Sie sind auf Seite 1von 324

Gastronoma y artesana

de Galicia y norte de Portugal


Gua de productos tradicionales
de excelencia de la eurorregin

b Francisco J. Gil b

Gastronomia e artesanato
da Galiza e norte de Portugal
Guia de produtos tradicionais
de excelncia da eurorregio

La presente obra fue cofinanciada en un 75% por el Fondo Europeo de


Desarrollo Regional (FEDER), en el marco del proyecto Eixo Interior
A presente obra foi cofinanciada em 75% pelo Fundo Europeu de
Desenvolvimento Regional (FEDER), no quadro do projeto Eixo Interior.

Agradecimientos
El autor quiere agradecer los datos
e informacin aportados desde
distintas entidades, consejos
reguladores, ayuntamientos y
cmaras municipales, museos,
etctera. Esta deuda de gratitud es
especialmente significativa con:

Agradecimentos
O autor quer agradecer os dados
e informao fornecidos pelas
diversas entidades, conselhos
reguladores e cmaras municipais,
museus, etecetera. Esta dvida
de gratido especialmente
significativa com:

Jos Ramn Justo Feijo, director tcnico de la Federacin de Razas Autctonas


de Galicia; Rui Dantas, tcnico de la Associao dos Criadores de Bovinos de
Raa Barros; Antonio Jos Castro Guimares Morais, gerente de la Cooperativa
Agrcola de Valpaos; Jorge Duarte, historiador e investigador de Freixo de
Espada Cinta y Lurdes Augusta Carvalho Monteiro, de Gondar (Amarante).

Edita: Deputacin de Ourense


de los textos: Francisco J. Gil, 2012
de las fotografas: Francisco J. Gil, Amiba (pgs. 49, 51,52,65,67,93),
Manuel Silveira [Amiba] (pgs. 50,69), ACM (pg. 71), Ruralbit (pgs.
74,84,87), Rosa Pomar (pg. 79), Amandio Carloto (pg. 81), Rosario
Marques (pg. 82), ANCOTEQ (pg. 85)
Traduccin/Traduo: Teresa Martins, 2012
Realizacin editorial: Edicins NigraTrea
Impresin: Grficas Summa
Depsito legal: VG 669-2012
ISBN: 978-84-15078-32-6
Printed in Spain
Todos los derechos reservados. Todos os direitos reservados.

ndice
Apresentao [9]

Presentacin [9]

Frutas e hortalias [11]

Frutas y hortalizas [11]

Castanha da Galiza . . . . . . . . . . . 14

Castaa de Galicia . . . . . . . . . . . 14

Marron glac da Galiza . . . . . . . . 16

Marron glac de Galicia . . . . . . . . 16

Castanha da Padrela . . . . . . . . . . 17

Castaa Padrela . . . . . . . . . . . . . 17

Castanha da Terra Fria . . . . . . . . . 18

Castaa de Terra Fra . . . . . . . . . 18

Batata da Galiza . . . . . . . . . . . . 20

Patata de Galicia . . . . . . . . . . . . 20

Batata de Trs-os-Montes . . . . . . 21

Patata de Trs-os-Montes . . . . . . 21

Fabas de Lourenz . . . . . . . . . . . 22

Fabas de Lourenz . . . . . . . . . . . 22

Grelos da Galiza . . . . . . . . . . . . . 24

Grelos de Galicia . . . . . . . . . . . . 24

Pimento de Arnoia . . . . . . . . . . . 25

Pimiento de Arnoia . . . . . . . . . . 25

Pimento do Couto . . . . . . . . . . . 27

Pimiento de Couto . . . . . . . . . . . 27

Pimento de Herbn . . . . . . . . . . 28

Pimiento de Herbn . . . . . . . . . . 28

Pimento de Mougn . . . . . . . . . . 30

Pimiento de Mougn . . . . . . . . . . 30

Pimento de Ombra . . . . . . . . . . . 30

Pimiento de Ombra . . . . . . . . . . 30

Melo de casca de carvalho . . . . . 32

Meln de piel de roble . . . . . . . . 32

Mirabelas em conserva . . . . . . . . 33

Mirabeles en conserva . . . . . . . . . 33

Peixes, crustceos e suas conservas


[35]

Pescados, crustceos y sus conservas


[35]

Atum do norte . . . . . . . . . . . . . . 38

Bonito del norte . . . . . . . . . . . . 38

Mexilho da Galiza . . . . . . . . . . . 40

Mejilln de Galicia . . . . . . . . . . . 40

Raas autctones e produtos de


carne de aves, bovinos, caprinos,
ovinos e porcinos [43]

Razas autctonas y productos


crnicos de aves, bovinos, caprinos,
ovinos y porcinos [43]

AVES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

AVES . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45

Galinha de Mos . . . . . . . . . . . . . 45

Gallina de Mos . . . . . . . . . . . . . . 45

Capo de Vilalba . . . . . . . . . . . . 46

Capn de Vilalba . . . . . . . . . . . . 46

Galinha preta lusitnica . . . . . . . 48

Gallina preta (negra) lusitnica . . 48

Galinha pedrs portuguesa . . . . . 49

Gallina pedresa portuguesa . . . . . 49

Galinha amarela . . . . . . . . . . . . . 51

Gallina amarilla . . . . . . . . . . . . . 51

Galinha branca . . . . . . . . . . . . . 52

Gallina blanca . . . . . . . . . . . . . . 52

Confit de pato . . . . . . . . . . . . . . 53

Confit de pato . . . . . . . . . . . . . . 53

Foie gras de pato . . . . . . . . . . . . 54

Foie gras de pato . . . . . . . . . . . . 54


3

CARNE DE BOVINO . . . . . . . . . . . . 55

CARNE DE BOVINO . . . . . . . . . . . . 55

Ternera gallega . . . . . . . . . . . . . 55

Vitela galega . . . . . . . . . . . . . . . 55

Cachena gallega . . . . . . . . . . . . . 57

Cachena galega . . . . . . . . . . . . . 57

Caldel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Caldel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58

Frieiresa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Frieiresa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60

Limi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Limi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

Vianesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Vianesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62

Cachena . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Cachena . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64

Barros . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Barros . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66

Bovino cruzado dos lameiros


do Barroso . . . . . . . . . . . . . . . 68

Bovino cruzado dos lameiros


do Barroso . . . . . . . . . . . . . . . 68

Maronesa . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Maronesa . . . . . . . . . . . . . . . . . 70

Mirandesa . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

Mirandesa . . . . . . . . . . . . . . . . . 73

CARNE DE CAPRINO Y OVINO . . . . . . 75

CARNE DE CAPRINO E OVINO . . . . . . 75

Cabrito gallego . . . . . . . . . . . . . 75

Cabrito galego . . . . . . . . . . . . . . 75

Cordero de oveja gallega . . . . . . . 76

Cordeiro de ovelha galega . . . . . . 76

Cabrito de Terras Altas do Minho . 78

Cabrito das Terras Altas do Minho . 78

Cabrito de Barroso . . . . . . . . . . . 80

Cabrito do Barroso . . . . . . . . . . . 80

Cabrito transmontano . . . . . . . . . 81

Cabrito transmontano . . . . . . . . . 81

Borrego de Barroso . . . . . . . . . . . 83

Borrego de Barroso . . . . . . . . . . . 83

Borrego terrincho . . . . . . . . . . . . 85

Borrego terrincho . . . . . . . . . . . . 85

Cordero braganano . . . . . . . . . . 87

Cordeiro braganano . . . . . . . . . . 87

EL CERDO . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

O PORCO . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

Cerdo celta . . . . . . . . . . . . . . . . 91

Porco celta . . . . . . . . . . . . . . . . 91

Cerdo bsaro transmontano . . . . . 92

Porco bsaro transmontano . . . . . 92

Lacn gallego . . . . . . . . . . . . . . 94

Laco galego . . . . . . . . . . . . . . . 94

Lacn gallego tradicional . . . . . . 97

Laco galego tradicional . . . . . . . 97

Androlla de Galicia . . . . . . . . . . . 97

Androlla da Galiza . . . . . . . . . . . 97

Botelo de Galicia . . . . . . . . . . . . 99

Butelo da Galiza . . . . . . . . . . . . 99

Embutidos de porco celta . . . . . . 101

Enchidos de porco celta . . . . . . . 101

Alheira de Barroso . . . . . . . . . . . 103

Alheira de Barroso . . . . . . . . . . . 103

Choriza de Barroso . . . . . . . . . . . 106

Chouria de Barroso . . . . . . . . . . 106

Chorizo de calabaza de Barroso . . 108

Chourio de abbora de Barroso . . 108

Salpico de Barroso-Montalegre . . 110

Salpico de Barroso-Montalegre . . 110

Sangueira de Barroso-Montalegre . 111

Sangueira de Barroso-Montalegre . 111

Jamn de Barroso . . . . . . . . . . . 113

Presunto de Barroso . . . . . . . . . . 113

Alheira de Mirandela . . . . . . . . . . 115

Alheira de Mirandela . . . . . . . . . . 115

Alheira de Vinhais . . . . . . . . . . . 116

Alheira de Vinhais . . . . . . . . . . . 116

Botelo de Vinhais . . . . . . . . . . . . 118

Butelo de Vinhais . . . . . . . . . . . . 118

Choriza de carne de Vinhais . . . . . 121

Chouria de carne de Vinhais . . . . 121

Choriza dulce de Vinhais . . . . . . . 122

Chouria doce de Vinhais . . . . . . 122

Chorizo de pan de Vinhais . . . . . . 124

Chourio azedo de Vinhais . . . . . . 124

Salpico de Vinhais . . . . . . . . . . 125

Salpico de Vinhais . . . . . . . . . . 125

Jamn de Vinhais . . . . . . . . . . . . 127

Presunto de Vinhais . . . . . . . . . . 127


4

Queijos e mel [131]

Quesos y miel [131]

QUEIJOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

QUESOS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133

Queijo de Arza-Ulloa . . . . . . . . . 133

Queso de Arza-Ulloa . . . . . . . . . 133

Queijo do Cebreiro . . . . . . . . . . . 134

Queso de Cebreiro . . . . . . . . . . . 134

Queijo de San Simn da Costa . . . 136

Queso de San Simn da Costa . . . 136

Queijo tetilla . . . . . . . . . . . . . . . 138

Queso tetilla . . . . . . . . . . . . . . . 138

Queijo terrincho . . . . . . . . . . . . . 139

Queso terrincho . . . . . . . . . . . . . 139

Queijo de cabra transmontano . . . 141

Queso de cabra transmontano . . . 141

MEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

MIEL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143

Mel da Galiza . . . . . . . . . . . . . . . 143

Miel de Galicia . . . . . . . . . . . . . . 143

Mel das Terras Altas do Minho . . . 144

Miel de Terras Altas do Minho . . . 144

Mel do Barroso . . . . . . . . . . . . . 146

Miel de Barroso . . . . . . . . . . . . . 146

Mel da Terra Quente . . . . . . . . . . 147

Miel de Terra Quente . . . . . . . . . . 147

Mel do Parque de Montesinho . . . . 149

Miel del Parque de Montesinho . . . 149

Padaria e doaria tradicional [151]

Panadera y dulcera tradicional [151]

Po de Cea . . . . . . . . . . . . . . . . 154

Pan de Cea . . . . . . . . . . . . . . . . 154

Tarte de Santiago . . . . . . . . . . . . 155

Tarta de Santiago . . . . . . . . . . . . 155

Amendoados de Allariz . . . . . . . . 156

Almendrados de Allariz . . . . . . . . 156

Bica mantecada . . . . . . . . . . . . . 157

Bica mantecada . . . . . . . . . . . . . 157

Caas de O Carballio . . . . . . . . . 158

Caas de O Carballio . . . . . . . . . 158

Melindres de Melide . . . . . . . . . . 159

Melindres de Melide . . . . . . . . . . 159

Rosquilhas de Silleda . . . . . . . . . 160

Rosquillas de Silleda . . . . . . . . . . 160

Bolo de milho de Guitiriz . . . . . . 161

Torta de maz de Guitiriz . . . . . . . 161

Po-de-l . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

Po-de-l . . . . . . . . . . . . . . . . . 162

Azeites, azeitonas e vinagres [163]

Aceites, aceitunas y vinagres [163]

Azeite da Galiza . . . . . . . . . . . . . 166

Aceite de Galicia . . . . . . . . . . . . 166

Azeite de Trs-os-Montes . . . . . . 167

Aceite de Trs-os-Montes . . . . . . 167

Azeitona de conserva negrinha


de Freixo . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Aceituna de conserva negrinha


de Freixo . . . . . . . . . . . . . . . . 169

Vinagre de vinho verde . . . . . . . . 170

Vinagre de vinho verde . . . . . . . . 170

guas minerais [171]

Aguas minerales [171]

Cltigos-Fontecelta . . . . . . . . . . 173

Cltigos-Fontecelta . . . . . . . . . . 173

guas de Mondariz . . . . . . . . . . . 174

Aguas de Mondariz . . . . . . . . . . . 174

guas de Vern: Cabreiro . . . . . . 176

Aguas de Vern: Cabreiro . . . . . . 176

guas de Vern: Fontenova . . . . . 177

Aguas de Vern: Fontenova . . . . . 177

guas de Vern: Sousas . . . . . . . . 178

Aguas de Vern: Sousas . . . . . . . . 178

Pedras Salgadas . . . . . . . . . . . . . 179

Pedras Salgadas . . . . . . . . . . . . . 179

Vidago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

Vidago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 180

guas de Melgao . . . . . . . . . . . 181

Aguas de Melgao . . . . . . . . . . . 181


5

Aguas de Carvalhelhos . . . . . . . . 182

guas de Carvalhelhos . . . . . . . . 182

Frize. Aguas de Bem Sade . . . . . 184

Frize. guas de Bem Sade . . . . . 184

Vinos con denominacin de origen


[185]

Vinhos com denominao de


origem [185]

GALIZA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

GALICIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

Monterrei . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

Monterrei . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

Monterrei blanco . . . . . . . . . . . . 190

Monterrei branco . . . . . . . . . . . . 190

Monterrei tinto . . . . . . . . . . . . . 192

Monterrei tinto . . . . . . . . . . . . . 192

Ras Baixas . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Ras Baixas . . . . . . . . . . . . . . . . 193

Ras Baixas albario . . . . . . . . . . 196

Ras Baixas albario . . . . . . . . . . 196

Ras Baixas Condado do Tea . . . . . 198

Ras Baixas Condado do Tea . . . . . 198

Ras Baixas O Rosal . . . . . . . . . . 200

Ras Baixas O Rosal . . . . . . . . . . 200

Ras Baixas Ribeira do Ulla . . . . . 202

Ras Baixas Ribeira do Ulla . . . . . 202

Ras Baixas Val do Salns . . . . . . 204

Ras Baixas Val do Salns . . . . . . 204

Ribeira Sacra . . . . . . . . . . . . . . . 206

Ribeira Sacra . . . . . . . . . . . . . . . 206

Ribeira Sacra tinto . . . . . . . . . . . 210

Ribeira Sacra tinto . . . . . . . . . . . 210

Ribeira Sacra blanco . . . . . . . . . . 211

Ribeira Sacra branco . . . . . . . . . . 211

Ribeira Sacra Summun . . . . . . . . 212

Ribeira Sacra Summun . . . . . . . . 212

Ribeira Sacra Amandi . . . . . . . . . 214

Ribeira Sacra Amandi . . . . . . . . . 214

Ribeiro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

Ribeiro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215

Ribeiro blanco . . . . . . . . . . . . . . 217

Ribeiro branco . . . . . . . . . . . . . . 217

Ribeiro tinto . . . . . . . . . . . . . . . 219

Ribeiro tinto . . . . . . . . . . . . . . . 219

Ribeiro adega de colleiteiro . . . . . 220

Ribeiro adega de colleiteiro . . . . . 220

Tostado del Ribeiro . . . . . . . . . . . 221

Tostado do Ribeiro . . . . . . . . . . . 221

Valdeorras . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Valdeorras . . . . . . . . . . . . . . . . . 223

Valdeorras blanco . . . . . . . . . . . . 226

Valdeorras branco . . . . . . . . . . . . 226

Valdeorras blanco castas nobles . . 226

Valdeorras branco castas nobles . . 226

Valdeorras godello . . . . . . . . . . . 228

Valdeorras godelho . . . . . . . . . . . 228

Valdeorras tinto . . . . . . . . . . . . . 229

Valdeorras tinto . . . . . . . . . . . . . 229

Valdeorras tinto castas nobles . . . 230

Valdeorras tinto castas nobles . . . 230

Valdeorras tinto menca . . . . . . . 231

Valdeorras tinto menca . . . . . . . . 231

PORTUGAL . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

PORTUGAL . . . . . . . . . . . . . . . . . 232

Vinho verde . . . . . . . . . . . . . . . . 232

Vinho verde . . . . . . . . . . . . . . . . 232

Vinho verde blanco . . . . . . . . . . . 235

Vinho verde branco . . . . . . . . . . 235

Vinho verde de casta . . . . . . . . . . 236

Vinho verde de casta . . . . . . . . . 236

Vinho verde alvarinho . . . . . . . . . 237

Vinho verde alvarinho . . . . . . . . . 237

Vinho verde ros . . . . . . . . . . . . . 238

Vinho verde ros . . . . . . . . . . . . 238

Vinho verde tinto . . . . . . . . . . . . 239

Vinho verde tinto . . . . . . . . . . . . 239

Vinho verde espumante . . . . . . . . 241

Vinho verde espumante . . . . . . . . 241

Trs-os-Montes . . . . . . . . . . . . . 242

Trs-os-Montes . . . . . . . . . . . . . 242

Trs-os-Montes blanco . . . . . . . . 245

Trs-os-Montes branco . . . . . . . . 245

Trs-os-Montes tinto . . . . . . . . . 247

Trs-os-Montes tinto . . . . . . . . . 247

Trs-os-Montes ros . . . . . . . . . . 248

Trs-os-Montes ros . . . . . . . . . . 248


6

Trs-os-Montes espumante . . . . . . 249

Trs-os-Montes espumante . . . . . . 249

Douro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

Douro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 251

Douro branco . . . . . . . . . . . . . . . 255

Douro blanco . . . . . . . . . . . . . . . 255

Douro tinto . . . . . . . . . . . . . . . . 256

Douro tinto . . . . . . . . . . . . . . . . 256

Douro ros . . . . . . . . . . . . . . . . 258

Douro ros . . . . . . . . . . . . . . . . 258

Moscatel do Douro . . . . . . . . . . . 259

Moscatel de Douro . . . . . . . . . . . 259

Douro colheita tardia . . . . . . . . . 259

Douro cosecha tarda . . . . . . . . . 259

Porto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

Porto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 260

Porto ruby . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

Porto ruby . . . . . . . . . . . . . . . . . 262

Porto tawny . . . . . . . . . . . . . . . 263

Porto tawny . . . . . . . . . . . . . . . 263

AGUARDENTES E LICORES VNICOS . . 265

AGUARDIENTES Y LICORES VNICOS . . 265

Aguardente de Galiza . . . . . . . . . 266

Aguardiente de Galicia . . . . . . . . 266

Aguardente de ervas da Galiza . . . 268

Aguardiente de hierbas de Galicia . . 268

Licor de ervas da Galiza . . . . . . . 270

Licor de hierbas de Galicia . . . . . . 270

Licor caf da Galiza . . . . . . . . . . 271

Licor caf de Galicia . . . . . . . . . . 271

Aguardente de vinho da regio


dos vinhos verdes . . . . . . . . . 272

Aguardiente vnica de
vinho verde . . . . . . . . . . . . . . 272

Aguardente alvarinha . . . . . . . . . 274

Aguardiente vnica alvarinha . . . . 274

Aguardente bagaceira de vinho


verde . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

Aguardiente de bagazo de vinho


verde . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275

Aguardente bagaceira alvarinha . . 276

Aguardiente de bagazo alvarinha . 276

Aguardente de vinho
de Trs-os-Montes . . . . . . . . . . 277

Aguardiente vnica
de Trs-os-Montes . . . . . . . . . . 277

Aguardente bagaceira
de Trs-os-Montes . . . . . . . . . . 278

Aguardiente de bagazo
de Trs-os-Montes . . . . . . . . . . 278

Aguardente vnica do Douro . . . . . 279

Aguardiente vnica del Douro . . . . 279

Artesanato e indstrias tradicionais


[281]

Artesana e industrias tradicionales


[281]

ARTESANATO DO BARRO
E DA CERMICA . . . . . . . . . . . . 284

ARTESANA DEL BARRO


Y LA CERMICA . . . . . . . . . . . . 284

Olaria de Bonxe . . . . . . . . . . . . . 284

Cermica de Bonxe . . . . . . . . . . . 284

Olaria de Buo . . . . . . . . . . . . . . 285

Cermica de Buo . . . . . . . . . . . 285

Olaria de Gundivs . . . . . . . . . . . 286

Cermica de Gundivs . . . . . . . . . 286

Olaria de Niodaguia . . . . . . . . . 287

Cermica de Niodaguia . . . . . . . 287

Olaria e figurado de Barcelos . . . . 288

Cermica y figurado de Barcelos . . 288

Barro negro de Gondar . . . . . . . . 290

Barro negro de Gondar . . . . . . . . 290

Olaria de Guimares
(cantarinha dos namorados) . . . 291

Cermica de Guimares
(cantarinha dos namorados) . . . 291

Olaria negra de Bisalhes . . . . . . 293

Barro negro de Bisalhes . . . . . . . 293

Olaria negra de Vilar de Nantes . . 294

Barro negro de Vilar de Nantes . . . 294

ARTESANATO TXTIL . . . . . . . . . . . 295

ARTESANA TEXTIL . . . . . . . . . . . . 295

Renda de bilros de Camarias . . . . 295

Encaje de bolillos de Camarias . . 295

Tecido tradicional em linho


da Galiza . . . . . . . . . . . . . . . . 297

Tejido tradicional en lino


de Galicia . . . . . . . . . . . . . . . 297
7

Alfombras de Beiriz . . . . . . . . . . 298

Tapetes de Beiriz . . . . . . . . . . . . 298

Bordados de Terra de Sousa . . . . . 299

Bordados da Terra de Sousa . . . . . 299

Bordados de Guimares . . . . . . . . 301

Bordados de Guimares . . . . . . . . 301

Bordados de hilo de oro


de Celorico de Basto . . . . . . . . 302

Bordados de fio de ouro


de Celorico de Basto . . . . . . . . 302

Bordado de calado de San Miguel


da Carreira . . . . . . . . . . . . . . . 303

Bordado de crivo de So Miguel


da Carreira . . . . . . . . . . . . . . . 303

Bordado de Viana do Castelo . . . . 304

Bordado de Viana do Castelo . . . . 304

Capas de honra de Miranda


do Douro . . . . . . . . . . . . . . . . 305

Capas de honra de Miranda


do Douro . . . . . . . . . . . . . . . . 305

Colchas de lana de Soutelo . . . . . 306

Colchas de l de Soutelo . . . . . . . 306

Encaje de bolillos de Vila


do Conde . . . . . . . . . . . . . . . . 307

Rendas de bilros de Vila


do Conde . . . . . . . . . . . . . . . . 307

Linos y bordados de Agarez . . . . . 308

Linhos e bordados de Agarez . . . . 308

Mantas de piso de Cabeceiras


de Basto . . . . . . . . . . . . . . . . 308

Mantas de piso de Cabeceiras


de Basto . . . . . . . . . . . . . . . . 308

Pauelos de enamorados del Mio . 309

Lenos de namorados do Minho . . 309

Tejidos de seda de Freixo


de Espada Cinta . . . . . . . . . 310

Tecidos de seda de Freixo


de Espada Cinta . . . . . . . . . . 310

Toallas de agua s mos


de Terras de Bouro . . . . . . . . . 311

Toalhas de agua s mos


de Terras de Bouro . . . . . . . . . 311

MADERA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

MADEIRA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313

Carpintera de ribera de Galicia . . 313

Carpintaria de ribeira da Galiza . . 313

Instrumentos de msica
tradicional . . . . . . . . . . . . . . . 314

Instrumentos de msica
tradicional . . . . . . . . . . . . . . . 314

Bastones o bengalas de Gesta . . 314

Bastes ou bengalas de Gesta . . 314

Cavaquinhos y violas braguesas . . 315

Cavaquinhos e violas braguesas . . 315

ORFEBRERA ARTESANAL
Y TRADICIONAL . . . . . . . . . . . . 316

OURIVESARIA ARTESANAL
E TRADICIONAL . . . . . . . . . . . . 316

Orfebrera del azabache


de Compostela . . . . . . . . . . . . 316

Ourivesaria do azeviche
de Compostela . . . . . . . . . . . . 316

Orfebrera tradicional portuguesa . 317

Ourivesaria tradicional portuguesa . 317

OTRAS INDUSTRIAS TRADICIONALES . 319

OUTRAS INDSTRIAS TRADICIONAIS . . 319

Cestera de mimbre . . . . . . . . . . . 319

Cestaria de vime . . . . . . . . . . . . 319

Porcelana de Sargadelos . . . . . . . 320

Porcelana de Sargadelos . . . . . . . 320

Alambiques de cobre de Vieira


de Minho . . . . . . . . . . . . . . . . 321

Alambiques de cobre de Vieira


do Minho . . . . . . . . . . . . . . . . 321

Cuchillera de Palaoulo . . . . . . . 323

Cutelaria de Palaoulo . . . . . . . . 323

Sombreros de paja de centeno


de Fafe . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

Chapus de palha de centeio


de Fafe . . . . . . . . . . . . . . . . . 324

APRESENTAO

PRESENTACIN

Ao longo de dcadas, especialmente nas


ltimas, a gastronomia serviu para acentuar a riqueza das regies nas quais o seu
desenvolvimento leva atrs de si uma
longa tradio sustentada numa despensa de produtos autctones. Integrada de
pleno direito na cultura, a gastronomia
faz parte do patrimnio material dos povos, como o tambm o seu artesanato
e o desenvolvimento das suas indstrias
tradicionais. E existem porque existe um
vnculo necessrio com o territrio: no
h gastronomia nem artesanato possveis
sem os recursos necessrios para a sua
elaborao, as matrias-primas. Talvez
resultasse mais acertado realizar o enunciado ao contrrio: os recursos naturais
condicionam a cozinha e o artesanato de
um povo, como condicionam o seu modo
de viver e permitem que, de gerao em
gerao se frague um conhecimento tecnolgico, hoje chamam-lhe know how que
procura o mximo aproveitamento dos
produtos sobre os quais a terra mais
generosa compensando assim o vazio da
escassez ou inexistncia de outros.

A lo largo de dcadas, especialmente en


las ltimas, la gastronoma ha servido
para acentuar la riqueza de las regiones
en las que su desarrollo lleva tras de s
una larga tradicin sustentada en una
despensa de productos autctonos. Integrada de pleno derecho en la cultura, la
gastronoma forma parte del patrimonio
material de los pueblos, como tambin
su artesana y el desarrollo de sus industrias tradicionales. Y existen porque hay
un vnculo necesario con el territorio: no
hay gastronoma ni artesana posibles sin
los recursos precisos para su elaboracin,
las materias primas. Tal vez resultase ms
acertado realizar el enunciado al revs:
los recursos naturales condicionan la cocina y la artesana de un pueblo, como
condicionan su modo de vivir y permiten
que, de generacin en generacin, se frage un conocimiento tecnolgico, hoy lo
llaman know how, que procura el mximo
aprovechamiento de aquellos productos
sobre los que la tierra es ms generosa
y compensa as el vaco de la escasez o
inexistencia de otros.

Na Europa dos povos, tenta-se acentuar a identidade dos mesmos atravs de


elementos como a cultura, a paisagem
natural, os seus costumes, etecetera.
Nesse processo de criar uma identidade s vezes procura-se exageradamente
o desejo de diferenciao, de delimitar
os territrios mesmo quando as fronteiras j desapareceram. Mas tal empenho
no resiste a uma prova to elementar
como indagar nos ingredientes que formam a essncia da alimentao ou nas
atividades que sustentaram os grmios
tradicionais e hoje so a base do artesanato moderno. Se atendermos a ambos
os parmetros, neste recanto noroeste da
pennsula ibrica, os povos galego e portugus tm mais elementos em comum
que diferenciadores e isso contribui para
reforar o valor da eurorregio como fator
de dinamizao dos seus recursos e suas
potencialidades.

En la Europa de los pueblos se intenta


acentuar la identidad de los mismos a
travs de elementos como la cultura, el
paisaje natural, sus costumbres, etctera. En ese proceso de crear una identidad
a veces se busca exageradamente el deseo de diferenciacin, de acotar los territorios aun cuando las fronteras hayan
desaparecido. Pero tal empeo no resiste
una prueba tan elemental como indagar
en los ingredientes que forman la esencia
de la alimentacin o en las actividades
que sustentaron los gremios tradicionales
y hoy son la base de la artesana moderna. Si atendemos a ambos parmetros,
en este rincn noroeste de la pennsula
ibrica los pueblos gallego y portugus
tienen ms elementos en comn que diferenciadores y ello contribuye a reforzar
el valor de la eurorregin como factor de
dinamizacin de sus recursos y sus potencialidades.

O objetivo deste livro apresentar um inventrio, uma catalogao, dos produtos


gastronmicos mais relevantes, aqueles
que possuem um selo que os identifica
vinculados a um territrio da eurorregio.
s vezes, pode ser o fruto de um mbito
geogrfico muito reduzido: uma pequena

El objetivo de este libro es presentar


un inventario, una catalogacin, de los
productos gastronmicos ms relevantes,
aquellos que cuentan con un sello que
los identifica vinculados a un territorio
de la eurorregin. A veces puede ser el
fruto de un mbito geogrfico muy redu9

cido: un pequeo pueblo, una comarca;


otras veces su demarcacin comprende
un amplio espacio y en otros su vnculo
abarca la totalidad de nuestra geografa.
Otro tanto sucede con la artesana. En su
apartado veremos cmo ciertos trabajos
textiles, en madera, en mimbre o con el
barro y la cermica, nos unen mucho ms
de lo que nos separan.

aldeia, uma comarca outras vezes, a


sua demarcao compreende um amplo
espao e noutros, o seu vnculo abrange
a totalidade da nossa geografia. O mesmo
sucede com o artesanato. Na sua seco
veremos como certos trabalhos txteis,
em madeira, em vime, ou com o barro
e a cermica, nos unem muito mais do
que nos separam. Visitados pelos mesmos
fencios, os mesmos gregos, invadidos
pelos mesmos romanos, os mesmos brbaros, os mesmos muulmanos, somos
herdeiros das mesmas origens e viajamos
para o mesmo futuro.

Visitados por los mismos fenicios, los


mismos griegos, invadidos por los mismos romanos, los mismos brbaros, los
mismos musulmanes, somos herederos de
los mismos orgenes y viajamos al mismo
futuro.

10

Frutas y
hortalizas

Frutas e
hortalias

Viveiro

Ferrol
A Corua

4 Carballo

4
Lugo

10

Sanago de
Compostela

Vilagarcia
de Arousa
Pontevedra

Laln

Pontevedra

13

O Carballio

Vigo

O Barco de
Valdeorras

4
Vern

Viana do Castelo

12

Braga

Barcelos

12

Vila do Conde
Vila nova de
Famaliao

Guimares

12
Penafiel

Vilanova
de Gaia

Lamego

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13

Monforte

Ourense

13

Matosinhos
Porto

Sarria

11
Bragana

Chaves

Valpaos

Mirandela

Macedo de
Cavaleiros

Vila Real
Peso da Regua

Marrn glac de Galicia

Marrn glac de Galiza

Castaa de Padrela

Castanha da Padrela

Castaa de Terra Fra

Castanha da Terra Fra

Patata de Galicia

Batata de Galiza

Patata de Tras-os-Montes

Batata de Trs-os-Montes

Fabas de Lourenz

Fabas de Lourenz

Pimiento de Arnoia

Pimento de Arnoia

Pimiento de Couto

Pimento do Couto

Pimiento de Herbn

Pimento de Herbn

Pimiento de Mougn

Pimento de Mougn

Pimiento de Ombra

Pimento de Ombra

Meln de piel de roble

Melo de casca de carvalho

Mirabeles en conserva

Mirabelas em conserva

catlogo de hortofrutcola da eurorregio amplssimo em variedade


e riqussimo em qualidade. Por razes
de economia de espao, a relao que
se inclui neste inventrio limita-se aos
produtos que dispem de algum tipo de
indicao geogrfica ou denominao de
origem, ou se encontram em trmite, ou
esto especialmente vinculados a uma
regio do territrio, s vezes por razes
to singulares como a que acontece no
caso das mirabelas, introduzidas na comarca de O Rosal, na dcada de 1930. As
conservas de fruta no ficariam completas sem citar a elaborao artesanal de
marmeladas e caldas.

Cebolas, tomates, numerosas variedades


de couve e de alfaces completam um patrimnio natural na horta atlntica, na
qual tambm no faltam frutas to arraigadas como as ameixas ou os pssegos,
denominao portuguesa do melocotn
que nos recorda a sua origem persa e que
deu lugar a variedades autctones como
o duraz e o abrideiro, ou as cerejas, cujo
enraizamento est to difundido como
apreciada a sua qualidade. Nozes, avels, morangos, e, sobretudo, mas, ampliam a lista de produtos hortofrutcolas
que poderiam muito bem dispor a mdio
prazo de um selo de qualidade.

Cebollas, tomates, numerosas variedades de col y de lechugas completan un


patrimonio natural en la huerta atlntica, en la que tampoco faltan frutas tan
arraigadas como las ciruelas, los pxegos,
denominacin gallega y portuguesa del
melocotn que nos recuerda su origen
prsico y que ha dado lugar a variedades
autctonas como el duraz y el abrideiro,
o las cerezas, cuyo arraigo est tan extendido como apreciada es su calidad.
Nueces, avellanas, fresas y, sobre todo,
manzanas amplan la lista de productos
hortofrutcolas que bien podran disponer
a medio plazo de un sello de calidad.

l catlogo hortofrutcola de la eurorregin es amplsimo en variedad y riqusimo en calidad. Por razones de economa
de espacio, la relacin que se incluye en
este inventario se limita a aquellos productos que disponen de algn tipo de
indicacin geogrfica o denominacin de
origen, o se encuentra en trmite, o bien
estn especialmente vinculados a una regin del territorio, a veces por razones
tan singulares como la que se da en el
caso de los mirabeles, implantados en la
comarca de O Rosal en la dcada de 1930.
Las conservas de frutas no quedaran
completas sin citar la elaboracin artesanal de mermeladas y membrillos.

13

CASTAA DE GALICIA

CASTANHA DA GALIZA

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Tipologia: Frutas e hortalias.

Descripcin: La castaa amparada es el


fruto obtenido de los cultivares gallegos
del castao europeo (Castanea sativa),
destinados al consumo humano, comercializados en fresco o congelados, cultivadas en el mbito geogrfico protegido.
Se comercializan en envases de 500 g a
25 kg, con la contraetiqueta de garanta
que certifica el origen del producto.

Descrio: A castanha protegida o


fruto obtido dos cultivares galegos do
castanheiro europeu (Castanea sativa),
destinada ao consumo humano, comercializada em fresco ou congelada, cultivada no mbito geogrfico protegido.
So comercializadas em embalagens de
500 gramas a 25 quilos, com o contrarrtulo de garantia que certifica a origem
do produto.

Localizacin geogrfica: La indicacin


geogrfica comprende gran parte de la
Galicia interior, limitada al oeste por la
Dorsal Gallega y la Serra do Sistral por
el norte. En el caso de la provincia de A
Corua comprende la comarca de A Terra
de Melide y los municipios de Arza y Boimorto. Para la provincia de Lugo, todo su
territorio salvo los del litoral de A Maria: Vicedo, Viveiro, Xove, Cervo, Burela,
Foz, Barreiros y Ribadeo. La totalidad de
la provincia de Ourense. En la provincia
de Pontevedra, los municipios de las comarcas de Tabeirs-Terra de Montes, Deza
y los municipios de Cuntis, Cotobade, A
Lama y Campo Lameiro.

Localizao geogrfica: A indicao geogrfica compreende grande parte da Galiza interior, limitada a oeste pela Dorsal
Galega e a serra do Sistral pelo norte. No
caso da provncia da Corunha compreende a comarca de A Terra de Melide e os
municpios de Arza e Boimorto. Para a
provncia de Lugo, todo o seu territrio
salvo os do litoral de A Maria: Vicedo,
Viveiro, Xove, Cervo, Burela, Foz, Barreiros e Ribadeo. A totalidade da provncia
de Ourense. Na provncia de Pontevedra,
os municpios das comarcas de Tabeirs-Terra de Montes, Deza e os municpios
de Cuntis, Cotobade, A Lama e Campo
Lameiro.

Caractersticas especficas: Su piel externa o pericarpio es fina, de color marrn claro y brillante. Posee una membrana que es fcilmente separable al pelar
la castaa. Su sabor es dulce, con una
textura firme y una humedad media en el
momento de su recoleccin entre el 50 y
el 60%. Se vende al natural o procesada, caso en el que el producto resultante
puede llevar la indicacin de su elaboracin a partir de castaa de Galicia.

Caractersticas especficas: A sua pele


exterior ou pericrpio fina, de cor castanha clara e brilhante. Possui uma membrana que facilmente separvel ao pelar
a castanha. O seu sabor doce, com uma
textura firme e uma humidade mdia no
momento da sua colheita entre os 50 e
os 60%. vendido ao natural ou processada, neste caso, o produto resultante,
pode levar a indicao da sua elaborao
a partir de castanha da Galiza.

Breve resea histrica: La castaa est


presente en la historia gastronmica de
Galicia desde antes de la romanizacin, si
bien fue en ese periodo cuando se produjo la primera gran expansin por los bosques gallegos. En la Edad Media se volvi
a intensificar el cultivo del castao, primero para la obtencin de su madera y
de forma marginal para la utilizacin de
su fruto. La castaa formar parte esencial de la dieta humana y animal en los
siguientes siglos hasta que en el xix se
popularizan la patata y el maz, lo que
provoca una prdida de inters. La llegada de enfermedades como la tinta redujo
la geografa del castao a reas montaosas de la Galicia oriental, donde se si-

Breve resenha histrica: A castanha est


presente na histria gastronmica da Galiza desde antes da romanizao, se bem
que tenha sido nesse perodo quando
se produziu a primeira grande expanso
pelas florestas galegas. Na Idade Mdia
voltou-se a intensificar o cultivo do castanheiro, primeiro para a obteno da
sua madeira e de forma marginal para a
utilizao do seu fruto. A castanha far
parte essencial da dieta humana e animal
nos sculos seguintes at que no sculo
xix a castanha e o milho se popularizam,
o que provoca uma perda de interesse. A
chegada de doenas como a tinta reduziu
a geografia do castanheiro a reas monta14

nhosas da Galiza oriental, onde continuaram a explorar tanto os frutos como os


ramos de poda para a obteno de lenha
e a madeira para a elaborao de mveis.
A toponmia vinculada castanha, ao
castanheiro, s matas de castanheiros
(souto), aos secadouros (sequeiros)
prolfica na Galiza, especialmente na rea
compreendida no mbito geogrfico da
indicao protegida. A qualidade da castanha galega propiciou uma recuperao
do interesse econmico pela sua explorao e sua exportao, facto que culminou
na obteno da igp em 2009, o que permitiu o incio de um novo ressurgimento.

guieron explotando tanto los frutos como


las ramas de poda para la obtencin de
lea y la madera para la elaboracin de
muebles. La toponimia vinculada con la
castaa, el castao, los bosques de castaos (souto) o los secaderos (sequeiros)
es prolfica en Galicia, especialmente en
el rea comprendida en el mbito geogrfico de la indicacin protegida. La calidad de la castaa gallega propici una
recuperacin del inters econmico por
su explotacin y su exportacin, hecho
que culmin con la obtencin de la igp en
el 2009, lo que permiti el inicio de un
nuevo resurgimiento.

Relao de produtores: Para uma completa relao de produtores, elaboradores e comerciantes, ver no seguinte site:
<www.castanadegalicia.org/index.php/
directorio>.

Relacin de productores: Para una completa relacin de productores, elaboradores y comercializadores, vase la siguiente pgina web: <www.castanadegalicia.
org/index.php/directorio>.

Pontos de venda: Na Galiza, com uma


crescente percentagem de exportao.

Puntos de venta: En toda Galicia, con un


creciente porcentaje de exportacin.

Outros dados: Conselho Regulador da


Castanha da Galiza, Ra Progreso, 63,
entresuelo izquierda, 32003 Ourense.
Telefone: 649 061 915. info@castanadegalicia.org, <www.castanadegalicia.org>.

Otros datos: Consejo Regulador de la


Castaa de Galicia. Ra Progreso, 63,
entresuelo izquierda, 32003 Ourense. Telfono: 649 06 19 15. info@castanadegalicia.org, <www.castanadegalicia.org>.
15

MARRON GLAC DE GALICIA

MARRON GLAC DA GALIZA

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Tipologia: Frutas e hortalias.

Descripcin: Dulce elaborado a partir de


la castaa gallega con igp, pelada, cocida y macerada en almbar en sucesivos
baos y un glaseado final en almbar de
ms densidad.

Descrio: Doce elaborado a partir da


castanha galega com igp, pelada, cozida e
macerada em calda em sucessivos banhos
e um glaceado final em calda de maior
densidade.

Localizacin geogrfica: La recoleccin


de los frutos procede del mbito geogrfico amparado por la igp Castaa de Galicia.
La elaboracin en la actualidad se limita
a la provincia de Ourense.

Localizao geogrfica: A colheita dos


frutos procede do mbito geogrfico
protegido pela igp Castanha da Galiza. A
elaborao, atualmente, limita-se provncia de Ourense.

Caractersticas especficas: Dulce en el


que la aportacin del azcar que le proporciona la maceracin en almbar suaviza la textura de la castaa, manteniendo
su sabor original. Se presentan naturales
y aromatizados con brandy, vainilla o con
una ligera cobertura de bombn de chocolate. Se comercializan en envases al
vaco en los que cada fruto es envuelto
en papel y aluminio.

Caractersticas especficas: Doce em


que o fornecimento do acar que a macerao em calda lhe proporciona suaviza
a textura da castanha, mantendo o seu
sabor original. Apresentam-se naturais
e aromatizadas com brandy, baunilha ou
com uma ligeira cobertura de bombom de
chocolate. So comercializadas em embalagens ao vcuo em que cada fruto
envolto em papel e alumnio.

Breve resea histrica: La gran delicatessen del bosque gallego tiene su origen
en el laborioso mtodo de conservacin
mediante confitado o maceracin en dulce, empleado durante la Edad Media. Su
tradicin artesanal proviene fundamentalmente de Francia e Italia y en Galicia
se elabora desde mediados del siglo xx.

Breve resenha histrica: A grande delicatessen da floresta galega tem a sua origem no laborioso mtodo de conservao
mediante confeitado ou macerao em
doce, utilizado durante a Idade Mdia. A
sua tradio artesanal provm fundamentalmente de Frana e Itlia e na Galiza
elaborada desde mediados do sculo xx.

Relacin de productores: Posada Marron


Glac, S.L. Polgono industrial, calle 6,
32901 San Cibrao das Vias (Ourense).
<www.marronglace.net>. Cuevas y Ca.,
S.A. Polgono industrial, calle 1, 32901
San Cibrao das Vias (Ourense). <www.
marronglace.com>.

Relao de produtores: Posada Marron


Glac, S.L., polgono industrial, calle 6,
32901 San Cibrao das Vias (Ourense).
<www.marronglace.net>. Cuevas y Ca,
S.A., polgono industrial, calle 1, 32901
San Cibrao das Vias (Ourense). <www.
marronglace.com>.

Puntos de venta: En toda Galicia, con un


importante porcentaje de produccin que
se exporta a distintos mercados internacionales.

Pontos de venda: Na Galiza, com uma


significativa percentagem de produo
que exportada para diferentes mercados
internacionais.
16

CASTANHA DA PADRELA

CASTAA PADRELA

Tipologia: Frutas e hortalias.

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Descrio: A castanha protegida o fruto obtido dos cultivares do castanheiro


europeu (Castanea sativa), pertencentes
s variedades judia, lada, negral, cota,
longal e preta, cultivadas no mbito
geogrfico protegido. So comercializadas em fresco, congeladas e em diversas
elaboraes: cozidas, piladas, em calda,
confeitadas Sempre com a identificao da denominao de origem mediante
rtulo que garante a sua procedncia e o
cumprimento dos requisitos fixados pelo
regulamento da denominao de origem.

Descripcin: La castaa amparada es


el fruto obtenido de los cultivares del
castao europeo (Castanea sativa), pertenecientes a las variedades judia, lada,
negral, cta, longal y preta, cultivadas
en el mbito geogrfico protegido. Se
comercializan en fresco, congeladas y en
diversas elaboraciones: cocidas, pilongas,
en almbar, confitadas, siempre con
la identificacin de la denominacin de
origen mediante etiqueta que garantiza
su procedencia y el cumplimiento de los
requisitos fijados por el reglamento de la
denominacin de origen.

Localizao geogrfica: Municpios de


Chaves, Mura, Valpaos e Vila Pouca de
Aguiar, na regio de Trs-os-Montes.

Localizacin geogrfica: Municipios de


Chaves, Mura, Valpaos y Vila Pouca de
Aguiar, en la regin de Trs-os-Montes.

Caractersticas especficas: A castanha


da Padrela um fruto de cor castanha brilhante, sabor doce e textura consistente,
com um grau de humidade em fresco que
ronda os 50%. A colheita feita manualmente, com a seleo dos frutos em funo do seu calibre.

Caractersticas especficas: La castaa


da Padrela es un fruto de color castao
brillante, sabor dulce y textura consistente, con un grado de humedad en fresco
que ronda el 50%. La recoleccin se hace
manualmente, con seleccin de los frutos
en funcin de su calibre.

Breve resenha histrica: O cultivo do


castanheiro faz parte da tradio silvcola
na regio de Trs-os-Montes desde antes
da chegada dos romanos. O fruto faz parte da alimentao destas terras altas desde tempos imemoriveis, convertendo-se
praticamente no complemento alimentar

Breve resea histrica: El cultivo del


castao existe en la tradicin silvcola en la regin de Trs-os-Montes desde
antes de la llegada de los romanos. El
fruto forma parte de la alimentacin de
estas tierras altas desde tiempo inmemo-

17

rial, convirtindose prcticamente en el


complemento alimentario bsico, hasta el
extremo de que los romanos le dieron el
apelativo al castao de rbol del pan.
Su uso habitual era el que siglos despus
se le dio a la patata, acompaando los
guisos y cocidos, la caza, etctera. Incluso se utiliz su harina para realizar
distintos tipos de elaborados. La llegada
de la patata a finales del siglo xviii y principios del xix hizo perder a la castaa el
protagonismo que tena en la cocina tradicional, pero mantuvo su hegemona en
la alimentacin del ganado, especialmente del cerdo bsaro, confirindole la dieta
a base de castaas su apreciado sabor. La
denominacin de origen reconoce la excepcional calidad de esta castaa desde
la dcada de 1990.

bsico at ao extremo de os romanos darem ao castanheiro o apelido de rvore-do-po. A sua utilizao habitual era a
que sculos depois seria dada pela batata, acompanhando os guisados e cozidos,
a caa, etecetera. Inclusive a sua farinha
foi utilizada para realizar diferentes tipos
de elaboraes. A chegada da batata em
finais do sculo xviii e princpios do sculo xix fez com que a castanha perdesse o
protagonismo que tinha na cozinha tradicional, mas manteve a sua hegemonia
na alimentao do gado, especialmente
do porco bsaro, conferindo-lhe a dieta
base de castanhas o seu apreciado sabor.
A denominao de origem reconhece a
excecional qualidade desta castanha desde a dcada de 1990.
Relao de produtores: Coopval (Cooperativa Agrcola de Valpaos).

Relacin de productores: Coopval (Cooperativa Agrcola de Valpaos).

Pontos de venda: Est disponvel nos


mercados locais e distribuda em todo
o pas.

Puntos de venta: Est disponible en los


mercados locales y se distribuye en todo
Portugal.
Otros datos: rgano de control y certificacin de la denominacin de origen:
Tradio e Qualidade, Ass. Interprofissional para Pro. Agro-Alimentares de Trs-osMontes, avda. 25 de Abril, 273, s/l., 5370
Mirandela. Telfono: 278 261 410; fax: 278
261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Outros dados: rgo de controlo e certificao da denominao de origem: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

CASTAA DE TERRA FRA

CASTANHA DA TERRA FRIA

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Tipologia: Frutas e hortalias.

Descripcin: La castaa amparada es el


fruto obtenido de los cultivares del castao europeo (Castanea sativa), pertenecientes a las variedades longal (mayoritaria), judia, amarelal, lamela, aveleira,
boaventura, trigueira, negral, cta y martanha, cultivadas en el mbito geogrfico protegido. Se comercializan en fresco,
congeladas y en diversas elaboraciones:
cocidas, pilongas, en almbar, confitadas, siempre con la identificacin de la
denominacin de origen mediante etiqueta que garantiza su procedencia y el cumplimiento de los requisitos fijados por el
reglamento de la denominacin de origen.

Descrio: A castanha protegida o fruto obtido dos cultivares do castanheiro


europeu (Castanea sativa), pertencentes
s variedades longal (maioritrio), judia,
amarelal, lamela, aveleira, boaventura,
trigueira, negral, cota, e martanha, cultivadas no mbito geogrfico protegido.
So comercializadas em fresco, congeladas e em diversas elaboraes: cozidas,
piladas, em calda, confeitadas Sempre
com a identificao da Denominao de
Origem mediante rtulo que garante a sua
procedncia e o cumprimento dos requisitos fixados pelo regulamento da denominao de origem.

Localizacin geogrfica: Municipios de


Alfndega da F, Bragana, Chaves, Macedo de Cavaleiros, Mirandela, Valpaos,
Vimioso y Vinhais de la regin de Trsos-Montes.

Localizao geogrfica: Municpios de


Alfndega da F, Bragana, Chaves, Macedo de Cavaleiros, Mirandela, Valpaos,
Vimioso e Vinhais da regio de Trs-os-Montes.
18

Caractersticas especficas: A castanha


da Terra Fria um fruto de cor castanha
brilhante, sabor doce e textura consistente, cujo tamanho e forma determinado
pela variedade, sendo a maioritria na
denominao de origem a longal na qual
predomina a forma elptica. A colheita
feita manualmente, com seleo dos frutos em funo do seu calibre.

Caractersticas especficas: La castaa da


Terra Fra es un fruto de color castao brillante, sabor dulce y textura consistente,
cuyo tamao y forma vienen determinadas por la variedad, siendo la mayoritaria
en la denominacin de origen la longal,
en la que predomina la forma elptica. La
recoleccin se hace manualmente, con
seleccin de los frutos en funcin de su
calibre.

Breve resenha histrica: Ver ficha castanha da Padrela.

Breve resea histrica: Vase la ficha de


la castaa da Padrela.

Relao de produtores: Associao dos


Produtores de Castanha do Concelho de
Bragana, zona industrial, lote 204,
5300-107 Bragana. Telefone: 273 327
037; fax: 273 327 037. montevedal@
sapo.pt.

Relacin de productores: Associao


dos Produtores de Castanha do Concelho de Bragana, zona industrial, lote
204, 5300-107 Bragana. Telfono: 351
273327037; fax: 351 273327037. montevedal@sapo.pt.

Pontos de venda: Est disponvel nos


mercados locais e distribuda em todo
o pas.

Puntos de venta: Est disponible en los


mercados locales y se distribuye en todo
Portugal.

Outros dados: rgo de controlo e certificao da denominao de origem: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Otros datos: rgano de control y certificacin de la denominacin de origen:


Tradio e Qualidade, Ass. Interprofissional para Pro. Agro-Alimentares de Trs-osMontes, avda. 25 de Abril, 273, s/l., 5370
Mirandela. Telfono: 278 261 410; fax: 278
261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.
19

PATATA DE GALICIA

BATATA DA GALIZA

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Tipologia: Frutas e hortalias.

Descripcin: Patatas de consumo de la


variedad kennebec, cultivadas siguiendo las prcticas tradicionales en el rea
geogrfica delimitada y comercializadas
en envases de materiales adecuados para
facilitar la correcta ventilacin y el transporte. Se presentan en envases de malla
de red o papel resistente de 2,5 a 25 kg,
con el logotipo Pataca de Galicia y una
contraetiqueta controlada y numerada,
expedida por el consejo regulador.

Descrio: Batatas de consumo da variedade kennebec, cultivadas seguindo as


prticas tradicionais na rea geogrfica
delimitada e comercializada em embalagens de materiais adequados para facilitar a correta ventilao e transporte.
Apresentam-se em embalagens de malha
de rede ou papel resistente de 2,5 a 25
quilos, com o logtipo Pataca de Galicia
e um contrarrtulo controlado e numerado, expedido pelo conselho regulador.

Localizacin geogrfica: Galicia, en cuatro subzonas reconocidas: subzona de


Bergantios, en la provincia de A Corua;
subzonas Terra Ch-A Maria y Lemos, en
la provincia de Lugo; subzona de A Limia,
en la provincia de Ourense.

Localizao geogrfica: Galiza, em quatro subzonas reconhecidas: subzona de


Bergantios, na provncia da Corunha;
subzonas Terra Ch-A Maria e Lemos, na
provncia de Lugo; subzona de A Limia,
na provncia de Ourense.

Caractersticas especficas: El tubrculo presenta una forma entre redonda y


ovalada con presencia de ojos muy superficiales y una piel lisa y fina de color
amarillo claro. La carne es de color blanco
y textura firme, presentando un contenido de materia seca superior al 18%. Las
cualidades propias de la patata en cuanto
a color y sabor se conservan una vez cocinadas.

Caractersticas especficas: O tubrculo apresenta uma forma entre redonda


e ovalada com presena de olhos muito
superficiais e uma pele lisa e fina de cor
amarela clara. A carne de cor branca e
textura firme, apresentando um contedo de matria seca superior a 18%. As
qualidades prprias da batata em relao
cor e sabor so conservadas uma vez
cozinhadas.

Breve resea histrica: La patata es un


tubrculo cuyo cultivo originario se encontraba en el rea andina, en los lmites
de Per y Bolivia. Su llegada a Europa se
produce en el siglo xvi. La primera referencia documental de su existencia en
Galicia se produce en 1607 en el monasterio de Herbn (Padrn, A Corua) y la
difusin de su cultivo comenz a extenderse a partir del siglo xviii y de manera
ms profusa en el xix, al igual que el maz.
Como alimento sustituy en gran medida
a la castaa. En 1996 la patata de Galicia
obtiene el reconocimiento de su indicacin geogrfica protegida con el nombre
Pataca de Galicia. La fcil adaptacin al
clima y al suelo ha convertido a la patata
de Galicia en una de las ms sabrosas y
de ms calidad.

Breve resenha histrica: A batata um


tubrculo cujo cultivo originrio se encontrava na rea andina, nos limites do
Peru e Bolvia. A sua chegada Europa
aconteceu no sculo xvi. A primeira referncia documental da sua existncia na
Galiza ocorreu em 1607 no mosteiro de
Herbn (Padrn, Corunha) e a difuso
do seu cultivo comeou a espalhar-se a
partir do sculo xviii e de forma mais profusa no sculo xix, da mesma maneira que
o milho. Como alimento substituiu em
grande medida a castanha. Em 1996, a
batata da Galiza obtm o reconhecimento
da sua indicao geogrfica protegida sob
o nome Pataca de Galicia. A fcil adaptao ao clima e ao solo converteram a
batata da Galiza numa das mais saborosas
e de maior qualidade.

Relacin de productores: En diciembre


del 2010 estaban inscritos en la igp 742
productores y doce almacenistas envasadores, cuya relacin se puede consultar
en la web <http://patacadegalicia.es>.

Relao de produtores: Em dezembro de


2010 estavam inscritos na igp 742 produtores e 12 armazenistas embaladores,
cuja relao pode ser consultada no site
<http://patacadegalicia.es>.

Puntos de venta: En toda Galicia. La produccin estacional limita su presencia en

Pontos de venda: Na Galiza. A produo


estacional limita a sua presena no mer20

cado desde os meses de setembro a junho


seguinte.

el mercado desde los meses de septiembre


al junio siguiente.

Outros dados: Conselho Regulador da Pataca de Galicia, Finca Devesa, s/n., 32630
Xinzo de Limia (Ourense). Telefone: 988
462 650; fax: 988 462 650. patacadegalicia@teleline.es, <http://patacadegalicia.es>.

Otros datos: Consejo Regulador de la Pataca de Galicia, Finca Devesa, s/n., 32630
Xinzo de Limia (Ourense). Telfono: 988
46 26 50; fax: 988 46 26 50. patacadegalicia@teleline.es, <http://patacadegalicia.es>.

BATATA DE TRS-OS-MONTES

PATATA DE TRS-OS-MONTES

Tipologia: Frutas e hortalias.

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Descrio: Batatas de consumo das variedades desiree, kennebec, jaerla e atlantic,


cultivadas seguindo as prticas tradicionais na rea geogrfica delimitada e comercializada em embalagens de materiais
adequados para facilitar a correta ventilao e transporte. Apresentam-se em
embalagens, com o logtipo Batata de
Trs-os-Montes e um contrarrtulo com
o selo da indicao geogrfica.

Descripcin: Patatas de consumo de las


variedades desiree, kennebec, jaerla y atlantic, cultivadas siguiendo las prcticas
tradicionales en el rea geogrfica delimitada y comercializada en envases de
materiales adecuados para facilitar la correcta ventilacin y el transporte. Se presentan en envases con el logotipo Batata
de Trs-os-Montes y una contraetiqueta
con el sello de la indicacin geogrfica.

Localizao geogrfica: Municpios de


Boticas, Bragana, Chaves, Macedo de Cavaleiros, Montalegre, Valpaos, Vila Pouca
de Aguiar, Vinhais, assim como as freguesias de Carvas, Fiolhoso, Jou, Palheiros,
Valongo de Milhais e Vilares, do municpio
de Mura; Ppulo, Ribalonga e Vila Verde,
do municpio de Alij; Aguieiras, Boua,
Fradizela, S. Pedro Velho, Torre de D. Chama, Vale de Gouvinhas e Vale de Telhas,

Localizacin geogrfica: Municipios de


Boticas, Bragana, Chaves, Macedo de
Cavaleiros, Montalegre, Valpaos, Vila
Pouca de Aguiar, Vinhais, as como las
parroquias de Carvas, Fiolhoso, Jou, Palheiros, Valongo de Milhais y Vilares, del
municipio de Mura; Ppulo, Ribalonga y
Vila Verde, del municipio de Alij; Aguieiras, Boua, Fradizela, S. Pedro Velho,
Torre de D. Chama, Vale de Gouvinhas y
21

do municpio de Mirandela; Agrobom, Gebelim, Pombal, Saldonha, Sambade, Soeima e Vales, do municpio de Alfndega da
F e Argozelo, Caro, Matela, Pinelo e
Santulho, do municpio de Vimioso.

Vale de Telhas, del municipio de Mirandela; Agrobom, Gebelim, Pombal, Saldonha,


Sambade, Soeima y Vales, del municipio
de Alfndega da F y Argozelo, Caro,
Matela, Pinelo y Santulho, del municipio
de Vimioso.

Caractersticas especficas: O tubrculo


apresenta uma forma entre redonda, ovalada ou cilndrica, em funo da variedade, e uma pele lisa e fina de cor branco
sujo a castanho claro. A carne de cor
branca ou branca amarelenta e textura
firme. Possui um contedo em amido que
representa 78 % da sua matria seca.

Caractersticas especficas: El tubrculo


presenta una forma entre redonda, ovalada o cilndrica, en funcin de la variedad,
y una piel lisa y fina de color blanco sucio
a castao claro. La carne es de color blanco o blanco amarillento y textura firme.
Posee un contenido en almidn que representa el 78% de su materia seca.

Breve resenha histrica: A batata um


tubrculo cujo cultivo originrio se encontrava na rea andina, nos limites do
Peru e Bolvia. A sua chegada Europa
aconteceu no sculo xvi e em Portugal
inicia-se o seu cultivo no sculo xviii,
paralelamente ao milho. De facto, o seu
cultivo realiza-se de forma extensiva mediante frmulas de rotao com o milho e
outros cereais.

Breve resea histrica: La patata es un


tubrculo cuyo cultivo originario se encontraba en el rea andina, en los lmites
de Per y Bolivia. Su llegada a Europa se
produce en el siglo xvi y en Portugal comienza su cultivo en el siglo xviii, paralelamente al maz. De hecho, su cultivo
se produce de manera extensiva mediante
frmulas de rotacin con el maz y otros
cereales.

Relao de produtores: Cooperativa


Agrcola Norte Transmontano, crl, av. General Ribeiro de Carvalho, 5400-497 Chaves. Telefone: 276 322 369; fax: 276 322
369. cant@net.sapo.pt.

Relacin de productores: Cooperativa


Agrcola Norte Transmontano, crl, avda.
General Ribeiro de Carvalho, 5400-497
Chaves. Telfono: 351 276322369; fax:
351 276322369. cant@net.sapo.pt.
Puntos de venta: En toda la Regin Norte.

Pontos de venda: Em toda a Regio Norte


de Portugal.

Otros datos: rgano de control y certificacin de la denominacin de origen:


Tradio e Qualidade, Ass. Interprofissional para Pro. Agro-Alimentares de Trsos-Montes, avda. 25 de Abril, 273, s/l.,
5370 Mirandela. Telfono: 278 261 410;
fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@
clix.pt.

Outros dados: rgo de controlo e certificao da denominao de origem: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

FABAS DE LOURENZ

FABAS DE LOURENZ

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Tipologia: Frutas e hortalias.

Descripcin: Con la denominacin Fabas


de Lourenz se amparan con indicacin
geogrfica las judas secas, separadas
de su vaina y limpias, procedentes de la
variedad faba galaica, leguminosa perteneciente a la especie Phaseolus vulgaris,
utilizada para consumo humano, procedente de las semillas obtenidas en las
plantaciones del mbito geogrfico protegido por la igp, etiquetadas y certificadas con el sello del consejo regulador.

Descrio: Sob a denominao Fabas


de Lourenz protegem-se com indicao
geogrfica os feijes secos, separados
da sua vagem e limpos, procedentes da
variedade Faba Galaica, leguminosa pertencente espcie Phaseolus vulgaris,
utilizada para consumo humano, procedente das sementes obtidas nas plantaes do mbito geogrfico protegido pela
igp, rotuladas e certificadas com o selo do
conselho regulador.

Localizacin geogrfica: La indicacin


geogrfica comprende los municipios

Localizao geogrfica: A indicao geogrfica compreende os municpios de


22

Alfoz, Barreiros, Burela, Cervo, Foz, Lourenz, Mondoedo, Ourol, A Pontenova,


Ribadeo, Trabada, O Valadouro, O Vicedo,
Viveiro e Xove, todos eles pertencentes
Maria Luguesa, comarca natural que
corresponde ao litoral cantbrico da provncia de Lugo.

de Alfoz, Barreiros, Burela, Cervo, Foz,


Lourenz, Mondoedo, Ourol, A Pontenova, Ribadeo, Trabada, O Valadouro, O
Vicedo, Viveiro y Xove, todos ellos pertenecientes a la Maria luguesa, comarca
natural que se corresponde con el litoral
cantbrico de la provincia de Lugo.

Caractersticas especficas: Estes feijes


apresentam a forma de rim, longo, de tamanho muito grande, com uma relao
de 80 a 120 gramas cada sem sementes
e possuem uma cor branca sem manchas
nem roturas, uma humidade entre os 14 e
os 17% e uma capacidade de absoro de
gua superior a 100% quando so colocados a remolhar para sua utilizao. Depois da cozedura, conservam-se inteiros
e manifestam uma textura pastosa, sem
gros e um sabor caracterstico.

Caractersticas especficas: Estas judas


presentan forma de rin, largo, de tamao muy grande, con una relacin de 80
a 120 g cada cien semillas y poseen un
color blanco sin manchas ni roturas, una
humedad entre el 14 y el 17% y una capacidad de absorcin de agua superior al
100% cuando se ponen a remojo para su
utilizacin. Tras la coccin, se conservan
enteras y tienen una textura pastosa, sin
grumos y un sabor caracterstico.
Breve resea histrica: Las judas secas, tambin conocidas como alubias y
habichuelas, son unas leguminosas procedentes de Amrica Central, que llegaron a Europa de la mano de los espaoles en el siglo xvi. En Europa exista otra
leguminosa, conocida como haba (Vicia
faba) que procede de la cuenca oriental
del Mediterrneo y fue extendida por los
romanos. En el rea de la Maria luguesa
las fabas se implantaron en el siglo xviii
y era tradicional el cultivo asociado con
otro producto procedente de Amrica, el
maz, de manera que la caa del maz
serva de tutor para la planta trepadora

Breve resenha histrica: Os feijes secos


so leguminosas procedentes da Amrica
Central, que chegaram Europa pela mo
dos espanhis no sculo xvi. Na Europa
existia uma outra leguminosa, conhecida por fava (Vicia faba), que procede
da bacia oriental do Mediterrneo e foi
difundida pelos romanos. Na rea da Maria Luguesa os feijes foram plantados
no sculo xviii e era tradicional o cultivo
associado a outro produto procedente da
Amrica, o milho, de forma que a cana
do milho servia de tutor para a planta
trepadeira do feijo. Durante os ltimos
23

anos do sculo xx a produo de feijes


alcanou um maior protagonismo ante
a procura do produto, muito competitivo no preo e qualidade com as fabes
asturianas, com as quais limita geograficamente. A partir de 1990, uma festa de
exaltao, que se celebra em Lourenz no
ms de outubro, ajudou difuso desta
variedade e ao reconhecimento no resto
da Galiza e de Espanha. Em 2008 obtm a
indicao geogrfica protegida.

de la faba. Durante los ltimos aos del


siglo xx la produccin de fabas alcanz un
mayor protagonismo ante la demanda del
producto, muy competitivo en precio y
calidad con las fabas asturianas, con las
que lindan geogrficamente. A partir de
1990, una fiesta de exaltacin, que se celebra en Lourenz en el mes de octubre,
ayud a la difusin de esta variedad y al
reconocimiento en el resto de Galicia y de
Espaa. En el 2008 obtiene la indicacin
geogrfica protegida.

Relao de produtores: A 31 de dezembro de 2010 estavam inscritos no conselho regulador 53 produtores e 6 armazenistas embaladores, com uma produo
comercializada de cerca de 5.000 quilos.

Relacin de productores: A 31 de diciembre del 2010 estaban inscritos en el consejo regulador 53 productores y seis almacenistas envasadores, con una produccin
comercializada de cerca de 5.000 kg.
Puntos de venta: En la zona de produccin.
En el resto de Galicia solo en tiendas especializadas en productos con denominacin
de origen o aquellas que estn orientadas a
la venta de productos tradicionales.

Pontos de venda: Na zona de produo.


No resto da Galiza apenas em lojas especializadas em produtos com denominao
de origem ou aquelas que esto orientadas para a venda de produtos tradicionais.

Otros datos: Consejo Regulador de la Faba


de Lourenz, apartado de correos 14, 27760
Lourenz (Lugo). Telfono: 610 508 107.
info@ixpfabadelourenza.es, <www.ixpfabadelourenza.es>.

Outros dados: Conselho Regulador da Faba


de Lourenz, apartado de correos 14, 27760
Lourenz (Lugo). Telefone: 610 508 107.
info@ixpfabadelourenza.es, <www.ixpfabadelourenza.es>.

GRELOS DE GALICIA

GRELOS DA GALIZA

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Tipologia: Frutas e hortalias.

Descripcin: El grelo es la parte vegetativa de la especie Brassica rapa, conocida


comnmente como nabo, que se recolecta
cuando la planta grela, trmino en gallego que define el momento de su floracin.
Las variedades o ecotipos reconocidos
son los denominados Santiago y Lugo,
as como los registrados con los nombres
de grelos de Santiago y globo blanco de
Lugo. La comercializacin se realiza en
fresco, en manojos de aproximadamente
medio kg o un kg, congelados y en conserva, elaborados al natural, que llevan la
etiqueta de la indicacin geogrfica protegida para garantizar su origen.

Descrio: O grelo a parte vegetativa


da espcie Brassica rapa, conhecida comummente como nabo, que se apanha
quando a planta grela, termo que define
o momento da sua florao. As variedades ou ectipos reconhecidos so os denominados Santiago e Lugo, assim como
os registados com os nomes de Grelos de
Santiago e Globo Blanco de Lugo. A comercializao realizada em fresco, em
molhos de aproximadamente meio quilo
ou um quilo, congelados e em conserva,
elaborados ao natural, que levam o rtulo da indicao geogrfica protegida para
garantir a sua origem.

Localizacin geogrfica: La indicacin


geogrfica comprende todo el territorio
de Galicia.

Localizao geogrfica: A indicao geogrfica compreende todo o territrio da


Galiza.

Caractersticas especficas: Los grelos


presentan en fresco un color verde intenso, que se oscurece durante la coccin, y
los brotes antes de la floracin. Su sabor
es ligeramente cido con un punto de
amargor que es caracterstico.

Caractersticas especficas: Os grelos


apresentam em fresco uma cor verde intensa, que escurece durante a cozedura, e
os brotos antes da florao. O seu sabor
ligeiramente cido com um ponto de
amargor que caracterstico.
24

Breve resenha histrica: O nabo um


produto com uma longa tradio de cultivo na Galiza, pois uma hortalia cujo
consumo destinado tanto ao homem,
sobretudo no meio rural, como ao gado.
Em muitas zonas da Galiza o nabo era
destinado a alimento dos animais domsticos, enquanto a parte area da planta
era utilizada para a elaborao de caldos
e outros pratos tpicos e que se denominam nabias durante o seu desenvolvimento vegetal, e grelos na fase que precede a florao. Desde 2009 possui uma
indicao geogrfica protegida.

Breve resea histrica: El nabo es un


producto con una larga tradicin de cultivo en Galicia, pues es una hortaliza cuyo
consumo est destinado tanto al hombre,
sobre todo en el medio rural, como al ganado. En muchas zonas de Galicia el nabo
era destinado a alimento de los animales
domsticos, mientras que la parte area de
la planta se utilizaba para la elaboracin
de caldos y otros platos tpicos, y que se
denominan nabizas durante su desarrollo
vegetal, y grelos en la fase que precede a
la floracin. Desde el 2009 cuenta con una
indicacin geogrfica protegida.

Pontos de venda: Na Galiza, com presena assinalvel no resto de Espanha.

Puntos de venta: En toda Galicia, con


presencia reseable en el resto de Espaa.

PIMENTO DE ARNOIA

PIMIENTO DE ARNOIA

Tipologia: Frutas e hortalias.

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Descrio: A denominao Pimento de


Arnoia define os exemplares imaturos da
variedade Capsicum annuum L., cultivados no mbito geogrfico da indicao, e
devem o seu nome rea municipal onde
se produzem maioritariamente. Trata-se
de um pimento de tamanho mdio, que
colhido quando ainda est verde.

Descripcin: La denominacin pimiento


de Arnoia define los ejemplares inmaduros de la variedad Capsicum annuum, L.,
cultivados en el mbito geogrfico de la
indicacin, y deben su nombre al trmino
municipal en el que se producen mayoritariamente. Se trata de un pimiento de
tamao medio, que es recogido cuando
todava est verde.

Localizao geogrfica: A rea municipal de Arnoia e a freguesia de Merns


do municpio de Cortegada, na provncia de Ourense, nas margens dos rios

Localizacin geogrfica: El trmino municipal de Arnoia y la parroquia de Merns


del municipio de Cortegada, en la provin25

cia de Ourense, a orillas de los ros Arnoia


y Mio, del que es tributario el primero.

Arnoia e Minho, do qual tributrio o


primeiro.

Caractersticas especficas: Es un pimiento de color verde intenso, de tamao


medio, con una longitud entre 7 y 11 cm
y un radio de 5 a 7 cm en su parte ms
ancha. Pesa entre 50 y 90 g, su textura es
crujiente y carnosa en crudo, sabor dulce,
aroma intenso y se utiliza fundamentalmente para frer y asar.

Caractersticas especficas: um pimento de cor verde intenso, tamanho mdio,


com um comprimento entre 7 e 11 centmetros e um raio de 5 a 7 cm na sua parte
mais larga. Pesa entre 50 e 90 gramas, a
sua textura estaladia e carnosa em cru,
sabor doce, aroma intenso e utilizado
fundamentalmente para fritar e assar.

Breve resea histrica: El pimiento de


Arnoia es una especialidad local de pimiento carnoso alargado en el que la
aportacin de su indicacin geogrfica
es el momento de la recoleccin, ya que
se comercializa cuando todava est en
verde. El desarrollo de la comercializacin
de este pimiento comenz a finales de la
dcada de 1960 de la mano de una cooperativa agrcola. Unos aos despus comenz su fiesta de exaltacin, el primer
domingo de agosto de cada ao, que lleva
ms de tres dcadas promocionando un
pimiento que es nico en Galicia.

Breve resenha histrica: O pimento de


Arnoia uma especialidade local de pimento carnoso alongado no qual a contribuio da sua indicao geogrfica
o momento da colheita, j que comercializado quando ainda est verde. O desenvolvimento da comercializao deste
pimento comeou em finais da dcada de
1960 pela mo de uma cooperativa agrcola. Uns anos mais tarde comeou a sua
festa de exaltao, o primeiro domingo
de agosto de cada ano, que leva mais de
trs dcadas a promover um pimento que
nico na Galiza.

Puntos de venta: Mediado el verano son


frecuentes en los mercados de la comarca de O Ribeiro y Ourense, as como en
algunas tiendas y supermercados de la
Galicia sur.

Pontos de venda: A meados do vero


so frequentes nos mercados da comarca
de O Ribeiro e Ourense, assim como em
algumas lojas e supermercados da Galiza
sul.

Otros datos: La indicacin geogrfica protegida se encuentra en fase de aprobacin.

Outros dados: A indicao geogrfica protegida encontra-se em fase de aprovao.


26

PIMENTO DO COUTO

PIMIENTO DE COUTO

Tipologia: Frutas e hortalias.

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Descrio: Os pimentos de O Couto so


frutos da espcie Capsicum annuum L.,
cultivados no mbito geogrfico da indicao. So pimentos pequenos que so
comercializados em sacos de 200 e 400
gramas.

Descripcin: Los pimientos de O Couto


son frutos de la especie Capsicum annuum, L., cultivados en el mbito geogrfico de la indicacin. Son pimientos
pequeos que se comercializan en bolsas
de 200 y 400 g.

Localizao geogrfica: A indicao geogrfica compreende os municpios da


comarca de Ferrol: Ferrol, Narn, Valdovio, Cedeira, Moeche, As Somozas, San
Sadurnio, Neda, Fene, Mugardos e Ares.

Localizacin geogrfica: La indicacin


geogrfica comprende los municipios de
la comarca de Ferrol: Ferrol, Narn, Valdovio, Cedeira, Moeche, As Somozas, San
Sadurnio, Neda, Fene, Mugardos y Ares.

Caractersticas especficas: Apresenta cor


verde intenso escuro, pouco brilhante, de
tamanho pequeno, pois a sua comercializao realizada num estado ainda imaturo,
com um tamanho mdio entre 4 e 8 centmetros de comprimento e um dimetro de
2 cm na sua parte mais larga e um peso
mdio por unidade de 4 a 6 gramas. Aroma
de intensidade moderada, escassa presena
de sementes, suculento e sabor doce herbceo caracterstico. Nunca picam.

Caractersticas especficas: Presenta color verde intenso oscuro, poco brillante,


es de tamao pequeo, pues su comercializacin se realiza en estado todava
inmaduro, con un tamao medio entre
4 y 8 cm de longitud y un dimetro de
2 cm en su parte ms ancha y un peso
medio por unidad de 4 a 6 g. Aroma de
intensidad moderada, escasa presencia de
semillas, jugoso y sabor dulce herbceo
caracterstico. Nunca pican.

Breve resenha histrica: A origem do


pimento de O Couto est vinculada ao
Mosteiro de San Martio de Xubia, na
freguesia de O Couto, do municpio de
Narn. Dessa freguesia toma o nome este
pimento de consumo tradicional em toda

Breve resea histrica: El origen del pimiento de O Couto est vinculado al monasterio de San Martio de Xubia, en la
parroquia de O Couto, del municipio de
Narn. De esa parroquia toma el nombre
este pimiento de consumo tradicional en

27

toda la comarca de Ferrolterra y la zona


norte de la provincia de A Corua, cuya
indicacin geogrfica protegida fue conseguida en el 2009 y registrada por la
Unin Europea al ao siguiente.

a comarca de Ferrolterra e na zona norte


da provncia da Corunha, cuja indicao
geogrfica protegida foi obtida em 2009
e registada pela Unio Europeia no ano
seguinte.

Relacin de productores: En la actualidad hay dos comercializadoras: Cooperativa do Campo Galego O Val-Narn SCG,
Vilacornelle, s/n., O Val, 15541 Narn (A
Corua). Telfono: 981 453 901; fax: 981
453 966. Y Pilar Bouza Luaces, Virxe Lodairo, 6, 2. D, 15578 Narn (A Corua).
Telfonos: 981 390 328 y 696 379 408.

Relao de produtores: Atualmente existem dois comerciantes: Cooperativa do


Campo Galego O Val-Narn scg, Vilacornelle, s/n., O Val 15541 Narn (Corunha).
Telefone: 981 453 901; fax: 981 453 966.
Pilar Bouza Luaces, Virxe Lodairo, 6, 2.
D, 15578 Narn (Corunha). Telefone: 981
390 328/696 379 408.

Puntos de venta: en la comarca de produccin, pero con tendencia a extenderse


por toda Galicia. El periodo de venta es
de 15 de abril a 31 de octubre.

Pontos de venda: Na comarca de produo, mas com tendncia a difundir-se por


toda a Galiza. O perodo de venda de 15
de abril a 31 de outubro.

Otros datos: Consejo Regulador del Pemento do Couto, Vilacornelle-O Val, s/n.,
15541 Narn (A Corua). Telfono: 981
453 901. info@pementodocouto.com,
<www.pementodocouto.com>.

Outros dados: Conselho Regulador do


Pimento do Couto, Lugar Vilacornelle-O
Val, s/n., 15541 Narn (Corunha). Telefone: 981 453 901. info@pementodocouto.
com, <www.pementodocouto.com>.

PIMIENTO DE HERBN

PIMENTO DE HERBN

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Tipologia: Frutas e hortalias.

Descripcin: Se ampara en esta denominacin el pimiento (Capsicum annum, L.)


de la variedad Padrn, cultivados en las
parcelas inscritas en el registro del consejo regulador, pertenecientes al mbito
geogrfico amparado, que son recolectados en estado inmaduro y comercializados en bolsas de 400 g con el logotipo
y el sello de la denominacin de origen.

Descrio: Nesta denominao protege-se o pimento (Capsicum annum L) da


variedade Padrn, cultivados nas parcelas
inscritas no registo do conselho regulador, pertencentes ao mbito geogrfico
de proteo, que so colhidos em estado
imaturo e comercializados em sacos de
400 gramas com o logtipo e o selo da
denominao de origem.

Localizacin geogrfica: La denominacin de origen protegida comprende los


municipios de Padrn, Dodro y Rois de la
provincia de A Corua y Pontecesures y
Valga en la provincia de Pontevedra.

Localizao geogrfica: A denominao


de origem protegida compreende os municpios de Padrn, Dodro e Rois da provncia da Corunha e Pontecesures e Valga
na provncia de Pontevedra.

Caractersticas especficas: Presenta color verde intenso, es de tamao pequeo,


pues su comercializacin se realiza en
estado todava inmaduro, con un tamao
medio de 4,5 cm de longitud y un dimetro entre 1,5 a 2 cm en su parte ms
ancha y un peso medio por unidad de 4
g. Aroma de intensidad moderada y sabor
dulce caracterstico, que puede ser de ligera a moderadamente picante.

Caractersticas especficas: Apresenta uma


cor verde intensa, de tamanho pequeno,
pois a sua comercializao realizada em
estado ainda imaturo, com um tamanho
mdio de 4,5 centmetros de comprimento e um dimetro entre 1,5 a 2 cm na
sua parte mais larga e um peso mdio por
unidade de 4 gramas. Aroma de intensidade moderada e sabor doce caracterstico,
que pode ser de ligeiro a moderadamente
picante.

Breve resea histrica: El pimiento


fue una de las hortalizas que aport el
descubrimiento de Amrica. En el caso
concreto de los de Herbn, las semillas
fueron tradas por los franciscanos desde

Breve resenha histrica: O pimento foi


uma das hortalias que o descobrimento
da Amrica proporcionou. No caso concreto dos de Herbn, as sementes foram
28

trazidas pelos franciscanos desde Tabasco


(Mxico) em finais do sculo xvi, e cultivadas na horta do convento que a ordem
possua na freguesia de Santa Mara de
Herbn, da o nome da denominao de
origem. A comercializao em fresco no
foi a nica que foi levada a cabo ao longo
dos sculos, mas foi a que alcanou mais
popularidade. A forma tradicional de venda era por centos e ainda continua a ser
a medida standard, pois a quantidade
aproximada que um saco de 400 gramas
costuma levar. A fama e tradio destes
pimentos chegaram a tal extremo que
muitos produtores estrangeiros plantaram
a variedade Padrn em lugares to dspares como Marrocos ou Austrlia, comercializando-se como pimentos de Padrn.
Para lutar contra essa invaso que desvirtua a prpria natureza do produto tanto
pela forma de cultivo como por ocorrer a
milhares de quilmetros da rea geogrfica tradicionalmente preservada durante
mais de quatro sculos, a denominao
de origem protegida, aprovada em 2009
e registada pela ue em 2010, optou pela
denominao Herbn, origem da primeira
plantao em terra galega, face a Padrn,
que era o nome com que habitualmente
eram conhecidos em toda a Galiza desde
h dcadas.

Tabasco (Mxico) a finales del siglo xvi, y


cultivadas en el huerto del convento que
la orden tena en la parroquia de Santa
Mara de Herbn, de ah el nombre de la
denominacin de origen. La comercializacin en fresco no fue la nica que se llev
a cabo a lo largo de los siglos, pero s es
la que alcanz ms popularidad. La manera tradicional de venta era por cientos
y todava sigue siendo la medida estndar, pues es la cantidad aproximada que
suele llevar la bolsa de 400 g. La fama
y tradicin de estos pimientos lleg a
tal extremo que muchos productores forneos plantaron la variedad Padrn en
lugares tan dispares como Marruecos o
Australia, comercializndose como pimientos de Padrn. Para luchar contra
esa invasin que desvirta la propia naturaleza del producto tanto por la forma de
cultivo como por llevarse a cabo a miles
de kilmetros del rea geogrfica tradicionalmente preservada durante ms de
cuatro siglos, la denominacin de origen
protegida, aprobada en el 2009 y registrada por la ue en el 2010, opt por la
denominacin Herbn, origen de la primera plantacin en tierra gallega, frente
a Padrn, que era el nombre con el que
habitualmente se conocan en toda Galicia desde haca dcadas.
29

Relacin de productores: En la actualidad hay cinco plantas de envasado, cuyos datos se pueden consultar en <www.
pementodeherbon.com/comercializacion.
htm>.

Relao de produtores: Atualmente existem cinco espaos de embalamento, cujos


dados podem ser consultados em <www.
pementodeherbon.com/comercializacion.
htm>.

Puntos de venta: En toda Galicia, con un


creciente porcentaje de exportacin, con
un periodo medio anual que va desde el 1
de mayo al 31 de octubre.

Pontos de venda: Na Galiza, com uma


crescente percentagem de exportao,
com um perodo mdio anual que vai de 1
de maio a 31 de outubro.

Otros datos: Consejo Regulador del Pemento de Herbn, Ra Dolores, s/n.,


15900 Padrn (A Corua). Telfono: 981
812 096. info@pementodeherbon.com,
<www.pementodeherbon.com>.

Outros dados: Conselho Regulador do


Pimento de Herbn, Ra Dolores, s/n.,
15900 Padrn (Corunha). Telefone: 981
812 096. info@pementodeherbon.com,
<www.pementodeherbon.com>.

PIMIENTO DE MOUGN

PIMENTO DE MOUGN

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Tipologia: Frutas e hortalias.

Descripcin: Los pimientos de Mougn


son frutos de la especie Capsicum annuum, L., cultivados en el rea demarcada. Son pimientos de tamao medio, que
se comercializan en verde.

Descrio: Os pimentos de Mougn so


frutos da espcie Capsicum annuum L.,
cultivados na rea demarcada. So pimentos de tamanho mdio, que so comercializados em verde.

Localizacin geogrfica: La indicacin


geogrfica coincide con el trmino municipal de Guntn de Pallares, en la provincia de Lugo.

Localizao geogrfica: A indicao geogrfica coincide com a rea municipal de


Guntn de Pallares na provncia de Lugo.

Caractersticas especficas: Presenta color verde intenso y un tamao mayor que el


de Herbn y ligeramente ms pequeo que
el de Arnoia. Es de carnosidad media, dulce, y se consume fundamentalmente frito.

Caractersticas especficas: Apresenta


cor verde intensa e um tamanho maior
que o de Herbn e ligeiramente mais pequeno que o de Arnoia. de carnosidade
mdia, doce, e consome-se fundamentalmente frito.

Breve resea histrica: La tradicin oral


seala el priorato de Santa Mara de Ferreira de Pallares como el lugar a partir
del cual se inici la difusin de estos pimientos por el rea de su entorno. Una
fiesta gastronmica que se celebra a finales de agosto mantiene y trata de extender la difusin de esta hortaliza.

Breve resenha histrica: A tradio oral


indica o priorato de Santa Mara de Ferreira de Pallares como o lugar a partir de
onde se iniciou a difuso destes pimentos
pela rea da sua regio. Uma festa gastronmica que se celebra em finais de agosto
mantm e tenta alastrar a difuso desta
hortalia.

Puntos de venta: En el rea de produccin, fundamentalmente entre los meses


de julio y septiembre.

Pontos de venda: Na rea de produo,


fundamentalmente entre os meses de julho e setembro.

Otros datos: La indicacin geogrfica est


en trmite. Sin embargo, existe ya una pgina en Internet dedicada a este pimiento:
<www.pimientosdemougan.com>

Outros dados: A indicao geogrfica est


em trmite. No obstante j existe uma
pgina na Internet dedicada a este pimento: <www.pimientosdemougan.com>.

PIMIENTO DE OMBRA

PIMENTO DE OMBRA

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Tipologia: Frutas e hortalias.

Descripcin: Los pimientos de Ombra


son frutos de la especie Capsicum annuum, L., cultivados en el rea demar-

Descrio: Os pimentos de Ombra so


frutos da espcie Capsicum annuum L.,
cultivados na rea demarcada. So pi30

mentos de tamanho mdio, que so comercializados em verde em fresco e que


se deixam maturar para a sua preparao
em conserva, se bem que apenas os primeiros estejam protegidos pela Indicao
Geogrfica Protegida.

cada. Son pimientos de tamao medio,


que se comercializan en verde en fresco y
se dejan madurar para su preparacin en
conserva, si bien solo los primeros estn
amparados por la indicacin geogrfica
protegida.

Localizao geogrfica: A indicao geogrfica compreende os municpios de


Ombra, Vern, Castrelo de Val, Monterrei,
Cualedro, Laza, Ris e Vilardevs, todos
eles do vale de Monterrei.

Localizacin geogrfica: La indicacin


geogrfica comprende los municipios de
Ombra, Vern, Castrelo de Val, Monterrei,
Cualedro, Laza, Ris y Vilardevs, todos
ellos del valle de Monterrei.

Caractersticas especficas: Apresentam


uma colorao verde plida e frutos de
tamanho mdio, com um peso por unidade entre 100 e 200 gramas, e um comprimento de 10 a 20 centmetros com uma
grossura entre 6 e 8 centmetros na sua
parte mais larga. So doces, de textura
carnosa e saborosa, suculentos e carecem
de capsicina, pelo que nunca picam.

Caractersticas especficas: Presentan


una coloracin verde plida y frutos de
tamao medio, con un peso por unidad
entre 100 y 200 g, y una longitud de 10 a
20 cm con un grosor entre 6 y 8 cm en su
parte ms ancha. Son dulces, de textura
carnosa y sabrosa, jugosos y carecen de
capsicina, por lo que nunca pican.
Breve resea histrica: El pimiento de
Ombra debe su nombre al topnimo de
uno de los municipios que forma parte
del Valle de Monterrei, regado por el ro
Tmega en su ltimo tramo gallego antes de entrar en Portugal. El cultivo en
esta rea cuenta con una larga tradicin,
propicindose un tipo de pimiento mucho
ms grande que los restantes gallegos
con indicacin geogrfica o denominacin de origen. Una fiesta gastronmica,
cada primer domingo de agosto, difunde
las cualidades de este pimiento y ofrece

Breve resenha histrica: O pimento de


Ombra deve o seu nome ao topnimo de
um dos municpios que faz parte do Vale
de Monterrei, regado pelo rio Tmega no
seu ltimo troo galego antes de entrar em
Portugal. O cultivo nesta rea possui uma
longa tradio, propiciando-se um tipo de
pimento muito maior que os restantes galegos com indicao geogrfica ou denominao de origem. Uma festa gastronmica,
todos os primeiros domingos de agosto,
difunde as qualidades deste pimento e ofe31

la posibilidad de degustarlo. En septiembre del 2009 la Unin Europea public en


su Diario la inscripcin de esta variedad y
su indicacin geogrfica.

rece a possibilidade de degust-lo. Em setembro de 2009 a Unio Europeia publicou


no seu Dirio, a inscrio desta variedade e
sua indicao geogrfica.

Puntos de venta: En la comarca de Vern


y Monterrei, durante la temporada, entre
los meses de julio y octubre, aunque tambin empieza a haber una distribucin
ms amplia por toda Galicia; si bien ya
tiene emblema indicativo de su origen,
todava no existe consejo regulador.

Pontos de venda: Na comarca de Vern


e Monterrei, durante a temporada, entre
os meses de julho a outubro, ainda que
tambm comece a haver uma distribuio
mais ampla por toda a Galiza, se bem que
j tenha o smbolo indicativo da sua origem, ainda no existe conselho regulador.

MELN DE PIEL DE ROBLE

MELO DE CASCA DE CARVALHO

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Tipologia: Frutas e hortalias.

Descripcin: El meln de piel de roble o


casca de carvalho, como se denomina en
portugus, es una variedad autctona de
la especie Cucumis melo, cuya piel es rugosa, reticulada, de color ceniciento, con
manchas verdosas. Su pulpa presenta un
color salmn, presenta una forma oblonga y los ejemplares cultivados alcanzan
entre 4 y 5 kg de peso.

Descrio: O melo de casca de carvalho


uma variedade autctone da espcie
Cucumis melo, melo, cuja casca rugosa,
reticulada, de cor cinzenta com manchas
verdosas. A sua polpa apresenta uma cor
salmo, ostenta uma forma oblonga e os
exemplares cultivados alcanam entre 4 e
5 kg de peso.
Localizao geogrfica: Existe uma denominao de origem no vale do Sousa
em trmite, que compreende os muni-

Localizacin geogrfica: Existe una denominacin de origen en el Vale do Sousa

32

cpios de Felgueiras, Paos de Ferreiras,


Lousada, Penafiel e Paredes. So destacveis tambm as variedades Barcelos,
cultivada nos municpios de Barcelos, Famalico, Trofa e Santo Tirso e Soutelo que
se cultiva em Vila Verde e Amares.

en trmite, que comprende los municipios


de Felgueiras, Paos de Ferreiras, Lousada, Penafiel y Paredes. Son destacables
tambin las variedades Barcelos, cultivada en los municipios de Barcelos, Famalio, Trofa y Santo Tirso, y Soutelo, que
se cultiva en Vila Verde y Amares.

Caractersticas especficas: Alm das


indicadas na descrio, deve-se acrescentar um gosto caracterstico algo apimentado, com um grau de acar de 10
brix. Suculento e de textura muito agradvel.

Caractersticas especficas: Adems de


las sealadas en la descripcin, hay que
aadir un gusto caracterstico algo apimentado, con un grado de azcar de 10
brix. Jugoso y de textura muy agradable.

Breve resenha histrica: Originrio do


Mdio Oriente, o cultivo do melo foi introduzido no resto do mundo a partir do
sculo xvi. A presena do melo nesta regio j est documentado desde h vrios
sculos, mas talvez tenha sido no sculo
xx quando se tornou mais popular.

Breve resea histrica: Originario de


Oriente Medio, el cultivo del meln se
introdujo en el resto del mundo a partir
del siglo xvi. La presencia del meln en
esta regin est documentada ya desde
hace varios siglos, pero tal vez fue en el
xx cuando se hizo ms popular.

Pontos de venda: Em lojas e mercados de


toda a Regio Norte de Portugal.

Puntos de venta: En tiendas y mercados


de toda la Regin Norte.

Outros dados: <www.adersousa.pt>.

Otros datos: <www.adersousa.pt>.

MIRABELAS EM CONSERVA

MIRABELES EN CONSERVA

Tipologia: Frutas e hortalias.

Tipologa: Frutas y hortalizas.

Descrio: A mirabela um fruto aparentado da ameixa, obtido do Prunus


Insititia, variedade Syriaca, de pequeno
tamanho. comercializada em fresco na
rea de produo e em conserva, fundamentalmente em calda.

Descripcin: El mirabel es un fruto emparentado con la ciruela, obtenido del


Prunus insititia, variedad Syriaca, de pequeo tamao. Se comercializa en fresco
en el rea de produccin y en conserva,
fundamentalmente en almbar.

Localizao geogrfica: Os municpios


de O Rosal, Tomio e a Guarda no Valle de
O Rosal na comarca do Baixo Minho e, ro
arriba, na comarca de O Ribeiro.

Localizacin geogrfica: Los municipios


de O Rosal, Tomio y a Guarda en el valle
de O Rosal en la comarca del Baixo Mio
y, ro arriba, en la comarca de O Ribeiro.

Caractersticas especficas: A mirabela


um fruto pequeno de cor amarela com
pintas, que na Galiza chega ao seu ponto
de maturao no ms de julho. A elaborao em conserva apresenta-se em calda,
embalada em latas a de O Rosal e em frascos de vidro a del Ribeiro.

Caractersticas especficas: El mirabel es


un fruto pequeo de color amarillo con
pintas, que en Galicia llega a su punto de
madurez en el mes de julio. La elaboracin en conserva se presenta en almbar,
envasada en latas la de O Rosal y en frascos de cristal la del Ribeiro.

Breve resenha histrica: Natural da sia


Menor e Mdio Oriente como outros frutos
de caroo que fazem parte da famlia das
rosceas, a mirabela conseguiu um grande enraizamento nas regies de Alscia e
Lorena e nos estados alemes do Sarre,
Rennia Palatinado e Baden-Wrtemberg.
Na dcada de 1930, foi plantada em O
Rosal, de sementes procedentes da Alemanha. A popularidade que alcanou na
rea da desembocadura do Minho e a sua

Breve resea histrica: Natural de Asia


Menor y Oriente Medio, como otros frutos
de hueso que forman parte de la familia
de las rosceas, el mirabel consigui un
gran arraigo en las regiones de Alsacia y
Lorena y estados alemanes del Sarre, Renania Palatinado y Baden-Wrtemberg.
En la dcada de 1930, fue implantado en
O Rosal, de semillas procedentes de Alemania. La popularidad que alcanz en el
rea de la desembocadura del Mio y su
33

fcil adaptabilidad hicieron que su produccin fuese en aumento y, dado que su


consumo en fresco quedaba reducido a un
periodo muy corto de apenas dos semanas
en verano, se procedi a la comercializacin en almbar, por la que entonces era
la nica fbrica de conservas vegetales
existente en Galicia. Desde entonces ha
mantenido el producto en el mercado, si
bien en la ltima dcada se ha incorporado una nueva plantacin en la provincia
de Ourense de cuya comercializacin se
ocupa otra empresa.

fcil adaptabilidade fez com que a sua


produo fosse aumentando e uma vez
que o seu consumo em fresco ficava reduzido a um perodo muito curto de apenas
duas semanas no vero, procedeu-se
comercializao em calda, pela que ento
era a nica fbrica de conservas vegetais
existente na Galiza. Desde ento manteve o produto no mercado, se bem que na
ltima dcada se tenha incorporado uma
nova plantao na provncia de Ourense
de cuja comercializao se ocupa outra
empresa.

Puntos de venta: En toda Galicia.

Pontos de venda: Na Galiza.

34

Pescados,
crustceos
y sus conservas

Peixes,
crustceos
e suas conservas

ntre os principais traos que so comuns Galiza e Regio Norte de


Portugal no terreno gastronmico est,
sem dvida, o peixe e os frutos do mar
em geral. Principal suporte da denominada dieta atlntica, cimenta-se sobre
variedades capturadas muito prximo
da costa, a pesca no litoral e uma slida
tradio piscatria em longnquos pesqueiros, outrora em guas internacionais
e agora sob a delimitao de zona econmica exclusiva e com quota de capturas,
como sucede com o bacalhau, a pescada e outras espcies prprias de guas
do Atlntico norte, quer seja no box del
Grand Sole, quer nos pesqueiros sob o
domnio do Canad.

Entre as espcies que integram de forma primordial a dieta atlntica e a gastronomia galaico-portuguesa, devemos
destacar duas: a sardinha atlntica, que
se diferencia pelo seu ciclo e contedo
gordo das sardinhas de outros mares, por
exemplo o Mediterrneo, e o bacalhau. A
primeira, bem mereceria uma indicao
geogrfica pois tanto as tcnicas artesanais de pesca como a prpria qualidade
da espcie tornam-na muito distinta das
suas familiares de outras guas: a tcnica
de captura preserva em muito mais tempo
a integridade e frescura dos exemplares e
as guas atlnticas conferem-lhe um contedo gordo e sabor muito equilibrados e
diferentes dos seus semelhantes. A falta
de uma regulamentao especfica capaz
de identificar umas face a outras, j que
ambas esto presentes de forma indistinta no mercado, talvez pelas dificuldades
que isso acarreta, faz-nos mencion-la
apenas nesta introduo e no dedicar-lhe uma ficha especfica no inventrio.
O mesmo sucede com o bacalhau de cura
tradicional, que sendo um dos produtos
artesanais por excelncia da gastronomia
portuguesa, o seu reino transcende para
alm da eurorregio, tanto no que concerne a secadouros e frotas de captura,
do mesmo modo que no caso galego, pois
partilha esse produto com vizinhos da
costa norte como por exemplo o Pas Basco. Em contrapartida, inclumos o atum
do Norte, uma vez que existem portos
onde se certifica a natureza artesanal da
sua captura e a origem da mesma, mediante um selo identificativo.

Entre las especies que integran de manera


primordial la dieta atlntica y la gastronoma galaicoportuguesa debemos destacar dos: la sardina atlntica, que se diferencia por su ciclo y contenido graso de
las sardinas de otros mares, por ejemplo
el Mediterrneo, y el bacalao. La primera
bien merecera una indicacin geogrfica, pues tanto las tcnicas artesanales de
pesca como la propia calidad de la especie la hacen muy distinta de sus familiares de otras aguas: la tcnica de captura
preserva mucho ms tiempo la integridad
y frescura de los ejemplares y las aguas
atlnticas le confieren un contenido graso y sabor muy equilibrados y distintos
de sus semejantes. La falta de una reglamentacin especfica capaz de identificar
unas frente a otras, ya que ambas estn
presentes de manera indistinta en el mercado, tal vez por las dificultades que ello
entraa, nos hace mencionarla en esta introduccin y no dedicarle una ficha especfica en el inventario. Otro tanto sucede
con el bacalao de cura tradicional, que,
siendo uno de los productos artesanales
por excelencia de la gastronoma portuguesa, su reino trasciende ms all de la
eurorregin, tanto en lo que concierne a
secaderos como a flotas de captura, del
mismo modo que en el caso gallego, pues
comparte ese producto con vecinos de la
costa norte como por ejemplo el Pas Vasco. En cambio, s incluimos el bonito del
norte, puesto que existen puertos en los
que se certifica la naturaleza artesanal de
su captura y el origen de las mismas, mediante un precinto identificativo.

ntre los principales rasgos que son comunes a Galicia y la Regin Norte de
Portugal en el terreno gastronmico estn, sin lugar a dudas, el pescado y los
frutos del mar en general. Principal soporte de la denominada dieta atlntica,
se cimenta sobre variedades capturadas
muy cerca de la costa, la pesca de bajura
o litoral y una slida tradicin de pesca en lejanos caladeros, otrora en aguas
internacionales y ahora bajo la delimitacin de zona econmica exclusiva y con
cuota de capturas, como sucede con el
bacalao, la merluza y otras especies propias de aguas del Atlntico norte, ya sea
en el box del Gran Sol, ya en los caladeros
bajo dominio de Canad.

37

BONITO DEL NORTE

ATUM DO NORTE

Tipologa: Pescado, moluscos, crustceos


frescos y productos a base de ellos.

Tipologia: Peixe, moluscos, crustceos


frescos e produtos base deles.

Descripcin: La denominacin comn bonito del norte se refiere a la especie Thunnus alalunga, conocido como atn blanco
o albacora, que se comercializa en fresco
y en conserva. Los mtodos artesanales
de pesca determinan la calidad de los
ejemplares capturados y la sostenibilidad
de la pesquera y son los que predominan en las flotas pesqueras de Galicia,
Asturias, Cantabria, Pas Vasco y Portugal. El periodo de captura es estacional,
conocindose como la costera del bonito,
cuando los ejemplares de menos de cinco
aos de vida migran desde las Azores a
aguas del golfo de Vizcaya. Se utilizan
tcnicas artesanales de pesca conocidas
como cacea o curricn y de cebo vivo.

Descrio: A denominao comum atum


do norte refere-se espcie Thunnus alalunga, conhecida como atum branco ou
albacora que comercializada em fresco
e em conserva. Os mtodos artesanais de
pesca determinam a qualidade dos exemplares capturados e a sustentabilidade
da pescaria e so os que predominam
nas frotas pesqueiras da Galiza, Astrias,
Cantbria, Pas Basco e Portugal. O perodo de captura estacional, conhecendo-se como a costera del bonito, quando os
exemplares de menos de 5 anos de idade
migram desde os Aores para as guas do
golfo da Biscaia. Utilizam-se tcnicas artesanais de pesca conhecidas como a do
corrico e a da isca viva.

Localizacin geogrfica: El rea de captura se encuentra entre las aguas del


archipilago de las Azores y el golfo de
Vizcaya por flotas pesqueras de Francia,
Espaa y Portugal, as como otros pases
que acuden a aguas internacionales.

Localizao geogrfica: A rea de captura encontra-se entre as guas do arquiplago dos Aores e o golfo da Biscaia
por frotas pesqueiras de Frana, Espanha
e Portugal, assim como outros pases que
acorrem a guas internacionais.

Caractersticas especficas: Existen dos


modalidades de comercializacin. En fresco:
se corresponde con el periodo de la costera del bonito (de junio a septiembre); el
bonito capturado se vende entero o troceado; la flota del puerto gallego de Burela etiqueta sus capturas para garantizar la
trazabilidad y el uso de artes de pesca tradicionales y sostenibles. En conserva, cuya
venta se mantiene a lo largo del ao; se
presenta al natural, en aceite de oliva y en
escabeche, en latas de distinta capacidad;
ventresca de bonito en aceite de oliva, enlatada y, finalmente, lomos de bonito en
aceite en frascos de cristal.

Caractersticas especficas: Existem duas


modalidades de comercializao: Em fresco, que corresponde ao perodo da pesca
do atum (de junho a setembro). O atum
capturado vendido inteiro ou cortado.
A frota do porto galego de Burela rotula
as suas capturas para garantir a rastreabilidade e a utilizao das artes de pesca
tradicionais e sustentveis. Em conserva,
cuja venda se mantm ao longo do ano.
Apresenta-se ao natural, em azeite e em
escabeche, em latas de diferente capacidade; ventrecha de atum em azeite, enlatada e, finalmente, lombos de atum em
leo em frascos de vidro.

Breve resea histrica: La pesquera del


bonito est documentada desde el siglo
xiv, siendo las flotas del Cantbrico y la de
las islas Azores las ms veteranas. Espaoles y portugueses fueron siempre fieles
a un modo de captura artesanal frente a
otras flotas europeas, como la francesa o
la inglesa, que empleaban redes de deriva, actualmente prohibidas, que causaban
un grave impacto ambiental y la muerte
de otras especies de peces e incluso de
cetceos. La tcnica predominante en Galicia era la del curricn, tambin conocida
como cacea, y la portuguesa la de cebo

Breve resenha histrica: A pesca do


atum est documentada desde o sculo
xiv, sendo as frotas do Cantbrico e as
das ilhas dos Aores as mais veteranas.
Espanhis e Portugueses foram sempre
fiis a um modo de captura artesanal
face a outras frotas europeias como a
francesa ou a inglesa que utilizava redes de deriva, atualmente proibidas, que
causavam um grave impacto ambiental
e a morte de outras espcies de peixes
e inclusive de cetceos. A tcnica predominante na Galiza era a do corrico,
e a portuguesa a da isca viva. A tc38

nica portuguesa, mais eficaz, acabou


por transferir-se tambm para as guas
do Cantbrico, mas o curioso que no
foi por transmisso direta mas sim por
aplicao da tcnica que os pescadores
de San Diego (Califrnia) realizavam na
captura dos tundeos do Pacfico, uma
vez que a tinham aprendido dos seus colegas das ilhas dos Aores.

vivo. La tcnica portuguesa, ms eficaz,


termin trasladndose tambin a aguas
del Cantbrico, pero lo curioso es que
no fue por transmisin directa sino por
aplicacin de la tcnica que realizaban en
las capturas de los tnidos del Pacfico
los pescadores de San Diego (California),
quienes la haban aprendido de sus colegas de las islas Azores.

Relao de produtores: A frota do atum


dos portos de Burela, Celeiro e outras localidades da Marinha Luguesa proporciona ao longo da costa o atum para a sua
comercializao em fresco. Em Portugal,
a pesca do atum, mais conhecido como
atum branco ou albacora, concentra-se
na rea dos arquiplagos atlnticos dos
Aores e da Madeira, sendo escassa a presena em fresco nos mercados da Regio
Norte. As conservas elaboradas com atum
do norte esto presentes em toda a eurorregio j que existem indstrias dedicadas ao seu processamento tanto na Galiza
como no norte de Portugal.

Relacin de productores: La flota bonitera de los puertos de Burela, Celeiro y otras


localidades de la Maria luguesa proporciona durante la costera el bonito para su
comercializacin en fresco. En Portugal,
la pesca del bonito, ms conocido como
atn blanco o albacora, se concentra en
el rea de los archipilagos atlnticos de
las Azores y Madeira, siendo escasa la presencia en fresco en los mercados de la Regin Norte. Las conservas elaboradas con
bonito del norte estn presentes en toda
la eurorregin, ya que existen industrias
dedicadas a su procesado tanto en Galicia
como en el norte de Portugal.

Pontos de venda: Em toda a eurorregio.

Puntos de venta: En toda la eurorregin.


39

MEJILLN DE GALICIA

MEXILHO DA GALIZA

Tipologa: Pescado, moluscos, crustceos


frescos y productos a base de ellos, con
denominacin de origen protegida.

Tipologia: Peixe, moluscos, crustceos


frescos e produtos base deles, com denominao de origem protegida.

Descripcin: Molusco bivalvo de la especie Mytilus galloprovincialis con dos valvas iguales formadas por carbonato clcico, que se cultiva en bateas en las aguas
demarcadas por la denominacin de origen y cuya depuracin y preparacin para
su expedicin se realizan en el mismo
marco geogrfico. Si la zona de cultivo
tiene la clasificacin a efectos microbiolgicos de zona B, debe ser sometido a
proceso de depuracin, aspecto que no es
necesario cuando su cultivo se desarrolla
en polgonos que se encuentran en zonas
clasificadas como A.

Descrio: Molusco bivalve da espcie


Mytilus galloprovincialis com duas valvas
iguais formadas por carbonato clcico,
que se cultiva em plataformas flutuantes
(bateas) nas guas demarcadas pela denominao de origem e cuja depurao e
preparao para a sua expedio se realiza no mesmo mbito geogrfico. Se a
zona de cultivo tiver a classificao para
efeitos microbiolgicos de zona B, deve
ser submetido a processo de depurao,
aspeto que no necessrio quando o
seu cultivo se desenvolve em polgonos
que se encontram em zonas classificadas
como A.

Localizacin geogrfica: El espacio martimo interior de las ras gallegas de las


provincias de A Corua y Pontevedra: ra
de Ares-Sada, ra de Muros-Noia, ra de
Arousa, ra de Pontevedra y ra de Vigo,
en los espacios habilitados para el emplazamiento de bateas de cultivo de mejilln. La zona de depuracin y expedicin
tambin se corresponde con las provincias de A Corua y Pontevedra.

Localizao geogrfica: O espao martimo interior das rias galegas das provncias da Corunha e Pontevedra: ria de
Ares-Sada, ria de Muros-Noia, ria de Arousa, ria de Pontevedra e ria de Vigo, nos
espaos habilitados para a localizao
das plataformas flutuantes de cultivo de
mexilho. A zona de depurao e expedio tambm corresponde s provncias da
Corunha e Pontevedra.

Caractersticas especficas: El mejilln


gallego presenta un aspecto externo en
el que las valvas son de color azul oscuro,
conteniendo una vianda de color anaranjado. En los bordes muestra una banda
sinuosa de color violeta oscuro con una
serie de prolongaciones que se entrelazan. Su textura y sabor son caractersticos por su alimentacin del plancton de
las ras gallegas y la forma de cultivo. Su
comercializacin puede ser de dos formas. En fresco: en envases en los que se
identifica tanto el origen para garantizar
la trazabilidad del lote, como del sello o
elementos identificativos que lo califican
como producto con denominacin de origen protegida. Procesado: por los distintos
procedimientos de congelado, cocido o
envasado al vaco y en conserva. En todos los casos, la denominacin mejilln
de Galicia solo es posible cuando las empresas elaboradoras cuentan con la autorizacin previa del consejo regulador de
la denominacin de origen.

Caractersticas especficas: O mexilho


galego apresenta um aspeto externo no
qual as valvas so de cor azul-escura,
contendo uma vianda de cor alaranjada.
Nas bordas mostra uma faixa sinuosa de
cor violeta escura com uma srie de prolongamentos que se entrelaam. A sua
textura e sabor so caractersticos pela
sua alimentao do plncton das rias
galegas e pela forma de cultivo. A sua
comercializao pode ser: Em fresco, em
embalagens em que se identifica tanto a
origem para garantir a rastreabilidade do
lote, como do selo ou elementos identificativos que o qualificam como produto
com denominao de origem protegida.
Processado: pelos diversos procedimentos
de congelado, cozido ou embalado ao
vcuo e em conserva. Em todos os casos, a denominao Mexilho da Galiza
s possvel quando as empresas elaboradoras possuem a autorizao prvia do
conselho regulador da denominao de
origem.

Breve resea histrica: El mejilln forma


parte ineludible de la historia de Galicia
desde pocas primigenias. A partir de la

Breve resenha histrica: O mexilho


faz parte ineludvel da histria da Gali40

za desde pocas primignias. A partir da


dcada de 1940 iniciou-se a prtica do
cultivo nas plataformas flutuantes, umas
plataformas ancoradas ao fundo marinho
e sustentado em superfcie mediante
flutuadores de onde pendem as cordas a
onde se prendem as sementes de mexilho as quais, alimentadas pelo plncton
que as correntes marinhas lhes fornecem,
desenvolvem-se at alcanar o tamanho
comercial. O mexilho consome-se maioritariamente em conserva, em latas de
escabeche, e em fresco para a elaborao
de um amplo leque de receitas entre as
quais se destaca a mais simples: abertos
ao vapor e acompanhados com um molho
de vinagreta ou com sumo de limo.

dcada de 1940 se comenz la prctica


del cultivo en bateas, unas plataformas
ancladas al fondo marino y sostenidas
en superficie mediante flotadores de las
cuales penden las cuerdas a las que se adhieren las semillas de mejilln, las cuales,
alimentadas por el plancton que le aportan las corrientes marinas, se desarrollan
hasta alcanzar el tamao comercial. El
mejilln se consume mayoritariamente en
conserva, en latas en las que se presenta
en escabeche, y en fresco para la elaboracin de un amplio abanico de recetas
entre las que destaca la ms sencilla:
abiertos al vapor y acompaados o bien
con una salsa vinagreta o con un chorrito
de limn.

Pontos de venda: Em fresco esto presentes em todos os mercados da Galiza


e nas principais cidades espanholas. Processado, a sua distribuio mais ampla
e existe um importante mercado de exportao.

Puntos de venta: En fresco estn presentes en todos los mercados de Galicia


y en las principales ciudades espaolas.
Procesado, su distribucin es ms amplia
y existe un importante mercado de exportacin.

Outros dados: Conselho Regulador do


Mexilho da Galiza, av. da Maria, 25,
1., 36600 Vilagarca de Arousa (Pontevedra). Telefone: 986 507 416; fax: 986 506
224. info@mexillondegalicia.org, <www.
mexillondegalicia.org>.

Otros datos: Consejo Regulador del Mejilln de Galicia, avda. da Maria, 25, 1.,
36600 Vilagarca de Arousa (Pontevedra).
Telfono: 986 507 416; fax: 986 506 224.
info@mexillondegalicia.org, <www.mexillondegalicia.org>.
41

42

Razas autctonas
y productos crnicos
de aves, bovinos,
caprinos, ovinos
y porcinos

Raas autctones
e produtos de carne
de aves, bovinos,
caprinos, ovinos
e porcinos

reino da carne especialmente importante na gastronomia da eurorregio


e vista dos produtos que se indicam
neste inventrio pode-se comprovar que
existem numerosos traos comuns entre
a Galiza e a Regio Norte de Portugal.
Partilhamos raas autctones e aquelas
que mostram diferenas fazem-no para se
adaptar melhor a um territrio especfico
mas conservam as mesmas virtudes: qualidade excecional da sua carne, rusticidade, capacidade de adaptao ao meio em
que vivem e forma de criao num mbito
extensivo.

l reino de la carne es especialmente


importante en la gastronoma de la eurorregin y a la vista de los productos que
se sealan en este inventario se podr
comprobar que existen numerosos rasgos
comunes entre Galicia y la Regin Norte
de Portugal. Compartimos razas autctonas y aquellas que muestran diferencias
lo hacen para adaptarse mejor a un territorio especfico, pero conservan las
mismas virtudes: calidad excepcional de
su carne, rusticidad, capacidad de adaptacin al medio en el que viven y forma
de crianza en un mbito extensivo.

Aves

Aves

GALINHA DE MOS

GALLINA DE MOS

Tipologia: Carne fresca de aves com certificao de raa autctone.

Tipologa: Carne fresca de aves con certificacin de raza autctona.

Descrio: Cabea pequena e bem moldada com a sua caracterstica crista em


forma de ervilha de cor vermelho intenso.
Bico forte e vigoroso. Plumagem de cor
leonado, com um peso para os galos de
3,5 a 4 kg e 2,5 a 3 kg no caso das galinhas. Os ovos so de cor castanha clara,
com um peso mnimo de 50 gramas.
uma raa bem adaptada a qualquer tipo
de terreno e clima.

Descripcin: Cabeza pequea y bien conformada con su caracterstica cresta en


forma de guisante de color rojo intenso.
Pico fuerte y vigoroso. Plumaje de color
leonado, con un peso para los gallos de
3,5 a 4 kg y 2,5 a 3 kg en el caso de las
gallinas. Los huevos son de color castao
claro, con un peso mnimo de 50 g. Es
una raza bien adaptada a cualquier condicin de terreno y clima.

45

Localizacin geogrfica: Se encuentra


distribuida por ncleos aislados de las
cuatro provincias gallegas.

Localizao geogrfica: Encontra-se distribuda por ncleos isolados das quatro


provncias galegas.

