T.C.

ERCYES NVERSTES
MHENDSLK FAKLTES
MEKATRONK MHENDSL BLM

TEMEL ELEKTRK DEVRE LABORATUVARI

TEMEL DEVRE TEOREMLERNN UYGULANMASI

DENEY SORUMLUSU
Ar. Gr. aban ULUS

ubat 2014
KAYSER

TEMEL DEVRE TEOREMLERNN UYGULANMASI

1. GR
Birden fazla devrenin oluturduu kollar zerinde voltaj kaynaklar ve direnler bulunduran
kark elektrik devresine elektrik ebekesi (network) denilmektedir. ebekede iki veya daha
fazla iletkenin birletii noktaya da dm noktas denilmektedir. Bir dme ikiden ok
iletken balants olan kark bir devrenin incelenmesi, eitli kollardan geen akm
iddetlerinin hesaplanmas sadece Ohm yasasnn uygulanmas ile bulunamaz. Bu nedenle
l845 ylnda Alman fiziki Gustav Robert Kirchhoff tarafndan kendi ad ile anlan iki yasa
gelitirmitir. Kirchhoff un Birinci Yasas: Bir ebekenin herhangi bir noktasna doru gelen
akmlarn cebirsel toplam sfrdr.

Kirchhoff un kinci Yasas: Bir ebekenin herhangi bir kapal devresindeki potansiyel
farklarn toplam, ayn kapal devrede bulunan g harcayan elemanlarn deerleri ve evre
zerinden akan akm deerinin arpmlarnn cebirsel toplamna eittir.

Birinci yasa, bir dm noktasna gelen akm iddetleri toplamnn bu noktadan ayrlan akm
iddetleri toplamna eit olduunu belirtir. kinci yasa ise, bir kapal devrenin her hangi bir
noktasndan hareketle bu devre evresinde dolaldktan sonra ayn noktaya gelinirse,
potansiyel farklarn cebirsel toplamn devrenin direnleri boyunca olan potansiyel
dmelerinin cebirsel toplamna eit olacan belirtir. Kirchhoff yasalarn uygularken; ilk
yaplacak i, devre zerinde bilinmeyen btn akmlara ve potansiyel farklara cinslerine
uygun keyfi bir harf ve yn vermek ve bunlar devre emas zerinde belirtmektir. Devreye ait
kapal devrelerin her birinde yine keyfi olarak saat ibreleri ynnde veya tersinde bir dolanma
yn seilir. Bu gzn evresinde tam dolanmada seilen ynle ayn olan akm iddetleri (+) ,
zt ynde olanlarda (-) olarak seilir. Bu dolanmada bir voltaj kaynann eksi kutbundan
girilip (+) kutbundan klrsa bu potansiyel fark (+) alnr, (+) kutbundan girilip (-) kutbundan
klrsa potansiyel fark (-) alnr. Btn bunlardan sonra Kirchhoff un birinci ve ikinci
yasalar uygulanarak zme gidilir. Yaplan hesaplamalar sonunda birok yn keyfi
seildiinden, rnek olarak akm iddeti eksi olarak kabilir, buna gre keyfi olarak
setiimiz akm ynne gre, gerek akm yn zttr fakat saysal deerimiz dorudur.
Kirchoff kanunlar devrenin balant eidine baklmakszn her eit devreye uygulanabilir.
Devre teoremleri( Thevenin, Norton, Sperpozisyon) ise genellikle, devre zmnde daha
ksa yntemler ierir. Bu yntemler kullanlarak karmak devreler daha basit ya da edeer
devrelere dntrlebilirler. Bylece bu edeer devreler, seri paralel devre zmnde
kullanlan kurallar yardmyla kolayca zlrler. u da bir gerektir ki btn devre
teoremleri Kirchoff kanunlarnn bir rndr. Ayrca, bu teoremler, doru akm devrelerine
uyguland gibi alternatif akm devrelerine de uygulanabilir*.
*. Baha MARTI,M. Emin GVEN - ELEKTROTEKNK CLT-I M.E.B. BASIMEV - 2000

