Besta t4 2015 Versi Guru

Zulkarnain bin Jamaluddin
Edisi Guru
Modifikasi mengikut
Cetakan Pertama
perubahan pendidikan
masa kini
NAMA:............................................................................
TINGKATAN:....................................................................
SEKOLAH:........................................................................
Zulkarnain Jamaluddin @ 2015
KANDUNGAN
BAB
1
TAJUK
MS
Pengenalan Kepada Biologi
1.1
Kajian Biologi
1.2
Penyiasatan Saintifik
Struktur Dan Organisasi Sel
2.1
Struktur Dan Fungsi Sel
2.2
Organisasi Sel
20
Pergerakan Bahan Merentas Membran Plasma
35
3.1
Pergerakan Bahan Merentas Membran Plasma
35
3.2
Pergerakan Bahan Merentas Membran Plasma Dalam Kehidupan
39
Seharian
4
Komposisi Kimia Dalam Sel
54
4.1
Komposisi Kimia Dalam Sel
54
4.2
Karbohidrat
54
4.3
Protein
56
4.4
Lipid
59
4.5
Enzim
61
Pembahagian Sel
65
5.1
Mitosis
65
5.2
Meiosis
68
Nutrisi
84
6.1
Jenis-Jenis Nutrisi
84
6.2
Gizi Seimbang
86
6.3
Malnutrisi
89
6.4
Pencernaan Makanan
92
6.5
Penyerapan Dan Asimilasi Hasil Pencernaan Makanan
99
6.6
Pembentukan Tinja Dan Penyahtinjaan
103
6.7
Menilai Tabiat Pemakanan
104
6.9
Kepentingan Makronutrien Dan Mikronutrien Dalam Tumbuhan
112
6.10
Fotosintesis
115
6.11
Mekanisme Fotosintesis
115
6.12
Faktor-Faktor Yang Mempengaruhi Fotosintesis
118
6.14
Teknologi Dalam Pengeluaran Makanan
120
6.15
Perkembangan Teknologi Dalam Pemprosesan Makanan
122
BAB
7
TAJUK
MS
Respirasi
125
7.1
Proses Respirasi Dalam Penghasilan Tenaga
125
7.2
Struktur Respirasi Dalam Mekanisme Pernafasan Dalam Manusia Dan
133
Haiwan
7.3
Pertukaran Gas Merentas Permukaan Respiarasi Dan Pengangkutan Gas
145
Dalam Badan Manusia

7.4
Mekanisme Kawal Atur Respirasi
147
7.5
Kepentingan Mengekalkan Sistem Respirasi Yang Sihat
149
7.6
Respirasi Dalam Tumbuhan
150
Ekosistem Dinamik
155
8.1
Komponen Abiosis Dan Biosis Dalam Persekitaran
155
8.2
Pengkolonian Dan Sesaran Dalam Suatu Ekosistem
162
8.3
Ekologi Populasi
168
8.4
Biokepelbagaian
171
8.5
Impak Mikroorganisma Terhadap Kehidupan
175
Ekosistem Terancam
181
9.1
Aktiviti Manusia Yang Mengancam Ekosistem
181
9.2
Fenomena Kesan Rumah Hijau Dan Penipisan Lapisan Ozon
193
9.3
Kepentingan Pengurusan Terancang Aktiviti Pembangunan Dan
197
Ekosistem
Biodata Penulis
Zulkarnain bin Jamaluddin berasal dari Kuantan telah mendapat
pendidikan awal di SK Panching Selatan (1986-1991), SMK Panching
Selatan (SMK Seri Panching)(1992-1996), Pusat Matrikulasi (UKM)
Kuala Pilah (1997-1998) dan seterusnya melanjutkan pengajian di
Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi pada tahun 1998 hingga 2001 dan mendapat Ijazah
Sarjana Muda Sains dengan Pendidikan (Biologi).
Memulakan kerjaya sebagai pendidik di SMK Dato Mahmud Mat, Pekan dari tahun
2001 hingga 2006. Di situ, beliau diamanahkan untuk mengajar Sains Menengah Atas dan
Biologi tingkatan 4 dan 5. Kemudian pada tahun 2007, beliau bertukar ke SMK Seri Pekan
hingga 2014. Di sini, beliau pernah mengajar Matematik, Sains dan Biologi. Selepas 8 tahun
mencurahkan khidmat bakti di SMK Seri Pekan, beliau telah ditukarkan pula ke SMK Tengku
Abdullah, Pekan mulai Disember 2014 hingga kini.
Modul Sempoi Biologi tingkatan 4 ini adalah edisi ketiga yang dihasilkan oleh penulis
dengan cetakan pertama. Modul ini mengetengahkan kaedah pembelajaran yang berfokus
dan terarah selari dengan huraian sukatan pelajaran yang ditetapkan oleh Kementerian
Pendidikan Malaysia. Modul ini juga mengandungi beberapa soalan biologi kertas 2
daripada SPM sebenar yang disusun mengikut sub-topik mengikut kaedah Mastery Learning
untuk memudahkan penguasaan murid. Semoga penghasilan Modul Sempoi Biologi
tingkatan 4 ini membantu murid mencapai kecemerlangan dalam SPM.
Selamat Belajar, Semoga Berjaya!
..Biology is easy..
..Biologi itu sempoi..
BAB 1 PENGENALAN KEPADA BIOLOGI

1.1 Kajian Biologi
1. Perkataan Biologi berasal daripada dua kata dasar bahasa Yunani, iaitu
bios dan logos.
2. Bios bermaksud kehidupan dan logos bermaksud kajian mengenai
kehidupan.
Kepentingan penyelidikan biologi
1. Memahami dengan lebih baik bagaimana badan manusia berfungsi
2. Mengetahui cara merawat penyakit
3. Menyelamatkan spesies terancam yang hampir pupus
4. Menguruskan masalah berkaitan dengan persekitaran dengan lebih baik
Bidang kajian dalam biologi
Biotek
nologi
Mikrobiologi
Biokimia
Zoologi
Perubatan
Biologi
Botani
Anatomi
Ekologi
Genetik
Taksonomi
Fisiologi
Kerjaya yang berkaitan dengan biologi

1.2 Penyiasatan Saintifik
1. Kemahiran saintifik dibahagikan kepada dua komponen iaitu kemahiran
proses sains dan kemahiran manipulatif.
2. Kemahiran proses sains melibatkan kemahiran pemikiran secara kritis,
analitis dan kreatif yang membolehkan seseorang ahli sains merumus
persoalan dan mencari jawapan serta penerangan untuk sesuatu
fenomena dengan cara yang sistematik.
3. Kemahiran manipulatif merupakan psikomotor yang membolehkan ahli
sains menjalankan sesuatu penyiasatan saintifik.
Kaedah saintifik
Langkah- langkah dalam penyiasatan saintifik:
1. Mengenal pasti
masalah
8. Mentafsir data
9. Membuat
kesimpulan
2. Membuat
hipotesis
7. Menganalisis
data
10. Menulis
laporan
3. Merancang
penyiasatan
6.
Mengumpulkan
data
4. Mengenal pasti
dan mengawal
pemboleh ubah
5. Menjalankan
eksperimen
Kemahiran
proses sains
Sikap
saintifik dan
nilai-nilai
murni
Kemahiran
manipulatif
BAB 2 STRUKTUR SEL DAN ORGANISASI SEL

2.1 Struktur dan Fungsi Sel
Lukiskan gambarajah sel tumbuhan
Dinding sel
Membran sel
Vakuol
Jalinan endoplasma
kasar
Sitoplasma
Kloroplas
Ribosom
Mitokondrion
Jasad Golgi
Jalinan endoplasma
licin
Nukleus
Lukiskan gambarajah sel haiwan
Membran sel
Jasad Golgi
Sitoplasma
Ribosom
Mitokondrion
Jalinan endoplasma
kasar
Nukleus
Jalinan endoplasma
licin
Organel dan bukan organel yang ada dalam sel tumbuhan dan sel haiwan:
Organel/ Bukan Organel
Struktur
Fungsi
Membran PlaSma (SPM)
-Separa telap
Membenarkan sebahagian
S=Semi
-dwilapisan fosfolipid/
bahan masuk- keluar sel.
P=Permeable/Phospholipid,
protein/kolesterol
M=Model Mozek Bendalir*
-dinamik/ bersifat
bendalir/ keanjalan
SitoplaSMa (SMS)
-sap sel mengandungi
S=Sap sel, S=Salt=garam
air dan mineral.
Medium tindak balas kimia.
M=Mineral/medium
MiTOkondrion (MOT)
-Bentuk bujur
Menjana tenaga
O=Oval=bujur
-Dua lapisan
M=menjana, T=Tenaga
membran
Jalinan EndosPlasmA Kasar
-vesikel angkutan
Mengangkut protein ke
(JPA)
- ribosom melekat
Jasad Golgi
J=Jasad Golgi
padanya.
P=Protein, A=Angkut
Jalinan EndoplaSma Licin
-tiada ribosom
Mensintesis lipid
RiboSoM (RiSM)
-kecil dan melekat
Mensintesis protein
R=Repair tissue by Protein
pada Jalinan EK.
(SiLi)
S=Sintesis, L=Lipid
S=Sintesis
M=Melekat
JAsad GolGi (AGKPB)
-Jalinan berbentuk
Mengubah suai protein
A=Angkut
matriks yang
kepada enzim.
G=GliKoProtein
mengandungi vesikel
Membungkus enzim ke
K=KarBohidrat
rembesan
dalam vesikel rembesan.
P=Protein, Proses
Bergerak dan bergabung
B=Bungkus
dgn membran plasma.
Aku Guru Kanan Panitia Biologi
Untuk dirembes ke luar sel.
NukleuS
Mengandungi
S=Semua
membran nukleus,
Mengawal semua aktiviti sel
nukleolus dan
nukleoplasma.
Organel yang berbeza antara sel tumbuhan(SeTu) dan sel haiwan(SeHa):

Organel
Struktur
Fungsi
Dinding sel
-Gentian selulosa yang liat dan
Memastikan sel kekal
(SeTu)
kuat.
dan tidak mudah
-Telap sepenuhnya.
pecah.
-Mengandungi stroma dan grana.
Memerangkap cahaya
-dua lapisan membran.
untuk fotosintesis.
Vakuol
- Kantung berisi cecair (sap sel)
Sap sel menyokong
(SeTu)
yang dikelilingi oleh membran
tumbuhan herba
separa telap yang disebut
supaya tidak layu
tonoplas.
dengan mudah.
Kloroplas (SeTu)
- Sap sel mengandungi air, asid

organik, gula, asid amino, garam
mineral, bahan buangan dan
pigmen.
Sentriol (SeHa)
Lisosom (SeHa)
-Mula terbentuk pada peringkat
Menghasilkan gentian
profasa mitosis sel haiwan.
gelendong.
-Mengandungi enzim lisozim.
Mencernakan organel
rosak.
Membandingkan dan membezakan struktur sel haiwan dengan sel tumbuhan.

Persamaan
Kedua-dua sel mengandungi mitokondrion, jalinan endoplasma kasar, jalinan
endoplasma licin, ribosom, nukleus, membran plasma, sitoplasma dan jasad Golgi.
Perbezaan
Sel haiwan
Struktur
Sel tumbuhan
Berubah-ubah
Bentuk
Tetap
Tiada
Dinding sel
Ada
Tiada
Vakuol
Ada
Tiada
Kloroplas
Ada
Glikogen
Simpanan makanan
Kanji
SPM 2005 (Struktur)

1. Rajah menunjukkan organel-organel yang terlibat semasa sintesis dan
rembesan suatu enzim dalam satu sel haiwan.
(a) Namakan organel yang berlabel P dan R.

P:Jasad Golgi
R:.Vesikel rembesan
[2 markah]
(b)(i) Nyatakan fungsi organel S.
Menghasilkan tenaga semasa sintesis protein.
[2 markah]
(ii) Terangkan peranan organel Q dalam sintesis enzim.
Maklumat genetik pada Q dipindahkan ke RNA. RNA berindak sebagai
pengutus yang membawa maklumat itu ke ribosom, di mana enzim itu
disintesiskan.
[2 markah]
10
SPM 2006
2. Rajah menunjukkan satu sel tumbuhan yang dilihat di bawah mikroskop
elektron.
(a)(i) Pada Rajah, lebelkan struktur P, Q, R dan S.

[4 markah]
P: Kloroplas
Q: Nukleus/ Membran nukleus
R: Vakuol
S: Jasad Golgi
(ii) Nyatakan fungsi struktur:
P: Menyerap / memerangkap (cahaya) matahari (untuk menjalankan
fotosintesis).
S: Mengubah suai / Mengasing / Menukar / Menyudahkan sintesis
protein/enzim (drp retikulum endoplasma kasar) / glikoprotein.
[2 markah]
(b) Terangkan peranan R dalam mengekalkan kesegahan sel.
F:
Sap sel mengandungi air dan bahan osmotic / bahan terlarut / gula / garam.
P1: Menyebabkan osmosis / resapan air ke dalam sel berlaku.

P2: Mengekalkan / Mengawal tekanan osmosis sap sel / dalam sel //
menghasilkan tekanan segah dalam sel / vakuol bertambah besar, menolak
sitoplasma ke dinding sel.
11
[2 markah]
SPM 2009
3. Rajah menunjukkan struktur satu sel tumbuhan.
(a)(i) Namakan organel T.

Retikulum / Jalinan endoplasma licin
[1 markah]
(ii) Nyatakan dua fungsi jasad Golgi.
P1 Mengubah suai protein / karbohidrat / fosfolipid / glikoprotein.
[Tolak: Ubah suai enzim]
P2 Menyimpannya ke dalam vesikel.
P3 Mengangkut protein ke bahagian lain dalam sel.
[2 markah]
(b)(i) Namakan struktur dalam kloroplas yang terlibat dalam tindak balas cahaya
fotosintesis.
Grana/ Granum/ Tilakoid
[1 markah]
(ii) Jelaskan dengan ringkas fungsi kloroplas dalam fotosintesis.
(Mengandungi klorofil) menyerap tenaga cahaya. Dan menukarnya kpd tenaga
kimia / ATP.
[2 markah]
12
SPM 2010
4. Rajah menunjukkan struktur satu sel haiwan.
(a)(i) Pada Rajah, lebelkan P dan S.

P: Membran plasma / sel
S: Jalinan endoplasma kasar / JE kasar
[Tolak: JEK]
[2 markah]
(ii) Terangkan fungsi kromosom.

P1 Kromosom membawa / mengandungi maklumat genetik.
[Tolak: mengandungi DNA]
P2 Yang menentukan ciri-ciri dan fungsi-fungsi sel.
[2 markah]
13
(b) Terangkan apa yang akan berlaku kepada penghasilan enzim luar sel jika
jasad Golgi dan S tidak ada.
E1: Penghasilan (enzim luar sel) tidak lengkap // (enzim) tidak dihasilkan.
[Tolak: sedikit enzim dihasilkan]
E2: (Tanpa S) protein yg telah disintesiskan tidak boleh diangkut ke jasad Golgi
(melalui vesikel angkutan).
E3: (Tanpa jasad Golgi) protein tidak dapat diubah suai (kepada enzim luar sel)
[Tolak: Enzim tidak boleh diubah suai]
E4: (Protein) tidak dapat diasingkan (mengikut jenis).
E5: (Enzim/ protein) tidak boleh dibungkus (dan dipindahkan kpd membran
plasma untuk disingkirkan ke luar sel).
E6: Tiada enzim / protein akan diangkut / dibebaskan / dihantar / dipindahkan
keluar membran plasma.
[4 markah]
(c) Terangkan mengapa sel sperma mempunyai lebih mitokondrion.
F: Mitokondria menjana tenaga / ATP // tapak respirasi sel.
E: Sperma memerlukan jumlah tenaga yang banyak / lebih untuk bergerak /
berenang (ke uterus / tiub fallopio semasa proses persenyawaan).
[2 markah]
(d) Terangkan bagaimana lisosom membantu dalam penyingkiran organelorganel yang rosak di dalam sel.
P1: (Lisosom) merembeskan enzim (hidrolitik) // lisozim.
P2: (Lisosom) /Lisozim / Enzim mencerna / menghidrolisis organel rosak.
[2 markah]
14
SPM 2012
5. Rajah menunjukkan struktur satu sel tumbuhan.
(a)(i) Namakan struktur P dan Q.

P: Dinding sel
Q: Vakuol
[2 markah]
(ii) Nyatakan komponen yang membina struktur P dan kandungan Q.
Struktur P: Selulosa
Kandungan Q: Sap sel / air / garam mineral / gula / glukosa / asid amino /
nutrien / sisa buangan / oksigen / karbon dioksida / enzim.
[Tolak: Kanji]
[2 markah]
(b) Terangkan satu ciri struktur P yang berkait dengan fungsinya.
F1: (Selulosa) adalah tegar / kuat / teguh.
E1: P / ia mengekalkan bentuk sel tumbuhan/ memberi sokongan (mekanikal) /
melindungi sel daripada musnah / pecah.
F2: Telap (sepenuhnya).
E2: membenarkan (semua) bahan merentasinya.
[2 markah]
(c) Terangkan satu peranan struktur Q kepada tumbuhan herba.
E1: Pengosmokawalaturan // kawal atur / kawal kandungan tekanan osmosis
dalam sel // bertindak sebagai tempat penyimpanan / simpan makanan/
nutrien.
E2: untuk kesegahan.
[ Tolak: tumbuhan segah]
E3: untuk sokongan (mekanikal)

[2 markah]
15
SPM 2013 (Struktur)

1. Rajah menunjukkan struktur sel haiwan.
(a) Pada Rajah, labelkan Q.
[1 markah]
Q: Vesikel angkutan
(b) Lukis satu anak panah (
) untuk memadankan organel S kepada
fungsinya.
Organel
Fungsi
Mengangkut protein yang telah
disintesis
Mengubahsuai protein yang

telah disintesis
Mensintesis protein
[1 markah]
(c) Terangkan satu ciri P.

P1: Separa telap.
P2: Membenarkan zarah-zarah kecil / sama saiz (seperti liang) melalui /
merentasinya.
P3: Bertindak secara memilih.
16
P4: Dinamik / bersifat bendalir / keanjalan.

P5: Mengandungi (molekul) fosfolipid / protein / kolesterol.
[2 markah]
(d) Huraikan fungsi R dalam pengangkutan enzim luar sel.
P1: R ialah jasad Golgi.
P2: Mengubah suai protein kepada enzim.
P3: Membungkus enzim.
[Tolak: protein]
P4: Ke dalam vesikel rembesan.

P5: Bergerak ke membran plasma.
P6: Bergabung dengan membran plasma.
P7: (Enzim) dirembeskan / dilepaskan keluar sel.
[2 markah]
(e) Rajah menunjukkan satu organel.
(i) Terangkan mengapa organel dalam rajah tidak terdapat dalam sel haiwan.
P1: Organel itu ialah kloroplas / haiwan tidak mempunyai kloroplas.
P2: Tidak perlu menyerap tenaga cahaya.
P3: Tidak menjalankan fotosintesis.
P4: Haiwan adalah heterotrof / nutrisi holozoik.
[2 markah]
17
(ii) Rajah menunjukkan keratan memanjang suatu bebawang. Bebawang itu

ditanam di dalam tanah.
Terangkan mengapa organel dalam Rajah tidak terdapat pada daun sisik bawang
itu.
P1: Mengandungi makanan simpanan / glukosa / gula / karbohidrat. [Tolak: kanji]
P2: Untuk pertumbuhan pokok / membentuk daun baru.
P3: Fotosintesis tidak berlaku.
P4: Tiada penyerapan tenaga cahaya (maka tidak memerlukan kloroplas /
klorofil).
[2 markah]
(iii) Terangkan apakah yang berlaku pada pertumbuhan bebawang jika
bebawang itu diletak dalam almari gelap.
P1: Pertumbuhan perlahan // masih boleh bertumbuh / bercambah.
P2: Makanan simpanan (dalam daun sisik) digunakan.
P3: Bebawang mengecut / menjadi lebih kecil.
P4: Untuk membentuk daun baru.
P5: Daun kekuningan.
P6: Dengan kehadiran air / kelembapan.
[2 markah]
18
Menghubungkan kepadatan sesuatu organel dengan fungsi khusus sel.

Jenis sel
Fungsi
Jenis organel yang

berkepadatan tinggi
dalam sel
Sel sperma
Berenang ke dalam
Mitokondria.
uterus untuk
bersenyawa dengan
ovum.
Sel otot untuk
Mengecut dan
penerbangan dalam
serangga dan burung
Sel meristem
Mitokondria.
mengendur secara
antagonis.
Pembahagian sel secara
Nukleus.
mitosis giat berlaku

untuk menambahkan
bilangan sel.
Sel mesofil palisad
Proses fotosintesis
Kloroplas / klorofil.
berlaku.
2.2 Organisasi Sel
(a )Amoeba sp.
Lukiskan Amoeba sp.
Endoplasma
Ektoplasma
Nukleus
Pseudopodium
memanjang
Vakuol
air
Vakuol mengecut
Vakuol makanan
19
Kriteria
Struktur
Penerangan
1. Tidak mempunyai bentuk yang tetap.
2. Diselaputi oleh membran plasma.
3. Sitoplasma terdiri daripada ektoplasma yang
lebih pejal di bahagian luar dan endoplasma
yang lebih berair di bahagian dalam.
4. Terdapat vakuol makanan dan vakuol mengecut
dalam sitoplasma.
5. Mempunyai nukleus.
Cara makan
1. Memakan bakteria, alga dan mikroorganisma.

2. Memakan melalui proses fagositosis.
3. Pseudopodium dihulurkan untuk mengelilingi
makanan, lalu membentuk vakuol makanan.
Respirasi
1. Pertukaran gas respirasi merentasi membran

plasma secara resapan.
Perkumuhan
1. Pengosmokawalaturan dijalankan oleh vakuol

mengecut.
2. Air masuk ke dalam amoeba sp. akan dikumpul
di dalam vakuol mengecut.
3. Apabila vakuol mengecut mencapai saiz
maksimum, struktur ini mengecut untuk
mengeluarkan kandungan di dalamnya.
4. Bahan buangan dikeluarkan merentas membran
plasma melalui resapan.
Pergerakan
1. Bergerak dengan menghulurkan pseudopodium

ke arah pergerakan.
2. Pseudopodium dikenali sebagai kaki palsu.
3. Sitoplasma mengalir ke dalam pseudopodium
yang dihulurkan.
4. Pseudopodium yang lain ditarik balik.
20
1. Amoeba sp. bergerak ke arah rangsangan yang
Bergerak balas
terhadap
sesuai seperti makanan dengan menggunakan
rangsangan
pseudopodium.
2. Mikroorganisma ini menjauhi rangsangan yang
tidak sesuai seperti larutan asid atau alkali,
cahaya terang dan suhu yang tinggi.
Pembiakan
1. Membiak secara aseks.

-
Belahan dedua ketika keadaan sesuai.
Pembentukan spora ketika keadaan tidak

sesuai.
Habitat
1. Kawasan air tawar seperti tasik dan kolam.

2. Air dalam tanah.
3. Sesetengah adalah parasitik.
(b) Paramecium sp.

Alur mulut
Mikronukleus
Sitostom
Silia
Vakuol makanan
Makronukleus
Kriteria
Struktur
Vakuol mengecut
Penerangan
1. Berbentuk selipar.
2. Permukaan paramecium sp. ditutup dengan silia.
3. Mempunyai dua nukleus;
-
Makronukleus yang mengandungi aktiviti sel kecuali proses

pembiakan.
Mikronukleus yang terlibat dalam proses pembiakan.
4. Mempunyai vakuol mengecut pada setiap hujung sel.

5. Alur mulut dan sitostom terlibat dalam makanan.
21
Cara makan
1. Memakan mikroorganisma.
2. Pukulan beritma silia sepanjang alur mulut menyapu makanan ke
dalam sitostom.
3. Vakuol makanan terbentuk.
4. Enzim dirembes untuk mencerna makanan dalam vakuol
makanan semasa bergerak dalam sitoplasma.
5. Nutrien diserap ke dalam sitoplasma manakala makanan yang
tidak dicerna disingkir melalui liang dubur.
Respirasi
1. Pertukaran gas respirasi merentas membran plasma melalui

resapan.
Perkumuhan
1. Pengosmokawalaturan dijalankan oleh vakuol mengecut.

2. Air meresap ke dalam sitoplasma paramecium sp. dan dikumpul
dalam vakuol mengecut.
3. Pengecutan vakuol mengecut yang penuh menyingkirkan
kandungannya.
4. Bahan buangan dikumuhkan merentas membran plasma melalui
resapan.
Pergerakan
1. Bergerak secara pukulan beritma silia.

2. Gelombang yang terhasil akibat pukulan silia menyebabkan
paramecium sp. berputar dan berpilin sepanjang paksinya

semasa bergerak ke hadapan.
Bergerak
1. Silia berfungsi seperti struktur deria.
balas
2. Menjauhi rangsangan yang tidak sesuai seperti cahaya terang,
terhadap
rangsangan
larutan asid atau alkali dengan menggunakan silia.

3. Bergerak ke arah rangsangan yang sesuai seperti makanan
dengan menggunakan silia.
Pembiakan
1. Membiak secara seks melalui konjugasi apabila keadaan tidak

sesuai.
2. Pertukaran mikronukleus antara dua paramecium berlaku.
3. Membiak secara aseks melalui belahan dedua apabila keadaan
sesuai.
Habitat
1. Kawasan air tawar seperti tasik dan kolam.
22
Pengkhususan sel dalam organisma multisel

1. Organisma multisel ialah organisma yang mempunyai lebih daripada satu
sel.
2. Sebagai contoh, manusia memulakan hayat hidup bermula daripada satu
sel tunggal yang disebut zigot, iaitu sel yang terbentuk hasil persenyawaan
antara gamet jantan dengan gamet betina.
3. Zigot membahagi membentuk dua, empat, lapan sehingga beratus-ratus
sel yang seiras yang disebut Morula.
4. Morula akan berkembang menjadi embrio.
5. Sel ini akan mengalami pertumbuhan, perubahan bentuk dan pembezaan
bagi menjalankan fungsi khusus melalui proses pengkhususan.
Organisasi sel dalam organisma multisel
Sel
Tisu
Otot
Sistem
Organisma
Ingat STOSO
Organisasi sel dalam haiwan
Terdapat empat jenis tisu utama dalam haiwan:
(a) Tisu epitelium
(b) Tisu otot
(c) Tisu saraf
(d) Tisu penghubung
Ingat POSE
23
Jenis tisu
Tisu
Ciri-ciri
epitelium
(TE)
Contoh
Fungsi
Satu atau lebih
-kulit .
-membentuk halangan
lapisan sel.
-ruang mulut.
dan pelindung drp
Tersusun rapat.
-permukaan
jangkitan, kecederaan
berongga.
mekanikal dan
penyahidratan.
Sel panjang dgn -sel goblet di usus.
-merembes mukus.
unjuran.
-memerangkap
-silium di trakea.
mikrob.
Tisu otot
ada gentian otot
Mengecut dan
(TO)
Tiga jenis TO
mengendur.
iaitu
Tisu saraf
(TS)
Tisu
otot licin.
usus, salur darah,
otot rangka
salur kencing dan
dan
salur pembiakan
otot kardium
-jantung
ada neuron atau -neuron deria,
Menghantar impuls
sel saraf (jasad
neuron
dari reseptor ke
sel dan gentian
perantaraan dan
sistem saraf pusat
saraf)
neuron motor.
dan ke efektor.
TP longgar.
-memautkan TE dgn
penghubung
(TP)
tisu dibawahnya.
TP bergentian.
-tendon dan
- hubungkan tulang
(kolagen)
ligamen.
dgn otot dan

hubungkan tulang dgn
tulang.
Rawan
-hidung, telinga,
(kuat dan
hujung tulang pada menyerap tekanan
fleksibel)
sendi.
Tulang
-semua tulang
(mineral spt.
-memberi sokongan,
-melindungi organ dan

menyokong badan.
Kalsium fosfat)
Tisu darah
-sel darah merah
-pengangkutan
24
Tisu adipos
-Dermis kulit dan
-tenaga simpanan,
(tersusun padat
keliling organ
penebat dan
dan menyimpan
utama.
perlindungan
lemak)
Cara ingat: LGRTDA
Lembu Gila Rempuh

Tiang Dapur Aku
Organ
-Terdiri drp dua atau lebih tisu yang bergabung bersama utk melakukan
sesuatu fungsi khusus.
Contoh: Jantung, kulit, peparu, ginjal, mata dan telinga.
Lukiskan keratan rentas kulit manusia
25
SPM 2008 (ESEI)

1. Rajah menunjukkan struktur satu organisma unisel yang hidup dalam kolam air
tawar.
Terangkan fungsi X dalam proses pengosmokawalaturan.

[4 markah]
P1: vakuol mengecut mengawal atur jumlah air / tekanan osmosis.
P2: air berlebihan meresap masuk ke dalam vakuol secara osmosis.
P3: vakuol mengecut membesar / bertambah besar (hingga saiz maksimum).
P4: (dan kemudian) vakuol mengecut / pecah di permukaan sel.
P5: membebaskan air ke persekitaran luar.
P6: vakuol mengecut.
26
SPM 2011 (STRUKTUR)

Rajah menunjukkan aras yang berbeza dalam organisasi sel bagi manusia
daripada sel ke organ.
(a)(i) Namakan P, Q dan R.

P: Tisu penghubung / (tisu) darah.
[Tolak: plasma darah]
Q: Pankreas.
R: Sel otot / Sel otot licin.
[Tolak: otot tanpa sel]

[3 markah]
(ii) Nyatakan satu fungsi sel darah.

Mengangkut / membawa oksigen / karbon dioksida / gas respirasi.
[Tolak: mengangkut darah / darah beroksigen / darah terdeoksigen]
[1 markah]
(b) Terangkan fungsi Q dalam mengawal atur aras glukosa darah.
F1: Pankreas merembeskan insulin apabila paras glukosa tinggi.
E1: dengan menukarkan glukosa (berlebihan) kepada glikogen. [Tolak: berubah]
27
E2: paras glukosa darah berkurang / kembali normal.

ATAU
F2: Pankreas merembeskan glucagon apabila paras glukosa rendah.
E3: dengan menukarkan glikogen kepada glukosa.
E4: paras glukosa meningkat/ kembali normal.
[2 markah]
SPM 2013 (Struktur)
Rajah menunjukkan struktur kulit manusia dalam situasi P dan situasi Q.
(a) Namakan struktur R dan struktur S.

R: Kelenjar peluh
S: Otot erektor / regang.
[Tolak: sel otot]

[2 markah]
(b) (i) Nyatakan satu fungsi tisu adipos.

