Kemal Halilovi,profesor matematike Brko

Matrice.Osnovni pojmovi.
Pojam matrice
Skup elemenata amn m , n N napisanih u obliku sheme:
a11 a12
a
21 a 22
a31 a 32

M
M
am 1 a m 2

L a1n
L a2 n
L a3 n

O M
L amn

a13
a23
a33
M
am 3

je matematiki operator koji se naziva matrica i koji nema odreenu

numeriku vrijednost, ve predstavlja odreeni nain pisanja
pisanja elemenata nekog
skupa.
Koeficijenti aik (i=1, 2, . . . , m , j=1,
j=1, 2, ... n) zovu se elementi matrice.
Elementi ai1, ai2, . . . ain, (i=1,2,...,
(i=1,2,..., m) ine ii-tu vrstu matrice.
Elementi a1k a2k, . . . ,amk (k=
(k= 1, 2, .. . , n) ine kk-tu kolonu matrice.
Za matricu koja ima m vrsta i n kolona,kaemo
kolona,kaemo da je tipa,
tipa, odnosno formata
mxn.
Matrica se krae moe pisati: A = {aik } ili A = aik ili A = [aik ] ili A = (aik )
Ako su u matrici A = aik i=k onda
onda se radi o kvadratnoj matrici u protivnom
je pravougaona.
Kvadratne matrice imaju glavnu dijagonalu koju ine elementi a11 , a22 ,..., ann .
Zbir ovih elemenata zove se trag matrice(kvadratne) tr A = a11 + a22 + ... + ann
Ako matrici dodamo jednu kolonu na kraju,nazivamo je proirena matrica i
piemo:
a 11

a 21
[A b ] = a 31

M
a
m1

a 12

a 13

a 22
a 32

a 23
a 33

L
L

am 2

am 3

O
L

a1 n b1

a 2 n b2
a 3 n b3

M M
a mn bm

Svaka kolona ili vrsta matrice zove se vektorvektor-kolona ili vektorvektor-vrsta i piemo:
b1
b
2
b = b3

M
bm

a = [a1 a2

a3 L an ]

Kemal Halilovi,profesor matematike Brko

NulaNula-matrica
Kada su svi elementi matrice jednaki nuli,onda se takva matrica naziva nulanulamatica:
0 0 0
O = 0 0 0
0 0 0

0 0 0
O = [0 0 0] O =

0 0 0

Transponovana matrica
Kada u datoj matrici zamjenimo elemente kolonasa elementima vrsta dobijemo
transponovanu matricu:

Jasno je da je (AT ) = A .

1 2
1 3 5
A = 3 4 AT =
2 4 6

5 6

Simetrina i kososimetrina matrica

Kvadratne matrice mogu biti sismetrine i kososimetrine.
Primjer:
1 5 6
Simetrina AS = 5 2 4 AS
6 4 3
0 5
Kososimetrina AK = 5 0
6 4

= AS

6
T
4 AK = AK
0

Svaka se kvadratna matrica moe razloiti na dva sabirka tako da

je : A = AS + AK

1
1
A + A T i AK = A A T
2
2
1
1
A = A S + AK = A + A T + A A T = A
2
2

Dokaz:Uzmemo li da je

AS =

) (

slijedi

Dijagonalna,skalarna i jedinina matrica

Kvadratne matrice imaju ovo svojstvo:
3 0 0
Dijagonalna: D = 0 2 0
0 0 4

3 0 0
Skalarna: S = 0 3 0
0 0 3

1 0 0
Jedinina: I = 0 1 0
0 0 1

Kemal Halilovi,profesor matematike Brko

Trouglasta i Jakobijeva matrica

Kvadratne matrice mogu biti trouglaste i Jakobijeve:
Trouglasta moe biti donja(lijeva) ili gornja(desna):
3 2 1
AL = 0 2 4
0 0 4

3 0 0
AD = 1 2 0
5 2 4

Jakobijeva matrica
a 11
a
21
AJ = 0

M
0

0
0
L 0

O M
L a nn

a12
a 22

0 L
a 23 L

a 32
M
0

a 33
M
0

Jedan element ispod i iznad glavne dijagonale je razliit od nule.Svi ostali su

jednaki nuli.

