Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
b Francisco J. Gil b
Gastronomia e artesanato
da Galiza e norte de Portugal
Guia de produtos tradicionais
de excelncia da eurorregio
Agradecimientos
El autor quiere agradecer los datos
e informacin aportados desde
distintas entidades, consejos
reguladores, ayuntamientos y
cmaras municipales, museos,
etctera. Esta deuda de gratitud es
especialmente significativa con:
Agradecimentos
O autor quer agradecer os dados
e informao fornecidos pelas
diversas entidades, conselhos
reguladores e cmaras municipais,
museus, etecetera. Esta dvida
de gratido especialmente
significativa com:
ndice
Apresentao [9]
Presentacin [9]
Castanha da Galiza . . . . . . . . . . . 14
Castaa de Galicia . . . . . . . . . . . 14
Castanha da Padrela . . . . . . . . . . 17
Castaa Padrela . . . . . . . . . . . . . 17
Batata da Galiza . . . . . . . . . . . . 20
Patata de Galicia . . . . . . . . . . . . 20
Batata de Trs-os-Montes . . . . . . 21
Patata de Trs-os-Montes . . . . . . 21
Fabas de Lourenz . . . . . . . . . . . 22
Fabas de Lourenz . . . . . . . . . . . 22
Grelos da Galiza . . . . . . . . . . . . . 24
Grelos de Galicia . . . . . . . . . . . . 24
Pimento de Arnoia . . . . . . . . . . . 25
Pimiento de Arnoia . . . . . . . . . . 25
Pimento do Couto . . . . . . . . . . . 27
Pimiento de Couto . . . . . . . . . . . 27
Pimento de Herbn . . . . . . . . . . 28
Pimiento de Herbn . . . . . . . . . . 28
Pimento de Mougn . . . . . . . . . . 30
Pimiento de Mougn . . . . . . . . . . 30
Pimento de Ombra . . . . . . . . . . . 30
Pimiento de Ombra . . . . . . . . . . 30
Mirabelas em conserva . . . . . . . . 33
Mirabeles en conserva . . . . . . . . . 33
Atum do norte . . . . . . . . . . . . . . 38
Mexilho da Galiza . . . . . . . . . . . 40
Mejilln de Galicia . . . . . . . . . . . 40
AVES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
AVES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
Galinha de Mos . . . . . . . . . . . . . 45
Gallina de Mos . . . . . . . . . . . . . . 45
Capo de Vilalba . . . . . . . . . . . . 46
Capn de Vilalba . . . . . . . . . . . . 46
Galinha amarela . . . . . . . . . . . . . 51
Gallina amarilla . . . . . . . . . . . . . 51
Galinha branca . . . . . . . . . . . . . 52
Gallina blanca . . . . . . . . . . . . . . 52
Confit de pato . . . . . . . . . . . . . . 53
Confit de pato . . . . . . . . . . . . . . 53
CARNE DE BOVINO . . . . . . . . . . . . 55
CARNE DE BOVINO . . . . . . . . . . . . 55
Ternera gallega . . . . . . . . . . . . . 55
Vitela galega . . . . . . . . . . . . . . . 55
Cachena gallega . . . . . . . . . . . . . 57
Cachena galega . . . . . . . . . . . . . 57
Caldel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Caldel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Frieiresa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Frieiresa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60
Limi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Limi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61
Vianesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Vianesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Cachena . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Cachena . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Barros . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Barros . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
Maronesa . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Maronesa . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Mirandesa . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Mirandesa . . . . . . . . . . . . . . . . . 73
Cabrito gallego . . . . . . . . . . . . . 75
Cabrito galego . . . . . . . . . . . . . . 75
Cabrito de Barroso . . . . . . . . . . . 80
Cabrito do Barroso . . . . . . . . . . . 80
Cabrito transmontano . . . . . . . . . 81
Cabrito transmontano . . . . . . . . . 81
Borrego de Barroso . . . . . . . . . . . 83
Borrego de Barroso . . . . . . . . . . . 83
Borrego terrincho . . . . . . . . . . . . 85
Borrego terrincho . . . . . . . . . . . . 85
Cordero braganano . . . . . . . . . . 87
Cordeiro braganano . . . . . . . . . . 87
EL CERDO . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
O PORCO . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Cerdo celta . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Porco celta . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Lacn gallego . . . . . . . . . . . . . . 94
Laco galego . . . . . . . . . . . . . . . 94
Androlla de Galicia . . . . . . . . . . . 97
Androlla da Galiza . . . . . . . . . . . 97
Botelo de Galicia . . . . . . . . . . . . 99
Butelo da Galiza . . . . . . . . . . . . 99
QUEIJOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
QUESOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133
MEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
MIEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143
Po de Cea . . . . . . . . . . . . . . . . 154
Po-de-l . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Po-de-l . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Cltigos-Fontecelta . . . . . . . . . . 173
Cltigos-Fontecelta . . . . . . . . . . 173
Vidago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
Vidago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180
GALIZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
GALICIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Monterrei . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Monterrei . . . . . . . . . . . . . . . . . 187
Ribeiro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Ribeiro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215
Valdeorras . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
Valdeorras . . . . . . . . . . . . . . . . . 223
PORTUGAL . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
PORTUGAL . . . . . . . . . . . . . . . . . 232
Trs-os-Montes . . . . . . . . . . . . . 242
Trs-os-Montes . . . . . . . . . . . . . 242
Douro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Douro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251
Porto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Porto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260
Aguardiente vnica de
vinho verde . . . . . . . . . . . . . . 272
Aguardente de vinho
de Trs-os-Montes . . . . . . . . . . 277
Aguardiente vnica
de Trs-os-Montes . . . . . . . . . . 277
Aguardente bagaceira
de Trs-os-Montes . . . . . . . . . . 278
Aguardiente de bagazo
de Trs-os-Montes . . . . . . . . . . 278
ARTESANATO DO BARRO
E DA CERMICA . . . . . . . . . . . . 284
Olaria de Guimares
(cantarinha dos namorados) . . . 291
Cermica de Guimares
(cantarinha dos namorados) . . . 291
MADERA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
MADEIRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313
Instrumentos de msica
tradicional . . . . . . . . . . . . . . . 314
Instrumentos de msica
tradicional . . . . . . . . . . . . . . . 314
ORFEBRERA ARTESANAL
Y TRADICIONAL . . . . . . . . . . . . 316
OURIVESARIA ARTESANAL
E TRADICIONAL . . . . . . . . . . . . 316
Ourivesaria do azeviche
de Compostela . . . . . . . . . . . . 316
APRESENTAO
PRESENTACIN
10
Frutas y
hortalizas
Frutas e
hortalias
Viveiro
Ferrol
A Corua
4 Carballo
4
Lugo
10
Sanago de
Compostela
Vilagarcia
de Arousa
Pontevedra
Laln
Pontevedra
13
O Carballio
Vigo
O Barco de
Valdeorras
4
Vern
Viana do Castelo
12
Braga
Barcelos
12
Vila do Conde
Vila nova de
Famaliao
Guimares
12
Penafiel
Vilanova
de Gaia
Lamego
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
Monforte
Ourense
13
Matosinhos
Porto
Sarria
11
Bragana
Chaves
Valpaos
Mirandela
Macedo de
Cavaleiros
Vila Real
Peso da Regua
Castaa de Padrela
Castanha da Padrela
Patata de Galicia
Batata de Galiza
Patata de Tras-os-Montes
Batata de Trs-os-Montes
Fabas de Lourenz
Fabas de Lourenz
Pimiento de Arnoia
Pimento de Arnoia
Pimiento de Couto
Pimento do Couto
Pimiento de Herbn
Pimento de Herbn
Pimiento de Mougn
Pimento de Mougn
Pimiento de Ombra
Pimento de Ombra
Mirabeles en conserva
Mirabelas em conserva
l catlogo hortofrutcola de la eurorregin es amplsimo en variedad y riqusimo en calidad. Por razones de economa
de espacio, la relacin que se incluye en
este inventario se limita a aquellos productos que disponen de algn tipo de
indicacin geogrfica o denominacin de
origen, o se encuentra en trmite, o bien
estn especialmente vinculados a una regin del territorio, a veces por razones
tan singulares como la que se da en el
caso de los mirabeles, implantados en la
comarca de O Rosal en la dcada de 1930.
Las conservas de frutas no quedaran
completas sin citar la elaboracin artesanal de mermeladas y membrillos.
13
CASTAA DE GALICIA
CASTANHA DA GALIZA
Localizao geogrfica: A indicao geogrfica compreende grande parte da Galiza interior, limitada a oeste pela Dorsal
Galega e a serra do Sistral pelo norte. No
caso da provncia da Corunha compreende a comarca de A Terra de Melide e os
municpios de Arza e Boimorto. Para a
provncia de Lugo, todo o seu territrio
salvo os do litoral de A Maria: Vicedo,
Viveiro, Xove, Cervo, Burela, Foz, Barreiros e Ribadeo. A totalidade da provncia
de Ourense. Na provncia de Pontevedra,
os municpios das comarcas de Tabeirs-Terra de Montes, Deza e os municpios
de Cuntis, Cotobade, A Lama e Campo
Lameiro.
Caractersticas especficas: Su piel externa o pericarpio es fina, de color marrn claro y brillante. Posee una membrana que es fcilmente separable al pelar
la castaa. Su sabor es dulce, con una
textura firme y una humedad media en el
momento de su recoleccin entre el 50 y
el 60%. Se vende al natural o procesada, caso en el que el producto resultante
puede llevar la indicacin de su elaboracin a partir de castaa de Galicia.
Relao de produtores: Para uma completa relao de produtores, elaboradores e comerciantes, ver no seguinte site:
<www.castanadegalicia.org/index.php/
directorio>.
Relacin de productores: Para una completa relacin de productores, elaboradores y comercializadores, vase la siguiente pgina web: <www.castanadegalicia.
org/index.php/directorio>.
Breve resea histrica: La gran delicatessen del bosque gallego tiene su origen
en el laborioso mtodo de conservacin
mediante confitado o maceracin en dulce, empleado durante la Edad Media. Su
tradicin artesanal proviene fundamentalmente de Francia e Italia y en Galicia
se elabora desde mediados del siglo xx.
Breve resenha histrica: A grande delicatessen da floresta galega tem a sua origem no laborioso mtodo de conservao
mediante confeitado ou macerao em
doce, utilizado durante a Idade Mdia. A
sua tradio artesanal provm fundamentalmente de Frana e Itlia e na Galiza
elaborada desde mediados do sculo xx.
CASTANHA DA PADRELA
CASTAA PADRELA
17
bsico at ao extremo de os romanos darem ao castanheiro o apelido de rvore-do-po. A sua utilizao habitual era a
que sculos depois seria dada pela batata, acompanhando os guisados e cozidos,
a caa, etecetera. Inclusive a sua farinha
foi utilizada para realizar diferentes tipos
de elaboraes. A chegada da batata em
finais do sculo xviii e princpios do sculo xix fez com que a castanha perdesse o
protagonismo que tinha na cozinha tradicional, mas manteve a sua hegemonia
na alimentao do gado, especialmente
do porco bsaro, conferindo-lhe a dieta
base de castanhas o seu apreciado sabor.
A denominao de origem reconhece a
excecional qualidade desta castanha desde a dcada de 1990.
Relao de produtores: Coopval (Cooperativa Agrcola de Valpaos).
Outros dados: rgo de controlo e certificao da denominao de origem: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.
Outros dados: rgo de controlo e certificao da denominao de origem: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.
PATATA DE GALICIA
BATATA DA GALIZA
Outros dados: Conselho Regulador da Pataca de Galicia, Finca Devesa, s/n., 32630
Xinzo de Limia (Ourense). Telefone: 988
462 650; fax: 988 462 650. patacadegalicia@teleline.es, <http://patacadegalicia.es>.
Otros datos: Consejo Regulador de la Pataca de Galicia, Finca Devesa, s/n., 32630
Xinzo de Limia (Ourense). Telfono: 988
46 26 50; fax: 988 46 26 50. patacadegalicia@teleline.es, <http://patacadegalicia.es>.
BATATA DE TRS-OS-MONTES
PATATA DE TRS-OS-MONTES
do municpio de Mirandela; Agrobom, Gebelim, Pombal, Saldonha, Sambade, Soeima e Vales, do municpio de Alfndega da
F e Argozelo, Caro, Matela, Pinelo e
Santulho, do municpio de Vimioso.
Outros dados: rgo de controlo e certificao da denominao de origem: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.
FABAS DE LOURENZ
FABAS DE LOURENZ
Relao de produtores: A 31 de dezembro de 2010 estavam inscritos no conselho regulador 53 produtores e 6 armazenistas embaladores, com uma produo
comercializada de cerca de 5.000 quilos.
Relacin de productores: A 31 de diciembre del 2010 estaban inscritos en el consejo regulador 53 productores y seis almacenistas envasadores, con una produccin
comercializada de cerca de 5.000 kg.
Puntos de venta: En la zona de produccin.
En el resto de Galicia solo en tiendas especializadas en productos con denominacin
de origen o aquellas que estn orientadas a
la venta de productos tradicionales.
GRELOS DE GALICIA
GRELOS DA GALIZA
PIMENTO DE ARNOIA
PIMIENTO DE ARNOIA
PIMENTO DO COUTO
PIMIENTO DE COUTO
Breve resea histrica: El origen del pimiento de O Couto est vinculado al monasterio de San Martio de Xubia, en la
parroquia de O Couto, del municipio de
Narn. De esa parroquia toma el nombre
este pimiento de consumo tradicional en
27
Relacin de productores: En la actualidad hay dos comercializadoras: Cooperativa do Campo Galego O Val-Narn SCG,
Vilacornelle, s/n., O Val, 15541 Narn (A
Corua). Telfono: 981 453 901; fax: 981
453 966. Y Pilar Bouza Luaces, Virxe Lodairo, 6, 2. D, 15578 Narn (A Corua).
Telfonos: 981 390 328 y 696 379 408.
Otros datos: Consejo Regulador del Pemento do Couto, Vilacornelle-O Val, s/n.,
15541 Narn (A Corua). Telfono: 981
453 901. info@pementodocouto.com,
<www.pementodocouto.com>.
PIMIENTO DE HERBN
PIMENTO DE HERBN
Relacin de productores: En la actualidad hay cinco plantas de envasado, cuyos datos se pueden consultar en <www.
pementodeherbon.com/comercializacion.
htm>.
PIMIENTO DE MOUGN
PIMENTO DE MOUGN
PIMIENTO DE OMBRA
PIMENTO DE OMBRA
32
MIRABELAS EM CONSERVA
MIRABELES EN CONSERVA
34
Pescados,
crustceos
y sus conservas
Peixes,
crustceos
e suas conservas
Entre as espcies que integram de forma primordial a dieta atlntica e a gastronomia galaico-portuguesa, devemos
destacar duas: a sardinha atlntica, que
se diferencia pelo seu ciclo e contedo
gordo das sardinhas de outros mares, por
exemplo o Mediterrneo, e o bacalhau. A
primeira, bem mereceria uma indicao
geogrfica pois tanto as tcnicas artesanais de pesca como a prpria qualidade
da espcie tornam-na muito distinta das
suas familiares de outras guas: a tcnica
de captura preserva em muito mais tempo
a integridade e frescura dos exemplares e
as guas atlnticas conferem-lhe um contedo gordo e sabor muito equilibrados e
diferentes dos seus semelhantes. A falta
de uma regulamentao especfica capaz
de identificar umas face a outras, j que
ambas esto presentes de forma indistinta no mercado, talvez pelas dificuldades
que isso acarreta, faz-nos mencion-la
apenas nesta introduo e no dedicar-lhe uma ficha especfica no inventrio.