P1: Sebagai penebat haba // bantu kekalkan suhu badan.
[Tolak: mengekalkan kesuaman badan]
P2: Sebagai sumber tenaga.
[Tolak: melindungi organ dalaman]
P3: Menyimpan lemak / lipid.

[1 markah]
28
SPM 2014 (Struktur)

Rajah menunjukkan struktur suatu Amoeba sp.
(a)(i) Nyatakan peringkat organisasi bagi Amoeba sp.

Sel / Organisma
[Tolak: organisma unisel / multisel]

[1 markah]
(ii) Dengan menggunakan anak panah (
) padankan M kepada
strukturnya.
Vakuol mengecut
M
Nukleus
Sistem
-Terdiri daripada beberapa organ yang bekerja secara bersepadu untuk
melakukan sesuatu fungsi khusus.
-Contoh: sistem integumen, sistem peredaran darah, sistem endokrin, sistem
limfa, sistem saraf, sistem pencernaan, sistem otot, sistem perkumuhan, sistem
rangka, sistem respirasi dan sistem pembiakan.
29
Organisasi sel dalam tumbuhan

Tisu
Terdapat dua jenis tisu iaitu:
-
Tisu meristem dan
Tisu kekal.
Tisu meristem
Perbezaan
Bersaiz kecil, nukleus besar,
Ciri-ciri khusus
Tisu kekal
Bersaiz besar.
sitoplasma padat, tiada

vakuol.
Tisu muda.
Tidak/ belum berlaku
Tahap tisu
Tisu matang.
Proses pembezaan
Hujung akar dan tunas pucuk
Contoh
Sedang/ telah berlaku

Tisu epidermis, tisu asas
dan tisu vaskular.
Tisu kekal
Terdapat 3 jenis tisu kekal iaitu:
-
Tisu Epidermis
Tisu Asas
Tisu Vaskular
EKsPerimen
APliKaSi
VaXiFlo
CARA NAK INGAT!!!
30
Tisu Kekal
Epidermis
Asas
Vaskular
Kutikel
Tisu
parenkima
Xilem
Sel
pengawal
Tisu
kolenkima
Floem
Tisu
sklerenkima
Tisu kekal
Epidermis
Jenis tisu
Kutikel
Gambarajah
Struktur
Fungsi
Contoh
Lapisan berlilin
Mengurangkan
Atas
yg kalis air.
kehilangan air
permukaan
secara
daun
penyejatan,
melindungi
daun drp
kecederaan
mekanikal dan
menghalang
jangkitan
penyakit.
Sel
Mempunyai
Mengawal
Sel
Pengawal
unjuran panjang
penutupan dan
epidermis
(daun dan
(akar)
pembukaan
daun,
stoma
Sel
akar)
epidermis
akar.
31
Parenkima
Sel yg paling
Menyimpan
Semua
ringkas dan
kanji dan gula,
organ
tidak khusus,
memberi
tumbuhan
dinding sel nipis,
sokongan dan
vakuol besar.
bentuk kpd
tumbuhan
herba.
Kolenkima
Asas
Dinding sel yg
Memberi
Tumbuhan
menebal secara
sokongan
herba,
tidak seragam.
batang
muda dan
petiol
Sklerenki
Dinding sel
Sokongan dan
Tumbuhan
ma
ditebalkan dgn
kekuatan
matang.
seragam oleh
mekanikal
lignin dan tisu

mati
Vaskular
Xilem
Salur xilem yg
Mengangkut
Akar,
memanjang dan
air dan garam
batang dan
bersambungan
mineral dari
daun.
antara satu
akar ke
sama lain dr
bahagian-
akar ke daun,
bahagian lain,
tiada
memberi
sitoplasma,
sokongan dan
dinding berlignin
kekuatan
mekanikal.
Floem
Sel tiub tapis yg
Mengangkut
Akar,
tersusun hujung
sebatian
batang dan
ke hujung utk
organik,
daun.
membentuk
karbohidrat,
struktur tiub yg
asid amino
memanjang dan
dari daun ke
bersambungan
bahagian
tumbuhan lain.
32
SPM 2012
1(d) Rajah menunjukkan pembentukan salur xilem melalui proses X. Sel
tumbuhan tersebut telah mengalami proses pembezaan.
(i) Namakan proses X.

Pengkhususan.
[1 markah]
(ii) Huraikan bagaimana salur xilem diadaptasi untuk mengangkut air dalam
tumbuhan.
E1: Salur xilem adalah berongga / sempit.
[Tolak: kosong]
E2: Tiub berterusan / terbuka pada hujung-hujung.

E3: Dinding ditebalkan oleh lignin.
E4: Kukuh / kuat.
E5: Tidak telap air.
E6: Membenarkan aliran air berterusan.
[3 markah]
33
Pengawalaturan persekitaran dalam

Maksud persekitaran dalam
1. Persekitaran dalam juga disebut Homeostasis iaitu pengekalan
persekitaran dalam yg secara relatifnya tetap utk sel berfungsi dlm
keadaan optimum.
2. Faktor-faktor yang mempengaruhi persekitaran dalam :
Fizikal
- suhu, tekanan darah dan tekanan osmosis.
Kimia
- kandungan garam dan gula serta nilai pH.
34
BAB 3 PERGERAKAN BAHAN MERENTAS MEMBRAN PLASMA

3.1 Pergerakan Bahan Merentas Membran Plasma
- Model mozek bendalir (MMB).
- Ingat di mana struktur Kepala Hidrofilik, Ekor Hidrofobik, Protein
Pembawa, Protein Liang, Dwilapisan Fosfolipid, Kolesterol dan
Glikoprotein.
Proses
Jenis
Definisi
Contoh
proses
Resapan
Pasif
Ringkas
Osmosis
Proses pergerakan molekul gas atau cecair dari
Gas O2
kawasan berkepekatan tinggi ke kawasan
dan CO2
berkepekatan rendah.
Air
Proses pergerakan molekul air dari kawasan
Air
berkepekatan zat terlarut rendah ke kawasan

berkepekatan zat terlarut tinggi melalui membran
separa telap.
Resapan
Proses pergerakan molekul bersaiz besar dari
Glukosa,
Berbantu
kawasan berkepekatan tinggi ke kawasan
Asid
berkepekatan rendah dengan bantuan protein
amino,
pembawa.
Asid
nukleik
Pengangkutan
Aktif
Aktif
Proses pergerakan molekul besar atau berion dari
Ion Na+,
kawasan berkepekatan rendah ke kawasan
ion K+, ion
berkepekatan tinggi dengan bantuan tenaga ATP.
Cl-
35
UJI KEFAHAMAN ANDA!

1. Huraikan struktur membran plasma.
[3 markah]
Terdiri daripada dwilapisan fosfolipid yang mempunyai kepala hidrofilik dan

ekor hidrofobik. Juga mengandungi protein pembawa dan protein liang,
kolesterol serta glikoprotein. Bersifat separa telap.
2. Huraikan pergerakan bahan merentas membran plasma melalui
pengangkutan aktif.
[3 markah]
Molekul yang besar / berion / berkutub / bercas akan bergabung dengan

protein pembawa / protein liang. Tenaga ATP dibekalkan oleh
mitokondrion. Protein pembawa / liang berubah bentuk untuk
membenarkan molekul tersebut merentasi membran plasma dari kawasan
berkepekatan rendah ke berkepekatan tinggi.
3. Bagaimana molekul-molekul berikut bergerak merentas membran plasma?
(a) Molekul larut lipid
(b) Asid amino
(c) Ion kalium
[3 markah]
Molekul larut lipid- Resapan

Asid amino- Resapan berbantu
Ion kalium- Pengangkutan aktif
SPM 2006 (Esei)
Membran plasma menyelaputi protoplasma sel. Secara keseluruhan membran
plasma mempamerkan sifat bendalir seolah-olah ia adalah satu lapisan minyak di
dalam sebikar air. Apakah yang dimaksudkan dengan membran plasma
mempamerkan sifat bendalir?
Terdiri daripada dua lapisan / dwilapisan lipid. Bahagian kepala bersifat hidrofilik
dan ekor hidrofobik. Membolehkan molekul fosfolipid tersusun rapat / membentuk
lapisan. Membentuk membran yang tidak statik / dinamik. (Pelbagai jenis)
molekul protein terselit di antara dwilapisan lipid. Menjadikan struktur yang kenyal
// tidak mudah pecah.
36
SPM 2008 (Esei)

(b) Terangkan persamaan dan perbezaan antara resapan berbantu dan
pengangkutan aktif dalam pergerakan molekul merentasi membran sel.
[8 markah]
Persamaan:
Kedua-dua cara pengangkutan memerlukan protein pembawa dalam membran
sel. Yang melibatkan perubahan bentuk protein pembawa. Kedua-duanya
mengangkut molekul yang spesifik sahaja. Protein pembawa mempunyai tapak
yang spesifik. Kedua-dua proses berlaku dalam sel hidup. Sebab memerlukan
protein pembawa.
(mana-mana 4)
Perbezaan:
Resapan berbantu
Pengangkutan aktif
Mengikut kecerunan kepekatan
Melawan kecerunan kepekatan
Molekul bergerak dari kawasan
Molekul bergerak dari kawasan
kepekatan tinggi ke kawasan
kepekatan rendah ke kawasan
kepekatan rendah.
kepekatan tinggi.
Molekul bergerak dalam kedua- dua
Molekul bergerak dalam satu arah
arah merentasi membran plasma.
merentasi membran plasma.
Molekul boleh bergerak melalui liang
Molekul bergerak melalui protein
protein tanpa ikatan.
pembawa (sahaja) yang mengandungi

tapak penerima di bahagian luar
membran.
Tiada ATP digunakan.
ATP digunakan.
Tiada input tenaga yang diperlukan
Menyumbang tenaga untuk
daripada sel.
menggerakkan molekul terhadap

kecerunan kepekatan.
37
SPM 2010 (Struktur)

Rajah 2.1 dan Rajah 2.2 masing-masing menunjukkan pergerakan bahan X dan
Y merentasi membran plasma. Pergerakan X memerlukan tenaga tetapi
pergerakan Y tidak memerlukan tenaga.
Rajah 2.1
Rajah 2.2
(a) Terangkan proses yang terlibat dalam pergerakan X dan Y.

X: Pengangkutan aktif
Y: Resapan / pengangkutan pasif
[2 markah]
(b)(i) Namakan satu contoh X dan Y
X: ion kalsium / ion kalium / ion natrium / ion iodin / ion nitrat / ion klorida
Y: oksigen / gas O2
[2 markah]
(ii) Huraikan pergerakan Y seperti ditunjukkan pada Rajah 2.2.
Y meresap / bergerak merentasi (membran plasma) / dari alveolus ke dalam
kapilari darah. Dari kawasan (bahan larut / Y) berkepekatan tinggi (dalam
alveolus) ke kawasan (bahan larut / Y) berkepekatan rendah (dalam kapilari
darah).
[2 markah]
38
3.2 Pergerakan Bahan Merentas Membran Plasma dalam Kehidupan Seharian

Jenis larutan
Definisi
Sel haiwan
Sel Tumbuhan
Hipotonik
Larutan yang
Air dari luar meresap
Air dari luar masuk ke
po=lo=rendah
berkepekatan
masuk ke dalam sel
dalam sel menyebabkan
lebih rendah
darah merah (SDM)
saiz vakuol bertambah
berbanding
menyebabkan SDM
dan sel menjadi
larutan
semakin besar dan
semakin segah.
bandingan.
pecah (hemolisis).
Isotonik
Larutan yang
Pergerakan air
Pergerakan air keluar
iso=sama
berkepekatan
keluar masuk sel
masuk sel adalah sama.
sama dengan
adalah sama. Tiada
Tiada perubahan pada
larutan
perubahan pada
Sel.
bandingan.
SDM.
Larutan yang
Air dari dalam SDM
Air dari dalam sel
meresap keluar ke
meresap keluar ke
lebih tinggi
persekitaran luar
persekitaran luar
berbanding
menyebabkan SDM
menyebabkan saiz
larutan
semakin kecil dan
vakuol & sitoplasma
bandingan.
mengecut (krenasi).
mengecut dan membran
Hipertonik
Hi=high=tinggi berkepekatan
plasma menjauhi
dinding sel (Plasmolisis)
Kesan dan aplikasi osmosis dalam kehidupan seharian.

Fenomena
Keadaan kepekatan
Kesan keadaan tersebut
Tumbuhan
Kepekatan zat terlarut
Air dari luar meresap masuk ke
akuatik
dalam sel lebih tinggi
dalam sel secara osmosis dan
berbanding luar sel.
sel tumbuhan menjadi segah.
Penggunaan baja
Air meresap keluar sel secara
berlebihan
(air tanah) di luar sel lebih
osmosis dan menyebabkan
tinggi berbanding dalam
plasmolisis / flasid sel serta
sel.
tumbuhan layu/ mati.
39
Penjerukkan ikan
Air meresap keluar daripada sel
(larutan garam) di luar sel
secara osmosis. Sel menjadi
ikan lebih tinggi berbanding kontang /dihidrasi dan tidak

dalam sel ikan.
sesuai untuk pertumbuhan

bakteria. Kesannya makanan
tahan lama.
Penjerukkan
Air meresap keluar daripada sel
sayur
(larutan garam) di luar sel
secara osmosis. Sel menjadi
sayur lebih tinggi
kontang/dihidrasi dan tidak
bebanding dalam sel.
sesuai utk pertumbuhan

bakteria. Makanan tahan lama.
UJI KEFAHAMAN ANDA!

1. Apakah yang dimaksudkan dengan larutan hipotonik, hipertonik dan isotonik?
[3 markah]
Hipotonik- Larutan yang berkepekatan lebih rendah berbanding larutan bandingan.
Hipertonik- Larutan yang berkepekatan lebih tinggi berbanding larutan bandingan.
Isotonik- Larutan yang berkepekatan sama dengan larutan bandingan.
2. Terangkan maksud istilah flasid dan segah dalam sel tumbuhan.
[2 markah]
Flasid merujuk kepada keadaan sel tumbuhan yang mengalami pengecutan

vakuol dan sitoplasma // plasmolisis.
Segah merujuk kepada keadaan sel tumbuhan yang mengandungi banyak air
dan garam mineral // saiz vakuol besar.
3. Huraikan proses krenasi dalam sel haiwan.
[3 markah]
Apabila sel haiwan direndamkan / diletakkan dalam larutan hipertonik /

kepekatan tinggi menyebabkan air dari sel haiwan meresap keluar ke
persekitaran luar sel haiwan secara osmosis. Akhirnya sel haiwan mengecut.
40
4. Apakah kesan penggunaan baja berlebihan terhadap tumbuhan?

Bagaimanakah kita boleh mengembalikan tumbuhan tersebut kepada keadaan
asalnya?
[2 markah]
Baja berlebihan mewujudkan kepekatan tinggi / hipertonik dalam air tanih.

Kepekatan air dalam sel tumbuhan adalah lebih tinggi berbanding kepekatan
air dalam air tanih. Ini menyebabkan air meresap keluar dari sel tumbuhan ke
luar secara osmosis. Keadaan ini mengakibatkan tumbuhan layu. Tumbuhan
tersebut perlulah disiram / diletakkan banyak air untuk menjadikan air tanih
lebih hipotonik berbanding sap sel tumbuhan. Tumbuhan akan kembali segah.
Deplasmolisis berlaku.
SPM 2007 (Struktur)
Rajah 1 dan Rajah 2 menunjukkan dua jenis pergerakan yang berbeza bagi
bahan merentas membran plasma.
K
(a) Pada Rajah 1, label struktur- struktur berikut:

- Dwilapisan fosfolipid, dengan huruf J
- Protein pembawa, dengan huruf K
[2 markah]
41
(b) Nyatakan dua ciri dwilapisan fosfolipid

Ia mengandungi kepala hidrofilik dan ekor hidrofobik. Kepala hidrofilik mengadap
keluar dan ke dalam sel. Ekor hidrofobik mengadap antara satu sama lain.
Dwilapisan adalah tidak statik / dinamik.
[2 markah]
(c) Namakan proses pergerakan bahan merentasi membran plasma yang
ditunjukkan pada Rajah1 dan Rajah 2.
Proses pada Rajah 1
Resapan berbantu
Proses pada Rajah 2
Pengangkutan aktif // Resapan berbantu
[2 markah]
(d)(i) Molekul-molekul glukosa diangkut ke sel merentasi membran plasma

melalui proses yang ditunjukkan pada Rajah 1.Terangkan mengapa.
Tidak larut lipid // saiz molekul glukosa agak besar (untuk bergerak melalui
dwilapisan fosfolipid). Tidak boleh merentasi dwilapisan fosfolipid // perlu
bergabung dengan tapak aktif protein pembawa / liang.
[2 markah]
(ii) Jika bahan pada Rajah 2.2 adalah ion-ion kalsium, huraikan bagaimana
ion-ion kalsium tersebut diangkut ke dalam sel.
Pergerakan ion-ion kalsium melawan kecerunan kepekatan/ daripada
kepekatan ion rendah ke kepekatan ion tinggi. Ia memerlukan tenaga.
Dihasilkan melalui respirasi sel. Protein pembawa (guna tenaga / ATP
untuk) bergabung dengan ion-ion kalsium. Dan mengubah bentuk protein
pembawa. Dan membawa ion-ion kalsium merentasi protein pembawa.
ATAU
Pergerakan ion-ion kalsium menuruni/ mengikut kecerunan kepekatan /
dari kepekatan ion tinggi ke kepekatan ion rendah. Tanpa menggunakan
tenaga. Ion-ion kalsium bergabung dengan tapak reseptor protein
pembawa. Dan mengubah bentuk (protein pembawa). Membenarkan ionion kalsium merentasi protein pembawa.
[4 markah]
42
SPM 2008 (Esei)

(c) Rajah 6.2 dan Rajah 6.3 menunjukkan dua cara pengawetan ikan dan sayur.
Rajah 6.2
Rajah 6.3
Terangkan bagaimana bahan-bahan pengawet itu berkesan dalam pengawetan

setiap bahan makanan tersebut.
[8 markah]
(Ikan diselaputi oleh) larutan garam yang hipertonik terhadap bendalir

badan ikan. Banyak air meresap keluar daripada ikan ke dalam larutan garam
secara osmosis. Ikan mengalami dehidrasi / pengontangan. Menghalang
pertumbuhan bakteria dalam tisu ikan. Sel-sel bakteria juga mengalami
plasmolisis. (Keadaan ini) membunuh bakteria / mencegah pereputan ikan.
Sayuran direndam dalam cuka yang bersifat asid / mempunyai pH rendah.
Cuka meresap masuk ke dalam tisu-tisu sayuran. Menyebabkan tisu sayuran
menjadi berasid / mempunyai pH rendah. Menghalang pertumbuhan bakteria
dalam tisu. Mencegah pereputan sayur.
43
SPM 2009 (Struktur)

(c) Seorang suri rumah bercadang untuk membuat kubis masin. Dia merendam
kubis itu ke dalam larutan garam pekat pada tempoh masa tertentu.
(i) Lukis rajah berlabel keadaan satu sel kubis itu selepas direndam dalam
larutan garam pekat itu.
Membran sel
Vakuol
[2 markah]
(ii) Apakah yang berlaku kepada sel di dalam larutan garam pekat itu?
Terangkan bagaimana ini berlaku.
Plasmolisis // sel menjadi flasid.
Air meresap keluar daripada sel // osmosis. Sitoplasma dan vakuol akan
mengecut. Membran sel tertarik dari dinding sel.
[4 markah]
SPM 2010 (Struktur)
(c) Rajah menunjukkan keadaan sel tumbuhan sebelum dan selepas direndam
dalam sejenis larutan.
44
Terangkan keadaan sel selepas direndam dalam larutan tersebut.

Sel menjadi flasid / terplasmolisis. Sap sel adalah hipotonik // larutan adalah
hipertonik. Molekul-molekul air meresap keluar dari sap sel ke dalam larutan.
Osmosis berlaku. Membran plasma bergerak menjauhi dinding sel // sitoplasma /
vakuol mengecut.
[3 markah]
SPM 2011 (Struktur)
Rajah menunjukkan sel tumbuhan yang telah direndam dalam larutan sukrosa
30%.
(a)(i) Pada Rajah, labelkan X dan Y.
[2 markah]
X: Membran plasma / sel

Y: Vakuol
(ii) Namakan larutan yang mengisi ruang antara dinding sel dan X.
Terangkan bagaimana larutan itu mengisi ruang tersebut.
Nama larutan: (30%) larutan sukrosa.
Penerangan: Dinding sel adalah telap (kepada sebarang bahan). Larutan
sukrosa meresap / bergerak melalui dinding sel (dan
memenuhi ruang).
[2 markah]
(b) Sel tumbuhan dalam Rajah 2.1 telah mengalami plasmolisis.
Terangkan bagaimana ini berlaku.
Larutan adalah hipertonik terhadap (sap) sel. Air meresap keluar (daripada sel
ke persekitaran) secara osmosis menyebabkan sitoplasma / vakuol mengecut.
Plasma membrane (tertarik) menjauhi dinding sel.
[2 markah]
45
(c) Rajah 2.2 dan Rajah 2.3 menunjukkan keadaan dua pokok yang telah
diberi baja. Pokok pada Rajah 2.3 diberi baja secara berlebihan.
Rajah 2.2
Rajah 2.3
Terangkan keadaan pokok pada Rajah 2.3.

Tumbuhan menjadi layu. Kehadiran baja berlebihan meningkatkan
kepekatan (bahan larut) air tanah // merendahkan keupayaan air tanah.
Kepekatan (bahan larut) air tanah lebih tinggi / hipertonik kepada sap sel.
(Molekul) air meresap keluar daripada sel secara osmosis menyebabkan
sel mengalami plasmolisis // sel (menjadi) flasid.
[3 markah]
(d) Rajah 2.4 menunjukkan satu kaedah pengawetan sayur-sayuran.
Rajah 2.4
Terangkan kaedah yang digunakan.
Kepekatan larutan garam adalah lebih tinggi / hipertonik kepada sap sel
(pada sayuran). (Molekul) air meresap keluar daripada sel melalui
osmosis. Sel (tumbuhan) menjadi kontang / dihidrasi. Bakteria tidak boleh
tumbuh / hidup tanpa air (oleh itu sayur-sayuran tahan lebih lama).
[3 markah]
46
SPM 2012 (Struktur)

Rajah menunjukkan dua kawasan, R dan S, yang dipisahkan oleh satu membran
separa telap.
(a)(i) Berdasarkan Rajah 2.1, kawasan manakah yang hipotonik?

R
[1 markah]
(ii) Beri satu sebab bagi jawapan dalam (a)(i).
Kerana bilangan molekul air dalam R adalah lebih / bilangan molekul
bahan terlarut dalam R adalah kurang (daripada S).
[Tolak: cair / pekat]
[1 markah]
(iii) Selepas 20 minit, keseimbangan antara kawasan R dan kawasan S
tercapai.
Lengkapkan Rajah untuk menunjukkan parkara berikut:
Bilangan molekul air dalam kedua-dua kawasan.
Aras larutan dalam kedua-dua kawasan.
47
(iv) Namakan proses yang berlaku dalam (a)(iii).

Osmosis.
[1 markah]
(b) Beberapa keeping kubis direndam dalam larutan garam yang pekat.
(i) Terangkan mengapa tindakan di atas dapat mengawet kubis itu untuk
jangka masa yang panjang.
Air bergerak / meresap keluar dari sel kubis. Bakteria akan mati / tidak
boleh hidup dalam keadaan kering.
[2 markah]
(ii) Lengkapkan Rajah dengan melukis keadaan sel kubis itu selepas
proses pengawetan.
[2 markah]
(iii) Nyatakan keadaan sel kubis di (b)(ii).
Flasid / terplasmolisis
(c) Seorang pemain badminton dinasihatkan meminum minuman isotonik
semasa pertandingan.
Berikan dua sebab.
1. Minuman isotonik adalah larutan yang mempunyai kepekatan sama /
tekanan osmotik dengan bendalir dalam badan.
2. Tiada pergerakan bersih molekul air // tiada perubahan bentuk / isipadu
sel.
48
3. Untuk mengekalkan persekitaran dalaman sel pada satu tahap normal //

menjadikan sel dapat berfungsi dengan optimum.
4. Untuk menggantikan bendalir badan / kehilangan air.
5. Untuk mengelakkan / mencegah dihidrasi.
[ 2 markah]
SPM 2014 (Struktur)
Rajah menunjukkan struktur suatu Amoeba sp.
(b)(i) Terangkan mengapa kandungan air di dalam M bertambah apabila Amoeba

sp. itu berada dalam air tawar.
P1
Air (tawar) hipotonik kepada Amoeba sp.
P2
Molekul air meresap masuk ke dalam vakuol mengecut.
P3
Secara osmosis.
[2 markah]
(ii) Terangkan peranan M dalam mengawal keseimbangan air di dalam
Amoeba sp.
P1
Air meresap ke dalam vakuol mengecut.
P2
Vakuol mengecut mengembang / membesar ke saiz maksimum.
P3
Vakuol pengecutan bergerak ke membran sel.
P4
Vakuol pengecutan mengecut.
P5
Air dikeluarkan [Tolak: rembes]
P6
Mencegah peletusan // meletus / pecah.
[ Tolak: meletup]
[2 markah]
49
(iii) Dalam satu aktiviti, seorang pelajar meletakkan Amoeba sp. itu dalam air laut.
Ramalkan apakah yang akan berlaku kepada Amoeba sp. itu.
Terangkan jawapan anda.
Ramalan: Mati / mengecut / krenasi.
[Terima: mengecil/ berkurang]
Penerangan:
P1
air laut hipertonik kepada Amoeba sp.
P2
air meresap keluar dari vakuol mengecut / Amoeba sp.
P3
secara osmosis.
P4
vakuol mengecut berhenti / gagal berfungsi // bilangan pengecutan

(vakuol mengecut) berkurang.
[3 markah]
SPM 2014 (Esei)

Rajah 6.1 menunjukkan suatu tumbuhan dalam dua keadaan yang berbeza, M
dan N.
Keadaan M
Keadaan N
(a) Berdasarkan Rajah 6.1, terangkan apa yang berlaku kepada tumbuhan itu
dalam keadaan M.
[4 markah]
F Tumbuhan layu
E1 Tumbuhan diberi dengan baja berlebihan // kurang air dalam tanah //
terdedah kepada cahaya matahari.
50
E2 Air tanah adalah hipertonik terhadap sel (sap).

E3 Air meresap keluar / bergerak keluar dari sel.
E4 melalui osmosis.
E5 Sitoplasma / vakuol mengecut / semakin mengecil.
E6 Membran plasma menjauhi / tertarik dari dinding sel.
E7 Plamolisis berlaku // sel tumbuhan flasid.
(a)(ii) Terangkan satu kaedah yang membolehkan tumbuhan dalam keadaan M
menjadi seperti di dalam keadaan N.
[6 markah]
F1 Menyiram tumbuhan // Meletakkan tumbuhan ke dalam (sebaldi / bekas

yang mengandungi) air // Tambahkan (lebih) air.
E1 Air tanah adalah hipotonik kepada sel (rerambut akar) // Kepekatan air di
dalam tanah adalah lebih tinggi dari (rerambut akar) // Kepekatan air di
dalam tanah adalah lebih tinggi dari (rerambut akar) sel.
E2 Air memasuki / meresap ke dalam sel.
E3 melalui osmosis.
E4 vakuol / sitoplasma mengembang.
E5 menyebabkan tekanan osmotik sel (rerambut akar) berkurangan / tekanan
turgor meningkat.
E6 menolak plasma membran ke arah dinding sel.
E7 Deplasmolisis berlaku.
E8 Sel menjadi segah.
E9 Tumbuhan berdiri tegak / segar.
(b) Seorang murid menjalankan eksperimen untuk menyiasat peratusan sel
darah merah yang mengalami hemolisis apabila direndam ke dalam larutan
natrium klorida berlainan kepekatan.
Graf berikut menunjukkan keputusan eksperimen itu.
51
Berdasarkan kepada graf, terangkan apakah yang berlaku kepada sel darah
merah pada R dan S.
[10 markah]
F Pada titik R, kepekatan larutan natrium klorida adalah 0% / air suling.

F1 Semua / 100% sel darah merah mengalami hemolsis.
E1 0% natrium klorida / air suling adalah hipotonik terhadap sel darah merah.
E2 air meresap ke dalam sel / sel darah merah.
E3 secara osmosis.
E4 sel darah merah mengembang / membengkak.
E5 dan pecah / meletus.
E6 membran sel tidak dapat bertahan terhadap tekanan tinggi / turgor /
hidrostatik.
E7 kerana membran sel sangat nipis // sel darah merah tiada dinding sel.
F2 Pada titik S, larutan natrium klorida 0.85% / [0.80%-0.90%].
F3 0% / tiada sel darah merah yang mengalami hemolisis.
E8 0.85% / [0.80%-0.90%] larutan natrium klorida / Pada titik S adalah larutan
isotonik // kepekatan larutan natrium klorida adalah sama dengan sel darah
merah / sel.
E9 Bilangan / kadar molekul air yang meresap ke dalam dan keluar sel adalah
sama / pergerakan bersih molekul air adalah sifar.
E10 secara osmosis.
E11 sel dalam keadaan normal / mengekalkan bentuk asalnya.
52
BAB 4 KOMPOSISI KIMIA DALAM SEL

4.1 Komposisi kimia dalam sel
Unsur ialah bahan yang terdiri daripada satu jenis atom sahaja dan tidak
boleh diuraikan kepada bahan yang lebih ringkas melalui tindak balas
kimia.
Terdapat lebih 25 unsur utama dan umumnya mempunyai karbon,
hidrogen, oksigen dan nitrogen.
Sebatian organik ialah sebatian kimia yang mengandungi unsur karbon
(C).
Unsur utama: Karbon (C), Hidrogen (H), Oksigen (O), Nitrogen(N)=CHONg
Unsur lain: Kalium (K), Klorin (Cl), Kalsium (Ca), Ferum (Fe),Magnesium
(Mg), Sulfur (S), Natrium (Na) dan Fosforus (P)
Kamal Cuba CaKap Fizik Memang SeNang Pass(lulus)
Unsur surih: Zink (Zn), Kobalt (Co), Mangan (Mn), Iodin (I), Selenium (Se),
Boron(B),Kromium(Cr), Molibdenum(Mb), Kuprum (Cu), Besi (Be), Fluorin
(F)
Fuhh! Zain Malik Cuba Cari Borang Coba Makan Ikan Selar Besar
4.2 Karbohidrat
Terdiri daripada 3 unsur iaitu Karbon (C), Hidrogen (H) dan Oksigen (O)
Hanya ingat CHO.
Terdapat tiga jenis iaitu monosakarida, disakarida dan polisakarida.
Mono=satu, di= dua dan poli= lebih daripada dua atau banyak.
Sakarida= bilangan gula
Contoh monosakarida ialah GlUkosa, GALAKtosa dan FRUktosa
(GUGALAKFRU).
GUGALAKFRU= GurU GALAK makan FRUit
Contoh disakarida ialah MAltosa, SUKrosa dan LAKtosa (MASUKLAK).
MASUKLAK= MAn SUKa LAKsa
53
Contoh polisakarida ialah KAnji, GLIkogen dan SELulosa (KAGLISELU).