Caractersticas especficas: Se comercializa en canales o despiezadas, siendo en


este ltimo caso envasadas al vaco y con
el indicativo que identifica su pertenencia
al registro de la raza autctona. Su carne es rica en protenas y baja en grasa.
La gallina de Mos es de piel muy fina y el
rgimen extensivo de cra propicia un mayor desarrollo de las partes nobles, especialmente muslo, contramuslo y pechuga.
Tambin se comercializan huevos frescos.

Caractersticas especficas: comercializada em carcaas ou esquartejadas, sendo neste ltimo caso embaladas em vcuo
e com o indicativo que identifica a sua
pertena ao registo da raa autctone.
A sua carne rica em protenas e baixa
em gordura. A galinha de Mos de pele
muito fina e o regime extensivo de criao propcia um maior desenvolvimento
das partes nobres, especialmente perna,
coxa e peito. Tambm so comercializados ovos frescos.

Breve resea histrica: Originaria de la


comarca de la Terra Ch, en la provincia
de Lugo. Su proceso de seleccin y fijacin de raza se realiz en la dcada de
1950, tomando ejemplares de la parroquia de san Xiao de Mos, del municipio de
Castro de Rei (Lugo), y se los identifica
con el nombre del lugar de origen, quedando posteriormente fijado para toda la
raza. Pronto se extiende por prcticamente toda Galicia, con menos intensidad en
la provincia de Pontevedra, pero la implantacin de sistemas intensivos de la
avicultura en la dcada de 1960 relega
esta raza en beneficio de otras de ms
rendimiento productivo tanto de carne
como de huevos, llegando casi hasta el
borde de su extincin. A medidados del
2000 se incluye en los programas de recuperacin de razas autctonas y en el 2001
se redact el patrn de la raza y se cre
el registro de ejemplares. A partir de ah
comenz la recuperacin de la misma con
un gran xito por las cualidades gastronmicas que proporciona esta raza.

Breve resenha histrica: Originria da


freguesia da Terra Ch, na provncia de
Lugo. O seu processo de seleo e fixao
de raa foi realizado na dcada de 1950,
tomando exemplares da freguesia de san
Xiao de Mos, do municpio de Castro de
Rei (Lugo) sendo identificados com o
nome do lugar de origem, ficando posteriormente fixado para toda a raa. Rapidamente se estendeu por praticamente toda
a Galiza, com menos intensidade na provncia de Pontevedra, mas a implementao de sistemas intensivos de avicultura
na dcada de 1960 relega esta raa em
benefcio de outras de mais rendimento
produtivo tanto de carne como de ovos,
chegando prximo da sua extino. A
meados de 2000 inclui-se nos programas
de recuperao de raas autctones e em
2001 redigiu-se o padro da raa e foi
criado o registo de exemplares. A partir
da comeou a recuperao da mesma
com um grande sucesso pelas qualidades
gastronmicas que esta raa proporciona.

Relacin de productores: Avimos (Asociacin de Avicultores de Raza Galia de


Mos), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988 205 486.

Relao de produtores: Avimos (Associao de Avicultores de Raa Galinha de


Mos), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone: 988 205 486.

Puntos de venta: Consltese en Boaga la


relacin de puestos de venta de ejemplares y huevos de gallina de Mos.

Pontos de venda: Consultar em Boaga a


relao de postos de venda de exemplares
e ovos de galinha de Mos.

Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.

Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.

CAPN DE VILALBA

CAPO DE VILALBA

Tipologa: Carne fresca de aves con indicacin geogrfica.

Tipologia: Carne fresca de aves com indicao geogrfica.


46

Descrio: Frangos que vivem em liberdade e se alimentam de forma natural com


o que encontram no campo e cereais. So
castrados cirurgicamente ao cumprir entre 45 e 60 dias, adquirindo um carcter
mais pacfico pelo que a energia que destinavam ao cortejo e s lutas com outros
galos no se consome, favorecendo a sua
engorda. A partir de 11 de novembro procede-se ao seu cevado nas capoeiras, recintos especiais onde se lhes facilita uma
alimentao base de uma massa feita
com milho cozido, batatas, castanhas e
outros ingredientes que determinam o
colorido da sua carne e o seu sabor. So
abatidos no mesmo centro de criao e
todos os exemplares que so comercializados so supervisionados por um rgo
de controlo formado por veterinrios da
Administrao.

Descripcin: Pollos que viven en libertad y se alimentan de manera natural con


lo que encuentran en el campo y cereales. Son castrados quirrgicamente al
cumplir entre 45 y 60 das, adquiriendo
un carcter ms pacfico, por lo que las
energas que destinaban al cortejo y las
peleas con otros gallos no se consumen,
favoreciendo su engorde. A partir del 11
de noviembre se procede a su cebado en
capoeiras, recintos especiales en los que
se les facilita una alimentacin a base
de una masa hecha con maz cocido, patatas, castaas y otros ingredientes que
determinan la coloracin de su carne y
su sabor. Se sacrifican en el mismo centro
de criado y todos los ejemplares que se
comercializan son supervisados por un rgano de control formado por veterinarios
de la administracin.

Localizao geogrfica: Municpio de Vilalba (Lugo).

Localizacin geogrfica: Municipio de


Vilalba (Lugo).

Caractersticas especficas: So comercializados inteiros, em unidades ou pares,


limpos, com a sua gordura, com um peso
mdio de 4 a 5 quilos por exemplar. Os
capes de Vilalba so obtidos da seleo
de machos procedentes de raas pesada,
semipesada e de galinha de Mos.

Caractersticas especficas: Se comercializan enteros, en unidades o parejas,


limpios, con su grasa, con un peso medio
de 4 a 5 kg por ejemplar. Los capones
de Vilalba se obtienen de la seleccin de
machos procedentes de razas pesada, semipesada y de gallina de Mos.
47

Breve resea histrica: El capn de Vilalba siempre fue considerado un alimento


de prncipes. La cra y cebado de capones
forma parte de la tradicin de las grandes
casas rurales y Vilalba se convirti en el
principal centro proveedor gracias a su feria. Existen datos de venta de capones de
Vilalba desde hace ms de doscientos aos.

Breve resenha histrica: O capo de Vilalba foi sempre considerado um alimento


de prncipes. A criao e cevado de capes
fazem parte da tradio das grandes casas
rurais e Vilalba converteu-se no principal
centro fornecedor graas sua feira. Existem dados de venda de capes de Vilalba
desde h mais de duzentos anos.

Relacin de productores: Asociacin de


Criadores do Capn de Vilalba.

Relao de produtores: Associao de


Criadores do Capo de Vilalba.

Puntos de venta: La Feria del Capn de


Vilalba, que se desarrolla en torno al 20
de diciembre de cada ao. Algn criador
produce y comercializa capones fuera de
esa fecha y hace envos especiales para
Espaa y Portugal, tanto en fresco como
ya cocinado. Para ms informacin al
respecto, se recomienda contactar con la
asociacin de criadores.

Pontos de venda: A feira do Capo de


Vilalba desenrola-se em torno do dia 20
de dezembro de cada ano. Alguns criadores produzem e comercializam capes
fora dessa data e fazem envios especiais
para Espanha e Portugal, tanto em fresco
como j cozinhado. Para mais informao
sobre o assunto estabelecer contacto com
a associao de criadores.

Otros datos: Asociacin de Criadores do


Capn de Vilalba, praza da Constitucin,
1, 2. planta, 27800 Vilalba (Lugo). Telfono: 982 511 763. capondevilalba@
vilalba.org, <www.capondevilalba.com>.

Outros dados: Associao de Criadores do


Capo de Vilalba, praza da Constitucin,
1, 2. planta, 27800 Vilalba (Lugo). Telefone: 982 511 763. capondevilalba@
vilalba.org, <www.capondevilalba.com>.

GALLINA PRETA (NEGRA) LUSITNICA

GALINHA PRETA LUSITNICA

Tipologa: Carne fresca de aves con certificacin de raza autctona.

Tipologia: Carne fresca de aves com certificao de raa autctone.

Descripcin: Cabeza de tamao medio,


pico robusto, cresta de color rojo muy
vivo, rugosa, muy visible. El color del plumaje le da el nombre, pues es de un negro
absoluto, si bien puede presentar reflejos
metlicos. El gallo, en su edad madura,
presenta un peso de 2,5 a 2,9 kg y las gallinas entre 1,7 y 2,3 kg. Es una raza muy
rstica, bien adaptada al terreno y clima.

Descrio: Cabea de tamanho mdio, bico


robusto, crista de cor vermelho muito vivo,
rugosa, muito visvel. A cor da plumagem
d-lhe o nome, pois de um negro absoluto, se bem que possa apresentar reflexos
metlicos. O galo, na sua idade adulta
apresenta um peso de 2,5 a 2,9 kg e as galinhas entre 1,7 e 2,3 kg. uma raa muito
rstica, bem adaptada ao terreno e clima.

Localizacin geogrfica: En todo Portugal,


pero de manera especial en el noroeste.

Localizao geogrfica: Em Portugal,


mas de forma especial no noroeste.

Caractersticas especficas: Carne de


una excepcional calidad, la preta lusitnica se ha convertido en uno de los patrones raciales ms solicitados tanto para
la implantacin de explotaciones avcolas
extensivas como para la cra en pequeas
comunidades rurales.

Caractersticas especficas: Carne de


uma excecional qualidade, a preta lusitnica converteu-se num dos padres raciais mais solicitados tanto para a implementao de exploraes avcolas extensivas como para a criao em pequenas
comunidades rurais.

Breve resea histrica: Como sucede


en la mayora de las razas autctonas,
la bsqueda del rendimiento de carne y
huevos la releg hasta el borde de su extincin. La recuperacin gentica se est
llevando a partir de las iniciativas desarrolladas por Amiba.

Breve resenha histrica: Como sucede na


maioria das raas autctones, a procura
do rendimento de carne e ovos relegou-a
para o limite da extino. A recuperao
gentica est a ser levada a cabo atualmente a partir das iniciativas desenvolvidas pela Amiba.
48

Informao de contacto: Amiba, Quinta


do Penedo, Apartado 54, Lugar do Souto-Lanhas, 4730-260 Vila Verde. Telefone:
253 559 726. galinhas@amiba.com.pt.

Informacin de contacto: Amiba, Quinta


do Penedo, apartado 54, Lugar do SoutoLanhas, 4730-260 Vila Verde. Telfono:
253 55 97 26. galinhas@amiba.com.pt.

GALINHA PEDRS PORTUGUESA

GALLINA PEDRESA PORTUGUESA

Tipologia: Carne fresca de aves com certificao de raa autctone.

Tipologa: Carne fresca de aves con certificacin de raza autctona.

Descrio: Cabea forte, de bom tamanho, com crista de um vermelho vivo na


qual se identificam pelo menos cinco ou
seis pontas. O peso mdio oscila entre os
2,6 e os 3 kg para o galo e os 2,2 e os 2,7
para a galinha. A sua plumagem de uma
cor cinzenta escura sobre fundo branco,
apresentando um aspeto malhado.

Descripcin: Cabeza fuerte, de buen tamao, con cresta de un rojo vivo en la


que se identifican al menos cinco o seis
puntas. El peso medio oscila entre los 2,6
y 3 kg para el gallo y 2,2 y 2,7 para la
gallina. Su plumaje es de un color gris
oscuro sobre fondo blanco, presentando
un aspecto moteado.

Localizao geogrfica: Estende-se por


Portugal inteiro, se bem que a sua ptria
por excelncia seja a regio do Minho e
alguns municpios de Trs-os-Montes e
Douro Litoral.

Localizacin geogrfica: Se extiende por


todo Portugal, si bien su patria por excelencia es la regin del Mio y algunos
municipios de Trs-os-Montes y Douro
Litoral.

Caractersticas especficas: A forma de


criao, o tipo de alimentao natural,
baseada historicamente no excedente da
pequena explorao minifundiria tradicional, conferem-lhe uma qualidade e
textura superior s raas pelas quais foi
substituda para aumentar a quantidade
de carne e ovos.

Caractersticas especficas: La forma de


crianza, el tipo de alimentacin natural,
basada histricamente en el excedente de
la pequea explotacin minifundista tradicional, le confieren una calidad y textura superior a las razas que luego fueron
sustituyndola para aumentar la cantidad
de carne y huevos.
49

Breve resea histrica: Su historia es


semejante a todas las gallinas de raza
autctona de Galicia y el norte de Portugal. Gracias a la recuperacin que se est
realizando, se ha podido salvar de la extincin, pero su suerte todava est en el
aire pues existen menos de dos mil gallinas censadas en algo ms de trescientas
explotaciones.

Breve resenha histrica: A sua histria semelhante a todas as galinhas de


raa autctone da Galiza e do norte de
Portugal. Graas recuperao que est
a ser desenvolvida foi possvel salv-la
da extino, mas a sua sorte ainda est
incerta pois existem menos de 2.000 galinhas cadastradas em pouco mais de 300
exploraes.

Informacin de contacto: Amiba, Quinta


do Penedo, apartado 54, Lugar do SoutoLanhas, 4730-260 Vila Verde. Telfono:
253 55 97 26. galinhas@amiba.com.pt.

Informao de contacto: Amiba, Quinta


do Penedo, Apartado 54, Lugar do Souto-Lanhas, 4730-260 Vila Verde. Telefone:
253 559 726. galinhas@amiba.com.pt.
50

GALINHA AMARELA

GALLINA AMARELA

Tipologia: Carne fresca de aves com certificao de raa autctone.

Tipologa: Carne fresca de aves con certificacin de raza autctona.

Descrio: Cabea de tamanho mdio a


grande, crista de vermelho vivo e grande
tamanho, dentada com 5 ou 6 pontas, e
plumagem de cor castanho alaranjado escuro sobre fundo amarelo palha. Os galos
tm um peso mdio de 2,3 a 3,1 kg e as
galinhas entre 1,7 e 2,5 kg.

Descripcin: Cabeza de tamao medio a


grande, cresta de rojo vivo y gran tamao, dentada con 5 o 6 puntas, y plumaje
de color castao anaranjado oscuro sobre
fondo amarillo paja. Los gallos tienen un
peso medio de 2,3 a 3,1 kg y las gallinas
entre 1,7 y 2,5 kg.

Localizao geogrfica: Em Portugal, se


bem que seja especialmente caracterstica do noroeste.

Localizacin geogrfica: Todo Portugal,


si bien es especialmente caracterstica
del noroeste.

Caractersticas especficas: De carne


delicada e textura consistente, deve boa
parte das suas qualidades no apenas
sua condio racial, mas tambm ao sistema de criao em pequenas exploraes
rurais do norte, onde mais comum, partilhando a sua vida entre o galinheiro e o
campo circundante.

Caractersticas especficas: De carne


delicada y textura consistente, debe buena parte de sus cualidades no solo a su
condicin racial, sino tambin al sistema
de crianza en pequeas explotaciones
rurales del norte, donde es ms comn,
compartiendo su vida entre el gallinero y
el campo circundante.

Breve resenha histrica: Apesar de se


encontrar distribuda por todo o pas,
considera-se que o solar desta raa a
regio Noroeste de Portugal, onde subsistem os efectivos mais numerosos e menos
geneticamente depauperados, por influncia de cruzamentos com outras estirpes
exticas de galinceos.

Breve resea histrica: A pesar de que se


encuentra distribuida por todo Portugal,
se considera que su lugar de origen es el
noroeste del pas, donde se encuentra en
mucha mayor cantidad y con los ejemplares ms puros desde el punto de vista gentico al no haber sido cruzados con otras
extirpes exticas de gallinceos.

51

Informacin de contacto: Amiba, Quinta


do Penedo, apartado 54, Lugar do SoutoLanhas, 4730-260 Vila Verde. Telfono:
253 55 97 26. galinhas@amiba.com.pt.

Informao de contacto: Amiba, Quinta


do Penedo, Apartado 54, Lugar do Souto-Lanhas, 4730-260 Vila Verde. Telefone:
253 559 726. galinhas@amiba.com.pt.

GALLINA BLANCA

GALINHA BRANCA

Tipologa: Carne fresca de aves con certificacin de raza autctona.

Tipologia: Carne fresca de aves com certificao de raa autctone.

Descripcin: Cabeza de tamao medio,


cresta de rojo vivo, dentada con 5 o 6
puntas y tamao medio. Plumaje blanco
brillante. Los gallos tienen un peso medio
de 2,3 a 3,2 kg y las gallinas entre 1,5 y
2,3 kg.

Descrio: Cabea de tamanho mdio,


crista de vermelho vivo, dentada com 5
ou 6 pontas e tamanho mdio. Plumagem
branca brilhante. Os galos tm um peso
mdio de 2,3 a 3,2 kg e as galinhas entre
1,5 e 2,3 kg.

52

Localizao geogrfica: Em Portugal, se


bem que seja especialmente caracterstica do noroeste.

Localizacin geogrfica: Todo Portugal,


si bien es especialmente caracterstica
del noroeste.

Caractersticas especficas: Muito apreciada por ser uma galinha rstica e propcia para proporcionar carne e ovos de
qualidade.

Caractersticas especficas: Muy apreciada por ser una gallina rstica y propicia para proporcionar carne y huevos de
calidad.

Breve resenha histrica: A galinha branca, talvez pela sua cor ou pela qualidade da sua carne e ovos estava sempre
presente nos galinheiros das pequenas
exploraes rurais do norte de Portugal,
mas sempre de forma muito testemunhal:
um ou dois pares em cada galinheiro. Incorporada ao catlogo de raas autctones em 2010, a sua quantidade ainda
muito escassa, chegando apenas ao centenar de fmeas.

Breve resea histrica: La gallina blanca, tal vez por su color o por la calidad
de su carne y huevos, estaba siempre presente en los gallineros de las pequeas
explotaciones rurales del norte de Portugal, pero siempre de forma muy testimonial: una o dos parejas en cada gallinero.
Incorporada al catlogo de razas autctonas en el 2010, su cantidad es todava
muy escasa, apenas se llega al centenar
de hembras.

Informao de contacto: Amiba, Quinta


do Penedo, Apartado 54, Lugar do Souto-Lanhas, 4730-260 Vila Verde. Telefone:
253 559 726. galinhas@amiba.com.pt.

Informacin de contacto: Amiba, Quinta


do Penedo, apartado 54, Lugar do SoutoLanhas, 4730-260 Vila Verde. Telfono:
253 55 97 26. galinhas@amiba.com.pt.

CONFIT DE PATO

CONFIT DE PATO

Tipologia: Produtos elaborados de carne


de ave. Produo artesanal.

Tipologa: Productos elaborados de carne


de ave. Produccin artesanal.

Descrio: Conserva de coxas e peitos de


pato mulard, alimentado livremente com
produtos naturais em criao extensiva,
salvo nos ltimos dias do perodo de cevado, cozinhado na sua prpria gordura.

Descripcin: Conserva de muslos y pechugas de pato mulard, alimentado libremente


con productos naturales en cra extensiva,
salvo en el periodo de cebado en los ltimos das, cocinado en su propia grasa.

Localizao geogrfica: Municpio de Vilardevs (Ourense).

Localizacin geogrfica: Municipio de


Vilardevs (Ourense).

Caractersticas especficas: Comercializao em enlatado de coxas e peitos de


pato confeitado na sua prpria gordura,
procedente de exemplares de raa mulard
utilizados para a elaborao de foie gras.

Caractersticas especficas: Comercializacin enlatado de muslos y pechugas de


pato confitado en su propia grasa, procedente de ejemplares de raza mulard utilizados para la elaboracin de foie gras.

Breve resenha histrica: De longa tradio culinria, especialmente em Frana a


partir de onde se difundiu a receita por
toda a Europa, a elaborao de conservas
deste prato chega Galiza pela mo de
um entusiasta que instalou um criadouro de pato moulard, hbrido de barbarie
ou barber e pato pequim que adquire em
Frana com apenas algumas horas de vida
em lotes de 250 exemplares e criao na
sua herdade de 2 hectares em Vilardevs
(Ourense), alimentados base de milho e
dos elementos naturais que encontram ao
ar livre. Como o destino final destes patos
a produo de foie gras, so submetidos

Breve resea histrica: De larga tradicin culinaria, especialmente en Francia,


desde donde se difundi la receta por
toda Europa, la elaboracin de conservas
de este plato llega a Galicia de la mano
de un entusiasta que instal un criadero de pato moulard, hbrido de barbarie
o barber y pato Pekn, que adquiere en
Francia con apenas unas horas de vida en
lotes de 250 ejemplares y cra en su finca
de dos hectreas en Vilardevs (Ourense),
alimentados a base de maz y los elementos naturales que encuentran al aire libre.
Como el destino final de estos patos es la
produccin de foie gras, son sometidos en
53

la ltima etapa de su vida a un proceso de


cebado forzado.

na ltima etapa da sua vida a um processo de cevado forado.

Relacin de productores: nades de Galicia, S. L., Quinta da Curri, 32616 Vilardevs (Ourense). Telfono: 988 417 806.

Relao de produtores: nades de Galicia,


S. L., Quinta da Curri, 32616 Vilardevs
(Ourense). Telefone: 988 417 806.

Puntos de venta: Directamente y en algunas tiendas de delicatessen. La produccin se limita a 1.500 latas anuales.

Pontos de venda: Diretamente e em algumas lojas de delicatessen. A produo


est limitada a 1.500 latas anuais.

FOIE GRAS DE PATO

FOIE GRAS DE PATO

Tipologa: Productos elaborados de carne


de ave. Produccin artesanal.

Tipologia: Produtos elaborados de carne


de ave. Produo artesanal.

Descripcin: Envasado de foie gras de


pato mulard cebado, sacrificado y elaborado en Galicia.

Descrio: Embalagem de foie gras de


pato mulard cevado, abatido e elaborado
na Galiza.

Localizacin geogrfica: Municipio de


Vilardevs (Ourense).

Localizao geogrfica: Municpio de Vilardevs (Ourense).

Caractersticas especficas: Foie gras de


elaboracin artesana, comercializado en
frascos de cristal al vaco, con hgado
graso de pato, sal y pimienta, sin adicin
de colorantes ni conservantes y un peso
de 200 g.

Caractersticas especficas: Foie gras


de elaborao artes, comercializado em
frascos de vidro ao vcuo, com fgado
gordo de pato, sal e pimenta, sem adio
de corantes nem conservantes e um peso
de 200 gramas.

Relacin de productores: nades de Galicia, S. L., Quinta da Curri, 32616 Vilardevs (Ourense). Telfono: 988 417 806.

Relao de produtores: nades de Galicia,


S. L., Quinta da Curri, 32616 Vilardevs
(Ourense). Telefone: 988 417 806.

Puntos de venta: Directamente y en algunas tiendas de delicatessen. La produccin se limita a 1.500 frascos anuales.

Pontos de venda: Diretamente e em algumas lojas de delicatessen. A produo


est limitada a 1.500 frascos anuais.
54

Carne de bovino

Carne de bovino

VITELA GALEGA

TERNERA GALLEGA

Tipologia: Carne fresca e miudezas de


bovino. Raa autctone e carnes com Indicao Geogrfica Protegida.

Tipologa: Carne fresca y despojos de vacuno. Raza autctona y carnes con indicacin geogrfica protegida.

Descrio: Carne fresca de vaca, obtida


das raas rubia gallega e morenas do noroeste espanhol assim como do cruzamento
entre elas e determinados cruzamentos
destas com outras raas, procedente de
animais nascidos, criados e abatidos na
Galiza. A alimentao realizada seguindo as normas tradicionais: aproveitamento
dos pastos e uma alimentao suplementar
base de forragens secas e frescas, nabos,
batatas, cereais, milho e concentrados
base de cereais autorizados pelo conselho
regulador. Tanto as carcaas como as peas, fatiadas e produtos embalados devem
levar o selo indicativo de Vitela Galega
com as caractersticas de cor e referncia
que cada caso lhe corresponde.

Descripcin: Carne fresca de vacuno, obtenida de las razas rubia gallega y morenas del noroeste, as como del cruce entre
ellas y determinados cruces de estas con
otras razas, procedente de animales nacidos, criados y sacrificados en Galicia.
La alimentacin se realizar siguiendo
las normas tradicionales: aprovechamiento de los pastos y una alimentacin
suplementaria a base de forrajes secos y
frescos, nabos, patatas, cereales, maz y
concentrados a base de cereales autorizados por el consejo regulador. Tanto las
canales como los despieces, fileteados y
productos envasados deben llevar el sello
indicador de Ternera Gallega con las caractersticas de color y referencia que a
cada caso le corresponde.

Localizao geogrfica: As exploraes


devidamente inscritas e controladas em
toda a comunidade autnoma da Galiza.

Localizacin geogrfica: Las explotaciones debidamente inscritas y controladas


en toda la comunidad autnoma de Galicia.

Caractersticas especficas: Carne de


textura suave, tenra, de cor entre o rosa
claro e o vermelho claro, que manifesta
um claro equilbrio entre o seu contedo
gorduroso e muscular. Em funo da idade

Caractersticas especficas: Carne de


textura suave, tierna, con color entre rosa
claro y rojo claro, que manifiesta un claro
equilibrio entre su contenido graso y mus-

55

cular. En funcin de la edad y otros factores, existen las siguientes categoras:


Ternera gallega: para animales sacrificados
antes de los diez meses, destetados a diversas edades, que se alimentan de forrajes y concentrados vegetales controlados,
criadas en las explotaciones y cebaderos
familiares, de carcter tradicional. Ternera
gallega suprema: para animales sacrificados
antes de los ocho meses, que se alimentan
de la leche materna hasta casi su sacrificio y se suplementa con forrajes, cereales,
nabos, patatas y concentrados vegetales
controlados, criadas en las explotaciones
y cebaderos familiares, de carcter tradicional. Ternera gallega suprema de rubia gallega: para animales de raza rubia gallega
sacrificados entre los ocho y nueve meses
que se alimentan de la leche materna,
criadas en las explotaciones y cebaderos
familiares, de carcter tradicional. Ternera
gallega aojo: para animales que se sacrifican tras cumplir los diez meses hasta un
mximo de veinticuatro, destetados a diversas edades, que se alimentan de forrajes y concentrados vegetales controlados,
criados en las explotaciones y cebaderos
familiares, de carcter tradicional. Tambin pueden llevar la denominacin anello, que es aojo en gallego.

e outros fatores, existem as seguintes categorias: Vitela galega: para animais abatidos antes dos dez meses, desmamados
em diversas idades, que se alimentam de
forragens e concentrados vegetais controlados, criados nas exploraes e instalaes de engorda familiares, de carcter tradicional. Vitela galega suprema: para
animais abatidos antes dos oito meses,
que se alimentam do leite materno, at
quase ao seu abate, com suplementos de
forragens, cereais, nabos, batatas e concentrados vegetais controlados, criados
nas exploraes e instalaes de engorda
familiares, de carcter tradicional. Vitela
galega suprema de rubia gallega: para animais
de raa rubia gallega abatidos entre os
oito e os nove meses que se alimentam
do leite materno, criados nas exploraes
e instalaes de engorda familiares, de
carcter tradicional. Vitela galega anaca:
para animais que so abatidos depois
de cumprir os dez meses at ao mximo
de 24, desmamados em diversas idades,
que se alimentam de forragens e concentrados vegetais controlados, criados nas
exploraes e instalaes de engorda familiares, de carcter tradicional. Tambm
podem levar a denominao anello, que
anaco em galego.

Breve resea histrica: La cra de vacuno


en Galicia est acreditada desde hace 37
siglos. El perfil geogrfico, la abundancia de pastos y el clima han facilitado su
extensin por todo el territorio. La vaca,
asimismo, forma parte de la unidad tradicional de explotacin agropecuaria de
autoconsumo o subsistencia, tan comn
en el rural gallego, especialmente en las
zonas de montaa. Estas condiciones han
permitido la pervivencia de razas autctonas, frente a otras ms apetecidas por
su mayor rendimiento crnico o lcteo, y
en las ltimas dcadas se han manifestado como de una calidad y caractersticas
organolpticas superiores a otras razas y
variedades importadas. En 1989 comienza
la labor de control y promocin de la ternera gallega en el mbito autonmico y,
desde 1996, cuenta con el reconocimiento de la Unin Europea.

Breve resenha histrica: A criao de


gado bovino est acreditada desde h 37
sculos na Galiza. O perfil geogrfico, a
abundncia de pastos, o clima, facilitaram a sua extenso por todo o territrio.
Dessa forma, a vaca faz parte da unidade
tradicional de explorao agropecuria de
autoconsumo ou subsistncia, to comum
no mbito rural galego, especialmente
nas zonas montanhosas. Estas condies
permitiram a sobrevivncia de raas autctones, face a outras mais apetecidas
pelo seu maior rendimento de carne ou
lcteo, e nas ltimas dcadas manifestaram-se de uma qualidade e caractersticas
organolticas superiores a outras raas e
variedades importadas. Em 1989 comea
o trabalho de controlo e promoo da
vitela galega no mbito autonmico e,
desde 1996 possui o reconhecimento da
Unio Europeia.

Relacin de productores: Hay ms de


7.100 productores activos y 73 industrias
de transformacin, que en el 2010 registraron una produccin de ms de 16.000
toneladas.

Relao de produtores: Existem mais de


7.100 produtores ativos e 73 indstrias
de transformao, que em 2010 registaram uma produo de mais de 16.000
toneladas.
56

Locais de venda: Em toda a Espanha.

Puntos de venta: En toda Espaa.

Outros dados: Conselho Regulador da igp,


Mercado Nacional de Gando-Amio, Edifcio Administrativo Amio, 15891 Santiago
de Compostela (Corunha). Telefone: 981
575 786/981 574 899; fax: 981 574 895.
consejo@terneragallega.com, <www.terneragallega.com>.

Otros datos: Consejo regulador de la


igp, Mercado Nacional de Gando, Edificio
Administrativo Amio, 15891 Santiago de
Compostela (A Corua). Telfonos: 981
575 786, 981 574 899; fax: 981 574 895.
consejo@terneragallega.com, <www.terneragallega.com>.

CACHENA GALEGA

CACHENA GALLEGA

Tipologia: Carne fresca e miudezas de


bovino. Carnes com certificao de raa
autctone.

Tipologa: Carne fresca y despojos de


vacuno. Carnes con certificacin de raza
autctona.

Descrio: A partir do ponto de vista


anatmico estamos perante um animal
pequeno, que chegou a receber o ttulo
de vaquinha liliputiana. Partilha com a
sua vizinha cachena portuguesa as mesmas caractersticas: cor de pelagem que
vai do dourado ao castanho, cornos dispostos em forma de saca-rolhas, muito
longos na idade adulta. A cachena possui
uma altura inferior a 110 centmetros.
criada em exploraes extensivas.

Descripcin: Desde el punto de vista


anatmico estamos ante un animal pequeo, que lleg a recibir el calificativo
de vaquita liliputiense. Comparte con su
vecina cachena portuguesa las mismas
caractersticas: color de pelaje que va del
rubio al castao, cuernos dispuestos en
forma de paraguas, muy largos en la edad
adulta. La cachena tiene una altura inferior a 110 cm. Se cra en explotaciones
extensivas.

Localizao geogrfica: Hoje em dia


est difundida pelas quatro provncias
galegas, especialmente nas zonas montanhosas, ainda que a sua origem esteja
centrada na Baixa Limia e Xurs.

Localizacin geogrfica: Est extendida


por las cuatro provincias gallegas, especialmente en las zonas montaosas, aunque su origen estaba centrado en la Baixa
Limia y el Xurs.

Caractersticas especficas: Na Galiza


comercializa-se a carne de vitela cache-

Caractersticas especficas: En Galicia se


comercializa la carne de ternera cachena,

57

sacrificada a los nueve a diez meses de


vida, con un peso medio entre 80-100 kg/
canal. Se trata de cras alimentadas de leche materna, a veces complementada con
cereales. Es una carne excepcionalmente
jugosa y tierna.

na, abatida aos 9 a 10 meses de vida,


com um peso mdio entre 80-100 quilos/
carcaa. Trata-se de crias alimentadas de
leite materno, s vezes complementado
com cereais. uma carne excecionalmente suculenta e tenra.

Breve resea histrica: La cachena es


una raza autctona del macizo montaoso comn entre Galicia y Portugal
formado por las sierras de la Peneda, Leboreiro, Xurs y Baixa Limia. Es una raza
rstica, muy bien adaptada a un entorno montaoso, pero por desinters fue
sufriendo una regresin hasta quedar su
cra prcticamente limitada a una parroquia del municipio de Entrimo (Ourense),
en lo que a Galicia respecta, con apenas
un centenar de cabezas. En la dcada de
1990 comienza su expansin, primero en
el rea de Entrimo, Lobios, Muios, Quintela de Leirado, Calvos de Randn y Baltar
en la provincia de Ourense y luego a toda
Galicia, con ms de 140 ganaderas en las
cuatro provincias y un censo de ms de
3.600 cabezas inscritas en el libro genealgico.

Breve resenha histrica: A cachena


uma raa autctone do macio montanhoso comum entre a Galiza e Portugal
formado pelas serras da Peneda, Leboreiro, Xurs e Baixa Limia. uma raa
rstica, muito bem adaptada ao ambiente montanhoso mas por desinteresse foi
sofrendo uma regresso at a sua criao
ficar praticamente limitada a uma freguesia do municpio de Entrimo (Ourense),
relativamente Galiza, com apenas um
centenar de cabeas. Na dcada de 1990
inicia-se a sua expanso, primeiro na rea
de Entrimo, Lobios, Muios, Quintela de
Leirado, Calvos de Randn e Baltar na
provncia de Ourense e depois por toda a
Galiza, com mais de 140 exploraes pecurias nas quatro provncias e um censo
de mais de 3.600 cabeas inscritas no livro genealgico.

Relacin de productores: Cachega (Asociacin de Criadores de Raza Bovina Cachena), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles
(Ourense). Telfono: 988 205 486.

Relao de produtores: Cachega (Associao de Criadores de Raa Bovina Cachena), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles
(Ourense). Telefone: 988 205 486.

Puntos de venta: Consltese en Boaga la


relacin de carniceras donde existe venta
de ternera cachena.

Pontos de venda: Consultar em Boaga a


relao de talhos onde existe venda de
vitela cachena.

Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.

Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.

CALDEL

CALDEL

Tipologa: Carne fresca y despojos de


vacuno. Carnes con certificacin de raza
autctona.

Tipologia: Carne fresca e miudezas de


bovino. Carnes com certificao de raa
autctone.

Descripcin: Raza rstica, de buen tamao, originaria de la Terra de Caldelas


(Ourense). Los ejemplares son rubios al
nacer, pero con el tiempo van adquiriendo su caracterstico color oscuro, casi negro, con algunas manchas o lneas rojizas
arrubiadas. Su peso en estado adulto es
de 500 kg para las hembras y 700 kg para
los machos, con una alzada media de 132
cm para las hembras y 140 cm para los
machos. Su cra se realiza por el mtodo
extensivo en pastos de alta montaa y

Descrio: Raa rstica, de bom tamanho,


originria da Terra de Caldelas (Ourense).
Os exemplares so dourados ao nascer mas
com o tempo vo adquirindo a sua caracterstica cor escura, quase negro, com
algumas manchas ou linhas avermelhadas
douradas. O seu peso no estado adulto
de 500 quilos para as fmeas e 700 para
os machos, com uma altura mdia de 132
centmetros para as fmeas e 140 para os
machos. A sua criao realizada atravs
do mtodo extensivo em pastos de alta
58

montanha e tradicionalmente era utilizada como animal de trabalho para alm da


obteno da sua carne.

tradicionalmente era utilizada como animal de trabajo adems de para la obtencin de su carne.

Localizao geogrfica: Hoje em dia existem exploraes em Oza dos Ros (Corunha), Abadn e Rbade, da provncia de
Lugo; Castro Caldelas, Coles, Maceda,
Montederramo, Petn e Vilar de Barrio, na
provncia de Ourense e nos municpios de
Dozn e As Neves na de Pontevedra.

Localizacin geogrfica: Hoy hay explotaciones en Oza dos Ros (A Corua),


Abadn y Rbade, de la provincia de Lugo;
Castro Caldelas, Coles, Maceda, Montederramo, Petn y Vilar de Barrio, en la provincia de Ourense, y en los municipios de
Dozn y As Neves en la de Pontevedra.

Caractersticas especficas: A caldel


no uma raa destinada produo de
carne, pelo que o seu rendimento neste
campo menor que outras raas. No entanto destaca-se a sua qualidade natural.
comercializada fundamentalmente a vitela com um peso de 150 kg/carcaa no
momento do desmame.

Caractersticas especficas: La caldel


no es una raza destinada a la produccin
de carne, por lo que su rendimiento en
este campo es menor que otras razas. Sin
embargo, destaca su calidad natural. Se
comercializa fundamentalmente la ternera con un peso de 150 kg/canal en el
momento del destete.

Breve resenha histrica: Originria da


freguesia de Castro Caldelas, as suas qualidades como animal de trao faz com que
se estenda por outras reas montanhosas
das provncias de Ourense e Lugo. Aparentada com o tronco ibrico negro do que
procede, existem autores que defendem
que a sua chegada Galiza coincidiu com
o curto reinado de Jos Bonaparte perodo em que se difundiu para colonizar reas em que outras raas de trabalho no
se adaptavam. A perda da agricultura de
montanha tem par na sua reduo ao escolher outras raas com mais rendimento
de carne. No ano de 1994 apenas existia
uma trintena de reprodutoras. A poltica
de recuperao da raa tornou possvel

Breve resea histrica: Originaria de la


comarca de Castro Caldelas, sus cualidades como animal de tiro hacen que se extienda por otras reas montaosas de las
provincias de Ourense y Lugo. Emparentada con el tronco ibrico negro del que
procede, hay autores que sostienen que
su llegada a Galicia coincidi con el corto
reinado de Jos Bonaparte, periodo en el
que se difundi para colonizar reas a las
que otras razas de labor no se adaptaban.
La prdida de la agricultura de montaa
lleva pareja su reduccin, al elegir otras
razas con ms rendimiento crnico. En el
ao 1994 apenas quedaban una treintena
de reproductoras. La poltica de recuperacin de la raza hizo posible que antes de
59

finalizar la primera dcada de este siglo


hubiese ms de mil doscientas cabezas
vivas inscritas en el libro genealgico.

que antes de finalizar a primeira dcada


deste sculo houvesse mais de 1.200 cabeas vivas inscritas no livro genealgico.

Relacin de productores: Caldega (Asociacin de Criadores de Raza Bovina Caldel), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988 205 486.

Relao de produtores: Caldega, Associao de Criadores de Raa Bovina Caldel, Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone: 988 205 486.

Puntos de venta: Consltese en Boaga la


relacin de carniceras donde existe venta
de ternera caldel.

Pontos de venda: Consultar em Boaga a


relao de talhos onde existe venda de
vitela caldel.

Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.

Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.

FRIEIRESA

FRIEIRESA

Tipologa: Carne fresca y despojos de


vacuno. Carnes con certificacin de raza
autctona.

Tipologia: Carne fresca e miudezas de


bovino. Carnes com certificao de raa
autctone.

Descripcin: Raza rstica, de tamao


medio a grande, con cabeza pequea y
corta con frente y morro anchos. Color
rubio a castao, que se oscurece en cara,
pescuezo y papada y se aclara alrededor
de su morro y sus ojos. Sus rasgos identificativos son el flequillo de pelo largo que
luce entre los cuernos y su andar vacilante. Se cra en rgimen extensivo en reas
montaosas.

Descrio: Raa rstica, de tamanho mdio a grande, com cabea pequena e curta
com testa e focinho largos. Cor dourada a
castanho, que escurece na cara, pescoo
e papada aclarando-se em contrapartida,
volta do seu focinho e olhos. Os seus
traos identificativos so a franja de pelo
comprido que sobressai entre os cornos e
o seu andar vacilante. criada em regime
extensivo nas reas montanhosas.

Localizacin geogrfica: Aunque su origen est en el extremo suroriental de la


provincia de Ourense, en ncleos del municipio de A Mezquita, ha sido extendida
a las cuatro provincias gallegas, si bien
su poblacin es todava reducida.

Localizao geogrfica: Ainda que a sua


origem esteja no extremo sudeste da provncia de Ourense, nos ncleos do municpio de A Mezquita, foi difundida pelas
quatro provncias galegas, se bem que a
sua populao seja ainda reduzida.

Caractersticas especficas: La frieiresa


es una raza de aptitud crnica. Se comercializa fundamentalmente la ternera con
un peso de 160 kg/canal en el momento
del destete. Su carne es magra y tierna.

Caractersticas especficas: A frieiresa


uma raa de aptitude crnica. comercializada fundamentalmente a vitela com
um peso de 160 kg/carcaa no momento
do desmame. A sua carne magra e tenra.

Breve resea histrica: El nombre procede de su localizacin tradicional, la Terra


das Frieiras, un rea montaosa y de severos inviernos en torno al municipio ourensano de A Mezquita, en la frontera con
Zamora y el distrito de Bragana. Esas rudas condiciones la hicieron muy adaptada
a alimentarse de recursos vegetales que
otras razas ms selectas no aprovechan.
Su cabaa es todava reducida, con apenas una docena y media de criadores.

Breve resenha histrica: O nome procede da sua localizao tradicional, a Terra


das Frieiras, uma rea montanhosa e de
severos invernos em torno do municpio
ourensano de A Mezquita, na fronteira
com Zamora e o distrito de Bragana. Essas rudes condies tornaram-na muito
adaptada a alimentar-se de recursos vegetais que outras raas mais seletas no
aproveitam. O seu nmero de criadores
ainda reduzido com apenas dezena e meia.

Relacin de productores: Frieirega (Asociacin de Criadores de Raza Bovina Friei-

Relao de produtores: Frieirega (Associao de Criadores de Raa Bovina


60

Frieiresa), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles


(Ourense). Telefone: 988 205 486.

resa), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988 205 486.

Pontos de venda: Consultar em Boaga a


relao de talhos onde existe venda de
vitela frieiresa.

Puntos de venta: Consltese en Boaga la


relacin de carniceras donde existe venta
de ternera frieiresa.

Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.

Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.

LIMI

LIMI

Tipologia: Carne fresca e miudezas de


bovino. Carnes com certificao de raa
autctone.

Tipologa: Carne fresca y despojos de


vacuno. Carnes con certificacin de raza
autctona.

Descrio: Raa rstica, de tamanho grande, com cabea mediana, cara comprida
e focinho largo, com cornos em gancho,
curtos nos machos e maiores e compridos
nas fmeas. Cor castanha, mais escura no
tero anterior com aurola quase branca
volta do focinho. O maior destes animais autctones galegos possui um peso
mdio de 650 kg nas fmeas e 900 nos
machos, com uma altura mdia cruz de
140 centmetros nas fmeas e 148 nos
machos.

Descripcin: Raza rstica, de tamao


grande, con cabeza mediana, cara larga
y morro ancho, con cuernos en gancho,
cortos en los machos y ms grandes y
largos en las vacas. Color castao, ms
oscura en el tercio anterior con aureola
casi blanca alrededor del morro. La ms
grande de las vacas autctonas gallegas
tiene un peso medio de 650 kg en las
hembras y 900 kg en los machos, con una
alzada media a la cruz de 140 cm en las
vacas y 148 cm en los machos.

Localizao geogrfica: Originria da


freguesia de A Limia, est difundida por
toda a Galiza.

Localizacin geogrfica: Originaria de la


comarca de A Limia, est extendida por
toda Galicia.

Caractersticas especficas: A grande capacidade maternal da raa limi proporciona vitelos de maior peso ao desmame
e portanto maior rendimento de carne

Caractersticas especficas: La gran capacidad maternal de la raza limi proporciona terneros de mayor peso al destete
y por tanto mayor rendimiento de carne
61

tierna, magra y con un buen grado de infiltracin de la grasa.

tenra, magra e com um bom grau de infiltrao da gordura.

Breve resea histrica: Su perfil de


gran porte y sus cualidades de docilidad
y mansedumbre la convirtieron en una
excepcional raza de trabajo, aptitud a
la que hay que sumar la de productora
de leche y carne. Originaria de A Limia,
donde se criaba en rebaos alrededor de
la laguna de Antela, al desparecer este
espacio natural e introducirse la mecanizacin en las explotaciones agrcolas la
limi fue perdiendo terreno hasta quedar
al borde de la extincin. Con su recuperacin, la cra se ha vuelto a extender por
toda Galicia, si bien es la provincia de
Ourense la que cuenta con mayor nmero
de criadores.

Breve resenha histrica: Pelo seu perfil de grande porte e suas qualidades de
docilidade e mansido converteram-na
numa excecional raa de trabalho, aptitude a que se deve somar as de produtora de leite e carne. Originria de A Limia,
onde era criada em rebanhos volta da
lagoa de Antela, ao desparecer este espao natural, e introduzir-se a mecanizao nas exploraes agrcolas, a limi
foi perdendo terreno at ficar prximo
da extino. Com a sua recuperao, a
criao voltou a espalhar-se por toda
a Galiza, ainda que seja a provncia de
Ourense a que possui maior nmero de
criadores.

Relacin de productores: Limiaga (Asociacin de Criadores de Raza Bovina Limi), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988 205 486.

Relao de produtores: Limiaga (Associao de Criadores de Raa Bovina Limi), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone: 988 205 486.

Puntos de venta: Consltese en Boaga la


relacin de carniceras donde existe venta
de ternera frieiresa.

Pontos de venda: Consultar em Boaga a


relao de talhos onde existe venda de
vitela limi.

Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.

Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.

VIANESA

VIANESA

Tipologa: Carne fresca y despojos de


vacuno. Carnes con certificacin de raza
autctona.

Tipologia: Carne fresca e miudezas de


bovino. Carnes com certificao de raa
autctone.
62

Descrio: Raa rstica, de tamanho mdio, com cabea pequena e cara alongada
que se estreita no focinho. Cor castanha,
que escurece nos extremos e se aclara em
contrapartida, volta do focinho e dos
seus olhos. Um dos seus traos identificativos o pelo comprido que sobressai
entre os cornos e as orelhas. Peso mdio
de 560 kg nas fmeas adultas e 850 nos
machos. O seu tamanho em altura mdia
cruz de 132 centmetros para as fmeas e 138 para os machos. So criadas
em regime extensivo em reas de floresta,
matagal e pasto.

Descripcin: Raza rstica, de tamao


medio, con cabeza pequea y cara alargada que se estrecha en el morro. Color
castao, que se oscurece en los extremos
y se aclara alrededor de su morro y sus
ojos. Uno de sus rasgos identificativos es
el pelo largo que luce entre los cuernos y
las orejas. Peso medio de 560 kg en las
hembras adultas y 850 kg en los machos.
Su talla en alzada media a la cruz es de
132 cm para las hembras y 138 cm para
los machos. Se cra en rgimen extensivo
en reas de bosque, matorral y pasto.
Localizacin geogrfica: Extendida en
la actualidad en las reas montaosas de
Lugo y Ourense, existen tambin algunos
criadores en otras provincias gallegas.

Localizao geogrfica: Difundida atualmente nas reas montanhosas de Lugo e


Ourense, existem tambm alguns criadores noutras provncias galegas.
Caractersticas especficas: comercializada a carne de vitela, abatida aos seis
meses com um peso vivo de 150 a 230 quilos ou o anaco de 12 meses com um peso
vivo entre 210 e 335 quilos. Para os vitelos a sua alimentao baseia-se exclusivamente no leite materno e para os anacos,
suplementa-se com cereais ou com pasto.

Caractersticas especficas: Se comercializa la carne de ternera, sacrificada a


los seis meses con un peso vivo de 150
a 230 kg o el aojo de doce meses con
un peso vivo entre 210 y 335 kg. Para
las terneras su alimentacin se basa exclusivamente en la leche materna y para
los aojos se suplementa con cereales o
con pasto.

Breve resenha histrica: O nome procede da sua localizao tradicional em torno do municpio de Viana do Bolo e as
conhecidas como Terras do Bolo. Originalmente cumpria com as suas trs aptitudes
e era utilizada para seu aproveitamento

Breve resea histrica: El nombre procede de su localizacin tradicional en torno


al municipio de Viana do Bolo y las conocidas como Terras do Bolo. En origen
cumpla con sus tres aptitudes y era utilizada para su aprovechamiento crnico y

63

lechero, as como para la realizacin de


algunos trabajos agrcolas. Pronto se extendi por todo el sureste de la provincia
de Ourense, donde fue criada en rgimen
de pastoreo, estabulndola en los periodos de fros ms severos.

da carne e do leite assim como para a realizao de alguns trabalhos agrcolas. Rapidamente se difundiu por todo o sudeste
da provncia de Ourense onde foi criada
em regime de pastoreio, estabulando-a
nos perodos frios mais severos.

Relacin de productores: Vianega (Asociacin de Criadores de Raza Bovina Vianesa), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988 205 486.

Relao de produtores: Vianega (Associao de Criadores de Raa Bovina Vianesa), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone: 988 205 486.

Puntos de venta: Consltese en Boaga la


relacin de carniceras donde existe venta
de ternera frieiresa.

Pontos de venda: Consultar em Boaga a


relao de talhos onde existe venda de
vitela vianesa.

Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.

Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.

CACHENA

CACHENA
Tipologia: Carne fresca e miudezas de
bovino. Raa autctone e carnes com denominao de origem protegida.

Tipologa: Carne fresca y despojos de vacuno. Raza autctona y carnes con denominacin de origen protegida.

Descrio: Carne proveniente de vacas,


novilhos e vitelas de raa cachena, devidamente inscritos no registo zootcnico da raa cachena, nascidos, criados
e abatidos na rea geogrfica objeto da
denominao de origem protegida, situada nas redondezas das serras da Peneda e
Laboreiro, no distrito de Viana do Castelo.
A partir do ponto de vista anatmico estamos ante um animal pequeno, talvez o
bovino mais pequeno existente na Europa,
com uma cor de pelagem que vai do dourado ao castanho escuro, cornos dispostos
em forma de saca-rolhas, muito longos na
idade adulta. A cachena tem uma altura
igual ou inferior a 110 centmetros.

Descripcin: Carne proveniente de vacas,


novillos y terneras de raza cachena, debidamente inscritos en el registro zootcnico de la raza cachena, nacidos, criados y
sacrificados en el rea geogrfica objeto
de la denominacin de origen protegida,
situada en torno a las sierras da Peneda
y Laboreiro, en el distrito de Viana do
Castelo. Desde el punto de vista anatmico, estamos ante un animal pequeo,
tal vez el bobino ms pequeo existente
en Europa, con un color de pelaje que va
del rubio al castao oscuro, cuernos dispuestos en forma de paraguas, muy largos
en la edad adulta. La cachena tiene una
altura igual o inferior a 110 cm.

Localizao geogrfica: As freguesias


de Sistelo, Gavieira, Cabreiro, Gondoriz,
Carralcova, Couto, Grade, Ermelo, Cabana
Maior, Soajo e Vale, do municpio de Arcos de Valdevez; as de Castro Laboreiro,
Lamas de Mouro, Parada do Monte e Gave,
do municpio de Melgao; as de Merufe,
Tangil e Riba de Mouro, do municpio de
Mono; as de Lindoso, Britelo, Ermida,
Germil, So Joo Baptista, Entre Ambos-os-Rios, Sampriz e Azias, do municpio
de Ponte da Barca; as de Alboim da Nbrega, Gondomar e Valdreu, do municpio
de Vila Verde, e as freguesias de Cibes,
Gondoriz, Brufe e Campo do Gers, do
municpio de Terras de Bouro.

Localizacin geogrfica: Las parroquias


de Sistelo, Gavieira, Cabreiro, Gondoriz,
Carralcova, Couto, Grade, Ermelo, Cabana
Maior, Soajo y Vale, del municipio de Arcos de Valdevez; las de Castro Laboreiro,
Lamas de Mouro, Parada do Monte y Gave,
del municipio de Melgao; las de Merufe,
Tangil y Riba de Mouro, del municipio de
Mono; las de Lindoso, Britelo, Ermida,
Germil, So Joo Baptista, Entre Ambosos-Rios, Sampriz y Azias, del municipio
de Ponte da Barca; las de Alboim da Nbrega, Gondomar y Valdreu, del municipio
de Vila Verde, y las parroquias de Cibes,
Gondoriz, Brufe y Campo do Gers, del
municipio de Terras de Bouro.
64

Caractersticas especficas: Em funo


da idade no momento do abate, classifica-se em: vitela: animais abatidos entre
os 4 e os 9 meses, com um peso vivo entre os 70 e os 120 quilos, de carne tenra, rosa clara, suculenta e de consistncia
firme. Gordura de cor branca distribuda
homogeneamente. Novilho: animais abatidos entre os 9 e os 24 meses, com um
peso vivo de entre os 120 e os 210 quilos.
Carne tenra, de rosa claro a vermelho claro, suculenta e consistente, com gordura
de cor branca a cremosa. Pouca gordura
intramuscular. Vaca e boi: animais entre
os 2 e os 4 anos, se forem vacas, entre
os 2 e os 5 anos se forem bois (machos
castrados), com um peso superior a 210
quilos. A carne de cor vermelho intenso
a vermelho escuro, suculenta e saborosa
mas menos tenra que a vitela e o novilho,
com uma gordura de cor branco cru. comercializada em carcaas, semicarcaas e
peas nos talhos, ou em produtos embalados nos supermercados e grandes reas
de alimentao. Em qualquer dos casos,
deve ir acompanhada do selo, rtulo ou
etiqueta que a identifique como carne de
cachena da Peneda.

Caractersticas especficas: En funcin


de la edad en el momento del sacrificio
se clasifica de la siguiente forma: Ternera:
animales sacrificados entre los cuatro y
los nueve meses, con un peso vivo entre
70 y 120 kg, es de carne tierna, rosa clara, suculenta y consistencia firme. Grasa
de color blanco distribuida homogneamente. Novillo: animales sacrificados entre los nueve y veinticuatro meses, con
un peso vivo de entre 120 y 210 kg. Carne
tierna, de rosa claro a rojo claro, suculenta y consistente, con grasa de color blanco a cremoso. Poca grasa intramuscular.
Vaca y buey: animales entre dos y cuatro
aos, si son vacas, dos y cinco aos si
son bueyes (machos castrados), con un
peso superior a 210 kg. La carne es de color rojo intenso a rojo oscuro, suculenta
y sabrosa, pero menos tierna que la ternera y el novillo, con una grasa de color
blanco crudo. Se comercializa en canales,
semicanales y despiezada en carniceras,
o envasada en supermercados y grandes
reas de alimentacin. En todos los casos, debe ir acompaada del sello, etiqueta o marchamo que la identifica como
carne de cachena.

Breve resenha histrica: A cachena


uma raa autctone do macio montanhoso composto pelas serras da Peneda e
Laboreiro, fronteira natural com a provncia galega de Ourense. uma raa rstica,

Breve resea histrica: La cachena es


una raza autctona del macizo montaoso que forman las sierras de la Peneda
y Laboreiro, frontera natural con la provincia gallega de Ourense. Es una raza
65

rstica, muy bien adaptada a un entorno


montaoso, acostumbrada a condiciones
climticas duras, que ha propiciado un
vnculo tradicional con el habitante de
estas montaas, proporcionndole carne, leche y fuerza de trabajo. Hoy se encuentra en peligro de extincin, si bien
la concesin de la denominacin de origen, inscrita en 1998, permiti generar
una nueva expectativa no solo de preservacin de la raza, sino tambin de crear
nuevas formas de riqueza sostenible en
un espacio geogrfico que intenta preservar su patrimonio natural y convertirlo en
fuente de riqueza.

muito bem adaptada ao ambiente montanhoso, acostumada a condies climticas duras, que propiciou um vnculo
tradicional com o habitante destas montanhas, proporcionando-lhe, carne, leite
e fora de trabalho. Hoje encontra-se em
perigo de extino, se bem que a concesso da denominao de origem, inscrita em 1998, permitiu gerar uma nova
expectativa no apenas de preservao
da raa, como tambm na criao de novas formas de riqueza sustentveis num
espao geogrfico que tenta preservar o
seu patrimnio natural convertendo-o em
fonte de riqueza.

Relacin de productores: Cooperativa


Agrcola de Arcos de Valdevez e Ponte
da Barca, Rua Soares Pereira, 26, 4974010 Arcos de Valdevez. Telfono: 258 510
200; fax: 258 510 201. cooparcosbarca@
mail.telepac.pt, <www.cachenadapenedadop.com>.

Relao de produtores: Cooperativa


Agrcola de Arcos de Valdevez e Ponte
da Barca, Rua Soares Pereira, 26, 4974010 Arcos de Valdevez. Telefone: 258 510
200; fax: 258 510 201. cooparcosbarca@
mail.telepac.pt, <www.cachenadapeneda-dop.com>.

Puntos de venta: En carniceras y restaurantes de la zona de produccin.

Pontos de venda: Em talhos e restaurantes da zona de produo.

Otras informaciones: acrc (Associao


dos Criadores da Raa Cachena). Centro
Coordenador de Transportes de Arcos de
Valdevez, 1., Sala 12. 4970-760 Arcos
de Valdevez. Portugal. Tel./fax: 258 523
137. cachena@gmail.com.

Outras informaes: acrc (Associao


dos Criadores da Raa Cachena). Centro
Coordenador de Transportes de Arcos de
Valdevez, 1. Andar, Sala 12. 4970-760
Arcos de Valdevez. Portugal. Tel./fax: 258
523 137. cachena@gmail.com.

rgano de control: certis-Controlo e Certificao, Lda., Rua Diana de Liz - Horta


do Bispo, Apartado 320, 7006-804 vora.
Telfono: 266 769 564 / 5; fax: 266 769
566. certis@certis.pt.

rgo de controlo: certis-Controlo e Certificao, Lda., Rua Diana de Liz - Horta


do Bispo, Apartado 320, 7006-804 vora.
Telefone: 266 769 564 / 5; fax: 266 769
566. certis@certis.pt.

BARROS

BARROS

Tipologa: Carne fresca y despojos de vacuno. Raza autctona y carnes con denominacin de origen protegida.

Tipologia: Carne fresca e miudezas de


bovino. Raa autctone e carnes com Denominao de Origem Protegida.

Descripcin: Los animales de raza barrosana son de estatura mediana, perfil


cncavo, con pelaje de color castao claro, algo ms oscuros en el caso de los
machos. Su alimento es el propio de las
razas que viven en explotacin extensiva:
los pastos y vegetales que encuentran en
las tierras por las que pacen, reforzadas
con cereales y otros ingredientes vegetales en la poca de la lactancia. Su carne
es sabrosa, de color rosa claro, tierna y
con un contenido graso muy equilibrado.

Descrio: Os animais de raa barros


so de estatura mediana, perfil cncavo,
com pelagem de cor castanha clara, um
pouco mais escura no caso dos machos.
O seu alimento o prprio das raas que
vivem em exploraes extensivas: os pastos e vegetais que encontram nas terras
por onde pastam, reforadas com cereais
e outros ingredientes vegetais na poca
da lactncia. A sua carne saborosa, de
cor rosa claro, tenra e com um contedo
de gordura muito equilibrado.

Localizacin geogrfica: Municipios de


Amares, Braga, Cabeceiras de Basto, Celo-

Localizao geogrfica: Municpios de


Amares, Braga, Cabeceiras de Basto, Celo66

rico de Basto, Fafe, Guimares, Pvoa de


Lanhoso, Terras de Bouro, Vieira do Minho
e Vila Verde, do distrito de Braga; municpios de Felgueiras e Paos de Ferreira
do distrito do Porto; municpios de Arcos
de Valdevez, Melgao, Mono, Ponte da
Barca, Ponte de Lima, Paredes de Coura e
Valena, do distrito de Viana do Castelo
e, por ltimo, os municpios de Boticas e
Montalegre do distrito de Vila Real.

rico de Basto, Fafe, Guimares, Pvoa de


Lanhoso, Terras de Bouro, Vieira do Minho
y Vila Verde, del distrito de Braga; municipios de Felgueiras y Paos de Ferreira
del distrito do Porto; municipios de Arcos
de Valdevez, Melgao, Mono, Ponte da
Barca, Ponte de Lima, Paredes de Coura y
Valena, do distrito de Viana do Castelo
y, por ltimo, los municipios de Boticas y
Montalegre del distrito de Vila Real.

Caractersticas especficas: A comercializao da carne realizada a partir do


abate de exemplares em idades compreendidas entre os 5 e os 9 meses com pesos
em carcaa entre os 70 e os 130 quilos.
A vitela s comercializada em carcaas,
meias carcaas e peas em cujo caso
apresentada embalada na origem e com o
selo indicativo que garante a procedncia.

Caractersticas especficas: La comercializacin de la carne se realiza a partir del


sacrificio de ejemplares en edad entre los
cinco y los nueve meses con pesos en canal entre 70 y 130 kg. Solo se comercializa la ternera, en canales, medias canales
y despiezada, caso en el cual se presenta
envasada en origen y con el sello indicativo que garantiza la procedencia.

Breve resenha histrica: Trata-se de


uma raa morfolgica singular, aparentada com as raas de bovinos procedentes
de frica. Existem autores que consideram que possui vnculos com a denominada raa mauritnica, e outros situam
as suas origens nos vales do Nilo, de
onde foi deslocada at pennsula ibrica durante os longos sculos de domnio
muulmano. A presena posterior de outras raas foi deslocando-a no territrio
espanhol e portugus, ficando unicamente vinculada aos espaos montanhosos
das serras minhotas e ao planalto barro-

Breve resea histrica: Se trata de una


raza morfolgica singular, emparentada
con las razas de bovinos procedentes de
frica. Hay autores que consideran que
tiene vnculos con la denominada raza
mauritnica, y otros sitan sus orgenes en
los valles del Nilo, desde los que fue trasladada hasta la pennsula ibrica durante
los largos siglos de dominacin musulmana. La presencia posterior de otras razas
la fue desplazando del territorio espaol y
portugus, quedando nicamente vinculada a aquellos espacios montaosos de las
sierras miotas y el altiplano barrosano.
67

Apreciada por sus mltiples cualidades,


aunque no es un animal que se caracterice
por su abundante produccin lechera, en
una economa de autosuficiencia tan propia de los lugares aislados, la vaca barrosana proporcionaba leche, carne, fuerza de
trabajo y aun abono y combustible. Todo
un repertorio que la haca indispensable
para la economa rural. Su pureza racial
estuvo a punto de extinguirse como consecuencia de los mltiples cruzamientos
que se iban produciendo, pero a partir de
1981 se inicia su registro zootcnico, que
fue seguido de otras disposiciones legales
hasta constituir, por un lado, la Agrupacin de Productores de Carne Barros y,
por otro, la denominacin de origen protegida, ambos hechos en 1994.

so. Apreciada pelas suas mltiplas qualidades, ainda que no seja um animal
que se caracterize pela sua abundante
produo leiteira, numa economia de
autossuficincia to prpria dos lugares
isolados, a vaca barros proporciona leite, carne, fora de trabalho e ainda estrume e combustvel. Um repertrio que
a tornava indispensvel para a economia
rural. A sua pureza racial esteve prestes
a extinguir-se como consequncia dos
mltiplos cruzamentos que se iam produzindo, mas a partir de 1981 inicia-se
o seu registo zootcnico que foi seguido
de outras disposies legais at se constituirem, por um lado o Agrupamento de
Produtores de Carne Barros e por outro
a denominao de origem protegida, ambos factos em 1994.

Relacin de productores: capolib Cooperativa Agrcola de Boticas C.R.L. Avenida do Eir, 19. 5460-311 boticas Boticas.
Portugal. Telfono: 276 418 170; fax: 276
415 734. geral@capolib.pt, <www.carnebarrosa.com>.

Relao de produtores: capolib Cooperativa Agrcola de Boticas C.R.L. Avenida do Eir, 19. 5460-311 boticas Boticas.
Portugal. Telefone: 276 418 170; fax: 276
415 734. geral@capolib.pt, <www.carnebarrosa.com>.

Puntos de venta: En hipermercados, carniceras y restaurantes de la zona de produccin.

Pontos de venda: Em hipermercados, talhos e restaurantes da zona de produo.

Otras informaciones: amiba - Associao


dos Criadores de Bovinos de Raa Barros.
Quinta do Penedo. Apartado 54. Lugar do
Souto - Lanhas. 4730-260 Vila Verde. Portugal. Telfono: 253 559 720; fax: 253
559 729. geral@amiba.com.pt, <www.
amiba.com.pt>.

Outras informaes: amiba - Associao


dos Criadores de Bovinos de Raa Barros.
Quinta do Penedo. Apartado 54. Lugar do
Souto - Lanhas. 4730-260 Vila Verde. Portugal. Telefone: 253 559 720; fax: 253
559 729. geral@amiba.com.pt, <www.
amiba.com.pt>.

rgano de control: sativa - Controlo e Certificao de Produtos, Rua Robalo Gouveia, 1, 1 A. 1900-392 Lisboa. Telfono:
217 991 100; fax: 217 991 119. sativa@
sativa.pt, <www.sativa.pt>.

rgo de controlo: sativa - Controlo e Certificao de Produtos, Rua Robalo Gouveia, 1, 1 A. 1900-392 Lisboa. Telfono:
217 991 100; fax: 217 991 119. sativa@
sativa.pt, <www.sativa.pt>.

BOVINO CRUZADO DOS LAMEIROS DO


BARROSO

BOVINO CRUZADO DOS LAMEIROS DO


BARROSO

Tipologa: Carne fresca y despojos de vacuno con Indicacin Geogrfica Protegida.

Tipologia: Carne fresca e miudezas de


bovino com Indicao Geogrfica Protegida.

Descripcin: Forman parte de esta denominacin las reses de las que uno de
los progenitores sea obligatoriamente un
animal inscrito en el libro genealgico de
una raza autctona (mirandesa, barros o
maronesa), nazcan, se cren y sean sacrificadas en el rea geogrfica objeto de
proteccin.

Descrio: Fazem parte desta denominao as reses em que um dos progenitores


seja obrigatoriamente um animal inscrito
no livro genealgico de uma raa autctone (mirandesa, barros ou maronesa),
nasa, se crie e seja abatido na rea geogrfica objeto de proteo.

Localizacin geogrfica: El nacimiento,


cra y sacrificio tienen que producirse en

Localizao geogrfica: O nascimento,


criao e abate tm de ser realizados
68

nos municpios de Montalegre, Boticas


e Chaves.

los municipios de Montalegre, Boticas y


Chaves.

Caractersticas especficas: Em funo


da idade no momento do abate, classifica-se em: vitela: animais abatidos at aos
9 meses, com um peso vivo mximo de
180 quilos. uma carne muito tenra, rosa
claro, suculenta e de consistncia firme.
Gordura de cor branca a branca grisalha,
distribuda homogeneamente. Novilho:
animais abatidos entre os 9 e os 24 meses, com um peso vivo de mais de 180
quilos. Carne tenra, de cor vermelho claro
a vermelho, suculenta e consistente, com
gordura de cor branca a grisalha. Pouca
gordura intramuscular. Vaca: animais de
mais de 2 anos ou fmeas que j tenham
parido, com um peso superior a 180 quilos. A carne de cor vermelho intenso
a vermelho escuro, suculenta e saborosa
com uma gordura de cor branca a grisalha. comercializada em carcaas, semicarcaas e em peas nos talhos, ou embalada nos supermercados e grandes reas
de alimentao. Em qualquer dos casos,
deve ser acompanhada do selo, rtulo ou
etiqueta que a identifique da igp Carne de
Bovino Cruzado dos Lameiros do Barroso.

Caractersticas especficas: En funcin


de la edad en el momento del sacrificio se
clasifica en: Ternera: animales sacrificados
hasta los nueve meses, con un peso vivo
mximo de 180 kg. Es de carne muy tierna, rosa claro, suculenta y consistencia
firme. Grasa de color blanco a blanco grisceo, distribuida homogneamente. Novillo: animales sacrificados entre los nueve y veinticuatro meses, con un peso vivo
de ms de 180 kg. Carne tierna, de rojo
claro a rojo, suculenta y consistente, con
grasa de color blanco a grisceo. Poca
grasa intramuscular. Vaca: animales de
ms de dos aos o hembras que ya hayan
parido, con un peso superior a 180 kg. La
carne es de color rojo intenso a rojo oscuro, suculenta y sabrosa con una grasa de
color blanco a grisceo. Se comercializa
en canales, semicanales y despiezada en
carniceras, o envasada en supermercados y grandes reas de alimentacin. En
todos los casos, debe ir acompaada del
sello, etiqueta o marchamo que la identifica de la igp Carne de Bovino Cruzado dos
Lameiros do Barroso.

Breve resenha histrica: A criao de


gado bovino nesta rea de Portugal converte o que noutras atividades constitui
uma debilidade numa autntica fortaleza.

Breve resea histrica: La cra de ganado


vacuno en esta rea de Portugal convierte
lo que en otras actividades constituye una
debilidad en una autntica fortaleza. Los

69

lameiros o braas, como se los conoce en


el norte espaol, son las zonas de pasto
que se encuentran en la parte alta de las
reas montaosas. El ganado, que durante
el invierno y gran parte de la primavera y
otoo vive cerca de su propietario, incluso le presta otros servicios como el abono
de los campos y huertos, o la fuerza para
el trabajo, en la poca estival es liberado
y llevado hasta las braas, los lameiros,
donde encuentra pastos frescos pese a la
cancula, por lo general de uso comn.
Es, en esencia, una forma de cooperacin
entre pequeos agricultores, que de esta
manera afrontan el periodo ms seco del
ao y les permite reforzar lazos sociales
entre una poblacin que por la naturaleza
del territorio en el que vive suele estar
sometida a las tensiones del aislamiento.
Las reses, al mismo tiempo, limpian el
monte, lo abonan y ayudan a su mantenimiento. Este tipo de laboreo permita
una mejor sostenibilidad y era un freno
a los incendios forestales. A medida que
esa actividad fue disminuyendo, tambin
lo hicieron esas medidas benefactoras
para el bosque. Desde enero de 1994, los
bovinos cruzados de esta rea geogrfica
cuentan con una denominacin de origen
protegida, que ha convertido en un elemento que aporta valor aadido a estas
explotaciones ganaderas.

Os lameiros ou braas, como conhecido no norte de Espanha, so as zonas de


pasto que se encontram na parte alta das
zonas montanhosas. O gado, que durante
o inverno e grande parte da primavera e
outono vivem perto do seu proprietrio,
inclusive prestando-lhe outros servios
como o estrume para os campos e hortas,
ou a fora para o trabalho, na poca estival liberado e levado para os lameiros,
onde encontra pastos frescos apesar da
cancula, geralmente de uso comum. ,
na essncia, uma forma de cooperao
entre pequenos agricultores que desta
forma enfrentam o perodo mais seco do
ano permitindo-lhe reforar os laos sociais entre uma populao que pela natureza do territrio onde vive, costuma
estar submetida s tenses do isolamento. As reses, ao mesmo tempo, limpam
o monte, estrumam-no e ajudam sua
manuteno. Este tipo de trabalho permitia uma melhor sustentabilidade e era
um travo para os incndios florestais.
medida que essa atividade foi diminuindo, tambm o fizeram essas medidas
benfeitoras para a floresta. Desde janeiro
de 1994, os bovinos cruzados desta rea
geogrfica possuem uma denominao de
origem protegida, que se converteu num
elemento que d valor acrescentado a estas exploraes pecurias.

Relacin de productores: Coop. Agrcola


dos Produtores de Batata para Semente
de Montalegre, CRL, Rua General Humberto Delgado, 5470-247 Montalegre. Telfono: 276 512 253; fax: 351 276 512 528.
quadrimonte@iol.pt.

Relao de produtores: Coop. Agrcola


dos Produtores de Batata para Semente
de Montalegre, crl, Rua General Humberto
Delgado, 5470-247 Montalegre. Telefone:
276 512 253; fax: 276 512 528. quadrimonte@iol.pt.

Puntos de venta: En carniceras y restaurantes de la zona de produccin.

Pontos de venda: Em talhos e restaurantes da zona de produo.

Otros datos: rgano de control: Tradio


e Qualidade, Associao Interprofissional
para Produtos Agro-Alimentares de Trsos-Montes, avda. 25 de Abril, 273, s/l.,
5370 Mirandela. Telfono: 278 261 410;
fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@
clix.pt.

Outros dados: rgo de controlo, Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

MARONESA

MARONESA

Tipologa: Carne fresca y despojos de vacuno. Raza autctona y carnes con denominacin de origen protegida.

Tipologia: Carne fresca e miudezas de


bovino. Raa autctone e carnes com denominao de origem protegida.

Descripcin: Su denominacin la vincula


al topnimo en el que est inscrita, pues

Descrio: A sua denominao vincula-a


ao topnimo no qual est inscrita, pois
70

trata-se de uma raa largamente arraigada nos contrafortes da serra do Maro.


uma raa de montanha de grande rusticidade e resistncia. De aspeto robusto,
a sua pele de cor escura, ligeiramente
mais clara nas fmeas que nos machos. O
sistema de criao de carcter misto,
predominando o pastoreio extensivo nos
exemplares adultos e o estabulado nos
mais jovens durante o perodo de criao
e lactncia. A sua alimentao est vinculada produo agrcola da zona e aos
pastos e elementos vegetais que moldam
a paisagem montanhosa. Assim, o territrio, o clima, a forragem vegetal e a forma
de criao, conferem as caractersticas
organolticas carne maronesa.

se trata de una raza largamente arraigada


en las estribaciones de la Serra do Maro.
Es una raza de montaa de gran rusticidad y resistencia. De aspecto robusto, su
piel es de color oscuro, ligeramente ms
clara en las hembras que en los machos.
El sistema de cra es de carcter mixto,
predominando el pastoreo extensivo en
los ejemplares adultos y estabulado en
los ms jvenes durante el periodo de cra
y lactancia. Su alimentacin est vinculada a la produccin agrcola de la zona
y a los pastos y elementos vegetales que
conforman el paisaje montaoso. As, el
territorio, el clima, el forraje vegetal y la
forma de cra le confieren las caractersticas organolpticas a la carne maronesa.

Localizao geogrfica: O nascimento,


criao e abate tm de ser realizados nos
municpios de Alij, Mondim de Basto,
Mura, Ribeira de Pena, Vila Pouca de
Aguiar e Vila Real, assim como parte dos
municpios de Amarante, Boticas, Cabeceiras e Celorico de Basto, Chaves, Montalegre e Valpaos.

Localizacin geogrfica: El nacimiento,


cra y sacrificio tienen que producirse en
los municipios de Alij, Mondim de Basto, Mura, Ribeira de Pena, Vila Pouca de
Aguiar y Vila Real, as como parte de los
municipios de Amarante, Boticas, Cabeceiras y Celorico de Basto, Chaves, Montalegre y Valpaos.

Caractersticas especficas: Em funo da


idade no momento do abate, classifica-se
em: vitela: animais abatidos entre os 5 e os
9 meses, com um peso em carcaa entre os
75 e os 130 quilos. de carne muito tenra, rosa clara, suculenta e de consistncia
firme. Gordura de cor branca a branca grisalha, distribuda homogeneamente. Novi-

Caractersticas especficas: En funcin


de la edad en el momento del sacrificio se
clasifica en: Ternera: animales sacrificados
entre cinco y nueve meses, con un peso
en canal entre 75 y 130 kg. Es de carne muy tierna, rosa claro, suculenta y de
consistencia firme. Grasa de color blanco
a blanco grisceo, distribuida homog71

neamente. Novillo: animales sacrificados


entre los nueve y veinticuatro meses, con
un peso en canal de ms de 130 kg. Carne
tierna, rojo claro a rojo, suculenta y consistente, con grasa de color marfil. Moderada grasa intramuscular. Vaca: animales
entre dos y cuatro aos con un peso en
canal entre 200 y 300 kg. La carne es de
color rojo oscuro, suculenta y sabrosa con
una grasa de color marfil con fuerte presencia intramuscular. Se comercializa en
canales, semicanales y despiezada en carniceras, o envasada en supermercados y
grandes reas de alimentacin. En todos
los casos, debe ir acompaada del sello,
etiqueta o marchamo que la identifica de
la dop Carne Maronesa.

lho:

animais abatidos entre os 9 e os 24


meses, com um peso em carcaa de mais
de 130 quilos. Carne tenra, vermelho claro
a vermelho, suculenta e consistente, com
gordura de cor de marfim. Gordura moderada intramuscular. Vaca: animais entre os
2 e os 4 anos com um peso em carcaa
entre os 200 e os 300 quilos. A carne de
cor vermelho escuro, suculenta e saborosa
com uma gordura de cor de marfim com
forte presena intramuscular. comercializada em carcaas, semicarcaas e em peas nos talhos, ou embalada nos supermercados e grandes reas de alimentao. Em
qualquer dos casos, deve ir acompanhada
do selo, rtulo ou etiqueta que a identifique da dop Carne Maronesa.

Breve resea histrica: La raza maronesa est directamente entroncada con


el Bos primigenius, especie bovina que
pobl los bosques y montaas de la pennsula ibrica. La cra de esta raza est
ntimamente ligada al territorio donde
hoy la encontraremos. Las difciles condiciones agropecuarias hicieron que la
maronesa, por su rusticidad y docilidad,
resultase un aliado imprescindible para
el agricultor, que no solo se vea provisto
de leche y carne, sino tambin de fuerza
de trabajo, para el arrastre de carros y
las labores en el campo en las pequeas parcelas. Estabuladas en las pocas
de ms fro y durante el periodo de cra,
eran instaladas en cuadras en las que se
les facilitaban camas de paja y elementos vegetales que luego, fertilizados con
sus excrementos, eran convertidas en un
abono de excepcional calidad para los
campos y las huertas. En 1988 se renen
catorce criadores y forman la Asociacin
de Criadores do Marons, que emprendern las iniciativas necesarias hasta conseguir la declaracin de denominacin de
origen protegida. Hoy da hay ms de dos
mil criadores.

Breve resenha histrica: A raa maronesa est diretamente entroncada com o Bos
primigenius, espcie bovina que povoou
as florestas e montanhas da pennsula
ibrica. A criao desta raa est intimamente ligada ao territrio onde hoje em
dia a encontramos. As difceis condies
agropecurias fizeram com que a maronesa, pela sua rusticidade e docilidade, se
tornasse numa aliada imprescindvel para
o agricultor que no apenas se via provido de leite e carne, como tambm de fora de trabalho, para o arrasto dos carros e
os trabalhos no campo nas pequenas parcelas. Estabuladas nas pocas mais frias
e durante o perodo de criao, eram instaladas em estbulos onde se forneciam
camas de palha e elementos vegetais, que
depois eram fertilizados com os seus excrementos, convertendo-se num estrume
de excecional qualidade para os campos
e para as hortas. Em 1988 catorze criadores renem-se e formam a Associao
de Criadores do Marons empreendendo
as iniciativas necessrias para conseguir
a declarao de denominao de origem
protegida. Hoje em dia existem mais de
2.000 criadores.

Relacin de productores: Agrupamento


de Produtores de Carne Maronesa, Cooperativa Agrcola de Vila Real, Rua Jaime
Campos-Abambres, 5000-431 Vila Real.
Telfono: 259 323 051; fax: 259 321 873.
maronesacarnedop@sapo.pt, <www.carnemaronesadop.com>.

Relao de produtores: Agrupamento de


Produtores de Carne Maronesa, Cooperativa Agrcola de Vila Real, Rua Jaime
Campos, Abambres, 5000-431 Vila Real.
Telefone: 259 323 051; fax: 259 321 873.
maronesacarnedop@sapo.pt, <www.carnemaronesadop.com>.

Puntos de venta: En carniceras y restaurantes de la zona de produccin y en


supermercados y grandes superficies de
alimentacin a lo largo de todo Portugal.

Pontos de venda: Em talhos e restaurantes da zona de produo e em supermercados e grandes superfcies de alimentao em todo o mercado portugus.
72

Outras informaes: acm (Associao de


Criadores do Marons), Cooperativa Agrcola de Vila Real, Apartado 276, Abambres, 5000-261 Vila Real. Telefone: 259
375 946, fax: 259 378 144. acmaronesasec@gmail.com; <www.marones.pt>.

Otras informaciones: acm (Associao de


Criadores do Marons), Cooperativa Agrcola de Vila Real, Apartado 276, Abambres, 5000-261 Vila Real. Telfono: 259
375 946, fax: 259 378 144. acmaronesasec@gmail.com; <www.marones.pt>.

rgo de controlo: Tradio e Qualidade,


Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261 410; fax: 278
261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

rgano de control: Tradio e Qualidade,


Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes,
avda. 25 de Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278 261 410; fax: 278 261
410. tradicao-qualidade@clix.pt.

MIRANDESA

MIRANDESA

Tipologia: Carne fresca e miudezas de


bovino. Raa autctone e carnes com denominao de origem protegida.

Tipologa: Carne fresca y despojos de vacuno. Raza autctona y carnes con denominacin de origen protegida.

Descrio: A mirandesa uma raa rstica, muito bem adaptada vida de montanha, com uma corpulncia consistente, cabea pequena, cornos delgados de
pequena envergadura com as pontas um
pouco reviradas e cor castanho-escuro.
Destacam-se nela a sua docilidade, a sua
facilidade para se reproduzir e a escassa
necessidade de ateno de carcter sanitrio. A isto soma-se a qualidade excecional da sua carne, desde o ponto de vista
organoltico.

Descripcin: La mirandesa es una raza


rstica, muy bien adaptada a la vida de
montaa, con una corpulencia consistente, cabeza pequea, cuernos delgados, de
pequea envergadura, con las puntas un
poco reviradas y color castao oscuro. En
ella destacan su docilidad, su facilidad
para reproducirse y la escasa necesidad
de atenciones de carcter sanitario. A
esto hay que sumar una cualidad excepcional de su carne, desde el punto de vista organolptico.

Localizao geogrfica: O nascimento,


criao e abate tm de ser realizados
nos municpios de Bragana, Macedo de
Cavaleiros, Miranda do Douro, Mogadouro, Vimioso e Vinhais, regio conhecida
popularmente como solar da raa mirandesa.

Localizacin geogrfica: El nacimiento,


cra y sacrificio tienen que producirse en
los municipios de Bragana, Macedo de
Cavaleiros, Miranda do Douro, Mogadouro, Vimioso y Vinhais, regin conocida
popularmente como solar de la raza mirandesa.

Caractersticas especficas: Em funo


da idade no momento do abate, classifica-se em: vitela: animais abatidos entre
os 6 e os 8 meses. de carne muito tenra, rosa clara, suculenta e de consistncia
firme. Gordura de cor branca, distribuda
homogeneamente. Novilho: animais abatidos entre os 9 e os 18 meses. Carne tenra,
de vermelho claro a vermelho, suculenta
e consistente, com gordura de cor branca
a grisalha. Pouca gordura intramuscular.
comercializada em carcaas, semicarcaas e peas nos talhos, ou em produtos
embalados nos supermercados e grandes
reas de alimentao. Em qualquer dos
casos, deve ir acompanhada do selo, rtulo ou etiqueta que a identifique da dop
Carne Mirandesa.

Caractersticas especficas: En funcin


de la edad en el momento del sacrificio se
clasifica en: Ternera: animales sacrificados
entre los seis y ocho meses. Es de carne muy tierna, rosa claro, suculenta y de
consistencia firme. Grasa de color blanco,
distribuida homogneamente. Novillo: animales sacrificados entre los nueve y dieciocho meses. Carne tierna, de rojo claro a
rojo, suculenta y consistente, con grasa de
color blanco a grisceo. Poca grasa intramuscular. Se comercializa en canales, semicanales y despiezada para carniceras, y
envasada despiezada para supermercados
y grandes reas de alimentacin. En todos
los casos, debe ir acompaada del sello,
etiqueta o marchamo que la identifica de
la dop Carne Mirandesa.
73

Breve resea histrica: El aprecio por


esta raza ya viene de antiguo, como lo
demuestra la existencia de concursos encaminados a mejorar la seleccin de la
misma desde mediados del siglo xix. El
registro zootcnico de la raza se inici en
1913 y su registro como denominacin de
origen est reconocido desde 1996.

Breve resenha histrica: O apreo por


esta raa j vem de longe como o demonstra a existncia de concursos destinados melhoria da seleo da mesma,
desde meados do sculo xix. O registo
zootcnico da raa iniciou-se em 1913 e
o seu registo como denominao de origem est reconhecido desde 1996.

Relacin de productores: Agropema


(Cooperativa Agro-Pecuria Mirandesa,
scrl), Posto Zootcnico de Malhadas,
5210-150 Miranda do Douro. Telfono:
273 438 120; fax: 273 438 121. mirandesa@mirandesa.pt, <www.mirandesa.pt>.

Relao de produtores: Agropema (Cooperativa Agropecuria Mirandesa scrl),


Posto Zootcnico de Malhadas, Malhadas,
5210-150 Miranda do Douro. Telefone:
273 438 120; fax: 273 438 121. mirandesa@mirandesa.pt, <www.mirandesa.pt>.

Puntos de venta: En carniceras y restaurantes de la zona de produccin.

Pontos de venda: Em talhos e restaurantes da zona de produo.

Otras informaciones: Associao dos Criadores de Bovinos de Raa Mirandesa. Los


mismos datos de contacto que Agropema.

Outras informaes: Associao dos


Criadores de Bovinos de Raa Mirandesa.
Os mesmos contactos da Agropema.

rgano de control: Tradio e Qualidade,


Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes,
avda. 25 de Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278 261 410; fax: 278 261
410. tradicao-qualidade@clix.pt.

rgo de controlo: Tradio e Qualidade,


Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261 410; fax: 278
261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

74

Carne de caprino e ovino

Carne de caprino y ovino

CABRITO GALEGO

CABRITO GALLEGO

Tipologia: Carne fresca e miudezas de caprino. Raa autctone.

Tipologa: Carne fresca y despojos de caprino. Raza autctona.

Descrio: Cabritos cujo peso em carcaa, com vsceras e cabea oscila entre os
4 e os 8 kg e so obtidos de animais da
raa autctone cabra galega. A criao
realizada atravs do mtodo tradicional
extensivo nas zonas montanhosas. So
animais de grande rusticidade que suportam as condies climticas mais duras
da montanha galega. Cor acaju, com um
peso de adultos que alcana entre os 40
e os 55 quilos nas cabras e os 55 e os 70
no caso dos machos. A sua cornadura
em arco para trs.

Descripcin: Cabritos cuyo peso en canal,


con vsceras y cabeza, oscila entre 4 y 8 kg
y se obtiene de animales de la raza autctona cabra gallega. La cra se realiza por el
mtodo tradicional extensivo en las zonas
montaosas. Son animales de gran rusticidad que soportan las condiciones climticas ms duras de la montaa gallega.
Color caoba, con un peso de adultos que
alcanza entre los 40 y 55 kg en las cabras
y 55 y 70 kg en el caso de los machos. Su
cornamenta es en arco hacia atrs.

Localizao geogrfica: Nas reas montanhosas da Galiza, especialmente das


provncias de Ourense, Lugo e Corunha.

Localizacin geogrfica: En las reas


montaosas de Galicia, especialmente
de las provincias de Ourense, Lugo y A
Corua.

Caractersticas especficas: A comercializao da carne realizada em fresco,


em carcaas de cabrito de leite, que se
alimenta exclusivamente do leite materno antes do seu abate e o chibo, que
um cabrito de entre 7 e 8 quilos, cuja
alimentao se complementou depois do
desmame com pasto ou cereal como o milho, trigo ou cevada. A sua carne tenra, saborosa, suculenta e com uma baixa

Caractersticas especficas: La comercializacin de la carne se realiza en


fresco, en canales de cabrito lechal, que
se alimenta exclusivamente de la leche
materna antes de su sacrificio y el chivo, que es un cabrito de entre 7 y 8 kg,
cuya alimentacin se complement tras
el destete con pasto o cereal como maz,
trigo o cebada. Su carne es tierna, sabrosa, jugosa y con una baja proporcin de

75

grasa. Las canales estarn debidamente


identificadas con el sello que garantiza su
pertenencia a la raza autctona y ha sido
criado conforme a los criterios establecidos por el reglamento y catlogo de razas
autctonas ganaderas de Galicia aprobado por decreto 149/2011 de 7 de julio.

proporo de gordura. As carcaas so


devidamente identificadas com o selo que
garante a sua pertena raa autctone
e que foi criada conforme os critrios estabelecidos pelo regulamento e catlogo
de raas pecurias autctones da Galiza
aprovado pelo decreto 149/2011 de 7 de
julho.

Breve resea histrica: Presentes en


toda Galicia, especialmente en las reas
montaosas, sufrieron una clara regresin
a partir de la mitad del siglo xx, cuando se
inici una poltica de reforestacin de los
montes a partir de variedades vegetales
exgenas como el eucalipto. Hasta entonces eran muy apreciados para su consumo
los cabritos, destinndose los ejemplares
adultos para la elaboracin de odres de
vino con sus pieles o la carne en salazn
y ahumada. Su situacin lleg al borde de
la extincin, hasta el punto de que en la
actualidad, despus de iniciada su recuperacin, tan solo existen poco ms de
cuatrocientos ejemplares.

Breve resenha histrica: Presentes em


toda a Galiza, especialmente nas reas
montanhosas, sofreram uma clara regresso a partir da metade do sculo xx quando se iniciou uma poltica de reflorestao dos montes a partir de variedades
vegetais exgenas como o eucalipto. At
ento os cabritos eram muito apreciados
para o seu consumo, destinando-se os
exemplares adultos para a elaborao de
odres de vinho com as suas peles ou a
carne em salga e fumada. A sua existncia chegou prximo da extino, at ao
ponto de atualmente, depois de iniciada
a sua recuperao s existirem cerca de
400 exemplares.

Relacin de productores: La Federacin


de Razas Autctonas de Galicia tiene
censados en torno a cincuenta criadores:
<www.cabragalega.com>.

Relao de produtores: A Federao de


Raas Autctones da Galiza tem cadastrados cerca de 50 criadores. Consultar em
<www.cabragalega.com>.

Puntos de venta: Directamente en los


criadores y, por lo general, ha de ser por
encargo. La cra de cabritos se produce
entre primavera y verano, siendo el periodo estival el momento de mayor oferta.
Tambin pueden dirigirse por correo electrnico a cabragalega@gmail.com.

Pontos de venda: Diretamente nos criadores e, geralmente, deve ser encomendado. A criao de cabritos produz-se entre
a primavera e o vero, sendo o perodo
estival o momento de maior oferta. Tambm pode dirigir-se por correio eletrnico
a cabragalega@gmail.com.

Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.

Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.

CORDERO DE OVEJA GALLEGA

CORDEIRO DE OVELHA GALEGA

Tipologa: Carne fresca y despojos de ovino. Raza autctona.

Tipologia: Carne fresca e miudezas de


ovino. Raa autctone.

Descripcin: La oveja gallega es una raza


autctona cuyos ejemplares se caracterizan por ser de pequeo tamao pero de
proporciones equilibradas, lanudos, de color blanco o negro y que se destinan fundamentalmente a la produccin de carne.

Descrio: A ovelha galega uma raa


autctone cujos exemplares se caracterizam por serem de pequeno porte mas de
propores equilibradas, lanosos, de cor
branca ou preta e destinam-se fundamentalmente produo de carne.

Localizacin geogrfica: Toda Galicia,


con predominio del rea ms montaosa de las provincias de Lugo, Ourense y
Pontevedra.

Localizao geogrfica: Na Galiza, com


predomnio da rea mais montanhosa das
provncias de Lugo, Ourense e Pontevedra.

Caractersticas especficas: Se trata de


una carne muy poco grasa, tierna, sabro-

Caractersticas especficas: Trata-se de


uma carne muito pouco gorda, tenra, sa76

borosa e suculenta, com uma elevada percentagem de cidos gordos insaturados. A


comercializao da carne realizada em
fresco, ou refrigerada em carcaas, meias
carcaas de cordeiro de leite e outras
miudezas, como paletas, pernas, costelinhas, em cujo caso devem ser apresentadas embaladas ao vcuo e devidamente
identificadas com o selo que garante a
sua pertena raa autctone e que foi
criada conforme os critrios estabelecidos pelo regulamento e catlogo de raas
pecurias autctones da Galiza aprovado
por decreto 149/2011 de 7 de julho.

sa y jugosa, con un alto porcentaje de


cidos grasos insaturados. La comercializacin de la carne se realiza en fresco,
o refrigerada en canales, medias canales
de cordero lechal y otros despieces, como
paletillas, piernas, chuletillas, caso en el
cual deben presentarse envasadas al vaco y debidamente identificadas con el sello que garantiza su pertenencia a la raza
autctona y que ha sido criado conforme
a los criterios establecidos por el reglamento y catlogo de razas autctonas ganaderas de Galicia aprobado por decreto
149/2011 de 7 de julio.

Breve resenha histrica: A ovelha, tradicionalmente, fazia parte do gado domstico do rural galego, especialmente
nas reas mais montanhosas e partilhava
esse territrio com outras espcies como
o gado bovino, o que fazia com que se
alimentasse especialmente das variedades vegetais que as vacas desaproveitavam ou por se encontrar em lugares inacessveis para aquelas. Diferentemente
de outras regies de Espanha onde eram
muito comuns os grandes rebanhos, na
Galiza predominavam os grupos mais re-

Breve resea histrica: La oveja, tradicionalmente, formaba parte del ganado


domstico del rural gallego, especialmente en las reas ms montaosas, y
comparta ese territorio con otras especies como el vacuno, lo que haca que
se alimentase especialmente de aquellas
variedades vegetales que desaprovechaban las vacas o bien por encontrarse en
lugares inaccesibles para aquellas. A diferencia de otras regiones de Espaa, donde
eran muy comunes los grandes rebaos,
en Galicia predominaban los grupos ms
77

reducidos. A medida que su cra se destin prioritariamente a la obtencin de


carne, fueron apareciendo razas con ms
aprovechamiento, en detrimento de la
tradicional oveja gallega, hasta llegar al
borde de la extincin. En 1999 se establece un programa para su conservacin y
recuperacin, gracias al cual cada vez es
mayor el inters por su cra, as como su
aprovechamiento comercial.

duzidos. medida que a sua criao se


destinou prioritariamente obteno de
carne, foram aparecendo raas com maior
aproveitamento, em detrimento da tradicional ovelha galega, at chegar prximo
da extino. Em 1999 estabelece-se um
programa para a sua conservao e recuperao, graas qual cada vez maior o
interesse pela sua criao, assim como o
seu aproveitamento comercial.

Relacin de productores: La Asociacin


de Criadores da Raza Ovella Galega mantiene actualizado el censo de productores.
Asovega, Pazo de Fontefiz, 32152 Coles
(Ourense). Telfono: 988 205 486; fax:
988 205 489. asovega@asovega.com,
<http://ovellagalega.blogspot.com>

Relao de produtores: A Associao de


Criadores da Raa Ovelha Galega mantm
atualizado o censo de produtores: Asovega, Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone: 988 205 486; fax: 988 205
489. asovega@asovega.com, <http://
ovellagalega.blogspot.com>.

Puntos de venta: Crnicas Xurs, Ra


Celso Emilio Ferreiro, 20, Ourense. Telfono: 988 245 812. Como es un producto en
expansin, consltese con Asovega si hay
nuevos puntos de venta.

Pontos de venda: Crnicas Xurs: Ra


Celso Emilio Ferreiro, 20, Ourense. Telefone: 988 245 812. Como um produto
em expanso, consultar a Asovega para
averiguar existem novos pontos de venda.

Otros datos: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telfono: 988
205 486.

Outros dados: Federacin de Razas Autctonas de Galicia (Boaga), Pazo de Fontefiz, 32152 Coles (Ourense). Telefone:
988 205 486.

CABRITO DE TERRAS ALTAS DO MINHO

CABRITO DAS TERRAS ALTAS DO MINHO

Tipologa: Carne fresca y despojos de caprino. Raza autctona y carnes con indicacin geogrfica protegida.

Tipologia: Carne fresca e midos de caprino. Raa autctone e carnes com indicao geogrfica protegida.

Descripcin: Cabritos cuyo peso en canal, con vsceras y cabeza, oscila entre
4 y 7 kg y se obtiene de animales de las
razas brava y serrana, o de cruces entre
estas. La alimentacin de los rebaos se
realiza por el mtodo tradicional extensivo, obteniendo al menos el 60% de
su sustento de la vegetacin que crece
de manera espontnea por los campos y
montes por los que son pastoreados. Son
animales poco corpulentos, de pelo corto, algo ms largo en los machos, color
entre negro y castao, ms claro cuando
domina la raza serrana. La dieta a base
de vegetacin de montaa, propia del
tipo de pastoreo que se realiza con estos ejemplares, determina la calidad de
su carne.

Descrio: Cabritos cujo peso em carcaa, com vsceras e cabea oscila entre os
4 e os 7 kg e obtido de animais das
raas brava e serrana, ou de cruzamentos
entre estas. A alimentao dos rebanhos
realizada atravs do mtodo tradicional
extensivo, obtendo pelo menos 60% do
seu sustento da vegetao que cresce de
forma espontnea pelos campos e montes por onde so pastoreados. So animais pouco corpulentos, de pelo curto,
um pouco mais comprido nos machos, cor
entre o preto e o castanho, mais claro
quando domina a raa serrana. A dieta
base de vegetao de montanha, prpria
do tipo de pastoreio que se realiza com
estes exemplares determina a qualidade
da sua carne.

Localizacin geogrfica: Todo el distrito de Viana do Castelo; municipios de


Amares, Cabeceiras de Basto, Celorico
de Basto, Fafe, Pvoa do Lanhoso, Terras
de Bouro, Vieira do Minho, Vila Verde,

Localizao geogrfica: Todo o distrito de Viana do Castelo; municpios de


Amares, Cabeceiras de Basto, Celorico de
Basto, Fafe, Pvoa do Lanhoso, Terras de
Bouro, Vieira do Minho, Vila Verde, do
78

distrito de Braga; Amarante, Baio, Paredes, Marco de Canavezes, Valongo, e parte


dos municpios de Felgueiras, Gondomar
e Penafiel do distrito do Porto e Modim
de Basto, Ribeira de Pena do distrito de
Vila Real.

del distrito de Braga; Amarante, Baio,


Paredes, Marco de Canavezes, Valongo,
y parte de los municipios de Felgueiras,
Gondomar y Penafiel del distrito de Porto
y Modim de Basto, Ribeira de Pena del
distrito de Vila Real.

Caractersticas especficas: A comercializao da carne realizada em fresco, ou


refrigerada, em carcaas e meias carcaas
devidamente identificadas com o selo que
garante a sua pertena igp de Cabrito
das Terras Altas do Minho. So muito
apropriados para assar e faz parte da gastronomia tradicional minhota.

Caractersticas especficas: La comercializacin de la carne se realiza en fresco, o


refrigerado, en canales y medias canales
debidamente identificadas con el sello
que garantiza su pertenencia a la igp de
Cabrito das Terras Altas do Minho. Son
muy apropiados para asar y forman parte
de la gastronoma tradicional miota.

Breve resenha histrica: Aparentadas


na origem com as raas ancestrais selvagens da pennsula ibrica, as raas brava
e serrana povoam as reas montanhosas
de todo o norte de Portugal, e fornecem
exemplares, em funo da sua demarcao territorial, as Indicaes Geogrficas
de Terras do Minho e Barroso. Hoje em dia
as variedades selvagens esto extintas. A
ltima foi no incio do sculo xx, que era
a cabra montesa do Gers. No entanto,
o regime extensivo de criao converte-as em parte ineludvel das paisagens por
onde pastoreiam e ao mesmo tempo realizam uma ao muito benfica no monte
j que alm de adubarem sua passagem,
realizam trabalhos de limpeza e capina

Breve resea histrica: Emparentadas en


origen con las razas ancestrales salvajes
de la pennsula ibrica, las razas brava y
serrana pueblan las reas montaosas de
todo el norte de Portugal, y proveen de
ejemplares, en funcin de su demarcacin
territorial, a las indicaciones geogrficas
de Terras do Minho y Barroso. Hoy las
variedades salvajes estn extinguidas. La
ltima fue a principios del siglo xx, que
era la cabra montesa del Gers. Sin embargo, el rgimen extensivo de crianza
las convierte en parte ineludible de los
paisajes en los que pastorean y al mismo tiempo realizan una accin muy beneficiosa en el monte, ya que, adems
de abonar a su paso, realizan labores de
79

limpieza y desbroce de maleza, lo que


contribuye decisivamente a la prevencin
de los incendios forestales. As pues, su
contribucin al territorio es triple: la carne, la leche para elaboracin de queso y
el cuidado del entorno forestal.

do mato, o que contribui decisivamente


para a preveno dos incndios florestais.
Dessa forma, a sua contribuio para o
territrio triplo: a carne, o leite para a
elaborao de queijo e o cuidado do ambiente florestal.

Relacin de productores: La entidad


gestora de la igp es la Associao Mtua
de Seguro de Gado-Mtua de Basto, Rua
Antunes Basto, Refojos, 4860-363 Cabeceira de Basto. Telfono: 253 662 311;
fax: 253 664 943. mutua.basto@esoterica.pt.

Relao de produtores: A entidade gestora da igp Associao Mtua de Seguro


de Gado-Mtua de Basto, Rua Antunes
Basto, Refojos, 4860-363 Cabeceira de
Basto. Telefone: 253 662 311; fax: 253
664 943. mutua.basto@esoterica.pt.
Pontos de venda: Em talhos e restaurantes da zona de produo.

Puntos de venta: En carniceras y restaurantes de la zona de produccin.

Outros dados: rgo de controlo: Norte


e Qualidade-Instituto de Certificao de
Produtos Agroalimentares, Rua do Pinho,
80, So Torcato gmr, 4800-875. Telefone:
252 662 399; fax: 252 661 780. nq@
mail.icav.up.pt.

Otros datos: rgano de control: Norte


e Qualidade-Instituto de Certificao de
Produtos Agro-Alimentares, Rua do Pinh, 80, So Torcato gmr, 4800-875. Telefono: 252 662 399; fax: 252 661 780.
nq@mail.icav.up.pt.

CABRITO DO BARROSO

CABRITO DE BARROSO

Tipologia: Carne fresca e midos de caprino. Raa autctone e carnes com indicao geogrfica protegida.

Tipologa: Carne fresca y despojos de caprino. Raza autctona y carnes con indicacin geogrfica protegida.
Descripcin: Cabritos cuyo peso en canal oscila entre 4 y 6 kg y se obtiene de
animales de las razas brava y serrana, o
de cruces entre estas, y son sacrificados
con un mximo de tres meses. La alimentacin de los rebaos se realiza por el
mtodo tradicional extensivo, pastoreo
libre en parajes naturales, recurriendo a
la estabulacin solamente en los meses
de invierno, en los que son alimentados
con heno, helechos secos y ramas tiernas
de abedul y sauce. La dieta a base de vegetacin de montaa, propia del tipo de
pastoreo que se realiza con estos ejemplares, determina la calidad de su carne.

Descrio: Cabritos cujo peso em carcaa, oscila entre os 4 e os 6 kg e so


obtidos de animais das raas brava e
serrana, ou de cruzamentos entre estas e
so abatidos com um mximo de 3 meses.
A alimentao dos rebanhos realizada
atravs do mtodo tradicional extensivo,
pastoreio livre em paragens naturais, recorrendo estabulao apenas nos meses
de inverno durante os quais so alimentados com feno, dentebruns secos e ramos
tenros de btula e salgueiro. A dieta
base de vegetao de montanha, prpria
do tipo de pastoreio que realizada com
estes exemplares determina a qualidade
da sua carne.

Localizacin geogrfica: El nacimiento,


cra y sacrificio tienen que producirse en
los municipios de Boticas, Chaves, Montalegre y Vila Pouca de Aguiar.

Localizao geogrfica: O nascimento,


criao e abate tm de ser realizados nos
municpios de Boticas, Chaves, Montalegre e Vila Pouca de Aguiar.

Caractersticas especficas: Su carne es


tierna y sabrosa, de color rosa, con el sabor caracterstico que le confieren tanto
el tipo de alimentacin natural que recibe como la forma en que es criado. Se
comercializa en canales y medias canales, y es preceptivo que lleve los sellos y
etiquetas identificativas de la indicacin
geogrfica protegida a la que pertenece.

Caractersticas especficas: A sua carne


tenra e saborosa, de cor rosa, com o
sabor caracterstico que lhe confere tanto
o tipo de alimentao natural que recebe
como a forma como criado. comercializada em carcaas e meias carcaas, e
precetivo que levem os selos e rtulos
identificativos da Indicao Geogrfica
Protegida a que pertencem.
80

Breve resenha histrica: Ver ficha do cabrito das Terras Altas do Minho.

Breve resea histrica: Vase la ficha de


cabrito das Terras Altas do Minho.

Relao de produtores: A entidade solicitante da igp foi a Cooperativa Agrcola


dos Produtores de Batata para Semente
de Montalegre, crl, Rua General Humberto
Delgado, 5470-247 Montalegre. Telefone:
276 512 253; fax: 276 512 528. quadrimonte@iol.pt.

Relacin de productores: La entidad


solicitante de la igp fue la Cooperativa
Agrcola dos Produtores de Batata para
Semente de Montalegre, CRL, Rua General
Humberto Delgado, 5470-247 Montalegre. Telfono: 276 512 253; fax: 276 512
528. quadrimonte@iol.pt.

Pontos de venda: Em talhos e restaurantes da zona de produo.

Puntos de venta: En carniceras y restaurantes de la zona de produccin.

Outros dados: rgo de controlo: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Otros datos: rgano de control: Tradio


e Qualidade-Associao Interprofissional
para Produtos Agro-Alimentares de Trsos-Montes, avda. 25 de Abril, 273, s/l.,
5370 Mirandela. Telfono: 278 261 410;
fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@
clix.pt.

CABRITO TRANSMONTANO

CABRITO TRANSMONTANO

Tipologia: Carne fresca e midos de caprino. Raa autctone e carnes com denominao de origem protegida.

Tipologa: Carne fresca y despojos de caprino. Raza autctona y carnes con denominacin de origen protegida.

Descrio: Cabritos com um peso em


carcaa entre os 4 e os 8 kg, filhos de
pai e me de raa Serrana, devidamente
inscritos no livro genealgico da raa. O
perodo de abate acontece entre os 30 e
os 90 dias de vida, data at qual alimentado base de leite materno. Os rebanhos pastoreiam pelos campos naturais
da regio e alimentam-se dos elementos

Descripcin: Cabritos con un peso en canal entre 4 y 8 kg, hijos de padre y madre
de raza serrana, debidamente inscritos en
el libro genealgico de la raza. El periodo
de sacrificio se realiza entre los treinta y
noventa das de vida, fecha hasta la cual
es alimentado a base de leche materna.
Los rebaos pastorean por las reas naturales de la regin y se alimentan de los
81

elementos vegetales que crecen de forma


espontnea en los mismos.

vegetais que crescem de forma espontnea nos mesmos.

Localizacin geogrfica: El nacimiento,


cra y sacrificio tienen que producirse en
los municipios de Macedo de Cavaleiros,
Mirandela, Vila Flor, Alfndega da F, Mogadouro, Carrazeda de Ansies, Torre de
Moncorvo, Freixo de Espada Cinta, Valpaos y Mura.

Localizao geogrfica: O nascimento,


criao e abate tm de ser realizados nos
municpios de Macedo de Cavaleiros, Mirandela, Vila Flor, Alfndega da F, Mogadouro, Carrazeda de Ansies, Torre de
Moncorvo, Freixo de Espada Cinta, Valpaos e Mura.

Caractersticas especficas: Su carne es


tierna y sabrosa, de color rosa, con el sabor caracterstico que le confieren tanto

Caractersticas especficas: A sua carne


tenra e saborosa, de cor rosa, com o
sabor caracterstico que lhe confere tanto
82

o tipo de alimentao natural que recebe


como a forma em que criado. comercializada em carcaas e meias carcaas, e
precetivo que levem os selos e rtulos
identificativos da indicao geogrfica
protegida a que pertencem. O perodo de
comercializao de janeiro a abril, de
junho a agosto e em dezembro.

el tipo de alimentacin natural que recibe


como la forma en que es criado. Se comercializa en canales y medias canales, y es
preceptivo que lleve los sellos y etiquetas
identificativas de la indicacin geogrfica
protegida a la que pertenece. El periodo
de comercializacin es de enero a abril,
de junio a agosto y en diciembre.

Breve resenha histrica: A raa serrana


no s a mais representativa das raas
caprinas portuguesas, como tambm a
melhor em termos produtivos de carne e
leite. Aparentada com a Capra lusitanica,
a ltima cabra selvagem que viveu em liberdade pelos montes do Gers, a cabra
serrana vive em perfeita harmonia com o
ambiente e com o homem, favorecendo
uma economia agropecuria sustentvel.
A obteno da proteo institucional comunitria, com o reconhecimento de uma
denominao de origem protegida, permitiu revalorizar notavelmente a criao
e produo do cabrito transmontano.

Breve resea histrica: La raza serrana


no solo es la ms representativa de las
razas caprinas portuguesa, sino tambin
la mejor en trminos productivos de carne
y leche. Emparentada con la Capra lusitanica, la ltima cabra salvaje que viv en
libertad por los montes del Gers, la cabra
serrana vive en perfecta armona con el
entorno y con el hombre, favoreciendo
una economa agropecuaria sostenible.
La obtencin del amparo institucional comunitario con el reconocimiento de una
denominacin de origen protegida ha permitido revalorizar notablemente la cra y
produccin del cabrito transmontano.

Relao de produtores: Caprisserra (Cooperativa de Produtores de Cabrito da


Raa Serrana), Bairro Fundo Fomento de
Habitao, Bloco 14, c/d., apartado 82,
5370- 223 Mirandela. Telefone: 278 265
465; fax: 278 265 116. ancras@mail.telepac.pt.

Relacin de productores: Caprisserra


(Cooperativa de Produtores de Cabrito da
Raa Serrana), Bairro Fundo Fomento de
Habitao, Bloco 14, c/d., apartado 82,
5370-223 Mirandela. Telfono: 278 265
465; fax: 278 265 116. ancras@mail.telepac.pt.

Pontos de venda: Em talhos e restaurantes da zona de produo.

Puntos de venta: En carniceras y restaurantes de la zona de produccin.

Outros dados: rgo de controlo: Sativa-Desenvolvimento Rural, Lda., Rua Robalo


Gouveia, 1, 1. A, 1900-392 Lisboa. Telefone: 217 991 100; fax: 217 991 119.
am@sativarural.pt.

Otros datos: rgano de control: SativaDesenvolvimento Rural Lda., Rua Robalo


Gouveia, 1, 1. A, 1900-392 Lisboa. Telfono: 217 991 100; fax: 217 991 119.
am@sativarural.pt.

BORREGO DE BARROSO

BORREGO DE BARROSO

Tipologia: Carne fresca e midos de ovino. Raa autctone e carnes com indicao geogrfica protegida.

Tipologa: Carne fresca y despojos de ovino. Raza autctona y carnes con indicacin geogrfica protegida.

Descrio: O cordeiro de Barroso conhecido com diversas denominaes:


cordeiro de barroso, anho de barroso,
borrego de leite de barroso. Todas estas
denominaes englobam o mesmo produto: os cordeiros de ambos os sexos abatidos aos 4 meses de idade no mximo,
com um peso em carcaa que oscila entre
os 4 e os 12 quilos e so resultantes do
cruzamento de animais das raas churra
galega e bordaleira de entre Douro e Minho, criados atravs do sistema extensivo

Descripcin: El cordero de Barroso es conocido con diversas denominaciones: cordeiro de Barroso, anho de Barroso, borrego
de leite de Barroso. Todas estas denominaciones engloban el mismo producto:
los corderos de ambos sexos sacrificados
a los cuatro meses como mximo, con un
peso en canal que oscila entre los 4 y los
12 kg y son resultantes del cruzamiento
de animales de las razas churra gallega y
bordaleira de Entre Douro e Minho, criados mediante el sistema extensivo tradi83

cional y alimentados con la vegetacin y


los pastos de las reas por las que son
pastoreados.

tradicional e alimentados com a vegetao e os pastos das reas por onde so


pastoreados.

Localizacin geogrfica: El nacimiento,


cra y sacrificio tienen que producirse en
los municipios de Boticas, Chaves, Mondim de Basto, Montalegre, Mura, Ribeira
de Pena, Valpaos y Vila Pouca de Aguiar.

Localizao geogrfica: O nascimento,


criao e abate tm de ser realizados nos
municpios de Boticas, Chaves, Mondim
de Basto, Montalegre, Mura, Ribeira de
Pena, Valpaos e Vila Pouca de Aguiar.

Caractersticas especficas: Su carne es


extremadamente tierna, suculenta y sabrosa, con el sabor caracterstico que le
confieren tanto el tipo de alimentacin
natural que recibe como la forma en que
es criado. Se comercializa en canales y
medias canales, que llevan los sellos y
etiquetas identificativas de la indicacin
geogrfica protegida a la que pertenece.

Caractersticas especficas: A sua carne extremadamente tenra, suculenta e


saborosa, com o sabor caracterstico que
lhe confere tanto o tipo de alimentao
natural que recebe como a forma em que
criado. comercializada em carcaas e
meias carcaas, que levem os selos e rtulos identificativos da indicao geogrfica protegida a que pertencem.

Breve resea histrica: Con una larga


tradicin en el rea geogrfica en la que
se encuentra implantado, el cordero de
Barroso alcanz su estatus de indicacin
geogrfica protegida en mayo del 2000.

Breve resenha histrica: Com uma longa


tradio na rea geogrfica em que se encontra implementado, o cordeiro de barroso alcanou o seu status de indicao
geogrfica protegida em maio de 2000.

Relacin de productores: La entidad


solicitante de la igp fue la Cooperativa

Relao de produtores: A entidade solicitante da igp foi a Cooperativa Agrcola


84

dos Produtores de Batata para Semente


de Montalegre, crl, Rua General Humberto
Delgado, 5470-247 Montalegre. Telefone:
276 512 253; fax: 276 512 528. quadrimonte@iol.pt.

Agrcola dos Produtores de Batata para


Semente de Montalegre, CRL, Rua General
Humberto Delgado, 5470-247 Montalegre. Telfono: 276 512 253; fax: 276 512
528. quadrimonte@iol.pt.

Pontos de venda: Em talhos e restaurantes da zona de produo.

Puntos de venta: En carniceras y restaurantes de la zona de produccin.

Outros dados: rgo de controlo: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Otros datos: rgano de control: Tradio


e Qualidade-Associao Interprofissional
para Produtos Agro-Alimentares de Trsos-Montes, avda. 25 de Abril, 273, s/l.,
5370 Mirandela. Telfono: 278 261 410;
fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@
clix.pt.

BORREGO TERRINCHO

BORREGO TERRINCHO

Tipologia: Carne fresca e midos de ovino. Raa autctone e carnes com denominao de origem protegida.

Tipologa: Carne fresca y despojos de ovino. Raza autctona y carnes con denominacin de origen protegida.

Descrio: Cordeiros que no so desmamados at terceira ou quarta semana de


vida, filhos de pai e me de raa churra
da Terra Quente, devidamente inscritos no
livro genealgico da referida raa, cujo
peso em vivo no exceda os 12 quilos. A
alimentao, base de ervas e outros elementos vegetais e o sistema de produo

Descripcin: Corderos que no son destetados hasta la tercera o cuarta semana


de vida, hijos de padre y madre de raza
churra da Terra Quente, debidamente inscritos en el libro genealgico de dicha
raza, cuyo peso en vivo no exceda de 12
kg. La alimentacin, a base de hierbas y
otros elementos vegetales, y el sistema

85

de produccin extensivo, con pastoreo,


determinan sus caractersticas.

extensivo como o pastoreio determinam


as suas caractersticas.

Localizacin geogrfica: El nacimiento,


cra y sacrificio tienen que producirse en
los municipios de Mogadouro, Alfndega da F, Moncorvo, Freixo de Espada
Cinta, Mirandela, Vila Flor, Carrazeda de
Ansies, Vila Nova de Foz Coa y algunas
parroquias de los municipios de Macedo
de Cavaleiros, So Joo da Pesqueira,
Valpaos, Meda y Figueira de Castelo Rodrigo.

Localizao geogrfica: O nascimento,


criao e abate tm de ser realizados
nos municpios de Mogadouro, Alfndega da F, Moncorvo, Freixo de Espada
Cinta, Mirandela, Vila Flor, Carrazeda de
Ansies, Vila Nova de Foz Coa e algumas
freguesias dos municpios de Macedo de
Cavaleiros, So Joo da Pesqueira, Valpaos, Meda e Figueira de Castelo Rodrigo.