O mesmo sucede com o bacalhau de cura
tradicional, que sendo um dos produtos
artesanais por excelncia da gastronomia
portuguesa, o seu reino transcende para
alm da eurorregio, tanto no que concerne a secadouros e frotas de captura,
do mesmo modo que no caso galego, pois
partilha esse produto com vizinhos da
costa norte como por exemplo o Pas Basco. Em contrapartida, inclumos o atum
do Norte, uma vez que existem portos
onde se certifica a natureza artesanal da
sua captura e a origem da mesma, mediante um selo identificativo.
ntre los principales rasgos que son comunes a Galicia y la Regin Norte de
Portugal en el terreno gastronmico estn, sin lugar a dudas, el pescado y los
frutos del mar en general. Principal soporte de la denominada dieta atlntica,
se cimenta sobre variedades capturadas
muy cerca de la costa, la pesca de bajura
o litoral y una slida tradicin de pesca en lejanos caladeros, otrora en aguas
internacionales y ahora bajo la delimitacin de zona econmica exclusiva y con
cuota de capturas, como sucede con el
bacalao, la merluza y otras especies propias de aguas del Atlntico norte, ya sea
en el box del Gran Sol, ya en los caladeros
bajo dominio de Canad.
37
ATUM DO NORTE
Descripcin: La denominacin comn bonito del norte se refiere a la especie Thunnus alalunga, conocido como atn blanco
o albacora, que se comercializa en fresco
y en conserva. Los mtodos artesanales
de pesca determinan la calidad de los
ejemplares capturados y la sostenibilidad
de la pesquera y son los que predominan en las flotas pesqueras de Galicia,
Asturias, Cantabria, Pas Vasco y Portugal. El periodo de captura es estacional,
conocindose como la costera del bonito,
cuando los ejemplares de menos de cinco
aos de vida migran desde las Azores a
aguas del golfo de Vizcaya. Se utilizan
tcnicas artesanales de pesca conocidas
como cacea o curricn y de cebo vivo.
Localizao geogrfica: A rea de captura encontra-se entre as guas do arquiplago dos Aores e o golfo da Biscaia
por frotas pesqueiras de Frana, Espanha
e Portugal, assim como outros pases que
acorrem a guas internacionais.
MEJILLN DE GALICIA
MEXILHO DA GALIZA
Descripcin: Molusco bivalvo de la especie Mytilus galloprovincialis con dos valvas iguales formadas por carbonato clcico, que se cultiva en bateas en las aguas
demarcadas por la denominacin de origen y cuya depuracin y preparacin para
su expedicin se realizan en el mismo
marco geogrfico. Si la zona de cultivo
tiene la clasificacin a efectos microbiolgicos de zona B, debe ser sometido a
proceso de depuracin, aspecto que no es
necesario cuando su cultivo se desarrolla
en polgonos que se encuentran en zonas
clasificadas como A.
Localizao geogrfica: O espao martimo interior das rias galegas das provncias da Corunha e Pontevedra: ria de
Ares-Sada, ria de Muros-Noia, ria de Arousa, ria de Pontevedra e ria de Vigo, nos
espaos habilitados para a localizao
das plataformas flutuantes de cultivo de
mexilho. A zona de depurao e expedio tambm corresponde s provncias da
Corunha e Pontevedra.
Otros datos: Consejo Regulador del Mejilln de Galicia, avda. da Maria, 25, 1.,
36600 Vilagarca de Arousa (Pontevedra).
Telfono: 986 507 416; fax: 986 506 224.
info@mexillondegalicia.org, <www.mexillondegalicia.org>.
41
42
Razas autctonas
y productos crnicos
de aves, bovinos,
caprinos, ovinos
y porcinos
Raas autctones
e produtos de carne
de aves, bovinos,
caprinos, ovinos
e porcinos
Aves
Aves
GALINHA DE MOS
GALLINA DE MOS
45
Caractersticas especficas: comercializada em carcaas ou esquartejadas, sendo neste ltimo caso embaladas em vcuo
e com o indicativo que identifica a sua
pertena ao registo da raa autctone.
A sua carne rica em protenas e baixa
em gordura. A galinha de Mos de pele
muito fina e o regime extensivo de criao propcia um maior desenvolvimento
das partes nobres, especialmente perna,
coxa e peito. Tambm so comercializados ovos frescos.
Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.
Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.
CAPN DE VILALBA
CAPO DE VILALBA
GALINHA AMARELA
GALLINA AMARELA
51
GALLINA BLANCA
GALINHA BRANCA
52
Caractersticas especficas: Muito apreciada por ser uma galinha rstica e propcia para proporcionar carne e ovos de
qualidade.
Caractersticas especficas: Muy apreciada por ser una gallina rstica y propicia para proporcionar carne y huevos de
calidad.
Breve resenha histrica: A galinha branca, talvez pela sua cor ou pela qualidade da sua carne e ovos estava sempre
presente nos galinheiros das pequenas
exploraes rurais do norte de Portugal,
mas sempre de forma muito testemunhal:
um ou dois pares em cada galinheiro. Incorporada ao catlogo de raas autctones em 2010, a sua quantidade ainda
muito escassa, chegando apenas ao centenar de fmeas.
Breve resea histrica: La gallina blanca, tal vez por su color o por la calidad
de su carne y huevos, estaba siempre presente en los gallineros de las pequeas
explotaciones rurales del norte de Portugal, pero siempre de forma muy testimonial: una o dos parejas en cada gallinero.
Incorporada al catlogo de razas autctonas en el 2010, su cantidad es todava
muy escasa, apenas se llega al centenar
de hembras.
CONFIT DE PATO
CONFIT DE PATO
Relacin de productores: nades de Galicia, S. L., Quinta da Curri, 32616 Vilardevs (Ourense). Telfono: 988 417 806.
Puntos de venta: Directamente y en algunas tiendas de delicatessen. La produccin se limita a 1.500 latas anuales.
Relacin de productores: nades de Galicia, S. L., Quinta da Curri, 32616 Vilardevs (Ourense). Telfono: 988 417 806.
Puntos de venta: Directamente y en algunas tiendas de delicatessen. La produccin se limita a 1.500 frascos anuales.
Carne de bovino
Carne de bovino
VITELA GALEGA
TERNERA GALLEGA
Tipologa: Carne fresca y despojos de vacuno. Raza autctona y carnes con indicacin geogrfica protegida.
Descripcin: Carne fresca de vacuno, obtenida de las razas rubia gallega y morenas del noroeste, as como del cruce entre
ellas y determinados cruces de estas con
otras razas, procedente de animales nacidos, criados y sacrificados en Galicia.
La alimentacin se realizar siguiendo
las normas tradicionales: aprovechamiento de los pastos y una alimentacin
suplementaria a base de forrajes secos y
frescos, nabos, patatas, cereales, maz y
concentrados a base de cereales autorizados por el consejo regulador. Tanto las
canales como los despieces, fileteados y
productos envasados deben llevar el sello
indicador de Ternera Gallega con las caractersticas de color y referencia que a
cada caso le corresponde.
55
e outros fatores, existem as seguintes categorias: Vitela galega: para animais abatidos antes dos dez meses, desmamados
em diversas idades, que se alimentam de
forragens e concentrados vegetais controlados, criados nas exploraes e instalaes de engorda familiares, de carcter tradicional. Vitela galega suprema: para
animais abatidos antes dos oito meses,
que se alimentam do leite materno, at
quase ao seu abate, com suplementos de
forragens, cereais, nabos, batatas e concentrados vegetais controlados, criados
nas exploraes e instalaes de engorda
familiares, de carcter tradicional. Vitela
galega suprema de rubia gallega: para animais
de raa rubia gallega abatidos entre os
oito e os nove meses que se alimentam
do leite materno, criados nas exploraes
e instalaes de engorda familiares, de
carcter tradicional. Vitela galega anaca:
para animais que so abatidos depois
de cumprir os dez meses at ao mximo
de 24, desmamados em diversas idades,
que se alimentam de forragens e concentrados vegetais controlados, criados nas
exploraes e instalaes de engorda familiares, de carcter tradicional. Tambm
podem levar a denominao anello, que
anaco em galego.
CACHENA GALEGA
CACHENA GALLEGA
57
Relacin de productores: Cachega (Asociacin de Criadores de Raza Bovina Cachena), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles
(Ourense). Telfono: 988 205 486.
Relao de produtores: Cachega (Associao de Criadores de Raa Bovina Cachena), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles
(Ourense). Telefone: 988 205 486.
Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.
Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.
CALDEL
CALDEL
tradicionalmente era utilizada como animal de trabajo adems de para la obtencin de su carne.
Localizao geogrfica: Hoje em dia existem exploraes em Oza dos Ros (Corunha), Abadn e Rbade, da provncia de
Lugo; Castro Caldelas, Coles, Maceda,
Montederramo, Petn e Vilar de Barrio, na
provncia de Ourense e nos municpios de
Dozn e As Neves na de Pontevedra.
Relacin de productores: Caldega (Asociacin de Criadores de Raza Bovina Caldel), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988 205 486.
Relao de produtores: Caldega, Associao de Criadores de Raa Bovina Caldel, Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone: 988 205 486.
Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.
Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.
FRIEIRESA
FRIEIRESA
Descrio: Raa rstica, de tamanho mdio a grande, com cabea pequena e curta
com testa e focinho largos. Cor dourada a
castanho, que escurece na cara, pescoo
e papada aclarando-se em contrapartida,
volta do seu focinho e olhos. Os seus
traos identificativos so a franja de pelo
comprido que sobressai entre os cornos e
o seu andar vacilante. criada em regime
extensivo nas reas montanhosas.
resa), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988 205 486.
Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.
Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.
LIMI
LIMI
Descrio: Raa rstica, de tamanho grande, com cabea mediana, cara comprida
e focinho largo, com cornos em gancho,
curtos nos machos e maiores e compridos
nas fmeas. Cor castanha, mais escura no
tero anterior com aurola quase branca
volta do focinho. O maior destes animais autctones galegos possui um peso
mdio de 650 kg nas fmeas e 900 nos
machos, com uma altura mdia cruz de
140 centmetros nas fmeas e 148 nos
machos.
Caractersticas especficas: A grande capacidade maternal da raa limi proporciona vitelos de maior peso ao desmame
e portanto maior rendimento de carne
Caractersticas especficas: La gran capacidad maternal de la raza limi proporciona terneros de mayor peso al destete
y por tanto mayor rendimiento de carne
61
Breve resenha histrica: Pelo seu perfil de grande porte e suas qualidades de
docilidade e mansido converteram-na
numa excecional raa de trabalho, aptitude a que se deve somar as de produtora de leite e carne. Originria de A Limia,
onde era criada em rebanhos volta da
lagoa de Antela, ao desparecer este espao natural, e introduzir-se a mecanizao nas exploraes agrcolas, a limi
foi perdendo terreno at ficar prximo
da extino. Com a sua recuperao, a
criao voltou a espalhar-se por toda
a Galiza, ainda que seja a provncia de
Ourense a que possui maior nmero de
criadores.
Relacin de productores: Limiaga (Asociacin de Criadores de Raza Bovina Limi), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988 205 486.
Relao de produtores: Limiaga (Associao de Criadores de Raa Bovina Limi), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone: 988 205 486.
Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.
Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.
VIANESA
VIANESA
Descrio: Raa rstica, de tamanho mdio, com cabea pequena e cara alongada
que se estreita no focinho. Cor castanha,
que escurece nos extremos e se aclara em
contrapartida, volta do focinho e dos
seus olhos. Um dos seus traos identificativos o pelo comprido que sobressai
entre os cornos e as orelhas. Peso mdio
de 560 kg nas fmeas adultas e 850 nos
machos. O seu tamanho em altura mdia
cruz de 132 centmetros para as fmeas e 138 para os machos. So criadas
em regime extensivo em reas de floresta,
matagal e pasto.
Breve resenha histrica: O nome procede da sua localizao tradicional em torno do municpio de Viana do Bolo e as
conhecidas como Terras do Bolo. Originalmente cumpria com as suas trs aptitudes
e era utilizada para seu aproveitamento
63
da carne e do leite assim como para a realizao de alguns trabalhos agrcolas. Rapidamente se difundiu por todo o sudeste
da provncia de Ourense onde foi criada
em regime de pastoreio, estabulando-a
nos perodos frios mais severos.
Relacin de productores: Vianega (Asociacin de Criadores de Raza Bovina Vianesa), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988 205 486.
Relao de produtores: Vianega (Associao de Criadores de Raa Bovina Vianesa), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone: 988 205 486.
Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.
Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.
CACHENA
CACHENA
Tipologia: Carne fresca e miudezas de
bovino. Raa autctone e carnes com denominao de origem protegida.
Tipologa: Carne fresca y despojos de vacuno. Raza autctona y carnes con denominacin de origen protegida.
muito bem adaptada ao ambiente montanhoso, acostumada a condies climticas duras, que propiciou um vnculo
tradicional com o habitante destas montanhas, proporcionando-lhe, carne, leite
e fora de trabalho. Hoje encontra-se em
perigo de extino, se bem que a concesso da denominao de origem, inscrita em 1998, permitiu gerar uma nova
expectativa no apenas de preservao
da raa, como tambm na criao de novas formas de riqueza sustentveis num
espao geogrfico que tenta preservar o
seu patrimnio natural convertendo-o em
fonte de riqueza.
BARROS
BARROS
Tipologa: Carne fresca y despojos de vacuno. Raza autctona y carnes con denominacin de origen protegida.
so. Apreciada pelas suas mltiplas qualidades, ainda que no seja um animal
que se caracterize pela sua abundante
produo leiteira, numa economia de
autossuficincia to prpria dos lugares
isolados, a vaca barros proporciona leite, carne, fora de trabalho e ainda estrume e combustvel. Um repertrio que
a tornava indispensvel para a economia
rural. A sua pureza racial esteve prestes
a extinguir-se como consequncia dos
mltiplos cruzamentos que se iam produzindo, mas a partir de 1981 inicia-se
o seu registo zootcnico que foi seguido
de outras disposies legais at se constituirem, por um lado o Agrupamento de
Produtores de Carne Barros e por outro
a denominao de origem protegida, ambos factos em 1994.
Relacin de productores: capolib Cooperativa Agrcola de Boticas C.R.L. Avenida do Eir, 19. 5460-311 boticas Boticas.
Portugal. Telfono: 276 418 170; fax: 276
415 734. geral@capolib.pt, <www.carnebarrosa.com>.
Relao de produtores: capolib Cooperativa Agrcola de Boticas C.R.L. Avenida do Eir, 19. 5460-311 boticas Boticas.
Portugal. Telefone: 276 418 170; fax: 276
415 734. geral@capolib.pt, <www.carnebarrosa.com>.
rgano de control: sativa - Controlo e Certificao de Produtos, Rua Robalo Gouveia, 1, 1 A. 1900-392 Lisboa. Telfono:
217 991 100; fax: 217 991 119. sativa@
sativa.pt, <www.sativa.pt>.
rgo de controlo: sativa - Controlo e Certificao de Produtos, Rua Robalo Gouveia, 1, 1 A. 1900-392 Lisboa. Telfono:
217 991 100; fax: 217 991 119. sativa@
sativa.pt, <www.sativa.pt>.
Descripcin: Forman parte de esta denominacin las reses de las que uno de
los progenitores sea obligatoriamente un
animal inscrito en el libro genealgico de
una raza autctona (mirandesa, barros o
maronesa), nazcan, se cren y sean sacrificadas en el rea geogrfica objeto de
proteccin.
69
Outros dados: rgo de controlo, Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.
MARONESA
MARONESA
Tipologa: Carne fresca y despojos de vacuno. Raza autctona y carnes con denominacin de origen protegida.
lho:
Breve resenha histrica: A raa maronesa est diretamente entroncada com o Bos
primigenius, espcie bovina que povoou
as florestas e montanhas da pennsula
ibrica. A criao desta raa est intimamente ligada ao territrio onde hoje em
dia a encontramos. As difceis condies
agropecurias fizeram com que a maronesa, pela sua rusticidade e docilidade, se
tornasse numa aliada imprescindvel para
o agricultor que no apenas se via provido de leite e carne, como tambm de fora de trabalho, para o arrasto dos carros e
os trabalhos no campo nas pequenas parcelas. Estabuladas nas pocas mais frias
e durante o perodo de criao, eram instaladas em estbulos onde se forneciam
camas de palha e elementos vegetais, que
depois eram fertilizados com os seus excrementos, convertendo-se num estrume
de excecional qualidade para os campos
e para as hortas. Em 1988 catorze criadores renem-se e formam a Associao
de Criadores do Marons empreendendo
as iniciativas necessrias para conseguir
a declarao de denominao de origem
protegida. Hoje em dia existem mais de
2.000 criadores.
