Boole Cebri

(Boolean Algebra)

Boole Cebri lemleri

3 temel ilem bulunmaktadr:

lem:

VE
(AND)

VEYA
(OR)

TMLEME
(NOT)

fadesi:

xy, xy

x+y

Doruluk
tablosu:

xy

x+y

Boole Fonksiyonu

Tanmlanm olan 3 temel ilem kullanlarak elde edilen fonksiyonlardr.

rnek:
f(x,y,z) = (x + y)z + x

Burada:
f: fonksiyonun ad
x, y ve z: giri deikenleri
x, y, z ve x: terim (giri deikenlerinin kendileri veya tmleyenleri
birer terimi oluturur. rnein bu fonksiyonda 4 terim
bulunmaktadr.

Doruluk Tablosu (Truth table)

Bir doruluk tablosu giri deikenlerinin alabilecei tm olas deerlere

karlk fonksiyonun alaca deeri veren tablodur.
Her bir giri deikeni 1 veya 0 deeri alabilir.
Bu durumda eer n tane giri deikeni var ise, giri deikenlerinin
alabilecei deerler toplam 2n tanedir.
Tablodaki 2n tane satr binary olarak sralanr. rnein, 3 deikenli bir
fonksiyon iin 000dan 111e doru...
f(x,y,z) = (x + y)z + x

f(0,0,0)
f(0,0,1)
f(0,1,0)
f(0,1,1)
f(1,0,0)
f(1,0,1)
f(1,1,0)
f(1,1,1)

= (0 + 1)0 + 1
= (0 + 1)1 + 1
= (0 + 0)0 + 1
= (0 + 0)1 + 1
= (1 + 1)0 + 0
= (1 + 1)1 + 0
= (1 + 0)0 + 0
= (1 + 0)1 + 0

=1
=1
=1
=1
=0
=1
=0
=1

f(x,y,z)

0
0
0
0
1
1
1
1

0
0
1
1
0
0
1
1

0
1
0
1
0
1
0
1

1
1
1
1
0
1
0
1

Fonksiyonlar ve Devreleri

Herhangi bir Boole fonksiyonu temel lojik kaplar kullanlarak bir

devreye dnebilir.
lem srasnn doru srada olmasna dikkat edilmelidir!
Temel lemlere ait Kaplar:
lem:

Lojik Kap:

VE

VEYA

TMLEME

Fonksiyonlar ve Devreleri

(x + y)z + x

Devre Analizi

Devre Analizi sonucunda devrenin karl olan lojik fonksiyonun ifadesi

veya doruluk tablosu elde edilir.
lk adm olarak giri deikenleri ve k belirlenir.
rnek: Bu devrede tane giri deikeni vardr: x, y, z. k ise yani
fonksiyonun ad: f.

Cebirsel ifadelerin yazlmas

Ardndan, girilerden balayarak ka kadar adm adm kaplarn

kndaki ifadeler yazlr. Bylece, en son kapda k ifadesi ortaya
kar:
f(x,y,z) = xz + yz + xyz

... veya doruluk tablosu yaplmas

Fonksiyonun ifadesini bulmadan dorudan doruluk tablosu da yaplabilir.

3 deikenli bu devre iin 23=8 satrlk bir doruluk tablosu
oluturulmaldr.

0
0
0
0
1
1
1
1

0
0
1
1
0
0
1
1

0
1
0
1
0
1
0
1

Her bir satr iin deikenlerin deerlerini yerlerine yazarak kn

deeri hesaplanr.
rnein, xyz = 101 olduunda, kaplarn klarnki deerler aadaki
gibi yazlabilir. Sonunda k hesaplanr:
f(1,0,1) = 1

1
0
1

1
1
1

0
0

0
0
0
0
1
1
1
1

0
0
1
1
0
0
1
1

0
1
0
1
0
1
0
1

Doruluk tablosu tamamlanr

0
0
0
0
1
1
1
1

0
0
1
1
0
0
1
1

0
1
0
1
0
1
0
1

0
1
1
0
0
1
0
1

Fonksiyonlarn ifadeleri ve Doruluk Tablolar

Bir fonksiyonun doruluk tablosu zaten elimizde var ise, devre zerinden
hesaplamak yerine fonksiyonun ifadesi zerinden hesaplama yaparak
tablo oluturmak daha kolaydr.
rnein, f(x,y,z) = xz + yz + xyz fonksiyonu iin:

xz

yz

xyz

0
0
0
0
1
1
1
1

0
0
1
1
0
0
1
1

0
1
0
1
0
1
0
1

0
0
0
0
0
1
0
1

0
1
0
0
0
1
0
0

0
0
1
0
0
0
0
0

0
1
1
0
0
1
0
1

Devre Analizi - zet

Devrenin giri ve
klarnn bulunmas

Devrenin k iin
Boole fonksiyonunun
elde edilmesi

Devrenin doruluk
tablosunun bulunmas

Fonksiyonlarn Basitletirilmesi

Boole Cebri, Binary say sistemi zerine kurulu olan cebirdir.

Normal cebirden fark
Deikenler sadece 0 ve 1 deerlerini alr.
VE, VEYA ve TMLEME olmak zere 3 temel ilem zerine
kuruludur.
zerine tanmlanm olan aksiyomlar vardr:

Boole Cebri Aksiyomlar

1.
3.
5.
7.
9.
10.
12.
14.
16.

Boole Cebri Aksiyomlar aadaki liste ile zetlenebilir.

x+0=x
x+1=1
x+x=x
x + x = 1
(x) = x
x+y=y+x
x + (y + z) = (x + y) + z
x(y + z) = xy + xz
(x + y) = xy

2.
4.
6.
8.
11.
13.
15.
17.

x
x
x
x

1=x
0=0
x=x
x = 0

xy = yx
x(yz) = (xy)z
x + yz = (x + y)(x + z)
(xy) = x + y

Deime
Birleme
Dalma
DeMorgan

Boole Cebri Kurallar

Sa stundaki eitlikler sol stundakilerin elenii (dual) dir. Elenik (dual)
den kastedilen: Eitlikte
VEYA yerine VE,
VE yerine VEYA
1 yerine 0
0 yerine 1
yazlmaktadr.

1.
3.
5.
7.
9.
10.
12.
14.
16.

x+0=x
x+1=1
x+x=x
x + x = 1
(x) = x
x+y=y+x
x + (y + z) = (x + y) + z
x(y + z) = xy + xz
(x + y) = xy

2.
4.
6.
8.
11.
13.
15.
17.

x
x
x
x

1=x
0=0
x=x
x = 0

xy = yx
x(yz) = (xy)z
x + yz = (x + y)(x + z)
(xy) = x + y

Deime
Birleme
Dalma
DeMorgan

Aksiyomlar yardmyla Fonksiyonlarn Basitletirilmesi

Aadaki fonksiyonu basitletirelim:

xy + xyz + xy
= x(y + y) + xyz
= x1 + xyz
= x + xyz
= (x + x)(x + yz)
= 1 (x + yz)
= x + yz

1.
3.
5.
7.
9.
10.
12.
14.
16.

x+0=x
x+1=1
x+x=x
x + x = 1
(x) = x
x+y=y+x
x + (y + z) = (x + y) + z
x(y + z) = xy + xz
(x + y) = xy

[ Dalma; xy + xy = x(y + y) ]
[ Aksiyom 7; y + y = 1 ]
[ Aksiyom 2; x1 = x ]
[ Dalma]
[ Aksiyom 7; x + x = 1 ]
[ Aksiyom 2 ]

2.
4.
6.
8.
11.
13.
15.
17.

x
x
x
x

1=x
0=0
x=x
x = 0

xy = yx
x(yz) = (xy)z
x + yz = (x + y)(x + z)
(xy) = x + y

Deime
Birleme
Dalma
DeMorgan

ki devrenin karlatrlmas

Daha basit ve daha hzldr;

Daha az enerji harcar.

Bir baka rnek

F= XYZ+ XYZ+XZ
= XY(Z+Z)+XZ (14)
= XY . 1 + XZ
(7)
= XY+ XZ
(2)

Altrma Sorular - 1

Aadaki Boole fonksiyonlarn aksiyomlar yardmyla basitletiriniz.

Fonksiyon ka terimden oluuyordu. Siz ka terime indirgediniz?
a. A'C' + A'BC + B'C
b. (A+B)'(A' + B')
c. ABC + A'C
d. BC + B(AD + C'D)
e. (D'E + C' + ED'C')(D'EC + A(D+E') + AC)

zmleri bir hafta sonra

www.yildiz.edu.tr/~bataslar adresinde
Lojik Devre Temelleri linkinin altnda bulabilirsiniz.

Birka Yeni Kural

Boole Cebrinde tanml birka kural aada verilmitir. Burada da sa ve

sol stunlar arasnda dual lik sz konusudur!

1.
2.
3.

x + xy = x
xy + xy = x
x + xy = x + y

4.
5.
6.

x(x + y) = x
(x + y)(x + y) = x
x(x + y) = xy

Bu kurallarn ispatn iki yol ile yapabiliriz:

1. Doruluk tablosu ile:
x y x xy

0
0
1
1
2. Aksiyomlar yardmyla:

x + xy

0
1
0
1

x + xy = (x + x)(x + y)
= 1 (x + y)
=x+y

x+y

0
0
1
1

0
1
0
1

0
1
1
1

[ Dalma ]
[ x + x = 1 ]
[ Aksiyom 2 ]

Consensus Teoremi

XY + XZ + YZ = XY + XZ

ve

(X+Y)(X+Z)(Y+Z) = (X+Y)(X+Z)

spat:
XY + XZ + YZ = XY + XZ + YZ(X + X)
= XY + XZ + XYZ + XYZ
= XY + XYZ + XZ + XYZ
= XY(1 + Z) + XZ(1 + Y)
= XY + XZ

Bir fonksiyonun Tmleyeni

Bir fonksiyonun tmleyeni alnrsa, fonksiyon deerinin 0 olduu yerlerde

1; 1 olduu yerlerde ise 0 deerini alr.
Doruluk tablosu asndan 0 larn yerine 1; 1 lerin yerine ise 0 yazmak
yeterlidir.
f(x,y,z) = x(yz + yz)
x

f(x,y,z)

f(x,y,z)

0
0
0
0
1
1
1
1

0
0
1
1
0
0
1
1

0
1
0
1
0
1
0
1

1
1
1
1
0
0
1
0

0
0
0
0
1
1
1
1

0
0
1
1
0
0
1
1

0
1
0
1
0
1
0
1

0
0
0
0
1
1
0
1

Bir fonksiyonun tmleyeninin cebirsel olarak bulunmas

DeMorgan kurallndan yararlanabiliriz:

f(x,y,z) = x(yz + yz)
f(x,y,z) = ( x(yz + yz) )

[ eitliin iki tarafnn da tmleyeni ]

= x + (yz + yz)

[ nk (xy) = x + y ]

= x + (yz) (yz)

[nk (x + y) = x y ]

= x + (y + z)(y + z)

[nk (xy) = x + y ]

fadelerin standart gsterimi

Bir Boole fonksiyonu birden fazla ekilde ifade edilebilir. Sonu deimez.
Ancak, baz gsterimler daha kullanldr.

Bir arpmlar Toplam (Sum of products (SOP)) gsterimi:

Terimlerin arpm eklindeki ifadelerin toplamdr.
f(x,y,z) = y + xyz + xz

Bu gsterimin avantaj iki-seviyeli devre ile gereklenmeleridir.

Terimler ve tmleyenleri: Sfrnc seviye
VE kaplar: Birinci seviye
Bir tek VEYA kaps: kinci seviyeyi oluturmaktadr.

Bu durumda diyagram biraz basitletirilerek izilirse (Tmleme kaplar

gsterilmemitir ve terimler birden fazla yerde gsterilmitir.) :

Minterim (minterm)

Bir minterim zel bir terimler arpmdr. zellii ise, her bir minterimde
fonksiyonda var olan deikenlerin hepsi bir kez yer almaktadr. Yalnz
herbir deiken ya kendisi yada tmleyeni olarak yer alabilir.

n tane deikene sahip bir fonksiyon iin 2n minterim yazlabilir.

rnek: 3 deikenli f(x,y,z) fonksiyonunda 23 = 8 minterim vardr:

xyz
xyz
xyz
xyz
xyz
xyz
xyz
xyz

Her bir minterim girilerin bir kombinasyonunda 1 deerini alr:

Minterim 1 deerini alr. Ksa
Eer,
gsterimi:
xyz
x=0, y=0, z=0
m0
xyz
x=0, y=0, z=1
m1
xyz
x=0, y=1, z=0
m2
xyz
x=0, y=1, z=1
m3
xyz
x=1, y=0, z=0
m4
xyz
x=1, y=0, z=1
m5
xyz
x=1, y=1, z=0
m6
xyz
x=1, y=1, z=1
m7

Minterimler Toplam Gsterimi

Her bir fonksiyon minterimler toplam eklinde yazlabilir ve bu gsterim tek

tir.

