Szlak Cysterski Wielkopolska Przewodnik Rowerowy

1
Cysterski Szlak Rowerowy
Murowana Golina, 2008
Wydanie dofinansowane
ze rodkw Powiatu Poznaskiego
Tekst: Andrzej Kaleniewicz

Zdjcia w przewodniku: Andrzej Kaleniewicz
Zdjcie na okadce: Arkadiusz Bednarek
Projekt graficzny okadki: Pawe Woniak
Projekt graficzny ukadu tekstu: Pawe Woniak
Korekta edytorska: Patrycja Owczarzak, Anna Wojciska
Redakcja mapy:
Pietruska&Mierkiewicz sp. z o.o.
Wydawnictwo i Bank Geoinformacji
ul. Perzycka 11, 60-182 Pozna
Tel. + 48 61 868 12 03
www.topmapa.pl, topmapa@topmapa.pl
Wydanie drugie, poprawione;
Murowana Golina, stycze 2008 r.
Wydawca:
Zwizek Midzygminny Puszcza Zielonka
Nowy Rynek 8, 62-095 Murowana Golina
tel. + 48 61 811 46 83, fax. + 48 61 811 41 41
www.puszcza-zielonka.pl
biuro@puszcza-zielonka.pl, szlakcysterski@puszcza-zielonka.pl
Druk i oprawa:
Zakad Poligraficzny Tomasz Kdziora
ul. Przemysowa 6, 62-095 Murowana Golina
tel. + 48 61 811 22 78
Cysterski Szlak Rowerowy jest elementem powstajcego produktu
turystycznego Szlak Cysterski w pnocnej Wielkopolsce.
Opracowaniem strategii rozwoju produktu oraz jego wdraaniem
zajmuje si od 1 kwietnia 2007 r. zesp projektowy w skadzie:
Patrycja Owczarzak - koordynator projektu, Zwizek Midzygminny
Puszcza Zielonka szlakcysterski@puszcza-zielonka.pl tel. 509 236 263
Anna Wojciska - promocja, Starostwo Powiatowe w Wgrowcu
a.wojcinska@puszcza-zielonka.pl tel. 500 502 041
Wicej na stronie: www.puszcza-zielonka.pl w linku turystyka.
4
Droga krajowa
Main road
Hauptstrae
Kemping, pole namiotowe

Camping, camp site
Campingplatz, Zeltplatz
Droga wojewdzka
Secondary road
Nebenstrafte
Punkt widokowy, orodek jedziecki

Vantage point, horse-ridingcentre
Aussichtspunkt, Reitzentrum
Drogi lokalne
Local roads
Sonstige Straen
Kpielisko, tablica informacyjna

Place for swimming, informationboard
Badptatz, Informationsschild
Droga gruntowa, cieki

Dirt road, footpaths
Feldweg, Fuwege
Agroturystyka. cieka dydaktyczna

Agritourism, education trail
Bauernhof, Lehrpfad
Odlego w kilometrach
Distance in kilometres
Entfernung in Kilometern
Koci zabytkowy, muzeum

Historie church, museum
Historische Kirche, Museum
Kolej ze stacj
Railway with station
Eisenbahn mit Bahnhof
Paac i dwr, klasztor

Palace and manor house, monastery
Palast uncl Herrenhaus, Kloster
Poziomice
Contour lines
Hohenlinden
Mogia, grodzisko
Grave, earthwork
Grabhiigel, Ringwall
Punkt wysokociowy
Spot height
Hohenpunkt
Wiatrak, myn wodny

Windmill, watermill
Windmuhle, Wassermuhle
Maksymalna gtboko jeziora

Max. depth of lake
Tiefster Punkt im See
Rezerwaty przyrody
Nature reserves
Naturschutzgebiete
Koci, kaplica
Church, chapel
Kirche, Kapele
Pomniki przyrody, park zabytkowy

Monuments of nature, historie park
Naturdenkmaler, Denkmalgeschutzer Park
Pomnik, krzy, przystanek autobusowy

Monument, cross, bus stop
Denkmal, Kreuz, Bushaltestelle
Granica parku krajobrazowego

Landscape park boundary
Landschaftsparkgrenze
Leniczwka, stacja meteorologiczna

Foresters lodge, meteorological station
Forsthaus, Meteorologische Mestation
Granica rezerwatu przyrody

Natur reserve boundary
Naturschutzgebietgrenze
Pogotowie ratunkowe, szpital

Ambulance service, hospital
Retungsdienst, Krankenhaus
Szlaki piesze
Tourist trails
Wanderroute
Parking, parking leny

Car park, woodland car park
Parkplatz, Waldparkplatz
Szlak kajakowy
Canoe route
Paddelroute
Miejsce odpoczynku, prom

Rest place, ferry
Rastplatz, Faure
Znakowane trasy rowerowe

Marked bike routes
Markierte Fahrradroute
Poczta, stacja benzynowa

Post office, filling station
Postamt, Tankstelle
Szlak Kociow Drewnianych

The Wooden Churches Trail
Holzkirchenroute
Hotel, schronisko
Hotel, youth hotel
Hotel, Touristenherberge

The Ctstercian Cycle Route
Zisterzienser-Rad route
Spis treci:
Legenda
Wstp
O Cystersach sw klika
Opis przebiegu szlaku
13
Mapa szlaku - trasa z Poznania do Mielna
14
Dziewicza Gra
28
Mapa szlaku - trasa z Mielna do Pawowa Skockiego
30
Puszcza Zielonka
32
Cysterki z Owisk
38
Dbrwka Kocielna
45
Mapa szlaku - trasa z Niedwiedzin do Plebanki
50
Skoki
52
Klasztorny zesp pocysterski w Wgrowcu
57
Wgrowiec
62
Tarnowo Pauckie
67
Mapa szlaku - trasa z ekna do Bliyc
70
Cystersi z ekna
73
Miecisko
77
Mapa szlaku - trasa z Bliyc do Dbrwki Kocielnej
83
Baza noclegowa
84
Reklamy
92
Drodzy Rowerzyci,
Zwizek Midzygminny Puszcza Zielonka przygotowa kolejn publikacj. Tym razem przeznaczona jest ona nie tylko dla rowerzystw,
ale w szczeglnoci dla mionikw turystyki kulturowej. Pragniemy dla
Pastwa odkry kolejny aspekt potencjau Puszczy Zielonka i jej okolic.
Jest nim historyczny, znany w Europie, Szlak Cysterski, a waciwie jego
pnocno-wielkopolski odcinek.
Cysterski Szlak Rowerowy przebiega przez gminy tworzce Zwizek
Midzygminny Puszcza Zielonka (Czerwonak, Kiszkowo, Murowana
Golina, Skoki i Swarzdz), a take przez miasto Pozna oraz gminy
powiatu wgrowieckiego. Przedstawia najciekawsze obiekty Zakonu
Cystersw, ktry wanie na wielkopolskiej ziemi w eknie koo
Wgrowca mia swoj najstarsz fundacj klasztorn. Natomiast
w Owiskach siedzib miay Siostry Cysterki.
Po dziaalnoci zakonnej zachoway si nie tylko wysokiej rangi obiekty zabytkowe, ale i trwale wpisane w krajobraz elementy przyrodnicze.
Dlatego te Szlak prowadzi rwnie przez tereny chronione (Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka, rezerwaty przyrody), tereny nadjeziorne
oraz doliny rzeczne.
Wierz, e ju wkrtce na Szlaku pojawi si nie lada atrakcja, jak
bdzie kadka pieszo-rowerowa w Owiskach, ktra uatwi komunikacj turystyczn pomidzy Poznaniem
i Puszcz Zielonka oraz pozwoli odsoni histori
cysterskich woci po poznaskiej stronie Warty.
Jestem przekonany, e przewodnik bdzie uytecznym kompendium i ma encyklopedi wiedzy
o Cystersach dla szerokiej rzeszy turystw.
ycz wszystkim szerokiej drogi
po Cysterskim Szlaku Rowerowym !!!
Tomasz cki
Przewodniczcy Zarzdu
Zwizku Midzygminnego
Puszcza Zielonka
O CYSTERSACH SW KILKA
Cystersi (ac. Cistercenses, pena aciska nazwa Ordo Cisterciensis, skrt OCist.) zakon katolicki, wywodzcy si z benedyktynw i posugujcy si regu benedyktysk, zaoony w 1098 r.
przez Roberta z Molesme, pierwszego opata z Cteaux (obecnie
Saint-Nicolas-ls-Cteaux) we Francji. Nazwa zakonu pochodzi
od aciskiej nazwy tego wanie miejsca (Cistertium). Pierwsze
klasztory powstay w La Ferte (1113), Pontigny (1114), Clairvaux
(1115) i Morimond (1115).
Cystersi nosz biay habit z czarnym szkaplerzem (cz stroju
zakonnego noszona na habicie, szata zoona z dwch patw
sukna z wyciciem na gow; po naoeniu na siebie, jeden pat
Fundacja
klasztoru
w eknie.
Z archiwum
GOK w eknie.
spada na piersi, a drugi na plecy), przepasanym pciennym pasem,

przez co s nazywani biaymi mnichami. Zakon wyda okoo 850
witych i bogosawionych (najbardziej znanym by w. Bernard
z Clairvaux). Opactwa i klasztory cysterskie byy w redniowieczu wanymi orodkami kultywujcymi kultur, nauki przyrodnicze oraz medycyn. Wprowadzay take postp w rzemiole
i rolnictwie.
Reguy zakonne
Surowe postanowienia zaoycieli zakonu zostay do szybko
zagodzone. W 1152 r. Eugeniusz III, pierwszy papie wywodzcy si z zakonu cystersw, zatwierdzi nowe zasady wraz
z regulacjami dotyczcymi tzw. obserwancji. Mnisi otrzymali
prawo przyjmowania oblatw, czyli kandydatw na zakonnikw
oraz konwersw, inaczej braci wieckich. Nastpne zagodzenie
reguy nastpio w roku 1190 r. Oprcz regu pisemnych, zwanych Carta Caritatis du rol w yciu cystersw odgryway ustalenia zapadajce na zebraniach kapituy generalnej. Gwn w niej
rol penili: archiopat (inaczej: przeoony wszystkich opatw)
Cteaux oraz opaci 4 pierwszych filii: La Ferte, Pontigny, Clairvaux
i Morimond. Kapitua generalna miaa absolutn wadz sdownicz i ustawodawcz niepodporzdkowanie karano ekskomunik. Corocznie, w dniu 14 wrzenia, w dzie Podwy-
Rekonstrukcja
kocioa klasztornego
w eknie z okoo.
po. XIII w.
aut. Ludwik FIja tusz, pirko 1992 r.
Z archiwum GOK
w eknie
szenia Krzya Paskiego wszyscy opaci cysterskich klasztorw

mieli obowizek stawi si w Citeaux przed kapitu (praktycznie
ten stan utrzyma si do czasw reformacji). Organizowano te zjazdy kapitu lokalnych np. w Wgrowcu w dniu 19 czerwca 1580 r.
z udziaem przedstawicieli Clairvaux. Bardzo wan i praktyczn, okazaa si wynikajca z reguy zakonnej, zasada utrzymywania cisych wizi midzy klasztorem macierzystym a klasztorami
filialnymi. Opat klasztoru-filii musia raz w roku odwiedzi klasztor macierzysty. Opat klasztoru-matki naznacza, a przynajmniej
zatwierdza opatw w podlegych mu filiach. Dla przykadu, zgodnie
z t zasad klasztor w Jdrzejowie by fili klasztoru w Morimondzie,
9
a jednoczenie matk dla klasztoru w Rudach Raciborskich, natomiast ten ostatni by matk dla opactwa w Jemielnicy. W 1585 r.
cesarz Rudolf II zerwa t zasad mianujc w Rudach opata z Niemiec. Wzajemne kontakty mnichw dugo zapewniay kontrol
i przestrzeganie regu zakonu rwnoczenie pozwalajc na szybk wymian wiedzy potrzebnej w hodowli byda, karpi, rolin,
w budownictwie oraz w produkcji np. win.
Zakadanie filii
opactwa cysterskiego byo obwarowane szeregiem wymogw,
stopniowo agodzonych chociaby przez to, e w razie wystpienia niezgodnoci ostateczn decyzj pozostawiano opatowi klasztoru macierzystego. Pocztkowo reguy byy surowe i wymagay
aby zakonnicy wszystko robili sami, ale wobec nada czsto przekraczajcych ponad 1000 ha ziemi byo to niemoliwe. Wkrtce
cystersi uzyskali prawo pobierania dziesicin, korzystania z pracy
chopw, konwersw, mogli te czerpa zyski z dzierawy ziemi i innych swoich przywilejw. Po probie o zaoenie klasztoru
komisja zoona z opatw klasztorw pooonych w ssiedztwie
udawaa si na teren proponowanego nadania i oceniaa sytuacj.
Wymagano, aby grangie (dobra ziemskie klasztorw) oddalone
Wgrowiec - widok na koci i klasztor pocysterski oraz na Far,

ze zbiorw ks. Z.Szyka
byy od siebie o dwie mile galijskie (1 mila ~ 5 km), a siedziby

klasztorw o co najmniej 10 mil galijskich. Sprawdzano jako
gruntw, inne moliwoci czerpania zyskw i czy miejsce nie jest
obcione dugami. Jeli sytuacja bya zadowalajca, podpisywano odpowiednie dokumenty. Wkrtce na miejscu przyszego
10
klasztoru rozpoczynano budow podstawowych dla funkcjonowania zakonu pomieszcze dormitorium z pokojem gocinnym,
pomieszcze dla ksig zakonnych (Biblia, reguy, ksigi mszalne),
pomieszcze dla furtiana i muru odgradzajcego teren klasztorny
od otoczenia. Ksigi zakonne przygotowywano w skryptorium
klasztoru macierzystego. Kiedy wszystko byo gotowe 12 mnichw oraz ich opat mogli uda si na miejsce i od samego pocztku funkcjonowa w zgodzie z regu zakonn.
Do Polski cystersi zostali sprowadzeni w poowie XII wieku.
Pierwsze klasztory na ziemiach Polskich powstay w eknie (1143)
i w Brzenicy (po 1147; dzisiejsze miasto Jdrzejw). W XII w.
powstay ponadto opactwa w Ldzie (1153), Lubiu (1163),
Kobaczu (1174), Sulejowie (1176), Wchocku (1179), Koprzywnicy (1185) i Oliwie (1186). W XIII w. zaoono klasztory
w Trzebnicy (1202, pierwszy w Polsce klasztor eski), podkrakowskiej wwczas Mogile (1222), Kamiecu Zbkowickim (1222), Henrykowie (1227), Obrze (1231), Bledzewie
(1232), Szczyrzycu (1234), Paradyu (1234), Koronowie (1254),
Rudach (1255), Pelplinie (1276), Przemcie (1278), Bierzwniku
(1286), Jemielnicy (przed 1289) i Krzeszowie (1292).
Ciekawostka
Obecnie w Polsce zakon ten nie jest tak znaczcy jak dawniej, upadek nastpi w okresie zaborw. Na przeomie XVIII i XIX w. nastpia kasata zakonu
we wszystkich trzech zaborach. Nadal jednak s czynne opactwa w Krakowie
Mogile, w Jdrzejowie, Szczyrzycu, Wchocku oraz parafie w Oliwie,
Henrykowie i Sulejowie prowadzone przez cystersw.
Cystersi w dawnej Europie

Cystersi powracali do ewangelicznej prostoty i praktyki ubstwa,
wszystko to miao prowadzi do naladowania Chrystusa. Mnisi
musieli wyrzec si wszelkiego bogactwa, duy nacisk by pooony na surowo obyczajw. Cysters mia by pokutnikiem, ktry odsuwa si od wiata doczesnego, yje w samotnoci i ciszy.
Mnisi osiedlali si przewanie na pustkowiach, w ssiedztwie
wody, w lasach lub w bagnistych dolinach, w miejscach bardzo
oddalonych od osad, dlatego te musieli by samowystarczalni.
Prowadzili wasne gospodarstwa, uprawiali ziemi. Zakony cysterskie jako kulturotwrcze i w sumie samowystarczalne byy
11
Ciekawostka
bardzo cenione. Cystersi nie musieli si martwi o miejsca na zaoenie nowych filii, bowiem szlachta, ksita, nawet wadcy sami
zabiegali o ich tworzenie na swych terenach. Pod koniec XI stulecia cystersi mieli ju ok. 70 opactw w caej Europie, sto lat pniej ponad 350. Architektura kociow i klasztorw cystersw
w redniowieczu bya bardzo prosta. Pniej, gdy zakon posiada
olbrzymie bogactwa, sta si mecenasem sztuki. Wiele pocysterskich budowli, gwnie gotyckich i barokowych, naley do wybitnych dzie sztuki.
W ufundowanym w 1179 r. klasztorze w Wchocku powstay prawdopodobnie
pierwsze w Polsce redniowieczne kunie. Orodek ten dziki cystersom
szybko sta si wanym punktem wytopu elaza - w 1500 r. znajdoway
si w nim 22 kunie na czn liczb 289 zarejestrowanych
na terenie Korony. Niektre klasztory maopolskie miay prawo bicia wasnej
monety. W 1990 r. Rada Europy zadecydowaa o powstaniu szlaku
turystycznego czcego dawne i obecne orodki cysterskie.
Jedno z odgazie szlaku prowadzi przez Polsk.
Informacje o Cystersach
Pena nazwa
Nazwa aciska
Skrt zakonny
Ordo Cisterciensis
OCist.
Koci
Koci katolicki
Dewiza
Cistercium mater nostra
Zaoyciel
Robert z Molesme
Data zaoenia
1098
Rok zatwierdzenia
1119
Liczba zakonnikw
Liczba Polakw
Strona internetowa zakonu
12
Zakon Cystersw
1463 (2003)
146 (2006)
http://www.ocist.com/
OPIS PRZEBIEGU SZLAKU

Cysterski Szlak Rowerowy (CSR) rozpoczyna si w Poznaniu,
przy kociele w. Jana Jerozolimskiego za Murami (0,0 km). Jego
charakterystyczna brya jest wietnie widoczna z Ronda rdka,
jednego z najbardziej zatoczonego przez samochody miejsca
w Poznaniu przy wylocie ul. Warszawskiej, prowadzcej w stron stolicy kraju.
RDKA
Gdy znajdujemy si ju bezpiecznie przy samym kociele,
warto przyjrze si mu dokadniej, gdy jest to jedna z ciekawszych wity nie tylko w Poznaniu, ale take w caej Polsce.
Pierwszy koci w tym miejscu, w stylu romaskim, wzniesiony zosta przez Joannitw, najprawdopodobniej w kocu XII lub
na pocztku XIII w. Otrzyma wezwanie w. Michaa Archanioa, pniej zmienione na w. Jana Chrzciciela. Na przeomie XV
i XVI w. witynia
zostaa przebudowana oraz powikszona w obowizujcym w tym czasie
stylu pnego gotyku. Pojawia si
nawa boczna, wyrafinowane sklepienie zastpio prosty,
romaski strop, zakrystia otrzymaa
charakterystyczny,
schodkowy szczyt.
Koci p.w. w. Jana Jerozolimskiego
Wyrosa te wiea jej budowa zostaa ukoczona dopiero w 1512 r. Kolejnym
elementem architektonicznym tym razem w stylu barokowym
okazaa si kaplica grobowa pod wezwaniem w. Krzya,
UWAGA!
Okolice Ronda rdka, ze wzgldu na duy ruch samochodw, s szczeglnie niebezpieczne dla rowerzystw i naley zachowa szczegln ostrono. Na drug
stron Ronda przejedajmy wycznie po specjalnej drodze rowerowej, uwaajc
nie tylko na wiata, ale take zachowanie samych kierowcw, ktrzy nie zawsze
respektuj w tym miejscu pierwszestwo rowerzystw na zielonym wietle!
13
Pocztek CSR
14
15
dobudowana w 1736 roku staraniem komandora wojsk polskich

Michaa Dbrowskiego.
W zachodni fasad wityni t widoczn z ronda wbudowany
jest romaski, kamienny portal. wiadczy on o tym, e budynek,
do ktrego prowadzi, moe by najstarszym tego typu obiektem
w Wielkopolsce, zbudowanym z cegie. Obecny, romaski styl caoci, pochodzi z lat powojennej odbudowy.
We wntrzu kocioa znajdziemy gotyckie sklepienia gwiadziste
i kopu, ktra przykrywa kaplic. Nad wejciem do kaplicy znajduje si charakterystyczny krzy maltaski. Polichromia, stosunkowo moda, pochodzi z 1948 roku i zostaa wykonana przez Stanisawa Teisseyre. Ten sam artysta by twrc koncepcji witraa,
znajdujcego si w prezbiterium. Wykona go Stanisaw Powalisz.
Otarz gwny zajmuje XVI-wieczny gotycki tryptyk, przedstawiajcy Matk Bosk z Dziecitkiem, w. Jana Chrzciciela oraz w.
Stanisawa biskupa. W otarzu kaplicy bocznej umieszczony jest
drewniany krucyfiks z po. XVII w., syncy z cudw. Pod kaplic znajduje si krypta. Pochowano w niej m. in. fundatora kaplicy
i ostatniego komandora poznaskiego Andrzeja Miaskowskiego.
Przed wyjciem z kocioa warto przyjrze si gotyckiej chrzcielnicy
z I po. XVI w., rzebionej w piaskowcu.
W 1991 roku ponownie zostay nawizane stosunki dyplomatyczne
pomidzy naszym krajem a Zakonem Kawalerw Maltaskich. Dao
to joannitom moliwo wznowienia dziaalnoci. Maltaska Fundacja im. w. Jana Jerozolimskiego prowadzi przychodni onkologiczn, znajdujc si przy kociele.
W niedziele odprawiane s tu m. in. msze dla guchoniemych.
JOANNICI
Pena nazwa zakonu joannitw, zwanych te kawalerami maltaskimi
to Suwerenny Rycerski Zakon Szpitalnikw w. Jana z Jerozolimy, z Rodos
i z Malty. Wywodzi si z zakonw rycerskich, ktre powstay na fali krucjat
w XII wieku. Odegra znaczc rol w historii Europy, gwnie ze wzgldu
na swj potencja militarny i znakomit flot, zasyn take jako organizator
pierwszych europejskich szpitali.
Przez szereg pastw, zakon uznawany jest za podmiot prawa midzynarodowego na rwni z pastwami i organizacjami midzynarodowymi. Jego dwie
rzymskie nieruchomoci i jedna na Malcie posiadaj status eksterytorialny.
Zakon jest stron umw midzynarodowych, utrzymuje stosunki dyplomatyczne, bierze udzia w konferencjach midzynarodowych, dziaa w rnych
organizacjach jako obserwator (ONZ, UNESCO, UNICEF, Unia aciska).
Wydaje wasne znaczki pocztowe, wasne rejestracje dla samochodw subowych (o kodzie S.M.O.M) i posiada wasn walut, ktr jest scudo (1 scudo
= 12 tari = 240 grani).
16
Strj zakonny joannitw zosta ostatecznie ustalony przez papiea Aleksandra IV w 1259 roku i skada si z czarnego habitu oraz czarnego paszcza
z kapturem. Na habicie i paszczu po lewej stronie naszyty by biay omiorony krzy, ktry obecn form (krzya tzw. maltaskiego) przybra
w XVI w. Bracia-rycerze w czasie pokoju nosili czarny paszcz z biaym
krzyem, do walki natomiast nakadali na zbroj czerwon tunik z biaym
krzyem aciskim.
W drugiej poowie XVII wieku stopniowo zrezygnowano ze zbroi, a w XVIII
wieku bojowym strojem kawalerw maltaskich sta si szkaratny paszcz
z biaym aciskim krzyem.
Aktualnie uroczystym strojem kawalerw maltaskich jest tzw. (ku)kulla
- duga, luna, czarna szata z wyszytym na piersi duym, biaym, aurowym krzyem maltaskim oraz motywami, odpowiadajcymi danej randze
w Zakonie. W wystpieniach o charakterze dyplomatycznym, rzymscy dostojnicy zakonu uywaj nadal szkaratnych mundurw o kroju pochodzcym
z drugiej poowy XIX w. i kapeluszy typu bicorne (takich, jakie nosi m. in.
Napoleon Bonaparte).
Mimo, i koci w. Jana Jerozolimskiego pooony jest
w bezporednim ssiedztwie Ronda rdka (znajdujcego si
w dzielnicy o tej samej nazwie), sam naley do ssiedniego
kwartau, zwanego Komandori. Obejmuje on stosunkowo
niewielki jak na dzisiejsze czasy obszar po obu stronach
ul. Warszawskiej. Komandoria wywodzi sw nazw
od komandorw zakonu kawalerw maltaskich, ktrzy
od XII w. mieli tu swoj siedzib. Ju wtedy byo to istotne
komunikacyjnie miejsce dla grodu nad Wart, gdy w pobliu
przebiegay wane drogi na Giecz i czyc. Znajdowaa si tu
komora celna, pobierajca podatki od kupieckich karawan, szlaki
te przemierzali take liczni pielgrzymi. Dla nich, ale take dla
biedoty oraz chorych, Mieszko Stary wraz z biskupem Radwanem
zaoyli w tym miejscu szpital, zwany hospitium. Pod koniec
XII wieku szpital wraz z kocioem przejli joannici, inaczej
kawalerowie maltascy. Komandoria pozostaa wsi a do XVII w.,
gdy uzyskaa status niewielkiego miasteczka. Nie oszczdziy
go jednak ani potop szwedzki, ani wojna pnocna. W 1925 roku
Komandoria staa si administracyjnie czci miasta Poznania.
Na poudnie od kocioa w. Jana Jerozolimskiego znajduje si
sztuczny zbiornik wodny, powstay w 1952 r. poprzez spitrzenie rzeki Cybiny. Jego oficjalna nazwa to jezioro Maltaskie, cho
przez mieszkacw Poznania jezioro, jak i tereny przylege zwane
s po prostu Malt.
17
Dookoa jeziora biegnie asfaltowa cieka, popularna wrd spacerowiczw, biegaczy, yworolkarzy oraz rzecz jasna rowerzystw. Na poudniowym brzegu jeziora znajduje si kompleks
budynkw Poznaskiego Orodka Sportu i Rekreacji (POSiR)
oraz caoroczny stok narciarski Malta Ski z wypoyczalni nart
oraz rowerw, take grskich. Nieopodal znajduje si tor saneczkowy, przypominajcy na stoku Gubawki, pole do mini-golfa
oraz place zabaw dla dzieci.
Ciekawostka
Fontanna
Znajduje si w zachodniej czci jeziora Malta i wznosi si na wysoko
60 metrw nad jego powierzchni! Mowa o najwyszej w Europie pywajcej
fontannie. Wyglda ona szczeglnie ciekawie wieczorem sze podwodnych
reflektorw tworzy widowisko typu wiato i woda.
Otwarcie fontanny miao miejsce w sobot, 28 czerwca 2003 r. o godz. 22.30.
Uroczysto uwietniona zostaa przez potomkw hr. Raczyskiego, ktrzy
zjechali z caej Europy. Dlaczego akurat oni? Ot wspomniany hrabia
zaoy w 1843 roku w Poznaniu pierwszy system wodocigw.
Jest tu take kpielisko, cho pywania w niezbyt czystej wodzie

jeziora zazwyczaj nie poleca si.
W XIX w. tereny staww rybnych, zwane dzi Malt, byy
ciekawym przyrodniczo miejscem spacerw mieszkacw miasta. W czasie okupacji Niemcy rozpoczli budow sztucznego
18
akwenu oczywicie przy pomocy robotnikw przymusowych.