Pontos de venda: Em talhos e restaurantes da zona de produo e em supermercados e grandes superfcies de alimentao em todo o mercado portugus.
72
MIRANDESA
MIRANDESA
Tipologa: Carne fresca y despojos de vacuno. Raza autctona y carnes con denominacin de origen protegida.
Descrio: A mirandesa uma raa rstica, muito bem adaptada vida de montanha, com uma corpulncia consistente, cabea pequena, cornos delgados de
pequena envergadura com as pontas um
pouco reviradas e cor castanho-escuro.
Destacam-se nela a sua docilidade, a sua
facilidade para se reproduzir e a escassa
necessidade de ateno de carcter sanitrio. A isto soma-se a qualidade excecional da sua carne, desde o ponto de vista
organoltico.
74
CABRITO GALEGO
CABRITO GALLEGO
Descrio: Cabritos cujo peso em carcaa, com vsceras e cabea oscila entre os
4 e os 8 kg e so obtidos de animais da
raa autctone cabra galega. A criao
realizada atravs do mtodo tradicional
extensivo nas zonas montanhosas. So
animais de grande rusticidade que suportam as condies climticas mais duras
da montanha galega. Cor acaju, com um
peso de adultos que alcana entre os 40
e os 55 quilos nas cabras e os 55 e os 70
no caso dos machos. A sua cornadura
em arco para trs.
75
Pontos de venda: Diretamente nos criadores e, geralmente, deve ser encomendado. A criao de cabritos produz-se entre
a primavera e o vero, sendo o perodo
estival o momento de maior oferta. Tambm pode dirigir-se por correio eletrnico
a cabragalega@gmail.com.
Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.
Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.
Breve resenha histrica: A ovelha, tradicionalmente, fazia parte do gado domstico do rural galego, especialmente
nas reas mais montanhosas e partilhava
esse territrio com outras espcies como
o gado bovino, o que fazia com que se
alimentasse especialmente das variedades vegetais que as vacas desaproveitavam ou por se encontrar em lugares inacessveis para aquelas. Diferentemente
de outras regies de Espanha onde eram
muito comuns os grandes rebanhos, na
Galiza predominavam os grupos mais re-
Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.
Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.
Tipologa: Carne fresca y despojos de caprino. Raza autctona y carnes con indicacin geogrfica protegida.
Tipologia: Carne fresca e midos de caprino. Raa autctone e carnes com indicao geogrfica protegida.
Descripcin: Cabritos cuyo peso en canal, con vsceras y cabeza, oscila entre
4 y 7 kg y se obtiene de animales de las
razas brava y serrana, o de cruces entre
estas. La alimentacin de los rebaos se
realiza por el mtodo tradicional extensivo, obteniendo al menos el 60% de
su sustento de la vegetacin que crece
de manera espontnea por los campos y
montes por los que son pastoreados. Son
animales poco corpulentos, de pelo corto, algo ms largo en los machos, color
entre negro y castao, ms claro cuando
domina la raza serrana. La dieta a base
de vegetacin de montaa, propia del
tipo de pastoreo que se realiza con estos ejemplares, determina la calidad de
su carne.
Descrio: Cabritos cujo peso em carcaa, com vsceras e cabea oscila entre os
4 e os 7 kg e obtido de animais das
raas brava e serrana, ou de cruzamentos
entre estas. A alimentao dos rebanhos
realizada atravs do mtodo tradicional
extensivo, obtendo pelo menos 60% do
seu sustento da vegetao que cresce de
forma espontnea pelos campos e montes por onde so pastoreados. So animais pouco corpulentos, de pelo curto,
um pouco mais comprido nos machos, cor
entre o preto e o castanho, mais claro
quando domina a raa serrana. A dieta
base de vegetao de montanha, prpria
do tipo de pastoreio que se realiza com
estes exemplares determina a qualidade
da sua carne.
CABRITO DO BARROSO
CABRITO DE BARROSO
Tipologia: Carne fresca e midos de caprino. Raa autctone e carnes com indicao geogrfica protegida.
Tipologa: Carne fresca y despojos de caprino. Raza autctona y carnes con indicacin geogrfica protegida.
Descripcin: Cabritos cuyo peso en canal oscila entre 4 y 6 kg y se obtiene de
animales de las razas brava y serrana, o
de cruces entre estas, y son sacrificados
con un mximo de tres meses. La alimentacin de los rebaos se realiza por el
mtodo tradicional extensivo, pastoreo
libre en parajes naturales, recurriendo a
la estabulacin solamente en los meses
de invierno, en los que son alimentados
con heno, helechos secos y ramas tiernas
de abedul y sauce. La dieta a base de vegetacin de montaa, propia del tipo de
pastoreo que se realiza con estos ejemplares, determina la calidad de su carne.
Breve resenha histrica: Ver ficha do cabrito das Terras Altas do Minho.
Outros dados: rgo de controlo: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.
CABRITO TRANSMONTANO
CABRITO TRANSMONTANO
Tipologia: Carne fresca e midos de caprino. Raa autctone e carnes com denominao de origem protegida.
Tipologa: Carne fresca y despojos de caprino. Raza autctona y carnes con denominacin de origen protegida.
Descripcin: Cabritos con un peso en canal entre 4 y 8 kg, hijos de padre y madre
de raza serrana, debidamente inscritos en
el libro genealgico de la raza. El periodo
de sacrificio se realiza entre los treinta y
noventa das de vida, fecha hasta la cual
es alimentado a base de leche materna.
Los rebaos pastorean por las reas naturales de la regin y se alimentan de los
81
BORREGO DE BARROSO
BORREGO DE BARROSO
Tipologia: Carne fresca e midos de ovino. Raa autctone e carnes com indicao geogrfica protegida.
Tipologa: Carne fresca y despojos de ovino. Raza autctona y carnes con indicacin geogrfica protegida.
Descripcin: El cordero de Barroso es conocido con diversas denominaciones: cordeiro de Barroso, anho de Barroso, borrego
de leite de Barroso. Todas estas denominaciones engloban el mismo producto:
los corderos de ambos sexos sacrificados
a los cuatro meses como mximo, con un
peso en canal que oscila entre los 4 y los
12 kg y son resultantes del cruzamiento
de animales de las razas churra gallega y
bordaleira de Entre Douro e Minho, criados mediante el sistema extensivo tradi83
Outros dados: rgo de controlo: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.
BORREGO TERRINCHO
BORREGO TERRINCHO
Tipologia: Carne fresca e midos de ovino. Raa autctone e carnes com denominao de origem protegida.
Tipologa: Carne fresca y despojos de ovino. Raza autctona y carnes con denominacin de origen protegida.
85
Outros dados: rgo de controlo: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.
CORDEIRO BRAGANANO
CORDERO BRAGANANO
Tipologia: Carne fresca e midos de ovino. Raa autctone e carnes com indicao geogrfica protegida.
Tipologa: Carne fresca y despojos de ovino. Raza autctona y carnes con indicacin geogrfica protegida.
Pontos de venda: Em talhos e restaurantes da zona de produo. Em supermercados e reas comerciais das cidades da
regio de Trs-os-Montes.
Outros dados: rgo de controlo: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.
88
O porco
El cerdo
Dos son las razas que destacan en la cabaa porcina de la eurorregin. Ambas
estn catalogadas como autctonas y
existen registros y reglamentos de control para garantizar, por un lado, la pervivencia de la misma frente a cruces y,
por otro, la trazabilidad de los productos
elaborados con su carne. En Galicia es el
porco celta y en la regin transmontana
Viveiro
Ferrol
A Corua
Carballo
Lugo
Santiago de
Compostela
Pontevedra
Vilagarcia
de Arousa
Sarria
Laln
Monforte
O Carballio
Pontevedra
O Barco de
Valdeorras
Ourense
Vigo
2
Vern
Braga
Barcelos
Matosinhos
Porto
1
2
3
4
5
Vila nova de
Famaliao
Macedo de
Cavaleiros
Mirandela
Vila Real
Penafiel
Vilanova
de Gaia
Valpaos
Guimares
Vila do Conde
Bragana
Chaves
Viana do Castelo
Lamego
Peso da Regua
Androlla de Galicia
Androlla de Galiza
Botelo de Galicia
Butelo de Galiza
Embutidos de Barroso
Fumeiros do Barroso
Alheira de Mirandela
Alheira de Mirandela
Embutidos de Vinhais
Fumeiros de Vinhais
89
Como rasgos comunes, tenemos que sealar que son animales rsticos, giles,
con buena aptitud para la marcha, debido a su fuerte aparato locomotor, y son
poco exigentes en alimento. No son tan
generosos en cuanto a rendimiento crnico como otras variedades, pero a cambio
proporcionan una extraordinaria calidad.
90
PORCO CELTA
CERDO CELTA
91
Relacin de productores: Para una completa y actualizada relacin de productores, vsae <www.asoporcel.com>.
Descripcin: Cabeza gruesa de perfil cncavo, con orejas largas, tronco alto, alargado y achatado, con extremidades poco
Descrio: Cabea grossa de perfil cncavo, com orelhas longas, tronco alto,
alongado e achatado, com extremidades
92
Localizacin geogrfica: En los municipios de Alfndega da F, Bragana, Carrazeda de Ancies, Freixo de Espada
Cinta, Macedo de Cavaleiros, Miranda do
Douro, Mirandela, Mogadouro, Torre de
Moncorvo, Vila Flor, Vimioso y Vinhais,
del distrito de Braganza, y en los de Alij,
Boticas, Chaves, Meso Frio, Mondim de
Basto, Montalegre, Mura, Rgua, Ribeira
de Pena, Sabrosa, Santa Marta de Penaguio, Valpaos, Vila Pouca de Aguiar y
Vila Real, del distrito de Vila Real.
alimentos compostos completos, utilizados exclusivamente para a alimentao das porcas reprodutoras, e que pelo
geral no constituem mais de 5% da
sua alimentao anual. Por este motivo
apresenta uma carne saborosa ligeiramente entranhada de gordura, msculo
vermelho claro e gordura rosada, carne
no muito atoucinhada, bastante entremeada, muito suculenta e suave e com
textura firme.
LACN GALLEGO
LACO GALEGO
95
Relacin de productores: Para una completa y actualizada relacin de productores vase <www.crlacongallego.com>.
Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados, etctera) con indicacin geogrfica.
Descrio: Especialidade do laco galego, protegida pela mesma indicao geogrfica protegida, que se diferencia da
anterior pelo mtodo de alimentao utilizado nos sunos. Deve basear-se numa
alimentao tradicional pelo menos nos
trs ltimos meses de vida, utilizando
bolotas, castanhas, cereais e tubrculos.
ANDROLLA DA GALIZA
ANDROLLA DE GALICIA
97
Outros dados: rgo de controlo: Instituto Galego da Qualidade Alimentar (Ingacal), Fonte dos Concheiros, 11, bajo,
15703 Santiago de Compostela. Telefone:
981 997 276; fax: 981 546 676. ingacal@
xunta.es.
BUTELO DA GALIZA
BOTELO DE GALICIA
100
Breve resea histrica: Vase la informacin de la androlla. El municipio de O Barco de Valdeorras (Ourense), el tercer domingo de enero y A Fonsagrada (Lugo), el
ltimo domingo de febrero, exaltan cada
ao este embutido en sendas fiestas gastronmicas que ya cuentan con una larga
trayectoria. La resolucin favorable para
la solicitud del registro de la indicacin
geogrfica protegida fue resuelta por orden de la Consellera de Medio Rural de la
Xunta de Galicia de 6 de febrero del 2009.
Outros dados: rgo de controlo: Instituto Galego da Qualidade Alimentar (Ingacal), Fonte dos Concheiros, 11, bajo,
15703 Santiago de Compostela. Telefone:
981 997 276; fax: 981 546 676. ingacal@
xunta.es.
101
de raza celta. Como condimentos genricos se utilizan sal comn, pimentn dulce
picante y ajo y, opcionalmente, hierbas
aromticas como organo o laurel, en
funcin del tipo de elaboracin.
102
perar igualmente una tradicin centenaria y restablecer el vnculo con la raza que
le dio prestigio a los chorizos, morcillas,
androllas y botelos gallegos. Para ms datos, vase la informacin del porco celta
y el cerdo bsaro.
ALHEIRA DE BARROSO
ALHEIRA DE BARROSO
103
pre que tenha 50% de sangue bsaro, carne de aves de curral frango, peru e/ou
pato, coelho e po, enchido em tripa
fina de porco. As carnes so condimentadas com sal, alho, pimento picante ou
pimento-doce, salsa, cebola e azeite de
Trs-os-Montes. Tem a forma de ferradura, seco cilndrica de cerca de 3 cm de
dimetro e cor no homognea, que varia do amarelo ao acastanhado. No corte
apresenta uma cor amarela-acastanhada,
de tonalidade homognea, e a massa
apresenta-se homognea, percebendo-se
ao mesmo tempo as carnes em pedaos.
Breve resea histrica: Existe la tradicin de asociar las alheiras a la persecucin de los judos. Los Reyes Catlicos
expulsaron a los judos de Espaa en
104
Relacin de productores: Para informacin al respecto, asociacin de productores de Fumeiro da Terra Fria Barros, Praa
do Municpio, Posto de Turismo, 5470-214
Montalegre. Telfono: 276 510 200; fax:
276 510 201. fernandopreira@iol.pt.
Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de
105
CHORIZA DE BARROSO
CHOURIA DE BARROSO
106
107
diante a produo de enchidos autctones apoiados por uma indicao geogrfica protegida.
Relacin de productores: Para informacin al respecto, asociacin de productores de Fumeiro da Terra Fria Barros,
Praa do Municpio, Posto de Turismo,
5470-214 Montalegre. Telfono: 276 510
200; fax: 276 510 201. fernandopreira@
iol.pt.
Descripcin: El chorizo de calabaza (abbora) de Barroso es un embutido ahumado a base de carne y grasa de cerdo y
calabaza de la variedad porqueira. El cerdo empleado en esta elaboracin ha de
ser de raza bsara o producto del cruce de
esta raza, siempre que tenga un 50% de
sangre bsara. Contenido en tripa gruesa
de los mismos cerdos, el relleno de carne,
grasa y trozos de calabaza est condimentado con sal, ajo, vino tinto o blanco
de la regin de Trs-os-Montes, pimentn
picante o pimentn dulce.
108
cheia corta-se no tamanho desejado, depois de a ter atado com fio de algodo. As
duas extremidades so atadas posteriormente com dois ns simples. A fumagem
realizada com fogo suave na cmara ou
sala de fumagem ou no fumadouro tradicional e dura 30 dias. O fumo obtido
a partir da combusto direta da lenha,
fundamentalmente, de carvalho, btula,
salgueiro e outras rvores prprias da
regio. O seu aspeto, uma vez curado
rugoso, com a forma de ferradura de seis
centmetros de dimetro, sem roturas e
carne bem aderida pele.
do. Una vez llena, se corta al tamao deseado, despus de haberla atado con hilo
de algodn. Las dos extremidades se atan
posteriormente con dos nudos simples. El
ahumado se realiza con fuego suave en
cmara o sala de ahumado o en el ahumadero tradicional y dura treinta das. El
humo es obtenido a partir de la combustin directa de la lea, fundamentalmente de roble, abedul, sauce y otros rboles
propios de la regin. Su aspecto, una vez
curado, es rugoso, con forma de herradura
de 6 cm de dimetro, sin roturas y carne
bien adherida a la piel.
Relacin de productores: Para informacin al respecto, asociacin de productores de Fumeiro da Terra Fria Barros,
Praa do Municpio, Posto de Turismo,
5470-214 Montalegre. Telfono: 276 510
200; fax: 276 510 201. fernandopreira@
iol.pt.