Minterimler toplam fonksiyonun doruluk tablosundan kolaylkla yazlabilir.

Fonksiyonun deerinin 1 olduu satrlara karlk gelen minterimler alnp
bunlarn bir toplam eklinde yazlabilir.
x

f(x,y,z)

0
0
0
0
1
1
1
1

0
0
1
1
0
0
1
1

0
1
0
1
0
1
0
1

1
1
1
1
0
0
1
0

f = xyz + xyz + xyz + xyz + xyz

= m0 + m1 + m2 + m3 + m6
= m(0,1,2,3,6)

Minterimler Toplam Gsterimi

f(x,y,z) fonksiyonunun tmleyeni minterimler toplam eklinde yazlmak

istenirse:
x

f(x,y,z)

f(x,y,z)

0
0
0
0
1
1
1
1

0
0
1
1
0
0
1
1

0
1
0
1
0
1
0
1

1
1
1
1
0
0
1
0

0
0
0
0
1
1
0
1

f = xyz + xyz + xyz + xyz + xyz

= m0 + m1 + m2 + m3 + m6
= m(0,1,2,3,6)
f = xyz + xyz + xyz
= m4 + m5 + m7
= m(4,5,7)

Not: f, f de olmayan tm minterimleri ierir.

Toplamlar arpm

Bir Toplamlar arpm (Product of Sums (POS)) gsterimi:

Terimlerin toplam eklindeki ifadelerin arpmdr.
f(x,y,z) = y (x + y + z) (x + z)

Bu gsterimin avantaj iki-seviyeli devre ile gereklenmeleridir.

Terimler ve tmleyenleri: Sfrnc seviye
VEYA kaplar: Birinci seviye
Bir tek VE kaps: kinci seviyeyi oluturmaktadr.

Makterim (Maxterm)

Bir makterim zel bir terimler toplamdr. zellii ise, her bir makterimde
fonksiyonda var olan deikenlerin hepsi bir kez yer almaktadr. Yalnz
herbir deiken ya kendisi yada tmleyeni olarak yer alabilir.

n tane deikene sahip bir fonksiyon iin 2n makterim yazlabilir.

rnek: 3 deikenli f(x,y,z) fonksiyonunda 23 = 8 makterim vardr:

x + y + z
x + y + z
x + y + z
x+ y + z
x + y + z
x + y + z
x + y + z
x+y+z

Her bir makterim girilerin bir kombinasyonunda 0 deerini alr:

Makterim 0 deerini alr.
Eer,
x+y+z
x=0, y=0, z=0
x + y + z
x=0, y=0, z=1
x + y + z
x=0, y=1, z=0
x + y + z
x=0, y=1, z=1
x + y + z
x=1, y=0, z=0
x + y + z
x=1, y=0, z=1
x + y + z
x=1, y=1, z=0
x + y + z
x=1, y=1, z=1

Ksa
gsterimi:
M0
M1
M2
M3
M4
M5
M6
M7

Makterimler arpm Gsterimi

Her bir fonksiyon makterimler arpm eklinde yazlabilir ve bu gsterim

tek tir.

Makterimler arpm fonksiyonun doruluk tablosundan kolaylkla yazlabilir.

Fonksiyonun deerinin 0 olduu satrlara karlk gelen makterimler alnp
bunlarn bir arpm eklinde yazlabilir.
x

f(x,y,z)

0
0
0
0
1
1
1
1

0
0
1
1
0
0
1
1

0
1
0
1
0
1
0
1

1
1
1
1
0
0
1
0

f = (x + y + z)(x + y + z)(x + y + z)
= M4 M5 M7
= M(4,5,7)

Makterimler arpm Gsterimi

f(x,y,z) fonksiyonunun tmleyeni makterimler arpm eklinde yazlmak

istenirse:
x

f(x,y,z)

f(x,y,z)

0
0
0
0
1
1
1
1

0
0
1
1
0
0
1
1

0
1
0
1
0
1
0
1

1
1
1
1
0
0
1
0

0
0
0
0
1
1
0
1

f = (x + y + z)(x + y + z)(x + y + z)
= M4 M5 M7
= M(4,5,7)
f = (x + y + z)(x + y + z)(x + y + z)
(x + y + z)(x + y + z)
= M0 M1 M2 M3 M6
= M(0,1,2,3,6)

Not: f, f de olmayan tm makterimleri ierir.