2. DENEYN AMACI
Bu deneyde, elektronik devrelerin temelini tekil eden Kirchoff kanununun uygulamas
yaplacaktr. Birinci deneyde kurulacak olan basit bir devre iin kirchoff akm ve evre
denklemleri karldktan sonra deney bordu zerine kurulan devrede yaplacak lmlerle
yazlan denklem ile eletiini gzlemleyeceiz.
3. N BLG
3.1. Ohm ve Kirchhoff kanunlar
letken: Elektrik akmn bir noktadan baka bir noktaya ileten elemanlardr. Elektronik
devrelerde ucuz ve kolay bulunabilir olmas nedeni ile bakr iletkenler kullanlr.
Yaltkan: Elektrik akmn iletmeyen elemanlara yaltkan madde denir. Kauuk en iyi
yaltkan maddedir.
Yariletkenler: letkenler ile yaltkanlar arasnda yer alrlar. Germanyum ve silisyum
yariletken maddelere rnek gsterilebilirler. Yariletkenler, diyot, transistor ve tristr gibi
adn sayamayacamz birok elektronik devre elemannn yapmnda kullanlrlar.
Gerilim: Herhangi bir olay sonucunda iki nokta arasnda meydana gelen potansiyel farkna
Elektromotor Kuvvet (ksaca EMK) denir. Elektro motor kuvveti meydana getiren etken
kimyasal (piller ve akler), mekanik (alternatrler ve dinamolar) veya fiziksel olabilir. Bir
kaynaa balandnda "Gerilim kayna" adn alr. Birimi Volt (V) tur.
Gerilim kaynaklar DC (doru gerilim) ve AC (Alternatif gerilim) olmak zere iki ana gruba
ayrlr. Piller ve akmlatrler DC gerilim kaynaklardr. 1,5V - 3V - 4,5V - 9V - 12V - 24V gibi deiik deerlerde gerilime sahip eitleri bulunur. ( + ) ve ( - ) ular vardr. Bu
kaynaklar, gerilim deerleri ile birlikte verilen Amper Saat (Ah) cinsinden kapasiteleri ile
beraber anlrlar (1,5V/500mAh veya 12V/40Ah vb.). Seri olarak balandklarnda toplam
gerilim deerleri artar. Akmn artrlmas istenilen yerlerde ise paralel olarak balanrlar.
Akmlatrler, pillere nazaran daha yksek gerilim ve akm gerektiren uygulamalarda
kullanlrlar. ehir ebekesinde kullanlan gerilim ise AC gerilim olup, santrallerden elde
edilir. AC gerilim, DC gerilime nazaran daha az kaypla tanabilir. AC gerilim elektronik
devreler yardm ile DC gerilime dntrlebilir.
Akm: Farkl miktarda elektrik ykne sahip iki cisim bir iletkenle birletirilirse, elektron
bakmndan daha zengin olandan dierine doru bir elektron aks meydana gelir. ki noktann
farkl elektrik ykne sahip olmas demek, bu iki nokta arasnda bir potansiyel fark
bulunmas demektir. Elektronlar harekete geiren iste bu potansiyel farkdr ki bu da, serbest
elektronlarn gerilim kaynann negatif ucundan pozitif ucuna doru hareket etmesine neden
olur. Elektronlarn bir noktadan dier bir noktaya aks elektrik akmn oluturur. Elektrik
akm birimi Amper (A)dir.

DC Akm (Doru Akm)

Zamana bal olarak yn ve iddeti deimeyen akma doru akm denilir.

Sekil 2.1. DC akm grafii.

AC Akm (Alternatif Akm)
Zamana bal olarak yn ve iddeti deien akma alternatif akm denir.

Sekil 2.2. AC akm grafii.

AC akmn (veya AC gerilimin) bir alternans sresince alm olduu btn deerlerin
aritmetik ortalamas Ortalama Deer olarak isimlendirilir.

Sekil 2.3. AC bir akmn ortalama deeri.

AC akmn (veya AC gerilimin), DC akm (veya DC gerilim) ile ayn isi yapan deeri
Efektif deer olarak bilinir.

Sekil 2.4. AC bir iaretin efektif deeri.

3

Elektrik Devre Kanunlar

OHM Kanunu: Kapal bir elektrik devresinden geen akm, devreye uygulanan gerilimle
doru, devrenin direnciyle ters orantldr.

Sekil 2.5. Elektrik devresi ve OHM Kanunu.

Kirchhoff Kanunlar
Akmlar Kanunu: Kapal bir elektrik devresinde, bir dm noktasna gelen akmlarn
toplam, o noktadan kan akmlarn toplamna eittir.

Sekil 2.6. Elektrik devresi ve Kirchhoff akmlar kanunu.

Gerilimler Kanunu: Kapal bir elektrik devresinde, seri elemanlar zerinde dsen
gerilimlerin toplam, devreye uygulanan gerilime eittir.

Sekil 2.7. Elektrik devresi ve Kirchhoff gerilimler kanunu.

Bir elektrik devresinde herhangi bir eleman zerinde harcanan g ise, P=V.I forml ile
hesaplanr. Gcn birimi Watt (W)dr.

ekil 2.8de verilen devrede, edeer direnci, akm ve gerilim deerlerini, direnler zerinde
harcanan gleri hesaplaynz.

Sekil 2.8. Kirchhoff hesaplamalar rnek devresi.

4. DENEYN YAPILII
4.1. Ohm ve Kirchoff Kanunlarnn Uygulanmas

Sekil 2.9. Ohm ve Kirchhoff kanunlar iin uygulama devresi.

Deneyin Yapls:
1- ekil 2.9da grlen devreyi deney bordu zerine kurunuz.
2- Deney emasnda verilen devrenin edeer direncini (RT) hesaplayarak sonucu gzlem
tablosuna kaydediniz.
3- Deney semasnda verilen devredeki I1, I2 ve I3 akmlarn hesaplayarak sonucu gzlem
tablosuna kaydediniz.
4- Deney semasnda verilen devredeki V1, V2, V3 ve V4 gerilimlerini hesaplayarak sonucu
gzlem tablosuna kaydediniz.
5- AVO metreyi OHM metre konumuna alarak devrenin edeer direncini (RT)lp, sonucu
gzlem tablosuna kaydediniz.
6- Deney balant plannda grlen S anahtarn kapatarak 12V luk kaynak gerilimini
devreye uygulaynz.
7- AVO metreyi Ampermetre konumuna alarak I1, I2 ve I3 akmlarn lerek, sonucu gzlem
tablosuna kaydediniz.
8- AVO metreyi Voltmetre konumuna alarak V1, V2, V3 ve V4 gerilimlerini lerek, sonucu
gzlem tablosuna kaydediniz.
9- Hesaplama ve lm sonularn direnlerin toleranslarn da gz nnde bulundurarak
kyaslaynz.
Gzlem Tablosu: