^y^*#-i-tSW.

/-

ytfimayme

v-w~*~mr

crac

Degerli Okuyucu!..
Islam Diinya Goriisu, ilim ve ihatasi sonsuz olan

Hak

Cenab-i

tarafindan va'z edilmis (ortaya konulmus)

oldugunclan insan

fitrati

ve kainat gercekleriyle tarn ve

mutabakat halindedir. Fakat O'nun zengin

muhtevasini, umumi umdeleri (prensipleri) itibariyle
kavrayarak kendi tefekkur ve tahassusunti O'nun ruhu
mutlak

bir

kurtulamazlar.

ve

Bu rezadlann Hog6ru", Dinler Arasi Diyalog

Kur'an'da Tarihsellik yibi palyaco maskarahkiarmi

andiran

idclialar vesilesi ile

serdedilen

diinyanuz -adela- civik

fikir

Bu

uydurma

bir baicik

batil goriislerle,

deryasi haline

Osmanb'ya
pek cok usulf, bir
de akaidde ayak kaydiran esast yaban otlan ve
baiakligin,

taraftarhgi ve

clil

dair yakisiksiz degerlendirmeler gibi

hayli

dikenleri varchr!

Boyle

bir

mevsimde Hak-Batil

tefriki icin vahid-i

kiyasi olacak islam? prensipleri toplu bir halde

.

sunan bu

eseri

yayinlamaktan ciclden

bahtiyarhk duymaktayiz!..

okuyucuya

biiyiik bir seref

ve

fQ,

.*

^n

iSLAM DUNYA GORUU-

Kadir

SEBiL YAYJNLARI

Nu

DIZGi -TASHiH

:258

:OmerFarukDemiresik

KAPAK
OFSETHAZIRLIK

Altinoluk Grafik / Halil Ermij

Altinoluk Grafik / Mustafa Erguvan

BASKI-CILD
:

BayrakYayimcihk-Matbaacilik

Davutpasa Cd. Nu: 14/2 Topkapi/fst.

YAYINA HAZIRLAYAN

MISIROGLU

.'Aliihsan Bahadir

ISLAM

DUNYA
GORU

Copyright Sebil Yayinevi

ISBN 980-975-580-034-9

IKINCI

BASIM

SEBiL YAYINEVi
Tunusbagi cad. Nu:

2/1

Dogancilar

USKUDAR-iSTANBUL
Tel:

JSTANBUL2010

0216 553 51 51

www.sebilyayinevi.com

KISALTMALAR
gegen eser
gegen makale

a.g.e.

adi

a.g.m.

adi

a.y

ayni yerde

vd.

ve devami

s.

sayi

sh.

sahife

c.

cild

bkz.

bakimz
ahir

ilh.

ila

k.s.

kaddese

r.a.

v.

h.

m.

radiyallahu

anh

vefati
hicri

miladi

tercume eden

trc.

aleyhissalatu vesselam

a.s.

DIA

sirrahu'l-aziz

Diyanet islam Ansiklopedis

INNE'D-DINE iNDELLAHi'L-ISLAM

"Muhakkak

ki,

Allah

Katmda

Din, islam'dir."

(Sure-i Al-i imran, ayet: 19)

At

Mukaddime

Niyetiyle...

NiYAZ

EY LUTUF VE KEREMi SONSUZ OLAN ALLAH'IM,

NUR-i MUHAMMEDI HURMETJNE;

Ui &/*"
Aft t^ffr o

AK

v~?&

jM

#?*

MiLLETiMiZi ASLI HUVJYETJNE QEVJR!

MiLLETJMiZi ASLI HUVJYETJNE QEVJR!
MiLLETiMiZi ASLI HUVJYETJNE QEVJR!

BU FAKiR U PURTAKSJR KULUNU DA LUTFEN VE

KEREMEN O MUBAREK OLUSJAN HJSSEMEND EYLE!.
LiSANINDAN NAHAK SOZ SADIR OLMASINDAN ONU
BERI KIL VE JZHAR EYLEDIGJ HJS VE RKJRLERE
FEYYAZ BiR TESELSUL BEREKETI JHSAN EYLE!..

YA MUTEKELLIM, YA ALLAH!..
YAMUIN U YA ALLAH
YALATIFUYA ALLAH!..
I..

&m.
s<*id&t, /Ht&irtAjttc
Latinize metni igin kari sayfaya bakmiz.

MUELLiFiN (YAZARIN) YAYINLANMI? ESERLERJ

MAZLUM PADl^AH: SULTAN ABDULHAMiD (2007)
MALKOQOGLU KARDESLER (Tarihi Roman) (2007)
CEM SULTAN'IN PAPAGANI (Tarih? Roman) (2006)
BiR MAZLUM PADISAH: SULTAN ABDULAZiZ (2006)
ZAGANOS PA$A (Tarihi Roman) (2006)
BiR MAZLUM PADi$AH: SULTAN VAHIDEDDIN (2005)
HAYAT FELSEFESi YAHUD YAAMAK SANATI (2005)
D JZMECE MUSTAFA (TarihT Roman) (2005)
BiR

KAVUKLU

iHTiLALCi

(TarihT

Roman)

(2005)'

ITHAFLI FIKRALAR (2005)

FiLiSTiN DRAMI'NIN DUSUNDURDUKLERI
GURBET iQiNDE GURBET (Hatirat)(2004)
UQ HiLAFETQi $AHSiYET (1995)

ASIKLAR OLMEZL.

(2004)

(1994)

GUNU ELERKEN (Hatirat) C. (1993)

GEQMiS GUNU ELERKEN (Hatirat) C. (1995)
BiN UYDURMA KELIMEYi BOYKOT (1993)
GEQMI'S

II

iSLAM YAZISINA DAiR

(1

993)

USTAD NECiP

FAZIL'A DAIR (1993)

Gegmi^ ve Gelecegi He HILAFET (1993)

CEMRE(Siir)(1992)

HiCRET

(Hatirat) (1990)

iSLAMCI GENQLJGiN EL Kl'TABI (1981)

KANLI DUGUN (TarihT Roman) (1972)
UZUNCA SEVINDiK (TarihT Roman) (1973)
KIRIK KILIQ (TarihT Roman) (1973)

UKRU BEY (1978)

LOZAN ZAFER Ml, HEZiMET Mi? C. (1965)
LOZAN ZAFER Mi, HEZIMET Mi? C. (1974)
LOZAN ZAFER Mi, HEZiMET Mi? C.
(1977)
OSMANOGULLARI'NIN DRAMI (1974)
ALi

II

Ill

MUSUL MES'ELESi ve IRAK TURKLERI

MOSKOF MEZALiMi C. (1970)
MOSKOF MEZALiMi C. (1970)

(1972)

II

AMERiKA'DAZENCi MUSLUMANLIK HAREKETl

(1967)

KURTULUS SAVASI'NDA SARIKLI MUCAHiDLER (1967)

YUNAN MEZALiMi (TURK'UN SiYAH KiTABI) (1966)

MACAR

iHTiLALi (1966)

Muellif (2000)

&m

HER HAKKI MAHFUZDUR

(ALL RIGHTS RESERVED)

"VE

MEN LEMYAHKUM BIMA

ENZELALLAHU
FE ULAiKE HUMUL-KAFiRUN"

Meali:

Kim

Allah in indirdigi He

hukmetmezse,

ite onlar, kafirlerin ta kendileridir!.

(Maide Suresi, 44. ayet)

igiNDEKILER

ONSOZ

15

BiRiNCi BOLUM
DUNYA GORUSU
AB-

DUNYA GORUSU NEDiR?

iSLAM DUNYA GORUSU

22

a- Din

39
39
42

31

b-Tarih
c- Dil

ve Edebiyat
JKJNCi

BOLUM

iSLAM DUNYA GORUSU

I-

II-

ISLAM DUNYA
A-

iLAHILiK

B-

DUALiZM

GORUUNUN FARJK VASIFLARI

53
79

iSLAM DUNYA GORUSUNUN PRENSJPLERJ

1- iSLAM DUNYA GORUSUNGN MUCERRED
VEYAFELSEFI PRENSiPLERi
A- iRADECiLIK veya
ab-

Been

VOLANTARiZM PRENSiPi

Hududlan
Beerl irade Uzerindeki Muhtemel Tesirler

c- Dinin

iradenin Mahiyyetl ve

Sundugu

d- Mahrumiyetler
Telaff

51

Tesell!

91

95
97
1C9
119

Karismda Tasavvuff

ve TedavT Yollan

e- Netice

B-

ALEMSUMULLUKveyaUNiVERSALiZM PRENSiPi

C-

TECRiD veya iDEAUZM PRENSiPi

134
139
143
157

D- I'NSANiYETQiLiK veya

HUMANJZM PRENSiPi

a- insanin Mahiyeti
b- Kolelik
c-

ve CSriye Meselesi

insan Haklari
aa- Azinlik Haklari
bb- Hayvan Haklari
cc- Cevreyi

E-

Koruma

GERQEKQiU'K veya REALiZM PRENSiPi

a- islam Fitrat Dinidir
b-

F-

Maslahat Meselesi

iLlMClLiK veya SiYANTlZM PRENSiPi

G- AKILCILIK veya RASYONALiZM PRENSiPi

H- lYlMSERLlK veya OPTiMiZM PRENSiPi

iSLAM DUNYAGORUSUNUN MUAHHAS

veyaAMELI PRENSiPLERi
A- TEADDILiK veya DJNAMiZM PRENSiPi
B- I'CTiMAILiK veya SOSYAL ADALET PRENSiPi

179
179
192
200
209
216
220
227
229
237
249
265
275

2-

a-

Iman

b- Nefis Tezkiyesl

285
287
299
300
301

ZckSt

C-

NiZAM PRENSiPi

304
306
315

D-

ADALET PRENSiPi

331

a- idare

333
336

c-

d- infak

E-

b-

Kaza

c-

Beserf Munasebetler

(Yargi)

b- Daru'l-Harb

Kaza ve Kader
F- CiHAD PRENSiPi
G- AHLAK PRENSiPi
Mense'lidir

b- islam'da Ahlak. Akla Dayanir

c- islam Anlaki,

Paskal

361

c-

ila'iT

olumsuz otduumuzu bildiren bir

sadti uardir ki, bu blzde iecelli
eden Allah'in ir$ad sadasidir."

345
354
359

ve Esaret

a- islam Ahlaki

"MevcQdlyetimlzln
derinliklerinden ijelcn ve bize

341

HURRI'YET PRENSiPi
a- Kolelik

ONSOZ

Digergamlik

Esasma

d- islam Ahlaki, Sosyal Agirlklidir

Vakarve

Musteniddir

373
397
408
413
416
418

Bu

eserin

mevzuunu teskil eden

Islam! prensipleri

ilk

defa ola-

rak kirk sene ewel "Amerika'da Zenci Miislumanlik Hareketi" 1

isimli

eserimizde zencileri Musltimanhga celbeden esbab-i mucibe

olarak ele almis ve gayer, kisa bir surette yazmistik.

Daha sonra

Haysiyeti Koruyuc.iH:jr...420

Islam davasi yolunda yuruyen genglerimizin tezadlanna sahid

425
458

oldukga, bu gibi zaaflann isiam'in temel umdelerinin (prensiplerinin)

TOPRAK
SEMAiL

461

e- islam'da Anlak, Ferdl

H- FiiLi

KISTAS PRENSiPi

SONSOZ
AHISLAR iNDEKSi

465
475

layikiyla

hazmedilememis oimasindan dogdugunu

Istanbul, 1967, Sebil

Yaymevi.

fark etmis ve

ISLAM DUNYA GORUSU

bu sebeple haftahk Sebil dergimizde 2 zaman zaman bu mevzulan

daha

tafsilatli bir

kaleme almishk.

suretle

maceramiz

alaka sebebiyle, hazin gurbet

yazilann gorclugii

sirasindaki

:1

namiisait

ragmen, yarim kalmis bu yazilan kitaplastirmak ve bazi

sarllara

sunmak

ilavelerle birlikte Islamci genclige derli toplu bir sekilde

istedik.

Bu arzumuzu

1981 yilinda Frankfurt'ta "islamci Cencligin

Kitabi" adiyla yayinlanan eserimizde, gercekiestirdik.

F.I

muazzez dinimizin,

bir

Buna

"Diinya goriisu" olarak kavranmasina

KADIR MISIROGLU
Devleti'nin bir islam devleti olmadigi

hatta Islam'in devleli tan-

(!),

zim davasi giilmedigi veya Zulkarneyn'in pulperesl "iskcnder-i

Kebir" oldugu

gibi tarihle

ilgili

sayisiz yanli

hukmun yam

sira

Uin'in 6z muhlevasina aykin olarak Musevl ve Hiristiyanlann da

-Peygamberimizi ve Yuce Kur'an'i kabul etmeseler

girecekleri

6
,

bazi ayetlerin tarihsel

(!)

bile-

cennete

oldugu 7 hiikiimlerinin mevzii

,

ve gegici bulundugu tarzinda serdedilen ve burada tadadi imkansiz, -ilstelik

maalesef pek gogu- kasdi olan yanhslar sebebiyle bu

yardmici olabiimek maksadiyia islamci genclige aid olan bir cok

esere once "Tarihten Giiniimuze Tahrif Har<:ketleri" basligi

meseleyle

altinda bir kisim ilave

birlikte

bu yazilan da

dercettik.''

ilerledikce

Aradan gecen otuz seneye yakin

bir

zaman

zarfinda gorulmiistiir
letligini

temel islam? prensiplerin kavranmasinda ve hazmedilmesindeki

ki;

cephede hizmet veren kimselerin

kifayetsizlik sebebiyle islam!

kisminin gerek fikirlerinde ve gerekse hareketlerinde ortaya

bir

cikan tezadlar bos goriilemez bir noktaya varmistir. Gercekten

Islam'm saltanati

men

ettigi

5
(!),

cumhuriyeti emrettigi

(!)

bu

iki

etmek

ihtiyacini hissettik,

Fakal yazma

gorunce bunlari ayn

ayri

iki

Oeak

Bkz. 7

?A9

197(1 tarihinde baslayip

okuyucuya

kitap halinde

sunmamn daha dogru olacagini dusundiik ve oyle de yaptik. Bu

yiizden -mevzu itibariyle- bir butunliik arz eden bu iki eserin birlikte mi'italaasinin geregini okuyuculanmiza bilhassa hatirlatmak
ve tavsiye

etmek

istiyoruz,

Osmanh
Bununla beraber "islam Diinya Goriisii" adiyla

isi

bahsin eserin hacmini anormal derecede geni-

sayi cikarabildigimiz haflahk Sehil

bulunan isbu eserde de, zaman zaman bazi

telif

edilmis

tahrif hareketlerine

Dergisi'nin miihlelif sayilannda "islam Diinya Goriisii" hakkinda yazdigimiz yazilar,

H

Tafsilat iein bkz.: Kiiilir

Frankfurt, 1981

Misirwjlu Gurbat Icinde Gurbet, Istanbul, 20(M.

lakikalle (slain, sallanati

'
1

una

Sebil Yayinevi

ne emreder ve ne de

men

eder. Zira

O, idarede

sekil

htisiisunda iimmeli serbest birakmistir. Biinun manasi, siyasi idare seklinin maslahata,

yani ahvalin geregine gore gerceklestirilmesi hakkinda sarih bir cevazdir.

Sallanalm, Islam larafindan

siddetle

niuanz olan

men

edilmemis olduguna

^iilerin kendilerine

metbu

dair,

bu idare sekline

addettikleri Hazret-i Ali'den bir misal

verelim:

bilyiik saliabiye, vefati yaklasligi bir

"-Sender) sonra Hazret-i

'

Bum]

Hasan

he emrederim ve ne de

size

demde:

men

Dogrusu

AM

men eclmis

boyle bir karsihk verir miydi?

Bu da

"ruh" veya "muh-

ddrt amir kiikuir.de te2ahiir eder:

c-$ura

il

karar verlimesi: bunlari yerine getiren

de. bir

kadroya

karsi, idare

dorduncii sart olarak

d-Biat gereklidir. Yani vaciptir

Yukandaki

bir siyasi

sarll.in haiz

ki,

bu da

Yazar, Bakara SOresi

bir

zoruyla isbasma gecmis olsa

f)2.

iizere, su

ayet-i

ile

lilfifct,

bile!..

(Fazla

Islanbul, l'J'M)

salnlan dikkatinize arz edelim:

kerimenin mealini naklelliklen soma:

"Bu dyei-i kerime, <;ok klmsenin peftnen uehmellikterlnln ve ideolojilerini

dine dayandirmoyi yegleyen ue bu sebeplen dtiin'i de d'mci denilen, saldtrgan
hozi asin grtip/orm da yaymaga t;ali$tiklarimn aksine, Cennet'ln yti/mzca
Miis/iirucHi/ara (aninmis bir Imtiyaz o/rrtadrgmi ue Yahudller, //jris(iyon/or ile
iyi is/erde bulunanlann
da Cennei'e dahil ohip korku ve hQziinden dzdde olacaklann: a(tk$a heydn
I'.lir.ek'.e

ue rniijdelemekiedir.

islam'da

Akhn Orem: ve

"...Burada ermisfen

"

deniimektedir. (Prof. Or.

S:nin, istanbu!, 193S. sh

"se?im" demektir.

olan bir idare ne suretle isbasina gelmis olursa olsun,

Ahmed

Yiiksel

Ozemre-

177)

aittir:

maksad

ise,

Allah'a

erir.i$.

ynn; 0'i\ur, iwzurunn dauet

Muhammed

(a.

E/endm;iz

o'ayim ya^smi? kiw.sedir. M."rac o/ayini uc.^a^an kirr,se. ise. RQMntler

y.umresi mensabu ciur. " (a.g.e., sh. 113 vd.)
"Mfrac nasip ohr da, tekrarlan\rsa kulun da tifisiyeii artar; ue bu olau ona
arlik olagan gelmege ba$!ar. Hatta bazi eu/iydnin "isiedigi Qn Cenabi I lakk'm

gibi Mi'rdc

fiiizurLina

munzam

kilig

ue kabul ed\lm;^, bir baska deyis/e i\pk\ Hazret-i

a-Ahkam-i $er'iyyc'nin tenfizi: Yani $eria: hukiirr.lerinin fiilen tatbiki

b-Emanetln ehline tevdli: Yani amme selahiyet ve ikticannin kulianilmasini
scab cttiren mevki ve memuriyetlere adam tayir.inde ehliyete itibar olunmasi.
edilenler icin

6 Buna sadece bir misal olrnak

$u herzeler de ayn: yazara

suriur ki, islam'da siyas5 sistem oiarak "sekil" degil.

tcva" emredilm.stir

Hatta

igin vacibtir.

bkz: Ka<lir Misiroglu- Gecmisi ve Gelecegi

SSbiflerde Allah'a ve a'niret gt'iniine inananlann ve

da:

ederim'.." buyurmustur.

Islam'da saltanat, yani devlet reisliginin babadan cgla gecm.esi

olsaydi Hazret-i

a biat edelim mi?" diye soruimus.

ummel

Itaat,

bllgl icin

Mtrac edebilmesi ruhsati da hi

uardir.

" (a.g.e.. sh:

15)

Bkz: Bir kisim Ankara Universitesi llahiyat Fakiiltesi profesorlerinee yayimla-

nan "islamiyat"

isimli

derginin birgok sayisinda yer almis olan makaleler...

s^X^.

ISLAM DUNYA GOKUSU

temas mecburiyeti

aid goriislere

hasil

olmus ve bu

gibi

meselele-

"Tarihten Giiniimuze Tahrif Hareketleri" adindaki

rin lafsllati

diger esere havale edilmekle beraber gayet muhiasar bir surette

burada da bazi sapik goriislere

oldugumuz

gerekirdi.

Bunu uzun zaman

yayindan baska ortaya ciddi

Osmanli

olctisi'inde bir

bekledik. Lakin kifayetsiz birkac

bir

cevabi eser konulamadigindan

miinewer olarak

din, tarih

ve edebi-

yal sahalanndaki urnurni malumatimiza istinaden bu muhiasar

cevablara eserimizde yer vermeyi vicdanT

bu

gibi

bir

dergide bu

bir

bore addettik. Zira

meselelerin ele almdigi ikinci eserimizde goriilecegi Uzere,

bu yanlislann cogu dagdaki cobanlarm

cagt temel dint esaslarla

ilgilidir.

bile fark

edip yadirgaya

Yani bunlann cogu asirlardan

beri iizerinde iltifak edilmis hususlara dairdir. Ostelik Islam 'da

batih, bahl olarak tarumanin; hakki,

larihi seyri ile

hak olarak tammaktan evvel

etmek istemedik.

basladlklan

"Keyhan Dergisi"nden gelen hahiskar

"Islam Diinya G6riisii"nii daha

maya

baslamis bulunmaklayiz. 10

talep uzerine

siimullii bir surette ele

Bu sen

ahp yaz

yazilarda da Islam Diinya

Gori'tsu'ne aykin beyanlarla vaki olan tahrif cur'etkarliklanni ele

8

met

Bu yayn'nr.

Orui;

IhfiiiHti.

di'gprli

Diya'-.n;

(Js!,<.r.bu'.,

arkadasimiz Ebubekir

Tu/ogi

2!Oc>)

[!s

'

isirnli

Sifil'in

musirrar.e yaziian

2C.CA) ve Prof. Dr.

.-i:ibd.

eserleri

eder
igin

''

hesiz

"Kim
ki,

ZOOS)

ki THijiitii (Allah'tan baskasinij

(tirva-i viiska)

Tenkid"

isiml:

inkar eder ve Allah'a iman ederse,

sanlmis olur." (Baksra Suresi,

;tip-

ayet: 256)

Yahudi oe Hiristiyanlanr, kujriir,de (kafir olduklannda) $iiphe eder,

otduQunu sdy/erse, iman etmi$ olmaz!.." (Abdiilaziz
Abdullah (d-K.'icihi ^ierh Nevakiz ve'l-Islam)
10 Bkz:
Ug nyda bir yaymlanan bu derginin Arahk 2005 tarihli yaymlanan ilk
"Kirn,

onlarm
b.

atleri

ki.

tcp':anmis'.:r.

sajjlam bir kulpa

bir tavir icinde

bu hususta

gerektir

irifr/Jtchinin saliih

ikazi

bir

yaymlanan

zaman

alacagi

maksadiyla meseleyi

iki

eser olarak ortaya

hasil oldu.
icin

mucerredleri kavramak, nitisah-

ki,

olanlann- hizmetlerinde kifayetsiz kalmamalan

belli bir

seviyeye ulasmalan

sarttir.

Islam'da iissu'l-esas olan, gayba imandir": Pek gok

da birtakim yeni muanzlan vardir

ki,

bunlar evveliyetle bir kisim

12
sapik filozoflar ve onlann mufsid dusiinceler idir.
ki,

Unutmamak

mesele ve hassaten iman umdeleri miicerreddir. Bunlann

dtrit

Bu

sebepledir

"islam Diinya G6riisij"nu daha genis ve zengin misallerle ve

daha kolay anlasihr

bir sekilde,

sikmamak maksadiyla
temas etmek yoluna

Bu
QUnkU

felseft goriislere

gittik.

Bunu

de muhtasar

bir sOrette

bir zardret addettik.

kaleme alinmis olan isbu

nimet kabilinden soylemek gerekirse- rnevzuunda

eser,

ilktir.'

:i

islam'in gerek miicerred ve gerekse rnusahhas prensiple

lini gesilli ilni-i

kelam,

fikih

ve siyer kitaplannda bulmak kabilse

derli loplu bir surette bir

mevcud

eser

umumi efkara sunarken okuyucuyu

zarureti karsilamak uzere

de bunlann

degildir. Belki varsa

soylemek herhalde daha dogru

Meh-

birkac gunubirhk mak?.!eden ibarettir

i'.e

boyle makalelerin bir kism: da "Eh!-: Siinnet: MGdafaa ve Bid

bir i>serci(^ [Istanbul.

lie

Yiimni Sezer- Diyalcg

an ewel

de ele alarak boyle mustakil

Her ne kadar insan beyni

-tahdis-i

Gerci Trabzon'daki bazi gayretli hemserilerimin yaymlamaya

ayda

haslan kavramak kadar kolay degilse de -hie olmazsa Islam'] dava

gerekmesi sebebiyle'' sadece "islam Diinya G6rusu"nu anlatmakla

iktifa

mevzuun

iig

layik-i vechile vaz'i, uzun bir

dusiincesiyle gencjerimizin bir

aykin goruslerin, eweliyetle -az

olan- gercek din alimlerimlzce cevaplandinlmasi

biz,

almak plammiz dahilindedir. Fakat boyle

koymak mecburiyeti

ehl-i siinnet cizgisine

mevcud

olsa

edilmesine luzum hissetmis

gdrulecektir.

Aslmda
da

isaret

KADIR MISIROGLU

araya getirilmis oldugu

bir

da bizim gormemis oldugumuzu

olur.

"

Bakara Sjresi,

12

"Filos". dos: "sofia" i=e nikmet demektir. B'j

ayet: 3.

iki yunanca kellmeden luretil"hikmet sever" manasmadir. Milaltan alu asir oncesine
kadar filozof.ara "hakim" karf.iigi olan "sagesse" denilirui. Sagesse, blzdeki hikmet
i::ar.asir.adir. ilk olarak Pisagor (Pythagore), bu kelimeyi uluhiyete Idyik ijbrerek
dab;: mtitevazi olan fibzof kelimesini kullanmi? ve bunu herkese tavsiye etiri^tir.
Sonralan Eflatun ve Aristo tarafindan o zamanlar rnustakii bir ilim olan siyasiyat da
fi:lsefe ile birle^iirildi. Bbylecs filozoflar tip dahil zamanlannin her ilmine aijina bir
:r,i5

bjiunan "filozof"

iss

Stma olarak ortaya ciktilar.

13
Gerci "Mecelle-i Ahkam-i Adliye" adiyla bilinen eski Medeni Kanunumuz'da

sayisindan ilibaran ayn: adh sen yazilar.

UmOmi
isl;"r\

biikurnler

99 madde halinde

tertip ve

tanzim olunmu^lur. Fakat bunlar,

Diinya Gorii^u'nun bir kismi olan muamelata dairdir.

sirf

KADIR MISIROGLU

ISLAM DUNYA GORUSt)

Bu demektir

RlhakTka islam ehidi Seyyid Kutub merhfimun, aynen

bizim gibi adlandirilmis, yani "islam'in

merhum

Dunya Gdru$u"

ki,

bugiiri islam

ahlakt, siyasf, iktisadt.

ismiyle

lazim gelen

Arslan Hocaefendi tarafindan dilimize kazandinleseri mevcuddur." Fakat bu eser, sistematigi itibariyle
Ali

ilk

..

ilh.

Alemi'nin iginde bulundugu

perisanliktan kurtulabilmesi icin

yeniden ve dogru olarak anlamak,

sart, islam'i

hatahdir. Zira icine dolclurulmus bulunan bilgiler, birtakim temel

onun layemQt (olumsiiz) prensiplerini giiniimuz maslahatiyla

te'lif etmek dirayetini gosterebilmektir. Bu ise; islam Alemi'nde

prensiplere irca edilerek ele

birinci

mis

bir

ahnmamis bulundugundan dagimklik

arz etmektedir. Bu durum, onun ismiyle muhtevasi arasmda hic
sliphesiz bir tezaddir. Murteza Mutahhan nin "Tevhtdi Diinya
GorUfu" 15 isimli eseri ise, uzunca bir makale hacminde olmasi

DUnya gorU$U, hayat ve

ren

bir

bir

ileride izah edi-

ilan

Alemi'nce

edilmesinin

bu gelismedir.

Kainat'i mevcQdiyet ve isleyis

gorus demektir. Boyle bir

lsigi

Diger taraftan

altinda degerlendi

kl;

gelir.

lazimdir

Zemin

de hak ve hayir olamaz!.. Diger taraftan

bugiiri islam

bunda

miifekkiresi icin varid-i halir olan her

unutmamak

diisQnce zemininde vukua

goriis, miitearifelerle (isbati

haktkatlerle) baslayip kendi icinde tezada

zamanda insan

kadrolann

-hentiz kifayetli olmasa da- bu

musahede olunmaktadir.

"isLimafobi" adi altinda "islam"in "diisman"

diismeksiziti bir tefekkiir ve lehassiis sislemi olusturur

ayni

duriist idareci

lecegi iizere globallesen diinyamizda, Hiristiyan Bati

asil saiki

birtakim umunii prensiplerin

gerekmeyen temel

Zamammizda

istikamette bir gelisme

sebebiyle son derece kifayetsizdir.

itibariyle

derecede gercek alimlerin ve

miikeilefiyetidir.

ki,

her

fiil,

bir his

veya

yanlissa vanlacak netice

zemininde
Alemi q:apinda musahede olunmakta olan gelisme ve

dinamizm; harigteki dQman

islainT tefekkiir

faaliyetinin hizlanip girifllesmesini

swale bir eevap verilmis olmasi lazim gelir. Bir goriisU, Diinya

intac etmis bulunmaktadir. Diinya sTyasi edebiyatinda "islamafobi"

goriisti kilan asil

(islam korkusu) acliyla yeni bir

muessirin, su genislikteki muhtevanin ayni

zamatula lezadsiz olmasidir. Bu acidan bakildiginda, "islam

Diinya Goriisii" insanlik fikir tarihinde tek ve emsalsizdir.

aldatmaz

Insanlik

Hlinde, gercek vazu (koyucusu) ilmi mutlak olan Cenab-i

Hakk'in oldugu
bugiin icine

bir

Diinya

diisti'ikleri

goriisii

bulunan miisluman topluluklann

perisanligin sebebi, bu yazilarda hulasaten

anlatilacak olan

fikr? muhtevanin layikiyla anlasihp hazmedile

rnemis olmasindan veya boyle iken zamanla ondan uzaklasilmis
bulunmasindan baska bir sey degiidir. 16

fikir

tarihinde butiin besen faaliyetlerde temel sai

kin bir fikr-i saib, yani hak;

oldugu

mefhurnun nievcudiyeti bu gercegin

bir sahididir.

bir bedahetlir.

Bu

ve amel-i saib, yani hayra ukismak

iki

gaye

ise, sirf

gelmez. Akil, hakka ve hayra ulasmakta

beeri akilla husule

kifayetli olsaydl, akilh

adamlar hie sue islemez veya her sue isleyenin

lazim gelirdi.

Bu demektir

akilsiz sayilmasi

ki,

aklin kifayetsizligini giderecek bir

baska muessire ihtiyac vardir.

O da vahy-i ilahiden baska bir sey

olamaz. Qiinkii ondan gayrt butiin miiessirler, aklin dunundadir

"

Seyyid Kiilub (Terciima Ali Asian;- islam'in Dunya GoriisU. Istanbul, 1970.
15
Murteza Ayatullah Mutahhari- Tevhidi Dunya Gorusii. (Istanbul, 1981) ve
vine ayni uazann Kur'an'da Insan' (Ankara. 1984; isimli eseri...
'

(asagtstndadir).

Akh asan ve ona, acze

eden ancak vahy-i

ilahidir ki,

diistiigu

her yerde yardim

bu lazime Cenab-i Hakk'in besere

',

16
(iecjerli

Bu

nercefji, sapikliga siiriiklenmeden

ence yazdig; "Zutmetten Sura" isimli

eserinde $emseddin Giinaltay -jzun uzun ve hakl: esbao-i mucibelerle

nebiler
I

.inlaltiM.i:] si;n.r.i soy!;" :l;'ir.("kt(?ilir:

"Miistumanlar dinlerinde hakikaten alim olduklan ?.aman biitun Diinya

aramnda alim idiler. Butiin alemin onderi idiler. ehatm sirlanm
bilmemek hastahfjina tutulunca artik haktkt mevcudiyetlerini muhafaza edemeyerf.-fc heztmete uijradttar. " (a.g.e. Istanbul 1998,
sh. 149)

Ckammleri

J
*&&?

gondermek

suretiyle

yardim etmesi ve bu yardimi,

ilk

insan

Adem'le baslatmis olmasiyla sabittir. iste bu sebepledir

vahye dayanan ve muhtevasi, ilahi bir siyanetle giiniimiize

lazret-i

ki,

kadar korunmus bulunan "Islam Diinya Goriisii" inusliimaiilar

ve hatta butun insanlik

icin

yegane kurtulus

garesidir. (), (ufanda

ISLAM DUNYA GORUSU

Nuh'un

geinisi yibidir.

garedir. Elverir
saikiyla

onun

ki,

Muzdarip beseriyet

dogru olarak

ulvi

prensiplerine layikiyla

Nficiz eserimiz, boyle

husQsunda hac yolcusu

Hak. dilerse daglara

bir

icin

muazzam

bir

ram

fare, farelere
sirf

iman

olabilsin!..

gayenin ger<;eklemesi

kanncanin mutevazT tavn

olarak vazifemiz elbette ve

yegane ve tek

anlasilabilsin ve beseri irade,

gibidir.

Cenab-i

dag dogurtur. Bizimse beser

esbaba tevessiilden

ibarettir.

Allahu Azimiissan, camiu'l-ezdad bulundugundan Kainat'ta

zidligin bertaraf

edilemeyecegini iman berrakhginda kavramis ve

kabullenmis bulunmamiza ragmen, su niyet ve gayretimiz mudill

(dalalete gotiiren) sifati ilahiyesinin tecellisine

daima mevaul olacaguu bilmekle beraber

kavyasinda islam'a

baska

revac.

bir niyetimizin

maksadla

muhatab olanlann

zidlar

arasmdaki galebe

saglamaya (jalismaktan

ibarettir.

Bundan
Rn

BIRINCi

BOLUM

olmadigi Allahu AzTmussan'a malumdur.

giristigimiz yolda

yi'ice

DUNYA GORUSU

varliktan murad-i ilahiyesine

muvafik diisen islam? galebe yolundaki hizmetlerden bize de

bir

hisse takdir buyurmasi niyaziyla sozlerimize son verirken degerli

okuyiicularirntza da Allah'in rahmet, bereket ve atifeti

ile

muamele

A-

buyiimiasini niyaz ediyoruz.

Ve

DUNYA GORGED

NEDJR?

Diinya goruu, insan hayal ve havsalasi dahilinde

minellalii'ttevfik.

akla gelebilen, her suale cevabi olan bir goriis. demektir.

13

Fyliil

2007

(1 Ramazan 1428)
USKLIDAR-iSTANBUI.

Ancak

bir gorusjun,

kamil bir Diinya

goriisii sayilabilmesi

sadece her suali cevaplandirmi olmasi yetmez, bir de

bu cevaplann, kendi icinde tezatsiz, mantikT bir teselsul
icin

halinde, sistemli ve ahenkli olmasi lazimdir.

Bu ahenk

ise,

o gorusun kendisine temel olarak aldigi prensiplerle mfzan

edilmesi halinde mevzuubahistir.

Yoksa

butiin izahlannda

kendi temel prensiplerine sadik kalmayan

bir

bir goriis,

kamil

mevzuubahis

olabi-

Diinya gorusii olamaz!..

Diinya gorusii, insan ve Kainat

icin

len hicbir mes'eleyi haricte birakmamah, hepsi hakkinda bir

hiikiim ve tzah ortaya koymalidir. Yani musahede edilen ve

edilemeyen Alemlere

aid

olmak uzere insan akhna gelebilen

\J0
$2p?

ISLAM OUNYA GOKUSU

KADIR MISIROGLU

her suale cevap vermelidir. Mesela tedkik ve miisahede sahasi

diinda olan -faraza- bir melek, cin, cermet, cehennem..
gibi

mefhumlar hakkinda da

bir

ilh.

Duriya g6ruiinUn mutlaka

maya

basladigi

anda yakinindaki

dest nasil almir?" gibi

musahhas

beraber

melek, uhrevi Alem..

ilh.

mantiki

bir

teselstil

"Diinya gdriifu" sayilmasi

ve ondaki tezadsizlik,
icin kafi ise de,

bir

g6ruun

onun hak, yani

hadiseleri beniiz kavra-

biiyiiklere basil kelimelerle,

miisahhas mes'eleler kadar birtakim miicerred mefhumlar

rnevcud olmak mecburiyeti vardir. Bunlarda aslolan dogruluk veya yanhsjik degil, tezadsizliktir. Bununla
bir hilkmii

eden

Bir cocuk, etrafmda cereyan

hakkinda da sualler sormaya baslar. "Namaz

mefhum

din! suallerin

ve mes'eleler hakkinda da sualler sorar. Etrafindakiler

daki kifayetsizlikleri sebebiyle ya sua! soran

"diyalektik" (cedel) denilmektedir.

susturur veyahut da

mantik, kendisine esas

ittihaz ettigi miitearifeler (postiilalar) yani akla

uygunlugu

sebebiyle tartismasiz kabul edilmis prensipler iizerine bina

edilmi oldugundan, v&sil olunan neticeierin dogruluk ve

da bu postulalara nazaran gerceklesjr.

tezadsziligi

Diinya goruu,
kiinse larafindan

sirf biitiin

benimsenmi olan

bir goriis

de demek

capinda yaygin olmakla beraber, bunlar ne

bir

bir

caltsirlar.

Qocugun

onu birtakim

Diinya goriisu,

goriisun bir parcasi olrnak vasfini haizdirler.

Mesela, ugursuzluk inanci, butiin insanlik Alerninde vardir.

basit Izahlarla tatmin

siimul ve

mahiyet

itibariyle gelisip agirlasir. Qiinkii

Bu alaka

devam

emirde, hayat ve Kainat

ile

Bu bakimdan evona hakim ve icinde meknuz

bulunan mucerred hakikatlerin kavranmasi, daha cocuk yasta

bile

insan beyninin tatmin edilmesi icin gerekli ve ehemmiyetli

mesele olarak karsjmiza

bir

cikar.

(^ocukluktan itibaren boyle mucerred suallere aldigimiz

cevaplar hakikate ulasmak icin -az gok- bir

de gercekte o fzahlann yiiklendigi

iiciincli

havarinin Hazret-i isa'yi ihbar etmis olmasindan

dogan ve
on uc rakami ugursuz
Otellerde odalara ve asansorlere numara verirken bile

yuzyillardir
sayilir.

devam eden

on uc rakamini

bir inanisla,

allarlar.

Miisliiman olan bir insanin -hele o bir

bir

Diinya

goriisii

vasfmda kavramasi

munewer ise- islam'i,

leri

ifade etse

onlann rnutlak

bile

Allah hakkinda iman ettik-

birtakim sifatlardan anladiklan

ile

o sifatlann Cenab-i

17

ortaya konulmus bulundugu bir gercektir. Qiinkii

Islam'm ana

hazmetmekte en

17

Cenab-i Hakk'in "Viicud" sifatinm mahiyeti

alemdeki "VucQd"
iki

temel mes'ele budur.

mana

ile

Hak katmdaki mutlak mahiyetleri arasinda buyuk bir fark

vardir. Bu farki ifade etmek uzere cesitli tasavvufi goriis-

prensipleri itibariyle hayat, Kainat ve insanin mahiyetini nasil

izah ettigini bilmesi gerekir. islam'i anlayip

mana

mahiyetleri arasinda azim bir fark oldugu muhakkaktir.

Mesela, yetiskin insanlann

lerin
zaruridir.

vasifli

eder.

bu mealde

on

her

alaka duyar.

izah ettigimiz vechile cocukluk yasincla baslayip bir

insanda, o yasadigt miiddetce

vel

bir

fitrt

bahseclerken yere vurur, "eytan kulagina kursun!.." der veya

soz soyler. Hiristiyanhk Alemi'nde

elmeye

alakah tecessusii artar ve bu hususta zihnine varid olan sualler,

Bir rus da, ingiliz de, herhangi bir ugursuzluktan (seametten)

bir

cocugu azarlayip

yasj ilerledikce boyle miicerred mefhiimlarla

degildir.

Zira birtakim batil lelakkTler ve hurafeler bile biitiin insanlik

ne de boyle

bu mefhumlar hakkinda gerekli izahatta bulunmak hususun-

insan zihni birtakim miicerred suallere

Dunya'ya yayilmis ve pek cok

yaninda Allah,

miicerred ve gayr-i musahhas

gibi

savab (dogru) telakki edilmesini icab ettirmez. Qunkii bircok

batil goru^t'in de kendine mahsus bir mantigi vardir ki buna

Bu

nasil klhmr, ab-

mefhumu arasmdaki

Unvani

ile

ve

ile

mus&hede edegeldipniz

edisten dogmus. bulunan

bu hususta ilk akla gelebilen bir misaldir. Bunlar $eyh likber
yad edilegelen Muhyiddin-i Arabi'nin temsil ettiyi "Vahd(>t-i Viir.fid" ile

tasavvufi telakki,

farki anlayis

Tziih

ISLAM DUNYA GO RUSH

Alemden

insan beyni miisahede edilen

dusiinur. Hakikate

ulasmak

icin

olan hirer vasita olarak kullanir.

edindigi inribalarla

belki

de

Bu

miisahede

suretle

beraberligi"nden ibaret

sirf bir "lafiz

Esasen, vasifh bir miinewerin dimagi dahT bu

edi-

bir

nerfceye

Mesela, Allah hakkindaki "viicud" veya "ilim" gibi

sifatlann muhtevasini, insanlar

maddi Alemden aldiklan

in-

biri de Kur'an
Kerim'de
naklolunan "Ziilkarneyn"in, Makedonyali putperest "iskender-i Kebir" ol

Ancak bu muhakeme edilmeye sebep olan meselelerden

kissasi

migferdcn dolayi -ayni zamanda- "Ziilkarneyn" yani

bunlann Allah'taki "mutlak"

mahiyetlerinin bilinemcyecegi gercegini Zat-i Bar? hakkinda

"muhalcfctiin
seyc

lil

havadis" yani sonradan yaradilmis hicbir

benzememek

Bu

sifati ile

gibi mes'eleler

ikmal ve telafTye

o zamanlar ger.c o!duu

hakkinda

munewer

cocuklar veya cahiller seviyesinde

bir

ise,

$dyle

zamanimizda musluman miinewerlerin

sef

ekseriyeti,

bu

mes'delerle layikiyla rnesgul olamamaktan dolayi bu

"*

durumdadir.

zamanda

tekrarlamasi (a.g.e., sh: f)89 vd.)

bile ayni iddiayi

Kur'an-i Kerim'i. Fin lisanina tercLime etinekle olan Prof. Pimonof, diger

okudum. Ayetlerin

yalniz arabca bilen

Sani" yani

l-lf-i

ikinci hinin yeriileyicisi silatiyla

yisma gore Alemdeki

izafi varliklardir.

varliklar (csyfi), Allah'in isim

Kir nevi giilge gibiditler.

parca addeden" I'anteizm'le

vaihklardaki valideti "$uhiid"
iki

meshur olan

Bu

ve

sifat tecellileri ile viicud

bulnius

goriisun, "her varligi yaraticidan bir

kanstirilinasi tehlikesinden dolayi

on plana cikararak

cilietini

iniiim-i

"Vahdet-i iiliiid"dur.Vahdet-i viicud anla-

imam-i Rabbaui
Yoksa bu

ifade etmistir.

goriis arasinda, iiyle siyahla beyaz gibi biiyiik bir fark yoktur.

Iinam-i Kabhaiifnin, vahdet

yasadigi devirde

yapmaya

Zerdiis:liik) birleslirmeye

yaygin olan bir

18

ah (1556-1605) adinda

cahstiklan gibi-

iic

O'nun

olmasi ve

hem de

cek derecede
iki

ortaya

koru anlanm."

dini (Muslumanlik, Hiristiyanhk

ve

batil gdriistiir.

bile

ISyiki

c<i:niya

ile

mensup mUnewerler

biiyiik bir gaftir. Zira

koymu? bulunmaktadir.

kavranmamis, bidundugunu gosteren misaller pek

ccktur. Biz, burada muktesepleri itibariyle bcyle bir sigiik kendiieri icin afv edllmez

derecedc vahin: ;>ir hata olan ^alr.slardan bir-iki misale temasia iktifa etrr.ek istiyoruz:
Tarib ilmindc ordinaryusiuk derecesine yiikselmis bulunan Zcki V'elidl Togan,
genelik yillannda dinT meselelerde bir mubalatsiziiga suriiklenmis ve bu durum, dlndar

olan

aiiesi

nezdinde

adeta hususi

bir

biiy.ik bir

huzursuzluga sebep olarak kendisi akrabaian arasinda

muhakemeye maruz

(Zcki V<?lidt Toiian

lattralar, Istanbul,

kalmistir.

Bu durum, O'nun

1969, sh: 92 vd.)

hatiralarmda

bir

ki,

O'nLiri

bu

staler!,

Kebir

hala, iskender-i

bulundugunu

Ostelik putperest

saylalai

ile

tarilici

Ziilkarueyii'in

Hr klmscnln,

ayn

putperestll^e en skl-

mantikla mudalaa etmektedir. Fakat O'nclan ne beklei lebilir

ki?l..

yazip gonderdigi bir inakalesi, Bllgl Mecmuasi'nin

Bu makalenin:

Biz, Gorl) Medeniyede onn uymahdir. Zatcn Tiirkler, larihle. her

uakit saltanati hilufetten ayirmi^/ardir. Kur'an'm altkami, diinyeui ahkamki
ladil edilmelidir!.. " gibi imanla bagda^masi imkani olmayan sozleri ihtiva ettigini,
yine kendisi nakletmekte ve Tiirkiye'ye dondiikten sonra bu inakalesi sebebiyle M.

"Teokratizm, Tiirkler

icin bas; belasi bir zilmiyeifir.

li'ne illihak

edarken

Kemal Paya

tarafindan takdir olunduQunu, uzun uzun hikaye etmis bulunmaktadir.

(a.g.e., sh:

123

/sldrniyet

vd.)

Fakat daha haztni, O, Tiirkiye'ye yerlestikten ve Turkiye'de $arkiyal sahasinda

otorite tanir.d-.ktan sonra yazdigi "Tarihte

da cirkin olarak
iltibas

:ekrarlarr.i=tir.

Usui"

isimSi

(a.g.e., Istanbul.

(kanstirma) dolayisiyia yaptigi

teviller,

eserinde de ayni

fikirleri

daha

1950, sh. XXI, 165, 183) Ostelik

O'nun, islam'm

(iz

mahiyetinden

:elif

edilmis. bun-

habersiz oldugunu gosrermektedir.

Gerci $ark Dunyasi'r.ca "iskendername" adiy!a bircck eser

larda iskender-i Kebir'a hayal

mahsuiu olarak

fethetir.edigi yerler fethettirilmi; ve

kendisi tevhic ehli bir kimse olarak gcsterilmistir.

"ehname"sine kadar

ir.tikal

Mejhur Acein

$airi

Firdevsi'nin

etmis bulunan bu gorusler, -aslmda- halk arasinda cari

efsanevi fikirlerden baska bir ?ey degildir.

Kur'an-i

Kerim'de Zulkameyn'den bahsedilmi?

Yahudilerin

olmasi,

Haz-

Peygamber'e bu hususta bir sual sormu? olmalan seheliiyledir. Yabudiler,

Peygamber'in bu
Tevrat'ta bu ismin bir kere gecmi; olmasi dolayisiyia, Hazret
ret-i

tafsilatiyla anlatilmaktadir.

hem

doldur.m miilalaalariyla

*&$?.

Kur'an'i

dedikten sonra, sorulan

olan Kur'an-i Kerim tarafindan giiya lekrim edilmesini, Islam'a

yedinci sayisinda yayinlanmi^tir.

bu
arasinda Islam'm en

(a.y.)

bUemem.

Miisliiman bir kimse bulunmasi sebebiyle akillaia durgunluk vere-

sahsiyet olduQundan habersiz

ve cirkin

bir serserinin -dpki

calismakta ohr.as:ydi. Qjnkij Panteizm Hindistan'da haia

Ulkemlzde MtlsKlman

temei esaslannin

viicud gorijsiine muhalefetinin sebebi,

lindistan'da tikber

bugtin bazi hainlerin

;:ek

hadlselerl

suallerden birinin, yine de Ziilkarneyn'e mutealllk olmasi sebeliiyle bu ve benzeri

detli bir 5ekilcle karsi

lazrelleriniu orlaya koydufyi

ancak bunun

tefsirlerini degll,

niizul sebeplerini,

biri sifatiyla iistiin

Ta 1914 yilinda Turkistan'dan

"Miii-.eddid-i

bir-

beyandan sonra:

terctlmelerinl

zil

Rabbani

Hadi

cok miisliiman alimle birlikte kendisir.e de Berlin'de elli yedi sua! levcih eknis. Zeki
Velidt Togan, bunlann ekserisinin kendisinin anlamadigi mevzulara ail olduguni;

ayn

gibi

anihr.

ki:

birkac suali nasil cevaplandirdigini anlatmaktadir

bu hig de hos karsilanmaz. Boyle olmakla beraber, maale-

boynuzlu olarak

icin

"-Ben, O'na islam teolojisini bilmem!.. Kur'an

musluman,

miicehhez

bilgilerle

calib-i dikkattir.

(ay.)

calisirlar.

iki

bu zan scbebiyle Kur'an'daki kissalann.

tarihi vak'alara mutabakatl tizerir.ee siirc-i lisan eimistir. Fakat gok daha sonra arlik
karnil bir yasa gelmis ve bUtiin Dunya ilim aleminde lanmarak liir sobret haline
ki.

u!asmi bulundugu bir

tibalarla doldurageldigi, fakat

diigunu zannetmesi meselesiymis. Ciinkii Makedonyali Iskender de basnui glydigl

diyelim

ulasilir.

gibi mii-

de bunlan kiyasa medar

Alemle "Alem-i gayb" ve ondaki hakikatler arasinda

len

KADIR MISIROGLU

ISLAM DUNYA GORUSU

cerred meseldp.r hakkindaki Tzahlarla kolay kolay tatmin

olmaz.

Ic>Ic>

mttdafaa eden

Islam']

o,

bir

nruinewerse

mesele haUkmcIti

bir sey soyleyemeyeceginl dusiinerek vahye muhatab o yuce

gdya mQskll vazlyette birakmak isiemislerdi. Bir kere Tevrat'ta ismi gecen
sahsm, lskender-1 Keblr olmasi tarihen asla mumkun degildir. Qllnku Tevral,
Makedonyali Iskender'den asirlarca once nazil olmustur. Bn yflzdendir ki, Elmah'h Hamdl Ya/ir, bu mesele iizerinde uzun uzadiya izahatta bulurturken, ayelin
sebeb nuzuttl o!,m sual dikkate alindtginda Kur'an-! Kerim'de zikredilen ZUIkar-

KADIR MISIROGLU
gok bilgili bir munkir gktigi zaman, onu ikna
edecek veya en azindan ilzam edecek (susturacak) derecede
bu meselelere vakif olmasi gerekir. 19 Halbuki zamanimizda
karisina az

varligi,

Makedonyali iskender olamayacagini :nan;:k ve tarih

surette beyan etmfsllr (Hamdl Ya/.ir- Hak Din:, Kur'an Dili.

neyn'in,
bir

tamamsn baska

l>ir

sahislir.

$by\"

sarih

c:5. sh: 3276)

Hulasatu'lBeyan
3165. sahifesinde beyan olundugu Uzere,

Iskender'in gercek hOviyetl, Konyali Vehbi Efendinin

Tefstrl l-Kur'an" isimli eserinln 8. cildinin

ilibariyle

ki:

nicmdlikim: (miilklurme) rabllu taht-t leshirine almtssa du Kur'an'da

in: Cendb-i llakk'm send eltigi Iskender bis degildir.
Iskender'in memdllki, mriijrlb ve rncsriik cihetlerlne imtidad e.ltiginilen

yerleri.

beyan ohmati

/Mlkimwynn

de.tiilmls.tir.

"Vuktlyle Ymum'dc liitkiimut eden dayizSdesi, veziri Htzir -aleyhlsseUlmHe $irk ue (hrb't dolasm Imlki levhlde dduet etti." (Ahmet Rifat Efendi I.iigal
i

Tarihiye

Coijrnliye, istanbul, IZ'/), c:

vt:

I,

sh:

163-164)

Son zamanlarda yayinlanan oldukca hacimli bir eser (iskender Tiire

neyn, Kur'an'da Uzaya Sc.yabati Anlatilan insan, istanbul, 2002) bu illibasi
mekle bernher O'nun seyahnlini Uzay'a yapmis oldugunu iddia etmeklsdlr.

Bu mesele

"Hit yoi'n

bulmak

"Deu/et sisteniini

degis,:ir(>.ct>h>

"...Qunkii Islam, deulet ongormemlstlr. Insanoglu, Diinya'yu gdnderlldllnde bir deulet projesl icinde gcinderilmedi. Allah'm deulet dive bir onermesl
ohluijuna inanrmyorum. Kur'an'da da bSyle bir onermesl olmaditji kesln. Ama
buna katsdtk kolektlf ya$am, Allah'm ongdrOsUdOr. " (Omer l.iitfi Mete, Mahir
Kaynak-Dcrin Devlet, istanbul, 2006, sh: II)
Islam'ui devlet vftkiasryla bir llglslnln olmadigini soylemek, ilahi emlrlerin kuv

veden

(iile

geldiijini

cikmasinin siyasl otorite

engel kalmayacaktir.
hiigli

ile rlegil,

cemaat

kabul elmektir. islam briyla anlasiluica,

olarak izhar

Bu

edilcligi

goriislerin,

Bu

reddet-

sana Zii'l-kameyn'den (haber) soruyorlar, (miisrikler

ki: 'Size ondan bir haber anlatacagim. Gercekten

De

biz, Zii'l-Kariieyn'i

(Rum

hiikiimdari iskender'i), yeryiiziinde iktidar sahibi yaplik,

her $eyden bir vasita (sebep) verdik."

Bu meseledeki yanlishgin tefsirlerde baska sskiilari da mevcuddur. Mesela

Omer Hun

Do.jrul

istedigi

"Ziilkanieyn"::! Zerdiist, yani alesperes: Iran hukiirncan

Omer

Dara

Riza Dogrul-Tanr: Buyuigu, btanbu! 1947

Manj(

ilgili

yanlislarsa

saymakla

bi'.mez.

Bunlara da tek

Islam'ui laikHkle bagclajttrilmasi

mOdafaa elmek sevk ve heyecam ile harekel edecek

hakkmda kifSyetll bir bllgiye sahip olmadikca

basamaklir.

"

(Bkz: 24

Zira salisi bir kusur olan acizlikle-

ki, mOslumanlar tarih boyunca Islam'a muariz

dalma muzalfer cikmislar ve hicbir zaman maglub
tarihinde sayisiz misallerinden bir tanesini ibrel olmak

olinainislardir.

Bunun

fikir

uzere arz elmek istiyoruz:

iugilizler,

rneti

Hindistan'a yeriesmeye basladiklannda bu kitada

miisliimanlardan

gcrmjs (1857 isyaninda oldug

Ekim 2005

tarihfi Milliyet

Gazetesi)

.:

gibi;

ilk

ve bu

islam ir.anglanndar. dcgcugur.u fark etmekte gecikmemislerdir.

ye ciddi mukave-

k,:rti koyit'.anin
Islai::

c:,i

m, bu eserde

daha sonra anlat:lacagi lizere btiyuk bir eherrtrr.iye:: haiz bir "liiirriyet" prensipi
O derecede ki. farz-i ayri olan Curna namazmtn ifa edilebilmesi icin aranar.

vard;r.

iugilizler.

de

"hiirriyet":::.

Hindistan'da silah kuwetiyle istKa hareketine girismisken,

giicun orada tutur.mak icin kafi gelmeyecegini, ayni

"Evvald haklartnizdan uazgefiyorsunuz, Lozan'h Patrigin statusii /dy/n

edi/mi$(/r. Lozan'a bir delik actyorsunuz. Ruhban okulu da patrikligin
bu
icin bir

hi<;bir

maksadina

Diger laraftan unutulmamalidir

bir rr.isal verelim:

tarih profesOrt) Halil inalcik

Rum Ortodoks Kllisesi'ne ekiimenlik hakki tanimrsa istanbul Vatikan gibi mi

olur?" sualine karsi su cevabi vermistir:

daualan

hagda^mrisina

suphesizdir.

vesileyle tslftm'i

sart!arda:i bir:

sh: 491)

Tarihle

laiklikle

gencjere Uzerlnde konusulacak mesele

icin).

oldugunu iddia etmektedlr. (Bkz

gerceklesmesl laznn

viisitasiyla

onun

Ziilkur-

etmek

igin)

sebep
Fethullah

c.iddi

tarlhli ntlsha)

olanlara karji ilm! mtlcSdeleJerden

ve ona (gayesine ulasmak

sir:

(iiilen Hocaefendi, deulet ststemlni neden detjlsttrmek istesini." (Bkz Mehrned Niya/i Ozdemir- Hocaefendl'nln Talihsizligi, Zaman Gazetesi, 28.06.1999

ayellerini sciyle in.'inalantlinnislir:

bir <le

denlyorsa, buna bir

gerekir. /s/dmiyet, deuiete bir gabion getlrmediglne gore,

mUdafaaya tesebbus etmemelerini tavsiye ederiz.

riyle, islam'a zarar verilmesine sebep olurlar.

"Ey Rasiiliim,

alinrnadan miizaki?

tipik inisale ilaveten, birkac beyatii da:ia dikkatlerinize arz :ir.ek istiyoruz:

B'.;

(S3)

bir hayll gbrusillrr.iis old.;g.i halde, h.icbir karar

Iskemler-i Kebir'le Ziilkanieyii'in birbirlerine karistinlmasina bazi Kur'an

meallerlnde dahl rasllanmakladir: Mesela A. Flkri Yavuz, (Kur'an-i Kerim ve MealAlisi (3. Basnn), Istanbul, 1967, sh: 303 ve
304)'de Kehf Suresi'nin 83. ve 84.

seni imtihan

anlasihyor. Zira orada

reden kaldinlmi?tir. Buna gore eski statu berdevamdir. Orada da ckiimenikiik

dini sahada- mevcuddur.

:'i

yurilmek, O'nun Iflngdyel kolay oldujju llazret-i All'den mervtdlr. RCtmiyyu'lAsd ohm iskender. Arlsto'nun talebelerinden bir racul-l fdcirdlr. Gergi blrqok

okumamis oklugu

'

"Ayette bey&n oilman iskender, Hazret-i Ibrahim zamarunda Yemen'de

Hlmyer kablleslnden sdtlh hir klmsedlr. O'na salaln sebebiyle. Allah TeQlQ her
tmirddmi uermiijtir. Unllti iiec.c i>c giindiiz Iskender Kin miisdui ue fjaryiiziinde

"Iskender

Hazretin Lozan Muahedesi metnini

Patrikhane'iiin adi bi!e nec;me2.

mak

zamanda

sirf

askeri

islami inanclan sars-

lazim geicligini fark etmi$ler ve Islam aleyhine sayisiz ncsriyat yaptirmislardir.

ki, hep bijyle hasimane bir Qslupla harekel elmemis.

muslumanlan ifsad icin bir iiniversite dahi kurmuslardir. Zira bir millele ihanetin en
mCikemmel kilifi mektep a^makbr. Bugiin Fazlurrahman gibi sapik, s6z.de islam
alimlerlnln zuhflr sebebi bu suretle kurulmus olan AH Garh Qnlversllesl'dir. Bu
iiniversitenin profescirlerinden Feyzi Ali Asgar adinda bir mulhidi (ateisti), elli sene

Hatta bu vesileyle ifade edelim

6)

ISLAM DUNYA GORUU

bazilan kasden, diger bazilari da -cehaletleri sebebiyle- kas

yaparken goz cikarmak kabilinden temel islam! esaslara aykin

serdetmekte hayret edecek

fikir

bir

derecede

fiitursuzluk ser-

gilemektedir.

ewel, yani ialebdiijimizd(> islanbul Universitesi Edebiyal FakUltesl'nde dinlemis ve

O'tiun sapik fikirlcrine acikca meydan okumus, hatla O'ruin, konferansmi yarida
Islam 'in temel telekkiir

v<;

tahassiis yapisim

bozmak

beyau

iizere

cok

iiy.inliiji

iyi

ellicji

maksadiyia

ihtiyaci,

gunumuzde daha da

fazla bir hayat!

miiuakasa esnasinda O'nun unuttugu bazi $eyterl hahrlalmak

sAreliyle cjosl.nrmistir.

Unvaniyla inkisaf eden

tariht bir

ihanet tezgahlanmaktadir. Yerli

ve yabanci birtakim aktorler tarafindan yuriiliilen bu ihanet,

i> il'in tahrifi, testis

w. Mulianmwd alwyliisselain'm niibiivveti" gibi meselelerdl.

iiijilliz entelekliiel bir kalabaligin huzurunda iki yiin siirmiis

Miinaknsa, miislOman ve
iki

mesele

niiiziikrn edilememi$tlr.

Bunun

sebelii,

tie

huzurunda vaki olan hu miinakasayi, bilfihare

lahrifederek "He.yanu'l lak" adiyla yayinlamislir. Rahmetullah-i Hindi de cevaben
isin gerceyini "i/liaru'l-llak" adiyla lelil ettigi bir eserle ortaya koymus ve bu eser.
Sultan Alidiilaziz merhumun lesviki ile Osmnnlicaya tercijme edilmistir.
Iiiijiliz idaresini ve onlaiin ((iidiimiindeki papazlan kiiciik diisiirijp perisan eden
lindisfan'da buyiik alim ve mutasawif ah Veliyyullah
hi) ilmi zafer, bit siiphesiz
Dehlevt'nin baslaltiyi ilmi laahyetin ve O'nun Tiirkgemize de intikal etmis bulunan
kl,

Kahip

Kur'an-i Kerim'in

muamelata

aid

ahkammi muattal kilmak

gayesi yaninda bir de itikadi esaslarda en cahil bir mOslilmanin

Papaz Fender'in

maglubiyeli aeikc;a goriilerek bir sfirelle loplantiyi terk etmis olmasiydi. I'akal
hazindir

arz

muh) kelimesiyle baslayip "semavi dinler arasinda diyalog"

miinfizarada, miinfikasaya esas cilan meseleler "Kur'an-i Kfirim'deki ncsili,

ve lakat son

ehemmiyet

etmektedir. Zira bugiin ortahkta siiyu bulan "hofgorii" (tesa-

bilen kimselerdi. Malta Ralimetullah-i Hindi, incil'e rakiblnden dalia

fazla vakil olducjunu,

Hu

Islam 'i bir Diinya goriisu halinde kavramanin lUzum ve

biri

likirleri cjiri'ilmek

DUNYA GORU$U

igin Intiilizler'in yaptirdiklan

Rahib Fender'di. Omm Islam aleyhine

854 yih Nisan ayinda Hlnclislan'iii Kkberab.Vl seliiinde. kalabalik bir topluluk huzurunda ilmi bir miiniizara
cereyan elmlstlr. Bunu H8cc Rahmetull&h-i Hindi adinda bir islam alimi taleb (ilmi?
ve fciiili-ri miinazarayi k.ihul met:buriyetinde birakmisti. Miibarizlerin ikisi de Inris
nesriyalm en ehemmiyelli aklorleriuden

olmak

iSLAM

B-

keslp ka^masina sebep olmustuk,

l-'ndr liunca sahid

dahi fark edebilecegi bir sapikliga dogru ilerlemektedir. Diger

bir

guruh

ise, bir

kisim ilahi beyanlann "alem^iitnulluk" vasfini

mUnakasaya
tice

acjmaktadir. Bunlar bazi ayetlerin tarihi ve binne-

mahalli oldugu iddiasiyla dehset verici bir itikadi lezebziibe

(kansikhga) dogru dort nala gitmektedirler.

Bu

gibi insanlar,

"Hiiccctiiliaiii'l-Hriliiia" isimli
silat

icin:

Hak"

Meshur

isimli

lliid

bir eserdir.

eserinin husOle getirdigi bir netice

icli.

(Taf

filimlerinden Delhi ".i "Rahmetullah-i HindT"r.:n "izharn'l-

eserine hakiniz.

eden hacimli

muazzam

Bu

istanbul'da basilmistir. S:r(

Bu

hrisliyani iddialara veriirr.is akli ve ilmi

eserin tercemesi.
latin.

as:l'.!

Sonmez

delil'.eri

ihtiva

hari.erimiz'.e okur-yazar olar.

genclerimize

ile sii

ahundlan arastnda cereyan eden miinakasadan

miisahede olunmaktadir.

bir surette

ki,

bu

gibi sapikhklar.

daha genis

ewelce zikretmis oldugumuz "Tarihten Giiniimiize

Tahrif Hareketlcri" ismiyle daha sonra yazilacak olan eserde

de islam Slimleri boyle

zaman zaman ilmi mubarezeye yirismis ve bur.lanr. hepsinden de ahnlari ak olarak
gikmislardir. Bunlara da bir misai olmak uzere Prof. Dr. Bekir Topaloglu'nun "Kelam ilmi-Giris" (Istanbul, 1981) adll eserinin sonunda ek halinde yayinlanmis olan
(sh. 317 vd
"Siinni-Sii ittifnkina Dogru" serlevhali kisma bakilabilir. Burada Iran
hiikumdart Jjah Ahmed'in huzurunda Ehl-i sunnet alimi Ebu'l-Berekat es-Siiveydt
Ayr.; sekilde ehl-i siinne; akaidine muhalif kirr.sslerle

ibretle

curetinde bulunmaktadirlar

Nesriyat tarafindan 1972'de

tavsiye olunur.)

(m)

Cenab-i Allah'in Peygamber Aleyhisselatu vessel&m'a dahi

tanimadigi bir salahiyeti kullanarak ahkam-i ilahiyyede tadilat

nasil buyiik bir zalerle ciktiyi

Rle

ahnip degerlendirilecektir.

Burada sadece sunu soyleyelim

ilahiyat

ki,

ulkemizde

profesoru geijinen birtakim dalalet

ehli zevat,

hem de
Ankara

Universitssi'nde kadrolasarak ortaya Kur'an-i

/-

sellik" adiyla bir sapik

\~/

Kerim igin "tarihdava atmis bulunmaktadirlar. Bunlann

^6

ISLAM DUNYA GOROsO

yaymtadiklan

tic

aylik

"islamiyat"

isimli dergiyi

tedkik edenler,

KADtR misiroGlu
islam, felsefeye mtisaiddir

burada Kurari ayetlerinin pek cogunun alemsurnQl karakterinin

sarahatle inkar edildigini ve bazi ayetlerin sadece Arap Kav-

da

mi'ne veyahud Asr-i Saadet miisliimanlarina miinhasir oldugu

yolunda Ehl-i Siinnet itikadi ile bagdamayan geitlj beyanlara

terbiye edilmistir.

-belli

manasmda

degildir.

21

Mesela Islam

olgude- rasyonalist, yani akilcidir. islam'da akla bir

had tayin edilmis ve o vahye dayanan

Gercekten islam'in

tebligatin

muhtevasi

ile

akilciligi, -ileride tafsilati

sahid olacaklardir. Bunlan ayn ayr: tadad ve cevaplandirmak,

mabud yapan.
akhn kudretini hudutsuz kabul eden gorusten farkhdir. Islam'in

burada saded

felsefi

tafsilathca

oldugundan bu ve benzeri tahrif hareketlerini

daha sonra yazilacak olan zikretrigimiz "Tarihten
clisi

Giinumuze Tahrif Hareketleri" Qnvanli eserimize

imdilik

bu kadar

talik

ederek

Bu eserde

islam 'in mucerred prensiplerini birtakim felsefi

gorijslerin frenkee adlan ile adlandinp tahlil etmemizden dolayi

iizere- felsefi bir

etme

-ewelce ifade etmis oldugumuz

tefekkUrtinil

zemlne oturtma veya

prensipieri derken, bu prensiplerin mucerredlikleri

dayanaklarla izah

arayisi seklinde anlasilmamahdir. Zira islam 'da felsefe

Bununla beraber

tamamen yanks oldugu da soylenemez. 22

Bu
da

husustaki

umumi

Mesela Elmali'h

vardir.

felsefenin islam! muhillerde

felsefi

on

plana cikanlmak istenmistir. Yani bunlann ameli ve tatbiki

degil; mucerred ve nazari prensipler oldugu gergegi tebariiz
ettirilmeye cahsilmistir.

hir isaretle iktifa ediyoruz.

bu gayretimiz, islam

anlatilacagi iizere- rasyonalistlerin akh -adeta-

ile

Alemi'nde

ilim

ve felsefe

felsefi

dusijncelerin

Zira filozoflar hayat

kanaat bu olmakla beraber, farkli gdriisler ileri sttrenler

Hamdi Efendi, islamiyet'feki fikir hiirriyeti sebehiyle

daha miisaid

ile kilise

bir

zemin bulabilecegi

<ioriisiindedir. Bati

arasindaki tarihi milcadele hatirlanirsa hakh

il>i

goriinen bu goriis, hie siiphesiz dogru degildir. Oyle olsa, Islam Alemi'nde daha fazla

eereyan vuUu bulmasi gerekmez miydi? Halbuki islam Alemi'nde "hakim" ve

"mutasawif miitefekkir" olarak tavsifi kabil olan sayisiz eshasa mukabil, (ilozof

felsefi

yoktur. Ciinkii felsefe

hem

akla,

hem de

nakle dayanir. Nakle dayanan bir tefekkur sistemi

ile felse-

sirf akla,

islam ise

arasmda gaye ve hedef itibariyle ayniyet olsa da, metod

ve vasita itibariyle esasli bir fark mevcuddur. Buna ragmen
fe

yaygin olan "islam Felsefesi"

tabiri ile

islam Alemi'nde,

Islam tefekkurii icinde yetismis filozoflarm veya tefekktirtinde

felsefeye agirlik vermis olanlann gorusleri kastedilir. Yoksa

kabul edilenler el-Kindt, FSrSbf, ibn-i SinS gibi

"...Felsefenin llmi olan mabadattabia veya metafiiik

i

Rari'den (Allah'm

?.dt

mebde

ue sifatlanndan)

de

ilm-i

ve.

mead

Kelam

gibi

(baslangic

ve vanlacak yet) itibariyle masnuiltn (yaratikhnn) ahvalinden bahistir.

u
kadar ki, mabadattabia (metafizik, felsefe)
(sirf) kanun-i ukul (akillar)

mama

bahsetmekle, kanun-i islam'a muvafik olup cimadig-.r.a bakmaz. ilm-i

bilakis, Kanun-i Islam yani islam'in mebnasi
(dayanagi) olan risaiet, kitsemaviye (sem&vii kitaplar) ba'sii ba'de'l-meut gibi din-i islam da kat'i'yetle

iizere

Keldm
ttib-i

Bu

ile isaret edilmesi gereken bir mesele de sudur: Rlozoflarin

her
yanhs olacak degil ya!.. Onlarin fikirlerinde de -big siiphesiz- bircok
dogrular vardir. Hatta bu fikirlerin bazilan onlardan asirlarca ewel islam alimleri

vesile

tarafindan ortaya konulmustu.

i/mirli'nin

Bu

(arz:nda

ilm-i

(usul) itibariyle

Kelam,

aralannda

Istanbul, 1341, sh: 3)

in

meshjr olan

;Prof. Dr.

cuddur.

Ancak tank

meseleyi.
ile

tafsilatiyla

Garb

anlamak isteyenler Ismail

Arasmda Mukayese"

Miitefekkirleri

olmus

"Ccgiio ergo sum" yani "Dusunuyorum. o halde

sozii,

Muhyiddin

ibnu'l-Arabi'r.:n

olabilir.

vanm

"

"el-Rulga fi'1-Hikme"

(Fetsefede Yeterlik; isimli essrince iface ettigi "B:r k-.msenin her seyrien s\:phe
edebilecegi halcie kend: var!:c:ndan siiphe edemeyecegi" tarzindaki gorusun aynidir.

akillarm) fikr u

siimulleri, matlablart (gayeleri) birdir.

Bu

Mijtefekkirleri

benzerlikler, bir asirma olabilecegi gibi kendiiiginden de vakT

Mesela Descartes

Temmuz

fark uardir..." (izmirli Ismail Hakki, Yeni

Islam

(Ankara, 1978) isimli esere bakabilirler.

hiikmolunan din ve millet lesmiye olunan (isimlendirllen) tarlkat-i ser'iyyeye

mutdbtk bir tarzda cereyana hlzmel eder. Kanun-i felseflde ukQl-l kaastran (ki&tr

nazarma tslin&den kal'iyyat-i ser'iyyeye muhifelet degil, bildkis

katiyyat-i mezkureye tamamtyla muuafakat vardir. ilm-i Kel&m'da
asloian Kitap
ue siinnete temessiik (baghhk)tiir. iste Ilm-i Tevhid veya Kelam ile mabadattabianm ayntdigi nokla budur. Filvaki Ilm-i Kelam ile mabadattabiamn ddire-i

insanlardir.

sciyledikleri

Makki
sat ve sifat

mahdud

bu bahdaki uzun mutalaalan arasmda:

"...demek oluyor ki, edy&n-i saire (sdir d'mler) icinde daima garip kalmis.
olan felsefe, isldmiyet'te aradigmi bulacakttr." demekledir. (Bka Ehaah'l)
Hamdi- Metiilib ve Mezahib, Istanbul. 1341, sh: 20)
F.lmah'li,

Nihad Keklik- Turk

islarr,

Fslsefesi. Kubbealt;

Yukanda

zlkri

Filozoflarm
fikr etmislerdir.

gecen "Mjkayese"

hemen

Bunlann

isimli

hepsi Cenab-i

bir kismi

s:

3,

eserde bunun gibi yiizlerce misal mev-

Hakk'm

inkarda karar

varhgi ve sifatlan hakkinda imal-i

kildigi halde,

pek

poflu

da birtakim

varhklann teselsulunde mecburt ve varhgi kendinden olan, yani yaraolma ihtiyaemdan bert bir ilk varhga inanmislardir. Bu maksadla lerufc edip

aklf delillerle
lilmis

Akademi Mecmuas:,

1375, sh: 57)

benimsedikleri deliller 6yle siralanabilir:

ISLAM DUNYA COKUSL)

ve Kainat'i mu^ahedelerindeki isabet nisbetinde dogruya

Ancak yegane

olabilmektedirler.

KADIK MISIROCLU
Bu yuzden

vasil

vasitalan, kifayetsizligi sabit

dogrularm yanlilardan

olan "akd" oldugu igin

bir

gergekleri

hem eya ve hadisatta meknuz olan

kavramakla ve hem de bunlar iizerindeki Tmal-i fikr

meselelerle

edislerinde -gogu kere- yanhsa suruklenmekten kurtulamazlar.

ya galismis

Bundan

felsefe,

dolayidir

ki,

filozoflar

kendilerinden evvelki meslekdas-

lanni tekzib edegeldikleri halde, enbiya silsilesinin birbirlerini

miisahede olunmaktadir.

te'yid ettikleri

Bir syin varlitjina

Htmk gerekir

Bimu

Bir ilah

ise,

kendinden kaaim

ortaya cikmasi gerekJrdl.

bir tesadufle

Alemdeki miikwrimellik sebebiyle aklen muhaldir.

Biiyiik mfltafukkir Ismail Fennt Ertugrul (1855-1946) bu hususta su

Bu

calib-i

dikkal misali vrm<iktdir:

ki;

sizln bir baginiz var.

Onun

Ile

delili ilk

19/8, sh:

?.\

delil lie

Anselm

(1033-1 109)'dir.
filozoflar

Alluh'in varhgini isbat yoluna gilmislerdir.

delili

Delili 'nin

vak'alar.n

akli zarOretler

ve becahetlere cavanrr.asr.a rr.ukabil. Kainat

mohiyetlerlnin arasttrilmasi ve

f.le'Jerx.

kavranrr.as;

giris:lecek tecriibe (deney) ve istidlallere dayandinlmaktadir.

prenslbi

acis'.r.dar.

Buna gore.
esericir.

Bur.tn

len zarQrtdir.

Alemin

varl:gin:r.

Yani
aras-i::lmasma cayanmaktadir.

Bu da

Allah

baslayabilmesi icin bir

t:r.

Bu

fikri ilk

:ik

hareket

"VScib viicud", varligi kendinden olan

ba$ka bir harici sebebe muhtac olandir. Bu

bu

ile

(causality)

olursa,

farazt diisiinceler

etdr:c:r.'.r.

mevcudiyeti ak-

Ba=l-<a bir ihtiT.al yoktur.

icin

tatmin etmek

isaret edilmis olan

akli

peinde kostuklan soylenebilir. Onlar

etmek

ustiine

gayreti

naklin hikme-

akli,

vukuf istikametinde kullanacaklan yerde, kendi nakis

akillanni kullanarak Islam '1 batil ve

bir

zemin

felsefi bir

esas alarak nakli tahrif

sakim

bir

zeminde yeni

huviyete burundiirmek istemektedirler. Biri gikip onlara

Kur'an'a bu tarzda miidahalenin atele

ihtar etmezse, ki

oynamak oldugunu
-umuml olarak etmiyor- bunun sevk-i

kaderle vazi-i seriat olan Allah tarafindan vakT olacagindan

suphe etmemek gerekir.

varhktir.

c-

Gayc

Delili

Kainat'a hakim olan nizam, intizam ve

dogru olarak kavrayan herkes,

gucliik cekmez. O'tiun nazim,
hakim, kaadir ve zi^uur bir variik tarafindan planlanmis oldugundan suphe etmez.
(.lunku k5r bir kuwetin, bcyle miikemme! bir alem viicuda getirebilmesi muhaldir.
Bu deli:: Descartes. Paskal ve Kant glbi filozcflarca tenkid edilrr.isse ce ekseriyetle

bir

i$leyi$i

gayeye matuf bulundugunu kavramakta

kabul gbrrr.ustiir.

"mumkiin", var clmak

Bu

delili

ortaya koyan

Alman

zikrettig'lmiz delilleri kulliyen

(pure reason) giicu

hakkmda

filczofu

Kant

(1

724-1 8M;

tir.

bundan ewel

reddetmis oimasir.a ragmen, ateis: cegildir. Saf akl:n

sQphede olan Kant, Allah hakkindaki bilgiye (marife-

O'na gore, ahlak kanunlan bize yabanci gelen

birtakim zorlayici emirler ve nehiyler topluiugudur. Halbuki insanoglu lezzet veren
ve sevindirene meyyaldir. Buna ragmen ahlak kanunlan, iradeyi yorucu ve kendine
tuilah'a) ahlaki. delil ittihaz etmistir.

icin

harict viicud da kendi cinsinden, yani

de diger bir harici sebep tasawuru zarOrfdir. Boylece
sonsuza kadar devam eder ki, bu, aklen kabul edilemez.

onun

itibariyle

Felsefi goriisler, ahst ve tezatlarla

(1-AhlakT Delll

olarak ortaya koyan Arlsto'dur. Diger taraftan

her varhk, ya miirr.kun. ya da vacib olarak xevcuddur.

"mumkun"

maksadi

iiliyet

AIerr.de var olan hareket. mutlaka bir muharrlkin [hareket ettiricinln)

b:r yarder.

insanoglunu kiymet hukumleri

oturtmak ve

bunun

b- Kainf.i Dellll (Delll-i Kevnt)

Varhk

felsefi

vd.)

olarak ortaya koyan italyan filozofu Saint

Sonradan Descartes (1596-1650) v Spinoza (1632-1677) ve daha baska

da bu

igin

"ho^gorii" taraftarlanyla "Kur'an'da Tarihsellik" iddiasin-

bircok fidar\lar

Bir gun araya gittlnlz ve. bu fldanlarm otede-beride bazilannin

oldugunu gordiinuz. Bunun sebebinl sordugunuz vakit, bahcivan size,
slddetll bir jirtina cihp bunlari devlrdlglnl soyledi. Bu cevabi kabul edersUUz.
:
l akat
batika bir gun ylne gittiniz, fldanlarm sira ile mesela dordu yerlerlnde
oldugu lifilde bes.lnc.isl Iw.p yikilmis., ylne dardu birafci/mis, besincisi dHurl/m/s
olarak giirdiinuz w. bunun se.beblni sordugunuzda bahcwan size aym cevabi
verdi. Buna Inaiur niwiniz? Inanmayacagintz ve bunu bir kimsenin kbtU nlye.Una
atjedece.ijinlz nuphesizdir. Ciinkii evvelki vak'a tesadufe hamledilirse de bu asla
edilemez. Zira bu de.fu itjin icine hesap girmisjtir." (Ismail Fermi Ertugrul- iman

Bu

bizim de bu eserde -okuyuculan agir

da bulunanlann islam tefekkiirunu

de.vrilmls.

lukikatleri, Istanbul.

mizan olunarak

yormamak iijin- muhtasar bir surette bunu yapmaoldugumuz gorillecektir. Qunku sirf akla dayanan

imkanindan mahrumdur.

tine
etraftna suv

dlktlrttinlz.

ile

her vasifh Musluman

tefrik edilmesi

Gergek bu oldugu halde yukanda

icin

miilhkl (aleisl) olanlar bile kahul etmektedirler. Ezelde varligi

"Fnrz adelirn

ki,

du?uncelerin Islam

dolucur. Yani eksik ve kifayetsizdirler.

onun hakkindaki fikrin varligmdan hareket

tasawuru, insanlik tarihi boyunca daima mevcud olagelmistir.

hUkmetmek

varhk olmasa, Alumin "hlc"ten ve kor

bir

lazimedir

Variik Dellll (Delil-I Vucubl)

b-

felsefi

agir gelen bir tavra zorlamaktadir.

niektedir.

kuwet, insan

Bu zorlamanin

bir kuwetten sadir olmasi gerekkanunlanna uymaya zorlayici bir otorite

olan bu kuwet "Allah"in ta kendisidir.

iradesini ahlak

sahtbidir, Zorlayici bir otoritenin sahibi

(3)
'"fijp

tSLAM DUNYA GORUU

Felsefeye

sirf akil

hakimdir. Akil

yetsiz ve nakis kabul olunur.

iki aslt

sartindan

ise,

Islam nazannda kifa-

Boyle oldugu halde mesuliyetin

biri "akil" (akilh)

olmaktir.

Alemler hakkinda da hiikiim verdiginde, kendisini hakikate

vasil
akil,

Beseri tefekktlr ve tecessiisun kamil insanda

iki

KADiR MISIROGLU

olmak

yegane ve

kafi bir vasita olarak

olarak-

CunkU

biitun beseri melekelerin kudret ve kabiliyetleri

sigmayacak derecede sonsuz

Dogru

fikir.

yani hakka ulasmak.

Bu da dogru amele,

b-Amel-i Saib.

iktidari

yani hayra ulasmak

Akil,
bir

kuwete sahip

telakki edsnler, akil sa-

hiplerinin higbir sug islememesi lazim geldigini kabul

mecburiyetindedirler. Oyle ya,

ulasmaya muktedir ve

neden sue

salih bir vasitadir,

Neden

islesin?

madem akil,
amelin

fasit bir

su

iki

o halde
faili

etmek

akil

curiim esnasinda selbolmus bulunduguna kanaat

Bu demektir

sebebi, failin
iizere

akil,

inanmak,

hem

ceza vermek

kabullenistir.

ulasmaya

bir tezattir.

getirilirse

ceza vermenin mantiki

kafi ve salih bir vasita

elmekle bu tezattan

Islam

ise,

fasid

akhn

Zira

olduguna

amelinden dolayi

kifayetsizligini kabul

beridir.

Siinnet itikadmca Allah':n

kifayetli ise

de bundan

sirf varhgir.i

Bu yardim olmazsa

sahibi tezatlara

nisbette- vukuf igin siiphesiz

bu terazu bu kadar

sikleti

Qekmez."

Bir

musluman,

islam'in muhtevasini

kadar mucerred izahlari

itibariyle de-

-musahhas hukumler

dogru olarak kavramak

mecburiyetindedir. Zira islam'in kendi haktkatlerini sumullen-

dirmck

igin vasitasi

olan "teblig" faaliyetinde

aid eksikler ve yanhslara vukuf

islam'in tebliginde

ile

ihticac

sirf

antitezlere

olunamaz. Cunku

"muhatabi ikna" ve "Hakk'a celbetmek"

esas bir gaye oldugundan; yanhsi bertarafin arkasindan, dog-

2 '',

sarttir.

Aksi halde insan idraki "nihi-

yani neticesiz bir bosluga itilmis olur!..

de Prof. Dr. Ferid Kamir. dedigi

takdirde

gibi:

etmek hususunda

otesi igin kifayetsiz kabul olunur.

vahyin yardimina muhtactir.

erememekte ve

anlatilacagi uzere- Eh!-i

idrak

bir zarurettir.

meali23 bu kuciik akla gerekmez

runun ortaya konulmasi

akil. -ileride tafsilatiyla

-belli bir

ve

Alemin idrak ve

Ziya Pa$a

Iizm"e

Gergekten

etmek mantiki

sihhatine

Bu takdirde hem akhn amel-i

de buna ragmen ona

bir

Fakat nakafi oldugu da inkar olunamaz. Nitekim bu

"Idrak-i

adam

yani akil sahibi oldugunu ve bu akhn sihhat

bulundugunu

saibe, yani hayra

ki,

sonsuz

hakikati sair soyle nazmetmistir:

sahib oldugunu kabul ederler. Melekat-i akliyyenin ika edilen

ceza verilmez.

ile

olsun. Halbuki

butun beseri sistemler, sucluya ceza verirken onun

faile

vahyin hikmetine

degerlidir.

beseri hedefe

akilli bir

bir rr.uhtevadadir. Selahiyet

hudutlu oian bir vasita

ihata olunamayacagini kabul

demektir.

Akh, hududsuz

Sirf

hududlu oldugu halde hakikatler Alemi. hayal ve havsalaya

temel hedefi vardir:

a-Fikr-i Saib.

gormez.

butun hadisat ve mevcudati idrak ve izahta kifayetsiz kabul

edilir.
-fitri

igin

O,

idrak kemale

suruklenmekten kurtulama-

"Dinsiz bir adam, gdyet karanlik bir gecede firtinaya tutu!mu, yelkensiz, diimensiz, safrasiz bir gemi
gibi bu

umman-i havadisin emudc-i muthi$esi

(hadise-

maktadir.
Mealt: Ulviyyat, yucelikler. Siklet: Aijirlik.

Buna ragmen islam, akhn kudretini son noktasina kadar

makul ve mesru saymanm yaninda, onun istiab edemeyecegi

Nihilizm, ilimde hakikatin, ahtakta ise herhangi bir mecburiyetln olmadigma

inanan, daha dogrusu higbir ?eye inanmayan filozoflann meslakidir. (Fazla bilyi i^in
bkz:

Mehmed

Ali Aynf- Reybtlik, Bedbinlik, Lailahilik Nedir?, Istanbul, 1928)

ISLAM DUNYA GORUSU

lerin miithl$

Nihayet

dalgalanmasi) arasinda calkalamr durur,

selamete ermeden dehetli bir kayaya

sdhil-i

garp\p parga parget olur!..

Din

KADlR MISIROCLU
tarn bir muvaffakiyet icin

dakika insamn gozune siyah bir gozliik

Dunya insamn nazannda bir zindan-i bela kesilir-,
butiin mevcudaii simsiyah gormeye bas.lar; afak (ufuk'ar) bir
kemend-i dtesjn gibi bogazma gegmek igin dakika bedakika
gittigi

her

tiirlii

mezaya-yi insaniyeden team eder

ilimde
sahibi

a- Din: Miidafaa edilecek gerceklerin

ru olarak tayin icin birinci derecede ehemmiyetli olan d!n!

bilgilerdir.

O'nu temel

Dini dogru olarak bilmek,

ilmi

ve

fikri

esaslanyla kavramak, miidafaa edilecek fikriyatin muhtevasinda

yanlis ve tezatlardan

goz cikanlmis
Islam, kencli Diinya goriisiine girisin

muhtevasmi dog-

kurtulmak

icin sarttir.

Aksi halde dogru

sanilan birtakim yanlislann telkin edilmesiyle kas yaparken

(insani rneziyetierden uzakla^ir)." 25

ilk

olur.

adimi olan Keli-

Burada "dogru" veya "hak" mefhumlan

me-i Tevhid'de once "La ilahe" diyerek yanlis ilah anlayistni

nefyeder. Bunun hemen arkasindan hasil olan boslugu "il-

goriislerden kurtularak Allah'in beyanini olgii olarak kullan-

lallah" diyerek dogru olan

mak

ile

doldurur. Sair mes'elelerde de

icin ind!

mecburiyeti vardir. Esasen islam'da !man,

ilah!

ve sahsi

beyana

maddeleri haline gelirilmesi suretiyle ortaya cikmis bulunan

"Mecelle-yi Ahkam-i Adliyye"de "Def'-i mefasid, celb-i

O'nun hiikmunu kabul

aksi bir tavir ile sabil
bunun
ile
olmaktadir. Yani Cenab-i Hakk'in hak olarak bildirdigini hak,

menafiden evladir." suretinde

batil

islam! olan

metod budur. Bu gercek,

islam! hukiimlerin

ifade edilmistir.

kanun

Yani kbtuluk

ve yanlislann ortadan kaldinlmasi, dogruyu ikameden ewel

gelir. Lakin yanlis ve batil olam, dogru bir teshis ve degerlen-

dirme

once "hak"kin taninmasi, bunadair kistaslann elde

Bu sebepledir ki, bu eserle birlikte tahrif
hareketlerine aid bilgileri de ele almak ve aynca kitaplastirmak
icin,

edilmesi lazimdir.

ihtiyacmi hissetiik.

teslim olarak Cenab-i Hakk'i te'yid ve

vucucl buldugu halde, kiifur

olarak ifade buyurdugunu da

bunun

aksi ise ktifurdur.

Bu

etmek, Tman;

temel esasi muhafaza edebilmek

eden hakikatler manzumesini dakik

ve tereddiide mahal birakmayacak bir surette kavramis olmak
sarttir. Dini dogru olarak anlamaktan maksadnniz budur.
icin, ilah!

emirlerde

tecell!

b- Tarih: Miidafaa edilecek gortisiin tarihten cikanlacak

hale getirilebilmesi icin "tarih ilmi"ne

refsir etmis.

Bu da

sahasma intikalinden ewel onlarm nazar! muhtevasiyla

teblig ve telkini sarttir. Bu vazifeyi icra edecek olanlann,

bundan miistagn! kalamaz.

Dini,

Felsefi

Musahabeler'den naklen A.

Hamdi

bir

Esasen

kendi zuhurunun hakli sebeplerini tarihten cikar-

maya

Kam-

ihtiyac vardir.

yeni bir goriis getiren her ictima! hareket, tarihi kendine gore

mensublarmin -bilhassa munewer kisminin- bu

mukemmellikte olmasini bekler. islami bilgilerin tatbik
da. kendi

Prof. Or. FfiHd

Akseki, a.fl.c, sh; 110.

batil telakkt

kiymet hiikiimleriyle desteklenebilmesi ve adeta mtisahhas

Her goriis, kendi muntesiplerinden -hie olmazsa onu

dava edenlerinin- o gorusii miikemmel olarak kavramis
olmalanni sart kosar. Sistemli bir dusunce olan islam

tie

malumat

olmalan gerekir:

tafohr.

daria$ir. Kaib,

mutlak surette su

evveliyetle -hatin sayilir bir seviyede-

cahsmistir.

hemen

yeni bir goriis ortaya

koymak

isteyen

herkesin basvurdugu bir lazimedir. Hicbir sistem,

Nitekim hidayet rehberimiz olan Kuran-i Kerim de gecmis

peygamberlerin ummetlerinden misaller vererek, dogru yolda

yuri'iyenlerin nasil

saadete nail olduklanni, yanlis prensipler

V^y

^P6

ISLAM DUNYA GOKUSU

KADiR MIS1ROGLU

tatbik edenlerin

de ne sdretle felakete ducar olduklanni bLze

olarak sunmaktadir. Boyle tarihten cikanlmis
esbab-i mucibdere, Kuran-i Kenm'in
pek cok yerinde
bir ders-i ibret

rast-

hyoruz. Gercekten

Gercekten Iranhlar, islam'dan ewel Persler, Medler

ve Sasantler devirlerinde cihaniimul bir kudret ve dirayet
gostermis, olduklan halde islam'a dahil olduktan sonra

aiddir. Islamiyet,

onun takrTben bin ayeti, tarih! kissalara

zuhurundan itibaren ebedf yeni bir goriis
oldugundan Cenab-i Allah, ayn; metcdun icabi olarak
gecmis

aym zahir! kudreti -cograf! mevktieri icabi olarak- izhar

edememenin sikintisiyla karsilasmislardir. Bundan dolayi

iimmetlerin gelecege ders ve ibret olacak pek

cok macerasina
temas buyurmustur. 2

tirerek

''

"$ia"yi benimsemis ve tarih boyunca islam Alemi'ni

Bir gorusiin kendi hakliligmi isbat

[gin tarih! vukuati birta-

kim temel umdelerle degerlendirmesinden. "Tarih

Felsefesi"
acltyla bir ilim dali ortaya cikmistir
ki, bunun muessisi meshur
Islam alimi ibn-i
Biz de

Haldun 'dur."

aym zaruret

ile tarihi,

malzeme olarak inancimizm

kikg zoru

ilaveten "?6valyelik ahlaki"na benzer bir fazilet

Bu

idik.

lasmanin

bin

yildir.

tamamen

Eger faraza

bir clevlet iken,

ile

mill!

kuwet

'

"Hiibibim; de

|<i:

'<;-- l;

yr

,-.,!

tarihi,

imanimiz

tali

bir

muessir

icin

mevkiye

bir vasita

.-.k;ad:r

7 cildlik

Bu eser "Mukaddime-i

olmurtur Devlet telakkjslnde uzviyetci

lanl "

'"'< ''" ,nn

:e

'-

ul

l:

'-

:t:

"5

-l

w
-

l!;

Wmai

ve Islam rr.ursfa.Kkiridir.

:simli -jmuir.; tarihir.

ibn-i

Haldun"

mu-

dlv

(blyolojlk) gfirustl bsrarr.se yen ibn-i

Haldun

amilleri

Q2erinde durarak bircok bati :-f- : ekkirir.e

'--''-^ "ubciss-.r: oirr.ustur.
Basta Nalma o:;r.ek [here yerll

yabanci tarlncilerln pek cogu O'nun derin

Jul ,c,n bk/:

alirr.

"Kitabu'l-iber"

Ziyaeddin

tesirlerini tasimaktadirlar.

millt

mumtaz

Yeryiiziinde gezin, (clola^n) da gunahkarlann

sonu nice
veya:

asil eseri.
1

yil- liderligini

vukuunda islam'in payi inkar edilemez. 30 Bu sebepte bizim icin

imanimizi dava etmede tarihi malzeme olarak kullanmanm

arih Felsefesi" c.girin: acmis oiar.

buyiik bir

li:'--Hi:Kie

yani

Alem icinde

hadiselerin

yilmaz bir miidafii, daha sonra da -takriben bin

islam'dan ewel cihansumul

"

islam-

yuzden

(NkiiiI SOresi, 69)

Goruslerini aksettiren

bizi

hemen arkasindan, bu Alem'in once ordusu29

islam! gayeye tahsis edilmis oldugu son

"Kalbinl tesbit ve tatmin icin, sana

peygamberlerin haberierinden hor
cesiduu kissa olarak anlaiiyoruz." (HQd SOresi.
120)
1332 yilinda Tunus'ta dogmus, 1406 yihr.da Kahirece
vefat etmis olan
ibn Haldun, EndUh
unus ve Misir'da bircok yUksek rr.err.uriyetlerde
bulur.arak
oldukca m&ceral. bir hayat sUrmustUr.
Tarihi

durarak

muvahk dusmiis ve

ile

bir Iran gibi

olarak kullanma ansina bu derecede sahib

olamazdik.

oimu-i goriin."

Alem'e

derDhte etmek gibi

islam'dan sonra bu

dusmiis bulunsaydik

yogrulmus ve

de muttasif

hususiyetlerimiz, islam'in butun

ahlaki degerlerine mutabik ve

Cunku mill? tarihimizin

ile

yayilmak istikametindeki temel gayesine, yani cihad umdesi

miidafaasirida kullanmahyiz. Ustelik bizim icin

-millet olarak- bu

en ihtisamh safahati, O'nun Islam

bi

letiz.

islarr.'i

keyfiyet, fazladan bir mOsaidlik arz eder.

ve kudretin

o
^^

olmadan kabul etmis tek milCiinku islam'dan once de cihangirlik meyli tasjmamiza

Bir kere

bulunmakta
bir

sitles-

bu Alemin basi olmak gayesi pesinde kosmustur. 28

Bizimse boyle bir handikapimiz yoktur.

(Daha fazla
ahri Imd.koglu-H. Ziya Ulken- Ibn-i
Haldun, Istanbul

ve

mefahir namina

serefli

mevkie

y(ikseltmitir.

Bu

edebilecegimiz her eyin

iftihar

bir muessiriyeti vardir.

Tarih

ilmi, islam!

de vazge^ilmez
"

bir btiyiik

hukumlerin dogru anlasilabilmesi

bir vasitadir. Bir

i$in

kere ayet-i kerimelerin niizul

Tahir Hasimi Balcioglu- TQrk Tarihlnde Mezhep Cereyan-

Tafsilat igin bkz:

lan, Istanbul, 1940.

''J

Gercekten Harun Re^id in cgij Halife Mutasim [v. 227 h.-842 m.), <;e?it;i
Turk bblgelerinder. topluluklan cslb edarek bur.lar i?:n Bagdad'ir. yuz kulometre
kuzeyir.de

"Samerra"

sehrin: k'jrcu ve Hilafet rr.erkez'.ni oraya r.akle:::. Ordusur.u

tarr.amen Turkier den

teskil ettig: gib:

sehvetli ara^; kizlan

evlenrr.eierir.i

Milletirnizin

ile

uzun

asirlar

or.'ann cengaveriikleri bozulmasi er;disasiyle

yasakiadr

boyunca

islarr.'i

mudafaa ve muhafaza hususunda

hirnmet ve gayret umurn; bir kabul ve takdire mazhar oldugu malum-l

alemdir. Lakin unutmamak gerektir ki, muhafazasina hizmet ettigimiz islam da
beziettigi

bizim milliyetimizin

devam

ve beka amili olmustur.

Bu gercek,

halde Bulgarlar, Macarlar ve Finlilerin Turkluk camiasmdan

olmalan

ile

sabittir.

aslen Turanl olduklan

kopup

yabanc:i!asmis

ISLAM DUNYA GORl'JSU

sebeblerini bilmek, tarih bilmeyi icab

Bu

ettirir.

ise,

ayetlerin

KADiR MISIROCLU
olur. Bir

ciimlede kelime farkiyla hukiim

Dun

ya ve Ahiret saadetini temine medar olan iman, kelimeler ve

sonraki ikinci kaynagini teskil eden "Sunnef'in de yanhstan

Kalbde teekkul eden imanin

beri bir surette ogrenilebilmesi igin tarih bilgisine ihtiyag vardir.

Bu

ihliyag sebebiyledir

Bu

tedvin etmislerdir.

hadis

ravilerinir.

ki,

Islam alimleri "siyer" adiyla bir ilim

ilmin muhtevasi,

tamamen rarihtir. Aynca

hayatlan da onlarin -bu rivayet disinda-

hafiza kuvveti ve ahlakf

durumlan

itibariyle

akil,

incelenmis ve bu

faaliyetten "nakdu'r-rical" denilen hadise yardimci bir ilim

dogmustuiv" Bu ilmin muhtevasindakl butun

de

bilgiler

cumleler

ve Edebiyat:

bu

igin

bunca esbab-i mucibeyi

de edebiyat ve

keyfiyet, dinde -felaket

nazanndan daha buyuk

Kerim'de

ilahi bir

dile

giizel

hakimiyet

bir

ehemmiyet

veya saadet nokta-i

arz ettigi igin

Kuran

aleyhissalfvtu

miirsel. mnallel. saz, rniinker,

vessel&m-'dan hadis-i

serif rivayel

iiaclis-i Zaif: hadis-i

meiruk. mevzu,

ilh..

din, kalb ile tasdik edilenin -dilsizlik gibi

ki.

mani yoksa- mutlaka

nekaretten (munker, yani zayif ravinin sika/guvenilir raviye kars\ tek (ca/i$mdan)
sQllm bulunmayan hadistir. Muallak, mursei mu'dal, munkati', miideiies. muallel,

munker, meiruk oian hadisler bu

(Omer Nasuht Bilmen- Hukuk-l
Kamusu. c: I, istanbu'. 1949, sh: 24)
Tarih ilmi. bugUn biie haciselere ami! o!an sahsiyetieri, biraktikian veslkalar
ve
kab:ltier,dir. "

bu misal

igin sirf

hatiradar:

::::>.,!-

a ::ddi b;r syrette siizgecten gepirerek hari:s ilmindeki su

olur. Lisanin

fiili

ehemmiyetini anlamak

ilmi igin soyledigimiz gibi,

pek gok

dolayidir

ki, dil

igin

vazgegilmez

ve edebiyat

ile ilgili

islamT ilim olusturulmus ve bunlar "SIT ilimler" (alet

ilimleri) adiyla

ilimlerin

manayi dogru anlamak

Bundan

bir yardimcidir.

yad olunmuslardir. Sarf, nahiv ve belagat

gibi

yardimi olmasa, gerek ayet-i kerimelerin ve gerekse

hadTs-i seriflerin

'

B\i

dogru olarak anlasilmasi -adeta- imkansizlasir. 3 "

hOkmOn dogrulu^unun kavranmasi

icin tarihi bir

Bunlardan

biri

vak'a nakledellm:

devrin jeyhulislami ve kazaskerinin de

bulunmasiyla Padisahin huzurunda vaki olmustur. $6y)e

mtlkenv

"inne minel bcyani lesihran" (Buhari, Tib, 51) buyrularak giizel soziiri sihirleyici beyanina isaret edilmistir.
"(Insanlan) Rabbinin yoluna hikmetle, giizel ogiitle davet et!..." (Nahl
serifte

-hakem

iiiedresclilevle

olarak- hazir

)<i:

Sultan IV. Murad, Sivasf Hazretleri'ne:

"-Kal

iledir:

ile

midir, ha!

ile

midir?" diye sorar Hazrel dahf:

liliahi'l-hamd bizim dervislerimizden isilenler vardir!.." diye

cevap

verir.

Sonra Kadizadeyi cavat ed:p der

ki:

"-Kadioglu, Sivast'ye esyanin tesbihir.cen sordurri: >Kal

:sit;-:r.ler

iledir.

dervislerimizden

vardir. dedi. oyie midir?"

Kadizade:
"-Hayir Pacisahirr.'..
lakin siz tesbihlerini

Hak

cevap

"CemT

<;ya tesliilitedir;

(Isra SOresi,

Syel 44) diye nas-

Teala. K'jr'an-! Kerim'ir.de

anlamazsimz ve i$itmezsiniz."

setrnis iken. Sivast Efendi'nin "Aniariz

kiifurdur!.." diye

Nitekim hadis-i

bir

ve edebiyat da gerek Kur'an-i Kerim'in ve gerekse hadis-i

seriflerin yiiklendigi

ula$abilmis degildir.

Suresi, ayet 125)

herhangi

de ikranni bekler ve iman, ancak

bile kafidir.

Islamiyye ve )siahat-i Fikhiyye

ir.elhtjG

dil ile

bu suretle tamamlanmis

"-t'syanin tesbihi kal (soz)

sahihleki portion hdiz olmayan, mesela ravileri arasmda

kizb (yalan) ile veya adSletslzllkle veya kesret-i qalat (cokga hata
yapmak) He veya
bid 'at ve cehalet He ivaruf bir ktmse bulunan veya suzuzdan (kaide cisi kaian'.ardan)

sax,

gegerliligi

Bu aieniyeti gerceklestirmemis olanlar

muamele goremezler. Bu sebepledir

Sultan IV. Murad (1623-1640) zamamnda miifesem (serial li)i)

mulasowif Sivasiler arasmda dehsetli bir munakasa cereyan elrnislii.

edenlcrin bll
sahs? duriimlarina gore, hadisler, kiymet ve hukiimleri, yani hiikme rnedar
olmalan
itibariyle yirmklen lazla kategoriye ayrihrlar: Sahih, hasen,
garib, zaif, muallak,
'

tasdikde aleniyet yoktur.

insanlann indinde

emir sQretinde yer almistir. Zira inanglar,

kelimeler ve onlarla tesekkul ettirilen ciimlelerle vak! ve zahir

Peycinmhar

ile

sair

tarih

son derece mUhimdir. 32 ZTra kabiliyetsiz bir saticinin elinde

gok gOzel bir malm bile hakiki kiymetini bulmasi mumkiin
degildir. Ustelik

Kalb

Diger taraftan yukanda tarih

Iste

ve dogru ifade edebilmek

tezahiir eder.

iginse aleniyet sarttir.

dil

c- Dil

ile

cemiyette miimin olarak

ilminin gergevesi igindedir.

alt-iist olabilir.

dogru anlasilmasini temin eden en mtiessir vasitalardan biridir.

Diger taraftan islam Diinya Goriisii nun Kur'an-i Kerim'den

ve

isiiiriz."

cemesi. nass-i Kur'iin'i inkardir,

verir.

Padisah. Sivasi Efendi'yi davet edip:

"-Kadioglu, senin hakkinda Nass-i Kur'an'i inkar

etti. kafir

oldu. diyor, sen

ne dersin?" der.
"-Padisahim, bu herif cahil ve Kur'Sn'm tcfsirinden

gafil bir inatgi

kimsedir.

ISLAM DUNYA GOKUfjO

Cunku

Kainat'in muhtevi bulundugu butun hakaik,

suretinde be?eri idrake sunulduguna gore, Kuran
kasufii ve icaz

ile

"kelam"

mana

te-

malamal (dopdolu) olan engin muhtevasi dil

olunmadan nasil anlasilabilir?!. Ayetlerin

KADtR MTSIROGLU
bir ilim gelitirilmitir

bir

hiikumler haline

petekten bai stizercesine berrak ve vaah

ve anla?;Imasi ancak lugat, gramer ve

Biittin

mumkur.

canli bir varhk oian lisanin

vukuf

ile

olabilir.

aym zamanda

Bu

tarihi seyrine

genjeklesebilir. Islam! ilimier arasinda her lisan

gibi

$yh(ilislaiu v kazaskerler davet olunur;

macera

tiaklolunur.

SeyMUfeUfan

Efendi:

Kud.zade Efendi
numuiri.z Samli HUseyln Efendi bir
"

I'adlsalmn!..

iasletslri; bizler dalil

HUseyIn Efcdi

fazil

bizden garaz

ki,

klmsedlr.

aula.-.

Kadi/.ade'ye
"-Siz

Hakem

nasbedlniz, aralanni

dfivet

olunup hakem nasbolunur ve Sivasi Efendi

httan
'

necllr?" cllya sorar.

iletlir;

Hazretdahi:
erbabi miikasefe isitirler," der.

liilap edip:

leala

Kur'au'da; "Ksyanm tesbihini siz isitmezsiniz.

der iken liuiilarin
demesi. nass-i Kur'an'a rnuhalif efkardir ve
kufurdur, deriz.'' deyince,
Sivfisi Efendi buyurur ki:
"Mfilurn oldu ki, Kuran'in tefsirinden bihaber
imissin; zira bu ayet-i kerimede
hilap kefereyedir: Am (uinumi) oidugu
takdirde dahi selb-i umQmdur; umumu selb
deg.klir Yani cOmlenin isitip anlamadigmdan
baziiar.r.in isitip anlamamalan lazim
ge.mez; manhk dahi okumadin rr.:? Sallbe-I
"lsitiriz!"

kQlllyenln (umjrr.i menftlestirmenin) na-

nakzedeni) mOclbe-l cuziyedir: curntenlzanlamaz;

baanizanlayip Isitlr demektlr
Boyle ayetler Kur an da cokur; ezcumie
ulema-yi ehW sur.net ruyetullaha
k:z:

\uzler vardir

o g,i

i^il ,sil

panldayacaktir. Rablerine bakacaklardir iO ru

yoreceklerdir)." ({Kiyame Suresi. ayet 22-23)

ayet-i kerirr.es: ve
gordugunjz gibi Rabblnlzl de goreceks\n:z/ hadis-i

"OnddrdQnde aw

seriri

deiiliyle.

MevaKit 16, 26. JefsTr SO/1. Tevhid 24;

1/,

hbu Davud. Sunnet

19; Ibn-i

.'Buhari

Musiirr.. Mesacid 211; Tirmizi. Cennet

Mace. Mukadcime 13]

Mahaza Kuranda -Onu gozler idrak edemez,

gozleri

'

idrak eder- oyle

ve oyle babir (J!... (lin'am Suresi. ayet

103) buyurdular. yani mecmua.i gozler
gfirmez, bazilan g6r0r demektir." dediklerinde
Huseyin Efendi dahi:
lat.f

^^

hem de

edebi

felseft

ki,

Islam']

cereyanlan da

muanzlan 36 eskiden
,

iyi

dava

bilmeli-

beri birtakim felseft

Hem

vSris olup ey nas, dedi: Hize Mantikuttayr

bize her seyden verildi. Siipliesiz

ki,

liu

(k.:s

hpr hSIde

(Neml Suresi. ayet 16), Hatta kannca deresi Uzerlne vardikdedi: Ey kanncalar!.. Haydin meskenlerlnlze girin,
Siileyman ve ordusu sizi fark etmeyerek kirip gecirmesm!..- (Neml Suresi, 3yet
18) ayetleri dahi ejyanin tesbihleri kal ile olduguna delildir; zira mecmu enbiya ve
evliya kal ile olan tesbihlerini bilirler ve isitirler. Makam-i imlinanda (ba;a kakma,
muaheze) bir (aide olmamak lazim gelir. Padi?ahim, SivSst Efendi Hazrelleri alim
ve fezil ve her sdzii haktir. Hususen ol ayet-i kerimede olan kelimattan ve bu ayetler
r.iimle miifessirlerin sozlerine muvafiktir." deyince Seyhullsl&m ve sadreyn (Anadolu
n

fazl-i miibin...-

lannda

bir

kannca soyle

ve Riimeli Kazaskerleri) dahi "Huseyin Efendi'nin

siizleri haktirl.."

diye ie'yid ve

te'kit ettiler.

Mm

ad Han:
"-Kadioglu yine mi fezahat!.." diye tekdir ve tcvbih ettiklerinde, SivSsi Haz-

retleri:

Miistumam

imam-i Muslim ibn-i Abdullah ibni Omer'iri rivftyel elligi r-Bir

eden ke.ndi kafir olur.i (Bkz. EbO Davud, Siinnet, 15/4687)
kendine lazim gelip alelfevr (derhal) hlBUrunuzda ter.did-i iman lazim

tekfir

hadisi

ile kiifilr

gelir. "

dedikle Seyhiilislam dahi:

"-FukahS da hadis-i serifle amel edip tekfire Zahlp olmu^larrlir!.." dedi. Padisah-i
zarif dahi Sivas Efendi Hazretleri'ne hilap edip."-Kadioglu'na tecdid-i iman ettiriniz!.." dcyip onlar dahi lelkin-l kelimeteyn-i
tecdid-i iman ettirdiler." (Bkz: Osman Ergln- Balikesirli Abdiilaziz
Mecdi Tolun, HayaO ve $ahsiye(i, Istanbul, 19-12, sh: 306 vd. veya aym muellifin

sehadeteyn ve

"Tiirkiye Maarif Tarihi" isimli be? cildlik eserinin

35

t'ISl tlmi: illet harfleri

bir fiilin

kendi sekli

ile

l.

cild, sh:

199)

denilen ve kelime icjnde bulunan

aldigi sekle nasil girdigini

bir

"elif,

vav, ye" harfli

kaideye baglama. [Mesela:

ikale'nin ash". kave!e" iken: vav mliteharrik. makabli

meftuh o!dugu

yaya kalboiarak kavele=ka'.e', yakviluyakulU olmas;

gibi.)

icin "vav.

Bkz: Ferit Dcvclliog-

Osrr.anhca-Turkca Ansiklopedlk Liigat. istar.bui. Ankara, 2C07, 'i'lal" maridesi.

36
islamiyet. Suriye ve Irak havalisine 5am.il ha!s geldikter. sor.ra burada binakim
esk: kultiirierin bakiyesi ils kars:iasti. Buna iiavaien top'.. :opu yuzyillik b:r muddati
lu-

kalldirler

ki,

ve

"-Patli$ahim!..

ne dersinlzV" dedikle:

"Hak

Zira islam'in asil

ISlim bliyuruldll.

Sarau hocasi

edip:

"-Mdddeaniz

tarihi

bunlara ilaveten unu da soylemeliyiz

kimse aym zamanda

Sultan IV.
caiz

temyiz edeUni!.." der.

"-hsycimii lesbilii kal

bir

"Ve Siileyman, Davud'a

dlli)

lei ne kadar ilzam elsern, kabul

etmeyecektir. Seyhulislami ve kazaskei lerl davet
Imyiimu, hiizuilaiuula miirafaa olalitn." der,
"

dir.

keyfiyet

Arapca'nm da maruz bulundugu ve hatta onda mevcud

her
kelimenin tab! oidugu gelismeyi kavramak icin "Hal"
adiyla

Yahya

eden

bu da hem

elde edilebilir.

ifragi

belagat gibi ilimler sayesinde

de

ki,

bir tefekkiir seviyesi ile

ve edebiyata vakif

muhtevalarinin

35

saltar.atir.in sonlarx.a dogru ask! yunan llimleri (uk'im-i kadimeinin

Arapca'ya tarcsma edilmeye baslanm:s va bu :'aa!:yet Abbasi halifelerinden
el-Me'mun va Harun-i Resid cevirlerinde kamale ermis bulundugundan islam

oian

Emevi

eserlari

akaidinin safiyeti

bozulmaya

yiiz

tutarak birtakim felseft gorujler ortaya

konulmaya

mumessili "Ebu'l-HiikemS" (hakimlarin, yani filozoflann

babasi) iinvaniyla maruf olan el-Kindi (v. 252 h.- 866 m.)'dir. Bundan bir asir sonra
baslanmistir.

Bunun

ilk

Farabi, ondan bir asir sonra da ibn-i Sina 2uhur etmistir. (I'azla bilgi icin bkz:
$emseddin Gunaltay- Antik Felsefenin islam Dunyasi'na Girisi. Istanbul, 2001)


oldugu

gorlisjer

gibi,

ISLAM DUNYA CORU^U

yeni muarizlan yine bazi sapik filozoflarohr.

Bilhassa "Pozitivizm"" ve

ondan

turemis. "Tarihf Maddecilik",

KADtR MISIROGLU
zamanimiz

revac buldukca,

(ikirleri

Elil-i

Siinnet alimleri rahatsizlik

duymaya

baslamis ve bu rahatsizlik sebebiyle ilk ciddi aksulamel "Hilccetu'l-islam"

(verdigi
hUkOmler, islam Igin senet teskil eden) Unvam ile sohret yapmis bulunan Imam-i
(iiizalt

tarafindan ger;eklestlrilmlstir.

Imam-i Gazali. kadim yunan

fikirlerlni

Islam

ile

rr.fzan

ktlfrUne hUkmetmlstlr. Bunlar:

olan lek varhk.

bu, islam'a ters diiser. bir iddiad'.r. Zira islam

ki,

vacib olan Allahu Teaia'dir.

v/arliQi

Ondan gayn

olrr.ayan)

nazarmda. kadim

her sey "hadls"tir.

Yani varhgi sonradan meydana gelmistir.

b-Hasrin Clsmaut Olmnyacagi: Filozoflara gore, bu Diinya hayatindan soma
baser hayali icin ikinci bir liayat vardtr. Fakat bu ikinci hayat, cismani dagil, rfihani
olarak gerceklesecektir. tmam-i Gazalt'ye gore, -ki, dogru olan da bucliirbu gorily,
sarahalen islamt esaslara muhaliftir. Bu, mutekidini kafir yapar.
c-Allah'iu Ctiz'iyyatt Bilmedigi Miisusu: Filozoflara gore, Allah 'in ilmi, bu
alenida c.Ari olan fiillenn ciiz'iyyalma samil degildir. Allah'm, Kainat'm
(emel isleyisi

hakkmda

kulli

dagildir.

ialbukl islam'a gore,

karanhk

bir

l-'ilo/oflann

v iimumi

mevcud olmakla beraber bu bilgi teferruata samil

Cenabi lak, "Hm-i kiil" sahibidir. Avami bir tabirle,

bilgisi

gecadc; kara bir tas iizarinde yuruyen bir kara karmcadan habardardir.
bu uoriisu da, islam'm Allah va O'nun sifatlan hakkmdaki esaslara aykiri

olmak Mbariyla kiifiii inOdbtir.

imam-! Cia/illi (vafati h. SOS, m. 1111) "TehSfutii'l-Feiasifa" adiyla mashur
olan eserinde bu goriislari ortaya atmistir. ("Tehafiit" siircme veya bir hatayi
diizellirken yeni bir halaya siiniklanmek demektir.)

Daha

sorira Kndiiliis alimlerinden, Arlsto hayrani olan ibnu'r-Riisd

Gazaliye cevabeii

tinftm-i

Gazalt'ye cevap vermistir.

" Telidfiitu't- Tehafiit" isimli

bir

Buna da Sultan Hatlh

(1

126-1198)

telif

ederek imam-i

devri alimlerinden

Mustafa Mus-

llhlddln Ffendl, " lt-lififiitii'1-IVhSfiitii'l-Felasife" ismiyle

eser

cevap

vermistir. Tafstlal

icin bkz: Miibahat Tiirker- Uc Tehafiit Bakimindan Felsefe

ve Din Miinasebeti,
Ankara. 1956.

Positivism: Fransiz filozofu Auguste Comte (1798-1857) tarafindan tesis

edilmis olan bir felsefi meslektir. Metafizik gercekleri kiilliyen reddeder.
Pozitivisllere

gore duyu organlan

n-.ar.dud

bir

ile kabi!-i

tecriibe

kor.trol olmayar. bir seyin haklkatl yoktur.

Halbukl

nelicesinde vasil oldugu

gerceg: tamim (umOmilestirmek)

tezada diiser. Mesela r.ormal basir.c albnda bir saf suyu
kaynalarak buharlasma amndaki suhCnete. rr.eseia ICO sar.tigrat derece der. Sonra
baska suian tecrube eder Fakat biitiin sulan laboratuarda kontrol etmeslne imkan
sOretiyie kendi prenslpi

yoktur

Boyle

jidurju

lie

:i/il<:e:

"-Butiin saf sular,

normal basinc altmda yuz derece ;yar.i hep ayr.i) hararette

Bu faaiiyet, laboratuarda elde ediien netlcenin -tabir caizse- zihin
davam ve ikmal ettirilrr.esidir. Zira "Su. su falan derecede buharla-

buharlasir!.." der.
lal::)rii;uarir.d.i

sir!.." demekla "Butiin sular icin" bunu iddia etmek

aym degildir. Bunlar ayri ayn
hukiimlerdir. ikinci hiikum, Fozitivizmin kendisine temel ittihaz ettigi
baslangictaki

hiikum

ile

tezad halindedir.

bir alamet-i farikadir. Bunlar,

sekilde

igin

ehemmiyetli

madcenin

mucshhez olmak,
bir lazimedir.

islam'i

dava

38

husQsiyetleri icir.de "zarflri" eerier

ki.

bu da laboratuar-

da- isiihrac ed:leme2.

Auguste Comte,

insankgir.

fikri gelisirr.ini:

Teolojik Devir

a-Alemln Kadim Olinasi: Felsefe. alemi, kadim (varhgx/.n baslangia

kabul etmektedir

adeta

gibi sapik gorulere kari

eden herkes
Aym

de dahil clmak iizere. bu filozoflann

ederek. kendilerinl Jc noktada tekfir etmis, yar.i o:i!arm
(elsefesi

ir^in

bilhassa segkin kimseleri buyiik olgude dalalete surtlklemektedir.

Bu
Bunlann

dinsizleri

b-Metafizik Devlr
c-Pozltif Devir

buna "Uc Hal Kanunu" adini vermistir ki, bu izah

dnunde tamamen yanhstir.
Insani putlastirarak ona "biiyiik varhk" (Grand Etre) diyeu Auguste Comte,
sonradan Hiristiyanliga karsi yeni bir din kurmaya kalkismistir ki, kocasi iui]3istc
olan bir kadma asik oldugundan, bu sapik dinde kadinlar adeta il&hlastmlmistir.
Bu kadinin adi Clotll de Vaux'tur. Auguste Comte bu kadim kaybettikten sonra
sQretlnde u^ safha addederek

tarihf

gercekier

tecennuii etmis ve kendisini Sein Nehri'ne atmis, kurtanlip timarlianeye

"insanlik Dint" veya "Pozitif Din" adiyla kurmaya

galistiyi

yatirilitnstir.

dinin bir de ilmihalini

ki, bu eser, "Pozitivizmin llmihali" unvaniyla Dr. G.lllp Ata<; tarafindan

de gevrilmis ve Milli Eitim Bakanligi'nca yayinlanmistii'. (Ankara, 1934)
Comte'un kurdugu bu din (!) revac bulttiadiysa da, fikirlertnln 19. asir Rttnesans'mda bir hayll taraftan zuhur etmijtir.

yazmistir
dilimize

Ger^i Materyalist gfiru^lerin

tarihi

pek

eskidir.

Kadim yunan

(Dcmokritos)'tari beri (M. O. 460-370) bircok materyalist

(lknusbr,

Fakat denilebiltr

ki,

bu

batil

telakkt

(ilozofu

Ucmokrit

giiriis sabJbi filozof

ortaya

Comte'dan sonra alemsUmul

bir

mahiyet kazanmistir.

Auguste Comte, kurdu^u ve Allah yerine insani oturltugu 'Vlin"e tliivet makMustafa Resid Papaya bir mektup gbndermistir. (Bkz: Sabri
lisad Siyavu^gil- Tanzimat'in Fransiz Efkar-i Umumiyesinde Uyandirdigi Akisler,

sadiyla Tanzimatci

Istanbul, 1940. sh: 4)

Bundan takriben otuz sene sonra Auguste Comte'un 'lurkiye'de temstlclltlni

yapan Beslr Fuad (1S52-1887) kisacik omriinde pek cok eser vermis fevkalade zeki
bir insan olmakla beraber intihar etmistir.
Bizim saskmlar giiruhu "Jon Tiirkler"imiz de ekseriyetle Fransa'da faaiiyet
gosterdikler: icin basta

yana

Ahmet

kap:!mislard'.. Filibeli

"Allah'i Inkar

Riza olrr.ak uzere ekseriye:le "u materyalist cereHilmi Bey (1865-1914) de onlari ikaz sadedinds

Ahmed

Miimkiin mudiir?! Yahud Huzur-i Fende Mesalik-i

Kiifiir" ad:yla

(Istanbul, 1327; bir eser yazi" nesret"r.is::r.

38

Ashnda okuyuculanmizin butiin materyalist teiakkileri dgrenerek bur.iann

isba: etmek icin ugrasrr.alanra gerek yoktur. Cunkii bu isi. degerli bir
Slim olar. Ismail Fenni Ertugrul "Maddiyyun Mezhebinin i/.mihlali" (Istanbul.
butlar.-.r.i

1928) isimli eserinde yapmistir. Ustelik de yair.iz antitez curiitmesi sekhnde cegil!

imam-i Gazali'nin "TehSfutu'l-Felasife" isimli eseriyle yaptigi hizmeti

ikmal mahiyetinde olmak iizere Gazalfden sonraki biitiin materyalist ve ladini felsefi
ydrusleri de, islam ile mizan ederek bihakkm ciirutmiis bulunmaktadir. Bu alimane
Vaktiyle

eserin yalniz Latin

asilli

harflerimizle okur yazar olanlar icin

iki

cilt

Yayinevi'mizden 1996 yilinda yayinlanmis bulundugunu hatirlalmak

halinde Sebil

isteriz.

ISLAM DUNYA GORUSU

KADIR MISIRO(Sl.U

Kwelce ifade etmis oldugumuz uzere, bir Diinya goriihayat ve Kainat'in tamamini izah etmeli ve bu izahta
yalmz sahid oldugumuz Alemle bagli kalmayip, insan akhna

lanzim etmek gibi

asli

bagdastinlmasinda

(!)

gelebilen her suale cevap verebilmeli, bu cevaplar da

ken-

karsjlasjlmistir.

disine temel aldigi prensiplerle

1924'ten sonra

su,

mizan edildiginde

Islam'in hayatf faaliyetlerin tamamini, su izah ettigimizsurette,

tezatsiz

olmahdir. lte boyle olan Dijnya goriisleri arasinda Islam

digerlerinden farkli ve miimtaz kilan vasiflar nelerdir?
Ko-

Bu

hususiyeti sebebiyle

O'nun

"Laiklik'le

baslangictan itibaren buyuk bir muskilatla

sebepledir

fiilen tatbik

ki,

su talihsiz

laiklik prensipi,

mevkiine konulmus oldugu halde,

Anayasamiz'a ancak 1937 yilinda idhal

edilebilmistir.

Lakin

mUnizm,

sosyalizm, liberalizm, kapitalizm gibi butun beseri

sistemlerin, birtakim temel umdeleri oldugu gibi;
Budizm.

Brahmanizm, Yahudilik, Hiristiyanhk ve Islamiyet gibi her

dinin de kendisine mahsus birtakim temel prensipleri,
kiymet
hukumleri, hak veya

Fakat bu

batil igin

kistaslar, islam

koymus oldugu

haricinde kalan butun sistemlerde

hayatin tamamini nizamlayip

degildhv"

Buna mukabil

kistaslar vardir.

hukme baglamak

iddiasinda

Islam, bir fertten sadir olan

fiilleri

gunden beri. herkesin isine geldigi gibi anlamakta devam

ettigi bu muailak muhtevah kelime. devlet-millet gerginliginin
o

odak noktasim

Demokrasiye
surette

bir

mevzubahs olan

bir fertten sadir

helal, vacib, siinnet,

altinda toplayarak

degerlendirme

ile

olacak butun

miistehab, mekrOh..

miimkun ve muhtemel her

tezatsiz bir

hukme

fiilleri

ilh.

gibi

davranisi bir

Diger taraftan bir zamanlar kendisi de materyalist

felsefeye inanmis bulunan
Hllml Zlya Ulken, bilahare bu sapik gcrusten rijcu
ettigi gib: aleyhine de 'Tarihi
Maddeciligp Reddlye" (Istanbul. 1951) ismiyie alimane bir kifap
yazrmstir.
Aziz okuyucuJanrmza z:krettig miz su ik: asare ilavatan
birds bizceki dir. dOsman:?.:-:nc.rin CelSl Nuri Bny'in "Tarib-i
istikbaP is:~li ball! fikrleria malarr.al asarn?
cevap oimak uzere Flliheli Ahmed Hilminin "Huzur-i
Akl u Fende Maddiyyun
Meslek-I DalMetTnl (Istanbul, 1332; tavsiye edehm. Bu
:

eser'.er.

gcriislerin, bir

red ve cerhi :c:n cerekli ak!?da;illeri ihtiva

ettigi

zaman.miz mtlnewerlerinin fazla yorulmadan bu sapik gorus'arin

butlamm
kavramalan icin bu eserleri tetkik etmeleri kafidir.
Gercekten hepsi de guya beseri saadeti temin gayasi giiden felsefi
sistemler
va semavi veya beseri dinler, insan vakiasmin sirf bir
tek temayulunu dikkate alip
tatmin ermeye cali$irlar:
cihetle

munewer seviyesinde

mateiyalisi ve ladini

alinmak mecburiyeti, onun "mut-

bu durum da fiilT kargasa ve gerginligin artmasina

sebep olmutur. Halk iradesi ile isbasina gelen iktidarlarm ard
arda

ihtilallerle

karsilasmis olmalan da

hep bu

gerginligin bir

tezahurii olarak ortaya cikmistir.

Laikligin -hele bizdeki sekli

miiteaddit tecrube

Mesela

biitiin

ile

ile-

Islam'la te'Iifinin imkansizhgi,

sabit olunca, nihayet

onun

ve merhamet cihetini dikkate

ahkami

Vrirlicji

dikkate

(ali$ihr.

Musevilikte bugiinkii ekliyle aynen boyledir. Hiristiyanhk

se.fkat

bazi

materyalist goriisjerde insanin sadece biyolojik

ve onun ihtiyaglan giderilmeye

<iliiiir

alir.

incil'deki

"Sag yanagma

ise,

insanoglunun

atana sol
bu hususiyetin en bilinen ornejjidir.
Bejeri dinlerden Budizm. insanlann sirf elemleriyle ilgilenmekteyse de onlann
ftmillerini berlaraf etmeye yarayacak emirler ve yasaklar vaz elmez.
Felsefi sistemler de boyledir. Adeta tek kanatii ku? gibidirler.
Mesela M.O. 435 yilinda dogmus bulunan Yunan t'ilozofu Aristib. insan saa-

yanagim

raptetmistfr.

gegisje birlikte halkin hissiyatinin -nisbi

olsa- kaale

getirmistir ve

haram,
gruplar

de

lak Islam karsiti" vasif ve tatbikinde torpiilenmeler husule

sekiz kategoriye ayirmis ve hicbir beseri

fiilin bu kategoriler
disinda kalmasina miisaade etmemistir. "ef'al-i miikellefin"
denilen, yani akil ve balig olup da kendisi icin
mes'uliyet

teskil etmistir.

bir tokat

cevir!." Nassi

zevk ve lez^etie kaim gormu?. lezzet va haz veren her $eyi hak (dogru), hayir
icdia e:rr,itir. Aristo'dar. okurnus, fakat bilahare 'jstarimdan
flgrendigl ahlak kaldelerlni cagistirmi^br.
detini

ve

mesru oldugunu

Daha sonra M. 6. 34C yilinda Sisam Adasi'nda riognru? bulunan Epikiir da haz
ve lezzete miistenid ahlaki menfaata tahvil ederek benimsemistir. O'na gore de,
"lezzet" hayr-i ala. yani en Qstun bir hayirdir.

Bu goru^iin daha sonraki asirlarda da Ingiliz t'ilozofu Bentom ;i748-1832) va

Stuart Mill (1806-1873) gibi baska mOmesslllerl de zuhur etmistir. Bunlara gore safidet,

sahsi menfaati teminle kaimdir.

Ba?ka

birinin

veya

umumun

manfaati namina

fedakarlik etmek, yani digergamlik hatadir.

Sadece Islam Dunya

"ruh" va "beden" olarak

Gbrusii'diir
iki

veche

ile

ki,

insan vakiasini -ileride gdrtllecegi

ele alip yonlendirmistir.

iiz.ere-

ISLAM DUNYA GORUSU

muattal kilarak

laikcilik

yolunda ilerlemenin gucliigu fark edilmi

ve bu sebeple dinin muhtevasini sakatlatmak maksadiyla

sakim bir fikri cereyan balatilmitir. Bu cereyana ister "dinde
reform", islerse de "dini modernletirme" deyiniz, bu, ilahi
hUkQmleri tagyir gibi, insani islam'dar. gikaran
tan baka bir ey degildir.

Bu
rnes/um

batil

bir asrt irtidat-

davanin "Bremen Mizikacilan"m andiran

"miisluman". hatta "Islam'i <;ok iyi bilen

kimseler" olduklarmi ilan edip dursalar da. onlar hakkindaki
tellallan.

giplak gercek budur!..

Biz sjmdi de Islam'in diger din ve sistem!er!e miistereklik

arz edebilen hususiyetlerini degil, bilakis farkhliklanni, bu

farkhliklan

doguran temel

itibariyle, insan,

digini

anlatmak

prensiplerini, yani

Dunya goruu

hayat ve Kainatt nasil Tzah edip degerlendiristiyoruz.

IKINCi

BOLUM

ISLAM DUNYA GORU$U

-M h

I-ISLAM
Bir

tarif,

radini cam?,

DUNYA GORU$UNUN FARIK VASIFLARI

meshur olan ifade i!e soylemek
agyanni mani" olmalidir. Yani

aid biitun unsurlan icine almah. ker.disine aid

mutlak

bir sQrette

gerekirse, "Eftarif,

kendisir.e

olmayanlan da

disanda birakmahdir. Buna gore, islam Dunya

goru^unun

karr.il bir tarif ine ulasmak icin her seyden once, onu
baska Dunya goruslerinden ayird eden, onlardan farkli kdan

hususiyetlerinin neler

oldugunu bilmek

gerekir. islarrVin, baska

Dunya goruslerinde bulunmayan, onlardan tefewiik

ve temayuzunii saglayan -kanaatimizceBunlar, "ilahtlik" ve "dualizm"

(iki

iki

(ustlinluk)

temel vasfi vardir.

vechelilik)'dir.

A- ILAHILiK
islam Diinya Goriisu, mensei itibariyle
dolayidir

Azam"

ki,

Islam 'da Cenab-i

Bundan

ilahtdir.

Hakk'dan bircok mahalde

diye bahsedilir. Bu. ser'igerceklerin vaz'-i

ilahl

"$ari'-i

oldugu

noktasini tebaruz ettirmek icab ettiginde bilhassa kullanilan bir

sifattir,

$arT, seriat

Islam'in

(kanun ve r.izam) kcyan demektir.

ruhuna nufuz edemeyen veya onu

guden batihlann, islam'i ifade

kasith bir

surette tahfif gayesi

"Muhammedanizm"

kere kullandiklan

derecede

bir alakasi yoktur.

ki,

Dunya Gorusu'niin
hiikumlere, Peygamber

-aleyhissalatu vesselam- Hazretleri'nin bile bir clahli

olunamaz. Sunnette vakt olanlar da "$erh ve izah"tan

bir

peygamber

bile

ccgu

Islam

azametli muhtevasini vucuda getiren

Bizzat

icin

tabirinin gerQekle hig-

tasawur
ibaretttir.

ahkam vaz'ina asla mezun bulunmayan

"miibellig" yani tebligciden ibarettir."

Buna gore

miictehidler icin soylenecek soz de

-Peygamber

aleyhissalatu vesselam- tarafindan vakT olan serh ve izahtn

ddnunda kalniak
yapilanlar belki
teferruata,
faaliyet,

11

sartiyla- ayni mahiyettedir.

umumi hQkumlerin husQsi hale

dogru olarak aksettirilmesinden

oyle "keyfe

ma yesa"

istikamette

getirilmek uzere

ibarettir.

yani, herkesin

"Peygamberin iizerinde tebligden baska

Bu

cam

Lakin bu

isledigi gibi

(hicbir vazife) yoktur.'' (Maide

SOresi, ayet 99)

"Allah'in dininden baska bir din mi arzu ediyorlar? Oysa gbklerde ve yerde
kim varsa. ister istemez O'na tesllm olmustur, O'na dbnecekle.rdir." (Al-i jmran
S jres:, ayet B3)
"Kim, islam'dan baska bir din ararsa, bilsin ki, kendisinden (bbyle bir din)
asla kabul edilmeyecek ve o, ahirette ziyan edenlerden olacaktir." (Al-i irr.ran
Suresi

ayet 85)

"Biitiin dinlerden iistiin

kilmak

iizere,

Peygamberini hidayet ve hak din

gotideren O'dur. Sahid olarak Allah yeter." ;Fe::h

S'jresi,

ile

ayet 28)

'ictihadt Fer'iyydta, j/ani ibadet ve muameiata miiteaHik bir hiihn-i

delilinden istinbat (gekip gikarmak) /fin tarn takati sarf etmektlr. Bu gibi
fer'i hukiimteri delilierinden istinbat eden zata da mii<;tehid denir. Ahkam-t
ser'fyi

asliyede. yani itikat meselelerinde iftihad

(O.

Nasuhi Bilmen-

a.g.e., sh: 11)

can

degildir.

Onlar /cafiyyattandir.

(S)

ISLAM DUNYA
olmayip
42

tirilir.

ser'i

Bu

GORIJ.SIJ

ve ilmi olguler hassasiyetie korunarak ger?ekle-

faaliyetteki

metod

ise, kazuistik,

yani mes'elecidir.

KADiR MISIROGLU
[leride

"Adalet Prensipi" izah edilirken gSrillecegi uzere islam

hukukgulan hayatt her

icin

imam-i A'zam Hazretlerinin hayatindan

bir

vak'a

zikredelim:

on

$la'nin benimsedigl

okiugu halde bugiinkii

Osman

hakkinda

imamdan

iki

$iiler glbl-

birl

olan

Muhammed

Bakir

Hazret-i Ebubekir, Hazret-i

Omer

ehl-i

beytlen

ve Hazret-I

sbz sbyierriemis. hie kimser.in sbyiemesine de mUsaade

Hanife arasinda gecen bir vak'a soyledlr:
'.Muhammed litikir, g6yet derin bi.'gi sah'.bi id':. Ar.!as: .dig:na gore Elnl
Hanife, eh!-i rey '><' hyastan ola'ck ortaya gikmaya bas.!adigi [He z.amcnlarda
onunla goriismiis ue butus.mustur Ve Ilk defa bu buiusmalcri da, EbU Hanife'nln Medtne'yi ziyareti sirasmda Medlne'de otmu$tur. Z'.ra r'.uayet olunduguna
gore Muhammed liakir, ilk goru$melerinde O'na:
kfitll bir

etmemlsHr. Bu zftda

Elifl

umuml

hukiim olarak konulmu

bir

derpis ederek

ayn ayn hiikme baglamislardir. Bu durum,

(dikkate alarak)
Bunu kawayabllmek

faaliyeti, butiin ihtimalleri

bir

kaidenin igine her

biri

digerinden az-gok farklihk arz eden sonsuz vukuati doldurmaya

nazaran adalete yaklasrr.ak

itibariyle

gok daha

isabetlidir.

Ancak

hukumlerin gelisip genislemesini sagladigi cihetle tatbikatgmin

"Sen ceddtm HasululWih'tn

SUnffl" demis. Ehu Hanife de:
"Allah korusun, boyle

bir

"

iiz.erine
ijU

Muhammed Bdkiroturdu, Ehu

komujma cereyan

ettt.

xayiftir,

Hanifede

Q'mm online, dlz.

Eb(k Hanife:

Size, (if sufitlm uar,

"Kadm rm

"Adam

on/ura ceuap lutfedin." dtye

erkek mi?"

sb'ze ba$ladi. Evvcld:

\

hisses! kac?"

Iki hlsse. aliyor,

kadm

delill

erkek kuvvetlidir, cak

calisir,

Eger ben onun dinini bozmus, olsam, kadm hayizdan temlz.iendiklen sonra, kiyasa gore: namazmi kaza eimesini emrederdim.
Orucunu kaza etiirmezdim. Fakat ben kiyaslc boyle bir sey yapiyor muyum?"
Ucuncusii:
pistir,

"Beuil daha pistir

meselelsri,

delili

buhman meselelere benzeterek

Hukukunda esas

teskilat meseleleri anlatihrken,

"/sWmlyef 'In Surlye ue ha-

yaydmasmdan sonra burada Roma Hukuku'nun formilllti usOM muha(cemeslnln ialbikat\yla (carsi/a^ifdtgi ve bunun benimscnip almduji " soyleniyordu
viitlsine

kauli boyledir.

"Bead m\ daha

bulunmayan

kaydolmu^ bir talebe

o zaman Esas TeskilM Hukuku (Anayasa) derslerine gelen ve bu dersln daha
zlyade "tariti^e" kismini anlalan merhum Ord. Prof. Dr. Ali Fuad Basgil hocarruzla ararmzda ae^en bir miinakasaya burada lemas etmek Islerim:
Merhumun o zamanki ders takrirleri bize teksir edilsrek dagililmisli. Burtlarda

"pretoV'e sorar,

az.dir;

olma yonunden

'

Zira

"Atamn

gitmistir:'

ver-

kiyas uapttgiro soylemis oluyordu.

4
195'1 yihnda Istanbul Hukuk Fakiiltesi'nc heniiz heni'rz

islam

bir hissei."

cok kay.amr,
nasil oka ge<;mlr. l-'akat ben kiyns yapmiyorum, nasla amel ediyorum."
"Namax mi daha Jaxiletlidir. yoksa oruc mu?"
"
"Namaz daha jaz.ilellidir.

yoksa meri mi?"

Roma

lukuku'nda hakim
tipki

Roma Hukuku
u benzerligi

ihtilafi tespit

ettikten sonra m(s<>lr>yi

hukuk

Islam Hukuku'nda "kadi"nin "miiftii"ye SOrmaS)

ile

Islam

daha once ayni

Hukuku arasinda
fakiiltede

tatbikal

allml olan

gibi...

bakimindan ortaya Qikan

olan alman Slimi

Roma Hukuku okutmus

Schwarz, kitabinda muiekabil tesirlerden ziyade. benzer gellsme sartlan ile izah
ederken, bizim daha lise siralanndayken tamyip sevdigimiz Basgil Hoca'mn boyle
yazmasi bizde hakii

bir irfiale

sebep clmustu.

zarnan "amelt kur" der.ilen tatbika: derslerinden birinde kendilerine bayag:

hazirlamp gelerek yapugimiz iiirazlar. bu yar.lisi dogrultrr.aya kali gelmemi^se de

merhumia

sor.radar. bir hoca-:a!ebe mUnasebetlerir.den

cok daha yakn:

bir syrette

"

anlasma ve cos:

ben atanm dirini kiyaslanmla deg:$zirm< o'.scm, hyasa gore-,

meniden cedes: almmasm: emrederdim. Fake:
ben hadise ayhn rey kullanarak, k;ycs yaparak ceddln Rasulullth'm dinini
degis,tirmekten Allah'tma sigininm. Boyle eyden Allah ben: kcrusun..
Bunun iiz.erine Muhammed Bakir ayaga kalktl. Ebu Hanife'yi kucakladi
ue almrtdan optii." (Bkz: Muhammed Ebu Zehra- Ebu Hanife, (terc: Osman
"-Eger

beuilden gusitl yaptlmastm,

yapmadigmi,

kadm

ka/.anc yollan

adami olan miiftuye

gorusleri iginde ilahilik vasfini haiz

"Bu ceddln Kasulullah'm kauli, degil mi? Eger ben atamn dinini ozmu$
olsam. kiyasa gore; erkcijin hlssesini bir. kadimn hissesini iki yapardim. Qiinkii
z.ayiftir,

yoluna

suretiyle teiafi

de islam onu da. hiikmu,

iken,

"Kadm.
"-Kadimn mlrasta

degil. bir ilim

islam tektir. Bu, islam'in diger dinlerden farkh olarak haiz

olan ceddinlz hiinnetine, sizlere hurmet eimeye hepimlz. borcluyuz."

Va arada

dirmek

iginder. gikmasi guclesirse

bakan kadiya

Dunya

$ey nasil olur?" demis.

"l.dyik olduijunuz. makammiza oturunux, ben de bana yahs.tr $ekllde yerlmu

fijuroyim. zirn berii'm size hi'jrmelhn uar, hayattnda ashabi arasinda muhterem

Himun

ihtilafa

dinlnl ve hadislerini kiyasla degljflrlyormu?-

"Hr;/fci decjistirdi'N,

cr'ikli'i.

bunlann

Keskioglu), Ankara. 2005, sh: 93 vd.)

Cunkii O, bu inisallerla hakkinda nass (Kitab ve sunnetten

delil)

olan yerde kiyas

Bu vesre

ol:riarr:izi

sag!am:su

da scyleyeyim k:. 'jikemi2ce islfiini anlayis ve bu aniayis:

pek cok gelisme kaydedi!m!$tir. BugUn merhumun "Din
ve Laiklik" kitabin: okuyaniar pek cok eksik ve ravizkar bulabilirler. Ancak o gun
o kadarim soyiemek bile bUyilk bir kahramanhkn. Bu gercek, merhumun fikirleri
yiizunden. su naciz sat:rlar;n yazan gib; 27 Mayis'ta Istanbul Harbiyesi'nde hiicre
hapsine mSruz birakilmis oimasiyla sabittir.
gun binbir giicliikle soylenenler.
bugiin daha fazlasinin soylenebilmesini mumkun kilmistir. BugOn ve yannlar icin
fiilen

iie

?'jr.u

:ems:! sahasinda

de durum aynidir.

()

ISLAM DUNYA GORUSU

oldugu

Bizce islam

bir husQsiyettir.

numarah

Dunya Gorusu'nun

bir

farik vasfi budur.

KADtR M1SIKOGLU
"Ha" manasinadir. Bu da, Gunes'in

olmasidir. Buradaki "li",

hareket halinde bulundugu gercegini ortaya cikarmaktadir.

Islam Dtinya Gondii, en temel vasif itibariyle ilahtdir.

