Cnh Mt

v Bn ni trn tng i n nh, cho nn khi ngi ta bit c s
phn phi quyn lm nhng quyt nh v loi ch ti th ngi ta c th
tin on kh chnh xc hu qu ca nhng hon cnh chnh tr. Mt
khc, Hon Cnh Hai v Ba th ht sc bt n. Trong nhng trng hp
ny khi no s phn phi quyn lm quyt nh hu hiu v s la chn
v thit lp cc ch ti ti hu cn cha c gii quyt th ngi ta s
khng th tin on c vi chnh xc nhng hon cnh chnh tr sau
nh th no.
Hon Cnh Nm: Bn hon cnh trn lin h n s trng cy nhiu
vo hoc mt trong cc loi ch ti hay mt thi gian chn ch trong lc
x hi do d gia loi ch ti ny hay loi ch ti khc. Trong hon cnh
th nm, quyn lm cc quyt nh c ch c chia s, theo nhng t l
khc nhau, gia Nh Nc v cc t im quyn lc. S pht trin v s
dng cc ch ti bt bo ng ht sc gii hn v khng ng k; tuy
nhin, trong lc , cc ch ti bo ng, mc d c chp nhn nh l
loi ch ti ti hu ca x hi, li yu km v tng i t c pht trin.
iu ny c th xy ra khi khng c hay c t nhng nguy him v e do,
m ngi ta cm nhn c, i hi cn c nhng ch ti mnh thuc
bt c loi no. Hon cnh chnh tr h qu c khuynh hng c mt mc
t do va phi nhng quan trng, c s tn trng i sng, khng c
p bc x hi qu mc, v c t xung t bo ng ln v t chin tranh,
nu c. S khng c nhng p lc t nhng ch ti bt bo ng v tn
quyn v chuyn giao quyn lc, d nhng p lc ny c th n t

nhng ngun khc nh l nim tin, trit l, v nhu cu ca cc t chc.
Hon cnh chnh tr ny c khuynh hng n nh ch khi no khng
xy ra nhng cn khng hong gy nn mt nhu cu ln i hi cn phi
c ch ti. Nu khng hong xy ra th kh nng ch ti bo ng c th
bnh trng rt nhanh chng. S pht trin v s dng cc ch ti ny
tm mc ln s gy p lc tp trung quyn lm quyt nh v kim sot
cc t chc, v em li nhng hu qu ca bo lc chnh tr c nh
ch ho tm mc ln. Hon cnh ny c th c phc ho nh sau:
Quyn quyt
nh chia s
gia Nh
Nc v cc
t im quyn
lc
Khng hong,
nh ngoi
xm chng
hn
Tng tc
vi
cc ch ti
bo ng t
pht trin
gii quyt
bng
s bnh
trng mnh
m ca cc
ch ti bo
ng
vi thi
gian,
em li
vi thi
gian,
a n
t do va phi,
khng c p bc
ln hay chin
tranh: khng n
nh khi c khng
hong
Gia tng trung

ng tp quyn
v bo lc chnh
tr c nh ch
ho
Cn phi nghim tc duyt xt l thuyt ny v nhng vai tr ca cc

loi phn phi quyn lm cc quyt nh v cc ch ti trong vic kin to
nn hon cnh chnh tr ca mt x hi. Tuy nhin, nu l thuyt ny vng
th s c nhiu ngha c bn cho vic thit k nhng i chin lc mi
thay i x hi c tho ng hn l nhng chin lc trong qu kh.
Thit K Nhng Chin Lc Tng Cng Kh Nng

Nhiu ngi sn sng chp nhn rng thay i nhiu cc c ch chnh
tr ca chng ta bng s la chn c ch l mt vic lm c th thc
hin c. Kh nng c nhng la chn ti thit x hi chnh tr cng
p dng cho vic la chn loi ch ti m x hi trng cy vo v cho
quyt nh l cc h thng chnh tr ca chng ta s ht sc trung ng
tp quyn hay l nn c mt h thng m quyn quyt nh c phn
tn. Nhng phn tch trong cc chng trc gi l nhng phng
cch hin hu dng p ng cc chc nng ca x hi khng phi l
nhng phng cch duy nht c th c c. Nu ngi ta c th tm ra
v pht trin c nhng phng cch khc hu hiu th chng c th

thay th cho nhng phng cch hin ti nh l nhng thay th thc
dng. Nhn nh ny, Robert K. Merton vit, lm sng t bn cht ca
nhng g ang hin hu v nhng g khng th trnh c.15 Khi nhn
mnh v vic c th c nhng thay th thc dng, loi phn tch ny tr
thnh cha kho cho s thay i c bn, hn l mt phng thc gi y
nguyn trng nh mt vi ngi tng kt n. Cho nn phng thc
ny tr nn mt cng c tr tu gip pht trin nhng cch nhm t n
mt s thay i nn tng, bao gm c vic gii quyt vn phc tp v
bo lc chnh tr khng nhng cha bao gi c gii quyt m cn him
khi c t vn mt cch ton vn.
Cng Nhn Nhng Gii Php Thay Th

Nh L Cha Kho Cho S Thay i C Bn
S tht bi ca chng ta trong vic gii quyt nhng vn ca bo
lc chnh tr c nh ch ho, v nhng vn ph thuc nh chin
tranh, phn ln bt gc t s tht bi ca chng ta v vic nhn nhn rng
cc ch ti bo ng khng phi l nhng ch ti duy nht c th c
c, v rng chng ta c th khai ph tim nng ca cc ch ti bt bo
ng thay th. S tht bi ny l mt tht bi v nhn thc ca nhng
ngi tng ng h mnh m nn dn ch phng khong v t bn ca Ty
phng ln ca nhng ngi chng i li v ch ng h mt trong nhng h
thng x hi ch ngha.
Tuy nhin, loi phn tch ny cho thy cch thc duyt xt cc gii php
khc, hay l nhng thay th thc dng, m nu hu hiu nh l mt phng
tin, th c th lm c nhng cng vic thay th cho nhng cch thc ang
c thc hin. iu ny c th l cha kho cho s thay i c bn v cc ch
ti chnh tr. Nh chng ta tng thy trong cc chng trc, cc ch ti bt
bo ng c dng thay cho cc ch ti bo ng trong nhiu hon cnh
trong qu kh trong nhng x hi ht sc khc bit. Do thc s c nhng
ch ti bt bo ng thay th. iu ny m ng cho s thay i c bn
n mc ch ti bt bo ng c th thay th c cho ch ti bo ng.
Nu ch ti bt bo ng c th c lm cho hu hiu, v nu c chp
nhn nh l mt lot nhng thay th c th nh c tho lun trong
chng trc, th nhng ch ti bo ng c th c loi b nh khng cn
cn n na. Mt lot nhng thay th nh th s ng gp vo s thay i c
tnh h thng lin h n vic tng cng kh nng cho qun chng v dn ch
___________________________________________________________
Xem Chng Chn, Tng ng V Chnh Tr Vi Chin Tranh Phng V Trn Cn Bn
Dn S, v Chng Mi, Tm Mt Gii Php Cho Vn Chin Tranh.
ho cc t chc.
Tuy nhin, s phn tch nhng cch thc thay th nhm p ng
nhng nhu cu ca x hi khng b gii hn trong vic p dng cho cc
ch ti m thi, m cn c th c p dng cho nhng c ch tp trung
tm c c nhng th tc lm cc quyt nh bi mt nhm lnh o nh
cng vi kh nng lm suy nhc ngi dn ang b cc c ch ny nh
hng hoc kim sot. Nhng c ch ny bao gm c nhng t chc
kinh t tm c ln b my Nh Nc. Cho n mc no c th thc
hin c, nu chng ta c th, c tng bc mt, thi lung sinh kh
vo, bnh trng, v ngay c to nn nhng t chc phi chnh ph khc
v cc cp thp ca chnh quyn tham d p ng cc nhu cu x hi,
kinh t, v chnh tr ca x hi, th chng ta c th o ngc li c s
tp trung phi thng v quyn lc hu hiu vo tay nhng cng ti ln v
b my Nh Nc trung ng.
Trong lc chim nghim nhng vn ca x hi ca chng ta v s
tng trng quyn lc tp trung ca Nh Nc, chng ta cn phi lm
nhiu hn l ch bo tn nhng kha cnh tt ca x hi c ngun gc
trong qu kh m nay vn cn c gi tr, v nhiu hn l to nhng thay
i ch sa sai nhng sai lm no m thi. Chng ta phi ch
hnh ng theo nhng phng cch tng cng cc t chc phi chnh
ph ca x hi, v ch tm trnh gia tng s tp trung quyn lc hu hiu
vo tay Nh Nc.
Ch vch trn nhng nguy him ca chnh quyn trung ng mnh, s
v cm ca ch quan liu, hay l thu m cao khng em li gii php
lu bn cho vn kim sot bi mt nhm lnh o nh, trung ng tp
quyn, v s bnh trng lin tc ca nhng cng ti kch x v ca b
my Nh Nc. Cn phi c thay i v c ch. Mt cch thc hin
iu ny l to nn nhng t chc khc thay th p ng cc chc
nng mong mun v cn thit hin ang c cung ng bi nhng t
chc tp trung ln.
Mt vi cng tc hin ang c thi hnh bi gung my Nh Nc
thc ra khng cn c, hay ngay c khng thch hp cho mt x hi
thng hay cp n t do v dn ch. Cc chc nng ny, v nhng
b phn ca Nh Nc chm lo nhng chc nng c th n gin
c hu b i v phc li v an sinh ca x hi. Tuy nhin, hu ht cc
chc nng tng qut c Nh Nc thi hnh (hay l ra phi thi hnh),
v nhiu chc nng ngh khc na, u c hu ht mi ngi xem
nh l c mong mun hay l cn thit. S can d ca Nh Nc trong
vic p ng cc nhu cu ny s khng b gim thiu cc hoc chm
dt cho n khi hay tr phi cc chc nng ny c thc hin khc i
mt cch thnh cng bi nhng c ch khc. Do , nu mun chn
ng s bnh trng thm ca b my Nh Nc trung ng, th ngi

