EKOLOGIJA meusobni odnos organizama i njihov odnos prema

uslovima u kojima ive

AGROEKOLOGIJA ekologija proizvodno poljoprivrednog prostora.

Prouava uticaj spoljne sredine na gajene biljke

BIOTOP - (prostorna jedinica ekologije) ivotno stanite sa
odrenim skupom ivih bia koja obrazuju ivotne zajednice
- BIOCENOZE
U takvim ivotnim zajednicama vlada ravnotea u kojoj se
ostvaruje proces kruenja materije i energije

inioci spoljne sredine

Prema svojoj prirodi vegetacioni inioci mogu biti:
biotiki (gajena biljka, korovi, bolesti i tetoine,
mikroorganizmi, domae ivotinje i ovek)
abiotiki

Biotiki inioci:
- insekti (korisni i tetni),
- biljke (korovi),
- ivotinje,
- ovek (menja uslove ivota biljaka)
Klima-zemljite-gajena biljka-ovek

inioci spoljne sredine

Abiotiki- klimatski faktori:

- toplota,
- svetlost
- vlaga
- vazduh
Zemljite kao abiotiki faktor

inioci spoljne sredine

Abiotiki- zemljite
Zemljite kao abiotiki faktor deluje svojim fizikim i
hemijskim osobinama, ekspozicijom, nagibom terena.
- hemijske osobine (plodnost, kiselost, apsorpcija,
supstitucija, bufernost i dr.),
- fizike osobine (toplotni reim, vodni reim, vazduni
reim, mehaniki sastav, struktura i dr.),
Posebna je vanost zemljita kao biotikog vegetacionog
inioca (mikroflora zemljita)

Ekoloka valenca amplituda prilagonost

Pokazuje pri kojoj najmanjoj i najveoj vrednosti
intenziteta jednog inioca biljka nalazi sve potrebne
uslove za svoj normalan porast, razvie i plodonoenje

Svi organizmi su podeljeni na:

EURIVALENTNE (EURITOPI) ira ekoloka valenca
STENOVALENTNE (STENOTOPI) ua ekoloka valenca

1.

Ocena toplote

2.

Ocena vlage

3.

Ocena svetlosti

4.

Ocena vazduha

Meteoroloka stanica

METEOROLOKA KUICA-ZAKLON
U njoj se obino nalaze termometri (suvi, mokri,
Tmin i Tmax), higrometar, po potrebi i barometar.

HIGROGRAF-Merenje vlanosti vazduha

PSIHROMETAR-Merenje temp.
i vlan. vazduha

BAROMETAR-Vazduni pritisak

KIOMER-Pluviograp ili Ombrograf

ANEMOMETAR-Pravac, smer i brzina vetra

SNEGOMERNA DASKA ILI LETVA-Sneni pokriva

EVAPORIMETAR-Merenje isparavanja vode

HELIOGRAF-Merenje sunevog zreenja

Klimadijagram

AUTOMATSKA METEOROLOKA STANICA

Do 250
250-500

Ocena klime
Aridna
Semiaridna

500-1000
1000-1500
preko1500

Semihumidna
Humidna
perhumidna

Godinja suma padavina (mm)

Srednja godinja temperatura

vazduha (0C)

Ocena klime

Do 0.5
0.5-4
4-8
8-12
preko20

Snena
Hladna
Umereno hladna
Umereno topla
vrua

Langov kini faktor:

KF = Godinja suma padavina (P): Srednja godinja temp.vazduha

(T)
Graaninov kini faktor: mesena suma padavina: srednja mesena temp.
Graanin, 1950

Do 3.3
3.3-5

Ocena klime
Aridna
Semiaridna

5-6.6
6.6-13.3
Preko 13.3

Semihumidna
Humidna
perhumidna

Kini faktor (KF)

Hidrotermiki koeficijent Seljaninova (KS)

KS = P/T:10
P suma padavina za odreen period
T suma temperatura za isti period
KS

Ocena vlanosti za neki

period ili podruje

>1.3
1-1.3

Ekcesivna vlanost
Umerena vlanost

0.7-1
0.5-0.7

Manjak vlanosti
Veliki manjak vlanosti
Vrlo veliki manjak vlanosti

<0.5

Tab. Uticaj toplote na vreme nicanja penice (Azzi, 1952)

Temperature C
0

broj dana od
setve

15 do
16
5.5

14 do
15

13 do
14

12 do
13

11 do
12

10 do
11

6.5

7.5

8.5

9.5

10.5

9 do
10
12.5

8 do
9
15.5

7
do
8
19

6 do
7

5 do
6

4 do
5

22.5

27.5

35

Biljne vrste koje za klijanje zahtevaju temerature iznad 8C

kukuruz

8-10 C

suncokret

8-9 C

sirak

8-10 C

pasulj

10-12 C

pirina

10-12 C

lubenice

12-15 C

duvan

13-14 C

krastavci

12-15 C

pamuk

12-14 C

Biljne vrste koje za klijanje zahtevaju temerature vazduha iznad 3C

enica

3-5C

eerna rea

4-5 C

Jeam

3-5 C

Mrkva

4-5 C

Mak

3-4 C

Soivo

4-5 C

Bob

3-4 C

Biljne vrste koje za klijanje zahtevaju temerature vazduha nie od 3C

Ra

1-2C

Lan

2-3 C

Ovas

1-2 C

Graak

1-2 C

Slaica

1-2 C

Grahorice

1-2 C

Konolja

1-2 C

Trave

1-2 C

Temerature vazduha za pojedine biljne vrste

Biljna vrsta

Minimum (C)