Caractersticas especficas: Su carne es


extremadamente tierna, suculenta y sabrosa, de un color rosa plido, con el sabor caracterstico que le confieren tanto
el tipo de alimentacin natural que recibe
como la forma en que es criado. Se comercializa en canales y medias canales, y en
despieces menores, como paletillas, piernas, etctera, siempre que en este caso
se mantengan refrigerados y hayan sido
envasados en origen. En todos los casos
es preceptivo que lleven los sellos y etiquetas identificativas de la denominacin
de origen protegida a la que pertenecen.

Caractersticas especficas: A sua carne extremadamente tenra, suculenta e


saborosa, de uma cor rosa plida, com o
sabor caracterstico que lhe confere tanto
o tipo de alimentao natural que recebe
como a forma em que criado. comercializada em carcaas e meias carcaas,
e em peas menores, como paletas, pernas, etecetera, sempre que neste caso se
mantenham refrigerados e tenham sido
embalados na origem. Em todos os casos
precetivo que levem os selos e rtulos
identificativos da denominao de origem
protegida a que pertencem.

Breve resea histrica: Existen referencias documentales que hablan de su


importancia econmica desde la Edad
Media. La raza churra da Terra Quente es
fruto de la fusin de dos razas, badana
y mondegueira, llegadas desde los Pirineos. Durante siglos fue una raza muy
apreciada por el provecho que se obtena
de su lana, su leche y su carne, siendo
adems muy rstica, con lo que estaba
muy bien adaptada a la zona geogrfica de Trs-os-Montes. A medida que la
demanda de lana fue desapareciendo, se
destin a carne y leche, pero la aparicin
de otras razas con mejores rendimientos
lleg a poner en peligro la supervivencia
de la churra da Terra Quente, tambin llamada badana. En 1991 se inici el registro zootcnico de esta raza y en 1996 fue
reconocida y amparada su denominacin
de origen, vinculada al rea geogrfica
y la raza.

Breve resenha histrica: Existem referncias documentais que falam da sua


importncia econmica desde a Idade
Mdia. A raa churra da Terra Quente
fruto da fuso de duas raas: badana e
mondegueira, vindas dos Pirenus. Durante sculos foi uma raa muito apreciada pelo proveito que se obtinha da
sua l, do seu leite e da sua carne, sendo
tambm muito rstica pelo que estava
muito bem adaptada zona geogrfica
de Trs-os-Montes. medida que a procura de l foi desaparecendo, foi destinada carne e ao leite, mas o aparecimento
de outras raas com melhores rendimentos chegou a pr em perigo a sobrevivncia da churra da Terra Quente, tambm
chamada badana. Em 1991 iniciou-se o
registo zootcnico desta raa e em 1996
foi reconhecida e protegida a sua denominao de origem, vinculada rea geogrfica e raa.

Relacin de productores: Oviteq (Cooperativa dos Produtores de Carne de Ovinos


da Terra Quente, crl), Quinta da RibeiraGrij do Vale Benfeito, 5340 Macedo de
Cavaleiros. Telfono: 278 426 357; fax:
278 426 641.

Relao de produtores: Oviteq (Cooperativa dos Produtores de Carne de Ovinos


da Terra Quente, crl), Quinta da Ribeira-Grij do Vale Benfeito, 5340 Macedo de
Cavaleiros. Telefone: 278 426 357; fax:
278 426 641.

Puntos de venta: En carniceras y restaurantes de la zona de produccin. En

Pontos de venda: Em talhos e restaurantes da zona de produo. Em supermer86

cados e reas comerciais das cidades da


regio de Trs-os-Montes.

supermercados y reas comerciales de las


ciudades de la regin de Trs-os-Montes.

Outros dados: rgo de controlo: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Otros datos: rgano de control: Tradio


e Qualidade-Associao Interprofissional
para Produtos Agro-Alimentares de Trsos-Montes, avda. 25 de Abril, 273, s/l.,
5370 Mirandela. Telfono: 278 261 410;
fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@
clix.pt.

CORDEIRO BRAGANANO

CORDERO BRAGANANO

Tipologia: Carne fresca e midos de ovino. Raa autctone e carnes com indicao geogrfica protegida.

Tipologa: Carne fresca y despojos de ovino. Raza autctona y carnes con indicacin geogrfica protegida.

Descrio: Cordeiros filhos de pai e me


de raa churra galega braganana, devidamente inscritos no livro genealgico da
referida raa, abatidos entre o terceiro e
o quarto ms de vida, cujo peso em carcaa de 8 a 12 quilos. A alimentao dos
rebanhos, base de ervas e de outros elementos vegetais e o sistema de produo
extensivo como o pastoreio determinam
as suas caractersticas que so transmitidas pelo leite materno ao cordeiro e contribuem para o seu sabor.

Descripcin: Corderos hijos de padre y


madre de raza churra gallega braganana,
debidamente inscritos en el libro genealgico de dicha raza, sacrificados entre el
tercero y cuarto mes de vida, cuyo peso
en canal es de 8 a 12 kg. La alimentacin de los rebaos, a base de hierbas y
otros elementos vegetales, y el sistema
de produccin extensivo, con pastoreo,
determinan sus caractersticas, que son
transmitidas por la leche materna al cordero y contribuyen a su sabor.
87

Localizacin geogrfica: El nacimiento,


cra y sacrificio tienen que producirse
en los municipios de Vinhais, Bragana,
Macedo de Cavaleiros, Vimioso, Mirandela, Chaves y Valpaos, del distrito de
Bragana.

Localizao geogrfica: O nascimento,


criao e abate tm de ser realizados nos
municpios de Vinhais, Bragana, Macedo
de Cavaleiros, Vimioso, Mirandela, Chaves
e Valpaos, do distrito de Bragana.
Caractersticas especficas: A sua carne extremadamente tenra, suculenta e
saborosa, de uma cor rosa plida, com o
sabor caracterstico que lhe confere tanto
o tipo de alimentao natural que recebe
como a forma em que criado. comercializada em carcaas e meias carcaa.
precetivo que levem os selos e rtulos
identificativos da denominao de origem
protegida a que pertencem. comercializada nos meses de janeiro, maro, abril,
julho, agosto e dezembro.

Caractersticas especficas: Su carne es


extremadamente tierna, suculenta y sabrosa, de un color rosa plido, con el sabor caracterstico que le confieren tanto
el tipo de alimentacin natural que recibe
como la forma en que es criado. Se comercializa en canales y medias canales.
Es preceptivo que lleven los sellos y etiquetas identificativas de la denominacin
de origen protegida a la que pertenecen.
Se comercializa en los meses de enero,
marzo, abril, julio, agosto y diciembre.
Breve resea histrica: La raza churra
gallega braganana es heredera de los
primeros ancestros ovinos que poblaron
Europa y que llegaron a estas tierras
transmontanas a travs de los Pirineos.
Su adaptacin a las tierras fras y altas
de esta regin dio lugar a una raza perfectamente adaptada al entorno, capaz
de soportar los climas extremos tanto de
invierno como de verano, que al mismo
tiempo aporta a los parajes por los que
pasta una labor beneficiosa de abonado y
prevencin de los incendios forestales. La
declaracin de denominacin de origen
protegida ha permitido la revalorizacin
de esta actividad econmica, ya que son
ejemplares muy reconocidos por la calidad de su carne y su excepcional sabor.
Su amparo bajo la dop se produjo en 1996.

Breve resenha histrica: A raa churra


galega braganana herdeira dos primeiros ancestrais ovinos que povoaram
a Europa e que chegaram a estas terras
transmontanas atravs dos Pirenus.
A sua adaptao s terras frias e altas
desta regio deu lugar a uma raa perfeitamente adaptada ao ambiente, capaz
de suportar os climas extremos tanto de
inverno como de vero, e que ao mesmo
tempo fornece s paragens por onde pasta um trabalho benfico de adubagem e
preveno dos incndios florestais. A
declarao de denominao de origem
protegida permitiu a revalorizao desta
atividade econmica, j que so exemplares muito reconhecidos pela qualidade da sua carne e seu excecional sabor.
A sua proteo sob a dop realizou-se em
1996.

Relacin de productores: Agrupamento


de Produtores de Cordeiros Bragananos,
Lda., Bairro Rubacar, Rua Conego Albano
Falco, 5300-901 Bragana. Telfono:
273 381 444; fax: 273 381 179. helenaanjosvaz@hotmail.com.

Relao de produtores: Agrupamento


de Produtores de Cordeiros Bragananos,
Lda., Bairro Rubacar, Rua Conego Albano
Falco, 5300-901 Bragana. Telefone:
273 381 444; fax: 273 381 179. helenaanjosvaz@hotmail.com.

Puntos de venta: En carniceras y restaurantes de la zona de produccin. En


supermercados y reas comerciales de las
ciudades de la regin de Trs-os-Montes.

Pontos de venda: Em talhos e restaurantes da zona de produo. Em supermercados e reas comerciais das cidades da
regio de Trs-os-Montes.

Otros datos: rgano de control: Tradio


e Qualidade-Associao Interprofissional
para Produtos Agro-Alimentares de Trsos-Montes, avda. 25 de Abril, 273, s/l.,
5370 Mirandela. Telfono: 278 261 410;
fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@
clix.pt.

Outros dados: rgo de controlo: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

88

O porco

El cerdo

So duas as raas que se destacam no


gado suno da Eurorregio. Ambas esto
catalogadas como autctones e existem
registos e regulamentos de controlo para
garantir, por um lado a sobrevivncia da
mesma face a cruzamentos, e por outro,
a rastreabilidade dos produtos elaborados
com a sua carne. Na Galiza o porco celta
e na regio transmontana de Portugal, o

Dos son las razas que destacan en la cabaa porcina de la eurorregin. Ambas
estn catalogadas como autctonas y
existen registros y reglamentos de control para garantizar, por un lado, la pervivencia de la misma frente a cruces y,
por otro, la trazabilidad de los productos
elaborados con su carne. En Galicia es el
porco celta y en la regin transmontana

Viveiro
Ferrol
A Corua

Carballo
Lugo
Santiago de
Compostela

Pontevedra

Vilagarcia
de Arousa

Sarria
Laln
Monforte

O Carballio

Pontevedra

O Barco de
Valdeorras

Ourense
Vigo

2
Vern

Braga

Barcelos

Matosinhos
Porto

1
2
3
4
5

Vila nova de
Famaliao

Macedo de
Cavaleiros
Mirandela

Vila Real

Penafiel
Vilanova
de Gaia

Valpaos

Guimares
Vila do Conde

Bragana

Chaves

Viana do Castelo

Lamego

Peso da Regua

Productos elaborados del cerdo

Produtos feitos de carne de porco

Androlla de Galicia

Androlla de Galiza

Botelo de Galicia

Butelo de Galiza

Embutidos de Barroso

Fumeiros do Barroso

Alheira de Mirandela

Alheira de Mirandela

Embutidos de Vinhais

Fumeiros de Vinhais

89

de Portugal el cerdo bsaro. Su parentesco


es ya un hecho genticamente demostrado, pues ambos proceden del tronco comn del cerdo celta, cuya domesticacin
se produjo en el rea atlntica poblada
por dicha civilizacin prerromana: gran
parte del norte de la pennsula ibrica,
costa atlntica francesa e islas britnicas. Convivieron con razas del tronco mediterrneo, establecidas en el sur de la
pennsula ibrica, rea mediterrnea de
Francia, Italia y pases costeros de ese
mar. A medida que avanzaron los siglos,
lo hicieron tambin las razas asiticas,
especialmente a partir de los siglos xviii
y xix, cuando se introdujeron en Europa
para realizar nuevos cruces que mejorasen
el rendimiento crnico y su capacidad y
periodo reproductivo.

porco bsaro. O seu parentesco j um


facto geneticamente demonstrado, pois
ambos procedem do tronco comum do
porco celta cuja domesticao se produziu na rea atlntica povoada pela
referida civilizao pr-romana: grande
parte do norte da pennsula ibrica, costa atlntica francesa e ilhas britnicas.
Conviveram com raas do tronco mediterrneo, estabelecidas no sul da pennsula
ibrica, rea mediterrnea de Frana, Itlia e pases costeiros desse mar. medida
que os sculos avanaram, as raas asiticas tambm o fizeram, especialmente
a partir dos sculos xviii e xix, quando se
introduziram na Europa para realizar novos cruzamentos que melhorassem o rendimento da sua carne e a sua capacidade
e perodo reprodutivo.

Hasta bien entrado el siglo xx, Galicia y


el norte de Portugal seguan conservando como razas hegemnicas las suyas
autctonas. Pero la industrializacin de
los productos de origen porcino propici la implantacin de nuevas razas con
caractersticas genticas en las que se
tenan en cuenta la cantidad y el rendimiento crnico frente a otras consideraciones. Esto llev a las razas autctonas
prcticamente al borde de la extincin.
En Portugal se preserv el cerdo bsaro
en la regin de Trs-os-Montes, donde
sus habitantes siguieron manteniendo fidelidad a un cerdo que tradicionalmente
les haba dado productos de excepcional calidad y era rstico y estaba perfectamente adaptado a las condiciones
climticas y geogrficas de esa tierra
montaosa.

At bem entrado do sculo xx, a Galiza e


o norte de Portugal continuavam a conservar como raas hegemnicas as suas
autctones. Mas a industrializao dos
produtos de origem suna propiciaram a
implementao de novas raas com caractersticas genticas em que se tinham
em conta a quantidade e o rendimento
da sua carne face a outras consideraes.
Isto levou as raas autctones praticamente beira da extino. Em Portugal
preservou-se o Porco Bsaro na regio de
Trs-os-Montes, onde os seus habitantes
continuaram a manter a fidelidade num
porco que tradicionalmente lhes tinha
dado produtos de excecional qualidade e
era rstico e estava perfeitamente adaptado s condies climticas e geogrficas dessa terra montanhosa.
Na Galiza, com o abandono do sistema
de pastoreio e criao extensiva do gado
suno este chegou beira do seu desaparecimento. Na dcada de 1980 foi descatalogada do censo de raas, por parte do
Ministrio da Agricultura e em 1997 foi
includa no catlogo de raas especialmente protegidas por j estar em perigo
de extino total.

En Galicia, con el abandono del sistema


de pastoreo y cra extensiva de la cabaa
porcina, lleg al borde de su desaparicin. En la dcada de 1980 fue descatalogada del censo de razas por parte del
Ministerio de Agricultura y en 1997 se
incluy en el catlogo de razas especialmente protegidas por estar ya en peligro
de extincin total.

Como traos comuns, devemos salientar


que so animais rsticos, geis, com boa
aptitude para a marcha, devido ao seu
forte aparelho locomotor e so pouco
exigentes em alimento. No so to generosos em relao ao rendimento da sua
carne como outras variedades, mas em
contrapartida proporcionam uma extraordinria qualidade.

Como rasgos comunes, tenemos que sealar que son animales rsticos, giles,
con buena aptitud para la marcha, debido a su fuerte aparato locomotor, y son
poco exigentes en alimento. No son tan
generosos en cuanto a rendimiento crnico como otras variedades, pero a cambio
proporcionan una extraordinaria calidad.
90

Na Galiza, j existe uma catalogao e


controlo da carne e subprodutos derivados do porco celta, certificados e embalados sob a denominao porco celta. No
entanto no existe uma proteo especial para os subprodutos. Na relao de
produtos de carne de origem suna com
indicao geogrfica s veremos trs, e
em nenhum deles se requere que seja de
porco celta.

En Galicia existe ya una catalogacin y


control de la carne y subproductos derivados del cerdo celta, certificados y envasados bajo la denominacin porco celta. Sin
embargo, no hay una proteccin especial
para los subproductos. En la relacin de
productos crnicos de origen porcino con
indicacin geogrfica solo veremos tres,
y en ninguno de ellos se requiere que sea
de cerdo celta.

Em Portugal vo um pouco mais frente


j que esto apoiadas sob a proteo de
vrias indicaes geogrficas, no apenas
a raa e a sua carne, como tambm alguns
dos produtos derivados, como se poder
verificar nas fichas correspondentes.

En Portugal se va un paso por delante y


estn amparadas bajo la proteccin de
varias indicaciones geogrficas, no solo la
raza y su carne, sino tambin algunos de
los productos derivados, como se podr
comprobar en las fichas correspondientes.

PORCO CELTA

CERDO CELTA

Tipologia: Carne fresca e midos. Suno.


Raa autctone protegida.

Tipologa: Carne fresca y despojos. Porcino. Raza autctona protegida.

Descrio: O porco celta a raa tradicional da Galiza. So animais rsticos.


Cabea grossa de perfil cncavo, com
orelhas longas, tronco alto e alongado. O
grande desenvolvimento do seu esqueleto
e o comprimento dos seus membros evidenciam que uma raa adaptada ao pastoreio, percorrendo grandes distncias. A
sua marcha graciosa e possui um bamboleio que caracterstico desta raa. A
sua criao extensiva, com alimentao

Descripcin: El cerdo celta es la raza tradicional de Galicia. Son animales rsticos,


con cabeza gruesa de perfil cncavo, orejas largas, tronco alto y alargado. El gran
desarrollo de su esqueleto y la longitud de
sus miembros ponen de manifiesto que es
una raza adaptada al pastoreo, recorriendo grandes distancias. Su marcha es graciosa y posee un bamboleo que es caracterstico de esta raza. Su cra es extensiva, con alimentacin a base de cereales y

91

frutos del bosque (castaas, bellotas),


lo que le confiere un sabor y unas cualidades organolpticas especficas. Existen
tres variedades reconocidas: santiaguesa,
barcina y carballina. La distincin se basa
en la ausencia o presencia de manchas y
en la pigmentacin de su piel.

base de cereais e frutos da floresta (castanhas, bolotas), o que lhe confere um


sabor e algumas qualidades organolticas
especficas. Existem trs variedades reconhecidas. Variedade santiaguesa, barcina
e carballina. A distino baseia-se na ausncia ou presena de manchas e na pigmentao da sua pele.

Localizacin geogrfica: Toda Galicia. En


el norte predomina la variedad carballina
y en el sur las denominadas santiaguesa
y barcina.

Localizao geogrfica: Na Galiza. No


norte predomina a variedade carballina
e no sul as denominadas santiaguesa e
barcina.

Caractersticas especficas: Con respecto a su aspecto, la variedad carballina


posee manchas negras brillantes o rubias, se extiende alrededor de la comarca
de Carballo y Bergantios. La variedad
santiaguesa, presente en todas las provincias, carece de manchas y la barcina,
subvariedad de la santiaguesa, presenta
manchas color pizarra en su tercio posterior. Desde el punto de vista anatmico son todas semejantes. Por el tipo de
alimentacin y rgimen de vida, presenta
una carne sabrosa ligeramente infiltrada
de grasa. Sus jamones presentan forma
de violn, siendo sus lacones ms desarrollados. Apto para consumir en fresco y
sus productos elaborados en embutidos y
despieces curados y envasados.

Caractersticas especficas: Em relao


ao seu aspeto, a variedade carballina possui manchas pretas brilhantes ou douradas, estende-se volta da regio de Carballo e Bergantios. A variedade santiaguesa, presente em todas as provncias,
carece de manchas e a barcina, subvariedade da santiaguesa, apresenta manchas
de cor de ardsia no seu tero posterior.
Do ponto de vista anatmico so todas
semelhantes. Pelo tipo de alimentao
e regime de vida, apresentam uma carne
saborosa ligeiramente entranhada de gordura. Os seus presuntos apresentam a forma de violino, sendo os seus laces mais
desenvolvidos. Apto para consumir em
fresco e os seus produtos elaborados em
enchidos e peas curadas e embaladas.

Breve resea histrica: Vase la introduccin de este apartado.

Breve resenha histrica: Ver introduo.

Relacin de productores: Para una completa y actualizada relacin de productores, vsae <www.asoporcel.com>.

Relao de produtores: Para uma completa e atualizada relao de produtores,


ver o site <www.asoporcel.com>.

Puntos de venta: En la mayora de supermercados de Galicia. En las principales


cadenas de alimentacin en Espaa. Tambin es posible la compra a travs de las
numerosas pginas dedicadas a productos
gallegos en Internet.

Pontos de venda: Na maioria dos supermercados da Galiza. Nas principais


cadeias de alimentao em Espanha.
Tambm possvel a compra atravs das
numerosas pginas dedicadas a produtos
galegos na Internet.

Otros datos: Asoporcel (Asociacin de


Criadores de Ganado Porcino Celta), Recinto Ferial El Palomar, s/n., 27004 Lugo.
Telfonos: 982 226 252, 982 285 214, 626
975 004; fax: 982 285 209. asoporcel@
asoporcel.com, <www.asoporcel.com>.

Outros dados: Associao de Criadores


de Gado Suno Celta (Asoporcel), Recinto
Ferial El Palomar, s/n., 27004 Lugo. Telefone: 982 226 252/982 285 214/626 975
004; fax: 982 285 209. asoporcel@asoporcel.com, <www.asoporcel.com>.

CERDO BSARO TRANSMONTANO

PORCO BSARO TRANSMONTANO

Tipologa: Carne fresca y despojos. Porcino. Raza autctona con denominacin de


origen protegida.

Tipologia: Carne fresca e midos. Suno.


Raa autctone com denominao de origem protegida.

Descripcin: Cabeza gruesa de perfil cncavo, con orejas largas, tronco alto, alargado y achatado, con extremidades poco

Descrio: Cabea grossa de perfil cncavo, com orelhas longas, tronco alto,
alongado e achatado, com extremidades
92

pouco musculadas. So animais grandes,


de um metro de altura e 1,8 de comprimento. O grande desenvolvimento do
seu esqueleto e o comprimento dos seus
membros evidenciam que uma raa
adaptada ao pastoreio, percorrendo grandes distncias. A sua marcha graciosa e
possui um bamboleio que caracterstico
desta raa. Existem trs variedades reconhecidas: galega, beira e molarinhos. Os
da variedade galega so de cor branca ou
branca com manchas pretas. Os beires
so de cor preta ou preta com manchas
brancas e a variedade molarinhos, totalmente extinta, era de animais de pele fina
e sem cerdas.

musculadas. Son animales grandes, de un


metro de alto y 1,8 de longitud. El gran
desarrollo de su esqueleto y la longitud
de sus miembros ponen de manifiesto que
es una raza adaptada al pastoreo, recorriendo grandes distancias. Su marcha
es graciosa y posee un bamboleo que es
caracterstico de esta raza. Existen tres
variedades reconocidas: galega, beira y
molarinhos. Los de la variedad galega son
de color blanco o con blanco con manchas negras. Los beiroanos son de color
negro o negro con manchas blancas y la
variedad molarinhos, totalmente extinguida, era de animales de piel fina y sin
cerdas.

Localizao geogrfica: Nos municpios


de Alfndega da F, Bragana, Carrazeda
de Ancies, Freixo de Espada Cinta, Macedo de Cavaleiros, Miranda do Douro, Mirandela, Mogadouro, Torre de Moncorvo,
Vila Flor, Vimioso e Vinhais, do distrito
de Bragana, e nos de Alij, Boticas, Chaves, Meso Frio, Mondim de Basto, Montalegre, Mura, Rgua, Ribeira de Pena,
Sabrosa, Santa Marta de Penaguio, Valpaos, Vila Pouca de Aguiar e Vila Real,
do distrito de Vila Real.

Localizacin geogrfica: En los municipios de Alfndega da F, Bragana, Carrazeda de Ancies, Freixo de Espada
Cinta, Macedo de Cavaleiros, Miranda do
Douro, Mirandela, Mogadouro, Torre de
Moncorvo, Vila Flor, Vimioso y Vinhais,
del distrito de Braganza, y en los de Alij,
Boticas, Chaves, Meso Frio, Mondim de
Basto, Montalegre, Mura, Rgua, Ribeira
de Pena, Sabrosa, Santa Marta de Penaguio, Valpaos, Vila Pouca de Aguiar y
Vila Real, del distrito de Vila Real.

Caractersticas especficas: Alm das


suas caractersticas morfolgicas, o tipo
de alimentao e o regime de vida, condicionam de forma decisiva as suas qualidades. A dieta baseia-se na ingesto de
produtos do campo e da floresta obtidos
na zona geogrfica, exceo de alguns

Caractersticas especficas: Adems de


sus caractersticas morfolgicas, el tipo
de alimentacin y rgimen de vida condicionan de manera decisiva sus cualidades.
La dieta se basa en la ingesta de productos del campo y del bosque obtenidos
en la zona geogrfica, a excepcin de
93

algunos piensos compuestos completos,


utilizados exclusivamente para la alimentacin de las cerdas reproductoras, y que
por lo general no constituyen ms del 5%
de su alimentacin anual. Por esta razn,
presenta una carne sabrosa ligeramente
infiltrada de grasa, msculo rojo claro y
grasa rosada, carne no muy atocinada,
bastante entreverada, muy jugosa y suave
y con textura firme.

alimentos compostos completos, utilizados exclusivamente para a alimentao das porcas reprodutoras, e que pelo
geral no constituem mais de 5% da
sua alimentao anual. Por este motivo
apresenta uma carne saborosa ligeiramente entranhada de gordura, msculo
vermelho claro e gordura rosada, carne
no muito atoucinhada, bastante entremeada, muito suculenta e suave e com
textura firme.

Breve resea histrica: Vase la introduccin de este apartado.

Breve resenha histrica: Ver introduo.

Relacin de productores: Para informacin al respecto, Ancsub (Associao


Nacional de Criadores de Sunos de Raa
Bsara), Edifcio da Casa do Povo, Largo
do Toural, 5320-311 Vinhais. Telfono:
273 771 340; fax: 937 822 933. ancsub@
mail.telepac.pt.

Relao de produtores: Para informao sobre o assunto, Ancsub (Associao


Nacional de Criadores de Sunos de Raa
Bsara), Edifcio da Casa do Povo, Largo
do Toural, 5320-311 Vinhais. Telefone:
273 771 340; fax: 937 822 933. ancsub@
mail.telepac.pt.

Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de


Trs-os-Montes, pero especialmente en
Vinhais y el rea del distrito de Bragana.

Pontos de venda: Em numerosos estabelecimentos comerciais de alimentao de


Trs-os-Montes, mas especialmente em
Vinhais e regio do distrito de Bragana.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Outros dados: rgo de controlo da


igp: Tradio e Qualidade, Associao
Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de
Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone:
278 261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

LACN GALLEGO

LACO GALEGO

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera) con indicacin geogrfica protegida.

Tipologia: Produtos tradicionais base de


carne (cozidos, em salga, fumados, etecetera) com indicao geogrfica protegida.
Descrio: O termo laco tem a sua origem no vocbulo latino lacca, do qual
passou ao galego e posteriormente ao
castelhano para definir as extremidades dianteiras do suno, preferivelmente
quando j esto cortadas e curadas. Poderemos encontrar como sinnimos: omoplata, bracinho e mo. Os laces galegos
so cortados em redondo e tm um peso
em sangue entre os 3,5 e os 6,5 quilogramas. Uma vez curado vendido em peas
inteiras com um peso entre os 3 e os 5,5
quilogramas, com pele e ngula mas sem
casco, ou em pedaos cortados e embalados ao vcuo. Em ambos os casos leva
o selo de garantia numerado. Utiliza-se
como nico meio de cura a salga, com um
tempo mnimo no processo de elaborao
de 30 dias. No permitida a fumagem. A

Descripcin: El trmino lacn tiene su


origen en el vocablo latino lacca, del
que pas al gallego y con posterioridad
al castellano para definir las extremidades delanteras del cerdo, preferiblemente
cuando ya estn despiezadas y curadas.
Podremos encontrar como sinnimos
paletilla, paleta, brazuelo y mano. Los
lacones gallegos se cortan en redondo y
tienen un peso en sangre entre 3,5 y 6,5
kg. Una vez curado, se vende en piezas
enteras con un peso entre 3 y 5,5 kg, con
piel y pezua pero sin casco, o en trozos
cortados y envasados al vaco. En ambos
casos lleva el sello de garanta numerado.
Se utiliza como nico medio de curacin
la salazn, con un tiempo mnimo en el
proceso de elaboracin de treinta das.
94

95

gordura de cor esbranquiada e a carne


de tons rosas a vermelho plido. A sua
textura firme ao tato, aroma suave e
agradvel e sabor suave com um ponto
salgado muito leve.

No est permitido el ahumado. La grasa


es de color blanquecino y la carne de
tonos rosas a rojo plido. Su textura es
firme al tacto, aroma suave y agradable
y sabor suave con un punto salado muy
ligero.

Localizao geogrfica: Toda a comunidade autnoma da Galiza, tanto para a


criao e abate dos sunos como para a
elaborao do produto.

Localizacin geogrfica: Toda la comunidad autnoma de Galicia, tanto para la


cra y sacrificio de los cerdos como para
la elaboracin del producto.

Caractersticas especficas: A indicao


geogrfica protegida compreende apenas
os laces procedentes das seguintes raas: celta, large white, landrace, duroc e
seus cruzamentos entre si. aceite o cruzamento com as raas branco belga e pietrain, se a sua participao estiver numa
proporo inferior a 25%. Os exemplares
no podem ser abatidos antes dos 6 meses de idade e um peso de 90 quilogramas
de peso vivo. Utiliza-se como nico meio
de cura a salga, com um tempo mnimo
no processo de elaborao de 30 dias.
No permitida a fumagem. A alimentao s pode ser realizada com alimentos
autorizados pelo conselho regulador.

Caractersticas especficas: La indicacin geogrfica protegida comprende


solamente los lacones procedentes de
las siguientes razas: celta, large white,
landrace, duroc y sus cruces entre s. Se
acepta el cruce con las razas blanco belga
y pietrain, si su participacin est en una
proporcin inferior al 25%. Los ejemplares no pueden ser sacrificados antes de
los seis meses de vida y 90 kg de peso
vivo. La alimentacin solo puede realizarse con piensos autorizados por el consejo
regulador.
Breve resea histrica: El lacn como
producto tradicional existe en Galicia
desde siempre. Hay referencias en documentos histricos a este producto en
los siglos xvii y xviii. lvaro Cunqueiro
aporta en su Cocina gallega recetas con
el lacn como protagonista procedentes
de la baila de los caballeros sanjuanistas de Portomarn y de otros prioratos y
abadas gallegas. El lacn forma parte de
los recetarios populares de la cocina gallega, bien integrado en el cocido, bien
con sus propias elaboraciones, como el
lacn con grelos, el lacn asado y el
fiambre fro de lacn cocido. La creacin
de un consejo regulador que velase por
la certificacin de la procedencia gallega
del lacn nace en 1997 y el 7 de mayo
del 2001 el Diario Oficial de las Comunidades Europeas publica finalmente el
reglamento por el que se reconoce la
indicacin geogrfica protegida al lacn
gallego.

Breve resenha histrica: O laco como


produto tradicional existe na Galiza desde
sempre. Existem referncias em documentos histricos a este produto nos sculos
xvii e xviii. lvaro Cunqueiro relata na sua
Cocina gallega receitas com o laco como
protagonista, procedentes do bailiado dos
cavaleiros sanjuanistas de Portomarn e
de outros prioratos e abadias galegas. O
laco faz parte dos receiturios populares
da cozinha galega, bem integrado no cozido, quer com as suas prprias elaboraes
como o laco com grelos, o laco assado,
e o fiambre frio de laco cozido. A criao
de um conselho regulador que velasse pela
certificao da procedncia galega do laco, nasce em 1997 e no dia 7 de maio de
2001 o Dirio Oficial das Comunidades Europeias publica finalmente o regulamento
atravs do qual se reconhece a indicao
geogrfica protegida do laco galego.

Relacin de productores: Para una completa y actualizada relacin de productores vase <www.crlacongallego.com>.

Relao de produtores: Para uma completa e atualizada relao de produtores,


ver o site <www.crlacongallego.com>.

Puntos de venta: En la mayora de supermercados de Galicia. En las principales


cadenas de alimentacin en Espaa. Tambin es posible la compra a travs de las
numerosas pginas dedicadas a productos
gallegos en Internet.

Pontos de venda: Na maioria dos supermercados da Galiza. Nas principais


cadeias de alimentao em Espanha.
Tambm possvel a compra atravs das
numerosas pginas dedicadas a produtos
galegos na internet.
96

Outros dados: Conselho Regulador da


igp: Morada, Palomar, s/n. (recinto ferial), Lugo. Telefone: 982 285 206; fax:
982 285 207. info@crlacongallego.com,
<www.crlacongallego.com>.

Otros datos: Consejo Regulador de la igp,


Palomar, s/n. (recinto ferial), Lugo. Telfono: 982 285 206; fax: 982 285 207. info@
crlacongallego.com, <www.crlacongallego.
com>.

LACO GALEGO TRADICIONAL

LACN GALLEGO TRADICIONAL

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera) com indicao geogrfica.

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados, etctera) con indicacin geogrfica.

Descrio: Especialidade do laco galego, protegida pela mesma indicao geogrfica protegida, que se diferencia da
anterior pelo mtodo de alimentao utilizado nos sunos. Deve basear-se numa
alimentao tradicional pelo menos nos
trs ltimos meses de vida, utilizando
bolotas, castanhas, cereais e tubrculos.

Descripcin: Especialidad del lacn gallego, amparada por la misma indicacin


geogrfica protegida, que se diferencia de
la anterior por el mtodo de alimentacin
empleado en los cerdos. Ha de basarse en
una alimentacin tradicional al menos en
los tres ltimos meses de vida, empleando
bellotas, castaas, cereales y tubrculos.

ANDROLLA DA GALIZA

ANDROLLA DE GALICIA

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera) com indicao geogrfica (em
trmite).

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera) con indicacin geogrfica (en
trmite).

Descrio: Enchido fumado base de costela (mnimo 90%) e torresmo de porco,


condimentado com sal comum, pimento-doce e picante, alho e, opcionalmente,
sal nitrificante e orgo, enchido na tripa
de intestino grosso de porco ou de vaca,

Descripcin: Embutido ahumado a base


de costilla (mnimo 90%) y cortezas de
cerdo, condimentado con sal comn,
pimentn dulce y picante, ajo y, opcionalmente, sal nitrificante y organo, embuchado en tripa de intestino grueso de

97

cerdo o de vaca, cuyo aspecto exterior es


el de la propia tripa, con un peso que puede ir desde 200 g a un mximo de 1 kg.
Consistencia firme y compacta al tacto,
aunque con rugosidades y aspecto heterogneo. Su coloracin es roja con distintos
matices, sabor y aromas caractersticos
del ahumado, la sal y los ingredientes.

cujo aspeto exterior o da prpria tripa,


com um peso que pode ir dos 200 gramas
a um mximo de 1 quilograma. Consistncia firme e compacta ao tato, ainda que
com rugosidades e aspeto heterogneo. A
sua colorao vermelha com diferentes
matizes, sabor e aromas caractersticos
da fumagem, do sal e dos ingredientes.

Localizacin geogrfica: La franja de la


montaa oriental de Galicia, formada por
los siguientes municipios: A Fonsagrada, As Nogais, Baleira, Baralla, Becerre,
Cervantes, Folgoso do Courel, Navia de
Suarna, Negueira de Muiz, Pedrafita do
Cebreiro, Quiroga y Ribas de Sil, de la provincia de Lugo. A Gudia, A Mezquita, A
Pobra de Trives, A Ra, A Veiga, Carballeda
de Valdeorras, Chandrexa de Queixa, Larouco, Manzaneda, O Barco de Valdeorras, O
Bolo, Petn, Rubi, San Xon de Ro, Viana
do Bolo, Vilamartn de Valdeorras y Vilario de Conso, de la provincia de Ourense.

Localizao geogrfica: A faixa da montanha oriental da Galiza, formada pelos


seguintes municpios: A Fonsagrada, As
Nogais, Baleira, Baralla, Becerre, Cervantes, Folgoso do Courel, Navia de Suarna, Negueira de Muiz, Pedrafita do
Cebreiro, Quiroga e Ribas de Sil, da provncia de Lugo. A Gudia, A Mezquita, A
Pobra de Trives, A Ra, A Veiga, Carballeda de Valdeorras, Chandrexa de Queixa,
Larouco, Manzaneda, O Barco de Valdeorras, O Bolo, Petn, Rubi, San Xon de
Ro, Viana do Bolo, Vilamartn de Valdeorras e Vilario de Conso, da provncia de
Ourense.

Caractersticas especficas: Una vez seleccionados los ingredientes, se procede


a su picado y adobado. Tras un periodo
de maceracin de al menos doce horas, se
procede al embuchado en la tripa, que se
ata con hilo de algodn por ambos extremos. Se ahma con un fuego somero de
lea de roble, y se mantiene en la cmara
de curacin o en secaderos tradicionales
durante al menos cinco das.

Caractersticas especficas: Uma vez os


ingredientes selecionados procede-se ao
seu picado e tempero. Depois de um perodo de macerao de pelo menos 12 horas
efetua-se o enchimento na tripa, que se
ata com fio de algodo de ambos os lados. Fuma-se com um fogo suave de lenha
de carvalho, e mantm-se na cmara de
cura ou em secadores tradicionais durante pelo menos cinco dias.

Breve resea histrica: Las comarcas


ms orientales de Galicia se caracterizan
por su relieve montaoso: Ancares, Courel, el Macizo Central Ourensano, Serra da
Encia da Lastra, en el que sus poblaciones, adems de dispersas, solan verse
sometidas a periodos de aislamiento en
los momentos ms crticos del invierno.
La necesidad de contar con alimentos no
perecederos que permitieran hacer frente
a ese tipo de eventualidades y, al mismo tiempo, que constituyesen un aporte
energtico adecuado para esos climas tan
extremos propici el incremento del tradicional catlogo de chacinas, de los chorizos, morcillas, jamones, lacones, etctera,
incorporando elementos como la androlla
y el botillo o butelo, los nicos embutidos en los que se incluyen huesos, de los
tradicionalmente elaborados en Galicia. El
sistema de ahumado y el fro caracterstico de los inviernos en esta regin montaosa de Galicia permitan un curado satisfactorio que en lugares ms hmedos no

Breve resenha histrica: As comarcas


mais orientais da Galiza caracterizam-se pelo seu relevo montanhoso: Ancares, Courel, o macio central ourensano,
serra da Encia da Lastra, no qual as
suas povoaes, alm de dispersas, costumavam ver-se submetidas a perodo de
isolamento nos perodos mais crticos do
inverno. A necessidade de possuir alimentos no perecveis que permitissem fazer
frente a esse tipo de eventualidades e,
ao mesmo tempo que constitussem um
contributo energtico adequado para esses climas to extremos propiciou o incremento do tradicional catlogo de chacinas, dos chourios, morcelas, presuntos,
laces, etecetera, incorporando elementos como a androlla e o butelo, os nicos
enchidos em que se incluem ossos, dos
tradicionalmente elaborados na Galiza. O
sistema de fumagem e o frio caracterstico dos invernos nesta regio montanhosa
da Galiza permitiam uma cura satisfat98

ria que em lugares mais hmidos no se


conseguiria, dado a grossura destas especialidades. Pela forma de elaborao,
este um enchido concebido para o seu
consumo cozinhado, preferencialmente
cozido, na companhia de batatas e algum
tipo de verduras como grelos ou nabias.
Duas festas gastronmicas, em Navia de
Suarna (Lugo) e Viana do Bolo (Ourense),
ocupam-se da sua difuso e exaltao,
todos os anos na segunda quinzena do
ms de fevereiro. O Dirio Oficial da Galiza
de 30 de maro de 2009 publicou a resoluo favorvel para o pedido de registo
da indicao geogrfica protegida.

se conseguira, dado el grosor de estas especialidades. Por la forma de elaboracin,


este es un embutido concebido para su
consumo cocinado, preferentemente cocido, en compaa de patatas y algn tipo
de verduras como grelos o nabizas. Dos
fiestas gastronmicas, en Navia de Suarna (Lugo) y Viana do Bolo (Ourense), se
ocupan de su difusin y exaltacin, cada
ao en la segunda quincena del mes de
febrero. El Diario Oficial de Galicia de 30
de marzo del 2009 public la resolucin
favorable para la solicitud del registro de
la indicacin geogrfica protegida.

Relao de produtores: No existe ainda


um registo de produtores, j que a indicao geogrfica est em trmite. No
obstante, existem empresas de enchidos
que elaboram a androlla, seguindo a receita tradicional conservada de gerao
em gerao nesta zona oriental da Galiza.

Relacin de productores: No existe todava un registro de productores, ya que


la indicacin geogrfica est en trmite.
No obstante, hay empresas de embutidos
que elaboran la androlla, siguiendo la
receta tradicional conservada de generacin en generacin en esta zona oriental
de Galicia.

Pontos de venda: Em lojas de alimentao das provncias de Ourense e Lugo e


em supermercados e grandes superfcies
no resto da Galiza.

Puntos de venta: En tiendas de alimentacin de las provincias de Ourense y Lugo


y en supermercados y grandes superficies
en el resto de Galicia.

Outros dados: rgo de controlo: Instituto Galego da Qualidade Alimentar (Ingacal), Fonte dos Concheiros, 11, bajo,
15703 Santiago de Compostela. Telefone:
981 997 276; fax: 981 546 676. ingacal@
xunta.es.

Otros datos: rgano de control: Ingacal


(Instituto Gallego de la Calidad Alimentaria), Fonte dos Concheiros, 11, bajo,
15703 Santiago de Compostela. Telfono:
981 997 276; fax: 981 546 676. ingacal@
xunta.es.

BUTELO DA GALIZA

BOTELO DE GALICIA

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera) com indicao geogrfica (em
trmite).

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera) con indicacin geogrfica (en
trmite).

Descrio: Enchido fumado base de


costela (mnimo 70%) e torresmos, espinhao, magro, bochecha e outros ossos com carne (espinhao e outros ossos
com carne nunca mais de 15% do total)
obtidos a partir de peas de porco, convenientemente adubados e enchidos nos
cecos, estmagos ou bexigas, tambm de
porco, que posteriormente so submetidos a um processo de fumagem com lenha
de carvalho e de cura. Como condimentos
so utilizados o sal comum, o pimento-doce e picante, alho e, opcionalmente,
sal nitrificante e orgo. Consistncia
firme e compacta ao tato, ainda que com
rugosidades e aspeto heterogneo. A sua

Descripcin: Embutido ahumado a base


de costilla (mnimo 70%) y cortezas, espinazo, magro, carrillada y otros huesos
con carne (espinazo y otros huesos con
carne nunca ms del 15% del total), obtenidos a partir de despieces de cerdo,
convenientemente adobados y embutidos
en ciegos, estmagos o vejigas, tambin
de cerdo, que posteriormente se someten
a un proceso de ahumado con lea de roble y curado. Como condimentos se utilizan sal comn, pimentn dulce y picante,
ajo y, opcionalmente, sal nitrificante y
organo. Consistencia firme y compacta
al tacto, aunque con rugosidades y aspecto heterogneo. Su coloracin es roja
99

con distintos matices, sabor y aromas


caractersticos del ahumado, la sal y los
ingredientes.

colorao vermelha com diferentes matizes, sabor e aromas caractersticos da


fumagem, do sal e dos ingredientes.

Localizacin geogrfica: La franja de la


montaa oriental de Galicia, formada por
los siguientes municipios: A Fonsagrada,
A Pastoriza, A Pontenova, Abadn, Alfoz,
As Nogais, Baleira, Baralla, Becerre, Begonte, Castro de Rei, Castroverde, Cervantes, Cospeito, Folgoso do Courel, Friol,
Guitiriz, Guntn, Lncara, Lourenz, Lugo,
Meira, Mondoedo, Muras, Navia de Suarna, Negueira de Muiz, O Corgo, O Incio,
O Pramo, O Valadouro, Ourol, Outeiro de
Rei, Paradela, Pedrafita do Cebreiro, Pol,
Portomarn, Quiroga, Rbade, Ribas de
Sil, Ribeira de Piqun, Riotorto, Samos,
Sarria, Trabada, Triacastela, Vilalba y Xermade, de la provincia de Lugo. A Gudia,
A Mezquita, A Pobra de Trives, A Ra, A
Veiga, Carballeda de Valdeorras, Chandrexa de Queixa, Larouco, Manzaneda, O

Localizao geogrfica: A faixa da montanha oriental da Galiza, formada pelos


seguintes municpios: A Fonsagrada, A
Pastoriza, A Pontenova, Abadn, Alfoz, As
Nogais, Baleira, Baralla, Becerre, Begonte, Castro de Rei, Castroverde, Cervantes,
Cospeito, Folgoso do Courel, Friol, Guitiriz, Guntn, Lncara, Lourenz, Lugo, Meira, Mondoedo, Muras, Navia de Suarna,
Negueira de Muiz, O Corgo, O Incio, O
Pramo, O Valadouro, Ourol, Outeiro de
Rei, Paradela, Pedrafita do Cebreiro, Pol,
Portomarn, Quiroga, Rbade, Ribas de
Sil, Ribeira de Piqun, Riotorto, Samos,
Sarria, Trabada, Triacastela, Vilalba e Xermade, da provncia de Lugo. A Gudia, A
Mezquita, A Pobra de Trives, A Ra, A Veiga, Carballeda de Valdeorras, Chandrexa
de Queixa, Larouco, Manzaneda, O Barco

100

de Valdeorras, O Bolo, Petn, Rubi, San


Xon de Ro, Viana do Bolo, Vilamartn de
Valdeorras e Vilario de Conso, da provncia de Ourense.

Barco de Valdeorras, O Bolo, Petn, Rubi,


San Xon de Ro, Viana do Bolo, Vilamartn de Valdeorras y Vilario de Conso, de
la provincia de Ourense.

Caractersticas especficas: Uma vez


os ingredientes selecionados procede-se
ao seu picado e tempero. Depois de um
perodo de macerao de pelo menos 12
horas efetua-se o enchimento na bexiga,
ceco ou estmago, que se ata com fio de
algodo de ambos os lados. Fuma-se com
um fogo suave de lenha de carvalho por
um perodo de 30 horas, e mantm-se na
cmara de cura ou em secadores tradicionais. O perodo de cura, incluindo a fumagem deve ser de pelo menos sete dias

Caractersticas especficas: Una vez seleccionados los ingredientes, se procede


a su picado y adobado. Tras un periodo
de maceracin de al menos doce horas se
procede al embuchado en la vejiga, ciego o estmago, que se ata con hilo de
algodn por ambos extremos. Se ahma
con un fuego somero de lea de roble
por un periodo de unas treinta horas, y
se mantiene en la cmara de curacin o
en secaderos tradicionales. El periodo de
curacin, incluyendo el ahumado, tiene
que ser de al menos siete das.

Breve resenha histrica: Ver resenha da


androlla. O municpio de O Barco de Valdeorras (Ourense), no terceiro domingo
de janeiro, e A Fonsagrada (Lugo), no
ltimo domingo de fevereiro, exaltam
todos os anos este enchido nas respetivas festas gastronmicas que j possuem
uma longa tradio. A resoluo favorvel para o pedido de registo da indicao geogrfica protegida foi decidida por
ordem da Consellera de Medio Rural de
la Xunta da Galiza de 6 de fevereiro de
2009.

Breve resea histrica: Vase la informacin de la androlla. El municipio de O Barco de Valdeorras (Ourense), el tercer domingo de enero y A Fonsagrada (Lugo), el
ltimo domingo de febrero, exaltan cada
ao este embutido en sendas fiestas gastronmicas que ya cuentan con una larga
trayectoria. La resolucin favorable para
la solicitud del registro de la indicacin
geogrfica protegida fue resuelta por orden de la Consellera de Medio Rural de la
Xunta de Galicia de 6 de febrero del 2009.

Relao de produtores: Ainda no existe


um registo de produtores, j que a indicao geogrfica est em trmite. No
obstante, existem empresas de enchidos
que elaboram a androlla, seguindo a receita tradicional conservada de gerao
em gerao nesta zona oriental da Galiza.

Relacin de productores: No existe todava un registro de productores, ya que la


indicacin geogrfica est en trmite. No
obstante, hay empresas de embutidos que
elaboran el botelo siguiendo la receta tradicional conservada de generacin en generacin en esta zona oriental de Galicia.

Pontos de venda: Em lojas de alimentao das provncias de Ourense e Lugo e


em supermercados e grandes superfcies
no resto da Galiza.

Puntos de venta: En tiendas de alimentacin de las provincias de Ourense y Lugo


y en supermercados y grandes superficies
en el resto de Galicia.

Outros dados: rgo de controlo: Instituto Galego da Qualidade Alimentar (Ingacal), Fonte dos Concheiros, 11, bajo,
15703 Santiago de Compostela. Telefone:
981 997 276; fax: 981 546 676. ingacal@
xunta.es.

Otros datos: rgano de control: Ingacal


(Instituto Gallego de la Calidad Alimentaria), Fonte dos Concheiros, 11, bajo,
15703 Santiago de Compostela. Telfono:
981 997 276; fax: 981 546 676. ingacal@
xunta.es.

ENCHIDOS DE PORCO CELTA

EMBUTIDOS DE PORCO CELTA

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera).

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera).

Descrio: Enchidos fumados base de


carne e gordura e diferentes peas do porco, sempre que proceda de exemplares de

Descripcin: Embutidos ahumados a base


de carne y grasa y distintos despieces del
cerdo, siempre que proceda de ejemplares

101

de raza celta. Como condimentos genricos se utilizan sal comn, pimentn dulce
picante y ajo y, opcionalmente, hierbas
aromticas como organo o laurel, en
funcin del tipo de elaboracin.

raa celta. Como condimentos genricos


so utilizados o sal comum, o pimento-doce picante e o alho e, opcionalmente,
ervas aromticas como orgo e/ou louro, em funo do tipo de elaborao.

Localizacin geogrfica: Toda Galicia, si


bien predomina en las reas montaosas.

Localizao geogrfica: Na Galiza, predominando nas regies montanhosas.

Caractersticas especficas: Chorizos,


botelos y androllas constituyen en la actualidad la principal oferta de embutidos
elaborados con carne de cerdo celta. El
rgimen extensivo de cra, en espacios
abiertos en los que los cerdos realizan
constante ejercicio al aire libre y una
alimentacin a base de los propios elementos vegetales que aporta el entorno
natural, se traduce en una mayor calidad
de la carne empleada y un menor porcentaje de grasa. A ello hay que aadir el
sistema de curado mediante ahumado con
lea de roble y el ambiente fro y seco de
las reas montaosas.

Caractersticas especficas: Chourios,


butelos e androllas constituem atualmente a principal oferta de enchidos elaborados com carne de porco celta. O regime
extensivo de criao, em espaos abertos onde os sunos realizam constante
exerccio ao ar livre e uma alimentao
base dos prprios elementos vegetais
que o ambiente natural fornece traduz-se numa maior qualidade da carne e uma
menor percentagem de gordura. A isso h
que acrescentar o sistema de cura mediante fumagem com lenha de carvalho e
o ambiente frio e seco das regies montanhosas.

Breve resea histrica: Los embutidos


de cerdo celta constituyen, en esencia,
la base de los embutidos gallegos, ya que
hasta su sustitucin por otras razas de
mayor rendimiento crnico en la segunda mitad del siglo xx era la dominante en
todo el rural de Galicia. La recuperacin
comercial de esta raza ha permitido recu-

Breve resenha histrica: Os enchidos


de porco celta constituem, em essncia,
a base dos enchidos galegos j que at
sua substituio por outras raas de
maior rendimento de carne na segunda
metade do sculo xx era a dominante em
todo o espao rural da Galiza. A recuperao comercial desta raa permitiu recu-

102

perar igualmente uma tradio centenria


e restabelecer o vnculo com a raa que
deu prestgio aos chourios, morcelas,
androllas e butelos galegos. Para mais
informao, ver resenha do porco celta e
porco bsaro.

perar igualmente una tradicin centenaria y restablecer el vnculo con la raza que
le dio prestigio a los chorizos, morcillas,
androllas y botelos gallegos. Para ms datos, vase la informacin del porco celta
y el cerdo bsaro.

Relao de produtores: Para uma completa e atualizada relao de indstrias


elaboradoras de enchidos de porco celta,
visitar o site <www.asoporcel.com>.

Relacin de productores: Para una completa y actualizada relacin de industrias


elaboradoras de embutidos de porco celta, vase <www.asoporcel.com>.

Pontos de venda: Nas principais cadeias


de alimentao tanto da Galiza como de
Espanha. Tambm possvel a compra
atravs das numerosas pginas dedicadas
a produtos galegos na internet.

Puntos de venta: En las principales cadenas de alimentacin tanto de Galicia como


de Espaa. Tambin es posible la compra
a travs de las numerosas pginas dedicadas a productos gallegos en Internet.

Outros dados: Associao de Criadores


de Gado Suno Celta (Asoporcel), Recinto
Ferial El Palomar, s/n., 27004 Lugo. +Telefone: 982 226 252/982 285 214/626
975 004; fax: 982 285 209. asoporcel@
asoporcel.com, <www.asoporcel.com>.

Otros datos: Asoporcel (Asociacin de


Criadores de Ganado Porcino Celta), Recinto Ferial El Palomar, s/n., 27004 Lugo.
Telfonos: 982 226 252, 982 285 214, 626
975 004; fax: 982 285 209. asoporcel@
asoporcel.com, <www.asoporcel.com>.

ALHEIRA DE BARROSO

ALHEIRA DE BARROSO

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera) com indicao geogrfica protegida.

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera) con indicacin geogrfica protegida.

Descrio: Enchido fumado base de carne e gordura de porco de raa bsara ou


produto do cruzamento desta raa, sem-

Descripcin: Embutido ahumado a base


de carne y grasa de cerdo de raza bsara
o producto del cruce de esta raza, siem-

103

pre que tenga un 50% de sangre bsara,


carne de aves de corral pollo, pavo o
pato, conejo y pan, embutido en tripa
fina de cerdo. Las carnes estn condimentadas con sal, ajo, pimentn picante o
pimentn dulce, perejil, cebolla y aceite
de oliva de Trs-os-Montes. Tiene forma
de herradura, seccin cilndrica de unos
3 cm de dimetro y color no homogneo,
que vara del amarillo al amarronado. En
el corte presenta color amarillo-amarronado, de tonalidad homognea, y la masa
se presenta homognea, percibindose al
mismo tiempo las carnes en pedazos.

pre que tenha 50% de sangue bsaro, carne de aves de curral frango, peru e/ou
pato, coelho e po, enchido em tripa
fina de porco. As carnes so condimentadas com sal, alho, pimento picante ou
pimento-doce, salsa, cebola e azeite de
Trs-os-Montes. Tem a forma de ferradura, seco cilndrica de cerca de 3 cm de
dimetro e cor no homognea, que varia do amarelo ao acastanhado. No corte
apresenta uma cor amarela-acastanhada,
de tonalidade homognea, e a massa
apresenta-se homognea, percebendo-se
ao mesmo tempo as carnes em pedaos.

Localizacin geogrfica: La zona geogrfica de transformacin y envasado queda


limitada al municipio de Montalegre, del
distrito de Vila Real. La zona geogrfica
de produccin de la carne y de la grasa
queda circunscrita al territorio conocido
por Barroso, integrado por los municipios
de Boticas, Chaves y Montalegre del distrito de Vila Real.

Localizao geogrfica: A zona geogrfica de transformao e embalagem fica


limitada ao municpio de Montalegre, do
distrito de Vila Real. A zona geogrfica
de produo da carne e da gordura fica
circunscrita ao territrio conhecido por
Barroso, integrado pelos municpios de
Boticas, Chaves e Montalegre do distrito
de Vila Real.

Caractersticas especficas: Se obtiene


a partir de la transformacin de la carne
unida a los huesos, entreverada, y recortes de carne procedentes del despiece de
los cerdos citados y de carne de aves de
corral o conejo, debidamente cortadas en
trozos. Una vez escogidas, limpias, cortadas y cocidas las carnes, se realiza la
preparacin de la masa y se aaden los
restantes ingredientes. Una vez ajustado
el condimento, se procede al embutido en
tripa (intestino delgado) de cerdo. Sigue
el proceso del ahumado con fuego suave
con lea de la regin y el curado o estabilizacin. Se presenta en el mercado en
piezas enteras siempre preembaladas en
origen. Por su naturaleza y composicin
no es posible cortar o hacer lonchas el
producto. Para el envasado, cuando se
realiza, se utiliza material propio inocuo
e inerte en relacin al producto, en atmsfera normal, controlada o al vaco.
Las operaciones de envasado solo pueden
ser efectuadas en la zona geogrfica de
transformacin, para que no se interrumpa la trazabilidad y la capacidad de realizar controles, y para evitar la alteracin
de las caractersticas de sabor y microbiolgicas del producto.

Caractersticas especficas: obtido a


partir da transformao da carne unida
aos ossos, entremeada e aparas de carne
procedentes das peas dos porcos citados
e da carne de aves de curral e/ou coelho, devidamente cortadas em pedaos.
Uma vez escolhidas, limpas, cortadas e
as carnes cozidas, realiza-se a preparao
da massa e acrescentam-se os restantes
ingredientes. Uma vez ajustado o condimento, procede-se ao enchimento na
tripa (intestino delgado) de porco. Segue-se o processo de fumagem com fogo
suave com lenha da regio e a cura ou
estabilizao. Apresenta-se no mercado
em peas inteiras sempre pr-embalada
na origem. Pela sua natureza e composio no possvel cortar ou fazer fatias
do produto. Para a embalagem, quando se
realiza, utiliza-se material prprio incuo
e inerte em relao ao produto, em atmosfera normal, controlada ou ao vcuo.
As operaes de embalagem s podem ser
efetuadas na zona geogrfica de transformao, para que no se interrompa a
rastreabilidade e a capacidade de realizar
controlos, e para evitar a alterao das
caractersticas de sabor e microbiolgicas
do produto.

Breve resea histrica: Existe la tradicin de asociar las alheiras a la persecucin de los judos. Los Reyes Catlicos
expulsaron a los judos de Espaa en

Breve resenha histrica: Existe a tradio de associar as alheiras perseguio


dos judeus. Os Reis Catlicos expulsaram
os judeus de Espanha em 1492. Muitos

104

fugiram para Portugal. Mas quatro anos


mais tarde, o rei Manuel I o Afortunado,
fez o mesmo e deu um prazo at outubro
do ano seguinte, 1497, para que abandonassem o pas aqueles que no se convertessem ao cristianismo. Uma das provas que os judeus convertidos deveriam
realizar na sua nova condio de cristos
era que comessem carne de porco, proibida por indicao de Levtico. Assim, na
regio montanhosa de Trs-os-Montes,
comeou a difundir-se um tipo de enchido que, na aparncia assemelhava-se
aos realizados pelo resto dos cristos. Na
realidade era elaborado a partir de carne e gordura de aves e coelho cozidos,
amassados com po de trigo no caldo de
ferver as carnes, temperado com alho e
outros condimentos e finalmente entripado e posto a fumar ao calor dos fogarus
de lenha de carvalho. Esta exibio dos
chourios impostores servia de aval
cristo e disfarce para poder continuar a
professar a f judia e a celebrar os seus
ritos e festas.

1492. Muchos huyeron a Portugal. Pero


cuatro aos ms tarde, el rey Manuel I el
Afortunado hizo lo mismo y dio un plazo
hasta octubre del ao siguiente, 1497,
para que abandonasen el pas aquellos
que no se convirtiesen al cristianismo.
Una de las pruebas que deban manifestar
los judos conversos en su nueva condicin de cristianos era que coman carne
de cerdo, prohibida por indicacin del
Levtico. As, en la regin montaosa de
Trs-os-Montes comenz a extenderse un
tipo de embutido que, en apariencia, semejaba los realizados por el resto de los
cristianos. En realidad estaba elaborado a
partir de carne y grasa de aves y conejo
cocidos, amasados con pan de trigo en
el caldo de hervir las carnes, aderezado
con ajo y otros condimentos y finalmente
entripado y puesto a ahumar al calor de
las fogatas de lea de roble. Esta exhibicin de los chorizos impostores serva
de aval cristiano y tapadera para poder
seguir profesando la fe juda y celebrando
sus ritos y fiestas.

Com o tempo, as alheiras passaram a fazer


parte da tradio gastronmica da zona,
margem das questes religiosas e comearam a adaptar-se ao uso e aos produtos
de cada regio. Durante muitas dcadas
foi um dos elementos de subsistncia que
garantiam a economia autossuficiente
nas famlias trasmontanas, como noutras
zonas do norte de Portugal e da Galiza e
especialmente as mais isoladas. Hoje, incorporada de forma indiscutvel no patrimnio gastronmico portugus, a alheira
propiciou uma translao do uso privado
ou muito restringido que prprio da
produo domstica, para uma produo
artesanal em pequenas indstrias locais
graas s quais possvel dispor delas no
mercado local e inclusive atender a uma
procura externa que cresce cada vez mais,
graas a aes de difuso como a Feira do
Fumeiro que se celebra todos os anos nos
ltimos dias do ms de janeiro.

Con el tiempo, las alheiras pasaron a formar parte de la tradicin gastronmica


de la zona, al margen de las cuestiones
religiosas, y comenzaron a adaptarse al
uso y los productos de cada zona. Durante
muchas dcadas fue uno de los elementos
de subsistencia que garantizaban la economa autosuficiente en las familias trasmontanas, como en otras zonas del norte
de Portugal y de Galicia y especialmente
las ms aisladas. Hoy, incorporada de manera indiscutible al patrimonio gastronmico portugus, la alheira ha propiciado
una traslacin del uso privado o muy restringido que es propio de la produccin
domstica, a una produccin artesanal
en pequeas industrias locales gracias
a las cuales es posible disponer de ellas
en el mercado local e incluso atender a
una demanda externa que crece cada vez
ms, gracias a acciones de difusin como
la Feira do Fumeiro, que se celebra cada
ao en los ltimos das del mes de enero.

Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Associao de


Produtores de Fumeiro da Terra Fria Barros, Praa do Municpio, Posto de Turismo,
5470-214 Montalegre. Telefone: 276 510
200; fax: 276 510 201. fernandopreira@
iol.pt.
Pontos de venda: Em numerosos estabelecimentos comerciais de alimentao de

Relacin de productores: Para informacin al respecto, asociacin de productores de Fumeiro da Terra Fria Barros, Praa
do Municpio, Posto de Turismo, 5470-214
Montalegre. Telfono: 276 510 200; fax:
276 510 201. fernandopreira@iol.pt.
Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de

105

Trs-os-Montes, pero especialmente en


Montalegre.

Trs-os-Montes, mas especialmente em


Montalegre.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Outros dados: rgo de controlo da


igp: Tradio e Qualidade, Associao
Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de
Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone:
278 261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

CHORIZA DE BARROSO

CHOURIA DE BARROSO

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera) con indicacin geogrfica protegida.

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera) com indicao geogrfica protegida.

Descripcin: Embutido ahumado a base


de carne y grasa de cerdo de raza bsara o
producto del cruce de esta raza, siempre
que tenga un 50% de sangre bsara, contenido en tripa fina de cerdo. Las carnes
y grasas de cerdo estn condimentadas
con sal, ajo, vino tinto o blanco de la
regin de Trs-os-Montes, pimentn picante o pimentn dulce. Tiene forma de
herradura, seccin cilndrica de unos 3
cm de dimetro y entre 25 y 35 cm de
longitud, presenta un color que vara del
rojo al marrn, con manchas, y desde el
exterior son visibles los trozos de grasa.
El envoltorio se presenta bien adherido a
la masa y sin roturas, y la tripa utilizada
se ata con dos nudos simples en cada extremidad, con el mismo segmento de hilo
de algodn.

Descrio: Enchido fumado base de


carne e gordura de porco de raa bsara
ou produto do cruzamento desta raa,
sempre que tenha 50% de sangue bsaro,
contido na tripa fina do porco. As carnes
e gorduras de porco so condimentadas
com sal, alho, vinho tinto ou branco da
regio de Trs-os-Montes, pimento picante ou pimento-doce. Tem a forma
de ferradura, seco cilndrica de cerca
de 3 cm de dimetro e entre 25 e 35 cm
de comprimento, apresenta uma cor que
varia do vermelho ao castanho, com manchas, e desde o exterior so visveis os
pedaos de gordura. A embalagem apresenta-se bem aderida massa e sem roturas, e a tripa utilizada atada com dois
ns simples em cada extremidade, com o
mesmo segmento de fio de algodo.

Localizacin geogrfica: Vase la informacin de la alheira de Barroso.

Localizao geogrfica: Ver alheira de


Barroso.

Caractersticas especficas: Se utiliza


carne de cerdo, de la paleta y del lomo,
recortes magros del jamn y la carne existente en torno al espinazo. Las carnes se
cortan en trozos pequeos y se condimentan con sal, vino tinto o blanco de
la regin y ajo, permaneciendo en reposo
hasta cinco das, a menos de 10C y en
un local con poca humedad; posteriormente se les aade pimentn picante y
pimentn dulce. A continuacin se procede al embutido en la tripa fina de cerdo.
Una vez llena, se corta al tamao deseado, despus de haberla atado con hilo de
algodn. Las dos extremidades se atan
posteriormente con dos nudos simples, y
el embutido toma forma de herradura. El
ahumado se realiza con fuego suave en

Caractersticas especficas: Utiliza-se


carne de porco, da omoplata e do lombo,
aparas magras de presunto e a carne existente em torno do espinhao. As carnes
so cortadas em pedaos pequenos e so
condimentadas com sal, vinho tinto ou
branco da regio e alho, permanecendo
em repouso at 5 dias, a menos de 10C
e num local com pouca humidade; posteriormente acrescenta-se pimento picante e pimento-doce. A seguir procede-se
ao enchimento na tripa fina de porco.
Uma vez cheia corta-se ao tamanho desejado, depois de a ter atado com fio de
algodo. As duas extremidades atam-se
posteriormente com dois ns simples, e
o enchido ganha a forma de ferradura.
A fumagem realizada com fogo suave

106

na cmara ou na sala de fumagem ou no


defumadouro tradicional e dura entre 10
a 15 dias. O fumo obtido a partir da
combusto direta da lenha, fundamentalmente, de carvalho.

cmara o sala de ahumado o en el ahumadero tradicional y dura de diez a quince


das. El humo es obtenido a partir de la
combustin directa de la lea, fundamentalmente de roble.

Breve resenha histrica: Dentro da prtica de economia autossuficiente que era


prpria nas famlias no espao rural de
Trs-os-Montes, o porco tem um papel
fundamental. Das suas peas aproveita-se tudo e o que no se come em fresco
defuma-se, salga-se ou converte-se em
todo o tipo de enchidos, que se conservam mediante exposio a uma fumagem
controlada realizada ao calor da lareira da
cozinha, com lenha de carvalho que a
que melhor sustm o calor na casa e ao
mesmo tempo a que produz uma melhor
fumagem. A grande ventagem dos enchidos que permitem aproveitar pedaos
de carne pequenos, j que tudo picado, e ao mesmo tempo conservam-se em
boas condies durante longos perodos.
Os excedentes podem ser vendidos, suscitando assim um comrcio local em feiras
e mercados de onde gerada procura,
especialmente nas cidades, que propicia
que o que originalmente era uma forma
de obter rendimentos para despesas extraordinrias, se converta numa atividade artesanal e depois industrial. Assim,
num contexto em que os enchidos j se
difundiram por um mercado to amplo
que necessria a sua produo em grande escala, regies como a de Montalegre
podem recuperar o valor do genuno, me-

Breve resea histrica: Dentro de la


prctica de economa autosuficiente que
era propia en las familias del mbito rural en Trs-os-Montes, el cerdo juega un
papel fundamental. De su despiece se
aprovecha todo y lo que no se come en
fresco se ahma, sala o se convierte en
todo tipo de embutidos, que se conservan mediante exposicin a un ahumado
controlado realizado al calor del hogar de
la cocina, con lea de roble, que es la
que mejor sostiene el calor en la casa y
al mismo tiempo la que produce un mejor
ahumado. La gran ventaja de los embutidos es que permiten aprovechar trozos
de carne menudos, ya que todo se pica, y
al mismo tiempo se conservan en buenas
condiciones durante largos periodos. Los
excedentes pueden ser vendidos, suscitando as un comercio local en ferias y
mercados del que luego se genera una
demanda, especialmente en las ciudades,
que propicia que lo que en origen era una
manera de obtener ingresos para gastos
extraordinarios se convierta en una actividad artesanal y luego industrial. As,
en un contexto en el que los embutidos
ya se han extendido a un mercado tan
amplio que es necesaria su produccin a
gran escala, reas como la de Montalegre
pueden recuperar el valor de lo genuino,

107

mediante la produccin de embutidos autctonos amparados por una indicacin


geogrfica protegida.

diante a produo de enchidos autctones apoiados por uma indicao geogrfica protegida.

Relacin de productores: Para informacin al respecto, asociacin de productores de Fumeiro da Terra Fria Barros,
Praa do Municpio, Posto de Turismo,
5470-214 Montalegre. Telfono: 276 510
200; fax: 276 510 201. fernandopreira@
iol.pt.

Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Associao de


Produtores de Fumeiro da Terra Fria Barros, Praa do Municpio, Posto de Turismo,
5470-214 Montalegre. Telefone: 276 510
200; fax: 276 510 201. fernandopreira@
iol.pt.

Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de


Trs-os-Montes, pero especialmente en
Montalegre.

Pontos de venda: Em numerosos estabelecimentos comerciais de alimentao de


Trs-os-Montes, mas especialmente em
Montalegre.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Outros dados: rgo de controlo da


igp: Tradio e Qualidade, Associao
Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de
Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone:
278 261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

CHORIZO DE CALABAZA DE BARROSO

CHOURIO DE ABBORA DE BARROSO

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera) con indicacin geogrfica protegida.

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera) com indicao geogrfica protegida.

Descripcin: El chorizo de calabaza (abbora) de Barroso es un embutido ahumado a base de carne y grasa de cerdo y
calabaza de la variedad porqueira. El cerdo empleado en esta elaboracin ha de
ser de raza bsara o producto del cruce de
esta raza, siempre que tenga un 50% de
sangre bsara. Contenido en tripa gruesa
de los mismos cerdos, el relleno de carne,
grasa y trozos de calabaza est condimentado con sal, ajo, vino tinto o blanco
de la regin de Trs-os-Montes, pimentn
picante o pimentn dulce.

Descrio: O chourio de abbora de


Barroso um enchido fumado base de
carne e gordura de porco e abbora da
variedade porqueira. O porco utilizado
nesta elaborao deve ser de raa bsara ou produto do cruzamento desta raa,
sempre que tenha 50% de sangue bsaro.
Contido na tripa grossa dos prprios sunos o recheio de carne, gordura e pedaos
de abbora so condimentados com sal,
alho, vinho tinto ou branco da regio
de Trs-os-Montes, pimento picante ou
pimento-doce.

Localizacin geogrfica: Vase la informacin de la alheira de Barroso.

Localizao geogrfica: Ver alheira de


Barroso.

Caractersticas especficas: Se utiliza


carne de cerdo, sacrificados entre los
ocho meses y dos aos de edad, con un
peso comprendido entre 100 y 250 kg.
Se emplea carne de la panceta, pierna,
etctera. Las carnes se cortan en pedazos pequeos y se condimentan al estilo
tradicional de la zorza, se dejan macerar
durante cuatro o cinco das y se le aade
la pulpa de la calabaza desmenuzada, ya
pelada y libre de semillas. A continuacin
se procede al embutido en la tripa de cer-

Caractersticas especficas: Utiliza-se


carne de porco, abatidos entre os 8 meses
e os 2 anos de idade com um peso compreendido entre os 100 e os 250 quilos.
Utiliza-se carne de p, perna, etecetera.
As carnes so cortadas em pedaos pequenos e condimentadas no estilo tradicional da zorza, deixam-se macerar durante quatro ou cinco dias e acrescenta-se a
polpa da abbora esmiuada, j pelada e
livre de sementes. A seguir procede-se ao
enchimento na tripa de porco. Uma vez

108

cheia corta-se no tamanho desejado, depois de a ter atado com fio de algodo. As
duas extremidades so atadas posteriormente com dois ns simples. A fumagem
realizada com fogo suave na cmara ou
sala de fumagem ou no fumadouro tradicional e dura 30 dias. O fumo obtido
a partir da combusto direta da lenha,
fundamentalmente, de carvalho, btula,
salgueiro e outras rvores prprias da
regio. O seu aspeto, uma vez curado
rugoso, com a forma de ferradura de seis
centmetros de dimetro, sem roturas e
carne bem aderida pele.

do. Una vez llena, se corta al tamao deseado, despus de haberla atado con hilo
de algodn. Las dos extremidades se atan
posteriormente con dos nudos simples. El
ahumado se realiza con fuego suave en
cmara o sala de ahumado o en el ahumadero tradicional y dura treinta das. El
humo es obtenido a partir de la combustin directa de la lea, fundamentalmente de roble, abedul, sauce y otros rboles
propios de la regin. Su aspecto, una vez
curado, es rugoso, con forma de herradura
de 6 cm de dimetro, sin roturas y carne
bien adherida a la piel.

Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Associao de


produtores de Fumeiro da Terra Fria Barros, Praa do Municpio, Posto de Turismo,
5470-214 Montalegre. Telefone: 276 510
200; fax: 276 510 201. fernandopreira@
iol.pt.

Relacin de productores: Para informacin al respecto, asociacin de productores de Fumeiro da Terra Fria Barros,
Praa do Municpio, Posto de Turismo,
5470-214 Montalegre. Telfono: 276 510
200; fax: 276 510 201. fernandopreira@
iol.pt.

Pontos de venda: Em numerosos estabelecimentos comerciais de alimentao de


Trs-os-Montes, mas especialmente em
Montalegre.

Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de


Trs-os-Montes, pero especialmente en
Montalegre.

Outros dados: rgo de controlo da igp:


Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

109

SALPICO DE BARROSO-MONTALEGRE

SALPICO DE BARROSO-MONTALEGRE

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera) con indicacin geogrfica protegida.

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera) com indicao geogrfica protegida.

Descripcin: El salpico de Barroso-Montalegre es un embutido curado por ahumado a base de carne de cerdo. El cerdo
empleado en esta elaboracin ha de ser
de raza bsara o producto del cruce de
esta raza, siempre que tenga un 50% de
sangre bsara. Contenido en tripa gruesa de los mismos cerdos, el relleno est
condimentado con sal, ajo, vino tinto o
blanco de la regin de Trs-os-Montes,
pimentn picante o pimentn dulce.

Descrio: O salpico de Barroso-Montalegre um enchido curado por fumagem


base de carne de porco. O porco utilizado
nesta elaborao deve ser de raa bsara ou produto do cruzamento desta raa,
sempre que tenha 50% de sangue bsaro.
Contido na tripa grossa dos prprios sunos o recheio condimentado com sal,
alho, vinho tinto ou branco da regio
de Trs-os-Montes, pimento picante ou
pimento-doce.

Localizacin geogrfica: Vase la informacin de la alheira de Barroso.

Localizao geogrfica: Ver alheira de


Barroso.

Caractersticas especficas: Se utiliza


carne de cerdo, sacrificados entre los
coho meses y dos aos de edad, con un
peso comprendido entre 100 y 250 kg. Se
emplea carne del lomo y el solomillo. Se
trocea en pedazos pequeos y se condimenta al estilo tradicional de la zorza; se
deja macerar durante ocho das. A continuacin se procede al embutido en la
tripa de cerdo. Una vez llena, se corta al
tamao deseado, despus de haberla atado con hilo de algodn a los extremos.
Las dos extremidades se atan posteriormente con dos nudos simples. El ahumado se realiza con fuego suave en cmara
o sala de ahumado o en el ahumadero
tradicional y dura treinta das. El humo es
obtenido a partir de la combustin directa de la lea, fundamentalmente de roble,
abedul, sauce y otros rboles propios de
la regin. El producto final es un embutido cilndrico de forma recta con una longitud entre 10 y 20 cm y un dimetro de
4 a 8 cm.

Caractersticas especficas: Utiliza-se


carne de porco, abatido entre os 8 meses
e os 2 anos de idade com um peso compreendido entre os 100 e os 250 quilos.
Utiliza-se carne do lombo e do lombinho.
Corta-se em pedaos pequenos e condimenta-se no estilo tradicional da zorza,
deixam-se a macerar durante oito dias. A
seguir procede-se ao enchimento na tripa
de porco. Uma vez cheia corta-se ao tamanho desejado, depois de ter sido atada
nos extremos com fio de algodo. As duas
extremidades so atadas posteriormente
com dois ns simples. A fumagem realizada com fogo suave em cmara ou sala
de fumagem ou no fumadouro tradicional
e dura 30 dias. O fumo obtido a partir
da combusto direta da lenha, fundamentalmente, de carvalho, btula, salgueiro
e outras rvores prprias da regio. O
produto final um enchido cilndrico de
forma reta com um comprimento entre 10
e 20 centmetros e um dimetro de 4 a 8
centmetros.

Relacin de productores: Para informacin al respecto, asociacin de productores de Fumeiro da Terra Fria Barros,
Praa do Municpio, Posto de Turismo,
5470-214 Montalegre. Telfono: 276 510
200; fax: 276 510 201. fernandopreira@
iol.pt.

Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Associao de


produtores de Fumeiro da Terra Fria Barros, Praa do Municpio, Posto de Turismo,
5470-214 Montalegre. Telefone: 276 510
200; fax: 276 510 201. fernandopreira@
iol.pt.

Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de


Trs-os-Montes, pero especialmente en
Montalegre.

Pontos de venda: Em numerosos estabelecimentos comerciais de alimentao de


Trs-os-Montes, mas especialmente em
Montalegre.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interpro-

Outros dados: rgo de controlo da igp:


Tradio e Qualidade, Associao Inter-

110

profissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de


Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone:
278 261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

fissional para Produtos Agro-Alimentares


de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

SANGUEIRA DE BARROSO-MONTALEGRE

SANGUEIRA DE BARROSO-MONTALEGRE

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera) com indicao geogrfica protegida.

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera) con indicacin geogrfica protegida.

Descrio: A sangueira ou morcela de


sangue de Barroso-Montalegre um enchido realizado base de carne, gordura,
sangue de porco e po de trigo, condimentados com sal, alho, cebola, vinho
tinto ou branco da regio de Trs-os-Montes, pimento picante ou pimento-doce
e azeite de Trs-os-Montes. O porco utilizado nesta elaborao deve ser de raa
bsara ou produto do cruzamento desta
raa, sempre que tenha 50% de sangue
bsaro. Contido na tripa delgada dos prprios porcos.

Descripcin: La sangueira o morcilla de


sangre de Barroso-Montalegre es un embutido realizado a base de carne, grasa,
sangre de cerdo y pan de trigo, condimentados con sal, ajo, cebolla, vino tinto
o blanco de la regin de Trs-os-Montes,
pimentn picante o pimentn dulce y
aceite de Trs-os-Montes. El cerdo empleado en esta elaboracin ha de ser de
raza bsara o producto del cruce de esta
raza, siempre que tenga un 50% de sangre bsara. Contenido en tripa delgada de
los mismos cerdos.

Localizao geogrfica: Ver alheira de


Barroso.

Localizacin geogrfica: Vase la informacin de la alheira de Barroso.

Caractersticas especficas: Utiliza-se


carne de porco, abatido entre os 8 meses
e os 2 anos de idade com um peso compreendido entre 100 e 250 quilos. Utiliza-se carne da p, perna, etecetera. Pica-se
a carne e a gordura e condimentam-se no
estilo tradicional da zorza. Deixa-se a macerar trs dias e acrescenta-se o sangue e

Caractersticas especficas: Se utiliza


carne de cerdo, sacrificados entre los
ocho meses y dos aos de edad, con un
peso comprendido entre 100 y 250 kg.
Se emplea carne de la panceta, pierna,
etctera. Se pica la carne y la grasa y se
condimentan al estilo tradicional de la
zorza. Se deja macerar tres das y se le

111

aade la sangre y el pan cortado en rebanadas finas. Tras el reposo necesario,


se procede al embutido en la tripa de
cerdo. Una vez llena, se corta al tamao
deseado, despus de haberla atado con
hilo de algodn. Las dos extremidades
se atan posteriormente con dos nudos
simples. El ahumado se realiza con fuego suave en cmara o sala de ahumado o
en el ahumadero tradicional y dura entre
tres y cuatro das. El humo es obtenido
a partir de la combustin directa de la
lea, fundamentalmente de roble, abedul, sauce y otros rboles propios de la
regin. Se presenta en forma de herradura con un grosor de 3 cm de dimetro
aproximadamente.

o po cortado em fatias finas. Depois do


repouso necessrio procede-se ao enchimento na tripa de porco. Uma vez cheia
corta-se no tamanho desejado, depois de
ter sido atado com um fio de algodo. As
duas extremidades so atadas posteriormente com dois ns simples. A fumagem
realizada com fogo suave na cmara ou
sala de fumagem ou no fumadouro tradicional e dura entre trs e quatro dias.
O fumo obtido a partir da combusto
direta da lenha, fundamentalmente, de
carvalho, btula, salgueiro e outras rvores prprias da regio. Apresenta-se em
forma de ferradura com uma grossura de
trs centmetros de dimetro aproximadamente.

Relacin de productores: Para informacin al respecto, asociacin de productores de Fumeiro da Terra Fria Barros,
Praa do Municpio, Posto de Turismo,
5470-214 Montalegre. Telfono: 276 510
200; fax: 276 510 201. fernandopreira@
iol.pt.

Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Associao de


produtores de Fumeiro da Terra Fria Barros, Praa do Municpio, Posto de Turismo,
5470-214 Montalegre. Telefone: 276 510
200; fax: 276 510 201. fernandopreira@
iol.pt.

Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de


Trs-os-Montes, pero especialmente en
Montalegre.

Pontos de venda: Em numerosos estabelecimentos comerciais de alimentao de


Trs-os-Montes, mas especialmente em
Montalegre.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Outros dados: rgo de controlo da


igp: Tradio e Qualidade, Associao
Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de
Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone:
278 261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

112

PRESUNTO DE BARROSO

JAMN DE BARROSO

Tipologia: Produtos tradicionais base de


carne (cozidos, em salga, fumados, etecetera) com indicao geogrfica protegida.

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados, etctera) con indicacin geogrfica protegida.

Descrio: O presunto, protegido por


esta indicao geogrfica procede das
extremidades traseiras dos sunos de raa
bsara, autctone do norte de Portugal e
da Galiza (Sus celticus, na Galiza porco
celta), inscritos ao nascer e criados em
regime extensivo e alimentados com produtos naturais da regio (batatas, castanhas, cereais, mas, abboras).

Descripcin: El jamn, presunto en portugus, amparado por esta indicacin


geogrfica procede de las extremidades
traseras de los cerdos de raza bsara, autctona del norte de Portugal y de Galicia (Sus celticus, en Galicia porco celta),
inscritos al nacer y criados en rgimen
extensivo y alimentados con productos
naturales del entorno (patatas, castaas,
cereales, manzanas, calabaza).

Localizao geogrfica: A zona geogrfica fica circunscrita ao territrio conhecido por Barroso, integrado pelos municpios de Boticas, Chaves e Montalegre do
distrito de Vila Real.
Caractersticas especficas: Os presuntos apresentam uma forma arredondada,
procedem de sunos abatidos entre os 16
e os 18 meses com um peso em carcaa entre 120 e 250 quilos. Para a cura
procede-se primeiro cobertura completa
de sal num ambiente com temperatura
inferior a 6C e humidade entre os 80
e os 90%. O sal residual eliminado mediante uma lavagem com gua. A parte
em que a carne ficou sem pele exterior
unta-se com uma mistura de pimento
com azeite de Trs-os-Montes e/ou banha
de porco bsaro. Realiza-se uma fumagem

Localizacin geogrfica: La zona geogrfica queda circunscrita al territorio


conocido por Barroso, integrado por los
municipios de Boticas, Chaves y Montalegre del distrito de Vila Real.
Caractersticas especficas: Los jamones
presentan una forma redondeada, proceden de cerdos sacrificados entre los diecisis y dieciocho meses, con un peso en
canal entre 120 y 250 kg. Para la curacin
primero se cubren completamente con sal
en un ambiente con temperatura inferior
a 6C y humedad entre el 80 y el 90%.
La sal residual se elimina mediante un
lavado con agua. La parte en la que la
carne ha quedado sin piel exterior se unta
con una mezcla de pimentn con aceite
de oliva de Trs-os-Montes o manteca de

113

cerdo bsaro. Se realiza un ahumado muy


ligero con fuego suave, con lea seca de
roble o castao. La elevacin de la temperatura permite la fijacin del aroma de
la grasa en las fibras musculares, lo que
condiciona favorablemente las caractersticas finales del producto. Por fin se procede a la curacin y envejecimiento en
un local en condiciones de fro y poca humedad (bodegas o cmaras de curacin),
donde continan los procesos bioqumicos y la intervencin beneficiosa de la
flora microbiana, que brinda al producto
un sabor y aromas particulares. La duracin total del proceso nunca ser inferior
a doce meses. Los jamones se venden enteros, deshuesados o troceados, caso en
el cual deben ser envasados y etiquetados
en origen. Su ahumado caracterstico lo
convierte en un producto muy apreciado.

muito ligeira com fogo suave, com lenha


seca de carvalho ou castanheiro. A elevao da temperatura permite a fixao do
aroma da gordura nas fibras musculares,
o que condiciona favoravelmente as caractersticas finais do produto. Por fim,
procede-se cura e envelhecimento num
local em condies de frio e pouca humidade (adegas ou cmaras de cura), onde
os processos bioqumicos e a interveno
benfica da flora microbiana continuam,
oferecendo ao produto um sabor e aromas
particulares. A durao total do processo
nunca ser inferior a 12 meses. Os presuntos so vendidos inteiros, desossados
ou trociscados, em cujo caso devem ser
embalados e rotulados na origem. A sua
fumagem caracterstica converte-o num
produto muito apreciado.

Breve resea histrica: La cra de cerdo


de raza bsara est ntimamente ligada a
este territorio, a sus montaas y al desarrollo de una comunidad rural que supo
adaptarse a las difciles condiciones de
vida de un entorno montaoso, escarpado, de clima extremo. En gran medida es
el cerdo bsaro el que contribuye a crear
en estos habitantes esa capacidad para la
autosuficiencia, alimentndose de lo que
ms abunda: las castaas, las bellotas de
los robles, manzanas, patatas Descendiente domstico del jabal europeo, el
cerdo bsaro forma parte de la biodiversidad de esta regin desde antes de la llegada de los romanos. La industrializacin
y la bsqueda de mejores rendimientos en
carne hicieron que muchas explotaciones
porcinas, incluso entre las domsticas,
prefirieran otras razas en las que la cantidad de carne magra estaba por encima de
la calidad. Este hecho estuvo a punto de
provocar la extincin. Solo a partir de la
dcada de 1990, cuando comenz a reivindicarse como raza autctona, y de su
declaracin de indicacin geogrfica protegida, y sus productos crnicos como el
jamn barrosano, empez la recuperacin
de su censo y la consecuente revalorizacin de una actividad en la que el primer fundamento es la gran calidad y las
excepcionales cualidades organolpticas,
tanto del jamn como del resto de sus
despieces y derivados.

Breve resenha histrica: A criao de


porco de raa bsara est intimamente ligada a este territrio, s suas montanhas
e ao desenvolvimento de uma comunidade rural que soube adaptar-se s difceis
condies de vida de um ambiente montanhoso, escarpado e de clima extremo.
Em grande medida, o porco bsaro que
contribui para criar nestes habitantes
essa capacidade para a autossuficincia,
alimentando-se do que mais abunda: as
castanhas, as bolotas dos carvalhos, mas, batatas Diretamente aparentado
do descendente domstico do javali europeu, o porco bsaro faz parte da biodiversidade desta regio desde antes da
chegada dos romanos. A industrializao
e a procura por melhores rendimentos em
carne fizeram com que muitas exploraes sunas, inclusive entre as domsticas, preferissem outras raas nas quais a
quantidade de carne magra estava acima
da qualidade. Este facto esteve prestes a
provocar a sua extino. S a partir da
dcada de 1990 quando comeou a ser
reivindicada como raa autctone, e da
sua declarao de indicao geogrfica
protegida, e seus produtos base de carne como o presunto barroso, comeou
a recuperao do seu censo e a consequente revalorizao de uma atividade na
qual o primeiro fundamento a grande
qualidade e as excecionais qualidades organolticas, tanto do presunto como das
suas restantes peas e derivados.

Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de

Pontos de venda: Em numerosos estabelecimentos comerciais de alimentao

114

de Trs-os-Montes. A sua comercializao


estende-se tambm ao resto de Portugal e algumas regies de Espanha onde
goza de grande apreo j que faz parte
do escasso catlogo de presuntos fumados com indicao geogrfica que existe
na Europa.

Trs-os-Montes. Su comercializacin se
extiende tambin al resto de Portugal y
algunas regiones de Espaa, donde goza
de gran aprecio, ya que forma parte del
escaso catlogo de jamones ahumados
con indicacin geogrfica que existe en
Europa.

Outros dados: rgo de controlo da


igp: Tradio e Qualidade, Associao
Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de
Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone:
278 261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

ALHEIRA DE MIRANDELA

ALHEIRA DE MIRANDELA

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera) com indicao geogrfica protegida (em trmite) e catalogao de especialidade tradicional garantida.

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera) con indicacin geogrfica (en
trmite) y catalogacin de especialidad
tradicional garantizada.

Descrio: Enchido fumado base de carne e gordura de porco, carne de aves de


curral frango, peru e/ou pato, coelho e po, enchido na tripa fina de porco
ou de vaca. As carnes so condimentadas com sal, alho, pimento picante ou
pimento-doce, salsa, cebola e azeite de
Trs-os-Montes. Tem a forma de ferradura, seco cilndrica de cerca de 3 cm de

Descripcin: Embutido ahumado a base


de carne y grasa de cerdo, carne de aves
de corral pollo, pavo o pato, conejo
y pan, embutido en tripa fina de cerdo o
de vaca. Las carnes estn condimentadas
con sal, ajo, pimentn picante o pimentn dulce, perejil, cebolla y aceite de
oliva de Trs-os-Montes. Tiene forma de
herradura, seccin cilndrica de unos 3 cm

115

de dimetro y color no homogneo, que


vara del amarillo al amarronado.

dimetro e cor no homognea, que varia


do amarelo ao acastanhado.

Localizacin geogrfica: Municipio de


Mirandela, distrito de Bragana.

Localizao geogrfica: Municpio de Mirandela, distrito de Bragana.

Caractersticas especficas: Se obtiene


a partir de la transformacin de la carne
unida a los huesos, entreverada y recortes de carne procedentes del despiece
porcino, carne de carne de aves de corral
o conejo, debidamente cortadas en trozos, aunque tambin puede llevar carne
y grasa de ternera y de aves y animales
de caza. Una vez escogidas, limpias, cortadas y cocidas las carnes, se realiza la
preparacin de la masa y se aaden los
restantes ingredientes. Una vez ajustado
el condimento, se procede al embutido
en tripa fina de cerdo o de vaca. Sigue
el proceso del ahumado con fuego suave
con lea de la regin y el curado o estabilizacin. Se presenta en el mercado en
piezas enteras, con un peso de 150 a 200
g, envasadas en origen.

Caractersticas especficas: obtido a


partir da transformao da carne unida
aos ossos, entremeada e aparas de carne
procedentes de peas de suno, carne de
carne de aves de curral e/ou coelho, devidamente cortadas em pedaos, ainda que
tambm possa levar carne e gordura de
vitela e de aves e animais de caa. Uma
vez as carnes escolhidas, limpas, cortadas
e cozidas, realiza-se a preparao da massa e acrescentam-se os restantes ingredientes. Uma vez ajustado o condimento,
procede-se ao enchimento na tripa fina
de porco ou de vaca. Segue-se o processo
de fumagem com fogo suave com lenha
da regio e a cura ou estabilizao. Apresenta-se no mercado em peas inteiras,
com um peso de 150 a 200 gramas, embaladas na origem.

Breve resea histrica: Vase la informacin de la alheira de Barroso.

Breve resenha histrica: Ver ficha alheira de Barroso.

Relacin de productores: acim (Associao Comercial e Industrial de Mirandela), Rua de S. Cosme, 13, 5370 Mirandela.
Telfono: 278 261 085; fax: 278 261 084.

Relao de produtores: acim (Associao


Comercial e Industrial de Mirandela), Rua
de S. Cosme, 13, 5370 Mirandela. Telefone: 278 261 085; fax: 278 261 084.

Puntos de venta: En tiendas de alimentacin del rea de Mirandela.

Pontos de venda: Em lojas de alimentao da regio de Mirandela.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Outros dados: rgo de controlo da


igp: Tradio e Qualidade, Associao
Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de
Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone:
278 261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

ALHEIRA DE VINHAIS

ALHEIRA DE VINHAIS

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera) con indicacin geogrfica protegida.

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera) com indicao geogrfica protegida.

Descripcin: Embutido ahumado a base


de carne y grasa de cerdo de raza bsara o
producto del cruce de esta raza, siempre
que tenga un 50% de sangre bsara, carne de aves solo para el caldoy pan
de trigo regional, embutido en tripa fina
de cerdo. Las carnes estn condimentadas con sal, ajo, pimentn picante o pimentn dulce, perejil, cebolla y aceite de
oliva de Trs-os-Montes. Tiene forma de

Descrio: Enchido fumado base de carne e gordura de porco de raa bsara ou


produto do cruzamento desta raa, sempre que tenha 50% de sangue bsaro, carne de aves apenas para o caldo e po
de trigo regional, enchido na tripa fina de
porco. As carnes so condimentadas com
sal, alho, pimento picante ou pimento-doce, salsa, cebola e azeite de Trs-os-Montes. Tem a forma de ferradura, com

116

uma grossura de cerca de 2 cm e comprimento que pode alcanar os 30 cm e um


peso entre os 170 e os 200 gramas. No
corte apresenta cor amarela-acastanhada, de tonalidade homognea, e a massa
apresenta-se homognea, percebendo-se
ao mesmo tempo as carnes esmiuadas.

herradura, con un grosor de unos 2 cm


y longitud que puede alcanzar los 30 cm
y un peso entre 170 y 200 g. En el corte
presenta color amarillo-amarronado, de
tonalidad homognea, y la masa se presenta homognea, percibindose al mismo tiempo las carnes desmenuzadas.

Localizao geogrfica: A zona de nascimento, criao, engorda, abate e corte dos porcos de raa bsara e cruzados
usados na produo da alheira de Vinhais
fica circunscrita aos concelhos de Alfndega da F, Bragana, Carrazeda de Ancies, Freixo de Espada Cinta, Macedo
de Cavaleiros, Miranda do Douro, Mirandela, Mogadouro, Torre de Moncorvo,
Vila Flor, Vimioso e Vinhais, do distrito
de Bragana, e aos concelhos de Alij,
Boticas, Chaves, Meso Frio, Mondim de
Basto, Montalegre, Mura, Rgua, Ribeira
de Pena, Sabrosa, Santa Marta de Penaguio, Valpaos, Vila Pouca de Aguiar e
Vila Real, do distrito de Vila Real. A elaborao do enchido fica circunscrita aos
municpios de Alfndega da F, Bragana,
Carrazeda de Ansies, Freixo de Espada
Cinta, Macedo de Cavaleiros, Mirandela,
Miranda do Douro, Mirandela, Mogadouro,
Torre de Moncorvo, Vila Flor, Vimioso e
Vinhais, do distrito de Bragana.

Localizacin geogrfica: La zona de nacimiento, cra, engorde, sacrificio y despiece de los cerdos de raza bsara y cruzados
usados en la produccin de la alheira de
Vinhais queda circunscrita a los concejos
de Alfndega da F, Bragana, Carrazeda de Ancies, Freixo de Espada Cinta,
Macedo de Cavaleiros, Miranda do Douro,
Mirandela, Mogadouro, Torre de Moncorvo,
Vila Flor, Vimioso y Vinhais, del Distrito de
Braganza, y a los concejos de Alij, Boticas, Chaves, Meso Frio, Mondim de Basto, Montalegre, Mura, Rgua, Ribeira de
Pena, Sabrosa, Santa Marta de Penaguio,
Valpaos, Vila Pouca de Aguiar y Vila Real,
del Distrito de Vila Real. La elaboracin
del embutido queda circunscrita a los municipios de Alfndega da F, Bragana,
Carrazeda de Ansies, Freixo de Espada
Cinta, Macedo de Cavaleiros, Mirandela,
Miranda do Douro, Mirandela, Mogadouro,
Torre de Moncorvo, Vila Flor, Vimioso y
Vinhais, del Distrito de Bragana.

Caractersticas especficas: A carne de


porco (cabea, toucinho entremeado, p
e aparas) corta-se em pedaos de dimenso mdia e as carcaas das aves cortam-se longitudinalmente, depois do qual se

Caractersticas especficas: La carne de


cerdo (cabeza, tocino entreverado, panceta y recortes) se trocea en pedazos de
dimensin media y las canales de las aves
se cortan longitudinalmente, despus de

117

lo cual se cuecen en agua y sal. El pan se


corta en rebanadas finas con la corteza,
y se pone a ablandar en el caldo del cocimiento, en caliente. A esta masa se unen
los restantes condimentos (ajo, pimentn
dulce y aceite de oliva de Trs-os-Montes)
y las carnes de cerdo desmenuzadas. Una
vez logrado el punto de la mezcla de condimentos, se procede al embuchado en
tripa de cerdo, con un proceso particular
para el cierre con nudos y dando la vuelta
a la tripa. A continuacin se somete a un
ahumado con fuego suave, con lea de
roble o castao y al proceso de curacin
por un periodo mnimo de ocho das. La
alheira de Vinhais se presenta en el mercado en piezas enteras siempre envasadas
en origen.

cozem em gua e sal. O po cortado


em fatias finas com a cdea, e colocado a amolecer no caldo do cozimento,
em quente. A esta massa juntam-se os
restantes condimentos (alho, pimento-doce e azeite de Trs-os-Montes) e as
carnes de porco esmiuadas. Uma vez
atingido o ponto da mistura de condimentos procede-se ao enchimento na
tripa de porco, com um processo particular para o fecho com ns e dando a
volta tripa. A seguir submetido a uma
fumagem com fogo suave, com lenha de
carvalho ou castanheiro e ao processo de
cura por um perodo mnimo de 8 dias. A
alheira de Vinhais apresenta-se no mercado em peas inteiras sempre embaladas na origem.

Breve resea histrica: Vase la informacin de la alheira de Barroso.

Breve resenha histrica: Ver ficha da


alheira de Barroso.

Relacin de productores: Para informacin al respecto, Ancsub (Associao


Nacional de Criadores de Sunos de Raa
Bsara), Edifcio da Casa do Povo, Largo
do Toural, 5320-311 Vinhais. Telfono:
273 771 340; fax: 937 822 933. ancsub@
mail.telepac.pt.

Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Ancsub (Associao Nacional de Criadores de Sunos de
Raa Bsara, Edifcio da Casa do Povo,
Largo do Toural, 5320-311 Vinhais. Telefone: 273 771 340; fax: 937 822 933.
ancsub@mail.telepac.pt.

Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de


Trs-os-Montes, pero especialmente en
Vinhais y rea del distrito de Bragana.

Pontos de venda: Em numerosos estabelecimentos comerciais de alimentao de


Trs-os-Montes, mas especialmente em
Vinhais e regio do distrito de Bragana.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Outros dados: rgo de controlo da


igp: Tradio e Qualidade, Associao
Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de
Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone:
278 261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

BOTELO DE VINHAIS

BUTELO DE VINHAIS

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera) con indicacin geogrfica protegida.

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera) com indicao geogrfica protegida.

Descripcin: El butelo, bucho o chorizo


de huesos de Vinhais es un embutido
ahumado a base de carne, grasa, cartlagos y huesos de la parte del espinazo
y costillas del cerdo de raza bsara o producto del cruce de esta raza, siempre que
tenga un 50% de sangre bsara, contenido en tripa gruesa, estmago o vejiga
del cerdo. El embutido tiene un color que
vara entre el amarillo, rojo y marrn os-

Descrio: O butelo, bucho ou chourio


de ossos de Vinhais um enchido fumado base de carne, gordura, cartilagens
e ossos da parte do espinhao e costelas
do porco de raa bsara ou produto do
cruzamento desta raa, sempre que tenha
50% de sangue bsaro, contido na tripa
grossa, estmago ou bexiga do porco.
O enchido tem uma cor que varia entre
o amarelo, vermelho e castanho-escuro,

118

um peso entre 1 e 2 kg e adota a forma


redonda, ovalada ou cilndrica, de dimenses variveis em funo do envoltrio
utilizado (o estmago ou bexiga tem uma
dimenso de 10 a 15 cm de dimetro, o
intestino grosso tem cerca de 20 cm de
comprimento e de 10 a 15 cm de dimetro), e percetvel desde o exterior a presena de ossos).

curo, un peso de entre 1 y 2 kg y adopta


una forma redonda, ovalada o cilndrica,
de dimensiones variables en funcin del
envoltorio utilizado (en estmago o vejiga tiene una dimensin de 10 a 15 cm de
dimetro, el intestino grueso tiene cerca
de 20 cm de longitud y de 10 a 15 cm
de dimetro), y es perceptible desde el
exterior la presencia de huesos.

Localizao geogrfica: Ver alheira de


Vinhais.

Localizacin geogrfica: Vase la informacin de la alheira de Vinhais.

Caractersticas especficas: As carnes


com ossos e as cartilagens so cortadas
em pedaos pequenos e colocadas num
recipiente no qual se realiza a condimentao e a mistura com sal, alho, pimento, louro, gua e vinho da regio (cujo
corpo e acidez so relevantes para a
qualidade do tempero e do produto final). Esta mistura conhecida localmente como adoba deixa-se repousar
durante um a trs dias. Depois de atingido o ponto na mistura de condimentos
procede-se ao enchimento da massa na
tripa grossa, estmago ou bexiga previamente cosidos e atados com fio de
algodo num dos extremos, enquanto
no outro se ata assim que as carnes
estiverem bem compactadas. A seguir
realiza-se a fumagem em fogo suave,
com lenha de carvalho ou castanheiro,
tradicionalmente durante um perodo
mnimo de 15 dias, ao qual segue o perodo de cura, em lugares frescos. O bu-

Caractersticas especficas: Las carnes


con huesos y los cartlagos se cortan en
trozos pequeos y se colocan e un recipiente en el que se realiza la condimentacin y la mezcla con sal, ajo, pimentn, laurel, agua y vino de la regin (cuyo
cuerpo y acidez son relevantes para la
calidad del adobo y del producto final).
Esta mezcla conocida localmente como
adoba se deja reposando durante uno
a tres das. Despus de logrado el punto
en la mezcla de condimentos se procede
a embutir la masa en tripa gruesa, estmago o vejiga previamente cosidos o atados con hilo de algodn en uno de los
extremos, mientras que el otro se ata una
vez que las carnes estn bien compactadas. A continuacin se realiza el ahumado en fuego suave, con lea de roble
o castao, tradicionalmente durante un
periodo mnimo de quince das, al cual
sigue el periodo de curacin, en lugares
frescos. El butelo de Vinhais se presenta

119

en el mercado en piezas enteras siempre


envasado en origen. Por su naturaleza y
composicin no es posible cortar o hacer lonchas el producto. Las operaciones
de envasado solo pueden ser efectuadas
en la zona geogrfica de transformacin,
para que no se interrumpa la trazabilidad y la capacidad de realizar controles,
y para evitar la alteracin de las caractersticas de sabor y microbiolgicas del
producto.

telo de Vinhais apresenta-se no mercado


em peas inteiras sempre embalado na
origem. Pela sua natureza e composio
no possvel cortar ou fazer fatias do
produto. As operaes de embalagem s
podem ser efetuadas na zona geogrfica
de transformao, para que no se interrompa a rastreabilidade e a capacidade
de realizar controlos, e para evitar a
alterao das caractersticas de sabor e
microbiolgicas do produto.

Breve resea histrica: Dentro de la


prctica de economa autosuficiente que
era propia en las familias del mbito rural en Trs-os-Montes, el cerdo juega un
papel fundamental. De su despiece se
aprovecha todo y lo que no se come en
fresco se ahma, sala o se convierte en
todo tipo de embutidos, que se conservan mediante exposicin a un ahumado
controlado realizado al calor del hogar de
la cocina, con lea de roble, que es la
que mejor sostiene el calor en la casa y
al mismo tiempo la que produce un mejor
ahumado. La gran ventaja de los embutidos es que permiten aprovechar trozos
de carne menudos, ya que todo se pica, y
al mismo tiempo se conservan en buenas
condiciones durante largos periodos. Los
excedentes pueden ser vendidos, suscitando as un comercio local en ferias y
mercados del que luego se genera una
demanda, especialmente en las ciudades,
que propicia que lo que en origen era una
manera de obtener ingresos para gastos
extraordinarios se convierta en una actividad artesanal y luego industrial.

Breve resenha histrica: Dentro da prtica de economia autossuficiente que era


prpria nas famlias do espao rural de
Trs-os-Montes, o porco tem um papel
fundamental. Das suas peas aproveita-se tudo e o que no se come em fresco fuma-se, salga-se ou converte-se em
todo o tipo de enchidos, que se conservam mediante exposio a um fumeiro
controlado realizado ao calor da lareira
da cozinha, com lenha de carvalho que
a que melhor sustm o calor na casa e
ao mesmo tempo a que produz uma melhor fumagem. A grande vantagem dos
enchidos que permitem aproveitar pedaos de carne pequenos, j que tudo
picado, e ao mesmo tempo conservam-se
em boas condies durante longos perodos. Os excedentes podem ser vendidos,
suscitando assim um comrcio local em
feiras e mercados os quais geram procura,
especialmente nas cidades, propiciando
que o que originalmente era uma forma
de obter rendimentos para despesas extraordinrias, se converta numa atividade
artesanal e depois industrial.

Relacin de productores: Para informacin al respecto, Ancsub (Associao


Nacional de Criadores de Sunos de Raa
Bsara), Edifcio da Casa do Povo, Largo
do Toural, 5320-311 Vinhais. Telfono:
273 771 340; fax: 937 822 933. ancsub@
mail.telepac.pt.

Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Ancsub (Associao Nacional de Criadores de Sunos de
Raa Bsara), Edifcio da Casa do Povo,
Largo do Toural, 5320-311 Vinhais. Telefone: 273 771 340; fax: 937 822 933.
ancsub@mail.telepac.pt.

Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de


Trs-os-Montes, pero especialmente en
Vinhais y rea del distrito de Bragana.

Pontos de venda: Em numerosos estabelecimentos comerciais de alimentao de


Trs-os-Montes, mas especialmente em
Vinhais e regio do distrito de Bragana.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Outros dados: rgo de controlo da


igp: Tradio e Qualidade, Associao
Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de
Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone:
278 261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

120

CHOURIA DE CARNE DE VINHAIS

CHORIZA DE CARNE DE VINHAIS

Tipologia: Produtos tradicionais base de


carne (cozidos, em salga, fumados, etecetera) com indicao geogrfica protegida.

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados, etctera) con indicacin geogrfica protegida.

Descrio: Enchido fumado feito de carne e gordura de porco de raa bsara que
se introduz nas tripas delgadas do porco ou da vaca, condimentadas com sal,
vinho tinto ou branco da regio, gua,
alho, pimento-doce ou picante e folhas
de louro. Tambm conhecida como linguia de Vinhais. A sua grossura de 2 a
3 centmetros, com um comprimento que
pode chegar aos 30 a 35 centmetros. Tem
a forma de ferradura e uma cor que vai do
vermelho vivo ao branco, com uma grande variedade heterognea de tonalidades.
O seu sabor e aroma so agradveis e
muito caractersticos.

Descripcin: Embutido ahumado hecho


de carne y grasa de cerdo de raza bsara que se introduce en tripas delgadas
de cerdo o vaca, condimentados con sal,
vino tinto o blanco de la regin, agua,
ajo, pimentn dulce o picante y hojas de
laurel. Tambin se conoce como linguia
de Vinhais. Su grosor es de 2 a 3 cm, con
una longitud que puede llegar a los 30
a 35 cm. Tiene forma de herradura y un
color que va del rojo vivo al blanco, con
una gran variedad heterognea de tonalidades. Su sabor y aroma son agradables y
muy caractersticos.

Localizao geogrfica: A mesma que a


alheira de Vinhais.
Caractersticas especficas: Utiliza-se carne de porco, abatidos entre os 8 meses e
os 2 anos de idade com um peso compreendido entre os 100 e os 250 quilos, de
raa bsara ou cruzamentos que tenham
50% de raa bsara, criados de forma
tradicional, alimentados com batatas,
abboras, bolotas de carvalho, beterraba,
cereais e subprodutos da horta e na fase
final da engorda consomem uma grande
quantidade de castanhas, o que confere
algumas caractersticas especiais sua
carne. Utiliza-se carne do lombo, lombinho, espinhao, p e aparas. As carnes

Localizacin geogrfica: La misma que


la alheira de Vinhais.
Caractersticas especficas: Se utiliza
carne de cerdo, sacrificados entre los
ocho meses y dos aos de edad, con un
peso comprendido entre 100 y 250 kg,
de raza bsara o cruzados que tengan
un 50% de raza bsara, criados de forma tradicional, alimentados con patatas,
calabaza, bellotas de encina, remolacha,
cereales y subproductos de la huerta
y en la fase final del engorde consume
una gran cantidad de castaas, lo que le
confiere unas caractersticas especiales a
su carne. Se emplea carne de lomo, solomillo, espinazo, panceta y recortes. Las
carnes se cortan en trozos pequeos y se

121

condimentan al estilo tradicional de la


zorza, se dejan macerar durante cuatro o
cinco das y se procede al embutido en la
tripa. Una vez llena, se corta al tamao
deseado, despus de haberla atado con
hilo de algodn. Las dos extremidades se
atan posteriormente con dos nudos simples al mismo hilo, lo que le da la forma
de herradura. El ahumado se realiza con
fuego suave en cmara o sala de ahumado
o en el ahumadero tradicional y dura un
mnimo de treinta y cinco das. El humo
es obtenido a partir de la combustin
directa de la lea, fundamentalmente de
encina y castao.

so cortadas em pedaos pequenos e condimentadas no estilo tradicional da zorza, deixam-se macerar durante quatro ou
cinco dias e procede-se ao enchimento na
tripa. Uma vez cheia corta-se ao tamanho
desejado, depois de t-la atado com fio de
algodo. As duas extremidades so atadas
posteriormente com dois ns simples ao
mesmo fio o que lhe d a forma de ferradura. A fumagem realizada com fogo
suave em cmara ou sala de fumagem ou
no fumadouro tradicional e dura no mnimo 35 dias. O fumo obtido a partir da
combusto direta da lenha, fundamentalmente, de carvalho e castanheiro.

Relacin de productores: Para informacin al respecto, Ancsub (Associao


Nacional de Criadores de Sunos de Raa
Bsara), Edifcio da Casa do Povo, Largo
do Toural, 5320-311 Vinhais. Telfono:
273 771 340; fax: 937 822 933. ancsub@
mail.telepac.pt.

Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Ancsub (Associao Nacional de Criadores de Sunos de
Raa Bsara), Edifcio da Casa do Povo,
Largo do Toural, 5320-311 Vinhais. Telefone: 273 771 340; fax: 937 822 933.
ancsub@mail.telepac.pt.

Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de


Trs-os-Montes, pero especialmente en
Vinhais y rea del distrito de Bragana.

Pontos de venda: Em numerosos estabelecimentos comerciais de alimentao de


Trs-os-Montes, mas especialmente em
Vinhais e regio do distrito de Bragana.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Outros dados: rgo de controlo da igp:


Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

CHORIZA DULCE DE VINHAIS

CHOURIA DOCE DE VINHAIS

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera) con indicacin geogrfica protegida.

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera) com indicao geogrfica protegida.

Descripcin: Embutido ahumado hecho


de carne de cerdo de raza bsara y sangre de cerdo, miel y nueces o almendras,
embutido en una tripa fina de vaca o cerdo. Tiene forma de herradura, con unos
20 a 25 cm de longitud, y de 2 a 3 cm
de dimetro, de color negro, no homogneo, como la masa, con unas zonas ms
claras en las que se perciben las carnes
desmenuzadas y los frutos secos. La tripa
se presenta unida a la masa y pueden verse desde el exterior los pedazos de carne
y de nueces o almendras. Su peso final
es de unos 150 g. Su sabor y aroma son
agradables y muy caractersticos.

Descrio: Enchido fumado feito de carne


de porco de raa bsara, sangue de porco,
mel e nozes ou amndoas, enchido numa
tripa fina de vaca ou porco. Tem a forma
de ferradura, com cerca de 20 a 25 cm de
comprimento, e de 2 a 3 cm de dimetro, de cor preta, no homognea, como
a massa, com algumas zonas mais claras
a onde se percebem as carnes esmiuadas
e os frutos secos. A tripa apresenta-se
unida massa e podem ver-se desde o
exterior os pedaos de carne e de nozes
ou amndoas. O seu peso final de cerca
de 150 gramas. O seu sabor e aroma so
agradveis e muito caractersticos.

122

Localizao geogrfica: A mesma que a


alheira de Vinhais.

Localizacin geogrfica: La misma que


la alheira de Vinhais.

Caractersticas especficas: Utiliza-se


carne de porco de raa bsara ou cruzamentos que tenham 50% de raa bsara,
criados de forma tradicional, alimentados com batatas, abbora, bolotas de
carvalho, beterraba, cereais e subprodutos da horta e na fase final da engorda
consomem uma grande quantidade de
castanhas, o que confere algumas caractersticas especiais sua carne. Utiliza-se
carne magra, a carne da cabea, o toucinho entremeado e a p. Cortam-se em
pedaos de dimenso mdia e colocam-se num recipiente no qual se acrescenta
gua e sal, e se coze. O po cortado em
fatias finas, com a cdea, e amolece-se
no caldo de cozer as carnes. A esta massa
acrescenta-se os condimentos, as carnes
esmiuadas, o azeite, o sangue, o mel e
as amndoas e/ou nozes. Procede-se ao
enchimento imediato na tripa de porco.
A fumagem realizada com fogo suave
em cmara ou sala de fumagem ou no fumadouro tradicional e dura no mnimo 15
dias. O fumo obtido a partir da combusto direta da lenha, fundamentalmente,
de carvalho e castanheiro. So embalados
na origem.

Caractersticas especficas: Se utiliza


carne de cerdo de raza bsara o cruzados que tengan un 50% de raza bsara,
criados de forma tradicional, alimentados
con patatas, calabaza, bellotas de encina, remolacha, cereales y subproductos
de la huerta y en la fase final del engorde
consume una gran cantidad de castaas,
lo que le confiere unas caractersticas
especiales a su carne. Se emplea carne
magra, la carne de la cabeza, el tocino
entreverado y la panceta. Se cortan en
pedazos de dimensin mediana y se colocan en un recipiente en el que se aaden
agua y sal, y se cuece. El pan se corta en
lonchas finas, con la corteza, y se ablanda en el caldo de cocer las carnes. A esta
masa se aaden los condimentos, las carnes desmenuzadas, el aceite de oliva, la
sangre, la miel y las almendras o nueces.
Se procede al embutido inmediato en tripa de cerdo. El ahumado se realiza con
fuego suave en cmara o sala de ahumado
o en el ahumadero tradicional y dura un
mnimo de quince das. El humo es obtenido a partir de la combustin directa
de la lea, fundamentalmente de roble y
castao. Son envasados en origen.

Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Ancsub (Associao Nacional de Criadores de Sunos de
Raa Bsara), Edifcio da Casa do Povo,
Largo do Toural, 5320-311 Vinhais. Te-

Relacin de productores: Para informacin al respecto, Ancsub (Associao


Nacional de Criadores de Sunos de Raa
Bsara), Edifcio da Casa do Povo, Largo
do Toural, 5320-311 Vinhais. Telfono:

123

273 771 340; fax: 937 822 933. ancsub@


mail.telepac.pt.

lefone: 273 771 340; fax: 937 822 933.


ancsub@mail.telepac.pt.

Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de


Trs-os-Montes, pero especialmente en
Vinhais y rea del distrito de Bragana.

Pontos de venda: Em numerosos estabelecimentos comerciais de alimentao de


Trs-os-Montes, mas especialmente em
Vinhais e regio do distrito de Bragana.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Outros dados: rgo de controlo da


igp: Tradio e Qualidade, Associao
Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de
Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone:
278 261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

CHORIZO DE PAN DE VINHAIS

CHOURIO AZEDO DE VINHAIS

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera) con indicacin geogrfica protegida.