KAGLISELU= KAmi GeLI SELalu
Bagaimana pula nak ingat persamaan kondensasi dan hidrolisis
karbohidrat?
Monosakarida boleh membentuk disakarida melalui proses kondensasi
manakala disakarida boleh diuraikan kepada monosakarida melalui proses
hidrolisis.
Persamaan kondensasi monosakarida adalah seperti berikut:
1. GlUkosa + GlUkosa
MALtoSA + air
GurU GurU MALaySiA

2. Glukosa + Galaktosa
Laktosa + air
GurU GALAK LATihan

3. Glukosa + Fruktosa
Sukrosa + air
GurU FRee SoKmo

Kondensasi
4. GlUkosa
kondensasi
MALtoSA
Hidrolisis
Kanji
hidrolisis
# Nota:
Jika pertukaran dari molekul ringkas ke molekul kompleks= proses
kondensasi, manakala Jika pertukaran dari molekul kompleks ke molekul
ringkas= proses hidrolisis.
54
4.3 Protein
Terdiri daripada Karbon, Hidrogen, Oksigen dan Nitrogen.
Ingatlah CHON!
Daripada perkataan protein jadilah PROTEiN
P=Protein
R=Ringkas=Asid amino
O=Organik (ada unsur C), Oksigen.
T=Tak perlu dan perlu (Asid amino perlu dan asid amino tak perlu)
E=Elektrik=Hidroelektrik (H)
N=Nitrogen
Terdapat empat struktur protein iaitu:
Primer = Pertama
SekunDer= keDua. Ada Dua jenis iaitu heliks- dan kepingan berlisu-
Tertier= keTiga
KuartErner= KeEmpat
Primer
Sekunder
Tertier
Kuarterner
55
Persamaannya:
kondensasi
Asid amino+ Asid amino
Dipeptida + air
kondensasi
Dipeptida
Polipeptida + air
AADP
Agensi Anti-Dadah Pahang
SPM 2010 (Struktur)

Rajah menunjukkan dua peringkat organisasi di dalam struktur protein.
Peringkat organisasi dalam protein X: (Struktur) primer
Peringkat organisasi dalam protein Y: (Struktur) sekunder

(a) Dalam Rajah, namakan peringkat organisasi di dalam struktur protein X dan
Y.
[2 markah]
(b) Huraikan struktur protein X.

P1 Terdiri daripada satu rantai polipeptida.
P2 Urutan asid amino / dipeptida / peptida yang linear.
[2 markah]
56
(c) Rajah menunjukkan bagaimana protein X diuraikan untuk membentuk hasil.
Terangkan bagaimana hasil-hasil dalam Rajah di atas dibentuk.

P1 Proses hidrolisis berlaku // enzim / tripsin / protease bertindak ke atas
protein X.
[Tolak: pepsin / erepsin / peptidase]
P2 Ikatan (Peptida) diuraikan.

P3 Untuk menghasilkan dipeptida.
[Tolak: Asid amino]

[2 markah]
(d) Nyatakan mengapa protein haiwan adalah protein kelas pertama.

(Protein haiwan) mengandungi semua asid amino perlu // mengandungi asid
amino yang tidak boleh disintesiskan oleh badan.
[1 markah]
(e)
Sutera adalah suatu contoh protein. Pakaian sutera menjadi berkedut
apabila dibasuh menggunakan air panas pada suhu 650C.
(i) Terangkan pernyataan di atas.
P1 Protein ternyahasli.
P2 Struktur protein berubah // struktur protein berubah / pecah / rosak.
P3 Menyebabkan bentuk (3 dimensi) protein berubah // konfigurasi protein
berubah.
[3 markah]
(ii) Berdasarkan pernyataan di atas, cadangkan dua cara untuk mengekalkan
kualiti pakaian sutera.
57
1. Basuh menggunakan air sejuk / air suam // jangan basuh di dalam air
panas // simpan di dalam peti sejuk.
[Tolak: Basuh menggunakan air melebihi 450C]
2. Tidak menjemur sutera secara langsung di bawah cahaya matari.
3. Cucian kering.
[2 markah]
4.4
Lipid
Mengandungi CHO.
Terdapat lima jenis lipid iaitu Lemak, Minyak, Lilin, Fosfolipid dan Steroid.
Fuyoo! Lembu Suka Main
Lumpur.
Perbezaan antara Lemak Tepu (LT) dengan Lemak Tak Tepu:

LT
Perbezaan
LTT
Tiada
Kehadiran ikatan ganda dua
Ada
antara atom-atom karbon

dalam asid lemak
Tidak boleh
Keupayaan bertindak dengan
Boleh
satu atom hidrogen tambahan

Pepejal
Keadaan dalam suhu bilik
Cecair
Tinggi
Aras kolesterol
Rendah
Sumber lemak
Contoh
Sumber minyak
haiwan seperti
daripada tumbuhan
mentega dan
seperti minyak
minyak sapi
masak, minyak
jagung dan soya.
58
SPM 2013 (Struktur)

Rajah menunjukkan pembentukan trigliserida.
(a)(i) Namakan P dan Q.

P: Gliserol
Q: Asid lemak
[2 markah]
(ii) Dalam jadual, nyatakan bilangan molekul bagi P dan Q.
Jenis molekul
Bilangan molekul
3
[2 markah]
(b)(i) Namakan proses X.

Kondensasi // Pengesteran.
[1 markah]
(ii) Terangkan proses X.
P1 (1 molekul) gliserol / P bergabung dengan (3 molekul) asid lemak / Q
(untuk membentuk trigliserida).
P2 Ikatan terbentuk.
[Terima: Ikatan kovalen] [Tolak: Ikatan Hidrogen]
P3 melibatkan penyingkiran air // air dihasilkan / dibebaskan.

[2 markah]
(c) Trigliserida adalah sejenis lipid.
Nyatakan satu fungsi trigliserida dalam manusia.
P1 sebagai sumber tenaga.
P2 sebagai penebat (daripada kehilangan haba).
59
P3 Memberi perlindungan menghadapi tekanan // melindungi organ dalam.

P4 menyumbang kepada struktur membran plasma (untuk membentuk
dwilapisan lipid).
[1 markah]
4.5
Enzim
Definisi:
Enzim ialah protein yang bertindak sebagai mangkin organik utk
mempercepatkan tindak balas biokimia dlm sel.
Ciri-ciri enzim iaitu:
Cepat, tidak Musnah selepas tx, kuantiti Kecil, Kofaktor, Berbalik, Spesifik,
Sensitif terhadap perubahan Suhu, Sensitif pada perubahan pH, Perencat.
Cara nak ingat!!
Cikgu Minah Kata Kena Balik Solat Sunat Pagi Petang
Mekanisme tindakan enzim:

Hipotesis mangga dan kunci
Mangga= Enzim
Enzim + Substrat
Kunci= Substrat
Kompleks enzim-substrat
molekul enzim +
molekul hasil tindak balas

Terdapat empat faktor yang mempengaruhi tindakan enzim:
1. Suhu
2. pH
3. Kepekatan Enzim
4. Kepekatan Substrat
Susu Pekat Enak Sekali
60
Semakin bertambah suhu, semakin bertambah kadar tindak

balas.
tindakan enzim paling optimum pada suhu 37oC
Suhu
Tindakan optimum enzim pepsin pada pH 2, Enzim Amilase pH

7, Enzim Tripsin pH 12
pH
Semakin bertambah kepekatan enzim, semakin bertambah
Kepekatan Enzim
Kepekatan Substrat
kadar tindak balas.

sehingga dihadkan oleh faktor pengehad iaitu kepekatan
substrat.
Semakin bertambah kepekatan substrat, semakin
bertambah kadar tindak balas.
sehingga dihadkan oleh faktor pengehad iaitu kepekatan
enzim.
Kegunaan Enzim dlm kehidupan harian dan Industri.

Enzim
Selulase
Kegunaan 1
Kegunaan 2
Kegunaan 3
Mengekstrak kulit
tumbuhan
Protease
Melembutkan daging/
Menanggalkan
Menanggalkan
bulu pada kulit
kotoran berasaskan
daging
Lipase
Menanggalkan kotoran
lemak dan minyak.
Zimase
Penapaian yis utk
Membuat doh
menghasilkan wain
untuk
menghasilkan
roti
61
SPM 2005 (Struktur)

(c)
Enzim banyak digunakan dalam kehidupan seharian dan dalam industri.
Terangkan bagaimana enzim bertindak dalam:
(i) memudahkan kerja memasak daging.
Enzim protease melembutkan daging.
[2 markah]
(ii) mengekstrak agar-agar daripada rumpai laut.
Enzim selulase menguraikan dinding sel rumpai laut dan membebaskan agaragar yang terkandung di dalamnya.
[3 markah]
(d) Rajah 4.2 menunjukkan struktur satu enzim dan substrat W, substrat X dan
substrat Y.
Berdasarkan Rajah di atas, lengkapkan rajah skema di bawah bagi

menunjukkan mekanisme tindakan enzim ke atas substrat yang sesuai.
62
[2 markah]
SPM 2006 (Struktur)
(iii) Rajah menunjukkan suatu mekanisme tindakan enzim.
Lukiskan rajah dalam petak III dan IV yang disediakan dalam Rajah di bawah
untuk melengkapkan mekanisme tindakan enzim tersebut.
(c) Dalam suatu proses penyediaan makanan, seorang suri rumah telah
melakukan langkah-langkah berikut:
Langkah 1: Perap kepingan daging dengan hirisan buah betik muda dalam
sebuah besen.
63
Langkah 2: Rendam besen itu ke dalam bekas berisi air pada suhu 40 0C selama
30 minit seperti dalam Rajah di bawah.
Terangkan mengapa suri rumah itu melakukan Langkah 1 dan Langkah 2.

P1 Betik mengandungi enzim papain / protease.
P2 Kepingan daging dan hirisan betik menambahkan JLP.
P3 bagi mempercepatkan tindakan enzim (dalam betik / papain).
P4 untuk melembutkan daging.
P5 suhu (400C) adalah optimum untuk tindakan enzim (yang maksimum).
[4 markah]
64
BAB 5 PEMBAHAGIAN SEL

5.1 Mitosis
Keperluan pembahagian sel dalam organisma hidup
- Apabila kulit tercedera, pembahagian sel membantu menyembuhkan
kecederaan.
- Sel rambut baharu tumbuh menggantikan rambut yang gugur dan kuku
baharu terbentuk untuk menggantikan kuku yang patah.
Peringkat pembahagian sel dibahagikan kepada dua peringkat iaitu:
- Pembahagian nukleus.
- Pembahagian sitoplasma.
Kepentingan mitosis
- Menambahkan bilangan dan saiz sel.
- Mengekalkan sifat diploid induk kepada anak.
- Membaiki tisu yang rosak dengan tisu yang baharu.
Kitar sel
- Ialah suatu tempoh bermulanya peringkat sel baharu dihasilkan
sehinggalah peringkat sel tersebut selesai membahagi dan menghasilkan
dua sel anak.
- Dibahagikan kepada fasa interfasa dan fasa mitotik atau fasa M.
- Fasa mitosis dibahagikan kpd pembahagian nukleus atau mitosis dan
pembahagian sitoplasma atau sitokinesis.
Fasa-fasa dalam kitar sel
Interfasa (I)
Profasa(P)
Metafasa(M)
Anafasa(A)
65
Telofasa(T)
Sitokinesis (S)
I Pak MAT Sudin

Fasa
Gambar rajah
Perlakuan kromosom
Peringkat G1-Pertumbuhan aktif, protein
Interfasa
disintesis, kromosom tidak jelas kelihatan

(kromatin).
Peringkat S- Sintesis DNA yang menjalani
proses replikasi (mengganda) membentuk
kromatid kembar.
Peringkat G2-Protein dan enzim diperlukan.
Tenaga dikumpulkan.
Kromosom padat dan berpilin. Kromosom
Profasa
lebih tebal dan pendek. Kedua-dua kromatid

bercantum pada sentromer.
Kromosom tersusun pada sentromer di

Metafasa
satah khatulistiwa.
Kromosom terpisah pada sentromer dan

Anafasa
bergerak ke kutub bertentangan.
Kromosom membentuk bebenang halus

Telofasa
kromatin semula. Kromosom kurang jelas
dan
kelihatan.
66
Sitokinesis
Pembahagian sitoplasma berlaku sebaik

sahaja nukleus terbentuk iaitu pada akhir
telofasa.
Kepentingan pembahagian sel yang terkawal

Membolehkan sel anak memperoleh jumlah kromosom dan kandungan
genetik yg seiras seperti induknya.
Kesan pembahagian sel yang tidak terkawal
Sel membahagi secara mitosis berulang kali secara tidak terkawal boleh
menyebabkan sel kanser.
Pembentukan sel kanser ini menghasilkan tumor.
Aplikasi pengetahuan mengenai mitosis dalam pengklonan.
Pengklonan ialah proses penghasilan klon atau organisma yang seiras
dengan organisma induk melalui pembiakan aseks.
Aplikasi daripada pengklonan ialah kultur tisu.
Kultur tisu ialah teknik pengkulturan cebisan tisu organisma hidup dalam
larutan medium kultur steril yang mengandungi nutrien dan hormon
pertumbuhan.
Tumbuhan boleh dikultur secara aseks dengan menggunakan cebisan tisu
kecil yang disebut eksplan.
Eksplan yg telah disterilkan dimasukkan ke dalam medium kultur yang
membahagi secara mitosis membentuk kalus, iaitu sekumpulan tisu yg
belum membeza.
Sel dalam kalus membesar menjadi embrio dan seterusnya menjadi anak
tumbuhan sebelum dipindahkan ke tanah.
Pengklonan pada haiwan melibatkan pemindahan nukleus daripada sel
soma ke dalam ovum atau sel embrio tanpa nukleus. Contohnya, Dolly.
67
5.2 Meiosis
Meiosis I dan Meiosis II
Pak MAT I dan Pak MAT II

Fasa
Gambar rajah
Penerangan
Kromosom menjadi padat.
Profasa I
Kromosom memendek, menebal

dan jelas kelihatan. Kromosom
membentuk bivalen melalui proses
sinapsis. Proses pindah silang
berlaku di kiasma.
Kromosom homolog tersusun di
Metafasa I
satah khatulistiwa. Sentromer tidak

membahagi.
Anafasa I
Gentian gelendong mengecut dan

menarik setiap kromosom homolog.
Kromosom homolog berpisah
daripada pasangan homolognya dan
bergerak ke kutub bertentangan.
Gentian gelendong menghilang.
Telofasa I
Nukleolus muncul semula dan

membran nukleus terbentuk. Dua sel
anak terhasil.
68
Profasa II
Gentian gelendong mula terbentuk.

Nukleolus dan membran plasma
hilang.
Metafasa II
Kromosom tersusun secara rawak

pada satah khatulistiwa. Setiap
kromatid terikat kepada gentian
gelendong pada sentromer.
Anafasa II
Sentromer kromatid kembar

membahagi. Setiap kromatid kembar
berpisah dan bergerak ke kutub sel
bertentangan dengan didahului oleh
sentromer.
Telofasa II
Gentian gelendong hilang. Membran

plasma dan nukleolus muncul
semula. Empat sel anak terhasil
dengan setiap sel anak
mengandungi separuh daripada
kromosom induk. Sel haploid ini
akan membesar menjadi gamet.
69
Perbandingan antara meiosis dan mitosis

Meiosis
Persamaan
Mitosis
Kedua-dua melibatkan pembahagian nukleus dan sitoplasma (sel haiwan).

keduaduanya bermula daripada sel diploid.
kedua-duanya terlibat dalam pemisahan kromatid dalam anafasa bagi mitosis
dan dalam anafasa II.
Peringkat-peringkat pembahagian dalam meiosis II adalah sama dengan
mitosis.
Meiosis
Perbezaan
Mitosis
Organ pembiakan
Tempat berlaku
Sel soma / badan
Dua
Bilangan pembahagian
Satu
Empat
Bilangan sel anak terhasil
Dua
Separuh daripada induk
Bilangan kromosom sel
Sama seperti induk
anak terhasil
Berlaku semasa Profasa I
Pindah silang
Tidak berlaku
Berbeza atau sama
Kandungan genetik
Sama seperti induk
Sinapsis kromosom
Tidak berlaku
antara anak dengan

induk
Berlaku semasa Profasa I
homolog
Menghasilkan gamet //
Peranan
Menambahkan bilangan /
menghasilkan sel anak
saiz sel // menggantikan
yang haploid.
tisu rosak dengan tisu

baru // menghasilkan sel
anak yang diploid.
70
SPM 2005 (Struktur)

Rajah menunjukkan sel P dan sel Q yang sedang mengalami pembahagian sel.
(a)(i) Namakan struktur-struktur yang berlabel K dan L.

K: Kromatid // kromosom
L: Gentian gelendong
[2 markah]
(ii) Nyatakan fasa pembahagian sel P dan sel Q.
Sel P: Metafasa
Sel Q: Metafasa I
[2 markah]
(b) Sel P mengalami pembahagian sebanyak tiga kali berturut-turut.
Berapakah bilangan sel anak yang terhasil?
8 sel anak
[1 markah]
(c)(i) Sel Q mengalami pembahagian nukleus pertama dan menghasilkan dua
sel.
Lengkapkan rajah untuk menunjukkan kromosom dalam satu daripada dua
sel yang terhasil.
71
[1 markah]
(ii) Namakan satu organ di mana sel didapati.
Testis // ovari
[1 markah]
(iii) Bilangan kromosom dalam satu sel soma lalat ialah 12.
Nyatakan bilangan kromosom yang terdapat dalam sel anak yang
dihasilkan di akhir jenis pembahagian sel seperti yang ditunjukkan oleh
Q.
6 kromosom.
[1 markah]
(d) Kanser ialah penyakit yang menyebabkan pertumbuhan tisu tidak terkawal.
Radioterapi adalah satu kaedah rawatan penyakit kanser yang menggunakan
sinaran radioaktif.
Terangkan bagaimana rawatan ini menyekat pertumbuhan sel kanser.
Sinaran radioaktif membunuh sel-sel kanser dan menghentikan pertumbuhan
tisu tidak terkawal.
[2 markah]
(e) Seorang pengusaha kelapa sawit ingin menghasilkan pokok kelapa sawit
yang banyak dalam masa yang singkat.
Nyatakan teknik yang terbaik yang boleh digunakan oleh pengusaha itu dan
satu masalah yang perlu diambil kira dalam menggunakan teknik tersebut.
72
Semua klon mempunyai paras daya rintangan yang sama terhadap penyakit,
jadi semua klon mungkin termusnah sekiranya muncul sejenis penyakit
baharu.
[2 markah]
SPM 2007 (Struktur)
Rajah menunjukkan tiga peringkat mitosis, P, Q dan R, dalam sel haiwan.
(a) Namakan peringkat P, Q dan R dalam ruang yang disediakan dalam Rajah di
atas.
P: Metafasa
Q: Profasa
R: Anafasa
[3 markah]
(b) Terangkan apa yang berlaku pada peringkat Q.
P1 Kromosom / kromatid (muncul) menebal dan memendek // padat.
P2 Nukleus / nukleolus / membran nuklear hilang / tiada.
P3 Gentian gelendong (mula) terbentuk.
[3 markah]
(c) Nyatakan perlakuan kromosom pada peringkat berikut:
Peringkat P: Kromosom / kromatid tersusun pada satah khatulistiwa.
Peringkat R: Kromosom / kromatid bergerak ke kutub bertentangan.
[2 markah]
(d) Terangkan kepentingan mitosis dalam proses pengklonan pokok orkid.
73
P1 (Mitosis) mengekalkan kandungan genetik (sel induk) daripada satu

generasi ke generasi seterusnya // mengekalkan kandungan genetik selsel induk dalam sel-sel anak.
P2 (Mitosis) menambahkan bilangan sel / pertumbuhan.
P3 (Mitosis) mengekalkan nombor diploid / asal kromosom dalam spesies.
P4 Anak mempunyai ciri-ciri yang sama seperti induknya.
[3 markah]
(e) Rajah menunjukkan suatu sel pada peringkat P. Pada peringkat seterusnya,
didapati kromososm M tidak berpisah.
Lengkapkan rajah kedua-dua sel anak yang akan terbentuk pada ruang yang
disediakan di bawah.
Sel anak 1
Sel anak 2
[2 markah]
( Sel anak dengan 3 kromosom)

(Sel anak dengan 4 kromosom, termasuk kromosom M)
74
SPM 2008(Struktur)
Rajah menunjukkan sebahagian daripada peringkat pembahagian sel secara
meiosis dalam satu sel haiwan.
Perlakuan kromosom di peringkat S tidak ditunjukkan.
(a) Namakan struktur berlabel X.

Kromatid // kromosom.
[1 markah]
75
(b)(i) Dalam Rajah di atas, lengkapkan rajah diperingkat S untuk menunjukkan

perlakuan kromosom.
[1 markah]
(ii) Nyatakan satu perubahan yang berlaku di peringkat S.
P1 kromatid (berkembar) / (beradik) berpisah / berpisah pada sentromer.
P2 Kromatid berkembar bagi setiap kromosom menjadi kromosom
(individu).
P3 Kromatid berkembar / beradik bergerak menunju kutub- kutub sel yang
(bertentangan).
[Tolak: kromosom ditarik ke kutub bertentangan]
[1 markah]
(c) Rajah di bawah menunjukkan proses Y yang berlaku di peringkat P.
Permulaan proses Y
Akhir proses Y
(i) Dalam Rajah di atas, lukis rajah yang menunjukkan rupa kromosom di akhir
proses Y.
[1 markah]
(ii) Namakan proses Y.
Pindah silang
[1 markah]
(iii) Nyatakan satu kepentingan pross Y kepada semua organisma.
Untuk menghasilkan variasi / sumber variasi bagi suatu organisma.
[1 markah]
(d) Rajah di bawah menunjukkan sel-sel kulit. Sel- sel X adalah sel kanser yang
terbentuk selepas sel-sel normal terdedah kepada faktor W.
76
(i) Berikan dua contoh faktor W.

Sinar ultra ungu / sinar X / sinar radioaktif / bahan karsinogen.
[2 markah]
(ii) Terangkan pembentukan sel X.
P1 Faktor W menyebabkan mutasi / perubahan dalam bahan genetik gen /
DNA / kromosom.
P2 Menyebabkan pembahagian sel yang tidak terkawal / mitosis abnormal.
[2 markah]
(iii) Nyatakan dua cara untuk mengelakkan perkembangan sel X.
P1 Mengelakkan dari terdedah kepada bahan karsinogenik / sinar radioaktif.
P2 Mencegah daripada mengambil makanan yang mengandungi perasa /
pewarna / penambah / pengawet / bahan karsinogenik // makan
makanan organik.
P3 Rawatan lebih awal bagi penyakit kanser // radioterapi / sinar gama
kimoterapi / pembedahan.
[2 markah]
77
SPM 2009 (Kertas 2)

Rajah menunjukkan proses pembentukan sel R.
(a)(i) Nyatakan bilangan kromosom dalam sel P dan sel Q.

P:
4 // 46.
Q: 2 // 23.
[2 markah]
(ii) Terangkan apa yang berlaku yang menyebabkan perbezaan bilangan
kromosom antara sel P dan sel Q.
P1 Spermatid / Sel anak / Sel Q menerima separuh daripada bilangan
kromosom / n daripada spermatosit primer / sel induk / 2n.
P2 (Selepas) melalui / menjalani pembahagian meiosis.
[2 markah]
(b)(i) Dalam organ manakah sel R terbentuk?
Testis
[1 markah]
(ii) Namakan proses pembentukan sel R.
Spermatogenesis.
[Tolak: Gametogenesis]
[1 markah]
78
SPM 2010 (Struktur)

Rajah menunjukkan peringkat-peringkat yang berbeza dalam suatu pembahagian
sel.
(a)(i) Namakan jenis pembahagian sel itu.

Meiosis I / Meiosis.
[Tolak: Meiosis II]

[1 markah]
(ii) Susun peringkat-peringkat pembahagian sel itu mengikut urutan yang betul.
R
Q
[1 markah]
(b)(i) Terangkan perlakuan kromosom dalam peringkat R.

P1 Kromosom homolog berpasangan / bersinapsis // pembentukan
kiasma.
P2 Bivalen terbentuk.
P3 pertukaran kandungan genetik / gen // pindah silang.
[2 markah]
(ii) Nyatakan satu kepentingan perlakuan kromosom dalam (b)(i).
(Menyebabkan) variasi (kerana pindah silang).
[1 markah]
79
SPM 2012 (Struktur)

Rajah 3 menunjukkan sel P dan sel Q mengalami 2 jenis pembahagian sel yang
berlainan.
Sel P
Sel Q
(a) Lengkapkan jadual di bawah dengan mengisi aspek-aspek berikut bagi sel P
dan sel Q.
Aspek
Jenis pembahagian sel
Peringkat pembahagian sel
Perlakuan kromosom
Sel P
Sel Q
Meiosis / Meiosis I
Mitosis
Metafasa I
Metafasa
P1: Sepasang
Q1: Kromosom
kromosom homolog
disusun / diatur di
disusun / diatur di
satah metafasa /
satah metafasa /
khatulistiwa.
khatulistiwa.
Q2: Gentian
P2: Gentian
gelendong memegang
gelendong
/ mengikat sentromer
memegang / mengikat pada (setiap)

sentromer pada
kromosom.
kromosom homolog.
80
SPM 2013 (Struktur)

Rajah menunjukkan sebuah ladang yang ditanam dengan pokok-pokok daripada
spesies yang sama dalam dua plot yang berbeza, P dan Q.
Ladang itu telah dijangkiti suatu penyakit. Semua pokok dalam plot P mati tetapi
hanya sedikit pokok dalam plot Q yang mati akibat jangkitan itu.
Terangkan mengapa semua pokok dalam plot P mati.
P1 tiada variasi /varieti.
P2 (Dari) klon.
P3 mengandungi bahan genetik.
P4 ketahanan badan yang sama.
P5 ketahanan badan yang rendah / tiada.
[3 markah]
81
SPM 2014 (Struktur)

Rajah menunjukkan suatu peringkat meiosis dalam sel haiwan.
(a)(i) Namakan peringkat itu.

Profasa I.
[1 markah]
(ii) Huraikan perlakuan kromosom semasa peringkat itu.
P1 Kromosom (mula) menjadi pendek / tebal.
P2 Kromosom homologus berpasangan.
P3 Sinapsis berlaku.
P4 Membentuk bivalen / tetrad.
P5 Pindah silang berlaku.
P6 di kiasma / kiasmata.
P7 Pertukaran bahan genetik.
P8 Kombinasi semula gen / kombinasi baru gen.
[2 markah]
(b) Terangkan kepentingan proses L.
F Pindah silang.
F1 Variasi / kepelbagaian spesies / organisma.
E1 Produk yang lebih berkualiti.
E2 Rintangan yang tinggi terhadap perubahan persekitaran // Penyesuaian
yang tinggi terhadap perubahan persekitaran.
E3 Kemandirian spesies / organisma // Menghalang kepupusan spesies /
organisma.
[2 markah]
(c)(i) Namakan struktur K.
Sentriol.
[1 markah]
82
(ii) Apakah yang berlaku kepada gamet terbentuk jika struktur K gagal
berfungsi dalam proses pembentukan gamet?
F1 Gamet tidak normal.
E1 Gentian gelendong tidak akan terbentuk.
E2 Kromosom (homolog) tidak akan terbentuk.
E3 Semasa anafasa I / II.
E4 Bilangan kromosom di dalam gamet tidak menjadi haploid /
dikurangkan / tidak sama banyak.
E5 Mutasi berlaku.
[Tolak: Mutasi gen]
E6 Anak tidak normal.

[3 markah]
83
BAB 6 NUTRISI
6.1 jenis-jenis nutrisi
Dibahagikan kepada dua jenis iaitu autotrof dan heterotrof.
auto = sendiri
hetero =yang lain
trof =makan
Autotrof dibahagikan pula kepada dua iaitu fotosintesis dan kemosintesis.
foto =cahaya
kemo =kimia
sintesis =bina
Heterotrof pula dibahagikan kepada tiga kategori iaitu holozoik,

saprofitisme dan parasitisme.
holo =zoon= haiwan
saprofit =mati/reput
parasit =perosak
tisme =cara
Jenis-jenis
nutrisi
Autotrof
Fotosintesis
Kemosintesis
Heterotrof
Holozoik
Saprofitisme
Parasitisme
SPM 2006 (Esei)

Rajah menunjukkan tiga organisma P, Q dan R.
(a)(i) Huraikan jenis nutrisi pada P dan Q.