ta cn phi to ra nhng phng cch khc p ng nhng nhu cu
ch thc v x hi, kinh t, v chnh tr tng b xao lng m cc nh
ci cch ngh Nh Nc c th chm lo. S bnh trng ca Nh
Nc vo trong x hi v kinh t khng th ngn chn li c bng cch
trnh trch nhim x hi hay bng s l l. iu ny cng khng th thc
hin c bng cch giao ph tt c cho nhng cng ti tp trung, kch x
ca quc gia v lin quc gia c. Tr phi c nhng t chc v nhng
gii php thay th khc c thit lp, s bnh trng tim tin ca b
my Nh Nc c tng dn vo trong x hi l mt iu khng th trnh
c.
gim bt mt cch tim tin kch c ca Nh Nc trung ng hin
hnh, v do nhng nguy him ca n, th cn phi to ra hoc tng
cng cc t chc (nhng t im quyn lc) tm c nh vi kh nng
lm quyt nh c phn tn cung ng cho nhng nhu cu ch thc,
v ri dn d chuyn nhng t chc ny qua m trch nhng cng tc
hin ang c Nh Nc thi hnh. Chng ta phi nhm n mt con s
rt ln nhng t chc, mi t chc sinh hot ring r tm mc nh vi
s tham gia dn ch cao, hp tc vi nhng t chc khc khi cn thit v
nhng d n tm mc vng hay quc gia.
Khng c g y ng l cc t chc, cc c ch tm c nh, v cc
cp thp ca chnh quyn lun lun l nhng trng hp an lnh ca
nhn bn v ca dn ch i chng. Nhng, trong nhng trng hp t
hi nht, nhng c ch nh vn gy tai hi t hn l nhng t chc ln.
Vi nhng c quan nh th nhng ngi tham d v cc thnh vin d
dng hnh ng trc tip sa sai cc vn . Nhng c ch nh to
c s tham d v kim sot bi nhng ngi trc tip quan tm nhiu
hn l nhng c ch ln.
cp chnh quyn, mc d hay ngay c bi v nhng pht trin v
chnh tr trong th k va qua, chng ta cn phi duyt xt cn thn nhng
phng cch khc nhau gia tng s tham d v kim sot dn ch.
Nhng kin ca Hannah Arendt, c tho lun Chng Su, T
Do V Cch Mng, ng c duyt xt mt cch c bit. ni no
m nhng c s ca dn ch trc tip cn tn ti ngay c di nhng
hnh thi rch nt nh l nhng bui hp dn ph New England hay
nh cc t chc nng dn vng Trung Ty [Hoa K], th chng ta cn phi
tm cch no bo tn v em li cho nhng c s ny ngun sinh kh
v nhng trch nhim mi. ni no khng c nhng c s ny, th
chng ta phi tm cch khi ng nhng th nghim c trch nhim trong
vic a nhng c s ny vo , lc ban u, gii quyt nhng vn
gii hn nhng quan trng.
S hn hp ca vic t t pht trin v chp thun c cc ch ti bt bo

ng thay th ln nhng t chc c lp nh trong mt chng trnh
thay i c trch nhim theo tng giai on mt, s gip kin to mt
hon cnh chnh tr thc thi c nhng l tng m x hi chng ta eo
ui mt mc cao hn rt nhiu so vi hin ti.
Nhng Cuc u Tranh Gii Phng Bt Bo ng

Nhng h qu c cu di hn ca c nhng ch ti bo ng ln bt bo
ng u mang nhng ngha su xa i vi nhng cuc u tranh gii
phng chng li loi p bc. C hai im r rng:
1. Gii phng ch yu phi l t gii phng; v
2. Ch c gii phng bng nhng phng tin tng cng kh nng
ca nhm thuc cp mi c th ng gp vo nhng thay i di hn
trong nhng tng quan lc lng, do ngn cn p bc trong tng
lai.
y khng phi l mt vin tng em li thoi mi. S d dng hn
nhiu nu ngi ta tm c mt v cu tinh n thn c m nh
p bc, m khng cn i hi nhng ngi b p bc phi n lc hay chu
ng tn tht g c. Mc d nim tin vo vin tng ny ph bin, nhng
nguy him. Nim tin ny c t nn tng trn s tht bi trong vic
phn bit gia mt k p bc vi tnh trng tng qut ca s p bc.
Trong tnh trng ny qun chng lin tc d b tn tht, do s yu km
ca mnh, bi bt c ngi no c th tranh th c v th ca nh cai
tr v s dng v th ny p bc h. Trong hon cnh ny th mt k p
bc ch n gin c thay th bng mt k p bc khc m thi. Gii
phng m c k p bc ban cho trong mt pht rng lng hay v
nhng ng lc thm kn khc, hoc gii phng m c mt thnh
phn th ba can d v nh bi k p bc c trao cho nhng ngi b
p bc m khng i hi h phi c nhiu n lc, th s khng tng
cng kh nng ca thuc cp v cc t chc ca h, v c th b ct i
mt cch d dng nh khi c ban cho vy. Mt khc, gii phng m do
chnh nhng ngi b p bc tranh th c, nh l kt qu ca nhng
n lc t tng cng sc mnh ca mnh v ca vic s dng bt hp
tc v thch thc, th s thay th tnh trng p bc bng mt hon cnh
sc mnh x hi t lc cnh sinh v do khng b ly i mt cch d
dng c. Tnh trng sau ny s em li nhng hiu qu di hn hu
ch v lu bn hn rt nhiu.
Bao gi m ngi ta cn c th t suy ngh ly cho mnh v duy tr t
trng, th ngi ta s tranh u t cho k c, bo tn, v ni
rng t do ca h. Tuy nhin ng tic l ti nhiu quc gia v trong nhiu

h thng, quyn lc ca nh cai tr v ca nhm lnh o kinh t qu rng
ln v khng c kim n tnh trng chu ng bi qung i qun
chng ch c th c m t nh l p bc. Loi h thng c th c nhiu
hnh thi khc nhau . N c th l nhng g cn st li ca nn cai tr thc
dn, ca h ngoi bang, ca bc lt kinh t, ca thng tr x hi (nh
i vi ph n v tin dn), ca nhng h thng k th chng tc, ca c
ti quc ni, hay ca mt danh xng no khc. Khi ngi ta tm cch lt
p bc, thit lp s kim ch ca dn chng i vi quyn lc chnh
tr, i vi thng tr x hi, v i vi lnh o loi, tc l ngi ta u
tranh gii phng.
Do , vn gii phng khng bin mt ch v cc ch thuc a u
chu c c thay th bi cc ch bn a. T do trong ngha
rng ln v x hi, kinh t, v chnh tr -- vn cn l mt mc ch, tt lm
th, cng cha t c ton vn, v trong nhiu trng hp li cn b vi
phm trng trn bng nhng phng cch cc oan di nhiu chiu bi
v h thng khc nhau.
Nhng cu hi quan trng do tr nn l lm th no nhng
ngi b p bc tin hnh c cuc u tranh t c thay i,
khng bit h c thnh cng hay khng, s c nhng tn tht no, khng
bit v lu v di c c c mt x hi tt p hn nhiu hay khng, mt
x hi gn nh l t do.
Cu hi phi u tranh nh th no thng c tr li bng nhng
cm xc pht sinh t nim au b p bc trong qu kh. Nhng cuc u
tranh gii phng thuc bt c loi no cng lun lun cha ng nhng
yu t cm xc v ht sc ch quan. Bt c hon cnh cch mng no
cng u c mt ci g khng nm bt c kh m phn tch mt cch
khch quan. a ra c yu t khng nm bt c ny bng cch
phn tch k lng v bng quyt nh l tr li cn kh hn.
l ci tinh thn ca mt dn tc ng ln chng li nhng hon
cnh m h khng cn chu ng c na v ng thi vn trung thc
vi chnh mnh, vi nhng nim tin ca mnh, v vi nhng c m ca
mnh cho ngy mai. l s sn lng nh liu mc nhng thua l khng
th tnh ton c, v s rng tr c s ngn cn con tim m thc ra chnh
l ngun sng to ca nhng cuc cch mng. l s can m ging
xung nht ba u tin ginh t do trong lc nhng ngi khc ng
ch du hiu. l s sn lng c tip tc, mc d bit rng nu tnh
ton xc sut hn thua, th mnh khng th thng c. l mt ngi
sn lng cht cho mt tng lai m ch c ngi khc mi thy c.
D rng yu t xc cm do mnh trong tt c mi loi phong tro
thay i x hi, nhng mc ch tuyn b cng khai khng n gin ch l
tho mn nhu cu tm l ring t ca mnh, m l to thay i. Nht l