109
SALPICO DE BARROSO-MONTALEGRE
SALPICO DE BARROSO-MONTALEGRE
Descripcin: El salpico de Barroso-Montalegre es un embutido curado por ahumado a base de carne de cerdo. El cerdo
empleado en esta elaboracin ha de ser
de raza bsara o producto del cruce de
esta raza, siempre que tenga un 50% de
sangre bsara. Contenido en tripa gruesa de los mismos cerdos, el relleno est
condimentado con sal, ajo, vino tinto o
blanco de la regin de Trs-os-Montes,
pimentn picante o pimentn dulce.
Relacin de productores: Para informacin al respecto, asociacin de productores de Fumeiro da Terra Fria Barros,
Praa do Municpio, Posto de Turismo,
5470-214 Montalegre. Telfono: 276 510
200; fax: 276 510 201. fernandopreira@
iol.pt.
110
SANGUEIRA DE BARROSO-MONTALEGRE
SANGUEIRA DE BARROSO-MONTALEGRE
111
Relacin de productores: Para informacin al respecto, asociacin de productores de Fumeiro da Terra Fria Barros,
Praa do Municpio, Posto de Turismo,
5470-214 Montalegre. Telfono: 276 510
200; fax: 276 510 201. fernandopreira@
iol.pt.
112
PRESUNTO DE BARROSO
JAMN DE BARROSO
Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados, etctera) con indicacin geogrfica protegida.
Localizao geogrfica: A zona geogrfica fica circunscrita ao territrio conhecido por Barroso, integrado pelos municpios de Boticas, Chaves e Montalegre do
distrito de Vila Real.
Caractersticas especficas: Os presuntos apresentam uma forma arredondada,
procedem de sunos abatidos entre os 16
e os 18 meses com um peso em carcaa entre 120 e 250 quilos. Para a cura
procede-se primeiro cobertura completa
de sal num ambiente com temperatura
inferior a 6C e humidade entre os 80
e os 90%. O sal residual eliminado mediante uma lavagem com gua. A parte
em que a carne ficou sem pele exterior
unta-se com uma mistura de pimento
com azeite de Trs-os-Montes e/ou banha
de porco bsaro. Realiza-se uma fumagem
113
114
Trs-os-Montes. Su comercializacin se
extiende tambin al resto de Portugal y
algunas regiones de Espaa, donde goza
de gran aprecio, ya que forma parte del
escaso catlogo de jamones ahumados
con indicacin geogrfica que existe en
Europa.
ALHEIRA DE MIRANDELA
ALHEIRA DE MIRANDELA
115
Relacin de productores: acim (Associao Comercial e Industrial de Mirandela), Rua de S. Cosme, 13, 5370 Mirandela.
Telfono: 278 261 085; fax: 278 261 084.
ALHEIRA DE VINHAIS
ALHEIRA DE VINHAIS
116
Localizao geogrfica: A zona de nascimento, criao, engorda, abate e corte dos porcos de raa bsara e cruzados
usados na produo da alheira de Vinhais
fica circunscrita aos concelhos de Alfndega da F, Bragana, Carrazeda de Ancies, Freixo de Espada Cinta, Macedo
de Cavaleiros, Miranda do Douro, Mirandela, Mogadouro, Torre de Moncorvo,
Vila Flor, Vimioso e Vinhais, do distrito
de Bragana, e aos concelhos de Alij,
Boticas, Chaves, Meso Frio, Mondim de
Basto, Montalegre, Mura, Rgua, Ribeira
de Pena, Sabrosa, Santa Marta de Penaguio, Valpaos, Vila Pouca de Aguiar e
Vila Real, do distrito de Vila Real. A elaborao do enchido fica circunscrita aos
municpios de Alfndega da F, Bragana,
Carrazeda de Ansies, Freixo de Espada
Cinta, Macedo de Cavaleiros, Mirandela,
Miranda do Douro, Mirandela, Mogadouro,
Torre de Moncorvo, Vila Flor, Vimioso e
Vinhais, do distrito de Bragana.
Localizacin geogrfica: La zona de nacimiento, cra, engorde, sacrificio y despiece de los cerdos de raza bsara y cruzados
usados en la produccin de la alheira de
Vinhais queda circunscrita a los concejos
de Alfndega da F, Bragana, Carrazeda de Ancies, Freixo de Espada Cinta,
Macedo de Cavaleiros, Miranda do Douro,
Mirandela, Mogadouro, Torre de Moncorvo,
Vila Flor, Vimioso y Vinhais, del Distrito de
Braganza, y a los concejos de Alij, Boticas, Chaves, Meso Frio, Mondim de Basto, Montalegre, Mura, Rgua, Ribeira de
Pena, Sabrosa, Santa Marta de Penaguio,
Valpaos, Vila Pouca de Aguiar y Vila Real,
del Distrito de Vila Real. La elaboracin
del embutido queda circunscrita a los municipios de Alfndega da F, Bragana,
Carrazeda de Ansies, Freixo de Espada
Cinta, Macedo de Cavaleiros, Mirandela,
Miranda do Douro, Mirandela, Mogadouro,
Torre de Moncorvo, Vila Flor, Vimioso y
Vinhais, del Distrito de Bragana.
117
Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Ancsub (Associao Nacional de Criadores de Sunos de
Raa Bsara, Edifcio da Casa do Povo,
Largo do Toural, 5320-311 Vinhais. Telefone: 273 771 340; fax: 937 822 933.
ancsub@mail.telepac.pt.
BOTELO DE VINHAIS
BUTELO DE VINHAIS
118
119
Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Ancsub (Associao Nacional de Criadores de Sunos de
Raa Bsara), Edifcio da Casa do Povo,
Largo do Toural, 5320-311 Vinhais. Telefone: 273 771 340; fax: 937 822 933.
ancsub@mail.telepac.pt.
120
Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados, etctera) con indicacin geogrfica protegida.
Descrio: Enchido fumado feito de carne e gordura de porco de raa bsara que
se introduz nas tripas delgadas do porco ou da vaca, condimentadas com sal,
vinho tinto ou branco da regio, gua,
alho, pimento-doce ou picante e folhas
de louro. Tambm conhecida como linguia de Vinhais. A sua grossura de 2 a
3 centmetros, com um comprimento que
pode chegar aos 30 a 35 centmetros. Tem
a forma de ferradura e uma cor que vai do
vermelho vivo ao branco, com uma grande variedade heterognea de tonalidades.
O seu sabor e aroma so agradveis e
muito caractersticos.
121
so cortadas em pedaos pequenos e condimentadas no estilo tradicional da zorza, deixam-se macerar durante quatro ou
cinco dias e procede-se ao enchimento na
tripa. Uma vez cheia corta-se ao tamanho
desejado, depois de t-la atado com fio de
algodo. As duas extremidades so atadas
posteriormente com dois ns simples ao
mesmo fio o que lhe d a forma de ferradura. A fumagem realizada com fogo
suave em cmara ou sala de fumagem ou
no fumadouro tradicional e dura no mnimo 35 dias. O fumo obtido a partir da
combusto direta da lenha, fundamentalmente, de carvalho e castanheiro.
Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Ancsub (Associao Nacional de Criadores de Sunos de
Raa Bsara), Edifcio da Casa do Povo,
Largo do Toural, 5320-311 Vinhais. Telefone: 273 771 340; fax: 937 822 933.
ancsub@mail.telepac.pt.
122
Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Ancsub (Associao Nacional de Criadores de Sunos de
Raa Bsara), Edifcio da Casa do Povo,
Largo do Toural, 5320-311 Vinhais. Te-
123
124
Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Ancsub (Associao Nacional de Criadores de Sunos de
Raa Bsara), Edifcio da Casa do Povo,
Largo do Toural, 5320-311 Vinhais. Telefone: 273 771 340; fax: 937 822 933.
ancsub@mail.telepac.pt.
SALPICO DE VINHAIS
SALPICO DE VINHAIS
Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados, etctera) con indicacin geogrfica protegida.
125
126
Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Ancsub (Associao Nacional de Criadores de Sunos de
Raa Bsara), Edifcio da Casa do Povo,
Largo do Toural, 5320-311 Vinhais. Telefone: 273 771 340; fax: 937 822 933.
ancsub@mail.telepac.pt.
PRESUNTO DE VINHAIS
JAMN DE VINHAIS
127
128
Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Ancsub (Associao Nacional de Criadores de Sunos de
Raa Bsara), Edifcio da Casa do Povo,
Largo do Toural, 5320-311 Vinhais. Telefone: 273 771 340; fax: 937 822 933.
ancsub@mail.telepac.pt.
129
Quesos
y miel
Queijos
e mel
Viveiro
Ferrol
A Corua
Carballo
Lugo
Sanago de
Compostela
Pontevedra
Vilagarcia
de Arousa
2
Sarria
Laln
Monforte
O Carballio
Pontevedra
O Barco de
Valdeorras
Ourense
Vigo
Vern
Viana do Castelo
Braga
Barcelos
Guimares
Vila do Conde
Matosinhos
Porto
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
Vilanova
de Gaia
10
Mirandela
Macedo de
Cavaleiros
Penafiel
Lamego
Bragana
Chaves
Valpaos
Vila nova de
Famaliao
11
Vila Real
Peso da Regua
Queso de Arza-Ulloa
Queijo de Arza-Ulloa
Queso de Cebreiro
Queijo do Cebreiro
Queso terrincho
Queijo terrincho
Miel de Barroso
Mel do Barroso
Queijos
Quesos
QUEIJO DE ARZA-ULLOA
QUESO DE ARZA-ULLOA
133
pia y lisa. La pasta es de color entre blanco marfil y amarillo plido, con ojos pequeos de distribucin irregular. Es ligeramente salado, con aromas a leche fresca
y a mantequilla a medida que madura, y
un equilibrado punto de acidez. Adems
del queso con denominacin genrica, hay
las siguientes especialidades: Arza-Ulloa
de granja: elaborado con leche que procede
de vacas de la propia explotacin. Posee
caractersticas similares al anterior. ArzaUlloa curado: Tras la elaboracin se somete
a un periodo de maduracin de al menos
seis meses. La corteza se ha curado ms y
posee un color ligeramente ms oscuro y
brillante que el que no ha sido curado y la
pasta presenta un color amarillo intenso.
Su sabor es ms intenso, a mantequilla
con matices de vainilla.
Breve resea histrica: La produccin
artesanal de este queso es ya antigua y su
comercializacin se haca en las ferias de
las comarcas de produccin y las grandes
ferias gallegas a las que era llevado y en
algunas tiendas de comestibles. En 1995
se reconoce su denominacin de origen
y dos aos despus se aprueba el reglamento. A partir de la dcada siguiente
comienza a experimentar un crecimiento
sostenido en la produccin y, consecuentemente, en la distribucin por toda Galicia y Espaa.
QUESO DE CEBREIRO
QUEIJO DO CEBREIRO
134
135
Otros datos: Consello Regulador D.O. Cebreiro, avda. de Castilla, 18, bajo, 27670
Pedrafita do Cebreiro (Lugo). Telfono:
982 367 012; fax: 982 367 412. info@
cebreiro.es, <www.cebreiro.es>.
Localizacin geogrfica: Comarca lucense de la Terra Ch, que comprende los siguientes municipios: Abadn, A Pastoriza,
Begonte, Castro de Rei, Cospeito, Guitiriz, Muras, Vilalba y Xermade.
136
Ch comea a ter maior presena no mercado nacional a partir do sculo xix, quando a partir de diferentes instncias, desde
o Concelho de Vilalba at Deputao de
Lugo, apresentado em diversas feiras e
mostras nacionais e internacionais. No
sculo xx j est presente nas mais seletas lojas de produtos alimentares de Espanha, entre elas Lhardy, de Madrid, que
na dcada de 1930 faz uma encomenda de
mil quilos mensais, segundo refere a imprensa da poca. Considerada uma elaborao singular e tradicional, o San Simn,
converte-se num queijo com projeo
internacional a partir do reconhecimento
da sua denominao de origem protegida
em 1999. A denominao encerra o ano
2010 com 11 queijarias no ativo que so
abastecidas por 168 exploraes pecurias e uma produo que supera as 450
toneladas.
Puntos de venta: En toda Galicia y principales cadenas de alimentacin en Espaa. Tambin es posible la adquisicin a
travs de Internet, en tiendas especializadas de este tipo de productos.
137
QUESO TETILLA
QUEIJO TETILLA
138
Puntos de venta: En toda Galicia y principales cadenas de alimentacin en Espaa. Hay una fluida exportacin a distintos
pases del mundo.
QUEIJO TERRINCHO
QUESO TERRINCHO
Localizacin geogrfica: La denominacin de origen ampara los quesos elaborados y curados en el rea territorial de los
municipios que se relacionan a continuacin, rea de la que debe proceder tambin la leche empleada para su produccin: Alfndega da F, Carrazeda de Ansies, Freixo de Espada Cinta, Mirandela,
139
140
da Terra Quente se produjo de forma significativa a lo largo del siglo xix, fruto de
una trashumancia que poco a poco la fue
asentando en la regin hasta convertirla
en la raza mayoritaria. Hoy en da representa ms del noventa por ciento del ganado ovino del alto Duero. Consigue su denominacin de origen en 1994 y dos aos
ms tarde es aprobado su reglamento. La
produccin actual supera los 60.000 kg.
Outros dados: rgo de controlo: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.
141
sesenta das. Presenta una corteza semidura, lisa, de color blanco y pasta de
color blanco, con textura semidura nada
mantecosa. Aroma y sabor caractersticos
e intensos. El porcentaje de materia grasa
es del 35 al 50%. Queso de cabra transmontano viejo: con una maduracin mnima de
noventa das, presenta una corteza dura
a muy dura, de color blanco a colorado,
si fue cubierta con aceite y pimentn. La
pasta es de color blanco apagado, uniforme, con algunos ojos, textura de dura
a extra dura. Aroma intenso y sabor con
un ligero matiz picante. El porcentaje de
materia grasa es del 28 al 50%.
Breve resea histrica: Las duras condiciones de vida de las zonas ms montaosas de Trs-os-Montes convirtieron ese
espacio en el hbitat natural de la cabra
serrana, cuya alimentacin se basa en los
elementos vegetales disponibles. Esta
forma extensiva de cra y su alimentacin
natural determinan las condiciones y el
sabor de un queso cuya tradicin se ha
transmitido de generacin en generacin.
En 1994 se reconoce su denominacin de
origen y en 1996 es aprobado su reglamento. Su produccin ha superado los
140.000 kg.
142
Mel
Miel
MEL DA GALIZA
MIEL DE GALICIA
Tipologia: Outros produtos de origem animal: mel, com indicao geogrfica protegida.
Tipologa: Otros productos de origen animal: miel, con indicacin geogrfica protegida.
143
monofloral de eucalipto:
Tipologia: Outros produtos de origem animal: mel, com denominao de origem protegida.
Descrio: Mel elaborado a partir do nctar da flora autctone da regio, especialmente de diversas variedades de urze
obtido por decantao ou centrifugao e
apresenta-se em estado lquido ou cristalizado em embalagens identificadas com
o selo e um contrarrtulo que garante a
pertena denominao de origem protegida.
144
Caractersticas especficas: O mel apresenta uma colorao escura, e um sabor doce frutado caracterstico. Quando
a origem do mel de plen de urze em
mais de 35 por cento pode levar a denominao especfica Mel de Urze ou Mel
de Queir.
Caractersticas especficas: La miel presenta una coloracin oscura y un sabor dulce afrutado caracterstico. Cuando el origen de la miel es de polen de brezo en ms
de un 35%, puede llevar la denominacin
especfica Mel de Urze (miel de brezo)
o Mel de Queir (miel de brezo blanco).
145
MIEL DE BARROSO
MEL DO BARROSO
Descrio: Mel elaborado a partir do plen da flora autctone da regio, especialmente de diversas variedades de urze
obtido por decantao ou centrifugao
e apresenta-se em estado lquido ou slido em embalagens identificadas com o
selo e um contrarrtulo que garante a
pertena denominao de origem protegida.