Nowoczesny tor regatowy powstawa w latach 80-tych XX w.
z myl o Kajakowych Mistrzostwach wiata w 1990 r. Od tego
czasu jezioro synie z najlepszego orodka sportw wodnych
w Polsce. Pene zaplecze w postaci wyspy startowej z punktami
porednimi, trybunami, z hotelem, restauracj oraz campingiem
jest tego potwierdzeniem.
Powyej stoku narciarskiego wznosi si Kopiec Wolnoci. Istnia
on ju tu w okresie midzywojennym, usypany rkoma tysicy poznaniakw. W czasie okupacji Niemcy zniwelowali teren.
Nowy kopiec powsta dopiero po 40 latach, przy okazji tworzenia toru regatowego. Dzisiejszy kopiec ma niewiele wsplnego
ze swoim przedwojennym poprzednikiem. Jako produkt
nowoczesnej techniki budowlanej znacznie rni si od przedwojennego kopca, nie jest jednak jeszcze ukoczony. Na jego szczyt
mona wjecha wycigiem krzesekowym.
W 1990 roku nad jeziorem Malta odby si pierwszy festiwal teatrw ulicznych,
ktry nazw wzi od terenw, ktre idealnie nadaway si na jego organizacj.
By to tak duy sukces, e od tego czasu kadego roku na przeomie czerwca
i lipca odbywa si tu najwiksza tego typu impreza w Polsce Midzynarodowy
Festiwal Teatralny Malta. Przez kilka dni poznaniacy oraz liczni gocie z kraju
i zza granicy s wiadkami wikszych i mniejszych widowisk i happeningw, rozgrywajcych si w rnych punktach miasta oraz na terenach wok jez. Malta.
Zwr uwag!!
Festiwal Malta
Caoroczny stok narciarski Malta Ski

19
Czas na nas!
Po przestudiowaniu tablicy informacyjnej, znajdujcej si na kocielnym murze, ruszamy. Przez chwil jedziemy
na wschd, wzdu ul. Warszawskiej
i po chwili skrcamy w prawo,
w ul. witojask. Przypatrzmy si
uwanie pierwszemu oznaczeniu szlaku
na naszej trasie. Jest to charakterystyczny,
stylizowany na cysterski sposb krzyyk na biaym tle wielkoci
20 x 20 cm ze strzak kierunkow gdy szlak skrca lub bez niej,
gdy szlak prowadzi prosto. Nie rozpdzajmy si zbytnio, gdy
po chwili ponownie skrcamy, tym razem w lewo (0,1 km). Pokonujemy niewielki parking, przecinamy poprzeczn ul. w. Michaa (0,3 km) i jedziemy wsk asfaltow szos, po prawej majc
granic Parku Tysiclecia, po lewej ul. Warszawsk. Wkrtce
po prawej mijamy dojazd do hotelu Novotel i skrcamy w lewo
skos (1,0 km). Nadal kontynuujemy jazd wzdu ul. Warszawskiej.
Po dojedzie do ogrdkw dziakowych (waciwie dawne ogrdki dziakowe Wolno, dzi osiedle Maltaskie) wraz z drog
skrcamy w prawo, ktra agodnie wznosi si w kierunku poudniowym.
Ciekawostka
Kontrowersyjne ogrdki dziakowe

Teren dzisiejszych ogrdkw dziakowych przy ul. Kracowej budzi od kilku lat
gorce kontrowersje. Obszar, nalecy oficjalnie do beneficjum proboszczowskiego
parafii w. Jana Jerozolimskiego za Murami, zosta jeszcze przed II wojn wiatow zabudowany dziakami, oczywicie za zgod waciciela terenu. W cigu
kilkudziesiciu powojennych lat wikszo niewielkich domkw letniskowych
zamienia si w murowane, caoroczne domy. Bomba wybucha, gdy wadze
miejskie, w porozumieniu z wacicielem dziaek, uchwaliy nowy plan zagospodarowania przestrzennego. Okazao si, e w tym miejscu ma powsta nowe osiedle
mieszkaniowe. A co z dotychczasowymi mieszkacami? Tego nie wie nikt...
Przed nami coraz lepszy widok na najbardziej rekreacyjno-sportow cz Poznania: jezioro regatowe Malta, kompleks Poznaskiego Orodka Sportu i Rekreacji, caoroczny stok narciarski
Malta Ski, tor saneczkowy Nie zapatrzmy si zbytnio, gdy
nasza droga skrca w lewo (1,6 km). Tym razem podjazd jest nieco bardziej wyczuwalny. Po lewej objedamy teren ogrdkw
dziakowych. Po kolejnych 500 m docieramy do poprzecznej
ul. Kracowej i skrcamy w prawo (2,1 km). Teraz czeka nas dugi zjazd z wiatrem we wosach. Zachowajmy jednak szczegln
ostrono ruchliwie tu bywa nie tylko w sezonie i w trakcie
20
pogodnych weekendw! Po prawej mijamy drog dojazdow

do kempingu. Najblisze skrzyowanie przecinamy jadc
na wprost, ale nie rozpdzajmy si zbytnio. Zaraz za nim skrcamy w prawo skos, w len, wyasfaltowan ciek, oznaczon znakami szlakw rowerowych (2,7 km). Uwaga na blokad
samochodow!
Nowe Zoo
Pozna jest jedynym miastem w Polsce, ktre posiada dwa ogrody zoologiczne. Jeszcze przed II wojn wiatow okazao si, e pooenie tzw. Starego
Zoo (w pobliu dzisiejszego Ronda Kaponiera) uniemoliwia jego dalszy
rozwj i potrzebna jest zmiana jego lokalizacji. W 1964 r. rozpoczo si
wznoszenie tzw. Nowego Zoo tym razem na Biaej Grze. Jego otwarcie
nastpio w 1974 roku, jednak jego budowa trwa nieprzerwanie praktycznie
do dzi. Wejcie Nowego Zoo znajduje si na kracu ul. Kracowej. Obszerny teren nowego ogrodu zoologicznego 117 ha - ma zapewni jak najbardziej naturalne warunki bytowania kilkudziesiciu gatunkw zwierzt.
Na pagrkowatym terenie znajduje si kilka sztucznych staww, z ktrych
najwikszy ma powierzchni wiksz od Starego Zoo. Ciekawostk jest tu
take zabytkowy, pruski Fort III z 1881 roku pamitka po zewntrznym
pasie umocnie tzw. Festung Posen czyli Twierdzy Pozna.
Obszerny teren mona zwiedza na piechot lub pojazdem, stylizowanym na
kolejk o nazwie Zwierzynka. Nowoci ma by soniarnia, ktrej budowa ze rodkw Unii Europejskiej rozpocza si w 2007 roku.
Po chwili jazdy w lesie docieramy do stacyjki kolejowej Zwierzyniec (3,1 km). Uwaga na wsiadajcych/wysiadajcych! Jest
to ostatnia stacja dziecicej Kolejki Parkowej Maltanka. Cakowita dugo torowiska wskotorwki o rozstawie szyn 600 mm
wynosi 3850 m. Kolejka, obchodzca w 2007 roku 35-lecie swego
powstania, naley od 1972 roku do Miejskiego Przedsibiorstwa
Komunikacyjnego. Rocznie przewozi pomidzy rdk a Nowym Zoo ok. 200 tys. dzieci wraz z rodzicami. Jedziemy dalej lasem. Tory uciekaj w prawo. Po dotarciu do poprzecznej alejki
skrcamy w lewo. Na rozstaju trzech drg jedziemy prosto, jasn,
wirow drog, prowadzc lekko w d (3,4 km). Trasa wiedzie
malowniczo brzegiem Nowego Zoo i rozlewisk wok strumyka
Kaczeniec. Wkrtce docieramy do miejsca postojowego z parkingiem (4,9 km). BARDZO ostronie przekraczamy poprzeczn, ruchliw ul. Browarn. Dalej jedziemy wirow ciek, prowadzc
brzegiem staww rybnych na Cybinie. Jest to jeden z najbardziej
urokliwych widokowo fragmentw szlaku. Jeli jednak bardzo
Wam si pieszy, mona pojecha ciek wzdu ul. Browarnej
21
oszczdzimy na pewno kilka minut, ale czy warto? Wkrtce

osigamy z powrotem ul. Browarn (6,2 km). Skrcamy w prawo
i po 50 m ostronej jazdy pasem awaryjnym skrcamy ponownie
w prawo, za budynkiem starego myna. Mostkiem przejedamy nad Cybink i jedziemy dalej wirwk wiodc poudniowym brzegiem Myskiego Stawu. Na jego przeciwnym brzegu
w spokojnej toni odbija si okazaa, drewniana budowla
restauracji Myskie Koo. Staw jest niezwykle popularny wrd
wdkarzy, ktrzy czsto organizuj tu zawody w owieniu ryb.
Za mostem ze luz docieramy do rozstaju drg i jedziemy prosto, za znakami szlaku,
umiarkowanie pod gr
(6,7 km). Po czterystu
metrach
szlak
skrca
w lewo i zjedamy
w
kierunku
grobli,
oddzielajcej Myski Staw
od
Stawu
Antoninek.
Jazda ni jest rednio
przyjemna.
Nierwne,
betonowe pyty skutecznie przetestuj amortyzacj
naszego roweru. Po drugiej
stronie staww znajduje si
poprzeczna ul. Radziwoja,
w ktr skrcamy w prawo.
Po lewej mijamy bram Huty Szka Antoninek. Zakad, powstay
w 1933 roku, naley obecnie do amerykaskiej firStary myn przy ul. Browarnej w Poznaniu
my Owens-Illinois Inc.
i produkuje ok. 100 rodzajw opakowa szklanych. Jedziemy
dalej prosto. Asfaltowa droga wznosi si stromo w kierunku wiaduktu kolejowego nad znan ju nam z okolic pocztku
szlaku ul. Warszawsk. Po lewej mijamy stacj kolejow Pozna
Antoninek i przejedamy pod wiaduktem. Jeli obrcimy si
do tyu, dostrzeemy charakterystyczne hale zakadw Volkswagena, montujce modele Caddy oraz Transporter T5. Obecnie jest
to jeden z najwikszych pracodawcw nie tylko w Wielkopolsce,
ale take w Polsce i zatrudnia ok. 7 tys pracownikw. W latach
22
1973 1997 znajdowaa si tu Fabryka Samochodw Rolniczych

Polmo, produkujca samochody Tarpan. Zjedamy ostronie
w d piasek i lune kamienie to gotowa recepta na nieprzyjemn
wywrotk! Gdy ju jestemy na dole niespodzianka! Przenosimy
rowery pod wiaduktem drogowym (uwaga na licznie wystpujce tu szko) i wchodzimy z nimi po schodach po drugiej stronie
ruchliwej dwupasmwki. Po wyjciu na poziom szosy wsiadamy
z powrotem na rowery i skrcamy w lewo. Przez chwil jedziemy
wybrukowanym chodnikiem wzdu ul. Warszawskiej i po 100
m skrcamy w lewo, w asfaltow ul. Sonick (8,4 km). Po lewej
mijamy potne, ceglane
budynki myna. W prawo odchodzi ul. Strzelecka, ale my jedziemy
dalej prosto, przecinamy
(po raz ostatni na szlaku)
Cybin i zaraz potem
skrcamy w prawo, w ul.
Strzakowsk (8,8 km).
Czas na chwil luksusu. Pod naszymi koami
gadko sunie asfalt nowej drogi rowerowej. W
prawo wida szuwary,
ktre zwiastuj pojawienie si jeziora Swarzdzkiego, ktrego pnocnym brzegiem bdziemy
si teraz porusza. Po
lewej okazae wille na
skarpie z adnym widoDroga rowerowa przy ul. Strzakowskiej w Poznaniu
kiem na panoram jeziora. Wszystko, co dobre, szybko si koczy take droga rowerowa. Po 400 m skrcamy w prawo skos w leny trakt spacerowy,
wiodcy wzdu jeziora. Uwaga na blokad samochodow i na
licznych spacerowiczw oraz rowerzystw! Teraz jedziemy przez
cay czas przed siebie, nie skrcajc nigdzie w bok w ten sposb
na pewno nie pobdzimy. Po prawej mijamy mniejsze i wiksze
miejsca odpoczynku, z ktrych najlepsze znajduje si na 10.100
metrze szlaku to prawdziwe pole biwakowe, z aweczkami, miejscem na ognisko i agodnym zejciem do jeziora. Niekiedy nocuj
23
tu nawet autostopowicze i rowerzyci, z rnych powodw nie majcy zamiaru spa w Poznaniu. Po miniciu pola biwakowego nasza
gryswka zaczyna wznosi si pod gr. W poowie podjazdu
po prawej znajduje si miejsce widokowe. Stojc obok charakterystycznej, zielonej barierki, moemy podziwia rozlegy widok
na jezioro. Brzeg spada tu stromo w d ku tafli jeziora uczucie
niczym na nadmorskim, woliskim klifie
Jezioro Swarzdzkie jest ostatnim z naturalnych jezior polodowcowych,
przez ktre przepywa rzeka Cybina. W Poznaniu jej spitrzone wody tworz jezioro Maltaskie. Jako zbiornik naturalny Jezioro Swarzdzkie zarasta
i zmniejsza swoj powierzchni okoo 90 ha i gboko okoo 7,5 m. Brak
przed laty oczyszczalni ciekw spowodowa degradacj rodowiska wodnego. Zanieczyszczenie, cho malejce, czyni je na razie niezdatnym do kpieli.
W jeziorze mona zowi leszcza, po i inne gatunki biaorybu a z ryb drapienych okonia, sandacza i szczupaka. W obrbie akwenu s dwie wyspy.
Wkrtce nasza droga odbija w lewo, zostawiamy wic jezioro
z tyu. Zbliamy si do lenego parkingu w Gruszczynie. Zwrmy uwag na wesoe, kolorowe ule po prawej. Na wysokoci parkingu szlak skrca w prawo, w ul. Darniow (11,3 km). Po prawej mijamy Lenictwo Miejskie Zwierzyniec. Droga, z pocztku
gruntowa i wyboista, wkrtce zmienia si w wygodn asfaltwk.
Po lewej doskonale widoczny wybieg dla koni, nalecy do gospodarstwa agroturystycznego, najwyraniej specjalizujcego si
w jedziectwie. Dojedamy do poprzecznej, brukowanej ul. Zieliskiej i skrcamy w prawo (11,9 km). Uwaga na lecych policjantw, czyli poprzeczne progi dla samochodw! Po kolejnych
600 m skrcamy w lewo, w drog gruntow ul. Mechowsk.
Tutejsze betonowe pyty s tak nierwne, e nie warto po nich
jecha, jeli nie dosiadamy fulla. Po kolejnych 200 m skrcamy
w prawo, w gruntow ul. Katarzysk. Po prawej mijamy boisko druyny LZS Piast Kobylnica i po chwili widzimy poprzeczn, ruchliw ul. Swarzdzk (12,9 km). Tym samym dotarlimy
do Gruszczyna. Skrcamy w lewo i jedziemy brukowanym cigiem pieszo-rowerowym, cigncym si wzdu zachodniego
skraju szosy. Naszej trasie towarzyszy teraz rowerowy szlak cznikowy nr 1, nalecy do sieci szlakw rowerowych Zwizku Midzygminnego Puszcza Zielonka. Rozstaniemy si z nim dopiero
w Owiskach, do ktrych jeszcze daleka droga. Tymczasem
po 500 m droga zaczyna opada. Trzeba uwaa kostka brukowa
ustpuje czarnej, szutrowej, wyboistej ciece. Wkrtce pojawiaj
24
si pierwsze zabudowania Kobylnicy, a wraz z nimi wygodny cig

pieszo-rowerowy, wybudowany jak gosi stosowna tablica ze
rodkw Powiatu Poznaskiego oraz Gminy Swarzdz (14,2 km).
Za chwil przyjdzie nam przekracza tory kolejowe Pozna Inowrocaw, za ktrymi najlepiej od razu wjecha na szos. Wkrtce
mijamy skrzyowanie ze wiatami z ruchliw drog krajow nr 5
Zanim opucimy wie, warto wiedzie, e Kobylnica, wzmiankowana
ju w 1430 r., to popularna wrd poznaniakw miejscowo letniskowa.
Jedynym zabytkiem jest dawny budynek kolonijny Towarzystwa Kolonii
Wakacyjnych i Stacji Sanitarnych Stella, na ktrym znajduje si tablica pamitkowa powicona Bronisawowi Gsiorowskiemu z Bytynia, jej
czonkowi honorowemu i protektorowi. Tu obok nowy budynek Orodka Wspomagania Rodziny z 1995 r. Na budynku stacji kolejowej wisi tablica z 1985 r., upamitniajca ydw, pracujcych w pobliskim obozie
hitlerowskim. Na poudnie od stacji znajduje si koci witego Krzya
z 1981 r. W kierunku wschodnim od Kobylnicy, w lesie na pnoc od szosy, stoi pomnik, z 2001 r., powicony pocztkom skautingu w Wielkopolsce. W ssiedniej wsi, lecej na trasie w kierunku Poznania czyli
Ligowcu znajduje si lotnisko sportowe Aeroklubu Poznaskiego, gratka
dla amatorw lotnictwa. W Kobylnicy dziaa caoroczne Szkolne Schronisko Modzieowe Sarenka. Za skrzyowaniem po lewej mijamy hotel
Ossowski, mieszczcy si w byym budynku koszar wojskowych.
Pozna Bydgoszcz, czyli ul. Poznask (14,6 km). Jedziemy prosto.
Po 400 m skrcamy w lewo skos, w przecink len (15,0 km).
Uwaajmy na znaki, eby wybra prawidow drog! Zagbiamy
si w las. Wska lena droga opada w d, chwilami do ostro.
Po pewnym czasie docieramy do drewnianego mostku na zazwyczaj suchym dopywie rzeki Gwnej (15,6 km). Od tego momentu
czeka nas do mczcy podjazd. Po podjedzie czeka nas kolejny zjazd, tym razem wyprowadzajcy nas z lasu prosto w dolin
rzeki Gwnej. Droga skrca w prawo i docieramy do poprzecznej drogi asfaltowej. Skrcamy w lewo i mostkiem przekraczamy
wspomnian rzek (15,6 km). Asfaltow serpentyn pokonujemy
niezbyt dugi podjazd. Wkrtce wjedamy do Wierzenicy (16,4
km). Najsawniejszym mieszkacem tej wsi, pooonej na prawym
brzegu rzeki Gwnej by August Cieszkowski (1814-94), dziaacz
spoeczny i polityk, tworzcy podwaliny polskiej filozofii narodowej. Wielokrotnym gociem by u niego w domu poeta Zygmunt
Krasiski.
Wkrtce docieramy do skrzyowania w ksztacie litery T
i skrcamy w prawo (16,6 km). Po chwili, po lewej stronie na
wzgrzu, wida drewniany koci w. Mikoaja, ktry koniecz25
nie naley zwiedzi. Drewniana budowla kryta gontem pochodzi z II po. XVI w. Wiea i kruchta s modsze o ok. 200 lat.
Wystrj wntrza jest gwnie barokowy i pochodzi z XVII i XVIII w.
Najcenniejszym elementem wyposaenia jest obraz MB z Dziecitkiem z 1636 r., znajdujcy si w otarzu gwnym. Ciekawostk
jest napis fundacyjny, ujty w rymy. Jedynym murowanym elementem kocioa jest kaplica grobowa wacicieli wsi, Cieszkowskich
z ok. 1930 r. Spoczywa tu m. in. August Cieszkowski, co upamitnia
Wntrze kocioa p.w. w. Mikoaja w Wierzenicy
neoklasyczny pomnik grobowy. Popiersie zmarego jest autorstwa

Antoniego Madeyskiego, natomiast drzwi z brzu zaprojektowane
zostay przez Teofila Lenartowicza i pochodz z 1872 r.
Po przeciwnej stronie drogi, za zazwyczaj niedostpn Stacj
Hodowli Rolin, znajduje si zesp dworski z II po. XIX w. otoczony parkiem. eby obejrze zabytek, naley jeszcze przed wjechaniem do wsi skrci w prawo w wsk drog asfaltow. Budynki,
jak i otoczenie s obecnie mocno zdewastowane i opuszczone.
Przed wyjechaniem ze wsi warto jeszcze przyjrze si szachulcowemu budynkowi dawnej karczmy z II po. XVIII w. z czterospadowym dachem i charakterystycznym podcieniem, wspartym
na trzech supach. Doskonale wida go po prawej jest to ostatni,
kryty strzech dom we wsi jadc w kierunku Wierzonki.
Jestemy na ul. Wierzenickiej, za sob zostawiamy zabudowania
26
Wierzenicy. Po lewej mijamy cmentarz, a nastpnie wzgrze,

zwane alikiem (w niektrych rdach: alnik), na ktrym odnaleziono grb z 1 poowy II tysiclecia p. n. e., relikty cmentarzyska
popielnicowego z V w. p. n. e. oraz groby z wczesnego redniowiecza. Na wspomnianym cmentarzu le m. in. prof. Monika Hoffa
oraz dr Zygmunt Hoffa, nauczyciele, autorzy ksiek o tematyce
geograficzno - krajoznawczej. Pani Monika bya rwnie nauczycielk akademick na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza
w Poznaniu i autork podrcznikw. Po prawej rozlega panorama doliny rzeki Gwnej. Gadka szosa to wznosi si, to opada.
Najduszy podjazd ma 200 m (dugoci, nie przewyszenia
to tak dla uspokojenia, wszak jestemy w Wielkopolsce!). Szybciej ni by si wydawao pojawiaj si pierwsze zabudowania
Wierzonki. Jestemy na ul. Dziakowej. Po dojechaniu
do poprzecznej szosy skrcamy w lewo (19,2 km). W Wierzonce znajduje si zesp dworski z XIX w. Eklektycznemu dworowi wraz z oficyn towarzyszy park krajobrazowy. Znajdziemy
tu ciekawe i egzotyczne drzewa i krzewy, np. jaowce wirginijskie,
pigwy japoskie, forsycje, buki purpurowe, a na pnoc od dworu
okazae platany i dby. Z zabudowa folwarcznych warto zwrci uwag na budynek gospodarczy z wie kuni z 1849 r.
Cmentarz rodziny von Treskow
Bdc w Wierzonce, warto odwiedzi groby rodziny Von Treskow. W tym
celu, zamiast skrca w lewo przed bram zakadu rolnego w kierunku Poznania, skrcamy w prawo
i jedziemy w d. Przejedamy przez most na Gwnej
i podjedamy pod gr. Po ok.
150 m za mostem skrcamy w
lewo, w gruntow ul. Gajow,
przy ktrej znajduje si tablica
informacyjna. Po dojechaniu
do rozstaju drg skrcamy w lewo.
Po prawej mijamy stawy rybne.
Po przejechaniu grobli wjedamy do lasu. Mniej wicej
w poowie podjazdu znajduje si
cieka prowadzca do grobw.
Na poudnie od wsi znajduj si stawy rybne. Na wschodnim
brzegu najbliszego z nich znajdziemy mogi Polaka, Wadysawa Kozowskiego, rozstrzelanego przez hitlerowcw w 1939 r.
27
Dziewicza Gra
Najwysze wzniesienie Puszczy Zielonki (143 m n.p.m.), druga pod wzgldem wysokoci kulminacja rodkowopoznaskiej moreny czoowej. W rzeczywistoci skada si z trzech wierzchokw. Najwyszy z nich wieczy wiea przeciwpoarowa
z tarasem widokowym wybudowana w 2005 roku, do uytku zostaa oddana w
roku nastpnym. Jest to popularne miejsce wrd turystw pieszych i rowerzystw.
Tym ostatnim kojarzy si moe z rozgrywanymi tutaj zawodami cross country, lub
z najtrudniejszym odcinkiem zielonopuszczaskiego maratonu. W zasadzie jest to wtedy jedyny odcinek
o prawdziwie grskim charakterze.
Zarwno szczyt, jak i parking leny pooony poniej, peni funkcj wzw
szlakw pieszych i rowerowych. Jest to
obszar ciekawy przyrodniczo przebiega tu interesujca cieka edukacyjna.
Na zachd od wierzchoka, w pobliu
parkingu, znajduje si bye nadlenictwo, obecnie osada lena Dziewicza
Gra, kilka domw szachulcowych
z koca XIX w. i dom z podcieniem
z I po. XX w. Na pnoc od wzniesienia,
przy drodze do Mikowa dworek myliwski z po. XIX w. W pobliu kilkanacie drzew o wymiarach pomnikowych.
Nazwa Dziewicza Gra, wczeniej
Dziewcza, pochodzi od pooonego w niedalekich Owiskach byego klasztoru
cysterek.
wysoko cakowita wiey
rednica trzonu podstawowego
rednica trzonu wewntrznego
poziom podogi kabiny obserwatora p-po
poziom podogi tarasu widokowego
powierzchnia uytkowa kabiny obserwatora
ilo schodw
konstrukcja
40 m
koo
4m
0,6 m
33 m od postawy
30 m
ok. 9 m kw.
172
NUMEROMANIA
ksztat w przekroju poprzecznym
elbetowa
Podjazdem opuszczamy wie i mkniemy prost, asfaltow szos

na pnocny zachd, za znakiem na Pozna. Zaraz za podjazdem
mijamy odchodzca w prawo ul. Karowick, wiodc ku pojezierzu Puszczy Zielonki oraz Pobiedziskom. Po lewej stronie
szosy szpaler piknych, dorodnych klonw jaworowych (Acer
pseudoplatanus L.), do zudzenia przypominajcych platany, sta28
nowicy jako cao pomnik przyrody. Oby suby drogowe nie

wyciy ich w imi ochrony ycia nietrzewych kierowcw i wariatw drogowych! Po dugim, ale atwym podjedzie czeka nas
miy zjazd. Jeli popatrze w lewo skos, w oddali doskonale wida
najwysze wniesienie Puszczy Zielonki Dziewicz Gr (143 m
n.p.m.) i now wie przeciwpoarow z tarasem widokowym.
We wsi Mielno szosa ucieka w lewo, a my wraz ze szlakiem
podamy na wprost szerok, gruntow drog (21,8 km). Nie dajmy si zwie naszym oczom i nie szarujmy, duo tu zdradliwych,
gbokich dow, atwo o wywrotk. Latem bywa tu mocno piaszczysto. Na wysokoci ciany lasu wita nas tablica oznajmiajca,
e wanie wjechalimy do Parku Krajobrazowego Puszcza Zielonka.
Wkrtce docieramy do Maruszki, czyli skrzyowania zielonopuszczaskich traktw (22,6 km). Po lewej mijamy parking leny
z tablic informacyjn. Po prawej figura Matki Boskiej z Dziecitkiem. Stoi ona w ssiedztwie miejsca dawnej karczmy o nazwie
Maruszka, od ktrej nazw przejo to miejsce.
W pobliu znajduje si
uroczysko lene typu
nizinnego,
zajmujce
obszar ok. 500 ha. Skada si na nie las sosnowo-dbowy z domieszk innych gatunkw
drzew, np. brzz, bukw,
grabw, klonw, olch,
jesionw i wierkw.
Uroczysko Maruszka ma
ju ponad 150 lat!
Nieopodal, w pobliu
skrzyowania
Traktu
Poznaskiego i drogi
do Ludwikowa, odnale
mona
dwie
anonimowe
mogiy.
Wedug
wielu
wersji legendy, le tu kochankowie Polka i oficer pruski.
Niemogc uzyska akceptacji dla swojego zwizku, popeni
mieli wsplne samobjstwo. Nie wiadomo, ile w tej historii prawdy,
w kadym bd razie okoliczni mieszkacy dbaj o tajemnicze mogiy. Zwaszcza po Wszystkich witych zobaczy na nich mona
wiee kwiaty.
29
30
31
Puszcza Zielonka
Rozlegy obszar leny pooony na pnocny wschd od Poznania. Zasadnicza
cz Puszczy znajduje si w granicach
parku krajobrazowego, utworzonego
w 1993 roku dla ochrony najbardziej
zblionego do naturalnego kompleksu
lenego rodkowej Wielkopolski. Polodowcowa, urozmaicona rzeba terenu,
fragment moreny czoowej z kulminacj
w postaci Dziewiczej Gry oraz wskie
i krte rynny jeziorne wysoczyzny Pojezierza Gnienieskiego to najkrtsza
charakterystyka Zielonki. Na terenie
Puszczy znajduje si pi rezerwatw
przyrody: Jezioro Czarne, Jezioro
Pawno, Klasztorne Modrzewie,
Las Mieszany, ywiec Dziewiciolistny. Wrd ponad 220 pomnikw
przyrody znajduj si przede wszystkim stare drzewa i gazy narzutowe.
Na przykad w Owiskach ronie db Bartek o obwodzie 770 cm.
Puszcza Zielonka pooona jest w bezporednim ssiedztwie aglomeracji poznaskiej. Wynika std wiele zagroe dla kompleksu lenego. Ukierunkowaniem ruchu turystycznego we waciwy sposb zajmuje si Zwizek Midzygminny Puszcza Zielonka z siedzib w Murowanej Golinie.
Swoja nazw Puszcza Zielonka zawdzicza raczej fascynacji mieszkacw
grodu nad Wart pobliskim, rozlegym lasem ni faktom historycznym,
geograficznym czy te przyrodniczym. Po raz pierwszy okrelenie Puszcza Zielonka pojawio si w latach 30-tych XX w. i do dzi jest symbolem
doskonaego odpoczynku na onie przyrody w niedalekiej odlegoci od miasta. Teren Puszczy od poudnia graniczy z lini kolejow i drog z Poznania
do Wgrowca, od pnocy z nieczynnym torowiskiem na trasie Gniezno
Wgrowiec, od wschodu czynn lini i drog Pozna Gniezno. Lokalny
system szlakw turystycznych nie ogranicza si do granic administracyjnych
i obejmuje znacznie rozleglejszy obszar. O atrakcyjnoci turystycznej gmin,
wchodzcych w skad Zwizku Midzygminnego, wiadczy chociaby to,
e na ich terenie znajduje si ponad 60 jezior. Sama Puszcza Zielonka, jako
swoista przeciwwaga dla Wielkopolskiego Parku Narodowego, znajdujcego
si w kierunku poudniowym od Poznania, wygrywa z tym ostatnim wycig
do serc poznaniakw, nastawionych na aktywne spdzanie wolnego czasu.
Wynika to w gwnej mierze z braku ogranicze, ktre nakada Park Narodowy. Nie bez znaczenia jest take dobrze rozbudowana siec infrastruktury
turystycznej w Puszczy i coraz lepsza informacja. W momencie oddawania
przewodnika do druku achillesow pit Puszczy Zielonki jest bezpieczny
dojazd na rowerze. Zmieni si to wkrtce, po wybudowaniu kadki, czcej
Radojewo z Owiskami miejscem historycznym, zwizanym z przepraw
Napoleona przez Wart.
32
Dobra rada
Technika jazdy po piasku.

Mdrzy ludzie powiadaj, e na piasku najlepiej sprawuje si wielbd, a rower nie za bardzo. Duo w tym prawdy, chocia nie kady
piaszczysty trakt musi oznacza, e musimy natychmiast si poddawa i zsiada z siodeka! W skrcie filozofi jazdy na rowerze po piachu mona streci w sposb nastpujcy:
- im szybciej tym lepiej
- kierownic trzymamy moliwie prosto, nie skrcamy
- wysoka kadencja, wysoki bieg, czyli krcimy szybko pedaami
na atwym biegu przerzutki.
Przede wszystkim naley wyzby si nerwowych ruchw, ktre
na pewno skocz si zakopaniem w piasku. Nie robimy nic na si,
acuch zrzucamy na nieco lejsz zbatk ni t, ktra nam odpowiada. Odciamy przednie koo, nie stajemy na pedaach. Z piachem jest jak z wod raczej pyniemy po falach ni w poprzek.
Oczywicie nie kad wydm da si przejecha, ale stosowanie si
do powyszych, mao skomplikowanych porad, z pewnoci oszczdzi
Wam nieco wysiku i nerww.
Przecinamy Trakt Poznaski i ruszamy dalej prosto. Im dalej
tym bardziej piaszczysto i wyboicie. Tak ju zostanie praktycznie do samych Owisk. W pewnym momencie nieatwa
droga stara si nam wynagrodzi trud jazdy na do dugim odcinku opada w d. Majc wiatr we wosach, moglimy
nie zauway czerwonego szlaku pieszego, ktry doczy do
naszej trasy z prawej strony. Po chwili las po lewej ustpuje rozlegej, otwartej przestrzeni wspomniany szlak odbija
tu w lewo (24,7 km). Nie jest to zwyky szlak: rozpoczyna si
w Czerwonaku, nastpnie biegnie przez ca Puszcz Zielonk
z poudnia na pnoc, ale to jeszcze nie koniec! Odwiedzajc
po drodze Skoki, Rogono, Wgrowiec, Margonin, Chodzie
i Ujcie, koczy swj bieg dopiero przy jeziorze Potki koo Piy!
W sumie jego dugo wynosi 165 km. Jest to wietny pomys
na dwudniowy rajd rowerowy. Niestety, oznakowanie tego szlaku na jego pnocnym odcinku pozostawia wiele do yczenia.
Pozostaje zaopatrzy si w dobr map i kompas lub urzdzenie GPS, ktre bez wtpienia jest przyszoci wszelkich szlakw turystycznych.
Podajc nadal piaszczyst drog przed siebie, po lewej mijamy staw po wirowni (25,6 km), nazywany przez mieszkacw
star wirowni. Staw jest popularny wrd wdkarzy, musz
oni mie jednak wykupione zezwolenie. Ruszamy dalej. Wkrtce
mijamy tablic Owiska (26,9 km). Nie tramy czujnoci i uwa-
33
ajmy na kamienistym i dziurawym zjedzie. Po lewej mijamy

gminne wysypisko mieci. Na rozstaju drg, oznaczonym granitowym supkiem, znakiem firmowym szlakw turystycznych
w Puszczy Zielonce, skrcamy w prawo skos. Jeszcze tylko krtki, brukowany podjazd do przejazdu przez
tory i pod koami wyczuwamy gadki
asfalt ulicy Kolejowej. Pojawiaj si
pierwsze zabudowania Owisk.
Pierwsza udokumentowana wzmianka o wsi pochodzi z 1250 roku. Mwi
ona o osadzie Ovensko. Nazwa
ta pochodzi od staropolskiego sowa owien, czyli baran. Wykopaliska wiadcz jednak o znacznie
wczeniejszym osadnictwie na tym
terenie, ktre moe siga nawet
IV w p.n.e. W okresie dziaalnoci
CSR w drodze od Maruszki
cysterek wie bya wasnoci zakonu, pniej rodziny von Treskow. Miejscowo najbardziej znana jest z barokowego zespou
pocysterskiego. Po lewej mijamy niewielki staw. Po prawej
dwuczciowy CMENTARZ, na ktrym znajduje si grb sistr
cysterek ich prochy ekshumowano z terenu klasztoru. Ponadto
s tu groby omiu onierzy Wojska Polskiego, zmarych w 1945 r.
w miejscowym szpitalu polowym w wyniku odniesionych ran
(pomnik wykona rzebiarz Jzef Murlewski). Jest te mogia
Zdzisawa Burzyskiego mistrza Polski w motocrossie, zmarego tragicznie podczas zawodw.
Jadc dalej, ju po chwili wida okazay budynek z czerwonej
cegy, otoczony wysokim ogrodzeniem. Zbudowany na pocz.
XX w., mieci zakad psychiatryczny. Obecnie jest tu biuro
Wielkopolskiego Zwizku Inwalidw Narzdu Ruchu w Poznaniu
z siedzib w Owiskach oraz orodek dla niepenosprawnych
dzieci. W ssiedztwie park z 2. po. XIX w. z topolami biaymi
oraz platanami o wymiarach pomnikowych. Wkrtce docieramy
do poprzecznej ul. Poznaskiej, czyli drogi nr 196, wiodcej
z Poznania do Wgrowca (28,4 km). Przed nami wida ju pierwszy
cysterski zabytek na trasie szlaku koci w. Jana Chrzciciela
z przylegymi zabudowaniami klasztornymi. Skrcamy
w lewo, w ruchliw ul. Poznask. Po prawej mijamy zamknity,
34
renesansowy koci w. Mikoaja i po 400 m skrcamy w prawo,

w ul. Cysterek (28,8 km).
Wspomniany KOCI W. MIKOAJA pochodzi z II po.
XVI w. i zosta przebudowany na przeomie XVII i XVIII w.
(efektem jest barokowy szczyt wschodni). Do dzi zachoway si
w nawie trzy profilowane belki dawnego renesansowego sklepienia, zdobione malowanymi rozetami.
By kocioem parafialnym a do 1835 r. Nieuywany od 1939 r.,
obecnie poddawany jest pracom konserwatorskim. Nazywany
jest kocioem cmentarnym, ze wzgldu na ssiadujcy z nim
najstarszy cmentarz parafialny w Owiskach.
Gruntowa droga wiedzie po uku w prawo. Po kolejnych
400 m docieramy do okazaego dbu, zwanego Bartkiem (29,2 km).
Ten potny pomnik przyrody mgby obchodzi pisetne urodziny. Obwd jego pnia jest imponujcy 770 cm.
Ruszamy dalej. Po prawej stronie mijamy mur, otaczajcy
zesp pocysterski.
Za nim znajduje si ogrd barokowy z przeomu XVIII
i XIX w. Znajdziemy
tu staw, dwie zabytkowe
aleje grabowe (kada duga na 66 m) oraz topole
i kasztanowce o wymiarach pomnikowych.
Pod koami naszych
rowerw pojawiaj si
betonowe pyty wjedamy na plac Przemysawa, nazwany na
cze jednego z zaoycieli tutejszego klasztoru
(29,4 km). Przed nami
zwiedzanie. Rowery
moemy zostawi na specjalnie przygotowanym
miejscu odpoczynku dla
rowerzystw o nazwie
Akwacja.
Db Bartek
35
Drewniana wiata z aweczkami i stojakiem na rowery znajduje si pomidzy placem i ruchliw przelotwk z Poznania
do Murowanej Goliny.
Przed nami dawny zesp klasztorny Cysterek, sprowadzonych
do Owisk z Trzebnicy.
Obecny, pnobarokowy koci w. Jana Chrzciciela zosta
zaprojektowany przez Pompeo Ferrariego i zbudowany
w latach 1720-28 (konsekracja: 1731) na fundamentach starszych budowli: romaskiej i gotyckiej. Budowla na planie kwadratu zwieczona jest kopu, podtrzymywan przez cztery
pokane filary. Od zachodu, pomidzy budynkami kocioa
i klasztoru wznosi si wiea o kwadratowym przekroju z pocz.
XVIII w. W zasadzie caa dekoracja wntrza wykonana jest
w stylu barokowym. Pikna polichromia autorstwa Adama Swacha oraz Walentego ebrowskiego pochodzi z 1730 r.
Otarz gwny z figur MB otoczon szecioma rzebionymi
filarami wykonany jest w caoci z drewna. Przedstawia on scen
wniebowzicia Maryi w otoczeniu aniow. Nad zwieczeniem
Koci
pw. w.
Jana
Chrzciciela
w Owiskach
w formie arkady, symbolizujcej sklepienie niebieskie, znajduje si Oko Opatrznoci Boej. Na centralnej kolumnie kartusz
z hierogramem Maryi, ozdobiony rzebion girland. Poniej
tabernakulum z tronem, na ktrym zazwyczaj stoi krucyfiks z postaci Marii Magdaleny, bolejcej nad mierci Chrystusa. Pomidzy filarami, wspierajcymi kopu, umieszczone
36
s cztery malowida, przedstawiajce kolejno: cysterki adorujce Opatrzno Bo (tutaj wida panoram zespou cysterskiego
z I po. XVIII w.) oraz trzy sceny biblijne: cud rozmnoenia chleba, Daniela w jaskini lww oraz trzech modziecw w piecu
ognistym. Z kolei nad chrem
organowym znajduje si imponujca polichromia, przedstawiajca
Matk
Bosk,
okrywajc
swym
paszczem
cystersw
obu pci. aciski napis gosi: Ja ten zakon a do koca
wiekw bd osania i broni.
Po lewej autoportret artysty
Adama Swacha z dat 1730 r.
Warto przyjrze si obrazowi
witej
Rodziny
pdzla
Szymona Czechowicza z po.
XVIII w., umieszczonemu w prawym otarzu bocznym oraz otarzowi Krzya witego po stronie
Otarz gwny w kociele w. Jana
przeciwnej.
Chrzciciela w Owiskach
Oprcz wyej wymienionych elementw na uwag zasuguj take: krucyfiks z I po. XVIII w.
umieszczony pod chrem; malowido w latarni, przedstawiajce Trjc wit; bogato dekorowana balustrada chru; stalle
(drewniane awy dla zakonnikw) z I po. XVIII w. pod emporami; misternie haftowane antepedium (zasona otarza) z II po.
XVIII w. ze scen z Apokalipsy w. Jana oraz stiukowa, marmoryzowana ambona zwieczona baldachimem.
Wrd przedmiotw, nie udostpnianych na co dzie zwiedzajcym, znajduj si m. in. relikwiarz z fragmentem drzewa Krzya
w. z dat wytoczon na podstawie - 1622, ornaty i kapy z XVII
i XVIII w. oraz antepedia.
Przylegajcy do kocioa budynek klasztoru pochodzi z pocztku XVIII w. i zaprojektowany zosta przez Jana Catenazziego,
a ukoczony przez Pompeo Ferrariego. Posiada ksztat czworoboku z kwadratowym wirydarzem porodku. Przebudowywany w latach 1773 oraz 1874-80 (wtedy te zosta podwyszony
o jedn kondygnacj). Na klasztornym murze znajduje si tablica,
37
powicona pacjentom szpitala psychiatrycznego, ktry znajdowa si tutaj przed wojn. W 1939 r. ponad 1000 pensjonariuszy
zakadu zostao zamordowanych przez hitlerowcw. Obecnie
w klasztorze znajduje si Specjalny Orodek Szkolno-Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych. Porodku dziedzica jesion
o obwodzie 220 cm pomnik przyrody.
CYSTERKI Z OWISK
Fundatorami pierwotnego zespou klasztornego byli w poowie XIII w.
Przemysaw I oraz jego brat, Bolesaw Pobony. Nowy konwent otrzyma
uposaenie w postaci wikszej czci Owisk oraz okolicznych wsi. Dogodne pooenie Owisk na trakcie handlowym, wiodcym z Poznania na pnoc, pozwalao pobiera ca oraz udziela oczywicie odpatnie prawa
poowu ryb w Warcie. Kolejnym przywilejem byo prawo lokacji wsi na prawie niemieckim. Poddani otrzymali immunitet oznaczao to pen niezaleno od sdownictwa i podatkw ksicych. Jedynym obowizkiem pozostaa ewentualna obrona kraju. Budowa murowanych budynkw kocioa
oraz klasztoru trwaa siedem lat. Pierwszy konwent w 1249 r. tworzyo
najprawdopodobniej dwanacie sistr sprowadzonych z Trzebnicy. Pierwsz ksieni, czyli siostr przeoon, zostaa pniejsza wita, Jadwiga,
a po niej jej wychowanka, Racawa.
Nie zachoway si prawie adne rda, informujce o losach klasztoru
w czasach redniowiecza. Wiadomo, e przy klasztorze mieszkali nieliczni
cystersi, penicy funkcje usugowe. Pieczy cysterek powierzono niedalek
parafi w Chludowie, opactwo miao prawo mianowa tamtejszego proboszcza.
Czsto jako ciekawostk przytacza si w oparciu o rda pisane kryzys
dyscypliny wrd cysterek, ktry mia miejsce w XVI w. Sposobem na popraw sytuacji stao si wczenie klasztoru do polskiej kongregacji cysterskiej, powstaej w 1580 r. Najwidoczniej przyczynio si to do stabilizacji
ycia zakonnego: pod koniec XVII w. opactwo liczyo 20 cysterek, w tym
5 nowicjuszek, w XVIII 30 zakonnic. Do dzi zachoway si ich medytacje oraz piknie haftowane stroje liturgiczne. Role kapanw penio trzech
cystersw, mieszkajcych w oddzielnym budynku. W pniejszych latach
przy klasztorze dziaaa szkoa dla dziewczt z zamonych domw.
Kres dziaalnoci konwentu pooyli Prusacy, ktrzy w 1797 r. pozbawili
cysterki majtku (na rzecz Zygmunta Ottona von Treskow), a wier wieku pniej osiem z nich przenieli do Ooboku. Oficjalnie kasata zakonu
nastpia w 1835 roku, pozostae cysterki przeniesiono tak jak poprzednie
do Ooboku.
Po gruntownej restauracji w 1838 r. budynki poklasztorne suyy jako siedziba pierwszego w Wielkopolsce szpitala psychiatrycznego, po II wojnie
wiatowej zakad wychowawczy. Od 1946 r. dziaa tu Orodek Szkolno
Wychowawczy dla Dzieci Niewidomych im. Synw Puku. Obecnie
mieszcz si tu take: szkoa podstawowa, gimnazjum, zasadnicza szkoa
zawodowa, liceum oglnoksztacce oraz internat.
38
Po zwiedzeniu kocioa warto jeszcze rzuci okiem na budynek

dawnego browaru z pocz. XIX w., znajdujcy si po przeciwnej
stronie placu Przemysawa. Jako materia budulcowy cian posuyy kamienie z okolicznych pl. Dach o konstrukcji naczkowej. Obok kamienny spichrz z przeomu XIX/XX w., czciowo
adaptowany na mieszkania.
Po przeciwnej stronie ruchliwej ul. Bydgoskiej wida ju okazay
paac zbudowany przez rodzin von Treskow obecnie wasno
Gminy Czerwonak. W lewym budynku bramnym znajduje si
otwarta w styczniu 2007 r. informacja turystyczna, w ktrej na
pewno otrzymamy mapy, foldery i wszelkie niezbdne informacje na temat Puszczy Zielonki.
INFORMACJA TURYSTYCZNA W OWISKACH
Zapraszamy do odwiedzania Informacji
Turystycznej w Owiskach, zlokalizowanej w pnocnej bramie paacu von
Treskow przy ul. Bydgoskiej, nalecego
obecnie do Gminy Czerwonak.
Mona tu nie tylko zasign jzyka
na temat atrakcji Gminy Czerwonak
i Puszczy Zielonki ale zakupi mapy,
przewodniki, skorzysta z usugi ksero
lub z bezpatnej toalety.
GODZINY OTWARCIA PUNKTU INFORMACYJNEGO:
Informacja czynna jest we wtorki i czwartki w godzinach 14.00 - 18.00,
a w soboty i niedziele w godzinach 12.00 - 17.00.
tel. 509 750 709
Przyjrzyjmy si paacowi. Klasycystyczna budowla Ottona von

Treskowa, niegdysiejszego waciciela Owisk, powstawaa w latach 1804 06, najprawdopodobniej wedug projektu architektw
berliskich - Karola Fryderyka Schinkla oraz Franciszka Catela. Pitrowy,
kryty
czterospadowym
dachem budynek piknie
odbija si w wodach stawu. Z gracj chyl si ku
powierzchni wody wierzby paczce. Piknie komponuj si z klasycznym
39
w charakterze frontonem paacu: skadaj si na centralny ryzalit, wsparty na wysunitym portyku z czterema kolumnami doryckimi, podtrzymujcymi balkon. Aby wej do parku krajobrazowego projektu Piotra Jzefa Lenne z pocz. XIX w., naley przej
przez jedn z dwch kordegard inaczej budynkw bramnych
z 1810 r. Rosn tu m. in. wielkie, stare topole i jesiony. Na pnoc od parku znajduj si zabudowania folwarczne z koca XVIII
pocz. XX w., m. in. trjkondygnacyjny spichrz, nieotynkowana
stajnia oraz neogotycka kunia. Wskutek wielu przerbek zatraciy one swj pierwotny wygld. Nieopodal, przy ul. Bydgoskiej 4,
znajdziemy budynek dawnego domu rzdcy z pocz. XX w.
Do stycznia 1945 r. paac pozostawa w rkach rodziny von Treskow. Po 1945 r. w budynku dziaaa szkoa oraz przedszkole.
Wzgldnie dobry stan paacu znacznie pogorszy si po przejciu go przez prywatnego waciciela, ktry zdewastowa wntrza
i ogooci je z cennego wyposaenia. Dzi paac jest wasnoci
gminy, ktra zabezpieczya budynek, nie jest on jednak w najlepszym stanie. Wntrza paacowe nie s co prawda dostpne, jednak warto wiedzie, e znajduje si tam ciekawa, trjnawowa sie
z kolumnad oraz westybul, nakryty sklepieniem parasolowatym.
Cae pitro zajmuje obszerna, reprezentacyjna sala.
Von Treskow - niemiecka rodzina osiada w Wielkopolsce w kocu XVIII w.,
wywodzca si od berliskiego bankiera, Zygmunta Otto von Treskowa. Von
Treskowowie mieszkali w Polsce do roku 1945 i byli jednymi z najwikszych
posiadaczy ziemskich w okolicach Poznania. Pocztki ich wielkopolskiego bogactwa datuj si na koniec XVIII w. kiedy to rzd pruski, po kasacie majtku cysterskiego w Owiskach w charakterze pasera sprzeda dobra innemu
paserowi, wieo nobilitowanemu berliczykowi, byemu galanteryjnikowi,
Zygmuntowi Otto von Treskowowi (M. i P. Libiccy, Dwory i paace wiejskie w Wielkopolsce, strona 292). Przegldajc dzieje majtkw ziemskich
w Wielkopolsce na nazwisko to natrafia si bardzo czsto. W rnych okresach czasu do von Treskoww naleay: Annowo, Biedrusko, Bolechowo,
Chludowo, Karowice, Morasko, Nieszawa, Owiska ich gwna siedziba,
Radojewo, Strykowo, Wgorzewo, Wierzonka i in.
Jeli chcecie wicej dowiedzie si o Owiskach i ich zabytkach,
koniecznie odwiedcie stron internetow tutejszej parafii:
www.owinska.archpoznan.org.pl
40
Wracamy do szosy, czyli ul. Bydgoskiej i podamy na pnoc.

Po przejechaniu 300 m skrcamy
w prawo, w ul. ks. A. Piotrowskiego (29,8 km). Teraz czeka nas
umiarkowany podjazd w kierunku torw kolejowych, ktre ju
raz przekraczalimy, wjedajc
do Owisk. Teraz je opuszczamy. Zaraz za torami wjedamy
do Bolechwka (30,7 km). Gadka Znak Cysterskiego Szlaku Rowerowego
nawierzchnia ul. Lipowej jest przyjazna dla rowerw, uwaajmy jednak na zaskakujcy na tej lokalnej drodze spory ruch samochodw. Przyczyna takiego stanu rzeczy jest tym bardziej oczywista, im duej jedziemy. Po obu stronach drogi wida domy
jednorodzinne im dalej, tym nowsze. Doskonale wida tu efekty
boomu budowlanego. Od jakiego czasu towarzysz nam drogowskazy do Traperskiej Osady ciekawie usytuowanego i urzdzonego orodka turystycznego, ktre w kocu pojawia si po prawej (31,4 km). Po przeciwnej stronie szosy jest sklep spoywczy
by moe warto tu zrobi zakupy przed ponownym wjazdem
do lasw Puszczy Zielonki. Po krtkim podjedzie szosa stopniowo opada i wjedamy do Potasz (31,7 km). Nazwa osady pochodzi od produkowanego tu kiedy potau.
Ciekawostka
Pota co to jest ??
Pota to mieszanina kilkunastu zwizkw chemicznych potasu, z najwikszym udziaem tlenku potasu, wodorotlenku potasu i wglanu potasu.
Pota produkuje si z popiou pochodzcego ze spalania drewna i wgla drzewnego, a take przez wypalanie ska o znacznym steniu soli potasu. Pota by
od staroytnoci powszechnie stosowany przy produkcji myda, szka, wyrobw
ceramicznych oraz jako nawz. Jego producentami byli wytwrcy smoy i wgla
drzewnego, dla ktrych by on odpadem produkcyjnym.
Skad chemiczny potau rni si znaczco w zalenoci od rda jego pochodzenia i przeznaczenia.
Pota kaustyczny stosowany np. przy produkcji myda zawiera ponad 80%
wodorotlenku potasu. Pota do produkcji szka i ceramiki skada si gwnie
z wglanu i tlenku potasu. W potau stosowanym jako nawz musi by jak
najwicej soli potasu rozpuszczalnych w wodzie (np. siarczan potasu) i ograniczona do minimum ilo wodorotlenku potasu.
Nazwa pierwiastka chemicznego potas pochodzi wanie od potau.
Owiskie Cysterki dostarczay produkowany w swoich dobrach pota do Torunia - suy on do wypieku tamtejszych piernikw.
41
Osada jest dzi w pewnym sensie przedueniem Bolechwka.

W momencie, gdy docieramy do skrzyowania drg, na ktrym
koczy si nawierzchnia asfaltowa, skrcamy w lewo, w piaszczysta drog gruntow (33,5 km). Po 900 m, na granicy lasu, skrcamy w prawo. Jeli pojechalibymy prosto, po chwili dotrzemy
do Trzaskowa, wsi zaoonej przez dawnych wacicieli Owisk
von Treskoww. Znajduje si tu dwr z pocztku XX w., otoczony
parkiem krajobrazowym ze starymi sosnami i dbami pomnikami
przyrody. S tu te dwa urocze stawy. Niestety, sam budynek jak i otoczenie s powanie zdewastowane.
Obecnie podejmowane s starania
o pozyskanie funduszy na renowacj tego uroczego zabytku.
Wracamy na szlak. Pocztkowo
las towarzyszy nam po prawej
stronie drogi, po przekroczeniu
poprzecznej drogi lenej ju
po obu. Piaszczyst, ale urokliw drog dojedamy w kocu
Dwr w Trzaskowie
do fragmentu bruku, a nastpnie do poprzecznej drogi asfaltowej, gdzie skrcamy w prawo. Jestemy w osadzie Kamisko
(36,2 km). Po prawej mijamy ciekawy architektonicznie obiekt
hotelowo-gastronomiczny Dwa Stawy. Naszej trasie przez
moment towarzyszy bd czerwone znaki Maego Piercienia
Rowerowego Puszczy Zielonki (w skrcie MPR). Nie rozpraszajmy si zbytnio, gdy w pewnym momencie nasz szlak skrca
w lewo, zgodnie z oznakowaniem na Okoniec (37,4 km). Droga,
cho nadal asfaltowa, robi si nieco dziurawa. Uwaamy na lecego policjanta i po chwili mozolnie podjedamy ku popularnej nie tylko wrd poznaniakw osadzie letniskowej, zwanej
potocznie Floryd. Ta piknie pooona miejscowo bya znana
ju w XVI w.! Znajduje si
tu stacja badawcza Akademii Rolniczej z Poznania,
mieszczca si w budynku
dawnej gajwki z 1913 r.
oraz orodek wypoczynkowy. Najwiksz jednak dla
nas atrakcj bdzie zapewne
Jezioro Miejskie, pooone w
gbokiej rynnie. Przed nami
W drodze do Okoca...
42
zjazd, nastpnie krtki podjazd,

za ktrym po lewej czeka na nas
miejsce odpoczynku z aweczkami i stolikiem, pooone na brzegu
wspomnianej rynny, wysoko nad
powierzchni wody (38,9 km). Jeeli pogoda i nasze wyposaenie na
to pozwalaj, moemy oczywicie
zej na d i wzi orzewiajc
kpiel. Gdy jestemy ju odwieeni,
Wypoczynek na CSR - Floryda
ruszamy dalej. Nasz szlak przecina na wprost skrzyowanie drg

lenych i opuszcza Okoniec. Coraz bardziej piaszczysta droga napotyka wspominany wczeniej czerwony szlak pieszy i wiedzie przez
Huciska. W tej dawnej olderskiej wsi w XVII i XVIII w. czynna bya
huta szka std jej nazwa.
OLDRZY
Oldrzy pierwotnie osadnicy z Fryzji i Niderlandw, najczciej wyznania mennonickiego (odam anabaptystw pochodzenia holenderskiego, nie
zezwalajcy m. in. na noszenie i uywanie broni, zajmowanie wysokich
stanowisk oraz przysiganie na cokolwiek; w rodzinie mennonickiej wychowa si na przykad Floyd Landis, zwycizca Tour de France 2006), ktrzy
w XVI-XVII wieku zakadali wsie w Prusach Krlewskich, wzdu Wisy
i jej dopyww, na Kujawach, Mazowszu i w Wielkopolsce. Posiadali umiejtno melioracji i reprezentowali wysok kultur roln. Byli wwczas
najzamoniejsz grup chopw. Zachowywali wolno osobist, wasn religi i przekonania. Po I rozbiorze Polski, czciowo wyemigrowali
na Ukrain.
W pniejszym okresie (a do po. XIX w.) mianem oldrw okrelano
osadnikw rnej narodowoci (g. Polakw i Niemcw, czasem Szkotw,
Czechw i Wgrw), ktrzy korzystali z pewnych przywilejw wynikajcych z prawa stosowanego przez fryzyjskich i niderlandzkich kolonistw
(np. wolnoci osobistej, wieloletniej bd wieczystej dzierawy gruntw,
moliwoci przekazania gruntw spadkobiercom). Najwaniejsz jednak
cech bya zbiorowa, solidarna odpowiedzialno caej gminy olderskiej
za powinnoci wobec pana oraz szczeglny charakter samorzdu gminnego. Dlatego wyrnikiem osadnictwa olderskiego s kwestie prawne,
a nie etniczne, religijne czy gospodarcze, za sowo older nie jest tosame
z osadnikiem holenderskim.
Wedug dotychczasowych bada, w latach 1527/1547-1864 na obszarze
I Rzeczypospolitej (pniej na obszarze trzech zaborw) powstao co najmniej 1700 osad olderskich, z czego w przynajmniej 300 przypadkach
osadnikami byli etniczni Holendrzy. lady po osadnictwie widoczne s
do dzi, zarwno w architekturze wiejskiej, ukadach przestrzennych wsi,
jak i w nazwach miejscowoci (Holendry, Oldry, Olendry).
43
Jeszcze tylko chwila i docieramy do poprzecznej, asfaltowej drogi

(40,4 km). Skrcamy w prawo i do mocno dziuraw, wyboist
szos, podamy w kierunku Zielonki. Po dwch kilometrach
mijamy tablice z nazw wsi. Po prawej mijamy pole biwakowe
z wiat. Co roku ma tu miejsce m. in. meta rajdu turystycznego
Puszcza Wpuszcza, w ktrej bierze udzia wielu rowerzystw
z caej Wielkopolski. Kademu, kto
cho raz by na tym rajdzie, miejsce to bdzie zawsze pachnie dobrym bigosem lub wymienit grochwk. Do centrum wsi prowadzi
agodny zjazd. Wie Zielonka pooona nad jeziorem o tej samej nazwie
w samym sercu Puszczy Zielonki
jest siedzib orodka dydaktycznego, stacji badawczych oraz bursy
...samo serce PK Puszcza Zielonka...
dla studentw Akademii Rolniczej z
Poznania. W 1978 roku rozpoczto tu tworzenie arboretum lenego. Skada si ono z dwch czci: parku krajobrazowo-dendrologicznego oraz drzewostanu. Nieopodal wejcia rosn okazae
dby i kasztanowce. Przy gwnym skrzyowaniu wsi znajduje
si gaz narzutowy z tablic z 1975 r., powicon profesorowi
Kazimierzowi Sucheckiemu (1880 1965), organizatorowi Nadlenictwa Dowiadczalnego Zielonka. Obecnie jego siedziba
znajduje si w Murowanej Golinie. We wschodniej czci wsi
odnajdziemy dwa domy robotnikw lenych z pocz. XX w. Arboretum mijamy po lewej, jezioro Zielonka po prawej. Przejedamy przez mostek nad rzeczk Golink i kierujemy si na
wprost, podjazdem wybrukowanym kocimi bami. Ponownie
przez chwil jedziemy razem z MPR. Po prawej mijamy burs
AR i z pewnym mozoem opuszczamy wie. Na pierwszym
skrzyowaniu drg lenych
skrcamy w lewo, zgodnie
z drogowskazem na Dbrwk Kocieln, do ktrej si
teraz udajemy. Piaszczyst
drog docieramy do skrzyowania (44,5 km). Po lewej
miejsce odpoczynku ze stoami i awkami. My skrcamy
w prawo i szerok, gruntow
Kolejne miejsce dla zapania oddechu na CSR
44
drog podamy na wschd. Droga wyranie wznosi si i opada. Uwaajmy na gbokie doy w drodze oraz samochody, ktre
przejedaj tu do czsto. Po ponad 3 km jazdy las koczy si.
Pod koami pojawia si asfalt. Przed nami, na lewo skos, krajobraz
jak z bajki. Na dole toczy si kilka domw, a nad nimi gruje charakterystyczna sylwetka Sanktuarium Matki Boskiej Pocieszenia
w Dbrwce Kocielnej. Po lewej mijamy kolejny na szlaku punkt
postoju, tym razem duo lepiej wyposaony od poprzednich (47,1
km). Za parkingiem, po lewej, widoczna gboka dolina. Znajduj si w niej stawy hodowlane, w ktrych produkowany jest narybek karpi. Po chwili wjedamy pomidzy zabudowania wsi,
znanej ju w XIV w. Przed nami, na niewielkim wzgrzu o wysokoci 120 m n.p.m., piknie prezentuje si neobarokowy koci Wniebowzicia NMP
z lat 1925 1939 (47,8 km).
witynia na tym miejscu
jest ju pit z kolei, cztery poprzednie budowle,
w tym dwie drewniane,
spony bd zostay rozebrane. Ju od XVII w.
jest to cel licznych pielgrzymek wiernych. Przybywaj oni, aby pomodli
si przed obrazem Matki
Boskiej Pocieszenia, zwa- Charakterystyczna fasada Sanktuarium.
nej te Matk Bosk Dbrowieck. Dzieo pdzla Leonarda Torwirta, profesora Uniwersytetu im. Mikoaja Kopernika w Toruniu, zwanego Malarzem Maryi, powstao
w 1956 r. Koronowane 13 lat pniej (a take w 1994 r., po kradziey koron papieskich), jest kopi XVII-wiecznego oryginau.
Dokadniej, jest to ju pity wizerunek Madonny z malekim
Jezusem na lewym rku. Pierwsze dwa spony w poarach 1774
i 1925 roku, trzeci zagin w czasie II wojny wiatowej, czwarty
niezbyt udany zosta przeznaczony do wynoszenia w czasie
procesji.
Przed kocioem, na niewielkim postumencie, stoi nieuywany
dzi dzwon z dbrowieckiej wityni z 1928 r., do niedawna
pokryty pikn, zielon patyn, ostatnio pomalowany farb
w kolorze srebra. W okresie rozbiorw Dbrwka Kocielna, zagubiona wrd lasw, penia wan rol w walce z germanizacj.
45
CUDOWNY OBRAZ Z DBRWKI

Jak gosi podanie, podczas wojen ze Szwedami, na
starym dbie, rosncym kiedy w pobliu kocioa w Dbrwce Kocielnej, pojawi si wizerunek
Matki Boskiej z dziecitkiem. Widoczny by wiele
dni i nocy, jarzc si niesamowitym blaskiem. Na
wie o tym cudzie okoliczna ludno zacza tu
przybywa, aby pomodli si przed widocznym
dowodem okazanej aski boej. Pierwsza wzmianka w kronice kocielnej na temat tego wydarzenia
pochodzi z 1697 roku i mniej wicej od tego czasu datuje si ruch pielgrzymkowy do Dbrwki
Kocielnej. Orygina cudownego obrazu spon wraz z drewnianym kocioem w 1925 r. Obecna, murowana witynia, powstaa ju po wojnie.
Kopia obrazu zostaa umieszczona w piknym otarzu, przedstawiajcym
rozoyste konary dbu. Niestety, dzi jest to waciwie jedyny godny uwagi element wyposaenia wntrza.
Wzmoony ruch pielgrzymkowy w Dbrwce Kocielnej trwa od wiosny
do jesieni. Najwiksz popularnoci ciesz si odpusty: Wniebowzicia
Najwitszej Maryi Panny 15 sierpnia oraz Narodzenia NMP, odbywajcy si w pierwsz niedziel po 8 wrzenia.
Przed wyjechaniem z Dbrwki warto odwiedzi miejscowy sklep
spoywczy z zadaszonymi awkami rzecz praktyczna tak podczas
upau, jak i deszczu.
Wyjazd z Dbrwki kontynuujemy t sam asfaltow szos, ktr do niej wjechalimy. Po krtkim zjedzie szlak skrca w lewo,
w len drog. Powimy jednak chwil, aby obejrze Db Papieski widoczny po prawej stronie szosy. Waciwie na razie
to niepozorny dbczak, ktry zaj miejsce dbu, posadzonego
kilkadziesit lat wczeniej. Niewielki dzi dbek wyrs z nasion,
powiconych przez Jana Pawa II, skazany jest wic na sukces. Bliej szosy ronie db posadzony w miejscu historycznego,
na ktrym miaa objawi si
po raz pierwszy Matka Boska
Dbrowiecka (patrz: ramka).
Warto take z tego miejsca
przypatrze si widokowi na
Sanktuarium wzgrze wydaje si wysze ni poprzednio,
sama brya wityni take z tej
strony wyglda bardzo ciekawie. Wracamy na szlak. Z drogi asfaltowej skrcamy w lewo
Kamie pamitkowy przy Dbie Papieskim
zgodnie z drogowskazem na
46
Niedwiedziny (48,0 km). Tym razem towarzysz nam niebieskie znaki Duego Piercienia Rowerowego, zwanego w skrcie
DePeeRem. Ponownie pojawia si las. Po dwch kilometrach
to wznoszcej si, to opadajcej i miejscami piaszczystej drogi
lenej, skrcamy w lewo i po chwili w prawo (50,0 km). Wesoy
modnik sosnowy, poprzetykany tu
i wdzie pojedynczymi brzozami
ustpuje po pewnym czasie polom.
Coraz bardziej piaszczysta droga
doprowadza nas jak po sznurku do
Niedwiedzin, wsi z metryk sigajc 1348 r., z pozostaociami dawnego rozplanowania przestrzennego
(51,2 km). Przed chwil opucilimy
teren Parku Krajobrazowego PuszW drodze na Niedwiedziny
cza Zielonka. Po dojechaniu do poprzecznej drogi gruntowej skrcamy w lewo, po chwili, na gwnym skrzyowaniu drg we wsi
(duy kamie pomalowany na biao), ponownie w lewo (51,6 km).
Na pobliskim supie energetycznym znajduje si gniazdo bocianw, ktre przylatuj tu co roku i staraj si przybiera bardzo
fotogeniczne pozy ;-). Po chwili skrcamy w prawo, w wyboist
drog gruntow, zgodnie z drogowskazem na Rejowiec. Po lewej
zostawiamy szos, prowadzc w kierunku Skokw oraz DPR.
Nasz szlak prowadzi teraz wraz ze znakami szlaku cznikowego
Puszczy Zielonki nr 9. Wkrtce testujemy nasz form na stromym,
200-metrowym, piaszczystym podjedzie. Gdy 600 m dalej z lewej
dochodzi do naszego szlaku droga, jej nawierzchnia znacznie si
polepsza. Niedugo potem przecinamy tory kolejowe, na ktrych
odbywa si ruch towarowy i wjedamy do Rejowca, zwanego
niekiedy Poznaskim (53,7 km). Po dotarciu do poprzecznej drogi
asfaltowej skrcamy w lewo i zatrzymujemy si przy doskonale widocznym po prawej drewnianym kociele (54,0 km). Dawny kalwiski zbr powsta
dziki staraniom podkomorzego Andrzeja Reja, wnuka
Mikoaja Reja z Nagowic ju
w 1626 roku z drewna modrzewiowego. W 1820 r. zosta przejty przez ewangelikw i odnowiony. Od 1945 r.
Koci drewniany w Rejowcu
47
naley do katolikw i nosi wezwanie Najwitszego Serca Pana

Jezusa. Warto zajrze do rodka oprcz barokowego otarza
i oryginalnych balkonw w kruchcie znajdziemy blaszane tablice
herbowe szlachty wyznania kalwiskiego, gwnie z XVII w. Nieopodal wityni stoi drewniana dzwonnica z 1820 r. o konstrukcji
supkowej. Koci w Rejowcu jest jednym z elementw Szlaku
Kociow Drewnianych wok Puszczy Zielonka.
W poudniowo-wschodniej czci Rejowca znajduj si pozostaoci folwarku. Na cmentarzu na przeciwnym kocu wsi rosn
okazae sosny (obwd do 220 cm). Na poudniowy wschd od wsi
mieci si duy skad produktw naftowych.
Tymczasem my wracamy na szos. 100 metrw za kocioem,
a dokadniej za budynkiem miejscowej podstawwki skrcamy
w prawo. Po lewej mijamy tablic informacyjn. Asfalt ustpuje
nawierzchni gruntowej. Po prawej,
pod numerem 26 budynek z ciekawym, pitrowym gankiem drewnianym. My skrcamy w lewo wraz
ze znakami czerwonego szlaku pieszego (54,5 km). Mocno piaszczyst
drog opuszczamy wie. Po dojechaniu do ciany lasu, przy drewnianym krzyu skrcamy w prawo (55,0
km). Po kolejnych 50 m wjedamy
do lasu. Wok nas pikna brzezina, ale my i tak musimy skupi si
na jedzie po bardzo piaszczystej
drodze. Skrzyowanie drg lenych
przejedamy na wprost (56,4 km).
Budynek z ciekawym drewnianym gankiem
Po kolejnych 1500 m lenej jazdy
z prawej dochodzi droga ze Stawian. Przekraczamy bezimienny strumyk. Na kolejnym rozstaju drg skrcamy w prawo skos
i lekko podjedamy (58,0 km). Wkrtce po prawej mijamy boisko
i docieramy do poprzecznej asfaltowej szosy (58,7 km). Jestemy
w Antoniewie. Zanim skrcimy w lewo i pojedziemy w kierunku
Skokw, warto powici troch czasu na przyjrzenie si ciekawej
architekturze Modzieowego Orodka Wychowawczego im. Janusza Korczaka. Jeszcze lepiej zosta tu na nocleg tym bardziej,
e istnieje taka moliwo.
Przed chwil przecilimy poprzeczny rowerowy szlak cznikowy nr 9. Pojawiaj si pierwsze zabudowania Skokw (60,2 km).
48
Modzieowy Orodek Wychowawczy im. Janusza Korczaka