trong nhng phong tro gii phng v cch mng chnh yu, nu ch b
hng dn bi cm xc khng m thi, th ngi ta c th vp phi
nhng li lm nghim trng trong vic chn la cc cng c -- c nhng
ch ti ln cc t chc cho vic tranh th cc mc tiu ca mnh. Nu
c c thc trch nhim v kt qu thc s t c, iu s nh
hng nhiu ngi hin ang sng cng nh nhng th h tng lai, th
ngi ta cn phi duyt xt k lng vic lm th no t c nhng
mc ch ca mnh nh l phng tin tranh th nhng mc tiu khc,
ng thi p ng c nhng nhu cu cm xc ring t ca mnh.
S chn la ny khng n gin ch l gia nhng cch thc d v
kh. Thng thng th d v kh v phng tin th kh m tin on
c, v nu ngi ta mun c s thay i c bn, th thng khng c
phng cch d di. Ngi ta cng khng th tnh ton ch da trn cn
bn ca nhng khc bit tin on v s au kh gia vic s dng
nhng ch ti bo ng v nhng ch ti bt bo ng c. Nhng
khc bit ny cn phi c duyt xt, v cc ch ti bt bo ng t ra
l to t au kh hn nhiu v t tn tht hn nhiu so vi cc ch ti bo
ng. iu ny quan trng, nhng khng phi l nhn t duy nht c
xt nh. D ta chn u tranh hay khng lm g c, th nhng nn nhn
ca p bc cng s phi chu au kh.
Trong tt c mi trng hp p bc, vn duy nht quan trng hn
c ca nhng phong tro gii phng l lm th no hnh ng bng
nhng phng tin thay i c tnh hnh, chm dt nhng hon cnh
bt cng, v thit lp c s kim sot bi dn chng v i sng ca
chnh h v v x hi. Mc ca s thay i c i hi, d nh b
hay cn bn, s nh hng mnh n loi v tnh cc oan ca hnh
ng ny. Trong nhng hon cnh cch mng, vn ch l nghim trng
hn, nhng ch yu vn l cng mt vn . l vn chin lc:
lm th no hnh ng ng hu t c hiu lc ti a chm dt p
bc tc khc v thit lp mt h thng thay th c nhiu cng l, nhiu
kim sot bi dn chng, v nhiu t do hn. Vn ny i hi s lu
tm ca tt c nhng ai mun chng li p bc v xy dng mt x hi
tt p hn.
_______________________________________
Barthelemy de Ligt vit: Vn ln ca u tranh cch mng ca qun chng nm trong im

ny: lm th no tm ra nhng phng php u tranh va xng ng vi con ngi va ng
thi lm cho nhng quyn lc phn ng c v trang hng mnh nht vn khng th chu ng
ni. (Barhtelemy De Ligt, Chinh Phc Bo Lc: Mt Lun V Chin Tranh v Cch Mng [New
York: E.P. Dutton,1938, va London: Geo. Routledge and Sons, 1937, va New York: Garland
Publishing, 1972], t.163)
Nhng Nhn T Then Cht

Cho Gii Phng Bt Bo ng
C mt vi trong s nhng nhn t chnh yu cn phi c duyt xt bi
nhng ngi hay nhm ngi mun thc hin gii phng bng u tranh
bt bo ng:
1. H s cn phi hiu cng y cng tt bn cht ca ch v ca
h thng, v ca hon cnh rng ln trong c ch ln nhm u tranh
s hnh ng. Thiu hiu bit, hay l nhng sai lm v nhn nh, c th
a n nhng li lm chin lc hoc chin thut nghim trng. Hiu
c i th v x hi chnh xc v y hn s lm cho vic chn la
ng hng hot ng hu hiu nht c th thc hin c.
2. Loi ch ti -- tc l k thut u tranh -- c s dng trong cuc
u tranh cn phi c la chn mt cch c thc vi s duyt xt
nhng h qu ca c ngn hn ln di hn, nhng u im v nhc
im ca nhm u tranh v ca ch, v bi cnh rng ln trong cuc
xung t ang xy ra. S la chn ny khng nn mc cho ri may,
cho s quyt nh ca nhng nhm nh, cho nhng kt qu ca ng
cay, hoc cho nhng gi nh khng c thm nh v quyn lc.
Trong qu kh, vic th loi cc ch ti khng c chn la mt
cch c thc xy ra rt thng xuyn, v nhng ngi ni lon trng
cy qu thng xuyn vo bo lc chnh tr, iu m i phng c
trang b tt hn s dng. S chn la ny thng bt li ngay, v
ng gp v di hn cho mt x hi khc hn l mong c, nh tho
lun trn.
3. Cc ch ti bt bo ng -- tc nhng phng php ca k thut
u tranh bt bo ng -- cn phi c hiu mt cch thu trit. iu
ny bao gm l thuyt v quyn lc ca k thut, cc phng php, cc
ng nng, v nhng phng thc to thay i, cc yu cu, cc iu
kin c hiu lc, cc nguyn tc v chin lc, nhng phn ng i
vi n p, v nhng phng tin khc kt thc nhng cuc u tranh
ring r.
4. Kin thc rng v i chin lc u tranh v v bn cht v v
cc i hi v nhng nhu cu ca cc ch ti bt bo ng cn phi c
ph bin rng ri trong x hi. iu ny s gip qung i qun chng c
kh nng hnh ng n nhp vi nhng nhu cu , bt k nhng im
u tranh v mc tham d ca h l g.
5. Nhng chin lc c bit, cng vi nhng chin thut h tr, cn
phi c cho mi hon cnh ring, phi c thit k vi qu trnh kin
thc v nhng nhn t ni trn v nhng nhn t khc thm na.
6. Cn phi thnh lp mt nhm ngi cng ln cng tt, tn tm vi

l tng gii phng, c mt s hiu bit thu o v cc ch ti bt bo
ng, v s sn lng s dng nhng ch ti ny mt cch c k lut.
7. i hi cn phi lin tc ch trng n tnh trng ca phong tro
u tranh trong mt hon cnh xung t lin tc bin i. S cn phi c
nhng n lc sa i cc khuyt im. Cc chin dch cn phi c
nh gi lm thnh nhng bi hc.
8. ni no m cuc u tranh bng n mt cch t pht th c th
c tng cng bng s hiu bit va c tnh trc gic va tr tu v k
thut ang c s dng, v cng bng nhng sng kin c
pht trin trong thi gian u tranh bi nhng ngi c s hiu bit rng
ln hn v loi cc ch ti ny.
9. Trong mt cuc u tranh quan trng, i hi cn phi c nhng
sng kin chin u v nhng chin lc u tranh n mc cuc u
tranh ny cn ph hp vi k lut bt bo ng, cng vi nhng nhn nh
chnh xc l cc ch ti bt bo ng hu hiu nh l mt phng tin
t n nhng mc tiu khc. Nu nhng iu ny khng xy ra, th mt
tinh thn hay l mt s chuyn i qua bo ng s xut hin, cng vi
nhng hu qu tai hi ca chng.
10. Gi s c sc mnh, th phong tro u tranh bt bo ng phi
kin quyt trc n p v hm do, v khc t chu khut phc.
Nhng ngi lnh o phi nu gng ny cho tt c mi ngi tham
d: lnh o khng nn cho i phng lm cho ngi ta hiu nh l
mnh chp nhn mt hnh pht gim khinh nh i mt s i
khng nh nhng hn. Hnh s nh th s lm mt tinh thn dn chng
hay chuyn i qua bo lc chnh tr; hnh vi ny ch c th c sa sai
bng cch loi b nhng ngi lnh o ny v bng cch tung ra nhng
sng kin bt bo ng c tnh chin u hn.
11. Tr phi qun chng v cc t im quyn lc qu sc mnh so vi
b my Nh Nc, gii phng thng khng th t c trong mt cuc
u tranh ngn ngi duy nht. Thay v nh vy, gii phng thng xy ra
theo tng giai on. Trong nhng giai on ny, sc mnh ca ngi dn
gia tng, kh nng p dng cc ch ti bt bo ng ca h tng trng,
trong lc cc ngun sc mnh ca i phng b hn ch hay b ct t,
v trong lc cc thnh phn th ba c thi gi chuyn i lng trung
thnh v s h tr ca h. Vo mt s thi im, chia r v nhng khuyt
im c th xut hin trong hng ng i phng. Mt khc, nhm u
tranh bt bo ng c th gia tng kh nng sc mnh hu hiu tranh
th cc mc tiu ca mnh.
12. Khn thit phi nh l loi u tranh gii phng ny l mt cuc