[4 markah]
84
Organisma P
F1 (Nutrisi) autotrof / secara fotosintesis.
P1 Mensintesis / menghasilkan makanan / glukosa / kanji sendiri.
P2 daripada karbon dioksida dan air dengan menggunakan tenaga (cahaya).
Organisma Q
F2 (Nutrisi) heterotrof / holozoik.
P3 Mendapat sumber makanan / bahan organik pepejal / cecair dari persekitaran
// makan tumbuhan / pengeluar.
6.2 Gizi Seimbang
Kandungan nutrien yang mengandungi tujuh kelas makanan pada kuantiti
yang betul pada masa yang betul.
Nilai tenaga makanan = 4.2x jisim air x peningkatan suhu air
Jisim makanan
Faktor-faktor yang mempengaruhi keperluan tenaga harian ialah umur,
jantina, berat badan, dan jenis pekerjaan.
Vitamin dibahagikan kepada dua iaitu vitamin larut larut (VLL) dan vitamin
larut air (VLA).
Contoh VLL ialah Vitamin A, D, E, dan K, contoh VLA ialah vitamin B dan
C.
Vitamin larut air
B1
Sumber Makanan
Fungsi dalam badan
Yis, hati, daging,
Koenzim dalam metabolisme
bijirin, kekacang,
karbohidrat.
sayuran hijau.
Memelihara kesihatan sistem saraf

dan otot.
B2
B3
Yis, bijirin, susu,
Koenzim dalam respirasi sel
telur putih, sayuran.
Memelihara kesihatan sistem saraf.
Yis, bijirin, hati, telur, Koenzim dalam respirasi sel.

sayuran segar.
Pemeliharaan epitelium pada kulit dan

sistem saraf.
85
B5
Telur, daging, hati,
Koenzim dalam resprasi sel.
yis, germa gandum,
Untuk penghasilan antibody.
sayuran segar.
Memelihara kesihatan sistem saraf

dan kulit.
B6
B12
Hati, bijirin, daging,
Koenzim dalam metabolisme asid
telur, kacang, susu
amino.
Susu, telur, daging,
Pembentukan sel darah merah.
hati
C
Buah-buahan sitrus
Memelihara kesihatan tisu
dan sayuran hijau.
penghubung terutamanya saluran

darah.
Untuk kesihatan kulit dan pemulihan
luka yang cepat.
Meningkatkan ketahanan terhadap
jangkitan.
Vitamin Larut
Sumber makanan
Fungsi dalam badan
lemak
A
Susu, tomato, lobak
Membina pigmen pada retina mata
merah, minyak hati
untuk penglihatan jelas pada waktu
ikan
malam.
Memastikan pertumbuhan sel
epithelium kulit yang sihat.
Minyak hati ikan,
Membantu penyerapan kalsium dan
keju, mentega, telur.
fosforus.
Membantu untuk membina tulang dan
gigi yang kuat.
Germa gandum,
Memelihara kesihatan sistem otot,
sayuran hijau,
sistem saraf dan sistem peredaran
minyak, kelapa
darah.
sawit.
Sebagai bahan anti pengoksidaan

86
bagi asid lemak tepu.

Mengekalkan fungsi sistem
pembiakan.
K
Hati, tomato,
Membantu dalam pembekuan darah.
sayuran hijau seperti

bayam dan kobis.
Mineral dibahagikan kepada dua iaitu makronutrien dan mikronutrien.
makro =besar
Makronutrien
Kalsium
mikro =kecil
nutrien =makanan
Sumber makanan
Fungsi
Susu, keju, ikan bilis, Pembinaan tulang dan gigi yang kuat.
bijirin.
Menolong pembekuan darah.

Diperlukan untuk pengecutan otot dan
pemindahan impuls saraf.
Magnesium
Bijirin, sayuran hijau, Diperlukan untuk pemgecutan otot.

susu, daging.
Diperlukan untuk pemindahan impuls

saraf.
Sebagai kofaktor bagi enzim.
Fosforus
Susu, daging, bijirin,
Membentuk tulang dan gigi yang kuat.
telur.
Membentuk ATP semasa respirasi

sel.
Natrium
Garam biasa,
Mengekalkan keseimbangan air
daging, telur, susu
dalam badan.
Mengekalkan tekanan osmosis cecair
dalam badan.
Diperlukan dalam pemindahan impuls
saraf.
Kalium
Susu, daging,
Untuk pemindahan impuls saraf.
pisang, sayuran
Untuk pengecutan otot.
hijau.
87
Mikronutrien
Besi
Sumber makanan
Hati, bayam,
Fungsi
Membentuk haemoglobin.
kacang, telur kuning.
Florin
Air minuman. Teh,
Mengukuhkan enamel pada gigi.
sayuran.
6.3 Malnutrisi
Mal =lebih atau kurang
Gizi
Karbohidrat
Berlebihan
Obesiti
Kekurangan
Lesu dan tidak bertenaga
Diabetis melitus
Penyakit kardiovaskular
Protein
Gout
Kwasyiorkor dan
Kegagalan ginjal dan hati
marasmus
Asid urik berlebihan dalam

darah
Vitamin C
Pembentukan kolagen
yang lemah menyebabkan
skurvi (gusi berdarah)
Ferum
Anemia (kurang darah

merah)
Vitamin D, Kalsium
Rikets
dan fosforus
Osteoporosis
Lipid
Obesiti
Lesu dan tidak bertenaga
Penyakit kardiovaskular
88
SPM 2006 (Esei)

(b) Sembelit, rabun malam dan anemia adalah tiga masalah kesihatan.
Nyatakan punca dan cadangkan cara untuk mengatasi setiap masalah
kesihatan itu dari aspek nutrisi.
[6 markah]
Sembelit
S1 tidaka cukup jumlah makanan bergentian / serabut / serat / fiber / pelawas.
S2 Makan lebih banyak sayur-sayuran / buah-buahan / bijiran.
Rabun malam
R1 Tiada / tidak cukup vitamin A.
R2 Makan lebih banyak lobak merah / tomato.
Anemia
A1 Tidak cukup zat besi / ferum.
A2 Makan lebih banyak bayam / hati (ayam) / hati (lembu) / kerang / limpa.
SPM 2008 (Esei)
(a)(ii) Malnutrisi adalah keadaan yang timbul akibat gizi yang tidak seimbang di
mana ada nutrien tertentu yang kurang, berlebihan atau dalam nisbah
yang salah.
Terangkan kesan kepada seseorang kanak-kanak yang diberi mana-mana
dua nutrien makanan dalam amaun yang tidak mengcukupi untuk satu
tempoh masa yang panjang.
[6 markah]
Protein
F1 Seorang kanak-kanak yang kekurangan protein (untuk satu jangka
masa panjang) akan menghidap kwasyiorkor / marasmus.
S1 Protein diperlukan untuk pertumbuhan normal.
C1 kekurangan protein menyebabkan pertumbuhan kanak-kanak
terbantut.
89
Vitamin A (Kombinasi 2)
F2 Seorang kanak-kanak yang kekurangan vitamin A (untuk satu tempoh
jangka panjang) akan menghidap rabun malam.
S2 Vitamin A diperlukan untuk menentukan sel-sel rod dalam retina sihat.
C2 Kekurangan vitamin A mengurangkan keupayaan melihat dalam
cahaya malap.
Vitamin D (Kombinasi 3)
F3 Seorang kanak-kanak yang kekurangan vitamin D (untuk satu tempoh
jangka panjang) akan menghidap riket.
S3 Vitamin D diperlukan untuk perkembangan tulang yang sihat.
C3 kekurangan vitamin D menyebabkan tulang-tulang menjadi lembut dan
tumbuh tidak sekata.
Vitamin C (Kombinasi 4)
F4 Seorang kanak-kanak yang kekurangan vitamin C (untuk satu tempoh
jangka panjang) akan menghidap skurvi.
S4 Vitamin C diperlukan untuk gusi dan kulit yang sihat.
C4 Kekurangan vitamin C menyebabkan gusi membengkak dan berdarah.
Serabut (Kombinasi 5)
F5 Seorang kanak-kanak yang kekurangan pelawas (untuk satu tempoh
jangka panjang) akan menghidap sembelit.
S5 Serabut diperlukan untuk mencegah sembelit.
C5 Kekurangan serabut menyebabkan sembelit / sukar mengeluarkan
tinja.
Kalsium (Kombinasi 6)
F6 Seorang kanak-kanak yang kekurangan kalsium (untuk satu tempoh
jangka panjang) akan menghidap osteoporosis.
S6 Kalsium diperlukan untuk membina tulang dan gigi.
C6 Kekurangan kalsium menyebabkan jisim tulang berkurangan / tulang
menjadi rapuh dan ringan.
90
6.4 Pencernaan Makanan

Pencernaan di dalam mulut;
amilase
maltose (Kami Anak Malaysia)
Kanji + air
Pencernaan di dalam perut;
pepsin
Polipeptida (Parti Progresif Penduduk)
Protein + air
renin
Kasein (Kelas Rancangan Khas)
Kaseinogen
Pencernaan di dalam usus kecil;
amilase
Maltosa (KAM)
Kanji + air
tripsin
Peptida (Polis Tangkap Pencuri)
Polipeptida +air
lipase
Gliserol + lemak (Lantai Licin Geli Lah)
Lipid + air
erepsin
Asid amino (PEA)
Peptida + air
maltase
Glukosa (Malaysia Medical Group)
Maltosa +air
sukrase
Glukosa + fruktosa (Sport Science Group Fun)
Sukrosa + air
laktase
Laktosa + air
Glukosa + Galaktosa (Lebih Lebih Gila Gila)

91
Rumusan :
Kelas Makanan
Mulut
Karbohidrat
Kanji
Perut
Usus kecil
Kanji
Maltosa
Sukrosa
Laktosa
Protein
Protein
Polipeptida
Kaseinogen
Dipeptida
Lipid
Lipid
Gizi seimbang berdasarkan piramid makanan.

Aras
1
2
Kelas makanan
Karbohidrat
Fungsi
Kekurangan
Membekalkan
Lesu,
tenaga
keletihan
Vitamin, Mineral
Kekalkan kesihatan
Vit. A-
dan Serat
Metabolisme dalam
mencegah
badan.
rabun malam
Berlebihan
Obesiti
Vit. Cmencegah
skurvi
3
Protein
Membina sel-sel
baru.
Marasmus.
Gout
Kwasyiorkor
Kegagalan
Menggantikan sel
ginjal
mati.
Pertumbuhan.
4
Lipid, Gula,
Membekalkan
Garam
tenaga yang lebih

tinggi.
Keletihan
Obesiti
Penyakit
kardiovaskular
92
Sistem Pencernaan Ruminan dan Rodensia.

Terdapat empat ruang perut iaitu:
Rumen, Retikulum, Omasum, Abomasom (RROA).
Rumah Rosak Ombak Air

Perbandingan antara salur alimentari Ruminan dan Rodensia:
(SPM 2006, Esei)
Ruminan
Persamaan
Rodensia
Kedua-dua salur alimentari mempunyai bakteria atau protozoa untuk

menghidrolisis selulosa.
Perbezaan
Mempunyai 4 ruang
Bilangan Perut
perut
Mempunyai 1 ruang
perut
Di mana berlakunya pencernaan selulosa

Kecil dan pendek
Saiz Sekum
Besar dan panjang
Sekum adalah tempat bakteria menghidrolisis selulosa.

Dua kali
Bilangan makanan
Satu
dihantar melalui ruang

perut
Untuk mencernakan makanan dengan cara meningkatkan kecekapan
tindak balas selulosa
Rumen dan retikulum
Dimana bakteria dan
Sekum
protozoa banyak
dijumpai
Bakteria merembeskan selulase untuk menghidrolisis selulosa kepada
glukosa.
Lembu, kambing,
Contoh
Arnab, tikus, tupai
kerbau
93
SPM 2006 (Struktur)

Rajah menunjukkan sistem pencernaan manusia.
Struktur Q pada Rajah di atas terlibat dalam pencernaan lemak.

(i) Namakan struktur Q.
Ileum / usus kecil.
[1 markah]
(ii) Namakan enzim yang mencernakan lemak dalam Q.
Lipase.
[1 markah]
(b)(i) Terangkan bagaimana kanji dicerna dalam duodenum.
P1 Pankreas merembes enzim amilase (ke dalam duodenum) // jus
pankreas (dalam duodenum) mengandungi amilase.
P2 (Amilase) mencernakan / menghidrolisiskan / menguraikan kanji kepada
maltosa.
[ Tolak: menukarkan]
[2 markah]
(ii) Seorang pelajar makan terlalu banyak buah limau.

Terangkan kesan memakan terlalu banyak buah limau ke atas pencernaan
kanji dalam duodenum.
94
F Buah limau (mengandungi banyak asid / berasid) merendahkan nilai pH

menjadi kurang daripada 7 / Meningkatkan keasidan dalam duodenum // Asid
dineutralkan dalam duodenum.
[Tolak: meneutralkan keadaan beralkali]
P Medium berasid kurang sesuai untuk tindakan amylase // kurang/ tiada kanji
tercerna // tiada kesan / perubahan ke atas pencernaan kanji.
[Tolak: pencernaan kanji terjejas]
[2 markah]
SPM 2010 (Esei)
Rajah menunjukkan sistem pencernaan dan organ-organ berkaitan pencernaan.
Terangkan bagaimana ikan kukus dicernakan di bahagian R, S dan T di dalam

sistem itu.
[10 markah]
R / Perut
F ikan kukus kaya dengan protein / dan lemak.
P1 merembeskan / mengeluarkan pepsin.
P2 yang menghidrolisiskan protein kepada polipeptida.
pepsin
P3 Protein + (air)
pepton / polipeptida
L1 Lemak tidak dihidrolisis.

P4 dalam medium asid.
95
S / Duodenum
P5 menerima tripsin daripada pankreas.
P6 Pepton / polipeptida dihidrolisiskan (oleh tripsin) kepada peptida / dipeptida.
tripsin
P7 Pepton / polipeptida + (air)
peptida
P8 dalam medium alkali.

L2 Lemak ialah pengemulsi / diubah menjadi titisan kecil oleh (garam) hempedu.
L3 Lemak dihidrolisiskan oleh lipase kepada asid lemak dan gliserol.
lipase
L4 Lipid / lemak
asid lemak + gliserol
T / Ileum
P9 Merembes erepsin / peptidase.
P10 Peptida dihidrolisiskan oleh erepsin / peptidase kepada asid amino.
erepsin
P11 dipeptida / peptide + (air)
Asid amino
L3 lemak dihidrolisiskan oleh lipase kepada asid lemak dan gliserol.

lipase
L4 Lipid / lemak
asid lemak + gliserol
SPM 2011(Struktur)
(c) Rajah menunjukkan pergerakan bolus makanan dalam esofagus.
Terangkan bagaimana bolus makanan bergerak turun dari esofagus ke perut.

E1 Pengecutan dan pengenduran tisu otot licin secara berselang-seli /
berantagonis menghasilkan peristalsis.
E2 membentuk peristalsis.
96
E3 Peristalsis menolak bolus turun ke perut.
[Tolak: alir / bergerak ke bawah]
E4 Mukus melincirkan
E5 pergerakan bolus oleh peristalsis.
[3 markah]
(d) Nyatakan fungsi renin, pepsin dan asid hidroklorik dalam perut.
Fungsi
Renin
Menukarkan kaseinogen / protein larut susu kepada

kasein / protein tak larut susu //
(renin)
Kaseinogen
kasein
[Tolak: memecahkan / hidrolisis]
Pepsin
Menukarkan / hidrolisis / mencerna / memecahkan

protein kepada polipeptida / pepton // memutuskan
ikatan peptida spesifik di dalam molekul protein besar
menjadi rangkaian polipeptida yang lebih kecil.
Asid hidroklorik
P1 Menyediakan medium berasid / pH optimum.

P2 untuk membunuh kebanyakan bakteria yang terdapat
di dalam makanan // untuk memberikan pH optimum
untuk tindakan enzim-enzim perut.
[Tolak: untuk hentikan tindakan amilase]
[3 markah]
SPM 2013 (Esei)

(b) Rajah menunjukkan piramid makanan.
97
Terangkan kepentingan makanan bagi setiap aras dalam piramid makanan.

[10 markah]
F1 (Dalam piramid makanan), semakin tinggi aras kelas makanan ditempatkan,
semakin sedikit kuantiti makanan yang diperlukan // makanan seimbang.
E1 Aras 1 mengandungi (kalas makanan) karbohidrat.
E2 membekalkan jumlah tenaga (yang tinggi).
E3 kekurangan karbohidrat menyebabkan keletihan / marasmus.
E4 berlebihan karbohidrat menyebabkan obesiti // mana-mana yang sesuai.
E5 Aras 2 mengandungi (kelas makanan) vitamin / mineral / serat.
E6 untuk kesihatan / fungsi metabolisme dalam badan.
E7 Kekurangan vitamin C menyebabkan skurvi // mana-mana contoh yang
sesuai.
E8 Aras 3 mengandungi protein.
E9 untuk membina sel-sel baru / menggantikan sel-sel yang mati / pertumbuhan.
E10 Kekurangan protein menyebabkan marasmus / kwasyiorkor.
E11 Berlebihan protein menyebabkan gout / kegagalan ginjal.
E12 Aras 4 mengandungi lipid / gula / garam.
E13 Membekalkan nilai tenaga yang tinggi // mana-mana jawapan yang sesuai.
E14 Kekurangan lipd / gula / garam menyebabkan keletihan / contoh yang
sesuai.
E15 Berlebihan gula / lipid menyebabkan kencing manis / penyakit
kardiovaskular / obesiti.
6.5 Penyerapan dan Asimilasi hasil pencernaan Makanan.
Struktur vilus
Epitelium
Kapilari darah
Lakteal
98
Penyerapan makanan tercerna

Melibatkan kedua-dua proses peresapan dan penyerapan air.
Pada mulanya, molekul-molekul glukosa, asid amino, vitamin dan
molekul larut air meresap ke dalam sel epitelium dan diserap ke dalam
kapilari darah.
Glukosa dan asid lemak meresap masuk ke dalam sel epitelium dan
bergabung membentuk titisan halus lipid yang kemudiannya meresap
masuk ke dalam lakteal.
Vitamin larut lemak juga meresap ke dalam lakteal untuk diangkut
bersama lipid.
Lakteal-lakteal bergabung membentuk salur limfa yang lebih besar dalam
rangkaian sistem limfa.
Kapilari-kapilari darah yang membawa nutrien larut air bergabung
membentuk vena portal hepar yang membawa darah ke hati.
Dari hati, nutrien diasimilasikan dan diangkut ke semua sel badan.
Asimilasi makanan tercerna
Sebahagian hasil pencernaan dibawa terus ke hati untuk diproses atau
diasimilasi.
Asimilasi berlaku dalam sel yang mana nutrien digunakan untuk
membentuk sebatian kompleks atau komponen struktur.
Kebanyakan glukosa ditukar menjadi glikogen dan disimpan di dalam hati.
Apabila paras gula darah menurun dan badan memerlukan tenaga,
glikogen simpanan ditukarkan semula kepada glukosa.
Apabila glukosa tiba di sel, glukosa dioksidakan untuk membebaskan
tenaga melalui respirasi sel.
Apabila simpanan glikogen di dalam hati menjadi penuh, glukosa
berlebihan ditukarkan menjadi lipid.
Hati mensintesiskan protein plasma dengan menggunakan asid amino.
Asid amino yang memasuki sel digunakan untuk mensintesiskan protein
baru dan memperbaiki tisu yang rosak.
99
Ia juga bertindak sebagai unit asas untuk sintesis enzim dan hormon.
Asid amino yang berlebihan tidak boleh disimpan dalam badan dan
diuraikan oleh hati melalui proses pendeaminaan yang menghasilkan urea.
Lipid seperti lemak merupakan sumber tenaga utama badan.
Lipid berlebihan disimpan dalm tisu adipos.
Beberapa lipid lain seperti fosfolipid dan kolesterol merupakan komponen
membran plasma.
Ringkasan proses penyerapan dan asimilasi makanan tercerna.
Hasil makanan
Hormon/ enzim/
Ditukarkan
Tempat diproses
tercerna
proses terlibat
kepada
dan ke mana?
Glukosa berlebihan
Insulin
Glukosa berkurangan
Glukagon
Glikogen
Dari Hati ke sel

badan melalui
Respirasi sel
Asid Amino
pendeaminaan
Urea
Hati
Lemak dan Gliserol
Meresap ke sel
Lakteal
Tisu Adipos
Vitamin larut lemak
epitelium utk
Sistem limfa
berlebihan
bergabung
membentuk titisan
halus lipid.
100
SPM 2009 (Esei)

Rajah menunjukkan laluan molekul lemak melalui suatu sistem.
Pundi hempedu, pankreas dan usus kecil adalah struktur-struktur yang terlibat
dalam memproses molekul lemak.
Terangkan proses-proses yang berlaku kepada molekul lemak sehingga boleh
digunakan oleh sel-sel badan.
[10 markah]
Pencernaan
D1 Lemak / makanan berminyak / lipid duraikan / dicernakan melalui
pencernaan.
D2 (garam) hempedu disimpan dalam pundi hempedu.
D3 mengemulsi lemak / makanan berminyak / lipid (kepada titisan lipid).
D4 pankreas merembes (jus pankreas yang mengandungi) lipase ke dalam
duodenum.
D5 lipase mencerna lipid / titisan lipid ke asid lemak dan gliserol /
lipid (titisan)
gliserol + asid lemak
[Tolak: tukar / ubah]
Penyerapan
A1 Penyerapan asid lemak dan gliserol / Pencernaan lipid berlaku di usus kecil.
A2 (Asid lemak dan gliserol) diserap dari lumen ke dalam lakteal / vilus.
A3 (di lakteal) berlaku kondensasi asid lemak dan gliserol daripada lipid / titsan
lipid.
A4 lipid diangkut (dari lakteal) melalui salur limfa.
101
A5 ke dalam duktus kanan limfa / duktus toraks ke dalam aliran darah melalui
vena subklavian.
Asimilasi
S1 asimilasi berlaku dalam sel.
S2 sel menggunakan lipid untuk membentuk sebatian kompleks / komponen
berstruktur / untuk mensintesis membran plasma / hormon.
6.6 Pembentukan tinja dan penyahtinjaan

Selepas penyerapan nutrien selesai berlaku di dalam usus kecil,
kandungan usus bergerak masuk ke dalam kolon.
Kandungan usus adalah air, bahan makanan tak dicernakan dan selulosa.
Sebahagian besar serat itu ialah sel selulosa dinding sel tumbuhan.
Bahan-bahan tidak tercerna ini bergerak dengan sangat perlahan melalui
kolon dengan dibantu oleh peristalsis.
Penyerapan semula air daripada sisa-baki dalam kolon itu akan
menghasilkan tinja iaitu sisa separa pepejal.
Tinja juga mengandungi sel-sel mati yang tersingkir daripada lapisan
sebelah dalam usus, bahan buangan seperti pigmen hemoglobin dan
bahan-bahan bertoksik yang perlu disingkirkan daripada badan.
Kolon juga merupakan habitat satu populasi besar bakteria.
Mikroorganisma berfaedah ini memainkan peranan yang penting untuk
mengekalkan persekitaran yang stabil dalam salur alimentari.
Dinding kolon merembes mukus yang melekatkan tinja berada di dalam
kolon selama 12 hingga 24 jam sebelum bergerak masuk ke dalam rektum
untuk disimpan buat sementara waktu.
Apabila tinja mula berkumpul, tekanan di dalam rektum meningkat dan ini
menyebabkan keinginan untuk menyingkirkan tinja daripada badan.
Penyingkiran tinja disebut penyahtinjaan yang dikawal oleh otot-otot di
sekeliling dubur.
102
Masalah-masalah yang berkaitan dengan penyahtinjaan

Sembelit
Hemoroid
Kanser kolon
SPM 2008 (Esei)
Selepas penyerapan nutrien dalam usus kecil, bahan-bahan yang tidak tercerna
dalam usus besar akan membentuk tinja.
Terangkan pembentukan tinja dalam manusia.
[4 markah]
P1 Kandungan dalam usus kecil yang tidak diserap akan memasuki kolon.
P2 Kandungan (usus) terdiri daripada campuran air, bahan makanan tidak
terhadam / serabut, bakteria, sel-sel mati dan pigmen.
P3 Kandungan tersebut bergerak perlahan-lahan di sepanjang kolon melalui
peristalsis.
P4 Air diserap semula / diperolehi semula daripada kandungan kolon.
P5 untuk membentuk (bahan buangan separa pepejal) tinja.
6.7 Menilai Tabiat Pemakanan
Masalah kesihatan yang berkaitan dengan tabiat pemakanan
Penyakit
Gastritis
Punca terjadinya penyakit

Tidak makan pada
masanya.
Pengambilan alkohol yang
berlebihan.
Tekanan.
Kesan penyakit
Jus gastrik
bertindak
terhadap lapisan
Cara mengatasinya?
Ubah tabiat dan gaya
hidup
Mengambil ubat antasid
epitelium perut
Ulser gastrik
Pengambilan aspirin atau

ubat tahan sakit.
Obesiti
Pengambilan makanan
yang mengandungi lipid
dan karbohidrat yang
berlebihan
Penyakit
kardiovaskular.
Tekanan darah
tinggi.
Lakukan senaman
secara berkala.
Kurangkan makanan
berlemak
Diabetes
103
Anoreksia
nervosa
Mengelak untuk makan

kerana takut gemuk
Gangguan
psikologi dan
Kaunseling dan
pemulihan jisim badan
maut.
Kurus kering
Bulimia
Makan secara banyak pada

masa singkat dan
Mencederakan
Kaunseling
salur alimentari.
memuntahkan semula.
Memakan laksatif.
Cirit birit
Ketidakseimbang
an ion mineral
dalam darah.
Penyakit
kardiovaskular
Kerosakan ginjal.
SPM 2008 (Esei)

Jadual menunjukkan makanan yang diambil oleh seorang budak lelaki berumur
15 tahun dalam menu hariannya. Keperluan tenaga harian budak itu ialah 12500
kJ.
Jenis makanan
Kuantitit yang diambil/g
Kandungan tenaga/ kJ
Nasi
400
1600
Kentang goreng
500
1000
Kari ayam
300
300
Telur rebus
150
630
Mentega
50
3000
Susu
280
300
Sosej
300
500
Sardin
150
900
(i) Berdasarkan jadual di atas, nyatakan nilai tenaga yang terkandung dalam
pemakanan hariannya. Adakah pengambilan makanan itu memenuhi
keperluan tenaga hariannya?
[2 markah]
104
F1 Tenaga yang dihasilkan daripada makanan yang dimakan setiap hari ialah
8230 kJ.
F2 (Tenaga yang dihasilkan daripada makanan yang dimakan setiap hari)
melebihi keperluan tenaga hariannya.
(ii) Budak lelaki ini mengambil menu ini secara berterusan dalam jangka masa
yang panjang.
Terangkan akibatnya terhadap kesihatan budak lelaki ini.
[8 markah]
F1 Tidak mengandungi 7 kelas makanan dalam nisbah yang betul.
C1 Menyebabkan sembelit.
F2 Tidak mengandungi serabut yang mengcukupi.
C2 Menyebabkan sembelit.
F3 Mengandungi vitamin yang tertentu sahaja.
C3 Menyebabkan penyakit kekurangan vitamin.
F4 Mengandungi lemak yang tinggi.
C4 Menyebabkan kegendutan / penyakit kardiovaskular.
F5 Mengandungi protein tinggi.
C5 Menyebabkan gout / meningkatkan aras asid urik dalam darah.
F6 Mengandungi karbohidrat tinggi.
C6 Menyebabkan kegendutan / diabetes melitus / aras gula darah tinggi
105
SPM 2009 (Esei)

(b) Rajah 9.2, 9.3 dan 9.4 menunjukkan keadaan fizikal tiga orang, yang
berkaitan dengan tabiat makan mereka.
Rajah 9.3
Rajah 9.4
Terangkan hubungan antara tabiat makan dengan keadaan fizikal setiap individu
itu.
[10 markah]
Rajah 9.2
H1 Seorang yang sihat.
H2 Mengekalkan jisim badan / BMI unggul / tiada penyakit.
H3 makan kuantiti karbohidrat yang betul untuk membekalkan tenaga kepada
badan.
H4 makan kuantiti lemak yang betul untuk membekalkan tenaga / mensintesis
membran plasma.
H5 makan kuantiti protein yang betul untuk menghasilkan sel baru / membaiki sel
/ mengganti sel mati.
H6 makan makanan yang kaya dengan serat dan minum banyak air untuk
mengelakkan daripada sembelit.
H7 ambil vitamin / mineral untuk mengekalkan kesihatan / tumbesaran.
Rajah 9.3
G1 Obesiti / lebihan tenaga disimpan dalam bentuk lemak.
G2 ketidakseimbangan antara pengambilan makanan dan penggunaan tenaga.
G3 makan makanan secara berlebihan.
106
Rajah 9.4
K1 Anoreksia nervosa
K2 kehilangan berat badan yang mendadak.
K3 berterusan lapar / tidak mengambil sebarang makanan dalam jangka masa
yang lama.
K4 Tenaga yang diambil kurang daripada yang diperlukan oleh tubuh.
SPM 2010 (Esei)
(b) Rajah menunjukkan tiga jenis makanan.
Terangkan kesan jangka masa panjang pengambilan makanan-makanan yang

berlebihan ke atas kesihatan individu.
[10 markah]
Roti
C1 Roti kaya dengan karbohidrat.
C2 Kandungan glukosa yang tinggi dalam darah.
B3/C3 Menyebabkan tekanan darah tinggi
C4 dan Diabetes (mellitus) / glukosuria.
C5 Glukosa / glikogen berlebihan ditukarkan kepada lemak.
C6 Disimpan di dalam tisu adipos / di bawah kulit.
B7/C7 Kegendutan.
Mentega
B1 Mentega (kaya) dengan lemak / lipid.
B2 Menyebabkan aras kolesterol yang tinggi dalam darah.
C3/ B3 Menyebabkan tekanan darah tinggi.
B4 kolesterol terenap di bahagian dinding dalam arteri.
B4A Lumen arteri menjadi lebih kecil / pengaliran darah menjadi perlahan.
107
B5 Arteriosklerosis / angina / angin ahmar / serangan jantung / embolisme /

penyakit kardiovaskular.
[Tolak: aterosklerosis]
B6 Lemak berlebihan disimpan di dalam tisu adipos / di bawah kulit.

C7/B7 Kegendutan.
Ayam goreng
P1 Ayam goreng (kaya) dengan protein.
P2 Hati terpaksa bekerja keras untuk menukarkan lebihan protein kepada urea.
P3 Menyebabkan kegagalan hati berfungsi.
P4 Ginjal terpaksa bekerja lebih untuk menyingkirkan urea yang berlebihan //
Peningkatan tekanan darah / peningkatan gula dalam darah.
P5 Menyebabkan kegagalan buah pinggang // ginjal berfungsi.
P6 Asid urik berlebihan akibat pengambilan protein berlebihan / daging ayam.
SPM 2014 (Esei)
(a) Maklumat berikut ialah berkaitan tabiat makan bagi individu U dan individu W.
Individu U
Makan tidak mengikut masa yang menyebabkan perut selalu kosong
Individu W
Makan dengan banyak dalam masa yang singkat diikuti dengan
memuntahkannya semula secara sengaja setiap kali selepas makan.
(a) Terangkan bagaimana tabiat makan itu mempengaruhi kesihatan:
(i) individu U
(ii) individu W
[10 markah]
108
Individu U
P1 Menyebabkan ulser gastrik / gastritis.
P2 (sebab) tiada makanan (di dalam perut).
P3 Kelenjar gastrik merembeskan (banyak) jus gastrik.
P4 (Jus Gastrik) mengandungi asid hidroklorik / asid.
P5 bertindak ke atas lapisan (epithelium) pada dinding perut.
P6 merosakkan sel-sel / tisu-tisu perut.
P7 menyebabkan sakit abdomen / loya / muntah.
P8 berkembang membentuk lubang / luka pada dinding perut.
Individu W
P1 Bulimia.
P2 mengekalkan jisim badan.
P3 menyebabkan tekanan / keresahan.
P4 kurang / ketidakseimbangan ion mineral dalam darah.
P5 kerosakan / kecederaan teruk pada salur pencernaan.
P6 Cirit-birit.
P7 menyebabkan sakit abdomen / kelesuan otot / ulser / sembelit / oedema /
dihidratan / kembung / masalah mulut / pening
P8 mengakibatkan penyakit kardiovaskular / kerosakan ginjal.
(b) Rajah menunjukkan satu set nasi lemak.
Seorang kanak-kanak perempuan mengambil satu set nasi lemak sebagai

sarapan setiap hari dalam jangka masa panjang.
Bincangkan kesan baik dan kesan buruk diet itu terhadap kesihatannya.
[10 markah]
109
P1 Nasi lemak mengandungi karbohidrat / lemak / kolesterol.

