CETINJE

Cetinje istorijska i sadanja prijestonica Crne Gore, smjeten je u junom

dijelu katunske nahije na nadmorskoj visini od 640-670 m, u kome ivi oko
20.000 stanovnika. Udaljeno je od mora 9 km vazdune linije, a do njega
se dolazi iz tri pravca: Kotora (45 km), Budve (30) i Podgorice (30 km).
Zbog velikog broja kulturno istorijskih spomenika zovu ga Grad muzej.

Nastanak grada
Tokom srednjeg vijeka kroz Podlovenski dolac, kako su ga zvali, proticala
je rijeka Cetina po kojo e grad i dobiti ime u doba Crnojevia (kraj XV
vijeka). Do podizanja dvorca od strane Ivana Crnojevia (1482. godine),
odnosno manastira (1484. godine), kako predanje kae, najstarija
graevina u cetinjskom polju bila je Vlaka crkva. Nastala je oko 1450.
godine, a nju su podigli Vlasi (stoari), i bila je napravljena od prua. Crkva
je vie puta doraivana, da bi dananji izgled dobila u drugoj polovini XIX
vijeka. Ispred crkve se nalaze dva steka (velika nadgrobna kamena), a u
crkvenoj porti smjeteni su grobovi uglednih linosti Cetinja, kao i grob
legendarnog Baja Pivljanina, branioca Cetinja od turskih napada. Krajem
XIX vijeka (1897. godine) napravljena je ograda oko crkve od 1550
puanih cijevi koje su Crnogorci zarobili od Osmanlija u oslobodilakim
ratovima.
Slika Vlaka crkva
Na platou iznad Vlake crkve podignuta je 1939. godine spomenik
Lovenska vila, rad istaknutog crnogorskog vajara Rista Stijovia. Nastala
je u znak sjeanja na 350 Crnogoraca, iseljenika dobrovoljaca iz Amerike,
ije je brod stradao nadomak luke San ovani di Medova (Albanija) 06.
januara 1916. godine.

Cetinje politiki centar drave Crnojevia

Nastanak Cetinja vee se za predstavnika tree crnogorske dinastije Ivana
Crnojevia (1465-1490. godine), poznatog kao Ivan beg. On je sa Oboda
(Rijeka Crnojevia) prenio svoju prijestonicu na Cetinje e je podigao
rezidenciju dvor (1482. godine), a dvije godine kasnije i crkvu posveenu
roenju Bogorodice. Uz nju je sagradio manastir, sjedite Zetske, odnosno
Crnogorske mitropolije.
Slika Peat Crnojevia

Izgled renesansnog manastira sauvan je na gravuri iz Oktoiha cetinjskog.

Manastir je stradao 1694. godine kada su Mleii, uoi upada Osmanlija na
Cetinje, minirali manastir uoi upada Sulejman pae. Tako se sruio vei
dio manastira koji nikad nije obnovljen na to mjesto. Kralj Nikola je 1886.
godine na tim temeljima podigao dvorsku kapelu (ipur) u kojoj su 01.
oktobra 1989. godine pohranjeni njegovi zemni ostaci, kao i njegove
supruge kraljice Milene i erki princeza Ksenije i Vjere, koji su preneeni iz
San Rema.
Slika Crkva na ipuru
U manastiru je radila i tamparija Ivanovog sina ura Crnojevia (1490
1496) e je monah Makarije sa sedam pomonika tampao prve iriline
knjige meu Junim Slovenima (Oktoih, Psaltir, Trebnik...). To je prva
dravna tamparija u Evropi.
Slika Cetinjski manastir
Ubrzo nakon to je na Optecrnogorskom zboru 1697. godine za
mitropolita izabran rodonaelnik etvrte crnogorske dinastije, Danilo
Petrovi, koji je na mjestu e se nalazio dvor Ivana Crnojevia podigao
manastir (1701. godine) koji je posveen svetom Petru. Iznad ulaza nalazi
se ktitorski natpis Ivana Crnojevia sa starog manastira kao i dvoglavi orao
Crnojevia. Novi manastir je nastavio svoju vjersku i politiku funkciju u
Crnoj Gori. Stradao je nekoliko puta od Osmanlija (1714. godine Numan
paa uprili, 1785. godine Mahmut paa Buatlija), a doivio je i niz
prepravki i dogradnji.
Iz doba Njegoa u manastiru je sauvana peina koja je bila prvi zatvor u
Crnoj Gori. U njoj je Njego zatoio guvernadura Radonjia, da bi ga kasnije
prognao iz Crne Gore. Ona je i danas poznata pod imenom
guvernadurica. U isto vrijeme na zvoniku se nalazio i prvi javni sat.
Djelovi toga sata se i danas uvaju u Cetinjskom manastiru.
Pored sjedita mitropolita, manastir je bio i kulturno prosvjetno sjedite.
Tu je od 1834. godine radila prva Njegoeva osnovna kola, tamparija,
kao i prva gimnazija (1880. godine).
U manastirskoj crkvi je ivot sv. Petra Cetinjskog koj se za vjernike otvora
12. jula na Petrov dan. U manastirskoj porti, pored ulaza, nalaze se grobobi
Knjaza Danila, Vojvode Mirka Petrovia, keri Knjaza Danila, knjeginje
Darinke i knjeginjice Olge, zatim grob Save Petrovia i mitropolita
Mitrofana Bana. U zgradi mitropolitove rezidencije smjeten je manastirski
muzej sa predmetima od znaaja za istoriju Crne Gore. Pored toga u
manastiru se uvaju dvije velike hrianske svetinje: ruka svetog Jovana

Krstitelja, koja je krstila Isusa Hrista i estica asnog Krsta na kojem je bio
razapet Isus.
Na dvadesetak metara ispred manastira nalazi se Savino guvno, po
mitropolitu Savi Petroviu (1735 1744). To je mjesto e se vrhlo ito i e
su se okupljali Crnogorci radi dogovora. To je bila skuptina pod
otvorenim nebom. Guvno je uradio mitropolit Sava nakon povratka iz
Rusije 1742. godine. Na njemu je i Njego proglaen za vladara po
testamentu njegovog strica Petra I, svetog Petra (1784. godine).
Slika Tablja
Iznad samog manastira Njego je podigao okruglu kulu koju su zvali Tablja.
U njoj se uvalo oruje i municija, a nekih petnaestak godina na njoj seu se
isticale osmanske glave iz odmazde za vandalske postupke. Taj obiaj je
ukinuo Njego 1850. godine. Na Tablji je 70-tih godina XIX vijeka
postavljeno zvono, poklon jednog Zemunca, teko preko 1.600 kg, koje i
danas zvoni u novopodignutom zvoniku.
Slika Mauzolej osnivau dinastije Petrovi
Na brdu iznad manastira, Orlovom kru, 1897. godine je otkriven spomenik
Vladiki Danilu, povodom dva vijeka vladavine dinastije Petrovi Njego.
Izgraena je po ideji i nacrtu knjeginje Jelene, budue italijanske kraljice,
kerke Kralja Nikole, po projektu francuskog arhitekte Fruea. Izradili su ga
korulanski i domai majstori od kamena sa Ljubovia. Mauzolej
predstavlja skladan kompleks.
U podnoju Orlovog kra nalazi se ljetnja pozornica koja svojim izgledom
podsjea na antike teatre (pozornice). Uraena je od kamena nakon II
svjetskog rata. Tu se tokom ljetnjih mjeseci organizuju razliiti kulturni
sadraji. Od cijelog kompleksa posebno je interesantna garderobernica
koja je natkrivena kamenim ploama.
Slika Ljetnja pozornica
Na prostoru izmeu Cetinjskog manastira i ipura smjetena je Biljarda ili
Nova kua. Cetinjski manastir nije mogao da prihvati sve vee potrebe za
smjetaj Senata, kulturnih i obrazovnih institucija, gostiju iz Evrope, Njego
je zato, nakon dobijene pomoi iz Rusije, prihvatio prijedlog ruskog
emisara Ozreckovskog o podizanju nove graevine. Gradnja je zavrena
1838. godine i za tada neurbanizovano Cetinje to je bilo ogromno zdanje
sa prizemljem i spratom, sa 25 soba u duini preko 70 metara. Zgrada je
zatiena visokim zidom i kulama sa pukarnicama. Dobila je ime po
Biljarda po bilijaru koji je Njego kupio u Beu. Bio je smjeten u posebnoj
prostoriji i na njemu je Njego provodio dosta vremena uz uenje
3

Crnogoraca. Na tom bilijaru su mu Crnogorci napravili odar 31. oktobra

1851. godine, kada je umro u 38-oj godini.
Pored Njegoa, tu su stanovali senatori i perjanici, kao i njegov nasljednik
Knjaz Danilo, koji je tokom raata 1852/3. godine pretopio olovni krov i
slova iz Njegoeve tamparije u puana zrna. Jedno vrijeme u njoj je
radila i Cetinjska gimnazija, Bogoslovija i evojaki institut. U njoj se danas
nalazi Njegoev memorijalni muzej.
Sa june strane Biljarde nalazi se reljef Crne Gore , koji je izraen za
vrijeme Austrougarske okupacije Cetinja (1917. godine). Reljefna karta
Crne Gore u razmjeri 1 : 10.000 i sluila je okupacionoj komandi za ratne
potrebe. Reljef su radili austrijski oficiri.
Slika Reljef Crne Gore
Na prostranom trgu preko puta Biljarde Knjaz Nikola je 1867. godine ozidao
novi dvor nazvan Palac. Dvorac Kralja Nikole predstavlja skromnu
savremenu kuu sa prizemljem i spratom i velikom verandom sa
stepenitem. Od 1925. godine u dvoru se nalazi Dravni muzej.
Slika Dvor Kralja Nikole.
Muzej raspolae sa bogatom zbirkom oruja, zastava, novca, odlikovanja,
fotografija, dokumenata i knjiga. U centralnom dijelu nalazi se mjesto e
su se okupljali glavari Odaklija. Sauvane su i nonje kralja i kraljice,
kao i saloni sa bogato opremljenim namjetajem. Pored dvora nalazi se
Bugarsko i Srpsko poslanstvo, kao i galerija Dado posveena cetinjskom
slikaru Dadu uriu, koji je veliki dio ivota proveo u Francuskoj.
Graevinski kompleks u blizini Biljarde i manastira zatvara se sa zgradom
Arhiva Crne Gore, zgradom crkvenog Suda u kojoj se nalazi Bogoslovska
kola i zdgrade Vladinog doma. Izmeu manastira i Bogoslovije, nalazi se
ulaz cetinjske peine, koja tokom ljeta osvjeava hladnim vazduhom
radoznale turiste. Na alost jo nije u funkciji razgledanja, jer je iz nje,
prilikom poplave Cetinja 80 tih godina prolog vijeka provrela rijeka.
Slika Vladin dom
Za potrebe sve brojnije administracije, a i za potrebe narodne skuptine
1910. godine izgraen je Vladin dom ili Dom Slobode. Zdanje je sveano
otvoreno prilikom proglaenja Crne Gore za kraljevinu (15. avgusta 1910.
godine). Pretpostavlja se da je graena po projektu italijanskog arhitekte
Koradinija. Velikih dimenzija, sa dekorativnom fasadom, trijemom,
balkonom i javnim satom, ini jednu od ljepih cetinjskih graevina. Ona je
istovremeno i prvo zdanje u Crnoj Gori napravljeno od armiranog betona.
4