Minterim Makterim ilikisi

Herhangi bir minterim mi nin tmleyeni karlk gelen Makterim Mi ye eittir.

Minterim Ksa gst.
xyz
m0
xyz
m1
xyz
m2
xyz
m3
xyz
m4
xyz
m5
xyz
m6
xyz
m7

Makterim Ksa gst.

x+y+z
M0
x + y + z
M1
x + y + z
M2
x + y + z
M3
x + y + z
M4
x + y + z
M5
x + y + z
M6
x + y + z
M7

rnein, m4 = M4 dir. nk: (xyz) = x + y + z

Standart Formlar arasnda dnm

Minterimler toplamn Makterimler arpmna dntrebiliriz:

f
f

= m(0,1,2,3,6)
= m(4,5,7)
= m4 + m5 + m7

(f) = (m4 + m5 + m7)

f = m4 m5 m7
[ DeMorgan Kural ]
[ mi = Mi ]
= M4 M5 M7
= M(4,5,7)

Sonu olarak, sadece fonksiyonda bulunmayan minterim numaralarna karlk

gelen makterimleri yazmak yeterli olmaktadr.
f = m(0,1,2,3,6)
= M(4,5,7)
Ayn dnm makterimler arpmndan minterimler toplamna dnm iin
de geerlidir.

rnek

F(A,B,C,D) = (AB+C)(B+C'D) fonksiyonu iin

a. DeMorgan kuraln uygulayarak F fonksiyonunu elde ediniz.
b. F fonksiyonunu minterimler toplam eklinde ifade ediniz.
c. F fonksiyonunu makterimler arpm eklinde ifade ediniz.
d. F' fonksiyonunu makterimler arpm ekline dntrnz.

F(A,B,C,D) = (AB+C)(B+C'D)

a. DeMorgan kuraln uygulayarak F fonksiyonunu elde ediniz.

F(A,B,C,D) = (AB+C)(B+C'D)
F(A,B,C,D) = ((AB+C)(B+C'D))'
= ((AB+C)' + (B+C'D)'
= ((AB)'C' + B'(C + D')
= (A'+B')C' + B'(C+D')

F(A,B,C,D) = (AB+C)(B+C'D)

b. F fonksiyonunu minterimler toplam eklinde ifade ediniz.

F(A,B,C,D) = (AB+C)(B+C'D)
= ABB + ABC'D + BC + CC'D

[ Dalma ]

=AB + ABC'D + BC

[ xx = x; x'x = 0; x+0=x]

=AB + BC

[ x + xy = x ]

Bu aamada iki seenek sz konusudur:

1. Doruluk tablosu yaplarak minterimler karlr.
2. Cebirsel olarak fonksiyon geniletilir.

F(A,B,C,D) = (AB+C)(B+C'D)
1. Doruluk tablosu yaplarak minterimler karlr: F(A,B,C,D) = AB + BC

0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1

0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1

0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1

0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1

0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1

m0
m1
m2
m3
m4
m5
m6
m7
m8
m9
m10
m11
m12
m13
m14
m15

F(A,B,C,D) = m(6,7,12,13,14,15)

F(A,B,C,D) = (AB+C)(B+C'D)
2. Cebirsel olarak fonksiyon geniletilir:
F(A,B,C,D) = AB + BC
= AB(C+C') (D+D') + BC(A+A') (D+D')
= (ABCD + ABC'D + ABCD + ABC'D) +(ABCD + A'BCD
+ ABCD' + A'BCD')
= ABCD + ABC'D + ABCD + ABC'D + A'BCD + A'BCD')
= m15 + m13 + m14 + m12 + m7 + m6
= m(6,7,12,13,14,15)

F(A,B,C,D) = (AB+C)(B+C'D)

c. F fonksiyonunu makterimler arpm eklinde ifade ediniz

F(A,B,C,D) = m(6,7,12,13,14,15)
F(A,B,C,D) = M(0,1,2,3,4,5,8,9,10,11)

F(A,B,C,D) = (AB+C)(B+C'D)

d. F' fonksiyonunu makterimler arpm ekline dntrnz.

F(A,B,C,D) = M(0,1,2,3,4,5,8,9,10,11)
F'(A,B,C,D) = M (6,7,12,13,14,15)