Ci cch hnh chnh cng v Chng tham nhng

Lot bo co nghin cu tho lun chnh sch

[BN DCH]

Uy tn v C cu: S tham gia ca

ngi dn v bu c a phng
Vit Nam

Thng 8, 2015

Lot Bo co nghin cu tho lun chnh sch v Ci

cch hnh chnh cng v Chng tham nhng do Tin s
Sarah Dix, C vn chnh sch v ci cch hnh chnh
cng v chng tham nhng ca UNDP iu phi v bin
tp, vi s h tr tch cc ca B Thanh Huyn,
Chuyn gia phn tch chnh sch v ci cch hnh chnh
cng v chng tham nhng ca UNDP Vit Nam.
y l nhng nghin cu phn tch xu th ca cc tin
trnh v bin php thc hin ci cch hnh chnh cng
trong cc lnh vc c th ca nn hnh chnh cng ti Vit
Nam. gii quyt nhng thch thc v x hi, kinh t,
chnh tr v mi trng m Vit Nam ang phi i mt,
cc nh hoch nh chnh sch cn nhng lun c thc
chng. Nhng bo co ny cng nhm cung cp cc gc
nhn bin chng cho nhng tho lun v i mi chnh
sch hin nay, t gp phn thc y hn na nhng
n lc pht trin ca Vit Nam.
Ba nguyn tc ch o trong thc hin nhng nghin cu
chnh sch ny l: (i) nghin cu thc chng, (ii) su sc
v hc thut v c lp trong phn tch, v (iii) tnh ph
hp vi s pht trin ca x hi v thc y s tham gia
tch cc ca cc bn lin quan. t c ba nguyn
tc i hi cch tip cn nghin cu chuyn su, t
xut cc gii php chnh sch c th, mang tnh h
thng, gp phn h tr Vit Nam trong tin trnh ci cch
hnh chnh v phng, chng tham nhng.

Trch dn ngun: Andrew Wells-Dang, L Kim Thi v Nguyn Trn Lm (2015). Uy tn v C cu:
S tham gia ca ngi dn v bu c a phng Vit Nam. Bo co nghin cu chnh sch v
Qun tr v Tham gia do Oxfam Vit Nam v Chng trnh Pht trin Lin hip quc phi hp thc
hin. H Ni, Vit Nam: thng 8, 2015
Bo h bn quyn. Khng c sao in, ti bn, lu tr trong mt h thng m hoc chuyn ti bt
k phn no hoc ton b ni dung ca bo co ny di mi hnh thc nh in t, sao in, ghi
m hoc cc hnh thc khc khi cha c s ng cc t chc thc hin nghin cu.
Quan im trong nghin cu chnh sch ny l ca tc gi v khng nht thit phn nh quan im
ca Chng trnh Pht trin Lin Hip quc (UNDP).

UNDP Vit Nam

304 Kim M,
Ba nh
H Ni Vit Nam
Tel : +84 4 38500 100
fax :+84 4 3726 5520
Enquiries: registry.vn@undp.org

Oxfam ti Vit Nam

22 L i Hnh,
Hai B Trng
H Ni Vit Nam
Tel : +84 4 3945 4448
www.oxfam.org/vietnam
www.oxfamblogs.org/vietnam

Mc lc
Tm tt tng quan ................................................................................................................................ iii
Li cm n............................................................................................................................................ vi
Danh mc bng v hp....................................................................................................................... vii
T vit tt ............................................................................................................................................ viii
1. Gii thiu: Nghin cu v tham chnh ca ngi dn Vit Nam ............................................. 1
1.1.

Hiu bit v s tham gia ca ngi dn trong bi cnh Vit Nam...................................................... 2

1.2.

Phng php nghin cu .................................................................................................................... 4

2. Tham gia trc tip vo quy trnh qun tr a phng ............................................................. 8

2.1.

Hiu bit v nhn thc ........................................................................................................................ 8

2.2.

Tham gia hi, nhm v cc t chc x hi......................................................................................... 10

2.3.

Tham gia pht trin kinh t-x hi v cc chng trnh ca nh nc ............................................. 14

2.4.

Trch nhim gii trnh v gii quyt tranh chp ................................................................................ 19

3. Tham gia gin tip vo cc t chc chnh tr i din ................................................................ 23

3.1. Tham gia cc cuc bu c ti a phng................................................................................................. 23
3.2.

c ng vin trong cc cuc bu c a phng........................................................................ 28

3.3.

i mi trong quy trnh bu c ......................................................................................................... 34

4. Kt lun v khuyn ngh ................................................................................................................. 39

4.1.

Kinh nghim tt t a phng ......................................................................................................... 39

4.2.

Nhng lnh vc c th ci thin hiu qu trong h thng chnh tr .................................................. 41

4.3.

Trin vng thay i th ch khuyn khch s tham gia ca ngi dn ........................................ 42

Ti liu tham kho ............................................................................................................................... 46

Ph lc ................................................................................................................................................. 48
Ph lc A. Tng hp s lng phng vn ........................................................................................................ 48
Ph lc B. Ph lc thng k.............................................................................................................................. 50

Tm tt tng quan
Sau ba thp nin i mi, Vit Nam v
ang ghi nhn nhng tin b ng k v s
pht trin con ngi v pht trin kinh t.
Nhng tin b i i vi k vng ngy cng
cao ca ngi dn i vi nn qun tr cng
ca t nc. Hin php v c cu h thng
chnh tr ca Vit Nam cng ang m ra nhiu
c hi cho ngi dn tham gia vo qun tr
cng theo hnh thc trc tip (thng qua vic
tham gia trc tip vo vic iu hnh, qun l
nh nc v cung ng dch v cng ti a
phng) v hnh thc gin tip (thng qua vic
bu c i biu Quc hi v Hi ng Nhn
dn). Cc hnh thc tham gia ny c th c
tm tt trong hai khu hiu quen thuc Dn
bit, dn bn, dn lm, dn kim tra, v Nh
nc ca dn, do dn, v dn. Song, khong
cch gia vic thc hin quyn tham gia hp
php vi quy nh php lut trn thc t rt
ln. Vy lm th no ngi dn tham gia
tch cc hn vo vic ra quyt nh ca cc
cp chnh quyn?

ra cuc bu c i biu Quc hi kha 14

nhim k 2016-2020. Trc nhng s kin
ln ny, bo co phn tch chi tit v hiu bit
v cm nhn ca ngi dn v cng tc qun
tr a phng v xut cc bin php
chnh sch nhm ci thin s tham gia trc
tip v gin tip ca ngi dn vo qun tr
t nc.
Ngi dn Vit Nam ngy cng tham gia vo
nhiu on th chnh thc cng nh cc
nhm x hi phi chnh thc cp c s. D
liu kho st PAPI cho thy vic tham gia lm
thnh vin ca t chc, hi, nhm ang ngy
cng tng ln trn khp c nc trong vi
nm gn y. Kt qu nghin cu nh tnh
cho thy mt bc tranh nhiu mu sc hn,
trong s tham gia vo cc t chc, hi,
nhm mnh hn ca mt s nhm dn c ti
mt s a phng so vi mt s nhm dn
c khc nhng a phng khc. Tuy
nhin, vic tham gia t chc, hi, nhm cha
hn ng ngha vi vic tham gia tch cc vo
pht trin kinh t-x hi, nh tham gia vo
qu trnh lp quy hoch, k hoch s dng
t, quy hoch pht trin, hay gim st thu chi
ngn sch. Trong khi , vic gim st ca
ngi dn i vi hiu qu hot ng ca
chnh quyn a phng thng qua c ch
tng cng trch nhim gii trnh ca chnh
quyn vi ngi dn nh Ban Thanh tra
Nhn dn (Ban TTND) v Ban Gim st u
t Cng ng (Ban GSTC) (hnh thc
tham gia trc tip) khng t hiu qu nh
mong mun. Tuy vy, ti mi a bn c,
nghin cu, nhm nghin cu cng ghi nhn
c mt s thc hnh tt v qun tr cng
c s tham gia.

Bo co nghin cu ny l kt qu ca hot
ng hp tc nghin cu gia Oxfam (t
chc phi chnh ph quc t) v Chng trnh
Pht trin Lin Hp quc (UNDP). Nghin
cu ny xem xt v phn tch s tham gia
ca ngi dn vo cc qu trnh hoch nh
chnh sch v i sng chnh tr. y cng l
mt phn ca lot bi nghin cu ca UNDP
v hiu qu qun tr v hnh chnh cng ca
Vit Nam c hnh thnh da trn nhng
thng tin v d liu t Ch s hiu qu qun
tr v hnh chnh cng cp tnh Vit Nam
(PAPI). Bo co s dng phng php kt
hp gia phn tch nh lng v nh tnh
so snh s tham gia ca ngi dn cp
quc gia vi tnh hnh tham gia c th ti cng
ng a phng.

V tham gia bu c cc chc danh i din

cho nhn dn, nghin cu cho thy c s
chnh lch gia s liu bo co chnh thc v
t l c tri trc tip i bu rt cao v tri
nghim thc t ca ngi dn thng qua d
liu PAPI. C kin cho rng s chnh lch
mt phn l do s ph bin ca tnh trng mt

Nghin cu v s tham gia ca ngi dn

vo cc vn qun tr v hnh chnh cng l
c bit quan trng ti thi im ny, bi u
nm 2016, ng Cng sn Vit Nam s t
chc i hi ng ln th 12, sau s din

iii

c tri i bu thay cho cc c tri trong cng h

gia nh. i vi bu c trng thn/t
trng t dn ph, vic i bu thay l hp
php, mc d trong phn ln cc trng hp,
s c tri l nam gii p o s c tri l ph
n. Cht lng bu c i biu Quc hi v
Hi ng nhn dn c hin nh cht ch
hn so vi bu c trng thn/t dn ph v
c thc hin nht qun hn ti mt s a
phng so vi nhng ni khc. Khng ch
ph n rt t khi trc tip i bu, thanh nin v
dn di c cng t tham gia cc cuc bu c ti
a phng. Thc t ny cha p ng c
nhng chun mc ca Vit Nam v bnh ng
v bo mt trong bu c. i vi c tri, trnh
v uy tn l nhng tiu ch quan trng nht
la chn i biu, ch khng phi l quan
im chnh sch ca ng c vin.

phng. Nhng tng i mi nhn c

mc ng h cao nht l thay i th tc
bu c m bo mi ngi mt phiu v
hn ch s cn b, cng chc kim nhim
cc chc danh c quan chnh quyn v c
quan dn c.
Kt lun ca nghin cu nh tnh v s tham
gia trc tip v gin tip vo qun tr a
phng, kt hp vi phn tch d liu PAPI,
xut mt s bin php nhm y mnh
vic thc hin quyn hin nh ca ngi
dn, thc thi php lut v chnh sch v dn
ch c s v bu c trong h thng chnh tr
Vit Nam hin nay. Chnh quyn a phng
v cc on th, c bit l Mt trn T quc,
nn hp tc trong vic m rng v y mnh
cc chng trnh th im ca Chnh ph Vit
Nam, cc nh ti tr, cc t chc phi chnh
ph trong nc v quc t v tng cng s
tham gia thc s

Mt trn T quc Vit Nam, t chc chnh trx hi ln nht Vit Nam, chu trch nhim
t chc cc cuc bu c, bao gm la chn
v ph chun nhng ngi s c tn trong
danh sch ng c vin. Mc d s ng c
vin nhiu hn s v tr trng c, cc cuc
bu c thng c c cu sao cho s ng
c vin thc t khng trng c l rt t. Danh
sch ng c vin l kt qu ca quyt nh t
cp trn v ngh t n v bu c cp
di. iu ny dn ti vic dn xp c c
i din ca cc nhm x hi khc nhau v
c hi cho cc cn b chuyn trch (nhiu
ngi trong s ang kim nhim c chc
v trong t chc ng v chnh quyn). Bng
cch ny, cc buc bu c ca a phng
ti Vit Nam duy tr c c tnh chnh danh
ca ng Cng sn v hiu qu ca h thng
qun tr cng.

C th, bo co xut mt s bin php

nhm tng cng s tham gia trc tip ca
ngi dn vo qun tr cng:

Ngoi vic phn tch hin trng tham gia vo

i sng chnh tr, nhm nghin cu cng
phng vn c nhn v tho lun nhm tm
hiu quan im ca h v mt s hng i
mi hot ng bu c hin c th im
hoc xut ti Vit Nam. Tt c cc tng
xut nhn c s ng h ca nhng
ngi c hi, mc d mc ng h khc
nhau nhiu gia c ngi dn v cn b a

iv

Lm r v tng cng vic thc hin c

ch ngi dn ng gp kin vi
chnh quyn a phng, thng qua
Lut T chc chnh quyn a phng,
cc ngh nh c lin quan v cc chng
trnh ca chnh ph.

M rng cc knh mi v phi chnh

thc tip nhn kin phn hi ca
ngi dn thng qua cc t chc phi
chnh ph, cc cuc kho st s dng
cng ngh hin i v th nh gi.

Sp nhp Ban TTND v Ban GSTC

thnh Ban nhn dn tham gia gim st,
t di s gim st ca Hi ng Nhn
dn.

Khuyn khch s dng ting dn tc

thiu s, theo nh quy nh trong Hin
php, tng cng s tham gia ca tt
c cc nhm dn tc.

 ci thin tnh hnh tham gia bu c, mt s

bin php quan trng c th c thc hin
ngay trc thm cuc bu c nm 2016:

p dng ng b quy nh ca php

lut v quy trnh th tc cho tt c cc
cuc bu c, gm bu trng thn, i
biu Hi ng nhn dn v i biu Quc
hi.

Tng cng vai tr ca Hi ng nhn

dn cc cp, ng thi dng chng
trnh th im khng t chc Hi ng
Nhn dn ti mt s a phng do th
im ny khng em li hiu qu.

Yu cu i biu Hi ng nhn dn
(v Quc hi) phi l cc i biu
chuyn trch, khng kim nhim thm
chc danh trong b my chnh quyn.
Cn i phn b ngn sch nng
cao cht lng qun tr a phng,
gim xy dng c s h tng, v t chc
c hiu qu hn mt s chc nng ca
cc c quan ng v chnh quyn.

Chm dt tnh trng i bu thay m

bo quyn i bu trc tip ca ph n,
thanh nin v ngi dn di c theo
nguyn tc ca Hin php v ph thng,
bnh ng, trc tip v b phiu kn.

Tng tnh a dng ca ng c vin a

phng, gim tnh trng kim nhim.

Phi hp vi cc on th v t chc x
hi khc trong gim st bu c a
phng nhm xc minh cht lng bu
c tng ln.

Nhng i mi nhm tng cng s tham gia

ca ngi dn s gp phn nng cao hiu qu
ca b my chnh quyn cc cp, ng thi
m bo n nh 7chnh tr v x hi. c im
quan trng ca thi k i mi l kh nng p
ng v s ci m ca cc c quan nh nc,
nh qu trnh i mi khuyn khch s
pht trin kinh t v con ngi. Xu th ngi
dn ngy cng t tham gia vo i sng chnh tr
v qun tr a phng hin nay, th hin qua
tnh trng dm chn ti ch hoc suy gim
cc ch s PAPI lin quan n s tham gia ca
ngi dn cp c s, l du hiu cho thy
n lc phi y mnh i mi p ng yu
cu ca ngi dn v x hi. t c mc
tiu ny rt cn s n lc chung ca c h
thng chnh tr v ngi dn Vit Nam.

Trong trung hn, c th tng cng hn na

s tham gia thng qua nhng thay i v
chnh sch v ti c cu nhm p ng c
li ch ca ngi dn cng nh chnh quyn,
nng cao cht lng qun tr v hnh chnh
cng duy tr tc pht trin con ngi
ca Vit Nam. Mt s khuyn ngh ca bo
co cho 5 nm ti bao gm:

Chun ho cc cuc bu c trng

thn nh mt phn ca chu k bu c
quc gia 5 nm mt ln thng qua mt
vn bn lut v bu c duy nht, p dng
cho tt c cc cp.

Li cm n
Nghin cu ny c thc hin bi nhm chuyn gia ca Oxfam gm ng Andrew WellsDang (C vn k thut cao cp), ng Nguyn Trn Lm (Chuyn gia nghin cu), v B L
Kim Thi (Cn b chng trnh qun tr). ng Nguyn Vit Cng (i hc kinh t quc
dn) thc hin phn tch chuyn su d liu PAPI c gi tr. C ba thnh vin nhm
nghin cu ca Oxfam thc hin nghin cu thc a ti tnh Qung Tr; sau ng
Nguyn Trn Lm v B L Kim Thi tip tc n nghin cu ti hai tnh Ninh Thun v
Ha Bnh. Bo co nghin cu do ng Andrew Wells-Dang ch bin vi s ng gp v
mt chuyn mn ca hai cng s. B Sarah Dix (UNDP), B Thanh Huyn (UNDP) v
B Valerie Kozel (i hc Wisconsin, M) c phn bin v ng gp kin nhm hon
thin d tho bo co ting Anh.
Cc thnh vin nhm nghin cu xin chn thnh cm n nhng ngi ng gp cho qu
trnh nghin cu, c bit l nhng cng dn Vit Nam gm cc cn b, cng chc cp tnh
v c s, nhng ngi tip n, h tr v tr li cc cu hi ca nhm nghin cu. c
bit cm n nhng ngi dn v cn b dnh thi gian gip nhm nghin cu tm hiu
v nhng ng lc v s khc bit ca a phng trong cc quy trnh qun tr a phng.
Hi Nng dn tnh Ho Bnh, Mt trn T quc tnh Qung Tr, v Hi ng nhn dn tnh
Ninh Thun ng vai tr then cht trong vic tip n nhm nghin cu, b tr cc cuc
phng vn ti cc c quan, n v khc nhau ti a phng. Tuy nhin, ni dung v phn
tch trong bo co, cng vi bt k sai st v dch thut no, hon ton thuc trch nhim
ca nhm tc gi.
Nhm tc gi chn thnh cm n cc ng nghip ti UNDP v Oxfam h tr v ti
chnh, tinh thn v hu cn cho nghin cu ny trong sut su thng u nm 2015.

vi

Danh mc bng v hp
Bng 1.1

Ni dung v ch s PAPI..........

Bng 1.2

a im nghin cu thc a..

Bng 1.3

Cu trc mu phng vn nh tnh...........

Bng 2.1

Hiu bit v nhn thc v cc quy trnh qun tr a phng .

Bng 2.2

ng gp ca tng bin ring l cho

s khc bit trong kt qu PAPI......................................................

Bng 2.3

T l tham gia hi, nhm v cc t chc x hi........................

11

Bng 2.4

Thay i trong t l thnh vin t chc, hi, nhm, 2011-2014.....

11

Bng 2.5

ng gp t nguyn, tham gia gim st thu chi ngn sch

v quy hoch s dng t ................................................

14

Bng 2.6

Kt qu PAPI chn lc v trch nhim gii trnh vi ngi dn ...

19

Bng 3.1

Cht lng bu c trng thn...

23

Bng 3.2

Phn hi ca ngi dn v cn b a phng c kho st v

nhng i mi trong bu c c th thc hin ..............

Hp 2.1

Mc tham gia ngy cng tng ca ph n v ng bo dn tc

thiu s ti Ha Bnh...........................................................................

Hp 3.1

33

13

S quan tm ca ngi dn i vi cc cuc bu c

a phng ........................

24

Hp 3.2

Ngn ng v tnh cc b trong bu c ...............

26

Hp 3.3

nh ngha ca ngi dn v uy tn

28

Hp 3.4

Quan im tri ngc ca cn b, cng chc v cht lng bu c..

31

vii

T vit tt
CECODES

Trung tm Nghin cu pht trin v H tr cng ng

CISB

Ban Gim st u t cng ng (Ban GSTC)

HND

Hi ng Nhn dn

THDCCS

Thc hin dn ch c s

GSTC

Gim st u t cng ng

PAPI

Ch s hiu qu qun tr v ci cch hnh chnh cng cp tnh Vit Nam

TTND

Thanh tra nhn dn

UBND

y ban Nhn dn

UNDP

Chng trnh Pht trin Lin Hp quc

VAVA

Hi nn nhn cht c da cam/dioxin Vit Nam

MTTQ

Mt trn T quc Vit Nam (MTTQ)

viii

1. Gii thiu: Nghin cu v tham chnh ca ngi dn Vit Nam

H thng chnh tr ca Vit Nam to ra nhiu c hi cho ngi dn tham gia vo vic ra
quyt nh ti cp thn v cp x. Theo Hin php nm 2013, Nhn dn thc hin quyn
lc nh nc bng dn ch trc tip, bng dn ch i din thng qua Quc hi, Hi ng
nhn dn v thng qua cc c quan khc ca Nh nc (iu 6). Cc knh tham gia ny
c quy nh chi tit hn trong mt s lut v vn bn php lut bao gm Php lnh thc
hin dn ch x, phng, th trn (2007), Lut bu c i biu Hi ng nhn dn (2003),
Lut bu c i biu Quc hi (1997, sa i 2001 v 2010), Lut ban hnh vn bn quy
phm php lut (2008, sa i nm 2015) v cc ngh nh lin quan (Acua-Alfaro v
2014).
Trong thc t, vic thc hin quyn tham gia hp php thng c khong cch rt xa so
vi quy nh ca php lut mt pht hin ph bin trong nhiu lnh vc chnh sch ti Vit
Nam. C th l cc quy nh ti iu 6 ca Hin php rng hn nhiu quy nh trc y v
tham gia trc tip v tham gia i din, nhng cha c p dng y vo thc tin.
Khong cch gia chnh sch v thc hin t ra c thch thc v c hi cho vic tng
cng ting ni ca ngi dn trong h thng chnh tr.
Trc c hi chnh sch ny, v trc thm cc cuc bu c i biu Quc Hi v Hi
ng nhn dn (HND) vo nm 2016, Oxfam phi hp vi Chng trnh Pht trin Lin
hip quc (UNDP) tin hnh nghin cu trong na u nm 2015 v s tham gia ca ngi
dn vo cc qu trnh hoch nh chnh sch v i sng chnh tr. Trng tm ny thng
nht vi chin lc quc gia ca Oxfam ti Vit Nam (2015-19) v tng cng kh nng
tham gia v nh hng ca ngi dn Vit Nam i vi cc quyt nh c nh ln n cuc
sng ca h, v ng thi cng thng nht vi s mnh ca UNDP l tng cng pht trin
con ngi ca Vit Nam thng qua vic ci thin hiu qu qun tr cng.
Nghin cu chnh sch ny c 2 mc tiu lin quan cht ch vi nhau:
1. Nghin cu v phn tch mc tham gia ca ngi dn vo cc qu trnh hoch nh
chnh sch v i sng chnh tr; v
2. a ra cc khuyn ngh thit thc cho vic ci thin hiu qu qun tr ti Vit Nam v
cho vic xy dng cc chng trnh h tr Vit Nam ca UNDP, Oxfam v cc i tc
pht trin khc.
Cu hi nghin cu:

D liu PAPI ch s ni dung thnh phn v s tham gia ca ngi dn cp c s,

kt hp vi cc d liu nh lng lin quan khc, cho bit iu g v s bt bnh ng
trong th hng qun tr ti cc tnh, c bit khi phn tch theo gii tnh, thu nhp v
dn tc?

Ngi dn tri nghim s tham gia qun tr nh th no thng qua hnh thc dn ch
trc tip v dn ch gin tip/i din? Ngi dn k vng g t chnh quyn? H nhn
nhn nh th no v mc ch ca Nh nc?

Cng dn Vit Nam thuc nhng thnh phn khc nhau c th ln ting v gy nh
hng mc no i vi cc quyt nh ca nh nc, bao gm c qu trnh lp
php v ra quyt sch? S tham gia ca ngi dn vo i sng chnh tr c th c
ci thin nh th no?

Kt qu nghin cu ny, cng vi mt s nghin cu c lin quan khc do UNDP v cc i

tc Vit Nam thc hin trong cng thi im, nhm cung cp i sch nng cao cht lng
qun tr duy tr tc pht trin ca Vit Nam trong nhng nm ti, cng nh a ra
khuyn ngh thit thc cho vic xy dng cc chng trnh ca UNDP, Oxfam v cc i tc
pht trin khc. Bo co chnh sch da trn thc chng ny gi cc la chn chnh sch

 ci thin qun tr cng v ci cch hnh chnh cng ni chung, cng nh ci thin s
tham gia trc tip v gin tip ca ngi dn vo cng tc hoch nh chnh sch ni ring.
1.1.