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera) com indicao geogrfica protegida.

Descripcin: Embutido ahumado hecho


de carne y grasa de cerdo de raza bsara,
pan regional de trigo y aceite de Trs-osMontes, que se introducen en tripas del
intestino grueso de cerdo, previamente
atada o cosida por uno de los extremos,
se rellena y luego se ata el otro extremo
con un hilo de algodn. Se utilizan como
condimentos ajo, pimentn dulce o picante y sal. Tiene forma recta, de seccin
cilndrica, con una longitud media entre
20 y 25 cm, un dimetro de 7 a 10 cm y
un color entre amarillo y marrn. La masa
es tambin de color amarillo amarronado
y de aspecto homogneo en el corte. Su
peso final es de unos 300 g.

Descrio: Enchido fumado feito de carne


e gordura de porco de raa bsara, po regional de trigo e azeite de Trs-os-Montes
que se introduzem nas tripas do intestino
grosso de porco, previamente atada ou
cosida por um dos extremos, enche-se e
depois ata-se o outro extremo com um
fio de algodo. Utilizam-se como condimentos, alho, pimento-doce ou picante
e sal. Tem a forma reta, de seco cilndrica, com um comprimento mdio entre
20 e 25 cm, um dimetro de 7 a 10 cm e
uma cor entre o amarelo e o castanho. A
massa tambm de cor amarela acastanhada e de aspeto homogneo no corte.
O seu peso final de cerca de 300 gramas.

Localizacin geogrfica: La misma que


la alheira de Vinhais.

Localizao geogrfica: A mesma que a


alheira de Vinhais.

Caractersticas especficas: Se utiliza


carne de cerdo de raza bsara o cruzados que tengan un 50% de raza bsara,
criados de forma tradicional, alimentados
con patatas, calabaza, bellotas de encina, remolacha, cereales y subproductos
de la huerta y en la fase final del engorde
consume una gran cantidad de castaas,
lo que le confiere unas caractersticas especiales a su carne. Se emplea carne de
la cabeza, tocino entreverado y panceta.
Las carnes se cortan en pedazos de dimensin media, se cuecen en agua, se
desmenuzan y se reservan. Se corta el
pan en rodajas que se deja ablandar en
el agua de coccin de las carnes, formando una masa. A esta masa se aaden los

Caractersticas especficas: Utiliza-se


carne de porco de raa bsara ou cruzamentos que tenham 50% de raa bsara,
criados de forma tradicional, alimentados com batatas, abbora, bolotas de
carvalho, beterraba, cereais e subprodutos da horta e na fase final da engorda
consomem uma grande quantidade de
castanhas, o que confere algumas caractersticas especiais sua carne. Utiliza-se
carne da cabea, toucinho entremeado e
p. As carnes so cortadas em pedaos
de dimenso mdia, so cozidas em gua,
esmiam-se e reservam-se. Corta-se o
po em fatias finas que se deixa amolecer na gua de cozer as carnes, formando
uma massa. A esta massa acrescentam-se

124

os condimentos, as carnes esmiuadas,


o azeite, o pimento e o alho. Uma vez
atingido o ponto da mistura procede-se
ao enchimento imediato na tripa de porco
e sua fumagem com fogo baixo, com lenha de carvalho ou castanheiro, que tradicionalmente dura mais de quatro semanas. Pela sua natureza, o chourio azedo
de Vinhais apresenta-se no mercado em
peas inteiras, mas sempre pr-embalado
na origem.

condimentos, las carnes desmenuzadas,


el aceite de oliva, el pimentn y el ajo.
Una vez logrado el punto de la mezcla, se
procede al embutido inmediato en tripa
de cerdo y a su ahumado con fuego bajo,
con lea de roble o castao, que tradicionalmente dura ms de cuatro semanas.
Por su naturaleza, el chourio azedo de
Vinhais se presenta en el mercado en piezas enteras, pero siempre preenvasado en
origen.

Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Ancsub (Associao Nacional de Criadores de Sunos de
Raa Bsara), Edifcio da Casa do Povo,
Largo do Toural, 5320-311 Vinhais. Telefone: 273 771 340; fax: 937 822 933.
ancsub@mail.telepac.pt.

Relacin de productores: Para informacin al respecto, Ancsub (Associao


Nacional de Criadores de Sunos de Raa
Bsara), Edifcio da Casa do Povo, Largo
do Toural, 5320-311 Vinhais. Telfono:
273 771 340; fax: 937 822 933. ancsub@
mail.telepac.pt.

Pontos de venda: Em numerosos estabelecimentos comerciais de alimentao de


Trs-os-Montes, mas especialmente em
Vinhais e regio do distrito de Bragana.

Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de


Trs-os-Montes, pero especialmente en
Vinhais y rea del distrito de Bragana.

Outros dados: rgo de controlo da


igp: Tradio e Qualidade, Associao
Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de
Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone:
278 261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

SALPICO DE VINHAIS

SALPICO DE VINHAIS

Tipologia: Produtos tradicionais base de


carne (cozidos, em salga, fumados, etecetera) com indicao geogrfica protegida.

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados, etctera) con indicacin geogrfica protegida.

125

Descripcin: El salpico de Vinhais es un


embutido curado por ahumado a base de
carne de cerdo, contenido en tripa gruesa
de los mismos cerdos. El relleno est condimentado con sal, ajo, vino tinto o blanco de la regin de Trs-os-Montes, laurel
y pimentn picante o pimentn dulce.

Descrio: O salpico de Vinhais um


enchido curado por fumagem base de
carne de porco, contido na tripa grossa
dos prprios porcos. O recheio condimentado com sal, alho, vinho tinto ou
branco da regio de Trs-os-Montes, louro e pimento picante ou pimento-doce.

Localizacin geogrfica: La misma que


el resto de las igp de Vinhais.

Localizao geogrfica: A mesma que o


resto das igp de Vinhais.

Caractersticas especficas: Se utiliza


carne de cerdo de raza bsara o cruzados que tengan un 50% de raza bsara,
criados de forma tradicional, alimentados
con patatas, calabaza, bellotas de encina, remolacha, cereales y subproductos
de la huerta y en la fase final del engorde
consume una gran cantidad de castaas,
lo que le confiere unas caractersticas especiales a su carne. Se emplea carne del
lomo y el solomillo. Se trocea en pedazos pequeos y se condimenta al estilo
tradicional de la zorza; se deja macerar
durante ocho das. A continuacin se
procede al embutido en la tripa de cerdo.
Una vez llena, se corta al tamao deseado, despus de haberla atado con hilo de
algodn a los extremos. Las dos extremidades se atan posteriormente con dos
nudos simples. El ahumado se realiza con
fuego suave en cmara o sala de ahumado o en el ahumadero tradicional y dura
treinta das. Se presenta en el mercado en
piezas enteras, pero siempre preenvasado
en origen.

Caractersticas especficas: Utiliza-se


carne de porco de raa bsara ou cruzamentos que tenham 50% de raa bsara,
criados de forma tradicional, alimentados com batatas, abbora, bolotas de
carvalho, beterraba, cereais e subprodutos da horta e na fase final da engorda
consomem uma grande quantidade de
castanhas, o que confere algumas caractersticas especiais sua carne. Utiliza-se
carne do lombo e do lombinho. Corta-se
em pedaos pequenos e condimenta-se
no estilo tradicional da zorza, deixam-se
a macerar durante oito dias. A seguir procede-se ao enchimento na tripa de porco. Uma vez cheia corta-se no tamanho
desejado, depois de a ter atado com fio
de algodo nos extremos. As duas extremidades so atadas posteriormente com
dois ns simples. A fumagem realizada com fogo suave em cmara ou sala de
fumagem ou no fumadouro tradicional e
dura cerca de 30 dias. Apresenta-se no
mercado em peas inteiras, mas sempre
pr-embalado na origem.

126

Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Ancsub (Associao Nacional de Criadores de Sunos de
Raa Bsara), Edifcio da Casa do Povo,
Largo do Toural, 5320-311 Vinhais. Telefone: 273 771 340; fax: 937 822 933.
ancsub@mail.telepac.pt.

Relacin de productores: Para informacin al respecto, Ancsub (Associao


Nacional de Criadores de Sunos de Raa
Bsara), Edifcio da Casa do Povo, Largo
do Toural, 5320-311 Vinhais. Telfono:
273 771 340; fax: 937 822 933. ancsub@
mail.telepac.pt.

Pontos de venda: Em numerosos estabelecimentos comerciais de alimentao de


Trs-os-Montes, mas especialmente em
Vinhais e regio do distrito de Bragana.

Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de


Trs-os-Montes, pero especialmente en
Vinhais y rea del distrito de Bragana.

Outros dados: rgo de controlo da


igp: Tradio e Qualidade, Associao
Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de
Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone:
278 261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

PRESUNTO DE VINHAIS

JAMN DE VINHAIS

Tipologia: Produtos tradicionais base


de carne (cozidos, em salga, fumados,
etecetera) com indicao geogrfica protegida.

Tipologa: Productos crnicos tradicionales (cocidos, en salazn, ahumados,


etctera) con indicacin geogrfica protegida.

Descrio: O presunto, protegido por


esta indicao geogrfica procede das extremidades traseiras dos porcos de raa
bsara, autctone do norte de Portugal
e da Galiza (Sus celticus, na Galiza porco celta), inscritos ao nascer e criados
em regime extensivo e alimentados com
produtos naturais da regio (batatas,
castanhas, cereais, mas, abbora). O
produto tem a forma da pea de carne da
qual procede, longa e delgada, com o casco na extremidade. A forma alongada deve-se conformao prpria dos animais
de raa bsara, que apresentam membros
posteriores muito altos, longos e ossudos. O exterior apresenta, no lugar do
corte da perna, uma colorao que oscila
do vermelho ao castanho, que revela o
tratamento com a mistura de pimento e
a exposio ao fumeiro, enquanto o resto
da superfcie conserva a pele exterior. No
corte apresenta-se bem maturado, com a
sua cor caracterstica de rosa a vermelho
escuro, de aspeto oleoso, brilhante e com
infiltrao de gordura intramuscular de
cor branco-nacarado, brilhante e aromtica. Tem um sabor agradvel, ligeiramente
salgado e fumado, textura pouco fibrosa
e muito tenra e suculenta, e aroma agradvel, ligeiramente fumado. Como mdia,
apresenta um contedo em protenas de

Descripcin: El jamn, presunto en portugus, amparado por esta indicacin


geogrfica procede de las extremidades
traseras de los cerdos de raza bsara, autctona del norte de Portugal y de Galicia (Sus celticus, en Galicia porco celta),
inscritos al nacer y criados en rgimen
extensivo y alimentados con productos
naturales del entorno (patatas, castaas,
cereales, manzanas, calabaza). El producto tiene la forma de la pieza de carne
de la que procede, larga y delgada, con la
pezua en la extremidad. La forma alargada se debe a la conformacin propia de
los animales de raza bsara, que presentan
miembros posteriores muy altos, largos y
huesudos. El exterior presenta, en el lugar del corte de la pierna, una coloracin
que oscila del rojo al marrn, que revela
el tratamiento con la mezcla de pimentn
y la exposicin al humo, mientras que el
resto de la superficie conserva la piel exterior. En el corte se presenta bien madurado, con su color caracterstico de rosa a
rojo oscuro, de aspecto oleoso, brillante
y con infiltracin de grasa intramuscular
de color blanco nacarado, brillante y aromtica. Tiene un sabor agradable, ligeramente salado y ahumado, textura poco
fibrosa y muy tierna y suculenta, y aroma
agradable, ligeramente ahumado. Como

127

promedio, presenta un contenido en protenas del 28,2%, un 7,4% de grasa y un


9,2% de sal. El peso medio del presunto
de Vinhais oscila entre los 12 y los 18 kg.
Localizacin geogrfica: El origen, cra,
sacrificio y despiece de los ejemplares
comprenden los municipios de Alfndega
da F, Bragana, Carrazeda de Ancies,
Freixo de Espada Cinta, Macedo de Cavaleiros, Miranda do Douro, Mirandela,
Mogadouro, Torre de Moncorvo, Vila Flor,
Vimioso y Vinhais, del distrito de Braganza, y a los municipios de Alij, Boticas,
Chaves, Meso Frio, Mondim de Basto,
Montalegre, Mura, Rgua, Ribeira de
Pena, Sabrosa, Santa Marta de Penaguio,
Valpaos, Vila Pouca de Aguiar y Vila
Real, del distrito de Vila Real. En cuanto
al proceso de maduracin, corte y envasado, queda circunscrito a los municipios
de Alfndega da F, Bragana, Carrazeda
de Ansies, Freixo de Espada Cinta, Macedo de Cavaleiros, Mirandela, Miranda
do Douro, Mirandela, Mogadouro, Torre
de Moncorvo, Vila Flor, Vimioso y Vinhais,
del distrito de Bragana.
Caractersticas especficas: Los jamones
presentan una forma redondeada, proceden de cerdos sacrificados entre los diecisis y dieciocho meses con un peso en
canal entre 120 y 250 kg. Para la curacin
primero se cubren completamente con sal
en un ambiente con temperatura inferior
a 6C y humedad entre el 80 y el 90%.
La sal residual se elimina mediante un
lavado con agua. La parte en la que la
carne ha quedado sin piel exterior se unta
con una mezcla de pimentn con aceite
de oliva de Trs-os-Montes o manteca de
cerdo bsaro. Se realiza un ahumado muy
ligero con fuego suave, con lea seca de
roble o castao. La elevacin de la temperatura permite la fijacin del aroma de
la grasa en las fibras musculares, lo que
condiciona favorablemente las caractersticas finales del producto. Por fin, se procede a la curacin y envejecimiento en
un local en condiciones de fro y poca humedad (bodegas o cmaras de curacin),
donde continan los procesos bioqumicos y la intervencin beneficiosa de la
flora microbiana, que brinda al producto
un sabor y aromas particulares. La duracin total del proceso nunca ser inferior
a doce meses. Los jamones se venden enteros, deshuesados o troceados, caso en

28,2%, 7,4% de gordura, 9,2% de sal. O


peso mdio do Presunto de Vinhais oscila
entre os 12 e os 18 kg.
Localizao geogrfica: A origem, criao, abate e corte dos exemplares compreende os municpios de Alfndega
da F, Bragana, Carrazeda de Ancies,
Freixo de Espada Cinta, Macedo de Cavaleiros, Miranda do Douro, Mirandela,
Mogadouro, Torre de Moncorvo, Vila Flor,
Vimioso e Vinhais, do distrito de Bragana, e os municpios de Alij, Boticas, Chaves, Meso Frio, Mondim de Basto, Montalegre, Mura, Rgua, Ribeira de Pena,
Sabrosa, Santa Marta de Penaguio, Valpaos, Vila Pouca de Aguiar e Vila Real,
do distrito de Vila Real. Em relao ao
processo de maturao, corte e embalagem, fica circunscrito aos municpios de
Alfndega da F, Bragana, Carrazeda de
Ansies, Freixo de Espada Cinta, Macedo de Cavaleiros, Mirandela, Miranda do
Douro, Mirandela, Mogadouro, Torre de
Moncorvo, Vila Flor, Vimioso e Vinhais,
do distrito de Bragana.
Caractersticas especficas: Os presuntos apresentam uma forma arredondada,
procedem de porcos abatidos entre os 16
e os 18 meses com um peso em carcaa entre 120 e 250 quilos. Para a cura
procede-se primeiro cobertura completa
com sal num ambiente com temperatura
inferior a 6C e humidade entre os 80 e
os 90%. O sal residual eliminado atravs de uma lavagem com gua. A parte
na qual a carne ficou sem pele exterior
untada com uma mistura de pimento
com azeite de Trs-os-Montes e/ou banha
de porco bsaro. Realiza-se uma fumagem
muito leve com fogo suave, com lenha
seca de carvalho ou castanheiro. A elevao da temperatura permite a fixao
do aroma da gordura nas fibras musculares, o que condiciona favoravelmente as
caractersticas finais do produto. Por fim,
procede-se cura e envelhecimento num
local em condies de frio e pouca humidade (adegas ou cmaras de cura), onde
continuam os processos bioqumicos e a
interveno benfica da flora microbiana, que oferece ao produto um sabor e
aromas particulares. A durao total do
processo nunca ser inferior a 12 meses.
Os presuntos so vendidos inteiros, desossados ou trociscados, em cujo caso devem ser embalados e rotulados na origem.

128

A sua fumagem caracterstica converte-o


num produto muito apreciado.
Breve resenha histrica: A criao de
porco de raa bsara est intimamente ligada a este territrio, s suas montanhas
e ao desenvolvimento de uma comunidade rural que soube adaptar-se s difceis
condies de vida de um regio montanhosa, escarpada, de clima extremo. Em
grande medida, o porco bsaro que
contribui para a criao nestes habitantes da capacidade para a autossuficincia, alimentando-se do que mais abunda:
as castanhas, as bolotas dos carvalhos,
mas, batatas Diretamente aparentado do descendente domstico do javali
europeu, o porco bsaro faz parte da biodiversidade desta regio desde antes da
chegada dos romanos. A industrializao
e a procura de melhores rendimentos na
carne, fizeram com que muitas exploraes sunas, inclusive entre as domsticas, preferissem outras raas nas quais a
quantidade de carne magra estava acima
da qualidade. Este facto esteve prestes a
provocar a sua extino. S a partir da
dcada de 1990 quando comeou a ser
reivindicada como raa autctone, e da
sua declarao de indicao geogrfica
protegida comeou a recuperao do seu
censo e a consequente revalorizao de
uma atividade na qual o primeiro fundamento a grande qualidade e as excecionais qualidades organolticas, tanto do
presunto como das suas restantes peas
e derivados.

el cual deben ser envasados y etiquetados


en origen. Su ahumado caracterstico lo
convierte en un producto muy apreciado.
Breve resea histrica: La cra de cerdo
de raza bsara est ntimamente ligada a
este territorio, a sus montaas y al desarrollo de una comunidad rural que supo
adaptarse a las difciles condiciones de
vida de un entorno montaoso, escarpado, de clima extremo. En gran medida es
el cerdo bsaro el que contribuye a crear
en estos habitantes esa capacidad para la
autosuficiencia, alimentndose de lo que
ms abunda: las castaas, las bellotas de
los robles, manzanas, patatas Descendiente domstico del jabal europeo, el
cerdo bsaro forma parte de la biodiversidad de esta regin desde antes de la llegada de los romanos. La industrializacin
y la bsqueda de mejores rendimientos en
carne hicieron que muchas explotaciones
porcinas, incluso entre las domsticas,
prefirieran otras razas en las que la cantidad de carne magra estaba por encima
de la calidad. Este hecho estuvo a punto
de provocar la extincin. Solo a partir de
la dcada de 1990, cuando comenz a
reivindicarse como raza autctona, y con
su declaracin de indicacin geogrfica
protegida, empez la recuperacin de su
censo y la consecuente revalorizacin de
una actividad en la que el primer fundamento es la gran calidad y las excepcionales cualidades organolpticas, tanto
del jamn como del resto de sus despieces y derivados.

Relao de produtores: Para mais informao sobre o assunto, Ancsub (Associao Nacional de Criadores de Sunos de
Raa Bsara), Edifcio da Casa do Povo,
Largo do Toural, 5320-311 Vinhais. Telefone: 273 771 340; fax: 937 822 933.
ancsub@mail.telepac.pt.

Relacin de productores: Para informacin al respecto, Ancsub (Associao


Nacional de Criadores de Sunos de Raa
Bsara), Edifcio da Casa do Povo, Largo
do Toural, 5320-311 Vinhais. Telfono:
273 771 340; fax: 937 822 933. ancsub@
mail.telepac.pt.

Pontos de venda: Em numerosos estabelecimentos comerciais de alimentao de


Trs-os-Montes, mas especialmente em
Vinhais e regio do distrito de Bragana.

Puntos de venta: En numerosos establecimientos comerciales de alimentacin de


Trs-os-Montes, pero especialmente en
Vinhais y rea del distrito de Bragana.

Outros dados: rgo de controlo da igp:


Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av. 25 de
Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telefone:
278 261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Otros datos: rgano de control de la igp:


Tradio e Qualidade-Associao Interprofissional para Produtos Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, avda. 25 de Abril,
273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278
261 410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

129

Quesos
y miel

Queijos
e mel

Viveiro
Ferrol
A Corua

Carballo

Lugo
Sanago de
Compostela

Pontevedra

Vilagarcia
de Arousa

2
Sarria

Laln
Monforte
O Carballio

Pontevedra

O Barco de
Valdeorras

Ourense
Vigo

Vern

Viana do Castelo
Braga

Barcelos

Guimares
Vila do Conde
Matosinhos
Porto

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11

Vilanova
de Gaia

10

Mirandela

Macedo de
Cavaleiros

Penafiel
Lamego

Bragana

Chaves

Valpaos

Vila nova de
Famaliao

11

Vila Real
Peso da Regua

Queso de Arza-Ulloa

Queijo de Arza-Ulloa

Queso de Cebreiro

Queijo do Cebreiro

Queso de San Simn da Costa

Queijo de San Simn da Costa

Queso tella - Galicia

Queijo tella - Galiza

Queso de cabra transmontano

Queijo de cabra transmontano

Queso terrincho

Queijo terrincho

Miel de Galicia - Galicia

Mel de Galiza - Galicia

Miel de Terras Altas do Minho

Mel das Terras Altas do Minho

Miel de Barroso

Mel do Barroso

Miel de Terra Quente


Miel del Parque de Montesinho

Mel da Terra Quente


Mel do Parque de Montesinho

Queijos

Quesos

QUEIJO DE ARZA-ULLOA

QUESO DE ARZA-ULLOA

Tipologia: Queijos com denominao de


origem protegida. Queijo de leite de vaca.

Tipologa: Quesos con denominacin de


origen protegida. Queso de leche de vaca.

Descrio: Queijo elaborado com leite


cru ou pasteurizado, natural e gordo, procedente de vacas rubia gallega, frisona,
pardo alpina e seus cruzamentos. Tm um
perodo de maturao mnimo de seis dias
e apresenta a forma cilndrica na qual a
sua altura nunca pode ultrapassar o seu
raio. comercializado em peas com um
peso de entre meio quilo a 3,5 kg. A produo, tanto do leite como do queijo fica
restringida rea geogrfica demarcada
pela Denominao, que se centra nas
comarcas de Arza, Melide, Chantada, A
Ulloa e municpios limtrofes. Leva um
contrarrtulo controlado pelo conselho
regulador.

Descripcin: Queso elaborado con leche


cruda o pasteurizada, natural y entera,
procedente de vacas rubia gallega, frisona, pardoalpina y sus cruces. Tiene un
periodo de maduracin mnima de seis
das y presenta forma cilndrica en la que
su altura nunca puede ser mayor que su
radio. Se comercializa en unidades con un
peso de entre 0,5 kg y 3,5 kg. La produccin tanto de la leche como del queso queda restringida al rea geogrfica
demarcada por la denominacin, que se
centra en las comarcas de Arza, Melide,
Chantada, A Ulloa y municipios limtrofes. Lleva una contraetiqueta controlada
por el consejo regulador.

Localizao geogrfica: Provncia da


Corunha: Arza, Boimorto, O Pino, Touro, Curtis, Vilasantar, Melide, Santiso,
Sobrado, Toques, Frades, Mesa, Ordes,
Oroso, Boqueixn e Vedra. Provncia de
Lugo: Antas de Ulla, Monterroso, Palas de
Rei, Carballedo, Chantada, Taboada, Friol,
Guntn e Portomarn. Provncia de Pontevedra: Agolada, Dozn, Laln, Rodeiro,
Silleda, Vila de Cruces e A Estrada.

Localizacin geogrfica: Provincia de A


Corua: Arza, Boimorto, O Pino, Touro,
Curtis, Vilasantar, Melide, Santiso, Sobrado, Toques, Frades, Mesa, Ordes, Oroso,
Boqueixn y Vedra. Provincia de Lugo:
Antas de Ulla, Monterroso, Palas de Rei,
Carballedo, Chantada, Taboada, Friol,
Guntn y Portomarn. Provincia de Pontevedra: Agolada, Dozn, Laln, Rodeiro,
Silleda, Vila de Cruces y A Estrada.

Caractersticas especficas: Crosta fina e


elstica, de cor amarela, brilhante, limpa

Caractersticas especficas: Corteza fina


y elstica, de color amarillo, brillante, lim-

133

pia y lisa. La pasta es de color entre blanco marfil y amarillo plido, con ojos pequeos de distribucin irregular. Es ligeramente salado, con aromas a leche fresca
y a mantequilla a medida que madura, y
un equilibrado punto de acidez. Adems
del queso con denominacin genrica, hay
las siguientes especialidades: Arza-Ulloa
de granja: elaborado con leche que procede
de vacas de la propia explotacin. Posee
caractersticas similares al anterior. ArzaUlloa curado: Tras la elaboracin se somete
a un periodo de maduracin de al menos
seis meses. La corteza se ha curado ms y
posee un color ligeramente ms oscuro y
brillante que el que no ha sido curado y la
pasta presenta un color amarillo intenso.
Su sabor es ms intenso, a mantequilla
con matices de vainilla.
Breve resea histrica: La produccin
artesanal de este queso es ya antigua y su
comercializacin se haca en las ferias de
las comarcas de produccin y las grandes
ferias gallegas a las que era llevado y en
algunas tiendas de comestibles. En 1995
se reconoce su denominacin de origen
y dos aos despus se aprueba el reglamento. A partir de la dcada siguiente
comienza a experimentar un crecimiento
sostenido en la produccin y, consecuentemente, en la distribucin por toda Galicia y Espaa.

e lisa. A pasta de cor entre o branco


marfim e o amarelo plido, com olhos
pequenos de distribuio irregular. ligeiramente salgado, com aromas a leite
fresco e a manteiga medida que matura, e um equilibrado ponto de acidez.
Alm do queijo com denominao genrica, existem as seguintes especialidades:
arza-ulloa de granja: elaborado com leite
que procede de vacas da prpria explorao. Possui caractersticas similares
ao anterior. Arza-ulloa curado: Depois da
elaborao submetido a um perodo de
maturao de pelo menos seis meses. A
crosta fica mais curada e possui uma cor
ligeiramente mais escura e brilhante que
o que no curado e a pasta apresenta uma cor amarelo forte. O seu sabor
mais intenso, a manteiga com matizes de
baunilha.
Breve resenha histrica: A produo artesanal deste queijo j antiga e a sua
comercializao era realizada nas feiras
das comarcas de produo e nas grandes
feiras galegas a onde era levado e em algumas lojas de alimentos. Em 1995 reconhece-se a sua denominao de origem e
dois anos depois aprovado o regulamento. A partir da dcada seguinte inicia-se
um crescimento sustentado na produo
e, consequentemente, na distribuio por
toda a Galiza e Espanha.

Puntos de venta: En toda Galicia y principales cadenas de alimentacin en Espaa.

Pontos de venda: Na Galiza e principais


cadeias de alimentao em Espanha.

Otros datos: Consello Regulador D.O.


Queixo Arza-Ulloa, Cantn de San Roque, 17, 1., 15800 Melide (A Corua).
Telfono y fax: 981 507 653. queixo@
arzua-ulloa.org, <www.arzua-ulloa.org>.

Outros dados: Conselho Regulador D.O.


Queixo Arza-Ulloa, Cantn de San Roque, 17, 1., 15800 Melide (Corunha).
Telefone e fax: 981 507 653. queixo@
arzua-ulloa.org, <www.arzua-ulloa.org>.

QUESO DE CEBREIRO

QUEIJO DO CEBREIRO

Tipologa: Quesos con denominacin de


origen protegida. Queso de leche de vaca.

Tipologia: Queijos com denominao de


origem protegida. Queijo de leite de vaca.

Descripcin: Queso elaborado con leche


entera pasteurizada procedente de vacas
rubia gallega, frisona, pardoalpina y sus
cruces. Tiene una caracterstica forma de
gorro de cocinero, con una base cilndrica. Se comercializa en piezas entre 0,3 y
2 kg de peso. La produccin tanto de la
leche como del queso queda restringida al
rea geogrfica demarcada por la denominacin de origen. Tiene una maduracin
mnima de 45 das. La etiqueta con la de-

Descrio: Queijo elaborado com leite


gordo pasteurizado procedente de vacas
rubia gallega, frisona, pardo alpina e seus
cruzamentos. Possui como caracterstica
a forma de chapu de cozinheiro, com
uma base cilndrica. comercializado
em peas com um peso de entre 0,3 e 2
kg. A produo, tanto do leite como do
queijo est restringida rea geogrfica
demarcada pela denominao de origem.
Tem uma maturao mnima de 45 dias.

134

O rtulo com a denominao de origem


e o contrarrtulo numerado e controlado
pelo conselho regulador garantem a sua
origem.
Localizao geogrfica: A este da provncia de Lugo, ao redor da porta de
entrada da Galiza pelo Caminho Francs
para Compostela. A rea protegida inclui
os seguintes municpios: Baleira, Baralla,
Becerre, Castroverde, Cervantes, Folgoso
do Caurel, A Fonsagrada, Lncara, Navia
de Suarna, As Nogais, Pedrafita do Cebreiro Samos e Triacastela.
Caractersticas especficas: Apresenta
uma crosta fina ou inexistente, limpa,
branca, carente de mofo, de cor que vai
desde o branco ao amarelo em funo do
grau de maturao. comercializado tanto fresco como curado, com uma percentagem de matria gorda entre 45 e 60%.
Breve resenha histrica: Considerado um
dos queijos histricos de Galiza, durante o sculo XVIII alcanou o seu prestgio mximo, ao passar a fazer parte da
despensa do Palcio Real com a chegada
dos bourbons a Espanha. O seu prestgio
foi to notvel que a procura superou
abundantemente a produo existente
convertendo-se no queijo mais caro de
Espanha e o quarto mais caro do mundo.
O Caminho de Santiago que se estende
pela sua zona de produo e pela mesa
do rei de Espanha contriburam para essa
popularidade. Em 1989 ficou relegado a
uma produo meramente testemunhal,

nominacin de origen y la contraetiqueta


numerada y controlada por el consejo regulador garantizan su origen.
Localizacin geogrfica: La provincia
de Lugo, alrededor de la puerta de entrada a Galicia por el Camino Francs a
Compostela. El rea protegida incluye los
siguientes municipios: Baleira, Baralla,
Becerre, Castroverde, Cervantes, Folgoso
do Caurel, A Fonsagrada, Lncara, Navia
de Suarna, As Nogais, Pedrafita do Cebreiro Samos y Triacastela.
Caractersticas especficas: Presenta una
corteza fina o inexistente, limpia, blanca,
carente de moho, de color que va desde
el blanco al amarillo en funcin del grado de maduracin. Se comercializa tanto
fresco como curado, con un porcentaje de
materia grasa entre el 45 y el 60%.
Breve resea histrica: Considerado
uno de los quesos histricos de Galicia,
durante el siglo xviii alcanz su mximo
prestigio, al entrar a formar parte de la
despensa del Palacio Real con la llegada
de los Borbones a Espaa. Su prestigio
se hizo tan notable que la demanda super con creces la produccin existente
y se convirti en el queso ms caro de
Espaa y el cuarto ms caro del mundo. El
Camino de Santiago, que discurre por su
zona de produccin, y la mesa del rey de
Espaa contribuyeron a esa popularidad.
En 1989 qued relegado a una produccin
meramente testimonial, domstica. Ser
a partir de 1991, con la denominacin de

135

producto gallego de calidad, cuando reinicie su recuperacin. Desde 1999 existe


la denominacin, cuyo reglamento fue
aprobado en el 2004. Durante la dcada
del 2000 mantuvo una produccin equilibrada en torno a los 25.000 kg anuales,
hasta el 2010, en que super la cifra de
43.000 kg. En la actualidad hay cuatro
queseras.
Puntos de venta: En toda Galicia y principales cadenas de alimentacin en Espaa.

domstica. Seria a partir de 1991, com a


denominao de produto galego de qualidade, quando reinicia a sua recuperao.
Desde 1999 existe a denominao, cujo
regulamento foi aprovado em 2004. Durante a dcada de 2000 manteve uma produo equilibrada em torno dos 25.000
quilos anuais, at 2010 em que superou a
cifra dos 43.000 quilos. Atualmente existem quatro queijarias.
Pontos de venda: Na Galiza e principais
cadeias de alimentao em Espanha.

Otros datos: Consello Regulador D.O. Cebreiro, avda. de Castilla, 18, bajo, 27670
Pedrafita do Cebreiro (Lugo). Telfono:
982 367 012; fax: 982 367 412. info@
cebreiro.es, <www.cebreiro.es>.

Outros dados: Conselho Regulador D.O.


Cebreiro, av. de Castilla, 18, baixo, 27670
Pedrafita do Cebreiro (Lugo). Telefone:
982 367 012; fax: 982 367 412. info@
cebreiro.es, <www.cebreiro.es>.

QUESO DE SAN SIMN DA COSTA

QUEIJO DE SAN SIMN DA COSTA

Tipologa: Quesos con denominacin de


origen protegida. Queso de leche de vaca.

Tipologia: Queijos com denominao de


origem protegida. Queijo de leite de vaca.

Descripcin: Queso elaborado con leche


entera, procedente de vacas rubia gallega, frisona, pardoalpina y sus cruces. Tiene un periodo de maduracin mnima de
45 das para el formato grande y 30 para
el pequeo y es sometido a un proceso de
ahumado con madera de abedul. Presenta
forma cnica ligeramente curvada, muy
parecida a la de una bala. Las piezas se
comercializan en tamaos de 0,4 a 0,8 kg
y de 0,8 a 1,5 kg y siempre van provistas
de la etiqueta identificativa de su denominacin de origen y de contraetiquetas
numeradas, controladas por el consejo regulador. La produccin tanto de la leche
como del queso queda restringida al rea
geogrfica demarcada por la denominacin de origen.

Descrio: Queijo elaborado com leite


gordo, procedente de vacas rubia gallega,
frisona, pardo alpina e seus cruzamentos.
Possui um perodo de maturao mnimo
de 45 dias para o formato grande e 30
para o pequeno e submetido a um processo de fumado com madeira de btula.
Apresenta forma cnica ligeiramente curvada, muito parecida de uma bala. As
peas so comercializadas em tamanhos
de 0,4 a 0,8 kg e de 0,8 a 1,5 kg e vo
sempre acompanhadas do rtulo identificativo da sua denominao de origem e
de contrarrtulos numerados, controlados
pelo conselho regulador. A produo, tanto do leite como do queijo fica restringida
rea geogrfica demarcada pela denominao de origem.

Localizacin geogrfica: Comarca lucense de la Terra Ch, que comprende los siguientes municipios: Abadn, A Pastoriza,
Begonte, Castro de Rei, Cospeito, Guitiriz, Muras, Vilalba y Xermade.

Localizao geogrfica: Comarca lucense


de la Terra Ch, que compreende os seguintes municpios: Abadn, A Pastoriza,
Begonte, Castro de Rei, Cospeito, Guitiriz,
Muras, Vilalba e Xermade.

Caractersticas especficas: Corteza


dura, ahumada, de 1 a 3 mm de espesor,
de color amarillo ocre. La pasta es de color entre blanco marfil y amarillo suave,
con pocos ojos, entre semidura y semielstica, con un aroma y sabor caractersticos y un contenido graso entre el 45 y
el 60%.

Caractersticas especficas: Crosta dura,


fumada, de 1 a 3 mm de espessura, de
cor amarelo ocre. A pasta de cor entre
branco marfim e amarelo suave, com poucos olhos, entre semidura e semielstica,
com um aroma e sabor caractersticos e
um contedo de matria gorda entre 45
e 60%.

Breve resea histrica: Queso de produccin tradicional en la comarca de la Terra

Breve resenha histrica: Queijo de produo tradicional na comarca de la Terra

136

Ch comea a ter maior presena no mercado nacional a partir do sculo xix, quando a partir de diferentes instncias, desde
o Concelho de Vilalba at Deputao de
Lugo, apresentado em diversas feiras e
mostras nacionais e internacionais. No
sculo xx j est presente nas mais seletas lojas de produtos alimentares de Espanha, entre elas Lhardy, de Madrid, que
na dcada de 1930 faz uma encomenda de
mil quilos mensais, segundo refere a imprensa da poca. Considerada uma elaborao singular e tradicional, o San Simn,
converte-se num queijo com projeo
internacional a partir do reconhecimento
da sua denominao de origem protegida
em 1999. A denominao encerra o ano
2010 com 11 queijarias no ativo que so
abastecidas por 168 exploraes pecurias e uma produo que supera as 450
toneladas.

Ch, comienza a tener mayor presencia en


el mercado nacional a partir del siglo xix,
cuando desde distintas instancias, desde
el Concello de Vilalba hasta la Diputacin
de Lugo, lo presentan a diversas ferias y
muestras nacionales e internacionales. En
el siglo xx ya est presente en las ms selectas tiendas de productos alimenticios
de Espaa, entre ellas Lhardy, de Madrid,
que en la dcada de 1930 hace un encargo de mil kilos mensuales, segn recoge
la prensa de la poca. Considerada una
elaboracin singular y tradicional, el San
Simn se convierte en un queso con proyeccin internacional a partir del reconocimiento de su denominacin de origen
protegida en 1999. La denominacin cierra el ao 2010 con once queseras en activo que se proveen de 168 explotaciones
ganaderas y una produccin que supera
las 450 toneladas.

Pontos de venda: Na Galiza e principais


cadeias de alimentao em Espanha. Tambm possvel a aquisio atravs da internet, em lojas especializadas deste tipo
de produtos.

Puntos de venta: En toda Galicia y principales cadenas de alimentacin en Espaa. Tambin es posible la adquisicin a
travs de Internet, en tiendas especializadas de este tipo de productos.

Outros dados: Conselho Regulador D.O.


San Simn da Costa, Praza da Constitucin, 13, 1., apartado de Correos 2, 27800
Vilalba (Lugo). Telefone: 982 512 250;
fax: 982 512 850. info@sansimondacosta.com, <www.sansimondacosta.com>.

Otros datos: Consello Regulador D.O. San


Simn da Costa, Praza da Constitucin,
13, 1., apartado de Correos 2, 27800 Vilalba (Lugo). Telfono: 982 512 250; fax:
982 512 850. info@sansimondacosta.
com, <www.sansimondacosta.com>.

137

QUESO TETILLA

QUEIJO TETILLA

Tipologa: Quesos con denominacin de


origen protegida. Queso de leche de vaca.

Tipologia: Queijos com denominao de


origem protegida. Queijo de leite de vaca.

Descripcin: Queso elaborado con leche


natural y entera, procedente de vacas
rubia gallega, frisona, pardoalpina y sus
cruces. Tiene un periodo de maduracin
mnima de siete das y presenta forma cnica o cnica convexa, que es tan caracterstica de este queso y le da nombre. Se
comercializa provisto de la etiqueta identificativa de su denominacin de origen y
de contraetiquetas numeradas, controladas por el consejo regulador, en piezas de
0,5 a 1,5 kg de peso.

Descrio: Queijo elaborado com leite


natural e gordo, procedente de vacas rubia gallega, frisona, pardo alpina e seus
cruzamentos. Possui um perodo de maturao mnimo de sete dias e apresenta
forma cnica ou cnica convexa, que
to caracterstica deste queijo dando-lhe
o nome. comercializado com o rtulo
identificativo da sua denominao de
origem e de contrarrtulos numerados,
controlados pelo conselho regulador, em
peas de meio a quilo e meio de peso.

Localizacin geogrfica: Produccin de


la leche y elaboracin del queso en toda
la comunidad de Galicia.

Localizao geogrfica: Produo do


leite e elaborao do queijo em toda a
comunidade da Galiza.

Caractersticas especficas: Corteza fina y


elstica, de color amarillo pajizo, de menos de 3 mm de espesor, brillante, limpia
y lisa. La pasta es de color entre blanco
marfil y amarillo plido, con pocos ojos
de distribucin regular. Aroma y sabor
suaves, con un ligero punto de acidez y
textura cremosa que recuerdan la materia
prima de la que est hecho.

Caractersticas especficas: Crosta fina


e elstica, de cor amarelo palhete, de
menos de 3 mm de espessura, brilhante,
limpa e lisa. A pasta de cor entre branco marfim e amarelo plido, com poucos
olhos de distribuio regular. Aroma e
sabor suaves, com um ligeiro ponto de
acidez e textura cremosa que recordam a
matria-prima de que feito.

Breve resea histrica: El queso de tetilla, tambin llamado queso de pico, es de


elaboracin tradicional muy arraigada en
Galicia desde tiempos inmemoriales. Es,
sin duda alguna, el queso ms emblemtico de Galicia. Se desconoce su origen,
porque durante siglos su produccin y
consumo se circunscriben al mbito privado, con escasa presencia en las ferias y
mercados tradicionales. A partir del siglo
xviii ya existen documentos, bsicamente cartas, en los que se mencionan como
productos destinados al pago de rentas y
favores. Fray Martn Sarmiento recoge en
su Coleccin de voces y frases gallegas que
en Galicia llaman tetas a unos quesitos
pequeos, los cuales representan la figura de una teta con su pezoncillo. Ya en
el siglo xix se difunde ms su existencia
y a finales del mismo existen referencias
en algunos libros de cocina como el Diccionario gastronmico de ngel Muro. Su
produccin era artesanal, incluso bien
avanzado el siglo xx, pese a lo cual se
conseguan vender fuera de Galicia ms
de mil toneladas de tetillas en la dcada
de 1920. En el 2010 la produccin superaba las 2.245 toneladas, gracias al tra-

Breve resenha histrica: O queijo de


Tetilla, tambm chamado queijo de pico
de elaborao tradicional muito arraigada na Galiza desde tempos imemoriais.
, sem dvida alguma, o queijo mais
emblemtico da Galiza. Desconhece-se a
sua origem porque durante sculos, a sua
produo e consumo circunscreveram-se
ao mbito privado, com escassa presena nas feiras e mercados tradicionais. A
partir do sculo xviii j existem documentos, basicamente cartas, nos quais so
mencionados como produtos destinados
ao pagamento de rendas e favores. Fray
Martn Sarmiento rene na sua Coleccin
de voces y frases gallegas que en Galicia
llaman tetas a unos quesitos pequeos,
los cuales representan la figura de una
teta con su pezoncillo. No sculo xix difunde-se mais a sua existncia e em finais
do mesmo existem referncias em alguns
livros de cozinha como o Dicionrio gastronmico de ngel Muro. A sua produo
era artesanal, inclusive no sculo xx j
avanado, apesar de se conseguirem vender fora de Galiza mais de mil toneladas
de tetillas (tetinhas) na dcada de 1920.
Em 2010 a produo superava as 2.245

138

toneladas, graas ao trabalho desempenhado pelas 35 queijarias protegidas sob


a denominao de origem.

bajo desempeado por las treinta y cinco


queseras amparadas bajo la denominacin de origen.

Pontos de venda: Na Galiza e principais


cadeias de alimentao em Espanha. Existe uma fluida exportao para diversos
pases do mundo.

Puntos de venta: En toda Galicia y principales cadenas de alimentacin en Espaa. Hay una fluida exportacin a distintos
pases del mundo.

Outros dados: Conselho Regulador D.O.


Queixo Tetilla, Pazo de Quin, Sergude,
15881 Boqueixn (Corunha). Telefone: 981
511 751; fax: 981 511 864. info@queixotetilla.org, <www.queixotetilla.org>.

Otros datos: Consello Regulador D.O.


Queixo Tetilla, Pazo de Quin, Sergude,
15881 Boqueixn (A Corua). Telfono:
981 511 751; fax: 981 511 864. info@
queixotetilla.org, <www.queixotetilla.org>.

QUEIJO TERRINCHO

QUESO TERRINCHO

Tipologia: Queijos com denominao de


origem protegida. Queijo de leite de ovelha.

Tipologa: Quesos con denominacin de


origen protegida. Queso de leche de oveja.

Descrio: Queijo elaborado com leite cru


de ovelhas da raa churra da Terra Quente
(terrinchas), alimentadas de forma natural. apresentado em peas de 0,8 a 1,2
kg, de forma cilndrica, com uma altura
de entre 3 e 6 cm e um dimetro de 13
a 20 cm. A maturao mnima de 30
dias. O rtulo garante a sua pertena
denominao de origem.

Descripcin: Queso elaborado con leche


cruda de ovejas de la raza churra de la
Terra Quente (terrinchas), alimentadas de
forma natural. Se presenta en piezas de
0,8 a 1,2 kg, con forma cilndrica, con una
altura de entre 3 y 6 cm y un dimetro
de 13 a 20 cm. La maduracin mnima es
de treinta das. Una etiqueta garantiza su
pertenencia a la denominacin de origen.

Localizao geogrfica: A denominao


de origem protege os queijos elaborados
e curados na rea territorial dos municpios que se relacionam a seguir, rea de
que tambm deve proceder o leite utilizado para a sua produo: Alfndega da F,
Carrazeda de Ansies, Freixo de Espada
Cinta, Mirandela, Mogadouro, Macedo de

Localizacin geogrfica: La denominacin de origen ampara los quesos elaborados y curados en el rea territorial de los
municipios que se relacionan a continuacin, rea de la que debe proceder tambin la leche empleada para su produccin: Alfndega da F, Carrazeda de Ansies, Freixo de Espada Cinta, Mirandela,

139

Mogadouro, Macedo de Cavaleiros (salvo


las parroquias de Edroso, Espadanedo,
Ferreira, Murs y Soutelo de Mourisco),
S. Joo da Pesqueira (salvo las parroquias
de Riodades y Paredes da Beira), Torre de
Moncorvo, Vila Flor, Vila Nova de Foz Ca y
las parroquias de Possacos, Rio Torto, So
Pedro de Veiga de Lila, Veiga de Lila, Vales y Valpaos del municipio de Valpaos;
las de Fonte Longa, Longroiva, Meda y
Poo do Canto del municipio de Meda y
las parroquias de Algodres, Escalho, Mata
de Lobos y Vilar Amargo del municipio de
Figueira de Castelo Rodrigo.

Cavaleiros (salvo as freguesias de Edroso,


Espadanedo, Ferreira, Murs e Soutelo
de Mourisco), S. Joo da Pesqueira (salvo as freguesias de Riodades e Paredes
da Beira), Torre de Moncorvo, Vila Flor,
Vila Nova de Foz Ca e as freguesias de
Possacos, Rio Torto, So Pedro de Veiga
de Lila, Veiga de Lila, Vales e Valpaos
do municpio de Valpaos; as de Fonte
Longa, Longroiva, Meda e Poo do Canto
do municpio de Meda e as freguesias de
Algodres, Escalho, Mata de Lobos e Vilar
Amargo do municpio de Figueira de Castelo Rodrigo.

Caractersticas especficas: Se comercializa en dos especialidades: Terrincho:


queso curado de pasta blanca y uniforme,
semiblanda, que presenta una corteza
consistente de color amarillo paja, sabor
caracterstico por la leche de la que es
elaborado, suave, con un porcentaje de
materia grasa entre el 45 y el 65%. Tiene algunos ojos. Terrincho velho: sometido
a una curacin mnima de noventa das,
presenta una corteza de color pimentn,
por ser untada con esta especia, por lo
que tambin recibe el nombre de querrincho apimentado. Su pasta es ms dura que
el normal, consistente, presenta un color
amarillento y un sabor caracterstico ms
fuerte. Materia grasa entre el 45 y el 60%

Caractersticas especficas: comercializado em duas especialidades: terrincho:


queijo curado de pasta branca e uniforme,
semidura, que apresenta uma crosta consistente de cor amarelo palha, sabor caracterstico pelo leite de que elaborado,
suave, com uma percentagem de matria
gorda entre 45 e os 65%. Tem alguns
olhos. Terrincho velho: submetido a uma
curao mnima de 90 dias, apresenta
uma crosta de cor pimento, por ser untada com esta especiaria, pelo que tambm
recebe o nome de terrincho apimentado.
A sua pasta mais dura que o normal,
consistente apresenta uma cor amarelenta e um sabor caracterstico mais forte.
Matria gorda entre 45 e 60%.

Breve resea histrica: La expansin de


las ovejas de raza churra por la denomina-

Breve resenha histrica: A expanso das


ovelhas de raa churra pela denominada

140

Terra Quente produziu-se de forma significativa ao longo do sculo xix, fruto de


uma transumncia que pouco a pouco a
foi assentando na regio at convert-la na raa maioritria. Hoje em dia representa mais de 90% do gado ovino do
alto Douro. Obtm a sua denominao de
origem em 1994 e 2 anos mais tarde o
seu regulamento aprovado. A produo
atual supera os 60.000 quilos.

da Terra Quente se produjo de forma significativa a lo largo del siglo xix, fruto de
una trashumancia que poco a poco la fue
asentando en la regin hasta convertirla
en la raza mayoritaria. Hoy en da representa ms del noventa por ciento del ganado ovino del alto Duero. Consigue su denominacin de origen en 1994 y dos aos
ms tarde es aprobado su reglamento. La
produccin actual supera los 60.000 kg.

Relao de produtores: Queitec (Cooperativa dos Produtores de Leite de Ovinos


da Terra Quente, crl), Quinta Branca-Torre
de Moncorvo, 516-114 Larinho. Telefone:
279 258 090; fax: 279 258 098. bina.barreiras@gmail.com.

Productores: Queitec (Cooperativa dos


Produtores de Leite de Ovinos da Terra
Quente, crl), Quinta Branca-Torre de Moncorvo, 516-114 Larinho. Telfono: 279
258 090; fax: 279 258 098. bina.barreiras@gmail.com.

Pontos de venda: Em Portugal.

Puntos de venta: En todo Portugal.

Outros dados: rgo de controlo: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos Agro-Alimentares
de Trs-os-Montes, av. 25 de Abril, 273,
s/l., 5370 Mirandela. Telefone: 278 261
410; fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@clix.pt.

Otros datos: rgano de control: Tradio


e Qualidade-Associao Interprofissional
para Produtos Agro-Alimentares de Trsos-Montes, avda. 25 de Abril, 273, s/l.,
5370 Mirandela. Telfono: 278 261 410;
fax: 278 261 410. tradicao-qualidade@
clix.pt.

QUEIJO DE CABRA TRANSMONTANO

QUESO DE CABRA TRANSMONTANO

Tipologia: Queijos com denominao de


origem protegida. Queijo de leite de cabra.

Tipologa: Quesos con denominacin de


origen protegida. Queso de leche de cabra.

Descrio: Queijo curado, elaborado com


leite cru de cabra de raa serrana. apresentado em peas de 250 a 500 gramas e
de 500 a 900, com um dimetro de 6 a 12
cm para os pequenos e de 12 a 19 para
os grandes e uma altura entre 3 e 6 cm.
O rtulo garante a origem. A maturao
mnima de 60 dias.

Descripcin: Queso curado, elaborado


con leche cruda de cabra de raza serrana.
Se presenta en piezas de 250 a 500 g y
de 500 a 900 g, con un dimetro de 6 a
12 cm para las pequeas y de 12 a 19 cm
para las grandes y una altura entre 3 y 6
cm. Una etiqueta garantiza el origen. La
maduracin mnima es de sesenta das.

Localizao geogrfica: A produo do


leite e a elaborao dos queijos fica limitada rea compreendida pelos seguintes
municpios: distrito de Bragana: Mirandela,
Macedo de Cavaleiros, Alfndega da F,
Carrazeda de Ansies, Vila Flor, Torre de
Moncorvo, Freixo de Espada Cinta, Mogadouro, Vimioso e as freguesias de Quintela de Lampaas, Santa Comba de Rossas, Failde, Ms, Grij de Parada, Parada,
Pinela, Salsas, Serapicos, Coelhoso, Calvelhe, Paradinha Nova, Macedo do Mato,
Iseda e Sendas do municpio de Bragana.
Distrito de Vila Real: municpios de Alij,
Valpaos e Mura.

Localizacin geogrfica: La produccin


de la leche y la elaboracin de los quesos
queda limitada al rea comprendida por
los siguientes municipios: distrito de Bragana: Mirandela, Macedo de Cavaleiros,
Alfndega da F, Carrazeda de Ansies,
Vila Flor, Torre de Moncorvo, Freixo de
Espada Cinta, Mogadouro, Vimioso y
las parroquias de Quintela de Lampaas,
Santa Comba de Rossas, Failde, Ms, Grij
de Parada, Parada, Pinela, Salsas, Serapicos, Coelhoso, Calvelhe, Paradinha Nova,
Macedo do Mato, Iseda y Sendas del municipio de Bragana; distrito de Vila Real:
municipios de Alij, Valpaos y Mura.

Caractersticas especficas: apresentado em duas especialidades: queijo de


cabra transmontano: com uma maturao

Caractersticas especficas: Se presenta


en dos especialidades: queso de cabra transmontano: con una maduracin mnima de

141

sesenta das. Presenta una corteza semidura, lisa, de color blanco y pasta de
color blanco, con textura semidura nada
mantecosa. Aroma y sabor caractersticos
e intensos. El porcentaje de materia grasa
es del 35 al 50%. Queso de cabra transmontano viejo: con una maduracin mnima de
noventa das, presenta una corteza dura
a muy dura, de color blanco a colorado,
si fue cubierta con aceite y pimentn. La
pasta es de color blanco apagado, uniforme, con algunos ojos, textura de dura
a extra dura. Aroma intenso y sabor con
un ligero matiz picante. El porcentaje de
materia grasa es del 28 al 50%.
Breve resea histrica: Las duras condiciones de vida de las zonas ms montaosas de Trs-os-Montes convirtieron ese
espacio en el hbitat natural de la cabra
serrana, cuya alimentacin se basa en los
elementos vegetales disponibles. Esta
forma extensiva de cra y su alimentacin
natural determinan las condiciones y el
sabor de un queso cuya tradicin se ha
transmitido de generacin en generacin.
En 1994 se reconoce su denominacin de
origen y en 1996 es aprobado su reglamento. Su produccin ha superado los
140.000 kg.

mnima de 60 dias. Apresenta uma crosta


semidura, lisa de cor branca e pasta tambm de cor branca, com textura semidura
no amanteigada. Aroma e sabor caractersticos e intensos. A percentagem de
matria gorda de 35 a 50%. Queijo de
cabra transmontano velho: com uma maturao mnima de 90 dias. Apresenta uma
crosta dura a muito dura, de cor branca
a vermelha, se for coberto com azeite e
pimento. A pasta de cor branca apagada, uniforme, com alguns olhos, textura de dura a extra dura. Aroma intenso
e sabor com um ligeiro matiz picante. A
percentagem de matria gorda de 28
a 50%.
Breve resenha histrica: As duras condies de vida das zonas mais montanhosas
de Trs-os-Montes converteram esse espao no habitat natural da cabra serrana,
cuja alimentao se baseia nos elementos
vegetais disponveis. Esta forma extensiva de criao e sua alimentao natural
determinam as condies e o sabor de um
queijo cuja tradio foi transmitida de
gerao em gerao. Em 1994 reconhece-se a sua denominao de origem e em
1996 aprovado o seu regulamento. A
sua produo superou os 140.000 quilos.

Puntos de venta: En todo Portugal.

Pontos de venda: Em Portugal.

Otros datos: rgano de control: SativaDesenvolvimento Rural Lda., Rua Robalo


Gouveia, 1, 1. A, 1900-392 Lisboa. Telfono: 217 991 100; fax: 217 991 119.
am@sativarural.pt.

Outros dados: rgo de controlo: Sativa-Desenvolvimento Rural, Lda., Rua Robalo


Gouveia, 1, 1. A, 1900-392 Lisboa. Telefone: 217 991 100; fax: 217 991 119.
am@sativarural.pt.

142

Mel

Miel

MEL DA GALIZA

MIEL DE GALICIA

Tipologia: Outros produtos de origem animal: mel, com indicao geogrfica protegida.

Tipologa: Otros productos de origen animal: miel, con indicacin geogrfica protegida.

Descrio: A indicao geogrfica Mel


(ou Miel) da Galiza reconhece e protege o mel procedente de colmeias mveis
obtido por decantao ou centrifugao e apresentado em estado lquido
ou slido (cristalizado ou cremoso) em
embalagens identificadas com o selo de
origem e um contrarrtulo que garante a
pertena igg.

Descripcin: La indicacin geogrfica


Mel (o Miel) de Galicia reconoce y ampara
la miel procedente de colmenas movibles
obtenida por decantacin o centrifugacin y se presenta en estado lquido o slido (cristalizado o cremoso) en envases
identificados con el sello de origen y una
contraetiqueta que garantiza la pertenencia a la igg.

Localizao geogrfica: A indicao geogrfica estende a todo o territrio galego


o espao de produo e embalamento.

Localizacin geogrfica: La indicacin


geogrfica extiende a todo el territorio gallego el mbito de produccin y envasado.

Caractersticas especficas: Em funo


da origem botnica do plen com o qual
as abelhas elaboram o mel estabelecem-se as seguintes categorias: multifloral:
possui uma cor que vai do claro ao escuro, com sabor de matizes florais e frutados. Monofloral de castanheiro: cor mbar
escuro, que pode apresentar tons avermelhados, aroma malteado, gosto intenso e persistente com um ponto salgado.
Monofloral de azinheira: cor mbar escuro
que pode apresentar tons avermelhados,
aroma floral e sabor ligeiramente amargo,

Caractersticas especficas: En funcin


del origen botnico del polen con el que
las abejas elaboran la miel se establecen
las siguientes categoras: multifloral: posee un color que va del claro al oscuro,
con sabor de matices florales y afrutados;
monofloral de castao: color mbar oscuro,
que puede presentar tonos rojizos, olor
malteado, gusto intenso y persistente
con un punto salado; monofloral de carrasca:
color mbar oscuro que puede presentar
tonos rojizos, aroma floral y sabor ligeramente amargo, intenso y persistente;

143

monofloral de eucalipto:

color mbar, aromas


creos y sabor ligeramente cido; monofloral de zarza: color entre mbar y mbar
oscuro, con aroma afrutado, sabor marcadamente dulce y fuertemente afrutado.
Breve resea histrica: La produccin de
miel es una de las actividades con ms
arraigo en Galicia, hasta el extremo de
que la silvicultura forma parte ya del patrimonio etnogrfico de la comunidad, especialmente en las reas ms rurales. Durante siglos, y hasta la popularizacin del
azcar, la miel era el principal edulcorante de la dieta gallega. Las numerosas fiestas dedicadas a su exaltacin dan muestra
de la importancia que todava hoy tiene
en el acervo cultural popular. En 1997
la miel de Galicia consigue el reconocimiento como denominacin especfica y
en el 2003 obtiene el registro de indicacin geogrfica protegida y se aprueba
su reglamento. El ao 2011 se iniciaba
con ms de 32.400 colmenas registradas,
gestionadas por 392 apicultores.
Relacin de productores: A 31 de diciembre del 2010 haba inscritos 35 envasadores. En la web de la igp se pueden
obtener datos pormenorizados de los
mismos: <www.mieldegalicia.org/miel2/
envasadores_es.php>.
Puntos de venta: En toda Galicia, con
presencia en grandes reas de alimentacin y tiendas especializadas en el resto
de Espaa.

intenso e persistente. Monofloral de eucalipto: cor mbar, aromas creos e sabor


ligeiramente cido. Monofloral de silva: cor
entre mbar e mbar escuro, com aroma a
fruta, sabor marcadamente doce e fortemente frutado.
Breve resenha histrica: A produo de
mel uma das atividades mais arraigadas na Galiza, at o extremo de a silvicultura j fazer parte do patrimnio etnogrfico da comunidade, especialmente
nas reas mais rurais. Durante sculos,
e at popularizao do acar, o mel
era o principal edulcorante da dieta galega. As numerosas festas dedicadas
sua exaltao do mostra da importncia
que ainda hoje em dia possui no acervo cultural popular. Em 1997 o mel da
Galiza consegue o reconhecimento como
denominao especfica e em 2003 obtm o registo de Indicao Geogrfica
Protegida e o seu regulamento aprovado. O ano de 2011 inicia-se com mais de
32.400 colmeias registadas, geridas por
392 apicultores.
Relao de produtores: Em 31 de dezembro de 2010 havia inscritos 35 embaladores. No site da igp podem-se obter dados pormenorizados dos mesmos: <www.
mieldegalicia.org/miel2/envasadores_
es.php>.
Pontos de venda: Na Galiza, com presena em grandes reas de alimentao e
lojas especializadas no resto de Espanha.

Otros datos: Consejo Regulador de la


Miel/Mel de Galicia, Pazo de Quin, s/n.,
15881 Sergude, Boqueixn (A Corua).
Telfono-fax: 981 511 913. info@mieldegalicia.org, <www.mieldegalicia.org>,
<www.meldegalicia.org>.

Outros dados: Conselho Regulador do


Miel/Mel da Galiza, Pazo de Quin, s/n.,
15881 Sergude, Boqueixn (Corunha).
Telefone e fax: 981 511 913. info@mieldegalicia.org, <www.mieldegalicia.org>,
<www.meldegalicia.org>.

MIEL DE TERRAS ALTAS DO MINHO

MEL DAS TERRAS ALTAS DO MINHO

Tipologa: Otros productos de origen animal: miel, con denominacin de origen


protegida.

Tipologia: Outros produtos de origem animal: mel, com denominao de origem protegida.

Descripcin: Miel elaborada a partir del


nctar de la flora autctona de la regin,
especialmente de distintas variedades de
brezo, obtenida por decantacin o centrifugacin, y que se presenta en estado
lquido o cristalizado en envases identificados con el sello y una contraetiqueta
que garantiza la pertenencia a la denominacin de origen protegida.

Descrio: Mel elaborado a partir do nctar da flora autctone da regio, especialmente de diversas variedades de urze
obtido por decantao ou centrifugao e
apresenta-se em estado lquido ou cristalizado em embalagens identificadas com
o selo e um contrarrtulo que garante a
pertena denominao de origem protegida.

144

Localizao geogrfica: A elaborao e


embalamento do mel devem ser realizados na rea compreendida pelos municpios de Amares, Cabeceiras de Basto,
Celorico de Basto, Fafe, Pvoa do Lanhoso, Terras de Bouro, Vieira do Minho, Vila
Verde, Ribeira de Pena, Mondim de Basto,
Amarante, Baio, Paredes, Marco de Canaveses, Arouca, Castelo de Paiva, Resende,
Cinfes, e Vale de Cambra; as freguesias
de Friande, Pinheiro Sendim, Jugueiro,
Santo e Vila Verde, do municpio de Felgueiras; as freguesias de Covelo, Foz do
Sousa, Medas, Meires e Lomba, do municpio de Gondomar; as freguesias de Canelas, Capela, Luzim, Abrago, Casteles,
So Mamede de Recezinhos, So Martinho
de Recezinhos, Sebolido, Rio Mau e Vila
Cova, do municpio de Penafiel; as freguesias de Canado, Romariz, Louredo, e Vale,
do municpio de Vila da Feira; as freguesias de Csar, Fajes, Carregosa, Macinhata de Seixa, Nogueira, Nogueira do Cravo,
Ossela, Palmaz, Pindelo, Travanca, e Vila
Ch de So Roque, do municpio de Oliveira de Azemis.

Localizacin geogrfica: La elaboracin


y envasado de la miel tiene que realizarse
en el rea comprendida por los municipios de Amares, Cabeceiras de Basto, Celorico de Basto, Fafe, Pvoa do Lanhoso,
Terras de Bouro, Vieira do Minho, Vila
Verde, Ribeira de Pena, Mondim de Basto,
Amarante, Baio, Paredes, Marco de Canaveses, Arouca, Castelo de Paiva, Resende,
Cinfes, y Vale de Cambra; las parroquias
de Friande, Pinheiro Sendim, Jugueiro,
Santo y Vila Verde, del municipio de Felgueiras; las parroquias de Covelo, Foz do
Sousa, Medas, Meires y Lomba, del municipio de Gondomar; las parroquias de Canelas, Capela, Luzim, Abrago, Casteles,
So Mamede de Recezinhos, So Martinho
de Recezinhos, Sebolido, Rio Mau y Vila
Cova, del municipio de Penafiel; las parroquias de Canado, Romariz, Louredo, y
Vale, del municipio de Vila da Feira; la parroquias de Csar, Fajes, Carregosa, Macinhata de Seixa, Nogueira, Nogueira do
Cravo, Ossela, Palmaz, Pindelo, Travanca,
y Vila Ch de So Roque, del municipio de
Oliveira de Azemis.

Caractersticas especficas: O mel apresenta uma colorao escura, e um sabor doce frutado caracterstico. Quando
a origem do mel de plen de urze em
mais de 35 por cento pode levar a denominao especfica Mel de Urze ou Mel
de Queir.

Caractersticas especficas: La miel presenta una coloracin oscura y un sabor dulce afrutado caracterstico. Cuando el origen de la miel es de polen de brezo en ms
de un 35%, puede llevar la denominacin
especfica Mel de Urze (miel de brezo)
o Mel de Queir (miel de brezo blanco).

145

Breve resea histrica: El uso y produccin de la miel es una prctica instalada


en los hbitos tradicionales de estas tierras desde muy antiguo, cuando el hombre aprendi a convivir con las abejas y
beneficiarse de su produccin melfera.
Esta es una miel de montaa en la que
predomina el polen de especies autctonas, establecindose un criterio de alejamiento de al menos mil metros de las
plantaciones forestales.

Breve resenha histrica: A utilizao e


produo do mel uma prtica instalada nos hbitos tradicionais destas terras
desde outrora, quando o homem aprendeu a conviver com as abelhas e beneficiar com a produo melfera. Este um
mel de montanha em que predomina o
plen de espcies autctones, estabelecendo-se um critrio de afastamento de
pelo menos mil metros das plantaes
florestais.

Relacin de productores: Fafemel (Cooperativa dos Produtores de Mel de Fafe,


crl), Rua General Humberto Delgado, 81,
Loja 3, 4820 Fafe. Telfono: 253 598 485;
fax: 253 598 485. fafemel@mail.pt.

Relao de produtores: Fafemel-Cooperativa dos Produtores de Mel de Fafe, crl,


Rua General Humberto Delgado, 81, loja
3, 4820 Fafe. Telefone: 253 598 485; fax:
253 598 485. fafemel@mail.pt.

Puntos de venta: En la regin norte de


Portugal y en algunos establecimientos
en el resto del pas.

Pontos de venda: Na regio norte de Portugal, e em alguns estabelecimentos no


resto do pas.

Otros datos: rgano de control: Norte


e Qualidade-Instituto de Certificao de
Produtos Agro-Alimentares, Rua do Pinh, 80, So Torcato gmr, 4800-875. Telfono: 252 662 399; fax: 252 661 780.
nq@mail.icav.up.pt.

Outros dados: rgo de controlo: Norte


e Qualidade-Instituto de Certificao de
Produtos Agro-Alimentares, Rua do Pinh, 80, So Torcato gmr, 4800-875. Telefone: 252 662 399; fax: 252 661 780.
nq@mail.icav.up.pt.

MIEL DE BARROSO

MEL DO BARROSO

Tipologa: Otros productos de origen animal: miel, con denominacin de origen


protegida.

Tipologia: Outros produtos de origem


animal: mel, com denominao de origem
protegida.

Descripcin: Miel elaborada a partir del


polen de la flora autctona de la regin,
especialmente de distintas variedades de
brezo, obtenida por decantacin o centrifugacin, y que se presenta en estado
lquido o slido en envases identificados
con el sello y una contraetiqueta que garantiza la pertenencia a la denominacin
de origen protegida.

Descrio: Mel elaborado a partir do plen da flora autctone da regio, especialmente de diversas variedades de urze
obtido por decantao ou centrifugao
e apresenta-se em estado lquido ou slido em embalagens identificadas com o
selo e um contrarrtulo que garante a
pertena denominao de origem protegida.

Localizacin geogrfica: Municipios de


Boticas, Chaves y Montalegre, Vila Pouca
de Aguiar y las parroquias de Jou y Valongo dos Milhais del municipio de Mura.

Localizao geogrfica: Municpios de


Boticas, Chaves e Montalegre, Vila Pouca
de Aguiar e as freguesias de Jou e Valongo dos Milhais do municpio de Mura.

Caractersticas especficas: Presenta un


color mbar oscuro, de sabor intenso,
puede definirse como una miel monofloral obtenida a partir del polen de brezo.

Caractersticas especficas: Apresenta


uma cor mbar escuro, de sabor intenso,
pode definir-se como um mel monofloral
obtido a partir do plen de urze.

Breve resea histrica: La actividad apcola se desarrolla conforme a una tradicin


milenaria, aprovechando el manto vegetal
de altsima calidad y potencialidad melfera. La relevancia de este sector desde
antiguo queda patente en el hecho de que
la abeja est presente en la iconografa en

Breve resenha histrica: A atividade


apcola desenvolve-se de acordo com uma
tradio milenar, aproveitando o manto
vegetal de altssima qualidade e potencialidade melfera. A relevncia deste
sector desde antigamente fica patente no
facto de a abelha estar presente na ico-

146

nografia em elementos como os escudos


dos municpios de Boticas e Vila Pouca de
Aguiar. Em 1995, o mel de Barroso obtm
o reconhecimento de uma denominao
de origem protegida e desde ento incrementou o valor deste produto, obtendo
um amplo reconhecimento tanto no mercado nacional como no exterior.

elementos como los escudos de los municipios de Boticas y Vila Pouca de Aguiar. En
1995, la miel do Barroso obtiene el reconocimiento de una denominacin de origen
protegida y desde entonces han incrementado el valor de este producto, obteniendo
un amplio reconocimiento tanto en el mercado nacional como en el exterior.

Relao de Produtores: Capolib (Cooperativa Agrcola de Boticas, crl), av. do


Eir, 5460-320 Boticas. Telefone: 276
418 170; fax: 276 415 734. capolib@
mail.telepac.pt.

Relacin de productores: Capolib (Cooperativa Agrcola de Boticas, crl), avda.


do Eir, 5460-320 Boticas. Telfono: 276
418 170; fax: 276 415 734. capolib@
mail.telepac.pt.

Pontos de venda: Est disponvel nos


mercados locais e distribudo em todo
o pas.

Puntos de venta: Est disponible en los


mercados locales y se distribuye en todo
Portugal.

Outros dados: rgo de controlo e certificao da do: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos
Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av.
25 de Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela.
Telefone: 278 261 410; fax: 278 261 410.
tradicao-qualidade@clix.pt, <www.meldebarroso.com>.

Otros datos: rgano de control y certificacin de la D.O.: Tradio e Qualidade,


Ass. Interprofissional para Pro. AgroAlimentares de Trs-os-Montes, avda. 25
de Abril, 273, s/l ., 5370 Mirandela. Telfono: 278 261 410; fax: 278 261 410.
tradicao-qualidade@clix.pt, <www.meldebarroso.com>.

MEL DA TERRA QUENTE

MIEL DE TERRA QUENTE

Tipologia: Outros produtos de origem


animal: mel, com denominao de origem
protegida.

Tipologa: Otros productos de origen animal: miel, con denominacin de origen


protegida.

Descrio: Mel elaborado a partir do plen da flora autctone da regio, especialmente de diversas variedades de urze,
alecrim, castanheiro e uma ampla varie-

Descripcin: Miel elaborada a partir del


polen de la flora autctona de la regin,
especialmente de distintas variedades de
brezo, romero, castao y una amplia va-

147

riedad floral obtenida por decantacin o


centrifugacin, y que se presenta en estado lquido o slido en envases identificados con el sello y una contraetiqueta
que garantiza la pertenencia a la denominacin de origen protegida.

dade floral, obtido por decantao ou


centrifugao e apresenta-se em estado
lquido ou slido em embalagens identificadas com o selo e um contrarrtulo
que garante a pertena denominao de
origem protegida.

Localizacin geogrfica: Municipios de


Mirandela, Vila Flor, Torre de Moncorvo,
Freixo de Espada Cinta, Mogadouro, Alfandega da F, Macedo de Cavaleiros, Carrazeda de Ansies, Vila Nova de Foz Ca
y Valpaos.

Localizao geogrfica: Municpios de


Mirandela, Vila Flor, Torre de Moncorvo,
Freixo de Espada Cinta, Mogadouro,
Alfandega da F, Macedo de Cavaleiros,
Carrazeda de Ansies, Vila Nova de Foz
Ca e Valpaos.

Caractersticas especficas: La miel es


de color mbar claro a mbar oscuro en
funcin del origen botnico del polen. Si

Caractersticas especficas: O mel de


cor mbar claro a mbar escuro em funo da origem botnica do plen. Se pos-

148

sui pelo menos 35 por cento de alecrim,


leva no rtulo a denominao Mel de Rosmaninho. Tem um sabor doce caracterstico agradvel e uma textura densa que
cristaliza a baixas temperaturas.
Breve resenha histrica: Considerado
um dos mis mais reconhecidos de Portugal, a Terra Quente de Trs-os-Montes
possui uma larga tradio apcola, protegida nas prprias caractersticas orogrficas, o seu afastamento de pontos
de contaminao e a existncia de uma
populao de abelhas que j possuem
a considerao de autctones pela sua
aclimatao ao meio onde se desenvolvem. Em 1994 obtm a sua qualificao
de denominao de origem que se converteu em denominao de origem protegida em 1996.

posee al menos un 35% de romero, lleva


en la etiqueta la denominacin Mel de
Rosmaninho (miel de romero). Tiene
un sabor dulce caracterstico agradable y
una textura densa que cristaliza a bajas
temperaturas.
Breve resea histrica: Considerada una
de las mieles ms reconocidas de Portugal, la Terra Quente de Trs-os-Montes
cuenta con una larga tradicin apcola,
amparada en las propias caractersticas
orogrficas, su lejana de puntos de contaminacin y la existencia de una poblacin de abejas que ya tienen la consideracin de autctonas por su aclimatacin
al medio en el que se desenvuelven. En
1994 obtiene su calificacin de denominacin de origen, que se convirti en denominacin de origen protegida en 1996.

Relao de produtores: Agrupamento de


Apicultores do Nordeste, Praa do Mercado, loja 5, 1., 5370 Mirandela. Telefone:
278 264 928; fax: 278 264 928. adab@
clix.pt.

Relacin de productores: Agrupamento de Apicultores do Nordeste, Praa do


Mercado, loja 5, 1., 5370 Mirandela. Telfono: 278 264 928; fax: 278 264 928.
adab@clix.pt.

Pontos de venda: Est disponvel nos


mercados locais e distribudo em todo
o pas.

Puntos de venta: Est disponible en los


mercados locales y se distribuye en todo
Portugal.

Outros dados: rgo de controlo e certificao da do: SativaDesenvolvimento


Rural, Lda., Rua Robalo Gouveia, 1, 1. A,
1900-392 Lisboa. Telefone: 217 991 100;
fax: 217 991 119. am@sativarural.pt.

Otros datos: rgano de control y certificacin de la D.O.: Sativa-Desenvolvimento


Rural, Lda., Rua Robalo Gouveia, 1, 1. A,
1900-392 Lisboa. Telfono: 217 991 100;
fax: 217 991 119. am@sativarural.pt.

MEL DO PARQUE DE MONTESINHO

MIEL DEL PARQUE DE MONTESINHO

Tipologia: Outros produtos de origem


animal: mel, com denominao de origem
protegida.

Tipologa: Otros productos de origen animal: miel, con denominacin de origen


protegida.

Descrio: Mel elaborado a partir do plen da flora autctone da regio, especialmente de diversas variedades de urze,
alecrim e castanheiro, obtido por decantao ou centrifugao e apresenta-se em
estado lquido ou slido em embalagens
identificadas com o selo e um contrarrtulo que garante a pertena denominao de origem protegida.

Descripcin: Miel elaborada a partir del


polen de la flora autctona de la regin,
especialmente de distintas variedades de
brezo, romero y castao, obtenida por decantacin o centrifugacin, y que se presenta en estado lquido o slido en envases identificados con el sello y una contraetiqueta que garantiza la pertenencia
a la denominacin de origen protegida.

Localizao geogrfica: Municpios de


Bragana e Vinhais.

Localizacin geogrfica: Municipios de


Bragana y Vinhais.

Caractersticas especficas: Mel de cor


mbar escuro, textura viscosa que se cristaliza a baixas temperaturas, sabor doce
caracterstico das espcies botnicas das
que se nutre.

Caractersticas especficas: Miel de color mbar oscuro, textura viscosa que


se cristaliza a bajas temperaturas, sabor
dulce caracterstico de las especies botnicas de las que se nutre.

149

Breve resea histrica: El Parque Natural


de Montesinho es un espacio con cualidades excepcionales para la produccin
de una miel de montaa, entre los 500 y
casi 1.500 metros sobre el nivel del mar.
La tradicin apcola viene de antiguo y
la comercializacin agrupada ha cumplido
ya ms de treinta aos, desde el comienzo de la dcada de 1980. En 1994 obtiene
el reconocimiento de la denominacin de
origen.

Breve resenha histrica: O Parque Natural de Montesinho, um espao com


qualidades excecionais para a produo
de um mel de montanha, entre os 500 e
quase 1.500 metros sobre o nvel do mar.
A tradio apcola vem de outrora e a comercializao agrupada j cumpriu mais
de trinta anos uma vez que existe desde
o incio da dcada de 1980. Em 1994 obtm o reconhecimento de denominao
de origem.

Relacin de productores: Agrupamento de


Produtores de Mel do Parque, Lda., Quinta
das Fontanhas, apartado 231, 5301-903
Bragana. Telfono: 273 329 470; fax: 273
329 471. casa.do.mel@iol.pt.

Relao de produtores: Agrupamento de


Produtores de Mel do Parque, Lda., Quinta
das Fontainhas, apartado 231, 5301-903
Bragana. Telefone: 273 329 470; fax:
273 329 471. casa.do.mel@iol.pt

Puntos de venta: En los mercados locales, ferias del sector y tiendas especializadas de todo Portugal.

Pontos de venda: Nos mercados locais,


feiras do sector e lojas especializadas de
todo o pas.

Otros datos: rgano de control y certificacin de la D.O.: Tradio e Qualidade,


Ass. Interprofissional para Pro. AgroAlimentares de Trs-os-Montes, avda. 25
de Abril, 273, s/l ., 5370 Mirandela. Telfono: 278 261 410; fax: 278 261 410.
tradicao-qualidade@clix.pt.

Outros dados: rgo de controlo e certificao da do: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos
Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av.
25 de Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela.
Telefone: 278 261 410; fax: 278 261 410.
tradicao-qualidade@clix.pt.

150

Panadera
y dulcera
tradicional

Padaria
e doaria
tradicional

Viveiro
Ferrol
A Corua

Carballo

Guitiriz
Santiago de
Compostela

Pontevedra

5
6 Silleda

Vilagarcia
de Arousa

Lugo
Melide

Sarria

Laln
Cea

Pontevedra

Monforte
O Barco de
Valdeorras

O Carballio
Vigo

Ourense

Pobra
Castro
Caldelas de Trives

Allariz
Laza

Vern
Viana do Castelo
Braga

Barcelos

Valpaos

Guimares
Vila do Conde
Matosinhos
Porto

1
2
3
4
5
6
7
8
9

Bragana

Chaves

Vila nova de
Famaliao
Penafiel
Vilanova
de Gaia

Lamego

Mirandela

Macedo de
Cavaleiros

Vila Real
Peso da Regua

Pan de Cea

Po de Cea

Almendrados de Allariz

Almendoados de Allariz

Bica mantecada

Bica mantecada

Caas de O Carballio

Caas de O Carballio

Melindres de Melide

Melindres de Melide

Rosquillas de Silleda

Rosquilhas de Silleda

Tarta de Santiago - Toda Galicia

Tarte de Santiago - Toda Galicia

Torta de maz de Guitiriz

Bolo de milho de Guitiriz

Pa o-de-l - Todo Portugal

Pao-de-l - Todo Portugal

No terreno da doaria, alm daqueles


que so citados nas pginas seguintes,
no podemos esquecer as sobremesas
tpicas estacionais, vinculadas ao carnaval ou entrudo, Pascoa, aos Defuntos,
ao Natal ou as que esto presentes em
toda a geografia da eurorregio em feiras
e romarias, como as rosquillas de Ponteareas e Gondomar na Galiza e os doces
de romaria, muitos deles elaborados em
obradores em Barcelos e outras cidades e
municpios do norte de Portugal.

Y en el terreno de la dulcera, adems de


los que se citan en las pginas siguientes,
no podemos olvidar los postres tpicos
estacionales, vinculados al carnaval o entroido, a la pascua, a Difuntos, a Navidad,
los que estn presentes en toda la geografa de la eurorregin en ferias y romeras,
como las rosquillas de Ponteareas y Gondomar, en Galicia, y los doces de romara,
elaborados en obradores en Barcelos y
otras ciudades y municipios del norte portugus y la repostera conventual.

economia de autoabastecimento, autossuficincia, mais apropriado seria


denomin-la de subsistncia, teve consequncias negativas para o desenvolvimento da maior parte do territrio da
eurorregio. No obstante, do ponto de
vista gastronmico serviu para preservar
qualidades que uma sociedade mais evoluda industrialmente foi perdendo com o
passar dos anos e agora tenta recuperar
procurando um valor no tradicional. o
caso da padaria, cimentada em cereais
locais como o trigo autctone, o centeio,
o milho, quer seja misturando uns com os
outros ou especficos. Destacam-se, sem
dvida os pes de milho, a broa, e os mistos de centeio e milho e os de centeio e
trigo. De todos eles, s um po, o de Cea,
Pontevedra
na provncia de Ourense, possui Indicao
Geogrfica. Mas so muitos e muito bons
os que fazem parte da padaria tradicional e artesanal da Galiza e do norte de
Portugal.

a economa de autoabastecimiento o
autosuficiencia (ms apropiado sera
denominarla de subsistencia) tuvo consecuencias negativas para el desarrollo de
la mayor parte del territorio de la eurorregin. Sin embargo, desde el punto de
vista gastronmico ha servido para preservar cualidades que una sociedad ms
evolucionada industrialmente ha ido perdiendo con el paso de los aos y ahora
trata de recuperar buscando un valor en
lo tradicional. Es el caso de la panadera, cimentada en cereales locales como
el trigo autctono, el centeno o el maz,
ya sea mezclando unos con otros o bien
especficos. Destacan, sin duda, los panes
de maz, la broa y los mixtos de centeno
y maz y centeno y trigo. De todos ellos,
solo un pan, el de Cea, en la provincia
de Ourense, tiene indicacin geogrfica.
Pero son muchos y muy buenos los que
forman parte de la panadera tradicional y
artesana de Galicia y el norte de Portugal.

153

PAN DE CEA

PO DE CEA

Tipologa: Panadera, pastelera y repostera.

Tipologia: Padaria, pastelaria e confeitaria.

Descripcin: Reciben esta denominacin


los panes elaborados en el territorio amparado por la indicacin geogrfica protegida, en obradores o panaderas registrados
y homologados para tal efecto, siguiendo
los procedimientos tradicionales y una
composicin a base, exclusivamente, de
harina de trigo, agua, sal y fermento.

Descrio: Recebem esta denominao


os pes elaborados no territrio protegido pela Indicao Geogrfica Protegida,
em obradores ou padarias registadas e
homologadas para tal efeito, seguindo os
procedimentos tradicionais e uma composio base, exclusivamente, de farinha
de trigo, gua, sal e fermento.

Localizacin geogrfica: El trmino municipal de San Cristovo de Cea.

Localizao geogrfica: A rea municipal


de San Cristovo de Cea.

Caractersticas especficas: Presenta una


forma alargada de extremos redondeados,
con una hendidura central que divide el
pan en dos partes iguales. Su corteza es
consistente, aunque de grosor irregular
entre 0,5 y 1 cm, crujiente al romper. La
miga es esponjosa, fibrosa y firme, con un
color blanco crudo a pergamino y sabor
intenso a trigo.

Caractersticas especficas: Apresenta


uma forma alongada de extremos arredondados, com uma fenda central que
divide o po em duas partes iguais. A sua
cdea consistente, ainda que de grossura irregular entre 0,5 a 1 cm de grossura,
estaladia ao partir. O miolo esponjoso,
fibroso e firme, com uma cor branco cru
de pergaminho e sabor intenso a trigo.

Breve resea histrica: La elaboracin


tradicional de pan en Cea tiene tantos
siglos como el monasterio de Santa Mara la Real de Oseira, a cuya historia est
vinculado. El trigo autctono, los hornos
de lea y una tcnica secular preservan el
sabor tradicional. En el 2004 se convirti
en el primer pan con indicacin geogrfica protegida de Espaa.

Breve resenha histrica: A elaborao


tradicional do po em Cea tem tantos sculos como o mosteiro de Santa Mara la
Real de Oseira, a cuja histria est vinculado. O trigo autctone, os fornos de
lenha e uma tcnica secular preservam o
sabor tradicional. Em 2004 converteu-se
no primeiro po com indicao geogrfica
protegida de Espanha.

Relacin de productores: Hay un total de


dieciocho hornos reconocidos bajo la igp.

Relao de produtores: Existe um total


de 18 fornos reconhecidos sob a igp.

Puntos de venta: Adems de en los hornos y tiendas de la localidad, existe una

Pontos de venda: Alm dos fornos e lojas da localidade existe uma distribuio

154

regular por toda a Galiza, com vendas


anuais que superaram em 2010 as 350
toneladas.

distribucin regular por toda Galicia, con


unas ventas anuales que superaron en el
2010 las 350 toneladas.

Outros dados: Casa do Concello, Praza


Maior, 1, 32130 San Cristovo de Cea (Ourense). Telefone: 618 265 307; fax: 988
282 008. info@pandecea.org, <www.pandecea.org>.

Otros datos: Casa do Concello, plaza Mayor, 1, 32130 San Cristovo de Cea (Ourense). Telfono: 618 265 307; fax: 988
282 008. info@pandecea.org, <www.pandecea.org>.

TARTE DE SANTIAGO

TARTA DE SANTIAGO

Tipologia: Padaria, pastelaria e confeitaria, com indicao geogrfica protegida.

Tipologa: Panadera, pastelera y repostera, con indicacin geogrfica protegida.

Descrio: Doce tradicional galego elaborado base de amndoa (mnimo 33%


sobre o peso total da massa), acar
(33%) e ovos (25%).

Descripcin: Dulce tradicional gallego


elaborado a base de almendra (mnimo
33% sobre el peso total de la masa), azcar (33%) y huevos (25%).

Localizao geogrfica: A rea compreendida na igp abrange todo o territrio da


Galiza.

Localizacin geogrfica: El rea comprendida en la igp abarca todo el territorio de


Galicia.

Caractersticas especficas: Tarte de forma arredondada com uma base que pode
ser de massa quebrada, massa folhada ou,
apresentar-se sem base. Leva uma decorao base de acar glac polvilhado
sobre a superfcie, com o perfil da cruz da
Ordem de Santiago. de textura esponjosa e ligeiramente granulada com sabor a
amndoa e gema.

Caractersticas especficas: Tarta de forma redondeada con una base que puede ser de pasta brisa, masa de hojaldre
o bien presentarse sin base. Lleva una
decoracin a base de azcar glass espolvoreado sobre la superficie, con el perfil
de la cruz de la Orden de Santiago. Es de
textura esponjosa y ligeramente granulada con sabor a almendra y yema.

Breve resenha histrica: Face doaria


popular tradicional, a tarte de Santiago
herdeira das sobremesas senhoriais do
final da Idade Mdia, poca em que a
amndoa constitua um autntico artigo
de luxo. Ainda que exista um vnculo es-

Breve resea histrica: Frente a la dulcera popular tradicional, la tarta de Santiago es heredera de los postres seoriales del final de la Edad Media, poca en la
que la almendra constitua un autntico
artculo de lujo. Aunque existe un vncu-

155

lo especial con la ciudad de Santiago, es


una tarta que se elabora en toda Galicia.

pecial com a cidade de Santiago, uma


tarte que elaborada em toda a Galiza.

Puntos de venta: En toda Galicia.

Pontos de venda: Na Galiza.

Otros datos: Consejo Regulador de la igp


Tarta de Santiago, Pazo de Quin, s/n.,
Sergude, 15881 Boqueixn (A Corua).
Telfono: 981 997 276; fax: 981 546 676.
ingacal@xunta.es.

Outros dados: Consejo Regulador de la igp


Tarta de Santiago, Pazo de Quin, s/n.,
Sergude, 15881 Boqueixn (Corunha). Telefone: 981 997 276; fax: 981 546 676.
ingacal@xunta.es.

ALMENDRADOS DE ALLARIZ

AMENDOADOS DE ALLARIZ

Tipologa: Panadera, pastelera y repostera.

Tipologia: Padaria, pastelaria e confeitaria.

Descripcin: Los almendrados, amendoados en gallego, constituyen un dulce hecho a base de almendra, clara de huevo
y azcar.

Descrio: Os amendoados, constituem


um doce feito base de amndoa, clara
de ovo e acar.

Localizacin geogrfica: Trmino municipal de Allariz (Ourense). Carece de indicacin geogrfica, pero s est protegido
por la marca Dulces de Allariz, registrada
en 1996.
Caractersticas especficas: Los almendrados presentan un aspecto de color
tostado, ligeramente crujiente y a la vez
esponjoso en su interior. Tienen forma de
trbol y se comercializan en al menos dos
tamaos, sobre una base de oblea.
Breve resea histrica: La utilizacin de
la almendra como base para la elaboracin
de los dulces de Allariz arranca de su poca ms esplendorosa, cuando fue una villa
real en la Edad Media. Los almendrados,
la torta real, los melindres, las almendras

Localizao geogrfica: rea municipal


de Allariz (Ourense). Carece de Indicao
Geogrfica, mas est protegido pela marca Dulces de Allariz, registada em 1996.
Caractersticas especficas: Os amendoados apresentam um aspeto de cor tostado, ligeiramente estaladio e com um
interior esponjoso. Tem a forma de trevo
e comercializado em pelo menos dois
tamanhos, sobre uma base de obreia.
Breve resenha histrica: A utilizao
da amndoa como base para a elaborao dos doces de Allariz arranca na sua
poca mais esplendorosa, quando foi
uma vila real na Idade Mdia. Os amendoados, o bolo real, os melindres, as
amndoas de bico e outros doces baseados na utilizao da amndoa denotam

156

a existncia de um povo abastado numa


poca em que esses doces constituam
um sinal manifesto de estatuto social e
econmico. Hoje em dia fazem parte da
identidade da vila e, ainda que caream
de indicao geogrfica esto protegidos
pela marca Dulces de Allariz, registada
em 1996.
Pontos de venda: Allariz. Existem numerosas lojas e doarias que os comercializam e tambm em lojas de delicatessen e
produtos artesanais da Galiza e no resto
de Espanha.

BICA MANTECADA
Tipologia: Padaria, pastelaria e confeitaria.
Descrio: Doce tradicional que elaborado base de ovos, farinha de trigo e
banha de vaca.
Localizao geogrfica: rea oriental da
provncia de Ourense e, especialmente as
comarcas ourensanas de Trives, Castro
Caldelas e Vern.
Caractersticas especficas: A bica apresenta uma forma retangular, com uma
crosta subtil de cor moderadamente tostada e apresenta um interior denso e esponjoso com cor que vai do amarelo ao
branco cru, em funo das diversas variedades. Sabor, textura e aroma caractersticos nos quais domina a banha de vaca.
A bica branca, prpria do municpio de
Laza (Ourense) recebe esse nome devido

de pico y otros dulces basados en la utilizacin de la almendra denotan la existencia de una poblacin acomodada en una
poca en que esos dulces constituan un
signo manifiesto de rango social y econmico. Hoy forman parte de la identidad de
la villa y, aunque carecen de indicacin
geogrfica, estn protegidos por la marca
Dulces de Allariz, registrada en 1996.
Puntos de venta: En Allariz hay numerosas tiendas y dulceras que los comercializan y tambin en tiendas de delicatessen
y productos artesanales de Galicia y el
resto de Espaa.

BICA MANTECADA
Tipologa: Panadera, pastelera y repostera.
Descripcin: Dulce tradicional que se
elabora a base de huevos, harina de trigo
y manteca de vaca.
Localizacin geogrfica: rea oriental de
la provincia de Ourense y, especialmente,
las comarcas ourensanas de Trives, Castro
Caldelas y Vern.
Caractersticas especficas: La bica presenta una forma rectangular, con una corteza sutil de color moderadamente tostado y presenta una miga interior densa y
esponjosa con color que va del amarillo
al blanco crudo, en funcin de las distintas variedades. Sabor, textura y aroma caractersticos en los que domina la
manteca de vaca. La bica blanca, propia

157

del municipio de Laza (Ourense), recibe


ese nombre por el color que presenta su
miga, producto del uso de claras de huevo
en vez del huevo entero.

cor que o seu interior apresenta, produto do uso de claras de ovo em vez do
ovo inteiro.

Breve resea histrica: Conocida como


bica gallega o bica mantecada, es un dulce tpico del rea oriental de la provincia
de Ourense que se ha extendido a otras
reas de Galicia y que se sirve tanto de
postre como de meriendas y desayunos o
en las sobremesas acompaando los licores tradicionales y los cafs. Aunque carece de indicacin geogrfica protegida,
hay dos localidades en las que se produce
como producto caracterstico. Las bicas
elaboradas en Trives, al igual que las de
Castro Caldelas, llevan la indicacin de su
origen en la etiqueta.

Breve resenha histrica: Conhecida como


bica galega ou bica mantecada, um
doce tpico da zona oriental da provncia
de Ourense que se difundiu por outras
regies da Galiza e que servido tanto
como doce como merenda e pequeno-almoo ou nas sobremesas acompanhando
os licores tradicionais e os cafs. Ainda
que carea de indicao geogrfica protegida, existem duas localidades onde
produzida como um produto caracterstico. As bicas elaboradas em Trives, da
mesma forma que as de Castro Caldelas,
levam a indicao da sua origem no rtulo.

Puntos de venta: Adems de las panaderas y algunas tiendas y bares de los municipios de las comarcas de Trives, Castro
Caldelas y Laza, su comercializacin se ha
extendido al resto de Galicia.

Pontos de venda: Alm das padarias


e algumas lojas e bares dos municpios
das comarcas de Trives, Castro Caldelas e
Laza, a sua comercializao difundiu-se
ao resto da Galiza.

CAAS DE O CARBALLIO

CAAS DE O CARBALLIO

Tipologa: Panadera, pastelera y repostera.

Tipologia: Padaria, pastelaria e confeitaria.

Descripcin: Dulce elaborado a partir de


una masa frita que toma la forma de caa
y es rellenada con crema pastelera y espolvoreada con azcar glass.

Descrio: Doce elaborado a partir de


uma massa frita que tem a forma de cana
e recheada com creme de pasteleiro e
polvilhada com acar glac.

Localizacin geogrfica: O Carballio (Ourense).

Localizao geogrfica: O Carballio (Ourense).

158

Caractersticas especficas: Apresentam


uma forma cilndrica, semelhante a um
fragmento de cana, de cor ligeiramente
tostado, textura estaladia e sabor doce
que reforado pelo acar glac com
que se polvilha e o creme de pasteleiro
do seu recheio.

Caractersticas especficas: Presentan


una forma cilndrica, semejante a un fragmento de caa, de color ligeramente tostado, textura crujiente y sabor dulce que
se ve reforzado por el azcar glass con el
que se espolvorean y la crema pastelera
de su relleno.

Breve resenha histrica: Ainda que originalmente seja uma receita familiar com
mais de um sculo de histria, as caas
fritas converteram-se num doce caracterstico de O Carballio graas a uma pastelaria que leva dcadas a comercializa-las, de acordo com a mesma receita tradicional com que iniciou a sua produo.
A popularidade estendeu-se, primeiro por
toda a Galiza e posteriormente pelo resto
de Espanha, fazendo parte das cartas de
doces de numerosos restaurantes galegos.
Carece de indicao geogrfica protegida.

Breve resea histrica: Aunque en origen


es una receta familiar con ms de un siglo
de historia, las caas fritas se convirtieron en un dulce caracterstico de O Carballio gracias a una pastelera que lleva
dcadas comercializndolas, de acuerdo
con la misma receta tradicional con la que
se inici su produccin. Su popularidad
se ha extendido primero por toda Galicia
y posteriormente por el resto de Espaa,
formando parte de las cartas de dulces de
numerosos restaurantes gallegos. Carece
de indicacin geogrfica protegida.

Pontos de venda: Pastelaria Cervio de O


Carballio. Dali so elaborados para diversas cidades de Espanha para onde so enviadas as caas ocas para depois serem recheadas in situ com o creme de pasteleiro
j que, devido sua composio, o referido
creme tem uma vida comercial muito curta.

Puntos de venta: Pastelera Cervio de


O Carballio. Desde all se elaboran para
distintas ciudades de Espaa, a las que se
envan las caas huecas para rellenarlas
in situ con la crema pastelera, ya que,
por su composicin, dicha crema tiene
una vida comercial muy corta.

MELINDRES DE MELIDE

MELINDRES DE MELIDE

Tipologia: Padaria, pastelaria e confeitaria.

Tipologa: Panadera, pastelera y repostera.

Descrio: O melindre um doce elaborado a partir de farinha de trigo, banha de


vaca, ovos e calda.

Descripcin: El melindre es un dulce elaborado a partir de harina de trigo, manteca de vaca, huevos y almbar.

159

Localizacin geogrfica: Melide (A Corua).

Localizao geogrfica: Melide (Corunha).

Caractersticas especficas: Presenta


una forma redondeada, esfrica irregular
en el caso de los melindres de Melide, o
de rosquillas en otros casos, lleva una cubierta glaseada de almbar y una masa de
textura y sabores caractersticos.

Caractersticas especficas: Apresenta


uma forma arredondada, esfrica irregular
no caso dos melindres de Melide, ou de
rosquilhas noutros casos, leva uma cobertura glaceada de calda e uma massa de
textura e sabores caractersticos.

Breve resea histrica: El melindre es un


dulce muy extendido por toda Galicia, que
forma parte del repertorio de la repostera
tradicional popular. La elaboracin casera tiende a desaparecer, salvo en algunas
comarcas, pero su supervivencia prevalece gracias a la elaboracin en pasteleras
artesanas que en el caso de Melide han
convertido al melindre en un producto
muy vinculado a su territorio, en parte
por ser una de las villas de paso en el
Camino de Santiago.

Breve resenha histrica: O melindre


um doce muito difundido por toda a Galiza, que faz parte do repertrio da doaria
tradicional popular. A elaborao caseira
tende a desaparecer, salvo em algumas
comarcas, mas a sua sobrevivncia prevalece graas sua elaborao em pastelarias artess que no caso de Melide
converteu o melindre num produto muito
vinculado ao seu territrio, em parte por
ser uma das vilas de passagem no Caminho de Santiago.

Puntos de venta: En Melide.

Pontos de venda: Em Melide.

ROSQUILLAS DE SILLEDA

ROSQUILHAS DE SILLEDA

Tipologa: Panadera, pastelera y repostera.

Tipologia: Padaria, pastelaria e confeitaria.

Descripcin: Dulces elaborados a base de


harina de trigo, azcar y yema de huevo.

Descrio: Doces elaborados base de


farinha de trigo, acar e gema de ovo.

Localizacin geogrfica: Silleda (Pontevedra).

Localizao geogrfica: Silleda (Pontevedra).

Caractersticas especficas: Presentan


forma de rosquilla pequea, glaseada, de

Caractersticas especficas: Apresentam


a forma de rosquilha pequena, glaceada,

160

de textura estaladia e sabor caracterstico em funo dos ingredientes que


incorporam nas suas diversas variedades
que so: a gema, manteiga e castanha,
amndoa e manteiga.

textura crujiente y sabor caracterstico en


funcin de los ingredientes que incorporen en sus distintas variedades, que son:
de yema, mantequilla y castaa, almendra
y mantequilla.

Breve resenha histrica: As rosquillas


de Silleda constituem uma variante do
melindre tradicional galego mas com modificaes que as converteram num doce
especfico da referida localidade, graas
tradio mantida durante cinco geraes
pela confeitaria Tbora. Com um sculo
de histria, estas rosquilhas j obtiveram
a medalha de ouro na Exposio Regional
de Santiago nas edies de 1880 e 1909.

Breve resea histrica: Las rosquillas de


Silleda constituyen una variante del melindre tradicional gallego pero con modificaciones que las han convertido en un
dulce especfico de dicha localidad, gracias a la tradicin mantenida durante cinco generaciones por la confitera Tbora.
Con un siglo de historia, estas rosquillas
ya haban conseguido la Medalla de Oro
en la Exposicin Regional de Santiago en
las ediciones de 1880 y 1909.

Pontos de venda: Confeitaria Tbora de


Silleda (Pontevedra), em Santiago de
Compostela, e atravs do seu site <www.
tabora.es>.

Puntos de venta: Confitera Tbora de Silleda (Pontevedra), en Santiago de Compostela y a travs de su web, <www.tabora.es>.

BOLO DE MILHO DE GUITIRIZ

TORTA DE MAZ DE GUITIRIZ

Tipologia: Padaria, pastelaria e confeitaria.

Tipologa: Panadera, pastelera y repostera.

Descrio: O bolo de milho um doce


tradicional elaborado base de farinha
de milho, ovos e banha de vaca ou manteiga.

Descripcin: La torta de millo o torta de


maz es un dulce tradicional elaborado a
base de harina de maz, huevos y manteca
de vaca o mantequilla.

Localizao geogrfica: Guitiriz (Lugo).

Localizacin geogrfica: Guitiriz (Lugo).

Caractersticas especficas: O bolo tem


a forma arredondada, de rosca, o seu aspeto exterior apresenta uma cor ligeiramente tostada. esponjoso, doce, com
o sabor caracterstico que a farinha de
milho e a banha de vaca lhe conferem,
ainda que tambm se possa elaborar com
manteiga.

Caractersticas especficas: La torta


tiene forma redondeada, de rosca, y su
aspecto exterior presenta un color ligeramente tostado. Es esponjosa, dulce, con
el sabor caracterstico que le confieren
la harina de maz y la manteca de vaca,
aunque tambin se puede elaborar con
mantequilla.

Breve resenha histrica: A popularidade


do bolo de milho de Guitiriz, que seguramente comeou a sua histria sendo um
doce caseiro ou de uso comum em alguma
das casas de refeies da vila, foi difundindo-se ao longo do sculo xx graas
afluncia de aguistas aos dois balnerios
da vila e aos turistas que paravam na sua
estao de caminhos-de-ferro. Hoje em
dia, o seu consumo estende-se por toda a
Terra Ch e converteu-se num doce muito
reconhecido graas festa de exaltao
que todos os anos se organiza na primeira
quinzena de junho.

Breve resea histrica: La popularizacin de la torta de maz de Guitiriz, que


seguramente comenz su historia siendo
un dulce casero o de uso comn en alguna de las casas de comidas de la villa,
fue extendindose a lo largo del siglo xx
gracias la afluencia de agistas a los dos
balnearios de la villa y a los viajeros que
paraban en su estacin de ferrocarril. Hoy
su consumo se extiende por toda la Terra
Ch y se ha convertido en un dulce muy
reconocido gracias a la fiesta de exaltacin que cada ao se organiza en la primera quincena de junio.

Pontos de venda: Em Guitiriz e algumas


lojas de outras localidades da Terra Cha.

Puntos de venta: En Guitiriz y algunas


tiendas de otras localidades de la Terra Cha.

161

PO-DE-L

PO-DE-L

Tipologa: Panadera, pastelera y repostera.

Tipologia: Padaria, pastelaria e confeitaria.

Descripcin: El po-de-l es un bizcocho


esponjoso elaborado con harina de trigo,
huevos y azcar. Se presenta con forma
redondeada, por lo general con un hueco
central, aunque ello depender del molde
empleado.

Descrio: O po-de-l um bolo esponjoso elaborado com farinha de trigo, ovos


e acar. Apresenta-se com a forma arredondada, geralmente com um buraco
central, ainda que isso dependa da forma
utilizada.

Localizacin geogrfica: Todo Portugal,


aunque de manera especial en toda la Regin Norte, con caractersticas propias en
cada zona.

Localizao geogrfica: Em Portugal


ainda que de forma especial em toda a
regio Norte, com caractersticas prprias
em cada zona.

Caractersticas especficas: La receta cannica parte de la utilizacin de los ingredientes mencionados en la descripcin,
a partir de la cual se hacen variaciones
con la incorporacin de otros ingredientes,
como chocolate, almendra, etctera.

Caractersticas especficas: A receita


cannica parte da utilizao dos ingredientes mencionados na descrio,
a partir da qual se fazem variaes com
a incorporao de outros ingredientes,
como o chocolate, amndoas, etecetera.

Breve resea histrica: El bizcocho tradicional portugus o po-de-l acompa


a los conquistadores lusitanos en todas
sus aventuras por frica, Amrica, Asia,
etctera y fueron extendiendo su uso y su
elaboracin por todo el mundo. La sencillez de su receta no est exenta de dificultad en su elaboracin, pues para que
resulte tan esponjoso sin el empleo de levaduras artificiales ni gasificantes requiere de un laborioso y prolongado batido.

Breve resenha histrica: O bolo tradicional portugus o po-de-l, acompanhou


os conquistadores lusitanos em todas as
suas aventuras por frica, Amrica, sia,
etecetera e foram difundindo o seu consumo e a sua elaborao por todo o mundo. A simplicidade da sua receita, no
isenta de dificuldade na sua elaborao,
para que fique to esponjoso sem a utilizao de levaduras artificiais nem gaseificantes requer um laborioso e prolongado
batimento.

Puntos de venta: En las pasteleras de


todo el norte y en ferias de dulcera tradicional.

Pontos de venda: Nas pastelarias de todo


o norte e em feiras de doaria tradicional.

162

Aceites,
aceitunas
y vinagres

Azeites,
azeitonas
e vinagres

Viveiro
Ferrol
A Corua
Carballo
Lugo
Sanago de
Compostela

Pontevedra

Vilagarcia
de Arousa

Sarria
Laln
Monforte

O Carballio

Pontevedra

O Barco de
Valdeorras

Ourense
Vigo

Vern

Viana do Castelo
Barcelos

Braga

Valpaos

Guimares
Vila do Conde
Matosinhos
Porto

Bragana

Chaves

Mirandela

Macedo de
Cavaleiros

Vila nova de
Famaliao
Penafiel
Vilanova
de Gaia

Lamego

Vila Real
Peso da Regua

1
2
3

Aceite de Galicia

Azeite de Galiza

Aceite de Tras-os-Montes

Azeite de Tras-os-Montes

Aceituna de conserva
negrinha de Freixo

Azeitona de conserva
negrinha de Freixo

Vinagre de vinho verde

Vinagre de vinho verde

origem da tradio da oleicultura chegou ao noroeste peninsular, provavelmente, com os fencios e os gregos, ainda
que talvez fossem os romanos quem a tivesse difundido. A oliveira teve um grande protagonismo em todo o noroeste peninsular, provavelmente ao mesmo tempo
que nas regies do sul e do Mediterrneo. No obstante, desaparece quase por
completo do sul da Galiza, concretamente
as provncias de Ourense e Pontevedra.
H quem atribua esse desaparecimento a uma praga que exterminou o olival
galego. Mas uma explicao que no
sustentada uma vez que a praga teria
cruzado a fronteira com Portugal e teria
afetado igualmente as grandes extenses
de olival de Trs-os-Montes ou na margem portuguesa do Minho, coisa que no
sucedeu. A tese mais plausvel refere-se
ao mandato dos Reis Catlicos de arrancar
as oliveiras galegas devido sua poltica
de castigo aplicada depois das revoltas do
sculo xv e o apoio de muitos dos nobres
galegos causa da Beltraneja, a rainha
Joana de Trastmara, que foi suplantada
pela rainha Isabel no trono de Castela e
posteriormente despojada do ttulo de
rainha consorte de Portugal, de onde a
partir de ento ficou conhecida como a
excelente senhora.

A partir da deu-se uma dicotomia muito


marcada: face impressionante produo
da regio Norte de Portugal, especialmente em Trs-os-Montes, onde a denominao de origem protege e reconhece
um azeite de extraordinria qualidade, na
Galiza a produo ficou relegada a uma
mera anedota, at ao extremo de a escassa quantidade que se continuava a obter
nas freguesias de Quiroga e Valdeorras se
reservar para fins medicinais, enquanto a
cozinha tradicional galega utilizava para
cozinhar as banhas de vaca e porco. Hoje
em dia a produo no chega aos 2.000
litros.

A partir de ah se dio una dicotoma muy


marcada: frente a la impresionante produccin de la Regin Norte de Portugal,
especialmente en Trs-os-Montes, donde
la denominacin de origen ampara y reconoce un aceite de extraordinaria calidad,
en Galicia la produccin qued relegada
a una mera ancdota, hasta el extremo
de que la escasa cantidad que todava
se sigui obteniendo en las comarcas de
Quiroga y Valdeorras se reservaba a fines
medicinales, mientras la cocina tradicional gallega utilizaba para cocinar las
mantecas de vaca y cerdo. Hoy la produccin no llega a los dos mil litros.

A qualidade do azeite do noroeste da pennsula de qualidade excecional, com


menos contedo gordo que o das reas
mediterrneas e um grau de acidez muito ajustado. Nos ltimos anos, est a ser
desenvolvida na rea mais oriental da
Galiza, nas provncias de Lugo e Ourense
uma poltica de replantao de oliveiras
em reas desflorestadas ou abandonadas
que permitir, num prazo inferior a uma

La calidad del aceite del noroeste de la


Pennsula es de calidad excepcional, con
menos contenido graso que el de reas
mediterrneas y un grado de acidez muy
ajustado. En los ltimos aos se est desarrollando en el rea ms oriental de Galicia, en las provincias de Lugo y Ourense,
una poltica de replantacin de olivares
en reas deforestadas o abandonadas que
permitir, en un plazo inferior a una d-

l origen de la tradicin olivarera lleg al noroeste peninsular con toda


probabilidad con los fenicios y los griegos, aunque tal vez fueron los romanos
quienes la extendieron. El olivo tuvo un
gran protagonismo en toda esta zona,
probablemente al mismo tiempo que en
las regiones del sur y el Mediterrneo. Sin
embargo, desaparece casi por completo del sur de Galicia, concretamente en
las provincias de Ourense y Pontevedra.
Hay quienes atribuyen esa desaparicin
a una plaga que extermin el olivar gallego. Pero es una explicacin que no se
sostiene, pues la plaga habra cruzado la
frontera con Portugal y habra afectado
igualmente a las grandes extensiones
olivareras de Trs-os-Montes o la orilla
portuguesa del Mio, cosa que no sucedi. La tesis ms plausible se refiere al
mandato de los Reyes Catlicos de arrancar los olivos gallegos por su poltica de
castigo aplicada tras las revueltas del siglo xv y el apoyo de muchos de los nobles
gallegos a la causa de la Beltraneja, la
reina Juana de Trastmara, que fue desbancada por la reina Isabel en el trono
de Castilla y posteriormente desposeda
del ttulo de reina consorte de Portugal,
donde a partir de entonces fue conocida
como a excelente senhora.

165

cada, disponer de aceite como para que


el aceite gallego tenga presencia significativa en un mercado de alta seleccin
y se ponga a la altura de sus vecinos los
aceites portugueses, que cosechan xitos
en todo el mundo por su gran calidad e
innumerables cualidades organolpticas y
gastronmicas.

dcada, dispor de azeite para que o azeite galego tenha presena significativa
num mercado de alta seleo e colocar-se altura dos seus vizinhos, os azeites
portugueses que colhem galardes em
todo o mundo pela sua grande qualidade
e inumerveis qualidades organolticas e
gastronmicas.

ACEITE DE GALICIA

AZEITE DA GALIZA

Tipologa: Aceite de oliva con indicacin


geogrfica en proceso de tramitacin.

Tipologia: Azeite com indicao geogrfica em processo de tramitao.

Descripcin: Aceite de oliva virgen, elaborado por el prensado mecnico en fro


de los frutos maduros.

Descrio: Azeite virgem, elaborado pelo


prensado mecnico a frio dos frutos maduros.

Localizacin geogrfica: El valle del Sil


comprendido en las comarcas de Valdeorras (Ourense) y Quiroga (Lugo).

Localizao geogrfica: O valle del Sil


compreendido nas comarcas de Valdeorras
(Ourense) e Quiroga (Lugo).

Caractersticas especficas: Visualmente


presenta un color verde ligeramente traslcido. El aroma es moderadamente afrutado y oleico y presenta un abanico gustativo condicionado por las variedades
empleadas en la elaboracin del zumo,
desde el frutal al ligeramente amargo.

Caractersticas especficas: Visualmente apresenta uma cor verde ligeiramente


translcida. O aroma moderadamente
frutado e oleico e apresenta um leque
gustativo condicionado pelas variedades
utilizadas na elaborao do sumo, desde
o frutal ao ligeiramente amargo.

Otros datos: El municipio de Quiroga


(Lugo) es, en la actualidad, el principal
centro productor de aceite gallego y en
l se celebra anualmente una feria en el
mes de marzo.

Outros dados: O municpio de Quiroga


(Lugo) , atualmente, o principal centro
produtor de azeite galego e nele celebra-se anualmente uma feira no ms de
maro.

166

AZEITE DE TRS-OS-MONTES

ACEITE DE TRS-OS-MONTES

Tipologia: Azeite com denominao de


origem protegida.

Tipologa: Aceite de oliva con denominacin de origen protegida.

Descrio: Azeite virgem elaborado a


partir das variedades verdeal, trasmontana, madural, cobranosa e cordovil,
plantadas no mbito geogrfico que a
denominao de origem protege. A atividade olecola da regio est assente de
forma tradicional. Mais de 27 por cento
da superfcie cultivada destinada ao
olival, predominando rvores com mais
de 50 anos.

Descripcin: Aceite de oliva virgen elaborado a partir de las variedades verdial,


trasmontana, madural, cobranosa y cordovil, plantadas en el mbito geogrfico
que ampara la denominacin de origen.
La actividad olecola de la regin est
asentada de manera tradicional. Ms del
27% de la superficie cultivada se destina
al olivar, predominando rboles con ms
de cincuenta aos.

Localizao geogrfica: Compreende uma


rea de 3.100 quilmetros quadrados da
regio nordeste de Portugal, repartidos
em trs distritos e nas seguintes reas
municipais: Mirandela, Vila Flor, Alfndega da F, Macedo de Cavaleiros, Vila
Nova de Foz Ca, Carrazeda de Ansies e
as freguesias de Sonim, Barreiros, Santa Valha, Vilarandelo, Fornos do Pinhal,
Possacos, Valpaos, Vassal, Santiago da
Ribeira, Algeriz, Sanfins, Rio Torto, gua
Revs e Castro, Santa Maria de meres,
Canavezes e So Pedro de Veiga de Lila do
municpio de Valpaos; as freguesias de
Vales, Palheiros, Mura, Noura e Candedo, do municpio de Mura; as de Lousa,
Cabea Boa, Castedo, Horta da Vilaria,
Adeganha, Torre de Moncorvo, Cardanha,
Larinho, Felgueiras, Felgar e Souto da
Velna, do municpio de Moncorvo; as de
Valverde, Paradela, Mogadouro, Brunhoso, Castro Vicente, Vale da Madre Remondes, Soutelo e Azinhoso, do municpio do
Mogadouro; a freguesia de Santulho do
municpio de Vimioso e as freguesias de
Izeda e Macedo do Mato do municpio de
Bragana.

Localizacin geogrfica: Comprende un


rea de 3.100 km2 de la regin nororiental
de Portugal, repartidos en tres distritos y
en los siguientes trminos municipales:
Mirandela, Vila Flor, Alfndega da F, Macedo de Cavaleiros, Vila Nova de Foz Ca,
Carrazeda de Ansies y a las parroquias de
Sonim, Barreiros, Santa Valha, Vilarandelo, Fornos do Pinhal, Possacos, Valpaos,
Vassal, Santiago da Ribeira, Algeriz, Sanfins, Rio Torto, gua Revs e Castro, Santa
Maria de meres, Canavezes y So Pedro de
Veiga de Lila del municipio de Valpaos; a
las parroquias de Vales, Palheiros, Mura,
Noura y Candedo, del municipio de Mura;
a las de Lousa, Cabea Boa, Castedo, Horta da Vilaria, Adeganha, Torre de Moncorvo, Cardanha, Larinho, Felgueiras, Felgar
y Souto da Velna, del municipio de Moncorvo; a las de Valverde, Paradela, Mogadouro, Brunhoso, Castro Vicente, Vale da
Madre Remondes, Soutelo y Azinhoso, del
municipio del Mogadouro; a la parroquia
de Santulho del municipio de Vimioso y a
las parroquias de Izeda y Macedo do Mato
del municipio de Bragana.

