UNIVERZITET U BANJALUCI

PRIRODNO-MATEMATIKI FAKULTET
STUDIJSKI PROGRAM ZA PROSTORNO POLANIRANJE
PREDMET: METODOLOGIJA IVOTNE SREDINE

KOMUNALNE I OTPADNE VODE

MENTOR:
STUDENTI:
Prof. IVICA RADOVI
ALEKSANDRA JORDANOVI
VIOLETA PETKOVI
MILO OLAK
DEJAN DRAGUI

BANJA LUKA, JANUAR 2012.

Sadraj:
1. Uvod.........................................................................
...........3
2. Bioliki sastav otpadnih
voda...............................................6
3. Industrijske otpadne
vode....................................................7
3.1. Kvalitet industrijskih otpadnih
voda................................17
3.2. Kategorizacija industrijskih otpadnih
voda......................19
4. Zakonska
regulativa.............................................................21
5. Zakljuak...................................................................
...........22

1. UVOD
Pod otpadnim vodama podrazumijevaju se one vode koje nakon upotrebe
mjenjaju svoje fizike, hemijske i bioloke osobine, poveavaju sadraj
primjesa, koloida i rastvora, koji mogu biti organskog ili mineralnog porijekla.
Prema nastanku, otpadne vode se dijele na tri osnovne kategorije: otpadne
vode domainstava, otpadne vode industrije i atmosferske otpadne vode
( slivne otpadne vode, nastale uslijed atmosferskih padavina, sa krovova
objekata, betonskih platoa i zemljita u okviru kompleksa industrijskih
objekata. Otpadne vode iz domainstva esto se javljaju u obliku nestabilnih
polidisperznih sistema, koji u zavisnosti od razmjere estice mogu biti
razliiti, od grubih do visokodisperznih, pri emu je sadraj koloidnih materija
u sistemu veliki. Zagaenje otpadnih voda karakterie koncentracija razliitih
materija ( po sastavu ) koje se nalaze u jedinici zapremine. Koncentracija
otpadnih voda se izraava u mg/l ( ili ista brojna vrijednost u g/m ). Otpadna
voda iz domainstva, komunalna otpadna voda, sastoji se od tenosti koje
mogu biti u rastvorenom ili suspendovanom stanju. Koliina vrstih materija
u komunalnoj otpadnj vodi je vrlo mala, obino ispod 0,1 % po teini. vrste
otpadne materije mogu biti podijeljene u dvije grupe u zavisnosti od njihovog
sastava ili njihovog fizikog stanja. Na ovaj nain, vrste materije se dijele na
organske i neorganske materije.
1. Organske vrste materije:
Materije ivotinjskog ili biljnog porijekla ukljuujui i otpadne produkte
ivotinja i bilja kao i tkiva ivotinja i biljaka. Glavne grupe materija su
bjelanevine, ugljeni hidrati i masti zajedno sa produktima njihovog
raspadanja, koji nastaju aktivnou bakterija i drugih ivih organizama.
2. Mineralne ( neorganske ) vrste materije:
Inertne materije koje nisupodlone raspadanju. U mineralne amterije
spadaju: pijesak, mulj, ljunak i mineralne soli. Koliina svih vrstih
materija, organskih i mineralnih, u otpadnoj vodi odreuje njen kvalitet.
Nestabilne otpadne vode su one koje sadre veliku koliinu vrstih
materija, naroito organskih, dok se otpadna voda sa malo organskih
vrstih materija moe okarakterisati kao stabilna.
3. Suspendovane vrste materije:
vrste materije koje mogu biti uklonjene iz otpadne vode fizikim ili
mehanikim putem, kao na primjer taloenjem ili filtracijom. Tu spadaju:
3

plivajue estice, pijesak, ljunak, glina, hartija, dijelovi vune, dijelovi

hrane i slino. Suspendovane vrste materije sastoje se od taloivih i
koloidnih vrstih materija. Sadre oko 70 % organskih i oko 30 %
neorganskih materija ( uglavnom pijeska i ljunka ). Taloive vrste
materije predstavljaju dijelove suspendovanih materija, ija je veliina i
teina takva da se mogu taloiti.
Njihova prisutnost u otpadnoj vodi se obino izraava u miligramima
vrste materije na 1 litar kanalske vode ( mg/l ). Taloive vrste materije
sadre oko 75 % organskih i oko 25 % neorganskih vrstih materija.
4. Koloidne suspendovane materije:
Materije koje se ne mogu ukloniti fizikim i mehanikim sredstvima. One
obuhvataju otprilike 2/3 organskih i 1/3 neorganskih materija. Podlone su
brzom truljenju i igraju veoma vanu ulogu u tretiranju i dispoziciji
komunalnih otpadnih voda. Sadre oko 40 % ukupne koliine
suspendovanih vrstih materija.
5. Rastvorljive vrste materije:
Ovaj termin nije potpuno adekvatan, jer ove vrste materije nisu u
pravom rstvoru, one sadre i neke materije u koloidnom stanju. Od
ukupne koliine rastvorljivih vrstih materija oko 9 % su u pravom
rastvoru, a 10 % su u koloidnom stanju. Rastvorljive vrste materije u
cjelini sadre oko 40 % organskih i oko 60 % neorganskih vrstih materija.
UKUPNA KOLIINA VRSTIH MATERIJA
U otpadnoj vodi porijeklom iz domainstva ima oko 50 % organskih i oko
50 % neorganskih vrstih materija, od ega 2/3 u rastvoru i 1/3 u
suspenziji. Prosjeni sastav otpadnih voda definisan je po raznim
istraivaima na razliit nain. Prema odreenim istraivaima, koliine
neistoe raunate po stanovniku na dan sa specifinom potronjom vode
koja iznosi 150 litara po stanovniku na dan se moe priblino usvojiti na
nain prezentovan u tabelama 1 i 2:

Tabela 1.-Prosjean sastav otpadne vode separatne kanalizacije u ( g ) po stanovniku

na dan
Vrsta materijala
Suspendovane

Mineralne
25

Organske
65

Ukupno
90

BPK pri 20C

42

a) taloive
b) netaloive
Rastvorene
UKUPNO

15
18
80
105

39
26
80
145

54
36
160
250

19
23
12
54

Tabela 2.- Prosjean sastav otpadne vode separatne kanalizacije u mg/l

Vrsta materijala
Suspendovane
c) taloive
d) netaloive
Rastvorene
UKUPNO

Mineralne
170
100
70
530
700

Organske
430
260
170
530
960

Ukupno
600
360
240
1060
1660

BPK pri 20C

280
130
150
80
360

Pod organskim materijama podrazumijevaju se materije koje prilikom arenja

izgore, pod mineralnim materijama ostatak u vidu pepela. Potreba u
kiseoniku (BPK), potie od organskih materija. Ako je potronja vode vea ili
manja od 150 l po stanovniku na dan, bie i komunalna otpadna voda u
odgovarajuoj mjeri bistirja ili gua, jer koliina neistoe po stanovniku
raste neznatno s porastom potronje vode. Razblaenje vode obino
poveava koliinu netaloljivih i rastvorenih materija u odnosu na taloljive.
Jedan dio rastvorenih materija, naroito mineralnog porijekla, se nalazi u
istoj vodi iz vodovodne mree. Koncentracija otpadnih voda u kojima se
nalaze otpadne vode iz domainstva i otpadne vode iz proizvodnje, moe se
odrediti prema formuli:
Ksr=

k Q+ Kn Qn
Q+ Qn

, gdje je:

K-koncentracija otpadnih voda iz domainstva

Kn-koncentracija otpadnih voda koje nastaju u proizvodnim pogonima
Q-protok otpadnih voda iz domainstva (l/s)
Qn-protok otpadnih voda koje nastaju u proizvodnim pogonima

Iz iznjetog se vidi da je otpadnu vodu potrebno prouavati kao jedinstvenu

tenost.
5

Komunalna otpadna voda sadri u sebi i rastvorene gasove razliitih

koncentracija. Meu najvanijim gasovima je kiseonik koji se nalazi rastvoren
u vodi iz vodovodnog sistema i kao takav dospijeva u otpadnu vodu. Izvjesna
koliina apsorbuje se iz vazduha u dodiru sa povrinom komunalne vode ( u
kanalizacionom sistemu ), kao i fotosintezom. Pored rastvorenog kiseonika,
otpadna voda moe sadravati i druge gasove: ugljen-dioksid, koji nastaje
razlaganjem organskih materija u otpadnoj vodi, zatim azot iz atmosfere,
sumpor-vodonik, koji nastaje razlaganjem organskih i nekih neorganskih
sumpornih jedinjenja. Ovi gasovi igraju veoma vanu ulogu u razlaganju i
tretiranju vrstih materija u otpadnoj vodi.

2. BIOLOKI SASTAV OTPADNIH VODA

Komunalna otpadna voda sadri veliki broj ivih organizama. Prisustvo ovih
organizama kao prirodni-ivi dio organskih materija u kanalskoj vodi igra
vanu ulogu. Mikroorganizmi koji se nalaze u otpadnoj vodi su vani jer su oni
jedan od razloga zbog ega se vri preiavanje otpadnih voda, a osim toga,
od njihovih aktivnosti ( razlaganja materija ) zavisi i uspjeh preiavanja.
Mikroorganizmi se mogu podijeliti u dvije opte grupe: na bakterije i druge
kompleksne mikroorganizme. Bakterije su ivi organizmi, mikroskopskih
veliina. Kao i svim ivim organizmima, i bakterijama je potrebna hrana,
kiseonik i voda, i mogu egzistirati samo u sredini koja im to obezbjeuje.
Rezultat njihovog ivotnog procesa jesu otpadni produkti. Bakterije mogu biti
podijeljene u dvije grupe: parazite i saprofile. Sve ove bakterije obavljaju
razgradnju organskih vrstih materija u otpadnoj vodi, pri emu zahtjevaju,
pored hrane, i kiseonik. Neke od bakterija mogu koristiti samo rastvoreni
kiseonik u vodi. Ovi organizmi se zovu aerobne bakterije, a proces
degradacije organskih vrstih materijala koji one obavljaju, zove se aerobno
razlaganje. Ovaj tip razlaganja u prisustvu rastvorenog kiseonika, obavlja se
bez stvaranja neprijatnog mirisa ili loeg izgleda otpadne vode. Drugi tip
bakterija ne moe da opstane u prisustvu rastvorenog kiseonika u vodi, nego
zahtjeva kiseonik koji se dobija razlaganjem organskih i nekih neorganskih
vrstih materija. To su anaerobne bakterije, a sam proces degradacije
organskih vrstih materija zove se anaerobno razlaganje, odnosno
razlaganje materija bez prisustva rastvorenog kiseonika, uslijed ega dolazi
do stvaranja neprijatnog mirisa i loeg izgleda otpadne vode. U razgraivanju
organskih materija, izvjesni aerobni tipovi bakterija mogu se prilagoditi tako
6

da ive bez prisustva rastvorenog kiseonika. To su fakultativne aerobne

bakterije. Na osnovu prethodnog, moe se zakljuiti da komunalne otpadne
vode sadre uglavnom zagaenje organskog porijekla. Takva zagaenja u
okviru sekundarnog preiavanja, efikasno se odstranjuju biolokim
preiavanjem.