Hiu bit v s tham gia ca ngi dn trong bi cnh Vit Nam

Qun tr cng y c hiu l quy trnh ra quyt nh ca cc c quan chnh quyn, ca

cc thit ch chnh thc v khng chnh thc khc, v ca ngi dn. Qun tr cng bao
gm c lut chi chi phi i sng chnh tr, kinh t v x hi, cng vi vic tr chi c
chi nh th no: ai tham gia vo quyt nh no v da vo nhng iu kin g (Oxfam
2014a, trang 4). Qun tr cng tt mang tnh i din (phn nh ting ni v nhu cu ca
nhng ngi c qun l), minh bch (tun th php lut v cc th tc c tha nhn),
v trch nhim gii trnh (chu s kim tra v ng ca ngi dn, vi mt vai tr mnh
cho x hi dn s) (UNDP 1997, Agere 2000).
Cn lu hai kha cnh ca qun tr cng trong bi cnh Vit Nam. Th nht, qun tr cng
khng ch lin quan n cc cng vic ca nh nc (thng c lin h ti chnh tr,
chnh sch), m cn l s phn b ngun lc, tip cn vi cc chng trnh ti tr ca
chnh ph v quc t, qun l v gii quyt mu thun a phng, v nhiu lnh vc khc
(mt s c bao gm trong khi nim chnh tr hng ngy ca Kerkvliet (2005) v l thuyt
v v kh ca k yu ca Scott (2008), v d nh di hnh thc s phn khng gin tip
ca nng dn hay s hnh thnh cc nhm sn xut khng chnh thc. Thc t, ng lc
ban u cho cc chnh sch i mi ca Vit Nam thng c coi l xut pht t s tham
gia trc tip ca nng dn a phng ng h m hnh sn xut h gia nh, thay v m
hnh hp tc x quy m ln c gii thiu trc (Fforde and de Vylder 1996, Kerkvliet
2005).
Th hai, v nguyn tc c th t c hiu qu qun tr tt trong bt k h thng chnh tr
no. Vic ny khng da trn cc iu kin nh s c mt ca cc ng i lp hoc cc t
chc dn ch t do nht nh, ch ngha x hi di s lnh o ca nh nc hay bt k
h t tng chnh tr no khc. Nghin cu ny, cng nh cc n lc khc h tr qun
tr tt ti Vit Nam ni chung, c thc hin trong phm vi h thng chnh tr hin ti, nhm
mc ch gi v khuyn khch nhng s thay i c th thc hin trong h thng tng
cng ting ni, tnh minh bch v trch nhim gii trnh. Cc khi nim ny thc t
c a vo php lut, cc quy nh v i thoi chnh tr ca Vit Nam.
Tng t, khi nim lin quan v dn ch cng xut hin thng xuyn trong h thng
chnh tr Vit Nam, v d trong Hin php v Php lnh thc hin dn ch x, phng, th
trn nu trn. Tuy nhin, thut ng ny thng c s dng khc trong bi cnh Vit Nam
so vi quc t. Hai khu hiu thng gp nht m t dn ch ca Vit Nam l Dn bit,
dn bn, dn lm, dn kim tra, v Nh nc ca dn, do dn, v dn. C hai khu hiu ny
bt ngun t cu ni ca Ch tch H Ch Minh trong nhng nm u tin sau cuc cch
mng nm 1945 (v d, xem Tm Trang 2015); khu hiu th 2, xut hin trong iu 2 ca
Hin php Vit Nam, c vay mn t bi din vn Gettysburg ca Abraham Lincoln.
Khi nim dn bit, dn bn, dn lm, dn kim tra l mt hnh thc dn ch thc s hay
dn ch tho lun, phn bit vi khi nim dn ch th tc thng thy trn c s bu c
t do v cng bng. Theo nh l lun chnh tr Mary Kaldor, dn ch thc s bao gm mt
qu trnh phi c lp li lin tc ti a ho c hi cho tt c mi ngi nh hng
cuc sng ring ca h, tham gia v nh hng n cc cuc tranh lun v nhng quyt
nh ca nh nc nh hng n h (Kaldor 2008, trang 35).
Khu hiu th hai v dn ch c nhc n trn ca dn, do dn, v dn lin quan
nhiu hn n s i din. Trong h thng ca Vit Nam, khi nim ny c gii thch
trong iu 4 ca Hin php, trong xc nh ng Cng sn l i din ca nhn dn v
ca dn tc. V phng din php l, chc nng gim st v phn bin x hi c giao
cho Mt trn T quc Vit Nam trong Hin php (iu 9) v trong cc Quyt nh s 217218 ca B Chnh tr (2013). Do , s i din ca ngi dn trong chnh tr din ra thng
qua cc c cu c thit lp trc ca mt ng duy nht, thay v thng qua cc thit ch

dn ch t do. V nhng l do ny, s r rng hnc bit i vi cng ng quc t c

quan tmkhi cp l tham gia trc tip v i din thay v dn ch nh vn thng
c hiu, trong khi cng nhn nhng ngha v gi tri c th ca dn ch c p dng
ti Vit Nam.
Cc hc gi Vit Nam v quc t c nhiu n lc tm hiu v s tham gia ca ngi
dn v khi nim dn ch ti Vit Nam (v d, Tnnesson 1993, Tran 2002, Zingerli 2004,
Hoang 2007, Wells-Dang 2010, Le 2013, Nguyn v cng s 2015). c bit ng ch l
nghin cu vo nm 2006 c tiu y mnh chiu su dn ch v tng cng s tham
gia ca ngi dn ti Vit Nam, do UNDP t chc thc hin cng hai tc gi (Pamela
McElwee v H Hoa L, nm 2006). Tng t nghin cu ny, cc tc gi ca y mnh
chiu su dn ch nhm cc kha cnh tham gia ca ngi dn thnh hnh thc trc tip
v i din, xem xt cc kha cnh ca mi trng php l (nh Php lnh Thc hin dn
ch x, phng, th chn Php lnh THDCCS) khi ang c sa i), v a ra
cc khuyn ngh ci thin cho cc c quan chnh ph v c quan ti tr quc t ti Vit
Nam. Bo co y mnh chiu su dn ch lu rng trong phn ln lch s sau cch
mng Thng 8, s tham gia thc t l vn ng cng chng (dn vn) ng h nh nc.
Cc on th, di s lnh o ca Mt trn T quc Vit Nam, ng vai tr then cht l
phng tin chnh qua ngi dn c tip cn vi lnh vc chnh tr (trang 7), nhng
theo li ca mt ngi tr li phng vn, cc on th thng khng lin h vi ngi dn
trc khi h i i din cho ngi dn (trang 9).
Bo co y mnh chiu su dn ch nu ra cc hnh thc tham gia ch yu ca ngi
dn, c trc tip v i din, phn tch cc im mnh v im yu ca hai hnh thc tham
gia ny, v a ra cc xut ci thin. V d, tc gi nhn mnh vic thiu c ch khuyn
khch v kim sot cht lng tham gia trc tip, khin cho s tham gia ny mang tnh hnh
thc (mt t s c nhc li nhiu ln trong sut bo co ny). Tnh hnh thc c th
hn ch c bng cch cho php chnh quyn a phng linh hot v t quyt nh p
dng dn ch trc tip theo nhng cch thc ph hp vi a phng, mt mt hng dn
r rng v cch thc nh gi mc tham gia (trang 21). Nhn chung, nghin cu y
mnh chiu su dn ch hnh thnh mt im xut pht hu ch nh gi nhng g
thay i trong thp k qua v khuyn ngh no c gii lnh o Vit Nam vn dng.
Bo co do Oxfam v UNDP thc hin ln ny c th c xem l bn cp nht ca bo
co y mnh chiu su dn ch. Bo co c thc hin vi hai li th chnh: kh nng
thc hin cc cuc phng vn chi tit ti a phng vi nhng ngi dn v cn b c
la chn, v s c sn ca nhiu d liu nh lng m trc y cha c v s tham gia
ca ngi dn trong Ch s hiu qu qun tr v ci cch hnh chnh cng cp tnh Vit
Nam (PAPI). Ch s PAPI c thit k v th im qua hai nm 2009-2010 da trn c s
cc khuyn ngh trong nghin cu nm 2006, cng vi lot bo co nghin cu Ci cch
nn hnh chnh Vit Nam: Thc trng v gii php c UNDP ch tr thc hin nm 2009.
c thc hin vi s phi hp ca Mt trn T quc Vit Nam, UNDP v Trung tm
nghin cu pht trin v h tr cng ng (CECODES), PAPI l sng kin u tin thu
thp bng chng trn phm vi ton quc v cm nhn v tri nghim ca ngi dn v hiu
qu iu hnh, qun l nh nc v cung ng dch v, nhm tng cng tnh minh bch,
trch nhim gii trnh v kh nng p ng ca chnh quyn tnh v a phng. Mt trong
nhng gi nh ng sau PAPI l s cnh tranh gia cc tnh c th to thnh ng lc
ci thin hiu qu qun tr, cng ging nh tc ng ca s cnh tranh n mi trng kinh
doanh v u t (PAPI 2010, trang 82).
Trng tm chnh ca PAPI l so snh cc kt qu cp tnh nhng bo co PAPI thng nin
cng phn tch kt qu cp quc gia. Qua cc nm, PAPI tm hiu su hn v s khc bit
trong tri nghim ca ngi dn vi hiu qu qun tr ti tng tnh/thnh ph. Theo Bo co
PAPI 2013, ph n, ngi ngho, ng bo dn tc thiu s, v nhng ngi khng c
quan h vi chnh quyn thng nh gi cht lng qun tr v hnh chnh cng km hn
so vi nhng nhm dn c khc, ngay c khi h cng mt n v cp huyn/qun hoc
cp thn (trang 19). Thc t, s khc bit c tnh ton da trn cc bin s v hiu

qu qun tr tng hp v thnh phn cng vi nhng bin c lp khc c th gii thch r
hn v nhng kt qu khc nhau thay v da vo yu t v tr a l.
B phiu hi PAPI c chia thnh su lnh vc ni dung bao gm cc kha cnh v qun
tr v cung ng dch v cng (Bng 1.1). Mc d v tng th, im s PAPI v hu ht cc
ni dung khng thay i ng k trong 4 nm thc hin PAPI trn ton quc, im ca ni
dung Tham gia ca ngi dn cp c s gim, vi ni dung thnh phn gm tri thc
cng dn v c hi tham gia c mc gim im ln nht (PAPI 2014, trang xv). ng thi,
im s ca cc tnh qua cc nm cng c nhng dao ng ng k (PAPI 2014, trang 39).
Cng c s khc bit ln v im s PAPI trong ni tnh, c ngha l ngi dn c tri
nghim khc nhau v hiu qu qun tr trong cng mt a bn dn c (trang 18). Ni dung
Tham gia ca ngi dn cp c s c mc bt bnh ng cao th hai trong nh gi
gia cc nhm x hi khc nhau sau ni dung Kim sot tham nhng trong khu vc cng
(PAPI 2013, trang 23).
Bng 1.1 Ni dung v ch s PAPI

Ngun: PAPI 2011, trang 5

1.2.

Phng php nghin cu

Nghin cu ny s dng kt hp phng php nh tnh v nh lng so snh tnh hnh

tham gia ca ngi dn ti cp quc gia vi tnh hnh c th ti cc cng ng a phng.
Nghin cu kt hp nhng d liu thng k c sn tt nht, kt hp vi kt qu phng vn
106 ngi, ch yu c phng vn theo nhm.
Trong mt bi bo gn y, nh x hi hc Michael Woolcock ni rng Khi cc a im,
quy trnh, con ngi v d n phc tp kt hp li vi nhau, chng vn to ra nhiu kt
qu khc nhau. So snh s khc nhau ny vi d liu kho st v sau gii thch n khc
nhau nh th no s dng cc v d ph hp c th cung cp thng tin thch hp cho chnh
sch v thc hnh pht trin (Woolcock 2015). iu ny m t mt cch thch hp phng
php tip cn kt hp c p dng cho nghin cu ny, bt u vi d liu PAPI v thm

vo d liu phng vn nh tnh tm hiu ngun gc v bn cht s khc bit trong cm

nhn v tri nghim v hiu qu qun tr m d liu PAPI cho bit. D liu kho st c th
nm bt chnh xc suy ngh ca ngi dn v cc ch c bao gm trong b phiu hi,
nhng khng gii thch c l do v sao h ngh nh vy hoc ti sao cu tr li ca h li
thay i theo thi gian. Nghin cu nh tnh chi tit i su hn v m rng cc quy trnh v
c ch ng sau kt qu kho st PAPI. Phng php ny cung cp bi cnh v suy ngh
ca con ngi b sung cho cc s liu v biu ca phn tch nh lng, hng n
mt nh ngha v qun tr tt ph hp vi a phng trong bi cnh Vit Nam.
Khi xc nh c cc cu hi nghin cu chung, qu trnh thu thp d liu bt u vi
vic xc nh cc kha cnh tham gia trc tip v i din c cu trc trong cc cu hi
kho st PAPI. D liu v tham gia i din c bao gm trong ni dung Tham gia ca
ngi dn cp c s, c th trong cc ni dung thnh phn l Tri thc cng dn, C hi
tham gia, v Cht lng bu c (Bng 1.1). Mc tham gia trc tip c o lng
trong ni dung thnh phn ng gp t nguyn, cng nh trong mt s ni dung thnh
phn ca trc ni dung Cng khai, minh bch v Trch nhim gii trnh vi ngi dn.
Nhm nghin cu phn tch d liu th ca b phiu hi PAPI c c t UNDP tm
hiu l do cho nhng s khc bit ny tng cu hi ring l.
Da vo phn tch d liu PAPI, ba a bn nghin cu c ch nh la chn, bao gm
cc tnh c c im s PAPI cao v thp, v th hai l bao gm c 3 min ca t nc.1
Ho Bnh, mt tnh min ni pha Bc, t c cc ch s PAPI tt: nm 2014, tnh c im
s cao nht khu vc Ty Bc v ni dung 1 v 3, v cao th hai v ni dung 2. Tnh min
Trung Qung Tr nhn c im s cao nht ton quc v tng th v ni dung 1 v 3, v
cao th 2 khu vc Bc Trung B v ni dung 2 (PAPI 2013, trang 34, 46, 55). Ngc li,
tnh Ninh Thun thuc khu vc duyn hi Nam Trung B, l tnh c im s thp nht ton
quc v ni dung 1 v thp nht khu vc Nam Trung B v ni dung 2 v 3. Kt qu kho
st cc nhm dn s trong PAPI 2014 ch ra rng Ninh Thun c cht lng qun tr thp v
mc bt bnh ng cao (PAPI 2014, trang 19).
Ho Bnh, Qung Tr v Ninh Thun nm trong s 30 tnh tham gia chng trnh ci cch k
hoch pht trin kinh t-x hi cp x. Ho Bnh v Qung Tr thnh cng trong vic th
ch ho quy trnh hoch nh kinh t-x hi c s tham gia ca ngi dn ti tt c cc x
ca tnh (Oxfam 2014b, trang 3). C 3 tnh trong nghin cu ny cng l nhng ni m
Oxfam thc hin cc d n qun tr v ci thin sinh k (xem Bng 1.2) v nm trong s
7 tnh ca d n Gim st thc hin chnh sch gim ngho ca Oxfam (2014-16). Qung
Tr cng l tnh th im cc sng kin ca Oxfam v trch nhim gii trnh vi ngi dn
(M-Score) v tnh minh bch ca ngn sch.
Ti mi tnh, hai x, phng, hoc th trn2 vi cc c im khc bit v a l v kinh t x
hi c la chn ngu nhin thu thp d liu (s dng mt b to s ngu nhin trc
tuyn). Kt qu l la chn c 6 a im nghin cu khc nhau, cho php so snh
theo a bn th/nng thn v dn tc. Nhm nghin cu khng c gng xc nh, bao
gm hay loi tr cc a im kho st PAPI ti cc tnh. Nghin cu thc a c tin

Thit k nghin cu khng nhm mc ch so snh ga cc tnh (vic ny c lm mt cch

ton din trong bo co PAPI), do khng cn chn mt s lng ln cc tnh hay mt nhm tnh
i din. Nu mc ch l so snh gia cc tnh, nghin cu s la chn mt tnh t im cao v
mt tnh t im thp trong mi min, tm hiu l do s khc bit trong mc tham gia. Mt lot
nhng so snh gia cc tnh c thit k theo cch ny c nghin cu bi Hc vin chnh tr
quc gia H Ch Minh (v d, xem Bi Phng nh v cng s 2013).
2
X, phng v th trn l cc n v hnh chnh cng cp c v tr thp nht trong h thng chnh tr
ca Vit Nam. d tham kho v gi b mt danh tnh ca mt s ngi c phng vn, cc n
vi ny c gi chung trong bo co l x, tr khi c s phn bit ln gia a bn th v nng
thn. Tng t, t thn c s dng chung cho c thn, xm, bn (vng nng thn) v t dn
ph, khm, hay cc tn gi theo vng khc nhau khc (vng th).

hnh trong thng 3 nm 2015, chia thnh ba t, mi t ko di mt tun ti mt tnh. v

c b tr nh s phi hp ca cc c quan i tc c lin quan ca tnh (Hi nng dn
tnh Ho Bnh, MTTQ tnh Qung Tr, v HND tnh Ninh Thun).3
Bng 1.2 a im nghin cu thc a
Tnh

Huyn/Thnh
ph

X/Phng/
Th trn

Dn tc

Thnh ph Ha
Bnh

Phng Hu
Ngh

Kinh,
Mng

Lc Thy

ng Tm

Kinh,
Mng

Dakrong

Th trn Krng
Klang

Vn Kiu,
Paco,
Kinh

Triu Phong

Triu Ha

Kinh

Bc i

Phc Tn

Raglai

Thnh ph
Phan Rang

Phng Kinh
Dinh

Kinh

Ha Bnh

Qung Tr

Ninh
Thun

c im
Ho Bnh l mt thnh ph nh
ca tnh ang bt u cng
nghip ho, thu ht lao ng t
trong v ngoi tnh.
Nm khu vc pha Nam ca
tnh Ho Bnh, Lc Thu c mc
pht trin kinh t trung bnh,
ch yu trong lnh vc nng
ngip. 35% dn s l dn tc
Mng, v mt t l tng
ng cn b a phng cng
l ngi dn tc Mng.
Dakrong c coi l mt trong 62
huyn ngho nht c nc.
Oxfam c mt d n minh bch
ngn sch ti Dakrong nhng
khng bao gm th trn Krng
Klang.
Triu Ha l mt x nng nghip
ti mt huyn ven bin, khng
nm trn cc trc ng chnh.
Bc i cng l mt trong 62
huyn ngho nht, l mt a
im trong d n qun tr ca
Oxfam t nm 2009 n 2014.
Phc Tn c t l h ngho l
38%, trong 96% l ngi dn
tc Raglai.
Kinh Dinh c coi l mt
phng im, c cng nhn
l hiu qu v qun tr.

Cc thnh vin nhm nghin cu thc hin tng s 21 cuc tho lun nhm, mi nhm 3
n 11 ngi v 12 cuc phng vn c nhn, bao gm cc cuc phng vn li k hn vi
mt s ngi nht nh t tho lun nhm, cng nh mt s cn b, cng chc ti cp x,
huyn v tnh. Kt qu l tng s 106 ngi c hi kin ti 3 tnh. Nhm nghin cu
n lc phng vn mt dn mu cn bng gia: nam gii v n gii, dn tc Kinh v dn
tc thiu s, ngi ngho v ngi khng ngho, ngi tr v ngi gi (Bng 1.3).4 Cc
cuc phng vn nhm c thc hin vi cc nhm dn thng ring v nhm cn b a
phng ring. Nhm nghin cu cng c gng thc hin phng vn ring nhm ngi

Hi nng dn tnh Ho Bnh v HND tnh Ninh Thun hin l cc i tc d n ca Oxfam. Oxfam
cng hp tc vi HND tnh Qung Tr, nhng v l do hu cn, nghin cu ny c kt hp vi
MTTQ, t chc thc hin PAPI v c UNDP gii thiu.
4
Tng hp chi tit phng vn trong Ph lc A

dn nam v nhm ngi dn song vic ny khng th b tr c ti tt c cc a im.

Thnh phn dn tc ca cc nhm phn nh dn s a phng ti mi x. Bo co khng
nu tn ca ngi c phng vn m bo tnh bo mt, nhng c b sung thng tin
v a im, chc v, gii tnh v/hoc dn tc vo nhng ni dung cn lm r lun im.
Bng 1.3 Cu trc mu phng vn nh tnh mi tnh
Cp x/phng

Cp huyn

Cp tnh

Phng vn

i din on th
Ngi dn (nam v
n)

--

--

Phng vn c
nhn

Phng vn li 2 n 3
ngi t mi nhm
Ch tch hoc Ph Ch
tch MTTQ, nu khng
bao gm trong cc
cuc phng vn nhm
l on th

Ch tch hoc Ph Ch
tch MTTQ
i biu HND (nu
c)

Ch tch hoc Ph Ch
tch MTTQ
i biu HND
Hi nng dn tnh (vi
ring tnh Ho Bnh)

Cc cuc phng vn c nhn v phng vn nhm c thc hin ng lch trnh theo k
hoch nghin cu. Tt c cc x c chn v ngi cung cp thng tin quan trng ng
gp nhm nghin cu, vi nhng cu tr li (ca c ngi dn v cn b) mc t trc
tip v ti thiu n m rng v chi tit. Xt n bn cht chnh tr v c th nhy cm ca
ch ny, mc tr li ny p ng c k vng ca nhm nghin cu. V tng th,
cc cuc phng vn c nhn l ngun thng tin hu ch nht. Mt hn ch ln khng th
trnh khi do yu t thi gian v th tc hnh chnh, l tt c nhng ngi c phng vn
ti a phng c mi tham gia bi cc cn b lnh o x v/hoc on th, do c
mi quan h nht nh t trc vi chnh quyn a phng. iu ny khng cn tr nhiu
ngi c hi ni ln quan im v kin ca h nh s c gii thch sau y, nhng
vic gii thiu ca cn b a phng quyt nh ai l ngi c phng vn. Ti mt a
im, chnh quyn a phng mi cc nhm dn lng ch ton nam, mc d nhm nghin
cu ngh phng vn c nam v n. Trong trng hp khc, nhm nghin cu ngh
gp nhng ngi dn ngho nhng li c gii thiu vi trng thn v thnh vin ca
MTTQ. Vo nhng dp chng ti c gp trc tip ngi dn, h tr li rt hng hi v cc
vn tham gia trc tip (c th l vn t ai, nh trnh by di y), nhng c v
khng chc chn v cu tr li ca mnh v tham gia i din v bu c.
Cc cuc phng vn din ra ti hoc gn U ban Nhn dn (UBND) x/phng. Hu ht
cc cuc phng vn khng c s theo di ca ngi ngoi, tuy nhin cc cuc phng vn
nhm i khi c s tham gia ca mt hoc mt s thnh vin c chc v cao hn nhng
ngi khc (nh Ch tch hoc Ph Ch tch UBND trong mt cuc phng vn nhm cn b
a phng, hay mt lnh o MTTQ thn trong mt cuc phng vn nhm ngi dn trong
thn). Trong trng hp , nhng ngi tham gia c a v cao hn, thng l nam gii,
c xu hng chi phi cuc phng vn. Nhm nghin cu x l tnh hung ny bng cch
chia cc cuc phng vn nhm thnh hai nhm, hoc chuyn nhanh hn sang cc cuc
phng vn c nhn khi c th. Trong cc trng hp khc, cu tr li ca ngi c hi
c v nh c luyn tp v chun b trc mt phn, hoc m t mt tnh hung l
thuyt hn l tnh hnh thc t. Nhng ngi ny lc u c khuynh hng ni theo ngn
ng ca php lut , nhng sau mt s cu hi u tin v khai thc su th h a ra
nhng cu tr li thoi mi v c th hn.

2. Tham gia trc tip vo quy trnh qun tr a phng

Nh m t trong phn Gii thiu, tham gia trc tip l s tham gia thc s ca ngi
dn vo cng tc qun tr a phng. Tham gia yu cu ngi dn trc ht phi bit v
c cu qun tr ca a phng v nhng c hi tham gia. Th hai, ngi dn thng tham
gia thng qua mt hoc nhiu nhm hoc hi c t chc hn, c th c thnh lp chnh
thc (nh on th) hoc khng chnh thc hoc khng c ng k (nh dng h ti a
phng, v hu ht cc nhm vn ho). Thng qua c cu ny v c cu khc, ngi dn
ng gp cho cc chng trnh v chnh sch pht trin kinh t-x hi ca a phng, nh
phn b t ai, lp v gim st thu chi ngn sch, hoc cc chng trnh xo i gim
ngho do cc c quan nh nc thc hin, i khi c s tham gia hoc ti tr ca cc t
chc cho vay hoc t chc phi chnh ph quc t. Nhng ng gp ca h c th l bng
tin hoc bng hin vt, t nguyn hoc bt buc. im then cht l ngi dn c vai tr
quan trng trong vic gim st chnh quyn thc hin, a ra khiu ni chnh thc trong
trng hp c vi phm, v gii quyt tranh chp gia ngi dn vi nhau hoc gia ngi
dn vi chnh quyn.
Bn vai tr tham gia trc tip ny tng ng vi cc bc trong khu hiu dn bit, dn
bn, dn lm, dn kim tra. Mi mc di y kt hp nhng kt qu chi tit t kho st
PAPI vi bn tm tt kt qu phng vn nh tnh t nghin cu thc a.
2.1.

Hiu bit v nhn thc

Hu ht ngi dn Vit Nam bit v cc c cu qun tr cng c bn, nhng nhn thc ca
h gim nhanh chng khi c hi v nhng ch chi tit hoc phc tp hn. Cn b a
phng gii ngha mc hiu bit thp ca ngi dn l do s th hoc trnh km.
iu ny c th ng trong mt s trng hp, nhng nhng ngi dn c phng vn
trong nghin cu ny ni rng h quan tm n nhng tc ng thc t ca qun tr nhiu
hn l nhng khu hiu v l thuyt c cn b, cng chc s dng.
Kt qu PAPI
D liu PAPI cho thy nhng mc hiu bit v nhn thc khc nhau ca ngi dn v
qun tr cng a phng. Ni dung phn Tri thc cng dn trong lnh vc ni dung
Tham gia ca ngi dn cp c s bao gm nhiu cu hi v hiu bit ca ngi dn v
cc quy trnh qun tr a phng. Kt qu ca nhng cu hi ny y khng c
phn loi theo tnh nh trong bo co PAPI, m theo c im c nhn ca nhng ngi
c phng vn: gii tnh, dn tc, a bn th/nng thn, tnh hnh kinh t, v mi quan
h vi chnh quyn. Nh bo co PAPI lm r, nhng ch tiu nh gi ny c ngha
hn nhiu so vi vic so snh cc tnh/thnh ph vi nhau. i vi bin iu kin kinh t h
gia nh, nhng ngi tr li tnh hnh kinh t nm 2013 ca h tt hoc rt tt (3 hoc 4
im trn thang im 4, cu hi PAPI s A011) c nhm li vi nhau l c tnh hnh kinh
t h gia nh tt, trong khi nhng ngi cn li c nhm l c tnh hnh kinh t h khng
tt. o lng mc quan h vi chnh quyn, nhng ngi tr li h l hoc tng
l cn b, cng chc, vin chc bt k cp no, ng vin, hoc trong ban lnh o on
th a phng (cu hi PAPI s A107a/b/c) c a vo nhm c quan h vi b my
chnh quyn (hay quan h chnh tr), trong khi tt c nhng ngi khc c a vo
nhm khng c quan h chnh tr .5

Nn a nhng i tng c ngi nh thuc nhm quan h chnh tr vo nhm ny, tuy nhin,
PAPI khng hi v ni dung ny.