Kompleks jednolitych zabudowa dawnego domu
poprawczego pochodzi z pocz. XX w. Kolejne
rozbudowy miay miejsce w latach 1911-18 oraz
1936. W ich wyniku, w obiekcie tym, znajdoway si take: kunia, koodziejnia, piekarnia oraz
warsztaty szewskie i krawieckie. Nad ciekawie
zdobion bram wejciow (1938 r., dzieo Alfreda Winiewskiego) wyrnia si rzeba w. Jana
Bosco wiadczca o tym, e pocztkowo orodek
prowadzony by przez ksiy salezjanw. W latach okupacji mieci si tu
oflag, czyli niemiecki obz jeniecki dla onierzy i oficerw. Pocztkowo przeznaczony dla 600 osb, wkrtce musia pomieci kilka tysicy Amerykanw,
Belgw, Brytyjczykw, Francuzw, Jugosowian, Norwegw, Polakw i Wochw. Fakt ten upamitnia gaz z tablic pamitkow, ufundowany w 1979
r., stojcy przy szosie, naprzeciwko zabudowa zakadu. Kamie ten stanowi
pomnik przyrody i znajduje si na licie Wielkopolskiego Wojewdzkiego Konserwatora Przyrody. Wspomnian szos jedziemy na pnocny zachd. Po prawej mijamy jezioro, nastpnie przekraczamy most nad Ma Wen, zasilajc
liczne w okolicy stawy hodowlane.
Ulica Antoniewska delikatnie wznosi si, a nastpnie opada do przejazdu kolejowego. Zaraz za nim skrcamy w lewo, w ul. Kazimierza
Wielkiego (62,0 km). Gdybymy nie skrcali, tylko pojechali prosto
ul. Ciastowicza, dotrzemy do eklektycznego dworu z II po. XIX w.,
odrestaurowanego w latach 1996-99. Obecnie mieci si tu orodek
plenerowy Akademii Sztuk Piknych
w Poznaniu. Dwr otoczony jest parkiem krajobrazowym z ciekawym
drzewostanem. Przy wspomnianej
ul. Ciastowicza, na budynku biblioteki, znajduje si tablica z 1995 r.,
powicona pisarzowi, Eugeniuszowi Paukszcie (1916-79). Do najbardziej
popularnych ksiek tego mocno zapomnianego ju dzi literata naleay jego Brama wjazdowa do Orodka
z rzeb w. Jana Bosko
powieci dla modziey, np. Zatoka
arocznego Szczupaka, czy Ich Trzech i Dziewczyna. Wracajc
na Szlak (ul. Kazimierza Wielkiego), po prawej mijamy restauracj
Stary fortepian i zatrzymujemy si przy znaku STOP. Jedziemy
ostronie prosto w ul. Jana Pawa II, ktr to w 2006 i 2007 r. biega trasa wycigu Tour de Pologne, najwaniejszej polskiej imprezy kolarskiej. Wkrtce mijamy Plac Straacki i wjedamy na Plac
Powstacw Wielkopolskich (62,7 km).
49
50
51
Skoki
Warto w tym momencie pozna kilka faktw dotyczcych Skokw. Miasto ley na granicy pojezierzy: Chodzieskiego i Gnienieskiego oraz nad
Ma Wen oraz jez. Rociskim, zwanym take Skockim. Przywileje miasta prywatnego zostay nadane w 1367 r. przez krla Kazimierza
Wielkiego. Co wicej od poowy XVI w. byy jednym z najprniejszych
skupisk innowiercw w kraju, co wpyno na rozwj gospodarczy tego
terenu. W wieku XVII wasno tego terenu przej rd Rejw, ktrych
przodkiem by synny Mikoaj, uwaany dzi za ojca literatury polskiej.
W tym okresie zwolennicy reform
w Kociele napywali tak licznie,
e trzeba byo wznie dla nich
tzw. nowe miasto. Prosperit
miasta zakoczy jednak potop
szwedzki i to na tak skal, e nawet rozwj sukiennictwa w kocu
XVIII w. nie by w stanie przywrci tej miejscowoci dawnego
znaczenia.
Obecnie pooenie miasta w ssiedztwie kilku jezior jest jego najwikszym atutem, std liczne w okolicy orodki wypoczynkowe oraz domki
letniskowe.
Obecnie znajdujemy si na jednym z dwch miejskich rynkw. Na budynku pod numerem 18 znajduje si tablica z 1967 r., powicona ofiarom
II wojny wiatowej, wewntrz Sala lubw.
Ruszamy dalej prosto. Z rynku wyjedamy ul. Kocieln.
Po lewej wida szachulcowy koci w. Mikoaja z 1737 r.,
kolejny element Szlaku Kociow Drewnianych. Dwie niewysokie wiee s znacznie modsze pochodz z 1911 r.
Na zewntrznej cianie kocioa tablica nagrobna Zofii z Latalskich Rejowej z ok. 1630 r. Dekoracja wntrza jest przede wszystkim barokowa i rokokowa. Ciekawostk jest wpis w parafialnej
ksidze chrztw. 26 wrzenia 1831 r. pojawia si w niej nazwisko
Adama Mickiewicza, ktry, przebywajc w tym czasie w niedalekim Budziszewku, zosta ojcem chrzestnym Marii Tekli ubieskiej.
W Skokach jest jeszcze jeden obiekt sakralny wart uwagi neogotycki, poewangelicki koci w. Piotra i Pawa z lat 1855-56.
Szczeglnie interesujca jest metalowa, aurowa konstrukcja,
tworzca zarys wiey. Oryginalne rozwizanie architektoniczne pochodzi z drugiej poowy XX w. Nieopodal, na skarpie
52
nad dolin Maej Weny ronie pomnikowy db.

Przy kociele znajduje si stadion
sportowy. Nieco bliej centrum, przy
ul. Parkowej - dawny myn z 1885 r.
W Skokach, w 1768 r., urodzi si
Jerzy Beniamin Flaut, wybitny agronom i dziaacz owiatowy. Wychowanek Stanisawa Staszica, studioSzachulcowy koci w. Mikoaja
wa za granic, m. in. w Szwajcarii w Skokach
i Niemczech. Swoje dowiadczenia wykorzysta w Polsce, promujc postp i owiat w rolnictwie. W 1818 r. zaoy pierwsz polsk uczelni rolnicz Instytut Agroekonomiczny w Puawach,
ktrego dyrektorem by do roku 1833. Autor wielu opracowa
z zakresu rolnictwa i ekonomii, zmar w 1860 r.
Ciekawostka
Mistrzowski skok
Pochodzenie nazwy miasta Skoki ma swoj legend. Nad Ma
Wen, na pnoc od rynku znajduje si niewysokie wzgrze. Obecnie stoi na nim poewangelicki koci w. Piotra i Pawa. Poprzednio mia si w tym miejscu wznosi zamek. Jedn z jego mieszkanek
bya przepiknej urody ksiniczka, o wzgldy ktrej zabiegao wielu
rycerzy. Dostpu do panny, oprcz surowego ojca, broniy: szerokie
rozlewisko maej Weny oraz wysokie mury zamkowe. Tylko jednemu z modych miakw udao si przeskoczy rzek na grzbiecie rumaka. Ko zgubi jednak jedn ze swych srebrnych podkw, jedziec
kocwk ostrogi w ksztacie krzya. Na pamitk mistrzowskiego
skoku miasto przybrao obecn nazw. Herb Skokw to srebrna podkowa i krzy na niebieskim tle.
Kontynuujemy jazd ul. Kocieln. Przekraczamy Ma Wen

i docieramy do poprzecznej ul. Rociskiej (63,4 km). Uwaga
na wzmoony ruch! Przed nami doskonale widoczna,
pnobarokowa figura w. Jana Nepomucena z XVIII w. Nieco
dalej na wprost, przy ul. Rogoziskiej, wznosz si budynki dawnej
rzeni z koca XIX w. Skrcamy w prawo i jedziemy w kierunku
Wgrowca. Po lewej mijamy cmentarz ze zbiorow mogi omiu
osb, polegych w 1939 r. Zaraz za cmentarzem ostronie skrcamy
w lewo. Kierujemy si na Rocinno (63,9 km). Czeka nas miy
zjazd asfaltem z widokiem na jez. Rociskie po prawej. Mijamy
drogowskazy do licznych w okolicy orodkw wypoczynkowych.
Za przesmykiem jedziemy pikn alej lipowo - dbow. Wkrtce
53
jestemy w Rocinnie. Po lewej

dom rekolekcyjny archidiecezji
gnienieskiej (65,4 km). Mieci
si on w paacu eklektycznym
z II po. XIX w., odrestaurowanym
w 1981 r. otoczony parkiem z koca
XIX w. o pow. 13,7 ha z ciekawym
drzewostanem, na ktry skadaj
si: okazae buki i dby, wyjtkowo
...na rozstaju drg CSR...
rozoysty cis oraz klon o obw. 390 cm.
Z wsi wychodz trzy stare aleje dbowa (do Skokw), lipowa
(do Grzybowa) oraz kasztanowcowa (do Roszkwka).
Na wysokoci bramy wjazdowej do parku skrcamy
w prawo, w drog asfaltow.
Po dojechaniu do poprzecznej drogi, take gruntowej skrcamy
w lewo. Mocno piaszczysta droga stopniowo wznosi si. Wkrtce
wyjedamy z lasu, ponownie witamy asfaltowy dywanik.
Po lewej, w dole, widoczne jez. Lechliskie. Przed nami wida te
koci w Lechlinie. Po chwili jestemy ju we wsi (68,5 km).
Lechlin
Nazwa miejscowoci pochodzi od wyrazu
lecha, oznaczajcego szeroki zagon lub
pospolitego wyrazu lechno, wskazujcego
na rodzaj drzewa lub lasu. Po raz pierwszy
wie pojawia si w dokumentach pisanych
w 1235 r. jako posiado biskupw poznaskich. Na pocztku XVII w. pracowa tu
myn o nazwie Miay. Po prawej koci
w. Stanisawa z lat 1839-40. W zachodniej
czci wityni wiea z po. XIX w. Przy bramie kocielnej ronie okazay
kasztanowiec o obw. 3,5 m. Wewntrz wityni barokowy wystrj otarza gwnego i ambony. Warto te zwrci uwag na paskorzeb Ofiarowanie NMP z po. XVIII w. Przy drodze na wschd od kocioa cignie
si szpaler starych jaworw.
Jedziemy dalej prosto, na pnoc. Po lewej mijamy park krajobrazowy
z pocz. XIX w. zlokalizowany obok dworu, rozcigajcy si a
do jeziora (zajmuje obszar ok. 4,5 ha). Wspomniany dwr kryty
jest dachem mansardowym i powsta w czasie, gdy wie zostaa
przejta przez Niemca z rodziny von Treskow (wiea pochodzi
z 1840 r.). Obecnie zosta odrestaurowany przez prywatnych
wacicieli i nie wiadomo jeszcze, czy bdzie udostpniony do
zwiedzania.
54
Po dotarciu do poprzecznej szosy

skrcamy w lewo. Chwila zjazdu i
opuszczamy ostatnie zabudowania
wsi. Po dotarciu do rozstaju
drg (69,6 km) moemy dozna
lekkiej dezorientacji: Na wprost
drogowskaz na Grzybowice, w
lewo na Grzybowo! Teraz jest
ju chyba jasne, dlaczego warto
...na grzyby...
te okolice odwiedzi jesieni
Szlak wiedzie prosto. Jedziemy przyjemnie gadk, now szos
w lesie. Niestety, wszystko, co dobre, szybko si koczy.
Po 1800 m asfalt skrca lekko w lewo w kierunku Grzybowic,
a my jedziemy na wprost, mocno piaszczyst drog len
w kierunku Nowego Gocica (71,4 km). Droga jest coraz
trudniejsza. Po duszej chwili po prawej mijamy stawy
hodowlane. Ilo piasku, zwaszcza w suche, letnie dni, moe
sprawi tutaj problem wacicielom rowerw na bardzo cienkich
oponach.
Gdy osigamy skrzyowanie drg lenych, skrcamy w prawo
(73,1 km). Po 150 m, po przekroczeniu cieku, czcego ssiadujce stawy, skrcamy w lewo i podjedamy. Dla pocieszenia:
to ostatni odcinek trudnej drogi. Wkrtce dookoa otwiera si
perspektywa rozlegych pl. Widokowa droga uroczo wije si
niczym piciolinia z zapisem chopinowskiego mazurka, na ktrej
zamiast nut rosn wierzby polskie. Po pewnym czasie przecinamy asfaltow szos i kontynuujemy jazd na wprost (74,7 km).
W oddali, po prawej,
wida ju regularn
zabudow nowszej czci Wiatrowa. Pod koami pojawia si asfalt.
Wkrtce
skrcamy
w prawo i dojedamy do ruchliwej drogi
nr 196 Pozna Wgrowiec (76,1 km). Skrcamy ponownie w prawo. Po prawej mijamy
widziane ju wczeniej
Relaks na CSR w orodku hipoterapii w Wiatrowie
bloki, po lewej zesp
55
Paac w Wiatrowie
Park krajobrazowy pochodzi z po. XVIII w., ronie tu wiele ciekawych
drzew: stare dby, platany oraz jesiony, niektre o wymiarach pomnikowych. W pnocnej czci parku znajduj si zabudowania dawnego folwarku z wybiegiem dla koni, a przy bramie wjazdowej topola o obwodzie
730 cm. Dwr jest nieco modszy od parku powsta w II po. XVIII w.
Pierwsze zabudowania pojawiy si tu w roku
1525. Natomiast w 1801 r. hrabia Nacz - Moszczeski dobudowa do dworu will paacow.
Nieco pniej powstay trzy pitrowe skrzyda
oraz charakterystyczna wiea w stylu gotyku
romantycznego (1856 r.). W latach 1978-79 dokonana zostaa kompleksowa restauracja obiektu. W czasach swojej wietnoci majtek ziemski
Wiatrowo obejmowa powierzchni 1020 ha.
Dzieje majtku wiadczce o jego rozkwicie, nie stanowi wszystkich faktw odnotowanych na kartach historii byway te i tragiczne momenty w 1883 roku samobjstwo popenia crka dziedzica, Aniela, nieszczliwie
zakochana w czowieku z niszej sfery.
paacowo-parkowy, ktremu za chwil przyjrzymy si dokadniej. Po
400 metrach skrcamy w lewo, w drog, wyoon tzw. trylink,
koo tablicy, reklamujcej Orodek Rehabilitacji i Hipoterapii dla Dzieci Niepenosprawnych Magdalenka, mieszczcy si w paacu.
W Wiatrowie godnym uwagi jest rwnie grobowiec rodziny Moszczeskich, a w zachodniej czci wsi warto zobaczy koci p.w. Mczestwa w. Jana Chrzciciela z lat 1985-87 wedug projektu Bogdana
Szelmeczki. Wracamy na szlak. Po lewej mijamy oddzia Poznaskiej
Stacji Hodowli Rolin i skrcamy w prawo, w drog gruntow (76,6
km). Pikn alej, ocienion pocztkowo grabami, a pniej wierzbami, jedziemy w kierunku Przysieczyna. Wkrtce pojawia si asfalt,
znak, e jestemy we wsi (78,6 km). Wraz z szos skrcamy w lewo,
a nastpnie w prawo. Po dojedzie do torw kolejowych (linia
Pozna Wgrowiec) skrcamy w lewo, w drog wyoon betonowymi pytami. Po prawej mijamy murowany budynek stacji kolejowej. Z lewej dochodzi droga asfaltowa, ktr jedziemy tylko przez
chwil, gdy za moment odbija w prawo. My nadal jedziemy
prosto, tym razem mocno pylist drog wirow. Po kilku minutach
pedaowania wjedamy do Dugiej Wsi (81,5 km). Po kolejnych
100 m uciliwy wir przechodzi w asfalt. Wie zasuguje na sw
nazw zabudowania cign si do dugo i pynnie cz si z nastpn wsi gowem (82,5 km). Gdy po kolejnych 1500 m jazdy
docieramy do obwodnicy, moemy uzna, e jestemy w kolejnym,
cysterskim miejscu na naszym szlaku w Wgrowcu (84,0 km).
56
KLASZTORNY ZESP POCYSTERSKI
Pierwsze opactwo cysterskie w Polsce, zaoone w 1143 roku w eknie, ok. 6

km na pnocny wschd od Wgrowca, przetrwao niecae 250 lat. Na przeomie XIV/XV w., przede wszystkim na skutek problemw z podmokym,
niestabilnym gruntem, zapada decyzja o przeniesieniu opactwa do pobliskiego Wgrowca. W rzeczywistoci proces ten trwa ok. 100 lat, a klasztor
w eknie stopniowo traci znaczenie w stosunku do nowopowstaego klasztoru. Dawne opactwo, zwane pniej Klasztorkiem, stopniowo przeksztacio si w grangi, czyli folwark opactwa wgrowieckiego.
Lokalizacja opactwa cysterskiego bez
wtpienia wpyna na wzrost znaczenia Wgrowca. Zaledwie w 1319
r. opat Gottshalk zakupi za 70 grzywien od Sdziwoja Wojciechowicza z
rodu Zarembw teren pod klasztor,
a ju w latach 80-tych XIV wieku
bya wie posiadaa status miasta.
W poowie XV w. miasto przeszo
Widok na Liceum i Far w Wgrowcu
w caoci pod wadanie cystersw.
Gospodarno niemieckich ksiy czsto bya przyczyn niesnasek na tle
narodowociowym. W ich wyniku nastpowa proces polonizacji zakonu.
W jego wyniku w poowie XVI w. na opatw mogli by obierani tylko Polacy. Nie przeszkodzio to w dalszym rozwoju gospodarczym zakonu, ktry
w tym czasie posiada ju ok. 30 wsi w okolicy Wgrowca. Wiek XVI upyn pod znakiem zaraz, ktre dziesitkoway mieszkacw miasta.
Przeom XVI i XVII to ciekawy, muzyczny epizod w yciu zakonu. Wtedy
to mnich Adam z Wgrowca skomponowa 27 dzie muzycznych, przede
wszystkim organowych, ktre do dzi chtnie przypominane s przy rnych
okazjach.
W poowie XVII w. spustosze dokonali
Szwedzi, stacjonujcy w Wgrowcu. Najedcy naoyli kontrybucj na zakon, ktra
znacznie uszczuplia ich pen dotd kas.
Nie by to jeszcze koniec pasma niepowodze. Na pocztku XVIII w. wojska rosyjskie
dwukrotnie zniszczyy miasto. W roku 1746
spono niemal cae centrum Wgrowca, rok
pniej cay klasztor. Pod koniec XVIII
w. zaborca pruski ograniczy dochody duchowiestwa do 50%, a Wgrowiec zosta
miastem krlewskim. Ostatecznie rzd pruski przej majtek zakonu, a w pierwszych
latach XIX w. zabroni cystersom przyjmowania nowicjuszy. Niedugo potem klasztor
uleg sekularyzacji. Jego pomieszczenia suyy odtd jako siedziba rnych
wieckich instytucji. Koci klasztorny zosta przeksztacony w koci parafialny. W czasie okupacji koci i klasztor suyy jako magazyn sprztu
57
medycznego. W styczniu 1945 r. klasztor i koci spony, podpalone przez

uciekajcych Niemcw. Zesp klasztorny oraz koci zostay odbudowane
w latach 1946-68.
Przed nami zabudowania klasztorne, zdecydowanie najwikszy (pod
wzgldem gabarytw, o przewadze
w sensie wartoci krajoznawczej
trudno dyskutowa) obiekt na trasie eknesko-wgrowieckiej ptli
szlaku cysterskiego. Umiejtnie
zaprojektowany i pomysowo usytuowany koci sprawia wraenie,
e jest o wiele wikszy ni w rzeczywistoci. To m. in. efekt zastosowania potnej fasady. Obecna,
barokowa brya wityni, stojca
Potna fasada kocioa klasztornego w Wgrowcu
czciowo na gotyckich fundamentach, pochodzi z II po. XVIII w. Zostaa ona zrekonstruowana w 1968 r.
po spaleniu kocioa w 1945 r. Zabudowania kocielne i klasztorne otaczaj
kwadratowy wirydarz. W centrum dziedzica znajduje si studnia o imponujcej gbokoci 25 m. Pnocne i zachodnie skrzydo klasztoru nale do
parafii poklasztornej, skrzyda poudniowe i wschodnie su innym celom.
W sieni prowadzcej znajduje si lapidarium z ekspozycj motyww architektonicznych. Ciekawostk s np. pyty nagrobne, ozdobione wizerunkiem
miecza. Oznaczay one miejsce spoczynku uczestnikw wypraw krzyowych.
W krugankach klasztornych znajduje si wystawa staa, przedstawiajca
dzieje opactwa ekneskiego i wgrowieckiego. Jest tu take kilka zniszczonych rzeb, stanowicych uprzednio elementy wyposaenia wntrza kocioa. Zwiedzanie moliwe jest po uprzednim
zgoszeniu takiej potrzeby w Muzeum Regionalnym.
W klasztorze mieci si ciekawa biblioteka
parafialna.
Koci klasztorny p. w. NMP Wniebowzitej i w. Piotra i Pawa przetrwa zawieruchy dziejowe, jednak poprzednie, bogate wyposaenie wntrza niemal cakowicie ulego
zniszczeniu. Wystrj ma charakter barokowy, mimo zachowania pierwotnego ukadu
przestrzennego. Freski romaskie i gotyckie
s ju nie do odtworzenia, natomiast zachoway si niektre detale architektoniczne, np.
gowice filarw i suek (pionowe wzmocnienia konstrukcyjne), fragmenty gzym- Otarz gwny
sw zdobionych motywami rolinnymi, a take jeden zwornik sklepienny
oraz kilka okien. Wystrj wntrza jest do ascetyczny. Jego centralnym
punktem jest otarz gwny. Oryginalny, z 1799 r., zosta zniszczony
w czasie okupacji. Rekonstrukcji na podstawie zachowanego wizerunku oraz
reliktw dokona w 1960 r. Jzef Pade. Tak jak i poprzednio, obecnie otarz
ma konstrukcj ceglano-kamienno-gipsow. W jego centralnej czci znajduj
58
si obrazy wypenione paskorzebami. Porodku znajduje si obraz Wniebowzicie NMP. W gwnej czci otarza, midzy pilastrami, stoj rzeby
w. Piotra i Pawa naturalnej wielkoci. W niszach rzeby w. Benedykta
z pastoraem oraz w. Dominika z podwjnym krzyem procesyjnym. Stalle zostay przywiezione w 1970 r. z katedry
w Gnienie i podzielone na dwie czci. Obok
tron papieski, wykonany dla Jana Pawa II
z okazji jego wizyty w Gnienie w 1997 r.
W zachodniej czci kocioa, pod chrem muzycznym, znajduj si wspczesne tablice,
upamitniajce ks. Jakuba Wujka oraz Jana
Pawa II, ktry jako kardyna, w maju 1973 r.
wzi tu udzia w kongresie biblistw polskich.
Z pierwotnego wyposaenia ocalay niektre
drobniejsze przedmioty, np. naczynia liturgiczne. Nale do nich: monstrancje z I po.
XVII w. z XVI-wiecznymi detalami, barokowe
kropielnice, relikwiarz w. Cecylii wykonany
ze srebra, dka na kadzido z 1718 r. tego saMadonna z Dziecitkiem mego metalu oraz pnorenesansowe puszki
z I po. XVII w. ze znakiem cechowym. W lewej nawie znajduje si cenna
gotycka rzeba Madonny z Dziecitkiem z pocz. XVI w., jeden z niewielu
ocalaych elementw wyposaenia wntrza, znajdujcych si w oryginalnej
lokalizacji. Polichromowana rzeba z drewna lipowego jest dzieem warsztatu
w. Wolfganga w Toruniu. Rzeba Chrystusa Vir Dolorum z tego samego
okresu przechowywana jest w Muzeum Archidiecezjalnym w Gnienie.
Po przejechaniu na drug stron obwodnicy skrcamy w lewo,
w drog rowerow, wyoon czerwonym pozbrukiem. Na Rondzie Skockim skrcamy w prawo (84,7 km). Tutaj na razie nie ma
drogi rowerowej, wic przez chwil jedziemy szos wraz z samochodami. Po 400 m, za cmentarzem, skrcamy w lewo, w drog
gruntow. Po prawej adna panorama pocysterskich zabudowa
klasztornych. W przyszoci planowane jest tu powstanie Cysterskiego Ogrodu Dwch Jezior i Trzech Rzek. Za mostkiem na rzece Nielbie z powrotem pojawia si asfalt. Po krtkim podjedzie
ul. Klasztorn, po prawej pojawia si wjazd z imponujc, kut
bram w stylu pnego baroku z koca XVIII w. To znak, e czas
na zwiedzanie. Rowery moemy bezpiecznie zostawi wewntrz
ogrodzenia, albo nawet wewntrz budynku (w tym drugim przypadku warto spyta o pozwolenie).
Wracamy na ul. Klasztorn. Po 300 m nasz szlak skrca pod
ostrym ktem w lewo, w ul. Opack. Zanim tam jednak pojedziemy, koniecznie odwiedmy gotycki koci, widoczny przed
nami, po prawej stronie. Jest to jeden z najwaniejszych zabytkw
Wgrowca.
59
KOCI FARNY W. JAKUBA