Danas se u njenim prostorijama nalazi Umjetnika galerija Crne Gore,

istorijski muzej i u Plavoj kapeli je ikona Presvete Bogorodice Filermose.
U istonom dijelu istorijskog jezgra Cetinja skoncentrisano je nekoliko
znaajnih institucija (graevina) od kojih se izdvajaju: Zetski dom,
evojaki institut, Bolnica Danilo I, Vojni stan, dvorac prestolonasljednika
Danila Plavi dvorac i do 80 tih godina prolog vijeka postojao je hotel
Grand Lokanda, koji je sruen nakon razornog zemljotresa 1979.
godine.
Slika Zetski dom
Na inicijativu drutva Cetinjske itaonice, a zahvaljujui prilozima iz svih
junoslovenskih krajeva, na Cetinju je 1888. godine izgraeno pozorite
Zetski dom. Raeno je po nacrtu trogirskog arhitekte Josipa Sladea. Na
osnovu memoranduma poznatog srpskog komediografa Branislava Nuia,
Kraljevsko crnogorsko pozorite Zetski dom dobija profesionalni ansabl.
Pozorite je bilo lijepo opremljeno, sa savremenim namjetajem i velikim
ogledalima po zidovima. Moglo je da primi oko 300 gledalaca. Ulaznice su
kotale od 1,5 do 10 perpera. Njih je plaao i sami kralj. Pozorite je imalo
bogat repertoar, a esto su bila gostovanja pozorita iz Beograda,
Zagreba, Novog Sada...
U vihoru prvog svjetskog rata (1914 18. godine) pozorite je zapaljeno,
pa je tako izgorio sav inventar, kao i zavjesa na bini, rad dubrovakog
slikara Vlaha Bukovca. Po zavretku rata pozorite nastavlja rad preko
amaterske druine do 1931. godine kada opet dobija profesionalni status,
koji e, uz manje prekide, zadrati do danas.
Slika evojaki institut
evojaki institut je poeo sa radom 1869. godine u Biljardi, da bi kolske
1872/73. godine, bio preseljen u novi objekat pored Lokande. Osnovan je
sa ciljem da se u Crnoj Gori stvara enski uiteljski kadar. Osnivanje je
omoguila Ruska carica Marija Aleksandrova koja je donirala pet i po
hiljada rubalja. Tu su se kolovale evojke iz uglednih porodica iz Crne
Gore i okruenja. U njemu se sticalo iroko obrazovanje uz uenje nekoliko
jezika. Prva generacija brojila je 12 uenica. Od 1888. godine upraviteljka
Instituta bila je Sofija Petrovna Mertvago dvije i po decenije. Zbog ratova
Institut je prestao sa radom 1913. godine. Zgrada je nakon toga sluila
raznim namjenama (bolnica, medicinska kola...) da bi danas u njoj bio
smjeten aki i studentski dom.
Slika Bolnica Danilo I

Prilikom krtenja prestolonasljednika Danila, Knjaz Nikola je dobio mnotvo

darova, jer, kako kau hroniari: Neko dogna vola, neko ovna, neko
donese handar, a neko deferdar, ko je to mogao i imao. Po Knjaevoj
naredbi ti pokloni su unoveni, pa je za svega godinu dana 1873. godine
nastala bolnica Danilo I. Ime je dobila po knjaevom prethodniku. U
vrijeme Hercegovakog ustanka (1875. godine) i Veljeg rata (1876 78.
godine) radila je preko svojih kapaciteta primajui ranjenike sa bojita. Za
taj perion u njoj je lijeeno preko 16.000 bolesnika i izvreno 6.000
operacija.
Na Cetinju je tih godina osnovano i drutvo Crvenog krsta koje je pristupilo
enevskoj konvenciji. Zbog nedostatka kadra, Knjaz Nikola je slao
crnogorske mladie u inostranstvo na studije medicine. Oni e ujedno biti
prva generacija crnogorskih ljekara, iako su u njoj radili mnogi ljudi sa
strane, od kojih je najznaajniji Milan Jovanovi Batut. Bolnica se
vremenom irila i postala je znaajna zdravstvena ustanova ne samo za
crnogorske prilike.
Slika Vojni stan
Reorganizacija Crnogorske vojske zahtijevala je za potrebe stajae (stalne)
vojske novi objekat. Tako je 1896. godine zavrena prva kasarna na Obilia
poljani, poznatija kao Vojni stan. Tu je vrena obuka crnogorskih regruta,
a radila je i vojna kola. Sredinom prolog vijeka objekat je preureen i
adaptiran za sportske potrebe grada.
Slika Lokanda Grand hotel
Grand hotel, odnosno Lokanda prvi je savremeni ugostiteljski objekat na
Cetinju. Podignuta je 1864. godine i tokom vremena doivjela je vie
izmjena. Bila je sagraena od tesanog kamena sa velikim prozorima po
uzoru na evropske objekte. Sluila je za smjetaj putnika dobronamjernika
i ofisijelnih posjetnika knjaevske prijestonice. Do poetka XX vijeka u
Lokandi se odvijao vrlo intezivan drutveno kulturni ivot. U njoj su
boravili razni stranci i izvanjci, a SAD je u njoj imala svoje diplomatsko
predstavnitvo.
Slika Plavi dvorac
U neposrednoj blizini dvora Kralja Nikole sa velikim parkom podignuta je
1895. godine rezidencija za prestolonasljednika Danila. Zgrada je kasnije
prozvana Plavi dvor, lijepog je i kitnjastog izgleda sa stubovima. Od 1919
do 1947. godine u njoj je bila smjetena Cetinjska gimnazija, a danas se u
njoj nalazi rezidencija Predsjednika Crne Gore.
Slika Crnogorska banka
6