Bng 2.1. Kt qu PAPI quc gia chn lc (2013): hiu bit v nhn thc v cc quy
trnh qun tr a phng
Cu
hi
PAPI
s

M t

101

102a

102b

108

Gii tnh

Dn tc

Nng
thn

Trung
bnh
ton
quc

Nam

Kinh

Dn
tc
thiu
s

C th xc nh chnh
xc chc v no do dn
bu trong 3 chc v
chnh trong chnh quyn
a phng

73%

80%

67%

73%

76%

71%

Bit v Php lnh thc

hin dn ch x,
phng, th trn

27%

34%

21%

29%

19%

Tng nghe n khu

hiu Dn bit, dn bn,
dn lm, dn kim tra

66%

74%

58%

68%

Bit thi hn nhim k

ca
trng
thn/t
trng dn ph l 2,5
nm

10%

13%

7%

10%

th

Tnh hnh kinh

t

C quan h vi
chnh quyn

Tt

Khng
tt

Khng

79%

73%

73%

82%

72%

26%

32%

37%

26%

61%

25%

49%

64%

72%

78%

64%

92%

63%

6%

10%

9%

19%

8%

32%

8%

Kt qu trong Bng 2.1 chng minh rng trong khi a s nhng ngi c hi tng
nghe n khu hiu Dn bit, dn bn, dn lm, dn kim tra, nhng ngi trong nhm c
quan h bit nhiu nht v Php lnh THDCCS. Nhn thc v Php lnh THDCCS thc t
gim i t nm 2011, khi t l chung l 34%. Kt qu ny t ra nhng cu hi quan
trng v s hu ch ca cc c ch ny. Lin quan n trng thn l ngi lnh o gn
nht vi hu ht ngi dn, rt t ngi c hi bit v thi hn nhim k chnh xc ca
trng thn. ng nh d kin, nam gii, ngi dn tc Kinh, ngi c tnh hnh kinh t tt
v ngi c quan h vi chnh quyn c mc hiu bit v nhn thc cao hn, c bit
v nhng cu hi chi tit hn. Ngi dn th cng c t l cu tr li tch cc cao hn
mt cht, nhng s chnh lch ny khng ng k.
Bng 2.2. ng gp ca tng bin ring l cho s khc bit trong kt qu PAPI (Ni
dung 1 Tham gia ca ngi dn cp c s)
Ngun
M hnh
Kinh
Nam
th
C quan h vi chnh quyn
Trnh gio dc
Mc kinh t
S d
Tng

Partial SS
218.122234
6.46353366
19.0133419
7.62102166
101.24654078
63.0223585
20.7554325
851.545271
1069.6675

df
12
1
1
1
1
4
4
570
582

MS
18.1768529
6.46353366
19.0133419
7.62102166
350483888
15.7555896
5.18885813
1.49393907
1.83791668

F
12.7
4.33
12.73
5.10
23.46
10.55
3.47

Phn tch Anova thng k v d liu PAPI cung cp bng chng b sung cho pht hin ny
(Bng 2.2). Phn tch d liu ni dung 1 (v Tham gia ca ngi dn cp c s, bao gm
nhn thc, bu c v ng gp t nguyn) cho thy khong 21% s khc bit trong im
s PAPI c th c gii thch bi cc bin ring l.6 Quan h chnh tr l bin quan trng

Theo so snh, 27% s khc bit l do tc ng ca yu t a l (PAPI 2013, trang 18).

nht, gii thch cho gn mt na s khc bit do bin ny, sau l gii tnh v trnh
(mt yu t khng c xem xt trong nghin cu nh tnh). Bin dn tc v th/nng
thn gii thch t nht trong tng khc bit.
Kt qu nghin cu nh tnh
Cc cuc phng vn thc a cho bit nhng thng tin v hiu bit v nhn thc ca ngi
dn vt ngoi kt qu PAPI. Nhng ngi dn c phng vn nu ra quan im thc t
v nh hng ca c cu qun tr cng i vi cuc sng hng ngy ca h. Ti Qung Tr,
tnh c im s cao nht trong PAPI 2014 (v c ni dung 1 v tng th), nhng ngi c
hi c th ni cc cuc bu c gn nht din ra khi no, thi hn nhim k chnh xc ca
trng thn l bao lu, v cc i biu Hi ng nhn dn x l ai. Ti cc tnh khc n
nghin cu, nhiu ngi c hi khng tr li c cc cu hi ny. V d, mt nhm
ngi dn c th nu khu hiu Dn bit, nhng khi hi n dn kim tra, h ni h
khng bit r l h c mong mun c th kim tra ci g. Nhiu ngi c hi khng
nh r HND x c bu nh th no hay i biu HND hin ti l nhng ai, v iu ny
khin h kh a ra quyt nh b phiu mt cch hiu bit. Mt s ngi c hi ln ln
gia HND v UBND, m h gi chung l chnh quyn. Tm li, bit v khu hiu Dn
bit hay Php lnh THDCCS khng hn l hiu v ni dung ca chng.
Nhng c nhn c phng vn t MTTQ, cc t chc, hi, nhm v c quan nh nc
khc thng l gii mc hiu bit ca ngi dn thp l do s th . Mt cn b ni v
ngi dn trong khu vc: H t quan tm n chnh tr. H thm ch khng bit ch tch x
l ai. Ti th hoc nhng khu vc pht trin hn, s th ca ngi dn c gii thch
l do chnh tr khng quan trng vi hu ht ngi dn, cn ti cc vng nng thn v min
ni th do ngi dn qu bn rn kim sng c thi gian quan tm n cc vn chnh
tr. Nu nhng cm nhn l chnh xcth cn phi suy ngh li v vic thit k bt k
chng trnh no nhm mc ch tng cng hiu bit ca ngi dn to c s ci
thin hiu qu qun tr. Cn b a phng hiu r v cc chnh sch lin quan n tham
gia, thng c th gii thch v mt php lut hoc l thuyt; ngc li, ngi dn thng
hiu cc chnh sch v mt nh hng thc t mc m h bit v cc chnh sch .
2.2.

Tham gia hi, nhm v cc t chc x hi

Ngi dn tham gia vo i sng chnh tr ch yu thng qua cc nhm thuc mi hnh
thc: hip hi chnh thc, nhm x hi khng chnh thc, v nhiu hnh thc trung gian.
Bng chng cho thy t l thnh vin, v trong mt s trng hp l cht lng tham gia
ang tng ln trong nhng nm gn y, khi ngi dn c c c li ch x hi v li ch
kinh t thng qua vic tham gia vo cc nhm c t chc.
Thnh vin t chc, hi, nhm thng c coi l ch s gn kt x hi (OECD 2014, trang
84). Mt s cuc kho st v thnh vin t chc, hi, nhm xp hng Vit Nam cao, c bit
nu bao gm thnh vin trong cc on th, trong khi cc cuc kho st khc cho thy mc
tham gia t thp n trung bnh (Nrlund 2006, trang 36; Wells-Dang 2014, trang 165).
Cc t chc, hi, nhm chnh thc ca Vit Nam bao gm bt u t cc on th, hoc
chnh xc hn l cc t chc chnh tr - x hi: Mt trn T quc Vit Nam, Hi Lin hip
ph n Vit Nam, on Thanh nin cng sn H Ch Minh, Hi Nng dn Vit Nam v Hi
Cu chin binh. T chc ln nht trong s ny l Hi Lin hip ph n Vit Nam vi hn 13
triu hi vin. Nhiu ngi Vit Nam cng tham gia vo cc t chc x hi nh hn hoc
cc hi ngh nghip.

10

Kt qu PAPI
Nm 2013, 49% ngi tr li kho st PAPI trn ton quc l thnh vin ca t nht mt t
chc, hi, nhm chnh thc. Ti mt s tnh trng tm ca nghin cu ny, t l tham gia
cao hn nhiu (Bng 2.3).
Bng 2.3 T l tham gia hi, nhm v cc t chc x hi
(Cu hi PAPI s A106 2013)
a im

Tng

Gii tnh
Nam

Dn tc
Kinh

Nng
thn

th

Dn
tc
thiu
s

Tnh hnh kinh

t
Nam

Quan h chnh
tr

Khng

Trung bnh ton quc

49%

43
%

53%

49%

47%

49%

47%

57%

47%

85%

46%

Ha Bnh

84%

78
%

89%

64%

89%

89%

68%

82%

84%

100
%

83%

Qung Tr

96%

96
%

95%

96%

n/a

100%

81%

100%

95%

100
%

95%

Ninh Thun

47%

47
%

47%

65%

39%

47%

44%

33%

48%

100
%

45%

D liu PAPI cho thy s khc bit v mc tham gia gia cc tnh ca nghin cu ny
v theo cc bin khc. Trn ton quc, n gii tham gia nhiu hn nam gii, cho thy tm
quan trng ca Hi Lin hip ph n. ng bo dn tc thiu s tham gia gn nh ngang
bng vi ngi dn tc Kinh trn c nc, nhng t hn nhiu tnh Ninh Thun v nhiu
hn tnh Ho Bnh (ni ngi dn tc Mng chim 63% dn s).7 Ngi ngho c phn
no t c hi tham gia hn, nhng ngi ngho ca tnh Ninh Thun (bao gm c ng bo
dn tc thiu s) thc t c t l thnh vin t chc, hi, nhm cao hn mt cht so vi mc
trung bnh cp tnh. Nhng ngi kh gi hoc c quan h vi chnh quyn c nhiu kh
nng l thnh vin t chc, hi, nhm hn nhiu.
Qua 4 nm d liu PAPI y (2011-14), t l thnh vin t chc, hi, nhm trn ton
quc tng ln ng k (Bng 2.4). 20% ngi tr li PAPI l thnh vin ca Hi ph n
trong nm 2013 v 2014, tng t 17% nm 2011; ch ring Hi ph n chim gn na
tng s thnh vin ca cc on th. V t l phn trm, thnh vin ca Hi nng dn tng
nhanh nht, t 6% ln 10%.8 Xu hng tng t cng c ghi nhn trong cc loi t chc
x hi khc, nh hi ph huynh, cu lc b th thao, hi on tn gio, v t chc t thin:
theo bo co t l tham gia vo cc loi t chc, hi, nhm ny nm 2014 tng gp i so
vi nm 2011.

Khng c d liu v dn tc thiu s ca tnh Qung Tr. So snh ton quc, Qung Tr c 96% l
thnh vin t chc, hi, nhm, t l cao nht trong s 63 tnh; thp nht l Lai Chu 17%. Hu ht cc
tnh thuc khu vc ng bng sng Mkng v ng Nam B c t l thnh vin t chc, hi, nhm
thp hn 50%, trong khi cc tnh min Bc v min Trung c t l cao hn (xem Ph lc B).
8
ng ch l ngn sch nh nc cp cho Hi nng dn nm 2014 gp i nm 2011, trong khi
tr cp cho cc on th khc vn gn nh gi nguyn (trao i c nhn, Vin nghin cu kinh t v
chnh sch Vit Nam, thng 4/2015). y c th l nguyn nhn, hoc h qu ca s tng ln trong
s lng thnh vin c bo co.

11

Bng 2.4. Thay i trong t l thnh vin t chc, hi, nhm 2011-2014
(Cu hi PAPI s A016)
Loi t chc

2011

2012

2013

2014

ng Cng sn
9
on th
Hi ph n
Hi nng dn
on thanh nin
Cng on
Hi cu chin binh
10
Hi khc
Hi ph huynh
Cu lc b th thao
T chc cng ng
Hi on tn gio
T chc t thin

9%
34%
17%
6%
4%
4%
4%
8%
1%
1%
3%
1%
1%

8%
38%
19%
8%
4%
4%
4%
8%
1%
1%
3%
1%
1%

8%
40%
20%
9%
3%
4%
4%
10%
2%
2%
2%
2%
1%

9%
42%
20%
10%
4%
4%
4%
13%
3%
3%
3%
2%
2%

Kt qu nghin cu nh tnh
Nhng ngi c phng vn nhc n mt lot cc nhm x hi m h tham gia. Ngoi
cc on th, cc t chc x hi chnh thc khc bao gm Hi Ngi cao tui, Hi Ch
thp , Hi Khuyn hc, v Hi Nn nhn cht c da cam (VAVA). Cc nhm kinh t v
sn xut, nh hp tc x v t hp tc, to nn mt loi nhm x hi quan trng th hai.
Cc nhm tn dng v tit kim ph bin trn khp t nc, mt s c t chc bi cc
ton th, s khc c thnh lp bi t dn ph, dng h, hoc hi on tn gio. n
cha, nh th, dng h v hi ng hng c vai tr quan trng trong nhiu cng ng.
Trong s cc nhm khng chnh thc m nhng ngi c phng vn nhc n l cc
ban t chc l hi, nhm trao i cng vic, Hi Nng dn sn xut gii, Qu tnh thng,
v cc nhm bc pht c thnh lp cho cc s kin v ngy l nht nh nh Ngy quc
t ph n hay dp Tt . Dn tc thiu s c cc nhm c th vn ho t chc th cng
v l hi, v cc mc ch khc. Cui cng, cc nhm vn ho v gii tr tn ti rng khp,
t chc cc s kin vn ngh, khiu v, v th thao.
Mt s x m nhm nghin cu n thm c lut tc a phng hoc hng c
hng dn v c cu s tham gia vo cc nhm. V d, ti mt thn ca tnh Ha Bnh,
Hng c cng quan trng nh php lut. Ngi dn tham gia xy dng v thc
hin hng c, trong hng dn v m tang, m ci v bo v mi trng.
Mi ngi tun theo hng c, i khi cn nhiu hn quyt nh ca lnh o x.
Ngi dn ng gp cho hng c; trng thn son tho, x thng qua, v sau
n c dn ti nh vn ho thn.

Mc tham gia cao nht l tnh Qung Tr, c bit ti x ng bng Triu Ho ni tt
c ngi dn a phng cho bit h tham gia vo t nht mt t chc hoc nhm. Cn b
lnh o a phng thng l thnh vin ca t nht 2 hoc 3 t chc, hi, nhm chnh
thc cng nh cc nhm khng chnh thc hng u ti a bn, ngoi trch nhim chnh
thc ca h. S tham gia vo cc on th din ra trong c cu nghip on: thanh nin ti

Tng s khng cng chnh xc t cc loi thnh phn do lm trn. Mt s c nhn c th l thnh
vin ca nhiu hn mt t chc, hi, nhm.
10
Tng s bao gm 5 loi thnh phn c lit k trong bng cng vi cc loi khc (t chc ngh
nghip, nhm c quan tm x hi, hi ngi tiu dng, v hi doanh nghip) c tng s thnh vin
theo bo co t hn 1%.

12

Triu Ha tham gia on Thanh nin, nam gii tham gia Hi nng dn, v 80% ngi gi l
thnh vin Hi Ngi cao tui. Cu chin binh v ngi chu nh hng ca chin tranh
tham gia tch cc nht vo cc hot ng qun chng v cng ng.
Khi c hi v l do tham gia, ngi tr li nhn mnh cc hot ng c li cho thnh
vin, bao gm cung cp thng tin v kin thc, tip cn vi cc qu tn dng, h tr y t, v
t vn pht trin kinh doanh S tham gia ngy cng tng trong nhng nm gn y c
th c hiu nh mt du hiu cho thy cht lng v gi tr cm nhn t cc hot ng
ny ang tng ln. Cc on th l knh ch yu cho cc thnh vin tm hiu v cc vn ,
k hoch v chnh sch ca a phng, v ng gp kin ca h, to nn mt van an
ton quan trng xc nh cc vn m ngi dn quan tm. Vic tham gia nh vy
cng mang tnh x hi r rt, v hu ht hng xm lng ging v ngi lng cng tham gia.
Uy tn l nhn t quan trng thc y s tham gia tch cc : v d, 3 on vin on thanh
nin ti Triu Ho t chc mt hot ng gy qu bng cch: h mang giy chng nhn
quyn s dng t ca mnh i th chp vay mt khon tin nh mua thit b in t, sau
t chc biu din m nhc ngi dn a phng tham gia v gp qu.
Nhng nhn t tham gia nh vy cng xut hin ti cc x khc, nhng mc thp
hn. Ti x ng Tm, tnh Ho Bnh, t l tham gia vo Hi nng dn v Hi cu chin
binh cao, nhng on thanh nin kh thu ht on vin v hu ht thanh nin i cc tnh
khc hc tp v cng tc. Cc hot ng ca on th ch yu tp trung vo cc vn
v nhim v ring ca h: Hi nng dn h tr nng dn mt t chuyn sang cng vic phi
nng nghip, v Hi cu chin binh thc hin cc chnh sch nh nc mang li li ch
cho cu chin binh.
Mt trn T quc, t chc lin minh ca cc on th v t chc x hi khc, c bit gn
vi c cu nh nc: v d, ti phng Kinh Dinh, thnh ph Phan Rang (Ninh Thun),
ngi ng u MTTQ ti mi t dn ph cng l B th chi b. Tuy nhin, hot ng ca
MTTQ ch yu l t thin cho ngi ngho v t chc l hi. T l tham gia ca ngi dn
ti Phan Rang cao i vi nhng ngi dn ln tui nhng thp i vi thanh nin, i
tng c phn nh l t quan tm n cc hot ng x hi c t chc. Ti cc x ngho
hn, ph hi vin c cho l mt yu t hn ch mt s ngi dn tham gia, nhng ni
chung s thiu quan tm l l do ch yu.
Hp 2.1
Mc tham gia ngy cng tng ca ph n v ng bo dn tc thiu
s ti ho Bnh
Mt pht hin ng ch l mc tham gia mnh v ngy cng tng vo cc hi, nhm v t chc
x hi ca ngi dn tc Mng ti tnh Ho Bnh. Ti phng Hu Ngh, ngi dn tc Mng
c phng vn ng rng s tham gia hin nay tt hn Chng ti c gng pht biu nhiu
hn ti cc cuc hp ca x v nu ln nhng li ch ca vic tham gia nh s on kt, gn kt
cng ng, hc hi v ci thin i sng. Ti x ng Tm, ngi dn hng hi ni v s tham gia
ca h vo vic xy dng, thc hin v gim st hng c. Ngi dn Mng tng mc i
din ca h ti chnh quyn x v huyn, chim 22% s cn b x v 34% s cn b huyn (mc d
t hn ti cp tnh). Theo mt lnh o on th, ng bo dn tc thiu s s tham gia nhiu hn
nu chng ta to mi trng tt cho h. S tham gia vo cc t chc, hi, nhm c th va l
nguyn nhn va l h qu ca s hin din mnh ca ng bo dn tc trong c cu lnh o a
phng. Mc tham gia ngy cng tng ca ng bo dn tc c th l yu t ng gp cho s
tng ln ni chung ca vic tham gia t chc, hi, nhm theo bo co PAPI.
Theo hu ht nhng ngi c hi, mc tham gia ca ph n cng tng ln trong nhng nm
gn y. Ph n chim 30% s cn b ti cc on th thnh ph v 15% s cn b ti cc c quan
chnh quyn thnh ph. S ch tch x l ph n cao hn trc kia, mc d theo nh mt cn b
lnh o huyn Lc Thu cho bit th ph n vn chu s ganh ght v phn i ca mt s ng
nghip nam bt chp hiu qu cng vic tt.

13

Mt s ngi c hi ti c tnh Ho Bnh v Ninh Thun cho bit cc cuc hp ca on

th ch yu v mc ch thng bo cho cc thnh vin v cc chnh sch v k hoch ca
nh nc m khng tho lun v cc chnh sch v k hoch . Trong trng hp ny,
on th c chc nng phong tro nhiu hn l tham gia hay tham vn. Mt s i din
on th c phng vn hiu bit rt t v cc chnh sch ca a phng v quy hoch
kinh t-x hi, ngn sch v cc vn t ai. Trong trng hp ny, vic l thnh vin
ca t chc, hi, nhm cha hn dn n s ng gp cho cc k hoch v chnh sch
qun tr ca a phng. iu ny s c phn tch di y.
2.3.

Tham gia pht trin kinh t-x hi v cc chng trnh ca nh nc

Khc vi s tham gia vo cc t chc, hi, nhm bao gm hot ng t thin, s kin cng
ng, v hot ng x hi, ni dung tham gia vo cc vn kinh t-x hi bao gm t
ai, gim st thu chi ngn sch, v ng gp t nguyn cho s pht trin ca a phng
(thng c hiu l xy dng c s h tng). Ni chung, mc tham gia vo cc vn
kinh t-x hi thp hn tham gia vo cc t chc, hi, nhm, c th do ngi dn thy c
t li ch trc tip hn t s tham gia ca h. Mc tham gia cao hn kh nhiu i vi
cc vn nh hng trc tip nht n i sng ngi dn. Nhng ngi dn c quan h
cht ch vi cc on th hoc chnh quyn a phng tham gia tch cc hn vo cc vn
kinh t-x hi.
S tham gia ca ngi dn vo cc vn kinh t - x hi khng thay i r rng qua cc
nm. Nghin cu v vn x hi ca Vit Nam cho thy mc tham gia gim theo thi gian
(OECD 2014, trang 85). Nghin cu y mnh chiu su dn ch 2006 ch ra rng vic
tham gia cng ng trong mt d n ca t chc phi chnh ph hoc d n ti tr khng
nht thit dn n s tham gia vi t cch v bn phn cng dn (McElwee v H 2006,
trang 2).
Hnh thc tham gia ch yu ca ngi dn vo pht trin kinh t-x hi l hp dn hay hp
thn. Php lnh THDCCS v cc lut khc quy nh phi c cc cuc hp dn, nhng
khng quy nh c th cch thc t chc, mc thng xuyn v ni dung c th ca cc
cuc hp . Vic tham gia vo cc cuc hp nhiu khi c coi l hnh thc. Vic c nhiu
c hi ngi dn tham giacng khnggy nh hng thc s i vi hiu qu qun tr
cng (OECD 2014, trang 24).
Kt qu PAPI
Trong bo co PAPI, s tham gia vo cc vn quy hoch t ai v gim st thu chi
ngn sch c bao gm trong ni dung 2 (Cng khai, minh bch), v ng gp t nguyn
l mt ni dung thnh phn ca Tham gia ca ngi dn cp c s. V mc ch ca
phn tch ny, tt c c coi l cc kha cnh c lin quan ca s tham gia trc tip. Tuy
nhin, kt qu ch s PAPI tng hp cp quc gia v cc ni dung thnh phn ny khng
thay i t nm 2011.
D liu PAPI trong Bng 2.5 cho thy mc tham gia kinh t-x hi ni chung kh thp,
vi t l ngi dn c bit v thng tin thu chi ngn sch ca x/phng c phn cao
hn ng gp t nguyn hay hiu bit v quy hoch, k hoch s dng t. Kt qu Ch s
PAPI nm 2014 cho thy, ni dung Cng khai, minh bch c im s cao hn trong nhng
nm trc, tr ch tiu v t l ngi dn c bit thng tin v quy hoch, k hoch s
dng t gim xung cn 16% trn phm vi ton quc (PAPI 2014, trang 17). Hiu bit ca
ngi dn v cc khon thu chi ngn sch ang tng ln, nhng t l nhng ngi thc s
c bng k thu chi ngn sch gim t 37% nm 2011 xung 33% nm 2014 (trang 50).
Ch 8% s ngi tr li trn ton quc cho bit h c v tin vo tnh chnh xc ca
thng tin v thu chi ngn sch ca x/phng (trang 52).

14

Bng 2.5. ng gp t nguyn, tham gia gim st thu chi ngn sch v quy hoch s
dng t (d liu PAPI 2013)
Cu
hi
PAPI
s

M t

109ba

203

203b

204

Trung
bnh
ton
quc

Gii tnh

Dn tc

Nng
thn

Nam

Kinh

Dn tc
thiu s

ng gp t nguyn
cho cng trnh cng
cng (nm trc)

19%

20%

17%

17%

30%

17%

Cc khon thu chi ngn

sch ca x/phng
c cng b cng khai

37%

38%

37%

39%

29%

Tin tng vo tnh chnh

xc ca thng tin v thu
chi ngn sch c
cng b

74%

77%

72%

75%

Bit v quy hoch, k

hoch s dng t
x/phng

21%

24%

18%

22%

th

Tnh hnh kinh

t

Quan h chnh
tr

Tt

Khng
tt

Khng

26%

14%

19%

17%

19%

37%

40%

46%

36%

70%

35%

71%

72%

81%

81%

73%

84%

73%

14%

20%

24%

26%

20%

42%

19%

C nhng s khc bit theo gii tnh, dn tc, a l v tnh hnh kinh t h nhng khng
ng k, tr pht hin l ng bo dn tc thiu s cho bit c nhiu ng gp t nguyn
hn. (Ti Ho Bnh, t l ny l gn 50%). Ngi ngho v ng bo dn tc thiu s c t
l tham gia gn nh tng ng vi nhng ngi kh gi hn v l do cho vic ny vn
khng r rng. Nhm duy nht c t l tham gia cao hn ng k so vi mc trung bnh l
nhng ngi c quan h vi chnh quyn v h c bit bit nhiu thng tin hn v cc
khon thu chi ngn sch v quy hoch, k hoch s dng t.
Kt qu nghin cu nh tnh
Cc cuc phng vn ngi dn cho thy mc quan tm v lo ngi kh cao i vi cc
vn t ai, so vi mc quan tm n ngn sch v quy hoch pht trin kinh t-x
hi. Mc tham gia v thi i vi vic tham gia khc nhau theo gii tnh, dn tc,
tui, trong nhng ngi cng nhn di c tham gia t nht. C ch ch yu thu thp
kin phn hi ca ngi dn l thng qua cc cuc hp thn. Ti cc a im nghin cu,
ngi dn ni rng cc cuc hp thn din ra mi qu hoc na nm mt ln (trng hp
na nm th trng vi cc cuc hp gia nm ca HND x11). Mt s ni cho bit cc cuc
hp din ra thng xuyn hn hoc khi cn thit, do trng thn t chc phi hp vi lnh
o on th.
Theo mt ngi tham gia tho lun nhm ti Ho Bnh, mc tham gia c nhn tng
dn ln: Mc tham gia gi kh hn, khi ti n tham d cc cuc hp, ti pht biu
nhiu hn v c gng nhiu hn mt cht (xem Hp 2.1). V d x Phc Tn, Ninh
Thun c 38% h ngho (v 96% ngi dn tc Raglai), nhng mc tham gia vo cc
hot ng kinh t-x hi khng thp hn cc khu vc th. S lng ngi tham gia vo
cc cuc hp thn c phn nh l cao, v cc cuc hp kt hp gia vic tho lun v
vn s dng t, trng trt v vn x hi vi vic bo co v cc k hoch ca x v
huyn. Ti mt a im tnh Qung Tr, ngn sch a phng c tho lun 6 thng
mt ln v k hoch pht trin kinh t-x hi ca x c tho lun mt nm mt ln.
Nhng ngi c hi nhn mnh rng cc cuc hp thn l knh hiu qu nht cho ngi
dn a phng tho lun v cc vn kinh t-x hi v nu ln mi quan tm ca mnh
tho lun vi chnh quyn a phng. c tnh khong 70-80% h gia nh c i din
tham d cc cuc hp thn.

11

Vai tr ca HND c trao i trong phn 3.

15

Ti cc a im khc, ngi dn cho bit (v cn b a phng phn nn) rng s tham

gia thng mang tnh hnh thc. Ti mt x ca tnh Ho Bnh, cc cuc hp c phn
nh l ch thng bo cho ngi dn a phng v cc chnh sch v k hoch c
chnh quyn quyt nh. Ngi dn t tham gia cc cuc hp do thiu s tho lun thc
s. Do , ngi dn khng nhn c thng tin v cc chnh sch v him khi c kh
nng nh hng n vic thc hin chnh sch. Mt s c quan chnh quyn a phng
coi trnh dn tr thp ca ngi dn l li gii thch cho mc tham gia yu; t c hi
ng gp cng c th c coi l nguyn nhn dn n thiu hiu bit v nhn thc
km. Ngay c khi ngi dn n tham d cc s kin v cc cuc hp, h cng khng tham
gia thc cht vo vic ra quyt inh v thng khng bit v nhng quyt nh cui cng.
Theo li nhng ngi c hi ti Phan Rang, Ninh Thun, mc tham gia thp ny cng
c th c hiu l s hi lng ni chung vi cc iu kin a phng, thay v c hiu
theo chiu ngc li.
Trong khi tt c cc thnh vin ca mt h gia nh c c hi tham gia vo cc t chc,
nhm, hi ph hp, thng mi h gia nh ch c mt ngi tham d cc cuc hp v cc
vn t ai, ngn sch hoc c s h tng thng thng l ch h, trong nam
giichim a s. Mt ngi c phng vn ti Qung Tr ni rng nhng ngi cha kt
hn thng khng tham d cc cuc hp thn, do h khng quan tm nhiu v cha m ca
h khng khuyn khch h tham d. Mt ngi khc cng a im cho bit nhng
ngi sng dc tuyn ng chnh thng tham gia nhiu hn, mc d nhng vng xa xi
hin cng c ng vo.
Khi tham gia vo cc vn kinh t - x hi, ngi dn quan tm nhiu nht n quy hoch
v k hoch s dng t. y l kt qu chung cho c ngi dn th v nng thn trong
nghin cu nh tnh ny (v khc v tm quan trng vi d liu PAPI). Ti mt s a im
ti Ho Bnh v Ninh Thun, nhng ngi c hi khen ngi cc d n v qun l t ai
c Oxfam ti tr l hu ch trong vic cung cp thng tin v cc vn t ai. Mt s
ngi tham gia tho lun nhm ti cc tnh ny mt t nng nghip do cc chnh sch
th ho v cng nghip ho. Trc , trong v sau khi ti nh c, h tham d nhiu
cuc hp dn tho lun v cc mc ch thay i k hoch s dng t, k hoch n b
v ti nh c, vic thc hin v kt qu ca cc tho lun ny. Ch c vn nhim mi
trng thu ht c mc quan tm tng ng ca cng ng so vi vn t ai.
Vn ny xut hin ti mt s a im nghin cu gn vi cc nh my hoc bi rc thi.
Theo mt ngi c phng vn ti Ho Bnh,
Ngi dn a phng, bao gm ng bo dn tc thiu s, quan tm nhiu n vn
t ai. H tham gia vo nhiu cuc hp dn v k hoch qun l t ai v ng
gp kin, v t ai gn lin vi cuc sng ca h. Ch khi hu ht ngi dn a
phng ng vi mt k hoch qun l t ai th k hoch mi c UBND
ph duyt v thc hin. Mt s k hoch phi c thng tho vi ln trc khi
c ph duyt.