3. INDUSTRIJSKE OTPADNE VODE

Kod gradskih kanalizacionih sistema za sakupljanje, preradu i evakuaciju

otpadnih voda javljaju se dve, prema tipizaciji problematike odvojene grupe
otpadnih voda:
- komunalne otpadne vode ( otpadne vode iz domainstva i sanitarne
otpadne vode
industrijskih i drugih proizvodnih i neproizvodnih
objekata )
- industrijske otpadne vode ( otpadne vode iz proizvodnih, skladinih i drugih
pogona industrijskih i drugih proizvodnih objekata )
Komunalne otpadne vode su sezonski ustaljene, kako po prosjenom
dnevnom hidraulikom i organskomoptereenju i sastavu, tako i po udarnim (
vrnim ) optereivanjima, za jednu urbanu sredinu. Industrijske otpadne vode
razlikuju se po kvalitetu i kvantitetu, ak i kada potiu iz srodnih industrijskih
objekata. Industrijske otpadne vode nemaju sezonski karakter kvaliteta kao
komunalne otpadne vode, ve imaju ciklusni karakter.
Ciklusni karakter
7

industrijskih otpadnih voda najvie zavisi od proizvodnog procesa, a sa

vremenskog aspekta moe biti sedmini, dnevni, pa i satni, to najvie zavisi
od tipa proizvodnje, stepena kontinuiranosti i proizvodnih procesa i dinamike
evakuacije otpadnih voda iz proizvodnih procesa. Osnovna razlika izmeu
industrijskih i komunalnih otpadnih voda je u opsegu kretanja kvantiteta i
kvaliteta supsanci zagaivaa, koje kod industrijskih otpadnih voda, za
razliku od komunalnih otpadnih voda, mogu da variraju u jako irokim
opsezima,ak i u otpadnoj vodi jednog industrijskog objekta tokom dana.
Industrijske otpadne vode spadaju u kompleksne zagaivae okolne sredine,
posebno povrinskih vodotoka i podzemnih vodnih resursa.Otpadne vode
industrije po svom kvalitetu, posebno po broju supstanci zagaivaa i
njihovim kvalitetima, zahtijevaju kompleksne tretmane prije isputanja u
prirodne recipijente.

Industrijske otpadne vode se ne mogu isputati ni u gradske

kanalizacione sisteme bez prethodnih tretmana iz nekoliko razloga:

-visok sadraj velikog broja tekih metala i pojedinih neorganskih soli, od

kojih se dobar diokategorie kao opasne supstance, otpadne vode industrije
onemoguavaju bioloki tretman komunalnih otpadnih voda ( elijski otrovi ),
pa efluent odlazi u recipijent sa otrovnim materijama, kao i nedovoljno
bioloki stabilizovan

-veliki broj razliitih organskih i mineralnih jedinjenja u sastavu otpadnih

voda zahtijeva poseban tretman za obradu, koji se vri u tretmanu gradskih
otpadnih voda, pa navedene materije nepromijenjene, ili nedovoljno
promijenjene odlaze sa efluentom u recipijent
-velika koliina vrstog sedimenta i taloljivih materija, bilo u obliku inertnog
nanosa, bilo u obliku hemijskih taloga, koji moe dospijeti u kanalizaciju sa
industrijskom otpadnom vodom, ili nastati u samoj kanalizaciji slijed
promijene fiziko hemijskih uslova sredine, koja prevazilazi procijenjene
kapacitete mehanike separacije na postrojenjima za preiavanje
kanalizacionih voda, ime mehaniki iskljuuje pojedine ureaje iz funkcije.
-visok sadraj hemijski nestabilnih supstanci u industrijskim otpadnim
vodama zahtijeva poseban hemijski tretman, koji se ne vri u
8

konvencionalnim sistemima za obradu komunalnih otpadnih voda, kako po

tipu tehnologije koja se koristi, tako i po obimu obrade u odnosu na uzlazno
optereenje sistema za obradu, pa se u sistemu za preiavanje ne vri
potreban stepen preiavanja, niti hemijski nestabilnih supstanci niti
biodegreabilnih supstanci, koje sa visokim sadrajem u efluentu odlaze u
recipijent
-organsko optereenje, sadraj BPK, osim u sanitarnim otpadnim vodama iz
industrijskih idrugih proizvodnih objekata, predstavlja parametar koji osciluje
u jako irokim granicama, od jako velikog sadraja, kao kod otpadnih voda iz
objekata
poljoprivredno prehrambene industrije, do izuzetno niskoh
sadraja,kao kod objekata neorganske hemijske industrije, pa efluent sa,
veim ili manjim, nedopustivim sadrajem organskog optereenja
biodegreabilnim supstancama, odlazi u recipijent
-visok sadraj velikog broja dispergovanih estica, bilo koloidnih bilo
makromolekulskih karakteristika, zahtijeva poseban tretman, koji se ne
primjenjuje u sistemima za obradu komunalnih otpadnih voda, pa se ometa
kompletan mehaniki,fiziko hemijski i bioloki postipak obrade na
postrojenju za preiavanje, to ini da efluent sa nedopustivim sadrajima
veeg broja supstanci zagaivaa odlazi u recipijent

SADRAJ INDUSTRIJSKIH OTPADNIH VODA

Hemijski sadraji u industrijskim otpadnim vodama

Sadraji odreenih supstanci zagaivaa, kao to su teki metali,
neorganske soli i slino,koloidna mutnoa, vrijednost pH, hemijski nestabilne
supstance ( visok HPK ) mogu potpuno da izbace iz funkcije osnovni postupak
obrade komunalnih otpadnih voda, bioloku obradu, time to, ili troe
9