Na samom rubu istorijskog jezgra Cetinja, nalazi se Crnogorska banka. Sve

do 1906. godine u Crnoj Gori je, preteno, u upotrebi bila austrijska valuta
(novac) jer nije bilo domae valute. Istovremeno sa pojavom perpera
(zvanini crnogorski novac) podignuta je i zgrada banke. U promet je
puten prvo bakarni i nikleni novac, a neto kasnije srebrni i zlatni perper.
Nakon proglaenja Kraljevine (1910. godine) u opticaj je puten i papirni
novac. Mnogo ranije Njego je imao ideju da pokrene svoj novac zvani
perun ali ga je smrt u tome sprijeila. Danas se u zgradi nalazi muzej
novca.
Slika Obod
Novijeg datuma su i znaajne institucije kao: Galerija savremene
umjetnosti na Balia pazaru i nekadanja poslovna zgrada fabrike
rashladnih ureaja Obod e se danas nalazi Ministarstvo kulture. U
zaleu Ministarstva je univerzitetski kompleks za umjetnike akademije.
Slika Katolika crkva
Za potrebe malog broja rimokatolikih podanika, Knjaz Nikola je preko
vojvode Sima Popovia obavijestio barskog nadbiskupa Milinovia o gradnji
crkve (1897. godine). Nacrt crkve i upanijskog stana projektovao je
italijanski arhitekta Karadini. Pomo za njenu izgradnju dali su papa Lav
XIII, italijanska kraljica Jelena, Josip Juraj trosmajer i sam Knjaz. Objekat je
zavren 1912. godine i danas je u upotrebi.
Slika Poslanstva na Cetinju
Meunarodno priznanje Crne Gore na Berlinskom kongresu 1878. godine
bilo je preduslov za uspostavljanje diplomatskih odnosa sa drugim
dravama. Zato je u periodu izmeu 1905 i 1910. godine i kasnije veliki
broj drava imao svoje diplomatske misije na Cetinju. Neke drave su za te
potrebe zidali svoje objekte, a druge su iznamljivale postojee. Na Cetinju
su sauvani objekti u kojima su se nalazila poslanstva: Rusije, Francuske,
Italije, Austrije, Engleske, Njemake, Bugarske, Grke, Srbije i Turske.
U gornjem dijelu grada (Nova Varo) nalaze se zgrade Italijanskog i
Austrougarskog poslanstva. Oko Italijanskog poslanstva nalazi se veliki
park sa teniskim terenom. Poslanstvo je graeno od 1905 do 1910. godine,
iako su diplomatski odnosi izmeu Crne Gore i Italije uspostavljeni 1879.
godine. Zdanje je nekoliko puta dograivano, da bi od 1960. godine u
njemu bila smjetena Centralna narodna biblioteka ura Crnojevi. U
svojim fondovima uva preko 1.500. primjeraka. Sami biblioteki rad see
u 1592/93. godinu, kada je izvren prvi popis bibliotekog fonda u
Cetinjskom manastiru. Zakon o knjaevsko crnogorskoj biblioteci i
muzeju, doneen je 1896. godine. Dananji naziv je dobila po urau
7