u tranh ca pht trin v thay i lin tc, khng c g th tnh vnh
vin. C lc, c nhng thay i rt nhanh chng xy ra.
13. Nhng hnh thi ca chin thng cui cng cng khc nhau, t mt
tho hip trang nh n s sp ton din ca v th v quyn lc ca
i phng trong trng hp cc oan.
Cn phi ch trng n nhng nhn t nh th v nhng nhn t ny
s lm cho ngi ta lu tm n c nhng t chc ln cc ch ti trong
thi gian ca tin trnh u tranh ng hu x hi m h mun kin to ph
hp vi nhng l tng m nhng ngi tm kim s thay i eo ui
t lc ban u.
Ch Ti Bt Bo ng
Cho Nhng Mc ch Khng Cng Chnh
Ch ti bt bo ng tng c s dng cho nhng mc ch m
nhiu ngi gi l khng cng chnh, v c khi nhng thch thc bt bo
ng chng li cp lnh o c n nh li b nhng ch ti bt bo
ng phn hay nhng phn ng khng i hi n p bo ng phn
cng. Nhng pht trin ny lm cho mt vi ngi kh chu, nht l
nhng ngi cho rng ch nhng ngi tin vo mt h thng o c v
tn gio rao ging lun l bt bo ng mi nn hay c kh nng s dng
hnh ng bt bo ng m thi. Nh thy r l nhng ngi khc
cng c kh nng s dng ch ti bt bo ng, thng c hiu lc lc
ban u. C phi l nhng ngi eo ui nhng khng cng
chnh, hay l nhng ngi v nhm ngi tm cch nh bi mt thch
thc bng hnh ng bt bo ng, mi nn s dng cc ch ti bt bo
ng cho mc ch hay khng l mt cu hi phc tp hn l mi
c nhn thy ln u. Nhng cu tr li ca chng ti cho nhng cu
hi ny s nh hng n cng a ra trong cun sch ny v
nhng thay th c h thng ca ch ti bt bo ng cho cc ch ti bo
ng.
iu a thch nht ca nhm dn thn vo u tranh bt bo ng d
nhin l nhng nhm theo ui nhng khng cng chnh, hay tm
cch nh bi mt phong tro u tranh bt bo ng, nn chp thun
nhng mc ch m nhm bt bo ng eo ui. Nhng loi u tranh
bt bo ng tm cch ci ho nhng thnh vin ring r ca nhm i
phng, khc vi nhng ngi tm cch gin xp bng phng thc
thch nghi hay cng p bt bo ng, th c d nh t mc ch ny.
Tuy nhin, khng phi mi ngi s dng u tranh bt bo ng u c
th hoc nn eo ui thay i duy nht ch bng phng thc ci ho

m thi. D sao th cng tht l ngy th nu trng ch tt c mi nhm b
thch thc bng nhng phng tin bt bo ng t b nhng nim tin
bn vng, nhng thc hnh, v nhng mc ch ca h mt cch d
dng. i khi, nh h lm nh vy tht th vn khng hay. V d, trc
con mt ca nhiu ngi, nhm bt bo ng c th ng v pha sai
lm ca vn ; d sao, vo mt thi im no , nhng ngi thuc
c Quc X t chc nhng v ty chay ngi Do Thi v kinh t, v
nhng ngi ng h hi nhp ti vng Cc Nam i khi phi chu nhng
v ty chay v x hi v kinh t bi nhng ngi ch trng i x phn
bit. Ngay c khi nhm bt bo ng ng v pha ng, th vn i hi
cn phi c mt ci g hn l ch mt s thay i nhanh chng v nhng
nim tin ca i phng. C th i hi cn phi c nhng thay i v
nhng tng quan lc lng, chng hn, v nhng thay i ny cn thi
gian v n lc mi t c.
Hin thc s kin l nhng ngi, nhng nhm ngi, cc nhm nh
lnh o hng mnh, v cc giai cp trong x hi s tip tc c nhng
nim tin, kin tr trong cch hnh s, v eo ui nhng mc ch m
nhiu ngi trong chng ta bc b v l do khng cng chnh, bt chp
s kin l nhng iu ny ang b thch thc bi cc ch ti bt bo
ng. Cng l mt s kin na khi cc c quan ny b thch thc bi
nhng phng tin bt bo ng th nhng nhm ngi ny thng
thng s t chi u hng v s phn ng bng cch p dng cc ch
ti. y l mt nhn t cn bn c nh ca hon cnh xung t m
nhng ngi mun khc i khng th m c l khng xy ra c.
Chnh trong bi cnh ny m cu hi ca nhng nhm s dng cc ch
ti bt bo ng cn phi c xem xt. Tu theo nhng nim tin v hon
cnh ca h m h s s dng cc ch ti thuc mt loi no : cu hi
duy nht l loi no. Ngi ta c mun nhng nhm nh th s dng bo
lc hay khng? Bi v cc ch ti ti hu thuc hai loi, ch ti bo ng
v ch ti bt bo ng, loi ny hoc loi kia s c dng. Khng c s
chn la th ba. Do , trong vng nhng hn ch ca hon cnh, ngi
ta phi hi xem l s dng nhng ch ti bo ng hay l nhng ch ti
bt bo ng th tt p hn theo nhng tiu chun o lng no.
Khi nhng nhm v nhng t chc ng h nhng khng cng
chnh b ri cc ch ti bo ng tranh th cc mc ch ca h v
thay th bng cc ch ti bt bo ng, th nhng b phn ny vn l mt
vn . V d, nu nhn quan ca h, nh k th chng tc chng hn,
ng c thc y nhng hnh ng ca h, c thay th bi nhng
quan im v nhng nim tin tha nhn nhn phm ca tt c mi ngi
th c l s tt p hn rt nhiu. Tuy nhin, khi iu ny khng xy ra, th
vic nhng nhm ny chuyn i t cc ch ti bo ng sang cc ch ti

bt bo ng tranh th cc mc tiu ca h s tt hn rt nhiu cho x
hi nh l mt tng th, v c cho nhm ngi m h trt ln tt c hn
th na. V d, nu mt nhm ngi da trng k th chng tc, ng h
nim tin ca h, sn lng tun hnh vi k lut bt bo ng, trong mi
hon cnh trong thi gian ca cuc biu tnh c t chc v trong tng
lai, th iu ny c th l mt tin b ln lao trong vic nhn bn ho
phng cch tin hnh nhng xung t cc oan trong mt x hi k th
chng tc. Bin c ny cn phi c so snh khng nhng ch vi ci l
tng m theo s k th chng tc c hu b, m cn phi c so
snh vi nhng phng php trc y ca nhng nhm k th chng
tc, bao gm vic treo c m khng cn xt x, nh p, nh bom, v
nhng bo hnh thn xc khc nhm lm hi, git, hoc hm do ngi
ta.
Thnh thong khi ngi ta ln u tin thc c l nhng ch ti bt
bo ng c th khng nhng ch c sc mnh m cn c th c chp
nhn bi nhng nhm k th chng tc hoc nhng nhm khc c nhng
nhn quan v chnh sch m h ght, th h t cu hi: Nu Hitler
trc y s dng hnh ng bt bo ng th th no? Nu Hitler v
nhng ngi ng thi c Quc X ca ng chuyn i t nhng
phng tin bo ng sang nhng phng tin bt bo ng, th h vn
l mt e do nghim trng, nhng ton b bn cht ca c Quc X s
thay i. K th chng tc, chng Do Thi, ch ngha u t hn vn hin
hu v s i hi nhng bin php phn cng gt gao t nhng ngi v
nhng nhm ngi chi b nhng th ny v mun xo b nhng nh
hng ca chng. Tuy nhin, khng c bo lc th nhng ngi c
Quc X khng bao gi c th lp nn c cc tri tp trung, tra tn
v hnh quyt nhng i th chnh tr, tn dit nhng ngi Gypsies,
nhng ngi Do Thi, nhng ngi ng u, v nhng ngi khc na,
hay l xm lc v th bom nhng nc khc. Nu nhng ngi c
Quc X ch t hn ch mnh vo nhng cuc ty chay kinh t, nhng
bui tun hnh, v nhng cuc nh cng nhn i, chng hn, th trong
bu khng kh ca thi by gi h vn c th gy nn nhiu tai hi,
nhng hn s khng c cuc Tn St [ngi Do Thi] v khng c chin
tranh. Nhng vn k th chng tc, chng Do Thi, ch ngha u t, v
nguyn tc lnh o c th l nhng i tng tn cng cho nhng
i th ca c Quc X -- i chiu vi nhng g thc s xy ra vo
Nh Th Chin. S chp nhn cc ch ti bt bo ng v b ri cc
ch ti bo ng bi nhng nhm c nhng quan im v nhng mc
ch m chng ta xem nh l khng cng chnh l mt s thay i cn
c n mi nh l mt bc rt gii hn nhng quan trng tin n