Ti Ninh Thun, mc quan tm cng cao, nhng cht lng tham gia li khc: Trc
ht, nh nc xy dng k hoch, sau c cc cuc hp vi dn thng bo v k
hoch . Trc cc cuc hp ny, ngi dn khng h bit g v k hoch. Sau [lnh
o] a bn ra. Trong trng hp ny, lnh o bo co vi dn dn bit, nhng
dn khng bn, lm hay kim tra mt cch thng nht.
Theo Php lnh THDCCS (iu 8), k hoch s dng t phi c nim yt ti tr s
UBND v HND cp x; k hoch pht trin kinh t-x hi v cc thng tin khc phi c
cng khai thng qua cc cuc hp ca a phng hoc trn h thng loa truyn thanh.
Nhm nghin cu thy rng cc c ch ny c nhng cha . Ti mt a im, bn s
dng t c nim yt ti tr s UBND x nhng khng c c v khng r nt; i
din ca on th a phng cho bit chnh h cng khng th hiu c bn . H
thng loa truyn thanh cha hiu qu trong vic truyn t thng tin, thm ch cn gi nh
l ngi dn a phng nghe pht thanh v c th hiu c ni dung thng bo (nu

16

ngn ng bn a ca h khng phi l ting Vit). Cc cuc hp c th l ni trao i

nhiu hn, nhng rt cuc vn ch l kiu thng tin mt chiu - lnh o cng b n ngi
dn nhng thay i trong k hoch s dng t. Theo mt ngi c phng vn tnh
Qung Tr ngi dn a phng khng bit nhiu v k hoch qun l t, v tt c cc
hot ng o c v quy hoch t ai c cc cn b a chnh ti UBND thc hin m
khng c s tham gia ca ngi dn a phng. i din ca cc on th cng cho bit
h khng c mi tham gia, v k hoch ny l nhim v ca cn b UBND.
Thc t, phn ln vic lp quy hoch, k hoch s dng t c ch o t cc quyt nh
cp huyn hoc cp cao hn, mt xu hng ti kim sot c quy nh trong Lut t
ai sa i 2013 (Oxfam v Landa 2014). Cp x/phng c trch nhim thc hin cc
quyt nh s dng t, nhng khng th thay i cc quyt nh . V d, vic s dng
t ti th trn Krng Klang (trung tm hnh chnh huyn Dakrong, Qung Tr) chu nh
hng ln ca vic m rng cc to nh v c quan ca chnh quyn huyn, mt tnh
hung hon ton nm ngoi tm kim sot ca chnh quyn th trn. iu ny c th l gii
cho pht hin l mc d nhn c mc quan tm cao ca ngi dn, ch s quy hoch,
k hoch s dng t vn nhn c s im thp nht trong s cc ch s thnh phn ca
ni dung Cng khai, minh bch trong PAPI (bo co 2014, trang 45).
So vi vn s dng t, vn ngn sch v quy hoch pht trin kinh t-x hi thu
ht kh t s quan tm ca ngi dn ti cc a im nghin cu. Theo mt lnh o a
phng ti Ho Bnh,
V vn cng khai, minh bch ngn sch a phng, kh mi c tt c mi
ngi tham gia. Ngi dn a phng khng quan tm nhiu n ngn sch a
phng v h bn rn vi cuc sng hng ngy ca h. Chnh quyn a phng
cng thy kh thu thp kin ca ngi dn v ngn sch khi h khng c thm
quyn quyt nh ngn sch ln n mc no. Ho Bnh l mt tnh ngho v vn ph
thuc vo ngn sch nh nc. V th chnh quyn a phng khng c nhiu quyn
t do quyt nh ngn sch a phng. S tham gia trc tip ca ngi dn tu
thuc vo vic liu c mt mi trng khuyn khch s tham gia khng, thm ch
trong cc cng ng dn tc thiu s.

Nhng cu chuyn tng t nh vy cng c ghi nhn t cc a im khc. Li gii

thch chung cho s thiu quan tm ny l ngi dn coi nhng vn t lin quan n
h, trong khi h quan tm gp thay i cc k hoch qun l t ai v vic ny nh
hng trc tip n cuc sng v sinh k ca h. Vn ngn sch v quy hoch, theo
nh cc thnh vin nhm tho lun ti tnh Ho Bnh, c coi l cng vic ca trng thn
v cn b x. Ti Ninh Thun, thm ch khi ngn sch ca x/phng v k hoch pht
trin kinh t-x hi c cng b cng khai th ngi dn cng t quan tm: ti cc vng
nng thn, iu ny c cho l do tnh trng i ngho v ngi dn qu bn rn kim
sng (thiu thi gian tham gia), trong khi ti thnh ph Phan Rang, nhiu ngi dn cm
thy rng cc vn pht trin kinh t-x hi khng lin quan n h (thiu s quan tm
tham gia). Mt s cn b cho rng ngi dn ch quan tm n cc vn ring ca h nh
vn t ai, m khng quan tm n cc vn chung ca cng ng. Theo nh mt
lnh o on th, ngi dn i hp nu h bit h c th c nhn 20.000 ng. Nu
khng th h khng tham d hoc khng quan tm cuc hp l v ni dung g.
Ti mt s a im, s th r rng ca ngi dn i km vi s km tin tng vo cc
s liu thu chi ngn sch ca chnh quyn a phng. Theo kt kho st PAPI, trn phm
vi ton quc, 74% nhng ngi xem bn k thu chi ngn sch a phng cho rng s
liu c nim yt l chnh xc, nhng ti Ho Bnh, t l ny ch l 48%. Mt ngi dn ti
Ho Bnh ni: Lm sao chng ti c th tin nhng con s khi m chng ti thy chnh
quyn a phng lin tc phn nn v vic khng c vi triu ng cho cng trnh cng
cng, trong khi h lun c hng trm triu ng cho cng trnh ring ca h?! Mt li gii
thch khc cho s khng tin tng vo s liu ngn sch l: ngn sch sau ny li b thay
i, khng ging nh cc k hoch c cng b trc .

17

Nhng cu tr li v ng gp t nguyn cho thy s pha trn gia tham gia tch cc v
khng quan tm th ng. Nhng ngi c phng vn theo nhm ti Ho Bnh, ni c t
l ng gp cao, cho rng h tham gia gim st vic xy dng cng trnh cng cng ti thn
ca h v ngi dn a phng ng gp mt phn ln khon u t vo cng trnh. iu
ny tri ngc vi s thiu quan tm n ngn sch x v k hoch pht trin kinh t-x
hi. Tng t, ti thnh ph Phan Rang, ngi dn tham gia vo nhiu cuc hp trc,
trong v sau cc d n xy dng c chi tr 40-60% t ngun ng gp ca a phng.
Ti huyn vng cao akrong, Qung Tr, nhng ngi c hi cho bit i ngho l l do
cho mc ng gp thp.
Nhng ngi c hi ti Bc i, Ninh Thun khen ngi mt d n ca Oxfam mi y
nng cao cht lng gim st vic xy dng cc cng trnh cng cng ti a phng, v
ngi dn c quyn lm ch nhiu hn i vi cc d n ny ch khng ch coi l trch
nhim ca chnh quyn. Ngi dn tn dng cc Ban TTND v Ban GSTC ti mi x,
vn khng hot ng tch cc lm (xem mc 2.4). Ti Phan Rang, Ban GSTC ca
phng do MTTQ t chc v iu hnh trong nhng ngi khng phi l thnh vin ca
MTTQ t tham gia. Ngn sch t i cho hot ng ca cc ban ny nh hng nghim trng
nhiu qu gim st .
Ngi dn ng gp tin hng nm cho 9 hoc nhiu hn cc loi qu khc ca a
phng, v d nh Qu An ninh quc phng (20.000 ng mt nm), Qu Xa i gim
ngho, Qu n n p ngha (30.000 ng mt nm). Nhng khon ng gp ny v l
thuyt l t nguyn nhng trong thc t thng c coi l bt buc, tr mt s gia nh
nht nh c min. Cc gia nh ngho khng ng Qu Xa i gim ngho nhng c
th ng gp cho cc qu khc tu vo kh nng ca h. Tuy nhin, quy nh khng r
rng: mt s ngi c phng vn phn nn rng theo chnh sch, ngi ngho v cn
ngho c min mt s loi ph nht nh, nhng trong thc t h vn phi ng. Thng
tin v mc ng v s tin chnh xc c thu c phn khc nhau theo a im, trong
s tin ng gp thng thp hn ti cc huyn ngho. Cc khon ng gp thng c
coi l minh bch, c s sch cng khai ghi ai ng bao nhiu. Tuy nhin, ngi dn khng
c nhiu thng tin v vic cc qu c s dng nh th no, iu ny ni chung lin
quan n mc quan tm thp i vi vic gim st thu chi ngn sch. Theo mt ngi
c phng vn trong nhm: Ngn sch ca phng l vn rt xa vi.
Mt pht hin chung ti tt c cc a im phng vn l thanh nin tham gia vi mc
thp hn ngi ln tui. Nhiu ngi tr ri nh hc tp v lm vic ti cc tnh, thnh
ph khc, mt s chuyn i hn. S di c ca thanh nin l mt nhn t quan trng ti tt
c cc a im nghin cu tr thnh ph Phan Rang. Ti a bn nng thn, khong mt
na s gia nh c mt hoc nhiu thnh vin ri tnh i lm ti ni khc (khong 700 thanh
nin t mt x ti Qung Tr, v 40% dn s ti mt x ca tnh Ho Bnh), trong c mt
s t i xut khu lao ng ti cc quc gia Chu v Trung ng. V ch cn t ngi tr
hot ng ti a phng, on Thanh nin c vai tr hn ch, tp trung ch yu vo cc
s kin t thin v cc d n v v sinh v an ton giao thng ti a phng.
Nhng ngi dn di c r rng khng th tham gia vo cc vn kinh t-x hi ti ni h
chuyn i, v c th cng khng th tham gia tch cc ti ni h chuyn n. Cc a im
trong nghin cu nh tnh ny khng nhn nhiu ngi chuyn n t nhng ni khc,
nhng nhng ngi n (nh 50 h dn tc thiu s chuyn n t mt a im c p
thu in sang mt khu vc ti nh c ti Ho Bnh) c v khng ho nhp tt vo i sng
x hi v chnh tr ti ni mi, v c mt s cn b coi l mt gnh nng hnh chnh
hn l mt ti sn.
Nh ni trn, ng bo dn tc thiu s nhn chung t c c hi tham gia vo cc
vn kinh t-x hi hn ngi dn tc Kinh, nhng t nht c th ng gp t nguyn cho
cc cng trnh cng cng. Theo kt qu nghin cu nh tnh vi dn tc Raglai ti Ninh
Thun, dn tc Vn Kiu v Paco ti Qung Tr, v dn tc Mng v Thi ti Ho Bnh,
mc tham gia ca cc nhm dn tc c th ti cc a im nht nh c th khc nhau

18

ng k. Cht lng qun tr cng ti huyn vng cao akrong, Qung Tr, thp hn so vi
cc vng ng bng ni ngi Kinh sinh sng,12 nhng hiu ng ny khng ng k ti cc
tnh khc. Mt yu t ph bin ti tt c cc vng dn tc thiu s l: thng tin c in ra,
nh ngn sch v s s dng t, ch c bng ting Vit v khng c ting dn tc.
Thm ch khi c gii thch bng ting a phng trong cc cuc hp dn (ti nhng vng
ng bo dn tc thiu s chim a s)th vic s dng nhiu t ng tru trng nh quy
hoch pht trin kinh t-x hi trong tho lun c th khin ngi dn thy kh c th tham
gia tch cc.
Mc khc bit v gii trong tham gia vo cc vn kinh t-x hi khng ng u ti
cc a phng. Ti mt a im tnh Ho Bnh, phng vn cho thy ph n tham gia
vo cc hot ng cng cng bng hoc nhiu hn so vi nam gii, mt xu hng c th
do c cc c hi o to, s cp tin ca lnh o a phng, v cc yu t c nhn. Ti
cc a im khc, s tham gia ca ph n c cho l hn ch hn do trch nhim gia
nh, yu t thi gian v khong cch i li. V d, ph n ti mt a im tham gia chng
trnh tit kim v vay vn nhng khng tham gia vo cc cuc hp ca lng, x. Khc bit
trong trnh c coi l mt nhn t b sung khc. Mc d vy, nhm nghin cu thy c
mt s v d tt v s tham gia tch cc ca ph n ti c 3 tnh n nghin cu (xem Hp
2.1 phn trc).
Theo mt ngi tham gia phng vn nhm ti Ninh Thun, tham gia c ngha l gip nhau.
Cu ni ny tng hp c kh nng v hn ch ca s tham gia kinh t-x hi: ngi dn c
ng lc tham gia v li ch chung v mong mun ng h cho cc thnh vin khc trong cng
ng, nhng cht lng tham gia thng vn mc gip nhau, ch cha tham gia v
ng gp cho cc quy trnh qun tr cc mc cao hn. Tu vo quan im ca tng
ngi, mc t quan tm ca ngi dn vo cc quy trnh ngn sch v quy hoch c th
c hiu l kt hp gia s th v hu qu ca vic ra quyt nh t trn xung. Khi
ngi dn c nhiu c hi tham gia hn, nh trong cc d n qun tr ca Oxfam ti Ninh
Thun, th s quan tm cng tng ln, mc d kh nng tip nhn thng tin ca ngi dn v
cn b vn cn l vn .
2.4.

Trch nhim gii trnh v gii quyt tranh chp

Mc ny xem xt cc kha cnh ca mi quan h tng tc trc tip ca ngi dn vi

chnh quyn, m PAPI gi l Trch nhim gii trnh vi ngi dn. C cu trch nhim
gii trnh, c quy nh trong Php lnh THDCCS, Lut khiu ni, t co, v cc chnh
sch khc ca ng v nh nc, cho php ngi dn gim st chnh quyn a phng
(phn dn kim tra ca khu hiu dn ch c s) cng nh gii quyt cc tranh chp ti
a phng. Kt qu PAPI v trch nhim gii trnh vi ngi dn khng thay i nhiu t
khi cuc kho st c bt u. Tuy nhin nhiu ngi c hi ti cc a im nghin
cu nh tnh cho rng dn kim tra l phn yu nht ca s tham gia trc tip.

12

Tnh c l khng c huyn vng cao no c bao gm trong mu PAPI xc sut quy m dn s PPS cho tnh Qung Tr, khng ging nh cc tnh khc n thm (v hu ht cc tnh khc c ngi
dn tc thiu s). Nu huyn akrong c chn, kt qu tng th cho tnh Qung Tr c th s
khc, t ra cu hi cho s khng nh trong bo co PAPI 2014 l phng php PPS l phng
php ti u nht c th gim thiu thin kin v m bo tnh i din (trang 21).

19

Kt qa PAPI
Trn phm vi ton quc, mt t l kh nh ngi dn c kho st trong PAPI 2013
tng khiu ni hoc phn nh khc mc vi lnh o thn v/hoc x. (Mt s ngi c
hi c th tr li c cho c 2 phn ca cu hi). Nam gii, ngi Kinh, ngi thnh th,
ngi kh gi v ngi c quan h vi chnh quyn c kh nng tham gia nhiu hn vi
chnh quyn a phng, nhng khng chnh lch ln. Ngi dn thng lin h vi
trng thn trc khi lin h vi lnh o x. Trong s cc a im nghin cu, kt qu
ca tnh Qung Tr cao gn bng mc trung bnh ton quc, Ho Bnh cao hn mc trung
bnh mt cht, v Ninh Thun gn nh bng 0 (0,2% ngi dn c hi cho bit h lin
h vi trng thn v 0,7% lin h vi lnh o x).
Cc cu hi PAPI v trch nhim gii trnh vi ngi dn tp trung vo Ban Gim st u
t Cng ng (Ban GSTC) v Ban Thanh tra Nhn dn (Ban TTND). Php lnh
THDCCS (iu 24) quy nh phi thnh lp Ban TTND ti tt c cc a phng, nhng ch
c 37% ngi tr li kho st PAPI nm 2013 trn ton quc bit c x hoc phng
ca h c Ban TTND (Bng 2.6). Theo kt qu kho st PAPI nm 2014, t l ny vn thp,
ch l 36%. (Mt cu hi tng t khng c bao gm trong Bng 2.6 hi v hiu bit v
Ban GSTC, vi kt qu thm ch cn thp hn: ch 17% ngi tr li nm 2013 bit
c l x ca h c Ban GSTC). Ch khong mt na s ngi bit v Ban TTND cho
rng cc Ban ny ang hot ng hiu qu: khi kt hp cu hi chnh (303) v cu hi
thnh phn (303b), cha n 20% ngi dn cho rng Ban TTND hot ng hiu qu. Ti
Ninh Thun, con s ny l 4%. Nhng kt qu ny cho thy ti phn ln cc a im, cc
c cu tham gia ny ch tn ti trn giy t v b n i i vi nhiu hoc phn ln ngi
dn.
Bng 2.6
Cu
hi
PAPI
s

M t

301

Kt qu PAPI chn lc v trch nhim gii trnh vi ngi dn (2013)

Trung
bnh
ton
quc

Gii tnh

Dn tc

Nam

Kinh

Dn
tc
thiu
s

Lin h vi trng
thn/t trng t dn
ph gii quyt khc
mc

14%

15%

13%

15%

10%

13%

Lin h vi cn b
x/phng gii quyt
khc mc

9%

10%

8%

9%

6%

303

Bit c x/phng c
Ban thanh tra nhn dn

37%

41%

33%

38%

303b

Ban thanh tra nhn dn

hot ng c hiu qu

50%

52%

45%

51%

301

Nng
thn

th

Tnh hnh kinh

t

Quan h vi
chnh quyn

Tt

Khng
tt

Khng

16%

18%

13%

24%

13%

9%

9%

11%

8%

14%

8%

26%

36%

38%

44%

36%

67%

34%

42%

49%

51%

60%

48%

73%

45%

Kt qu nghin cu nh tnh
Cc cuc phng vn trc tip pht hin c nhng l hng ln trong vic ngi dn gim
st, ng thi ch ra mt s i mi ca c quan chnh quyn a phng. Cc khc mc x
hi trong phm vi thn thng c gii quyt thng qua cc cuc hp do trng thn ch
tr. Ti cc a im c mc mu thun kh thp, nh x Triu Ho, Qung Tr, nhiu
vn c th c gii quyt ti cp ny v lnh o thn c tin tng v tn trng,
ngi dn quen vi hnh thc hp hnh, v mc gn kt x hi v ng nht cao m
khng c ngun mu thun ln no t bn ngoi. Trng hp khng th gii quyt ti cp
thn, ngi dn c th tm ti MTTQ hoc UBND x, ni c phng tip dn. V d, ti mt
a im ca tnh Ho Bnh, cn b a chnh ca x ng vai tr tch cc trong vic gii
quyt cc tranh chp v t thn. Cc thn v mt s x c hm th gp giu tn (theo

20

quy nh trong Php lnh THDCCS iu 20), nhng nhm nghin cu khng thy bng
chng no chng minh nhng hm th ny c s dng thng xuyn. HND cng
khng phi l mt knh thng xuyn nhn khiu ni v gii quyt tranh chp.
Hiu qu ca cc c ch trch nhim gii trnh suy gim nghim trng trong nhng lnh vc
c mu thun a phng ln, nh cc tranh chp t ai lin quan n cc nng/lm
trng quc doanh v doanh nghip trng rng. Trong trng hp ny, ngi dn c xu
hng vt cp, a vn ca thn trc tip ln x hoc huyn, thm ch cc cp cao
hn. Tranh chp t ai l mt vn quan trng ti 3 trong s 6 x/phng m nhm
nghin cu n thm. V d, ti mt x ca tnh Ho Bnh, nhng ngi c hi nhc n
mt mu thun t ai phc tp trc nm 2013, nhng ni rng tranh chp ny phc tp
nhng khng c kin tng vt cp, c phn hi c trch nhim. Trong mt trng hp
c phn nh khc, chnh quyn x khng th (hoc khng sn sng) gii quyt vn
trong phm vi x, v ngi dn thn khiu ni ln cp huyn. Mc d ngi dn trong
thn c mi quan h cht ch nht vi trng thn ch khng phi lnh o x, nhng mt
ngi c phng vn ti a im ny ni rng ngi dn a phng khng nh cy
c nhiu vo trng thn gii quyt khc mc ca h. Trong nhiu trng hp, h i
thng ln vn phng x, huyn v tnh v h cho rng khc mc ca h c th c gii
quyt nhanh hn .
C quan chnh quyn a phng tt c cc cp khng gii quyt c mt s vn
nghim trng. Ti mt a im nghin cu, mt nh my ng v mt nh my giy gy
nhim nc, ting n v khng kh nghim trng cho cng ng xung quanh trong hn 10
nm. Thm ch sau khi chnh quyn phng v ngi dn tin hnh nhiu cuc hp v tho
lun vi chnh quyn thnh ph, cc nh my vn khng c di di v cc bin php x l
cht thi ph hp vn cha c trin khai. Ti mt tnh khc, vic m rng ca mt nh
my do nc ngoi u t gy nhim, dn n vic ngi dn biu tnh sau nhiu ln
khiu ni khng thnh cng vi chnh quyn a phng. S bt mn c th nung nu ti
cp a phng trong nhiu nm, nhng nu khng c gii quyt, n c th dn n biu
tnh c t chc nh cuc biu tnh chn Quc l 1 ti tnh Bnh Thun vo thng 4/2015
(Thng tn x Vit Nam 2015). Trong cc cuc phng vn nh tnh, nhng ngi ti thnh
ph Phan Rang, Ninh Thun cho bit thc t h c phn nh vi chnh quyn v cc vn
mi trng ti a phng, trong khi nhng ngi ti huyn vng cao Bc i cho bit h
khng lm nh vy.
Nhng ngi c phng vn cp x gii thch s yu km ca Ban TTND v Ban
GSTC phn ln l do thiu nng lc, thiu ngn sch v thiu thng tin. Ti Ninh Thun,
ngn sch hng nm cho mi ban ch khong 1 triu ng; ti mt s x ca huyn Bc i,
ngay c s tin nh ny cng khng c chi tiu v cc ban ny khng c hot ng no,
mc d ngi dn ti cc a im cho bit ng gp cho cng tc gim st cng
ng nhiu hn trc y. Ni cch khc, vic gim st din ra bn ngoi c ch Ban
TTND v Ban GSTC.
Ti Qung Tr, ngn sch hng nm cho Ban GSTC vo khong 4 triu ng, nhng vn
qu thp c nhiu nh hng. Nhng ngi c hi cho rng s gim st ca ngi
dn i vi cng trnh cng cng vn khng hiu qu v ngi dn a phng c hiu bit
hn ch, trong khi tnh khng c ngn sch o to h. Nhng hng dn khng r rng
v khng thng nht t lnh o tnh cng gy kh khn cho vic thc hin. Mi Ban
GSTC bao gm 7 n 9 thnh vin l cn b x, i din on th, v trng thn, tt c
u c nhim k t 2 n 3 nm vi nhn s thng xuyn thay i. Ti mt a im
nghin cu, ph ch tch MTTQ x l ch tch ca Ban TTND. V tt c thnh vin cc ban
ny l cn b thn, x kim nhim, cc ban kh c th hot ng nh nhng n v gim
st c lp.
Nhng ngi c hi cp huyn v cp tnh ti Ha Bnh v Qung Tr cho bit mt s
x kt hp hai ban thnh mt v thc t ny cng c cp trong bo co PAPI 2014
(trang 60, xem thm Bi v cng s 2013). Ti Ha Bnh, thnh vin ca cc ban kt hp

21

ny nhn c ph cp 2 triu ng mt nm. Chnh quyn a phng ti Ha Bnh cho

bit, ti nhng ni MTTQ v cc cn b khc khng c kh nng gim st cc d n xy
dng, cc k s ngh hu c mi tham gia vo cc ban gim st.
Tnh Qung Tr c cc Ban ch o Dn ch C s, mt ci tn l, nhng thc s l mt s
i mi ng k trong bi cnh Vit Nam. Cc ban ch o, m theo hiu bit ca nhm
nghin cu l ch c tnh Qung Tr, c thnh lp trn c s Thng t 30 (1998) ca B
chnh tr cho php HND tnh v thnh ph xy dng cc c ch v chnh sch ph hp vi
a phng y mnh dn ch c s. Ti mi cp chnh quyn, ban ch o gm c 4
ngi, trong mt ngi l i din thng trc. Ngn sch ti cp tnh l 150 triu ng
mt nm. Tuy nhin, c ch ny cng c nhng hn ch ging nh Ban GSTC v Ban
TTND: mt ph ch tch MTTQ x lnh o ban ch o vi ph cp trch nhim l 1 triu
ng mt nm.
huyn Bc i, Ninh Thun, cc trng thn gp chnh quyn x vo sng Th Hai hng
tun v trnh by cc khiu ni v khc mc t ngi dn thn. Cc b th chi b ng,
trng thn v ph trng thn u tham gia cuc hp thn. Theo mt cn b huyn,
vic ny lm gim s lng tranh chp b a ln huyn.

