BL 201

Geit dzeyinde yalnlatrma

(Gate-Level Minimization)
Hacettepe niversitesi
Bilgisayar Mh. Blm

Boole Cebiri ve Temel Geitler

Boole cebiri (Boolean algebra )

Boole ilevleri (Boolean functions)
Temel geitler (Logic gates)
Standard biimler (Standard forms)
Standard arpmlar toplam (Sum of minterms)
Standard toplamlar arpm (Product of maxterms)

getiimiz hafta..
2

Birleimsel Mantk
(Combinatorial Logic)
Bir ya da daha ok giri sinyali
Bir ya da daha ok k sinyali
klar, yalnz giri deerlerinin o andaki
deerlerine bal deerlerdir. (yaylma
gecikmesi - propagation delays)

nmzdeki hafta..
3

Birleimsel Mantk
(Combinatorial Logic )
Birleimsel devreler belleksiz devrelerdir.
klar, yalnzca giri deerlerine baldr.
Daha nceki olaylar bilinmez.
Ayn giri deerleri her zaman ayn k
deerlerini verir.

Dizisel devreler (sequential circuit) bellekli

devrelerdir.
Ayn giri deerleri farkl k deerlerini
verebilir.

nmzdeki hafta..
4

Geit Dzeyinde Yalnlatrma

(Gate-Level Minimization)
Harita yntemiyle
yalnlatrma (Karnaugh
map minimization)

bu hafta..
5
* Buradaki yanslarn byk bir blm Herb Kaufman (UMICH, ABD)n yanslarna dayanmaktadr.

Deyimler ve Mantksal Devreler

Her bir deyim bir devre ile gsterilebilir.
Bir ilev birok deyimden oluur.
Deyim yaln ise, devre de o oranda daha hzl
ve ucuzdur.
Bu nedenle boole ilevlerini yalnlatrmaya
alrz.
Buna yalnlatrma (minimization) denir.

Boole levlerinin Yalnlatrlmas

(Simplification of Boolean Functions)
Ama,
verilen mantksal bir ifadeye e baka bir ifade
bulmaktr:
a) Bir deyimde daha az deiken
b) Daha az deyim
c) Gerekletirimi daha basit

yntem
Cebirsel yalnlatrma
Harita yntemi ile yalnlatrma (Karnaugh Map)
izelge yntemi ile yalnlatrma (Quine-McCluskey)
7

Cebirsel Yalnlatrma
(Algebraic Minimization)
Boole cebirinin kurallar, ilkeleri ve teoremleri (laws,
postulates, theorems) kullanlarak yalnlatrmadr.
Ne zaman hangi kural uygulanacak ?
Elde edilen deyim en kk deyim midir ?
Hata yapmak kolaydr : rn. tmlerinin alnmasnn
unutulmas, deikenlerin unutulmas,...

Bitiiklie Dayal Cebirsel Yalnlatrma

(Algebraic Minimization via Adjacency)
xy + xy = x

(x+y) (x+y)=x

Aadaki iki deyim bir deikenin tmlerinin

alnmas dnda edeerdir.
rnek: abcd + abcd = abd

Bir deyim silinir ve kalan deyimlerden bir

deiken silinir.
rn: (nce yeni bir abc ekle)
abc + abc +abc = abc + abc + abc + abc
= ac + bc
9

Harita Yntemi ile Yalnlatrna

(Karnaugh Map Minimization)
Grsel bir yalnlatrma yntemidir.
Yaknlk zelliini kullanr.
En kk deyimi bulur.
Kullanm kolay ve hzldr.
Problemler:
Belirli sayda deikene uygulanabilir. (4 ~ 8)
Doruluk izelgesinden haritaya geirirken yanllar
yaplabilir.
Haritadaki hcreler doru bir ekilde gruplanmayabilir.
Son deyim yanl okunabilir.
10

Harita Yntemi
Harita belli sayda hcreden oluan bir 2
boyutlu dizgedir.
Her harita 1 bitten oluan kty ifade eder.
Her bir hcre kt ilevinin bir bitini gsterir.

Hcrelerin yerleimi
Bitiik terimlerde sadece 1 deiken deeri
farkldr.
rn. m6 (110) and m7 (111)
11

Doruluk izelgesi ve Bitiiklik

(adjacency)
Standart doruluk izelgesi
Yaknl gstermez.
A
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1

B
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1

C
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1

D
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1

minterm
m0
m1
m2
m3
m4
m5
m6
m7
m8
m9
m10
m11
m12
m13
m14
m15

Gray kodlar
A
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1

B
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1
0
0
0
0

C
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1
0
0

D
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0

minterm
m0
m1
m3
m2
m6
m7
m5
m4
m12
m13
m15
m14
m10
m11
m9
m8
12

Gray Kodlarndan Haritaya

ABCD

0000
0001
0011
0010
0110
0111
0101
0100
1100
1101
1111
1110
1010
1011
1001
1000

AB

00 01 11 10

CD

00
01
11
10
13

Harita (K-Maps)
1 deikenli harita 21 = 2 .
2 deikenli harita 22 =4
3 deikenli harita 23 = 8
4 deikenli harita 24 = 16 hcreye sahiptir.

1 deiken 2 deiken

3 deiken

4 deiken

14

Harita ile Yalnlatrma

Her bir hcre iin 4 komu vardr. (yukar,
aa, sa yan, sol yan)
2 boyutlu dizge yaps ile ancak 4 deikene
kadar yaknlk bilgisi kodlanabilir.
A

AB
CD

00

01

11

10

4 deikenli

00

AB
C

00

01

11

10

01

D
11

3 deikenli

C
10
B

En st ve en alttaki hcreler, en sa ve en sol

hcreler de bitiiktir.

15

Doruluk izelgesinden Haritaya

Doruluk izelgesindeki satrlarn says ile haritann
hcrelerinin says ayn olmaldr.!
A

0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1

0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1

0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1

0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1

x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x

AB

CD

00

01

11

00

m0

m12

01

m1

m5 m13

10

m9
D

11

m3

m7

m15

C
10
B
16

Harita ile Yalnlatrma

Doruluk izelgesinden harita gsterimine gei
B

0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
1
1
1

0
0
0
0
1
1
1
1
0
0
0
0
1
1
1
1

0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1
0
0
1
1

0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1
0
1

AB
0
0
0
0
0
1
1
1
1
1
0
0
0
0
0
0

00

01

11

10

00

01

CD

11

10

10 ve 11 stunlarnn yerine dikkat!

17

Gruplama
Bitiiklik ilkesinin uygulanmas
A

AB
CD

00

01

11

10

00

01

11

10

ABCD
ABC
ABCD

ki hcre ayn deere sahip

(1) ve birbirlerine komu ise,
deyimler bitiiktir.
Gruplar st ste gelebilir.

Grup says 2 nin katlardr.

(1, 2, 4, 8)
1ler ve 0lar
gruplandrlabilir.

18

Gruplarn okunmas 1/2

A

AB
CD

00

01

11

10

00

01

11

10

ABC
D

Deiken deiiyor
Deiken sabit 0
Deiken sabit 1

1leri /0lar gruplama arpmlar

toplam/toplamlar arpm
deyimlerini yalnlatrr.
Gruplarn iindeki deiken
deerlerinin nasl deitiine
dikkat edin. (Aadaki tabloya
gre deyimler belirlenir.)

1leri gruplama 0lar gruplama

Dahil etme
Dahil etme
tmleri
kendisi
kendisi
tmleri
19

Gruplarn okunmas 2/2

Gruptaki deikenin deeri grup ierisinde deiiyor
ise, bu deikeni deyimden kar.
Sabit 1 deeri, o deikenin kendisinin alnacan
(AND terimi iin) gsterir.
Sabit 0 deeri, o deikenin kendisinin alnacaan
(OR terimi iin) gsterir.

20

2-Deikenli Harita
Satr
0
1
2
3

AB
0 0
0 1
1 0
1 1

F(A,B)
0
1
1
1

A 0 1
B
0
r0 r2

r1 r3

Satr 0,
A=0, B= 0

A
0

F(A,B) = A + B

21

2 Deikenli Harita
Satr
0
1
2
3

AB
0 0
0 1
1 0
1 1

F1(A,B)
A
0
0
B
1
0
0
1
1
1
0

1
1
0

Satr
0
1
2
3

AB
0 0
0 1
1 0
1 1

F2(A,B)
A
0
0
B
0
0
0
0
1
0
1

1
0

F1(A,B) = AB + AB

F2(A,B) = AB

22

3 Deikenli Harita
Satr
0
1
2
3
4
5
6
7

ABC
0 00
0 01
0 10
0 11
1 00
1 01
1 10
1 11

F(A,B,C)
1
0
1
0
0
0
1
0

F(A,B,C) = m(0,2,6)

00

01

BC

0
5

11

0
3

10

1
2

F(A,B,C) = m(1,3,4,5,7)
F(A,B,C) = M(1,3,4,5,7)

F(A,B,C) = AC+BC
23

rn : 3 Deikenli Harita
Eer bir ilev cebirsel formda ise, onu arpm
terimleri (mintermler) biiminde amak gereksizdir.
rnek: F(A,B,C) = ABC+BC+A

BC (in BC=01 satr)

A
BC 0
00 1
01 1
11 1
10

1
1
1

A (in A=0 stun)

ABC

24

rn 2: 3 Deikenli Harita
Harita Boole cebirinin temel teoremlerini gsterir.

rnek: XY+XZ+YZ = XY+XZ (Consensus Teoremi)

X

YZ
00
01 1
XZ
11 1
10

1
1

YZ 0
00
YZ (consensus deyimi)
01 1
11 1
10
XY

XY+XZ+YZ

1
1

XY+XZ

25

rn 3: 3 Deikenli Harita
Bir ilevin birden ok en kk deyimi var ise, hepsi
harita yntemi ile bulunabilir.
rn: F(a,b,c) = m(0,1,2,5,6,7)
a 0
bc
00
01
11

1
1

10

a0
bc

1
1

00
01
11

1
1

10

F = ab+bc+ac

1
1
1
1

F = ac+bc+ab

26

4 Deikenli Harita
F(A,B,C,D) = m(0,2,5,7,8,9,10,11,12,13,14,15)
=A+BD+BD
AB
CD
00
BD

00
1

01
0

01

1
1

11

1
3

10

11

10

1 12

1
13

1
6

1
2

8
9

15

BD

14

11

10
27

Toplamlarn arpm olarak

Yalnlatrma 1/2
A

AB
CD

F(A,B,C,D) = (0,1,2,5,8,9,10)
toplamlarn arpm olarak
yalnlatrn.
0 ile iaretlenmi hcreler F iinde yer
almayan arpm terimlerini gsterir (F
aittir). 0 ieren hcreleri birletirmek
Fin tmlerini verir.
D

00

01

11

10

00

01

11

F = AB + BD+CD

10

F a DeMorgan kuraln uygularsak

CD

B
BD

AB

F = (A+B)(B+D)(C+D)
28

Toplamlarn arpm olarak

Yalnlatrma 2/2

29

erikler(Implicants) ve
Asal erikler (Prime Implicants)
A

AB
CD

Daha byk bir grubun paras

olan tek bir hcre ya da bir grup
hcreye ierikdenir.

00

01

11

10

00

01

1
D

11

10

En byk gruba asal ierik

denir. (baka bir deyimle bir
deikeni elimine etmek iin
birlemez)
erikler

Asal ierikler

Tek bir hcre de asal ierik

olabilir.
30

erikler ve En Kk Deyimler
Tm deerleri (1ler) ieren ieriklerin
herhangi istenilen ilevi gsterir.
Tm deeleri (1ler) ieren asal ieriklerin en
kk kmesi, ilevin en kk deyim ile
gsterimini verir.
Birden fazla en kk kme olabilir.

31

Asl Asal erikler

Bir asl asal ierik 1 ile gsterilen bir hcreye
sahip ve bu hcre baka bir asal ierik
tarafndan kapsanmaz ise, bu bir asl asal
ierik (essential prime implicant) tir.
Dier asal ieriklere ise ikincil asal ierik
secondary prime implicant denir.
En kk deyim, asl asal ieriklerin hepsini ve
dier 1 deerlerini rten minimum saydaki
ikincil asal ierii ierir.
32

Harita Yntemi ile Yalnlatrma

A) Tm asal ierikleri bul.
B) En kk asal ierik kmesini bul.
1) Tm asl asal ierikleri bul.
2) kincil asal ieriklerin en kk
kmesini bul.

Ortaya kan deyim, en kk deyimdir.

33

Harita Yntemi ile Yalnlatrma

A

AB

CD

00

01

11

10

00
01

11

10

BC

CD

1 14 1

2
B

F = BD+BC+AC

m2 sadece BC ile
kapsanr BC asl asal
ieriktir
BD
m14 sadece AC ile kapsans
AC asl asal ierik
D
m5 sadece BD ile kapsanr
BD asl asal ierik
AC CD asl asal ierik deildir,
nk her bir 1 baka bir
asal ierik ile kapsanabilir.
Tm asl asal ierikler en
kk deyimde olmaldr.
Kalan 1ler ikincil asal
ierikler ile kapsanr.
34

nemsiz Birleimler (Dont Cares)

levlerin yalnlatrlmas iin, nemsiz
birleimler (x ya da -) 0 ya da 1 ile ifade
edilebilir.
Cebirsel yalnlatrmada kullanlmas zordur zira tm
olas kombinasyonlarn incelenmesini gerektirir.
Harita yntemi ile kolay bir ekilde incelenebilir.

Harita yntemi uygulanrken nemsiz birleimler

daha byk gruplarn elde edilmesine yardmc
olabilirler.
35

nemsiz Birleimler ile

Yalnlatrma
A

AB
CD

01

11

10

00

01

BD*

00

A*
D

11

10

1 ve X ieren hcreleri
evreleyebiliriz.

BC*

F = A+BC+BD
36

5 Deikenli Harita
BC
BC
DE
00 01
11
00
0
4
12
01
1
5
13

A=0

11
10

15
14

10

A=0

10

11

A=1

01
11
10

01

11

16

20

28

17
19

18

21
23

22

29
31

30

1
1

BC
10

27

00

DE
00

A=1

11

01
1

01

24
25

26

10

10

00

11

11

01

01

BC
DE
00

00

DE
00

11

10
1

1
1

10

(A,B,C,D,E) = m(2,5,7,8,10,
13,15,17,19,21,23,24,29 31)
= C E + A B' E + B C' D' E'
+ A' C' D E'
37

6 Deikenli Harita
CD
EF
00 01 11 10
00
0
4 12
8
AB=00
01 1
5 13
9
11
3
7 15 11
10 2
6 14 10
CD
EF
00 01 11 10
00
AB=01
16 20 28 24
01 17 21 29 25
11
19 23 31 27
10
18 22 30 26
CD
EF
00 01 11 10
AB=11 00 48 52 60 56
01 49 53 61 57
11
51 55 63 59
10 50 54 62 58
CD
EF
00 01 11 10
00
AB=10
32 36 44 40
01 33 37 45 41
11
35 39 47 43
10 34 38 46 42

CD
EF
00 01
00

AB=00

11

10
1

01
11
10

(A,B,C,D,E,F) =
m(2,8,10,18,24,
26,34,37,42,45,50,
53,58,61)
= D' E F' + A D E' F
+ A' C D' F'

CD
EF
00 01
00
AB=01
01

11

10
1

11
10

CD
EF
00 01 11
AB=11 00
01
1
1

10

11
10

CD
EF
00 01 11
00
AB=10
01
1
1

10

11
10

38

NAND ve NOR
AND, OR ve NOT, birleimsel devreleri boole cebiri
ile ifade edebilmek iin kullanlan temel ilemlerdir.
Dier iki temel mantk ilem kmeleri:
sadece NAND
sadece NOR
NAND and NOR evrensel
geitler
NOR
Geidi olarak anlr!
NAND Geidi

a
b
a
b
NAND

(ab)

a
b

a' + b

a
b

(a + b)

a'b
NOR

NAND

40

AND-OR dan NAND-NAND e Gei

Tm AND geitlerini NAND (AND-invert)
geitlerine evir.
Tm OR geitlerini NAND (invert-OR) geitlerine
evir.
emadaki tm yuvarlaklar kontrol et. Herbir
yuvarlak sembol iin- baka bir geit ile
tmlenmeyen- 1 girili NAND geiti kullan ya da
tmlerini al.

41

rn. 1: AND-OR dan NAND-NAND

e Gei

42

rn. 2: AND-OR dan NAND-NAND

e Gei
F(A,B,C,D) = (1,2,3,4,5,7) fonksiyonunu sadece NAND
kaplar kullanarak yalnlatrn.

43

NOR

44

AND-OR dan NOR-NOR a Gei

45

Dier 2 dzeyli gerekletirmeler

AND-OR-INVERT
OR-AND-INVERT

Okuma devi: Mano-Ciletti (blm 3.4)

46

Exclusive-OR (XOR)
ile gsterilir.
Saysal devrelerde oka kullanlr
a b = ab + a b ilemini gerekletirir.

Yer deitirme (commutativity) zellii

ab=ba
Birleme (associativity) zellii:
a (b c) = (a b) c = a b c
47