neophodni kiseonik na hemijsku stabilizaciju ( HPK , ili izazivaju inhibiranje

metabolizma i ubijanje ( trovanje ) mikroorganizama u aktivnom mulju. Kada
je udio industrijskih otpadnih voda u kanalizacionim vodama vei, od 20% i
vie, onda se ne mogu amortizovati ovi hemijski udari postavljanjem
stabilizacionih bazena ( pufera ) ispred samog postrojenja za preiavanje,
pa je proces na postrojenju stalno destabilizovan i van ravnotee, ime
iskljuuje mogunost njegovog efikasnog rada.
Sadraj sedimenata u industrijskim otpadnim vodama
Sadraj vrstog sedimenta, inertnih nanosa, kao to su pijesak, glina, ut, ili
hemijskih taloga, kao to su oksidi tekih metala, neorganske soli i slino
mogu potpuno da izbace iz funkcije ne samo mehanike ureaje za
separaciju, ve i ostale ureaje u sastavu postrojenja za obradu
kanalizacionih otpadnih voda,prije svega pumpe na samom poetku
postrojenja.U najnepovoljnijoj varijanti se moe izvriti i nasipanje
bioaeracionih bazena, ime se potpuno izbacuje itavo postrojenje iz
funkcije.
Kada je udio industrijskih otpadnih voda u kanalizacionim vodama vei, od
20% i vie, onda se moraju postavljati mehaniki predseparatori tipa hvataa
pijeska i gravitacionih talonika znaajnih gabarita, kako bi se izbjeglo
zamuljivanje objekata i ureaja u samom postrojenju za preiavanje.
Organsko optereenje ( BPK5) u industrijskim otpadnim vodama
Organsko optereenje,odnosno sadraj biodegreabilnih materija u nekim
industrijskim otpadnim vodama, ili je ekstremno nisko, < 100 mgBPK 55/l
(
hemijska
industrija
kiselina,
baza,soli
i
nemetala,
metalska
industrija,graevinska industrija i slino ), a kod drugih je ekstremno visoko,
sa udarima i do nekoliko hiljada mg/l ( eerane, klanice, mlijekare i sl. )
Posebno je nedopustivo ovakvo mijeanje
industrijskih i komunalnih
otpadnih voda kod sluajeva manjih urbanih sredina, ispod 50 00 ES sa
recipijentima malih kapaciteta, manjim rijekama ili kanalima, a odnosi se
skoro na sve razvijene industrije, bilo da su u grupi sa eksremno visokim ili
niskim BPK5.

TRETMAN INDUSTRIJSKIH OTPADNIH VODA

10

Centralno ( gradsko ) postrojenje za tretman industrijskih otpadnih

voda
Centralno ( gradsko ) postrojenje za tretman industrijskih otpadnih voda
predstavlja centralizovani sloeni sistem za obradu zbirnih industrijskih
otpadnih voda, rijee na nivou cijelog grada, a ee na nivou industrijske
zone.Ovaj sistem zahtijeva odvojeno sakupljanje i transport industrijskih
otpadnih voda od komunalnih otpadnih voda, posebnim sistemom
industrijske kanalizacije do postrojenja za obradu industrijskih otpadnih
voda.Veina naih gradova je postavljala kanalizacionu mreu davno prije
industrijskog razvoja, tako da nije ni bilo mogue postavljanje paralelne
industrijske kanalizacione mree kroz cijeli grad, ve je jedino mogue
postavljanje industrijske kanalizacione mree u dijelovima grada u kojima je
koncentrisana industrija, u tzv. industrijskim zonama.

Centralno ( gradsko ) postrojenje za obradu industrijskih otpadnih

voda, prema stepenu obrade, moe biti:

11

-postrojenje za kompletan tretman obrade industrijskih otpadnih voda sa

isputanjem efluenta u povrinske recipijente
-postrojenje za predtretman, dijeliminu obradu industrijskih otpadnih voda
sa uputanjem efluenta u sistem gradske kanalizacije
-postrojenje za kompletan tretman industrijskih otpadnih voda
Kompletan tretman industrijskih otpadnih voda, za isputanje
efluenta u povrinske recipijente, podrazumijeva postojanje
sljedeih elemenata:
-industrijska kanalizacija, odvojena od sanitarne i kine kanalizacije, u svim
industrijskim objektim
-centralna industrijska kanalizacija u industrijskoj zoni
-centralno postrojenje za tretman industrijske otpadne vode
-evakuacioni kolektor efluenta do recipijenta
Postrojenje za predtretman industrijskih otpadnih voda
Predtretman industrijskih otpadnih voda, radi isputanja efuenta u
sistem komunalne kanalizacije, podrazumijeva postojanje sljedeih
elemenata:
-industrijska kanalizacija, odvojena od sanitarne i kine kanalizacije, u svim
industrijskim objektima
-centralna industrijska kanalizacija u industrijskoj zoni
-centralno postrojenje za predtretman industrijske otpadne vode
-prikljuni aht za uputanje efluenta u sistem komunalne kanalizacije
Ovakvi sistemi se moraju planirati kod postavljanja industrijskih zona u
okviru urbane sredine, ili kod donoenja novih urbanistikih planova, kao i pri
projektovanju proirivanja kanalizacione mree, kad se paralelno sa
komunalnom kanalizacionom mreom postavljaju u
pojedinim zonama
odvojeni sistemi industrijske kanalizacione mree.
Ovakvi sistemi su povoljni za indusrijske gradove, mahom sa novim ili
noveliranim urbanistikim rjeenjima postavljanja industrijskih zona.