P2 membekalkan tenaga / pembinaan blok untuk molekul kompleks / DNA / RNA
/ glikogen.
P3 karbohidrat berlebihan menyebabkan kegendutan / kencing manis.
P4 santan kelapa dalam nasi lemak mengandungi kolesterol / lemak.
P5 Ayam goreng / telur / kacang tanah goreng / sambal cili mengandungi protein
/ lemak / mineral / vitamin.
P6 Protein diperlukan untuk membina sel-sel baru / pertumbuhan / pembahagian
sel / baik pulih sel.
P7 Protein berlebihan menyebabkan gout / kegagalan ginjal / hati / peningkatan
aras asid urik dalam darah.
P8 Vitamin diperlukan untuk kesihatan baik // mana fungsi-fungsi sesuai.
P9 mana-mana penerangan betul vitamin dan fungsinya.
P10 Vitamin larut lipid berlebihan menyebabkan keracunan hati / kerosakan
tulang / keguguran rambut / kerosakan / kegagalan ginjal.
P11 Lemak membekalkan tenaga / penebat / melindungi organ dalaman / untuk
kalis air / pembinaan membran plasma.
P12 Lemak berlebihan menyebabkan kegendutan / penyakit kardiovaskular.
P13 Timun mengandungi serat / air.
P14 Serat / air membantu peristalsis.
P15 mencegah sembelit / mengurangkan risiko kanser / cegah penyakit jantung
koronari.
P16 air ialah medium tindak balas biokimia / pelarut / plasma darah // manamana contoh sesuai.
P17 Mineral diperlukan untuk memelihara kesihatan / mana-mana jawapan
sesuai.
P18 mana-mana penerangan mineral dan fungsinya yang betul.
110
6.9 Kepentingan Makronutrien dan Mikronutrien dalam Tumbuhan

Elemen-elemen makronutrien:
Elemen-elemen mikronutrien
karbon (C)
boron(B)
hidrogen(H)
kuprum(Cu)
oksigen(O)
ferum(Fe)
nitrogen (N)
mangan(Mn)
fosforus(P)
molibdenum(Mo)
kalium(K)
zink(Zn)
kalsium(Ca)
magnesium(Mg)
sulphur(S)
Cara nak ingat!
CHONg Pergi Ke China Menaiki
Cara nak ingat!

Best Copy Filem Muzik Maher Zain
Sampan
Makronutrien
Fosforus
Fungsi
Kesan kekurangan
Sintesis asid nukleik, ATP dan
Pertumbuhan akar yang
fosfolipid dalam membran
tidak sihat dan
plasma; bertindak sebagai
pembentukan daun yang
koenzim dalam fotosintesis dan
berwarna hijau tua dan
respirasi.
pudar; bintik merah atau

ungu kelihatan pada daun
tua.
Kalium
Sintesis protein, metabolisme
Sintesis protein yang
karbohidrat dan sebagai kofaktor kurang; kematian

bagi beberapa enzim;
tumbuhan pramatang.
mengekalkan kesegahan
tumbuhan.
111
Kalsium
Komponen utama lamela tengah Pertumbuhan terbantut;

dinding sel; pembentukan
daun yang terherot dan
gentian gelendong semasa
bercuping; bahagian di
pembahagian sel.
antara urat daun menjadi

kuning.
Magnesium
Sulfur
Komponen utama struktur
Bahagian di antara urat
molekul klorofil; mengaktifkan
daun matang menjadi
beberapa enzim tumbuhan;
kuning; bintik merah pada
terlibat dalam metabolisme
permukaan daun; daun
karbohidrat.
bercuping.
Komponen beberapa asid
Daun yang terjejas atau
amino; salah satu juzuk vitamin
seluruh tumbuhan menjadi
B dan beberapa jenis koenzim.
kuning.
112
Mikronutrien
Boron
fungsi
Kesan kekurangan
Membantu akar dalam pengambilan
Kematian tunas terminal dan
ion kalsium dan translokasi gula;
pertumbuhan yang abnormal;
terlibat dalam metabolisme
daun menjadi tebal,
karbohidrat dan membantu
bergulung dan rapuh
percambahan debunga; diperlukan

untuk pembahagian mitosis dalam
sel meristem dan bertindak sebagai
kofaktor dalam sintesis klorofil.
Kuprum
Komponen penting enzim; terlibat
Kematian apeks pucuk muda;
dalam metabolisme nitrogen dan
bintik perang kelihatan pada
fotosintesis; penting bagi
daun terminal; tumbuhan
pertumbuhan pembiakan dan
menjadi terbantut.
pembentukan bunga dalam

tumbuhan.
Ferum
Bertindak sebagai kofaktor dalam
Daun muda menjadi kuning.
sintesis klorofil; penting bagi

bahagian muda yang sedang
tumbuh.
Mangan
Mengaktifkan enzim-enzim
Jaringan urat hijau tua
fotosintesis; respirasi sel dan
berlatar belakangkan hijau
metabolisme nitrogen.
muda; bintik perang atau

kelabu di antara urat daun.
Molibdenum
Terlibat dalam pengikatan nitrogen
Klorosis pada bahagian
dan penurunan nitrat semasa
antara urat daun matang;
sintesis protein.
daun berwarna hijau pucat;

hasil tanaman berkurangan.
Zink
Pembentukan daun; sintesis auksin
Permukaan daun berbintik
(hormon pertumbuhan) dan sebagai
dengan bahagian berklorosis;
kofaktor dalam metabolisme
pertumbuhan terbantut.
karbohidrat.
113
6.10 Fotosintesis
Adaptasi struktur dan fungsi daun;
Struktur
Fungsi
Tersusun dalam bentuk mozek Menerima cahaya dengan banyak

daun
Leper, nipis dan berwarna
Menyerap cahaya matahari secara maksimum
hijau (lamela)
dan membolehkan gas-gas meresap dengan

cekap.
Urat daun bersambung
Xilem mengangkut air dan garam mineral dari
dengan tisu xilem dan floem
akar ke daun.
Floem mengangkut hasil organik melalui
fotosintesis
Satu lapisan epidermis yang
Mengurangkan kehilangan air daripada daun.
berkutikel dan berlilin

Banyak stoma
Meningkatkan proses fotosintesis
Banyak sel mesofil palisad
Tersusun secara tegak dan rapat untuk

memperoleh cahaya maksimum
6.11 Mekanisme Fotosintesis

Persamaan fotosintesis;
cahaya
Karbon dioksida + air
glukosa + oksigen (KAckGO)

klorofil
kulat air celup klorok ganti obat
114
Mekanisme tindak balas fotosintesis;

Tindak balas cahaya
Tindak balas gelap
Molekul H2O ditukarkan kepada ion
Atom H menurunkan gas CO2 utk
H+ dan Ion OH-.
menghasilkan glukosa.
Ion H+ menerima elektron drp
Monomer-monomer glukosa
klorofil dan membentuk atom H.
terkondensasi utk membentuk
Pada masa sama, ion OH-
molekul kanji.
kehilangan elektron untuk

membentuk gas O2 dan air.
Perbezaan antara tindak balas cahaya dan tindak balas gelap;
Tx Cahaya
Tenaga cahaya
Aspek
Bentuk tenaga yg
Tx Gelap
Tenaga kimia
diperlukan
Granum / grana
Tapak tx
Stroma
air
Bahan tx
Karbon dioksida
Oksigen
Hasil tx
Glukosa
115
SPM 2006 (Esei)

Tumbuhan hijau mensintesis makanan melalui proses fotosintesis. Proses kimia
fotosintesis boleh diringkaskan seperti rajah skema dalam Rajah di bawah.
(a) Nyatakan maksud fotosintesis berpandukan rajah skema dalam Rajah di atas.
[2 markah]
P1 Menghasilkan glukosa / kanji daripada karbon dioksida dan air.
P2 Dengan bantuan klorofil dan cahaya matahari.
(b) Bermula daripada air dan karbon dioksida sebagai bahan mentah, terangkan
bagaimana tumbuhan hijau menghasilkan kanji.
[8 markah]
P1 Penyerapan tenaga cahaya oleh klorofil menghasilkan ATP / elektron / tenaga
kimia
P2 Fotolisis air menghasilkan ion H+ dan ion OH-.
P3 Ion H+ bergabung dengan elektron membentuk (atom) hidrogen.
P4 Hidrogen / ATP akan digunakan diperingkat tindak balas gelap.
P5 (Tindak balas cahaya) berlaku di grana / granum.
P6 Berlaku dalam keadaan tanpa cahaya / tidak memerlukan cahaya.
P7 CO2 bergabung dengan hidrogen membentuk glukosa (dan air).
P8 Glukosa yang terbentuk dikondensasikan / ditukarkan / disimpan sebagai
kanji.
P9 (Pembentukan glukosa dan kanji berlaku) melalui satu siri tindak balas kimia.
P10 (Tindak balas kimia) memerlukan tenaga ATP.
P11 (Tindak balas gelap) berlaku di stroma.
116
6.12 Faktor-Faktor yg mempengaruhi Fotosintesis.

Terdapat tiga faktor iaitu keamatan cahaya (KC), Kepekatan karbon
dioksida (KKO) dan Suhu (S).
Foto = cahaya
Faktor-Faktor
sintesis = bina
Graf
Penerangan
Keamatan
Jika kepekatan karbon
cahaya
dioksida dan suhu dikawal

pada aras sekata, kadar
fotosintesis berkadar terus
dengan keamatan cahaya
sehingga mencapai satu
tahap tertentu.
karbon dioksida atau suhu
menjadi faktor penghad.
Kepekatan
Peningkatan kepekatan
karbon dioksida
karbon dioksida akan

menyebabkan peningkatan
kadar fotosintesis selagi tiada
faktor penghad.
keamatan cahaya menjadi
faktor penghad.
Suhu
Peningkatan suhu
persekitaran sebanyak 10 0C
akan meningkatkan kadar
fotosintesis sebanyak dua kali
ganda.
117
SPM 2011 (Esei)

Rumah hijau digunakan untuk mengawal faktor biotik dan abiotik untuk
meningkatkan hasil tanaman. Rajah menunjukkan pokok tomato yang ditanam
dalam rumah hijau.
Terangkan bagaimana rumah hijau mempengaruhi produktiviti pokok tomato itu.

[10 markah]
Faktor-faktor yang boleh dikawal dalam rumah hijau
F1 Kepekatan gas karbon dioksida / CO2
E1 Mengcukupi / 0.03% / sekurang-kurangnya 0.03% dibekalkan sepanjang
masa.
E2 meningkatkan kadar fotosintesis.
F2 Suhu
E3 ditetapkan pada aras yang optimum / antara 150C 300C pada sepanjang
masa.
E4 untuk memaksimumkan aktiviti enzim.
E5 untuk meningkatkan kadar fotosintesis.
E6 untuk minimakan kehilangan air / kadar transpirasi.
F3 Keamatan cahaya.
E7 Kecukupan dan jarak gelombang cahaya yang betul (diperlukan oleh tanaman
tersebut) dibekalkan sepanjang masa.
118
E8 untuk meningkaatkan kadar fotosintesis.

E9 Fotosintesis boleh dijalankan oleh tumbuhan sepanjang masa / tahun /
semasa empat musim.
F4 Nutrien / Baja
E10 Nutrien yang mengcukupi dibekalkan sepanjang masa.
F6 Kawalan serangga
E12 untuk menghalang serangan serangga / perosak.
E13 melindungi daripada cuaca buruk / angin kuat / keamatan cahaya melampau
/ suhu / salji
F7 Kelembapan
E14 untuk mengelakkan kehilangan air berlebihan.
6.14 Teknologi dalam pengeluaran makanan
Teknologi
Kelebihan
Kekurangan/ cabaran
Anak-anak benih akan tumbuh cepat

Penanaman
dan meningkatkan hasil tanaman,
langsung
mudah dan menjimatkan kos.
Contoh
Padi
Kesemua makronutrien dan
Kos agak tinggi untuk
Bayam,
mikronutrien dapat disediakan pada
menyediakan alatan
salad, tomato
kadar yang betul, tidak memerlukan
dan larutan kultur.
dan cili.
Keamatan cahaya dan suhu dapat
Kos agak tinggi untuk
Bayam,
dikawal, penanaman sepanjang
menyediakan alatan
salad, tomato
tahun, dan hasil yang lebih cepat,
dan larutan nutrien.
dan cili
Nilai nutrisi yg tinggi,
Memerlukan
Kelapa sawit
Pembiakbakaan
Mengeluarkan hasil yang lebih
kemahiran tinggi dan
Tenera sp.
tumbuhan
banyak, dan menunjukkan
teknik yang betul.
hasil
Hidroponik
tanah dan ruang besar,

Senang dijaga.
Aeroponik
tidak memerlukan tanah dan ruang

besar.
ketahanan yg lebih tinggi terhadap
kacukan
penyakit dan cuaca.
Dura sp.
antara
Pisifera sp.
119
Pembiakbakaan
Meningkatkan hasil susu, daging.
haiwan
Memerlukan
Lembu hibrid
kemahiran tinggi
jenis
dengan teknik yang
Mafriwal
betul.
Kultur tisu
Meningkatkan hasil pertanian dalam
Klon terdedah
Betik, nanas
masa yang singkat
kepada kerosakan
dan
sekiranya ada yang
belimbing
berpenyakit.
Kejuruteraan
Meningkatkan kualiti dan kuantiti
Memerlukan
Penanaman
makanan.
kemahiran tinggi
tumbuhan
dengan teknik yang
transgenik
betul.
seperti
genetik
gandum,
tomato,
tumbuhan
legum,
kacang soya,
dan ubi
kentang.
Mengekal dan membaiki kualiti tanah
Terdedah kepada
Kaedah
Pengurusan
dan mengelakkan pertambahan
hakisan tanah dan
penggiliran
tanah
makhluk perosak
tanah runtuh jika
tanaman
proses pengurusan
tanah tertangguh
setelah tanah
digondolkan.
Kawalan biologi
Mengawal perosak dengan cara-cara
Mungkin pemangsa
Burung hantu
biologi tanpa menggunakan pestisid
akan memakan
dan ular
mangsa lain
mengawal
menyebabkan
populasi
ketidakseimbangan
tikus di
ekologi semula jadi.
ladang
kelapa sawit.
120
6.15 Perkembangan Teknologi dalam Pemprosesan Makanan

Teknologi
Memasak
Kebaikan
keburukan
Membunuh mikroorganisma yang
Tidak tahan lama,
merosakkan makanan,
Kualilti kesegaran
Enzim yang memecah makanan
berkurangan,
mengalami denaturasi, cara paling
perubahan rasa asli,
mudah untuk mengelakkan kerosakan
vitamin musnah.
makanan,
Membunuh mikroorganisma yg
menyebabkan penyakit,
Melembutkan makanan, makanan
menjadi lebih sedap.
Pengawetan
Menghalang pertumbuhan
Garam yang tinggi
mikroorganisma, meningkatkan rasa,
menyebabkan
nilai komersial, tahan lama dan
hipertensi, gula yg
melonjakkan industri makanan.
tinggi menyebabkan
diabetes, cuka yg tinggi
menyebabkan gastrik,
bahan pewarna di
dalam makanan boleh
menyebabkan kanser,
kandungan nutrien
kurang.
Pengeringan
Mikroorganisma tidak boleh hidup
Hilang nutrien dan
tanpa air, mudah dijalankan, tahan
berubah rasa asli.
lama.
Pempasteuran
Membunuh bakteria yg menyebabkan
Tidak memusnahkan
tuberkulosis,
spora mikroorganisma,
Mengekalkan rasa asli susu,
hanya sesuai untuk
mengekalkan nutrien,
makanan cecair/ susu
Melonjakkan industri makanan.
shj.
Tidak tahan lama
selepas dibuka.
121
Pengetinan
Membunuh semua mikroorganisma
Boleh menyebabkan
dan sporanya, menghalang
kerosakan makanan
pertumbuhan mikroorganisma, tahan
sekiranya terdapat
lama, lebih menarik, mudah dihadam
kerosakan pada bekas
dan melonjakkan industri makanan.
itu,
Kehilangan nutrien,
kurang rasa asli
perisa/pewarna boleh
menyebabkan kanser.
Rawatan Ultra Haba
Membunuh bakteria dan spora,
Rasa akan berubah,
(UHT)
Tahan lama dan melonjakkan industri
kehilangan nutrien dan
makanan.
beberapa vitamin.
Mengelakkan jus dari menjadi rosak,
Memabukkan dan
tahan lama, memperbaiki rasa,
menukarkan rasa asli.
Fermentasi
meningkatkan vitamin
SPM 2010 (Struktur)

(d) Seorang suri rumah membuat jeruk mangga dengan merendam kepingan
buah mangga dalam larutan gula yang pekat.
Nyatakan satu kebaikan dan dua keburukan kaedah yang digunakan
berbanding dengan menyimpan mangga segar.
Kebaikan:
F1 Tahan lama.
F2 Makanan kurang rosak.
Keburukan:
F1 Kurang kandungan nutrien.
F2 Perubahan pada warna makanan.
F3 Perubahan pada rasa makanan.
[3 markah]
122
SPM 2011 (Esei)

Terdapat pelbagai kaedah yang digunakan dalam pemprosesan makanan.
Cadangkan dua kaedah dan bincangkan kebaikan dan keburukan setiap kaedah
itu.
[10 markah]
(Jawapan boleh rujuk 6.15)

SPM 2013 (Esei)
(a) Rajah menunjukkan pelbagai jenis makanan yang telah diproses melalui
kaedah pemprosesan makanan.
(i) Terangkan tujuan pemprosesan makanan.
[5 markah]
F1 tahan lebih lama // mengelakkan pembaziran.

P1 menambahkan bahan pengawet / penstabil / secara pemanasan / suhu
tinggi / penggaraman / pengeringan
F2 untuk meningkatkan nilai komersial // Nampak menarik.
P2 secara pembungkusan / menambah pewarna.
F3 rasa makanan lebih sedap
P3 menambahkan perisa
F4 mempelbagaikan jenis makanan
P4 melalui penyelidikan dan pembangunan (R&D) / resepi yang inovatif.
F5 meningkatkan ekonomi negara.
P5 promosi / menggalakkan penghasilan makanan dalam skala yang besar.
F6 untuk kesihatan yang lebih / elakkan daripada keracunan.
P6 membekalkan nutrien.
F7 mudah dicerna / hadam.
P7 secara pemanasan / pengetinan.
F8 mudah dibawa.
P8 melalui pembungkusan / pengetinan.
(ii) Terangkan kesan buruk kaedah pemprosesan makanan terhadap
kesihatan manusia.
[5 markah]
123
Kandungan nutrien rendah

Suhu tinggi memusnahkan vitamin/ nutrien
Menyebabkan pening/ lemah/ malnutrisi
Bahan karsinogenik tinggi
Pewarna/ pengawet/ penstabil menyebabkan kanser
Menggalakkan mutasi
Kandungan gula tinggi
Meningkatkan aras glukosa darah
Menyebabkan kencing manis
Kandungan garam tinggi
Meningkatkan tekanan osmosis darah
Menyebabkan tekanan darah tinggi/ hipertensi
Kandungan lemak yang tinggi
Meningkatkan jisim badan
Menyebabkan obesiti/ penyakit kardiovaskular
124
BAB 7 RESPIRASI
7.1 Proses Respirasi dalam penghasilan tenaga.
Apakah respirasi?
- Respirasi merupakan proses hidup yang penting dan berlaku dalam dua
peringkat:
- Respirasi luar dan respirasi dalam.
- Respirasi luar atau pernafasan luar ialah proses pertukaran gas antara
permukaan respirasi organisma dengan persekitarannya secara
berterusan.
- Respirasi dalam atau respirasi sel ialah proses biokimia yang mana tenaga
dihasilkan untuk sel hidup.
Persamaan respirasi aerob;
Glukosa + Oksigen
Karbon dioksida + Air + Tenaga (GO KAT)
Persamaan respirasi anaerob dalam otot manusia;

Glukosa
Asid Laktik + Tenaga (GALT)
Persamaan respirasi anaerob dalam yis;

Glukosa
Etanol + karbon dioksida + Tenaga (GEKT)
Persamaan dan perbezaan antara respirasi aerob dengan respirasi anaerob;

Respirasi aerob
Persamaan
Respirasi anaerob
Kedua-dua memerlukan glukosa sebagai bahan mentah.

Kedua-dua menghasilkan tenaga.
Respirasi aerob
Perbezaan
Respirasi anaerob
Ada
Kehadiran oksigen
Tiada // sedikit
Lengkap
Pengoksidaan
Tidak lengkap
glukosa
125
Banyak // 2898 kJ
Mitokondrion
Glukosa + Oksigen
Jumlah tenaga
Sedikit // 210 kJ (Yis) //
dihasilkan
150 kJ (Otot)
Tempat berlaku
Sitoplasma
Persamaan kimia
Karbon dioksida + Air +
Dalam Yis;
Glukosa
Tenaga
Asid Laktik
+ Tenaga
Dalam Otot;
Glukosa
Etanol +
karbon
dioksida +
Tenaga
SPM 2007 (Esei)

Rajah menunjukkan tisu P dan sel Q. P terdapat dalam organisma multisel. Q
terdapat dalam organisma unisel.
Tisu P
Sel Q
Persamaan respirasi
Persamaan respirasi
Glukosa + Oksigen
Karbon
dioksida + Air+ Tenaga
Glukosa
Karbon dioksida +
Etanol + Tenaga
126
(a) Berdasarkan Rajah di atas, terangkan proses respirasi sel yang berlaku di P
dan di Q.
[4 markah]
Tisu P;
F1 Respirasi aerob.
P1 Glukosa dioksidakan secara lengkap
P2 Kuantiti tenaga yang dihasilkan tinggi / 28 ATP.
Tisu Q;
F2 Respirasi anaerob.
P3 Glukosa tidak dioksidakan secara lengkap.
P4 Kuantiti tenaga yang dihasilkan sedikit / 2ATP.
(b) Rajah di bawah menunjukkan dua individu, M dan N, dalam dua situasi yang
berbeza. M sedang melakukan satu aktiviti cergas manakala N berada dalam
keadaan rehat.
Berdasarkan Rajah di atas, terangkan perbezaan proses fisiologi yang

berlaku pada organ R, S dan T bagi individu M dan individu N.
Fakta, F
[6 markah]
Penerangan, P
Organ R
F1: Kadar respirasi individu M lebih
P1: Perlu lebih banyak oksigen untuk
tinggi daripada individu N
mengoksidakan glukosa //
menghasilkan lebih tenaga.
127
Organ S
F2: Kadar denyutan jantung individu
P2: Supaya pengaliran darah lebih
M lebih tinggi daripada individu N.
cepat (ke tisu) untuk membekalkan

lebih banyak oksigen (ke tisu)
Organ T
F3: Kuantiti air kencing dalam
P3: Penyerapan semula air lebih
individu M adalah sedikit (dan lebih
banyak untuk mengekalkan tekanan
pekat) daripada individu N.
osmosis // untuk mengawalatur

tekanan osmosis darah.
SPM 2011 (Struktur)

Rajah menunjukkan sejenis organel yang terdapat dalam sel otot. Tindak balas
biokimia berlaku dalam sel tersebut.
(a) (i) Namakan organel ini.

Mitokondrion / mitokondria
[1 markah]
(ii) Terangkan mengapa membran X dalam keadaan berlipat-lipat.
F menambahkan jumlah luas permukaan / nisbah JLP/I.
E untuk respirasi (sel) yang berkesan // kadar respirasi meningkat // lebih
banyak oksigen meresap (ke dalam organel).
[2 markah]
(b) Tindak balas biokimia yang belaku dalam organel ini diringkaskan seperti
berikut:
128
(i) Namakan gas P.

Oksigen / O2.
[1 markah]
(ii) Namakan hasil Q
(Wap) air / H2O
[1 markah]
(iii) Terangkan mengapa sel otot mengandungi banyak organel ini.
F1 Otot memerlukan banyak tenaga / ATP.
E1 untuk pengecutan / pengenduran otot.
F2 Tapak respirasi sel.
E2 untuk membekalkan tenaga.
[2 markah]
SPM 2012 (Esei)
(a) Gula dioksidakan semasa respirasi.
Terangkan proses itu.
[4 markah]
F Respirasi aerob // glukosa diuraikan dengan lengkap.

E1 Oksigen digunakan (untuk) pemecahan (glukosa) // proses pengoksidaan.
E2 Substrat adalah glukosa.
E3 Menghasilkan tenaga / membebaskan tenaga / ATP.
E4 Karbon dioksida dan air dihasilkan (sebagai hasil buangan).
E5 Persamaan tindak balas
Glukosa + Oksigen
Karbon dioksida + Air + Tenaga

Atau
C6H12O6 + 6O2
6CO2 + 6H2O + 2898 kJ / 38 ATP / Tenaga
E6 berlaku di mitokondria dan sitoplasma.
129
(b) Selepas menamatkan lumba lari, seorang atlet masih terus bernafas dengan
cepat dan dalam untuk beberapa minit. Terangkan mengapa.
[6 markah]
F Pernafasan yang cepat dan dalam membolehkan individu menyedut lebih

banyak oksigen.
E1 (semasa aktiviti cergas / lumba lari), darah tidak dapat membekalkan
oksigen dengan cepat untuk memenuhi keperluan respirasi oksidatif
(respirasi aerob).
E2 otot berada dalam keadaan kekurangan oksigen / hutang oksigen.
E4 asid laktik dihasilkan.
E5 kepekatan asid laktik yang tinggi menyebabkan kekejangan / kelesuan
otot.
E6 untuk mengoksidakan asid laktik kepada karbon dioksida dan air.
E7 untuk mengurangkan kekejangan otot / kelesuan otot.
E8 (banyak oksigen digunakan) untuk mengoksidakan asid laktik (kepada
karbon dioksida dan air) // bayar hutang oksigen.
SPM 2013 (Esei)
(b) Jadual menunjukkan kadar pernafasan seorang pelajar semasa rehat dan
semasa melakukan aktiviti cergas.
Kadar pernafasan
Semasa berehat
Semasa aktiviti cergas
(Pernafasan per
16
30
minit)
Terangkan mengapa kadar pernafasan pelajar itu berbeza semasa berehat
dan semasa aktiviti cergas.
[4 markah]
P1 Kadar pernafasan semasa melakukan aktiviti cergas lebih tinggi daripada

semasa berehat.
P2 (Semasa melakukan aktiviti cergas), lebih tenaga diperlukan.
P3 untuk pengecutan otot.
P4 Lebih banyak oksigen diperlukan.
130
P5 untuk mengoksidakan glukosa.