146
elementos como los escudos de los municipios de Boticas y Vila Pouca de Aguiar. En
1995, la miel do Barroso obtiene el reconocimiento de una denominacin de origen
protegida y desde entonces han incrementado el valor de este producto, obteniendo
un amplio reconocimiento tanto en el mercado nacional como en el exterior.
Outros dados: rgo de controlo e certificao da do: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos
Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av.
25 de Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela.
Telefone: 278 261 410; fax: 278 261 410.
tradicao-qualidade@clix.pt, <www.meldebarroso.com>.
Descrio: Mel elaborado a partir do plen da flora autctone da regio, especialmente de diversas variedades de urze,
alecrim, castanheiro e uma ampla varie-
147
148
Descrio: Mel elaborado a partir do plen da flora autctone da regio, especialmente de diversas variedades de urze,
alecrim e castanheiro, obtido por decantao ou centrifugao e apresenta-se em
estado lquido ou slido em embalagens
identificadas com o selo e um contrarrtulo que garante a pertena denominao de origem protegida.
149
Puntos de venta: En los mercados locales, ferias del sector y tiendas especializadas de todo Portugal.
Outros dados: rgo de controlo e certificao da do: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos
Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av.
25 de Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela.
Telefone: 278 261 410; fax: 278 261 410.
tradicao-qualidade@clix.pt.
150
Panadera
y dulcera
tradicional
Padaria
e doaria
tradicional
Viveiro
Ferrol
A Corua
Carballo
Guitiriz
Santiago de
Compostela
Pontevedra
5
6 Silleda
Vilagarcia
de Arousa
Lugo
Melide
Sarria
Laln
Cea
Pontevedra
Monforte
O Barco de
Valdeorras
O Carballio
Vigo
Ourense
Pobra
Castro
Caldelas de Trives
Allariz
Laza
Vern
Viana do Castelo
Braga
Barcelos
Valpaos
Guimares
Vila do Conde
Matosinhos
Porto
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Bragana
Chaves
Vila nova de
Famaliao
Penafiel
Vilanova
de Gaia
Lamego
Mirandela
Macedo de
Cavaleiros
Vila Real
Peso da Regua
Pan de Cea
Po de Cea
Almendrados de Allariz
Almendoados de Allariz
Bica mantecada
Bica mantecada
Caas de O Carballio
Caas de O Carballio
Melindres de Melide
Melindres de Melide
Rosquillas de Silleda
Rosquilhas de Silleda
a economa de autoabastecimiento o
autosuficiencia (ms apropiado sera
denominarla de subsistencia) tuvo consecuencias negativas para el desarrollo de
la mayor parte del territorio de la eurorregin. Sin embargo, desde el punto de
vista gastronmico ha servido para preservar cualidades que una sociedad ms
evolucionada industrialmente ha ido perdiendo con el paso de los aos y ahora
trata de recuperar buscando un valor en
lo tradicional. Es el caso de la panadera, cimentada en cereales locales como
el trigo autctono, el centeno o el maz,
ya sea mezclando unos con otros o bien
especficos. Destacan, sin duda, los panes
de maz, la broa y los mixtos de centeno
y maz y centeno y trigo. De todos ellos,
solo un pan, el de Cea, en la provincia
de Ourense, tiene indicacin geogrfica.
Pero son muchos y muy buenos los que
forman parte de la panadera tradicional y
artesana de Galicia y el norte de Portugal.
153
PAN DE CEA
PO DE CEA
Pontos de venda: Alm dos fornos e lojas da localidade existe uma distribuio
154
Otros datos: Casa do Concello, plaza Mayor, 1, 32130 San Cristovo de Cea (Ourense). Telfono: 618 265 307; fax: 988
282 008. info@pandecea.org, <www.pandecea.org>.
TARTE DE SANTIAGO
TARTA DE SANTIAGO
Caractersticas especficas: Tarte de forma arredondada com uma base que pode
ser de massa quebrada, massa folhada ou,
apresentar-se sem base. Leva uma decorao base de acar glac polvilhado
sobre a superfcie, com o perfil da cruz da
Ordem de Santiago. de textura esponjosa e ligeiramente granulada com sabor a
amndoa e gema.
Caractersticas especficas: Tarta de forma redondeada con una base que puede ser de pasta brisa, masa de hojaldre
o bien presentarse sin base. Lleva una
decoracin a base de azcar glass espolvoreado sobre la superficie, con el perfil
de la cruz de la Orden de Santiago. Es de
textura esponjosa y ligeramente granulada con sabor a almendra y yema.
Breve resea histrica: Frente a la dulcera popular tradicional, la tarta de Santiago es heredera de los postres seoriales del final de la Edad Media, poca en la
que la almendra constitua un autntico
artculo de lujo. Aunque existe un vncu-
155
ALMENDRADOS DE ALLARIZ
AMENDOADOS DE ALLARIZ
Descripcin: Los almendrados, amendoados en gallego, constituyen un dulce hecho a base de almendra, clara de huevo
y azcar.
Localizacin geogrfica: Trmino municipal de Allariz (Ourense). Carece de indicacin geogrfica, pero s est protegido
por la marca Dulces de Allariz, registrada
en 1996.
Caractersticas especficas: Los almendrados presentan un aspecto de color
tostado, ligeramente crujiente y a la vez
esponjoso en su interior. Tienen forma de
trbol y se comercializan en al menos dos
tamaos, sobre una base de oblea.
Breve resea histrica: La utilizacin de
la almendra como base para la elaboracin
de los dulces de Allariz arranca de su poca ms esplendorosa, cuando fue una villa
real en la Edad Media. Los almendrados,
la torta real, los melindres, las almendras
156
BICA MANTECADA
Tipologia: Padaria, pastelaria e confeitaria.
Descrio: Doce tradicional que elaborado base de ovos, farinha de trigo e
banha de vaca.
Localizao geogrfica: rea oriental da
provncia de Ourense e, especialmente as
comarcas ourensanas de Trives, Castro
Caldelas e Vern.
Caractersticas especficas: A bica apresenta uma forma retangular, com uma
crosta subtil de cor moderadamente tostada e apresenta um interior denso e esponjoso com cor que vai do amarelo ao
branco cru, em funo das diversas variedades. Sabor, textura e aroma caractersticos nos quais domina a banha de vaca.
A bica branca, prpria do municpio de
Laza (Ourense) recebe esse nome devido
de pico y otros dulces basados en la utilizacin de la almendra denotan la existencia de una poblacin acomodada en una
poca en que esos dulces constituan un
signo manifiesto de rango social y econmico. Hoy forman parte de la identidad de
la villa y, aunque carecen de indicacin
geogrfica, estn protegidos por la marca
Dulces de Allariz, registrada en 1996.
Puntos de venta: En Allariz hay numerosas tiendas y dulceras que los comercializan y tambin en tiendas de delicatessen
y productos artesanales de Galicia y el
resto de Espaa.
BICA MANTECADA
Tipologa: Panadera, pastelera y repostera.
Descripcin: Dulce tradicional que se
elabora a base de huevos, harina de trigo
y manteca de vaca.
Localizacin geogrfica: rea oriental de
la provincia de Ourense y, especialmente,
las comarcas ourensanas de Trives, Castro
Caldelas y Vern.
Caractersticas especficas: La bica presenta una forma rectangular, con una corteza sutil de color moderadamente tostado y presenta una miga interior densa y
esponjosa con color que va del amarillo
al blanco crudo, en funcin de las distintas variedades. Sabor, textura y aroma caractersticos en los que domina la
manteca de vaca. La bica blanca, propia
157
cor que o seu interior apresenta, produto do uso de claras de ovo em vez do
ovo inteiro.
Puntos de venta: Adems de las panaderas y algunas tiendas y bares de los municipios de las comarcas de Trives, Castro
Caldelas y Laza, su comercializacin se ha
extendido al resto de Galicia.
CAAS DE O CARBALLIO
CAAS DE O CARBALLIO
158
Breve resenha histrica: Ainda que originalmente seja uma receita familiar com
mais de um sculo de histria, as caas
fritas converteram-se num doce caracterstico de O Carballio graas a uma pastelaria que leva dcadas a comercializa-las, de acordo com a mesma receita tradicional com que iniciou a sua produo.
A popularidade estendeu-se, primeiro por
toda a Galiza e posteriormente pelo resto
de Espanha, fazendo parte das cartas de
doces de numerosos restaurantes galegos.
Carece de indicao geogrfica protegida.
MELINDRES DE MELIDE
MELINDRES DE MELIDE
Descripcin: El melindre es un dulce elaborado a partir de harina de trigo, manteca de vaca, huevos y almbar.
159
ROSQUILLAS DE SILLEDA
ROSQUILHAS DE SILLEDA
160
Puntos de venta: Confitera Tbora de Silleda (Pontevedra), en Santiago de Compostela y a travs de su web, <www.tabora.es>.
161
PO-DE-L
PO-DE-L
Caractersticas especficas: La receta cannica parte de la utilizacin de los ingredientes mencionados en la descripcin,
a partir de la cual se hacen variaciones
con la incorporacin de otros ingredientes,
como chocolate, almendra, etctera.
162
Aceites,
aceitunas
y vinagres
Azeites,
azeitonas
e vinagres
Viveiro
Ferrol
A Corua
Carballo
Lugo
Sanago de
Compostela
Pontevedra
Vilagarcia
de Arousa
Sarria
Laln
Monforte
O Carballio
Pontevedra
O Barco de
Valdeorras
Ourense
Vigo
Vern
Viana do Castelo
Barcelos
Braga
Valpaos
Guimares
Vila do Conde
Matosinhos
Porto
Bragana
Chaves
Mirandela
Macedo de
Cavaleiros
Vila nova de
Famaliao
Penafiel
Vilanova
de Gaia
Lamego
Vila Real
Peso da Regua
1
2
3
Aceite de Galicia
Azeite de Galiza
Aceite de Tras-os-Montes
Azeite de Tras-os-Montes
Aceituna de conserva
negrinha de Freixo
Azeitona de conserva
negrinha de Freixo
origem da tradio da oleicultura chegou ao noroeste peninsular, provavelmente, com os fencios e os gregos, ainda
que talvez fossem os romanos quem a tivesse difundido. A oliveira teve um grande protagonismo em todo o noroeste peninsular, provavelmente ao mesmo tempo
que nas regies do sul e do Mediterrneo. No obstante, desaparece quase por
completo do sul da Galiza, concretamente
as provncias de Ourense e Pontevedra.
H quem atribua esse desaparecimento a uma praga que exterminou o olival
galego. Mas uma explicao que no
sustentada uma vez que a praga teria
cruzado a fronteira com Portugal e teria
afetado igualmente as grandes extenses
de olival de Trs-os-Montes ou na margem portuguesa do Minho, coisa que no
sucedeu. A tese mais plausvel refere-se
ao mandato dos Reis Catlicos de arrancar
as oliveiras galegas devido sua poltica
de castigo aplicada depois das revoltas do
sculo xv e o apoio de muitos dos nobres
galegos causa da Beltraneja, a rainha
Joana de Trastmara, que foi suplantada
pela rainha Isabel no trono de Castela e
posteriormente despojada do ttulo de
rainha consorte de Portugal, de onde a
partir de ento ficou conhecida como a
excelente senhora.
165
dcada, dispor de azeite para que o azeite galego tenha presena significativa
num mercado de alta seleo e colocar-se altura dos seus vizinhos, os azeites
portugueses que colhem galardes em
todo o mundo pela sua grande qualidade
e inumerveis qualidades organolticas e
gastronmicas.
ACEITE DE GALICIA
AZEITE DA GALIZA
166
AZEITE DE TRS-OS-MONTES
ACEITE DE TRS-OS-MONTES
167
168
Descripcin: Aceituna de pequeo tamao, de forma redondeada, con terminacin en forma puntiaguda y un peso por
unidad entre 3 y 5 g. Presenta un color
negro cuando est madura. Su recogida
se hace manualmente y con posterioridad
se somete al tratamiento apropiado para
cada una de las variedades de conserva
que se reconocen. La variedad negrinha
es muy apreciada tanto para la produccin de aceite como para su consumo en
fruto, que es la que se encuentra amparada por la denominacin de origen protegida Negrinha de Freixo.
Caractersticas especficas: Tras su recogida, calibracin y seleccin segn tamaos, se procede al tratamiento segn
cada una de las elaboraciones: Aceituna
verde: los frutos se recogen en verde y
son tratados en una solucin diluida de
hidrxido de sodio y posteriormente lavados y macerados en salmuera. Se presentan enteras, sin hueso o rellenas. Aceituna
negra tratada: cuando cambia de color verde al violceo son recogidas y tratadas
con una solucin de hidrxido de sodio
para quitarle el amargor y posteriormente
maceradas en salmuera. Se presentan enteras, sin hueso o rellenas. Aceituna madura
en salmuera: se mantienen en salmuera durante seis a nueve meses antes de su en-
169
Relacin de productores: La Denominacin de Origen Vinho Verde mantiene actualizada su lista de productores en <www.
vinhoverde.pt/pt/vinhoverde/marcas>.
170
Aguas
minerales
guas
minerais
Viveiro
Ferrol
A Corua
Carballo
Lugo
Sanago de
Compostela
Pontevedra
Vilagarcia
de Arousa
Sarria
Laln
Monforte
O Carballio
Pontevedra
Vigo
Melgao
Viana do Castelo
Braga
Barcelos
Bocas
Guimares
Vila do Conde
Matosinhos
Porto
Vila nova de
Famaliao
Penafiel
Vilanova
de Gaia
O Barco de
Valdeorras
Ourense
Mondariz
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Clgos
Lamego
6
7
3 Vern
45
Bragana
Chaves
8VidagoValpaos
Pedras
Salgadas
Vila Real
Macedo de
Cavaleiros
Mirandela
Vilaflor
10
Peso da Regua
Fontecelta
Fontecelta
Cabreiro
Cabreiro
Fontenova
Fontenova
Sousas
Sousas
Aguas de Carvalhelhos
guas de Carvalhelhos
Pedras Salgadas
Pedras Salgadas
Vidago
Vidago
Aguas de Melgao
guas de Melgao
Frice
Frice
CLTIGOS-FONTECELTA
CLTIGOS-FONTECELTA
173
AGUAS DE MONDARIZ
GUAS DE MONDARIZ
174
tes das quais as mais conhecidas, utilizadas desde o ltimo tero do sculo xix
para usos teraputicos, so as de Troncoso, Fuente del Val e Gndara. Mondariz
declarada de utilidade pblica em 1873 e
em 1898 inaugurado o grande Balnerio que propiciar, pela mo do seu proprietrio, Enrique Peinador, que o que era
um terreno baldio se converta na principal villa termal da Galiza nos primeiros
anos do sculo xx. Em 1973 declara-se
um incndio que destri o grande hotel,
causando uma precipitada decadncia
de Mondariz at ressurgir na dcada de
1990. Originalmente eram ligeiramente
gasosas, com presena de cido carbnico, sendo a de Fuente del Val a de maior
concentrao deste gs de toda a pennsula ibrica. No entanto as nascentes
utilizadas para o engarrafamento de gua
mineral natural apresentam uma mineralizao mais baixa que as destinadas a
usos teraputicos.
les de los cuales los ms famosos, empleados desde el ltimo tercio del siglo
xix para usos teraputicos, fueron los de
Troncoso, Fuente del Val y Gndara. Mondariz es declarada de utilidad pblica
en 1873 y en 1898 se inaugura el gran
balneario que propiciar, de la mano de
su propietario, Enrique Peinador, que lo
que era un terreno baldo se convierta
en la principal villa termal de Galicia en
los primeros aos del siglo xx. En 1973
se declara un incendio que acaba con el
gran hotel, causando una precipitada decadencia de Mondariz hasta su resurgir en
la dcada de 1990. En origen las aguas
eran ligeramente gaseosas, con presencia
de cido carbnico, siendo la de Fuente
del Val la de mayor concentracin de este
gas de toda la pennsula ibrica. Sin embargo, los manantiales empleados para el
embotellado de agua mineral natural presentan una mineralizacin ms dbil que
los destinados a usos teraputicos.