Crnojeviu, koji je 1493. godine osnovao prvu dravnu tampariju. Od

svakog izdanja u Crnoj Gori u biblioteci se evidentira i uva obavezni
primjerak od 1905. godine.
Austro ugarsko poslanstvo u svom sastavu ima i crkvu koja je bila jedno
vrijeme jedni vjerski objekat za cetinjske rimokatolike kao i za slubenike
poslanstva.
Slika Elektrina centrala na Cetinju
Bono od Austro ugarskog poslanstva nalazi se elektrina centrala.
Putena je u pogon u okviru sveanosti povodom proglaenja Crne Gore za
kraljevinu 1910. godine. Bilo je to 28 godina nakon to je Tomas Edison u
Njujorku pokrenuo prvu elektrinu centralu na svijetu. Tako je Cetinje ulo
u red malobrojnih gradova koji su imali tu privilegiju. U pogonu je bila
punih 50 godina, a danas je pretvorena u muzej.
Slika Francusko poslanstvo
U centru grada, izmeu ostalih, smjetena je zgrada Francuskog
poslanstva. Zgrada Francuskog poslanstva osvaja ljepotom pogotovo
njenom dekorativnom fasadom. Podignuta je 1910. godine, a o njenom
nastanku sauvana je zanimljiva pria. Projektant poslanstva je
istovremeno projektovao i zgradu Francuskog poslanstva u Kairu, pa je
zamijenio njihove planove kada ih je slao u Egipat i Crnu Goru. Zato je
Cetinje dobilo orjentalnu ljepoticu, a Egipat kuu od kamena koja lii
crnogorskim.
Slika Rusko poslanstva
Nakon odluke Ruskog imeperatorskog Praviteljstva da podigne svoje
poslanstvo na Cetinje 1900. godine, gradnja je zavrena 1903. godine na
zemljitu koje su Rusi dobili na poklon od Kralja Nikole.
Velelepna graevina za to doba po stilu je pripadala ruskom baroku sa
ogradom od kovanog gvoa. Koriena je za ruske potrebe sve do
kapitulacije Crne Gore 1916. godine, da bi kasnije nekoliko puta mijenjala
namjenu. U posljednih tridesetak godina sluila je za univerzitetsko
obrazovanje kulturologije i Likovne akademije. Prije nekoliko godina
stradala je u poaru. Nedaleko od nje, zdrada Engleskog poslanstva
podsjea na engleske prizemne kue. U njoj je smjetena Muzika
akademija.
Slika Tursko poslanstvo

Nekadanja kua Maa Vrbice, e je 1844. godine izvedena pozorina

predstava Balkanska carica, postala je Tursko poslanstvo. U njemu se
danas nalazi Akademija za pozorite i film.
Slika Srpsko poslanstvo
Srbija je krajem XIX vijeka imenovala svog diplomatskog predstavnika, koji
je u poetku bio u rangu zastupnitva, do smjene vlasti u Srbiji (Majski
prevrat 1903. godine). Tek e od 1907. godine na Cetinje ponovo doi novi
srpski poslanik koji e boraviti u zgradi naspram dvorca Kralja Nikole. Sve
zgrade diplomatskih predstavnitava i danas odaju finu arhitektonsku sliku
grada.

Razvoj grada
Uoi Veljeg rata (1876-78) Cetinje je imalo oko 140 kua sa oko 1.500
stanovnika. Meutim, nakon dobijanja nezavisnosti i dugogodinjeg mira,
drutvene i privredne prilike su se na Cetinju izmijenile. Do 1912. godine
dolo je do osjetnog porasta stanovnitva i infrastrukture, tako da je grad
imao oko 6.000 stanovnika. Za bri razvoj grada od znaaja je bila i
izgradnja saobraajnica prema Kotoru i Podgorici.
Slika Diliansa
Do 1903.
konjskom
saobraaj.
povezano
telefone.

godine prevoz se vrio putnikim i teretnim diliansama sa

zapregom, da bi od tada bio uspostavljen automobilski
Devedesetih godina XIX vijeka Cetinje je bilo telegrafski
sa cijelom dravom, dok je grad 1907. godine dobio prve