nhng thay i c bn hn cn phi c.
Nu nhng nhm s dng cc ch ti bt bo ng cho nhng
khng cng chnh v p dng nhng ch ti ny i vi mt phong tro
i thay i cng dang s dng nhng ch ti bt bo ng th tt p
nhiu hn l nhng nhm s dng nhng ch ti bo ng t
cng nhng mc ch nh vy. L do l v nhng hu qu ring r v x
hi ca ngay c vic s dng cc ch ti bt bo ng nh th vn tt
hn l nhng hu qu ca cc ch ti bo ng.
Nhng Tc Dng Ca Cc Ch Ti Bt Bo ng
Ch ti bt bo ng, so vi ch ti bo ng, s c khuynh hng:
em li t au kh, thng tch, v cht chc hn rt nhiu;
v phng din tm l t tc hi hn i vi nhng ngi tham d
(Franz Fannon thu thp ti liu v tc hi tm l i vi nhng
ngi s dng bo lc cho nhng mc ch cch mng,16 v
nhng tn thng nh th ca nhng qun nhn Hoa K ti Vit
Nam cng c nhiu ngi bit n);
tc ng su xa ln tin trnh ca cuc u tranh bng cch gim
thiu s leo thang ca s ph hu vt cht v x hi, v a vo
nhng ng nng em li nhng kt qu khng nhng t gy tc
hi m ngay c cn c li na;
gip duy tr s ch trng vo nhng vn c nu ra trong cuc
u tranh, hn l i lch theo nhng vic khc, do m ng
cho mt gii php lu di cho nhng vn ni trn;
ng gp vo nhng chuyn i quan trng v cc tng quan lc
lng theo chiu hng phn tn quyn lc v tng cng kh
nng cho qun chng; v
ng gp vo vic pht trin mt giai on mi cho vic p dng
ch ti trong cc x hi chnh tr m trong ngi ta ang tin
hnh nhng cuc xung t gt gao cha c gii quyt bng
cch c hai phe u s dng nhng ch ti bt bo ng, thay v
bo ng chng bo ng.
Nhn t cui cng ny c khuynh hng a n vic lm cho cc ch
ti bt bo ng c tinh xo theo nhiu phng cch khc nhau.
Nhng phng cch ny bao gm gia tng vic duyt xt cc nhn t
ng gp vo thnh cng, nhng nhn t lin quan n con ngi lin h
n cuc u tranh, v nhu cu ci tin s thng cm ln nhau. C l
quan trng nht l nhng vic s dng cc ch ti bt bo ng cho
nhng mc ch khng cng chnh v nh l nhng ch ti chng li

nhng thch thc ca u tranh bt bo ng s ng gp vo vic tch
ri ra khi tp qun c dng cc ch ti bo ng chng li ch ti bo
ng vi hu qu tp trung quyn lc hu hiu, thu tm ro rit bo lc
chnh tr c nh ch ho, v tim lc v nhng hu qu trm trng.
o Ngc Chiu Hng

Nhng chnh sch hin ti nhm gii quyt nhng vn trng i ca
chng ta khng c c s c khuyn khch, v cng khng phi d
dng cng nh khng phi khng c nguy him. Nu khng c mt ci g
mi bt u o ngc chiu hng hin ti ca chng ta, th con ng
i vo tng lai ca chng ta tht l m ti. Nhng cng c c sn cho
cc Nh Nc tn tin iu hnh nhng nn c ti, thc hin dit
chng, tin hnh chin tranh, v h tr p bc x hi c tip tc c
lm cho tinh xo hn v tip tc tng trng. Mnh lnh x hi l chng
ta phi o ngc chiu hng ny.
Chng ta cn khng nhng ch nhng phng cch lt mt nn
c ti no m thi. Chng ta cn pht trin kh nng ngn chn s
pht trin ca bt c nn c ti no. Chng ta khng nn ch than vn
nn dit chng trong qu kh. Nim danh d ln lao nht i vi nhng
nn nhn ca v Tn St [ngi Do Thi], nhng ngi Armenians
cht, v nhiu ngi khc na, s l hc hi c lm cch no ngn
chn khng cho nn dit chng bao gi xy ra na. Nhu cu ca chng ta
khng phi ch l nhng chnh sch gip chng ta c kh nng sng cn
hoc gii hn chin tranh. Chng ta cn ngn chn chin tranh bng cch
kim mt phng tin chin u khc v pht huy kh nng khng cho
nhng k tn cng trong tng li t c nhng mc tiu ca h.
Chng ta khng cn nhng loi chng i p bc x hi hay nhng
chng trnh gii phng ch em li s bt lc lin tc ca ngi dn,
hoc t hn, mt h thng n l chnh tr mi nhn danh ngi dn. Thay
v nh vy, chng ta cn ti cu trc cc c ch ca con ngi v to d
dng cho kh nng t cng khng c ai c th p bc chng ta na.
Nhng phn tch trong tp sch ny hng n mt ci khung sn
tng qut cho nhng thay i gii quyt nhng vn ny v p
ng nhng nhu cu ca con ngi mt cc y hn, i hi c nhng
thay i v cc t chc ln th loi ch ti m chng ta trng cy vo. By
gi chng ta cn pht trin nhng iu ny thnh nhng thnh phn then
cht ca mt chng trnh ton din to mt s thay i c th chp
nhn c:
1. Mt chng trnh xy dng17 to nn nhng t chc mi v i

mi v hi sinh cc t chc c hu p ng cc nhu cu ca con ngi
mt cch y hn; v
2. Pht huy cc kh nng p dng cc ch ti bt bo ng thay cho
cc ch ti bo ng p ng nhng nhu cu c bit trong mt lot
nhng thay th tim tin.
Nhng thnh phn ct yu ca mt i chin lc chnh tr cho cng
vic, cho gii php, v cho canh tn l thuc vo nhng phng tin c
kh nng ni ti phn tn, thay v tp trung quyn lm quyt nh v
quyn lc hu hiu, tng cng cc t chc c lp ca x hi, v khch
ng t lc. Bi v tng cng kh nng cho dn chng l mt phn thit
yu chm dt p bc, nhng phng tin ny, v di hn, c khuynh
hng hu hiu cho mc ch ny hn l bo ng chnh tr cng khai
hay l trng cy vo hnh ng ca Nh Nc trung ng, d l bng
php l, bng cc sc lnh, hay l bng quyt nh t php. Kinh nghim
v c hai loi sinh hot cng c th gia tng kh nng ca dn chng t
ng u vi nhng vn khc ang e do h v t lc gii quyt
nhng kh khn trong tng lai.
Mt Chng Trnh Xy Dng

Mt chng trnh xy dng gm c nhiu sinh hot khc nhau sa i
nhng vn x hi v p ng nhng nhu cu ca con ngi mt cch
tho ng hn. Chng trnh thc hin iu ny bng cch thay i cc
thi , nhng cch hnh s ca x hi, v cc t chc vi nhng
phng tin hot ng t nguyn c t chc, bao gm vic to dng nn
nhng t chc mi v i lc ci tin nhng t chc hin hnh. Chng
trnh xy dng tng c m t nh l ci gin gio m trn c
cu ca x hi mi s c xy dng. Nhng lnh vc khc nhau ca
mt chng trnh xy dng c quan nim nh l mt chng trnh
chng cho nhau v ti thit x hi, m trong nhng sinh hot t tr
ca nhiu t chc v nhm ng gp vo mt chng trnh pht trin xy
dng v thay i ng b, nhng uyn chuyn.
Xt nh tim nng ca s ng gp vo s thay i kh thi ny l mt
vic ng lm, nh l mt thay th cho c nhng tnh trng hin hnh ln
hnh ng lin tc bnh trng ca Nh Nc ng hu sa i nhng t
oan x hi v p ng cc nhu cu ca con ngi. Vic thit lp mt
chng trnh xy dng ton din i hi nhng n lc ln lao ca nhiu
ngi v nhm ngi c nhng kinh nghim khc bit, nhng kh nng
phn tch, chuyn mn, v cc k nng. Nhng ngnh bao qut thch hp
ca cng vic s gm c nhng vn cn phi c gii quyt, nhng

vn thc mc, v nhng gii php thay th, v x hi, vn ho, gio
dc, chnh tr, kinh t, v mi sinh. Nhng lnh vc c th ca cng vic
v nhng cng tc thc thi nhng lnh vc ny cn phi c chn
la t trong nhng ngnh bao qut ny, tu theo cc nhu cu ca tng x
hi ring bit. Nhng cng tc ny s c thc thi bi s hn hp ca
hot ng ca nhng c nhn, ca cc nhm, v ca cc t chc, c lp
vi c nhng cng ti kch x ln b my Nh Nc, va gii quyt
nhu cu c th va ng thi tng cng kh nng ca x hi nh l mt
tng th.
Tm Hiu Nhng Thay Th Bt Bo ng

Thnh phn then cht th hai ca mt chng trnh ton din cho s thay
i c th chp nhn c l pht huy nhng kh nng dng cc ch ti
bt bo ng thay th cho cc ch ti bo ng p ng loi nhu
cu c tnh x hi v chnh tr v ch ti. iu ny i hi mt s tm hiu
nghim tc v tim nng ca cc ch ti bt bo ng, v, ni no m
nhng ch ti ny kh thi hoc c th c lm cho kh thi, th i hi s
thit k v thc thi nhng k hoch dng cc ch ti bt bo ng thay
th cho cc ch ti bo ng p ng nhng nhu cu, m tho mn
nhng nhu cu ny, dn chng thng trng cy vo cc ch ti bo
ng. Thnh phn ny i lc i trc v c khi li vn hnh song song
vi chng trnh xy dng. Vic tm hiu v chp thun cc ch ti bt
bo ng khng cn, v khng nn, i cho n khi s thay i c ch
n giai on tin tin.
Trch nhim ca chng ta y gm c ba cng tc: (1) kim tra
nhng ti nguyn m chng ta c th rt ra c, ngha l, hc hi thm
v bn cht, hiu lc, v tim nng ca cc ch ti bt bo ng; (2)
quyt nh vo mt thi im no u l mc v phng tin theo
cc ch ti bt bo ng c th thay th c cho cc ch ti bo
ng; v (3) tin hnh nhng bc ny nh l mt phn ca mt lot
nhng thay th khc. Trong mi mt cng tc ny, cn c s tham gia
nng ng ca nhiu ngi trong vic iu tra, gio dc, suy t, thit k,
vic lm v hnh ng. Do , mi mt ngi trong chng ta u c cng
tc v trch nhim.
Cng tc u tin trong s nhng cng tc ny gm c, ngoi nhng
phn khc, gio dc v bn cht ca cc ch ti bt bo ng thay th v
v cc t chc phi tp trung. S gio dc ny bao gm c s gio dc
c cung ng bn trong nhng c ch gio dc chnh thc ln s gio
dc bng nhng phng cch phn tn v t c c ch ho hn, c