Pnogotycki koci farny z pnorenesansowymi szczytami pochodzi z XVI w. W trjnawowym wntrzu prezbiterium i nawa gwna
nakryte s sklepieniami gwiadzistymi. Na belce tczowej pnogotycka grupa pasyjna z koca XVI w. Renesansowa ambona pochodzi
z tego samego okresu. Autorem otarzy: gwnego oraz w kaplicy jest
najprawdopodobniej Mateusz Kosior (1595 r.). W kociele warto take
obejrze wszystkie dziewi otarzy, zdobionych w duchu renesansu
i baroku. Nieopodal kocioa pomnik ks. Jakuba Wujka (1541-97),
pochodzcego z Wgrowca rektora kolegiw jezuickich (1973 r.)
Do jego najwikszych osigni naley przekad Biblii na jzyk polski.
Zgrabna dzwonnica pochodzi z 1847 r.
Nieco wczeniej, przy ul. Klasztornej, mieci si budynek dawnego gimnazjum z koca XIX w. Obecnie ma tu siedzib Liceum
Oglnoksztacce. W 1899 r. zdawa tu matur Stanisaw Przybyszewski. Na fasadzie budynku tablica z 1935 r., upamitniajca
powstacw wielkopolskich (zrekonstruowana w 1958 r.).
Po zwiedzeniu kocioa przez chwil wracamy ul. Klasztorn
i skrcamy w prawo, w ul. Opack. Na samym pocztku tej ulicy,
pod numerem 5 znajduje si dom, w ktrym mieszka Piotr Paliski (1853-1950), nauczyciel i krajoznawca. Fakt ten upamitnia
tablica na cianie budynku. Nieco dalej, po lewej, wida ju charakterystyczn bry Muzeum Regionalnego. To kolejna pozycja obowizkowa na naszej trasie (85,2 km). Jest to dawna siedziba opata
cystersw wgrowieckich z koca XVIII w. zostaa zrekonstruowana w latach 1982-87 z przeznaczeniem na obiekt muzealny. Obecnie jest on otoczony niewielkim ogrodem. Wykorzystywany jest on
w okresie wiosenno-letnim przy organizacji imprez plenerowych
oraz lekcji muzealnych czonych z pokazami. Dzi moemy
tu obejrze interesujce zbiory historyczne, archeologiczne
i etnograficzne (ponad 2300 eksponatw!), kolekcj sztuki ludowej i amatorskiej o tematyce
biblijnej, zbiory sztuki wspczesnej oraz nie zwizane z regionem (np. pierwsze wydanie
Biblii w tumaczeniu ks. Jakuba
Wujka z 1599 r., lub dokument
okrelajcy przywileje krla Jana
Kazimierza, nadane mieszczanom wgrowieckim w 1658 r.).
Interesujcym eksponatem moe
Muzeum Regionalne w Wgrowcu
by take strj cystersa.
z siedzib w historycznej Opatwce.
60
Muzeum prowadzi dziaalno kulturaln, co najmniej raz w miesicu zaprasza na imprezy w swojej siedzibie lub na imprezy plenerowe. W lipcu, muzeum wsplnie z Towarzystwem Przyjaci
Ziemi Pauckiej organizuje dwudniowe Wgrowieckie Festyny
Cysterskie, nawizujce do wanych wydarze z dziejw miasta.
Muzeum otwarte jest od wtorku do soboty w godz. 10.00 16.00,
w niedziele i dni witeczne w godz. 12.00 16.00. Bilety normalne 3 z, ulgowe 2 z. W niedziele wstp jest darmowy.
JAKUB WUJEK
Jakub Wujek (ur. 1541 w Wgrowcu - zm. 27 lipca 1597 w Krakowie) polski ksidz, jezuita, teolog, dokona jednego z najbardziej znanych przekadw Pisma witego na jzyk polski. Wyksztacenie pocztkowe uzyska
w rodzinnym Wgrowcu w szkole cystersw. Nastpnie ksztaci si dalej
w naukach humanistyczno-klasycznych na lsku. By wybitnie uzdolniony, zwaszcza jzykowo. Z polecenia rodzicw w 1558 roku wrci ze lska
i uda si do Krakowa aby dalej ksztaci si w naukach klasycznych. W 1559
uzyska tytu magistra filozofii. W Krakowie zosta nauczycielem w szkole biskupa krakowskiego Jakuba Uchaskiego. Po tym jak Uchaski zosta
prymasem Polski, wysa Wujka jako opiekuna swoich bratankw do Wiednia
do kolegium jezuickiego. Sam ukoczy w Wiedniu magisterium z filozofii.
Studia filozoficzne uzupenia wykadami z matematyki i doskonalc znajomo jzyka greckiego. W Wiedniu w 1565 roku wstpi do zakonu jezuitw
i po nowicjacie rozpocz w Kolegium Rzymskim studia teologiczne, gdzie
uzyska doktorat. Po dwch latach w Rzymie powrci do Polski do Putuska,
gdzie by wykadowc kolegium jezuickiego. Na kapana zosta wywicony
w roku 1568 w Putusku i od tego czasu powici si intensywnej pracy
kaznodziejskiej i pisarskiej. W latach 1571-1578 jako rektor organizowa kolegium jezuickie w Poznaniu. W latach 1578-1580 by rektorem Akademii
Wileskiej. W latach 1579-1584 zaoy prowincj jezuick w Koloszwarze
w Siedmiogrodzie.
Wyda dwa dziea pisarskie: Postyll katoliczn (Postylla catholica, to iest
Kazania na kad niedziel i na kade wito przez cay rok, 1573), Postyll
mniejsz, ywoty, Pasj i inne liczne publikacje.
Wadze zakonu jezuitw w roku 1584 zleciy mu przeoenie Pisma witego.
Prawdopodobnie ju wczeniej pracowa nad przekadem Nowego Testamentu z koine, czyli potocznej odmiany greki, w ktrej by on spisany.
Podstaw przekadu bya Wulgata. Byo to pierwsze pene tumaczenie Biblii
na acin, pochodzce z przeomu IV/V w. i oficjalnie uznane przez Koci
Katolicki. W roku 1593 ukaza si przekad Nowego Testamentu, wydany
z poprawkami i psalmami w 1594 roku. Peny przekad zosta ukoczony
w roku 1595. Po wprowadzeniu poprawek i korekt, cao Biblii ukazaa si
dopiero dwa lata po mierci Jakuba Wujka - w roku 1599.
Przekad Wujka pochodzcy z XVI wieku, by modernizowany i poprawiany
- peni rol podstawowego polskiego przekadu katolickiego przez ponad trzy
wieki. Ciao Jakuba Wujka po jego mierci spoczo w podziemiach kocioa
w. Barbary w Krakowie.
61
Czas na kilka faktw na temat Wgrowca.
To powiatowe miasto pooone jest na Pojezierzu Chodzieskim, nad Wen,

Nielb, Strug Goanieck oraz jeziorem Durowskim. Jest jednym z najwaniejszych miast w historycznej krainie zwanej
Paukami. Pierwsze zapisy, okrelajce Wgrowiec jako miasto pochodz z 1381 r. Do 1796 r.
miasto byo wasnoci cystersw. Pocztkowo
byli to cystersi eknescy, jednak na pocztku XV w. przenieli si oni do Wgrowca. Na
przeomie XVI/XVII w. w zwizku z rozwojem
sukiennictwa zaoyli oni tzw. nowe miasto. Obecnie Wgrowiec jest coraz silniejszym
orodkiem przemysowym oraz akademickim
istnieje tu filia Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Centrum redniowiecznego miasta stanowi
Rynek obecnie Plac Targowy. Ratusz znajdowa si przy dzisiejszej ul. Gnienieskiej,
zosta jednak zbombardowany 2 wrzenia 1939 r., o czym przypomina tablica, umieszczona pod numerem 13. Dzisiejszy Rynek to w rzeczywistoci
dawne centrum nowego miasta, zaoonego przez cystersw. Na placu
w ksztacie trapezu z trzema ulicami wylotowymi stoi pomnik z 1950 r., powicony onierzom radzieckim oswobodzicielom Wgrowca w 1945 r.
Na tzw. nowym cmentarzu farnym przy ul. Gnienieskiej znajduje si grb
ich dowdcy pk. Andrzeja Paszkowa oraz
dwch innych oficerw (oprcz tego s tam mogiy: 29 polegych powstacw wielkopolskich,
rozstrzelanych 3 listopada 1939 r. mieszkacw miasta oraz ofiar walk wewntrznych
w latach 1945-46). W centrum miasta znajduje
si wiele domw z I po. XIX w. Przy ul. Kolejowej 16, na budynku dawnej szkoy tablica
z 1989 r. powicona uczestnikom strajkw
szkolnych w latach 1906-07. Obok, na cianie
gimnazjum kolejna tablica (1971), tym razem
upamitniajca 17 nauczycieli, zamordowanych w czasie okupacji. Przy ul. Kolejowej 24
miecia si siedziba Urzdu Bezpieczestwa,
obecnie szkoa. Tutaj tablica ku czci ofiar
terroru stalinowskiego z lat 1945-56. Nieco dalej na zachd pnoklasycystyczny koci poewangelicki w. Piotra i Pawa
z 1 po. XIX w., znacznie rozbudowany w 1895 r. Na fasadzie wityni
tablica z 1998 r., powicona Niemcom mieszkacom Wgrowca, ktrzy
zginli w czasie II wojny wiatowej. Mionicy pamitek militarnych chtnie odwiedz elbetowy schron, znajdujcy si przy zbiegu ulic Rogoziskiej
i Opackiej. Stanowi on element polskiej linii umocnie, powstay w 1939 r.
na wypadek wojny z Niemcami. Niestety, pomysowe przedsiwzicie, wykorzystujce naturalne walory terenu, nie odegrao adnej znaczcej roli.
62
Przy ul. Lenej 49 stoi pomnik w formie gazu, upamitniajcy onierzy

budowniczych wspomnianych umocnie.
W centrum miasta pooone jest Jezioro Durowskie. Po jego wschodniej stronie, wzdu ul. Kociuszki, cignie si zesp okazaych budynkw z pocz. XX
w. Na gmachu Starostwa Powiatowego znajduje si tablica powicona Stanisawowi Mikoajczykowi, ktry by radnym powiatowym w latach 1936-39.
Nowe skrzydo budynku z 2000 r. jest siedzib Urzdu Miejskiego. Nieopodal
pomnik powstacw wielkopolskich
z 1978 r. z fragmentami dawnego
pomnika z 1925 r. Przed budynkiem
Zespou Szk Zawodowych z pocz.
XX w. pomnik bohaterw II wojny
wiatowej (1981, wedug projektu
Ziemowita Zaworskiego).
Wzdu brzegu jeziora biegnie promenada spacerowa. Przy poudniowej czci traktu znajduje si tablica
z 2001 r., upamitniajca dawny kirkut. S tu take pozostaoci macew.
W dawnym parku znajduj si: hotel,
amfiteatr i kpielisko. Nieco dalej na pnoc: kompleks obiektw sportowych
z kempingiem oraz orodki wczasowe. Na zachodnim brzegu jeziora znajduje
si Orodek Rehabilitacyjno-Wypoczynkowy WIELSPIN.
W pnocnej czci Wgrowca ley Durowo. W tej dawnej wsi warto zobaczy tzw. Dworek Keglw z II po. XIX w., otoczony starodrzewem. Obecnie
jest to siedziba Nadlenictwa. W lesie we wschodniej czci Durowa znale mona grobowiec rodu Keglw z eliwnymi tablicami epitafijnymi. Przy
wylocie ul. Gnienieskiej, 2 km od centrum miasta, znajduje si grobowiec
rotmistrza Franciszka akiskiego w formie szeciometrowej kamiennej
piramidy.
4 km na zachd od miasta znajduje si ciekawy rezerwat Dbina. Znajdziemy w nim 270-letnie dby, a wrd nich Db Korfantego, uznany
za pomnik przyrody.
PAUKI
Termin Pauki wywodzi si prawdopodobnie od wyrazu uk, k, lub g,
oznaczajcego trawiast nizin pomidzy gruntami ornymi, lub od ukowatego ksztatu niewielkich, ale wszechobecnych w tym rejonie wzniesie.
Pojawia si ona po raz pierwszy w rdach w XIV u Janka z Czarnkowa,
a niedugo pniej i u Jana Dugosza jako terra Palucacensis.
Pauki utosamia si z przedrozbiorowym powiatem kcyskim (czci wojewdztwa kaliskiego, a od 1768 r. gnienieskiego).
Pod koniec I tysiclecia Pauki miao zamieszkiwa plemi Pauczan, ktre
podporzdkowao si Polanom. W tym te czasie przewodni rol od Biskupina przejo zapewne ekno, ktre byo stolic kasztelanii (jak podaje Bulla
Gnienieska z 1136). W 1227 w Gsawie mia miejsce synny zjazd ksit
polskich, na ktrym zamordowano ostatniego seniora, Leszka Biaego. W tym
63
te czasie lokowano Kcyni oraz nin, ktre stay si kasztelaniami. W 1314

Pauki znalazy si w granicach Polski odrodzonej po rozbiciu dzielnicowym.
Za Kazimierza Wielkiego rozwijay si prnie i zyskiway mieszkacw
prawa miejskie uzyskay wtedy Goacz, Szubin i Wenecja.
Pauki przez dobre cztery wieki znajdoway si w granicach wojewdztwa kaliskiego. Wychowali si na nich w tym czasie m.in. utalentowany poeta, Klemens Janicki oraz tumacz Biblii Jakub Wujek. Podczas potopu szwedzkiego bardzo dotkliwie ucierpiay.
W 1768 trafiy do nowo powstaego woj. gnienieskiego, lecz ju po 4 latach
zostay podzielone midzy Rzeczpospolit a Prusy. W 1793 znalazy si
ju w caoci pod zaborem pruskim.
W 1794 zagociy na nich wojska
Jana Henryka Dbrowskiego podczas
powstania kociuszkowskiego.
W 1807 Pauki znalazy si w Ksistwie Warszawskim, a w 1815
w Wielkim Ksistwie Poznaskim
(zwanym od 1848 Prowincj Poznask). Pochodzili std m.in. naukowcy,
bracia niadeccy. Obja je Wiosna
Ksiy kacerek nad Wen w Wgrowcu
Ludw, kolonizacja niemiecka, strajki szkolne 1905-1906 oraz powstanie wielkopolskie, ktre szczeglnie dao si we znaki Pauczanom, lecz jednoczenie
dziki ktremu powrcili na ono ojczyzny. W latach midzywojennych naleay do wojewdztwa poznaskiego, a dzieliy si na powiaty: szubiski, wgrowiecki i niski. Od 1939 do 1945 r. pozostaway pod okupacj niemieck,
a pniej znw znalazy si w granicach Polski, podzielone midzy rne wojewdztwa. Na najwiksze orodki miejskie Wgrowiec na zachodzie oraz
nin na wschodzie - wyrosy w XX w.
Po opuszczeniu Muzeum Regionalnego z ul. Opackiej skrcamy
w prawo i jedziemy wysypan wirem alejk parkow wzdu
Weny, majc rzek po lewej stronie. Po prawej towarzyszy nam
malowniczy stawek. S tu aweczki, moemy odpocz. Wkrtce
przecinamy ulic Jana Pawa
II (w tym miejscu pracowa
kiedy myn wodny) i kontynuujemy jazd wzdu
rzeki. Po duszej chwili docieramy do skrzyowania
rzek Weny i Nielby (86,2
km). Ta ostatnia po dwch
kolejnych kilometrach ostatecznie uchodzi do Weny.
W drodze do wgrowieckiego
skrzyowania rzek
64
Skrzyowanie rzek uwaane byo kiedy za wielk osobliwo.

Miaa tu mie miejsce bifurkacja, czyli zjawisko, w ktrym spotykajce si nurty dwch rzek nie mieszaj si (patrz: ramka).
Ostatecznie fenomen ten zosta wykluczony przez naukowcw.
Nadal jednak skrzyowanie rzek jest swoist i rzadko wystpujc ciekawostk. Jego pochodzenie jest, niestety, sztuczne. Jest to
po prostu przekop sprzed 1830 r. Dawne koryto ujciowe Nielby
ulego zamuleniu.
Ciekawostka
Bifurkacja to rozwidlenie rzeki na dwa lub wicej ramion, ktre nastpnie pyn do dwch rnych dorzeczy. To stosunkowo rzadko spotykane zjawisko wystpuje na rzekach o agodnym nurcie, pyncych
przez tereny rwninne, zabagnione. Decydujc rol odgrywaj tu:
stan wody, czynniki meteorologiczne (sia i kierunek wiatru, opady) i hydrologiczne (nage wezbrania, topnienie niegu) itp. Czsto
bifurkacja jest wynikiem kaptau,
czyli swoistej erozji.
Znanym przykadem bifurkacji
jest bifurkacja rzeki Casiquiare w
Ameryce Poudniowej. Wskutek
erozji wstecznej rzeki Rio Negro, cz wd Casiquiare odpywa do
Rio Negro i Amazonki, a cz do Orinoko. W Polsce zjawisko to wystpuje m.in. na Obrze, dopywie Warty, ma jednak charakter sztuczny - przez kana cz wody pynie do Obrzycy (dopyw Odry). .
Po krtkim odpoczynku wsiadamy z powrotem na rowery. Skrcamy w prawo i jedziemy asfaltow alejk na poudnie. Po chwili
dojedamy do poprzecznej ul. Gnienieskiej i skrcamy w lewo
(87,0 km). Ten odcinek musimy pokonywa razem z samochodami, zachowajmy wic szczegln ostrono! Po 700 m docieramy do Ronda Gnienieskiego i skrcamy w lewo (87,7 km).
Gdybymy pojechali prosto, dojechalibymy do akiny, gdzie te
na wzgrzu mona posiedzie w cieniu drzew i wspomnianej ju
wczeniej piramidy-nagrobka rotmistrza. Po lewej stronie ul. 11
Listopada (czyli obwodnicy miasta, ktr si teraz poruszamy) jest
nowa droga rowerowa, ktr moemy bezpiecznie kontynuowa
jazd. W nastpnej kolejnoci przekraczamy Rondo Wschd (88,8
km). Za nim droga rowerowa zanika, ale moemy jecha nadal
65
szerokim chodnikiem ruch pieszy jest tu zazwyczaj znikomy.

Po lewej widok na nowe osiedla mieszkaniowe. Ponownie pojawia si droga rowerowa i po raz kolejny przekraczamy Nielb
(90,0 km). Wkrtce docieramy do ostatniego (czwartego) ronda
na szlaku Kaliska (91,0 km). Skrcamy w prawo w ul. Kcysk.
Jest to jednoczenie ruchliwa droga nr 241 z Wgrowca do Inowrocawia wemy to pod uwag i
postarajmy si jecha bardzo ostronie, blisko prawej krawdzi jedni.
Wkrtce mijamy administracyjn
granic miasta Wgrowiec i wjedamy do wsi Kaliska (91,4 km).
Po prawej adny widok na jezioro
Rgielskie. Po miniciu jeziora w prawo odchodzi szosa w kierunku Inowrocawia. Drogowskazy informuMalownicze obrazy z CSR
j, e tdy prowadzi samochodowy
szlak cysterski w kierunku Tarnowa Pauckiego i ekna. Dla rowerzystw jest to jednak droga zbyt wska i jednoczenie ruchliwa.
My pedaujemy nadal prosto, na pnocny wschd.
Po chwili w oddali, po lewej, wida zabudowania wsi
Micharzewo (charakterystyczne graffiti na cianie jednego z blokw, przedstawiajce konia). Na wysokoci przydronego krzya skrcamy w prawo, w gruntow drog (93,3 km). Do wyboista i miejscami piaszczysta,
za to bezpieczna droga polna prowadzi w kierunku Tarnowa Pauckiego. Po dotarciu
do
poprzecznej
szosy skrcamy w lewo
i
jedziemy
chodnikiem
tak bdzie najbezpieczniej. Jestemy we wsi.
Za moment po lewej wyania
si niewysokie wzniesienie
morenowe, na ktrym stoi
drewniany koci kolejny
Polskie widoki CSR
wany obiekt cysterski na szlaku (96,9 km). Jeli chcemy podjecha pod sam koci, musimy popedaowa chodnikiem kawaek
dalej i po chwili skrci w lewo w wsk, asfaltow szos. Std w
lewo prowadzi stromy, kamienisty podjazd. Z kolei jeli chcemy
zwiedzi koci, warto spyta o moliwo otwarcia go w gospodarstwie, znajdujcym si naprzeciwko wjazdu do kocioa.
66
Tarnowo Pauckie to wie, malowniczo pooona na pnocno-wschodnim