22

3. Tham gia gin tip vo cc t chc chnh tr i din

Tham gia gin tip hay i din, nh m t trong phn Gii thiu, l bu c trng thn, i
biu HND (cp x/phng, huyn v tnh) v i biu Quc hi. Ging nh cc nh nc
mt ng cm quyn trn th gii, Vit Nam s dng hnh thc bu c xc nhn tnh
chnh danh ca ng cm quyn, cho php ngi dn c mt phn ting ni trong vic la
chn cc ng c vin cho cc v tr lnh o nht nh, kim tra trch nhim gii trnh v
hiu qu ca cc lnh o chnh tr ti cp a phng.13 Theo Hin php nm 2013, Vic
bu c i biu Quc hi v i biu Hi ng nhn dn c tin hnh theo nguyn tc
ph thng, bnh ng, trc tip v b phiu kn (iu 7). Cc quy nh khc ca php lut
v bu c c trong Lut bu c i biu Hi ng nhn dn (2003), Lut bu c i biu
Quc hi (2010) v Php lnh THDCCS (p dng i vi bu trng thn).
Phn tch trong phn ny tp trung vo bu c trng thn v i biu HND x. Cc cuc
bu c ny c tin hnh ring: trng thn (v t trng t dn ph ti thnh ph) c
bu cho nhim k 2,5 nm, cn bu c i biu HND x, phng din ra 5 nm mt ln,
cng t vi bu c i biu HND huyn/tnh v bu c i biu Quc hi. u tin chng
ti xem xt quy trnh bu c cho cc buc bu c trng thn v i biu HND bng
cch so snh kt qu kho st PAPI v d liu phng vn nh tnh vi cc quy nh php
lut v cch thc thc hin bu c, c bit ch n nhng ngi trc tip i b phiu v
khng trc tip i b phiu. Ni dung tho lun sau s chuyn sang cu hi quan trng
v vic c v la chn ng vin cho cc chc v ti thn v x: tn ai xut hin trn
phiu bu, v c tri tm kim phm cht no khi bu cc i din ca a phng? Cu tr
li cho nhng cu hi ny khng ch lin quan n nhng cu hi chuyn mn v qun l
bu c, m cn lm sng t s cn bng gia s kim sot ca trung ng v kh nng
p ng cp thp hn trong cc c cu chnh tr a phng.
T nm 2009, HND huyn ti nng thn v HND phng ti thnh ph c bi b
ti 10 tnh trong mt sng kin th im c thit k nh mt phn ca th nghim kim
sot (Malesky v cng s 2014). Trong s cc tnh n thm trong nghin cu ny, Qung
Tr l mt phn ca sng kin th im ny. Nhng ngi c hi ti tt c cc a im
nghin cu by t kin r rng v vic liu HND cp ny nn c gi li hay bi b
trn ton quc; nhng kin ny c trnh by trong mc 3.3 cng vi quan im v
nhng ci cch bu c khc c th thc hin, nh bu trc tip ch tch UBND x.
3.1. Tham gia cc cuc bu c ti a phng
Kt qu PAPI
S liu bo co chnh thc v t l c tri trc tip i bu ca Vit Nam rt cao so vi tiu
chun ton cu. Ln bu c quc gia gn y nht vo nm 2011 t c t l l 99,51%
trn ton quc; ti mt s tnh min Bc, trong c Ho Bnh, t l t n 99,99%
(VNExpress 2011). Kt qu kho st PAPI qua cc nm u cho thy nhng kt qu khc: t
l ngi dn c hi cho bit h trc tip i bu trong ln bu c quc gia gn y nht
l 66% nm 2011 v t mi nm u gim i (nm 2014, s liu kho st quc gia l
42%). i vi cc cuc bu c trng thn c t chc thng xuyn hn, kt qu PAPI
vn gi trong khong 66 n 73%, vi t l tham gia cao nht c ghi nhn vo nm 2012
(PAPI 2014, trang 37).
L do gii thch cho s chnh lch ln gia s liu bo co chnh thc v d liu PAPI v
tham gia bu c l g? Chnh lch ny l mt trong nhng pht hin ng ch nht ca
PAPI ni chung, ng thi gii thch cho phn ln s gim im trong ni dung 1 ca PAPI

13

Nhng s gii thch ny tng t mt s l do chung do Geddes (2006) v Malesky v cng s

(2012) a ra cho cu hi ti sao cc ch mt ng cm quyn li t chc bu c.

23

(Tham gia ca ngi dn cp c s) qua cc nm. Bo co PAPI gii thch s gim st

trong t l tham gia c bo co l do khong cch v thi gian bu c v qun v ln
bu c trc (bo co 2014, trang 7) v l do ny ng vai tr ln; mt l do khc l th h
tr hn (b phn ngy cng ln ca dn mu PAPI qua cc nm) khng tham gia nhiu, v
mt s ngi tr c phng vn nm 2014 c th cha tui c i bu vo nm
2011. Cng c th l do nhiu ngi dn khng quan tm nhiu n cc buc bu c quc
gia bng cc cuc bu c ca thn, v do h khng nh v cc cuc bu c . Nghin
cu ca chng ti a ra mt li gii thch khc: nhng s liu v t l c tri trc tip i bu
thp hn trong bo co PAPI c th l kt qu ca tnh trng i bu thay, tc l mt ngi
(thng l ngi ng u gia inh) b phiu thay cho tt c nhng ngi khc trong gia
inh. Mc d r rng vic ny l khng c php theo iu 49 ca Lut bu c i biu
Quc hi v Hi ng nhn dn, nhng vic i bu thay vn c cho l ph bin ti cc
cuc bu c trng thn ti nhiu a im, v d liu trong b phiu hi PAPI khng c
bao gm trong bo co c cng b gii thch cho tnh trng i bu thay ph bin ny.
Phn v cht lng bu c trong iu tra PAPI bao gm mt lot cc cu hi c th c
coi l nh ngha bu c cht lng cao trong bi cnh Vit Nam. Su tiu ch ny, c
xy dng theo nguyn tc ca Hin php v ph thng, bnh ng, trc tip v b phiu
kn, bao gm: c nhiu hn mt ng c vin; t l c tri trc tip i bu cao, bu trc tip
theo nguyn tc mt ngi, mt phiu, b phiu kn; cng khai kt qu kim phiu; v
khng gi hay gy nh hng n la chn ca c tri. Kt qu PAPI ca tng cu hi ny
c th hin trong Bng 3.1, tham chiu n ln bu c trng thn gn y nht.
Bng 3.1 Kt qu PAPI: cht lng bu c trng thn (2013)
Cu
hi
PAPI
s

M t

Trung
bnh
ton
quc

Gii tnh

Dn tc

Nam

Kinh

Dn
tc
thiu
s

105

Ln bu c trng thn gn
y nht c t 2 ng c vin
tr ln

54%

63%

46%

55%

107

Tham gia trc tip bui bu

c trng thn

71%

81%

60%

106a

Ngi khc i bu thay cho

ngi c hi

28%

19%

107a

Hnh thc bu c trng thn

l b phiu kn

90%

107b

Chnh quyn a phng

khng gi bu cho mt ng
vin no
Cng khai kt qu kim phiu

107d

Nng
thn

th

45%

55%

71%

73%

40%

29%

92%

86%

91%

91%

66%

64%

Tnh hnh kinh t

Quen thn

Tt

Khng
tt

Khng

49%

54%

54%

75%

52%

71%

73%

70%

72%

84%

70%

27%

29%

27%

29%

28%

16%

30%

90%

88%

92%

80%

93%

89%

87%

90%

90%

92%

84%

91%

89%

89%

91%

91%

91%

70%

65%

72%

67%

65%

69%

66%

78%

65%

Kt qu PAPI cho thy hu ht cc cuc bu c trng thn p ng c tiu ch b

phiu kn v khng gy nh hng n la chn ca c tri, trong khi tiu ch cng khai kt
qu kim phiu c p ng khong hai phn ba. Tuy nhin, ch c hn mt na s ngi
tr li PAPI ni rng c t nht 2 ng c vin cho chc trng thn. (Ti cc tnh n thm
trong nghin cu ny, hn 70% s ngi c hi cho bit cuc bu c trng thn c tnh
cnh tranh ti Ho Bnh v Qung Tr, trong khi ti Ninh Thun, con s ny l 47% v ch c
36% i vi nhng ngi tr li l ngi dn tc thiu s).
C ba pht hin quan trng khc t Bng 3.1. Th nht l t l i bu thay c bo co ti
cc cuc bu c trng thn l 28%, khi cng vi t l nhng ngi i bu trc tip s
thnh 98%, tc l gn bng s liu bo co chnh thc v t l c tri trc tip i bu. Ni
cch khc, tnh trng i bu thay gii thch cho gn ht s chnh lch gia s liu chnh
thc v d liu PAPI. Th hai, tip theo pht hin trong cc phn trc, nhng ngi c

24

hi c mi quan h vi chnh quyn c t l i bu trc tip cao hn nhiu nhng ngi dn

khc, vi ch 16% cho bit c nh ngi i bu thay. Th ba, xu hng bu c c s nh
hng mnh ca gii tnh: t l n gii cho bit nh ngi i bu thay cao gp i nam
gii. Mc d mt s ph n cng i bu thay cho nam gii, nh hng ln ca vic i bu
thay l tc quyn bu c ca ph n trong cc cuc bu c trng thn. iu ny gy
nghi ng v hiu lc ca nguyn tc ph thng v b phiu kn.
Quan im ny cng c nu ra, mc d khng c gii thch bng thc chng, trong
nghin cu y mnh chiu su dn ch 2006, cho thy rng vic i bu thay l ph bin ti
cc vng nng thn Vit Nam v c th c h qu l tc quyn bu c ca ph n nu h
khng c c hi bn bc v phiu bu vi chng ca h trc khi bu c (McElwee v H
2006, trang 30). Tuy nhin, d liu PAPI cho thy hin tng i bu thay khu vc th gn
nh cng ph bin khng km so vi khu vc nng thn. Trong s ba tnh c nghin cu,
gn nh khng c s khc bit ln vi kt qu PAPI v cht lng bu c, tr mt ch tiu
duy nht: t l i bu thay tnh Ho Bnh cao hn nhiu mc trung bnh ton quc, c bit
i vi ph n. C ti 47% s ngi tr li PAPI ti tnh Ho Bnh cho bit c vic i bu thay
trong cuc bu c trng thn, trong 67% l ph n dn tc thiu s, v ch 36% ph n
c kho st i b phiu trc tip.14 Trn ton quc, t l ngi dn tc thiu s i bu
thay ch cao hn c tri ngi Kinh mt cht, nhng ti mt s tnh, phn ln ph n dn tc
thiu s cho bit c ngi i bu thay cho h: 74% ti k Nng, 75% ti Qung Ninh, 77%
ti Yn Bi, 91% ti Thi Nguyn, v 100% ti Gia Lai (xem Ph lc B).
Kt qu nghin cu nh tnh
Nhng ngi tr li phng vn thm mu sc v chi tit cho d liu PAPI. Ti tt c cc
a im nghin cu, cc cuc bu c quc gia (bu i biu Quc hi v HND) c
m t l nh mt l hi cng ng: ngi dn mc qun o p nht, v mi ngi c
yu cu ngng lm vic v i bu. Nhng ngi c phng vn theo nhm ti tnh Ninh
Thun cho bit gn 100% ngi dn a phng tham gia vo l hi ny. Cc cn b x v
thn mi mi ngi i bu, v sau khi c mi, chng ti phi i! (Hp 3.1). Nhng
ngi duy nht khng i bu, trong bc tranh c v l tng ny, l ngi gi yu, m
au, tn tt khng th n im b phiu c v trong trng hp ny, cn b bu c trc
tip mang phiu bu n ch ca h, thng nht vi quy nh ti iu 50 ca Lut Bu c
i biu QH v HND.
Ti tt c cc a im, cc cuc bu c trng thn c nhn nhn khc. Cc cuc bu
c trng thn t chnh thc hn, c thc hin theo mt lch trnh do chnh quyn a
phng t ra v khng phi tt c c thc hin cng mt lc, mc d d liu PAPI cho
thy rng ngi dn nh nhiu hn v vic tham gia vo cc cuc bu c ny. Mt ngi
c phng vn gii thch rng, i vi chnh quyn, bu c i biu HND quan trng
hn bu trng thn, nhng i vi ngi dn th bu c trng thn quan trng hn.
Nhng ngi c hi ti tnh Ninh Thun cho bit h quan tm nhiu hn n bu trng
thn v nhng ngi ny trc tip tip xc vi ngi dn v cc vn ca thn. H khng
nh c bao nhiu i biu ng c vo HND x hay h quyt nh bu nhng v tr ny
nh th no.

14

Ho Bnh c t l i bu thay cao th hai ton quc, sau C Mau (47,3%). Cc tnh khc c hn
40% s ngi c kho st cho bit c tnh trng i bu thay l Cao Bng, Nng, H Tnh, Ninh
Bnh v Qung Ninh. T l thp nht ton quc l ca tnh Vnh Long (7,7%). T l ca tnh Qung Tr
l 27% v Ninh Thun l 24%, thp hn mt cht so vi mc trung bnh ton quc. Khng nhn thy
c yu t a l trong cc pht hin ny.

25

Hp 3.1

S quan tm ca ngi dn i vi cc cuc bu c a phng

Cc cn b a phng quan tm n bu c i biu Quc hi v HND hn bu c trng thn.

i vi ngi dn th ngc li. Ti Krng Klang (Qung Tr) v Phc Tn (Ninh Thun), mt s
ngi dn tc thiu s (Vn Kiu, Paco, Raglai) hiu v s khc nhau gia 2 loi bu c nh sau:
i vi cc cuc bu c quc gia, mi ngi u phi i. C nhiu bo v v cnh st hn,
v mi ngi mc qun o p nam, dn tc Raglai, Ninh Thun
Chng ti t quan tm n cc i biu HND. Chng ti xem s yu l lch v thnh tch
i! Tt c u c bng cp cao nhng chng ti khng r c ng th khng C khi ti nh ra mt
i biu n ni chuyn nh nhng v bu cho b y, th thi n, dn tc Vn Kiu, Qung Tr
Ngun: Ghi chp tho lun nhm

Cc nhm c phng vn ti Ninh Thun v Ho Bnh ni rng thng mi h gia nh ch

c mt thnh vin i bu trng thn (cng ging nh h thng lm i vi cc cuc hp
thn v cc vn kinh t-x hi). Ti mt s ni, bu trng thn c thc hin bng
hnh thc b phiu kn, ti mt s ni khc bng cch gi tay biu quyt bi nhng ngi
c mt ti cuc hp thn, hoc ch bi cc c tri i din h gia nh, tt c cc hnh thc
ny u c cho php theo Php lnh THDCCS (iu 14). V d, ti mt a im nghin
cu tnh Ho Bnh, mt cuc bbu c trng thn gn y c t chc trong mt phng
ch cha khong 100 ngi, c th c hiu l mt ro cn do c s h tng i vi
cht lng bu c. Ti mt a im khc, ng bo dn tc thiu s mun bu c bng
hnh thc b phiu kn hn, nhng ch tch ngh gi tay v th l cuc bu c din ra
theo hnh thc gi tay!
i vi c hai loi bu c, nh v s yu l lch ca ng c vin c trng thn gii
thiu ti cc cuc hp thn trc khi din ra bu c v cng c dn trn bng thng bo
ca thn. Mt s ngi c hi phn nn rng cc cuc hp dn chun b cho bu c
ch l th tc ch khng gip ngi dn a phng hiu bit hn a ra quyt nh.
Nhng ngi dn tc thiu s cho bit cng nh ging nh cc thng tin khc, l lch ng
vin ch c vit bng ting Vit, v th ch nhng ngi bit ting Vit mi c c. Ti
cc huyn vng cao ca tnh Qung Tr v Ninh Thun, mt phn ln ngi dn khng c
c ting Vit v phi nh s tr gip ca hng xm v/hoc cn b MTTQ b phiu.
iu ny c th nh hng n nguyn tc b phiu kn. Theo mt cn b x ti tnh Ho
Bnh, do trnh ti a phng thp, ngi dn a phng cn c nh hng v
hng dn mnh trong cc cuc bu c, c bit v cc vn la chn ng vin.
Trong mu phng vn nh tnh (nh hn nhiu so vi kho st nh lng PAPI) ti 3 tnh,
c mt s trng hp bu c din ra bng cch gi tay thay v b phiu kn v theo gi
ca chnh quyn bu cho mt ng vin c th, nhng khng c trng hp no ch c
mt ng vin duy nht hoc c s sai lch trong kt qu kim phiu. Cc cuc b phiu c
v c t chc tt, khng c bng chng cho thy r hin tng gian ln. Mc d vn cn
mt s im c th lm tt hn, nhng im ny khng phi l nhng ro cn chnh i vi
cc cuc bu c thc s. Thc t, mt s c quan chnh quyn a phng ni rng h
mun kim sot nhng s la chn ca c tri nhiu hn hin ti, nhng h khng th lm
nh vy v ngi dn a phng rt c lp khi a ra quyt nh v b nh hng nhiu
bi kin ca hng xm a ra quyt nh b phiu, hn l c l lch ca ng c vin.
Khi c hi v tnh ph bin ca tnh trng i bu thay ti cng ng ca h, nhng ngi
c hi a ra nhiu cu tr li khc nhau. Mt s ngi, c bit l cn b a phng
nhng cng bao gm mt s ngi dn thng, khng nh l tnh trng i bu thay khng
xy ra a phng h, mc d c th xy ra ti cc ni khc. Tuy nhin, mt s nhm
c phng vn ni khng c tnh trng i bu thay nhng li ch nh mang mng v ln
bu c trc. Ti Qung Tr, nhng ngi c hi ni rng tnh trng i bu thay thp do
cng tc qun l bu c cht ch. Ngay sau khi ni nh vy, mt ngi c phng vn
(nam) li ni rng i bu thay l chp nhn c nu v chng nht tr kin, nhng nu
26

h khng nht tr th tt hn l ngi no b phiu ca ngi ny. Mt ngi khc ni rng

v nguyn tc th i bu thay l ng ch trch, nhng trong thc t vn cn c mt s
ngoi l. Ti huyn vng cao akrong, i bu thay xy ra ph bin hn cc huyn duyn
hi, c th do s khc nhau v dn tc. Mt cn b lin tc lc u ni rng, Tnh trng i
bu thay y l ph bin, nhng rt kh kim sot.
Nhng c nhn c phng vn cho bit tnh trng i bu thay xy ra ph bin ti a
phng ca h, nht l thay cho nhng ngi gi yu v thanh nin qu bn rn hoc qu
th t i b phiu. Ti Ninh Thun, i bu thay c phn nh l xy ra ch yu trong
trng hp vng mt qu lu ti thn hoc phng. Mt cn b ti Ho Bnh gii thch rng
vic i bu thay xy ra do thi tit xu, a hnh him tr, v v l do cng vic Chng ti
khng th qun l cc cuc bu c ti mi ni trong tnh. Nhng ngi c hi ti Ho
Bnh xc nhn tnh trng i bu thay thng xuyn hn cc ni khc, thm ch than vn v
tnh trng , i khi li cho ngi dn a phng l c t thng tin v cc ng c vin
v khng quan tm nhiu v bu c.
S th ca c tri chc chc l mt yu t gp phn dn n tnh trng i bu thay. D liu
PAPI cho thy yu t gii l mt l do khc. Tuy nhin, khng th trch nhim cho c tri.
Cc buc bu c c chnh quyn a phng, c bit l MTTQ v ng y, t chc v
thc hin. Nu cc ban bu c mun trnh tnh trng i bu thay, h c th - v thc t mt
s c quan chnh quyn a phng, nh vng ng bng ca tnh Qung Tr, c v
kim sot hiu qu tnh trng ny. Ngc li, l do chnh cho php tnh trng i bu thay l p
lc t ln chnh quyn cc cp l phi t c t l gn nh 100% c tri i b phiu. Nhiu
ngi dn nhng ngi cho php mt thnh vin gia nh b phiu thay h - c th khng
h xut hin ti im b phiu. Trong trng hp ny, t l c tri trc tip i b phiu s ch
khong 70% hoc t hn, khng t c mong mun ca ng l th hin s ng thun.
Thay v chp nhn mc tham gia bu c thp hn (vn cao hn t l c tri i b phiu ti
hu ht cc nn dn ch cng nghip!), cn b a phng cho php tnh trng i bu thay
tip din.
Bn cnh , nh nu trong mc 2.3 l s ph bin ca tnh trng di c ti hu ht cc
vng ca Vit Nam, lm nh hng n xu hng bu c. Theo quy nh ca php lut,
nhng ngi dn di c c cp php tm tr ti ni mi s c php i bu. D liu
phng vn cho thy nhiu ngi dn di c thc t khng ng k, hoc c ng k nhng
khng tham gia vo cc cuc bu c ca a phng ti ni mi. Chnh quyn ti ni c
th cng khng mi hoc khng hoan nghnh h tham gia bu c v c th lm tng thm
cng vic v s phc tp. Mt s ngi dn di c vn nm trong danh sch c tri ti ni
c, trong trng hp c kh nng mt thnh vin khc trong gia nh s b phiu thay cho
h. Danh sch c tri c lp v lu gi bi cng an x/phng: ti mt a im nghin cu
ti Qung Tr, chnh quyn ni rng danh sch c cp nht loi ra nhng ngi i lm
ti tnh khc trong mt thi gian di, tuy nhin vic ny khng c lm thng xuyn ti tt
c cc a im. Cng c th mt s ngi dn di c tham gia bu c i biu Quc hi nhiu
hn l bu trng thn, cho d l do quan tm n chnh tr hay l cm thy bt buc.
Nhng gi thuyt ny ph hp vi cc pht hin nghin cu gn y (Nguyn v cng s
2015) l s tham gia vo cc hot ng cng ng ti cc thnh ph kh hn cc vng nng
thn, v ti cc thnh ph ln kh hn thnh ph nh, c bit i vi mt nhm ngi
ngho khng chnh thc l nhng ngi cn ngho hoc c thu nhp thp nhng khng
tiu chun c hng cc chng trnh xo i gim ngho chnh thc. Nhng ngi dn
di c v ngi ngho khng chnh thc chim mt phn ln dn s, v tnh hnh tham gia
bu c ca h ng nghin cu k hn.

27

Hp 3.2

Ngn ng v tnh cc b trong bu c

Cng ging nh tt c cc s kin cng ng chnh thc ti Vit Nam, cc cuc bu c c tin
hnh bng ngn ng ca dn tc Kinh. Ti x Phc Tn, Ninh Thun, nhiu ngi gi dn tc
Raglai khng hiu r ting Kinh. iu ny gy kh khn cho ng bo dn tc thiu s trong qu trnh
bu c. Mc d x Phc Tn c 96% ngi dn tc Raglai, nhiu ng c vin l ngi Kinh. Mt
s cn b phn nn rng ngi dn khng c thng tin v cc ng c vin, do lm gim cht
lng bu c. Ngi dn tc Raglai cho bit rng h c quan tm, nhng ch nghe qua li ni, nh
mt ngi cho bit hu ht chng ti tm hiu thng tin v cc ng c vin thng qua bn b v
hng xm.
Cn b a phng v ngi dn cn nu ra yu t dng h. Dn tc Raglai theo mu h vi 3 dng
h chnh (Ka towrr, Chamalea, Pinang). Cng ng ngi Raglai mun trng lng ca h phi l
ngi Raglai. Tuy nhin, y l mt mi bn tm vi mt cn b ngi Kinh: ni chung th cn phi
c dn tc thiu s trong c cu. Tuy nhin, vng ny ngi Raglai qu ng, do nu h bu
t do, cht lng bu c s b nh hng bi tnh dng h, cc b.
Vn v tnh cc b cng xut hin ti nhng vng c phn ng ngi Kinh. Cc cn b gii
thch rng trong tng lai, b th ng y huyn v Ch tch UBND huyn s khng phi l cn b
a phng trnh cc b. Trong trng hp ny, cc b l cc mng li v mi quan h gia
chnh cc cn b lnh o: ti mt s vng, tnh trng cc b rt nghim trng! Mt ngi [lnh o
huyn] c thng cp ln tnh, v mt ngi khc [trong cng kp] n thay th.

3.2.

c ng vin trong cc cuc bu c a phng

Phn ln cng vic chun b cho bu c nhiu quc gia tp trung vo vic xc nh v
c ng vin. Trc khi c tri a ra la chn ca mnh ti hm phiu, cc ng chnh tr
v ban bu c la chn v xem xt nhng ngi ng ra ng c. Trong h thng chnh tr
Vit Nam, vai tr t chc bu c c giao cho MTTQ, vi nhim v i din v bo v
quyn ca Nhn dn; tp hp v pht huy sc mnh i on kt dn tc, thc hin dn
ch, tng cng ng thun x hi (Hin php nm 2013, iu 9). MTTQ la chn mt s
ng c vin ph hp thay mt cho nhn dn v ng vai tr l ban bu c kim tra cc
ng vin p ng cc tiu chun mong mun, bao gm c nhng phm cht c php
lut quy nh cng nh nhng tiu ch ph hp cho v tr lnh o a phng. ng b
a phng, bao gm b th ng y v ch tch UBND x ng ng sau qu trnh ny
m bo p ng cc yu cu ca ng. Nh mt ngi c phng vn m t kt qu l
dn ch trong khun kh c quyt nh.
PAPI cho thy rng hu ht nhng ngi dn tham gia ln bu c trng thn trc cho
bit h bu cho ngi trng c - con s ny t 93% vo nm 2014. iu ny c din
gii trong bo co PAPI l bng chng cho thy cc cuc bu c ca Vit Nam khng c
tnh cnh tranh (trang 42). Thc t, con s thng k ny cho bit mt iu khc: cc cuc
bu c a phng c c cu sao cho t c ngi no khng trng c. S liu chnh
xc khc nhau gia cc tnh c iu tra trong nghin cu ny, nhng thng c tn 6
hoc 7 ng c vin trn l phiu trong bu c i biu HND x, trong 5 ngi c s
phiu cao nht s trng c. i vi bu c trng thn, 4 hoc 5 ng vin c c.
Ngi c s phiu cao nht s tr thnh trng thn, ngi c s phiu cao th hai tr
thnh ph trng thn, v th ba tr thnh th k thn. Trong trng hp ny, hu ht
nhng ngi c tn trn phiu s c bu vo v tr no . i khi c trng hp mt
ng c vin c ng h s khng trng c, nhng h thng c c cu gim thiu
kh nng ny. Quan trng nht l c c tn trn phiu bu.
Ti Qung Tr, ni chnh quyn a phng c nh gi l tun th cc quy trnh, th tc
qun l nh nc, MTTQ x gii thiu ng vin bu vo v tr trng thn v i biu
HND x thng qua tho lun ti cc cuc hp thn. Chnh quyn a phng tham gia st
sao vo vic ch o v hng dn bu c, bao gm vn ng cho ng c vin mong mun
ca mnh. Nu ngi dn a phng c thm cc ng vin khc, MTTQ s m phn

28

vi h i n thng nht v danh sch cc ng c vin tiu chun. Ti mt a bn,

MTTQ c 3 ng vin v ngi dn c 3 ng vin khc. Cc cuc hp thn v vic
c phi c t nht 50% h dn tham gia: nu khng t c a s, cuc hp s c t
chc ln th hai. Nh trong cc h thng bu c khc, nhng ngi ang ng chc s
c li th hn: ti cc cuc bu c trng thn gn y, c tnh c khong 80% ngi
ang ng chc ti c c. Vic t c c php lut cho php, nhng khng c
khuyn khch: c th theo mt ngi c hi ti Qung Tr, bt k ng vin no t c
s b khin trch.
Trong qu trnh hip thng ny, chnh quyn v MTTQ r rng c vai tr dn dt. Tuy
nhin, nhng ng c vin m h mun khng phi lc no cng c chn. Trong mt s
trng hp c phn nh trong qu trnh nghin cu, cng nh mt s v d khc c
nhm nghin cu bit t cc tnh khc, ngi dn vn ng thnh cng cho ng c vin
c h t la chn thng c ng c vin do lnh o x c. Qu trnh ny cng
c p dng ti cc cp cao hn cho vic la chn i biu ng c HND, trong cc
ng vin do ng y huyn c c th c chp nhn hoc khng c chp nhn ti
cp x.
Cc tiu ch quan trng nht cho vic c, theo nh nhng ngi c hi ti tt cc cc
a im nghin cu l trnh , uy tn, i khi cn c gi l o c. i vi chnh
quyn a phng, trnh l quan trng nht; i vi c tri, uy tn l quan trng nht (Hp
3.3).15 Php lut cng quy nh v tui v sc kho ca ng c vin. Khng bt buc
phi l ng vin c ng c trng thn hoc i biu HND x, nhng ng vin
c hng u tin nht nh, v tt c cc ng c vin phi tun theo s lnh o ca
ng. Ti mt a im, trng thn thng l cu chin binh. Mc d mt s ngi nhc
n tiu ch trung thnh vi ng, nhng nhng phm cht quan trng nht cho chc v
c cho l cc c im v nhn cch tch cc ca c nhn.
Hp 3.3

nh ngha ca ngi dn v uy tn

Uy tn l yu t quan trng nht ngi dn la chn ng c vin h s bu. Khi c hi v yu

t no to nn uy tn ca mt ng c vin, ngi dn a ra mt s kin:
Chm ch v thnh cng trong cng vic gia nh, hnh phc trong gia nh v tch cc ti x nam,
dn tc Kinh, Qung Tr
Gia nh n nh, khng c biu hin x hi tiu cc, tham gia vo cc hot ng nh l hi nam,
dn tc Vn Kiu, Qung Tr
Uy tn ngha l o c tt, thc hin ch th ca ng c ting ni r rng v c kh nng n ni
thuyt phc nam, dn tc Kinh (cn b a phng), Ninh Thun
Uy tn c ngha l sng tt, khng chi by, bit c x vi ngi gi v tr nh, c kinh nghim
sng n, dn tc Raglai, Ninh Thun
Trnh tiu hc cng khng sao min l trng thn c th nui sng gia nh, c th ni lt tai b
con ngho, v tun theo hng c. Nu chng ti nghe thy ai c nhng phm cht , chng
ti mun nhn thy mt h nam, dn tc Raglai, Ninh Thun
Ngc li ti Ho Bnh, ngi dn Mng ni rng phm cht quan trng nht ca i biu HND l
khng ch ni sung m phi c hnh ng c th cho ngi dn. T trng t dn ph khng c
nhng phm cht ny c coi l b nhn. Mc uy tn thp ny c th l h qu ca s di c
hng lot, mu thun t ai, v vn mi trng.