P6 untuk penghasilan tenaga.
P7 banyak CO2 dihasilkan.
P8 kepekatan CO2 meningkat.
P9 pH darah menurun / berkurang // keasidan darah meningkat.
P10 dikesan oleh kemoreseptor pusat.
P11 (Kemoreseptor pusat) hantar impuls / merangsang otot respirasi
P12 (Pusat respirasi) hantar impuls / rangsang otot respirasi / diafragma / otot
interkosta.
P13 otot respirasi / diafragma / otot interkosta mengecut dan mengendur
lebih cepat.
(c) Rajah menunjukkan kepekatan asid laktik dalam darah seorang atlet.
Terangkan perbezaan kepekatan asid laktik dalam darah seorang atlet semasa
dan selepas melakukan aktiviti cergas.
Semasa melakukan aktiviti cergas
P1
Kepekatan asid laktik darah
[6 markah]
Selepas melakukan aktiviti cergas
Kepekatan asid latik darah menurun
meningkat
P2
Molekul glukosa diuraikan /
Molekul glukosa diuraikan /
dioksidakan tak lengkap.
dioksidakan dengan lengkap.
131
P3
Kurang tenaga dihasilkan // 150 kJ
Banyak tenaga dihasilkan // 36 ATP //
// 2 ATP.
38 ATP.
P4
Pengumpulan asid laktik berlaku.
Asid laktik dioksidakan / disingkirkan.
P5
Respirasi anaerob berlaku
Respirasi aerob berlaku.
P6
Pengambilan oksigen tidak
Bekalan oksigen berlebihan / banyak
memenuhi keperluan sel / darah
(melalui pernafasan yang pantas dan
tidak dapat membekalkan cukup
dalam).
oksigen.
P7
Kekurangan oksigen / hutang
Hutang oksigen dibayar.
oksigen berlaku.
SPM 2014 (Struktur)

(c) Seorang atlet mengalami kekejangan otot semasa larian pecut 100 meter.
Terangkan bagaimana aktiviti tersebut menyebabkan kekejangan otot.
P1 Aktiviti cergas memerlukan / menggunakan (lebih) tenaga.
P2 Pembekalan oksigen kurang (berbanding keperluan oksigen).
P3 Berlaku respirasi anaerob.
P4 hutang oksigen berlaku.
P5 Asid laktik terbentuk.
P6 Asid laktik berkumpul.
P7 menyebabkan kelesuan otot. [Tolak: kejang otot]
[3 markah]
7.2 Struktur Respirasi dan Mekanisme Pernafasan dalam Manusia dan Haiwan.
Struktur respirasi ialah tempat berlakunya pertukaran gas antara sel yang
berespirasi dengan persekitaran. Gas-gas berespirasi bergerak antara
permukaan respirasi dan persekitaran luar melalui resapan.
132
Penyesuaian struktur respirasi melibatkan empat ciri iaitu:

Penyesuaian
Kepentingan
Permukaan respirasi yang lembap
Memudahkan gas respirasi terlarut
Lapisan permukaan respirasi adalah
Mempercepatkan pertukaran gas
nipis
Luas permukaan yang besar
Kadar resapan menjadi cepat
Jalinan kapilari darah yang banyak
Meningkatkan kadar resapan gas

terlarut
Lembap
Nipis
Luas
Darah
Struktur respirasi dan mekanisme pernafasan serangga

Sistem respirasi serangga dikenali sebagai sistem trakea yang terdiri
daripada tiub-tiub udara yang disebut trakea.
Udara memasuki trakea melalui liang pernafasan yang disebut spirakel
yang terdapat di kedua-dua belah sisi toraks dan abdomen serangga. Spirakel
serangga seperti belalang mempunyai injap.
Pembukaan dan penutupan spirakel dikawal oleh injap yang
membenarkan udara keluar dan masuk ke dalam badan. Dinding trakea
diperkukuh oleh gelang-gelang kitin supaya tidak kempis atau terlipat akibat
tekanan udara.
Trakea terbahagi kepada cabang-cabang halus yang disebut trakeol yang
merupakan respirasi untuk serangga dan tidak mempunyai gelang kitin.
Trakeol mempunyai dinding yang nipis dan lembap untuk meningkatkan
kecekapan pertukaran gas. Bilangan trakeol yang banyak juga menyediakan
133
jumlah luas permukaan yang besar untuk pertukaran gas secara resapan
ringkas.
Sesetengah serangga seperti belalang mempunyai kantung udara dalam
sistem trakea untuk mempercepatkan penghantaran gas respirasi ke tisu
serangga semasa aktiviti cergas.
Udara masuk ke dalam dan ke luar trakea melalui pengembangan dan
pengecutan otot abdomen udara beritma untuk mempercepatkan resapan gas ke
dalam sel.
Semasa menarik nafas, otot abdomen mengendur dan injap spirakel
terbuka. Isipadu abdomen bertambah, tekanan udara menurun. Udara memasuki
trakea melalui spirakel. Semasa menghembus nafas, otot abdomen mengecut.
Isipadu abdomen menurun, tekanan udara meningkat, udara keluar melalui
spirakel.
Struktur respirasi dan mekanisme pernafasan ikan
Insang ialah struktur respirasi yang dikhaskan untuk pertukaran gas di
dalam air. Ikan bertulang mempunyai empat pasang insang yang ditutup dan
dilindungi oleh operkulum.
Setiap insang terdiri daripada dua baris filamen yang halus dan disokong
oleh lengkung insang yang bertulang. Terdapat sebaris sisir insang yang
menapis zarah-zarah seperti pasir supaya tidak memasuki filamen dan
merosakkannya.
filamen mempunyai banyak unjuran nipis dan pipih yang disebut lamela
yang membekalkan luas permukaan yang besar untuk proses pertukaran gas
secara maksimum.
membran filamen insang adalah nipis dan mempunyai banyak kapilari
darah untuk memudahkan penyerapan oksigen dan penyingkiran karbon
dioksida.
134
Kecekapan pertukaran gas oleh insang dibantu oleh mekanisme tukar

ganti lawan- arus yang mana aliran air yang melalui insang adalah bertentangan
dan menyongsang arah aliran darah dalam kapilari darah lamela.
Mekanisme ini meningkatkan kecekapan pertukaran gas kerana air yang
membawa kandungan oksigen yang tinggi bertembung dengan darah yang
membawa kandungan oksigen yang rendah dalam kapilari darah lamela.
Mekanisme pernafasan ikan dibantu oleh ventilasi yang dihasilkan oleh
tindakan mulut dan operkulum. Ventilasi meningkatkan pengaliran air pada
permukaan respirasi. Ikan melakukan ventilasi dengan berenang sambil
membuka dan menutup operkulum.
Apabila mulut dibuka (menarik nafas), bahagian dasar rongga mulut
diturunkan. Pada masa yang sama, ruang operkulum dibesarkan dan bukaan
operkulum ditutup. Isipadu akan bertambah dan ini akan mengurangkan tekanan
di dalam mulut. Akibatnya, air yang mengandungi oksigen terlarut dari luar akan
memasuki mulut.
Apabila mulut ditutup (menghembus nafas), bahagian dasar rongga mulut
dinaikkan. Akibatnya, air mengalir melalui lamela insang dan pertukaran gas
antara kapilari darah dengan air berlaku secara resapan. Pada masa sama, otot
operkulum mengendur dan ruang operkulum dikecilkan. Isipadu rongga mulut
dikurangkan dan tekanan di dalam rongga meningkat menjadi lebih tinggi
daripada tekanan di persekitaran. Tekanan air yang tinggi menyebabkan air
mengalir keluar melalui bukaan operkulum yang terbuka.
Struktur respirasi dan mekanisme pernafasan amfibia
Amfibia seperti katak boleh hidup di darat dan di dalam air. Pertukaran gas
respirasi bagi katak berlaku melalui kulit dan peparu.
Kulit katak adalah nipis dan sangat telap kepada gas respirasi. Ia juga
sangat lembap kerana diselaputi oleh lapisan mukus yang membenarkan gas
respirasi larut. Mukus ini dirembes oleh kelenjar lendir yang terdapat pada
135
epidermis kulit. Kedua-dua ciri ini membantu pertukaran gas yang cepat dan
efisien antara kulit dan persekitaran. Di bawah lapisan kulit terdapat jaringan
kapilari darah untuk mengangkut gas respirasi ke sel badan.
Peparu katak terdiri daripada sepasang kantung nipis yang disambungkan
kepada mulut melalui bukaan yang disebut glotis. Peparu mempunyai membran
yang nipis supaya gas-gas respirasi dapat meresap keluar dan masuk dengan
mudah. Dinding peparu sentiasa lembap kerana diselaputi selapisan cecair. Ini
membolehkan gas respirasi melarut ke dalamnya. Ia juga kaya dengan jaringan
kapilari darah untuk mengangkut gas respirasi.
Apabila katak bernafas melalui lubang hidungnya, dasar rongga mulut
diturunkan dan glotis ditutup. Udara beroksigen akan masuk ke dalam rongga
mulut tetapi udara kurang beroksigen masih terdapat di dalam peparu.
Apabila lubang hidung ditutup dan glotis dibuka, dasar rongga mulut
dinaikkan. Tekanan dalam rongga mulut yang tinggi menyebabkan udara
beroksigen dari rongga mulut masuk ke dalam peparu dan mengembang.
Apabila otot peparu mengecut, tekanan dalam abdomen mendesak udara
kurang beroksigen keluar dari peparu. Sebahagian udara disingkirkan melalui
lubang hidung yang terbuka. Manakala sebahagian lain bercampur dengan udara
di dalam rongga mulut.
Struktur respirasi dan mekanisme pernafasan manusia
Pertukaran gas dalam badan manusia berlaku dalam alveolus peparu.
Udara masuk ke dalam peparu melalui salur khas yang disebut trakea yang
disokong oleh gelang-gelang rawan yang memastikan trakea sentiasa terbuka
untuk menerima udara.
Bahagian bawah trakea bercabang kepada dua salur utama iaitu bronkus
kiri dan bronkus kanan. Setiap bronkus bercabang membentuk cabang kecil yang
disebut bronkiol. Setiap bronkiol berakhir dengan satu kelopok pundi udara
mikroskopik yang disebut alveolus.
136
Dalam badan manusia, mekanisme pernafasan melibatkan kombinasi

tindakan otot interkosta dan diafragma. Terdapat 2 set otot interkosta di antara
tulang- tulang rusuk : otot interkosta luar dan dalam.
Diafragma ialah lapisan otot berbentuk kubah yang terdapat di bawah
sangkar rusuk.
Pernafasan ialah proses menarik nafas dan menghembus nafas yang
berlaku silih berganti.
Semasa menarik nafas, otot interkosta luar mengecut manakala otot
interkosta dalam mengendur. Tindakan ini menyebabkan sangkar rusuk naik ke
atas dan ke arah depan. Pada masa sama, otot diafragma mengecut dan
diafragma turun ke bawah menjadi leper dan mendatar. Kedua- dua pergerakan
ini menyebabkan isipadu rongga toraks bertambah dan tekanan rongga toraks
berkurang. Tekanan atmosfera yang lebih tinggi di luar mendesak udara masuk
ke dalam peparu.
Semasa menghembus nafas, otot interkosta luar mengendur manakala
otot interkosta dalam mengecut. Tindakan ini menyebabkan sangkar rusuk turun
ke bawah dan ke dalam. Pada masa sama, otot diafragma mengendur dan
diafragma melengkung ke atas, berbentuk kubah. Kedua- dua pergerakan ini
menyebabkan isipadu rongga toraks berkurang dan tekanan rongga toraks
bertambah. Udara dipaksa keluar dari peparu.
Organisma
Struktur respirasi dan tempat
Mekanisme
pertukaran gas
Serangga
Sistem trakea dan trakeol dan otot
Ikan
Insang
Amfibia
Kulit dan peparu
Manusia
Peparu dan alveolus
Tukar ganti lawan-arus

Tarik dan hembus nafas
(pernafasan)
137
SPM 2005 (Struktur)

Rajah mewakili model peparu manusia dalam mekanisme respirasi.
(a) Berdasarkan model peparu dalam Rajah di atas, apakah struktur yang
sepadan dengan salur kaca dan serkup kaca pada sistem respirasi manusia?
Salur kaca: Bronkus / Trakea
Serkup kaca: Rongga toraks
[2 markah]
(b)(i) Kepingan getah nipis mewakili diafragma dalam sistem respirasi manusia.
Apakah fungsi kepingan getah nipis dalam model peparu itu?
Untuk mengawal isipadu / tekanan udara di dalam serkup kaca.
[1 markah]
(ii) Belon mewakili peparu manusia.
Terangkan satu ciri belon yang serupa dengan ciri peparu manusia.
Belon bersifat kenyal dan boleh mengembang serta mengecut.
[2 markah]
(c) Tali pada model peparu itu ditarik.
Lukiskan keadaan pada kepingan getah nipis dan belon pada Rajah di
bawah.
138
[1 markah]
(ii) Perhatikan lukisan anda di (c)(i).
Jelaskan perkaitan antara perubahan pada model peparu yang anda lukis
dengan sistem respirasi manusia sebenar.
Otot diafragma mengecut menyebabkan isipadu rongga toraks bertambah.
Hal ini menyebabkan tekanan dalam peparu berkurang. Udara dari luar
dipaksa masuk.
[3 markah]
(d)(i) Peratus gas oksigen dan karbon dioksida dalam udara sedutan dan
udara hembusan ditentukan dengan menggunakan tiub-J.
Mengapakah hujung tiub- J dicelupkan ke dalam larutan kalium
hidroksida dan diikuti dengan larutan kalium pirogalat?
Larutan kalium hidroksida menyerap karbon dioksida sahaja manakala
larutan kalium pirogalat menyerap kedua-dua gas oksigen dan karbon
dioksida.
[1 markah]
(ii) Jadual menunjukkan keputusan kajian tentang kandungan udara
sedutan dan udara hembusan.
139
Terangkan mengapa terdapat peningkatan peratus karbon dioksida

dalam udara hembusan.
Karbon dioksida adalah hasil proses respirasi sel dalam badan. Karbon
dioksida meresap keluar dari sel untuk diangkut ke peparu.
[2 markah]
SPM 2009 (Struktur)
Rajah menunjukkan sebahagian daripada sistem respirasi manusia.
Otot interkosta
Tulang rusuk
(a) Pada Rajah, namakan P dan Q.
[2 markah]
(b) Rajah di bawah menunjukkan satu peringkat dalam pernafasan manusia.
(i) Nyatakan peringkat pernafasan yang ditunjukkan dalam Rajah di atas.

Tarik nafas
[1 markah]
140
(ii) Terangkan fungsi P dalam peringkat pernafasan di (b)(i).

P1 (Semasa pernafasan) otot interkosta luar mengecut / otot interkosta
dalam relaks.
P2 (Menyebabkan) sangkar rusuk ke atas / ke luar.
[2 markah]
(c) Diafragma itu tidak boleh berfungsi.
Terangkan bagaimana ini memberi kesan kepada mekanisme pernafasan.
P1 Kurang / tiada perubahan isipadu dalam rongga toraks.
P2 Kurang / tiada perubahan tekanan udara dalam rongga.
P3 Kurang / tiada pertukaran udara / tarik / hembus.
P4 (mengakibatkan) kesukaran pernafasan.
[3 markah]
SPM 2012 (Esei)
(c) Nyatakan persamaan dan perbezaan antara sistem respirasi manusia dengan
sistem respirasi belalang berdasrkan struktur adaptasi untuk memaksimakan
kadar pertukaran gas.
[10 markah]
Persamaan
S1 permukaan respirasi lembap.
E1 untuk melarutkan oksigen (untuk resapan) / membolehkan resapan berlaku.
S2 permukaan respirasi nipis / setebal satu sel.
E2 resapan berlaku dengan cekap // resapan berlaku dengan kadar yang lebih
cepat.
S3 struktur / permukaan respirasi mempunyai luas permukaan yang besar.
E3 lebih gas meresap.
S4 kedua-dua mempunyai trakea kuat untuk mencegah daripada ranap.
141
Perbezaan
Manusia
Serangga
D1 Organ utama dalam sistem
Sistem trakea.
adalah peparu.
D2 Udara persekitaran memasuki
trakea melalui hidung.
D3 Rongga nasal tidak mempunyai
Udara persekitaran memasuki trakea

melalui spirakel.
Spirakel mempunyai injap.
injap.
-
Mengawal arah pergerakan udara //

untuk membolehkan spirakel terbuka
dan tertutup // udara boleh masuk
dan keluar.
D4 Trakea disokong oleh gelang
Trakea disokong oleh gelang kitin.
rawan
D5 Cabang trakea dipanggil bronkus.
Cabang trakea dipanggil trakeol.
D6 Hujung bronkiol bersambung
Hujung trakeol adalah buntu.
dengan alveolus.
D7 Permukaan respirasi / pertukaran
gas ialah alveolus.
Permukaan respirasi / pertukaran gas

ialah trakeol.
D8 Alveolus diselaputi oleh jaringan

kapilari darah.
Trakeol tidak diselaputi jaringan

kapilari darah.
E5 untuk mengangkut oksigen.
Oksigen meresap daripada trakeol ke

sel (badan).
D9 Dinding alveolus bersentuhan
Dinding trakeol bersentuhan dengan
dengan kapilari darah.
hemosel / sel badan.
D10 Laluan gas respirasi:
Laluan gas respirasi:
Hidung
Spirakel
bronkiol
trakea
alveolus
bronkus
trakea
trakeol
sel
142
SPM 2013 (Esei)

Rajah menunjukkan struktur respirasi seekor belalang.
Terangkan bagaimana sel-sel badan memperoleh oksigen daripada udara.

[4 markah]
P1 (Otot badan mengecut dan) spirakel terbuka.
P2 Udara / oksigen masuk mengalir ke dalam trakea (melalui spirakel).
P3 Udara / oksigen memasuki trakeol.
P4 oksigen larut dalam bendalir (di hujung trakeol).
P5 membasahi sel badan.
P6 (Oksigen terlarut) meresap ke dalam sel-sel badan.
P7 mengikut kecerunan kepekatan.
SPM 2014 (Struktur)
Rajah menunjukkan keadaan toraks semasa proses J dan proses K dalam
mekanisme pernafasan.
(a)(i) Namakan proses J dan proses K.

J: Tarik nafas // sedut nafas // inspirasi.
K: Hembus nafas // ekspirasi.
[2 markah]
143
(ii) Nyatakan tiga perbezaan antara proses J dan proses K.

Proses J
Proses K
P1 Otot interkosta luar mengecut.
Otot interkosta luar mengendur.
P2 Otot interkosta dalam
Otot interkosta dalam mengendur.
mengendur.
P3 Diafragma mengecut / meleper /
bergerak ke bawah / mendatar.
Diafragma mengendur / berbentuk

kubah / bergerak ke atas /
melengkung
P4 Sangkar tulang rusuk bergerak

ke atas / ke luar.
P5 Isipadu rongga toraks
Sangkar tulang rusuk bergerak ke

bawah / ke dalam.
Isipadu rongga toraks berkurang.
meningkat.
P6 Tekanan dalam rongga toraks
berkurang.
P7 Pergerakan udara ke dalam
peparu.
Tekanan dalam rongga toraks

meningkat.
Pergerakan udara ke luar dari
peparu.
[3 markah]
7.3 Pertukaran Gas Merentas Permukaan Respirasi dan Pengangkutan Gas

dalam Badan Manusia.
Pertukaran Gas Merentas Permukaan Respirasi
Resapan gas berlaku dari kawasan tekanan separa (TS) tinggi ke
kawasan TS rendah.
Tekanan Separa Oksigen (TSO) dalam alveolus adalah lebih tinggi
berbanding dengan TSO dalam kapilari darah. Oleh itu, oksigen meresap
masuk dan merentas permukaan alveolus dan kapilari darah ke dalam
darah.
Tekanan separa karbon dioksida (TSKO) pula adalah rendah dalam
alveolus dan tinggi dalam kapilari darah.
144
Karbon dioksida meresap keluar dari kapilari darah ke dalam alveolus

dan kemudiannya dihembus keluar melalui mulut atau hidung ke dalam
atmosfera.
Gambar rajah pertukaran gas merentas permukaan alveolus dan kapilari darah dalam peparu.
Pengangkutan Gas Respirasi dalam Badan Manusia.

Oksigen
Perbezaan
Bergabung dengan
Cara diangkut?
hemoglobin
Karbon dioksida
Bergabung dgn
hemoglobin, berpadu
dengan air (terlarut
dalam plasma darah)
dan ion bikarbonat.
Oksihemoglobin
Membentuk apa?
Karbaminohemoglobin,
asid karbonik.
Selepas pertukaran gas berlaku, oksigen dalam darah yang meninggalkan

alveolus akan diangkut ke sel-sel badan untuk respirasi sel. Dalam darah,
oksigen akan berpadu dengan pigmen respirasi hemoglobin dalam eritrosit.
Oksigen diangkut dalam bentuk oksihemoglobin ke seluruh badan.
145
Hemoglobin + Oksigen
Oksihemoglobin
Dalam peparu, tekanan separa oksigen adalah tinggi. Oksigen bergabung

dengan hemoglobin untuk membentuk oksihemoglobin yang diangkut ke seluruh
badan. Apabila sampai ke sel badan yang mempunyai tekanan separa oksigen
yang rendah, oksihemoglobin akan terurai untuk membebaskan semula molekul
oksigen. Karbon dioksida yang dibebaskan oleh sel yang berespirasi diangkut
dalam tiga cara. Lebih kurang 7% karbon dioksida diangkut dalam bentuk terlarut
dalam plasma darah. 23% karbon dioksida bergabung dengan hemoglobin dalam
eritrosit untuk membentuk karbaminohemoglobin. Baki 70% diangkut dalam
bentuk ion bikarbonat (HCO3 -) dalam plasma darah.
Karbon dioksida meresap ke dalam eritrosit, kemudian berpadu dengan air
dalam eritrosit untuk membentuk asid karbonik (H2CO3). Enzim karbonik
anhidrase dalam eritrosit memangkinkan tindak balas ini. Asid karbonik
kemudiannya terurai kepada ion bikarbonat dan ion hidrogen. Kemudian ion
bikarbonat meresap ke dalam plasma darah dan diangkut ke peparu.
SPM 2009 (Struktur)
(d) Pertukaran gas berlaku merentasi permukaan alveolus.
(i) Terangkan kepentingan pertukaran gas dalam manusia.
P1 untuk memberi oksigen kepada pernafasan sel.
P2 untuk mengeluarkan karbon dioksida yang dihasilkan oleh sel.
[2 markah]
(ii) Nyatakan dua cara alveolus mengadaptasi untuk pertukaran gas yang efisien.
P1 Permukaan yang luas.
P2 Dinding yang nipis.
P3 Berhubung rapat dengan kapilari darah.
P4 (Permukaan) lembap.
P5 Padat / kaya / jaringan banyak kapilari darah
[2 markah]
146
7.4 Mekanisme Kawal Atur Respirasi

Semasa melakukan aktiviti cergas, Tekanan Separa Karbon Dioksida
(TSKO) bertambah akibat respirasi yg aktif.
Pertambahan kepekatan CO2 dlm badan dikesan melalui perubahan pH
darah dan pH bendalir tisu otak.
Aras CO2 yg tinggi dlm darah akan merendahkan pH darah dan nilai pH
bendalir tisu yg membasahi otak.
Asid karbonik akan terurai kpd ion hidrogen / ion bikarbonat.
pH darah yg rendah adalah berbahaya.
Perubahan ini dikesan oleh sel khas, iaitu kemoreseptor pusat yg terdapat
dlm medula oblongata.
Penurunan nilai pH dlm darah menyebabkan sel kemoreseptor pusat
dirangsang utk menghasilkan impuls ke organ yg terlibat dgn respirasi spt
otot interkosta dan diafragma supaya mengecut dan mengendur dgn lebih
cepat.
Kadar ventilasi dan kadar pernafasan meningkat.
Kadar denyutan jantung juga meningkat utk mempercepatkan proses
pengangkutan oksigen ke sel badan dan proses penyingkiran CO2.
Kepekatan CO2 dan aras pH darah akan kembali ke paras normal.
SPM 2014 (Struktur)
(b) Pernafasan adalah proses luar kawal yang dikawal oleh pusat pernafasan
dalam medula oblongata.
Jelaskan apa yang berlaku kepada kadar pernafasan bagi seorang pendaki
apabila berada di puncak gunung yang tinggi.
P1 Kurang oksigen dalam atmosfera.
P2 Tekanan separa oksigen rendah.
P3 kurang oksigen dalam darah.
P4 dikesan oleh pusat pernafasan / pusat kemoresptor.
P5 menghantar impuls ke otot-otot / otot interkosta / diafragma.
147
P6 kadar pengecutan / pengenduran otot-otot / otot interkosta / diafragma

meningkat.
P7 meningkatkan mekanisme pernafasan / tarik nafas / hembus nafas.
P8 meningkatkan kadar ventilasi.
P9 impuls (daripada pusat respirasi) dihantar ke jantung.
P10 denyutan jantung lebih laju.
P11 banyak oksigen dihantar ke sel // untuk mendapat cukup oksigen //
banyak CO2 diangkut ke peparu.
[4 markah]
7.5 Kepentingan mengekalkan sistem respirasi yang sihat
Peparu ialah salah satu organ paling penting dalam badan.
Salur respirasi mempunyai lapisan membran lembap dan bermukus yang
sentiasa terdedah kepada persekitaran kerana udara yang disedut
mengandungi debu dan jelaga serta pelbagai perengsa dan bahan cemar
yang berbahaya.
Dinding trakea terdiri daripada sel epitelium bersilium dan sel perembes
mukus.
Mukus yang dirembes melindungi permukaan salur respirasi dengan
memerangkap butir-butir debu dan mikroorganisma yang masuk ke dalam
trakea.
Seseorang perokok menyedut terus asap rokok yang mengandungi gas
toksik seperti karbon monoksida, tar, dan nikotina ke dalam peparunya.
Bahan- bahan kimia ini merosakkan fungsi peparu.
Asap rokok mengandungi lebih daripada 4000 jenis bahan kimia
termasuklah tar, nikotina, karbon monoksida, aseton, benzena, dan
formaldehid.
Kebanyakan bahan kimia ini merupakan bahan karsinogenik yang boleh
meningkatkan risiko mendapat kanser.
148
SPM 2013 (Esei)

Rajah 6.3(a) menunjukkan alveolus individu yang sihat.
Rajah 6.3(b) menunjukkan alveolus individu yang menghidap emfisema.
Rajah 6.3(a)
Rajah 6.3(b)
Emfisema adalah sejenis penyakit peparu.

Terangkan kesan penyakit tersebut kepada kesihatan individu itu.
[6 markah]
P1 Pernafasan menjadi sukar / kurang cekap / sesak nafas // mana-mana contoh

yang sesuai tentang kesukaran bernafas.
P2 Dinding (pemisah) pundi udara musnah / rosak.
P3 disebabkan oleh bahan kimia yang beracun / toksik / (contoh yang sesuai)
dalam asap rokok.
P4 Kurang luas permukaan (alveolus).
P5 Kurang udara / oksigen dalam alveolus.
P6 Isipadu alveolus berkurang.
P7 Kurang oksigen meresap dari alveolus ke dalam kapilari darah.
P8 (Oleh itu,) sel badan akan menerima kurang oksigen.
P10 Selalu rasa letih / lesu / tidak boleh melakukan aktiviti cergas.
7.6 Respirasi dalam tumbuhan
Oksigen meresap masuk dan keluar tumbuhan melalui liang stoma dan
lentisel.
Kandungan oksigen yang tinggi di luar menyebabkan oksigen meresap
masuk ke dalam ruang antara sel dalam daun.
149
Ini menyebabkan kepekatan oksigen tinggi berbanding kepekatan oksigen

di dalam sel.
Pada masa yg sama, respirasi sel menghasilkan CO2 yang digunakan
untuk fotosintesis.
CO2 yang berlebihan meresap ke dalam ruang udara di antara sel dan
keluar melalui stoma ke atmosfera.
Respirasi aerob dan anaerob dalam tumbuhan
Respirasi aerob biasanya dijalankan oleh tumbuhan sepanjang hari.
Manakala dalam keadaan tertentu, tumbuhan boleh menjalankan respirasi
anaerob untuk tempoh waktu yang pendek.
Misalnya, semasa banjir, tumbuhan boleh hidup untuk beberapa hari
walaupun tenggelam sepenuhnya di dalam air.
Tumbuhan padi boleh hidup untuk beberapa minggu dalam keadaan air
bertakung di sawah padi.
Respirasi anaerob juga berlaku pada peringkat permulaan percambahan
apabila embrio diselaputi sepenuhnya di dalam testa yang kedap udara.
Perbezaan antara respirasi dan fotosintesis;
Respirasi
Glukosa dan Oksigen
Karbon dioksida , Air dan
Tenaga
Mitokondrion
Tenaga kimia ke tenaga
haba
berlaku sepanjang hari
Aspek
Bahan mentah
Hasil tindak
Fotosintesis
Karbon dioksida dan Air
Glukosa dan Oksigen
balas
Tempat berlaku
Perubahan
tenaga
Masa ia berlaku
Kloroplas
Tenaga cahaya ke tenaga
kimia
Berlaku dengan kehadiran
cahaya
150
Titik pampasan ialah aras keamatan cahaya apabila kadar penghasilan

karbon dioksida dalam respirasi adalah sama dengan kadar penggunaan
karbon dioksida dalam fotosintesis.
Pada titik pampasan, kadar fotosintesis adalah sama dengan kadar
respirasi.
Glukosa yang dihasilkan dalam fotosintesis menggantikan glukosa yang
dioksidakan dalam respirasi.
Kadar fotosintesis mesti melebihi kadar respirasi setiap hari untuk
memastikan pertumbuhan dan penghasilan bunga, biji benih dan buah
berlaku.
Ini membolehkan kadar penghasilan glukosa melebihi kadar penggunaan
glukosa dan glukosa yang berlebihan boleh digunakan untuk pertumbuhan
dan semua proses-proses penting dalam tumbuhan.
Dalam masa yang sama, oksigen berlebihan daripada proses fotosintesis
dibebaskan ke atmosfera untuk menyokong hidupan lain.
Lukiskan dan labelkan graf keamatan cahaya dan titik pampasan.
151
SPM 2007 (Esei)

(c) Sebuah kolam mengandungi banyak tumbuhan akuatik. Rajah di bawah ialah
graf yang menunjukkan perubahan peratusan kandungan oksigen terlarut
dan karbon dioksida terlarut dalam kolam itu bagi tempoh 24 jam.
Berdasarkan graf pada Rajah di atas, terangkan perbezaan perubahan peratusan

kandungan oksigen terlarut dan karbon dioksida terlarut dalam kolam itu di
peringkat X, peringkat Y dan peringkat Z.
[10 markah]
F1 Jam 0000 0600 / (tempoh) X- peratus / kuantiti oksigen berkurang manakala

peratus / kuantitit karbon dioksida meningkat.
P1 Keamatan cahaya berkurang / kosong / rendah.
P2 kurang / tiada tindak balas cahaya fotosintesis berlaku, tiada / kurang oksigen
meningkat, karbon dioksida berkurang // di Y: Peratus oksigen lebih tinggi
berbanding peratus carbon dioksida (dalam kolam).
P3 keamatan cahaya meningkat.
P4 kadar fotosintesis lebih tinggi berbanding kadar respirasi.
P5 oksigen dihasilkan lebih tinggi, // banyak karbon dioksida digunakan untuk
fotosintesis.
P6 respirasi organism akuatik / tumbuhan / haiwan berterusan, oksigen
digunakan, karbon dioksida dibebaskan.
152
P7 Jam 1200- Keamatan cahaya adalah maksimum, menghasilkan kadar

fotosintesis yang maksimum / penghasilan oksigen maksimum dan
penggunaan karbon dioksida maksimum.
P8 (kerana) keamatan cahaya berkurang.
P9 dan kemudian kadar fotosintesis berkurang, [tetapi masih tinggi berbanding
kadar respirasi (tumbuhan akuatik)].
P10 kemudian penghasilan oksigen berkurang (oleh tumbuhan) / kurang
pengambilan karbon dioksida (oleh tumbuhan kolam).
F4 Jam 1800-2400 / tempoh Z- oksigen terus berkurang, karbon dioksida terus
bertambah.
P11 (kerana) keamatan cahaya terus berkurang // hanya respirasi berlaku.
SPM 2013 (Struktur)
(c) Satu tumbuhan ditenggelami air semasa banjir selama beberapa hari.
Terangkan kesan kejadian tersebut kepada proses respirasi tumbuhan itu.
F1 Akar / batang / daun tenggelam di dalam air.
E1 Kurang / tiada pertukaran gas (respirasi) / karbon dioksida / oksigen.
E2 Kadar respirasi (lebih) rendah // respirasi berhenti.
E3 Tumbuhan mati.
153
BAB 8 EKOSISTEM DINAMIK

8.1 Komponen Abiosis dan Biosis dalam persekitaran
Abiosis = benda bukan hidup
Seperti nilai pH, suhu, keamatan cahaya, kelembapan, topografi dan iklim
mikro.
Biosis = benda hidup
Komponen Biosis terdiri daripada pengeluar (tumbuhan hijau), pengguna
primer, pengguna sekunder, pengguna tertier dan pengurai.
Rantai makanan ditakrifkan sebagai hubungan pemakanan dan
pemindahan tenaga melalui urutan yang mana satu organisma makan
organisma sebelumnya.
Jaringan makanan terdiri daripada beberapa rantai makanan yang
organismanya saling bersandaran antara satu sama lain.
Lukiskan piramid aliran tenaga dalam satu rantai makanan
10% tenaga
dipindahkan
10% tenaga
dipindahkan
Pengguna tertier
(Aras trof keempat)
90% tenaga
Pengguna sekunder
(Aras trof ketiga)
10% tenaga
dipindahkan
Kehilangan
Kehilangan
90% tenaga
Pengguna primer
(Aras trof kedua)
Kehilangan
90% tenaga
Pengeluar
(Aras trof pertama)
154
Interaksi antara komponen biosis dari segi pemakanan;

Simbiosis terdiri drp tiga iaitu komensalisme, mutualisme dan parasitisme.
Interaksi
Penumpang Perumah (hos)
Komensalisme Untung
Contoh 1
Contoh 2
Tak untung
Epifit (paku
Epizoit (ikan
dan tak rugi
pakis
remora)
langsuir)
pada ikan
yu
Mutualisme
Untung
Untung
Kulampair
Pokok
(alga dan
legum dan
kulat)
bakteria
pengikat
nitrogen
Parasitisme
Untung
Rugi
Pinjal pada
Bunga
kulit
Rafflesia
sp.
Mangsa-
Mangsa
Pemangsa
Helang
Singa
pemangsa
rugi
untung
memakan
memakan
arnab
rusa
Persaingan= interaksi antara organisma-organisma yang hidup dalam satu

habitat dan bersaing untuk sumber yang sama dan bekalannya terhad.
Persaingan dibahagikan kepada dua iaitu persaingan interspesies (PINER)
dan persaingan intraspesies (PINAR).
PINER ialah persaingan antara individu daripada dua atau lebih spesies
berlainan.
PINAR ialah persaingan yang berlaku antara individu daripada spesies
yang sama.
155
SPM 2005 (Struktur)

P, Q dan R dalam Rajah menunjukkan tiga jenis interaksi antara organisma.
(a)(i) Namakan jenis interaksi yang diwakili oleh P dan Q.