12

Postrojenje za tretman kombinovanih industrijskih i komunalnih

otpadnih voda
Centralno ( gradsko ) postrojenje za obradu kombinovanih industrijskih i
komunalnih otpadnih voda predstavlja centralizovani sloeni sistem za
obradu mijeanih indusrijskih komunalnih otpadnih voda na nivou cijelog
grada. Ovaj sistem zahtijeva odvojeno sakupljanje industrijskih i sanitarnih
otpadnih voda u okviru industrijskih objekata, mijeanje industrijskih i
komunalnih otpadnih voda u zajednikom kanalizacionom sistemu, transport
mijeanih industrijskih i komunalnih otpadnih voda sistemom gradske
kanalizacije do postrojenja za obradu kanalizacionih otpadnih voda. Veina
naih gradova je postavljala kanalizacionu mreu kroz cijeli grad, tako da je
ovakav sistem tretmana industrijskih otpadnih voda najlake i tehniki
najcelishodnije postaviti u najveem broju gradova i industrijskih naselja kod
nas.
Centralno ( gradsko ) postrojenje za obradu mijeanih
kanalizacionih otpadnih voda, prema stepenu obrade, moe biti:
-postrojenje za tretman kanalizacionih otpadnih voda,sa posebnim
postrojenjem za predtretman industrijske otpadne vode u svakom
industrijskom i drugom proizvodnom objektu.
-postrojenje za zajedniki tretman kanalizacionih otpadnih voda, komunalnih
i industrijskih
Postrojenje za kompletan tretman kanalizacionih otpadnih voda sa
prethodnim predtretmanom industrijskih otpadnih voda
Kompletan tretman mijeanih kanalizacionih otpadnih voda,
industrijskih
i
komunalnih,
sa
posebnim
predtretmanom
industrijskih otpadnih voda na zasebnim postrojenjima u okviru
svakog industrijskog i drugog proizvodnog objekta, za isputanje
efluenta u povrinske recipijente, podrazumijeva postojanje
sledeih elemenata:
-komunalne otpadne vode
-evakuaciona industrijska kanalizacija, odvojena od sanitarne kanalizacije,u
svim industrijskim objektima
- postrojenje za predtretman industrijske otpadne vode do nivoa dozvoljenih
za uputanje u sistem gradske kanalizacione mree u svakom objektu
13

-zajednika centralna kanalizacija za industrijske i komunalne otpadne vode

u gradu
-centralno postrojenje za tretman kanalizacione, mijeane predtretirane
industrijske otpadne vode, kolektor efluenta od postrojenja do recipijenta

U okviru potrebnih predtretmana industrijskih otpadnih voda

svakog industrijskog drugog proizvodnog objekta se prije svega
misli na:
-uklanjanje tekih metala i drugih hemijskih nestabilnih jedinjenja
postupcima alkalisanja, hemijske precipitacije, aeracije i oksidacije
-uklanjanje koloidne mutnoe postupcima koagulacije i flokulacije
-uklanjanje bojenih materija postupcima koagulacije, flokulacije, aeracije i
sorpcije
-uklanjanje organskih makr omolekula postupcima sorpcije
-uklanjanje mikropolutanata postupcima aeracije, floacije, ozonizacije i
sorpcije aktivnim ugljem
Kao to se moe vidjeti, osnovni postupci prethodnog tretmana
uglavnom bi se sastojali u sledeim operacijama:
-hemijska precipitacija
-koagulacija i flokulacija
-flotacija
-viestepena oksidacija
-ozonizacija
-sorpcija aktivnim materijama
Tako su ovakvi sistemi rjeavanja problematike industrijskih otpadnih voda
kod nas najbolje primjenljivi za skoro sve urbane industrijske sredine i najvie
se ovakvih globalnih rjeenja i nalazi u praksi kod nas.

14

Slika 1. Proces flokulacije

Zajedniko postrojenje za
komunalne otpadne vode

Slika 2. Procesi koagulacije i flokulacije

tretman

mijeane

industrijeske

Jedinstveni tretman industrijskih i komunalnih otpadnih voda u

zajednikom postrojenju, radi isputanja efluenta u povrinski
recipijent, podrazumijeva postojanje sledeih elementa:
-jedinstvena kanalizacija u svim industrijskim objektima
-centralna gradska kanalizacija u urbanoj zoni
-centralno postrojenje za tretman kanalizacione otpadne vode
-evakuacioni kolektor za isputanje efluenta u recipijent
Ovakvi sistemi se najlake planiraju i postavljaju na ve postojeu
kanalizacionu mreu u urbanoj sredini. Ovakvi sistemi su povoljni za gradove
sa niim stepenom razvijenosti industrije, mahom poljoprivredno
prehrambenog tipa.
Pojedinana obrada industrijskih otpadnih voda
Princip pojedinane obrade industrijskih otpadnih voda podrazumijeva da se
otpadne vode u svakom industrijskom objektu nazavisno obrauju do
potrebnog nivoa za njihovo isputanje u prirodne recipijente
Prednost ovakvih postupaka je u sledeem:
-postrojenje se postavlja u odnosu na sastav otpadnih voda i nema
nepotrebnih operacija, kao kod zbirnih industrijskih otpafnih voda ili
kombinovanih industrijskih i komunalnih otpadnih voda
- postrojenje ne mora biti kompaktno, ve se moe sastojati od niza
razdvojenih pozicij, koje se prema zahtijevima tehnologije postavljaju iza
15

svakog izliva industrijske otpadne vode u samom pogonu u kome otpadna

voda nastaje
-postrojenje se moe uspjeno dimenzionisati zbog poznatog i relativno
usaljenog karaktera otpadnih voda jednog industrijskog objekta
-postrojenje se moe uspjeno dimenzionisati zbog poznate koliine otpadne
vode poznatih varijacija kvaliteta pojedinih parametara i olakane
mogunosti upravljanja postrojenjima u eksploataciji

Pojedinana postrojenja se mogu postavljati kao:

-cijelovita postrojenja popunog tretmana industrijskih otpadnih voda za
isputanje otpadnih voda u rijene recipijente
-razuena postrojenja sa elementima djeliminog tretmana na svakom izlivu
za isputanje otpadnih voda za potpuni tretman industrijskih otpadnih voda
za isputanje otpadnih voda u rijene recipijente
-postrojenja potpunog tretmana za isputanje industrijskih otpadnih voda u
povrinski recipijent sa djeliminim zatvaranjem kruga vode u okviru
industrijskog objekta
Postrojenja za potpuni pojedinani tretman industrijskih otpadnih
voda
Ovakva postrojenja zahtijevaju razdvajanje industrijske kanalizacione mree
od sanitarne kanalizacione mree i mree kine kanalizacije u okviru
pojedinanog industrijskog objekta. Ova postrojenja se najee postavljaju
kada se iz tehnikih, ili drugih razloga prije svega tehnolokih, uslijed
nepovoljnih sadraja industrijskih otpadnih voda, otpadne vode ne mogu
uputati u gradski kanalizacioni sistem, ili su objekti od kanalizacionih
sistema znaajno udaljeni ili po hidraulikom kapacitetu objekti znaajno
prevazilaze kapacitet i mogunosti kanalizacionog kolektora na koji se mogu
prikljuiti. Sanitarne i
atmosferske otpadne vode se odvojeno
sakupljajuposebnim kanalizacionim sistemima.
Postrojenja za djelimini pojedinani tretman industrijskih otpadnih
voda
Ova postrojenja podrazumijevaju individualni tretman industrijskih otpadnih
voda, u samim industrijskim objektima, do nivoa doputenih za isputanje u
16

gradsku kanalizaciju ( MDK za grdsku kanalizaciju ), evakuaciju industrijskih

otpadnih voda zajedno sa sanitarnim otpadnim vodama, u gradsku
kanalizaciju, dok se atmosferske otpadne vode mogu, poslije manjeg
mehanikog tretman, uputiti u recipijent.
Postrojenja sa djeliminim zatvaranjem kruga vode
Ova postrojenja se sastoje u postavci zatvorenog kruga dijela industrijske
otpadne vode u okviru industrijskog objekta, koji bi se, poslije odgovarajueg
tretmana, vraao nazad u industrijski proces. Zatvaranjem kruga dijela
otpadne vode u okviru industrijskog objekta se smanjuje potronja vode za
proizvodnju procesa, pri emu se samo nadoknauju gubici vode u
zatvorenom krugu.

Osnovne prednosti na mikroplanu ovakvih postrojenja su:

-smanjuje se potronja vode u industriskom objektu
-smanjuje se potrebna tehnologija i tehnika za tretman industriskih otpadnih
voda za evakuaciju u povrinski recipijent ili gradsku kanalizaciju
-omoguava se bolja regeneracija i reciklaa koritenih hemikalija i aditiva u
veini mokrih tehnolokih procesa
-znaajno se sniavaju trokovi proizvodnje, najveim dijelom na utedi na
vodi i tretmanu vode, a malim delom i na regeneraciji i reciklai hemikalija i
aditiva
Osnovne prednosti na makroplanu su:
-smanjivanje troenja vodenih resursa grada i regije
-smanjivanje optereenja renih racipijenata otpadnim vodama
-sigurnija zatita okolne sredine od industriskih otpadnih voda.
Ovakav tretman industrijskih otpadnih voda prestavlja visoko znaajno
smanjenje kako u tehniko-tehnolokom, tako i u ekonomskom smislu, u
odnosu na potpuni ili delimini tretman koji su napred navedeni.
Svaka urbana sredina treba da propie dozvoljen kvalitet industriskih i drugih
otpadnih voda za uputanje u kanalizacijonu mreu sistema gradske
17

kanalizacije, na bazi kapaciteta svoje kanalizacijone mree, kao i kapaciteta

prijemnika, povrinskih recipijenata na koje su usmjereni kolektori
postrojenja za preiavanje kanalizacijonih otpadnih voda.

3.1. KVALITET INDUSTRIJSKIH OTPADNIH VODA

U industrijskim otpadnim vodama se nalazi veliki broj supstanci koje se

moraju ukloniti u visokom procentu pri isputanja u recipijente.Potreban
procenat uklanjanja navedenih supstanci za isputanje u gradski
kanalizacijoni sistem je za mnoge od njih znaajno nii nego za isputanje u
prirodne recipijente.Za razliku od isputanja u gradski kanalizacijoni sistem,
za isputanje industriskih otpadnih voda u prirodne recipijente, zbog potrebe
za visokom efikasnou tretmana najveeg broja supstanci-zagaivaa
neophodno je koristiti i vei broj specifinih, sloenih i skupih postupaka, kao
i viestepeni tretman, pre isputanja u recipijente.Supstance-zagaivai se
mogu grupisati prema metodama potrebnim za njihovo uklanjanje
uobiajenim postupcima na nekoliko kategorija.
Nerastvorne materije se mogu izdvajati iz otpadne vode na dva
osnovna naina:
-gravitacijonim taloenjem i evakuacijom vrstog taloga-gravitaciona
sedimentacija i separacija peska, oksida metana, taloga nerastvorenih
supstanci i drugo

18

-povrinskim uklanjanjem, sa ili bez flotacije-povrinsko uklanjanje specifino

lakih (plivajuih) supstanci,masti i ulja,emulzija nerastvorenih ugljovodonika
i drugo
Oba postupka spadaju u uobiajene tehnoloke postupke.
Drugi postupak uobiajeno nema dovoljan stepen efikasnosti za isputanje u
prirodne recipijente,pa se mora izvriti viestepeni tretman kombinacijom
mehanike separacije (gruba separacija) i nekog od postupaka fizikohemiske separacije (fina separacija).
Rastvorljive materije se mogu izdvajati iz otpadne vode na dva
osnovna naina:
-fizikom adsorpcijom-povrinska sorpcija bojenih materija, deterdenata i
drugo
-jonska izmena, elektrodijaliza i osmoza- izdvajanje soli i molekula
rastvorenih u otpadnoj vodi, koje se ne mogu izdvojiti metodama hemijskog i
fiziko-hemijskog taloenja (soli alkalnih metala, neki organski molekuli i
drugo)
Oba postupka spadaju u specifine tehnoloke postupke.
Drugi postupak je posebno nepovoljan sa tehnikog, energetskog i
finansijskog aspekta, tako da se uobiajeno izbjegava ak i kada bi bio
potreban sa stanovita zahtijeva tehnologije.