cung cp cho nhng thnh vin ca qung i qun chng. Chng ta hy
tho lun tng im mt.
Nhng c c gio dc khng bao gi c tr thnh nhng cng c
cho vic nhi s hoc bp mo bng cch chn la b mn hc mt cch
thin lch. Tuy nhin, sa i nhng thin lch v la chn ca qu kh
trong vic chn la mn hc khng nhng hp l m cn cn phi lm
na. Nhng thin lch ny c th pht xut t nhng tin kin m
ngi ta c v t nhng quan im ca nhng nhm c bit. Nhiu
ti v ngnh hc tng b xem thng, xuyn tc, hoc loi b ra
khi hc trnh. Nhng thin lch ny cn phi c sa sai bng cch
a vo thm nhng mn hc v kin thc quan trng. V d, i hi cn
thm mt lot nhng kho hc v sch gio khoa v lch s ca chng ta,
chng hn. Ngnh s hc c bit quan trng, bi v da trn cn bn s
hiu bit ca chng ta v nhng g xy ra trong qu kh, chng ta c
th hun c nhn nh ca chng ta v nhng g ang xy ra trong hin
ti v u l nhng gii php m chng ta c th chn la kin to x
hi ca chng ta trong tng lai. V vy, vic qu nhiu sch gio khoa v
kho hc ch yu ch ch trng n cc cuc chin tranh v nhng hnh
ng ca nhng v vua, hong , v tng thng nhiu quyn lc, m sao
nhng hoc xem thng nhng cuc u tranh bt bo ng quan trng,
s kin nhn dn t qun, nhng hnh thi qun tr phi Nh Nc, nhng
n v chnh tr nh, nhng phong tro qun chng sa sai nhng t oan
x hi ca thi i v kin to mt x hi tt p hn, l mt vn
nghim trng v thc ra nguy him v phng din chnh tr. i hi cn
phi c ton b mt lot thm hc liu vo nhng lch s ca chng ta
cn bng ti liu. Cng cn phi b tc nhng b mn trong nhng ngnh
khc nh th.
Thng th cng s c nhu cu cho nhng kho hc c bit. Nhng
kho hc ny bao gm vic gip hc vin hc lm th no lm nhng
quyt nh nhm, lm th no pht huy cc k nng s tham d ca
nhm c hiu lc, lm th no gii quyt xung khc, lm th no
phn tch v gii quyt cc vn , v nhng iu khc na. Khn
trng i hi cn phi c nhng kho hc c bit v u tranh bt bo
ng trong mi c ch gio dc ca chng ta mi cp t bc tiu hc
n bc cao hc ti cc i hc.
Qung i qun chng phn ln vn khng bit c k thut bt bo
ng ny vn hnh nh th no, lch s ca n, cc yu cu ca n, lm
____________________________________
Xem Ph Lc E, Hai Mi Bc Thit Lp v Lng Gi Cc Ch Ti Bt Bo ng.
th no p dng k thut ny t c hiu lc ti a, v nhng h

qu ca n. C th sa sai s sao nhng trong qu kh, v em n cho
ch ti bt bo ng loi cng c gia tng kin thc ca chng ta v
cc ch ti ny. Kin thc ny v nhiu quan im khc v cc gii php
bt bo ng thay th lc by gi c th c cung cp cho cng chng
bng nhiu phng tin khc nhau, bao gm nhng kho gio dc trng
nin, nht bo, bo nh k, i pht thanh, truyn hnh, v sch. Nhng
phng tin ny cn c th c s dng khuyn khch tho lun ph
bnh v nh gi cc gii php chn la. S ph bin kin thc v cc
ch ti bt bo ng ny s lm cho ngi ta c kh nng duyt xt
chng mt cch thng minh. n mc m ngi ta thy c gi tr v
tim nng ca nhng gii php ny, th ngi ta c l c th c thin cm
vi vic tm hiu mt cch nghim tc v chp thun cc ch ti bt bo
ng thay cho cc ch ti bo ng. y l mt iu cn thit, chng hn,
trc khi hay trong thi gian c mt cuc duyt xt nghim tc v tim
nng ca mt chnh sch phng v da trn cn bn dn s, hay l bt
c mt s chuyn i chnh thc no khc qua cc ch ti bt bo ng
thay th.
D c hay khng c c hi duyt xt cng khai v chnh thc nhng
gi tr c th c c ca vic chuyn i qua cc ch ti bt bo ng,
mt s hiu bit c gia tng ca dn chng v cc ch ti ny cng c
l c th em li nhng hiu qu quan trng cho vic phn phi quyn lc
hu hiu trong x hi chnh tr. Kin thc v bn cht v cch s dng
ca u tranh bt bo ng l mt tim nng v quyn lc. C kin thc
mi v gii php ny v s tin tng vo kh nng ca n, ngi ta,
trong nhng hon cnh m h, nu khng c kin thc ny, thng chu
khut phc mt cch th ng, b dm nt, hoc s dng bo lc, th c l
s c khuynh hng p dng nhng ch ti bt bo ng nhiu hn. iu
ny s va gip h ng u vi nhng cuc xung t nghim trng v
ch thc ca thi i chng ta bng nhng hnh ng ca h, va ng
thi trnh c s ph hu v cc cm by ca bo lc chnh tr.
Kin thc v cch lm th no hnh ng, lm th no t chc,
v lm th no chuyn ho mt cch ti tnh sc mnh ca mnh thnh
sc mnh hu hiu trong cuc u tranh bt bo ng s em li kh
nng, ngay c cho nhng ngi, m nu khng c kin thc ny, hn
b tc quyn cng dn, nhng ngi m cnh ca a n tham d vo
cc t chc nh hng n i sng ca h b ng kn v khng bao
gi cn m ra na, s dng sc mnh hu hiu v tham gia vo vic
quyt nh i sng v x hi ca chnh h. Khi c nhng cn tr ngn
chn s pht trin hoc s iu hnh ca nhng b phn ca chng
trnh xy dng, th ngi ta c kh nng dp b nhng cn tr ny
tip tc cng vic tr li ng hu gii quyt nhng vn hin ti v xy

dng cc c ch dn ch.
Dng Ch Ti Bt Bo ng Thay Th
Hiu lc ca loi ch ti ny khng phi ch l kt qu ca tinh thn hay
ch mun thay i. Ngoi nhng thnh t cm xc, cn c mt yu t gn
nh l k thut trong vic lm th no p dng cc ch ti bt bo ng
c c hiu lc ti a. iu ny bao gm nhng vn nh l t
chc, chin lc v chin thut, chn la nhng li th chin lc c th,
k lut nhm, v cc phn ng i vi cc ch ti ca i phng. V
nhng iu ny v cc lnh vc khc na, chng ta c th hc hi lm
th no s dng chng mt cch tinh nhu hn. Chng ta c th to ra
cc ti nguyn, chun b, v thit lp nhng chng trnh hun luyn
p dng hu hiu cc ch ti bt bo ng cho nhng mc ch khc
nhau thay cho cc ch ti bo ng. Nhng bc khc nhau ny l vn
quan trng trong vic dng cc ch ti bt bo ng thay th cc
ch ti bo ng.
Nh tho lun trc y, cc ch ti bt bo ng thay th cho
cc ch ti bo ng trong nhiu hon cnh. Nhng thay th ny do ,
trn nguyn tc, c th thc hin c. Vi nn tng ca s nghin cu
ngh, ca nhng tra cu cc chnh sch, ca hun luyn, v ca cc
chun b, th nhng thay th c ch nhu hn na hn phi thc hin
c. Nhng thay th ny bao gm nhng thay th khi u cha c
c ch ho (nh nhng cuc u tranh i thay i trong x hi v trong
h thng chnh tr), v nhng thay th m ngay t lc bt u c c
ch ho (nh l nhng chuyn i c ch qua nhng ch ti bt bo
ng iu hnh v duy tr h thng). Nhng thay th ny c th bt
u mt cch chm ri v vi s suy ngh c cn nhc trong cng hon
cnh. Nhng thay th ny c th pht trin rt nhanh trong nhng trng
hp khc.
Vi s xut hin ca nhng ch ti bt bo ng thay th hu hiu, mt
con ng mi s c m ra cho vic gii quyt vn bo lc chnh
tr. Lc by gi ngi ta s khng cn phi chn gia vic s dng bo
lc v vic chp nhn s phi ngha l v chnh tr. H s c gii php ch
ti bt bo ng hu hiu. Nhng ch ti thay th ny s b gy chu k
____________________________________
Xem Chng Chn,Tng ng V Chnh Tr Vi Chin Tranh Phng V Da trn Cn Bn
Dn S, v Chng Mi Mt, Phm Tr X Hi, Cn ti liu y hn, y/c xem Sharp, Chnh
Tr Ca Hnh ng Bt Bo ng.
ca s cn thit gi nh l mi phe trong mt cuc xung t s phi dng