15

Tm quan trng ca uy tn trong s tham gia ca ngi dn vi cc cn b v c quan dn c

c xc nh l mt bin quan trng trong cng tc qun tr, k c ti nhng ni khc trn th gii
(xem Brixi v cng s 2015, trang 2).

29

a s trng thn l nam gii. Ti x Phc Tn, Ninh Thun, hai thn c trng thn l
n, c th do kt qu ca vn ho mu h ca dn tc Raglai. Ngc li ti Qung Tr, ch
c hai trng thn l n trong ton huyn Triu Phong. Ti x Triu Ho cha bao gi c
trng thn l n (mc d mt s cn b x l n). L do c a ra (bi mt nhm c
phng vn ton nam) l lnh o c coi l trch nhim ca nam gii, trong khi ph n
c th gi chc v ti cc on th c tnh cht x hi hn. Hn na, trng thn c k
vng cng s thc hin cng lng, v v tr c gii hn cho nam gii do truyn thng
gia trng. Ti huyn Bc i, Ninh Thun, ging nh nhiu vng dn tc thiu s khc, cc
v tr lnh o truyn thng v hnh chnh c tch ring, dn n tc dng ph l to c
hi cho ph n v ngi tr. Tuy nhin, trong trng hp lnh o truyn thng c th
c nhiu quyn lc thc s hn trng thn.
V tr trng thn khng phi lc no cng c cnh tranh gt gao. Ti mt s a im,
c bit l Ho Bnh, nhiu ngi khng mun lm trng thn. Vi khon tin lng 1
triu ng mt nm, chc v ny c th c coi nh mt gnh nng nhiu hn l mt vinh
d. Trng thn phi thc hin nhiu nhim v thay mt cho nh nc, nhng h khng
c coi l cn b nh nc v c t c hi c hng li ch hay bng lc nh cc cn
b cp cao hn. p lc x hi v uy tn l cc yu t chnh nh hng n mt s trng
thn c phng vn trong nghin cu ny: nh mt ngi ni C thch hay khng ? Ti
khng thc s thch, nhng ngi dn bu cho ti th ti phi nhn trch nhim.
Trong trng hp trng thn khng hot ng hiu qu nh k vng th h c kh nng (t
nht v mt l thuyt) b cch chc thng qua ly phiu tn nhim ti cp x. Ti Qung Tr,
vic ly phiu tn nhim c thc hin hng nm ti tt c cc cp chnh quyn, theo quy
nh ca Php lnh THDCCS (iu 26); nhng ngi ang ng chc cn nhn c t
nht 50% s ng h tip tc c gi chc v. Trong thc t ti cc a im nghin
cu, khng c trng hp no ngi ang ng chc b cch chc bng hnh thc ny.
Xt t mt gc khc, ton b quy trnh bu c a phng cng khng khc nhiu so
vi mt cuc ly phiu tn nhim xem mi ngi c ng vi nhng s la chn ng
c vin ca MTTQ v ng hay khng.
Cc cuc bu c i biu HND c tin hnh theo cch thc tng t, vi mt vi s
khc bit v th tc. Ngoi cc c im c nhn c xc nh trn cho trng thn, i
biu HND c k vng l c hiu bit v php lut v iu kin kinh t-x hi ca a
phng v p ng cc yu cu ca ng v chnh ph. i biu HND c k vng s
tip xc vi dn, phn nh cc khc mc v kin ca ngi dn vi cc c quan chnh
quyn c lin quan, v theo di vic gii quyt. Th nhng so vi bu trng thn, cc cuc
bu c i biu HND thu ht c t s ch hn t hu ht ngi dn. V d mt nhm
c phng vn ti Ninh Thun cho bit h him khi gp cc i biu ca HND; h nh r
ln bu c trng thn gn y nht l khi no v cch thc bu c nh th no, nhng
khng th nh bt k iu g v bu c i biu HND.
i biu HND cc cp, ging nh i biu Quc hi, gp g c tri ca mnh ti cc cuc
tip xc c tri thng xuyn, theo kch bn c sn. Ti cp x, cc cuc tip xc c tri
thng c t chc hng qu. Mc d c tn gi nh vy nhng nhng s kin ny
khng c s tham gia rng ri ca ngi dn m ch c nhng i din c tri c mi
lp y ch trng ti ni din ra s kin. Mt s ngi c hi cho bit cc h dn c
khc mc c th cn kin ngh i khi khng c cho tham gia, v ch ngi hn ch v u
tin ch dnh cho cc i din c mi. Do , nhng ngi c hi ni rng cht lng
tho lun thng thp, v cc vn quan trng ca a phng (nh tranh chp t ai)
khng c trong chng trnh.
Rt him c chin dch vn ng tranh c hoc ti tranh c cng khai, v quy nh ca ng
l hn ch t vn ng tranh c. Mt ngi dn tc Raglai (nam) ti Ninh Thun ni, Mt
s ngi dm t c vo chc trng thn, nhng khng ai dm t c i biu
HND Chng ti khng bao gi ngh v iu . Mc d Lut bu c i biu QH v
HND (iu 46) cho php vn ng bu c, nhm nghin cu khng nghe thy bt k

30

trng hp no mt ng c vin vn ng phiu bu hoc qung co, trong khi vic ny l

ph bin trong cc h thng bu c quc t. Vic vn ng bu c c th khng hiu
qu trong bi cnh Vit Nam hin ti: nh mt ngi c hi ni Nu ai ngh ti
b phiu v ti khng bit hay khng tin tng h, kiu g th ti cng khng bu cho h.
i din MTTQ gii thch rng i biu HND cc cp phi i din cho vng a l, nhm
dn tc v tn gio trong vng. iu ny t c thng qua c ch c cu trong mt
s gh c dnh sn cho nhng n v bu c quan trng nht nh m bo rng
ting ni ca h c i din trong b my qun l nh nc di s lnh o ca ng.
Ni bng thut ng chnh tr, iu ny c gi l c cu. Nhng ngi c hi nhn
mnh l khng c h thng ch tiu c nh cho vic ai c la chn; thay vo , mt c
cu ph hp vi a phng c la chn ti mi cp mi a bn. Ti mt s x,
huyn, tnh, ng bo dn tc c th c u tin c cu, trong khi ni khc th dng h
li c cn nhc, cc on th nh Hi Ph n v Hi Cu chin binh, ch doanh nghip
t nhn, cc thn/lng nht nh c ghi nhn v nhng ng gp lch s ca h, v cc
n v bu c quan trng khc. iu kin c cu c t ra ti cp trn trc tip: v d,
HND huyn (nu c) t ra c cu cho HND x, trong khi HND tnh quyt nh c cu
HND huyn. Khi ng y cng tham gia, v h quan tm n vic lun chuyn cn b
nng ct, kim tra v o to ngi k nhim c kh nng thng qua nhiu v tr ti nhiu
cp khc nhau.
C cu khng phi l mt c im ti cp thn v nh ni phn trc, trng thn
khng phi l cn b nh nc chnh thc v do t b soi xt hn. Tm quan trng ca
vic c cu tng dn ln theo cp huyn, tnh v quc gia cng vi uy tn v quyn lc ca
cc c quan i din. V d, HND tnh c c cu v t l phn trm i biu t mi huyn
trong tnh v s lng gh c phn b cho cc cn b cp tnh. Ti cp x, tt c i biu
HND l ngi ca x; khng c ng c vin no c a t ngoi vo.
Nhng ngi c hi ti Ninh Thun cho bit thc t c 2 kha cnh: mt c cu cng v
mt c cu mm. C cu cng c ngha l mt s lng nht nh i biu HND phi t
cc nhm khc nhau, mc d yu cu ny khng xut hin trong bt k vn bn php lut
no. Chng ti cn c i din t tt c cc nhm. C cu mm linh hot theo hon cnh:
nu khng th a vo tt c cc yu t, nhng ng c vin khc c la chn thay th.
Kh khn m nhng ngi qun l bu c phi i mt l lm sao cn bng c cu v
cht lng, hoc ni cch khc l ch ngha c cu v ch nhn ti. Trong ch nhn
ti cc oan, c th tt c cc cn b c bu phi tt nghip i hc, ch yu l ngi
Kinh v nam gii: nhng cn b trung thnh vi ng, c nng lc v chm ch, am hiu
php lut v chnh sch. Nhng chnh quyn cng tin rng mt hnh thc i din ca nhiu
nhm x hi, thng qua c cu, l cn thit cho hiu qu qun tr cng. Do , ngha
chnh tr ca bu c a phng Vit Nam l tho hip gia s i din cc nhm v s
kim sot t trn xung, to ra s cn bng duy tr tnh chnh danh ca ng v hiu
qu ca h thng qun tr cng.16
Thm ch khi p dng theo c cu, kt qu bu c cng khng c m bo. Mt phn
no vn l do c tri quyt nh. V d, nh hng mc tiu ca ng l t 30% i biu
HND cc cp l ph n, nhng mc tiu ny cha t c trn thc t kt qu bu c.
Cng c nhng mc tiu c cu gii thp hn cho i biu Quc hi (t l i biu n gim
dn qua cc nhim k Quc hi gn y) v ng vin. Theo gii thch ca nhng cn b,
cng chc c hi, s st gim ny l do nhiu ngi dn a phng khng thc s
hiu thng tin v cc ng c vin v bu c mc d cc cuc bu c a phng c

16

Pht hin ny cng lin quan n c im cc c quan lp php trong h thng phi dn ch ng
vai tr l mt din n trao i kn gia lnh o v phe i lp (Malesky v cng s 2012, trang
1)rt khc vi quan im v chnh tr hc so snh th ch hin i. hiu hn v th no l ch
ngha c cu ti Vit Nam, xem Jeong (1997).

31

t chc theo ng php lut v c ng o ngi dn tham gia. Thay i cht lng
ca c tri l vic khng th xy ra trong mt sm mt chiu v vic ny yu cu nng cao
hiu bit v ci thin cc tp qun x hi, nhng iukhng th t c ch thng qua
chnh sch hoc cc chng trnh ca chnh ph.
y khng phi l mt lp trng chnh thc, ch l mt kin c by t ring ca mt s
cn b, cng chc tm huyt mong mun ci thin cht lng bu c (Hp 3.4). Mu chn
trong nghin cu ny khng ln khng nh quan im l ph bin hay him gp.
Tuy nhin, cho d nh l g th thi coi thng v li cho ngi dn cho thy mt
cm gic chn nn v nhng hn ch ca h thng bu c. Ging nh v d c nu
trong phn trc v tnh trng i bu thay, n cho thy s thiu nim tin cn bn vo ngi
dn, nhng ngi c cho l khng th c tin tng t thc hin quyn hin nh
ca h m khng c s hng dn ca nh nc.
Hp 3.4

Quan im tri ngc ca cn b, cng chc v cht lng bu c

Cn b, cng chc c quan im khc nhau v tham gia bu c. Mt s ngi ni v hiu qu v

cc tiu ch cht ch ca quy trnh c:
nh hng v c cu l ct yu nu ngi dn t do bu Ch tch UBND Phng th s hn
lon cn b, nam, Ha Bnh
Nhn s phi c c cu trc, nu khng dn ch c th tr thnh dn ch qu chn i din
on th, Ha Bnh
C cu bao gm cc chc sc tn gio, nhng ngi c uy tn, trng thn, ph n, v ng bo
dn tc thiu snu khng c sn cc ng c vin tiu chun cho nhng v tr th cc ng c
vin khc s c tin c ngay c khi h khng phi l nhng i tng ph hp v mt c v
trnh cn b, nam, Qung Tr
Cc cn b, cng chc khc th hin quan im tiu cc v cht lng cc cuc bu c i biu
Quc hi v HND:
Tip xc c tri ? Nhng ngi tham d khng c khiu ni g; nhng ngi c khiu ni th khng
c mi! cn b, nam, Ninh Thun
V cc ng c vin hiu rng nhim k ca h l c gii hn, khng phi l mi mi, h s d dn
bng bt k bin php no c thv sau khi kt thc nhim k ti vng ny th h li tip tc d
dn khi h chuyn n vng khc cn b, n, Ha Bnh

Mt hin tng quan trng cui cng trong h thng c l khi nim kim nhim. y l
mt thc hnh ph bin v vic mt ngi nm nhiu chc v trong b my nh nc. V
d, mt ph ch tch x c th ng thi l i biu HND, ch tch ca Hi Khuyn hc, v
gim c Trung tm gio dc thng xuyn, nh mt v d gp trong qu trnh nghin
cu ti cc tnh. Vi mi chc v, h c nhn mt khon lng hoc ph cp nh, nhng
ch c mt chc v chnh (ph ch tch UBND) c hng y li ch. Ti Qung Tr,
cc i biu HND x nhn c mc lng ng bun l 400.000 ng/nm, khng
chi tin xng xe i d hp. Trong khi , s v tr ti a phng cn c lp y tip
tc tng. UBND phng Kinh Dinh, thnh ph Phan Rang, Ninh Thun c 15 ban ch o
phi c cp kinh ph t ngn sch a phng. Ngay khi mt u ban b gii th th mt u
ban khc li c thnh lp. Tuy nhin, cc cp cao hn quyt nh s lng c nh cc
cn b x. Trong bi cnh , lnh o a phng khng c cch no khc l phi ri cng
vic ra cho nhng cn b hin c. Theo nhng ngi c hi ti mt s tnh, thun li ca
s sp xp ny l cc i biu HND hin ang kim nhim cc chc v khc c th mang
kin thc v kinh nghim rng hn ng gp cho HND, gip tng cng hiu qu.
Do , hu ht cc i biu HND ng thm hai hoc ba vai tr khc: trong cc on th,
l cn b x, v trong ban ch o cc chng trnh ca chnh ph nh xo i gim ngho,

32

y t, xy dng c s h tngTrong s 5 i biu HND, 3 i biu c coi l lm ton

thi gian, nhng hai trong ba ngi ny li kim nhim nhng chc v khc, li ch mt
ngi l i biu thng trc. Cc i biu HND ni rng h chp nhn kim nhim v
nhiu l do: c nhiu c hi v li ch hn, c tng tin lng cao hn, v v nhiu ngi
thy kh t chi cc ngh chuyn mn. Tuy nhin, mt ngi d c nng lc n my
cng ch c th lm n mt mc nht nh.
Nhng ngi c phng vn ti tt c cc cp ng rng h thng ny t ra yu cu
ngy cng tng i vi cn b a phng trong khi t HND vo th yu n mc gn
nh khng c hiu qu. Ni ngn gn, HND c quyn nhng khng c lc. Vai tr ca h
khng r rng v HND (cng nh i biu HND) chng cho vi cc t chc khc a
phng: UBND, ng u, v MTTQ. Khng ging cc c cu ny, HND x ch hp chnh
thc hai ln mt nm, mi ln mt ngy. Do , nhng quyt nh quan trng nht c
a ra trc v u , cn HND thng ch ng vai tr ph chun. Nh mt cn b
m t, HND x l c quan cao nht v l thuyt, ging nh Quc hi ti trung ng,
nhng i biu Hi ng cn biu quyt theo ch o ca ng.
Theo li ca mt i biu HND:
HND cp huyn v cp x hot ng hnh thc v h khng c i biu chuyn
trch v quyn lc thch ng. 32 trong s 34 i biu HND huyn hin ang kim
nhim cc chc v khc, v y l mt tnh th kh x lm cho h khng th thc
hin thch ng vai tr gim st ca mnh. Hai i biu chuyn trch khng kim
nhim chc v no khc nhng khng th hon thnh tt c cng vic ca HND v
h b qu ti. HND khng c quyn yu cu cc c quan chnh quyn trong huyn
lm theo yu cu ca h. Ngoi ra, mt s i biu c b tr vo HND ch c
s i din cho tt c cc nhm x hi trong khi h khng c kin thc v nng
lc.
Do , hot ng ca HND ch yu ch l hai cuc hp hi ng mi nm v tip
xc vi ngi dn a phng ba thng mt ln. Ch mt i biu HND ng thi
cng l cn b ng y huyn c th gy nh hng no n cc c quan chnh
quyn thng qua vai tr ca mnh trong ng u. Tnh hnh ca HND x cn t hn.
Hot ng ca h rt yu v hnh thc. Cn tng s lng i biu chuyn trch,
nhng ngi phi c pht trin cho vai tr ny trong vi nm trc khi h c
buNgn sch ca HND cng rt nh, ch cho vi cuc hp mi nm v khng
c kinh ph mi cc chuyn gia tham gia vo cng vic ca h.

Mt s xut ci cch (hoc bi b) HND c nh gi trong phn tip theo. Quan

im ca nhng ngi c hi v tnh trng kim nhim da vo vic liu h c thy mu
thun li ch trong cc vai tr ny hay khng. kin cho rng c mu thun c tng hp
trong mt s cuc phng vn nh hm nay, ti gim st anh; ngy mai, anh s gim st ti.
Mt ngi c phng vn ti Ninh Thun cho bit, trn giy t, i biu HND bu ch
tch UBND v ph duyt ngn sch, nhng chng no m a s i biu HND cng kim
nhim cc chc v khc trong cc c quan chnh quyn th h khng th khch quan khi
ph phn c quan chnh quyn.
Th v l c mt s kim nhim khng bao gi xy ra ti cp x: l ch tch UBND v ch
tch MTTQ. Nhng ngi c hi ni rng hai vai tr ny phi c tch ring Mt trn
thc hin nhim v gim st, v v c hai v tr u i hi lm ton thi gian. Tuy nhin c
ch tch UBND v ch tch MTTQ thng l i biu HND. Lin quan n vai tr lnh o
ca ng, mt s tnh ang th nghim vic kt hp chc b th ng u v ch tch UBND
x thnh mt. Cng ging nh vi vic kim nhim i biu HND, nhng ngi xng
thy vic ny s hiu qu hn, trong khi nhng ngi hoi nghi th lo s mu thun li ch.
Quan trng l nhng ri ro ny c coi l mang tnh c nhn, khng mang tnh h thng.
Trong c cu mt ng lnh o, khng c nguyn tc hin nh v s phn chia nguyn
lc. Tm quan trng ca bu c a phng cng phi c gii thch theo hng ny.

33

3.3.

i mi trong quy trnh bu c

Ngoi vic phn tch thc trng tham gia gin tip/i din vo i sng chnh tr, nhm
nghin cu hi c c nhn v nhm v quan im ca h v mt s ci cch bu c c th
thc hin (Bng 3.2). Danh mc ny c nhm nghin cu lp da trn cc tng
c xut cng khai ti Vit Nam, c th im thc t ti mt s a im, v/hoc
l thng l chung trong cc h thng chnh tr tng t ca cc nc lng ging (nh Trung
Quc hoc Cng ho dn ch nhn dn Lo). Nhng ngi c phng vn trao i ci
m v nhng kh nng i mi ny. Tt c cc tng c ng h bi t nht mt ngi
tr li, mc d mc chp nhn khc nhau ng k gia c ngi dn v cn b, cng
chc a phng (bao gm lnh o MTTQ v on th). nh gi c quy c theo mu
trong Bng 3.2 c coi l minh ho, khng phi l nhn nh cui cng hay mang tnh i
din, v chng da trn quan im ca mt s lng khim tn nhng ngi c phng
vn ti 3 tnh trng tm ca nghin cu ny.
Bng 3.2. Phn hi ca ngi dn v cn b a phng c kho st v nhng i
mi trong bu c c th thc hin Vit Nam
i mi

kin ca ngi
dn

kin ca cn b
a phng

Gii thch

Khuyn khch t ng
c i vi cc chc v
cp a phng
(khng cn c s ph
chun trc ca
MTTQ)

a s ngi c
hi ng h tng
ny, c bit ti
cp thn/lng

Mt s t ngi c
hi ng h tng
ny

Php lut Vit Nam cho php

t ng c. Mt s ngi
c hi ng h vic c thm
nhiu ngi t ng c hn.
Mt s ngi khc cho rng
vic MTTQ gii thiu gip
m bo cht lng ca ng
c vin.

Yu cu 50% ng c
vin l ph n

Mt s t ngi
c hi ng h
tng ny

Mt s t ngi c
hi ng h tng
ny

Nhng ngi c hi ng
h ph n tham gia nhiu
hn vo chnh tr nhng cm
thy ch tiu 50% l khng
thc t.

Yu cu i biu Quc
hi l ngi ca tnh
m h i din

Mt s t ngi
c hi ng h
tng ny

Mt s t ngi c
hi ng h tng
ny

Hu ht nhng ngi c
hi ng h cch thc hin
nay, l c s kt hp v
c cu gia a phng v
quc gia, v i biu Quc hi
cn c tm nhn quc gia,
thay v nhng vn u tin
ca a phng.

Thc hin bu c trc

tip chc ch tch
UBND x

a s ngi c
hi ng h tng
ny

Mt s t ngi c
hi ng h tng
ny

Ngi dn thng c xu
hng ng h tng ny,
trong khi cn b lo lng v
kh nng v tr ny chu tc
ng bi li ch ct c.

Thc hin bu c trc

tip ch tch UBND
huyn v tnh

Mt s t ngi
c hi ng h
tng ny

Hu nh khng ai
ng h tng ny

Hu ht nhng ngi c
hi cm thy ngi dn thiu
thng tin v cc ng c vin
ti cp huyn v cc cp cao
hn.

Hn ch s lng i
biu Quc hi v
HND kim nhim

Hu ht ngi
c hi ng h

Hu ht ngi c
hi ng h

Hu ht ngi c hi cho
rng cng nhiu i biu dn
c chuyn trch s cng tng
hiu qu ca cc c quan
dn c.

34

i mi

kin ca ngi
dn

kin ca cn b
a phng

Gii thch

Yu cu nguyn tc
mi ngi mt phiu
cho tt c cc cuc
bu c

Hu ht ngi
c hi ng h

Hu ht ngi c
hi ng h

Nguyn tc ny c
php lut quy nh; ch cn
c thc hin tt hn.

Khng t chc HND

cp huyn

Hu nh khng ai
ng h tng
ny

Mt s t ngi c
hi ng h tng
ny

a s ngi c hi ti tt
c ba tnh ng h gi li
HND tt c cc cp.

B th ng u kim
Ch tch UBND x

kin ln ln

a s ngi c
hi ng h tng
ny

Cu hi ny khng c nu
i vi tt c mi ngi nhm
nghin cu trao i. Song,
nhng ai c hi sn sng
cn nhc tng ny.
tng i mi ny hin ang
c thc hin th im ti
mt s x.

Trn nhiu phng din, l do nhng ngi c phng vn a ra khi ng h hoc phn
i mt hng ci cch nht nh ng ch hn so vi tnh ph bin ca cc kin .
Di y l phn tng hp kin cho nhng cu hi nu:

Khuyn khch ng c vin n. Nhiu cn b a phng cho bit ch tiu v s i

biu n trong Quc hi v HND l mt phn ca c cu (xem mc 3.2). Theo thi gian,
s tham gia ca ph n vo HND a phng tng ln. Mt s ngi c hi, c
bit l cn b n, ng h tng tng ch tiu s i biu n khuyn khch ph n
tham gia nhiu hn. Tuy nhin ngay c nhng ngi ng h ny cng cm thy l mc
tiu 50% l qu cao (theo kin mt ngi tr li, trch nhim gia nh ca ph n l
nguyn nhn chnh), v cho rng ch tiu 30%-40% s kh thi hn.
Nhng ngi khc hon ton khng ng tnh vi tng ny vi l do trnh v
nng lc quan trng hn gii tnh, ng rng ng c vin nam c th c nng lc v
trnh cao hn. Nhiu cn b, cng chc k ra nhiu loi kh khn trong vic tuyn
ph n cho cc chc v trong c quan nh nc, v gii thch nhng cn tr nay l do
vn ho v trnh nhiu hn l do c cu hoc chnh tr. Mt s ngi c hi gi ,
trong trng hp phi la chn gia nhng ng c vin nam v n tiu chun nh
nhau, th ph n s c u tin hn.

i biu Quc hi. Theo c cu, ng c vin i biu Quc hi c th l i din ca

tnh/thnh ph hoc do trung ng c xung a phng. (Quan chc chnh ph
kim nhim xut hin c cp tnh v trung ng). iu ny dn n tnh trng nhiu
i biu Quc hi sng ti H Ni v phi i n cc tnh m h i din ch tip xc
c tri vi ln mi nm. Tnh hnh tng t cng tn ti HND cp tnh, trong mt s
lng c c dnh cho cc ng c vin cp tnh khng sng ti n v huyn m
h i din, mc d khong cch i li trong trng hp ngy thng ngn hn nhiu.
Nhng ngi ng h vic gim hoc chm dt thng l ng c vin c c xung t
cc cp cao hn cho rng nu gim hoc chm dt c thng l s tng tnh i
din kin c tri thay v i din hnh thc. i biu sng ti a phng s hiu r hn
cc mi quan tm v vn ca a phng. Nhng ngi ng h vic gi nguyn h
thng hin ti li cho rng i biu Quc hi lm vic v nhng vn quc gia, v th
h cn phi c tm nhn rng hn l ch tp trung vo nhng li ch a phng. Mt s
ngi chia s lo lng rng cc i biu ca a phng c th phi chu p lc t gia
nh hoc h hng ca h. Nhng ngi dn c phng vn ch yu quan tm n

35

vic liu cc i biu c bu c thc s lm vic tng thm li ch cho ngi dn

hay khng, cho d h sng u. Mt nhm tho lun ti Ho Bnh nu l do, min l
h lm tt cng vic ca mnh th h c sng ti a phng hay khng khng quan
trng.