Cunkii kaynagi, ilm-i kiill sahibi olan Cenab-i Hakk'in inzal

Halbuki bu.
sabit

zamanlar

bir

umumen

ve butun seyyarelerin onun etrafinda donmekte olduklan

buyurdugu Kur'an-i Kerim'dir. Onur.sa, Allah kelami oldugu

hususunda en kuciik bir suphe ve tereddQde asla mahal yoktur.

goru^une aykindir. Ancak zamanla bu gorusiin yanhshgi

Bunun

gorusii teeyyiid etmistir. Bugiir. herkesin kabul ettigi goriis

birkag aklf delilini arz edelini:

edilerek artik Kur'an-i KerTm'in

Gunefe

budur. Bugiinkti astroncmi iimine gore

Milletler bUtiin miisbet ilimlerde vasii olduklan seviyeyi

gostermek

en

iizere ulkelerinin

birer ansiklopedi

vucQda

degerli alimlerini toplayarak

Bununla Diinya'ya karsi

-adeta- ovunurler. Ancak bizdeki gibi tercume ansiklopedilerle
ihticac edilmeyen bu iilkelerde en son ilmi terakktye makes
ansiklopediler her

yil

sonradan vakt olan

ilave bir cild cikanrlar.

kesiflerle

teclklk edilcliginde yoriiliir ki;

Bunun

sebebi

o ansiklopedinin yuruyen ilmt

Apeks" denilen

cogu zamanda evvelce soylenmis,

Boyle en degerli alimlerin yazdigi

bir

komiirlerinin

itibariy-

-hasa tekzibe ugratilamamistir. Hatta, zaman zaman dogru kabul

edilen bir takim fenni gerceklerin

oldugunda bu soguma had

bir

sobadan cikanlan kor halindeki

soguyunca parcalanmasina benzer

KerTm

Kur

bir fiztki olusla

yil

once

isaret

buyurmustur. Gunes'in bu hareketibiittin

Gunes

Sistemi'ne topyekun iimulu sebebiyledir. Cunkii hareketin

mevcud

Yoksa kavranamaz.

an-i

yonl sabit bir karar,

Kerlm'e aykinhgi

ilim

bir

muntazam

bir

kaanun

lie

cereyan eder. Hesahsiz,

serserf,

lesaduf He degil.

Saniyen, bir istikrar icin, yani kendi Aieminde bir karar ve muwizene
husule getirmek hikmet ve gdyesiy/e yahud nibayet bir siikima erip durmak
icin cereyan ediyor.
S&lisen. ism-i
icin, yarn'

zaman olduguna

duracagx bir vakte, bir

gore, kendine

ecel-i

mahsus

musemmdya kadar

ize$emsu kuvvirab> uaktidir.

Rabian, ism\ rr.exar. oidugur.c gore, ker.ctne hass

zamam

bir istikrar

cereyan ader

ki,

bu

vakit

Yasin Suresi'nde Gunes'in "mils-

harf-i tarifiyle

*elirnesinir.

"limustakarrin" olarak44 varid

"limiistekarrin"

suretlnde vartd olmasindan

$u neticeleri ^ikarraaktadir:

"...Miistekarr, mlmlt rnasdar, Ism-i zaman, ism-i mekan olabildigl, L6mla

da birkac munaya geldigi cihetle bu ifade muteaddit manalara sadiktir:
Icin

tas

de: "ize$?emsii kiivvirat"

nin o gtine kadar anlasilamamasi bu hareketin

vaki kesiflerle tashih olunmustur.

tipik bir misali

Hwela, Gunes. kendisi

vasil

(=Giines dagilip parcalandiginda)',s ibaresiyle bu gercege, bin

takdir ve tahsis edilmis. bir istikrar sebebiyle,

bir istikrar mcha:':ine

mihvermde doner yahud

kendisinin karargab.i oter. aismin menafii icin cereyan eder. Bu mdndda vatara
hizmet icin bir te$iik de vard'.r. Sihaye: bir'.r.c: Latn i/a mdndsina o':mak
uzere $u mar.c. da irc'ir; kendisi icin bir istikrar noktasma degru gitmektedir.
Tatbiki birkee uec'nile izaka mu'r.temil bulur.an bu manaya gore, ems'in diger
bir merkeze dogru hareket etmekte bulundugu da anlas.ilablllyor. Nitekim bir
liadisi %erlfte de "Miistekarruha Tahte'l-Ar$: $ems'in miistekarn Ar$'m
altmdadir. diye varid olmus.tur. " (Elmali'li Muhammed Hamdi- age., c: VI,
mcbs'.is,

Bu "miistakar
Humdi Yazir

noktaya

parcalanacaktir. Kur'an-i

kor

bin ddrt yiiz yildan beri te'yid olunagelmis, hie bir hususta

daha sonra

cizgi

ansiklopedide yer alan

edilmekteyken Kur an, -temas eyledigi fennT gercekler

Elmalili

dogru

kavranabilmesi icin sabit olan bir eyle kiyas imkani

fennT gercekler bile sene be sene yayinlanan ilave cildlerle tashih

tekarrfnin lam

bir

safhaya varacak ve

olmahdir.

Bunun

bir

uzerinde hareket etmekte ve gitgide sogumaktadir. "Solar

dort yiiz

cihetle tashih edilir.

adarr.larinca

Gunes

de

ilave ciltler

olan sozlerin bir kismi yeni kesiflerle tekzibe ugramis oldugu

le-

isbat

hareket izafe eden

getirirler.

cahsmalara tetabukunu saglamaktir. Ancak bu

^5^

Gunes

kabul edilmis bulunan

sh:

yani yerinde sccit olarak cersyar. eder,

4030)
4S
Takvir

SCiresi,

ayet

1.

ISLAM DUNYA GORUSU

KADIR M1SIROGLU
W>

Diger taraftan Peygamber -aleyhissalatu vesselam

-,
Giines'in bu hareketi igin: "mtistekarruha tahte'I-ar$"
yani

"Onun mustekarn,

(siikunet bulacagt yer)

"-Ummii Fadl'm yanma koydugun mal nerededir?

Seninle beraber kimse yok

kadan Abdullah'm o!sun. dedin." buyurmasi

ve u

Diger taraftan Kur an-i Kerim'de gelecege aid de bircok

beyan mevcuddur ki, buniar da bildirilmis oldugu sekilde ger-

Buna

Peygamber -aleyhissalatu

vesselam-'in

ordusu maglup olmustu. Atesperest

bir

gonderen Allah' a yemm ederim ki,

bunu benden baka kimse biimezdi. Sen elbette AUah'm

Mekke Donemi'nde

toplulugun

Kerlm

Lam, Mim. Rumlar (Romahlar) maglup oldu, yakin

bu yenilmelerinin ardindan gatib

bir yerde. Halbuki onlar

i<:inde...' M7

Cok gecmeden
miijde,

aynen zuhura

Iran
i

Sah

Hiisrev Perviz kendisine gonderilen Hazret-

Peygarnberin mektubunu yirtip atmis, Yemen'de

valisi

olan Bazan'a:
"S.u

Hicaz tarafmda peygamberlik iddia eden adami

Runun

uzerine

Kisra'nin yantna varasm!.." diye bir

mektup

bana gonder!" s.eklinde

bir

mektup

yazm\$ti.

Bazan, Kasul-i Ekrem'e:

ayet-i

kerime

geldi.

Yani yeni

ile

onceden haber

verilen

bir harbi

"Hemen

Bizans kazandi.
Hatta Rumlar'in sonradan galip gelmelerine mebnt Hazret-i
Ebubekir, onceden vuku bulan bahis ve taahhiid mucibince
yiiz deve kazandi.

bunu iki memurla Medine-i Miinevvere'ye gonderdi.

Hazret-i Peygamber ertesi giinu gelen uahiy uzerine. Bazan 'in

Peygarnberin mucizeleri arasinda

aid olan pek cok misal vardir:

bulunan kimseler hep imana

ise,

gaibe veya gelecege

yaztp

memurlanna Perviz'i oglu iruye'nin o gece katlettigini

haber verdi. Bu haber dogru cikmca Bazan ve maiyetinde

Rasul-i

"Hazret-i

Abbas

esir edildigi uakii

Efendimiz ona:

"-Fidye vererek nefsini kurtar. Sen ma! sahibisin.

buyurmus, Hazret-i Abbas.

"-Mahm

yoktur.

"

demi.

Ammar bin

Yasir'e:

nzkm

sulu sut olacak!..

bin Yasir'e Siffin

"

buyurmustu. Hakikaten

Muharebesi'nde Hazret-i

oldugu halde yaralandi. Kolesinden su

verdi.

Ammar

AH

isiedi.

Ammar

tarafmda
Kolesi bir

bardaga bahp tekbir getirdikien

sonra:

f
'

Ekrem,

geldiler.

"-Seni yoidan sapan bir firka oldurecek ve sonraki

bardaksui
Efendimiz:

(8)

ile

Rasulusiin." diyerek tslam'i kabul etmistir.

(Iran) Ehl-i

Kitab'a karsi bu galebesine Qzulen peygamberi Kur'an-i

soyle teselli ediyordu:

olacaklar; birkac yd

uze-

Hazret-i Abbas.

rine,

"-Sent hak

dair de bir misai zikredelim.-

Bizans'la Iranhlar arasinda bir harp vukua gelmis ve

Bizans

"tllif,

Sen:

-Eger savata isabet a/mi olursam, u kadan Fadl'm

buyurmuftur, 46

(jeklesmistir.

idi.

arm altmdadir.

"-Sadakte ya Rasulallah!.." dedi ve o esnada ruhunu

Buhftri, Tefsir, 36.

Rum

Surysi, iiyel

l-'l.

teslim

etti.

Ibf

=2^

ISLAM DUNYA G OR US If
Hazret-i Peygamber, hastahgi s.iddetlendigi esnada

ruhunu Leslim

KADIR MISIROGLU
uzaklastiklanni miisahede etmis ve boylece dinamik, genisleyen

etti.

bir

Hazret-i

muhterem

Peygamber hastahgi

s.iddetlendigi

esnada

kizlan Fatimatu'z-Zehraya:

beytimden en once benim yamma sen geleceksin. " buyurmus.tu. Hazret-i Fatima, Hazret-i
Peygamber' in
irtihahnden sonra ancak alti ay berhayat kaldi." 48

Kainat gercegine ulasmistir.

(E=mc

r,

formuliinden hareket eden Rus

an genislemekte

her

Kainat'in

"-Eh!-i

Daha sonra

Einstein'in buldugu

Aleksandre

fizikcisi

oldugunu beyan eden Syetin yukarida

nakledilen mealinde acikca s a!"^ld-3'J uzare "Evreni kuvvetimizle bina ettik."

Bu beyan "kuwet kullanarak

buyrulmaktadir
derr.ektir.

Bu da

gCciin.

kuwetle miicehhez olarak"

degil,

kuwetin yani enerjinin atom cekirde^ine

tekstfl bir suvetts

yerlesmis oid'jgu gercegine tarn: :amma>rriutabik::r.

Kur'an-i Kerim'in vahiy mahsulu ve tiiker.mez bir rr.ucize

kaynagi oldugunu teyid eden gercekler ve Peygamber -aleyhisselam-'in mucizeleri

ciltlerle yazilsa

bitmez!.. Yaztlmistir da...

Bilhassa Kur'an-i Kerim hakkinda "tiikenmez bir

kaynagi" dememizin sebebi

ilimler terakki ettikce

mucize

ve hassaten

Kainat'in sirlanna aid bilgiler gelistikce Kur'an'in bilebildigimiz

mucizeleri de cogalmaktadir. Sirf bir fikir vermek kabilinden

bunlardan

bir-ikisine

daha temas edelim;

Einstein'in "izafiyet Teorisi"nir. czti olan

de, enerjinin

yi]

evvel nazil olan Kuran-1 Kerim'de Kainat'in her

an yenislemekte oldugu su

ayet-i

kerime

ile

acikca beyan

olunmustur:

muayyen

Bu sebeple maddenin

esit

E=mc* formula

enerjinin

oldugunu ifade etmektedir Buna gore

bir kaiipta tekasu'iinim eserldir.

bir enerji

aciga cikmakta ve

varligi izafi

kabul edilmektedir.

parcalandigmda miithis

Terslne

bir

kiitle ile 151k

klitle

veya mad-

ameliye

madde orladan

atom

ii

kalkmaktadir.

tasawuft telakki olan "vahdet-i vilcud" giiriisiirideki

maddr varliklara Sid gerceklerin fenni bir surette izahindan baska bir sey deyildir.
Biitiin

bu gercekler,

bir

maddi varhklarin vucudu "mutlak"

mutlak sadece Cenab-i Hakk'a aid viicuddur.

Zira vahclat-i vilttld telakkisinde butun

"izafT" kabul olunur. Vucud-i

ArabT

Xira lbn-1

ile

tasawufa girmis olan "Syan-i sSbite"

degil,

tabiri varhklnrin

bu

alemdekl vocudlannin izafT oldugunu ilade eder. <^Unki."i ayan-i sabite uarhklarin Allah nezdindeki hakikatleridir. Bunlar ilm-i ilahlde sabit olan "yoklar"dir. Bu manarfa
onlara

1400

carpimina

hizinin karesi

"miimkun" de

denlr.

Ayan-i sabitelerin

ilm-i ilahfde siibutunu gerektiren tecellliye "feyz-i akdes",

bunlann Istidatlanna gore harigteki zuhurlanni icab ettiren tecelliye Ise "leyz-i
midcaddes" iftbir olunur.
ibn-i Arabi'ye gore biitiin varliklar (miikewenat) iic Safhada harict alemde z?ihir

olurlar,

"Ve Evren'i (gogCi) kuvvetimizle bina

muhakkak ki, onu geni^letmekteyiz.'""

ettik (kurduk),

1-Birlncl safhada varliklar, biitiin esya birbirlerinden ayird edilmekstein

farklilnsmaya (abl olmaksizin

(bila

temeyyuz) Allah'in ilminde

Bu safhaya "?uun-i sabite" veya

mevcuddurlar.

kiillT

ve

bir

olarak

bir bilgi

"taayyiin-i evvel" (vahdetteki

ilk

tezahiir) denilir.

once felseft dUsunce icinde, sonra da miistakil bir

olan Fizik'te Kainat'in sonsuz olup olmadigini arastirmis
ve beser tarihinin en mQtefekkir dimaglarimn bir kismi
sonsuz,
Insanlik

ilim

diger bir kismi ise

ittifak

mahdud olduguna hiikmederek bu

edememislerdir. Kur'an-i Kerim

olan dinamik

bir

hususta

2-lkincl

her an ger.islemekte

Kainattan bahsetmistir.

Bu safhada

3-0?iincu safhada biitun varliklar cis alemcs

"taayyiin-i harict"
(halk)

c'er.ilir.

ve zuhur ederler

tece'.li

gercekles~is olur. Ayan-i sabitenin a!amde

olan uarhklarin kendiierine

asnn basinda Edwin Hubble, gelismis teieskoplarla

gozlemler sonunda yddiz kumelerinin birbirlerinden hizla

mahsus

mutiak olan viicuducur. Varliklar,

yaptigi

golgeden baska

bir

ofjs

sirr.

i!p.

(@d)

Z&riyat Suresi, ayet 47.

age.

sh: 282.

ssy degildir.

Buna gore

siiret'e

tere'li vp. tezahiiriir.de". ihare;

vucudian yoktur. VOcud

Alla.h'i-

buna da

Bu

tekti:\

da Allah'in

tecellisinden ve bu

esnada

?.(isn bir

nevi

ayan-i sabitenin kendis: "hatin". "sfiref'i

alamde "Syan-i sabite" olarak mevcud degiidir va olmamistir.

gcrus, Eflatun'un "ideler Alemi" fikrine banzcrse de, ondan i;ok
Boyle olmakla beraber bazilan bu iki gorusu bagdatirmaya calismis ve

z&hirdir, Zira

Bu tasawufl
farkhdir.

Ismail Fenni Ertuijrul-

bir

ki,

Artik varhkiar "ayan-i hariciye" halir.dedirier.

varhginin d:sa tasmasincar (fezeyanindan) ibaret clup suretiarde tezahiir

20.

onlara

"Syan-i sabite" veya "taayyiin-i sanf" denilir.

yaratma
ise,

safhada varliklar yine Allah'in ilminde ve fakat birbirlerinden aynlmis

ve farklilasmis olarak (bi't-temeyyuz ve'l-mufassal) mevcuddurlar.

ortaya "Neveflatuniyye" yahut

Maddi varliklann

fizikt

"Neo Platonizm" denilen

bir goriis pikmislir.

onun
maddenin

olarak aslinda tekasiif etmis enerjlden ibaret oldugunu ve

cercevesi kirilmca, yani atomlar parpalaninca ortaya muthis bir enerji cikarak

ISLAM DUNYA GORUSU

Friedmann, Edwin Hubblein bu kesfini te'yid etmistir.
Fakat
hie kimsenin itiraz edemeyecegi bir
sekilde Kainat'in bir tek

atomdan baslayarak gitgide genisledigini, bu genislemenin

halen de devam etmekte oldugunu ortaya atan
Belcikah papaz
ve ilim adami Georges Lemaitre dir. Georges
Lemaitre'nin
bu

kesfir.e

once

yanikhgim

itlraf

MISIROGLU

IK

I)

bugiinkii seviyede teleskoplara sahip olmasi

igin,

O'nun

miydi?

yasadigi devirdeki ilml seviye

ile

gerekmez

bu gercegin

bilinmesinin imkansizhgi, Kur'an'in ilahi menseli oldugunu

yostermiyor
bir

misal

eden Einstein (1879-1955) da bilahare

ederek bu neticeyi kabul etmistir.

mu? Ummandan

bir katre

nev'inden bu gercege

daha verelim.

itiraz

Bircok lecriibe
ittifak

ile

te'yid

etmis oldugu ilm?

olunan bu

bir gercektir.

Kur'an-i Kerim'de:
"Hayir, yildizlann diistiikleri yere

goriis, artik insanligin

Bu durum

seniz,

bu ger9ekten

biiyiik bir

yemin ederim. Eger bilir-

yemindir." 31 buyrulmaktadir.

karsisinda

Hazret-i Peygamber'in vahiy olmaksizin bu

gercegi bilebilmesi

Bugtinku astronorr.ide yildizlann icine

girip

kaybolduklan

kara delikler artik bilinen bir gercektir. Qiplak gozle gorulmeyok oldugu 9 rcegini Einstein
vflrditflmiz

bu

i.isavvuri

i/.

!i,,h

in "tzaflyet Teorisi" dolayisiyla

anlatmaya baslamrsken
Uirada birakarak esas mevairtUHa dondlm:

patlamtidur, sonnt bu kadar cok maddenin,

yercekimi kuuvetinin
tesmyle fairfa.nnin uterine, kapanmadan, bu kadar
gent* fair alanda bu kadar buyuk bir hula birbirlnden uzaklasmasi
Buyuk Patlamwdaki
-liiiviik

kuovettn

yen bu

delikleri,

olacakti

da bu

Aym

Peygamber, acaba hangi teleskopla gormu

sozii kendiliginden soyleyecekti?!

ekilde diger bir ayet-i

kerimede de:

olaganuatulugunu gostermektedir. Bu kuuuet sayesinde

Euren genisle.mekte

ue. madde birblrini cekip

ye.niden kapanmaktan kurtulrnaktad'ir Bu
kuuuet
hew cok buyuktixr, hem de Allah'm iistun bilgisiyle
qok ince bir sekilde
ayarlamrustir. Hu kuuuet ege.r zayxf okaydi,
gezegenler olusmadan madde

birbinm cekerek kapunacak ue ne galaksiler, ne

Diinyamtz, ne de hayat
olusacakti. I- gar patlamadaki kuuuet duller ijlddetli
olsaydi; madde o kadar
buyuk fair alana yuyilucuku ki, yine ne galaksiler, ne.
Dunya'rmz, ne de hayat
olacaku Bu- fizikcinin cok giizel bir benzetmesine
gore; bu patlamamn
galaksilerm, Dunyamizm, hayutm olusacagi
sekilde ayarlanmasi ihtimali
fair kursun kalemi hauaya
atUgunuda, siuri ucu uzerinde durmast kadar bile
deglldir. Allah, bu patlamayla hem
kudretinin buyuklugunii, hem kendisi'"" /A!iw " "'"'" k i,k <"' (i "" 'tibaren nasi! her
S eyl
ayrica mesa), Kur'an'da bu olusumlan

awr/adigim gdstermekte
anlatarak Kur'an'in kendi mesaji

oldugunu da

ispat etmektedir.
BtfyteceKur'dn, tek birdyette. 1900'lu yillardan once
Euren'in genisledigini
soyte.yen tek kltap oima rnucizesini
gesiermekte, aym

maadenin kuuuetle (mucehhez otarak) yarculdigma

zesmi daha da guciendirmektedir.

zamanda

isarei

ayn: 6yet'e

ederek buyuk muci-

E=mc< formiiltinden, :s:g:n hizinm b'JyUkiugur.den doiay,

atcmur. icmde
aepo,ar.m,s o/aganustii enerjinin verba,
antasi/mis. ve atom santrallerinden
atom bombalarma kadar yenl buhsiar. bu
formiiUXn manngma dayamlarak
yaptlmtStir. Elnstein'a kadar dusiin.urier,
maddeyi h.areketsiz ve harekette ise
ou liare-iets.z maddenm o>.r ir itme sagianarak
sebep ciduiu^ sauunmuslar
dir. Leibniz (16161716), Allah'm
hareketi maddede rr.eknuz olarak yaratugmi
(nareketm. maddenin icyapusindan kaynaklandigmi)
soyleyerek maddenin
ener
mdirgenebiUr oldugu fikrine yaklasrm&r; ama bilim
dijnyastnda bu
bulusun tarn ankmuylu ortaya konusu, formuluyle
Einstein a dittir " (Kur'5n
Hi? Iukenmeyert Mucize, (lleyet). Istanbul,
2002, sh: 30 vd.)

"Birbirleriyle

<^p^

bir sekilde (tabakalar halinde)

yedi gogii yaratmis olan O'dur. Merhametli olan (Allah)'in

yaratmasinda hicbir uygunsuzluk goremezsin. Gozii(nu)
qevir bir bak, herhangi bir ^arpiklik gorebiliyor musun?" 52
buyrulmaktadir.

Bu gemek

de, bugunkii astronominin te'yid ettigi bir hu-

sustur. Kur'an-i

Kerim bu gercege Talak

Suresi, 13. ayetinde

de temas etmektedir.

Dunyamizm en yakm katmani

Traposfer'dir.

Bunun

ka-

hnhgi yeryuzunden itibaren Ekvatordaki 12 km, kutuplarda ise

6 km'dir.

Hava

hadiseleri

bu tabakar.in 3-4 km'lik kismmda

cereyan etmektedir.
Ikinci

'.

uyumlu

bilinir.

lesiri

Bu

olan

tabaka Ozonosfer
tabakanin,

mor

Gunes

dir.

Bu

ozcr. tabakasi olarak da

lsinlannin canhlara oldurucu bir

otesi lsinlanm yuttugu bilinmektedir.

Vakia Suresi, ayet 75-76.

Mulk Suresi, ayet 3.

()

ISLAM DUNYA GORUSU

Fezanin Ucuncii
baslayarak 50

kati Stratosfer'dir.

Butabaka, yeryijzunden

km kadar yuksekliktedir. Bundan

sonra Mezosfer,

KADlR MISIROfiLU
yammizda ta$mz. Ust deri yanrnalarmdan ue yaralanmalardan yalanarak vucudumuzun ekil degitirmesine kadar
Iki

miimkun

sllinmez gizgiler ha'iinde bir

kilmakladir. Gokyuziindeki yedinci tabaka

zosfer'dir. Bu, yeryiizunden 10.000

gaz oranlan

km

ise,

Ek-

uzakhktadir. Burada

turn elkenler (amiller)

dikkat

tabirinin yedi defa

tarafi.

gok"

gecmis olmasidir. 53

berin bu geroekleri nasil olup da bilebildigine bir izah getirmek

Kur'an-i Kerim'de insanlann hesaba cekilmek iizere

yildizlar bile

gibi

yilinda, Ingiliz bilim

adarm

ortaya konusabilmistir.

bir kimlik karttdtr

Bu

ki,

aym yumurta

kimlik karU asla sahtekarhk

kabu! elmeyecek ekilde imzam;zi

aiar.

edemez. Bu mUhrUmiiziin ne taklidi, ne de

inkan soz konusudur. Omur boyu bu miihru hig kcybetmeden
J
1)

Bakara

Nuh

1?.,

ifade

Kiyamet Suresi,

ayc't 4.

sicaklik bile

kifayet

edecek

bir

sicakhga sahip degildir.

degil,

Giines sistemine

Bu Arapcadaki demir

karsihgi

2) isra Suresi, ayei 44, 3)

MijminOn

26'dir. Ustelik Kur'an-i

ki,

de-

Kerim'de Madid

zikredildigi ayet

de 26.

ayettir.

etmek

istedigimiz husus; bin dort yuz yildan beri vakT

olan her yeni kesfin Kur'an'i, teyid edegelmis, olmasi keyfi-

Burada

peygamber

zikredilenler

iimmi (okumamis, yazmamis)

vasitasiyla insanliga

sunulan bu buyuk kitabin

bir

ilahT

menseli oidugunu -red ve cerhi imkansiz bir suretie- ortaya

koyan gerceklerden sadece

Kur'an-i Kerim'in temas

bir kac:dir.

fenni gerceklerin o

gunden

beri vak? olan kesiflerle te'yid olundugur.u. yazdigi

"islam

Meydan Okuyor"

isimli

ertigi

alimane eseriyle ispat eden pakistanh

Vahiduddin Han da soyle

diyor:

Surest, ayet

5) Talak Suresi, ayet 12, 6) Mijlk Suresi, ayet 3, 7)

'*

Suresi, ayet 15.

"'

7.7,

olusum anindaki

Boyle misalleri gogaltmak miimkundur. Ancak bizim burada

dlim
Suresi, ayet

ilk

Suresi 'nin basmdaki besmele de ayet kabul edildigi takdirde

Hig kimse de bu

takiit

86, 4) Fussilet Suresi, ayet

buna

atom degeri de

yetidir.

Kabul etmez, elimizi degdirdigimiz birgok eyaya sab.tekar'nk

imzamizi

Hak "Demir'in
beyan buyurmaktadir. Bu giinku

haricten indirilmis oldugu soylenebilir.

gorunur. Halbuki

farkh ve adeta bir kimlik karti

mahiyetinde oldugu ancak 1856

ikizlerinde bile farkhdir.

Yaratiamiz

" ss

Cenab-i

bitirelim.

Bu sebeple O'nun sadece Dunya'miza

O'nun

nazarda belagata aykin

"Parmak ucu dyle

56

Demir'in sayi degeri 26'dir.

uclanni dahi (yeniden) duzenlemeye gucii-

Genn Ginsen tarafmdan

\leyen

olan "hadtd" kelimesinin ebcedidir. $ayan-i hayrettir

miiz yeter." 54 buyrulmaktadir.

ilk

bozmaz.

demirin ortaya cikmasi icin kaftdegildi. Hatta Gtines ve benzeri

mirin

Bu,

bu bahsi

diril-

tilecegi bildirildikten sonra:

parmak uclarmin her insanda

ile

Diinya'miza indirildigini"

bile

mecburiyetinde degil midirler?!..

parmak

bir misal

miisbet ilme gore. Diinya'nin

Simdi Kur'an-i Kerim'in vahiy mahsulu olmadigini iddia

edenler, 1400 yil ewel yasamis umm? (okumamis) bir Peygam

"Evet,

muhur gibi

ne kadar da buyuk bir kudreie sahipiir.

Sen

Kur'an-i Kerim'de bu "yedi

orjinalligini

santimetrekarelik bir alanda milyarlarca degi$ik deseni,

iyice azalmis ve iyonlara aynlmistir.

isin calib-i

muhrumuzun

daha sonra Termosfer ve iyonosfer gelir. Bu sonuncu tabaka,

radyo dalgalanni yansittigi icin yeryiiziindeki haberlesmeyi

Kur'an. Hi? Tijkenmeyen Ha2ine, sh: 208.

lladTd Suresi. ayet 25.

ISLAM DUNYA GOKUSU

"...Bizler, Teurat ve incil'in de Kur'an-i Kerim gibi
kitaplardan olduklonna inaniyoruz. Bunun igin, bu

hi

ila-

iki

kitapta ilahi ilimlerden iktibaslar bulunmaktadir.

ki,

bunlann

ilk

Ne var
hakiki nushalart ve sozleri kaybolmu$tur.

Bu

yir/.den,

bu

iki ilahi

kitabin, bir dilden

ba$ka

bir dile

tercume ameliyelerine ugrayarak iki bin senenin gegmesiyle ve asil onemli olan s.eyin, -Amerikan bilgini Gressy
Morrison'un tefsirine gore 57 ilahi nushaiannin, en gok
ugradiklan
riyle,

fork

bes.eri tahrif

hakiki Incil

meydana

lie

(Human

asrimizm

interpolation) ameliyele-

tncll'l

arasinda muthi bir

gelmi^tir.

baskisimi bes,eriyete gondermi^ti.

Is,te

bu

AD1R MISIROCLU

Hdgun de yeryuzunun tavani oldugunu goruyor ve yildizlari, gok kubbeye gakilmis, gumus.ten parlak giviler veya
fezaya asilmis, kandiller zannediyorlardi. Eski Hindliler,

Yeryiizu'nun ana inekin boynuzundan birinin uzerinde

bulunduguna ve inegin, yeryuzunu bir boynuzundan diger

hcynuzuna aktanrken Diinya'mizda yer sarsmtilan meydana geimekte olduguna inamyordu. Copernic (1473-1543)
gelipde, Gunes.'in harekette bulundugu

hakkmdaki

fikrini

agiklayincaya kadar, Gunes/in hareketsiz olarak yerinde

sabit kaldigmi

Dunya'mizm da onun

dondugunu

etrafinda

savunuyordu.

Birgok tahriflere ugramalan sonucunda bu kitaplar

kiymetlerini kaybedince, Yuce Allah, kitabmin yeni bir
Kertm'di.

Bu

kitap da, Kur'dn-i

kitap, gergekliginin ve kemalinin butun-

Is.te

boylece ilim yavas. yavas.

ve ara$tirma

i/er/emi' ve

insanda tecrube

gucu artmi%, sonunda, birgok sirlan aydmliga

kavu$mu$tur. Bugiin, ilmin muhtelif $ubeleri hakktndaki

bilgilerimizden herhangi bir pargasi yoktur ki, ona eski

luguyle, eski kitaplarda

ancak kisa ve titrek panltilanndan

baka bir ey kalmayan butun ustun vasif ve ozellikleri

baki$lanmtz kokixnden tamamiyla degimemis, olsun. Bu

da, eski asirlardaki inanglarm batan baa battl oldugunu

tas,imaktadir.

isbat etmektedir.

Ben,

burada, Kur'an-i Kerim'in gergek o/uu hakkindaki delillerimden uguncu delil olarak, bu ozelligi ele
i$te

Bu gergek
olarak

agik olarak ifade ediyor

devam eden

zaman kendi asnndaki inang

mi oldugu s.eylerden herhangi

dairesi iginde gikmis, olsun, kendi

iptal edememis.iir.

ve

uydurmasi

Ancak

olaydi. u

birini,

insaniardan higbiri

Kur'an-i Kerim, eger insan sozu

ana kadar ayn\ ekilde kalmasi

imkansiz olurdu.

Kuran-t Kerim. insanlann, tabiattan pek az bir ey

bildigi birasirda inmitir. Onlar, yagmurun gokten
indigini,

gergekligi turn

higbir insan sozu yoktur. Qiinkii insan her

alacagim. Kur'an-i Kerim bugunkii ilerleme ve kalhnma

asnndan on dort asir once inmitir. Fakat, O'nun getir-

bilmis.

ki,

ve ilimlerden ogrenilen eyleri

ve konu$mutur. O, sozler ister uur, ister s.uuralti

zamanmda

bulmus. ve

s.eyieri anlatir. Bu yuzden, zamanlardan bir

zaman sonra elimize aldigimiz bir kitabin, butun aianlarda
meydana gelen yeni bululara gore her tarajmda yanl\s.lar

gormus. oldugu

ve hataiarla doiu

oldugunu goruyoruz.

Ancak Kur'an-i Kerim, bu kaideden bas.tan ba$a musCunku O, eski asiriarda da oldugu gibi h.aktir ve

tesnadir.
(Man Does not Stsnd Alone,

Isa

mn hayatmda

p. 120.) urasi muhakkaktir ki, !ncil!er, Hazret-l

yazilmamistiv. Yazilan inciiler, Hazret-l isa'mn -aleyhisselamgo-

ge cikmasmdan ancak
Sibbt

zdmanmdu

yanm

yazilmistir.

asir sonra yazilmistir. Teurat da, son olarak, Babilli

(M.O. 586-538). (Vahidiiddin Han)

Bu hurafe

inanci, Arabistan

yanmadasi

arasinda da yaygin bir durumdadir. Halbuki,

gibi hurafelere asla

halki ue bazi

kiilturlii

gunumuzun umflmi

yer vermemektedir. (Vahidiiddun Han)

sayilan kirnsaler
kCiltlir

akimi, bu

ISLAM DUNYA GORUSU

butiin soylediklerinde dogrudur.

Ozerinden uzun as\rlar

olmasma ragmen, sozlerinde en kuguk bir degis.me

ve tahrif vaki olmamitir. Bu da, onun menbamm, ezeli ve
ebedi gok iyi bilen muthi$ birakil olduguna bas.h basma bir

gegmis,

deli!

sayihr

en gergek
bilglsl,

ki.

o miithis

en son ue

Ve gene O'nun ilmi ue

zaman, mekan hdller degiimi kanunhrma boyun

mahdud

ilim ue goriisleri

zaman denen mefhum O'nu daha

higbir

kimse

geneo,

ue

ilimlerin ilerlemesine

Kerim'in

uazifenin hakiki

modern

ilim

ve fenierimizden herhangi birinin dairesine giremez.

An-

ilgili

her

o,

bizim

hakikatinden bahsederken, insanla

deginmektedir. Bu da, gok ince bir mesele

oldugundan, hakikaten gok tehiikeli bir dururndur. Qunkii

herhangi bir mus.kil hakhnda cahil ueya malumah noksan
olan bir kimse, bu mus,kulden -hsa bile olsa- soz sahibi

olmaya curei

eder.se, olaylar ue hakikatlerle ilgisi

olmayan

kelime ueya deyimleri kullandigi bu konus,masinda onuru

kosteklenecegi muhakkaktir.

Buna
rebiliriz.

bir misal

vermek lazim

Aristo, erkegin

oldugunu

gelirse, Aristo'yu goste-

kadmdan daha

euuel ue daha eski

"Kadmin agzindaki dis.!erin,

erkegin dislerinden daha az oldugunu" soyliiyor. Hdlbuki
isbata galis,irken:

herkesge biliniyor
ilgisi

olmadigi

gibi,

ki,

bu sozun, antropoloji i/miy/e higbir

soz sahibinin de, bu ilimden gok cahil

oldugunu ifade etmekiedir. Qunkii di!erin sayisi.. kadin

ue erkegin her ikisinde de birdir. Fakat u ueya bu yonden
deginmis oldugu butiin modern ilimlerde

uarlik

ki,

ragmen insanlann bu modern

s.eyi

biliyordu.

Kur'an-i Kerim'in kelime ue lafxzlanmn, yeni bulus_lara

modern

strlanni gozmiis.
tefsire elueris.li

bile,

ilmin u ana

ilmin

meuzuu bahis olan vak'alarm

olmasma, o meuzudaki Kur'dn

is.aretlerini

maddelerin de elimizde gayet bol olmasma

baghdir. Fakat Kur'an'da herhangi bir hususta, istikbali

aras.tinrken,

modern

tamamiyla ueya

bir

ilmin ortaya

pargasim

koydugu gergekleri

iptal ettigini gorursek, bu,

Kur'dn-i Kerim'in gergekligine asla hale! getiremez.

bu demektir

ki,

Kur'dn 'in mdndsim

Ancak

tefsire ga/ian kimse,

yorumlama tes.ebbusunde aldanmis,

ve hayata dus.miis.tur. Ben suna biiyiik bir inangla inamyorum
ki, oniimuzdeki ilmi bu/u/ar, Kur'dn'in is.aretlerini daha
gok izah eder bir durumda ue onun gizli manalanni daha
oradaki hususi bir

idreri

fazla ag\klar bir e/ci/de olacaktir.

"

M demekte ve

bugiin sabit

olan fenni gergeklerle Kur an-i Kerim'in beyanlan arasindaki

mutabakati sayisiz misalle ortaya koymaktadir. 60

:

Fakat ne hacet!.. Kur an-i Kerim, O'nun

ilahi

meneli

olduguna ir.anmayanlara cr.dort as:rdan beri 6yle meydar.

okuir.aktadir:
5

60

kadar Kur'dn-i Kerim'in, yukandaki gibi cahil bir adamin

uydurmasi oldugunu isbat edecek tek bir kelime bulamav$ggg>

biliyordu ue

Bu bahse girmeden once, unu da hemen soyleyeyim

is.le.rin

s.eye

iyi

gine agiktan agiga delaiet eden baz\ misaller verecegim.

ki,

tas.idigi biiyiik

mihueri Ahiret saadetidir. Boylece

cak o insana

pek

Ben burada, Kur'an-i Kerim 'in s.imd\ye kadar bilinmeyen

ancak asnm\zda ogreniien pek gok gergekleri ihtiua etti-

tipatip uymasi,
i

ifadesidir.

birs.ey bilmezken, hereyi

asirda bile bilemedigi her

asirlarca

euuel iptat eder ue ortadan kaldmrdi.

Kur'an

oldugunun apacik

bir varligin sozii

kendi istikbalinde her insan sozunun

ci/cmi$ olsayd\,

ugradigt gibi

bir insan-

hakikaten muthis. degil midir? Bu da, onun tabiatustu

yii

s.ekilleriyle bilmektedir.

egmez. Eijer o sdzler,

dan

akil, butiin hakikalieri,

KADlR MISIROGLU

Vahidiiddin Han- islam

Meycan Okuycr,

Istanbul, 1996, sh: 232-236.

Vahidiiddtn Han- a.g.e., 236-261.

Bu hususta tam ve doyurucu

bilgi

edinmek

Isteyenler Vahidiiddin

Han'm bu

userine ilaveten bir de su degerli eseri mutalaa etmelidirler: Kur'an Ara?tirmalan

Grupu- Kur'an: Hi$ Tiikenmeyen MQcize,

istanbul. 2002.

ISLAM DUNYA GORUSt)

"...ve eger kulumuza (yani peygambere) ceste ceste
indirdigimiz Kur'an'dan siiphede iseniz, haydi O'nun
ayannda bir sure meydana getirin vc Allah tan baska gii-

KADtR MISIROGLU
Bu

bagdasmasina

bunu yapm!.. Yok yapamazsaniz

yapamayacaksiniz- o halde

hicbir

-ki,

zaman

cirasi insanlarla taslar olan o

atesten sakimn, o kafirler icin hazirlandi." 61

Diger

"Dg

bir ayet-i

kerimede

ki buttin insanlar

getirmek iizere toplanip

peygamberin

ittifak etseler,

onun

mislini, ben-

(meydana) getiremezler. Yekdigerlerine yardimci

olsalar da yine getiremezler."'' 2 buyrulmaktadir.
zerini

hicbir engel yoktur. Zira ahlak kaideleri disin-

hukuk ve muamelat yoktur.

vazife ve selahiyetleri ayni degildir.

Mevzu

gelmislerdir.

Kainat'i izah

ve cinniler bu Kur'an'in mislini

eden

bir

olsaydi, belagat ve fesahatiyla

liizurn

kahr miydi?!.. Yuzyillardan beri bunca can ve mal zayT

Kcrim'in

vardi?!

Oturup

bir

muamelat hukumleri beser hayatinda

kaydedilen terakktye muvazi olmak iizere eksik veya farkh vak?

olmustur. Hiristiyanhkta ahlak kaideleri disinda iclimai (sosyal)

''

dlr.

ilahidir.

Halbuki Islam'in, baska Dunya goruslerinden farkh, kendisine

miinhasir hususiyetlerini sayarken ilk olarak ilahtlik vasfini
zikrediyoruz. Fakat "Yahudilik ve Hiristiyanlik

cevaben deriz

mahsus

ki;

Dunya gorusu

da

semav?

degildirler.

ilahidir,

birer din

Bunun

1-Kitabm, Kilab yani Kur'&n Syeti

lh:

nizamlamak.

tanzim etmek veya izah etmekle kendini mukellef addeimez.

(m)

Bakara SOresi, ayet 23-24.

Isra Siiresi. ayet 88.

ile

ile

neshi,

neshi. Mut'a NikShi'nda oldugu gibl...

3-SUnnetin Kitab

ile

neshi. Kible degisjkliQinde oldugu gibi...

4-Kitabm siinnet

ile

neshi. Muellefe-i kulub meselesinde oldugu gibl... (TafstlSl

bkz:

19

Ekrem Bugra

Ekinci- islam

Hukuku

ve Onceki eriat)er, Istanbul, 2003.

vd.)

Ru

detjerli muellif, ad)

gegen eserinde eski

?eriallerin islfim

nazannda durumla

inn uzun uzun inceledikten sonra:

"(Jmumi kaynaklarda ge$en "Islam Hukuku eski seriatleri neshetmisUr.u

iwshettigidir.

Kabul

mevcud olan mukaddes metinlerdeki hiikiimler\

Qtinku Islam akaidinde bu metinlerm orijinal metinler nfmurfigi

edi'.ir.

Yoksa

orijinal metinlerin kuiliyen neshi

Q6riis.\i iler:

sdzkonusu

degildir. Ni-

surenler bile eski jerlatlere aid bazi hurcum/erin, Islam

itikiiku'nda da m-jtebe r

olduSunu kabu: ederier."

re'r.' hukuk sistemler:r.;r.

hukukunun daha gok :es,ekk J:

"Eski

Ititr.

iiayr-i

Hiristiyanlik, hayat-i ictimaiyyeyi

mesele-

sebebi.

hayat ve Kainat'in tamamini izah davasi giitmemeleridir.

Mesela

bir

soziinun nmnasi, bugun elde

bir hususiyet degildir." iddiasina

Hiristiyanlik ve Yahudilik

hUkmU ortadan

<><lilniis.

agkcja heyan buyrulmustur. Bu gegici birhnkmiin mer'lyyetlnln (yiiriirliigilson bulduilunu bildirmcklen ibarettir. Bu da dort sfiretle vaki olmu$tur:

lck\m bu

olduklan halde, bir

bir

Halbuki bu keyfiyel, vahiy devrine aid olup Kur'an-i Kerim'de (bkz: $ura SOresI,

2-SUnnetin Sunnet

seye cur'et edildigine sahidlik etmiyor.

da

hukukunda daht mevzuubahs olan bu "neslh", yani

mimaka$a

ftyei 13)

icaz ve fesahat itibariyle Kur'an-i

Hiristiyanlik

Isl&m

kaldirmak veya degi$tirmek, alimler tarafmdan en <pok

li,'in

bu, sadece Islam a

O'nun tanzim ettigi saha dardir.

tasisa dahi bugun mensuhtur.* 3 Onun

kaaide olmamasi sebebiyle

uiia)

Mense' bakimindan Yahudilik ve

tahdtde ugrarlarsa butiin bir

itibariyle

ayni olmakla beraber.

bir suresini tanzir etseler (benzerini yapsalarjdi ya!..

Tarih boyle

Onlar bazen

Arapca'ya Arap

ediplerinden daha ziyade vakif binlerce Cizvit papazi varken,

Islam '1 yok etmek icin (!) asirlarca hach ordulan sevk etmeye

etmeye ne gerek

Ciinkij her

gorQs getirmezler. Jnanca aid temel esaslar

Ostelik ilahtlik vasfini

Bu miimkun

-islam 'dan farkh olarak- "laiklik'Me

zaman ve mekan, bazen de mevzu itibariyle tahdTde ugrarlar.

Mekan itibariyle tahdTde ugrayan peygamberler muayyen bir
kavme

ise:

O'nun

ki,

da, incil'in aslinda da

vendiklerinizin hepsini caginn!.. Eger sadiksaniz (samimi

iseniz)

sebepledir

Muslim'er de esas

lahalarda ker\di

irifccriy/e

deiil

ciup olmayacagi rneselesi

deurssi

ile ilgi'idir.

islam Hukuk::' r a tabidir.

hukuklarmw uygulanmasi ^onUr.de

tabtatlj/le is-

islam iilkesinde ya$ayan

Ancck bunlara

belli

Imtiyaz tamnabllir ve tarih

hoyunca da boyle olmustur. Gayr-\ Miisllmler ahvdl-l sahsiye denllen sahis, aile
(< miras hukuku sahasinda kendi ruhdni meclislerine veya kendi dinlerinden
hakemlere gidebilirler. Daualarmi Islam mahkemelerine de getirebilirler, ancak
/hi (aWirde uygulanacak hukuk, esas itibariyle Islam tlukuku'dur. Bwiunta
beraber kendi dinlerine gore ge<;erli olan $arap ve domux alim-sattmlan,

ISLAM DUNYA GORUSU

vazn olan Cenab-i

Hak

tarafindan

bi'set-i

Muhammediye

ile

mer'iyetten kalclinlmi$tir. Men^e' bakimindan bilinen ekliyle

ilaht

olma meziyetini kaybetmi?,

o, asli
ilahl

muhtevasi

itibariyle

de

tahrtfata uramitir.

iradenin nihai izhan oldugu cihetle tam ve

oldugu gibi aynca

tahriften

Aynca

Halbuki Kur'an-i Kerim,

nakisti.

KADIR MISIROGLU

mukemmel

$u

masun

i?.ah

celeri bir

ilahi bir siyanetle

kalmi, yani

bin dort yuz yildart beri

korunmu ve

korunacaktir.'"1

edilen hususiyet sebebiyle Peygamberierin dere-

ve ayni kabul edilmez. Onlardan bazilan "miirseltn"

diye amiirken diger bazilan "ulu'l-azm"

sifati ile

zikrolunur.

Bazilan mustakil eriat sahibi, yani "rasul" iken, diger bazilan

sdhldslz, iddetsiz ve

muteber kabul

mahremlerlyle

edtltr.

Bunun

evllllkle;

vasiyetier: :s:cr,

wcnKernesince

dt$\nda kalan h suslarda kendllerine

ta:bi'<

edilen

sadece "nebf" yani peygarr.berdir.

cezalar, Tevrat'ta blldtrltmli o/'su bile (recm, k.scs gibi) bunlara kendl dlnlertntn

hukumlerlyle hiikmedHmis. saylmaz. Bu htikiimler, mens.ei Tevrat'ta olmasma

ragmen artik Islam hukuku hilkmii hdiine gelmis.tir, yururluk ve etkinligini bu
hukuktan almaktadir. Qiinkii ceza hukuku hukumlert, kamu duzenini llgllendlrun hiikilmlerdlr. " demekte (.a.g.e., sh: 23 vd) ve Have etmektedin
"Nellce itibariyle islam

Hukuku

eski $eriatlere 611 hiikumlerden:

liazilanm aynen kahul etmfsrlr. Bunlarm bir ktsrm hukukun umumi

Cezalarm s.ahsillgi, anna ue babaya iyi muamele, miilkiyet hakkina saygi gibi. liir hsnu da Han (hantmma zina Isnadi ve akabindeki tdnettesme).
fciscis, lean cezOsi, fCiiz alip verme yasagi, iki kizkardesle aunt
anda euli olmama,
Icoi, kan ue dotmtz all yememe, sunnet ohnu gibi hiikiimlerdtr.
?. tittzilanm
diiiil/ftlmmk veya <je/lst/rerek kabul etmitftlr. Taadiliid
Zv.ucul, kasCune, melu; oruq. hue, kurban glbt...
3 liitr.tlanm ise neshetmltflr. Ogul uarken kizlarm udrls olmamasi, karde$
ue yegenlerk'. eulenebihne, ganimel ma/imn kullantlamamasi, htrsmn
ue ton;
'"""/' kiilti yupdnmsi, seht giinunun mukaddesligi gibi...

$u
bir

tarihi bir gercektir ki, Hiristiyanhk

mahiyet

bugun

asiiyla alakasiz

iktisab etmitir. Yahudiler, Hazret-i Isa'dan takriben

dort-be? ytiz sene sonra eytani bir ifsad

ile

onu vahdaniyetten

uzakla^tinp taninmaz bir hale getirmiflerdir. Tarihte "ikonalar

prensiplerldir.

kavgasi" denilen ve

kiliselere

heykel ve resrnin girmesiyle

Hazret-i isa'ya uluhiyet izafe edilmesini intac eden bu din! ve

fikri

munaka^alar mevzurnuz haricindedir/' 5

Iluhi

lamest

hukuk ststemlerlnin hiikumlertnin

tjiiyat

tabiidlr.

Bunun

birbirine benzemest, blrblrlni etkt-

sebeblni de, bu

miistarek kaynakla, orjinde. ararnak lazundir.

bukuk

Bu

yisiyla llahi uahiydlr.

sisternlerinin

arkmmdakt

kaynuk dindir, dolabulunan hukuki htikilm-

miis.terek

Oyleyse bir dine ait oldugu sabit

baska ilaht bukuk sisteminde de latbike medar olmasi mtimkiindiir.
Q'mkii hepsinde de sari, bukuk koyucu miisterektir. Ancak zamanin geregl ve
Insanlarm maslaluiu geregi birtaktm hukiimlerin almmamasi veya deis.ttrtlmest
de tabiidir Kui 'an ve sunnetln, geldil soman odrf bai^nun hukuk prenslpleri
ve
lerin bir

drflerden bazr/onni aynen veya degis.tirip gelistirerek kabul ettigi goriilmektedir.

Bu hukuk prensiplerinin qogu eski jeriat/erden kaynaklanmaktadir; teamuiler

de o deuirde insanhgm

(s)

oldugu mukemmel sevlyeyl gos'.erir. Esas maksadi adOletln tecellisi olan isldm hukuku, geid'.g: devirtiek: veya daka
oncekl
hukuki ve teGmuli hiikumlerden fcazi.'ann; aqixga reddediyorsa. bunlarm tahrlf
veya ketmedllmls, ya da aruk ctiaieti tecellS eitirrrexter, uzak hukiimler oldugu
dusunuleb\i:r. Ya da na$lar:n, :r,san!:g\ daha ileri bir sevlveye gSturme sdlklyle
sevkedildigine hiikmedileblUr. Vine de eski mukaddes metlnlerdekl hukumlerle
Isl6m hukukundakller arasmda sasirtia benzerllkler vara::: Eger Teurat ve
Incii'in orijinal nushalan lie buniardan onceki mukaddes metinler bugun
elde
olsayd\, Isl6m Iwkukuyla bunlar aras\nda siiphesiz qok daha fazla benzerlik
ue ixtralellik bulundugu gorulecekti. Bu benzerlikier son zamanlarda yaygm
las.an Kur'an'm tarihsetligi faraziyesine de cevap tefkil eder." (a.g.e.. 320
vd.)

Daha

fazla bilyi igin

"Kur'Sn-i Kerim' 1 hakikaten biz inzal ettik v O'mi miitUika iiiutiafaza

edecek olan da
65

66 kticUk kitapciktan olusmaktadir. Bunlarm

bu
kisma "Tanah" derler. Tanah'taki bes kitabi Hazret-i MftsS'ya izaf<; etlerKk "Tora"
(Tevral) adiyla anarlar. Yahudi tarihi de dahil olmak Ozere bu kttapta bir HahJ mesa]
olmak vasfiyla Iwgdasmayacak pek gok hukum lnevcuddur. Yahudiler kendllerine
6ld olau ve 39 kitapciktan olusan "Eski Ahid" (Old Testament)'e Hazret-i isa'nin
mesaji denilerek ilave edilen 27 kltapggi ("Yeni Ahid"- New Testament) uydurma
39'u Yahudllcrin

Omer Nasuht

Bilmen-

a.g.e., c:

I,

sh:

96

vd.

"mukaddes"

addettiklcri meiinlerdir. Yahudiler kendllerine Aid

kabul edtrek reddederler.

Bu 27

kitapcik, rneshur dbrt incil'le, bunlara

eklenmis 23

kticiik kitaptan ibaret-

Lugat m&nasi itibariyle "Miijde" demek olan Incll'ler Hazret-i Isa'nin vefatindan
Villar sonra Matyus. Markos. Luka ve Yuhanna adlanndaki sahislar tarafindan
lir.

oldugundan dclayi onlarin adian

vazilmis

varmis,

aynca bkz:

biziz!.." (Hicr Suresi, ayet 9)

Hivisllyanlarin cllerindeki incil

Ne

ile anilir.

bunlar ve ne de Havari'er ve bu dinin

<ii^er kitapciklar'.r. yazariannir.

/.ibtetrnis cciuklar:

Esasen kisa
<1<iltr. ist-.r

:!k

zamanlarmda yasamis

insanlar olan

uahl mesaj: Hazret-i isa can dinledikleri gib: aynen

soyier.emez

bir

mucdet

za::':r.ca b:rbirinder.

m. M. S. 325 yur.da bunun

icir.

farkli lr.c.\

r.Cshalan o kadar co-

Iznik'ta bir konsi! toplanttv.s ve

bu

fark'.i

yukanda adi gecen dcrt aded: cogru kabul olunarak ciigKrleri

yakilmistir, Ancak uydurma (apokrif) kabul o'.unaiak Imha edilen nOshalardan bazilan tam metin halir.de (Barnabas inciii g-bi) hala mevcuddur. Bazilan da zamammiza
itdshaiar inceienerek

kadar kismert ulasabilmistir.

Diger taraftan elde bulunan

li

inciller

liayat hala mUnakasalidir. (Bkz: Unlli

lorlh ve

ve hatta Hazret-i isa'nin sahsiyeti ve yasadi-

Alman

dergisi

Oer Splegel'ln 31 Ocak 1966

6 numarali sayisindan itibaren yayinlanmis olau "Jesus Kuuiy der Juden"

ISLAM DUNYA GORUSU

Asnmizda da

Hiristiyanliga ikinci bir

oynanmaktadirlar

ki;

ristiyanligin

Yahova

dir.

huyurmustur/'

Tcvrat'a gore izah eden bir

Yahova

harekef'tir. Yahudiler,

"Adem ruh

buyuk oyun daha

o da Yahova ahidligi

$ahidligi, "aslinda incil'i

KADtR MlSIROfiLU

muhtevasini

bir

$ahidligi hareketi

ile

Hi-

kere daha bozmaktadirlar.

Hiristiyanlar biiyiik bir gafletle her incil'in basina

muharref

Tevrat'i yerlestirmis ve ona "Eski Ahid", Incil'e ise. "Yeni

Ahid" admi vermilerdir. Bu da Yahova $ahidligi ihanetinin

zeminini olusturmustur. f,r

ile

toprak arasmda iken ben nebi idim."

Diger taraftan Hazret-i Peygamber -sallallahu aleyhi ve

sdlem- "Rasulii's-sekaleyn"dir. Yani
cinlerin)

ii

cinnin (insanlar ve

peygamberidir. Insanlar ve cinlere samil

Ne

risalet sahibidir.

olmakta

bir

insanlardan, ne de cinlerden

istisna edilmis,

Bundan

yoktur.

ins

nubiiwet ve

ona muhatab

gelmis ve.gelecek hicbir zT-suur varhk

dolayi butun ins

ii

cinn, Limmet-i

Muhammed'dir.

'

I$te

de Hiristiyanhgin

bir

incil'i bir

Dunya

ve izah edecek
Hiristiyanhkla

bir

daha genis

ise

Ru

giittukleri

de aralannda

ruhcu

biridir.

kalbi tasfiyedir.

bUtiin beseriyet

Onun hakkinda da

yenlere "iimmet-i gayri icabe" veya "iimmet-i davet" denir.

Bu sebepledir

mevzuu

mevcuddur. Mesela

itibariyle

o derecededir

Peygamber

serlevhali yaz:

ki.

tahdide tab!

amnda

serisi...)

ise,

tahdfd mevcuddur. O,

fzaha kavusturur. islam 'daki bu genislik

Bunun yanmda

Peygamberin diger

bir

yad

edilisi

de,

cinn iimmet-i Muhammed'dir, clinku davete

risalet-i

Muhammediye mekan

varliklann yasadigi biitun

itiba-

mekani sumuliine

Ekvatordan kutuplara kadar biitun insanliga hitab eder

ve bu hitap kiyamete kadar siirecektir. Ayet-i kerimelerde

tamamen
ne zaman

-aleyhissalatu vesselam-:

buyrulur:

"Biz seni biitiin insanlara ancak miijdeleyici ve uyanci

olarak gonderdik; fakat insanlarin cogu

"De

ki:

Ey insanlar!

Muhakkak

bunu

ki

bilmezler."

f,fi

ben, goklerin ve

yerin sahibi olan Allah'in, hepiniz icin gonderdigi pey-

namberiyim!.." 69

Hazret-i Peygarrber'in

muhatab oldugu
kitaplarmda a;jk;a gflrilldOgU tbere
teferruati ile zabt ve ilahi bir siyanetle Ikorjnarak) zarcanimiza kadar -ihtilafsiz bir
sura;:c>~ intikal ettigi tarihin sehadeti ile sabittir.
Bu hususta fazla biUji edinmek isteyenler, su eserlere bakabilirler:
vahyin

ii

Buna gore

riyle de, zt-$uur

hayatin tamamini nizamlar ve Kainat'i beser idrakinin ufkuna

bir

ins

inuhatabdir.

.soyle

hakimdir. Islam'da

kadar muhtesem

Hazret-i

ahr.

icin Hiristiyanlik'ta

itibariyle bir

ki,

"Rasuliissakaleyn" yani "insan ve cinlerin peygamberi "dir.

Butun

Hiristiyanhkta ana gaye, ruhaniyeti

mekan ve ne de mevzu

ve cinn Alemi, iimmet-i Muhammed'dir. Ancak

ve Kainat'in tamamini tanzim

cesitli farklar

(spritualist) bir goriis

tabirinden anlasilan,

davete icabet edenlere "iimmet-i icabe", davete icabet etme-

gaye, temel ve 6z itibariyle bir

Bunun

Muhammed"

olarak "Llmmet-i

Kasulullah'in davetini kabul edenlerdir. Haibuki ilmi olarak,

bir sureite izah edilecektir.

peygamberlerden

ve

miimkun

husus, biraz asagida bir baska vesileyle

Hazret-i Isa -aleyhisselam-

ikame ve

gene

olarak soyledigimiz butun bu miitalaalar

Peygamberlerin
ve ayni

olarak kabulii

mahiyeti haiz degildir.

ilgili

gecerlidir.

miitalaa etsek daht,

goriisii

Qinku Tevrat da hayat

olmaz.

aynen

Umumi

bu sebeble Tevrat'la

Rasulullah -aleyhissalatu vesselam- soyle buyurmustur:

lespit edildigi. hayatinin ise siyer

''Ben

butun insanlara ve cinlere gonderiidim.'"

"

'

Prof.

Or. liikmct Tanyu-

Yehova

$ahidleri, Ankara.

1980 veya

bir

Tirmizi. Menakib,

Sebe

heyet

Siiresi.

1.

ayet 28.

tarafmdan hazirlanau "Gercjejji Bilelim: Yahova Sahitlerine Nasil Cevap Vcrme-

'

A'raf Suresi, ayet 158.

liyiz?" (Istanbul, 1971) adli eser.

Ahmed

b.

Hanbel, V, 145; Beyhaki, $uab,

II,

177.

ISLAM DUNYA GORUSU

Ris&let-i

Muhammediyye, mevzuu

itibariyle

de hudut-

landinlmami^tir. Oteki dinlerin hig birinde -semavf olsalar

bile-

bu mukemmellik ve muhteva

Adem

-aleyhisselam-'dan itibaren baslamis

olan tebligatini sunnuilendirmis ve mukemmellesjirmistir.

yonden

tigi

ne

daha evvel bu terakkiden mahrum bulunmasi gerek-

yolunda
ise

Bu

Hiristiyanlar, Ailah'in fiilinde boyie bir gelisme oldugu

iddiasim,

hep

bir itiraz

ile

reddederler. Haibuki

ezelden beri

O'clur. Terakki, ilahi iradenin beseriyet

aksettirilisinde vaki olmustur.

Bu,

izahlan vardir. 72 Hicbir eyi bir kiymet

alakasi disina itmemistir.

73

Belki

hukmune baylamaksizin

bu istikametteki bazi hiikumlerJn

genisligi yoktur. Qunkii,

beseriyyetin katettigi ictimai gelisme seyrine tab! olarak Cenab-i

Rabbii'l-Alemin.

KADIR M1SIROGLU

bir

Alemine

muallimin mubtedt

bir

Allahu Azimusan. Islam'dan sonra din ve peygamber gondermeyeceglni

beyan buytirdugundan, islam'in kiyamete kadar vaki olacak beseri* lerakkilere eevap
verecek bir muhtevada vaz' olunmus bulundugu mutlak bir ger^ektir. Bu sebepledir
ki. islam temel .:ir.dslerir.in is:gi alfcnda dinamik olan hayatin getirdigi yenilikleri bir
"ictihad" kapisi a?arak o mannga oturtuimasi veya o mantikla degerlencirilmesi

husQsunda

bir

imkar. bahsetmistir.

Yukandan

beri serdedilen aklT ve ctnt su gerceklera itlbar etmeyerek hala

Musevi oiarak da cennets girilgbilacegm: ve ash ilahi olan bu iki dinin
neshenilmedigmi, yan: hukiirnden du5urulmedigini iddia eden bedbahtlar az degildir. Bu gayr-i islami dUstincenin mUrewicI olan ve he.r nasilsa din Sliml (!) sayilmi;
bulunan bu dalalet giiruhunun aga-babasi Omer Fevzi Mardln adinda bir sapik
^ahsiyettir. O'nun "MUsliiman Olmayanlann Din Durumlan" (lstanbul-1952) isimli
batil (ikirlerle malamal (dopdolu) eserini (!) tedkik edenler burada Hirisliyanligin ve

Hiristiyan ve

Museviligin islam tarafindan hiikumsiiz kilindigini reddeden goriislerle. karsilasirlar.

talebeye bilgilerini takdim ederken kullandigi tedrlc

benzer

bir keyfiyettir.

olmasi,

muhatabin

Demek

ki,

metoduna

hadisenin su suretle varid

istidad ve iktidar itibariyle kaydettigi terakki

Bu batil davanin Rahaddin Saglam gibi yasayan bir cok yeni murewicleii de vardir.
Bu sonuncusu, ustellk yalan ve yanlis beyanlarla gecmi? biicok t)iiyiik allmi tiiitil
davasina sfihid gostermek ve hatta

Saglamile

ahenkli bir rnetodun icabidir. 71

Defaatle ifade etmis oldugumuz iizere, islam,

de

bir tahclide tab? degildir.

ilmi

ve Edebt A<;idan

mevzuu

itibariyle

Hayat ve Kainat'in tamamina

Muhammcd
Yoksa

dair

olacak

bir

Otalen

beri huisliyanlar, Kur'an'in sair

semavf kitaplardan icazkar ve getfodfc

ve daha miilekamil oldugu yolundaki islami gdruse, "bunlar
Ailah'in fiili oldufjuna gore Allah'ta tekamul dusuniilemeyecegi cihetle abestir." diye
itiraz edegebnislerdir. Haibuki bu itiraz batildir. Zira alim bir adamin bir
cahile ilmi
bir

alikain Kibariyle

etmek

bu kadarcik

bir

aczin eseri olmayip

fiilini

ayarlamasi neticesidir. Allahu Azimussan da

muhatabma gore

Adem

-iradt olarak- bizzat

Hakk'a hasa gereksiz

Istiyorlarl,.

Bu

gibi

isimli

bir

fii!,

meselelere

irli,

muhtevasi

Kirr'Sn'm niiznliine ve

yani abesle

ileride

ijligftl

gibi bir

mnyduV

tohmel mi

uaalacak olan "Tarlhten GUnti-

eserimizde gerekli r.evaplar verlleceginden burada

biz, ogiit alsiniar diye,

ki,

verdik." (Zumer Suresi, ayet 27)

liilirsc

de bu dogru

hukmiimuz

Ifbu

bu Kur'an'da insanlara her

bazi temel itikadi esaslarla

degildir.

Soyle

ki;

bagdasmaz

Ehl-i Siinnet akaidinin

tiirlii

glbl telakki oluna-

temel esaslan soyle

siralanabilir:

Cenab-i Hakk'in varhgini.

a-

yacak

ef'al

b-

takip etmistlr.

de bu mantikla infzan ettnek lazimdir.

Rahaddin

bir izahla iktifa ediyoruz.

"Andnlsun

muteallik butun tr.eseieleri

Buradan beseriyetin tekamuluriun cevam ettigi yolundaki bir iddia ile yer.i i>ir
din ve peygamber Ihtiyaci ileri surulerr.ez. Zira her tekarr.ul. nthayetsiz degildir.
Varhklar zevalden kemale ve sor.ra da kemalden zevale dogrj ebeci bir iebedculat
iqtr.dedirler. Bu demektir ki. kemal bir yerde durur. Meseia bir cccuk
be? yasmda
giydigi ayakkabi veya elbiseyi, on yasinda. on yasmdaki elbiseyl de yirrni yasnda
giyemez. Hal bdyleykeit, 25-30 yasmdayken giydigini omrunun sonuna kadar
giyebilir. Zira vCicud gelisimini bu yaslarda tamamlamts bulunur. Butun
tekamulleri

Hiristiyanlik ve Museviligin bugunkO.

inisali

aleyhisselam'dan itibaren itikada

aym muhteva ile tebiig buyjrrr.us oldugu halde sosyal

meselelerde muhatabi olan beseriyetin kaydettigi terakkiye tabi bir tedric me'.odu

mucize oldu-

"i$te biz, her seyi acik a<pik anlattik." (isra Suresi, ayet 12)

iistiin

meseleyi onun seviyesine indirerek anlatmast, O'nun kudreti ve ilmi kifayeti

husQsunda

ki,

inancla cennete gitmek mi'imkiin olsa

mii/e Tahrif Ilarckctleri"

9i

liir

-aleyhisselam-in bisetine aklen ve manliken liizum hasil olnr

C^enab-i

tevcih

mer'f ve

kurtulamarnistir. (Rlcz:

incil, Istanbul, 7.004)

Bunlar, hk; dusi'mmiiyorlar

ile vfiki

incil'in bugiinkii haliyle

elmek bedbahthgina si'iruklenmekten

gunti iddia

sekilde
c-

kabul

birligini (ehadiyet)

ile

O'nu sanma yakisma-

ve evsaftan tenzih etmek.

Yixe

bir i,ara;icinir. vari-.gir.a.

Allah ve

O'nun Rasulu'nun

tavsif

buyurdugu

iman etmek.

hakkmca -bilhassa avam \q\r.- beserin a.-zini kabul, kavlen

susmak ve kalben dahi his ve fikretmekten sakinmak.
Kerim'de ve hacislerde beyan clunan lie -ktifa erierek taammuk, yani

Miitesabih ayetler

ve kaiber. '.insak etmek. yani

d- Kur'an-i

derinle^tirme ve tafsiiatiandirma yoluna gitmemak.

Dikkat
etmektedir.

ediiirse,

Ancak

bu son

k'in bildirdigi ile iktifa

bir

iki

madde, besen

bu, bir kisim meseleleri

tefekktire ve binnetice akla

hukme baglamamak

etmek demektir. Aksi halde

degil,

hudud

tayin

Cenab-1 Hak-

rasyonalistler gibi akla hudutsuz

kudret izafe edilmi? olurdu. Haibuki aklin, islam'da. sonsuz gergekler karsisinda

(fflj

"nSkis" oldugu ewelce ve defaatle izah olunmustur.

ri^

ISLAM DUNYA CORUfjU

Kuran'in ezberlenme mecburiyeti dolayisiyla teksifi, yani gok
unuimi hukiimler sdretinde varid olmasi, o urnuml hi'ikumlere

hakim olan 6z ve mantigin

dalia

derecede

ki,

ihtiyacini

dourmu?tur.

yeni zuhur eden birtakim olitflann da haricte

igin -ehline-

"ictihad" kapisi

kyamete kadar

acik

Dunya gorusu yapan husus,

de bu hicbir tahdtde tab! kilinmamis olmasi

tutulmuftur. i^te islam'i, essiz bir

mevzuu

itibariyle

keyfiyetidir. islam

Dunya goriisunun mevzuu

edilmemis olmasinin neticesidir

ki.

itibariyle

tahdid

insan beyni icin akla

DUALIZM
Alem

islam nazannda, bu

sabit kalmasi suretiyle ictihadlarla

da genisletilme ve sumCillendirilme

kalmamasi

B-

Alemde her

sey. ziddi

kaim

ile

zitliklann. bertaraf edilmesi imkar.sizdir. Zira

tahakkuk etmis temel

sifatlan itibariyle

"Hayy"

bir hususiyettir. Bilindigi

(yasatan) da

O'nun

sifatidir,

temel

sevk eden) de...

"monist teoriler"

hadisatm izahinda

dualisttir. islam'i,

denir. islam ise, Kainat ve

diger

ayirmaya meclar olan ve kendine has

ten sonra, ikincisi de

iste

sifatidir,

Alem

zitlik,

var oldugu

ilahi

"zitlik",
gibi ezeli

muddelce

bakidir, bertaraf edilemez.

Dunya goruslerinden
Boyle olmasi sebebiyledir

ki,

"hayriht ve serrihi minalla-

farik vasiflarm "ilahflik"hi

bu "diializm"dir.

teala" bir

iman umdesidir. Yani hayir

sifati ile bir fiile

buyurmus ve

da, ser

de Allah'm

dahil olmasiyla viicuda gelir. Rizasi

ise

hem

hayirda ve

hem de

serde olan

isleyisini zit keyfiyetler suretiyle takdir

Kainat'i o suretle sekillendirmistir. Nitekim ayet-i

kerimede:
"Biz herseyi

^ift yarattik..."

guk-sicak, guzel-cirkin, vs.

ve

hem

Mesela "Mtrac Hadlsesi"r.de, Cenab-i Hak. Rasuiuliah'i "Mescld-i Haram'dan. "Mescld-I Aksa"yo gcturdugOnu (esra) isra Suresir.de beyan buyurmaktadir.
sarih hiikiim karsisinda. ayet ve hadislerde

beyan clunanla iktifa etmeyerek

(yetinmeyerek) bu "qotiirmenin nasil olduu" yolundaki zihnf faaliyet taammuktur
ve men edilmistir. '/.in bu hususta muhayyile ile vanlacak zannt ve hayalf hiikumlerin

mahrum olmaktan maada, hatadan

viicud

ile

de...

"mudill" (dalalete

ve ebedi oldugundan bu

Cenab-i Hak, alemin

mesnetten

"miimit" (clduren)

Kainat'in temel bir hususiyetidir.

sadece hayirda, iradesi

bir

uzere Allah,

buldugundan bu
Sifat da zat hakikati

sifatlann tecelll terkibi

"Hahk"

Bu

bu

ilahi tayinle

MasivaullSh, yani sonradan yaratilmi$ her ey,

Diger taraftan bazi Dunya gorusleri, hatta Dunya gorusu

olmayip da hayatm bir parcasini tahlil ve tanzim etmek davasiyla
ortaya cikan bazi felsefi goriisler, her seyi bir tek sebeble fzah
ederler. Bunlara

bu

"camiu'l-ezdad"dir. yani z;d sifatlann sahibidir.

"Hadt" (hidayet veren) de O'nin

son derece ahenklidir, yani hicbir

bu

telakkt olunur. Allahu Azimiis-

gelebilen her suale cevabi vardir ve bu cevaplar da kendisine

aldigi prensiplerle

halk edilmistir.

san'in esma-i ilahtsinin tecellisiyle viicud bulan Kainat'ta

tenakuz ihtiva etmez.

zitlar iizerine

Hak-batil; fani-bakl, soguk-sicak, aydinlik-karanhk vb. gibi

bert olmasi

da mijmkun

buyrulur. Erkek-disi. so-

Velhasil bu

Alemde

zitlik

hem asil

de ebedidir.

Her Dunya gorusii

ahr,

..

74

idrak sahibi olanlan kendisine

islam'm mesuliyet tevcih

ettigi

muhatab

idrak sahibi varhklar,

insanlar ve cinlerdir. insan ve cinlerin idraki, gercegi,

dagildir.

Zariyat SCiresi, ayet 49.

ancak

ISLAM DUNYA GORUSU

zilhklar

sayesinde kavrayabilecek

(kontrast)

bir vasifta yaratilmistir. Zithk

ne kadar netse idrak o kadar

tahtamn uzerine
tezadi tarn olan

beyaz,

biri

beyaz

biri gri iki

gizgi tabiidir ki,

berraktir.

Siyah

bir

gzgi gekilse. zeminle

daha net

goruliir.

Karda

yiiruyen beyaz tavsani ise en keskin gozler bile goremeyebiiir.

Islam,

ikame

Tzahini

yaparken bu

zitlar

sistemin ve getirdigi

ettigi

Dunya gorusiinun

se'niyeti (realiteyi) dikkate a!ir ve izahlanni

uzerine bina eder. Qunkij islam nazannda mes'ul ve

muharab nlanlann

idraki.

ancak

ziddiyla

kavramak

kabiliyyel

KADtR MISIROGLU
ind-i ilahiyyesindeki gerceklerin,

da bu

Bu sebepledir ki,
"zaman" ve "mekan" ile mukayyed bulundugu
zaman ve mekanla mukayyed olmayan Zat-i llaht'yi kabul

beseri diisijnce

halde,

ve ikrar hususunda mes'uliyetimiz vardir.

sabit

olmaktadir

Islam 'a gore, Allah,

varliginda
bir

cem

eylemistir.

arada bulunamayip

kaldirmak temayiilu
caizse-

Camiu'l-Ezdad

ile

Meshiid olan Alemimizde

muttasif iken Zat-i Ilahi'de bunlar -labir

mevcud olan ve

tezahur eden, birbirine

zit sifatlar

yani ortadan

zit

ahci cihazin istTdadina

gore

keyfiyetleri gibi.

birbirlerini

vely ederlerken, (birbirlerinin yerini ahrken) menselerinde boyle

bir hususiyet goriilmez.

eserden muessire

bir

kenanna

o odadaki her hava zerrecigi

esit

bir

koku

miktarda

sisesi bosaltsak,

bir

kokuya sahip

oluncaya kadar bunu cok

ihtiva edenden az ihtiva edene dogru

gegisme cereyan eder. Zerreier koku itibariyle esitlenene
kadar bu gecisrne devam eder. Bir bardak suya biraz seker
veya tuz atsak yine zerreier esitlenene kadar ayni gegisme
bir

devam

Alemin

cin.

edebilmek kucretine

intikal

sahiptir.

iradenin bu Alemdeki nakislanni, birkac giinluk

cumbiisii kanatlanndan, semavati

makro ve mikro Alemler'in

Allah 'a Tman icin bir laboratuvar

susleyen sonsuz yildizlara kadar,

ulasilabilen gergeklerini,
titizligiyle

kullanabilmek, dint literaturde (edebiyatta) "tahkiki

iman" olarak

"'

adlandinlagelmistir. 75

Bu

lahlvtki

eder.

insan beyni bu Alemden aldigi intibalarla dusunmek ve

hakikate ulasmak istidadinda oldugundan Cenab-i Hak, kendi

irnana ulamanin islam? olan usul ve yollarim, biiyiik mtitefekklr

Fennl Ffenrii

sciyle htilasa

etmektedir:

"Varlik, \jani uiicud ikiye aynlir: VScib uiicud,

Viicib Uiicud

demek, yoklugunu dusunmek

mevcuddur. VCicib, ya
di$mdu, bwjka bir $eyle)

faizfilihf

miimkiin uiicud.
irnkfinsiz olan,

(kendiliyinden) olur,

oarh\ iarQrt

ya da blgayrlb.1 (kendi

olur. Vdcib bizdtihi,

ba$ka herhangi bir .;y degil, bizml

yak farz edilmesi muhal olan feydlr.
Viicib bigayriht, basjka bir ?ey kendisine izfife edihnek stiretiyle yoklulju dii$i}
niltdil(inde bizi muhale gotiiren eydfr. Meselfi; yamci ve ynkici kuvuetlerln bir
araya gelmesl neticesinde yanma bizotihi olmayan: bigayrihi bir vSclptir. Yani
kendisinden ba$ka ey!erin bir araya gelmesi ile uiicud bulmu bir vOcibttr.
Miimkiin uiicud demek, yoklugunu dc. uarhgim da farz etmek muhale
gotiirmeyen, vnrhgi da, yoklugu da zaruri olmayan, uiicudu ile adem-i vticudu
(yokluju) musavi olcn seydir.
Bir varl'.k meucudsa. bu var'nk ya lacib veya rr.um.kiindiir. F.ger uarhk jfir.ip
ise, malhb h6s:i olmumr. Bu varlik da, varl:gi kendinden oian Allah'f.r.
Sayet varlik miimkiin ise, miimkuniin bir vacib viic.uda son bulmasi zarurid'?. Qiinkii bizza" miimkiin o'aniar:r\ her biri ilie'.e (sebebe) muhtactir. Bu
ilietin gerek ayni isiikametie sonsuz olarak devam etmesi, gerek nihaye'.i de
olsa devir yoluyla meydar.c gelmesi muhaldlr. Zira ayni sey kendi kendisinin
hem illeti, hem de mdliilii olamaz. Yani hem sebebi, hem de miisebbibi
olamaz.
Allah'm uacib uiicud oldugu kelam kuaplarmda miitekellimlerce <;es.itli
yollardan isbat olunmustur:
kendisi nazar

Bunun sebebi, bu Alem'de bir aynilesme temayulunun

mevcud olmasidir. Bu da varhgin ashnin "tek" olmasinin
Mesela odanin

mekan

bir

ii

hakikatlerine -ala kaderi'l-imkan- (imkan nispetinde) ancak

isinail

Tezahur sahasinda bunlar ayni mekanda bulunsalar

neticesidir.

ve

zamansiz ve mekansiz

su suretle

meknuzdurlar.

birbirlerini

"sogutma" ve "isitma"

Cunku
zaman

zi-suur olan ins

omru olan kelebegin renk

Yani, zitsifatlan

birbirlerini vely ederlerken,

sukunet halindedirler. Adeta

Tipki, elektrikte

'dir.

ki,

igir.den elde ettigi intibalarla

Ilahi

gorusij Tcab ettirecek bir mahiyettedir:

kavrayisi

seviyesine indirilmis tezahurlerini halk etmistir.

ve iktidanyla miicehhezdir. islam 'da, Allah hakkindaki temel

inane;

bu Alemde insan

a-Hudus

itibara

Tariki:

almmak

Bu

alem,

sdretiyle

madde

ile

suretlerden miirekkeptir.

Madde

ue

ISLAM DUNYA GORUSU

KADiR MISIROGLU

m>
Bu
ve er-

boyle olmakla beraber, Islam nazannda Kainat, -hayir

mevcudati

buti'in

ile

ilaht sifatlann bir tecelltsinden

veya bunlann terkibinden ibaret olup, zamanli ve mekanli

mevcud

Alemimizcle Zat

tecellisi

tecelliye miisait

ve miitehammil bir vas:fta yaratilmamistir.

Bunun

icir.

degildir. Zira

bu Alem, Zat

ihatadir.

Gaybdir. CPunkii

intibalan yasadigimiz

Ancak

O'nun

Zat'ini

bilmeye medar olcibilecek

Alemde edinmemiz mumkun

sifat tecellilerinden

ediyor ve bu kabulde de

degildir.

hareketle, Zat'inin varligini kabul

O'nun "Zat Haktkati"nin

keyfiyetini

kendisine havale ediyoruz.

Allah'in Zat'! -ins u cir.n icin- gayr-i kabil-i idrak ve

Evvelce temas etmis cldugumuz gibi bu gergegi ifade

Islam ttikadir.da Allah'in sifatlan arasmda "muhalefetun

sure:,

igin

li'1-havadis" yani

sonradan yaratilmis olan

hazretlerldir.

benzememek

ve prensipi mevcuddur. Diger taraftan

her ikisi de hGdis, yam evuelce yck iken scnrcdan meydana gelmedir,
Hadis olan her s.ey ahl dlciilertne gore bir muhdis (yarattct)in viicuduna muhtactsr. Blndenaleyh diem de bir muhdlse muhtactir. Bu muhdis de Allah
Te.&l&

b-lmkan
Bdylece

Bu diem mumkun viicudlardan meydana gelmis,tir.

qeylerin uiicudunu ademine lerclh ederek on fori uiicuda

Tariki:

mumkun ohm

gettrecek bir miireccih, miicid, bir muessir tdximdir. l$te bu miireccih, mucid,
tniiessir Vdc.tb Tetila

Uixretleridir.

IMrbirlerinin sebep ue neticesl olan

mumkiindt, m&ziye dogru nilmyetsiz

te$kil edemex. Bu, silsilenin ondan hdric bir udcibte sona errnesi
xururidlr. MeseWi, hilfurx diyelim ki, bizim Diinya'ya ye!i$imize ana babamtza
sebep olmu^tur. Onltuu da ami babalan .Bu suretle ancak bir noktaya kadar
ilidllebillr. Bu noktadn durmak ue hakikt musebbibi kabul etmek gereklr, Bu
bir xilsile

hukiki niiixe.hhlb

de.

Allah

I'eula

ultinda yarattlmis. da

ayagimm

altinda yaratilmarms,. Ve.ya

kollanm

iki tune de bir degil. Veyahut ayaklarim niye basimdn degil. Bi'ttiin
biailunn lesOdiifi olarak bu kadar miikemmel surette yarat\lm\$ olmastrw akl-\
selin^kabul edemex. BinCxenaleyh bunlar mutlaka bir SQnii Hakim'in (hikmet
sahibi yaratwmin) kudrelinin eserleridir. Bu Sani-i Hakim de Allah Tedlti'dtr.

d-lhtird ve IhdA Tariki: Ayru lopraklar uzerinde bulunan

marux olan ve aym su

aym hava

ue

itjiga

sulanan cicekler, agaclar ve diger nebdtdtta muhtelij

sekiller renkler goriiliiyor, turlii tiirlii kokular, lezzetler hissediliyor. Bunlar
baxen birbirlerme tamamen muhalif olabiiiyor, aym maddelerden bu kadar
muhtelij ve muteneuvi s.eyierin husCde gelmesi mutlaka bir Sdni-i Haktm'in
kudrelinin eseri oldugunda akh seltm asia $eK ve s,iiphe edemez.
Bu delili blraz daha acahm: Biz, ou Qlemdeki egyamn hepsinin udcio b:r
uiicuda sahip oimay\p mumkun. oldugunu. yar.i vueudiem; bas.ka bir $eyden
aldigtni goriiyoruz. Hatta ileride beyan edilecegi vech'.ie, bugiin cisimlerin
hepsinin kuvvetten nes'et ettigini de biliycruz. Eger bu v6cib vucud olmasayd:,
e$yanm bir arahk hicten yani hicbir mevcud ve kuuvet olmaksizin meydana
geldigini kabul etmek zarureti ortaya cikacaku. Halbuki hiq hictir, yoktur; ondan bir sey uiicuda gelmez. " (Bl<z: Ismail Fennt Ertugrul- Iman Esaslan Hakkinda
Sufillare Cevaplar (Ki'^iik Kitapta BuyCik Mevzular), Istanbul, 1978, sh: vd. Aynca
tafsilat

esBiin

i(,:in

aym

sifatlannin

da

kabul mevkiinde

bulunmamiza ragmen, bunlann bizim idrak

seviyemize indirilmi?, bu sifatlann birer tezahuru oldugunu,

asillarimn ise ilm-i ilaht'ye havale edilmesi geregi derpts
edilegelmistir.

Mesela "vucud" sifat-i ilahiyyesi, Allah icin bu

Alemdekinden farklihgi ifade edebilmek uzere "vucud-i
mutlak" olarak yad
"viicud-i

edilir,

mukayyed" veya

Bizim taniyabildigimiz vucud,

"viicud-i izafi" iken, Allah'in

Vucud'u yani varhgiyla bizim Alemimizdeki varhklar

sadece isimde miitereklik arz edip, mahiyette hayal
otesi bir derecede farkhdir. Iste bu misalde goruldLigii

ile

iiiiJcllifin

de; bakilabilir.

ilh... gibi

bu Alemdeki minyatur tezahurlerinden O'na intikal ve O'nu

laxrelleridir.

maslahathmi tarrmmiylu uygun uAsttalar goriiyoruz. Bu alemde. abes yoktur.

Her $ey yerli yerinde yarutilmujhr. Meseld hi<; kimse diyemex ki, benim go-

kaymui

Vucud, Kelam, Semt, Basar

higbir eye

c-Hikmet ve Maslahat yahud In&yet-I tlahiye Tariki: Bu alemde akh ue

hakimlc.ri (filoxoflan) hayrette. birakan swyisiz menfaatler, hikmetler, birtahm

ziim niye

Allah'in

sifat

"Materyalizmin

iflasi

ve Islam",

c-

I,

(istanbul,

19%)

isimli

gibi, Allah'in,
-belli

bu Alemi vucuda getiren

oleude- kavrayabilen insanoglu

sifat tecellilerini

tmanen bunlann

mutlak mahiyetleri hakkinda, akli

saymayip siikutu ihtiyar ecer. Daha ziyade
lasavvufl telakkinin bize sundugu bu goruste, Islam'in

Zat-i Ilahiyye'deki

selahiyetli

Insan mUfekkiresi icin varid-i hatir olan her suale bir cevap
sahibi oldugu yolundaki temel gortise

bu keyfiyet, Zat-i

ilaht'yi

hukum

disi

zit

degildir. Zira

birakmak olmayip

O'nun mutlak olarak kavranamayacagi yolunda

de- bir

hukum

demektir.

-yine

1ST,

Biitiin

hususundaki talebine

tecelltsiyle goriip

verilmis,

olan "Len teran?" (Beni

vakt, ktlctlk bir

76

Zat

tecelltsi

bir

daga

yiiz vattlik bir

ampule

onu patlatmaya benzer

Diinya nizamin: ve beserT idraki bsrhava eder. Bunun

-faraza- bin vattlik bir cereyan verip

ki.

Gercekten meczublar da,

ilah?

dolayidir

ereflisi

varlik olmasiyla

insan "esref-i mahlukat" yani

ki,

addolunur. Kainat da ayni suretle

sifatlann tecell! terkibleriyle viicuda gelmis

bir

"Ziibde-i Kainat" (Kainat'in

ozii)

biitiin

bulundugundan,

Kainat ve insan arasir.daki bu benzerlik dolayisiyla

Ademoglu

olarak kabul edilmektedir,

Ayni hakfkat, tasavvuf edebiyannda insanin "Alem-i Sagir"

(kiiciik

Alem) olarak kabul edilmesini intac

dolayidir

be$eri hayattaki ornegi meczublardir.

Bundan

varhklann en

karsjsinda diisiip bayilmasi

Bu, bizim Diinya'mizda

olmak uzere- tamamindan nastb almis tek

sabittir.

kavramak

goremezsin) hiikmii ve o Ulu'1-Azm Peygamberin,

hadisesidir.

rig

bu soylediklerimizin, Kur'anT mesnedi Hazret-i

Musa'nin Cenab-i Hakk'i Zat

MISIROGLU

(CADiR

AM DUNYA GORUSU

ki,

Divan Edebiyati'nin dev

"Ho?ga bak zatina kim,

cezbe kar^isinda akh zaafa

ugrami, fakat kalb! aleminde daima Cenab-i Hakk'a bagh olan

sairi

ziibde-i

eyiemitir.

$eyh

Bundan

Galib:

alemsin sen

Merdiim-i dtde-i ekvan olan ademsin sen!.." 7S demistir.

kimselerdir. Beseri hayat icin ekseriya yadirganacak bir tavra

siiriiklenmisjerse de, kalbf idrak ve mti^ahedeleri itibariyle

cok siradan insani amiIardir. Onlar,

vasil

olduklan noktada

irade ve ihtiyarlan, idrak ve iz'anlan tahammiilu as.an bir voltaja

tutulmus. gibidir. Zat tecell? ve benzeri gergekler karisindaki

aczin, be$eri hayattaki misallerinden biri

Butiin bu telakkilerin tabii bir neticesi

pek

ser gibi zit tecellllerle

hciyatinin kendisi igin bir

olan bu keyfiyet beeri

islanukistastir.

de budur.

.iltinda

insan, sifat tecelliteriyle vticuda gelmis olan Kainat' ta

miimtaz

bir

mahiyet arz eder. 77 Bu mumtaziyet,

meknuz olan

sifatlann -sadece

Zat-i Ilahi'de

"beka" ve "hahk"

sifatlan ha-

llazret-i Mush, Gn;ib-i iakk'i gormek isteyince:

"Sen heni <|nremezsin, lakin daga hak, eger yerinde durursa sen de beni
gririirsiin." (Aral Siiresi. ayni 143) cevabim almisti. Sonra ilahl tecellinin heybetindcn dag parija parga oklu. llazret-i Musa da is::rak galebesiyle bayilip diislu.
Bazi mufessirler, bu ayet-1 kerimenin rQyetullahin vukfj' bulmayacagma delii
olamayacagmi s6ylemilerdir. Qinku rd'yet (gcrme) baska, lhaia ba$kad:r. lhata

bir

.;::));

baskadu

sebepledir

tabii icabi

degerlendirilmesinde temel bir

ki,

islam, insanlann davranislan

bir-

goz oniinde bulundurur. Bu amillerin hepsine ehemmiyeti

bir

kiymet takdtr eder.

Mesela Yahudi
labitsini

filozof

kesfetmi,

Freud (1856-1939),

cinsiyet sevk-

bunun insan ahsiyetindeki

tesirini,

degerini kavrami? ve insan hayatim sadece bu sebebe

isti-

naden izah etmeye

hadde

Nitekim Had:s-i eri ; ;e:

imtihan vasfini tasimasintn

fiillerin

yatan sebebleri sadece bir amile hasretmez ve onu tck

derecesinde

insanin hayir-

Beserin, Diinya

vecheyle izah etmez. Biitiin ferdt ve ictimat mUessirleri

likte

dsiv.;-!--: cl.:r.

Bu

ise,

mucehhez bulunmasidir.

yar.lis

kalkismistir. Freud un bu tesbiti, asgari

olmamakla beraber onu stimullendirmekteki

hadsiz-hududsuz tavn sebebiyle, baslangicinda dogru iken

"Ayin ondorciiincii gecesi karr,er\ gcrdjgiinijz gib' Rabbir.iz: gbreceksiniz."

buyrulmustur.

Bu

goriis. elbettek:

onu

Ehl-i Siinnet itikadinca Cer.ab-i

cek. iakat ihata olunamayacaktir

Diinya 'dakindfin

farklt olacaklir.

uihayette yanlis bir

idrak ve iha'a degildir.

Hak, ahirette

Buna

rr.urriir:

k'jllan tarafir.dan gbrljla-

gore, ahiretteki kid selahiyet ve iktican, bu

Boyle gerceklari kabul edebilmemiz

Hak, Diinya hayatinda besere "riiya gorme halini"

bir

beyyine

icin

(deli!

Cenab-i

baslangici)

muhtevaya

dor.usmu^tiir.

derecede

l^rdi davranislann da ictimat davranislann da altinda yatan

yegane mUessirin, tek ve nihat sebebinin cinsiyet sevk-i
i.ibitsi oldugunu iddia etmeye kadar gitmi|tir. Anasindan

olarak ihsan buyurmustur.

77
"Biz, hakikaten insani ahsen-i takvim (en guzel bir surette) Uzere yaratlik."
(Tin Surasi,

avl

',)

ki,

Zubde: Oz,

<;ekirdek.

Merdum:

insan. Dide: Goz.

Ekvan:

Varllklar.

(S)

ISLAM DUNYA GORUStJ

sut

emen

gocuktan, devletler arasindaki harplere kaclar

bir

her vakiayi cinsiyet sevk-i tabitsinin tcab ve ihtiyaci

ile

izah

KADlR MISIROGLU
yanlisa suruklenmislerdir. 81 islam ise Diinya ve Ahiret, ruh

bir

ve beden,

edecek kadar sacmalamistir. Freud, bu yonden beseriyeti

yolda yiirumege

bir

hay van seviyesinin

alcaltan, insanin haysiyetini,

(lren 79

biyolojik yapiya

nakis ve batil bir gorijsun sahibidir. 80

Islam

boyle hatalardan beridir. Biitun muessirleri,

ise,

Ona

tcab edenden daha fazla bir

ile

tahdid eder.

ehemmiyet atfetmez. Bu

Rimdan taknben kirk sene ewei Almanya'da iscilere konferans verrnek

bulunuyordum. O sirada gorusup kcr.ustugum Universite talebelerinden birisl
basindan gecen calib-1 dikkal bir vak'a ar.la'.:: ki. o Ba:: Alemi'nde ar;ik diizeltilemez
hale ge!n-.i= bulunan macdi icab ve ihtiyaclam galebesiyle manevi hayatin iflasina
en giize: bir misalcir.
Bu '.a:ebe. iiniversite tahsij icir. gittig: Almanya'da once lisan rigrenmek maksaGoethe

igin yeterlidir. CPunkii

islam dismdaki turn sistemler

besen idrak mahsQliidur. Bu idrak ve onun neticesi olan

de hududludur.

ilahi ilim ise,

haktkatin gizli-asikar

ilim

kunhune

samil bulundugundan ekmeldir. Nakis beseri ilmin ortaya

koydugu sistemler de, manttken ve zarureten

-tabii

olarak- in-

Enstittisii'ne gcr.dsrilmis. Tiirkiye'den dini bilgllerden

mahrum

olarak

Almanya'ya gltmls oian bu ceiikanli -biraz da an'anevi olarak- domuz eiinin rniislijmanlara haram oldugunu, yenmesinin cesitli mahzurlarmi duymus bulunuyormus.

Bundan

misal, diger benzer felsefi goruslerin de mahiyetini kavraya-

bilmemiz

etmistir.

icin

cliyia

hayatin bir parcasi kabul edip layik oldugu had

devam

mutedil

altina du-

onu sadece biyolojik bir yapi olarak goren ve bu

hakim olan unsuru. tek bir amille izah eden

madde ve mana dengesini muhafaza ederek

dolayi enstitii idarecilerine:

"-Ben, sizin yemeklerinizi

yemek imkani
sadece domuz

yemem,

siz

domuz

eti

kullanirsiniz.

Bana ayn

bir

yemenin
eti cihetiyle mahzurlu olmadigini henijz hilmiyorrnus. Onun icin bu
noktada israr etmis. Idaredler bu isran kiramaymca kendlsM enstitunlln mUdOrtlne
goliirmiisler. MiklUr de tiirk delikanlisinin istegini kabul Ktmemis ve fazladan olarak:
"-Buradan bu kadar tiirk talebesi geldi, gecti. Hie kimse boyle bir Itirazda
bulunmadi. Sen bunu nereden cikardin?" diye cikismca, o sirada miidiiriln yaninda
bulunan

tanimalismiz!" diye diretmis. Tabii Batllllar'in ycrneklerini

bir arkadasi, i?e

miidahale etmis ve:

"Bu cocuga haksizhk ediyorsunuz. Oinanclariiiikoruiriak

Bu bizim Avrupahlann yapamaduji bir
Ciecenpapallgin gazelesinde bir makale okudurn. Orada denillyordu ki, Blz (yani Ba-

"-Mtldiirbay!.." demis.

san ihiiyaclanm karsilamak ve gerceklere ulasmak hususunda

kifayetsizlige

ve o istikamette
lerde

mahkumdur.

lillilar)

madde veya manadan sadece birine

Kapitalizm ve komunizm gibi sistemler,

disi sistemler,

agirlik vermislerdir.

insanin ruhi tarafini gormezler. insani ruh ve maneviyattan an,

sirf bir

biyolojik yapi olarak telakki ederler. Dualist bir gorus

sahibi olan islam ise, ruh

ve cesedi beraber mutalaa eder.

GtinUmOz Yahudi ve Hiristiyanlan da ruh

ile

beden arasindaki

dengeyi muhafaza edememis ve maddT Tcablara gereginden

fazla bir
79

ehemmiyet attetmek

Ara?

Siirasi,

gib) beseri

179. ayet-i kerimede,

oecDah: eden dehfetli

"Belhum edal"

iyani hayvandar. asagij

beyam mevcucdur.
80
halirtde

Freud,

cinsi

(qs)

i<;.

dumura

u^radi.

Maddf

terakk!

ile

maneviyftl] birlikle yiiriitemedik.

uydurmayn galisiyorlar. Onlar,

etme gayreti i<;indedirler. Egcr bu qayrelleri sebebiyle teknik
lerakkiyi gercekleslirirler ve buna ragmen de maneviyatlanni da muhafaza ederlerse
basta biz Avrupalilar olmak uzere btitiin Dunyada brnek leskil edeceklerdir.o
"Ben bu cocukta da papahk gazetesinde temas edilen ayni husQsiyetl mUsahede
ettim. Gecen yil Tiirkiye'ye gitmistim. Her arabanin ustiinde "ma^allah" diye bir
kelime yaziliydi. Ben bunu once bir sirket adi zannetiim. Halbuki byle degilrnis.
l-'akal

su siralarda bu teknik terakkiye Tiirkler ayak

her $eyi dinlcri

Bindigim

ile te'lif

taksinin

soforii

kontak

kasdediycr) cevirdi.

Ona

bssiaciklarin: aniat::.

Scnra O'ndan

anahtarmi

A:lah':n

adini

anarak (besmeleyi

Her ise Al!ah'i:i ad:ni anarak

TLrker yeni bir araba aldiklarmda

bixur. manasini sordum.

cgrer.dirr:

k;.

kurban kesip onun kanlari uzerir.den arabayi gecirir ve bu sCretle mustakbelde bir
kaza yapmamalan icin cua ederlermis. Bby!e bir milletin bir ferdi olan b'j cocuga

mUsamaha etmelisiniz." ded:

Bu izahat uzerine mudur.

revirde yatan has:a:ara aid

yemekren o cocuga da

verilmesmi emretmi?. Zira hastaiara Slhh! olmadig: diisuncesiyle

arzulann her

turlii

kayicdan azade

bu arzulann suuraltinda birikerek insani hasta

"psikanaliz" adiyla

istiyor.

teknik terakkide ilerledikce dinimizden uzaklaslik, bencil ve maleryalisl olduk.

Maneviyatirniz

islam

yasamak

bir ledavi usCilu

bir sCrette
ettigini

gerceklesme.Tiesi

kabul

ortaya koymustur. Tuhaftir

ki,

ile

bunun

igin

insanhgi ifsad

eden biitiin felsefi goriisler hep Freud gibi aslen Yahudi olan filozoflann
Darwin, Karl Marks. Auguste Comte, Durkheim ve emsali gibi...

eseridir.

domuz

eti veril-

mezmis.

Gercekten basta Aimanlar olmak Uzere btitiin Batihlar, domuz eiinin mahiyi bilirler. "Schweinflash und Gesundheit" (Domuz Eti ve Saghk)

zurlarmi cok
isimli

Almanca

bir kitap

kiitiiphanemde mahfuz bulunmaktadir. Bunda

mahzurlan bizim bildigimizden gok daha

fazlasi ile anlatilmaktadir.

domuz

eiinin

ISLAM DUNYA GORt)tJ

Demek

ki

islam, bu

monist

biatmin "miisbet-menfi"

teoriler karsisinda insan ta-

vechesini daima dikkate almak

bir hilkat vakiasi

ve

fitrat icabi

oidugu Islam 'da

malum

bir

ve ySnlendirmekte de bu suretle tezahttr eder.

Ger?ekten bir

Ancak bunlann menft olanlannin muessiriyyetini

hadde indirmeye. musbet olanlann mtiessiriyetini
ise azamiye yiikseltecek emirler ve nehiyler (yasaklar) vaz'
eder ki. islam nazannda "terbiye" de bu demektir. Hatta

mu'min, hayati,

sadece insanda

iki

suretiyle, dualist bir goriis ortaya

koymustur. Bu, kainah Tzah

edisteki zithklan kabul gibi, insan hayatini

ilah: tayinle

degerlendirmek

vaki olan zithklar uzere

kabul eder. islam, insani hak ve

haynn

kaaim

galebesi icin calismak

mukellefiyetiyle vazifelendirirken zithklardan menfilikieri

yok

etmekle mukellef tutmaz. Qunkil yok olmayacagi, bunun

I

ink

Mllleti, zihiiiyet ilibariyle

asirlardan beri

tamamen

islam

ile

hemhal olmus

ve her doSruyu kabul husOsunda "llikmet, muminin

kayip malidirl" diisturunu
benimsemisti. Binaanaleyh her yen! ve fakat dogru olan.

rnaslahat icabi bulunan

seyi kabukle tereddiid etmezdi.

dilsi'uiceyi

de Islam

Ancak kendisine

teklif

edilen her yeni

fiilf

tavir

ve

mizan ederek ona mutabakatl sabit olmadikca asla Icjne

slndlrip benimsemezdi. Uzeriude vtikt bir cebir
ile islam'a mutabakatl isbat ve bu suretle
vicdam Inlmiii olwmiayaii bir husQsta itaali temin olunsa
bile Icindekl muhAlelet
baki kalir ve eline gececek ilk firsatta islam'a
uygunlugu isbat edilemernis olan bir
usui ve esasi, ona mutabik olan bir diger! ile
tebdil etmek arzusunu Icinde daima
inuhafaza ederdl ki, bu durum el'an da ~az cok- ayrudir,
Bugiin hala bu ueicegl gormekten gafil "laikiik zorbalarT'nm
akslne Sultan
ile

Abdulhamid merhumun Tanzimfit sonrasi lcabindan

gelircligl rum asilh Sava Pa a, bu gercegl
her Turkiye

olarak Dahillye vekllligtne

id&reclslnin

kulaqma kUpe

edinecegl vasilta soyle ifade etmekledir;

"...

isle billiiu

bunlar iciudir

bu miltevazi mesatyi (islam Hukuku'na dalr

yazdigi eseri) yeni bir goriis ufku acacagmdan iftihar
duyarak Avrupa ulemasimn
ittiiama arzediyor ve bununla dikkat nazarlarini
Muhammedi hukukun menabiine
(ineiibaiarma) ve bu hukukun ne suretle vueQda
geldigi hususuna cekebilecegimizi
ki,

timid ediyoruz.
I

eb

alari

arasinda bireok

siyasi devlet ric&li

bu kitapta Islam

muhtevf bulacaklardir,

Bugiin Fransa'ran mukadderatim idare edenler

mesgalelerir.den vakit ayirarak
bu kitaba bir goz atacak olurlarsa. Muhammedi olar.
akvamin (kavirr.ierlr.;
idaresi

icin

lazim olan

sirri, iki

haktkat seklinde teb&rtlz

etrr.is

bulacaklardir

k:.

bu

Iki

hakikat,

Cezayir MUslOmanlarrmn ne suretle :d&re ecilmeieri laz:m

cldugu yclunda umDml
etmeye baslayan mes'elemn cbzu'rr.esine ycl acacaktir. Bu
haktkatlerln nelerden ibaret bulundugu su suretie :elh:s
ibzet) oiunabilir:
eikar: ve matbQati isgal

1-MusKlman, ne kadar -.tikadi zayif clursa obun, din deg:s:::med:gi

takdirde
hadisenx sihhata mukarrin olup c!madig:na o hadlse
islarrilte?tlrilrnedikce
inanmaz. Zira mUslUmana gore bir sey.n sihhata
mukarrin (dcgruya yakm'' bulunmasi ve onun dogru telakki edilebilmesi icin
muhakkak sQrette dinen emredilmis
bulunmasi, Allah in kelamina veya Peygambar'in sunnetine.
yani dinin bu iki temel
tastndan birisine istinad ettirilmis olmalan lazimdir.
h-.cbir

hakikattir.

asgari

hangi

degil, Kainat'ta dahi zit keyfiyetlerden her-

mutlak tnanasi

birini

ile

yok etmek muhal ve boyle

tesebbi'is abesle istigaldir. Zira

esma

her keyfiyet

ma'kes oidugu ve "esma"

tecellisir.e

bir

veya birkac

bir

ise

"zat" gibi

ebedi bulundugu ciherle bertaraf edilemez. Bunlar arasindaki

miicadele ancak ve ancak "galebe nobetle^mesi" maksa-

dina baghdir. Mesela kafirler her ne kadar guclu-kuvvetli

da imam

olsalar

(islam'i)

yok edemezler. Muminler de kufur

ve ilhada karsi ayni durumdadirlar.

Diger taraftan her varlik

fantlikle

mahkum oldugundan

ya kemalden zevale veya zevalden kemale ebedi

halindedir.

varhk

igin

bir

degisme

Bu degisme tedrtcendir ve her kategorideki

bunun surati veya vadesi farklidir. Bunlann

bazilannda vade, gece-giinduz, yaz-kis nobetlesmesinde

oidugu

Diger bazilannda

gibi bilinir.

ise,

iman-kufur

2-BUtUn kaziyelerin (hiikumlerin) islamflestirilmek suretiyle diui lemellere islinad

ve binnetice bu hakikatlerin yalniz kabulu detjit, ayni zamanda riayet

ettirilmesi

olunmasi mecburiyeti altina sokulmasi da,

musluman bulunan

ictimai tesktlahnin bultln esasli kaidelerlnl

(sb)

KADIR MISIROCLU

Muhammedi Kanun'dakl menbalann

mebzuliyeti (bollugu) dolayisiyla gug bir mesele degildir.

Musluman da

sail'

fertler gibi

giinahkar olabilecegi

Insanlann en bayagi derecesine de

musluman olarak

dlisebilir.

kahr. islamiyet'te hakiki

gibi, ciiriim

islemek suretiyle

Fakat biitun bunlara ragmen yine

s Jrette

din deg:stirmek adeta mechuldilr.

kanuna mutavaal ederek, kendl kudret ve

kuwetini gcsteremecigi muddetce bu kanuna zahirtseklide mutavgat i'.taat; edebil'.r.
Kar.ur.un esasi; bir kaidesine gore bu cebir altinda bu!ur.:r.a keyfiyet:, din degistirme
N'usk::r.ar!

is'.a:Tii:es'.:r:lrr.err.:=

keyfiyetini crtadar.

tamamen

olan bir

kaicinr. Kucretiendigir.i hissecer e:mezd:r

Kel&mina ve Peygamber'in Sunr.etine

kanuna itaatter. uzakiasmak. musluman

istinad ett:gi isbat edilemernis

ki,

Allah

bulunan

'in

bir

icin farz olur.

Cebir kaidesiyle mUsiiiman vicdani her nevi siddete karsi himaye edilmis,
sSir dinlerde

oidugu

hususu da lmkansiz

gibi din
bir hale

llakkmda Bir Etud",

Ne

C:

1,

ugrunda olum, asgari hadde indinlerek din deiji^tirme

konulmustur." (Sava Pa$a- "islam

Ankara, 1955,

sh. 14-15)

diyelim, bizim laikci ciirtkanlann kulaklan cinlasin!..

Hukuku

Nazariyati

ISLAM DUNYA GORUSLJ

galebesinde oldugu
TabiT, "ilm-i

gibi

Ledun" R2

bilinemez.

Ancak

sezilebilir!..

sahibi bazi insanlar bu hususta

istisna teskil ederler.

II-ISLAM

DUNYA GORU$UNUN PRENSIPLERI

Islam, -izah etmis

oldugumuz uzere- diger Diinya

ne benzeyen hususiyetlerine
gibi iki

temel hususiyet

ile

Dunya goruslerinden bu

ilaveten, "ilahilik" ve

onlardan
iki

tamamen

goriisleri-

"dualizm"

aynlir.

Baska

temel prensiple ayrilan Islam

Diinya goriisuniin muhtevasina hakim olan ve diger Diinya

gorusleriyle

bazen tamamen bazen de kismen mutabik olan

ana esaslan

iki

kisimda miitalaa

edilebilir.

Bunlann

bir kismi

tamamen mucerred yani nazan, bir kismi tatbikT yani amelidir.

Bu yonden onlan ikiye ayinp gruplandirabiliriz. Ileride genis
bir sekilde izah

1-

edecek oldugumuz bu prensipler

Islam Diinya Goriisunun Mucerred Prensipleri

Bunlan hiilasaten su sekilde

Ilm-i

Ledum

iuttettigi ilirr.dir.

Kulun gayretiyls elds edilmis

oirr.ayip

Cenab-: Hakk'in bizzat

Peygarr.bar aleyhisseiam bu ilimdari Hazret-i Ebubekir ve Hazret-i

bulundugundan tarikatler siisile oiarak bu iki buyuk sahabiye

mijntehi olurlar. Kur'an-i Kerim'de soyle buyurulmaktadir:
"Kullarimizdan bir kul buldular. Biz, O'na (Hizir'a) katimizdan rahmet verdik ve tarafimizdan O'na (gayba dair) bir ilim ogrettik." (Kehf Suresi, ayet 65)
Ali'ye birazcik ltitfe!mi$

sbyledir:

siralayabiliriz:

A-Iradecilik veya Volantarizm Prensipi: Islam, insan ve

cin neslini kendilerine ezelde verilmis bir irade sebebiyle mes'ul

addeder. Onlann

fiillerinde belli

eder ve hicbir beseri

fiilde

seviyede cuz'i bir irade kabul

onlan mecburi

fail

saymaz.

ISLAM DUNYA GORUSU

B-Alemsiimulliik veya Universalizm Prensipi: Islam in

butun Kainat'i onun tamamina samil

etmis olmasi, davetini

bir surette izah vaz'

muayyen ve dar

bir

mekanla tahdid

etmemesidir.

KADlR misiroSlu
gonlune ilkah

ettigi

gbrecek bakis

tarzini

has hadiseiere mucerred

bir

gaye ve ifade

izafe

kilmasidir. Diger taraftan islam,

Rahmet-i ilahiyye'nin Gadab-i

ilahiyye'yi

astigim ilan eder.

ederek onian

yiiceltmesi ve bir nev? rr.anevilestirme yoluna gitmesidir.

D-Insaniyetcilik veya

hakim

Kainat'la huzur siikun ve ahengin galebesini kabul eder. Allah'in Zat'inda ise

C-Tecrid veya [dealizm Prensipi: Islam'in biitun miisah-

duygularla, her tecellTde bir hayir tarafi

Hiimanizm Prensipi: Bu

2- Islam Diinya Goriisiinun Miisahhas,

prensip,

Ameli veya AhlakT Prensipleri

islam'in hukumlerinin kavimler, cografyalar ve kultiirler Qstii bir

mantikla vaz edilmis olmastni ifade eder. Dar,

muhtevalar cergevesini asarak

olarak tek bir ailenin

buti'in

veya

kultiirel

insanhgi "Bent

Adem"

fertleri gibi telakkt

irk!

etmesi demektir.

temine medar olacak hukumlerinde

realiteyi (se'niyeti) dikkate

olmayan utopik

(hayali)

siraiayabilirfz:

A- Teaddtlik veya Dinamizm Prensipi: islam,

ve faaliyet dinidir. Bazi

E-Ger<^ekcilik veya Realizm Prensipi: Islam prensiplerinin insan seadetini

Bunlan da sbyle

almasi ve bu bakimdan tatbik imkani

sistemlerden aynlmasmi ifade eder.

el

cekmis

bir atalet

Uzak Dogu

felsefeleri gibi

ve miskinlik dini

bir

harekct

Diinya'dan

degildir.

B- ictimailik veya Sosyal Adalet Prensipi: Islam 'in

hukumlerinde daima cemiyet ve sosyal adaleti on plana alan
ictimaT bir din olmasi keyfiyetini ifade eder.

Diger varaftan insan tabiatinin degismeyip hep ayni kalan

hususiyellerine gore hilkumler

mekan degisikligiyle muallakta kalmayip ehemmiyetlerini

devam eltirirler. Bu bakimdan Islami hukumler icin eskimek
ve

mevzdbahs

degildir.

F-Ilimcilik
(science),

C- Nizam Prensipi: islam, nizamin ihmaline ve anarsiye

koydugundan bunlar zaman

asla

musaade etmeyen,

ferdi

ve cemiyeti hassas bir surette

tanzim eden bir dindir.

D- Adalet Prensipi: Adaleti tekrim ederek onun huzur ve

veya Siyantizm Prensipi: Bu prensip,

her seyi halle muktedir ve -adeta-

ilah

ilmi

addeden

siyantizm'den farkh olarak, ilmin metbu kabul ve tesvik

edil-

saadet icin ne buytik bir muessir oldugunu belirtmekle kalmaz,

bunu saglayacak emirler ve

nehiyleri

sistemde hala ulasilamarrns olan

mesini ifade eder.

E- Hiirriyet Prensipi: islam,

G-Akilcihk veya Rasyonalizm Prensipi:

Bu

prensip,

felsefede oldugu gibi akli, hakikate ulasmak icir. yegane vasita

addetmek veya Rasyonalizm 'deki gibi ona sonsuz bir kudret
izafe etmek yerine onu nakle yardimci kabul etmekten ibarettir.
Zira Islam, tekrim eyledigi akli, nakli

anlamak

icin zaruri bir

in cizdigi siniriar icinde

hukuk" denilen haklann

Bu

Dunya'da

hie bir beseri

seviyede ortaya koyar,

mesa tuttugu insani Aliah'-

hur kabul eder. Mes'uliyetir. kaynagi

iradeye aid bu hurriyettir.

surette tahdid eder.

bir

Bu

irace ve ihtiyan

ihlaiine

ancak "tabii

sebebiyet.vermeyecek

sebepledir

ki,

Islam'i

bir

kabulde cebri

(zorlamayi) reddeder.

vasita kabul eder.

F-

H-Iyimserlik veya

Optimizm

Prensipi: Islam'in, insan

Cihad Prensipi:

kabul ve tatbik

Islam, muhtevasindaki gerceklerin

olunmasim te'mine medar olan her

,

tiirlii

fiili

gk

%j$
*#$&

ISLAM DUNYA GORUSU

mefhumuna dahil addeder. Silahh mucadeleye ise,
sadece muayyen sebeplerle cevaz verdigi gibi onun en has"cihad"

sas adalet

6l<;uleri ile icrasini

cihad", nefisle mUcadeleyi

emreder. Ustelik bunu "kiiciik

ise "biiyiik

cihad" olarak kabul

edip boyiece diisturlastinr.

G-Ahlak Prensipi: Denilebilir ki, islam'in vahdaniyet,

yan: yaraticinin birligi davasmdan sonra en temel gayesi ahlaki zirvelesmeyi temin etmektir. O derecede ki. Peygamber
-aleyhissalatu vesselam- bl'setini (gonderilisini) buna munhasir
olmak uzere ifade buyrulmustur ki 83 bu hie siiphesiz ehem,

miyet tezahuru

Icjndir.

1-

H-

Fiili

Kistas Prensipi: islam, tatbik! misalleri olmayan

ISLAM

utopik bir nazariye degildir. Kendi prensiplerinin tatbikatini

Peygamber

surette misallendirir ve mi'isahhaslastinr.

bir kistas

icin

A iRADECILiK veya VOLANTARIZM PRENSIPI

Islam literaturunde (edebiyatmda)

olarak kullanihr.

Simdi bu prensipleri

etmeye

en guzel bir
Peygamberin butun

-aleyhissalatu vesselam-'in hayatinda

davranislan ideal tatbikat

fiili

DUNYA GORUSUNLJN MOCERRED

veya FELSEFI PRENSIPLERi

iki

Islam'in insan vakiasina bakista

grup halinde ve teker teker Tzah

gordugu

asli

keyfiyetidir.

galisaiim:

hususiyetlerden

onda

Bu husus beseri mes'uliyetin

soylemek gerekirse- temel

eden akla

istinad eder.

iki

fitraten

meknuz

olarak

de "irade sahibi olmak"

bir tabirle

Ancak islam 'da tefekkurun

biri

iki

kaynagini -daha emin

saikindan

birini teskil

saik "akil" ve "balig" olmaktir.

tesvik edilmis olmasi 8 1 sebebiyledir

'

bu iradenin mahiyeti ve hududlan uzerinde islam alimleri

pek genis bir surette Tmal-i fikr etmisler ve bunlann neticesi
ki;

olarak ortaya birbirinden farkh goriisler koymuslardir. Kuldaki

bu iradenin "irade-i ciiz'iyye" olarak

Allah'a

isimlendirilisi bile,

bunun

mahsus olan

kill!: irade karsisinda cuz'i, yani cok kiicuk

oldugu gercegini ortaya koydugu halde bazi alimler bunun

llAhfsi

ui(!y

Cm)

'

Hadts-I serifta: "Ben,

gonderildim.

"

mek&rimi

a/i/dfci

(en ustiin ahltiki)

buyrulmustur. (Muvatta, Hiisnu'l-Hulk,

8)

tamamlamak

lefn

Kur'an-i Kerim'de pek cok kereler, "Ya ulu'l-elbab" (Ey akil sahipteri) hitab-i
yaninda "Efela ya'kilun" (akil etmezler mi?) gibi hitaplarla. insanlann diisiin
davet olundugu gorulmektedir. Ayrica Peygamber -aleyhisselam- "La ibadete

l!'l-tefekkiir"

buyurarak

akli

(Tefekkur gibi ibadet olarnaz!..)

(Ali el-Muttaki,

Ken/., XVI. 121)

kullanmayi en ustiin bir ibadet olarak tahsin etmijtir.

ISLAM DUNYA GOKUSU

roliinu alabildigince genisleterek kulu -adeta-

mahsus olan
insani

fiilinin

muhtar" olmak

"fail-i

ve mecburi

Cenab-i Hakka

Lakin, red ve cerhi imkansiz olan bir islami gergek sudur

vasfina yaklastirmislar ve

mes'uliyetin kaynagi ins u cinde -az veya gok- mutlaka

mevcud olan iradedir. Gercekten bu vasif itibariyle insanlarla

-haa- hahki gibi gormuslerdir.

diger bazilan da muthis bir tefrid

bir fail-

KADiK MISIROGLU

ki;

Buna mukabil

mustereklik arzeden, mahlukat icinde sadece cinlerdir.

kulu fiillerinde -iradesiz

ile

mevkiinde telakkT etmislerdir. 85

dolayidir

ki;

:nukellef ve

Bundan

onlar da insanlar gibi Allah'a inkiyad hususunda

mes

ul bir

mevkide bulunmaktadirlar.

Beseri iradenin mahiyeti ve hududlan husQsunda vaki

Diger taraftan miikafat veya mucazar

oian uzun miinakasalann neticesinde bu ifrad ve tefrtd

goriisler revag

bu da

Ehl-i

irade

bulmamis mutedil

bir yol

benimsenmistir

Sunnet'in gorLisudiir. Buna gore

ise,

beseri

ki,

gerceklesir. Faaliyet kula, hahkiyet ise Allah'a

aiddir. Ehl-i

Sunnct'e gore, kader, "mutlak" ve "mukayyet"

veya "muallak" olarak ikiye

ayrilir

iki

igin ztsuur

olmak

kategori varligi miimtaz ve mes'ul kilan "irade"

diger binjok hususiyetle birlikte onlara iiahi bir

fiil

ile

iki

yaninda bu

mevhibe olarak

ezelde verilmistir.

ve bunlann her bin

a-

Be^eri iradenin Mahiyeti V e

Hududlan

hakkindaki dejjerlendirme farkhdir. Yanfkulun mesuliyeti,

mukayyed kadere
kulun dilemesi

taalluk eder. CiinkU

ile

Bu

halkolunur.

vesilclerle teferruati

bu kategorideki

Bu temel goriis, lsiginda insanlann

fiillerin

gorus, eserimizde

yaratilisina aid TtikadT

cesitli

Allahu Aztmu?san yegane

anlatilmisbr.

ile

ilk

esaslar tahlil edildiginde su gergekler ortaya gikar:

kendisi vardi. Sonra, boyle bir

fail-i

muhtardir. Ezelde yalntz

Alem murad edip butun varhklara

'"

lakikale vfisil olmiik hususunda akhn roliinii takdirden bircok farkh gbrii$ler
daha dogru.su mezhpler zuhur etmistir ki, bunlann ilki "Mutezlle"dir. Bu mpzhep,

ilahisifailannin tecellisi

"Tablin"den Hasan-i Rasri'nin

mukemmellik

131

(v.

h. 'It\X

110 li.-728 m.) talebalerinden olan Vasil b. Ata

(v.

m.) tarafindan Irsis

p.dilmistir.

Hocasmdan

aynlmis, yani

ttizal

etmis

oldugundan O'nun kurdugn ilikadi mezhebe "Mutezile" rienilmistir.

Bu mRzhfip mensuplan nassi kabul elmekle barahpr akin ge.reginden fazla
ehemmiyet alfcderler. Umumiyetle yabana kiilturlerin ve bilhassa Yunan felspfcsinin

tesiri

altinda kaldiklan kabul olunur.

Miitpsabih, yani zahlrlne hamli kaabil

olmayan

ayetleri akil

kanunlarma mugayir

teskil ettigi

vucud vermistir. Butiin sonradan ve

kademeli olarak yaradilmis. olanlann
Alemin zirvesine de miikerrem bir varlik olarak
ile

itibariyle

insani oturtmutur.

Bu

keyfiyet, insanin eref-i

mahlukat olmasi

kadar ayni zamanda Alemin ona musahhar, yani emrine

amade

kihnmasim da ifade eder. 86

gcirerek onlan akh esas alarak tevil ederler.

Emevilere has ka:dud:gi

izaffi

gore insanda irade ve

Allah

yarai-.r.

clcak act:
nisbe:

bldiiriilmus olan

"

ihiiyar yoktur.

Cehm

b.

Safvan er-Rasibt ye

baser! irace tamarr.an ir.kar

Insanlann buliin

eciilir

fiillerini, fail:n talabi

Buniara

oirr.aksizm

diijtii",

fiilini

cebren

i:'a

eder derler.

tam aksine. kaderi ir.kar ederek mahljku, fiilinin "Halik"i telakk:

"Kaderiye". Haccac tarafindan hicri 80 senesinde idam oiunarak ortadan
gorusiin

Mabed el-CUhent tarafindan ortaya konulmustur ki, bunlann hepsi

Qinkii bu gciriisler dogni olsaydt, Cenab-i Hakk'm iyi amellere mukafati
kbtij amellere ise, reza vermesi -hasa- mantikstz olurdu. Dognj olan F.hl-i Siinnet
batildir.

yolu ve bu yolda

<^^_

te.sis

edilmis olan "Es/'ari" ve "Maturidi" mezhepleridir.

muhtar olan Allahu Azimussan, her

bunyesindeki unsurlan

belli bir

maksad

icin

varligi

ve onun

yaratmis ve onlara

Bitki,

meyve verdi." dedigimizde. o olus: iasa. ?i;ega veya agaca

Sevap ve giinahin insana nisbet edilrr.ssi de boyiedir. Dir.in biiiun

kaldinlmis olan

de

Fail-i

ve "Aga;

eciilir.

Bu

!sb.

T:pl hayvanlarda. haita cansizlarda oldugu gib: "Tas

miikellefiyetleri cebirdir. Kul.

eden.

icin

edllen "Cebrlye Me2hebi"r.de

O, yerde ne varsa hepsini si2in

fekilde)
lir

semaya

yoneldi,

i;in yaratti. Sonra ;kenciine has bir

onu yedi gok olarak yaratip diizenledi [tanzim R'.:i). O,

?cyi hakkiyla bilendir." (Bakara Suresi. ayet 291

"Allah, o AllSh'dir ki, gbkieri ve yen yaratmi$tir.

Gokten su indirerek
Onunla size nzik olmak iizere cesitli mahsuller pikarmis ve emr) He denizde
Viizmek Icin gemileri sizin buyrugunuza vermistir. Nehlrleri de size
musahhar
kilmistir.

Ifl

Yoriingelerinde yuruyiip giden Giines'i ve ayi, size musahhar kilmis;

geceyde, yine sizin icin musahhar kilmistir." (ibrahim Suresi, ayel :\2

<iiindiizii

33)

(S)

ISLAM DUNYA GORUU

o maksadi gerceklestirmeye salih (miisaid, uygun)

Butun mahlukatta mevcud ve

iktidar Iutfetmistir.

bir

KADIR MISIROGLU

yapi ve

ilahi

Aid inhisar! hususiyetlerin tesbiti

dayanan bu umumT hususiyetlere dinde "adetullah" veya

"siinnetullah" adi

verilir.

ilmin -bilhassa materialist agirkkli olan kisminda- murad-1

ilahiye

dayanan ve

prensipler "tabiat

biitun Aierr.de

insan idrakine sigabilen

Alemde

adlar.dnilir.

iyice a^iklannru? olsun.

Olgun muminler, on plandaki sebep ve

mevcud oldugunu asla. hatirdan

Peygamber aleyhissalatu vesselam-:
"Allah b\r$e\)\

Rabb'inin her eye ?ahid olmasi,

yctmez mi?" 8j buyrulmustur. 90

techiz etmistir.

Bu demektir

ki,

ilmi kesifler arttikga,

nettceler uzerinde

de cogalacaktir!
bu gelismesi kiyamet kopmasindan az
once mucizat-i enbiya seviyesine yakin bir noktaya kadar
yiikselecek ve bu noktada TmanI esaslarm bir "teklif" olma

Musbet

cikarmazlar. Nitekim

murad ettigi zaman esbabmi

halkeder."

buyurmus?tur.

ilimlerin

adeta

ortadan kalkacagindan hayat

yeniden nizamlanmak uzere nihayete erecektir!
keyfiyeti

Mesela Hazret-i Isa -aleyhisselam-

Musbet

eden aratirmalar nettcesinde

e^yada meknuz ve murad-i ilahiye dayanan hususiyetleri
ilirnlerse, tevalt

kesfede kesfede

bir terakkiye

ancak Allah'a malum

olan vus'ati yaninda yine de cok cuz't kalmaktadir.

daha dune kadar her

Bugiln

ise

bunlardan parmak
Bu

DNA

izlerine

bulamazsm.

Mesela

nazaran daha

kammu

mahsus oldugu

sirri

ileri

cozulmus ve

derecede ferde
biri

di."

(Lokman

sudur:

budur. AUah'in kanununda asla

bir

(Fetih SOresi, ayet 23!

SQresi, ayet 27)

sv

ve

Kainat

oluyii diriltmi^se

bu

muvakkat bir zaman icin bile olsa- kiyamet kopmasindan

l-'ussiletvSfircsi,

90 Bin
d6rt

ayet 53.

ewel

na2il olmu? bulunan Kur'an-i Kerim, kendl labiri ve LevhMahfuz'daki muhtevaSiyla "Yas ve kuru bu Alen.de Her\;ek nSmniH ue varsa
hepsini muhtevtdir." (Bkz: En'am Suresi, ayet 59)
Kur'an-i Kertm'in bu hususiyetiyle alakali olarak tarihi bir vak'a zlkretmek
yiiz yil

Habiblm; soyle: Butun denizler, butun bahr-i muhitler (bilfarz) miirekkeb

olsa ve onlara bir misllni de ilave etsek: Rabbimin kelimeleri hltam bulmadan
ewel o denizden miirekkeb biterdi." iKehf Sures:, ayet 109;
Aym hususta baska bir ayet-i kerimede de soyle buyrulur:
"Yeryiiziindeki biitiin agaclar kalem, denizler miirekkep olsa, o miirekkep
bittikten sonra yedl deniz imdada gelse, yine kelimat-i ilahiye yazilip tiikenmez<

(S)

molekullerinin

hakfkatin Kur'anl rr.esnecir.i ihtiva ecen ayetlercen

"AllSh'ni, otedenberl siiregelen

degl$lklik
88

88

ferdin adeta bir nufus kagidi gibi sahsi

ve miinhasir hususiyetlerinin -parmak izinesanilirdi.

velev

amil olsalar da onlann vasil oldugu

netice -bugun bile- bu hususiyetlerin

Kuran-i Kerim'den

vakif olabildigimiz mucizeler

fmal-i fikrederken bile sebepler zincirinin nihayetinde murad-i

ilahinin

baska mechullere

"Insanlara ufuklarda ve kendi nefislerinde ayetlerimizi

gosterecegiz ki; onun (Kuran in) gercek oldugu, onlara

Cenab-i Hak.

sebeplere rabt etmis ve insan idrakini de gerceklere sebep-netice

ile

esya-yi tabiiyyenin

ki

kapi acmaktadir. Nitekim ayet-i kerimede:

carl olan murad-i ilahiyesini

miinasebeti icinde intikal edebilecek bir iktidar

dahiline girmiftir.

liususiyetlerine aid her yeni kesjf -adeta- bircok

ebediyyen cart olan bu temel

kanunlan" oiarak

cahmalar gostermistir

vardir!?. Zira ilmi

Bunlar degismez ve degistirilemezler. 87

Besen

imkan

Acaba bu "malum"un arkasinda da baska hangi "me<?hul"Ier

tayine

isteriz:

Said Halim Pasa sadrazam iken (sadrazamlig. 1914-18) kendisiyle gorii^en

diplomat), bilvesile

Inyiliz

ona su

bir

suali tevcih etmijtir:

"-Paa iazretleri! Musliimanlar biir^n hak:katlerin ve bu arada fenni gerr;eklerin

Kur'an'da mevcud oidjgunu idcia eder d'jrurlar. Lakin bir gergegi biz Batihlar ke?f
.cdip ortaya kcymadikca da Kur an'dan ;ikanp gcs;ererr.erT.ektec:riei'. Benin-,
aklim
I

buna hep tak-.irr.akfad'.r. Acaba siz ne dersiniz. boyle midir?''

Said Halim Pasa, Misir'da buyudQJj, Arapca'ya vakif oldugu, devrin Tcabi
Is fsrr.
cldukca iyi bildigi halde kendins gcre bir izahatta bulunrr.us, ancak sardeltigi
i

fikirler

ingiliz

cipicmatir.ca kabule sayan goruirr.emistir.

Bu

durunr.a

cam

sikilan

Sadrazam Halim Pasa, Osmanh Meclis-i Mebusan'ina teiefon ederek c zaman

mecliste pek cok olan din allmlerinden birinin acele sadarete gbnderilmesini taleb
.itmi$tir. Bu sflretle celb edilen hocanin verdigi cevaplar da ingiliz
diplomahni tatmin
etmeyince Said Halim Pasa, ingiliz'den ertesi gune kadar kendilerine mOsdade
adilmcsi ricasinda bulunup meclisten gonderilen

hocaya da:

ISLAM DUNYA GORUS/U

az once bu, tibben

mumkun hale gelecektir.

Boyle

KADIK M1SIROGLU

bir keyfiyet

ettirmek suretiyle de olsa- kendi mutlak iradesiyle bizzat

layin ettigi hususlar ins

"iman"i aklen ve mantiken mecburl hale getireceginden

veya mucazatin geregi

rniikafat

-belli

bulunacaktir.
tecelli

-Din allml nlan senslnL Baska din aiimlerin; da sen bender, iyi tamrsin. Bunlar
dostumuzu tannin edebilecek bir izahatta buhr.ab:lecek her kirn var isa, cnu
arayip bul va yann benim yanima getir'.." darr.istir.
Bn hocn efendl, bu is icin kalkip Yalova'nir. Resadiye Koyu'nde oturan Naksi
mesayihindsr Seyh Serafeddin lazretleri nir. r.ezrilr.e gl'.rr.is. Seyh Serafeddin
Kfendl Seyh Sfimll'le birlikte Turkiye'ye gelip yerlesmis olan cemaattendi. Sultan
liesad. yerlestikleri koydaki hazina arazisini onlara tahsis etmis bulundugundan bu
koye "Resadiye" (simdiki Giiney Kciyii) adi verilmisti. 1930 yilmda vaki olan "Me-

iq:in

mes'uliyet zemtninde bir rol

oynamaz. Y&ni mukafat veya mucazati gerektirmez. Bunlar

Allah 'in -daha ziyade Ahirette- tecelli edecek olan "adil"
sifatinin icabi olarak ancak kulun mes'uliyet hududlannin
tayininde mizana girecektir. Qunku Cenab-i Hak, Kur'anT bir

olcude- bertaraf olmus.

Diger taraftan Cenab-i Hakk'in -velev esbabda

u cin

beyan

ile

sabit

oldugu uzere

ines'ul tutmaz. 91

ip:nr:e

oynayan

ins

u cinni takatinden

faziasi icin

Takatin olusmasinda -miisbet veya menff-

ilaht tayinler

rol

mesuliyetin derecesinde -muhakkak

nemen

Valc'asi"nda uzun

bir

mtiddet hapis yatmis ve nihayet beraat etmis bulunan

Seyh Serafeddin F.fendl. o zaman

onu koyiinde bir aksain inisSfir edip
binip oglan

iizaii hiilikle

hocadan durumu bg>enince

gun sabah namaziyla birlikte bir faylona

ziyaratina gelen
ertesi

Cagaloglu'ndaki Sad&ret'e gelmistir.

huzfirn calbedilip suallni lekrarlamasi islanmis, soylenenleri

Seyh Serafeddin

dinlayan

Kur'an

"-I'.vat,

Ingiliz

ewelca

damis ki:
Kerirn'de kiyamela kadar vakt olacak

diplomati lekrar
zikratiigimiz gibi

-'ferull

fp.nni kesiflarin

hepsf

mevcuddur. Ciinkii O, bir "Klt&h-i KfUnSf'tir. Bu gerceklerin siz Balihlar fiilan ortaya
ciknrmadikca bir musliiman tarafindan Kur'an-i Kertm'den cikanhp rjosterilamedigi
da dogrudiir. Ama bunun iic sebebi vardir ki; size bunlann ikisini soyleyebilirim.
Uctinc.iisil si/ Batililar'in alayliina oldngundan onu sbylemek nezaket.e aykin olur."
Ingiliz diplomat, bar iic sababin da soylenmesinda israr adince Seyh Serftfeddin
Hazretleri buvurnin.sl.ir

Bimun

eger bu gercekler sarahat cihetiyla olsaydi Kur'&n'in

hacini alabildigine genisleyeceginden onun ezberlenmesi imkansizlnsirdi. Halbuki

semavi kitaplann basina gelen tahrif hadisesinin Kur'an icin vaki

beplerindpn bin da bu e/berlenme keyfiyetidir. Yazinin yaygin olmadigi

ancak bu

ingiliz

"-['n.

olmama
bir

se-

zamanda

sfiretle bnlenebilirdi."

diplomat:
'

ceyip pek ta:mir. olrr.amis

gibi

gcrjnmUs. Seyh Serafeddin Hazradsn

devamla:
*

-Fakal

iktizasi

asil

sebep bu

dejjildir.

Eger k.yameta kadar mer'iyyetl murad-i

i'.ahi

olan Kur'an-i Kerim, tern! gargekiar?. sarahat cihetiyla ramas etmis oisayd:

ve miislim olan insaniann cogu. zan-.anlarir.daki fann: :erakki

onlan kabule yaklasmay:p inkar ederler ve irr.an dairasir.dan cikarBu gavcaklai :j:iiai Milan ;sbit ecldik'.an sor.ra bunlara c.e:ri\et edan ayatlari \:::

asiriardan bari

rr.ii':n:n

seviyasi itibSriyle
'.hx

yoida telakkT adanier inkar yerine bi'akis imanlannin kuwetlenmesi gibi

bir netfr.e

eide ederler."

Seyh

ettiginden

Bunun sebebi de Dunya hayatmin sa'y (calisma) esasiua mdstentd olan asIT
nizami muhafaza oldugu kadar ayni zamanda siz Batililar'm her fennt kasfi egoistge
kendi emellerlnlz istikSmetinde ve baska milletlerin aleyhina kullanmanizdtr. Sizin
Kur'an'dan cikanlacak bir fenni kefe vfikif olmantz engellenenieyecejji icindir ki bu
yoktur.

bize yasuklanmishr." deyince ingiliz

ilirazda bulutttrius

SerSfedclin F.fendi, ugijncu sebebi zikretmeyi nezakete aykin telakki

mazur

goriilmesini taleb ettiyse

sekilde ortaya koymustur:

de

ingiliz

diplomatm

israriyla

onu da

su

diplomat bunun

ve onu ikna etmenin

bir

"bahfine" oidugu uolunda

mumkun olmadtgmi gfiren Seyh

Srafed<lfn

soylemeye mecbOr kalrni?tir.

"-Bak ekselans! Ben de Kur'an'in deiaiet cihetiyle temas ettigi fennt geroeklerln
kaffeslnc bir llah! mevhibe olarak vakif olanlardanim. istesetti size kiyamete kadar
vftki olacak bUIOn fenni kesifleri tadad edebilirim. Lakin bunu
yapniak benim icin
I

lazrellaii 511 sozleri

nlz icin size

Ancak gercegin bu soyledigim gibi oldugunu kabul edebtlmc-

ba^ka harika

"-Mesela ne

birinci sebebi

sair

tahrif,

kavrayamaz. Lakin bunlan siz Batililar tecrube edilir ve isbatlanir hale geUrmeden
da bilenler vardir. Bunlar ilimde "rusflh sahibi" olan ve zahiri ilimler kadar ledilnni
lllmlere de vfikif kimselerdir. Lakin onlara bildiklerini soylemek hususunda
mQsaade

inSnevi bir Intlhar olur.

ki:

"-Kur'an-] Keiini'de lenni hakikallere temas "sarShat"le degil "delftlet" ciheliyledir.

"-Kur'an-i Kerim, zikrettigim su iki sebep yUzUnden fenni gerceklere "sarahat"

yerine "dBlalet" tartkiyle temas etmis oldugundan bu gergekleri herkes anlayip

bir bilgi sunabilirim." ingiliz

gibi." diye sual

"-Sizin ceddinizi ta

Adem

mistir. ingiliz'in itirazi iizerine

Ingiliz

diplomat:

edince Seyh Serafeddin Hazretleri:

aleyhisselam'a kadar sayabilirim." karsilu'iini ver-

de onun ceddini yukanya dogru saymaya baslaymca

diplomat:

"-Dur! Bir dakika... Sen bunlan nereden biliyorsun! 7 Yedinci gdbekten oteye
ben dahi biltnem." dedi. Scylenenlerin dcgrulugunu teyid makamindaki bu cevaba
mukabeleten Seyh Serafeddfn Hazretleri cevam^a:
"-Ben sade bunu degii, sizder. Dur.ya'ya gelmis ve eeleeek olanlan da kiyamete
kadar sayabilirim." diyerek, karsisindaki ingiliz'in br.ee cocuklanni sor.ra torunlarmi,
sor.ra da henuz Dunyl'ya gelmemi? c:an neslinir. Ingiiizce isimienni takir takir

daha

i.'.ymaya

baslaymca

-Hasa

ingi::z

diplomat Sadrlzam'a ccnerek.

Hazretleri: Bar. sizden bir din alimi istedirr., siz

niz" diyerek ker.dis; icin mar.tiker. rr.ecbQri hale

bans

bir sihirbaz getirdi-

gelmis olan hidayetten kacmmts ve

bunun ilahi takdire bagh bulundugu gercegine ysni bir misal olmustur.
Seksen-doksan sene evvel gergeklesmis olan bu tarihi vak'a, Allah'tn
reml munzam oldugunda besert ilim ve iradenin ne raddelere kadar nafiz
gfisteren caltb-i dikkat bir misaldir.
91
Bakara Suresi, ayet 286.

lutuf

ve ke-

olabildigini

ISLAM DUNYA GORUSU

bir

ki-

Hak

mtinasebat-i ictimaiyyenin vaki olabilmesi icin

insanlara "latif" sifatimn eseri olan mevhibeleri ayni

miktarda

vermemistir. Adalet-i ilahiye icabi olarak besen mes'Gliyette

ve

Mu'minler butiin varliklara samil olan bu

nisbete ulasmak igin mtzana dahil olacaktir. Qunkii

Cenab-i

fitn

KADlR MISIROfiLU

fiilT

qiderilemeyecegini itikadi bir esas olarak benimsemislerdir.

Cunku
biri

merkezi
mensiib

hususundaki

Afrika'da

Diinya'ya

insanin

bir

mes'uliyyeti,

dfrl!

gelmi

ibtidal

haktkatleri

kabul

mukayese
baska medeni iilkedeki
onunla

sartlan

edilemeyecek derecede musaid

bir

ve O'nun duzen ve

olmayip biitun

varliklara samildir

hususiyetleriyle

mumkun

ve Kainat'i bilebildigimiz

kilan temel saiklerden biri

Gercekten sahib oldugu

halinde

JZ

bunlann her

biri

kategoriler teskil

farkli

kendi icinde de kademeler

Belki bir kategorinin

silsilelenirler.

de bu

vasiflar itibariyle varhklar

cemadattan insana kadar birbirinden

gibi'

en

alt

kademesinde

bulunanla en ust kademesindekilerarasindakifark,

arasindaki farktan biiyuktiir. Mesela insan en

alt

iki

kategori

kademede

"Belhiim adali" (hayvandan asagi) sifatim mustehak

bir

derekeden, "fenafillah" ve "bekabillah" derecelerine kadar

uzanan
1,2

bir leselsiil

ve kademelenis arz eder. 93

Bunlardan "insan";: kadar olan

tic

kategorisine "mevalid-i selase" denir

bunlar cemadat (cansizlar), nebatat ve hayvanattir.

93
Tasawufta "scyr-i siiluk" deni!en nsfsi tasfiye

selmeyi ifade eder.

Manevf

yiikseiisin

olaiiin kalattigi ilk

larikatt?.

Bu kelimenin

ki,

Hakk'a yOkselme dbrt

rr.uayyEn usjller daireslnce maneviyatta yiik-

-ijgat

ki,

manasi: yurijmek, hareke: etmek demektir.

buna "Velayet-i Sugra"

merhaledir. Vasil olunan noktadaki

makamin

Yani velayette bu, birinci

"fena fillah". yani Allah'ta

deni!:r.

adi ise,

fan! olmaktir,

Seyri

ilallah,

iki

nevidir.

Bunlann

enfiis!" denilir, "Seyr-i 5faki"ye

birine,

''stiluk''.

yaratilisi

"Ben

sizin

aninda:

Rabbiniz degil

denilir.

mahvetmis

Gergek mOr^id-i kamiller, bu dordiincii seferi tamamlami$

meklep bitirip muallim olan bir kimsenin talebelerine bir s.ey
ofSrelirken ograndiklerinin gogunu bilmiyormus gibi davranarak bir tedrtc USuKlne
tiriyet edisleri gibidir. Bu merhaleyi tamamlamis olanlara "miintehi-i kftiriil" denilir.
Bu,

lipki

buraya kadardir.
Bunlardan baska Alemde iki tiirlij seyir vakidir:
l-Nii/.filf Seyir: Mukayyed vucudun husule gelmesi icin rrnillak viiciidiin akm-i
imkana niizuliine bu ad verilir. En dun (asa5>) mevkide cemadal (cansizlar) buluiimak
iizere, bu seyirle sirasiyla nebatat. hayvanat ve ins (insanlar) zuhura i^elir, zatiir ve
Xlra kulun yiikselisi

olur.

Bu

seyir, insan

mertebesine kadardir.

2-Uruci Seyir: Bu da mukayyed olan varliklann geldikleri yere dogru yiikselis

seyridir. Cemadattan (cansiz varliklar) nebatata, nebatattan hayvanata. hayvanattan
Insan bedenine dogru cevherlerin seyridir. Bu, bir damlanin denize diismesine

i!e

bu birinci rr.erhalesi. sa!ik:n. yani tasawufl terbiye yoluna girmis

merhaleyi ifade eder. Kalbter. aiem-: imkana aid ne varsa, silin-

mesiyle hedefe vanlir

muessirdir.

terbiye ve ir^adl icindir.

olanlardir.

benzer.

Bu
Ski/.:-.

asil

Bu merhaleyi yasayanlar, "ufk-i ata"ya eriserek butiin

olanlardir. Bu merhalenin sonunda salike lediin ilmi
verilir. Bu durumda olanlann makamina ise, "beka billah" denilir.
c-Seyr-i maallSh: Buna da seyr-i stilukte iiciincii merhale olmasi dolayisiyla
"sefer-i salis" ya da "{ark ba'de'1-cem" denilir. Bu merhale, Allah lie olan seyri
ilade eder ki, bu takdirde ikilik saibesi ortadan kalkar. Bundan dolayi buna Mazret-i
Peygamber'lri Mirag esnasinda vasil oldugu makamin adi olan "Makam-i Kaalic
Kavseyn ev Edna" adi verilir. Bu da, yaym iki UCU arasi veya claha azi demektir.
d-Seyr-i auillah: Buna da "sefer-i rabt" denildi^i gibi "telvin ba'de't-temkiii"
adi da verilir. Mahiyeti ise, vahdetten tekrar kesrete doniistiir. Bu donti?, Ifilipleiin
veya "cem"

meshiid

Sfii'hadn:

a-Seyr-i ilallah:

temin eden

miyim?" diye sordugu ve ruhlarin da:

baser! sifatlan

Alerndeki bu farkhlik sadece beni beser efradi arasinda

ettikleri

isleyisini

-Elestii birabbikiim?" 94 Yani

siin!"

insanla bir ve ayni olamaz!..

ihtilafhr.

olma) Alem'in temel varhk sebeplerinden

Cenab-i Hakk'in rOhlara onlann

nisbetl, ilahi adalet fcabidir.

Mesela

ihtilaf (farkli

Yani mes'uliyetin bu mevhibelere

iktidar kistastir.

kavimlere

farkliliklann

"seyr-j afaki"; digerine ise "seyr-i

"seyr-i enfiisi"ye ise cezbe denilir.

b-Seyr-i fillah: Buna, seyr-i stilukte ikinci merhale olmasi dolayisiyla "sefer-i

ayni zamar.da bir yukandaki no::a izah

linin lecellisldir.