Materije koje se mogu izdvojiti neutralizacijom iz otpadnih voda su :

-organske kiseline i baze (organske kiseline i baze koje nisu toksine, a soli
su im ogranino rastvorne)
-neorganske kiseline
-neorganske baze
Postupak neutralizacije spada u neobiajene tehnoloke postupke.

19

Postupak neutralizacije se esto koristi za tretman otpadnih voda za

isputanje, kako gradski kanalizacijoni sistem, tako i u prirodne recipijente.

3.2.

KATEGORIZACIJA INDUSTRIJSKIH OTPADNIH VODA

Otpadne vode se prema mjestu i nainu nastanka i kvalitetu sadraja mogu svrstati u nekoliko
kategorija:
- otpadne tenosti i emulzije
- tehnoloke otpadne vode
20

- tehnike otpadne vode

- sanitarne otpadne vode
- slivne (atmosferske) otpadne vode
Otpadne tenosti i emulzije
Otpadne tenosti i emulzije su koncentrovani vodeni rastvori i emulzije koji se isputaju iz
odreenih tehnolokoih procesa. To su materije koje, usljed sniavanja koncentracije aktivne
supstance u nekom tehnolokom procesu proizvodnje, ili usljed pojave neeljenih produkata,
moraju biti izbaene.Otpadne tenosti i emulzije u veini sluajeva nastaju u hemijskim i
elektrohemijskim reaktorima. One imaju vrlo visoku koncentraciju zagaujuih materija i ne
mogu se obraivati uobiajenim postupcima preiavanja, ve zahtijevaju poseban tretman i
obradu, ponekad i u nekoliko faza, prije nego se ispuste u recipijente.Bez prethodne visoko
efikasne obrade, otpadne tenosti i emulzije predstavljaju vrlo opasnog zagaivaa koji sadri
ekstremno kontaminirajue materije i moe dovesti do katastrofalnih posljedica po kvalitet vode
recipijenta, kao i za ivi svijet u njemu.U kategoriju otpadnih voda i emulzija ne spadaju
tenosti, koncentrati i smjese, koji se nenamjerno i neplanirano izliju u okolinu tokom
proizvodnog procesa. Ovakvi supstrati se ne smatraju otpadnim vodama ve hazardnim
tenostima, ije negativno dejstvo e ponitava primjenom prethodno ustanovljenih mjera i
akcija, specifinih za svaki tip proizvodnje ili vrstu zagaivaa.
Tehnoloke otpadne vode
Tehnoloke otpadne vode nastaju u tehnolokim procesima proizvodnje i obrade sirovina i
repromaterijala, kao i prilikom pranja hemijskih i elektrohemijskih reaktora i procesnih ureaja i
sudova koritenih u proizvodnji.Ovakva vrsta otpadnih voda odlikuje se visokim sadrajem
zagaujuih materija i hemijski nestabilnih supstanici koje mogu, u interakciji sa drugim
supstancama iz otpadnih voda, dovesti do promjene hemijskog sadraja otpadnih voda.
Osobina nestabilnog hemijskog sadraja tehnolokih otpadnih voda dodatno uslonjava proces
obrade prije isputanja u recipijente.Isputanje tehnolokih otpadnih voda u recipijente bez
predtretmana nije mogue zbog velike koncentracije zagaujuih supstanci koje premauju
maksimalne dozvoljene koliine (MDK) za isputanje u kanalizacionu mreu. Posljedice
neprimjenjivanja dodatnih zatitinih mjera se manifestuju u vidu lokalnog zagaenja vode
recipijenta ili kratkotrajne kontaminacije u obliku globalnog zagaenja.
Tehnike otpadne vode
Ova vrsta otpadnih voda nastaje u procesu pranja sirovina, maina, ureaja i sudova za sirovine,
repromaterijala, pranja podova i platoa u proizvodnim objektima, pomonim procesima u
proizvodnji - grijanje, hlaenje, kvaenje i slino.Tehnike otpadne vode se odlikuju stabilnim
hemijskim sadrajem i niom koncentracijom zagaujuih materija, koje ne potiu iz hemijskih
21

sinteza i relativno su stabilnog karaktera. Ne uputaju se u siteme kanalizacija niti u prirodne

recipijente bez prethodnog tretmana, jer znaajno prelaze MDK za evakuaciju u recipijent.
Posljedice isputanja tehnikih otpadnih voda u recipijente rezultuje lokalnim zagaenjem preko
MDK ili smanjenjem kapaciteta vode recipijenta na zagaenje.
Sanitarne otpadne vode
To su komunalne otpadne vode iz restorana, kupatila, neproizvodnih hala, perionica, skladita, od
pranja platoa oko proizvodnih objekata, saobraajnica i sline infrastrukture.Sanitarne otpadne
vode povremeno imaju uvean sadraj zagaujuih supstanci, koje mogu biti stabilnog i
nestabilnog karaktera.Treba izbjegavati isputanje sanitarnih otpadnih voda u recipijente zbog
sdraja velikog broja razliitih zagaujuis supstanci koje mogu prei maksimalnu dozvoljenu
koliinu i za prirodne recipijente i za kanalizacione mree.Isputanje ovakvog zagaivaa u
recipijente rezultuje kontaminacijom vode organskim supstancama preko MDK. To su
prvenstveno biodegreabilne materije u ijem procesu raspadanja se troi rastvoreni kiseonik.
Mogue su posljedice po ivi svijet u obliku lokalnog zagaenja, dok na globalno zagaenje
nemaju veeg uticaja zbog autoregregacije prirodnog prijemnika.
Slivne (atmosferske) otpadne vode
Slivne otpadne vode nastaju oticanjem atmosferskih padavina sa javnih povrina, puteva i druge
infrastrukture.Ove otpadne vode imaju malo uvean sadraj tetnih materija koje se odlikuju
visokom stabilnou. Slivne otpadne vode se smiju isputati u recipijente bez prethodnog
tretmana, a donose neto vie zagaenja od MDK za prirodne recipijente i uvjek manje od MDK
za kanalizacione mree.Zimi, ove otpadne vode mogu imati poveanu koncentraciju soli, zbog
posipanja kolovoza i preduzimanja mjera protiv zaleavanja.Isputanje atmosferskih otpadnih
voda u prirodne recipijente ne izaziva vee posljedice po ivi svijet.