Caractersticas especficas: Cor verde com


matizes que podem ir do levemente dourado ao musgo, em funo das variedades
utilizadas para a elaborao do sumo.
muito aromtico, com toques frutais,
amndoa, glicrido no gosto com um
ligeiro matiz picante e um leve toque
amargo no virgem extra que o torna ideal
para o consumo em cru. O regulamento da
denominao de origem estabelece uma
acidez mxima de 1 grau para o azeite
virgem extra, e 1,5 para o azeite virgem.
Breve resenha histrica: O azeite faz parte da mesma essncia de Trs-os-Montes
e o cultivo da oliveira est documentada

Caractersticas especficas: Color verde


con matices que pueden ir del levemente
dorado al musgo, en funcin de las variedades empleadas para la elaboracin
del zumo. Es muy aromtico, con toques
frutales, almendra, glicrido en el gusto
con un ligero matiz picante y un leve toque amargo en el virgen extra que lo hace
ideal para consumo en crudo. El reglamento de la denominacin de origen establece
una acidez mxima de 1 para el aceite
virgen extra y 1,5 para el aceite virgen.
Breve resea histrica: El aceite forma
parte de la esencia misma de Trs-osMontes y el cultivo del olivo est documentado desde hace al menos quinientos

167

aos. El cultivo del olivar siempre se


compatibiliz tradicionalmente con otras
plantaciones como la almendra, la via y
otros frutales, e igualmente con el pastoreo bovino y caprino, que le reportaba
a los rboles una accin beneficiosa de
abonado y eliminacin del matojo vegetal que competa por los nutrientes y la
humedad de la tierra y que resultaba un
evidente riesgo de incendio. La denominacin de origen fue establecida en 1994,
cuatro aos despus de la constitucin
de la Asociacin de Olivareros de Tras Os
Montes e Alto Douro.

desde h pelo menos 500 anos. O cultivo


do olival compatibilizou-se sempre tradicionalmente com outras plantaes como
a amndoa, a vinha e outros pomares, e
igualmente com o pastoreio bovino e caprino, que proporcionava s rvores uma
ao benfica de adubao e eliminao
do mato vegetal que competia pelos nutrientes e humidade da terra e que resultava num evidente risco de incndio. A
denominao de origem foi estabelecida
em 1994, quatro anos depois da constituio da Associao dos Olivicultores de
Trs-os-Montes e Alto Douro.

Puntos de venta: En todo Portugal. Es


posible su adquisicin en tiendas de delicatessen y comercio de alimentacin
especializado en el resto de Europa. Tambin existe mercado virtual a travs del
comercio electrnico en Internet.

Pontos de venda: Em Portugal. possvel


a sua aquisio em lojas de delicatessen e
comrcio de alimentao especializado no
resto da Europa. Tambm existe mercado
virtual atravs do comrcio eletrnico na
Internet.

Relacin de productores: Associao de


Olivicultores de Trs-os-Montes e Alto
Douro, apartado 130, 5370 Mirandela. Telfono: 278 261 002; fax: 278 265 846.
aotad@clix.pt.

Relao de produtores: Associao de


Olivicultores de Trs-os-Montes e Alto
Douro, apartado 130, 5370 Mirandela. Telefone: 278 261 002; fax: 278 265 846.
aotad@clix.pt.

Otros datos: rgano de control de la


D.O.: Associao Interprofissional de
Azeite de Trs-os-Montes e Alto Douro,
avda. dos Bombeiros Voluntrios, Lote 2,
Edificio Constua, bloque A, 5370 Mirandela. Telfono: 278 261 002.

Outros dados: rgo de controlo da do:


Associao Interprofissional de Azeite
de Trs-os-Montes e Alto Douro, av. dos
Bombeiros Voluntrios, lote 2, Edifcio
Constua, bloco A, 5370 Mirandela. Telefone: 278 261 002.

168

AZEITONA DE CONSERVA NEGRINHA DE


FREIXO

ACEITUNA DE CONSERVA NEGRINHA DE


FREIXO

Tipologia: Azeitonas com denominao


de origem protegida.

Tipologa: Aceitunas con denominacin


de origen protegida.

Descrio: Azeitona de pequena dimenso, com forma arredondada terminando


num ligeiro bico e um peso por unidade
entre 3 e 5 gramas. Apresenta uma cor
preta quando est madura. A sua recolha
feita manualmente e posteriormente
submetida ao tratamento apropriado para
cada uma das variedades de conserva que
se reconhecem. A variedade Negrinha
muito apreciada tanto para a produo
de azeite como para o seu consumo em
fruto, que a que se encontra protegida
pela denominao de origem protegida
Negrinha de Freixo.

Descripcin: Aceituna de pequeo tamao, de forma redondeada, con terminacin en forma puntiaguda y un peso por
unidad entre 3 y 5 g. Presenta un color
negro cuando est madura. Su recogida
se hace manualmente y con posterioridad
se somete al tratamiento apropiado para
cada una de las variedades de conserva
que se reconocen. La variedad negrinha
es muy apreciada tanto para la produccin de aceite como para su consumo en
fruto, que es la que se encuentra amparada por la denominacin de origen protegida Negrinha de Freixo.

Localizao geogrfica: A rea geogrfica protegida pela denominao de origem


compreende os municpios de Foz-Coa,
Freixo de Espada Cinta, Torre de Moncorvo, Alfndega da F e Vila Flor.

Localizacin geogrfica: El rea geogrfica amparada por la denominacin


de origen comprende los municipios de
Foz-Coa, Freixo de Espada Cinta, Torre
de Moncorvo, Alfndega da F y Vila Flor.

Caractersticas especficas: Depois da sua


recolha, calibrao e seleo de acordo
com as dimenses procede-se ao tratamento segundo cada uma das elaboraes. Azeitona verde: os frutos so colhidos de cor verde e so tratados com uma
soluo diluda de hidrxido de sdio e
posteriormente, lavados e macerados em
salmoura. Apresentam-se inteiras, sem
caroo ou recheadas. Azeitona preta tratada:
quando muda de cor verde para o preto
violceo so colhidas e tratadas com uma
soluo de hidrxido de sdio para tirar-lhe o amargor e posteriormente, maceradas em salmoura. Apresentam-se inteiras,
sem caroo ou recheadas. Azeitona madura
em salmoura: mantm-se em salmoura du-

Caractersticas especficas: Tras su recogida, calibracin y seleccin segn tamaos, se procede al tratamiento segn
cada una de las elaboraciones: Aceituna
verde: los frutos se recogen en verde y
son tratados en una solucin diluida de
hidrxido de sodio y posteriormente lavados y macerados en salmuera. Se presentan enteras, sin hueso o rellenas. Aceituna
negra tratada: cuando cambia de color verde al violceo son recogidas y tratadas
con una solucin de hidrxido de sodio
para quitarle el amargor y posteriormente
maceradas en salmuera. Se presentan enteras, sin hueso o rellenas. Aceituna madura
en salmuera: se mantienen en salmuera durante seis a nueve meses antes de su en-

169

vasado. Se presentan igualmente enteras,


sin hueso o rellenas.
Breve resea histrica: La industria de
la conserva de aceitunas comenz en esta
zona a finales del siglo xix. Esta variedad
de aceituna, muy carnosa y sabrosa, se
hizo pronto muy solicitada, abrindose
un mercado cada vez mayor, siendo Brasil el principal consumidor. A partir de la
dcada de 1930 aumenta el nmero de
industrias conserveras, hasta llegar a la
actual produccin que ronda las cuatro
mil toneladas anuales.
Puntos de venta: Todo Portugal y mercados internacionales.
Relacin de productores: Cooperativa de
Olivicultores de Moncorvo, crl, apartado
18, 5160 Moncorvo. Telfono: 279 254
089; fax: 279 254 089.
Otros datos: rgano de control y certificacin de la D.O.: Tradio e Qualidade,
Ass. Interprofissional para Pro. AgroAlimentares de Trs-os-Montes, avda. 25
de Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela. Telfono: 278 261 410; fax: 278 261 410.
tradicao-qualidade@clix.pt.

rante 6 a 9 meses antes da sua embalagem. Apresentam-se igualmente, inteiras,


sem caroo ou recheadas.
Breve resenha histrica: A indstria da
conserva de azeitonas comeou nesta
zona em finais do sculo xix. Esta variedade de azeitona, extremamente carnosa
e saborosa, rapidamente se tornou muito
solicitada, abrindo-se um mercado cada
vez maior, sendo o Brasil o principal
consumidor. A partir da dcada de 1930
aumenta o nmero de indstrias conserveiras at chegar atual produo que
ronda as 4.000 toneladas anuais.
Pontos de venda: Em Portugal e mercados internacionais.
Relao de produtores: Cooperativa de
Olivicultores de Moncorvo, crl, apartado
18, 5160 Moncorvo. Telefone: 279 254
089; fax: 279 254 089.
Outros dados: rgo de controlo e certificao da do: Tradio e Qualidade, Associao Interprofissional para os Produtos
Agro-Alimentares de Trs-os-Montes, av.
25 de Abril, 273, s/l., 5370 Mirandela.
Telefone: 278 261 410; fax: 278 261 410.
tradicao-qualidade@clix.pt.

VINAGRE DE VINHO VERDE


Tipologa: Productos vitivincolas. Vinagre
con denominacin de origen protegida.
Descripcin: Vinagre elaborado a partir
de vinos blancos, tintos o rosados amparados por la dop Vinho Verde, cumpliendo
los mismos requisitos en lo que concierne
a las variedades de uva y llevan en la contraetiqueta el sello de la denominacin
de origen.

VINAGRE DE VINHO VERDE


Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinagre
com denominao de origem protegida.
Descrio: Vinagre elaborado a partir de
vinhos brancos, tintos ou ross protegidos pela dop Vinho Verde, cumprindo os
mesmos requisitos no que concerne s variedades de uva e levam no contrarrtulo
o selo da denominao de origem.

Localizacin geogrfica: La misma que


la Denominacin de Origen Vinho Verde.

Localizao geogrfica: A mesma que a


Denominao de Origem Vinho Verde.

Caractersticas especficas: Se comercializan vinagres de vino verde blanco,


rosado y tinto, e igualmente vinagres
balsmicos de vinho verde, con envejecimiento en barricas de madera.

Caractersticas especficas: Comercializam-se vinagres de vinho verde branco,


ros e tinto, e igualmente vinagres balsmicos de vinho verde, com envelhecimento em barricas de madeira.

Relacin de productores: La Denominacin de Origen Vinho Verde mantiene actualizada su lista de productores en <www.
vinhoverde.pt/pt/vinhoverde/marcas>.

Relao de produtores: A Denominao


de Origem Vinho Verde mantm a sua lista de produtores atualizada em <www.vinhoverde.pt/pt/vinhoverde/marcas>.

Otros datos: Comisso de Viticultura da


Regio dos Vinhos Verdes, Rua da Restaurao, 318, 4050-501 Oporto. Telfono:
226 077 300; fax: 226 077 320. info@
vinhoverde.pt, <www.vinhoverde.pt>.

Outros dados: Comisso de Viticultura da


Regio dos Vinhos Verdes, Rua da Restaurao, 318, Telefone: 226 077 300; fax:
226 077 320. info@vinhoverde.pt, <www.
vinhoverde.pt>.

170

Aguas
minerales

guas
minerais

Viveiro
Ferrol
A Corua
Carballo
Lugo

Sanago de
Compostela

Pontevedra

Vilagarcia
de Arousa

Sarria
Laln
Monforte
O Carballio

Pontevedra

Vigo

Melgao

Viana do Castelo
Braga

Barcelos

Bocas

Guimares
Vila do Conde
Matosinhos
Porto

Vila nova de
Famaliao
Penafiel
Vilanova
de Gaia

O Barco de
Valdeorras

Ourense

Mondariz

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Clgos

Lamego

6
7

3 Vern
45

Bragana

Chaves

8VidagoValpaos
Pedras
Salgadas

Vila Real

Macedo de
Cavaleiros
Mirandela

Vilaflor

10

Peso da Regua

Fontecelta

Fontecelta

Aguas de Mondarz y Fonte del Val

guas de Mondarz e Fonte del Val

Cabreiro

Cabreiro

Fontenova

Fontenova

Sousas

Sousas

Aguas de Carvalhelhos

guas de Carvalhelhos

Pedras Salgadas

Pedras Salgadas

Vidago

Vidago

Aguas de Melgao

guas de Melgao

Frice

Frice

o existe regio na Europa com um


patrimnio hidrolgico to rico como
o noroeste peninsular. Este ttulo absoluto sustentado graas quantidade de nascentes que emergem nos seus
cinquenta mil quilmetros quadrados de
geografia e qualidade e variedade das
suas guas: cloretadas sdicas, bicarbonatadas sdicas, bicarbonatadas clcicas,
sulfurosas, ferruginosas, fluoradas, litnicas, radioativas, acdulas, alcalinas
Neste territrio encontram-se as mais
mineralizadas e as mais quentes de toda
a pennsula. As 250 fontes termais propiciam a existncia de 40 balnerios no
ativo e 9 espaos de engarrafamento de
gua mineral de origem termal que so as
que inclumos neste inventrio, deixando
de lado as guas de mesa de origem superficial e de nascente.

CLTIGOS-FONTECELTA

CLTIGOS-FONTECELTA

Tipologia: gua mineral de origem termal.

Tipologa: Agua mineral de origen termal.

Descrio: gua mineromedicinal de mineralizao baixa, bicarbonatadas sdicas


e clcicas.

Descripcin: Agua mineromedicinal de


mineralizacin dbil, bicarbonatadas sdicas clcicas.

Localizao geogrfica: Em Cltigos, territrio municipal de Sarria, provncia de


Lugo.

Localizacin geogrfica: En Cltigos, trmino municipal de Sarria, provincia de


Lugo.

o hay regin de Europa con un patrimonio hidrolgico tan rico como el


noroeste peninsular. Este ttulo absoluto
se sustenta gracias a la cantidad de manantiales que emergen en sus cincuenta
mil kilmetros cuadrados de geografa
y a la calidad y variedad de sus aguas:
clorurado sdicas, bicarbonatado sdicas,
bicarbonatado clcicas, sulfurosas, ferruginosas, fluoradas, litnicas, radioactivas,
acdulas, alcalinas En este territorio
se encuentran las ms mineralizadas y
las ms calientes de toda la Pennsula.
Las doscientas cincuenta fuentes termales propician la existencia de cuarenta
balnearios en activo y nueve plantas de
embotellado de agua mineral de origen
termal que son las que incluimos en este
inventario, dejando de lado las aguas de
mesa de origen superficial y de manantial.

173

Caractersticas especficas: Temperatura


a la que emerge en el manantial: 21C.
Residuo seco a 110C: 323 mg/l. Se presenta en envases de pet o de cristal, mayoritariamente sin gas, que es su forma
natural, o con gas carbnico aadido.
Breve resea histrica: El manantial de
Cltigos tiene su origen en unas pequeas
charcas denominadas Charqueiras das Caldas, en las que emerga el agua mineral y
era utilizada para el tratamiento de afecciones de la piel, vas urinarias y aparato digestivo. En 1903 son declaradas de
utilidad pblica. El aprovechamiento termal se realiza en un balneario que cierra
definitivamente en 1971 y a partir de esa
fecha es solo utilizada como planta de
embotellado del agua que lleva la marca
Fontecelta.

Caractersticas especficas: Temperatura


a que emerge na nascente: 21 graus. Resduo Seco a 110: 323 miligramas/litro.
Apresenta-se em garrafas de pet ou de
vidro, maioritariamente sem gs, que a
sua forma natural, ou com gs carbnico
acrescentado.
Breve resenha histrica: A nascente de
Cltigos tem a sua origem nuns pequenos
audes denominados Charqueiras das Caldas, onde a gua mineral emergia e era
utilizada para o tratamento de afees da
pele, vias urinrias e aparelho digestivo.
Em 1903 so declaradas de utilidade pblica. O aproveitamento termal realizado num balnerio que encerra definitivamente em 1971 e a partir dessa data s
utilizado como espao de engarrafamento
de gua que leva a marca Fontecelta.

Puntos de venta: En toda Galicia y prcticamente toda Espaa.

Pontos de venda: Na Galiza e praticamente em toda a Espanha.

Otros datos: Fontecelta, S.A., Cltigos,


s/n., 27614 Sarria (Lugo). Telfono: 982
538010. <www.fontecelta.com>.

Outros dados: Fontecelta, S.A., Cltigos,


s/n., 27614 Sarria (Lugo). Telefone: 982
538 010. <www.fontecelta.com>.

AGUAS DE MONDARIZ

GUAS DE MONDARIZ

Tipologa: Agua mineral de origen termal.

Tipologia: gua mineral de origem termal.

Descripcin: Agua mineromedicinal de


mineralizacin dbil, bicarbonatadas sdicas.

Descrio: gua mineromedicinal de mineralizao baixa, bicarbonatadas sdicas.

Localizacin geogrfica: La planta de


envasado est a orillas del ro Tea, en el
municipio de Mondariz, y los manantiales
en Mondariz Balneario, en la provincia de
Pontevedra.

Localizao geogrfica: O local de engarrafamento est situado nas margens


do rio Tea no municpio de Mondariz e
as nascentes em Mondariz Balneario, na
provncia de Pontevedra.

Caractersticas especficas: Existen dos


marcas que se corresponden con dos manantiales diferenciados aunque con caractersticas bsicas comunes: Aguas de Mondariz: Temperatura a la que emerge en el
manantial: 17C. Residuo seco a 110C:
327 mg/l. Se presenta en envases de pet o
de cristal, mayoritariamente sin gas, que
es su forma natural, o con gas carbnico
aadido. Declarada de utilidad pblica en
1873. Fuente del Val: Temperatura a la que
emerge en el manantial: 14,5C. Residuo
seco a 110C: 117 mg/l. Se presenta en
envases de pet o de cristal, mayoritariamente sin gas, que es su forma natural, o
con gas carbnico aadido. Declarada de
utilidad pblica en 1897.

Caractersticas especficas: Existem duas


marcas, que correspondem a duas nascentes distintas ainda que com caractersticas bsicas comuns: guas de Mondariz:
temperatura a que a nascente emerge:
17C. Resduo seco a 110C: 327 mg/l.
Apresenta-se em garrafas de pet ou de
vidro, maioritariamente sem gs, que a
sua forma natural, ou com gs carbnico
acrescentado. Declarada de utilidade pblica em 1873. Fuente del Val: Temperatura
a que a nascente emerge: 14,5C. Resduo seco a 110C: 117 mg/l. Apresenta-se em garrafas de pet ou de vidro, maioritariamente sem gs, que a sua forma
natural, ou com gs carbnico acrescentado. Declarada de utilidade pblica em
1897.

Breve resea histrica: Las aguas de


Mondariz emergen en diversos manantia-

Breve resenha histrica: As guas de


Mondariz emergem em diversas nascen-

174

tes das quais as mais conhecidas, utilizadas desde o ltimo tero do sculo xix
para usos teraputicos, so as de Troncoso, Fuente del Val e Gndara. Mondariz
declarada de utilidade pblica em 1873 e
em 1898 inaugurado o grande Balnerio que propiciar, pela mo do seu proprietrio, Enrique Peinador, que o que era
um terreno baldio se converta na principal villa termal da Galiza nos primeiros
anos do sculo xx. Em 1973 declara-se
um incndio que destri o grande hotel,
causando uma precipitada decadncia
de Mondariz at ressurgir na dcada de
1990. Originalmente eram ligeiramente
gasosas, com presena de cido carbnico, sendo a de Fuente del Val a de maior
concentrao deste gs de toda a pennsula ibrica. No entanto as nascentes
utilizadas para o engarrafamento de gua
mineral natural apresentam uma mineralizao mais baixa que as destinadas a
usos teraputicos.

les de los cuales los ms famosos, empleados desde el ltimo tercio del siglo
xix para usos teraputicos, fueron los de
Troncoso, Fuente del Val y Gndara. Mondariz es declarada de utilidad pblica
en 1873 y en 1898 se inaugura el gran
balneario que propiciar, de la mano de
su propietario, Enrique Peinador, que lo
que era un terreno baldo se convierta
en la principal villa termal de Galicia en
los primeros aos del siglo xx. En 1973
se declara un incendio que acaba con el
gran hotel, causando una precipitada decadencia de Mondariz hasta su resurgir en
la dcada de 1990. En origen las aguas
eran ligeramente gaseosas, con presencia
de cido carbnico, siendo la de Fuente
del Val la de mayor concentracin de este
gas de toda la pennsula ibrica. Sin embargo, los manantiales empleados para el
embotellado de agua mineral natural presentan una mineralizacin ms dbil que
los destinados a usos teraputicos.

Pontos de venda: Na Galiza e praticamente em toda a Espanha, com uma presena internacional em 30 pases. Possui
loja on-line na Internet.

Puntos de venta: En toda Galicia y prcticamente toda Espaa, con una presencia internacional en treinta pases. Posee
tienda en Internet.

Outros dados: guas de Mondariz-Fuente


del Val, S. L., av. do Val, s/n., 36870
Mondariz (Pontevedra). Telefone: 986 656
076. <www.aguasdemondariz.com>.

Otros datos: Aguas de Mondariz-Fuente


del Val, S.L., avda. do Val, s/n., 36870
Mondariz (Pontevedra). Telfono: 986 656
076. <www.aguasdemondariz.com>.

175

AGUAS DE VERN: CABREIRO

GUAS DE VERN: CABREIRO

Tipologa: Agua mineral de origen termal.

Tipologia: gua mineral de origem termal.

Descripcin: Agua mineromedicinal, bicarbonatadas clcico sdicas y de mineralizacin dbil el agua sin gas y bicarbonatadas, silicatadas, magnsicas, fluorado-sdicas y de mineralizacin fuerte las
aguas con gas.

Descrio: gua mineromedicinal, bicarbonatadas clcicas, sdicas e de mineralizao baixa a gua sem gs e bicarbonatadas, silicatadas, magnsicas, fluorado sdicas e de mineralizao elevada as
guas com gs.

Localizacin geogrfica: En la parroquia


de Cabreiro, del trmino municipal de
Vern, provincia de Ourense.

Localizao geogrfica: Na freguesia de


Cabreiro, do territrio municipal de Vern, provncia de Ourense.

Caractersticas especficas: La captacin


del agua sin gas emerge a 17C. Residuo seco a 110C: 209 mg/l. Se presenta
en envases de pet y de cristal, en distintos formatos. El agua con gas emerge a
18,5C. Residuo seco a 110C: 1.749
mg/l. Se comercializa en envases de cristal de distintos formatos. Cabreiro tambin comercializa un agua con leve gasificacin, semejante a la que tiene en origen, en botellas de cristal opaco de 5 dl
con la denominacin Magma de Cabreiro.

Caractersticas especficas: A captao


da gua sem gs emerge a 17C. Resduo
seco a 110C: 209 mg/l. Apresenta-se
em garrafas de pet e de vidro, em diversos formatos. A gua com gs emerge a
18,5C. Resduo seco a 110C: 1.749
mg/l. comercializada em garrafas de vidro de diversos formatos. Cabreiro tambm comercializa uma gua com gasificao leve, semelhante que possui na origem, em garrafas de vidro opaco de 5 dl
sob a denominao Magma de Cabreiro.

Breve resea histrica: Las aguas de


Cabreiro fueron declaradas de utilidad
pblica en 1906, el mismo ao que se levant el balneario, al que se poda llegar
desde la villa de Vern, distante 1,2 km
gracias a un tranva. Al cierre del balneario, en 1961, se mantuvo el pabelln de
bebida y los jardines que rodean el antiguo complejo termal.

Breve resenha histrica: As guas de


Cabreiro foram declaradas de utilidade
pblica em 1906, o mesmo ano em que
o balnerio foi erguido a onde se podia
chegar a partir de villa de Vern, distante
1,2 quilmetros, graas a um eltrico. No
encerramento do balnerio, em 1961, foi
mantido o pavilho de bebida e os jardins
que rodeiam o antigo complexo termal.

Puntos de venta: En toda Espaa.

Pontos de venda: Em Espanha.


176

Outros dados: guas de Cabreiro, S.A.,


Estrada de Cabreiro, s/n., 32600 Vern
(Ourense). Telefone: 902 117 597. info@
aguasdecabreiroa.com, <www.aguasdecabreiroa.es>.

Otros datos: Aguas de Cabreiro, S.A.,


Estrada de Cabreiro, s/n., 32600 Vern
(Ourense). Telfono: 902 117597. info@
aguasdecabreiroa.com, <www.aguasdecabreiroa.es>.

GUAS DE VERN: FONTENOVA

AGUAS DE VERN: FONTENOVA

Tipologia: gua mineral de origem termal.

Tipologa: Agua mineral de origen termal.

Descrio: gua mineromedicinal, bicarbonatadas sdicas, fluoradas e litnicas.


As que se comercializam com gs so de
mineralizao elevada.

Descripcin: Agua mineromedicinal, bicarbonatadas sdicas, fluoradas y litnicas. Las que se comercializan con gas son
de mineralizacin fuerte.

Localizao geogrfica: No ncleo urbano de Vern, provncia de Ourense.

Localizacin geogrfica: En el ncleo urbano de Vern, provincia de Ourense.

Caractersticas especficas: Emerge a


20,2C. Resduo seco a 110C: 2.206
mg/l. So as guas de maior mineralizao de quantas existem na Galiza.

Caractersticas especficas: Emerge a


20,2C. Residuo seco a 110C: 2.206
mg/l. Son las aguas de mayor mineralizacin de cuantas existen en Galicia.

Breve resenha histrica: As guas de


Fontenova eram conhecidas como guas
da Fonte do Espido, e receberam o nome
atual no incio do sculo xx. Foram declaradas de utilidade pblica em 1904. Na
dcada de 1930 foi construdo o balnerio
que esteve ativo at dcada de 1960. A
partir de ento, ainda que se oferea o
servio aos aguistas, apenas funciona o
espao de engarrafamento.

Breve resea histrica: Las aguas de


Fontenova eran conocidas como aguas
de la Fonte do Espido, y recibieron el
nombre actual a comienzos del siglo xx.
Fueron declaradas de utilidad pblica en
1904. En la dcada de 1930 se construye
el balneario, que est en activo hasta la
de 1960. A partir de entonces, aunque se
ofrece servicio a los agistas, solamente
funciona la planta de embotellado.

Pontos de venda: difcil encontr-la


fora da rea de Vern.

Puntos de venta: Resulta difcil encontrarla fuera del rea de Vern.

177

Otros datos: Agua de Fontenova, S.A.,


avda. de los Balnearios, s/n., 32600 Vern
(Ourense). Telfono: 988 410 087; fax:
988 413 206.

Outros dados: gua de Fontenova, S.A.,


av. de los Balnearios, s/n., 32600 Vern
(Ourense). Telefone: 988 410 087; fax:
988 413 206.

AGUAS DE VERN: SOUSAS

GUAS DE VERN: SOUSAS

Tipologa: Agua mineral de origen termal.

Tipologia: gua mineral de origem termal.

Descripcin: Agua mineromedicinal, bicarbonatadas sdicas y de mineralizacin


dbil el agua sin gas y bicabonatadas,
fluorado-sdicas y de mineralizacin
fuerte las aguas con gas.

Descrio: gua mineromedicinal, bicarbonatadas sdicas e de mineralizao


baixa a gua sem gs e bicarbonatadas,
fluorado sdicas e de mineralizao elevada as guas com gs.

Localizacin geogrfica: En el ncleo


urbano de la villa de Vern, provincia de
Ourense.

Localizao geogrfica: No ncleo urbano da villa de Vern, provncia de Ourense.

Caractersticas especficas: La captacin del agua sin gas se realiza mediante


sondeo a 110 m de profundidad. Temperatura: 17C. Residuo seco a 110C: 325
mg/l. Se presenta en envases de pet y de
cristal, en distintos formatos. El agua con
gas se capta en un sondeo a 30 m. Temperatura: 19C. Residuo seco a 110C:
1.278 mg/l. Se comercializa en envases
de cristal de distintos formatos.

Caractersticas especficas: A captao


da gua sem gs realizada mediante
perfurao a 110 metros de profundidade. Temperatura: 17C. Resduo seco a
110C: 325 mg/l. Apresenta-se em garrafas de pet e de vidro, em diversos formatos. A gua com gs captada atravs
de perfurao a 30 metros. Temperatura:
19C. Resduo seco a 110C: 1.278 mg/l.
comercializada em garrafas de vidro de
diversos formatos.

Breve resea histrica: Son las aguas


envasadas del manantial en activo ms
antiguo de Galicia desde su declaracin
de utilidad pblica en 1859. El pabelln
de bebida y otras instalaciones termales

Breve resenha histrica: So as guas


engarrafadas da nascente ativa mais antiga da Galiza desde a sua declarao de
utilidade pblica em 1859. O pavilho de
bebida e outras instalaes termais foram

178

construdos em 1892. Hoje em dia apenas


permanece ativo o espao de engarrafamento. A propriedade, ainda que centre
toda a sua atividade econmica no engarrafamento e distribuio de gua de
mesa, mantm o pavilho de bebida aberto gratuitamente para os aguistas que se
dirigem ao local para tomar as guas, na
temporada que vai de 15 de junho a 15
de setembro.

fueron construidos en 1892. Hoy solo


permanece activa la planta de embotellado. La propiedad, si bien centra toda su
actividad econmica en el embotellado y
distribucin de agua de mesa, mantiene
abierto el pabelln de bebida de manera
gratuita para los agistas que se acercan
all a tomar las aguas, en la temporada
que va desde el 15 de junio a 15 de septiembre.

Pontos de venda: Em Espanha, com exportaes para os Estados Unidos, Amrica do Sul, Europa e Guin Equatorial.

Puntos de venta: En toda Espaa, con


exportaciones a Estados Unidos, Amrica
del Sur, Europa y Guinea Ecuatorial.

Outros dados: guas de Sousas, S.A., av.


de Sousas, 126, 32600 Vern (Ourense).
Telefone: 988 410 230; fax: 988 410 575.
info@aguasdesousas.com, <www.aguasdesousas.com>.

Otros datos: Aguas de Sousas, S.A., avda.


de Sousas, 126, 32600 Vern (Ourense).
Telfono: 988 410 230; fax: 988 410 575.
info@aguasdesousas.com, <www.aguasdesousas.com>.

PEDRAS SALGADAS

PEDRAS SALGADAS

Tipologia: gua mineral de origem termal.

Tipologa: Agua mineral de origen termal.

Descrio: gua mineromedicinal, bicarbonatada sdica e de mineralizao elevada com presena de magnsio e clcio.

Descripcin: Agua mineromedicinal, bicarbonatada sdica y de mineralizacin


fuerte con presencia de magnesio y calcio.

Localizao geogrfica: No local de


Pedras Salgadas, entre as freguesias de
Bornes e Sabroso de Aguiar, municpio de
Vila Pouca de Aguiar, distrito de Vila Real.

Localizacin geogrfica: En el lugar de


Pedras Salgadas, entre las parroquias de
Bornes y Sabroso de Aguiar, municipio de
Vila Pouca de Aguiar, distrito de Vila Real.

Caractersticas especficas: A captao


da gua sem gs realizada mediante
trs perfuraes entre 100 e 200 metros

Caractersticas especficas: La captacin del agua sin gas se realiza mediante


tres sondeos entre 100 y 200 m de pro-

179

fundidad. Residuo seco a 110C: 2.831


mg/l. Se presenta en envases de pet y de
cristal, en distintos formatos y en dos
categoras por su grado de gasificacin,
Pedras Regular y Pedras Levssima, esta
ltima con una adicin de gas carbnico
inferior.

de profundidade. Resduo seco a 110C:


2.831 mg/l. Apresenta-se em garrafas de
pet e de vidro, em diversos formatos e em
duas categorias pelo seu grau de gasificao, Pedras Regular e Pedras Levssima,
esta ltima com adio de gs carbnico
inferior.

Breve resea histrica: La explotacin


de estas aguas se inicia en 1893. A partir de esa fecha, la firma Pedras Salgadas
comienza una ascendente carrera en el
mercado de las aguas minerales y, paralelamente, la historia de su balneario. Se
asienta en un hermoso parque de amplios
espacios verdes con rboles centenarios.
Pedras Salgadas cuenta con la mayor cuota de mercado de Portugal, el 41%.

Breve resenha histrica: A explorao


destas guas iniciada em 1893. A partir dessa data, a empresa Pedras Salgadas
inicia uma ascendente carreira no mercado das guas minerais e, paralelamente,
a histria do seu balnerio. Assenta num
lindssimo parque de amplos espaos verdes com rvores centenrias. As Pedras
Salgadas possuem a maior quota de mercado em Portugal, 41%.

Puntos de venta: En todo Portugal, con


exportaciones a todo el mundo. Angola,
Estados Unidos y Espaa son sus principales mercados internacionales.

Pontos de venda: Em Portugal, com exportaes para o mundo inteiro. Angola,


Estados Unidos e Espanha so os seus
principais mercados internacionais.

Otros datos: Pedras Salgadas, Unicer, 5450137 Bornes de Aguiar. Telfono: 259 437
020; fax: 259 437 039. <www.aguasdaspedras.com>.

Outros dados: Pedras Salgadas, Unicer,


5450-137 Bornes de Aguiar. Telefone: 259
437 020; fax: 259 437 039. <www.aguasdaspedras.com>.

VIDAGO

VIDAGO

Tipologa: Agua mineral de origen termal.

Tipologia: gua mineral de origem termal.

Descripcin: Agua mineromedicinal, bicarbonatada sdica, con gas y de mineralizacin fuerte.

Descrio: gua mineromedicinal, bicarbonatada sdica, com gs e de mineralizao elevada.

180

Localizao geogrfica: Freguesia de Vidago, municpio de Chaves, no distrito de


Vila Real.

Localizacin geogrfica: Parroquia de Vidago, municipio de Chaves, en el distrito


de Vila Real.

Caractersticas especficas: Resduo seco


a 110C: 2.853 mg/litro, com leve presena de gs carbnico. Apresenta-se em
garrafas de vidro, de 0,25 e 0,75 litros.

Caractersticas especficas: Residuo seco


a 110C: 2.853 mg/l, con leve presencia
de gas carbnico. Se presenta en envases
de cristal, de 0,25 y 0,75 l.

Breve resenha histrica: As guas de


Vidago so comercializadas desde 1886
gozando de um grande prestgio em Portugal. Na segunda metade da dcada de
1940, a venda de guas de Vidago e Vidago Salus ultrapassava o milho e meio de
litros, engarrafada em garrafas de 0,25,
0,50 e 0,85 litros. No incio do sculo xxi
a venda limita-se marca Vidago Salus
com um volume de sada de cerca de 7
milhes de litros destinados ao consumo
interno portugus. Em paralelo renovao do balnerio, as guas de Vidago
foram submetidas a uma mudana de imagem e um novo relanamento.

Breve resea histrica: Las aguas de


Vidago se comercializan desde 1886, gozando de un gran predicamento en todo
Portugal. En la segunda mitad de la dcada de 1940 la venta de aguas de Vidago y
Vidago Salus superaba el milln y medio
de litros, envasada en botellas de 0,25,
0,50 y 0,85 l. A comienzos del siglo xxi la
venta se limita a la marca Vidago Salus,
con un volumen de salida de unos siete
millones de litros destinados al consumo
interno portugus. En paralelo a la renovacin del balneario, las aguas de Vidago
han sido sometidas a un cambio de imagen y un nuevo relanzamiento.

Pontos de venda: Em Portugal, com predomnio do mbito hoteleiro e lojas de


alimentao de alta gama.

Puntos de venta: En todo Portugal, con


predominio del mbito hostelero y tiendas de alimentacin de alta gama.

Outros dados: gua de Vidago, Unicer,


Vidago (Chaves). Telefone: 276 990 900;
fax: 276 907 359. <www.unicer.pt>.

Otros datos: Agua de Vidago, Unicer, Vidago (Chaves). Telfono: 276 990 900;
fax: 276 907 359. <www.unicer.pt>.

GUAS DE MELGAO

AGUAS DE MELGAO

Tipologia: gua mineral de origem termal.

Tipologa: Agua mineral de origen termal.

Descrio: As guas so bicarbonatadas


clcicas, ferruginosas, silicatadas e com
significativa presena de gs carbnico
dissolvido nas mesmas. De mineralizao
elevada.

Descripcin: Las aguas son bicarbonatadas clcicas, ferruginosas, silicatadas y


con importante presencia de gas carbnico disuelto en las mismas. De mineralizacin fuerte.

Localizao geogrfica: Freguesia de Paderne, no municpio de Melgao, distrito


de Viana do Castelo.

Localizacin geogrfica: Parroquia de


Paderne, en el municipio de Melgao. Distrito de Viana do Castelo.

Caractersticas especficas: A captao


da gua sem gs realizada a partir de
duas fontes com uma temperatura a que
emerge de 15,7 a 16,1C. Resduo seco
a 110C: 1.128 mg/l. Apresenta-se em
garrafas de vidro de 0,25 l.

Caractersticas especficas: La captacin


del agua sin gas se realiza en dos fuentes
con una temperatura en la surgencia de
15,7 a 16,1C. Residuo seco a 110C:
1.128 mg/l. Se presenta en envases de
cristal de 0,25 l.

Breve resenha histrica: A captao e


venda de guas engarrafadas tiveram o
seu incio em 1885 e a autorizao para
instalar um balnerio data de dezembro
de 1893. A concessionria destas guas
a empresa Vidago, Melgao & Pedras Salgadas (vmps), hoje integrada na corporao alimentar Unicer. O espao de engar-

Breve resea histrica: La captacin y


venta de aguas embotelladas comenz en
1885 y la autorizacin para instalar un
balneario data de diciembre de 1893. La
concesionaria de estas aguas es la empresa Vidago, Melgao & Pedras Salgadas
(vmps), hoy integrada en la corporacin
alimentaria Unicer. La planta de embo-

181

tellado permaneci cerrada durante un


tiempo, pero volvi al mercado en el
2003.

rafamento permaneceu encerrado durante


algum tempo mas voltou ao mercado em
2003.

Puntos de venta: Portugal.

Pontos de venda: Em Portugal.

Otros datos: Aguas de Melgao, Unicer,


Peso-Paderne, 4960-207 Melgao. Telfono: 251 401 100; fax: 251 402 327.
<www.unicer.pt>.

Outros dados: guas de Melgao, Unicer,


Peso-Paderne, 4960-207 Melgao. Telefone: 251 401 100; fax: 251 402 327.
<www.unicer.pt>.

AGUAS DE CARVALHELHOS

GUAS DE CARVALHELHOS

Tipologa: Agua mineral de origen termal.

Tipologia: gua mineral de origem termal.

Descripcin: Agua mineromedicinal, bicarbonatadas sdicas, de mineralizacin


dbil.

Descrio: gua mineromedicinal, bicarbonatadas sdicas, de mineralizao


baixa.

Localizacin geogrfica: Parroquia de


Bea, municipio de Boticas. Distrito de
Vila Real.

Localizao geogrfica: Freguesia de


Bea, municpio de Boticas, distrito de
Vila Real.

182

Caractersticas especficas: Duas fontes,


Estela e Lucy proporcionam gua a 22C
de mineralizao baixa. comercializada
natural e gasificada em garrafas de vidro
e pet de diversos formatos.

Caractersticas especficas: Dos fuentes,


Estela y Lucy, proporcionan agua a 22C
de mineralizacin dbil. Se comercializa
natural y gasificada en envases de cristal
y pet de distintos formatos.

Breve resenha histrica: O espao de engarrafamento comeou a ser utilizado em


1915 ainda que j existisse anteriormente
um uso termal e teraputico destas guas.

Breve resea histrica: La planta de embotellado comenz a utilizarse en 1915,


aunque ya exista un uso termal y teraputico de estas aguas con anterioridad.

Pontos de venda: Em Portugal e exporta-se para a Europa e diferentes pases lusfonos.

Puntos de venta: En todo Portugal y se


exporta a Europa y diferentes pases lusfonos.

Outros dados: guas de Carvalhelhos,


5460 Boticas. Telefone: 276 410 300; fax:
276 410 301. <www.carvalhelhos.pt>.

Otros datos: Aguas de Carvalhelhos, 5460


Boticas. Telfono: 276 410 300; fax: 276
410 301. <www.carvalhelhos.pt>.

183

FRIZE. AGUAS DE BEM SADE

FRIZE. GUAS DE BEM SADE

Tipologa: Agua mineral de origen termal.

Tipologia: gua mineral de origem termal.

Descripcin: Agua mineromedicinal, bicarbonatadas sdicas y ferruginosas, de


mineralizacin fuerte.

Descrio: gua mineromedicinal, bicarbonatadas sdicas e ferruginosas, de mineralizao elevada.

Localizacin geogrfica: Parroquia de


Sampaio, municipio de Vila Flor, distrito
de Bragana.

Localizao geogrfica: Freguesia de


Sampaio, municpio de Vila Flor, distrito
de Bragana.

Caractersticas especficas: Se obtiene


por sondeo a 180 m de profundidad. Son
aguas de mineralizacin fuerte y contenido natural del gas carbnico a las que
se les elimina el hierro y se agrega ms
anhdrido carbnico. Se comercializa en
envases de cristal de 0,25 l.

Caractersticas especficas: obtida por


perfurao a 180 metros de profundidade. So guas de mineralizao elevada
e contedo natural de gs carbnico s
quais se elimina o ferro e se agrega mais
anidrido carbnico. comercializada em
garrafas de vidro de 0,25 l.

Breve resea histrica: Tras el cierre de


la antigua planta embotelladora, la marca
y el manantial de Aguas de Bem Sade
fueron adquiridos por Compal, que la comercializa bajo la marca Frize, con una
lnea de produccin y comercializacin
destinada a un pblico juvenil.

Breve resenha histrica: Depois do encerramento do antigo espao de engarrafamento, a marca e a nascente de guas
de Bem Sade foram adquiridas pela Compal que a comercializa sob a marca Frize
com uma linha de produo e comercializao destinada a um pblico juvenil.

Puntos de venta: En todo Portugal.

Pontos de venda: Em Portugal.

Otros datos: Frize, Grupo Sumol-Compal,


Estrada Nacional 102, km 44, SampaioVila Flor, 5360-160 Sampaio.

Outros dados: Frize, Grupo Sumol-Compal, Estrada Nacional 102, km 44, Sampaio-Vila Flor, 5360-160 Sampaio.

184

Vinos
con denominacin
de origen

Vinhos
com denominao
de origem

Viveiro
Ferrol
A Corua
Carballo
Sanago de
Compostela

Pontevedra

Lugo

Vilagarcia
de Arousa

Sarria
Laln

Pontevedra

Vigo

Monforte

O Carballio

Ourense

2
1

Valpaos

Guimares

1
2
3
4
5
6
7
8
9

Vila nova de
Famaliao
Penafiel
Vilanova
de Gaia

Bragana

Chaves

Braga

Barcelos

Matosinhos
Porto

Vern

Viana do Castelo

Vila do Conde

O Barco de
Valdeorras

Lamego

Mirandela

Vila Real
Peso da Regua

8 9

Monterrei

Monterrei

Ras Baixas

Rias Baixas

Ribeiro

Ribeiro

Ribeira Sacra

Ribeira Sacra

Valdeorras

Valdeorras

Vinho verde

Vinho verde

Vinho Tras-os-Montes

Vinho Tras-os-Montes

Vinho do Douro

Vinho do Douro

Porto

Porto

Macedo de
Cavaleiros

Dois rios regam os grandes vales vincolas da eurorregio: o Minho, com os seus
afluentes, especialmente o Sil, determinam o clima e a orografia das denominaes de Valdeorras, Ribeira Sacra, Ribeiro,
Ras Baixas e boa parte da denominao
de origem de Vinho Verde. O Douro, com
os seus afluentes como o Tmega, o Corgo
e o Tua, fazem a sua parte com Monterrei,
parte de Trs-os-Montes, Douro e Porto.

Dos ros riegan los grandes valles vincolas


de la eurorregin: el Mio, con sus afluentes, especialmente el Sil, determinan el
clima y la orografa de las denominaciones
de Valdeorras, Ribeira Sacra, Ribeiro, Ras
Baixas y buena parte de la Denominacin
de Origen Vinho Verde. El Duero, Douro en
su curso por Portugal, con sus afluentes
como el Tmega, el Corgo y el Tua, hacen
lo propio con Monterrei, parte de Trs-osMontes, Douro y Porto.

O sucesso destes vinhos est acreditado


por uma crescente penetrao no mercado internacional que chega inclusive
a um tero da produo em algumas das
denominaes de origem. Desde os frutados e jovens brancos do Minho galego ou
portugus, passando pelos vinhos maduros do Douro, os tostados do Ribeiro ou
os licorosos do Porto, sem esquecer os vinhos doces de colheita tardia, o espectro
dos vinhos da eurorregio cobre absolutamente todas as gamas para fazer o enlace
com qualquer prato de uma refeio, um
aperitivo, uma sobremesa ou uma doce
merenda a meio da tarde.

El xito de estos vinos est acreditado por una creciente penetracin en el


mercado internacional que llega incluso
a un tercio de la produccin en algunas
de las denominaciones de origen. Desde
los afrutados y jvenes blancos del Mio
gallego o portugus, hasta los maduros
vinos del Douro, los tostados del Ribeiro
o los licorosos de Porto, sin olvidar los
dulces vinos de cosecha tarda, el espectro de los vinos de la eurorregin cubre
absolutamente todas las gamas para hacer maridaje con cualquier plato de una
comida, un aperitivo, una sobremesa o
una dulce merienda.

Galiza

Galicia

eurorregio possui um dos patrimnios enolgicos mais ricos, em


quantidade e qualidade, da Europa. Oito
denominaes de origem, protegem uma
produo total de mais de 260 milhes de
litros de vinho de qualidade. A tradio
vincola centenria e proporciona tambm uma grande variedade de produtos,
to singulares uns em relao a outros,
que se poderia dizer que convivem em
perfeita harmonia j que cada um representa um segmento especfico do mercado. Se tivermos em conta a nacionalidade, as trs regies portuguesas que fazem
parte do Eixo Atlntico superam amplamente em produo a Galiza. Os vinhos
galegos de qualidade somam pouco mais
de 40 milhes de litros face aos 250 milhes portugueses.

a eurorregin posee uno de los patrimonios enolgicos ms ricos, en cantidad y


calidad, de Europa. Ocho denominaciones
de origen amparan una produccin total
de ms de 260 millones de litros de vino
de calidad. La tradicin vincola es centenaria y proporciona, adems, una gran
variedad de productos, tan singulares los
unos respecto a los otros que se podra decir que conviven en perfecta armona, ya
que cada uno representa un segmento especfico del mercado. Si tenemos en cuenta la nacionalidad, las tres regiones portuguesas que forman parte del Eixo Atlntico
superan ampliamente en produccin a Galicia. Los vinos gallegos de calidad suman
algo ms de 40 millones de litros frente a
los 250 millones portugueses.

MONTERREI

MONTERREI

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen.

Descrio: A Denominao de Origem


Monterrei abrange a produo de vinhos
brancos e tintos num territrio que se
encontra no extremo oriental-sul da pro-

Descripcin: La denominacin de origen


Monterrei ampara la produccin de vinos
blancos y tintos en un territorio que se
encuentra en el extremo suroriental de la

187

provincia de Ourense y de Galicia, en la


comarca de Monterrei, haciendo frontera
con Portugal por el sur en la zona denominada como la raya seca, frente a la
que linda con las Ras Baixas, que est
trazada por la raya mojada por el Mio.
El clima continental prevalece sobre el
Atlntico debido a las numerosas barreras montaosas que separan estos valles
de la costa. Las caractersticas climticas
unidas a la calidad del suelo permiten el
cultivo de la vid con menor necesidad de
tratamientos fitosanitarios. En Monterrei
predomina la produccin de vino blanco
sobre el tinto, con una relacin 70/30.
Las uvas empleadas en la elaboracin
de los caldos de Monterrei son, para los
blancos, godello (llamada verdello en esta
comarca), treixadura (conocida como verdello louro) y dona blanca. Tambin estn
autorizadas albario, blanca de Monterrei, loureira y cao blanca. En cuanto a
los tintos, predomina la menca, siendo
tambin recomendadas la variedad merenzao (tambin conocida como bastardo
y Mara Ardoa). Adems, estn autorizadas sousn, cao tinto y tempranillo, que
en la comarca recibe el nombre de arauxa
y es la segunda variedad tinta en produccin de la zona. La cosecha del 2011 proporcion 2.195.740,5 kg de uva, de los
que un 70% correspondi a variedades
blancas. La produccin de vino en el 2010

vncia de Ourense e da Galiza, na comarca de Monterrei, que faz fronteira com


Portugal pelo Sul na zona denominada
como a raya seca, em frente qual se limita com Ras Baixas, que traada pela
raya mojada pelo Minho. O clima continental prevalece sobre o Atlntico devido s numerosas barreiras montanhosas
que separam estes vales da costa. As
caractersticas climticas unidas qualidade do solo permitem o cultivo da vide
com menor necessidade de tratamentos
fitossanitrios. Em Monterrei predomina
a produo de vinho branco sobre o tinto, com uma relao 70/30. As castas
utilizadas na elaborao dos nctares
de Monterrei so para os brancos: godelho chamada verdello nesta comarca, treixadura conhecida como
verdello louro e dona blanca. Tambm
esto autorizadas albario, blanca de
Monterrei, loureira e cao blanca. Em
relao aos tintos, predomina a menca, sendo tambm recomendada a variedade merenzao tambm conhecida
como bastardo e mara ardoa. Alm
disso, esto tambm autorizadas sousn, cao tinto e tempranillo, que na
comarca recebe o nome de arauxa a
segunda variedade tinta em produo da
regio. A colheita de 2011 proporcionou
2.195.740,5 quilos de uva, dos quais
70% corresponderam a variedades bran-

188

cas. A produo de vinho em 2010 foi de


846.600 litros, com um ndice de exportao que rondou os 20%. No registo a
31 de dezembro de 2010 havia inscritos
386 hectares, propriedade de 376 viticultores e 25 adegas.
Localizao geogrfica: A Denominao
de Origem Monterrei est encravada na
comarca do mesmo nome, nos vales que
formam o rio Tmega e seus afluentes.
Est dividida em duas sub-regies: valle de Monterrei e ladera de Monterrei.
Sendo a primeira a mais ocidental e a
segunda a que ocupa o vale oriental-sul
da comarca. Por municpios, a diviso
administrativa a seguinte: valle de Monterrei: as freguesias de Castrelo do Val,
Pepn e Nocedo do Val da cmara municipal de Castrelo do Val; as freguesias de
Albarellos, Infesta, Monterrei e Vilaza da
cmara municipal de Monterrei; as freguesias de Ombra, Rabal, e San Cibrao
da cmara municipal de Oimbra e as freguesias de Abedes, Cabreiro, Feces de
Abaixo, Feces de Cima, Mandn, Mourazos, Pazos, Queizs, A Rasela, Tamagos,
Tamaguelos, Tintores, Vern e Vila Maior
do Val da cmara municipal de Vern.
Ladera de Monterrei: cmara municipal de
Vilardevs, as freguesias de Gondulfes e
Servoi da cmara municipal de Castrelo
do Val; as freguesias de As Chas, Bouss,
Vidiferre e A Granxa da cmara municipal
de Oimbra; as freguesias de Flariz, Medeiros, Estevesios e Vences, da cmara
municipal de Monterrei; a freguesia de
Queirugs da cmara municipal de Vern.
Da cmara municipal de Ris as freguesias e lugares seguintes: a freguesia de
Castrelo de Abaixo; da freguesia de Castrelo de Cima os lugares de Castrelo de
Cima, Covelas, O Mourisco, San Paio e A
Veiga do Seixo; da freguesia de Fumaces:
o lugar de Fumaces; da freguesia de Progo: os lugares de Progo e Pousada; da
freguesia de Ris o lugar de Florderrei.
Caractersticas especficas: Os vinhos de
Monterrei so nctares polivarietais, tanto os brancos como os tintos, nos quais
as castas recomendadas devem possuir
uma proporo mnima de 60%. As caractersticas climticas e do solo propiciam vinhos potentes e ao mesmo tempo
expressivos, com um contedo alcolico
que supera os 12 graus. Predomina a casta godelho nos brancos e a menca nos

fue de 846.600 litros, con un ndice de


exportacin que ese ao alcanz el 20%.
En el registro a 31 de diciembre del 2010
haba inscritas 386 hectreas, propiedad
de 376 viticultores y 25 bodegas.
Localizacin geogrfica: La denominacin de origen Monterrei est enclavada
en la comarca del mismo nombre, en los
valles que forman el ro Tmega y sus
afluentes. Est dividida en dos subzonas,
valle de Monterrei y ladera de Monterrei,
siendo la primera la ms occidental y la
segunda la que ocupa el valle suroriental
de la comarca. Por municipios, la divisin
administrativa es la siguiente: valle de
Monterrei: las parroquias de Castrelo do
Val, Pepn y Nocedo do Val del ayuntamiento de Castrelo do Val; las parroquias
de Albarellos, Infesta, Monterrei y Vilaza
del ayuntamiento de Monterrei; las parroquias de Ombra, Rabal, y San Cibrao del
ayuntamiento de Oimbra y las parroquias
de Abedes, Cabreiro, Feces de Abaixo,
Feces de Cima, Mandn, Mourazos, Pazos, Queizs, A Rasela, Tamagos, Tamaguelos, Tintores, Vern y Vila Maior do
Val del ayuntamiento de Vern; ladera de
Monterrei: ayuntamiento de Vilardevs,
las parroquias de Gondulfes y Servoi del
ayuntamiento de Castrelo do Val; las parroquias de As Chas, Bouss, Vidiferre y A
Granxa del ayuntamiento de Oimbra; las
parroquias de Flariz, Medeiros, Estevesios y Vences, del ayuntamieno de Monterrei; la parroquia de Queirugs del ayuntamiento de Vern. Del ayuntamiento de
Ris las parroquias y lugares siguientes:
la parroquia de Castrelo de Abaixo; de la
parroquia de Castrelo de Cima los lugares
de Castrelo de Cima, Covelas, O Mourisco,
San Paio e A Veiga do Seixo; de la parroquia de Fumaces: el lugar de Fumaces;
de la parroquia de Progo: los lugares de
Progo y Pousada; de la parroquia de Ris
el lugar de Florderrei.
Caractersticas especficas: Los vinos
de Monterrei son caldos polivarietales,
tanto los blancos como los tintos, en los
que las uvas preferentes deben tener una
proporcin mnima del 60%. Las caractersticas climticas y del suelo propician
vinos potentes y a la vez expresivos, con
un contenido alcohlico que supera los
12 grados. Predomina la uva godello en
los blancos y la menca en los tintos. Tanto en unos como en otros estn reconoci-

189

dos los vinos jvenes, crianzas, reservas y


grandes reservas. En la actualidad existen
crianzas tanto en tintos como en blancos.
Breve resea histrica: La produccin de
vino en Monterrei se remonta a la Alta
Edad Media, una actividad que est estrechamente vinculada al origen de los
monasterios y el establecimiento de las
rdenes religiosas en la comarca. El condado de Monterrei, establecido por los
Reyes Catlicos, tambin ejercer una
gran influencia en la expansin de los vinos de la zona e incluso se dice que fue
el quinto conde de Monterrei, Gaspar de
Ziga Acevedo y Velasco, quien introdujo estos vinos en Amrica en su poca de
virreinato, ya que fue virrey de la Nueva
Espaa y ms brevemente de Per, donde
morira en 1606. Al igual que sucedi en
el resto de Europa, los viedos de Monterrei sufrieron las plagas del siglo xix,
que obligaron a replantar nuevos patrones ms resistentes y muchas de las variedades autctonas quedaron reducidas
cuando no prcticamente extinguidas. La
vinicultura tuvo una existencia modesta
a lo largo del siglo xx, quedando prcticamente relegada al consumo interior de
la comarca. En 1992 se crea la denominacin de origen y dos aos ms tarde
se aprueba su primer reglamento, por lo
que se puede decir que el resurgimiento de estos vinos se produce a partir de
1994. La plantacin de nuevos viedos y
la creacin de nuevas bodegas convierten
la viticultura y la vinicultura en dos actividades de gran importancia econmica
para la zona. Monterrei consigue en el
2000 superar la barrera del milln de kg
de uva que sern el doble en 2009.
Relacin de productores: Un total de
veinticinco bodegas elaboran vinos con
el sello de la denominacin de origen
Monterrei.
Otros datos: La sede de la denominacin
de origen se encuentra en c/Mercado
Comarcal, 1, 32600 Vern (Ourense). Telfono: 988 590 007; fax: 988 410 634.
info@domonterrei.com, <www.domonterrei.com>.

tintos. Tanto nuns como noutros os vinhos jovens so reconhecidos como crianzas, reservas e grandes reservas. Atualmente existem crianzas tanto em tintos
como em brancos.
Breve resenha histrica: A produo
de vinho em Monterrei remonta Alta
Idade Mdia, uma atividade que est
estreitamente vinculada origem dos
mosteiros e ao estabelecimento das ordens religiosas na comarca. O condado
de Monterrei, estabelecido pelos Reis
Catlicos tambm exercer uma grande
influncia na expanso dos vinhos da regio e inclusive diz-se que foi o v conde
de Monterrei, Gaspar de Ziga Acevedo
y Velasco, quem introduziu estes vinhos
na Amrica na sua poca de vice-reinado, j que foi vice-rei da Nova Espanha e
mais brevemente do Peru, onde morreria
em 1606. Tal como sucedeu no resto da
Europa, os vinhedos de Monterrei sofreram com as pragas do sculo xix que
obrigou a replantar novos enxertos mais
resistentes, e muitas das variedades autctones ficaram reduzidas quando no
praticamente extintas. A vinicultura teve
uma existncia modesta ao longo do sculo xx, ficando praticamente relegada
ao consumo interior da comarca. Em
1992 criada a denominao de origem
e dois anos mais tarde aprovado o seu
primeiro regulamento, pelo que se pode
dizer que o ressurgimento destes vinhos
se produz a partir de 1994. A plantao
de novos vinhedos e a criao de novas
adegas, convertem a viticultura e a vinicultura em duas atividades de grande
importncia econmica para a regio.
Monterrei consegue em 2000 superar a
barreira do milho de quilos de uva que
sero o dobro em 2009.
Relao de produtores: Um total de 25
adegas elabora vinhos com o selo da Denominao de Origem Monterrei.
Outros dados: A sede da do encontra-se
em c/Mercado Comarcal, 1, 32600 Vern
(Ourense). Telefone: 988 590 007; fax: 988
410 634. info@domonterrei.com, <www.
domonterrei.com>.

MONTERREI BLANCO

MONTERREI BRANCO

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos blancos jvenes y con crianza.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos
brancos jovens e com crianza.

190

Descrio: Vinhos brancos elaborados a


partir das variedades godelho, treixadura
e dona blanca devem representar pelo
menos 60% sobre o total do vinho, ficando os 40% restantes para as brancas
autorizadas: albario, blanca de Monterrei, loureira e cao blanca. Com este critrio geral, Monterrei pode oferecer uma
grande variedade de matizes com os seus
brancos: desde monovarietais de godelho at polivarietais nos quais as castas
reconhecidas esto presentes. Os vinhos
brancos representam 70% do total da
produo da do.

Descripcin: Vinos blancos elaborados a


partir de las variedades godello, treixadura y dona blanca que deben representar
al menos un 60% sobre el total del vino,
quedando el 40% restante para las blancas autorizadas: albario, blanca de Monterrei, loureira y cao blanca. Con este
criterio general, Monterrei puede ofrecer
una gran variedad de matices con sus
blancos, desde monovarietales de godello
hasta polivarietales en los que las uvas
reconocidas estn presentes. Los vinos
blancos representan el 70% del total de la
produccin de la denominacin de origen.

Caractersticas especficas: um vinho branco, de cor amarelo palhio com


irisaes douradas. A percentagem com
que cada variedade participa no conjunto vai determinar os matizes aromticos
e de sabor. No obstante, o predomnio
da casta Godello permite identificar um
trao geral que comum a todos os
brancos de Monterrei, um sabor a fruta
madura que se enlaa com o seu aroma fresco e um equilbrio excecional
de acidez e graduao alcolica. So
vinhos cujo contedo em lcool ronda
os 12 a 13 graus, com um mnimo de
11,5 segundo o critrio estabelecido
pelo regulamento da denominao. No
catlogo de vinhos brancos de Monterrei
devemos distinguir os jovens sem crianza e os vinhos com crianza em barrica de
carvalho, existindo ambas modalidades
disponveis no mercado.

Caractersticas especficas: Es un vino


blanco, de color amarillo entre pajizo con
irisaciones doradas. El porcentaje con el
que participe cada variedad en el conjunto va a determinar los matices aromticos
y de sabor. Sin embargo, el predominio
de la uva godello permite identificar un
rasgo general que es comn a todos los
blancos de Monterrei, ese sabor a fruta
madura que se compagina con su aroma
fresco y un equilibrio excepcional de acidez y graduacin alcohlica. Son vinos
cuyo contenido en alcohol ronda los 12 a
13 grados, con un mnimo de 11,5 segn
el criterio establecido por el reglamento
de la denominacin. En el catlogo de
vinos blancos de Monterrei debemos distinguir los jvenes sin crianza y los vinos
con crianza en barrica de roble, existiendo ambas modalidades disponibles en el
mercado.

191

Breve resea histrica: Vase la informacin de la ficha anterior. El predominio


de la elaboracin de blancos en Monterrei
comenz a acentuarse a partir del 2001
hasta alcanzar los ratios actuales, en los
que siete de cada diez kilos de uva cosechada son de variedades blancas. Aunque inicialmente los blancos de Monterrei
eran vinos jvenes, cada vez es mayor el
nmero de bodegas que elaboran marcas
especficas que pasan previamente por
una crianza en barricas de roble.

Breve resenha histrica: Ver ficha anterior. O predomnio da elaborao de brancos em Monterrei comeou a acentuar-se
a partir de 2001 at alcanar os rcios
atuais nos quais sete em cada dez quilos
de uva colhida so de variedades brancas. Ainda que inicialmente os brancos
de Monterrei sejam vinhos jovens, cada
vez maior o nmero de adegas que elabora marcas especficas que passam previamente por uma crianza em barricas de
carvalho.

Puntos de venta: Est disponible en todo


el mercado gallego y representado en el
mercado espaol. Existen importadores y
distribuidores en Europa y Amrica y est
disponible para todo el mundo a travs
de las tiendas de comercio electrnico en
Internet.

Pontos de venda: Est disponvel em


todo o mercado galego e representado no
mercado espanhol. Existem importadores e distribuidores na Europa e Amrica
e est disponvel para o mundo inteiro
atravs das lojas de comrcio eletrnico
na Internet.

MONTERREI TINTO

MONTERREI TINTO

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos con
y sin crianza.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos com
e sem crianza.

Descripcin: Los vinos tintos de Monterrei estn mayoritariamente protagonizados por la variedad menca, aunque
es muy relevante la participacin de la
variedad arauxa, segunda en importancia
cuantitativa dentro de las tintas en la
denominacin. Se trata de vinos esencialmente polivarietales en los que la participacin de las uvas preferentes representa, al menos, el 60% del coupage.

Descrio: Os vinhos tintos de Monterrei so maioritariamente protagonizados


pela variedade Menca ainda que seja
muito relevante a participao da variedade arauxa, segunda em importncia
quantitativa dentro das tintas na denominao. Trata-se de vinhos essencialmente
polivarietais nos quais a participao das
castas recomendadas representa, pelo
menos, 60% da mistura.

Caractersticas especficas: Color rojo


morado con tonos violceos. Tienen cuerpo y estructura y poseen un armonioso
equilibrio entre acidez y alcohol. El contenido alcohlico ronda los 12 y los 13,5
grados por litro de volumen, y al ser vinos
en los que existe una gran libertad a la
hora de conjugar la presencia de las distintas variedades, ofrecen una interesante
pluralidad que en su conjunto enriquece
la calidad de la denominacin de origen.

Caractersticas especficas: Cor vermelho arroxeado com tons violceos. Tm


corpo e estrutura e possuem um harmonioso equilbrio entre acidez e lcool. O
contedo alcolico insere-se entre os 12
e os 13,5 graus por litro de volume, e ao
serem vinhos onde existe uma grande liberdade no momento de conjugar a presena das distintas variedades, oferecem
uma interessante pluralidade que no seu
conjunto enriquecem a qualidade da denominao de origem.

Breve resea histrica: Vase la informacin de la ficha de Monterrei. Aunque


en la ltima dcada se ha hecho patente
el descenso de la produccin de tinto en
trminos relativos, es decir, si lo valoramos en relacin a la produccin total de
la denominacin de origen, lo cierto es
que en trminos absolutos ha aumentado
de manera importante desde 1998, multiplicndose por cuatro. Asimismo, empie-

Breve resenha histrica: Ver ficha Monterrei. Ainda que na ltima dcada se tenha tornado patente o descenso da produo de tinto em termos relativos, se o
avaliarmos em relao produo total da
denominao de origem, a verdade que
em termos absolutos aumentou de forma
significativa desde 1998, multiplicando-se por quatro. Dessa forma, comeam a

192

ganhar muita importncia as elaboraes


de vinhos de crianza estando-se mesmo a
experimentar com reservas.

zan a cobrar mucha importancia las elaboraciones de vinos de crianza y se est


experimentando con reservas.

Pontos de venda: Facilmente acessvel


no mercado galego. Fora deste, apenas
algumas marcas em vinotecas e lojas especializadas ou atravs de comrcio eletrnico em pginas dedicadas a vinhos ou
nas pginas de algumas adegas.

Puntos de venta: Fcilmente accesible


en el mercado gallego. Fuera de este, solo
algunas marcas en vinotecas y tiendas especializadas o a travs del comercio electrnico (Internet) en pginas dedicadas a
vinos o en las pginas de algunas bodegas.

RAS BAIXAS

RAS BAIXAS

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen.

Descrio: A Denominao de Origem


Ras Baixas elabora fundamentalmente
vinhos brancos. So nctares com grande expresso, de cor amarelo palhio,
de aromas intensos e muito frutados.
Os vinhos de Ras Baixas utilizam como
castas recomendadas as variedades alba-

Descripcin: La denominacin de origen


Ras Baixas elabora fundamentalmente
vinos blancos. Son caldos con gran expresin, de color amarillo pajizo, de aromas
intensos y muy afrutados. Los vinos de
Ras Baixas emplean como uvas preferentes las variedades albario, loureira blan-

193

ca, treixadura y cao blanco. Tambin


estn autorizadas las uvas godello y torronts. En cuanto a la produccin de tinto, las variedades preferentes son cao
tinto, espadeiro, loureiro tinta y sousn.
El consejo regulador tambin autoriza las
variedades tintas menca, brancellao y pedral. La produccin de tintos representa
alrededor del 1% sobre el total en toda
la denominacin de origen. Adems del
vino que lleva el nombre de la denominacin de origen y cuyas caractersticas
especiales se resean en dicho apartado,
tambin se elaboran vinos especficos de
las subzonas: Condado do Tea, O Rosal,
Val do Salns y Ribeira do Ulla, as como
el monovarietal Albario Ras Baixas, de
los que se ocupa esta gua en las pginas
siguientes. La produccin de vino tinto
es mnima. Apenas un 1% por ciento del
total. Sin embargo esa minora es significativa en subzonas como el Condado do
Tea, donde se produce casi el 60% de las
variedades tintas de toda la denominacin de origen.

rio, loureira blanca, treixadura e cao


blanco. Tambm esto autorizadas as
castas godelho e torronts. Em relao
produo de tinto as variedades recomendadas so cao tinto, espadeiro,
loureiro tinta e sousn. O conselho regulador tambm autoriza as variedades
tintas menca, brancellao e pedral. A produo de tintos representa cerca de 1%
sobre o total em toda a denominao de
origem. Alm do vinho que usa o nome
da denominao de origem e cujas caractersticas especiais se descrevem em
pargrafo especfico, tambm se elaboram vinhos especficos das sub-regies:
Condado do Tea, O Rosal, Val do Salns
e Ribeira do Ulla, assim como o monovarietal Albario Ras Baixas dos quais
este guia se ocupa nas pginas seguintes. A produo de vinho tinto mnima.
Apenas 1% do total. No obstante, essa
minoria significativa em sub-regies
como o Condado do Tea, onde se produz
quase 60% das variedades tintas de toda
a denominao de origem.

Localizacin geogrfica: Suroeste de


Galicia. Su rea de cultivo y elaboracin
se encuentra repartida en 33 municipios
distribuidos en cinco subzonas: Val do
Salns: A Illa de Arousa, Barro, Caldas de
Reis, Cambados, O Grove, Meao, Meis,
Portas, Ribadumia, Sanxenxo y Vilagarca
de Arousa. Condado do Tea: Arbo, Crecente,
As Neves, Ponteareas, Salceda de Caselas,
Salvaterra do Mio y algunas parroquias
de A Caiza, Tui y Mos. O Rosal: A Guarda,
O Rosal y Tomio as como algunas parroquias de Gondomar y Tui. Soutomaior: Municipio de Soutomaior. Ribeira do Ulla: El
municipio de Vedra (A Corua) y algunas
parroquias de los siguientes municipios:

Localizao geogrfica: Sudoeste da Galiza. A sua rea de cultivo e elaborao


encontra-se repartida em 33 municpios
distribudos em cinco sub-regies: Val do
Salns: A Illa de Arousa, Barro, Caldas de
Reis, Cambados, O Grove, Meao, Meis,
Portas, Ribadumia, Sanxenxo e Vilagarca
de Arousa. Condado do Tea: Arbo, Crecente,
As Neves, Ponteareas, Salceda de Caselas,
Salvaterra do Mio e algumas freguesias
de A Caiza, Tui e Mos. O Rosal: A Guarda,
O Rosal e Tomio assim como algumas
freguesias de Gondomar e Tui. Soutomaior:
Municpio de Soutomaior. Ribeira do Ulla:
O municpio de Vedra (Corunha) e algumas freguesias dos seguintes municpios:

194

Padrn, Teo, Boqueixn e Touro na provncia da Corunha e dos municpios de A


Estrada, Silleda e Vila de Cruces, na provncia de Pontevedra.

Padrn, Teo, Boqueixn y Touro en la provincia de A Corua y de los municipios de


A Estrada, Silleda y Vila de Cruces, en la
provincia de Pontevedra.

Caractersticas especficas: Vinho branco polivarietal que se elabora, segundo


o critrio de cada adegueiro ou colheteiro, com pelo menos 70% de castas das
variedades recomendadas, e o resto com
as variedades autorizadas. Esta amplitude de possibilidades propicia uma grande
pluralidade relativamente a matizes, se
bem que sejam caractersticas comuns a
sua cor amarelo palhio e os seus aromas
florais e sabor frutado que depender em
cada caso das contribuies das diversas
variedades.

Caractersticas especficas: Vino blanco polivarietal que se elabora segn el


criterio de cada bodeguero o cosechero
pero al menos con un 70% de uvas de
las variedades preferentes, y el resto con
las variedades autorizadas. Esta amplitud
de posibilidades propicia una gran pluralidad en cuanto a matices, si bien son
caractersticas comunes su color amarillo
pajizo y sus aromas florales y sabor afrutado, que depender en cada caso de las
aportaciones de las distintas variedades.

Breve resenha histrica: A Denominao


de Origem Ras Baixas nasce em 1980, a
partir da criao de uma denominao
especfica dedicada ao Albario. Nessa dcada, em plena expanso do sector vincola nas Ras Baixas cria-se uma
denominao de origem que abarca as
reas vincolas tradicionais das Ras Baixas, desde o Val do Salns, com Cambados como capital, o Condado del Tea, as
margens deste rio e do Minho do qual
afluente, O Rosal, na comarca que lhe d
nome na desembocadura do Minho, Soutomaior e por ltimo a Ribeira do Ulla. Em
1987 j esto em produo os primeiros
237 hectares, propriedade de pouco menos de meio milhar de viticultores e conta
j com 14 adegas. Estas cifras duplicam-se num ano e o seu crescimento torna-se
exponencial at alcanar em 2010 mais
de 6.500 viticultores e 187 adegas, com
uma produo de 21,64 milhes de litros.
O vinho que tradicionalmente se bebia
nas Ras Baixas converte-se num dos
mais procurados pelo mercado nacional,
alcanando em 2011 o seu recorde de
exportao com 5,5 milhes de garrafas
distribudas para alm das fronteiras espanholas. A vindima de 2011 foi a mais
elevada da histria: os 6.618 viticultores
inscritos conseguiram uma produo de
41.787.783 quilos em 3.966 hectares.

Breve resea histrica: La denominacin de origen Ras Baixas nace en 1980,


a partir de la creacin de una denominacin especfica dedicada al albario.
En esa dcada, en plena expansin del
sector vincola en las Ras Baixas, se crea
una denominacin de origen que abarca
las reas vincolas tradicionales de las
Ras Baixas, desde el Val do Salns, con
Cambados como capital, el condado del
Tea, a orillas de este ro y del Mio, del
que es afluente, O Rosal, en la comarca
que le da nombre en la desembocadura del Mio, Soutomaior y, por ltimo,
la Ribeira do Ulla. En 1987 ya estn en
produccin las primeras 237 hectreas,
propiedad de algo menos de medio millar
de viticultores y cuenta ya con catorce
bodegas. Estas cifras se duplican en un
ao y su crecimiento se hace exponencial, hasta alcanzar en el 2010 ms de
6.500 viticultores y 187 bodegas, con una
produccin de 21,64 millones de litros.
El vino que tradicionalmente se beba en
las Ras Baixas se convierte en uno de
los ms demandados por el mercado nacional y alcanza en el 2011 su rcord de
exportacin con 5,5 millones de botellas
distribuidas ms all de las fronteras espaolas. La vendimia del 2011 fue la ms
elevada de la historia: los 6.618 viticultores inscritos consiguieron una produccin
de 41.787.783 kg en 3.966 hectreas.

Relao de produtores: Para obter uma


informao completa e sempre atualizada,
visitar o stio <www.doriasbaixas.com>.

Relacin de productores: Para obtener una


informacin completa y siempre actualizada, vistese <www.doriasbaixas.com>.

Pontos de venda: Existe uma ampla distribuio na Galiza. No resto de Espanha,


vende-se em lojas especializadas de vinhos e bebidas e na maioria dos grandes

Puntos de venta: Existe una amplia


distribucin en Galicia. En el resto de
Espaa, a la venta en todas las tiendas
especializadas de vinos y bebidas y en la

195

mayora de los grandes supermercados. Es


la denominacin de origen gallega con
mayor presencia en el mercado internacional. Existen numerosas tiendas online
con marcas de bodegas de esta denominacin de origen, por lo que es posible su
venta a cualquier lugar del mundo.

supermercados. a denominao de origem galega com maior presena no mercado internacional. Existem numerosas
lojas online com marcas de adegas desta
denominao de origem pelo que possvel a sua venda em qualquer lugar do
mundo.

RAS BAIXAS ALBARIO

RAS BAIXAS ALBARIO

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos blancos jvenes y con crianza.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos
brancos jovens e com crianza.

Descripcin: Vino obtenido exclusivamente con uvas de la variedad albario


que se elabora en todas las subzonas de
la denominacin de origen. Se trata de
un vino blanco, con un volumen alcohlico mnimo de 11,3 grados por litro, si
bien por lo general su graduacin ronda
los 12,5 grados. En aquellos casos en que
en el curso de su proceso de elaboracin
permanece al menos tres meses en toneles de roble, se incluye en la categora
Ras Baixas Barrica.

Descrio: Vinho obtido exclusivamente


com castas da variedade Albario que
se elabora em todas as sub-regies da
denominao de origem. Trata-se de um
vinho branco, com um volume alcolico
mnimo de 11,3 graus por litro, se bem
que geralmente a sua graduao ronde os
12,5 graus. Nos casos em que no curso
do seu processo de elaborao permanece pelo menos trs meses em barricas de
carvalho, inclui-se na categoria de Ras
Baixas Barrica.

Localizacin geogrfica: l rea de la


denominacin de origen protegida Ras
Baixas est distribuida en cinco subzonas, integradas por 33 municipios en
su mayora de la provincia de Pontevedra, salvo la subzona Val do Ulla, que
comprende varios de la provincia de A
Corua, a saber: Val do Salns: A Illa de
Arousa, Barro, Caldas de Reis, Cambados,
O Grove, Meao, Meis, Portas, Ribadumia,
Sanxenxo, Vilagarca de Arousa y Vilanova
de Arousa. Condado do Tea: Arbo, Crecente,
As Neves, Ponteareas, Salceda de Caselas,
Salvaterra de Mio y algunas parroquias
de A Caiza, Tui y Mos. O Rosal: A Guarda, O Rosal y Tomio as como algunas
parroquias de Gondomar y Tui. Soutomaior:
Municipio de Soutomaior. Val do Ulla: El
municipio de Vedra (A Corua) y algunas
parroquias de los siguientes municipios:
Padrn, Teo, Boqueixn y Touro en la provincia de A Corua y de los municipios de
A Estrada, Silleda y Vila de Cruces, en la
provincia de Pontevedra.

Localizao geogrfica: A rea da Denominao de Origem Protegida Ras Baixas


abrange cinco sub-regies, integradas por
33 municpios na sua maioria da provncia
de Pontevedra, salvo a sub-regio Val do
Ulla, que compreende vrios municpios
da provncia da Corunha, so elas: Val do
Salns: A Illa de Arousa, Barro, Caldas de
Reis, Cambados, O Grove, Meao, Meis,
Portas, Ribadumia, Sanxenxo, Vilagarca
de Arousa e Vilanova de Arousa. Condado
do Tea: Arbo, Crecente, As Neves, Ponteareas, Salceda de Caselas, Salvaterra de
Mio e algumas freguesias de A Caiza,
Tui e Mos. O Rosal: A Guarda, O Rosal e
Tomio assim como algumas freguesias
de Gondomar e Tui. Soutomaior: Municpio
de Soutomaior. Val do Ulla: O municpio
de Vedra (Corunha) e algumas freguesias dos seguintes municpios: Padrn,
Teo, Boqueixn e Touro na provncia da
Corunha e dos municpios de A Estrada,
Silleda e Vila de Cruces, na provncia de
Pontevedra.

Caractersticas especficas: Es un vino


blanco, de color amarillo pajizo, seco,
afrutado y muy aromtico; destaca su
frescura armonizada con un punto equilibrado de acidez y graduacin alcholica.
Cada una de las subzonas le aporta los
matices del clima y la tierra, ya sea por

Caractersticas especficas: um vinho


branco, de cor amarelo palhio, seco,
frutado e muito aromtico, destaca-se a
sua frescura harmonizada com um ponto
equilibrado de acidez e graduao alcolica. Cada uma das sub-regies fornece-lhe os matizes do clima e da terra, quer

196

seja pela influncia do mar ou dos rios


Ulla e Minho.

la influencia del mar o de los ros Ulla y


Mio.

Breve resenha histrica: Considerado um


dos grandes vinhos galegos, o Albario
esteve sempre vinculado ao litoral sul da
Galiza. Existe a tradio de remontar a
origem desta cepa aos monges cluniacenses que se estabeleceram em mosteiros
como o de Armenteira, em Meis (Pontevedra) no Val do Salns a quem foi atribuda
a sua vinda da Europa central. Hoje em
dia considerada uma variedade autctone galega, vinculada ao territrio que
compreende a denominao de origem,
ainda que se estenda tambm por outras
reas, tanto da Galiza como de Portugal. A sua produo manteve um carcter artesanal at que em 1980 criada
a Denominao Especfica Albario e em
1988 a Denominao de Origem Ras Baixas. Anteriormente a estas datas, a sua
venda e consumo ficavam restringidos ao
espao geogrfico do Val do Salns, e em
menor medida, a outras reas da provncia de Pontevedra. Mas era Cambados a
capital deste vinho, ttulo que veria reforado com a celebrao todos os anos
da Festa do Albario, uma tradio que
se iniciou em 1953. A partir da dcada
de 1980 empreende-se a grande expanso

Breve resea histrica: Considerado uno


de los grandes vinos gallegos, el albario siempre estuvo vinculado al litoral sur
de Galicia. Existe la tradicin de remontar el origen de esta cepa a los monjes
cluniacenses que se establecieron en monasterios como el de Armenteira, en Meis
(Pontevedra), en el Val do Salns, a quienes se atribuye que la trajeron de Europa
central. Hoy est considerada una variedad autctona gallega, vinculada al territorio que comprende la denominacin de
origen, aunque se extiende tambin por
otras reas, tanto de Galicia como de Portugal. Su produccin mantuvo un carcter
artesanal hasta que en 1980 se crea la
denominacin especfica albario y en
1988 la Denominacin de Origen Ras
Baixas. Con anterioridad a esas fechas, su
venta y consumo quedaban restringidos
al espacio geogrfico del Val do Salns, y
en menor medida a otras reas de la provincia de Pontevedra. Pero era Cambados
la capital de este vino, ttulo que se vea
reforzado por la celebracin cada ao de
la Fiesta del Albario, una tradicin que
se inici en 1953. A partir de la dcada
de 1980 se emprende la gran expansin

197

que va paralela al desarrollo y crecimiento de la propia denominacin de origen,


que evoluciona desde las 14 bodegas en
1987 a 187 en el 2010.

que ocorre paralela ao desenvolvimento e


crescimento da prpria denominao de
origem que evolui de 14 adegas em 1987
para 187 em 2010.

Puntos de venta: Existe una amplia distribucin en Galicia. En el resto de Espaa,


a la venta en todas las tiendas especializadas de vinos y bebidas y en la mayora
de los grandes supermercados.

Pontos de venda: Existe uma ampla distribuio na Galiza. No resto de Espanha,


vende-se em lojas especializadas de vinhos e bebidas e na maioria dos grandes
supermercados.

RAS BAIXAS CONDADO DO TEA

RAS BAIXAS CONDADO DO TEA

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos blancos jvenes y con crianza. Vinos tintos.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos brancos jovens e com crianza. Vinhos tintos.

Descripcin: La denominacin Condado del Tea se aplica al vino polivarietal


blanco, elaborado en dicha subzona de
la Denominacin de Origen Ras Baixas a
partir de la vinificacin de uvas albario y treixadura y otras variedades blancas admitidas por el consejo regulador
siempre que sean producidas en la misma
subzona. Para poder ser etiquetado con
la denominacin Condado do Tea el porcentaje de albario y treixadura tiene que
alcanzar como mnimo el 70% del total.
Esta subzona limita por el noreste con la
del Ribeiro, influencia que se hace patente por la presencia de la uva treixadura.
Tambin existe una produccin reducida
en cantidad pero reseable en calidad
de vino tinto, que se comercializa con la
misma denominacin y que es heredera
del tradicional vino tinto de Rubis.

Descrio: A denominao Condado do


Tea aplica-se ao vinho polivarietal branco, elaborado na referida sub-regio da
Denominao de Origem Ras Baixas a
partir da vinificao de castas albario
e treixadura e outras variedades brancas admitidas pelo conselho regulador,
sempre que sejam produzidas na mesma
sub-regio. Para poder ser rotulado com
a denominao Condado do Tea a percentagem de albario e treixadura tem de
alcanar no mnimo 70% do total. Esta
sub-regio limita pelo nordeste com a do
ribeiro, influncia que se torna patente
pela presena da casta treixadura. Tambm existe uma produo reduzida em
quantidade mas assinalvel em qualidade
de vinho tinto, que se comercializa com a
mesma denominao e que herdeira do
tradicional vinho tinto de Rubis.

Localizacin geogrfica: La subzona del


condado do Tea es un rea vincola de la
provincia de Pontevedra que se extiende
por los valles del ro Tea y la zona en
la que este desemboca en el Mio. Est
integrada por los municipios de Arbo,
Crecente, As Neves, Ponteareas, Salceda
de Caselas, Salvaterra de Mio y algunas parroquias de A Caiza (Valeixe), Tui
(Guillarei, Paramos, Baldrns y Caldelas
de Tui) y Mos (Louredo).

Localizao geogrfica: A sub-regio do


Condado do Tea uma rea vincola da
provncia de Pontevedra que se estende
pelos vales do rio Tea e pela zona em que
este desemboca no Minho. Est integrada
pelos municpios de Arbo, Crecente, As
Neves, Ponteareas, Salceda de Caselas,
Salvaterra de Mio e algumas freguesias
de A Caiza (Valeixe), Tui (Guillarei, Paramos, Baldrns e Caldelas de Tui) e Mos
(Louredo).

Caractersticas especficas: Es un vino


blanco, de color amarillo pajizo, transparente, con irisaciones verdosas en el
borde. Afrutado y muy aromtico. La variedad treixadura enriquece este coupage
aportndole una personalidad propia a
la albario. En cuanto al vino tinto, se
vinifican monovarietal sousn y coupages
con las uvas cao tinto, pedral, menca y

Caractersticas especficas: um vinho


branco, de cor amarelo palhio, transparente, com irisaes verdosas na borda.
Frutado e muito aromtico. A variedade
treixadura enriquece esta mistura fornecendo-lhe uma personalidade prpria
ao albario. Em relao ao vinho tinto,
vinificam-se monovarietal o sousn e as
misturas com as castas cao tinto, pe-

198

dral, menca e sousn. O tinto de Rubis


talvez o mais popular desta regio,
um vinho glicrico, muito fresco, com um
ponto de acidez e muito frutal. A sua graduao alcolica, dependendo da safra e
da mistura arranca a partir dos 10 graus
de volume alcolico por litro.

sousn. El tinto de Rubis, tal vez el ms


popular de esta zona, es un vino glicrico, muy fresco, con un punto de acidez
y muy frutal. Su graduacin alcholica,
dependiendo de la aada y el coupage,
arranca a partir de los 10 grados de volumen alcohlico por litro.

Breve resenha histrica: A comarca na


qual se produz este vinho recebe o seu
nome do vnculo existente com o Condado de Salvatierra, criado por Felipe III
em 1613 para honrar Diego Sarmiento de
Sotomayor y Mendoza, senhor do Sobroso. Duas fortalezas a de Vilasobroso e a
de Salvaterra marcam os territrios deste
condado cuja linhagem est vinculada
atualmente casa de Alba. A produo
de vinhos do condado faz parte da tradio vincola deste troo da ribeira direita
do Minho desde antigamente. Salvaterra
de Mio celebra desde 1959 uma festa
na qual se realizam provas e exaltao
dos vinhos brancos, perto da ltima semana do ms de agosto. Mais recente,
incorporou-se o vinho tinto no calendrio festivo do condado: desde meados da
primeira dcada deste sculo celebra-se
a Fiesta del Tinto em As Neves que finalmente foi auspiciada com a denominao
de origem, convertendo-se o condado na
sub-regio mais importante para as variedades tintas, no em vo uma vez que
j produz mais de 60% do total de toda a
Denominao de Origem Ras Baixas.

Breve resea histrica: La comarca en la


que se produce este vino recibe su nombre del vnculo existente con el condado
de Salvatierra, creado por Felipe III en
1613 para honrar a Diego Sarmiento de
Sotomayor y Mendoza, seor del Sobroso.
Dos fortalezas, la de Vilasobroso y la de
Salvaterra, marcan los territorios de este
condado, cuyo linaje est vinculado actualmente a la Casa de Alba. La produccin de vinos del condado forma parte de
la tradicin vincola de este tramo de la
ribera derecha del Mio desde antiguo.
Salvaterra de Mio celebra desde 1959 una
fiesta en la que se realizan catas y exaltacin de los vinos blancos, alrededor de
la ltima semana del mes de agosto. Ms
reciente es la incorporacin del vino tinto
al calendario festivo del condado: desde
mediados de la primera dcada de este
siglo se celebra la Fiesta del Tinto en As
Neves, que finalmente fue auspiciada por
la denominacin de origen, convirtindose
el condado en la subzona ms importante
para las variedades tintas, no en vano produce ms del 60% ciento del total de toda
la Denominacin de Origen Ras Baixas.

Pontos de venda: A distribuio deste


vinho muito limitada, fora da rea de

Puntos de venta: La distribucin de este


vino es muy limitada fuera del rea de pro-

199

duccin. Es posible encontrar algunas marcas en tiendas especializadas y vinotecas,


fundamentalmente en Galicia y menos en
el resto de Espaa. La opcin de vinotecas
online abre la posibilidad a su adquisicin
en cualquier lugar del mundo, ya que existe venta por Internet. En cuanto al vino
tinto, solo ocho bodegas elaboran una
produccin muy limitada, difcil de conseguir fuera de esta zona productiva.

produo. possvel encontrar algumas


marcas em lojas especializadas e vinotecas, fundamentalmente na Galiza e menos
no resto de Espanha. A opo de vinotecas online abre a possibilidade para a sua
aquisio em qualquer lugar do mundo j
que existe venda por internet. Em relao
ao vinho tinto, apenas oito adegas elaboram uma produo muito limitada, difcil
de conseguir fora desta zona produtiva.

RAS BAIXAS O ROSAL

RAS BAIXAS O ROSAL

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos blancos jvenes y con crianza.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos
brancos jovens e com crianza.

Descripcin: La denominacin Vino do


Rosal se aplica al vino polivarietal blanco
elaborado en dicha subzona de la Denominacin de Origen Ras Baixas a partir de
la vinificacin de uvas albario y loureira
y otras variedades blancas admitidas por
el consejo regulador siempre que sean
producidas en la misma subzona. Para poder ser etiquetado con la denominacin
Rosal el porcentaje de albario y loureira
tiene que alcanzar como mnimo el 70%
del total.

Descrio: A denominao vinho do Rosal aplica-se ao vinho polivarietal branco


elaborado na referida sub-regio da Denominao de Origem Ras Baixas a partir
da vinificao de castas albario e loureira e outras variedades brancas admitidas pelo conselho regulador sempre que
sejam produzidas na mesma sub-regio.
Para poder ser rotulado com a denominao Rosal, a percentagem de albario e
loureira tem de alcanar no mnimo 70%
do total.

200

Localizao geogrfica: A sub-regio do


Rosal uma rea vincola da provncia
de Pontevedra que se estende pelo vale
noroeste do rio Minho, isto , a margem
direita do mesmo, sendo a esquerda territrio portugus. Esta sub-regio limita
pelo nordeste com a do condado do Tea,
no municpio de Tui que partilha ambas
as sub-regies, j que possui freguesias
em ambas. A demarcao administrativa
por municpios a seguinte: A Guarda,
O Rosal, Tomio, as freguesias de Tui:
Pexegueiro, Areas, Malvs, Ribadelouro,
Rebordns, Pazos de Reis, Randufe e Tui;
e as freguesias de Gondomar: Maufe e
Vilaza.

Localizacin geogrfica: La subzona del


Rosal es un rea vincola de la provincia
de Pontevedra que se extiende por el valle noroccidental del ro Mio, es decir,
la margen derecha del mismo, siendo la
izquierda territorio portugus. Esta subzona limita por el noreste con la del condado do Tea, en el municipio de Tui, que
comparte ambas subzonas, ya que tiene
parroquias en ambas. La demarcacin administrativa por municipios es: A Guarda,
O Rosal, Tomio, las parroquias de Tui:
Pexegueiro, Areas, Malvs, Ribadelouro,
Rebordns, Pazos de Reis, Randufe y Tui;
y las parroquias de Gondomar: Maufe y
Vilaza.

Caractersticas especficas: um vinho


branco, de cor amarelo palhio, transparente, com irisaes verdosas na borda.
Frutado e muito aromtico. As caractersticas climticas exclusivas desta zona,
protegida dos ventos dominantes, temperada pelo Minho e um rcio elevado de
horas de sol convertem-na no trpico da
Galiza. A sua incidncia na maturao
da uva, assim como as caractersticas
do solo conferem-lhe uma personalidade
prpria, que se v reforada pelo harmnico conjunto formado pelas variedades
albario e loureira.

Caractersticas especficas: Es un vino


blanco, de color amarillo pajizo, transparente, con irisaciones verdosas en el
borde. Afrutado y muy aromtico. Las
caractersticas climticas exclusivas de
esta zona, amparada de los vientos dominantes, templada por el Mio y con un
ratio elevado de horas de sol, la convierten en el trpico de Galicia. Su incidencia
en la maduracin de la uva, as como las
caractersticas del suelo le confieren una
personalidad propia, que se ve reforzada
por el armnico conjunto formado por las
variedades albario y loureira.

Breve resenha histrica: A comarca do


Bajo Mio e em concreto a zona de O Rosal, um dos territrios agrcolas mais
privilegiados da Galiza devido sua configurao orogrfica e as condies climticas especficas. A horta generosa
e o cultivo de rvores de fruto estende-se para alm das variedades tradicionalmente galegas, incorporando-se algumas
de climas subtropicais como o kiwi ou
a feijoa brasileira. A produo de vinho
nesta zona estava limitada praticamente
ao autoconsumo, sendo muito escassa a
sua produo que chegava a um mercado
muito minoritrio. Uma figura foi essencial na difuso deste vinho: o adegueiro
Santiago Ruiz, que foi o primeiro a colocar uma marca, a que leva o seu nome, no
mercado e o primeiro tambm a enfrentar
a grande reconverso tecnolgica que o
vinho viveu na dcada de 1980, quando
comeou a revalorizar-se o vinho como
um produto de interesse econmico para
os agricultores, e as adegas deixaram de
ser um pequeno espao para a produo
prpria convertendo-se em amplas naves

Breve resea histrica: La comarca del


Bajo Mio y en concreto el entorno de O
Rosal es uno de los territorios agrcolas
ms privilegiados de Galicia por su configuracin orogrfica y las condiciones
climticas especficas. La huerta es generosa y el cultivo de frutales se extiende
ms all de las variedades tradicionalmente gallegas, incorporndose algunas
de climas subtropicales como el kiwi o la
feijoa brasilea. La produccin de vino en
esta zona estaba limitada prcticamente
al autoconsumo, siendo muy escasa la
produccin, que llegaba a un mercado
muy minoritario. Una figura fue esencial
en la difusin de este vino, el bodeguero
Santiago Ruiz, que fue el primero en poner una marca, la que lleva su nombre,
en el mercado y el primero tambin en
afrontar la gran reconversin tecnolgica
que vivi el vino en la dcada de 1980,
cuando comenz a revalorizarse como un
producto de inters econmico para los
agricultores y las bodegas dejaron de ser
un pequeo espacio para la produccin
propia y se convirtieron en amplias naves

201

tecnolgicamente avanzadas, pilotadas


por enlogos bien formados.

tecnologicamente avanadas, pilotadas


por enlogos bem formados.

Puntos de venta: Es fcil su localizacin


en Galicia, en tiendas especializadas y supermercados. Algunas marcas tienen amplia distribucin por toda Espaa e incluso
con un elevado porcentaje de exportacin,
que puede llegar al cincuenta por ciento.

Pontos de venda: fcil a sua localizao na Galiza, em lojas especializadas e


supermercados. Algumas marcas possuem
ampla distribuio por toda a Espanha e
inclusive com uma elevada percentagem
de exportao que pode chegar aos 50%.

RAS BAIXAS RIBEIRA DO ULLA

RAS BAIXAS RIBEIRA DO ULLA

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos blancos jvenes y con crianza.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos
brancos jovens e com crianza.

Descripcin: La denominacin Ribeira do


Ulla se aplica al vino polivarietal blanco
elaborado en dicha subzona de la Denominacin de Origen Ras Baixas a partir de
la vinificacin de uvas albario y otras variedades blancas admitidas por el consejo
regulador siempre que sean producidas en
la misma subzona. Para poder ser etiquetado con la denominacin Ribeira do Ulla
el porcentaje de albario tiene que alcanzar como mnimo el 70% del total.

Descrio: A denominao Ribeira do


Ulla aplica-se ao vinho polivarietal branco elaborado na referida sub-regio da
Denominao de Origem Ras Baixas a
partir da vinificao de castas albario e
outras variedades brancas admitidas pelo
conselho regulador sempre que sejam
produzidas na mesma sub-regio. Para
poder ser rotulado com a denominao
Ribeira do Ulla a percentagem de albario
tem de alcanar no mnimo 70%do total.

Localizacin geogrfica: La subzona discurre por el curso medio del ro Ulla y sus
viedos son los ms septentrionales de
toda la denominacin de origen. La demarcacin administrativa por municipios
es: municipio de Vedra (A Corua) y las
parroquias que se citan de los siguientes
municipios de la misma provincia: Padrn: parroquias de Rumille, Carcaca, Iria
Flavia y Herbn; Teo: parroquias de Oza,
Teo, Lampai, Bamonde, Rars, Vilario y
Reis; Boqueixn: parroquias de Codeso,
Pousada, Oural, Ledesma, Donas y Sucira;
Touro: parroquia de Bendaa. Provincia
de Pontevedra, municipios de A Estrada:
parroquias de Arnois, Couso, Cora, Oca,
Santeles, Paradela, Berres, San Miguel de
Castro, San Xurxo de Vea, Ribeira, Riob,
Santa Cristina de Vea, Baloira y Santa Maria de Barcala; Silleda: parroquia de Cira;
Vila de Cruces: parroquias de Camanzo,
Gres y Aobre.

Localizao geogrfica: A sub-regio estende-se pelo curso mdio do rio Ulla e os


seus vinhedos so os mais setentrionais
de toda a denominao de origem. A demarcao administrativa por municpios
a seguinte: municpio de Vedra (Corunha)
e as freguesias que se citam dos seguintes municpios da mesma provncia: Padrn (freguesias de Rumille, Carcaca, Iria
Flavia e Herbn), Teo (freguesias de Oza,
Teo, Lampai, Bamonde, Rars, Vilario e
Reis), Boqueixn (freguesias de Codeso,
Pousada, Oural, Ledesma, Donas e Sucira), Touro (freguesia de Bendaa). Provncia de Pontevedra, municpios de A Estrada (freguesias de Arnois, Couso, Cora,
Oca, Santeles, Paradela, Berres, San Miguel de Castro, San Xurxo de Vea, Ribeira,
Riob, Santa Cristina de Vea, Baloira e
Santa Maria de Barcala), Silleda (freguesia de Cira), Vila de Cruces (freguesias de
Camanzo, Gres e Aobre).

Caractersticas especficas: El Ulla dulcifica y enriquece las tierras de sus valles,


que se ven beneficiados por una excelente orientacin para el cultivo de la vid.
Como el predominio de los caldos del Ulla
amparados por esta denominacin tiene
como principal protagonista a la variedad
albario, recibe de esta sus principales

Caractersticas especficas: O Ulla dulcifica e enriquece as terras dos seus vales,


que so beneficiados por uma excelente
orientao para o cultivo da vide. Como
o predomnio dos nctares do Ulla protegidos por esta denominao tm como
protagonista a variedade albario, recebe
desta as suas principais qualidades: um

202

vinho muito expressivo, frutal e aromtico, com o seu justo equilbrio de acidez
e graduao alcolica. O aspeto visual
apresenta-nos uma cor amarelo palhio
com ribetes verdes nas bordas que anuncia a frescura e intensidade frutal que se
descobre na sua prova.

cualidades: un vino muy expresivo, frutal


y aromtico, con su justo equilibrio de
acidez y graduacin alcohlica. El aspecto visual nos presenta un color amarillo
pajizo con ribetes verdes en los bordes
que anuncia la frescura e intensidad frutal que se descubre en su cata.

Breve resenha histrica: A sua incorporao na Denominao de Origem Ras


Baixas foi a mais recente: data de 2000.
Mas esta uma comarca com uma longa
tradio vincola que remonta Idade
Mdia, especialmente nos campos dos
mosteiros como o do desaparecido de San
Salvador de Camanzo, na Vila de Cruces,
do qual ainda permanece em p o lagar
que os monges utilizavam na elaborao do vinho. A proximidade a Santiago
convertia-o no vinho por excelncia que
chegava mitra compostelana e cidade
que prosperava sua merc e da universidade. A partir de 1980, o municpio de
Vedra capitaneou a empresa de promover
e difundir a cultura do vinho autctone
nessa comarca, mediante a celebrao
de uma Fiesta del Vino del Ulla que se
celebra desde ento ininterruptamente
prxima da segunda semana do ms de
abril. A festa nasceu com um objetivo
reivindicativo, a presena de um importante censo de cepas de Albario queria
integrar-se na denominao Ras Baixas,
objetivo que se cumpriu vinte anos mais

Breve resea histrica: Su incorporacin


a la Denominacin de Origen Ras Baixas
fue la ms reciente: data del 2000. Pero
esta es una comarca con una larga tradicin vincola que se remonta a la Edad
Media, especialmente en los entornos de
los monasterios como el del desaparecido de San Salvador de Camanzo, en Vila
de Cruces, del que todava queda en pie
el lagar que empleaban los monjes en la
elaboracin del vino. La proximidad a
Santiago lo converta en el vino por excelencia que llegaba a la mitra compostelana y a la ciudad que prosperaba a su
merced y a la de la universidad. A partir
de 1980, el municipio de Vedra capitane
la empresa de promover y difundir la cultura del vino autctono en esa comarca,
mediante la celebracin de una Fiesta del
Vino del Ulla que se celebra desde entonces ininterrumpidamente en torno a la
segunda semana del mes de abril. La fiesta naci con un objetivo reivindicativo,
pues con la presencia de un importante
censo de cepas de albario queran integrarse en la denominacin Ras Baixas,

203

objetivo que se cumpli veinte aos despus, tras una larga tarea de mejora de
las condiciones de cultivo y vinificacin.
Hoy los vinos del Ulla compiten en calidad y sin complejos con el resto de los
albarios de la Denominacin de Origen
Ras Baixas.

tarde, depois de um longo trabalho de


melhoria das condies de cultivo e vinificao. Hoje em dia os vinhos do Ulla
competem em qualidade e sem complexos
com o resto dos albarios da Denominao de Origem Ras Baixas.

Puntos de venta: Este vino tuvo siempre


un mercado tradicional en Santiago de
Compostela. Su produccin es reducida,
ya que representa menos del 4% del total
de la Denominacin de Origen Ras Baixas,
por lo que se hace ms difcil conseguirlo cuanto ms nos alejamos de su zona,
donde es posible adquirirlo en tiendas,
supermercados y vinotecas, as como en
bodegas. Existen numerosas tiendas online que facilitan su distribucin a todo el
mundo a travs de sus pginas web.

Pontos de venda: Este vinho teve sempre


um mercado tradicional em Santiago de
Compostela. A sua produo reduzida j
que representa menos de 4 por cento do
total da Denominao de Origem Ras Baixas, pelo que se torna mais difcil a sua
obteno medida que nos afastamos da
sua regio, onde possvel adquiri-lo em
lojas, supermercados e vinotecas, assim
como em adegas. Existem numerosas lojas online que facilitam a sua distribuio
ao mundo inteiro atravs das suas pginas web.

RAS BAIXAS VAL DO SALNS

RAS BAIXAS VAL DO SALNS

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos blancos jvenes y con crianza.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos
brancos jovens e com crianza.

Descripcin: La denominacin Ras Baixas


Val do Salns o simplemente Val do Salns se aplica al vino polivarietal blanco
elaborado en dicha subzona de la Denominacin de Origen Ras Baixas a partir de
la vinificacin de uvas albario y otras variedades blancas admitidas por el consejo
regulador siempre que sean producidas en
la misma subzona. Para poder ser etiquetado con la denominacin Val do Salns el
porcentaje de albario tiene que alcanzar
como mnimo el 70% del total.

Descrio: A denominao Ras Baixas


Val do Salns ou simplesmente Val do Salns aplica-se ao vinho polivarietal branco
elaborado na referida sub-regio da Denominao de Origem Ras Baixas a partir
da vinificao de castas albario e outras
variedades brancas admitidas pelo conselho regulador sempre que sejam produzidas na mesma sub-regio. Para poder
ser rotulado com a denominao Val do
Salns a percentagem de Albario tem de
alcanar no mnimo 70% do total.

Localizacin geogrfica: La mayor parte


de este territorio vincola es coincidente
con la comarca del Salns, a la que luego
se incorporaron otros municipios. La faceta geogrfica ms singular es su naturaleza martima, siendo la nica denominacin de origen que posee una subzona en
la que buena parte de los municipios que
la integran son costeros, incluso uno de
ellos es insular. Todos pertenecen a la provincia de Pontevedra y estn enmarcados
entre las ras de Pontevedra y de Arousa,
con el valle del ro Umia y el Salns, la
llanura litoral ms relevante de Galicia.
Este espacio vincola que rene en su demarcacin el mayor nmero de viticultores
y de bodegas de toda la denominacin de
origen est formado por doce municipios:
Cambados, Meao, Sanxenxo, Ribadumia,

Localizao geogrfica: A maior parte


deste territrio vincola coincidente
com a comarca do Salns, que logo se
incorporaram outros municpios. A faceta
geogrfica mais singular a sua natureza martima, sendo a nica denominao
de origem que possui uma sub-regio na
qual boa parte dos municpios que a integram so costeiros, inclusive um deles,
insular. Todos pertencem provncia de
Pontevedra e esto enquadrados entre as
rias de Pontevedra e a de Arousa, com o
vale do rio Umia e o Salns, a plancie litoral mais relevante da Galiza. Este espao vincola que rene na sua demarcao
o maior nmero de viticultores e de adegas de toda a denominao de origem
composto por 12 municpios: Cambados,
Meao, Sanxenxo, Ribadumia, Meis, Vila-

204

nova de Arousa, Portas, Caldas de Reis,


Vilagarca de Arousa, Barro, O Grove e A
Illa de Arousa.

Meis, Vilanova de Arousa, Portas, Caldas


de Reis, Vilagarca de Arousa, Barro, O
Grove y A Illa de Arousa.

Caractersticas especficas: Dois so os


fatores que mais determinam a personalidade do Ras Baixas do Val do Salns.
Em primeiro lugar, a casta protagonista,
a albario, uma casta com carcter, doce,
capaz de manifestar uma grande difuso
de sabores frutais e o mar, que suaviza
o clima destes vales infundindo-lhe a humidade suficiente para que prospere e,
chegado o vero, amadurea sem sofrer
longos perodos de seca. O clima suave e
uma uva de maturao relativamente prematura conjugam-se num nctar que ao
mesmo tempo brilhante e estruturado com
o seu ponto ideal de acidez e um contedo alcolico insere-se entre os 12 e os 13
graus. Ainda que reconhecida a denominao Ras Baixas Val do Salns, a maior parte das adegas aqui estabelecidas elaboram
fundamentalmente albario monovarietal,
um facto ratificado pela circunstncia de
a referida variedade de uva representar
99,95% do total de uvas brancas colhidas
na sub-regio nas ltimas vindimas.

Caractersticas especficas: Dos son los


factores que ms determinan la personalidad del Ras Baixas del Val do Salns. En
primer lugar, la uva protagonista, la albario, una uva con carcter, dulce, capaz de
manifestar un gran despliegue de sabores
frutales, y el mar, que suaviza el clima de
estos valles y le infunde la humedad suficiente para que prospere y, llegado el verano, madure sin sufrir largos periodos de
sequa. El clima suave y una uva de maduracin relativamente temprana se conjugan en un caldo que es a la vez brillante y
estructurado con su punto justo de acidez
y un contenido alcohlico que ronda entre
los 12 y los 13 grados. Aunque reconocida
la denominacin Ras Baixas Val do Salns, la mayor parte de las bodegas aqu
establecidas elaboran fundamentalmente
albario monovarietal, un hecho ratificado por la circunstancia de que dicha variedad de uva represent el 99,95% del total
de uvas blancas cosechadas en la subzona
en las ltimas vendimias.

Breve resenha histrica: Existe a tradio de vincular a origem da elaborao

Breve resea histrica: Existe la tradicin


de vincular el origen de la elaboracin de

205

estos vinos blancos a los monasterios que


se encuentran en la zona o a los pazos y
casas seoriales. En cierta medida, el cuidado y preservacin de la calidad en la
vinificacin era una labor que se llevaba
a cabo en esos centros de poder y riqueza econmica, mientras el resto del vino,
dedicado al gran consumo, era elaborado
con otras variedades de mayor productividad, aunque de menor calidad. A partir
de la dcada de 1960, cuando se produce
un boom turstico, siempre minoritario en
Galicia frente a otras costas espaolas, se
repara en que la gastronoma relacionada
con el mar de estas ras gallegas pescados y sobre todo mariscos tiene un
aliado singular en el vino blanco en el
que la variedad albario es predominante.
A partir de la Fiesta del Albario, Cambados se convirti en la capital del vino
blanco de la costa. Es en 1980, cuando
se reivindica una denominacin especfica para el albario y, ocho aos despus,
cuando se constituye la Denominacin de
Origen Ras Baixas, es el momento en que
comienza a crearse un nuevo modelo productivo, donde los altos precios pagados
por la uva estimulan el crecimiento de la
superficie dedicada a su cultivo y la mayor oferta de esta propicia la creacin de
nuevas bodegas, hasta llegar a multiplicar
por cuarenta la produccin en poco menos de un cuarto de siglo. El Val do Salns
agrupa el 71% de los viticultores de toda
la denominacin de origen y produce el
56% del total del vino que se etiqueta al
amparo del consejo regulador. Ambos datos revelan el carcter minifundista de las
explotaciones vincolas, que se acenta
en esta subzona, donde la parcela media
es de 4.600 m2 y cada viticultor tiene una
media de 3,02 parcelas.

destes vinhos brancos aos mosteiros que


se encontram na regio ou aos paos e
casas senhoriais. Em certa medida, o
cuidado e preservao da qualidade na
vinificao era um trabalho que era levado a cabo nesses centros de poder e
riqueza econmica, enquanto o resto do
vinho, dedicado ao grande consumo era
elaborado com outras variedades de maior
produtividade, ainda que de menor qualidade. A partir da dcada de 1960, quando se produz um boom turstico, sempre
minoritrio na Galiza face a outras costas
espanholas, repara-se que a gastronomia
relacionada com o mar destas rias galegas peixes e sobretudo mariscos tem
um aliado singular no vinho branco, no
qual a variedade albario predominante. A partir da Fiesta del Albario, Cambados converteu-se na capital do vinho
branco da costa. Em 1980 reivindica-se
uma denominao especfica para o albario e, oito anos depois, constituda a
Denominao de Origem Ras Baixas. o
momento em que se comea a criar um
novo modelo produtivo, onde os altos
preos pagos pela uva estimulam o crescimento da superfcie dedicada ao seu
cultivo, e a maior oferta desta propicia
a criao de novas adegas, at chegar a
multiplicar por 40 a produo em pouco
menos de um quarto de sculo. O Val do
Salns agrupa 71% dos viticultores de
toda a denominao de origem e produz
56% do total do vinho que se rotula sob
a proteo do Conselho Regulador. Ambos
os dados revelam o carcter minifundista
das exploraes vincolas que se acentua
nesta sub-regio, onde a parcela mdia
de 4.600 metros quadrados e cada viticultor possui uma mdia de 3,02 parcelas.

Puntos de venta: En Galicia, en supermercados y tiendas de alimentacin, grandes


superficies, vinotecas, etctera. Su distribucin es amplia en toda la comunidad
autnoma. Dispone igualmente de canales
de distribucin en toda Espaa y en distintos pases de Europa, Asia y Amrica.

Pontos de venda: Na Galiza, em supermercados e lojas de alimentao, grandes


superfcies, vinotecas, etecetera. A sua
distribuio ampla em toda a comunidade autnoma. Dispe igualmente de
canais de distribuio em toda a Espanha
e em diversos pases da Europa, sia e
Amrica.

RIBEIRA SACRA

RIBEIRA SACRA

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem.

Descripcin: La Denominacin de Origen


Ribeira Sacra ampara la produccin de vi-

Descrio: A Denominao de Origem


Ribeira Sacra protege a produo de vi-

206

nhos brancos e tintos num territrio que


se encontra nos vales de confluncia dos
rios Minho e Sil e seus afluentes, entre
as provncias de Ourense e Lugo. O seu
territrio est dividido em cinco sub-regies. O nome da denominao e de
toda essa regio est relacionada com a
proliferao de mosteiros que se ergueram durante a Idade Mdia, ento um lugar muito afastado das reas povoadas da
Galiza, de difcil acesso e propcio para
a existncia humana em condies muito
precrias devido ao seu terreno agreste.
Um dos aspetos especialmente significativos desta denominao o predomnio
da produo de vinho tinto sobre o branco, sendo esta caracterstica nica nas
denominaes galegas. Para a elaborao
dos seus vinhos contam com as seguintes variedades recomendadas de tinto:
menca, brancellao, merenzao, sousn,
cao tinto e tempranillo. Dessa forma,
esto autorizadas a garnacha tintureira e
a variedade mouratn, tambm conhecida
como negreda. Em relao aos brancos as
variedades recomendadas so albario,
loureira, treixadura, godelho, dona blanca
e torronts. A colheita de 2011 proporcionou quase sete milhes de quilos de uva,
dos quais cerca de seis milhes de quilos
foram da variedade menca. No registo de
31 de dezembro de 2010 havia inscritos
1.271 hectares, propriedade de 2.842 viticultores e 89 adegas.

nos blancos y tintos en un territorio que


se encuentra en los valles de confluencia
de los ros Mio y Sil y sus afluentes, entre las provincias de Ourense y Lugo. Su
territorio est dividido en cinco subzonas.
El nombre de la denominacin y de toda
esa rea est relacionado con la proliferacin de monasterios que se produjo en
la misma durante la Edad Media, entonces
un lugar muy retirado de las reas pobladas de Galicia, de difcil acceso y propicio
para la existencia humana en condiciones muy menesterosas por lo agreste del
terreno. Uno de los datos especialmente
significativos de esta denominacin es el
predominio de la produccin de vino tinto
sobre el blanco, siendo esta caracterstica nica en las denominaciones gallegas.
Para la elaboracin de sus vinos cuentan
con las siguientes variedades preferentes
de tinto: menca, brancellao, merenzao,
sousn, cao tinto y tempranillo. Asimismo, estn autorizadas la garnacha
tintureira y la variedad mouratn, tambin conocida como negreda. En cuanto
a blancos, las variedades preferentes son
albario, loureira, treixadura, godello,
dona blanca y torronts. La cosecha del
2011 proporcion casi siete millones de
kilos de uva, de los que cerca de seis millones fueron de la variedad menca. En el
registro a 31 de diciembre del 2010 haba
inscritas 1.271 hectreas, propiedad de
2.842 viticultores y 89 bodegas.