Operacije sa matricama
Jednakost matrica:
Dvije matrice su jednake ako i samo ako
ako su istog formate i imaju sve
odgovarajue elementa jednake.
Za relaciju jednakosti(=) vae: A = A (refleksivnost) A = B B = A (simetrinost)
( A = B B = C ) ( A = C ) (tranzitivnost)
Sabiranje i oduzimanje matrica
Mogu se sabirati
sabirati i oduzimati samo matrice istog formata.Sabiraju(oduzimaju)
se tako to se odgovarajui elementi saberu(oduzmu).Rezultat je matrica istog
formata.
Sabiranje matrica ima osobine:
( A + B ) + C = A + (B + C ) (asocijativnost)
A + B = B + A (komutativnost)
(asocijativnost)
A + O = O + A = A (neotralni element je nula matrica istog formata)
A + ( A) = O (suprotan element je matrica istog formata sa suprotnim
elementima)

( A B )T

= AT B T

Mnoenje matrice skalarom(brojem)

skalarom(brojem)
Matrica se mnoi skalarom
skalarom tako to se svaki element matrice pomnoi tim
skalarom(brojem) A = {a ik } ili A = [a ik ]
Osobine operacije mnoenja matrice brojem(skalarom)
( A + B ) = A + B
( + )A = A + B
( )A = (A)

(A)T

= AT

Kemal Halilovi,profesor matematike Brko

Proizvod matrica
Mogu se mnoiti
mnoiti samo matrica formata mxn sa matricom
matricom formata nxp pri
emu je rezultat matrica formata mxp .
Ako je matrica A tipa(formata) mxn i matrica B tipa(formata) nxp a njihov
proizvod matrica C tipa mxp tada su elementi matrice C :
c ik =

a ij b jk (i = 1,2,3,...., m

k = 1,2,3,...., p )

j =1

Primjer:
1 0 3
0 2 2
1

i B = 2
Neka je A = 3 3 0

3
2 1 1
1 2 1
druga 3 x 2 to se one mogu mnoiti
1
0

AB = 3

2
1

0 3
2 2
3 0

1 1
2 1

2
1 .Kako je prva matrica formata 5 x 3 a
2

i rezultat je matrica formata 5 x 2

1 * 1 + 0 * 2 + 3 * 3

1 2 0 * 1 + 2 * 2 + 2 * 3
2 1 = 3 * 1 + 3 * 2 + 0 * 3

3 2 2 * 1 + 1 * 2 + 1 * 3
1 * 1 + 2 * 2 + 1 * 3

1 * 2 + 0 * 1 + 3 * 2 10
0 * 2 + 2 * 1 + 2 * 2 10
3 * 2 + 3 * 1 + 0 * 2 = 9

2 * 2 + 1*1 + 1* 2 7
1 * 2 + 2 * 1 + 1 * 2 8

8
6
9

7
6

Osobine proizvoda matrica:

AB BA Ukoliko je jednako matrice se zovu komutativne.
( AB )C = A(BC ) asocijativnost
C ( A + B ) = CA + CB
( A + B )D = AD + BD
( AB ) = (A)B = A(B ) K
IA= A
Proizvod sa odgovarajueom jedininom matricom.
A I = A
O A = A O = O Sa odgovarajuom nula matricom.