Bun-arm

etti'.:r,:z

"Mevalid-i Selase" hakika-

birincisins "kavs-i niizul" finis kavsii, ikincisme ise "kavs-i

onun bir
onun en uzagmdaki nokta.
burasi cemadatm makamidir. Bu

iiruc" (yi;kse!i; kavsi) cenilir. Ctir.ku varhk a'.emi. bir daire gib: dusiinuUe.

parcasi (Izerindeki b:r nckta "alem-i

merkezden gecen degrunun yayi

gayb"

farz ecilse,

kes::gi yerd:r ki,

yay parcasina ayrilmis oian dairenir. bir tarafmda mOkcmmellik, yani

Allah'a yakinlik itibariyle cemadattan baslayarak varhklar yar alirken, diger tarafmda
da bunun aksi suretinde varhklar siraianarak insana vasil olur. Ondan sonra ise,
Sflretle

Iki

yukanda izah edilmis olan

(Uavs-i

niizftli),

seyir baslar.

Bu

sebeple o kavislerden birine

digerine ise yiikselis kavsi (kavs-i uruc!) denilir.

M Bkz. Araf Suresi, ayet

172.

ini kavsi

ISLAM DUNYA GORUSU

"-Bela!" yani "Evet" cevabini vermis bulunduklan

Bundan

bir esastir.

KADIR MISIROGLU

itikadi

Diger taraftan $eytan da Adem'e beden elbisesi giydirildikten

dolayidir ki mu'minler:

"Ne zamandan

beri

muslumansin?"

sonra ona secde etmesi hususundaki RabbanT emre, fasid bir

kiyasla inkiyad etmeyerek irade ve ihtiyar sahibi oldugunu

sualine:

Ijostermistir.

-Kalii bela'dan ben." diyerek ccvap vcrirler.

degil, cin

iki

taraf art

oldugu

gibi bir

taahhtid

altir.a

fail-i

muhtar

bir surette

tihil

kabul olunarak kendisine boyle bir sual

tevcih olrnazdi.

Diger taraftan
edelim

ruhlar

ki

istidrat

kabilinden u hususu da ifade

Aleminde vaki olan bu rububiyyet ve abdiyyet

gelmesi ve bu sQrelle daha fazla s.ereflendirilmesi

ile

murad-i ilahiyesi sebebiyle

siiruklenip

Adem -aleyhisselam- mahut zelleye

Dunya'ya gonderilince bu mukavelenin yazih oldugu

Allah ilm-i

bulundugunu

isttlami -adeta-

ondaki

imzanin yenilenmesi kabilinden ezeldeki akdin tazelenmesinden

veya teyidinden

(!tmi

keyfiyet kulun ruhlar

Aleminde

bile irade sahibi,

Ancak bu
asil tahiil

irader.in mahiyeti nedir ve

hak

cinden bafkalan

sahibidir.

zannettirir.

Bu O'nun

iki

miimtaz

mesuliyet

icin

olmus. ve olacak her

Halbuki gercek boyle

ve kula verdigi cuz'i irade

murad

degildir.

ile

etmiftir.

bunlan -hayir veya er-

Bu demektir

ki kul,

sahib

ildugu irade sebebiyle belli bir hareket sahasi icinde muhtardir.

Diledigini yapabilir.

Ile

Ancak kulun

iradesi mahsulii olarak

de "mahluk" oldugu ve kulda "hahk"
bulunmadigindan Mevla-yi Miiteal, kulun irade ve ihtiyar

ortaya ctkan her

fiil

Yani beseri

tercih ettigini halk eder.

fiillerde

"failiyyet"

kilar,

hududlan nelerdir?

rulmu?tur.

iste

ve tayini gereken mes'ele budur.

durum.

Gergekten $u itikadi bir esas'.r ki. Beytuilah. Ars-i Ala'daki Bevt-i Mamur un
-teknik tabiriyle soylemek gerekirse- izdus'j:n'jnde buiunrr.aktadir. Beyt-i Mamur,
szelde ceimette bulunuyordu. Melekler. onu daimi bir sQrette tavaf ertikleri gibi o.
beden elbisesine biiriindugu anda Adem -aleyhisselam-'a da metaf (tavaf yeri) olmustur. Sonra lazret-i Adem, niahud zelle sebebiyle Dunya'ya gonderilince Beyt-i

IsOncesiyle

kiiiianndaki
I'dlldiginde

Ancak

ve nesh bir cenr.et hatirasi clrnak Czere

cnu

tavaf ediyorlardi.

eimis ve suya gark olmamas;

\q:n

Bu

bu defa Ar^-i

Haceru'l-Esved Dur.yaca
f-.aterr..

Beyt-i

Mamur'a

Bugtin Beytullah'in kuzeybati

Mekkeliler tarafindan yeniden in?a

birakilmistir.

dahildi.

imkanlan ystrr.eciginder. bu "Hatem" denilen kisim hariyte kalmistir.

bu mekan Beyt-i Mamur'a dahil bulundugundan tavaf buramn

vaktiyie

(hfindan dolastnak suretiyle icra edilmektedir.

eytamn itirazmin ozu suydu: Kendisinin dumansiz atesten, Hazret-i Adem'topraktan yaratilmis oldugunu ileri surerek atesin topraga faikiyyeti sebebiyle

'

In ise

da arkasindan Mekke'de bugun Beytullah'in bulundugu mahalle inzal buyu-

Adem

Nuh Tufam'r.a kadar devam

Ali'ya ret OAinmusair. Lakir. butUn ir.sar.liga o.ndan hatira bir cJz'iyyat
bald kalsin
(I

Mamur

kiill

gercekletirmesini

sifati

Bu

masivaullah icinde

ki;
ii

amil oldugu halde diger bazilanni kulun istemesine havale

ibarettir.**

ve vecibelere ehil bir varhk oldugur.un kabuliinu mecbur;

dolayidir

Allahu Az?mu$san, bazi olusjara kendi mutlak iradesiyle

programi icinde Hacerii'l-Esved'in

ilahiye yaninda- irade

Bu itikadi gercegin zaman ve mekanla

mukayyed olan insan idrakine sigmasi imkansizdir. Zira bir
seyin olmadan evvel bilinmesi onun sabit ve takdir edilmis.

Hac

Hacerii'l-Esved de arkasindan Dunya'ya gonderilmi^tir.

esas cinlerin de insanlar

$eyi bilmesi demektir.

rnuahedesi Maccrii'I-Esved'e yazilmi:? ve beerin cennete

islihkak

itikadi

mevzu-i bahs degildir.

Alem'i yaratmasiyla sabit

olan iradesine mukabeleten kulda bir irade olmasaydi onun

tarafindan akde

bu

bulunduklan gerceginin kabuliinu ortaya

kategori teski! eden ins

bunlarm ayni zarr.anda irade sahibi de bulunmalan gerekir.

Allah'in

ite

pek cok mevhibe-i

edilmis,

Bundan

koyar.

girmek hususunda

soyundandir.

de techiz

ile

$eytan, meleklerin hocasi olmasina ragmen melek

ezelde -diger

gibi

"Bezm-i elest" de denilen bu hadisenin olus am. Allah He

ruhlar arasinda gercekle^en bir "ahid" demektir. Ahid icinse

96

imredllen secdeyi yaprnaktan istinkaf etmistir.

(MS)

ISLAM dunya GORUU

ve "halikiyyet"
Hakk'in

ilm-i

gibi iki sifat

cem

olmus. olur. Lakin Cenab-i

Allah katinda

bili,

Bu,

bilir.

ADJR MISIROfiLTJ

ve eweliyetle

bunlan bilmesi bizzat takdTr ve tayin etmis

kill] ile

olmasi manasinda degildir. O, kulun ne yapacagini

tabiidir.

i.

inzimam etmesi

Bu

gerekir.

sebepledir

ki,

hayir

ve er btitiin fiillerde ilahT irade mutlaka

mevcuddur. Kuran-i
Kerim'de Allah'in miisaadesi olmadan her hangi bir agactan
her hangi bir yapragm dusmeyecegi yolundaki ilahT beyan"

Bu

zaman ve mekan olmadigindan dolayi pek

kulun fiili zaman icinde gerceklestikten

tipki bir

da bu gercegi te'ytd eder.

sonra bilmesi derecesinde kolaydir.

Otuz uc derece
Diger taraftan

kul,

her

istedigi

fiili

-o

fiil

iktidan dahilinde

bazen gerceklestiremeyebilir. Bu, beserT iradeye

iradenin "halikiyyet" sifatiyla inzimam etmemesinin

goriilse bileilahT

bir netTcesidir.
ile

Kul

icin kader, yani

olacaklann mutlak irade

ezelde takdlr olunmasi keyfiyeti bilinemez.

Ancak zaman

icinde kaderin gergeklesmesi yani "kaza" haline gelmesiyle

zamanh

anlasihr. Bu, insanin

idrakinin

zaman

ve

mekan

bir

Alemde yasamasmdan

dogan bir keyfiyettir. Ayrica bu

bir merhametin de tcabidir. ZTra

keyfiyet ayni

bilselerdi bahtiyar olabilmelerine

ve hayatin

bir trafik

zamanda

ilahT

insanlar olacaklan evvelden

gesjtli cilveleriyle

avunup huzur bulmalarina imkan olmazdi. Bu,

mesela

ve

kaydi disinda sifirlanmasindan

derecededir

kazasinda can verecek olan kimsenin

ki;

vakianin

gerceklesecegi ana kadar endi^eden salim olabilmesi kaderin

bu mechCiliyyeti
fiiller

o bilginin

kul icin

Dunya

ve nizam

onceden

alttist

sPiyesindedir.
lsigi

Buna ilaveten kader bilinebilseydi

altinda sekil ve

mahiyet

degistirir

bilebilseydi

adam

olecegi

zamani daha

olmeden az ewel ne kadar hasmi varsa

isleri

gerceklestirmeye tesebbus ederdi.

bir hale

getirmek istersek

kesik olsa, kulun odasindaki lambayi

basmasi hicbir netice

hasil

gerceklesebilmesi icin

ilahT

yakmak

dugmeye

etmez. BeserT iradenin talebinin

iradenin o

fiile

mutlak

terfT

iradenin Kainat'in yaradilis aninda

ilahT

oldugu

linlerde

'dip yaraclihstan

leskTl etmis,

Ancak bundan

gibi

mutlak

bir

sumul

ile

edemezler. Deizm,

aynen butun semavT

can bulundugunu kabul

sonra bu iradenin bilahare yaratilmis olanlann

oldugu Alem (masiva)'le alakasinin

kesildigi

gorusWr. Onlar Cenab-i Hakk'i "Kainatin Ulu

bir

yolunda

Miman"

Bundan dolayi sembolleri, mTmarlara rnahsus

pergel, cetvel gibi alet edevattir. Nasi! bir mimar bir binayi istedigi
sekilde planiayip ina ettikten sonra onun bilahare kullanilis
diye yad ederler.

ve isleyisjyle

ilgisiz

kahrsa, Cenab-i

Bu demektir

ayni durumdadir.

ki;

Hak da

Kainat kar?isinda

on dokuz veya daha yuksek

derecedeki masonlar Islam nazannda "miinkir"dirler.

Ins

ii

bir surette

cinnin amil olabildigi butun vukuat ve suunat

(realiteler)'ta ilahT

bu

fiillere

iradenin

mevcud oldugunun soylenmesi butun

Allah'in razi oldugu seklinde anlasilmamahdir. Bu,

"miisaade" veya "ruhsat" kelimesiyle Tzah

belki

olunabilir.

Cenab-i Hakk'in iradesi her seyde mevcud oldugu halde

jlzasi

sadece ve sadece hayirdadir. Bdyleyken Tcabinda kulun

Jerri

murad edip

etmesi

Dunya

merkezden

igin

Ttikadi tasiyabilirler.

vazgecip "Deizm" diye adlandinlan gorusti benimsemedikce on

daha vazih

diyebiliriz ki, kullf irade -la tesbih

vela temsil- mesela sehir cereyanina benzer.

koymus bulunan masonlar da on

ilokuzuncu derece ve daha yukansina

Zira

soylediklerimizi misallendirerek

-gtiya- bir beserT

ve bu da

hepsini oldiirmeye kalkiabilir veya yapmayacagi bircok

Butun bu

kademelendirerek

dereceye kadar bu

Sekizinci

hayatini bir "imtihan alemi" olmaktan cikarir

olurdu. Mesela bir

ile

IcrakkT sistemi ortaya

iradesini

o yolda kullanmasina miisaade

hayatinin bir imtihan Alemi olmasinin ve

"Gaybin anahtarlan Allah'in yanindadir; onlan O'ndan baskasi

bilniKZ.

Di Uarada ve denizde ne varsa bilir; O'nun ilmi disinda bir yaprak bile dtismcz.
<
karanhklan ifindeki tek bir taneyi daht bilir. Yas ve kuru ne varsa
) yerin
lii!|isi ,j|)ii<,-ik

bir kilaptadir."

(En"am Suresi. ayet 59)

ISLAM DUNYA CORUSU

KADlR MISIROGLU

neticeten mukafat ve mijcazatin mantiki bir icabidir. Aksi halde

Ancak

cennet ve cehennemi yaratmak abes olurdu. Abesle istigalin

ise, Cenab-i Hak hakkinda caiz olmayacagi asikardir. Qunkii

veya saginda, solunda kullanabilmek

O'nun sifatlanndan bin de "muteal" yani

imkansiz
ilahi

bir

mQkemmelliktir. Kul

arr.il

idrak ve ihatasi

clrr.ak istedigi halde

iradenin adem-i inzimami sebebiyle gerceklesmemis olan

fiilden dolayi tecziye edilse

niikte su misalle

daha

isyan ve

aniasilir bir

itirazi

mantikh olurdu. Bu

bir

oyuncak

yere goturdugunu dusunelim.

merhamet ve muhabbeti olan o baba,

yapmasmdan once ona diikkandaki biitUn

Evladina -hig siiphesiz-

cocugun

bir tercih

oyuncaklann menfaat ve mazarratlanni anlatmak

ister.

olmadan giizelce oynayip neselenecegin bir oyuncaktir,

bunun elini kesmek, otekinin arkadaslannin goziinii cikarmak
geregi kadar anlatir.

hudutlan icinde
ve irsadlara

oyuncagin hususiyetini cocuguna

Ondan sonra da

bir tercih

kopegin bu ihtiyan kullanisina nadiren mttdahale

bu kabilden ve fakat hududlan
ve nazart olarak onceden bilinemeyen, sirf vukuatm

Sahibi,

eder. iste kuldaki cuz't irade

kat'i

gerceklesmesiyle anlasilabiien bir tahdfde tabTdir.

takdire

dayandigmdan dsgismez ve

Bu da

ilahi

degistirilemez.

kendisine

Bununla beraber degismez ve degistirilemez olan takdirata

ragmen su ciizi irade uzerinde de bilinebiler. ve bilinemeyen pek
cok muessirin mevcud oidugu muhakkaktir.

Bu

muessirlerin

iradenin artip eksilmesinde ve yonlendirilmesinde oynadigi

cok kere

kesfi imkansiz- rollere

de temas etmek gerekir.

"Su, hicbir

riski

ihtimali vardir." gibi her

oniinde, arkasinda

gibi bir ihtiyara maliktir.

hale geiir sar.inz:

Bir babanin cocugur.u "oynasin eglensin" diye bir

almak Qzere bunlari satan

onun

sahibiyle arasindaki mesafeyi

dukkamn

GerQekten irade uzerine bu temas ettigimiz

munzam

muessirlerin -bihakkin- tadadi imkansizdir. Biz kimisi sahst ve

iktisabT,

kimisiyse harici ve ictimai olan bu muessirlerin

baslilanna

temas

ile iktifa

belli

edecegiz.

hakki tanir. Qocuk, butun bu tkaz

ragmen mazarrath

bir oyuncak sectigi takdirde

cocugun iradesinin yoneldigi gayeyi
gerceklestirmesine imkan verir, dilemezse parayi vermeyerek
onun iradesini akim birakir.

b-Be?eri Irade Uzerindeki Muhtemel Miiessirler

dilerse parasini vererek

Insanin

maddt Alemdeki

ana rahmine birakilan

ilk

nutfe-i

sermayesi olan ve baba tarahndan

meneviyyenin

helal

veya haram

qidadan tesekkiil etmis ve rahme besmele

Iste kulli irade sahibi

olan Cenab-i

Hak

karsisinda butun

mahlukat ve bu arada hassaten Ademoglu, misalimizdeki cocuga

benzer. Dikkat edilirse muradini gerceklestirmek hususunda

zeminini olusturan nikahin

sahib oldugu zatt irade tek basina kaf! gelmedigi gibi o iradenin

ve tefekkiiru uzerinde cogu tesbtt edilemeyen pek cok tesirler

gerceklesebilecegi saha da mahduddur.

icra ettigi

Park kenarlannda kopekierini gezdiren insanlar vardir.

Bu kopeklerin, ucu sahibinin elinde olan bir ipi olur. Sahibi,
dilerse

bu

ipi bir-iki

metre, dilerse bes-alti metre olarak tayin

ve tesbtt eder. Kopegin bu

(S)

ile gonderilmis olup

olmamasinin, ana baba arasinda bu munasebetin mesruiyyet

iktidan olmadigi gibi o,

ipi

uzatip-kisaltmak hususunda bir

bundan

dolayi

muaheze de edilemez.

mevcud bulunup bulunmamasmm, o

nutfeden vucuda gelecek "insan"in kaderi, karakteri, tahassus

inkar olunamaz. Mesela. nikahsizlar arasindaki bir

munasebetten dogmus olan

besert

kinama

saikiyle-

bir

cocugun

suuralti, -en

azmdan

bu gercegin kendisini muzdarip

iiuhranlanyla dolu olacagindan bunlann

onun

tefekkiir,

kilan

tahassus

ve -binnettce- iradesine aksetmemesi imkansizdir.

Bilinen bir gercekrir

ki;

her ailede

ilk

cocuk daha mahcub

ISLAM DUNYA GORttgti

ve hayali

olur.

Bu, ana-babanin

birbirleriyle

henuz tarn

manasiyla senli-benli olamayip haya hislerinin galebesiyle

Buna mukabil, ailede son cocugun daha serbest

-tabir yerindeyse- daha acikgoz bir halet-i ruhiye arzettigi
pek gok mUahede edilegelmi?tir. Ceninin ana rahmindeki
Tzah

edilir.

macerasmin basiangicinda varhginm ilk zahiri sebebini teskil

eden ebeveynindeki ruh halinden bile hissedar oldugu, boylece
sabit olmaktadir.

Bu

keyfiyetin onur. ileride ortaya gikacak

olan rGhi temayUllerine mtiessiriyyeti inkar olunamaz. Buna
ilaveten his ve fikirlerin irade izhanndan ewel oldugu ve onun

!?eki!lenmesinde bir rol oynadigi da hesaba katihnca be?erf

iradenin boyle belli belirsiz bircok tesirlere tabl bulundugu

gergegi ortaya gikar.

biri

eden beden

de ana-babadan cenine veraset

yapisi ve karakterle

ilgili

hususlardir.

rueym (dollenmis yumurta) halinde iken

o kuciicuk varhk otuzbini anadan, otuzbini de babadan olmak
Bilindigi uzere heni'iz

uzere cem'an atmis, bin hususiyeti tevarus eder. Bunlann

onun ilerdeki davranisjanna zemin tesjtfl edecegi hususu da
dikkatten uzak tutulmamalidir. Butun davranisjann
eseri

ijokyuzu kapah ve kasvetli iklimlerde yeti^enlerin

egoist, akilci

ve bedbin

bir halet-i

ruhiye arz

Dogu ve Bati Alemi'nde yasayan

olunamaz.
temayi'illeri

arasmda

satht bir

ise,

irade

oldugu muhakkaktir.

umumiyle

ettikleri

de inkar

insanlann

umumi

mukayese bu gergegi kavramak

icin kaftdir.

Buna

ilaveten gidalann insan karakteri. dolayisiyla irade

ve ihtiyarlan iizerindeki muessiriyeti

gibi hi'ikumlerle bir

Bunun en maruf
bilinen
edisje

Islam'm helal-haram

ise.

gida rejimi ihdas etmis. olmasiyla

misali hayvaniar icinde disisini

domuzun,

etinin

yenmesinin yasaklanisjdir. Bu tahrtm

domuzdaki su hususiyetin insanlara

asirlar iginde sirf pirincle beslenmis.

yola mukavemetini at

sabittir,

kiskanmamasiyla

intikalinin

istendigi herkesin bildigi bir gercektir. Cinli'lerin

Bu mUessirlerden
yoluyla intikal

KADlR MISIROCLU

eti

onlenmek

uyu^uklugunu

bulunmalanyla, Kinmhlar'in

yemis olmalanyla, Karadenizliler'in

kavgacihklarini sarp araztleri kadar beslenmelerine bahk ve

misir gibi gidalann hakimiyyeti

ile

Izah

etmek

yanhs,

olmasa

gerektir.

Diger taraftan daimt

bir surette

hayvani gidalarla beslenmenin

vucudda vahset ve cewaliyeti, nebati gidalarla beslenmenin

ise

hilmiyyet ve mulayemeti tevltd eyledigi islam Alemi'nde oteden

Bir baka mtiessir de iklim ve beslenmedir.

felsefesi" ciginni acmis bulunan

ferd ve cemiyet uzerinde bu

"Kitabul-iber"

isimli

iki

buyuk

Dunyada

alim, ibn-i

"tarih

Haldun,

amilin muessiriyeti uzerinde

umumi tarihinin mukaddemesin-de uzun

uzun durmus. ve cok hakh gorusler ortaya

u kadarin; soyleyelim

ki.

dagkk

bir

ir.sanlann cevik, hareketli ve cesur;

atmitir. Biz

arazide

burada

dogup buyuyen

cvaoa veya engebesiz

ikliminde yetienlerin ise mutereddid, -cogu kere-

atil

co!

veya az

hareketli olduklan herkes tarafindan miiahede edilebilir bir

gercektir. Diger taraftan

oldugu
(3l(D)

gokyuzunun umumiyetle agik ve berrak

bir iklimde yeti?en

mutemayil, hikmete

beri bilinen bir gergektir. Etle

beslenen hayvanlann vahset ve

cevvaliyetlerine mukabil otla beslenenlerin

oluslan herkesin kolayca

mu^ahede

atil

ve halim

edebilecegi bir vakiadir.

Bugiin kobaylar uzerinde yapilan tecrubelerle mtifahede edilen

ve sabit olan u hususiyer. sebebiyledir

ki,

tasawuf yolunda

manevi terakki icin basvurduklan usullerden biri

olan "riyazat" " esnasinda hayvanT gida tuketmekten ictinab
yuriiyenler.

ederler.

Gidalann bu muessiriyyeti bugun

"Gastronomi" (besienme)

bati

mesreb olmalanna mukabil,

Aleminde

adiyla yeni bir ilim olarak artz-amik

incelenmektedir.

insanlann digergam, hayal ve hisse

talib, sair

selirn

KiySzat. nefis terbiyesi i?in yiyip iijmeyi azaltmak demektir.

ISLAM DUNYA GORlJStJ

Gercekten beslenmenin bu ehemmiyeti zamanimizda,
kendilerini

Adem'in

decjil,

eytamn ahfadi kabul eden Yahudiler'in,

bu sahada butun insanliga karsi muthis bir ihanet halinde

olmalan sebebiyle daha da artmis bulunmaktadir.'"
Diinya'da gida licArelinin birinci

elleri

Yahudiler 'dir. Zira

biiiiin

insanhgin

dUsmani olan yahudinin istismar ve ihanet vasitalanndan biri de gidadir. QUnku bir
mal pahalansa we o nnal mesela tsksti" olsa. insanlar. eski elbissisriylc bir miiddei

Ama c:dada bu rr.umkiin clagilriir.

yahudi ne yapip yapip g:da ticaretini aiamsumul bir surette eline
Bu. esklden gidada sirf "karaborsa" sansimr. faz'aca mevcudlyeu

idare eriip pahall olan bir kumasi almayabilirler.

Bu

yiizdendir

gecirmislir.

dolayisiyla

ki;

idi.

Bugiin buna bir baska muessir de eklenmistir: "F.milkator" veya

KADIR MrSIROGLU
Cocukluk ve gelime gaginda muhtac olunan protein ve
minerallerin kafT derecede ve dengeli bir surette alinamama-

vucudun maddT yapisina muessir oldugu kadar beyin

fonksiyonlanna daht te'slr ettigi bu gun ilmin ortaya koydugu
fiergeklerdendir. Mesela fosforu gok olan bahk tuketmenin
sinin

zeka fonksiyonuna milsbet tssir

Bah Alemi'nde sanayi inkilabi baslayip da insanlarm ahsverise ayiracaklari

zaman azalmca Yahudi zekasi, bunlann bozulmalanni bnleyecek birtakim katki
maddfileri tcad e.tmeye haslamistir

ki, bunlara Almanca emilkator, ingilizce emilsiifer

danilmaktadir. Bir kimsa onbas giinda bir ahsveris yapsa, bu gidalann bozulmamasi
icin tend edilmis bulunan bu katki madde.lerinden yahudi. insanhgi
cesitli sCuetlerde
zehirlemek igin istifiVIo atmekledir. 6yle ki:

Insan karaklKiinin tasekkiiliinde beslanme ve iklim asli sebeplerdendir. islamiyet'in bir gida rejirni vaz e.tmis olmasi bu garcekten dolayidir. Eskiden
Osmanli'da
^

Tatarlar posta miivezzii (dagitiasi)

idiler.

Bunun

sebabi o milletin tarih boyunca at

beslanmesi va blnnatie.e yola mukaavim olmasidir. Qnlilarin tarih boyunca bir

salyangoz gihi kabuguna cakilarek vatanlannda Stil bir sfirelle yasamalan onlarm

Cidden dusunup

tahlil

beslenmis olmalaninm eseridir. Biinu bilen muslumanlar, "rlySzat"

Rsnftsinda hayvani gida yp.mzler. Qilnki) hayvani gida, hareketliliga amil
olurken,
nebati gidfimn, hilmiyyali (ahlakla yuintisakligi) arlirdigmi

Ancak unutniarnahdir ki;

ristmlmis gidalardir. Bunlann

da

bilirler.

ve bazan da birbirlerine kauzviyet va bazen de halet-i ruhiye uzerindeki tesirleri

iliicjar

teksif edilmis.

miisaheda olunagalan bir ganjaktir. Demak ki: emilkatorler de ayni durumdadir.

Mesela "hormonlu" atin arkaklarde erkaklik duygulanni, kadmlarda ise kadmhk
duygularmi azallarak bir nasi! bereketsizligine sebep oldugu bugiin ispailanmis bir
keytiyettir.

Yahudiler emilkatorle -bilhassa-

senede
bir

Alman

Milleti'na bir

oyun oynamakta ve onlan

milyon civannda nufus azalmasina mahkum etmis bulunmaktadirlar. Hi?Alman su nettcenin yahudi eseri bir uzun vadede yok etme planindan dogdugunu
bir

biimemekladir. Qjnkii emilkatorler. gidalann iizerina rakamla ya?ilmakt"ad:r". Bu

keyflyet, beyne'l-milel kaanun ve teamullere aykindir. Qunku bir :iiketxi.
tilkettigi

gidanm r.aden imai edild;g:n: bilmek hakkma sahiptir. Ha! bOyleyken Yahud:, bu
baynel-milel kaanunu cig.-iayarek gidan:n uzsrir.e "E" hart: koymakta ve
bundan
sonra bir rakam yazmaktad-.r. Bu rakam:n arkasinda r.e oldugunu bilen yokfur.
Kandisi

ise,

amilkatorlu higbir giday: tiiketmez. Muslumanlsrir. "helal" anlayi?:-

na banzer "ko?ier" denilen bir kelimeyle yaftalanmamis olan bir gidaya, Yahudiler
asla allerini surmezler. Avrupa'da buyuk marketlerde Yahudiler'in
ahsveris etmesi
i?in "koscr" markah mallardan tasekkul attirilmis bolumler vardir.
Bizim bakimimizdansa emilkatorler bir helaliyet-haramiyet, bir de sihhate mfizir
olup olmadiklan yonundan ehemmiyetlidir.

bir rol

sirf

unlu

oynadigi

etmeye degmez mi? Hig Qphesiz, irade

izhan, zekt bir insanla aptal bir insanda birbirinden

gok

farkli

tezahur eder.

Aslinda fevkalade genis olan bu meseleye burada bu kadarcik bir ozet bilgiyle
temas ila iktifa ediyoruz. Fazla bilgi almak isteyenlere su kitabl tavsiye ederiz: FAtima
Mahlika Mlsiro^lu, Ye^il Qeure ue /sMm. Istanbul 1994, Sabil Yayinlan.
Emllkatorlerln insan sihhatine mOzir

yahudi Icadi olarak-

olma keyliyalina

"hormonlu yiyecek"

belasi

zuhur

ilavaten bugiin -yina bir

etml$tlr.

Hormonlu

yiyecek-

mahzurlan vardir ki, bu da iilkemizde layik-i vechlle bilinmemektadir.

Ancak bircok iilke hormonlu yiyecekler icin bir yasak koymu? bulunmaktadir ki,
lerln <;ok ca^itli

bu elbette sebepsiz degildlr. Mesela

etiyle

asirlardir pirincla

aksine daimi ve

mamullerle beslenmenin beyin uzerinde menfi

bir surette

"emlls(lfer"ler.

ettigi,

ulilugu bilinan bir ksyfiyettir.

yapiyorsa

E^er

AB

dahilinde hormonlu

bir et iireticisi

e.t tiikelirninin yasak

hayvanlara hormonal mudahale

"Ugiincii Diinya tllkclerl"ne satabilir, bu sarbastlir. l-akat

Bu da Bati insaninin egoislliglnin va gifle standardmin bir

iiretligi eti,

kendi Olkeslnde asla!..

lezahiirtldOr.

Bir baska misal

vermek gerekirse, bugiin Amerika'da yadi casit misir iiralilBunlardan dftrdU hormonlu olmasi sebebiyle AB'ya glremez. Biiyla
ci'sldi gida maddeleri icin milletler, yaptiklan ilmi cahsmalar
nettcesinde yasaklar
koymuslardir. 'I'iirkiya ise. bu gelismelarden habersizdir. Daha AB'ya glrmeden himektedir.

/iin

gida imalatimizi kendi gudiimlerine alan Batililar, pancar ekimini yasaklanmaya

ilngru goliirmektedirler. Giiya biz seker tabrikalanmizda

pancar yerina sekar kamisi

kullanacakmisiz. Halbuki Tijrkiye'de hicbir eker iabrikasi seker kamisi kullanmaya

mUsaid

degildir.

Bunun

neticasi sudur: Amerika'dan hormonlu misir idhal edilmekle

son derece cz mahzurlu s^oko:en elde edilerek seker istihsaliiiiizde kullanilmaktadir. Halbuki baskalarnin saglia nuzir adciederek
yasakiadigi bir
naddeden elde e;t:girr.iz sakerle ha:k:miz! her giin zehirlemekteyiz.
Burada junu da ifade edelim ki. hormonal rr.iidahaleyle elde edilen gida madVe

bundan saghk

iU-kr:i-.?n

icin

rr.uhtema: mahzuriarmir;

karr.il

rnanasiyla ortaya cikn-.as: icin

emu kulianmasi gerakmek'edir. Bu demek.ir

ki,

:ki-:ic

naslin

bur.unia zehirlenme gayet y->vas bir

Kylr takip etmaktedir.

Diger taraftan hormonal mudahaleyle aide edilan ;=> adma "hibrit" denilen
bir nevf yahudi tekelindedir. Zira genlerine mudahale olunarak
eld.' edilan

luhumlar

hormonlu

bir

bitkiden

tohum

elde edilememekte ve her defasinda

bunun yahudi
Butun Diinya'da bu husuata air takel
"Iwslurmus bulunmasindan dolayi yahudi, hormonlu gidalann tohumlanni herkese
tltin fiyatina satmakta, bir de boyle bir istismara vucud vermektedir.
lorden ve yeniden temini icab etmektedir.

ISLAM dunya goruu

iradenin sekillenmesinde hayatin iginde basladigi aileden

cemiyete kadar, lehte-aleyhte harici muhitin miiessiriyyeti de

apagik

Buna

bir gergektir.

katmak

ve tabi olunan terbiyeyi de

lazimdir.

uiuessiriyeti asikardir.

fitratin:n higbir degi$iklige isttdadi

liigatlerde "terbiye" diye bir

olmasa

kelime mevcud buiunmazdi.

uzerindeki muessiriyetini anlarr.ak icin milletlerir.

hususiyetleri arasindaki farklara

bakmak

belli

bash

veya

eksilir.

Mesela heniiz

guzel o!sa, harici tesvikler

-hig siiphesiz-

tahsil

ona

<;derler.

bir kat

daha

artar

hayatindaki bir genera sesi

tahsilini biraktinr.

gazelhanhkta karar kildiklan da

yerinde delikanhlar da

bu

sosyal veraselin eseridir.

istldat

Bunun

gibi

olan hafizlann -gogu kez- ilim yolunda ilerlemeyerek

alaka sebebiyle-

Cmgenelerdeki bazi davranis bozukluklan

sehvet ve gazap gibi

bagh olarak da bu rolled

lise

Mesela

yeterlidir.

akil,

ferdin iradesinin yonlenip sekillenmesinde rol oynadigi gibi

sesi giizel

Biyolojik verasete ilaveten "sosyolojik verasef'ir. de irade

Mesela

ve temayuller, herkeste ayni derecede siddetli degildir. Bunlar,

harici tesirlere

Gergekten. insan
idi

tahsil

KADIK MISIROGLU

Belki

gogu defa

bir gergektir. Fiztki

kuweti

gaglannda -biraz da baric? tesvik ve

isi

kavgacihga dokerek

terk-i tahsil

vucud yapimizm ruh, karakter ve irademize

in'ikas

nazariyecileri iginde sayan-i dikkat bir mevkii

eden fakat heniiz kesfedilememis olan baska hususiyetleri de

vardir. Erzurumlu Ibrahim Hakki "Marifetname"sinde biitun

olan italyan hukukgusu Lombroso, "Dogutan Sugluluk"

vucud organlannin karaktere, dolayisiyla iradeye vaki tesirlerini

Ceza hukuku

adiyla bir yorus sahibidir.

Ona

gore iradelerini sug islemek

sayip dokmustur. Bunlarda bir

mubalaga payi oldugu

di'tsuniilse

istikametinde izhar edenler, buna biyolojik yapilan tcabi olarak

mecburdurlar.

dogru olan

Aynen Freud

bir yoriisii olabildigince

bulunan

inkilab ettirmis

ImBm-i GazSii insan fitratinda ug temel saik

a-Kuwe-i akliyye
b-Kuvvel gadahiye (bedeniye)

misalinde oldugu gibi baslangigta

umullendirmekle yanhsa

Lombrosonun

c-Kuwei

goriisiindeki hakikat

tesbit

eder ve bunlari:

ijeheviye

siiretinde gruplandirarak

sunclan ibarettir. Mesela,

Hipopez

bezi

asm

ifrazat

yapan

insanlar son derecede asabi olurlar. Boyleleri bu asinhktaki

bunlarm ifrad, tefrid ve itidal derecelerini tahlfl ederek

Insana bu husfisiyetlerde mQtedil olabilmenin yollarim ve faidelerini
anlatmaga <;ali',11
(IminiH Gazali'ye gore kuwe-i akliyyenin ifratini "cerbeze", (efritini "gabavet".
.

illdalini

siddet nisbetinde suga suriiklenirler. Mesela, bir baskasinin

basit bir

munakasa

ile

gegistirebilecegi bir ihtilafi cinayetle

"hikmet": kuwe-i gadabiyyenin ifrafim "tehewiir", teditini "cebanet" yani

kuwe-i seheviyyenin ifratini "fiicOr", lefritini

korkaklik, mutedilini ise '>ecaat";

"ciimfld", itidalini ise "iffet" olarak adlandirmakta, itidallerin fezail

ve telrillerin ise rezail, yani

nihayetlendirirler. Gayr-i kabil-i tedavT bir derde rr.usab olanlar

bedbin. hayata karsi isteksiz ve hareketlerince

atil

olurlar.

(faziletler), ifrat

sebebi oldugunu anlatmaktadir.) I3u Ci<; miiessirin

de insan irade ve ihtiyan uzerindeki te'sfrleri gayr-i kabil-i ink&rdir. Ancak
bunlann
in muessir olani -kanaatimizce- sehvettir. Zira onun
fck koklii ve derfr.
rezillik

bir saik teski:

bu hususta tatmin clmamn veya oirr.amanir. miithis ehernmiyetin: $eyh-l

likbcr Muhyiddin-I Arabi "Fususu'I-Hikem" isiml: eserinde Hazret-:
Peygarr.ber'e
Bttigini,

Biyolojik olarak "hiinsa" (erkekle-disi arasir.da;

insan.lann

bu

keyfiyet irade ve ihtiyarlanr.a

akseder. Bur.lar bedendeki gayr-i tabiiliklerle

bedenin

tabi?

durumundaki

buyuk

ilgilidir.

100

!nhs:s etr.gi bah:sta hayret verxi bir derinlik;e

Onun

olgtide

in: koklii

Halbuki

olan butiin hususiyetlerinin de irade uzerindeki

i'ii

gayr-i tabiiliklerin insan sahsiyetinde ve dolayisiyla iradesi Qzerinde en

miiassir olan kyfiyt -bilhassa arkekler

halidir.

Bunun

sebebi

dp.

suduri

iijin-

cins?

miinasebete muktedir

olamama

aynen

nakietrr.is

arzu. fan;iigi asrr.ak meyiidir.

Bu

tar'sii

ve h:kaye etmektedir.

oiduCumuza gorusur.e g6re

arzu, suuralti terr.ayiillerir.in

insar.caki

en dehset

\nzll ar.idir ki. insana kendinden yeni bir insamr. viicCida gelecegi hissi
ile
tatminkarhgi sunar. inza! ar.ndaki zevk:n besert ve nefsani lezzetlerin en
olmasi, bu en koklu "faniligi a?ma meyli"nin tatmininden dolayidir.
Belki

biiyiik

sanatkarm hig olmazsa namini ibkaya medSr olacak eserini viicuda getirdikten
sonra duydugu haz da bu kategoride telakki olunabilir. Bu sarih ve vazih
olmasa da
fUUraltini doyurup talmtn ermesiyle sabittir ve iradenin sekillenip yonlendirilmesinde
mutlaka buyiik bir rol oynar.
bir

Bu

kismini lierids

vericisidir

l)iiyi.igii

lou

bir

ISLAM DUNYA GORUSU

bile

101

yine de uzvt hususiyetlerin karakter ve -binnettce- irade

uzerindeki

belli

olciide muessiriyetleri inkar

KADIR M1SIROGLU
var olan miiessirleri elbette

bir farzinin sakit

yani sue kasti tasimaksizin vakt olan

-tespit edilebildigi olciide- dikkate

takatinin belirlenmesinde

hesaba katacaktir. Tipki kollan olmayan

olunamaz.

Be$ert hukukta bu muessirler bilhassa

onun

olmasi

insanda abdestin

bir

gibi.

takstrli su^larda,

fiillerde,

Beseri irade Qzerinde daha boyle bircok mUessirin rol oynadigi

ceza tayininde

az cok- bilinmektedir. Mesela renkler!.. Kirmizi rengin ofkeye

ahmr.

amil oldugu 90k bilinen bir gercektir. Matadorlarm, kizdirmak

Biitiin

bu sayip dokulenler gostermektedir

mes'Gliyet veya miikafatin temel saiklerinden

ki. ilaht

biri

mlzanda

Istedikleri

olan "irade"
yesil

iizerinde

mUessir

yagmur

gibi

radyasyona benzer

oynamaktadir. 102 Bunlann

rol

hukukta

zikrettigimiz gibi besert

bile

belli belirsiz

bir

birgok

kismi yukanda

de

sat

gostermeleri bundandir. Mesela

renge bakan goz yorulmaz, Qiir.ku goz,

yesil

renge bakarken

bir

uyum mecburiyetinde

dolayt yorulmaz. Kiitiiphar.elerde

masalarm

sonsuza ve

degildir.

ortiilmesi bundandir.

diisiiniilemez. Mesela, icki

esnasinda bunun

yesil

icerek irade ve ihtiyannin selb olmasi nettcesi sue isleyen

insan mazur goriilmezken, gayr-i iradt bir surette o hale

getirilen, -belli olgude- bir

ise,

muafiyete

nail olur. Ilaht

mes'uliyetinin haddini tayinde elbette bir rol oynayacakhr.

Yukanda

soyledigimiz gibi ferdi takatinden fazlasi

ile

renklisini kullanirlar.

mtzanda

ferdin kendi irade ve ihtiyan disinda kalan muessirler de

onun

Bundan

yesil renkli q:uha

Hatta doktorlar normalde beyaz onliik

giydikleri halde ameliyat

bir

bir

dikkate ahnirken ilaht

ile

mtzanda hesaba katilmamalan

bogalara kirmizi

miikellef

kilmayan Cenab-i Rabbii'l-Alemtn o ferdin irade ve ihtiyan disinda

Bu, gozleri cabuk yorulmasin diyedir.

Ayni sekilde "ses" ve "koku"nun da

irade uzerindeki muessiriyeti inkar
rahatsiz edip bir gerginlige
vericiligini

kavramak

Osmanhlann

akil

(cam yobegi)

igin

hissiyat, dolayisiyla

olunamaz. Bazi

sesler, insani

sebep olurken, ahenkli seslerin huzur

musiktsinas olmaya gerek yoktur!

hastalanni muzikle tedavt etmeleri de bu

yercegin onlar tarafmdan bilindigini gostermektedir.

1,11

bu sOretle tahifl
edisi onun nihayel tahmin, lahayyiil ve biraz da sosyal hayattaki mu$ahedelerine
dayanmnktadir.
lulhiiki Alirian alimi Ernest Kreschmer, takribi on bin insan
ii/erinde laboiatuar teniihesi yaparak orlaya "Boden Yapisi ve Karakter" isimli
lliiklu

iliritliim

lazretleri'nin uzviyye.te

fiid

hususiyetleri

Ay, Gunes ve diger seyyarelerin de, tabiat ve hatta insan

lamanmn

ilrni

bir

esei

koymnstur.

Onun

biitiin

bir

mtisahwMeri sonunda viici'id bulan bu ilmi eser, sosyoloji alimlerimizden Pro/. Dr.
Milmtaz Turhan tarafmdan dilimize kazandinlmis. ve Istanbul Universitesi Edebiyat
Fakilltesi yayinlan arasmda 1949'da ng^recilmijtir.
102
Irade Uzerindeki bu miiessirleri -zahir ve bat:r> bir?ok vecheden dikkate
alan btizi mutasawiflar, bunun rolunil alabildigJnce kucu.ttuklerir.dan iradeyi inkar
etmekle itham olunagelmis^erdir. Bunlardan biri de Osmanb'nin son devirlerinde
yaygin bir sohre: sahibi olan Melami me5ayih:ndan Seyh Muhammed Nurularab'dir. O'nun "ciiz'i lrSde"yi inkar ett'.g: yolundaki dedikodu, Sultan Abdiilmecid
bu dururr.u merak stt-.gir.den
zamanki tabirle mutekendisine belli ettirilmeden bir istintak yoluna gidilmisdr.
tayyihen yani incililmeden $eyh'in tstanbul'a getirtilmesi ve bir pa?a kona^inda ilmi

zamaninda saraya kadar

bir

mUbaheseye sokulmasi

dinlemisti.

intikai

e:~is. padisah. ca

kararla$tinlmisti.

localav sayclan soldan

lafi

sorulmustiir.

Padisah da kafes arkasindan bu sohbeti

bir hayli dolas,tinp gezdirdikten

irade meselesine getirmis. ve bu sohretli

iizerindeki muessiriyetine aid bilgiler, insanlik tarihi

kadar

doktorluk hayatini clolduran

Melami $eyhine bu hususta ne

sonra bahsi
dusi'mdiigu

Seyh

Muhammed

"-Kulda

Niirularab demi^tir

ki:

mevcCddur. MesQIiyetin kayr.agi da budur. Ancak

herkeste ve her zaman cegtl. Mesela ber. eibef.e cuzt bir irace sahibiyim. Lakin,
Itnr-i sanane ile ge'.dirn. Buradan kaikip gltmek ise ber.im elimde degildir. Gelmeme
1:111:

ciiz'i bir

olar: err.r-:

Demek

irade elbette

padisah: gitrriem :stikarr.etinde

sad'.r

olrr.acikca

buradan aynlamam.

k. burada iraderr. -beL: bir hususta- yck hukrr.undedir Ayni jektlde huzCtr-i

Vfthanede

bu'.undugurr.dan ds!ay: yapabilecegirr. hareketler de

tahdtdlidir.

Bazi

aynen bu misalde oldugu gibi dairr.i bir surette Rab'lerinin huzQrunda

bulundugunun idraki icir.ee yasar. Beyle kimselerde cuz i iradenin var sayilip-sayilmayacagini varin siz takdir edin.'' demis ve bu cevap padis.ahm hosuna giltiginden
Melaml seyhi Muhammed Nurularab Tzaz ve ikram ile yerine havale edilmi^tir.
(,'uuku padisahnn o mecliste kafes arkasindan mubaheseyi dinlemekte bulunduu
'iurcegini bilmeyen eyh Muhammed Nurularabin bu ifadesi O'nun -belli olcudeperdelerin arkasina da vakif oldugunu gostermi?tir.
khr.seler de

ISLAM DUNYA GORUSLI

eskiclir.

gibi

Bunlarda zamanimizdaki "bur?

fall"

M)iK MISIROGLU

misalinde oldugu

<

miibalaga edilmis olsa da, -yine de- bir hakikat payi vardir. 103

Dunya'daki med-cezirin
bir gercektir.

Buna

(gel-gitin),

ilaveten

sue isleme nispetinin

Ay'in

tesiri ile

vukua

lezzetli et,

Aslinda cuz'i olan beseri iradenin bir de boyle -resbit

fflilebilen

arttigi tespit edilmistir.

kisim. daimi bir stirette Giines ahr.

etleridir.

En

eailir.

Ciinku bu

kalitesiz et ise,

giinesji

ii

kann

ve edilemeyen- bircok muessire maruz bulunmasinin,

hakikatlere vakif olan bir kimsede ye

hustile

s,

tereddut ve endiseler

getirmemesi adeta imkansizdir. Bu bahisteki gerceklerin

!

tflmamlanabilmesi i?in dinin bu ye

Ciinku Giines almaz!.. Giinesin bu tesirinin insanlara

da samil oldugu inkar edilemez. Mesela bo)

Islam'in

insan vakiasinda kabul ettigi bir temel esastir.

Amerika'da Dolunay zamanlannda

hayvanlann sirtindan eide

onun az veya cok her insanda mevcud oldugu

geldigi

En

ilsun

luirtulmaya

Arabistan'da

medar olacak

s.

tereddud ve endielerden

tesellisinin

ve buna ilaveten tasawufT

Joriilerdeki telafi ve tedavi garelerinin

de anlatilmasi gerekir.

bulug yasi sekiz civannda iken, bu, iskandinav iilkesinde yirmi

ikiye

kadar cikrnaktadir. Aynca gece ve giinduzun uzun surdugij

Bu

olurlar!..

dernektir

iizerinde rol
I?te

mes

ki,

oynayan

Hayat $artlarmm
nailiyetler

beseri halet-i ruhiye dolayisiyla irade

sayisiz

nialumdur.

muessir mevcuddur.

Ancak ne

tlirlii

eden

Bu

kiilfetler

her ferde birtakim

kiilfetler

de yukledigi

ne kadar agir olursa olsun onlara

etmeyerek Cenab-i Hakk'a

bulunabilmek dunyevi huzur ve siikun

i

,,,:
'

!?iili Vfillyiillfili Oililevi. "HuccetullShi'l-BSliga" (Islam DUsUnce Rehberi)

mc^liur esftrinde Giines. ve diger bazi yildizlann Yerkiire Uzerindekl bllinen
teslrlerlnden bahsettiklen sonra:

Isimli

boUuk

ta bebeklikten itibaren

karsi "riza" halinde

cuz'i irade boyle bir

muessire maruz kalmis olursa

fakirlik ve zenginlik, kuraklik ve

Tcselli

kadar mahrumiyetler ve

katlanip isyan
uliyetin kaynagini teskil

mahiyeti haizdir.

"Ancak

Sundugu

c-Dinin

(kutuplarda alti^ar ay) kuzey memleketlerinde yasayanlar

melankolik

ve insanlann basina gelen

olaylarm yildizlann htireketlerine bagli olmasi, $eriatta s&bit buhmmayan

seylerdendir RasGlullah sallallahu aleyhi ve sellem-, bu gibi seylere dahnmasim yasaklami% vc sdyle huyurmuslur:
digp.r

"Kim

ilm-i niicumdan (aslrolojiden) bir pay edinirse, o kisi buyiiciilukten

pay edinmis olur." (EbQ Davud. T'.bb, 2; ibn Mace, Edeb. 28: Ahmed
bin Hanbel,
227)
O, "Falanca y.ldizm dogmasshaimas: sebeb'.yle bize yagmur yagdirvdi. "gib:

(sihir) bir

ildugu gibi kabul etmeyi

icin sarttir.

Din, hayati

emreder. Bununla beraber

kaabil-i lslah

ilanlan duzeltip iyiletirmek

'nygamber

diinin emirleri

cumlesindendir.

-aleyhissalatii vesselam-:

"-Iki gunii

musaui olan ziyandadir. " buyurmuslardir. 104

Buna gore hayati

biitiin kulfetleriyle

hinnetice Allah'tan razi

zihni

de

ve kalbi huzur

olmak

icin sarttir.

oldugu

gibi kabul

ve

ataleti Tcab ettirmez. Belki sirf

Gercekten Kur'an-i Kerim de

1,

Sdzlere karsi slddet!'. lepki gcslenrdi. (Bkz: Buhari, Megdzi. 35; Tirmizi, Tefsir,
56flt;

Ahmed

bin Hanbel. 1/108)

Ben, Adah Ted.'d, yildizlara. insan'ari kusa'.an hcvar.ir, (atmosferin) degismesi vasitastyln kendilerinden bazi o'ay'arm kayrcklancigi birtakim ozeiiikier
vermemistir de.miynrum. Zira seriat bunu gerektiren bir fey soyiememisiir.
Bi'r.r.dtgi u/.v.rv.

Rasulullah. -scllaiidhu aieyh: ve sellem- kekdnette

Keh&net, cinlerden haber vermektir. O -sali&lldhu aleyhi ve

gellp onu tasdik edenlerden uzak o!duunu i/dn
etmistlr. Sonra kcihinlerin durumlarmdan kendisine sorutdugu zaman onlar
yasaklanv.stir.

sellem-,

(3)

bulunmay\

aym zamanda kahine

hakkmda

su bilgiyi vermistir:

"Insana cah^masinin karsihgindan ba ka bir ey yoktur."")S

UrnumT hiikmiiyle cahsip didinmeyi emreder. insan

icin bin bir

inahrumiyete ragmen huzura ulasabilmek. ancak dinin sundugu

"Melekler buiutlara \ner\er ue semida kararlas,Urtlan emirleri sbyiesirler.
$tytantar kulak farsizhgi yapar ve duyduklan yanm yamalak bilgtlerln yanma
vwz yalan katarak kahinlerin kaiplerine atarlar." (Buhari, Bed'ii'l-Halk. 6)"
damektedlr. (Bkz: a.g.e.,
,<M

105

c.l,

Ebu Nuaym, Hilye,

Necm

Jstanbul, 2003. Istanbul, sh: 115.)

VIII,

Suresi, ayet 39.

35.

Mm

LslAm dunya goruu

teselli ile

mtimkiindur.

Bunda

layikiyla

muvaffakiyyet

igin

de

dint hislerin kuwetli olmasi lazimdir.

Mesela dogustan sakat olan

bir insan.

bedeni maluliyyetin

hayatina hiikmeden agirhgi karsisinda teselliye nasil

Eger o sadece Diinya'ya inamyorsa gercekten

nail olabilir?

teselli

Ahiret'teki mes'uliyetini azaltacegin; dusunebiliyorsa, Allah'tan razi

olup sabretmenin baki clan o Alerr.de kendisini buyuk

nail kilacagini diisiinur

ve bu durumda

iiziintti

kendisi icin bir kazanc kapisi olarak

gormeye

bir rr.ukafata

yerine sevir.g ve

huzCira ulasir. MahrCirniyetini sabir, tevekkill ve

nza sayesinde

baslar. Elbetteki

Hakkin kullanna

:nab-i

karsiliksiz bir ihsaru

muafiyet sebebi tekil edebilecegini

(')lcude-

"Agabey, ben

d:s,ar:da top

oynuyorum. Sen

abdesiir.i

ahnca

wttda oniinden gecrrekte oldugurr. huc r e!erden

iitjlama sesi

mrgaiu

duydum.

Ccyr-i ihtlyan

vit/.lu

bir goci/k

"/Ve

durup

kapisi uzerlnde -evueice arz etmis.

bencerecll ucip iceriye baktim.

bu

ulasamayanlar buhran ve lzdiraplardan kurtulamazlar.

Buna mukabil, Diinya'ya bedeni

kimse

sirf

bir ariza ile

gelen

lc.eriye g\r.

On

birir.de

Allah'a iman sayesinde pek cok teselli imkanina

sahip

olabilir.

-hasa-

onun

bir

Rabb'in kullanna

ntmetlerin

lutfettigi

borcu olarak gerceklemedigini

1(lfi
,

onlann,

o/dugum

uzera-

2'l

Buna
Mayis

dalr bir hatirami nakledeyirri:

1%U

eclan bir vak'ayi,

IhtllahiidK

"Gevmi?

fcucClcflfc

ElerkerT

(c:

II,

sh:

81 vd.)

Burada creyan

isimli

hatiralimdan

naklen dikkallcrinlze sunayim:

"...Altah'm Mmetlert Kullanna -hdjd- Borcu Degildirl..
Ertesi giin subuh kalwaltm verllirken yemek dagiUrmna nez&rel eden bir
asisubay kulagimu egilerek:
" Bugiin burasi
bos.altiliyor, goziiniiz aydmi." dedi.
Akil edip ne surette bosaluldigim sormadim. Kendisine tes.ekkiir ettim.
Euuelce arz efmis. oldugum iizere astsubaylar, Ihtiial'i tasvib etmiyor ve bizimle

aym

hlssiydti payltx^iyorlardi.Askerler gekilip gittikten sonra miijdeyi biitiin hiicre

saklnlerlne

duyurdum. hlepimiz sevince gark oiduk. Mevkuflann bepsi de o

tahllye ediiip serbest birak\lacaimm sand*

giin

Cur.kii sue sayilabilecek bir full o'ar.

yoktu. Herkes enupujten l{/erden delay: buraya

getirilmis.ti.

Bundan

delay: boyle

dii$iir.mekte mazurtiuk.

Ogley: ipie gektik. Or. ikiye kadar gelen giden olmad:. Mesainin sac: oglebes.e kadar devam e'.iig: diisuncesi i:e bir miiddet dab.c teseiii oiduk.
Lakin bu vakit de doldugu halde goriiniirde kimse yck'.u. Art; fc asisubayin
soylediginin dogru olmadigma kar.aat getirdik. Herkesin hiicre hapsinder,
ikindi

(S)

\zd\rab\ bir kat

namazi kilmayi

?l///

aghyordu. Kendisine:

ihtiyari fcapinin sQrgiilerini acf.im.

"

dedi.

kimse de gdrmeml$tir.
Lauabuya dogru yoluma devam etttm. Bir ba$ka kogu$tan periyodik olarak
iTafcl Tak! diye sesler duydum. O kogus.un kapismdaki fcuciifc puncereyl de
I

ll<;

Uerde benlmle ayru hadise sebeblyle buraya

gelmls. olan

Oktar Under

Orrnan Fakiiltesi talebesl vardi. Eline bir lirahk para a/mi, bir fcafasma, bir de hucrenin kapisina uuruyordu. Kapt Cizerlndefcl pencerecigi atirica
Buna ragmen beni
ui't/.u bana donuk oldugu icin O'nunla yiizyCize geldiw.
uorrniiyor ve Mid aym harekete devam ediyordu. Kendisine ofkeyle bagirdim:
"Ulan sana rie oldu, delirdin mi?"
Derin bir uykudan uyamr gibi irkllerek gozlerini acti ve beni hayrelle siizsonra aglamakh bir sesle:
"Ne olacak bizim h&limiz?] lte astsubaym soyledii de yalan cikli. Bunlar
olume terk eitiler!.." dedi ve daha bu isJifcamette bazi 5ey/er soyleyerek

iliiklen

blzi

boja/maya cahs.u.
Ben de O'nu teselli ederek birkac soz soyledim. Fakat evvelki qocugun
hAdisesi lizerine bu sahne de benim kuvve-i rr.aneviyem iizerinde cok menji b.'r
leslr icra et:\.

Bcgazimm

t\kar,d:g\m,

keUrreleri

Kekeleir.eks'.ztn

s6y'.eyeir.ediimi fork

o-adan uzakias,ip yoruma devam ettim. Tarn lavaboya yaklas,tiimi

M.'ada b\r baska hucreden aglamakh bir ir.ilii duydum. Gayr-i Ihtlya'rf o huerenin kucuk pencerecigini de 2f:p baktim. Igir.dek: Latif adindakl bir esnaftl.
(in sdam Tahtakale'de RO.sterr.pas,a Ccmi-i Senfi'r.den Beyazid'a dogru gtkan
yokus.ta kap\ arahgt kadar bir yerde cayallk yapiyormus.. Yerl o derece kuciiktii
ki, bir kimse ic.eride oturarck gay icemezdi. Ya ditkkamn oniindeki meydanda
nyak iistii icerler ya da o civardaki esne/a serais yapardi. Giinlerden bir gun,
bu fcabueci Latif in diikkdm oniinde ayakiistii gay igmekte olan iigdort kis.i
cdince.

den sonra

dogan

mandalh

o/ti-on yedi ya^ianr.da, tiiysuz, zayi/.

nrlinda bir

larbiye'de biicre hapslne tikilrmsrim.

Giinii

ve

Hucrentn

anda Turhan Bulgurlu <;ibi

Mr zdbif. denk geise, benim de gardiyan askerln de kars.llas.acal felaketi as/<3
dU$(inememi;tIm. Cocuk koridora cikmakla gun ifijmi gdrmii$ olnwyordu.
IKmya bize butiinuyle kapahydi. Burada s.ahsan on bir giin, alti saat kaldtm.
On miiddet zarjmda F&ruk Guventiirk'un istintah dljinda giin i^rgi gonnedim.

Qqtim,
1( "'

Ben

bir Inlltl

haztr.

din'ed'.m. Icim burkuidu.

agliyorsun?" diye bagirdim.

s.u kapiyi a? da koridora cikayim, q:\duacagunl.

Gayri

bir

diisiinur.

lonra gellr kapiyi kapatinml..

HQcreler arasmdakl koridordar, lauaboyc dogru yuriimeye bas.iud\m. B:i

"Allah as.kma
gori'ise

oldugunu

O'nun Rahman ve Rahtm sifatlanyla butiin mahlukati

kuattiini, mahrumiyetlerinse mes'uliyetlerden -belli

bulmasi

imkansizdir, Boyle bir kimse Ah.iret'e inaniyor, boyle mahrumiyetlerin

MISIROGLU

A.DtR

daha

artti.

Meusim

geciktirmis.tim.

ki$.

giinier kisa

idi.

Beklemekten

Kapiya uzun miiddet uurduktan sonra

abdest almam icin acifrriasini tamin edebtldim.

Kapiyi atari Isparlah gardiyan askerdi. Bona dedi

ki:

arasinda bir konus.ma gegmi?.

(fm)

ISLAM DUNYA GORUSU

Diger insanlar

olgii

alindiginda bir

mahrumiyer

ifadesi

ta?iyan kendindeki menfiligin veya eksiklik ve anzanin

Bu konus,mada mij$ierfnin birisl, Pa?.ar gunii ihtilal olacagmdan, bu
sebeple
sokaga gikma yosa^i konma thtimall bulundujfundan,
glmdiden faxla ekmek
alma IQzumundan bahsetmls.. O xaman Demokratlar, rnukabll bir

KADIR MIS1ROGLU
de altinda kalacagi

.iksine bir tecelli takdtrinde belki

bir

mes'uliyet doguracagi ihtimalini goz oniinde bulundurur.

107

halin kendisi igin o mes'uliyetten bir kurtulu garesi

liu

olma

ihtimalini

hesaba

katabilir.

Kaderin mechul olmasi

Ihttl&l limidi

Bundan dolayi orada dlkllenlerden birisi. konu$anlann Demokrat

oldujuna hakmeimls olacak ki, onlan toparlayip Orfi idareye goturmeyi
kahramanhk .raymis. Metier bu ndam poiisrr.fj. O zaman bir fcisim
po/lster, a/e/usu/
ta$iyorlardi.

keyfiyetinden hareketle bu menfi oluun hikmetini Allah'a

havale ederek vicdanini rahatlatir.

Her

olu^ta mutlaka

bir suc/u yafafayarafc

goxe glrmek gayre'.i pesircae fco?uyor/ardi. Lakin bu pohs,

$i< gayrette havsalaya s:max bir
sQrette Ueriye giimi's!! Veni o:r fb.'i.'d.' o.'acaindan bahseden miujteriyi, kahvenin sahibi L&tif'i, bii\$:g~\ndek\
takunyeciy!,

O'nun dort-be?

marms

giiyd bir sue'"

koyden henQz gelmtij, daha heybesini

meukuflar kaftleslne katmis. ue bSj/tecfi

/sclsfnf ue

o(a;i enisieslni

grupunu

yafca/ayarafe askerler

Bunhmn

bite yens birafc-

"ikindil." ded\m.

"Ak$am namaxi da o!du, onu da kill.. " diye kar^iltk uerdi.

Ak$am namazim bitirmi?, yatagimm iizerinde tesbih gekiyordum

tarafmdan mukafatlandinlmak

hepslnt de nigln
oyleydl.

ue

nereden geldikterini sormadan hucrelere

Mahkeme karan almaksmn goxallma almmanm

Aylarca yatabtlirdlnix. Nitekim simdi IslanbuVda auukatlik

yapmakla olan Nfizim Durmusa&u admdaki arkada$imixm dosyasi

yanhs.hkla
Yassiada'ya gittiglnden, bu
hiicrelarda w.

yanlts.ltk

anlasihncaya kadar

bir

seneden faxla bu

Balmumcu

Kvjlasi'nda yatm\$tir,
Aglayan Uitif'a Insimla hagirdnn:

"Ne

aijltyorsun be/..

San erkek

detjil

paldir

gectrdlm ue tefekkUre daldim. Kader sirn ue merhamet-i Uahiyyeye

miiieueceih
bir haytl tefekkurden sanra, am bir surette
siikinip bagirdim:

"Ne aghyorsunux?! Allah 'm

nfmelleri

O'nun

borcu mudur?! Buniardan

bin uxerinixden eksitdi diyejeryada ne hakhmz
uarl.. Simdi birimxin dl
S agnsa,
kufog: agnsa, goxu agnsa, demez misiniz Ki;
ke$ke ju agn dir.se de, surcda sir
gun yerine bin gi'in yatsaml..." Daha ou istikemette bir;ck
lafsSyledlm.
'
O, giinierden ben fi: g-karmaya korkan hucre sakir.!eri:
"Yas.a, var oil.. " gibi yiiksek sesle texdhuraic bas.'cd>.:cr.
Herkesin kuuoe-l manev.yesi dilzeldi YQksek sesie birbirlerini
teselllye
medar olacak soxier soyiediler.
Abdestimi ahp hucreme dondum. iktndi namaximi eda
ettikten sonra
herkesin duyacagi bir sesle dua ettim.
size

amin!..'

sesieri

hangarm her tarafmda cmladi.

birisi geheydi, hepimixin hali

kimsecikler goriinmedi.

uanmis. bir camseye dolduruyorlardi. Meger o gun kogus.lann bas.alacagi sdyinsi

doWj/mu&, ammd, tahliye suretinde degil, ba$fca bir yere nakll s.aklinde. Bumm

karanhgm bastirmasinr

Igin de,

Yolda

tiller.

mlsln?!"

uakit

zabitlerden

ki;

hucre kapilarmm agildigint ue dis.anda kos.u$malar oldugunu duydum.

Ittrax sonra benimkini de agtilar. Birkag astsubay ue er, ellerlnde listeler, isimler
okuyorlar ua insantan hirer hirer hiicrelerinden alarak hangarm kapisma da

c.emseye bahk

L&tifhu Ihtanm ilxerlne ses/nl daha da yukselterek:

" Ai\ahey, banlm sakix
gocugum uar, gUnlilk kaxanamla bunlann kcinnn:
xor doyuruyordum. Oribcs, giindiir buradayim. Kapimi
agacak ue onlara bir kuru
ekmek olsun uerabllec.ek hir yakmim da yoktur. Eminim ki, benlm
cocuklarm
Sjlmdi acttr. Ban aglamayayim da kimlar
aglasm?!" dedi.
O'nu da tesellf edec.ek birkag sbx sbylemeye gahgtim. Fakat daha
evvelki uak'alara, bumm da inximamiyki bir s.ey soylemek imkanim
kaybettigimi gdrdUm.
Lauaboya dogru birarfim atmak isiedim. Dii$er gibi oldum.
Dizlerimindermam
kesildi. Ayakta giicliikle durablliyordum.
Lauaboya abanarak bir miktar

"Amtn, amin,

seslendi:

kiiidiir

O xaman

bir miiddati ynktu.

birisi

sefclz-on fcl^Klk

gdyest glltmUf.

Ukmislar.

Duadan sonra hucre sdJcin/erina'e.n

"Sen ne namaxt k\id;n?"

yaman

anda

olurdu. Allah'tan ortahkta

isttfl

be/c/iyor/armi?.

Gox katnasttran

farlar altinda

sihya doldurulduk. Arabamn her tarafnv iyice brtgormemeliylx, kimse de bixi gormemeliynii^. Naklimlxi

gibi siki

btx etrafi

karanhkta bundan dolayi yapiyorJormis. Boylece Balmumcu'ya ge.ldik."

1957 yilinda ilim Yayma Cemiyeti'nln tstanbul'dakl merkezi Slrkeci'de
Be$lnd Vakif Hani'ndaydi. BirgUn bu cemiyeiin oradaki merkezlne niiiim. Maksadim bazi ilniversite talebelerine burs temin etmekti. Orada soyle bir hMiseye sahid
oldum:
(Jesitli

taleblerle

oraya birgok kimse gelmisti. Bakanm hentlz

biri Konyali bakarkor bir

olmasi sebebiyle beklesiyorlardi. Buniardan

tesrif

elmemis

gen(;ii.

Malum

oldugu iizere bakarkorlerin gozlerindeki anza hareketlerine dikkal edilmedikfe

anlasilrnaz.

Bu

gen<; Misir'daki el-Ezher Uniuersiiesi'nde

memleketine geldiginde onu uaaz

dokunmus olacak
disina gikis

kiirsiisune

okuyormus.

cikarmislar.

Vaazmda

izinli

olarak

ziilf-i

yfire

miiddet hapiste yatmis. Qktiktan sonra da kendisine yurt

mijsaadesi verilmemis oldugu cihetle ilim Yayma Cemiyeti'nin gozlerini
ki; bir

ledavi ettirmek maksadiyla belki bir cSre bulup

bu

izni

koparabilecegi diisiincesiyie

oraya geimis imis.

Bir

mOddet sonra

gsler. ve

masaya gecmis olan o giinku cemiyet baskani

cagiza baginp cagirarak ders verrTieya kaik:s::

adarn-

K-r'an-i Kerim'den ayelin aslim da

okuyarak:

"-Allah, ns(sin:z: tehlikeye atmayimz

lc.:i-.acak
iiki!

verir.ee, sakali. latasi

etmeye

'

derr.iyor m'j?

Ne

diye

sekiide vaaz edip bas:ni belaya sokuycrjun!.." diye biraz

zulr'-i

yare do-

da yiiksek ses'e

ve takkesiyle hoca gorur.umur.deki bu gene, baskani ikna

calisarak:

"-Benim icin hapishaneyle d'.sarisinin ne farki var? Her ikisi de karanhk bir
Ben de tehlikeyi gbze ahp haktkati soylemesem, kimler soylesin." deyince

alem.

buskanin sesini yukseltip Tttrazlan coaltmasi iizerine birden aralanndaki muhavere

sn sekli almistir:

(S)

ISLAM DUNYA GOKUSU

I.

bulundugu yolundaki dint hikmete sanhr.

ilk nazarda kotu gorunen seylerin binnettce

bir hayir

Kur'an'in

hayir olabilecegi,
tarzindaki ilahT

iyi

beyamna

Musa -aleyhisselam- ile Hizir -aleyhisselam- in

beraber yolculuklannda vaki olan tecelliler bu gergegin
olan

calib-i dikkat bir misalidir.

Hizir -aleyhisselam-'in

kcndilerini bir nehir veya golden karsidan karsiya parasiz

MISIROGLU

109

Gercegi daha bariz

M;ilum oldugu iizere:

dikkat eder. Etrafinda cereyan

15

Iwamindaki olusjan da bu mantikla mizan eder.

gorulenlerin de er cikabilecegi 108

eden hadiselere bu mantikla baktiginda zamanin ilerlemesiyle bazi zahiri tecellfler hakkindak: hukmiin daha
sonra degistigini goriir ve bundan ders ahr. Gegmi^te
de bcyle vak'alann varhgini ogrenir ve bunlann ders ve
ibret dolu muhtevalanyla teseili bulur. Kur'anT bir kissa

en

bir surette

Musa

Diinya'nin sonuna kadar

i,

Ona

verilmis ve

orriiir

"9

Boyle

bir kissayi halirlalahml..

ile

arkadaslik

Hizir -aleyhisselam- 'a

"lediin ilmi" ihsan edilmijtir

Bundan dolayi Hizir -aleyhisselam-. Mflsa -aleyhisselam-'a

yapamayacagm, zira bazi hareketlerinin Ona ters gelecejjini

!Kehf SOresi, ayei 65)

kendisl

lie

arkadaslik

da bOyla halierda ker.cine bir sua! sorrr.amak va'dinde b'.ilundu. Bbyler.e

yo!a girdiler. Onlerine bir nehir veya qol geld: Karsidan karsiya

lOyledl

iiikatias oL;:. bir

(|i!cmeleri icin

orada haz:r bulunan

ihtiyar bir kayikciya ricada bulundular.

vnrecek paralan olmadigindan, bu kayikci. onlan

'|i:cirdi.

Aksam

riza-y:

Bari

icin

Kendisine

karsidan karsiya

karanhgi bastirmak iizereydi. Kayikci yolcularini indirdiklen sonra

cekmeye ugrasirken Hizir -aleyhisselam- orada bir miktar oyalandi.

Kayikci avinin yolunu tutunca da onun kbhne kayigini, kocaman kaya parcalanyla
kinp sakatlattl. Bu hadiseyi seyreden Musa -aleyhisselam- cam sikildi, Soz vermis
ulmasina ragmen i'tizar ile Hizir -aleyhisselam-'in bu yaptigmin sebeblnl sordu.
k.iyigim kiyiya

(,'iinkii

kcndilerini bilabedel karsiya gecirerek

bSylece sakatlatmak akla,

cikmasindan

dakl taahhUdilnu halirlalmakla beraber,

teyakkuz elde ederek ahsi durumu

igin red ve cerhi imkansiz bir emsale ulasir. Kissanin

Kur'anT

bildirdigini bilebilirler.

gegiren ihtiyann gemisini delmesinin zahirde bir kotuliik

oldugu halde, kisa bir muddet sonra hayir olarak ortaya
kalbi bir

icin

-aleyhisselam- Hizir -aleyhisselam-

I'lmek istedl. Peygamberier Allah

lie

kavramak

Hizir -aleyhisselam-,

manbga

aykin ve

iyilik

-zahir

MQsa -aleyhisselam-'a
durumu

etmis olan bu ihtiyann kayigini

hale nazaran yakisiksizdi,

kendisine sual
izah

sormamak hususun-

etmekten gnri kalmadi

ve:

"-BlrkaQ gtine kadar bu beldede harb qxkacak. Hilktimel "Bar\n laxun<Ur"

ati, arabayi ue gemileri kendine alacnk. Huna <tr.kalifharbiyiw derler. Tek6lif-i Harbiye heyeli, bu geminin batjina geldijjl ziirnon
Dim, $u sakatligmdan dolayi begenip almayacak.
da b6y/ecfi iltliynr gc.miciw'.
k<tlmi$ olarak. Kendisl bunu aid kulli b6l tamir edip i?ine deimm edebilecek.
liu adamm yeiim tonmlan uardir. Onlara bu geminin ge/iriy/e bnkrnaktadir.
Ilc.m bit yiirn/ere bir iyilik olsun ue hem de ihliyann bize kar$t hareketine bir
karylik l$kil c.isin dive gemiyi sakatlatt\m" dedi.
Yollarma devam attiler. Ve giizergahta bir kbye misafir oldular. KOyde bir
liile kendilerinl misafir ettl,
Izaz ve ikramda bulundu. Sabahleyin cikip glderken
k6y meydaninda oynayan cocuklar arasmda, bu ailenin ogullarmi gordiiler. Hizir
aleyhisselam- kendilerine hunca iyilik etmi? olan bu hayirsever ailenin cocuklannin

dlyerek mllletin elindeki

I

"-Mir daktka, bir daktka bey eleudi!

Yayma

Ilim

"-Kvet
"-Held,

Acaba ben

yanlis. bir

yere mi geldim? Murasi

Ceiniyeti'nin merkezi degll mi?

Ilim

Yayma Cemiyetl

/fil-i

Merkezi, ne var?

nliuizde memlekette din

bildlgimiz bu ceiniyeliu

basmdaki

bir

adami yetissin diye kurulmus bulundugunu

kimse misiniz?

"-Kvet. bun bu ceiuiyetin ba$kaniyun. Ne demek istiyorsun?

"-Tesekkilr ederim beyefendi. Bana cok btiyuk bir iyilik yaptmiz. Anladim ki; bu
Dunyaimi cok cazip oyuiicaklan varinis. Onlan gorenler onlar sayesinde ulastiklan

rahabndan kolay kolay vazgecmeye razi olamiyorlarmts. Oyle ya, koskoca

Cemiyeti'nin basina muslumanlar arasmda pek tabi? buyuk bir gayret-i
diniyye sahibi bir kimse olmasi sebebiyle gecirilmis. bulur.an zat-i ahniz ki, bana
bu telkinlerde bulunuyorsunuz. Demek ki, benim goz'.er;.in gcrmemesi hakkrr.da
nefis

ilim

Yayma

hayirhymis. Irademdeki gayrel-i dtniyyeyi, Diinya nfmederine karsi gcsterebilc-.gim

istignayi

ben ::iegergczlenmin

arria olrnasina

borduyrr.usum. Gczleriir. gQrebilseydl

de kimbiLr har.gi far.! cyur.cagin cazibes-.yle r.asr clacak::rr:.

Bu ana kadar gozierirr.ir. gcrmedigine rr.uteesiren yasamisbm. Bur.can sonra
bu mahrCmiyet benim icin bir sewn? ve siikur kaynagi olacaktir. Meger gczierimir.
be:i

gcrmemesi ne

Bu

biiyiik

nimetmi?."

sbzleri sbyleyen Ezherll talebe.

baskamn itiraz, iscihfaf ve ci'ke dolu mukabedonup vakiir adimlarla crayi terk etmistir.
"...Olur ki bir $ey hosunuza gitmezken, sizin i?in o hayirli olur ve bir
de sevdlgluiz halde o, hakkmizda ser olur. Allah bilir, siz bilemezsiniz."

lesine aldirinaksizm, arkastm

?eyi

(Bakara SOresi,

ayc-t

216)

onu

kafasini kopartip

Musa

bldiirdu.

-aleyhisselam- Hizir'm bu tavn kars^isinda yine riarlandi. Binbir

bu yaptigmin sebebini sordu. Hizir -aleyhisselamyir.e

de

Ona

i'lizar ile

vaadini hatirlatmakla beraber

sualini cevap!a:id:rc: ve:

"Bu cocuk cok

ohcakti. Size iyilik ermi? o'nn o ailc. bu

otocak ue cok \zd\rcb cekecekti. Or.u oldurerek
kenditerini biiyiik bir belddar, kurtard\rr\. Genctir'er; ba$ka cocuklar'. dr. or.tr

Qocuk yuzunden

serir

bi r insar.

rezil riisuay

boyu izdtrab cs<mek!ense bu cocugur. 6iumijr\der\ dolayi birkctc giin

daha ehver.dir. " dedi.
Yollarma devam ettiler. Bir kbycen geciycrlardi ki, o kbyun halki coluk cocuk
biiyiik kiiciik kendilerinl tas yagmuruna rut'ular.
llayatlart

aglayip siz'amalar\ cok

"-Hirsiz/nr,

ugursuzlar,

tehdidler savurdular.

koyurrtijze

Bu esnada

niye geldiniz? Defolun!" sayhalanyla

Hizir -aleyhisselam- o koyde yikilmaya yiiz tutmu^

olan bir bahce duvanni alelacele tas

yagmuru

altinda tamir edip

dii/.eltti.

Mflsa -aleyhisselam- son olarak bu yaptigmin da sebebini izah etmesi talebinde

(Si

jslAm dunya gOrO0

hadiselerle tarihi vak'alann ibretle tahlilinde de
karsilailir.

pek gok

no

KADIR MISIROGLU
sayisiz din! tesell!

ve

telafi

imkani mevcuddur. UzvTeksikliginin

sikintilanndan kurtulmak icin kendini avundurup, ruhen tatmin

Her mu'min

bilir ki,

tecelli-i ilahiye

bu Alem'de dort

kategoride gergeklesir:
a-Zahiri de "hayir". batini da!..

edecek baska

mesguliyete agirlik

verir. Bu, ilim, sanat

veya ibadet olabiiecegi gibi baska insanlann hizmetlerine
kosusturmak seklinde de tecell! edebilir. Sag eli felc olan bir

bir

insanin zamanla sol elinin maharetleri

b-Zahiri de "kahir". batini da!..

ile

gozleri

gormeyen

insanin sese aid hafizasimn kuwetlendigi gibi eksikligini,

bir

ulastigi

c-Zahiri "hayir", batini "kahir" veya

arttigi.

huzur, sukun ve tevekkul sayesinde baska bir vasita

telafiye ybnelir.

d-Zahiri "kahir", batini "hayir"!..

Dunya
Mesela

nmruz

muflis

ki,

tuccann

bir

iflas

etmesi bir kahir

kaldigi felaket sebebiyle

de imanirn kazanir. Delaletten hidayete

sayisiz rnisal zikredilebilecegi gibi

halidir.

Fakat

olabilir

ahlakmi -hatta belki

nail oiur.

Bu

hususta

bunlann pek goklanni da

her gun inilsahede etmekteyiz.

medar olacak

rolu

veya mahrumiyetlerin

muhimser. Boylece

bir

mahrumiyetinin mesuliyetini

asil

ebed!

insan

Alem

icin

oynadigi

ilah! takdire bagli

azalttigi

du^uncesiyle 1 "

olan

tesell!

bulacagi gibi nailiyetlerinin de bu mesuliyeti artirdigint hesab

ederek hayatini hak ve haynn gaiebesi istikametinde daha verimli

Dunya hayatina inanan

Belki, sirf

nailiyet

hayati fan!, Ahiret ise ebed! olduguna nazaran fan!

bir

insan teselliye

higbir fikre ulasilamaz iken dindar icin boyle

kilmaya meyleder. Hatta o derecede

baskalan

icin

de ders,

ibret ve tesell!

bu mahrumiyetler
kaynagi olmak yonunden
ki;

sosyal bir rol oynar. Mesela, bircok ibtilalara ugrayan bir insan
bulundu ve hakikalen llmr'in

birblrlerinden iiyrilnialarini kabul

"Senin

de.

insan vardi.

arkasma

ermeyecegi dUsiinceslyle, bu noklada

Hizircevaben dedi ki;

iyl^rintj akil sir

ettl.

gordugi'm gibi bu koyiin halki serfr insanlardir. Burada

da

cildii.

saklurnisti.

Parasim bu

Duuur

iyi bir

gecmesfn dine, o duvorm

oldugundan saklanmi$ olan

s-erfr/erin eline

\/\k\lmaya yiiz tutrnuij

para tieredey.se tneydana qikacak ve bu kotu insanlann eline ge^ecekti.

Halbuki
o adamin vetim cocuklan vurdir. Bunlar henuz qok kuqiiktiirler. Bu
yertr/er/e
mucadele aderek babahnnin parasma sahip olamazlar. Duvan ttimlrettim ki,
o
Vetimler bilyiiyiip gtiQ kuuvel kazanmcava kadar para saklt kalsmi"

Buna

tipik bir rnisal

Osmanh Devleti'ni kurar. "Kayi Han"

Harzemsah rr.aiyetir.de Mogollarla

Batiya ycneltr.eieri hig siip'nesiz

meshur islam kahramani Celavurusa vurusa Anadolu'ya ge!rnislerdi.

br kahir tecell: clan Mogoilar'm gaiebesi sebebiyasireti.

Bbyie olmasa Orta Asya'da kalirlardi.

Once ar.'anevi goc istikametir.e uyarak Suriye ye ycnelmis!erdi. Fakat
SUleyman ah'm Rrat Nehri'ni gecerker. suya kapup olmesi jzerine:
'-Bu yol b:ze ugursuz yeldt!.." diyerek geriye dor.Up Ahlat'a geldiler.
Burada Se'.cuklu .Su>a:ii na muracaat sderek uygun bir y'ers iskan

ibtilalan

iyi

insanlara teveccuh

etmesindeki hikmeti kavrar 1IZ ve bundan sabir ve tevekkul

sayesinde elde edecegi hasenatin hayal edilmesindeki lezzetle

seadete kalb etmeye muvaffak olur. Zira insani

reisieri

soylediler.

sbzleri dikkate a!an Selcuklu Sultani

uzakligi

olgun!atirmakta izdirab:n oynadigi roi asikardir.

Halbuki bu sOretle ve suphesiz sevk-i kzder'.e hudud bcylari onlanr. tarikteki
roilerini oyr.ayabiirr.eleri i<;in er.
;<;ericeki

herhangi

bir yerle

musaid

bir yerdi. Cer.caverliklerir.i Izhar :cin burasi

kiyaslar.maycak derecede musaiddi. Tarihte onlar.r.

yukseiis'.r.ce ccgrati amil'erin roiunii gcsterer. sayisiz rr.isal

QUnkU

edilmeleri
talebinde bulundular. Taleplerlnin kabulunii temin icin de,
muharipliklerini anlatarak
devletin diismanlanna karsi ise yarayabilecek bir topluluk olduklanni

Muhtemelen mesafenin

peygamberlerin maruz bulundugu

sonra evliyaullaha ve sonra derece derece

sikintilan

leydi.

di.

biiytik tesell!yi

dusiinerek elde eder. Belanin en siddetlisinin peygamberlere,

zikredelim

ledin-i

\2m

en

Bu

da onian Bizans hududundaki Sogiit'e yerlestirsebebyile bu karardan canlan sikilmisti.

Kur'an-i

Kerim

de, "Allah hie

mevcuttur.

kimseye takat getiremeyecegi seyi

etmez!.." buyrulmaktadir. (Bakara Suresi. ayet 286)

Ayni mahiyette olmak uzere, hadis-i serifte, "E$eddu'i-bei6, ale'l-enbiyd,
ba'de eu/iyd, sutnme emsai, summe emsdl..." buyrulmustur. Yani "belanin en
tnkllf

jlddetllsl

once peygamberlerin. sonra

iistiine (gelir)."

demektir.

evliy^nin, sonra

da onlara benzeyenlerin

ISLAM DUNYA GORUSU

Is

Diger taraftan peygamberlerin "masumiyyet" sifatlanna

ragmen birgok

<;oguniin istihkak
tayinle

memur

olmadigi" gergegine

ile

oldugu vazifenin

agirligi

uiasir.

iginde vaki olan seyler, misalimizdeki hadisenin ilahf hikmet

.ijji

maruz bulunmalanndan "belalann

ibtilalara

ADlR MISIROGLU

vonunii bihakkin kavrayip tayin etmek beser idrakinin iktidan

Bir kulun ilah!

bihakkin tfaya muktedir olabilecegi o'gunluga kavusmak igin

11 "

dahilinde degildir.

nisbetinde bu vazifeyi

sebep ve netTce

bir

lzdiraba dtigar kilindigi gergegini kavrar. Izdirap kaynagi ibtilalar

dogrubir

uzerinde Tmal-i fikrederek haikm "Bir musibet bin nasihatten

ve sakT

Ancak mumkun ve muhtemel

olma

ihtimali ve

kag

hadisenin Allah 'a havale edilmesi en

zikri ile

itikadt esastir.

bir

Misalimizdeki gocugun, yasasaydi serir

bunun

bertaraf edilmesi

ile

Ahiret'teki

yegdir." darb-i meseliyle anlatilmak istenen gergege bihakkin

Bu ciimleden olmak

vasil olur.

iizere gesirii hastaliklar

Kelam

ve ihtiyarhk

tarihir.de

Rikad! mezhep'.ennden olan Es'ariligln

Selase" (tic kardes) mes'elesi vardir. Bu ilah!
hikmetleri kavramak husOsunda b2seri aczi ortaya koymak ydnunden

luhQruna aid cok maruf

husQsiyetlerinin insana acziyyetini kabullstikametinde sagladigi

faydayi goriir.

Bunlann genglik ve

sihhatli

hakimiyyetini zaafa ugrattigini ve boyle

ibtilalar

Halinden

razi

Bu

Ebu'l-Hasan el-Esari, kirk yasina kadar akh tervic eden Mfltezile Mezhebi'nde
va bu mezhebin miimtaz alimleri arasinda yer almistir. Bir gun hocasi ve Mii-

sayesinde
idrak,

linlmis

iistadlanndan All el-CUbbat'ye bir sual tevcih etti ve aldigi ceuaplar kendisini
lalmtn etmeyerek ayrilip Es'arilik Mezhebi'ni kurdu.
Sual sudur:
ii'zile

ona

olmayi telkin eder. Aynca

din, sabredilip katlanilan lzdiraplann

Kul

gunahlara kefaret oldugu

lelkini ile

Gi'inahsiz bir kulda

de baha bigilmez

mesela

bir

bir tesellT kaynagidir.

musibetin mutlaka istihkak

ile

bir hrile

"-Blri kaflr, di^eri salih mii'min, bir bajkasiysa sabl iken tflmii?

olmayacagi yolundaki misalin

dusiinebilir.

Bu

takdirde enbiyamn gergeklesmesi

igin

vaki ibtilalanndaki hikmet burada

bazen gergeklesmeyebilir.

hadiselerde

ki

Bundan soma hoca ve

talebe arasindaki

mOkaleme

su sOretle

etmislir.-

-Sabi olarak vefat eden. salih olan kardesinin derecelerine ulasmak

Ink buna izin verir mi?"

Vn<ib-i

oliime maruz bulunmasi gibi

istese

"-Hayir!

Ona

denilir ki;

o derecelere

(aat ile vanhr, seninse laatin yoktur."

"-Eer cocuk, Ya RabbT! Bu durum benim kabahatimden dolayi de^ildir. Eger

beni yasatsaydm sana ilaat eder, biraderim gibi derecata nail olurdum." dese
Cenabi

gerektir

demislir.

i|i)iiir."

devam

diisiinulebilir.

Unutmamak

iic

"-Salih mii'min, yiiksek clerecelere erijmijtir. Kaiir filen karde$i ise

azaba clfigar
eden ucuncQ karde? ise n miikafat ve ne dc mUcazSI

Bu da o sabinin bilfarz bir depremde

feci bir

bulunan

dersiniz?"

olmujlur, Salii olarak vefat

enkaz altinda kalarak

hakkmda ne

i:i-CiibbSi:

gelmesi gibi bir hikmete mebni

matlub olan olgunluk

oldugunu

yaratmamn Cenab-i Hak hakkinda "vfldb" olduunu

Mezhebi'nin bu gbru^unden suphe. etlen Es'Sri, hocasina

hayirti olani

Miilezile

vil'clll:

sabide tecellt eden kahnnsa her

kiircles

beynennas miisahhas

hakkmda

eden

Idclla

yolundaki

siinnet

dikkat cakicidir:

zamanlardaki nefs

nefsine galip gelme sansinin arttigmi dusiinur.

huziir ve sijkun verir.

l.ikdirdeki

ehl-i

bir "ihve-i

her olus birgok varhgm kaderine aid

lakk'm ona nasil bir mukabelede bulunabilecegini

tahmm

edersiniz 7

"

ona yasasaydi umdug-j gib: taa!!e bulunmayip isyan edecegini

ve bunun netlcesinin de azaba ducar olmak oiacagim bildirerek kendis:
icin hayirh
olani halk eitigini yani sabi iken canmi alarak onu bu durumdan
kurtardgmi beyan
'-Cenfib-i l-lak

bir ittisal

(kesisme) noktas:nda vaki olur. Misalimizdeki sabinin feci

olumii sadece kendisine muessir oimayip kendisinden kuiiandigi

esyalara, arkadaslarma, ana-babasina ve derece derece

maruz

"

buyur'ur

'-Bu beyan karsis-.da hayatin: kaflr clarak tamamlayan diger kardes Cenab
lakk'a "Ey rr.erharr.etlilerin en merhametlis: olan Rabbim: Madem
Cyle, beni
nicin kardesim gibi sabi iker. bldiir^p de bu feiakete suruklenmaklen
kurtarmariin?"
:

kaldigi faciaya sahid

varliga miiteallik

ve bununla

ilgili

olan pek gok sahis ve

bulundugu muhakkaktir. 113 Kaderin bu

girift

uolunda

bir itirazda

bulunsa, Cerab-:

Hak buna

karsi sizce

ne buyurur?"

Bu noktada verecek
"Hir

<Ie

oylc bir fitneden (beta ve musibetten) sakimn

Zulmedenlere Hnkimmakla kalmaz (umumi

siddetlidir."

(I'.nfal

Suresi. ayet 25)

olur)

ve

cevab; kalmayan Ciibbai. muhatabini itham ederek:

"-Sen vesveseye tutuldun." diyerek cevap vermistir. Es'ari ise:

ki,

sadece sizden
cok

bilin ki, Allah'in azabi

"-Hayir ben vesveseye tutulmadim. Ancak Seyhimizin sciyleyecek

di.

Anlasilan akil sepetinde

pamuk

Bynlarak kendi itikadi gorCisiinij

scizii

kalma-

bitmis diyerek meclisi terk etmis ve Mutezile'den

yaymaya

baslamistir.

ISLAM DUNYA GOKUSU

nailiyyetleri hatira gelebilen

hikmetler olarak bata ana-babasi

KADIK MISIROGLU
dusiinerek

zaman ve

olmak uzere bu lzdiraptan hissedar olmak mevkiinde bulunan

kendi hesabina-

herkes

sartlarda az

igin -yine de- bir teselli kaynagidir.

Diger taraftan basta hayat ntmeti olmak uzere Allah'in

nlmetlerinin O'nun "Latif" sifatmin eseri oldugu gergegi
de hatirdan uzak tutulmamahdir. Bu sebepledir ki; Cenab-i

Hak

bazi insanlan

daha cenin halindeyker. oldurdugu halde

bazilanni yiizyildan fazla yasatmaktadir.

Bunun

hikmetlerinin

Ve yine

iyilik,

bilir ki

muhitinin menftliklerinden -hig olmazsa

memnun bile olabilir.

Zira

musaid artlardaki gok

bilir ki

iyilikten

elde edilen bir nettcenin serefi

gayr-i

daha

musaid

degerlidir.

ona ulasmak

igin

(jbguslenen gugliiklerderecesindedir. Gugliik ne kadar fazlaysa,

seref ve binnetice

Bu

mukafat da c kadar biiyuk

bir zihniyet meselesidir.

Zihniyet

olur.

ise, islam'iri

hayat

koydugu temel prensiblerden nastb

olgude mukemmele yaklasir. Bu kemali elde etmis.

ve Kainat'i Tzah igin

biri

de insanoglunun vakti mechul olan oliim igin her an hazir

bulunmaya kendini mecbur hissetmesidir. Geng yasta olumlerin

.ilindigi

diger birgok hikmetlerine ilaveten temas ettigimiz bu noktasi

ve dirayete ulasirlar. Tipki taaffun etmis bir gubrenin ortahga

da insanogluna gerekli derecede

bir

teyakkuz sahibi olmasi

olanlar butiin menftlikleri

inikrop

kizzetli

Diger taraftan mahrumiyetler, ferdin muvaffakiyetini

guglestireceginden onun elde ettigi basanlarin daha fazla mukafati
gerektirmesinden de aynca

sagmaktayken onu kullanmasim

bahgivanm elinde

igin Allah'in bir liitfudur.

bir teselliye ula?ilir.

Mesela, yetim

bir

musbet yonde kullanacak

agaglara tahsfs

bitkilere,

meyveler ve besleyici

bir gorus,

mahir bir
olunarak ondan
bilen

sebzeler veya rengarenk

ge^itli

gigekler elde edilmesi gibi...

Bu olgunluga

nail

olan insanlar yalniz kendilerini ihata

gocugun, yetimligin gayr-i musaid sartlanna ragmen yukselebilmesi,

uden menftlikleri

boyle olmayanlara kiyasen beseri

suruklendikleri gunahlardan bile karli gikabilme dirayetini

ve tahsini icab

ettirir.

Ayni ekilde

Alemde bile daha

ailevl

fazla takdir

ve ictimai muessirlerin

josterirler.

Bu

degil, iradelerine

anz olan herhangi

keyfiyet dehsetli bir

bir saikle

nedamet sayesinde muspet

beseri iradeye menfi bir surette tesir ettigi bir muhitte yetisildigi

amellerle ulasdamayacak derecelere yukselmeyi dahi saglayabilir.

halde hayatin musbet bir yonde nizamlanabilmesi elbette daha

Bu durum, Diinya planinda

gok takdir
$ili 'de bir

edilir.

Agn DagYnda

muallimlik

yapan

bir

kimsenin

baka mektebe tayini giksa o, not baremini degistirmez

mi? Geldigi yerde pekiyi verdigi bir talebenin seviyesindeki

bir gocuga $isli'de belki ancak orta verir. Bu. mahrumiyet ve
nailiyetlerin

gergeklesebildigi halde Ahiret'teki karsjhk, ilahi bir nimet

emirlere gore tanzim etmis olsun.

Bugiin yasad:gimiz devrin artlanndan hepimiz sikayetgiyiz.

vastl

olmakta degil midir? Lakin

en had

bir sekle

akilh bir adarr. biitun

maruz kalmacak her mahrumiyetin

ilahi

ve ebedf r.imetlerle

bu

bir adamin
maruz kalacilecegi musibetlerin en buyugii hayat nimetini
kaybetmektir. Lakin bu oyle bir ziyandir ki; sahibinin hakikat

laglanmasi demektir.

Icyyaz bir sebep degil midir?

insan bunu

gahsan

olguleriyle bakildiginda beseriyyet igin irtifada zirve teskil

takdlre nail olabilecegini dusiinmez

bir

hayatini ilahi

olguyle yasandiginda

dini galip gelsin diye

ragmen salih bir kul oldugu takdirde sartlar musaid

oldugu zaman ve mekanlardaki emsallerinden daha fazla ilahi
giigluklere

mi? Akilh

Bu

ki, fert,

mukabele goreceginden suphe edilemez. Mesela, Allah yolunda

hesaba katilmasindan baska nedir?

sikayetler Islam olgu ahndigi takdirde,

goru berrakhgi sayesinde

olarak kendiliginden tecelli eder. Elverir

yuruyen ve O'nun

Bu

sirf bir

"peygamberlik"ten sonraki en

yiice

eden
mevki olan "$ehidlik"le

Bu da ebed! seadete

nailiyyet igin

eh
(lm)

"i'

tSLAM DUNYA GORUU

Bu demektir

ki;

KADiR MISIKOGLU

Cenab-i Hakk'in emirleri

kul hayatini

Hayatin genglik mevsimi nefsant arzulann sjddeti bakimindan

istikametinde nizamlayip o yolda yiirudiigu takdtrde maruz

kalacagi her ziyan

(!)

suunat itibanyla oylesine guzel

bir

artik

ugradiklan icin galebe

onu dolduran butun vukuat ve

hayati,

olabildigince giic bir

cirkin bir sey kalmaz.

Hakikaten nedamete inkilab

hayirlann ve istikamet sahibi olrr.amn degerini de artinr.

Diger larafian merit temayuller or.lan gelis:irecek muessirlerle

ve

bir ar.s

takdtrde bir giinahin

ettirildigi

^artlarla hasir nesir

Bu ?uur,

esi-dostu

gori'ilur.

En

kavramaya yarayacak

olmadan ewel islam! bir

secmekten baslayarak

Bu demektir

iyi

ilmt faaliyete

kritik

tab?

Kabe'ye

Bu

ile

gibi...

Bu ahskanhgin kazanilmasi

adimlar atihrken rucu kolaydir. Sonra

kadar zayif olan iradeyi

calistr.

istikametinde

ise, bir

bir

adain

derece yanhslik yapsa mekanin uzayip

bir derecelik acinin -faraza- yiiz krn.lik

etmesi gibi

olmaz.

Bu

sebepledir

ki;

zaman

icinde genclikteki kiiciik

din gencligin kiymetinin bilinmesi

telktnler

ile

ferdleri

yonlendirmeye

terbiyesi" hususunda da ana-babayi

115

Diger taraftan

rr.enftlikler nasi!

ve temayullerin tekerrurleri

ile

cnlan gelistirecek hareket

takviye clur ve bir

gun bas

ki,

durmaya bakmahdir. DTnin, nihayeti s/iddetli menfTlikler

olan bazi hareketleri daha baslangician yasaklamasi bu
hikmete mebnidir. Erkegin bir kadma alaka ile bakmasini
"goz zinasi" sOretinde telakk! ettirerek ondan sakmdirmasi
hiikumler bu sebeple varid olmutur.

sebebiyledir

Aynca "<;ocuk

ikaz eder.

insan bu ^artlanmaya sebep olacak muess.irierden uzak

gibi

bir

donen

uhrevt mes'Gliyetinden adeta dehete diisurecek derecede

orumcek agi
baglayip ydnlendiren o muessirler

mumkun

ki,

hayati yonlendirmek hususunda genclik

hususunda birgok musmir

ise

tekerrur sayesinde adeta birer celik halat kesilirler. Bas.

edilmeleri kolay kolay

ki;

yerde bu

tesktl

Bu gercek

imkansiz denecek derecede zordur. Tipki kotu bir ahskanhgin

ilk

nukteyi ifade icindir

da olgunluk yasjannda insani basjangigta tahmin ve

lasawur edilemeyecek kadar uzak muhitlere gotiirur.

tedrtcen gercekle^tiginden

menfiliklerden kacinmak basjangicta kolay, nihayette

kazamlmasi

oldugu

bir inhiraf

keyfiyet ekseriya belli bir veya birkac muessirin

uzun zaman icindeki tekerrurij

tesirlerin cart

(egilip bukiilmeler),

nadiren ant ve tek mtiessirle gerceklesjrler. Yani ayak yavas,

yavas kayar.

ulastigi

saprna

bir

oldugu inhinalar

Bu

kolaydir.

iyi

ve ehemmiyetli bir safhadir. Kibleye

bulundugu mekanda

kadar pek cok

suretlerde side edilebilir.

Be$en iradenin

mevsimidir. Genclikte

ncdadimiz, "Aga<; ya iken egilir." demi^tir.

Allah karsjsindaki mi'tkellefiyetin mahiyet ve gerekcelerini

layikiyla

talih

kosmak daha

niuhttlere

menft

genclikte

keyfiyet tabiatiyla genclikte islenen

henuz bas edilemez hale gelmis bulunmadigmdan da genclik

gurur veren bir sevaptan daha hayirli olabildigi

bliyiik talih,

Bu

Boyle

insan iradf hatalanndan bile -yukandaki gubre misalinden

yola girebilmektir.

etmek daha kolay oldugu halde bu

istir.

tecellilerle siisler ki, boylelerinin

bu Alemde abes ve

anlasilacagi iizere- binnetice karh cikar.

bilfarz

olmasi sebebiyle aynca bir

giic

kazanc mevsimidir. Nefsant temayullere ihtiyarhkta onlar zaafa

aslinda "kar"dir.

Bu goruse ulasmak,
nazannda

hakka ve hayra yonelmenin

J
1

1,',

Ana-babamn

evlad uzerx.de sUphesiz

pek 50k hakki

vardir.

Fakat evladlarm

bunlar arasinda onlara "miras birakmak" gibi

bir iiuikllnfiyet

ar.a-babalar uzsrince U? hakki va:d:r. B_nlar:

a-GOzel

isirr.

takmak.

b-Dininl-dlyanetini dgretmek,
c-Iivlendirmektir.

Dikkat

edilirse,

yoktur. Boyle oldugu halde bugtin ana-baba!ann evladlanna hlmmetlerlnde birlncl

-.iiiiyi

mal-mUlk meselesi

te?kil

etmektedir!.

edilemez hale gelirse

fitratta

ISLAM DUNYA GORUSU

mevcQd musbet

yaklasmayi telktn eder. Ofke ve siddet, muhatabi has edemeyecegi

de

aynidir.

tfa

edilmek uzere emredilmistir. Bu,

Bunun

hususiyetler

icindir ki; ibadetler periyodik bir surette

almaktaki mantiga benzer.

Bu

bir ilaci belli arahklarla

yiizden din, insan tabiatinm kolay

kolay degistirilemeyecegi gercegini telktn ederken

bunun

olcude imkan dahilinde oldugunu da gostermek uzere

otorite karsisinda

l)ir

muhalefeti bertaraf etmez.

irade

yok edilememekle beraber

onlann koreltilmesi ve muessiriyetlerinin azaltilmasi saglanir.

Buna mukabil ferd ve cemiyetin faydasina olan hayirh isler
mukafatlarla tesvtk

ilaht

edilir.

insan tabiatindaki musbet

temayuller de emredilmis birtakim temrinlerle takviye olunarak

gelistirilip

gayesi

inkiyada tabt tutsa da icteki

bir

Tasawufsa zahirden ziyade

ugrastigindan gunahkara merhametle yaklasmak,

daha emin

onun

batinla
zahirini

bunlann insan sahsiyetine hakimiyeti saglanmak

Cenab-i Hakk'ir. ogrettigi

bir metodd'.:r. Zira

tath

o ylice varhk. Hazret-i

Musa'yi Firavun'a gbnderirken:

"O'na, (Firavun'a)

yumusak soz

(kavien leyyinen) s5yleylnl" buyurmustur.

(Taha Suresi, ayel 44)

edinmek isteyenler, ?u esere bakabilirler: Ahmed OnkalDavet Metodu, Konya, 1983.

Bu metod, tarikat ve tasawufun ruhunu teskil eder. Gerceklen tarikat ve tasavcereyanlarm bazi nadanlann iddia edegeldigi uzere, Yiice islam seraitine aykiri

Bu hususta

fazla bilgi

Itasulullah'm Islam'a

vufi

noktasi yoktur. $6yle

liicbir

Istisnfisiz

giiduliir.

diizeltmeden once kalbini

bir tabirle iradesini

yumusatir. m Orada muhalefetin siddeti yerine nedametin

B.i bize

faaliyetler nettcesinde menftlikler

mecburl

belli

terbiyesi'ne aid emirler ve nehiylerle ortaya ayni zamanda

terbiyevi olan bir sistem koyar. Oruc bunun en guzel misalidir.

Bu

ADIR MISIROGLU

herkes

Icin

ki;

olan

ser't mukellefiyetler

-merhamet-i ilahiye

BSgarfde tutulmus, yani takat itibariyle en asgart bir

durumda

tcabi olarak-

olanlar olgij itlihaz

olunmustur, Mesela bir gocugun kaldirabilecegi bir yilku, faraza bir pehltvana

leklifte

mahzur yoktur. Buna mukabil ancak bir pehlivanin tasiyabilecegi yi'ikii bir
ijocuga ydklemek ad&let ve insaf haricidir, iste en asgartde tutulan ser'i mukellelilcfiir

d- Mahrumiyetler Kar$isinda Tasavvufi

Telaft ve

liyetlerden fazlastna iklidan olanlara bu fazladan (nafile, farz olmaynn) Ibadetlerde

bulunmalan itpin agilan musaade kapisi "tarikaf'tir. Zira O, lakvfl ol(,:iileri ile
yasamayi amirdir. Miiteserriler i(;inse olgu "fetva"dir. Fetva ile amel elmek herkesin

Tedavi Yollan

Tasawuft cereyanlar vukuat ve suunata

(realitelere)

kader

acisindan bakmayi ogreterek

vazifesidir.

Takva

ise,

takatga segkinlerin...

Diger taraftan, Pcygamber -aleyhissalatu vesselam- bu Alem'de dort kategorl

asm sevinmek kadar uzulmeyi

de asgariye indirerek insanlan faidesiz bir takim telaslardan

lskil

kurtanr. Diger taraftan ser'tibadetlere ilaveten evrad u ezkar

2-Bu ahkami serh ve izah etmek, yani

butunmak,

onlan

daha

bir kat

ile

zirhlandirip nefsani temayuller istikametinde

eden

bir faaliyet ifa etmistir.

1-Katnat'in Hahki'ndan

Bunlar:

ahkam

telakkt etmek, yani

3-Allah'tan telakkt edilen, had?s-i seri/lerle serh ve izah olunan

4-Ruhlarda tasarruf etmek, yani mar.ev;

Herkes

O'nun

ser'i ibadetler

emirlerl ferd: olgunluk istikame'.inde

iginde -bizzarure- Cenab-i Hakk'i yad

emreitigi ibadetlerle ruhundaki

musbet

temayiilleri

takviye ettigi halde bu takviye tarikatlarda evrad U ezkar

bir kat

daha

tatbik

ile

ve dimagda yerlesmesi
$u kadar aded ilave zikrin
iste bu keyfiyet igindir. Bunu

artinhr. Tekrar. kalp

periyotlarla icra edilmesi

Peygamber
hadiselere

bir iktidar ile

kuwecen

fiile

miicehhez olarak islam:

cikarmak.

-aleyhissalatu vesseiam-'dan sadir olar. ve bu dbrd'jncu grupa giren

bir-i iki

misai verellm:

Peygamber. Mekke'den mufarakat buyurdugu (ayrildigi) esnaca Ebu

Cehil, Hazret-i Ebubekir ile Efendimizi yakalayip geri gatirene yiiz altm vaad
c'.ir.isti. Bj vaad sebebiyie arkalanr.dan segirtenlerden bir: ce Siiraka ad::ida bir
mUsrikti. Meriine yolculanna. cr.-onbes metre mesafeye kadar yakiasan Siiraka'ya.
Hazre:-:

istenilenin pekismesi icin sartor.

belli

ahkami

ve icra eylemek,

gitmekten ahkoyar.

eder,

vahye muhatab olmak.

hadfs-i seriflerle varid olan Ictlhadlarda

yaparken menflliklerden kurtulamayanlara miiteserrt insanlarda

vakT oldugu gibi ofke ve nefretle bakmak yerine merhametle

Efendlmiz o mtibarek

elleriyle isaret

ederek:

"-Dur!.. Gelme!.." buyurdu.

Suraka. bu emri dinlemek istemedi. Fakat atinin ayaklannin kuma battigmi

Attan inerek Efendimiz'e yaklasmak istedi. Bu defa da kendi ayaklannin
kuma batmasi ile ilerleyemedi. iste bu bir "tasarruf "tu.
i|(jrdii.

islAm dunya goruu

meltemlerinin viicud bulmasina zemin hazirlar. Mutasawif,

muahezeyi nefsine, rnusamahayi gayra tevcih etmeyi ogrenmis

kimse demeklir. 117 Tasavvufi olciiler seriati hazmetmis insanlar
icin varid

oldugundan

ve diizeltme snasini
diisi't.-imek gerekir.

boylelerinin, zahiri amellerini duzeltmis

Alemine getirmis kimseler olduklanni

ic

Aslolan da

ic

amel ve iradenin koku ve kaynagi

alemdir. Qiinkii zahirdeki

hisler

ve

fikirlerdir.

trade terbiyesi igin o, heniiz zaafa

ugramadan once
kucak acmak ve onu menfiliklerin gelismesine
zemin olan muhitlerden uzak tutmak ilk bas vurulacak
tesirlere

iyi

lazimedir.

MISIROGLU

l.ADtR

Mesela

henuz icmeye balamadan ewel kendinde

bir sarho?,

veya gayrda vakt olan hallerin daha onceki mu^ahedesiyle

.arholugun menft akibetini iyice tartip dokebilir. I. akin bir
defa icmeye ba^ladiktan sonra bu dirayeti kaybeder. i^te
liutun menfiliklere suriiklenmelerde mevcud olan bu gercegin
Zihne iyice yerletirilebilmesi icin hasta ziyaretinin sthhate
jiikretme meylini artirdigi gibi cemiyetin butun menfilikleri

karismda da ibret ve basiret dirayetini muhafaza etmelidir.

Tasavvuf, insanlara bu goru olgunlugunu kazandinr. Qunku
hayatin -takati miisaid olaniar icin- "takva" olgiileriyle

nizamlanmasim amirdir.
Diger taraftan Peygamber -aleyhissalatu vesselam-'in
lebligatinda musahede edilmekte oldugu gibi her ferde onun

Boyle; bir hAdise d

"Bedir Harbi"ncle vaki oldu. Harbin kizistigi blr sirada

avue toprak atti. Kur'an-i Kerlm'de:
"Uy Hvclir Muhatv.busl'de bulunan mticahidler, muharebe esnasmda helflk

Kfendlini/, iiiii$riklr ii/erine bir

olan mci.?riklrl slz oldttrmedhiiz. LSkln onlan Allah katl eyledi. Ilabtblm,
sen
d milsriklere do(jru bir avm,: tajji par^asi atmistm. Fakat attigiti zaman sen
uiiimdiii; lakin Allah atti." buyunnakladir. (Enfal SQresi, ayet
17)
Iste larikat $uylileri, l-V.ygamber -aleyhissalatu vesselam-'m
bu gibi lasarruflarmin
varlsklirler. Liu selahlyatl hfllz olaularin, taylnleri seleflerlnln sahsi
arzusuyia olmayip

Puyuainberli; niliani mlllakat neticesinde ve

"m(iiKsyyih" deniltr
lasarnifii niuktedir

ki.

bunhir kalplerde

O'nun
bir

izni lledlr.

Boyle olmayanlara

degisiklik husule getirmeye,

yani

olama/Ur.

I'asavvuli

li'liikkileriii

farik

vasfi

gormeden once "eminarK" denikm ve

nefisle

mikadeledir. Nefis

ise,

terbiye

sahibini kotiiliiklere zorlayan bir vasiftadir.

Bununla miicaddeye baslaninca da derece derece su merhalelerdcn gecilir. l.evvaine (Koliiliirju Kinay.ui), Miilhime (iliin ve ilhama mazhar), Mutmainne
(ilrni'nana
errnis olan). Radiye |Razi olan), Merdiyye (Razi olunan) ve Safiye
(Peygamberlerin

mizacina gore bir diizeltme ve yonlendirme metodu tatbik

eder. Tartkatlann geitlenmesi, mtzaglardaki farklihklara gore
bir telkin

ve terbiye

metodunun

gerekli olmasindandir.

Coskun

inizach bir insan, Kadirilik'e meyleder ve bu tarikatm gosterdigi

daha kolay terakkT eder. Vakur ve sakin mizach

Insanlar ise Nak^i tarikatinda mizaclanna bir paralellik gorur
ve bundan dolayi o tarikatin temrin ve telktnlerine claha kolay
temrinlerle

ram olarak yukselme

sansini elde eder. Mursid-i Kamil, zahiri,

hocalar tarafindan duzeltilmis olan muridini mizaci istikametinde

bir

manevi terbiyenin haddesinden

gecirir.

Mizacin -yok

edilmesi imkansiz olan- temel temayiillerini nefsanT mecralar

nefislerl)...

Nefsin bu suretle terbiye edllmesinde

olan

"Levvame" derecesindeki

faaliyetlerin

bir tarikat olara.k telakki edilmtjtir.

Bir

melaml

kaza etir.ek

ir.esela

onun itham
gck

:!er:ye go:Cru:rr.es:

Buna "Melamilik"

Ramazan'da

niyet

edilip asagilanmasi

etmeyerek

demek

cteden beri ayn

dcnilir.

bir gur..uk Rarr.azar.

orucunu

alenen oru? yer ve bu suretle :r.sar.!ar:n husdrr.eti.ni celb

eder. QtlnkO baskalannin muhabbetinl ceibetrr.enin kendi nefsir.e hes
geleceg:
dusuncesiyle nefsin zicidina :s yapmay: prensib ecir.ir.
isler.

gdzliikler

Muhatablanna adeta numarah

veya sahst hastahklanna gore, munhasiran onlara

aid receteler yazar.

giin

isin ash bu oldugu halde bazi gergekten kusurlu oiar. muslurr.ar^ar

da Meiamtiigi
mazeret sebebi olarak kullamrlar. Bu ytizdendir ki MelamTligin sohreti MUslUmanlar arasmda pek iyi degildir. Diger taraftan Melamiiik tarikat olarak telakki

bir

edildigi

yerine ulvi gayelere tevcih eder.

halde aslinda -claha ziyade- bir mesreptir.

tarikat olan Nuksiligiti bile

Melami kolu mevcuddur.

Golpinarli- Melamiiik ve Melamiler, Istanbul, 1931)

derecede

ki;

seriata

(Fazla bilgi icin bkz.-

en yakin

bir

Abdulbakt

zemmetmenin ve iyilikleri
havamn cart oidugu muhitlerde dolafmamn ruhta meydana getirecegi tesirlere
muhtac olmayan hig bir ferd yoktur. Ancak bu keyfiyet
Diger taraftan kotiilukleri

medhetmenin veya boyle

icra edilirken ders

gtybet, ucub,

bir

ve ibret noktasina agirhk verilmeli,

hased

gibi menftliklerden titiz bir surette

fSLAM DUNYA GORUSU

KADtR MJSIROGLU

Bu ise, ancak tasavvufT muhitlerde

kazanilabilen takva ve edeb olgiileriyle saglanabilir.
beri kahnabilmelidir.

e-Netice:
Butiin

Gergeklen tekkelerin vazifelerini layikiyla yapabildikleri

zamanlarda onlar kamil birer ruh sporu merkezi veya "cdeb

mektebi" durumunda

idiler.

layikiyla ifa edebildikleri

Nice zamandan beri bu

sdylenemezse de

elde edilemiyorsa elde edilebiien

bu

soylediklerimizi hulasa edip maddelestirecek

olursak ortaya su tablo gikar:

1-Gercek

bir

mumin

iradesini her

seyden once Allah 'dan

rollerini

tamami
kadanndan da vazgegmemek
bir seyin

razi

olmak istikametinde kullanmahdir. Bu

igin

de cok

musibet

gerektigi kaidesine itibar olunmalidir. 118

sukiir ve

hamd

icindir. Bizzat

hissi

koklestirmek

hamd

etmelidir. $ukiir nimet,

Cenab-i

Hak

tarafindan takdir edilmis

mahrumiyetlerden sikayet etmemeli, Diinya ve Ukbayi

Gunahkar insan yarah

olan

asil

muessir ofke

bir

degil,

kus

gibidir.

merhamettir.

Ona fayda verecek

Bu duygu ise -daha

ziyade- tekkelerin musamahakar muhitinde elde edilebilir.

Bu
yuzden toplumumuzun pek cogu dinen irade zaaflanyla malul
oldugundan cemiyet icinde hastahanede dolasan bir doktor
hissiyati ile

mesbd

bulunmalidir. Lakin doktorun hastaya

efkati ve tedavl carelerini

neticesi degil midir?

sunmasi

bir egitim

Bu

egitimin ozii

manevt

dusunup bunun ebed? Alemdeki

biz

doguracagi mes'Qliyetten kurtulmak

terbiyedir.

Bu

Diger taraftan o yiice Peygamber, "Kauga eden iki

karde$inizi gorurseniz, zalime de yardim edin, mazluma
mistir.

da..." buyurmustur.

kullanmaya yonelmelidir.

edecek muessirlere, henuz o irade zaafa ugramadan

kucak agmahdir.

buyurmustur!..

daha

hayat ve hadiseleri kader perspektifinden degerlendirebilme

Bunun igin Islam'i -ala kaderi'l-imkan- dogru

ogrenmeye ve hazmetmeye gahsmahdir.

dirayeti demektir.

3-Kader perspektifinden bakilarak kabullenilen gerceklerin

ortaya koydugu agirhga nza gostermekle beraber onlann
diizeltilmesine

cahsmanin

bir ferd igin ilahl bir

diisunmeli ve Dunya'ya
hatirdan uzak tutmamaiidir.

edebiliriz?" suaiine karsi da:

fazla

zulmetmesine engel olarak!

"Ma

igin

gonderilmis bulundugumuzu

Bunun

igin ceriazelerde

mezarliklar:, hastahaneleri ve benzeri

sik sik

kiiUiihu

la

yetrukii kiilluhCi. "yani

ediiebileninden vazgeglmez!..

Bu

tamami

ziyaret etmeyi ahskanhk haline

mahrumiyet mesherlerini
getirmelidir.

elde ediiemeyen

buyurmustur.

Buhari, Mezalim 4; ikrah

oium yeter"

121

"Ve kefa btlmeuti vaizen", Yani sana vaiz olarak

6.

Peygamber

bir islami kaidedir.

Muslim. Fman 95.

120

bulunup.

12 '1

la yitdrlkii

borg oldugunu

bunu yapmaya muktedir olup

-aleyhissalatu vesselam-: "Nasthat isteyene

bir seyin elde;

nazanyla

sartlara ibret

bakip oluslann derun! hikmetini Allah'a havale etmelidir. Bu,

olamadigirmzin zahire gikmasi

"-Ellerini tutarak

gayret ve

de o istikamette

tesir icra

icin

bir

"Din nasihattir." 119 buyurmus ve nasthatin mukerrerligi

luzumuna isarei igin de bu mubarek sozii ug kere tekrarla-

yardim

igin biiyiik bir

Bunun

dirayetle

olarak

nasi!

mes'uliyeti

azaltacagi gorusiiyle tesellt bulmahdir. iradeyi nailiyetlerin

2-Hayata ve onu ihata eden bilciimle

de

da tasavvufun hakim oldugu muhitlerin tesirine ram olmakla

elde edilir. Bu yuzden Peygamber -aleyhissalatu vesselam-:

"-Zalime

bir

ve ogretim

Manevi hastahklann karsisinda

egitim ihtiyactndayiz.

biitun olarak

ise

Ayrica bk. TirmizT, Fiten 68.

$uab,

VII,

353)

flliim yeter!

(Ho.yhnkr,

KfK))

islAm dunya gOrO0

4-Kendisine, goluk-gocuguna ve tesirine tabi olmak ihtimali

bulunan herkese

kar]

bulunuldugu, bunun

uzak tutmamahdir. Bu
geri

hak ve hayir olanin

bir

telkini ile

mukellef

emr-i ilaht oldugu gergegini hatirdan

faaliyetlerin

kalmayarak bunda

umumi

adi olan

cihaddan

dUsQnmelidir. islam'm devami Allah

olduguna gore onun devamina rr.edar olacak amellere

katilmakla kiyamete kadar o feyyaz gorus sebebiyle iktisabi
altinda

muhtemel bulunulan

biitiin

olanlar, bir gerez kabtlinden kalmaktadir.

hayirlardan hissemend olunacagi

d(lUnUlmelidir. Fanflige isyan

ile

ZulmO ayyuka cikan bu adam:.

etmisler.

vazgec.
akittigin

da Haccac-i Zalim

vardirmahdir.

birllerl

gelip nasihat etsin diye anasina sikayel

cag:rarak:

Neden bOyte herkese zulmediyor.

Ham

Islah-i nai's et...

mazlum

"Ana. sen bunu nereder.

ve verilecek miktari

bulunulursa mesuliyetten kurtulunacagini kimse bilemez!.. Bu,

kulda meknuz olan ve asla Iayikiyla olgulup bigilemeyen zahiri

olan bir borgtur.

O nimetlerin

kildigi

son had

ile

tahdld edilmis

mahiyetleri kadar

da

Bu

rrozOr-i

isten

llahMe

sana gelip beni sikayet mi

billyorsun, birileri

etti-

Haccfic-i ZSlim

olan

pencereden disanya

sirada

birini gorclii. Elini cirpip

Sarayin OnUnden gecmekte

bakti.

hizmetkarini cagirdi ve yoldan gecen adami gfistere-

rek:

"-Su adami

al,

buraya gel!" emrini verdi.

Biraz sonra esnaf kllikh

tir

tir titriyordu.

birisi

karsisinda

el

pence divan cluruyor ve korkusundan

O'nun omzuna atti:

hiriysen benden sana zarar gelmez. Senle

Haccac

elini

biraz konusacagim.

dedi.

Adam:
belli

oldugu halde Allah yolunda mucadelenin nisabi ve nisbeti sarih

olarak beyan olunmus degildir. Acaba ne miktar bir hizmette

ve batmi nimetlerin miimkun

hem

Kadincagiz sikayet edenlari sdylese, onlann da zulilm gorecegmi diisiinerek"

"-Hayir. asla!" diye cevap verdi. "Ben sagdan-soldan duyuyorum

"-Korkrtw diirust

bir zek&tin nisabi

salacaksin.

kanlar:r.dan doiayi biiyiJk bir mes'uliyet a'.una giriyorsun!.." dedl

birilarinin gelip kendisini anasina gammazladigmi anladi ve:

Konusmamizi da su anneme dinletecegim!"

Gercekten

or.iine galeni asip kesiyorsun.

nam

tarihe kStii bir

ler'!"

olan bu cihad faaliyetinin herkes Qzerinde kat't bir emir oldugu

cihadda mechuldur. Bundan dolayi cihada mutealhk mes'Qliyetin

had ve liucluclui inn bilinememesi yiizunden gayreti son hadde

noktayi hig bir

Haccac-i Zalim

dolu suuraltini tatmine medar

dusuniilmelidir. Qstelik bazi amellerde nisab belli oldugu halde

Bu

aid

zaman hatirdan gikarmamah ve herkes "Hesaba <;ekilmeden

-Ogl'.im!

in kefaleti

kan ahirete

olguyle bakildiginda dunyevt faaliyetlerde

hisseye nail olundugu takdfrde

bir

hayatini kiyamete kadar imtidad ettirebilmis gibi iktisabimn

devam edecegini

KADtR MTSlROfiLU

yekununu da

Allah'tan baska hakkiyla bilebilecek olan yoktur.

"-Peki." dedi ve biraz sakinlesti.

Haccac

sordu:

"-Sen hangi mlllettensin?"

Adam

kem&li bir

iftiharla:

"Elhamdulillah muslumanim!.." dedi.

Bundan sonra aralanndaki konusma su

minval iizere devam etti.

"-Ne i? yaparsin?"
"Zeytinciyim, pazarda zeytin alip satanm."
ile ahireti mukayese edebilir misin?"
Ben cahil biriyim. Beni okutmadilar. Boyle
Ben bunu yapamam."

"-Ciuzel,

bana Diinya

"-Hayir. asla!..
rin isidir.

bir

mukayese

alimle-

"-Canim. musliimanim!.." dedin. "Demek ki ahirete Imanin war. DUnyamnsa

Her musliimansn iman etiigi ahiret hakkmda az-gok bir fikri olur.
Buna gore bdyle bir mukayese yapabilmelisin. Namaz kilmiyor. oruc tutmuyor

icinde yasiyorsun.

Eger insanlar Uhrevt Alem 'in ebediligini layikiyla takdir

acaba fan! Diinya hayatmin huzQr, siikun ve selametini

edebilseler

temin

igin galistiklannir.

122 a
Bu

kag kati Ahiret

igin gahsirlardi? 12 *

Bu

musun?! Amentil'ye iman:n yck mu?"

Adam cevap verdi:
"Elhamdulillah amentuye de imanim

Ana

boyle bir mukayeseyi

Haccac
gercetjiri

ayiki

ile

kavranrr.asi

icin

;ar:hi

bir

hadiseyt dikkatlerinize

sunalim:

HaccSc-i Zalim, Emevilerin Bagdad valisiydi. Tarihte zulmUyle sohret

sahibi
olmu? bulunan bu adam deha derecesinde zeki bir kimseydi. Hatta
devrinde muslumanlasmts gayr-i arap unsurlann Kur'an-i Kerim okumaktaki
gucluklerini gorerek

onun metnini hurekelendiren budur.

israr etti.

yapmak

Adam

cziir

da

var, narr.az

dir. alirr.ir.in isidir.

dilemeye devam

k:lar:m. oruc

da tutanm.

Ben bun- yapamam.

etti

ve bakti

ki,

egri-riogru bir

cevap vermeden kurtulus yok:

Diinya ise
"-Ahiret scnsuz, hayal edilemeyecek kadar ucsuz bucaksiz bir alem...
onun yaninda bir sinegin konup kalkmasi kadar basit. Yani basit bir an meselesi...
Haccac-i Zalim:

"-O miikemmel
hayati

bir sinegin

bir tarif. Demek iman

konup kalkmasi kadar

ettigimiz ahiret sonsuz bir alem, Diinya

basit.

Yani

basit bir

an

meselesi!..

Bu

fa)

ISLAM dunya gOruu

evvel kendlsini hesaba ^ekmclidir." 123

Butun bu gercekler muvacehesinde insanin sokaklara

bagirasi gelir: "E\j insanlar
bizi

uyanml

sadece kendisine kulluk edelim diye

edinelim diye

demekdegil midir
saadcli de. felaketi

Qikip

Olum varolum!" Allah

yaratti.

124

Mal-mulk

degil!..

ki,

ahiret alemlnln saadeti de, felaketi

cie kisadir.

Bir

an

gibidir.

de

sor.suz.

Dunya

alemlnlri

Oyie mi?

"-Evet, Byledir efendlm!"

"-San pazarda zentlncillk yapiyordun degi. mi?" dedi ve zeytinle llgill her
seyi
sordu. Flyatmdan, DOnya'nin nerelerlnde yetistigine; ne zaman
gigek agp meyvesinin ne zaman olguulasttgina, hangl cinslerinden yag cikanldigma, bu
yagm o cinsin
ne kadarinclan ne kadar elde adilecegine kadar... sordugu her suale
muhatabimn
yanlissiz ve tereddiitsiiz bir sekilde bulbul gibi cevap vermesi
iizerine:
bravo mesleginiu ehliymissiri ve bak zeytinle
dedl ve una dim' sualler tevcih ettneye basladi:
'-Narnazin bir vacibini soyle!":

"()(;o,

ilgili

her seyi ne guzel

blldin!.."

"Abdestlu

Adam

B- ALEM$OmOLLOK veya

UNIVERSALiZM PRENSIPJ

bl r silnuelini soylel"

bu miiival

ilzere sorulan

"-l-letidlm, arz etirilsllm...

Ben

her suale:
cahllim, betii okutmadilar, sagdan-solclan

yorup

(igreudlglrn kadar dinlmin einirleriiil yerine yetirmeye calisiyorum."

dedi.
Sualler Uiyle uzayip hupsi de karsiliksiz kalinca Haccac-i ZSlim bagirdi;
"-Be adant, seni zeytlucillglii mektebiude mi okuttular. Zeytinle ilgili

Dunya gorusu, ewelce de izah etmis oldugumuz gibi

insan

hatinna gelebilen her suale kendi icjnde tezada dusmeksizin

cevap verebilen ve boylece hayat ve Kainat'in tamamtni izah

her suale

cevap verdin. Halbuki saadeli de, felaketi de sonsuz olan ahiret aleminde
seJamete
errnek icin o namazi, orueu... vs ifa ediyorsun. Zeylinciligi ise, ahiret
yaninda bir an
uiesabesiude olan Diinya hayatimn rahatma ulasmak icin ifa etmektesin. Cger
biraz
gibi Ahiret sonsuz; lelaketi de. saadeti de nihayetsiz olduguna;
onun
yaninda Diinya hayatimn bir an gibi kisa olduguna hakkiyla inanmis
bulunsaydm.

ewel soyledigln

su

namazi-orucu. bu zeytinin ogrendiginden

Adam

yiiz kat

daha

fazla

Haccac

Gelen

oldugu cihetle

bir

Dunya

goriisuniin

goze carpan

vasfi

engin muhtevasi

tahlil

ilk

alemsumulliiktiir.

Bu temel

ellerini cirpip:
.

manzumesi demektir. Bu manzume butun Kainat'a samil

ogrenmez miydin?!"

cevap veremeyip basmi egdi.

"-Cellatl.." diye bagirdi

edebilen bir goriis olduguna gore o, bir kiymet hukumleri

bu sahtekann basin: vur!.." diye emir verdi. Scnra ar.asirta dor.dii

"-Anacagim, ben bcyie sahtekariann basim vuruycrum, bir itirazir. var mi?"
deyince annesl bir karsilik veremece- suk;; etti.
"-AI

"HdstbO enfiisekQm kable en tuhdsebu'' (Hesaba cskilrr.eden

kendir.izi hesaba cekinizl.) (Tirmizi. K.yamet. 25/2459)

or.ce, siz

"Ey irnan edenler! Allahtan korkun ve herkes, yanna ne hazirladigina

baksin. Allahtan korkun, ciinkii Allah, yaptiklannizdan haberdardir. "
(Has;
Suresi. ayet 18)

ancak bana kulluk

hicbir Diinya gorusu

ki;

alemsumulluk

''

vasfindaki

mukemmellik

itibariyle islam la ktyas

Qiinku islam Diinya gorusu "ilahi"

bir goriis

muhtevasi, ilim ve ihatasi sonsuz olan Cenab-:

vaz ve teblig

Ayet-i kerimede scyle buyrulur:

"Ben cinleri de, insanlan da (baska bir hikmetle degil)

etsinler diye yarattim." (/ariyat Suresi, ayet 56)

goriis lsiginda islam'in

edildiginde goriilur

cellada:

kiill"

edih"ni:ir,

Bu

ve "ilm-i tnutlak"

olur.amaz.

olmak

itibariyle

Hak tarahndan

cihetle Haiik in sahib

ile

oldugu "ilm-i

-hasa- yansabilecek, herhangi bir

beseri idrak ve ihata tasavvur olunamaz. Bii keyfiyet, Allah

hakkinda kamil
bir neticedir.

bir

idrake ulasmis olanlar igin aklf ve mantik!

ISLAM DUNYA GORUSU

Gercekten islam, vaz

ederken sadece

bir

ettigi

mekam,

manzumesini dava
zamani veya bir toplulugu

hakikatler

bir

dikkate almaz. BittUn zamanlara,

insanlara hatta cinlere samil

hepsi ign

umumi

btitiin

olmak

iizere

civannda olduklan tahmin

Yahudiler

"-Biz de sizdeniz ve

hukumlerini onlann

umumi ve butun mahlukata

bu, kabul edilmez.

Ash hak olan

Mesela

Kainati Tzah sadedinde alemsiimul olan Islam Dunya

Gdrusii bu vasfmi insani degerlendiris ve yonlendirisinde
de

diir.

muhafaza

tiklan

eder.

Bu yuzden

Ona huzur ve saadet temini gayesini guder. Lakin

bunlann bazilan bu gayeyi sirf Diinya 'ya ve beserin biyolojik
igindir.

ihtiyaglanna hasretligi halde bazilan

Dunya ve Ukba'yi birlikte

dikkate ahr. Islam, insani istikametlendirirken onun once
Rabbi ve insanla, sonra da hayvan ve esya ile miinasetanzim eder.

islam, besikten

butun tefekkur, tehassiis ve

tab? kilar.

Onu

mukemmeie

ibadet,

iradT fiillerini bir

muamelat ve

mantiki tanzime

ahlaki davranislannda

ulastirma gayesini guder.

beseriyyeli yonlendirip

Gorusu,

mezara kadar insanin

sair sistemlerde

Bu bakimdan butun
mes'ud kilmak isteyen islam Dunya

oldugu

muayyen insanlan muhatab

ahp, bazilanni haricte birakmak gibi bir nakiseden beridir.

gereken

Israii

dinlsrin hepsi

istiyoruz." deseler

insanin musevi olmasi

soyundan gelmesi

bir Hiristiyanlik

de mense'

gerekir.

itibariyle

alemsumul-

dahf boyle, yani a]emsumuldur. ,2

'"

hristiyanlar, herkesi kendi dinlerine

bir

din olmasi

Israil'den olan herkesi

Irklan dinlerine esittir.

mumkun

Musevi

gekmeye gahsBu sebeple Yahudiligin

degildir.

Yahudiler BenT

$eriati iginde kabul ederler.

Ayni irktan olmayan

olamazlar. Hatta o derecede

ki irkin

biriyle ayni

anadan

dinden

teselsiil ettigine

inandiklarmdan babasi yahudT oldugu halde anasi baska bir

kavimden olan bir kimseyi de yahudT saymaz, Musevi Cemaati'ne dahil etmezler.

baska

Aksine, anasi yahudT olan fakat babasi

kavimden olan kimseyi kendi dinlerinin sumfilune

Bu soyun babadan degil, anadan devam ettigine

bir

alirlar.

inanmalanndandir.
bir yeri

olduguna

Irklar iginde

inanirlar.

Bent

Nitekim

Israil'in

segkin ve ustiin

tahrif edilmis Tevrat'ta

YahudTler hakkinda:
"Siz Rabbiniz olan Allah'in ogullansiniz. Ciinkii sen
Rabbin olan Allah'a mukaddes bir kavimsin ve Rab biitiin
kavimlerden iistiin oiarak kendisine has bir kavim olmak
iizere seni secti." 126

dinlerini, -girkin bir tahrtfat neticesi oiarak- irklarina

Beni

Israii

bir

gibi

Mesela Yahudiler. -ewelce nispetten izah edilmis oldugu

uzere- ash ilaht olmak itibariyle mutlaka alemsumul olmasi
tahsis etmislerdir.

go? etmek

halde Yahudiler boyle yapmazlar.

dhansumul
ictimaT goriislerin hepsi ve hassaten islam, -ashnda- insan

israil'e

Cunkii or.lara gore

mutlaka Ben!

igin

samildir.

betlerini

ediliyor. Dunyanin her yanindan

gog etmekteyken Hazar Musevileri:

Israil'e

mekanlara ve butun

prensipler halinde ortaya koyan bir sistemdir.

Allahu Azimussan'm merhameti

KADlR MISIROGLU

Kavmi'nden olmayan

"Sizi
biri

Mu-

sevT $eriati'na kabul olunmaz.

Bugun Dunya'da Ben! Israii

Kavmi'nden oimayip da musevi inancinda olan topluluklar
Yahudiler bunlan kendilerinden saymazlar. Mesela
Turk boylanndan biri olan Hazarlar (Garaim Ttirkleri) de Mu-

sectim."

bugun oldugu
127

gibi biitiin kavimlerin

arasindan

seklinde beyanlar vardir. Yine Tevrat'm baska

ayetlerinde veya cumlelerindeki:

vardir.

sevi eriati'na mensupturlar.

Bunlann bugun otuz

ile elli

bin

''

''

127

bu vasfina ragmen -ewelce izah edilmis oldugu iizere- mevzu

maruz bulundugundan kamil bir Dunya G6rii?Q degildir.

Hiristiyanlik

Itibariyle

tahdide

Tesniye, bab 14, ayet 12.

Tesniye, bablO, ayet 15.

(Ss)

ISLAM DUNYA GORUU

"i^tc,

Ancak

$tmdi bildim

ki;

butiin

AD1R MISIROGLU

Dunya'da Allah yoktur.

Israil'de vardir." 128

Yahudilikteki ilah anlayislan

tamamen

mill! bir

Yahova baska kimseyi

mutealliktir. Allah, yani

Yahudi irkindan olam alakadar eder. Evet, diger

"Yeryiizii

mahsuliinu verdi. Allah bizim Allah'imiz,

miibarek kilacaktir."

" gibi

bizi

Allah yaratmistir,
if

adeler, Yahtidilerin Allah 'isadece

I'tlerse

kendi kavimlerine tahsis etmeleri suretinde dinde yaptiklan

kcrkunr; tahrifi ortaya koymaktadir.

insan sayarlar.

dereceden

ikir.ci

Bir Yahudt'nin irkdasina

yapmasi yasak

olan seylerin Yahudi olmayan birine yapilrr.asini zarurette

bir dinin,

emrimize tahsis

yaratti ve

etti."

Irkgiligm temelinde

de bu Yahudi mantigi

eski lrkgilar bunlardir. Tevrat'ta

mitjdelendigi igin

dan gelmedigi

vardir.

onu bekleyen Yahudiler,

icin Risalet-i

Yeryuzundeki en

Peygamber Efendimiz'in gelecegi

sirf

Bent

soyun-

Israil

Muhammedi'yi kabule yanasmamak

bahtsizhgini gosterdiler. Bent Israil'den olan peygamberleri kabul

edip digerlerini inkar

ettiler.

Hatta

Davud

its

varsa bunlann her

yahud!

biri bir

.ihlmistir.

ayan-i hayrettir

goriislere

Yahudiler asla

dan beserin seadet ve selametini temine medar olmak

da

bu nimetten hariy tutulmasi asla

"Rabbu'l-alemtn" olan Allah hakkinda

olamaz. Zira bu vaziyet, Allah'm

caiz

sifatlanyla

da bagdasir

Rahman

ve

Rahim

bir hal degildir.

Ahlaki kiymetleri katleden Freud'dan Karl Marks'a, Darwin'-

den Durkheim'e kadar insanhgin basina bela olan butiin

i)6ruler

Yahudi

Krallar,

bab

filozof Ian tarafindan ortaya atilmitir.

irklarin

ustunlugu iddiasini ortaya atan

'da zenci

los Hiristiyanlar
1

liristiyanlar

Bu

Fransiz

serefleri

kavim-

bir Fransiz'dir.

siifliligi.

san ve

lerinden gelir." der.

Mensei

itibariyle ilah!

tahsis etmis olan

olan alemsiimul bir dini kendi kavmine

Yahudiler beynelmilelcilige aykin

bir sekilde

kavmiyetcilige kasden revac vererek milletleri birbir-

bogusmaya sevk

etmisler ve halen de etmektedirler.

6.

da Yahudilerden pek

igiti

ya da

"-Milletlerin ulviligi

leriyle
ayet 15.

5,

Mezmurlar, bab 67. ayet

felsefi

filozofu:

irkciliga.

II.

milletlere

propaganda agi kurmuslardir.

iizere

yeryuziinde bir avuc insana mahsus

olmasi, or.ur. disindakilerir.

mantiki olmadigi gibi

go-

ortaya

filozof tarafindan

etmeyip bunlari baska

iltifat

kabul ettirebilmek icin dehsetli bir

Bunlar arasinda

butiin mahlukati ihata etmis olan Allah tarafin-

bir sistemin

felsefi

kuruculan yahudi olan bu sapik

ki

Comte de Gobineau da yahudi asilli

gonderilmis

milletleri ifsad icin

131

ve Siileyman -aleyhi-

messelam-'i da peygamber degil, melik kabul ederler.

Rahmeti

semav!

biridir.

Gercekten beseriyyeti alcaltan ne kadar sapik

i

sunuldugunu dusunurler.

istifadesine

de baska

felsefeyi

ilabildigine kullanagelmislerdir.

hayvanlar insanhgin istifadesine sunulmussa, Yahud?

olmayanlarm da Yahudtler'in

Miilk yahudiye.

cihansumul mesajina makes bulmak muhaldir. Bu

durum, Yahudi din tahrtfatinin netlcelerinden

Esasen Yahudiler

kullanahm diye

aittir.

dur. Bugl'in Yahudilikte. kamil bir Diinya goriisuniin,

"Diger insanlann dine ihtiyaci yoktur. Qiinku Allah onlan

derler. Nasil ki

de

bunlar da o kadar alakadar eder. Yahudi'nin dismdakiler,

hizmetkar varhklardir. Dtinya, yahudiye

helal gorurler.

biz hizmetimizde

milletleri

kadar alakadar

hatta Allah yahudiye mahsustur. Onlardaki Allah telakktsi bu-

Yahudiler kendi irklarindan olmayant

130

ama onu mesela bir kannca ne

tannya

degil sadece

ayri bir

mezhep

farkli deillerdir.

(Babtist)

Bu

husus, Amerika-

kurulmus olmasi He

sabittir.

Bu durum,

insanligi ifsad

eden

butiin sapik

fikirli

filozoflann yahudi

asill

>lmasiyla sabittir.
<7

ri^

ISLAM DUNYA GORUSU

Buna mukabil

islam

ise, hangi irk ve kavimden olursa olsun,

Dunya'nin neresinde yasarsa yasasin beseriyetin tamamim

Hazret-i

Muhammed

Tlan eder. Hadis-i serifte:

'Insanlar bir taragin

Ayet-i

kerimede

di'5/eri gibi

Ve

musauidir.

" 133

sizi bir

tamsmaniz

Muhakkak ki,

erkekle bir disiden

kavimlere ve
Allah yaninda en kiymetli

Islam 'in insanlara getirdigi ustiinluk miyannin Tzahi, irk gibi

ve elde olmayan bir muessir

oldugu hususiyetlerdir. Turn insanhgi kucaklayan islam,

temel kaidelerini, bir kavimde

ile

Bundan dolayi da islam bir fitrat dmidir ve eskimez. Kamil

manada buyiik ve alemsumul bir nizam yainiz isiam'chr.
Bununla beraber

Allah katinda muttak! olan, muttak! olmayandan

Ruh

ibarettir.

ise ebedidir

Irk,

ancak

Cesed, ruha giydirilmis

ve onun

bir

bir irki

Hunlann

Kur'an-i Kerim'rie (Hazret-I

onu hadd-i
Hangi irktan

Peygamber

fan!

biri

layiginda bir

olursa olsun

vardir. Bir Asyali

da

asik

I,

muessirle

iki

meydana

liayvan hal ve hareketlerinde

daha

beslenen hay van daha sakin

vapanlar

ki,

ki,

et

ile

beslenen

buna mukabil sebze

yirtici,

bir tavir sergilemektedir.

manevl terakk! yolunda iletiemek uzere

belli bir

riyazat

muddet hayvani gida yemezler. Qunku hayvani

gida vahseti, nebati gida ise hilmiyyeti artinr. Ustelik Islam'da

die beslenen hayvanlann

etini

yemek

haramdir.

eden amillere

ucuncusunu de Have edenler

vardir.

"tarihT tecriibeler"

Bu

tarihT tecriibeler

"sosyal veraset" denilen bir hususta muessir olurlar. Mesela

Turkler islander,

ewel de muharip

<;lduktan sonra ise.

bu

bir millet idi. islam'la

karakterlerini

muserref

medeniyet hizmetine ve

)smanogullan da denizlere. Avrupa ya ve Bizans'a

olan Scgiit'te degil de mesela Agr:

yakir. bir yer

Dagi'nm eteklerince yerlesmis

de Diinya medeniyet tarihindeki muhtesem

gosteremeyeceklerdi. Turkler'in islam Dunyasfnda lider

Inkisafl

bu da ahlakl

qorunmesi de baska miiessirler yaninda biraz da yasadigi

135

Hut-.urat Suresi, ayet 13.

ise,

Bu

nlsalardi belki

145.

demektir. Ahlakin

gelir.

licslenmenin mizaca sirayet eden farkh tezahurleri hayvanlarda

Takva: Sevgiyle miisterek bir korkuyla Allah 'a yakinlik kazanarak kalbi
masivadan vikaye etmek uzere O'nun emir ve yasaklarma simsiki baglanmaktir ki,
iistiinliik

onun

oldugumuz

insanlann hidayetine amil olacak bir istikamette yoniendirdiler.

hakkinda):

olarak rjonderdik." (Saba SOresi, aye: 2S; buywlrriaktadir.

Kudaf, Miisnedii'$-$ihab,

bashca

zikretmis

"cografi amiller", digeri ise "beslenme"dir. Hatta

Irklann karakterini teskil

Alemlere rahmet olarak gbnderdik." (Enbiya Suresi,

ayet 107) ve "Biz sen) ancak biitiin insanlara miijdeci ve iegri yclun encammdan/
83

Ewelce de

bir kihftan

";Hesu!::m'; Biz Seni

korkutiic.ii

olciisu koyar.