Otimum (C)

Maximum (C)

Jeam

0-5

25-31

31-37

Heljda

0-5

25-31

37-44

Konolja

0-5

37-44

44-50

Suncokret

5-10

31-37

37-44

Kukuruz

5-10

37-44

44-50

Tikva

10-15

37-44

44-50

Dinja i krastavci

15-18

37-44

44-50

enica

3-5

25-30

31-37

Ra

1-2

20-25

28-31

Ovas

2-4

20-25

28-31

Jeam (jari)

2-4

20-25

25-28

Na osnovu toplotne sume biljke delimo u grupe:

biljke koje zahtevaju toplotnu sumu veu od 20000C
(kukuruz, sirak , suncokret, eerna repa, duvan, soja, pasulj, paprika...)
veu od 17000C
(penica, ra, grahorica...)

podnose toplotnu sumu ispod 17000C

(jeam, krompir, lan, heljda, soivo..)

Temperaturni prag za kriofilne biljke (strna ita, grahorica,

graak, uljana repica...) je 5 0C; za termofilne biljke (kukuruz,
pasulj, soja) je 10 0C.
5a
ba
x
H
n
30
a srednja mesena temperatura, koja je najblia vrednosti 5, odnosno 10,
a MANJA je od nje
b srednja mesena tempeatura , koja je najblia vrednosti 5, odnosno 10,
a VEA je od nje
x - broj dana koje trba dodati polovini broju dana u mesecu sa
temperaturom a, da bi se dobio datum nastupanja temperature od 5 0C
H koeficijent
30 broj dana u mesecu (zaokruen)

Kaljenje biljaka
Kaljenje biljaka je proces u kome ozima ita stiu
otpornost prema zimi.
PROCES KALJENJA (prema Tumanovu)
I faza: traje 5-6 dana, temeratura vazduha do 6 C, dosta
svetlosti. Biljke poveavaju sadraj eera u suvoj
materiji na 20-30%.
II faza: traje 3-5 dana, temeratura vazduha do -2do -5
C. Oslobaa se viak vode ueliji biljke usled
obrazovanja leda. Roces rotie bez obzira na risustvo
snega.
Pravilno kaljenje-bolje prezimljavanje biljaka.

VERNALIZACIJA (jarovizacija)
-prevod sa latinskog, pojam vernalizacija trebalo bi da glasi jarovizacija to
oznaava proces u kome hladnim tretmanom ozime vrste treba da se preobrate u
projene ili ljetne
-za ovakvu definiciju posluile su ozime itarice, za koje je poznato da ako se
posiju u proljee one nee cvjetati i donijeti plod
-izraz jarovizacija se dogo koristio, a u nekim udbenicima i danas, posebno u
naoj literaturi
-termin, vernalizacija, se danas odnosi samo na indukciju cvjetanja niskom
temperaturom
-takoe, u najuem smislu, ovaj pojam se koristi za indukciju cvjetanja hladnim
tretmanom nabubrelog sjemena i mladih biljaka, ime se iskljuuju drugi
procesi koji se deavaju u ovim uslovima (kao to su prekid dormancije i
klijanje sjemena)

-Razlikujemo reakciju jednogodinjih ozimih biljaka

- npr. itarice ako se posiju u jesen ili se ovlaeno sjeme
dri pri niskoj temperaturi u friideru nekoliko nedelja, biljke
e obrazovati cvjetove pri normalnim temperaturama u
prosjeku za 7 nedjelja (bez hladnog tretmana im je potrebno
14-18 nedjelja pod uslovom da u ovom sluaju uopte
formiraju cvjetove)
- reakciju dvogodinjih biljaka
-npr. eerna repa, kupus, argarepa, selen klijaju u proljee i
obrazuju biljke tipa rozete; kasno u jesen, kod veine ovih biljaka
listovi najee uginu; dolaskom proljea obrazuju se novi listovi i
dolazi do brzog izduivanja cvjetnog stabla; izlaganje hladnom
periodu tokom zime, izmeu dvije sezone razvia, dovodi do
indukcije cvjetanja
(-mnoge dvogodinje biljke moraju proi temperaturu iznad
take mrnjenja u periodu od nekoliko nedjelja da bi cvjetale
-biljke eerne repe mogu se vegetativno odravati po
nekoliko godina, pod uslovom da ne budu izloene niskim
temperaturama)
-fakultativna niska temperatura-