( AB )T

= B T AT

Adjungovana matrica
Moemo govoriti samo o adjungovanoj matrici kvadratne matrice.
Neka je
a11
a
21
A = a 31

M
a n1

a12
a 22

a 13
a 23

a 32
M
am2

a 33
M
am3

L a 1n
L a 2 n
L a 3n

O M
L a nn

Kemal Halilovi,profesor matematike Brko

Formirajmo matricu kofaktora zadane matrice:

A11
A
21
A* = A31

M
An1

A12
A22

A13
A23

A32
M
Am 2

A33
M
Am 3

L A1n
L A2 n
L A3 n

O
M
L Ann

Transponovana kofaktor matrica naziva se adjungovana matrica: adjA = (A* )

Adjungovana matrica je komutativna
komutativna sa svojom matricom,tj.:
A A * * = A * * A ovaj proizvod jednak je skalarnoj matrici na ijoj dijagonali
su det A = A pa slijedi
T

0
det ( A A * *) = det

0
0

0
A
0
0

0
0
A
0

det ( A * *) = ( A )

0
n
= (A)

n 1

Sada je i:

( AB )** = B ** A** det ( AB )** = (det B ** )n1 (det A** )n1

Gdje je n format
format kvadratne matrice.
matrice.

Inverzna matrica
Ako je A kvadratna matrica reda n i regularna(detA
regularna(detA0) tada je :
A 1 =

1
A**
det A

Koja ima svojstvo da je A 1 A = I .

Ekvivalentne matrice
Pod elementarnim transformacijama jedne matrice smatraju se operacije
1. Razmjena dvije vrste, odnosno kolone.
2.Dodavanje elemenata jedne vrste, odnosno
odnosno kolone, odgovarajuim elementima
pomnoeni
noeni proizvoljnim
druge vrste, odnosno kolone, poto su prethodno prvi pom
brojem,
3. Mnoenje elemenata jedne vrste, odnosno
odnosno kolone, nekim brojem razliitim od
nule.
Za dvije matrice koje se mogu transformisati jedna u drugu konanim
konanim brojem
elementarnih transformacija, kae se da sa ekvivalentne .Ako su dvije matrice
ekvivalentne, to se oznaava sa AB.
A i B ekvivalentne,
Iz ove relacije
relacije ne slijedi da je A=B niti detA=detB.
detA=detB.

Kemal Halilovi,profesor matematike Brko

Rang matrice
Matrica ima rang r ako je najvea mogua regularna kvadratna submatrica
reda r.

Za rang matrice vai:

1.rangA=rangAT
2.Rang proizvoda dvije matrice nije vei od ranga ni jedne od tih matrica.
3.Rang
3.Rang matrice se ne mijenja permutacijom vrsta i kolona.
4. Ako neku vrstu ili kolonu matrice A pomnoimo skalarom 0 , pa je
saberemo sa nekom drugom vrstom ili kolonom matrice A, rang matrica se
nee promijeniti.
5. Rang matrica A se nee promijeniti ako se neka vrsta ili kolona pomnoi s
nekim od nule razliitim faktorom.
6. Izostavljanjem iz matrice A neke vrste ili kolone, iji su elementi
elementi nule, rang
matrica A se nee promijeniti.
7. Ako neka matrica ima rang r, onda ona sadri r vektorvektor-kolona i r vektorvektorvektor--kolone, odnosno
vrsta, koje su linearno nezavisne, a ostale su vektor
odnosno vektorvektorvrste linearna kombinacija tih r vektorvektor-kolona, odnosno vektor
vektortor-vrsta.
8. Ako je zadano r n-komponentnih vektorvektor-kolona ili vektorvektor-vrsta, onda su ti
vektori linearno
linearno nezavisni, onda i samo onda, ako je rang matrice njihovih
komponenata jednak broju vektora r.
9. Mnoenjem pravougle matrice s regularnom (kvadratnom) matricom
matricom (bilo
slijeva,
slijeva, bilo zdesna) ne mijenja njen
njen rang.
10. Dvije matrice formata mxn su ekvivalentne,
ekvivalentne, onda i samo onda, ako im je
rang isti.
11. Rang zbira dvije ili vie matrica istog formata najvie je jednak zbiru
rangova pojedinih sabirnika.

******mogu
******mogu
mogue su tamparske
tamparske gre
greke******
ke******