kracu Jez. Rgielskiego, przy szosie do Inowrocawia. Pierwszy raz w dokumentach pisanych pojawia si ju w 1218 r. W 1370 r. cystersi podjli
prb zaoenia tu miasta, niestety
nieudan.
Drewniany koci w. Mikoaja jest
najprawdopodobniej najstarsz drewnian wityni zachowan w podstawowej bryle w Polsce. Koci ma konstrukcj zrbow i jest orientowany.
Ma ukad jednonawowy z prezbiterium i naw gwn na planie prostokta. ciany zbudowane s z bali sosnowych, czonych w tzw. jaskczy
ogon. Dach nad naw gwn jest
Koci w. Mikoaja w Tarnowie Pauckim
dwuspadowa, nad wie namiotowy.
Cao kryta jest gontem. Pochodzcy z koca XIV koci ju od redniowiecza znajdowa si pod patronatem cystersw eknesko-wgrowieckich. W
1639 r. zosta przebudowany i uzupeniony o wie, o czym wiadczy data,
widoczna na belce nad wejciem z wiey do kocioa. W latach 1996 2001
przeprowadzona zostaa restauracja obiektu.
Co przedstawiaj malowida w kociele w Tarnowie Pauckim?
Po wejciu do wntrza przede wszystkim zwraca na siebie uwag przepikna
polichromia pnorenesansowa z 1 po. XVII w. Praktyczna uwaga: nawet
w soneczny dzie warto poprosi o zapalenie wiata, wtedy malunki wida duo lepiej. Do robienia zdj o ile w ogle takie pozwolenie si dostanie nie naley uywa lampy byskowej,
gdy niszczy ona delikatne farby. Co ciekawe, pod obecnymi malunkami odkryto lady
wczeniejszych freskw. Polichromia na balustradzie jest modsza od reszty i odbiega
od niej stylowo. Historycy sztuki spieraj
si co do tego, kto by twrc freskw. Wedug jednych byli to cystersi, wedug innych
mia to by Walenty Podczosik, wielkopolski malarz, tworzcy w 1 po. XVII w.
wiadczy o tym miaby monogram IPW na sarkofagu Zmartwychwstaego
Chrystusa w poudniowo wschodniej cianie
prezbiterium. Wedug jeszcze innych, autorami wystroju mogli by uczniowie Krzysztofa
Boguszewskiego. Przewaajca cz polichromii powstaa w ukadzie strefowym. ciana
pnocna pokryta jest przedstawieniami ycia
w. Magorzaty, poudniowa w. Mikoaja.
Warto spojrze w gr. W centralnej czci
nawy gwnej wida scen adoracji Trjcy
67
witej. Wok symbole czterech Ewangelistw oraz kasetony z wizerunkami prorokw, ojcw kocioa oraz narzdzia Mki Paskiej np. drabina, bicze,
gwodzie, motek, cgi. Prezbiterium pokryte
jest scenami z Nowego testamentu: Zwiastowanie NMP, Nawiedzenie, Narodzenie Chrystusa, Obrzezanie, Pokon Trzech krli, Zmartwychwstanie, Wniebowstpienie i Zesanie
Ducha witego. Powyej fryz z kartuszami
z symbolami litanii do Matki Boskiej. Porodku wschodniej ciany prezbiterium znajduje
si kotara, ktra pochodzi najprawdopodobniej
z otarza, ktry si kiedy tu znajdowa. Strop
prezbiterium i zakrystii zdobiony jest motywami rolinnymi. Na wspomnianej ju balustradzie chru muzycznego w dziesiciu polach
umieszczone s ppostaci Chrystusa i NMP
oraz piciu witych mnichw Benedykta, Roberta, Stefana Hardinga oraz Bernarda
i czterech witych zakonnic: Ludgardy, Gertrudy, Julianny oraz Scholastyki. Na cianie zachodniej, pod chrem muzycznym, dostrzec moemy scen,
przedstawiajc Chrystusa, wypdzajcego kupcw ze wityni oraz ksidza
na ambonie. Nieco wyej, na chrze, za organami iluzjonistyczna draperia.
Pod stropem namalowani s wici: Florian, Jacek, Stanisaw Kostka, bogosawiony Wincenty Kadubek oraz w. Jan Kanty. Na stropie nad chrem
kasetony z wizerunkami aniokw, grajcych na instrumentach muzycznych. Na cianie tczowej (nazwa pochodzi od belki tczowej, umieszczonej
w jej wyciciu) sugestywna scena Sdu Ostatecznego.
Otarz gwny z obrazami Wniebowzicia
NMP, w. Mikoaja i w. Magorzaty utrzymany jest w stylu renesansowym i datowany
jest na pocz. XVII w. Nieco modsze otarze
boczne: w. Magorzaty (obraz franciszkanina
Adama Swacha, 1712 r.) i w. Mikoaja reprezentuj styl barokowy i rokokowy i pochodz
z przeomu XVII/XVIII w. Organy zostay
wykonane w 1700 r. Pkolisty uk tczowy
oddziela prezbiterium od nawy gwnej. Na
uku barokowy krzy oraz postaci Matki Boskiej i w. Jana. W przyziemiu wiey znajduje
si kruchta.
Koci ze wzgldu na warto historyczn
oraz walory artystyczne zosta wpisany do
rejestru zabytkw w roku 1933. Plany zakadaj stworzenie w przyszoci w Tarnowie
Pauckim skansenu drewnianej architektury sakralnej.
68
Po zwiedzeniu kocioa mamy dwie moliwoci dojechania do kolejnej cysterskiej atrakcji na szlaku, czyli ekna. Pierwszy wariant
(oznakowany, wiodcy bezpieczn drog) to kontynuacja jazdy
wsk szos na pnoc, objechanie od pnocy jeziora ekneskiego i wjazd do ekna take od pnocy. Jest on szczeglnie polecany rodzicom z dziemi. Drugi wariant (nieoznakowany, wiodcy
drog ruchliw) jest ciekawszy krajoznawczo i prowadzi szos
w kierunku Kcyni. Za ostatnimi zabudowaniami Tarnowa Pauckiego, w lewo, odchodzi droga polna. Prowadzi ona do miejsca
stanowiska archeologicznego, ktre znajduje si w miejscu zwanym Klasztorek od pierwszego cysterskiego klasztoru w Wielkopolsce.
Z Tarnowa Pauckiego szlak biegnie wskim paskiem asfaltu
na pnoc. Po prawej mijamy niewielki cmentarz.
Droga romantycznie wije
si wrd pl, towarzysz jej
wierzby polskie. Po prawej,
w oddali, wida zabudowania ekna, do ktrego zdamy. Od wsi oddzielaj nas
wody jeziora ekneskiego.
Wkrtce asfalt si koczy.
Wjazd do wsi ekno
Po 300 kolejnych metrach
odchodzi gruntowa droga w prawo, ale my nadal jedziemy prosto. Po dotarciu do poprzecznej drogi szutrowej skrcamy w lewo
(99,8 km). Po niecaym kilometrze wijcej si drogi dojedamy
do poprzecznej szosy (100,7 km). Tablica po lewej oznajmia pocztek Brzena Starego, my jednak skrcamy w prawo. W ten sposb objedamy dookoa Jez. ekneskie i zdamy w kierunku
ekna. Prosta jak struna szosa wznosi si w kierunku widocznej
ju wsi. Ul. Pauck wjedamy
do ekna (102,2 km). Po prawej
pikny widok na jezioro, wydajce
si by coraz niej. Wkrtce szlak
skrca w lewo, a my w prawo,
w kierunku pnogotyckiego kocioa w. Piotra i Pawa z po. XVI w.
ekno, obecnie dua wie ok. 9 km
na pnocny wschd od Wgrowca, w redniowieczu bya grodem Malownicza trasa wok
jez. ekneskiego
69
70
71
kasztelaskim, otoczonym dobrami rodu Paukw. Ok. 1142 r.

Zbylut sprowadzi tu cystersw,
odstpujc im znaczn cz swoich posiadoci, m. in. karczm.
W 1331 r. grd zosta zniszczony
przez Krzyakw. Prby lokalizacji miasta na prawie magdeburskim nie przyniosy oczekiwanego rezultatu, cho prawa miejskie
przetrway a do 1888 r. Przyczynami tego stanu rzeczy byy: wojna domowa pomidzy rodami wielkopolskimi, w wyniku ktrej spalono miasto w 1383 r. oraz translokacja
klasztoru cysterskiego do Wgrowca. wiadectwem historii ekna jest
zachowany ukad urbanistyczny.
Przed nami murowana witynia
z dwoma piciobocznymi wieyczkami, zwieczonymi ceglanymi
hemami, ktr widzielimy ju z
przeciwlegego brzegu jeziora. Jej
fundatorem by kasztelan nakielski
Nikodem ekiski. Wraenie solidnoci potguj granitowe ciosy oraz
narone skarpy. Naley pamita, e do budowy tej wityni uyto m. in. pozostaoci klasztoru ekneskiego. Do rodka kocioa wchodzimy przez ostroukowy portal. We wntrzu zwrmy
uwag na typowe dla gotyku sklepienia gwiadziste. Barokowy
otarz gwny pochodzi z I po. XVIII w. Rzeba MB z Dziecitkiem
jest starsza i datowana jest na pocztek XVII w. Jeszcze starsze s
drewniane rzeby biskupw - reprezentuj okres pnego gotyku
i zostay wykonane w XVI
w. Piaskowcowy nagrobek
fundatora wraz z on Jadwig z Zebrzydowskich
pochodzi z koca XVI w.,
pyta nagrobna, prawdopodobnie Anny ze Zotnik
Gaczyskiej z I po. XVII
w. W zakrystii poudniowej znajduje si epitafium
72
waciciela ekna oraz naczelnego prezesa Wielkiego Ksistwa

Poznaskiego, Jzefa Zerboniego di Sposetti.
Na cmentarzu, znajdujcym si w pnocnej czci wsi, pochowana jest Joanna Draba (1971-95), zmara na raka poetka. Jej
imi nosi hospicjum Palium w Poznaniu. Przed bibliotek przy
ul. Podgrnej pomnik, upamitniajcy powstacw wielkopolskich i ofiary II wojny wiatowej.
Sama biblioteka dziaa bardzo
prnie i jest organizatorem wielu
imprez kulturalnych, take powiconych cystersom.
Po zwiedzeniu kocioa warto
przespacerowa si na jego tyy.
Z wysokiej skarpy piknie wida
Widok na jez. ekneskie
jezioro.
Cystersi z ekna
Stanowisko archeologiczne za zachodnim brzegu Jez. eknieskiego to miejsce
szczeglne dla badaczy dziejw zakonu cystersw w Polsce. Prowadzone tu
od 1982 r. badania doprowadziy do odkrycia waw wczesnopiastowskiego
grodu, fundamentw przedromaskiej wityni w ksztacie rotundy z po. XI
w. oraz nadbudowanego w tym samym miejscu romaskiego kocioa klasztornego. Bya to rotunda typu prostego trzecia w Wielkopolsce, po Gieczu
i Ostrowie Lednickim. Nie s to zreszt wszystkie lady osadnictwa na tym
terenie. lady pierwszych mieszkacw pochodz od schykowego paleolitu
(12-8 tys. lat p.n.e.) poprzez wczesne redniowiecze (500-1250 r. n.e.), redniowiecze waciwe, a do czasw nowoytnych. Pierwsze dokumenty pisane,
w ktrych znajduje si wzmianka o eknie, pochodzi z 1136 r. i jest to bulla papieska Innocentego II. Sam klasztor zosta ufundowany przez Zbyluta
z rodu Paukw. Dokument fundacyjny zosta wystawiony w 1153 r. Jako
miejsce posadowienia budowli wybrano wczesnoredniowieczne, opuszczone grodzisko. Jak ju byo wspomniane, powsta w tym miejscu pierwszy
cysterski klasztor w Polsce. Pierwsi
cystersi przybyli tu z Altenbergu koo
Kolonii. Mimo, e opactwo przybrao
nazw ekneskie, samo ekno nigdy nie naleao do zakonu. Cystersom daleko jednak byo do ubstwa.
73
Ju w momencie fundacji otrzymali oni na wasno trzy wsie oraz, oczywicie, sam teren lokacji. Oprcz tego gospodarni zakonnicy czerpali zyski
z dziesicin z czterdziestu czterech wsi. Musiay by one niemae: uzupeniane
kolejnymi przywilejami i pomnaane, przyczyniy si do znacznego wzmocnienia ekonomiki przybyszy z Niemiec. Wystarczy wspomnie, e w kocu
XIV w. cystersi eknescy posiadali ju prawie 60 wsi oraz wiele okolicznych
pl, k, lasw, mynw, itd. Do tego dochodziy zyski z jatek, praw poowu
ryb na dziewitnastu jeziorach, a nawet na morzu (!) oraz prawo bicia wasnej
monety na Pomorzu. W tej sytuacji zakon z ekna sta si jednym z najbogatszych opactw cysterskich w kraju.
Gospodarka cystersw opieraa si na rolnictwie, hodowli i rybowstwie. Nieobce byy im take przetwrstwo zboowe i rzemioso. Dodatkowo, patronatem obejmowali kocioy w Zoniu, gowie, Wgrowcu i Tarnowie Pauckim.
Klasztor w eknie powoa take dwie filie
w Ldzie oraz w Obrze. Plany stworzenia filii
w Prusach nie zostay zrealizowane.
W 1370 r. Kazimierz Wielki nada cystersom
z ekna prawo magdeburskie i przywilej organizowania targw w kady wtorek w Tarnowie
Pauckim.
Na przeomie XIV/XV w. rozpocz si proces
przenosin siedziby cystersw do Wgrowca,
ktry trwa ok. 100 lat. Gwnym powodem byo
nietrafione posadowienie klasztoru eknieskiego na podmokym gruncie i w rezultacie kopoty
ze statecznoci budynkw. Nie bez znaczenia
byy take argumenty gospodarcze. Dawne
opactwo stao si folwarkiem klasztoru w Wgrowcu, a nastpnie zostao ono przeksztacone
w cmentarz. Wraz z wzniesion kaplica cmentarn teren zosta wczony
do parafii w Tarnowie Pauckim. Do czasw wspczesnych nie zachoway
si adne widoczne lady dawnych zabudowa. Gwnym powodem takiego
stanu rzeczy byo to, e ju od XVI w. tutejsze mury byy powoli rozbierane
i suyy jako budulec okolicznych domw i kociow. Archeolodzy odkryli
tutaj wiele elementw dawnego wystroju kocioa, m. in. detale architektoniczne z bardzo rzadkiego gipsu jastrychowego, fragmenty ceramiki czy szka
witraowego. Cennymi znaleziskami okazay si take monety i fragmenty
tkanin. Kolejnym, by moe najcenniejszym zabytkiem pochodzcym z tego
klasztoru s dwa egzemplarze Biblii: z XIII i z koca XIV w., obecnie z depozycie w Bibliotece Krnickiej PAN w Krniku.
Na podstawie wszystkich dostpnych informacji wydzielono ekneski Kompleks Osadniczy. Na jego terenie od 1982 r. badania archeologiczne prowadzi
Ekspedycja Archeologiczna ekno pod kierunkiem prof. dr hab. Andrzeja M.
Wyrwy, przy wsppracy Uniwersytetu im. Mikoaja Kopernika w Toruniu.
W 2007 roku prace archeologw dobiegy koca i stanowiska s zasypane.
W przyszoci w tym miejscu powsta ma skansen archeologiczno-architektoniczny.
74
Wracamy na szlak. Przecinamy centrum wsi (po lewej klimatyczny Bar Paucki), gdzie zlokalizowana jest studnia Weroniki i zjedamy do mostku. Za nim skrcamy w prawo, w drog
z pierwszestwem przejazdu, zachowajmy wic szczegln
ostrono. Jeli skrcimy
w lewo, bdziemy mie
okazj zobaczy pozostaoci dawnych posiadoci
cysterskich. Teraz znajdujemy si na terenie dawnego przedmiecia o nazwie
Polskie Prawo. Podjedamy do widocznego po
prawej nieczynnego, neogotyckiego kocioa ewangelickiego z koca XIX
Zamieszkay wiatrak w Bracholinie
w. W latach 1444 1828
sta tu drewniany, polichromowany koci pw. Krzya witego. Nieco bliej jeziora znajduje si dawna pastorwka z XIX w.,
w ssiedztwie okazaych, starych lip o wymiarach pomnikowych.
Nieopodal, na ce, doskonale widoczne jest owalne grodzisko
stokowate.
Opuszczamy wie. Przecinamy poprzeczna szos na wprost,
a waciwie skrcamy w prawo i za chwil w lewo, za drogowskazem na Rbczyn i Bracholin (103,5 km). Prosta jak z bicza strzeli
szosa prowadzi lekko w d. W pewnym momencie w prawo odchodzi wska droga asfaltowa, w ktr skrcamy. Jestemy w Bracholinie (104,6 km). Po prawej, wiatrak-holender, ciekawie przerobiony na budynek mieszkalny. Niestety, nie zachoway si miga.
Pobliskie jezioro Bracholiskie znane jest z wystpowania 139
gatunkw ptakw, m. in. kaczki weniastej, gsi ggawy oraz rolinnoci charakterystycznej
dla pierwotnego osadnictwa
grodowego i klasztornego.
Na tym terenie stwierdzono
istnienie reliktowego stanowiska pajka Eucta caestneri
(pierwsze w Polsce), znajduj
si tu stanowiska bdcego
pod ochron pajka tygrzyka paskowanego. W planach
75
Ciekawostka
jest utworzenie na tym terenie parku kulturowego z tarasem

widokowym.
Bracholin Fakt 1:1

W 2006 roku z mieszkacw Bracholina miaa si caa Polska. Oglnopolska
gazeta o dyskusyjnym tytule Fakt przedstawia ich jako degeneratw i pijakw.
Ot pobliska gorzelnia miaa pono skazi wod miejscowego jeziora czystym
spirytusem. Przez kilka kolejnych dni tabloid publikowa zdjcia miejscowych,
pijcych wod prosto z wyskokowego jeziora wraz ze swoimi psami lub licznie
zdajcych ku jego brzegom z wiadrami. Stenie spirytusu w wodach jezioro
miao pono dochodzi do 30 procent. Wielu czytelnikw gazety bawiy zapewne
zdjcia kobiet, modlcych si o opamitanie swoich mw. Mieszkacw Bracholina tak zabolaa ta zniewaga, e poskaryli si Oglnopolskiej Radzie Mediw,
ktra przyznaa racj mieszkacom spokojnej wsi pod Wgrowcem. Okazao si,
e caa afera zostaa wyssana z palca. W rzeczywistoci miao miejsce niewielkie
skaenie jeziora ciekami z gorzelni, jednak ju nastpnego dnia jego skutki zostay usunite. Szkoda tylko, e wsi nie sta na proces sdowy z potnym koncernem
prasowym, ktrego wyrok z pewnoci mgby podreperowa budet gospodarnych rolnikw.
Wkrtce nawierzchnia asfaltowa ustpuje kocim bom. Razem

z ostatnimi zabudowaniami wsi kocie by przechodz w typow,
pylist, poln drog. Po prawej malownicza panorama Pauk.
W Bracholinie znajduje si miejsce postojowe. Warto tu si na
chwile zatrzyma. Wjedamy do lasu i przecinamy tory nieczynnej linii kolejowej (108,2 km). Po dojechaniu do poprzecznej szosy
skrcamy w prawo. Mijamy tablic Nowa Wie. Za moment,
przy krzyu, skrcamy w lewo, w drog szutrow. Po lewej mijamy dom zbudowany z kamiennych ciosw i leniczwk. Ponownie zjedamy do lasu. Droga jest miejscami wyboista utwardzana kamieniami i gruboziarnistym szutrem, niezbyt przyjaznym
rowerowym oponom. Po
duszej jedzie przekraczamy wijc si rzeczk. Jeszcze kilkaset metrw i docieramy do poprzecznej drogi
lenej (112,6 km). Skrcamy
w prawo i mijamy lene wyrby. Po kolejnych 400 m,
jeszcze przed pierwszymi
zabudowaniami Rudy Kolanki, skrcamy w lewo, w mocno piaszczyst drog (113,0 km).
Przed nami, w oddali po prawej wida ju zabudowania Mieciska. Dostrzec std mona budynek szkoy i kocieln wie.
76
Wkrtce pojawia si asfalt. Skrcamy w prawo i agodnie zjedamy w stron mostu na Wenie (114,4 km). Za nim wjedamy
pomidzy zabudowania Mieciska. Po dotarciu do poprzecznej
ul. T. Kociuszki szlak skrca w prawo (114,8 km). Zanim jednak
pojedziemy dalej szlakiem, na skrzyowaniu warto zsi z roweru i podprowadzi go kawaek na wprost ul. Kocieln (chodnikiem, poniewa poruszamy si drog jednokierunkow pod
prd). To najszybszy sposb, aby dotrze do centrum wsi.
Miecisko to dua wie gminna, pooona na lewym brzegu Weny. Dokumenty z pocztku XV w. okrelaj miejscowo, nalec wtedy do dbr
krlewskich jako Nowe Miasto lub yczane Miasto. Saby rozwj urbanistyczny spowodowa jednak utrat praw miejskich w 1934 r. Pamitk
miejskiej przeszoci jest ukad urbanistyczny z ciasno zabudowanymi ulicami, zbiegajcymi w stron
prostoktnego rynku, noszcego obecnie nazw placu Powstacw Wielkopolskich. Ukonie przecina
go szosa, wiodca w kierunku Gniezna. Porodku
placu pomnik z 1969 r., upamitniajcy ofiary
II wojny wiatowej. Jest tu take znak naszych
czasw - drogowskaz do miejscowoci partnerskich
Mieciska: w Niemczech i Holandii. Przed chwil po prawej minlimy adny,
ale bez szczeglnej wartoci historycznej czy artystycznej koci w. Michaa
z II po. XIX w. Plebania jest kilka lat modsza od kocioa, kapliczka pochodzi z 1845 r. Nieopodal, przy ul. Kocielnej 5 dugi budynek z 1900, kryty dachem mansardowym.
U zbiegu ulic Janowieckiej i Pocztowej dawna
zabudowa pruska z pocz. XX w.: poczta (ul. Pocztowa 1), dawny posterunek policji (ul. Janowiecka 4)
oraz dawna kasa oszczdnociowa (ul. Pocztowa 3).
Wspczesne centrum wsi gminnej znajduje si
przy ul. Kociuszki. Na budynku biblioteki tablica,
powicona Czesawowi Chruszczewskiemu (1922-82), pisarzowi i dziennikarzowi, dziaaczowi ruchu oporu w czasie II wojny wiatowej. Przy ul. Wgrowieckiej cmentarz ze zbiorow mogi 48 ofiar okupacji hitlerowskiej.
Wracamy na szlak. Wkrtce, zachowujc szczegln ostrono, przecinamy

poprzeczn, ruchliw ul. Wgrowieck
(czyli szos z Wgrowca do Gniezna)
i jedziemy ul. w. Wojciecha. Po ok. 300
m po prawej wida szyld zakadu mechaniki pojazdowej. Nie byoby warto
77
o tym wspomina w przewodniku rowerowym, gdyby nie fakt,

e gwnym elementem szyldu jest rowerek. Najwyraniej rowerzyci mog tu liczy przynajmniej na najprostsze naprawy.
Kontynuujemy nasz podr komfortowym, gadkim asfaltem.
Po pewnym czasie przekraczamy nieuywane tory kolejowe i wjedamy do Budziejewka (116,7 km).
Po kolejnych 600 m szosa skrca
w prawo, ale my odbijamy
na chwil w lewo (117,3 km).
Za niewielkim kocioem (o ktrym
za chwil), w starannie urzdzonym otoczeniu (s tu np. aweczki
i miejsce na ognisko), niespodziewanie wyrasta z ziemi potny gaz
narzutowy z czerwonego granitu.
Koci w. Wojciecha w Budziejewku
Jego wymiary dugo 7,5 m, szeroko 4,7 m, obwd 20,5 m, gboko zalegania w ziemi 2,7 m
plasuj go na drugim miejscu pod wzgldem wielkoci w Wielkopolsce (ustpuje tylko kamieniowi w. Jadwigi spod Gouchowa). Wielki kamie podlega ochronie od 1840 r. i jest najstarszym
prawnie chronionym zabytkiem przyrody w naszym regionie.
Wedug legendy, biskup Wojciech przed wyruszeniem na wypraw, ktra miaa schrystianizowa Prusy, z tego wanie kamienia
gosi ewangeli. Gdy przyszy smutne wiadomoci o
mczeskiej mierci pniejszego witego, zapada decyzja o przeniesieniu
gazu do Gniezna. Bya
wtedy zima, zbudowano,
wic potne sanie i zaczto olbrzyma centymetr
po centymetrze wie do
Przy Gazie w. Wojciecha
miejsca
przeznaczenia.
Najwidoczniej jednak los zadecydowa inaczej, gdy podmoky
grunt zapad si pod saniami i uwizi gaz, ktry jak interpretowali wspczeni postanowi pozosta tam, skd kazania gosi wity biskup. Po pewnym czasie, po pnocno-wschodniej
stronie gazu miao wytrysn rdeko. Miao ono pono cudowne waciwoci. Kady lepiec, ktry przemy oczy tutejsz
wod i odmwi modlitwy do w. Wojciecha, odzyskiwa wzrok.
78
Niestety, cudowna moc rdeka skoczya si, gdy jaki witokradca przemy oczy swemu lepemu koniowi. Na kamieniu widoczne s lady dziaalnoci ludzkiej: rysy i wklnicia. Ludowa
interpretacja przypisuje je biskupiemu pastoraowi, infule i ewangeliarzowi. S tu te kolejne cyfry od 1 do 4, ale ich pochodzenia
nikt nie potrafi wytumaczy.
Nieopodal gazu znajduje si niewielki, murowany kociek
w. Wojciecha powstay w latach 1848-58. Prowadzi do niego urocza alejka, obsadzona ywopotem. Wewntrz kocioa, w otarzu
gwnym, obraz, przedstawiajcy biskupa, goszcego kazanie
na wspomnianym kamieniu. W otarzach bocznych obrazy MB
z Dziecitkiem i w. Katarzyny.
Wok kocioa rosn posadzone w 2000
r. cztery dby Karol ku czci Jana Pawa
II, Micha ku czci w. Michaa, patrona
Mieciska, Jakub ks. Jakuba Wujka, tumacza Biblii oraz Stefan ks. Stefana Wyszyskiego oraz le kamienie na ktrych
wyryte s te imiona. Wracamy do szosy
i jedziemy na poudniowy zachd. Po chwili wjedamy do Budziejewa (118,5 km).
Po prawej pnoklasycystyczny dwr
z II po. XIX w., kryty dachem naczkowym.
Od strony szosy wida charakterystyczny Jeden z 4-ch pamitkowych
dbw w Budziejewku
balkon i ganek, wsparte na czterech zdublowanych, pkatych kolumnach. To wszystko, co moemy zobaczy. Obecnie jest to obiekt prywatny i wstp
na jego teren jest wzbroniony. Naprzeciw dworu staw, otoczony
zdziczaym parkiem z XIX w. W spokojnej toni stawu wesoo odbijaj si kolorowe ule. Za wsi szosa skrca w prawo i prowadzi do Popowa Kocielnego. Dojedamy do poprzecznej szosy
z pierwszestwem przejazdu (zachowajmy
ostrono) i skrcamy w lewo, zgodnie
z drogowskazem na Skoki (121,5 km).
Wkrtce po lewej wida okazay, drewniany koci (122,6 km). witynia p.w.
Zwiastowania NMP pochodzi z 1629 r.,
natomiast kaplice, tworzce swoisty transept oraz wiea, przykryta barokowym
hemem z 1720 r. Wyposaenie wntrza
jest barokowe. Szczeglnie warto zwrci
Kocil w Popowie Kocielnym
79
uwag na dwa portrety trumienne z koca