Bu c trc tip ch tch UBND. Nhng ngi ng h bu trc tip v tr ch tch

UBND cp x cho rng v tr ch tch x rt quan trng vi cuc sng ca ngi dn a
phng v do ngi dn phi c ting ni trc tip trong vic la chn ch tch x.
Vic ny s lm tng trch nhim gii trnh v cht lng cung cp dch v cng. Nhng
ngi phn i by t lo lng v vic thc hin bu c thc t v kh nng chim u
th ca cc dng h, nhm dn tc hoc tn gio ln nht ti mi x, tng tnh cc b.
Cc cn b, cng chc cm thy rng cc nguyn tc dn ch cn c cn bng vi
li ch ca nh nc trong vic khuyn khch cc cn b c kh nng tt nht (v trung
thnh). Theo nh kin ca mt i din MTTQ, qu ch trng n quyn li ca ngi
dn c th dn n bp mo kt qu bu c v bu cho nhng ngi c cht lng
km. kin tri chiu ny c th c hiu nh mt ni dung thm vo tranh lun v
ch ngha c cu v ch nhn ti bn trong mc 3.2. Theo quan im ny, ch
ngha c cu c th c gi cho HND km quan trng hn nhng khng c p
dng cho cc v tr khc.17
Hu ht nhng ngi c hi cm thy rng vic bu c trc tip ch tch UBND ch
c th thc hin ti cp x ni ngi dn c hiu bit v thng tin v cc ng vin. H
cho rng vic bu trc tip v tr ny cp chnh quyn cao hn s khng c tc dng
do c tri khng c hiu bit bu nhng ngi iu kin. (iu ny t ra cu
hi l lm th no cng nhng c tri c th bu i biu Quc hi v HND cp
tnh v huyn).
Mt s ngi c phng vn cho rng vic bu trc tip ch tch UBND cp
x/phng nn c th nghim trc cp phng ti thnh ph, ni c tri c trnh
cao hn, c tip cn nhiu thng tin hn, v khng c dng h ln no trong dn
c a phng. kin ny khc vi cm nhn ca nhm nghin cu l ngi dn nng
thn thc t hiu bit nhiu hn v quan tm hn n vic lnh o x ca h l ai trong
khi ngi dn thnh ph t quan tm hn n chnh quyn cp c s.
Tuy nhin nhng ngi c hi khc cho rng v tr ch tch x khng c t ngang
bng vi i biu HND: ch tch cn nhiu phm cht hn (mc d nhiu i biu
HND ng thi cng l cn b x). ng ch l khi nim phn chia quyn lc
(HND l c quan lp php, do c bu trc tip, trong khi UBND l c quan hnh
chnh nn c b nhim l ng) khng xut hin trong hu ht cc li gii thch v
vn ny. Nhiu kin cho rng ng cn duy tr s kim sot vic b nhim cn b
vo UBND.

HND huyn. Nhng ngi c hi ti Qung Tr, tnh th im bi b HND cp

huyn t nm 2008, c cm nhn mnh m rng th im ny cha thnh cng bi n
lm gia tng khi lng cng vic ca MTTQ huyn (nhm thay th mt phn cho vai tr
ca HND) v HND tnh (khng cn c quan tng ng ti cp huyn cung cp
thng tin). Mt cn b huyn ni, Tt hn l nn gi HND huyn, v phng n thay
th cho n khng thc s hiu qu, v d trong vic gii quyt khiu ni v tranh chp
t ai. Chi ph tit kim c l rt nh so vi tng ngn sch nh nc.

17

Mt hng ci cch khc l tng vai tr (v tin lng) ca trng thn bng cch a h tr
thnh cn b nh nc (mt a v m hin nay cha tn ti). Cu hi ny khng c t ra hay
tho lun trong bt k cuc phng vn no trong nghin cu ny. Vi hn 100,000 thn/lng trn c
nc, vic thay i a v ca trng thn s c nh hng to ln v ti chnh v b my.

36

Cc tnh c nhng kin tri chiu v vic gi li HND huyn. Ti Ho Bnh, nhng
ngi c hi cho rng HND huyn rt khng hiu qu. Mt s ngi cm thy rng
s khng my ai n vic thiu i HND, nhng a s vn ng h vic gi li
HND, v nu bi b th cng tc qun tr nh nc s tr nn ngy cng kh hn.
Thay th HND bng vic tng vai tr ca MTTQ khng phi l mt phng n thit
thc, v MTTQ c coi l yu hn HND (HND t nht c quyn i vi cc quyt
nh ngn sch v c th ng vai tr gim st mnh hn).
Nhng kt qu ny tri ngc vi cc pht hin ca mt nghin cu nh tnh nm 2014 l
vic bi b HND huyn s lm tng hiu qu v cht lng cung ng dch v (Malesky v
cng s 2014). Kt lun ca bi bo da vo mt gi nh khng chc chn l vic bi b
HND l mt phn ca quy trnh ti kim sot chuyn thm quyn hnh chnh v ti
chnh cho chnh quyn a phng; thc t, chnh quyn a phng ngay t u c
hu ht thm quyn ny. Mt phn tch thuyt phc hn c trnh by trong nghin cu so
snh ca Hc vin Chnh tr Quc gia H Ch Minh v tnh Qung Nam v Ph Yn, cho
thy vic gi li HND huyn l mt trong nhng l do Qung Nam c hiu qu qun tr tt
hn, v vic bi b HND huyn ca Ph Yn khng to ra s khc bit g cho mc
tham gia ti cp a phng (Bi Phng nh v cng s 2013).
Nu HND c gi li, nhng ngi c hi ng h mnh m vic tng cn b v
ngn sch cc c quan dn c c th thc hin vai tr v trch nhim php nh ca h.
So vi trc y, ngn sch nh nc cng cho pht trin c s h tng tng ln ng
k, nhng ngn sch mm cho tng cng nng lc vn cha tng. Cc cuc tip xc c
tri cn c tng ln c v cht lng v mc thng xuyn (cng lin quan n
xut v ni c tr ca i biu). Quan trng nht l s lng i biu HND chuyn trch
phi tng ln, v tnh trng kim nhim phi c gim i hoc loi b. Nhng ngi c
hi cm thy rng iu ny s ci thin hot ng ca HND. Mt s ngi xut ch tiu
c nh l 30% hoc 50% i biu thng trc, chuyn trch, trong khi 50% cn li i din
tt c cc nhm x hi thng qua c cu. Ci cch ny s c nhng hu qu cho ngn
sch nh nc, nhng vn c coi l nh so vi tng ngn sch v c th c b tr
u nh c th bng cch kt hp cc vai tr nht nh ca ng y v UBND. Trong
mt phin hp vo thng 6 nm 2015, cc i biu Quc hi a ra kin tng t: v d
mt i biu ca tnh Ph Th ngh c tiu chun cao hn cho cc i biu HND,
m bo tng v c cu v i din khng lm gim cht lng ca HND (Ha
Phong 2015).
Cui cng, cc cu hi nghin cu v i mi bu c cho thy r hn suy ngh ca mt b
phn ngi dn v cn b, cng chc Vit Nam v dn ch v i din. i vi mt s
ngi, c bit trong cc nhm c phng vn a phng, c v nh y l ln u
tin h suy ngh v vic lm cch no tng cng s tham gia ca ngi dn. Mt s
ngi theo bn nng tm cch bin minh cho tnh trng hin nay, trong khi mt s khc th
hin s hi lng ni chung vi h thng hin ti hoc khng thy li ch r rng no ca vic
ci cch.
Mi lo lng ph bin rng cc cuc bu c trc tip s dn n s p o ca nhng li ch
a phng ng ngc nhin ch l HND v Quc hi c bu trc tip. Ch ngha
cc b bi cc dng h hoc cc nhm dn tc ln ti cp x c phi l mi lo ln hn l
ch ngha b phi cc cp cao hn? Nh mt nh bnh lun ni ting quc gia mi y
ni vi mt thnh vin ca nhm nghin cu: Hin nay c cc mi quan h chnh tr gn gi
hn nhiu quan h h hng (phng vn, H Ni 22/4/2015).
Hn na, ng (thng qua MTTQ) duy tr mt ting ni mnh, lun mang tnh quyt nh
trong kt qu bu c thng qua quy trnh c. Nu ngi dn c php la chn cc
lnh o x trong khi vn duy tr h thng c th ri ro ca vic m mt s ngi nhn
thy l dn ch qu chn s tr nn khng ng k. Theo li ca mt cn b a phng,
chng ta cn t li ch ca ngi dn ln trn ht v nh thc tim nng trong cng
ng. Quy trnh bu c khng cn thay i, nhng cn ci thin v cht lng v thay i

37

cch lm vic trong cc cuc hp dn. Mt i din ca MTTQ tnh khc ng : bin
php quan trng nht ci thin cht lng bu c l tng cc cuc tip xc gia cc ng
c vin v c tri v gia cc i biu dn c v c tr a phng (tip xc c tri), sao cho
cc i biu hiu r hn v tnh hnh a phng v c bin php ci thin n. Nhng s
ci thin v th tc s c th c nh hng ln hn n s tham gia i din nu c
kt hp vi mt hoc mt s ci cch c xut trn.

38

4. Kt lun v khuyn ngh

Bng cch kt hp phn tch nh tnh chi tit v tri nghim ca ngi dn vi kt qu
PAPI cp quc gia v cp tnh, nghin cu ny m ng cho vic tm hiu v s tham gia
trc tip v gin tip vo i sng chnh tr ca ngi dn Vit Nam. Mc d mi a im
nghin cu c mt s thc hnh tt v qun tr cng, Qung Tr c nh gi l tnh cht
c cht lng qun tr cng tng th tt nht (c bit l huyn ng bng Triu Phong) v
yu nht Ninh Thun. Ho Bnh c kt qu tt mt s ch s v cng khai, minh bch v
trch nhim gii trnh vi ngi dn, nhng km hn ch s ngi dn trc tip i bu v
hiu qu ca cc t chc dn c. Ti tt c cc a im, mc d c s tham gia nhit tnh
v t nguyn nhng ph bin hn l hin tng tham gia hnh thc trong c ch c
cc cp cao hn quyt nh sn.
Vt ra ngoi im s cp tnh ca cc ni dung chnh v ni dung thnh phn c trnh
by trong cc bo co PAPI, nghin cu ny s dng phng php nh tnh t tng cu
hi o su hn vo ngha ca s tham gia. Ngoi vic so snh gia cc a phng,
nhm nghin cu xem xt cc bin c th v gii tnh, dn tc, a bn th/nng thn,
tnh hnh kinh t h gia nh, v mc quan h vi chnh quyn gii thch cho s khc
bit trong kt qu PAPI. Phn tch nh tnh i su hn v gii thch kt qu Ch s PAPI
ba tnh c nghin cu. Kt qu phn tch cho thy l nam gii, ngi dn tc Kinh v
ngi kh gi tham gia nhiu hn v hi lng hn vi h thng hnh chnh cng khi so vi
ph n, ng bo dn tc thiu s v ngi ngho (bo co 2013, trang 24). C th l
nhng ngi c mi quan h vi chnh quyn, bao gm thnh vin ca cc t chc on
th v lng/bn tham gia mnh nht; quan h vi chnh quyn l mt yu t quan trng hn
quyt nh s tham gia khi so vi cc yu t nh gii tnh, dn tc hoc tnh hnh kinh t h
gia nh.
Do tm quan trng ca mc quan h vi chnh quyn a phng, hng nghin cu
cho thi gian ti l phn tch so snh su hn v tri nghim ca nhng ngi dn c quan
h vi chnh quyn v khng c quan h vi chnh quyn ti nhiu a phng khc nhau.
Trong nghin cu ny, phng php c s dng ph thuc vo s hp tc ca chnh
quyn a phng v cc on th trong qu trnh iu phi b tr cc cuc phng vn, v
vy nghin cu ny khng t vn so snh yu t quan h vi chnh quyn. Yu t gii
tnh v trnh cng c th c nhn mnh hn trong nghin cu ny (nhm nghin cu
xt n yu t gii tnh c cp mt mc no , song yu t trnh cha
c phn tch). Ngoi ra, tri nghim ca thanh nin v ngi dn di c cha c nghin
cu su ti mt s a bn. Tr nhng cn b on Thanh nin tham gia cc nhm phng
vn, cm nhn ca thanh nin ni chung cha c phn nh trong nghin cu ny.
Nghin cu cng cha nm bt quan im ca dn di c nhng ngi c xem l
khng th c mt phng vn. Nghin cu sau ny cn tm hiu k hn cc yu t ny v
nm bt y hn s tham gia ca ngi dn.
4.1.

Kinh nghim tt t a phng

Nh nu trong cc phn trn, mi a bn nghin cu c mt s kinh nghim tt v qun

tr cn c ghi nhn. c ba tnh hin ang c nhng kinh nghim hay, c bit l vic
to c ch khuyn khch cho ngi tr (c nam v n) gi cc v tr lnh o trong c quan
dn c v cc v tr khc. Bn cnh , ph n dng nh c v tr bnh ng hn kh nhiu
so vi trc y, mc d cha th bnh ng hon ton so vi nam gii. S thay i trong
thi v gii c th l do ph n ch ng nng cao nng lc, tng cng tham gia v
pht trin s nghip, v do cc d n ca cc t chc phi chnh ph Vit Nam v quc t
nhn mnh tm quan trng ca bnh ng gii.
a s nhng ngi c phng vn nhn thc c s cn thit phi c s i din ca tt
c cc nhm x hi vo i sng chnh tr ca t nc. Vic quy hoch nhn s theo c
cu thng qua c l nhm p ng mong mun m bo tnh i din y ca cc

39

thnh phn dn c. Ti nhng vng c ngi dn tc thiu s, cc nhm dn tc khc dn

tc Kinh t nht c i din trong s cc cn b a phng, v i khi h chim a s. Cn
b, cng chc (bao gm cc i biu HND) ti cc vng ny ang c gng vn ng ngi
dn tc thiu s tham gia trc tip v gin tip, thng qua vic dng ngn ng ca dn tc
mnh ti cc cuc hp lng v cc s kin khc. Tuy nhin, do cc iu kin v c cu ca h
thng chnh tr c quyt nh t cp trn, hot ng dn vn ti cc vng dn tc din ra
ch yu trong khun kh , v a phng rt t c hi thay i.
Vic thc hin Php lnh THDCCS cho thy kt qu khc nhau gia cc a phng c
nghin cu. Khng c a phng no tun th y Php lnh. Tnh Qung Tr c th ni
l a phng c mc tun th st nht nh c cc Ban ch o dn ch c s. Nu
Php lnh THDCCS c coi l mt b cng c gm nhiu bin php gip y mnh s
tham gia vo qun tr cng ph hp vi bi cnh a phng, th tt c cc a phng u
ang thc hin cc quy nh ca Php lnh ny chng mc no . Mt s bin php,
nh hp dn thng xuyn, c th c thc hin nhiu a phng ny nhng t a
phng khc.
Cn b a phng ti tt c nhng a im nghin cu cng bit v PAPI, v mt s
s dng d liu kho st tm hiu v ci thin hiu qu qun tr a phng. iu ny
c th thy r ti tnh Qung Tr, ni khng ch ban hnh mt quyt nh ca tnh ph
bin v ci thin kt qu PAPI (Quyt nh 1339/QD-UBND, ngy 4/7/2014) m cn c mt
bo co tin chi tit sau 6 thng (Bo co 21/BC-UBND, 12/2/2015). Mc d gn 20 tnh
trong khp c nc c cng vn tr li PAPI, Qung Tr l a phng u tin lm bo
co tin thc hin k hoch hnh ng.18 C th khng phi trng hp m Qung Tr t
c im s cp tnh cao nht trong bo co PAPI 2014. (Tuy nhin thnh tch ny c th
gim i do im s th v ni dung tham gia ca ngi dn ca PAPI khng c bit cao
bt k tnh no, v mu kho st Qung Tr ngu nhin tp trung cc n v huyn vng
ng bng, cha o cc huyn vng cao nh akrong, ni c th c nhng tri nghim
khc v qun tr).
Khi c hi v l do cho kt qu cao ca tnh, cn b a phng v ngi dn Qung Tr
nhc n lch s ca tnh l mt khu trung tm cch mng v chin trng c lit dn n
s gn kt cng ng mnh. Tm quan trng ca cc l hi, s kin ca dng h (bao gm
cc vng dn tc thiu s), v nghi l tn gio ti n cha v nh th cng c nhc n
trong cu tr li. Cc cn b c phng vn ti cp huyn v tnh cng cho bit tnh
tham gia cc chng trnh th im dn ch c s ngay t u nhng nm 1990. Theo nh
mt cn b m t,
Sau mt thi gian di sng kh khn do chin tranh v ngho i, ngi dn a
phng gi y c ci thin mc sinh hot di s lnh o ca ng. V th h
tht s ng h v i theo ng. Thng qua s tham gia thc s, h thy rng kin
ca h c lng nghe kt qu l c nhng s thay i. Do h tham gia trc tip
ngy cng tch cc.

Bc tranh tham gia tch cc ca Qung Tr cho thy kh nng ca mt vng trn o c:
khi ngi dn thy rng s tham gia mang li kt qu, h c ng lc tham gia nhiu
hn. Bng chng v s nhit tnh tng t cng thy ti cc ni khc, nh s tham gia tch
cc vo cc t chc, hi, nhm ca ngi dn tc Raglai ti Bc i, Ninh Thun; cc cuc
hp thn v hp t dn ph thng xuyn ti Phan Rang v Ho Bnh; v nhng n lc
gii quyt tranh chp a phng ti Ninh Thun. Nhng sng kin tch cc ny din ra ti
cp c s ni ngi dn tri nghim mi lin h trc tip gia s tham gia ca h v nhng

18

Qung Tr cng ang th im th nh gi cht lng dch v cng trn in thoi (M-Score), mt
sng kin ca Oxfam cho ngi dn chm im hiu qu ca cng chc, vin chc qua cc cuc gi
v tin nhn ngay sau khi h hon thnh mt dch v hnh chnh cng. Xem http://danchamdiem.vn/.

40

thay i c th, v gia quyn cng dn ca h v trch nhim gii trnh ca chnh quyn.
Khi cp n cc vn phc tp hn nh tranh chp t ai v hu qu mi trng ca
cc doanh nghip ln, hoc vi cc cp cao hn trong h thng chnh tr, cc sng kin a
phng mt mc nht nh b gii hn bi cc lc cn: s th , nh kin, tham
nhng, cng nhc v s thay i. ng k hn, iu kin pht trin kinh t v c hi th
trng tng ln c th to ra thch thc cho vic duy tr s gn kt x hi v tham gia cng
ng ti mt s a im. V d, cc x chu p lc chuyn i t ai cho mc ch s dng
cng nghip hoc kinh doanh nng sn c th c nhiu v vic tranh chp t ai hn v
cc hnh thc mu thun x hi khc v mt s ngi dn c hng li t cc d n u
t trong khi nhng ngi khc li b ngho i (v d, xem Oxfam 2012).
Nhng vng nng thn v vng ng bng ca tnh Qung Tr v cc a im tng t ti
min Trung c mc cng thng x hi trong nhng nm gn y thp hn cc vng xung
quanh th ln hoc vng min ni. iu ny c th gii thch ti sao nhiu tnh min trung
c im s PAPI cao nhng li yu hn trong Ch s cnh tranh cp tnh (PCI) v mi
trng kinh doanh. Cng c th kt qu PAPI c s tc ng ca cc c im lch s hoc
a phng, nhng yu t khng d tm thy nhng a phng khc.
4.2.

Nhng lnh vc c th ci thin hiu qu trong h thng chnh tr

Nghin cu nh tnh v s tham gia trc tip v gin tip, kt hp vi phn tch d liu PAPI,
cho thy mt s phng din c th m vic thc hin quyn hin nh ca ngi dn, php
lut v chnh sch v dn ch c s v bu c trong h thng chnh tr hin ti ca Vit Nam
khng t c kt qu nh mong i. Nhng kin ngh di y tng hp t chia s ca
mt s ngi c phng vn ti ba tnh trong nghin cu ny, c dn chng bng ti liu,
bao gm kt qu PAPI. Nhng kin ngh ny cng lin quan n nhng tho lun hin nay
trong Quc hi v nhiu ni v vic sa i Lut bu c, son tho Lut Tip cn thng tin,
v nhng c ch tng cng trch nhim gii trnh vi ngi dn trong mi tng tc
gia chnh quyn vi ngi dn (nh cc Ban TTND v Ban GSTC).
c mt khung php l y cho s tham gia trc tip. Nhiu ngi dn tham gia
tch cc vo cc hi, nhm, cc t chc x hi khng chnh thc v cc nhm x hi khc.
Quan trng nht l tng ni dung tham gia thc s vo pht trin kinh t-x hi, gim st v gii
quyt tranh chp. c nhng n lc nhm khuyn khch s tham gia thc s thng qua cc
chng trnh th im v th nghim ca chnh ph Vit Nam, cc nh ti tr, cc t chc phi
chnh ph trong nc v quc t. Nhng chng trnh ny cn c m rng v y mnh vi
s hp tc ca chnh quyn a phng v cc on th, c bit l MTTQ. ng ch trong
bi cnh ny l Lut v t chc chnh quyn a phng khng bao gm cc c ch cho s
phn hi ca ngi dn vi chnh quyn a phng, mt vai tr php nh dnh ring cho
MTTQ. Ngh nh 90/2013 v trch nhim gii trnh yu cu cc cn b lnh o gii thch v
vic thc hin chnh sch nhng khng thu thp kin phn hi ca i tng chu tc ng
ca chnh sch (Acua-Alfaro v 2014).
Nu ngi dn c hi kin thc s v c to c hi xut nhng phng n ci
thin s tham gia, tng s xut hin, v mt s tng s nhn c s ng h ca a
s. S th ph bin i vi chnh tr va l nguyn nhn va l kt qu ca s khng r
rng v th ch. Mc tham gia ca ng bo dn tc thiu s - nhng ngi khng s
dng ting Vit l ngn ng chnh - s tng ln bng cch tng cng s dng ting dn
tc, c ting ni v ch vit (khi thch hp) (xem Hp 3.2). Quyn s dng ting dn tc
cng vi ting Vit c m bo trong iu 5 ca Hin php nm 2013.
Lin quan n s tham gia gin tip (bu c), mt s bin php quan trng c th c
thc hin ngay t nay n khi din ra cc cuc bu c quc gia tip theo vo nm 2016.
Cc bin php ny s nng cao cht lng bu c, tng s quan tm v tham gia ca
ngi dn vo qu trnh bu c, v do tng tin cy v tnh hp l ca kt qu, phc
v cho li ch ca ngi dn, ca ng v Nh nc.

41

Mt b lut v th tc bu c chung c p dng cho tt c cc cuc bu c, bao

gm bu trng thn, i biu Quc hi v i biu HND. Tt c cc cuc bu c phi
theo nguyn tc ph thng, bnh ng, trc tip v b phiu kn trong Hin php, tm gn
trong cm t mt ngi, mt phiu. Tt c cc cuc bu c, bao gm bu c ti cp
thn, phi c thc hin bng hnh thc b phiu kn vi nhiu ng c vin cho mi v
tr. Nhng quyn hin nh ny c th c m bo thng qua vic thc hin nghim
ngt hn php lut hin hnh. Nu c th, Lut Bu c i biu Quc hi v Hi ng
nhn dn, v nhng quy nh lin quan n bu c trong Php ln THDCCS cn c
hp nht thnh mt vn bn lut v bu c trong c cc iu khon thi hnh v x l vi
phm c th.

Quyn bu c ca ph n, ngi gi v thanh nin cn c bo v thng qua vic

chm dt tnh trng i bu thay vn cn ph bin (xem mc 3.2) nhm tng bc t
c kt qu bu c mang tnh i din hn. Hin nay, t l c tri trc tip i b phiu
cn thp ti nhng ni tnh trng i bu thay cn ph bin. Tuy nhin, kt qu nghin
cu thng qua phng vn cho thy hu ht ngi dn s i b phiu khi h c mi
hoc khi h cm thy mun i bu c. Cc ban bu c a phng khng c i
ng tt bo co t l i bu theo ng ch tiu k hoch. Thay vo , t l ngi
dn trc tip i bu phi t c thng qua cc chin dch vn ng v thng ip
mnh m ca cc ng c vin v cn b a phng (bao gm MTTQ), nhng ngi
chu trch nhim t chc bu c theo Hin php v php lut. Nhng phn lin quan
ca Php lnh THDCCS phi c sa i, yu cu tt c c tri phi b phiu trc tip.

MTTQ v cc ng u phi tng tnh a dng ca ng c vin a phng, gim c

cu cng v tnh trng kim nhim (Mc 3.1). Nng cao tnh cnh tranh trong bu c s
gip tng tnh ph hp ca h thng chnh tr vi i sng ca ngi dn.

Mt bin php khc tng t l tham gia bu c l lm r v thc y quyn bu c

ca ngi dn di c ti ni h chuyn n. xut ny cng p dng i vi s tham
gia trc tip (Mc 2.3 v 3.1).

xc minh cht lng bu c tng ln, m hnh gim st bu c a phng c th

c trin khai cho cc im b phiu trn ton quc trong cc cuc bu c nm 2016.
Gim st vin c th bao gm i din cc on th, cc t chc x hi khc, v/hoc
sinh vin i hc (nh cch thc dng ngi gim st kho st thc a ca PAPI).
trnh trng lp vai tr, gim st vin khng c c bt c trch nhim no khc lin
quan n bu c (hu cn, t chc, hoc kim phiu).

4.3.