bo lc chng li bo lc ca i phng. S khng cn cn phi
hon li cho n khi mt hon cnh xa xm no ca mt nit bn
chnh tr xut hin, hay l hon li mt cch v vng ng hu tranh th
cho c mt s ng nhng ngi tn tng theo nhng ch thuyt c
tnh o c cm ch mi hnh thc bo ng. Ngi ta s c th bt u
nhng thay i c th quan trng trong ci th gii ht sc l khng ton
ho v nguy him ny bng cch to ra v dng nhng ch ti bt bo
ng thay th cho cc ch ti bo ng.
Mt vi trong s nhng nhu cu tng qut m p ng nhng nhu
cu , cc ch ti bt bo ng c th thay th cho cc ch ti bo ng
l:
buc thi hnh nhng tiu chun ti thiu v hnh vi x hi c th
chp nhn c;
iu ng nhng cuc xung t m c hai phe u tin l h khng
th tho hip m khng vi phm nhng nguyn tc ca mnh;
sa i nhng sai lm chng li nhng nhm no ;
bo v nhng quyn t do cn bn;
gii phng v cch mng chng li p bc;
bo v h thng hin php chng li nhng tim quyn ti quc ni
(nh l mt cuc o chnh); v
quc phng chng li xm lc v chim ng ca ngoi bang.
Mt vi iu trn y c tho lun trong cc chng trc.
C hai cu hi quan trng c t ra t im ny: Cc ch ti bt bo
ng c th hu hiu trong vic p ng nhng nhu cu c th v ch ti
cho mi mt hon cnh c bit khng? C th thc hin c nhng
thay th mt cch thnh cng hay khng, nu c th bng cch no?
Nhng cu hi ny i hi rt nhiu ch tm cho tng trng hp mt m
trong ngi ta d nh thc hin mt s thay th.
S thay i v ch ti do khng phi l mt s chp nhn hon ton
mt li sng mi bi ton th dn chng, cng khng phi l mt s bin
thi t ngt ton b ca ton th x hi. Thay v nh vy th s l mt n
lc bao qut gm nhiu giai on trong sut nhiu nm hay nhiu thp k
to ra v dng cc ch ti bt bo ng thay th cho cc ch ti bo
ng, tin t thay th ny n thay th khc, thay th cho nhng chc
nng m x hi ca chng ta i hi phi c nhng ch ti hu hiu mt
cch hp php v ngy nay ang trng cy vo cc ch ti bo ng. i
khi c nhiu hn l mt s thay th nh th c th xy ra cng mt lc.
Khi nhng thay i c th nh th ang din tin, th s nng ng
c chng t ca nhng ch ti bt bo ng thay th c dng cho
mt mc ch no c th to d dng cho vic duyt xt nhng thay
th tng t cho nhng mc ch khc. Tuy nhin, i hi cn phi c

nhng thch nghi v chun b r rt cho mi mt thay th c th ni no
m s chuyn i s phi c c ch ho trong h thng. Theo ,
nhng thay i s theo tng giai on m gim thiu s trng cy tng
qut vo bo lc chnh tr c nh ch ho v vo bo lc chnh tr
khng c nh ch ho c s dng cho tt c mi mc ch. Nhng
h qu ca iu ny, nh tho lun trong chng trc, s su xa.
Tng Cng Kh Nng Dn Chng

Cc ch ti bt bo ng thay th cho cc ch ti bo ng mt tm
mc ln s c khuynh hng a n nhng h qu nn tng cho x hi.
Nhng h qu ny s vt qu gii hn ca vic p ng nhu cu v ch
ti v hiu lc ngn hn ca cc ch ti bt bo ng i vi mt vn
tranh ci hay mt c hi no . Nhng hiu qu phn tn quyn lc i
vi cu trc ca x hi chnh tr c tho lun trc y trong
chng ny. Cc ch ti bt bo ng cn ng gp vo vic qun phn
quyn lc bng cch tng cng kh nng ca dn chng nh l mt tp
th hc hi lm cch no p dng cc ch ti ny. S kt hp ca hai
hiu qu ny ca ch ti bt bo ng c th em li nhng kt qu su
m. iu ny trao cho chng ta mt ci cn nm ly vn lm th
no a x hi ca chng ta n gn vi nhng l tng m x hi
hng eo ui.
Dn chng c v trang bng c hai th, c kh nng t chc v lm
vic chung vi nhau tranh th nhng mc ch tch cc v cc lnh
vc ca chng trnh xy dng ln kh nng p dng k thut u tranh
bt bo ng, s khng cn phi tm kim ai cu h -- chnh
quyn, ng, hay l nh lnh o mi y nht. Thay v nh vy, h
s c kh nng t cu ly mnh, ngay c trong nhng hon cnh cc
oan. Richard Gregg nu ln hiu qu ny ca ch ti bt bo ng
vo nhng nm 1930 khi ng vit:
Ci cch s ch tn ti nu qun chng th c v duy tr c kh nng thc hin mt ph
quyt cng rn bng cch i khng bt bo ng tp th. Do , cc nh ci cch c l s
khn ngoan hn nu t t ch trng vo vic c v nhng thay i c bit ca h v nn tp
trung vo vic gio dc i khng bt bo ng. Mt khi thng tho vi cng c ny ri, th
18
chng ta c th thc hin c loi ci cch vng bn.
Tng cng kh nng cho dn chng s gip ngi ta lm cho t do

c hi sinh, lu bn v ch thc hn; s lm cho h c th chm dt
c p bc x hi bng nhng n lc trc tip ca dn chng bin
nhng nn nhn bt lc thnh cc ch nhn ng ca sinh mnh ca

chnh mnh. Kh nng ny cng cn c th tng cng kh nng cho
nhng nn nhn c th c ca nn dit chng v nhng ngi khc
khng c li mt cch thnh cng bt c n lc tn st no trong tng
lai. Tng cng kh nng cho dn chng s cn gip ngi ta r b, duy
tr s c lp i vi, s thng tr t trong nc hay ca mt nhm lnh
o nh t ngoi nc, bng cch nh bi nhng n lc tim quyn
quc ni v xm lc quc t bng cch u tranh dn s. Bi v cc ch
ti ny c xy dng trn bn cht cn bn ca mi quyn lc x hi v
chnh tr, nn mt khi c cng c bi hun luyn v cc chun b, th
chng s to nn kh nng thc hin nhng thay i c th chp nhn
c trong cc x hi chnh tr mt cch nhanh chng m ngi ta
thng ngh l khng th thc hin c ngoi tr trong tng lai rt xa.
Loi thay i x hi ny khng th thc hin c gim cho ngi dn,
d bng bt c phng tin no, d ai l ngi a ra n lc ny
nhng ngi tt lnh, nhng ngi bo th thc th, ng, nhng
ngi theo ch thuyt t do ch thc, hay l nhng ngi cp tin
chnh tng i na. Thay v th, vic thc tp suy ngh li v chnh tr ny
dn n mt tin trnh m i b phn dn chng, bao gm nghiu ngi
vi nhng ti nng khc nhau cng lm vic qua nhiu t chc, c th
khi u v theo di trn cn bn di hn. y l mt tin trnh m theo
ngi ta hnh ng kin to hin ti, v ng thi gia tng kh
nng hnh ng quyt nh tng lai ca mnh.
Quan nim v thay i c th chp nhn c nh c trnh by
trong tp sch ny khng th a ra mt phng thuc cha b bnh
c, khng c con ng d dng, khng c s an ton c bo m,
khng c bo m v thnh cng trong mi lnh vc v mi trng hp.
Tuy nhin, vn c th l chng ta ng gp c mt cch c ch vo
vic to nn mt k nguyn mi cho lch s ca nhn loi. Chng ta c th
gii quyt c nhng vn sc nhn m chng ta tng phi i u
t lu nay. Chng ta c th ang ngay ngng ca tm thy nhng kh
nng mi ca con ngi, m chng ta c th pht huy nu chng ta
mun, cho con ngi c th chim li, hay i vi nhiu ngi th l
ln u tin t c, ci kh nng lm ch sinh mnh ca chnh mnh.
Ghi Ch
1
Krishnalal Shridharani, Chin Tranh Khng Bo Lc: Mt Nghin Cu V Phng Php Ca

Gandhi v Cc Thnh Qu (New York: Hartcourt Brace, 1939, v ti bn New York v London:
Garland Publishing, 1972), t. 260.
2
Bertrand De Jouvenel, V Quyn Lc: Bn Cht V Lch S Tng Trng (Boston: Beacon Press,
1962 [1948]), tt. 12-13.
3
Gene Sharp, Chnh Tr Ca Hnh ng Bt Bo ng (Boston: Porter Sargent Publisher, 1973),

tt.10-11.
4
Karl Mannheim, Con Ngi V X Hi Trong Thi i Ti Thit: Nhng Nghin Cu V C Cu