4. ZAKONSKA REGULATIVA

Donoenju i primjeni zakona o regulisanju i upravljanju otpadnim vodama, kod nas i u

svijetu se pridaje veliki znaaj. Primjena ovih zakona vana je zbog pravilnog funkcionisanja
sistema za zatitu voda, uvanja zaliha pitke vode, ouvanja prirodnih izvora pitke vode, zatite
povrinskih i podzemnih tokova i uopte regulisanja i upravljanja vodnim resursima.
U Srbiji su oneseni Zakon o vodama, Zakon o zatiti ivotne sredine i Zakon o
komunalnim djelatnostima, koji reguliu zatitu voda. Zatita voda se osigurava zakonskim
propisima,vodoprivrednom osnovom, vodoprivrednom saglasnou za objekte i pstrojenja koja
mogu uticati na kvalitet i koliinu voda, vodoprivrednom dozvolom, izgradnjom ureaja za
22

preiavanje zagaenih voda, ekonomskim,, administreativnim kaznenim i drugim zatitnim

mjerama. Zatitne mjere su:

1. Odreivanje zatitnih zona ili pojaseva u kojima je zabranjemo ili ogranieno

vrenje odreenih djelatnosti,
2. Zabrana unoenja u vode odreenih opasnih materija,
3. Zabrana ili ogranienje unoenja u veode odreenih tetnih materija ili isputanje
zagaenih voda,
4. Izgradnja objekata ili postrojenja za preavanje zagaenih voda,
5. Zabrana deponovanja ili unoenja otkopanih otpadnih ili drugih slinih materija na
obale i u korita vodotoka, jezera i akumulacija,
6. Zabrana isputanja vode sa tempraturom koja bi mogla nakoditi biljkama ili
ivotinjama u vodi,
7. Zabranjena uvoenja u podzemne vode svih materija koje mogu izazvati
zagaivanje,
8. Zabrana unoenja u vode radioaktivnih materija iznad dozvoljene granice,
9. Zabrana isputanja i izbacivanja mineralnih ulja,
10. Zagaivaje ledenih pokrivaa prirodnih i vjetakih vodotoka i jezera,
11. Zabrana koritenja naputenih bunara kao septikih jama i druge sline mjere, radi
spreavanja promjene osobine vode, ako su te promjene opasne ili tetne za ivot
zdravlje ljudi, riba i ivotinja ili za biljni svijet.

5. ZAKLJUAK

Problem preiavanja komunalnih otpadnih voda je sve vei problem

urbanih sredina kod nas. Problematiku voda na jednom podruju je potrebno
kompleksno sagledavati. Nije ni ekonomski, a ni ekoloki opravdano
parcijalno rjeavati evakuaciju preienih otpadnih voda i navodnjavanje u
poljoprivredi, kada se ova problematika prelama na istom podruju. Takoe,
nije ni ekoloki podobno ovakvo parcijalno sagledavanje, poto se
nepotrebno optereuje recipijent otpadnom vodom, da bi se ona kasnije
ponovo zahvatala iz recipijenta i vraala za navodnjavanje obradivih
23

povrina, preko kojih je i prevedena do recipijenta. Po pitanju odabira

postojenja za preiavanje otpadnih voda, preporuuju se sledea
opredjeljenja: 1. Postrojenja za preiavanje otpadnih voda planirati i
postavljati na principima tehnologije biolokog tretmana sa aktivnim muljem
u bioaeracionim basenima; 2. Postrojenja koristiti kao dvije do tri paralelne
linije, sa jedinstvenim ulaznim i izlaznim objektima i jedinstvenom opremom
iz djela primarne i zavrne obrade otpadne vode; 3. U svakom projektu
obavezno treba razrjeiti problematiku tretmana, skladitenja i konanog
odlaganja, odnosno upotrebe, otpadnog mulja sa postojenja za preiavanje
otpadnih voda; 4. Teiti da rjeenje tretmana mulja bude zavrnog nivoa na
samom postojenju, tako da se moe direktno evakuisati i konano odloiti sa
samog postorjenja za tretman komunalnih otpadnih voda, bez znaajnih
postupaka dorade van postrojenja; 5. Prilikom projektovanja uzeti u obzir
specifinost lokaliteta, uslijed klimatskih uticaja, uticaja kulture odlaganja
otpada, uticaja atmosferskih padavina na mjesnu kanalizaciju, problema
sezonskih udara sa nanosom, problema sa enormnom koliinom plivajueg
otpada i slino; 6. Prilikom projektovanja razmatrati mogunosti iskoritenja
efluenata sa postrojenja za preiavanje otpadnih voda u neposrednom
okruenju ( korienje efluenata za navodnjavanje, ribnjake... ); 7. Prilikom
projektovanja predvidjeti maksimalno koritenje sistema za automatsko
praenje i upravljanje radom postrojenja. Problem komunalnih otpadnih voda
predstavlja znaajno pitanje naeg ivotnog okruenja, tako da bi se, u
optem interesu svih stanovnika, trebala posvetiti velika panja ovom
problemu i to boljem rjeavanju istog.

24