Ule gorulur. Laboratuar tecrubeleriyle sabittir

da yoktur.

acisi,

ehemmiyet atfetmek seklindedir.

insanlann degismeyen hususiyetleri

deger

li/ere irklardaki farklar,

adiyla bir

islam 'm kavmiyete bakis

"kavmiyet" gercegini de ihmal

islam,

gozardi etmez. Bir realite olarak kabul eder. Fakat

hakkinda

kismen

degil, insanin

-kavmiyet mevzubahis olmaksizin- ustundur.

ait bir keyfiyettir.

veya

mevcud olan

tier.

yiizdendir

olan cesede

anzi, gecici

yaradihstan gelen temayul ve ihuyaclara gore tayin

asll, fitri,

lie

iradesine bagli olarak hasil olan Cenab-i Hakk'a yakinbk ve

ittika lledir.

mevcud olan

lusmt hususiyetlere gore degil, butun beseriyette

iq:in sizi

olamniz, O'na karsi en 90k takva 114 sahibi olammzdir. uphesiz Allah hilendir, her seyden haberdardir." 135 buyurularak

mecbun

li'iek

ve;

birbirinizle

kabilelere ayirdik.

Amerikah da asik olur. Afrikah bir zenci de nefret duyar,

ansiz asili de nefret duyar. Bunlar butun bir beseriyetin mus-

ilur,

buyurulur.

de:

"Ey insanlar! Dogrusu biz

yarattik.

-sallallahu aleyhi ve sellem-'in tebligine

muhatab g5rur ,M ve -ewelce de temas edildigi uzere- ummet-i

Muhammed kabul eder. Butun insanhgi "Ademoglu" telakkisiyle hak ve mes uliyetler bakimindan esit telakki etmekle
Arab'in Arab olmayana bir riichaniyeti olmadigini sarahatle

ADiR MISIROGLU

kaumiyetle bir alakasi

mevcud

degildir.

l(!crubeler neticesindedir. Asirlar icinden

tarihi

gelen birikim, sosyal

^p

iSLAM DUNYA GORUlJ

ve

tariht tecrubeler

de cograft amiller

biyolojisine, genlerine

kadar

gibi

intikal eder.

zamanla insanin

Her

ailenin, kizmi

kendi karakter ve temayullerine uygun bir aileye vermek istemesi

de bundandir. Orf, anlayis ve

cok

tariht tecrubeler itibariyle

KADlR MISIROGLU
soyunun
lavirlan

tesirlerine

uzerinde

Fakat bu

maruz kalacagi ve bunun insan

derecede muessir

belli

insan fiillerinde yuzde yuz belirleyici degildir.

te'sir

Soyu durust ve temiz olanlar -hie suphesiz- bu durumun musbet

"Asalet miicbir sebeptir." darb-i meseli

farkh olan bir insana kiz

lesiri altindadirlar.

yaratisi itibariyle

bu haklkati ifade eder.

vermek istememek, o insanin AllarTin

kotu oldugu manasina gelmez. islamiyet'te

hiristiyanliktaki gibi
fikri

insanoglunun dogustan giinahkar oldugu

yoktur. Bilakis herkesin islam

olarak

dogdugu kabul

yetistigi

edilir.

insan

fitrati

136

uzere, yani gunahsiz

meydana

Bu

te'strler farkh

itibaren icinde
te'stri

oldugunda ailede imtizac zorlugu

getirir.

Scr'l bir kaide olarak evlenenler arasinda

Bu

arti aranir.

kiifiiv,

yani denklik

denklik, ahlakt, iktisadt, ictimat

bakimdan

olacagi gibi bir de gorgii bakimindan gereklidir. Kibar, fevkalade

ince bir adamla, koy kulturuyle yetismis, kaba-saba bir kadinin

anlasmasi cok zordur. Kadin

aliskanhgma gore

bu

gay getirse, adamin online

sert bir sekilde koyar.

fark,

aslt

Bu ona gore cok tabitdir.

adama, kafasina vurulmugasina agir

sosyal veraset sebebiyledir. Yoksa insanin

Fakat bu tavir kibar

gelir. Iste

bir

bir

irkindan gelen bir hususiyet degildir.

Sosyal veraset genlere kadar

torununun

intikal ettigi icin

bunun

cocukta
di$i

sellem- bir hadTs-i sertflerinde,

rahme dikkat

"Tohumunuzu

dusmandir. Komunistler, insanin hicbir astl duygusu, ahlakt

edepsizlik
(indisesi ve ulvt baglan olmamasi ve bu sayede her
ve

sufltligi tabit

Bu sebepledir

saymasi

ki

igin aile

komunist

sair

biraktiginiz

edin."' 37 buyurmusjardir. Asaletsiz, sosyal

ve asaleti yikmaya

Nazim Hikmct

"Diismanim asalete kelimelerde

Irk bir vakiadir.

islamiyet bunlan

cahsirlar.

bir siirinde:

bile" demistir.

Sosyal veraset ve asalet bir

realitedir.

138

yok saymaz, ancak luzumu kadar ehemmiyet

onlarin
vererek bir nizam altina ahr. islamiyet irka, kavimlere ve
o
liusGsiyetlerine gerektigi kadar kiymet atfeder ve onlan,
nisbette nazar-i dikkate ahr.

bile tecelli eder. "Dedesi koruk yemi,

kamami$." tabirinin iaret ettigi gercek de
budur. Bu sebeple Hazret-i Peygamber -sallallahu aleyhi ve

tezahiirleri

Namuslu bir ailenin cocugu bir kotu yola giderken "Bu

olurlar.
yaptiklanmi annem babam gorse ve bilse. uzuntuden felc
te'sirinin
vb." ekiinde kalbine dogan asil duygulann musbet
asalet e
avantajma sahip olur, Komunizm, bu sebeple aile ve
.

dogumundan

cevrenin, ailesinden aldigi gorgu ve terbiyenin

altindadir.

hal ve

olacagi bir hakikattir.

139

Mesela zekat dagitanin, once akraba ve hisimlanni sonra sirasiyla

mahalle, koy, belde

ilh.

sakinlerini tercih etmesi

hususundaki dint emir, ademoglunun ruhi temayullerinin kale

.ilinmasi neticesidir.

Bu

keyfiyet dolayisiyladir

ki,

Peygamber

olanlara $efaai
aleyhissalatu vesselam "ewellyetfe Kureys'ten

edecegini"

bildirmistir.

veraset itibariyle menfi olan, bozuk bir nesilden gelen insanlann

genlerine kadar islenen bu hususiyetler sebebiyle, suur altinda

oynayan irkgkgir.
Buyiik devletimiz Osmanli'mn yikilisnda en miJessir rolU
k?in M.
O'nun islam nazanndaki menfi rolOnO tafsllatiyla kavramak
Nairn
Ahmed
veya
(Izmir.
1997)
Mes'elesi"
Irkcilik
I.rliigrul Diizdag in "islam ve
Milliyet?i!ik" (Ankara.
ll.ibanzade'nin (Omer Liitii Zararsiz) "islam'da Irkgihk ve
13n

mnhiyetlni ve

188

Bir hadis-i serifte:

"Kiillti

meuludin yuledu ale'l-fdrah" buyrulmustur. Yani her doan

Uzeredir. (Buhnri, Cenaiz, 93)

137
ibn-i Mace, Nikah, 46.

fitrati

Islam

IUH0) isimli eserlerine bakilabilir.

139
Cemiyet, Istanbul. 1957.
Fazla bilgi igin bkz: Hilmi Ziya Ulken- Veraset ve

ISLAM DUNYA GORUSU

Insan iradesine, dolayisiyla beseri

arasmdan "verasef'i,

sirler

fiile

yon veren

ADIR MISIROGLU

rnues-

in.imasi

uzvt (organik), ruh! (psikolojik) ve

i.iu/.im

ictimat (sosyolojik) vecheleriyle,

bu hususta beyanda bulunmus

dlyerek haricte birakmak gibi bir keyfiyet, Islam icin

filozoflann fikirlerini naklederek

uzun uzun anlatmis olan Hilmi

bahis degildir.

Ziya Ulken:

"inekan"

"Mevzu"

itibariyle

de

itibariyle

mevcud

mevzuu-

olan bu umumilik,

vaktdir.

Kutuplarda yasayan

"...tnsanin igtimai verasette goruien asli birligi bir ta-

bir

kadar butun insanhk,

Eskimo dan, ekvatordaki bir

tebligat-i Muhammediyye'ye

raftan istkiathr ve guqierle -sanki terbiyeden mustakilmis

Itenciye

veraset seklini almakta, bir taraftan da bu igtimai

veraset veya orfun yaraucthgi, yani degerler ve normiarla

muhatabdir. Pek cok ayet-i kerime "insane" hitabiyla varid

nlmustur. Agirhk insanda olmakla beraber cinler de zi-suur

-sanki verasetten mustakilmis, gibi- terbiyes.eklini almak-

V8 irade sahibi

gibi

tadtr.

O zaman

veraset ve terbiye, gergekte olduklanrtdan

busbutun farkh olarak birbirine kar$i

meydana qikmaktadir. Bu

iki

aiem halinde

iki

alem, baka tabirlerle uzviyet

ve cemiyet veya gerqek ve ideal, beden ve ruh,

manad\r\ar.

"

madde

I'.

sebepledir

ki,

Bunun

ilk

vasati

da

ailedir.

ornek olmalan

iyi

insan terbiyesinde fevkalade ehemmiyetlidir.

taklid

meylinin eseridir

mumkiinken
ki,

geri geri yuriimeleridir.

hayvanlarda

bile

gorulmektedir.

Salzmann, bununla cocuk terbiyesine telmih ve ana-babaya

tarizde bulunmak istemistir.
bir din

temel esaslardan

olan islamiyet'i

birisinin

Hilmi Ziya Ulken-

de mevzuu

Dunya gorusu

itibariyle

kilan

tahdide ugra-

varhklar islam'in muhatabidir. islam, onlan biinyesine

Iftvet

eder ve hayatlanm, ferdt ve ictim&l planda tanzim eder,

Koydugu kaidelerde daima butun

Alemsumul

bu

eser. Sebil

bir

dayanir. Kitab ve

ins

(i

cinni ve

onlann

fitrt

sistem olan islam, "Kitab" ve "Siinnet"e

Sunnet kiyamete kadar devam edecegi

luinlardan cikanlmis hiikumler

yeni

hukumlere duyulan

mn da

kutuplardaki insanin da

Icin islam,

bir

demek

icin

olan ictihadlann da

ihtiyaclar sebebiyle- islam'da

nii'ihim bir yeri vardir. Ictihadlar

cok

sayesinde ekvatordaki insa-

dir.i ihtiyaci

karsilamr.

Bunun

muctehicder. hasil olacak ictihad, hatah daht olsa

sevab atfetmekle

i.idiyallahu anh-'i

Yayinlan arasinda da mev-

Sahablde;

ictihadi tesvik etmi:ir. Allah

ve sellem-, ashabindan

sallallahu aleyhi

"-Orada ne

a.g.e., sh: 213.

Tiirk<;e'de birgok tercilmesi olan

cuddur. (Istanbul, 1<J%)

islam'da "Falan topluluk beni alakadar etmez, onlar

dusunce tasawur olunamaz. Alemde yasayan uur sahibi

una

Alemsumul

uzere- bu tebligatm muhatabi-

lii'itun

terbiyecisi

ilerlemeleri biyolojik olarak

kalmamak

hususiyetlerini dikkate ahr.

Salzmann (1744-1811) cocuk

terbiyesine dair yazdigi muhalled (klasik) bir esere "Yenge?
Kitabi" 141 adini vermistir. Bunun sebebi, yengeclerin one dogru

Bu

-hie biri haricte

ilular.

meyil "taklid temayiiliTdur. insanlar,

ana-babanin cocuklanna

Meshur Alman

icindedirler.

Diinya gorusudur. Rasulullah

bizim sahamizin dismdadir, biz onlara kans/nayiz." seklinde

birgok seyi bu sayecle ogrenirler.

Bu

bir

Efendimizin bi'setinden itibaren gelmis, gelecek butun insanl.ir

hir

tabit

olduklanndan bu hitabm sumiilu

lam butun Aleme samil

ve

demektedir. 11 "

Insanoglunda en

(033)

oldugunu daha once de ifade etmistik. Bazi meseleleri

edip de, bazi meseleleri, "Bunlar beni alakadar etmez."

Yemen' e

ile

Muaz

gor.derirken ona;

hukmedeceksin" diye

sorar.

Rasulu

bin Cebel

ISLAM DUNYA GORUlJ

"-Kur'an ve Siinnet

Peygamberimiz

Giinumuzde Hiristiyan ve Yahudiler'in imam, hukumden

benzer.
Iwldinlmis bir kanuna tabt olmakta inad eden bir kimseye
iktidanni tahayyul edip
lala eski bir cumhurbaskaninm devr-i

ile." der.

-sallallahu ale.yhi

KADtR MISIROGLU

ve sellem-;

"

-Peki, onlarda

bulamazsan?" diye sorunca sahabi:

de halihazirdaki cumhurbaskanini reddederek:

"-0 halde ictihadimla hukmederim/' diye cevap

verir. Peygamber Efendimiz -sallallahu aleyhi ve sellem,

aldigi

bu cevaptan

buyurdular.

memnun

olarak bu usulu tensib

1,12

Bugiin iktisadi durumlar degismis, deniz hukuku, hava

hukuku

'

Bu gelismeye paralel olarak ictihadlar

da degisiklik gosterir. Bunun igin de Islam hukukunda
kazuistik, yani mes'ele mesele hukum veren bir metod

is

"-Ben bunu tammiyorum." diyen biri ne kadar mantiki bir

yapmis olursa iste onlann bu inadi da o kadar mantikidir.

cumhurluk devri biten biri. tedavulden kalkmis

bitmis
para gibidir. Bunun gibi, hukumden dusmus bir dini, devri
olmadigi zamanlar igin
bir peygamberi, O'nun hukmunun cari
lalbuki reis-i

de kabul etmek, gercek

Qikmitir.

degildir.

manada iman

ve dogru

bir kabullenis

Onlar, bu sebeple iimmet-i gayr-i icabedirler.

icabe olanlarsadece

"La

ilahe illallah

Ummet-i

Muhammedii'r-rasulullah"

cliyenlerdir.

benimsenmistir.
Universal prensiplerle hayati tanzim edip butun beseriyyet

Bazi dinler -daha once de temas edildigi iizere-

muayyen

topluluga gelmistir. Peygamberlerin bazilannin vazifeleri

bir

boylece tahdide ugradiyi halde son peygamber Hazret-i

hammed Mustafa
yazifesi

mekan

ve

-sallallahu aleyhi

mevzuu

itibariyle

Mu-

ve sellem-Efendimizin

tahdide ugramayip butun

Aleme ve butun meselelere samildir. Iste bu onun biinyesindeki

alemsumul olmak keyfiyetini ifade eder.

Mekan ve mevzuu
muhatab

itibariyle

aldigi icin. ins

tahdide ugramayip butun Alemi

u cin butun beseriyet Islam 'in davetine

kadar gelecek butun inananlarm

bir

reisi, vekili

ve

halifesidir. Islam,

cemiyetin tesekkulunde irk ve cografya mefkuresini degil,

imam temel

prensib ittihaz eden bir sistemdir.

Beeriyyete getirdigi kanunlar

itibariyle islamiyet'te

inananlar ve inanmayanlar disinda bir baska tefnk (ayirim)

mevcud

degildir.

Her

iki

zumrenin de hukukunu tayin

mistir. Beseriyyeti mukellefiyetler

ve haklar

itibariyle

et-

tanzim

etmese de ummet-i Muhammed'dir. Qiinku Peygamberlere periyodlar halinde Dunya'nin omru taksim edilmis,

eden Islam Dunya Gorusu'nde ancak ve ancak inananlar ve

Et'endimizin risalet vazifesiyie gonderilisinden kiyamete kadar

grup. asla mevzubahis edilmemistir. Onlar arasinda

icabet etse de.

olan

zaman da O'na

tahsis buyrulmustur. Bugiin

edeniyle beraber- biitun beseriyyet

tmdadir.

"Ummet-i

Onun

gayr-i icabe" de

Fakat davete icabet etmemis

(S)

babamn
ve Kainat'i tzah eden Islam nazannda insanlar, bir
143
Peygamber -aleyhissalatu vesselam- kiyamete
evlatlan gibidir.

-iman ve inkar

hukm-i nubiiweti

al

Ummet-i Muhammed'dir

bir as! evlad

hukmundedir.

inanmayanlar olarak
ucuncti bir

"millet" kabul edilmis,

bunun

disinda

da hak ve vecibeieri dengeleyerek adaleti gozetmistir. Islam

bazi
devletinde gayr-i muslimler, mesela askeriik yapmak gibi
mukeliefiyetlerden ben olduklanndan bunun mukabilinde bir
143
tadir kl,

Tirrnizi, Zekiit G.

iki

Ger?ekten

bir hadis-i ?erifte,

"MahlQkatm tamami,

Kebir, X, 86)

Allah"in

"Elhalku kiiliuhum iyalullah

hane

halki gibidir."

..."

buyrulmak-

manasma gelir.

(Taberant,

(S)


vergi mukellefiyeti konularak

ISLAM DUNYA GORLffjU

denge saglanmitir. Gergekten
olmak mukabi'linde islam se-

askerllk mUkellefiyetinden beri

riatinde gayr-i muslimler igin "cizye" 144 adli bir vergi

vardir.

Ayni sey kadin-erkek mUkellefiyet ve veclbeleri arasinda da

Burada her iki cins igin hak ve miikellefiyetler gesitli

vardir.

hUkUmlerle dengelenmlstir

ki,

bu husus

alakali bahislerde Tzah

edilecektir,

C-TECRlD veya IDEALiZM PRENSIPI

Her
tabii

insanin fitratinda -istisnasiz- bir tecessiis mevcuddur.

temayul, ogrenmenin temel

miz, yani

duyu organlanmiz

Duyu organlan
den

(havas-i

aldigi intibalan akil ile

saikidir.

ile akil

ve

hamse =

Vasitalan

muhakeme

ise,

hasseleri

kabiliyetidir.

bes. duyu), haritf

mizan edip Alemin

Bu

alem-

hususiyetleri

liakkinda az gok bir bilgiye ulasmamizi saglar. Lakin metafizik 148

meselelerde boyle intibalar elde edilerek gerceklere vakif olma

Imkani mevcud degildir. Cunkii hasselerimizle kontrol edilebi

lecek olan sadece

maddt Alem

ile

maddi

varhkiardir. Halbuki insanin tecessusii

simrh degildir. O, nerden gelip nereye

gittigini,

yarhklann nasil vticuda gelmis bulundugunu ve bilginin mahiyeti 14 '

"Metafizik". sonracan geler. mar.as:na "meta"

ile

"tabiat" derr.ex o!ar.

"flzik";en tesekkui ettirilmis bir kelimedir. Or.csisri alimier -her.iiz

mis ve tam olarak ihtisasiasma

lw

$ e r;; isanda, adam bajina veya topraktan (yahud onun hasila::ndan; ahnajl
wergiye "Harac" denir. Bunutj adam ba?i ahnanma "harac-i
ruus" veya "cizye";
araziden alinana :se "harac-i arazt" denillr.
"Harac-i ruOs" veya "cizye" vucudu saglam ve re?id olan gayr-i
muslim eralirnr. Bunlar Musluman olursa vergi sakit
olur. "Harac-i arazfde ise,
mukellef arazi oldugu icin sahiblnin musluman olup olmamasi bir
keklerden

(S)

degisiklige

olmaz.

sebep

mesgul ohrlardi. Bunlardan

biri

meydana

olan Aristo'r.ur. essrlarinde felseti

londa yer verilmis olrrasindar. dclayi felsefeye "metafizik"

kellme "fizik btesi" msseleler etraf;ndaki
iliisunr.filri

ifade

etmek

ilirrler gelisrne-

galmerr.is bu)undiigi:nrinn- her me.sele

fikri faaliyet

rfanilmis'ir.

ve bu hususta serdedilen

iizere kullanilmaktadir.

Felsefede "epistemoloji" adiyla bilinen "bilginin mahiyeti" hakkinda

(,ok goriisler

Bdl altinda iic

ile

en
Bugun bu

ciiisui-.ceiers

bir-

ortaya konuimustur. Bunlar "dogmatik", "agnostisist" vc "itikadci"

gmpa

aynhrlar.

ISLAM DUNYA GORUSU

m(lahhas olmayan pek cok meseleyi de ogrenmek

gibi

Cunku

beeri tecessus, yani

nan ve olunamayan alemlere

samildir.

Bu meraki

filozoflann binlerce yildan beri imal-i fikrederek

koymus bulunduklan malumdur. Orilann

ortaya

ister.

ogrenme meraki, muahede

tatmin

<;eitli

sirf

oluigin

KADtR M1SIROGLU
amett diisturlan ve nazart

bilgileri ihtiva

etmektedir. Ustelik

merhameti sonsuz olan Cenab-i Hakk'in mutlak olan

bunlar,

ve hikmetine makestirler.

ilim

goriisler

insan idrakinin mucerred veya

akh kullana-

musahhas meselelere

dair

rak ger?ekletirdikleri bu faaliyete

ragmen ins U cinin -hem de

Dunya ve Ahiret Alemir.de- refah, saadet ve huzurunu temine
medar olmak uzere vaz'edilmis bulunan Islam'm boyle asli bir
beseri ihtiyaca btgane kalacagi dUttnUlebilir mi?! Elbette
bir
fitrat dini

olan Islam, her ihtiyaci karilayacak en

mukemmel

Bu da hazmedillp

c-trfan:

bilgi

kategorisi

"Marlfet"in cogj'u ">faarif":ir. Eskiden

"marlfet":ir.

"Maarif Vckaleti"

Qur.ku

der.irci.

ker.dir.i ir.anc'.a

daha kabul
Mill:

yogrulmu;

addederdi. Marilet de u; kaderr.edir. Bur.lardar.

n'.iikeKef

netice

sahsilestiriimis olan bir bilgidir.

ahmier. "irfan"in ustunde bir

isii'irr.

mOnasebetinde

Bu da
Bakanhgi'na

ederler.

figitim
bir bilgi

birir.ci

bgretmekle

kademe sebep-

sebep olan Cenab-i Hakkin iradesinin kavranmi? olmastyla

kavranmasma ilaveten bu irSdenin hangi

ilk

gerceklesir. !ger bir olusta ilahT iradenin

Dogmatik

"naturallzm", "spirltualizm" ve "idealizm" gibi klSimlari

aynhr. Mateiyali/m da dogmatik gomslerdendir. Eflatun
ve Aristo'nun da dahil
oldugu Descartes, -Spinoza, Ulpnlz gibi dugmatik
filozoflann
goriisiine gore,

"mutlak yercek"

bilinebillr.

Bunlar, hiikiimde miittefik olmalanna

ragmen usulde

birbirleiiiiden aynhrlar,

Melafizlgin

sirf

varhklarin mahiyelinl arastiran kismina "ontoloji" adi

verillr.

vakif olun

gnipa giren gOriisler "septisism" (sUphecilik), "riilativizm"

ve
"pozUlvlzm"dlr, Bunlar dogmatikleiin aksine "mutlak gercek'e
ulasmanin Imkansizhgmi iniidafaa ederler. Bu husustaki goriis birligine
ragmen aralannda pek cok
lark vardir. Seplikler bu alaml bir rtiya gibi kabul
ederler. Mer bilginin gercekligini
ile

karsilarlar.

-ki, en meshurlan Kant'tir- "lenkidciler"

(critisizm) olarak da adBunlar varhklarin gercek mahiyetleri ile degil, insan zihnine
aksetmi?
oldiiklan sekil ve suiellerde bilinebildiklerini iddia
ederler. Rolativistlere

Kolativisller

larifltrihrlar.

zaman ve mekan

sarhyla

mukayyed olan

akil

gore, insan,
ve tahassusiin eseri olan bir' idrake

erisebilir.

Onun hakkinda daha

orta bir

yd

kaildirler.

Mini: alimlerir.e gore

ise.

bu alemde biHnebilecek ve bilinemeyecek ger?ekler

ardir Bihnebilecek olanlar hakkindaki bilgi

bilinirse, bu,

marifetin ikinci ka-

bundaki "murad-i ilahi"nin bilinmesi

ile

gergeklesir.

imkani bu noktaya kadardir. Bundan oteye insanogluna gegit yoktur.

Qunkti insanlann hakikate viisul icin sahip olduklan tefekkiir ve tahassds Imkanlan
Beseri

bilgi

mahdud, getcekler alemi

ise gayr-i

mahduddur. Bunu anlamak

Hilml Hey'iu "A'mSk-i Hayal"

isimli

it^iii

Flllbeli

Ah-

eserinden bir paixayi dikkatlerlnlze arz

edelinti

Bu

eserlri bir adl

da "RScJ'nln llatnalari'dir "Riici"

eden, yani donen

riicu

demektlr, RSxS, Bati'da tahsil gdrmiis, pozitivist ve materyalist

mOmeyyiz

vasiflan itibariyle

Sonra

bir genctir.

Tiirktye'ye

donmus

tic

kategori

fikirlerle

yetlsmis

ve ogrendikleriyle zihnine takilan metafizik

buhrana surtiklenmis bir genctir. Bli durumda

yapan rical-i gaybden "Aynah Baba" adinda bir
meczupla karsilasir. Suallerini O'na tevcih eder. O, kendisine ispirto ocagnnda bir
kahve pisirir. RSct kahvesini igerken Aynah Baba ney calar. RSci uyuyakahr ve bir
rtiya gdriir. Sualin cevabini bu ruyada bulur. $imdi Raci'yi dinleyelim:
"tnsanm yegdne bi/gisi, bir ey bilmedigini itiraf ve tasdik etmektlr.
SUallere

cevap bulamadigindan

Iken Akhisar'da

Aynah

ile

mezarhk

bir hayli

fikri

bekgiligi

miiddet birlesememi^tim.

daki tek basina kaldigi kuliibesine

Nerede

-Evlat!

"Bu

Diinya'nm

kosmustum.

ilk firsatta

Namazgah MezorhgYn-

ilk sozti:

idin? Gozlerimizi yollarda biraktm!" olmustu.

hali

bazen boyle

olur.

Yoksa

size yakin

olmak serefinden uzak

idi."

Cevab:nda bulur.cum. Biraz havadan, sucan konustuktar. sonra:

diyarek adeti uzere cezvesin: Ispirtoluga
"-Ee erenler! Artik birer kahve icsek.
kcydu. Bol sekerl: kahveleri icmeye baslamist:k:
Ker.cimi kanr.calar arasnda ve binlerce sckagi olan bir kannca yuvasinda,
kannca seki.nde buldurr.. Etraf;. saskin saskin bakarak incelemeye basiacim. Kanr..'

eder:

a-Amiyane

calar dahf. cesith ictimaf

Bu, sebepleri kavranarr.amis olan bilgidir. B:r cobann simsek

caktiktan sonra gok guriiitusunun vaki olacagm; bilmesi gibi..
b-ilmi Bilgi: Bu. sebep-netxe mU-asebeti
kavranmis olan bilgidir. Yukandaki
misalde simsek cakmasimn elektrik yiiklU bulutlann musademesinden
husule gelen
bir serare oldugunun. bununla gurultu ayni
anda vaki oldugu halde isik ve sesin intikalinde, onlar arasindaki hiz farkindan dolayi farkli
zamanlarda idrak olunduklarintn
bilinmesi gibi...

S^.

gerceklesmis oldugu

olmak. cidden dayamlamayacak bir sey

de "probabilizm" ve "pragmatizm" adiyla iki kisimdir. Bunlar

benirr.sErr.islerdir. Yan: hakikate r.lsb: bir syrette
vak.f chnabilecegme

Itikadi goriis

t<iskil

ise.

"

Pozitivizm'in birinu miidafii ise Auguste Comte'dur.

once ozei bir bil<;< sunmus oklug.irnuz rr.alurrdur.

ile

Ocuncu kademe

cahsihr.

Agnoslisist

siiphe

sifatlann tecellisi

demesidir.

med

Burada "madde", "ruh" v "hayat" meselelerinin mutlak

mahiyetine

maya

esma veya
gtinisle.r

sir.-.f.ara aynirr.is ir.sar.lar gibi,

Bilgi:

diyebilirim

ki.

oradaki

siniflar insanlar

kanncaiar, en az birkac
ayrilmisti.

En

mukemmel

ytiz

bin kadar olsa garek. Bunlar. beylar ve isciler

gosterisi

siriifina

maddi ve manevt her turlu ihtiyaci karsilayip anlatmaya yetecek

sahip olmalan idi. Yuvamizda mukemmel mektepler, zahire am-

tuhafi,

bir dile

barlan, yatakhcine, hapishane, teneffus ve

pek gelismis

k:simlara aynlmish. S>' kadar

arasx.caki simfiara benzemiyordu. Yuvadaki

bir

mevcud

cemiyet hayati

yemek

salonlan, toplanti yerleri, hulSsS

icin gerekli bir evin. bir

sehrin

biitiin

debdebe ve

(asp)

idi.

ti^

ISLAM dunya GORUgti

KADlR MISIROGLU

onun hem "hayir" ve hem de "hak"ka

ulamaam gaye edinen islam 'in essiz bir Dunya goriisu olarak
asil miikemmelligi. O'nun -birinci derecedetevhid inancinda
tecessUstlnU tatmin ve

dalar" uzerindeki arastirmalan sonucu

(monoteizm) oldugu hususunda

tezahur eder. Uslelik metafizik meseleler iginde,

insanoglunun
en derin tecessus noktasini -kendi varhgi da dahil olmak

umumen mevcud

kafi degildir. Zira varliklarda

ler,

onu yaratanin hayal

ve vicdani

bir zaruret

mukemmel

sebebiyle insanlik -buyiik ekseriyeti

vasfinda hata edegelmistir.

ile-

numaral:

lise

taiebesine bu sene yaptirdigimiz fenni gezilere dair

hava durumunun
gun muntazam bir sekilde meydana gclmekte oldugu biidirili
Malumunuz olmak lazimdir ki. giiniin bir kisminda Giines. hayat veren l$inlarini

Vine baslamis ve her

vor.

kuvvetle

yaymaya

hajladigi zamanlarda, berrak gbkyuzuniin bircok taraflan birden

kalm ve diizensiz bulutlarla ortuliiyor. Bu bulut parcalan, muhtelif

hire birtakim

akli

o yuce varhgin

Iki

oldigimiz son raporlarda simdiye kadar aiimleri ihtilaflara diisiiren

olmakla beraber bu

oldugu halde, mucerredi kavramaktaki

gfl?lilk

flunu bilirsiniz.

sebep"le

ve tek olmasi,

ilk

-Ey $ehzadem! Senenir. hemen ya::sir.da sehrimizin kuzey tarafina rastlayan

ve corak arazide ne kadar garib tabiat hadiselerinir. meydana gelmekte old .;-

IBrt

miisahede edilen sonsuz hikmet-

otesi

Buna gore

Ititmaya baslad::

Kainat'in "var

bir "ilk

ittifak edilmistir.

Uykudan uyandigim. hizmetcilerim tarafmdan hissedildiginde, semiz bir karaile yanm bugdaydan ibaret sabah kahvaltisini getirdiler. Heniiz yemegi
bilirmistim ki, yedi alim hocamdan biris: yanima geldi ve $u sekiide maksr.dmi an-

iginde yasadigi alemin ne suretle var olabildigi

meselesi teskil
eder. Islam 'da ise, Ussii'I-esas olan imandir.
Bunun ilk adimi,
Allah'a "ehadiyet" sifati ile inanmaktir. Lakin

edilmek ihtiyacindan munczzeh olarak"

dinin "Vahdaniyet"

lalma budu

iizere-

izah:, insanlik tarihinde

ilk

zamanlarda yine yok oluyor. Acaba bu hava durumunun sebebi nedir?

Yiiksek zatinizin

malumudur

ki, bu gibi tabiat hadiseleri mantikla, akil denkbulunamaz. Herhalda tecrube ve Incelemeye muhiaetir,
Uzun mOddetten beri bircok meseleler hakkinda sayisiz tecriibe ve mQfahedeler
yapildigmi bilirsiniz. Nice tabiat bilmeceleri hallolundu. Bir halde ki, bugiin onlara

lemleri He bilinemez ve

doksan hakikat nazari ile bakilmak miimkiindiir. Lakin bu garib hava

dogru olarak halleden olmadi. Hocalanmizdan bir z?it, bu tiiisnstii
derin inclemelerini ortaya koyan bir konferans verecektir. Miinasip gonirseniz
buyurunuz, biz de gidelim. Konferans arazi iizerinde verilecektir. Ve bunda biitiin
orta ve yiiksek mektap talebesi bulunacaktir."Ruyuk ve kalabnlik bir topliilnkla,
luhai yapiya sahlp araziye dogru yola ciktik. Garib ve tuhafi 11 ki, ben hem insan
his ve bilgisi ile ve hem de karinca idraki ile bezenmis idim. Nihayei tuhaf araziye
!lirmi?lik. Bu yerlere karinca gozleri ile baktigim zaman, hakikalen diisiiniilecek
vilzde sekscti,

Bu

se'niyetin (realitenin) yaniltmasiyla sosyolojik olarak

insanlik tarihinde ilk dinin "Animizm" (ruhlara
tapma) oldugu

sanilmis ve nihayet

Max

Muller'in kadim hind kitaplan "Ve-

Dnha fiaribi suiasi ki, karinca toplulugu. insanlara nisbetle cok ileri
idi. Ewela
knrinralardnkl gecim diizeni ve calisma usfilii insanlardakine
nisbetle pek qelismis idi.
Iklisat ve ev idaresi hiisusunda ise heseriyete
nisbelle anlatilmasi miimkiin olmayan
bir

gelisme

Akin knnncalann insanlara kat kat ijstun oldugu cihet

terbiye
meselesidir. Kannralar bu isle insanlan cok qeride
birakmislardir. Adalai dagilimi
meselesinde dahi ayni dilsilnce fereddutsuz yiirutulebilir.
Bu sabeplerden dolayi
karinca yuvalannda mektep olarak kullamlan
daireler. yuvanin en secme ve en
biiyiik kismim isgal ettlgi halde,
hapishaneler, sihhafa uygun olmakla beraber. pek
kiiciik... QlnkU burada hapis cezasina
carp::nianlar hemen hemen yok gibs
Bir
kanncada en birinci haslet, vazife hissidir. Bu his. her his:er. ustundiir.
ahsi ihtiyave arzular ugrunda vazifesini feda degil. vaziieshde
tembeiik eden karinca hemen
hie bulur.maz Ben karinca beylerinden blrtoin
ogb imisim. Egiiim ve 6grs::m:m icin
isci sinifmdan yedi ihtiyar, yedi meshur
Slim babam taranndan
farki var.

Idi.

Bu

lalbuki insan gozij

ile

baktigim

fcelki

korr.su yuvalar

arasmda dahi Dim ve fazilet ile parmakia gosterilir idiler. Artik

hayat merdivenmin son basamaklanna gelen bu ihtiyariar. beni vatandasiar:ma
faydali bir eleman
olmak, son olarak arkalannda hayirh

bir talebs yetistirmek emell ile calismakta

bana. az zamanda karinca cinsine nasib olan Him ve
fenlerin hemen hepsini ogretmis bulunuyorlardi.
imdi sik sik seyahatler yapiyor
okuduqum ve bildiklerimin tatbikati ile ugrasiyorduk.

cigretim usulu

Napoli

iri

Iki

his arasindaki btiyuk farki,

/aman.

tabiat
ki:

oWugunu anliyordum.
muntazam magazalarla siislii, diiz
caddede bulundugumuzu goriiyordum. $u

iki

taslari ile

diyordu

"F.fendiler!
ki

zaman

tarafi

dosenmi; bir genis.

en buyiik hayret duygulan ile dusiinmeye koyiildugurn
alimlerinden birisi bu garib arazi hakkinda konferans vermeye basladi;

ve

En

ziyae'e cikkati

ceken sey. bu buyiik

kannllann duzgiJnliigudur. Hlicreier yaklas:k olarak

hiicrelerin sekli

diiz, catlaklar ise

ile

aralannda-

hemen

hepsi

denilecek intizamia degru. jizgiierla doludur.

liirlii

kesfedemiyor Halbuki boyie

e. ile

Bu intizamm sebebini. Slimlerimiz bir

yapmaya benzer seyler. tabiatta yoktur ve

olamaz!"

:sti?2re neticesindl

yedi alim yalniz yuvamiz halki aras:nda deei!.

halki

idiler. lyi bir

ve konterandar werllecek kadar tuhaf ve garib yapiya sahip

secilmis

hadiseslnl hala

Konferansx. en
rller

arasmda

tarli bir

bir c:ghktir

olan miithis bir su

seii

yerine gelinmis

koptu. Gokyuzu

id: ki,

birdar.bire yjzbinleri gecer. dinieyi-

Yagmur dusmesi

ile olciilemeyecek
ve sicak bir tufan bir anda binlerce kanncayi suriikluyor,

acik...

boguyordu. Gokten yagan

bu. t'jfa.ndan meydana gsien ve deiice akan nehir veya

kanncayi perisan edip goturijyordu. Herkes bir tarafa kaciyordakika korku ve panige kapildiktan sonra, bu garib tufanin sebebini

nehirler, binlerce

lie

clu.

Ben.

bir

hevesine dustiim. Yukandan hala arahkli saganaklarla seller akmakta idi.

Bu miithis vak'aya, insan gozu ile baktigim zaman, gulmekten ve hayret etmekten
.iiiliimak

kendimi alamadim.-

iSLAM DUNYA GORUU

insan olan

Adem

-aleyhisselam-

Her muslumamn

baslayan islam, yani tevhid

ile

inancmin Ahirzaman nebisine kadar

inkilab ermesi

KADlR MISIROGLU

firkin bir tahrifle putguluga

'klerine. kitaplanna,

bildigi

uzere iman esaslan, Allah'a, me-

peygamberlerine, Ahiret gunune, kadere 148

hep miicerred ger^ekleri kavramak hususundaki

Japonlann Amenomu Nakano$inokami!eri; Hindlilerin Vi$nov$luahep insanlarda fitri olan uiOhiyet jikrinin teviid ey/edigi se.yie.rdir. Bu bdtil

I'lyanglan;

bu beseri zaaf sebebiyledir. 1 * 7

Ion

dinlerin hepsinde asli ve rr.U^ierek bir fikrin, ulQhlyet ftkrlnln

"Ganb arazi" adi verilen caddede. bir ka'.dinm kenarir.da yer a'.m^lik. Bclundujumuz yerde bir kira arabasi durmus. arabaci keyifle uyuklamakta ve hayvanlar
baslanr.a as;lar. torbalardan

ise

gibi idrar

yapmaya

yem

yarr.ekte

idi.

Hayvanlann her ikisi, anlasmislar

helak eden sicak tufan, b'_

koyiiirr.uslard;. i$te zava'.li kanr.ca'.an

hayvanlann idrarmdan baska

bir

sey degT.dir.

liiT-.i'.six'.ik v iizuiuuigr.de benim vefat i?i:n!e ugrasiyordu.

ben dahi orada vefat edenler arasinda idim Alimler ise garib arazide meydana
gelen tufamn sebeplerlni arastirmakla mesgul oluyorlardi. Nihayet en buyiik tabiat
alimi dgretmenlerinden hirisi, kiittiphanesinde bulunan meshur bir eserde bu sebebi

hup v6z:h olarak deiaiel ediyor

hepsinin menbai

Hu eserde

"Ciarilj

deniliyordu

birdenbire sjddetlenerak havayi yogunlastinyor.

lufan gibi seller bosamyor.

En

kiiciik bir ariza ile

kahi.il

ki,

bu

o bulutlardan

2-Teuhld,

ilk

ybrijsiin yanhsligi bilhassa

ilk ^ekli olarak "anlmizm"i gorurler. Animizm,

bulunduguna inanan ve onlara perestis eden (tapan)

insanlarm

dinidir.

ilk

din

tarihinde mitoloji (esatir) devri baslamislir. Insanlar. kuwa-yi tabiiyyeye hirer sahsiyet
izafe

ederek bunlara tapmisjardir. Ewela kaba putlara perestis eden insanlar, sonra

bu putlarin yerine heykeller ikame eylemislerdir.

Islam Dtlnya Gdrusu'ne gore ise, ilk din, ilk insan olan
iie

Tzifbih fikri; Allah Teald'yi

Ve evuelkinin
l-ikr-i

tamarm

Tevhid

mahsOsdt ve maddlyattan

bir

$eye benzetmektlr

ile ziddid\r.

Ise, terizin

ve fe?bihi hakikatin itidal

noklasmda toplamaktir.

"Allah hicbir jeye benzemez. O t$itir ve hilir." (urd Siiresi, dyef 11)
nass fcerim/ ile "L6il6he illall&h: Allah'tan ba$ka tann vokl" hakikati bi/.e
i

tevhldl gristermektedir.

peygamberlerin dini oldugu nusus-i Kur'aniye ile. (Kur'an nas/an

beyan buyurulan Dini Hak ve Din-i Tevhid, ilk peygamber tie bas,ladigi
hulde bir muddet sonra idrdk-i bes.erde fikr-i te?bih husule gelmis, ve bunun
neticesi olarak Allah Teal&'ya cismani bir mevcudiyet ve $ekil atfolunmus.tur.
:
I ikr-i tefbih de iki buyiifc smi/a aynJabi/ir.-

ir.kar

veya bozulma,

Ejydperesti'iK, putperesti'ik

c:kmi$tir

daglarda yas.adig\ bir zamar.da bile Cihan'da

hiikumran olduuna iman etmek

ihliyacr.;

hlssetmi$rir

s:f

bir

E$k6llr\

iahavwiiinden, fikrin necdbet ve reddet'.nder. sarf-: r.azar ediise, bu hususta

en d/im bir fi'.ozof lie en c&hii- bir animist (ruhlara to.pan), bir feudist (ban
esyaiara '.apanlar. vesentllk), bir iotemisi (hayvanlarG tapan) crasmda hemen
fark yok tjlbidir. Qiinkii bunlann hepsi de kalblnde olan u/uf bir hissln terceman) olmaktan ba$ka bir$ey yapmtyorlar. Bir feti$istin ibadet eyledigi odun ue
ken\lk par(;asi, kadim Misir/i/ar'm Ozirisi, Iranilerin HiirmiJzleri, Ahrimanlari;

yundnf

ue

RomaUlann

ile)

2-Ade.T!peres;. ifc.

onaya

Geldanilerin. Asurilerin Bailleri;

niusbet br $ey ifade etmez.

-aleyhisselam-

asliyedeki inhiraflar ve rr.ucerredi kavrarr.aktaki kifayetsizhkler sebebiyle

"bes.er,

soyleyebiliri/.:

Teiizlh fikri; Cendb-i Hakk'i her turlu (e^bihdt ve rnahstl.sddri /idrlclnde

ve bunlari andtran her s,eyt nefyetmektir. Fikr-t tenzihi, yahux basma

Adem

jtrat-i

kuuuetin

oldugunu

J-Esyaperes!/i!c.

basiamis olan "Tevhid" (monoteizm) dini. yani Islam'dir.

Ger<;ck:en

sitret

/?(e biiliin

oldugunu idclia edenlere gore, Animizm ewela Fetisizm,

sonra Totemizm. daha sonra da Sembolizm sekline girmis ve bu suretle insanhk
Animizrn'in

has olunmu^tur.)" buyrulmuslur.

<l<irmefc

"inka Medeniyeti" iizerinde son

(ilozoflann bazilan dinlerin

biitun iTiaddi varliklarda bir ruh

bir kisim iptidai

bir miirsid

4-ink6r.

dinin vahiy

zatnanlarda yapilan arastirmalarla sabit olmustur.

Bu

peygamber,

bir

Suresi, ayet 24)

3-Te$blh,

edilmektedir. Fakat bunlardan bilhassa materyalist olanlar,

iddla ederler

(l-'atir

'

mahsfllu olan vahdanlyei olarak degil de politeizm (gok tanncilik) sClrerinde basjadi-

gim

her kavme

yoktur;

l-Tenzih,

Ben bu rigikkimayt isittigim zaman, gbzumiin online yem yiyen yorgun beygirlerin
idrar yapmalan gelili tie \izun bir kahkaha saliverdim ve arkasindan da uyandim."
1117
Aslinda insanoglunda fiiri olarak muvcud bulunan tek ve vQce yaraticiya
Inanma (marifetullah) irieyli, basta Descartes olmak iizere bircok fllozof tarahndan
da

tarihi

ummet yoktur Id, nezirdnn hail

edecek peygamber gelmemis olan bir kavim

"Uluhiyet fikri icin be$erin idrakinde dort

ara

IntlM ediyor,

Eakat ne hacet!.. Kur'ar.-i Kerim'de: "Hipbir

sira

ki,

meucut olmas\

old-jgu ha':de asirlar gectik^e o rr.enbd unutularak dalSlel

nlsun!.. (Yani kendiierine hakk: teblig

ki:

arazide boyle kuwetli bir miknatishk ve elcktriklenme war

bir asla

" :A. Hamdi Akseki- a.g.e.. sh: 194 vd.)

Esasen bir?ok "Dinler Tarihi" allml ve bu arada Maks Miiller bircok
deiille bu gert;egi ispat etmistir.

kesfetti.

bunlann hepsi de

meydar, almi$Ur.

Yin..i.i>rilrtb iU.n '.hli.

Zira

b<.r

ki.

Jupiterleri; Qinlilerin

demekiir Yukandc

izah

ciundugu

j.zere

dinler

Ue mesgul oi'an mueiiiflerden bir k:sm\na gore haktar. ir.hiraj etmlf olan
Insanlar.r. bu :nhira/;na sebep, Allah'a cismdnf bir mevcudiyet ve s,ek:i vermis,
olmalandir ki, fikr-i :es.b:nt:r. Hak dinden donrr.u'j oianlar :ster evve'a ruhdr.iInrihi

ydl pes.;nde

do/ajmi^

hutunsunlar, neiice

oi'sun.'ar.

isterse dcgrudar.

dogruya

:es,bih flkrlne

sapmij

bira'ir.

bir muddet gegttkten sonra en kaba s,ey\ere peresi\s, basiam\s, ve bu

tek&mii ede ede Ademperestlye kadar vas:i olmustur. Ademperestlik, ya
bir insam uluhiyet mertebesine yukseltmek veyahut uluhiyeti ddeme indirmeki
(ideme hulul ettirmek suretlerinde tecelli etmistir. Hiristiyanlardaki tsa'mn

Qiinku

perestis.

uluhiyeti fikri
1-18

de bunun mahsu/iidiir."

(A.

Hamdi Akseki-

Prof. Dr. Hiiseyln Atay, doktora tezinde "kader"in

2K9 vd)
iman esaslarma dahil

a.g.e.. sh:

ISLAM DUNYA GORUU

ve oldiikten sonra

diriltilip

hesaba cekilecegine inanmak

KADlR MISIROGLU
ortaya essiz eserler koymuslardir. Bunlarda

asil

ehemmiyetli

bir

iizere

Runlann hepsi de mucerred mefhum ve meselelerdir.

Gerci bunlar arasindaki "kitaplar" ve "peygamberler" miisahede olunan Alem'e aiddirler. Fakat bu miisahede imkani

uokta olarak tevhid inancinm korunmasina, muminlerin

fikri

altidir.

kitaplann

mahdud
bir

niizul,

insan

peygamberlerin

iijin

ise ba's

zamanina denk gelen

mevzuubahstir. Ustelik her kavme mutlaka

vermislerdir.
ilmi

yuz yirmi bin kadar oldugu hesaba

katiltrsa,

bu

hususta da miicerredligin miisahhashga kat be kat galibiyetini

kabul etmek mecburt bir hale
Kur'an-i Kerim, asliyeti

ile

gelir.

Aynca

mahfuz, peygamberlerden

sadece ahirzaman nebisinin hayatina aid

halde.

kitaplar arasinda

bilgiler

ise,

mazbuttur.

ki,

mucerred meseleler islam Diinya GorQsu'nUn -adeta- ruhu

mesabesindedir. Bu husust.aki zengin fikri muhteva iig ilmi
disiplinde

miisahede

edilir.

sahasmdaki calismalarla,

korunmasi gereken

Tevhid 14 "

b-Ilm-i

Kelam ve

c-Tasawuf

hasim

Buna gore metafizik dini meselelerin

Allah.

O'nun butun

hicbir kaidesi

ile

bir

O'na

ile

sifatlanni

cam! "zat"

ismidir.

Arapcanin

cem'ilenemez. imlada aksam-i muhtelifesi,

delalet eder.

Mesela bu mCibarek kelimenin bain-

Bu da O'na

Bunlar:

kaldinlsa

"hu"

Bunun nisbeti de Allah'adir. Ikinci "lam" da

Bunun da O'na muzaf bir zamir oldugu

kalir.

herkesce malumdur.

"ehad" yani

cesitli

karsilasilmasi ve hassaten

kavimle-

kadim Yunan

ikincisi

olmayan

"bir"dir. Varhgi ezelT

teskil eyledigi

ber.zeri degildir ve olamaz'..

151

alemde

hicbir sey

O'nun

esi

lannm

olarak ihata etmis olup giicu her seye kaadir ve samildir.

bu tehlikeye karsi asirlarca devam edsn canhr.rss

O'na muhtactir. 152

isn
ft(v

149

bu istisna? ve sapw
iman Esaslan, Ankara. 1959)

iddia atmi$tir Faka:

bir goru?;Ur. (Bkz:

Hiiseyin AtayIsk

me$gul olan bir ilimdir.

Buna dair ilk eser, imam-i A'zam hazretleri tarafmdan gayet muhtasar olarak
"el-Fikhu'l-Ekber" adiyla telif edilmistir. (Bkz: Mustafa 62- JmSm-i A'zam'in Be?
Bu. sadace "kelime-i tevhid"in serh ve izahi

Eseri, Jstanbul, 1981)

her seyi mutlak

Her

"innallahe yagfinizziinube cemia." Yani Cenab-1 Hak. bQtUn gtlnahlan

eder. (Zurr.er SCresi. ayet 53; buyurrr.asir.a

ragmen,

sirkln istisna

oldugu

kat'icir.

kerimede soyle buyrulmaktadir:

'Dogrusu Allah, kendisine sirk kosulmasim bagislamaz. Ondan ba^kasim
ililedig'miiie bagislar. Kim Allah'a ortak ko^arsa pek biiyiik bir giinah ile

Zlra N'isa SCresi. '18. ayet-i

Ki.r'an va Hadis'te

ilmi,

bir fikri

faaliyetle dinin metafizik meseleleri uzerinde Tmal-i fikrederek

olmadig;m

ve

Kendisi, her ihtiyactan beri olup

aksine butun mahiukat

safiyeti biiyuk bir tehlike ile karsi karsiya gelmistir. islam

ve

kendinden kaimdir. Masivaullah, yani Allah'tan

baska varhklann

Felsefesf eserlerinin Arapca'ya terciime ediimesiyie Islam inanc-

alimleri

150

numarahsi olan Allah

daki "elif" kaldinlsa, bakiyesi "lillahi" okunur.

telakkileridir.

orfleri

kosma

hulasa olarak- soyle belirlenmistir:

inanci

yine

yani Allah'a ortak

etmis ve afvimn stimuli; haricinde birakmistir.

ilan

e.bedidir. Varligi

inane ve

sjrk,

Cenab-i

delalet eder. Eliften sonraki "lam" kaldinlsa, kalan parca

islam cografyasimn genislemesi sonucunda

rin

ve ahlakt kemalin temini

galisilmiftir.

bir ruktin (prensip)dur.

Hak, tevhide mugayir gbrusleri

adiyla

"lehft" okunur.
a-ilm-i

fikri

saglanmaya

Tevhid. Islam inancinm ozii ve temeli olmasi sebebiyle

hassasiyetle

butun iman esaslannin tecrid iklimine aid bu-

lundugunu soylemekte tereddut edilemez. Bu demektir

Tevhid inancinm korunmasi daha ziyade Kelam

ise, tasavvufi eseiierle

peygamber gonderilmis bulundugu ve bunlann sayilannin

-ala rivayetin-

sirf

ve ahlaki bakimdan yuceltilerek kemale erdirilmesine agnlik

ile

llllra

etmi? oldugunda siiphe yokrur."

$uara Suresi, ayet

1S2

11.

Fabr Suresi, ayet 15.

ISLAM DUNYA GORUtJ

Her yerde hazir ve nazirdir. Ne istikamete

O'na donmii? olur. 154 Herkesin gizli ve aikar

KADtR MTSlROGl.U

eyi gorucudiir.'
bakilsa, yiizler

niyetinden haberdardir 1 - ve insanogluna

sahdamanndan

ha yakindir. 156 O, -haa-

gozle gorulemez.'"

Noksan

bir cisim degildir,

da-

sifailardan munezzehtir.' 58 Hasih

O, nasil tasawur
mutlaka ondan baka bir mahiyettedir. Qunkij
O'nun "muhalefetiin HI havadis". yarn sonradan yaratilmi
olan her ?eyden farkli olmak asli sifatlarmdandir. Dogmami?,
olunabilirse,

hazretleri, Allah'in zat ve sifat hakikatlerini

tevhid cercevesinde 6yle ifade etmektedir:

"Teuhidin ash, buna iman etmenin, en dogru yolu

$udur: Allah'a, melekierine, kitaplanna, peygamberlerine
dldukten sonra dirilmeye, kadere, haynn ue errfn Allah'tan

olduguna. hesap. mizan, cermet ve cehenneme inandim,

bunlann hepsi de

haktir,

demek

gerekir.

olmamasi yonuyle
birdir. 0. dogurrnanv.s. ve dogrulmam\iir, ona hie blreydenk
degildir. O yarattiklanndan hie birine benzemez. Isimleri,
Yuce Allah,

dogurmami^ir.'''' O, taabbude layik yegane varhktir. ,r,ft

Sura Suresi. ayet 1 2. Hac Suresi. ayef
Bakara Suresi, ayet 15.
Kaf Suresi. Ayet K>.

imam-i A'zam

6.

sayi ydniiy/e degil, ortagi

''''

zati ve

Kaf Suresi, ayet 16

P.n'am Suresi, aye! 103. Ahirette Allah'in gorulebilmesi hususunda
daha
gcnis bilgi Ign. clinizdekl eserin Hazret-i Musa'nm Allah Teala'yi
gfirmek isfemesi
ile ilciili talebinht izah edildigi 76
numarali dipnota mUracaat edilebiiir.
|_'

A'raf Surest, ayet 1K0.

IM ihlns

Sfiresi, ayet

:t.

fiili

sifatlanyla

Allah'm

zat'i

daima var olmu ve var olacakUr.

sifatlan; hayat, kudret, ilim, kelam, semi',

basar ve irade sifatlandir.

Fiili sifatlar ise,

tahlik (yaratma),

terzik (rtzik verme), ina (yapma), ibda

(omeksiz yaratma)

ve sun' (san'atla yaratma) ve diger

sifatlardir.

fiili

Islam allmleri Cenab-i Hakk'in sifatlarmi "stibOtt" ve "zati"

olarak ikiye

ayirmis ve su suretle siralaniislardir:

Allah, sifatlan ve isimleri

Allah'in Sill. (Hi Sifatlan

"Hayat"
"ilim"

(Allah

(Allali'i

"Semi"
"Basar"

'(All,

ih

Onun

tllrldir),

her seyi bilendir).

her seyi

Oilmiyle daima

daima

(Allah koniisandir),

"Viicud" (Allah vardir)

Kenm'de

hire::''.

Havadis"

O'r.can basks

;lah yoktur)

(Allah, yarau!ania::n hicbirine benzgrr.ez)

zikredilmistir.

Bunlan 313 e kadar cikaranlar

vardir.

(Kurest.

el-Cevahiru'l-Mudie. sh: 12)

(Sis)

bin'

oldugunu

bildirrnektedir. (Falireddin RazT. el-Mefatih, sh:

Kur'an-i Kerim'de,

"En

onun ezelde
sifatidir.

ildir, fiil

onun ezelde

sifatidir:

mahluk

Kelami ile
Yaratmasi ile daima
sifatidir.

daima fafill ise onun

sifatidir. Fiili ile

sifatidir. Fail Allah'tir,

Yapilan ey, mahluktur. Yuce Allah'm

degildir.

fiili

Allah'm ezeldeki sifatlan mahluk ve

s.uphe

eden kimse Yuce Allah' inkar etmi

1
,

fidin!" (A'raf Suresi, ayet 180) buyrulmaktadir.

(sonsuz ilim sahibi) veya "el-Muhsin" gibi

fail,

Bu

olur.

isimlerin bir kismi ister "el-Alim"

isterse sifat-i

miisebbehe veya rnasdar

olsun, bunlann hepsinde de bir vasif ifade edildigi cihetie bunlar aslinda "sifat'Mu.

Meshur islam alimlerinden Fahreddin Razt, Cenab-i Hakk'in

degildir.

Okudretiyle

sonradan olma degildir. Allah'in sifatlannm yarati/mi ve

sonradan oldugunu sdy/eyen, yahui tereddud eden veya

"Kiyam bi Nefsihi" (Allah, yar olrnak ve uarhgini devam ettirrr.sk i$n hicbir
seye muhtac degildir)
Cenah-i Hakk'in Isimlcri ise. pek cok olup bunlann doksan dokuz
tanesi
Kur'an-i

sonradan olma

onun ezelde sifattdir

yaratmak onun ezelde

ise.

"Kidem" (Allah ezeiidir. eweli yoktur)

"Heka" (Allah ebedidir, sonu yokt'jr)
lil

ilim

haliktir,

ezelde

Allah'in Zati Sifatlan

"Muhalefetiin

bilir,

kaadirdir, kudret

konu$ur, kelam onun ezelde

"Telivin" (Allah yaraticidir).

"Validaniyet" (Allah

isim ve sifatlarmdan hiq bin

isifendir),

(Allah her seyi tjorendir).

"trade" (Allah diledigini yapandir),

"Kudret" (Allah her seye <;iicu yetendir),

"Kelam"

varolmus. ve var olacaktir.

ile

giizel

isimler Allah'indir.

isimlerinin "dort

160 vd)

O'na bu

isimlerle

dua

BSyle oldugu halde "zat"a

delaletleri sebebi ile

"esma"

(isimler)

olarak

Bunlardan Cenab-i Hakk'in kahir ve gadabina taalluk edenlere "celSli".

keremlne muteallik olanlar ise "cemalt" sifatlar denilir.

bilinirler.
liiluf

ve

ISLAM DUNYA GORUSU

Kur'an

Kerim, Allah kelami olup, mushaflarda yazih,

dil He okunur ve Hz. Peygamber'e indi-

KADIR MISIROGLU
sifatlanndan

iki sifattir.

kalplerde mahfuz,

Allah, eyayi bir eyden yaratmadi. Allah, e$yayi oiu-

Bizim Kur'an-i Kerim'i telaffuzumuz, yazmamiz

ve okumamiz mahluktur. fakat Kur'an mahluk
degildir.
Allah 'm Kur'an 'da belirttigi Musa ve diger peygamberlerden,

sundan once, ezelde

Firavun ve

Mahfuz'daki

rilmistir.

iblis'ten naklen verdigi haberierin hepsi Allah

biliyordu. O, e$yayi takdir

eden ve

oluturandir. Allah'in dilemesi, ilmi, kazasi, takdiri ve Levh-i

yazisi olmadan Dunya ve Ahirette hie bir sey
Ancak onun Levh-i Mahfuz'daki yazisi, hukum

vdki olmaz.

mahluk

kelamidir. onlardan haber vermektedir. Allah' m kelami

degildir, fakat Musa'nm ve diger yaratiimisiann

oiarak degil, vasif olarak yazihdir. Kaza, kader ve dilemek,

kelami mahluktur. Kur'an

onun nasi! oldugu bilinemeyen sifatlarindandir. Allah,

yok clam yoklugu halinde yok olarak bilir, onu yarattigi

kadim ve

ise

onlarin degil, Allah'

kelami,

ezelid'ir.

y.aman nasi! oiacagmi

Allah'in "Allah,

Musa'ya hitap

etti" 161 ayetinde

Musa, Allah'in kelamim Isitti. upheslz ki

Allah, Musa He konu$masindan once de, kelam
sifati He
muttasifti. Yiice Allah yaratmadan da ezelde yaratici idi.
Allah, Musa'ya hitap ettiginde, ezelde sifati olan
kelami
belirttigi gibi,

He konustu. "Onun sifatlarmm hepsi, mahluklann sifatlarindan baskadir. O bilir, fakat bizim bildigimiz gibi
degil.
O kaadirdir, fakat bizim gucumiizun yettigi gibi degil. O
gorur, fakat bizim

gormemiz gibi

isittigimiz gibi degil.

degil.

O isitir, fakat bizim

konu$ur, fakat bizim konusmamiz

gibi degil. Biz uzuvlar ve harflerle konus.uruz,

suz ve harfsiz konusur. Harfler mahluktur, fakat Allah'in

kelami mahluk degildir.
Allah bir $ey (varhk)

Onun

fakat diger s,eyler gibi degildir.

varhgi cisim. cevher, araz, had, z\d, e ve ortaktan

uzaktir.

Onun Kur'an'da

vardir. Allah'in

Kur'an'da zikrettigi

el,

yuzu ve nefsi
yuz ve r.efs gibi

eli,

keyfiyetsiz sifatiardir. Onun eli, kudreti veya nimedenilemez. Zira bu takdirde sifat iptal edilmis. olur.
Bu, Kaderiyye ve Mutezile'nin gdrus,udur. Onun elinin,
s_ey!er,

tidir

keyfiyetsiz sifat olmasi gibi, gazabi ve nzasi da keyfiyetsiz

Nisei SOresi.

dyt

lei'l.

bu durumlarda Allah'in ilminde

ne bir degisme, ne de sonradan olma bir ey hastl olmaz.
Degisme ve ihtildf yaratilanlarda olur.
oturus. hdlini bilir. Butiin

Allah insanlan kufur ve imandan hdli olarak yaratmis,

sonra onlara hitap ederek emretmis. ve nehyetmis.tir. Kafir
fiili, hakh in/car ve reddetmesi ve Allah'in
yardmuru kesmesiyle kufre sapmistir. Iman eden de kendi

olan, kendi

ikrdn, tasdiki ve Allah'in muvaffakiyet ve yardimi

iman

He

etmistir.

Adem'in

Allah,

neslini,

kufrii yasaklami%tir.

imam emredip,

Onlar da O'nun Rabb oldugunu ikrar

etmis.lerdir Bu, onlarin

dogariar.

sulbunden insan eklinde

onlara ahl vermis., hitap etmis,

zikrettigi gibi

olani, varhgi halinde var

bilir, onun yoklugunun nasi! oiacagmi bilir. Allah

ayakta duranin ayakta durus hdlini, oturdugu zaman da

cikarmis.,
dir,

Var

olarak

fiili,

Oysa 0, uzuv-

bilir.

imamdir,

Bundan soma

is,te

onlar bu fitrat uzerine

kiifre sapan.

bu

fitrati degis.tirip

bozmus. olur. Iman ve tasdik eden de fitraunda sebat ve

devcm

gostermis. olur.

kullannm hie birini iman veya kiifre zorlaon/an mu'min veya kdfir olarak yaratmamilir. Fakat onlari ahislar olarak yaratmiqUr. Iman ve
kufur kullann fiilleridir. Allah, kufre sapani, kufrii
Allah,

tnamis.,

ISLAM DUNYA GORUSt)

esnasinda kdfir olarak

imam

ederse,

bilir.

kimse daha sonra iman

halinde mii'min olarak

bilir,

ilmi ve s\faU

degismeksizin onu sever.""' 2

Diinya

ve

goriisleri

felsefi sistemler

"Islam Diinya G6riisii"ne mahsustur.

Bu

bir

Allah

te-

arasinda sadece
diger iman

essizligi

esasiannda da miisahede etmek miimkiin olmakla beraber

bu kadarla

ediyoruz. Ancak sunun da ifade edelim

iman esasina mukabil, bes olan ameli islam
sartlannin birincisi de "sehadet'tir ki, bu da yukartda hiilasa
biz
ki,

mGcerred

edilmis olan

iktifa

alti

muhrevada miicerred olarak

ki,

Islam

fiilT

-adeta- idealize

eden

olmalanna ragmen bunlari insana secde ettirdi.

Hak ile insan arasmdaki munasebet
buradan baladi. Halbuki "suret" munasebet cihetinden
en biiyiik ve en azametli ve mukemmel vasttadir. Qiinku
nes'ei etmis.

Iste

erkekle kadtn ve

suret, tek

sifatlanni haiz olarak

ibarettir.

bile insanlara

ilave bir izah iislubuyla biitiin

sirri bir

bu

muhatevaya burtondurur,

olan varligi

murad-i

kazandirmak

ilahi

mesela yemek yemekten

bu

ilahi

ile

baslanmasi emri, kula,

istikametine tevcih ve o yolda bir zihniyet

icindir. ibadetler

cinsi

soyle dursun, en nefsan?

munasebete kadar

fiiller,

hicbir sey,

tanzimden haric tutulmarmstir.

Beser hayatinda en nefsan?

bir

fiil

tahlil

olan cinsi mtonasebetin

ve degeriendirmesinin

bir

Muh-

parcasim

insanhgim meydana getiren hay-

vani ruhta Hak'kin nefesi batin oldu.

Bundan sonra Allah,

insan [gin yine insan sureti iizere baka bir ahsi

ona da kadtn adim

Mustafa Oz-

verdi.

a.g.e., sh:

kadin da yarati!i$iyla

Allah kendi sureti uzere olan kimseyi sevmekle beraber

sevdirdi.

kendi parcasi olan

kadma

llak'ka kar\ oldu. /fe

hdide erkegin muhabbeti,

/carsi,

bunun

hem de

icin

iiretti,

hem

kendisini yaratan

Hazret-i

Muhammed

Aleyhisselam Bana kadtn sevdirildi. buyurdu. Qiinku

kendi sevgisi, ancak Rab'binin suretiyle ilgili oldugundan
kendi

kadmma

kari olan sevgisini bile Allah

Qiinku Hazret-i Peygamber,

sureti iizere olan

uymak

dikkatlerinizc sunalim:

"...u halde insanin

ki,

kendi nefsinden bahisle Ben sevdim. dernedi.

miicerred vechesine aid olmak iizere biiyiik mutasawif

yiddin-i Arabi'nin

Yani Hak'kin vucudunu

ciftlestirdi.

onu kendine e hldi. u duruma gore

Hak, erkek ve kadm olmak uzere bir iicliik meydana geldi.
liu arada erkek, kadmin kendi ashna i$tiyah kabilinden
olarak, o da kendi ash olan Rab'btna mu$tak oldu. u halde
ona da kadim

Gergekten her harekete besmele

fiillerini

gore, insana

melekierin meoki ve mertebeleri daha yiice ve tabii alemden

Allah'] ve "teblig,

vg ameli button emirlerinde

onlann musahhas varligmi asan

fiilleri

u izahimiza

kadtn seudirildi, giinkii Allah da bizzat kendi sureti iizere

halk ettigi kimseye muhabbet gosterdi; nurdan yarattigi

c.rkegi ikile$tirdi ve

peygamberi kabul ve tasdikten

Kaldi

is.tiyak

ikile$tirmeye sebep oldu. Nasil

"cmanet"

sidk, ismet, fctanet" vg

Bu hal, bir eyin kendi nefsine

duymasidtr. Kadmin, erkege vurgunlugu da bir$eyin

olunca ona mu$tak oldu.

kendi yurduna dukunliigudur.

Dikkat olunursa, bu derecede miicerred

lakkisi,

KADlR MISIROGLU

kadm

sevgisini,

mahlukuna muhabbeti

icin di'emitir.

'a

Bu

suretle

nispet

etti.

Allah'm kendi

gibi ilahi

ahlaka

163

Erkek, kadim sevdigi

icin vus'at istedi.

Yani muhab-

hetteki vuslatm gayesini diledi. Unsurlardan ibarei olan

hu yaratihs. suretinde nikahian daha biiyiik vuslat yoktur.

Kadin, kendi sureti iizere zahir

66 vd.

Yani Allah nasil kendi sureti uzere yarattigi mahlukuna miistak ise. kul da
kendi benlicjinden ayrilmis ue netice itibariyle kendi parqasi olan kndini sevmekle
llfthl adet ue ahlaka uygun hareket eder. (Mutercim)

ISLAM dunya gokusu

Bundan

dolayi ehvet

duygusu viicudun biitiin zerrelerine

bu sebeple insan uuslati miiteakip gusletmekle
emroh.mmus.tur. Bedende ehuet hasil olunca, insan nasi!
yayilir ue

umurni

KADIR MTSTROGLU
iifledi.
1

igin

He kendinden gegiyorsa, temizlik ue

yikanma mecburiyeti de o nispette umurni o!du. Qunkii
Allah gayreti yonunden kulun kendisinden bakasiyla
bir sarsinti

zevk ve iezzet duymasim istemez. u hale gore, insan

(zevk ue $ehuetle) kendinden gegtigi diger bir insan viicudunda Hak'kt gormek ue O'na donmek [gin, bedenini gusl
He temizler. Qiinkii bundan baska bir ey olmaz. Erkek

esnasmda) Hak'ki kadinda goriirse onun bu gorus,u

"miinfail" de olur.

(seugi

Fakat kadin, kendisinden zuhuretmi olmasi bakimmdan Hak'ki kendi nefsinde goriirse onu fdil de gormtiq
olur. Erkek kendisinden zuhura gelmis, olan $eyin suretini
hatinna getirmeden Hak'ki kendi nefsinde gorurse, bu

munfail ue uasitasiz olarak Hak'tandir. u halde

erkegin Hak'ka aid gdriis.ii, kadinda daha tarn ue kamil
olur. Qunku o Hak'ki, hem fai!, hem de munfail olmasi

Boyle olunca Adem'in zahiri halk (madde), batini

lak oldu. Allah;

bundan dolayi Adem'i bu

insanlik heykeli

"tedbir" He uasiflandirdi. Qiinkii Allah,

ledbir eder.

Sema

ise,

arzxn iistiindedir.

en a'gagidir. Qiinkii o unsurlann en

Hazret-i

Muhammed,

is,leri

semadan

Arz da algak alemin

as.agi tabakasidir.

kadini "Nisa" kelimesiyle

ifa-

etti. Bu kelime miifred siygasi olmayan bir cemi'dir.

Bundan dolayi Hazret-i Peygamber, "Sizin diinyantzdan,
bana iig sey sevdirildi: Nisa..." buyurdu. "mir'e" (yani
miifred manasiyla bir kadm) demedi. Bu soziiyle yaratilts.ta

de

kadinm, erkekten sonra geldigine

is,aretle tertibe riayet etti.

Qunkii Arap dilinde "niis'et" masdari te'hir (-.geciktirme)

manasmadir. Allah, Kur'dn'da "Geciktirme

kiifiirde ziya-

buyurdu ve "niis'et" kelimesini veresiye satmak'

rnandsma kullandi. l%te bu suretle Hazret-i Peygamber de

deliktir."

"mir'e"

manasmda "nisa" tabirini

kullandi.

u hale

gore,

goriis,;

bakimmdan goriir. Kendi nefsinden gdrus.u ise bilhassa

erkegin munfail olmasi dolayisiyladir. /gte bu sebeple Hazret-i

Muhammed

-aleyhisseldm-

Hak'km kadinda bu tam

gorunus,unden dolayi kadma muhabbet

maddeden ayn olarak ebediyen

itibariyle

alemlerden ganidir.

etti.

Qunkii Hak,

goriilmez. Zira Allah, zati

Demek

ki,

Hak'ki

goriis.,

bu

bakimdan imkansiz ve goriiniis., ancak maddede miimkiin

olacagmdan Hakk'm kadinda gdriiniiu, s.iihGdun en biiyuk
ue

mukemmel

derecesidir.

Vusiatm en buyiigu

ise

kadm

He erkegin giftles,mesidir. Qiinkit bu, Hak'kin kendisine

bir halife secmek igin kendi sureti iizere yarattigi mahluka
kar$i gosterdigi Hahi teuecciihiin karihgidir.

uuslatta kendi nefsini goriir. Allah,

Adem'i

Adem, bu

tesuiye ve tadil

He kemale erdirdi. hahi nefesi He kendi ruhundan O'na

seudigi eylere

ancak derece ue mertebe sirasiyla muhabbet

muhakkak "infiat" mahallidir. u

kadm, Hak igin tabiat gibidir. Oyle bir
erkek ona irade He tevecciih ve Allah'm emriyle

gosterdi. Qunkii bunlar

halde erkek
iabiat

ki,

onda alemin

igin

suretlerini fethetti.

Bu

oyle bir iradi tevecciih

ki, unsurdan miiteekkil suretler aleminde

nurdan halk olunmus, ruhlar aleminde himmet ve
sozde manayi bir neticeye bag'amak igin mukaddeme tertibi hiikmiindedir. Buniarm hepsi, bu ayn ayn vecihlerden

uetlahi emirdir
nikah,

u hale gore, her kim

kadma bu had dahilinde muhabbet ederse, o muhabbet
Hahi bir seugidir. Her kim onlara bilhassa tabii ehuet yonunden seugi gosterirse, bu ehvetin Hmi onda eksik sayihr.
Bu gibilere gore muhabbet, ruhsuz bir suret olur. Her ne
kadar o suret, hakikatte ruhun kendisi ise de, o ruh kendi
kadmlarma yahud herhangi bir kadma mutlak bir zeuk ue
Iezzet duygusuyla yaklaqan kimseler igin anlatlmaz ue
bir vecihie ilk ferdiyet'in nikahidir.

ISLAM DUNYA GORUU

bunlar kime muhabbet ettiklerini de aniayamaziar:

KADlR MIS1ROGLU

Bunu

IsSte

muhabbet ettiklerini), kendi dilleriyle

soylemedikqe ba$kalannm cahil olduklan hakiki muhabbete kendi nefislerinde cahil olurlar. Nitekim ariflerden

ve

bazilan bu hakikati:

tattiran

idrak edip de (kime

''-Haik katw.da

benim dtk oldugum

gibi cahil

musahhaslarda ancak zevkan idrak

idrakini yasatarak,

bunu her

sifat

yegane

Ancak

"

rnisralanyla

de zevkte nasip almak

ci-

muhabbet gosterdi ve bu itibaria kendisinden zevk

ahnacak mahalle kari sevgi gosterdi ki, o da kadindir.
Lakin meselenin ruhu ondan uzak kaldi. Eger kiminle
zevk duydugunu ve zevk duyanm kim oldugunu biiseydi

mucerredin derin ve

ve seviyedeki insana iktidar ve istidadinca

sistemdir.

Esya ve hadiselerde zihni tecridden

mucerred

hakikatleri gizlemek su-

miisahhas keyfiyetlerini dondurup katilastiran

usiublardan hazzetmez.

Bu

sekil idrakine

hetine

(hakikatin

ic

yuzixnu anlar) ve ilimde kamil olurdu.

"

16S

sekil

ve

yiizden "resim" ve "heykcl"e.

mucerrede kiymis, insani kaba

iki

urpertici

esya ve hadiselerin ideal gercegine ulastiran

uzaklastirarak batinindaki
gercekie^ti.

a$k\m\n kime kar$i oldugunu bilemediier.

Bunun

biitiin

edilebilecek sir ve hikmetlerle

retiyle

ifade etti u "x

islam

mahkum

etmis,

cant nazanyla bakmistir.

Islam tefekkuru en biiyiik bir ibadet telakki

etmek

insan mufekkiresine kesfi bitmez ufuklar agar.

ugrasan

biitiin ilimlerin

ardmdan kostugu

suretiyle

Musahhasla

hakikatlar ne kadar

genis ve hudutsuz olursa olsun tecessus ve arastirma, nihayet

En nefsanT

fiil

olan cinsl miinasebetin boyle bir

olunca, diger meseleleri,

vann

siz

hesap

Mesela ameli ve sahst ibadetlerin

sirri izahi

edin!..

bir numaralisi

maddi esya ve vakialarm imkanlan

olan namazi

isyan

diisunun. Kiyarnda kul "elif'tir.

olur.

Bu

suretle kul,

etmektedir.

Rukuda "dal", secdede "mim"

"adem" yazmi olmakta ve kullugunu itiraf

Namaza

baslarken medlulundeki

miidrik olarak "Allahuekber" diyerek

arkaya attim manasina

elleri

ahp O'na teveccuh etmenin

lir

miyiz?!

Namazin her

Secdede O'nu tesbih ve

kulaklara

biitiin ihtisami

O'ndan ma'da her

goturmek

seyi

suretiyle tekbir

derinligini kolay kolay ihata edebi-

anini ve her tavrini

ter.zih

ederken neyi,

bu

olciiye

nasil ve

vurahm.

ne

olciide

tesbih ve tenzih ettigimizi diisur.ebilsek, secdemize ufuklar dolusu

tefekkiir sigar

Bu

sebepledir

ki,

narr.az

kulun "miraci"d;r.

Bu misralar MevlanA' r.r. Divan-i Kebir'inde yazill Ara-ca bir gazelindendiri

in henuz gen? ya$ta olar. buyiik Kevla asig: MevlSna he Konya ve $arr.'ca goru$tukleri ue onun ilah.f nefhalarmi takdir etV.kler! ^Qphesizdir $ahid olarak
gdsterdiklen bu par?*, eyh-i Ekber'le Mevlana arasindaki samimi munasebetin bir

Gercekten

denilebilir ki, felsefe,

Iklimi yarattigi igin bir

1956, sh: 282 vd.

Nuri Gen<;osman), Fiisusu'l-Hikem, istanbul,

bir usul

ve arastirma

ferahhk getirmistir. Fakat vasitasi

akil

ve nadiren de hads (Bergson) olmasi dolayisiyla gercekleri

gayr-i

mahdud

olan bir sahada selahiyet ve iktidarlan

mahdud

olan vasitalar marifetiyle hakikat arayiciligina ciktigi icindir

ki.

insanin dipsiz hakikat askim tatmin edecek gerceklere kat'iyyen

olamamistir. Aksine birbirini yikmakla

vasil

bmur ve

enerjisini

Riketen sistemleriyle, beser idrakini yorup usandirmaktan baska

bir ise

yaramamis

bir zihin

jimnastiginden ibaret kalmiftir.

Halbuki Islam selahiyetleri

.irastirma sahalanni

da tahdid

mahdud

oUrak
bat-i

ettigi

166

clan bu vasitalann

icindir ki,

gercek pe-

ufuk agmis. olmasina ragmen, istisna

beyan buyurmu$tur. Bunlar "inuy.iyythamse" yani "be? billnmez" olarak mehurdur. (Lokman Suresi, 5yt 34)
islam, insan mufekkiresine

(terc;

felsefe,

esya ve vakialan Izahta

onlann madd! ve zahiri varhklanni asan

(Mutercim)

Muhylddln-i Arab!

de

meylinden dogmustur.

$eyhi likber

delilidir.

sinirhdir. Belki

ile

Insan miifekkiresinin esya ve vakialarm cizdigi hududlara bir

sonsuz

bail bilgilerin elde edilemeyecegini

bir

^L
KC/Fi]

ISLAM DUNYA GORUSU

ugratmayacak

indeki hig bir kimseyi inkisara

ideal olguleri

Akhn duracagi yerden otedeki

ortaya koymu<jtur.

1-Yagmunm ne zaman

Bu

de

suretle

mi ya da

iieride said

snki

rr.i

haktkatinln hilinemeyecegini eklemek laztmdir.

bil<il vp.rildljji"

da Allah'in

bir

Ruhun mahiyeti de

beyan buymlmustur.

briyledir.

zat

Onun

{Isra Surasi.

ayet

ruhun mfihiyatini arastirmis nlmasma ragman hicbir netice

asn'luroa

I-'hIskIh,

el-

da adamemis, nihayat "aprlorl", yani kabli olarak varhijmi kabul ilc onclan miinbais
hadisalar arasmdaki illiyetlerla mesgul olinak yohina dokiilmiistur. Bugiin psikoloji
"
(rdhiyat), adata bir laboratuar ilmi haline gelmis ok'P ri hi hadiselerin tazahOr ve

Emr alemine aid

memanin iki parmak
parmak

Bu kahramanlar,
Tarn

yalislrlar,

O'nun

insan-i kamillerdir ki, bunlar

bir insan-i kfunil, Hazret-i

da ancak tasawufl temrinlerle

Paygamberdir. Digar "insan-i kamll"ler,

balk arasinda olgun insan, kamil insan

varisldirler. I'akal Insan-i kamil,

(avsifi

lasawuf terbiya usiilleri ile terakki ede ede Zai tecelliya

mazhar ohm kimsedir. Bu medium, cok askilardan beri mevcud olmakla baraber
Muhylddln ilmi Arabi tarafindan sistamleslirilmislir. Ona gore mutlak uarhk, ilk
merlabede (laayyiin evval) ehadiyefini vahidiyela doniisliirerek varliklara viicud
i

Muhammadi" ueya "Hakikat-i MiihammediMnhammedi"den halk edilmistir. F.hadiyet,

Mnhammptliyp"nin balini, "hakikat-i Muhammediye" ise "phadiyct"in

Bunda

ilk

marhale

yp." safhastdir. Biiliin

"hakikat-i

"Nflr-I

mahlukat, "Nftr-I

zahiridir. Insan-i kamil. varliklurin biiliin

cSmi" veya

"filem-i

ekhpr" nlarak da

mertebelerina samil oldutjundan "kevn-l

adlandinlir.

Insan-i kamil. Allah'in sifallanyla muttasif bir hale gelmis bir

kimse demektir.

Zira seriat, tarikat, marifet ve hakikat merhalelerini asm:s olan bir kimsedir.

Muhylddln
mufassal

muakipianndan Abdiilkerim el-CTH'nin, bu rr.evz&da

mevcuddur. (Bkz: Abdiilkerim el-Cili- ir.sar.-i Karr.:l. Terc. Abdii-

ilmi ArabT'nir.

bir escri

Nefsln

ise.

ok.;;::;

uzare

tasnw.

i!

Bu
da,

ri

l:"j

rt/if.'

tashye [saflastirmakjden

Acem

fiili

;emrinlerle (fazladan ifcadsdsrlg) hasseter. zikirla garcakleslrse

ideal hadef. rniiaerre.d fikrf

kemale

erdirilmesi
alt!

hafi

yam

altinda "ruh", sol

memenin

iki

parmak

sinir hareketiyla sessiz

Burada

sol

memenin

iki

gogiis kafasidir.

altinda "kalb", or.ur. tarn simetrigi olan sag

iistiinde "sirr",

onun simetriginde

alir.

Bu mahallerde

olarak yapilan zikre katihr hale gelmesi,

cahsmasi ve dolayisiyla ?erh-i sadrin gergeklesmesi demektir. $erh-i sadir ile

insanm ihsana ermesi garceklesir. Qiinkii hedef
ihsan, yani Allah'i goriiyormus gibi ihadet ve vuslat-i ilahiyadir.
letaifin

"Mutasaouiflarm soguna gore de bir bedende sade.ee bir le.k ne/is bu/unur;
emretme (emm&re). kotulugu ktnama (tevv&me), Uml'n&na erme

r(\7.\ olma (r&nyej,

razt olunma fmerrfiyynj gibi hususlar, bu
olan nefsln sifatlandtr. Nefsin birgok nilelik, ozellik, /it/, Ml, tezQhUr ve
tomrlart me.ucuttw.

(mutmainne),
te.k

...Esma tariki denilen tarikatlarda nefsin jieclt mertebesi hp. sifati nldugu
kabul edlllr ue bu mertebelere "akabe", "atvar-t seb'a" ndt iic.rllir. Bu
tarikatlarda ne/is terbiyesi (seyr u siiluk),

Allah'in yedi isminden

ve ahfadir, Bunlara "letaif-i

hamse"

(la ilahe illallah,

bu vedi mertebenin her birinde

Allah, hu, hak, hoy, fcoyyi'im, frnithdrj

Mesela "nefs-i emm&re"

kelimei tevhidi rnur^idin belirlp.digi sayida zikreder.
"LevuAme" mertebesine ula$tiginda isim degistiri/ir, ism-i c.eldli (Allah) xikret
rrteye bailor. Millhimede "hu" mutmainnede "hak" isimleri zikredilir. Snlik
yedinc.i ismin (kahhdr) zikrine u/astigmda nefs-i k&mile mertebesine gelmis
olur. Aym sekilde yedili tasnif baglammda her merfebenin bir seyri (ilalltih,
alellCih, biliah, anillah, fillSh, maallah, HIIGh), 6lemi (sehtidet, misdl, en>6h,
birinin Ztkredllerek a$ilmast suretiyle. gerceklestirilir.

meriebesindeki

sCilik,

ceberut, Idhut, ndsut, hakikat), hd/i (zevk, sevk, ask, vSsil. hayret, /end
fi'lfsaa'r, kalp, ruh, sir, sirru's-sir, hafi, ahf6), uaridi

fen6, beka bi'l-bekS), mahai!'.

tarikat,

hakikat,

ueldyet,

s:dd:kiyet, kurbet), sShtdi (teuhid-i

hazreiQ'l-cem, cemu'l-cem, ahadiyyetU'lcam; ve nwu fmavi. san, kirnv.zi. siyah, yesil, beyaz, reriks:z:\k} vardir. Mesel6
emm&re mertebesir.de kelime teuhid-i zikreden siiikin seyri "ilall&h", alem\
rr.a'ifet,

ef'tl. leuhid-i sifat, teuhid-i zSt,

cem\

"sehddet". hdli "zeuk", manalli '"sadr", uaridi "jer/oi", s,6hidi "tevhidi ef'dl",
deneUmir.de emmare m.ertekesini asan s6lik lewame

nCtru "maui"dir. Milrsldln

ise

denilir.

Bunlardan

"emr" alemine

celaV'i izkretmeye basladijjtnda seyri 'alelldh", dlemi "mimahalli "kalp", u&ridi "tarikat", s.6hidi "tevhid-i sifat", nuru
"san" olur. S6lik, bu sekilde sulukunil surdurerek nefs-i kdmile mertebesine

sAl", h6li "seulc",

ile ulasilir.

latife vardir.

"balk" alemine aid olan "nefs-i natika"dir. Diger besi

sir,

olan letaifin mahalll sadr;

mertebesinde "ism-i

ve ruhT oigunluktur.

Tasawufi yollardan Naksibendiye'ye gore, ruhta

kalb, rub,

merdiyye ve safiye

oglunun kema'i. bu sa''halardan gecerek

Zira bu olgunluga akilla dagii, ruh ve kalbin

biri,

radiye.

Ibarettirj

netice bazi

bunda

terbiyesi.

emm&re, lewame, mtilhime. mutmaine.

merhala ve mertebeleri vardir.

vas:l-i
olmakla g,'.rcak!esir

gibi

miirsid-i ka-

bc.den zakir (zikreden) hale gelince

(serir.:.

laziz Mer.di Trillin. Istanbul. 2002)

Malum

mezun

irsiida

kntiiliifiu

alakasizdir. Insan-i kamil,

vermistir.

edecek olan kimseler.

sagda "hafi" ve hepsinin ustiinde orta noktada "ahfa" yer

arastirmaktadir,

illiyetlerini

seklini tarif

caiismasinda en rr.iihim unsur. salikin bunlartn zlkrlnde o bSlgeye

iekasiit edebilrr.esi ve. dis Diinya ile irtibalini kesip kend: icine donmesidir. Leiaif bu
Biir.ianri

vUcudun kan ve

85]

ila

once emr aleminden olan letaif-i hamsenin sirasiyla zikre isliraki

Yani kalb, ruh, sir, haft, ahfa denilen bu latifeler calismaya baslar.
"nefs-l natika"ya geiir.
siilukte

genis'emesina vasitadir.

(ilecegi.

5-Kiyametln ne zaman kopacaiji bilinemez.

Bunlar hakkmda ancak hir tahminde bulunulabilir. Buna

hakkmda da Insanogiuna "az

olmak

gayrete bagh olarak erken veya gee calismaya baslar. Ancak letait'in gahstirilmas:
yegane gays degilriir. O. serh-i sadra, yani insanm gdgsuniin imar. ve itmlnan ile

yann ne kazanacagi,

-Ne zaman. nereda

ii

Sonra sira
Bunlarm calisma
r-.ilierdir

rhi, k:z

vasil

gerceklestirilir.

yagacaij:.

2-Ana rahmindekinin mahiyeti (erkek

'l

Seyr

ula-

olacagU),

3-Biv klmsenln

Rabbimiz, en miikemmel bir ekilde ve kendisine

gergekleri

nurant ruh ve gontil kanatlanni ona layik kahramanlann

?abilecegi gucltiklerin arkasina saklamislir. 167

KADIR MISIROfiLU

aid

idusir ue onun sUlukiin nefisle al&kalt kismim tamamladtgi kabul

DiA, Nefis Maddest, c: 32, sh: 528)

edilir. " (Bkz:

ISLAM DUNYA GORUtl

istidadiyla yarattigi

insana kendi mutlak varhgi da dahil olmak

uzere butun hakikatlann kapisini agik birakmitir. Sonra da

bu hakikatlerin en basitinden en giriftine kadar uzvi ve ruht
temrinlerle ne tarzda elde edilebilecegini en sade, ma'kul ve
pratik usQller icinde tayin etmistir.
likle

en urpertici

birletirerek

tarzda

derinligi lalettayin gibi

en buyuk

sirlan.

ki,

en

gorunen

sasirtici

sade-

bir harekette

insanogluna en basit davranislar

icinde teklif ve takdim etmiftir,

Hiilasa olarak

yanl

iki

vecheli,

iki

sunu soyleyelim

ki,

D-iNSANiYETgiLIK veya

islam "ziilcenaheyn"

kanathdir. Bunlardan

biri

nazan, digeri

ise

HUMANIZM

ameli veya nuisahhastir.

Ancak iman

esaslan nazart oldugu ve dinde ussii'l-esas

(esaslann esasi) kabul edildigi icin mucerredligin, islam

fekkurunde daha buyuk

etmek

gerekir.

PRENSIPi

bir agirhgi

mevcud oldugunu

a-Insamn Mahiyeti

te-

kabul

Dunya Goriisu'ne nazaran Kainat'ta abes yoktur. 168

O'nun her zerresi bir hikmete mebni yaratilmis ve bu yaratlhs,
islam

gayesini gerceklestirebilecek vasiflarla techiz olunrnustur.

cihazlanma sebebiyle

kademelesme

bir

varliklar basitten

Bu

mukemmele dogru
"insanoglu", bu

(hiyerarsi) tekil ederler.

hiyerarsinin zirve noktasindadir. Cunkii O, Kainat'in

liukumrani 169 olan Yaratici'nin yeryuzunde

vekili

yegane

veya Kur'-

ani ifadeyle

soylemek gerekirse "halifesi" olmak uzere 170 en

inukemmel

bir surette

Bu murad-i
kihnmi

172
,

yani

171

ilaht icabi

onun

yaratilmishr.

olarak Alem, insanogluna

musahhar

istifadesine sur.ulmustur. Lakin cennette

yaratilmisken imtihan olur.mak uzere 173 Dunya'ya gonderillb

169

1,0

Kuk SOresi.

4.

Bakara SOresi. ayet 30.

Biz hakikaten insani ahsen-i takvini

yarattik."

uzere (en giizel bir surette)

(Tin Suresi, ayet 4)

"Hem
luluf)

ayet

A'raf Suresi. ayet 185.

yoklerde ne var, yerde ne varsa

olarak sizln i?in

"(Allah), sizl

musahhar
imtihana

oldugunu ortaya koymak

(Allah)

hepsini kendinden

(bir

kildi." (Casiye Suresi, ayet 13)

ce.kip

i?in oliimii

amel bakimindan hanginizin daha

ve hayati yarati"

giizel

(Mlilk Suresi, ayet 2)

*$%&>

ISLAM DUNYA GORUSU

Bu

mitir.

imtihan oluntna keyfiyeti

mutemayil olmasini Scab

cle

ise,

ettirmistir.

insanoglu bircok rnumtaz sifatin

yam

onun
174

sira

ADIK MISIROfiLU
Demek

hay'ra da, serre

Bu

sebepledir

pek 90k

ki,

zaafla da

ma'lul kihnmi$tir.

ki,

"insan ger9cgi"
gibi

iki

vechelidir.

melekten ustun

O, haymevkie

bir

de yukselebilir. Bu, hayvandan asagi diismek, yani Kur'ani

(abide

Ezcumle "bir damla sudan yaratildigi" halde, Allah'a

"apapik hasim kesildigi" 175 "pek aceleci oldugu" 176 "ba-

bir

sibos birakilacagini sandigi" 177

iki.

oluyor

vandan daha asagi duebilecegi

"belhum edall" olmak,

sonucu oldugu

ihraz

etmekte ona

gibi

182

(r.efse)

nefs hakimiyetinde yaarnasinm

meleklerden daha ustun

hakimiyet

bir

mevki

sttretiyle elde edilebilir.

Bu

pek zalim ve pek cahil

bulundugu""8 "nTmetler karsisinda simardigi ve nankorliik

sukQt ve

itila

noktasi arasindaki azim fark, "nefs" denilen

canavann ne muthis

bir

dusman oldugunu

gSstermektedir.

ettigi" 17 '\ zira "zayif yaratilmis

zaaf, yaraticinin

qoQu

bir

beyanlan

oldugu" 180

taltffi"

sabit bulunmaktadir. insanlann

imtihan Alemi olan Dunya'da bu ve benzeri zaaflann

sebepledir

ki

omur siirerler.

Cenab-i Hak:

"Cellalim hakki

itjin,

cinn u ins'ten birgqgunu

cehennem

onlann 6yle kalpleri vardir ki, onlarla duymaz(anlamazlar) ve dyle gozleri vardir ki, onlarla goi mezler

ve 6yle kulaklan vardir

behaim

ki,

Bununla beraber biitun bu zaaf ve kusurlara ragmen

insanoglu -zikretmis oldugumuz iizere- varhklar hiyerarsisinin
xirvesinde yer almaktadir. Zira murad-i ilaht icabi olarak

upin yarattik;

lar

onlarla isitmezler. Ise bunlar

"Ben nefsimi
ylddetle kotuliigii
Hfiresi,

183

(hay van suruleri) gibi, hatta

daha

saskindirlar. iste
181

tebrie

Sonra da onu

ayet

esfet-i safilin-ie

giizel bir surette) yarat-

(asagilann asagisina) cevirdik." (Tin Suresi,

"Imam

[cenebaz

Nefsln, sahibini k5tulUe sevk etmekteki siddetlni aitlamak igin tariht bir

ayet 96), insan suretinde Babil'e

bir

bir

nutfeden yaratti. Bir de bakarsm

tamsmaa)

kcsilmistir." (Nah! Suresi, aye*

o,

natuk bir muhasim

4)

isimli Iki

melek (Bakara

Bazi alimler buulara aid kissamn

Israiltyy&t ciimlesinden oldugunu iddia etmekle beraber, biz vak'ainn dogru olup
olmamasindan ziyade vermek istedtfji ders sebeblyle bu kissayi naklediyoruz,

nam

esere gore:

"Mulekler, insanlann yaptifc/an fenahklan gorerek Yeryi'izurie "halife"

.i/a/iylu nonderMiklerlne Uiraz etmis/er ve kendilerinin bu gibi fenahkhrdan

bun olup, Itaatte kusurlan olmadigi iddiasmda bulunmwjlar. Cen&b-i Hak,

'

'Kiyamg SCresi,

3fi)

o emaneti goklere, yere ve daglara arz ettik. Onlar onu

ondan korktular da onu insan yiiklendi. O cidden
cok zSlim, cok cahil hulunuynr." (AhzSb Sjras:. ayet 3fi)
"Ve sayed Insana tarafimizdan bir rahmet (ntmet) tattinr, sonra da onu
"F.vet, biz

yiiklenineye yanasmadilar,

ondan

aliverirsek, siiphesiz ki o,

tamamen

iimitslz ve

nankor

kesilir..."

(Hud

SCiresi, ayet 9)

HO

It

Allah sizden teklifleri hafifletmek istiyor, oyle ya insan zayif yaratil-

mistjr." (Nisa Suresi, fiyet 28)

81
A'raf Suresi, ayet 179.

"Eger ben insanlan muptela kildigim nefs6ni arzularla sizi de iniiptcld

onlann yaptlklan fen&h.klan siz de yaparsiniz." demi?. Melekler:

kitsam,

"Insan miibmel ^asibos! birakilacagini mi zannediyor!.

(S)

Harut ve Marut

indlrlldiler.

Onlara:

"Insan hayra duA eder gibi serre de

ie dua eder ve insan pek aceleci
olmustur." [isra Suresi. ayet 11)

daimu ve

4-!>)
'

aye:

(temize cikarmam). Ciink(i nefs,

ayet S3)

"Araisu'l-Mecalis"

"Kiz hakikaten insani ahsen-i takvim iizere (en

etmem

onlann

emreder. Rabbimin rahmet edip koruduyu baskal.." (Yusuf

vak'a nakledelim: Kur'Sti-i Kerim'de gecen

Hflresi,

bunlar, hep o gafillerL." buyurmaktadir.

tik.

ile

gerektirmezdi. 183

ile

milsterek adi olan "nefs'Mn hakimiyeti altinda bir

Bu

birgok beseri

gibi

Oyle olmasa nefse galiblyet "melekten ustun bir derece

"-Has.a. biz bur.dan szr.a sigimnz. " ceuabm\ vermisler.

3ur.un iizerlne tecrObe .'fi.n ifferlnden iki melek seQ'neieri emrolimmus.
Ilorut ue Marut adlannda secii's.i \k\ me:ek, Idris -aieyhisseicm- zamaninda

Verj/iizijne gcnden!ir:i$. Bunlar gjr.duzieri k&hir,l\k edip. geceleri ism-i a'zem

nkuyarak gege ykcr arm;s. Lakm Ziihre ad:r.da bir kad\na as,ik oirr.uslar. 8u
kadir, onlara tesiim olmak ;?:rt i^re: ve kati: gioi her tUrlii fenihklan yapt-.rm-.s
uu nihayet ker.di!e<-ir,den ;s<r,-i a'zam: da cgrenerek goge gikmaya tnuvaffak
oi'niLis. Dunya'ya sihri bur.iar gei':rm;!er ne bunu muhatapianni ikaz sartiyia
:

uayrms.lardir."

Aslinda Harut ve Marut hakkindaki Kur'an? ifade bu beyana muvazt degildlr.

Likin nefsin siddetine karsi, meleklerin dahi temkinlerini muhafaza edemeyeceklerl
volundaki gercegi tebarUz ettirmesi itibariyle bu vak'a su sekliyle bir sbylenli cle oka,
i|rcekten ibret vericidir.

(fi)

ISLAM DUNYA GORU$l"j

bir

imtihana tabT olmasi hayra da, serre de meyyal ve muktedir

olmalanm

Boyle olmakla beraber "insan" denilen

yekunu

gerektirmiftir.

Cenab-i

KADIR M1SIROGLU

itibariyle hicbir varhkla

varlik,

gi'ic

ve meziyet

kiyaslanamayacak derecede

tistundur.

Hak

halk etmis oldugu meleklerin sadece hayra

meyyal ve muktedir olmalanna mukabil,

bir

de boyle

iki

vec-

murad etmis ve bu maksadla insanlar ve cinleri

Hakk'm "beka" ve "halik"
ilahiyeleri haric olmak uzere butun ilahi sifatlardan -az

Bu

sebepledir

onun

ki.

Dunya'nin hakimi ve

galibi odur.

Butun

sistem olan "is-

heli varliklar

sistemler

yaratmistir. insanlar. Cenab-i

lam"da da niha! gaye, onun saadet ve selametini temindir.

sifat-!

Hem de

veya cok mutlaka

bir tecelli

"e$ref-i mahlflkfit" 184 yani

,

olunurlar.

Unutmamak

Cenab-i Hak,

zat-i

ve nasibe mazhar olduklan

mahluklann en

gerektir

ki,

bu

sereflisi

iki sifati

igin

olarak yad

(beka ve

uluhiyetine hasretmis, onlardan masivaul-

Bu sebeple

sifat

ilahiyyesinin tecellisinden

insanin

dununda

mahrumdurlar.

bir mevkileri vardir.

Onlar

ruh ve beden olarak!.. Ustelik

Daha once
kiyla idrak

ifade

olmak,

bir varligin

bir

anilmislardir. 186

iistiin

sayilmasim icab ettirmez.

Zira insanlann muktedir

tilis

olamayacagi bazi fevkalade isJer

mevcuddur. Bu durum, onlann yara-

gayelerinin bir icabidir. Mesela hicbir kimyager ottan sut

elde edemezken,

bunu

hayati

edilemeyecek

bir

mukemmelligin
biri

Hak layiBunu

sahibidir.

de "miiteal"dir. insanoglu,

Yeryiizu'nde bu mukemmellige varis olmak iizere, Allah'in

Bu

keyfiyet,

"insan"a atfedilecek

sereflerin

en biiyugudur. Zira bu

takdiridir.

Hayret

verici bir

O'nun
Dunya Goriisu'nde

tevcih, yaraticiya aiddir.

husustur

ki,

islam

insana atfedilmis olan deger ve seref beseri dinlerdeki "ilah"

atfedilen seref ten bile kat

be kat

fazladir.

hususta harika bir meziyet sahibi

insandan

bircok hayvanlarda bile

izah edilmis oldugu iizere, Cenab-i

etmek uzere sifatlanndan

mefhumuna
Boyle herhangi

Dunya ve Ukba

itibariyle!..

"halife"si olarak yaratilmishr.

Insanlardan daha kalabalik olduklan icin Kuran-i Kerim ins u

once

ilahi bir

lsik

siir'atinde hareket edebilen -belki- sirf bir enerjiden ibarettirler.' 85

cinin her birlikte zikredilisinde cinler

olunmustur.

halik),

lahtan hicbir varhga bir nasib takdir etmemistir. Fakat cinler

birde "viicud"

icin va'z

inekler kolayhkla yapabilmektedirler.

Arilann cicek tozlanndan (polen) bal imal etmesi de bbyledir. 187

Gerci beseri ideolojiler iginde insan) "ilah" addeden

188
Hala da vardir. Lakin bu
sapikhklar da cok gorulmustiir.

-umumi olarak- insan

mefhumuna aid olmayip sirf muayyen bir sahsa aiddir. Yani
insan mefhumunun degil, muayyen sahislann putlastinlmasidir.
Ustelik bir insani ytikseltirken onun milyonlarca hemcinsini
sistemlerde insana atfedilen deger,

sahisperestlikle alcaltmaktadir.
181
1

IsrS Suresl, aye* 73.

ISS

Mcsluir

M'jlrissir Elmalili

Muhammed Hamdi

Efendi.

indl bir beyanla-

de "kuwel" yani "enerji" olarak ifade etmektedir:

melek. pan! miidrik ue muharrtk bir kwrjei..." iElmalili M. Hamdi-

rr.elekleri

Halbuki islam'da yiiceltilen insanin nev'idir.

-aleyhisselam-in

sahsmda tekrim olunan butun

Adem

insanhktir.

a.g.e.

Sh: 252;
_'

'

bile

Rahman

Suresi, aye; 33: Zariyat SQresI, ayat 56; Nas Siiresi. aye
Yalniz hayvanlarda degil, bitkilerde ve hatta cemadad denilen cansizlarda

dyle harikulade hususiyetler vardir

"Subhane men tahayyere fi

Subhane men bi kudretihi
yaratis.indaki

sun'ihit-ukul

"Akillart

birer tezahiirii olnn

bu keyfiyetler, Kur'ani ifadeyle birer "ayer." yani kudretuliah deBurada. bunlardan tespit edilebilenlerin bile sayilip dokulmesi imkansizdir.

ederim. idrakleri kudretinin tcazi

lilidirler.

demektir.

Ziya Pa$a

ile birlikte:

188

ya'ciizu'l-ftihul" deyip

harikuladellklerle

Allah yaratijindaki QstUn sanat kudretinin

ki.

Auguste Comte'un

ile

adz

hayreite

susmak

birakani

gerekir.

(Atlah'i)

Bu.

tesbih

b\rakan\ (AHah'i) tesbih ederim."

Shir omriinde uydurdugu din

(!)

gibi...

(19)

ISLAM DUNYA GORUSU

Bunun

anlasilabilmesi igtn

once bu husustaki Kur'anf beyani

-mealen- arz edelim:

"Ve dus,un

Rabbin melaikeye (meleklere):

ki,

"Ben yerde muhakkak

bir halife

KADiR MISIROGLU
uzerine eytan onlari oradan kaydirdi,
de bulunduklan ndz u naim'den gikardi. Biz de:

ikisini

Bunun

Haydi" dedik, "Bazimz bazxmza du$.man olarak inin

karar ve bir
ve size yer'de bir zamana (oliinceye) kadar bir

yaratacagim dedigi
nasip

alma

var!.,

vakit:

Orada fesad edecek ve kan'.ar dokecek bir mahluk

yaratacaksm, biz hamdinie tesbih ve seni lakdts edip
A!..

mu

dururken? dediler

Her halde ben sizin bilemeyeceginiz eyler bilirimL.n

buyurdu ve Adem'e biitun esmayi (isimleri) talim eyledi;

Derken Adem, Rabbinden birtakim kelimeier t.elakk\

buyurup, ona yine baku.
etti, ya!vard\: O da tevbesini kabul
Filhakika O'dur ancak oyle tevvab, oyle rahfm.'.."

$imdi de bu

Hnsanoglu'nun Yeryuzu'nde, miikemmelliginin

Haydin davamzda sddiksaniz, bana unlan isimieriyle

beraber haber verin!.. buyurdu.

kavranmasi imkansiz olan Cenab-i

"haBfe"
mutlak

ba/ca itim

ne mumkun!..

icin

senin bize bildirdiginden

O al\m -hakim

(olan)sen, upheslz

sensin!.. dediler.

Ey Adem!.. Bunlara on/an isimieriyle haber ver!.

buyurdu. Bu emir uzerine Adem oniara isimieriyle onlari
haber veriverince de buyurdu ki: Demedim mi ben size,
ben her halde semavdt

beyandan cikabilecek birkac ehemmLyetli

noktayi dikkatlerinize arz edelim:

sonra o alemini melaikeye gosterip:

Subhdnsin yd Rab!.. Bizim

ilah!

u arzin (goklerin ve yerin) gayb'im

ne izhar ediyorsunuz (agiga vuruyorsunuz) da ketmeyliyordunuz (gizliyordunuz)?!

bilirim ve biliyorum,

189

190

bir

Hak

layikiyla

tarafindan kendisine

olunmasi, O'nun esref-i mahlukat olmasinin

delilidir. Esasan Dunya kuruldu kurulak vaki olan
ilan

de bu gercegin fiili birer ispatidir. Bu sebeple bu

hususta fazla soz soylemeye hacet yoktur.
hadiseler

2 Insanoglu'na atfedilen biiyuk serefin bir te'yidi de meemredilmis.

leklerin Adem -aleyhisselam-'a secde etmelerinin
olmasidir.

Bu secdenin taabbud mahiyetinde

olmadigini,

saninm

ki,
hatirlatmaya luzum yoktur. Zira aksi halde bu "?irk" olurdu
engin
Cenab-i Hakk'in bu husustaki hassasiyeti, bu mes'um fiili,
sabittir.
afv ve merhametinin sUmQlu diinda tutmasiyla

pek cokbegenirsek. onun igin "melek gibi"

Yani ancak bazi mustesna insanlan, meleklerin hususi-

Biz. bir insani

Ve o vakit melaikeye: "Adem

derh.al

secde

ettiler.

zaten kafirlerden

Ve dedik
ken edinin,

Ancak

igin

secde edin! dedik,

deriz.

Iblis dayatti.

kibrine yediremedi,

yerierine yaklasnr.s kabul

idi.

Adem!.. Sen ve zevcen. cenneti mesde ondan diiediginiz yerde bol boi yeyin,

ederek "gibi" kelimesini kulaninz.

Halbuki Cenab-i Hak. rr.elekiere toptan Hazret-i Adem'e secde

ki: <<Ya

ikiniz

189

W'j

190

fakat u agaca yaklamaym

(323)

olmayas\mz!..

ki,

haddi aan zalimlerden

Bakara SQresi. ayet

3C-37. (Meal ve

tefsiri igin

bkz:

Elmahh-

a.g.e., sh:

vd.)

ayet-i
Naklettigimiz ayet-i kertme meallerinden maada En'am Suresi, 165.
sizi yeryuziinde halifeler kilan (Allah)'tir." buyrulmaktadir.

kerimede de: "O,

191

Nisa SQresi, ayet 48.

iS

LAM DUNYA GORUSU

KADiR M1SIROGLU

etmelerini emretmitir. Bu, insanin cevher itibariyle melekteii

oldugunu

iistiin

gosterir.

3-Goruluyor

ki,

baslamistir. Cunkii

insanin imtihani daha

ilk

yaratilisinda

Cenab-i Hak, Hazret-i Adem'e:

"-Ya Adcm!.. Sen ve zevcen, cenneti mesken edinin!..

Ikiniz de ondan dilediginiz yerde bol bol yeyin, fakat
su
agaca yaklasmayin ki, haddi asan zalimlerden olmayasi.

niz!

"

'

"

Ey Adem!.. Bunlara onlan isimleriyle haber ver!.

Bu emir

buyurdu.

Adem

haber veriverince de buyurdu

ki:

onlara isimleriyle onlan

Demedim mi ben

sarti

olan su yasak

ben

ve biliyorum, ne izhar ediyorsunuz (aciga vuruyorsunuz) da

ketmeyliyordunuz (gizliyordunuz)?!" buyurmustur. 1M

Bu

ayet-i

kerimelerden asikar

bir surette

anlasilmaktadir

Dtinya'mizdaki canli varliklar tek hucreli canhlardan bas-

layarak tabii bir gelisme (evrim) ve

Kanaat-i acizanemize gore, bir imtihan

size,

her halde semavat u arzin (goklerin ve yerin) gaybini bilirim

ki,

buyurmustur.

uzerine

istifa

kanunu

ile

ortaya

cikmis degildir.

da, insan'a atfedilen o yiiksek seref sebebiyle varid olmustur.

Ciinku Cenab-i Hak, insanoglunun boyle

Yahudi

olarak cennette bulunmasindansa, oraya istihkak

arzu etmis ve bu murad-i ilaht sebebiyle

mahud

zelleye sLiriiklenip

batil
ile

gelmesini

Adem -aleyhisselam-,

Dunya'ya tard olunmustur.

olup

bir

mtrasla zengin olan

birisi,

hie kimse

iistelik

tedric

gorusi'i te'yid

Buna gore hak

etmis olarak cennette bulunmak, elbette daha ziyade takdire

deger oldugu gibi Allah 'in bunu boyle murad edip halk etmesi

deger ve serefin

bir neticesidir.

'lemu bissavab (Dogrusunu ancak Allah

Allahu ya-

bilir).

"...ve

Adem'e

butiin esmayi

kanununa

kemale

kendi

halden baslayip ted-

ibtidat bir
ulastigini,

sonra da tekrar ayni

tabt olarak inhilal ettigini iddia

ve takviye

Fransiz alimlerden

ederek bu eski

etmistir.

Lamarck, 1809 yihnda yaymladigi

"Hayat Hminin Felsefesi"

isimli eseriyle tekamiil nazariyesini

hayvanlann cesjtlenmesi (transformisme) mevzuunda ortaya

daha sonra Darwin, "Turlerin Mensei" (1859) admdaki

bu gorusii siimullendirmistir. Ingiliz filozof u Herbert

atmis,

4-Cenab-i Hakk:

tabit illetlerin (sebeplerin) tesisiyle

her seyin en basit ve

ricen terakki ederek

olan bir kimseyi takdir etmeyen bulunmaz!..

atfettigi

goriis,

eskidir. Bir kisim filozoflar,

kendine var olduklanni iddia ediyorlardi. Tekamiil nazariyesi,

tarafindan takdir edilmezken, o servet, kendi calismasinin eseri

de insana

Darwin'le meshur olmus bulunan bu

ashnda pek de

bu Alem'de her eyin

tabiatta

Babadan kalan

filozof

bir ilaht lutuf eseri

kitabiyla
(isimleri)

talim eyledi; sonra

Spencer

ise.

1862'den 1905 yihna kadar yaymladigi muhtelif

eserlerle "Tabii istihale" (Evrim) nazariyesini Kainat'taki her

o alemini melaikeye gosterip:

varhga tesmil etmistir.

Haydin davanizda sadiksaniz, bana sunlan isimleriyle

beraber haber verin!.. buyurdu.

Bugun Ban Alemi'nde tamamen cope

zariye.

Subhansin ya Rab!.. Bizim

ginden baska ilim ne mumkiin!..
siiphesiz sensin!..

>

icin

senin bize bildirdi-

altm-hakim

bir

Bakara

bu na-

ulkemizde bazi "din karsiti" yan rr.unewerlerce matah

seymis

gibi

hararede tervtc olunmaktadir. 194 Insanlann,

(olan) sen,
Bakara Suresi. ayet 31-33.

dediler.

Bunlara tek

OpS)

atilmis oian

bir

misa!

vermek

gerekirse, "Ba^ortiisii" yasagimn kaldinlmasi

dolayisiyla "laikgilik dini" taraftarlannin feryad u figan halinde ba;lattiklan tenkid

Sflresl, ayet 35.

ve

tel'in

kampanyasinda Prof. Dr. Celal $engor'ijn $u

sozlerini hatirlatahm:

ISLAM DUNYA GORUSU

KADtR MISIROGLU

maymunlann istihalesi sonucu ortaya cikmis olmasi gibi bir

yarabet iddiasi yQzUnden Darwin'e munhasirmis gibi mehur

"Zamanuruzda Gustave Le Bon gibi musbet Mm alimlerinin en mumtazlarmdan sayilmakta olan birzatm Hayat ve

oImu bu nazariyenin aslinda musbet

hicbir ciheti yoktur.

nevilerin

yapan

ileri

Bir kere fosiller uzerinde arastirma

biitun bulu?lan

bu nazariyeyi dava edenleri tekzib

"Maymun adam"

sadece 97 'si, yani binde

araya gelmesi

edilememis

isbat

Son soz

bir

30.000 genin maymunlarla

iicu karsilastinlmistir.

hayatin

ile

ham

Cansiz hucrelerin

(canliligin) tesadUfer. basladii

asan ve onu hayrette birakan mu-

Qunku

ilahi

kudretin eserlerini kavra-

makla mUkellef olduklanni clusQnur ve hakikatin kunhune vakif

olamayacaklan gerceginin idraki ile naklt ilmin, yani vahyin
rehberligini kabul

ile

ona

vanlarm pek fazla uzerinde ve yeryuzundeki yaraii!mi$lara

ve hatta tabiat kuvvetlerine hakim, segkin ve mustesna bir

ki,

kemmellikten, eserinden daha mukemmel olan bir yaraticinin

varhgina ulasan rnuminler, akll istidlali sirf duyu organlan ve
tecrubeye hasretmezler.

yoktur. Acizane fikrimize gore, insan kendisinin diger hay-

bilmeli ve haiz oldugu mertebenin $eref

ve ulviyetini takdir edip

tekamul nazariyesine inanan

sadece duyu organlanna ve tecrubeye itibar

ederler. Lakin Kainat'ta akli

unutmayahm. u halde kendimize bir nevi

maymun azmam nazariyle bakmaya higbir mecburiyetimiz

yoktur." dedigini

mahluk oldugunu

hayaldir.

olarak diyebiliriz

pozitivist filozofiar,

etmistir.

hikayelerinin hicbir ilmtdelile dayar.madigi

isbat edilmitir. Zira insanlardaki

bir

tabiat alimlerinin

menei hakkmda kabul olunan nazariyelerin, bunlan

suren ustadlann seldhiyet ve itibarlanndan ba$ka itiban

bu mertebeye layik olan

kazanmaya gayret sarfederek, hayvanlar (dort ayakU

jaziletleri

hayuanlar) gibi sir/ cismine aid menfaatlerinin saglanmasi

He me$gul olmaktan gekinmelidir
lay\p, zikredip,

Bu eref ve

du$unmedigi takdirde dort ayakh hayuanlar

ya$amasi ve en rezilce fahielikleri ve bu gibi

lerden saymast ve nihayet kuvuetin her eyi
selahiyet verecegi fikrine kapilarak,

hayvanlardan aqag\
'Ogranci Kanftmizda Uinlni $akirdatacak:
Dr. Celal ifengor, ba$6rtiisune serbestlik getirilrnesi durumunda
unlverslte hocalan olarak buna tepki gdstereceklerini soy/edi.
engor, *Kdrm
nvza gelen ogrencllare din kltaplunnda yazamayan $e\)\eri
6$ret\yoruz. Bunlan
ogrenmesini isiiyoruz. iVuh Tufaru'nm oimadtgtn:, msar
Adem'le
Prof.

Havva-

yansilmasi icin cgretiyoruz.

Bunlan sadece not a\mas\

Ancak $imdi durum

karymiza dinlnl sakirdatarak

orepcJ,
1

icin de,

Bu husuai beyan ecen

boyle degii. 7

hayatina da
bcmr.i tckan

ayet-i

kadar iizerlerine hep o kotii azabi peyleyecek kimse gonderecek!.. Siiphe

yok
Rabbin pok seri ikabli, yine $uphe yok ki, O 50k gafiir, 90k rahimdir."

Suresi, ayet 166-1GV)

Yukanda

bir

agiklandtgi gibi

Amerika'nm

tekamul nazariyesinin okutulmasimn

Incil'in

unutturan ve onu yirtia

dereceye duuren ey bu fasid fikirdir.

bazx

memleketlerinde

men

edilmesi, talebeyi

emrettigi dosiluk ve kardelik esdsina uygun olarak

terbiye ederek bu hasiahkh fikrin neiicelerinden

kurtarmak

maksadina dayandigi, vicdan sahibi bazx alimlerin vuku

" 196
butan beyanlanndan agikga ania$_i!m\s_t\r.

maymunlar, cezaian-

kerimsnin meali jOyledir;

"Vakta ki, artik o uehyedildikleri eylerden dolayi kizip tecaviiz etmeye
de
ba$ladilar (isyana koyuldular), biz de onlara -Maymun olun
keretalar!.. dedlk
ve o vakit Kabbin *u alidi flam buyurdu: Labiidd (mutlaka)
kiyamet gunune
ki,

en gaddarca fecaatlan

ge!ecek.-> 5ekUr.de konustu.

lalGjKi msan.ar :nayrr.und<jn :ure~:$ c.rr.avip aksir.e

d'.r:.mi? insaniarehr.

tabu hal-

vesilesi gormesi tabudir."

"...insani, vazifeleri ve mesuliyeti

ve curiiltukten sonra soyle diyor:

'dan gelmedlln\ oretlyoruz.

ileri

yapmaya hak ve

ittiba ederler.

duunme
tahlil

imtiyazi haUr-

gibi mutlaku'l-inan (dizginleri saiwerilmi$, ba$ibo$) olarak

Buyuk allame Ismail Fenni Efendi, bu nazariyeyi uzun

uzun

yiicelik ve

"Cenab-i Al'ah'in zaiimn, ahUarin idrakinin uzerinde

oldugunu bilmekle beraber O'nun varligmtn eserden muessire intikal tanki ile (esere bahp, o eserdeki incelikleri

(A'raf

196

ismail Fenni Ertugrul- a.g.e., sh: 97-98.

ISLAM dunya gorusu

KADIR MISIROGLU

goriip dtifuntip yuraticiyi bulma) istidlal (delil gikarma)

Zaten insam hayvanlardan ayiran ey de bu

eyleriz.

Tabu hadiseleri

laldir.

iilet

ve sebepleriyle tzaha gah$makla

beraber o sebeplere sebep olamn Cenab-i

Bu husustaki

inamrtz.

gmda $uphemiz de

iki

2-En giinahkar
inni

"
yoktur. in

Adem -a!eyhisselam-

muayyenin

in rr.ukerrem

emredilmi. her

alaya ahnmasi

men

muamele siki sikiya

muamele siddetle men

udilmistir.

tiirlu

zulum ve kotu

1202

yi

hamil

5-Butun muminleri Kabe-i Muazzama'nm maddt ve ma-

b-Cenab-i Hakk'in O'na kendi ruhundan

bir

nefha ufurmus

yiizunu

bi'iyiik

tezahi'ir eder.
1 -Allah,

iki

sebeple muzaf olan

seref ve itibar dTni

memur

nevi varhgina tevcih suretiyle edasina

sonunda dua edilirken

'"1

insanogluna $u

imamm

Kabe'ye

namazin

kildigi

arkasini,

cemaate

donmesi emir buyrulmustur.

(izafe edilmis bu-

6-Kul hakki, Allah'in kendi hakkindan ustun tutularak afv

hukumlerde birkac sQrette

Stimuli] disjnda birakilmitir.

Kisaca soylemek gerekirse;

2l>3

7-"Nefsinl bilen Rabbini bilir." hadis-i

insana o olcude bir kiymet ve seref izafe etmi^tir

erifi ile

Rabbin

yolda once ferdT varlik

her turli'i imkan ve iktidara sahip olunsa bile, bir muminin,

O'nnu inkar eden kafire cebir kullanmak suretiyle iman dai-

mutlak varligina

resine getirrnesine cevaz vermemi<>tir. ,9S

bebiyle varid olmustur. Zira "Kdinat'i bilen kendini bilir."

ki;

ijzerine

intikal icin gidilen

egilmenin luzumu da hep insanin su ekremiyeti se-

denilmeyip, bu beyan,
Ismail Fmnt Ertunrul
1

a.y.

9H

"Hen, O'na kendi ruhumdan nefhettim." (Hicr Suresi. ayet 29)

nefhaya "ruh-i sultani" clenir ki, bilcumle insam melekeler bununla
faaliyette bulunurlar. Ruh-i Sultanf, uyku halinde bedeni terk eder. Bu
sebeple
uyuyan insanda melekeler gayr-i faaldir. Uyanma aninda avdet eder. insanda bir de
"ruh-l hayvSni" vardir ki. o da uzviyetin faaliyet 5b&bidir. Bu. oiurn anr.a
katiar

Bu

hep beraber

olur.

Onu

hie terk etrr.ez.

murtanin dollenmesi esnasinda (zigot) oidugu kabui oiur.ur. Bu sebeple Yahudilerce

iskat-i cenin (coaik aldirma) caiz, hiristtyanhkta :se asla caiz clmayip
cinayet sayilir.

Ruhun cenine
gibi

hululu esnasinda refakatci meiek

mutlak kader

8-intihar iddetle tahrim edilmi, yani

Suphe yok
"'.usliimar.'.r.

Ar.a rahmindeki cenin yiizyirm: giinii tamarr.layir.ca ruhiar Alemi'nden bir ruh,
melek refakatinde gonderilerek bir nevi radyasyon g:b; bedene hxGI edar Hamile
kad:n o ar.cia bir urperti geqirir.
Yahudl inanemda ruhun beder.e hu'.ulu. degurr. aninda, Hinstiyanlikta ise yu-

oidugu

onun zubdesi (ozu) olan insan hakkinda

varid olmustur.

ilc'ihf

beder.le

(vm)

taklidi suretiyle

201

4-Beeri munasebetlerde adaletle

bulunmasi,

lunan)

ila-

zu "

3-ahs-i
edilmistir.

aOmmu'l-mahlQkat olan "Nur-i Muhammedt

dahf giinahkarliginin zikr ve

Hak olduguna

sebebe mebnidir. Bunlar:

olmasidir.

bir ferdin

"giybet" namiyla glinah-i kebair'den (buyuk gunahlardan)

saymitir.

itikadimizin kat't delillere dayandi-

Aciz&ne kanaatimizce
olu$u

istid-

O'nun

icabi olan keyfiyetleri alnina

nzki, eceli. said

yazar

ki,

veya saki

halk arasmda "aim

yazisi" denilen budur.

"Dfalde ikrah (zorlama) yok!.." (Bakara Suresi, ayet 256)

ki.

bu

hur iradesi

zcrlarr.a.
ils

haram

kilinmitir.

Yoksa bir
yasama hilrriyeti

Islam's girip girrr.eme hususundadir.

muslurr.an clduktan sor.ra Kafir gibi

vcktur. Fikihta "L'kubat" rr.Qs!urr.ar.'.ann

islarr.i kaide'.eri ihlal

eden

r'iilleri

hakkir.caki

c:eza'.ara ait bciurr.iin adid'.r.

"Ey iman edenler!..

Zanmn bircogundan

cekinin; ciinkii zannin bazisi

vebaldlrl Tecessiis de etmeyin, baziniz bazinizi giybet de etmesin!.. Hie arzu

eder mi

kl,

biriniz kardesinin blii haJinde etini yesin?

hSlde Allah'tan korkun, ciinkii Allah

rahim

(c.ok

tewab

(tevbeleri

Demek

tikslndlntzl..

merhametlO'dir." (Hucurat suresi, ayet 12)

201

Hiimeze Surest, ayet 1.

202
Bu durum ileride "Adalet Prensipi" dolayisiyla
203

Nisa SQresi, ayet 168.

gokga kabul edenj'dir,

tafsilati ile

anlatllacakhr.

ISLAM Dt'JNYA GO RUSH

Bu
'

seref ve mijmtaz sifatlarla techiz edilmi

neticesidir

ki,

dolayisiyla seytan

"Beni azdinsin hakki

Cenab-i Hakk'a izale

sini

olmanm

bir

Adem -aleyhisselam-'in mahud zelteye siiriiklenisi

ettigi

halde,

k?in..."

Adem

2(M

diyerek hata-

-aleyhisselam-:

ADIR MISIROGLU

v<i

Goriisu'nde

kadmlar

kisim erkekler icin "kolelik" veya esaretle

bir

"cariyelik"in nasil olup da yer almis bulundugu

igin

Cok ehemmiyetli

liatira gelebilir.

olan bu mes'elenin cevabi

arasinda yer alacak olan "Hurriyet

Prensipi" vesTlesiyle verilecek olmakla beraber burada da
.islinda ilerideki bahisler

"Rabbena! dediler, nefislerimize zulmettik; eger

sen bizH magfiret etmez, merhamet buyurmazsan, siiphe
yok ki, husrana diisenlerden oluruz!.." 203 diyerek kusuru

kisaca bir izahatta

nefsine izafe

hukukundan dogmustur. Yukandaki

Bunun

etti.

uzerine Cenab-i

"Buyurdu

Hak

<

da:

9-Insanogluna atfedilem seref ve ehemmiyetin

bir gos-

de her ferde onun gunahlanni ve sevaplanni yazmak

iki melegin (kimmen katibin) tahsis edilmis olmasidir.

indirilisi

Islam nazannda insan o kadar degerlidir

ki,

Kur'an-i

Kerim "nahak yere bir insam oldurenin butun insanlan

oldurmus, bir tek hayati kurtaranin da butun insanlan
kurtarmak gibi oldugunu" beyan buyurmaktadir. 207

Adem

ayet-i celilede

Hak.

dolayisiyla Cenab-i

inin!.."

buyurduguna

uazaran Yeryuzu'nde beser! catisma, yani harb asla

zail ol-

inayacak demektir. Esasen bu gercek tarihin sehadetiyle de

esir

ahnan kadin ve erkeklerin hakkaniyet

olciileriyle bir statijye

kavusturulmalan insanoglunun mukerrem

Harpte

olmasindan cikan mantikT ve vicdanT

bir mecburiyettir.

Islam

da bunu yapmishr.

tergesi

Hayati boyunca insanla beraber olan bu meleklere ilaveten

bir de "hafaza melekleri" mevcuddur.

Harb

ko!e ve cariye meselesi

"Bazuuz bazimza diisman olarak

sabittir.

10-

ki.

istiyoruz.

ininiz baziniz

Buyurdu ki: Onda yasayacaksiniz ve'onda oleceksiniz

ve ondan cikarnacaksiniz!.." 2n6

iizere

gerekir

aleyhisselam-'in Diinya'ya

bazimza diisman olarak!..

Size bir zamana kadar arz'da bir karargah tutmak ve bir
nasip almak mukadder!..
ki:

Unuimamak

buiunmak

Aynca sunu da
msu'nun
feski

vaz'i

ifade

etmek

gerektir

ki,

Islam Diinya Go-

esnasinda kolelik ve cariye, insanlik

ve yerlesik

bir

taiihi

kadar

muesseseydi. Islam olsa olsa bu muesse-

senin ismini ibka etmekle itham olunabilir

ki,

bunun da

hicbir

ehemmiyeti yoktur. Ancak yukanda soyledigimiz gibi insanlar

.irasinda harb ve darbin kiyamete kadar mukadder olmasina
nazaran daima

hiirriyetini

kaybetmis olan insanlar olacak ve

bunlar icin de bir hukuki statu gerekli bulunacaktir.

Icdir ki,

Bu sebep-

islam sadece harplerin neticesi olan koleligi (harp

esiri)

kabul edip diger kolele$tirme sekillerini lagvetmistir.

b-Kolelik ve Cariye Meselesi

bu muesseseyi kucagmda bulmus ve onu -hukukt

- tedncen ortadan kaldirma yoluna
Bunun ehemmiyetini anlamak icin Hazret-i Peygam-

islam,

Ademoglu'na bu derece

buyiik sere' izafe eden islam DUqj

statusunu degitirerek
(jitmistir.

"Rabblml dedi, *Renl azdirmana

kasem ederim

her halde
gosterecegim ve hepsini azdiracagim;
(karsihk)

ben onlar igin arz'da (giinahian) siislii

ancak Iglerinden ihlas verilen kullann miistesnal.."
205
2 " {'

207

ki,

(Hicr Suresi, ayet 39-40)

her'in icinde

dogup buyiidugu toplulugun o giinku

ahvalini bir

nebze hatirlamak lazimdir:

A'rtf SQresi, Ayet 23.

A'rSrf Suresi,

"Hazret-i

ayet 24-25.

Maidc; Suresi, fiyel 32.

sine

Muhammed'in peygamberlikle gonderilme- g$

tekaddum eden zamanlarda, Arap kavmi birkag

iseui

^jfjr

ISLAM DUNYA GOKUijU

ue

musam

mustesna olduklan halde, umumiyet

surette putperestti ve evueli bilinmeyen

kabileler

uzere kaba bir

zamandan

beri uahtfce ueya barbarca adetlere

nuyordu. Insan neirinden

fakir babarun bir

gocuklarmi

bir cinsin

bagh bulu-

otekine feda edildigi;

gun namusu gignenmek korkusuyla

diri diri

gomdiigu; kadiniann

zamanda birden ziyade kadin almak

He mahdut olmaksizm cereyan ettigi.

esirligi; bir

tek

pek hayasizca

Sonsuz intikam

adetinin higbir had

yani zeuce sifatiyla

zelilane cari oldugu goruluyordu.

bunun korkung ue mufrit

kadiniann harp meydanlarmda

tesneligi, hirs ue

neticeleri, sauasi ue kini

emsali goriilmemlq, i$itilmemi enaatlere koyulduklan kisas

usuliine riayette herkesin

memur

ue mukellef tutuldugu;

gdsip ue ekauet, gasip ue akf iinc/e muuaffak ue muzafhakh ve mesru sayildigi her yerde hakkin ue

fer olunca,

kanunun yerine

hilenin ue kuuuetin gegirildigi; rnemleketin

ibadetgahi olan Kabe'nin aulusunda insan kurban etmeye

kadar

feet

duruma

e^it bir

durumu

duzeltip ideal bir seviyeye ytik-

kole ve cariyelerin statusunun de onlarin sahipleri

selttigi gibi
lie

bu

getirmitir.

Oyle

ki,

kole ve cariyeye sahip

oimak, nimet olmaktan cikip kQlfet haline

getirilmiftir.

\(;ld;ns

pek

bir

:;i

dauroni% sayihrdi, bunda Ihtisas payda edenlur $<Snret

tutulan kadiniann miktan tahdid edilmi olmadigi. hatta

zamanda birden ziyade kocaya uarmak adeti bile
ue

Islamiyet

k\z

bir tek

mevcud

KADlR MISIROGLU

J!zc:'i!r, circ;i.

Diri Diri Insan

Yakmak:

insanlar

d'.ri

diri yakib.rd:.

Arap urnerdsindan

Temlm taraftndan katlolunduju zaman, Amr

kendi taraftndan oldiiriilen her adama mukabti yjz k:s,i kitictan geglrmeye
vemin etmi$tt. :aka: Skn? Temim kaqmaya muuaffak oldugundan Amr'm ehne
t\ncak bunlara mensup bir kadin gecmis,ti. Bu kadm dirt diri yakddt. Bu hadisa
limr bin liir.d'ln kardesi. Ber.i

mahatlinde bir adamin dol^atiguu gbren Amr, nicin dolas,tiim sordugvnda,

"Hirkat; giinden beri agim. Buradan duman yukseldig'mi goriince ylyecek
bir sey butma iimidiyle geldim.v demis,li. Amr, bu adamin da yakllmasim emreitl, o du ateflere attldl. (Islam Tarihl, I, sh: 507 ve alt larafi)
Qocuklann Ok liudefi Yupilmasi: Qocuklar oklara hedef ittifiaz edillrdl.

adam;

He muharebesinde QOCuklOTtni rehlixe olarak birak

orada nls,an gibi durdurulmus, Ozerlerine ok
atl/mijfl. Biiyh'.r.e ok hudefl yapilan qocuklar ictnde Slmeyenler, ertest giin aym
mu&meleye diicar olurlar ue bu fed dlduriilu^leri blrcok ktmse oyun xeyredur
glbl temdjd ederlerdt.
Oldiirulecek Adatna Evvela /?fcenc: Araplar bir adamt oldi'ircceklert
/.nmar\ et)uel6 ellertnt ve ayafc/arini keserler, sonra onu Sliinceye kadar birakirlardl, Bu feci dhbete ducar olmarnak Icin kendilerini hoijarak intihar eden
Bir kablle, digar bir kabile

jin^ti.

Bunlar

bir vadlye gbtUriiliip

tutsaklar gorUlmiis,tiir,

gidildigi

goruluyordu: Hazret-i

Muhammed'den

Olillerln

Ccsvdierinden Bile Intikam Ahnmasi:

Qtiilerln elleri, uynklari,

kulaklan, burunlan kesilirdi, gozleri oyulurdu. Ebu Siifyan, Uhud Muharebe

ulnde fBugtin Bedr'ln Intikamim aldtk Askerierim, oliilerinizin (Mustumantann

euuel Arabistan boyle feci bir halde idi." zo&

burunlanm, kulaklarmi kestiler. demi$tl, Bunion yapanlar kadmlardi;

Kureyx kadtnlan Bedir muharebesinde niaktul diis,en akrabalarimn intikamim
nlmak icin Uhud'da $ehid olan Miislumanlarin oluler'me bu yolda tecdviizlerde
bulunmuslardi. Hatta hlazret-i Muaviye'nin anasi blind, fehltlerln azasmdan
bir dlzi yaparak boynuna takmis.ti. Yine o kadm, Hazret-i ! lamza'run karmm
de$mf$, dgerini sdkiip fifcartmi?, yemek isterr.is,, fakat yuiamamts,ti.
iiluhri)

llarh uv Yufima: Araplann hayat menbai harb ue vagina idi. Zira

Arabistan, uhdlisint yu$atacak erz&ki yeti$tiremeyen bir goldii ue balk cahildl.
Maiset. kegl, koyun in: dene siirulerine mutevakhf olup halbuki Araplann

hepslnde bu rnahdud dlrlikler

bile

bulunmadigmdan, harp ue yagma geqinme

UQSifasi Ittlhaz olunmus,tu; bir taraftan

Arap seciyesinde

da cahii ve ahlaksizlik ganltnet

hirsini

kakle$tirmiftl.

Araplar aras:nda fca.'i dauasi giitmek* c'e mustakar fair adet olmusiu. Bir
adam Sldurutune onun attest ueya kabiiesi kaatilinden intikam ahrdi. Maktulun
Mesl, kaatlll fllhal ele geglremez ue olduremezse, Intikam ddudsmi gu'.mekten
vazgecmezdl; kaatllln yenr.e onun aiiesir.e mensup bir sahis ciduriiiurdu ve bu
yuzaer. kabileler

arasmda geklsmenln, uuru$manm ardi arkcsi kesiimezdi.

Araplar, karpte esir eiiikleri adamlarm bcyunianna ip baglayip siiriikler, sonra bldiirurlerdi. Bunlarm kadinlan ue gocukian da mahuedilir
yahut yakilirdi. (Mc.anai Emsali Germani, Iran Tab'i, sh: 343; Islam Tarihl I

Harp

t'slr/eri:

513)

(S3)

DUfmamn Kafasmdan arap

feri

ede.rler ve ellenne kirn gegerse oldiiriirlerdi.

Dusmana

boyle

!br.-\

Esad-' bur.ur, misaHerir.i zikreder.

Rahlm Pargalama:

Arzplar,

ue bur.unia iftibar ederierdi.

harr.i'.e

kaa\niar\r.

rchimlerini ;;arga:r.r!ar

Arap kahramar.lan.r.dan Heuazir,

reisi

Amr

bin

sefermde geoe kadiniann kcnnlarim de%liklerlnl, mizraklanyla rahimle.rini pargaiadikicnm hikaye euni$tir. Cch.iiiye'.'.e kadmlar, erkeklerln mail
f.ddotunur, ma/ gibi bir erkekten diger bir erkege devredilir, hatta kumarda
para gibi ileri suruliirdu. Ovey ana-babanin mlrasi arasmda bir mal gibi ogla
i'ufeyi, bir

intikal ederdi.

Dii$muna Uyurken Hiicumla Katliam: Araplar, dusmanlarma uyurkan

ansizm huc.um

Kasesi: A<-aplar dil$manlanni ele gectrdik-

takdirde onlarin kafaiasiyia s.arcp icrr.eye yemln ederie.rdi. '!'abakai

Oz

hem$ireierle izdiuaca

uaytlmijtli hatta Taif ahalisi

musaade

edillrdi.

Miislumanhgi kabul etmek

dan Isttsnalaruu art kosmak

istemis,lerdi.

Kumar,

iqin

igki,

zlna

pek

zina mernndiyetin-

(2S)

IslAm dunya g6ru$u

Kolelik ve cariyeligin

edihneyip de boyle

fiilen

resmen ve

KADlR MISIROGLU

kat'T bir surette ilga

ve tedncen ortadan kaldinlmasi

yoluna gidilmesinin birtakim sebepleri vardir

ki,

nana bunu ogretmek mukabilinde azad

haiz olduklan haklar itibariyle Muslumanlarla esit hukuki bir

siralayabiliriz:

statiiye
1

-Hazret-i

Peygamberin zamaninda

Ban Alemi'nde harp

gucii-kuvveti yerinde de'ikanhlarla guzel

satilmak iizere oldurLilmekten istisna

oldurmeyi ve hatta onlara

Koleligin

-sirf

hem Dogu, hem

esirlerinin oldurulmeleri asildi.

ismen de

kotii

gene

kizlar

de

ile

edilirdi. Islam, esirleri

muamele

kavusturulmuslardir

kolenin,

onun

olsa- ibka edilmesinin birinci sebebi

mal edinip evlenebilmesi

getirmistir.

Bu da

gibi hususlar

ortada

fiilen kolelik gibi

husus birakmamistir."

bir

Nasil baska turlu olabilir

bu

Kur'an-i Kerim, insanlar

ki!..

arasinda ustunluk sebebi olarak "takva", yani iman ve ahlak

(istiinlugu disinda

(kurtulus akcesi) verebileceklerini,

gelenlerinin islamt

sahibinin giydigini giymesi, yedigini yemesi ve

baskaca

bir

Islam harp esirlerinin "fidye-i necat"

ile

ileri

yapilmas:ni yasakladi.

olclurme keyfiyetine karsi miiessir bir tedbirdi.

2-Ayni gaye

Mekke

ki,

davet karsismdaki anutluklannin da bir sebebi budur. 209 Bir

Ancak
para

cok maruf

Diger taraftan Islamiyet'i tercih eclen koleler,

bir hadisedir.

bunlan soyle

edildikleri

sebep veya hususiyet kabul

etmemektedir.

azad etmeyi mecburi hale

oldtirulmelere karsi bir tesvik tedbiri olarak

dusunulmiistur.

GasS&Tltlerin krali Cebele, islam'i kabul ettiktsn SOrtra Halife Ha/.ret-i

Ome-

zaman, kendisiue dikkatsizlikle garpan bir arabi dbvirriis. olmak sobtibiyle

lalife llazret-i Omer iije mudahale ile, bu taaddfsinden dolayi suguriu afvetmesinl
yahut kisas hukmune boyun egmesini talep ettlginden, Cebele:
r'e gekllgi
I

3-Di'inya nin bugtinku gibi globallesmemis oldugu, bey-

nelmilel
tarafli

icin

anlasmalann mechul bulundugu

olarak koleligi

ilga, karsi taraf

zamanda tek
bunu devam ettirecegi
bir

Miislumanlarin aleyhine bir netice dogururdu.

bu sebeplerle Islam

hftdlse,

daha

icin

esir edilen miisriklerden

gidiimistir.

okuma-yazma

Hayuxizdfc o dereceye varrm$h

onun bu bdbdaki

kaxidesi

Turnagil, islaiyet ve Milletler Hukuku, istanbul, 1993 sh. 46 vd.)

sahibi olan ruesadandi. Miisltinian-

bir tokat

ikayet:p.i dinledikten

sonra ?u cevabi

venr.i^ti:

e:rr.:s.
ile

tr.evkilnir.

xab: olarak, kendisir.e boyle

bir

cezalar.dinlmasi iktiza ettigini scylemi; ve $u

cevabi aim:?:;:

muslii-

iimeradan sayihn Kays gibi bir jdir, ammiinasebahm tasuir etmekten ce/cinmemi$,
Kabe'nin duuanna asilmisti. " (Bkz: Prof. Dr. A. Re?id
ki.

cazadesiyle uukii bulan gayri mesru

(3iS)

on

Omer.

Cebele bu cevaba hayret

icin

Mesela Bedir'de

biienlerin

adama

cnuatr.elede bulunan adamir. Idacr!

"-Cah-.iiyet

bu yola

btgane kalamazdl.

islerine

"-Ektiinizi bigrr.i^siniz!..''

kdle azad edilmesi emredilmis bulundugu gibi her vesileyle

kaybetmis olanlan eski statulerine kavusturmak

amme

adam nasilsa Cebele'nin

atmakla mukabele etml? ve ayni muameleCebele, bu hareketten hiddetlenerek Hazret-i Omer'e flkayette

bulunmi<5, Hazret-i

gunahlara karsi onlardan kurtuimak

Omer-

kabul ederek Mekke'ye gelmijti. Tavaf esnasinda bir

ye maruz kaltlUfh.

etmistir.

gerekli firsat zuhur ettikce

adamdir." deinis, Hazret-i

Cebele bin el-Eyhem, Suriye'de buyuk niifuz

koleligin sartlanni lslah ve azad

yolunu tercih

hurriyetini

bir

teferruath olarak soyle nakledilmektedir:

ayagina basing, Cebele

Cesitli

avamdan

misUr; gunkil ne sehirde, ne ordugahta hig kimse

sebeplerini cogaltarak tedricT bir surette vaki olacak bir ilga

ki:

ise

"Bimdan bir sey gikmaz; ikiniz de muslumansimz!.." cevabmi alrnasi Qzertne

Imparatoru'na kagmishr. Halife, u vak'amn baiiln orduya blldlrllmeslnl emret-

hcji

6yle

arap

Rum

Bu
Biitun

Bu

"-Ben krahm!..
den:

zamaninda

vaziyet.

deciiir.iz

cjibiydi.

Fakat

islaraiyet,

insar.lar

arasir.daki farki izale etti."

Cebele. $u rnukabelede bj^und'j:

"-Mijsl'jmanlik Kasep ve nesap
bundan vazgegerim.'

Bunu miiteakip Cebele,

Matin icin adaleti

tezlil

farkini itibar nazanr.a

gizlice Istanbul'a

Bunun

bir din ise.

kagmis, fakat Hazret-i

ben

Omer. onun

etmemisti. (A. Resid Turnagil, a.g.e., sh: 40-41)

Islam'da harp esirlerine aid temel esaslar. bu

uder.

almayon

igin ilerideki

sozumuzun dogrulugunu

"Hurriyet Prensipi"ne bakiniz.

ispat

ISLAM DUNYA GO.RUSU

kole ve cariyelerin statusii, bugiinku

Gergekten Cenab-i Hak:

"Ey insanlar!..

hem de

KADtR MISIROfiLU

insanlardan Listundur.

sube sube, kabile kabile yaptik ki, tanisasiruz!..

ki, Allah yaninda ekreminiz (en itibarhniz,
en serefliniz) en takvahmzdir; her halde Allah alim'dir,

insani bir surette

habfr'dir." buyurrnaktadlr. 211

buyurarak higbir kimse

Bununla kavim ve kabileye dayanan ustunluk iddiasim,

etmesine imkan
ibka etmesi

men

siddetle

ise,

malanna

olabilir mi?!.

tehlike

tesj<il

nazannda

Islam

vakiamn

kahp toplumun ahlaki

hiir

bir

onlemek

igin

edilemez.

evde barin-

teminden

muhtemel

ve kole arasindaki

Omer zamanmda
bir

diyerek teslim olmalan sonucunda, bu

/12

islam tarihinde

"

-sallallahu
il *

igin esareti kabul

etmemi. harb

esir-

azad edilmelerini mecbiir:

Dunya Gorusii'nde

musavidirler.

kabul

Bu

ettigi gayr-i

husustaki istisnalar ise

gibi istisnat hallere

"eman"in

bunun pek cok

farkli degildi.