P: Mutualisme / Kesalingan
Q: Komensalisme
[2 markah]
(ii) Huraikan interaksi yang diwakili oleh P.
Bakteria pengikat nitrogen di dalam nodul akar mengikat nitrogen
membentuk ammonia yang digunakan tumbuhan manakala bakteria
Rhizobium mendapat perlindungan daripada tumbuhan.
[3 markah]
(b)(i) Dalam interaksi yang diwakili oleh Q dan R, apakah istilah yang digunakan
untuk menghuraikan organisma X dan organisma Y?
Organisma X: Epifit
Organisma Y: Saprofit
[2 markah]
(ii) Nyatakan satu ciri penyesuaian bagi organisma X dalam interaksi itu.
Kehadiran akar udara yang menyerap kelembapan di udara.
[1 markah]
156
(c) Pokok getah dalam interaksi yang diwakili oleh Q mati.

Terangkan apa yang akan berlaku kepada organisma X.
X terus tumbuh kerana ia boleh berfotosintesis.
(d) Serbuk kayu boleh digunakan dalam interaksi yang diwakili oleh R untuk
penanaman cendawan secara komersial.
Terangkan bagaimana cendawan boleh tumbuh pada serbuk kayu.
Cendawan tumbuh pada bahan organik yang mati. Cendawan
merembeskan enzim yang mencernakan bahan organik kompleks kepada
bahan ringkas.
[3 markah]
SPM 2007 (Esei)
Organisma-organisma berikut terdapat dalam satu komuniti sawah padi.
Belalang, Pokok padi, Beluncas, Katak, Burung hantu, Ular, Tikus
Organisma-organisma ini saling berinteraksi antara satu sama lain dalam
komuniti tersebut.
(a)(i) Berdasarkan organisma-organisma di atas, bina:
- Satu jaringan makanan yang menunjukkan interaksi semua organisma
- Satu piramid nombor yang mengandungi empat aras trof
Belalang
Pokok padi
[4 markah]
Katak
Beluncas
Ular
Tikus
Burung
hantu
157
Burung hantu
Katak / Ular
Beluncas / Tikus / Belalang
Pokok padi
(ii) Belalang dan beluncas merupakan perosak bagi pokok padi.

Bagaimanakah populasi belalang dan beluncas dapat dikawal?
Terangkan impak kaedah pengawalan itu ke atas komuniti sawah padi.
[6 markah]
F1 Guna racun serangga / pestisid.
P1 Bunuh perosak / belalang dan beluncas.
P2 Pengumpulan bahan kimia dalam organism lain daripada rantai
makanan kerana mutasi.
P3 perosak mutan rintang terhadap racun serangga.
F2 kaedah kawalan biologi.
P4 pemangsa bunuh hanya perosak yang khusus / belalang dan beluncas.
P5 menyebabkan ketidakseimbangan populasi organisma dalam komuniti.
P6 populasi perosak berkurang, pengeluar / pokok padi bertambah.
158
SPM 2009 (Esei)

Rajah menunjukkan sejenis interaksi antara organisma.
Namakan dan huraikan interaksi yang ditunjukkan dalam Rajah di atas.

[4 markah]
P1 (Parasitisme ialah hubungan antara) dua organism di mana parasit akan
mendapat keuntungan
P2 Perumah sentiasa mendapat kerugian.
P3 Parasit / Raflesia akan menyerap bahan makanan daripada pokok / perumah
P4 Menggunakan akarnya yang telah diubahsuai.
P5 Perumah akan mempunyai kurang nutrien / selnya rosak / cedera.
(b) Seorang peladang mendapati apabila bilangan tikus bertambah, hasil buah
kelapa sawit berkurangan. Cadangkan bagaimana peladang itu dapat
mengawal populasi tikus tanpa menggunakan racun perosak.
Terangkan bagaimana kaedah itu berfungsi.
[5 markah]
P1 Guna kawalan biologi

P2 Kaedah melibatkan hubungan mangsa-pemangsa.
P3 Pemangsa mestilah khusus / pemangsa semula jadi / musuh semula jadi
kepada mangsa.
P4 Pemangsa tidak merosakkan buah kelapa sawit.
P5 Burung hantu / Ular / Pemangsa digunakan untuk menangkap mangsa
/ tikus.
P6 Populasi tikus berkurangan.
159
SPM 2014 (Esei)

Rajah menunjukkan satu rantai makanan di sawah padi.
Pokok
6x 103 kJ
Beluncas
6x 102 kJ
Burung
6x 10 kJ
Burung
padi
helang
Terangkan kepentingan setiap organisma di dalam rantai makanan itu untuk

mengekalkan keseimbangan ekosistem.
[10 markah]
P1 Rantai makanan menunjukkan aliran tenaga daripada satu aras trof ke aras
trof yang lain // menunjukkan aliran tenaga daripada pokok padi ke beluncas /
beluncas ke burung / burung ke helang.
P2 ( Semakin panjang rantai makanan) kurang / sedikit tenaga diterima oleh
pengguna terakhir / helang // 10% tenaga dipindahkan daripada satu aras trof
ke aras trof lain // 90% tenaga hilang
P3 90% tenaga hilang kerana respirasi / pembiakan.
P4 pokok padi menerima tenaga paling tinggi daripada matahari.
P5 tenaga cahaya (daripada matahari) akan ditukarkan ke tenaga kimia /
makanan.
P6 melalui fotosintesis.
P7 beluncas makan makanan daripada padi // burung makan makanan daripada
beluncas // helang makan makanan daripada makan burung.
P8 beluncas mendapat tenaga daripada padi // burung dapat tenaga daripada
beluncas // helang dapat tenaga daripada burung.
P9 tanpa pokok padi tiada aliran tenaga // Jika bilangan pokok padi berkurang /
bertambah, bilangan beluncas berkurang / bertambah.
P10 tiada makanan dihasilkan untuk semua pengguna.
P11 menyebabkan kepupusan / kematian / kurang / migrasi.
P12 Pokok padi berada pada aras trof pertama // beluncas pada aras trof kedua
// burung pada aras trof ketiga / helang pada aras trof keempat.
160
P13 Pokok padi ialah pengeluar / beluncas ialah pengguna primer / burung ialah
pengguna sekunder / helang ialah pengguna tertier.
P14 bilangan setiap organisma perlu dikekalkan untuk memastikan
keseimbangan ekosistem // jika bilangan organism berubah , ia mungkin
menyebabkan ekosistem tidak seimbang // helang mengawal bilangan
burung // burung mengawal bilangan beluncas.
P15 jika bilangan beluncas bertambah, bilangan pokok padi akan berkurang.
P16 jika bilangan beluncas bertambah, bilangan burung akan bertambah.
P17 jika bilangan beluncas berkurang, bilangan pokok padi akan bertambah.
P18 jika bilangan beluncas berkurang, bilangan burung akan berkurang / migrasi.
P19 jika bilangan burung bertambah, bilangan beluncas akan berkurang.
P20 jika bilangan burung bertambah, bilangan helang akan meningkat.
P21 jika bilangan burung berkurang, bilangan beluncas akan meningkat.
P22 jika bilangan burung berkurang, bilangan helang akan berkurang / migrasi.
P23 jika bilangan helang bertambah, bilangan burung akan berkurang.
P24 jika bilangan helang berkurang, bilangan burung akan meningkat.
8.2 Pengkolonian dan Sesaran dalam suatu ekosistem
Istilah
Maksud istilah
Habitat
Tempat hidup semula jadi sesuatu organisma.
Nic
Peranan yg dimainkan dan aktiviti yg dilakukan oleh sesuatu

organisma dalam sesuatu ekosistem.
Spesies (S)
Sekumpulan organisma serupa yg berkongsi ciri sepunya, memainkan

peranan yg sama dlm ekosistem serta boleh saling membiak antara
satu sama lain utk menghasilkan anak.
Populasi (P)
Sekumpulan organisma drp spesies yg sama dan hidup di suatu

habitat yg sama pada masa yg sama.
Komuniti (K)
Beberapa populasi drp spesies berlainan yg hidup dlm habitat yg

sama dlm sesuatu ekosistem.
Ekosistem (E)
Unit semula jadi yg stabil serta terdiri drp pelbagai komuniti yg saling
berinteraksi antara satu sama lain dan persekitarannya iaitu air, udara
dan tanah.
161
Pengkolonian dan sesaran.

Pengkolonian ialah proses di mana satu spesies mengkoloni dan hidup
dalam satu kawasan baru.
Sesaran ialah satu proses di mana satu spesies organisma mengkoloni
persekitaran/ habitat yang lain di mana ia lebih dapat menyesuaikan diri
dengan habitat tersebut secara beransur-ansur dan berturutan.
Tanah terdedah
spesies
perintis
(rumput)
spesies
penyesar
(tumbuhan
herba)
spesies
dominan
(pokok renek)
komuniti
klimaks
(pokok)
Proses sesaran
Adaptasi pokok paya bakau terhadap persekitarannya

Masalah
Adaptasi
Tanah yang lembut
Sistem akar yang bercabang luas / akar jangkang.
Kepekatan garam yang
Sap sel akar mempunyai kandungan garam yang
tinggi
lebih tinggi, dan dengan itu tekanan osmosisnya

lebih tinggi berbanding air laut // garam yang masuk
disingkirkan melalui hidatod.
Kandungan oksigen
Akar pernafasan tegak / pneumatofor.
rendah
Tiupan angin yang
Sistem akar yang bercabang luas.
kencang dan pukulan

ombak yang kuat
Tanah berlumpur dan
Biji benih vivipariti, iaitu biji benihnya bercambah
pasang surut air laut
semasa masih melekat pada induk. Bentuk radikel

yang panjang dan runcing terpacak pada tanah.
Keamatan cahaya yang
Daun berkutikel tebal yang membantu
tinggi
mengurangkan transpirasi // daunnya adalah

sukulen untuk menyimpan air.
162
Pengkolonian di ekosistem paya bakau.

Spesies bakau
Adaptasi
Avicennia sp.
Spesies perintis.
dan Sonneratia
Sistem akar yang meluas untuk perangkap lumpur dan bahan
sp.
organik.
Rhizophora sp.
Menggantikan spesies perintis.

Akar jangkang berselirat yang memerangkap ranting kayu dan
lumpur dan menyekat aliran arus air. Pemerangkapan ini
menyebabkan pemendapan berlaku dengan lebih cepat. Tebing
menjadi tinggi dan kering kerana kurang dilimpahi air laut
semasa air pasang. Tanah menjadi keras dan padat.
Bruguiera sp.
Menggantikan Rhizophora sp.

Mempunyai akar banir yang membentuk lingkaran yang keluar
daripada tanah dan dapat memerangkap lumpur dan kelodak.
Ia mengubah struktur tanah secara beransur-ansur.
Nypa fruticans
Menggantikan Bruguiera sp.
dan Pandanus
Akhirnya terbentuk pokok-pokok lain untuk membentuk hutan
sp.
hujan tropika yang merupakan komuniti klimaks.
163
SPM 2007 (Esei)

Rajah menunjukkan proses pengkolonian dan penyesaran dalam suatu habitat.
Apakah yang dimaksudkan dengan pengkolonian dan penyesaran dalam suatu

habitat? Berdasarkan Rajah di atas, terangkan bagaimana pengkolonian dan
penyesaran membawa kepada pembentukan hutan primer?
[10 markah]
Jawapan:
Pengkolonian ialah proses di mana sesuatu spesies berjaya memandiri di
suatu kawasan yang baru terbentuk.
Penyesaran ialah proses apabila sesuatu komuniti menukarkan
persekitarannya dan mengakibatkan ia diganti oleh suatu komuniti lain.
Spesies perintis (tumbuhan tenggelam) seperti Hydrilla sp. / Cabomba sp.
/ Elodea sp. menyebabkan perubahan dalam persekitaran, menjadikan ia

lebih sesuai untuk spesies lain.
Tumbuhan yang lain akan tenggelam dan terenap didasar kolam.
Menyebabkan aras air kolam berkurang.
164
Ini disebabkan pertambahan nutrien ke dalam kolam dan mengubah pH air

dan tanah.
Ini juga meningkatkan pertumbuhan tumbuhan terapung yang berjaya
menyesarkan tumbuhan tenggelam.
Tumbuhan terapung ini akan meliputi permukaan air, mencegah cahaya
daripada matahari menembusi air.
Menyebabkan kadar fotosintesis berkurang.
Ini menghasilkan lebih banyak kadar tumbuhan mati ke dalam dasar
kolam.
Ini meninggikan aras lumpur / kolam semakin cetek.
Tumbuhan terapung secara beransur-ansur digantikan dengan tumbuhan
amfibia.
Penyesar menyebabkan perubahan seterusnya kepada habitat/ kolam,
membuatkan ia tidak sesuai lagi untuk tumbuhan terapung dan amfibia.
Tumbuhan-tumbuhan ini akan digantikan oleh tanah/ komuniti daratan
yang mendominasi kawasan itu.
SPM 2009 (Struktur)
(c) Sejenis tumbuhan hidup di kawasan paya yang mempunyai tanah lumpur
yang lembut dan kekurangan oksigen.
Terangkan penyesuaian tumbuhan tersebut untuk hidup di habitat itu.
[3 markah]
F1 Sistem akar yang bercabang luas.
E1 menyokong pokok / tumbuhan.
F2 Akar respirasi / pneumatofor.
E2 Membolehkan pertukaran gas berlaku.
165
SPM 2012 (Struktur)

Rajah menunjukkan urutan perubahan pada ekosistem sebuah kolam.
(a) Namakan proses K dan proses L.

Proses K: Pengkolonian.
Proses L: Penyesaran.
[2 markah]
(b)(i) Terangkan bagaimana peringkat III terbentuk daripada peringkat II melalui
proses L.
E1 Tumbuhan terapung mati / terurai.
E2 Termendap di dasar kolam.
E3 Kolam menjadi cetek / lebih cetek.
E4 Lebih nutrien (di dalam kolam).
E5 Lebih sesuai untuk tumbuhan terapung.
(ii) Pada peringkat III, aktiviti perladangan telah dijalankan berhampiran kolam.
Terangkan bagaimana aktiviti perladangan mempengaruhi ekosistem.
166
E1 Baja yang berlebihan (kaya dengan nitrat dan fosfat) larut ke dalam
kolam.
E2 Meningkatkan populasi / kadar pertumbuhan alga.
E3 (Menyebabkan) eutrofikasi berlaku / alga bloom terjadi.
E4 Menghalang cahaya matahari sampai ke dalam kolam.
E5 Menyebabkan kematian organism akuatik.
E6 Meningkatkan BOD / pencemaran air.
[2 markah]
(iii) Nyatakan dua perbezaan antara peringkat I dan peringkat IV.
P1 Kolam pada peringkat IV telah mengalami proses pengkolonian dan
sesaran manakala Peringkat I belum mengalaminya.
P2 Kolam pada peringkat IV lebih cetek berbanding pada Peringkat I.
P3 Lebih banyak sedimen terenap di dasar kolam pada Peringkat IV
berbanding Peringkat I.
P4 Lebih banyak tumbuhan pada Peringkat IV berbanding Peringkat I.
8.3 Ekologi Populasi
Ekologi populasi ialah cabang ekologi yang mengkaji saiz populasi dan
faktor-faktor yang mempengaruhi saiz populasi.
Saiz populasi merujuk kepada bilangan organisma yang terdapat dalam
sesuatu populasi.
Kepadatan populasi merujuk kepada bilangan individu suatu spesies per
unit luas habitat.
Terdapat dua cara untuk menganggar saiz dan kepadatan sesuatu
populasi iaitu melalui perhitungan terus dan teknik persampelan.
Kaedah persampelan kuadrat (PK) dan kaedah tangkap, tanda, lepas dan
tangkap semula (TTLTS).
167
Perbezaan antara PK dan TTLTS;

Persampelan kuadrat
Tumbuhan
Kriteria
Jenis
TTLTS
Haiwan / serangga
Sampel
Pokok semalu (Mimosa
Contoh
Belalang, rama-rama, katak,
pudica)
sampel
burung pipit, siput dan kutu

kayu.
Tidak bergerak
Ciri-ciri
Tidak bergerak dan Bergerak
sampel
Formula PK;
Frekuensi = Bilangan kuadrat yang mengandungi spesies yg dikaji
x 100%
Jumlah bilangan kuadrat yang digunakan

Kepadatan= Jumlah bil. individu spesies yang dikaji dalam semua kuadrat
Jumlah bil. kuadrat x luas kuadrat
Peratus litupan= Jumlah luas litupan spesies yg dikaji dlm semua kuadrat x 100%
Jumlah bilangan kuadrat x luas kuadrat
Formula TTLTS;
Saiz populasi= Bil.haiwan dlm tangkapan pertama x bil.haiwan dlm tangkapan kedua
Bilangan yg didapati bertanda dlm tangkapan kedua
SPM 2012 (Struktur)

(c) sekumpulan pelajar telah menjalankan satu aktiviti untuk menganggarkan
populasi tumbuhan P dan tumbuhan Q di kawasan sekolah menggunakan
prosedur berikut.
i. Kuadrat (1 m x 1 m) diletakkan secara rawak di kawasan itu.
ii. Tumbuhan P dan tumbuhan Q di dalam kuadrat dikira.
iii. Langkah i dan ii diulang lima kali seperti ditunjukkan dalam Rajah di bawah.
168
Kekunci:
Tumbuhan P
Tumbuhan Q
(i) Rekod jumlah bilangan tumbuhan P dan tumbuhan Q dalam kelima-lima

kuadarat ke dalam Jadual di bawah.
Tumbuhan
Jumlah bilangan
16
5
[2 markah]
(ii) Berdasarkan keputusan dalam (c)(i), tumbuhan manakah yang dominan?

P
[1 markah]
(iii) Berikan satu sebab bagi jawapan dalam (c)(ii).
P1 Jumlah / populasi tumbuhan P adalah lebih besar / banyak dari tumbuhan
Q.
P2 Tumbuhan P lebih beradaptasi / lebih bersaing (berbanding tumbuhan Q).
[1 markah]
169
8.4 Biokepelbagaian
Pengelasan organisma;
Monera
prokariotik
Protista
Fungi
autotrof atau
unisel atau
heterotrof.
unisel
ada dinding
sel
atau keduaduanya
unisel (yis)
(cendawan/
ada nukleus
nukleus
contohnya:
bakteria dan
sianobakteria.
dinding sel
berkitin yg
ada membran
bukan selulosa
nukleus
paramecium
sp., Spirogyra
Clamidomonas
multisel.
tiada klorofil
menyimpan
paku pakis,
karbohidrat
konifer,
dlm btk
tumbuhan
glikogen
dikotiledon.
sp., cendawan
dan
lumut hati,
dan tumbuhan
contoh: Mucor
sp. dan
daratan dan
monokotiledon
tiada klorofil
Amoeba sp.,
semua haiwan
heterotrof
contoh:lumut,
kulat)
Animalia
tumbuhan
akuatik.
atau multisel
multisel
membran
semua jenis
multisel
unisel dan
tiada
Plantae
contoh: ikan,
burung,
mamalia,
reptilia dan
dan yis.
amfibia.
sp.
MPFPA= Manchester Protes Fasal Pengadil Angkuh.

Hierarki pengelasan Organisma;
Alam
Filum
Kelas
Order
Famili
Genus
Spesies
AFi KO FaGS= Ahmad Firdaus Ke Oman Fasal Guru Suruh

Contoh: Nama saintifik Manusia = Homo sapiens
Alam
Animalia
Filum
Chordata
Kelas
Mammalia
Order
Primates
Famili
Hominidae
Genus
Homo
Spesies
sapiens
170
Contoh-contoh lain:
Nama biasa
Nama saintifik
Durian
Durio zibethinus
Kelapa sawit
Elaeis guineensis
Singa
Panther leo
Semalu
Mimosa pudica
Padi
Oryza sativa
Tongkat Ali
Eurycoma longifolia
Rambutan
Nephelium lappaceum
SPM 2007 (Esei)

(b) Rajah menunjukkan suatu ekosistem di Malaysia.
Berdasarkan Rajah di atas, bincangkan kenapa ekosistem ini perlu dikekalkan.

[10 markah]
F1 Itu adalah ekosistem seimbang // membenarkan interaksi antara organisma
hidup / faktor biotik (dalam ekosistem) dan interaksi antara faktor biotik dan
abiotik.
P1 memastikan pemuliharaan biodiversiti // pemeliharaan flora dan fauna.
P2 menghalang kepupusan flora dan fauna.
F2 mengekalkan sumber utama makanan manusia / contohnya: ulam / paku
pakis, daging, madu // sumber perubatan.
P3 mengekalkan jaringan makanan / rantai makanan dalam ekosistem.
171
P4 menghalang kemusnahan keseimbangan kitar semula jadi air / karbon antara

fotosintesis dan respirasi.
P5 menyediakan kawasan tadahan air (semula jadi).
P6 memelihara sumber semula jadi untuk aktiviti luar / rekreasi.
P7 mengurangkan tekanan / menggalakan gaya hidup sihat.
F3 (ketidakseimbangan ekosistem menyebabkan) kehilangan tumbuhan / haiwan
// kemusnahan flora dan fauna dalam ekosistem.
P8 (menyebabkan) kekurangan sumber makanan / rantai makanan / saiz
jaringan makanan.
P9 (menyebabkan) tanah runtuh / hakisan tanah / banjir lumpur / banjir kilat.
P10 kepupusan beberapa haiwan / spesies tumbuhan (mungkin berguna pada
masa depan).
SPM 2010 (Esei)
Terangkan mengapa ekosistem paya bakau perlu dipelihara dan dipulihara?
Jawapan:
Bertindak sebagai pelindung pantai // benteng terhadap tiupan angin
kencang / ombak.
Untuk mengelakkan hakisan tanah / tanah runtuh / banjir kilat / kerosakan
akibat tsunami.
Akar bercabang meluas / akar jangkang untuk sokongan di dalam tanah yg
lembut dan berlumpur.
Akar memerangkap lumpur / tanah/ sampah.
Ole itu, kualiti air dikekalkan.
Mengekalkan / menambah biodiversiti.
Sebagai tempat untuk pembiakan / mencari makanan kepada fauna /
haiwan akuatik / contoh yg sesuai // bertindak sebagai kawasan nurseri
kepada organisma.
Sebagai habitat kepada fauna/ haiwan.
Memulihara spesies / organisma/ fauna // mengelakkan kepupusan
spesies/ organisma/ fauna.
172
Menambahkan jangka hayat organisma akuatik.

Mengekalkan populasi spesies / organisma /fauna // mengekalkan
keseimbangan ekosistem / rantai makanan / siratan makanan.
Sumber bahan mentah utk pembinaan bangunan / cerucuk / perabot / bot /
rumah / penghasilan kayu arang / tannin / makanan contoh yang sesuai.
Sebagai tarikan eko-pelancongan.
Mengekalkan corak cuaca normal.
Mengurangkan perubahan iklim / kemarau / cuaca yang melampau.
Mengekalkan kandungan karbon dioksida di atmosfera.
Menghalang kesan rumah hijau / pemanasan global.
SPM 2013 (Esei)
(b)(i) Terangkan kepentingan mengekalkan sungai sebagai satu habitat dalam
ekosistem itu.
[4 markah]
P1 Biodiversiti / kepelbagaian fauna / flora / organisma akuatik.

P2 ekosistem seimbang.
P3 sumber air.
P4 tempat pembiakan (organisma).
P5 mengekalkan sumber utama makanan manusia / air bersih / hasil
perubatan.
P6 mengekalkan rantai / jaringan makanan dalam ekosistem.
P7 mengekalkan sumber asli untuk aktiviti luar / rekreasi / tempat
penyelidikan.
P8 mengurangkan stress / menjalani gaya hidup sihat.
P9 tarikan eko pelancongan.
(ii) Huraikan cara-cara untuk menambahbaik kualiti air sungai untuk
kemandirian organisma akuatik yang lebih baik.
[6 markah]
P1 rawatan efluen (sebelum dialir ke dalam sungai).

P2 air sungai kurang / bebas daripada bahan beracun.
P3 menyebabkan kematian organism akuatik.
173
P4 menanam / menanam semula (lebih) pokok pada tebing sungai.

P5 menghalang hakisan tanah.
P6 (Tumbuhan) membekalkan oksigen (dari fotosintesis).
P7 untuk respirasi (organism akuatik).
P8 kempen kesedaran tentang persekitaran / sungai bersih.
P9 dilaksana melalui sekolah / media.
P10 untuk generasi masa hadapan.
P11 larangan pembuangan sampah / bahan kimia / racun perosak / bahan
beracun ke dalam sungai // mengurangkan penggunaan baja.
P12 mengurangkan pencemaran air / tahap BOD.
P13 menggunakan kaedah kawalan biologi.
P14 bertindak pada haiwan perosak.
P15 bebas pencemaran // tidak membebaskan bahan pencemar.
P16 larangan pembinaan kilang baharu berhampiran sungai.
P17 menghalang pembebasan lebih banyak bahan pencemar ke persekitaran.
P18 penguatkuasaan akta alam sekitar.
P19 dengan memasang penapis dalam cerobong asap.
8.5 Impak Mikroorganisma Terhadap Kehidupan
Mikroorganisma
Bakteria
Struktur/ ciri-ciri
Bentuk kokus (sfera), vibrio (koma),
basilus (rod) dan pilin (spirilum)
Mempunyai dinding sel, membran
Contoh
Lactobacillus sp.
dan Streptococcus
sp.
plasma, dan DNA.

Sesetengah menghasilkan spora dalam
keadaan tidak sesuai.
Alga
Mempunyai klorofil, kloroplas dan dinding
Fitoplankton,
sel.
Spirogyra sp. dan
Tidak mempunyai batang, daun dan akar.
Pleuroccoccus sp.
Berfotosintesis.
174
Kulat
Mucor sp. dan Yis
Organisma multisel atau unisel.

Mempunyai dinding sel drp kitin.
Tiada klorofil.
Protozoa
Organisma unisel.
Euglena sp.,
Mempunyai nukleus, sitoplasma dan
Paramecium sp. dan

Amoeba sp.
membran plasma.
Virus
Paling kecil.
Bakteriofaj dan virus
Bukan organisma bersel.
mozek tembakau.
Menjangkiti dan menggunakan sel hidup

utk membiak.
Terdrp DNA atau RNA.
Tidak mempunyai membran plasma,
sitoplasma dan mitokondrion.
Peranan mikroorganisma yg berfaedah dlm ekosistem.

Ekosistem
Pereputan
Contoh mikroorganisma
Apa yg dibuat olehnya?
Kulat dan bakteria saprofit
Mengurai bahan organik kompleks spt najis

haiwan, bangkai haiwan dan pokok reput
kpd ammonia.
Kitar
Nitrogen
Bakteria Pengikat
Nitrogen (BPN) Nostoc
BPN menukarkan N dlm atmosfera kpd

Nitrat (NO3-).
sp. dlm tanah dan
NO3- diserap oleh akar utk sintesis protein.
Rhizobium sp. dlm nodul
Apb tumb. dan haiwan mati, pereputan
pokok legum.
oleh mikroorganisma pengurai spt bakteria
Bakteria penitritan(BN)
dan kulat sapfofit kpd Ammonia (NH3)
Nitrosomonas sp. dan
NH3 ditukarkan kpd nitrit (NO2-) melalui
Nitrobacter sp.
pro. Penitritan.
NO2- ditukarkan kpd NO3- melalui
pendenitritan.
NO3- ditukarkan semula gas Nitrogen.
175
Salur
Protozoa berflagelum-
alimentari
Trichonympha sp.
Mempunyai hubungan mutualisme dgn

anai2.
anai-anai
Merembeskan enzim selulase utk

mencernakan selulosa.
Sistem
Bakteria simbiosis dalam
pencernaan kolon-Escherichia coli (E.

manusia
Sintesis vitamin B12 utk pembentukan darah

dan vitamin K utk pembekuan darah.
Coli)
Kitar Nitrogen
176
Mikroorganisma berbahaya;
Patogen/ Vektor
Nama
Cara jangkitan
Simptom penyakit
penyakit
Protozoa/
Malaria
Nyamuk Anopheles sp.
Nyamuk
Demam panas,
menggigil, berpeluh dgn
byk.
Virus/ Nyamuk
Demam
Suntikan virus drp
Demam, sakit kepala,
Aedes
denggi
nyamuk Aedes ke dlm
sakit otot dan sendi
darah
Bakteria/Lalat
Kolera
Makanan atau minuman
Cirit birit, perut tegang,
yg tercemar
mual, muntah dan

kekeringan
Kulat
Tinea
Sentuhan, tempat
Radang kulit/tisu
lembap, haiwan
peliharaan
Bakteria/Lalat
Virus HIV
Keracunan
Langau lalat bertelur
Muntah, cirit-birit, pening
makanan
pada makanan dimakan
kepala
AIDS
Sentuhan (hubungan
Radang paru-paru,
seks), berkongsi jarum
Kaposis sarcoma,
suntikan, ibu kpd anak
kurang berat badan,

bengkak limfa, demam,
hati dan hempedu
bengkak.
Virus hepatitis
Hepatitis
Makanan dan air
Kurang selera makan,
A,B,
dijangkiti oleh HAV
sakit otot dan sendi,
C,D,E,X dan (Hepatitis A Virus),
demam, loya, sakit
Sexual Transmitted
kepala dan demam
Deseases (STD)
kuning
Penyakit berjangkit
Selesema, batuk kering,
melalui batuk, bersin.
sakit kepala, sakit
G
Virus
SARS
badan, sesak nafas,

pneumonia
177
Disinfektan
-Bahan penyahjangkit yg digunakan utk
membunuh mikroorganisma pd permukaan
lantai, hospital, tandas dan perabot.
- Ia juga digunakan utk mensterilkan alatan
pembedahan.
Vaksin
-Ampaian bakteria atau virus mati atau
dilemahkan yg disuntik ke dalam badan
seseorang utk merangsang sistem keimunan.
badan bagi menghasilkan antibodi yg
dikehendaki utk melawan penyakit tertentu.
-Contoh : fenol, formaldehid dan asid

karbolik
-Contoh: vaksin Sabine dan BCG
Kaedah
Mengawal
Patogen
Antiseptik
Antibiotik
-Bahan kimia yg disapu pada permukaan kulit

-Bahan kimia yg dihasilkan oleh
yg terluka utk mencegah kemasukan serta
mikroorganisma utk merencat pertumbuhan
pembiakan patogen dlm badan melalui luka
dan membunuh mikroorganisma lain
tersebut.
terutamanya bakteria.
- Contoh: larutan iodin dan akriflavin
-Contoh: penisilin dan streptomisin
SPM 2009 (Esei)

Rajah menunjukkan peranan mikroorganisma dalam suatu ekosistem.
178
(i) Berdasarkan Rajah di atas, terangkan bagaimana mikroorganisma

mengekalkan kandungan sebatian X dalam tanah.
[8 markah]
P1 Bakteria pengikat nitrogen / dalam nodul akar pokok kekacang.