Na Cetinju je poetkom XX vijeka izlazilo i est dnevnih listova. Vie

sportskih i kulturnih drutava davalo je peat svakodnevnom ivotu
Cetinjana. U gradu je postojalo Klizako drutvo, Skijako drutvo,
Fudbalski klub Loven (1913. godine). Na Cetinju je bilo i desetak
teniskih igralita. Kako biljee hroniari prvu tenisku partiju u Crnoj Gori
odigrao je Knjaz Nikola 1894. godine na Cetinju i to u kompletnoj
crnogorskoj nonji. To je objavila i britanska Arena uz fotografiju na kojoj
se vide prinevi Mirko i Danilo i princeze Ksenija i Vjera. Ksenija je 1903.
godine provozala i prvi automobil u Crnoj Gori. Djelovala su i mnoga
pjevaka i horska udruenja.
Period razvoja grada od 1878 1912. godine prekinuli su Balkanski ratovi
(1912 1913. godine) i prvi svjetski rat (1914 1918. godine). Porazom
centralnih sila u I svjeskom ratu i stvaranjem Kraljevine Srba, Hrvata i
Slovenaca, nestala je sa politike karte kraljevina Crna Gora. Cetinje 1922.

godine postaje glavni grad Zetske oblasti, a 1929. godine i sjedite Zetske
Banovine do poetka II svjetskog rata 1941. godine.
U periodu izmeu dva svjetska rata Cetinje se urbanistiki proirilo, a zbog
poveene administracije, dolo je do poveanja broja stanovnitva.
Napravljene su nove ulice, zgrade, trgovi... a naroito od kada je Cetinje
postalo centar Zetske Banovine. Izgraena je Banska uprava (1931 35.
godine), stambene zgrade Banski stanovi i inovnika zadruga, zgrada
Divizije, privatne zgrade i drugo.
Tako proireni grad doekao je novu ratnu katastrofu (II svjetski rat).
Znaajno je uee Cetinjana u cijelom toku rata, sve do njegovog
osloboenja 13. novembra 1944. godine. Cetinjski kraj dao je oko 5.000
boraca. Orden narodnog heroja, najvee ratno odlikovanje, dobilo je 49
boraca iz cetinjskog kraja, a 1976. godine Josip Broz Tito, predsjednik SFRJ
(Socijalistike Federativne Republike Jugoslavije), odlikovao je i grad
Cetinje ordenom Narodnog heroja.
Nekoliko godina poslije osloboenja Cetinje je bilo glavni grad Crne Gore,
dok tu ulogu nije, 50 tih godina XX vijeka preuzeo Titograd, dananja
Podgorica. U to vrijeme u gradu se razvijao kulturni, prosvjetni i privredni
ivot. Tako je osnovana Trgovaka akademija, Muzika kola, kola za
likovnu umjetnost, Pedagoka kola, Istorijski institut i druge kulturne
ustanove i udruenja. Na Cetinju je tih godina izlazila i Pobjeda, a ulo se i
Radio Cetinje.
Od privrednih subjekata najznaajnije su bile fabrike: Obod, Kouta
fabrika cipela, Kartonaa proizvodnja kartona, autoprevozna preduzea
Tara i Bojana, i drugi.

Izvanjci
Znaajan peat Cetinju, a i Crnoj Gori, dali su mnogi stranci koji su boravili
i radili od njegovog nastanka do danas. Cetinjani su ih zvali izvanjci. Oni
su, manje ili vie, dali peat gradu na kulturnom, prosvjetnom,
urbanistikom i medicinskom
polju. Od velikog broja izvanjaca
pomenuemo neke: Milorad Medakovi (Njegoev sekretar), Simo
Milutinovi (Njegoev uitelj), Vuk Karadi (filolog), Ljubomir Nenadovi
(putopisac i pjesnik), Jovan Sundai (sekretar Knjaza Nikole), Simo
Popovi (novinar), Jovan Pavlovi (novinar, publicista), Laza Kosti, Simo
Matavulj, Jovan Jovanovi Zmaj (pjesnici i pisci), Valtazar Bogii (pravnik),
Pavle Rovinski (etnolog) i drugi.
Cetinje ima i dvije specifinosti u odnosu na ostali dio Crne Gore. Prva je,
to tokom godine na Cetinju napada vodenog taloga oko 3.000 mm, to ga
ini jednim od najkiovitijih gradova u Evropi. Druga je specifinost
10

cetinjski humor o kojem se sa razliitih aspekata sve vie analizira taj

dar.

11