2ir"

Bununla bereber modern hukuk daht tarihten gunumuze

da
aldik"

ve adalet" olarak vaz ederken

de Arabistan'dan pek

dogusten imtiyazlan hala devam

suriikleyegeldigi birtakim

"eman

modern hukukun da

munhasirdir. islam, idarenin esaslarmi

"hiirriyet, miisavat, kardeslik

Iran istikametinde

sehrin

insanlar yaratilistan

miimeyyiz olmak ve hacr altinda bulunmak

ettirmektedir. Ingilizlerdeki

"Lordluk" payesi

"Diik", "Diises", "Marki"

ise

ilh.

gibi, Fransizlar-

unvanlann ifade

ettigi

"asalet" hala dogusten iktisab edilmektedir. Almanlarm da

askerler ara-

bunlara benzer bir

"Von"

iinvanlan vardir

ki,

bu da dogusten

buna

misali vardir 213

asaleti ifade etmektedir.

Diger taraftan bugun niifusu milyann iistune gikmis. bulu-

Cariyelige gelince, onlar icin de, vine ileride izah edi-

Peygamber

di;'en' gibi es.ittir."'

hiir ve giinahsiz olup haklanni kullanmakta ve borglanni Tfada

Hiirriyet Prensipi dolayisiyla anlatilacaktir.

lecegi iixere birgok

halde

taragm

verdikleri takdirde

Kisacasi Islam

fark, sirf sosyal bir

sindaki bir kole farafindan verilmi oldugu anlasilmis ve

itibar edilmi^tir.'

de fidye

Bati Alemi'nin ahvali

igindir.

orduda muhasara edilen

bir

ki. ileride

bir

eseri olan bir isimlendiristen ibarettir.

Gergekten Hazret-i
giden

bir surette izah

kadinlann cariye olarak

etmelerini

leri igin

"Kole" ve "cariye" keiimelerini

dair hukiimse, onlan zaruri ihtiyaglanni

aciz olarak ortahkta

ettirdigi

kilmistir.

vaki olacak harplerde esir dusecek kimselerin

esiri

devam

aleyhi ve sellem- "lnsan.hr,

etmisken, dogustan.esareti tervic

hukukunu tanzim ihtiyacindan baska

Bu arada harb

Asra kadar en gayr-i

Bati Alemi, kolelik miiessesesini 19.

sizi

irkgiligi

mensup

Biz, sizi bir erkekle bir disiden yarattik,

Haberiniz olsini

yani

isgi sinifina

kunuius imkani mevcuddur. Kaldi

nan Hindistan'daki Hindu ekseriyette "Kast Sistemi" olarak

bilinen

dogustan imtiyazh

sin:flar

hala

devam

etmektedir.

ki.

islam'da hig kimse igin bu ve benzeri imtiyaz asla kabul

Hucural Suresi, ayel

Mevlana

Sibli (Terc:

13.

Omer

Riza ~)ogrul}- Islam Tarihi.

edilemez. 1400 seneden beri Allan huzurunda en yuksek ictima?

c.

VII.

Istanbul,

1928. Sh: 192.

Mesela Mute Harbi'nde, Peygamber Efendimizin azadh kclesi Zeyd bin

Harise -radiyallahu anh-, ordu kumandanli^i yapmistir.
Osmaulilarda ise koleler r;esitli memuriyetler deruhte ettikleri gibi bunlardan
bazilan sadraz=milik bile yapmistir. Mesela Abdulmecid devri sadrazamlarmdan
Koca Hiisrev Pa$a bunlardan biridir.

fert yan yana durdugu

ayaklannm arkasma secde etmektedir.

msvkii haiz insanla en zayif bir

digerinin
2,
1

215

Kudai. Musnedu's$ihab,

I,

145.

Bkz: Prof. Dr. A. Resid Turnagil- a.g.e.. sh: 24 vd.

gibi, biri

bundan

Ihtimal

"-Benim
biraz

daha

dolayidir

ki,

ISLAM DUNYA GOKUSU

KADlR MISIROGLU

meshur

denilen varligin yeryuziinde Allah'in bir "halife"si

millelim demokraside

ileri

90k

ingiliz

ileri

giderse Musliiman olur."

Bernard Shaw:

Korkanm,

gitmiftir.

demek

mecburiyetini

/Sllmi" btltQn Ortacag Avrupasi'na

farikasi yibidir.

hissetmistir.

Gercekten

mevzubahs

Ingilizler,

bile

Bati Alemi'nde

edilmedigi bir

henuz insan haklannin

lali'nden sonra ilan

ve

hem

olmak

bir millet

zamanda "Magna Carta"yi 21 *

hem

itibareiyle

buyiik Fransiz

Milletler Teskilati tarafindan vaz'

olunan

"Insan Haklan Beyannamesi"ne tekaddum etmislerdir.

Ihtimal bu sebepledir

ki,

bahedilmesi hengaminda

ams,

fngiltere'de

hukukun

yasayan Musliimanlar

bunun

tatbikini taleb ve

Siyasi otoritenin hacsiz-hudutsuz kudretir.i candid etmer.'.n

tere

Rowan

bir

Willi-

dayah

icin seriata

ce 1215

bir

insan hakki oldugunu

iddia etmistir.* 17

Hights", 1679'daki

Icin bir

Bu

"Magna Carta"

iiedir.

mutemmin

insan olmalan sebebiyle

L?.::rice

John il Papa
Bu sozlesme, c

K:a::

[II.

O'nu yorme:nezlik:e:i gelen

:'.k

"Buyiik

Sozlesme"

derr.ektir.

innocent ve barorilar arasinca

gur.e kaciav

halk karsisinda tahc-.d etmekteyd:

kraiir.

Bu sebepledir

Bat: A'.emi

icir.

1215

yapilrr.:?

yilinda

clan bir

sor.suz olan selahiyetlerini din ve

ki, is'.arr.iyet'ten

ha'.kin

nak ve

habersiz olan veya

hiirriyetlerinl tescil

eden

vesika olarak kabul olunur.

Tiirk:ye'de de biiyuk akisler uyar.diran bu beyanat

Turk gazetelerine

icir.

11 $jbat

200S

tarihli

bakilabilir.

Bati Alemi'nde insanlann

ile

Ingil-

"Petition of

Rights" (1689)

ile

"Act of

teb'aya birtakim haklar temin

Dunya'da anayasa cahsmalannin

ilk

tezahiiru kabul olun-

ilk

olarak insan haklanndan -beynelmilel olarak- bahseden vesika

"insan Haklan Beyannamesi"dir. Fenelon (1651-1715), Montestdyo

(1689-1755), Volter (1694-1778) ve Jan-jak Russo (1712-17/8) gibi filozof ve
ekonornlstlertn baslathklari bir fikir cereyantnin eseri olan bu vesika da. ne yazik ki,
bu vasdyla devam edememis, 1814 yilinda alemsumOl olinaktan ctkanlarak sadece
Fransiz vatandaslannm haklarmi temin eden bir hUviyete bOrundUrOlmus, bunlarm
1/89

tarihli

bir lutfu

okluu kayit alttna alirvmistir.

ise, Fransa'da Sayyo Sarayi'nda toplanan Birlesmis

husustakl en son vesika

daha

yapmayan Batililar, esitlik ve irklar arasmda ayiviin yapmama hususunu

maddede kabu) etmis olmalarina ragmen, aksine bir tatbikata devam

birinci

elmislerdir.

Ger^ekten 1776 yilinda Virginia insan Haklan BeyannSmesi'ni imzakniiis. olan

Amerika'da zenci-beyaz aynmi 1960'lara kadar siirmus oldugu gibi Giiney Afrika'da
hasin bir irkcihk siyaseti de -adeta- muesseselestirilmistir.
1948 yilinda kurulan "Avrupa Konseyi" ile demokrasi ve insan haklan 6n plana
Clkanlmis ve 1950 yilinda "Avrupa insan

'ti }i.'.eix:

"Bill of

tahdid veslkalan

ilk tezahiirii,

tarihli

kaynak rolu oynamislardir.

ledakarllk

sirf

dogustan sahip olduklan birtakim temel haklan ifade eder.

Bati Alemi'nde bu haklar, siyasi otoritelere kari uzun suren
cetin bir mucadele sonunda elde edilmisken 218 Islam, insan

sozlssmedir.

sebebi

Milletler Umumt Heyeti'nin 10 Arahk 1948 tarihinde muhalefetsiz, lakat sekiz

mUstenkll (cekimser) reyle kabul ettigi "insan Haklan Beyaimamesi"dir. 31 rriacldeden olusan bu beyanname incelendiinde acrkca gorulilr ki, kendi degerlerinden

"insan Haklan", insanlann

Carta",

Bur.u takiber. 1628

"Habeas Corpus Act" va

gibi

vesikalar

Bati Alemi'nde

da kralm

Insan Haklan

"Magna

ihtilaf

icin

maktadir. Halbuki bunlar, urnum! olarak ingiliz vatandaslarma mahsustu. Bunutila

beraber daha sonra Amerika'da ortaya cikan (1776) bu istikametteki "beyanuame"

Bu

c-

tarihli

Settlement" (1701)

(izere bir tesettur hiirriyeti

Baspiskoposu

ingiliz

Giordano Bruno (1550-163C!'r.'jr. Roma da yakiksin: ve ir.ezhebi

Bartelemeo Katliami"f.: hatirlamak kafidir.

olunmustur.

ulkemizde geng kizlanmiza uni-

olmak

versite talebeligine miinhasir

nevi alamel-i

bir

de Bati Alemi'nin ne durumda

dedigi icin Galile'nin rnuhakeme ve hap-

vaki olan "Saint

ihti-

olunan "insan Haklan Beyannamesi"ne

de Birlesmis

damgasmi vurmus olan onun

Fikir ve vicdan hiirriyeti itibariyle

oldugunu anlamak icin "Dtinya donuyor. "

sedllisM iskenderiye Pslpokosu nun emriyle 400.000 kitabin yakilismi (tafsilat
bkz. Aduaii Aclivar- Tarih Boyunca llim ve Din. Istanbul 1944. c. I. sh. 81 vd.),

ile

imza etmis

olmak uzere

sirf

insan olmalan hasebiyle dogustan birtakim

haklara sahip olduklan dusuncesi, Islarn'm bu haklan -talep vaki olmakstzin-

liitfedi-

sinden asirlarca sonradir.

Bir kere insanlann diri diri ate^lerde yakilmalan

ile

hahrlanan "Engizlsyon Me-

Haklan Sozlesmesi" imza

edilmistir.

ziyace medeni ve siyast haklar: diizenleyen bu anlasma cesitli protokoller.

Torino'da kabul ediler. (1961) "Avrupa Sosyal Sarti" ve "Maastricht Anlasmasi"y-

Daha

la

calisanlar igin Have bir

alt-.na aiir.an

kcruma

getirilerek nihai sekiini almtstir.

Bu

suietls garanti

haklar sunlardir:

"Ycsamc mkk\, l^kenceye uezu.'me, gayr-i insan; inuame'e i-eya cezaya tab;
tutuJmama r:ajc<i, koie hdiinde bu.'unduru.'.'Tiama hakki, zona fa/ijtin/mama
hakfci, fcii guveniigi kakh, &di! ve tarafsiz bir mahkeme onunde makui bir
sure iqinde yargtlanma hakki, fcanunsuz sue olamayacagi, cezalann geriye
yuruyemeyecegi ve kisinin suc/u/ugu ispat editinceye kadar masum addedilecagi ilkesi, ozel yasama, aile hayatxna ve haberles_menin gizliligine saygi bakk\,
dCisunce ve din ozgiir/iigu hakki, toplanma, demek ve sendika kurma hakki,

evlenme hakh. etkin hak arama yollanna basvurma hakki, aynmahga

tdbi

ISLAM DUNYA GO.RUSi;

miikerrem

yaratilmis

-ilahi bir luiuf

bir

varhk

2' 9

olmasmin

bir geregi olarak

ve mevhibe icabi- insani bu haklara mazhar ve

nail kilmistir. Ostcltk

I,

AOIR MJSIROGl.U

insanhgi bir tek aile gibi telakki ederek onlarin "ryalullah"

oldugunu bildirmektedir.

butun Dunya'da kuwetin yegane "hak"

kaynagi olarak kabul gordiigu ve gugluntin

giicsiize

yapabilmesinin mesru (dogru) addedildigi

bir

islam'da, Bati

her istedigini

zamanda!..

Aleminde oldugu

gibi siyas! otoriteyi elinde

bulunduranlara karsi bir mucadele bayradi acarak birtakim haklar

etmeye gerek duyulmamistir. Bu haklar, islam Devleti'nde

elde

Ancak islam Dunya Goriisu nde bu haklann, bugunku

terminoloji ile mevcudiyeti dusiinulemez. Onlar maksad ve
muhteva itibanyla mevcud ve hatta hem mahiyet ve hem de
kendilerine atfedilen ehemmiyet itibariyle bugu'nkunden cok
claha ilerdedirler. 220 Zira Fransiz muhtedTsi Roger Graudy'nin

yasayan insanlara. Allah tarafindan bahsedilmistir. Hie kimsenin

ihsani degildir. Devleti idare edenler

de miisliiman olduklanna

nazaran -kendi iradeleri eseri olmayan

hiikumlerine uymakla mukelleftirler.

hukuk devleti, islam! devlettir.

bir

Bu

hukuka- yani

sebepledir

mahsulu olmayan kanunlara

"Kur'an, asirlann

tap

vp.

onunde giden

Dunya Gorusu'nun

riayeti

salahiyetini kaybeder, yani hal' olunur.

iki aslt

Siinnet. Kiyas ve icma, bu

kaynagi mevcuttur: Ki-

iki asli

kaynaga dayanmak

mecburiyetindedir. Islam Diinya Gorusu'nun, birinci kaynagi

olan Kur an-i Kertm'le Cenab-i

ettigini

(seriate) riayet

bagimh olup bu bagimhhga adem-i

bir kitaptir."

Hakk'm butun

insanliga hitab

sayisiz misallerinden bir

ki,

seriat

en

ideal

Ciinkii idareciler, kendi iradeleri

dedigi gibi;

Islam

223

hususunda mutlak

halinde hiikmelme

Bunun

islam tarihindeki

kacmi zikredelim:

"Hazret-i Ebubekir haltfe secildiginde irad

ettigi

hutbe

soyledir:

ve onlan "tek bir millet" kabul eyledigini goruyoruz. 221

Sonra da diger

bir ayet-i

"Hepiniz birlikte Islam'a (veya bansa) girin." 222 buyrulmaktadir. Burada islam'dan maksadin, sulh ve musalemet
oldugu hususunda

olmadigim halde sizin baimza gegmis. bulunuyorum. Vazifemi yollu yolunda \fa
edersem, bana yardxm ediniz; yamhrsam bana dogru yolu
Ey

kerimede:

ittifak vardir.

Diger laraftan Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem- butun

nasi.. Sizin

en

iyiniz

Dogruluk emdnet; yalancdik hiyanettir. Iqinizdeki zayxj, hakh ahmncaya kadar kuuvetlidir. Iginizdeki
kau\, ondan, bakasinm hakh ahruncaya kadar zawftir.
gosteriniz.

Bir millet, Allah yolunda cihaddan farig olursa, o millet,

olmama

hakkl, egtttm

hakh. miilkiyet hakk\. seyahal ue yerle$me hakh,

zillete

dugar

o'ur.

ahcv. ytikumlQtiikler

sebebiyie hapis cezasir.a >naruz ka'rr.ama hakkl

Dei'.eiier
bu haklan ycr<;; alanlan iQinde bufunan herkese tcmrr.ayi kabu! e:<n:$:erdir."
(bkz DiA. c. 22. sh 325)
219 T- r-.
.
.
in Surest, aye' 4.
.

Bunu anlamak
etmo

hakk::-ii:i verilir.i$

Bakara

Siiresi,

Bir milletie fenahk revag bulursa, butiin o millet belaya

iqin islam! idare altinda yasayan'.ara

dmasm

hatirlamak

kaficir.

ayet 213'te: "insanlar tek bir millet (Ummet) idi." buyruH

Peygambere itaat eiiikge, siz de bana

ediniz; ben Allah'a ve Peygamber'e isyan edersem,
bana itaatiniz laz'.m gelmez. Haydin namazimza!

ugrar.

kendi hukukla::ni tatbik

itaat

sizin

Ben Allah'a

ve

maktadir

(23)

Bakara Stiresi, ayet 208.

Ewelce izah edilmis oldugu uzere bu daveti kabul edenlare "iimmet-i icabe",
etmeyenlere

ise,

"iimmet-i gayr-i icabe" veya "iimmet-i davet" denilmektedir.

Cenab-i

Hak

cumlenizi rahmetine Idyik eylesin.

"Butun mahlukat Allah'm h&ne halfo

fiyd/u//ahjdir. " (Kebir, X, 86)

(S)

ISLAM DUNYA GORU$U

Tarn

bir

hukuk

devletinin ifadesi olan

bu sozlere sunu da

Have edelim:
"Bir

KADIR MISIROGLU
-Cahiliyel

zamaninda vaziyet dediginiz

gibiydi.

Fakat

islamiyet, insanlar arasindaki farki izale etti.

gun Hazret-i

Omer

hutbe trad ederken, cemaat-

Cebele, u mukabelede bulundu:

ten, fena yol tutacak, nefsani heveslere kapilacak olursa.

ne yapacaklann; sordu. Hazir bulunanlardan

ayaga kalkarak:

biri

derhal

-Muslumanlik hasep ve nesep farkini nazar-i

almayan bir din ise. ben bundan vazgecerim.

Bu

-Seni kihcimizla dogrulturuz.' dedi.

hadiseyi miiteakip Cebele, gizlice istanbul'a kagmis faka:

Hazret-i

Hazret-i

nemek

Omer, bu sozu soyleyen adamin

bir

soz soylemeye nasil

"Fatih Sultan

-Evet, evet bu sozu senin hakkinda soyluyorum." ceva-

yeri

istiyordu.

de su suretle mukabele

Istanbul'u fethettikten sonra

Bunun

bir

icin

cami insa ettirerek Bizans'i gec-

"Havariyyun Kilisesi"nin oldugu

(bugunku Fatih Camii'nin oldugu

devrin

Omer

Mehmed Han,

Ayasofya'dan daha buyuk

alcli.

Hazrct-i

etmemisti." 225

ciir'et

mek
bini

icin adaleti tezlil

Osmanli tarihinden verelim:

Bir misal de

ediyorsun? dedi ve;

Omer onun hatm

cesaretini de-

igiti:

-Benim hakkimda boyle

miman, ash

ve kendisine

muazzam

iki

yeri) secmiti.

granit siitun vermisti.

etti:

ki,

yanhs yola sapacak olursam,

milletim icinde beni kihciyla dogrultacak kimseler

vary 22

'1

"Cebele bin el-Eyhem, Suriye'de buyuk niifuz sahibi olan

ruesadanch. Musliimanligi kabul ederek Mekke'ye gelmisti.
Tavaf esnasindan

bir

adam

Cebele adama

bir tokat

ameleye maruz

kalmisti.

Hazret-i

isi,

Buna

Mimar bu

icin tiger arin

kizan Fatih, mimarin kollanni kestirmis

o da derhal Istanbul kadisina kosarak sjkayette bulunmutu.

Bundan sonrasini Be$ir Celebi'ye

Al-i

Osman"dan

(sh.

nispet edilen "Tevarih-i

162-163) dinleyelim:

nasilsa Cebele'nin etegine basmis,

"Mimar

atmakla mukabele etmis ve ayni muCebele, bu hareketten hiddetlenerek

Omere sikayette

dinledikter.

kesip kisaltmiti.

Bu

azath kole olan Atik Sinan'a havale etmis.

sutunlann boylanni, diger siitunlara esjtlemek

-Cenab~i Hakk'a cok sukur

itibara

bulunmus, Hazret-i

Omer sikayeti

senra su cevabi vermisti:

kadiya:

diye

iki

bir

diregimi keserek

benim

ellerimi kesti.

kazanacak vasitalarimdan

-Ektiginiz: bigmissir.iz.

mimar ve muhendis idim. Bu

benim camimi nicin algak ettin
Beni, benim ve ailemin hayatlanm

"-Ben kamil ve ustad

adam,

mahrum

etti.

Ehil ve iyaiim acliktar.

olmeye mahkGmdurlar.
Cebele, bu cevaptan hayrete diismus, mevkiinin icabi olarak. kendisine boyle bir muarr.elede bulunan adamin. idam ile

Kadi, Fatih'e donerek sordu:

cezalandirilmasi iktiza edecegini soylemis ve su cevabi almisti:

"-Ne dersin beyim? Bu adamin

21

islam Tarihi,

c.

VM'den naklen A. Resid Tumagil-

a.g.e., sh. 34.

'

A.

R.siri

Tumagil-

a.g.e., sh. 41.

ellerini

neden

kestiniz?

(228)

ISLAM DUNYA G6RUS0

KAD1K MISIROGLU

Suclu padisah cevap verdi:

"-Vallahi kadi efendi. bu

degen
oldu.

direklerimi keserek

Ben de onun

Mimar Sinan,

adam, benim

camimi

kat'-i

fasl-i

giinde yirmi akcenin hijccetini, Fatih de

husumet

beratini aldiktan sonra kadi

ayaya

bir Misir haraci

kalkarak ve sedirdeki seccade ustunu gostererek:

bi-6hret

etti,

camiim aleak
"-Padiahim, hos geldin! Demin, huzur-i ser'de bir suclu

kestim. Bununla beraber emir,

ellerini

alaka ve

ser'-i serffindir.

sifatiyla

bulunuyordun; davaciyla beraber ayakta durman

lazimdi.

Onun

Kadi, Fatih e hitap ederek konustu:

icin

sana

tazirr.

ederr.edik.

Simci hurrnet

farz

olmustur. Buyurunuz soyle... dedi.

"-Beyim, sohret

da ibadete mani
bir tastir.

adam,
bir

Cami

afettir.

degildir.

aleak o!sa da. ytiksek olsa

Senin tasin cevher

bile olsa

Fakat insan, melekten daha mukerremdir. Boyle

kirk yilda

ancak

yetisir.

luikum olmadan, bunun

Sen. tehewiirle hakkinda

ellerini

Fatih. ctibbesinin altindaki topuzu gostererek:

nihayet

"-Kadi efendi... dedi. Eger bu sultandir diye beni

bir

ser't

kesmisin; kar ve kesbin-

maye edip mimara

edecektim.

den

kalmistir. imdlden sonra o ancak hatunuyla yatip oocuk

yapmaktan baska bir ise yaramaz. Onun evlat ve ensabinin

hi-

gadretseydin, seni bu topuzla hurdahas

Kadi da pes tahtasinin

yesjl

ortusunu kaldirarak altindaki

yalin kihci gosterip cevabini verdi:

nafakalanni ser'an senin teinin etmen lazimdir. Mimar, dava-

-Eger beyim, sen de ser'in verdigi hiikmu kabul etmeyip,

sinda israr ederse, ser'an senin ellerinin de kesilmesi lazimdir.

Ser'a uymayanlann hakkindan yine ser'

herhangi fena

ile gelinir!

bir

harekette bulunacak olsaydin, bu

kilicla

senin

hakkindan gelecektim." z26

Fatih, kadinin sorulanni:

islam tarihini dolduran benzer binlerce hadise icinden

"

Beytulmal-i musliminden

ona

kaft ulufe tayin ederim.

seklinde cevaplandirdi. Kadi, derhal karanni tefhim

etti:

"hukukun

Mayir, beytlilmale (milletin hazinesine) gadr edemezsiniz.

Bu sucu

siz islediniz, sizi

akce vermeye

mahkum

dikkatlerinize

onu kendi paranizdan her gun onar

o da bar.a hakkini

helal

etsin. dedi.

Fatih'in

bu

ikrar ve itirafina

yiiksek sesle konustu:

"-Dunya ve

Ahiret'te helal olsun!

haklan"na

riayetin

Gercekten zulmu

yiizlerce ayet

tezahi'ir

eden

mesnedi,

men eden

ve

ve hadis sayip dokmek rnQm-

Fakat ve ne hacet! idare edilenlerin. idare edenler

Tevarih-i Ai-I Csxar.'dar. r.skler. ibrahini

lakki

Konyah

Tarih

Arahk 1950! sh 56: Ayrxa bkz- Arthur Limbley David tan:f:r.c:.ri

ln -j-.iizc: c;!a:ak yazihp ar.nasi Sarah David ta:afindar. Frar.s:zca'ya tercunie d:!e:i
Grammaire Turqyie. sh: 2C6-207: Necip Asim Binyunaki- Aybetii'l-Hakayik,
SeKurresad, c: IV. 1953, s: 128. sh: 137-138.
S.

(1

22/

Mimar Sinan,

227

Anonim
Hazinesl

amma

emreden

adaleti

Fatih, bu hiikmii dinledikten sonra:

Yinni^er akce vereyim,

iistiinlugu" ve "insan

kitap (Kur'an) ve siinnettir.

ktindur.

ediyorum.

sundugumuz bu birkac misalde

Bur.iardan rnisa! kabilinden bir ka?ini zikredelim:

"Zulmiin cezasi, zuliim derecesinde ukubet (ceza, iskenceldir." (Suva Suresi.

dayanamayarak
flyet

40)
(Al-i Imran Suresi, ayet 59)
"Allah haddi as'anlari, adaietten ayrilanlan sevmez." (Bakara

"Allah zalimleri sevraez."

190)

Stircsi,

ayet

ISLAM DUNYA GORUSII

karsjisinda haklanni tespit

anayasalann

ilk

veya

tescil ile

Gergekten o devirde Medine'de gayr-i muslim azmlik

adalet ve hakkaniyetin

koymak maksadiyla

temel esaslanni ortaya

KADtR MISIROGLU

varolagelen yazih

orneginin Hazret-i Peygarnber tarafindan ortaya

konuImu olmasi bu husustaki en muknt

olarak sadece Yahudiler yaiyordu. Zikri

bircok maddesi, bu Yahudiler

(ikna edici) delildir.

Hazret-i Peygamber'in Medine'ye hicretir.den sonra sahabeden

Enes Hazretleri nin evinde toplanarak muzakere

olunan bu anayasa 47 madde
cle

ol'jp

"sahife" olarak bahseriilen

ile

zamar. kadar Araplar,

kabile ve asiretle.r halinde kendi basjanna buyruk yaiyor!ardi.

de suphesiz boyleydi. Onian

olmamakla bernber o guniin sartlannda

hak ve

vazifeleri

ile

Medine

"Medine Site Devleti"ni

birletirip

nevi "sosyal sozle?me" (contrat social)

idare edilenlerin

meydana

hak ve

miikelleiiyetleri

getirmisti. Mufassal

Medine

Site Devleti'nde yasayan

tanzim eden bu anayasayla kaza

aynlmis," ve azinbgin haklari da

bir

devleti idare edenler karsisinda

musliimanlara ve bilahare Jslam'i kabul edecek olanlara (Madde

aid

aa

Belki

ile

Bir de

hiitiis

"Kiifiirlti

$<!i"if

zikrerielim:

Multammed,

kaideyi sokmuijtu. Peygarnber, hukiimetinin

v(\liye,

kaza selahiyetini de

tnkil kad\lar nasbe.ttiiji

memurlarm

ilk

zamanlannda

tevd'i ederdi. Sonralo.ri

muhakkakur. Miistakillen kaza

tfiyln/eri miic.errei adaleti

vazifeleriyle

yaptlklan ara$tirmalar ve ichkik ve tedkikler neticesinde Hazret-i

Multammed
idfires:

has:: "

h\ik\ini.et;r.in

!'.<

kanac:
:

:y!e

has;' eylemislerdir.

udklf olan us

irsal ve talim jazifesir.i,

hem de

ifa

etmeye muktedlr bulunan

bilgili

Yahudileri, Mu'minlerle birlikte

Hi^am'da bu ma'a yani

ile

olarak, Ebfi

zikredilir.) bir

ummet

Ubcyd'de

Buna gerek mevlalan

ise

(camia) tekil

(idarecileri)

de

dinleri

ve gerekse

bizzat kendileri dahildir.

Madde
bir

25/b. Yalniz kim

ciirum Tka eder

ki,

haksiz bir

o sadece kendine ve

fiil

irtikab

aile

eder veya

efradina zarar

vermis olacaktir.

hem

Madde
dileri gibi

bilhassa

26-

Benu Neccar

Yahudileri de

Benu Avf Yahu-

ayni haklara sahip olacaklardir.

bunlaria birlikte

memleketlerinde niha". derecede kaza vazifelerlnl

adamlar koymakla iktifaya mecbur olmustu.
Fakat sariralan. yani dinin galebesinden ve Hicaz memleketleri ve Ceziretu'lArab'm sdir kttalan ahdlisinin buyiik ekseriyeti ihtidi ettikten sonra, bu usulii
kakiinden degistirmistir. F.ger bir vilayetin ilhakmi basaran ve o vilayet ba^ina
idari vazifeleri ve yeni Islam

muharebe ettigi miiddet

Muhamme-

Hazret-I
yillarmds islam hcvzcsmc gecer. uilayetlertn

zamanlarmm kukukuna kema

\crasma inemur olduklar; d\n\

Bunlar:

kendi harb masraflanni karilamak mecburiyetindedirler.

kendilerinedir.

muvazzaf

hGkiimrtin h.lmck ve kaza ijJerini siyasl

6:e.der< be'i hissettiglne

ile ilgilidir.

bir vildyete gbn-

ve :ddri miildhazalardan buskutur. azade o!a r ak cereyan etilrmek '.uzumundan

geltp geimedigini baz: ichkik erbc'ci kai'i su r el'.e cgrer.mek :s:emis'er ve
in b;j iiizurr.u,

24- Yahudiler, Mu'minler gibi

Madde 25/a- Benu Avf

idare amirinden mus-

i!eri

anayasanin

ilk

ederler. Yahudilerin dinleri kendilerine, Mii'minlerin

hlfim adliyesi sistemine, asrimizin hukOkt dl

linde "kaza" kuvvntiyle "idare" kuvvetinin birbirinden aynlmas\ denilen esdsi
derdigi

Yahudi azinhgin durumu

min yani -den olarak

Suresi, ayet 42)

pdyidar olunabllir, fakal zulumle asld!" (Razi)

"Hazret-i

yakini,

Madde
ce,

belirtilmistir.

(Siirfi

bir

1)

"Insimlarii znlnie<leiilre ve yeryiiziinde zorbalik yapanlara yol yoktur.

a/up vardir."

"azinhk hakki" diye

"Madde 16- Yahudilerden bize tabi olanlar, zulme ugramaksizin ve onlara muariz olanlarla yardimlailmaksizin, yardim
ve muzaharetimize hak kazanacaktir.

(Ibn
rloln liir

hicbir kosesinde

tarafindan ortaya konulan insanhk tarihindeki bu

yanya

icra

168)

Onlara nlem

dunyanin

ir.efhum mevcut bile degilken, Medine'de Hazret-i Peygarnber

"Allah ztilmericnleri affetmcz ve onlara bir yol da gostermez." (Nis5 SOresI,

fiyut

Azinlik Haklari

tespit ve tanzim

kencisinden bazen "kitap" ve bazen

bir metindir.

gecen anayasanin

ile ilgilidir.

konulan miihim zai, baska bir vazifeye tayin edilecek alursa, Hazreti Peygnm
her bu vildyete, yeni bir vali ve kumandan tayin ederken bir
de aynca hdfclm
nasbederdl. Boylece mansub (tayin edilmis) h&kimler veya kadilar tamamiyla
mdstakll olup, ifasina memur olduklan vazifelerden dolayi dogrwhm dogruya
hiikiimet

reisi

olan- Peygamber'e tabi idiler.

"

(Sava Pa$a- a.g.e.

sh. 47)

ISLAM DUNYA GORUlJ

Madde
gibi ayni

27-

Benu Haris

Yahudileri de

Benu Avf Yahudileri

haklara sahip olacaklardir.

Madde

28-

Benu Saide

gibi ayni haklara

KADIK MISIROGLU
kimse, haksiz vaziyette olacaktir,) Allah, buyaziya en

Yahudileri de

Madde

Benu Avf Yahudileri

dileri gibi

bir

ve

I'iil

Benu Avf Yahu-

Benu Evs

30-

Yahudileri de

Benu Avf

Yahudileri

L-

Benu Sa'Iebe

Yahudileri de

ayni haklara sahip olacaklardir.

irlikab

eder veya

aile efradini

Madde

bit'

Cefne

Yalmz kim

ciiriim tka eder, o

bakimdan Sa'lebeler

(ailesi),

gibi

bu sahifede (yazida) gosterilen kimselere karsi

harb acanlara, onlar kendi aralannda yardimlasacaklardir.
Onlar arasinda hayirhahhk ve iyi davranis bulunacaktir. (Kaidelere)

ki,

haksiz

harb

sadece kendirj

muhakkak

Sa'Iebe'nin bir koludur; bu

ettikleri

34- Sa'Iebe'nin mevlalan da bizzat Sa'Iebe gibi

ihtiyaclar

bizzat Yahudiler gibi miilahaza olunacaklardir.

Muhammed -sallallahu

mevzuunda

girisilen harbler miistesnadir.

kimse

bir

almak yasak

adam

46-

Bu

sahifede (yazida) gosterilen kimseler icin

ihdas edilen sartar, ayni sekilde Evs Yahudileri ne, yani onlann

mevlalanna ve bizzat kendi sahislarma, bu sahifede (yazida)

ile

ki, bir

(gerek miidaafa ve gerekse sair

gosterilen kimseler tarafmdan siki ve

aleyhi ve sellenVin musaadesi oitnadan cikmayacaktir.

Bir yaralamar.m intikamir.i

(Miisliimanlara) ayni seyleri

hususunda) kendilerine aid mintikadan mes'uldtir.

Madde

(Yahudilerden) hig bir kimse

olurlarsa, Mii'minlere karsi ayni haklara sahip

Madde 45/b- Her bir ziimre

35- Yahudilere siginmis olan kimseler (Bitane)

Muhakkak

ayet onlar (Yahudiler)

edecek

olacaklardir; din

miilahaza olunacaklardir.

Madde 36/b-

onlar, (Musliimanlar tarafmdan) bir

akdetmeye veya bir sulh akdine istirake davet olunurlarsa,

bunu dogrudan dogruya akdedecekler veya ona istirak edesulh

ceklerdir.

(Musliimanlarla birlikte askeri bir seferei

beraberce

44- Onlar (yani Miisliimanlar ve Yahudiler) ara-

Madde 45/a- $ayet

teklif

Madde 36/a- Bunlardan

birlikte,

miiddetce masrafta bulunacaklardir.

yapilacaktir.

edilecek, bunlara aykiri hareket olunmayacaktir.

edilemeyecektir.

38- Yahudiler, Muslumanlarla

Madde

miilahaza olunacaklardir.

Madde 33 Benu Suteybe de Benu Avf Yahudileri gibi

muhakkak riayet

Madde

riayet edilecek, bunlara aykiri hareketler

sinda Yesrib'e hiicum edecek kimselere karsi yardimlasma

ayni haklara sahip olacaklardir. (Kaidelere)

Madde

ki,

Madde

Benu Avf Yahu-

zarardide etmis olacaktir.

32-

37/a. (Bir harb vukuunda) Yahudilerin masraflan

olmayacaktir.

haklara sahip olacaklardir.

Madde
dileri gibi

Yahudileri de

ayn: hakiara sahip olacaklardir.

Madde
gibi ayni

Benu Cu'sem

29-

riayet

kendi iizerine, Miislumanlann masrafi da kendi uzerinedir.

sahip olacaklardir,

Muhakkak

Madde

iyi

edenlerle beraberdir.

oldurecek

tatbik olunur. (Kaidelere)

muhakkak

tam

bir

muhafazakarhk

riayet edilecek, bunlara

ayk:n hareket olmayacaktir ve haksiz sekilde kazanc temin

edenler, sadece kendi nefsine zarar vermis olurlar. Allah bu

olursa, kendini ve aile efradini mes'uliyet altma sokar; aksi

sahifede (yazida) gosterilen maddelere en dogru ve en mii

halde haksizhk olacaktir. (Yani bu kaideye riayet etmeyen

kemmel

bir

riayet edenlerle beraberdir."

(S)

ISLAM DUNYA GORUSU

Acikca goriilmektedir

ki,

47 maddelik bu anayasanin

yansina yakini (22 maddesi) Medine'de

hudiler'le

mahal kalmayacak
bir

bir surette tayin ertigi gibi,

emr-i

ilahTsi

Kerfm uzerine yemin

ise Kur'an-i

etmisjerdi.

Bu anla^manin uzerinden henuz sadece on gun

tereddiide

ayni

zamanda

mukavele (ahidname) mahiyetindeydi. Cenab-i Hakk'in

"evfii bi'I-ahdl" 229 yani

Murad

incil; II.

azinhk olan Ya-

bir

Bu maddeler, azinhk haklanni

ilgilidir.

KADIK MISIROGLU

"ahde riayet edin, soziiniizde durun."

sebebiyle Muslumanlar tarih boyunca verdikleri

soze ve attiklan imzaya sonuna kadar sadik kaldiklan halde,

daha sonra da Hiristiyanlar hemen

daima yeminlerini bozmusjar ve imzaladiklan anlasmalan
Asr-i Saadet'te Yahudiier,

Papa'nin

gecmisti

bozmak
yemin ettirmis ve bunun icin
de "Kafirlere (Turklere) verilcn sozde durmamn dinen bir
mecburiyet olmadigini" ilan etmis ve buna istinaden Ladislas.
ki,

hususunda

Osmanli

elcisi

teslis

Julien Cesarini, Ladislas a bu akdi

uzerine yeniden

ulkesir.e saldirmisti.

istinaden yerine oglu

II.

Murad ise

ehzade Mehmed'i

yapilan anlasmaya

(Fatih'i)

birakmisken

makamma donmeye mecbur

Bu muahede nakzine gerekce olarak kullanilan u
-haa- "kafirler" sozilne ragmen onlann birbirlerine kari da
boyle sayisiz sabikalan vardir." Bu ahlaksizca tavirlann ekseribu saldin uzerine tekrar saltanat
kalmi?tir.

nakzetmiflerdir.

Bunun

sayisiz tarihi

orneginden

bir tekini zikredelim:

yetinin
14-11 yilinda

Osmanli Padisahi

II.

Murad

ile

Macar Krah
ki,

Ladislas arasinda on senelik bir adem-i tecaviiz (saldirmazhk)

Ahdinden donmeyecegine

pakti imzalanmiti.

isrfi

Aynca
"...

ayet

dair Ladislas,

Sflrnsl, aye.t.'M.

yapilnn anlnsmalara

Allah,

riilytfti

p.mrdfin

pak gok

ayei-i kerime. mevcuttur:

rmkze.derek) hiyanet isleyenleri

(i)tiHlrlni

sevmez."

(Enfal Suresi,

dini

Osmanhlara
ve

adalet ve

irkT azinliklara kari

musamaha

Bunu kavramak

icin

ile

Vercllglniz

siizii

tarihte

kendlnize

bnzmaym.
"f-y

k*fil

gok hukuklu

iman

"O

mahkemelerde can olan

ede.nlcr, yaptigimzin farkinda olarak Allah ile

mii'minler

vSrlslertlir ki

ki,

...

Peygambere hiyanet

(Enfal Suresi, ayet 27)

(Firdevs'e) vSris olurlar

(...) Hunlar o
ve onlar orada daim

Bimlarla

(sizinle

muahede

yaptiktan scnra taahhutierini tamamiyle

ede-

ondan bir spy pksijmeyeri mLsrikierle) mnahedenin miiddeti tamamlainncaya

kadar muahede ahkSmina riayet edin. Hak TeSIa (abit bozmaktan) sakinanlan
rek

sever." (Tevbe Suresi, ayet

larin ayri bir

etmez.
i:'a

4)

Onlar diiriist davrandikga, siz de onlara karsi diiriist davramn. Allah

bozmaktan) sakinanlan sever." (Tevbe Suresi. ayet 8)
"... Bir millet, diger bir milletten sayica iistiin oldugu icin yeminlerinizi
aldatma aleti yapiyorsunuz. Hak TeSIa, sizi bununla deniyor." (Nahl Suresi,
"...

(ahit

mevki

sahibidirler.
er'T

husQsT mahkemeleri vardi. Elbette bu

icin

?er't

kanunlar degildi.

Bugun insan haklan hususunda ileri gitmis. olmalan ile

ogunen Batih devletlerden herhangi biri, biinyesindeki azinhk-

emanetlp.rine, ahitlerine riayet ederle.r.

en yiiksek cennete

kalnlar." (M:i"mir.{in Suresi. Aye! 8-11)

"...

bakmak

"Muahede yaptigimzda AHSh'm ahdini yerine getirin.

ederek haglandigmiz yeminleri tekid ettikten snnra

etmeyin ve aramzda emanetlerinize hiyanet eimeyin."

bir

Yani azinhklarin kendi aralanndaki

bir devletti.

davalara

Ciinkii link Tcalfl yaptiginizi bilir." (Nahl Suresi, ayet 91)

mumlaz

rnahkeme kararlanna sathT bir surette goz atmak bile kaftdir.

Fakal ne hacet, sadece unu hatirlamak yetmez mi: Osmanli,

yerine getirln, giinkii (yaptigimz) her ahltten mes'ulsii-

niiz." (fera SQresI, fiyet 34)

Allfth'i

O Osmanlilar

hala rekoru kinlamamis. olan bir

bugun elimizde bulunan milyonlarca

1)8)

"...

oldugu iiphesizdir.

karsj vaki

hukuka

tabs olmasini kabul edebilir

Bunu anlamak

iizere- Ingiliz

icin

-ewelce de temas

Bapiskoposu

yaayan Muslumanlann

-hie

hiikumlerine tab! olmalarma

uzerine,

bu

Butiin

iilkede

kopan

mi? Elbette

etrni?

Rowan Williamson

ki,

oldugumuz
ingiltere'de

olmazsa- ahkam-i ?ahsiyyede seriat

musaade olunmasi yolundaki

kizilca

bu soylediklerimizin

kiyameti hatirlamak

talebi

kaftdir.

hiilasasi olarak diyebiliriz

ki,

ayet 92)

(soi)
ki)

"... Kim ki, sfiziinii yerine getirir ve fenahktan (haramdan) sakinir ise
Allah sakinanlan sever." (Al-i imran Suresi, ayet 76)

(bilsin

I'rof.

Hiristiyanlarm bu muahede nakzina dair sayisiz sabikalaruwi

Dr. A. Resid Turnagil- a.g.e., sh. 86 vd.

tafsilati igin

bk.

^^

ISLAM DUNYA GORUSt)

KADtR MlSlROfil.U

islam devletinde yasayan insanlar (azinhklar dahil) su temel

me

haklan haizdir:

9 Seyahat ve ticaret, herkes igin serbesttir. Bunlara da ammenfaati disinda hicbir surette engel konulamaz. Bununla

beraber sadece Muslumanlarm "Daru'1-Harb"

1-Can, mal,

korumak,

emniyetini saglamak, onlara tecaviizden

lrz

siyasT iktidan elinde

bulunduranlann temel

yerlesmek uzere seyahat etmelerine musaade

10-islam Diinya Goriisii'ne gore zengin bir Miisluman'in

malimn

ihtiyag fazlasi
2-Hic;

kimsenin anadilini kullanmasina karsi

bir

engel vaz'

olunamaz.

kirkta birinin

miislumanlara dagrhirr.asi
bu. Islam 'in bes temel

lerkes

yasamakta

kanun

karsisinda esit oldugu gibi diledigi inanci

Bu hususta

serbesttir.

Inanip kabul

ettigi

bir baski tatbik

kanuna gore muhakeme olunmak hakkini

miisluman

fakir

ilahi

nizami geregi disinda kimsenin kiyafetine kan-

sartmdan

raftan

karsi

edilemez
sirf

mii'min-kafir aynmini kabul eden Islam

azinlik,

adiyla bir vergi oderler.

Bu aynen

mtikellefiyetler

arasmda

olup giivenlikle

ilgilidir.

gerekli olan

gibi,

13-islam

Dunya Gorusu'nde

yoktur. Miirted'e

be hot degildir.

amine (kamu) hizme-

iniizami itibariyle guvenilememesinin bir

bu durum, Osmanhlar'da 1339

tarihli Tanzirr.at

Onlara

sonucu olan
Fermani'yla

degistirilmistir.

Muayyen

karsi

da

sirf

emniyet ve

korunmasi maksadiyla bazi tahdidler

amme

konulabilir.

vardir.

Oyle

ki,

birbirlerine

hu hak ve

irtidat

(jslam'dan

verilirse

donme)

de bu da hot

usule riayet suretiyledir. Kisaaca

nizaminin

kullanilan bir tabirdir.

Bunun

zaman

eclil-

aksi, "Dtefl'l-

jslam"dir.
232
Peygarr.ber -sal'.alllhu aieyhi ve seKem-:

Neredeyse kom 5 uyu

"Ccbrail bana komsuya iyilik etmeyl tavsiye sdip durdu.
Eceb
28; Milslim, Birr
(Buhar:.
buyurm-sjardir.
sandim."
kilacak
komsuva mirasci
140-141:

Bu
1

8-Miislim-gayr-i miislim herkes iilke dahilinde diledigi yer-

Buna

komsulann da

Darij'l-Harb. islam kanunlarmin tatbik edilmedigi veya hicbir

Aynca

haklar

bkz: Tirmiz:. Birr. 23: ibn-i

-asli

Mace. Edeb

4)

olarak- bestir.

-Kar^ilasJdiginda selamiasrr.ak.

J-Komyjnun cavetine

oturabilir.

bir "hak"tir.

icabi
2:11

7-islam devletinde gayr-i miislimler

ta-

yapilamaz!

idam cezasi

bir

memis oldugu memieketler hakkmda

tine kabul edilmez ve sehir iginde silah tasiyamazlar.

tefriki

bu durum,

Allah'in

Diger

neredeyse onlan birbirlerine mirasgi kilacak

ka-

borglar ve

denge ve adaletin

etmek de

232
derecede ehemmiyetlidir.

hiirriyeti

din-erkek hak ve miikellefiyetlerinde oldugu

gogunluk

iginse,

"hak vc miikellefiyetleii"

Diinya Goriisii'ne gore gayr-i miislimler askere ahnmazlar.

Buna mukabil "cizye"

igin "bore:",

yiikledigi bir borgtur.

yukanda sayilan kimseler

miikellefiyetler

6-Toplumda

fakir

igin ise bir "hak"tir.

2-Islam Diinya Goriisune gore

5-Egitim (terbiye) ve ogretim serbest olup hig kimse bundan

mahrum

olup zengin

biri

yil

(farzdir). Bilindigi iizere,

misafire ve yolda kalmislara yardim

(aciz)e,

Bu hususta

silamaz.

de

emirdir

insanlara varliklan nispetinde

4-Amme

"zekat" adiyla her

11 -Usui ve fiirua (ana-baba ve gocuklara) akrabaya, miskin

olanamaz.

haizdir.

amine

olan bir iilkeye

edilmez.

vazife-

leridir.

3-1

231

icabet etmek,

3-Hastalandiginda ziyaretine gitmek,

4-Hap5irdiginda "yerhamukallah" demek,

5-Cenazesinde bulunmak,
6-Nasihat isteyince nasihat vermek. (Buhari ve Muslim)

(p&)

ISLAM DUNYA GORUSL)

soylemek gerekirse, once ikna icin gerekenler
hapsedilmek gibi tedbirlere basvurulur.

yapilir.

Sonra

KADIR M1SIROGLU
Allah'm butun mahlukatina

lari" gelir.

karsi,

merhametle

inuamele etmeleri insanlar uzerinde ebediyen car!

ilahi bir

emirdir.

bb- Hayvan Haklari

Islam

Dunya

Kendilerinden istifade caiz olan hayvaniara karsi

Gorusii' r.de tanzim olunan haklar sadece

"insarTa mahsus

degildir. Zira islam, insanoglunun hayatini,

Cenab-i Hak, kendi hemcinsleri, hayvar.lar ve tabiat ile vakf

merhametli davranmak. onlari geregi gibi beslemek,

cok yormayip isiirahatlanni temin etmek. Islam'in yiice
emirlerindendir. Bu hususta Peygamber -sallallahu aleyhi
ve sellem- den varid olan bazi hadts-i serif ve davrants
!

olabilecek biitun munasebetleri -hak ve vazife veyahud da

miikellefiyetler- itibariyle

tanzim eder. Bu sebeple bu bahsi

orneklerini dikkatlerinize arzedelim:

bitirmeden, insanlarm hayvaniara karsi mukellefiyetlerini, yani

hayvan haklanni da

bir

nebze izah etmek

istiyoruz.

"Sehl ibni Rebf Ibni

soyle

Ademoglunun, Cenab-i Hakk'a

lefiyetlerine

karsi vazife ve mukel"hukiikullah" yani yaraticinin haklari denilir.

nazannda en ehemmiyetli olan "hak mefhumu"

budur. Bundan dolayi sair Uskiidarh Talat Bey merhum,
hukuk tahsiline baslamak uzere olan oglu icin u kitayi

Amr

el-Ensari -radiyallahu anh-

cledi;

Resulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- karni sirtina yapismi

(bogurleri

gocmus)

bir

devenin yanindan gegti ve:

Islam

-Konuamai>an bu hayvanlar hakkmda Allah 'tan korkun!

Besili olarak binin, besili olarak kesip yiy'ml" buyurclu."^

yazip soylemistir:

"

Rasulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- ihtiyacini gidermek

hukuktan sana bir nebze soyleyeyim

Takdir eder bu hiikmii ciimle ziimre-i duhat
Bir Zat-t Hak bilinmelidir bir de Hakk-i Zat

icin

Ensar'dan birinin bahcesine

var.

Deve, Peygamber

Bakisinin neticesi yok, hepsi tiirrehat"233

yanina

"Ilm-i

inledi

nazannda ehemmiyet

Bu da

"kul hakki" olarak

ve Allah 'in onu yiice afv.nm dismda tutmus olmasi

yuzunden fevkalade

bir

ehemmiyeti

Bundan senra ehemmiyet

-sallallahu aleyhi

orada

bir

deve

ve sellem-'i gorunce

gitti,

horgiiciinu ve kulaklannin arkasini sefkatle ok^adi.

kesti.

Bunun

uzerine Hazret-i Peygamber:

itibanyla ikinci sirada bulunan

hak. insanin hemcinslerinin hakkidir.

isimlendirilir

girdi, bakti ki,

ve gozleri yaardi. Peygamber -aleyhisselam- devenin

Deve inlemesini
Islam

haizdir.

itibariyle

'

234

de "hayvan hak-

Duhat: DShiler. Tiirrehat: Bo?, sa^ma.

"Kim bir kul hakh yemi$se derhal o karde$i ile helallesin. Qunku
(kiyamet giinu) dirhem de gegmez dinar da... Boyle olunca o (hak yi'yenj kisjinln
sevaplan uluur o aduina vuklenir. Eger seuaplart yoksa o hakkim yedlgi adamtn

"-Bu devenin sahibi kimdir? Bu deve kimindir?"

diye devenin sahibini aradi. Medinelilerden bir delikanli
cikageldi ve:

"-Bu deve benimdir, Ey

AllalVin Result!!" dedi.

Rasulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- ce:

'

gunahlan buna

vuklenir.

"

(Buhari, Rikak, 48)

"-Allah'm seni sahip

'

EbCi

Davud. Cihad 44.

kildigi

u hayvan hakkmda, Allah'-

ISLAM DUNYA GOIUJSU

korkmuyor musun? O senin kendisini ag biraktigmi
gok yordugunu bana ikayet editor." buyurdu." 236
tan

"Enes -radiyallahu anh- soyle

ve

dedi:

KADJR misiroglu
nun etrafmda dolaip duruyordu. Israilogullanndan fahiqe
bir kadm onu gordu; hemen gizmesini gikardi ve onunla
kopek igin kuyudan su gekerek onu suladi. Bu yuzden o

kadm
Biz bir yerde konakladigimiz

zaman

bagi/andi." 239

develerin yiiklerini

"Peygamber Efendimiz'in burada

coziip onlan rahatlatmadan nanr.aza durmazdik." 237

sahabilerden bazilannin "hayvanlara

verdigi

ornek karsisinda.

iyilikten dolayi

da sevap

Ebu Hureyre

-radiyallahu anh-'ten rivayet edildigine gore

Rasulullnh -sallallahu aleyhi ve

adam

"-Vaktlyie bir

buldu ue igine
kopek,

indi;

sellerr.-

soy'e buyurdu:

gtkti.

Bir de ne gorsun, bir

di$anda soluyor ve susuzluktan nemli

topragi yalayip duruyordu. Adam kendi kendine bu kopek
de tipki benim gibi pek susami. deyip hemen kuyuya indi,
dili bir karis.

doldurdu ue mesti agzma atarak yukanya

Onun bu hareketinden Allah Tedla
honut oldu ue adami bagi$ladi.
mestini su

nun oldu

ue

baska rivayetinde Allah ondan

bir

onu

bag\s.layip

mem-

cennetine koydu beyani yer

soranlan ve onlar

cik ifade

buyurmustur. Hatta

hayvanlardan dolayi da

hayvana

Hadtsin oteki rivayetlerinde verilen

yarattiklanna yapilacak

bile iyilik

etmekle,

bilgiler,

durumu

biraz

bir

iyilikler,

birtakim gunahlara kefaret

240

Peygamber
igin

bir

daha aydinlatmakta, o kopegi sulayan kisinin veya gunahkar

kadinin cennete konuldugunu ve bu hareketi dolayisiyla Allah'in afvini kazandigim bildirmektedir. Demektir ki, Allah'in

seriflerinde

Bizim

insanlan ikaz ve irsad

Allah'in hosnut edilecegini duyurmustur.

Sahabtler
Resulii!

gibi diisiinen biitun

etmis ve "her canhdan dolayi sevap kazanilacagini" acik-se-

olmaktadir."

almaktadir.

"-Ey Allah'in

bir

olarak gonderilmis bulunan Sevgili Peygamberimiz, bu soruyu

He.

gikti ue kope.gi suladi.

Buhan'nin

tiir

davranis. o gunkii toplumda mevcut degildi. Alemiere rahmer.

yolda giderken gok susadi. Bir kuyu

su ahp di$an

sormalan normaidir. QinkiJ bu

kazanabilir miyiz?" diye

de

-sallallahu aleyhi ve. sellem- diger bir hadis-i

"kedisini ag birakarak

kadinin bu yuzden

cehenneme

onun oliimune sebep olan

gittigini" bildirmislerdir.

sevap var mi?" dediler. Rasul-i Ekrem:

Bir seyahat

"-Her canh sebebiyle sevap

Buhari ve Miislim'in diger

vardir. " buyurdu. 238

bir rivayetlerinde

durmuslardi.

de soyle

esnasmda

Adamm

biri

bir

kusun yumurtladigi

bir

yerde

kusun yumurtalar:ni almis, kus

da kanadanni cirpmaya baslamisti. Bunun

iizerine Hazret-i

Peygamber, kusun yumurialanr.i alan kimseyi bulmus ve o

denilmektedir:

241
yumurtalan yerine koydurmustu.

"Susuzluktan olmek

iizere olan bir

kopek

bir

kuyu

Bu
"'Eb-j Davud,
238

(200)

Cihlid.ll.

Buhfirf, Miisakat 9,

Ebu Davud. Gihad 44

ibn

Mezalim 23. Edeb 27; Muslim, Selam 153. Aynca bk

Mace, Edeb 8.

239
2,10

241

islam! suur ve olculer sebebiyledir

Buhari, Enbiya 54; Muslim,

Riyazii's-Salihtn,

Ebu Davud,

c.

1,

Tirmizl.

sh.

Selam 155.

464

ki,

Osmanh'dan

kal-

ISLAM DUNYA GORUU

KADIR MISIROGLU

ma binalann duvarlannda

parcasi olmutur. Fakat onlann "kullan ve at!" diirtusu

kuslann

tuketimi tesvik etmeleri, butiin insanhgi bir felakete dogru

bannak

"ku cvleri" gorulmektedir. Bunlar

yagmur ve soguktan korunmalan icin birer

siddetli

suruklemektedir.

olarak, o binalar insa edilirken yapilmislardir.

Bu

durutnu, ingiltere'de

fizik tahsil etmis.

olan kizim, bu hususta yazdigi degerli eserinin

Diger taraftan -adeta-

goc zamani

r'da

yapildigi

gelip de

bir vakif

medeniyeti olan Osmanlila-

goc edemeyen

ile

giris

kisminda

soyle ifade etmektedir:

leylekler icin vakiflar

"Gunumuziin en ehemmiyetli n]eselelerinden biri

kirliligi ve bunun kagimlmaz neticesi olarak

cok maruftur.

olan gevre

tabu hayattn yok o;'uu, Ikinci Dilnya Harbi'nden sonra

cc- (^evreyi

Korutna

sanayiiemenin geii$mesi

tnsan hayatirun idamesi icin vazgecilemez bir sart olan

"ekolojik denge"yi muhafaza, yani cevreyi korumak icin en
ziyade gerekli olan, ihtiyaclan gidsrmekte israftan kacinmak,

yani iktisada

Bu

riayettir.

ise,

islam'in

en asB emirlerinden

Allah AzTmiissan:

biridir.

olarak gonderilmi olan Hazret-i

"Bir

niz."

:i

Peygamber

derede abdest ahyorsamz

de:

hizlanmi$tir.

etmek gayesi ile cesjr/i gruplar kurdular. 1979

senesinde Herbert Gruhl ve Petra Ketty'nin bbyle 250

faza

ekolojik (gevrebilim) environmentalist (tabiati

(Yeiller)

burundil.

kurmasi ile "yeillik" fikri siyasi bir hiiuiyete

Bunu Fransa'da La Verts, Hollanda'da De

Groenen, Kanada ve Ingiltere'de The Green Party'ler

takip

bile iktisada riayet edi-

etti.

Seksenti yillarda ise Yesilolmayan partilerde iglerinde

buyurmusjardir.

linde

emir, hig Uphesiz iktisada riayetin daimf bir ahskanhk ha-

yasanmasi gerektigini ifade etmektedir. Meshur Gandi de:

"Basit (sade) yasa

ki,

diger insanlann da

yasama imkani

gorduler, Hatta bazen

samimi

bulundurmak geregini

olarak, bazense sadece rey

kadar Yesil"
Halbuki bunlann Ye-

temini igin kendilerinin de "en az Yesiller

olduklarim iddia etmeye baladilar.

sil

olsun." demistir.

koruma

grupu birle%tirerek Almanya'da Die Grunen'i

Yesil meselelere bakan bir grupu

Bu

BaUda buna

engel olmak isteyenler, tabiati ve tabu hayati muha-

bilimi)

"Yeyin, i;m ancak israftan ka$imn." MZ buyurmakta ve

"miisrifleri sevmedigini" ilan etmektedir. Alemlere rahrnet

ile

olabilmesl icin bu iddialarm sozde kalmayip harekete

inkt'ab etmesi gerekirdi.

Bu demektir

ki,

"israf" baska insanlann

haklanna

bir

tecavuzdUr.

Elli

senelik bir

zaman zarfmd'a

higbir iedbir al-

mamis. olan sanay\lememi devleiler, bundan sonra

insanoglunu $ahsT menfaate ve egoistlige sevk eden
akhn hakimiyeti ile ilerleyen Bat: Alemi'nde Sanayiin de
Sirf

gelismesiyle "israfi tesvik" iktisadi hayafcn vazgecilmez bir

242

(2SD)

2,3

Araf Sflresl, Skyet 31.

ibn-i Mace, Ikame 193.

sadece yesil kalarak da Dunya'mn kurtulmasim

bekleyemezler. Zira once imdiye kadar yapi/mis. olan
tahribatin duzeliilmesi gerekir ki, bunlar trilyonluk
harcamalari icab ettirir. Bu fatura, her gegen giin
biraz daha artmaktadir. Delinen ozon tabakasi, nuk-

ISLAM DUNYA GORUSU

leer enerji santralleri

patladigmda veya aUklanndan,

bazi sanay\lerden etrafa dagilan radyasyon,

gunde

hektametrelerle kesilen, yakilan ormanlar, sanayiin ve

egzozlann havaya biraktigi zehirli gazlarla meydana

gelen hava kirllligi, asit yagmuru, Dunya'mn istnmaiklimlerin degimesi, nehiriere, denizlere dokulen

si,

KADiK MISIKOGLU
vaziyette
iizere

247

insanoglunun emrine amade kilmi,

soylemek gerekirse, ona "miisahhar"

ilahi

kilmistir.

beyan

yer-

yuziinde Allah'in "halife"si ve "emanetci"sidir. Bu emanete

hiyanet etmeyip onu korumak, Islam Dunya G6ruii'nun aslt
emirlerindendir. Bilhassa sanayide

daha bencilleserek

tabiatin

giden ve her an biraz

ileri

imkanlanni egoistge

bir

mirasyedi

dogru

kimyevi, toksik ve radyoaktif atikiaria pislenen, ze-

rr.antigt ile tiiketen Bafchlar, biitun insanligi felakete

hlrlenen su kaynakian ve bu kaynakiarda, tabiatta

riiklemektedir,

tukenen hayvanlar gibi buyuk goptaki yeil

meseleler devletlerin destegini beklemekiedir."'1 '

tabakasinin delinmesi, calmaya baslayan felaket canlanndan

nesilieri

baska

bir

Su ve hava kirliligi.

sey degildir.

yesilin tahrip edilmesi,

Bu durumu

Kur'an-i

Kerim

su-

ozon

asirlarca

ewelden: "insanlara isabet eden bazi musibetlerin kendi

Bu

felakete

dogru

gidisin

temel sebebi, tabiatin

sirf bir

maddi vakia olarak gorulmesi ve onun metafizik vasiflanmn

kavranmamasi veya inkar
"Yctli kat

tesbih ederler.

edilmesidir. Halbuki Cenab-i

Hak:

gok V e yer ve onlarda bulunanlar Allah'i

O'nu hamd ile tesbih etmeyen hicbir sey

yoktur. Fakat siz onlann tesbihlerini anlayamazsiniz."

2 18
bildirmekte ve:
yaptiklarimn bir ncticesi oldugunu"
'

"Karada ve denizde fcsat zahir oldu (aciga gikti), insanlann kendi elleriyle yapip ettikleri yuzunden... Belki
donerler diye Allah yaptiklarimn bazi kotu neticelerini
onlara tattiracaktir." 249 buyurmaktadir.

245

iste

buyurmaktadir.

bugun,

bir

ceza guniine dogru gidilmekte oldugu

belli

olmustur. Topraklar coraklasmakta, ozon tabakasinin delinmesi

Kur'an-i Kerim'de

mevcuttur

21 ''

buna benzer daha bircok

ayet-i

kerime

biitun bunlar tabiattaki varhklann sirf birer

donuk

maddeden ibaret olmayip onun bizim telakkimize

miisaid baa manevT vasiflan oldugunu gostermektedir.

gayr-i

ki,

(camid)

Cenab-i Hak, bu alemi

r

'

'_

245

mukemmel

Mehlika Misiroglu- Yea. Cevre ve

isra Suresi.

bir

denge

ile

sonucu kuresel lsinma sebebiyle nehirlerin suyu azalmakta, goller kurumakta, sanayi artiklan ile havakure, hatta biitun tabiat
kirlenmekte, ortahk kanserojen maddelerle dolmaktadir.

Halbuki Islam'in emirlerine riayet olunsa, ahval boyle mi

isler

Islam. Istanbul. 19S4. sh. 13 vd.

olurdu?!

Gergekten Kur'an-i

Kenm

israfi siddetle

men

etmekte ve
250

ayet 41.

"Gokte ve yerde olanlann. Giines'in, Ay'm, Yildizlann, daglann,

agaclarm, hayvan ve Insanlann bircogunun Allah'a secde ettiklerlni gormez

Tabiati
onu "seytana kardes olmak'la bir iian etmektecir.
tahrip soyle dursun, onu imar etmeyi emretmektedir." Bu emir
1

misiniz?" iliac SCresi, Ayet li

"Govdesi olmayan

bitkiler ve agaclar

da Allah'a secde ederler." (Rahman

Suresi, ayet 6)

2,7

(Kamer

"Gttklerde ve yerde olan kimselerin, sira sira ucan kuslann Allah'i tesbih
gormez misin? Onlann her biri kendi nlyaz ve tesbihini yaparlar." (Nur

248

ettiglni

24S

Suresi, ayel 41)

250

"Yerde

yiiriiyen

hayvan ve

iki

kanadtyla (havada) ucan kuslar, ancak sizin

gibi topluluklardir." (lin'am Suresi, ayet 38)

251

"Siiphe yok

ki,

biz her seyi (dengell) bir blcuye grire yaralniisizdir."

SOresi. ayet 45)

Sura Suresi. ayet 30.

Rum

Suresi, ayet 41.

Isra Suresi.

ayet 26-30;

Taha

Suresi, ayet 81.

"Sizi yeryiiziinde yaratip orayi

Suresi. ayet 61)

imar etmenizl dileyen,

Allah'tir."

(Hud

ISLAM DUNYA GORUSU

oderecedeehemmiyetlidirki, "insanlarm en hayirlisi, insanlara
en gok faydah olandir. 2M buyurmus, olan Peygamber -sallallahu

KADiK MISIROfiLU
Hazret-i Omer'in -radiyallahu anh- hilafeti doneminde
Sa'd b. Ebi Vakkas -radiyallahu anh- bu emirnameyi esas

aleyhi ve sellem- Efendimiz diger bir hadis-i serifinde de:

lutarak yasaga

"Kiyamet kopmaya yakinken, elinizde bir agac fidani

varsa ve onu dikmeye vakit bulabilirseniz, onu dikin." 2 " 3 bu-

Hazret-i

yolculann, hayvanlann golgelendigi bir col bitkisi olan sidr

yurmusjardir.

agac:ni kesmeyi yasaklami ve kesene

uymayan

Peygamber

birini cezalandirmis^ir.*

Yine

-sallallahu aleyhi ve sellem- golgesinde

beddua etmis ve

lanetlemitir. 259

Boyle hadisler pek coktur. Ez cumle:

Iktisada riayet

"Kim

bir

agac dikerse, onun

igin

Allah o agactan hasil

olan mahsul kadar sevap yazar." z;!4

zr,!i

bir

kimse

bir

onun igin sadakadir. Vine o

agagtan gahnan meyve de onun igin sadakadir. Vahi hayvanlann yedigi de sadakadir. Kulann yedigi de sadakadir.
Herkesin ondan yiyip eksilttigi mahsul de onu dikene aid
bir sadakadir."*'

iyi

Taif bolgesi vadilerinin de

koruma

ortusunii tahrip etmenin,

altina ahndigi

ve orada

konulmusfjr." 2r,7 ki bu hareket, bugunku

bir

madde

ve tatbik etmis, olan Os-

manhlar'dan da birkac misal zikrederek bu bahse nihayet

verelim:

Fatih Sultan

Mehmed Han Hazretleri'nin bir vakfiyesinde

yer alan u hukiimler bakiniz

ne

ibretlidir:

"Istanbul 'un her sokagina ikier kisi tayin eyledim. Bunlar

ki,

ellerindeki bir

halde guntin

kap

belirli

icerisinde kirec tozu

saatlerinde

bu sokaklan

ve komijr
gezerler.

uzerine bu tozu dokerler

ki,

kuiii

oldugu

Bu sokaklara

yevmiye 20'ser

akge alsunlar. Aynca 10 cerrah, 10 tabip ve 3 de yara sanci tayin

ve nasb eyledim. Bunlar

ki,

ayin

belli

giinlerinde Istanbul'a Qikalar

bit-

hayvan avlamamn yasaklandigi,

bu yasaga uymayanlann cezaiandiniacagi

pek coktur.

bir surette anlamis,

tiikiirenlerin, tukuriikleri

"Hazret-i Peygamber'in hazirlattigi bir anlasjna metnine,

tabiati tahrip

Biz bunlardan, Asr-i Saadet MusliJmanlanndan sonra

islam '1 en

agag dikerse, o agag-

tan yenen mahsul, mutlaka

ki

etmeyip
Tmara gahsmak hususundaki islam? emir ve tavsiyeler ve bunlarin tatbikatina aid tarihi misaller

"Her kim bo, kuru ue gorak bir araziyi ihya ederse

bu amelinden dolayi Allah tarafmdan mukdfatlandinhr.
Herhangi bir canh ondan faydalandikga orayi ihya edene
"
sadaka yazi/ir.
"MiislumanJardan

ederek yasamak ve

bila-istisna

soralar,

her kapuyu vuralar ve o evde hasta olup olmadigini

Var

ise sjfasi

mumkun

ya da

ise,

sjfayab olalar. Degilse

olarak
kendilerinden hig bir karihk beklemeksizin Darulaceze'ye kaldi-

,;

sit"

anlayisinin bir

niarak orada salah bulduralar.

miibes.siridir.

Maazallah herhangi
SuyCitf, el

253

8.

II,

olabilir.

Buhari; Edebii'l-miiired, sh. 163.

2M A'nmp.d
53

CSmiit'sSagir,

I).

ehl-i

lanbel, Miisned 415.

Boyle

erbaba

bir hal

verile.

maddesi buhrani da vaki

karsisinda birakmis. oldugum 100 silah,

Bunlar

Mtlnavt, Feyzil'l-Kadtr, 6/39.

" 6 Muslim,

Miisakat

7;

Buhari,

Muharnmed Hamidullah-

Edeb

27,

Hars

1.

Islam Peygamberi, Istanbul, 2003, c.l, sh. 500.

'

'

bir gida

EbO Davud, Menasik 96.

Ebu Davud, Edeb. 159.

ki,

hayvanat-i vahsjyenin yumurta

ISLAM DUNYA GORUU

veya yavruda olmadigi siralarda Balkanlara cikip avlanalar

ki,

zinhar hastalanmizi gidasiz birakmayalar." 260

Sanyer ormanlanndan

"Istanbul'da Kirkgesme sulanni

uzun

bir isale hatti

hattinin her

iki

ile

bina,

ferman

yasak

ile

ilan edilmistir."

Bunlar, Osmanlilarda gevre

ehemmiyet hususunda
sadece

ki.ic.uk

Mimar

mandira ve ahir yapimi ve

mesafe iginde
bir

istanbul'a tasiyan

Sinan'in boru

tarafmdan 20'ser arinhk (topiam 40

arsin) bir

giibre yigilmasi

261

koruma ve

temizlige atfedilen

verilebilecek olan yuzlerce misalden

birer omektir.

E-

GERgEKCILiK veya REALIZM

PRENSiPI

Dunya Gorusu'nun gergekci (realist) olmasi, onun

nihai gayesinin tabiati geregidir. Bu gaye ise, sulh, siikun, huzur
Islam

ve saadetin insan hakimiyetinde gerc^eklesmesi olarak hulasa

Hem de sirf yasadigimiz fan!

aleme mahsus olmayip Dunya ve Ukba'ya samil bir surette!..
edilebilen ameli bir neticedir.

Ustelik insan, ruh ve

bunlann her

ikisini

bedenden

de sumulune

ibaret

oldugundan bu gaye,

almistir.

Islam Diinya Gorusu'nOn gercekcilik

"esasi" ve

hem

EsasT hukiimlerde tezahuru,

dini olmasir.in neticesidir.
Ibrahim Oziiemir Miinir Yiikselmis;

islam ve Qevre Sorur.ian, Ankara

1995, sh. 126-127.

Nevzat Kor, Izzet Oztiirk,

Gallsinn, insan

(pS>)

v/e

Q'evre, s.150 (K.

Mehmet Borat
Qe$en

Yapilan $u Testsleri ve Turk Toplumunda

1990, Sayi

2, sh.

15-26.

Qevre Kir!enmes\nin Tarihl

Tarih Boyunca Turkler Tarafmdan

Su

Killturu,

ITU Vakif

Dergisl, Yil

Cenab-i Hakk'rn

gundan

vasfi,

O'nun hem

de "usuH" hukumlerinde tezahiir eder.

kiilli

-basta insan

O'nun

-hig suphesiz- bir fitrat

Gercekten Islam Dunya Gortisu,

ilmine istinaden vaz' edilmis bulundu-

olmak

tizere- btitun

mahlukatin yaratihs

gayesine ve bu gayeyi gergeklestirmeye aid temayullere gore

vaz'

olunmus

bir emirler

ve nehiyler mecmuasidir. O, bir kisim

ISLAM DUNYA GORUU

menfi miiessirlerle bozulmamis insan fitratinm kerih

gordiigii

her seyi yasaklamis, makbul ve menfaatli gordugti seyleri de

KADiR MIS1R0GLU
nef ret, ihtiras
tabii

emretmis olmasiyla bugiinku modern hukukta "Tabii Hukuk

Nazariyesi"ne 2f 2 tamamen mutabik
'

fitrat

Tcabina

gore varid olmustur.

Ustelik

yacak olan

tabit

temayullere aid

ilahi

ve mutlak olan

bir ilmin

ma'kesidirler. Fitratsa -esas mahiyeti itibariyle- degismeyip

ayni kaldigindan islam! emir ve nehiylerin

onun

hep

taleplerine

uygunlugunda zamanla ve maslahata mutabakat

isabet ve

itibariyle bir zaal

veya deger kaybi asla varid olmaz! Bu durum

-tabir caizse- beseri eserlerde klasik (muhalled) addedilenlerin,

zamanla degerlerini kaybetmeyerek

gecerliligini

muhafaza etme-

Boyle eserlerin gelip gecici vukuata

lerine benzer.

ait

olmayip

insan fitratinin clegismeyerek hep bak? kalan hususiyellerine

yazan Shakespeare'in
Tiifsilfil

Modem
Bu

ign

Louis

lik/:

onun

nm

neticesidir.

fiilen tatbik

edip gelen

olarak secmistir.

Dunya Gorusu'nun

gercekgiligi

edilmek uzere vaz' oiunmus bulunmasi-

Bunu teminen

bazi

hukumler "azimet" diger

2r,:

'

kanununa

bazi ahvalde evlilikte

murad olan

temin olunamayabilir.
evlilige
ise

musaade

ruhsat icabidir.

Islam

Bu

edilmistir

$u

nesil

devami, tek

Lakin

evlilikle

takdirde ruhsat olarak ikinci bir

ki,

bunlarm

birincisi

aztmet, ikincisi

tek misalle anlatmak istedigimiz husus,

Dunya Gorusu'nde "maslahat"

denilen se'ni

(reel)

icaplarm son derece dikkate ahnmis oldugunu gostermektedir.

Amir hukiim vasfindaki

ruhsat, insanhgin

umumi oldugu

halde,

ancak yeni yeni idrak etmeye basladigi

istisnai

biitun emirler

miitealliktir.

Ingiliz tiyatro

eserleri boyledir. Ciinkii bunlar kin,

Fur

!.<>

caniilarda neslin devami. erkek ve disi beraberligi

tabt kilindigir.dan, insanlar icin evlilik bir emr-i ilahidir.

(Terc: Nilial Erira)- Tabii

Hukuk Na
sazanyesi

$imdi bunlan biraz daha izah edelim:

a- Islam Fitrat Dinidir:

Dokliin, Ankara, 1910.

eser veya "Tabii lliikuk";) aid herhangi bir eser incelendiginde hayretle

poriileceklir

ki,

insuiiin

-dint' karsi yerlesik

degismeyip hep ayni kalan

fitrf

hususiyellerinin bir kismi

taassup sebebiyle- hala gbrmemezlikten gelinmektedii. Mesela

kadin ve erkek, sanki

fitri

hususiyetleri itibariyle esitmis gibi mtitalaa olunarak

miikellefiyetler vaz' olunmaktadir.

lidir.

ise.

durumlar ve azinlik haklanna

ma'kes olduklan malumdur. Mesela meshur

ve.

mevzu

devam

bazilan ise "ruhsat" olarak vaz' olunmustur. Mesela butiin

hakkinda beseri idrakle kiinhu kavranama-

fitrat

insan fitratinda hep

gibi

Usui! hukumlerde Islam

bir vasiftadir. islam'da

amir hukiim vasfindaki btitun emir ve nehiyler,

ilh.

temayulleri kendine

Halbuki kadin viicudca

zayif. his itibariyle

hak ve
kuwet-

Erkekse, bunun aksine bir yaratili$tadir. Kadin ve erkegi hak ve mukelleiiyetler

itibariyle esil

Kabul ederek bir hukuk: sistem va/' etmek 3att Alemi'ni cokunt'Liye

gOtUrmekledir. Aile lemelinden sarsilmis ve nesi! berekeisizlig:

ile

ciddi bir inkiraz

Ewelce de ifade etmi oldugumuz iizere Kainat'ta abes

yoktur. Her varhk -hatta onun her pargasi- bir hikmete mebni
olarak yaratilmis ve o hikmeti gerceklestirmeye salih (uygun)
vasiflarladonatilmistir. 264 Bu, Yaratici'r.m

ve havsalaya sigmayacak derecede

"muteal" yani hayal

mukemmel olusunun

tabii

bir neticesidir.

ba? gos'.ermistir. Elbetle, cunku kadinin erkekle ayni sardarda sosya; faaiiyete
katilmasi,

Bu
O.

onun "anahk" yapmasina

aebepleiiir

sa:l::e

fitri

v rsa.

ilibar etmez'
2 3

Bu meshur

mevcut olmadigi
Bir iddiaya gore,

(2SB)

yeryiiz-lincig

ki.

ohm

cidd: bir er.ge'. :e$k;l a:rr.ekteclir.

yegar.e "Tabii Hukuk". islam Hukuku'dur. Ciinktl

hususiyetieri cikkate ahr. Realiteye tsrs, indi faraziyelere

yazarimn kullandig; isim, kandinden once ingilizce'de

kendinden sonra da hie kimse tarafmdan kullanilmamistir.

tiyatro

gibi

o aynen meshur "Don Kisot" yazan Cervantes gibi

mevcut olmayan boyle

milslilmandir. Sirf kendini saklarnak icin Ingilizce'de

kullanmistir. Bir iddiaya gore,

Shakespeare

kelimesi,

gizli

bir

bir isim

"$eyh Pir"den muharreftir!..

Mesela erkek ve kadini

rinden

biri

de

ele alalim.

nesillerinin devamidir.

tenasUl uzuvlan birbirlerini

Bunlarm

Bunun

icin

yaratilis

gayele-

vucut yapilan ve

tamamlayacak surette halk

edilmistir.

"Kainattaki nizam ve intizama dair pek gok eser yoyin/anmi^tir. Hunlardakt bilgilere -tabii ilimlerdeki gelis;melere bagh olarak her gun yenlleri de

uklenmektedir.

Bu

yiizden denilebilir

ki,

miispet Ulm suhasmdaki gahs;malar

<^p^

ISLAM DUNYA G0RU1)

Kadin viicudu, ayda

bir tek

yumurta meydana

tek bir inzal (bosalma) aninda

rahme

getirirken, erkek,

tig ila bes.

milyon sperm

Halbuki bunlarin

Bu,

kudretin dollenmeyi sansa birakmadigini gostermektedir.

ilahf

Yilan bile yumurtlayacagi

dehliz arar.

Ana rahmi de

dogurmaya, erkegi

zaman onlann mahfuz kalmasi

boyle bir dehlizdir. Kudret-i

ise

dogurtmaya memur etmi ve buna gore

cihazlandirmisftr.

o yumurtayi dolleyebilecektir.

bosaltir.

bir teki

KAD1R MISIROGLU

Cenin, ana rahminde dokuz ay, on

macerasi yaar.

giinliik bir

nev u

nema

Bu muddet, her canhda farklidir. Doilenmi? yumurta

igin bir

ilah! kadini

Du'nya'mizm 23 derece bir meyii He egr. d:trmasi, mevslmlerl meydana ge

tirmektedir. Eger Dunya'ya boyle bir meyii veriimeseydi, okyanus'.ar. yiikselen
yaparlardi.
buharlar kuzey ve guneye akin ederler. kitalan birer buz parcasi
bin mil
Ay da Dunya'ya s.imdiki mesafede olacagma, meseia sadece
k.'.'i

"akil" vasitasiyla
ibarettir.

sonsuz

Bu hususta

Yaratici'nm san'at ve kudretin: ke$if jaaliyetinden

DNA

kes.fi ueya atmosfertn, bir

bir ses ve g&rUntii deposit

oldugunun

new

defter-l

6mal

anias,ilmasiyla ortaya cikan

gtbi
In-

son durak dejtldlr. Bu kes.if!erin sonu "mucizdt-i enblya"'dir.

Yanl peygamberlerln inuc.i/.e suretinde gercekles.tirdikleri harlka seyler, jennen
kahil tuklitl vu tatblk hale gelec.ek ue bdylece Diinya hayalinin "tmtihan" olma
ternet, elbettekl

uasfi

/.dil

olac.aktir.

Bunun

netlc.est Ise, yuratilis.

hikmeti

icabi

alemin yok edilerek bas/angifta/cf

lmdi, Kainat'takl nizam ve intizrima dair yazilmis. eserlerden kiiciik

nakllk: bu soylediklc.rlirtizi teyid edelim.

bir

Nam York Him Akadernisi eskl bas.karu A. Cressy Morrison'un "insan Tek
Ha$mu Deitftdlr. "adit eserinde yer alan "Bir Him Adanunt Allah'a inandtran
Yedl Sv.hep" iinuanh bahst dlkkallerlnize arzedelim:
"Asajjidakl s,u yedl sebep, $ahsen bent AUah'm varhgtna Inandirmaktadir:
llirlnc.ini: I lie degl^meyen o riyazi kanunla ispat edebillrtz kl; alemimizln
p/amni yctpim vc O'na p/dna gore meydana getiren biiyiik fair kuruc.u zektl
vardir

koyun ve
s.dyle fair tyice de /cnristrnniz. $imdi, bu kurus.lan teker teker birden ona kadar
minima mhim 1/1- cekirwye cnh$m. her aldigimz kuru$u da tekrar cebiniz.e koyui
purahri yeniden fair iyice kanstum. Riydzi olarak biliyoruz ki, ilk ceki$te fairnumnruli kurusu cekinc.k ihlimulinlz onda birdir. Arka arkaya bir ve iki numarali
kurus/an cekme ihtimaliniz ise yiiz.de birdir. Bir, iki ve uc numarahlan miiteakiben

cekmek

birden ona kadar numaralanmis. on tone

uzak

bir '.htima!.

Aym

i!e

miiyonda

birden ona kadar

cekmek

bir (on uzeri on} intimai

sekiide, yeryiizundeki hayat icin

Ihttyac vardir k\, biitiin bu

olmalarma ihtlmal yoktur,

fair

kurus.

devam eder

ihtimaliniz ise binde birdir ve bu, bdylece

kurus.!ann liepsini sirasi

ise,

gider.

Bu

inandmayacak kadar

ohcakttr.

o kadar cok

riyGzt ve kat'i s,ar:!ara

s.ariicrm sirj tesadufi olarak tarn gerekiigi gibt

Diinya. mihuerl etrafinda scatte bin m:i yapa r Eger ooyie olmayip da saatte
.

yiiz

mil yapacak kadar donseydi.

gunduz

oldugundan daba uzun

ndmina ne varsa hepsinl yakxp
ica.'anirii dondurup mahvetiecekti.
ve gece s.imdi

olacak, dyle olunca da her uzun gun, nebat

kavuracak. uzun gecelerde eger kalirsa

Aynt s.ekitde, hayatunr/.in membai olan Gunei'in a'i5 iabakasmda Harare', on iki
bin jahrenheittir. Diinya'mtzui Giines'ten uzakhtjt o $ekildedir ki, sonmefc bllme
I

a?inu oriadan silinirdi.

Eger Arz'm kabugu on Jcademciic kahn

olsaydi,

karbondioksitle oksijeni

mass'eder (emer) ve bitki denen seyden eser olmazdi. Yahut da diinyanm

etraftndaki atmosfer tabakasi daha ince olsaydi her gun bizden uzakta yanip
lutu$an milyonlarca meteor, Dunya'mizm her tarafma carpar ve her yeri ateltutu$tururdu.
Butiin hunlardan ve daha birsurii misallerden anliyoruz ki, Ditnya uzerinde
hayal tesadiifi deildir. Buna miiyonda bir bile Ihtlmal yoktur.
ikincisi: Gayestne ula$abilmek icin nayatin ne yapip yapip var /(uuueti He
ier,

"adein'i: ddndiiriiltnesi olac.aktir.

Cc.binize,

butiin
dtede olsaydi, yeryiizundeki medd ii cezirier dyle mj:h$ olurdu
kitalar giinde iki deja su altinda kaiirdi. Daglar bile hsa bir zamanda a$ma

yen bu ate$, faizi tarn karar isitiyor o kadar!.. Eger Giines'in bu harareti yan yariya
azalacak olsa, soguktan donardik. yarisi kadar fazla olsa hepimiz kavrulurduk.

ImkanUir aras,l\rmasx da, her ?eyi icine alan o i/dhf hlkmetin bir (T-rzdJu'Jrudur.
Can denen sey nedir? Simdiye kadar burnt kimse tamamiyla anlayamamuhakkak...
mistir. N a&rtigi, ne eni, ne boyu var, fakat bir kuriret otdugu
liiiyiiyen bir kiik, kayayi catlatir. Bu kuovet suyu da, topragi da. faoiiuv! da
onun emri alUndadtr.
(ethetrntstlr, 'Ddrt hayal unsuru (su, a(e?, toprak ve hava)

Onlann lertiplerini bozar ve tekrar birle$tirir.

Hayal denen bu heykelttras., biitiin ya$ayan sey/ere uflcul wcrlr; bir ressam
boyar.
dir, her aacm her yapragina bir jefcl/ uerir ve her cicel
Hayal, bir miizisyen dir; her ku$a ak $arhsma nasi/ soyleyecegini, bdcekle
ogretmi^lir.
fair ses miizigi iclnde nasi/ an/a5acak)anni
Haynt, yiiksek bir kimyagerdir; meyvelere, baharata tat, gullere koku uerir.
yaparken de mahlukatm
tie karbonik asitlen sefcer ue odun yapar, bunu

re bin

S'u

tenejjus elmesi icin oksijeni serbest birafcir.

Adeia gorulmeyecek kadar kiicuk olan bir proioplazma damlasini ciiisiiniim
alan bir sey... Bu
seijaj. peltegibi, hareket kabiliyeii olen ve Giines'ten kudret
Ihtiva
bir tek hxicre, bu sefjaf, by.'anik damhc.k, hayat denen seyin tohumunu
etmektedir ve bu hayat! lefijfifc kQciik her yas_aycn $eye gecirmek kudretindedir.
Bu damlaaktaki kudret ue kuuvet butun r.ebal, hayvar. ve insani'ann sahip
oidugu kuvvetten daha faziadir, eiinfcu butiin hayat ondan fifcmijtir. Bu hayati
yaratan, tabid degiidir. Ates. puskurer, daghria tuzlu bir deniz boyle bir varlik

yara'.maktan cok

uzsk'.ir.

Uciincusii: Hcyvanlarda gd'dugiimuz anions., kendilerine yegane destek

olarak sevk-i tabii denilen seyl babseden iyl bir yaratan oldutjunda hie siiphe
birafcmiyor.

Yavru Salomon bahgi yillarca denizde kaldiktan sonra kendi dz vatam olan
nehre doner, hem de tarn dogdugu irmagm nehre dokiildugu Jayiya...

ISLAM DUNYA GORUSL'

otuz bin hususiyet anadan, otuz bin hususiyet de babadan

(zigotj,

Bunu dollenme

ahr.

anini takip

eden

ilk

ug saniyede

ger?ekletirift

twktasma lam eski yerine getiren sey nedir? Eger bu

ahp da ayru nelire dokiilen baska bir irmaga koyacak olursaniz derhal
yanhs, bir yoldu olduyunu anluyacak. tekrar gerisin geri donerek asi! nelire
gikacak, sonra nehrln aktig: istikametin aksir.e donerek dogdugu irmaga dognt

KADtR MIS1ROGLU
Sonra, rahim cidarma yapiarak ananin temiz kani
balar. Kur'an-i

Oiui. boyle noktasi

bahji

yol alacakttr.

Kertm bunu "alaka" yani

"asih

ile

beslenmeye

duran"

tabiri ile

siirii ecdadin hususioluyor da bu kadar inarnhnuyacak kadar kiigiik

Pekala, dyle ise "gen" denen bu $ey nasi! olup da bir

yetlerini Iglnde giztiyor. Nasi!
bir

yerde ayn ayn her birimn psikolojislni muhafaza edebiliyor?!

/?!e burada, gen: ihtiva eden ve nesilder, r.esi'.e gegirer, hiicrede

asil nesvii-

zaman Diinya'nm her

larafxndaki got ve nehlrlerden; Avrupa'dakiler de dihii o'mak iizere binlerce
mil, okyanusu a$arak kopup gellrler. Heps! de Bermuda yakmlarmdaki sonsuz

Ynkroskopla bile gcnilemeyen kugiiciik bir gen. iginde hapsed'den

birkag milyon atomun bcyie yeryiiziir.deki biitur, hayat: kesm oiarak idare
edebilmesi keyfiyeti. sadece yarat:ci bir bilginden sadir oiab:iecek derin bir l/lm
ve maha r et:r. eseri olabilir, ba%ka higbir nazariyeyle izahma Imkdn yoktur.
Altmcisu Tablatin aidigi baz: tedbirler biz:, l/eriyl gorerek evveiden ona go-

derlnllklere gellp, orada yuuruhir ve dlurler.

re hazirlanarak gali$an,

buhgimn

Ytlart

dusiirar.

r.err.a bas.hr.

sirnni

bu mahlQklar,

gazmek

Ise

daka

giig...

ir.sani

hayret'.en hayretd

nesll iiretecek hale geldlklert

Sadece ugsu/. bucaksiz bir su iginde olduklanndan baska bir $ey bilmiyorlarmnj samlan mini mint yaurular gerisin geri yola gikarlar. Sonunda da sadece
kendi anababalarimn geldigi ayru sahile ulasmakla kalmaytp oradan da anababasmm yasudigi nelire, gate yahud da golcuklere giderler, dyle ki, su olan
her yerde her zaman siiiii siirii ydan baligi uardir. Ipimdlye kadar Aurupa'da
hie bir Amerikali yilun buliyma, Amerika sularmda da higbir Aurupali ydan
baliyma rastUuimamistxr. I lattd Allah, Avrupah yilan bahklannin omriinii uzun
yolculuklannu yon: bir sent; kadar yahut da biraz daha jazia uzatimstir.
lilt kadar kuuuctli bir istlkdmet hlsslnin mewjei (gikis
yeri) nedir?
Hlr esek <insi; bir gekiryeyl ah eder. Toprakta bir gukur agar. Ignesl lie
gekiryeyi oyla bir yerlnden sokar ki. bdeek olmez, fakat kendlni kaybeder. Arttk
konsarua edilmls bir at glbldir. Sonra o sekilde yumurtlar ki, yaurular yumurludun gikliijt zaman yidulanm ternin eden bu bocegi oldiirmeden ufak ufak
kopanp isirarak yiyec.ek uaziyettadlrler. Olu bir el yemek, yaurucuklar igin dliim
demeklir. Sonra una uzaklura ugur ve olur. Yaurulanni hig gdrrnez. Ilk esek
ansinin da aym sekilde liarakal ettigi rnuhakkaktir. Yoksa simdi yeryiiziinde
boyle bir hayvan meucut olmazdi. Boyle esrarh hareket ve teknikler, sonradan
edtnme ve intibak kelimeleriyle iy.ah edilemez. Bu, onlara bahsedilmiqtir.
Dortliincusu: Insunda, hayvandaki sevk-i tabiiden daha fazla bir sey uardir:
Muhdkeme kabiliyeti. Baska hig bir hayvan yoktur ki: ona kadar sayabilsin.
Yahut da on adedinin mflndsini kaurayabilsin. Seuk-i labii, bir flatten gikan
tek ses gibidir; gitzel, fakat mahdud... Halbuki insan kafasi, orkestrayi teskil

eden

biitiin

anlamak

miizik dletlerinden gikan sesleri ihtiva eder.

Bu

dordiincii noktayi

ugrasmaya luzurr, yok. Qok siiktir ki, bu uaziyette clmamizi

aleir.siimul zekddan bir nebze bize de vermis o'masi ihtimali ::e izah edecek
kadar diisunme kabiliyetimlz var.
Beslncisi: Hayat :g:n iazsm ilk sort, bugun bizim bild'.gimiz. jeket Darwin
:::

ig\n fazla

bllmedli birtakim had:se':erde kendini gosierrr.ekiedir Meseic gen harikasi

Bu "gen" doner, seyler o kadar kuguktjr ki. jeryuzundski rr.evcut buiiin
.

gibi...

canhlan meydana getiren genlerin kepsmi bir araya toplasak bir yuksugu bile
doldurmaz. Mikroskopla bile goritlemeyer, bu genler ve onlarm arkadas,lan

kromozomlar her

canli hucreye yerles.irter, biitiin insan,

hususiyetlendirirler. Bir yitksuk, iki milyari asan (simdi alti

hayvan ue bitkileri
buguk milyar) insan
niifusunun ayri ayn butun ferdi hususiyetlerini igine alamoyacak kadar kiigiiktiir, ama bu husustaki hakikatler tereddude mahal birakmamaktadir.

her %eyi bu kadar zekice idare edebilen bitip tukenmek

bi/mez bir z.ekamn uarltgtm kabu! etmeye mecbur etmektedir.
Seneler ewe! Avustralya'da bir nevi Kakitos'tan git yapmak istediier.
Avustralya'da Kakitos diis,mam
biiyiimeye basladi.

bir

bocek olmadiguidan

bitki

deu adimlanyla

bu gelisjme sonunda Kakitoslar enine ve

Yolu iistune rastlayan
$ehir ve kasaba halkiru yerlerini birakip gitmeye mecbur etttler, giftliklerini
mahvettiler. Buna bir gore bulmak igin biitiin bocek allmleri diinyayi alt list
ettiler. Sonunda yalmz Kakitos iizerinde yasayan ve baska bir $ey yameyen
bir bocek buldular. Hem de bol bol ve siiratle biiyiiyen ue Avustralya'da hig
diismaru olmayan bir bocek. Qok gegmeden bocek bltkiye Ostiin geldl. Artik
Avustralyalilan

boyuna

telasia

diis,iiren

Ingiltere biiyiikliigunde bir sahayi kapladilar.

buyiin Kakitos gayet

mahdut

Ve bald olmaktan Qlkmtttr. O

bash altmda tutmaya yetecek mlktarda

bir sahadadir.

kadar biicekten de ancak Kakitosu

bir

kulrnnjlir.

Tablatta boyle muvdzeneler, umumiyetle onceden temln edilmi$ bulun

Qok gabuk ve siiratle ge/ien boceklerin Diinya'yi istlld etmemeleri
nedendlr? QOnkii onlarm insaniar gibi cigerleri yoktur, teneffi'ts clhazlan horu

rnaktadtr.

seklindedir. Bocekler gelisip biiyiirlerken nefes borulan ayrn sekilde bir gelis.me
gostermamektedir. Bundan dolayidir ki, daima kiigiik kalmaktadirlar. Boylec.e
biiyumeleri tahdid edilerek yollan iistiine bir engel >.onmu$lur. liger onlarm viicutga gelismelerinin online gegiimeseydi, Diinya'da insan denen $ey olamazdi.
Asian kadar kocaman bir eek ansiyla karsilas,Ugmiz\ du^wiiin bir!..
Yedincisi: insanm Allah fikrini kavrayabilmesi bile bu$/i ba?/na bir

dehldir
fikri, ir.sanda mevcud ve Yeryuzii'nde insana mahsus ildhi bir rr.e'e
"muhayytle" denen rnelekenm mchsiiludiir. Bu me'.ekentn kudret ve
kuvved sayesindedir ki. yaimz insancgi-j, gdriilmeyen seylenn variigma ddir
deiiller buiabiiir. 3:i kuvvetin. ir.sanm online serdigi mdzi ve istikbal (gegmis
ve gelecek) bUtiir, zamanlan igine a'lan diisunceierin ucu bucag: yoktur. Bu7"
tun tasGWur ve maksatiardan gikard.gi de!\l!er:e "Allah nerededir ve nedir

Allah

fcenln,

biiyiik hakikotini sezebilir. Allah, her yerdedir ve her eydedir. Fakat bize en
yakin oldugu yer kalbimizdir. Bu, muhayyile zduiyesinden olduyu kadar ilmen
ve fennen de dogrudur. Hazret-i Davud'un dedigi gibi, Semdvdt Tann'nm
hasmetini ildn eder, gok kubbe de O'nun yaratmaktaki kudretini ispat eder."

(M.

Rahmi Balaban-

Ilim,

AhlSk, iman

Ankara, 1984,

sh.

186

ud.)

(Si

ISLAM DUNYA GO'RIJSU

ifade eder ve

onun gelisme
/f,r

tibbin kabul ertigi sekilde'

'

safhalanni,

aynen bugunkij modern

soyle nakletmektedir:

Sonra o nutfeyi

duran) yarattik. Derken, o alaka'yi bir

et)

yarattik.

Derken, o mudga'yi

bir

Derken, o kemiklere bir et giydirdik. Sonra ona diger

bir bilkat ne$'eti (bambaka, cok giizel bir yaratih$) verdik!

"Sanim hakki i<pin biz, insam ^amurdan, bir siilaleden

yarattik. Sonra onu oturakli bir karargahta bir nutfe (meninin ozii, damlacik) yaptik.

KADIR MISIROftLU

Fetebarekallahu ahsenui-haliktn (Bak, ne

yaratanlann en guzeli!)"

(bir

cignemlik

takim kemik yarattik.

Bu, anahk icabi olan ain merhamet ve

devam

'"'

Di:nya'ya gelen insan yavrusu, cenir. r.alinde iken annenin temiz kaniyla

o dogunca bu menbadan ayrilrms oiur. Sirnc! r.a yapacak? Ceonun muhtac oldugu gtdayi annesinin memesinde haik edar. Dalia once
memesinden siit akmayan annenin viicudu yavru icin en mukemmel gidayi imal
nab-i Hal<

etmeye

baslar.

Babalann da memeleri

Diinya'ya geldl diye

siit

vardir.

Fakat hicbir babanin memesi, cocugu

QOnkii evlat yetitirmek hususunda

indirilmiftir.

vermistir.

Kur'an'daki canine aid

modern

bilgilarin

tibba

"Haiti huyulct doklrinlerin Itlbar gordugii

lie

tamsmrs/cirdi.

18.

yuzyildan bin kiisur yd

Onun, insonin

Greyt$i konusundakl
etmekteydi kl, bunlan
kesfetmek Icin insanlar usirlanm uereceklerdir." demektadir. Onun bu liusustaki
aseri Tiirkceye da cevrilmistir. (Bkz. Maurice Bucaille- Tevrat, Inciller,
Kur"an-i
Karlin ve. Billni, trc. Prof. Dr. Sunt Yildirim, Istanbul 2005)
Kanada'mn Toronto Universitesi'nde anatomi prolesorii olan ve Kur'an'in

huberleri, srtde tablrler icerlslnde ternel gercekleri ifade

embriyoloji

ijzeriria

soylediklarinin, bir insanin bilgisiyle 7.

asirda soylenmesinin

olmadigmi soyleyen Keith C. Moore ise soyle demektedir:

"Kur'un'm insamn geli$imi iixerine soylediklerinin 7. yuzytlda sdylenmesine imkfm yoktur. Halia bundan bir asir once bile bu bilgiler tarn bilinmiyordu.
Bu avetleri ancak su anda hakkiyla anlworuz, gunku modern embriyolojinin
ge/isimi bu dyelleri anlamamiza imkun lamrm$Ur."
Cercekien de tarihi inceledigimizde, insanin enne karr.indak: geflslmini
hicbir yanh$a sapmadan ortaya koyan, bir tek Kur'an'dir. inscnin anne rah
mlnde "asihp tutunan" bir merhale gec:rdig:n: soyieyen &ye'.ler>. ele alalim.
Kur'an dismda, renh boyunca bu biigiyi ac\kiam;s olan tek bir kaynak bile
gdsterilemez. Ancak mikroskobun fcaci ve gelistlritmesl, fizyoloji, anatomi,
embriyoloji aiamndaki iieriemeierin blrles.lmlyle insanoglu bu biigiyi cok yakm
mijmkiiii

tarihlerde bilimsel plaiformda 6renmis.t\r." (Kur'an. Hi? T'jker.meyer. Mucize,

Istanbul 2002, sh.198)
Kur'an-t Kerim'de soyie buyrulmaktadir:

bunlar Allah'm delilleridir (ayetieridir). Bunlan sana gercek olarak

okuyoruz. Oyleyse onlar Allah'tan ve delillerinden (ayetlerinden) sonra hangi
soze inamyorlar." (Casiye Suresi. ayet 6)
"l?te

deal

beyanlarda bulunmalan muhtemeldir.

Kadinlann
alcaltmakla

sahitlikleri

hususundaki bu

?er'i

hukum, onlan

ilgisiz, sirf bir realist (gergekci) tavirdir.

Bunda yadirganacak

bir

ey yoktur. Zira er'an erkek

mektep muallimlerinin de agizlan yalana ahs,kin

oldugundan ahitlikleri tam olmayip bir nevT beyyine basjangi2r 7
mahiyetindedir. Gayr-i Miislimlerin ise, muslim aleyhine
ci
artistler

bu

meziyet

adalet

mutabakatnu kesfedip

Milsliiman olan Prof. Or. Maurice Bucaille:

once insanhr Kur'an

bir

sahasmda kadinlann bir zaafi olarak

olan bu
tezahur eder. Qlinku bu hissilik sebebiyie butun kadinlann
sucluya veya magdura acimaktan dolayi adaleti yaniltacak

imal etmez; dalia dogrusu edemez. Ciinkii Cenab-i Hak,

cocugun bu cm adz safhasmda onu beslemek vazifesini anaya vermistir.

Diger taraltan mescla yani dogan bir kuzu. kimsenin ogretmesine hacet kalmadan bir silrii koyun igndcki anasini bulup memesini emmeye baslar. Insan yavrusu
bunu yapamaz. Bu aczi telafl icin Cenab-i Hak, anaya asm bir merhamet ve hissilik

hayat boyu

hissilik,

ettiginden kadinin ahitligi. erkege nazaran yan degere

hissilik,

bestenlyor. Fakat

o Allah,

bir alaka (asih

mudga

anli

266

ve

ilk

"

sahidlikleri er'an asla caiz degildir. Biitlin

alcaltmakla alakasi

sundaki

da

realist bir

s.ahitlerde

olmayip

tutumun

sirf

bunlann kimseyi

adaleti gercekle$.tirmek husu-

eseridir.

Nitekim bugUnku hukukta

akrabahk ve husumetli olmamak

gibi ^artlann

arandigi malumdur.

Erkeklerin sunnet edilmeleri dahT

fitri

bir Tcab sebebiyledir.

Zira aletin hassasiyetini azaltarak gee bosalmayi saglar.

Bu

ise,

dollenmeyi kolaylastinr.

Cenab-i Hak. kadinin nefsini

ratmistir.

O.

fiili

siddetli. fakal

mesture ya-

tahrikle uyanir. Erkegin cinsi miinasebette

2M

M'j'minun Suresi, ayet 12-14.

"Siahidin adit olmasi sarttir. Adil, hasenali, teyyi&tina galib olan l<imsedir. Binaenaieyh rakkas ve maskara gibi namus ve miiriiweli nuiliil ha! ve
hareketleri ttiyad eden eshasm ve kizb ile ma'ruf olan kesanm (kimselerin)
'

'

^ehadetleri

makbul olmaz."

(Mecelle-

Madde

1705)

fig)

ISLAM DUNYA GORUU

-asinhkta
sinedir

Bu durum, kadinda

ak-

fahisderin cinsi miinasebet sebebiyle saghklarinin

ki.

bozulmamasi
cocugu olmak
kanala

olan- bir kaybi vardir.

belli

Bu yuzden erken bosalan

ile sabittir.

ihtimali azdir. Halbuki

ve bu

bir sivi salgilanir

sivi,

erkeklerin

gee bosalmada kadmdan

KADTR MISIROGLU
engel vaz olunmamistir. Diger taraftan kendi
rine

uygun meslek edinmelerine

degildir.

mektep

daha da

mant mevcut

muallimligi ve kadin

musaittirler.

budur!

"koruyucu hekimlik"
bir tedbir

uzerinde serd ettigimiz miitalaalar

bir tek misal

bile

nun gercekgi (realist) oldugunu ispata

yeter. Hal boyleyken bunu te'yid makaminda, bir de islam'da
maslahatin oynad'.gi role kisaca temas etmek istiyoruz.

Dunya

islam

siinnetin bir

karsi hicbir ser'i

hususiyetle-

spermlerin hareketini ve

Hiristiyanlann -umumtyetle- az gocuklu olmalannin sebebi

Bugun

denilebilir ki, ilk

hastaliklan icin kadinlar

binnetice dollenmeyi kolaylastinr.

"kanser" ve hatta "Aids"i onieyici

Hatta

fttri

Goriis'j

tedbiri olarak

oldugu da ortaya

b-

Uunya'da Yahudiler ve MUslumanlarda kansere yakalananlar en dusuk seviyededir. Bunun sebebi de musluman

Maslahat Mesclcsi:

cikmistir.

Butun

Kadin diger

yavrusunu once karmnda, sonra da

harigte besleyip bLlyiitme kulfeti yuzUnden aile geciminden muaf
sine

memur

Bu

taraftan,

ki, aile

edilen erkekten

yaratilmistir.

cesitli gailelerine karsi

rnuhtac hisseder.

hem

Ancak su

ruhi (psikolojik) ve

Bu

sebepledir

ki,

hem de

her kadin,

geciminden muafiyet sebebiyle

mirasta hissesi, erkek kardesine nazaran yanmdir.

sebebi de,

Bunun

evlilik

muessirle takviye edilmek istenmesidir.

:

Islam in su gercekc: tavnni kabul etmeyerek kadinlara

hayatT mucadele sahasini acan Bati Alemi'nce hemen her
milletin

nUfusunun gun be gun azalmakta olmasi, bu tavnn

kadin fitratina

tersligi sebebiyledir.

Bu demek degildir ki.

hukumler

birer

maslahata binaen vaz' olun-

dort sart gereklidir. Bunlar:

kadina da erkek

Maslahat

.1-

kat'i

Zan veya

olarak bilinmelidir.

ihtimal

kafi degildir.

Maslahat

2-

umumi

olmahdir. ahs! ve hususT menfaatler

maslahat kabul edilemezler.

Maslahat, mefsedetten hall ve muhtemel mefsedetten

3-

ehemmiyetli olmahdir. Def-i mefasid (mefsedetier) celb-i

evladir. 269 hukmii meshurdur.

menafiden
4-

Maslahatin

ser'T nasslara delaleri

mevcud

olmahdir.

Nassla reddsdilsn bir husus, muteber maslahat addedilemez.

"Raiye

(idare edilenlerl'nin idaresi

maslahatla kaimdir."

Kaidesi, maslahatin nazar-i itibara ahnacagini gosterir. Masla-

Islam kadinlara evlerinin disini yasak

etmistir. Asia!.. Ilim tahsili,

"mefsedet"tir.

bir

umumiyetle kufuv yani denk aileler arasinda

vaki oldugundan, kadinin kocasina itaat ve guveninin bir de
iktisadi

ser'i

zitti

haricinde gecim mucadele-

kendisini bir erkegin himayesine

aile

bunun

vesile olan

268

mustur. Ancak bir maslahatin hiikum tesirine medar olabilmesi

icin

sebepledir

beden! olarak zayif

hayatin

nazannda "maslahat", salaha ve hayra

keyfiyettir ki,

ve yahudi erkeklerinin siinnet olmalandir.

tutulmustur.

Islam

hatlar, din!

gibi farz kilinmistir.

zr,B

Aslf bir sosyal faaliyet olan ticaret icin bile kadinlara hicbir

269

ve dunyevi hususlarda olabilecegi

Omer Nasuhi
Mecelle,

Bilmen-

Madde

30.

a.g.e. sh.202.

gibi

"maslahat-i

ISLAM DUNYA GORUSU

KADlR M1SIROGLU

mutebere", "maslahat-i miirsele" ve "maslahat-i merdude"

"Bu mesele, nas

gibi gesitlere

de

aynlirlar.

ne de reddedilen maslahatlardir. Bunun

hususunda muglehitler

delil

olup olmadigi

ise,

adindan da

ar.lasilacag: uzere

ser'an reddedilmis maslahat'ari ifade eder. Zira o, bir mefsedet

demektir.

Yukandaki

vasiflan haiz maslahatlar, ser'i hiikumlerin

zamanla degisebilmektedir.

Degisen maslahatlar muvacehesinde

bir degisiklik olur

mu?

er'i cevaz olguleri iginde

$er'I hiikumlerin tatbikinde

Evet olur. Fakat keyfi olarak degil!

kalmak

herhangi

ki.

ittiba\ tecviz

bir

Islam kavminin Arap

ediiemez. Tesettur, yarn ortunmek

meselesi bunun bir misalidir.

Kadmlan onunmegi adet

edinmemis. olan bir Islam kavmi, adetini muhafaza etmekle

Hazret-i Omer'in mut'a'yi kaldirmasi ve Bana mut'a

eden

bir

erkekle bir kadin getirecek olursamz, zina etmis.

otmalan dolayisiyla recmederim. demesi bunun baka

bir delilidir.

Vine bu zatin Peygambehmiz

hat yerine hatta gogu kere mefscdetleri dikkate alarak nass

sarahatine

ragmen

fikirler ileri

surebilmektedirler. Iste size

bir-iki misal:

"islam $eriatinde erkegin miras hissesi,

bir misli fazladir. Alienin

surette boyle bir

degis.ir ve

Yiisuf'a gore

sartiyla!..

Halbuki zamanimizda bazi muctehid taslaklan, masla-

bunlardan

imam

hangisi

dinden gikmi olmaz.

mustenidatidir. Lakin maslahat

de

zaman

mesiyle kaidmlabilir. Filhakika Arap adetine gore varid

adetlerine

"Maslahat-i merdude"

ettigi

adetleri te'yid suretinde varid olan naslar, \tiyad\n degis,-

olan naslar vardir

ihtilaf etmislerdir.

adet tearuz

olunur? Davasma taalluk eder.

tercih

Bunlardan "maslahat-i miirsele"; seriatga ne kabul goren,

lie

hukum

kadma

nispetle

hayaUni temin erkege dus.tugu

cari olobilir.

Fakat hal ve vaziyet

herhangi birsebeple kadinm da itirakine ihtiyag

hasil olursa,

onun da mirastan miisduf

cari olan ve

Kur'dn'xn bir ayetine dayanan bir idari tedbir,

-ki telif-i

kulubme yani gonullerinin ho tutulmasma luzum gorulen

bazi kimselere Beytulmdl 'den verilen tahsisdttir- bunu da
kesmis, ve kendisine edilen bir itiraza da 0 zaman bazi
adamlann gonullerini hos. tutmaga luzum gorulmiis. olabilir.
Halbuki bugiin Islamiyet'i te'yid etmek igin boyle bireye
ihtiyag kalmamis.tir. demiti.

"imdi zamanin ve

hisse almasina ne
r\na gore.

man\ kahr?

zamamnda

fl

'"" l

mekamn

kolaylatirmak

igin,

inkilaplarina ve ihtiyacla-

adetlere dayanan nass

hukumierinin, yani Kur'an cyetlerii'nin bile kaidirilmasi

Bununia din mi inkar edilmis, veya imanin hukumleri

mi bczulmus. olur? bilakis Islam erlaUmn ahkami zamanin ve

mekamn

degis.mesiy!e ahenkli olmus, olur ve dinin

mevzuatiyla igtimat tahavvuller

telif

edilerek din ve

sjeriat

daima mutevazin bulunur." 270

(MS)

Hiisevi"

Gore

Kazuu

Kaiirl- Insan

izahi. istanbul, l'JI'J, sh: 57.

Haklan Beyannamesi'nin (slam Hukuku'na

mumkun

iken bu usulun islam diyannin

kemen

hig bir

yerinde kabul ve tatbik edilmemis, bulunmas\ dinin mahiyetinin hakkiyla anla$ilamcm'.s. ve Islam
aid hukumierinin

yalmz kag\t uzerinde

enatm;n buna

kalmis,

olmasmdan

baka neye atfolunabilir?" 212

I

li'iM-yni

a.y.

Kazim Kadri-

a.g.e., sh: 56.

(2@)

ISLAM DUNYA GOKUSU

$imdi bu zirvalara ilaveten zamanimizin bir muctehid taslagindan sadir olmus/bir yenisini dikkatlerinize
sunahm:

KADIR MISIROfiLU
yolunda yuriimektedirler. Halbuki bu isnat dogru

Omer cevaz-i er'Tsi olmayan hicbir is yapmis degildir.

Bunu da

degerli alim

ile

cevaplandirahm:

hale gelrnis bulunmaktadir.

ahp,
tahsilli

hanimmdan,

Mesela, kizlara, erkek kardes.!erinin yansi kadar hisse

tausiye

eden

(l)ayete,

dis, s.irketpatronu...

Musluman toplumun doktor, muhenolmu kadimm razi etmeniz mumkun

Onlann adalet adma yapi/rm bu isyanlan acaba

Kur'an'a mi yoneliktir. denecek olursa, biz bu kanaatte
olmadigimizi soylemek durumundayiz. Kur'an-i Kerim'degildir.

in

14 as\r onceki mahalli degerlerini birer tdrihi gercek

olarak saklayip

asil

alems.umul prensiplerini gecerli hale

getirebilmeliyiz." rn

rinden en onemlisi, Zekat\

muslumanlann

Ne

dersiniz

bu profesor unvanh adamlan "Hikmet-i Tesri"

ilminden habersiz kabul ederek sadece "cahil" veya "gafil"

kabul edebilir miyiz? Ama herhalde tereddude mahal yoktur
ki;

"musluman"

kabul edemeyiz!.. Ciinku "sarih nass") red-

detmektedirler,
Dikkatlerinize arz ettigimiz

da Hazret-i

Omer

in tatbikatim

bu safsatalann her

iki

yazan

ornek gostererek guya onun

Bk?. Kur'an'da tarihsellik iddiasinm kadrola^lirdigi profesor unvanh batil

yokulanmn gikardigi "islamiyat" isimll derginin Ocak-Mart 2004 tarihli niishasinda

yayinlanan "Kur'an-i Kerim'de Mahalli Hiikiimler Meselesi"

Said Hatipoqlu

imziili

makalc

(sh:

2)

isimli

Prof.

Mehmed

muslumanlann zenginlerinden

fakirlerine verh mealindeki

Muaz

hadisidir. Nitekim:

-Muel!efe-i kulub ismi uerilen

verilmesi, ayet-i

bu gibi kimselere zekat

kerimede emredilmis. iken, niye vermedin?

diye sorulunca, Hazret-i

Omer:

-Gayrimuslimlerin kalblerini yumus_atmak emri, Allah'm

ua 'd ettigi zafer ve galibiyet

balamadan

oldugu zamanda

ise,

kafirler

mal

ile

idi.

imdi

evuel,

muslumaniar

onlarm azgtn

kuvvetlenmis,,

maglup ve adz olmus.tur. imdi bunlann

kazanmaga luzum kalmam\tir. dedx.

kalblerini

Ardtndan da muellefe-i kulubun gayrimuslimlerine zekat

verilmesi emrini nesh eden, yani yururliik zamamnm bittigini bildiren

yjgf

Ekinci'nin miitalaalan

'Hazret-i Omer'in, muellefe-i kuluba, yani kalbi Islamiyet'e isindmlacak olaniara zekat uermemesinin delille-

"Kur'an'da var. diye, kendi cahil biraderinin yansi degerinde s.ahit sayilmasim bekleyemezsiniz.

^L

Ekrem Bugra

"Buraya kadar verdigim misallerin diinda Kur'an-i

Kerim'de toplumun hukuki yapisiyla ilgili daha pek qok
hukum yer almakta ve devrimizin ge!imi toplumlannda
bunlann bazen harfiyyen kabuileri hemen hemen imkansiz

Mesela guni'xmuzun aydin, yuksek

fffft1

degildir. Zira

Hazret-i

vezekatm, ancak mii'minlerin hakki oldugunu

bildiren ayeti (Bakara, 273) ve

Muaz hadisini okudu. Bunun

uzerine bu ayetin nesh edilmis, oldugu ve artik muellefe-i

kuluba zekat uerilmeyecegi hususunda icma' meydana geldi.

Hazret-i Omer'in haztne emini oldugu o

Hazret-i

Ebu Bekr

kulub

kisim olup, Hazret-i

ile

idi

ve bu igtihadi kabul

zaman

etti.

halife

(Muellefe-i

Peygamber zamanmda yeni

musluman oian ve henuz musluman olmayip da kalbi Islamiyet'e ismdmlmak gereken, ayrica s.erlerinden sahmlmak
icin

kendilerine zekaitan pay verilen kimselerdi.)

Halife

Omer bin Abdilaziz'in

muellefe-i kuluba tekrar

zekat vermeye ba$ladigi iddiasma gelince:

Omer bin Abdilaziz

islAm dunya goruu

boyle bir

odeme yapmi$t\r, ancak bunu

beytii'l-mdhn zekdt

bdliimiinden degil, bas.ka bdliimiinden 6demitir. Nitekim

ulemddan,

olan sinifma,

miiellefe-i kulubiin gayrimiislim

KADIK MISIROGLU
mubahlan emretme veya yasaklama
salahiyeti vardir. Halkm bu yasaga uymasi vecibedir. Aksi
ilemek, kanuna uyulmadigi icin sue tegfcfl
takdirde o
maslahati gozeterek,

is,i

zekdttan degil, ganimetlerin Hazret-i Peygamber'in hissesine

eder Burada

odeme yapildigmi

amme

duen

bes.te

Goriiiuyor

birinden
ki,

soyieyenler de vard\.

miiellefe-i ku'iub denilen

kimselere

yapiimasi degil, onlara zekat verilmesi yasak

odeme

edilmis,tir.

Ka\d\ ki, pek qok fetihierin yapildigi ve ka'abahk gruplann

musltiman olduklari Hazret-i Omer zamaninda, miiellefe-i

kuluba zekat verilmesi

zamamndan daha

ihtiyaci,

Omer

bin Abdilaziz'in

az degildi. Ustelik miieUefe-i kuliibiin

kimler olduklari da

ihtilaf

konusudur.

imam

cok hukukcu, bunlann yalmzca Islam'a yeni

afiigibi

bir-

girmis. kimseler

oldugunu; ancak bugiin kalmadigmi soylemilerdir. Aynca

zekatm vehlecegi yerlerden biri de amil, yani zekat toplama

rnemurudur. Kaynuklarda, zekat

memurunun

Has.inii ueya

gayrimiislim olmasi durumunda, bunlann zekdttan bir ey

alamayacaklanni

tasrih edilmis.tir.

Qiinku Hd^imtlere ve

gayrimiislimlere zekdt verilmez. Siinnet, ayetin hiikmiinii

tahsis ve takyid etm\$tir.

Vine denilebilir

ki,

eskiden zekati

yani

da Hazret-i

Omer in

maslahat prensibini,

menfaatini gozettigi an!a\lmaktadir. Kaldi

ki,

bu yasak. hiikmiin ashyia aiakah degildir; yani kitdbiyyelerle

evlenmek mutlak olarak haram

Hazret-i

Omer' in

degildir.

kithk senesinde hadd-i sirkati tatbik

etmemesinin en miihim sebebi, zaten hddisenin isminden

anlas.ilmaktadir.

Hadd

cezaian, en ufak bir $tiphe He sdkit

olur. Kitlik senelerinde vdki bir hirsizligm,

oldugu

diis,iiniilerek

kunun umumi

hthgin tazyikiyle

cezadan vdreste tutulmasi islam huku-

prensiplerine

aykm

olmadigi

gibi;

cezanin

sonraki bir tarihe te'hir edilmis, olmasi da muhtemeldir.

hdlde bunun "nassi iptal" mdndsina gelmeyecegi

Kithk, cezanin infazi igin gereken
gosterir. Kaldi

ki,

Hazret-i

rinda hadleri tatbik

as.ikdrdir.

unsurlarm bulunmadigini

Muhammed in,

kithk zamanla-

etmedigine ddir hadisler de

vardir. Biitiin

bu hddiselerde Hazret-i Omer'in ictihadlart yamnda, istinad

siinnetten tatbikatlar da vardir. Hazret-i

Omer'in

devlet toplar ve icab eden yerlere sarfederdi. Devletin zekat

ettigi

toplumadigi zamanlarda, insanlann miiellefe-i kulubu

orijinal goriiii olarak Idnse edilen ve tarihseicilige delil

tesbit

etmesi cok zordur. Halbuki zekat, muslumanlarm her art

gosterilen

ve zeminde yerine getirmesi gereken

cdriyelerin) satilmasinin

bir vecibedir.

hukukuna gore, miisliiman bir erkek, kitabiyye

yani Yahudi veyc Hiristiyan) bir kadmla evkitap.
(Ehl-l
lenebilir (Maide. 5). Ancak Hazret-i Omer, kitdbiyyelerle
evlenenlerin cogaimasmm. Miisliiman kadinlarin evlenislam

mesini zorlas,t\racag\ ve kitabiyyelerde miisliimanlarin

karylamayacakian

fto

baz\ ahlak diiqiikliikleri olabilecegi gibi

21
miilahazalarla bu tiireviilikleri yasakiamiqUr. * Hiikiimdarin,

271

Hbu Bskr

Mushaf, Kahire,

III

el-Cessas- Ahkamii'l-Kur'an, Thk:

/ 321-322.

M. Sadik KamhavT.

Darii't-

tie

ummii

veledlerin (efendisinden cocuk doguran

men

talakin muteber sayilmasi

siinnet-i

mdan
273

edilmesi ve birdefada verilen

gibi hddiseler ise,

tamamen

nebevinin tatbikl ve bu hususta sahabenin icma'-

ibdrettir.-

Uiema buna

de.ll

olarak "Ey

iman edenler! Allah'a, Rasuliine ve sizden

olan emir sahiplerine itaat edin." mealindeki ayeti ;Nisa, 59) esas almi$lardir. Nitekim "Allah'in, sultan uasitasiy/a insanlan koti fiilierden a/ifcoymasi, Kur'cm-i
i

alikoymasmdan daha soktur. (Yani sultarun \iasaklnd\klar\,

Kur'fin-i Kerfm'in yasakladiklartndon daha Qoktur.}" hadisi mejhurdur. Ebu'lHasen el-Maverdi- Edebu'd Dunya ved-Din, Trc. S. Kip/A. Sonmez, Istanbul,
l<J78, sh: 170; HadimT: Bertka-yi Ahmediyye, Haz: Said Kahraman, Istanbul,
l<;88, 11/428, Ul/43.
Kerirn vasitaswla

Islam dunya gorusu

"Benden sonra siinnetime
ve Hulefa-yt Rasidin'in sunnetine uyun."210 "Ashabim
gbkdeki yildizlar gibidir, hangisine uyarsamz dogru yola
kavusursunuz."2 " ve "En hayirli devir benim asnmdir.
Sonra bent gorenlerin, sonra onlart gorenlerin, sonra da
Hazret-i Peygamber'in,

onlart gorenlerin asndir. "" H hadisleri, Sahabe'nin, bilhassa

da Hulefa-yi Ra$idin'in goruslerinin hukuken bizatihi delil

oldugunu gostermektedir. Bunlar, sonra gelen hukukculann
Kaldi

re'yi gibi degildir.

ki,

Hazret-i Omer'in tatbikatmda artik

bir ictihad degil, icma' bahis

meuzuudur. Ictihad olarak kabul

edilse bile, sonrakilerin ictihad

durum

yoktur.

yapmalanni engelleyecek

Ancak bu ictihadm nasstardan

sarf-i

bir

nazarede-

rek yapilmasi elbette ki muhaldir. Cunkii, Mevrid-i nassda,

ictihada

mesag yoktur. Goruluyor ki, bu

telakkiyi

desleklemeye pek de

modewizmin
zamanzaman

elveris,li degildir.

Boyle olunca

etmek zorunda kaldiklan gibi, dini ve hatta

olmaktan ziyade, yalruzca

tarihi

akl\ referanslar olrnaktan

oteye gegememektedir

O halde Islam

hukuku degismez

gibi,

sinirlari

adlandmlan

gelenekciler olarak

takipciieri olan hukukcular, islam

mesiyle ahkamin da degis,mesine

Sikligin

ancak orf He

klasik

elveris.li

nedir?

midir?

fukaha ve bunlarm

hukukunda zamanin
izin verildigi;

sabit hiikumler icin soz

Mace, Mukaddime

Tirmizi, llm 16; Ibn

277

278

(pal

Sahabe
27

6;

Ahmed

bin

ihtiyaqlar

degis,-

ancak bu

degi-

konusu oldugunu;

29;

Maamafih

da bu degismenin sinirmi dar ve

olanlar da yok

klasik

gem's,

tutma iemdyulunde

degildir. Sozgeiisi bir tarafta

Imam Ziifer'in

para vakiflanna cevaz veren

fukaha arasinda

menkul

ve nakit

takipcisi ve

PayitahU'mn muftusu Ebussuud Efendi

Dunya

He, diger tarafta,

ayru cagda, biiyuk s.ehirierin ihtiyaqlanndan uzak, ucra bir

Ege kasabasinda yas.ayan ve bu

kaville zaif

Imam

bulmayan

verilmesini dogru

oldugu

Birgivi gibi."

icin

fetva

27 ''

iktibas ettigimiz

bu

anlasildigi uzere, islam

tahlil

ve degerlendirmeden agikca

Dunya Gorusu ve bunun tatbikatmda

maslahatin mevkii ve ehemmiyeti,

aki!

referans alarak tayin

ortaya yukanda birkac misalini arz ettigimiz

edildigi takdirde

6;

Ebu.

hiir

oldugu halde onu kabulden

sonra naslarla (ayet ve hadislerle) baghdir. Hele Islam adina

bir

hukiim ortaya koyarken bu bagimlihk hassasiyetle korunmasi

gereken

bir lazimedir.

Davud, Sunne

5;

Darimi,

Boyle oldugu halde dinl

supheli olan

bilgileri kit

hemen herkes

bir

munakasada

halinde ogrendikleri su Islami prensibi

"Ezmamn
" 280

o'unamaz.

tegayyurii He

veya islam "a baghliklan

ileri

sirf bir

slogan

surerler:

ahkamin tegoyyuru inkar

Yani zamanin degismesiyle hukumlerin de

degismesi gerekir.

lanbei. IV/126, 127.

1 l/4f>0. (EbO Nasr vs Beyhaki'den naklen)

BuhAri, Fezailii'l-lishab, Sahadiit 9, Rikak 7, Eyman 27; Muslim, Fedailii's212; Tirmizi, Piten 45, $ahadat 4; Ebu Davud, Siinne 10; ibn Mace, Ahkam

hyman

hususunda

buiuslar, zarQret ve

da hep orfe miilhak sebepierdir. Islam hukukundaki

yaygtn kabul de bu yondedir.

Rfrniuz, 1/293,

Nesdi,

Zamanin bozulmasi, yeni

muttefiktirler.

orfiin

Gunumuzde

prensip itibariyle nasslarla sabit hukumlerin degimeyecegi;

Mukiiduime

de ihtiyac oldugunda.

degis.mesiyle baska bir igtihadi taklid edebilecegi

mek hususunda tamamen

hukuk sistemi
ahl ve zamanin

vasifta bir

ahlaki teldkkilerini tatmin eden her degi%iklige

bu degis,menin sahasi ve

degis,tirebilecegi; mukallidlerin

sapikhklar gikmaktadir. Halbuki akil, Islam'i kabul edip etme-

midir? Yoksa modernistlerin soyledigi

Hasili,

muctehidin ictihadim, orf degisikligini nazara alarak herzaman

hadiseler, modernist

ve historisizmin referanslan, mensuplarmin da

itiraf

KADIR MISIROGLU

Ahmed

bin Hanbel, 1/378.

Istanbul, 2005.

Ekrem Bugra Ekinci- islam Hukukunda Deimenin Sinin,

Buna ilaveten Murad Hahzoglu- Ahkarnda Degi^im, (Rihle Derijisi,

Istanbul, 2008,

s:

Prof.

280

Dr.

Mecelle,

1,

sh:

Madde

32

vd.) isimli

39.

makaleye

bakilabilir.

ISLAM DUNYA GORUSU

Halbuki bu IslamT prensip, hakkinda nass varid olmayan
meselelere

hukmiin degisen maslahat

kabil-i tatbiktir. Zira

dolayisiyla yenilenmesi bir ictihad olur

ictihada

mesag

bu

naslar,

faaliyete

Bunun

'"

yoktur.

(Mecelle,

mevzu

gibi orf-adet

"Adeten mumteni' (imkdnsiz) olan

mumteni' gibidir. " (Madde 38)

"Ezmamn

ve "Meurid-i nassta

Madde

14)

hiikmune gore

olunamaz.

olunamaz.

ittihaz

Bunlann

"

hakikaten

$ey,

tegayyuru He ahkamin tegayyuru inkar

(Madde

39)

"Adet. ancak muttarid (deuamh) yani galip oldukta

ve maslahatin rolunu tayin eden baska

islami kaideler de. vardir.

KADIR MISIROfiLU

bir kismini bir

hukuk

mCtteber olur.

abidesi

"

(Madde

41)

"hibar galib-i s&yiadir, nadire degil." (Madde 42)

olan Mecelle'den iktibasla dikkatlerir.ize arz edelim:

"ZarQretler

(Madde

memnu'

olan eyleri

mubah

hilar."

"Orfen maruf olan ey, art ki/inmi gibidir."

(Madde 43)

21)

"Orf

lie

tayin, nass ile tayin gibidir.

(Madde

"

45)

ilh.

"ZarQretler kendi miktarlannca tayin olunur." (Madde 22)

Hukuku'nun umumT prensiplerini

islam

"Bir ozur igin caiz olan sey, ol ozrun zeualiyle batil

olur."

(Madde

23)

birer vecize halinde

99 maddede kanunlashrmis bulunan Mecelle 'den yukanya alinan

maddeler, brf adet ve maslahatin ne btiyuk

bir rol

"Mani

zdil

"Zarari

(Madde

oldukta

memnu'

ammi def

avdet eder." (Madde 24)

igin zarar-i

has ihtiyar olunur."

gbstermektedir.

Ancak

bir orf,

deler ve emsalinde ifadesini bulan hukuk!

rolii

oynayabilmesi,

yani muteber olabilmesi, bu bahsin basinda serd ettigimiz dort

26)
vasfi haiz

bulunmasina

baglidir.

Bunlann arasinda

"Zarari eed, ehaf He izale olunur." (Madde 27)

maslahatin

"Ehven-i serreyn ihtiyar olunur." (Madde 29)

surette delalet veya irtibat bulunmasinin

ser'T

nasslardan herhangi

Zamanimizdaki miictehid taslaklan,

"Deji mefasid

celb-i

"

(Madde

31)

(Madde

ki,

Dunya Gbriisu'nu

burada bu

ifade

ikinci kitaba

etmez

birakarak

281

Ancak burada su kadarim soyleyelim ki, Hiristiyanlik'taki

Luther rolunu oynamaya kalkisan bu miictehid taslaklan, ilahi
36)

Yani

adet. icabi

olan sey,
eriatte hukumlerin dayandig: maslahatlan tespit maksadiyla "hikmet-i

isti'mali (kullanmasi) bir huccettir

onunla amel uacib

mana

kadarcik bir izahatla iktifa ediyoruz.

tc$r!*' adiyla bir ilim tesis

ki,

tahriften baska bir

bu meseleyi, yazmayi planladig:miz

sart ediimis gibi nazar-i itibara alinir.

"Nasm (insanlann)

adet ve maslahatin

gbnullerinin istedigi gibi akilla medar-i hukiim addetmeleri

32)
"

orf,

ter-

"Hacet umum'.oisun, nususiolsun; zaruret menziiesine

"Adet muhkemdir.

cuz'i bir

asikardir.

etmekten daha

celb

iyilikleri

"Zarar, bi-kaderi'l-imkdn izdle olunur.

(Madde

veya

ehemmiyeti

muteberiyeti icin bu ve diger vasiflan dikkate almayarak onlan

islam

"

kiilli

adet ve

30)

cihe sayandir.

tenzil olunur.

birisiyle

orf,

menafi'den euladir." (Madde

Yani kbtulukleri def etmek,

(deli!)

oynadigini

adet veya maslahatin bu mad-

olur.

"

(Madde

37)

Lslami Hukiimlerin

2006,

iz

Yaymcilik)

olunmustur. (Tafstlat

igin bkz:

Esas ve Hikmetleri- Kavaidli'l-Ahkam

izzeddin ibn Abdiisselam

fi

Me.saili'1-Enam, Istanbul,

ISLAM dunya gOrO0

bir siyanetle

(koruma

bir dini (islam'i)

ki,

bunun

deforme olmamis (bozulmamis)

reforme etmek cur'etinde bulunmaktadirlar

neticesi

hem

dikleri insanlar igin

haktir ve

O, vaat

ile)

asla

kendileri ve

mutlak

hem

de sapikhga

siirukle-

bir husrandir. Zira Allah'in

ettigi gibi dinini

vaadi

kiyamete kadar rr.uhafaza

edecektir.

4U
<J

^1
F-

JLiMCiLIK veya SiYANTIZM PRENSIPI

Islam

Dunya Gorusii'nde

ilme atfedilmis olan buyuk ragbet

ve alakanin anlatilacagi bu bahsi "ilimcilik" olarak isimlendirirken

bunu "veya Siyantizm" suretinde

tasrih edisimiz, yadir-

ganmamalldir. Zira "siyans (science)", ilim demektir. Bununla

beraber felsefede "siyantizm (scientisme)" bu kokten

oldugu halde ilme haddinden

atfeden gorusleri ifade eden

manada
Biz

bli

fazla bir kudret

bir istilahtir.

ilmin Islam'daki kiymet hukmii

liigavT

Tabiattyla o,

ile kabil-i telif

kelimeyi "ilimcilik"e, yani ilme

goruse yakin olan

282

tiiretilmis

ve ehemmiyet

bu

degildir.

ehemmiyet atfeden

manasiyla kullaniyoruz.

"Yer.i b:r kelime olup ickb'hi rnjrszamm.'r: o'.arak, evveia I.'min ejyayi
(varhklcn) b.ak>.katler\ iize'e bildirdig: mesiil-i hakikiyyenin cumleslnl balk eftlgl

oldugu flkrl, sanivan ilmi jikir

eden $eyferin kajfesine ta$mit
la/.tm gelecegi fikri manalarmda kullamlmiQ ue sonra da ilme en y.iuade hukOm
ue nufuz atfedenlerin bazilan tarafmdan az gok daha uas'i bir manada olarak
kabul edilmi$tir ki, ilme bir kiymet-i mutlaka vermekten ibdretlir. " (Ismail Fenni
ue akl-i faejerfn bi'l-cQmle [htlyacdtim f/dya kif\

ue usQliin hcyci-; akliye ue hc^atiuveue taalluk

Krtugrul- LQgat<;e-i Felsefe, Istanbul 1341, sh. 619)

ISLAM DONYA GORUgtl

KADiR MISIRO6I..U

m>
Gercekten materyalist ve binnetice

siyantist filozoflar ilme,

miyeti olmakla beraber

hakikatlere ulasabilecegi

saglayabilecek bir kudret atfederler. Hatta bu

oldugumuz

bir

gun muspet

iddia ederler.

ilimlerin

tamamen

goriis,

sebebiyle

dinin yerini alacagini dahi

meknuz olan biitun

kabul edilemez. Ewelce zikretmi

onun

esya ve hadisata aid biitun hakikatlere zamanla mutlak bir vukuf

Kainat'ta

"be bilinmez" keyfiyet

tizere ayetle sabit olan

vardir. Bunlara Allah'in "Zat hakikati" de

ZH:i

Ciinku insanoglu bunu duiinmekten

Ulkemizde din

karsiti bazi

kimselerin de bu

ham

hayale

alemden

aldigi intibalarla

yese olacak bir intiba sahibi olmadigi

verlerini sihr-i

hakikatini bilemez. Ciinku

Amentiisti"

siir ile

idlal

edilmitir. Madcii

du?iinen insan beyni, medav-i muka-

kapild:klan goriilmus ve gorjlmektedir. 284 Devrinin

muneveden Tcvfik Fikret "Haluk'un

men

ilave edilmelidir.

Onun

icin

Cenab-i Hakk'in Zat

"muhalefetiin li'l-havadis"

yani sonradan olan her eyden farkh olmayi ifade eden bir

siirinde:

sifat-i

ilahiyesi vardir. Peygamber -aleyhissalatu vesselam- da "Nasil

gun yapacak fen, $u siyah topragi altun

"Bir

Her ey

inandim "demektedir.

miitnkiin kudret-i irfanla

Tabiatiyla, Islam

nazannda

tasavvur edeblliyorsaniz ondan ba$ka turludiir." buyurarak

ilmin 285 fevkalade bir

bu husustaki imkansizhgi ifade etmis bulunmaktadir.

Bununla beraber ilmin

ehem-

bilmektir.

Bu

gbrilsii,

Hiicnk hiristiyanliya uyacak bir silrette ifade

eden

yerli bir

yazar

Ancak bu

idrakine izafetendir.

efdali,

bili, sifat

yani en

faziletlisi

Allah'i

keyfiyetleri itibariyle ve beer

Ondan sonra "murad-i

ilahfyi bilmek

?oyle dumektedlr:

"l-Vhakika eger din imc.ak ru/iu Utbanyla beseriyetin his ue kalbine Mklm
olmakla kalsaydi, /t(f s,iiphesly. kl ilmin sahasma asla hiicum etmeyecekti; belkl
da axirlarca bes,erln dirnaijini yawn dint ilme, yahut llmt dine hakim kdmak
ve nlhtiyei Ikisi nramndakl ni?,d\ bir liil/ij ile. bitirmek meselesi bugiin meucud

xaman

olmayacakti.

bircok dlmaglar, din hakkinda serinkanh du$unecekler,

dinlerin iUihiyatqtlarm snn ue $erejterlnl temin

r\n

etmek

Ihtiyaqlanm tatmin etmek

hissi ue kalhi

ba'/.i

bu ihtiyaglar ba$ka bir yoldan tatmin olununcaya

kadoi beyerf cemiyetlrrin en miihim miiesseselerinden birr olarak dinin
baki kalacatjina inanacaklardi. Fakat kuvvet elde etmek isteyen her miiessese gfbi din de bu his ue ktilb sahasmdan cxkarak insanlarm du$iiniis:u. giindelik
hayati, cemiyetin kanunlan iixerinede ndkim otmaya ba^layinca kar$;smda akl\
oldui'junu giirec.ekler ue

ue sonra da tecriibe ve mii$ahedeyi bj.'rnuj, yani

ilim ile carpismisiir.
Ls'.aribd.

1944, sh.

'

;Bkz: Alidulhak

fe sefe je sonra da
:

e-j-jsi'a

Adnan Adivar-

Tarih Bcyunca

].:~i

11

a-Amiyane
Biliji:

fetler denir.

Bilgi:

B.j sebepleri

kavranrr.amis olan

bi!gidir.

gibi...

Bu

Bu, sebep-netice munasebeti kavra.nmis olan

Bu da hazmedilip sahsiiestirilmis olan bilgidir.

Bunlann iistiinde iic; kademe halinde bir bilgi daha vardir
denir.

Bu

buna "maarif" yani mari-

beseri ilmin zirvesidir. Biitiin bunlara ilaveten

Cenab-i Hak, ruh hakkinda insanlara az

bilgi

ruhun mahiyetine de vakif olunamayacagini

lardan beri, once

umumt

bugiin artik

verildiginF 86

bildirmi^lir. Asir-

felsefe icinde sonra da mUstakil

ilim olarak (ruhiyat/psikoloji)

bir

ruhun mahiyeti arastinlmissa da

onun bilinemeyecegi kabul olunmus ve

hadiseler arasindaki

psikoloii,

ve neticeleriyle fizyolojik ve psikolojik

iliiyeti

arastiran -adeta- bir laboratuar ilmi

haline gelmistir.

Bir

cahi'.ir.

simsek

tekerrurle ogrenilir.
bilgidir.

Marifette birinci

gerektirlr.
ikincl

ki,

buna da "marifet"

kademe,

de mevcudiyetini mudrik

c-lrfan:

(3)

ilmin zirvesi budur. Islam'da

kademedir:

caktiktan bir miiddet sonra gok gurieyecegini biimesi

b-ilmT

Be$en

ruht hadiselerin sebep

8)

:<;in

3:!qi .k;

denilen irade izhanndaki hikmet ve maksadi kavramaktir.

ve Din,

bkz Ismail Fenni Ertugrul- Maieryalizmi.n IfJas: ve islam. Istanbul, 1996 veya Prof. Or. Siileyman Hayri Bolayir- Turkiye'ce Ruhcu ve Maddeci
Gcrjsiin Miicadelesi. Ankara, 1995
Tafsilat

bu da yaraticimn "adetullah" veya "sunnetullah"

icin degil, blU'ikis insan/a-

uiicuda ge/rni$ miiesseseler

icin

gelir ki,

Buna

bir olusta failin iradesine ilaveten Allah'in iradesinin

olrnaktir.

"Hayrihi ue $errihi minallQhl teala" inanci bunu

ilaveten bir olusta tecelli eden. esma-yi ilahiyyeyi

kademedir. Uguncu ve son kademe

ise,

Beseri bilginin zirvesi ve nihai hududu budur.

286
Isra Suresi, ayet 85.

tanimak marifette

olustaki "murad-i ilahiyye'yi bilmektir.

ISLAM DUNYA GORU0

Insan fitratinda

mevcud olan

tabif

meyillerden

ve bunun neticesi olan ogrenmedir.

ve

his

muh&keme

Bunu

de tecessus

biri

tatmin

kudretiyle techiz olunmustur.

icin o, akil,

Bu

keyfiyetler

ademoglunu mahlukat icinde mumtaz bir mevkiye yLikselten

yegane mUessirlerdir. Fakat bunlar tek basiria hakikate vusul
gelmedigi gibi

icin kafi

onlarm bu

Bu

yardim

baslatmishr.
iyi

de

kifayetsizliklerini

tezahur eder.
suretiyle

bir

Bu

sebepledir

etmis. ve
ilahi

tab: olduklan

artnran
ki,

cesitli

pek cok muessir.

zaaflar sQretinde

insanogluna Yaratici. vahiy

bu yardimi

ilk

insan olan Adem'le

demektir. Vahiyle insanogluna vaki olan

mucerred hakikatler

onun

itibariyle

ilahi

te'-

yardim da

hep ayni kalmis olmakla beraber

kaydettigi tekamiil seyrine bagh olarak ictimai hijkumler-

de ahir zarnan nebisiyle kemale ulasmishr. Biz, ilmin degerini

vahyin ortada tahriften masQn kalmis olarak mevcud olan son
ve yegane muhtevasi

ifade buyurmustur. Diger taraftan

olsa-

-sifat itibariyle

ilim yoluyla bilinebilecegini ifade icin

ancak

ancak alim

Allah'm

kullari korkar."

289

Bu

bilmek gerekir.

ise, ilim

icin Allah'i layiki

sayesinde miimkundur.

erkek ve kad:n, her Miisluman

Ilim tahsili,

"Allah'tan

mealindeki ayet-i kerimeyi inzal

buyurmustur. Qunkii kendisinden korkmak

ile

de

icin farz kihn-

Peygamber'den bu ayet-i kerimeleri te yiden

pek cok hadis varid olmusmr. Bunlardan birkagnr. dikkatlerimistir. Hazret-i

nize sunalim:

mesiyyet. yarattgi her varhgi herkesten

taniyan Cenab-i Hakk'in su beseri acz ve kifayetsizligi

yidi

KADiR MISIROCLU

ile

ortaya

koymaya

"Diinyayi isteyen ilme sanlsin, ahireti isteyen ilme

sanlsin, her ikisini
"ilim ve

de isteyen yine ilme sanlsin!"

hikmet Musliiman'in

yitik

Onu nerede

bulursamz ahmz."
"Ilim

Qin'de

bile olsa

arkasmdan kounuz." Buradaki

Qin kelimesinden maksadin, en uzak

cahsacagiz.

mahdir.

bir

mevki oldugundan

siiphe yoktur.

Bir kere me^hQr-i

yani "okii'Mur. 287

alem olarak Islam'in

Okumaksa,

ilk

emri "ikra"

mutalann
(verilerin), nesilden nesile intikalini temin eden yegane vasitadir. Boyle olmasaydi, insanlar gecmisteki ilmi muhtevadan
ilmin elde ettigi

habersiz olurlar ve her seyi yeniden kesfetmek veya

mecburiyetinde kahrlardi. Esasen bu lazime

Kerim'de bine yakin

ayet-i kerime,

ogrenmek

iledir ki,

gecmis kavimlerin

alinacak kissalanm nakletmektedir. Diger taraftan

ayet-i

kenme "Du$unmez

gib: cesitli ikazlarla

Hem de

bu

misiniz 9 ", "Aki!

ibret

pek cok

Alak Suresi, ayot

Zumer

"Ummetimin

en yuksek rutbedir."
alimleri,

Bern

Israil'in

peygamberleri

gibidir.