Localizao geogrfica: A Denominao de Origem Ribeira Sacra estende-se


por um territrio compreendido pelo sul

Localizacin geogrfica: La Denominacin de Origen Ribeira Sacra se extiende por un territorio comprendido por el

207

sur de la provincia de Lugo y el norte de


la de Ourense, en los valles de los ros
Mio y Sil con sus afluentes, en un rea
cercana a la confluencia de ambos. Un
total de veinte municipios se reparten
administrativamente las cinco subzonas,
que son las siguientes: Subzona de Amandi:
abarca las parroquias que se citan de los
ayuntamiendos de Sober: Doade, Amandi, Lobios, Pinol, Santiorxo, Barantes,
Bolmente, San Martio de Anllo y de la
parroquia de Anllo, los lugares situados
en la ribera del Sil. Monforte de Lemos:
Marcelle. Subzona de Chantada: abarca las
parroquias que se citan de los ayuntamiendos de Portomarn: Portomarn, Sabadelle, Fiz de Rozas, Len y Vilarbasn.
Taboada: Sobrecedo, Castelo, San Xin de
nsua, nsua, Mourulle y Xin. Chantada:
Pedrafita, Pesqueiras, San Fiz de Asma,
Belesar, Lncora, Camporramiro, Santiago
de Arriba, A Saria, Nogueira de Mio y
Sabadelle. Carballedo: Erbedeiro, Chouzn, A Cova, Oleiros y Temes. A Peroxa:
San Xes da Peroxa, Graces, Carracedo,
Celaguantes, Beacn, Os Peares y en la
parroquia de Vilarrubn, el lugar de O
Souto. Subzona de Quiroga-Bibei: abarca las
parroquias que se citan de los ayuntamiendos de Monforte de Lemos: Rozavales. A Pobra de Brolln: Vilach y Barxa
de Lor. Quiroga: Quint de Lor, Nocedo,
Quiroga, A Ermida, O Hospital, Fisteus,
Sequeiros, Bendollo, Bendill, Montefurado, Vilanude, Paradaseca, Vilaster, A
Encieira y Augas Mestas. Ribas de Sil:
Nogueira, Peites, Pieira, Rairos, Ribas de
Sil, Soutordei y Torbeo. A Pobra de Trives: Barrio, Mendoia, Pieiro, Sobrado y
Navea. Manzaneda: Cesuris, Reigada, San
Miguel de Bidueira, Soutipedre, Manzaneda y San Martio de Manzaneda. San
Xon de Ro: Cerdeira. Subzona de Ribeiras
do Mio: abarca las parroquias que se citan de los ayuntamiendos de Paradela:
Loio, As Cortes, San Martio de Castro,
San Facundo de Ribas de Mio, Castro,
Santalla de Paradela, Aldosende, A Laxe
e San Vicente de Paradela. O Saviao:
Reiriz, Segn, San Vitoiro de Ribas de
Mio, Rebordaos, Santo Estevo de Ribas
de Mio, Diomondi, Mourelos, Rosende y
A Cova. Pantn: Ribeiras de Mio, Vilar
de Ortelle, Atn, Pombeiro, Acedre, Espasantes, Frontn, Sis, Cangas, Toldaos,
Moreda, Pantn, Deade, Castilln y Ferreira de Pantn. Sober: Rosende, Vilaescura,

da provncia de Lugo e pelo norte da de


Ourense, nos vales dos rios Minho e Sil
com os seus afluentes, numa rea prxima confluncia de ambos. Um total
de 20 municpios reparte-se administrativamente nas cinco sub-regies que so
as seguintes: sub-regio de Amandi: abarca
as freguesias que se citam das cmaras
municipais de Sober (Doade, Amandi, Lobios, Pinol, Santiorxo, Barantes, Bolmente, San Martio de Anllo e da freguesia
de Anllo, os lugares situados na ribeira
do Sil), Monforte de Lemos (Marcelle).
Sub-regio de Chantada: abarca as freguesias
que se citam das cmaras municipais de
Portomarn (Portomarn, Sabadelle, Fiz
de Rozas, Len e Vilarbasn), Taboada
(Sobrecedo, Castelo, San Xin de nsua,
nsua, Mourulle e Xin), Chantada (Pedrafita, Pesqueiras, San Fiz de Asma, Belesar,
Lncora, Camporramiro, Santiago de Arriba, A Saria, Nogueira de Mio e Sabadelle), Carballedo (Erbedeiro, Chouzn, A
Cova, Oleiros e Temes), A Peroxa (San Xes
da Peroxa, Graces, Carracedo, Celaguantes, Beacn, Os Peares e na freguesia de
Vilarrubn, o lugar de O Souto), Sub-regio
de Quiroga-Bibei: abarca as freguesias que
se citam das cmaras municipais de Monforte de Lemos (Rozavales), A Pobra de
Brolln (Vilach e Barxa de Lor), Quiroga
(Quint de Lor, Nocedo, Quiroga, A Ermida, O Hospital, Fisteus, Sequeiros, Bendollo, Bendill, Montefurado, Vilanude,
Paradaseca, Vilaster, A Encieira e Augas
Mestas), Ribas de Sil (Nogueira, Peites,
Pieira, Rairos, Ribas de Sil, Soutordei e
Torbeo), A Pobra de Trives (Barrio, Mendoia, Pieiro, Sobrado e Navea), Manzaneda (Cesuris, Reigada, San Miguel de
Bidueira, Soutipedre, Manzaneda e San
Martio de Manzaneda), San Xon de Ro
(Cerdeira). Sub-regio de Ribeiras do Mio:
abarca as freguesias que se citam das
cmaras municipais de Paradela (Loio, As
Cortes, San Martio de Castro, San Facundo de Ribas de Mio, Castro, Santalla de
Paradela, Aldosende, A Laxe e San Vicente de Paradela), O Saviao (Reiriz, Segn,
San Vitoiro de Ribas de Mio, Rebordaos,
Santo Estevo de Ribas de Mio, Diomondi, Mourelos, Rosende e A Cova), Pantn
(Ribeiras do Mio, Vilar de Ortelle, Atn,
Pombeiro, Acedre, Espasantes, Frontn,
Sis, Cangas, Toldaos, Moreda, Pantn,
Deade, Castilln e Ferreira de Pantn),
Sober (Rosende, Vilaescura, Canaval, Pro-

208

endos, Neiras e na freguesia de Anllo, os


lugares situados na ribeira do rio Cabe),
Monforte de Lemos (Moreda e Seoane).
Sub-regio de Ribeiras do Sil: abarca as freguesias que se citam das cmaras municipais de A Teixeira (Cristosende, Lumeares
e Abeleda), Parada de Sil (San Lourenzo
de Barxacova, Sacardebois, Parada de Sil
e Chandrexa), Castro Caldelas (Alais, Paradela, San Paio de Abeleda, Santa Tegra
de Abeleda, Tronceda e Castro Caldelas),
Nogueira de Ramun (Vios, A Carballeira e Moura).

Canaval, Proendos, Neiras y en la parroquia de Anllo, los lugares situados en la


ribera del ro Cabe. Monforte de Lemos:
Moreda y Seoane. Subzona de Ribeiras do Sil:
abarca las parroquias que se citan de los
ayuntamiendos de A Teixeira: Cristosende, Lumeares y Abeleda. Parada de Sil:
San Lourenzo de Barxacova, Sacardebois,
Parada de Sil y Chandrexa. Castro Caldelas: Alais, Paradela, San Paio de Abeleda,
Santa Tegra de Abeleda, Tronceda y Castro
Caldelas. Nogueira de Ramun: Vios, A
Carballeira y Moura.

Caractersticas especficas: A Ribeira


Sacra proporciona maioritariamente vinhos tintos, que podem ser mono e polivarietais, sendo fundamentalmente monovarietais e elaborados a partir da casta
menca. Em relao aos brancos, predominam os polivarietais com maior proporo
de godelho sobre as outras castas, ainda
que tambm se encontrem brancos monovarietais de godelho e mais escassamente
de albario. Desde a modificao do regulamento da denominao de origem em
2007 produz-se uma classificao dos vinhos em virtude da proporo das castas
recomendadas utilizadas na sua elaborao, sob a dupla denominao de Ribeira
Sacra e Ribeira Sacra Summun. Dentro da
catalogao Summun, a denominao de
origem emite rtulos especficos para os
vinhos tintos que foram elaborados na
sub-regio de Amandi. Deles falamos nas
fichas seguintes.

Caractersticas especficas: La Ribeira


Sacra proporciona mayoritariamente vinos
tintos, que pueden ser mono y polivarietales, siendo fundamentalmente monovarietales elaborados a partir de la uva menca. En cuanto a los blancos, predominan
los polivarietales con mayor proporcin de
godello sobre otras uvas, aunque tambin
se encuentran blancos monovarietales de
godello y, ms escasamente, de albario.
Desde la modificacin del reglamento de
la denominacin de origen en el 2007 se
produce una clasificacin de los vinos en
virtud de la proporcin de las uvas preferentes utilizadas en su elaboracin, con
la doble denominacin de Ribeira Sacra y
Ribeira Sacra Summun. Dentro de la catalogacin Summun, la denominacin de
origen emite etiquetas especficas para
aquellos vinos tintos que estn elaborados en la subzona de Amandi. De ellos se
habla en las fichas siguientes.

Breve resenha histrica: De novo a viticultura est vinculada s atividades monsticas e no caso da Ribeira Sacra com
maior motivo que noutras denominaes
de origem, pois aqui se d a maior concentrao de cenbios de toda a Galiza.
No obstante a produo de vinho desta
zona remonta aos tempos da romanizao
e so numerosas as crnicas que referem
que, alm do ouro, os romanos levavam
para Roma vasilhas com vinho produzido
nestas ribeiras, especialmente o Amandi,
que foi o mais precoce em obter uma projeo para alm da Galiza. Diz-se que o
Amandi chegava a Roma em nforas dos
oleiros de Gundivs, chegadas ao porto
de Ostia depois de uma longa viagem pelo
Atlntico e Mediterrneo. Sculos depois,
o Caminho de Santiago foi um dos grandes difusores destes vinhos j que pela
denominao passam vrias das rotas que

Breve resea histrica: De nuevo la viticultura est vinculada a las actividades


monsticas y, en el caso de la Ribeira
Sacra, con mayor motivo que en otras
denominaciones de origen, pues aqu se
da la mayor concentracin de cenobios
de toda Galicia. Sin embargo, la produccin de vino de esta zona se remonta
a los tiempos de la romanizacin y son
numerosas las crnicas que refieren que,
adems de oro, los romanos se llevaban
a la metrpoli vasijas con vino producido
en estas riberas, especialmente el amandi, que fue el ms precoz en obtener una
proyeccin ms all de Galicia. Se dice
que el amandi llegaba a Roma en nforas
de los alfareros de Gundivs, llegadas al
puerto de Ostia tras un largo viaje por el
Atlntico y el Mediterrneo. Siglos despus, el Camino de Santiago fue uno de
los grandes difusores de estos vinos, ya

209

que por la denominacin pasan varias de


las rutas que llevaban tradicionalmente a
Compostela en la Edad Media, desde el
Camino Francs a la Va de la Plata, tambin denominada Camino Mozrabe. Ya en
pocas contemporneas, el vino fue alcanzando cada vez ms predicamento en
el mbito de Galicia y buena parte de su
difusin fue debida a las fiestas y ferias
de exaltacin que se celebran a su alrededor. De las seis actuales, sin duda las
ms importantes fueron para cumplir esta
labor la del Vino de Amandi que se celebra en Sober el domingo de ramos y la de
Chantada que se celebra en dicha villa en
torno al segundo fin de semana de marzo.

levavam tradicionalmente a Compostela,


na Idade Mdia, desde o Caminho Francs
Va de la Plata, tambm denominada
Caminho Mozrabe.

La dcada de 1990 fue vital para esta


regin vincola, con el reconocimiento
de la denominacin de origen que tuvo
lugar en 1995 y la aprobacin definitiva
con fecha de 3 de septiembre de 1996.
A partir de ese momento el crecimiento
de la produccin fue notorio: en 1997 se
vendimiaron alrededor de milln y medio
de kilos de uva. Dos aos ms tarde se
haban duplicado con holgura, superando los 3,5 millones, cifra que se duplic,
nuevamente, en el 2011, convirtindose
en la cosecha ms importante de la historia de la denominacin. Las cifras en
s dicen poco de lo que representa hacer
vino en esta denominacin de origen. La
Ribeira Sacra es todo un ejemplo de lo
que se denomina la viticultura heroica: el
esfuerzo del hombre para obtener un vino
excepcional all donde el paisaje parece
llenarlo todo de obstculos, pues la mayor parte de los viedos se encuentran
emplazados en terrazas trabajadas sobre
las gargantas de los ros Mio y Sil donde
su curso discurre por angostos caones.

A dcada de 1990 foi vital para esta regio vincola, com o reconhecimento da
denominao de origem que teve lugar
em 1995 e a aprovao definitiva com
data de 3 de setembro de 1996. A partir
desse momento o crescimento da produo foi notrio: em 1997 vindimaram-se
cerca de milho e meio de quilos de uva.
Dois anos mais tarde haviam-se duplicado com amplitude, superando os 3,5 milhes de quilos, cifra que foi duplicada,
novamente, em 2011, convertendo-se na
colheita mais significativa da histria da
denominao. As cifras em si, dizem pouco do que representa fazer vinho nesta
denominao de origem. A Ribeira Sacra
um exemplo do que se denomina de viticultura heroica: o esforo do homem para
obter um vinho excecional numa regio
onde a paisagem parece ench-lo de obstculos, pois a maior parte dos vinhedos
encontram-se localizados em socalcos
trabalhados sobre as gargantas dos rios
Minho e Sil, onde o seu curso escorre por
estreitas fendas.

Relacin de productores: A diciembre


del 2011 la denominacin de origen contabiliza un total de 94 bodegas.
Otros datos: La sede de la denominacin de origen se encuentra en Ra do
Comercio, 6-8, 27400 Monforte de Lemos
(Lugo). Telfono: 982 410 968; fax: 982
411 265. info@ribeirasacra.org, <www.
ribeirasacra.org>.

J em pocas contemporneas, o vinho


foi alcanando cada vez mais predicamento na regio da Galiza e boa parte da
sua difuso foi devida s festas e feiras
de exaltao que se celebram sua volta. Das seis atuais, sem dvida as mais
importantes para cumprir este trabalho
foram a do Vinho de Amandi que se celebra em Sober no domingo de Ramos e
a de Chantada que se celebra na referida
vila por volta do segundo fim de semana
de maro.

Relao de produtores: Atualmente (dezembro de 2011) a denominao de origem contabiliza um total de 94 adegas.
Outros datos: A sede da denominao de
origem encontra-se em Ra do Comercio,
6-8, 27400 Monforte de Lemos (Lugo). Telefone: 982 410 968; fax: 982 411 265.
info@ribeirasacra.org, <www.ribeirasacra.
org>.

RIBEIRA SACRA TINTO

RIBEIRA SACRA TINTO

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos tintos
jvenes y con crianza.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos tintos jovens e com crianza.

210

Descrio: Vinhos tintos elaborados a


partir das variedades menca, brancellao,
merenzao, sousn, cao tinto e tempranillo, e as autorizadas, garnacha tintureira e mouratn, sempre que as variedades
recomendadas representem pelo menos
70% na elaborao do vinho. Podero
colocar no rtulo a qualificao de vinho
tinto de barrica, os que permaneam no
mnimo seis meses em barricas de madeira com uma capacidade mxima de 500
litros.

Descripcin: Vinos tintos elaborados a


partir de las variedades menca, brancellao, merenzao, sousn, cao tinto y
tempranillo, y las autorizadas, garnacha
tintureira y mouratn, siempre que las
variedades preferentes representen, al
menos un 70% en elaboracin del vino.
Podrn llevar en la etiqueta la calificacin de vino tinto de barrica aquellos que
permanezcan como mnimo seis meses
en barricas de madera con una capacidad
mxima de quinientos litros.

Caractersticas especficas: um vinho


tinto, de cor cereja intenso, com irisaes
prpuras. O predomnio da casta Menca
outorga-lhe aromas intensos a frutas do
bosque. So tintos com corpo e estrutura,
com um equilibrado contedo alcolico
que costuma superar os 12,5 graus ainda
que a exigncia mnima seja de 11 gaus.

Caractersticas especficas: Es un vino


tinto, de color cereza intenso, con irisaciones prpuras. El predominio de la uva
menca le otorga aromas intensos a frutas del bosque. Son tintos con cuerpo y
estructura, con un equilibrado contenido
alcohlico que suele superar los 12,5 grados, aunque la exigencia mnima es de 11.

Pontos de venda: Est disponvel em


todo o mercado galego e representado no
mercado espanhol j que o tinto galego
mais abundante e melhor distribudo dentro do panorama dos vinhos com denominao de origem. Existem importadores e
distribuidores na Europa e Amrica e est
disponvel para o mundo inteiro atravs
das lojas de comrcio eletrnico na Internet.

Puntos de venta: Est disponible en


todo el mercado gallego y representado
en el mercado espaol gracias a que es
el tinto gallego ms abundante y mejor
distribuido dentro del panorama de los vinos con denominacin de origen. Existen
importadores y distribuidores en Europa
y Amrica y est disponible para todo el
mundo a travs de las tiendas de comercio electrnico en Internet.

RIBEIRA SACRA BRANCO

RIBEIRA SACRA BLANCO

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos com
e sem crianza.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos con
y sin crianza.

211

Descripcin: Los vinos blancos de Ribeira


Sacra estn elaborados con uvas autctonas de las variedades preferentes albario, loureira, treixadura, godello, dona
blanca y torronts, en los que las variedades preferentes tengan una presencia mnima del 70%. Por lo general son caldos
polivarietales con predominio de godello,
con un contenido alcohlico mnimo de
11 grados. Para llevar en la etiqueta la calificacin de barrica, deben pasar al menos
tres meses en barricas de madera de una
capacidad mxima de seiscientos litros.

Descrio: Os vinhos brancos de Ribeira


Sacra so elaborados com castas autctones das variedades recomendadas albario, loureira, treixadura, godelho, dona
blanca e torronts, nos quais as variedades recomendadas tenham uma presena
mnima de 70%. Geralmente so nctares
polivarietais com predomnio de Godello,
com um contedo alcolico mnimo de 11
graus. Para colocar no rtulo a qualificao de barrica devem passar pelo menos
3 meses nas barricas de madeira de capacidade mxima de 600 litros.

Caractersticas especficas: El godello


se hace patente, otorgndole esa caracterstica tan especfica de la referida uva,
con aromas a frutas maduras y gran expresividad.

Caractersticas especficas: O godelho


torna-se patente, outorgando-lhe essa
caracterstica to especfica da referida
casta, com aromas a frutas maduras e
grande expressividade.

Puntos de venta: Es posible encontrar


vinos blancos de Ribeira Sacra en vinotecas y tiendas especializadas de Galicia. La
escasez de la produccin restringe mucho
su mbito de distribucin. Sin embargo,
es posible recurrir al comercio electrnico
y a las vinotecas y tiendas especializadas
que existen en Internet.

Pontos de venda: possvel encontrar vinhos brancos de Ribeira Sacra em vinotecas e lojas especializadas da Galiza. A escassez de produo restringe muito o seu
mbito de distribuio. No obstante,
possvel recorrer ao comrcio eletrnico
e s vinotecas e lojas especializadas que
existem na Internet.

RIBEIRA SACRA SUMMUN

RIBEIRA SACRA SUMMUN

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos con y
sin crianza, blancos y tintos.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos com
e sem crianza, brancos e tintos.

Descripcin: Los vinos catalogados como


Ribeira Sacra Summun estn elaborados
con uvas autctonas de las variedades pre-

Descrio: Os vinhos catalogados como


Ribeira Sacra Summun so elaborados
com castas autctones das variedades re-

212

comendadas albario, loureira, treixadura,


godelho, dona blanca e torronts, no caso
dos brancos e tintos elaborados a partir
das variedades menca, brancellao, merenzao, sousn, cao tinto e tempranillo,
e as autorizadas, garnacha tintureira e
mouratn, sempre que as variedades recomendadas tenham uma presena mnima
de 85%. Alm disso, podero colocar no
rtulo a qualificao de Barrica, se passarem pelo menos 3 meses em barricas
de madeira de capacidade mxima de 600
litros, no caso dos brancos, e seis meses
em barricas de madeira com capacidade
mxima de 500 litros no caso dos tintos.

ferentes albario, loureira, treixadura, godello, dona blanca y torronts, en el caso


de los blancos, y tintos elaborados a partir
de las variedades menca, brancellao, merenzao, sousn, cao tinto y tempranillo, y
las autorizadas, garnacha tintureira y mouratn, siempre que las variedades preferentes tengan una presencia mnima del 85%.
Adems, podrn llevar en la etiqueta la calificacin de barrica si pasan al menos tres
meses en barricas de madera de una capacidad mxima de seiscientos litros en el
caso de los blancos y seis meses en barricas
de madera con una capacidad mxima de
quinientos litros en el caso de los tintos.

Caractersticas especficas: Os tintos


Ribeira Sacra Summun tm de conter pelo
menos 60% de menca, e as variedades
recomendadas tm de somar 85%. No
rtulo figurar a variedade dominante.
Dentro desta categoria, existem os vinhos elaborados maioritariamente com
menca, muito equilibrados, aromticos,
nos quais o contedo alcolico ronda os
13 graus. Os vinhos que levam tambm
a denominao barrica encontraremos
crianzas, com seis ou mais meses em barrica de carvalho e alguns reservas com
mais de 12 meses de envelhecimento em
barricas de carvalho.

Caractersticas especficas: Los tintos


Ribeira Sacra Summun tienen que contener al menos un 60% de menca y sumar
un 85% las variedades preferentes. En la
etiqueta figurar la variedad dominante.
Dentro de esta categora hay vinos elaborados mayoritariamente con menca,
muy equilibrados, aromticos, en los que
el contenido alcohlico est en torno a
los 13 grados. En los vinos que llevan,
adems, la denominacin barrica encontraremos crianzas, con seis o ms meses
en barrica de roble y algunos reservas con
ms de doce meses de envejecimiento en
barricas de roble.

Pontos de venda: possvel encontrar


Ribeira Sacra Summun nos supermercados

Puntos de venta: Es posible encontrar


Ribeira Sacra Summun en supermercados

213

y grandes reas de distribucin en Galicia


y vinotecas y tiendas especializadas en el
resto de Espaa. Internet es la principal
y ms cmoda forma de adquisicin en
cualquier punto del mundo.

e grandes reas de distribuio na Galiza


e vinotecas e lojas especializadas de vinhos no resto de Espanha. Internet a
forma ideal e mais simples de aquisio
em qualquer parte do mundo.

RIBEIRA SACRA AMANDI

RIBEIRA SACRA AMANDI

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos con
y sin crianza.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos com
e sem crianza.

Descripcin: Vinos tintos con y sin crianza que comparten las mismas caractersticas en cuanto al uso de variedades de uva
que el resto de la denominacin de origen, pero cuya produccin se circunscribe
a los viedos de la subzona de Amandi y
se elaboran en bodegas establecidas en
ese mismo territorio.

Descrio: Vinhos tintos com e sem crianza que partilhem as mesmas caractersticas em relao utilizao de variedades
de casta que o resto da denominao de
origem mas cuja produo, circunscreve-se aos vinhedos da sub-regio de Amandi e so elaborados em adegas estabelecidas nesse mesmo territrio.

Localizacin geogrfica: Subzona de


Amandi, dentro de la Denominacin de
Origen Ribeira Sacra, que abarca una parroquia del municipio de Monforte, concretamente Marcelle, y las siguientes del municipio de Sober: Doade, Amandi, Lobios,
Pinol, Santiorxo, Barantes, Bolmente, San
Martio de Anllo y de la parroquia de Anllo, los lugares situados en la ribera del Sil.

Localizao geogrfica: Sub-regio de


Amandi, dentro da Denominao de Origem Ribeira Sacra que abarca uma freguesia do municpio de Monforte, concretamente Marcelle, e as seguintes do municpio de Sober: Doade, Amandi, Lobios,
Pinol, Santiorxo, Barantes, Bolmente, San
Martio de Anllo e da freguesia de Anllo,
os lugares situados na ribeira do Sil.

Caractersticas especficas: Son vinos


muy mediatizados por las condiciones del
territorio en los que se enclavan sus viedos, cultivados en estrechos bancales en

Caractersticas especficas: So vinhos


muito limitados pelas condies do territrio nos quais se encravam os seus
vinhedos, cultivados em estreitos socal-

214

cos num dos troos mais singulares das


fendas do Sil. Os trabalhos no campo, e
mesmo a prpria vindima so extremadamente laboriosos e beneficiam de um microclima propiciado por um relevo estreito e sinuoso no qual as cepas alcanam
um elevado grau de maturao. A casta
menca transmite toda a sua essncia
em vinhos que, algumas adegas deixam
envelhecer em barricas de carvalho para
converter em crianzas e reservas.

uno de los tramos ms singulares de los


caones del Sil. Los trabajos en el campo
hasta la vendimia misma son extremadamente laboriosos y se benefician de un
microclima propiciado por un relieve angosto y sinuoso en el que las cepas alcanzan un alto grado de maduracin. La uva
menca transmite aqu todas sus esencias
en vinos que algunas bodegas dejan envejecer en barrica de roble para convertir
en crianzas y reservas.

Pontos de venda: Presente na Galiza


em supermercados e lojas de alimentao especializada, assim como em vinotecas. Fora da Galiza tem de se recorrer
ao comrcio especializado e ao comrcio
eletrnico, atravs do qual possvel
adquiri-lo em qualquer parte do mundo.

Puntos de venta: Presente en Galicia en


supermercados y tiendas de alimentacin
especializadas, as como en vinotecas.
Fuera de Galicia hay que recurrir al comercio especializado y al comercio electrnico, a travs del cual es posible adquirirlo
en cualquier parte del mundo.

RIBEIRO

RIBEIRO

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen.

Descrio: A Denominao de Origem


Ribeiro protege a produo de vinhos
brancos, tintos e tostados num territrio
que se encontra no extremo noroeste da
provncia de Ourense. A franja montanhosa que a separa da provncia de Pontevedra, atravs dos montes de A Paradanta
e a serra do Suido pelo norte, protege
o territrio das borrascas subatlnticas
e favorece a existncia de um espao
climtico de caractersticas mediterrnicas. Tanto os brancos como os tintos
so vinhos aromticos e muito frutados,
com um contedo alcolico que vai dos
9,5 aos 13 graus nos brancos; e 9,5 a 12
graus nos tintos e mnimo de 13 graus
para os tostados. Para a elaborao dos
vinhos brancos esto reconhecidas como
variedades recomendadas as seguintes:
treixadura, torronts, albario, loureira
e godelho. Tambm esto autorizadas
as variedades macabeo, albilla e palomino. No momento de realizar esta obra
encontrava-se em vias de aprovao um
novo regulamento que incorporar ao catlogo de castas autorizadas as variedades lado e cao blanco. Para os vinhos
tintos esto recomendadas as variedades
brancellao, cao tinto, sousn, ferrn e
menca, e autorizam-se tambm garnacha
e tempranillo. A produo da vindima de
2011 proporcionou mais de 19,4 milhes
de quilos de uva, dos quais cerca de 17,7

Descripcin: La Denominacin de Origen


Ribeiro ampara la produccin de vinos
blancos, tintos y tostados en un territorio que se encuentra en el extremo noroccidental de la provincia de Ourense.
La franja montaosa que la separa de
la provincia de Pontevedra, a travs de
los montes de A Paradanta y la Serra do
Suido por el norte, protege el territorio
de las borrascas subatlnticas y favorece
la existencia de un espacio climtico de
caractersticas mediterrneas. Tanto los
blancos como los tintos son vinos aromticos y muy afrutados, con un contenido
alcohlico que va de 9,5 a 13 grados en
los blancos, 9,5 a 12 en los tintos y mnimo de 13 grados para los tostados. Para
la elaboracin de los vinos blancos estn
reconocidas como variedades preferentes
las siguientes: treixadura, torronts, albario, loureira y godello. Tambin estn
autorizadas las variedades macabeo, albilla y palomino. En el momento de realizar esta obra se encontraba en trmite
de aprobacin un nuevo reglamento que
incorporara al catlogo de uvas autorizadas las variedades lado y cao blanco.
Para los vinos tintos estn recomendadas
las variedades brancellao, cao tinto,
sousn, ferrn y menca, y se autorizan
igualmente garnacha y tempranillo. La
produccin de la vendimia del 2011 proporcion ms de 19,4 millones de kg de

215

uva, de los que algo ms 17,7 se correspondieron a variedades blancas y 1,6 a


variedades tintas, lo que da una idea de
la proporcin con la que el vino blanco
supera al tinto en esta denominacin de
origen. La vendimia media de los ltimos
aos fue de algo ms de 14 millones de
kg. El registro oficial a 31 de diciembre
del 2010 tena inscritas un total de 2.789
hectreas, propiedad de 6.034 viticultores y 118 industrias.
Localizacin geogrfica: Una regin delimitada por la confluencia de los ros Avia,
Mio, Barbantio y Arnoia y sus respectivos valles. La superficie cultivada bajo el
amparo de la denominacin es de 2.789
hectreas de viedo, que se encuentran
en los siguientes municipios de la provincia de Ourense: Ribadavia, Arnoia, Castrelo de Mio, Carballeda de Avia, Leiro,
Cenlle, Beade, Punxn, Cortegada, en su
totalidad y parroquias de Pazos de Arenteiro, Albarellos, Laxas, Cameixa y Moldes
del municipio de Bobors; el lugar de A
Touza en el municipio de San Amaro; los
lugares de Puga, A Eirexa de Puga, O Olivar, la aldea de Fe y Celeirn y la parroquia de Alongos del municipio de Ton;
las parroquias de Banga, Cabanelas y O
Barn, del municipio de O Carballio y los
lugares de Santa Cruz de Arrabaldo y Untes, del municipio de Ourense.
Caractersticas especficas: Bajo la denominacin de ribeiro conviven vinos muy
expresivos, jvenes, de gran intensidad
aromtica y muy afrutados. La uva treixadura domina sobre todas las dems en la
produccin de vinos blancos, aunque la
tradicin enolgica de esta denominacin
se ha prodigado siempre en la elaboracin
de vinos polivarietales, una prctica que
tambin se extiende a los vinos tintos. De
los diferentes tipos de vinos del Ribeiro
que se pueden encontrar en el mercado se
ocuparn las fichas siguientes.

corresponderam a variedades brancas e


1,6 a variedades tintas, o que d uma
ideia da proporo com o vinho branco
a superar o tinto nesta denominao de
origem. A vindima mdia dos ltimos
anos foi de pouco mais de 14 milhes de
quilos. O registo oficial a 31 de dezembro
de 2010 tinha inscrito um total de 2.789
hectares, propriedade de 6.034 viticultores e 118 indstrias.
Localizao geogrfica: Uma regio delimitada pela confluncia dos rios Avia,
Minho, Barbantio e Arnoia e seus respetivos vales. A superfcie cultivada sob
a proteo da denominao de 2.789
hectares de vinhedo que se encontram
nos seguintes municpios da provncia de
Ourense: Ribadavia, Arnoia, Castrelo de
Mio, Carballeda de Avia, Leiro, Cenlle,
Beade, Punxn, Cortegada, na sua totalidade e freguesias de Pazos de Arenteiro,
Albarellos, Laxas, Cameixa e Moldes do
municpio de Bobors; o lugar de A Touza
no municpio de San Amaro; os lugares de
Puga, A Eirexa de Puga, O Olivar, a aldeia
de Fe y Celeirn e a freguesia de Alongos
do municpio de Ton; as freguesias de
Banga, Cabanelas e O Barn, do municpio de O Carballio e os lugares de Santa
Cruz de Arrabaldo e Untes, do municpio
de Ourense.
Caractersticas especficas: Sob a denominao do Ribeiro convivem vinhos
muito expressivos, jovens, de grande intensidade aromtica e muito frutados. A
casta Treixadura domina sobre todas as
outras na produo de vinhos brancos,
ainda que a tradio enolgica desta denominao se tenha prodigado sempre na
elaborao de vinhos polivarietais, uma
prtica que tambm se estende aos vinhos tintos. Relativamente aos diferentes
tipos de vinhos do Ribeiro que se podem
encontrar no mercado, falaremos nas fichas seguintes.

216

Breve resenha histrica: A produo


de vinhos do Ribeiro est documentada
desde muito cedo. Fala-se dos vinhos do
Ribeiro na Idade Mdia e no sculo xvi
celebra-se j um primeiro regulamento
que estabelece os requisitos e as reas
nas quais se pode cultivar o vinho que
usa esta denominao. A sua qualidade e
o seu prestgio tornavam-nos dignos de
um mercado que se estendia para alm
das suas prprias fronteiras naturais e
cedo procurou caminhos para expandir-se. A chegada da ferrovia, em 1881,
contribuiu para a melhoria dessa expanso maior escala at ento. As pragas
do sculo xix, especialmente o odio, o
mldio e a pior de todas elas, a filoxera, causaram grandes estragos nas cepas
autctones, o que fez muitos viticultores
repovoassem os campos com variedades
mais resistentes s doenas, se bem que
custa da perda de qualidade que as cepas autctones forneciam, de forma singular a este vinho. Durante a II Repblica, d-se um enaltecimento ao Ribeiro
ao reconhecer-se a sua denominao de
origem em 1932. Em 1956 constituiu-se
o primeiro Conselho Regulador que redige um regulamento em 1957, que ser
modificado em 1976 e novamente em
2004 para incluir o tostado do Ribeiro
entre os vinhos protegidos. Atualmente
est em fase de aprovao um novo regulamento que reconhecer a elaborao
de vinhos espumosos.

Breve resea histrica: La produccin


de vinos del Ribeiro est documentada
desde muy antiguo. Se habla de los vinos
del Ribeiro en la Edad Media y en el siglo
xvi se establece ya un primer reglamento
encaminado a establecer los requisitos
y las reas en las que se puede cultivar
el vino que lleve esta denominacin. Su
calidad y su prestigio los hacan acreedores de un mercado que se extenda ms
all de sus propias fronteras naturales y
pronto busc caminos para expandirse.
La llegada del ferrocarril, en 1881, contribuy a mejorar esa expansin a mayor
escala que hasta entonces. Las plagas del
siglo xix, especialmente el oidium, el mildiu y la peor de todas ellas, la filoxera,
causaron grandes estragos en las cepas
autctonas, lo que plante a muchos viticultores la repoblacin con variedades
ms resistentes a las enfermedades, aun
a costa de perder la calidad que las autctonas le aportaban de manera singular
a este vino. Durante la Segunda Repblica se da un espaldarazo al ribeiro al
reconocerse su denominacin de origen
en 1932. En 1956 se constituye el primer consejo regulador, que redacta un
reglamento en 1957, que ser modificado
en 1976 y nuevamente en el 2004 para
incluir el tostado del Ribeiro entre los vinos amparados. En la actualidad est en
fase de aprobacin un nuevo reglamento
que reconocera la elaboracin de vinos
espumosos.

Relao de produtores: Para obtener una


informacin ms completa y siempre actualizada, vistese la web de la denominacin de origen, <www.ribeiro.es>.

Relacin de productores: Para obtener


una informacin ms completa y siempre
actualizada, vistese la web de la denominacin de origen, <www.ribeiro.es>.

Otros datos: La sede de la denominacin de origen se encuentra en Salgado


Moscoso, 11, 32400 Ribadavia (Ourense).
Telfono: 988 477 200; fax: 988 477 201.
info@ribeiro.es, <www.ribeiro.es>.

Otros datos: La sede de la denominacin de origen se encuentra en Salgado


Moscoso, 11, 32400 Ribadavia (Ourense).
Telfono: 988 477 200; fax: 988 477 201.
info@ribeiro.es, <www.ribeiro.es>.

RIBEIRO BRANCO

RIBEIRO BLANCO

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos
brancos jovens e com crianza.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos blancos jvenes y con crianza.

Descrio: Vinhos brancos elaborados a


partir das variedades recomendadas: treixadura, torronts, albario, loureira e godelho e as autorizadas, macabeo, albilla e
palomino. Predomina o vinho elaborado
com uma seleo de castas de entre as

Descripcin: Vinos blancos elaborados


a partir de las variedades recomendadas:
treixadura, torronts, albario, loureira
y godello, y las autorizadas: macabeo,
albilla y palomino. Predomina el vino
elaborado con una seleccin de uvas de

217

entre las preferentes y las autorizadas,


por lo que la pluralidad de registros es
amplsima. La produccin de caldos monovarietales es ms reducida y est protagonizada, en la mayora de los casos, por
la variedad treixadura, que es la gran uva
del ribeiro. Tambin existen producciones
ms limitadas con monovarietales de godello y albario. La produccin de vinos
blancos representa el 85% del total de la
Denominacin de Origen del Ribeiro.

recomendadas e as autorizadas, pelo que


a pluralidade de registos muito ampla.
A produo de nctares monovarietais
mais reduzida e est protagonizada, na
maioria dos casos, pela variedade treixadura, que a grande casta do Ribeiro.
Tambm existem produes mais limitadas com monovarietais de godelho e
albario. A produo de vinhos brancos
representa 85% do total da Denominao
de Origem do Ribeiro.

Caractersticas especficas: Es un vino


blanco, de color amarillo entre pajizo a
dorado, dependiendo de las variedades
que conformen el coupage. Como rasgos
comunes a todos ellos, hablamos de vinos
afrutados y muy aromticos, con un contenido alcohlico que va desde los 10,5
a los 13 grados. En cuanto a los vinos
monovarietales, el treixadura de ribeiro
posee un contenido alcohlico de entre
12 y 13 grados, es aromtico y la primera
impresin en boca nos recuerda el sabor
de la fruta madura, quiz consecuencia de
la maduracin tarda que es caracterstica
de esta uva. El godello de ribeiro presenta una estructura equilibrada de acidez y
alcohol (alrededor de 12,5 grados), posee
una intensidad frutal que recuerda a los
ctricos. Su maduracin es ms precoz
que la treixadura. El albario de ribeiro
representa la minora de los monovarietales. Tal vez sea la de mayor compleji-

Caractersticas especficas: um vinho


branco, de cor amarela entre palhio a
dourado, dependendo das variedades que
formem a mistura. Como traos comuns
a todos eles, falamos de vinhos frutados
e muito aromticos, com um contedo
alcolico que varia entre os 10,5 e os
13 graus. Em relao aos vinhos monovarietais, o treixadura do Ribeiro possui
um contedo alcolico de entre 12 e 13
graus, aromtico e a primeira impresso na boca recorda-nos o sabor da fruta
madura, talvez consequncia da maturao tardia que caracterstica desta casta. O godelho do Ribeiro apresenta uma
estrutura equilibrada de acidez e lcool
(cerca de 12,5 graus), possui uma intensidade frutal que recorda os ctricos. A
sua maturao mais precoce que a treixadura. O albario do Ribeiro representa
a minoria dos monovarietais. Talvez seja
a de maior complexidade aromtica das

218

trs. O seu gosto faz-nos lembrar o das


frutas de semente. um vinho que se
incorporou recentemente ao catlogo de
monovarietais do Ribeiro e que tem uma
grande aceitao pela perfeita simbiose
que manifestou com este ambiente. O
seu contedo alcolico mdio ronda os
13 graus.

dad aromtica de las tres. Su gusto nos


recuerda el de las frutas de pepita. Es un
vino que se ha incorporado recientemente
al catlogo de monovarietales del ribeiro
y que tiene una gran acogida por la perfecta simbiosis que ha manifestado con
este entorno. Su contenido alcohlico
medio ronda los 13 grados.

Pontos de venda: Est disponvel em


todo o mercado galego e amplamente representado no mercado espanhol.
Existem importadores e distribuidores
em numerosos pases da Europa, sia e
Amrica. A venda de vinhos pela Internet
facilitou que as principais marcas do Ribeiro estivessem ao alcance de qualquer
utilizador do mundo inteiro.

Puntos de venta: Est disponible en todo


el mercado gallego y ampliamente representado en el mercado espaol. Existen
importadores y distribuidores por numerosos pases de Europa, Asia y Amrica.
La venta de vinos por Internet ha facilitado que las principales marcas del ribeiro
estn al alcance de cualquier usuario en
cualquier lugar del mundo.

RIBEIRO TINTO

RIBEIRO TINTO

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinho jovem tinto.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vino joven
tinto.

Descrio: Os vinhos tintos do Ribeiro


constituem 15% da produo total do
vinho da denominao de origem. O Ribeiro tinto um vinho polivarietal, fruto
da combinao das variedades de castas
reconhecidas, so elas: cao tinto, cao
bravo, cao longo, garnacha tintureira,
ferrn, sousn, menca, tempranillo e
brancellao. A presena de monovarietais

Descripcin: Los vinos tintos del ribeiro constituyen el 15% de la produccin


total del vino de la denominacin de
origen. El ribeiro tinto es un vino polivarietal, fruto de la combinacin de las
variedades de uva reconocidas, a saber:
cao tinto, cao bravo, cao longo, garnacha tintureira, ferrn, sousn, menca,
tempranillo y brancellao. La presencia de

219

monovarietales tintos del ribeiro en el


mercado es muy poco representativa.

tintos do Ribeiro no mercado muito


pouco representativa.

Caractersticas especficas: Color rojo


picota a rojo morado, dependiendo de las
variedades con las que se elabora. Son
frutales, muy aromticos, con un punto
de acidez que refuerza su frescura y denota su expresin de juventud. La elaboracin ms tradicional se basa en el uso
de tres tipos de uva: brancellao, sousn
y alguna de las variedades de cao, de
manera que la sousn aporta el color, la
brancellao la estructura y los aromas la
cao.

Caractersticas especficas: Cor vermelho cereja a vermelho arroxeado, dependendo das variedades com as quais s
elaborado. So frutais, muito aromticos,
com um ponto de acidez que refora a
sua frescura e denota a sua expresso de
juventude. A elaborao mais tradicional
baseia-se na utilizao de trs tipos de
casta: brancellao, sousn e uma das variedades de cao, de forma que a sousn
d-lhe a cor, a brancellao a estrutura e a
cao os aromas.

Puntos de venta: Fcilmente accesible


en el mercado gallego. Fuera de este,
solo algunas marcas en vinotecas y tiendas especializadas o a travs del comercio
electrnico en pginas dedicadas a vinos
o en las pginas de algunas bodegas.

Pontos de venda: Facilmente acessvel


no mercado galego. Fora deste, apenas
algumas marcas de vinotecas e lojas especializadas ou atravs de comrcio eletrnico nas pginas dedicadas a vinhos
ou nas pginas de algumas adegas.

RIBEIRO ADEGA DE COLLEITEIRO

RIBEIRO ADEGA DE COLLEITEIRO

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos blancos y tintos tanto jvenes como con
crianza.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos
brancos e tintos tanto jovens como com
crianza.

Descripcin: La Denominacin de Origen


Ribeiro reconoce, dentro de su produccin de vinos tanto blancos como tintos,
una modalidad a la que se pueden acoger
solamente aquellas bodegas que elaboran
el vino con las uvas de sus propios viedos y poseen una produccin inferior a
60.000 litros. Se los denomina entonces
vinos de colleiteiro, adega de colleiteiro o,
lo que es lo mismo, vino de cosechero y
bodega de cosechero, para distinguirla de
aquellas otras bodegas que compran las
uvas a otros viticultores o las que, estando formadas por cooperativas de viticultores, tienen una produccin mayor.

Descrio: A Denominao de Origem


Ribeiro reconhece, dentro da sua produo de vinhos tanto brancos como tintos,
uma modalidade na qual se podem reunir
apenas as adegas que elaboram o vinho
com as uvas dos seus prprios vinhedos e
possuam uma produo inferior a 60.000
litros. Denominam-se ento vinhos de
colleiteiro, adega de colleiteiro ou, o que
o mesmo, vinho de colheiteiro e adega
de colheiteiro, para distingui-lo das outras adegas que compram as uvas a outros
viticultores ou as que estando formadas
por cooperativas de viticultores tm uma
produo maior.

Caractersticas especficas: Similar a


los vinos de terroir franceses, los vinos
de colleiteiro implican la vinculacin de
la produccin vincola de la bodega al
propio territorio en el que se encuentra
emplazada la misma. El bodeguero es, al
mismo tiempo, viticultor, y as, el cuidado del vino y la creacin de su personalidad arrancan ya en el momento de la
plantacin de las vias.

Caractersticas especficas: Similar aos


vinhos de terroir franceses, os vinhos de
colleiteiro implicam a vinculao da produo vincola da adega ao prprio territrio no qual se encontra localizada a
mesma. O adegueiro , ao mesmo tempo,
viticultor e assim, o cuidado do vinho e
a criao da sua personalidade comeam
logo no momento da plantao das vinhas.

Breve resea histrica: Esta modalidad


en la que el propietario de la marca es
al mismo tiempo viticultor y vinicultor se

Breve resenha histrica: Esta modalidade na qual o proprietrio da marca


ao mesmo tempo viticultor e vinicultor

220

regularizada no Ribeiro a partir de 1987.


Atualmente (novembro de 2011) existem
72 colleiteiros no Ribeiro e sua atividade
est muito vinculada elaborao de um
conceito de vinho que muitos peritos denominaram vinho de autor.

regulariza en el Ribeiro a partir de 1987.


A fecha de noviembre del 2011 haba 72
colleiteiros en el Ribeiro y su actividad
est muy vinculada a la elaboracin de
un concepto de vino que muchos expertos
han denominado vino de autor.

Pontos de venda: A produo limitada


destas adegas restringe a possibilidade
de distribuio das mesmas hotelaria,
vinotecas e lojas especializadas. possvel encontrar algumas atravs de comrcio eletrnico.

Puntos de venta: La produccin limitada


de estas bodegas restringe la posibilidad
de distribucin de las mismas a hostelera, vinotecas y tiendas especializadas.
Es posible encontrar algunas a travs de
comercio electrnico.

TOSTADO DO RIBEIRO

TOSTADO DEL RIBEIRO

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos naturalmente doces.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos naturalmente dulces.

Descrio: O tostado del Ribeiro um


vinho doce que elaborado a partir da
seleo das melhores castas brancas ou
tintas, tanto pelo seu potencial alcolico
como pela qualidade a que se submete,
em primeiro lugar, a uma colheita tardia
para prolongar o seu perodo de maturao e depois curada de forma natural
mas coberta. O processo de desidratao
que a cura exige implica no apenas uma
considervel reduo do rendimento, mas
tambm a produo de um mosto extraordinariamente rico em acares, muito
denso, de lenta fermentao que interrompida naturalmente ao fim de trs
ou quatro meses. O resultado um vinho
com um contedo em acares superior

Descripcin: El tostado del Ribeiro es un


vino dulce que se elabora a partir de la
seleccin de las mejores uvas blancas o
tintas, tanto por su potencial alcohlico
como por su calidad, que se someten, en
primer lugar, a una cosecha tarda para
prolongar su periodo de maduracin y
luego a una pasificacin natural a cubierto. El proceso de deshidratacin que conlleva la pasificacin implica no solo una
considerable reduccin del rendimiento,
sino tambin la produccin de un mosto extraordinariamente rico en azcares,
muy denso, de lenta fermentacin que se
ve interrumpida naturalmente al cabo de
tres o cuatro meses. El resultado es un
vino con un contenido en azcares supe-

221

rior a 70 g por litro y un contenido alcohlico mnimo de 13 grados, aunque por


lo general es superior a 14 grados.

a 70 gramas por litro e um contedo alcolico mnimo de 13 graus, ainda que


geralmente seja superior a 14 graus.

Caractersticas especficas: Se trata de


un vino denso, visualmente con un color
dorado ambarino, tirando al tostado caoba, con aromas de fruta pasificada y confitada y un sabor dulce, untuoso, que nos
recuerda la miel y la uva pasa de la que
es producido. Aunque se elabora a partir
de uvas blancas o tintas, predomina el
tostado vinificado a partir de treixadura.

Caractersticas especficas: Trata-se de


um vinho denso, visualmente com uma
cor dourada ambarino, puxando o tostado acaju, com aromas de fruta passada e
confeitada e um sabor doce, untuoso que
nos lembra a mel e a uva de passa da que
produzido. Ainda que se elabore a partir
de castas brancas ou tintas, predomina o
tostado vinificado a partir de treixadura.

Breve resea histrica: Por su escaso


rendimiento, el tostado era un lujo que
solo se permitan los ms pudientes, de
ah que histricamente siempre estuviese
vinculado a los grandes monasterios, las
bodegas de nobles e hidalgos y las familias ms acomodadas. Incluso en este
sector tan exclusivo de la poblacin, su
consumo estaba restringido a las celebraciones o como regalo en pago de favores
o con vistas a obtenerlos. A veces se le
otorgaban propiedades medicinales, como
cordial y reconstituyente, de ah que se le
diese a las parturientas. Su comercializacin no lleg a producirse hasta finales
del siglo xix y a muy pequea escala, de
la mano de emprendedores como Rafael
Santoro y Saturnino Retuerta. El alto coste de elaboracin, lo que se traduce en
un precio de venta que quintuplicaba o
sextuplicaba el del vino, y su escasa produccin hicieron que desapareciera del
mercado hasta su recuperacin por parte
de la Denominacin de Origen Ribeiro en

Breve resenha histrica: Devido ao seu


escasso rendimento, o tostado era um
luxo que apenas os mais poderosos se
permitiam, da que historicamente estivesse sempre vinculado aos grandes
mosteiros, s adegas de nobres e fidalgos
e s famlias mais abastadas. Inclusive
neste sector to exclusivo da populao,
o seu consumo estava restringido s celebraes ou como oferta em pagamento
de favores ou com vista sua obteno.
s vezes outorgavam-lhe propriedades
medicinais, como reconfortante e reconstituinte, da que fosse dado s parturientes. A sua comercializao no chegou a
produzir-se at finais do sculo xix e em
muito pequena escala, da mo de empreendedores como Rafael Santoro e Saturnino Retuerta. O elevado custo de elaborao, o que se traduzia num preo de venda que quintuplicava ou sextuplicava o do
vinho e a sua escassa produo fez com
que desaparecesse do mercado at sua
recuperao por parte da Denominao de

222

Origem Ribeiro no umbral do sculo xxi,


uma vez que o incluiu no seu catlogo de
vinhos protegidos em abril de 2004.

el umbral del siglo xxi, una vez que lo incluy en su catlogo de vinos amparados
en abril del 2004.

Pontos de venda: A limitadssima produo deste vinho doce restringe a sua


venda a lojas especializadas e vinotecas
e comrcio eletrnico, especialmente a
partir das prprias adegas produtoras.

Puntos de venta: La limitadsima produccin de este vino dulce restringe su venta


a tiendas especializadas y vinotecas y comercio electrnico, especialmente desde
las propias bodegas productoras.

VALDEORRAS

VALDEORRAS

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen.

Descrio: A Denominao de Origem


Valdeorras est situada no extremo nordeste da provncia de Ourense, coincidindo quase na sua totalidade com a
comarca do mesmo nome, com a exceo
do municpio de A Veiga. Os seus vales giram em torno do rio Sil e seus afluentes.
um territrio piarroso, de clima entre
mediterrneo e ocenico. A produo de
vinhos brancos predomina sobre os tintos. A denominao de origem possui as
seguintes variedades: brancas recomendadas: godelho, loureira, treixadura, dona
blanca (moza fresca), albario e torronts. A palomino est catalogada como
branca autorizada. Tintas recomendadas:
menca, tempranillo (araxa), brancellao,
merenzao (mara ardoa, bastardo), sousn, cao tinta, espadeiro e ferrn. As
tintas autorizadas so garnacha tintoreira,
gran negro e moratn. A colheita de 2011
proporcionou quase 7.627.358 quilos de
uva, uma cifra apenas superada na dcada
passada pela colheita de 2006. No registo
a 31 de dezembro de 2010 havia inscritos
1.286,07 hectares, propriedade de 1.845
viticultores e 45 adegas.

Descripcin: La Denominacin de Origen


Valdeorras est situada en el extremo
nororiental de la provincia de Ourense,
coincidiendo casi en su totalidad con la
comarca del mismo nombre, con la excepcin del municipio de A Veiga. Sus valles
giran en torno al ro Sil y sus afluentes.
Es un territorio pizarroso, de clima entre
mediterrneo y ocenico. Predomina la
produccin de vinos blancos sobre tintos.
La denominacin de origen cuenta con
las siguientes variedades: Blancas preferentes: godello, loureira, treixadura, dona
blanca (moza fresca), albario, torronts
y lado; la palomino est catalogada como
blanca autorizada. Tintas preferentes: menca, tempranillo (araxa), brancellao, merenzao (mara ardoa, bastardo), sousn,
cao tinto, espadeiro y ferrn; las tintas
autorizadas son garnacha tintoreira, gran
negro y moratn. La cosecha del 2011
proporcion casi 7.627.358 kg de uva,
una cifra solamente superada en la pasada dcada por la cosecha del 2006. En el
registro a 31 de diciembre del 2010 haba
inscritas 1.286,07 hectreas, propiedad
de 1.845 viticultores y 45 bodegas.

Localizao geogrfica: A Denominao


de Origem Valdeorras estende-se pela
comarca do mesmo nome, pelos seguintes municpios: O Barco de Valdeorras, O
Bolo, Carballeda de Valdeorras, Larouco,
Petn, A Ra, Rubi e Vilamartn de Valdeorras.

Localizacin geogrfica: La Denominacin de Origen Valdeorras se extiende por


la comarca del mismo nombre, por los
siguientes municipios: O Barco de Valdeorras, O Bolo, Carballeda de Valdeorras,
Larouco, Petn, A Ra, Rubi y Vilamartn
de Valdeorras.

Caractersticas especficas: A elaborao de vinhos em Valdeorras centra-se


fundamentalmente nos monovarietais
brancos e tintos, com as variedades de
godelho e menca, respetivamente. No
obstante, existem tambm outras elaboraes: Valdeorras castas nobles: quando so
elaborados com um mnimo de 85% de

Caractersticas especficas: La elaboracin de vinos en Valdeorras se centra


fundamentalmente en monovarietales
blancos y tintos, con las variedades de
godello y menca, respectivamente. Sin
embargo, existen tambin otras elaboraciones: Valdeorras castas nobles: cuando
estn elaborados con un mnimo de un

223

85% de variedades preferentes, tanto en


el caso de blancos como de tintos. Valdeorras blanco: cuando se elabora con las
uvas blancas, preferentes y autorizadas
sin fijar cuota para ninguna de ellas. Valdeorras menca: si al menos el 85% del vino
est elaborado con uva menca. Valdeorras
tinto: para aquellos vinos en los que no
existe cuota de preferencia, y se elaboran
con uvas tintas tanto preferentes como
autorizadas. Valdeorras espumoso: obtenido
por el mtodo tradicional de los vinos
espumosos o cavas, con un 85% de godello como mnimo. En la actualidad no
se comercializa, por lo que no se incluye
ficha sobre esta categora. Valdeorras tostado: vino naturalmente dulce elaborado
a partir de la pasificacin de uvas de las
variedades godello en blanco o tintas.
Todava en fase de experimentacin, aunque ya est reconocido por el reglamento
de la denominacin de origen. Todava no
se comercializa, por lo que no se incluye
ficha a esta categora. Valdeorras permite
la catalogacin y etiquetacin de vinos
en los que se incluye la denominacin
produccin controlada cuando los tintos
y los blancos monovarietales de godello
fueron elaborados con uvas procedentes de parcelas sometidas a condiciones
especiales de control y limitacin de su
produccin.
Breve resea histrica: La denominacin
de Valdeorras se encuentra situada sobre
las laderas por las que discurra la va xviii,
tambin llamada Via Nova, la principal
arteria de comunicacin del trazado de
calzadas romanas entre Braga y Astorga.
Con estos antecedentes no es de extraar
que los romanos, al ver las condiciones
climticas y del suelo de este territorio,
hicieran proliferar el cultivo de la vid.
Como denominacin de origen es una de
las ms antiguas de Espaa y la segunda
de Galicia, ya que su reconocimiento data
de 1945, si bien la creacin de su consejo regulador es de julio de 1957. Durante
dcadas fue una regin productora de vinos de mesa para consumo tanto en Galicia como fuera de ella. Las comunicaciones ferroviarias propiciaron esa facilidad
para el comercio. Es tambin un periodo
en el que predominaba ms el inters por
la cantidad frente a la calidad y, en este
sentido, dominaban las variedades de uva
ms productivas sobre las autctonas,
consideradas de mejor calidad. A partir de

variedades recomendadas, tanto no caso


dos brancos como dos tintos. Valdeorras
branco: quando so elaborados com as
castas brancas, recomendadas e autorizadas sem fixar quota para nenhuma delas.
Valdeorras menca: se pelo menos 85% do
vinho elaborado com casta menca. Valdeorras tinto: para os vinhos nos quais no
existe quota de preferncia, e elaborado com castas tintas tanto recomendadas como autorizadas. Valdeorras espumoso:
obtido atravs do mtodo tradicional dos
vinhos espumosos ou cavas, com o mnimo de 85% de godelho. Atualmente no
se comercializa, pelo que no se inclui
ficha sobre esta categoria. Valdeorras tostado: vinho naturalmente doce elaborado
a partir da cura das castas das variedades godelho brancas ou tintas. Ainda em
fase de experimentao, se bem que j
esteja reconhecido pelo regulamento da
denominao de origem. Como ainda no
se comercializa no se inclui ficha desta
categoria. Valdeorras permite a catalogao e rotulagem de vinhos nos quais se
inclui a denominao Produo Controlada quando os tintos e os brancos monovarietais de godelho so elaborados com
castas procedentes de parcelas submetidas a condies especiais de controlo e
limitao da sua produo.
Breve resenha histrica: A denominao
de Valdeorras encontra-se situada sobre
as ladeiras pelas quais transcorria a via
xviii, tambm chamada Via Nova, a principal artria de comunicao do traado de
caladas romanas entre Braga e Astorga.
Com estes antecedentes no de estranhar que os romanos, ao verem as condies climticas e de solo deste territrio fizessem proliferar o cultivo da vide.
Como denominao de origem uma das
mais antigas de Espanha e a segunda da
Galiza, j que o seu reconhecimento data
de 1945, se bem que a criao do seu
conselho regulador seja de julho de 1957.
Durante dcadas foi uma regio produtora
de vinhos de mesa para consumo tanto na
Galiza como fora dela. As comunicaes
ferrovirias propiciaram essa facilidade
para o comrcio. tambm um perodo
no qual predominava mais o interesse
pela quantidade face qualidade e neste
sentido, dominavam as variedades de castas mais produtivas, sobre as autctones,
consideradas de melhor qualidade. A partir da dcada de 1990 empreende-se um

224

trabalho de consciencializao e inicia-se


a plantao em grande escala de cepas
autctones, especialmente das variedades godelho e menca, que se concretiza
a partir da dcada seguinte quando se
desenvolve um programa especfico de
reestruturao dos vinhedos, arrancando
cepas de variedades mais produtivas em
benefcio das autctones. Como referncia, cabe destacar que em 2000 as variedades de palomino e alicante representavam mais de 4,5 milhes de quilos, isto
, mais de 60% da produo total, face a
pouco mais de 1,6 milhes de quilos de
godelho e menos de um milho de quilos
de menca. Na vindima de 2011, a produo de godelho superava os 2,7 milhes
de quilos, face a pouco mais de novecentos mil de palomino e a variedade de menca alcanava os 2,2 milhes de quilos.
Hoje em dia, Valdeorras oferece um amplo
leque de vinhos de qualidade que tm um
excelente reconhecimento tanto nacional
como internacional.

la dcada de 1990 se emprende una labor


de concienciacin y comienza la plantacin a mayor escala de cepas autctonas,
especialmente de las variedades godello
y menca, que se concreta a partir de la
dcada siguiente, cuando se desarroll un
programa especfico de reestructuracin
de los viedos, arrancando cepas de variedades ms productivas en beneficio de
las autctonas. Como dato, cabe destacar
que en el 2000 las variedades de palomino y alicante representaban ms de 4,5
millones de kg, es decir, ms del 60% de
la produccin total, frente a poco ms de
1,6 millones de kg de godello y menos
de un milln de kg de menca. En la vendimia del 2011 la produccin de godello
superaba los 2,7 millones de kg, frente a
algo ms de novecientos mil de palomino
y la variedad de menca alcanzaba los 2,2
millones de kg. Hoy Valdeorras ofrece un
amplio abanico de vinos de calidad que
tienen un reconocimiento tanto nacional
como internacional.

Relao de produtores: Atualmente (dezembro de 2011) a denominao de origem contabiliza um total de 45 adegas.

Relacin de productores: A fecha de diciembre del 2011 la denominacin de origen contabiliza un total de 45 bodegas.

Outros dados: A sede da denominao de


origem encontra-se em Carretera N-120,
pk 463, 32340 Vilamartn de Valdeorras
(Ourense). Telefone: 988 300 295; fax:
988 336 887. consello@dovaldeorras.com,
<www.dovaldeorras.com>.

Otros datos: La sede de la denominacin de origen se encuentra en carretera N-120, pk 463, 32340 Vilamartn de
Valdeorras (Ourense). Telfono: 988 300
295; fax: 988 336 887. consello@dovaldeorras.com, <www.dovaldeorras.com>.

225

VALDEORRAS BLANCO

VALDEORRAS BRANCO

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos blancos jvenes y con crianza.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos
brancos jovens e com crianza.

Descripcin: Vinos blancos elaborados a


partir de las variedades godello, loureira,
treixadura, dona blanca (moza fresca),
albario, torronts y lado. La palomino
est catalogada como blanca autorizada.
Los vinos blancos de Valdeorras estn elaborados con las variedades blancas preferentes y autorizadas sin establecer un criterio restrictivo en cuanto a porcentajes
de participacin de las mismas.

Descrio: Vinhos brancos elaborados a


partir das variedades godelho, loureira,
treixadura, dona blanca (moza fresca), albario, torronts e lado. A palomino est
catalogada como branca autorizada. Os
vinhos brancos de Valdeorras so elaborados com as variedades brancas recomendadas e autorizadas sem estabelecer um
critrio restritivo em relao a percentagens de participao das mesmas.

Caractersticas especficas: Son vinos


aromticos, de color amarillo, en los que
las tonalidades y los matices dependern
de las distintas variedades de uva que entran en su elaboracin.

Caractersticas especficas: So vinhos


aromticos, de cor amarela nos quais as
tonalidades e os matizes dependero das
diversas variedades de castas que sejam
utilizadas na sua elaborao.

Puntos de venta: Est disponible en todo


el mercado gallego. Tambin es posible
encontrar valdeorras blanco en el mercado espaol, en tiendas especializadas
y vinotecas. Amrica y Europa son los
principales importadores de estos vinos.
A travs de las tiendas de comercio electrnico en Internet se puede adquirir en
todo el mundo.

Pontos de venda: Est disponvel em


todo o mercado galego. Tambm possvel encontrar Valdeorras branco no mercado hispnico, em lojas especializadas
e vinotecas. Amrica e Europa so os
principais importadores destes vinhos.
Atravs das lojas de comrcio eletrnico
na internet pode-se adquirir no mundo
inteiro.

VALDEORRAS BLANCO CASTAS NOBLES

VALDEORRAS BRANCO CASTAS NOBLES

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos blancos con y sin crianza.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos
brancos com e sem crianza.

226

Descrio: Os vinhos brancos de Valdeorras que tenham a qualificao de castas


nobles so elaborados com castas das variedades recomendadas godelho, loureira,
treixadura, dona blanca (moza fresca),
albario e torronts e a branca autorizada palomino, devendo conter pelo menos
85% das variedades recomendadas. Existem no mercado brancos com crianza que
foram deixados maturar em barricas de
carvalho.

Descripcin: Los vinos blancos de Valdeorras que llevan la calificacin de castas nobles estn elaborados con uvas de
las variedades preferentes godello, loureira, treixadura, dona blanca (moza fresca),
albario, torronts y lado y la blanca
autorizada palomino, debiendo contener
al menos un 85% de las variedades preferentes. Existen en el mercado blancos
con crianza, en esta categora, que han
sido dejados madurar en barrica de roble.

Caractersticas especficas: O godelho


torna-se patente, outorgando-lhe essa
caracterstica to especfica de aromas a
frutas maduras e grande expressividade
que se complementa com as outras variedades autctones, conjugando um bom
equilbrio na boca.

Caractersticas especficas: El godello


se hace patente, otorgndole esa caracterstica tan especfica de aromas a frutas
maduras y gran expresividad que se complementa con las otras variedades autctonas, conjugando un buen equilibrio en
boca.

Pontos de venda: Valdeorras distribui por


toda a Galiza em lojas de alimentao,
supermercados e vinotecas. No mercado
espanhol est presente em lojas especializadas e vinotecas e grandes supermercados ou hipermercados. No estrangeiro
distribui fundamentalmente para a Europa e Amrica, sendo os principais importadores, os Estados Unidos e a Sua.
Atravs da Internet possvel adquirir um
vinho de Valdeorras em qualquer lugar do
mundo.

Puntos de venta: Valdeorras distribuye


por toda Galicia en tiendas de alimentacin, supermercados y vinotecas. En el
mercado espaol est presente en tiendas
especializadas y vinotecas y grandes supermercados o hipermercados. En el extranjero distribuye fundamentalmente en
Europa y Amrica, siendo los principales
importadores Estados Unidos y Suiza. A
travs de Internet es posible adquirir un
vino de Valdeorras en cualquier lugar del
mundo.

227

VALDEORRAS GODELLO

VALDEORRAS GODELHO

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos con y
sin crianza, blancos.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos com
e sem crianza, brancos.

Descripcin: Se cataloga con esta etiqueta el vino blanco elaborado al cien por
ciento con uva de la variedad godello. Se
trata de vinos jvenes, aunque tambin
existe una produccin ms reducida de
godellos monovarietales con crianza en
barricas de roble.

Descrio: Cataloga-se com o rtulo Valdeorras godelho o vinho branco elaborado


na sua totalidade com casta da variedade
godelho. Trata-se de vinhos jovens ainda
que tambm exista uma produo mais
reduzida de godelhos monovarietais com
crianza em barricas de carvalho.

Caractersticas especficas: El godello


es la uva tradicional por excelencia en
la Denominacin de Origen Valdeorras y
la que mejores cualidades obtiene de su
clima y su suelo, aspectos que se ven reflejados en los vinos producidos con ella.
Son elegantes, secos, aromticos y muy
afrutados, con estructura y agradables en
boca. Existen bodegas que comercializan
el godello con crianza en barrica de madera y as consta en su etiqueta. En caso
de que sean elaborados con uvas procedentes de parcelas sometidas a control de
produccin, pueden aadir en la etiqueta
el lema produccin controlada.

Caractersticas especficas: O godelho


a casta tradicional por excelncia na Denominao de Origem Valdeorras e a que
melhores qualidades obtm do seu clima
e solo, aspetos que se veem refletidos nos
vinhos produzidos com ela. So elegantes, secos aromticos e muito frutados,
com estrutura e agradveis na boca. Existem adegas que comercializam o godelho
com crianza em barricas de madeira e isso
consta no seu rtulo. No caso de serem
elaborados com castas procedentes de
parcelas submetidas a controlo de produo, podem acrescentar no rtulo a indicao de produo controlada.

Puntos de venta: Valdeorras distribuye por


toda Galicia en tiendas de alimentacin,
supermercados y vinotecas. En el mercado
espaol est presente en tiendas especializadas y vinotecas y grandes supermercados
o hipermercados. En el extranjero distribuye fundamentalmente en Europa y Amrica,
siendo los principales importadores Estados Unidos y Suiza. A travs de Internet es
posible adquirir un vino de Valdeorras en
cualquier lugar del mundo.

Pontos de venda: Valdeorras distribui por


toda a Galiza em lojas de alimentao,
supermercados e vinotecas. No mercado
espanhol est presente em lojas especializadas e vinotecas e grandes supermercados ou hipermercados. No estrangeiro distribui fundamentalmente para a Europa e
Amrica, sendo os principais importadores
os Estados Unidos e a Sua. Atravs da
Internet possvel adquirir um vinho de
Valdeorras em qualquer lugar do mundo.

228

VALDEORRAS TINTO

VALDEORRAS TINTO

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos tintos com e sem crianza.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos tintos
con y sin crianza.

Descrio: Vinhos tintos com e sem


crianza elaborados a partir das variedades
tintas recomendadas e autorizadas sem
limites nem condies em relao a percentagens de participao das mesmas.

Descripcin: Vinos tintos con y sin crianza elaborados a partir de las variedades
tintas preferentes y autorizadas sin lmites ni condiciones en cuanto a porcentajes de participacin de las mismas.

Caractersticas especficas: A liberdade


que confere a premissa de elaborao
destes tintos, assinalada na descrio,
permite aos adegueiros oferecer um amplo leque de possibilidades relativamente s caractersticas especficas de cada
vinho.

Caractersticas especficas: La libertad


que le confiere la premisa de elaboracin
de estos tintos, sealada en la descripcin, permite a los bodegueros ofrecer
un amplio abanico de posibilidades en
cuanto a las caractersticas especficas de
cada vino.

Pontos de venda: Presente na Galiza em


supermercados e lojas de alimentao
especializada, assim como em vinotecas.
Fora da Galiza tem de se recorrer ao comrcio especializado e ao comrcio eletrnico, atravs do qual possvel adquiri-lo em qualquer parte do mundo.

Puntos de venta: Presente en Galicia en


supermercados y tiendas de alimentacin
especializadas, as como en vinotecas.
Fuera de Galicia hay que recurrir al comercio especializado y al comercio electrnico, a travs del cual es posible adquirirlo
en cualquier parte del mundo.

229

VALDEORRAS TINTO CASTAS NOBLES

VALDEORRAS TINTO CASTAS NOBLES

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos tintos
con y sin crianza.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos tintos com e sem crianza.

Descripcin: Vinos tintos con y sin


crianza elaborados con un porcentaje de
al menos el 85% de variedades preferentes, a saber: menca, tempranillo (araxa), brancellao, merenzao (mara ardoa,
bastardo), sousn, cao tinta, espadeiro
y ferrn.

Descrio: Vinhos tintos com e sem


crianza elaborados com uma percentagem
de pelo menos 85% de variedades recomendadas, so elas: menca, tempranillo
(araxa), brancellao, merenzao (mara
ardoa, bastardo), sousn, cao tinta,
espadeiro e ferrn.

Caractersticas especficas: El predominio de las variedades nobles es una de las


apuestas en la que ms se est apoyando
esta denominacin de origen para elevar
la calidad de la produccin y conferirle
personalidad a sus vinos. Los tintos de
variedades nobles han de tener un contenido alcohlico mnimo de 11,5 grados
por litro, cifra que se eleva a 12,5 grados
si adems llevan la etiqueta de produccin controlada y pueden ser jvenes, o
bien someterse a proceso de envejecimiento en barrica de roble, tras lo cual
pueden llevar la indicacin de crianza,
reserva y gran reserva, en funcin del
tiempo de envejecimiento en madera.

Caractersticas especficas: O predomnio das variedades nobres uma das


apostas em que esta denominao de origem mais se apoia, para elevar a qualidade da produo e conferir personalidade
aos seus vinhos. Os tintos de variedades
nobres devem ter um contedo alcolico mnimo de 11,5 graus por litro, cifra
que se eleva a 12,5 graus se levar tambm a indicao de produo controlada
e podem ser jovens, ou submeter-se ao
processo de envelhecimento em barrica
de carvalho depois do qual podem levar
a indicao de crianza, reserva e grande
reserva, em funo do tempo de envelhecimento em madeira.

Puntos de venta: Presente en Galicia en


supermercados y tiendas de alimentacin
especializadas, as como en vinotecas.
Fuera de Galicia hay que recurrir al comercio especializado y al comercio electrnico, a travs del cual es posible adquirirlo
en cualquier parte del mundo.

Pontos de venda: Presente na Galiza


em supermercados e lojas de alimentao especializada, assim como em vinotecas. Fora da Galiza tem de se recorrer
ao comrcio especializado e ao comrcio
eletrnico, atravs do qual possvel
adquiri-lo em qualquer parte do mundo.

230

VALDEORRAS TINTO MENCA

VALDEORRAS TINTO MENCA

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos tintos com e sem crianza.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos tintos
con y sin crianza.

Descrio: Vinhos tintos com e sem


crianza elaborados com uma percentagem
de pelo menos 85% da variedade menca.
Podem levar a indicao de produo controlada se as castas procederem de parcelas submetidas a controlo de produo.

Descripcin: Vinos tintos con y sin


crianza elaborados con un porcentaje de
al menos el 85% de la variedad menca.
Pueden llevar el lema de produccin controlada si las uvas proceden de parcelas
sometidas a control de produccin.

Caractersticas especficas: Se a casta menca a variedade tinta por excelncia na


Galiza, no caso da Denominao de Origem
Valdeorras, os vinhos elaborados a partir da
mesma possuem o seu prprio selo de identidade, ao combinar as caractersticas desta casta com um solo muito heterogneo,
no qual predomina o substrato piarroso,
empobrecido pela sua boa drenagem, o que
os torna especialmente propcios para um
cultivo de qualidade com baixo rendimento
quantitativo. So vinhos de grande exploso aromtica, glicridos, com um equilbrio acertado entre acidez e contedo
alcolico que pode chegar at aos 13,5
graus, aos que a crianza lhes confere um
corpo muito estruturado.

Caractersticas especficas: Si la uva menca es la variedad tinta por excelencia en


Galicia, en el caso de la Denominacin de
Origen Valdeorras los vinos elaborados a
partir de la misma tienen su propio sello
de identidad, al combinar las caractersticas de esta uva con un suelo muy heterogneo, pero en el que predomina el sustrato pizarroso, empobrecidos por su buen
drenaje, lo que los hace especialmente
propicios para un cultivo de calidad con
bajo rendimiento cuantitativo. Son vinos
de gran explosin aromtica, glicridos,
con un equilibrio acertado entre acidez y
contenido alcohlico que puede llegar
hasta 13,5 grados, a los que la crianza
les confiere un cuerpo muy estructurado.

Pontos de venda: A produo mais limitada no tinto que no branco e ainda mais
nesta categoria, pelo que na Galiza ser
mais fcil localiz-lo nas vinotecas. Fora
da Galiza tem de se recorrer ao comrcio
especializado e ao comrcio eletrnico,
atravs do qual possvel adquiri-lo em
qualquer parte do mundo.

Puntos de venta: La produccin es ms


limitada en tinto que en blanco y todava ms en esta categora, por lo que en
Galicia ser ms fcil localizarlo en vinotecas. Fuera de Galicia hay que recurrir
al comercio especializado y al comercio
electrnico, a travs del cual es posible
adquirirlo en cualquier parte del mundo.

231

Portugal

Portugal

VINHO VERDE

VINHO VERDE

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem.

Descripcin: La Regio Demarcada dos


Vinhos Verdes, que es como se conoce
oficialmente esta denominacin de origen, est enclavada en un territorio muy
heterogneo en el noroeste de Portugal,
lo que da lugar a microclimas y distintas
caractersticas de suelo y relieve, circunstancias que han propiciado la subdivisin
de la misma en subregiones. Es un vino
muy extendido tanto en Portugal como
internacionalmente. Su produccin representa algo ms del 15% del total de
Portugal. Produce vinos jvenes, blancos,
tintos, rosados y espumosos blancos, rosados y tintos que se elaboran a partir
de las siguientes variedades de uva: Blancas recomendadas: alvarinho, arinto, avesso,
azal, batoca, loureiro y trajadura. Blancas
autorizadas: cascal, colombard, diagalves,
esganinho, esganoso, ferno-pires, folgasoo, godello, lameiro, malvasa fina,
malvasa rei, pintosa, rabo de ovelha, so
mamede, smillon, cercial, tlia. Tintas
recomendadas: alvarelho, amaral, borraal,
espadeiro, padeiro, pedral, rabo de anho
y vinho. Tintas autorizadas: alicante-bous-

Descrio: A Regio Demarcada dos Vinhos Verdes, que como conhecida


oficialmente esta denominao de origem, est encaixada num territrio muito
heterogneo no noroeste de Portugal, o
que proporciona microclimas e distintas
caractersticas do solo e relevo, circunstncias que propiciaram a subdiviso da
mesma em sub-regies. um vinho muito
difundido tanto em Portugal como internacionalmente. A sua produo representa um pouco mais de 15% do total
do vinho produzido em Portugal. Produz
vinhos jovens, brancos, tintos, ross e espumantes brancos, ross e tintos que so
elaborados a partir das seguintes variedades de castas: brancas recomendadas: alvarinho, arinto, avesso, azal, batoca, loureiro
e trajadura. Brancas autorizadas: cascal, colombard, diagalves, esganinho, esganoso,
ferno pires, folgaso, godelho, lameiro,
malvasia fina, malvasia rei, pintosa, rabo
de ovelha, so mamede, semilo, cercial,
tlia. Tintas recomendadas: alvarelho, amaral, borraal, espadeiro, padeiro, pedral,
rabo de anho e vinho. Tintas autorizadas:

232

alicante-bouschet, baga, doal, doce, espadeiro mole, grand noir, labrusco, mourisco, pical, souso, trincadeira, verdelho
tinto e verdial tinto.

chet, baga, doal, doce, espadeiro mole,


grand noir, labrusco, mourisco, pical, souso, trincadeira, verdelho tinto y verdial
tinto.

Localizao geogrfica: A Denominao


de Origem Vinho Verde compreende uma
regio do noroeste de Portugal cuja extenso, de 7.000 quilmetros quadrados
limitada pelos rios Minho e Douro, pelo
norte e o sul, respetivamente, o oceano
Atlntico pelo oeste, e as serras da Peneda, Gers, Cabreira e Maro pelo este.
Neste contexto geogrfico existe cerca de
34.000 hectares de superfcie cultivada. A
denominao est dividida em nove sub-regies, que so as seguintes: Amarante:
municpios de Amarante e Marco de Canaveses. Ave: municpios de Vila Nova de
Famalico, Fafe, Guimares, Santo Tirso,
Trofa, Pvoa de Lanhoso, Vieira do Minho,
Pvoa de Varzim, Vila do Conde e todas as
freguesias do municpio de Vizela salvo as
de Santo Adrio de Vizela e Santa Eullia
de Barrosas. Baio: municpios de Baio,
Resende (exceto a freguesia de Barr) e
Cinfes (exceto as freguesias de Travanca
e Souselo). Basto: municpios de Cabeceiras de Basto, Celorico de Basto, Mondim
de Basto e Ribeira de Pena. Cvado: municpios de Esposende, Barcelos, Braga, Vila
Verde, Amares e Terras de Bouro. Lima:
municpios de Viana do Castelo, Ponte de
Lima, Ponte da Barca e Arcos de Valdevez.
Mono: municpios de Mono e Melgao.
Paiva: municpio de Castelo de Paiva e as
freguesias de Travanca e Souselo do municpio de Cinfes. Sousa: municpios de
Paos de Ferreira, Paredes, Lousada, Felgueiras, Penafiel e as freguesias de Santo
Adrio de Vizela e Santa Eullia de Barrosas no municpio de Vizela.

Localizacin geogrfica: La Denominacin de Origen Vinho Verde comprende


una regin del noroeste de Portugal cuya
extensin, de 7.000 kilmetros cuadrados, est limitada por los ros Mio y
Duero, por el norte y el sur, respectivamente, el ocano Atlntico por el oeste y
las sierras de la Peneda, Gers, Cabreira y
Maro por el este. En este contexto geogrfico hay en torno a 34.000 hectreas
de superficie cultivada. La denominacin
est dividida en nueve subregiones, que
son las siguientes: Amarante: municipios
de Amarante y Marco de Canaveses. Ave:
municipios de Vila Nova de Famalico,
Fafe, Guimares, Santo Tirso, Trofa, Pvoa de Lanhoso, Vieira do Minho, Pvoa
de Varzim, Vila do Conde y todas las parroquias del municipio de Vizela salvo las
de Santo Adrio de Vizela y Santa Eullia
de Barrosas. Baio: municipios de Baio,
Resende (excepto la parroquia de Barr)
y Cinfes (excepto las parroquias de Travanca y Souselo). Basto: municipios de
Cabeceiras de Basto, Celorico de Basto,
Mondim de Basto y Ribeira de Pena. Cvado: municipios de Esposende, Barcelos,
Braga, Vila Verde, Amares y Terras de Bouro. Lima: municipios de Viana do Castelo,
Ponte de Lima, Ponte da Barca y Arcos de
Valdevez. Mono: municipios de Mono
y Melgao. Paiva: municipio de Castelo
de Paiva y las parroquias de Travanca y
Souselo del municipio de Cinfes. Sousa:
municipios de Paos de Ferreira, Paredes,
Lousada, Felgueiras, Penafiel y las parroquias de Santo Adrio de Vizela y Santa
Eullia de Barrosas, en el municipio de
Vizela.

Caractersticas especficas: O vinho


verde, seja branco, tinto ou ros possui
qualidades que o tornam nico. O seu
ponto de acidez, o seu aroma frutado, a
sua frescura, o seu caraterstico pico ou
agulha graas ao gs carbnico fazem
parte dos traos comuns destes vinhos
que levam o rtulo desta denominao,
cada sub-regio e cada vinho possui as
suas qualidades especficas, em funo
do solo, do microclima e, sobretudo, das
castas utilizadas entre o amplo leque de
variedades que esta denominao possui.
As fichas seguintes referem-se s diferentes tipologias de vinhos verdes abran-

Caractersticas especficas: El vino verde, sea blanco, tinto o rosado, tiene


unas cualidades que lo hacen nico. Su
punto de acidez, su aroma afrutado, su
frescura, su punto de carbnico en forma
de aguja Partiendo de esos rasgos comunes a los vinos que llevan la etiqueta
de esta denominacin, cada subregin y
cada vino tienen sus cualidades especficas, en funcin del suelo, el microclima y,
sobre todo, de las uvas utilizadas entre el
amplio abanico de variedades con las que
cuenta esta denominacin. En cuanto a

233

las distintas tipologas de vinos verdes,


se dedicarn las fichas siguientes a desarrollar las categoras de blancos, rosados,
tintos y espumosos, a las que se aaden
las referidas a vinos verdes de castas y
los vinos verdes alvarinho de la subregin
de Mono.
Breve resea histrica: El vino verde
tiene un pasado lleno de historia que se
remonta a la poca de la dominacin romana, si bien la expansin de la vid por
todos los valles de la regin vincola se
produjo pareja al establecimiento de las
rdenes religiosas durante la Edad Media. Su proximidad con la costa facilit
su comercio exterior y su difusin especialmente en los pases atlnticos, como
Inglaterra, Alemania y los Pases Bajos.

gendo as categorias dos brancos, ross,


tintos e espumantes, s quais se acrescentaram as castas dos vinhos verdes e
os vinhos verdes alvarinho da sub-regio
de Mono.
Breve resenha histrica: O vinho verde
tem um passado cheio de histria que
remonta poca do domnio romano, se
bem que a expanso da vide por todos
os vales da regio vincola se tenha produzido paralelamente ao estabelecimento das ordens religiosas durante a Idade
Mdia. A sua proximidade com a costa
facilitou o seu comrcio exterior e a sua
difuso especialmente nos pases atlnticos, como Inglaterra, Alemanha e os
Pases Baixos.

Pero la gran edad de oro comenzar a


partir de 1908, cuando se reconoce oficialmente la denominacin de origen de
los vinos verdes. Pronto se establecen los
mecanismos para garantizar la calidad de
los caldos, como por ejemplo el establecimiento de un laboratorio que realiza los
anlisis de control desde 1926 y el sello
de garanta permite, desde 1959, preservar el vino verde legtimo de cualquier
falsificacin. Ser tambin a lo largo del
siglo xx cuando se empiece a experimentar un crecimiento en la produccin de
vino blanco y una reduccin paulatina del
tinto, que era producto mayoritario en las
primeras dcadas del siglo y sigui manteniendo su hegemona hasta entrada la
dcada de 1990. As, mientras en 1940,
frente a 8,3 millones de litros de blanco,
se producan ms de 86 millones de litros
de tinto, en el 2011 el blanco super los
63 millones de litros, frente a poco ms
de veinte millones de tinto.

Mas a grande idade de ouro comearia a


partir de 1908 quando reconhecida oficialmente a denominao de origem dos
vinhos verdes. Rapidamente se estabelecem os mecanismos para garantir a qualidade dos seus nctares, como por exemplo o estabelecimento de um laboratrio
que realiza as anlises de controlo desde
1926 e o selo de garantia permite, desde 1959 preservar o vinho verde legtimo
de qualquer falsificao. Ser tambm ao
longo do sculo xx quando se comea a
experienciar um crescimento na produo
de vinho branco e uma reduo paulatina
do tinto, que era o produto maioritrio
nas primeiras dcadas do sculo continuando a manter a sua hegemonia at
entrada da dcada de 1990. Assim, enquanto em 1940, face a 8,3 milhes de
litros de branco, se produziam mais de
86 milhes de litros de tinto, em 2011 o
branco superou os 63 milhes de litros,
face a pouco mais de vinte milhes de
tinto.

Antes de la llegada del nuevo siglo se


producen dos novedades significativas en
la denominacin de origen. La primera de
ellas es la creacin de una indicacin geogrfica especfica para el vino de mesa de
caractersticas diferenciadas del vino verde que se produce en el rea geogrfica
del Mio. La segunda es la modificacin
del reglamento de la denominacin de
origen de los vinos verdes, para poder incorporar a su catlogo de blancos, tintos y
rosados los espumosos elaborados a partir
de vino verde, tanto blanco como rosado y
tinto, y los realizados con carcter monovarietal a partir de uvas autctonas.

Antes da chegada do novo sculo acontecem duas novidades significativas na


denominao de origem. A primeira delas
a criao de uma indicao geogrfica especfica para o vinho de mesa, de
caractersticas diferenciadas do vinho
verde que se produz na rea geogrfica
do Minho. A segunda a modificao do
regulamento da denominao de origem
dos vinhos verdes, para poder incorporar
no seu catlogo de brancos, tintos e ross, os espumantes elaborados a partir de
vinho verde, tanto branco, como ros e
tinto e os realizados com carcter monovarietal a partir de uvas autctones.

234

Relao de produtores: Atualmente (dezembro de 2011) a denominao de origem contabiliza um total de 600 engarrafadores que comercializam um total de
2.000 marcas de vinho elaborado com a
uva colhida por 25.500 viticultores. A Denominao de Origem Vinho Verde mantm atualizada a sua lista de produtores
em <www.vinhoverde.pt/pt/vinhoverde/
marcas>.

Relacin de productores: A fecha de


diciembre del 2011 la denominacin de
origen contabiliza un total de seiscientos
embotelladores que comercializan un total de dos mil marcas de vino elaborado
con la uva cosechada por 25.500 viticultores. La Denominacin de Origen Vinho
Verde mantiene actualizada su lista de
productores en <www.vinhoverde.pt/pt/
vinhoverde/marcas>.

Outros dados: Comisso de Viticultura da


Regio dos Vinhos Verdes, Rua da Restaurao, 318. Telefone: 226 077 300;
fax: 226 077 320. info@vinhoverde.pt,
<www.vinhoverde.pt>.

Otros datos: Comisso de Viticultura da


Regio dos Vinhos Verdes, Rua da Restaurao, 318, 4050-501 Oporto. Telfono:
226 077 300; fax: 226 077 320. info@
vinhoverde.pt, <www.vinhoverde.pt>.

VINHO VERDE BRANCO

VINHO VERDE BLANCO

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos
brancos jovens.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos blancos jvenes.

Descrio: Vinhos brancos elaborados a


partir das seguintes variedades de castas: brancas recomendadas: alvarinho, arinto,
avesso, azal, batoca, loureiro e trajadura. Brancas autorizadas: cascal, colombard,
diagalves, esganinho, esganoso, ferno
pires, folgaso, godelho, lameiro, malvasia fina, malvasia-rei, pintosa, rabo de
ovelha, so mamede, semilo, cercial, tlia. Representa, atualmente o grosso da
produo de vinho da denominao de
origem, com mais de 44 milhes de litros
na colheita de 2011.

Descripcin: Vinos blancos elaborados a


partir de las siguientes variedades de uva:
Blancas recomendadas: alvarinho, arinto,
avesso, azal, batoca, loureiro y trajadura.
Blancas autorizadas: cascal, colombard, diagalves, esganinho, esganoso, ferno-pires,
folgaso, godello, lameiro, malvasa fina,
malvasa rei, pintosa, rabo de ovelha, so
mamede, smillon, cercial, tlia. Representa en la actualidad el grueso de la
produccin de vino de la denominacin
de origen, con ms de 44 millones de litros en la cosecha del 2011.

235

Localizacin geogrfica: La Denominacin de Origen de Vinho Verde (vase la


ficha anterior). Pueden llevar en la etiqueta la indicacin de la subregin a que
pertenecen.

Localizao geogrfica: A Denominao


de Origem de Vinho Verde (ver ficha anterior). Podem conter no rtulo a indicao
da sub-regio a que pertencem.

Caractersticas especficas: Son vinos


muy afrutados y joviales, que revelan una
gran frescura. Su baja graduacin alcohlica los hace ms ligeros y alegres, conjugando bien con su caracterstico punto
de acidez. El vinho verde branco tiene un
contenido de alcohol entre 8,5 y 11,5 grados por litro. Para preservar su expresividad en cuanto a punto de acidez y gran
riqueza aromtica, se evita la realizacin
de la fermentacin malolctica, o segunda fermentacin. Si llevan la indicacin
de la subregin a la que pertenecen, los
parmetros para el contenido alcohlico
estn enre 9 y 14 y la acidez mnima se
fija en 4,5 g por litro de tartrico.

Caractersticas especficas: So vinhos


muito frutados e joviais, que revelam uma
grande frescura. A sua baixa graduao
alcolica torna-os mais leves e alegres,
conjugando bem com o seu caracterstico ponto de acidez. O vinho verde branco
tem um contedo de lcool que varia entre os 8,5 e os 11,5 graus por litro. Para
preservar a sua expressividade em relao
ao ponto de acidez e grande riqueza aromtica, evita-se a realizao da fermentao malolctica, ou segunda fermentao. Se levam a indicao da sub-regio
a que pertencem, os parmetros para o
contedo alcolico variam entre os 9 e os
14 graus e a acidez fixa mnima de 4.5
gramas por litro de cido tartrico.

Puntos de venta: Es significativa la presencia del vinho verde en todo el mercado


portugus, con una buena distribucin en
todo tipo de superficies y grandes superficies dedicadas a la alimentacin. Fuera
de sus fronteras, donde se consume casi
un tercio de la produccin total, Estados
Unidos, Alemania y Francia son sus principales consumidores. Tambin es relevante
la presencia en el comercio electrnico a
travs de vinotecas virtuales en Internet.

Pontos de venda: significativa a presena do vinho verde em todo o mercado portugus, com uma boa distribuio
em todo o tipo de superfcies e grandes
superfcies dedicadas alimentao. Fora
das suas fronteiras, onde se consome quase um tero da produo total, Estados
Unidos, Alemanha e Frana so os seus
principais consumidores. Tambm relevante a presena no comrcio eletrnico
atravs de vinhotecas virtuais na Internet.

VINHO VERDE DE CASTA

VINHO VERDE DE CASTA

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos blancos, tintos y rosados.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos brancos, tintos e ross.

Descripcin: Son vinos elaborados con


una mayor preocupacin por la identidad
de las variedades autctonas y su adaptacin a las peculiaridades de cada subregin desde el punto de vista climtico,
orogrfico y edafolgico, lo que permite a
cada subregin potenciar un tipo de vino,
sea blanco, tinto o rosado, en funcin de
las condiciones de mejor maduracin y
evolucin de las uvas en su terreno.

Descrio: So vinhos elaborados com


uma maior preocupao pela identidade
das variedades autctones e sua adaptao s peculiaridades de cada sub-regio
desde o ponto de vista climtico, orogrfico e edafolgico, o que permite a cada
sub-regio potenciar um tipo de vinho,
seja branco, tinto ou ros em funo das
condies de melhor maturao e evoluo das uvas no seu terreno.

Localizacin geogrfica: La misma que


aparece en la ficha vinho verde.

Localizao geogrfica: A mesma que


aparece na ficha vinho verde.

Caractersticas especficas: Son vinos


jvenes, de color amarillo citrino los
blancos, ligeramente rosados los de ese
color y de un intenso cereza los tintos.
Presentan un contenido alcohlico que

Caractersticas especficas: So vinhos


jovens, os brancos de cor amarela citrino,
ligeiramente ross os dessa cor e os tintos
de uma cor cereja intenso. Apresentam um
contedo alcolico que vai desde um mni-

236

mo de 8,5 graus nos brancos e 9 graus nos


tintos a um mximo de 14 graus em todos
eles e uma acidez expressa em gramas por
litro de cido tartrico de 5,4. Existem,
ainda que em menor medida, vinhos aos
quais lhes aplicada uma ligeira crianza
em madeira, preferencialmente em barricas de carvalho francs e americano.

va desde un mnimo de 8,5 en los blancos y 9 en los tintos y un mximo de 14


en todos ellos y una acidez expresada en
gramos por litro de cido tartrico de 5,4.
Existen, aunque en menor medida, vinos
a los que se les aplica una ligera crianza
en madera, preferentemente en barricas
de roble francs y americano.

Pontos de venda: Ver ficha anterior.

Puntos de venta: Vase la ficha anterior.

VINHO VERDE ALVARINHO

VINHO VERDE ALVARINHO

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos
brancos.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino con


denominacin de origen. Vinos blancos.

Descrio: Estamos ante um vinho branco monovarietal elaborado a partir da


casta Alvarinho, seguindo uma tradio
largamente conservada nos vales ribeirinhos do Minho e que converteram em
produto de excelncia as adegas da sub-regio de Mono.
Localizao geogrfica: A Denominao
de Origem Vinhos Verdes, sub-regio de
Mono, que compreende os municpios
de Mono e Melgao.
Caractersticas especficas: Trata-se
de um vinho de grande complexidade e
riqueza aromtica floral e de frutas maduras. vista apresenta-se-nos um vinho
transparente de cor amarelo palhio com

Descripcin: Estamos ante un vino blanco monovarietal elaborado a partir de la


variedad alvarinho, siguiendo una tradicin largamente conservada en los valles
ribereos del Mio y que han convertido
en producto de excelencia las bodegas de
la subregin de Mono.
Localizacin geogrfica: Denominacin
de Origen Vinhos Verdes, subregin de
Mono, que comprende los municipios
de Mono y Melgao.
Caractersticas especficas: Se trata de
un vino de gran complejidad y riqueza
aromtica floral y de frutas maduras. A
la vista se nos presenta un vino transparente de color amarillo pajizo con reflejos citrinos. Su contenido alcohlico se

237

mueve entre los niveles de 11,5 y 14 g/l,


mientras que la acidez fija mnima es de
4,5 gramos por litro de cido tartrico.
Existen, aunque en menor medida, vinos
a los que se les aplica una ligera crianza
en madera, preferentemente en barricas
de roble francs y americano.
Puntos de venta: Est ampliamente representado en el comercio generalista en
el norte de Portugal y es posible adquirirlo en el resto del pas en vinotecas y
tiendas especializadas. Aunque se destina
una parte importante de su produccin a
la exportacin, fuera de las fronteras portuguesas es ms fcil localizarlo a travs
del comercio electrnico en portales y
webs especializadas en los mejores vinos
internacionales.

VINHO VERDE ROS


Tipologa: Productos vitivincolas. Vino con
denominacin de origen. Vinos rosados.
Descripcin: El vino rosado, o ros, se
elabora a partir de ciertas variedades de
uva tinta, como por ejemplo espadeiro,
alvarelho, pedral, siguiendo un mtodo de elaboracin que puede ser el
empleado en los vinos blancos, o parcialmente el de los tintos hasta que alcanza
el color deseado. Tambin est permitida la elaboracin de rosado a partir del
coupage de vinos blancos con tintos. La
produccin de vino rosado fue de 2,09
millones de litros en el 2011.

reflexos citrinos. O seu contedo alcolico


move-se entre os 11,5 e os 14 graus enquanto a acidez fixa mnima de 4,5 gramas por litro de cido tartrico. Existem,
ainda que em menor medida, vinhos aos
quais lhes aplicada uma ligeira crianza
em madeira, preferencialmente em barricas de carvalho francs e americano.
Pontos de venda: Est amplamente representado no comrcio generalista no
norte de Portugal e possvel adquiri-lo
no resto do pas em vinhotecas e lojas
especializadas. Ainda que se destine uma
parte significativa da sua produo para
exportao, fora das fronteiras portuguesas mais fcil localiz-lo atravs
do comrcio eletrnico, portais e webs
especializadas nos melhores vinhos internacionais.

VINHO VERDE ROS


Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho
com denominao de origem. Vinhos ross.
Descrio: O vinho ros elaborado a
partir de certas castas de uva tinta, como
por exemplo espadeiro, alvarelho, pedral, seguindo um mtodo de elaborao que pode ser o utilizado nos vinhos
brancos, ou parcialmente o dos tintos at
alcanar a cor desejada. Tambm permitida a elaborao de vinhos ros a partir
da mistura de vinhos brancos com tintos.
A produo de vinho ros foi de 2,09 milhes de litros em 2011.

238

Localizao geogrfica: A Denominao


de Origem Vinho Verde.

Localizacin geogrfica: Denominacn


de Origen Vinho Verde.

Caractersticas especficas: um vinho


de sabor fresco e intenso com um ligeiro
ponto de acidez, com uma cor que pode
ir desde o rosa plido a um rosa intenso,
mas sempre mostrando uma transparncia que o distingue do vinho tinto. O seu
contedo alcolico move-se entre os 9 e
os 11,5 graus por litro e a acidez fixa mnima de 5,4 gramas por litro de cido
tartrico, salvo para os ross de casta que
apresentam os parmetros descritos na ficha correspondente aos vinhos verdes de
casta.

Caractersticas especficas: Es un vino


de sabor fresco e intenso con un ligero
punto de acidez, con un color que puede
ir desde el rosa plido a un rosa intenso,
pero siempre mostrando una transparencia que lo distingue del tinto. Su contenido alcohlico se mueve entre 9 y 11,5
grados por litro y la acidez fija mnima
en 5,4 gramos por litro de cido tartrico, salvo para los rosados de casta, que
presentan los parmetros reseados en la
ficha correspondiente a los vinos verdes
de casta.

Pontos de venda: A sua singularidade no


panorama vnico da euro-regio torna-o muito apreciado no s em Portugal
como tambm na Galiza, onde no existe
concorrncia neste segmento por no se
produzir vinho ros. por esse motivo o
vinho que mais fcil de encontrar de um
e do outro lado do Minho. Dessa forma,
est presente no mercado internacional,
fundamentalmente na hotelaria e tambm em lojas especializadas e comrcio
eletrnico atravs dos stios dedicadas ao
vinho na Internet.

Puntos de venta: Su singularidad en el


panorama vnico de la eurorregin lo hace
muy extendido no solo en Portugal sino
tambin en Galicia, donde no existe competencia en este segmento por no producirse vino rosado. Es, por esta razn,
el vino que ms fcil resulta encontrar a
uno y otro lado del Mio. Asimismo, est
presente en el mercado internacional,
fundamentalmente en hostelera y tambin en tiendas especializadas y comercio
electrnico a travs de las webs dedicadas a vino en Internet.

VINHO VERDE TINTO

VINHO VERDE TINTO

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho com


denominao de origem. Vinhos tintos.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos tintos.

Descrio: Vinhos elaborados a partir


das seguintes uvas: tintas recomendadas: al-

Descripcin: Vinos elaborados a partir


de las siguientes uvas: Tintas recomendadas:

239

alvarelho, amaral, borraal, espadeiro,


padeiro, pedral, rabo de anho y vinho.
Tintas autorizadas: alicante-bouschet, baga,
doal, doce, espadeiro mole, grand noir,
labrusco, mourisco, pical, souso, trincadeira, verdelho tinto y verdial tinto.

varelho, amaral, borraal, espadeiro,


padeiro, pedral, rabo de anho e vinho.
Tintas autorizadas: alicante-bouschet, baga,
doal, doce, espadeiro mole, grand noir,
labrusco, mourisco, pical, souso, trincadeira, verdelho tinto e verdial tinto.

Localizacin geogrfica: Vase la ficha


del vinho verde.

Localizao geogrfica: Ver ficha vinho


verde.

Caractersticas especficas: Son vinos de


color cereza intenso, con ribeteados rosados o de rojo vivo en la espuma que se
presenta en sus bordes una vez servido en
copa. Poseen cuerpo y un punto de acidez caracterstico. Los verdes tintos son
frescos y manifiestan una graduacin alcohlica entre los 9 y los 11,5 grados, que
puede llegar a 14 en los elaborados dentro
de la denominacin de cosecha seleccionada y tintos de casta, as como en los
que llevan la indicacin de la subregin
en la que fueron elaborados. Para estos
ltimos, la reglamentacin exige que sean
elaborados solamente a partir de las variedades recomendadas en esa subregin.

Caractersticas especficas: So vinhos


de cor cereja intenso, com debruados ross ou de vermelho vivo na espuma que
se aparece nas suas bordas uma vez servido no copo. Possuem corpo e um ponto
de acidez caracterstico. Os verdes tintos
so frescos e manifestam uma graduao
alcolica entre os 9 e os 11,5 graus, que
podem chegar aos 14 graus nos elaborados dentro da denominao colheita selecionada e tintos de casta, assim como
nos que levam a indicao da sub-regio
onde foram elaborados. Para estes ltimos, a regulamentao exige que sejam
elaborados apenas a partir das variedades
recomendadas nessa sub-regio.

Breve resea histrica: A lo largo de


las ltimas dcadas el vino tinto ha ido
cediendo terreno en la Denominacin
de Origen Vinho Verde, desde cifras que
estaban por encima de los cien millones
de litros en la dcada de 1940 y que alcanzaron su punto mximo en la campaa
1962-1963 con 299,74 millones de litros,
hasta los actuales 17 millones de la cosecha del 2011. No fue un hecho casual,
sino una apuesta decidida por primar la
calidad frente a la cantidad, arrancando
cepas y abandonando viedos establecidos en zonas en peores condiciones,
apostando ms por las variedades autctonas y preferentes y reduciendo el rendimiento de las explotaciones para alcanzar
una mejor relacin de calidad. Por otro
lado, las exigencias del mercado tanto
nacional como internacional reorientaron
la apuesta hacia tintos ms selectos en
los que las caractersticas singulares de
los vinos verdes no tenan competencia.
(Vase tambin la resea histrica de la
ficha genrica de vinhos verdes).

Breve resenha histrica: Ao longo das


ltimas dcadas o vinho tinto tem vindo a ceder terreno na Denominao de
Origem Vinho Verde. Cifras que estavam acima dos cem milhes de litros
na dcada de 1940 e que alcanaram o
seu znite na campanha de 1962-1963
com 299,74 milhes de litros, baixaram
para os atuais 17 milhes da colheita
de 2011. No foi um facto casual, mas
sim uma aposta em primar a qualidade
face quantidade, arrancando cepas e
abandonando vinhedos estabelecidos em
zonas de piores condies, apostando
mais nas variedades autctones e recomendadas e reduzindo o rendimento das
exploraes para alcanar uma melhor
relao de qualidade. Por outro lado, as
exigncias do mercado tanto nacional
como internacional reorientaram a produo para os tintos mais seletos nos
quais as caractersticas singulares dos
vinhos verdes no tinham concorrncia.
Ver tambm resenha histrica da ficha
genrica de vinhos verdes.

Puntos de venta: Est presente en todo


el mercado portugus, de manera ms
significativa en el norte, y es posible encontrarlo en tiendas especializadas fuera
de su zona de influencia, as como a travs de pginas dedicadas a la venta de
vinos en Internet.

Pontos de venda: Est presente em todo


o mercado Portugus, de forma mais significativa no norte, e possvel encontr-lo em lojas especializadas fora da sua
zona de influncia, assim como atravs
de pginas dedicadas venda de vinhos
na Internet.

240

VINHO VERDE ESPUMANTE

VINHO VERDE ESPUMANTE

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos espumantes brancos, ross e tintos.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos espumosos blancos, rosados y tintos.

Descrio: Partindo da base dos mostos


obtidos a partir das uvas brancas e tintas, o vinho espumante realiza a primeira fermentao ou alcolica seguindo o
mesmo mtodo que os vinhos verdes. na
segunda fermentao, a malolctica onde
obtm as caractersticas que lhe so prprias. Ainda que se experimente com todo
o tipo de castas, as variedades mais utilizadas para a obteno dos espumantes de
vinho verde so alvarinho e loureiro nos
brancos e alvarelho, vinho, espadeiro,
borraal, pedral nos tintos e tambm nos
ross.

Descripcin: Partiendo de la base de los


mostos obtenidos a partir de las uvas
blancas y tintas, el vino espumoso realiza la primera fermentacin o alcohlica
siguiendo el mismo mtodo que los vinos
verdes. Es en la segunda fermentacin,
la malolctica, donde obtiene las caractersticas que le son propias. Aunque se
experimenta con todo tipo de uvas, las
variedades ms empleadas para la obtencin de los espumosos de vino verde son
alvarinho y loureiro en blancos y alvarelho, vinho, espadeiro, borraal y pedral
en tintos y tambin en rosados.

Localizao geogrfica: A mesma que


aparece na ficha Vinho Verde. Os espumantes com indicao da variedade Alvarinho no rtulo esto reservados sub-regio de Mono.

Localizacin geogrfica: La misma que


el vinho verde. Los espumosos con indicacin de la variedad alvarinho en la etiqueta estn reservados a la subregin de
Mono.

Caractersticas especficas: A presena


de gs carbnico em forma de bolhinhas
finas talvez o elemento mais caracterstico do vinho espumante. Um gs obtido
de forma natural pela fermentao em
garrafa. A denominao de origem oferece um amplo leque de vinhos espumantes
tanto brancos como ross e tintos, graas
s distintas variedades de castas utilizadas conferindo a cada um a sua personalidade especfica e tambm s caractersticas que depois cada adega aplica. Inicia-se com um mnimo comum de 9 meses
de crianza na mesma garrafa e um volume
alcolico mnimo adquirido de 10 graus
11,5 graus para os que levam o selo de
alvarinho e um mximo de 15 graus,
com uma acidez mnima de 4,5 gramas
por litro de cido tartrico. A partir da
os vinhos verdes espumantes apresentam
vinhos semissecos, brut nature, reservas
e grandes reservas.

Caractersticas especficas: La presencia


de gas carbnico en forma de burbujas finas es tal vez el elemento ms caracterstico del vino espumoso. Un gas obtenido
de forma natural por la fermentacin en
botella. La denominacin de origen ofrece un amplio elenco de vinos espumosos
tanto en blancos como en rosados y en
tintos, por las distintas variedades de uva
empleadas, que le confieren a cada uno
su personalidad especfica, y por las caractersticas que luego cada bodega aplica. Se parte de un mnimo comn de nueve meses de crianza en la misma botella y
un volumen alcohlico mnimo adquirido
de 10 grados 11,5 para los que llevan
el sello de alvarinho y un mximo de
15 grados, con una acidez mnima de 4,5
gramos por litro de cido tartrico. A partir de ah los vinhos verdes espumantes
presentan vinos semisecos, brut nature,
reservas y grandes reservas.

Breve resenha histrica: A produo de


espumante inicia-se a partir de 1999,
quando se incorpora a sua elaborao
nos estatutos que regem a denominao de origem. At ento tratava-se de
experincias individuais que, vista dos
magnficos resultados propiciaram a sua
autorizao e rapidamente alcanaram no
mercado o reconhecimento da sua qualidade. Hoje em dia existem 31 adegas

Breve resea histrica: La produccin


de espumante se inicia a partir de 1999,
cuando se incorpora su elaboracin a los
estatutos que rigen la denominacin de
origen. Hasta entonces se trataba de experiencias individuales que, a la vista de
los magnficos resultados, propiciaron su
autorizacin y pronto alcanzaran en el
mercado un reconocimiento de su calidad. Hoy en da hay 31 bodegas que ela-

241

boran una produccin muy limitada se


vendieron cien mil litros en el 2011,
aunque, como qued dicho en el apartado
anterior, con un amplio abanico de posibilidades en las que elegir.

onde se elabora uma produo muito limitada venderam-se cem mil litros em
2011 ainda que, como ficou dito no
pargrafo anterior, com um amplo leque
de possibilidades para escolher.

Puntos de venta: La escasa produccin


restringe el mbito de localizacin bsicamente a la propia regin en la que se
encuentra la denominacin de origen. Sin
embargo, es posible la compra en vinotecas y tiendas especializadas y a partir de
las pginas web dedicadas a la venta de
vinos portugueses.

Pontos de venda: A escassa produo


restringe o mbito da localizao basicamente prpria regio na qual se
encontra a denominao de origem. No
obstante, possvel a compra em vinhotecas e lojas especializadas e a partir das
pginas web dedicadas venda de vinhos
portugueses.

TRS-OS-MONTES

TRS-OS-MONTES

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem.

Descripcin: La Denominacin de Origen


Trs-os-Montes ampara bajo su denominacin los vinos blancos, tintos y rosados
que se integran en la categora de vinos
de calidad, as como los espumosos de
calidad, elaborados en las subregiones en
las que est dividida la regin demarcada:
Chaves, Planalto Mirands y Valpaos. Los
suelos sobre los que se asientan los viedos plantean una estructura grantica o
tambin arcillosa con esquistos. El clima
es extremo, con inviernos fros y veranos
muy calurosos. Existe un refrn en la zona
que seala que el ao climtico de Trsos-Montes est formado por nueve meses de invierno y tres de infierno. Para la
elaboracin de dichos vinos, estn reconocidas las siguientes variedades de uva:
Blancas: bical, boal branco, carrega branco, cdega de larinho, donzelinho branco,
ferno pires, gouveiro, malvasa fina, moscatel galego branco, rabigato, samarinho,
sria y viosinho. Tintas: alicante-bouschet,
aragonez, baga, bastardo, castelo, cornifesto, gorda, malvasa preta, marufo, rufete, souso, tinta barroca, tinta carvalha,
tinta co
, touriga franca, touriga nacional, trincadeira y moscatel galego roxo.
Tambin se incluye en la regin un vino
bajo proteccin de indicacin geogrfica
(ig), el vinho regional transmontano, cuya
rea geogrfica se extiende por todo el
territorio de Trs-os-Montes hasta Bragana y no solo en las tres subregiones
de la denominacin de origen. Subregin
de Chaves: Blancas: alvarinho, arinto, bical,
boal branco, cdega de larinho, ferno
pires, gouveio, malvasa fina, moscatel

Descrio: A Denominao de Origem


Trs-os-Montes abarca sob a sua denominao os vinhos brancos, tintos e ross
que se integram na categoria de vinhos
de qualidade, assim como os espumantes
de qualidade, elaborados nas sub-regies
nas quais est dividida a regio demarcada: Chaves, Planalto Mirands e Valpaos.
Os solos sobre os quais os vinhedos assentam apresentam uma estrutura grantica
ou tambm argilosa com xistos. O clima
extremo, com invernos frios e veres
muito quentes. Existe um dito popular na
regio que salienta que o ano climtico
de Trs-os-Montes formado por nove
meses de inverno e trs de inferno. Para
a elaborao dos referidos vinhos, esto
reconhecidas as seguintes variedades de
castas: brancas: bical, boal branco, carrega branco, cdega de larinho, donzelinho
branco, ferno pires, gouveiro, malvasia
fina, moscatel galego branco, rabigato,
samarinho, sria e viosinho. Tintas: alicante-bouschet, aragonez, baga, bastardo,
castelo, cornifesto, gorda, malvasia preta, marufo, rufete, souso, tinta barroca,
tinta carvalha, tinto co, touriga franca,
touriga nacional, trincadeira e moscatel
galego roxo. Tambm se inclui na regio
um vinho sob proteo de indicao geogrfica (ig), o vinho regional transmontano cuja rea geogrfica se estende por
todo o territrio de Trs-os-Montes at
Bragana e no apenas nas trs sub-regies da denominao de origem. Sub-regio
de Chaves: brancas: alvarinho, arinto, bical,
boal branco, cdega de larinho, ferno
pires, gouveio, malvasia fina, moscatel

242

galego branco, rabigato, samarinho, sria


e viosinho. Tintas: alicante-bouschet, aragonez, baga, bastardo, castelo, cornifesto, malvasia preta, marufo, tinta barroca,
tinta carvalha, tinto co, touriga franca,
touriga nacional, trincadeira e moscatel
galego roxo. Sub-regio de Planalto Mirands:
brancas: bical, boal branco, carrega branco, cdega de larinho, donzelinho branco, ferno pires, gouveiro, malvasia fina,
moscatel galego branco, rabigato, samarinho, sria e viosinho. Tintas: alicante-bouschet, aragonez, bastardo, castelo,
cornifesto, gorda, marufo, rufete, tinta
barroca, touriga franca, touriga nacional
e trincadeira. Sub-regio de Valpaos: brancas: arinto, bical, boal branco, cdega de
larinho, donzelinho branco, ferno pires,
gouveiro, malvasia fina, moscatel galego
branco, rabigato, sria e viosinho. Tintas:
aragonez, bastardo, cornifesto, marufo,
tinta barroca, tinta carvalha, tinto co,
touriga franca, touriga nacional e trincadeira.
Localizao geogrfica: A regio vincola de Trs-os-Montes situa-se na regio
mais montanhosa do norte de Portugal,
limitada pelas serras do Maro e Alvo.
Limita pelo norte com Espanha e pelo
oeste com a regio do Minho. A bacia
do Douro marca a sua influncia em toda
a regio, desde a sub-regio de Chaves,
banhada pelo Tmega e seus afluentes,

galego branco, rabigato, samarinho, sria


y viosinho. Tintas: alicante-bouschet, aragonez, baga, bastardo, castelo, cornifesto, malvasa preta, marufo, tinta barroca,
tinta carvalha, tinta co, touriga franca,
touriga nacional, trincadeira y moscatel
galego roxo. Subregin de Planalto Mirands:
Blancas: bical, boal branco, carrega branco, cdega de larinho, donzelinho branco,
ferno pires, gouveiro, malvasa fina, moscatel galego branco, rabigato, samarinho,
sria y viosinho. Tintas: alicante-bouschet,
aragonez, bastardo, castelo, cornifesto,
gorda, marufo, rufete, tinta barroca, touriga franca, touriga nacional y trincadeira.
Subregin de Valpaos: Blancas: arinto, bical,
boal branco, cdega de larinho, donzelinho branco, ferno pires, gouveiro, malvasa fina, moscatel galego branco, rabigato, sria y viosinho. Tintas: aragonez, bastardo, cornifesto, marufo, tinta barroca,
tinta carvalha, tinto co, touriga franca,
touriga nacional y trincadeira.
Localizacin geogrfica: La regin vincola de Trs-os-Montes se sita en la zona
ms montaosa del norte de Portugal, limitada por las sierras do Maro y Alvo.
Limita por el norte con Espaa y por el
oeste con la regin del Mio. La cuenca
del Duero marca su influencia en toda la
regin, desde la subregin de Chaves, baada por el Tmega y sus afluentes, todos
ellos tributarios del Duero. La denomina-

243

cin est dividida, como ya qued dicho,


en tres subregiones, que son las siguientes: Chaves: del municipio de Chaves, las
parroquias de Anelhe, Arcoss, Bustelo,
Calvo, Cela, Curalha, Eiras, Ervededo,
Faies, Lama de Arcos, Loivos, Madalena,
Oura, Outeiro Seco, Pvoa de Agraes,
Redondelo, Samaies, Sanjurge, Santa
Cruz/Trindade, Santa Maria Maior, Santo
Antnio de Monforte, Santo Estvo, So
Pedro de Agostm, Seara Velha, Selhariz, Soutelinho da Raia, Soutelo, Vale de
Anta, Vidago, Vila Verde da Raia, Vilar de
Nantes, Vilarelho da Raia, Vilarinho das
Paranheiras, Vilas Boas, Vilela do Tmega
e Vilela Seca; del municipio de Vila Pouca
de Aguiar, las parroquias de Capeludos y
Valoura. Planalto Mirands: municipios de
Miranda do Douro, Mogadouro y Vimioso. Adems, las siguientes parroquias del
municipio de Freixo de Espada Cinta:
Fornos y Lagoaa. Del municipio de Torre
de Moncorvo, las parroquias de Carviais,
Felgar, Felgueiras, Larinho, Maores, Ms
e Souto da Velha. Valpaos: del municipio
de Macedo de Cavaleiros, las parroquias
de Arcas, Cortios, Lamalonga, Sesulfe y
Vilarinho de Agrocho; En Mirandela, las
parroquias de Abambres, Aguieiras, Alvites, Avantos (excluyendo las propiedades de la Sociedade Clemente Meneres),
Boua, Cabanelas, Carvalhais (excluyendo
las propiedades de la Sociedade Clemente Meneres), Fradizela, Franco, Lamas de
Orelho, Mrias, Mascarenhas, Mirandela,
Passos, So Pedro Velho, So Salvador,
Sues, Torre de D. Chama, Vale de Gouvinhas, Vale de Salgueiro e Vale de Telhas; De Mura, la parroquia de Jou; de
Valpaos, las parroquias de gua Revs
e Crasto, Algeriz, Barreiros, Bouoes,
Canaveses, Carrazedo de Montenegro, Erves, Fornos do Pinhal, Possacos, Rio Torto, Sanfins, Santa Maria de Emeres, Santa
Valha, So Pedro de Veiga de Lila, Sonim,
Vales, Valpaos, Vassal, Veiga de Lila e
Vilarandelo; de Vinhais, las parroquias de
Agrocho, Ervedosa, Rebordelo, Vale das
Fontes y Vale de Janeiro.
Caractersticas especficas: El clima
continental, la orografa y la edafologa
condicionan de manera determinante los
vinos de esta regin, en la que se producen vinos tintos con cuerpo y estructura y
blancos ligeramente afrutados. De los amparados por la denominacin de origen,
que representan un 12% de la produccin

todos eles tributrios do Douro. A denominao dividida, como j foi referido,


em trs sub-regies, que so as seguintes: Chaves: do municpio de Chaves, as
freguesias de Anelhe, Arcoss, Bustelo,
Calvo, Cela, Curalha, Eiras, Ervededo,
Faies, Lama de Arcos, Loivos, Madalena,
Oura, Outeiro Seco, Pvoa de Agraes,
Redondelo, Samaies, Sanjurge, Santa
Cruz/Trindade, Santa Maria Maior, Santo
Antnio de Monforte, Santo Estvo, So
Pedro de Agostm, Seara Velha, Selhariz, Soutelinho da Raia, Soutelo, Vale de
Anta, Vidago, Vila Verde da Raia, Vilar de
Nantes, Vilarelho da Raia, Vilarinho das
Paranheiras, Vilas Boas, Vilela do Tmega
e Vilela Seca; do municpio de Vila Pouca
de Aguiar, as freguesias de Capeludos e
Valoura. Planalto Mirands: municpios de
Miranda do Douro, Mogadouro e Vimioso.
Para alm das seguintes freguesias do
municpio de Freixo de Espada Cinta:
Fornos e Lagoaa. Do municpio de Torre
de Moncorvo, as freguesias de Carviais,
Felgar, Felgueiras, Larinho, Maores, Ms
e Souto da Velha. Valpaos: do municpio
de Macedo de Cavaleiros, as freguesias
de Arcas, Cortios, Lamalonga, Sesulfe e
Vilarinho de Agrocho; Em Mirandela, as
freguesias de Abambres, Aguieiras, Alvites, Avantos (excluindo as propriedades
da Sociedade Clemente Meneres), Boua,
Cabanelas, Carvalhais (excluindo as propriedades da Sociedade Clemente Meneres), Fradizela, Franco, Lamas de Orelho,
Mrias, Mascarenhas, Mirandela, Passos,
So Pedro Velho, So Salvador, Sues,
Torre de D. Chama, Vale de Gouvinhas,
Vale de Salgueiro e Vale de Telhas; De
Mura, a freguesia de Jou; de Valpaos,
as freguesias de gua Revs e Crasto,
Algeriz, Barreiros, Bouoes, Canaveses,
Carrazedo de Montenegro, Erves, Fornos
do Pinhal, Possacos, Rio Torto, Sanfins,
Santa Maria de Emeres, Santa Valha, So
Pedro de Veiga de Lila, Sonim, Vales, Valpaos, Vassal, Veiga de Lila e Vilarandelo;
de Vinhais, as freguesias de Agrocho, Ervedosa, Rebordelo, Vale das Fontes e Vale
de Janeiro.
Caractersticas especficas: O clima continental, a orografia e a edafologia condicionam de forma determinante os vinhos
desta regio na qual se produzem vinhos
tintos com corpo e estrutura e brancos
ligeiramente frutados. Dos protegidos
pela denominao de origem que repre-

244

sentam 12% da produo de vinho total


na regio de Trs-os-Montes, o tinto
maioritrio face ao branco e a produo
de ros e licoroso limita-se a pequenas
quantidades.

de vino total en la regin de Trs-os-Montes, el tinto es mayoritario frente al blanco y la produccin de rosado y licoroso se
limita a pequeas cantidades.