X Hi Tn Tin (New York: Hartcourt Brace, v London: Routledge & Kegan Paul, 1949), t.48.
5
Nh trn.
Nh trn. Nhng ch nghing l ca Mannheim.
Karl Mannheim, Chn on Thi i Ca Chng Ta: Nhng Tiu Lun V Thi Chin Ca Mt
Nh X Hi Hc (London: Routledge, 1966 [1943], t.10. Mun c nhng tho lun trc y v
cc kh khn ca nhng cuc u tranh bt bo ng trong nhng iu kin tn tin, xem thm
Aldous Huxley, Cu Cnh V Phng Tin: Mt iu Tra V Bn Cht Ca Cc L Tng v V
Nhng Phng Php c S Dng Thc Hin Cc L Tng (London: Chatto & Windus,
1938), v Barthelemy De Ligt, Chinh Phc Bo Lc: Mt Tiu Lun V Chin Tranh V Cch Mng
(New York: E.P. Dutton, 1938, v London: Geo. Routledge & Sons, 1937, v New York: Garland
Publishing, 1972), tt.70-85.
8
Mannheim, Con Ngi V X Hi Trong Thi i Ti Thit, t.49, s 2.
V o chnh, xem D.J. Goodspeed, Nhng K m Mu: Mt Nghin Cu V o Chnh

(Toronto: Mcmillan, 1962); William Andrews v Uri Raanan, Chnh Tr Ca o Chnh: Nghin
Cu V Nm Trng Hp (New York: Van Nostrand Reinnhold, 1969); S.E. Finer, Ngi Trn
Lng Nga: Vai Tr Ca Qun i Trong Chnh Tr (Harmondsworth, Middlesex, and Baltimore,
Maryland: Penguin Books, 1976 [1962]); Edward Luttwak, o Chnh: Mt Cm Nang Thc Tin
(New York: Alfred A. Knopf, 1969); Ruth First, Quyn Lc Phi Chu: Quyn Lc Chnh Tr Phi
Chu v o Chnh (New York: Pantheon Books, 1970); v Eric A. Nordlinger, Binh Lnh Trong
Chnh Tr: Nhng V o Chnh Qun S V Cc Chnh Quyn (Englewood Clifts, N.J.: Prentice
Hall, 1977).
10
V chin tranh du kch, xem Franklin Mark Osanka, bt., Chin Tranh Du Kch Hin i (New
York: Free Press of Glencoe, 1962); Mao Tse Tung, Tuyn Tp Qun S Ca Mao Trch ng
(Peking: Foreign Languages Press, 1966); John Gerassi, bt., Chng Ta S Thng! Cc Din Vn
V Tc Phm Ca Ernesto Che Guevara (New York: Macmillan Co., 1968), Chng
2,7,9,21,23,31, v 35; Charles W. Theyer, Du Kch (New York: Harper & Row, 1963); George K.
Tanham, Chin Tranh Cch Mng Cng Sn: Vit Minh ng Dng (London: Methuen, 1962);
v Peter Paret v John W.Shy, Du Kch Trong Nhng Nm 1960 (Bn sa i; New York:
Frederick A. Praeger cho Trung Tm Nghin Cu Quc T, i Hc Princeton, 1962).
11
Mao Tse Tung, V Chin Tranh Trng K, trong Tuyn Tp Qun S Ca Mao Trch ng,
t.246, xem thm tt.210-217 v t.247.
12
Aldous Huxley, Dn Nhp cho Barthelemy de Ligt, Chin Thng Bo Lc, t.x
13
Xem Quincy Wright, Mt Nghin Cu V Chin Tranh (Chicago: University of Chicago Press,
1942), Tp I, tt.232-242,302, v c bit 311; Bronislaw Malinowski, Mt Phn Tch Nhn Chng
Hc V Chin Tranh, American Journal of Sociology, Tp XLVI, s 4, c bit l t.545; v B.
Malinowski, T Do V Vn Minh (New York: Roy Publishers,1944), c bit l tt.265 v 305.
14
Harijan, 21 thng Chn, 1934, t.250; trch t Gopi Nath Dhawan, Trit L Chnh Tr Ca Mahatma
Gandhi (Bn sa i th ba; Ahmedabad: Navajivan, 1962 [1957]), t.276.
15
Robert K. Merton, L thuyt X Hi V C Cu X Hi (Glencoe: Ill.: Free Press, 1949), t.52.
16
Franz Fannon, Nhng K Khn Cng Ca Tri t (chuyn ng bi Constance Farrington; New
York: Grove Press, Evergreen Black Cat Edition, 1968), Chin Tranh Thuc a V Nhng Ri
Lon Tm Thn, tt.249-310.
17
V l thuyt v cc thnh phn trong chng trnh xy dng ca Gandhi, xem Gene Sharp,
Gandhi Nh L Mt Chin LcGia Chnh Tr, Vi Nhng Tiu Lun V o c Hc V Chnh Tr
(Boston: Porter Sargent Publishers, 1979), Chng Nm, L Thuyt V Chng Trnh Xy Dng
Ca Gandhi,tt.77-86.
18
Richard Gregg, Sc Mnh Ca Bt Bo ng (Bn sa i hai; New York: Schocken, 1966, v

London: James Clark, 1960), t.146.

S Ức Mạnh Xã Hội VÀ T Ự Do Chính Trị: Gene Sharp

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

S Ức Mạnh Xã Hội VÀ T Ự Do Chính Trị: Gene Sharp

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

SC MNH X HI

Boston: Extending Horizons Books,

Nguyn vn Thi, PhD., chuyn ng

I TM NHNG PHNG CCH KIM CH

l c nhng gii hn v bt li ng k, d chng c em li nhng ng

s phng tin kim sot c th c c m thi. Ngi ta c th thc

Ci Ngun Quyn Lc ca Cc Nh Cai Tr

hoc rt hn nhng ngun ny i, bng cch gim bt hay rt lui s hp

u c mt s ln cc t chc c lp khc nhau p ng v trong

Tt c nhng iu ny, do , gi ln ci l, thm vi nhng iu lut

p dng k thut u tranh, v c nhu cu tng i ca nh cai tr v cc

Vai Tr ca Nhng T im Quyn Lc

x hi ny n x hi khc, t hon cnh ny n hon cnh khc. Tuy

Cc T im Quyn Lc t Nhng Gii Hn

Tnh trng ny c gn lin vi chuyn ch. Khi ngi ta nhn thy v

Nhng Tn Cng C Ch v Nhng

nhng hu qu ph khng d tnh do s iu hnh nhng chnh sch x

kim ch s a n vic lm gia tng kh nng ca nh cai tr tr thnh

Nhng Nhn T Khc

D c cu chnh tr chnh thc ca chnh quyn c th ht sc c ti,

Nhng T im Quyn Lc Mnh

ci quyn kim ch ny, de Tocqueville ni tip, l nhng c quyn ca

Tng t nh th, nh x hi hc ngi thuc th k th hai mi l

D rng hin php t n c ti trong thi phong kin, nhng quyn

lm quyt nh, v v vic cng hnh ng vi nhau, nhng kh nng c

Tocqueville nhn nh l tc dng ca quyn lc phn tn i vi quyn

Trong lc cc t im quyn lc hu hiu c th p t nhng gii hn

tnh cm gia nh trc y h tr c nhn chng li nh cai tr, nay

V vy, Tocqueville ni, cch mng Php lt c quyn lc c ti

Nhng c nhn ny lc by gi s khng c c nhng nhm v nhng

mt tng th v cc chnh sch ca chnh quyn, th h c th cm thy

ho ca x hi, m vi ngi nhn thy nh l mt sc thi c th

tin gi ngi dn m ng ta cai tr phi l thuc mt thit hn, nh

S Phn Phi Quyn Lc Thc Th

quang ca c cu x hi m thi; v ni no m nhng c ch h tng

thay i trc tip n t nhng i hi cn cho s iu ng mt cuc

Kim Sot Quyn Lc Chnh Tr

nay thng thng ngi ta t hu nh hon ton tin tng vo hin

trong vic quyt nh s d dng hay kh khn tng i m mt nh cai

Nhng Hm Ca S Phn Tch Ny

Hin Php Khng

tin hin nh c t t ni rng quyn hn ca mnh vt qu nhng gii

m cn gi c hay pht huy c kh nng hnh ng c lp hay i

kha cnh duy nht ny, nhng hu qu ny s nh nhau: tim nng

cy vo lc lng qun s. By gi th c c s lm cho chng ta

mt nc. iu ny c th ct ngha r rng c: v mi thnh vin ca cng ng

Ch Thay i Cc Nh Cai Tr Cng Khng

Kt qu l ngi ta ch trng rt nhiu vo nhng cuc bu c nh k.

nhin, iu rt quan trng l mt s thay i v nhn vt chim gi v th

Ngay c khi c v nh l c vi thay i v hnh thc bn ngoi v v

ca x hi ch yu vn khng thay i.100 Nu quyn lc chnh tr ca

Nu t do cn c bo ton, th mi mt cng dn u cn phi phi

1. Lm th no ngi ta c th t chc mt x hi t do theo

mi i khi c xem trong mt thi gian nh l nhn o hn v t p

cuc o chnh xy ra, th nhng ngi khc, hay mt phn ca nhm

1. Mc d lnh o mnh c th ng mt vai tr quan trng trong

lm vic gn gi vi nhau trong u tranh, chng t t lc nhiu hn, v

ch ti ngang nhau, th v di hn, vic chn la loi ny hay loi kia s

Gene Sharp, Chnh Tr Ca Hnh ng Bt Bo ng (Boston, Nh Pht Hnh Porter

Nicolo Machiavelli, Nhng Thuyt Minh V Nicolo Machiavelli (Nhng Bi Thuyt

i Din c Ti Bng T Tin 91

h thng S-vit th ang chuyn bin. Tuy nhin, vn nn m nhng nn

Nhng Nguy Him