"Alimin kalemlerinin milrekkepleri, s,ehitlerin kanlarindan daha miibecceldir."

"ilim elde

etmek

icin

seyahat edene Allah cennei yo-

yani sual yoluyla manayi

mu?" 288

ayet-i

Hak

"Hig

kenmesini

te'ktd-i istifhamT yoluyla bildirerek alimlerin ustur.lugiinu

"

"ilim rutbesi,

lunu gosierir."
ikazlar. te'k:d-i istifhamt.

bilenlerle bilrneyenler bir olur

2!

mezara kadar ilmin arkasmdan kos.unuz."

etmez misiniz?"

insanoglunu du^unmeye dave: etmektedir.

kuvvet lendirecek bir surette varid olmustur. Cenab-i

de

Kur'an-i

"Bes.ikten

"Allah'm yaratugi seyler uzerinde bir saai du$tinmek,

a/rmis.

sene nafile ibadetten daha usiundiir."

"ilme ve alimlere hiirmet eden, bana hurmet etmis. olur.

1.

Suresi, ayet

9.

Fatir Suresi, ayet 28.

ISLAM DUNYA GORUSU

KADIR MISIROGLU

"Kim ilim ogrenmek igin yola gikarsa, Allah Teala

ana cennet yolunu kolaylastinr. Melekler, ilim ogrenenlerden hotjlandiklan igin onlara kanat gererler.
Goklerde ve yerde bulunan varhklar, hatta sudaki

Bunlardan bin olan Sigrid Hunke tafsilath eserinde,

Ortacagin mutaassip Bati Alemi'nde sadece Venedik'in
husust olarak muslumanlarla temasta bulunmasina mixsaade edildigir.i. bundan dolayi da Venediklilerin $ark

bahklar

ticareti dolayisiyla

bile alimlerin bagis,!anmasi igin

Alldh'a yal-

varirlar. Bir alimin sadece ibadetie ugras,an bir kimseye ustuniiigu, ondorduncu gecesinde Ay'm, diger

yildizlara ustuniiigu gibidir. Aiimier, peygamberierin

mirasgilandir. Peygamberier, aitm-giimus degil, sadece

miras birakmis.iardir.

ilim

Ite

bu Him mirasma konan

" 2un

kimse, gok biiyuk bir kismet kazanmis. olur.

Bu ve

haclls-i verifier, Iayikiyla yazilsa

kocaman

Dunya Goru^u'nde bu derecede

te^vik ve

benzeri

bir cilt teskil eder.

ilmin, Islam

gommekten

kabileler arasinda hicbir insanT kaideye

kavga ve yagmagirlik eksik olrnayan

riayet etmeksizin
iptidST bir

sonra
ki,

kavmin

islam'la sereflendikten kisa bir

ilim tarihinde

mucizevi

bir terakkiye amil

bu tarihin sayisiz sehadetleriyle

O derecede

ki,

muddet

olmustur

sabittir.

bugunkii Bati Medeniyeti de kaydettigi

te-

Bunu kavramak icin miispet

mefhum ve istilahlarina sath! bir surette bakmak
O takdirde gcriilecektir ki, butun bu mefhum ve

rakkiyi Islam alimlerine borcludur.

ilimlerin

temel

bile kafidir.

.stilahlann

keiime olarak adlari -az gok degisiklige ugramis-

Arapca'dir. 291 Fakat ne hacet!

Bu

gercegi bircok

insafli batik

Slim de kabul ehr.ektedir.

Ebu Davud,

"Dogu

lie

1;

Tinr.izt.

ilirr.,

-hem da

Ban arasindaki muntazam miinasebetme'um neticeler dogurdu.

ierin kesilmesi, va'nim ve

islam Diinyasi'na kari zihnen kendi igine kapanma,

Avrupa'nin ekonomik ue kultiirel gelis.mesini asirlarca

gerilere atti. Yasaklara ve resmi husumete ragmen Bati,
Arap Diinyasina ve ark Ticaretine agildigi ilk andan

Bu esnada

teknik, saghk, hijyen ve devlet organizasyonu

Bati;

bakimm-

dan Islam Medeniyeti' nin umumi kultur varliklanna

yakinhk peydd ett'i, Yava yavas. onun zihni mirdsim
eline gegirdi. Bu sayede asirlarca suren bir uyuklama
ve uyus,ukluk devresinden kurtularak, nihayet kendi
kanatlariyla emsalsiz bir yukselis.e dogru harekete
baladt. Tabiatiyle Bati, Arap Medeniyeti''nden (aslmda
Islam) yalniz ilim sahalarinda degil, bu arada haya
tin biltun sahalarinda ve sana'tta da yaayimi daha
zengin, daha guzel, daha sihhi, daha mes'ud yapan,
sayisiz kiigiik, fakat milhim ilhamiar aid;.
Dint husumet ve taassup, miiletierin daima en kotu
yol gosiericileri. hayat ve gelime!erir\i engeileyen diioimuiardir. Miiietier, sadece karihkli saygi ve

faydalanma.
Ilim,

bir

Diinya yak\as,masi ve dostane rekabet

19.

Dr. Sigrid Hunke'nin "Avrupa'nin L'zerine

25

su ciimlelerle bitirmektedir:

manlan
Dogan Islam

Giinesi"

isirr.li

hayret ve heyecanla okunacak eseri (istanbul 1997), Arap?a kelimelerin Almanca'daki saytsiz misali

de Bau'ya tasidigini uzun uzur. anlattiktan sonra eserini

itibaren iktisadi inkis.afma baladi.

tergib (ragbetlendirme) olunmasi sebebiyle, cocuklanni diri

diri

zenginlesirken Islam kultur hamulesini

gunliik hayata hile

gegmij olarak- nakletmektedir.

ve yakinhgm,

(sh.

tarih, kin ve

vd.)

lisenn sonuiiclci is boyle kalimelerin alfabetik

iginde fevkalade enerjik inkis,aflara nail olabilirler. Nefret

fihristi

mevcuttur.

dumanhk

ve

hayranhgm gizdigi acayip

Dunya'nm son derece

itimatsizhga ragmen,

istijade sagladigi Islam

Medeniyeti

ile

Bati arasmdaki bu

ISLAM dunya gokuii

kitapta helirtilmesine gah$Han gok cepheli munasebetleri
en sonundo tasdike muktedir oldu.'"1 2
''

size islam

"Islam medeniyetini

kan Mogollar

bile

imha eden, kutuphaneleri yiMiisluman oiur olmaz iimin hamisi

oluyoriardi.

Mekke'ye gitmenin farz oltnasi ue en uzak bir yerde

de olsa bilmediklerini ogrenmek igin seyahate kendilerini
mecbur tutmak ue aldiklan memleketlerin her birine gore
ayn ayn hukiimler koymaya mecbur olmak gibi dim sebeplerdir ki, Islamlan Batlamyus'un cografyaya dair
yazmis,
oldugu kitabim daha gormeden- cografya ilmini uaz' ue

be$ uakit

namazm farz

ueAy'm
i$te

hareketlerine dair tetkikler

yapmaya

butun dim zaruretler ue icablarla daha

Miladm Yedinci Asn'nda iken Muslumanlar teri', ahlak,

siyaset ue ticaret He mes.gul oldular. Riyazx, felsefi ilimlerde
aras.tirmalar ue incelemeler yapUlar. el-Mansur ue O'nun
yolunda yiiruyen el-Me'mun Him adamlarmi ue miitercimlerini toplayarak kutuphaneler, medreseler, akademiler
tesis ettiler.

ac>.kii.

Yunanca, Sdryanice

ve Sanskirit dilinden Arapgaya tercume ettikleri kitaplann

agirhgmca tercume yapanlara altm para

verdiler.

Bagdad He

diger islam merkezleri ahlak, fikxh, siyaset, felsefe, hey'et,

292

r>

SitjrifJ

Hunke-

Corci Zeydan

a.q.ft., sh.

tarafxndan

tahsil igin talebe geliyordu.

kadar

yuJcse.'mis.

Islam medreselerinde okumu$!ardi.

olan birtakxm adamlar,

20 '

Antakya He Harran,

doktorluk iiimlerinin en onemli tahsil merkezleri

Islamlar,

idl.

Dunya'mn muhtelif merkezlerindeki

biitun

ogrenmeyi dinlerinin xcaplarxndan saydiklan igin bu

uoldaki gal\s.malan He az bir zamanda hem o ilimleri kendi

Ilimleri

memleketin her tarafma yaymt$lar, hem asil

sahiplerini kat kat gegmiler, hem de o Himlere yeni yeni
ke$ifler Have ederek ve vurduklan damga He bunlann her
dillerine gevirip

Islam medeniyetine has bir ekil a/miti.

Avrupahlar, Yunan ilimlerini

yeniden caniandirmaya tes.ebbus ettikleri zaman bun Ian
Islam boyasi He mezcedilmis bir halde Arapga'dan nakl
dolayidir

ki,

tercume etmeye mecbur olmulardi. Reyli Ebu Bekir

Muhammed ibni Zekeriyya er-Razi'nin (vefatv. 923 M.)

ve

gigek hastahgi ue kizamik

hakkmda

yazdxgx risalelerini

butun diinya okumus, ve istifade etmitir. Razi, Ubba aid

200 risale yazmis, ue bunlardan bir kismi Latinceye tercume
edilmxs. ue

1510'da Venedik'ie bas!/m:t!r.

sene sonra 6hret olan AH ibni Abbas in

Ubba aid yazmis, oldugu yirmi did eser, 1227'de Latince'ye
tercume edilmis, ve 1523'teL\yon'da basilm^iir. Islam hekimRazi'der,

Bunlar her $ehirde herkese

2 9 '1

kilisesinin reisligine

Bundan

olmasi, her yerde eukat-l

$er'iyenin tayini meselesini ortaya cikanyorue boylece Islam-

sevk ediyordu.

Dunya'mn her

Aurupa'mn en Ucra kos,esinden gelen Hiristiyaniar. Islam, medreselerine devam ediyorlardi. Sonradan Hiristiyan

biri

tedvine saik olmutur. 293

(335)

edebiyat ve ictimaxyat ve daha

ba$ka ilimlerin be$igi olmutu.

Dtinya Gorusij'nde ilme verilen bu

degerin amil oldugu neticelere dair kisa bir degerlendirmeyi

arz edelim:

lar'i Gtine'ir\

tiyaziyat, tabiiyyat, musiki,

Bagdad, Kahire ue Kurtuba'ya

$imdi de

Gunde

KADlR MISIROGLU

elli

unvanmi alan Ibn-iSina He Ebii'l-Kasim

ue daha yuzlerce buyuk alim zikredilebiiir. Ebii'l-Kasim'in
mesane tami gikarmak igin yaptigi ameliyat, asnmxzda en
lerinden "er-Reis"

461.

MedeniyeM

Islamiye Tarihi, Istanbul,

C: 3,

sh. 187, 189.

tkinci

Papa

Silvestr Kurtuba'da tahsil atmisttr. (Emir All- Ruhu'l-islnm)

ISLAM DUNYA COKUSU

giden cerrahhrm, operatorlerin yapttklan ameliyatm

ileri

aym

Sina nin "el-Kanun"u asirlarca Avrupa'nm

Darulfununlannda (universitelerinde), Avrupa'nm tipfaktiltelerinde okundugu malumdur. Biruni' nin felsefe, riyaziyat,
ibn-i

idi.

KADIR MISIROGLU

dan yapdmisti.

yiikselmesitie.

en

Turk Filozofu Farabi. Ibn-i Sina He el-Kindi'nin, er-Razi,

muhalled
bir neslt

Tusive

Musa

Biraderlergibi dahilerin

tiirlti

yazik

ki,

miislumanlarin Endiilus'ten

bunun ne

anlamayarak bu rasathaneyi gan kulesine

yaradigmi

gevirmis,lerdi.

once Muslumanlar icat ediyor.

hazirlama kanunu onlardan intis,ar ediyor. Bir ilim

Eczacihk san'atim
ilag

i$e

ilk

olarak kimya, hig s.uphesiz

muslumanlann

icadidir. Tar-

Ebu Musa Cabir asn kimyamn hakikl babasidir.

Onun kimya aleminde agttgi devir, Bristley ve Lavvezye'nin agtiklan devir kadar ehemmiyetlidir. Bugtin dahi

manasiyla yukseltecek,

bu buyuk kimyagerinin usullerinden

istifadeetmektedirler. Operatorluk ilmi, en yuksek inkisa-

lerakkilere mustaid bir hale gelirecek

fa nail olmutu. Cerrahi aletlerin kullamlisi, hicabi haciz

escrleri, bir milleti btittin

her

rasathane Muslumanlar larafm-

suslu

"
btiytik hizmetleri yapmisjardir. 29S

Ibn-i Riisd, Gazalt,

Ne

ilk

cikanlmalari uzerine kpanyollar

cografya-yi riyazx, tabiiyyat, kimya, felsefe veHindisian'a aid

yazdigi eserler hayret vericidir. ilim vefennin her s.ubesinde

yazdiklan kutuphaneler dolusu kitaplan ve yapUklan yeni

yeni kes,ifleri He islam bilginleri beeriyete ue medeniyetin

Avrupa'da

sonradtr.

prensipler ue usullerle doludur.

Bunlann

hepsi,

hmm

ve

Avrupahlar

s,arktn

iltihabuun kefi, hamizi kibrit

ile

daha birgok

s.eyler ihtira

feyzini islam Dini'nden alrruslardir. Cunkti Islam Dini, bu

eden, barutu birgok maksatlarda ve agir eyler

yolda gahsmalari en buyuk ibadet olmak uzere tausif eder.

kullanan islumlar'dir. Ticarette ve sanatta da hayatin

S.imdi biitun medreseleriyle, kutuphaneleriyle, rasathanelcriyle, tarihcilariyle, edebiyatiyla, sanatiyla, fabrikala-

nyla Sark'i btrakahm da diger yerlere gidelim. Gorecegiz

ki, durum oralarda da aymdir. Saat rakkasmi
icat eden,
Sicilya hukurndarlan saraytnda 800 batman agirhgmda
gurniis. bir

levha uy.erine

yaparak u zaman

belli

bir haritasmi

olan kisimlanni Arapga kaydeden

bir Miisliiman'dtr. Sicilya

KraU

kagit,

kadar

ileri

igin

Pagavradan ve

gitmilerdi.

kdgit yapiyorlardt. Islam fabrikalarmda yapilan

ispanya'dan Fransa, Ingiitere, halya veAlmanya'ya

Miladm on uguncu asnnda

gitmitir.

Islam memleketleri arasmda ticareti ve seyahati temin

igin yollar aci/mr,

yollarda kuyular kazilmxs,, sarruglar yapil-

mis, postalar tanzim edilmi$ti. Boylece Endulus, Merakes,,

Fredrik, islam filozofu

Cezayir, Tunus, Mtsir, Sudan, Arabistan, Iran, Rusya, Hin-

gocuklanni sarayma alarak onlardan nebatat,

okuyordu. Tabii ilimlerde tecrube usulunu ilk once

distan, Qin, Kufe, Basra, Suriye. Irak birbirine bagiandigi

Ibn-i Riisd
biyoloji

Dunya'nm oyma

s.ek!ini degis,tirecek

pamuktan

atmak

II.

tin

gibi

bunlann hepsi de Mekke ve Medine'ye

baglanm\s.ti.

vaz eden, bir islam alimidir.

Amerikah mes.hur Draper'in

asma saatlere rakkasi ilk tatbik eden yine
miislumanlardir. Astronomi ilminin, Avrupa'da inti$an

de

itirafi

veghile

Ferganalt

Mehmed

Muslumanlann
se.se/eri ve nefis

in eserleri

Latince'ye gevrildikten
bas.indan

Mm

Nntlim-

felainiw Tcirihi,

cill:

Hayreddin- el-A'lam; lbn Esir- cild: V; Medeniyej

ibn Kbi Useybia- Tabakatiil-Etibba; Emir Ali- Rulni'l islam,

gtkmis.ti.

el l-'ihrist;
:j,

uticuda getirdikleri

muazzam

s,ehirler,

mektepler. medreseler, hastaneler ve sair ilim ve hay\r mties-

on

sanatlar bilhassa Girnata'da on tiguncii asnn

beinci

asnn ortalanna kadar en ytiksek $_ah\kaya

Islam hakimiyeti devrinde Talitla'da

iki

yuz bin nufus

bulunuyordu, isbiliye de yalmz ipek

dokumaya mahsus

"6.000"

(Sj)

ISLAM DUNYA GORUl"J

tezgah uardt.
feukalade

Umumi

onem

ue hususi mekteplere

ueriyorlardi.

Hakem

Ibn-i

Muslumanlar

Abdurrahman 'in

KADIR MISIROGLU
hurriyeti, vicdan hurriyeti,

on

iki

kiHiiphdnesinde 400.000 cild kitap vardi. Memleket Hiristiyanlara gegince Kardinat Aksiminis, Girnata meydanlcmnda bir

gunde 80.000

cild kitap yakrmtl.

Seyyahiardcn ibn-i Bendi

1140'ta Kahire'de yalniz riyazi ve felekt iiimlere aid 60.000

eser ve birisi Abdurrahman SofVye aid iki kurre gordugunii
soyier. MiislQmanlar,

medeniyetln yalniz

fair e/c/i

iledegil, her

subesiyle me$gul o!mu$!ar ue butun iiimlerde baqkalarma olan

ilstiinliiklerini

musikide de gdstermi$lerdir.

Miisiumanlari olmu$tu. Temizlik, islam'in esas artlarmdan

icin

idi.

Muslumanlarm, Aurupa'mn ozamanki mulevves

ue kaba elbiseierini giymeleri

zamaniar Aurupahlar'm

mumkun

degildi. Filhakika o

elbise diye giydikleri ey/er, pacavra

yigmlarmdan, miistekreh tufeyiiyat yuualarmdan bas,ka bir

ey degildi. Aurupahlar keten ue pamuktan if gomlekleri

giymek usitlunu islam lar'dan ogrenmislerdi.

Iste

Hazret-i

Muhammed'in

hk; ilim, irfan, terakki ue

teblig eyledigi

Muslumanhk

Miisluman-

terakki ue teceddudun

alemdan olmutu. Aurupa'da hakikiiiim adamlan atesierde

yahhrken, Aurupa cin'ere secde ederken, pagaura pargalanna ve kemiklere tapimyorken Islam memleketlerinde
en yuksek hurmet ve itiban goruyordu.

ilim ve irfan

Aurupa, ancak on sekizinci asirda Hukuk-i Beer Be-

yannamesi He

Islam'in uucuda getirdigi bu medeniyet.

Miislumanlarin yerlerini

Muslumanlar

ediimis,ti.

fair

is,gal

eder.

Hmstiyanlar

Ispanya'yi bir

eli lie

yok

cennete gevirmilerdi,

vesan'at muesseseieriyle doldurmus,lardi, Hiristiyanlar

ilim

eizze (azizler) ue tasuirlere ibadet igin kiliselere geuirdiler.

Muslumanlarm ispanya'da uucuda getirdikleri

birtakim hususi gayelerle ilan edilen fikir

Musluman olan

uerilmisiti.

hep birden
lenler

irfan ate$e

erkeklerle kadinlar ve gocuklar

dldurulmiis,, yahlmis. veya esiredilmis,ti. Kalabi-

de Afrika sahillerine hirer dilenci olarak dus.mutu.

ilim ue irfan

dus,mam olan papazlann sevk

ettikieri Ehl-i

Salib surulerinin Garbf ve Simdli Afrika'da yaptiklan vah$_et

aym

Onlar da ugradiklan yerdeki kiituphdyakiyor, irfan ve sanat merkezlerini hirer harabeye

de bunun

idi.

geuiriyorlardi."^ 6
z '"i

HulSgu'tiun Bagdad'a, Berberilerin Misir'a hiicumlan Maarif-i islamiye [gin

olmus. ise, Ehl-i Salib'in Suriye'ye tehaciimleri de o kadar

nasil bir lelaket kasirgasi

ve belki onlardan daha ziyade tahribat-i ilmiye intac eylemistir. Htilayu. Bagdad'a
glrdigl

zaman

kitaplann bir kismirr. kerpig

makarmnda

istimal

ederek hayvanlanna alur

ve yemlik yaptirm:5 ve mutebakisin: de Dicle ISehri'r.e coldurtmujtu. Bil-i Salip

ise.

b'J ic-keli kahraniani.

Kont Bertam Cihar. Hiris:iyani:g:
..c rr.ilyon kitab: havi olan rr.eshu: kuKphane>: kamilen yaknnr.isiir. ;Emir Ali-Omer
Riza Dogrul- Ruhu'l-tsl&mi Corci Zeydan- Mader.iyet-i jslsrr.iye Tarihi. Sidyo- Tarih

Trablus Sam'i zaptecir.ce

r.'.r.

Ifulasatu'l-Arab)

"ispanyollar Entiiiius'e

g .rd\k\er\ zamari
:

eiierine gefe.n kitaplan

kdmilen \ak-

medeniye nlttnma ne gordijlerse

kaffesini yak\p yi/cmij, bir uckitler irfan ve medenlyetin zirve-i kemdllne i'ttld
etmi? (iiukse!mi$) olan Endiiius'u, ha^etengiz bir b.ar&be-z&r-x cehl Ci (alayan
cihll) taassuba geuirmi$lerdi. Avrupa miielilflerinden Condemn \tlraj ettigi iizere,
isparn/ollann Endiiliis'te yalmz umOmi meydanlarda yaktiklan kitaplann miktan
bir milyonu tecaviiz ediyordu. Muuerrih Fleehir Kardinat Iksmenes'ln yuyelle
mmeyyen ve miizehheb ciltlerine bile acimayarak kendi eliyle elll binder) ziy&de
,'!N5,

(as)

ki,

kendilerine Ehl-i Salib (Haghlar) adm\ ueren

saldirmalanyla, diger taraftan da Endiilus' ten gikarilan

medeniyet sahasinda boyle dev

ediyor ue <Cehaiet, sadakatin anasidir. diyerek alimleri

en biiyiik cezaiara garptinyorlardi. Aurupa'da asirlarca
iereddi deurinde

yazik

suru haydudun islam diyanna akurane (kudurmus.gasma)

neleri

adimlarla yuriir ve Dunya'yi yeni birhayata kavutururken

Hiristiyanhk ve onu temsil edenler, Him ue felsefeyi imhd

siirer]

Ne

bir taraftan

Hiristiyanhk onu birgole gevlrdi. Musiumaniar, ispanya'yi

Diinyanm her ttirlti guzelliklerinden ue zeuklerinden

mes.ru bir surette faydalanmak islam'in agik emirlerinden
idi ue bunlann birgoklanni Aurupalilara ogreten Enduliis

Bunun

once

asir

soz ue hareket hurriyeti Islam'da

inkiaf etmiti.

kuiuphaneleri bak He yeksan eimi$,

asir-\

ISLAM DUNYA GORUSIJ

KADIR MISIROGLU

"islam dinl terakkiye engel olsaydx, islam en kuuvetli

zamamnda bu muazzam

medeniyetin, ilim ue terakkinin

her ubesinde aktllara hayret verecek bir siiratle gorulen bu

yiikselmelerin

meydana gelmesine imkan

olur

muydu?

Islam memleketlerinin az birzamanda ilim ve medeniyet

alanmda bu derece
ibtidai

ileri

Icsef bilhassa iilkemizcle "Batihlasrrui

rarak jdzil bir medeniyet

sahasma gikardigmi

ve islam'm

mani) olarak gosterilmis. ve bu

asilsiz iddia

bugiin bile bertaraf

cdilebilmis. degildir,

Bati Alemi'nde -ustelik

muharref

Hiristiyanlik ve

onun

mutaassib muntesibi papazlarla miicadele sonunda- vaki

olabilen fikri uyanis ve teknik terakki karsisinda

ark-Garb

ruhunun burnt iktiza ettigini gostermez mi? Islam, bu yolda

emir ue te$uik etmeseydi elbette bunlann hie; birisi olmazdi.

muhasebesini yapmaktan aciz bazi yan munewerlerimiz dehselli

Bu, aym zamanda, unu da izah eder ki, Miislumanlar'in

son asirlarda ugradiklan gerileme ue zaaf, ancak islam'm
bu asil ve hayat uerici ruhundan, bu ilim ue ii/c ruhundan,

siiriiklenmistir.

yine Aurupahlarm muhtelif s_ekil ue surette yapUklan tazyik

ue tcsir He, uzakla$mis olmalanndan ileri gelmitir.

bir

asagihk duygusuna kapilmis ve derin bir siiphe girdabina

lesvik

ve hatta

Hie uphesiz

duygusu, -cogu

Miisliimanligin

bir kismi dis giiclerin telkin,

yardimlannin da

fiili

rol

oynadigi bu aagihk

ihanet eseri olan- asker! hezimetlerin de

bir

inzimamiyla gitgide dehhameleserek, nihayet

icra-yi faaliyette

bulunmak

sahjslarca islamiyet

(!)

dusman

is,

millet

namina

mevkiindeki resmf ve selahiyetli

ilan edilebilmisjir.

(!)

medeniyete, terakkiye dus.mar\

oldugunu muslumanlarm hayat alanmda ba$ka milletlerle
ko$u yapabilmekten aciz bulunduklanni ikide birde ileri

fakat criat'a hayir!" suretinde izah ve ifade edilebilecek olan

siirenler, Miisliimanligin hakikatini bilseler

bir

tarihini

mi,

ilrne,

ueyahud Islam
garazdan uzak olarak inceleselerdi, uerdikleri bu
hukmiin ne kadar yuz kizartici oldugunu anlamakta gecik-

mezlerdi. Sayin bir iistadtn dedigi gibi (M. emsettin Gilnaltay- Zulmetten Nura) ilmi terakkiler hususunda Aurupa

medeniyetinin isldmlara borclu bulundugu minnettarhgi

unutmak

istemesi

acmacak

Aurupa ue Ameriadamlan, bu hakikatl

bir $eydir.

ka'nin en faziletli ue tarafsiz fikir

halde taassup ueya herhangi bir maksatla

Islam Dini'ni terakkiye engel gibi gostermek, ogle zamam
itiraf ettikleri

Giines.'i

inkar etmeye benzer.

Bugiin zihniyetleri -demokratik sebeplerle- "islam 'a evet,

cok yan miinevverimizin su tavrindaki samimiyetsizlige

yoksa cahillige mi acimak veya kizmak lazim geldigini

kestirmek cidden kolay degildir.

Demokrasiye

A.

sh.

47 ud

oldufpmu

sciyliiyor. " (M.

Hamdi Akseki

Islam

Fitri,

gecisle birlikte,

bu

takindiklan menf! tavir ve

"iktidar"; bir nev!

"memnu

halkm

din! taleplerine kari

tavirdaki inad ve israr onlara

(yasak)

meyva"

devam

Ancak Diinya

$artlan

muvacehesinde demokrasiye paydos cekemeyecekleri

cihetle

ve faaliyetleri hala

etmektedir.

eninde sonunda milletin galip gelecegi muhakkaktir.

" 297

Tabii ve

ayn

"seriaf'in Islam'dan

$emseddin

Giinaltay- islam'da

Umurni

haline getirmisse

de, birtakim "derin giicler" ve "zinde kuvvetler"e aid iimid

itiraf

kitap yafcmis
makalesi)
297

(22S)

Hareketi"nin basjadigi

giinden itibaren yiice islam Dini "mani-i terakki" (gelismeye

gitmesi, Islam Dini'nin ne sitretle

birtakim kavimleri birdenbire ibtidailikten kurta-

gerceklere istinaden boyle diyorsa da, maa-

Miiellif, tarihi

bir

O zaman

sey olmadigini herkes kabui ve

mevkiinde kalacaktir.

Fen ve Felsdn

Bir Dindir, jstanbul, 2001,

Bu

oluta, ilm!gelimeler

le'yid edegeldigi

ve

kesjflerin

de Kur'an-i Kerim'i

gerceginin her safhada biraz daha bariz ve

.

g*
TJjp

^3?

ISLAM DUNYA GORUSIJ

harc-i alern bir

duruma gelmesinin de muessir

bir

oynayacagi

kanaatindeyiz,

Bu sebeple

Islam Diinya Gorusu'nijri ilimle alakasini

anlattigimiz bu bahse son verirken asagidaki

iki

hususu da

belirtmek lazimdir. Bunlar:

1

Nasslann (ayet ve hadislerin) her taaliuku olan rr.eselede

zamaninda

bilinen veya ileride bilinecek olan ilmt gergeklere

harfiyen mutabik olusu,

2-Islam

Dunya Gorusii'nun

biitun

zamanlar bcyunca kes-

ve ilmt terakkinin cinunde bulunmasidir. 2 JS

'

fiyat

i?u iki keyfiyetin sarahatle

Islam 'in

talihi

ortaya cikacagi yakin bir gelecekte

Qlkemizde ve hatta biitun Dunya'da degisecegini

tahmin yuc olmasa

gerektir!

G-AKILCILIK veya

RASYONAUZM

PRENSIPI
Bundan ewelki bahiste ilimcilik prensibi dolayisiyla soylemis
oldugumuz gibi tslam Dunya Gorusunde akla buyiik bir deger
atfedilmekle beraber bunun mahiyeti felsefi bir istilah (terim) olan
Rasyonalizm

ile

ayni degildir. Zira Rasyonalist filozoflar, vathk

olmayan hicbir seyin mevcut olmadigina, makul (akledile29

olmayan bir seyin bulunmadigma inanirlar. " Bu sebepten

sebebi
bilir)

'"'}

maba'dettabiada (metaflzlkte) sebeb-l uiicQdu

flllen degilse de hukmen ma'kul
Yak\ni olan her mabir ?ey buiunmcdigma kail olan mezhep (ekol).
gerekmeyen) mebddfden
(blltyn) gayr-l kabll-l red, kalbl bedih: (Ispati
"Akliye mezhebi

olmayan
olmayan
rl/etln

hicbir $eyin

ki, l/m-l

mevcut olmadt&na ve

ve oj mebddtnin ne;ice-i iazimesi oidaguna havGssin

r
muvakkai fci>
duyurr. organ:2r:.niri,i h-sJclfcafin ar.cak ka i$\k ve
'.edank edebiidigine kail olan mezhep Tasavuurat ve mebddH

(ilkelerden) geidigir.e
(hasselerin,

nw.zarasm
evveliyyenin

islam tarihi boyunca Musliimanlann elde

ulastnak istynk'r su

OT^i'luri; bakabiiirler:

ve Bilim, Istanbul Z0Q6; Prof. Dr.

2007.

ettikleri

harika ba?anlann tafsilatina

Prof. Dr. Seyyid Hiiseyin Nasr- Islam

Fuad Sezgin isiam'da

3iiirn

ve Tekr.ik. Ankara.

rr.er\$e\

ckil c:dugu.na

kail olan

bu mezhep iecrubiye mezhebi

(Emrlpisme)'nln mulrabi/idir.
"
Bilhassa ilahiyat ulemdsi nezdinde ancak akla itimat edilmek fdzim
ue nun marlfet-i
gelecelne ve akaid-i diniyyede ancak aklin muud/ik-i manttk
seylerin kabdlQ Idzim
tabffye mucebince kanaatbah$ oldugunu, tasdik ettigi
tesmiye
geidigine kail olan mezhep ki. buna Teoloji (Akliye-i Lahutiye MezhebfJ
mukaddeseyi (mukaddes
olunur. Bu mezhebe mensup olanlar, gerek feuMlb-l
.

ISLAM DUNYA GORUSll

biz

bu kelimeyi su

felsefi

mahiyetiyle degil,

ehemmiyet mahiyetindeki

nazannda

Islam

mesuliyetin
tir.

iki

liigavt

aklin

sebebinden

manasiyla kullaniyoruz.

ehemmiyet

onun

derecesi,

dusunmenin

beserf

bir iilkede bir

bilinmeyenlere ulasmak uzere

etmenin

fikr

"akil"dir.

etmeye

zaaflanni bertaraf

Yani

"biilug", digeri ise

biri

"mantik"

:,<

"

kifayet

yiirutmenin, yani i'mal-i

eden bu

de aklin
3M
etmemitir.
QOnkQ mebde'
ilmi disiplin

'akil" ve "balig" olmaktir.

HukukT

ehliyet icjn

olmak

Islarn'in vaz' ettigi akil

sarti, biitijn

de mevcuttur. Tabiatiyla, ceza gormeye

ewefiyetle dikkate ahnir. Yani selfm

ilk

ehil

olmaktada su

Onun

muhakeme kabiliyeti olmayan

akil

ki,

hastanesine kapatmak

sellm

muhakeme

kabiliyetini

sarhosluk gibi anzt sebeplerle izale etmis olmasin!..

Bir sucluya akil sihhatine malik
aklin

oldugunun sasmaz

olmayan

olmak

sarti ile

makul hareketlerde bulunmak

bir delilidir. Zira

butun

suglar,

ceza
icin.

veril-

nakafi

aym zamanda

fiillerdir.

islam'da fevkalade bir

ehem-

miyeti haiz olmakla beraber "akl-i nakis" yani noksanhkla

malul kabul

3
edilir. ""

Hatta aklin yanilmasini onlemek

icin

sadece

sirasmda Arapca'ya terciime edilmis,

eserleri,

serhleile

cesitli

kabul gormustur. Hatta hala okunan "isayuci" (Eisagoge)

biridir.

Fakat zamanla bllhassa gramerciler, mantik

ugrasrnayi

bir

"Organon"

hayatina damgasini vurmus olan Aristo'nun

faaliyetleri

haram

ilmi aleyliiiu: gilclii bir

muhalefel

man-

saymislardir.

iiii.im-i Gazait nin mantik ilmini Siinni Islam kelamina sokmasiyla bu muhalefet
Zamanla ortadan kalkmistir. Onu gore mantik ilminin dine ne muspet, lie de metifi
bir tesiri vardir. Zira rnantikta ele alinan meseleler, clini olmadigindaii onun red veya

inkan gerekmez, (el-Milnkiz mine'd-Dalal, sh. 26)

Mantik, delilleri bilinenden bilinmeyene ulasma yollarim

k^n kiyas kullanir. Bu da iki tiirlii olur:

a-istikra (tiimevanm/induction): Tarn ve nakis olarak

Bui nil

dfjreteii bir ilimdir.

ikiy<;

aynltr.

Bu,

bir

parcalarindan hareltetle biitune vanstir.

b-istbltac (liimdengelim/deduction):

ki akil,

haline getiren

baslatmislar ve aralannda Suyfiti gibi buyi'ik alimlerin de bulutulugu kimseler

biitiiiiiin

bu sebepledir

nir ilmi disiplin

bir ilim degil, ilmi faaliyet icin

meshur olmustur.

ilim

zengiiilestirilip biiyiik bir

gibi

gore mantik,

kitaptan ibaret oian ma:itiqa<dair eserleri, sonradan

Ortacag

meshur terciime

tikla

mekte olmasi,

alti

adiyla tedvtn edilmis ve

Biitiin

sart

Ona

filozof Aristo'dur.

boyle serhlerden

sucluya ceza verilmeyip onu

tedbirlere basvurulur. Elverir

hukuk sistemlerinde

kult-rur.de, kendisinden ewelki "akil yUriitme"

kerne usuileri uzerine vaki dusiinceleri sistemlestirerek

alettir.

iste

akil

kaidelerini tanzim

Kadim Yunan

akli

iizere

hukuken borcjanni odemeye ve haklanni kullanmaya

baslayabilmesi icjn gerekli olan sartlarm

bir

olmak

nevT metodolojisi

bir

adiyla bir ilim tesis edilmistir. Bilinen gergeklerden hareketle

olarak kabui edilmesiyle sabit-

biri

Gercekten islam nizaminin hakim oldugu

insanin

akla atfedilen

sirf

KADlR MISIUOftLU

Umumt

hukiimden hususi

biikinii cikai-

maktir.

302

icin bir iicret

yansi da (alebenin
drivayi

hukuk

ilmini

mukabilinde onunla anlasmisli. Ucretin yansi pesin,

diijer

Kadim Yunan'da meshur

ogretniek

ilk

sofistlerden

Georgias

bir talebeye

davayi kazanmasi halinde odenecekti.

kazanmasi bu ilmin kendisine

mukemmel

QQnkQ

talebenin

bir surette ogretilmis

ilk

oldujunu

gostermis olacakti.
kitaplan) ve gerek akuid-i faukattabia'yi (tabiatustO inanition), sir} akli tevilat
ile ixaha (alisirkir. " (bkz. Ismail FcnnV Ertugrul- Liigatce-i Felss:e - Istanbul
1341
sh. 575]

dizine Uiglanan Ipln adidir

Bu

gelir. !kal ise.

kalkmamas:

icin deveniri

develere colde salrna gezip bir tehlikeye maruz

kalmamas: icin baglamr. insanda bu melekeye "akil" der.ilmesi de, onun da sahibinl
tehlikelere sliruklenmekten koruyarak zabt u rabt eylemesinder: dolayidir.
Islam alimleri, akli, "akl-i

ip,

meas"

ve "akl-i

mead"

olarak ikiye

taksirr. ederler.

mea?, Diii-.v.i isleiini kavrarnnya medar clan akildir ki. Hazret-i Peygamber In
"Diinya ishrini six ctaha iyi bi/irsiniz.'.. " (Muslim, Fedail, 141) hadfs-i serifiyle buna

Ak.-i

isaret edilmistir.

Akli

yar: ucrete

hocasintn kendis'.ni sikayet: Serine onunla ortaya cikmisti.

"Akil" kelimesi, Arapca "ikal"den

6m)

iicreti bu is icin kafi

gerek olmadigim iddia elmis ve bu sebeple ilk dava

Tedris (ogre'.im) faaliyeti sona erince talebe cidedigi yari

addederek miiteakip

mead

kavrayamay.

ise,

Ahirel

islerini

kavramaya medar olan

akildir ki,

bunu

akl-i

meas

Bu davada Georgias

kendini soyle rr.iidafaa etmistir:

"-Ben bu davay: kazansam da, kaybetsem de

talep ettigim iicreti

almam

icab

edecektir."

Hakim:
'-Nedenmis?'' oiye sorunca ca su cevabi vermistir:
"-Bu davayi kazanirsam, vereceginiz hukmtin geregl olarak talep ettigim parayi

almam

gerekir. Aksi halde vereceginiz karar bir

hukiim ifade

etitieyecektir.

Oyle

ise,

neden muhakeme olunuyoruz?! Kaybedersem, o ilk daviisini kazanmis olacak ve boylece borcun do^uniu icin anlasmamizdaki sart boylece tahakkuk etmis olacaktir. Aksi
takdirde de mukavele hiikumsuz kalmis olacaktir ki hukuken bu asla caiz gSruiemez."

islAm dunya gOrD0

KADIR MISIKOGLU

olarak bedahet olclisundeki gerceklerden (mukaddemelerden)

hareketle buyiik olcude "kiyas"i kullanan mantik ilminde bu

elhak boyledir.

mebde' gerceklerinin (mukaddemelerin) dogrulugunda da

gibi

ayni zaaf ve kifayetsizlikle ma'lQl olan akil kullanilmaktadir.

Bu sebepledir ki, ortada hala pek gok mantiki, fakat dcgru

olmayan

gorus mevcut bulunmaktadir. 303 Halbuki Islam

de "kiyas" kullandiklan halde dogruya ulasabil-

felsefi

rr.uctehidleri

mektedirler. Qiinkii onlann i'ma!-i fikredislerinde

mebde' olan
gergekler, akil terazisinin mahsulii olmayip beyan-i ilahidir.

Yani

siibjektiflikten (enfusllikten)

Basta Allah 'in Zat hakikati olmak iizere pek gok iman esasi

gorulurse de degildir. oyle

hasina giren ve aklen

kim olan

akil

ve miisahede sa-

kontrol olan sayisiz gercek vardir.

tezatsiz ve istisnasiz makuliyeti

ilahi

emirlere ha-

zihnen ta'mim ederek

butiin ilahi beyanlara tesmil ederler ve teslimiyete ulasirlar.

''

Auguste Comte tarafmdan ortaya konulmus. bir (elsefi goriistiir

hamse/bes duyu) ile kabil-i kontrol olmayan hicbir seyin
kabul etmez. Islam ise, insanlan "gaib"c iman etmeye clavet ettiginden

Pozitivizm,

duyu organlan

haklkatinl

onun en

biiyiik

(havas-i

hasmi budur. Diger materyalist gbriisjerin hepsinin kaynaiji budur.

iki temel prensibi de kendi kendisi ile tezat h&llndedir. Bu pren-

Pozitivizmin
sipler:
1-KUllfllk

Iman, "kalb

demesi

ki:

Muslumanlar, bunlann incelenmesi sonunda,

ki,

Kiyasta baslangic; olarak ele ahnan hiikmun dogrulugu ise

"a priori" yani kabll olarak kabul edilir. Bu ise, iman Tcabidir.

kabil-i

mugayir

hadis-i seiife

Pozitivizm'de 305 oldugu gibi

Aynen

mutlak suretle ber: olan

"vahid-i kiyastler"dir.

u gercek, yukandaki

tasdik" olmakla beraber bu tasdikin mukad-

ile

akil istidlallerdir. iste

bu sebepledir

ki,

Peygamber

2-Zarurillk prensipleridir.
!?iiTi(li

mUthl$

sallallahu aleyhi ve sellem-:

Pozitivizmin istinad

bir tezat hiilinde

ettigi l>u iki

temel prensipte kendi kendisi

nasil

Suyuri buharia$ma derecesini tespit ipin laboratuarda normal basin; albnda saf
SU kaynablir, Belli bir derece-i hararette buharlaftigt

"Kisjniri dini akhdir.

ile

oldugunu gosterelini:

Akh olmayamn

dini

"
de yoktur. 3M

Sonra tecrUbeyC dehep ayni derece-l hararette

goriiliir.

varnla bu hiidise lekrarlamr. Butiin bu tecrttbelerde suyun

Sonra bundan umumi bir hiikum cikarilarak, "Vt;ryLiziinr(ki

normal basins altwda yiiz derece hararette buharla$\r. " denllir. Halbuki
sulan denemeden bu umumi hiikmii kabul ederler. Bundan dolayi onlann

buharlasllSl gCrulQr.

buyurmutur.

saj sutar
biiliin

Boyle olmakla beraber iman esaslannda

ulasmak

akli

asan, hakikatine

onu acze mahkCim eden meseleler yok mudur?

icin

kullandiklan istikra'ya (liimevanma) "istikra-yi n&kis" (eksik Itlmevanm)

Bu

clenilir.

misale dikkat edilirse, biltUn sular tecrlibeye labi tutulmamistir.

hllkme nasil olup da vSsil olabildikleri soruiunca da pozitivisller:

Bu umumi

soma hepsinde ayni husOsiyetlerin devam

qortince ulas;tigimiz bu neticeyi zihin laboratuarmda ta'mim etlik, yani

"-Binlerce suyu tecriibe ettikten

Buna

kiirsi

talebesi

de ayni mantiki

delillerle kendisini

soyle

mudafaa

etmistir:

"-Ben, bu davayi kazansam da kaybetsem de davacmin talep ettigi mebl&gi

edemeyccegim. Odememem gerekecektir. Zira kazanirsam. karanniz geregi,
kaybedersem de mukaveledeki sart tahakkuk etmemis ve binnetice bore
dcgmami?
olacagi icin ocleme

yapmam

gerekmeyecektir. Aksi haide

ragmen mevcut olmayan

olir.ama

bir

bcrcu

bcetrr.is

ilk

Mix

iviar.tigin

vaya

..

ki

bu da hukuken

leri (kuili

su kifayetsiz.igine

ar.

mOkemmel

misai. sofist

Onlar dcgru olan veya dcgru cldugu zar.nedilen birtakim mukaddemeOnermcleri) kullanarak adam aldatmak veya mer.faat :em:n etmek
yoiuna
Istidlalin

sekli kaldelerine

inugalata ve safsatadir.

Kadim Yunan

Halbuki bu, onlar

riayet etrr.ekle
filozofu

Zenon

beraber

vasil

olduklar: netice

basiayan Sofiztn meslegir.de

bir bedaherten dahi suphe edilebilecegini
!a

olanlar bu metodu kullanarak en kat'i

gostermek isterler ve egriyi dogruyu birbirinden ayirt etmenin aklen
olmadigmi iddia ederler.
30i
Suyfiti, C&miu's-Sagir, III. 535, Hadis No: 4242.

mUmkun

icin bir tezartir. Zira laboratuarla

olmayan

bir hiikmiin dogrtl-

lugunu kabul etmezler.

Diger taraftar

sahasma giren
ma'kuliyetin

bkiI yurtitmer.in

fi'.ozoi.ardir

giderler.

umumilesiirdik. " derler.

davayi kazar.arr.amis

olursunuz

asla caiz olamaz!"

303

ettigini

dir.da:iai:n

aki]

erdiremedikleri vr.sszls.er6z ce

ederler. Pozitivistler
gayr-i akli

bu keyfiyeti kendi'eri

sayarak butiin

lakat
dadir.

ile

icin :abi"

mevcud

eitikleri

kabul ve tasdik

halde dindarlar

icin

halde bunlan "zarQriyat" deyip kabul

bzgi.il agiriik

bunlann sebeplerini arastirmazlar. Ciinku

Bunun

kabul

hususiyetisri ve bunlar arasmdaki farklan

izah edemedikleri

Mesela buharlasma veya

devam edecegini

reccederier

rr.etatizik gercekier:

Pozitivistler, esya-y: tabiiyyede

laboratuar tecrubeleri
ederler.

da aynen boyledir. Onlar da miisaliKtie

uygunlugun iese:s:.i eriip gittigini gcriince, b.i

yaptig:

c:n" emirlerdek: akla

farkianni yalniz tespitie iktifa ederler.

yaratili?

hikmeti onlann alakalan dism-

iizerinde zihnen bile i'mal-i fikr etmezler. Halbuki onlara gfire her kabul.

laboratuar tecriibesi

ile

sabit

olmak gerekmektedir. Bu sebeple

(ynratilistan gelen) hususiyetlerini

esya-yi tabiiyyenin hulki

"a priori" kabul edisleri de onlar

icin bir tezatbr.

ISLAM DUNYA GORUSU

Ustelik ilmin kaydettigi terakki de

Buna

edegelmislir.

dair

iki

hep bu

anlayisi teyicl

misal zikredersek, dindarlann su

tutumlarmin yadirganmasindaki abes daha

KADIR MISIROGLU
eden

din alimleri

miitefennin insanlar arasinda uzun silren bir

ile

munakasa cereyan etmis ve

iyi anlallir:

50-60 sene evvel Misir'da

hadis-i senfin sihhati uzerine

netice olarak su gercek ortaya

cikmistir:

Kuran-i KerTm'de insanlann tekrar ihya

cekilecegi beyan olunurken:

hesaba

edilip

Karasineklerin bir kanadi altinda zehirli sporlar, diger

kanadi altinda
"Insan, kemiklerini kesin olarak bir araya toplayama-

yacagimizi mi samyor? Evet,

lemeye guciimiiz yeter."

306

parmak uclarmi dahi

diizen-

buyurulmaktadir.

goriiliir.

Qiinkii

hesaba cekilecek insanin kemik

iskeleti

bile

yeniden ihya olunduktan sonra aynca parmak uclarmin

zikri

zaid gibi gorunur; halbuki

yiiz elli

bu

bir

sene eweline kadar parmak uclannda her insan

mtinhasir bir hususiyet bulundugu bilinmiyordu.

Genn Ginsen

tarihten beri bir insanin imza

atmak yerine

basmasi

icin

Bunu 1856

kesfetmistir.
bir

yere

parmak

dirde

onun

faydali sporlar

zehirli

sporlan ihtiva eden kanat olmak ihtimali

muhtemel

zehirlerin

notralize olmasi, yani tesirinin izale edilmesi gerceklesmis olur.

Bunu 1.400 sene ewel yasamis ummi

kendisine bildirilmeksizin nasil

Diger
gireri

nun

peygamber, vahiyle

bir

bilebilirdi?!

misal de sudur: Hadis-i seriflerde yUznumaraya

bir

insanlann baslannin

ortiilu

olmasi emredilmi.slir. Bu-

hikmete mebnt oldugu da ancak asirlarca sonra

ciddT bir

anlasilabilmistir.

6yle

ki,

ettigi bir yerdir. Killar ise,

sakala
gibi Kur'an-i

eden

izale

yiiznumara pis kokularm deveran

kokuyu

emme

ve muhafaza etme

hassasi bakimindan son derece istidadhdirlar. Giizel

kafi goriilniektedir.

Bunun

sporlan

mevcuttur. Karasinegin icilecek suya, bir kanadi degdigi tak-

hikmete mebnidir. Lakin

yilinda bir Ingiliz alimi olan

zehirli

karsisinda oteki kanadi da suya batiniirsa,

Burada parmak uclanndan bahsedilmi olmasi, belagata

aykin

bu

ise

KerTm'de ancak yeni yeni

kesiflerle
bir

hikmeti bilinebilen bircok beyan mevcuttur

ki,

bu bahse evvelce

surme

kap icinde

kokuyu

de bu ytizdendir. Mesela

adeti

tuz, diger bir

bir odada acik

kap icersinde un bulundurulursa,

miiddet sonra tuz, havanin nemini emerek nemlendigi

un uzun miiddet durumunu muhafaza eder. ite tuzun
havadaki nemi emme istidadi gibi killann da kokuya karsi boyle
belli bir

baska

bir

misalleri
'icin

munasebetle az cok temas etmis bulundugumuzdan

cogaltma yoluna gitmiyoruz. isteyenler bu

bunlann

anlatan eserlere muracaat edebilirler.

tafsilatini

Zira boyle eserler

Turkcemizde az

-sallallahu aleyhi ve sellem-'in

varid oldugu

gibi hususlar

zamanlar

degildir. Biz,

zamanla vakT kesifler sonunda

daha arzedelim.

sozlerin

imkansiz olan, ancak

anlasilabilen bir-iki hususu

Peygamber

Hazret-i

'

Kiyanwt

Sfirusi, ayc.t

4.

Peygamber

dovme yaptiranlara

-sallallahu aleyhi

emridir.

Bu

gercegi ifade

ve sellem-, vucuduna

lanet etmistir. Bugiin biz

dovmenin

insan-

dan insana ctizzam gecirdigini ve "serum hepatit" denilen

O yiice varlik:

"Sirke ne giizel bir katiktir.

oldugunu da

artik biliyoruz.

bir

'

Bugiin sirkenin sadece istah acici degil, ayni

oldiiriicu

(&w)

mevcuttur.

sanlik hastaligini bulastirdigini biliyoruz.

Bir karasinegin icilecek bir suya bir kanadi degmisse,

digerinin batinlmasi bir

bir vasfi

Peygamber

beyanlanndan da o

icin bilinmesi

halde,

"

buyurmustur.

zamanda mikrop

bilhassa kullanildigi marul

gibi yesil salatahklardaki bakterileri tesirsiz

hale

getirir.

ISLAM DUNYA GORUgU

KADlR MISIROGLU

Etobur hayvanlann etlerinin yenmesi haramdir. Bununla

islamiyet,
tirisinli

tirisinli

hastahklan onlemistff. Turkiye'de bugun

hastahqa rastlanmamaktadir.

Bunun

koruyucu htikUmleridir. "Turkfye'de bu

Adasi'nda bulunmu$tur. Bilindigi

yeti$tiriten giftlikler

sebebi islamiyet'in

erit,

bu adada domuz

gibi

bulunmaktadir."

ancak Imroz

Mesela "Allah'm

onlarin elinin ustiindedir." :,<,s ayel-i

kerimesinde Ailah'a "el" izafe edilmesi imkansiz oldugundan, bu

olunarak "kudret" suretinde anlasildigi malumdur. Lakin

te'vil

manayi hemen ekseriya

tefsirde ayetlerin yuklendigi

mevzuubahs oldugu halde,

Ci'mku

eli,

te'ville

elde edilen netice akil mahsuliidur. Akil ise,

gibi ifadeier karsisinda ihtimallerden birini

Abdest alirken
sekilde yikanir.

kollar,

Bugun

abdest suyu dirsege dogru akacak

doktorlar da elierini boyle yikarlar. Cunkii

ettirir.

Bu

parmak uclannda

degil, dirsekte

toplamr.

bir

zamanda yasayanlann aklen hikmetine

hukmu
Bu

bu durum herhangi
vakif olamadiklan bir

miinakasasiz kabul etmelerinin ma'kuliyet sebebidir.

ilahi

beyanlar karsisinda islam

alimlerinin kullandiklan "tevil" meselesine

Her

lisanda bir kelime

tig

temas edelim:

di.

c-Kinaye.

tam

akilli

09
zatlardan baskasi tezekkiir edemez."*

etmeyip onlari oldugu

hie siiphesiz

Arapca

Kur'an-i Kerim'in ayetlerinden hukiim ve

de aynen

mana

ifadelerdsn sakinmaktir. Qunkii

ewelce de

,07

muhakeme

Lakin "mutesabih" denilen oyls ayetler vardir

Prof. Dr.

F.krcm Kadir Unat- Bulasici Hastaliklarla Savas ve islam

Istanbul 1975, sh. 49.

kat'i

olundugu

ifade

gibi

te'villerin bir ihtimal

kamil olmayip nakistir.

Kerlm karsisinda besen akh

ki.

Dini,

aciz birakan bir

baska

mesele de "huruf-i mukattaa"dir. Bu tabir, bazi surelerin

basinda bulunan tek tek harflerdir. Bunlar bir kelime teskil
etmeksizin surelerin

basmda

onlar zahir manasina hamledilmeye musaid degildirler.

"

te'vili kufiir

oldugunu hesaba katmak ve

Kur'an-i

ve

Hatta

dayanan

variddir.

istinbat edilirken

iisan hususiyetleriyle birlikte ak:i

gibi birakirlar.

ayetleri

sayarlarsa da, dogru olan akla

akil.

kullar.il'.r.

Allah Teala'dan

baskasi bilemez. ilimde riisuh sahibi olanlar ise, Biz ona

iman ettik, hepsi de Rabbimizin canibindendir. derler.

te'vil

bu

te'vilini

Bundan dolayidir ki, Vehhabiler, bu gibi mutesabih

b-Mecaz,

(cikanlirken)

beyan bu-

Diger bir kismi da miitesabih ayetlerdir. Artik

kalplerinde egrilik bulunan kimseler fitne aramak ve onu
te'vil arzusunda bulunmak icin o kitaptan mutesabih ola-

a-Hakikat,

Bu durum,

ile

aslidir.

(Bunlan)

surette kullanilir:

icin

te'vil,

"O mabud-i hakimdir ki, senin iizerine Kur'an'i indirOndan bir kismi muhkem ayetlerdir ki, onlar o kitabin

nina ittiba ederler. Halbuki onun

bahsi bitirirken bir de

Binaenaleyh

Cenab-i Hak, bu tehlikeyi su ayet-i kerime

Biitiin

bunlar islam! emir ve yasaklann mesnedi olan ilmi sebeplerin

ki,

biridir.

yurmaktadir:

hususta sayihp dokulecek misaller sonsuzdur.

hududunu gunbegun genisletmektedir

vecihlerden sadece

ise

bu

kabul etmeyi icab

tehlikeli bir istir.

bu takdirde mikroplar suyun son akis ncktasi olarak en gok

kullanilan

isabet

te'vilde asla bir kat'iyyet yoktur.

3 s
";

Fetih Suresi, ayet 10.

" I9 Al-i

imran Suresi, ayet

7.

bir

veya birkag harf olarak yer

islAm dunya g6r0li

alirlar.

Lakin o harflerin okunusu olarak degil, miirtesemi

(resmi) sureiinde mevcuddurlar.

Bunu

Latin harfleri

ile

soyle

mevcud olan harflerden biri

onun miirtesemi (resmi)dir.

izah edebiliriz: Mesela yeni alfabede

"b"dir.

Ancak bu yazdigimiz

Oram okunusu

ise,

"be"dir.

sekil

Bu

mantikla,

diisiinunuz!.. Bunlar, bir kelimenin

Kuran

harflerini

unsudan olmayip

sirf

tek

tek bazi harflerin murtesemi bulunduguna gore, bunlann

manasi nedir?

Akil,

bu noktada da

"huruf-i mukattaa"nin, Allah

sifre

oldugunu sSyleyip sukutu

ile

acizdir. islam alimleri

bu

O'nun Rasulu arasinda

bir

ihtiyar ederler.

H-iYiMSERLIK

VEYA OPTiMIZM

PRENSIPI
iyimserlik veya kotumserlik her

seyden once

meselesidir. Zihniyet ise psikolojik veya

vucud bulur.
mis. olanlar

Bu

sebepledir

ki,

manevt

bir zihniyet

bir

zeminde

ruhu, huzur ve siikuna ulaama-

bu husustaki mahrumiyetleri nispetinde "bedbin"

Ruhun huzur ve siikunu ise, insanin kalb ve

baglidir. Buna da "iman" sayesinde ulasihr.

yani kottimserdir.

dimaginin tatminine
Qiinkii

iman,

tefckkiir

mukni
bir

fizik

ve metafizik alemlere aid olmak

tizere,

insan

ve tahassiis melekelerinin taleplerine topyekun ve

bir cevaptir. Kainat'in, yaraticisinda zirvelesen tezatsiz

kiymet hiikumleri manzumesi olarak, alemin kordugum

kanikligi suretinde telakki edilmesinden

dogarak beserT izdirap

ve huzursuzlugu bertaraf eder. FanTlige isyan tabit meylinden

dogan

tatminsizligi gidererek insana

"Dareyn"

(iki

alem) yani

Diinya ve ahiret ufku acar.

Ancak ewelce
ki,

soylediklerimiz hatirlanirsa, kolayca anlasihr

su neticeyi hasil edebilecek vasiftaki iman, sadece Islam

sabit olan imandir.

ile

jm
^jjf

=3^

ISLAM DUNYA (;OKUlJ

Bu

sebepledir

Hazret-i

Id,

"Recau'l-mu'mini

Peygamber:

"cemalT" olmak uzere

n-fmdn iht" yani "Mu'mmxn iyim-

imandandn." buyurmutur. Qunku o, Tman, Allah ve

Kainat hakkinda en miikemmel bir idrakin eseridir. Bundan
dolayi da Cenab-i Hak: "Kalbler ancak Allah 'in zikriyle
serllgi

tatmin olur."

;n "

KAD1R M1S1ROGLU
iki

her oluta,

rizasi ise

sadece hayirda mevcuddur. Lakin biitun

bu olusiimlarda galebe, cemali

kudstde

buyurmaktadir.

tecellidedir.

"Rahmetim gazabimi

Bununla insanlara iyimser

Iyimserlik veya kotunr.serlik eya ve hadiselerin miisahe-

Aynca

desinde vanlacak kiymet hiikmiinun olusmasmda en mtiessir

Mesela yansi dolu, diger yansi ise bos olan bir

bardaga bakan bedbin kimseler "yansi bo" derken, aksine

"Hayrin da serrin de

kategoridir.

Allah'tan oldugu"nu soylerken kastedilen budur. Allah'm iradesi

gegmitir.
bir

Bunun
" 3l2

icin hadls-i

buyrulrnustur.

ufuk sunulmaktadir.

Allah, ayet-i kerime'de:

"Kital (savamak) iizerinize yazddi, ger^i

o size hos

gel-

bir amildir.

nikbin yani iyimserler "yansi dolu bir bardak"

Bu

iki

tespit

zihniyetten

hukmunu

verirler.

de dogru olmakla beraber aralanndaki tek

dogan

fark,

"takdim-te'hir" yani one cikarma ve

bir

mez, fakat olur

seyden hoslanmazsimz, halbuki

hakkimzda o bir hayirdir ve olur ki, bir seyi seversiniz,

halbuki o hakkimzda bir serdir. Siz bilmezsiniz, Allah
313
bilir."
buyurmak suretiyle kahr icinde lutfunun veya lutuf
kahnnin

icinde

geriye birakmadir.

ki, siz bir

tecellT ihtimallerini hatirlatarak

bela ve musi-

mukavemet ve sabn, lutuf ve ihsanlara

imarmama his ve fikrini telkin etmitir.

betlere karsi
islam, boyle

durumlarda daima "yansi dolu

bir

bardak"

azip

kari

da

dedirten miispet (olumlu) bir zihniyet tesis eder. Nasil mi?

Boylece, her turlu bela ve musibet karsjsinda va'd olu-

Kisaca tzah edelim:

nan buyuk ve edebt hayat yanmda bu musibetlerin

Evveliyetle, insan idraki kar^isindaki

"kader" ve onun

bir parcasi

en

cetin

mesele olan

olan kendi akibeti hakkinda

var olrnayi icab ettiren bir inanisj emretmektedir.

"mutlak ye's", yani

timitsizlik kufiirdur.

ve'r-reca" yani "korku

iimit-

O'na gore

Emir, "beyne'l-havfi

arasmda" bulunmaktir. Diger

taraftan vaki olacak gunahlar i<jin samimT bir tovbenin. hayat
sonuna kadar daima kabul olunacagi da ilah! vaadlerdendir.

dilfOnddren

teselli

ve

gailelerine kars,i sabir

ihtarlarla

dolu biiyuk kitabi

ile

hicligini

hayatin

ve mukavemet telkin eder. Allah'tan,

hakkimizda daima hayir murad etmesini niyaz eylemek gerektigini ogretir.

ile iimit

Ruyalann
iste

"nikbin"

bile

hayra yorulmasini emretmek suretiyle her

bir halet-i

ruhiyeye baglanarak Allah'm rahrnet

ve lutfundan Umitvar olrnayi telkin eder. tnsan; kusatan en

Bir hadis-i serifte:

"GiJne batidan
Allah,

onun

sual ve

dogmadan once kim

tevbesini kabul eder.

"

tevbe ederse,
buyrulmutur. sn

Kainatta olup biten her ey (suunat) ve varhklar,

tecellllerinin terkipleri ile viicud bulur.

ilahT sifat

?.s.

mahsusu

tabir-i

halinde kans:p insan mufekkiresini muztarip

ile

zenci saci

kilrr.asini onler.

Kisaca "Bir kere de azmefdip kendi irader.e dlisen

Bunlarsa. "celalT" ve

312

"Sebekat rahmeti a!a gadabi" kudst

(kelime secimi)

Psygamberden olan

Tevbe, 14-16)
313

girift

en beltg ve veciz beyanlarla cevaplandinr.

Boylece Kainat'taki meselelerin

lafzi

Ra'd Sui'Gsi, nyc't

Muslim. Zikr, 4.'i.

er.diseleri.

Bakara SOresi, ayet 216.

hadistir.

hadistir.

rolii ifa

Kudsi hadis, manasi Allah'tan

(Buhari. Tevhid,

'.'-?.,

Muslim,

ISLAM D1JNYA GORUSU

c)ttikten

siikun

vc;

KADlR MISIROfiLU

sonra nrtik Allah'a tevekkul et" aM diye emrederek

saadete ulastmr. islam'in bu husustaki gorusii,

doviz haline

konmak

Yani:

bir

Gel

icab etse kisaca soyle denebilir:

gel,

yine gel, her ne olursan ol gel,

Kafir de, Mecusi de, Putperest de olsan gel!

"Allah var, keder yok!.."

Bizim dergdhimiz umitsizlik dergahi degildir,

Teubeni yuz kerre bozmus. olsan yine

Islam'in ne olciide nikbin bir goriis ufku gerektirdiginin

anlasilmasi

lanndan

Peygamber Efendimiz

igin,

bir vak'ayi

yola gidiyorlardi. Yolda

vardi.

Hazretleri'nin hayat-

misal olarak zikredelim. O, ashabi

kokmaya baslamis

bir

Bu

kit'anin aslinda iranh Ali adindaki bir saire ait oldugu

halde Mevlana'ya mal

ile bir

kopek cesedi

edilisi,

O'nun

felsefe ve zihniyyetine

uyyunlugu sebebiyledir.

Herkes burnunu tikayarak oradan gecerken O, cesede

Bu

yaklasip bakarak:

bahsi bitirirken, Allah'in rahmetinin gadabina galip

olmasinin

Bu kopegin ne

"

gel!..

giizel inci gibi disleri var,

diye bwyurmuslardir. isle

mu'min

gordunuz mii?"

fiilT

misallerinden su

iki

hadis-i serifi dikkatlerinize

arz edelim:

olciisu budur.

"Ebu Said Sa'd bin Malik bin Sinan et-Hudri

Bu meseleyi

Sundugu

"Dinin

tarn rnanasi

ile

kavramak

icin

daha once

Teselli" ve "Mahrumiyetler Karsisinda

Tasawufi Telafi ve Tedavi Yollan"

basliklan

ile

aleyhi ve sellem- %6yle buyurdu:

yazdiklanmiz

Vaktiyle doksan

har.irlanmalidir.

vardi.

Gercekten tasawufi
teselli

goriis,

insana bu babda daha da

ve iyimserlik sunmaktadir. Zira gdnahkar ve kusurluya

karsi her yanlistan

radiyal-

lahu anh-'den rivayet edildigine gore, Rasulullah -sallallahu

Bu

sorus.turdu.
\

dokuz

kiiyi oldurrnus, bir

adam

zat yeryuzunde en buyiik aiimin kim oldugunu

Ona

bir rahibi gosterdiler.

Bu adam rabibe

giderek:

donmenin, bagislanmanin ve duzelip

dogru yola gelmenin mumkun oldugu anlayisi ile muamele

etmek usulii benimsenmistir. Cok meshur olan ve yanlishkla
Mevlana'ya (1207- 273) atfedilen su kit'a, duzelip kurtulma
1

sansinin her ahvalde

mumkun

oldugunu

"-Doksan dokuz

mu?"

adam

oldiirdum. Tevbe etsem olur

diye sordu.

fiahib:

beltg bir surette

"-Hayir, kabul olmaz!.." deyince

ifade etmektedir:

adam, onu da oldurdu.

Boylece oldurdugu kimselerin sayismi yuz'e tamamladi.

Baza baza her an

Ger kafir it gebr

gi

ii

In clergeh-i

ma

biitberesti baza

dergeh-i nevmidi nist

Sad bar eger tevbe

Al

hesti baza

iinr.ui Surpsi, h\/i>\

l. )9.

ikesti

baza

Sonra yine yeryuzunde en buyiik aiimin kim oldugunu

soms.turdu.

Ona

giderek, yuz

kis.iyi

bir alimi tavsiye ettiler.

oldurdugunu

Onun yanma

soyledi; tevbesinin kabul

olup olmayacagini sordu.

Alim:

(>)

ISLAM DUNYA GORUSt)

"-Elbette kabul olur. Insanla teube

arasma kim

girebilir

Sen falan yere git. Orada Allah Tedla'ya ibadet eden

insanlar uar. Sen de onlarla birlikte Allah'a Ibadet et. Sakm
memleketine donme. Zira oras\ fena bir yerdir. " dedi
kl?i

Adam, denilen
vannca

yere gitmek uzere yola

Yan

c\kt\.

yola

KADtR MISIROGLU
"Allah Teala oteki koye uzakla$masim, beriki koye

yaklamasim, meleklere de

Adamin beriki koye bir kar\ daha yakm oldugu

316
goruldu. Bunun uzerine afv edildi."
Peygamber

melekieriyle azap me'iekieri, o adam\ kimin

ahp goturecegi hususunda tartiqmaya

cekilmis.

yola du^tu.

"

tevbe ederek ve kalbiyle Allah'a yonelerek

"-0

Bu

gcrerek

ar.iatabilir.

Bu

suretle

onlardan

biri

sudur:

ki.

Amel

bir

kimsenin hasenat ve seyyiati hesaba

defterindeki bir tek haseneye (sevaba) mukabil

geri kalanlarm kaffeten seyyiat

Bu

oldugu gorulmu?.

sebeple

dost oldugu bir

kimseye rastlamis.

Ve

iken

O'na:

ise:

adam hayatmda
sirada insan

hie iyilik

yapmadi

kihgma girmi

bir

Melekler onu aralannda hakem tayin

Hakem

gibi

cehenneme sevk olunmus. Giderken aym yolda Dunya'da

dediler.

Azap melekieri

itibariyle geriye gidebildigi gibi

bircok beyan ve ihbarda bulunrr.uslardir

melekieri:

adam

zaman

baladi!ar.

"Mahser gunii

Rahmet
"-0

-aleyhissalatu vesselam-. AllalVin izniyle, sair

de gidip olacaklan clmus

ileriye

Rahmel

mesafenin arasun olcmelerini

emretti.

insanlardan farkh olarak

eceli yetti,

iki

ki!..

"

"-Hayrola?

Sen Dunya'da

dediler.
degildin, bu yolda

melek

cikageldi.

Dostu demis

isjn

iken

benim

gibi ast bir

kimse

ne?!" diye sormu.

ki:

ettiler,

"-Dogru soyluyorsun,

ama

olan melek:

hasenat ve seyyiatim hesap-

Anamdan, babamdan
cehenneme girmeden cenbunu bana vermedi. Onlan kendi

landiginda bir seyyie (gunah) fazla geldi.

"Geldigi yerle

hnsa,

adam

gittigi yeri

o tarafa aiddir.

Melekler,

iki

"

olcun. Hangisine

daha

ya-

nete gitmek istedim. Hicbiri

dedi.

mesafeyi olgtuler. Gitmek istedigi yerin

daha yak\n oldugunu gorduler. Bunun uzerine onu rahmet

melekieri ahp gotiirdu." 315

^i^.

'

Buhfiii. Enbiya, 54;

Muslim, Tevbe, 46, 47, 48.

kadar azab gormek uzere bu yoldayim!.."

"-Biz seninle

bir

Sahih-i Muslim'deki bir baska rivayete gore

<

baslarimn derdine diismus. buldum. Simdi bir seyyie karsihgi

Bur.u duyan arkadasi;

SahTh-i Muslim 'rieki bir rivayete gore:

"O kimse iyi insaniann yaadig: koye

ya'y\n oldugundan orah say.idi."

ve evlatlanmdan bir hasene alarak

kan daha

Dunya'da arkadastik. Beni pek cok

de ben dinlemezdim. Bak, simdi benim

Belki o

da senin sayende oldu.

Madem

bir tek

ikaz ederdin

hasenem

bir tek

var.

hasene seni

kurtarmaya yetiyor, onu sana vereyim de bari sen cehennem

ise;

gitmekten
1

kurtul!.." dedi.

Riyazu's-Salihin. Istanbul, 2001,

c:

1,

sh:

164 vd.

iS

Bunun

LAM DUNYA GORUSU

KAD1R MIS1ROGLU

uterine Cenab-i Hak:

"-Ey kulum!..

Madem

"-Asia atmaz!.

sen o tek

ki,

verebildin, senin butiin seyyiatini

bir

Bunun

haseneni, bu dostuna

da afv

ettim.

Hadi

birlikte
"-ls,te

cennete

girin!.."

bir

bir

"Rabbu'l-Alemm'e

mti'min, nasi! bedbin (kotumser)

olabilir!

dedik.

uzerine Hazret-i Peygamber:

Allah Teala kullanna, bu kadimn yavrusuna olan

Diger

bir hadis-i serif

buyurdu. 31 1
'

"

de soyledir:

Esasen

Ebu Hiireyre

Cenab-i Hak, 6yle buyurmuyor mu?!

"De

"

efkatinden daha merhametlidir.

ve merhameti boyle engin

iste afv

iman eden

buyurmustur.

-radiyallahu anh-'ten rivayet edildigine

gore, Rasulullah -sallaHahu aleyhi ue sellem-, Allah Teba-

Ey nefislerine karsi haksizlik yapmakta ain

giden kullanm!.. Allah'm rahmetinden iimit kesmeyin.
ki:

reke ue Teala'dan naklederek 6y!e buyurmustur:

"Bir kul giinah iledi de, Allah'im, giinahimi bagts.la!

Allah btittin giinahlari bagi^lar. Ciinkii O, yarhgayici ve

dedi mi, Allah Tebareke ue Teala:

bagi$layicidir." " 7
:

Diger

bir ayet-i

Kulum

kerimede de:

bir

gunah

iledi

ue (fakat) gunahi bagi^layacak

ueya bu yiizden kendisini hesaba Qekecek bir Rabbi oldu-

"Gercek

metinden

iu ki,

iimit

kafir olanlardan bakasi Allah in rah-

kesmez." 3 "

gunu

bildi.n der.

Sonra
Allah'm bu engin afv ve merhametini
igin

Peygamber

layikiyla

anlayabilmek

kul, tekrar giinah iledi de,

bagiIa! dedi mi, Allah

Rabbim, giinahimi

Tebareke ue Teala:

-aleyhissalatu vesselam-'m su hadis-i serifini

Kulum

de dikkatlerinize sunahm:

bir

gunah

iledi

ue (fakat) gunahi bagis.luyacak

ueya bu yiizden kendisini hesaba Qekecek bir Rabbi oldu-

"Omcr

bin el-Hattab -radiyallahu anh- 6yle dedi:

"(Bir keresinde)

gunu

Rasulullah -sallaHahu aleyhi ve sellem-'e

(ayn diitugu) c.ocuguna duydugu ozlemden dolayi rastla

digi her gocugu kucaklayan, gogsiine basiinp emziren bir

kadmw

da aralarmda bulundugu

bir esir

grupu

getirdiler.

Rasulullah sallaHahu aleyhi ue sellem- geuresindekilere

kadmt

(o

bildi.n der.

Sonra

kul, tekrar giinah is.ledi de,

bagila! dedi mi, Allah

"Kulum

Rabbim, giinahimi

Tebareke ve Teala:

bir giinah is.ledi ve (fakat) gunahi bagis_layacak

bu yiizden kendisini hesaba qekecek bir Rabbi oldugunu

Ben kulumu afv

ueya

bildi.

ettim. artik diledigini yapsin.n" buyurur. 320

i$aretle):

Ebu Hiireyre den

"-Bu

kadimn gocugunu atee aiacagma ihtimal

uerir

nakiediien basjo bir hadis-i serifte de

soyle buyrulmustur;

misiniz?" diye sordu.

BuhSrl, Edeb, 18; Muslim. Tevbe, 22; ayrica
MAce, Ziihd, 35.
3Z "
Buhari, Tevhid, 35; Muslim, Tevbe, 29.
'

(833)

Ziimer Suresi, Ayet 53.

Yusnf SQrusi, Ayet 87.

bkz.-

EbO Davud, Cenaiz,

1;

Ibn-i

"cSP?

ISLAM DUNYA G0RU11

"Camm

kudret elinde olan Allah'a yemin olsun

ki,

gunah ilememi olsaydimz, Allah sizi yo/c ede\,

yerinize gunah ileyip Allah'tan bag\lanma dileyecek bir
"3 n
millet getirir de onian bagilardi.
siz hig

'

Biitiin

bu soylenenler acikca gostermektedir

iman edip Musluir.an olan

higbir

ki.

gercekten

kimse bedbin (karamsar) ve

umitsiz olamaz'.. Aksine her ahval ve serait alnnda iyimser,

binaenaleyh umitvar ve huzurlu

olur!..

2-

DUNYA GORU$UNUN
MU$AHHAS veya AMELl ve

ISLAM

AHLAKl PRENSIPLERI
Islam Diinya Goruu,

sirf

nazari bir goriis degildir. O,

olunmak ve bunun neticesinde Dunya ve Ukba (dareyn)

saadet ve selametini temin etmek maksadiyla vaz' olunmustur.
Bununla beraber daha once anlatilmis oldugu uzere, onun birlatbik

cok da nazari prensibi mevcuttur. Fakat bunlar, benzer felsefi

gorulerden farkli olarak bir zihin jimnastigi oimak uzere degil.

daha dogrusu ruhunu teskil

ctmsk maksadiyla ortaya konulmus bir "kiymet hiikumlcri
amelin mantigini

(dialektigini).

manzumesi "dir.

Unutmamak
amili

gerekir

her

fiilin

psikoloiik veya fikn bir

mevcuddur. Islam Dunya Goriisu'nun nazari prensipleri.

dogru amele zemin

nihai gaye,
Muslim, Tevbe, 11.

ki,

ancak

teskil

fiil

edecek

bir zihniyet oluturur. Ciinkii

ve amellerle gerceklestirilebilecek olan

beser! huzur ve saadettir.

iSLAM DUNYA GOKUSU

Bu bakimdan bu
o nazari prensiplerin

ikinci baslik altinda anlatilacak olanlar,

-bir nevt- amele aksedisi demektir. Bu

prensipler birer "dtisturu'1-amel" yani hatt-i hareket kaideleri

olduklanndan, ayni zamanda "ahlakrdirler. Bundan dolayidir

serlevhada "ameli ve ahlakT" ibaresini kullandik. Ancak

ki,

bunlann

bir

vasfimn da ahlakt olmasina ragmen aynca

"AhlSk Prensipi" bashgi altinda ahlakt

mak
ettigi

Iiizumunu

hissettik. Zira Islam

hukiimler Qc kategori

bir

de

aynca

anlat-

Dunya Gorusu'nun

ihtiva

teskil eder.

bahisleri

:'..'-'

Bunlar:

a-Akaid,

b-Muamelat,
c-Ahlak'tir.

A-

Insanoglundan sadir olabilecek

olmakla beraber, onlann da
landinlarak anlatilmasi icin

belli

fiiller

sonsuzdur. Boyle

bash prensipler altinda grup-

umumt prensiplere

irca edilrneleri

TEADDlLiK veya DINAMIZM PRENSIPI

Denilir

ki, faal

ve hamleli

(aktif

ve dinarnik) olmak, Islam

Diinya Gorusu'nun en ehemmiyetli bir prensibidir. Zira

nazannda Diinya

hayati, insanogluna Ahiret'i

onun
kazanmak icin

bir zarureltir.

bahsedilmistir.
Gerqi, usul itibariyle kazuistik (meseleci)

metodu benim-

semis bulunan islam Hukuku'nda, ihtimaller derpts edilerek

(one siiriilerek) bunlann her birinin ayn ayn hiikme baglanmasi
esastir.

Bundan

dolayi ilmihaller ve fikih kitaplan

bu metodla

tanzim edilegelmitir, Fakat bizim bu eserde takip ettigimiz gaye,

Islam'm her meseleye dair hukmunu tadad etmek yerine, onlan

temel prensiplere

ederek bu prensiplerin makes oldugu

birkac ornekle yetinmek ve eweliyetle Islamt hukiimlere hakim
irca

olan zihniyeti ortaya koymaktir. islam 'in, ancak bu suretle

prensipler itibariyle ele almayi

kerime mcvcuttur.

si"dir.

daha
Peygamber

323

ve kesb (kazanma)

Dunya hayatmin var olus

amel yapacagimn denenme-

giizel

ki,

vesselam- da "Dunya,

-aleyhissalatii

ahiretin tarlasidir." buyurmuslardir. Cenab-i

hayatinin

hasil-i

ayet-i

322

sebebi "kimin

Hak

ise

dunya

neticesinin sa'y ve kesbe bagh oldugunu, "Size

"Fakat insan, onun Rabbi onu imtihan

ettigi

zaman..." [Few Suresi.

ayet
"...ve fakat

onu imtihan

"ve yemin olsun

uygun goruyoruz.

ayet

ki

ettigi vakit..." (Fecr Suresi. ayet 16}

elbette sizi imtihan edecegiz..."

onu imtihan ediyoruz..."

"...

Biz,

"...

size verdiklerinden sizi imtihan etmek

onlan deneyelim, onlann hangisi daha

"...

(S33)

bir faaliyet

KerTm'de bunu ifade eden pek gok

Bunlardan anlasilmaktadir

bir

"Diinya Goriisii" olarak kavranabilecegine inandigimizdan,

umumt bakisi temin maksadiyla meseleleri hukumiere hakim

Yani burasi,

mahallldir. Kur'an-i

(Muhammed

(Insan Suresi, ayet

i;in..."

giizel

Sfiresi,

ayst 31)

2)

(En 'am Suresi,

amel

fiy<;(

165)

yapti..." (Khf Siiresi,

7]
"...

Sizin hanginizin

Suresi, ayet 2)

daha

giizel

amel

ettigini

denemek

i<;in..."

(Miilk

few)

ISLAM DUNYA G0R0ll

calistigimzin karsihgindan

baska

fermaniyla beyan buyurmutur.

galisjnak gerektigini

Ne

bir sey yoktur." 324 ilahi

dinamik

olgiide

de Hazret-i Peygamber'in u

bir sOretjJ

hadis-i serifi

ortaya koymakiadir:

"Kimin

iki

olarak

iki

kisimdir. Ecel-i kaza,

basvurularak

giinu musavi (ge$mi$) ise o ziyandadir."

"Tevekkiil" ve "Kadere lman"i emretmis olmasi sebebiyle

"atalef'Ie ve "mani-i terakki" olmakla itham olunagelmistir,
biiyiik bir biihtandir. Zira tevekkiil,

azimden sonra

"Her canh varhk oliimun

Bunun manasi, once elden

Bu demektir
yani sebeplere

Malik,

ise,

fiilinin haliki

sanmak bedbahthgina stiriiklenmek

mutlak mevcut olan

ilahi

iradenin bir kisim esbabda

tecelli

iman berrakhginda kavramis ve kabullenmisjerdir.

Kaderse, rneghul olup "kaza" haline gelmeden bilinemeyecegi cihetle, beeri fiilin bidayetinde higbir rol oynamaz. Zira
onun insan iradesi dahilindeki pek gok amel igin "muallak"
ettigini,

yani esbab karsjsinda degisken oldugu, imant bir esas olarak

Slum

derecede

ki,

her canh

igin

Islam nazannda "ecel-i kaza" ve "ecel-i

bile

ki,

lezzetini tadacaktir."

her turlu istek

ba?vurma

son

bir

*"

buy-

gibi

igin

once esbaba

tevessiil,

Ondan sonra bas.vurulan "Tegereklidir. Bu da, Allah'in Rezzak,

arttir.

kalbt huzur igin

Rahman

gelenin yapilmasi,

Allah 'tan timitvar olunmasidir. 326 Aksi

igin

mukadderdir. Halbuki mii'minler, Cenab-i Hakk'in bu alemi

"esbab alemi" olarak halk ettigini hayir veya ser, her oluta

bilinmektedir. 3 "

hayatm

rulmaktadir.

Biitiin

takdirde kulu

yani tedbire

miisemma'dan

Gergekten Kur'an-i Kerim'de:

vekkiil"

"Bir kcre azmettln mi, artik Allah'a tevekkiil et." 325

buyrulmaktadir.

tevessiil,

kurtulu garesi yoktur. Ciinkii her canh igin,

gerekli olan bir emirdir. Kur'an-i Kertm'de:

ancak ondan sonrasi

esbaba

atlatilabildigi halde, "ecel-i

noktasi ilahi takdir icabidir, yani mutlak kaderdir.

Terakklyi bu olgude emretmekte olan bu din. oteden beri

Halbuki bu,

KADiR MISIROGLU

sifatlanndan umitvar olmak demektir. 329

bu gergeklere ragmen

lannin son birkag yiizyilda

yiice Islam Dini,

maruz bulundugu

mensup-

geri kalmisjik

sebebiyle "mani-i terakki" olarak itham edilmitir. Aslinda

"Mogol

Istilalan,

Omit Burnu'ndan dolasrimasi sebebiyle

Diinya ticaret yollarimn degismesi ve Amerika'mn kesfi

Bati Alemi'ne

hammadde

ile

akisi..." gibi beynelmilel sebepler

ve mtislUmanlann sahsi kusurlan icabi olarak ortaya gikan

bu netice, kasten yiice islam Dini'ne mal edilmis ve

slnsi bir

propaganda ile Musliimanlara bir "asagihk duygusu" ile

onun neticesi olan "kendine giivenmezlik" allanmiftir. 330 O
derecede ki, Ziya Pasa bu durumdan sjkayet maksadiyla:

mutlak olan

musemma"

"Islam imis millete pabend-i terakki

idi ibu rivayet yeni giktlJ"331

Evvel yog
"Dogrusu insanm sa'yinden (amelinden) baskasi kendisinin
t'Necm SQresI, ayei 39)
325
Ai-i

326
'

imran

SCtresi, aye!

K-.:iu

t.-u

i,!ir\->.r.

l-.iir

tevekkiil

tevessiilu

e:.

"

(fatalizm)

onu fiilindl
Jsiam nazannda merdfal
gibi

Sonnet inana'na gore, bir kisim fiillerin failin dilemesi ve esbalin

sebebiyle halk e.dildigi, bundan dolayi da mijkafat ve miicazattn gerekli

kihndigi ewlr. i/cih I'dilmisti.

Ai-i

imran Suresi, ayet ;85.

Bu

iimitvarligm tarn olmasi haiinde netice su hadfsle

buyurmjstur.

adcerian "Mutezile Mezhehi"

mecbur kabul eden "Ccbriye Mezhebi"nin de

F.hl-i

kalmis.tir.

>9.

Peygamber:
once kdstekte de sonra Allah'a
iiilir.rie

demek mecburiyetinde

Hazret-i

Deix-mi

oldugu,

degil."

hakh

ifride

olunmaktadir:

ku$lann nzhni ve.rdiyi gibi slzin de.

nzktmzi ve.rirdi: Raksamza, kular, sabah vuualanndan ac gidlyor/ar do ak$ant
tak dnfiiivorlar. " (Ahmed bin Hanbel, ibn-i Mace, Tirmlzi)
M. cinsedctin Giinaltay- 2ulmetten Nura, istanbul 199.S, sh. 99 vd.
Pabend: Ayakbagt, engel.
"Allah'a

ile

tevekkiil etsevdiniz,

ISLAM DUNYA GORUSU

emseddin Giinaltay
once- yazdigi
anlayip tatbik

bir

eserde,

ettikleri

-heniiz sapikligi

Muslumanlann

suruklenmeden

islam'i

dogru olarak

devirlerde ortaya koyduklan kiiltur ve

medeniyet hamlesini -cogu kere-

insafli Batililardan

naklen

ADIK MISIROGLU
mevcuttur.

Mevzuumuz

burada saded

haricidir.

bunlann

tahlili

Netice olarak, insanlar degitikcc nail

olacaklan saadet veya maruz kalacaklan felakeL de buna gore

Nitekim Kur'an-i Kenm'de:

vaki olacaktir.

sayfalar dolusu anlattiktan sonra:

"Bir kavim kendilerinde olan meziyetler ve seci-

"Fakat bir dinin hiikumlerini, ulviyetini idrok edebilecek irfan seviyesine yukselemeyenlerin. o din

namina

bozmadikca Allah da onlarin huzur ve saadetini

bozmaz" 332 ve:
yeleri

s6y\ed\k\er\ sozlere bakarak dinin kendisini itham etmek,

"Allah bir

cahilane bir acelecilik olmaz mi?

kavme ihsan

ettigi bir nimeti,

o kavim

kendilerinde olan meziyetler ve seciyeleri bozmadikca

Bir din veya herhangi bir felsefi inanan leh ve aleyhinde

soz soyleyebilmek

tarih olmadigi cihetle,

igin saliklerini degil,

degi^tirmez" 3 buyrulmaktadir.

din veya akidenin

dnune almahdtr. Islam Dini, bizzat kendisi

ilerleme ve tekamule mani olsaydi, evvelki Muslumanlar
medeniyetin kucagma bugun bile irfan erbabim hiirmet
ve tebcile mecbur birakan ilmi abideler ve buyuk olmez

Oyle ya!

kendisini goz

Hie elinde u dusturlar bulunan

bir topluluk geri

kalmi?lik zilletine suruklenir mi?!

"Her kim

kim

onu
onu bulur." 33

bir zerre miktari hayir i$lerse,

bir zerre miktari er if lerse

'

bulur.

Her

ve:

eserler birakabilirler miydi?

Muslumanlar, Islamiyet 'in yuce kanunlanna

bagli

"Iyi amelde bulunan kendi nefsine, kotu amelde bulunan da kendi zararina dokunmu? olur." 335

kaldiklan devirlerde, ilerleme ve tekamule kos.mus.lar; bu

Dunyanin

kanunlart ihmal ettikleri tarihten itibaren sefalet vefelaket

ugurumlarma

dus.mufjlerdir.

He payidar olamaz. Tarih

zaman cehameydandai. Her ne zaman

Muslumanlar, dini hakkiyla anlamis.hr,

sarilm\s_larsa, yukselmis.lerdir.
leri

ihmal

etmis.ler, cehalet

Her ne

ilim ve irfana

beyinlerin vicdan harimlerine

ah huzmelerini etrafa

sagmis.,

gelis.me yollarmi agmts.tir.

"

vakit dint tavsiye-

zerre kadar
layiki ile

haynn

da, zerre kadar errin de mizan edilecegirifj 337

inanmis; olan bir kimse, hayat nimetini

kullanmaz da ne yapar?! Ustelik bircok

hakim oldukga,

Islam'in bes; temel esasindan

servet sahibi

olunmak

muntesiplerine ilerleme ve

degisikliktir.

demektedir.

Bununsa

dahili

ikisi

(Hac ve Zekat), ancak

$artiyla ifa edilebilir.

Bu da

hie uphesiz

332
Ra'd SQresi, ayet 11
333
Enfal SCiresi, ayet 53
33

7-8
^ Xilzal Suresi, ayet

Casiye Suresi, ayet 15

A'raf Suresi, ayet 6

fiili

azami verimli

ve nebevT ikaz,

sa'sa-

daki

ilahi

ve korkutmaya ragmen!..

irsad

Sonraki sukutun sebebi de hie iiphesiz Muslumanlar(skd)

saa-

ve tenbellige dus.miis.!erse,

felaketten feiakete kosmuslardir. Islamiyet, ilim veirfanla

yiiklii

onun

de (cehennem) sonsuzluguna,

olumiin ve sonrasinda hesaba cekilmenin mutlak bulunduguna 3 '"'

Islamiyet, bir ilim ve irfan dinidir. Higbir

let

"fani", ahiretin "ebedt" olduguna,

detinin de (cennet), felaketinin

ve harici pek cok amili

337

Zilzal Suresi,

ayet 7-8

(aao)

ISLAM DUNYA CORUijH

gallop zengin olmaya bir
hissalalij

alan eiden iistundiir.

el,

olmak" yerine "zekat

verici

" 3:t8

buyurarak "zekat

olmayi" tevik

etmitif|

Diger taraftan zekat, kardan degil; mal mevcudundan

Bu hukiim dc mal ve sermayenin

faaliyeti tesviktir. Zira

Aynca

ataletin:

amme

gun

bir

tahdid konulmazken "faiz" mutlak

biter.

Qunkli faizde

onleyerek

ahnir.
ticari

"cmck" ve

menfaati disjnda ticarete

"risk"

hic-

haram kihnmitir. 3a
yoktur. Peygamber -aley-

vesselam-: "Cesur tuccar, rizikiandinlmitir."

bulunmak hususunda
cesaretlendirdigi gibi "Durust tuccar, Allah nezdinde
sevgilidir. " hadis
ijertfiyle de onlara buyiik bir manevi
buyurarak insanlan

ticari faaliyetlerde

riilbe al:fetmisj:ir.

tuliik icra

goriilur.

Bu mefhum, nahak yere

edene, ayni vasiftaki

edilmesidir.

bir ko-

mukabeleten

sebep olan hareketten

Mesela

Muharrcf Hiristiyanhkta "Bir yanaga vurana

uzatmak" emredilmisken, islam'da haksiz

muamelenin failine o fiilin mukabili ile muamele edilir.
Miislim, Zekiit, 97; Tirmizi, Ziihd,
Id faiz yerler,

.12.

kabirlcrinden .feytanin (jaiptigi Icimse gihl

kalkarlar." [Bakara Suresi, ayet 275)

fSlzl mahveder." (Bakara SOresi. ayet 276}
"Ey iman edenler, Allah'tan korkun!... Eger mii'minlerden oldunuz is,
faizden jieri kalam birakm." (3akara Suresi, ayet 278)
"Eger briyle yapma/saniz (faizi birakrrazsaniz) Allah'a ve onun Peygainbcrinn
(karfi) harbe girditjinizi bilin." (Bakara Suresi, ayet 279)
"Ey iman edenler!.. Kat kat arttinlmi$ olan faizi yemeyi"!..." (Ai-i Imrari

"Allah

Suresi, ayet

l.'iO)

"Ve onlarin, nehyolunduklari

faizi

almalan sebebiyle..."

(Nisa Suresi,

"Insanlunn mallarmda nemalansiri

men

edilmistir.

340

Boyle yapihrsa

edilir.

(artsin)

bir

hak olan su mukabelenin ehemmiyetli

aittir.

Mesela nahak yere adam

oldiiren,

verme

hakki, varis-

lere taninmamistir. Aksi halde "re'sen ihkak-i

hak" yoluna

ayni ekilde oldurulur.

gidilmis. olur ki, hicbir

Ancak

bu cezayi

hukuk sistemi bunu mesju kabul etmez.

islam varislere "diyet" mukabilinde, kaatili bagislayip oliimden

kurtarmak hakkini tanimishr. Diyet de insan hayati igin yiiz

yetiskin vc sihhatli devenin rayig bedelidir. Bu da tarihi bir
bir hatiradir.

811

Ayni ekilde harp de, Muslumanlar'a kendilerini mUdafaa

maksadiyla

bir emirdir. Kur'an-i

Kerim'de:

"Size harp acanlarla Allah yolunda siz dc savasin (inu

340

"Ey

salini akil sahipleri, kisasta sizin

diye verdiginiz faiz Allah katindu

"15111

hayat vardir." (Bakara Suresi,

ayet 179)
'

tarihi

hadise de sudur:

"AbdUlmuttalib, hayatmda on evlat yetistirmeye rnuvafjak olursa, bunlar

dan biritri Allah'a kurban etmeyi nezretmi? (adanvs)ti. Filhaklka AbdUlmuttayerine getirmek
lib on evlat babas; olmu$, bunlart yeiistirmis. binnetice nezrini
iQln bunlan fcur'aya (;ekm:$ti. Kw'&ya Abdullah (Hazret-i Peygamber'in fcobusij
isabet etti. AbdUlmuttalib de Abdullah'\ mezca.'iayn gotiirmek uzere hareket
ederek
ermij.'i. Fakat ku sfada Abdidlah'in hemsirei'eri (kiz kardesleri) jeryad
fcordej/eririin yerins on devenir. kurbar. edilmesir.i tekiif ettller. Bunun iizerine
develer He Abdullah srasmda k'jr'a cefci.'mi?. kur'a yine Abdullah'a Isabet
etmis, bunun icir, deuelerin adedi cogc'tu'mi, yirmiye ib!>jg olunmus, f'jkat
tekrar kar'Q Abdullah'a isabzt eimi^ti. Deuelerin adedi tekrar goalldm<S,

nihayel bunlann adedi yiize vard:g\ zarr.an, kur'a onlara fdeuelere) isabet etmi?,
kurtulrnus.tur.

bu merkezdedir. Fakat ibn-i tshak, deuelerin Kureys

tarafmdan tekiif olundugunu soyler. " (Mevlana Sibli [terc,

VriH-idfVtin riuayeti
rliesasi

(Ruin Suresi,

Omcr

.'19)

devlete

fiillerde lfasi,

artmaz! Allah rizasuu niurad ederek verdiginiz zekat ise kat kat arttirandir."
aye.t

zulum kabul

Bununla beraber

Abdullah da

ayet L61)

(SB)

olmasi

siddetli

bir tokat atana, iki tokat atilamaz.

ikinci tokat,

"O klmseler

Lakin mukabelenin buna

bir tokat atihr.

bir hareketle mukabele.

otcki yanagi
bir

mefhumu

bu

Ialk

hadiseden kalma

islam Diinya Gori'isu'ndeki dinamizmin bir tezahiiril

de "kisas"ta

"dhje dis, goze goz" suretinde dogru

olarak ifade eder. Muharref Hiristiyanliktaki su miskinlik
ve atalete mukabil, islam'da nahak yere bir tokat atana,
I

hareketsiz sermaye, zekat sebebiylc

bir

hissalatii

-aley

vesselam-:

"Veren
alici

Aynca Peygamber

tes;viktir.

KADlR M1SIROGLU

(reisleri)

Riza)- islam Tarihi, Asr-i Saadet,

c.

I,

istanbul, 1928, sh. 185}

ISLAM DUNYA GORUSU

dafaa harbi yapin), ancak a? in gitmeyin. iiphesiz

a$m

ki,

Allah

gidenleri sevmcz." 3H buyrulmaktadir.

Muharref

Hiristiyanliktaki pasifligin bir diger tezahiirii

de Katoliklerin evlenmeyerek rahip veya rahibe olmalannda

muahede
i

edilir.

Rahibeler evlenmeyi, ahirette giiya Hazret-

isa'ya zevce olacaklan umidiyle reddetmekteyken, rahipler

evlenmeyerek

kalplerini kadin

muhabbetinden koruyup, onu

Allah'a tahsis ettiklerini iddia etmektedir. Insan tabiatina ters

olan u tutum sebebiyle, tarih boyunca ne rezilane hadiselere

sahit

olundugu cok bilinen

KADlR MISIROGLU
haline getirir. Elbette kadinla ulfet ve

merhale olmasi gerekirken orada takilip

de vardir. Hem sadece kadin mi?! Mai da boyledir,

istidat

kazandiran

kalma

tehlikesi

evlat da!..

yegane

sart olan- evlilik, ilahi bir emirdir. 343

Bunun

igin

fitrat icabi

olmasi sebebiyle de sosyal hareketlilik kadar ferdi olgunlugun da

bir tezahiirune amildir. insani ictimailetiren

budur. Gercekten insanlann

iyal" ve

cogunun

en

esasli miiessir

sosyal faaliyetleri "evlad

"mai^et" (gecim) meselesinin

neticesidir.

ki,

Kur'an-i Kerim'de: "Evlatlanmz ve

mallariruz sizin icin fitnedir (imtihandir)."

345

buyrulmaktadir.

midir? Iste
Fakat diinya hayati, zaten bir imtihan alemi degil
acikhgi ile
aim
vechile
gercek mu'minler, bu imtihandan her
cikan kahramanlardir. Diyebiliriz
Katolikler,

ki,

yarim muntehir ve tarn

Mu'minler,
etmedikleri icin

su tavirlanna mukabil, islam'da -insan neslinin devami

bir

Bu sebepledir

bir keyfiyettir.

Katoliklerin giiya dindarhk (takva) icabi olarak ortaya cikan

muhabbetin muhabbetullaha

aile

giiya takvaya riayet

eden

bir korkaktirlar!..

hayatinda yasadiklan muhabbeti

ona "a?k-i mecazi"

asil

kabul

derler. Ask-i hakiki ise,

bir sifat-i ilahiAllah'a muteveccih olan asktir. Cenab-i Hakk'in

bir varliga
gayn
Allah'tan
yesi de "Rakib"dir. Hangi mu'min,

asin tevecciih ederse, Cenab-i

Hak onu o mu'min icin bir bela

bu tecelli ile ekseriya son cocuklannda

sevilen gozveya cok sevdikleri bir malda karilairlar. Boylece
iltifat-i
den duser ve kalb, asli hiiviyetine riicu eder. Bu da bir
Cenab-i Hak,
ilahiyedir ki, buna herkes mazhar olamaz. Zira
kaynagi

kilar.

Insanlar

:,4ft
bazilanna dalalet ve hata iizerinde miihlet verir.

Malum oldugu

Qzere, farz ibadetler,

Kur'an-i

gunun ancak

ciiz'i

zaman cahsjnak icindir.

Kerim'de: "Geceyi ortu kildik, gunduzu maiet

bir kismtni isgal eder.

Diger artakalan

ynptik." 3*4 buyrulmaktadir.

Diger taraftan

muhabbetullaha

evlilik,

istidat

Bu

iki

-Katoliklerin

kazanmasi

merhaledir

anlayis, sebebiyledir ki,

icin bir ilk

ikinci

ki,

organ olmaktan cikanp manevi

sandigmm

merhalesi

kalbi, sirf

aksine- kalbin

miimarese

(ant-

ise, evlat sahibi

kan pompalayan

bir faaliyete

bir

ma'kes veya musaid

Islam edebiyatinda

meshur

biter.
olmu ask kissalan netfeeten muhabbetullaha avdetle

Bunun en

tipik misali,

Mecnun" hikayesidir. Bu
Yunus Emre tarafmdan soyle izhar

"Leyla

kissada 6z ve hedef, air

renman) merhalesidir. Bunun

olmaktir.

Bu

ile

olunmaktadir:

"Mecnuna sordutar Leyla

Leyla

adi dillerde kaldi,

gonliim imdi bir Leyla buldu!

gitti,

Benim
Yiirii

nic'oldu?!

Leyla

yiirii,

Mevla'yi buldum,

Leyla diye diye Mevla'yi buldum!"

Bakara Suresi, ayet 190
I^inlzden bekarlan ve kolelerinizden, cariyelerinizden salih (mu'min)
olanlan evlendirin. F.ger fakir iseler, Allah onlan (evler.meleri sayesinde) fazl u
keremiyle zenyin y.ip.ir. Allah'in lutfu boldur. O, her ?eyi hakkiyla bilendir."

(S)
s
rpa

(Nur SOresl, ayet 32)

344
Netie Suresi, ayet 1011.
.

Biz bu gercegi, Sebil Dergimizi

345 Tegabiin Suresi, ayet 15.
346
ayet 15.

Bakara Suresi,

Almanya'da cikarmaya
(g)

ISLAM DUNYA GORti!

baladiimiz 1988 yihnda,

O'nun

AD1R MIS1KOGLU

birinci sayisinda 6ylj

Olan bu mai dcniz,

Melali anlamayan ncsle aina degiliz.
Sana yalmz bir ince raze kadin,
Bana yalmzca eski bir budala

anlatmistik:

ona ulasmak

"...Bir neticenin erefi,

(goguslenen) guglukler derecesindedir.

icin

iktiham oilman

Bundan

dolayidirki;

"haytr", "hiisn" (giizellik) ve "viXcud" (varlik) ziruelerine

uhsarak

"$er",

"kubuh"

(cirkin) ve

"adem"

kurtuiabilenlere ntmetlerin en buyugu

"ru'yet-i

Diycn bugunku beer,

(yokluk)den

Bu sefil istiha, bu kirli

Bulamaz sende, bende

olan "cennet" ve

cemalullah" vaad olunmaktadir.

u baya! otesi nimetlere ve bu biiyuk mes'ud neticeye

ula$mamn yegane uasitasi \se, "ask"tir. As,k, yoni seume

veya

bir yanlisjigi eliyle

dUzeltmeyi emreder.

ve "viicud"dan ibaret

hasretmeyip

He "Mevla"ya ddnuturme

Ta

ihtilafa

onu

Ask, yani bu dlemdeki

ittihada inkilab ettirecek bir sir ve ruyet (gorus)

ue kavrayis.1 He bakabilmek!.. A$k, yani Rabbin butun esmdsi

gibi be$er rein takati

ve

onu

hirs ve

hududunda kendisine

bir teklif olan

gonii! zenginliginin zirvesine yukselterek butun

heueslerden kurtararak, dire:

"Ask imis her ne var alemde

llm bir kiyl u kal imis ancak" dedirten maruf ve

mechul

hali yasamak'..

Bir terzi
gibi

yuksugunu dolduran sudaki mikrobik canh

kendi okyanusumuzda

hududuna

bizi istiddt ve

ki,

icin

Zahmetleri rahmet kilarak irade ve ihtiyanmiza Dunya

bir tiikenmezlik kazandinr."

demektedir.
ki,

her ferde gordiigii

mumkiinse o surette
olana, hak ve adli korumak

vaki

Modern

vazifeli bir

rejimlerde oldugu gibi

zUmreye, mesela polise

Sonra da kavlen ve fiilen

ey yapmak imkam yoksa "kalben bugz'u ernretmistir.

umGma tesmil etmitir.

mu^ahede

ferdin

zamanla

ettigi fasid

soz veya hareket, kendisi

de muhalefet hissi zail olmasin. Ostelik

yani kalben bugz edilmesi ile iktifa edilmesini,

tabiilesip

bu sonuncu hali,
imanin en zayif bir derecesinin

Tcabi olarak ilan etmektedir.

yanhsa mudahale, fman icabi bir

mudahaleci tavir
tavirdir. Ancak unutmamak gerektir ki, bu
sadece yanhsa karsi degildir. Ayni zamanda dogruyu emretmek

Bu da demektir

ki,

bunun
ani'I-miinker"dir ki, bu
hususundadir

men etmek"
Bu

iktidanmizin

ulastiran ask biiyuk ve harika bir netice dogurur,

Bu emir,

bu mudahaleyi bununla
hicbir

mana"

yani nasil

diliyle,

adina bir miidahale demektir.

keyfiyeti...A$k, yani "Leyla'lardan yola ciktp onlan tevhid

cehdi!..

bir

o derecede karsisindadir

islam, ataletin

istidad ve ltihasinm butun mahlukati umQlune alacak

derecede siddetlenip genislemesi... Ask, yani muntehasi
"kubuh", "er"ue "adem"i tasfiye ederek "hiisn", "hayir"

kalma yolunda merhaleler kat'etme

nazar,

ki,

ser't adi:

ibare,

"cmr-i bil-ma'ruf nchy-i

"dogruyu emretmek,

yanli^i

demektir.

bir ilahi

emir 347 olduguna gore, her mu'min, Islam

Dunya GoriisU nun

bir nevi polisi

demektir.

u degerlendirmeyi

te'yid eden bir hadis-i serifte de soyle buyrulmustur:

plamnda

:i

Aski, sadece nefsanT i$tihalardan birine hasreden giinumuz

gencligine tariz

P)

isimli siirinde:

makaminda

sair

Ahmed Haim. "O

Beldc"

"

iimrnetsiniz.
"Siz insanlar i?inden ?ikanlmi? en hayirli bir
men edersiniz!" (AM jmran Suresi, ayet 110)

iyilijji

emre-

tler, koliiliikleri

"Slzden

fairiniz bir

kotiiluk gorurse

onu

eliyle degi?tirsin.

yahud kalbi
se dill lie (dcgismasi igin soz soylesin)
tm&nm (amelln) en zayi/idir." (Muslim, Tirmizi)

de (buz

buna

etsln).

gflcii

Bu

yetmey,

(sonuncusu)

Q^A
gnS^s

ISLAM DUNYA GORUSI.

"Hepiniz gobansimz ve qobanhgimzdan mesulsit

nuz.

Gergekten "hig 6lmeyecekmi

6lecekmi$ gibi de ahiret

gibi

dunya

hemen

igin,

gahmayi emreden"

bir dinin

dinamizm olmaz mi?

ozii,

Gariptir
bil

igin

ki,

her hususta azami gayret sahibi oimaya muka-

"hirsa kapilmak"

men edilmisken, sadece

mubah gorulmustur.

"ilim

yolundn

hirs" takbih olunmayip

Ayraci sunu da ifade etmek gerektir

edenlere karsi mutlak

bir itaatie

toplum, idare

ki,

mukellef degildir.

Bu

itaat,

adaletle kaimdir, Adaletten aynlan ulii'l-emre (hukiim sahiplerine) itaat degil, isyan vacib olur.

Bunun

ser'i adi ise,

alc's-sulta" yani otoriteye has kaldirmaktir.

Gorusu'ndeki dinamizmin

Bu da

islam

"huru^

Dunya

bir tezahuriidur.

Diger taraftan zamanla ortaya gikacak yeni yeni meselelerin

Islam Diinya Goriisu kiymet hukiimleri
igin, ehline,

ile te'lif

edilebilmesi

uzere,

ilaveten bir

samimi Islam alimlerine taninan bu salahiyete

de her yiizyilda bir "miiceddid" yani yenileyicinin

zuhuru mujdelenmislir.

mevcutken

Dunya

Islam

bizzat

halde yaamayi gerektiren

Bu gergek,

karsilayamamasi

haklann tahdidi

revag kazandirabilmis olmalan gergekten

Gorusu'niiri hala layiki

uzere yaratilmistir.

bir

ile

anlasilamamis bulun-

bir surette kabil-i izah degildir.

ile

bir fitrat

hicbir ferdin biilun ihtiyaglanni

ile sabittir.

Lakin

arzu ve emellerin

birlikte
ettirir.

umumun

yasamak,

Bu da

bazi

menfaati

ile

bir

zamanlar komiinistlerin "Din afyondur!..." diyebiimis ve bu

masmdan baska

insanoglu toplu

birtakim kayit ve sartlar altma girmeyi icab

Yeryiiziinde bu olgude dinamik bir din

batil goriise bir hayli

SOSYAL

ADALET PRENSIPi

"i^tihat kapisi" kiyamete kadar agik birakilmistir.

Sistemin, bilhassa sosyal hiikiimleri itibariyle duraganlasmasini

onlemek

B-igTIMAlLiK veya

te'lifini

gcrektirir.

Halbuki Dunya hayati. kendisi

igin bir

"imtihan alemi"

olarak takdir edilmis olan insanoglu, hayra da, serre de rneyyal

ve istidath olarak yaratilmistir. Ondaki en koklu temayullerden
birinin egoizm (benlik) oldugu malumdur. Bu temayiil frenlenemezse toplumda "hak kuwettir" kaidesi carl olur ve binnetice
tecaviiz ve zulmtin hakimiyeti onlenemez.

FelsefT sistemler, su

{)

"&&_

'

Bui:

Mii

birtakim akli mut'alar

menfi neticeyi onlemek

(veriler) ileri

igin

insanlan

surerek digergamhga davet

Vjfr

tSLAM DUNYA GORUgO

KADlR M1SIROGLU

W>

yiizden fazla cesidi bulunan "sosyalist teoriler"e ragmen,

ve
Diger taraftan imanin ilk meyvesi, kalbde muhabbet
merhamet hisselerinin uyanmasidir. Bu ise, Kur an-i Kerim'de
"Rahman" ve "Rahun"
ilk gkan sifat-i ilahiyenin

bugiin Diinya 'da "sosyal adalef'in temin olunabildigini soy-

olmastndandir.

etmekte

iseler

de bu hususta hicbir mueyyide ortaya koyama-

mahkum

diklannclan basansizhga

olmuslardir. Gercekten

iki

karsimiza

lemek imkansizdir.

"iman" ve

iizere.

temin etmesine yardimci olmak

mevislam Diinya Gorusu nde ikinci bir muessir daha

Bunlada

CUttur

ki.

Imanin su

giizel neticeleri
:

islam Diinya Goriisii

"nefis tezkiyesi" gibi

ise,

iki

beseri

egoizme

karsi

miithis mtiessire sahiptir.

zeminde "zekat" ve "infak"

mi'isaid bir hale getirdigi

ve tavsiyelerle sosyal adaleti

hem

temin ve

hem

gibi

bu da "Nefis Tezkiyesi"dir.

emir

de bunun

b- Nefis Tezkiyesi

devamini garanti eder. Simdi bunlan kisaca izah edelim:

Liigat

"temizleme, ayip ve kusurlardan

olan "tezkiye", ashnda butUn ibadetler ve

itibariyle,

anndirma" demek

Iman:

a-

manasi

O'nun hakikatine mutabik bir muhtevada iman

etmis olmak, kalbin en esasli fitri ihtiyacini tatminle huzur ve

nefis, zorlu bir hahatta ilahi emirlerin nihai gayesidir. Lakin

degildir. Bu sebepledir
simdir. Onu dize getirmek kolay bir is
"biiyiik cihad"
lisanindan
etmek, Peygamber

sukuna kavusmasindarv"19 maada

olarak ifade ediimistir.

Allah'a,

dolayisiyla

emrolundugu

gibi

bir

de iradeye muessiriyeti

"dogru harekefin350 bir teminatl

olarak tezahiir eder. Zira sarnimiyetle iman etmis olan insan,

kotiiliigu

emreden

nefsin 351 arzulanna tab! olarak yasanan bir

hayatin, -ebedi vasfiylabir siirelte bilir.

Ayni

cehennemde nihayet bulacagini

kat'iyetle,

aksine hareketle varacagi yerin

cennet olacagina da inanir. Bu takdirde

onu dogru yola sevk etmez mi? Cunku

bak! bir menfaat elde etmekte ve
ettigi ile

tadir.

Bu

sebepledir

ki,

etmek

olan egoistlik

bile

olandan vazgecerek

de bu menfaatin, terk

btiyiik old'jguna

insanoglu, su
bile

fitri

fan!

hem

kiyaslanamayacak derecede

sonra fitriolan egoizminin

yakini

iman suuruna

inanmakulastiktan

onu hayra sevkedecegini kabul

ki,

nefsi islah

Hakikaten gayet mesakkatli olan "Tebiik Scferi"nden

vesselam -.
doni'iste Peygamber -aleyhissalatii

"Kucuk cihaddan buyiik cihada donuyoru/..

"

buyur-

muslardi.

bulan Islam ordusu, bin kilometre

ve
mesafeye kadar gitmis ve geri donmustu. Dehsetli sicak
meseferin
bu
olan
kurak bir mevsimde gerceklestirilmis
derileri -adetasakkati ile Medine'ye ulasan mticahidlerin

Halbuki otuz bin

kisiyi

kansmisti.
kemiklerine yapismis, saclan-sakallan birbirine
soran sahabiye
btiyiik cihad ne olabilirdi?! Bunu

Bundan

akl! bir zarurettir.

Efendimiz su cevabi verdi:

'

'

"Kulbler ancak zikrulluh

ile

itminana (hakikl

hllZUra) eri?ir." jRa'd Suresi,

"Einroluiiiliiijiin gibi

dosdogru

Aslinda Pijyti.imlwr'c olan bu

!SI

kucuk cihaddan buyiik cihada, yani

352
simizle miicahedeye donuyoruz."
"-Evet, simdi

ayat 28)

"Muhakkak

ki,

(Hud Suresi, ayet 112)

biitun iman ehlinedir.
siddetle emreder." (YQsuf Suresi, aysl

ol!.."

ilahi hi tab

nefis kotiiliigii

O'nun sahsinda

'-

53)

Siiyuti,

Camiu's-Sagtr,

II,

73.

nef-

ISLAM DUNYA GORUSU

Peygamber
lanndan

-aleyhissalatli vesselam-'in

hayatinin bir imtihan alemi olmasinin neticesidir.

igin

"Ummetim ac/ma en gok korktugum

heualanna uymalandtr.

" 353

Lewame:

2-Nefs-i

Bu, terbiye yoluna giren nefsin

merhalesinin adidir. Boyleleri

ey, nefislerinin

"3M

hangi

bir saikle

gunah

ilah?

fakat sonra

isler,

pisman olarak

Hak

Cenab-i

soyle buyurmaktadir:

ise

"Muhakkak

Id,

muazzeb olunmaya baslama

li'iklerden

eden (k6tijlukle.rden
onu fenahklara gomen de ziyan

bitmemitir.

etmistir." :,M

Mulheme: Bu,

korunarak

Lakin nefsin

nefsini tezkiye

anndiran) kurtulusa ermis,

ilah!

gizli hile

safhasidir.

kalbi Allah'tan uzaklastiran kotii-

emirlere

eden nefsin

ittiba

henuz pusuda ve

firsat

kollamaktadir.

Bu merhalede

nefis,

lub edilmis. ve itaat altina ahnmistir. Kalb,

"(Ey Rasuliim!) Nefsan? arzularim kendtsine ilah cdineni

gordiin mil? Artik ona sen mi vckil olacaksin?" 3 "

Bu demektir

ki,

nefse uymak, Cenab-i

da kendisini birakip onu

ilah

bir

Bunun

5- Nefs-i Radiye:

Her an Allah

Bu makama

agir olan bir ciirumden kurtulabilmek

dadir.

etmek, yani temizleyip anndirmak

hos!.." derler.

erkam

usul ve

konulmustur. Denilebilir

ki,

ise,

la-

dim emirlerle ortaya

tasavvufi faaliyetin nihaT he-

Bunun

6- Nefs-i Merdiyye:

Bu da

^
3o4

356

'

357

Suyuti. Cflmiu's-Saglr,

I,

Mace, Ziihd, 31.

bir

merhalesi daha vardir

bu gahsjnakla

Allah vergisi olup, Pey-

12.

imdi de iman ve nefs terbiyesi sayesinde olgunlasan insani

<

Furkan Suxesi,

Mahza

ki,

gamberlerin nefsi bu merhalelerdedir.

Sliih-i Miislim.

S?nis SOresi, iiyet

Allah 'in kendisinden razi oldugu

Bunlardan maada nefsin "Nefs-i Kamile" veya "Nefs-i

Safiye" denilen

Timiizi, Kiyamet, 25; ibn-i

Makami"nda ho, kahnn da

sahibi "Riza

ulaanlar, "Liitfun

elde edilen bir netice degildir.

3

oldugunun idrakine

nefsin mertebesidir.

defi budur. Birtakim farz, sunnet ve nafile (emrolunmayip

sadece tavsiye edilmis) ibadetlerle tezkiye edilen nefis su

mertebelerden yecer:

ile

ererek ondan "hayir ve ser" ne halk ederse razi ve hosnut

olan nefsin mertebesidir.

i?in nefsi tezkiye

zimdir.

huzur ve teslimiyete

yiikselmistir.

curumdiir.

Bu derecede

tamamen mag-

ulasmisjir. Kul bu merhalede "arif-i billah" mertebelerine

Hak nazann-

edinmekle es d<*qerde

sifatidir.

ve desiseleri, heni'iz tarn manasiyla

4- Nefs-i Mutmainne:

'

355

nefsini

3* 5

3- Nefs-i

ilk

afva giivenerek veya her-

levmeder, yani ayiplar. Bu, islenen giinahlardan vicdanen

"Gergek pehliuan, ofke antnda nefsine hakim olandir."

Emmare: Emmare, "90k emredici" demektir.

emreden nefis demektir. Bu, nefsin hicbir terbiye ve
tezkiye gormemis. halidir. Bu, onun fitri hususiyeti olup Diinya
1-Nefs-i

Kotiiliigu

halde Allah'tan (hayir) umandtr.

tab} kildtg}

ikaz-

hakim olup onu hesaba gekerek oliimgah$cm, ahmak da nefsini hevasina

"Akilh, nefsinc

den sonraki hayat

bu husustaki

arzedelim:

bir-ikisini claha

KADIR MISIROGLU

'J-

?iy<>t

10.

43.

ne

gibi ictima? vazifeler

beklemekte oldugunu gorelim:

^^

ISLAM DUNYA GORtJgt)

c-

Zekat

KADIR MISIROGLU
mevcudundan

olan "zekat" kelime olarak

alinmaktadir. Bu vasfiyla kapitalist sistemdeki vergilerden fakir-zengin dengesini saglamak ve bunlar

arasinda ucurumlar meydana gelmesini onlemek hususunda

"nema" (cogalma, buyiime) ve "taharet" (temizlik) manalarindan turemi?tir. Buna gore zekat vermek mah cogaltir 358 ve

cok daha muessirdir. Aynca zengin sayilmanin olciisu yani

"nisab" 363 da en alt seviyede tutulmustur. Bu suretle de

temizler 359 demektir. Temizlemesi. zekatla maldaki fakirin,

halkin biiyuk bir kismi zekatla mukellef kilinmistir. Boylece,

ihtiyaclan karsilamanin asil kaynagi, sa'y ve amel yani ca-

Sosyal yardimlama ve tes&nuduninsanlik tarihinde goriilmemis en

haklom

Bu

mukemmel

tefrik

bir sekli

edip ihtiyac sahibine verilmesiyle gerceklesir.

malT ibadet o kadar ehemmiyetlidir

temel esasindan

bes.

ki,

Musliiman olmanin

biridir.

Fakirlere, zenginler tarafindan yapilacak

Buna kulun kulluktaki sidkma (dogruluk ve

olmasmdan dolayi bu ad verilmistfr. 360 Lakin

adi "sadaka"dir.

samimiligine)

delil

sadakalann hepsi ayni mahiyette

ve

olmak Qzere uq

nafile

yardimlann umumi

degildir.

Bunlar

kategoridir.

bir ibadettir. AslT ihtiyaglardan

gecmis. olan

belli

miktarda

luman, bunun kirkta

mah

birini fakir,

kimselere vermekle miikelleftir.

Vermeyenden
bir ibadet

bir

kere verilen

maada uzerinden

cocuk ve mecnun

gibi

gayr-i

bir yil

olan erkek ve kadin her Miis-

yolda kalmi ve bordu.

Bu ilahi bir emir,

gibi

yani farzdir. 361

islam devletinde zorla ahnir. Bu, ayni

oldugundan

lazimdir

ki,

muslimlerden ve btiluga ermemis,

mukellef olmayanlardan ahnmaz.

zekat kardan veya gelirden degii. mal

"(Fakirlere) bir fey tofah ettiginizde Allah

cocuru ve dnha

iyisinij

onun yerine

digerini idaha

gctirlr." fSebe' SOresi, ayet 39)

Zekat, tezkiye kcikiinden Klremistir.

da tenizleir.ek demektir Nilekim

Cenab-i Hak: "Onlann mallanndan sadaka al, boylece onlann kendilerinl ve
mallanni temiz ve koruliiklerden anntnis kil." (Tevbe Suresi, ayet 103)

ileriye

gidememektedir. Esasen

cogu kereDi'inya

esiz birer tedbirdirler.

fitraten egoist olan insanoglu,

ihtiyari vazifelere iltifat

Goruu'nde

hem

dunyevT

etmez. Bu sebeple islam

36 "

ve

hem de

uhrevT bir

suretle mueyyidelendiren bu mukellefiyetler, sosyal adaleti

temin bakimindan emsalsizdirler.

"Higbir din, hiqbir hayirseuer teekkul yoktur

ki,

kendi

miintesiplerine teauun ve tenasurla (yardimlasmak) emretmesin. Esasen bu muesseselerin istihdaf ettikleri (giittuk-

biiyuk gayelerden

ieri)

bu yardimi

bir

birisi de budur. Fakat bu teavun,

hak olarak kabul eden ue ona mutehailim

Zekat. sadaka, harb ganimetlerinden ahnan humus (beste bir), zirai

mahsOllerden ahnan osiir (cnda bir), harac, fitir sadakasi, kefaretier, rafakalar... Humus
hari?
bunlann hepsi fakire verilir.

maun zekat taaiiuk eden mlktanna denir ki, giidirhem, altindan yirmi m'iskal, en'dm-i sefmeden katjna ba$tbos
detie, sujir gibi kayuanlardan) deuede fees, siytrda otuz, (couun
ue

Nisab, ser'i islilahta

mujten

iki ytla

stihnan

at,

" (Haci ZihnT Efendi,

Nimet-i islam, Istanbul, tarihsiz, sh. 565)
Devlctin zekati toplama hakki vardir. Hazret-i Ebubekir, zekfit vermek
Islemeyenler iizcrine asker sevk etmistir. (Tafsilat icin bkz. Mevlana ibir a

Zekat, Kur'an

Kerim'de 32 kere namazla

islam'da mal

hususunda

BasJ<a dinlerde de hayirseverlik ve yardimlama tavsiye

edilmisjir. Fakat bunlar, Islam 'daki gibi "farz" veya "vacib"

decide kirk adettir.

Suresi, ayet 60)

'

adaleti gerceklesjirmek

zamanda

Zekattaki kirkta bir 362 nisbet az gorulebilir. Fakat unut-

mamak

cesitli sebeplerle bunu ba?aramayarak

adz kalanlann yiizunu guldurmek ve onlann zenginlere karsi
husumetini bertaraf ederek kardeslik duygulanni takviye
etmek maksadiyla vaz' olunan bu miikellefiyetler, sosyal

vasfinda olmadiklanndan, bir nasihat ve tavsiye olmaktan

Farz olan sadaka, "zekaftir. Bu, yilda

malt

farz, vacib

lismak oldugu halde

ile

alakali haklar

on

cesittir:

birlikte zikredilmistir.

)6

'

q e

sh.

79

vd.)

islAm dunya uokusu

(vacib ve lazim) vazlfe halinde yu/csefc

yegdne

fair

mevki bah$eden

"SM

din, Islam dinidir.

KADIR MIS1ROCLU
CenSb-i

Hak

birtakim mukafatlar vaadiyle bunlara ozendirir.

Ozendirilen infaklann zirvesi "isar"dir.

ihliyacini kars^layacak bir seyin,

Sadakanin vacib olam,

"fitir

sadakasi"dir.

Bu da

"zelahsisidir.

katu'r-re's", yani bas,in sadakasi da denilir. er'an zengin

maada

bir

kendi zaruri

mii'min kardese

Comertlik, Islam'da ahlakin temel direklerinden

Fakat comertligin "Tsar" derecesinde mevcudiyeti

birisidir.

sayilan bir kimsenin, zekattan

muhtac

Isar,

dort mukellefiyeti daha

baska hicbir ahlak sisteminde hayal

bile

edilemez.

"' 7

vardir. Bunlar:

Cenab-i
1

Hak

soyle buyurmaktadir:

sadakasinin vacib olmasi,

-Fitir

"...

Kendileri zaruret icinde bulunsalar bile, unlari

2-Kurban kesmenin vacib olmasi,

nefslcrine tercih ederler

3-Yakinlannm nafakasinin temin olunmasimn vacib

ol-

(tear ederler).

Kim

nefsinin cimri-

liginden korunursa, iste onlar kurtulusa erenlerdir." 3

18

'

masi,

"Kendileri istekli olduklari halde yemeklerini yoksula,

4-Sadaka almanin kendisine haram olmasidir.

oksiize, esire verirler ve onlara:

Dikkai edilirse, yukanda zikredilen "vacib" vasfindaki uc

mukellefiyet de mali olup ictimai tesanudii temin maksadina

Rabbimizin sert ve belah bir iiuniinden korkariz. derler.

Buna

'

sadakasi da, kurban gibi vacib vasfiyla senede

keredir. Zekattan farkli olarak biiluga ermerni$

icin

de verilmesi

cocuk ve

deli

bir misnl zikredelim:

"Abdullah bin Cafer -radiyallahu anhbahgesine tigradi. Bahgenin hizmetgisi siyah?

getirml$lerdt.

Bu

Bunun lizerine
konujma oldu:
fitir

sada-

Senin

kopek

bir

seyahat esn&smda, bir

bir kole

idf.

Koleye

iig

hurma

add ekmek

ekmeklerden birini ona alu. Kopek,

de atli. Onu da yedi.
Abdullah bin Cafer -radiyallahu anh ile kfile arasmda soyle bir

sirada bir

ekmejji yedi. Obiiriinii

gerekir. Qunkii hadis-i enfte:

"Nafakasim (gecimini) sagladigimz kimsenin

kasim

bir

size Allah rizasi icin

yediriyoruz. Sizden karsihk ve tesekktir beklemiyoruz. Biz,

baghdir.
Fitir

Bunu

atti.

geldi. Kble,

Onu da

yedi. Ogiinciiyii

iicretin nedir?

Siyahi kole:

veriniz!..." buyrulmustur.

Bunun miktari; bugday, arpa, hurma ve kuru iizum uzerinden

hesaplamp her yil muftiilerce ilan olunur. Kithk zamanlannda
para yerine ayn olarak verilmesi daha efdaldir.

ifte gordiigiiniiz iig

"

Nigin hepsini

ekmek.
kopege verdin?

Kole
-Buralarda big kopek yoktu.

Bu kopek U2ak yerden

gelmistir.

Ag durmasina

gonliim rfta olrradi." dedi.

Abdullah -radiyallahu anh-:

Peki. bugiin sen ne yiyeceksin?"

-

Kole:

Sabredecegim. gunluk hakkimi Rabbimir. bu ag mahlukuna devrettim.* dedi.

Abdullah -radiyallahu anh-:
"-Siibhanallah! Benim gok comert oldugumu soylerler. Bu kole. hr.ds;n daha

d-infak
Infak, yani

emirdir.

mallann Allah yolunda sarfedilmesi

ilahi bir

c6mertmis! byyurdu.

"' f*

Lakin bunlann

bir

kismt tavsiye mahiyetindedir.

Ardindan da o koleyi ve hurma bahgesini

ligi

'

(SLS)
'

Sahib

Biihari

Muhlasan

Tecrid-i Sarin, c. 5, sh. 7

"Allah yoliimln infak edin." (Bakara Suresi, ayet 195)

ona

Istanbul

bagisladi."

2003

:u,K
I

satin aldi ve koleyi

(Kimya-yi Saadet'ten naklen:

sh. 171 vd.)

lasr Suresi, ayet

Osman

Nuri

azad edip, hurma

Topba; Son

Nefes,

ISLAM DUNYA GORUSU

KADlR M1SIROGLU
Infakta bir-iki hususa riayet lazimdir

Allah da onlan, o giiniin fenahgindan korur. Yiizlerine

bunlardan

ki,

biri

ikramin sevilen seylerden yapilmasidir. Boyle olursa miikrim

parlakhk, goniillerine sevinc verir." 369

Hak

"birr"" seviyesine yukselir. Cenab-i

1

soyle buyuruyor:

islam toplumunda herhangi bir sebeple gecimini teminden

adz olanlann korunup kollanmasi

vardir

ki,

infak bunlann

umum!

yetecek miktara da "nafaka"

temin

miikellefiyeti,

icin cesjtli

adidir.

denilir. Bir

yardim

"Sevdiginiz eylerden Allah yolunda harcayincaya kadar

sekilleri

Gecimi saglamaya

cennete ve

insan icin nafakayi

once sahs! ve sonra da kendi

aile efradi

Ikincisi

farzdir.

Sonra

kendileriyle

evlenme yasagi bulunan

usul ve

torunlar) gelir.

"Ana'ya babaya, akrabaya, yetimlere, yoksullara,

kimisnl.ua, yammzda bulunan arkada a, yolda kalanlara,
sahip oldugunuz kolelere iyilik edin." 370 buyrulmaktadir.

kirn

Peygamber,

oldugunu soran

giileryuz

(birr)

eremezsiniz." 372

ve tath sozle yapilarak muha-

calimaktir.

Islam'da, bir toplumdaki yetim, dul, sakat vs. biitiin acizlere

"farz" ve "vacib" emirler veya mtikafatlarla cazib kilinmis.

tavsiyeler yoluyla muthis bir

himaye

agi tesis edilmislir:

"Ey iman edenler, kazandiklannizin ve sizin icin yerden cikardigimiz iirunlerin en helal ve en iyisinden Allah
yolunda harcayin (zekat ve sadaka Venn)."373

Ayet-i kertme'de:

Hazret-i

de ikramin

tabm incitilmemesine

hakkinda mevzubahistir. Jslam'daki gercekdlik {realizm)in

bir icabi olan bii mukellefiyetler, aynen zekatta oldugu gibi
iuru (anne, baba, biiyiik anne, biiyiik baba, cocuklar ve

en giizeline

iyiligin

bir

iyilik

yapilmasma en

layik insanin

ve acik olarak gece ve giindii/. harcayan kimseler var ya, i?te onlann Rableri katinda ecirleri
vardir. Onlara hicbir korku yoktur ve onlar inahzun da
"Mallarim

gizli

olmayacaklardir

"

374

sahabiye:

"Mallarim Allah yolunda harcayanlarm

"-Annen!.." karsihgini vermis^ "Sonra?" diye tekerriir

eden bu

gi yiiz

daneli yedi ba$ak bitiren bir

Allah diledigi kimseye

suali iic kere:

"-Annen." diye cevapladiktan sonra:

"-Baban ve ondan sonra da en yakinindan baslayarak

uzaga dogru diger hisimlann..." buyurmustur.

cok

geni^tir.

Bu

Her

daha kat kat

hali,

tohumun
verir.

her ba?a-

hali gibidir.

Allah'm ihsani

375
eyi hakkiyla bilendir."

ayet-i kertmeler

ve daha baskalan, bunlara ilaveten

bircok hadis-i enf, infaka ozendirdigi gibi

Peygamber Efen-

dimiz ve O'nun ashabmin tatbikati da sosyal dayanisma ve

Bu

infaklann, belde orfiine gore "kifayet olciisiinde"

olmasi gerekir. Ciinku bu infak ihtiyac sebebiyle "vacib"

yardimlasmanin en

ideal tezahurleri

kendi lisaniyla:

olmutur.
371

Burada

(km

zikri

ins.in Surasi,
Nisfi SQresi,

gereken

<"iy<!l
ixyi'.i

.SI
:ifi.

1.

bir

mesele de sudur:

372

Birr,

haynn

kenial derecesi demektir.

imran Suresi, ayet 207.

373
Bakara Surest ayet 267.
371
Bakara SQresi, ayet 274.
375
Bakara SQresi, ayet 261.
Al-i

ile

doludur.

Peygamber

1SI.AM

DUNYA GORU51J

"Insanlann en hayirhsi, insanlara en qokfaydah olandir.

buyurarak "en hayirh oIma"yi kendine

faydasi

dokunmakla

olmak, evveliyelle

ifade buyurmuslardir.

acizleri

korumakla

da "yetimler" ve "dul kadinlar"

ilk

degil,

hem

basjar.

Peygamber

"

cinsine

Hemcinsine

KADlR MISIROGLU

faydali

gayr-i iradi

olsa-

Bir hadis-i erifte de:

"En hayirh ev iginde

yoksul iken

hlar'da

(secip)

barmdirmadi mi? Ve
yola koymadi mi? Ve seni bir

saili (isteyeni

ise,

sakm yetime

(faizsiz

Rabbinin nimetini anlat da anlat."'

Sarhosun

mek

kayip dusmus.

biri,

isterken, yol

kenannda

basina sQrerek camurlan

bir

silrnis.

Eli

camurlanmis.

cocuk gormus ve

Bu cocuk

Onu

elini

sil-

onun

o sirada -herhangi

(dul kadinlar)

Osman-

Bankasi"

kurulmutu.

veya paranin ebedi olarak

alinip satilrnasmi

men etmektir.

tslam'da vakfedenin

bir

maksada

tahsisini

koydugu

sart, sari'

yani Allah'in koydugu sart gibi kabul

Hadisciler, vakfi,

veya

edilir.

Kur 'an-i Kerim'deki:

"Sevdiginiz seylerden infak etmedikce (Allah yolunda

sarfetmedikce) "birr"e (en yiiksek hayra) ulasama/simz."

mazmunundan

ayetinin

cikarmaktadirlar.

sebeple- aglamakta olan bir yetimmis. Sarhosun kendisini

bir

Bir hadis-i sertfte de:

sevip oksadigini zannederek gozyaslan dinmis.

'

Suyuli, el-Cainiit's

'

Runlardan

"V

bir

S'orjir, II,

kagm

8.

zikredelim:

liani lii/ israilofiutlan'ndan stiz almistik.

etmeyeceksiniz, ana babaya

iyilikte

baskasma

Allah'tan

ibadel

bulunacaksiniz ve yakinlara, yetimlere ve

yobsullara da (thsan edeceksiniz)..." (Bakara SCresi. ayet 83)

"lyilik, yiizleriiiizi doiju ve bati tarafina ijevirmeniz degildir. Asil iyilik,
kimsfiiin yuptiijidir ki, Allali'a, abiret giiniine, meleklere, kitaplara, peygam-

"Ademogiu oldugii zaman, amel defteri kapamr. Oq

kimse bundan miistesnadir. Deuamh sadaka (sadaka-i cariye)
meydana getirenler, topluma yararh bir amel birakanlar
" "
ve kendisine hayir dud eden hayirh bir eulat birakanlar.
:i

buyrulmaktadir.

berlere Inanir, (Allah 'in nzasini gczeterek; yakinlara. yetimlere yoksullara, yoklu
kalmislara, dilenenlere ve kblelere sevdigi maldan harcar, namaz kdar, zekal
verir..." (Bakara SQresI, ayet 177)

Burada zikredilen sadaka-i cariyenin vakif mefhumuna

tami tamina mutabik oldugu siiphesizdir. Bu sebepleciir ki,

"Uphesl2 o klmseler ki, yetimlerin mallanni haksiz yere zulmen yerler,

mulaakkak onlar karinlannda sirf bir ate yemif olurlar ve yakinda cilgin bir

vakif tesisi, Asr-i Saadet'te basiamistir.

(SQp)

(yetimler)

ve Erami

banka mevcuttu. Bu yetim ve dullara karz-i hasende

bore) bulunmak ve onlann mallanni nemalandirmak

(ayn)

baska

Yetime muavenetin degerini anlamak icin Peygamber

Efendinriizin lisanindan varid olmus bir vak'ayi arz edelim:

buy-

infakin zirveleshgi asil islam! miiessese "vakif'tir. Bu, bir

mal

buyurmaktadir.

"Eytam

gibi isler icin

ve sorani) azarlama! Fakat

78

"

adiyla bir

(secip)

zengin etmedi mi? Oyle

kahretme ve sakm

yetimin barmdigi evdir.

Dul kadinlar da ayni hassasiyetle korunmaktadir.

Cenab-i Hak:

seni yol bilmez iken (secip)

bir

rulmaktadir.

emirler ve tavsiyeier muthistir." 7

"O, seni bir yetim iken

dindirdigi

bildirmektedir.

alirlar.

Gercekten yetimlerin korunup gozetiimesi hususundaki

ve sellem-, o sarhosun velev

bu yetim cocugun gozyalanni

magfiret olundugunu

icin

Bunlar arasinda

sirada yer

de

-sallallahu aleyhi

ate>e konulacaklardir." (Nisa Suresi, ayet 34)

"O halde yctiiiK- k.ihretnie (onu zclil ve hakir etme)." (Duha Suresi, ayet
'

Huha S uresi,

."tynt

Gil

37 '
9)

:l!,<>

Al

Imran Suresi, ayet 92.

14; Ebu Davud, Vesaya.

Muslim. Vasiye.

14; Tirmizi,

Ahkam,

36.

ISLAM DUNYA COKIJSU

KADJK M.ISIROGLU

Gercekten:

-lstersen

Hazret-i Ai?r'den (v. h. 57/676) nakledildigine gore,

Allah 'in elpsi Medine'de yedi parca tasinmazt
(gayr-i menkulii)
vakfetmi?tir.

Nadirogullanndan

Muhaynk

isimli bir

Yahudi,

Uhud Gazvesi'nde Muslumanlarin

safinda yer almis ve savas

oncesi soyle bir vasiyette bulunmustu:

iara

tasadduk

arazisini;

mahn
et.

mulkiyetini elinde

buyurdu.

Bunun

tut, gelirini yo/csu/-

Omer,
gegmemek

uzerine Hazret-i

satilmamak, bagislanmamak ve mirasla da

yakin hisimlara, diiskunlere, yolda

iizere gelirini yoksullara,

kalmisa, Allah yolunda savasanlara ve azatlik antlasmasi

kolelere vakfetti. Mutevellinin de

bundan

yapan

orfe gore yiyebile-

cegini sart kostu.

-Ben olursem
0, AHah'in sarf

Muhaynk
parcadan
kalmi,

biitiin

et dedigi

in

ibaref:

mallanm AHah'in
yere harcasin.

da bu mallan,

(6.

218/833)

gore Abdulmuttalib ve
gore ise, islam'm ve

bir rivayete

ihtiyaclanna vakfetmisrir. islam'da

acil

vakfin bu oldugu kabul

Hisam

bir goriise

edilir.

Ibn ishak

gibi Islam tarihcileri

(6.

ilk

151/768) ve ibn

Muhaynk'in

uzerine, AHah'in

bir araziyi

elgisi,

ne yapmasi gerektigini sormasi

"Onun ashm hapset,

gelirini dagit!"

Bu

ilk

duzenli vakif Hazret-i

Hazret-i

(6.

:,K1

dahigorulmektedir.

O derecede ki, -ewelce zikredilmis oldugu

Osmanhlarda insanlann himaye ve korunmasi

kemale ermis, sira hayvanlara gelmis ve gog edemeyen leyleklerin bakim ve gozetimi icin bile vakiflar tesis edilmistir.
Qzere- bilhassa

Islam, her

meselede toplumun menfaatini

ferdi

menfaate

MedenT Kanunumuz olan Mecelle'de "Zarar-i

amrm (umumun zaranni) def icin zarar-i has (sahsiri zaran)
ihtiyar olumir." (Madde 26) hiikmii vardi ki, bu, hie siiphesiz
islam! bir kaidedir.

FerdT ibadetlerin en ehemmiyetlisi olan namazin cemaatle

Ashab-i Kiram'in onde gelenleri, kimi mallanm sagliginiken tasadduk etmis, bir bolumunu de vakfetmislerdir.

hususta

Hafsa'ya

Vakif tesisinin zamanla nasi! muthis bir "hayir seferberligi"

buyurmustur.

cla

kizi

tercih eder. Eski

Diger yanclan Hayber Gazvesi'nden sonra Hazret-i

Omer'in

23/643) sevdigi

vakifname diizenleyerek

bir

haline geldigi Islam tarihlerine sathi bir surette goz atmakla

islam 'a

girdigini nakletmislerdir.

(6.

Bu hususta

41/244), sonra da nesline teslim ve vasiyet eyledi."

sozQ gecen gazvede oliimu uzerine yedi

olan tainmazlan Hazret-i Peygamber'e

Hasimogullari'na, baka

Muslumanlarin

elgisine ait olsun.

Omer

Omer'e

aiddir.

-radiyaliahu anh- Hayber' in fethinden

sonra kendisine isabet eden cok sevdigi

bir

bahceyi vakfedisini

lfasi, ferden tfasma nazaran yirmi sekiz kat daha makbul olmasi
da islam? emirlerde daima toplumun 5n planda tutuldugunu
gosterir. Islam! idarede emredilmis dort esastan 2 birinin

miisavere olmasi,

Cuma

namazinin mahall! ve

beyne'l-islam bir "istisare toplantisi" olmasi

olan istisarenin 383 uirer

^oy!e anlatir:

fiil!

Haccm

hep

ilah!

ise

emir

tezahurleridir.

Bilhassa "hac" senede bir defa toplanan

Dunya capinda

"AHah'in elgisine:
Prof. Dr.

-Omrumde
arazi

bana isabet

Hazret-i

sahip olmadigim kadar

etti,

Peygamber

giizel

ve degerli bir

bu hususta ne buyurursunuz?" dedim.

Vak:f Meseleleri, Istanbul

V)'-)S

sh

Otekiler: 1- tslami hukum'erin tatbiki, 2- Emanetin, yani

gore verilmesi, 3- Biattir.

mcvkf ve me'muri

vetlerin ehliyete
"!>

de:

Hamdi Dondiiren- Guriumuz

26 ud.

hususunda oniarla miisavere et!.." (Al inn,:!: Suresi, ayel !.'j9)

iyleri, daima aralannda miisavere ileilir " ($C>ra Suresi ayel

fftfk

"Oiilarm

\Mf
__

^|^

ISLAM DUNYA ('H)KUSU

bir istiar? meclis,

bugiinku manasi

ile

umumT

bir

kongre de

mektir.

Kefeni temsil etmek uzere ihramla icra edilcn hac

esnasindaki rukiinler (tatbiki gereken esaslar), hem ferden
vahdaniyet tarihinin

belli bali

de tani$ip kaynamasi ve
emsalsiz bir mesheridir.

Bu

fikir

hadiselerini tahattur ve

hem

ah veriinde bulunmasinin

vasfi

ictimailik prensipinin bir tezahiir

ile

de hig iiphesiz Islam'in

ve takviyesidir.

C-

NIZAM PRENSIBI

Bir

goruun "Diinya Goriisii" sayilabilmesi

icin akla

lebilecek her suale verilmi? bir cevabi olmasi gerektigini ve

cevaplarm da kendi aralannda

tezatsiz

bu

bulunmalan icab ettigini

evvelce izah etmi^tik. "islam Diinya GdriisuTnun

bu genilikte ve hem
manziimesi oldugunun

ge-

ise,

hern

de ilaht mene'li bir kiymet hiikumleri

tafsilatini

da arz

"Diinya" kelimesine ragmen

tamamina amil bulundugu uphesizdir.

etmitik.

Unvandaki

bu goru?lerin hayat ve Kainat'in

Zira insan mufekki-

resi icin varid-i hatir olabilecek suallerin snf Diinya

olmadigi

ile

sinirh

bir bedahettir.

Kainat ve onda mevcud o!an atomlardan fezayi dolduran

sonsuz
ile

yildizlara

kadar butun variikiann

kaim oldugu 384 bircok

filozof

bir

nizam ve

intizarr;

ve tabiat aliminin giinumuze

"Giiue$ de, Ay da hesap ile cereyan ederler." (Rahman Sliresi, ayet fi)
"(Bak qorj semayi; onu O yiikseltti ve (her seyde) olpii [we denge)yl koydu."