Trin vng thay i th ch khuyn khch s tham gia ca ngi dn

Mt pht hin quan trng ca nghin cu ny v s tham gia ca ngi dn vo i sng

chnh tr Vit Nam l mt s mt nht nh (v ti mt s a phng nht nh), nhng
thit ch cho php tham gia trc tip v gin tip ang hot ng phn ln theo ng mc
ch. V d, ti cc vng ng bng tnh Qung Tr, ngi dn tham gia gn nh ton b
vo cc on th, tham gia thng xuyn cc cuc hp thn, s dng phng tip dn ca x,
v i li nhn c s lnh o tt vi s ng h ca cc cp chnh quyn cao hn. Trong
phm vi nghin cu ny c th chng minh, nhng a phng ny ch yu l vng nng
nghip, c a s ngi Kinh sinh sng vi s gn kt x hi cao v chu s tc ng ca
nhng thay i kinh t nhanh chng. Cn nghin cu k hn tm hiu r hn l do ng
sau mi tng quan ny.
Ti mt thi im trong hnh trnh i mi lin tc ca Vit Nam, cc x truyn thng nh
vy c th to nn u th ca cc n v chnh quyn a phng trn khp t nc.
Cc a im m c cu qun tr cng c v hiu qu nht khng may li l nhng ni thay
i t nht t thi k sau cch mng. Khi Vit Nam tr thnh quc gia c mc thu nhp
trung bnh vi tc th ho v cng nghip ho ngy cng nhanh, nhng c ch
ngi dn tham gia hin ti khng cn ph hp theo kp tc thay i. Khu hiu Dn
bit, dn bn, dn lm, dn kim tra vn c bit n rng ri v v l thuyt vn c coi
42

trng nhng c thc hin khng thng nht ti cc a phng. Xu hng ny xut hin
trong vic thc hin Php lnh THDCCS, nht l khi mc hiu qu tu thuc vo quyt
nh v quyn nng ca lnh o a phng. S khc bit trong kt qu PAPI theo v tr a
l v c im c nhn ca ngi c hi cung cp bng chng r rng v s khng ng
u v mc tham gia ca ngi dn trn khp t nc.
Qua thi gian, khi lng cng vic v yu cu i vi cc i biu v cn b a phng
tng ln ng k, nhng s lng cn b bin ch vn gi nguyn. Nhng iu chnh
khin nhiu cn b cm thy mt mi v qu ti. Lut v vn bn di lut chng cht,
nhng thit ch v c ch mi ra i vi s lng hot ng v vai tr ngy cng tng ln
trong khi ngn sch l hu hn. i vi nhiu nhim v lin quan n qun tr cng v tham
gia, ngoi qu lng cho cn b, qu cho hot ng rt thp. Mi a phng c gng thch
nghi vi hon cnh ny theo cch thc kh khc nhau. y c th l mt yu t khc ng
sau nhng kt qu khc nhau trong PAPI.
Trong hon cnh ny, mt s thit ch c thnh lp theo Php lnh THDCCS, nh Ban
GSTC v Ban TTND phi c nh gi v xem xt li cng l mt xut trong bo
co PAPI 2014 (trang xvii) cng vi gi v tng cng vai tr cho cc t chc phi
chnh ph v cc t chc x hi khc trong vic lng nghe v phn nh kin phn hi
ca ngi dn a phng, sao cho trch nhim gim st chnh quyn a phng c th
c m rng hoc c x hi ho trong nhiu thnh phn x hi. Vic s dng th nh
gi cht lng dch v cng trn in thoi v hm th in t ti cp a phng nhm
cung cp nhng knh thng tin phn hi kin ca ngi dn cng l mt s i mi
ha hn. Nhng i mi ny t ra yu cu cn phi r sot v sa i Php lnh
THDCCS, ng thi xy dng Lut Tip cn thng tin v Lut v Hi.
Gi tr v cht lng bu c trng thn s c ci thin bng cch chun ho cc cuc
bu c trng thn nh mt phn ca chu k bu c quc gia 5 nm. Vic ny s gim
chi ph v n lc t chc cc cuc b phiu ring cho thn v m bo rng cc buc bu c
trng thn c thc hin theo quy trnh, th tc tng t nh bu c i biu Quc hi v
i biu HND. Khng nn t ra cc tiu ch, chun mc khc nhau cho cht lng bu c
vo v tr dn c khc nhau. Trng thn (v cc i biu dn c khc) hot ng khng hiu
qu vn c th b cch chc thng qua ly phiu tn nhim hoc cc th tc hnh chnh khc.
Nh xut trn, cc quy nh trong php lut hin hnh v bu c i biu Quc hi v
i biu HND v quy nh v bu c trng thn trong Php lnh THDCCS nn c
chun ha thnh mt chnh sch bu c thng nht cho tt c cc cp.
Cn xem xt chm dt vic kim nhim ca cc i biu HND trong qu trnh sa i
Php lnh THDCCS v Lut v T chc chnh quyn a phng, bi tnh trng kim nhim
to ra mu thun li ch ln gia cc vai tr khc nhau ca i biu HND. Hin c nhn
thc v vic cn lm r vai tr gia UBND v MTTQ trong b my chnh quyn a phng.
Nhn thc cn c phn nh trong qu trnh sa i quy nh ca php lut v bu c
v t chc bu c i biu HND. Ngi dn phi c quyn la chn ngi i din cho h
trong s ng c vin nhiu hn, quyn bu trc tip cc v tr lnh o ti a phng, v
vai tr gim st v thc hin chnh sch ca ngi dn cn c tng cng. Nhng thay
i ny cn c thc hin th im ti mt s a phng trc khi c th ch ha.
Vai tr mnh hn ca HND, c bit ti cp x, cng nng cao nhn thc v s quan tm
ca c tri v s tham gia gin tip (mc 3.2). Nhng n lc ca tnh Qung Tr v mt s
tnh khc nhm i mi vai tr, trch nhim ca HND phi c ghi nhn v khuyn khch
(v d, xem Quyt nh 1339/2014 ca Qung Tr v vic s dng PAPI khuyn khch ci
thin cng tc qun tr nh nc a phng). Mc d nhiu ni, HND hot ng
cha hiu qu, song HND c tim nng thc thi dn ch c s bi y l c quan dn c
c chc nng theo di, gim st v i khi lm i trng vi cc c quan chnh quyn a
phng.
Thay v khng t chc HND cp huyn v phng, cn cng c vai tr, trch nhim ca
HND thng qua vic gim tnh trng kim nhim, tng bc cng khai quy trnh bu c, v

43

khuyn khch cc ng c vin a phng tham gia ng c (Mc 3.3). Khng cn c thm
i biu HND m ch cn sa i quy trnh, th tc c v bu c. Ni no c UBND
hot ng th phi c HND thc hin gim st. Mc d MTTQ v cc t chc x hi
khc ang tng cng vai tr gim st v phn bin x hi, nhng t chc ny khng th
thay th HND trong vic thc hin gim st. Ngn sch phn b cho HND phi tng ln
tng xng thng qua vic cn bng li chi ph xy dng c s h tng tp trung vo
vn con ngi, v c th b tr thng qua vic sp xp li b my chnh quyn a phng.
Ban TTND v Ban GSTC nn c sp nhp thnh u ban gim st ca nhn dn, di
t di s gim st ca HND. U ban gim st ca nhn dn phi bao gm nhng ngi
khng phi l cn b nh nc. xut ny i hi cn phi sa i Php lnh THDCCS.
M hnh mi ny cn c th im ti nhng cng ng sn sng p dng trc khi c
th ch ha m rng phm vi p dng.
Nhiu xut trn y khng mi m c nhiu ngi am hiu su sc h thng chnh
tr Vit Nam mt cch trung lp trong v ngoi ng nu ln. Bo co y mnh chiu su
dn ch 2006 xut mt lot nhng iu chnh v thay i thng l tham gia ca ngi
dn (McElwee v H 2006, trang 29-30). Tuy nhin, rt t khuyn ngh trong bo co c
a vo thc hin. Trong h thng chnh tr Vit Nam, thi gian cn thit thc hin c
nhng i mi c o bng n v nm. V d, chng trnh th im khng t chc
HND ti mt s cp c bn tho qua nhiu nm trc khi c th im t nm 2008.
Cho n nay, sau 7 nm, qua thi gian c kt xem th im c thnh cng hay
khng, song do khng t c s ng thun cp trung ng, n th im khng t
chc HND vn tip tc c thc hin m khng c im kt thc r rng.
S trng lp v chng cho gia nhiu c quan nh nc va l mt vn r rng cn
c quan tm va l mt yu t chnh cn tr s thay i v th ch. n th im
khng t chc HND mt s cp v a phng nht nh c th c hiu l mt thin
lm gim, cho d ch gim nh, s chng cho gia cc c quan ti cp a phng trong
bi cnh mi c quan, ban ngnh u c nhu cu v nhn s v ngn sch nh nc. Th
im hp nht hai chc danh Ch tch UBND x v B th ng u x ti mt s ni cng l
mt n lc tng t (mt bc ci cch c nhiu ngi tr li phng vn nh gi tch
cc hn so vi th im khng t chc HND). Gi tr gia tng v chi ph tit kim c t
vic hn ch c ch song trng ca cc c quan ng v c quan chnh quyn c th ln
hn nhiu so vi s chng cho v vai tr ca HND v ngn sch vn hnh HND. Hin
ti, Quc hi v HND l nhng c quan dn c duy nht do ton dn bu. Do , vic duy
tr hoc tng cng vai tr ca cc c quan dn c ny l hp hin v hp php.
Trong mc Gii thiu, bo co trnh by tng quan nhng cch hiu v qun tr dn ch
Vit Nam. Kt qu phn tch nh tnh c trnh by trong bo co cho thy ngi dn v
cn b a phng hiu qun tr cng theo nhiu cch khc vi nhng hiu bit chung v
qun tr dn ch. Tuy nhin, quan im ca nhiu ngi c hi khng da trn l thuyt,
m da vo thc t: v d vic m rng bu c ra mt s chc danh khc c th dn n s
chi phi ca li ch a phng, hoc nm ngoi s hiu bit hoc quan tm ca c tri. Mt s
a ra li gii thch hoc cha hp l hoc c th c hiu l s bin minh bn nng cho
hin trng. Tuy nhin khi c hi v kh nng i mi hot ng bu c, mt s trong chnh
nhng ngi ny li sn sng cn nhc nhng phng php v cch thc mi. V l thuyt
khng ai trong s nhng ngi c hi khng ng h dn ch, song vn c nhng e ngi v
quan im a s v i khi khng tin tng vo chnh kin ca ngi dn a phng (v b
cho l thiu thng tin).
Vi vai tr lnh o ca ng Cng sn trong h thng chnh tr Vit Nam, nhng ci cch
nhm khuyn khch tng cng s tham gia ca ngi dn c th s tng tnh chnh danh
v hiu lc lnh o ca ng. Vi nhiu c ch hin nay nhm m bo s gim st ca
ng i vi s tham gia trc tip v gin tip, s quan tm v tham gia nhiu hn ca
ngi dn vo cng tc qun tr a phng s mang n s n nh ln hn. Xu hng
cng ngy cng t ngi tham gia hin nay, th hin qua ch bo o lng s tham gia ca

44

ngi dn trong Ch s PAPI c xu hng chng li hoc gim st, l mt du hiu cho
thy n lc cn chuyn hng v y mnh ci cch ph hp vi tnh hnh mi.
S tham gia ca ngi dn vo i sng chnh tr a phng c th c xem l cch
thc tt nht nhm t c s cn bng n nh gia hiu qu ca b my hnh chnh v
tnh i din ca tt c cc nhm x hi trong qu trnh ra quyt nh. Do , cn c nhng
cam kt ca h thng chnh tr trong vic to ra cng c huy ng s tham gia tch cc ca
ngi dn cng nh thc y gi tr ca vic tham gia y . Nu c thc hin tt, cch
tip cn ny c th l bc sng to nhm xy dng nn dn ch thc s Vit Nam, vi
bc i khc vi cch tip cn dn ch t do hoc dn ch th tc. t c mc tiu
ny rt cn s n lc chung ca c h thng chnh tr v ngi dn Vit Nam.

45

Ti liu tham kho

Acua-Alfaro, Jairo and Thanh Huyn (2014) On transparency and accountability: What role for
local governments?, Vietnam Law and Legal Forum, November, pp. 22-4.
Agere, Sam (2000) Promoting Good Governance: Principles, Practices and Perspectives. London:
Commonwealth Secretariat.
Brixi, Hana, Ellen Lust, and Michael Woolcock (2015) Trust, Voice, and Incentives: Learning from
Local Success Stories in Service Delivery in the Middle East and North Africa. Washington, DC:
World Bank.
CECODES, MTTQ & UNDP (2015) Ch s Hiu qu qun tr v hnh chnh cng cp tnh (PAPI) nm
2014: o lng t tri nghim ca ngi dn [Bo co PAPI 2014]. Hanoi.
--- Bo co PAPI 2013.
--- Bo co PAPI 2011.
--- Bo co PAPI 2010.
Bi Phng nh, L Vn Chin, ng nh Tuyt, Lng Thu Hin, and H Vit Hng (2013) Mt
s yu t nh hng n hiu qu qun tr v hnh chnh cng cp tnh: Nghin cu so snh
Qung Nam v Ph Yn. Hanoi: Hc vin chnh tr v hnh chnh quc gia H Ch Minh
Fforde, Adam and Stefan de Vylder, eds. (1996) From Plan to Market: The Economic Transition in
Vietnam. Boulder, Colo.: Westview Press.
Geddes, Barbara (2006) Why Parties and Elections in Authoritarian Regimes? Bn sa i so vi
bi trnh by ti cuc hp thng nin 2005 ca Hip hi Khoa hc chnh tr M, Washington.
www.daniellazar.com/wp-content/uploads/authoritarian-elections.doc.
Green, Duncan (2012) From Poverty to Power: How active citizens and effective states can change
nd
the world, 2 ed. Rugby, UK: Practical Action Publishing and Oxford: Oxfam International.
H Phong (2015) Nng tiu chun ngi ng c, linh hot thi gian b phiu [Increase standard of
candidates, flexibility on voting times], H Ni Mi newspaper, 4 June.
Hoang Chi Bao (2007) Democracy at the grassroots level and regulations on implementing
grassroots democracy in rural Vietnam: achievements, problems and solutions. Bi trnh by
ti hi tho ca HIp hi Nghin cu chnh tr, Bath, UK, April.
Jeong, Yeonsik (1997) The Rise of State Corporatism in Vietnam, Contemporary Southeast Asia
19(2): 152-71.
Kaldor, Mary (2008) Democracy and Globalisation, in Albrow M et al (eds.) Global Civil Society
2007/8: Communicative Power and Democracy. London: SAGE Publications, pp. 34-45.
Kerkvliet, Benjamin (2005) The power of everyday politics: how Vietnamese peasants transformed
national policy. Ithaca, NY: Cornell University Press.
Le Hong Hiep (2013) The One Party-State and Prospects for Democratization in Vietnam, ISEAS
Perspective, Singapore, 9 December.
Malesky, Edward, Nguyn Vit Cng, and Anh Tran (2014) The Impact of Recentralization on
Public Services: A Difference-in-Differences Analysis of the Abolition of Elected Councils in
Vietnam, unpublished paper.
Malesky, Edward, Paul Schuler, and Anh Tran (2012) The Adverse Effects of Sunshine: A Field
Experiment on Legislative Transparency in an Authoritarian Assembly, American Political
Science Review (November), 1-25.
McElwee, Pamela v H Hoa L (2006) y mnh chiu su dn ch v tng cng s tham gia ca
ngi dn Vit Nam. UNDP, Hanoi.
Nguyen T, Le Q, Tran B and Bryant S (2015) Citizen Participation in City Governance: Experiences
from Vietnam, Public Administration and Development. DOI: 10.1002/pad.1702.

46

Nrlund, Irene, ed. (2006) The Emerging Civil Society: An Initial Assessment of Civil Society in
Vietnam. Hanoi: CIVICUS.
OECD (2014) Social Cohesion Policy Review of Viet Nam. Development Centre Studies, OECD
Publishing.
Oxfam (2014a) Programming on the Right to Be Heard: A Learning Companion. Oxford.
Oxfam (2014b) Tm lc gi chnh sch: i mi lp k hoch, phn cp u t cp x v trao
quyn cho cng ng hng n gim ngho bn vng. Hanoi, 12/2014.
Oxfam (2012) Tng cng ting ni cng ng la chn ng n: Vn s dng t v thay
i quyn s dng t min Trung Vit Nam, 5/2012.
Oxfam and Landa (Land Alliance) (2014) Policy advocacy result analysis matrix on the revised Land
Law, January.
Scott, James (2008) Weapons of the Weak: Everyday Forms of Peasant Resistance. New Haven,
Conn.: Yale University Press.
Tm Trang (2015) Trong bu tri khng g qu bng Nhn dn http://www.moha.gov.Vietnam/danhmuc/-trong-bau-troi-khong-gi-quy-bang-nhan-dan-16057.html
Tran Thi Thu Trang (2002) Politics in rural Vietnam: local democracy or local autocracy. Bi trnh by
ti hi tho Local Government and Authority in Vietnam. November, 2002.
Tnnesson, Stein (1993) Democracy in Vietnam? Copenhagen: Nordic Institute of Asian Studies.
United Nations Development Programme (1997) Reconceptualizing Governance, discussion paper,
New York, January.
Thng tn x Vit Nam (2015) People protest against air pollution by power plant, Vietnam News, 15
April.
http://vietnamnews.vn/society/269099/people-protest-against-air-pollution-by-powerplant.html, accessed 5 May 2015.
VNExpress (2011) Cng b kt qu bu c i biu Quc hi kha XIII, 3 June, reprinted at
http://www.sonoivu.hochiminhcity.gov.vn/baucuXIII/Lists/Posts/Post.aspx?Source=/baucuxiii&C
ategory=&ItemID=80&Mode=1, accessed 7 May 2015.
Wells-Dang, Andrew (2014) The Political Influence of Civil Society in Vietnam, in Jonathan London
(ed.) Politics in Contemporary Vietnam. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2014.
--- (2010) Political space in Vietnam: a view from the rice-roots, Pacific Review 23(1): 93-112.
Woolcock, Michael (2015) Making the case for case studies in development practice,
http://blogs.worldbank.org/developmenttalk/making-case-case-studies-development-practice,
23 February. Accessed 10 May 2015.
Zingerli, Claudia (2004) Politics in Mountain Communes: Exploring Vietnamese Grassroots
Democracy, in McCargo, D. (ed.) Rethinking Vietnam. London: Routledge Curzon.

47

Ph lc
Ph lc A. Tng hp s lng phng vn

Hnh thc
phng vn

# nam

# n

Tng s
ngi

Nhm

66

28

94

C nhn

12
106

Qung Tr
Ngy
thng
9/3/15

a im

9/3

XTriu Ha,
Huyn Triu
Phong
Triu Ha

9/3
9/3

Hnh thc
phng vn
Nhm

Chc v
Cn b x v i
din on th

# nam

# n

Dn tc

Tng
s
11

Kinh

Kinh

1
8

Kinh
Kinh

Kinh

C nhn

Hi ph n x

Triu Ha
Triu Ha

C nhn
Nhm

on thanh nin x
Ngi dn

10/3

Huyn Triu
Phong

C nhn

MTTQ huyn

11/3

Nhm

Cn b x

Vn Kiu,
Kinh

11/3

Th trn
Krng Klang,
Huyn
akrong
Krng Klang

Nhm

Cn b x

11/3

Krng Klang

C nhn

Cn b x

Vn Kiu,
Paco, Kinh
Kinh

11/3

Krng Klang

Nhm

Ngi dn

11/3

Krng Klang

C nhn

Ngi dn

Paco, Vn
Kiu, Kinh
Vn Kiu

11/3

Krng Klang

C nhn

Ngi dn

Vn Kiu

12/3

Huyn
akrong
ng H

C nhn

MTTQ huyn

Kinh

Nhm

MTTQ v HND
tnh

Kinh

45

TNG

13/3

1
8

1
4
36

48

Ninh Thun
Ngy
thng
16/3

a im
X Phc Tn,
Huyn Bc i

Hnh thc
phng vn
Nhm

Chc v

# nam

# n

Cn b x

Dn tc

Tng
s
5

Raglai

16/3

Phc Tn

Nhm

Ngi dn

Raglai

16/3

Phc Tn

Nhm

Ngi dn

Raglai

18/3

Nhm

Cn b phng

Kinh

18/3

Phng Kinh
Dinh, thnh
ph Phan Rang
Kinh Dinh

Nhm

Cn b phng

Kinh

18/3

Kinh Dinh

Nhm

Kinh

18/3

Kinh Dinh

Nhm

Ngi dn (cao
tui)
Ngi dn

Kinh

19/3

Phan Rang

Nhm

HND thnh
ph Phan Rang
v huyn Bc i

Kinh

19/3

Phan Rang

C nhn

HND tnh

Kinh
TNG

18

12

30

# nam

# n

Tng
s

Ha Bnh
Ngy
thng

a im

Hnh
thc
phng
vn
Nhm

Ngi dn

Nhm

Cn b x

Chc v

Dn tc

23/3

ng Tm,
Huyn Lc
Thy
ng Tm

23/3

ng Tm

Nhm

Cn b x

24/3

Huyn Lc
Thy

C nhn

HND huyn

25/3

Nhm

Ngi dn

Mng,
Kinh

25/3

Phng Hu
Ngh, thnh ph
Ha Bnh
Hu Ngh

Nhm

25/3

Hu Ngh

Nhm

on th
phng
Cn b phng

25/3

TP Ha Bnh

C nhn

26/3

TP Ha Bnh

C nhn

HND thnh
ph
MTTQ tnh

Mng,
Kinh
Mng,
Kinh
Kinh

Kinh

26/3

TP Ha Bnh

C nhn

Kinh

12

31

TNG

23/3

Hi nng dn
tnh
19

49

Mng

Mng,
Kinh
Mng,
Kinh
Kinh

Ph lc B. Ph lc thng k
T l (%) s ngi tham gia ng, on th, hi ngh nghip, t chc th thao, vn ho, x
hi (v d i bng , hi i cha)

D liu cu hi PAPI s A016, 2013

Tn tnh

Dn tc thiu s

Dn tc Kinh

Tng

An Giang

29,1

19,4

21,6

B Ra Vng Tu

2,5

56,1

56,1

Bc Giang

100,0

24,3

24,3

Bc Kn

68,4

74,9

70,4

Bc Liu

10,3

31,9

25,4

Bc Ninh

100,0

59,3

59,3

Bn Tre

50,0

54,6

54,6

Bnh nh

0,0

61,4

61,2

Bnh Dng

0,0

38,9

38,4

Bnh Phc

44,0

66,6

65,2

Bnh Thun

100,0

52,8

53,3

C Mau

0,0

47,3

47,3

Cn Th

0,0

31,5

31,4

Cao Bng

85,8

87,7

85,8

72,5

72,5

Nng
k Lk

57,5

67,3

60,5

k Nng

33,5

81,5

81,1

in Bin

26,0

57,7

33,5

ng Nai

22,5

34,9

33,7

33,7

33,7

ng Thp
Gia Lai

47,2

82,5

78,9

H Giang

76,5

96,0

78,9

75,6

75,6

50,3

50,8

H Tnh

93,1

93,1

Hi Dng

69,6

69,6

H Nam
H Ni

64,5

Hi Phng

100,0

35,9

36,0

Hu Giang

66,7

47,0

47,1

Ho Bnh

88,6

64,0

84,1

57,6

57,6

Hng Yn
Khnh Ho

60,1

52,5

54,9

Kin Giang

34,2

38,1

37,4

Kon Tum

55,3

55,9

55,7

Lai Chu

13,9

77,8

17,1

Lm ng

57,9

50,8

53,7

Lng Sn

78,6

73,7

76,7

50

Tn tnh

Dn tc thiu s

Dn tc Kinh

Tng

Lo Cai

60,2

48,5

59,1

47,0

47,0

Long An
Nam nh

100,0

61,4

62,5

Ngh An

92,1

69,0

77,2

66,1

66,1

Ninh Bnh
Ninh Thun

38,5

65,2

46,8

Ph Th

84,8

70,7

74,0

Ph Yn

47,7

47,7

Qung Bnh

93,3

93,3

Qung Nam

83,3

60,2

62,3

Qung Ngi

48,1

52,8

50,8

Qung Ninh

25,6

62,2

40,7

95,6

95,6

Qung Tr
Sc Trng

30,4

42,6

41,2

Sn La

91,0

71,3

88,9

TP. H Ch Minh

29,2

36,7

36,6

Ty Ninh

0,0

22,2

21,8

80,3

80,3

Thi Bnh
Thi Nguyn

66,2

64,0

64,6

Thanh Ho

64,0

55,0

58,1

82,2

82,2

Tha Thin Hu
Tin Giang

25,0

47,7

47,7

Tr Vinh

23,1

28,0

23,4

Tuyn Quang

66,6

75,6

69,8

Vnh Long

0,0

45,2

44,8

75,4

75,4

Vnh Phc
Yn Bi

73,3

66,0

66,5

Tng

46,5

48,9

48,5

51

T l (%) s ngi cho bit c ngi khc i bu thay cho h (ngi trong hoc ngoi
gia nh)

D liu cu hi PAPI s D106a, 2013

NAM

Dn tc thiu
s

Dn tc
Kinh

Tng

Dn tc thiu
s

Dn tc
Kinh

Tng

An Giang

9,1

7,0

7,5

31,4

46,4

44,5

B Ra Vng Tu

0,0

29,8

29,6

40,3

40,3

Bc Giang

0,0

29,7

29,6

44,1

44,1

Bc Kn

27,5

34,1

29,9

29,9

13,6

26,1

Bc Liu

18,4

6,1

9,3

69,7

61,6

63,7

34,5

34,5

35,3

35,3

26,2

26,1

22,9

22,9

Bnh nh

9,4

9,4

27,4

27,4

Bnh Dng

4,6

4,6

0,0

22,8

22,6

Bnh Phc

3,0

3,0

50,0

36,2

37,6

Bnh Thun

7,7

7,7

42,3

42,3

34,1

34,1

60,2

60,2

11,8

11,8

28,0

28,0

39,3

27,6

9,3

66,2

34,9

34,9

48,0

48,0

Tnh

Bc Ninh
Bn Tre

C Mau

0,0

100,0

Cn Th
Cao Bng

27,3

Nng

67,4

k Lk

0,0

9,0

3,7

13,4

62,1

36,5

k Nng

0,0

24,4

23,8

73,9

28,9

29,3

in Bin

18,0

32,1

25,5

29,1

15,2

25,1

ng Nai

0,0

25,7

24,7

100,0

47,1

49,5

12,5

12,5

52,3

52,3

ng Thp
Gia Lai

24,9

4,6

5,3

100,0

36,3

42,2

H Giang

15,5

0,3

15,3

40,8

97,0

51,6

37,7

37,7

27,0

27,0

25,0

25,5

45,9

46,5

H Tnh

16,9

16,9

54,0

54,0

Hi Dng

6,6

6,6

36,6

36,6

Hi Phng

24,4

24,4

43,0

43,0

44,9

44,9

53,3

63,6

35,3

35,3

H Nam
H Ni

46,9

Hu Giang

50,0

31,6

31,6

Ho Bnh

29,5

32,8

29,9

6,4

6,4

Hng Yn

89,7

66,5

Khnh Ho

4,3

12,7

10,6

39,9

60,3

51,5

Kin Giang

0,0

17,7

16,7

100,0

51,4

64,2

Kon Tum

0,0

7,3

4,4

19,9

23,0

21,9

Lai Chu

17,0

22,3

17,9

39,9

17,7

30,5

Lm ng

10,6

3,4

6,8

17,4

31,8

25,4

Lng Sn

20,6

3,5

13,4

41,2

17,9

30,9

52

NAM
Tnh
Lo Cai

Dn tc thiu
s

Dn tc
Kinh

Tng

Dn tc thiu
s

Dn tc
Kinh

Tng

26,6

23,5

26,3

35,4

2,4

29,4

13,1

13,1

43,2

43,2

Long An
Nam nh

0,0

42,1

38,1

100,0

27,9

28,1

Ngh An

22,1

29,4

26,2

39,3

52,4

48,6

38,2

38,2

46,8

46,8

Ninh Bnh
Ninh Thun

20,2

26,7

23,1

21,8

25,8

23,8

Ph Th

52,1

27,6

34,5

23,3

34,4

32,4

Ph Yn

15,4

15,4

74,8

74,8

Qung Bnh

22,9

22,9

45,8

45,8

Qung Nam

0,0

19,5

18,6

21,4

34,0

32,5

Qung Ngi

3,8

12,9

11,5

54,7

26,0

36,7

Qung Ninh

25,4

25,7

25,5

75,2

43,5

57,6

25,6

25,6

29,2

29,2

Qung Tr
Sc Trng

0,0

22,1

20,6

28,7

42,9

41,2

Sn La

22,6

39,3

24,0

20,5

15,5

19,8

TP. H Ch Minh

78,8

7,6

7,7

0,0

22,1

21,7

Ty Ninh

19,7

19,7

100,0

48,8

48,8

Thi Bnh

29,1

29,1

43,6

43,6

Thi Nguyn

7,7

32,3

26,1

91,2

26,5

41,2

Thanh Ho

11,6

33,5

26,0

14,2

43,4

35,7

15,7

15,7

38,7

38,7

Tha Thin Hu
Tin Giang

0,0

26,4

26,4

0,0

6,4

6,4

Tr Vinh

0,9

24,9

3,4

19,1

70,3

21,7

Tuyn Quang

6,9

22,3

11,0

50,5

39,7

45,9

Vnh Long

0,0

2,0

2,0

0,0

22,1

21,3

32,4

32,4

50,9

50,9

Vnh Phc
Yn Bi

0,0

28,2

27,9

76,6

14,4

22,9

Tng

14,5

19,2

18,7

40,6

39,5

39,6

53