Pontos de venda: Na Galiza e praticamente em toda a Espanha, com uma presena internacional em 30 pases. Possui
loja on-line na Internet.
Puntos de venta: En toda Galicia y prcticamente toda Espaa, con una presencia internacional en treinta pases. Posee
tienda en Internet.
175
Descripcin: Agua mineromedicinal, bicarbonatadas clcico sdicas y de mineralizacin dbil el agua sin gas y bicarbonatadas, silicatadas, magnsicas, fluorado-sdicas y de mineralizacin fuerte las
aguas con gas.
Descrio: gua mineromedicinal, bicarbonatadas clcicas, sdicas e de mineralizao baixa a gua sem gs e bicarbonatadas, silicatadas, magnsicas, fluorado sdicas e de mineralizao elevada as
guas com gs.
Descripcin: Agua mineromedicinal, bicarbonatadas sdicas, fluoradas y litnicas. Las que se comercializan con gas son
de mineralizacin fuerte.
177
178
Pontos de venda: Em Espanha, com exportaes para os Estados Unidos, Amrica do Sul, Europa e Guin Equatorial.
PEDRAS SALGADAS
PEDRAS SALGADAS
Descrio: gua mineromedicinal, bicarbonatada sdica e de mineralizao elevada com presena de magnsio e clcio.
179
Otros datos: Pedras Salgadas, Unicer, 5450137 Bornes de Aguiar. Telfono: 259 437
020; fax: 259 437 039. <www.aguasdaspedras.com>.
VIDAGO
VIDAGO
180
Otros datos: Agua de Vidago, Unicer, Vidago (Chaves). Telfono: 276 990 900;
fax: 276 907 359. <www.unicer.pt>.
GUAS DE MELGAO
AGUAS DE MELGAO
181
AGUAS DE CARVALHELHOS
GUAS DE CARVALHELHOS
182
183
Breve resenha histrica: Depois do encerramento do antigo espao de engarrafamento, a marca e a nascente de guas
de Bem Sade foram adquiridas pela Compal que a comercializa sob a marca Frize
com uma linha de produo e comercializao destinada a um pblico juvenil.
Outros dados: Frize, Grupo Sumol-Compal, Estrada Nacional 102, km 44, Sampaio-Vila Flor, 5360-160 Sampaio.
184
Vinos
con denominacin
de origen
Vinhos
com denominao
de origem
Viveiro
Ferrol
A Corua
Carballo
Sanago de
Compostela
Pontevedra
Lugo
Vilagarcia
de Arousa
Sarria
Laln
Pontevedra
Vigo
Monforte
O Carballio
Ourense
2
1
Valpaos
Guimares
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Vila nova de
Famaliao
Penafiel
Vilanova
de Gaia
Bragana
Chaves
Braga
Barcelos
Matosinhos
Porto
Vern
Viana do Castelo
Vila do Conde
O Barco de
Valdeorras
Lamego
Mirandela
Vila Real
Peso da Regua
8 9
Monterrei
Monterrei
Ras Baixas
Rias Baixas
Ribeiro
Ribeiro
Ribeira Sacra
Ribeira Sacra
Valdeorras
Valdeorras
Vinho verde
Vinho verde
Vinho Tras-os-Montes
Vinho Tras-os-Montes
Vinho do Douro
Vinho do Douro
Porto
Porto
Macedo de
Cavaleiros
Dois rios regam os grandes vales vincolas da eurorregio: o Minho, com os seus
afluentes, especialmente o Sil, determinam o clima e a orografia das denominaes de Valdeorras, Ribeira Sacra, Ribeiro,
Ras Baixas e boa parte da denominao
de origem de Vinho Verde. O Douro, com
os seus afluentes como o Tmega, o Corgo
e o Tua, fazem a sua parte com Monterrei,
parte de Trs-os-Montes, Douro e Porto.
Galiza
Galicia
MONTERREI
MONTERREI
187
188
189
tintos. Tanto nuns como noutros os vinhos jovens so reconhecidos como crianzas, reservas e grandes reservas. Atualmente existem crianzas tanto em tintos
como em brancos.
Breve resenha histrica: A produo
de vinho em Monterrei remonta Alta
Idade Mdia, uma atividade que est
estreitamente vinculada origem dos
mosteiros e ao estabelecimento das ordens religiosas na comarca. O condado
de Monterrei, estabelecido pelos Reis
Catlicos tambm exercer uma grande
influncia na expanso dos vinhos da regio e inclusive diz-se que foi o v conde
de Monterrei, Gaspar de Ziga Acevedo
y Velasco, quem introduziu estes vinhos
na Amrica na sua poca de vice-reinado, j que foi vice-rei da Nova Espanha e
mais brevemente do Peru, onde morreria
em 1606. Tal como sucedeu no resto da
Europa, os vinhedos de Monterrei sofreram com as pragas do sculo xix que
obrigou a replantar novos enxertos mais
resistentes, e muitas das variedades autctones ficaram reduzidas quando no
praticamente extintas. A vinicultura teve
uma existncia modesta ao longo do sculo xx, ficando praticamente relegada
ao consumo interior da comarca. Em
1992 criada a denominao de origem
e dois anos mais tarde aprovado o seu
primeiro regulamento, pelo que se pode
dizer que o ressurgimento destes vinhos
se produz a partir de 1994. A plantao
de novos vinhedos e a criao de novas
adegas, convertem a viticultura e a vinicultura em duas atividades de grande
importncia econmica para a regio.
Monterrei consegue em 2000 superar a
barreira do milho de quilos de uva que
sero o dobro em 2009.
Relao de produtores: Um total de 25
adegas elabora vinhos com o selo da Denominao de Origem Monterrei.
Outros dados: A sede da do encontra-se
em c/Mercado Comarcal, 1, 32600 Vern
(Ourense). Telefone: 988 590 007; fax: 988
410 634. info@domonterrei.com, <www.
domonterrei.com>.
MONTERREI BLANCO
MONTERREI BRANCO
190
191
Breve resenha histrica: Ver ficha anterior. O predomnio da elaborao de brancos em Monterrei comeou a acentuar-se
a partir de 2001 at alcanar os rcios
atuais nos quais sete em cada dez quilos
de uva colhida so de variedades brancas. Ainda que inicialmente os brancos
de Monterrei sejam vinhos jovens, cada
vez maior o nmero de adegas que elabora marcas especficas que passam previamente por uma crianza em barricas de
carvalho.
MONTERREI TINTO
MONTERREI TINTO
Descripcin: Los vinos tintos de Monterrei estn mayoritariamente protagonizados por la variedad menca, aunque
es muy relevante la participacin de la
variedad arauxa, segunda en importancia
cuantitativa dentro de las tintas en la
denominacin. Se trata de vinos esencialmente polivarietales en los que la participacin de las uvas preferentes representa, al menos, el 60% del coupage.
Breve resenha histrica: Ver ficha Monterrei. Ainda que na ltima dcada se tenha tornado patente o descenso da produo de tinto em termos relativos, se o
avaliarmos em relao produo total da
denominao de origem, a verdade que
em termos absolutos aumentou de forma
significativa desde 1998, multiplicando-se por quatro. Dessa forma, comeam a
192
RAS BAIXAS
RAS BAIXAS
193
194
195
supermercados. a denominao de origem galega com maior presena no mercado internacional. Existem numerosas
lojas online com marcas de adegas desta
denominao de origem pelo que possvel a sua venda em qualquer lugar do
mundo.
196
197
198
199
200
201
Localizacin geogrfica: La subzona discurre por el curso medio del ro Ulla y sus
viedos son los ms septentrionales de
toda la denominacin de origen. La demarcacin administrativa por municipios
es: municipio de Vedra (A Corua) y las
parroquias que se citan de los siguientes
municipios de la misma provincia: Padrn: parroquias de Rumille, Carcaca, Iria
Flavia y Herbn; Teo: parroquias de Oza,
Teo, Lampai, Bamonde, Rars, Vilario y
Reis; Boqueixn: parroquias de Codeso,
Pousada, Oural, Ledesma, Donas y Sucira;
Touro: parroquia de Bendaa. Provincia
de Pontevedra, municipios de A Estrada:
parroquias de Arnois, Couso, Cora, Oca,
Santeles, Paradela, Berres, San Miguel de
Castro, San Xurxo de Vea, Ribeira, Riob,
Santa Cristina de Vea, Baloira y Santa Maria de Barcala; Silleda: parroquia de Cira;
Vila de Cruces: parroquias de Camanzo,
Gres y Aobre.
202
vinho muito expressivo, frutal e aromtico, com o seu justo equilbrio de acidez
e graduao alcolica. O aspeto visual
apresenta-nos uma cor amarelo palhio
com ribetes verdes nas bordas que anuncia a frescura e intensidade frutal que se
descobre na sua prova.
203
objetivo que se cumpli veinte aos despus, tras una larga tarea de mejora de
las condiciones de cultivo y vinificacin.
Hoy los vinos del Ulla compiten en calidad y sin complejos con el resto de los
albarios de la Denominacin de Origen
Ras Baixas.
204
205
RIBEIRA SACRA
RIBEIRA SACRA
206
Localizacin geogrfica: La Denominacin de Origen Ribeira Sacra se extiende por un territorio comprendido por el
207
208
Breve resenha histrica: De novo a viticultura est vinculada s atividades monsticas e no caso da Ribeira Sacra com
maior motivo que noutras denominaes
de origem, pois aqui se d a maior concentrao de cenbios de toda a Galiza.
No obstante a produo de vinho desta
zona remonta aos tempos da romanizao
e so numerosas as crnicas que referem
que, alm do ouro, os romanos levavam
para Roma vasilhas com vinho produzido
nestas ribeiras, especialmente o Amandi,
que foi o mais precoce em obter uma projeo para alm da Galiza. Diz-se que o
Amandi chegava a Roma em nforas dos
oleiros de Gundivs, chegadas ao porto
de Ostia depois de uma longa viagem pelo
Atlntico e Mediterrneo. Sculos depois,
o Caminho de Santiago foi um dos grandes difusores destes vinhos j que pela
denominao passam vrias das rotas que
209
A dcada de 1990 foi vital para esta regio vincola, com o reconhecimento da
denominao de origem que teve lugar
em 1995 e a aprovao definitiva com
data de 3 de setembro de 1996. A partir
desse momento o crescimento da produo foi notrio: em 1997 vindimaram-se
cerca de milho e meio de quilos de uva.
Dois anos mais tarde haviam-se duplicado com amplitude, superando os 3,5 milhes de quilos, cifra que foi duplicada,
novamente, em 2011, convertendo-se na
colheita mais significativa da histria da
denominao. As cifras em si, dizem pouco do que representa fazer vinho nesta
denominao de origem. A Ribeira Sacra
um exemplo do que se denomina de viticultura heroica: o esforo do homem para
obter um vinho excecional numa regio
onde a paisagem parece ench-lo de obstculos, pois a maior parte dos vinhedos
encontram-se localizados em socalcos
trabalhados sobre as gargantas dos rios
Minho e Sil, onde o seu curso escorre por
estreitas fendas.
Relao de produtores: Atualmente (dezembro de 2011) a denominao de origem contabiliza um total de 94 adegas.
Outros datos: A sede da denominao de
origem encontra-se em Ra do Comercio,
6-8, 27400 Monforte de Lemos (Lugo). Telefone: 982 410 968; fax: 982 411 265.
info@ribeirasacra.org, <www.ribeirasacra.
org>.
210
211
Pontos de venda: possvel encontrar vinhos brancos de Ribeira Sacra em vinotecas e lojas especializadas da Galiza. A escassez de produo restringe muito o seu
mbito de distribuio. No obstante,
possvel recorrer ao comrcio eletrnico
e s vinotecas e lojas especializadas que
existem na Internet.
212
213
Descripcin: Vinos tintos con y sin crianza que comparten las mismas caractersticas en cuanto al uso de variedades de uva
que el resto de la denominacin de origen, pero cuya produccin se circunscribe
a los viedos de la subzona de Amandi y
se elaboran en bodegas establecidas en
ese mismo territorio.
Descrio: Vinhos tintos com e sem crianza que partilhem as mesmas caractersticas em relao utilizao de variedades
de casta que o resto da denominao de
origem mas cuja produo, circunscreve-se aos vinhedos da sub-regio de Amandi e so elaborados em adegas estabelecidas nesse mesmo territrio.
214
RIBEIRO
RIBEIRO
215
216
RIBEIRO BRANCO
RIBEIRO BLANCO
217
218
RIBEIRO TINTO
RIBEIRO TINTO
219
Caractersticas especficas: Cor vermelho cereja a vermelho arroxeado, dependendo das variedades com as quais s
elaborado. So frutais, muito aromticos,
com um ponto de acidez que refora a
sua frescura e denota a sua expresso de
juventude. A elaborao mais tradicional
baseia-se na utilizao de trs tipos de
casta: brancellao, sousn e uma das variedades de cao, de forma que a sousn
d-lhe a cor, a brancellao a estrutura e a
cao os aromas.
220
TOSTADO DO RIBEIRO
221
222
el umbral del siglo xxi, una vez que lo incluy en su catlogo de vinos amparados
en abril del 2004.
VALDEORRAS
VALDEORRAS
223
224
Relao de produtores: Atualmente (dezembro de 2011) a denominao de origem contabiliza um total de 45 adegas.
Relacin de productores: A fecha de diciembre del 2011 la denominacin de origen contabiliza un total de 45 bodegas.
Otros datos: La sede de la denominacin de origen se encuentra en carretera N-120, pk 463, 32340 Vilamartn de
Valdeorras (Ourense). Telfono: 988 300
295; fax: 988 336 887. consello@dovaldeorras.com, <www.dovaldeorras.com>.
225
VALDEORRAS BLANCO
VALDEORRAS BRANCO
226
Descripcin: Los vinos blancos de Valdeorras que llevan la calificacin de castas nobles estn elaborados con uvas de
las variedades preferentes godello, loureira, treixadura, dona blanca (moza fresca),
albario, torronts y lado y la blanca
autorizada palomino, debiendo contener
al menos un 85% de las variedades preferentes. Existen en el mercado blancos
con crianza, en esta categora, que han
sido dejados madurar en barrica de roble.
227
VALDEORRAS GODELLO
VALDEORRAS GODELHO
Descripcin: Se cataloga con esta etiqueta el vino blanco elaborado al cien por
ciento con uva de la variedad godello. Se
trata de vinos jvenes, aunque tambin
existe una produccin ms reducida de
godellos monovarietales con crianza en
barricas de roble.
228
VALDEORRAS TINTO
VALDEORRAS TINTO
Descripcin: Vinos tintos con y sin crianza elaborados a partir de las variedades
tintas preferentes y autorizadas sin lmites ni condiciones en cuanto a porcentajes de participacin de las mismas.
229
230
Pontos de venda: A produo mais limitada no tinto que no branco e ainda mais
nesta categoria, pelo que na Galiza ser
mais fcil localiz-lo nas vinotecas. Fora
da Galiza tem de se recorrer ao comrcio
especializado e ao comrcio eletrnico,
atravs do qual possvel adquiri-lo em
qualquer parte do mundo.
231
Portugal
Portugal
VINHO VERDE
VINHO VERDE
232
alicante-bouschet, baga, doal, doce, espadeiro mole, grand noir, labrusco, mourisco, pical, souso, trincadeira, verdelho
tinto e verdial tinto.
233
234
Relao de produtores: Atualmente (dezembro de 2011) a denominao de origem contabiliza um total de 600 engarrafadores que comercializam um total de
2.000 marcas de vinho elaborado com a
uva colhida por 25.500 viticultores. A Denominao de Origem Vinho Verde mantm atualizada a sua lista de produtores
em <www.vinhoverde.pt/pt/vinhoverde/
marcas>.