Breve resenha histrica: Os vinhos da


regio de Trs-os-Montes so to antigos
quanto as suas guas termais, pois existem referncias ao cultivo da vinha nos
tempos dos romanos. O cultivo estende-se por toda essa rea geogrfica ao mesmo tempo que se incrementa a sua densidade populacional. No obstante, o reconhecimento do mercado chegar quando
se estabelecem as primeiras iniciativas
para dotar o vinho de Trs-os-Montes
de um instrumento regulador, primeiro
atravs da catalogao de ipr (indicao
de provenincia regulamentada), que se
desenvolve atravs do decreto-lei nmero 341/89 de 9 de outubro, no qual
so estabelecidas trs ipr independentes:
Chaves, Valpaos e o Planalto Mirands.
Quinze anos mais tarde, e adaptando-se
tanto realidade desse mercado produtor
como que a nova doutrina em matria
de vinhos que a Unio Europeia estabelece, cria-se a Denominao de Origem
Protegida de Trs-os-Montes que inclui as
anteriores ipr mas no formato de sub-regies de uma mesma demarcao. Isto articula-se a partir do decreto-lei 212/2004
e da portaria nmero 1204/2006 de 9 de
novembro, que fixa os estatutos da Denominao de Origem Trs-os-Montes.

Breve resea histrica: Los vinos de la


regin de Trs-os-Montes son tan antiguos como sus aguas termales, pues
existen referencias al cultivo de la via
en tiempos de los romanos. El cultivo se
extiende por toda esa rea geogrfica al
mismo tiempo que se incrementa su densidad de poblacin. Sin embargo, el reconocimiento del mercado le llegar cuando se establecen las primeras iniciativas
para dotar el vino de Trs-os-Montes de
un instrumento regulador, primero a travs de la catalogacin de ipr (indicao
de provenincia regulamentada), que se
desarroll a travs del decreto ley nmero
341/89 de 9 de octubre, en el que se establecan tres ipr independientes: Chaves,
Valpaos y el Planalto Mirands. Quince
aos ms tarde, y adaptndose tanto a la
realidad de ese mercado productor como
a la que establece la nueva doctrina en
materia de vinos desde Bruselas la Unin
Europea, se crea la Denominacin de
Origen Protegida Trs-os-Montes, que incluye las anteriores ipr pero con formato
de subregiones de una misma demarcacin. Esto se articula a partir del decreto ley 212/2004 y de la portaria nmero
1204/2006 de 9 de noviembre, que fija
los estatutos de la Denominacin de Origen Trs-os-Montes.

Relao de produtores: Segundo os dados do Instituto da Vinha e do Vinho de


Portugal, o nmero de agentes econmicos vinculados atividade vitivincola na
regio de 279, dos quais, 40 so produtores, 33 vitivinicultores e 47 vitivinicultores com central prpria de engarrafamento, aos quais se acrescenta outras 39
adegas. Para uma relao completa e atualizada dos mesmos, visitar o stio <www.
cvrtm.pt/content/category/5/904/78>.

Relacin de productores: Segn los datos


del Instituto da Vinha e o Vinho de Portugal, el nmero de agentes econmicos
vinculados a la actividad vitivincola en
la regin es de 279, de los cuales 40 son
productores, 33 vitivinicultores y 47 vitivinicultores con planta propia de embotellado, a los que habra que aadir otras
39 bodegas. Para una relacin completa y
actualizada de los mismos, vistese <www.
cvrtm.pt/content/category/5/904/78>.

Outros dados: Comisso Vitivincola Regional de Trs-os-Montes, Bairro do Bonito, edifcio ivv, s/n., 5430-429 Valpaos.
Telefone e fax: 278 729 678. cvrtm@
mail.telepac.pt, <www.cvrtm.pt>.

Otros datos: Comisso Vitivincola Regional de Trs-os-Montes, Bairro do Bonito,


Edifcio ivv, s/n., 5430-429 Valpaos. Telfono y fax: 278 729 678. cvrtm@mail.
telepac.pt, <www.cvrtm.pt>.

TRS-OS-MONTES BRANCO

TRS-OS-MONTES BLANCO

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho com


denominao de origem. Vinhos brancos.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino con


denominacin de origen. Vinos blancos.

245

Descripcin: Vinos blancos elaborados a


partir de las siguientes variedades de uva:
bical, boal branco, carrega branco, cdega de larinho, donzelinho branco, ferno
pires, gouveiro, malvasa fina, moscatel
galego branco, rabigato, samarinho, sria
y viosinho, adems de las especficas en
cada una de las tres subregiones y que
se han sealado en la ficha anterior. La
produccin de vino blanco amparado por
la Denominacin Origen Trs-os-Montes
ascendi a 219.700 litros en la campaa
2010-2011.

Descrio: Vinhos brancos elaborados a


partir das seguintes variedades de castas:
bical, boal branco, carrega branco, cdega de larinho, donzelinho branco, ferno
pires, gouveiro, malvasia fina, moscatel
galego branco, rabigato, samarinho, sria
e viosinho, alm das especficas em cada
uma das trs sub-regies e que se indicaram na ficha anterior. A produo de
vinho branco protegido pela Denominao de Origem Trs-os-Montes ascendeu
a 219.700 litros na campanha de 20102011.

Localizacin geogrfica: La Denominacin Origen de Trs-os-Montes. Pueden


llevar en la etiqueta la indicacin de la
subregin a que pertenecen, siempre que

Localizao geogrfica: A Denominao


de Origem Trs-os-Montes. Podem levar
no rtulo a indicao da sub-regio a
que pertencem, sempre que sejam ela-

246

borados com as castas atribudas a essa


sub-regio.

se elaboren con las castas sealadas a


esa subregin.

Caractersticas especficas: So vinhos de


cor palhio dourada, muito limpos e transparentes. Frutados e com aromas florais. O
contedo alcolico mnimo de 11 graus,
se bem que se encontre vinhos brancos
monovarietais entre os 12 e os 13,5 graus.

Caractersticas especficas: Son vinos de


color pajizo dorado, muy limpios y transparentes. Afrutados y con aromas florales.
El contenido alcohlico mnimo es de 11
grados, si bien se encontrarn vinos blancos monovarietales con 12 a 13,5 grados.

Pontos de venda: A sua reduzida produo


limita-os ao mercado local ou a vinhotecas
e lojas especializadas nas cidades da regio. Algumas das adegas vendem apenas
as suas marcas na sua prpria sede ou em
supermercados prximos. Outras, em contrapartida, possuem uma maior distribuio por todo o territrio portugus.

Puntos de venta: Su reducida produccin


los limita al mercado local o de vinotecas
y tiendas especializadas en las ciudades
de la regin. Algunas de las bodegas solo
venden sus marcas en su propia sede o en
supermercados cercanos. Otras, en cambio, poseen una mayor distribucin por
todo el territorio portugus.

TRS-OS-MONTES TINTO

TRS-OS-MONTES TINTO

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos tintos.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos tintos.

Descrio: Vinhos elaborados a partir


das variedades que se indicam a seguir,
com carcter geral, mas que tm em cada
uma das sub-regies um catlogo prprio:
alicante-bouschet, aragonez, baga, bastardo, castelo, cornifesto, gorda, malvasia preta, marufo, rufete, souso, tinta
barroca, tinta carvalha, tinto co, touriga
franca, touriga nacional, trincadeira e
moscatel galego roxo. Na campanha de

Descripcin: Vinos elaborados a partir


de las variedades que se sealan a continuacin, con carcter general, pero que
tienen en cada una de las subregiones un
catlogo especfico: alicante-bouschet,
aragonez, baga, bastardo, castelo, cornifesto, gorda, malvasa preta, marufo, rufete, souso, tinta barroca, tinta carvalha,
tinto co, touriga franca, touriga nacional,
trincadeira y moscatel galego roxo. En la

247

campaa 2010-2011 se anot una produccin de 1.159.200 litros de vino tinto


amparado bajo la denominacin origen,
lo que supuso un incremento respecto a
aos anteriores. Las condiciones fijadas
para los viedos establecen un rendimiento mximo por hectrea de 5.500 litros.

2010-2011 foi registada uma produo


de 1.159.200 litros de vinho tinto da
denominao de origem, o que evidencia
um incremento relativamente a anos anteriores. As condies determinadas para
os vinhedos, estabelecem um rendimento
mximo de 5.500 litros por hectare.

Localizacin geogrfica: La Denominacin


Origen Trs-os-Montes. Pueden llevar en la
etiqueta la indicacin de la subregin a
que pertenecen, siempre que se elaboren
con las castas sealadas a esa subregin.

Localizao geogrfica: A Denominao


de Origem de Trs-os-Montes. Podem levar no rtulo a indicao da sub-regio
a que pertencem, sempre que sejam elaborados com as castas atribudas a essa
sub-regio.

Caractersticas especficas: Son vinos de


aspecto muy lmpido de un color granada
intenso. El aroma nos recuerda a las frutas maduras, aspecto que variar segn
la casta empleada y el coupage cuando
son polivarietales, y su grado de envejecimiento en madera, cuando se trata de
reservas. Como caractersticas comunes
a todos, la graduacin alcohlica est
siempre por encima de los 11,5 grados,
si bien es normal que los valores estn
alrededor de los 13,5 grados.

Caractersticas especficas: So vinhos


de aspeto muito limpo de cor granada intenso. O aroma recorda-nos as frutas maduras, aspeto que variar segundo a casta
utilizada e a mistura quando so polivarietais, e o seu grau de envelhecimento
em madeira, quando se trata de reservas.
Como caractersticas comuns a todos, a
graduao alcolica est sempre acima
dos 11,5 graus, se bem que normal os
valores rondarem os 13,5 graus.

Puntos de venta: Tiendas y supermercados de las principales ciudades del distrito; tambin es posible la compra en bodega. En el resto de Portugal hay que recurrir
a vinotecas y tiendas especializadas.

Pontos de venda: Lojas e supermercados


das principais cidades do distrito, tambm possvel a compra nas adegas. No
resto de Portugal, tem de se recorrer a
vinhotecas e lojas especializadas.

TRS-OS-MONTES ROS

TRS-OS-MONTES ROS

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem.

Descripcin: El vino rosado, o ros, se


elabora a partir de ciertas variedades de
uva tinta, como por ejemplo espadeiro,
alvarelho, pedral, siguiendo un mtodo de elaboracin que puede ser el
empleado en los vinos blancos, o parcialmente el de los tintos hasta que alcanza
el color deseado. Tambin est permitida la elaboracin de rosado a partir del
coupage de vinos blancos con tintos. En
la campaa 2010-2011 la produccin de
ros amparado bajo la Denominacin Origen fue de 7.700 litros.

Descrio: O vinho ros, elaborado a


partir de certas variedades de castas tintas, como por exemplo espadeiro, alvarelho, pedral, seguindo um mtodo
de elaborao que pode ser o utilizado
nos vinhos brancos, ou parcialmente o
dos tintos at alcanar a cor desejada.
Tambm permitida a elaborao de ros
a partir da mistura de vinhos brancos
com tintos. Na campanha de 2010-2011
a produo de ros sob a denominao de
origem foi de 7.700 litros.

Localizacin geogrfica: La Denominacin


Origen Trs-os-Montes. Pueden llevar en la
etiqueta la indicacin de la subregin a que
pertenecen, siempre que se elaboren con
las castas sealadas a esa subregin.

Localizao geogrfica: A Denominao


de Origem de Trs-os-Montes. Podem levar no rtulo a indicao da sub-regio
a que pertencem, sempre que sejam elaborados com as castas atribudas a essa
sub-regio.

Caractersticas especficas: Presenta un


color rosa plido, que deja traslucir un
vino de aspecto lmpido, de aromas afru-

Caractersticas especficas: Apresenta


uma cor rosa plido, que deixa transluzir
um vinho de aspeto lmpido, de aromas

248

frutados e sabor intenso. A sua graduao


alcolica possui no mnimo 11 graus.

tados y sabor intenso. Su graduacin alcohlica arranca de un mnimo de 11 grados.

Pontos de venda: A sua disponibilidade


muito limitada, pelo que se torna difcil
obt-lo fora da denominao de origem.
Existe em contrapartida uma maior abundncia de vinho ros produzido na mesma
rea geogrfica cerca de trs milhes
de litros, mas apenas pode ser considerado vinho de mesa sem qualificao nem
proteo de um conselho regulador.

Puntos de venta: Su disponibilidad es


muy limitada, por lo que resulta difcil
conseguirlo fuera de la denominacin
origen. Existe, en cambio, una mayor
abundancia de vino rosado producido en
la misma rea geogrfica cerca de tres
millones de litros, pero solo puede ser
considerado vino de mesa sin calificacin
ni amparo de un consejo regulador.

TRS-OS-MONTES ESPUMANTE

TRS-OS-MONTES ESPUMANTE

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos espumantes.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos espumosos.

Descrio: O vinho espumante elaborado a partir de um vinho base submetido


aos mesmos requisitos da denominao

Descripcin: El vino espumante se elabora a partir de un vino base sometido a


los mismos requisitos de la denominacin

249

origen para vinos blancos, tintos o rosados, salvo en lo que concierne a su graduacin alcohlica, cuyo volumen mnimo adquirido se establece en 10 grados.

de origem para vinhos brancos, tintos ou


ross, salvo no que concerne sua graduao alcolica cujo volume mnimo adquirido se estabelece nos 10 graus.

Localizacin geogrfica: La Denominacin Origen Trs-os-Montes.

Localizao geogrfica: A Denominao


de Origem Trs-os-Montes.

Caractersticas especficas: Vino con


presencia de gas carbnico natural por
el efecto de la realizacin de la segunda
fermentacin en la botella. Se elaboran
siguiendo el mtodo tradicional y pueden ser semisecos, brut nature, reservas
y grandes reservas.

Caractersticas especficas: Vinho com


presena de gs carbnico natural devido ao efeito da realizao da segunda
fermentao na garrafa. elaborado seguindo o mtodo tradicional e podem ser
semissecos, brut nature, reservas e grandes reservas.

Puntos de venta: Tiendas y supermercados


de las principales ciudades del distrito,
tambin es posible la compra en bodega.

Pontos de venda: Lojas e supermercados


das principais cidades do distrito, tambm possvel a compra nas adegas.

250

DOURO

DOURO

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen.

Descrio: a regio vincola com maior


produo de Portugal, mais de 165 milhes de litros, dos quais 49% vinho do
Porto. No contraponto, a Indicao Geogrfica Protegida de Vinho Duriense, cuja
produo representa 3% do total do vinho elaborado na regio. Cerca de 45.000
hectares esto destinados ao vinhedo, o
que representa mais de 18% da superfcie
da regio demarcada, cuja extenso total
de 2.500 quilmetros quadrados. O nmero de viticultores elevado, 33.000,
registando-se uma mdia de pouco mais
de um hectare por viticultor e em algumas reas a frao ainda maior. Isto
justificado graas ao terreno acidentado,
pelo que ocasionalmente torna-se necessria a sua plantao em socalcos, termo
portugus (e tambm galego) que define os balces em terraos que permitem
aproveitar o solo mais vertical dos estreitos vales do Douro, do Corgo e do Tua. A
denominao de origem tem reconhecidas
as seguintes variedades de castas: brancas:
alicante branco, alvarelho branco, arinto
(pedern), avesso, batoca, bical, branco
especial, branco guimares, caramela,
carrega branco, cercial, chasselas, cdega
de larinho, diagalves, dona branca, donzelinho branco, estreito macio, ferno
pires (maria gomes), folgaso, gouveio,
gouveio estimado, gouveio real, jampal,
malvasia fina, malvasia parda, malvasia
rei, moscadet, moscatel galego branco,
mourisco branco, p comprido, pinheira
branca, praa, rabigato, rabigato franco,
rabigato moreno, rabo de ovelha, ratinho,
samarrinho, sarigo, semilo, sercial (esgana co), sria (roupeiro), tlia, tamarez, terrantez, touriga branca, trigueira,
valente, verdial branco, viosinho e vital.
Tintas: alicante bouschet, alvarelho, alvarelho ceito, aragonez (tinta roriz),
aramon, baga, barca, barreto, bastardo,
brago, camarate, carignan, carrega tinto, casculho, castel, castelo (periquita), cidadelhe, concieira, cornifesto, corropio, donzelinho tinto, engomada, espadeiro, gonalo pires, grand noir, grangeal,
jaen, lourela, malandra, malvasia preta,
marufo, melra, mondet, mourisco de semente, nevoeira, patorra, petit bouschet,
pinot noir, portugus azul, preto marti-

Descripcin: Es la regin vincola con


mayor produccin de todo Portugal, ms
de 165 millones de litros, de los que el
49% es vino de Porto. En el contrapunto, la indicacin geogrfica protegida de
vinho duriense, cuya produccin representa el 3% del total del vino elaborado
en la regin. Alrededor de 45.000 hectreas estn destinadas al viedo, lo que
representa ms del 18% de la superficie
de la regin demarcada, cuya extensin
total es de 2.500 kilmetros cuadrados.
El nmero de viticultores es elevado,
33.000, registrndose una media de poco
ms de una hectrea por viticultor y en
algunas reas la fraccin es mayor todava. Esto se justifica por lo accidentado
del terreno, por lo que en ocasiones se
hace necesaria la plantacin en socalcos,
trmino portugus (y tambin gallego)
que define los bancales en terraza que
permiten aprovechar el suelo ms vertical
de los angostos valles del Duero, el Corgo
y el Tua. La denominacin origen tiene
reconocidas las siguientes variedades de
uva: Blancas: alicante branco, alvarelho
branco, arinto (pedern), avesso, batoca,
bical, branco especial, branco guimares,
caramela, carrega branco, cercial, chasselas, cdega de larinho, diagalves, dona
branca, donzelinho branco, estreito macio, ferno pires (maria gomes), folgaso,
gouveio, gouveio estimado, gouveio real,
jampal, malvasa fina, malvasa parda,
malvasa rei, moscadet, moscatel galego
branco, mourisco branco, p comprido,
pinheira branca, praa, rabigato, rabigato
franco, rabigato moreno, rabo de ovelha,
ratinho, samarrinho, sarigo, smillon, sercial (esgana co), sria (roupeiro), tlia,
tamarez, terrantez, touriga branca, trigueira, valente, verdial branco, viosinho y
vital. Tintas: alicante bouschet, alvarelho,
alvarelho ceito, aragonez (tinta roriz),
aramon, baga, barca, barreto, bastardo,
brago, camarate, carignan, carrega tinto,
casculho, castel, castelo (periquita),
cidadelhe, concieira, cornifesto, corropio,
donzelinho tinto, engomada, espadeiro,
gonalo pires, grand noir, grangeal, jaen,
lourela, malandra, malvasa preta, marufo, melra, mondet, mourisco de semente,
nevoeira, patorra, petit bouschet, pinot

251

noir, portugus azul, preto martinho, ricoca, roseira, rufete, santareno, so sal,
sevilho, souso, tinta aguiar, tinta barroca, tinta carvalha, tinta fontes, tinta
francisca, tinta lameira, tinta martins,
tinta mesquita, tinta penajia, tinta pereira, tinta pomar, tinta tabuao, tinto
co, tinto sem nome, touriga fmea, touriga franca, touriga nacional, trincadeira
(tinta amarela), valdosa y varejoa.
Localizacin geogrfica: El Douro ocupa
una amplia rea en el nordeste de Portugal, formada por los valles del alto Duero
y dos de sus principales afluentes portugueses: el Tua y el Corgo. Son suelos de
diversa naturaleza y terrenos asentados a
distintas altitudes sobre el nivel del mar.
Esto propicia la existencia de microclimas
muy definidos, dentro de un contexto de
clima continental interior de veranos en
los que se pueden alcanzar altsimas temperaturas, inviernos fros y precipitaciones irregulares que pueden dar lugar a zonas casi desrticas frente a otras ms hmedas. La denominacin est dividida en
tres subregiones, que son las siguientes:
Baixo Corgo: los municipios de Meso Frio,
Peso da Rgua, Santa Marta de Penaguio
y Vila Real (parroquias de Abaas, Ermida, Folhadela, Guies, Mateus, Nogueira,
Parada de Cunhos, So Dinis, So Pedro y
parte de la parroquia de Nossa Senhora
da Conceio), del distrito de Vila Real;
municipios de Armamar (parroquias de Aldeias, Armamar, Folgosa, Fontelo, Santo
Adrio, Vacalar y Vila Seca), Lamego (parroquias de Cambres, Ferreiros de Aves,
Figueira, Parada do Bispo, Penajia, Samodes, Sande, Santa Maria de Almacave,
S y Valdigem y las Quintas de Foutoura,
do Prado y das Vrzeas, en la parroquia
de Vrzea de Abrunhais) y Resende (parroquia de Barr), del distrito de Viseu.
La superficie cultivada es de algo ms de
14.500 hectreas. Cima Corgo: municipios
de Alij (parroquias de Alij, Amieiro,
Carlo, Casal de Loivos, Castedo, Cotas,
Favaios, Pegarinhos, Pinho, Sanfins do
Douro, Santa Eugnia, So Mamede de
Riba Tua, Vale de Mendiz, Vilar de Maada
y Vilarinho de Cotas), Mura (parroquias
de Candedo, Mura e Noura) y Sabrosa
(parroquias de Celeirs, Cova do Douro,
Gouves do Douro, Gouvinhas, Paos,
Paradela de Guies, Provesende, Sabrosa, So Cristvo do Douro, So Martinho
de Anta, Souto Maior e Vilarinho de So

nho, ricoca, roseira, rufete, santareno,


so sal, sevilho, souso, tinta aguiar,
tinta barroca, tinta carvalha, tinta fontes, tinta francisca, tinta lameira, tinta
martins, tinta mesquita, tinta penajia,
tinta pereira, tinta pomar, tinta tabuao,
tinto co, tinto sem nome, touriga fmea,
touriga franca, touriga nacional, trincadeira (tinta amarela), valdosa e varejoa.
Localizao geogrfica: O Douro ocupa
uma ampla rea no nordeste de Portugal,
formada pelos vales do alto Douro e dos
seus principais afluentes portugueses: o
Tua e o Corgo. So solos de diversa natureza e terrenos assentados a distintas
altitudes sobre o nvel do mar. Isto propicia a existncia de microclimas muito definidos, dentro de um contexto de
clima continental interior de veres nos
quais se podem alcanar altssimas temperaturas, invernos frios e precipitaes
irregulares que podem dar lugar a zonas
quase desrticas face a outras mais hmidas. A denominao est dividida em
trs sub-regies, que so as seguintes:
Baixo Corgo: os municpios de Meso Frio,
Peso da Rgua, Santa Marta de Penaguio
e Vila Real (freguesias de Abaas, Ermida, Folhadela, Guies, Mateus, Nogueira,
Parada de Cunhos, So Dinis, So Pedro
e parte da freguesia de Nossa Senhora
da Conceio), do distrito de Vila Real.
Municpios de Armamar (freguesias de Aldeias, Armamar, Folgosa, Fontelo, Santo
Adrio, Vacalar e Vila Seca), Lamego (freguesias de Cambres, Ferreiros de Aves,
Figueira, Parada do Bispo, Penajia, Samodes, Sande, Santa Maria de Almacave,
S e Valdigem e as Quintas de Foutoura,
do Prado e das Vrzeas, na freguesia de
Vrzea de Abrunhais) e Resende (freguesia de Barr), do distrito de Viseu. A
superfcie cultivada de pouco mais de
14.500 hectares. Cima Corgo: municpios
de Alij (freguesias de Alij, Amieiro,
Carlo, Casal de Loivos, Castedo, Cotas,
Favaios, Pegarinhos, Pinho, Sanfins do
Douro, Santa Eugnia, So Mamede de
Riba Tua, Vale de Mendiz, Vilar de Maada
e Vilarinho de Cotas), Mura (freguesias
de Candedo, Mura e Noura) e Sabrosa
(freguesias de Celeirs, Cova do Douro,
Gouves do Douro, Gouvinhas, Paos,
Paradela de Guies, Provesende, Sabrosa,
So Cristvo do Douro, So Martinho de
Anta, Souto Maior e Vilarinho de So Romo), do distrito de Vila Real. Os munic-

252

pios de S. Joo da Pesqueira (freguesias


de Casais do Douro, Castanheiro do Sul,
Espinhosa, Ervedosa do Douro, Nagozelo
do Douro, Paredes da Beira, So Joo da
Pesqueira, Sarzedinho, Soutelo do Douro,
Treves, Vale de Figueira, Valongo dos
Azeites, Vrzea de Treves e Vilarouco)
e Tabuao (freguesias de Adorigo, Barcos, Desejosa, Granjinha, Pereiro, Santa Leocdia, Sendim, Tabuao, Tvora e
Valena do Douro), do distrito de Viseu.
Municpios de Carrazeda de Ansies (freguesias de Beira Grande, Castanheiro do
Norte, Carrazeda de Ansies, Lavandeira,
Linhares, Parambos, Pereiros, Pinhal do
Norte, Pombal, Ribalonga, Seixo de Ansies e Vilarinho de Castanheira), do distrito de Bragana. A superfcie cultivada
de 20.969 hectares. Douro Superior: os
municpios de Alfndega da F (freguesia
de Vilarelhos), Freixo de Espada Cinta
(freguesias de Freixo de Espada Cinta,
Ligares, Mazouco e Poiares), Mirandela
(as propriedades que pertenciam a D.
Maria Anglica de Sousa Pinto Barroso,
na freguesia de Frechas, e as da Sociedade Clemente Meneres, nas freguesias
de Avantos, Carvalhais Frechas e Romeu), Torre de Moncorvo (freguesias de
Aoreira, Adeganha, Cabea Boa, Horta,
Lousa, Peredos dos Castelhanos, Torre de
Moncorvo Urros) e Vila Flor (freguesias de
Assares, Freixiel, Lodes, Roios, Sampaio,
Santa Comba da Vilaria, Seixo de Manho-

Romo), del distrito de Vila Real. Los municipios de S. Joo da Pesqueira (parroquias de Casais do Douro, Castanheiro do
Sul, Espinhosa, Ervedosa do Douro, Nagozelo do Douro, Paredes da Beira, So Joo
da Pesqueira, Sarzedinho, Soutelo do
Douro, Treves, Vale de Figueira, Valongo
dos Azeites, Vrzea de Treves e Vilarouco) y Tabuao (parroquias de Adorigo,
Barcos, Desejosa, Granjinha, Pereiro, Santa Leocdia, Sendim, Tabuao, Tvora y
Valena do Douro), del distrito de Viseu.
Municipios de Carrazeda de Ansies (parroquias de Beira Grande, Castanheiro do
Norte, Carrazeda de Ansies, Lavandeira,
Linhares, Parambos, Pereiros, Pinhal do
Norte, Pombal, Ribalonga, Seixo de Ansies y Vilarinho de Castanheira), del distrito de Bragana. La superficie cultivada
es de 20.969 hectreas. Douro Superior: los
municipios de Alfndega da F (parroquia
de Vilarelhos), Freixo de Espada Cinta
(parroquias de Freixo de Espada Cinta,
Ligares, Mazouco y Poiares), Mirandela
(las propiedades que pertenecan a D. Maria Anglica de Sousa Pinto Barroso, en la
parroquia de Frechas, y las de la Sociedade Clemente Meneres, en las parroquias
de Avantos, Carvalhais Frechas y Romeu),
Torre de Moncorvo (parroquias de Aoreira, Adeganha, Cabea Boa, Horta, Lousa,
Peredos dos Castelhanos, Torre de Moncorvo Urros) y Vila Flor (parroquias de
Assares, Freixiel, Lodes, Roios, Sampaio,

253

Santa Comba da Vilaria, Seixo de Manhoses, Vale Frechoso y Vilarinho das Azenhas, las Quintas da Pea y das Trigueiras y
las Propiedades de Vimieiro, situadas en
la parroquia de Vilas Boas, y Vila Flor),
del distrito de Bragana. Los municipios
de Figueira Castelo Rodrigo (parroquia de
Escalho), Meda (parroquias de Fontelonga, Longroiva, Meda, y Poo do Canto) y
Vila Nova de Foz Ca, del distrito da Guarda. La superficie cultivada es de 10.175
hectreas.
Caractersticas especficas: El vino tinto
domina ampliamente sobre los dems en
esta denominacin de origen, tanto en la
elaboracin de vinos como en la de vinos
licorosos de la denominacin Porto. El clima y un suelo muy poco generoso hacen
que las vias obtengan un bajo rendimiento cuantitativo, lo que se compensa con
un gran valor cualitativo de los mostos
que de ellas se extraen y que se traduce
en vinos de gran calidad tanto en blancos,
tintos y rosados, a los que se dedican fichas especficas, as como a los oportos,
a los que se dedican las fichas siguientes.
Breve resea histrica: La Denominacin Origen Douro est considerada como
la primera regin vincola demarcada y
reglamentada del mundo, ya que existe
una reglamentacin aplicada desde 1756,
ao en que el marqus de Pombal fund
la Compaa General de la Agricultura de
las Vias del Alto Duero. Pero si el marqus de Pombal lleg a esa sabia y pionera
decisin fue porque en estos valles ya se
cultivaba un vino que gozaba de mucho
predicamento en las mejores mesas de
Europa. Habra que remontar la historia a
los tiempos de la dominacin romana para
encontrar los primeros escritos referentes
a estos vinos. La Edad Media favoreci
la extensin del cultivo a medida que se
iba produciendo una repoblacin de estas
tierras difciles. Pero ser a partir de los
siglos xviii y xix cuando se registre una mayor actividad vincola, gracias al comercio
por barco con los pases atlnticos, en
primer lugar, y, posteriormente, gracias a
la llegada del ferrocarril. Las lneas de va
estrecha del Duero, Corgo y Tua facilitaron
mucho tanto el movimiento de mercancas
como de personas, propiciando un florecimiento de la comercializacin a tres
niveles: Portugal metrpoli, colonias del
imperio portugus y resto del mundo. La

ses, Vale Frechoso e Vilarinho das Azenhas, as Quintas da Pea e das Trigueiras
e as Propriedades de Vimieiro, situadas
na freguesia de Vilas Boas, e Vila Flor),
do distrito de Bragana. Os municpios de
Figueira Castelo Rodrigo (freguesia de Escalho), Meda (freguesias de Fontelonga,
Longroiva, Meda, e Poo do Canto) e Vila
Nova de Foz Ca, do distrito da Guarda. A
superfcie cultivada de 10.175 hectares.
Caractersticas especficas: O vinho tinto domina amplamente sobre os demais
nesta Denominao de Origem, tanto na
elaborao de vinhos como na de vinhos
licorosos da denominao de Porto. O
clima e um solo muito pouco generoso
fazem com que as vinhas obtenham um
baixo rendimento quantitativo, o que
compensado com um elevado valor qualitativo dos mostos que delas se extraem e
que se traduz em vinhos de grande qualidade tanto nos brancos como nos tintos
e ross, a que estas fichas se dedicam,
assim como aos portos, aos quais dedicamos as fichas seguintes.
Breve resenha histrica: A Denominao
de Origem Douro considerada como a
primeira regio vincola demarcada e
regulamentada do mundo, j que existe uma regulamentao aplicada desde
1756, ano em que o marqus de Pombal
fundou a Companhia Geral da Agricultura das Vinhas do Alto Douro. Mas se o
Marqus de Pombal chegou a essa sbia e
pioneira deciso foi porque nestes vales
j se cultivava um vinho que gozava de
muito predicamento nas melhores mesas
da Europa. Haveria que remontar a histria aos tempos da dominao romana para
encontrar os primeiros escritos referentes
a estes vinhos. A Idade Mdia favoreceu
a extenso do cultivo medida que se
ia produzindo um repovoamento destas
terras difceis. Mas ser a partir dos sculos xviii e xix quando se regista uma maior
atividade vincola, graas ao comrcio
por barco com os pases atlnticos em
primeiro lugar e posteriormente graas
chegada da ferrovia. As linhas de via
estreita do Douro, Corgo e Tua facilitaram
muito tanto o movimento de mercadorias
como de pessoas, propiciando um florescimento da comercializao a trs nveis:
Portugal metrpole, colnias do imprio
portugus e resto do mundo. A descolonizao no implicou uma diminuio dessa

254

capacidade de penetrao dos vinhos desta regio no mundo. O resultado uma


elevada taxa de utilizao de terras teis
para a vinha inclusive em condies de
difcil trabalho, dando lugar a um cenrio
no qual se desenrola, da mesma maneira
que sucede nos desfiladeiros do Minho
e do Sil, no lado galego da euro-regio,
uma epopeia humana: a viticultura heroica. Hoje em dia, o Douro converteu-se
no estandarte da vinicultura portuguesa
no mundo inteiro, tanto pela qualidade
dos seus vinhos como pela preservao da
paisagem e das tradies, o que lhe valeu
o merecido reconhecimento de patrimnio da humanidade pela Unesco em 2001.
Relao de produtores: Para uma relao
completa e atualizada, tanto dos produtores de vinhos do Douro como de Porto,
visitar o site <www.ivdp.pt>.
Outros dados: Instituto dos Vinhos do
Douro e Porto, ip, Rua dos Camilos, 90,
5050-272 Peso da Rgua. Telefone: 254
320 130 ; fax: 254 320 149. geral@ivdp.
pt, <www.ivdp.pt>. Delegao no Porto:
Rua Ferreira Borges, 27, 4050-253 Porto. Telefone: 222 071 600 ; fax: 222 080
465/222 071 699.

descolonizacin no supuso una merma de


esa capacidad de penetracin de los vinos
de esta regin en el mundo. El resultado
es una alta tasa de utilizacin de tierras
tiles para la via incluso en condiciones
de difcil trabajo, dando lugar a un escenario en el que se desarrolla, al igual que
sucede en los caones del Mio y el Sil
en el lado gallego de la eurorregin, una
epopeya humana: la viticultura heroica.
Hoy, Douro se ha convertido en el buque
insignia de la vinicultura portuguesa en el
mundo entero, tanto por la calidad de sus
vinos como por la preservacin del paisaje
y de las tradiciones, lo que le ha valido
el merecido reconocimiento de patrimonio
de la humanidad por la Unesco en 2001.
Relacin de productores: Para una relacin completa y actualizada, tanto de los
productores de vinos Douro como Porto,
vistese <www.ivdp.pt>.
Otros datos: Instituto dos Vinhos do Douro
e Porto ip, Rua dos Camilos, 90, 5050-272
Peso da Rgua. Telfono: 254 320 130; fax:
254 320 149. geral@ivdp.pt, <www.ivdp.
pt>. Delegacin en Oporto: Rua Ferreira Borges,
27, 4050-253 Oporto. Telfono: 222 071
600; fax: 222 080 465/222 071 699.

DOURO BRANCO

DOURO BLANCO

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen.

Descrio: Os vinhos brancos do Douro


apresentam distintas tipologias, em primeiro lugar, em funo das castas selecionadas para a sua elaborao. A denominao de origem tem reconhecidas as
seguintes variedades de castas brancas:
alicante branco, alvarelho branco, arinto
(pedern), avesso, batoca, bical, branco
especial, branco guimares, caramela,
carrega branco, cercial, chasselas, cdega
de larinho, diagalves, dona branca, donzelinho branco, estreito macio, ferno
pires (maria gomes), folgaso, gouveio,
gouveio estimado, gouveio real, jampal,
malvasia fina, malvasia parda, malvasia
rei, moscadet, moscatel galego branco,
mourisco branco, p comprido, pinheira
branca, praa, rabigato, rabigato franco,
rabigato moreno, rabo de ovelha, ratinho,
samarrinho, sarigo, semilo, sercial (esgana co), sria (roupeiro), tlia, tamarez, terrantez, touriga branca, trigueira,
valente, verdial branco, viosinho e vital.

Descripcin: Los vinos blancos del Douro


presentan distintas tipologas, en primer
lugar en funcin de las uvas seleccionadas para su elaboracin. La Denominacin
Origen tiene reconocidas las siguientes
variedades de uva blanca: alicante branco, alvarelho branco, arinto (pedern),
avesso, batoca, bical, branco especial,
branco guimares, caramela, carrega branco, cercial, chasselas, cdega de larinho,
diagalves, dona branca, donzelinho branco, estreito macio, ferno pires (maria
gomes), folgaso, gouveio, gouveio estimado, gouveio real, jampal, malvasa fina,
malvasa parda, malvasa rei, moscadet,
moscatel galego branco, mourisco branco, p comprido, pinheira branca, praa,
rabigato, rabigato franco, rabigato moreno, rabo de ovelha, ratinho, samarrinho,
sarigo, smillon, sercial (esgana co), sria (roupeiro), tlia, tamarez, terrantez,
touriga branca, trigueira, valente, verdial
branco, viosinho y vital. La produccin de

255

vino blanco en la campaa 2010-2011,


amparada bajo la denominacin de origen, fue de 8.161.300 litros.

A produo de vinho branco na campanha


de 2010-2011, pertencente denominao de origem, foi de 8.161.300 litros.

Caractersticas especficas: Cada microclima aporta caractersticas especficas


a un vino cuyas seas de identidad comunes se marcan a partir de una graduacin alcohlica mnima de 10,5 gramos
de volumen alcohlico por litro en el
mercado la mayora rondarn entre los 12
y los 13,5 y un rendimiento mximo de
6.500 litros por hectrea. Encontraremos
vinos jvenes, frescos y afrutados, vinos
secos, elaborados a partir de la mezcla
de varios tipos de uva y vinos cuyo paso
por barricas de madera los hace ms complejos, prestndole el roble un tono ms
dorado, frente al amarillo pajizo de los
caldos que permanecen en cubas de acero
inoxidable.

Caractersticas especficas: Cada microclima contribui com caractersticas especficas para cada vinho cujos sinais de
identidade comuns so visveis a partir de
uma graduao alcolica mnima de 10,5
gramas de volume alcolico por litro no
mercado a maioria ronda entre os 12 e os
13,5 graus e um rendimento mximo
de 6.500 litros por hectare. Encontramos
vinhos jovens, frescos e frutados, vinhos
secos, elaborados a partir da mistura de
vrios tipos de uva e vinhos cuja passagem por barricas de madeira os torna
mais complexos, dando-lhe o carvalho um
tom mais dourado, face ao amarelo palhio dos nctares que permanecem em
cubas de ao inoxidvel.

Puntos de venta: Es posible encontrarlos


en todo Portugal con relativa facilidad. Su
alta cuota de exportacin los hace presentes en la mayor parte de los pases lusfonos, Estados Unidos, Europa y Asia. Existen adems numerosas bodegas que ofrecen su catlogo de vinos por Internet y se
encuentran, igualmente, en tiendas online
dedicadas a la venta de vinos portugueses
y a la venta de vinos internacionales.

Pontos de venda: possvel encontr-los


em todo o pas com relativa facilidade. A
sua elevada quota de exportao torna-os
presentes na maior parte dos pases lusfonos, Estados Unidos, Europa e sia. Existem
tambm numerosas adegas que oferecem
o seu catlogo de vinhos pela Internet e
encontram-se, igualmente, em lojas online,
dedicadas venda de vinhos portugueses e
venda de vinhos internacionais.

DOURO TINTO

DOURO TINTO

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem.

256

Descrio: Com uma produo de pouco


mais de 42 milhes de litros na campanha de 2010-2011, o Douro erige-se como
principal produtora e maior em quantidade de vinhos tintos com denominao de
origem de Portugal. O leque de matizes
amplo graas, em primeiro lugar, diversidade biolgica propiciada por uma grande variedade de castas, que descrevemos
a seguir: alicante bouschet, alvarelho,
alvarelho ceito, aragonez (tinta roriz),
aramon, baga, barca, barreto, bastardo,
brago, camarate, carignan, carrega tinto,
casculho, castel, castelo (periquita1),
cidadelhe, concieira, cornifesto, corropio,
donzelinho tinto, engomada, espadeiro,
gonalo pires, grand noir, grangeal, jaen,
lourela, malandra, malvasia preta, marufo,
melra, mondet, mourisco de semente, nevoeira, patorra, petit bouschet, pinot noir,
portugus azul, preto martinho, ricoca,
roseira, rufete, santareno, so sal, sevilho, souso, tinta aguiar, tinta barroca,
tinta carvalha, tinta fontes, tinta francisca, tinta lameira, tinta martins, tinta mesquita, tinta penajia, tinta pereira, tinta
pomar, tinta tabuao, tinto co, tinto sem
nome, touriga fmea, touriga franca, touriga nacional, trincadeira (tinta amarela),
valdosa e varejoa.

Descripcin: Con una produccin de algo


ms de 42 millones de litros en la campaa 2010-2011, el Douro se erige en la
principal productora y mayor en cantidad
de vinos tintos con denominacin de origen de todo Portugal. El abanico de matices es amplio gracias, en primer lugar, a
la diversidad biolgica propiciada por una
gran variedad de uvas, que reseamos a
continuacin: alicante bouschet, alvarelho, alvarelho ceito, aragonez (tinta roriz), aramon, baga, barca, barreto, bastardo, brago, camarate, carignan, carrega
tinto, casculho, castel, castelo (periquita), cidadelhe, concieira, cornifesto, corropio, donzelinho tinto, engomada, espadeiro, gonalo pires, grand noir, grangeal,
jaen, lourela, malandra, malvasa preta,
marufo, melra, mondet, mourisco de semente, nevoeira, patorra, petit bouschet,
pinot noir, portugus azul, preto martinho, ricoca, roseira, rufete, santareno, so
sal, sevilho, souso, tinta aguiar, tinta
barroca, tinta carvalha, tinta fontes, tinta francisca, tinta lameira, tinta martins,
tinta mesquita, tinta penajia, tinta pereira, tinta pomar, tinta tabuao, tinto
co, tinto sem nome, touriga fmea, touriga franca, touriga nacional, trincadeira
(tinta amarela), valdosa y varejoa.

Caractersticas especficas: Os tintos do


Douro podem ser jovens, para consumo
nos primeiros anos depois da sua ela-

Caractersticas especficas: Los tintos


de Douro pueden ser jvenes, para consumo en los primeros aos tras su ela-

257

boracin. De acuerdo con los criterios de


vinificacin de la regin, deben permanecer en reposo hasta el 15 de mayo del ao
siguiente de la vendimia. El rendimiento
mximo por hectrea es de 5.500 litros
y el volumen alcohlico mnimo de 11
grados, si bien lo normal es que superen
los 12,5 grados. Los vinos producidos en
las mejores vias se destinan a envejecimiento en madera como reservas y grandes reservas en las mejores aadas.

borao. De acordo com os critrios de


vinificao da regio, devem permanecer
em repouso at ao dia 15 de maio do ano
seguinte ao da vindima. O rendimento
mximo por hectare de 5.500 litros e
o volume alcolico mnimo, de 11 graus,
se bem que o normal seja de mais de 12,5
graus. Os vinhos produzidos das melhores
vinhas destinam-se a envelhecimento em
madeira como reservas e grandes reservas
nas melhores safras.

Puntos de venta: Es posible encontrarlos


en todo Portugal con relativa facilidad.
Su alta cuota de exportacin los hace
presentes en la mayor parte de los pases
lusfonos, Estados Unidos, Europa y Asia.
Existen adems numerosas bodegas que
ofrecen su catlogo de vinos por Internet
y se encuentran, igualmente, en tiendas
online dedicadas a la venta de vinos portugueses y a la venta de vinos internacionales.

Pontos de venda: possvel encontr-los


em todo o pas com relativa facilidade. A
sua elevada quota de exportao torna-os presentes na maior parte dos pases
lusfonos, Estados Unidos, Europa e sia.
Existem tambm numerosas adegas que
oferecem o seu catlogo de vinhos pela
Internet e encontram-se, igualmente, em
lojas online, dedicadas venda de vinhos
portugueses e venda de vinhos internacionais.

DOURO ROS

DOURO ROS

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem.

Descripcin: Con una produccin registrada en la campaa 2010-2011 de


851.700 litros, constituye el segmento
minoritario de los vinos amparados por
la denominacin origen, pues representa
algo menos del 5% del total. Para su elaboracin se utilizan las variedades tintas
reconocidas, que se someten a una fase
de breve maceracin con los hollejos de
la uva tras el prensado, para que le transmita solo parte del color, permaneciendo
as ese tono rosado transparente, entre
plido e intenso, dependiendo del tiempo
y de las castas empleadas en el vino.

Descrio: Com uma produo registada


na campanha de 2010-2011 de 851.700
litros, constitui o segmento minoritrio
dos vinhos protegidos pela denominao
de origem, pois representa pouco menos
de 5% do total. Para a sua elaborao so
utilizadas as variedades tintas reconhecidas, que so submetidas a uma fase de
breve macerao com as peles das uvas
depois do prensado, para lhe transmitir
apenas parte da cor, permanecendo assim
esse tom rosado transparente, entre plido e intenso, dependendo do tempo e das
castas utilizadas no vinho.

Caractersticas especficas: Son vinos


frescos, ligeros, afrutados y, por lo general, jvenes, destinados a ser bebidos en
el ao o al ao siguiente de su venta.
Tericamente este es el destino del rosado, en consonancia con un mercado internacional en el que predomina ese gusto
y una relacin muy ajustada de precio.
Sin embargo, existen rosados ms elaborados, que pasan por breves periodos de
maduracin en barricas o toneles de roble
y cuyo valor en mercado es ms alto.

Caractersticas especficas: So vinhos


frescos, leves, frutados e, geralmente,
jovens, destinados a serem bebidos no
ano da sua venda ou no ano seguinte.
Teoricamente este o destino do ros,
em consonncia com um mercado internacional no qual predomina esse gosto e
uma relao muito ajustada de preo. No
obstante, existem ross mais elaborados,
que passam por breves perodos de maturao em barricas ou tonis de carvalho
e cujo valor no mercado mais elevado.

Puntos de venta: La menor oferta hace


que sea ms difcil encontrarlo fuera de la

Pontos de venda: A menor oferta faz


com que seja mais difcil encontr-lo fora

258

da regio vincola onde se produz. No


obstante, existem adegas que o oferecem atravs da Internet e encontram-se,
igualmente, em lojas online dedicadas
venda de vinhos portugueses e internacionais.

regin vincola en la que se produce. No


obstante, existen bodegas que lo ofrecen
por Internet y se encuentran, igualmente,
en tiendas online dedicadas a la venta de
vinos portugueses e internacionales.

MOSCATEL DE DOURO

MOSCATEL DO DOURO
Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho
com denominao de origem. Vinho licoroso
Descrio: Ensombrecido pela esmagadora popularidade e prestgio dos vinhos
do Porto no pode ficar, no entanto, sem
se referenciar um vinho licoroso que faz
parte das tradies vincolas da regio do
Douro. A sua elaborao realiza-se mediante a vinificao de uvas das variedades de moscatel.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vino licoroso.
Descripcin: Ensombrecido por la abrumadora popularidad y prestigio de los
vinos de Oporto, no puede quedar, sin
embargo, sin referenciar un vino licoroso
que forma parte de las tradiciones vincolas de la regin del Duero. Su elaboracin
arranca mediante la vinificacin de uvas
de las variedades de moscatel.

Caractersticas especficas: O moscatel


do Douro com um contedo alcolico
entre os 16,5 e os 22 graus elaborado
atravs da interrupo da fermentao
alcolica e da adio de aguardente vnica. O envelhecimento realizado por um
perodo mnimo de 18 meses. A sua cor
dourada ambarino, aromas com notas
ctricas e de frutos secos e sabor doce.

Caractersticas especficas: El moscatel


do Douro, con un contenido alcohlico
entre 16,5 y 22 grados, se elabora mediante la interrupcin de la fermentacin
alcohlica y la adicin de aguardiente
vnica. El envejecimiento se realiza por
un periodo mnimo de dieciocho meses.
Su color es dorado ambarino, aromas con
notas ctricas y de frutos secos y sabor
dulce.

Pontos de venda: Trata-se de um produto minoritrio e tem de se recorrer a


vinhotecas, lojas especializadas, e a lojas
online que vendem vinhos portugueses e
internacionais. Algumas adegas vendem
tambm pela Internet.

Puntos de venta: Se trata de un producto


minoritario y hay que recurrir a vinotecas, tiendas especializadas y a tiendas
online que venden vinos portugueses e
internacionales. Algunas bodegas venden
tambin por Internet.

DOURO COLHEITA TARDIA

DOURO COSECHA TARDA

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinho naturalmente doce.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vino naturalmente dulce.

Descrio: Reservado s safras excecionais e s uvas nas melhores condies,


que permitem uma vindima tardia, este
vinho elaborado a partir de variedades
que podem cumprir ambos os requisitos,
especialmente as malvasias. A sua produo minoritria.

Descripcin: Reservado a aquellas aadas excepcionales y a las uvas en las mejores condiciones, que permiten una vendimia tarda, este vino se elabora a partir
de variedades que pueden cumplir ambos
requisitos, especialmente las malvasas.
Su produccin es minoritaria.

Caractersticas especficas: A colheita


tardia, em ingls Late Harvest, permite a
interveno de um fungo, o botrytis nobilis, que longe de prejudicar contribui para
dar a este tipo de vinhos os seus aromas
frutados e paladar doce.

Caractersticas especficas: La cosecha


tarda, en ingls late harvest, permite la
intervencin de un hongo, Botritis nobilis, que lejos de perjudicar contribuye
a darle a este tipo de vinos sus aromas
afrutados y paladar dulce.

259

Puntos de venta: Se trata de un producto


minoritario y hay que recurrir a vinotecas, tiendas especializadas y a tiendas
online que venden vinos portugueses e
internacionales. Algunas bodegas venden
tambin por Internet.

Pontos de venda: Trata-se de um produto minoritrio e tem de se recorrer a


vinhotecas, lojas especializadas, e a lojas
online que vendem vinhos portugueses e
internacionais. Algumas adegas vendem
tambm pela Internet.

PORTO

PORTO

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos licorosos con denominacin de origen protegida.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos licorosos com denominao de origem protegida.

Descripcin: El vino de Porto (en Espaa


se conoce como oporto o vino de Oporto)
es un vino licoroso realizado en la Denominacin Origen Douro, que comparte
ciertos elementos comunes con el vino
tradicional, como es el punto de partida
de las castas autctonas y reconocidas en
la regin, pero partiendo de una seleccin
especial tanto de los emplazamientos y
cultivos de los viedos como de las uvas.
De hecho, la superficie cultivada para este
vino est limitada y controlada, siendo en
la actualidad 26.000 hectreas. El procedimiento de elaboracin arranca de un mosto seleccionado al cual se le interrumpe
la fermentacin mediante la adicin de
aguardiente vnico, lo que se denomina
apagamiento. Entre las labores posteriores
en bodega que le conferirn personalidad
al vino de Porto estn el coupage o mezcla
de distintos vinos y su envejecimiento.

Descrio: O vinho do Porto (em Espanha conhecido como oporto ou vinho


de Oporto) um vinho licoroso realizado
na Denominao de Origem do Douro, que
partilha certos elementos comuns com
o vinho tradicional, como seja o ponto
de partida das castas autctones e reconhecidas na regio, mas partindo de uma
seleo especial tanto das localizaes
e cultivos dos vinhedos, como das uvas.
De facto, a superfcie cultivada para este
vinho est limitada e controlada, sendo
atualmente de 26.000 hectares. O procedimento de elaborao parte de um
mosto selecionado ao qual se interrompe a fermentao mediante a adio de
aguardente vnica, o que se denomina loteamento. Entre os trabalhos posteriores
na adega que conferiro personalidade ao
vinho de Porto esto a mistura de distintos vinhos e o seu envelhecimento.

Localizacin geogrfica: Comparte el


mismo espacio geogrfico que la Denominacin Origen Douro y sus tres subregiones.

Localizao geogrfica: Partilha o mesmo espao geogrfico que a Denominao de Origem Douro e as suas trs sub-regies.

Caractersticas especficas: Son vinos


cuyo contenido alcohlico est por encima de los 16,5 grados, generalmente entre 18 y 22. A partir de ah se establecen
tres tipos de divisiones: las que definen
el grado de dulzor, el envejecimiento y el
color. Partiendo de la primera categora,
existen las siguientes variedades: extraseco, semiseco, dulce y muy dulce. En cuanto al color, y partiendo de uvas tintas,
encontraremos desde el tinto ms oscuro
al que se aproxima al dorado. Igualmente,
hay vinos blancos, de un color dorado a
ambarino en funcin del envejecimiento
y, en menor medida, rosados. Para el envejecimiento se parte de dos categoras
iniciales: ruby y tawny, de las que nos
ocuparemos en las fichas siguientes.

Caractersticas especficas: So vinhos


cujo contedo alcolico est acima dos
16,5 graus, geralmente entre os 18 e os
22 graus. A partir da estabelecem-se trs
tipos de divises: as que definem o grau
de doura, o envelhecimento e a cor. Partindo da primeira categoria, existem as
seguintes variedades: extrasseco, semisseco, doce e muito doce. Em relao
cor, e partindo de uvas tintas, encontraremos desde o tinto mais escuro ao que
se aproxima do dourado. Existem igualmente vinhos brancos, de uma cor dourada a ambarino em funo do envelhecimento e, em menor medida, ross. Para o
envelhecimento parte-se de duas categorias iniciais: ruby e tawny, das quais nos
ocuparemos nas fichas seguintes.

260

Breve resenha histrica: A histria do


vinho do Porto est indissoluvelmente
associada figura de Sebastio Jos de
Carvalho e Melo, marqus de Pombal,
quem um ano aps o grande terremoto
de Lisboa de 1755 estabeleceu as bases
para a normalizao da elaborao dos
vinhos licorosos do Porto, perseguindo a
fraude e as ms prticas com mo de ferro. Isto permitiu garantir um standard de
qualidade numa poca em que os vinhos,
em geral em toda a Europa, careciam de
constncia e tanto podiam sair esplndidos como desastrosos. Esta foi, talvez,
uma das razes pelas quais o vinho do
Porto comeou a multiplicar de forma
exponencial a sua presena no mercado
internacional. A isso deve ser acrescentada a localizao estratgica dos seus
armazns, na desembocadura do Douro
no Atlntico, nas margens de Vila Nova
de Gaia e Porto, a onde chegava desde os
lugares de elaborao em barcos rabelos,
uma prtica que se manteve por mais de
duzentos anos, at entrada da dcada
de 1980. Outro dos valores acrescentados deste vinho era a sua estabilidade,
o que permitia o seu comrcio ultramarino ou o uso do mesmo como bebida em
longas navegaes. Empresas britnicas
e alems de comrcio e navegao puseram os seus olhos neste vinho e estabeleceram as suas adegas na regio. Hoje
ainda previvem algumas daquelas marcas:
Sandeman, Taylor, Niepoort, Burmester
Rapidamente se converteu no vinho dos
aperitivos, das sobremesas e dos lanches
das casas mais abastadas da Europa, dos

Breve resea histrica: La historia del


vino de Oporto est indisolublemente
asociada a la figura de Sebastio Jos
de Carvalho e Melo, marqus de Pombal,
quien un ao despus del gran terremoto de Lisboa estableci las bases para la
normalizacin de la elaboracin de los vinos licorosos de Oporto, persiguiendo el
fraude y las malas prcticas con mano de
hierro. Esto permiti garantizar un estndar de calidad en una poca en la que los
vinos, en general en toda Europa, carecan
de constancia y tanto podan salir esplndidos como desastrosos. Esta fue, tal vez,
una de las razones por las cuales el vino
de Oporto comenz a multiplicar de manera exponencial su presencia en el mercado internacional. A ello hay que aadir
el emplazamiento estratgico de sus almacenes, en la desembocadura del Duero
en el Atlntico, a orillas de Vila Nova de
Gaia y Oporto, adonde llegaba desde los
lugares de elaboracin en barcos rabelos,
una prctica que se mantuvo por ms de
doscientos aos, hasta bien entrada la dcada de 1980. Otro de los valores aadidos de este vino era su estabilidad, lo que
permita su comercio ultramarino o el uso
del mismo como bebida en largas navegaciones. Empresas britnicas y alemanas de
comercio y navegacin pusieron sus ojos
en este vino y establecieron sus bodegas
en la regin. Todava hoy perviven algunas de aquellas marcas: Sandeman, Taylor,
Niepoort, Burmester Pronto se convirti en el vino de los aperitivos, los postres
y las meriendas de las casas ms acomodadas de Europa, de los nobles y nuevos

261

burgueses que surgan primero de la era


de la Ilustracin y luego de la revolucin
industrial. Cada vez fue mayor el nmero
de bodegueros portugueses que emprendieron una poltica comercial ms amplia,
de suerte que a partir del siglo xix la presencia del capital britnico en el negocio
del vino de Oporto fue hacindose cada
vez menos significativa.

nobres e novos burgueses que surgiam,


primeiro da era do Iluminismo e depois da
revoluo industrial. Cada vez foi maior o
nmero de adegueiros portugueses que
empreenderam uma poltica comercial
mais ampla, de forma que a partir do sculo xix a presena do capital britnico no
negcio do vinho do Porto foi tornando-se cada vez menos significativa.

Puntos de venta: En todo el mundo. De


todos los vinos de la eurorregin es, sin
duda, el ms universal y se encuentra
prcticamente en todo tipo de establecimientos que dispongan de una seccin de
vinos o de licores.

Pontos de venda: Em todo o mundo. De


todos os vinhos da euro-regio , sem
dvida, o mais universal e encontra-se
praticamente em todo o tipo de estabelecimentos que disponham de uma seo de
vinhos ou de licores.

Otros datos: Instituto dos Vinhos do


Douro e Porto ip, Rua dos Camilos, 90,
5050-272 Peso da Rgua. Telfono: 254
320 130; fax: 254 320 149. geral@ivdp.
pt, <www.ivdp.pt>. Delegacin en Oporto:
Rua Ferreira Borges, 27, 4050-253 Oporto. Telfono: 222 071 600; fax: 222 080
465/222 071 699.

Outros dados: Instituto dos Vinhos do


Douro e Porto, ip, Rua dos Camilos, 90,
5050-272 Peso da Rgua. Telefone: 254
320 130; fax: 254 320 149. geral@ivdp.
pt, <www.ivdp.pt>. Delegao no Porto:
Rua Ferreira Borges, 27, 4050-253 Porto. Telefone: 222 071 600; fax: 222 080
465/222 071 699.

PORTO RUBY

PORTO RUBY

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos tintos licorosos con denominacin de origen
protegida.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos tintos licorosos com denominao de origem
protegida.

Descripcin: Son vinos en los que se persigue conservar las caractersticas esenciales del vino joven del que parten, una
vez que es sometido al apagamiento o
adicin del alcohol vnico para interrumpir la fermentacin. Entre sus cualidades
esenciales est la persistencia de aromas
y sabores afrutados.

Descrio: So vinhos nos quais se pretende conservar as caractersticas essenciais do vinho jovem do qual parte, uma
vez que submetido ao loteamento ou
adio do lcool vnico para interromper
a fermentao. Entre as suas qualidades
essenciais est a persistncia de aromas
e sabores frutados.

Caractersticas especficas: Dentro de


los ruby estn las siguientes categoras:
Ruby: fruto de una seleccin de vinos jvenes. El color rub es su caracterstica de
identidad. Reserva: Se obtiene mediante
la seleccin de los mejores vinos de cada
ao. Tono rub oscuro. Late bottled vintage
(lbv): Se utiliza un vino de un solo ao,
seleccionado por su alta calidad. Tras
un periodo entre cuatro y seis aos de
envejecimiento en roble, se embotella.
Aunque ya est listo para su consumo,
algunos pueden mejorar con el tiempo
en botella. Es de un color rub intenso.
Vintage: El gran vino de los oportos. Se
escogen las mejores uvas de una misma
aada para hacer el vino que, tras dos

Caractersticas especficas: Dentro dos


ruby, esto as seguintes categorias: ruby:
fruto de uma seleo de vinhos jovens. A
cor rubi a sua caracterstica de identidade. Reserva: obtido mediante a seleo
dos melhores vinhos de cada ano. Tons de
rubi escuro. Late bottled vintage (lbv): utiliza-se um vinho de um s ano, selecionado pela sua elevada qualidade. Depois
de um perodo entre quatro e seis anos
de envelhecimento em carvalho, engarrafado. Ainda que j esteja pronto para
o seu consumo, alguns podem melhorar
com o tempo na garrafa. de uma cor
rubi intenso. Vintage: o grande vinho dos
Portos. Escolhem-se as melhores uvas de
uma mesma safra para fazer o vinho que,

262

dois ou trs anos depois da vindima se


engarrafa. o nico vinho que amadurece
em garrafa e a sua evoluo desenrola-se
ao longo dos anos seguintes. Um vintage
de uma boa safra melhorar inclusive durante os cinquenta anos seguintes, se se
armazenar em condies timas. No curso
dessa evoluo, a cor rubi inicial, vai tomando outros tons que passam pelo granate e o mbar, medida que vo passando as dcadas. Da mesma forma tambm
o seu aroma e sabor evoluem tornando-se
mais notveis os sedimentos no fundo da
garrafa, pelo que no se deve enturv-lo
com movimentos desnecessrios e o seu
servio deve ser realizado quase como um
ritual, como se no se quisesse perturbar
o vinho. Dentro da categoria dos vintage
existem os single quinta vintage, que so o
fruto do vinho de uma s safra e das uvas
de uma mesma vinha.

o tres aos despus de la vendimia, se


embotella. Es el nico vino que madura
en botella y su evolucin se desarrolla a
lo largo de los siguientes aos. Un vintage de una buena aada mejorar incluso
durante los cincuenta aos siguientes, si
se almacena en condiciones ptimas. En
el curso de esa evolucin, el color rub
inicial va tomando otros tonos que pasan por el granate y el mbar, a medida
que van pasando las dcadas. Igualmente evolucionan su aroma y su sabor y se
hacen ms notables los sedimentos en el
fondo de la botella, por lo que no se debe
enturbiar con movimientos innecesarios y
su servicio ha de realizarse casi de manera ritual, tratando de no perturbar el
vino. Dentro de la categora de los vintage existen los single quinta vintage, que
son el fruto del vino de una sola aada y
de las uvas de una misma via.

Pontos de venda: O mundo inteiro.

Puntos de venta: Todo el mundo.

PORTO TAWNY

PORTO TAWNY

Tipologia: Produtos vitivincolas. Vinho


com denominao de origem. Vinhos tintos licorosos com denominao de origem
protegida.

Tipologa: Productos vitivincolas. Vino


con denominacin de origen. Vinos tintos licorosos con denominacin de origen
protegida.

Descrio: Os tawny so obtidos pela


mistura de vinhos de diversa maturao
mediante envelhecimento em barricas ou

Descripcin: Los tawny se obtienen por


la mezcla de vinos de distinta maduracin
mediante envejecimiento en barricas o

263

toneles de madera. Ese grado de envejecimiento va a condicionar caractersticas


como el color y los aromas y sabores.

tonis de madeira. Esse grau de envelhecimento vai condicionar as caractersticas


como a cor, os aromas e os sabores.

Caractersticas especficas: Dentro de


los tawny debemos distinguir las siguientes categoras: Tawny: vino hecho con la
mezcla de vinos con distinto grado de
maduracin. Tawny reserva: realizado a partir de la seleccin de vinos con distinto
grado de envejecimiento en barrica de
roble, con estancia mnima de siete aos.
Porto tawny diez aos: se requiere una seleccin de vinos de ms alta calidad para
poder mantener sus caractersticas y al
mismo tiempo poder evolucionar en diez
aos de envejecimiento en madera. Porto
tawny veinte aos: la madera va adquiriendo un mayor protagonismo tanto en la
gama de colores, que se va trasladando
hacia la gama de los mbares, como en
los aromas, en los que aparece la vainilla
tostada. Solo los mejores vinos seleccionados pueden ser dedicados a este tipo
de elaboracin. Porto tawny treinta aos:
aparecen tonos y sabores a miel, fruto de
la intervencin de la madera y del oxgeno que a lo largo de tantas dcadas se va
infiltrando en los toneles. Porto tawny cuarenta aos: El summun de los tawny al que
solo pueden llegar las mejores y ms excepcionales selecciones tanto de las uvas
como de los vinos. Su grado de maduracin lo ha convertido en la quintaesencia, concentrando al mximo las cualidades primigenias del oporto. Porto colheita:
son vinos procedentes de una sola aada,
la que se seala como fecha de cosecha,
que permanecen como mnimo siete aos
envejeciendo en barricas de roble y luego
pasan a botella.

Caractersticas especficas: Dentro dos


tawny devemos distinguir as seguintes
categorias: tawny: vinho realizado com a
mistura de vinhos com diferente grau de
maturao. Tawny reserva: realizado a partir da seleo de vinhos com diferentes
graus de envelhecimento em barrica de
carvalho, com estncia mnima de sete
anos. Porto tawny 10 anos: requer-se uma
seleo de vinhos de elevada qualidade
para poder manter as suas caractersticas e ao mesmo tempo poder evoluir
em dez anos de envelhecimento em
madeira. Porto tawny 20 anos: a madeira
vai adquirindo um maior protagonismo
tanto na gama de cores, que se vo
transferindo para a gama dos mbares,
como nos aromas nos quais aparece a
baunilha tostada. Apenas os melhores
vinhos selecionados podem ser escolhidos para este tipo de produo. Porto
tawny 30 anos: aparecem tons e sabores
a mel, fruto da interveno da madeira
e do oxignio que ao longo de tantas
dcadas se vai infiltrando nos tonis.
Porto tawny 40 anos: o summun dos tawny
ao que apenas conseguem chegar as melhores e mais excecionais escolhas tanto
das uvas como dos vinhos. O seu grau de
maturao converteu-os na quintessncia, concentrando ao mximo as qualidades primignias do Porto. Porto colheita:
so vinhos procedentes de uma s safra,
a que se indica como data de colheita,
que permanecem no mnimo sete anos
envelhecendo em barricas de carvalho e
depois passam para a garrafa.

Puntos de venta: Todo el mundo.

Pontos de venda: O mundo inteiro.


264

Aguardentes
e licores vnicos

Aguardientes
y licores vnicos

A tradio na elaborao da aguardente


est perfeitamente integrada na histria
da eurorregio desde h sculos, e uma
atividade que no conhece fronteiras
pois sabido que muitos dos alambiques
e alquitaras utilizados pelos poteiros galegos eram de fabrico portugus. O licor
elaborado a partir da destilao do bagao comum em todo o territrio, ainda que mude a normativa como se ver
nas fichas seguintes. Enquanto na Galiza
existe uma nica denominao de origem para todos os licores derivados do
bagao, se bem que com subzonas que
correspondem s cinco denominaes de
origem e s comarcas tradicionalmente
aguardenteiras, em Portugal, cada denominao de origem de vinho de qualidade possui o seu prprio regulamento
para a elaborao das aguardentes. A
segunda diferena que enquanto na
Galiza se produz aguardente, aguardente
de ervas, licor de ervas e licor de caf,
sempre com o bagao como base de elaborao, em Portugal, alm da aguardente de bagao elabora-se aguardente
vnica, seguindo procedimentos semelhantes aos utilizados para o destilado
e elaborao dos brandies e das aguardentes vnicas francesas das regies de
Cognac e Armagnac.

La tradicin en la elaboracin del aguardiente est perfectamente integrada en la


historia de la eurorregin desde hace siglos, y es una actividad que no conoce de
fronteras, pues es sabido que muchos de
los alambiques y alquitaras empleados por
los poteiros gallegos eran de fabricacin
portuguesa. El licor elaborado a partir de
la destilacin del bagazo u orujo es comn a todo el territorio, aunque cambia
la normativa, como se ver en las fichas
siguientes. Mientras en Galicia existe una
nica denominacin de origen para todos
los licores derivados del bagazo, si bien
con subzonas que se corresponden con
las cinco denominaciones de origen y las
comarcas tradicionalmente aguardenteras,
en Portugal cada denominacin de origen
de vino de calidad cuenta con su propio
reglamento para la elaboracin de los
aguardientes. La segunda diferencia es que
mientras en Galicia se produce aguardiente, aguardiente de hierbas, licor de hierbas
y licor caf, siempre con el bagazo como
base de elaboracin, en Portugal, adems
del aguardiente de bagazo, se elabora
aguardiente vnico, siguiendo procedimientos semejantes a los empleados para
el destilado y elaboracin de los brandies
y de los aguardientes vnicos franceses de
las regiones de Cognac y Armagnac.

265

AGUARDIENTE DE GALICIA

AGUARDENTE DE GALIZA

Tipologa: Productos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilacin de los


bagazos del vino, con denominacin geogrfica.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao dos bagaos do vinho, com denominao geogrfica.

Descripcin: Con el nombre de Augardente de Galicia o tambin Orujo de Galicia


se ampara la produccin de aguardiente
elaborada a partir de la destilacin de
los bagazos fermentados obtenidos de
vinificacin de las uvas vendimiadas en
el territorio de la comunidad autnoma
de Galicia. El mbito territorial no solo
comprende el origen y naturaleza de la
materia prima, el bagazo, sino que tambin debe realizarse en el mismo espacio
geogrfico la destilacin, envejecimiento
y embotellado. La denominacin de origen ampara el aguardiente de bagazo u
orujo y tambin el aguardiente envejecido. El mbito de proteccin establece la
prohibicin del uso del nombre en cualquier idioma y de sus sinnimos as como
el indicativo geogrfico de Galicia a otros
aguardientes y bebidas espirituosas que
queden fuera del amparo de esta denominacin geogrfica. La produccin de Augardente de Galicia ascendi a 140.986
litros en el 2010.

Descrio: Com o nome de Augardente


de Galicia ou tambm Orujo de Galicia
abarca-se a produo de aguardente elaborada a partir da destilao dos bagaos fermentados obtidos da vinificao
das uvas vindimadas no territrio da comunidade autnoma da Galiza. O mbito
territorial no s compreende a origem
e natureza da matria-prima, o bagao,
como tambm a destilao deve ser realizada no mesmo espao geogrfico, assim
como o envelhecimento e o engarrafamento. A denominao de origem abrange a aguardente de bagao ou burusso
e tambm a aguardente envelhecida. O
mbito de proteo estabelece a proibio da utilizao do nome em qualquer
idioma e dos seus sinnimos, assim como
o indicativo geogrfico da Galiza a outras
aguardentes e bebidas espirituosas que
fiquem fora do espao desta denominao geogrfica. A produo de Augardente de Galicia ascendeu a 140.986 litros
em 2010.

Localizacin geogrfica: Galicia. Se establecen como subzonas las cinco denominacin origen de vinos gallegos (Monterrei, Ras Baixas, Ribeira Sacra, Ribeiro
y Valdeorras) y las comarcas de Betanzos,
Val do Mio, Ulla y Portomarn. Del mismo modo, pueden incluirse los aguardientes producidos por bagazos de las vias
de otros municipios que estn incluidos
en el catastro vincola vigente.

Localizao geogrfica: Galiza. Estabelecem-se como sub-regies, as cinco denominao de origem de vinhos galegos
(Monterrei, Ras Baixas, Ribeira Sacra,
Ribeiro e Valdeorras) e as comarcas de
Betanzos, Val do Mio, Ulla e Portomarn. Do mesmo modo, podem incluir-se as
aguardentes produzidas por bagaos das
vinhas de outros municpios que estejam
includos no cadastro vincola vigente.

Caractersticas especficas: El aguardiente de Galicia es obtenido por la destilacin del bagazo mediante las tcnicas
tradicionales de alquitara, alambique o
arrastre de vapor. En el caso del aguardiente envejecido, tendr que realizarse
en toneles de madera de roble, durante
un ao como mnimo si los envases son
de quinientos o menos litros y dos aos
cuando los envases son entre quinientos
y mil litros. La reposicin del aguardiente
que se evapora tiene que realizarse con
aguardientes del mismo tiempo de envejecimiento, ya que se utiliza el sistema de
vendimias o cosechas, lo que descarta la
mezcla con aguardientes de otras aadas
o de otras caractersticas. La graduacin

Caractersticas especficas: A aguardente da Galiza obtida pela destilao do


bagao atravs das tcnicas tradicionais
de alquitara, alambique ou arrastre de vapor. No caso da aguardente envelhecida,
esta ter de ser realizada em tonis de
madeira de carvalho, durante um ano no
mnimo se os envasilhamentos forem de
500 ou menos litros e dois anos quando os envasilhamentos so entre 500 e
1.000 litros. A reposio da aguardente
que se evapora tem de ser realizada com
aguardentes do mesmo tempo de envelhecimento, j que se utiliza o sistema de
vindimas ou colheitas, o que descarta a
mistura com aguardentes de outras safras
ou de outras caractersticas. A graduao

266

alcolica oscila entre os 37,5 e os 50


graus. A matria-prima utilizada determinar os aromas e o sabor em funo
das castas a partir das quais se realiza
o bagao. Em relao ao aspeto visual,
pode ser desde o incolor transparente da
aguardente destilada sem envelhecimento cor ambarina com tendncia para a
mais tostada em funo do tempo de permanncia nas barricas de madeira.

alcohlica oscila entre los 37,5 y los 50


grados. La materia prima empleada determinar aromas y sabor en funcin de las
castas a partir de las cuales se realiza el
bagazo. En cuanto al aspecto visual, puede ser desde el incoloro transparente del
aguardiente destilado sin envejecimiento
al color ambarino con tendencia a ms
tostado en funcin del tiempo de permanencia en barricas de madera.

Breve resenha histrica: A origem da


utilizao da aguardente, um destilado que devemos cultura rabe da qual
tambm nos chegaram os instrumentos
essenciais para a sua elaborao como a
alquitara e o alambique, remonta Idade
Mdia. Na Galiza est fortemente vinculada mesma tradio vincola. O destilado dos bagaos fermentados permitia
a obteno do espirituoso de mltiplas
aplicaes. As mais potentes em grau alcolico eram utilizadas como desinfetante, para dar esfregas em afees reumticas, como alvio de resfriados, dores de
dentes e de cabea tambm tinha uma
utilizao veterinria. As melhores em
sabor e qualidade eram utilizadas como
licor ou simplesmente como energtico
para combater o frio e o cansao, e s
vezes a fome. Tambm era utilizada como
base para a elaborao de outras bebidas
licorosas, ainda presentes no repertrio
popular: licor de ginjas, de peras, licor de

Breve resea histrica: El origen del uso


del aguardiente, un destilado que debemos a la cultura rabe, de la cual nos vienen tambin los instrumentos esenciales
para su elaboracin, como la alquitara y
el alambique, se remonta a la Edad Media.
En Galicia est fuertemente vinculado a
la misma tradicin vincola. El destilado de los bagazos fermentados permita
la obtencin de espirituoso de mltiples
aplicaciones. Los ms potentes en grado
alcohlico se empleaban como desinfectante, para dar friegas en afecciones reumticas, como alivio de resfriados, dolores
de muelas y de cabeza, tambin tena
uso veterinario. Los mejores en sabor y
calidad se empleaban como licor o simplemente como energtico para combatir
el fro y el cansancio, y a veces el hambre. Tambin se utilizaban de base para
la elaboracin de otras bebidas licorosas,
todava presentes en el repertorio popular: licor de guindas, de peras, licor caf,

267

aguardiente de hierbas De estas dos


ltimas nos ocupamos en las fichas siguientes, que, junto con el aguardiente de
hierbas de Galicia, completan el catlogo
de bebidas espirituosas amparadas por la
denominacin geogrfica. Con respecto a
la reglamentacin y reconocimiento del
aguardiente gallego, las normas jurdicas
que han ido completando la legislacin
relativa a su proteccin arrancan de 1989.
Por un lado, se pretenda regular una actividad muy dispersa y que era muy susceptible de usos fraudulentos y, por otro, dar
a los consumidores la garanta de que el
producto que se venda como aguardiente gallego cumpliese con unos requisitos
y exigencias de calidad y origen. Diez
aos despus, el 1 de marzo de 1999, se
aprueba el reglamento de esta denominacin geogrfica. Las sucesivas acciones
legislativas han tenido como finalidad
recoger modificaciones en el mismo y la
aplicacin de normativas comunitarias.
Aunque son numerosas las fiestas de exaltacin del aguardiente en Galicia, las ms
famosas son las que se celebran en San
Mamede de Ribadulla, municipio de Vedra
(A Corua), a mediados de mayo, y la de
Portomarn (Lugo), en abril.

caf, aguardente de ervas, destas duas


ltimas ocupamo-nos nas fichas seguintes que juntamente com a aguardente de
ervas da Galiza completam o catlogo de
bebidas espirituosas abrangidas pela denominao geogrfica. Em relao regulamentao e reconhecimento da aguardente galega, as normas jurdicas que
foram completando a legislao relativa
sua proteo, iniciam em 1989. Por um
lado pretendia-se regular uma atividade
muito dispersa e que era muito suscetvel
de utilizaes fraudulentos, e por outro,
dar aos consumidores a garantia de que
o produto que se fazia como aguardente galega cumprisse com os requisitos
e exigncias de qualidade e origem. Dez
anos mais tarde, a 1 de maro de 1999
aprovado o regulamento desta denominao geogrfica. As sucessivas aes legislativas tiveram como finalidade reunir
as modificaes no mesmo e a aplicao
de normativas comunitrias. Ainda que
sejam numerosas as festas de exaltao
da aguardente na Galiza, as mais famosas
so as que se celebram em San Mamede
de Ribadulla, municpio de Vedra (Corunha) a meados de maio e a de Portomarn
(Lugo) em abril.

Relacin de productores: Para conocer


la relacin actualizada de productores,
vsitese <www.orujodegalicia.org/empresas.php>.

Relao de produtores: Para conhecer a


relao atualizada de produtores, visitar
este stio <www.orujodegalicia.org/empresas.php>.

Puntos de venta: Est disponible en todo


el mercado gallego y ampliamente representado en el mercado espaol. Existen
importadores y distribuidores por numerosos pases, sobre todo de Europa
y Amrica. Es posible su adquisicin a
travs de tiendas dedicadas al comercio
electrnico en Internet.

Pontos de venda: Est disponvel em todo


o mercado galego e amplamente representado no mercado espanhol. Existem
importadores e distribuidores em numerosos pases, sobretudo na Europa e Amrica. possvel a sua aquisio atravs
de lojas dedicadas ao comrcio eletrnico
na Internet.

Otros datos: La sede del consejo regulador


de esta denominacin geogrfica se encuentra en Pazo de Quin, Sergude, 15881
Boqueixn (A Corua). Telfono: 981 511
566; fax: 981 511 934. orujo@orujodegalicia.org, <www.orujodegalicia.org>.

Outros dados: A sede do Conselho Regulador desta Denominao Geogrfica encontra-se em Pazo de Quin, Sergude, 15881
Boqueixn (Corunha). Telefone: 981 511
566; fax: 981 511 934. orujo@orujodegalicia.org, <www.orujodegalicia.org>.

AGUARDIENTE DE HIERBAS DE GALICIA

AGUARDENTE DE ERVAS DA GALIZA

Tipologa: Productos vitivincolas. Bebidas


espirituosas por destilacin de los bagazos
del vino, con denominacin geogrfica.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas


espirituosas por destilao dos bagaos do
vinho, com denominao geogrfica.

Descripcin: Bebida espirituosa obtenida


mediante la maceracin o destilacin del

Descrio: Bebida espirituosa obtida atravs da macerao e/ou destilao do lcool

268

na presena das ervas que caracterizam


este licor. Para que possa estar abrangida
por esta denominao geogrfica, a aguardente base deve cumprir os requisitos de
proteo (ver ficha anterior), a elaborao
e o engarrafamento do novo licor devem
ser realizados no mbito geogrfico da
Galiza. A sua produo foi de 5.000 litros
em 2010.

alcohol en presencia de las hierbas que


caracterizan este licor. Para que pueda
estar amparado por esta denominacin
geogrfica, el aguardiente base debe cumplir los requisitos de proteccin (vase la
ficha anterior) y la elaboracin y embotellado del nuevo licor ha de realizarse en el
mbito geogrfico de Galicia. Su produccin fue de cinco mil litros en el 2010.

Localizao geogrfica: Galiza. Com as


sub-regies e caractersticas estabelecidas para a aguardente da Galiza.

Localizacin geogrfica: Galicia. Con las


subzonas y caractersticas fijadas para el
aguardiente de Galicia.

Caractersticas especficas: Trata-se de


uma bebida espirituosa de cor amarelo
verdoso a dourado, com os matizes que
as distintas ervas lhe do na macerao
e/ou destilao. O seu contedo alcolico varia entre os 37,5 e os 50 graus,
contedo de acar inferior a 100 gramas por litro e a utilizao de pelo menos trs das seguintes ervas tradicionais: flor de laranjeira, canela, coentros,
lcia-lima, funcho, menta, camomila,
noz-moscada, orgo, alcauz, alecrim
e tomilho.

Caractersticas especficas: Se trata de


una bebida espirituosa de color amarillo
verdoso a dorado, con los matices que le
aportan las distintas hierbas en la maceracin o destilacin. Su contenido alcohlico est entre 37,5 y 50 grados, su contenido en azcar es inferior a 100 gramos
por litro y en l se utilizan al menos tres
de las siguientes hierbas tradicionales:
flor de azahar, canela, cilantro, hierba luisa, hinojo, menta, manzanilla, nuez moscada, organo, regaliz, romero y tomillo.

Breve resenha histrica: Partindo dos


dados descritos na resenha histrica da

Breve resea histrica: Partiendo de los


datos aportados en la resea histrica del
aguardiente (vase la ficha anterior), la

269

incorporacin de este producto al mbito


de proteccin de la denominacin geogrfica especfica se produjo en febrero
del 2005.

aguardente (ver ficha anterior), a incorporao deste produto ao mbito de


proteo da denominao geogrfica especfica realizou-se em fevereiro de 2005.

Relacin de productores: Para conocer


la relacin actualizada de productores,
vistese <www.orujodegalicia.org/empresas.php>.

Relao de produtores: Para conhecer a


relao atualizada de produtores, visitar
este stio <www.orujodegalicia.org/empresas.php>.

Puntos de venta: Est disponible en el


mercado gallego. En el mercado espaol
tiene canales ms restringidos de venta
a tiendas especializadas, dada su escasa
produccin. Es posible su adquisicin a
travs de tiendas dedicadas al comercio
electrnico en Internet.

Pontos de venda: Est disponvel no


mercado galego. No mercado espanhol
possui canais mais restritos de venda a
lojas especializadas, dada a sua escassa
produo. possvel a sua aquisio atravs de lojas dedicadas ao comrcio eletrnico na Internet.

LICOR DE HIERBAS DE GALICIA

LICOR DE ERVAS DA GALIZA

Tipologa: Productos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilacin de los


bagazos del vino, con denominacin geogrfica.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao dos bagaos do vinho, com denominao geogrfica.

Descripcin: Bebida espirituosa en la


que al menos el 50% del total del alcohol absoluto proceda de aguardiente de
bagazo amparada por la Denominacin
Geogrfica Augardente de Galicia. El otro
50% puede ser de alcohol etlico de origen agrcola. La elaboracin y embotellado tienen que realizarse en el mbito
geogrfico protegido. La produccin en el
2010 fue de 106.544 litros.

Descrio: Bebida espirituosa na qual


pelo menos cinquenta por cento do total
do lcool absoluto procede da aguardente
de bagao abrangida pela Denominao
Geogrfica Augardente da Galiza. Os outros cinquenta por cento podem ser de
lcool etlico de origem agrcola. A elaborao e engarrafamento tm de ser realizados no mbito geogrfico protegido. A
produo em 2010 foi de 106.544 litros.

Localizacin geogrfica: La misma que


el aguardiente de Galicia.

Localizao geogrfica: A mesma que a


Augardente da Galiza.

Caractersticas especficas: Bebida espirituosa de color y aspecto condicionados


por las hierbas empleadas en su elaboracin, que se mueve en el rango del amarillo verdoso a dorado, con un contenido
alcohlico entre 15 y 40 grados de alcohol y un contenido en azcares mnimo
de 100 gramos por litro.

Caractersticas especficas: Bebida espirituosa de cor e aspeto condicionado


pelas ervas utilizadas na sua elaborao,
que se move numa amplitude que vai do
amarelo verdoso ao dourado, com um
contedo alcolico que varia entre os 15
e os 40 graus e um contedo em acares
mnimo de 100 gramas por litro.

Breve resea histrica: Aunque su elaboracin ya es tradicional de antiguo


(vase la ficha del aguardiente de Galicia), su incorporacin como producto
protegido por la denominacin geogrfica
tuvo lugar en febrero del 2005.

Breve resenha histrica: Ainda que a


sua elaborao seja de tradio antiga
(ver ficha de Augardente da Galiza), a
sua incorporao como produto protegido
pela denominao geogrfica teve lugar
apenas em fevereiro de 2005.

Relacin de productores: Para conocer


la relacin actualizada de productores,
vistese <www.orujodegalicia.org/empresas.php>.

Relao de produtores: Para conhecer a


relao atualizada de produtores, visitar
este stio: <www.orujodegalicia.org/empresas.php>.

Puntos de venta: Est disponible en todo


el mercado gallego y representado en el
mercado espaol en tiendas especializa-

Pontos de venda: Est disponvel em


todo o mercado galego e representado no
mercado espanhol em lojas especializa-

270

das, sobretudo de produtos tradicionais


e vinhotecas. possvel a sua aquisio
atravs de lojas dedicadas ao comrcio
eletrnico na Internet.

das, sobre todo de productos tradicionales y vinotecas. Es posible su adquisicin


a travs de tiendas dedicadas al comercio
electrnico en Internet.

LICOR CAF DA GALIZA

LICOR CAF DE GALICIA

Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao dos bagaos do vinho, com denominao geogrfica.

Tipologa: Productos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilacin de los


bagazos del vino, con denominacin geogrfica.

Descrio: Bebida espirituosa que tem


como base a aguardente de bagao e o
lcool etlico de origem agrcola, elaborada mediante macerao e/ou destilao
do lcool na presena de caf tostado
naturalmente. A elaborao e engarrafamento tm de ser realizados no mbito

Descripcin: Bebida espirituosa que tiene como base el aguardiente de bagazo y


alcohol etlico de origen agrcola y que
se elabora mediante maceracin o destilacin del alcohol en presencia de caf
tostado natural. La elaboracin y embotellado tienen que realizarse en el mbito

271

territorial amparado por la denominacin.


La produccin de licor caf amparado fue
de 38.475 en el 2010.

territorial abrangido pela denominao. A


produo de licor de caf protegido foi de
38.475 em 2010.

Localizacin geogrfica: La misma que


el aguardiente de Galicia.

Localizao geogrfica: A mesma que a


Augardente da Galiza.

Caractersticas especficas: Licor de aspecto untuoso, con mayor o menor densidad en funcin del contenido en azcares, color caf y un contenido alcohlico
que se mueve entre 15 y 40 grados. El
contenido de azcar mnimo es de cien
gramos por litro y para su elaboracin
la base debe ser, al menos en un 50%,
aguardiente de bagazo amparada por la
denominacin geogrfica.

Caractersticas especficas: Licor de aspeto untuoso, com maior ou menor densidade em funo do contedo em acares
e da cor do caf, e um contedo alcolico que varia entre os 15 e os 40 graus.
O contedo de acar mnimo de cem
gramas por litro e para a sua elaborao
a base deve ser pelo menos de 50% de
aguardente de bagao protegida pela denominao geogrfica.

Breve resea histrica: Aunque su incorporacin al mbito de proteccin de esta


denominacin es relativamente reciente
(febrero del 2005), la elaboracin y consumo de licor caf constituye una tradicin
muy arraigada en Galicia, especialmente
en la provincia de Ourense, donde, adems
de existir la materia prima necesaria en
cuestin de aguardientes, siempre fue una
provincia famosa por sus tostaderos de
caf. El municipio de Leiro celebra todos
los aos una fiesta de exaltacin del licor
caf en los ltimos das de octubre.

Breve resenha histrica: Ainda que a sua


incorporao no mbito da proteo desta
denominao seja relativamente recente,
fevereiro de 2005, a elaborao e consumo de licor de caf constitui uma tradio
muito arraigada na Galiza, especialmente
na provncia de Ourense, onde alm de
existir a matria-prima necessria relativamente a aguardentes, foi sempre uma
provncia famosa pelos seus torradores de
caf. O municpio de Leiro celebra todos
os anos uma festa de exaltao do licor de
caf nos ltimos dias de outubro.

Relacin de productores: Para conocer


la relacin actualizada de productores,
vistese <www.orujodegalicia.org/empresas.php>.

Relao de produtores: Para conhecer a


relao atualizada de produtores, visitar
este stio <www.orujodegalicia.org/empresas.php>.

Puntos de venta: Est disponible en todo


el mercado gallego y en menor medida en
el resto de Espaa a travs de tiendas
de productos tradicionales y vinotecas.
Existen importadores y distribuidores por
numerosos pases, sobre todo de Europa
y Amrica. Es posible su adquisicin a
travs de tiendas dedicadas al comercio
electrnico en Internet.

Pontos de venda: Est disponvel em


todo o mercado galego e em menor medida no resto de Espanha atravs de lojas
de produtos tradicionais e vinhotecas.
Existem importadores e distribuidores em
numerosos pases, sobretudo na Europa e
Amrica. possvel a sua aquisio atravs de lojas dedicadas ao comrcio eletrnico na Internet.

AGUARDIENTE VNICA DE VINHO


VERDE

AGUARDENTE DE VINHO DA REGIO


DOS VINHOS VERDES

Tipologa: Productos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilacin procedente de vino con denominacin de
origen protegida.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao procedente de vinho com denominao de origem
protegida.

Descripcin: Aguardiente elaborado por


destilacin del vino que en origen se encuentra amparado y controlado por la Denominacin de Origen Controlada Vinhos
Verdes. Coincide en su mbito territorial
con el de la Denominacin de Origen Vin-

Descrio: Aguardente elaborada por


destilao do vinho que na origem se encontra protegido e controlado pela Denominao de Origem Controlada dos Vinhos
Verdes. O seu mbito territorial coincide
com o da Denominao de Origem dos Vi-

272

nhos Verdes, salvo para a especfica elaborada a partir do vinho alvarinho, que
apenas pode ser produzida na sub-regio
de Mono e qual se dedica ficha independente.

hos Verdes, salvo para la especfica elaborada a partir de vino de alvarinho, que
solo puede ser elaborada en la subregin
de Mono y a la que se dedica ficha independiente.

Localizao geogrfica: A mesma que a


Denominao de Origem dos Vinhos Verdes.

Localizacin geogrfica: La misma que


la Denominacin de Origen Vinhos Verdes.

Caractersticas especficas: A aguardente vnica obtida por destilao do vinho


incolor e apresenta um aspeto lmpido,
com um contedo alcolico mnimo de
37,5 graus e alguns aromas e sabor que
herdam das variedades das castas com as
quais os vinhos que lhes serve de base
foram elaborados. Esta aguardente pode
ser submetida a um processo de envelhecimento em recipientes de madeira
de carvalho e, em funo do tempo que
dure esse processo denominam-se: velha/
reserva: para aguardentes com dois anos
de envelhecimento. Velhssima: aguardentes com uma mdia de envelhecimento de
3 anos. vsop (very superior old pale): mdia
de 4 anos de envelhecimento. xo (extra
old): quando a mdia de envelhecimento
pelo menos de 6 anos. medida que o
envelhecimento aumenta, a madeira confere-lhe uma cor ambarina a ligeiramente
tostada assim como novos aromas que suavizam e melhoram notavelmente o licor.

Caractersticas especficas: El aguardiente vnico obtenido por destilacin


de vino es incoloro y presenta un aspecto lmpido, con un contenido alcohlico
mnimo de 37,5 grados y unos aromas y
sabor que heredan de las variedades de
uva con las que fueron elaborados los
vinos que sirven de base. Este aguardiente puede ser sometido a un proceso de
envejecimiento en recipientes de madera de roble y, en funcin del tiempo que
dure ese proceso, se denominan: velha/
reserva: para aguardientes con dos aos de
envejecimiento. Velhsima: aguardientes
con una media de envejecimiento de tres
aos. vsop (very superior old pale): media de
cuatro aos de envejecimiento. xo (extra
old): cuando la media de envejecimiento
es al menos de seis aos. A medida que
aumenta el envejecimiento, la madera le
confiere un color ambarino a ligeramente tostado, as como nuevos aromas que
suavizan y mejoran notablemente el licor.

Breve resenha histrica: A obteno de


aguardente mediante destilao de vinho
uma atividade com uma grande tradio
em Portugal e, em particular, na regio
vincola dos vinhos verdes. especial-

Breve resea histrica: La obtencin de


aguardiente mediante destilacin de vino
es una actividad que cuenta con una gran
tradicin en Portugal y, en particular, en
la regin vincola de los vinhos verdes. Es

273

especialmente significativa a partir del


siglo xx, cuando se torna en una industria
cada vez ms prspera. El aguardiente
de vino es la base en la produccin del
brandy o vino quemado, como se llamaba
originariamente, que cuenta con denominaciones de origen protegidas como la
de Congnac y Armagnac en Francia o las
portuguesas de las que recogemos en esta
obra las situadas en el mbito de la eurorregin Galicia-Norte de Portugal.

mente significativa a partir do sculo xx


quando se torna numa indstria cada vez
mais prspera. A aguardente de vinho
a base na produo do brandy ou vinho
queimado, como se chamava originariamente, e possui denominaes de origem
protegidas como a de Congnac e Armagnac em Frana ou as portuguesas, as
quais reunimos nesta obra, que se encontram situadas no mbito da euro-regio
da Galiza-Norte de Portugal.

Relacin de productores: Hoy da hay


veintiuna bodegas que elaboran aguardientes bajo amparo de la Denominacin
de Origen Vinhos Verdes. Para conocer la
relacin actualizada de productores y datos de contacto de los mismos, vistese
<www.vinhoverde.pt/pt/vinhoverde/marcas/default.asp>.

Relao de produtores: Hoje em dia


existem 21 adegas que elaboram aguardentes sob a proteo da Denominao
de Origem dos Vinhos Verdes. Para conhecer a relao atualizada de produtores, e
dados de contacto dos mesmos, visitar
este stio: <www.vinhoverde.pt/pt/vinhoverde/marcas/default.asp>.

Puntos de venta: En tiendas, supermercados y grandes reas comerciales dentro


del mbito geogrfico de la denominacin de origen. En el resto de Portugal,
en vinotecas y tiendas especializadas.
Hay, aunque limitadas, ventas de algunas
marcas a travs de Internet.

Pontos de venda: Em lojas, supermercados e grandes reas comerciais dentro


do mbito geogrfico da denominao
de origem. No resto de Portugal, em vinhotecas e lojas especializadas. Existem,
ainda que limitadas, vendas de algumas
marcas atravs da Internet.

Otros datos: La sede del consejo regulador de esta denominacin geogrfica


es la misma que la de los vinhos verdes:
Comisso de Viticultura da Regio dos
Vinhos Verdes, Rua da Restaurao, 318,
4050-501 Oporto. Telfono: 226 077 300;
fax: 226 077 320. info@vinhoverde.pt,
<www.vinhoverde.pt>.

Outros dados: A sede do Conselho Regulador desta Denominao Geogrfica a


mesma que a dos vinhos verdes: Comisso
de Viticultura da Regio dos Vinhos Verdes, Rua da Restaurao, 318. Telefone:
226 077 300; fax: 226 077 320. info@
vinhoverde.pt, <www.vinhoverde.pt>.

AGUARDENTE ALVARINHA

AGUARDIENTE VNICA ALVARINHA


Tipologa: Productos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilacin procedente de vino con denominacin de
origen protegida.
Descripcin: Aguardiente elaborado por
destilacin del vino que en origen se encuentra amparado y controlado por la Denominacin de Origen Controlada Vinhos
Verdes y que se elabora a partir de un
vino base de la casta alvarinho.
Localizacin geogrfica: Subregin de
Mono, en la la Denominacin de Origen
Vinhos Verdes.
Caractersticas especficas: El aguardiente vnico obtenido por destilacin
de vino es incoloro y presenta un aspecto lmpido, con un contenido alcohlico
mnimo de 37,5 grados y unos aromas y

Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao procedente de vinho com denominao de origem
protegida.
Descrio: Aguardente elaborada por
destilao do vinho que se encontra protegido e controlado pela Denominao
de Origem Controlada dos Vinhos Verdes
e que elaborada a partir de um vinho
base da casta alvarinho.
Localizao geogrfica: Sub-regio de
Mono na Denominao de Origem dos
Vinhos Verdes.
Caractersticas especficas: A aguardente vnica obtida por destilao do vinho
incolor e apresenta um aspeto lmpido,
com um contedo alcolico mnimo de
37,5 graus e alguns aromas e sabor que
recordam a origem da variedade alvari-

274

nho, frutada e expressiva. Esta aguardente pode ser submetida a um processo de


envelhecimento em recipientes de madeira de carvalho e, em funo do tempo que
dure esse processo denominam-se: velha/
reserva: para aguardentes com dois anos
de envelhecimento. Velhssima: aguardentes com uma mdia de envelhecimento de
3 anos. vsop (very superior old pale): mdia
de 4 anos de envelhecimento. xo (extra
old): quando a mdia de envelhecimento
pelo menos de 6 anos. medida que
o envelhecimento aumenta, a madeira
confere-lhe uma cor ambarina a ligeiramente tostada assim como novos aromas
que suavizam e melhoram notavelmente
a aguardente.

sabor que recuerdan el origen de la variedad alvarinho, afrutada y expresiva. Este


aguardiente puede ser sometido a un proceso de envejecimiento en recipientes de
madera de roble y, en funcin del tiempo
que dure ese proceso, se denominan: Velha/reserva: para aguardientes con dos aos
de envejecimiento. Velhsima: aguardientes
con una media de envejecimiento de tres
aos. vsop (very superior old pale): media de
cuatro aos de envejecimiento. xo (extra
old): cuando la media de envejecimiento
es al menos de seis aos. A medida que
aumenta el envejecimiento, la madera le
confiere un color ambarino a ligeramente tostado, as como nuevos aromas que
suavizan y mejoran notablemente el licor.

Pontos de venda: Em lojas especializadas


e vinhotecas. Existe distribuio em todo
o mercado portugus.

Puntos de venta: En tiendas especializadas y vinotecas. Existe distribucin a


todo Portugal.

AGUARDENTE BAGACEIRA DE VINHO


VERDE

AGUARDIENTE DE BAGAZO DE VINHO


VERDE

Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao dos bagaos do vinho, com denominao geogrfica.

Tipologa: Productos vitivincolas. Bebidas


espirituosas por destilacin de los bagazos
del vino, con denominacin geogrfica.

Descrio: Bebida espirituosa obtida pela


destilao dos bagaos fermentados das
uvas utilizadas para a elaborao de vinhos verdes com denominao de origem
protegida.
Localizao geogrfica: A Denominao
de Origem Vinhos Verdes.
Caractersticas especficas: Bebida espirituosa incolor, com uma graduao alcolica mnima de 40 graus. A sua principal
distino encontra-se nos aromas que
desprende e que recordam as variedades
de uva que lhe deram origem. Alm da
aguardente do ano decorrente, existem
reconhecidas, em funo do tempo de
envelhecimento em barricas ou tonis
de carvalho, as seguintes denominaes:
velha: quando tem um envelhecimento
mdio de pelo menos um ano. Velhssima:
quando o envelhecimento mdio pelo
menos de dois anos. A madeira proporciona um tom ambarino e aromas a baunilha
e tostado.
Breve resenha histrica: A aguardente
bagaceira um destilado que devemos
cultura rabe da qual tambm nos chegou
os instrumentos essenciais para a sua ela-

Descripcin: Bebida espirituosa obtenida


por la destilacin de los bagazos fermentados de las uvas utilizadas para la elaboracin de vinos verdes con denominacin
de origen protegida.
Localizacin geogrfica: Denominacin
de Origen Vinhos Verdes.
Caractersticas especficas: Bebida espirituosa incolora, con una graduacin
alcohlica mnima de 40 grados. Su principal distincin se encuentra en los aromas que desprende y que recuerdan las
variedades de uva que le dieron origen.
Adems del aguardiente del ao, existen
reconocidas, en funcin del tiempo de
envejecimiento en barricas o toneles de
roble, las siguientes denominaciones: Velha: cuando tiene un envejecimiento medio de al menos un ao. Velhsima: cuando
el envejecimiento medio es por lo menos
de dos aos. La madera le aporta un todo
ambarino y aromas a vainilla y tostado.
Breve resea histrica: El aguardente
bagaceira es un destilado que debemos
a la cultura rabe, de la cual nos vienen
tambin los instrumentos esenciales para
su elaboracin, como la alquitara y el
alambique, y se remonta a la Edad Me-

275

dia. Es posible que en origen se dedicase


ms al uso teraputico y a otras aplicaciones que a su consumo como bebida
espirituosa. A diferencia del aguardiente
vnico, que requera sacrificar una parte
de la produccin de vino para su transformacin en ese licor, el procedente del
bagazo permita obtener un subproducto
adicional de la vendimia, dando un mayor valor al esfuerzo del cultivo de la vid.
De esa elaboracin para uso privativo del
viticultor se pas a la produccin ms
industrial, lo que ha permitido un rendimiento adicional y la comercializacin
de un producto ms, en el que el uso de
bagazos de vinos seleccionados permite
su distincin y amparo bajo una denominacin de origen protegida.
Puntos de venta: En tiendas, supermercados y grandes reas comerciales dentro
del mbito geogrfico de la Denominacin de Origen. La venta en tiendas especializadas y vinotecas se limita a aquellas
aguardientes de ms cuidada elaboracin
y envejecimiento.

borao como a alquitara e o alambique,


que remontam Idade Mdia. possvel
que originalmente se dedicasse mais ao
uso teraputico e a outras aplicaes do
que ao seu consumo como bebida espirituosa. Enquanto a aguardente vnica requeria sacrificar uma parte da produo
do vinho para a sua transformao nessa
bebida, a procedente do bagao permitia
obter um subproduto adicional da vindima, dando um maior valor ao esforo do
cultivo da vide. Dessa elaborao para
uso privado do viticultor passou-se produo mais industrial, o que permitiu um
rendimento adicional e a comercializao
de mais um produto, no qual a utilizao de bagaos de vinhos selecionados
permitia a sua distino e apoio sob uma
denominao de origem protegida.
Pontos de venda: Em lojas, supermercados e grandes reas comerciais dentro do
mbito geogrfico da denominao de origem. A venda em lojas especializadas e vinhotecas limita-se s aguardentes de mais
cuidada elaborao e envelhecimento.

AGUARDIENTE DE BAGAZO ALVARINHA

AGUARDENTE BAGACEIRA ALVARINHA

Tipologa: Productos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilacin de los


bagazos del vino, con denominacin geogrfica.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas


espirituosas por destilao dos bagaos
do vinho, com denominao geogrfica.

Descripcin: Bebida espirituosa obtenida


por la destilacin de los bagazos fermentados de las uvas utilizadas para la elaboracin de vinos verdes alvarinhos con
denominacin de origen protegida.
Localizacin geogrfica: Subregin de
Mono, en la Denominacin de Origen
Vinhos Verdes.

Descrio: Bebida espirituosa obtida pela


destilao dos bagaos fermentados das
uvas utilizadas para a elaborao dos vinhos verdes alvarinhos com denominao
de origem protegida.
Localizao geogrfica: Sub-regio de
Mono na Denominao de Origem Vinhos Verdes.

Caractersticas especficas: Bebida espirituosa incolora, con una graduacin alcohlica mnima de 40 grados. Adems del
aguardiente del ao, existen reconocidas,
en funcin del tiempo de envejecimiento
en barricas o toneles de roble, las siguientes denominaciones: Alvariha velha: cuando tiene un envejecimiento medio de al
menos un ao. Alvarinha velhsima: cuando
el envejecimiento medio es por lo menos
de dos aos. La madera le aporta un todo
ambarino y aromas a vainilla y tostado.

Caractersticas especficas: Bebida espirituosa incolor, com uma graduao


alcolica mnima de 40 graus. Alm da
aguardente do ano decorrente, existem
reconhecidas, em funo do tempo de
envelhecimento em barricas ou tonis
de carvalho, as seguintes denominaes:
alvarinha velha: quando tem um envelhecimento mdio de pelo menos um ano. Alvarinha velhssima: quando o envelhecimento
mdio pelo menos de dois anos. A madeira proporciona-lhe um tom ambarino e
aromas a baunilha e tostado.

Puntos de venta: En tiendas, supermercados y grandes reas comerciales dentro


del mbito geogrfico de la Denomina-

Pontos de venda: Em lojas, supermercados e grandes reas comerciais dentro


do mbito geogrfico da denominao

276

de origem. No resto de Portugal, em vinhotecas e lojas especializadas. Existem,


ainda que limitadas, vendas de algumas
marcas atravs da Internet. possvel a
sua aquisio atravs de lojas dedicadas
ao comrcio eletrnico na Internet.

cin de Origen. En el resto de Portugal,


en vinotecas y tiendas especializadas.
Hay, aunque limitadas, ventas de algunas
marcas a travs de Internet. Es posible su
adquisicin a travs de tiendas dedicadas
al comercio electrnico en Internet.

AGUARDENTE DE VINHO DE TRS-OSMONTES

AGUARDIENTE VNICA DE TRS-OSMONTES

Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao procedente de vinho com denominao de origem
protegida.

Tipologa: Productos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilacin procedente de vino con denominacin de
origen protegida.

Descrio: Aguardente elaborada por


destilao do vinho que originalmente
se encontra protegido e controlado pela

Descripcin: Aguardiente elaborado por


destilacin del vino que en origen se
encuentra amparado y controlado por la

277

Denominacin de Origen Controlada de


Trs-os-Montes.

Denominao de Origem Controlada de


Trs-os-Montes.

Localizacin geogrfica: Coincide en su


mbito territorial con el de la Denominacin de Origen de Trs-os-Montes.

Localizao geogrfica: Coincide no seu


mbito territorial com o da Denominao
de Origem Trs-os-Montes.

Caractersticas especficas: Tras la destilacin, el aguardiente tiene que permanecer al menos durante doce meses en
depsitos de madera.

Caractersticas especficas: Depois da


destilao, a aguardente tem de permanecer pelo menos durante 12 meses em
depsitos de madeira.

Breve resea histrica: La regin vincola de Trs-os-Montes fue reconocida


como denominacin de origen protegida
desde el 2006, si bien ya existan desde
1989 las indicaciones geogrficas de las
que ahora son sus tres subregiones. No
obstante, la cultura del vino y del aguardiente arranca ya desde muy antiguo en
esta zona geogrfica, a la que la consolidacin de un estatuto de denominacin
de origen le permite revalorizar sus patrimonio enolgico gracias a la utilizacin
de variedades autctonas y la aplicacin
de rigurosos estndares de calidad.

Breve resenha histrica: A regio vincola de Trs-os-Montes foi reconhecida


como denominao de origem protegida
em 2006, se bem que j existissem as indicaes geogrficas de trs sub-regies
suas desde 1989. No obstante, a cultura
do vinho e da aguardente inicia-se desde
muito cedo nesta rea geogrfica, qual
a consolidao de um estatuto de denominao de origem lhe permite revalorizar o
seu patrimnio enolgico graas utilizao de variedades autctones e aplicao de rigorosos standards de qualidade.

Relacin de productores: Para una relacin


completa y actualizada de las bodegas elaboradoras de aguardiente, tanto vnico como
bagaceiro en Trs-os-Montes, vistese <www.
cvrtm.pt/content/category/5/904/78>.

Relao de produtores: Para uma relao completa e atualizada das adegas


produtoras de aguardente, tanto vnica
como bagaceira em Trs-os-Montes, visitar o stio <www.cvrtm.pt/content/category/5/904/78/>.

Puntos de venta: Existe una produccin muy limitada, en lo que concierne


a aguardiente certificado con el sello de
la denominacin de origen, por lo que su
distribucin est muy restringida.

Pontos de venda: Existe uma produo


muito limitada, na qual concerne a aguardente certificada com o selo da denominao de origem, pelo que a sua distribuio est muito restringida.

Otros datos: Comisso Vitivincola Regional de Trs-os-Montes, Bairro do BonitoEdifcio ivv, s/n., 5430-429 Valpaos. Telfono/fax: 278 72 96 78. cvrtm@mail.
telepac.pt, <www.cvrtm.pt>.

Outros dados: Comisso Vitivincola Regional de Trs-os-Montes, Bairro do Bonito, Edifcio ivv, s/n., 5430-429 Valpaos.
Telefone e fax: 278 729 678. cvrtm@
mail.telepac.pt, <www.cvrtm.pt>.

AGUARDIENTE DE BAGAZO DE TRS-OSMONTES

AGUARDENTE BAGACEIRA DE TRS-OSMONTES

Tipologa: Productos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilacin de los


bagazos del vino, con denominacin de
origen protegida.

Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas


espirituosas por destilao dos bagaos do
vinho, com denominao de origem protegida.

Descripcin: Aguardiente elaborado a partir


de la destilacin de los bagazos fermentados
obtenidos de vinificacin de las uvas vendimiadas en el territorio de la Denominacin
de Origen Controlada Trs-os-Montes.

Descrio: Aguardente elaborada a partir


da destilao dos bagaos fermentados
obtidos da vinificao das uvas vindimadas no territrio da Denominao de Origem Controlada de Trs-os-Montes.

Localizacin geogrfica: Coincide en su


mbito territorial con el de la Denominacin de Origen Trs-os-Montes.

Localizao geogrfica: Coincide no seu


mbito territorial com o da Denominao
de Origem Trs-os-Montes.

278

Caractersticas especficas: Depois da


destilao, a aguardente tem de permanecer pelo menos durante 12 meses em
depsitos de madeira, o que lhe confere
uma ligeira cor ambarina e une o sabor
e os aromas do bagao ao do carvalho.
Ainda que no exista um condicionante estabelecido pela denominao de
origem no que concerne ao contedo
alcolico, o mesmo costuma rondar os
40 graus.

Caractersticas especficas: Tras la destilacin, el aguardiente tiene que permanecer al menos durante doce meses en
depsitos de madera, lo que le confiere
un ligero color ambarino y ana el sabor
y los aromas del bagazo al del roble. Aunque no existe un condicionante establecido por la denominacin de origen en lo
que concierne a contenido alcohlico, el
mismo suele moverse en torno a los 40
grados.

Pontos de venda: Existe uma produo muito limitada, no que diz respeito
aguardente certificada com o selo da
denominao de origem pelo que a sua
distribuio est muito restringida ao
mbito geogrfico.

Puntos de venta: Existe una produccin muy limitada, en lo que concierne


a aguardiente certificada con el sello de
la denominacin de origen, por lo que su
distribucin est muy restringida al mbito geogrfico.

AGUARDENTE VNICA DO DOURO

AGUARDIENTE VNICA DEL DOURO

Tipologia: Produtos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilao procedente de vinho com denominao de origem
protegida.

Tipologa: Productos vitivincolas. Bebidas espirituosas por destilacin procedente de vino con denominacin de
origen protegida.

Descrio: Aguardente elaborada por destilao do vinho que originalmente se encontra protegido e controlado pela Denominao de Origem Controlada do Douro.

Descripcin: Aguardiente elaborado por


destilacin del vino que en origen se encuentra amparado y controlado por la Denominacin de Origen Controlada Douro.

Localizao geogrfica: Coincide no seu


mbito territorial com o da Denominao
de Origem do Douro.

Localizacin geogrfica: Coincide en su


mbito territorial con el de la Denominacin de Origen Douro.

279

Caractersticas especficas: El aguardiente vnico obtenido por destilacin de


vino es incoloro al finalizar su elaboracin y presenta un aspecto lmpido, con
un contenido alcohlico mnimo de 37,5
grados y unos aromas y sabor que recuerdan los naturales de los vinos de base.
Este aguardiente puede ser sometido a un
proceso de envejecimiento en recipientes de madera de roble y, en funcin del
tiempo que dure ese proceso, se denominan: Velha/reserva: para aguardientes con
dos aos de envejecimiento. Velhsima:
aguardientes con una media de envejecimiento de tres aos. vsop (very superior old
pale): media de cuatro aos de envejecimiento. xo (extra old): cuando la media de
envejecimiento es al menos de seis aos.

Caractersticas especficas: A aguardente vnica obtida por destilao de vinho


incolor ao finalizar a sua elaborao e
apresenta um aspeto lmpido, com um
contedo alcolico mnimo de 37,5 graus
e alguns aromas e sabor que recordam os
naturais dos vinhos de base. Esta aguardente pode ser submetida a um processo
de envelhecimento em recipientes de madeira de carvalho e, em funo do tempo que dure esse processo denominam-se: velha/reserva: para aguardentes com
dois anos de envelhecimento. Velhssima:
aguardentes com uma mdia de envelhecimento de 3 anos. vsop (very superior
old pale): mdia de 4 anos de envelhecimento. xo (extra old): quando a mdia de
envelhecimento pelo menos de 6 anos.