P2 Menggunakan nitrogen di udara untuk membentuk nitrat / menjalankan
pengikatan nitrogen.
P3 (Nitrat yang dihasilkan oleh bakteria) diserap oleh tumbuhan untuk
menghasilkan protein.
P4 apabila haiwan makan tumbuhan protein dipindahkan kepada haiwan.
P5 Bahan kumuh bernitrogen / urea / bahan buangan / tinja diuraikan oleh
bakteria pengurai / bakteria saprofitik / kulat.
P6 Apabila tumbuhan dan haiwan mati.
P7 diuraikan / mereput oleh bakteria pereputan / bakteria saprofitik / fungi.
P8 Menguraikannya menjadi ammonia / sebatian ammonium.
P9 bakteria penitritan / menukarkan sebatian ammonia / ammonia kepada
nitrit.
P10 bakteria penitritan / nitrobacter menukarkan nitrit kepada nitrat.
P11 Bakteria pendenitritan menukar nitrat kepada nitrogen (maka kandungan
nitrogen di atmosfera adalah kekal).
(ii) Terangkan apa yang akan berlaku kepada ekosistem itu jika semua bakteria
pengurai dan kulat mati.
[3 markah]
P1 Tiada penguraian / pereputan dari bahan organik yang mati.

P2 Ion mineral contohnya nitrat tidak boleh dibebaskan ke tanah.
P3 Tanah menjadi tidak subur.
P4 Fotosintesis tidak berlaku / kekurangan nutrien / pertumbuhan terbantut.
179
BAB 9 EKOSISTEM TERANCAM

9.1 Aktiviti manusia yg mengancam ekosistem
Bagaimanakah aktiviti manusia boleh mempengaruhi ekosistem?
Aktiviti manusia
Penyahhutanan
Kesan
Kehilangan kawasan tadahan karbon bumi, tanah
runtuh, banjir kilat, perubahan cuaca, kehilangan
biokepelbagaian bumi, kehilangan kawasan
tadahan air, kehilangan habitat, kepupusan flora
dan fauna, pencemaran udara, kesan rumah hijau,
pemanasan global
-Penggunaan tanah
Eutrofikasi meningkatkan BOD air dan
secara berlebihan.
menambahkan populasi alga, hidupan akuatik
-Penggunaan baja tak
mati dan kehilangan sumber air utk kegunaan
organik dlm pertanian.
domestik.
Pembuangan bahan
Pencemaran air, udara dan kesihatan manusia
buangan domestik dan
terjejas.
industri
180
Terdapat empat jenis pencemaran iaitu;

Pencemaran udara, bunyi, air dan terma.
UBAT
Jenis
Punca
Kesan
pencemaran
Pembakaran bahan api fosil melalui

Udara
Jerebu, asbut, asma,
ekzos kenderaan bermotor seperti
sesak nafas, hujan
plumbum, karbon monoksida, oksida
asid, kesuburan tanah
nitrogen dan hidrokarbon.
terjejas, kanser paru-
Pembebasan gas karbon dioksida oleh paru.

stesen jana kuasa elektrik.
Pembakaran hutan secara terbuka.
Asap Kilang mengeluarkan gas CO,
NO dan SO2 ke atmosfera
Air
Baja pertanian yg mengandungi NO3,

PO43- mengalir ke sungai.
Aliran logam berat spt Pb, Hg dan Zn
ke sungai oleh kilang industri.
BOD air bertambah,

pencemaran air,
kepupusan hidupan
akuatik, kanser
(leukemia), kadar
fotosintesis berkurang.
Air panas dari stesen jana kuasa

Terma
elektrik dialirkan ke sungai.
Hidupan akuatik
musnah, BOD
meningkat, rantai
makanan musnah.
Bunyi
Kereta, motosikal, kapal terbang, tapak
Tekanan darah tinggi,
pembinaan, mesin pertanian dan mesin
pekak, penyakit
industri.
kardiovaskular, ulser,
kemurungan dan sakit
kepala.
181
SPM 2005 (Esei)

(b) Rajah menunjukkan satu aktiviti yang dilakukan berhampiran satu kawasan
perumahan dengan hasrat untuk membangunkan kawasan itu. Walau
bagaimanapun, penduduk di kawasan tersebut bimbang tentang kesan buruk
daripada aktiviti itu.
Jika anda penduduk di kawasan itu, bincangkan kesan baik dan kesan buruk
aktiviti tersebut.
[10 markah]
Kesan baik
G1 Rumah- rumah baru dibina
G2 untuk menampung pertambahan penduduk.
G3 lebih banyak peluang pekerjaan.
G4 kemudahan infrastruktur / kemudahan awam diperbaiki.
Kesan buruk
B1 menyebabkan tanah terdedah kepada agen-agen hakisan.
B2 menyebabkan peningkatan kandungan karbon dioksida di atmosfera.
B3 menyebabkan organisma kehilangan habitat.
B4 banjir kilat / tanah runtuh.
B5 sungai menjadi cetek / tanah kurang subur.
B6 kesan rumah hijau / pemanasan global.
B7 kepupusan haiwan.
182
SPM 2006 (Esei)

(c) Proses fotosintesis didapati dapat menyumbang kepada keseimbangan alam
sekitar.
Terangkan bagaimana pencemaran udara memberi kesan terhadap
fotosintesis dan keseimbangan alam.
[10 markah]
P1 Menyerap karbon dioksida daripada atmosfera.
P2 membekalkan / menggantikan oksigen dalam atmosfera.
P3 Membantu mengekalkan peratusan CO2 / O2 dalam atmosfera.
P4 Kenderaan bermototr / pembakaran bahan api fosil / pembakaran hutan.
P5 Proses perbandaran / kuari tanah.
P6 Membebaskan banyak asap / gas berasid.
P7 Meninggikan kandungan debu / zarah dalam udara.
P8 Debu / zarah mendap di atas permukaan daun / menutupi liang stomata.
P9 mengurangkan pertukaran gas O2 + CO2.
P10 Menyebabkan udara berjerebu.
P11 Mengurangkan keamatan cahaya yang sampai ke daun.
P12 Kadar fotosintesis berkurangan.
P13 CO2 kurang diserap daripada atmosfera (dan O2 kurang dibebaskan) /
CO2 meningkat.
P14 Mempercepatkan kesan rumah hijau / pemanasan bumi / hujan asid.
183
SPM 2008 (Esei)

Rajah menunjukkan aktiviti pembakaran hutan.
Bincangkan bagaimana aktiviti ini menyebabkan bencana terhadap alam sekitar.
[7 markah]
F1 Membebaskan banyak karbon dioksida dalam udara / membentuk satu

lapisan karbon dioksida dalam atmosfera.
P1 Memerangkap haba / cahaya infra-merah / radiasi gelombang-panjang.
P2 dan menyebabkan pemanasan global / kesan rumah hijau / peningkatan
dalam suhu atmosfera.
F2 Membebaskan (zarah-zarah) asap yang tebal yang menyebabkan
pembentukan jerebu.
P3 mengurangkan keamatan cahaya untuk fotosintesis dalam tumbuhan hijau.
P4 (maka) kurang penghasilan / pengeluaran hasil tanaman.
P5 (jerebu) menghalang penglihatan / menyebabkan kemalangan di udara /
masalah semasa pendaratan kapal terbang.
P6 zarah (asap) juga menyebabkan masalah kesihatan / penyakit peparu /
masalah penglihatan.
F3 Memusnahkan flora dan fauna.
P7 (menyebabkan) kehilangan / kemusnahan herba (dengan banyak) untuk
kegunaan perubatan / (kehilangan dengan banyaknya) balak.
P8 kehilangan habitat / biodiversiti // kepupusan flora / fauna / kemusnahan rantai
/ jaringan makanan.
P9 kurang kawasan tadahan air.
184
P10 tanah gondol / kehilangan nutrien / terdedah kepada banjir kilat / hakisan
tanah / tanah runtuh / pencemaran air.
(b) Rajah menunjukkan dua aktiviti pertanian yang menggunakan produk bahan
kimia.
Bincangkan kesan baik dan kesan buruk kedua-dua aktiviti yang ditunjukkan
pada Rajah di atas. Perbincangan harus berdasarkan impak pada pertanian dan
alam sekitar.
[10 markah]
Kesan baik
G1 Membekalkan keperluan mineral / besi / nitrat / sulfat / ammonia // bekalkan
nutrien.
G2 Meningkatkan penghasilan // kadar pertumbuhan meningkat.
Kesan buruk
B1 lebihan baja mungkin dialirkan (oleh air hujan ke dalam sungai / kolam /
saliran / terusan yang berhampiran).
B2 menyebabkan pengkayaan air (oleh ion mineral yang diperlukan untuk
pertumbuhan alga / tumbuhan).
B3 mengakibatkan pertumbuhan giat alga / tumbuhan akuatik / pembiakan alga /
eutrofikasi.
B4 (dan akhirnya) meningkatkan BOD air / kadar pencemaran air / merendahkan
/ mengurangkan kandungan oksigen di dalam sungai / tasik.
B5 (menyebabkan) kematian ikan / haiwan akuatik di dalam air.
185
Kesan baik
G3 Kaedah yang berkesan untuk membunuh / memusnah serangga / herbisid.
G4 (oleh kerana) sesetengah bahan kimia adalah toksin terhadap haiwan /
rumpai tertentu sahaja.
Kesan buruk
B6 (ianya mungkin) bahaya kepada petani sekiranya disedut dengan kerap /
terdedah pada kulit.
B7 (ianya mungkin) mencemarkan air bawah tanah / laut.
B8 menyebabkan ikan / haiwan akuatik mati.
B9 (dan) dalam jangka masa yang panjang, serangga / serangga perosak /
haiwan / rumpai mungkin berkembang menjadi strain mutant yang
mempunyai ketahanan kepada bahan kimia.
B10 (dan) tidak lagi berkesan terhadap serangga perosak / kawalan rumpai.
SPM 2011 (Esei)
(a) Rajah menunjukkan kesan-kesan aktiviti pertanian berhampiran sebuah
kolam.
Aktiviti pertanian
Pertumbuhan alga secara mendadak
Kuantiti jirim organik mereput yang banyak
Tumbuhan akuatik dan ikan mati

Terangkan bagaimana aktiviti-aktiviti pertanian tersebut menyebabkan kematian
tumbuhan akuatik dan ikan-ikan di dalam kolam itu.
[10 markah]
186
E1 Baja kimia larut dalam / dibawa oleh air hujan // Larut resap / pengaliran
baja (inorganik) (dari kawasan pertanian ke dalam kolam).
E2 Meningkatkan kepekatan nitrat / fosfat / bahan inorganik (dalam kolam).
E3 Alga (yang tumbuh dengan cepat / pesat) melitupi keseluruhan permukaan
air.
E4 menyebabkan eutrofikasi.
E5 Menghalang / mengelakkan penembusan cahaya matahari.
E6 Mengurangkan kadar fotosintesis (tumbuhan akuatik).
E7 Kurang oksigen dihasilkan / terlarut dalam air.
E8 (Tumbuhan akuatik dan ikan mati) / organisma mati diuraikan oleh bacteria.
E9 Populasi bakteria / pengurai meningkat.
E10 (Bakteria / mikroorganisma) menggunakan oksigen dari air.
E11 Menyebabkan pengurangan oksigen yang melampau dalam air.
E12 Sangat sedikit / kurang oksigen terlarut dalam air untuk organisma
akuatik.
E13 meningkatkan (aras) BOD
E14 Pencemaran air // mengurangkan kualiti air (menyebabkan kematian
tumbuhan akuatik dan ikan di dalam kolam).
(b) Rajah menunjukkan satu kawasan perindustrian baru berdekatan dengan
kawasan perumahan.
187
Bincangkan kesan baik dan kesan buruk yang disebabkan oleh aktiviti-aktiviti
perindustrian terhadap manusia dan alam sekitar pada tahun-tahun akan
datang.
[10 markah]
Kesan baik
G1 Lebih banyak peluang pekerjaan.
G2 Lebih banyak aktiviti meningkatkan ekonomi dan projek pembangunan.
G3 Menarik pelancong.
G4 Memperbaiki infrastruktur.
Kesan buruk kepada manusia
B1 Menyebabkan masalah pernafasan / asma / bronkitis / merengsa mata.
B2 Kadar jenayah meningkat.
Kesan buruk kepada persekitaran
B3 menyebabkan pencemaran udara.
B4 Jirim habuk yang sangat halus / asap / habuk / kotoran / jelaga.
B5 (menyumbang kepada) pembentukan jerebu / asbut.
B6 (yang) mengurangkan keamatan cahaya // menutup stomata.
B7 Mengurangkan / merendahkan kadar fotosintesis // mengurangkan hasil
tanaman.
B8: Gas beracun / nitrogen dioksida / sulphur dioksida // karbon dioksida //
CFC.
B9 menyebabkan hujan asid // Peningkatan suhu / kesan rumah hijau/
pemanasan global // Penipisan lapisan ozon.
B10 memusnahkan bangunan / mengkakis besi / keluli / aluminium.
B11 pencemaran air
B12 disebabkan oleh sisa industri / minyak / air panas / sisa radioaktif / logam
berat.
B13 Kepupusan / kematian organisma akuatik.
188
SPM 2013 (Esei)

Rajah menunjukkan suatu ekosistem.
(a) Banyak kilang baharu didirikan berdekatan dengan sungai.

Terangkan kesan buruk kewujudan kilang-kilang tersebut terhadap ekosistem
itu.
[10 markah]
Jawapan:
Membebaskan banyak gas berbahaya / gas beracun // gas bertoksik.
Karbon dioksida terperangkap di atmosfera.
Memerangkap haba.
Meningkatkan suhu persekitaran.
Menyebabkan kesan rumah hijau / pemanasan global.
Menyahasli enzim fotosintesis.
Kadar fotosintesis lambat/ rendah.
Kadar pertumbuhan tumbuhan perlahan.
Populasi tumbuhan / hasil tumbuhan berkurang / pupus.
Biodiversiti berkurangan.
Sulfur dioksida / nitrogen oksida
Terlarut dalam air hujan.
Membentuk hujan asid.
Mengalir ke dalam sungai / tanah.
pH air sungai / tanah berkurang.
189
menyebabkan pencemaran air.

Kematian organisma.
Ekosistem tidak seimbang.
Bahan pencemar / karbon monoksida / karbon doiksida / zarah / habuk /
kotoran.
Menyebabkan jerebu / kabut.
Menutup stoma daun.
Mengurangkan kadar fotosintesis.
Haba terbebas dari janakuasa.
Meningkatkan suhu air sungai.
Menyebabkan pencemaran terma.
Mengurangkan oksigen terlarut.
Kematian organisma akuatik.
SPM 2014 (Esei)
Rajah menunjukkan dua jenis aktiviti manusia dalam suatu ekosistem.
Aktiviti manusia
Baja berlebihan digunakan
Penebangan pokok secara
dalam kebun sayur
berleluasa
Terangkan impak setiap aktiviti kepada ekosistem tersebut.
[10 markah]
P1 Baja yang berlebihan mengandungi kandungan nitrat / fosfat yang tinggi larut
dalam air hujan / mengalir ke dalam sungai yang berdekatan.
P2 Menggalakkan pertumbuhan alga / menyebabkan alga tumbuh secara
mendadak.
P3 mengakibatkan eutrofikasi // alga bloom.
190
P4 alga menutupi seluruh permukaan sungai dan menyekat cahaya matahari

daripda menembusi ke dalam air.
P5 menyebabkan kadar fotosintesis tumbuhan akuatik lebih rendah.
P6 kurang oksigen dibebaskan.
P7 kadar respirasi organism akuatik lebih rendah.
P8 (organisma akuatik) bersaing dengan alga untuk oksigen.
P9 menyebabkan organism akuatik mati.
P10 kadar pemguraian oleh bacteria lebih tinggi.
P11 kurang oksigen terlarut dalam air.
P12 BOD air lebih tinggi // air tercemar.
P13 pencemaran tanah.
P14 perubahan Ph tanah // tanah menjadi berasid.
P15 meningkatkan kemasinan tanah.
P16 merosakkan akar tumbuhan.
P17 Kurang / tiada air.
P18 rencat pertumbuhan / kurang kadar pertumbuhan.
P19 melambatkan percambahan biji benih.
P20 kandungan mineral dalam tumbuhan meningkat.
P21 menarik / boleh menyebabkan jangkitan perosak.
P22 Tumbuhan mati.
191
9.2 Fenomena kesan rumah hijau (KRH) dan penipisan lapisan ozon (PLO)
SPM 2005 (Esei)
(a) Rajah menunjukkan satu daripada fenomena alam sekitar yang menjadi isu
perbincangan masa kini.
Namakan fenomena ini dan terangkan bagaimana fenomena ini berlaku.

Jika anda adalah seorang aktivis alam sekitar, cadangkan bagaimana anda
akan menerangkan kepada orang ramai tentang langkah-langkah yang
diperlukan untuk mengatasi fenomena ini.
[10 markah]
P1 Fenomena ini ialah kesan rumah hijau.

P2 (yang berlaku disebabkan) oleh peningkatan kandungan karbon dioksida di
atmosfera.
P3 Akibat pembakaran bahan api fosil di dalam kenderaan / penebangan hutan
yang berleluasa.
P4 (Karbon dioksida yang dibebaskan) akan memerangkap haba.
P5 Bangunan bercermin memantulkan haba dan hal ini meningkatkan suhu bumi.
P6 Industri meningkatkan CFC / metana di atmosfera dan
P7 Menyebabkan pemanasan global.
P8 Bagi mengatasi masalah ini:
Gunakan tenaga selain daripada bahan api fosil / tenaga solar.
P9 Hadkan pembakaran terbuka / pembakaran hutan.
P10 Tanam semula pokok selepas pembalakan.
192
P11 Galakkan bumi hijau.

P12 Kurangkan bangunan bercermin.
SPM 2008 (Esei)
(a) Rajah menunjukkan satu fenomena yang berlaku dalam atmosfera bumi.
Terangkan kesan fenomena tersebut terhadap alam sekitar jika aras

kepekatan karbon dioksida, CO2 semakin meningkat.
[3 markah]
P1 (Peningkatan dalam kepekatan karbon dioksida) akan memerangkap haba.

P2 Peningkatan dalam suhu atmosfera global / dunia (kepada satu nilai yang
lebih tinggi dari suhu normal) / menjadikan atmosfera lebih panas /
menyebabkan peningkatan dalam suhu bumi / pemanasan global.
P3 Pencairan ais (kutub) / aras air laut meningkat.
P4 (Fenomena ini dinamakan) kesan rumah hijau.
193
SPM 2010 (Esei)

(b) Rajah menunjukkan beberapa aktiviti manusia yang membebaskan karbon
dioksida ke atmosfera dalam suatu ekosistem.
Terangkan kesan pertambahan kepekatan CO2 pada ekosistem itu. [10 markah]
Jawapan:
Kesan Rumah Hijau.
Pertambahan kepekatan gas-gas Rumah Hijau / CO2 memerangkap /
menyerap lebih banyak haba di atmosfera.
Lapisan gas-gas Rumah Hijau bertindak sebagai penebat.
Penghalang tenaga haba drp berpindah ke angkasa.
Menyebabkan peningkatan suhu / pemanasan global.
Kesan Rumah Hijau menyebabkan pengembangan termal air laut //
pencairan glasier / ketulan ais.
Menyebabkan aras air laut naik.
Menyebabkan perubahan dlm arah angin / arus laut.
Menyebabkan perubahan cuaca.
Suhu lampau tinggi yg memberi kesan kpd fotosintesis.
Penghasilan tanaman / haiwan berkurang.
Pemusnahan rantai/ jaringan makanan.
Kepupusan spesies// biodiversiti berkurangan.
194
SPM 2012 (esei)

(b) Rajah menunjukkan alatan kegunaan harian di rumah.
Terangkan kesan pembebasan klorofluorokarbon ke atas kesihatan manusia dan

ekosistem.
Jawapan:
Lapisan ozon melindungi / menghalang permukaan bumi /organisma drp
sinar UV.
CFC menyebabkan penipisan lapisan ozon.
CFC melepaskan atom klorin melalui pertambahan UV.
Klorin memecahkan / bertindak ke atas molekul ozon kepada oksigen.
Penipisan lapisan ozon menyebabkan lebih banyak cahaya / sinar UV
menembusi atmosfera bumi.
Katarak iaitu kornea mata mengeras.
Kanser kulit iaitu pembahagian sel luar biasa / tidak terkawal.
Kecacatan / penyakit genetik melalui mutasi.
Penurunan sistem keimunan dengan kemusnahan sistem keimunan.
Kemusnahan rantai / jaringan makanan menyebabkan fitoplankton /
zooplankton / pengeluar / pengguna mati / musnah.
Kepupusan organisma yang tidak dapat menyesuaikan dengan perubahan
persekitaran.
195
Kemusnahan kitar karbon // penurunan kadar fotosintesis apabila klorofil /

sel daun musnah // enzim ternyahasli.
Perubahan cuaca yg menyebabkan peningkatan suhu / kemarau / banjir
kilat.
9.3 Kepentingan pengurusan terancang aktiviti pembangunan dan ekosistem.
SPM 2007 (Esei)
(b) Kawasan sawah padi dibangunkan menjadi kawasan perindustrian seperti
yang ditunjukkan pada Rajah di bawah.
Bincangkan kesan baik dan kesan buruk sosial, ekonomi dan persekitaran akibat
pembangunan ini.
Kesan baik
[10 markah]
Penerangan
G1: Menyediakan peluang pekerjaan
P1: Meningkatkan taraf ekonomi.
G2: Menyediakan keperluan asas
P2: Membina bangunan sekolah / klinik /
infrastruktur.
untuk meningkatkan kualiti / peluang

pekerjaan dalam pendidikan.
G3: Menyediakan persekitaran hidup
P3: Mempunyai sistem pembersihan yang
yang lebih baik / selesa kepada
baik / bekalan air bersih / bekalan
penduduk.
elektrik yang lebih baik.
G4: Sistem pengangkutan yang baik.
P4: Pengangkutan lebih cepat /

menjimatkan masa untuk bergerak
dari satu tempat ke tempat lain.
196
Kesan buruk
Penerangan
B1: Kawasan padi terdedah kepada

tanah tebus guna.
P5: Semasa hujan lebat, partikel tanah di

hanyutkan ke sungai / sumber air
menyebabkan banjir lumpur.
B2: Habitat untuk flora / fauna /
P6: Kepupusan flora / fauna //
sawah padi musnah.
mengurangkan populasi organisma.
B3: Pencemaran udara / air / terma

/ bunyi.
P7: disebabkan pembebasan bahan

pencemar ke persekitaran //
menyebabkan penyakit / bronkitis /
asma / tekanan // kualiti kesihatan
menurun.
B4: Meningkatkan populasi di
P8: Menyebabkan masalah sosial.
kawasan itu
SPM 2012 (Esei)
Rajah menunjukkan tiga tong sampah kitar semula P, Q dan R. Tong sampah
kitar semula ini digunakan untuk mengumpul bahan-bahan terpakai.
Kertas terpakai
Kaca terpakai
Plastik terpakai
Bahan-bahan terpakai tersebut adalah daripada sumber semula jadi.

Kertas daripada pokok
Kaca daripada mineral
Plastik daripada petroleum
Terangkan bagaimana amalan mengitar semula bahan-bahan terpakai dalam
Rajah di atas menyumbangkan kepada pengekalan keseimbangan alam.
[10 markah]
197
Jawapan:
Kertas,
Dengan menggunakan semula kertas terpakai kurang pokok akan
ditebang / lebih banyak pokok yg dipelihara.
Banyak habitat flora dan fauna dapat dipelihara.
Kurang / tiada gangguan jaringan/rantai makanan.
Kepupusan flora / fauna dapat dielakkan.
Memelihara biodiversiti.
Kitar karbon dapat dikekalkan // kepekatan CO2 / O2 dikekalkan.
Kawasan tadahan air dipelihara.
Mencegah banjir kilat / hakisan tanah / banjir lumpur / tanah runtuh /
pemanasan global.
Mengekalkan kawasan rekreasi.
Mengurangkan pencemaran air / udara.
Mengurangkan tapak pelupusan sampah.
Kaca,
Kurang kaca baru dihasilkan daripada kilang-kilang.
Lebih tenaga / wang dapat dijimatkan.
Kurang / halang ketandusan mineral // kurang bahan api fosil digunakan //
mineral boleh diselamatkan.
Eksploitasi sumber bumi dapat dikurangkan.
Kurang pencemaran air / udara.
Mengurangkan tapak pelupusan sampah.
Plastik,
Kurang petroleum diperlukan untuk menghasilkan plastik baru.
Banyak petroleum dalam bumi dapat dipelihara untuk masa depan.
Pembuangan plastik boleh mencemarkan persekitaran / plastik
menyumbat longkang menyebabkan banjir kilat.
Plastik tidak terbiodegradasi / tidak dimusnahkan oleh bakteria / pengurai.
198
Merosakkan permandangan / boleh dilihat disepanjang jalan / pantai.

Gas beracun dikeluarkan jika ia dibakar.
Hidupan akuatik akan mati disebabkan tersilap memakan plastik yg
disangkakan makanan.
Mengurangkan masalah bahan sisa pepejal / kurangkan tapak pelupusan
sampah.
Kurangkan pencemaran udara/ air.
Semoga anda mencapai kecemerlangan dalam SPM
199

Besta t4 2015 Versi Guru

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Besta t4 2015 Versi Guru

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

Zulkarnain bin Jamaluddin

Zulkarnain Jamaluddin @ 2015

Pengenalan Kepada Biologi

Struktur Dan Organisasi Sel

Struktur Dan Fungsi Sel

Pergerakan Bahan Merentas Membran Plasma

Pergerakan Bahan Merentas Membran Plasma

Pergerakan Bahan Merentas Membran Plasma Dalam Kehidupan

Komposisi Kimia Dalam Sel

Komposisi Kimia Dalam Sel

Penyerapan Dan Asimilasi Hasil Pencernaan Makanan

Pembentukan Tinja Dan Penyahtinjaan

Menilai Tabiat Pemakanan

Kepentingan Makronutrien Dan Mikronutrien Dalam Tumbuhan

Faktor-Faktor Yang Mempengaruhi Fotosintesis

Teknologi Dalam Pengeluaran Makanan

Perkembangan Teknologi Dalam Pemprosesan Makanan

Zulkarnain Jamaluddin @ 2015

Proses Respirasi Dalam Penghasilan Tenaga

Struktur Respirasi Dalam Mekanisme Pernafasan Dalam Manusia Dan

Pertukaran Gas Merentas Permukaan Respiarasi Dan Pengangkutan Gas

Dalam Badan Manusia

Mekanisme Kawal Atur Respirasi

Kepentingan Mengekalkan Sistem Respirasi Yang Sihat

Respirasi Dalam Tumbuhan

Komponen Abiosis Dan Biosis Dalam Persekitaran

Pengkolonian Dan Sesaran Dalam Suatu Ekosistem

Impak Mikroorganisma Terhadap Kehidupan

Aktiviti Manusia Yang Mengancam Ekosistem

Fenomena Kesan Rumah Hijau Dan Penipisan Lapisan Ozon

Kepentingan Pengurusan Terancang Aktiviti Pembangunan Dan

Zulkarnain Jamaluddin @ 2015

Selamat Belajar, Semoga Berjaya!

Zulkarnain Jamaluddin @ 2015

BAB 1 PENGENALAN KEPADA BIOLOGI

Zulkarnain Jamaluddin @ 2015

Kerjaya yang berkaitan dengan biologi

Zulkarnain Jamaluddin @ 2015

Zulkarnain Jamaluddin @ 2015

BAB 2 STRUKTUR SEL DAN ORGANISASI SEL

Lukiskan gambarajah sel haiwan

Zulkarnain Jamaluddin @ 2015

Membran PlaSma (SPM)

bahan masuk- keluar sel.

M=Model Mozek Bendalir*

-sap sel mengandungi

S=Sap sel, S=Salt=garam

air dan mineral.

Medium tindak balas kimia.

Jalinan EndosPlasmA Kasar

-kecil dan melekat

R=Repair tissue by Protein

pada Jalinan EK.

Mengubah suai protein

dalam vesikel rembesan.

Bergerak dan bergabung

dgn membran plasma.

Aku Guru Kanan Panitia Biologi

Untuk dirembes ke luar sel.

Mengawal semua aktiviti sel

Organel yang berbeza antara sel tumbuhan(SeTu) dan sel haiwan(SeHa):

-Gentian selulosa yang liat dan

Memastikan sel kekal

dan tidak mudah