235
Pontos de venda: significativa a presena do vinho verde em todo o mercado portugus, com uma boa distribuio
em todo o tipo de superfcies e grandes
superfcies dedicadas alimentao. Fora
das suas fronteiras, onde se consome quase um tero da produo total, Estados
Unidos, Alemanha e Frana so os seus
principais consumidores. Tambm relevante a presena no comrcio eletrnico
atravs de vinhotecas virtuais na Internet.
236
237
238
239
240
241
onde se elabora uma produo muito limitada venderam-se cem mil litros em
2011 ainda que, como ficou dito no
pargrafo anterior, com um amplo leque
de possibilidades para escolher.
TRS-OS-MONTES
TRS-OS-MONTES
242
243
244
de vino total en la regin de Trs-os-Montes, el tinto es mayoritario frente al blanco y la produccin de rosado y licoroso se
limita a pequeas cantidades.
Outros dados: Comisso Vitivincola Regional de Trs-os-Montes, Bairro do Bonito, edifcio ivv, s/n., 5430-429 Valpaos.
Telefone e fax: 278 729 678. cvrtm@
mail.telepac.pt, <www.cvrtm.pt>.
TRS-OS-MONTES BRANCO
TRS-OS-MONTES BLANCO
245
246
TRS-OS-MONTES TINTO
TRS-OS-MONTES TINTO
247
Puntos de venta: Tiendas y supermercados de las principales ciudades del distrito; tambin es posible la compra en bodega. En el resto de Portugal hay que recurrir
a vinotecas y tiendas especializadas.
TRS-OS-MONTES ROS
TRS-OS-MONTES ROS
248
TRS-OS-MONTES ESPUMANTE
TRS-OS-MONTES ESPUMANTE
249
origen para vinos blancos, tintos o rosados, salvo en lo que concierne a su graduacin alcohlica, cuyo volumen mnimo adquirido se establece en 10 grados.
250
DOURO
DOURO
251
noir, portugus azul, preto martinho, ricoca, roseira, rufete, santareno, so sal,
sevilho, souso, tinta aguiar, tinta barroca, tinta carvalha, tinta fontes, tinta
francisca, tinta lameira, tinta martins,
tinta mesquita, tinta penajia, tinta pereira, tinta pomar, tinta tabuao, tinto
co, tinto sem nome, touriga fmea, touriga franca, touriga nacional, trincadeira
(tinta amarela), valdosa y varejoa.
Localizacin geogrfica: El Douro ocupa
una amplia rea en el nordeste de Portugal, formada por los valles del alto Duero
y dos de sus principales afluentes portugueses: el Tua y el Corgo. Son suelos de
diversa naturaleza y terrenos asentados a
distintas altitudes sobre el nivel del mar.
Esto propicia la existencia de microclimas
muy definidos, dentro de un contexto de
clima continental interior de veranos en
los que se pueden alcanzar altsimas temperaturas, inviernos fros y precipitaciones irregulares que pueden dar lugar a zonas casi desrticas frente a otras ms hmedas. La denominacin est dividida en
tres subregiones, que son las siguientes:
Baixo Corgo: los municipios de Meso Frio,
Peso da Rgua, Santa Marta de Penaguio
y Vila Real (parroquias de Abaas, Ermida, Folhadela, Guies, Mateus, Nogueira,
Parada de Cunhos, So Dinis, So Pedro y
parte de la parroquia de Nossa Senhora
da Conceio), del distrito de Vila Real;
municipios de Armamar (parroquias de Aldeias, Armamar, Folgosa, Fontelo, Santo
Adrio, Vacalar y Vila Seca), Lamego (parroquias de Cambres, Ferreiros de Aves,
Figueira, Parada do Bispo, Penajia, Samodes, Sande, Santa Maria de Almacave,
S y Valdigem y las Quintas de Foutoura,
do Prado y das Vrzeas, en la parroquia
de Vrzea de Abrunhais) y Resende (parroquia de Barr), del distrito de Viseu.
La superficie cultivada es de algo ms de
14.500 hectreas. Cima Corgo: municipios
de Alij (parroquias de Alij, Amieiro,
Carlo, Casal de Loivos, Castedo, Cotas,
Favaios, Pegarinhos, Pinho, Sanfins do
Douro, Santa Eugnia, So Mamede de
Riba Tua, Vale de Mendiz, Vilar de Maada
y Vilarinho de Cotas), Mura (parroquias
de Candedo, Mura e Noura) y Sabrosa
(parroquias de Celeirs, Cova do Douro,
Gouves do Douro, Gouvinhas, Paos,
Paradela de Guies, Provesende, Sabrosa, So Cristvo do Douro, So Martinho
de Anta, Souto Maior e Vilarinho de So
252
Romo), del distrito de Vila Real. Los municipios de S. Joo da Pesqueira (parroquias de Casais do Douro, Castanheiro do
Sul, Espinhosa, Ervedosa do Douro, Nagozelo do Douro, Paredes da Beira, So Joo
da Pesqueira, Sarzedinho, Soutelo do
Douro, Treves, Vale de Figueira, Valongo
dos Azeites, Vrzea de Treves e Vilarouco) y Tabuao (parroquias de Adorigo,
Barcos, Desejosa, Granjinha, Pereiro, Santa Leocdia, Sendim, Tabuao, Tvora y
Valena do Douro), del distrito de Viseu.
Municipios de Carrazeda de Ansies (parroquias de Beira Grande, Castanheiro do
Norte, Carrazeda de Ansies, Lavandeira,
Linhares, Parambos, Pereiros, Pinhal do
Norte, Pombal, Ribalonga, Seixo de Ansies y Vilarinho de Castanheira), del distrito de Bragana. La superficie cultivada
es de 20.969 hectreas. Douro Superior: los
municipios de Alfndega da F (parroquia
de Vilarelhos), Freixo de Espada Cinta
(parroquias de Freixo de Espada Cinta,
Ligares, Mazouco y Poiares), Mirandela
(las propiedades que pertenecan a D. Maria Anglica de Sousa Pinto Barroso, en la
parroquia de Frechas, y las de la Sociedade Clemente Meneres, en las parroquias
de Avantos, Carvalhais Frechas y Romeu),
Torre de Moncorvo (parroquias de Aoreira, Adeganha, Cabea Boa, Horta, Lousa,
Peredos dos Castelhanos, Torre de Moncorvo Urros) y Vila Flor (parroquias de
Assares, Freixiel, Lodes, Roios, Sampaio,
253
Santa Comba da Vilaria, Seixo de Manhoses, Vale Frechoso y Vilarinho das Azenhas, las Quintas da Pea y das Trigueiras y
las Propiedades de Vimieiro, situadas en
la parroquia de Vilas Boas, y Vila Flor),
del distrito de Bragana. Los municipios
de Figueira Castelo Rodrigo (parroquia de
Escalho), Meda (parroquias de Fontelonga, Longroiva, Meda, y Poo do Canto) y
Vila Nova de Foz Ca, del distrito da Guarda. La superficie cultivada es de 10.175
hectreas.
Caractersticas especficas: El vino tinto
domina ampliamente sobre los dems en
esta denominacin de origen, tanto en la
elaboracin de vinos como en la de vinos
licorosos de la denominacin Porto. El clima y un suelo muy poco generoso hacen
que las vias obtengan un bajo rendimiento cuantitativo, lo que se compensa con
un gran valor cualitativo de los mostos
que de ellas se extraen y que se traduce
en vinos de gran calidad tanto en blancos,
tintos y rosados, a los que se dedican fichas especficas, as como a los oportos,
a los que se dedican las fichas siguientes.
Breve resea histrica: La Denominacin Origen Douro est considerada como
la primera regin vincola demarcada y
reglamentada del mundo, ya que existe
una reglamentacin aplicada desde 1756,
ao en que el marqus de Pombal fund
la Compaa General de la Agricultura de
las Vias del Alto Duero. Pero si el marqus de Pombal lleg a esa sabia y pionera
decisin fue porque en estos valles ya se
cultivaba un vino que gozaba de mucho
predicamento en las mejores mesas de
Europa. Habra que remontar la historia a
los tiempos de la dominacin romana para
encontrar los primeros escritos referentes
a estos vinos. La Edad Media favoreci
la extensin del cultivo a medida que se
iba produciendo una repoblacin de estas
tierras difciles. Pero ser a partir de los
siglos xviii y xix cuando se registre una mayor actividad vincola, gracias al comercio
por barco con los pases atlnticos, en
primer lugar, y, posteriormente, gracias a
la llegada del ferrocarril. Las lneas de va
estrecha del Duero, Corgo y Tua facilitaron
mucho tanto el movimiento de mercancas
como de personas, propiciando un florecimiento de la comercializacin a tres
niveles: Portugal metrpoli, colonias del
imperio portugus y resto del mundo. La
ses, Vale Frechoso e Vilarinho das Azenhas, as Quintas da Pea e das Trigueiras
e as Propriedades de Vimieiro, situadas
na freguesia de Vilas Boas, e Vila Flor),
do distrito de Bragana. Os municpios de
Figueira Castelo Rodrigo (freguesia de Escalho), Meda (freguesias de Fontelonga,
Longroiva, Meda, e Poo do Canto) e Vila
Nova de Foz Ca, do distrito da Guarda. A
superfcie cultivada de 10.175 hectares.
Caractersticas especficas: O vinho tinto domina amplamente sobre os demais
nesta Denominao de Origem, tanto na
elaborao de vinhos como na de vinhos
licorosos da denominao de Porto. O
clima e um solo muito pouco generoso
fazem com que as vinhas obtenham um
baixo rendimento quantitativo, o que
compensado com um elevado valor qualitativo dos mostos que delas se extraem e
que se traduz em vinhos de grande qualidade tanto nos brancos como nos tintos
e ross, a que estas fichas se dedicam,
assim como aos portos, aos quais dedicamos as fichas seguintes.
Breve resenha histrica: A Denominao
de Origem Douro considerada como a
primeira regio vincola demarcada e
regulamentada do mundo, j que existe uma regulamentao aplicada desde
1756, ano em que o marqus de Pombal
fundou a Companhia Geral da Agricultura das Vinhas do Alto Douro. Mas se o
Marqus de Pombal chegou a essa sbia e
pioneira deciso foi porque nestes vales
j se cultivava um vinho que gozava de
muito predicamento nas melhores mesas
da Europa. Haveria que remontar a histria aos tempos da dominao romana para
encontrar os primeiros escritos referentes
a estes vinhos. A Idade Mdia favoreceu
a extenso do cultivo medida que se
ia produzindo um repovoamento destas
terras difceis. Mas ser a partir dos sculos xviii e xix quando se regista uma maior
atividade vincola, graas ao comrcio
por barco com os pases atlnticos em
primeiro lugar e posteriormente graas
chegada da ferrovia. As linhas de via
estreita do Douro, Corgo e Tua facilitaram
muito tanto o movimento de mercadorias
como de pessoas, propiciando um florescimento da comercializao a trs nveis:
Portugal metrpole, colnias do imprio
portugus e resto do mundo. A descolonizao no implicou uma diminuio dessa
254
DOURO BRANCO
DOURO BLANCO
255
Caractersticas especficas: Cada microclima contribui com caractersticas especficas para cada vinho cujos sinais de
identidade comuns so visveis a partir de
uma graduao alcolica mnima de 10,5
gramas de volume alcolico por litro no
mercado a maioria ronda entre os 12 e os
13,5 graus e um rendimento mximo
de 6.500 litros por hectare. Encontramos
vinhos jovens, frescos e frutados, vinhos
secos, elaborados a partir da mistura de
vrios tipos de uva e vinhos cuja passagem por barricas de madeira os torna
mais complexos, dando-lhe o carvalho um
tom mais dourado, face ao amarelo palhio dos nctares que permanecem em
cubas de ao inoxidvel.
DOURO TINTO
DOURO TINTO
256
257
DOURO ROS
DOURO ROS
258
MOSCATEL DE DOURO
MOSCATEL DO DOURO
Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho
com denominao de origem. Vinho licoroso
Descrio: Ensombrecido pela esmagadora popularidade e prestgio dos vinhos
do Porto no pode ficar, no entanto, sem
se referenciar um vinho licoroso que faz
parte das tradies vincolas da regio do
Douro. A sua elaborao realiza-se mediante a vinificao de uvas das variedades de moscatel.
Descripcin: Reservado a aquellas aadas excepcionales y a las uvas en las mejores condiciones, que permiten una vendimia tarda, este vino se elabora a partir
de variedades que pueden cumplir ambos
requisitos, especialmente las malvasas.
Su produccin es minoritaria.
259
PORTO
PORTO
Localizao geogrfica: Partilha o mesmo espao geogrfico que a Denominao de Origem Douro e as suas trs sub-regies.
260
261
PORTO RUBY
PORTO RUBY
Descripcin: Son vinos en los que se persigue conservar las caractersticas esenciales del vino joven del que parten, una
vez que es sometido al apagamiento o
adicin del alcohol vnico para interrumpir la fermentacin. Entre sus cualidades
esenciales est la persistencia de aromas
y sabores afrutados.
Descrio: So vinhos nos quais se pretende conservar as caractersticas essenciais do vinho jovem do qual parte, uma
vez que submetido ao loteamento ou
adio do lcool vnico para interromper
a fermentao. Entre as suas qualidades
essenciais est a persistncia de aromas
e sabores frutados.
262
PORTO TAWNY
PORTO TAWNY
263
Aguardentes
e licores vnicos
Aguardientes
y licores vnicos
265
AGUARDIENTE DE GALICIA
AGUARDENTE DE GALIZA
Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao dos bagaos do vinho, com denominao geogrfica.
Localizacin geogrfica: Galicia. Se establecen como subzonas las cinco denominacin origen de vinos gallegos (Monterrei, Ras Baixas, Ribeira Sacra, Ribeiro
y Valdeorras) y las comarcas de Betanzos,
Val do Mio, Ulla y Portomarn. Del mismo modo, pueden incluirse los aguardientes producidos por bagazos de las vias
de otros municipios que estn incluidos
en el catastro vincola vigente.
Localizao geogrfica: Galiza. Estabelecem-se como sub-regies, as cinco denominao de origem de vinhos galegos
(Monterrei, Ras Baixas, Ribeira Sacra,
Ribeiro e Valdeorras) e as comarcas de
Betanzos, Val do Mio, Ulla e Portomarn. Do mesmo modo, podem incluir-se as
aguardentes produzidas por bagaos das
vinhas de outros municpios que estejam
includos no cadastro vincola vigente.
Caractersticas especficas: El aguardiente de Galicia es obtenido por la destilacin del bagazo mediante las tcnicas
tradicionales de alquitara, alambique o
arrastre de vapor. En el caso del aguardiente envejecido, tendr que realizarse
en toneles de madera de roble, durante
un ao como mnimo si los envases son
de quinientos o menos litros y dos aos
cuando los envases son entre quinientos
y mil litros. La reposicin del aguardiente
que se evapora tiene que realizarse con
aguardientes del mismo tiempo de envejecimiento, ya que se utiliza el sistema de
vendimias o cosechas, lo que descarta la
mezcla con aguardientes de otras aadas
o de otras caractersticas. La graduacin
266
267
Outros dados: A sede do Conselho Regulador desta Denominao Geogrfica encontra-se em Pazo de Quin, Sergude, 15881
Boqueixn (Corunha). Telefone: 981 511
566; fax: 981 511 934. orujo@orujodegalicia.org, <www.orujodegalicia.org>.
268
269
Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao dos bagaos do vinho, com denominao geogrfica.
270
Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao dos bagaos do vinho, com denominao geogrfica.
271
Caractersticas especficas: Licor de aspecto untuoso, con mayor o menor densidad en funcin del contenido en azcares, color caf y un contenido alcohlico
que se mueve entre 15 y 40 grados. El
contenido de azcar mnimo es de cien
gramos por litro y para su elaboracin
la base debe ser, al menos en un 50%,
aguardiente de bagazo amparada por la
denominacin geogrfica.
Caractersticas especficas: Licor de aspeto untuoso, com maior ou menor densidade em funo do contedo em acares
e da cor do caf, e um contedo alcolico que varia entre os 15 e os 40 graus.