Breve resea histrica: La demanda de


aguardiente vnico para la elaboracin
de los vinos licorosos de Porto y moscatel do Douro limita mucho la produccin
para la venta de aguardientes vnicos del
Douro, producindose bsicamente una
comercializacin de aquellas de mayor
calidad y sometidas a procesos de envejecimiento que aumentan notablemente su
valor aadido. Sin embargo, existe una
largusima tradicin en la elaboracin de
aguardientes y brandies en la regin del
Duero, e incluso hay un singular comercio
de coleccionistas de botellas centenarias
de esta especialidad.

Breve resenha histrica: A procura de


aguardente vnica para a elaborao dos
vinhos licorosos do Porto e moscatel do
Douro limita muito a produo para a
venda de aguardentes vnicas do Douro,
produzindo-se basicamente, uma comercializao daquelas de maior qualidade
e submetidas a processos de envelhecimento que aumentam notavelmente o seu
valor acrescentado. No obstante, existe
uma largussima tradio na elaborao
de aguardentes e brandies na regio do
Douro, e inclusive existe um singular comrcio de colecionistas de garrafas centenrias desta especialidade.

Puntos de venta: En vinotecas y tiendas


especializadas. Existen algunas pginas
en Internet dedicadas a la venta de licores y bebidas espirituosas que comercializan aguardientes del Douro.

Pontos de venda: Em vinhotecas e lojas


especializadas. Existem alguns sites na
internet dedicados venda de licores e
bebidas espirituosas que comercializam
aguardentes do Douro.

Otros datos: Instituto dos Vinhos do


Douro e Porto ip, Rua dos Camilos, 90,
5050-272 Peso da Rgua. Telfono: 254
320 130; fax: 254 320 149. geral@ivdp.
pt, <www.ivdp.pt>. Delegacin en Oporto:
Rua Ferreira Borges, 27, 4050-253 Oporto. Telfono: 222 071 600; fax: 222 080
465/222 071 699.

Outros dados: Instituto dos Vinhos do


Douro e Porto, ip, Rua dos Camilos, 90,
5050-272 Peso da Rgua. Telefone: 254
320 130; fax: 254 320 149. geral@ivdp.
pt, <www.ivdp.pt>. Delegao no Porto:
Rua Ferreira Borges, 27, 4050-253 Porto. Telefone: 222 071 600; fax: 222 080
465/222 071 699.

280

Artesana
e industrias
tradicionales

Artesanato
e indstrias
tradicionais

Viveiro
Ferrol

1 A Corua

Buo

Carballo

2 Bonxe
Lugo

Santiago de
Compostela

Pontevedra

Vilagarcia
de Arousa

Sarria
Laln
Monforte

O Carballio

Pontevedra

O Barco de
Valdeorras

Gundivs

Ourense

Vigo

Niodaguia

Vern

Braga

Barcelos
Vila do Conde

Vila nova de
Famaliao

Gondar

Penafiel
Vilanova
de Gaia

Bragana

Vilar de Nantes
Valpaos

Guimares

Matosinhos
Porto

1
2
3
4
5
6
7
8
9

Chaves

Viana do Castelo

Lamego

Mirandela

Macedo de
Cavaleiros

Vila Real
Bisalhes

Peso da Regua

Cernica de Bonxe

Olaria de Bonxe

Cernica de Buo

Olaria de Buo

Cernica de Gundivs

Olaria de Gundivs

Cernica de Niodaguia

Olaria de Niodaguia

Cernicao de Barcelos

Olaria y figurado de Barcelos

Barro negra de Bisalhes

Olaria negra de Bisalhes

Barro negro de Gondar

Barro negro de Gondar

Cernica de Guimares

Olaria de Guimares

Barro negra de Vilar de Nantes

Olaria negra de Vilar de Nantes

artesanato pode ser entendido como


o modo de produo de bens antes da
chegada da industrializao e do trabalho
em srie. Nesta definio podemos incluir
a maior parte dos trabalhos txteis desenvolvidos a partir dos teares manuais,
a olaria, a forja O trabalho manual gera
um valor acrescentado ao produto final
que concorre, no em preo, mas sim em
qualidade com o concorrente industrial.
O mercado, na sua amplitude, oferece espao para ambas as formas de produo.

Tambm existe outra conceo de artesanato, como um trabalho dividido entre


o ofcio e a arte cuja aprendizagem se
transmite de gerao em gerao ou nas
escolas de artes aplicadas e ofcios artsticos. A fronteira entre o artista e o arteso muito difcil de deslindar no campo
dos denominados ofcios artsticos como
ourives e alguns ceramistas.

Tambin existe otra concepcin de la artesana, como un trabajo a caballo entre


el oficio y el arte cuyo aprendizaje se
transmite de generacin en generacin o
en las escuelas de artes aplicadas y oficios
artsticos. La frontera entre el artista y el
artesano es muy difcil de deslindar en el
campo de los denominados oficios artsticos como orfebres y algunos ceramistas.

A definio de artesanato compreende


igualmente os trabalhos manuais que na
sua origem careciam de valor econmico
por estarem sempre fora do mercado: as
bordadeiras que realizam os lenos de namorados ou os enxovais para as noivas
ou trabalhos de artesanato que tinham
como destino o prprio utilizador numa
economia rural e geralmente agrria que
se baseava no autoconsumo salvo para os
pequenos excedentes que iam para o intercmbio em feiras e mercados.

La definicin de la artesana comprende


igualmente aquellos trabajos manuales
que en su origen carecan de valor econmico por estar siempre fuera del mercado:
las bordadoras que realizan los pauelos o
lenos de enamorados o los ajuares para las
novias o trabajos de artesana que tenan
como destino el propio usuario en una
economa rural y generalmente agraria que
se basaba en el autoconsumo, salvo para
aquellos pequeos excedentes que daban
pie al intercambio en ferias y mercados.

No panorama atual existem numerosas


atividades onde o trabalho arteso se insere: o luthier, o ourives, o marceneiro,
o encadernador No presente guia no
esto todas estas atividades pois limitmos a incluso s atividades artess
que esto vinculadas com um territrio
especfico, quer pelo aproveitamento de
matrias-primas do ambiente, quer por
se desenrolar a partir de uma tradio
centenria ou por ser caracterstico e
singular de uma zona concreta. Tanto a
Galiza como Portugal possuem organizaes de artesos que dispem de meios
de difuso das suas atividades e para eles
remetemos se desejar completar esta lista
sumria que agora se oferece, j que se
ficasse restringida s caractersticas que
mencionvamos ocuparia em si mesma
todo o livro.

En el panorama actual hay numerosas actividades en las que cabe el trabajo artesano: el lutier, el orfebre, el ebanista, el
encuadernador En la presente gua no
estn todas esas actividades, pues hemos
limitado la inclusin a aquellas actividades artesanas que estn vinculadas con un
territorio especfico, bien por el aprovechamiento de materias primas del entorno, bien por desarrollarse a partir de una
tradicin centenaria o bien por ser caractersticas y singulares de una zona concreta. Tanto Galicia como Portugal cuentan
con organizaciones de artesanos que disponen de medios de difusin de sus actividades y a ellos les remitimos si quisieran
completar esta lista somera que ahora se
ofrece y que, de no quedar restringida a
las caractersticas que mencionbamos,
ocupara en s misma todo el libro.

a artesana se puede entender como el


modo de produccin de bienes antes de
la llegada de la industrializacin y el trabajo en serie. Aqu se podran incluir la
mayor parte de los trabajos textiles desarrollados a partir de los telares manuales,
la alfarera, la forja El trabajo manual
genera un valor aadido al producto final
que compite no en precio sino en calidad
con el competidor industrial. El mercado,
en su amplitud, ofrece espacio para ambas formas de produccin.

283

Artesana del barro


y la cermica

Artesanato do barro
e da cermica

CERMICA DE BONXE

OLARIA DE BONXE

Tipologa: Artesana del barro y la cermica.

Tipologia: Artesanato do barro e da cermica.

Descripcin: Alfarera tradicional elaborada con barros locales en la que predomina el elemento de uso: vasijas, ollas,
jarras, botijos (de ah que su oficio se
denomine en gallego oleiro), as como un
amplio repertorio de recipientes destinados a distintas labores y propsitos.

Descrio: Olaria tradicional elaborada


com barros locais onde predomina o elemento de uso: vasilhas, panelas, jarros, bilhas, (da que o seu oficio se denomine em
galego e portugus oleiro), assim como
um amplo repertrio de recipientes destinados a diversos trabalhos e propsitos.

Localizacin geogrfica: Bonxe, parroquia del municipio de Outeiro de Rei, provincia de Lugo.

Localizao geogrfica: Bonxe, freguesia


do municpio de Outeiro de Rei, provncia
de Lugo.

Caractersticas especficas: El barro empleado es una mezcla de dos arcillas procedentes una de ellas de Bonxe y la otra
de una parroquia cercana, San Lourenzo.
Predomina la decoracin realizada con
barro blanco, aplicado antes del esmaltado y la coccin.

Caractersticas especficas: O barro utilizado uma mistura de duas argilas procedentes, uma delas de Bonxe e a outra
de uma freguesia prxima, San Lourenzo.
Predomina a decorao realizada com
barro branco, aplicado antes da esmaltagem e da cozedura.

Breve resea histrica: La olera o alfarera o cermica de Bonxe es una de las


ms ancestrales de Galicia y mantuvo una
intensa actividad a lo largo de los siglos.
Todava en la primera mitad del siglo xx
ms del noventa por ciento de los vecinos de Bonxe trabajaban y vivan de esta

Breve resenha histrica: A olera ou


olaria ou cermica de Bonxe uma das
mais ancestrais da Galiza e manteve uma
intensa atividade ao longo dos sculos.
Todavia na primeira metade do sculo xx
mais de 90% dos vizinhos de Bonxe trabalhavam e viviam desta atividade e os

284

seus produtos eram vendidos em feiras


locais e distritais para onde eram levadas
pelos arrieiros.

actividad y sus productos se vendan en


ferias locales y comarcales a las que eran
llevados por los arrieros.

Pontos de venda: Em Bonxe, Olaria de


Josefa Lombao, tambm chamada Pepa
Bonxe, no lugar de A Veiga.

Puntos de venta: En Bonxe, Alfarera de


Josefa Lombao, tambin llamada Pepa
Bonxe, en el lugar de A Veiga.

OLARIA DE BUO

CERMICA DE BUO

Tipologia: Artesanato do barro e da cermica.

Tipologa: Artesana del barro y la cermica.

Descrio: Olaria tradicional qual se


incorporaram novos designs procurando o
valor artstico no que originalmente eram
peas funcionais.

Descripcin: Alfarera tradicional a la


que se han incorporado nuevos diseos
buscando el valor artstico de lo que en
origen eran piezas funcionales.

Localizao geogrfica: Buo, municpio


de Malpica de Bergantios, provncia da
Corunha.

Localizacin geogrfica: Buo, municipio de Malpica de Bergantios, provincia


de A Corua.

Caractersticas especficas: As peas de


Buo caracterizam-se por umas linhas de
aparncia simples mas de elaborado design, um barro de grande qualidade que
se traduz na finura do objeto manufaturado e uma decorao base de linhas e
traos e a combinao de diversas cores
no acabamento final.

Caractersticas especficas: Las piezas


de Buo se caracterizan por unas lneas
de apariencia sencilla pero de elaborado
diseo, un barro de gran calidad que se
traduce en la finura del objeto manufacturado y una decoracin a base de lneas
y trazos y la combinacin de distintos colores en el acabado final.

Breve resenha histrica: A tradio oleira


de Buo milenar. A excecional qualidade do seu barro permitiu que fosse uma
atividade prspera. A sua comercializao
estendeu-se por toda a Galiza e inclusive

Breve resea histrica: La tradicin alfarera de Buo es milenaria. La excepcional


calidad de su barro permiti que fuese
una actividad prspera. Su comercializacin se extendi por toda Galicia e inclu-

285

so ms all de la comunidad, pero la llegada de los objetos cotidianos fabricados


industrialmente y a bajo precio fue menguando el inters econmico de la artesana local. Pero Buo se mantuvo, explorando nuevos mercados y reivindicando el
valor artstico de sus productos. Hoy se
ha convertido en un centro de referencia
en la cermica no solo de Galicia sino de
toda la Pennsula y celebra anualmente,
desde hace tres dcadas, una de las ms
importantes muestras de cermica y alfarera de cuantas se celebran en Espaa.

para alm da comunidade, mas a chegada


dos objetos quotidianos fabricados industrialmente e a baixo preo foi diminuindo
o interesse econmico pelo artesanato local. Mas Buo manteve-se a explorar novos
mercados, e a reivindicar o valor artstico
dos seus produtos. Hoje em dia converteu-se num centro de referncia na cermica
no apenas da Galiza como tambm de
toda a pennsula e celebra anualmente,
desde h trs dcadas, uma das mais importantes mostras de cermica e olaria de
quantas se celebram em Espanha.

Puntos de venta: En Buo existen diecisis alfareros con venta directa y hay una
amplia distribucin en tiendas de productos de artesana de toda Galicia.

Pontos de venda: Em Buo existem 16


oleiros com venda direta e h uma ampla
distribuio em lojas de produtos de artesanato de toda a Galiza.

Otros datos: La asociacin de oleiros de


Buo cuenta con una web destinada a la
difusin de su actividad y de sus integrantes: <www.oleriadebuo.es>.

Outros dados: A associao de Oleiros de


Buo possui um site destinado difuso
da sua atividade e dos seus integrantes
em <www.oleriadebuo.es>.

CERMICA DE GUNDIVS

OLARIA DE GUNDIVS

Tipologa: Artesana del barro y la cermica.

Tipologia: Artesanato do barro e da cermica.

Descripcin: Alfarera tradicional aplicada


a la elaboracin de recipientes y utensilios
para la cocina y otras labores domsticas,
la matanza del cerdo y la bodega.

Descrio: Olaria tradicional aplicada


elaborao de recipientes e utenslios
para a cozinha e outros trabalhos domsticos, a matana do porco e a adega.

286

Localizao geogrfica: Na freguesia do


mesmo nome, municpio de Sober, provncia de Lugo.

Localizacin geogrfica: En la parroquia


del mismo nombre, municipio de Sober,
provincia de Lugo.

Caractersticas especficas: Caracterizam-se por uma grande sobriedade ornamental que podem incluir cordes finos em relevo. As peas destinadas ao transporte e
conservao do vinho eram revestidas de
pez, uma resina natural que tinha de ser
aquecida ao lume para conseguir a impermeabilizao adequada, o que lhe outorga
a cor negrusca to particular.

Caractersticas especficas: Se caracterizan por una gran sobriedad ornamental


en la que pueden incluirse finos cordones
en relieve. Las piezas destinadas al transporte y conservacin del vino se recubran de pez, una resina natural que haba que calentar al fuego para conseguir
la impermeabilizacin adecuada, lo que le
otorga el color negruzco tan particular.

Breve resenha histrica: A cermica de


Gundivs tem o seu momento de maior
esplendor entre o sculo xix e a primeira
metade do sculo xx quando se estendeu
a sua comercializao de Monforte de
Lemos para o resto da Galiza e numerosas povoaes de Espanha. A procura
dos seus produtos livrou da emigrao os
vizinhos que continuaram a tradio artesanal. O declive aconteceu a partir da
dcada de 1960. Hoje em dia sobrevive
graas ao seu valor artstico e etnogrfico, conservando os recipientes mais
tradicionais, com a sua caracterstica cor
preta que identifica as peas destinadas
a trabalhos nas adegas de Amandi e do
resto da Ribeira Sacra.

Breve resea histrica: La cermica de


Gundivs tiene su momento de mayor
esplendor entre el siglo xix y primera mitad del xx, en que se extendi su comercializacin desde Monforte de Lemos al
resto de Galicia y numerosas poblaciones
de Espaa. La demanda de sus productos
libr de la emigracin a aquellos vecinos
que siguieron la tradicin artesanal. El
declive se produjo a partir de la dcada
de 1960. Hoy sobrevive gracias a su valor artstico y etnogrfico, conservando
los recipientes ms tradicionales, con su
caracterstico color negro que identifica
los destinados a labores en las bodegas
de Amandi y del resto de la Ribeira Sacra.

Pontos de venda: Na reitora de Gundivos, oficina do nico oleiro, e centros de


artesanato e de produtos tradicionais.

Puntos de venta: En el nico taller todava existente, en la rectoral de Gundivs,


y en centros de artesana y de productos
tradicionales.

Outros dados: O site da Ribeira Sacra


mantm atualizada a lista de oleiros de
Gundivs: <www.ribeirasacra.org/turismo/ca/web/pdt.php?lug=36&eti=7>.

Otros datos: La web de la Ribeira Sacra


mantiene actualizada la lista de alfareros
de Gundivs: <www.ribeirasacra.org/turismo/ca/web/pdt.php?lug=36&eti=7>.

OLARIA DE NIODAGUIA

CERMICA DE NIODAGUIA

Tipologia: Artesanato do barro e da cermica.

Tipologa: Artesana del barro y la cermica.

Descrio: Olaria tradicional destinada


elaborao de utenslios e recipientes
quotidianos, especialmente domsticos:
pratos, panelas, jarros, vasilhas de diverso tamanho e funo, chocolateiras,
cafeteiras, etecetera.

Descripcin: Alfarera tradicional destinada a la elaboracin de tiles y recipientes cotidianos, especialmente domsticos: platos, ollas, jarras, vasijas de
distinto tamao y funcin, chocolateras,
cafeteras, etctera.

Localizao geogrfica: Freguesia de


Niodaguia no municpio de Xunqueira de
Espadanedo, provncia de Ourense.

Localizacin geogrfica: Parroquia de


Niodaguia, en el municipio de Xunqueira
de Espadanedo, provincia de Ourense.

Caractersticas especficas: O principal


trao identificador da cermica e olaria
de Niodaguia a cor amarela. No se
trata de uma cor mas sim da tonalidade

Caractersticas especficas: El principal


rasgo identificador de la cermica y olera
de Niodaguia es el color amarillo. No se
trata de un tinte sino de la tonalidad que

287

adopta la arcilla local una vez cocida en


el horno.

que a argila local adota uma vez cozida


no forno.

Breve resea histrica: Su emplazamiento en la ruta de conexin tradicional entre


la costa gallega y la Meseta y la disponibilidad de barros de muy buena calidad
favorecieron la prosperidad de este centro
alfarero, el nico que todava permanece
en activo en la provincia de Ourense. En
la actualidad permanecen en activo siete
alfareros, cuando en el pasado era la principal actividad del ncleo de poblacin,
con ms de cien personas viviendo de ella.

Breve resenha histrica: A sua localizao na rota de conexo tradicional entre


a costa galega e a meseta e a disponibilidade de barros de muito boa qualidade
favoreceu a prosperidade deste centro
oleiro, o nico que ainda permanece no
ativo na provncia de Ourense. Atualmente permanecem no ativo sete oleiros
quando no passado era a principal atividade do ncleo populacional, com mais
de cem pessoas a viver dela.

Puntos de venta: En los propios talleres


de alfarera y en tiendas de artesana.

Pontos de venda: Nas prprias oficinas


de olaria e em lojas de artesanato.

Otros datos: Existe un itinerario para


visitar los hornos comunales empleados
tradicionalmente y el museo taller. Para
ms datos, vistese <www.xunqueiradeespadanedo.es/alfareria.htm>.

Outros dados: Existe um itinerrio para


visitar os fornos comunitrios utilizados
tradicionalmente e o museu-ateli. Para
mais informao, visitar o site <www.xunqueiradeespadanedo.es/alfareria.htm>.

CERMICA Y FIGURADO DE BARCELOS

OLARIA E FIGURADO DE BARCELOS

Tipologa: Artesana del barro y la cermica.

Tipologia: Artesanato do barro e da cermica.

Descripcin: Alfarera tradicional destinada a la elaboracin de tiles y recipientes cotidianos (olaria) y figuras y piezas
artesanales (figurado), aprovechando la
calidad de las arcillas existentes en el
territorio. Tanto la olaria como el figurado de Barcelos son labores artesanas con
certificacin de origen, marca registrada
y cuaderno de especificaciones sometidas
a control por una entidad que vela por la
preservacin de las tcnicas tradicionales.

Descrio: Olaria tradicional destinada


elaborao de utenslios e recipientes
quotidianos, e figuras e peas artesanais
(figurado), aproveitando a qualidade das
argilas existentes no territrio. Tanto a
olaria como o figurado de Barcelos so
trabalhos artesanais com certificao de
origem, marca registada e caderno de
especificaes submetidas a controlo por
uma entidade que vela pela preservao
das tcnicas tradicionais.

288

Localizao geogrfica: Toda a rea municipal de Barcelos. Distrito de Braga.

Localizacin geogrfica: Todo el trmino


municipal de Barcelos, distrito de Braga.

Caractersticas especficas: Olaria: barro


poroso, sem esmaltar (barro fosco). Utiliza
escassos motivos decorativos, decantando-se preferencialmente pelos geomtricos, zig-zag, etecetera. Utiliza-se fundamentalmente para recipientes que vo ao
lume para a cozedura de alimentos na cozinha e forno e para conter gua e outros
lquidos. Barro vitrificado, que decorado
com cores monocromticas ao xido ou
com adornos baseados nos motivos tradicionais minhotos, mediante a combinao de linhas e pontos. Utiliza-se com
peas destinadas a uso domstico como a
elaborao e apresentao de alimentos,
bebidas frescas e infuses e baixelas. Figurado: figurado de autor: conformado por
peas em que a mo do homem, seja a
trabalhar no torno ou a modelar com as
suas mos, representa a totalidade ou a
quase totalidade do desenvolvimento da
mesma. Figurado de molde: utilizado para
representar cenas da vida quotidiana em
relevos sobre barro e outros trabalhos artesos nos quais se realizam os moldes
para depois se obter uma produo em
srie. Tcnica mista: combina ambas as frmulas anteriores e utilizada no desenvolvimento de peas mais populares, em
que se resolve uma parte da sua elaborao com fragmentos previamente realiza-

Caractersticas especficas: Olaria: barro


poroso, sin esmaltar (barro fosco). Utiliza
escasos motivos decorativos, decantndose preferentemente por los geomtricos,
zigzag, etctera. Se utiliza fundamentalmente para recipientes que van al fuego
para la coccin de alimentos en cocina y
horno y para contener agua y otros lquidos. Barro vitrificado, que se decora con
colores monocromticos al xido o bien
con adornos basados en los motivos tradicionales miotos, mediante la combinacin de lneas y puntos. Se utiliza con
piezas destinadas a uso domstico como
la elaboracin y presentacin de alimentos, bebidas frescas e infusiones y vajilla.
Figurado: figurado de autor: est conformado
por piezas en las que la mano del hombre,
ya sea trabajando en el torno o modelando con sus manos, representa la totalidad o casi la totalidad del desarrollo de
la misma. Figurado de molde: empleado para
representar escenas de la vida cotidiana
en relieves sobre barro y otros trabajos
artesanos en los que se realizan los moldes para luego obtener una produccin en
serie. Tcnica mixta: combina ambas frmulas anteriores y se emplea en el desarrollo
de piezas y figuras ms populares, en las
que se resuelve una parte de su elaboracin con fragmentos previamente realiza-

289

dos en molde, si bien el trabajo a mano


ha de representar al menos el 30%.
Breve resea histrica: Los trabajos en
barro y cermica representan la actividad
artesana ms vinculada a la tierra en Barcelos. Su existencia misma viene propiciada por la obtencin de una arcilla de
calidad destacable que hizo de la cermica
de Barcelos un valor a la vez funcional y
artstico. Las primeras referencias histricas se remontan a la Edad de Hierro y a
medida que surgen nuevas necesidades se
idean nuevas piezas para cubrirlas. Con los
sobrantes de la arcilla surge una segunda actividad, alejada de las necesidades y
volcada en la creacin artstica. As nace
el figurado, que luego se convertir en uno
de los productos de referencia de la artesana en toda la regin del Mio. Desde
la creacin de figuras de carcter religioso
a la representacin de escenas cotidianas
y animales, uno de ellos se convertir en
el mayor icono realizado en loza de todo
Portugal: el gallo de Barcelos.
Puntos de venta: En los talleres de los
propios artesanos y tiendas de artesana
de todo Portugal.
Otros datos: Adere-Minho es la entidad
certificadora de la calidad y el origen de
las piezas de la cermica de Barcelos, tanto
olaria como figurado. En su sitio web es posible acceder a la lista actualizada de artesanos inscritos. Adere-Minho, Largo Comendador Manuel Joaquim de Faria, 1, Soutelo,
4730-577 Vila Verde (Braga). Telfono: 253
322 895; fax: 253 321 427. info@adereminho.pt, <www.adereminho.pt>.

BARRO NEGRO DE GONDAR


Tipologa: Artesana del barro y la cermica.
Descripcin: Cermica obtenida mediante
la tcnica de alfarera en torno o rueda,
empleada en la elaboracin de objetos de
la vida cotidiana, especialmente relacionados con la elaboracin y presentacin
de alimentos y bebidas y otros usos domsticos.
Localizacin geogrfica: Parroquia de
Gondar, municipio de Amarante, distrito
de Oporto.
Caractersticas especficas: La tcnica
del torno o rueda baja, as como la coccin en fuegos sobre una cavidad realiza-

dos em molde, se bem que o trabalho


mo represente pelo menos 30 por cento
da pea.
Breve resenha histrica: Os trabalhos
em barro e cermica representam a atividade artes mais vinculada terra em
Barcelos. A sua prpria existncia vem
propiciada pela obteno de uma argila de qualidade notvel que fez da cermica de Barcelos um valor ao mesmo
tempo funcional e artstico. As primeiras
referncias histricas remontam Idade
do Ferro e medida que surgem novas
necessidades, idealizam-se novas peas
para as cobrir. Com as sobras da argila
surge uma segunda atividade, afastada
das necessidades e voltada para a criao
artstica. Nasce assim o figurado que depois se converter num dos produtos de
referncia do artesanato em toda a regio
do Minho. Desde a criao de figuras de
carcter religioso representao de cenas quotidianas e animais. Um deles converter-se- no maior cone de Portugal
realizado em faiana: o galo de Barcelos.
Pontos de venda: Nas oficinas dos prprios artesos e lojas de artesanato de
Portugal.
Outros dados: Adere-Minho a entidade certificadora da qualidade e da origem
das peas de cermica de Barcelos, tanto
olaria como figurado. No seu site possvel aceder lista atualizada de artesos
inscritos. Adere-Minho, Largo Comendador Manuel Joaquim de Faria, 1, Soutelo,
4730-577 Vila Verde, Braga. Telefone: 253
322 895; fax: 253 321 427. info@adereminho.pt, <www.adereminho.pt>.

BARRO NEGRO DE GONDAR


Tipologia: Artesanato do barro e da cermica.
Descrio: Cermica obtida mediante a
tcnica de olaria no torno ou roda, utilizada na elaborao de objetos da vida
quotidiana, especialmente relacionados
com a elaborao e apresentao de alimentos e bebidas e outros usos domsticos.
Localizao geogrfica: Freguesia de Gondar, municpio de Amarante. Distrito do
Porto.
Caractersticas especficas: A tcnica do
torno ou roda assim como a cozedura em

290

lumes sobre uma cavidade realizada ao ar


livre e o fumado com matria vegetal verde durante a mesma o que propicia a
cor preta constituem as caractersticas
singulares da cermica de Gondar.

da al aire libre y el ahumado con materia


vegetal verde durante la misma lo que
propicia el color negro, constituyen las
caractersticas singulares de la cermica
de Gondar.

Breve resenha histrica: A introduo da


olaria em Gondar realizou-se na segunda
metade do sculo xvii, com o estabelecimento dos primeiros oleiros. Ao longo
do sculo xviii e parte do xix produziu-se
uma expanso da atividade como consequncia do dinamismo comercial que se
regista, tanto pelas feiras locais e dos
arredores como por ser um ponto estratgico nas comunicaes da poca. Os oleiros crescem em nmero e no mbito geogrfico ocupando vrios lugares e aldeias
da freguesia e inclusive instalando-se em
freguesias limtrofes. A meados do sculo
xx ainda existem 18 tornos a plena atividade mas a partir de ento inicia-se uma
decadncia que chega ao seu ponto culminante na dcada de 1980. Atualmente
existe apenas um arteso no ativo, ainda
que exista um museu.

Breve resea histrica: La introduccin


de la alfarera en Gondar se produjo en la
segunda mitad del siglo xvii, con el establecimiento de los primeros alfareros. A lo
largo del siglo xviii y parte del xix se produce una expansin de la actividad como
consecuencia del dinamismo comercial
que se registra, tanto por las ferias locales y de los alrededores como por ser un
punto estratgico en las comunicaciones
de la poca. Los oleiros crecen en nmero
y en mbito geogrfico, ocupando varios
lugares y aldeas de la parroquia e incluso instalndose en parroquias lindantes.
A mediados del xx todava hay dieciocho
tornos a plena actividad, pero a partir de
ah comienza una decadencia que llega a
su punto lgido en la dcada de 1980. En
la actualidad solamente queda un artesano en activo, si bien existe un museo.

OLARIA DE GUIMARES
(CANTARINHA DOS NAMORADOS)

CERMICA DE GUIMARES
(CANTARINHA DOS NAMORADOS)

Tipologia: Artesanato do barro e da cermica.


Descrio: O cntaro dos namorados ou
tambm denominado cntaro das prendas uma pea tradicional realizada em
duas partes: o cntaro grande, que a

Tipologa: Artesana del barro y la cermica.


Descripcin: La cntara de los enamorados, tambin denominada cntara de las
prendas, es una pieza tradicional realizada en dos partes: la cntara grande, que

291

es la base, y la pequea, que se asienta


sobe la primera.

base e o pequeno que assenta sobre o


primeiro.

Localizacin geogrfica: Municipio de


Guimares, distrito de Braga. El origen se
encuentra en la parroquia de Creixomil.

Localizao geogrfica: Municpio de


Guimares, distrito de Braga. A origem
encontra-se na freguesia de Creixomil.

Caractersticas especficas: Las piezas


estn elaboradas por alfareros en torno,
con barro rojo espolvoreado con mica
blanca y decoradas con motivos vegetales
y otras figuraciones arcaicas.

Caractersticas especficas: As peas so


elaboradas por oleiros no torno, com barro vermelho polvilhado com mica branca
e decoradas com motivos vegetais e outras figuras arcaicas.

Breve resea histrica: Originaria de la


parroquia de Creixomil, todava es posible
visitar los antiguos hornos en el lugar de
la Cruz de Pedra. Las cntaras de los enamorados o de las prendas nacieron como
un elemento ritual en la peticin de mano
entre enamorados. El novio se la ofreca
a la novia y a partir de ese momento se
iniciaba el compromiso. La cntara serva para guardar en ella las prendas que
la novia iba recibiendo como parte de la
dote y los regalos de su prometido, que,
por lo general, solan ser de oro: broches,
pulseras, relicarios, etctera. La cntara
grande significa la abundancia que se
desea al futuro matrimonio y la pequea
representa la vida cotidiana, el da a da
que ha de llenar la felicidad de la pareja
y, por esa razn, los regalos se incorporan
primero a la pequea y luego pasan a la
grande. Hoy, cuando ya ha desaparecido
esa funcionalidad simblica en las parejas
de novios, la cntara de los enamorados
se ha convertido en una de las piezas ms
emblemticas de la artesana del norte de

Breve resenha histrica: Originrio da


freguesia de Creixomil, ainda possvel
visitar os antigos fornos no lugar da Cruz
de Pedra. Os cntaros dos namorados ou
das prendas nasceram como um elemento
ritual no pedido de mo entre namorados. O noivo oferecia-o noiva e a partir
desse momento iniciava-se o compromisso. O cntaro servia para guardar nele as
prendas que a noiva ia recebendo como
parte do dote e as oferendas do seu prometido que, geralmente costumavam ser
de ouro: broches, pulseiras, relicrios,
etecetera. O cntaro grande significa a
abundncia que se deseja no futuro matrimnio e o pequeno representa a vida
quotidiana, o dia a dia que h de encher
com a felicidade do casal e, por esse motivo, as ofertas so introduzidas primeiro no pequeno e depois passam para o
grande. Hoje em dia, quando esta funcionalidade simblica nos casais de noivos
j desapareceu, o cntaro dos namorados converteu-se numa das peas mais
emblemticas do artesanato do norte de

292

Portugal e na mais representativa da cidade de Guimares.

Portugal y en la ms representativa de la
ciudad de Guimares.

Pontos de venda: Oficinas de oleiros e


lojas de artesanato da cidade de Guimares. Tambm possvel encontr-lo em
lojas de artesanato portugus por todo
o pas.

Puntos de venta: Talleres de alfareros y


tiendas de artesanato de la ciudad de Guimares. Tambin es posible encontrarla en
tiendas de artesana portuguesa por todo
el pas.

OLARIA NEGRA DE BISALHES

BARRO NEGRO DE BISALHES

Tipologia: Artesanato do barro e da cermica.

Tipologa: Artesana del barro y la cermica.

Descrio: Olaria tradicional destinada


elaborao de utenslios e recipientes
quotidianos, especialmente destinados a
usos domsticos e alimentares: travessa
de forno, vasilhas, torteiras e panelas,
jarros, tigelas, etcetera. Tambm elaboram peas com carcter meramente ornamental.

Descripcin: Alfarera tradicional destinada a la elaboracin de tiles y recipientes cotidianos, especialmente destinados
a usos domsticos y alimentarios: fuentes
de horno, vasijas, tarteras y ollas, jarras,
vasos, etctera. Tambin elaboran piezas
con carcter meramente ornamental.

Localizao geogrfica: Freguesia de Bisalhes, no municpio de Vila Real, a 8


quilmetros da capital municipal. Distrito
de Vila Real.
Caractersticas especficas: A principal
caracterstica singular a cor preta, que
obtida pelo sistema de cozedura no forno aberto no solo sobre o qual se colocam
as peas numa grelha que de seguida so
cobertas por caruma e terra. As peas no
so esmaltadas nem envernizadas.

Localizacin geogrfica: Parroquia de


Bisalhes, en el municipio de Vila Real, a
ocho kilmetros de la capital municipal.
Distrito de Vila Real.
Caractersticas especficas: La principal
caracterstica singular es el color negro,
que se obtiene por el sistema de coccin
en horno abierto en el suelo, sobre el
que se ponen las piezas en una parrilla
y luego es cubierto de agujas de pino
y tierra. Las piezas no se esmaltan ni
barnizan.

293

Breve resea histrica: La cermica negra de Bisalhes es una de las seas de


identidad de la artesana de Vila Real, cuya
actividad ancestral ha prevalecido durante
siglos, aportando elementos imprescindibles en el menaje domstico hechos con
un barro de gran calidad y aplicando tcnicas transmitidas de generacin en generacin. El xito de esta cermica era tal que
ms del setenta por ciento de la poblacin
de Bisalhes estaba dedicada a ella como
artesanos independientes o jornaleros al
servicio de estos. Actualmente permanecen en activo media docena de artesanos.
Puntos de venta: En los talleres de los
alfareros, en la propia aldea de Bisalhes
y en los pabellones de venta instalados
en la salida hacia la ip-4, en la avenida de
Noruega. Tambin en las tiendas destinadas a la venta de artesana portuguesa en
distintas localidades de todo el pas.

Breve resenha histrica: A cermica negra de Bisalhes um dos smbolos da


identidade do artesanato de Vila Real, cuja
atividade ancestral prevaleceu durante
sculos, fornecendo elementos imprescindveis no mnage domstico feitos com
um barro de grande qualidade e aplicando
tcnicas que so prprias do conhecimento transmitido de gerao em gerao. O
sucesso desta cermica era tal que mais
de 70 por cento da populao de Bisalhes
dedicava-se a esta. Atualmente permanecem no ativo meia dezena de artesos.
Pontos de venda: Nas oficinas dos oleiros, na prpria aldeia de Bisalhes e nos
pavilhes de venda instalados na sada
para o ip-4, na avenida da Noruega. Tambm nas lojas destinadas venda de artesanato portugus em diversas localidades
de todo o pas.

OLARIA NEGRA DE VILAR DE NANTES

BARRO NEGRO DE VILAR DE NANTES


Tipologa: Artesana del barro y la cermica.
Descripcin: Alfarera tradicional destinada
a la elaboracin de tiles y recipientes cotidianos especialmente para lquidos: vasos,
jarras, cafeteras, chocolateras, etctera.

Tipologia: Artesanato do barro e da cermica.


Descrio: Olaria tradicional destinada
elaborao de utenslios e recipientes
quotidianos especialmente para lquidos:
tigelas, jarros, cafeteiras, chocolateiras,
etecetera.

294

Localizao geogrfica: Freguesia de Vilar de Nantes, municpio de Chaves, distrito de Vila Real.

Localizacin geogrfica: Parroquia de


Vilar de Nantes, municipio de Chaves,
distrito de Vila Real.

Caractersticas especficas: A argila extrada do subsolo nas proximidades de


Vilar de Nantes de uma qualidade excecional, ao que se soma a tcnica de cozedura em fornos alimentados com lenha
e cobertos com ramagem verde que gera
o fumado que lhe proporciona a sua cor
preta caracterstica.

Caractersticas especficas: La arcilla


extrada del subsuelo en las proximidades
de Vilar de Nantes es de una calidad excepcional, a lo que se suma la tcnica de
coccin en hornos alimentados con lea
y cubiertos con ramaje verde, que genera
el ahumado que le proporciona su color
negro caracterstico.

Breve resenha histrica: Chaves foi um


ponto-chave na romanizao de toda a
regio. Do mesmo modo que o aproveitamento das suas termas se d incio nesse
perodo, acredita-se que tambm data
dessa poca a origem do aproveitamento
das betas argilosas na aplicao na elaborao da cermica. Durante sculos,
Vilar de Nantes foi uma referncia na olaria e o seu mercado estendia-se por toda
a regio transmontana. Hoje os escassos
oleiros que ainda realizam estas peas
preservam um dos valores etnogrficos e
artsticos dessa terra.

Breve resea histrica: Chaves fue un


punto clave en la romanizacin de toda
la regin. Del mismo modo que el aprovechamiento de sus termas arranca de
ese periodo, se cree que tambin est en
esa poca el origen del aprovechamiento
de las vetas arcillosas su aplicacin en la
elaboracin de cermica. Durante siglos,
Vilar de Nantes fue una referencia en la
alfarera y su mercado se extenda por
toda la regin transmontana. Hoy los escasos alfareros que todava realizan estas
piezas preservan uno de los valores etnogrficos y artsticos de esa tierra.

Pontos de venda: Nas oficinas dos prprios artesos e lojas de artesanato de


Chaves.

Puntos de venta: En los talleres de los


propios artesanos y tiendas de artesana
de Chaves.

Artesanato txtil

Artesana textil

RENDA DE BILROS DE CAMARIAS

ENCAJE DE BOLILLOS DE CAMARIAS

Tipologia: Artesanato txtil.

Tipologa: Artesana textil.

Descrio: Tecido de renda no qual se realizam bordados mediante o uso combinado de diferentes fios enrolados em bilros,
seguindo um padro de desenho que se
fixa numa almofada e que se marca com
alfinetes. Utiliza-se para todo o tipo de
peas de vesturio e da alfaia domstica.

Descripcin: Tejido de encaje en el que se


realizan bordados mediante el uso combinado de distintos hilos enrollados en bolillos
o palillos, siguiendo un patrn de dibujo
que se fija en una almohada y que se marca
con alfileres. Se utiliza para todo tipo de
piezas de vestuario y del ajuar domstico.

Localizao geogrfica: Ainda que exista artess por praticamente toda a costa
da Galiza e em menor medida no resto
do territrio, o ncleo mais importante
encontra-se na Costa da Morte e mais
concretamente em Camarias.

Localizacin geogrfica: Aunque hay artesanas por prcticamente toda la costa


de Galicia y en menor medida en el resto
del territorio, el ncleo ms importante
se encuentra en la Costa da Morte y ms
concretamente en Camarias.

Caractersticas especficas: As rendas de


bilros so realizadas principalmente com
linho e algodo. Predominam os tons naturais, branco ou cru. Entre as diferentes
variedades de rendas que so elaboradas
na Galiza, destaca-se a conhecida como
Rendas de Camarias, que se conhece

Caractersticas especficas: Los encajes


de bolillos se realizan con lino y algodn, principalmente. Predominan los tonos naturales, blanco o crudo. Entre las
distintas variedades de encajes que se
elaboran en Galicia, destaca el encaje de
Camarias, que se conoce como encaje de

295

Viveiro
Ferrol
A Corua

1 Camarias
Vimianzo1

Carballo
Lugo
Santiago de
Compostela

Pontevedra

Vilagarcia
de Arousa

Sarria
Laln
Monforte

O Carballio

Pontevedra

O Barco de
Valdeorras

Ourense
Vigo

Viana do Castelo

14

16

Vern
Terras de Bouro
Chaves

Vila Verde

Bragana

Barcelos 4

Braga
Valpaos
Macedo de
Mirada do
Cavaleiros
San Miguel da Carreira
Dourog
Guimares 13
Beiriz 3
9
5
Cabeceiras de Basto
Mirandela
Vila do Conde
Vila nova de
6
Mogadouro
Celerico
de
Basto
11 Famaliao Felgueiras
7
10
12 Vila Real
Matosinhos
Penafiel
Porto
Peso da Regua
Vilanova
Lamego
de Gaia
de
15 Freixo
Espada Cinta

1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16

Encaje de bolillos de Camarias

Renda de bilros de Camarias

Tejido tradicional de lino de Galicia - Galicia

Tecido tradicional em linho da Galiza - Galiza

Alfombras de Beiriz

Tapetes de Beiriz

Bordado de crivo de San Miguel da Carreira

Bordado de crivo de So Miguel da Carreira

Bordados de Guimaraes

Bordados de Guimaraes

Bordados de hilo de oro de Celorico de Basto

Bordados de hilo de oro de Celorico de Basto

Bordados de Terras de Sousa

Bordados de Terras de Sousa

Bordados de Viana do Castelo

Bordados de Viana do Castelo

Capas de honra de Miranda do Douro

Capas de honra de Miranda do Douro

Colchas de lana de Soutelo

Colchas de l de Soutelo

Encaje de bolillos de Vila do Conde

Rendas de bilros de Vila do Conde

Linos y bordados de Agarez

Linhos e bordados de Agarez

Mantas de pisa o de Cabeceiras de Basto

Mantas de pisao de Cabeceiras de Basto

Pauelos de enamorados del Mio y Vila Verde

Lenos de namorados do Mio e Vila Verde

Tejidos de seda de Freixo de Espada Cinta

Tecidos de seda de Freixo de Espada Cinta

Toallas de agua s ma os de Terras do Bouro

Toalhas de agua s maos de Terras do Bouro

296

Pontevedra

como renda de guipura e que, ao contrrio do bordado, no trabalha sobre a base


de um tecido, mas sim sobre um suporte
txtil, como uma teia de aranha.

guipur y que, a diferencia del bordado, no


trabaja sobre la base de un tejido, sino
que se realiza sin soporte textil, como
una tela de araa.

Breve resenha histrica: A renda de bilros de Camarias introduziu-se na Galiza


por influncia das oficinas artesanais da
Flandes, de onde chegam atravs do Caminho de Santiago e pelas relaes existentes por barco com aquelas terras, ento sob o domnio espanhol, da que seja
uma tcnica que se estende sobretudo,
pela costa. A tcnica manteve-se durante sculos e ainda que a indstria txtil
tivesse deslocado o trabalho arteso, os
bilros resistiram passagem do tempo e
concorrncia industrial graas transmisso herdada de mes para filhas, especialmente na Costa da Morte e entre todos os
seus municpios de Camarias.

Breve resea histrica: El encaje de bolillos de Camarias se introduce en Galicia


por influencia de los talleres artesanales
de Flandes, desde donde llegan a travs
del Camino de Santiago y por las relaciones existentes por barco con aquellas
tierras, entonces bajo la dominacin espaola, de ah que sea una tcnica que se extiende sobre todo por la costa. La tcnica
se mantuvo durante siglos y aunque la industria textil desplaz el trabajo artesano,
los bolillos resistieron el paso del tiempo
y la competencia industrial gracias a la
transmisin heredadas de madres a hijas,
especialmente en la Costa da Morte y entre
todos sus municipios el de Camarias.

Pontos de venda: Existem lojas dedicadas s rendas de bilros de Camarias nas


principais cidades. Tambm possvel
adquirir as peas nas prprias oficinas de
artess ou encomend-las. H oficinas e
lojas que oferecem o seu catlogo pela
Internet atravs de comrcio eletrnico.

Puntos de venta: Existen tiendas dedicadas a los encajes de bolillos de Camarias


en las principales ciudades. Tambin es
posible adquirir las piezas en los propios
talleres de artesanas o encargarlos. Hay talleres y tiendas que ofrecen su catlogo por
Internet a travs de comercio electrnico.

TECIDO TRADICIONAL EM LINHO


DA GALIZA

TEJIDO TRADICIONAL EN LINO


DE GALICIA

Tipologia: Artesanato txtil.

Tipologa: Artesana textil.

Descrio: Elaborao artesanal de trajes


e elementos da alfaia domstica base de
linho tambm de elaborao artes.

Descripcin: Elaboracin artesanal de trajes y elementos del ajuar domstico a base


de lino tambin de elaboracin artesana.

Localizao geogrfica: Na Galiza, sem


bem que com maior nmero de oficinas
nas provncias da Corunha e Ourense.

Localizacin geogrfica: En toda Galicia,


si bien con mayor nmero de talleres en
las provincias de A Corua y Ourense.

297

Caractersticas especficas: Los talleres


artesanos elaboran el tejido en telares manuales, siguiendo las tcnicas tradicionales que se utilizaron en Galicia hasta bien
entrado el siglo xx, pero combinando nuevos diseos, acordes con los usos actuales.

Caractersticas especficas: As oficinas


artess elaboram o tecido em teares manuais, seguindo as tcnicas tradicionais que
eram utilizadas na Galiza at bem entrado
o sculo xx, mas combinando novos desenhos, de acordo com os costumes atuais.

Breve resea histrica: El cultivo del


lino era una labor muy extendida en el
rural gallego, lo que permita desarrollar
una economa de autosuficiencia en el
campo. Las labores relacionadas con el
lino estaban reservadas a las mujeres, no
solo en lo que al tejido del hilo y la confeccin de los vestidos, sbanas, manteleras, etctera, se refiere, sino tambin a
la propia elaboracin del hilo.

Breve resenha histrica: O cultivo do linho era um trabalho muito difundido no


rural galego, o que permitia desenvolver
uma economia de autossuficincia no
campo. Os trabalhos relacionados com o
linho estavam reservados para as mulheres, no apenas relativamente ao tecido
do fio e confeo dos vestidos, lenis,
toalhas de mesa, etecetera, mas tambm
prpria elaborao do fio a que se refere.

Puntos de venta: En los propios talleres


y en tiendas especializadas.

Pontos de venda: Nas prprias oficinas e


em lojas especializadas.

ALFOMBRAS DE BEIRIZ

TAPETES DE BEIRIZ

Tipologa: Artesana textil.


Descripcin: Tapices artesanos elaborados sobre todo para la fabricacin de
alfombras, con lanas cortadas, utilizando
telares de madera trabajados a mano.
Localizacin geogrfica: Parroquia de Beiriz, municipio de Pvoa de Varzim, distrito de Oporto.
Caractersticas especficas: Las alfombras de Beiriz emplean lana y para su
tejido utilizan el nudo de Beiriz, el de
estrella y el nudo zagal. Presenta dibujos
con motivos florales y sus diseos pueden
verse por el anverso y el reverso.
Breve resea histrica: Su historia es
relativamente breve, puesto que esta

Tipologia: Artesanato txtil.


Descrio: Tapearias artesanais elaboradas sobretudo para a fabricao de tapetes, com ls cortadas, utilizando teares
de madeira trabalhados mo.
Localizao geogrfica: Freguesia de Beiriz, municpio de Pvoa de Varzim, distrito de Porto.
Caractersticas especficas: Os tapetes
de Beiriz utilizam l e para o seu tecido
utilizam-se os ns de Beiriz, o de estrela e o n zagal. Apresenta desenhos com
motivos florais e os seus desenhos podem
ser vistos pelo anverso e reverso.
Breve resenha histrica: A sua histria
relativamente breve, uma vez que este

298

artesanato arrancou no primeiro tero do


sculo xx por iniciativa de Hilda dAlmeida
Brando Rodrigues Miranda (1842-1949),
que comeou com uma oficina que depois
se ampliou para uma fbrica. A fbrica
permaneceu no ativo at 1974, ano do
seu fecho. Catorze anos depois, a fbrica foi reaberta, mantendo-se at hoje no
ativo.

artesana arranc en el primer tercio del


siglo xx por iniciativa de Hilda dAlmeida
Brando Rodrigues Miranda (1842-1949),
quien comenz con un taller que luego
se extendi a una fbrica. La fbrica permaneci en activo hasta 1974, ao de su
cierre. Catorce aos despus se reabri
la fbrica, mantenindose hasta hoy en
activo.

Pontos de venda: Em lojas txteis dedicadas ao artesanato deste sector e de


tapetes.

Puntos de venta: En tiendas textiles dedicadas a artesana de este sector y de


alfombras.

Outros dados: Fbrica de Tapetes de Beiriz, Rua Albino Bouas, 116, 4495-347
Beiriz. Telefone: 252 616 423. <www.tapetesbeiriz.pt>.

Otros datos: Fbrica de Tapetes de Beiriz,


Rua Albino Bouas, 116, 4495-347 Beiriz.
Telfono: 252 616 423. <www.tapetesbeiriz.pt>.

BORDADOS DA TERRA DE SOUSA

BORDADOS DE TERRA DE SOUSA

Tipologia: Artesanato txtil.

Tipologa: Artesana textil.

Descrio: Bordado realizado com fio de


linho sobre telas de linho, mistura de
linho e algodo, no qual se utiliza uma
ampla variedade de diferentes pontos em
funo dos motivos ornamentais escolhidos e da finalidade para a qual o pano
est destinado (lenis, toalhas de mesa,
toalhas, vestidos, camisas).

Descripcin: Bordado realizado con hilo


de lino sobre telas de lino, mezcla de lino
y algodn, y algodn, en el que se utiliza
una amplia variedad de diferentes puntos
en funcin de los motivos ornamentales
escogidos y de la finalidad a la que vaya
destinado el pao (sbanas, manteleras,
toallas, vestidos, camisas).

Localizao geogrfica: O mbito circunscreve-se Terra de Sousa, compreendida fundamentalmente na rea municipal de Felgueiras, do distrito de Porto.

Localizacin geogrfica: El mbito se circunscribe a la Terra de Sousa, comprendida fundamentalmente en el trmino municipal de Felgueiras, del distrito de Oporto.

Caractersticas especficas: As bordadeiras trabalham sobre um molde de carto,


desprezando a utilizao de bastidor.
Predomina o bordado monocromtico pre
ferencialmente do branco e suas tonalidades (cru, prola, etecetera), feito com

Caractersticas especficas: Las bordadoras trabajan sobre una plantilla de cartn,


eludiendo el uso de bastidor. Predomina
el bordado monocromtico con preferencia del blanco y sus tonalidades (crudo,
perla, etctera), hecho con hilo de dis-

299

tintos grosores. El soporte es un tejido de


lino, algodn o mezcla de ambos y el hilo
de bordar es de lino.

fio de diversas grossuras. O suporte um


tecido de linho, algodo ou mistura de
ambos e o fio de bordar de linho.

Breve resea histrica: El gran esplendor


del bordado de la Terra de Sousa se inicia
a finales del siglo xix ante una demanda
exigente, especialmente en el mbito urbano de piezas bordadas para diferentes
usos. La situacin estratgica a caballo
entre Oporto y la regin de Trs-os-Montes facilit la difusin de estos trabajos
artesanos en un territorio en el que la
industria textil estaba alcanzando cada
vez ms importancia y prestigio. Hoy hay
ms de seiscientas bordadoras activas en
el municipio de Felgueiras y se calcula que
pueden ser ms del doble las que mantienen la tradicin de los bordados de la
Terra de Sousa. Por esta razn existe una
iniciativa para conseguir una certificacin
que garantice la calidad de origen de los
bordados realizados en la Terra de Sousa,
de la que se ocupa la Casa do Risco.

Breve resenha histrica: O grande esplendor do bordado da Terra de Sousa


inicia-se em finais do sculo xix ante uma
procura exigente, especialmente no mbito urbano de peas bordadas para diferentes utilizaes. A situao estratgica a
meio caminho entre o Porto e a regio de
Trs-os-Montes facilitou a difuso destes
trabalhos artesanais num territrio onde
a indstria txtil estava a alcanar cada
vez mais importncia e prestgio. Hoje em
dia existem mais de 600 bordadeiras ativas no municpio de Felgueiras e calcula-se que podem ser mais do dobro as que
mantm no ativo a tradio dos bordados
da Terra de Sousa. Por este motivo existe
uma iniciativa para conseguir uma certificao que garanta a qualidade da origem
dos bordados realizados na Terra de Sousa, da qual se ocupa a Casa do Risco.

Puntos de venta: En el municipio de Felgueiras y en distintos centros de venta


de artesanato textil en la regin Norte de
Portugal.

Pontos de venda: No municpio de Felgueiras e em diversos centros de venda


de artesanato txtil na Regio Norte de
Portugal.

Otros datos: La Casa do Risco es el centro de certificacin y principal establecimiento de difusin de los bordados de
Terra de Sousa: Casa do Risco, Quinta do
Roo, Aires-Felgueiras. Telfono: 255
488 812; fax: 255 488 811. casadorisco@
casadorisco.pt.

Outros dados: A Casa do Risco o centro


de certificao e principal estabelecimento de difuso dos bordados de Terra de
Sousa. Casa do Risco, Quinta do Roo,
Aires-Felgueiras. Telefone: 255 488 812;
fax: 255 488 811. casadorisco@casadorisco.pt.

300

BORDADOS DE GUIMARES

BORDADOS DE GUIMARES

Tipologia: Artesanato txtil.

Tipologa: Artesana textil.

Descrio: Bordado realizado com fio de


algodo sobre telas de linho com uma
grande diversidade tanto no tamanho,
formas e utilizao das peas bordadas,
como nos motivos ornamentais, o qual
utiliza, por vezes, at vinte tipos diferentes de ponto de bordado. Destacam-se
os diversos jogos de toalhas, toalhas de
mesa, complementos da casa, etecetera,
at vestidos de noivas.

Descripcin: Bordado realizado con hilo


de algodn sobre telas de lino con una
gran diversidad tanto en el tamao, formas y uso de las piezas bordadas, como
en los motivos ornamentales, lo cual lleva
a utilizar hasta veinte tipos distintos de
punto de bordado. Destacan los distintos
juegos de toallas, manteleras, complementos del hogar, etctera hasta vestidos
de novias.

Localizao geogrfica: Ainda que a


marca Bordados de Guimares faa referncia geogrfica a um municpio, a sua
elaborao abrange um contexto territorial mais amplo que compreende as reas
municipais de Guimares, Braga, Fafe,
Felgueiras, Pvoa de Lanhoso, Santo Tirso, Vila Nova de Famalico e Vizela.

Localizacin geogrfica: Aunque la marca Bordados de Guimares hace referencia


geogrfica a un municipio, su elaboracin
abarca un contexto territorial ms amplio
que comprende los trminos municipales
de Guimares, Braga, Fafe, Felgueiras,
Pvoa de Lanhoso, Santo Tirso, Vila Nova
de Famalico y Vizela.

Caractersticas especficas: O trabalho


de bordado realizado sobre tecido de
linho com fio de algodo. Utilizam-se
seis cores, mas nunca combinadas, pois
trata-se de bordados monocromticos. As
cores so: branco, bege, cinzento, azul,
vermelho e preto.

Caractersticas especficas: El trabajo de


bordado se realiza sobre tejido de lino con
hilo de algodn. Se emplean seis colores,
pero nunca combinados, pues se trata de
bordados monocromticos. Los colores son
blanco, beige, ceniza, azul, rojo y negro.

Breve resenha histrica: Ainda que o


cultivo do linho seja uma atividade que
j esteja documentada no territrio de
Guimares desde h mais de mil anos,
no existem dados que confirmem a existncia de um trabalho artesanal vinculado
a esse tecido at bem entrado o sculo
xix. Os primeiros bordados de que se tem
notcia inscrevem-se dentro dos denominados bordados ricos, isto , aqueles realizados sobre panos de linho de manufa-

Breve resea histrica: Aunque el cultivo del lino es una actividad que ya est
documentada en el territorio de Guimares desde hace ms de mil aos, no
existen datos que confirmen la existencia
de un trabajo artesanal vinculado a ese
tejido hasta bien entrado el siglo xix. Los
primeros bordados de los que se tiene
noticia se inscriben dentro de los denominados bordados ricos, es decir, aquellos
realizados sobre paos de lino de manufactura nacional o extranjera, destinados

301

a los ajuares domsticos de la burguesa


urbana y en las casas ms ricas del mbito rural, as como distintas piezas del
vestuario civil. Son bordados elegantes y
de colores sobrios que contrastan con los
bordados populares, que se manifiestan
posteriormente y que estn destinados
a la confeccin de camisas, mandiles y
otros elementos del vestuario masculino
y femenino del mbito rural y del ajuar
domstico, pero de las clases ms populares. El bordado popular de Guimares es
el fruto de la evolucin de ambas lneas
y que en la actualidad presenta todo ese
amplio abanico de piezas de vestir y del
ajuar de una casa y sus tcnicas y filigranas realizadas con hilo sobre tejido de
lino, y constituyen una marca registrada
que persigue garantizar la calidad y el
origen de cada una de sus piezas.

tura nacional ou estrangeira, destinados


s alfaias domsticas da burguesia urbana
e nas casas mais ricas de mbito rural,
assim como diversas peas do vesturio
civil. So bordados elegantes e de cores
sbrias que contrastam com os bordados
populares, que se manifestam posteriormente e que so destinados confeo
de camisas, aventais e outros elementos
do vesturio masculino e feminino de mbito rural e da alfaia domstica, mas das
classes mais populares. O bordado popular de Guimares o fruto da evoluo de
ambas as linhas e atualmente apresenta
todo esse amplo leque de peas de vestir
e da alfaia de uma casa e suas tcnicas e
filigranas realizadas com fio sobre tecido
de linho, constituindo uma marca registada que pretende garantir a qualidade e a
origem de cada uma das suas peas.

Puntos de venta: En los talleres de


bordado certificados y en tiendas de artesana del textil del norte de Portugal.
Para ms informacin sobre los talleres
de bordado o puntos de venta, vistese
<www.bordadodeguimaraes.pt>.

Pontos de venda: Nas oficinas de bordado certificadas e nas lojas de artesanato


txtil do Norte de Portugal. Para mais
informao sobre as oficinas de bordado
ou pontos de venda, visitar o site <www.
bordadodeguimaraes.pt>.

Otros datos: A Oficina es la entidad promotora de la certificacin de los bordados de


Guimares: A Oficina ciprl, avda. D. Afonso Henriques, 701, 4810-431 Guimares.
Telfono: 253 424 700; fax 253 424 710.
geral@aoficina.pt, <www.aoficina.pt>.

Outros dados: A oficina a entidade promotora da certificao dos bordados de


Guimares: A oficina ciprl, av. D. Afonso
Henriques, 701, 4810-431 Guimares. Telefone: 253 424 700; fax: 253 424 710.
geral@aoficina.pt, <www.aoficina.pt>.

BORDADOS DE HILO DE ORO DE


CELORICO DE BASTO

BORDADOS DE FIO DE OURO DE


CELORICO DE BASTO

Tipologa: Artesana textil.

Tipologia: Artesanato txtil.

Descripcin: Bordado realizado con hilo


de oro sobre telas de lino o de terciopelo. Se inscribe dentro de los denominados

Descrio: Bordado realizado com fio de


ouro sobre telas de linho ou de terciopelo. Inscreve-se dentro dos denominados

302

bordados ricos que tm a sua origem na


confeo de trajes civis destinados sociedade mais abastada.

bordados ricos, que tienen su origen en la


confeccin de trajes civiles destinados a
la sociedad ms acomodada.

Localizao geogrfica: Municpio de Celorico de Basto, distrito de Braga.

Localizacin geogrfica: Municipio de Celorico de Basto, distrito de Braga.

Breve resenha histrica: A origem deste


tipo de bordados parece estar vinculada
Casa do Campo, uma quinta barroca situada no lugar de Molares.

Breve resea histrica: El origen de este


tipo de bordados parece estar vinculado
a la Casa do Campo, una quinta barroca
situada en el lugar de Molares.

Pontos de venda: Arte da Terra. Rosalina


Santos. Lordelo-Veade 4890-570. Celorico
de Basto. Telefone: 255 091 199 / 966
279 889. <rosalinalasantos@gmail.com>.

Puntos de venta: Arte da Terra. Rosalina


Santos. Lordelo-Veade 4890-570. Celorico
de Basto. Telfono: 255 091 199 / 966
279 889. <rosalinalasantos@gmail.com>.

BORDADO DE CRIVO DE SO MIGUEL DA


CARREIRA

BORDADO DE CALADO DE SAN MIGUEL


DA CARREIRA

Tipologia: Artesanato txtil.

Tipologa: Artesana textil.

Descrio: O bordado de crivo ou de calado de Carreira realizado sobre peas de linho em que se realiza o calado
eliminando fios da trama e a urdidura e
posteriormente so tecidos mediante um
bordado caracterstico desta tcnica.

Descripcin: El bordado de crivo o de calado de Carreira se realiza sobre piezas de


lino a las que se le realiza el calado eliminando hilos de la trama y la urdimbre
y posteriormente son tejidos mediante un
bordado caracterstico de esta tcnica.

Localizao geogrfica: Freguesia de Carreira no municpio de Barcelos. Distrito


de Braga.

Localizacin geogrfica: Parroquia de


Carreira, en el municipio de Barcelos, distrito de Braga.

Caractersticas especficas: O calado


aplicado a colchas, toalhas de mesa e
toalhas, seguindo um laborioso trabalho
que comea por desfiar parte do tecido a
bordar. Os ornamentos apresentam figuras geomtricas, ainda que tambm seja
possvel encontrar bordados com motivos
vegetais e outros desenhos.

Caractersticas especficas: El calado se


aplica a colchas, manteleras y toallas,
siguiendo un laborioso trabajo que comienza deshilando parte del tejido a
bordar. Los ornamentos presentan figuras
geomtricas, aunque tambin es posible
encontrar bordados con motivos vegetales y otros dibujos.

Breve resenha histrica: A tradio do


bordado de Carreira centenria e as suas
origens esto nas casas fidalgas e senhoriais a onde as mulheres realizavam este

Breve resea histrica: La tradicin del


bordado de Carreira es centenaria y sus
orgenes estn en las casas hidalgas y seoriales en las que las mujeres realizaban

303

este tipo de labores siguiendo una moda


que se extendi por toda Europa desde
Italia a principios de la Edad Moderna.

tipo de labores seguindo uma moda que


se estendeu por toda a Europa desde a
Itlia no incio da Idade Moderna.

Puntos de venta: En los propios talleres


y en tiendas de artesana. Realizan trabajos por encargo para cualquier lugar del
mundo. Francia, Canad y Brasil son los
principales destinos de los encargos internacionales.

Pontos de venda: Nas prprias oficinas e


em lojas de artesanato. Realizam trabalhos por encomenda para qualquer lugar
do mundo. Frana, Canad e Brasil so
os principais destinos das encomendas
internacionais.

Otros datos: Existe un itinerario, conocido como Ruta de los Bordados y los Textiles, cuya relacin de talleres se puede
consultar en <www.cm-barcelos.pt/visitar-barcelos/artesanato/rotas-de-artesanato/rota-dos-bordados-e-tecelagem>.

Outros dados: Existe um itinerrio, conhecido como rota dos bordados e dos
txteis, cuja relao de oficinas pode ser
consultada no site <www.cm-barcelos.pt/
visitar-barcelos/artesanato/rotas-de-artesanato/rota-dos-bordados-e-tecelagem>.

BORDADO DE VIANA DO CASTELO

BORDADO DE VIANA DO CASTELO

Tipologa: Artesana textil.

Tipologia: Artesanato txtil.

Descripcin: Bordados realizados sobre


piezas de tela de hilo de algodn o lino o
de ambos materiales, con hilo de algodn.
Se utiliza en trajes tradicionales, manteleras, toallas y otros elementos del ajuar
domstico. Cuenta con marca registrada.

Descrio: Bordados realizados sobre


peas de tela de fio de algodo ou linho
ou de ambos os materiais, com fio de algodo. Utiliza-se em trajes tradicionais,
toalhas e mesa, toalhas e outros elementos da alfaia domstica. Possui marca registada.

Localizacin geogrfica: Adems del


municipio de Viana do Castelo, todos los
municipios que forman parte de la Regin
de Turismo del Alto Mio: Arcos de Valdevez, Barcelos, Caminha, Esposende, Melgao, Mono, Paredes de Coura, Ponte da
Barca, Ponte do Lima, Terras de Bouro,
Valena do Minho y Vila Nova de Cerveira.
Caractersticas especficas: Para la elaboracin de estos bordados se emplea
como base un tejido que puede ser de
lino o de algodn puros al cien por ciento
o una mezcla de ambos al cincuenta por
ciento. El hilo para bordar es de algodn
brillante conocido como perl nmero 8.
En cuanto a los colores empleados en el
hilo, son el blanco, el azul y el rojo, utilizados de manera monocroma o combinados entre s en parejas, siendo las ms
normales azul y blanco y rojo y blanco.
Breve resea histrica: El bordado de
Viana do Castelo nace a principios del siglo xx como una derivacin de las tcnicas
de bordado empleadas en los vestidos tradicionales femeninos, especialmente del
mundo rural, aplicadas a distintos tipos
de piezas del ajuar domstico: colchas,
manteles, toallas, que se convierte en
un nuevo tipo de industria artesanal, basado en la relacin de pequeas empresas

Localizao geogrfica: Alm dos municpios de Viana do Castelo, todos os


municpios que fazem parte da Regio de
Turismo do Alto Minho: Arcos de Valdevez, Barcelos, Caminha, Esposende, Melgao, Mono, Paredes de Coura, Ponte
da Barca, Ponte do Lima, Terras de Bouro,
Valena do Minho e Vila Nova de Cerveira.
Caractersticas especficas: Para a elaborao destes bordados utiliza-se como
base um tecido que pode ser de linho ou
de algodo puros 100% ou uma mistura
de ambos de 50%. O fio para bordar de
algodo brilhante conhecido como perl
nmero 8. Em relao s cores utilizadas
no fio so o branco, o azul e o vermelho,
utilizadas de forma monocromtica ou
combinadas entre si em pares, sendo as
mais comuns o azul e o branco e o vermelho e o branco.
Breve resenha histrica: O bordado de
Viana do Castelo nasce no incio do sculo xx como uma derivao das tcnicas de
bordado utilizadas nos vestidos tradicionais femininos, especialmente do mundo
rural, aplicadas em diversos tipos de peas da alfaia domstica: colchas, toalhas
de mesa, toalhas Que se converte num
novo tipo de indstria artesanal, baseado

304

na relao de pequenas empresas txteis


para as quais trabalham desde os seus
domiclios bordadeiras que realizam os
labores a tempo parcial.
Pontos de venda: Em lojas txteis dos
municpios do mbito geogrfico e lojas
de artesanato de Portugal.
Outros dados: Adere-Minho a entidade
certificadora da qualidade e da origem.
No seu site possvel aceder lista atualizada de artesos inscritos. Adere-Minho,
Largo Comendador Manuel Joaquim de
Faria, 1, Soutelo, 4730-577 Vila Verde,
Braga. Telefone: 253 322 895; fax: 253
321 427. info@adereminho.pt, <www.
adereminho.pt>.

textiles para las cuales trabajan desde sus


domicilios bordadoras que realizan las labores a tiempo parcial.
Puntos de venta: En tiendas textiles de
los municipios del mbito geogrfico y
tiendas de artesana de todo Portugal.
Otros datos: Adere-Minho es la entidad
certificadora de la calidad y el origen. En
su sitio web es posible acceder a la lista
actualizada de artesanos inscritos. AdereMinho, Largo Comendador Manuel Joaquim de Faria, 1, Soutelo, 4730-577 Vila
Verde (Braga). Telfono: 253 322 895;
fax: 253 321 427. info@adereminho.pt,
<www.adereminho.pt>.

CAPAS DE HONRA DE MIRANDA


DO DOURO

CAPAS DE HONRA DE MIRANDA


DO DOURO

Tipologa: Artesana textil.

Tipologia: Artesanato txtil.


Descrio: Traje regional elaborado para
os homens do campo e pastores que enfrentavam condies climticas muito duras, especialmente no inverno. So confees sbrias de cor escura.

Descripcin: Traje regional elaborado


para los hombres del campo y pastores
que deban enfrentarse a condiciones
climticas muy duras, especialmente en
el invierno. Son confecciones sobrias de
color oscuro.

Localizao geogrfica: Municpio de Miranda do Douro, distrito de Bragana

Localizacin geogrfica: Municipio de Miranda do Douro, distrito de Bragana.

Caractersticas especficas: A matria-prima para a elaborao das capas a


l fiada, urdida, tecida e compactada. A
dificuldade da sua confeo dada pela
particular execuo destas capas.

Caractersticas especficas: La materia


prima para la elaboracin de las capas es
lana hilada, urdida, tejida y compactada.
La dificultad de su confeccin viene dada
por la particular hechura de estas capas.

305

Breve resea histrica: Las capas de


honra nacieron para cubrir una necesidad perentoria: proteger a los boyeros y
pastores de las rudas condiciones del invierno mirands. Su laborioso trabajo de
confeccin les fue confiriendo otros usos,
hasta convertirse en un traje ceremonial.

Breve resenha histrica: As capas de


honra nasceram para cobrir uma necessidade perentria: proteger os boieiros e
pastores das condies rudes do inverno
mirands. O seu laborioso trabalho de
confeo foi-lhes dando outros usos, at
se converter num traje cerimonial.

Puntos de venta: En algunas tiendas de


artesana textil de Miranda de Douro.

Pontos de venda: Em algumas lojas de


artesanato txtil de Miranda do Douro.

COLCHAS DE LANA DE SOUTELO

COLCHAS DE L DE SOUTELO

Tipologa: Artesana textil.

Tipologia: Artesanato txtil.

Descripcin: Colchas de lana bordadas.

Descrio: Colchas de l bordadas.

Localizacin geogrfica: Parroquia de Soutelo, municipio de Mogadouro, distrito de


Bragana.

Localizao geogrfica: Freguesia de Soutelo, municpio de Mogadouro, distrito de


Bragana.

306

RENDAS DE BILROS DE VILA DO CONDE

ENCAJE DE BOLILLOS DE VILA DO CONDE

Tipologia: Artesanato txtil.

Tipologa: Artesana textil.

Descrio: Renda txtil realizada com o


tecido de diversos fios de algodo, linho
ou outros materiais, que se enrolam previamente nos bilros e que se vo manejando habilmente para seguir o desenho
previamente desenhado sobre uma cartolina que se coloca numa almofada, conhecida como rebolo, na qual se marcam os
pontos do desenho atravs de alfinetes.

Descripcin: Encaje textil realizado mediante el tejido de distintos hilos de algodn, lino u otros materiales, que se
enrollan previamente en bolillos y que se
van manejando diestramente para seguir
el diseo previamente dibujado sobre una
cartulina que se coloca en una almohada,
conocida como rebolo, en la que se marcan
los puntos del diseo mediante alfileres.

Localizao geogrfica: Municpio de


Vila do Conde. Distrito de Porto.

Localizacin geogrfica: Municipio de


Vila do Conde, distrito de Oporto.

Caractersticas especficas: As rendas


so utilizadas como ornamento em vestidos, tolhas de mesa, lenis e em geral
em todo o tipo de alfaia domstica.

Caractersticas especficas: Los encajes


se emplean como ornamento en vestidos,
manteleras, sbanas y en general todo
tipo de ajuar domstico.

Breve resenha histrica: H registo da


existncia desta tcnica desde o sculo
xvi, cuja origem difusa e especula-se
que foi introduzida procedente da Flandes. Vila do Conde acolheu no passado
uma escola para a aprendizagem da elaborao de rendas. No mesmo imvel,
uma casa do sculo xviii, encontra-se atualmente o Museu das Rendas.

Breve resea histrica: Se tiene constancia de la existencia de esta tcnica desde


el siglo xvi, cuyo origen es difuso y se especula con que fue introducido procedente
de Flandes. Vila do Conde acogi en el pasado una escuela para el aprendizaje de la
elaboracin de rendas. En el mismo inmueble, una casa del siglo xviii, se encuentra
en la actualidad el Museo de Rendas.

Pontos de venda: No Museu das Rendas


de Vila do Conde e em algumas lojas de
artesanato especializadas.

Puntos de venta: En el Museo de Rendas


de Vila do Conde y en algunas tiendas de
artesanado especializadas.

Outros dados: Museu das Rendas de Bilros de Vila do Conde, Rua de S. Bento, 70,

Otros datos: Museo das Rendas de Bilros


de Vila do Conde, Rua de S. Bento, 70,

307

4480-781 Vila do Conde. Telfono y fax:


252 248 470. museus@cm-viladoconde.pt.

4480-781 Vila do Conde. Telefone e fax:


252 248 470. museus@cm-viladoconde.pt.

LINOS Y BORDADOS DE AGAREZ

LINHOS E BORDADOS DE AGAREZ

Tipologa: Artesana textil.

Tipologia: Artesanato txtil.

Descripcin: Tejidos en lino y bordados


sobre pao de lino.

Descrio: Tecidos em linho e bordados


sobre pano de linho.

Localizacin geogrfica: Parroquia de


Agarez, municipio de Vila Real, distrito
de Vila Real.

Localizao geogrfica: Freguesia de


Agarez, municpio de Vila Real. Distrito
de Vila Real.

Caractersticas especficas: El trabajo de


bordado se realiza en colchas, cobertores
y toallas.

Caractersticas especficas: O trabalho


de bordado realizado nas colchas, cobertores e toalhas.

Puntos de venta: En la feria de San Pedro


y en algunas tiendas de artesana textil.

Pontos de venda: Na feira de So Pedro


e em algumas lojas de artesanato txtil.

MANTAS DE PISO DE CABECEIRAS DE


BASTO

MANTAS DE PISO DE CABECEIRAS DE


BASTO

Tipologa: Artesana textil.

Tipologia: Artesanato txtil.

Descripcin: Mantas y colchas hechas


con lana en distintas parroquias del municipio de Cabeceiras de Basto.

Descrio: Mantas e colchas feitas com


l em diversas freguesias do municpio de
Cabeceiras de Basto.

Localizacin geogrfica: Municipio de


Cabeceiras de Basto, distrito de Braga.

Localizao geogrfica: Municpio de Cabeceiras de Basto, distrito de Braga.

Caractersticas especficas: Las mantas


se realizan con lana teida y algodn negro. La manta se teje en el telar y luego
se somete a un proceso de presin con
un piso, una especie de prensa o molino
que le confiere una textura ms dura y
compacta.

Caractersticas especficas: As mantas


so realizadas com l tingida e algodo
preto. A manta tecida no tear e depois
submetida a um processo de presso com
um piso, uma espcie de prensa ou moinho que lhe confere uma textura mais
dura e compacta.

308

LENOS DE NAMORADOS DO MINHO

PAUELOS DE ENAMORADOS DEL MIO

Tipologia: Artesanato txtil.

Tipologa: Artesana textil.

Descrio: Os lenos de namorados ou


lenos de pedido so elaborados sobre
tecido de algodo ou linho nos quais se
apresentam desenhos e frases bordados
com diversas cores. A sua tradio est
difundida em todo o norte de Portugal,
existindo um certificado de origem para
aqueles que so realizados na rea geogrfica demarcada. Vila Verde um
dos grandes centros de produo destes
lenos.

Descripcin: Los lenos de namorados,


lenos de pedido o pauelos de enamorados se elaboran sobre tejido de algodn
o lino, en los que se presentan dibujos y
frases bordadas con distintos colores. Su
tradicin est extendida en todo el norte
de Portugal, existiendo un certificado de
origen para aquellos que se realizan en el
rea geogrfica demarcada. Vila Verde es
uno de los grandes centros de produccin
de estos pauelos.

Localizao geogrfica: A totalidade dos


distritos de Viana do Castelo, Braga e
Porto, assim como os municpios de Montalegre, Boticas, Ribeira de Pena e Mondim de Basto do distrito de Vila Real.

Localizacin geogrfica: La totalidad de


los distritos de Viana do Castelo, Braga y
Oporto, as como los municipios de Montalegre, Boticas, Ribeira de Pena y Mondim de Basto del distrito de Vila Real.

Caractersticas especficas: Os lenos de


namorados certificados so bordados sobre tafet de linho caseiro ou industrial e
algodo. As cores admitidas para o tecido
so o das fibras naturais: branco e cru.
Utiliza-se um pano quadrado ou quase
quadrado com medidas que podem ir dos
35 aos 75 centmetros de comprimento de
cada lado. Para o bordado, no existem
limites em relao s cores, admitindo-se as cores matizadas quando se trata de
bordados monocromticos. O bordado
feito com fio de algodo. permitida a
utilizao de elementos ornamentais alternativos como contas, missangas, len-

Caractersticas especficas: Los pauelos


de enamorados certificados han de estar
bordados sobre tafetn de lino casero o industrial y algodn. Los colores admitidos
para el tejido han de ser el de las fibras
naturales: blanco y crudo. Se emplea un
pao cuadrado o casi cuadrado con medidas que pueden ir entre los 35 y los 75
cm de longitud cada lado. Para el bordado
no existen lmites en cuanto al uso de colores, admitindose los colores matizados
cuando se trata de bordados monocromticos. El bordado ha de ser con hilo de
algodn. Se permite el uso de elementos
ornamentales alternativos como cuentas,

309

abalorios, lentejuelas, pero siempre en una


cantidad proporcionada y reducida.

tejoulas, mas sempre numa quantidade


proporcional e reduzida.

Breve resea histrica: La confeccin de


los pauelos de enamorados constituye
una tradicin muy arraigada en Portugal.
El pauelo era bordado por la joven y se lo
entregaba a su compaero cuando quera
manifestarle su amor ms sincero. Si el joven corresponda a los sentimientos de la
muchacha, se ataba el pauelo al cuello,
con lo que empezaba entonces el noviazgo.
El pauelo de enamorados era una de las
labores de bordado que aprendan las mujeres miotas en su primera adolescencia.

Breve resenha histrica: A confeo dos


lenos de namorados constitui uma tradio muito arraigada em Portugal. O leno
era bordado pela jovem que o entregava
ao seu namorado quando queria manifestar o seu amor mais sincero. Se o jovem
correspondia aos sentimentos da rapariga, atava o leno ao pescoo, iniciando-se ento o noivado. O leno de enamorados era um dos labores de bordado que
as raparigas minhotas aprendiam na sua
primeira adolescncia.

Otros datos: Adere-Minho es la entidad


certificadora de la calidad y el origen.
Adere-Minho, Largo Comendador Manuel
Joaquim de Faria, 1, Soutelo, 4730-577
Vila Verde (Braga). Telfono: 253 322
895; fax: 253 321 427. info@adereminho.pt, <www.adereminho.pt>.

Outros dados: Adere-Minho a entidade


certificadora da qualidade e da origem.
Adere-Minho, Largo Comendador Manuel
Joaquim de Faria, 1, Soutelo, 4730-577
Vila Verde, Braga. Telefone: 253 322 895;
fax: 253 321 427. info@adereminho.pt,
<www.adereminho.pt>.

TEJIDOS DE SEDA DE FREIXO DE ESPADA


CINTA

TECIDOS DE SEDA DE FREIXO


DE ESPADA CINTA

Tipologa: Artesana textil.

Tipologia: Artesanato txtil.

Descripcin: Tejidos en seda y bordados


de hilo de seda sobre otros tejidos.

Descrio: Tecidos em seda e bordados de


fio de seda sobre outros tecidos.

Localizacin geogrfica: Municipio de


Freixo de Espada Cinta, distrito de Bragana.

Localizao geogrfica: Municpio de


Freixo de Espada Cinta, distrito de Bragana.

310

Caractersticas especficas: A singularidade de Freixo de Espada Cinta no se


estriba no trabalho txtil, sendo o nico
ponto de Portugal em que todo o ciclo
da seda se desenrola de forma artesanal, desde a criao do bicho-da-seda
at ao tecido, passando pela preparao
da seda, a fiao e todas as fases intermdias.

Caractersticas especficas: La singularidad de Freixo de Espada Cinta no


estriba en el trabajo textil, sino que es el
nico punto de Portugal en el que se desarrolla de manera artesanal todo el ciclo
de la seda, desde la cra del gusano hata
el tejido, pasando por la preparacin de
la seda, el hilado y todas las fases intermedias.

Outros dados: Associao para o Estudo,


Defesa e Promoo do Artesanato de Freixo de Espada Cinta, Largo do Outeiro, 6,
5180-118 Freixo de Espada Cinta. Telefone: 279 658 190.

Otros datos: Associao para o Estudo,


Defesa e Promoo do Artesanato de
Freixo de Espada Cinta, Largo do Outeiro, 6, 5180-118 Freixo de Espada Cinta.
Telfono: 279 658 190.

TOALHAS DE AGUA S MOS


DE TERRAS DE BOURO

TOALLAS DE AGUA S MOS


DE TERRAS DE BOURO

Tipologia: Artesanato txtil.

Tipologa: Artesana textil.

Descrio: Toalhas realizadas com tecido


de linho, bordadas.

Descripcin: Toallas realizadas con tejido


de lino, bordadas.

Localizao geogrfica: Municpio de


Terras de Bouro, distrito de Braga.

Localizacin geogrfica: Municipio de


Terras de Bouro, distrito de Braga.

Caractersticas especficas: As toalhas


so realizadas em tecido de linho e so
adornadas com ornamentos feitos com
renda de bilros e bordados.

Caractersticas especficas: Las toallas


son realizadas en tejido de lino y estn
adornadas con ornamentos hechos con
encaje de bolillos y bordados.

Pontos de venda: Nas lojas de artesanato


de Terras do Bouro.

Puntos de venta: En tiendas de artesana


de Terras do Bouro.

311

1
Viveiro

Sargadelos

Ferrol
A Corua

Carballo

Lugo

1
1
Pontevedra

Sanago de
Compostela

Sarria

Vilagarcia
de Arousa

Laln
Monforte
O Carballio

Pontevedra

Ourense

Vigo

O Barco de
Valdeorras

Vern

Viana do Castelo

Barcelos

Braga

Vieira de
Minho

Guimares
Vila do Conde
Matosinhos
Porto

Vila nova de
Famaliao

Valpaos
Mirandela

Fafe

Gesta

Penafiel
Vilanova
de Gaia

Chaves

Lamego

Bragana

Macedo de
Cavaleiros

Palaoulo

Vila Real

Peso da Regua

A  :
1 Carpintera de ribera de Galicia
2 Instrumentos msica tradicional - Galicia
3 Bastones o bengalas de Gesta
4 Cavaquinhos y violas braguesas

M:
Carpintaria de ribeira da Galiza
Instrumentos de msica tradicional- Galiza
Bastes ou bengalas de Gesta
Cavaquinhos e violas braguesas

O   :


1 Orfebrera del azabache de Compostela
2 Orfebrera tradicional portuguesa

O   :


Ourivesaria do azeviche de Compostela
Ourivesaria tradicional portuguesa

O  :


1 Cestera de mimbre
2 Porcelana de Sargadelos
3 Alambiques de cobre de Vieira de Minho
4 Cuchillera de Palaoulo
5 Sombreros de paja de centeno de Fafe

O  :


Cestaria de vime
Porcelana de Sargadelos
Alambiques de cobre de Vieira do Minho
Cutelaria de Palaoulo
Chapus de palha de centeio de Fafe

312

Madeira

Madera

CARPINTARIA DE RIBEIRA DA GALIZA

CARPINTERA DE RIBERA DE GALICIA

Tipologia: Artesanato e indstrias tradicionais da madeira.

Tipologa: Artesana e industrias tradicionales de la madera.

Descrio: Construo de embarcaes


tradicionais de madeira, de recreio e pesca artesanal.

Descripcin: Construccin de embarcaciones tradicionales de madera, de recreo


y pesca artesanal.

Localizao geogrfica: Zona costeira das


provncias da Corunha, Lugo e Pontevedra.

Localizacin geogrfica: Zona costera de


las provincias de A Corua, Lugo y Pontevedra.

Breve resenha histrica: A construo


naval tradicional, conhecida como carpintaria de ribera evoluiu na Galiza de
forma paralela relao do homem com
o mar: desde as embarcaes de pesca
de esturio aos botes de passeio, passando por pequenos barcos de passagem
utilizados antigamente para cruzar de
uma para a outra margem nas rias galegas. Ainda que o polister e outros
materiais tenham vindo substituir a madeira na maioria das atividades nuticas,
existe um mercado crescente e de exportao que propicia a sobrevivncia desta
indstria artesanal na qual existem 22
carpintarias em toda a Galiza com um
emprego que ronda os 150 postos de
trabalho.
Outros dados: Agalcari (Associao Galega de Carpintaria de Ribeira) agrupa todas as oficinas existentes na Galiza. A sua
sede est na Casa Consistorial de Boiro,
Praza de Galicia, s/n., 15930 Boiro (Corunha). Telefone: 981 842 983; fax: 981
842 983. <www.agalcari.es>.

Breve resea histrica: La construccin


naval tradicional, conocida como carpintera de ribera, evolucion en Galicia de
manera pareja a la relacin del hombre
con el mar: desde las embarcaciones de
pesca de bajura a los botes de paseo, pasando por pequeos barcos de pasaje empleados antiguamente para cruzar de una
a otra orilla en las ras gallegas. Aunque el
polister y otros materiales han ido sustituyendo a la madera en la mayora de las
actividades nuticas, existe un mercado
creciente y de exportacin que propicia la
supervivencia de esta industria artesanal
de la que existen veintids carpinteras en
toda Galicia con un empleo que ronda los
ciento cincuenta puestos de trabajo.
Otros datos: Agalcari (Asociacin Galega
de Carpintera de Ribeira) agrupa todos
los talleres existentes en Galicia. Su sede
est en la Casa Consistorial de Boiro, Praza de Galicia, s/n., 15930 Boiro (A Corua). Telfono: 981 84 29 83; fax: 981 84
29 83. <www.agalcari.es>.

313

INSTRUMENTOS DE MSICA
TRADICIONAL

INSTRUMENTOS DE MSICA
TRADICIONAL

Tipologa: Artesana e industrias tradicionales de la madera.

Tipologia: Artesanato e indstrias tradicionais da madeira.

Descripcin: Construccin de instrumentos de msica tradicional y lutera: gaitas, requintas, pitos, flautas, etctera.

Descrio: Construo de instrumentos


de msica tradicional e de cordas: gaitas,
clarinetes, apitos, flautas, etecetera.

Localizacin geogrfica: Galicia.

Localizao geogrfica: Galiza.

Breve resea histrica: La msica tradicional gallega cuenta con un arraigo


muy extendido por toda la comunidad
desde tiempos ancestrales. La demanda
de instrumentos para dar satisfaccin a
dicha actividad promovi la creacin de
talleres de fabricacin de instrumentos
tradicionales: gaitas, requintas, etctera. Hoy permanecen en activo numerosos
talleres, alguno de los cuales compagina esta labor con la investigacin y la
recuperacin de instrumentos de msica
antigua.

Breve resenha histrica: A msica tradicional galega possui um enraizamento


muito difundido por toda a comunidade
desde tempos ancestrais. A procura de
instrumentos para dar satisfao referida atividade promoveu a criao de
oficinas de fabricao de instrumentos
tradicionais: gaitas, clarinetes, etecetera. Hoje em dia permanecem no ativo
numerosas oficinas algumas das quais
partilham este labor com a investigao
e a recuperao de instrumentos de msica antiga.

BASTONES O BENGALAS DE GESTA

BASTES OU BENGALAS DE GESTA

Tipologa: Artesana e industrias tradicionales de la madera.

Tipologia: Artesanato e indstrias tradicionais da madeira.

Descripcin: Bastones con empuaduras


talladas, elaborados a partir de maderas
de almez, castao, cerezo y manzano, con
ornamentos de latn. Cuerpo y empuadura son de una sola pieza, algo que consiguen mediante la tcnica del doblado
de la parte superior con la ayuda de agua,
calor y una pieza que permite ir defor-

Descrio: Bastes com empunhaduras


talhadas, elaborados a partir de madeiras
de almez, castanheiro, cerejeira e macieira, com ornamentos de lato. Corpo
e empunhadura so de uma s pea, algo
que conseguem mediante a tcnica da
dobragem da parte superior com a ajuda
de gua, calor e uma pea que permita

314

ir deformando o extremo do basto at


alcanar a forma desejada.

mando el extremo del bastn hasta que


alcanza la forma deseada.

Localizao geogrfica: Freguesia de Gesta, do municpio de Baio, distrito do


Porto.

Localizacin geogrfica: Parroquia de


Gesta, del municipio de Baio, distrito
de Oporto.

Breve resenha histrica: Alexandre Pinto


Ribeiro estabeleceu em Gesta a primeira oficina de bastes entre os sculos xix
e xx. Alm da tcnica de dobragem, os
bastes so famosos pelas talhas da sua
empunhadura que representam figuras
humanas ou animais.

Breve resea histrica: Alejandro Pinto


Ribeiro estableci en Gesta el primer
taller de bastones en el filo de los siglos
xix y xx. Adems de la tcnica de doblado,
los bastones son famosos por las tallas de
su empuadura, que representan figuras
humanas o animales.

Pontos de venda: Nas oficinas dos artesanos de Gesta.

Puntos de venta: En los talleres de los


propios artesanos de Gesta.

CAVAQUINHOS E VIOLAS BRAGUESAS

CAVAQUINHOS Y VIOLAS BRAGUESAS

Tipologia: Artesanato e indstrias tradicionais da madeira.

Tipologa: Artesana e industrias tradicionales de la madera.

Descrio: Cordofones beliscados tradicionais do norte de Portugal. O cavaquinho


como uma guitarra pequena, com a tampa
harmnica sem envernizar e quatro cordas
metlicas. A viola braguesa tem o tamanho semelhante a uma guitarra clssica,
mas o brao um pouco mais curto e est
dividido em 10 trastos e a tampa harmnica no se afina. Possui dez cordas afinadas
por pares, sendo as trs ltimas oitavadas.
Ambos so utilizados nos acompanhamentos musicais dos grupos tradicionais de
msica do norte de Portugal.

Descripcin: Cordfonos punteados tradicionales del norte de Portugal. El cavaquinho es como una guitarra pequea, con la
tapa armnica sin barnizar y cuatro cuerdas metlicas. La viola braguesa tiene el
tamao semejante a una guitarra clsica,
pero el mstil es un poco ms corto y est
dividido en diez trastes y la tapa armnica
no se afina. Cuenta con diez cuerdas afinadas por parejas, siendo las tres ltimas
octavadas. Ambos se utilizan en los acompaamientos musicales de los grupos tradicionales de msica del norte de Portugal.

Localizao geogrfica: Municpio de


Braga, distrito de Braga.

Localizacin geogrfica: Municipio de


Braga, distrito de Braga.

315

Breve resea histrica: Cavaquinhos y


violas son instrumentos musicales de
larga tradicin en todo Portugal. En el
caso de las violas braguesas reciben ese
nombre por el lugar de origen, ya que son
diferentes a otras violas de otras localizaciones no solo de Portugal sino del resto
de Europa. El cavaquinho viaj a Amrica
tras el descubrimiento de ese continente
y es posible que haya contribuido a la extensin de instrumentos semejantes por
distintos pases como el cuatro venezolano, muy similar.

Breve resenha histrica: Cavaquinhos e


violas so instrumentos musicais de longa
tradio em todo o pas. No caso das violas braguesas recebem esse nome devido
ao local de origem j que so diferentes
das outras violas de outras localidades
no apenas de Portugal mas do resto
da Europa. O cavaquinho viajou para a
Amrica depois do descobrimento desse
continente e possvel que tenha contribudo para a difuso de instrumentos
semelhantes por diversos pases como o
cuatro venezolano, muito similar.

Puntos de venta: En los propios talleres


y en tiendas de instrumentos musicales.
La web de la Cmara Municipal de Braga
ofrece una relacin de artesanos lutieres:
<www.cm-braga.pt>.

Pontos de venda: Nas prprias oficinas


e nas lojas de instrumentos musicais. O
site da Cmara Municipal de Braga oferece uma relao de artesos lutieres na sua
pgina, <www.cm-braga.pt>.

Orfebrera artesanal
y tradicional

Ourivesaria artesanal
e tradicional

ORFEBRERA DEL AZABACHE DE


COMPOSTELA

OURIVESARIA DO AZEVICHE DE
COMPOSTELA

Tipologa: Orfebrera tradicional.

Tipologia: Ourivesaria tradicional.

Descripcin: La orfebrera del azabache


utiliza este mineral tallado y engarzado
en piezas de plata, oro o combinando con
otros metales y materiales preciosos.

Descrio: A ourivesaria do azeviche utiliza este mineral talhado e engastado em


peas de prata, ouro ou combinando com
outros metais e materiais preciosos.

Localizacin geogrfica: Si bien existen


artesanos que trabajan el azabache en
otros puntos de Galicia, Santiago de Com-

Localizao geogrfica: Se bem que existam artesos que trabalhem o azeviche


noutros pontos da Galiza, Santiago de Com-

316

postela o centro tradicional de elaborao


e venda destes artigos de joalharia.

postela es el centro tradicional de elaboracin y venta de estos artculos de joyera.

Caractersticas especficas: A talha, o


facetado e o polido do azeviche so realizados mo e combinado fundamentalmente com a prata, tanto nas joias como
nos elementos da iconografia compostelana e jacobeia.

Caractersticas especficas: La talla, facetado y pulido del azabache se realizan


a mano y se combinan fundamentalmente
con la plata, tanto en joyas como en elementos de la iconografa compostelana y
jacobea.

Breve resenha histrica: A praa da Azevicharia em Santiago simboliza a tradio


desta tcnica de ourivesaria artesanal que
permanece vinculada s peregrinaes jacobeias desde o incio das mesmas. Desde
a Idade Mdia, as conchas realizadas em
chumbo e estanho que os peregrinos levam de recordao de Compostela foram
enriquecidas com a presena de talhas em
azeviche, uma pedra qual se atriburam
propriedades mgicas pelo seu brilho e
rareza, j que so muito poucas as localizaes de extrao deste mineral fssil
cristalizado.

Breve resea histrica: La plaza de la


Azabachera en Santiago simboliza la tradicin de esta tcnica de orfebrera artesanal que permanece vinculada a las peregrinaciones jacobeas desde el mismo comienzo de las mismas. Desde la Edad Media, las
conchas hechas en plomo y estao que se
llevaban los peregrinos de recuerdo desde
Compostela se vieron enriquecidas por la
presencia de tallas en azabache, una piedra a la que se le atribuyeron propiedades
mgicas por su brillo y rareza, ya que son
muy pocas las localizaciones de extraccin
de este mineral fsil cristalizado.

Pontos de venda: Na Galiza mas fundamentalmente em Santiago de Compostela.

Puntos de venta: En toda Galicia, pero fundamentalmente en Santiago de Compostela.

OURIVESARIA TRADICIONAL
PORTUGUESA

ORFEBRERA TRADICIONAL
PORTUGUESA

Tipologia: Ourivesaria tradicional.

Tipologa: Orfebrera tradicional.

Descrio: Artigos de joalharia elaborados em ouro, prata e outros materiais


preciosos, em que predomina a filigrana
e as tcnicas que permitem revelar a destreza e maestria do ourives. Desde 1996,
a ourivesaria tradicional portuguesa en-

Descripcin: Artculos de joyera elaborados en oro, plata y otros materiales preciosos, en los que predominan la filigrana
y aquellas tcnicas que permiten desvelar
la destreza y maestra del orfebre. Desde
1996 la orfebrera tradicional portuguesa

317

se encuentra amparada bajo una certificacin de origen y autenticidad que se


acredita mediante etiqueta con un cdigo
alfanumrico que identifica al vendedor y
la pieza vendida.

contra-se protegida sob uma certificao


de origem e autenticidade que acreditada mediante etiqueta com um cdigo
alfanumrico que identifica o vendedor e
a pea vendida.

Localizacin geogrfica: La certificacin


abarca a talleres de orfebrera tradicional
de todo el territorio portugus.

Localizao geogrfica: A certificao


abrange as oficinas de ourivesaria tradicional de todo o territrio portugus.

Caractersticas especficas: La condicin fijada por el certificado se extiende


a todo tipo de artculos, desde pequeas
piezas como anillos, pendientes o colgantes, hasta relojes, collares y otros elementos ornamentales, siempre que prime
la labor artesanal sobre la industrial.

Caractersticas especficas: A condio


fixada pelo certificado estende-se a todo
o tipo de artigos, desde pequenas peas
como anis, brincos ou pingentes, at
relgios, colares e outros elementos ornamentais, sempre que prime o trabalho
artesanal sobre o industrial.

Breve resea histrica: No cabe duda de


que la artesana del oro, la plata, perlas
y piedras preciosas est vinculada, en el
caso de Portugal, a su rica historia colonial, que arranca en el siglo xv, cuando
emprende las grandes rutas hacia Oriente.
El trabajo de las filigranas en oro y plata constituye un prodigio y se manifiesta
como una de las seas de la identidad de
los orfebres portugueses.

Breve resenha histrica: No restam dvidas de que o artesanato do ouro, prata,


prolas e pedras preciosas est vinculado,
no caso de Portugal sua rica histria
colonial que arranca no sculo xv quando
empreende as grandes rotas para Oriente.
O trabalho das filigranas em ouro e prata
constituem um prodgio e manifestam-se
como um dos smbolos da identidade dos
ourives portugueses.

Puntos de venta: Existen numerosas joyeras en todo el pas, con artculos de


orfebrera tradicional portuguesa. En Viana do Castelo est la sede del Museo de
la Orfebrera Tradicional, si bien recientemente fue trasladada su coleccin al
Museo do Traje.

Pontos de venda: Existem numerosas joalharias em todo o pas com artigos de


ourivesaria tradicional portuguesa. Em
Viana do Castelo est a sede do Museu
da Ourivesaria Tradicional, se bem que
recentemente a sua coleo tenha sido
deslocada para o Museu do Traje.

318

Outras indstrias
tradicionais

Otras industrias
tradicionales

CESTARIA DE VIME

CESTERA DE MIMBRE

Tipologia: Artesanato de vime e outras


fibras vegetais.

Tipologa: Artesana del mimbre y otras


fibras vegetales.

Descrio: A cestaria um trabalho tradicional e arteso no qual se tecem ou


entrelaam fibras vegetais para a elaborao de cestos. Por extenso denomina-se
cestaria ao trabalho arteso no qual se
realizam todo o tipo de recipientes e objetos com a mesma matria-prima: fibras
vegetais extradas da casca de rvores,
varas, lminas de madeira

Descripcin: La cestera es una labor


tradicional y artesana en la que se tejen o entrelazan fibras vegetales para la
elaboracin de cestos. Por extensin se
denomina cestera al trabajo artesano en
el que se realizan todo tipo de recipientes
y objetos con la misma materia prima: fibras vegetales extradas de la corteza de
rboles, varas, lminas de madera

Localizao geogrfica: Existem oficinas de cestaria nas quatro provncias


galegas. Em Vigo (Pontevedra) sobrevive
uma rua gremial, Cesteiros, com pequenos
comrcios e uma oficina de cestaria. Em
Portugal a cestaria e o trabalho de vime
tambm esto muito difundidos, sendo
especialmente significativa a concentrao de artesos que existe em Barcelos,
at ao ponto de se ter traado uma rota
do vime e da cestaria, como elemento dinamizador e didtico sobre este trabalho
de artesanato tradicional.

Localizacin geogrfica: Existen talleres de cestera en las cuatro provincias


gallegas. En Vigo (Pontevedra) pervive
una calle gremial, Cesteiros, con pequeos comercios y un taller de cestera. En
Portugal tambin est muy extendida la
cestera y el trabajo en mimbre, siendo
especialmente significativa la concentracin de artesanos que existe en Barcelos,
hasta el punto de que se ha trazado una
ruta del mimbre y de la cestera, como
elemento dinamizador y didctico sobre
esta labor de artesana tradicional.

Breve resenha histrica: A cestaria em


vime ou com outras fibras vegetais um
trabalho arteso que est muito vinculado terra a onde se realiza e, de facto, a
mesma evolui em cada recanto a partir da
matria-prima que mais abunda e as necessidades para as quais se requerem os

Breve resea histrica: La cestera en


mimbre o con otras fibras vegetales es
una labor artesana que est muy vinculada a la tierra en la que se realiza y, de
hecho, la misma evoluciona en cada rincn a partir de la materia prima que ms
abunda y las necesidades para las que se

319

requieren los recipientes elaborados con


mimbre y otras fibras vegetales y los oficios a los que estn aplicados, como las
patelas o cestas planas empleadas por las
pescantinas en la costa, o los capazos
utilizados en las vendimias (Barcelos).
Hoy es una actividad en vas de extincin
ante la proliferacin de la cestera procedente de pases en los que la mano de
obra es tan barata que incluso compiten
en precio a la baja, resultando ms caro
su transporte que el precio de elaboracin. Sin embargo, la cestera y el trabajo
en mimbre han dado una vuelta de tuerca y han volcado su actividad hacia un
nuevo sector, el de la decoracin y los
objetos artsticos, adquiriendo un nuevo
valor y reforzando el peso de los artesanos locales frente a la invasin fornea
de peor calidad y factura.
Puntos de venta: En la calle de los Cesteiros, en Vigo, ferias de artesana y talleres de los propios artesanos. La web de
Artesana de Galicia ofrece una relacin
de cesteros, <http://artesaniadegalicia.
xunta.es/artesanos/catalogos>. En Portugal se extiende por un amplio nmero
de ciudades y villas del norte, pero es especialmente relevante en Barcelos. En la
web de su cmara municipal se ofrecen
datos actualizados sobre el nmero de artesanos y los puntos de venta.
PORCELANA DE SARGADELOS
Tipologa: Industria tradicional de porcelana.
Descripcin: Vajillas, juegos de caf, t y
chocolate y figuras de porcelana. El color
azul cobalto es una de las seas de identidad de la porcelana de Sargadelos.
Localizacin geogrfica: Parroquia de Sargadelos, municipio de Cervo, provincia de
A Corua.
Breve resea histrica: Sargadelos nace
a finales del siglo xviii como un centro
siderrgico creado por Antonio Raimundo Ibez, luego nombrado marqus de
Sargadelos, figura emblemtica de la Ilustracin en Espaa. A principios del siglo
siguiente se establece una fbrica de loza
que a lo largo del siglo xix ir cobrando
cada vez ms auge y calidad, al emplear
el caoln de Burela, considerado uno de
los mejores del mundo, que tambin es
utilizado por la porcelana de Rosenthal.

recipientes elaborados com vime e outras


fibras vegetais e os ofcios a que esto
aplicados, como as cestas planas utilizadas pelas varinas na costa, ou os cabazes
utilizados nas vindimas (Barcelos). Hoje
em dia uma atividade em vias de extino ante a proliferao da cestaria procedente de pases nos quais a mo-de-obra
to barata que inclusive concorrem na
baixa de preo tornando-se mais caro o
seu transporte que o preo de elaborao.
No obstante, a cestaria e o trabalho em
vime deram uma reviravolta e posicionaram a sua atividade num novo sector,
o da decorao e dos objetos artsticos,
adquirindo um novo valor e reforando o
peso dos artesos locais face invaso
forasteira de pior qualidade e fatura.
Pontos de venda: Na rua dos Cesteiros, em
Vigo, feiras de artesanato e oficinas dos
prprios artesos. O site de Artesanato da
Galiza oferece uma relao de cesteiros:
<http://artesaniadegalicia.xunta.es/artesanos/catalogos>. Em Portugal, estende-se por um amplo nmero de cidades e
vilas do norte do pas, mas especialmente relevante em Barcelos. No site da sua
cmara municipal apresentam-se dados
atualizados sobre o nmero de artesos e
os pontos de venda.
PORCELANA DE SARGADELOS
Tipologia: Indstria tradicional de porcelana.
Descrio: Baixelas, servios de caf, ch
e chocolate e figuras de porcelana. A cor
azul-cobalto um dos sinais de identidade da porcelana de Sargadelos.
Localizao geogrfica: Freguesia de Sargadelos, municpio de Cervo, provncia da
Corunha.
Breve resenha histrica: Sargadelos nasce em finais do sculo xviii como um centro
siderrgico criado por Antonio Raimundo
Ibez, logo nomeado marqus de Sargadelos, figura emblemtica da ilustrao
em Espanha. No incio do sculo seguinte estabelece-se uma fbrica de faiana
que ao longo do sculo xix ir ganhando
cada vez mais importncia e qualidade,
ao utilizar a caulinite de Burela, considerada uma das melhores do mundo tambm
utilizada pela porcelana de Rosenthal.
Durante esse sculo Sargadelos vive uma
expanso industrial e comercial e as suas

320

peas so cada vez mais apreciadas. No


obstante, a gesto econmica atravessa
dificuldades que se agravam com os pleitos familiares terminando com o fecho da
fbrica em 1875. A sua recuperao acontece pela mo de um dos grandes artistas
e intelectuais galegos do sculo xx, Isaac
Daz Pardo, que comea com as cermicas
do Castro em Sada (Corunha) e, a partir
de 1968, recupera a marca e a atividade
fabril em Sargadelos, convertendo-a num
dos cones da cultura galega e envolvendo no seu desenvolvimento artistas como
Rafael Dieste ou Lus Seoane.
Pontos de venda: Sargadelos possui a
sua prpria rede comercial cuja conceo
se baseia em que os seus estabelecimentos sejam, ao mesmo tempo, galerias de
arte, livrarias e lojas de Sargadelos, e esto distribudas por toda a Espanha.
Outros dados: Sargadelos: Parao, s/n.,
27891 Cervo (Lugo). Telefone: 982 557
841; fax: 982 557 804. sargadelos@sargadelos.com, <www.sargadelos.com>. O
Castro: O Castro, s/n., 15168 Sada (Corunha). Telefone: 981 620 200; fax: 981
623 804. ocastro@sargadelos.com.

ALAMBIQUES DE COBRE DE VIEIRA


DO MINHO
Tipologia: Artesanato de metal, cobre.
Descrio: Bastes com empunhaduras
talhadas, elaborados a partir de madeiras
de almez, castanheiro, cerejeira e macieira, com ornamentos de lato. O corpo e
a empunhadura so uma s pea, algo
que conseguido atravs da tcnica da
dobragem da parte superior com a ajuda

Durante ese siglo Sargadelos vive una


expansin industrial y comercial y sus
piezas son cada vez ms apreciadas. Sin
embargo, la gestin econmica atraviesa
dificultades que se agravan con los pleitos
familiares y acaban con el cierre de la fbrica en 1875. Su recuperacin se produce
de la mano de uno de los grandes artistas
e intelectuales gallegos del siglo xx, Isaac
Daz Pardo, quien comienza con Cermicas
do Castro en Sada (A Corua) y, a partir de
1968, recupera la marca y la actividad fabril en Sargadelos, convirtindola en uno
de los iconos de la cultura gallega e implicando en su desarrollo a artistas como
Rafael Dieste o Lus Seoane.
Puntos de venta: Sargadelos tiene su
propia red comercial, cuya concepcin se
basa en que sus establecimientos sean, al
mismo tiempo, galeras de arte, libreras
y tiendas de Sargadelos, y estn distribuidas por toda Espaa.
Otros datos: Sargadelos, Parao, s/n.
27891 Cervo (Lugo). Telfono: 982 557
841; fax: 982 557 804. sargadelos@sargadelos.com, <www.sargadelos.com>. O Castro, O Castro, s/n., 15168 Sada (A Corua).
Telfono: 981 620 200; fax: 981 623 804.
ocastro@sargadelos.com.

ALAMBIQUES DE COBRE DE VIEIRA


DE MINHO
Tipologa: Artesana del metal. Cobre.
Descripcin: Bastones con empuaduras
talladas, elaborados a partir de maderas
de almez, castao, cerezo y manzano, con
ornamentos de latn. Cuerpo y empuadura son de una sola pieza, algo que con-

321

siguen mediante la tcnica del doblado


de la parte superior con la ayuda de agua,
calor y una pieza que permite ir deformando el extremo del bastn hasta que
alcanza la forma deseada.
Localizacin geogrfica: Municipio de
Vieira de Minho, distrito de Braga. Originariamente esta actividad se inici en la
parroquia de Rossas del citado municipio.
Breve resea histrica: El cobre fue el
primer metal que trabaj la humanidad,
dando lugar a la Edad de Cobre o Calcoltico. Su ductilidad lo convirti en un
elemento muy verstil a la hora de la realizacin de numerosos instrumentos desde
una etapa muy precoz de la civilizacin.
La fabricacin de alambiques est ntimamente ligada a otra tradicin vinculada a
la eurorregin: la elaboracin de aguardiente. Los aguardenteiros o poteiros viajaban por todas las zonas en que se elaboraba vino ofreciendo sus servicios para
la destilacin del bagazo y la manufactura
de los alambiques en Vieira de Minho, una
industria artesanal que todava pervive,
les provea de la pieza indispensable para
la realizacin de su trabajo. Aunque el oficio de destilador de aguardiente ha dejado de ser esa figura itinerante que recorra
las aldeas de Galicia y el norte de Portugal
de manera cotidiana y se ha convertido en
una labor meramente testimonial, todava
existen pequeas industrias familiares
que realizan alambiques en Vieira de Minho, tanto funcionales como ornamentales,

de gua, calor e uma pea que permita


ir deformando o extremo do basto at
alcanar a forma desejada.
Localizao geogrfica: Municpio de
Vieira de Minho, distrito de Braga. Originariamente esta atividade foi iniciada na
freguesia de Rossas do citado municpio.
Breve resenha histrica: O cobre foi o
primeiro metal que a humanidade trabalhou, dando lugar Idade do Cobre ou
Calcoltico. A sua ductilidade converteu-o num elemento muito verstil no momento da realizao de numerosos instrumentos a partir de uma etapa muito
precoce da civilizao. A fabricao de
alambiques est intimamente ligada a
outra tradio vinculada eurorregio:
a elaborao de aguardente. Os aguardenteiros ou poteiros viajavam por todas
as zonas em que se elaborava o vinho
oferecendo os seus servios para a destilao do bagao e a manufatura dos
alambiques em Vieira de Minho, uma
indstria artesanal que ainda sobrevive,
fornecendo-lhes a pea indispensvel
para a realizao do seu trabalho. Ainda
que o ofcio de destilador de aguardente
tenha deixado de ser essa figura itinerante que percorria as aldeias da Galiza e
o norte de Portugal de forma quotidiana
e se tenha convertido num trabalho meramente testemunhal, ainda existem pequenas indstrias familiares que realizam
alambiques em Vieira do Minho, tanto
funcionais como ornamentais, estes l-

322

timos de diversos tamanhos, assim como


outros elementos decorativos.

estos ltimos de diversos tamaos, as


como otros elementos decorativos.

Pontos de venda: Alm das lojas de artesanato, possvel adquirir peas nas
oficinas ainda no ativo. Pode consultar-se uma relao das mesmas no site da
cmara municipal de Vieira do Minho:
<www.vieiradominho.pt/detail.php?id_
md=6&id_dept=14&id_elem=34>.

Puntos de venta: Adems de las tiendas


de artesana, es posible adquirir piezas
en los talleres todava en activo. Puede
consultarse una relacin de los mismos en
la web de la cmara municipal de Vieira
do Minho, <www.vieiradominho.pt/detail.
php?id_md=6&id_dept=14&id_elem=34>.

CUTELARIA DE PALAOULO

CUCHILLERA DE PALAOULO

Tipologia: Artesanato do metal, cutelaria.

Tipologa: Artesana del metal. Cuchillera.

Descrio: Navalhas, punhais e cutelaria


tradicional.

Descripcin: Navajas, puales y cuchillera tradicional.

Localizao geogrfica: Freguesia de Palaoulo, municpio de Miranda do Douro,


distrito de Bragana.

Localizacin geogrfica: Parroquia de


Palaoulo, municipio de Miranda do Douro, distrito de Bragana.

Breve resenha histrica: Os trabalhos


em forja e ferro foram o ponto de partida
desta atividade que com o passar do tempo foi evoluindo e utilizando o ao para a
elaborao dos fios e a parte metlica e as
empunhaduras com diferentes madeiras,
colmilhos de javali ou corno de veado. Do
trabalho manual passou-se para a indstria artesanal, capaz de responder procura profissional de cutelaria e ao mesmo
tempo manter linhas de produo tradicional para a prtica de diversos desportos, a
caa ou o uso domstico.

Breve resea histrica: Los trabajos en


forja y hierro fueron el punto de partida de
esta actividad que con el paso del tiempo
fue evolucionando y empleando el acero
para la elaboracin de los filos y la parte
metlica y las empuaduras con diferentes
maderas, colmillos de jabal o cuerno de
venado. Del trabajo manual se ha pasado
a la industria artesanal, capaz de atender
la demanda profesional de cuchillera y al
mismo tiempo mantiene lneas de produccin tradicional para la prctica de diversos deportes, la caza o el uso domstico.

Pontos de venda: A cutelaria e navalhas


de Palaoulo esto presentes nos comrcios do sector em todo o pas.

Puntos de venta: La cuchillera y navajas


de Palaoulo estn presentes en comercios del sector en todo Portugal.

323

SOMBREROS DE PAJA DE CENTENO DE


FAFE

CHAPUS DE PALHA DE CENTEIO DE


FAFE

Tipologa: Artesana del mimbre y otras


fibras vegetales.

Tipologia: Artesanato de vime e outras


fibras vegetais.

Descripcin: Sombreros y otros productos elaborados a partir de fibras de paja


de centeno que, una vez tratadas, son
trenzadas o tejidas para darles la forma
deseada y, finalmente, una vez realizadas las distintas partes que componen el
sombrero, son cosidos a mano o a mquina. Existen distintos tipos de sombrero
para hombre, mujer y nio.

Descrio: Chapus e outros produtos


elaborados a partir de fibras de palha de
centeio que uma vez tratadas so entranadas ou tecidas para lhes dar a forma
desejada e finalmente, uma vez realizadas
as diversas partes que compem o chapu, so cosidas mo ou mquina.
Existem diversos tipos de chapu para
homem, mulher e criana.

Localizacin geogrfica: Municipio de


Fafe, distrito de Braga. Es especialmente
significativa la presencia de esta actividad en la parroquia de Travasss.

Localizao geogrfica: Municpio de


Fafe, distrito de Braga. especialmente
significativa a presena desta atividade
na freguesia de Travasss.

Breve resea histrica: La artesana de


los sombreros de paja est vinculada al
ciclo del cultivo del centeno, desde su
plantacin en el otoo hasta la cosecha
a finales de la primavera siguiente. La
paja es seleccionada y clasificada por su
longitud y grosor, de manera que luego
se le aplique un uso especfico. La paja
para sombreros tiene un grosor de 2 a 3
milmetros y las que tienen ms grosor se
utilizan en el trenzado de la cinta que rodea el permetro del sombrero. Las tareas
se realizaban a mano hasta la llegada de
la mquina de coser especfica para estar
labores, a mediados del siglo xx.

Breve resenha histrica: O artesanato


dos chapus de palha est vinculado ao
ciclo do cultivo do centeio, desde a sua
plantao no outono colheita em finais
da primavera seguinte. A palha selecionada e classificada pelo seu comprimento
e grossura, de forma a ser aplicada num
uso especfico. A palha para chapus possui uma grossura de 2 a 3 milmetros e
as que so mais grossas so utilizadas no
tranado da cinta que rodeia o permetro
do chapu. As tarefas eram realizadas
mo at chegada da mquina de coser
especfica para estes labores, a meados
do passado sculo xx.

Puntos de venta: En las tiendas de artesana de Fafe y en muchos de los talleres


de artesanos en los ncleos rurales donde
se realizan estas labores.

Pontos de venda: Nas lojas de artesanato de Fafe e em muitas das oficinas de


artesos nos ncleos rurais onde estes
labores so realizados.

324

Das könnte Ihnen auch gefallen