XVII w. Obok kocioa 9 kapliczek (wspczesnych) oraz ciekawe, stare lipy wielkolistne (w tym jedna podwjna), bdce pomnikami przyrody. Plebania powstaa w 1860 r.
Naprzeciw kocioa barokowa figura w.
Wawrzyca. Dwr, kryty dachem naczkowym, pochodzi z pocz. XX w. Nieopodal
pozostaoci parku z XIX w. z dwoma stawami. Obok pozostaoci folwarku i gorzelnia
z tego samego okresu. Na budynku domu kultury tablica z 1970 r., upamitniajca ofiary
II
wojny wiatowej.
Otarz gwny kocioa
w Popowie Kocielnym
Za kocioem gwna szosa skrca w prawo.
My jedziemy prosto, wsz drog asfaltow w kierunku Kiszkowa. Po chwili skrca ona w lewo, a my wspinamy si biegnc na
wprost wyboist drog poln. Po 800 m wysiku zaczynamy zjazd.
Gdy zaczyna si nawierzchnia asfaltowa, skrcamy w prawo (125,8
km). Szosa agodnie wznosi si w kierunku Kakulina, do ktrego
wkrtce wjedamy. Po dojechaniu do poprzecznej drogi asfaltowej (126,1 km) jedziemy prosto, drog gruntow, zgodnie z drogowskazem na Nadmyn. Po chwili jednak, na pierwszym skrzyowaniu drg gruntowych skrcamy w lewo i mocno piaszczyst drog,
wiodc midzy chaupami, opuszczamy wie. Teraz jedziemy
non-stop prosto, nigdzie nie skrcajc! W ten sposb wjedamy
do lasu. Po duszej chwili docieramy do asfaltowej drogi.
Jestemy
w
Raczkowie.
Po prawej znajduje si drewniany koci p.w. Wszystkich
witych (powsta w latach
1780-82) z wie zwieczon
blaszanym barokowym hemem powsta w latach 178082. Wewntrz otarz gwny z krucyfiksem z XVII w.,
uwaanym za cudowny. NieWntrze kocioa w Raczkowie
opodal kocioa drewniana
dzwonnica z 1780 r. Po przeciwnej stronie szosy eklektyczna plebania
z koca XIX w. oraz dwr z pocz. XIX w. Kontynuujc jazd
prosto mijamy zabudowania wsi, a nastpnie po miniciu zabudowa wiejskich skrcamy w prawo i opuszczamy Raczkowo
80
szos wiodc na poudnie

(128,7 km). Dugim zjazdem
z pikn panoram pl i lasw docieramy do Jagniewic (130,6 km). Na skrzyowaniu skrcamy w prawo
i opuszczamy wie zjazdem,
wiodcym w kierunku lasu.
Wkrtce przekraczamy Ma
Wen (131,3 km). W dolinie
po prawej grodzisko stokowate o rednicy ok. 80 m i wys.
5 m., z widocznymi ladami fosy i podgrodzia. Wkrtce las
po lewej koczy si, a jego granic biegnie droga gruntowa,
w ktr skrcamy (131,9 km). Moemy podjecha jeszcze kilkanacie metrw prosto, do Glinna. W XIX w. parku znajduje
si dwr z 1 po. XIX w. z drewnianym gankiem, dachem naczkowym i skrzydem z lat midzywojennych od poudnia.
Wok rozciga si park krajobrazowy
z XIX w. (pow. 3,1 ha). Droga gruntowa
po chwili spotyka si z szos. Skrcamy
w lewo i podjedamy w kierunku Bliyc.
We wsi, po lewej stronie, widoczny orodek
agroturystyczny Walentynwka. Pozna
go mona po charakterystycznym budynku
z wieyczkami zdobionymi flankami oraz
wybiegach dla koni. Z Bliyc wyjedamy szos w lewo, zgodnie
z drogowskazem na Wysok (134,2 km). Do wsi prowadzi do
stromy zjazd. Wkrtce nawierzchnia asfaltowa ustpuje coraz bardziej piaszczystej drodze (136,2 km).
Im wiksza susza, tym trudniej bdzie
tutaj przejecha na rowerze na cienkich oponach, by moe bdzie trzeba
fragmentami prowadzi jednolad.
Po lewej mijamy pozostaoci glinianych lepianek, nastpnie przejedamy pod wiaduktem nieczynnej linii kolejowej Przekraczamy dopyw Maej Weny i wkrtce
osigamy upragnion zapewne szos (139,8 km). Skrcamy
w prawo, aby po chwili odbi w lewo, w wsk szos, zgodnie z drogowskazem na Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka.
Jestemy w Pawowie Skockim. Mijamy niewesoe szcztki PGR-u
81
oraz zrujnowany dwr z XIX w. Otoczony jest on zdziczaym parkiem

krajobrazowym, w ktrym rosn klony i jesiony z domieszk grabw. Po
chwili mijamy tablic witacz Parku
Krajobrazowego Puszcza Zielonka.
(140,4 km). Piaszczysta droga prowadzi obok leniczwki Dzwonowo
(miejsce postojowe z zadaszeniem
wasno gminy Skoki) i koczy
si przy drodze asfaltowej. Jestemy
z powrotem w Dbrwce Kocielnej
(143,2 km). Skrcamy w prawo i podjedamy w kierunku centrum wsi
(144,5 km).
Zasuony odpoczynek
po przejechaniu CSR
To ju koniec rowerowych peregrynacji po Cysterskim Szlaku Rowerowym. Najkrtszy powrt do Poznania na rowerze wiedzie
niebieskim Duym Piercieniem Rowerowym do parkingu pod
Dziewicz Gr i asfaltow szos (niestety, ruchliw) do centrum
miasta. W momencie oddania kadki przez Wart w Owiskach
znacznie bezpieczniejszy bdzie powrt przez Radojewo i gruntow drog do Moraska, skd ju niedaleko do ptli Poznaskiego
Szybkiego Tramwaju (PST).
82
83
ANTONIEWO
BEDNARY
Modzieowy Orodek
Wychowawczy
Antoniewo, 62-085 Skoki
tel.: + 48 61 812 42 51
fax.: + 48 61 812 42 67
tel.kom.: +48 601 79 87 29
e-mail: antoniewo@onet.pl
www.antoniewo.pl
Gospodarstwo Agroturystyczne
ZAGRODA BEDNARY
BISKUPICE
BLIYCE
JACEK NAWROT
ul. Gwna 24, 62-007 Biskupice
tel.: +48 61 815 50 45
Orodek Agroturystyczny
WALENTYNWKA
Bliyce 4, 62-085 Skoki
tel./fax.: + 48 61 427 66 15
tel kom.: + 48 500 428 144
e-mail: walentynowka@ola.com.pl
www.walentynowka.pl
BODUSZEWO
BODUSZEWO
CZESAW MATOGA
KARCZMA STAJENKA
Boduszewo 13,
62-095 Murowana Golina
tel./fax.: + 48 61 811 29 38
tel. kom.: + 48 601 77 62 40
e-mail: biuro@karczmastajenka.pl
www.karczmastajenka.pl
Boduszewo 8,
tel.: + 48 61 663 51 32
tel. kom.: + 48 603 30 84 72
BODUSZEWO
PAAC W BODUSZEWIE
Boduszewo 16,
tel.: + 48 61 892 11 82
tel. kom.: +48 504 265 213
e-mail: palac@boduszewo.com
www.boduszewo.com
84
Bednary 8, 62-010 Pobiedziska

tel.kom.: +48 604 705 837
BOROWO MYN
DANUTA, STANISAW
SIEBERT
Borowo Myn,
ul. Starych Wierzb 1,
62-007 Biskupice
tel.: + 48 61 817 72 73
tel.kom.: +48 606 924 886
DBRWKA KOCIELNA
DUGA GOLINA
Ranczo w dolinie
HANNA SUDO
Dbrwka Kocielna 20,
62-280 Kiszkowo
tel. kom. + 48 603 964 094
e-mail: kontakt@ranczo4x4.pl
www.ranczo4x4.pll
GOUNIN
ZAGRODA WRD
ZIELONYCH K
ANIELINEK
Duga Golina 30,
tel.: + 48 61 811 30 91
GRUSZCZYN
PODKOWA
Gounin 6,
62-010 Pobiedziska
tel.: +48 61 817 73 58
Gruszczyn ul. Zieliska 42,

62-006 Kobylnica
tel.: + 48 61 817 46 93
tel. kom.: +48 605 132 097
www.agro-turystyka.com.pl
KAMISKO
KTY
Rezydencja DWA STAWY

Centrum Edukacji Kadr Bankowych
INVEST TRAINING sp. z o.o.
Kamisko 4,
tel.: + 48 61 812 21 21
fax.: +48 61 812 23 44
e-mail: dwastawy@dwastawy.pl
www.dwastawy.pl
KOBYLNICA
Hotel OSSOWSKI
ul. Dbrwki 1,
62-006 Kobylnica
tel.: + 48 61 815 81 00
fax.: +48 61 815 81 88
e-mail: recepcja@hotel-ossowski.com.pl
www.hotel-ossowski.com.pl
KWATERA MYLIWSKA
Kty,
tel.: + 48 61 892 14 49
tel. kom. +48 501 169 015
KOBYLNICA
Szkolne schronisko modzieowe
SARENKA
ul. Poznaska 50,
62-006 Kobylnica
tel./fax.: + 48 61 815 00 02
85
Cysterski
Szlak
Rowerowy
Oferta
Noclegowa
KRZELICE
OSKO STARY
PAAC W KRZELICACH
Krzelice 1, 62-010 Pobiedziska
tel.: + 48 61 815 33 70
tel.kom.: + 48 606 228 805
fax.:+ 48 61 817 75 38
e-mail: info@krzeslice.pl
www.palace.pl
www.krzeslice.pl
STADNINKA CIESIELSKICH
osko Stary,
tel.: + 48 61 892 19 40
tel. kom.: +48 601 704 156
tel. kom.:+ 48 661 858 316
e-mail: l.ciesielski@wp.pl
e-mail: gospodarz@konie.wlkp.pl
www.konie.wlkp.pl
MUROWANA GOLINA
NOWA GRKA
Hotel RELAX
ul. Poznaska 47,
tel./fax.: + 48 61 812 22 11
e-mail: relax@hot.pl
www.relax.poznan.pl
Nowa Grka 3,
62-010 Pobiedziska
tel.: +48 61 897 99 85
OKONIEC
OWISKA
Orodek Wypoczynkowy
Akademii Rolniczej w Poznaniu
Hotel JAMIN
Okoniec,
tel.: + 48 61 848 70 48
ul. Dworcowa 19,

62-005 Owiska
tel./fax.: + 48 61 892 90 37
e-mail: recepcja@hotel-jasmin.pl
www.hotel-jasmin.pl
PAWOWO SKOCKIE
PAWNO
JAN MAKA
Pawowo Skockie 14,
62-085 Skoki
tel.: + 48 61 427 89 23
tel.kom.: +48 604 549 232
e-mail: vassco1@tlen.pll
86
ANDRZEJ MARCINIAK
Leniczwka ELBIETA DZIEL

Pawno 4,
tel.: + 48 61 812 22 512
Cysterski
Szlak Rowerowy
Oferta Noclegowa
POBIEDZISKA
Orodek Kultury i Sportu
POBIEDZISKA
ul. Kostrzyska 21,

62-010 Pobiedziska
tel./fax.: + 48 61 817 72 27
tel.: +48 61 804 58 93
e-mail: okispobiedziska@op.pl
www.coolturacafe.glt.pll
Hotel ALEXANDRA
ul. Radosna 6, 62-010 Pobiedziska
tel.: + 48 61 815 22 80
fax.: +48 61 815 22 99
tel. kom.: + 48 604 284 896, e-mail:
hotel@hotelalexandra.pl
www.hotelalexandra.pl
www.alexandra.ta.pl
POBIEDZISKA
POTRZANOWO
Hotel BACHUS
Rynek 3,
62-010 Pobiedziska
tel.: + 48 61 815 33 93
e-mail: hotel@hotel-bachus.com
www.bachus-hotel.com
BIAE ABDZIE
Potrzanowo, ul. Smolarki 14,
62-085 Skoki
tel.: + 48 61 812 40 65
tel. kom. + 48 600 186 976
e-mail: danka.agroturystyka.potrzanowo@interia.pl
POTULICE
PROMNO
OSTRWEK
Ewa i Andrzej Krzyosiak
WODZIMIERZ KDZIORA
Potulice 30
62-100 Wgrowiec
tel. +48 67 261 68 88
PROMNO
Gociniec RZEPICHA
Promno Stacja,
62-007 Biskupice
tel.: + 48 61 817 75 87
tel.kom. +48 602 615 657
Promno 26,
62-010 Pobiedziska
tel.: +48 61 815 34 03
PROMINEKO
Pensjonat WIKTORWKA
Promienko 59,
62-007 Biskupice
tel.: +48 61 815 56 15
87
ROCINNO
ROCINNO
Kostrzyskie Stowarzyszenie
DOROLI DZIECIOM
Baza: Rocinno, 62-085 Skoki
Biuro: ul. Kurpiskiego 16,
62-025 Kostrzyn Wlkp.
tel./fax.: + 48 61 817 83 18
tel.kom. +48 601 963 735
e-mail: info@dorosli-dzieciom.pl
www.dorosli-dzieciom.pl
Archidiecezjalny
DOM REKOLEKCYJNY
Rocinno 1,
62-085 Skoki
tel.: + 48 61 812 40 51
tel./fax.: +48 61 892 51 48
tel. kom.: + 48 603 037 012
e-mail: tomasztr@wp.pl
STARA GRKA
STSZEWKO
Otwarta
ZAGRODA POD AKACJ
Stara Grka 3,
62-010 Pobiedziska
tel.: +48 61 815 35 66
STSZEWKO
Orodek Wypoczynkowy
WRZOS
Stszewko,
62-010 Pobiedziska
tel.: +48 61 815 64 91
88
Stajnia LILIWKA
ul. Jedziecka 3,
Stszewko,
62-010 Pobiedziska
tel.: +48 61 815 60 00
tel.kom.: +48 502 609 454
e-mail: liliowka@wp.pl
www.liliowka.com
SKOKI
MARIAN DEMINIAK
DEMAR
ul. Zamkowa 3,
62-085 Skoki
tel./fax +48 61 892 56 01
SWARZDZ
SWARZDZ
Hotel AMARYLIS
ul. Poznaska 39,
62-020 Swarzdz-Jasin
tel.: + 48 61 897 54 00
fax.: +48 61 897 54 13
e-mail: info@hotel-amarylis.com.pl
www.hotel-amarylis.com.pl
EUROHOTEL SWARZDZ
ul. Cieszkowskiego 33,
62-020 Swarzdz
tel.: + 48 61 647 47 47
fax.: +48 61 647 47 48
tel. kom.: + 48 602 10 40 50
e-mail: recepcja@eurohotel.swarzedz.pl
www.eurohotel.swarzedz.pl
SWARZDZ
Hotel ADLER
SWARZDZ
HOTELIK PRACOWNICZY
ul. Cieszkowskiego 108,

62-020 Swarzdz
tel./fax.: + 48 61 817 37 19
e-mail: recepcja@adler-hotel.pl
www.adler-hotel.pl
ul. Wilkoskich 6a,

62-020 Swarzdz
tel.: + 48 61 651 62 47
e-mail: mac353@op.pl
www.hotelik_pracowniczy.webpark.pl
SWARZDZ
TUCZNO
PAACYK POD LIPAMI

ul. Poznaska 35,
62-020 Swarzdz
tel./fax.: + 48 61 817 31 47
tel.kom.: +48 607 376 916
e-mail:
palacykpodlipami@neostrada.pl
www.palacyk.com.pl
Orodek Wypoczynkowo - Rekreacyjny HEMAG
WGROWIEC
HOTEL PIETRAK
Tuczno,
62-007 Biskupice
tel.: +48 61 815 65 85
WGROWIEC
HOTEL NIELBA
ul. Kociuszki 47
62-100 Wgrowiec
tel.: +48 67 262 86 07
www.pietrak.pl
ul. Kociuszki 59
62-100 Wgrowiec
tel.: +48 67 262 24 81
WGROWIEC
WGROWIEC
HOTEL JAMAJKA
ul. Kcyska 129
62-100 Wgrowiec
tel.: +48 67 268 58 60
www.hoteljamajka.pl
HOTEL OSIR
ul. Kociuszki 59
62-100 Wgrowiec
tel. 262 24 81
www.turysta.org
89
WGROWIEC
HOTEL MARCEL
Kobylec
(5 km od Wgrowca w kierunku
Chodziey)
62-100 Wgrowiec
tel.: +48 67 262 11 07
ORODEK REHABILITACYJNO WYPOCZYNKOWY

WIELSPIN
ul. Jeziorna 16
62-100 Wgrowiec
tel.: +48 67 262 09 00, +48 67262 57 87
www.wielspin.pl
WGROWIEC
WGROWIEC
HOTEL NEPTUN
ul. Jeziorna 14
62-100 Wgrowiec
tel.: +48 67 262 08 49
WGROWIEC
Pole namiotowe - camping
i caravaning:
JAGITURCAMP,
ORODEK WCZASOWY
ODZIANKA
(orodek sezonowy),
ul. Kociuszki - las
tel.: +48 67 262 00 29
www.lodzianka.pl
WGROWIEC
Orodek
Szkoleniowo-Wypoczynkowy
POWIATOWEGO ZRZESZENIA LZS
ul. Kociuszki 59
tel.: +48 67 262 77 43
www.turysta.org
ul. Jeziorna 14
62-100 Wgrowiec
tel.: +48 67 262 56 35
WGROWIEC
WGROWIEC
GOSPODARSTWO
AGROTURYSTYCZNE
ul. Orzeszkowej 18
tel.: +48 67 262 42 71
90
WGROWIEC
KWATERY PRYWATNE
ul. Kociuszki 23
tel.: +48 67 262 08 12
WGROWIEC
BURSA SZKOLNA
ul. Kcyska 48
tel.: +48 67 262 01 86
WGROWIEC
HOTEL 3
ul. wity Marcin 1,
62-020 Swarzdz
tel.: + 48 61 651 02 44
fax.: +48 61 817 26 42
e-mail: hotel@hotel3.poznan.pl
www.hotel3.poznan.pl
WOJNWKO
WOJNOWO
ORODEK WYPOCZYNKOWY
Wojnwko, ul. Bolka i Lolka 240,
tel.: + 48 61 811 38 24
fax.: + 48 61 846 44 40
tel. kom.: +48 601 569 164
e-mail: wojnowko@op.pl
www.wojnowko.prv.pl
Villa Mon Repos 1836

PAAC W WOJNOWIE
Wojnowo 1,
tel./fax.: + 48 61 811 30 82
e-mail: wojnowo@villamonrepos.pl
www.villamonrepos.pl
ZIELONKA
ZIELONKA
ORODEK DYDAKTYCZNY
Zielonka 4,
tel.: + 48 61 812 22 51 wew. 323
fax.: + 48 61 812 21 55
tel. kom.: +48 606 930 025
e-mail: arlzd@lzdmg.com.pl
www.lzdmg.com.pl
ORODEK DYDAKTYCZNY
Zielonka 4,
tel.: + 48 61 812 22 51 wew. 323
fax.: + 48 61 812 21 55
tel. kom.: +48 606 930 025
e-mail: arlzd@lzdmg.com.pl
www.lzdmg.com.pl
PARAFIE KONTAKT:
Owiska: Parafia w. Jana Chrzciciela, pl. Przemysawa 12, 62-005
Owiska, tel.: +48 61 812 65 02, www.owinska.archpoznan.pl
Wgrowiec: Parafia Wniebowzicia NMP, ul. Klasztorna 21,
62-100 Wgrowiec, tel. (proboszcz): +48 67 262 01 25, (wikariusz):
+48 67 268 50 10, www.parafia-internetowa.pl
91
92
93
94
95
96
97
Wgrowiec
17 km
Skoki
Murowana
Golina
13 km
196
POZNA
39 km
Jeziora gminy Skoki
Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka
Nowoczesna hala widowiskowo-sportowa
98
Panorama miasta Skoki
Turystyka rowerowa
99
100
101
102
103
104
105
106

Szlak Cysterski Wielkopolska Przewodnik Rowerowy

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Szlak Cysterski Wielkopolska Przewodnik Rowerowy

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

1

Cysterski Szlak Rowerowy

Cysterski Szlak Rowerowy

Cysterski Szlak Rowerowy

Murowana Golina, 2008

Cysterski Szlak Rowerowy

Tekst: Andrzej Kaleniewicz

Cysterski Szlak Rowerowy

Kemping, pole namiotowe

Punkt widokowy, orodek jedziecki

Kpielisko, tablica informacyjna

Droga gruntowa, cieki

Agroturystyka. cieka dydaktyczna

Koci zabytkowy, muzeum

Paac i dwr, klasztor

Wiatrak, myn wodny

Maksymalna gtboko jeziora

Pomniki przyrody, park zabytkowy

Pomnik, krzy, przystanek autobusowy

Granica parku krajobrazowego

Leniczwka, stacja meteorologiczna

Granica rezerwatu przyrody

Pogotowie ratunkowe, szpital

Parking, parking leny

Miejsce odpoczynku, prom

Znakowane trasy rowerowe

Poczta, stacja benzynowa

Szlak Kociow Drewnianych

Cysterski Szlak Rowerowy

Cysterski Szlak Rowerowy

Opis przebiegu szlaku

Mapa szlaku - trasa z Poznania do Mielna

Mapa szlaku - trasa z Mielna do Pawowa Skockiego

Mapa szlaku - trasa z Niedwiedzin do Plebanki

Klasztorny zesp pocysterski w Wgrowcu

Mapa szlaku - trasa z ekna do Bliyc

Mapa szlaku - trasa z Bliyc do Dbrwki Kocielnej

Cysterski Szlak Rowerowy

Cysterski Szlak Rowerowy

spada na piersi, a drugi na plecy), przepasanym pciennym pasem,

Cysterski Szlak Rowerowy

szenia Krzya Paskiego wszyscy opaci cysterskich klasztorw

Cysterski Szlak Rowerowy

Wgrowiec - widok na koci i klasztor pocysterski oraz na Far,

byy od siebie o dwie mile galijskie (1 mila ~ 5 km), a siedziby

Cysterski Szlak Rowerowy

Cystersi w dawnej Europie

Cysterski Szlak Rowerowy

Cistercium mater nostra

Cysterski Szlak Rowerowy

OPIS PRZEBIEGU SZLAKU

Cysterski Szlak Rowerowy

Cysterski Szlak Rowerowy

Cysterski Szlak Rowerowy

dobudowana w 1736 roku staraniem komandora wojsk polskich

Cysterski Szlak Rowerowy

Cysterski Szlak Rowerowy

Jest tu take kpielisko, cho pywania w niezbyt czystej wodzie

Cysterski Szlak Rowerowy

akwenu oczywicie przy pomocy robotnikw przymusowych.

Caoroczny stok narciarski Malta Ski

Cysterski Szlak Rowerowy

Kontrowersyjne ogrdki dziakowe