O contedo de acar mnimo de cem
gramas por litro e para a sua elaborao
a base deve ser pelo menos de 50% de
aguardente de bagao protegida pela denominao geogrfica.
Tipologa: Productos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilacin procedente de vino con denominacin de
origen protegida.
Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao procedente de vinho com denominao de origem
protegida.
272
nhos Verdes, salvo para a especfica elaborada a partir do vinho alvarinho, que
apenas pode ser produzida na sub-regio
de Mono e qual se dedica ficha independente.
hos Verdes, salvo para la especfica elaborada a partir de vino de alvarinho, que
solo puede ser elaborada en la subregin
de Mono y a la que se dedica ficha independiente.
273
AGUARDENTE ALVARINHA
Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao procedente de vinho com denominao de origem
protegida.
Descrio: Aguardente elaborada por
destilao do vinho que se encontra protegido e controlado pela Denominao
de Origem Controlada dos Vinhos Verdes
e que elaborada a partir de um vinho
base da casta alvarinho.
Localizao geogrfica: Sub-regio de
Mono na Denominao de Origem dos
Vinhos Verdes.
Caractersticas especficas: A aguardente vnica obtida por destilao do vinho
incolor e apresenta um aspeto lmpido,
com um contedo alcolico mnimo de
37,5 graus e alguns aromas e sabor que
recordam a origem da variedade alvari-
274
Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao dos bagaos do vinho, com denominao geogrfica.
275
Caractersticas especficas: Bebida espirituosa incolora, con una graduacin alcohlica mnima de 40 grados. Adems del
aguardiente del ao, existen reconocidas,
en funcin del tiempo de envejecimiento
en barricas o toneles de roble, las siguientes denominaciones: Alvariha velha: cuando tiene un envejecimiento medio de al
menos un ao. Alvarinha velhsima: cuando
el envejecimiento medio es por lo menos
de dos aos. La madera le aporta un todo
ambarino y aromas a vainilla y tostado.
276
Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao procedente de vinho com denominao de origem
protegida.
Tipologa: Productos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilacin procedente de vino con denominacin de
origen protegida.
277
Caractersticas especficas: Tras la destilacin, el aguardiente tiene que permanecer al menos durante doce meses en
depsitos de madera.
Otros datos: Comisso Vitivincola Regional de Trs-os-Montes, Bairro do BonitoEdifcio ivv, s/n., 5430-429 Valpaos. Telfono/fax: 278 72 96 78. cvrtm@mail.
telepac.pt, <www.cvrtm.pt>.
Outros dados: Comisso Vitivincola Regional de Trs-os-Montes, Bairro do Bonito, Edifcio ivv, s/n., 5430-429 Valpaos.
Telefone e fax: 278 729 678. cvrtm@
mail.telepac.pt, <www.cvrtm.pt>.
278
Caractersticas especficas: Tras la destilacin, el aguardiente tiene que permanecer al menos durante doce meses en
depsitos de madera, lo que le confiere
un ligero color ambarino y ana el sabor
y los aromas del bagazo al del roble. Aunque no existe un condicionante establecido por la denominacin de origen en lo
que concierne a contenido alcohlico, el
mismo suele moverse en torno a los 40
grados.
Pontos de venda: Existe uma produo muito limitada, no que diz respeito
aguardente certificada com o selo da
denominao de origem pelo que a sua
distribuio est muito restringida ao
mbito geogrfico.
Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao procedente de vinho com denominao de origem
protegida.
Tipologa: Productos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilacin procedente de vino con denominacin de
origen protegida.
Descrio: Aguardente elaborada por destilao do vinho que originalmente se encontra protegido e controlado pela Denominao de Origem Controlada do Douro.
279
280
Artesana
e industrias
tradicionales
Artesanato
e indstrias
tradicionais
Viveiro
Ferrol
1 A Corua
Buo
Carballo
2 Bonxe
Lugo
Santiago de
Compostela
Pontevedra
Vilagarcia
de Arousa
Sarria
Laln
Monforte
O Carballio
Pontevedra
O Barco de
Valdeorras
Gundivs
Ourense
Vigo
Niodaguia
Vern
Braga
Barcelos
Vila do Conde
Vila nova de
Famaliao
Gondar
Penafiel
Vilanova
de Gaia
Bragana
Vilar de Nantes
Valpaos
Guimares
Matosinhos
Porto
1
2
3
4
5
6
7
8
9
Chaves
Viana do Castelo
Lamego
Mirandela
Macedo de
Cavaleiros
Vila Real
Bisalhes
Peso da Regua
Cernica de Bonxe
Olaria de Bonxe
Cernica de Buo
Olaria de Buo
Cernica de Gundivs
Olaria de Gundivs
Cernica de Niodaguia
Olaria de Niodaguia
Cernicao de Barcelos
Cernica de Guimares
Olaria de Guimares
En el panorama actual hay numerosas actividades en las que cabe el trabajo artesano: el lutier, el orfebre, el ebanista, el
encuadernador En la presente gua no
estn todas esas actividades, pues hemos
limitado la inclusin a aquellas actividades artesanas que estn vinculadas con un
territorio especfico, bien por el aprovechamiento de materias primas del entorno, bien por desarrollarse a partir de una
tradicin centenaria o bien por ser caractersticas y singulares de una zona concreta. Tanto Galicia como Portugal cuentan
con organizaciones de artesanos que disponen de medios de difusin de sus actividades y a ellos les remitimos si quisieran
completar esta lista somera que ahora se
ofrece y que, de no quedar restringida a
las caractersticas que mencionbamos,
ocupara en s misma todo el libro.
283
Artesanato do barro
e da cermica
CERMICA DE BONXE
OLARIA DE BONXE
Descripcin: Alfarera tradicional elaborada con barros locales en la que predomina el elemento de uso: vasijas, ollas,
jarras, botijos (de ah que su oficio se
denomine en gallego oleiro), as como un
amplio repertorio de recipientes destinados a distintas labores y propsitos.
Localizacin geogrfica: Bonxe, parroquia del municipio de Outeiro de Rei, provincia de Lugo.
Caractersticas especficas: El barro empleado es una mezcla de dos arcillas procedentes una de ellas de Bonxe y la otra
de una parroquia cercana, San Lourenzo.
Predomina la decoracin realizada con
barro blanco, aplicado antes del esmaltado y la coccin.
Caractersticas especficas: O barro utilizado uma mistura de duas argilas procedentes, uma delas de Bonxe e a outra
de uma freguesia prxima, San Lourenzo.
Predomina a decorao realizada com
barro branco, aplicado antes da esmaltagem e da cozedura.
284
OLARIA DE BUO
CERMICA DE BUO
285
Puntos de venta: En Buo existen diecisis alfareros con venta directa y hay una
amplia distribucin en tiendas de productos de artesana de toda Galicia.
CERMICA DE GUNDIVS
OLARIA DE GUNDIVS
286
Caractersticas especficas: Caracterizam-se por uma grande sobriedade ornamental que podem incluir cordes finos em relevo. As peas destinadas ao transporte e
conservao do vinho eram revestidas de
pez, uma resina natural que tinha de ser
aquecida ao lume para conseguir a impermeabilizao adequada, o que lhe outorga
a cor negrusca to particular.
OLARIA DE NIODAGUIA
CERMICA DE NIODAGUIA
Descripcin: Alfarera tradicional destinada a la elaboracin de tiles y recipientes cotidianos, especialmente domsticos: platos, ollas, jarras, vasijas de
distinto tamao y funcin, chocolateras,
cafeteras, etctera.
287
Descripcin: Alfarera tradicional destinada a la elaboracin de tiles y recipientes cotidianos (olaria) y figuras y piezas
artesanales (figurado), aprovechando la
calidad de las arcillas existentes en el
territorio. Tanto la olaria como el figurado de Barcelos son labores artesanas con
certificacin de origen, marca registrada
y cuaderno de especificaciones sometidas
a control por una entidad que vela por la
preservacin de las tcnicas tradicionales.
288
289
290
OLARIA DE GUIMARES
(CANTARINHA DOS NAMORADOS)
CERMICA DE GUIMARES
(CANTARINHA DOS NAMORADOS)
291
292
Portugal y en la ms representativa de la
ciudad de Guimares.
Descripcin: Alfarera tradicional destinada a la elaboracin de tiles y recipientes cotidianos, especialmente destinados
a usos domsticos y alimentarios: fuentes
de horno, vasijas, tarteras y ollas, jarras,
vasos, etctera. Tambin elaboran piezas
con carcter meramente ornamental.
293
294
Localizao geogrfica: Freguesia de Vilar de Nantes, municpio de Chaves, distrito de Vila Real.
Artesanato txtil
Artesana textil
Descrio: Tecido de renda no qual se realizam bordados mediante o uso combinado de diferentes fios enrolados em bilros,
seguindo um padro de desenho que se
fixa numa almofada e que se marca com
alfinetes. Utiliza-se para todo o tipo de
peas de vesturio e da alfaia domstica.
Localizao geogrfica: Ainda que exista artess por praticamente toda a costa
da Galiza e em menor medida no resto
do territrio, o ncleo mais importante
encontra-se na Costa da Morte e mais
concretamente em Camarias.
295
Viveiro
Ferrol
A Corua
1 Camarias
Vimianzo1
Carballo
Lugo
Santiago de
Compostela
Pontevedra
Vilagarcia
de Arousa
Sarria
Laln
Monforte
O Carballio
Pontevedra
O Barco de
Valdeorras
Ourense
Vigo
Viana do Castelo
14
16
Vern
Terras de Bouro
Chaves
Vila Verde
Bragana
Barcelos 4
Braga
Valpaos
Macedo de
Mirada do
Cavaleiros
San Miguel da Carreira
Dourog
Guimares 13
Beiriz 3
9
5
Cabeceiras de Basto
Mirandela
Vila do Conde
Vila nova de
6
Mogadouro
Celerico
de
Basto
11 Famaliao Felgueiras
7
10
12 Vila Real
Matosinhos
Penafiel
Porto
Peso da Regua
Vilanova
Lamego
de Gaia
de
15 Freixo
Espada Cinta
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
Alfombras de Beiriz
Tapetes de Beiriz
Bordados de Guimaraes
Bordados de Guimaraes
Colchas de l de Soutelo
296
Pontevedra
297
ALFOMBRAS DE BEIRIZ
TAPETES DE BEIRIZ
298
Outros dados: Fbrica de Tapetes de Beiriz, Rua Albino Bouas, 116, 4495-347
Beiriz. Telefone: 252 616 423. <www.tapetesbeiriz.pt>.
Localizao geogrfica: O mbito circunscreve-se Terra de Sousa, compreendida fundamentalmente na rea municipal de Felgueiras, do distrito de Porto.
Localizacin geogrfica: El mbito se circunscribe a la Terra de Sousa, comprendida fundamentalmente en el trmino municipal de Felgueiras, del distrito de Oporto.
299
Otros datos: La Casa do Risco es el centro de certificacin y principal establecimiento de difusin de los bordados de
Terra de Sousa: Casa do Risco, Quinta do
Roo, Aires-Felgueiras. Telfono: 255
488 812; fax: 255 488 811. casadorisco@
casadorisco.pt.
300
BORDADOS DE GUIMARES
BORDADOS DE GUIMARES
Breve resea histrica: Aunque el cultivo del lino es una actividad que ya est
documentada en el territorio de Guimares desde hace ms de mil aos, no
existen datos que confirmen la existencia
de un trabajo artesanal vinculado a ese
tejido hasta bien entrado el siglo xix. Los
primeros bordados de los que se tiene
noticia se inscriben dentro de los denominados bordados ricos, es decir, aquellos
realizados sobre paos de lino de manufactura nacional o extranjera, destinados
301
302
Descrio: O bordado de crivo ou de calado de Carreira realizado sobre peas de linho em que se realiza o calado
eliminando fios da trama e a urdidura e
posteriormente so tecidos mediante um
bordado caracterstico desta tcnica.
303
Otros datos: Existe un itinerario, conocido como Ruta de los Bordados y los Textiles, cuya relacin de talleres se puede
consultar en <www.cm-barcelos.pt/visitar-barcelos/artesanato/rotas-de-artesanato/rota-dos-bordados-e-tecelagem>.
Outros dados: Existe um itinerrio, conhecido como rota dos bordados e dos
txteis, cuja relao de oficinas pode ser
consultada no site <www.cm-barcelos.pt/
visitar-barcelos/artesanato/rotas-de-artesanato/rota-dos-bordados-e-tecelagem>.
304
305
COLCHAS DE L DE SOUTELO
306
Descripcin: Encaje textil realizado mediante el tejido de distintos hilos de algodn, lino u otros materiales, que se
enrollan previamente en bolillos y que se
van manejando diestramente para seguir
el diseo previamente dibujado sobre una
cartulina que se coloca en una almohada,
conocida como rebolo, en la que se marcan
los puntos del diseo mediante alfileres.
Outros dados: Museu das Rendas de Bilros de Vila do Conde, Rua de S. Bento, 70,
307
308
309
310
311
1
Viveiro
Sargadelos
Ferrol
A Corua
Carballo
Lugo
1
1
Pontevedra
Sanago de
Compostela
Sarria
Vilagarcia
de Arousa
Laln
Monforte
O Carballio
Pontevedra
Ourense
Vigo
O Barco de
Valdeorras
Vern
Viana do Castelo
Barcelos
Braga
Vieira de
Minho
Guimares
Vila do Conde
Matosinhos
Porto
Vila nova de
Famaliao
Valpaos
Mirandela
Fafe
Gesta
Penafiel
Vilanova
de Gaia
Chaves
Lamego
Bragana
Macedo de
Cavaleiros
Palaoulo
Vila Real
Peso da Regua
A :
1 Carpintera de ribera de Galicia
2 Instrumentos msica tradicional - Galicia
3 Bastones o bengalas de Gesta
4 Cavaquinhos y violas braguesas
M:
Carpintaria de ribeira da Galiza
Instrumentos de msica tradicional- Galiza
Bastes ou bengalas de Gesta
Cavaquinhos e violas braguesas
312
Madeira
Madera
313
INSTRUMENTOS DE MSICA
TRADICIONAL
INSTRUMENTOS DE MSICA
TRADICIONAL
Descripcin: Construccin de instrumentos de msica tradicional y lutera: gaitas, requintas, pitos, flautas, etctera.
314
Descripcin: Cordfonos punteados tradicionales del norte de Portugal. El cavaquinho es como una guitarra pequea, con la
tapa armnica sin barnizar y cuatro cuerdas metlicas. La viola braguesa tiene el
tamao semejante a una guitarra clsica,
pero el mstil es un poco ms corto y est
dividido en diez trastes y la tapa armnica
no se afina. Cuenta con diez cuerdas afinadas por parejas, siendo las tres ltimas
octavadas. Ambos se utilizan en los acompaamientos musicales de los grupos tradicionales de msica del norte de Portugal.
315
Orfebrera artesanal
y tradicional
Ourivesaria artesanal
e tradicional
OURIVESARIA DO AZEVICHE DE
COMPOSTELA
316
OURIVESARIA TRADICIONAL
PORTUGUESA
ORFEBRERA TRADICIONAL
PORTUGUESA
Descripcin: Artculos de joyera elaborados en oro, plata y otros materiales preciosos, en los que predominan la filigrana
y aquellas tcnicas que permiten desvelar
la destreza y maestra del orfebre. Desde
1996 la orfebrera tradicional portuguesa
317
318
Outras indstrias
tradicionais
Otras industrias
tradicionales
CESTARIA DE VIME
CESTERA DE MIMBRE
319
320
321
322
Pontos de venda: Alm das lojas de artesanato, possvel adquirir peas nas
oficinas ainda no ativo. Pode consultar-se uma relao das mesmas no site da
cmara municipal de Vieira do Minho:
<www.vieiradominho.pt/detail.php?id_
md=6&id_dept=14&id_elem=34>.
CUTELARIA DE PALAOULO
CUCHILLERA DE PALAOULO
323
324