-apsolutna niska temperatura-

samo ubrzava cvjetanje

cvjetanje apsolutno zavisi od niske temp

- mjesto prijema niske temperature -kod dvogodinjih i viegodinjih biljaka hladni tretman izaziva cvjetanje samo ako je
hlaeno tkivo vrha pupoljka; hlaenje ostalih djelova biljke nema efekta, odn. ne
dovodi do vernalizacije
-kod sjemena je osjetljiv samo embrion i to vrh pupoljia
-mjesto prijema hladnoe je ogranieno na mali predio vrha stabla i to u zoni
apikalnog meristema, ukljuujui i mlade listove
-nije jasno da li vernalizaciji podleu elije koje se dijele ili one koje su u fazi
diferenciranja
-vie je pretpostavki da elije postaju osjetljive na nisku temperaturu
nakon potpune diobe DNA tj. u fazi diferenciranja; ukoliko elije ne prime
nisku temperaturu u toj fazi, formirati e se nepovratno vegetativni
nevernalizovani pupoljci
-ilijskom diobom vernalizovano stanje se prenosi na mlae elije, to
ukazuje na to da su novonastale elije primile stimulus i da ga odravaju;
svi boni meristemi, nastali od onog koji je vernalizovan, sposobni su da
obrazuju cvjetove

-metabolike promene za vreme vernalizacije-kod najveeg broja bijlaka minimalna temperatura za odvijanje vernalizacije lei
izmeu 1 i 7 stepeni Celzijusa
-vrijeme potrebno za vernalizaciju-saturaciono vrijeme varira u irokim granicama, od
4 dana do 8 nedjelja, zavisno od biljne vrste (ozima penica 3 nedjelje; bunika 3
mjeseca)
-ako se odmah nakon vernalizacije izloe visokoj temperaturi, obino ne cvjetaju, to
je efekat devernalizacije
-Kakve je prirode supstanca koja dovodi do indukcije cvjetanja?
-ruski istraiva Mihail ajlahjan (1936) iznosi prvu pretpostavku o postojanju
supstance koja stimulie cvjetanje i daje joj naziv FLORIGEN
-obrazuje se u listovima i iz njih se premjeta u vrne pupoljke simplastom i
floemom
-mogue da se radi o nestabilnom jedinjenju, pa ga je poznatim metodama
teko identifikovati ili je smjea razliitih jedinjenja pa i to oteava identifikaciju
-od svih do sada istraenih supstanci rasta samo giberelini pokazuju odreene
efekte u regulaciji cvjetanja mnogih vrsta

FOTOPERIODIZAM
- Za ivotne procese najveeg broja biljaka vane su sezonske promjene; to su
procesi koji dovode do cvjetanja, klijanja, otvaranja pupoljaka ili prekida njihove
dormantnosti, odnosno procesi koji se dogaaju u odreeno doba godine
-Jedan od stimulusa koji utie na biljke da detektuju doba godine jeste fotoperiod tj
odnos duine dana i noi
-Fizioloki odgovor na duinu dana nazvan je FOTOPERIODIZAM ili SVJETLOSNI
stadijum, drugim rijeima, duina dana ili fotoperioda kod biljaka odreuje prelazak iz
vegetativnog u generativni stadijum razvia - cvjetanje

visok nivo osv.

12

nizak nivo osv.

18

BKD

BDD

ne cvjeta

cvjeta

ne cvjeta

cvjeta

cvjeta

ne cvjeta

ne cvjeta

cvjeta

ne cvjeta

ne cvjeta

24h

mrak

-sumarni prikaz moguih odgovora biljaka kratkog dana (BKD) i biljaka dugog
dana (BDD) na razliite fotoperiodska uslove

1. Biljke kratkog dana (BKD) to su biljke dugih noi i cvjetaju (ili cvjetaju ubrzano)
samo ako se kritina duina dana za dotinu vrstu ne prekorai
(hrizantema, mljeika, duvan, soja)
2. Biljke dugog dana (BDD) to su biljke kratkih noi i cvjetaju (ili je cvjetanje
ubrzano) samo ako je duina dana za dotinu vrstu vea od kritine duine dana
(bunika, spana, rotkvica, salata, iris, mnoga ita)
3. Dnevno neutralne biljke (DNB) cvjetaju kad se dostigne odreeni stepen razvia,
bez obzira na duinu dana
(paradaiz, maslaak, pirina)
-pored navedene podjele, postoje i takve vrste koje, da bi cvjetale,
zahtijevaju tano odreen redosljed fotoperioda
(npr - BKDD biljke kratkog-dugog-dana koje cvjetaju ako se prvo izloe
kratkom, a zatim dugom danu, Poa pratensis, Dactylus glomerata, Trifolium
repens
- BDKD- biljke dugog-kratkog-dana koje prvo zahtijevaju dugi , pa
kratki dan, Cestrum nocturnum)