(Rahman

Suresi. ayet 7)

"Yedi

gciyii birbiriyle

uyum

(ve

uygunluk) i^inde yaratan O'dur. Kalmiau'in

yaratmasinda tii?bir uygunsuzluk ve diizensizlik gdremozsln. GSzllnii cevir

de bak! (Orada) hi$bir gatlak ve kusur gorebilir misin? Sonra gSzU(nO) tekrar

(k)

ISLAM DUNYA GORUSO

kadar

edip gelen calismalan

teval?

artik sabit olmus. bu-

ile

u neticenin kor bir tesadufe hamledilmesi ise,

Bunu goren alimlerin cogu Kainat'm hesaba kaadir

KADIR MISIROGLU
insai ilar

havadaki oksijeni kullanip karbondioksit haline

lunmaktadir.

bu karbondioksit,

imkansizdir.

inkilap ettirilmeyecegi icin hayat muthis. bir zehirlenme

mukeriinitil bir varlik

tarafmdan var edilmis oldugunu kabulde

tereddiit gostermemilerdir.

385

bulurdu. Aksine Gunes,

pek

azi ise, bilebildikleri,

bilemediklerinin yaninda bir hig oldugu halde. nakis akil ve

magrur olarak Kainat'taki bu mukemmel ve muazzarrt

sebeple feah edemediklerini soylemekte ve bunun

miimkiin olabilecegini beyanla

ta

ileride

etmektedirler. Halbuki

iktifa

Aristo'dan beri kainattaki hareketin

yaz, kis olan yerse

muharrik"

bir "ilk

hep

kullanarak Alem'in bir "kaadir var edicisi" bulundugunu

kabul ederi pek cok filozof oldugunu daha once hulasaten arz

Bununla beraber, Kainat'a hakim nizam ve

Bunu

bir tek

bir

Kainat'ta

kiill?

ve

umumi bir cekim kanunu

yildizlara

tezahurudur.

Bunun

sebebi

ise,

Bu, butun varhklara amil bir

varhgin aslmin "tek" olma :

fitrat

kanunii veya adetullah

Kerim bunu "hunnes" 387 kelimesi

bilinmek-

Gunes, kendi bulundugu ve "Samanyolu" adi verilen

tedir.

Onun da

galakside orta huyiiklukte bir yildizdir.

bir

olan Dunyamiz'a uzakligi 150 milyar kilometredir.

Atom

intizarn

Kur'an-i

ettigi

mevcuttur.

cekim ve buna hakim olan denge Kainat'taki ahengin yegane

kaynagidir. $oyle ki, cekim giicu alemde aynileme meylinin

edelim:

Giine'imiz gibi yildiz ihtiva

durgunluk

kadar her varhga samil olan

oldugu ve her galaksinin de

fazla galaksi

ve denge

misal uzerinde ispat edelim:

cekirdeginden fezadaki

bir

devam

olcii

akillara

Atomun

yiiz milyarlarca

olsaydi,

hesap hakimiyetini ifade etmektedir.

icabidir.

milyar"dan

son

kis olurdu.

Bugtinku gelismis teknigin imkanlan sayesinde Kainat'ta

"yiiz

ile

egimle durmasaydi,

bir

beyan olunmaktadir. 386 Bu

verecek derecede

sidir.

gezegeni

Bu mesafe

akici, hareketli

cekirdegi buzulmus. ve sinmis bir haldedir.

olmanin

tersidir. Akicilik ise

"cariye" olarak ifade edilmisbr.

"Atomun

ile

ifade eder.

Bu

"cercyan" kokiinden

sinmis,

buzulmus" ,8!t

olan cekirdegi, elektronlan kendine dogru cekmekte, kendisi

gibi

sinmis ve buzulmus bir hale getirmeye yani aynile^tirmeye

hepsi kuruyup

calismaktadir. Elektronlar da bu cazibeye hareket (cereyan)

kavrulurve inabvolurdu. Bitkiler crtadan kalkinca. hayvanlarve

sayesinde merkezkac kuwetiyle karsj koyabilmektedir. Gunes

daha

az olsaydi,

Dunyamiz'daki

biitiin bitkilerin

icin
tekrar

<;evir.

cjoz laiaditji kusurii bulamayip!

doner; artik Sciz kalmistir."

38r'

yorgun ve

eli

bos olarak sana

de ayni durum mevzGbahistir.

UNA

sifreskii 9022:1 Dr. Francis Collins

olarak yasamis bulunan Dr. Collins,

tir.

The Times Gazetesi'ne

Otuz

kendine cekerek ayntlestirmeye calismaktadir. CtinkU o da,

atom cekirdegi
"O'na

"Laboraluarda qah^irken Allah'm

(Bkz. 9 Nisan

DNA
2008

51/resiiii
larihli

uarligini hissettim. Kesinlikle giic/ii bir

qoz.mek, beni AUah'a

gazetelcr)

inanmaya

u/astirdi.

"

gibi

buzusmiis (hunnes) durumdadir. Seyyare-

verdigi

beyanatta:

yaratta var.

O da etrafmdaki gezegenleri

(Miilk Surest. ayet 3-4)

Bunun en son ornegi

yildir ateist

(pi)

daha uzak

biraz

Kur'an-i Kertm'de, Kainat'taki her seyin bir

yarattldigi

ile

tasawur ve kabul olunmadan basjayamayacagi veya insan-

hakkindaki izahata biraz daha

Dunyamiz'a

kendi eksenine nazaran 23,5 derece

daki sonsuzluk fikrinden yola cikarak veya baka keyfiyetleri

etmistik.

kullanilip tekrar oksijene

mevsimlerdeki tahavviilat vuku bulmaz, yaz olan yer claim!

nizami, heniiz kesfedilmemis bazi gercekler sebebiyle mihaniki

bir

tarafmdan

bu defa da her ey donup mahvolurdu. Veya Diinya, fezada

Filozof ve tabiat alimlerinden

ilimlerine

bitkiler

getirir,

demistir.

vermis,
.1H7

(Allah'a) miilkilnde

belli bir olciiyle

-

Tekvir Suresi, ayet 15.

3HHTekvir Suresi, ayet 16.
1

ortak yoktur. Her seyi yaratmis, bir diizen

takdir etmistir." (Furkan SCiresi. ayet

?)

ISLAM DUNYA GOKUSU

KADlR MISIROGLU

hareket (cereyan) sayesinde bu

orada bu

mukavemet edebilmekte ve bu sayede

Giine'e nazaran muayyen olan uzakliktaki yoriingelerinde
harekete devam etmektedirler.

goturulse

ler

de aynen elektronlar

cekime

gibi

belli olgiide-

Simdi bu cekime (hunnes) ragmen elektronlann cekirdege,

gezegenlerin ise Giines'e yapis,mamasi "cekim"le ona karsi

koyan hareket arasmda

ilahi

"denge" sayesin-

Onlan belli uzakhkta tutan bu denge mevcud olmasaydi,

atomdan basjayarak butiin varhk alemi mahvolurdu.
dedir.

Su butUn Kainat'a samil "Cekim Kanunu"

baska

bir

ehemmiyetli meseleye daha temas edelim:

Cenab
cesrtli

dolayisiyla

lak, yerkiirenin etrafina

gazlardan olusmu

bir

on bin kilometreye varan

atmosfer tabakasi yerletirmisti|

de oyle

kadar fazla olsa

dengeye

sahiptir

hayati miimktin kilan

iki

ki,

bu denge sayesinde yeryuzunde

2-

etraf inclaki havakiireyi

bunlar,

Uzerinde birkac saniim kahnhginda bir tabaka haline

Bu takdirde ne insanlar, ne hayvanlar hayatin dort temel hu-

susundan

de

bitkiler

biri

olan hava vc dolayisiyla oksijeni bulabilir ve ne

muhtac olduklan karbondioksiti bulabilirlerdi.

Aksine faraza Ay'daki kadar az olsaydi. o zaman da hava

kiire fezaya dagilir gider ve yine hayat mumkiin olmazdi. Unutmamak gerektir ki, cisimlerin agirhgini meydana getiren de bu
yercekimidir. Basta denizler olmak uzere. insan ve hayvanlann,

gemi durumundaki Diinyamiz uzerinde tutunabilmesi de bu sayede mumkiin olmaktadir.

Ctinkti belli bir derece ile takdir olunmustur. Dunyamizda bir
hatta her seyin, boslukta yiizen bir

kilogram agirhgindaki

bir cisim, faraza

Merih'e goturulse,

Dunyamizda hareket ve binnetice

Uzaydan yeryuzune her gun milyonlarca meteor (gok

Dunyamiza

belli bir

celikten bir duvara garparak

mesafeye yaklastikiarmda, adeta

yon degisttrmekte ve Dunyamiza

carpmamaktadirlar.

yeryiizunde hayat

mumkiin olmazdi.

boyle bir

Bu koruma olmasa,
Aya gidildiginde onun

mekanizmasi olmadigindan meteor carpmalan

ile

korunma
yiizeyinin

delik-defik oldugu gorUlmiisttr.

Cenab-l Hak, Kuran-i Kerim'de:

"Ve qokyiizunii korunmus

bir tavan yaptik."

58 ''

buyur-

maktadir.
I

.akin gokytizu, yani atmosferin

meteor bombardimanina

kendine cekerek teksif eder ve arz kabugu

getirirdi.

takdir olunmustur. Meri-

diismektedir. Evet, yanhs okumadiniz, milyonlarca!.. Lakin

tasi)

harika vazifeyi gormektedir.

1-Simdiki halinden biraz daha sjddetli olsaydi, Diinyamiz'in

idi,

ile

hayat mumkiin olmazdi.

(1642-1 727) tarafindan kesfedilmis olan "yercekimi"

bir

Ayni cisim bu defa Ay'a

havada ucusur. Demek ki, o da

ulasjr.

kilan bir miktar

h'teki

belli bir

Newton

kus tuyu gibi

mumkiin

kesafette ve belli bir mesafeye kadar muhafaza

merkezindeki cekim kuwetidir. ilk defa Isaac
Arz'm
eden de

Bunu

bir

170 kg. 'a

hayati

tensiple var olan

agirlik

Gtinesten

koruyuculugu sadece

karsj degildir.

Dunyamiza sadece

isi

ve

isik

gelmemektedir.

Ayni zamanda radyasyon ve protonlarla elektronlardan oluan ruzgarlar da gelmektedir. Bunlar da Dunya'nin altmis

uzagmda manyetik bir cembere garpip geriye

donmektedir. Bu manyetik alani meydana getiren de yer ceKusagi"
kimidir. Bugiin bu koruma cemberine "Van Allen
denilmektedir. Sadece Gtines'ten degil, fezada mevcud olan
bin kilometre

diger yildizlardan

kozmik
getirdigi

isinlar

Dunyamiz 'a gonderilen birtakim

da yercekiminin

"19

Arz etrafinda husule

manyetik alan, yani "Van Alien Ku^agi" sayesinde

bertaraf edilebilmektedir.
:

Kiire-i

oldiirucu

Enbiyti Suresi, ayet 32.

ISLAM DUNYA GORUSt)

Uzaydaki sicakhk ortalamasi -270

KADIR MISIROGLU
Kuran-i Kertm'de:

Atmosfer,

santigrattir.

"O

GUnes/ten gelen enerjinin cabucak fezaya geri donmesini

engelleyerek Diinya'yi yasanabilir bir hale getirmektcdir. Ay-

atmosferdeki hava hareketleri

rica

ile

cok isinan hava, aleak

(inclirdigimiz)

de boyiece

ve yliksek basing kaidelerine gore, az isinan bolgelere sevk

de denge saglanmaktadir. Bugun Allah'm nlmetlerini

hoyratca ve egoistce kullanmamn neticesi olarak Atmosferdeki

gokten suyu

(Allah) ki,

bu su

ile olii bir

bir olciiye

memlekete can verdik.

cikanlacaksiniz."

(diriltilip)

gore indirmistir.

301

Iste siz

buyrulmaktadir.

Diinyamiza, gokten yilda 500 milyar metrekup su inmek-

edilerek

"Ozon Tabakasi"nin
bunun

iyi

duyulmakta olan endiseler de

kainata hakim olan nizam ve intizamm ehemmiyeti

vazifesi

gormekte ve

Gariptir

ki,

Gariptir
ettigi

malum oldugu
ki su,

uzere, her sey

yanici oksijen

ile

Sudan halk edilmistir. 390

yakici hidrojenden tesekkul

halde, atei sondurucu bir hususiyete sahiptir.

bir sivi cisim

husule gelmektedir. Gariptir

ki,

yanici (hidrojen), digeri yakici (oksijen)

biri

edilebilmektedir. Halbuki

bu

iki

gaz

Jki

gazdan

su ayritmlarak

iki

donup asagi diismezler. Halbuki

derecede donar. Yagmur ve bilhassa kar taneciklerinin

hayata zarar vermeyecek bir surette yeryuzikie indirilmesi ayette

tebaruz ettirilen ilah! takdir ve olciinun eseridir.

soguklarda

bile

su

buhan

gaz cisim elde

Bugiin artik ispat edilmistir

rek yeni baglar kurar ve bu suretle canlihgi aktanr.

ufurmeden once

Bunu

aynlisi

esnasinda aciga cikar ve

Bu demektir ki, susuz hicbir

ettiremez. Oreme ve hareket

kullanilir.

canli hayatiyetini

su,

olsaydi, hayat

gokten

beyan

menbai olan su

olcii ile

indirilmemis

felaket sebebi olurdu.

392

"Biz, her seyi

Sudan yarattik."

ile

Zuhruf SQresi, ayet

Ebu Hiireyre

bardak

392
olacagi anlasilmaktadir.

11.

-radya'iahu anh-'tan riuayet ed:!diine sore

"Sura

iki iiflerne

arcsindc kirk vardir."

As/idb-i kiram:

Hiireyre! Kirk giin mii?"

o'iye

"Bir $ey diyemem!" dedi. Sahabiler:

"Kirk yi/ mi?" diye sordular.
$ey diyememi.

"

dedi.

"Kirk ay mi?" diye sordular.

(F.nbiya Suresi, ayet 30)

tabiatm canlandtnlmasi

gore, insanlarm tekrar diriltilmesinin

aleyhi ve sellem- 6yle buyurrr.u$tur:

-sallallah-j

"-Bir

(S3D)

ile

Bilindigi iizere, bir

gun Dunya'ya yagmur yagacagi hadTslerde

Buna

-ayete nazaran- su
391

miktar ve

buyurmaktadir.

kirk

edilmistir.

"Ebu
belli bir

su

devam

kabiliyetini kaybeder. Su,

aynlan iyonlanndan hidrojeni aciga cikararak vermese

canli sjfre harekete gecemez.
Lakin

tanzim degil de nedir?!

on milyon DNA'yi canlandirmaya kifayet etmektedir. Insan

viicudunda "acbu'z-zeneb" denilen tek bir hi'icre ciiriiyijp
kaybolmamaktadir. Maherde toplanmak uzere Israfil sura
su,

suyun iyonlara

ilahi bir

icin tekrar diriltilmesinin

ki, canliligin temel mad"DNA"dir. Bundaki devamliligi saglayan da "glesant

hidrojen" denilen hidrojen koprusudur. Bu sik sik degise-

suya baghdir. Zira bu hidrojen, sadece

siddetli

Cenab-i Hak, yukanya aldigimiz ayette, insanoglunun hesaba

gibi olacagini ifade

desi

En

bulutlan birer buz dagina donUserek

Bu

yeryi'iziine inmiyorlar.

cekilmek

ise

iklimin yasanabilirligini saglamakradir.

bu su buhan bulutlan, su zerreciklerinden olustugu

birlestirilerek su elde edi-

lememektedir.

yapabilmesi

bulutlan, Diinyamiza bir sera

halde eksi otuz derecede bile

anlasilmis olur.
su, sifir

Zira

buhan

ifadeyle daglar gibi su

delinmesi neticesinde kuresel lsinma ve

neticesi olan kurakhktan

hatirlanirsa,

daha

o kadar su buhan da gokyiiziine cikmaktadir. Kur'anT

te, bir

sordular.

eygnmber

ISLAM DUNYA COKUSU

Butun
halde su,

cisimler isinmakla genisjedigi, sogukta ise buzustiigu

istisnai

gentler.

gibi

olan su,

Suyun donmasryla borulann

patladigi

hale gelirdi. Zira okyanuslarin dipleri buz daglan

butun bahklar

gok

gece

ile

dolar,

yiizde yetmisi su, geri kalani karadir. Aksi olsa,

giinduz arasindaki fark artar ve yeryuzuniin biiyiik

kismi cole donerdi.
ile

bir

Kainattaki canli-cansiz bQtun varhklara samil olan bu

muthis hesap kudretinin neticesi olan ahenk ve nizamin, insan
bedeninde ve hayvanlarla bitkilerdeki tezahurlerinden de birkag
misal zikrederek bu bahse nihayet verelim:

Bunlann if rat ve tefrit

miimkun olmaz veya gekilmez

zubde)dir. 0, adeta teksif edilmis. bir kainattir.

Bu

sebepledir

ona "alem-i asgar" (kucuk alem) denilmektedir. iste bu

yiizden Kainat'ta mevcud nizam ve intizamm kamil bir meheri
ki,

(sergilendigi yerjdir.

ahengi

ile

Onun

ilahi bir tayinle

memur edildigi, Iman

gerceklestirmeye kifayet edecek bir iktidar

teghiz edilmis oldugu malumdur.
salihi

Boyle olmasaydi, yenilen

goren

sesleri

seydeki mikrobiyolojik canhlari

bir

ag kahr ve olurdu.

bir goziln sahibi,

bilhassa

dokunma duyusunda

Bu hassas ayarlama,

fevkalade onemlidir.

Dokunma

duyusunun vasitalan

sinir uglandir. Yaratici

bunlan viicuda

ihtiyaca gore dengeli

bir sekilde dagitmistir.

Bunlar en fazla

parmak uglannda ve dudaklarda mevcuttur. Diger bolgelerde ise,

kullanilma durumlanna gore dagitilmis, bir durumdadirlar.
insan bedeninin diger butiin organlan da aynen "havass-i

hamse"

gibi muthis. bir

nizam dahilinde

hacimli bir genisligi olan

bu meseleye

faaliyet gosterir.

Kitap

dair birkag misal zikrede-

lim:

Burun kaval

gibi bir

teneffus ettigimiz havanin

kanal seklinde yaratilmistir. Qunkii

hem lsinmasi ve hem

de temizlenmesi

Bundan dolayi iginde zararli tozlan tutacak killar

Buna ilaveten iginden luzuci (yapiskan) bir sivi ifraz
Bu. havayi filtre etmek igin uygun bir vasiftadir. Halbuki

matlubdur.

edilir.

"Ey insan! Ustun kerem sahibi olan Rabbine karsi seni

aldatip yaniltan nedir? O, seni yaratti, sonra bir duzen

Ve

olurdu. Mesela kulak belli fre-

biltirilmistir.

Kuran-i KerTm bu gergegi:

icinde bicim verdi.

teghiz olunmutur.

Qok dusuk veya gok yuksek

kanstaki sesleri duyabilir.

Islam nazannda "insan", Kainat'in bir ozii ve hulasasi(-

ve amel-i

ile

halinde olmasi takdirinde, hayat ya hig

duyamaz. Eger bur.lan da duyabilseydi. hayat. izdirap kaynagi

olurdu. Goz de gok kuctik ve gok biiyiik varliklan goremez.

olurdii.

YeryQzUnUn

insanoglu bes duyu (havas-i hamse)

bundan asagi derecelerde

bilinen bir gergektir. Boyle olmasa. denizlerdeki hayat imkansiz

bir

Ayetteki u "itidal iizere" ibaresini izah edelim:

olarak ters bir tabiattadir. Arti dort dereceye

kadar diger cisimler

hacmen

KADlR MISIROGLU

oldugu halde terkibi bambas3M

zehirli toksinler dian athr.

gozyasi da vucuttan gikan bir

kadir.

Onunla da birtakim

sivi

seni bir Ttidal uzere kildi. Diledigi

391

surette seni tertip etti." 393 buyurarak ifade etmektedir.

"0 ya$;n

[gozyas.'.}

kiymetmi herkes

bi'.err.ez.

Cenab-'.

Hak.

gozyas.;ru

qok sever.
"Bir jey dlyemem. " dedi. fSor.ra hadhi s.dy!e tomomtadr.-J "Kuyruk sokurnu
Inda bir tek hucre) ai:huzzeneb dljinda insamr. biiiiin bsdeni juriiyiip yofc
olur. Yeniden yaralilma Isi, kuyruk sokumundan bas/ar.
Sonra Allah feaia,
gokten bir su iridlnr, herkes bitkiler gibi yenidsn can/amr. " (Buhart. Tefsfru

SQru

(39), 3, (78) 1;

3
infitcir

Muslim, Rten, 28)

SQresI, ayet 6-8.

Nlfln?
Affdh'i tesbiri uardir.

Gozyas.: geldigi zarr.an, insan, kul

oidugunu

Html? olur.
Ahadiyeti tesbih uardir. Butun esmalara hurmet uardir
''Ben size s.ah damannizdan daha yakinim."
"er-Rahun" damlayan gozyajidir. Qirkin bile aglarken yiizelleijir.

Aglamada

itiraf

ISLAM DUNYA GORUti

Vticudun en hassas dokusunu

hemen

eden dudaklann,

ihtiva

ardinda kaya gibi sert dialer yer

alir.

gidalan parcalamaya memurdur. Tukiiruk

yumusatmak

ise,

<^unku onlar
onlan

Mideye inen gidalan

icin salgilarur.

KADIR MISIROGLU
olduklanni gosteren birer akli ve ilmi delillerdir

Hayvanlardan Kur'an-i Kerim'de; koc, inek, deve,

iyice par-

Ancak mide cidanni

maddedir. Bu madde,

adli bir

sindirim sirasinda midenin butun cidarlanna sivanarak

"koruyucu

bir

tabaka"

ona

at,

buzagi,

ebabil kulan, aslan, karga, kannca, an, giivercin, orurncek

ve hudhud kusunun

gucliidiir ki. inkle cidanni bile eritebilir.

koruyan "mukus"

Kur'an-i

lslatip

calayip eritmek icin salgilanan "hidroklorik asit" o kadar

ciritilnuikteii

ki,

Kertm bunlan "Allah'm ayetleri" 395 olarak zikretmektedir.

onlarla

gibi,

ilgili

zikri

malarla teeyyud etmitir.

bu hususta

gecer.

Bu

zikredilis

sebepsiz olmadigi

olarak belirtilen husQsiyetler de ilmi aratir-

Mevzuu

alabildigine

uzatmamak

igin

bir tek misal zikredelim:

teskil eder.

Oriimcegin disisine Arapca'da "ankebut"

Solunum mekanizmasinm,

viicut iskeletinin ve bilhassa

insan beyninin oyle harika ve ahenkli bir diizeni vardir

ki,

adi ise, "ankeb"dir. Kur'an-i

Bu surede

denilir.

Erkeginin

Kerim'de Ankebut Suresi

vardir.

soyle buyrulmaktadir:

anlatmakla bitmez.
"Allah'tan ba$ka (siginacak, baglanacak) veliler edinenle-

Aynca hayvanlar ve
intizam da bunlann

kiilli

bitkiler

alemindeki harika nizam ve

bir iktidar sahibi

tarafindan yaratilmis

rin

durumu,

tipki kendisine (agdan) bir

ev edinen ortimcege

bnzer. Halbuki evlerin en zayifi (guvenilmezi), elbette di^i

oriimcegin evidir. Keske bilselerdi!.." :,,f

'

erRexzak,

"el-BedV,

e.s-Settar,

ar-Rahim,

er-Rahman" esm&lan

tecelft

eder.

Umumiyetle her canb turunun erkegi daha buyijk ve kuvvellicJir. Orumcekte bu durum aksinedir. Bazi ttirlerinde di^i

Gizlilik utinhr.

tfefkat uardir.

Merlmmct

uarittr.

Amistutyali

Daktar Alfred

orurncek, erkeginden dort kat biiyuktur.

Adler,

"Fraue.n:

Kadmlar"

kitabmda,
"Goxyatjinda l.yzoxyme dc.ntlen xehirli bir madde. bulmu$tur. Gdzyas.1 ddvet
eden luMlc.rde bu madde, o rulu liiilin teuekkuliinde uiicudun di$nn atmak isledigi bir at\kttr. Bu madde kanda knlirsa mideyi tahris. eder. Brons.lan e.tkiler.

Aglayan Insan, gink duyarak

yapar.

Omm

ici'ji

isimli

Bu madde viicudda kahrsa, mide Ulserl

xamanlarda aglamak, uiicudda husule gelen bu

oksiihir.

sikmtili rubi

maddeyi di$an atmak igindlr.

Doktor Alfred Adle.r, yirmi sene Pasijik adalannda kalirus.. Erkekierde.n
ziydde kadmlarda ulser gdriilmijs.tur. Erkeklerde lesaduf etmemisiir. Normalde
kadmlarda Ulser enderdtr. Aghdiklanndar.... Erkekler sikmt'.l; hd'.lerde aglamazlar Simrienirler. Erkeklerde iilsere gok lesaduf c'unur. Halbuki Pasifik
adalannda erkekler gok aglarlarmis.. Bu adada aglamak ayip degildir. Diger
mllletlerde aglamak, erkekler igin ay.plir. Aglayan birir.e bile:

"Sen erkek

deijll

mlsin, ayipltr! iVe aghyorsun, sen kxz m\s\n?" diye tekdir,

formul haitne gelmis.Hr.

Bti adada kadmlar alamadtklarmdan iilsere gok lescduj ediltr. " diye Doktor Adler, kitabmda uzun uxadiya tecriibeleriyle iza'n elmektedir.
G6xyas.i He rubun bir aldkasi uardir. Uzunlulerde goxlerimizden ya gelir.
Bunun sebebi lienuz anlas.itamamts,ttr. Giilmede gozden ya? gelmesinln sebebi
de meghuldur. " (l)r. Miinir Herman, Su, c: il, tarihsiz, sh: 29)
bir

Yukandaki

ayet-i

kerimede beyan buyruldugu

en guvenilmezi oriimcegin

korunmak

icin

gibi evlerin

Qiinku baska canhlann evleri

evidir.

oldugu hade orumcegin evi

bir tuzaktir.

Oraya

her yolu dusen mahvolur. Agin merkezinde avini bekleyen

oriimcek,
getirir,

hemen

salgiladigi ipliklerle

sonra da afiyetle yer. Hatta kendi erkegini

ten sonra yiyen tek hayvan,

yapmak

disi

bile cifllestik-

orumcektir. Hele

igin kullandigi iplik?ikler, kendilerine esit

celik halatlardan bile

dii

onu once hareketsiz hale

onun

evini

hacimdeki

daha mukavimdirler. Kursun gecirmez

"$iiphesiz goklerde ve yerdc

iman edenler

Imr bir canlida, (ve

15111 (Allah'm varllgma ve. knd

yaratmasinda ve (yeryOzUne) yaydiiji
her canhyi uygun orfamlanna gore yaymasinda) kesin iman

edenjril kavim

ayetler (ince ibretler) vardir." (Casiye Suresi, ayel

retine) dBliller/i^arctler vardir.

'

AnkebOt

icpin

Allah'm

SQresi, ayet 41.

sizi

3,

'1)

(S)

ISLAM DUNYA GORUSIJ

orumcegin

yelekler,

radann

olunarak yapilabilmistir. Tipki

agi taklid

uzun
ve

icadi icin yarasalardan ilham ahndigi gibi...

Tohumlann

KADlR MISIROfiLU
kirpikleri birbirinin igine

kum

kenetlenerek gozleri her turlu toz

tanelerinden mutlak bir surette korumaktadir. Elhasil,

bu bahis anlatmakla bitmez. Son soz olarak diyelim

bircoklarmda bu tasinmayi kolaylastirmak

erkek ve

utler halk edilmesi,

icin bir

ifadeyle "Allah'in ayetleri"

397

olar.

"Kur'an, bir ayette

nevT para-

bocekler ve anlar

disi bitkilerin

hep Kainafta mevcud

vasitasiyla dSllenmesi,

ki:

cok uzak mesafelere tasinmasi,

riizgarlarda

ve Kur'anf

olarak isimlendirilen nizamin

ayette

Uzay'm

geniledigini belirterek, bir

Dunya'nm Atmosfer'inin korunmus, tauan

gim soyieyerek,

bir ayette denizlerin

ki/indi-

alUndaki daigaiara

\aretle, bir ayette sivrisinegin, bir ayette artmn, bir ayette

aynmini yaparak

birer harika tezahuriidur.

orumcegin

En keskin giilyagi, siyah gulden elde ediiir. Neden bilir

misiniz? Annin gozu bilesik gozdiir. Bircok gozden olusan

agiklamalar yapan Kur'an, higbir alanda hata yapmam\,

di$ilerinin ve erkeklerinin

mucizeler gosterir.

Bu kadar farkh alanlarda bu kadar cok

tarn tersine

adeta- bir prizma gibidir. Giines lsigini tayfma ayndigmdan, an,

her seyi yedi renkli olarak gorur. Siyah rengi goremez. Siyah
keskin kokusu

gi.il,

ile

saglar. Tipki tenastil

disisinin
bir

kumsalda

anlan kendine celb edip dollenmesini

uzvu olmayan deniz kaplumbagasinin,

actigi bir

cukura

yumurtalara

biraktigi

donemindeki

di$isinin ve erkeginin

ile

cize olan

"Bnkmiyorlar mi o

deveye, nasil yaratildi?!" 1 JH buy

'

Zira o ibrellerle doludur.

tie

eserin

Colde yasamaya

deposu olarak horgiic ihsen

memur edildigin-

edilmistir.

Burada

haftahk yiyecegini bir buzdolabindan caha emir,

indirilerek kullanilmaktadir. Dizleri,

kum

korunmustur.

Onun

firtinalanna karsi en

gozisri de colds eksik

uygun

bir yapidadir.

Allah'in goklorcle ve yerde yarattigi $eylerde

luluk ipin clliette ayetler vardtr." (Yunus Suresi. ayet

Casiyw

Sfjrasi.

fiyftl

17.

boynuz kadar

sert

olmayan

Tehlike

amnda

korkup sakinan

tamamina

bunun bastanbasa mu-

yuce Kur'animizda makes bulan sonsuz

ki,

ummandan

gibi esas

bir katre

mevzuu da

misali,

bu

degildir.

Bu

nev'inden arz ettigimiz bu

ve nehiyler itibariyle- nizam ve intizama mutealhk meselelere

gecmek

istiyoruz.

bir

bozulmadan muhafaza edebilir. Su ve yesil otlar, orada

razeligini muhafaza ederek depolanmakta ve ihtiyaca gore
bir r.asirla

mi'tmkun

birkac misalle iktifa ederek Islam Diinya Gorusii'nde -emirler

insanoglunu "basibo? birakilmak iizere" yararmadigini

surette

mideye

aytrt edebilmesi

intizamin, hayat ve kainatin

hacmine sigmayacagi

sebepledir

rulmaktadir.

en az

yaptiklanm

samil, ucsuz bucaksiz muhtevasi ve

Kenm'de:

bir gida

genis,ledigini bilebilmesi,

dolle-

Bu nizam ve

Kur'an

Uzay'm

belli

gibi...

den ona

bir insanin

denizlerin attindaki dalgalan tespit edebilmesi, orumcegin

degildir."

miiddel bakarak bunlan goziinden cikan bir sua

mesi

her alanda gozleri ve gonulleri korelmemis,leri

hayran birakacak mucizeler sergi!emi$tir. Peygamberimiz'in

beyan buyuran Cenab-i Hak, onun

yonlendirmek

biitiin fikir

ve

fiillerini

iizere emirler ve yasaklar vaz' etmistir. Vlasi-

nizam ve kanuna tab? olmak meyil

halk etmis bulunan Cenab-i Hak, ilaht tayinler

vallah'in her zerresini bir

ve iktidan
199

'

bir top-

/10

6)
,"iyet

36)

ile

Kur'an Hit; Tukenmeyen Mucize, sh. 177.

"insanogtu, kendisinin basibos birakilacagini mi sanir?" (Kiyame Surasi.

ISLAM DUNYA GORUl3

diina gikabilme imkanini sadece irade
lar

ve cinlere vermistir. Onlann

ile

techiz eyledigi insan-

uyumadan veya
mumkiin degildir.

edebilmcleri sinirhdir. Mesela,

hayatlanni idame ettirmeleri

miidahale

bile ilaht tayinlere

gida almadan

KADlR M1S1KOGLU
islam

nazannda

siyast otoritenin

"katl"den "eed"

bir

sahada Allah'in halk etme-

hayra da. serre de amil ve

de

Ilaht

emirler hayri iIemeye, yasaklar ise serden sakindirmaya

miitedairdir

ki,

fail

biitun bunlar diinyevi ve uhrevt huzur ve saadeti

temin maksadiyla varid olmuslardir. Ayrica Cenab-i

dugu nizamin korunmasi ve

kuweden

fiile

Hak

koy-

cizdigi rotanin bekasi icin cezalar

altinda birtakim mtieyyidelerdir.

denilen idareciler icin

hem

UhrevT miikafat ve mticazat

ise

"ukubat"

Bunlann

bir
ise,

kavsaginda cikabilecek
dint bir emirdir.

nizama

mek

riayetin psikolojik

biittin emirler, ilaht

bir tabirle soyle-

gerekirse- tmant zeminini olusturan temrinlerdir. Mesela

gi'inluk

bes

vakil,

zamanda nizam

namazin

fikri

farz kilinarak periyodik ifasi, ayni

ve mes'uliyet duygusunun

yerlesmesi maksadina baghdir.

ve ef al-i

fertte koklesip

Namazin "erkan-i malume

mahsiisa" olmasi da boyledir. Zira kiyam ve

(secdeler) gibi sekil sartlan

da

farzdir.

Bunlardan

ve sekle aid bircok sart ve htikmti oldugunu bilmeyen yoktur.

olmayip ayni zamanda

ki,

yola

bir yol

olmalan

tedbirli

Cenab-i Hak:

402

buyurmustur.

man

sadece insanin kendi vicdarn

siyast otoritenin mevcudiyetidir.

Allah'in emri olan

bu

itaat,

"ulu'l-emr"in mtislu-

olmasi, seriatla hukmetmesi ve adaletle icraat yapmasiyla

mesruttur. Aksi halde itaat yerine isyan vacib olur

nizami iade maksadina baghdir.

Bu

korunmasi hususundaki mesQliyet,

da gosteriyor

umQm

ki,

ki,

bu da

nizamin

insanlara samildir.

Gercekten -ewelce baska bir vesile ile anlatilmis. oldugu

iizere- ma'rufu emredip miinkerden nehyetmek, sadece idareciler degil,

umum

Miisltimanlar uzerinde cart bir farzdir.

Hazret-i Peygamber:

eksik olsa,

kurban kesmenin, zekat vermenin ve haccetmenin boyle zaman

(S)

Ancak

"1

biri

lann ekserisi "farz" kiymet ve kuwetindedir. Oruc tutmanin,

ise,

sebepledir

secerek

siicud

namaz hie kilinmamis gibidir. FerdT ibadetlerin bir numarahsi

olan namaza ait bu nizam ve sekil sartlan saflann teskilinde de
hassasiyetle emredilmistir. Bunun gibi diger biitun ibadetlerin
de boyle zamana ve sekle aid bircok sarti mevcuddur ki. bun-

Bunlara riayetin teminati

pestnen

bir niza igin

iic kisi bir

"AUah'a, Rasulii'ne ve sizden olan ulii'l-emre (idareciye)

itaat edin."

tatbiki ise "ulii'1-emr"

veya -daha emin

Bu

ki,

birini reis

(cezalar) basligi

hak ve hem de bir vazifedir.

cennet ve cehennemdir,

Ayrica islam Dunya Goriisii ndeki

hiiktimlerin

ise, ser'i

cikanlmasi demektir.

gitmekte olsa onlann aralarmdan

Emirlere uyulmasirun diinyevi miikafati huzur ve sihhat dolu

uyulmamasinin karsihgi

Bu

tenfTzi"dir.

islam'da riyaset o kadar miihimdir

ve mtlkafatlarla ins u cinne ciddi bir tesvik kapisi acmistir.

bir hayat,

oldugu*" 1 beyan buyrul-

olabilmektedir.

siyle

olsa,

(siddetli)

ise,

agir bir

mustur. Ciinkii islam nazannda siyast otoritenin birinci vazifesi,

"ahkam-i er'iyyenin
Bununla beraber mahdud

ve bunun da en

"fitne" (anarsi) olarak ifade edilmis

ciiriim olan

adem-i mevcQdiyeti

lepxnxz

gobansmiz ve gobanhgimzdan mes'uisunuz.

"" 03

buyurmustur.

Bu demektir

ki,

ictimat mevkii

ne olursa olsun, herkes

bulundugu yerde nizami korumakla mukelleftir.

o hentiz dogmadan once

etmekte, oliim ve sonrasi icin de emirler ve

Ustelik Islamiyet, bir insan icin,

hukiimler tesis
*01
1,1)2

403

Bakara SQresi, ayet 191.

Nisa Suresi,

ciyet 59.

Buhari, Muslim.

(SI.

AM DUNYA GORUU

nehiyler vax' elmekledir. Kisaca soylemek gerekirse, bir

in-

sanin Diinya'ya gelmesine amil olan ana-baba nikahli olacak,

cocugun ilk maddt sermayesi olan nutfe-i meneviyye, ana

rahmine besmele ile gonderilmis bulunacaktir. Olenin techiz
ve

tekfini,

oldugu
aykin

kabre konuhnasi, muayyen ekillere raptedilmifi

gibi.

borclarmi tasfiyesi, vasiyetinin

bir vasiyeti varsa,

Tfas:, ser'-i serife

onun yerine getirilmemesi gibi bu

mevcud oldugunu. saninm,

hususta pek cok islam? hukmiin

bilmeyen

hiijbir

musliiman yoktur.

Abdest bozma ve
fiillerin bile bir

kiiciik

su

dbkmek

en

gibi

tabiT

ve

tall

adabini vaz' etmis olan Islam 'in, insanoglunu

hayah ve mematiyle kusahp nizamlamis oldugunu kabulde

etmemek lazimdir. Bu sebepledir ki, musliiman olmanin bir manasi da teslim olmaktir. Bu, hig suphesiz Allah'a
ve O'nun tesis buyurdugu nizama teslimiyet demektir. Bu
tereddiit

teslimiyeti hakkiyla gerceklestirebilmek icinse,

O'nu

ideal bir

seviyede gercekleslirmis olan Hazret-i Peygamber'in ahval

(haller)

Yi'ice

ve akvalini

(sozlerini)

hakkiyla tanimak

Peygamberin davramslan,

musliiman

sarttir.

Qunkii o

-ileride anlatilacagi iizere-

icin hirer "fiili kistas"tir.

her

ADALET PRENSiBI

D-

ahlaklanmak, "ahscn-i
Miiteal olan Allah'm ahlakiyla

takvim" (en

giizel yaratihs) iizere

halk olunmus insana -giicu

Adalet kelimesinden turemis bir ism-i

aynen Ilim kokiinden gelen "alim"
fail (ozne) olan "adil" ise,
olup "Esma-i Hiisna'ya
gibi Cenabi Hakk'in sifatlanndan
ilahiyenin masivaullahta
dahildir. islam alimleri, bu sifat-i
gayesine gore bir tamlik ve
tecelfisini, her varhgm yaratihs

nispetinde- bir

mukemmellik

tekliftir.

sahibi kihnmis

olmalan

ile

izah ederler.

.akin

bu

Zira adalet, istihkak

olusta galebe "latif" sifat-iilahiyesindedir.
mahkum
oldugundan, ezelde mutlak adem (yokluk) ile
ile

kaim

olan

biitiin

Ancak

masivaullahi var eden yaraticimn

liituf

ve keremidir.

dayanan memuriyet ve mukeltechiz olunmalanm gerektirmis.

varhklarin ilahi tayine

Iefiyetleri kafi bir iktidar ile

tecellisi
Allahu Azimussan bunu da "adil" sifannin
demektir.
ki, binnetice bu da bir liituf

ile

temin

buyurmustur

Bu

keyfiyet,

Kuran-i Kerim'de:

uysaydi,
"Eger hak, onlann keyff (batil) arzularma
bozulur,
diizeni
gokler, ycr ve onlann i ?inde bulunanlann

^U

iSLAM dOnya goru<?u

helak olurdu. w ,M buyrulmak suretiyle ifade olunmaktadir.
'

"el-Adil"

sifat

ilahiyesinin tecellisi

ile

Kainat'ta vukua gelen

KADIR MIS1ROGLU
"Yer, Rabbinin nuruyla parlayacak, kitap (amel

konulacak, peygamberler ve sahitler

haksizhga ugratilmaksizin adaletle

defteri ortaya)

bu nizam ve ondaki mukernmellik, Kuran-i Kerim'de o kadar

cok ve ehemmiyetle beyan olunmustur ki, batil "Mutezile"
mezhebi, bunu Cenab-i Hak icin -hasa- bir vazife, yani vacib

getirilecek, onlar

kabul etmistir. Ehl-i SUnnet alimleri

olan adaletidir. Lakin o yiice varhk, insanlara kendisi gibi "adil"

ise,

bu goriisu reddederek

var olan her seyin tabiatinda veya fitratmda

hiikmedilecektir." 107

Bu

ayet-i kerimelerde belirtilen

Cenab-i Hakk'in mutlak

mevcud oldugu

olmalanna emrederken onlann bunu bazen hakkiyla gcrcek-

kadar, biitun gelisme safhalannda da miisahede edilen milkemmelligi, bir inayet-i ilahiye olarak kabu! ve "adil" sifatimn

lestirmeye muvaffak olamayacaklanni da beyan buyurmustur.

ise, asil

Ahiret'te tecelli edecegini

Dunya'da

ise,

biyle gerceklesir.
karsilik

koruk

bu

sifat

etmisjerdir.

sadece "haram" ve "zuliim" sebe-

Haram ve zulumden dolayi bir kisi,

bulmazsa, bu onun nesline

tonmunun

yem/'s,

beyan

intikal eder.

Diinya'da

adalet, her halukarda insanlar uzerinde cart ilaht bir emirdir.

Beseri adaletin
dii /carmmi. "

iic tecelli

derken bu gercegi

sahasi vardir. Bunlar; idare, kaza

ve beseri mtinasebetlerdir.

Gercekten

Alemi'nde

Aliirel:

"adil"

sifal-i

orada

afv-i ilahiye

sifat tecellileri itibariyle

galebe

ilahiyesinde olacakhr. Galebe itibariyle diyoruz, zira

ve ceza vermek

medar olacak "er-Rahman" ve "er-Rahim"

Igin

olacaktir.

"el-Kahhar"

ilh.

Nitekim Cenab-i

"(Kiifuryoluna saparak)

gibi

Hak

baska

sifat tecellileri

6yle buyurur:

zulmeden herkes,

aciklarlar. Artik onlar

(icin),

aralannda adaletle hiikiim

"Kiyamet

(bu sayede) artik hie

tartan terazileri koyanz,

kimse hicbir sekilde haksizhga ugra-

Mii'minOu

Hesap

goriicii

kuvveden

olarak biz yeteriz.'""16

da olsa

Yfiiiiis

'

Enbiyii .SCnesi, ayet 47.

.VI.

Bu ise, evveliyelle
amme"yi gerektirir.

cikmasi icin vaz' olunmustur.

amrne

selahiyeti,

ne

stirette ele gecirilirse gecirilsin,

muayyen vasiflan haizse merudur. Ciinku velayet-i

ammeyi iktisap hususunda ekil emredilmis olmayip Ummet,
icraat

maslahata gore hareket etmek uzere serbest

birakilmistir.

ile is

basina gelen umerarnn idaresi dahi

"ahkam-i ser'iyyeyi tenfiz

ettigi" yani "adaletle hiikmertigi"

ki, kilic

zoru

takdirde mesrudur. Ciinku mesruiyetin oleusu. kistasi,

ahkam-i ilahiyye ve

bunu yapmayan

siinnet-i

bir idare

ona isyan Muslumanlar

Sfiresi. ayet 71.

SCnesi, ayet

'

fiile

G6riiu tatbik olunmak, yani huktimlerin

icbara muktedir bir giic, yani "velayet-i

derecede

verilir." 403

tihnaz. (Yapilan sey) bir hardal tanesi agirhginca

getiririz.

Dunya

Islam

Velayet-i

haksizhga ugratilmaksizin

giinii icin adaletle

a- Idare

yeryiiziindeki

her seye sahip olsa, (azaptan kurtulmak icin) elbette onu

fidyc verirdi. Onlar azabi gcirunce, (duyduklan) pismanhgi

onu

"Ve kadinlar arasinda adalet etmeye elbette giiciiniiz

ilahi beyani, buna bir misaldir. Bununla beraber

yetmez.'"108

Halk, "Dedesi

ifade eder.

de vaki

Mesela kadmlar hakkindaki:

Ziimer

Sfiresi,

miyan

seniyyeye mutabakattir. Aksine

secimle ibasina gecmis olsa

bile

iizerine vacibdir.

ayet 69.

Nisa Suresi. ayet 129.

(is=3)

islAm dunya gOrOu

KADiR MISIROGLU
Hukuku bakimmdan

"Ta'zir, islam

Haaret-i Peygamber:

bir ceza, bir te'dib

ve tehzib, bir siydset-i qer'iyye mahiyetinde tecelli eder.

"Adalet giizeldir. Lakin umerada (idarecilerde) olursa

ahsen (en

gi'izel)dir. "

Adaleti

ile

Ta'zirin dairesi

pek

mehur olan Hazret-i 6mer

mulkun

"Adalet.

buyurmusjardir.
de:

buyurmus-

tur.

'siyetler,

memnu

Bunlann

bir kisrrn

ser'i yoktur; bir

Adaletle yakinen alakali bir mefhurr. da "eitlik"tir. Adalet,

muvazene (denge) demek

"Qocuk-

olducju halde, istisnai bazi hallerde esitlikle aynilesir.

Jarimza uerdiklerinizde adil davranin."

adalet, esitlik

manasinda

idarede buna riayet edilmesi

hadts-i erffind|

let

de adalet

icabidir

edememeleri

ifade etmektedirler.

Bunun bozuldugu tek nokta,

musluman

ile

kanun karsisinda

esittir.

hur

bir kole,

bir

Halbuki Aristonun vaz'

ettigi

ahlak sistemine dayanan Bati Alemi'nde kolelerle hurler

uzun

asirlar

tslam

boyunca, ayni hukuku haiz

Hukuku'nda

salahiyet vardir.

degildiler.

idarecilere taninrr.is olan bir

Buna "hakk-i

ta'zir" denilir. Bu,

hak ve

hakkinda

ceza tertip edilmemis olan hususlarda veliyyu'l-emrin

koydugu ceza demekt:r.'uo
fakih (Islam

hakk-i ta'zirin

rluluiri,

Hukukcusu)

Omer Nasuhi

vucQbunu sbyle anlatmaktadir:

Hih

Omer NasOhi

Bilmen-a.g.e.,

ictimdi

bir ceza-i

muayyen cezalarda

hikmete munafkiir.

c. HI,

sh.

ndmi altinda muhtevi bulunmus,,

takdirini ve tatbikini

amme

325

riydsetini haiz olan

ulu'l-emrin ve onlann naibleh olan hdkimier

kis\m devlet

memurlanmn

Bu demektir

vd.

sair bir

rey ve ictihadlarma tevdt ve

ki,

maslahatlann degismesiyle ortaya cikacak

yeni yeni ihtiyaglan karsilayacak

tesrii faaliyette

bulunmak,

Dunya Goruu'nde sadece muahede edilmis degil, ayni

zamanda emredilmis; bir husustur. Bu gercek, ehli icin ictihad
islam

Elverir

ki,

ile

de

sabittir.

temel esaslar sabit kalsin ve onlara mugayeret

mevzuubahis olmasm. Her

siyasi rejim. ker.di farik vasiflanni

"anayasa mahkemeleri" kurarak korurken. bu durum islam

mevzubahis oldugunca nicin yadirganmaktadir? Bunu anlamak
veya

Efendi,

ile

"
tefviz eylemistir. 411

rr.akul

gcrmek mOmkUn

degildir!

hayatm dinamizmi engellenecek ve

Omer NasOhT

Bilmen-

a.g.e., c.

Ill,

$eriatle idare olunsak,

tesrii faaliyet

cahillerin kulaklan cinlasin!

VS.

Tdfsilat igin bkz.

ser'i,

kapisinin kiyamete kadar acik tutulmus olmasi

ser'i bir

Buyuk

bunun

gibi hususlardir ki, asikar bir gUvensizligi

Buna mukabil musluman

ta'zir

ki,

muafiyet mahiyetindedir. Bunlar askere ahnmamalan, devmemuriyetine kabul edilmemeleri ve musluman aleyhine

sahitlik

kismi hakkmdaki

mania bulunmamasi

ceza ahkdmim,

muslim-gayr-i muslim aynmidir. Fakat bu da gayr-i muslimlere

bir

hakkinda muayyen, mahdud

Bindenaleyh, Islam Hukuku, bu husustaki pek genis.

esitlikleri

sarttir.

hareketler ve kusurlar viicOda geiebilir.

bulunmamasina mebni sukut edebiiir. Halbuki

herhangi bir curmun, muzir bir hareketin mukabilinde bir

kullanilmistir.

insanlann kanun karsjsindaki

ehemmiyeti pek buyuk, liizumu

bazi s.eraitin

ceza, bir

geniq,

Cemiyet hayatvnda bi-nihaye curumler (gunahlar), ma-

(idarenin) esasi, temelidir."

haklar ve kulfetler arasirtdaki bir

pek

asikardir.

sh. 326.

duracak sanan

ISLAM DUNYA GORUU

b-

Kaza

Adaletin
Qi'mkii

(Yargi)
mahalli, adli veya idari mahkemelerdir.

bu miiesseseler, her
icjin

turlii ihtilaf

karsisinda adaletin

ihdas olunmuslardir.

Onlann

varlik

sebebi budur.
Islam Diinya Goriisu'nde devlet -ewelce bir nebze izah etmis

olduumu2

iizerc- tarn

manasi

ile bir

"hukuk

devlcti"dir. Islam

hukuk

Islam?

kaideleri, beseri irade mahsillii olmafitri

ve degismez

tizere ilim ve ihatasi

sonsuz olan

zamanda

yip, ilah? menselidir. Bunlar ayni

maslahatlara

Cenab-i
hadlar

tekabi.il

Hak

ise,

sebebiyle

etmek

tarafindan vaz' olunmuslardir. Sunnet ve

kaaidelerin serhi veya tafsilatlandinlmasi

hiyetinde oldugundan, bu

hukukun

ilahilik

basladiktan sonra, bizde de islam

ma-

vasfina mugayeret

ifade elmezler.

muhakkaktir. Zira kazuistik (meseleci) metodu benimseyip

ve bu sebeple her ihtimale gore, ayn bir

olan islam hukukunun orijinal

farkliliklan

gerceklesebildigini

2- islam
ikinci

hakim,

soylemek mubalaga olmaz.

hukukunda

subjektifligi (enfusiligi) dnleyen

unsur da ondaki "usul-i muhakeme"dir. Kadi, yani

ihtilafi

gercek mahiyeti

itibariyle tespit ettikten sonra,

muhakeme

olcude

bir tiyatro

sahnesine benzeyen

sahnelerine sahit olarak subjektif tesirlere maruz

kalmamistir. Sakin bir sekilde bir "bahr-i bi-payan" (sonsuz

durumundaki ictihadlar uzerinde cahsarak kendisine

olunan ihtilafa en uygun hiikmi'i bulup cikararak kadiya

deniz)
arz

*&$?&.

bir guvala

ihtilafin halli igin

bu

kaale almasi mumkun olmayan umumi hukumlerle

hukukunda adaleti temin hususunda yukanda

zikredilen hususlara ilaveten bir baska muessir daha vardir
3- Islam

o da

"ilahi tehdid" miieyyidesidir.

"hakim, fehim (anlayi^i

miistakim, emin, mekin, metin ve salah-i hal ile

Bir kere
kuvvetli),

hakim olacak

ahis,

412
muttasif" olmahdir.
412

'Hakimden maksad; akil, adil, salih olan zattir.

Fehimden maksad, anlauis.li, fetanetli, uucuh-i ftkha,
nrisin adetlerine uahf bir zat demektir.

siinnete, asara ue

Miistakimden maksad, dogrusozliiohn, hilekar, muannld olmayan, nrisfnn

bulunmauan zattir.
rii$ue( veya hediye almauar., r.amusu muhtel
Em'mden makscd, gadirden, hxuanelten ben, meusuk, mutemedzat demektir.

Mekinden maksat, mekanet ue jere/sahibi olan, haj'.jii'1-mes.reb olmauan.

ndstan bulunmayan kimsedir.
Meiinden maksat, kaui, te'sirata tab; olmaktan beri, un/ ue gazab gosler-

meseleyi sahis adlanni belirtmeksizin miiftuye arz eder. Muftu

bir ilim adamidir. Belli

isdar etmis,

ihticac edilir bir hale gelinmistir.

tarafin-

dan yapilmasindaki mantik, islam hukukunda biitun hi'ikumlere

samildir. Bu scbepledir ki, hukukta temel bir prensip olan
objektifligin (afakiligin) tarn manasiyla sadece Islam hukukunda

hukum

yapisi bozulmus ve

doldurulurcasina birbirinden farkh binlerce

ki,

"kurucu mcclis"ler

prensipleri

meshur
kanun metni
"Mccelle-i Ahkam-i Adliye" bu surette ortaya ctkmistir. Bunun icin ictihadlann coklugu bahane ittihaz edilmistir. Kisaca
"Mccelle" diye bilinen bu kanunun Dunya capinda buyiik bir
kodifikasyon (takntn) sayilmasina ragmen, orijinal islam! hukuk

Modern hukuk sistemlerinde sadece anayasalann, onlann

taibikatinda bir rol iisllenmeyecek

hukukunun temel

haline getirilmis ve

maddelestirilerek bir

icti-

nassa bagliliklan ve ona mugayir bulunmamalan

ilalii

ise

anlayisindan inhiraf mahiyetinde bir inkilap hamlesi oldugu

hukukunda bunu temin eden uc esash sebep mevcuttur.

1 -

Bu durum, Roma hukuk sisteminde de boyle idi. Bizde

Tanzimat'a kadar devam etmishr. Batililasma cereyani

bildirir.

asil tecelli

icabmi belirlemek

KADIK MISIROGLU

esd/iJ-i

mekslzin pek ciddf, mehib, sabir/i zctur.

giizel ef'al ue
Salah-i balden maksat, diyanet ue ahlak muktezasi olan
harekat ile ittisaf demektir.
bunlldkim olan zat, mesail-i fikhiyeye, usul-i muhakemdta uakij, diiualan
(Omo.r
tatbikan fasla kaadir, tarn bir temuizi haiz, s,ehadete ebl olandtr."

lam

Niistihi

Bilmen-

a.g.e., C. IV, sh. 430)

ISLAM DUNYA GOKUSjl

Sadece hakimler

de birgok

igin degil, sahidler icin

sart

KADlR MISIROGLU
dilinizi

egip buker (yalanci sahidlik eder)seniz veya

bu, kul hakkirn

aranir ve bazi kimselerin sahitligi asla kabul edilmez. Boyle

ten)

kimselere aid

$iiphesiz Allah, yaptiklannizdan haberdardir."

o kadar uzundur

liste

bugunku insanlann

ki,

buna

bir

goz

-islam! esaslara riayet halinde-

atanlar,

Mesela

faiz

alan veya verenlerin 4 ", insanlar arasmda ayaklanni

Diger

ilh.

sehadetleri rr.akbul degi!dir.

41s

Mecelle'nin 1705'inci maddesi aynen soyledir:

"ahidin adil olmasi

s,artUr. Adil,

hasenati seyy/dtina

galip olan kimsedir. Binaenaleyh rakkas ve

maskara gibi
numus ve muruvveti muhil, hal ve hareketleh itiyad eden
ehasm ve kizb (yalan) He ma'ruf olan kesawn (kimselerin)
Sehadetleri makbui oimaz."

umiim mti'minlere

Adalet,

bir

(bilin ki

bir ayet-i

kerimede de hakimlerle

ayni

zamanda Cenab-i Hakk'in

Allah yaptiklannizdan haberdardir."

Hakimler

pek

ujin ikaz ise,

coktur.

"Kim

(inkar

etmese

(hQkUmleri) ile (veya

bile)

ona uygun

Hakimler ve sahidlerle

(haklannda sahidlik

ettikleriniz) ister

zengin, ister fakir

sunlar. (^iinkii Allah, her ikisine de (sizden)

i<^in

bkz.

Omer NasuhT

a.g.e. sh. 383.

*"a.y.
alak Suresi, ayet 2.

Bilmen-

ol-

daha yakindir.

Haktan ayrilarak heva ve hevesinize uymayin. Eger

ilaveten, bir

da

akrabalannizin aleyhine olsa bile, adaleti titizlikle ayakta

tutan ve sirf Allah rizasi igin sahidlik eden kimseler olun,

Tafsilat

de

bir

misal

olarak)

hukmetmezse,

iste

",,,'

ilgili

hulasa edilen sartlar, adaletin

bir-iki

de

ilaht tehditler

yanldigim gostermesine

hesaba

katilmalidir.

Onlardan

misal verelim. Kur'an-i Kerim'de buyrulur:

edilmektedir:

"Ey iman edenler! Kendinizin, ana-babanizin veya

U bkz.

dair

Allah'in indirdigi/bildirdigi

tecellt ettirilmesinde nasil kilin kirk

Buna

bir

"Ve sizden iki adaletli kisi sahid olsunlar. Ve sahidligi,

Allah i^in dogru yapin." 41 ' buyrulmakta ve yalan yere sahidlik

men

418

verelim:

emridir. Kur'an-i Kerim'de:

soylece

ayakta

karsi takvah

onlar zalimlerin ta kendileridir.

adil olmasi,

birlikte sahidler

Bir kavme
tutan (hakimler), adalet timsali sahidler olun!..
etmesin.
sevk
duydugunuz kin, sizi adaletten sapmaya
budur. Allah a
Adil davranin, takvaya daha yakin olan da
olun (emirlerine uygun yasayin). $iiphesiz ki,

Sahidin

417

icin adaleti (hakki)

"Ey iman edenler! Allah

emr-i ilahT olmakla beraber

bilhassa hakimler ve sahidler hakkinda te'kid edilmistir.

(sahidlik-

zulumdur.)

de tekraren ikaz olunmaktadir:

uzatip oturanlann, yollarda herkesin gozii cnur.de bir seyler

yiyip icenlerin

kacimrsaniz,

milyonda

birinin bile sahidliginin kabul edilebileceginden si'tphe ederler. 4U

(SES)

ihlaldir,

a.g.e.. c. VI, sh.

(sahidlikte)

381 vd.

"Kim ki, Allah'm indirdigi

420
ancak onlar kafirlerdir."
Ayni surenin
kerrur

ettigi gibi

miitekab-ll ayet-i

47. ayet-i

ifade edilmektedir.

zamanda
417

418

ile

Bu

hukmetmezse,

kerimesinde bu hukiim

kerimede

ise

419 Maide SOresi, ayet 45.

420
Maide Suresi, ayet 44.

te-

"fasiklar" suretinde

tehdidin sadece hakimlere

idarecilere de samil oldugu suphesizdir.

Nisa Suresi. ayet 135.

Maide Suresi, ayet 8.

iste onlar,

degil. ayni

ISLAM DUNYA GORUSl'l

Hakimlerin adaletten ayrilmasinin
-sallallahu aleyhi

tehlikesini,

KADtR MISIROGLU
Nas arasmda hakimlige teuellteden bigaksiz olarak bo-

Peygambet

gazlanmis, olur.* ri buyrulmu%tur

ve sellem- 6yle ifade buyurmaktadir:

azimu
"Kadilar (hakimler)

hsimdir. Bir kismi cennettedir,

iig

7 hatar

ikincl

kinayedir,

kismi atetedir. oy!eki: Cennetteoianlar,

Hakh

hiikmedenlerdir.

kimse

ise atetedir,

hakh

biliponunki
bir

bildigi

halde

hukmunde zulmeden

Qunku hdkimiyyet

Omer Nasuhl

c-

mefhum

Adalet, sadece hukukt bir

degildir.

ahlakl ve ictimaidir. Binaenaleyh

onun

ayni za-

kaza, hadd-i zdtinda

pek

mes'uliyetlidir.

Bu

Omer' in

kabulden imtind

Man sura

(izerinde cart bir emr-i ilahisidir.

kabulden

giinde uefat

Bu gergek,

su ayet-i kerimede

sarahaten ifade buyrulmaktadir:

"Muhakkak

Neysabur kadihgi
teklif olunmus,tu, ucgun saklandi, Cenab-i Hakk'a yalvardi,
Hiist'.ym b.

umumi

olmak, Cenab-i Hakk'in butiin Muslumanlar

etmis,lerdir.

Osman'm teklif ettigi kadihgi

mahdumu imtind etmiti.

sosyal

biitiin

(ictimal) faaliyetlerde gerceklesjirilmesi elzemdir. Boyle

Fzciimle Hazret-i

iigtincii

kendisinin

Beseri Munasebetler

bir surette adil

bu

bir hiikiim,

olmayan

ebediyen feldketine sebep olabilir."'

manda

Efendi soyle anlatiyor:

cihetle bazi zatlar, kadihgi

Hazret-i

sifatmi layikiyla haiz

Nas arasmda cehalet uzere hukmeden,

Bircok btiyuk alimin hSkimligin mes'uliyetinden korkup

"Emr

olup fecisurette

kimsenin haksiz yere verecegi

hakimlik saldliiyet ue iktidanm haiz olmadigi halde emr-i

kazaya miicaseret (cesaret) eden kimse de ate$tedir. 4 "

kactiklanni

Bu hadisi s,erif, hakimligi

helake mueddi olacagmdan
.

vatani olan

olduklan

ijeyleri)

ki,

Allah adaleti,

iyiligi

ve akrabaya (muhtac

vermeyi emreder; ahlaksizhgi/hayasizligi,

fenaligi, zulmii/azginligi yasaklar. Iyice anlayip

etti.

tutasimz

diye size (boylece) ogiit verir.'"

imam-t Azam da Halife Mansur'un

teklif ettigi kadihgi

kabul etmeyip bu yuzden hapis ue darb edilmiti.

&fiide

Me'mun

halifenin tevcih

etmek

Ayet-i kerimedeki "fahsa" kelimesi, zina, ahlakdlfl davra-

Imam

ve birlesmeler, hayasizlik,

nilar

istedigi ark ue

garp kadihgmi kabulden imtind etmi%ti.

ve bu turden film, tiyatro, dans gibi

icine

fiilleri

Biiyuk fukahadan
ile

Mekhul de

demis,tir

Eger kaz6

ki:

katledilmek arasmda muhtar birakilsam.

katli ihtiyar

ederdim."

Bu gibi yuksek muttaki zattann boyle hakimlikten kacmmalan, hiikme tevelltnin ehemmiyetinden, mesuliyetinin
buyukliigunden dolayidir. Cunku adaleti yerine getirmek,
kolay bir ey degildir. Hatta bir hadis-i qerifte:

lier turlii

Ihni Mace.

sayilan butiin

Gerek Allah'in, gerek kullann haklanni cigneyen

iyiligin,

guzelligin ve adaletin,

ancak

O'nun huktimlerine uygun olarak yerlesmesi toplumlan ciirutiip

cokerten zulum, fuhus ve her tiirlii kotultigun ve azgmhgin da
yine

O'nun hiikumlerine uygun olarak ortadan kalkmasi icin

Yoksa

Miisliiman Tmaninin geregi olarak her careye bavurur.

'

Dnviifl, Tirmizi,

alir.

haram/gunah

hareket de "bagy" ifadesine dahildir. Yiice Allah'in bu

emri ve nehyi karisinda

|-"l)fi

aciklik, ciplakhk, ciplak resimler

\ihi\

DDvud, Tirmizi.
Bilmen-

Omer Nasuhi
Nahl

Sflresi,

ayet 90.

a.g.e., c. VI, sh. 428.

iSLAM DUNYA GORUlJ

ve adaletin gerceklemesi, zuliim ve kotii

iyilik

islerin

KADtR MISIROfiLU
"...

kalkmasi,

De

Ben, Allah'in indirdigi her kitaba inandim

ki:

430
ve bana aramzda adil davranin diye emredildi."

sadece diisiinmek ve istemekle olmayacaktir.

O,

Ibnii'1-Esir:

adaleti

mukemmel

en

bir surette gercekletirmis.

olan

yuce Peygamber de:

"Adalet; heva ve heuese meyletmeden, b\r$ey\n hak ve

hukukunu

tarn olarak yerine geiirmektir.

"HUkmunde, ailesine Jcarsi ve velayeil altmda olanlar

hakkmda adil davrananlar kiyamet guniinde nurdan min-

demektedir.

"

Yuce Allah, adaleti herkese karsi farz, aksi olan zu'.mQ de

haram kilmi^tir. Ister kendisi. ister akrabasi, ister kizgin oldugu
birisi, isterse kafir

adaletsizlik

olsun adalet

Ve:

Ciinku butiin toplumlar,

arttir.

ve zuliimle bozulmus ve

31
berler uzerindedirler,'"*

yikiimistir."

42S

"Bir

gun adaletle hukmetmek, altmi sene ibadetten

432

Islam nazartnda adalet her seye hakkini vermektir.

insanin kendi nefsi de dahildir.
bir

uzvunu sakatlatmak veya

Buna

iistiinclur."

Ona gereksiz eziyet cektirmek,

intihar

etmek ve

duello gibi

fiiller

de haramdir.

buyurmustur.

Hazret-i Peygamber'in siyerindeki adalet anlayisi ve tatbikati

"fiili

kistas prensibi" dolayisiyla ileride hulasaten anlatilacak-

Burada sunu da soyleyelim ki, O'nun hayatinda en parlak

misaller miisahede olunmasindan dolayi bazi insafh Batililar
bile takdir ve hayranhklanni izhar etmilerdir. Bunlardan biri
tir.

Daha onceki peygamberler

miine-i imtisali Hazret-i

gibi'*

2 '1

Peygamber de

butiin mu'minlerin

nij-

adaletle emrolunmushir.

de 1789 Fransiz

Kuran-i Kerim'de buyrulur:

Ihtilali'nde

yayinlanan me?hur 17 maddelik

"insan Haklari Beyannamesi"ni hazirlayanlardan

"Andolsun

ki, biz, rasiillerimizi

agik delilerle gonderdik

ve insanlann adaleti (vahye uygun olarak) ayakta tutrrialan

icin onlarla
(adalet

ve

beraber (hlikumleri

olciiyii de)

indirdik."

bildiren) kitabi

ve mizani

427

biri

olan

General Lafayet'tir Bunlar zikri gecen beyannamenin hazirlik

safhasinda, diger milletlerin hukuku meyaninda Islam hukukunu
da tetkik etmislerdi. Lafayet bu hukuk sistemindeki hiirriyct ve
adalet anlayiini ve Hazret-i Peygamber'in tatbikatini goriince
hayret ve takdirini:

"De

ki:

aRabbim bana

adaleti ve itidali emretti." 428

"-Ey sanh Arab! Adaletin

"Allah adil davrananlari sever." 429

baykirmaktan kendini alamamistir.

rir,

"Ey Davuri! Hi/ seni yeryuziinde

adaletle hiikmet, knyfe

yerrr.cieii

uy['.:p ilah:

dir." (Sad Suresi. Ayet 26)

28

emre

ayksr:

halde insanlar arasinfU

hukiim verjrr.e. Yoksa (key'i hukllm

lialife kildik.

senl Allah'in yolundan saptirir.

var ya, onlar icin hesap giiniinii

'

Dogrusu

bulmussun." diye

"

ben kalabilen
pek cogunun boyle takdirkar sozleri

yolundan sapanliir
unuttuklanndan dolayt siddetli bir azap var

batih rnutefekkirlerin

Allah'in

43n
431

Hadid Suresi. Ayt 25

432

A'raf Suresi. aye! 29.

433

Gayr-i muslirr. oldugu halde garezkarliktan

'

ta kendisini

lucurfit Suresi, Ayet 9.

$ura Suresi. ayet 15.

Milslim, Imare.

Deylemi rivayet

"Ah

llustre

etmistir.

Arab; gloire a

Ergin- Balikesirli Abdulaziz

toi.

Tu a

Mecdi Tolun,

trouue

la justice

elle-rneme" (Os

istanbul. 1942, sh. 130)

(9)

ISLAM DUNYA GORUSIJ

vardir.

Bunlann

haricidir.

zikir ve tadadi (sayilip dokulmesi) mevzumuz

Boyle olmakla beraber bunlardan gok maruf birini

hatirlatmakla
IK'/

iktifa

yilinda

Alman

"-Sana muasir

Miihnmmccl!"

edelim:

bir

Birligi'ni

kurmus bulunan Bismark:

kimse olamadigim

icin

bedbahtim, ya

demistir.

E-

HURRIYET PRENSIPI

islam

nazannda

bir insanin,

kendisine ve ba$kasina

zarar vermeden, yaratici tarafindan techiz edildigi iktidar

dahilinde diledigi her eyi yapabilmesi

demek

olan "hurri-

yct", "kader-i muallak" sahasinda mevzuubahistir. Belli bir

sahada hareket serbestisi ise, cuz'T bir irade ile miicehhez

olan insanlar ve cinlere taninmistir. Iradeleri uzerine bir
kulfet tahmil edilmis. olan sadece bu iki grup varhktir. Bununla beraber cinlerin hayat ve

onlann

hurriyeti,

bunu

faaliyetleri

bilinemediginden

kullanisjan ve bu hurriyetin sinirlan

ilmin mesguliyeti haricindedir.

Kader-i mutlak sahasinda

ve

varhklar biitun mevcudiyet

gibidirler.

Tayin ve takdir

faaliyet bulunurlar. Insan

bedeni de dahil

faaliyetleri itibariyle bir

olundugu surette

ise,

robot

olmak iizere, bu "tayin ve takdir" olur.an hususlara dinde

"adetullah" veya "siinnetullah"

(M&)

^^.

<

ilimlerde "tabiat

kanunlan"

denilir. Felsefe

ve muspet

denilen gergekler bunlardir ve

ISLAM DUNYA GORU$(J

"determinizm" olarak

ilimde

cag'dan

,,:, ',

Ta

ifade olunmuslardir.

itibaren biitun filozoflar, fizikt

hun "hayr-i a'la"sim

bilebiliriz.

olan da budur. Bilgiye. ahlaki

bir

mana ve

Yegane

gayesi

ile

deger kazandiran bu

bir tabirle akla

duygu

ile

biitiin

cahsmistir.

secme

fenomeni486 olarak

iradesi

ele aldigi halde.

dir.

Hollandah

Descartes

bir

Yahud: olan Spinoza (1632-1677) da aynen

gibi hurriyeti,

ruhf bir vakia olarak degerlendirmekte

ve onun zaruretlerle tezahur

ettigini

kabul etmektedir.

Yeni zamanlann en buyuk filozoflanndan olan Alman

etmistir.

filozofu

Demokritos

Kant (1724-1804),

Allah'in varhgini ameli (pratik) akil

muakibi olan Epikur (M.O. 341-270)

ve insani, ahlaki harekete sevk eden vicdanla ispat ettikten

Stoaci* 85 filozoflara gore hurriyet, tabiT zaruretleri

sonra vicdani hareketin hurriyetle kaim oldugunu iddia etmistir.

(M.O. 460-360)'un
ve

mesned bulmaya

onu inanca bagladigi cihetle determinizmi kabul etmis olmakta-

soylemistir. Aristo (M.O. 384-322) ise, hurriyetin hareket pren-

insanin disinda bir hurriyet gercegi aramamistir.

ayri bir

Sadece Saint Tho-

25-1274) determinizmden kurtularak insan hurriyetine

hiirriyeti bir

daha

O da sirf yanilmaz bir ic

oldugunu iddia

(11

rek diisunceyi insan varhginin temeli kabul eder, Descartes da

kendimizi ve yuksek hayn (hayr-i a 'la) bilebilecegimizi

sibinin bir icabi olarak insanin iginde

mas

fatalist

"Duuniiyorum, o halde vanm, (Cogito ergo sum.)" diye-

dayandirmaktadir. Eflatun (M.O. 427-

347) da -asagi yukan- aym gorustedir.

(kaderci) Hiristiyan mistisizmine tabidirler.

goriis,

deterministtir. Zira ahlak ve fazTlette ustunlugu. fitrata,

emin

Rununla beraber bunlar da hurriyet meselesinde

ru-

mumkun

faydali ve

ADtR MISIROGLU

Antik-

alemde mevcut olan

determinizme dikkati cekmis ve onun disinda iradenin eseri

bir "hurriyet" tasawuruna ulasamamislardir. Mesela Sokrat
(M.O. 469-399) 'a gdre, beerl hayatin

bir

anlayarak iradeyi ona gore ayarlamaktir

(sevk-i tabii

ki,

bu, iradeyi insiyak

Ona

gore cok kere guzel ahlak sahiplerinin bu Diinya'da layik

olduklan huzur ve saadete ulasamayip bilakis

iogudu)larla kanstirmak demektir.

tiirlu

zuliim ve

haksizhklara ugramalan karsisinda boyle kimselerin mukafata

Orracag'da

felsefe, yerini akil disi (irrasyonel) Hiristiyanhk

zihniyetine terk etmis ve Hiristiyanhk teolojisine

tiirlu

goriis yasaklanmistir.

teoloji ile

bagimh

Boylece

bir faaliyet

aykm her

felsefe, serbest akil yerine

haline gelmistir.

Ewelce

bir

nail

(1103-1109) ve daha sonra O'nunyolundanyuruyen Descartes

(1596-1650), Spinoza (1632-1677) ve Leibniz (1646-1716) gibi
filozoflar ontolojik delille (burhan-i vlicudi) Allah'in varhgini

etmeye

alemin varhgini ve ruhun bekasini kabul etmek

aklT bir zarurettir.

nebze
Velhasil hangi filozof veya felsefT sistemi ele ahrsak alahm,

bahsetmis oldugumuz italyan skolastik filozofu Saint Anselme

ispat

olmalan, kotuluk edenlerin de cezaya maruz kalmalan

icin diger bir

bunlann hie
deki

birinin

"insan gercegi"ne Islam Dunya Gomsu'n-

mukemmellige benzer

bir izah tarzi

ile

insanin irade izhari

hususunda

tarn bir izah sahibi olamadiklan goriilmektecir. Nasil

olabilir ki?

Sermayeleri, nakis

cahsmislardir.

akii

ve nadiren de his (Bergson,

Kant) olduktan sonra bunlardan baska ne beklenebilir?! Halbuki

Antik Cag M.O. yedinci asirdan M.S. jgunctj asra kadar olan bin yih iface
ed. Arirto'dan (M.O. 384-322; sonraki saga "Helenistik gag" denilir.
n
Bu felsafi gdru$iin ba$ murewici Kibnsli Zenon (M.O. 336-264)'dur. Bu
"

felsafi

meslege $arkta "Revakiyyfin"

demektir.
pantaistlir.

cuzdur.

Bu

denilir.

Esasen Stoa Yunanca "kapi siperi"

gorti^te olanlar Atina'da bir kapi dnijnde

Yani bunlara gore tabiattaki

uarliklar Allah'in

toplanirlardi.

varhgmdan

Islam

Dunya Gorusu,

ilim

ve ihatasi sonsuz olan Cenab-i

tarafindan vaz' olunmustur.

Hak

O halde, simdi de islam nazannda

beseri irade ve ihtiyann mahiyetini izah edelim.

Goru;leri

(ha$a) birer

Fenomen:
her ey demektir.

Kainat'ta bulunup da tecrubeye (deneye) mevzii ittihaz olunabilen

ISLAM DUNYA GORUJjU

Islam ictimaf nizamimn temel prensipleri "hiirriyet",
"adalet" ve "uhuwet/kardeslik"tir. Bunlardan hiirriyet,

ademoglunun ezelde

bir irade ile techiz edilmis

olmasinin

KADIR MISIROGLU
emirlerin

mugayeret ifade

olan

fikir

ettigi cihetle

cezaya miistehak

iradecilik prensibi dolayisiyla bir

oldugu uzere, Cenab-i Hak,

Dunya hayatina amel defterleri

Yani gunah ve sevaptan bendirler.

ilk

nebze Tzah edilmis

yaratihs aninda

besen ruhlar

olarak baslarlar.

HattS iktisab mahalli olan Diinya da

insan dogustan gunahkardir.

miyim?" diye sormus ve onlardan "Bela!" yani "Evet"

cevabim almislir. 137 Bu bir "rububiyet" (rablik) ve "ubudiyet"
(kulluk) misakidir. Misak iginse -bu hadisede oldugu gibi- hur

Adem'in cennetten cikanlmasina

degil

tarafin mevcCtdiyeti sarttir.

iki

sanlann irade izhan

ile

Bu

ilahT

beyan,

in-

gerceklesebilecek bir "hakk-i hiyar"

(secim yani tercih hakki) sahibi olduklanni gostermektedir.

Bu

okunmus

katilmadan olen

bir

giinunde insanlan

kabullenmek demektir. Bu

da Islam nazannda "mutlak hiirriyef'in mevcud olmadigini

subjektif (enfiis:)

Bu

Oliimuniin ucuncii

muhakeme

ytikletilmez."

Bu

3"

tik.

iizere

Bu

iki

kategori tahdidi mevcuttur.

gibi hususlarda,

hayaller kurulabilir. Siibjektif tahdid

ise, ilahT

ancak

hicbir

ve

edecektir.
isledigi gii-

Dtinya'ya giinahsiz

gelir.

Kehm'de

degildir.

soyle ifade buyrulmaktadir:

Mesih

Isa bin

Meryem'i

katlet-

(astilar)

velakin kendilerine bir

(siipheye dustuler) ve filhakika

onda

dolayi sek (suphe) icindedirler.

Ona

benzetme yapildi
edenler bundan

ihtilaf

dair bir ilimleri yoktur.

Ancak zan ardinda giderler. Halbuki onu yakfnen katletme-

neticesiz

emirlere itaatle

gerceklesir. Kendisi igin mesruiyet zeminini teskil

eden

ilahT

'

Zelle;f( ayr-i iradi hata demeklir. Bu,

masumiyet

sifati

olan Peygamberlerin

hatalan l$in kullarulan bir tabirdir.

"Ve higbir giinahkar baska

437

gtinii dirilmi$

demeleri sebebiyle... Halbuki onu ne katlettiler, ne

salbettiler

O. madd! ve manevi guciinun fevkinde olan

olusu gerceklestiremez.

bile olsa-

Herkes kendi iktisabindan (kazandtgindan)

itibarla

gcrcek, Kuran-i

hiirriyetin biri objektif (afak:), digeri

Objektif tahdid, insanogluna verilen hertakatin hududlu olmasi

ile sabittir.

(!)

"Biz, Allah'in Rasulii

olmak

bebek

Diger taraftan Hazret-i Isa da carmiha gerilmis

gostermektedir.

Gercekten besen

bir

gider. Hazret-i isa ise, insan-

insanlara bahsedilen hiirriyetin,

tahdidini

l)ir

olunmadan

yikanip Hiristiyan cemaatine

ile

Halbuki islam'a gore, hie kimseye baskasinin

nah

itirafi,

su

miiddet yasadiktan sonra bedenen goge cekilmistir. Ceza

mes'uldur.

Bu iraclT kulluk
ayni zamanda nzai

s'ebep olan "zelle'",:,!< dir.

lann bu dogustan gunahkarhgina kefaret olmak.iizere carmiha

bir

olarak gerceklesmistir.

erene kadar

giinahin kaynagi Hazret-i

kimse -yeni dogmus

kuwetlendirme

ruhlari kulluk ttirafi mevkiinde birakarak daha sonra itaatten

vazgececek olanlara, bu ahdi hatirlatarak tecziyelerinin hukukt
mesnedini izhar etmistir ki, bu da O'nun adil sifatinin bir Tcabi

bir

dogrudan dogruya cehenneme

gerilip olduriilmustur.

Cenab-i Hak,

Bu

giinahta butun insanlar miisterektir. Vaftiz

yani kilisede

husustaki sualin, "te'kid-i istifhami" yani sual yoluyla manayi

sCirelinde varid olmasi manidardir.

bile biiluga

da ayni durumdadirlar. Halbuki muharref Hirisciyanlikta, her

topluluguna "Elestii bi-rabbikiim?" yani "Ben sizin Rabbiniz

irade sahibi

olur.

Islam nazannda, insanlar,

bombos

(S)

ve hareketleri ezeldeki taahhiidtine

bir

neticesidir.

Ewelce

ragmma

birinin giinah yiikiinii yiiklenmez." (Eil'Sm

Suresi, ayet 164) veya Isra Suresi, ayet 15; Fatir Suresi, ayet 18; /iimcr SOiresi,

A'rSfSOresi, ayet 17] 172.

ayet 7

(S)

ISLAM DUNYA GOKUSU

dogrusu Allah onu kendine dogru ref

diler;

aziz ve hakimdir.'"

Aynca

muhakeme edecek

lezzetini tadacaktir.

Ve sonra ancak

Peygamber

-sallallahu aleyhi ve sellem-'in bir hadTs-i en-

guru de: "Her dogan, Islam

onu ana-babam Yahudi,

Bu demektir

fitrati

uzere dogar.

Ayette

zikri

belli belirsiz

sapittirmasi olmasa, insan

Sonra

pek 90k

fitrat

miiessir caridir.

fitrati, biitiin

temayiilati

yuklenme

mukellefiyeti, hiir

bir keyfiyettir. Zira teklif,

olmadigmdan ona karsi teklif mevzubahis olamaz.

Hur olmayan hakkinda. sirf emir varid olabilir. Bu hurriyet de

a-$ahsT Hurriyet

b-Medent Hurriyet

ki,

c-Rey ve

d-Temlik ve Temelluk Hurriyeti

meshur

e-Siyasi Hurriyet

Butun bu hurriyet

hepimiz Islam'da yasiyoruz."

demistir.'

eden Islam nazannda, insan, "me'mun" ve

"miikellef'tir. Yani kendisine emniyet edilmis ve ona

hiyler ihtiva

ve irade sahibi olmasidir.

Bunun sebebi de fitratan

Kur'an-i Kenm'de soyle

sekillerini

kullanmada yukanda izah

etmis oldugumuz objektif ve subjektif tahdidlere ilaveten bir

tahdid sebebi

selim fitratin Tcabina gore emirler ve ne-

bazi kiilfeiler tahmil edilmistir.

Fikir Hiirriyeti

ile

Goethe:

Tamamen

hiir

gecer. "emanef'i

Hiristiyan veyaatesperestyapar."** 3

muhtevasina mutabiktir. Bundan dolayidir

"-Biz

"

evvelce uzun uzadiya anlatildigi uzere-

ki,

ve beseri irade iizerine

sairi

yuklendi.'""15

su esas sekillerde tezahiir edebilir:

'

Alman

onu insan

tercih hakki

bize donduruleceksiniz.' M 12 buyrulmaktadir.

Islam'in

tular;

ancak hur bir

kimse hakkinda caiz yahud mantiklidir. Cebir altinda bulunanin

"Her nefis oliimiin

Bunlann

ettik.

olmayi gerekli kilan

Kur'an-i Kertm'de:

fine

Onu

(teklif)

olan (hasa)

Hazret-i isa degil, o giinun yegane hakimi olan Cenab-i

Allah'tir.

emaneti goklere, yere ve daglara arz

yiiklenmekten sekindiler ve ondan kork-

"JjJiiphesiz biz

eyledi. Allah

11 "

Ahiret'te insanlan

KADtR MISIROGLU

daha mevcuttur

ki

o da "velayef'tir. Velayet.

bir

kimsenin, baskasi uzerinde ser'an veya kanunen haiz oldugu

bir niifuzdur ki, velayet altinda
atle mukelleftir. Bir

velayet

de

bulunan, onun emirlerine

ita-

kimsenin hurriyetinin tahdidine amil olan

ikiye aynhr.

digerine ise "velayet-i

Bunlardan birine "velayet-i hassa"

amme"

denilir.

buyrulmaktadir:
Velayet-i hassa su surederde goruiur: Ana-baba,

" u Nisa SQrcsi,

Ht'.tc SGresi.

442
443

ayet 56

Enbiya Suresi, ayet 35.

Muslim. Kader, 46/6.
II.

Tarihi (Istanbul, 1978) adli

(S)

'nm

ermemis cocuklan uzerinde velayet-i hassa sahibidir.

cocuklann ana-babalan ycksa, kendilerinin ve mallannin

aye: 157

Bkz. Miihtcili

miisluu'.aulikla alakasi

islamiyet, istanbul, 1991.

Ahmed Schmiede

henuz

biiliiga

Abdurrahim Zapsu'nun islam

seri icin yazdigi makale; a.g.e. sh. 671. Aynca Goetheicin su esere bakilabilir: Dr. Bayram Yilmaz- Goethe vi?
nin,

husn-i idaresi icin bir vasi tayin olunur. Ayni

zamanda kendi

koruyamayacak durumda olan

restd kimselere

menfaatlerini

'

Ahzab

SOresi, ayet 72.

(S)

ISLAM DUNYA GORUSU

de vast tayin olunur. Vastier de velayet-i hassa sahibidirler.
Herhangi bir hususun icrasi igin vekil tayin edilen ve bir vakfa
da velayet-i hassa

miitevelli olanlar

velayetlerin hepsinin
veil

ve vasilerin

Bunun

sahibidirler.

Bu

muhtelif

de adalet ve hakkaniyetle yurutulmesi,

diiriist

ve istikamet sahibi olmalan

amme"

temini ve kontrolii de "velayet-i

KADtR MISIROfiLU
Lakin bu

Bu

biri

yan" vacib olur

mevcud olmadigi
buna da

ki,

takdirde, itaat yerine

ser'T tabiriyle

Evvelce izah edilmis oldugu uzere, Islam'da ulu'1-emre

"hakk-i tazir" denilen

hak

bir

siyasl otoriteye taninmis bir haktir.

Insanlik tarihi,

boyunca ictimat sulh ve sukunun temini

mevcudiyeti zaruri gorulmiis ve bu

otorile, muhtelif suretlerde tesis

ve temin olunmustur. Zira

toplumda anarsi hakim

aksi takdirde

bu

olur. islam'da

otori-

ihdas edilmesidir.

hususunda ummet serbest

emredici

bir

birakilmis, yani

kaide varid olmamistir.

ki,

islam larihinde

ilk ihtilaf

SiyasT otoritenin teessusu

kilar.

bir

Bundan

olarak

clort

amir

hukmu mevcuddur.

nazannda aynen yasamak

biridir.

Velayet-i hassada goi ..ildugu gibi

amme

tarafindan toplumun korunmasi

gayesinden baska

bir suretle

ser'iyyenin tenfizi yani ser'T hukumlerin tatbik

edilmesi,

hiikmu
todu,

2-F.manetin, yani mevki ve memuriyetlerin ehliyete binaen

ile

veya mezheb kabuliinu yahud degistirilmesini

bunu

"teblig"

siddetle

ile

edilecegi uzere,

harp

3-ura, yani bir mesveret meclisinin

mevcud

olundugu takdirde

olmasi,

4-Biat, yani

munzam

bir

secim ve rey vermek demek olan

liirlu

men

etmitir. Islam 'in

yayilma me-

suretiyle cihad, tecavQz kastiyla degil,

caizdir.

ise,

Eman

dilendigi

veya musliiman

kihclann kinina sokulmasi

muslumanlan kardes

Allah,

Kerlm "Dinde zorlama yoktur!"

ikna ve inandirmadan ibarettir. ileride izah

mudafaa maksadiyla

tevzii,

Bunun en esash
musahede edilmektedir.

tahdid olunmaz.

tezahuru, din ve vicdan hurriyetinde

asla tasvip etmez. Kur'an-i

1-Ahkam

gibi tabiT

sahislann, velayet-i

Islam, zorla din

Bunlar:

hal-

ve temel haklardan
doiayidir

kaide k(jymayarak

adini

keyfiyet de hurriyetlerin diger bir

suretle belli bash tahdid sekillerini gosterdiimiz

ahval ve sartlara

umrneli serbest birakan islamiyet'in, bu otoritenin kullanilmasi

ile ilgili

Bu

dair

"halife" tayininde ortaya cikmistir.

hususunda

$u halde bu

"hiirriyet", Islam

Bu da

gore harekct edilebtlmesini miimkiin

buna

Buna da Osmanlilar "yasag-i sultani"

tahdid sekli demektir.

teye "ulii'1-emr" denilir. Ulu'l-emrin ne suretle ortaya cikmasi

gerektigi

hukukt tanzimlerin yapilmasi ve bazi yasaklar

gerekli gorialen

vermislerdir.

Bu da yeni yeni
olmamak sartiyla-

taninmistir.

maslahailar sebebiyle -nasslara mugayir

icin tistUn bir otoritenin

is-

"huruc ale's-sulta"

yani otoriteye baskaldirma denilir.

sarttir.

sahibi olan

yukandaki sartlann tahakkukuna baQlidir

itaat,

sartlardan

ilan

sarttir.

Zira

etmis 447 ve onlar arasinda her

nizai yasaklamistir.

o otoriteyi kabul beyanidir.

Gayr-i muslirr.ler

Kur'an-i Kerim'de soyle buyrulmustur:

"Ey iman edenler! Allah'a

de

itaat edin ve

itaat edin ve sizden olan ulii'1-emre

'

Nisa SOresI, Syet

!i0.

de

igin bir

Peygamberine
itaat edin."'

'

16

ise,

Islam devletinde miisluman idareciler

"vediatuUah" yani Allah 'in emanetidirler. Her

din ve vicdan hiirriyetleri tecavuzden korunmustur.

tarihin sayisiz sehadeti

Hucurat Suresi, ayet

Bu

turlu

husus,

ile sabittir.

10.

=^^>

ISLAM DUNYA GOKUU

Islam devletinde yasayan herkes; mal mulk edinme, serbestge

yapma hak ve hiirriyetini haizdir. Elverir ki, bu haklar,

ve ammenin aleyhine kullanilmasin. Mesela tiiccar bir

ticaret

gayrin

mah pahalandirmak
sirf

baskasim

Mesela

bir

kesmek

igin

iddihar (stokguluk)

izrar (zarar

vermek)

kimse big geregi yokken

icjin

yi'iksek bir

yapamaz.

sirf

Bir hakkin,

da yasaktir.

igin kullanilmasi

KADIK MfSIROGLU
oldugu bilinmektedir.*'' 8 Tevratta kolelerin ne suretle

liurriyet-

hukum mevcud

degildir.

lerine kavusabileceklerine dair higbir

Sadece

Icrki's diledigi gibi

serbesltir. Elverir ki,

sarsacak

bir

bildiren bir
tncil'de

muhakeme

(zanh)

inanmakta ve dusuncelerini yaymakta

bu dusiinceler,

olunarak sug

verilemez. Bizim tarihimizde

amme
Bu

sl'ibut

nizam ve

intizami-

takdirde bile

maznun

bulmadikga

Yildinm Bayezid'in

faile

ceza

fiilen

oldugunu

isyan elmis oldugu halde,

Bunun

muhakeme

edildikten sonra

tek istisnasi "siyaseten katl"dir. An-

cak unutmamak gereklir

ki,

o da vezaret

ilgili

higbir

hukum mevcud

Hiristiyan teologu Saint

Adem'in

degildir.

Thomas d'Aquino,

isledigi ilk zellenin tabii bir neticesi

iddia etmistir. Devlet

veya

miiessese

aile gibi. asli bir

kabul edilen kolelik, Hiristiyan Dunyasi'na,

Yunan ve Roma-

'dan intikal etmistir.

evladi ve

Mehmed zamaninda Batintseyhi, Seyh Bedreddin bile

idarn edilmistir.

de kole azadiyla

meshur

koleligin Hazret-i

islamiyet,

mel'un Thnur gailesinden sonra devleti ihyaya muktedir olan

Celebi

hurriyetine kavu^acagirn

komsunun manzarasim

bahge duvan ina edemez.

mahiyette olmasin.

muamele sonucu
hukum mevcuttur.'''19

kolenin, bu kotu

Ustelik
I

efendisi tarafindan gozii kor edilen veya di?i kirilan bir

riitbesini haiz devlet

adamlan ve hanedan mensuplan hakkinda ulemanin bu

gibi

zuhur aninda

ilk

koleligi, biitun Di'inya'cla

Arabistan'da da yaygin, yerlesjmis ve koklu

gibi,

olarak bulmustur.

Ta

bir

miiessese

birgok insanin dogustan hurriyet igin

gerekli olan ustiinluklere sahip olmadigini iddia

to'dan beri herkesin

oldugu

di'^unmemis. oldugu kolelik; insanhk tarihinde

edcn Aris-

veya

tabii telakki ettigi, lslah

ilk

ilgasini

defa Islam'la

sahislann iistiinde bir otorite olan padisaha tanidiklan bir hak

ilgaya miincer olacak bir "islah" yoluna girmitir.

olup "bagy" yani devlete isyan edenler

evveliyetle Islam'in sosyal degisjkler igin tervic ettigi "tedric"

igin

ve

isjn aciliyeti

sebebiyle caiz addedilmistir. Tabii, bu meselenin daha pek

gok izahat gerekfirecek

burada bu kadari

bir tafsilati

mevcud olmakla beraber

metodunun

bir neticesidir. inkilapgi

lestirmek, islam

islam Diinya Gorusu'ndeki hiirriyetin bu

daraltip genisleten

veya "esaret"

ile

iki

umumi

gergevesini

husus daha vardir. Bunlar da "kolelik"

"darii'1-harp" meseleleridir. imdi biraz da

bunlari anlatahm:

ile

insanlan kinp

dokerek yol ve anlayis degisjkligine zorlamak yerine onlari

fikren ve fiilen hazirladiktan sonra

kafidir.

mantigi

Bu durum

ilahi bir

fiilt

ahkaminin nuzuliinde

degisiklikleri gergekbile

mi'tsahede edilen

metoddur. Hazret-i Peygamber'e, Mekke Devri'nde

itikad hiikumlerinin nazil olmasi;

dine Devri'ne birakilmasi

ahkam

ayetlerinin

bunun en aldatmaz

MeAynca

ise,

delilidir.

boyle hareket edilmesini icab ettiren baska sebepler de vardi.

Bunlari da soylece hulasa edebiliriz.

a- Kolelik

veya Esaret

Koleligin tarihi, insanhk tarihi kadar eskidir. Hazret-i

Nuh'un ogullanndan Ham'in kendi evladi Kenan'i, kardesleri

Sam ve Yafes'e kole olarak vermek suretiyle onu cezalandirmis

a- Koleligin asli

Harbin

ise, higbir

Tekvin 9/20-29.
'

C'ki? 21/26.

kaynagi harp ve bunun neticesi olan

zaman ortadan kalkmayacagi

esarettir.

dusiiniilurse,

^3

{slAm dunya goruu

koleligi re'sen

veren hukuki

ve derhal

bir statuye

ilga yerine,

insanca yasama imkani

kavusturmak, gelecek

ve ehemmiyetli oldugu kolayca anlasihr

Hak ile

yapmishr.

devam

edecegini

ki,

daha

icin

liizumlu

Islamiyet de

bunu

arasindaki mucadelenin kiyamete kadar

beyan buyuran Hazret-i Peygamber'in bir

batil

1150

hadisi soyledir:

KADJK MISIROGLU
bir surette

ehemmiyetlisi,

Koleligin

Bundan daha

kisminin kole azad

devlet gelirlerinin belli bir

4
edilmesi icin kullanilmasi ilaht bir emird";.

zamanla ortadan kaldinlarak "harb esirligi'ne

inhisar ettirilmesi icin her vesilenin kullanilmis oldugu tarihi bir

gercektir.

"Dumanla kar$ilamay: temenni etmeym Fakat buna

mecbur kaldigimz takdirde tahammul gosterin. Aiiah'tan
merhamet ue ban cfl/eyfn."481

kole azad etmek yolunu acmishr.

rinden

ahnan Mekke musriklebunu on Musluman 'a ogretmek

Mesela Bedir Harbi'nde

okuma yazma

bilenler,

esir

kan dokme,
katliama doniisurdu. Qunku

b- Kolelik ilga edilmis olsaydi, harplerde

galebe saglamak maksadini aip

sag birakacagi diismandan hicbir

onun oldurulmesinin
bu miiessesenin

istifadesi

olmayacagi

cihetle

tercih edilecegi muhakkakti. Halbuki

lslah edilmis olarak

muhafazasiyla kurtulus

akcesi (fidye-i necat) almak veya esirden kole olarak istifade

etmek imkanmin, harplerde oldurmelerin azalmasini saglamis

O zamanlar milletler camiasinm birlikte kararlar alabil-

me imkan

ve aliskanhgi yoktu. Bundan dolayi muslumanlar,

edilmistir.

Aynca sokaga

454

atilmis, sahipsiz

cocuk, Islam nazannda hur kabul

ve nesebi mechul

edilmistir.

bakip buyutmek, devlete

ait bir vazifedir.

hurriyete ne kadar buyuk

bir

gostermek uzere, boyle

cocugumdur" diyerek
hiirriyet

bir

talib

ehemmiyet
gocuga,

iki

Hatta Islamiyet'te

atfedilmis

hur olarak yasamasi

icin gayr-i

oldugunu

ayn sahsin "Benim

olmasi halinde

esas ahnir. Zira iddia sahiplerinden

bir

Boyle cocuklan

ihtilafin halli icin

biri

musluman, fakat

kole; digeri ise gayr-i muslim, fakat hur olsa seriat,

ileride

oldugu muhakkaktir.
c-

mukabilinde azad

muslim'e

verir.

o gocugu
455

Butiin

sisteminin temeli tevhid inanci olan ve "insanin $erefi iman

4Sfi
diyen bir din, bu misalde goruldugu gibi hiirriyeti,
iledir."

koleligi tek tarafh olarak ilga etseler, diger devletler

yerine gore, imana bile miireccah bir husus addetmektedir.

Qunku bir ferdin o imam cebirle degil, hur iradesi ile kabul

uymayacaklan

etmesini istemektedir.

icin

buna
vahim
aleyhine
muslumanlann
bu durum

neticeler doguracakti.

islam hukukunda "ltk", "fek" ve "tahrir" (hiirlestirme) gibi

Bu

gibi sebeplerle ilga

etmedigi kolelige, Islamiyet'in ka-

zandirdigi yeni hukuki statu de soyle ozetlenebilir:

Her seyden once

indirmistir

ki,

koleligin

o da harb

cok

cesitli

esirligidir.

bazi

kefareti olarak kole azad edilmesi sart kihndigi

bu

cesitli suretlerle

ortadan kaldinlmaya cahsilan koleligin,

olan kaynagini teke

Aynca

tabirlerle ifade edilen

gunahlann
432

de Allah'in nzasini kazanmaya medar olmak uzere

gibi bir

azad etme yoluyla tedncen

fiilen nasil bir

hukuki staruye

kavusturulrr.us oldugu hususuna da kisaca temas edelim:

Musluman
farksizdir.

bir kole, ibadetler

bakimindan hur

Boyle olmakia beraber onun mal

bir

varligi

insandan

bulunmadi-

goniillu
153

450
151

452

Tevbe SOresi, ayet 60.

Siileyman Nedevi- Asr-i Saadet, istanbul 1928 (1347)
455
Seyhiilislam Mustafa Sabri- Meseleler, istanbul 1995, sh. 161
456
"Insanin sere/i iman iledir; malla veya neseple degll." (I ladis-i
454

EbCi

Davud, Cihad 33.

Buhari, Cihad 112.

Maidt! Stiresi, ayet 89; Miicadele SOresi, ayet

3.

erif)

Islam dunya gokusu

gindan hac ve zekat
sadece

fitir

gibi

mali ibadetlerden muaftir. Efendisi,

sadakasmi oder.

Kadm

kolelere de (cariyeler) hur

kadmlara nazaran ortOnmede biraz daha

tir.

KADIR MISIROGLU
Koleye karsi yapilmis olan haksiz
kimseye yapilmis gibi cezalandinhr.

fiiller,

aynen hur

bir

fazla serbestl taninmis-

Hukuki muamelede bulunmak hususunda bazi ahvalde

Bekar ve

ehl-i kitab

olan kadin kole (cariye)

ile

efendisi

tarn

munasebette bulunabilir. Bunu yasaklamak pek gercekci

olamaz. Ancak bu cariye, efendisinden cocuk dogurdugu takcinsT

bazi ahvalde kisith

bit'

hiirriyete maliktir.

Mesela borglanabilir,

olmadan evlenemez. Bununla beraber

(bosanma) hususunda tam salahiyetlidir. Efendisinin iznini
almadan kansini bosayabilir.
fakat efendisinin izni

dirde kendisine

"umm-i vclcd" (cocuk

anasi) denilir ve

talak

oltimtiyle

Ceza hukuku

daha

iyi

bir

(ukubat)

bakimindan

kole, hur insana

nazaran

durumdadir. Mesela haddi gerektiren suclarda,

kolelere verilecek ceza, ayni sucu islemis olan hur bir kimseye
verilecek olan
bir

cezanm

yansidir.

verilir.

kadar

ki,

kole

evli

olsa bile bekar kabul edilerek cezalandinhr. Yariya indirilmesi

miimkun olmayan

kisas gibi cezalarda ise, koleler

aynen

htir

kimseler gibi cezalandinlirlar.

Kur'an-i

Kenm'de iyilik yapilacak kimseler, ana-baba

hemen ardindan koleler zikredilmislir.'' 57

otomatik

bir surette

hur

olur.

Halbuki Bafi aleminde

kolenin hur efendisinden peydahladigi gocuk da kole oldugu

gibi bazi ulkelerde,

cocugun babasini

Mesela zina eden koleye, bekar

insana verilecek cezanin yansi

onun

statusu derhal degisir. Artik alinip satilamaz ve efendisinin

Gorijliiyor
ilga

ki,

bu arada mesela Amerika'da cariyenin,

ifsa

etmesi de suctu.

devami mukadder olan harpler sebebiyle

kbleligi

yerine adil bir statiiye kavusturmak ve boylece zamanla bu

miiessesenin adi

devam

etse bile mahiyet ve

muhteva

itibariyle

duruma getirilmesiyle koleligin, Islam

luikukundaki yeri, bugunun modern Dunya 'smda giiya hur (!)
iscilerin statusiinden gok daha ileri bir durumdadir.
hiir

olmaktan

farksiz bir

ve yakin akrabalann

Kolenin nafakasi efendisine

aiddir. Hadis-i seriflerde kolelerin

iase ve ibate itibariyle diger aile fertleriyle bir tutulmasi

dilmistir.

Bunlardan

b-

Darul-Harb

emreIslam

biri

soyledir:

nazannda alem "Darii'l-islam" ve "Darii'1-Harb"

olarak ikiye aynhr. Darii'l-islam, islam! hukumlerin tatbik edildiqi

"Onlara kolenv> demeyiniz, oglum, kizim diye

Adem'in nesli olarak koleler de sizin kardeOnlann sizin hizmetinizde bulunmu olmasmi

hitap ediniz.
lerinizdir.

mumkun

kilan, Allah'tir.

Unutmayiniz

lann hizmetine tabi kilm\ olabilirdi.

dauranm. unu da dus.unun

sahip oldugu hak ve kudret,

oldugunuzdan daha
(S6)
'

ki,

ki,

sizi

halde onlara

hakkinda

ise, farkli

gorusler

mevcud olmakla

beraber umumiyetle islami hukumlerin tatbik olunmadigi yerler

hakkinda kullamlan

bir tabirdir.

oniyi

Alldh'in sizin iizerinizde

sizin koleler

fazladir." 45 *

Allah,

yerdir. Daru'l-harb

Uzerinde sahip

Daru'l-harb olan bir yerde, ihtiyan ikamete ser'an

cevaz yoktur. Boyle yerlerde anzi ve istisnal bir surette

muvakkaten

miislumanin zayif
kaktir. iste

Bu takdirde daru'l-harbdeki bir

ve korumaya muhtac olacagi muhak-

bulunulabilir.

bu sebepledir

ki,

daru'l-harbde bulunan bir

Nisj Surcsi, Syet 36

muslumanin sahip oldugu hususiyetlerde

Miftahu Kiiniizi's-Sunne.

varid olmutur. 6yle

bazi genisletmeler

ki;

^p^

ISLAM DUNYA GORU$U

KADIK MISIROGLU

rivayet edilmiijtir:

nisletilmesi

"Daru'l-harbde. muslumanlarla daru'l-harb halh ara-

dolayisiyla hurriyetlerin ge-

Bununla beraber daru'l-harb

"Rasulullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'in soyle buyurdugu

hususundaki diger

bir

mQsahede olunmaktadir. 6yle

tezahur de harb hukukunda

ki, bir

yer bir daha daru'l-harb olmaz. Boyle bir yer, zamanla Mus-

sinda falz yoktur."

lumanlar'm elinden ciksa

Bu

karsihginda daru'1-harb ahalisine

imam Muhammed
Yine

mamis
satarsa,

bir

bu

e gore

olii bir

hayvani veya

bir

gori'tstedirler.

muhalefet etmislerdir.

tmam-i

Azam

musluman

bogazlan-

bir

mal

imam Ebu Yusuf ve

ahrsa,

imam Muhamimam $afii buna

bir

devam

aidiyeti

o yeri geri almak

yapacagi muameleler, aynen daru'l-

islam! hukumlerin tatbik edilmedigi

tabirini

arasinda "daimi sava? hali"nin

degildir.

kullanmasindan dolayi bazi

Bu

tabir

mevcud oldugunu

gayr-i muslimlerle

izni

harb etmelerinin, baka yerler

Bu dusmanca gorusun

makammda

Muslumanlar'm

ve hatta vacibdir. Elverir

ki,

bunu basaracak guc ve kuwet

olsun.

Osmanh

tarihinde "rnuftiyu's-sekaleyn" yani insanlara

ve cinlere fetva veren miiftu lakabi

di,

Kibns'in fethi icin bu islam?

ile

anilan

bir ihtimalin

mevcudi-

zamanda mevcud bulunmasi ve bunun

Mekke icin kullamlmis olmasidir.

verilmedigi bir

hukme gore fetva vermistir. 461

uzere, Kibns Adasi ta Hazret-i

imam

(>)

Serahsi'nin rncshur "Mebsut"

Tafsilat

i<;in

Muaviye

za-

maninda fetholunmus, bilahare Venedikliler'in eline gecmis

bulunuyordu.

Bu

bahsi bitirirken -ewelce

ettigimiz-

cesitli vesilelerle

ilmihali, Istanbul

bkz.

az cok temas

"kaza ve kader"in de hurriyet meselesi

kisaca Tzah

etmek

ile

alakasini

istiyoruz:

c-

Kaza ve Kader

Bilindigi uzere,

imanm

kaza ve kadere inanmak, Islaml olan

temelini tekil

eden

alti

esastan

isimii

Bilmen-

bir

"Kader"

ise, vakti

bir

gelince

Tman umdesi de

eserinden hulasaten naklen A.

461

1979, sh. 408-9

Omer Nasuhi

biridir.

olusun levh-i mahfuzdaki durumu; "kaza"

onun gerceklesmesini ifade eder. Diger

Yavuz- Islam

Ebussuud Efen-

yanhshgini gosteren bir diger

de "darii'1-harb" tabirinin Muslumanlar'a heniiz savas

musrikler elindeki

Fikrl

icin

Bunun

savasmaiannin mesruiyet sebebi, onlarin

mtislumanlara saldirmalan veya boyle

delil

iddia eimeleri

bugunkii "ecnebi iilke"

kullanilmistir. Zira ileride anlatilacagi uzere,

yetidir.

neticesi ise, Muslumanlar'-

Muslurnanlar'la boyle adlandinlan yerlerin halki

Batili yazarlar,

dogru

icin

Bunun

o yerle Muslumanlar arasinda muvakkat ve ebedi bir sulh

akdi imzalanmis olsa bile bunu bozarak o yeri geri almak caiz

Malum oldugu
hakkinda daru'l-harb

eder.

mesruiyet sardari aranmaksizin caiz olmasidir.

aranan

kimsenin,

Islam'daki gibidir. Bunlarda hicbir degisjklik olmaz.'"10

yerler

kimsenin mail or.dan zorla ahnsa

veya caknsa. o mal elinden cikmis olmakla beraber hukuken

mevcud

Musluman hukukculann

ki, bir

Islam hukukculanna gore

icin

'"i -''J

ile

Nasil

bile ekseri

ile

Bununla beraber daru'l-harbde musluman

diger bir

ile

hinzin darii'1-harb ahalisine

yahud kumar oynayip onlardan kumarla

helal olur.

hukum boyledir.
ona

delildir.

musliiman, daru'l-harbde besmele

bu o muslumana

med

miislumamn bir lirayi iki lira

satmasinda imam-i Azam ve

hadis-i serif, daru'l-harbde

kere daru'l-islam olan

a.g.e. sh.

394

vd.

Bk2. Ertugrul Diizdag-^eyhulislam

1972, sh. 108

Ebussuud Efendi

Fetvalan, Istanbul,

ISLAM DUNYA G6r00

"hayrihi ve

KADIR MISIROGLU

minallahi teala" yani hayrin da serrin de

><>rrihi

Allah'tan olduguna inanmaktir.

Kur'an-i
farkli

128

(h.

Bu iman
her yigidin
dolayidir

esaslanni ve hassaten kaderi layikiyla anlamak,

ki.

engin

degildir. Zira

isi

bir ilim

ve idrak

Peygamber tarafindan men

Hazret-i

Bundan

ister.

edilmistir.

Bu

husustaki bir suale hiddetlenerek soyie cevap vermistir:

bununla mi emrolundunuz? Yoksa ben size bunun

mi gonderildim? Sizden oncekiler, bu hususlarda tar-

iqin

tis.tiklan iQin

Diger

yapmaya mecbur bulundugu

Emevilere karsi
icin

attigi

girisiimis

ehl-i siinnet disi

"

ifrat

dilinizi

buyrulmustur.

kader, Islam tarihinde en fazla miinakasa edilmis olan

teferruatli

kisaca arz

munakasalan

elmek

Kelam

bir tarafa

ilminin

birakarak

hasil-i neticeyi

istiyoruz.

Bilhassa Helenistik felsefenin islam Alemi'ne girmesinden

cikan sahis

Mabed el-Cuheni

(h.

80

669)'dir.

Onu

ortaya

bircok

baska sahislar da takip etmistir. Bunlara gore bildigimiz manada

kader yoktur. Bu kelime kudretten turemis olup "icra ve

gucii"nii ifade eder.

Bu sebeple bunlann

denilmis, sonradan

ise,

anilmislardir.

zira

onun

biiti'in

tarn manastyla

'Imam

b. Safvan'in ortaya

(!)

gibi

gosterecek pek cok ayet ve hadis

fiillerinden bizzat

sifatiyla

fiilen

siibutunu

murad

bu yanilmalara sebep olan nasslardan

ile

kiill

sabit

sahibi

etmistir.
bir

Bu sebeple once

kagni

zikredelirn:

Eweliyetle Mutezile mensuplarimn, kulun, kendi kaderini

bizzat tayin ettigi (mutlak tefviz) goriisunu dayandirdigi ayel-

lerden bir kacini arz edelim:

bagdas-

mes'ul oldugunu,

ancak guciiniin yetecegi kadar

iyilik lehine, ettigi kotiiliik

yiikler.

de aleyhinedir. Rabbi-

miz! Eger unutacak ve yamlacak olursak, bizi mes'ul tutma.

Rabbimiz! Bize guciimuziin yetmeyecegi seyi tasitma. Bizi

affet, bizi bagisla, bize aci!..

karsi bize yardim et."

de yaratamn kendi beyani

oldugu cihetle kimin ne yasayacagini mutlak olarak bilmeklc

Kazandigi
adiyla

"hur bir irade"ye malik bulundugunu

Malik, MuvatUi, Kader

ilahisi kistas ittihaz

''

"Allah, kisiye

"adl"

ilahi

Cenab-i

bir irade ile techiz ey-

yaratmaktaki murad-i

Bu murad-i

icin,

ifa

in

cinleri

464

iddia ettiklerinden ehl-i siinnet disidirlar.

(as?)

Cehm

oldugu uzere bir "imtiharrdir. 46 Cenab-i Hak, ilmi

goriisune "kaderiye"

daha sumullu olan "Mutezile"

Bunlar kaderin Allah

mayacagini. insanin

ve

beraber bunun

ilk

Daha sonra

hareketine dahil oldu-

olan bu goriise de kelam ilminde

Hakk'in biitun Kainat'i ve bu arada cuz'f

ilk

mevzuu olan

sonra hizlanan mctafizik meselelerin munakasasinda

fiili

mevcuddur. Fakat nazarlarm sathiliginden dogan bu yanhslardan

edilmelidir.

Biz burada

asla iradt bir

(Mutezile) ve tefrit (Cebriye) yoluna saparak ehl-i siinnetten

ledigi insanlar

bu

iddia edilmistir.
bir isyan

kurtulmak ve naslan dogru olarak anlayabilmek

Boyle hadisler pek coktur. Boyle oldugu hakle kaza ve

biridir.

Safvan

Gercekten, hurriyet veya beseri irade ve ihtiyar bahsinde

bir hadis-i serifte de:

meselelerden

b.

verilir.

aynlan bu gorusleri, hakh

tutunuz.

olan

yakalanip oldurulmus olan

ve

"Cebriye" adl

helak oldular. Bunlardan sakinin!"" 62

"Koza (ve kader) bahis meuzuu edildigi zaman

de kulda

745)'in baslattigi bir goriiste

kelimelerine

Cehm

hurriyet bulunmadigi, her insanin Allah'in takdir ettigi

gu

"Siz

Kenm'de gecen "kaza" ve "kader"

manalar atfeden Mutezile'nin aksine

MUlk Suresi, ayet: 2.

Bakara Suresi, ayet 286.

Sen Mevlamizsin;

kafirlere

Islam dunya gorusu

"Bu, yaptigimzm karsihgidir. Yoksa Allah kullara asla

zulmetmez."

lukten

yarattim. Fakat seytanlar bildhare

1

"Eger inkar ederseniz

bilin ki,

kadar ceza

verilir."

466

Allah sizden miistagni-

$imdi de Cebriye mensuplannin istinad

Sonunda doniisiiniiz ancak Rabbinizedir. Yapo zaman size haber verir. Qunkii O, kalblerde

yiiklenmez.

ettikleri

nasslara

misa! verelim:

bir-iki

Kullann inkanndan hosnud olmaz. Eger siikrederseniz

sizden hosnud olur. Hicbir giinahkar bir digerinin giinahim

tiklarinizi

annm\ olarak

onion dinlerinden saphrmistir.'"

4 ',n

"Kotiiliik isleyenlere kotiiliikleri

dir.

KADiK MISIROGLU

onlann kalblerini ve kulaklarim miihurlemisGozlerinde de perde vardir. Ve biiyiik azab onlar

"Allah,

tir.

icindir."

474

"Allah dileseydi onlari dogru yolda toplardi. Sakin

olaru bilir."""

bilmeyenlerden olma." 473

"Semud'a

gelince, biz onlara

da dogru yolu gosterdik.

Fakat onlar sapikhgi dogru yola tercih

ettiler."

rahminde tasidigim, rahimlerin

ahkoydugunu bilir. Onun katinda her sey

"Allah, her disinin

468

dusiirdugiinii ve

"Basuuza gelen herhangi bir musibet ellerinizle islediklerinizden otiiriidur. O, yine de cogunu afv eder." 469

bir

476
(miktara) goredir."

kadere

"Allah, sizi de, yaptiklannizi

"Yahud
kaldirir.

da

yaratmisjtir." 477

yaptiklarina karsdik olarak onlari ortadan

"$iiphesiz biz, her seyi bir olciiye (kadere) gore yarat-

Bircogunu da bagislar." 470

misizdir." 478

"uphesiz una yol gosterdik. Buna kimi siikreder, kimi

"Yeryiiziine ve sizin basuuza gelen herhangi bir musibet

de nankorluk." 471

yoktur
Bir-iki

de hadis zikredelim:

"Her dogan tabu

fitrat

bir hadis-i serifte

"Allah Teaia buyurur

uzerine dogar. Sonra onu ana

Kur'an-i Kerim'de bu

Ben kuliarimin hepsini

"Basjkalarim
kotii-

466
68

469

471
*7a

Al-i

tmran SQresi, &yet

YOnus SOresl, ftyet

ZOmer Suresi. &yet

'il.

7.

Fuss:let Suresi, ayet 17.

Sura SQresi. ayet 30.

Sura Suresi. ayet 34,
tnsan Suresi. ayet

3.

MUslim, Kader 46/6.

iki

bulunmasin.

manada daha

yiizlerce ayet bulun-

misline ugrattiginiz bir musibete ken-

mi Bu nereden? dersiniz? Ey Muhammed,

0 kendi tarafinizdandir. Dogrusu Allah her seye

diniz ugrayinca

de
465

o, kitapta

479

maktadir.

de soyle buyrulmustur:
ki:

onu yaratmadan once

Dogrusu bu, Allah'a kolaydir."

72
ve babasi Yahudi, Hiristiyan veya ateperest yapar."*

Diger

ki, biz

ki:

'.82.

" 3 Muslim,
474

475

476
477

478

479

Cermet 51/16.
Bakara Suresi, aye- 7.

En'am

Suresi. ayet 35.

Ra'd Suresi, ayet

8.

Saffat Suresi, ayet 96.

Kamer
Hadid

Suresi, ayet 49.

SQresi, ayet 22.

ISLAM DUNYA COKUSU

kaadirdir.

Her

tophdugun

iki

kar$ria$tigi giinde

de.

belirtmesi iQindir.'"

$imdi bu nasslann dogru olarak anlasilabilmesi

ba?imza

gelen, Allah'in izniyledir. Bu, inananlan da miinahklik

cdenleri

KADlR MISIROGLU

""

bahsedilmis olan insanin yaratihs gayesine

bilinmesine ve
iki

Buna

clair

de

bir-iki hadis-i serif

Adem'i

"Allah Tealci,

onun

sirtmi swazladi da

ue Buntan

Cennet

uygun amelter

iqin

is.lerler.

yaratti.

ondan

Sonra sagiyla (yemini

ile)

bir kisim ziirriyet gikardi

Sonra

(yine) strtini swazladi ue

bir kisim ziirriyet (daha) ctkardi.

Ve Bunlan da Cehennem
yarattim. Cehennem ehline uygun ameller ilerler.

igin

buyurdu.

kistas olarak kullanilmasina ilaveten, su

1- Masivaullah ve pek tabii olarak insan da "zaman" ve

"mekarTh bir alemde mevcuddur. Bu sebeple onun dusiinceleri de zaman ve mekanla mukayyettir. Bundan dolayidir
ki, Allah in zaman ve mekandan munezzeh olan "zat haki-

katT'ni kavrayamamaktadir. O, zuhurunun siddetinden dolayi

"gaib"dir. Cunkii

O'nun zuhurunun

zaman ve mekan

yaratilmamistir.

Musa'nin kendisini

rct-i

siddetine miitehammil bir

Bunun Kur'ant delili, Hazgormek hususundaki talebi uzerine

"len-terani" (Beni goremezsin) hitab-i ilahisinin varid olrnasi

Bir baka hadis-i serifte de soyle buyrulmustur:

ve o ulu'l-azm (azamet sahibi) peygamberin zerre

"Ebedi saadeie eren (mu'min), annesinin karntnda mu'min diye yazilan kimsedir. Bedbaht da annesinin

"Suphesiz

karnmda

kirk

sizin

ki,

gun

sonra bunun gibi

karnmda

'a

herhangi birinizin yaratihnasi, ana

bunun gibi bir kan pihhsi,

bir parca et olarak devam eder. Daha sonra
nutje, sonra

yemin ederim

ki, ki%i,

Cehennemle kendi arastnda

mesafe kalmcaya kadar cehennemliklerin amelini

daha sonra ilahi yazi onu geger. Hig iiphesiz bir kimse

birzira'
i$.ier,

cennet ehlinin amelini

bir zira'

is.ler,

oyle ki cennetle kendi arasinda

mesafe kalmis.ken cehennem ehlinin amelini

sonra olur ve cehenneme

"

girer.

Azam hazretlerine gore, Allah'in iradesi, ZaIT sifatlanndan olup kaza ve kaderi gibi hem ezeli ve hem de keyfiyetten
muneraehtir. 4M BilinemezL O'nun ilim sifati da boyledir. Bu
gergekleri o biiyiik imam soyle ifade buyurmustur:
"O'nun
bilir,

S1

482

Al-i

gibi degil.

'ill

lalk, 6; Kin"! [Xiviid,

es-Sunna, 16;

bn

bizim

gibi degil. Biz. uzuvlar

ait

gormemiz

O konusur,

fakat bizim isittigimiz gibi degil.

konusmarmz

baskadir.

O kadirdir, fakat bizim

goriir, fakat

ve harflerle

konusuruz. Oysaki Allah, uzuvsuz ve harfsiz konusur. Harfler

mahluktur, fakat Allah'in kelami mahluk degildir.
(varliktir),

fakat diger seyler gibi degildir.

varhgi, cisim, cevher, araz, had, zid, es ve ortaktan

O'nun Kur'an'da zikrettigi el, yuz ve nefs gibi

O'nun eli, kudreti veya nimetidir

keyfiyetsiz sifatlardir.

Miislim,

Bed

O isitir,

fakat bizim

uzaktir.

Kader46/1.
Mustafa Oz, a. 9 K sh. IS (Imam-i Azam'a

yettigi gibi degil.

Allah bir seydir

K,i.i,-i

mahluklann sifatlanndan

iqler,

183

imran Suresi. ayet 165-166

hiimi Mfuk,

sifatlannin hepsi,

fakat bizim bildigimiz gibi degil.

guciimuzun

O'nun
480

bir lecelliye

ma'kes olan daga bakinca bayihp dusmesidir.

Jmatn-i

'"I82

Allah ona bir melek gonderir, uzerine rizkim ue ecelini, said

veya $aki olacagint yazar. Kendisinden baka ilah olmayan

Allah

yukanda

hususun da dikkate ahnmasi gerekir:

""*'

bedbaht diye yazilan kimsedir.

igin

murad-l ilahinin

kaydedelim:

yarattim da onlar Cennet ehline

dedi.

bunun

ait

seyler,

denile-

el-Fikhu'l-Ebsat); Rnhari,
1

Hanbel, el-Miisned, 1V/7.

Mustafa 6z age.

sh.

66

vd.

(imam-i Azam'a

ait el-Fiklni'l

Hkher)

ISLAM DUNYA GORUU

mez. Zira bu takdirdc

sifat iptal

Mutezile'nin goriisudiir.
gibi,

O'nun

edilmis olur. Bu, Kaderiye ve

elinin keyfiyetsiz sifat

gazabi ve nzasi da keyfiyetsiz sifatlanndan

KADlR MISIROfiLU
daha sonra iman ederse, imam halinde mii'min olarak

olmasi

iki sifattir.

Allah, esyayi bir seyden yaratmadi. Allah, esyayi olusundan

once, ezelde biliyordu. O, esyayi takdir eden ve olusturandir.

ilmi

ve

kun

gibi

sifati

Onlann

bilir,

degismeksizin onu sever. Kullann hareket ve

butun

fiilleri

sii-

hakikaten kendi kesbleri (kazanclan)'dir.

Onlann hepsi

yaraticisi ise, Yiice Allah'tir.

dilemesi, ilmi, hiikmii ve kaderi

olur."

ile

Allah'in

48r>

Allah'in dilemesi, ilmi. kazasi, takdirt ve Levh-i

yazisi

Mahfuz daki

olmadan, Diinya ve Ahiret'te higbir sey vaki olmaz.

Ancak onun

Levh-i MahfQz'daki yazisi, hiiktim olarak degil,

Kaza, kader ve dilemek, O'nun

vasif olarak yazilidir.

nasil

oldugu bilinemeyen sifatianndandir. Allah, yok olani yoklugu

halinde yok olarak

Var

bilir.

bilir,

onun

olani, varhgi halinde var olarak

nasil olacagini

Allah'in ilminde

ne

zaman
bilir,

nasil olacagini

onun yoklugunun

Allah ayakta duranin ayakta durus halini,

bilir.

oturdugu zaman da oturus

hasil

yarattigi

bir

halini

bilir.

Butun bu durumlarda

degisme, ne de sonradan olma

olmaz. Degisme ve

ihtilaf,

sey

yaratilanlarda olur.

imandan

Allah, insanlan kufiir ve

bir

fiili,

iman eden de kendi fiili,

muvaffakiyet ve yardimini ile Tman

ktifre sapmistir.

ikran, tasdiki ve Allah'in

etmitir.

onlara

zaman

ve

vermeye kalkismaktan dogmaktadir. O'nun,

bir seyi

once

ilahisinde

bilmesi, asla cebir degildir.

Kendi nezd-i

olmadan

zaman

ve mekanin mevcud olmamasindandir.

Nasil, bir ciftci ektigi

tohumun

bilmekten dolayi, ondan nasil

tahmin

hususiyetlerini kablT olarak

nebat meydana gelecegini

bir

edebilirse, Allah'in olacaklan bilmesi

de

-tabir caizse-

2- lkinci olarak dikkate

ahnmasi gereken husus

"mutlak" ve "mukayyed" olarak

ise,

kaderin

ikiye ayrilmasidir.

Mutlak kader, atomlardan fezadaki sonsuz

yildizlara

kadar

butun maddi aleme samildir. Ciinkti bunlar, kendi irade ve

ihtiyarlan olmadigindan, adeta birer cansiz robot gibi ezelde

Allah,

Adem'in

akil

lamistir.

yanilmalar.

halt olarak yaratmi,

hakki inkar ve reddetmesi ve Allah'in yardi-

mini kesmesiyle

ki,

mekandan miinezzeh olan Allah ve O'nun ezeli sifatlan hakkinda zaman ve mekanla mukayyet bir zihnt faaliyetle hukiim

bu kabildendir.

sonra onlara hitap ederek emretmis ve nehyetmitir. Kafir

olan; kendi

Biitun bu izahat gosteriyor

neslini, sulbiinden insan seklinde gikarmis,

vermis, hitap etmis,

imam emredip,

kiifru

yasak-

Onlar da onun Rab oldugunu ikrar etmislerdir. Bu,

onlann imamdtr.
sonra

ktifre

tasdik

eden de

Iste,

oniar,

sapan, bu

bu

degistirip

Bundan
Iman ve

olundugu

gibi

Gergekten hareket maddenin

asli

bunun

ve daimT

bir vasfidir.

bir ilk baslaticisi

olmasi

yoniinden Aliah'in varhgina inanmislardir. Muspet ilimierde

bu keyfiyenn adi "detcrminizm"dir. Buna islam! edebiyatta

"adetullah" veya "siinnetullah"

ktifre

zorlamamis.

olmayacagi, yani bunun

Fakat onlan

suretinde faal oldugu ayetle

iman veya

hareket ederler.

Bazi filozoflar ta Aristo'dan beri

kafir olarak yaratmamistir.

Allah, kullannin hie birini

Onlan mii'min veya

uzerine dogarlar.

bozmus olur.
sebat ve cevam gostermis olur.

fitrati

firratinda

fitrat

tayin ve takdir

sabit,

denilir.

Bunda

bir degisikiik

ezelde tayin edilmis kanunlar

sabittir.

486

sahislar olarak yaratmistir.

Iman ve

kufiir,

kullann

Allah, ktifre sapani, kiifru esnasinda kafir olarak

bilir.

fiilleridir.

O kimse
'

"...Allah'in stinnetinde degisikiik

olmaz."

(Fetih Suresi, Syet 23)

(S)

ISLAM DUNYA GORUSU

KADIR MISIROGLU

Teori-

fiilerdir.

Bunlar hakkinda

si"ne getirdigi yenilikle muspet ilimlerdeki "determinizm"i

Allah 'in

izni

Alman

Werner Heisenberg, "Kuantum

fizikcisi

yaymistir. oyle

O'nun

Teorisi, bir

atomun yorungesinde bulunan

elektronlann enerji seviyeleri arasindaki sicrayisi inceleyen

teoridir.

Kuant. radyasyonun pargaciklanna verilen

Kuantum

bir

mevcuddur. Boyle olmazsa

gerekirdi,

tici

onun fikir babasi Einstein'dan ayirarak

gelistiren Heisenberg ortaya bir prensip koydu: Belirsizlik.
Buna g6re kuantumun (atom parcaciginin) hizini onceden
bilebilmek mumkun degildir. Qunku o, belli degildir. Bu gorusii

razi degildir.

"hayrlhf ve serrih?

Ancak

nzasi,

serri

yaratmak

icin

baska

bir yara-

sadece hayirda mevcuddur. $erre

Lakin kulun dilemesi sebebiyle onu da

yaratir.

Niiekim Kur'an-l Kerim'de: "Sizi de, yaptiklarimzi da Allah

18

buyruimaktadir.

yaratmistir.'""

beserl irade ve hurriyet bahsinde kavranmasi gereken

Bu

Einstein:

en

Tann zar atmaz!. ." diyerek reddetmisse de curUternemiBunu iptal etmek serefi Hollandah fizikci Gerardt Hooft'a

mahsustur. Bundan

miuellahi teala"nin manasi budur. Allah'in iradesi, her olusta

bir addir.

Teorisi'ni

Zat-i uluhiyetine

tecellt nasibi yoktur. Iste

masivaullahta bir

Kuantum

cereyan etmez. Lakin

ve halk etmesi mevzubahistir. QiinkU "habk"

sifat-i ilahiyesi,

ki:

ilahl tayin

giic

mesele "hidayet" ve "dalalet" meselesidir. Takriben

iki

eden "Cebriye"

ile

"

tir.

nasip olmustur.

anda

"Kainattaki bir

atomun

yerini ve

bilinebilecegini

bu gorusunii insanlann

$u

fiilinin haliki

otomat

mevkiine yijkselten "Mutezile" Islam Alemi'ni

Sunnet goriisunii mttdafaa ve

galip getiren "E'ari" ve "Maturidi" mezhepleri zuhGr

Buna gore

ummete dogru

yoktur, tefviz de!" Gercek, bunlann

iradi fiillerine

olusun olmadan once sabit ve

hale nazaran iradi

telakki

Gerardt Hooft, bunun 43 saniye

ispat ederek yikmishr. Ancak Hooft
de tesmil ederek bizdeki

Cebriyecilerin yoluna girmistir. Kul icin

bir

onu

iradesiz bir

bilmek imkansizdir." suretinde ifade

edilebilecek olan teorisini

onceden

muddetle kulu

galkalayip sarstiktan sonra Ehl-i

Werner Heisenberg'in
hareketliligini ayni

asir

fiillere

onceden

bilebilmek,

muayyen oldugunu

gosterir.

yol gosterilmistir.

Her

bir yoldur.

ikisi

de

bir itikadT

ederek

"Cebir de

ortasinda muvassit

hak mezheb olan

Es'arilik

ve MaturidTlik isigmda hidayet ve dalalet meselesini izah

imam-i

Azam

ewelce

Hazretleri'nin

iklibas

olunan

icin

sozlerini

hatirlatmakla yetinelim:

tesmil edilmedigi takdirde bu

Kenm'in beyanina mutabiktir. Zira Kur'an-i

gori'is
Kenm'de. "Kahman'in bu yaratmasinda hicbir diizensizlik
bulamazsm." 1 " buyrulmaktadir. Yani maddi alem, kader-i
mutlakin hakirr.iyeti altindadir. $uphesiz, insamn maddi varhgi

ikisi

kul icin

"Allah, insanlan kufur ve

imandan

hall

olarak yaratmis,

Kur'Sn-i

yani bedeni de boyledir.

sonra onlara hitap ederek emretmis ve nehyetmistir. Kafir

olan; kendi

mini

fiili,

hakki inkar ve reddetmesi ve Allah'in yardi-

kesmesiyle

ikrari, tasdiki

iman eden de kendi fiili,

muvaffakiyet ve yardnnint ile iman

kufre sapmistir.

ve Allah'in

etmistir.

Ancak kaderin bir de "muallak" veya "mukayyed" kismi

vardir. Bu da irade ile techiz edilmis olan varhklara (insanlar
ve cinlere) taninmis olan iradi serbestlik sahasinda vaki olan

fi&
"^P^

<187

Allah,

onlara

akil

Adem'in

neslini, sulbiinden

vermis, hitap etmis,

Saflat Suresi, ayet 96.

Miilk SCiresi, fiyt

insan seklinde cikarmis,

imam emredip

kufrii

yasaklamishr.

ISLAM DUNYA GORUU

Onlar da onun Rabb oldugunu ikrar etmislerdir. Bu, onlann
imanidir. iste onlar
kiifre

sapan, bu

bu

fitrati

fitrat

uzerine dogarlar.

degistirip

mu'min veya

olur.

iman veya

kiifre

zorlamamis,

kafir olarak yaratmamistir.

Fakat onlari

Allah kullannin hicbirini

onlari

bozmus

Bundan sonra

sahislar olarak yaratmistir. imar. ve

kiifiir.

kullann

Allah, kiifre sapani. kufru esnasinda kafir olarak

bilir.

fiilleridir.

O kimse

daha sonra iman ederse, imam halinde mii'min olarak

ilim

ve

sifati

Kullann hareket ve sukun

kesbleri (kazanclan)dir.

Onlann

bilir,

Jl'loTJI JLjUJL,,,

degismeksizin onu sever.

gibi

Onlann

butun

fiilleri

hakikaten kendi

yaraticisi ise, Ytice Allah'tir,

hepsi, Allah'in dilemesi, ilmi, hukmii ve kaderi

F-

CIHAD PRENSIPi

ile

Batili muelliflerce, Islamiyet'e karsi yoneltilen tenkit

,,J

olur.'""

tarizlerin agirhk

merkezini bu "cihad" meselesi

Onlar, muslumanlarla

musluman olmayanlar

ve

teskil eder.

arastndaki tabi!

ve daimi halin "harb hali" oldugunu iddia eder ve Hazret-i

Peygamber'in harblere

istirak

etmis olmasina karsi da

tariz-

Bunu yaparken cihadla ilgili naslan ve bunlar

musluman hukuk<;u]arin goriis ve ictihadlanni hiqibir

lerde bulunurlar.

uzerinde

suretle dikkate

almaz ve bilhassa gayr-i muslimlerin -bugun

hala "silah"tan ziyade "kiiltiir" ve

eden dusmanca

tavirlanni

"ekonomi"

gormemezlikten

yoluyla

gelirler.

sadece gayr-i muslimlere karsi girisilecek silahh

yani "harb" olarak telakki etmenin yanhshgi

mesrGluk sebebir.i "kiifuV'e

a.g.e. sh. 68.

bulunmaktan

sakathgir.i, isnat

ve iftiralann haksizhgini an-

islam

Bir kere cihad, gayret

Mustafa 6z

isnat ve iftiralarda

Dunya Gorusu'nde "cihad"in mahiyetini

kavramak gerekir.

icin

dogru olarak

yanmda, onun

ve hala da kalmamaktadirlar.

Bu gorusun
layabilmek

Cihadi,

mucadele

istir.ad ettiren istisnaT gorusleri

tamim ederek (umumilestirerek)

geri kalmazlar

bir

bile-

devam

ve emek sarfetmek manasindaki

"cehd" kelimesinden miistak (turemis) olup sadece

silahh

mu-

()

*$%?>

ISLAM dunya gorutj

cadele

demek degildir.

olarak

dfirt

yerde,

kerimede

dir. iki ayet-i

Bunlardan

Cihacl kelimesi, Kur'an-i KerTm'dG isim

seklinde

fiil

ise,

ifade

etmek

Once bu

yirmi dort yerde gecmekte-

rniicahid suretinde varid olmustur.

cogunlukla "Allah'm rizasin

me"yi

Ise,

kisminda cihad kelimesi harb manasinda

bir

ikinci

kazanmak

iq:in

ise

iizere kullaniid:gi gorulmektedir.

manada ne

gibi faaliyetlerin

Bir baska hadis-i ertfte de zamanla dini emiiiere riayet

elmeyen insanlann zuhur edecegi

"Kim onlara

Kim onlara
onlara

cihad

sayildi-

kar$_i eliyle

l-Nefse hakimiyet saglamak igin gergeklestirilecek faa-

Peygamber

-sallallahu aleyhi ve

icin

cihad ederse, o mii'mindir.

Kim

"
kalbiyle cihad ederse, o mii'mindir. 4M

3-Bazi cok normal

fiiller

de islam nazannda cihad

Peygamber

hiik-

gikilacak bir sefere katilmak

gelen birisinden sorup yash anne ve babasinin hayatta

oidugunu ogrenince:
"-Onlara hizmet igin nefsinle cihad et." VM buyurarak

sellem-:

"Mixcahid, nefsiyle cihad edendir.'"100 buyurmuslardir.

Mevzu (uydurma) oldugu

iddia edilmekle birlikte

Peygamber

bahsetmis, oldugumuz- iizere, Hazret-i

-ewelce

silahh ca-

tismayi "cihad-i asyar" (kijguk cihad) nefisle miicadeleyi ise

"cihad-i ekber" {biiyuk cihad) olarak tavsif buyurmuslardir,

Halbuki mevzu hadis, mutlaka uydurma

mesnedine ulasilamamis olan

hadisler

demek

degildir. Zira

onu

geri biraktirmislardir.

Hazret-i Aie'nin:

da cihad etmeli

"-Biz kadinlar

Hazret-i

degil miyiz?" suali iizerine

Peygamber:

"Stein

igin

cihadm en

faziletlisi

makbul

'

hacdir."4 JS

buyurmuslardir.

de mevzQ addedilmekGayr-i muslimlere karsj silahh miicadele manasinda

tedir.

2-Hakki izhar ve ifade

de islam nazannda en

igin cesaret-i

faziletli bir

medeniye gostermek

cihaddir.

Peygamber

-sallal-

lahu aleyhi ve sellem-:

"cihad"a gelince, onun mahiyeti ve meruiyet sartlannin da

dogru olarak tespit edilmesi lazimdir. Bir kere bu, bir farz-i
kifayedir.

Ancak, muslumanlar

lehlike ve tecavuz

"Cihadm en

faziletlisi,

zalim sultan (idareci) nezdinde

"
hakki soylemektir. " buyurmuslardir. Diger
,

bir hadis-i serif

de soyledir:

s.umullu bir

Bu

ilan edilir. Gayr-i miislimlerle

karsi

tecavuzde bulunmalandir. Tabiatiyle imzaladiklan sulh mua-

92

mesjQiyete dahildir. Sadece $afi! hukukculan,

MOslim, Iman 80.
1

Dfivucl,

Melahim

17; Tirmizi, Filer] 13.

Buhart, Cihad 138.

Miisned

am)

umumt ve

savasmanin mesjGiyet sebebi, onlarin muslumaniara

Tirmizi, I'ezailu'l-Cihad 2.

'

(neffr-i

cok

takdirde farz-i ayn olur.

hedesini bozmalan veya tecavuz hazirhklannda bulunmalan da

"Mil'min, kiha ve diliyle cihad edendir."*

Hbu

icin

mevcud oldugu

takdirde seferberiik

(km)

soma,

kar$i diliyle cihad ederse, o mii'mindir.

kar$.i

miindedir. Hazret-i

hepsi de cihaddir.

ifade buyrulduktan

onlara karsi cihad su suretle ifade edilmistir:

de

gayrct sarfet-

gini izah edelim:

liyetlerin

KADlR M1SIR0GLU

III,

'156.

Buhart,

Hac

4,

Sayd

26,

Cihad

1.

bir toplulukla

ISLAM DUNYA GOKUSU

harbetmenin mesruiyet sebebinin, onlarin
istinad ettirirler

bu

ki,

Cihachn gayesi,

dir.

'''"'

asll

yolu ve

"i'la-yi

metodu

Zira islamiyet,

"Onlar savasmakta vazgecerlerse,

olmalan sartina

istisnal bir goriistiir.

Bunu

kelimetullah" yani Allah'in sozunu

ise.

genjek de islam'da harb esnasinda

bir

guzel ve hikmetli sozlerle teblig-

sebebi kufur olsaydi. kafir kadinlann da oldurulmesi gerekirdi.

ce'oir

koruyup hakim

kullar.mayi siddetle yasak

Haibuki bunu

bircok hadis-i

serif

mevcuddur.

2-Eger harbin mespjiyet sebebi kufur olsaydi. harb edilmek-

scnucu husumeti siddetlendirmek olan

te

Ancak ona, diisman tecaviizu

sebebiyie cevaz verildigi hesaba katihrsa, bunun mesruiyeti higbir hukuk sisteminde minaka?ah olmayan bir mesrG mudafaa

men eden

olan gayr-i mslimler

"eman"

nlhayet verilmeyip oldurulmeleri gerekirdi. Zira

islam devletinde gayr-i muslim olarak

eman dilemek,

yasamak imkanini

tecavuze karsi

turlu
ise,

haysiyet

kirici bir pasiflik,

arada
hak ve mukellefiyetler dahilinde mUslUmanlarla
kardesane yasama imkanini elde etmek icin oldurulmekten kurtulmak, su ayet-i kerimede "cizye" sartina

talik edilmistir:

yani mezellettir.

"Cizye verinceye kadar onlarla savasin.

Gayr-i muslimlerle silahh miicadelede
iyet sebebi, onlarin kafir

karsi tecavii/de

olmalan

degil, bilakis

bulunmalan oldugunu gosteren

muslumanlara
delilleri

soylece

Bu

ayet-i

emfn
ilk

emreden

ayet-i

kerfmede bu husus

asikar-

kerime de gosteriyor

ki,

harbden maksat

6l-

clurmek, savasma sebebi de kufiir degil; kafirlerin serlerinden

olmaktir.

gikmaktadir.

Harbi

" s01

bulunmamn mesru-

siralayabiliriz:
1-

saglar.

bir

Belli

Unutmamak gerekir ki, islam'da her

umumi prensip "kisas"tir. Aksine hareket

anlailir.

harbe

dileyip teslim alimnca

harb, bir teblig vasitasi degildir.

oldugu kolayca

61-

durulmesinin yasak edilmis olmasidir. Eger harbin mesruiyet

bu hususta

tabii

eden

de vazgecin." 500

muharib unsurlann mesela kadinlann ve gocuklann

gayr-i

etmis 497 oldugu gibi bu sartla gerceklesecek Tmani da gecersiz

kabul eder. Elbette,

te'yid

siz

kilmaktir.

(Kur'an'i) yiiceltmek ve tevhid inancini

Bunun

kafir

KADlR MISIROGLU

Bu

etmek mesru olmaktan

saglaninca, harb

Yoksa eman

dilemeleri

ile iktifa

edilmez, islam'i

kabulleri sart kosulurdu.

dir:

3-

"Sizinle harbedenlerle Allah yolunda siz de savasin; an-

cak

asm

gitmeyin, ciinkii Allah haddi asanlan sevmez." 498

Bunu

te'yid

eden baska

ayet-i kertmeler

"Onlar sizinle savasmadikca,

Fakat

sizi

siz

tildurmeye kalkisirlarsa,

de

vardir:

de)

hemen

onlari

oldiirun." 199

46
497

(km)

Nahl SQresi, ayet 125.

Bakara Suresi, ayet 256; YQnus SQresi. ayet 99: Kehf SQresi, ayet 29

Hucurat SQresi, ayet 14.

498
Bakara Suresi, ayet 190.
" Bakara SQresi, ayet 191.
'

gayr-i muslimlerle

iyi

karsi

du^manca

bir

tavn

miinasebetler icinde bulunmayi

emreder:
"Ehl-i Kitab'a

de onlarla savasmayin.
(siz

Kuran-i KerTm, Muslumanlara

olmayan

en

Ancak zulmedenler
"Allah, sizi din

giizel

haric."

olan surette

muamele

edin.

502

hakkinda size

kital

yapmayan ve

yurtlarimzdan cikarmayan kimselerden, onlara

iyilik

sizi

eimeniz

ve kendilerine adalet yapmanizdan nehyetmez. iinkii Allah,

Bakara Suresi, ayet 193.
'

Tevbe SQresi, ayet 29.

AnkebQt SQresi, ayet 46.

(&W)

ISLAM DUNYA GORUSTJ

adalet yapanlan sever. Allah,

KADiR MIS1ROGLU

hakkmda

Derhal tevbe ederseniz, o hakkimzda hayirdir; yok eger

yapan ve sizi yurtlarimzdan cikaran ve cikanlmaniza

muzaheret eden (destek veren) kimselerden, onlara dostluk

aldirmazsaniz, biliniz ki siz Allah'i aciz birakacak degilsiniz

sizi

ancak

size din

kital

etmenizden nehyediyor. Her

de onlara dostluk ederse,

kirn"

onlar kcndilcrine yazik eden zalimlerdir."'

iste

Bu

eden pek cok

goriisu teyid

Onlardan da

ve Allah'i, Peygamber'i tammayanlara eltm (gayet

azabi tehsir et (mujdele)!

Ancak muahede
hadis-i serif

bir ikisini dikkatlerinize arz

de

vardir.

(antlasma)

sizin aleyhinizde hicbir

bilin ki,

cermet kihclarm golgesi altmdadir.

"Sizin

babalanm

ue kocalarmi

6ldurmu olacagmtz

gocuklar ve kadmlarla geldiginizi gormek yerine muhtedilerle geldiginizi

gormek

isterim.

"

tniiddetlerine

yapmamis ve
kimseye muzaharet etmemis (arka

kadar ahidlerini tamamiyla

Allah miittakileri sever.

tavsiye eder ve:

ifa edin!

"Ve eger verdikleri ahidden sonra yeminlerini bozar ve dininize taarruza kalkarlarsa, o kiifiir onciilerini
hemen oldurun. (unkii onlann yeminleri yoktur). Ola ki
vazgecerler.

Ya oyie bir kavimle muharebe etmezsiniz

ki,

hozdular ve Peygamber'i cikarmayi kurdular;

zu degildir.

Bu

gayr-i

muslim devlet veya toplulukla yapilmis

olan sulh anlasmasinin onlar tarafindan bozulmasi da mesru

bir

harb sebebidir. Bunun

tipik misali,

Medine Yahudileri

Herhalde

" sos

derdi.

Islam 'da harbin mesruiyet sebebi, sadece diisrnan tecavii-

miisrik-

<jlkmamis, desteklememis) bulunanlar miistesna! Bunlara

" 5(M

Hazret-i Peygamber, her sefere cikista mucahidlere

diismana taarruz etmeden uzlasma garelerini arastirmalanni

yapmis oldugunuz

lerden bilahare size ahidlerinde hicbir eksiklik

edelim:

"Ey insanlar! Du$manla kar$iiamayi temenni etmeyin.

Allah'tan afiyet dileyin. Fakat dumanla kar$ilainca da
sabredin ve

aci) bir

evvel size taarruza onlar basladilar.

yeminlerini

hem de

ilk

Yoksa onlardan kor-

kuyor musunuz? Eger mii'minseniz, daha evvel Allah'tan

korkmalisimz

" S06
.

ile

tarafindan bozulmasi uzerine yasanan gelismelerdir.

durumunda olan musluman bir topluluga zulmeden ve onlann haklanni qgneyen gayr-i miislimlere karsi da

gayesi de hie siiphesiz

harbetmek musiumanlar

yapilmis olan sulh anlasmasinin

Hendek Harbi'nde

onlar

Bunun
muslumanlann emniyetini temin ve
bu hususta mevcut veya muhtemel tehlikeieri bertaraf ederek
sulhu ikameden ibarettir.
Bu hususta Kur

an-i

Kertm'de soyle buyrulmaktadir:

Azinlik

Kur'an-i

KerTm

lara bir ilan ki, Allah miisriklerden beridir, Rasulu de...

Milmtehlne
'

Sfiresi. ayet 8, 9.

Buharf, (Jihad 112; Muslim, Cihad 20.

de:

"Hem siz neyinize

zebun edilmis

"Bir de Allah ve Rasulii'nden hacc-i ekber giinii insan-

ugrunda

ki

icin mesriidur.

carpismayasiniz. Allah yolunda ve o

(giigsuz birakilmis) erkekler, kadinlar,

yavrular

YS Rabbena! Bizleri bu ahalisi zalim memle-

kettcn cikar, tarafindan bize bir sahip gonder, tarafindan

505

<

'

Tevbe
Tevbe

Suresi, ayet, 4-5.

Suresi, ayet 12-13.

ISLAM DUNYA GORU<?U

KADIR MISIROGLU
m.

bize bir yardimci yonder ! diye yalvanp duruyorlar." 507

buyrulmaktadir.

Diger
"...

bir Syet-i

Bundan ba?ka "bagTler ve "murtcd'lerle harb etmek de

er'an caiz ve mesrudur

BagTlere Kari Harb:

arz (yeryiizu) mutlak fesad olup gitmi$ti." 50s

Meru

Besir bin Hasasiyye -radiyallahu anh- anlatiyor:

Rasulullah -sallallahu aleyhi ve sellem-'e bey'at

bir idareye kari isyan

etmek

igin

olmadigma ve Muhammed'in
de O'nun kulu ve Rasulii olduguna sehadet etmemi, namaz
kilmami, zekat vermemi, islam Qzere haccetmemL Ramazan
orucunu tutmarru ve Allah yolunda cihad etmemi sart kostu.
soyle dedim:

kimselerdir.

Amme-i muslimTnin

halinde bunlarla da harbedilir.

meydanina gelince nefsimi

Ben

oliim korkusu kaplayip

ise

ve on deveden

etthrmek

cihad

Halbuki

benim

ibarettir.

mahm

kuguk

bir

koyun

Onlar da ehlimin maiset kaynagi ve

gireceksin?!"

k&firler

savasilir,

kacarlarken pesleri taklp edllmez, savasilmaz.

ve mOrtedlerle her

durumda da

Iki

savasilir.

kalacnklanni bildiginden serbest birakti. Katari, adamlanna:

"Allah'in dusmani Haccac'a karsi savasa hazirlanink dedi. HaccSr. da:

Cok
su

ki,

siiri

uzak ihtimaldir; azad edenin

iizerine:

ben

Nisa SOresI, dyet 75.

Bakura Suresi, ayet 251.

bin Hanbel, V, 224.

onlann boyunlan

iizerindedir. dedi ve

Haccac'm

idaresine kars: mi savasacagiz derslnlz?

$unu

bilin

kotiilugu kahre:mesin: bilen ve onleyer. ziyaretciyim. Fiillerinden deliller

Haccac'm safmda

sikinti

mi

kbtiiluk etti

yetistirdim

"-Ya RasQlallahL Bey'at ediyorum." dedim ve Allah Rasulii'ne kostugu butun sartlar uzerine bey'at ettim." 309

eli,

okudu:

getirsek

ve

csep^

ayrihr:

icindir.

Vali olarak gelan

"-Cihad yok, sadaka yok, peki o halde nasil cennete

Ahmed

savasmadan 8 yonden

4-Eslrlerl ttldiirulmez. Milsrik ve murtedlerin eslrierl ise oldiirillilr. Tekrar savasa donmcyeceginden emin olunursa serbest birakilirlar. Karsi tarafa kagacagi
ihtimalleri varsa, harp sonuna kadar hapsedilirler. Ondan soma birakilirlar.
Haccac, Katari b. EI-Fucae'nin dostlanndan bir grup esiri kendi laradnda

suriisu

ve soyle buyurdu:

509

etineyin, yaralilan 5ldiirmeyin demistir.

Rasulullah -sallallahu aleyhi ve sellem- elimi tuttu, salladi

507

etmeleri

3-Yarahlan birakilip terk edilmez. MUsrikler ve mUrtedlerln yaralilan harp

meydanmda terk edilir. Hazret-i AH, Cemel Vakasi'ndn: Kacanlan taklp

kacmaktan

binek hayvanlandir."

Bunun

taammud

510

1-Bunlarla savasma oldiirmek i?in degil, sapikliktan uzaklastirmak, terk

endise ediyorum.
gelince,

etmis olmalan

Maverdi bunlann durumunu soyle anlatir:

savasmak igin komutan tayin ederse, komutan once
onlan korkutur, sapik yoldan vazge?irmeye galisir. Eger taskinhkla israr ederlerse
savasir. Fakat yine de ansizm, geceleyin bir hiicumda bulunmaz. Asflerle sauasma,

2-GSgtis gocjse

ettigini soyluyorlar.

ihlal

"Haltfe, asiler uzerine

yetmez. Onlar da cihad ve sadakadir. Insanlar cihaddan ka-

can kimseye Allah'in gazab

denilir.

1510

Vallahi bunlardan ikisine giicum

siikununu

sebebiyle yapilacak nasihati dinlemeyip

musriklerle ve murtedlerle

"-Ey Allah'in Rasulii!.

edenlere "bagi"

Bunlar, ahidlerini bozmus. ve itaat dairesinden cikmis olan

geldim. Bana, Allah'tan baska ilah

Sadakaya

bunlara da kisaca temas edelim:

kerime de 6yledir:

Allah'in insanlan birbiriyle def etmesi olmasaydi,

Ben de

ki,

etti

onur.la nasil sauasabiliriz?

diyecegiz? Hayir. bizlere

Kavimler hep sur.u =6yleyecektir

:a!-;at

Haccac'm

Ne

diyebiliriz? Bize kotuliik

o ve komutanlar:
ki:

s:kir.!i

etmedi. Katari

^Feslegen ektim, ot

blttl.

(Asker

sat'ma ka;ti.)

5-Mallan gar.imet oJarak. co:'-kian da

esir

olarak ahnma?..

Peycnmber

-sallallahu

aleyhi ve sellem-'der. su had:s-i sertf rivayet edilmistir: >D6r-ilsl&m ve Iflndektler'm

hepsi mcsdndur, haramdir. D6r-t sirk igindekiierir hepsi mubaht\r.

6-Onlarla sava? igin anlasma'n musriklerden, zimmiierdan kuwet yardimi istenmez. Dinden cikan ve musrikler icin yapilan harblerde asilerden kuwet yardimi
istenir.

7-Bir mUddet igin anlasma yapilmaz, mallarmm korunacngi vandintle bulunulmaz. Anlasma yapilsa da baglayici deildir. Sultan zayifsa, kuwet buluncaya kadar

ISLAM DUNYA (U)KUSU

Miirtedlerc Karsi Harb:
Musliiman olan

bir yerin halki irtidat eder,

sarahaten veya zimnen mevcud olan tebaiyet ahdi veya

misakmi bozarak itaat dairesinden cikmis dernektir. Bu

toplumunun

sulh ve si'ikununu ihlal demektir.

bunlarla harbe girisilmeden

once onlann varsa

biat

itikadi

sup-

gidermek ve tevbe etmek ihtimailerine binaen bir

miihlet tanimak gerekir. Harbe tutusmadan onceki bu gibi

edilir.

Eman

tevbekarhga davet hususundaki

kalirsa,

o zaman kendileriyle harb

Yani

olduruliirler.

esir

dolayidir

ki,

"HgayriM" hasen, yani

ashnda

giizel

islam nazannda harb "liaynihi"

guzeldir.

Bunun manasi, onun

olmadigi halde, yoneldigi gaye

addedilmesidir.

Bu gaye de

beserin

itibariyle guzel

Dunya ve Ahiret selamet

tesis,

yuceltip galip
yani "i'la-yi kclimetullah" (Allah'in soziinii
Bundan dolayidir ki, ona "cihad" ve neticesine
getirmek)tir.

ise "fetih" denilir.

islamiyet'in zuhuru
liarbin tab?

"EhH Ridde" de

Bu

tabir, Hazret-i

edilen irtidat hadisesi sirasinda

Arab

serbest

zamamnda Diinya'nm

oldugu hicbir hukuk kaidesi mevcud

maglQplara
denilir.

Peygamber'in vefatmdan sonra Arabistan'da bas gosteren ve

Hazret-i Ebubekir tarafindan askeri giic kullanilarak bertaraf

diledigi

idiler.

Hiristiyanlar

Hatta islam'dan sonra

aym

tavn

devam

higbir yerinde

degildi. Galipler,

yapmak hususunda tamamen

her zulmu

bile

butun ortacag boyunca

ettirmislerdir.

Bu gercegi tamamen Bati kaynaklanna

tarihcileri tarafindan

istinaden Lahey'de

cok tafsilath bir surette ortaya koymus

bulunan Prof. Dr. A. Resid Turnagilden cok kisa bir nakille

kullanilmislir. r,u

verdigi bir konferansta

Harbin mesruiyet sartlanni boylece izah ettikten sonra

de onun

degil

veya zimmi statusu

elde edemezler.

Bunlara

oldu-

dilemeleri veya cizye vermeyi kabul etmelerine

olunmayarak

Itibar

ak?m

Bundan

gayedir.

nizamini
ve saadetinin yegane vasitasi olan Allah'in

denilir.

istiabe, yani miirtedleri

buti'in tesebbiisler

mukerrem ve muhterem

gundan onun telef olmasina sebep olan harb, ashnda kabih

onu mesmlastiran
(cirkin) bir seydir. Boyle oldugu halde,
ve bu
zulUm ve tecaviizu def ederek sulh ve selameti temin
ulvi
hususundaki
suretle insan hak ve hurriyetlerini korumak

ise,

Ancak

helerini

muamelelere "istiabe"

islam nazannda "insan"

yani Islam 'dan

donerse, onlara karsi da harb etrnek caizdir. Qunkii bunlar

Islam

KADlR MIS ROC LU

nasil icra edilccegini

bir

dikkatlerinize sunarak

mucmel

bir

kanaat hasil etmenizi sag-

anlatahm.

lamaya cahsalim:
beWer.

Kuwet bulduktan sonra

savasir. Sulh anlasmasi yapilir.ca mallara bakihr. Bu

harb ganimetler: veya zeka mallanrdansa ker.dilerine verilmez. Zekat mail
olanlara, harb ganimetleri de hak kazananlara dagit-.iir. Arr.a oz mallan ise,

mallar,
layik

lemellUk edilmez, geriye kendilerine

8-Mancimklarla Ozerlerire
iikesidir.

l\i-,ki:ih.<

verilir.

siddetli tas atislan

ye sebzelikleri Imha edilmez. Her

k'am

yapilmaz. ev!ari yakilmaz. Meyve

ne kadar oturanlar isyan pkarmislarsa da ulkeleri

yapanlar itaatkar.

adaletl: topluluk

tarafindan kusatilmissa

onlann kendilerini oldiirmelerinden de korkuyorlarsa, o 'akdirde musluman

kovmak

igin silahlamr. Asiier iizerine agir silahlarla atislar yapihr.

savas disinda da mal ve canini

mm)

Turk
"Hachlar muhasara edilen iznik sehri civannda Bir
maglup ettikten sonra butun yarahlarin baslarim

4
.

korumak

i<;in

silahlanabilir."

(Maverdi- el-Ahkamii's-

Sultaniyt., islanbul 1976, sh.

1'azla bilyi igin

68 vd.)
bkz: tbu'l-Hasan el-M5verdi- a.g.e

tehiikeyi

Qiinku rruisliiman,

sh.

63 vd.

ordusunu

alakesmisler ve maglup dusmanlannin metriikatini zafer

metleri

olmak

iizere atlannin egerlerine

asmis bulunduklan

bashalde karargahlanna donmuslerdir ve oylece getirdikleri

lan,

mahsur

Memlekette

(kusatilmi?) ehrin igine atmislardir.

o kadar tahripkarhk ve yagmacihk yapmislardir

sonra kithga ugramislardir. Hiristiyan ahali

bile

ki,

az vakit

soyulmus ve

TSLAM DUNYA GORUSU

6ldurulmustur/,,:' Marrat (un-Niiman?) kasabasinda Haghlar
cocuklan delikanhlan ve sanki yaslannin coklugu ve agirhgi
altinda belleri biikulmus; ihtiyarian kesip bicip olduruyorlardi;
hie kimseyi esirgemiyorlardi ve isi

kac

kisiyi bir

olulerin

tek iple asiyorlardi.

Ne

cabuk bitirmek

son haddine varmis

getirtti,

elleri,

ve zayif olmak hasebiyle

yash kadinlarla ihtiyarhgin

ayaklan tutmaz olmus erkeklerin

bir ise

ellerden ve ayaklardan miitesekkil yiginlar goriilliyordu.

tarafta yollar insan cesetleriyle

arasmda

yaramaz kimselerin

oldurul-

meleiini emretti. Biilug haddine ermis veya bu haddi asmis

oraya gondertti. Tijrklerin boyle tpptan oldurulmeleri

Blrinci

kanunun

12.

Fakat hepsi yine binnisbe

seylerdi...

pazar giinu vaki oldu; lakin

bitirilemediginden, kalanlan Haghlar ertesi

is bir

giinde

gun oldurduler.

s,:)

Mabed-i Suleyman'da o kadar kan

Eski

dlillerin cesetleri

dokiildii ki

tahammul

Bu

kanlardan intisar

Bu

ve

eller

yapan askerler
eden bugu ve kokuya zorla

ayaklar yuzer bir halde goruliiyordu.

bile dokiilen

r,,s

kan deryasi icinde yuzuyor, on avluda suraya

buraya gidiyordu; yine bu kan deryasinda. kesilmis

plan gencleri giiclu kuwetli adamlan ayirtip, Akka'da satilmak

iizere

Her

ortulmus olup ancak cesetler

bir gecit bulunabilirdi.

ehemmiyetsiz

altin sikkeler

Bremond, saray kulesinde kapanmi?

olanlann hepsini cikart:p

Kudus sokaklannda ve meydanlarmda, kesilmis baslardan,

bulurlarsa kapiyorlardi;

kannlanni yanp desip bizantinler ve

cikanyoriardi. Nihayet

icin, bir-

KADlR MISIROGl.U

kitali

edebiliyorlardi.

birinci katliam kafi

ettikleri bir

mecliste

gorulmediginden, Hachlann

Kudus

teskil

ahalisinin hepsinin, yani musli'i-

manlarla beraber Yahudilerin ve Katolik kilisesinden aynlmis,

baska

bir isev!

mezhebe

siiluk

etmis olmakla

Roma nazannda

miilhid (dinsiz) sayilan Hiristiyanlann daht katlolunmalanna karar

Fransa'da Puy sehri Piskoposluk Meclisi azasindan Raymond d'Agiles tarafindan naklolundugu vechile, 514 Araplardan
baslan kesilmemis yahut surlann uzerinden disanya firlatihp

atilmamis olanlar atese

G. Le
Dlndasjan
likga

ve

kesilircii

Bon mezkur raw.

elinr?

sertli!;e

atilirdi.

degildi.

s.

334-335

Bu

harp

(A.

Re$id Tumagil'den naklen)

esirlerinin duijar

iutsaklann azalan

yahut bunlar toptan hep bircien

Bj

harpte

esir cliijen

pek

olduklan

kerih, igrenc

muamele
ve

olduruliirlerdi. Bir<;ok mlsaller

zavaCilarn diigar clduklan rr.usrr.eleyi

Kadin, gocuk,

ihtiyar, hig

ragmen

zikir

kati-

feci surette

arasmda.

baspiskoposu Baudin onlari

vukO

ve hikaye edecegim.

Rumlar hisselerine diiser. esirlerin. Bizar.s aderi iizere,

da kendilerininkiieri tamanen oidurdiiler [Daru -mezkur

benzetir.

Computrucrunt

kital

sekiz

gun

(!)

surdi'i.

kimse kagip kurtulamadi!.. Giiya

nard lc-Tresorier bunlan mecnun

bir

Dindar

baligdi.

bu adamlann davrani^lan,

pislik

mucib olmustur. Ber-

sifatiyla vasiflandinr;

Dol

iginde yuvarlanan kisraklara

tanguam jumenta in stercoribir baskasi, Akka baspiskoposu

illi,

bus. Muasir mtiverrihlerden

tutsaklan, tutanlar pnylastilar,

gczlerini ;'.kard:lar: Genovaliiar

eser, c

I,

Jacques de Vitry de der

ki:

s 368).

Gelibolu muhasarasinda (1415) galip gelen Venedik amirali Pierre Loredon esirler
arasmda hulunan Genovalilann, KataJonyaJilann, Sicilyahlann ve Provansklariri hepsini
kiheJan gegirtt: Gintlilar. azaiar. kopanlrr.ak siiretiyle parcalanip bldUrUldukten sor.ra
pargaian kaiycnlann pupalanna asildi. (Loredon'ur. Marino Sanuto eiinde mahfuz
kalmjs plan raporundan, Vile de duchi di Venezia) (A. Re$id Turnagil'dsn naklen)
Ke?is Rober (Rohert-le-Moine) adh dindar, muttaki ve miistik zatm gozle

gorerek sehade.ti

(sso)

sovalyelerin sarf ettikleri gayrete

dinin hamileri olduklanni soyleyen

taraftan Venedikliler, diger taraflan Bizansl:lar ve Cer.evizler arasx.da 1261'de

b-jlar.

Bunlann miktari tahminen on bine

Hiristiyan miiverrihlerin bile infiallerini

diismiis Hirisliyan

ehven

verildi.

letmjsrir. (A.

ki,

Le Bon mezkur eserinin 336'nci ve 337'nci sahifelerinde nak-

Re$id TumagU'den naklen)

Le Bon mezkur

eser, 337. (A.

Re$id Tumagil'den naklen)

Arz-i

maz

Mev'ud

bulunanlann hepsi, Allah'tan kork-

birtakim dinsiz. diyanet ve ibadete

hiirmetini
515

Omer

nakzeden habis,
Camii,

ki

Bon, mezkur
Tumagil'den naklen)
ledildi.

_a

(Le

mahsus

hirsiz, zina isleyici,

seylerin

baba

katili,

on bin Musluman'a sigmak olmustu; bunlann hepsi

eser,

s.

kat-

337). 52-55 numarali nota milracaat. (A. Re^id

ISLAM DUNYA GOKUSU

yemin bozan, soytan,

-alt

tarafinin zikrinden istihya

ile

(utanarak) cekinirim- makulesi heriflerdir.

KM) IK MISIROCLU
davet etmeden once, bu hususta

dirmadan,

Guilhuime de Tyr agik soyler olmakhkca zikrolunan

riva-

onlara karsi

baskin

yetler sahiplerinden aagi kalmaz.

tafsTl

etmeden, boylece haberdar eylemeden once,

muhasamata girisir ve onlan

sCiretiyle gaflet

miisluman katletmis
Ikinci Ehl-i Salib Seferi'ni

yapan Hachlarin davranislan

birincilerinkilerin ayni olmustur.

Piskopos

tarihinde, Islemedikleri higbir zalimce,

mi'isaviri

Anquetil

gaddarca cinayet,

sakavet, hayasizlik ve rezalet kalmamitir. demistir:

Dorduncu

Ehl-i Salib'i teskil

eden ve Kudus'e giderken

Icinde Yunanlilardan ve Latinlerden

kalma gayet kiymetli

san'at ve edebiyat hazinelerinin bulundugu bu zengin Hiristiyan

sehrini kamilen
kirdilar

yagma

veya denize

Bu yuz

etliler; altin

attilar."

Insanlik tarihinde

mesriiiyet sebebi ve

Bu

51 *

kizartici zuli'tm hikayeleri

dolusu uzayip gitmektedir.

olciileri

ve gumiis olmayan seyleri

ilk

bu minval uzere sayfalar

517

hem de

icra tarzi itibariyle adalet

hem

ve insaf

dahilinde kaidelere baglayan tek din veya sistemdir.

kaideler de soylece siralanabilir:

1-Mesrii bir sebeple, bir gayr-i

tutusmadan once

pesinen

teklif

veya cizye vererek Mus-

sukun iginde yasama hakkini elde etmelerini

mi'i'-

bu dinin ahkamiyla feshedilmis bulundugundan, haberdar

olmamis sayihr.
Halid bin Vclid, islam mursidleri heyetlerinin birinin basinda bir kabileye gonderildigi zaman, dinin ahkamini teblig
eclip silah

kullanilmamasi hakkinda sair mursidlere vaki oldugu

ona da

emre muhalif olarak silah kullanmis olduyundan, Peygamber bu suretle oldiirulen insanlann
gibi

verilen

te'kitli

ve hayvanlann, hatta telef edilen kopeklerin

bile diyetlerini

r,,,'

Hazret-i Ali, Hayber'de Peygarnber'den sancagi

ahrken:

"-Ya Rasulallah! Yahudilerle doguse doguse

lallahu aleyhi ve sellem-

de su cevabi

islamiyet'i

Peygamber

-sal-

vermisti:

"~Hay\r, Muslumanligi onlara hilm ve sukunetle teklif

"

ediniz.

r,2

mecbdriyeti vardir. Ostelik bu teblig sartmin da

ve hikmetli sozlerle yapilmasi

giizei

muslim toplulukia harbe

tipki bir

vermesi icab eder. Zira

onlara kabul ettirecek miyiz?" diye sormu,

islam'i kabul etmeleri

liimanlar'la sulh ve

uzere tutus tarikiyle oldiirurse,

gibi olup, diyet

Islam'in "davef'ini isitmemis olan herhangi bir kavmin,

vermisti.'*

defa olarak islamiyet, harbi,

ansizin vaki akinlarda

min olmasi zan ve farzolunur. Yani Hazret-i Muhammed'den

ewel gelmis olan peygamberlerden birinin dinine salik olup.

Kostantiniye'ye ugrayan Haglilar, orada yerlesmeye karar verdiler.

delilleri, bi'irhanlari etraflan-

ilahT bir emirdir/'

18

2-Gayr-i muharib unsurlarm hayati

masum (korunmus)tur.

Yani onlar oldurulemezler.

' ;

Bu

emre uymakta kusur etmek, edenin mes'uliyetini

Eger kumandan, kafirleri usulii dairesinde islam'a

ilahT

davet eder.

Islam ordusu tarafmdan iran'in fethi esnasinda kusatilmis

olan bassehirin etrafinda binlerce insan esir edilmisti. Fakat

'

Prof. Dr. A. Relief Turnngil

a.g.B. sh.

140

vci.

Tafsilat icin bkz. a.tj.e. sh. Ill ud.

1

Nali! Suresi, ayet 125.

Prof. Dr. A. Rejid

520

Buhari, Cihad.

Tumagil-

a.g.e. sh. 153.

ISLAM DUNYA GORUU

bunlann gayr-i muharib,
anlasilinca

isiyle giicuyle

mesgul

kumandan Sa'd bin Ebi Vakkas

KADIR MISIROGLU

oldugu

koyliiler

6-

tarafindan ser-

best birakilmislardir. Ayni sekilde ihtiyarlar, korler, kadinlar,

Yine

dusman

iran'in fethi

askerine yardim etmis

de oldiirulemezler.

Yaralanan ve

artik

esnasinda kusatilmis olan

bir sehrin

yokmus gibi sehrin kapilannin acildigi

gori'ilmus ve bunun da musluman bir kole tarafindan kabul
edilmis emandan dogdugu anlasilmisti. Kumandanm bu emani
tanimamak

3-

musltimanlar cephesinden

ahSlisinin hicbir sey

nesidqler soyleyerek askerleri tesc! etmis (cesaretlendirmis)

bir suretle

Bu emani,

anda, muha-

masun

cocuklar, maluller ve ateh getirmis (bunamis) olanlar da

olsalar bile yine

sarttir.

diledigi

kabul edenin hur veya kole olmasi neticeyi degisrirmez.

olup Sldilriilemezler. Hatta bunlardan kadinlar savas esnasinda

veyahud herhangi

Muharebe esnasinda dusman ernan

semata son vermek

harb edemez hale gelen diisman

rilmis,

Omer'e

istemesi Uzerine mesele Hazret-i

aksetti-

o da su cevabi vermistir:

askerini oldiirmekde haramdir. Zira cihaddan murad, kafirleri

"Musluman

dldiirmekdegil, onlann miislumanlara verebilecekleri zararlara

mani

mek

olmaktir. Ayni sekilde esir olan

veya kendilerine herhangi

dusman

bir suretle

Onlar tarafindan bahsolunan

askerlerini oldiir-

iskence

miislumanlardan

bir farki yoktur.

sulh, sair miislumanlar tarafindan

vakT olunan sulh kadar muteberdir."

yapmak da

haramdir. Hazret-i Peygamber -sallallahu aleyhi ve sellem-

kolelerin, sair

bir

Bir defa da Hazrct-i

Omer, kumandanlanndan

birine:

hadis-i serifinde:

"Onlann

verdikleri

eman

"May.lumlarm bedduasindan sakirumz. Zira mazlumla-

rm ahunn Allah

kattna ulamasina higbir

mani yoktur.

" r' 21

7-Cihad ederken -bugunkii harplerde oldugu

fena

muamele yapilamaz ve her

veren

(kurtulus akcasi)

icra edilir.

olmayanlar

ise,

bu hareket,

bir

elmek men
fidye-i

esirin serbest birakilmasi sarttir.

sekilde karsilikh olarak esirlerin miibadeleleri

aranmadan

gibi-

mamureleri

harab etmek, agaclan yakmak veya kesmek, hciyvanlan

buyurmuslardir.
4- Esirlere

berati, mer'Idir." demisti. 522

de

Ayni

Sevap olan

oldugu

iizere. koleligi

harp

hasretmis olan islamiyet'in bu miiessesenin tedricen

5
caizdir. *"

yoluna

Ancak

su yollanni tahrip ederek bir daha kullanilamaz

oliimune sebep olmak veya diger herhangi

kullanmak siddetle yasak

edilmistir.

"Bu kanunlar, Peygamber'in

r'in

bir suretle zehir

ilk halifesi

Hazret-i Ebubeki-

islam a tebaiyet eden memleketler arasinda tarih itibariyle

olan Suriye'ye mtiteveccihen yola gikardiklan orduya

gitmesi harplerde insan oldurmeyi asgarlye indirmek maksadina

birinci

bagh

verdigi talimatta hulasa edilmis bulunmaktadir. Hazret-i

bir tedbirdi. Ustelik

azad edilinceye kadar esirlere ona sahip

olanin yediginden yedirmesi, giydiginden giydirmesi, zahmetli

ve

kijlfetli

islerde

kullanmamas; din!

bekir, bu seferber

Ruharf, Zekat 11, 63, Megazt 60, TevhTd

ordunun kumandanlanna demistir

bir emirdir.
1

521

1;

Muslim, Iman 29, 31.

fethi

hale getirmek yasaktir. Hele sulara zehir katarak insanlann

esirligine

ilgasi

telef

gabuklastirmak maksadiyla su yollannin mecraini degistirmek

sayi esitligi

nevT dindarhk icabi olarak tesvik edilmistir.

5- livvclce anlatilmis

Sadece muhasarayi kisaltmak,

necat

Fidye vermeye mall kudreti miisaid

karsihksiz olarak serbest birakihr.

edilmistir.

523

Siileyman Nedvt- a.g.e.

Hasr Suresi, ayet 5.
Maverdi- a.g.e. sh. 51.

c. VII. sh.

192, 389-395.

ki:

Ebu-

ISLAM DUNYA COKUHU

Daima

Allah'in nazargahinda ve oliime

maruz

bir

hade

KADlR M1SIROGLU
Eger Allah'a

itaatsizlikce

Yoksa

onlara miisavl olsak, onlar bize faik

onlara kuwetimizle degil, manevi ustiinlu

bulundugunuzu derhatir ve tezekkur ediniz ve kiyamet guniinun

olurlar.

Yevm-i Hesab dah? oldugunu,

525
giimuz sayesinde galebe calanz."

islediginizin hesabini vereceginizi

unutmayiniz. Allah yolunda dovusjuguniiz

mertce davranin; diismana

cocuk ve

erkekce,

Hurma agaclanni kesme-

tarlalanni tahrib etmeyin,

yemis veren agaclan

devirmeyin. Acliginizi gidermek igin zaruret hasil olmadikca

koyun, inek, deve

gibi

8- Hazret-i

cevirmeyin, zaferinizi kadin,

ihtiyar kaniyla kirletmeyin.

bugday

yin,

sirtinizi

zaman

hayvanlan kesmeyin. Soz verdiginiz

vakit, ahdinizin sartlanns Ifada miltekayyit olun.

ilerledikce birtakim kesjslere rast geleceksiniz

ki,

biz,

" bu-

yurmulardir. "Hile" Arapca'da "<;are" demektir. Peygamber'in

bu hadiste kullandigi kelime "hud'a"dir. Mutlak yalan olan

bir soz,

hud'a

degildir.

Buna gore hud'a ihanet

"Allah hainleri sevmez."

Yolunuzda

manastii'larda

Peygamber: "Harb hiledir (hud'adir).

degildir. Zira

52 '

"Kurtuba'nin buyuk camiinde verdigi derslerde, alim

Ebubekir er-Razi, yukanda beyan olunan

esasi, u vechile

yasarlar ve inziva halinde Allah'a ibadetle istigal ederler, onlan

tefsir

ve serh etmisir.

kendi hallerinde birakin ve manastirlanni yikmayin.

uPeygamber: Harb huda'dir, demitir. Babalannizin mii-

Ha/ret-i Ebubekir'e halef olan Hazret-i Omer'in da

talimati

barek teebbUslerinde, fakat sidk ve ihlastan ayrilrnaksizm

bu mealdedir:

savasta

"Kimseye teaddi ve zuliim etmeyin;

zira

Hak Teala muledleri

(haddi a^anlan) ve zalimleri sevmez. Savasta korkak olmayin;

kuvvetinizi

akinlannda onlan

Hazret-i
allinda

oldurmeyin ve ath carpi^malarda

telef

etmekten sakinin.

Omer, Sa'd bin Ebi Vakkas

ile

O'nun emri

isterim.

Razi bu sadette, Afrika fetholundugu

lerine tavsiye ederim. Allah korkusu,

muhimmatin en

iyisidir

dumana

masiyetleri

ona di.imandan ziyade zarar

Allah'a karsi isyan halinde oidugu icindir

ordunun

getirir.
ki

Rumlar da Trablus
Gregoire, her

mehur

valisi

kirn

Gregoire'in kumandasi altinda

Abdullah
yuz bin

kizi ile

idiler.

oldurecek olursa, ona, guzel-

altin

vermeyi vaad

elmi^tir.

Bu

idi.

Ziibeyr ona dedi

ki;

kari kullanilan

Dtismanlannizdan ziyade gi'inahtan sakinmanizi sana ve seninle

bir

Ziibeyr'in

keyfiyet Abdullah'i korkutmakta ve cadmnda durgun tutmakta

ve harpte en mahir ordu kumandantdir.

bulunanlara tavsiye ederim. Zira

zaman

menakibini tezkir ediyordu. Araplar Abdullah bin Sa'd'in,

ligiyle

bulunan orduya su guzel mektubu yazmistir:

Allah korkusunu, her seyden ustun tutmayi sana ve asker-

birlikte

caiz ise

gaddarhk suretinde kullanmayin; muzaffer oldugu-

ihtiyarlan, cocuklan, kadinlan

stivari

daima

haktir- kullandiklan harb hud'alanni evlatlanmiza hatirlatmak

nuzda haddi asjnayin; insafa ve adalete aykin davranmtiyin;

veya

hile,

-zira

de hiyanet daima lanete miiste-

hatieleri,

Dilsmanlari,

Kafirler

vurdular.

Sen

pek de

yigitqe.

mertce olmayan

kim Gregoire'i oldurecek

olursa,

bin altin verecegini ilan et.

S2r>

yenmeye

kudret bulamayiz. Biz, onlardan adetce ve techizatca asagiyiz.

s2e
r' 27

Age.

sh.

gareye has-

ona Gregoire'in

mu'minler onlara

galebe edebilirler. tiger boyle olmamis olsa, onlan

bir

de onlara karsj ayni tedbire tevessul ederek. her

133 vd.

Buhari, Cihad, 157; Muslim,

Lnfal Suresi, ayet 59.

Chad,

17.

kizi ile

yuz

ISLAM DUNYA GOKUSL)

Boylece

ilan vaki

olmakla, bu sefer korkudan Gregoire

titremeye baslamis ve cereyan eden biiyuk

muharebe neticesinde Gregoire ordusunun inhizami tamamlanmis idi." r 28

'

bu anlatilanlar gostermektedir

Buti'in

ki,

ve insanidir. Musliimanlar, tarih boyunca cihadi bu hukukt

cerceve dahilinde
-hala

ifa

harplere katilmissa da bunlann hie birinde herhangi bir silah

kullanmamis ve asla hicbir kimseyi oldUrmemistir. Miicahidlerle

bulunmasi onlann kuwe-i maneviyelerini takviye

birlikte

Kilic

kusanrnasi

laydi.

Nitekim

musliimanlann

Aleminin harplerinden cok daha medeni

"cilud"i bugiinkii Bali

KAOIK MISIROGLU

ise, icabi

icindi.

halinde nefsini miidafaa maksachy-

Uhud Harbi'nde

boyle bir muhatarah durumla

karsilasmis ve mtibarek bir disi kinlmisti. Boyle oldugu halde

o yine de kihc kullanmamisti.

etmis oldugu halde Hiristiyan Alemi, onu,

devam eden gayr

-i

Kendilerine Peygamberlik gelmeden once Kureys kabile-

insanT bir uslupla icra etmislerdir.

sinin ugradigi bir tecavtiz sebebiyle failleri te'dip maksadiyla

Ciinkti musliimanlar, cihadi bir ibadet olarak telakki etmisler

ve bu sebeple kutnaudandan nefere kadar

daima bu husustaki
Gercekten

once namaz

tarih

kilar,

ilahi

emirlere

uymaga

hemen

herkes,

calismislardir.

harb etmemis,

boyunca islam ordulan savasa tutusmadan

Kuran

okur, Allah'tan yardim talebiyle

hislerin hakimiyeti altinda takva olctileri ile

Islam'i teblige basladigi

muslumanlann maruz

"Peygamber,
bir

muharebe esnasmda bogazina

diismamna "kelime-i tevhid"i soylemesini

dayadigi

tertib

bu esnada

O'na

kilici

ihtar etmis,

dusmani asagidan yukanya onun yuzune tukurmiistu. Bunun

iizerine kilicmi geri cekip

bu dusmanini serbest

birakti.

Adamin

nicin kendisini oldiirmekten vazgectigini sormasi iizerine:

ise

nefsim
Buti'in

karisti."

icin

ler

olunmustu.

zaman butun Mek-

Aleyhinde yiizlerce suikast

kesilmislerdi.

Onu oldurmek

karsi kullanilmis,

icin kihclar

zehirlenmis ve

O'nu uyurken oldurmek

icin tesebbiis-

vuku bulmus, kendisi muharebeler esnasinda diismanlar

O'nun

oliimtinii beklemis,

onun basina kocaman

kayalar yuvarlamak

tarafindan ihata edilmis, herkes

nice diismanlar

yemegine

zehir katmislar idi.""

oldurecektim. Yuzlime tukiiriince,

gun Kabe'de onu tutup olduresiye dovmeye baslamislardi. Ebubekir imdadina kosup tecavuzun siddetinden
Bir

cevabini vermisti.

bunlan ifade ettikten sonra simdi biraz da Hazret-i

Peygamber'in harblere

ilk

tahammiil edilemez eza ve cefa

risaletini teblige basladigi

ona diisman

istemisler,

"-Ben seni Allah

kaldigi

itibaren kendisinin ve

hareket olgunlukeliler

AH

andan

sabittir.

anlatmakla bitmez.

ulasirlardi.

Hazret-i

fiilen

aksine atilip yere diismiis oklari toplamakla

etmis oldugu tarihlerin sehadetiyle

iktifa

dualar eder, oltimle kalim arasindaki bu hassas noktada din!

guna

tertiplenmis bir seferde, okcu olarak bulunmus, fakat

istirak

etmesi dolayisiyla vaki

tenkitleri

baygin

bir

halde yere diismiis olan Peygamber'i kurtarmis ve

miitecavizlere:

cevaplandirahm.

"-Rabbim Allah dedigi

Ileride tafsilati ile anlatilacagi uzere,

ce bir ahlak

ile

kabina vanlamaz

yti-

itabiyla

adamin kanina

muttasif bulunan Hazret-i Peygamber, bircok

'

'

onlan defetmisti.

icin bir

530

Prof. Dr. A. Resitl Tumagil- a.g.e. sh. 185 vd.

'

SUleyman Nedevi
Buhari.

a.g.e. c. IV, sh.

1588-1589

girilir

mi?"

ISLAM DUNYA GORUSU

Amcasi Ebu Talib ve
tinclan

ilk

zevcesi Hazret-i Hatice'nin vefa-

sonra Kureyf'in iskencesinden O'nu koruyacak kimse

kalmamiti. Yoluna diken serperler,

hayvan

ederler, uzerine
sirtina

en miilewes

namaz

pislikleri atarlar,

seyleri yigarlar,

kilarken istihza

secde

bogmak

(jikanrsiniz

icin

ayaklanndan sizan kanla doldu.

cengaverlerinizi

Kureysliler bu tehditle iktifa etmeyerek Medine'ye

taarruza ve Musliimanlar'i imhaya hazirlandilar. Oyle

Peygamber

sekilde islam'i kabul

eden herkes ve hele

akla hayale gelmedik zulumlere

maruz

koleler,

kahyorlardi. Bilal-i

Habesi'nin kizgm kumlara gomiilerek kirbaclanmasi meshurdur. Bu ilk Miisliirnanlar'a karsi Mekke musriklerinin

"ekonomik ambargo"
vadide

iig

tatbik etmeleri uzerine

sene kadar

ac.

Mekke

disinda

susuz, ot yiyerek yasadiklan

ma-

muslumanlann boylece muhasara edilmis

bir bugday tanesi bile tedarik etmelerine
imkan verilmedigi, cocuklarm acliktan feryat ve figanlanm
duyan Kureysliler giilijp oynadiklan halde, daha sonra Mekke
mahsur olup sehirde kitlik cjiktigi vakit, Mekkelilerin muracaat
lumdur. Fkirada

gecelerini uyanik gecirmek, ani hiicumlan

vasita olan yolu kapatmisti.

tedbirler ciimlesindendi.

soymak

MUslOmanhk'ta
ve

gidisi

Kureys, Medineliler'e, eger musliimanlan himayede de-

vam edecek

Hazret-i Peygamber'in

Mekke 'y'

ziyaretten

Sonra da

Mekke 'den mufarakatla Medine ye

vuku buldu. Fakat Kureyslilerin husumetleri nihayete

ermedi.

0 halde

biz

de

sizin

SQriye'ye giden kervanlannizin

ziyaretten Miislumanlar'i

men

etmisti; Miisliimanlar

mecbur

olmuslardi. Cunkii Medine, Suriye yolu

ile

Mekke'nin

arasindadir. Muslumanlar'in maksatlan, tazyik ve iz'agtan

ibarelti.

Fakat Kureys'in harekatini tarassutla Peygamber'e

bir

miifrezenin

kumandani

"Medineli Araplar tarafindan hiikiimdarligi ilan edilmek

Uzere bulunan Abdullah bin Gbeyye'ye 6yle bir mektup

Suriye'den avdet eden birkac tacire askerleriyle hucumla

yazmislardi:

Peygamber'e

bizim dusmanimizi (Hazret-i Peygamber'i) himaye

Ya

siz

O'nu oldurursunuz veya Medine'den

da

bilmukabele Mekkeliler'in ticaret yollanni sedde (kapamaya)

malumat vermek uzere gonderilen

ediyorsunuz.

men

edileceklerini soylemislerdi. Medineliler de:

'yi

labesistan'a hicret icm izin verildi.

olurlarsa tavaftan ve

hareketine mani oluruz. demislerdi. Filvaki Kureys, Kabe-

etmistir.

tahammi.il edilemez eza ve cefalar karsisinda bir kisim

Siz,

de

kafidir.

ilk

musaade

icin ittihaz ettigi bazi

giinahtir. Hadiselerin olusu

bu iddiayi tekzibe

ticaretine

tedbirin Kureys kervanlanni

icin ahndigi iddiasi varid degildir.

yagmacihk buyiik

ve istirhambnni Hazret-i Peygamber kabul buyurarak sehre

Miislumanlara

Bu

ile

Bu yolun kapatilmasi Pey-

gamber'in Musliimanlar'i siyanet

bulundugu, Imricten

zahire ithaline

ki,

beklemek mecburiyetinde kaldi. Iste bu siralarda, zikri

gecen cihad ayetleri nazil oldu. Peygamber, Medine'ye
muvasalatini muteakip, Kureys'in Suriye

Aym

hicretleri

ki; biitiin

harbederiz.

zaman
boynuna

Peygamber, bu hareketlerden pek

bTzar olup Taif'e gitmisti. Taifliler ayaktakimim toplayarak
Peygamber'i talattilar. O kadar ki, ayakkabilan mubarek

Bu

yahut yemin ederiz

oldiiriinceye ve kadmlarmizi ele gecirinceye kadar sizinle

ettigi

bezler sararlardi. Hazret-i

bir

KADIR MISIROGLU

olduriip ikisini esir etmis ve mallanni zapt

getirmisti.

Ben sana, boyle

bir

ile

birini

ganimet diye

Peygamber:
sey

yapmak

demis ve ganimeti reddetmisti.

icin

musaade etmedim.
(ks)

ISLAM dunya goku?0

Bedr Harbi'nin sebeplerinden
Miifreze kumandaninin oldurdiigu

biri

ve baslicasi budur.

adam ve

esir ettigi ahislar,

Kureys/in pek muteber ailelerine mensuptular. 531

Iste

bu

ler icinde

sQretle gorulmektedir

ki,

"tedafiii" maksatla icra edilmistir.

de Peygamber
bunlarm
lir.

hie;

-sallallahu aleyhi

Bundan

sonraki harplerde

ve sellem- bulundugu halde

birinde silah kullanmamif ve asla insan oldiirmemis

Harpte olmemek

igin

oldurmek

oldugu ve islam 'da "kisas" temel

Hazret-i

Asr-i Saadet'te vaki liarp-

"tecaviiz?" oldugu iddia edilen "Bedir Harbi" dahf

Peygamber

-ilahi bir

mesru miidafaa demek

prensip bulundugu halde

bir

bir

siyanetle- bircok badirelerden

gegtigi halde boyle bir mecburiyetten bert kilinmistir.

G-AHLAK PRENSIPI
Ahlak, "hulk" kelimesinin goguludur. Hulk ise huy, tabiat,

manasina gelen arapga

seciye

bir kelimedir.

Onun

ifade etligi

hususiyet ve temayuller insaw nefsinde sabit birer melekedir.

Yaratih<jtan olan

olmak

iizere

iki

hayatinin bir

bu melekeler hayra da serre de mOtemayil532

vechelidir.

Bu

keyfiyet, insanoglu igin

Dunya

imtihan alemi olmasi hususundaki murad-i

ila-

htnin588 bir icabidir.

Boyle oldugu halde, Tiirkcemizde ahlak kelimesi galat

olarak,

sirf

musbet temayulleri

ifade

etmek

iizere kullanil-

maktadir. MenfT temayuller icinse "ahlaksiz" suretinde

onu

olumsuzlasttrarak (menfilestirerek) kullanmaktayiz. Halbuki bu

kullanihs,

ancak

bir k;sim

musbet davranislann umumi

vasfi

olan "edeb" icin dogrudur.

S32

"^u^h, nefse $er ve masiyet olan $eyler He hayir ve taat olanlan ilham

Ktti." (5?ems SOresi, ayet 8)

(5)

"Ona
Siileymuii N>dr>vi a.g.e.

c.

I,

sh.

326

vd.

iu/Gt 10)

(insana) hayir ve $er yollarini

gostermedik mi?" (Bdet

-Suresi,

ISLAM DUNYA GORUSU

Ahlak

O da

"dir.

bir

gibi yanlis kullandigimiz diger bir

fitri

olsa

bir

idi,

kelime de "terbiye-

temayiiller uzerinde irad! olarak husule getirilen

yonlendirme ameliyesinin
kimsenin

kotii

adidir.

Bu

KADIK MISIROGLU

ameliye, daima musbet

davranislanna bakarak onun "kotii

terbiye edilmif" olduguna hiikmetmezdik.

"Ben ancak mekarim-i ahlaki (en

" 5:

" buyurarak

gonderildim.

icin

yiice ahlaki)

tamamlamak

getirdigi dinin asli cjayesinin

etmek oldugunu ifade buyuran

Peygamber de insanda fitraten mevcud olan hayri,
serden ayirt etme melekesi
demek olan vicdanin ehemmiyetine defaatle isaret etmislerdir. Su hikmet incileri, Allah'in,
kendisini: "Sen muhakkak ki, biiyiik bir ahlak (hulk-i azTm)
gQzel ahlaki zirvelerde temsil
Hazret-i

r>:,r

'

Bi'itiin

bu soylediklerimizden dolayidir

menfi birtakim on
Mesela

iyi

ahlak

mekarim-i ahlak
1

ki,

ahlakin miisbet-

sifatlarla birlikte kullanilmasi yaygindir.

icin, ahlak-i

gibi kotii

hamfde, ahiak-i hasene veya

ahlak Iginse ahlak-i zemime, ahlak-

iizeresin." 6 mealindeki ayet-i kerime

o ytice Peygamber'e

seyyie veya ahlak-i kabtha gibi... Bununla beraber ahlak

kelimesi, bir sifat

kullanmadan zikredilmesi halinde bunun

musbet olarak anlasilmasi, umumi

de bu kaideye uyacayiz.

bir

"Muftiiler,

ile

methetmis oldugu

aittir.

sana fetva verseler de sen

bir kere

de kendi

kalbine darns/' 537

kabul gordugu igin biz

tirmalayan, kalbinde ihtildqlar husule getiren,

"Igini

"
gonliinti bulandiran eyi terk et, birafc. 53H

Topluluk halinde yasamak uzere yaratilmis bulunan

insanoylu igin bu musterekligin miitekabil (karsilikli) hak
ve mukellefiyetleri icab ettirdigi hig kimsenin kabulde
tereddiil

elmeyeeegi

bir gergektir.

edilmis bircok hukuk kaidesi

gerektirir.

ile

Bu

bunu

ise,

uzerinde

ittifak

yiiriitecek bir otoriteyi

Hukuk kaideleri miieyyidelendirilmi emirler

demek oldugu halde bunlar ayni zamanda

"Hayir, nefsin kendisine isindtgi, kalbin rahatlas,tigt,

yiiregin
gi,

sartla

ki,

ahlaki kaidelerin sahasi, hukuki

kaideleri de ihtiva etmekle beraber

ondan gok daha

genistir.

Bu durumda hukukun gergevesi disma tasan ve ahlakin

asil

sahasi kabul edilen kisimda miieyyide (yaptirim) yok

demektir.

Bu sahada. toplumun

faili

kinamasi

gibi bazi

nefsin kendisine

Her ne kadar

ki,

her insan iginde hayri serden, guzeli

maliktir.

Lakin onda

mevhibe olarak mevcud bulunan

ve irade igin izah etmis oldugumuz

ilahi bir

bu meleke de, ewelce akil

gibi, pek gok haricttesiremaruzdur. Bu

miiessirlerin menfiligi

halinde vicdan terazisinin dengesi bozulur.

"Bir

534
J

nedir ve insanlan hayra yoneltmek hususundaki miiessitayini

gir-

kinden, ahlak? olani boyle olmayandan ayirt eden bir hakime

"*'

ne olciidedir?" Eweliyetle bunun dogru olarak

ismamadt

muftiiler hilaftna fetva

mahkemeden

gikan hukilmlerin hakikat ve

(gergege) uygun olabilmesi igin, o

Muvatta, Husnii'l-hulk,
insan SOresi, ayet

Kalem

8.

3.

Suresi, ayet 4.

537

Ahmed
538
Ahmed
r>3
Ahmed

b.
b.

''

b.

nefsii'I-

mahkemenin hand

fiiozof ahlaki davraniflar icin gerekli

olan te'yid kudretini "vicdan'larda aramislardir. Lakin "Vicdan

(SD) gerekmektedir.

s.eydir.

Bu demektir

emre

riyeti

erde

olmadigt, icinde tereddiil ve iztiraplar

verseler de..." 539

mueyyideler dusuniilebilirse de bunlann miiessiriyetinin

gayet zaif oldugu muhakkaktir,

Bu durumda bircok

eydir.

mutmain

husule getiren>>

ve yasaklar

ahlakidirler.

oturdugu

kalbin

Hanbel. Miisned, IV, 227-228; Darimi, BuyO'

Hanbel, Miisned, IV, 227-228: Darimi, Biiyu
Hanbel, Miisned, IV, 227-228; Darimi, Bi.iyu

2.

2.
?..

ISLAM DUNYA GORUSU

tesirlerden uzak kalmis olmasi nasi] lazimsa, vicdanin hiikumlerinin

her zaman dogru oldugunu iddia edebilrnek

fitratini

muhafaza etmis bulunmasi

takdir ve tevbihleri,
islenilen hayir

igin

de

Boyle olmazsa, onun

sarttir.

KADiR MTSIROGLU
Ahiret Alemi'ndeki mukafat ve mucazat kadar insani hayra

ve ahlakilige sevk edebilecek

insirahlar,

Bazi mulhid (ateist)lerde goriilen az cok vicdan!

veya ahlaki

etmez.

cehalei kotu

itiyat

(ahskan-

cercevesindeki
fena arkadaIann ve muhitlerin muzir

hk),

hak ve

batil

hakkinda yanhs hukiimler

hUkQmler hakikate mutabik diismez; boyle

disindaki

fiiller

herhangi

bir tazyike

copten

icindir ki, bazi

teessi'ir

fena

Merhum

edebilmesi icin kudst ve

degistigi, bir

zamanlar
cok

alt,

Bunun

aksi

Rahlm,

gibi, vicdan-i

sabittir.

eden rnanevi

Egriyi

ve irade

bir

Kudsi

bir lsiga

bir varliga

amme

icin

de boyledir.

muhtagtir

ki

gibi diger muessirler

vahye ram olup onun

ayirt

ki,

hayr

muhafaza

ilahi safvetini (temizligini)

ilahi bir

nur

ile

yolunun aydinlatilmasi

iradesi

namutenaht,

Adil-i

Rahman

Mutlak,

hayata samimi ve sarsilmaz

ki,

bir

iman ve buna dayanan

insani ihtiras ve kotii arzular pesinde

Allah, vazife, ebediyet ve mes'uliyet

fikirleri

Allah, vazife, ebedT hayat ve uhrevT mesuliyet

kuwe-i zabitadir

ki.

kalbinde
(jikar.

fikirleri

insandan hicbir zaman ayrilamaz.

oyle

Onu

!5 10
'

olabilir.'

icin kullanilan akil

de aynen boyledir. Onlar da

terbiyesine girmedikce saglam birer

miyar ve vasita olarak kullamlamazlar. Zira ebedtligine inanilan

daima ve her yerde murakabesi

altinda bulundurur.

gormedigi, zabitanin haberdar olamayacagi

bir

bir

Kimsenin

yerde

muhim

para bulmus olan adam, onu ancak haram ve helal hakkin-

daki kuvvetli imani; ilm-i ilahinin

gizli

ve asikar her seye taalluk

ettigine, uhrevT mes'uliyete dair dinin talim eyledigi (ogrettigi)

saglam akide ve bu akideye dayanan vicdanin sevkiyledir

S40
sh.

V/H

A. Mamcli AksuUi- islam,

Fitri,

Tabii vg

Umumi

bir

dolasmaktan

yer etmi olan bir adam, ahlak kanunlan haricine zor

bir

eftk, EzelT ve EbedT, Bir Allah'a; mes'uliyete ve ebedi

vicdandir

o da menbai

dayanan vicdandir

etmek

bir

kuwet ve

men eder.

yolunu aydinlatan ve

miyan, ahlaki vazifenin murakibi

dogruyu birbirinden

lsik

lazimdir. Kalblerin derinliklerinde gizlenen fikirleri alim, kudreti

seylerin, sonralan

de tarihin sehadetiyle

su suretle

tutmaktadir:

"Vicdanin ezeli ve

Vicdanin hukmiinde aldanmamak

ve serrin tarn

Hamds Akseki bu gergege

duymadiklanni gorijyoruz. Asirlann,

$ahsT vicdan boyle oldugu

uluhiyet olan dindir.

A.

bir sefkatsizlikten

de boyle! Binaenaleyh vicdan dedigimiz bu kuwet, hayr ve

serrin, muilak olarak, ne miyan ne de miieyyidesi olamaz.

kendisini irsad

seylerdir.

en buyuk cinayetten

mekanlarm degismesiyle vicdanlann

insanlar tarafindan fena gorulmeyen
telakki edildigi

mukavemet edemeyecek olan cerden

bir vicdan, vezaif-i

insanlann en ufak

yurekleri siztadigi halde bir kisim insanlann

ufacik bir act, bir

ahskanhklar ve muhitin kinamasi gibi

icinse,

verir, verdigi

ahlakiyenin murakibi ve miieyyidesi olamaz!

Bunun

bu cercevenin

tesirleri, infialler...

bunlarm baslicalanndandir. Bunlarla zayiflayan ve korlesen

vicdan,

Bunlarm miieyyidesi, hukuk

icjn diinyevt cezalar,

fiiller

muhasebe

kiymet hukum-

tavirlar, cevrelerinin telkin ettigi

lerinin teminatsiz tezahiirleridir.

Batil itikatlar, fena adetler,

baka muessirin mevcudiyeti

muhaldir.

bu yuzden duyulan lzdiraplar ve

ve irtikab edilen cinayetle her vakit mutenasib

bir sekilde tecelli

bir

Bir Dindir, Istanhul 2001,

o paramn sahibini arar; malini ona teslim eder.

Bunun

vtl

iddia edenler, vicdanlanni tahlilden aciz demektir.

ki,

hilafmi

iSLAM DUNYA GOKUU

Boyle

kuwetten

bir
dee

imandan mahrum

manevi

olanlar, vicdan denilen

mahrum olacaklanndan veyahut vicdanlan

elastikt

bir

mahiyet alacagindan, muhitin miisait oldugu, kanunun

fuz

edemeyecegi zaman ve mekanda ahlaki

ahst ihtiras ve menfaatine

uygun gordugii

namina,

Bunun

irlikab edebilirler.

siddetli hiicumlari ile

nii-

irtikap ederdi. sozleriyle

bu

umumi

bir fenahgi. hayir

goriinmez

sohret bulan eazim-i reybiyyQndan

adam, cezasiz kalacagini

hareketlerini gozleyen, kalblerde

bilse

hak ve hakikat

ttirlO gizli

elektriginin

cereyani icin nakillik vazifesini goren gaybi bir zabita, emin

ve

icindir ki, din aleyhindeki

kadar hulul eden, goniillerin her

lerin derinliklerine

vazifelerini ihmal,

bir mudirdir.

Onun

defterleri vardir

ki.

oyle yanilmaz katipleri, oyle

beserin

gizli

ve asikar butiin

amel ve emellerine o defterlere kaydederler.

Nazannda usak

(siip-

hecilerin biiyuklerinden) Volter bile nihayet:

Dinsiz bir

KADIR MISIROGLU

ile

efendi, zengin

ile

zugiirt,

bey ve pasa

herkes musavidir; herkes musavi olarak yaptigindan mes'uldtir.

her

tiirlu

yi'iksek hakikati itirafa

fenahgi

mecbur

O, hayatin
bile

lztiraplan icinde

cirpmanlann intihar etmelerine

mvisaade etmez; bunu irtikap edenleri de mesul

tutar.

Iztiraplar icinde ye'se dtiserek inleyen goniilleri, miistakbel

olmutur.

hayatin namtitenahi ezvaki mev'udesi (vaad edilen zevkleri)

Vezaif

ahlakiyenin murakib ve mueyyidesi olmak Qzere,

sahsf vicdandan baska bir de "vicdan-i

nun murakabesi ve

amme"

vardir.

tab!

dinlendirir, teskin

Bu-

Mehmed

mes'uliyeti sahsi vicdaninkinden kuwetli

oldugunda hie siiphe yoktur. Fakat vicdan-i ammenin

de

ile

amme,

veren ahlaka yiikseklik, ne vicdandtr

insanlarda
Fazilet hissi
Allah korkusundandtr!"

herkesi her yerde ve her an takip

edemeyeceginden, onun lakip ve

icin tries' uliyelten

Akif Ersoy da:

"Nt- irfandtr

tesiri

oldugu ahval ve seraite gore tahavviil eder. Bununla

beraber vicdan-i

ve tatyib eder." 5,11

diyerek ayni gercegi ifade etmistir.

ntifuzu haricinde bulunanlar

onun

Akil ve

korkmaya mahal yoktur.

fiilt

tezahurii

demek

olan irade icin soyle-

nebilecek olan sozler de ayni mahiyettedir. Aksi halde kiz

Daha boyle

birtakim ahval ve serait, vicdan-i

rundaki mes'uliyel

$u halde

fikrini zayif

amme

huzu

diisurebileceginde siiphe yoktur.

vicxlan-i sahsi gibi, vicdan-i

amme de ahlaki vazifele-

cocuklanni

diri diri

bereketi icin her

bogan

kiz atip

gomen

Cahiliye Araplar'iru, Nil Nehri'nin

biiyiik bir

yil

eski Misirhlan,

merasimle bu nehre bakire

merhamete

agirlik

veren

bir

bir

dine

rimizin yalniz olarak tarn bir murakibi ve mueyyidesi olamaz!

(Hiristiyanhga)

Bunlann yam basinda her

Engizisyon Mahkemesi'nin hakimlerini veya yakalanmadan

ferdin yiirekten arzu eyledigi ebedi

mensup olduklan halde

insanlan

diri diri

hayat ve bununla alakah olan mes'uliyet, mukafat ve miicazat-i

hirsizhk

deli

uhreviye fikirierinin de kendi mevkiini almasi lazimdir.

icab

ayirt

Butiin bu miitalaa'.an nazar-i dikkate alarak diyoruz

sani, ahlaki vazifelerini Tfaya

tasavvur edilen manialarin,

sevk ve fenaliktan

hemen hemen

ve muhitin tesirine tab! olan hirer bekgi

ki: In

men edebilecegi

hepsi disandan bakan

gibidirler.

Halbuki din

igin

yapmayi meziyet sayan eski Atinahlar'i

etmez miydi? iste insanda hakki batildan

fitrt

511

A.

bir

mevhibe-i ilahiye olan

Hamdi Akseki

a.g.e. sh:

149

akil

yakan

saymak
etmek

ve vicdan r,,1z harici

vd.

Qali$sa bin sene biilbOl gibi karga fas'ih oimaz;

Balonla asurnana ciksa

bir

adam, Mesih olmaz.

Miiebbeddir, silinmez nafci tesirati vicdarun.

boyle degildir. Ciinkii o, insanlann yalniz a'sab ve adalatinda

(sinir

ve adalelerinde)

degil, harlm-i

ruhunda dolasarak

kail)

Beraet etse de miicriw, derunu miislerih olmaz.

(3ir E^rel)

^1

ISLAM DUNYA COIUJ.SU

artlanmalarla bu derecede menfileebildigine gore, bunlann

hareket

hicbiri ahlaki

icin

gercek

bir

mi'yar ve

mesned

olarak

KAD1R MISIROGLU
pctlerini geli^tirmek,

ibarettir. Yanlis, terbiye

diifuniilemez ve kabul olunamaz.

Bu

ile ilgili

olarak

de bunun aksini yapmaktir.

-sallallahu aleyhi

ve sellem-

"Birdagm yerinden oynadigini

Ahlak, hulk kelimesinin cogulu; hulk

ise, fitrt

olduguna

bir

inantmz. Fakat
"
insamn ahlakiru degisiirdigini duyarsamz, inanmayintz. rM
isjfseniz,

nazaran, bunda bir degisjklik olup olmayacagi da izah edilmek

buyurmusken, insanlan ahlaki davranisjara

gerektir,

cok beyani mevcuttur. Ezcumle:

Ahlak
bazilan

felsefesi

onun

uzerinde i'mal-i

fikir etmis.

kendilerine gore

iddia etmislerdir.

delilleri vardir.

"Allah'm ahlakiyfa ahldklammz.

Bu mesele,

ve harekattaki birer tezahuru

Boyle hadis-i

ferdt mesuliyet
fitri

tema-

demek olduguna

ve mucazatin makuliyetini izah etmeyi imkansiz bir hale

getirecek ve onlan manasizlastiracaktir. Buna gore ferde
hayir ve ser karsisinda bir "hakk-i hiyar" (tercih hakki)

taniyan Islam Dlinya Goruu'nde vasat (orta) bir yol benimsenmistir. FitrT temayiillerin izalesi (ortadan kaldinlmasi)

veya

gelitirilip fiiller

masi

kabildir. Bir

gibidir.

beraber onlann koreltilip bastinlmasi

Hayirda da

bu temayiillerin cogu

"iki
.

izalesi gayr-i kabildir.

bazi zaruret hallerinde orucla bastinlmasi

mesju

bir surette kullanilmasi

hicbir tesir cari

degisiklik

serifler,

yiice

Peygamberden

varid ve sadir olur

muydu?

Ahlakin degisjneyecegini ifade eden zikrettigimiz

i

erffle

ilk

hadis

bunlar arasmda bir tezat yoktur. Zira birinci hadis-i

serifie kastedilen,

fitri

tadan kaldmlmasidir

temayiillerin izalesi yani busbiitun or :

ki,

bu

asla

mumkun

degildir.

Yoksa bu

temayiiller uzerinde ictimai muhit, iklim, gida, aile cevresi ve

maruz kalinan

terbiye

getirilmesi her

zaman

ile

menfi temayiillerin

itidal

noktasina

miimkiindiir. Esasen Islam alimlerine

fitratta

Ancak bunun

mumkun

oldugu

da ondan melhuz olan

Fitri temayiiller

uzerinde

liigatlerde "terbiye" diye bir

bulunmazdi. Buna gore, dogru terbiye,

ifrat

ve

tefritleri rezilet (rezillik)

Aynca, ahlaki davranislann bazilan

halde, diger bazilan

vasat yani

kelime

temayiillerin miis-

fitrat icabi

5,3

*"

bir baski altinda yeti?en bir insan,

Ahmed

b.Hanbel, VI, 443.

Siinen-i

Ebu Davud Terceme ve

Mimavf, et-Teartf,

s.

564.

oldugu

ortaya cikan anzT veya

miikteseb yani sonradan kazanilmis hususlarchr.

515
fitrt

cesitli saiklerle

Bu

gibi

radan kazamlan ahlaki davranisjara "mukteseb ahlak"

Mesela asjn

denilen sey de budur.

olmasaydi

gore bu temayiillerin

agizh bi<;ak"

Mesela

zararlan bertaraf eder.

I?te terbiye

pek coktur. Hie ahlakta

itidalleri ise fazilettir.

kulianilabilirler. s.erde de.

mevcud olan "$ehvet"in

gibi,

verifier

uzerindeki mtiessiriyetlerinin arttinl-

de bunlann mesru mecralarda kullanilmasi

saglanabilir. Zira

buyurmusjardir.

olmasa, boylece emir, nehiy ve tavsiyeler ihtiva eden hadis

nazaran, bunlarda bir degisiklik olmadigini kabul, mukafat

mumkun olmamakla

"54S

Bunlann hepsinin de

cihetiyle fevkalade ehemmiyetlidir. unkii ahlak,

yiillerin ef 'al

eden pek

tesvik

"
"Ahlahruzi guzelletiriniz. M4

filozoflann

degi^ebiiecegini, diger bazilan ise degismeyip

hep ayni kalacagiru

bir hadis-i erif-

lerinde:

noktaya daha kisaca temas edelim:

bir iki

Peygamber

izahattan sonra islam'daki ahlak prensibi

menfi olanlan da koreltmeye cahsmaktan

Serhi, Istanbul,

c:

son-

denilir.

ashnda cesur

VI, 72-73.

LAM DUNYA GORUSU

.iS

oldugu halde korkaklastmlmis

asm utangac

bir

hale getirilmis

bagh olmadigi

fitrata

olabilir

icin birer

Bunlar bazen oylesine

olabilir.

"fitrat-i

Bu

"meleke"

gibi hususiyetler

degil, "haT'dirler.

bir siddet kazanirlar ki, fitratta

Bundan

aksi temayUllere galebe saglarlar.

cogu kez

veya benzer sebeplerle

sani" yani ikinci

dolayidir

fitrat denilir.

meknuz

ki,

onlara

BUtUn bu

gibi

anzi temaydller kabil-i izaledir, Yani bunlann degistirilmesi

veya bUsbtitun ortadan kaldinlmasi

telkin ve terbiye

ile

her

O'nun o yolda

hakkinda tarizlerde bulunanlar mevcuddur. Bununla beraber

dogru

degildir.

516

Bu

haksiz tenkit ve tarizlerin

sebebi, islam'in kader anlayisini "fatalizm" yani "cebriye"

sanilmasi veya kasten oyle kabul edilmesidir. insanlann onlar

daha ruhlar aleminde iken irade ve

ilahiyeleridir.
vermemistir. Bunlar "beka" ve "hahk" sifat-l
mutlak
neticesi,
Beka sifat-i ilahiyesinden nasip alinamamasinin
fantiiktir.

547

Haliksifat-i ilahiyesinden nasip sahibi

neticesi ise, Allah'in

ihtiyar sahibi

Bu

sebepledir

yiice islam Dini'ne karsi

kaderi boyle anlamis, olan sapik bir

bu biiyuk

mezhep

tarn aksine kulun butun fiillerinde

mevkiinde

bir buhtandir.

eden "Miitezile"

istisnai

(Cebriye), hatta

mutlak

gibi firkalar

bir surette hiir

zuhur

etmitir.

olup asla islam! goruu temsil etmek

degildirler.

Ehl-i siinnet itikadi denilen asil Islam!

goruse gore,

kaderin "mutlak" veya "muallak" olmak iizere

vardir.

Hayn

da, erri

iki tecelli

ilahl

sahasi

de yaratan Cenab-i Hak'tir. Lakin

O'nun tarafindan ihsan

kula,

edilmis olan ve ilahl iradeye nazaran

kuciiklugiinden dolayi "ciiz'f irade" denilen ihtiyann cevelan

'

lari,

Daha

istaulml

(azla

liilfii

ic,:in

340, sh. 20

vd

bir fiilin

iman esaslan arasindaki "hayrihi

bl<z.

B.iljanzade

Ahmed

Nairn- Islam Ahlakimn Esas-

ki,

muslumanlar

hem

kadere iman

Hak,
Kainati diledigi gibi halk eden Cenab-i

olmalanndan

Gerci -evvelce izah edilmis oldugu uzere- islam Alemi'nde

Fakat bunlar

olmadigi

ile

hay-

inanirlar.

veya "adetullah"

iddia

sifatin tecellisi ile dahil

iman ederler ve
da serrin de Allah tarafindan yaratildigina
fiillerin
hem de kendi irade ve ihtiyarlan ile gerceklestirdikleri
saadete nail olacaklanna
neticesi olarak felakete maruz veya

Rabbiniz degil miyim?" sualinin tevcih edilmi bulundugunu

oldugunu

bu

olamamanin

rin

bir

bunun

irade izhari sebebiyle yine Allah

edilir.

dolayi kendilerine "Elestii bi rabbikiim?" yani "Ben, sizin

beyan eclen

kulun talep ve esbaba tevessulu

Qunkii Allahu Azimuan iki sifat-i ilahinasip

masivaullahtan hicbir varhga zerre miktar bir

tarafindan halk

yesinden,

fiiller,

manasi budur.
ve errihi minallahi teala" dusturunun

degerini axalttigi zanninda olup bu sebeple islam

asla

neticesinde ve

"kader" inanci ve "tevekkiirtin ahlaki

2- Islam 'daki

bu goriis

sahasinda vuku bulan

asla gerceklesememesidir.

zaman miimkundur.

fiillerin

KADlR MISIROGLU

takim temel kanunlara raptetmistir

ki

O'nun

isjeyisini

bunlara "siinnetullah"

548
Bunlarda hicbir degisjklik olmaz.
yildizlara kadar butun varliklara
Iste zerreciklerden fezadaki
Bunlann cari
hakim olan bu kanunlar mutlak kader icabidir.
hareketlerine
oldugu varhklann macerasi bugunku robotlann

denilir.

olunmadigindan onlara
benzer. Bunlar icin bir mesuliyet takdir
"vicdan"
dogrudan ayirt etmeye yarayacak "akil" ve

ne

egriyi

Bunlarla muve ne de "irade" ve "ihtiyar" lutfedilmemistir.

masivaullah
cehhez olan, sadece insanlar ve cinlerdir. QunkU
tab!
imtihana
mes'ul ve bir
icinde sadece bu iki kategori varhk
yaratilmislardir. Onlarla
kihnmalari sebebi ile boyle mucehhez
degildir. Mesela
ve mutlak kader icabi olan isler de yok
ana-babalan, ecelleri ilh...
riziklan, Dunya'ya gelis. zamanlan,
ilgili

gibi

bircok husus, cUz'T iradeleri

1 Rahman Suresi,
S48

ayet 26.

Fetih Suresi, ayet 23.

ile ilgili

degildir.

Ancak bu
fell?)

iSLAM DUNYA GGrO0

ahval onlar igin bir miikafat veya miicazat sebebi degildir.
Mes'uliyet onlarin iradelerini hiir olarak kullanabildikleri fuller

KADIR MIS1ROGLU

gibi

Bu gergek sebebiyledir ki,

hakkindadir. Mutlak kader icabi olarak gercekleen hususlar,

insanlann saclece
"nisab"i

ilahi

Esasen Hazret-i Peygamber

ise, zillet

ve meskenet degil;

azmc'ttiktcn, esbaba tevessiilden sonra goniil

rahatligi icin
Allah a rabt-i kalb etmek manasinda oldugu cihetle
onunla

de

" ^",

'

cevabini

imdi biraz da Islam 'da ahlak prensiplerinin temel esas-

Bunlan su ara bashklar altinda hulasaten

"Ben, ancak
iQin

mekanmul-ahlaki (en Ustiin ahlaki) tagonderildim."" buyurmak suretiyle bi'set

(gonderilis) sebebini -adeta- ahlaka inhisar ettirerek ifade et-

Alemlere rahmet olarak gonderilmis 551 bulunan o

peygamberin akval ve efalinde (soz ve fiillerinde) tezahiir

mistir. Peki,

yiice

anlatabiliriz:

eden Kur ani ahlaka

Islam 'da ahlak

-sallallahu aleyhi ve sellem-

de:

mamlamak

kasithdir.

lanni nakledelim.

ibaretti.

vermistir.

teykil ederler.

tarizler

"O'nun ahlaki Kur'dn-i Kerim'den

mizandaki mesuliyetlerinin tayinindeki

TevekkiilUn gercek manasi

ilgili

Hazret-i Peygamber'in vefatindan

sonra Hazret-i Aise'ye, O'nun ahlakini soranlara:

dair beyanlar nelerdir, bunlara

da birkac

misal verelim:

"Insanlan bagisla! Onlara

a-ilahi menselidir.

yiiz 9evUr.**

b-Ak!a dayarur.

iyiligi

emret, cahillerden

S5!

"Hem hasene (giizellik) ile seyyie (kotiiliik) miisavi olmaz!

c-Digergamlik esasina mtisteniddir.

Sen

seyyieyi en giizel olan

hasene

ile

def

et.

d-Sosyal agirlikhdir.

karsin Id, seninle

e-Vakar ve sahsiyeti koruyucudur.

kimse, simsicak bir dost gibi olmustur.'""'

"l^lerinden

a- Islam Ahlaki, Ilahi

daima

Menselidir:

arasmda

pek

vakit ba-

bir adavet (diismanlik)

azi miistesna

olmak

bir hainlige muttaii olur durursun.

iizere,

bulunan

onlardan

Yine sen onlardan

afv et ve aldirma; ciinkii Allah ihsan edenleri sever." 554

Denilebilir
bir tezahiir

Kainat'taki biitiin gerceklerin

kelam suretinde

mesheri olan Kur an-i Kenm'in biitUn esaslan

irca olunabilir.

Hatta bu

ki,

Bunlann

"Tevhid"

biri

"Haberiniz olsun
(iyilik

digeri

de "Ahlak"tir.

esas dnhi ahlakin miispet vasfinin mukabili olan

"edeb" kelimesinde cem' ve onunla ifade edilebilir. Buna gore

biitiin

iki

Kur'an'i tek bir kelimeye irca

ile

zamanda adab

oldugu

aykin olan seylcrdir.

icab etse, bu edebin

ve fuhsiyattan (her
J

Imam

tiirlii

cirkinlikten),

Malik. ei-Muvatta'. Misir 1951.

Nesai, KiyamU'l-leyl 2.

kabil olur. Qiinkii biitiin emirler, ayni

gibi nehiyler (yasaklar)

Allah size adli

(adaleti),

ihsani

yapmayi) ve yakmligi olana atayi (vermeyi) emrediyor

Muvatta', Husnu'l-huluk, 8.

cogulu olan "adab"

Tcabi

etmek

ki,

ikiye

Lnbiya Suresi. ayet 107.

S52

da adaba

A'raf Suresi, ayet 199.

Fussilet Suresi, ayet 34-35.

Maide Suresi, ayet

13.

c.

II,

miinkerden, bagiyden
sh: 901;

Muslim, Musalirin 139;

ISLAM DUNYA (iOKU.SU

(azginlik

ve zuliimden) nehyediyor. Size va'z (nasihat) ediyor

ki dinleyip, anlayip tutasiniz."

"...

KADlR MISIROGLU

"Insanin keremi dinidir. Hasebi giizel ahldkidir. Mii-

r' 55

riiuueti

muttakiler ki bollukta ve darhkta infak ederler

ve kizdddarmda ofkelerini yutarlar ve nasin (insanlann)

halka mallannizla

"Siz, biitiin

Oyleyse

siniz.

" 56z

de akhdir.

kusurlarmi afv edicidirler. Allah da muhsinleri sever ve

onlar

ki; bir

kabahat yaptiklari

vakit, Allah'i anarlar

dcrhal giinahlanna istigfar ederler. Giinahlari da Allah'tan

baska kim magfiret eder?

Hem

"Her eyin

da

Qiinkii

zannm

bazisi vebaldir. Tecessiis

halinde etini yesin?

dlii

bir tevbesi uardir.

Yalmz

"* 63

oianm
etmez ki,

kotii ahldki

" 5fi4

daha fenasini ilemi olmasm.

de etmeyin, baziniz

Demek tiksindiniz! O halde

Peygamber'e

birisi:

"-Giizel ahlak nedir?" diye

iman edenler! Zannm bircogundan cekinin.

bazimzi giybet de etmesin! H19 arzu eder mi ki biriniz kardesinin

yeti$.emez-

yaptiklarina bile bile israr

Hazret-i

biitiin

etmeye

tevbesi yoktur. Qunkii c. hicbir giinahtan tevbe

etmezler." 356

"Fy o

iyilik

giiler yiizliiliikle, giizel ahldkla yeti$iniz.

sormus. Bunun uzerine:

"Sana danlan kimse ile goriis_men, sen/ mahrum

edene uermen, sana zulmedeni bagi^lamandir." 505 buyurmuslardir.

Allah'tan korkun, ciinkii Allah tevvabdir, rahimdir." 557

"Siiphe yok

Boyle

ayet-i

eden

teyid

kenmeler pek goktur. imdi

en

iyi

de bunlari

hadts-i serif lerclen bir kacini nakledelim:

"Giizel ahlaka saril. Ciinkii insanlann en

dini

bir

iyi

olanlaridir.

de ahlakint

" 55<J

kulunun hem

'

hem

iiiiriiii S'.'.resi,

biiyiikleri ve

"' (' 1

giinahlari oylece eritir." 568

S6

"KeramO'l-mer'l dinuhu ve haseblihu

c.

II.

sh.

133- 131.

hiisni'l-huluki" (Feu2ii'l-Kad:r, c.

HucurSl Surasi, Syet 12.

Milsned, c. V, sli S9.

husni'i hulukihl

ve murtietiiho. akluhii"

365)

"innekiim len teseU'r.-nase

:

gii-

557

en

sebehiyle de cehennemin derekelerini boylar.

N:ihl SOresi, .iyet 90.

A.-:

'

Ahiret menzillerinin en yiikseklerine nail olur. Su-i ahldki

b;

:,<
'

bah nasil bozarsa, kotii ahlak da amel ve ibadeti oylece bozar. Giines, kan nasil eritirse, giizel ahlak da

dis gdruniisunii,

da onu atee yedirmez."

:'

"Siiphe yok ki bir kul, ibadetleri az oldugu halde,

(MOsned
'''

derecesini bulur."

"Sirke,

ahlaktan ibarettir." 560

giizel yaratip

sayesinde ddima oruc tutan

zel ahldki sayesinde Ahiret derecelerinin

degerli olan hicbir sey yoktur.

"Yiice Allah, bir

namaz hlan kimsenin

ahlaklilan,

"Insanin davranisjari arasmda giizel ahlaktan daha

"lyilik, giizel

giizel ahldki ve yiiksek seciyesi

ve

" nr,K

istikamet iizere bulunan bir miisliiman,

ki,

II.

emvalikUm feseQhum

bi

bastiTvechi ve

sh. 557)

558
'

'

559

zenbln

'Tirinizf, el-C&mfil's-Sahth,

Kahire 1937,

c. IV,

5f,s

sh: 363.

560
'Muslim, Birr 14-15.

566

561
Kadir.

c.

"M<"i

V.

s.

ha.ssendlahii halka abdin ve hulukahu feyut'imehu'n-nar"

441)

(Feyzii'l

'

inne

ills

li-kulli

vaka

Ahmed

Ibni

minhu"

ilia

sahibe sQi'l-huluki (einnehu

(Feyzu'i-Kadir,

c.

II,

Hanbel, Miisned, IV, 148, 158

Ehu Davud, Edeb,

" Gazatt, Ihya,

568

sey'in tevbe:en

fi-serrin

III.

7.

121 (istanbul 1975)

Ramuzul-ehadis,

s.

205.

sh. 510)

In

yetubii

min

iSLAM DUNYA GORUgfJ

gun Hazret-i Peygamber'in yiiksek huzurlannda bir
kadindan bahs olundu: Her gun orug tuttugu, butiin gece naBir

maz

kildigi

soylendi.

ve fakat huyu fena olup

Buna

karsi Hazret-i

dili ile

komsulanni

incittigi

Peygamber:

"-0 kadinda hayir yoktur, cehennemliktir.

KADIK MISIKOGLU
muessirden

bir

bir netice elde

Islam 'da

'

cevabini

verdi.
verifier

de pek goktur. Bu kadarla

iktifa

ederek biraz da gayr-i ahlaki davramslann miieyyidelerine

mes'ul olabilmesi

igin iki sart lazimdir:

"hurriyef'tir. Bunlar,

kismen

zail

Bunlar da "akil" ve

olmussa mes'uliyet de o

nispctte azalir. Diger taraftan bu mes'uliyet sahsldir. Hig

kimse baskasirun

fiilinden

mes'ul tutulamaz. 570 Bugunku mo-

dern hukuk anlayisinda da durum aynidir. Lakin islam 'da bu

kaidenin de bir istisnasi vardir. O da iyilik veya kotulugiin san
olmasi halindedir.
iyi

bir cider

ihdas ederse,

Modern hukuk sistemlerinin

hem bunun

ile

daha da

arttirmaktadir.

goren ve

bilen. bunlarin

emsalsiz

ebediligi

Aynca

bu mueyyidenin muessiriyetini

gizli

ve asikar butun yapilanlan

"amel defteri" denilen

sicillerini tuttur-

ile

onun yerini tutabilecek herhangi bir baska

muessir ve mueyyide bulmak muhaldir. Ustelik bu iman, her
insanda fitraten mevcud olan ve egriyi dogruyu birbirinden
ayirt etmeye yarayan "vicdan"da vukuu melhuz "riedamet"
ve "manen muazzeb olma" keyfiyetlerini de ise yarar bir
seviyeye ulahrmasiyla da ahlaki davranisjara amil olma yonUnden emsalsiz bir cevherdir. Bu sebepledir ki, Peygamber

"Ahlak, dinin kabidir.

bu dunyevT mueyyidelerle

gahs-.rlar.

b- Islam'da Ahlak,

eden Rasyonalist

yani din, ahlakin gergeve ve

Akla Dayanir

kudrete sahip

bir

(akilci)

bir

nevT

mabud

filozoflar ahlaki davranislann

telakki

mesnedi

olarak "irade hiirriyeti" ve "ihtiyar"i kabul ederler ve:

"-Vazife, vazife

ferdi,

irnan gibi ruhlara niifuz eden

" S7:

muhafazasi iginde bannir buyurmuslardir-.

ceza gormek korkusu arasinda saglanabilecek

dengede tutmaya

ve sellem-:

Akh, hududsuz
miieyyideleri dunyevT oldugundan

yataklik etme"yi tanzim eder. Onlar insanlan, dogru harekete icbar igin kullanabildikleri

ahlakT davranislara yonlendiren oyle muthis

bir miiessirdir ki,

seuabina,

benzer durumlar da sadece "suga azmettirme" ve "sucluya

bir

ile

Diger taraftan Diinya hayatinin gelgegligi yaninda Ahiret'in

-sallallahu aleyhi

hem de bakalan onunla ame! ettikge, onlan sevabi miktari

bir sevaba nail olur. Her kim de fena bir adet ihdas ederse,
kiyamet yuniine kadar hem kendi amelinin gunahim ve
hem de onunla amil olanlann gunahim da yuklenir. ""'

celbi

tain

edilemez ve edilememektedir. Din ve hassaten

mu'min insanlan
Islam nazannda, bir sahsin, gayr-i ahlak? fiilinden dolayi

menfaat

bu mueyyidelerden

572
tan hesap gununiin yegane hakimi olan bir Allah'a inanmak,

isaret edelim:

"Her kim

igin,

kalblerde yerlestirilen ahiret inanci

mukafat ve miicazati

Boyle hadis-i

olduklan

manevi mueyyide mevcuddur.

bir
" r' f 9

ise,

mahrum

tur.

oldugu

igin yapilmalidir." derler.

Bu gorus, onlardan asirlarca ewel Islam ile

Ancak onlann sandigi gibi akil, hududsuz

ortaya konulmusbir

kudrete sahip

>f,9

;
]_'

371

JIG (Istanbul 1975)

Bakara Suresi, ayet 134 ve 141.
Miislim. Zckal (,'). Aynca bk. Nesai, Zekat 64.
Gazali, ihya,

III,

Nisii Suresi, ayet 111;

572

"O gun ne mal

fayda verir ne de evlat. Ancak Allah'a kalb-i selim

(tertemlz bir kalb] ile gelenler miistesna..." (Suara Suresi, ayet 88-89)

573

Suyutt, Camiu's-Sap-,

111,

507, Hadis No: 4140.

(&&)

*#%&

ISLAM DUNYA GORUSU

degildir.

Bu

inesele

daha once izah edilmis oldugu

sadece sunu soyleyelim

"akil"

ki,

ile

"akil"

burada

l-itikadl

onun

2-Ameli hukumler (Muamelat)

selahiyet ve

3-Ahlaki hukumler.

dima tasan beyanlar mevcuddur. Bundan dolayi iman

ile

"kalb"

degil,

tasdikle gerceklesir.

ile

Bununla beraber

vahiy mahsuli) olan naklin beyanlannda akhn hududuna kadar

Bunlardan ahlaki hukumler,

bir

lerin

paralellik

mevcuddur

Bunun manasi,

ki,

"ahlaki" emirler de bu ciimledendir.

edilmemis saf akhn (pur reason)

ifsad

onun hos gormedikleri de gayr-i

Fazladan olarak islam Dunya Goriisu'nde amellerin
degerlendirilmesi "niyef'lere goredir. Peygamber -sallallahu
hos.

hukumler (Iman)

"nakil" arasinda bir tezat

ve karitlik yoktur. Sadece nakilde akh asan,

iktidan

cihetle

KADJK MISIROGLU

gordugii her sey ahlaki,

ilk iki

kategorideki hukl'im-

ruhu mesabesindedir. Ewelce zikredilmis olan maruf

bir

hadis-i serif e gore, ahiak kaideleri. serf hLikumleri kusatip

cergeveleyen
insanhgi

bir zarf

faziletli bir

veya kap

gibidir. Zira Islamiyet'in gayesi.

medeniyete

ulastirmaktir. Fazilet ise, ahlaki

ahlakidir.

davranislardaki yukseklik sayesinde gerceklesir.

aleyhi ve sellem-:

Iman ve ibadetlerin gayesi ise, Allah inancini takviye,

O'nun sevgisiyle birlikte korkusunu da kalbde kokletirerek

"-Ameller niyettere goredir.

Aynca bu
mahdir."

" 574

filozoflann "Vazife, vazife

sozii

de

iyi

ise,

dinde

ihlas dernektir ki,

en

olmaktan

ileriye

umumT

bir prensiptir.

biiyiik ilahi

ve uhrevt mu-

"Mii'minin

Bu

suretle su bes. nelice husule gelir:

ve sellem-:

niye.fi

amelinden hayirhdir.

2.

Nefsi koruma,

Malum oldugu uzere

hOkum ihtiva eder:

islam

'

" r>7r>

Goriisu

koruma,

5-Mali koruma.

buyurmuslardir.

Dunya

koruma,

4-Nesli

"y nas! Amellerinizin Allah igin olmasma, ona higbir

baka niyet kan$mamas<na dikkat ediniz. Zira Allah Teala
ameller iginde halis olarak kendi nzasi igin yapilmi$ olanlarindan ba$kasmi kabul etmez.' :s

koruma,

1-Dini

3-Akli
sallallahu aleyhi

gerceklee-

bilmesini saglamaktir.

kafat sebebidir.

Peygamber

ile)

iqin yapil-

amellerin varlik sebebi olarak

Cenab-i Hakk'in nzasinin gosterilmesi

Bu

oldugu

mi'ieyyidesiz bir tavsiye

gidemez. Halbuki islam'da

ahlaki davranisjann tehalukle (buyuk bir arzu

buyurmuslardir.

tie

kategori

Butl'in

bu

neticeleri husule getirecekdavranisjar,

hem

aklT

ve hem de ahlakidirler. Bunlar ayni zamanda hirer vazifedir.

Beseri vazifeler ise, islam nazannda dorr, kategoridir:
1-Ferdin Allah'a karsi vazifeleri,

2-insanin kendisine karsi vazifeleri.

3-insanin aile efradina karsi vazifeleri,

Buhfiri, Bed'ii'l vahy 1,

^ ^
5
Siiyuli, Oimiti'sSuyfr.

"

SOyOtT,

C6mlu'sSagtr,

iman
II,

I,

41,

Nikah

161, Hadis

5,

Menakibu'l-ensar 45.

No: 9295.
217, Hadis No: 299.

4-insanin
zifeleri,

mensub oldugu

millet ve

memlekete

karsi va-

(S)

ISLAM DUNYA GORUtJ

KADlR MISIROGLU
Cenab-i Hak, Kur'an-i Kertm'de soyle buyurmaktadir:

Bunlar ayn ayn incelense, hepsine dair hiikumlerin de

hem aklT ve hem de ahlakT oldugu goriilecektir. Zira bunlann
hepsi de dinin emirleri cumlesindendir. Din

Bu

etmez.

hi.iki.im ihtiva

sebepledir

ki,

ise,

akla aykin bir

Peygamber

"Sevdiginiz seylerden infak etmedikce siz birre (hayra

579
ve takvaya) erisemezsiniz."

-sallallahu

Bu demektir

aleyhi ve sellem-:

dim akhdir. Akh olmayamn

dini

"s

de yoktur.

"

buyurmuslardir.

u be

ni

olgun

ikram ve ihsanlann sevilen seylerden

ilahT bir emirdir.

yapilmasi
"Ki$inin

ki.

bir

Aksi halde takva sahibi

mii'min olunamaz. Bu

ise

digergamliktir. Birr yani takva olcusunde hayir

neticeyi husule getirecek ameller, ayni

birer ilahT emirdir.

Cenab-i Hakk'in

ise,

faztlete

zamanda

mugayir

bir

(birr)

en had derecede

amellerin hicbir menfaat beklentisi olmaksizin

sirf

ise,

yabir

butiin

Allah

rizasi

icin yapilmasidir.

emrinin olmasi muhaldir.

Bu

suretle gorulmektedir

ki,

rasyonalist filozoflann "vazifcnin

vazife oldugu i^in yapilmasi gerektigi" yolundaki prensiplerine

c-

Islam Ahlaki, Digergamhk Esasina Musteniddir

nazaran islam'da ahlakT

yolundaki kaide,

Diinya hayati kendisine bir imtihan alemi olmak

iizere bahsedilmis bulunan insanoglu, su murad-i ilahT
sebebiyle

hem

hayir ve

Ahlak

Nefse ve ona birtakim kabiliyetler verip de iyilik

ve kotiiluklerini ilham edene yemin ederim ki, nefsini kotiiliiklerden

armdiran

kottiliiklere

gotnen de ziyan etmistir."" 8

(tezkiye eden)

Dinin ve hassaten onu takva

kurtulusa ermis, onu

olciileri ile

kia

yasamak demek

olan tasawufun gayesi, nefsi Allah a itaat ettirmek, kotii huylardan tezkiye etmek (temizlemek)tir. Nefiste en koklu menfi
temayi.il ise,

egoizm

(benlik)tir.

Onu

digergamlastirmak

ise

ayet-i

kerimeden bu durum acikca anlasilmaktadir.

577
Suyi'iti,
1

Camiu's-Sagir,
fiyet 7-10.

III,

ustiindiir.

uzerinde kafa yormu miitefekkirlerin ahlakT

kimsenin kendisine

suretindedir.

Alman

filozof

Kant, ahlakT hareketi onun

olabilecek vasifta bulunmasiyla belirlemektedir.

umumun

selameti disjnda bir gayeye matuf olabilecegi dusuniilemez. Boyle

sey dinin varlik sebebine aykindir. Zira Allah'in iradesi her

olusta

mevcud olmakla beraber

umumun

rizasi

sadece hayirdadir. O'nun,

hayrina olandan baka bir ey emretmis olabilecegini

tiusiinmek

"Rahman" ve "Rahim"

bulunmaktan baska

bir suretle izah

sifat-i

ilahiyelerinden gafil

edilemez.

islam ahlakinin digergamhk vasfini gosteren -ewelce

zikrettiklerimize ilaveten- birkac hadTs-i erTf zikriyle
bir

nihayet verelim:

535, HadTs No: 4242.

'

Si>ms Suresi,

yoniinden

islam'da ahlakin kaynagi din oldugundan ilahT emirlerin

dinin gayesi oldugu gibi bu iste ba?an elde

etmek de en buyuk
mukafati gerektirir. Nitekim yukanya mealini dercettigimiz

ulviyet

yapilmasmi istemedigi seyin karsisindakine de yapma-

si

umumT bir kaide

bir

fclsefesi

davranisjar icin vasil olduklan netice "Bir

masi"
"...

amilinin Allah rizasi olmasi

onlardan kiyas kabul etmeyecek derecede

hem

de ser temayiillerle donatilmisiir. Menfi temayullerin kaynagi "nefis"tir.

Cenab-i
Hak soyle buyuruyor:

fiillerin aslT

hem miiessiriyet ve hem de

Al-i

imran Suresi, ayet 92.

bu bahise

ISLAM DUNYA GORUU

"Mu'min unsiyet eden insanlarla
lunan ve kendisi

ile

iyi

unsiyet edilendir."

munasebette bu-

580

KADIR MISIROGLU
melcri"

gelir.

"cl-Adlii esasii'l-mulk'' kaidesi ise, adaleti,

iradenin varlik sebebi ve hatta mesjuiyet arli kabul etmis,

"Dinden sonra akhn bas.i, halka kendini sevdirmek ve

"
herhangi bir iyi veya kotiiye hayn ibzal etmektir. 581

ve adaletten aynlan "ulii'l-cmr"e "huruc ale's-sulta" yani

otoriteye bas kaldirmayi teb'aya bir

hak, dinen "vacib"dir.

"lginizden en ziyade sevdikierim, kiyamet

en yakm oianianniz, ahlaki en

gununda bana

giizel olanlannizdir.''

"Mii'minlerin imcrnca en kamilleri, ahlaki en

iyi

geginir. Ulfet

etmeyen ve kendisi

kimselerde hayir yoktur.

"Bir

mu'min,

i\e

ulfet

otoritesizligi "el-fitnetii

iyi

mumkun olmayan

" S8:i

tanimistir.

tir ki,

onu

ki,

siyas!

eseddiin mine'l-katl" 587 hukmii

reddeden islam, adalete o derecede

Bu

etmenin artlan burada

bir

ehemmiyet

ile

atfetmis-

iade maksadiyla -ihtimal- bircok insanin oKimii

ile

neticelenecek olan isyani, iimmete vacib derecesinde bir hak

olarak tanimitir.

giizel ahlaki sayesinde, giindiiz

gece namaz kilan kimselerin derecesine

hak olarak

vacibi Ifa

saded harici olmakla bsraber su kadanni soyleyelim

olan-

landir, ki buniar, kendileriyie ulfet edillr, insanlarla

Bu

ulas.ir.

oruq tutup
" S84

Diger taraftan -ewelce izah etmis oldugumuz

mes'uliyet ahs?dir. Yani herkes,

sirf

iizere- Jslam'da

kendi amelinin karsihgi

olan miikafata nail ve cezaya miistahak olur. Boyle oldugu

"Allah Teald Hazretleri yuksek ahlaki sever,

ahlaki sevmez.

rezail-i

" 58S

durum zikrettigimiz su umumT kaideye istisna teskil

Buna dair ewelce miispet ve menfi bir gQir acmis olan

halinde bu

kimsede Allah'a wasiyetten kendisini men edecek

takva, sefihe kar$i gelebilecek bir hilm, insantar arasmda
"Bir

bir

halde amellerin neticeleri itibariyle baskalanna sari olmasi

eder.

hakkinda

bir istisnayi ifade

eden

kendisini hos. gegindirecek giizel ahlak, yahut bunlardan

Kan veya zaran baskalanna

bin bulunrnazsa o kimsenin (yaptigi) giizel is,lerden higbirine

istisnayi

itibar

Sosyal Agirhkhdir

Islam Diinya Gorusii'nde genis kitlelere fayda saglayan

ahlaki davramstara

basinda
80

82
^
""

584

585
586

erifi

fiillerle ilgili

diger bir

de dikkatlerinize sunalim:

etmeyiniz."5 * 6

d- Islam Ahlaki,

f
* 81

gosteren su hadis-i

bir hadts-i serif zikretmistik.

amil olan

amme

ayn

bir

eherr.miyet atfedilmisir. Bunlann

salahiyeti kullananlann "adaletle hiikmet-

"Ademoglu oldugu uakit ameli kesilir, yani amel defteri

kapamr. Sadece uq (grup) ahsm amel defteri kapanmaz.
Buniar sadaka-i cariye sahipleri (yol, ge$me, mescid, hastane, vakif ve emsali hayir miiesseseleri tesis edenler)

arkasmdan

b.

Hanbel. Miisned, 5/335

Ramtte ei-ehSdis.
Taberant;

Ahmed

I,

287.

edilirse, oliimle

devam ediyormus
Bu

amel

defteri

kapanmayarak

iktisaba

hasenat kazananlar, devam eden eserie-

ibare "Siyast otoritesizlik yahut ba^sszlik, katlden

Ebu Davud, Edeb, 7.

Hakim, Miistedrek.

(anarsi)dir." damektir.
5 8

119.

36; Nesat, Vasaya. 8.

Itl,

gibi

bin Hanbel.

Tirmizi, Rada' 11.

GuzaJi, ihya,

muktesebati

itibariyle eserlerinden istifade edilen kimselerdir.""

Dikkat

Ahmed

salih bir evlat birakanlarla ilmi

ile

Muslim, Vasiyyet,

14.

Aynca

bk.

Ebu Davud Vasaya,

daha

siddetli biv fitne

14; TirmlzT,

Ahkam,

^&k
l||gF

ISLAM DUNYA COKU5U

umum niiislumanlara

riyle

faydali

olmaya devam

Bu

edenlerdir.

KADIR MIS1ROGLU
En

ederler.

ust seviyede ahlaki davrani ise,

baskalanna

karsi

mantikla bakildiginda Islam 'in devamina medar olan amellerde

"ihsan" kendileri icinse "azimet"in tercih edilmesidir. Tasawufi

bulunanlann amel defterlcrinin kiyamete kadar acik kalacagi

terbiyenin hedefi, ferdi, bu ikinci tarzda hareket edebilecek

anlasihr. Zira islam'in

kiyamete kadar payidar ve baki olacagi,

Cenab-i Hakk'in takdir ve

Islam'in

dir.

ve

ser'T

tekellufii altinda

olan bir va'd-i

devami ve galebesine medar olan

fiillerin

olgunluga ulastirmaktir.

ilahi-

Fakat her halukarda sahsiyetin korunmasi

umumi

Zira Islam

adinin cihad oldugu cumlenin malumudur.

nazannda

seref.

iman

ile

kaimdir.

asl! bir sarttir.

Peygamber

-sal-

lallahu aleyhi ve sellem-:

Bir hadis-i serif te:

"Insamn
"Bir kul,

Musliiman kardesine \jard\mda bulundukqa,

%erefi

iman

iledir,

walla veya neseple

degil!..

buyurmuslardir.

Allah Teala o kula yardima olur." buyrulmustur.

Bircok islamt emir, mii'minleri iman serefinden dogan

Islam Diinya Goriisii'nde ahlakin sosyal agirhkh oldugunu

gosteren baska
icin zarar-i

de

deliller

vardir.

Mesela "zarar-i

has ihtiyar olunur" 590 yani

ammi

def

bir ferdin zarari ile

umumun zarari bir araya gelse, ferdin zarari tercih olunarak

umumun zarari bertaraf edilir. Mesela bir sahte doktoru, doktorluk yapmaktan men etmek bu kabildendir.
Cemaatle

ile

men

hos gormeyen Islamiyet, dilenenleri

yasakladigi halde 591 "Veren

elm alan elden

etmeyi

iistun oldu-

gunu"-' 92 bildirerek verici olmayi tesvik etmistir. Zekat gibi

mecbur? vermelere

ilaveten, akrabaya, yoksula ve yolcuya

ihsanda bulunmayi emreden 59 * bu din, bunun

tisul

ve us-

liibunu

da muhatabin vakar ve haysiyetini koruyacak

karsihk gormesi de Islam ahlakinm sosyal

surette

beyan buyurmustur:

agirhkh oldugunu gosteren bir esastir. Bunun,

gibi ferden Tfasi

dilenciligi

namazin, ferden kihnandan yirmi yedi

kilinan

kat fazla bir scvap

vakarlanni korumak maksadiyla varid olmustur. Mesela

mumkun olmayan

Cuma

namazi

baska ornekleri de

"Sadakalan Allah

alir."

594

bir

mealindeki ayet-i kerimeye

vardir.

ilaveten:

e-

"Ey iman edenler!.. Allah'a ve ahiret guniine inan-

Islam'da Ahlak Ferdi Vakar ve Haysiyeti

madigi halde mahnt gosteris

Koruyucudur
islam Diinya Gorusii'nde ahlak? davramslar hususunda
yol tayin edilmistir.

Bunlann

Azimet. "takva"

t"tir.

biri

olc^uleriyle

ifade eder. islam ahlakina

"azimet", digeri

ise

iki

"ruhsa-

hareket etmenin gereklerini

en asgarl seviyede

harcayan kimse gibi,

basa kakmak ve incitmek suretiyle yaptigimz hayirlari
bosa cikarmaym." 395 mealindeki ayet-i kerime de muhtaclann vakar ve haysiyetlerinin korunmasi geregini tebariiz
ettirmektedir.

riayet edenler,
1

kendileri icin ruhsat yolunu baskalan icinse adaleti tercih

'

'"

Muslim,

Zikr.

Mecellc,

madd

,'iH.

Aynca

26.

bk. Ibni M3c:k,

Mukaddime,

icin

17.

Duha

isra Suresi,

Tevbe
'

Suresi, ayet 8.

Muslim, Zekat, 97; Tirmizi, Ziihd, 32.

ayet 26-27.

Suresi, ayet 104.

Bakara Suresi, ayet 264.

(pa)

ISLAM DUNYA GORUSU

Bir mij'minin

kusurunun soylenmesini "giybet" namiyla

buyuk giinahlardan

rumak

ilan

etmek de

r,9f

hep insan vakanni ko-

'

Fakat insan vakar ve haysiyetinin korunmasi -umumT

eder.

suga karsi vaki olacak af meselesinde tezahiir

asil bir

Bunu da

buyiik alim

merhum Ahmed Hamdi Akseki'den

naklederek bu bahse nihayet verelim:

"Vazifelerin
bir ml'islim,

iki

tecavuz ve zulme karsi misli

miikellef sayar ve
kotiiluge misli

ile

mukabele halinde

muameleden

yapacak olursa ona zulmetmis

yapmak

yapmaya mezun

olmakla beraber

fazlasi

F.y akil sahipleri!

misli

men

ile

ile

bile bir

insan

degildir.

Eger

etmek

ileri

ruhsati verilmis

ettigi tecaviiztin misli

gitmeyin ve

gibi kotiiluktiir.

Lakin her

kim afv edip onunla arasindaki husiimet halini diizeltirse,

onun da ecri Allah'a aittir. uphesiz Allah, zulmedenleri
sevmez. f,0

Zaten bircok ayat ve hadisler de dogrudan dogruya ihsan

ve azTmeti (kotiiluge karsi

iyiligi)

emretmektedir:

r>9/

Hucural Suresi, ayet

is

yap-

mis olursunuz.
Siz eger bir hayri izhar

veyahud

bir fenaligi afv eder-

seniz, siiphesiz Allah afv-i cezil sahibidir; sizi afv eder.

Kudret-i vasia (genis

Affa sard,

bir kudret) sahibidir; size

mukabele

601

iyiligi

emrct, cahillerden de

yiiz cevir.

602

Peygamber Efendimiz de bu hususta soyle buyurmak-

Afv,

yapmaya en ziyade ayeste

(layik)

olan eydir.

Herkim ktyamet giiniinde Allah tarafmdan makamimn

yukseltildigini, dereceierinin ali olmasim isterse, kendine
y.ulmedeni afv etsin; kendisini mahrum edene versin, kendisi ile gorumek istemeyenle gorus.sun, kendisine fena soz
soyleyene hilm ve yumu$akhkla mukabele etsin.

besi, kotiiluge iyilikle

mukabeledir. Gordiigii fenaliga misli

mukabeleye hak verilmis olmakla beraber mislinden

yapmaktan memnu'dur." 603

ile

fazlasini

Goruldugii iizere afv, hak sahibinin takdirine birakilmaktadir.

Dilerse afv eder, dilerse kisas yoluna gider.

S9S

ci-

Hulasa; islam Dini'nde ahlak! vazifelerin en yuksek merte-

'

onun

miimkiin oldugu kadar azimet

biliniz ki,

Allah muttakilerle beraberdir. r 99

Bir kotiiliigiin cezasi

icin

tadir:

edilmistir.

Daha

yapmamasi

bile

Sizin icin kisasta hayat vardir; utniilur

edin.

ruhsata

ti

hetine temayiil ettiriyor.

etmeye kaadirdir.*

edesiniz, korunabilesiniz. S98

ona mukabele

bircok ayat-i kerime bir taraftan adl

Halbuki Islam'da

mukabele

Her kim size tecavuz ederse size

ile

olur.

vazifesi

bilir.

soyle dursun, zalimlere temayiil

memnu'dur. 597 Kotiiluge

ki, ittika

ahlak sahibine ya-

bu mukellefiyetini

gordiigii

fazlasini

bir

mukabeleye ser'an

mukabele etmek

iyilikle

fazlasini

zuliim

ile

daha yuksek

bile,

kisacak vechiyle kotiiliige

Maamafih

gibi

Eger afv ederseniz, takvaya daha muvafik bir

dereceli olmasina nazaran. miikellef olan

ve dinen me'zun olsa

de kendisini

Bu

me'zuniyet veriyor, diger taraftan da gordiigii muameleden

ziyadesini

igindir.

olarak-

KADIR MISIROGLU

12.

'Zalimlere ufak bir temayijl bila gostermeyiniz; sonra size

cehennem

hususta

bir tercih

atesi

dokunur." (Hud Suresi, ayet 113)

598

finl

599

fi02

Bakara Suresi, ayet 179.

Bakara Suresi, ayet 194,
600
$ura Suresi, ayet 40.

Hak

sahibine bu

hakki taninmasi da onun sahsina bir giiven

Nisa Suresi, ayet 149.

Araf Suresi, ayet 199.
60S
A. Hamdi Akseki- a.g.e. sh: 403 ud.

ISLAM DUNYA GORUSU

duyulmasi demektir. Zira hakkina tecaviiz edeni afv ederse,

onun bunu

su-i istimal

bulunacaktir.

Bu

edip etmeyecegini takdirle

bir tercihte

halin, Hiristiyanhktaki gibi "bir

vurana, oteki yanagi uzatmah" tarzindaki

yanagma

zilletle karsilasti-

nldiginda insanin vekar ve haysiyetinin korunmasi itibariyle

ne kadar yuksektir.

Irri&M* .
-

H-FiiLI

KISTAS PRENSIPi

Her kiymet hukmu -eweliyetle- nazaridir. Birer kiymet

hOkUmleri manzumesi olan ilmi disiplinler de insan akh igin
islam!

mahal birakmayacak postulalarla baflar. Bunlara

literaturde "bedahet" veya "mutearifeler" denilir. Bu

ispati

gerektirmeyecek

tereddiide

Mesela geometride

dogru

cizgi olarak

Geometrik

iki

bir asikarlik

kabulu

sekilierin anasi noktadir.

taslarla insa edilmis

birbirlerine istinad

eden

bir

bir baslangictir.

cizginin kesistigi yerin adidir.

konulan

veya kat'iyyet demektir.

nokta arasindaki en kisa mesafenin

Buna gore

olan kuleler

birer

hukum

Nokta,

iki

dogru

ilimler birbiri Lizerine

gibidir.

Onlar da -adeta-

kuleleridir.

Matematikte

kere ikinin dort ertigini" kimse munakasa etmez.

Diger butun ilimlerin de boyle akil terazisi ile tartilip peslnen

ise "iki

kabullenilen postulalan vardir.

Bu

sebepledir

oluslan sebep ve neticeleri itibariyle izah

(S)

nazaridir.

Onlann

tatbikati ise,

eden

ki, ilim

denilen

disiplinler,

hep

"fen" veya "san'af'tir. Mesela

ISLAM DUNYA GORUU

tip ilmi nazari,

tatbikati olan tababet

fen yani san'attir. Diger

bir

Lakin

mefhumlar

igin tabiatta

ise,

de boyledir.

biitiin ilimler

dayanan degismez birtakim

dire

veya doktorluk

ilimlerin kullandigi uzunluk, agirhk

dereceleri gibi

ile

onun

ahnmasi

Mesela

bir saf

sadece isimlerde

sonsuz farkhhklar husule

suyun normal

bir

ve tezadlar husule gelmesi onlenemez!..

Degerlendirmeyi yapanin zihniyetine gore dogrular ve egriler,
giizeller ve girkinler pek gok fatklllik arz eder. Mesela biitiin
Hazret-i isa'nin kani kabul ederek

de ibadet kasdiyla bol bol igerler!..

fasid amellere

bozarak

gormemezlikten

Bunun

selim

hem

muhakemeyi

sebep olmasi yolundaki mazarratini

gelirler.

gelirdi.

Bir ce islam disindaki biitun ahlak sistemleri, ferdin siib-

basing altinda lsitilmasiyla

temayulleri disinda, yani harigte

buharlasma noktasi esas ahnmis ve bunu sagiayan suhunete

jektif (enfiisT)

(sicakhga) yiiz derece denilerek sicakhgi

malik degildirler.

olgmede "derccc"

Bunun

igindir ki, hayir

miistakar ve

fiilT

bir kistasa

ve serrin, dogru

ile

iistun bir akil tarafindan ortaya ko-

denilen birime ulasilmistir. Bir baskasi bu buharlasma anindaki

yanhsin

sicakhgi yiiz seksen kabul ederek farkli bir birim elde etmistir.

nulmus. orneklerinden mahrumdurlar. Mesela ahlak! telkinleri

Uzunluk ve agirhk

itibariyle

igin

de boyle tabiattan ahnan baska baska

ulasmak

keyfiyetler, birimlere

igin kullanilmistir.

sabit,

en yuksek

bir ilim

olmak

itibariyle

kiymet hukiimleri manzumesidir.

eweliyetle nazar? bir

Onun

bashca hukumleri

"hak-batil", "dogru-yanhs", "giizel-cirkin", "hayir-ser" gibi

hukumlerdir. Biitiin

felsefi

ahlak sistemleri, her

biri bir

degerlendirmeyi ifade eden bu kelimeleri birer etiket

hukiim ve
gibi

takdirlerine gore birer davranis iizerine kondururlar.

igin sirf beserl
olgii

olarak

Lakin menfaat ve mazarrat

ilimlerde oldugu gibi- tabiattan gikanlmis ve

vahid-i kiyasTye (birime) malik olmadiklan icin

Ru

:rjs'.ista

tfl

Ba'cil

hiikumdari Mamurabi'cen

elimizde higbir

igin -miispet

degismez

bilgi

periyodu bir saniye olan

bir

y.linda Onbirinci Agiriikiar ve 0!v'j!er

atomunun 2pl0 ve 5d5 kuantum

dalga boyunun 1.650. 763. 73'de

1792-1750) bu yana

LfmQml Konferansi, metreyi kripton

(85)

olarak tanimlamistir.

Onyedinci Agiriikiar ve Olculer UmOmi Konferansi, metrenin taninuni isigm boslukta 1/299.792.458 saniyede aldigi mesafe olarak tespit

1983 tarihinde

etmistir.

ise,

Gergekten O'nun emsal

supheden beri

bir surette

Bir

de beseri miirsjd olan Buda'yi misal olarak alahm. Zira

da, yuksek ahlakT degerler vaz' etmis. bir filozoftur.

hakkinda yazilmis

biitiin

kitaplara bakiniz!.. Onlarda

yasadigi ahlak! davramslarla

higbir ey bulamazsiniz!..

efsanevT

gibi

ilgili

Buda

Buda'nin

olarak emsal ahnabilecek

O'nun hayatina

dair yazilanlar da

sonradan uydurulmus karma kansik

safsatalardan ibarettir.

Mill! Meclls:

seuiyeieri arasindak: ge?i$teki !$imanin bosiuktaki

biri

degildir.

elimize ulasmamitir.

fiilen

birer

bu degerlendir-

MO.

mevcud

ahnabilecek higbir ahlakT davranii,

Bunun

"metre"nin yanm
sarkaon uzunlugu olarak kabul etmistir. Nihayet 1960
1790'da Fransiz

DagYnda belig bir ahlakT vaaz ile etrafinbiliyoruz. Ancak orada telkin ettigi ahlakT

dusturlan, kendi hayatinda nasil gergekleshrmis olduguna dair

aynen Hazret-i Isa

bircjok esasa ilibar edilrrv.sse de,

seviyede bulunan Hazret-i Isa'yi ele

kendi

akh kullanirlar ve "menfaat" veya "mazarraf'i

alirlar.

bir

alahm. O'nun Zeytun

604

dakileri irsjad ettigini

Ahlak da

(Sj)

muhteva arasinda

ile

farkhliklar

hiristiyanlar, sarabi,

keyfiyetierin esas

biitiin keyfiyetler igin

birlesilebildigi halde, fiiliyatta

yani kullanilan kelimeler

lafiz,

ilahT tak-

"vahid-i kiyasiler" (birimler) ihdas olunmasi mecburidir.

Aksi halde olgtilebilen

melerde
sonsuz

veya sicakhk

bulunan ve

KADiR MISIROGLU

bir de ahlak iizerine kafa yormus. bir

temas edelim. Bu filozof, alman asilh Friederich Nietzsche (1844-1900)'dir. Bu ateist filozof da ahlakT
davramslan biri kolelere aid, digeri de "super human" dedigi

Bunlara ilaveten

filozofun fikirlerine

ustun insan veya efendilere aid olmak tizere ikiye ayirmistir.

(S)

ISLAM DUNYA GORUSU

Surii olarak adlandirdigi asii biiyiik kitle, kendini feda ederek

(Nice)'nin
mistir.

fikirleri

Bilahare

human) meydana

hayata balatmi ve sonra kademe kademe birgok safhalar-

Nietzsche

dan gegirerek en yuksek

kendinden sonraki diktatorlerin

isine yara-

devlet reisligine kadar yiikseltmistir.

gcizleri

kor olan ve

akil

Nietzsche'nin bu "insaniistii insan"

hastanesinde vefat eden

bunun tasawuru etrafinda

mucehhez olan
hicbir zaman mevcud olma-

bir

Bu

yiizdendir

ki, bir

kimse igtimai kademelesmenin hangi safhasinda bulunursa

bulunsun, kendi hayat ve faaliyetleri

icin

rnuhtag oldugu

fiili

soyledigi birtakim irreel (gergek d;si) vasiflarla

kistaslan

hayali bir varhktir. Oyle bir varlik,

olarak kullanabilir. Arkadashk. ticaret, kumandanhk, idarecilik

digi

ve olamayacagi gibi Nietzsche'nin kendisi de tasawurlan

istikametinde bir hayat ve faaliyet sahibi olamamistir.

ve

O'nda

bulabilir

aile reisligi gibi butiin

ve kendisine

bir diistur

ve ornek

hayati faaliyetlerde dogru ve ahlaki

olan davranislar icin Hazret-i Peygamber'in hayati ideal

Islam ahlakina gelince, o, bir kisim diinyevi mueyyidelere

giilerde gergeklesmis davranislann

mesheri

ornek

ittihaz

61-

edebilecek

Bunu teminen O'nun

ilaveten uhrevi azab ve miikafat vaadiyle de te'yid edilmis olan

olan zengin

ahlaki umdeleri, bir de Hazret-i

aynen Kur'an-i Kerim'de oldugu gibi 607

zaptedilmis ve zamanimiza kadar intikali saglanmistir.

ile

miisahhaslandirmistir. iste

ahlak sisteminde

Bunu

riidur.

Peygamberin

ve tatbtkati

bu husus, islam ahlaki

mevcud olmayan

layikiyla

ef'ali

bir

kavrayabilmek

igin higbir

mukemmelligin

icin

o yuce peygamberin

biiyuk bir ahlak

kerime

Buna

ile

(hulk) iizerindesin."

bizzat Cenab-i

ilaveten

O'nun

mealindeki ayet-i

Hak tarafindan te'yid buyurulmustur.

fiili

insanlar icin bir "iisve-i

605

ve ahlaki davranislan

hasene" yani "en

itibariyle sair

giizel bir

ornek"

veya "niimiine-i imtisal" oldugu beyan olunmustur. 606

O yiice Peygamberin yasadigi

hayat

baska icab daha

vardir.

ornek almabilecek

bir

itibariyle bir usve-i

toplum igindeki en

fiillerin

en

ideal

makes olmasi yaninda

davrams zenginlik ve
ki,

cesitliligine

bir
igin

sahip

Cenab-i Hak, O'nu,

zayif bir fert olan

baslattigi

olmasinin

C'" (

'MvMbSur,tyel.21.

yuce varhga vaki teblfgat

bir icabidir. Siyer

bir tafsilat ile

eLtigi

bir

vahiy

ile

fa-

sona gelinmis

ile

ve hadis kitaplannda o muazzez

nakledilmis ve salih kullar, bunlan birer kistas

olarak kullanmakta o kadar

alimi ve
nasil

mugtehid

ileri

gitmisjerdir ki; biiyuk hadis

Imam Nevevi hazretleri, O varlik

karpuz yedigini bilmedigi

igin igin

karpuzu yerken

biie

Nuru'nun

omrii boyunca karpuz

O'nun

peygambere

tarzinin disinda

6" 8
hareket etmek ihtimalinden uzak durmustur.

Boyle olmakla beraber Hazret-i Peygamber'in bazi

sair insanlar igin

emsal

degildir. Zira bunlar

kudretiyle icra edilebilecek amellerdir.

fiilleri,

ancak niibiiwet

Bunlan kisaca soyle

siralayabiliriz.

"yetim cocuk" olarak

608

Siirnsi, ayet: 4.

-aleyhisselam

peygamberin davranislan akla durgunluk verecek derecede oyle

Kalern

Adem

ve pek gok kereler te'yid ve tecdid

f>07

Cenab-i Hakk'in

yernemistir. Hayatinin biitiin safhalanni kusatan

da her turlu hayati faaliyet

olmasidir. Ihtimal bu sebepledir

keyfiyet,

bagiilik suuruyla, bir

hasene (ornek) olmasi. o hayati dolduran

seviyede bir ahlakt iistiinluge

Bu

aliyetinde,

Ewela sunn soyleyclim ki, O yuce varligin rekoru kinlamayacak seviyedeki ustiin ahlak ve meziyeti, "iiphesiz sen

bir

(sergisi)dir.

butiin davranislan

tezahii-

essiz ahlakina kisa bir siirette atf-i nazar edelim:

(S)

mevki olan peygamberlik ve

getirecektir.

insani (super

iistiin

KADIR MISIROGLU

iicr

Suresi, ayet: 9.

Omer

2003, sh: 43.

<PcliU,

Murat Kaya, Mustafa Oztiirk Usve

lasene, Istanbul,

()

ISLAM DUNYA GOKUSU

1

-Hazret-i

Peygamber, mfras birakmamistir. Boyle oldugu

halde, iimmetini bu hususta kendisini taklidden

lardir.

Aynca "el-fakrufahrt",

Yoksa muslumanlann
temas edilmif oldugu

iizere,

buyurarak iimmetine

"Veren

verici

el,

" 6,c

ona

sadaka istemeye

gelmisti. Rasul-i

evincle bir sey olup olmadigini sordu.

"-Bir

Ekrem,

Adam:

dagdan odun kesip garsida satmasini

haram yemis

ancak zenginler

bir ip satin alarak

soyledi. Rasul-i

Ekrem'in

eden bu adam. on bes gun sonra

Peygamber Efendimize gelip on dirhem para biriktirdigini ve
bununla elbise ve yiyecek aldigini anlatti.

sartlar

altmda

Islam'in, bes artindan ikisi (hac ve zekat)

Bu, zengin

igin kabil-i ifa degil midir?!

demek

ol ki,

degil midlr?

2-Muminlere Ramazan orucundan maada

farz

kihnmis

bir

orug yoktur. Boyle oldugu halde Hazret-i Peygamber bircok

orug

tutardi.

$ewalde

alti

gun orucu

ile

Aure orucu

gibi oruclara ilaveten her Pazartesi ve Persembeyi oruglu ge-

Bunlann

bir
iki

icrasi,

de "savra-i visal" denilen

yapmak

tavsiyesi vechile hareket

ummete men

"-Siz

fiil

degildir.

edilmemistir. Fakat O,

higbir ey

veya ug gun oruglu bulunurdu

takip edecegi bir

ile

..

Bundan baska

olurlar." 612

zekat verebilesin, hacca gidebilesin

cirirdi,

Peygamber Efendimiz, onlan goturup pazarda iki dirheme

sattirarak parayi kendisine vermis ve bunun bir dirhemi ile
dirhemi

c-Acliktan muzdarip olanlar.

dilenenler

nafile

yatagim var; yansini altima seriyor, yansini ustume

bir

isteyebilirler.

Fakat ne hacet!

ortuyorum. Bir de su igtigim kap var." dedi.

gocuklanna yiyecek almasini,

kadar yardim

gostermistir.

"Peygamber Efendimiz, dilenciligi sevmezdi, lakin onlan

kendi hallerine birakmayip bundan kurtulmalan igin kendilerine
yol gosterirdi. Buna bir-iki misal verelim:
biri

mahvolan adamlar;

bir felaket yiiziinden varlari-yoklan

borclu borcunu odeyene, bunlar da vaziyetlerini duzeltinceye

Evvelce

tavsiyeleridir.

clan elden usttindur.

olma yolunu

b-Ant

gerekmez. Aksine

fakirlikie iftiharetmeleri

mesru yoldan zenginlemek, ummete

a-Borclular,

men buyurmus-

yani "Fakirlik, iftihanmdir." 609

O yuce varhgin sahs-i niibuwetine aiddir.

buyurmusjardir. Bu,

Ensardan

KADIK MISIROGLU

ki,

yemeden-igmeden

bu da ummetin

taklid

Sahabtden bazilan da ayni

ve

seyi

isteyince:

buna takat getiremezsiniz." buyurarak onlan "savm-i

visal"den

men

etmisti.

613

Hazrct-i Aie'den rivayet edildigi uzere, O:

Bunun

uzerine

Peygamber Efendimiz de ona:

Ekrem bazen

"Rasul-i

"-Boyle
dilencilik

yasamak mi daha

damgasi

dilenciligin

ile

ne kotu

Allah'in
bir

iyi.

yoksa kryamet

giir.u

huzuruna cikmak mi

sey oldugunu

anlatti.

almr.da

iyi?" diyerek,

ki.

ve sadaka

Peygambere

gore, ancak uc

110

bu-

tiirlu

adam

yardi

kilardi.

Oyle

Peygamber

ki,

bazi geceler sabahlara kadar

ayaklan siser ve

gatlardi.

namaz

Hazret-i Ai^e'nin.

isteyebilir:

MQslim, Zekat, 97; Tirmizf. Zuhd. 32.

EbO Davud, Zekat, 26.

611

yurmustur.

6,2

mm

'

611

Aliyyu'l-Kari, Ksrarii'l-MerfOaftAhbari'l-Mevzua. 166.

'

olarak orug tutardi. Oyle

daha orucur.u bczrr.ayacak zannederdik." 61

artik bir

3-Hazret-i

Hazret-i

siirekli

Hadis No: 643.

Muslim, Zekat. 109; Aynca bkz. EbO Davud, Zekat. 26.

505 vd.
613
Buhari. Savm. 48.
14
Buhari, Savm, 53.

AUsukl-

s .g.e..

sh:

Ahmed Hamdl

ISLAM DUNYA GORU0

O'nun magfiret olundugu mijjdesine ragmen bu derecede

iba-

dete duskiinluk gostermesinin sebebini sormasi uzerine, O:

"-Ben siikreden

olmayayim mi?" 615

bir kul

mis bulundugu cok bilinen

karsihgini ver-

Boyle oldugu halde

bir ger^ektir.

Hazret-i Omer'in oglu da, bu tarzda butun geceyi ibadetle

ihya ettigi yolundaki hareketinden dolayi karisi tarafindan

Peygamber Ffendimize

Bu

sikayet edilmisti.

sikayet uzerine

Abdullah bin Omer'i huzuruna caginp O'na:

"-Ya Abdullah!.. Boyle yapma!.. Gecenin ucte
detle gecir, Ucte birinde ailenle

de

isiir.il), \\

et!.."

Peygamber
icin

mesgul

birini iba-

diger ucte birinde

ol,

etmek uzere bir ruhsat (izin) yolundan gidilebilir. Bu, evlenme

bahsinde gayet asikardir. Zira tek eslilik azimet, dorde kadar
es

edinmek

buyurmustur,

rayacak birkac misal zikretmek

isteriz. Fakat bunu yapmadan

once bindort yuz yildan beri, hie suphesiz milyarlarca seveni
oldugu gibi pek cok da garezkar dusmani zuhur etmistir.
Bunlann, O yQce varlikta bula bula sadece iki tariz noktasi

bulabildiklerine

zekat almis ve ne de aile efradma aldirmishr. Hatta bu yasagin,

Bugun

kabul edilrnis bir husustur.

bile

Hazret-i

Hasan

in

isteriz.

Harbe

-aleyhissalatu vesselam- kendisi ve aile efradi

kiyamete kadar butCin nesline samil oldugu, islam alimlerince

ise, -belli sartlar altinda- bir ruhsattir.

Butun bunlan anlattiktan sonra O yuce Peygamberin essiz

ahlakindan bir demet cicek nev'inden, butCinu kavramaya ya-

vermek

"zekat" almayi yasaklamistir. Hayati boyunca ne kendisi

ittifakla

KADiR MISIROGLU

nazaran eweliyetle buniara kisa

bir

cevap

Bunlan

katilmis oimasi ve

cok evlenmis bulunmasi

keyfi-

yetleridir.

Ewelce "cihad prensipi" dolayisiyla ifade etmistik ki,

Peygamber -aleyhissalatu vesselam-'in katilmis oldugu harpler
"mudafaa" harbidir. Bu bir mesru miidafaachr. Esasen
Islam 'da harbe, ancak tedafui olarak cevaz verilmistir; taarruz?
hirer

sulbtinden gelen "verifier" ve Hazret-i Huseyin'in neslinden

olan "seyyidler" zekat kabul etmezler.

Muhammed

icin bir

4-0mmet-i
teskil

bu

bir

evlilikleri

fiil

Bu durum da ummet-i

degildir.

Muhammed

etmeyen diger

k"idir. Zira

emsal

icin,

Hazret-i

Peygamberin emsal

ve davranisi da,

O'nun "$ok

evlili-

olarak degil.L Hie kimse kendisini mudafaa etmekten dolayi

kinanamaz. Fazladan olarak Rasulullah, islirak etmis oldugu

harplerin hicbirinde silah kullanmamis ve asla

icab ettiren saikler (hususi sebepler),

-biraz asagida goriilecegi iizere-

sadece O'nun sahsi

icin

Cok

mevzuu

evlenmis oimasi keyfiyetine gelince, bu husustaki

tenkid ve tarizler de yersiz ve haksizdir. Fakat

bahs olacak hususlardir.

-aleyhissalatu vesselam-'in hususi

Daha once de

izah etmis

oldugumuz uzere, IslanVda

"azTmet" ve "ruhsat" olmak uzere

vardir. Asil

iki

kategori tarz-i hareket

durumunu

Peygamber
ermeden

izah

Islam da "taaddiid-i zevcat" denilen "birden fazla evlilik"

hakkinda kisa

bir izahatta

bulunalim:

emredilen azimet oldugu halde bazi anzt sebeplerle

o yolda hareket etmekte

mijskiller

Ruhori, Tefsiru sura

(48),

2;

Bir kere Islam'dan

ve mahzurlar zuhur ederse,

pek makbul olmamakla beraber, birtakim mahzurlan bertaraf

blu

kimseyi

hie.

oldurmemistir.

Muslim, MiinafikTn 81. Aynca bk. Buhari,

Tehecciicl 6, Rikiik 20; Muslim, MiinafikTn 79-80.

once birden fazla kadinla evlenrnek

mevcut degildi. Brahmanizm ve Zer-

hususunda

hicbir tahdid

diistilik gibi

beseri dinler tahdidsiz

gibi ilahi
bir

evliligi

mesru kabul

ettikleri

menseli olan Hiristiyanhk ve Musevilik de bu hususta

yasak getirmemisti. Ostelik Hazret-i ibrahim'den

itibaren,

(ps)

iSLAM DUNYA GOKU$U

bircok gecmis, peygamberin cok

esli

olduklanna dair bazen

mukaddes kitaplardaki kayit ve ifadeler gayet

KAD1R MISIROGLU

olan

sarihtir.

ilahT bir

gecim
islamiyet, tek kadinla evliligi bir azimet olarak

emretmekle

beraber. kisaca izah edecegimiz bazi arizi sartlar muvacehesinde

hanimi almaya

bir ikinci

vermis ve bunu da a'zamt dort

izin

olarak simrlandirmiftir. Hazret-i Peygamber'in yasadigi asirda

tahdidsiz bir

evlenme an'ar.e ve anlayisina

aslmda miithis
iktifa

etmeyi

bir inkilab

asil

darbesi

karfl

Tek bir

idi.

bu islam! tahdid

kadinla evlenmeyle

O'nun fttrat icabini dikkate almasi ve butun zaman ve

mekanlarm dini olmasmin tabii bir neticesidir.
fitratla ilgili

cesitli vesilelerle

olan

hususu izah edelim:

bir

Cenab-i Hakk'in her

muayyen

cliz unii

maksatla halk

bir

varligi,

ettigini

Bu

tayin ettigi tabii

hayat mucadelesine atilmaktan muaf tutulmasi sebe-

biyledir. Belki

de

biri,

Bu durumda

etmez.

otekinin sebebidir. Boyle olmasi da fark

ktllfet

etmi-stik.

Buna

memuriyetleri

gore,

ve onu, bu maksadi

kadm ve erkek de

Bir de harpler-darpler ve

u
da

kiz

farklar vardir.

tesekkul anindan itibaren rahminde dokuz ay

bir sekilde

Dunya'ya

Cocugu

on gun besleyen,

getirirken biiyuk olcude

kan kaybeden kadmlar, aynca o gocugun

ilk

dilnyevi gidasinin

kendi memelerinde halk edilmis. olmasi dolayisiyla, takrlben

yila

kadar onu emzirmekie de fitraten mukeilef

Babanm

vazit'esi.

dollemeden sonra

biter

bir

iki

durumdadirlar.

ve ancak haricte

bir

mucadeleyle nzk pesinde ko^maktan ibaret kahr.

Bu

sebepledir

ki,

erkeklerin

temayulleri, hayat mucadelesini

nette oldugu halde kadinlar,

asm

hislidirler.

Bu asm

yiizdendir

ki,

fazladir.

zikredilen sebeplerle ilahT takdir Icabi olarak dogumlar-

dogumu

gibi

harp-darp ve kitallerden sonra

fazla olur.

nahif ve

kalmis, sonra

da

bir ic

Bu giice giiver.en Sirp'.ar, "Biiyuk Sirbistan" hayalinl gerceklejtirmek

harekete gectiier. Sirplar tarafir.can. Osmar.hlarin cekilisinden beri zulme

sirp asilliydi.

ruht

kazanmaya yarayacak bir meta,

II. Cihan Harbi'nden once Alman iscjaline

harb kargasasina siiruklenmisti. "Tito" takma adiyla
miicadeleye girisen Hirvat asilh gazeteci Jozef, 1943 yihnda Miisluman cetecilerle
olduriildij. O'nun yerine ayni takma adi kultanan Yahudi asilh Leon Lebedev gecti.
Bu ikinci Tito, Ukrayna asilh idi. Kcmunist oidugundan Kusya'dan yardim gordu
we bolgeyi hSkimiyeii altina aiarak "Yugoslavya" yani "Gtiney Slavlan" Devletini
kurarak diktator o!du. (Tafstla; icin 15 Mayis 1580 larih ve 226-227 sayih Sebii
Derg:si ne bakimz.)
O'nun 1SS0 yihnda vera': uzerine sir: askert bir dikca sayesindc ayakta durar. bu,
Sirplar.r, licerl.g: ai::nda yetmis iki bucuk rr.illetter. clusar. devlet, da;ltr.a err.areleri
gcsiermeye hasladi. 3'j. guya bir federal sosyai cumhurlyettl. Federasyonun her

"Sirp-Hirvat-Slovenya Kralligi",

maruz

parcasi ayri bir devlet olrr.ak icin si!aha sanidi. Yugcslayya Orcusu'nun yiizde yiizu

hem bedenleri ve hem de

hem bedenen zayif

hissilik,

Bu

de yuklenilen vazifeler

kadm ve erkek arasinda pek buyuk

sonra da onu lzdiraph

icjn variddir.

cocuk, -hemen daima- daha fazladir. Sadece bugunkii

erkek cocuk

hem

kazalan gibi pek cok sebeple vaki

her toplumda dul kadin miktari, dul erkeklerden daha

neslin

sahip olunan hususiyetler ve

is

olan olumler, daha cok erkekler

kaderin

edebilecek farkh vasif larda halk

ifa

Buna mukabil erkegin gocuk dogurtmaktaki rolLinde bir

mesakkat bulunmadigindan, onun bu kabiliyeti ihtiyarhk ya?larina kadar devam eder.

Bosna'da G1G goruldugii

ilk

kabiliyetini

kadinlann cogu, cocuk dogururken vefat ederlerdi.

hatta onlann her

Buna gore kadin -erkek arasmdaki en bariz hususiyet,

devarmna medar olan evlenme fiilinde gorulur. Gergekten

itibariyle

onun cocuk dogruma

sebebiyle Cenab-i Hak.

ait agir

takriben kirk-kirk be? yaslannda iptal eder. Boyle olmasaydi,

edilmistir.

hem

maksad, neslin devami olmasina

evlilikten

nazaran cocugun Dunya'ya gelmesindeki bu. kadma

eserde

gercekletirmeye medar olacak vasif ve temayilllerle techiz bu-

yurdugunu izah

icin

mevhibedir.

kabul eden bu dinin, aynca bir "ruhsat" kapisi

acmasi,

Ewela

etmek iizere kendisine bahsedilmis.

Bedenen zayif-nahif olmasi ise, onun

sabit olan acziyetini telafi

hem de

yavrusunun dogumdan itibaren

icin

ugrami? bulunan Musliimanlar, kendi miistakil dewlet ve hukumetlerini kurmaya

tesebbus ettiler. Islam! fikirlerinden dolayi Tito zarnanmda uzun miiddet hapislerde
cunittilmus olan buyiik miitefekkir Aliya izzetbegovic'in liclerligi altinda birlestiler.

Bundan

sonrasini bir gorgii ^ahidinden dinleyelim:

ISLAM DUNYA GORUSU

Iste

islam'da aslolan tek kadinla evlenmek oldugu halde

birden fazla evlenmenin ruhsati, bu gibi sebeplcrledir.

yol acilmazsa hasta''

17

ve

Bu

olan veya erkeklere nazaran

kisir

KADIK MISIROGLU
fazlalik teskil

tamamen

bir

gorOsme

idi

sirasinda acikca

manasina geklicjinin bilincir.deydi. Bunun disindakl

Slobodan Milosevic, Aliya izzutbefjovii; ila yapi.gi

511

tehdidi savurrr.ustu:

"-Miisliimanlar, Yugoslavya'da isler

gbr.ii'.lii,

silah

ister

zcruyla olsun, mutlaka

kalacaklir. Bllmenlz gerekir ki, Sirplar, silaha sahiptir ve turr. crcii: bizimle beraberdir."

Bimdan

mUddet sonra,

kisa bir

if;inde

kalarak bugunkii Bati Alemi'nde

fuha siiruklenir ve cemiyetin ahlakini ifsad

gibi

ederler.

sllinmesl

"savas"

ikinci ihlimal ise,

de zaruret

belki

oldugu

"Asagi yukari her Bosnak, Yugoslavia 'da kalmamr. yavas yavas. bliim ve Miislumanlar'in

edip de evlenemeyen kadinlar, hamisiz ve

scizde

"Yugoslavia Halk Ordusu" mensubu

Dunya Gorusu, butun zamanlar ve mekanlar

islam

oldugundan, bazen birden

haline gelebilir. Mesela

fazla evlilik t^ok

bir zaruret

II.

Cihan Harbi nde

kaybeden Almanlar, bu

niifus

muhirn

icin

fiil?

onalti

zarureti takdir

milyon erkek

ederek su

is-

lami yoldan yuruselerdi bugiin saplandiklan fuhus hastahgina

:

S:rp askerleri
lar,

Bosna

iersek iizerinde vahsiiesiyordu. Tuzla'da camilere ales ediyor-

Mostar'da sarhosca

halka saldirmaya bashyordu. Tiim bliyiik

yiginak yapiyor ve askeri us oluskiruyordu. Tercirist

lerfir estirerek sivil

sehirlerin cevre tepelerine

YMO

Sirp Demokrat P.utisi, Yl 10 ve Ortodoks Kilisesi

dogrudan

iliski

sahip oluyorlardi. Silahlanmanin ana kaynagi

diirhunlii tiifeklere

kurtulurlardi.

Tiirkler, su islamt ruhsat

Baska

bir

misal olarak Kibrish

yolunu kullansalar,

belli bir

kurarak Sirp

Bdylece seksenlik nineler dahi en modern

halkini killesel bk;inide silahlandinyordu.

"snaypar" denilen

ile

suruklenmekten

zaman

sonra kendilerini muzdarip eden Rumlarla aralanndaki niifus

dengesizligini bertaraf edebilirler.

YHOidi.
!

Iirvatistiin'd.i

.savas patlak

vermisken, Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyi

fakal bu (kivenlik Konseyi resoliisyonu, Sirplar'i ve onlann Yugoslav ordusunu,

kararm kabiiliinden liemen once, ?H gemi dolusu en modern silahi Rusya'dan tcmin
etlikleri i^in higbir sekilde etkilememistir.

Savas baslamadan hemeri once,

ta

himayesiz yetimler birakanlann bu

zavalli

olaganustii silah miktari oltnasaydi da,

Sirbistan'du silah irnalati engelsiz ve kesintisiz

devam

terorist ilan edilen Sirp

Demokral

yavrulann da

barinacak bir yuva ve bir ham! bulmalan bu sayede temin

ediyordu.
Partisi'nin

Radovan Karaci^, Bosna Iersek Parlamentosu kiirsiisunden su tehditkar

aeiklamasmt yapiyordu. (Bl<z: Reco Cavuso.vtc- Bosna: Musllimanlara Son Uyari, c:
Istanbul, IW1, sh: (.1 Vll)
Bu lehditlerden sonra harekete ge<,en Yugoslavya Halk Ordusu (YMO) Miis-

baskarti

bu ruhsat yolu ile sadece kadinlar korunmakdegillerdir. Kocasi gene olarak vefat edip arkasinda
Ustelik

eski Yugoslavya'yi olusluran eumhuriyetlere silah satismi yasaklayan karari almis,

edilmis olabilir.

Birden

fazla evliligin islam'da ruhsat

olduguna, azimetin

I,

liinian

Bosnaklara karsi medeni

(!)

ise tek eslilik

bulunduguna

"Eger

bu "Bosnak Katliami", Balih Hiristiyanlarm hala hiimanizm islikametinde bir arpa boyu mesafe kat edemediklerini
gosteren Ibretll bir hadlsedir. Tafsilat icin yukanda zikri gecen bol resimli iki cildlik

helal olan)

esere bakilabilir
617

yapmaktan korkarsaniz

Hack

bir jenosit

(soykinm) lalbik

su ayet-i kerimedir:

Diinya'nin gozleri oniinde, akillara durgunluk

Orlacag'daki "Engizisyon Mezalimi" veya

vercn

delil

ettiler.

Seferleri'ndeki zuliimleri gblgede hirakan

Istanbul Daru'l-Rlnunu'nda (C'niversitesi'nde),

Osmanli zamamr.da

bir

Hukuku miiderrisi (profesorii) vardi. Rurr, asiili clan bu miiderrisin gene

hamminda rahlmde bir rabats:zlik zuhur e'.mis ve bu rahatsizhg.n dbben tedavisi
mumkiin olmamish. Bunun iizerine karisim bosamaksizir. ikinci bir evlilik yapma

nna

riayet

(kendileriyle evlendiginiz takdirde) yetimlerin hakla-

edememekten korkarsaniz begendiginiz

kadinlardan

(ve size

dorder aim. Haksizlik

aim yahud da sahip ol-

ikiser, ii<;er,

bir tane

Devletler

arzusuna kapilan bu mtiderris, Patrikhane'ye giderek papazlarla gbrusmus ve cnlara

durumunu anlatarak kendisine

bir yol

Papazlann kendi mezheplerince

ikinci bir evliiigir. caiz

olmayacag; yolundakj

miiderris,

karsisinda

"Ben kanmi seviyorum, ondan cok memnunum. Boyle bir kadin: bosarsam,
daha evlenemez ve sefalete diJser." dediyse de papazlardan ie yarar bir goriis
elde edemeyen miiderris, me'yus bir siirette oradan ayrihrken bir papoz arkasindan
kosup kendisine yetiserek:

gelmis.

bir

Neden

bir

metres tutmuyorsun?" deyince mii-

"-Sen nasil bir papazsn?! Ben dindar bir hiristlyanim. Bnna dlnlmin caiz
gormedigi bir yoldan gitmsrr.i tavsiye ediyorsun!.." karsihgini vermis- Bunun Iizerine

kat'i ifadeleri iizerine:

fea)

gbstermeleri taiebir.de bulur.mustu.

'-Arkacias, sen apta! rrj:sm?!

derris, h:simla:

"demek bu
makul bir

Durumunu

din, eksik ve yar.listir.

caresi

Miikemme!

olsa, su

hayaU mecburlyel
Makami'na

olurdu." diye diisunerek SeyhUllslamlik

hikaye ettikten sonra, seyhulislamm verdigi cevabi duyunca,

musluman olmustur.

kelime-i sehadet getirip

Bu miiderris, Ali Sahbaz adiyla istanbul Oniversitesi'nde

Hukuku okutmu? ve bu sahada mejhur olmus bir profesordiir.

yillarca Oevleller

ISLAM DUNYA GORUU

dugunuz (riiriyeler) ile yetinin. Bu adaletten aynlmamaniz
f 18
i^in en uygun olanidir."
'

KADIK M1SIROGLU
medu'1-Emin" yani
oldugu

Bu

meal,

asil

tercihin tek eHlik

adalete riayeti ikinci

kerime de bu

oldugunu gosterdigi

evlilik icin art

kosmaktadir.

$u

gibi

ayet-i

sartin yerine getirilmesindeki gucliigu acikca

ortaya koymaktadir:

goniil verip de otekini kocasi

ortada birakmayin. Eger

yokmu

yapar ve giinahtan sakinir-

iyilik

Bu adaleti saglama keyfiyetinin

bir bedahettir.

Aynca

Bu

ise,

bosama

bu hakka

ileri

siirulmelidir.

ilaveten kadin,

yapmasini da men'

harici

Ancak bu

nikahlannda boyle

Peygamber tarafindan
sebepledir

ki,

Icab ve kabul

Hazret-i Ali

bir sart
ileri

ile

ile

Peygamber

de ahlaki meziyerlerle temaytiz

alardan sadece su

iki

lilerden paralanni

ba's

etmistir.

O'nun hakkinda

eden

hicbir isnadda

olunmadan once

Bunu gosteren

vak'-

misali zikrecelim:

1-Mekke'ye mal sarmak

mucadele etmek

icin

delen bazi tacirlere karsi yer-

gasbetmek veya geciktirmek

gibi haksizhklar

Peygamber bu

iizere "Hilfu'l-Fudul" 620

gibi haksizhklarla

namiyla

bir cemiyet
kurulmasina onayak olmutu. Neb! olduktan sonra; "Yine oyie
bir icap uak'i olup da bunun igin bir ittifak hareketi olsa,

talep,

gerceklesen

Hazret-i Fatima-

surulmus ve kabul
evlilikleri

2-Peygamber -aleyhissalatu vesselam- henuz otuzbes yasinda

ona

ikinci bir evlilik

mevcuddu. Bu

Hazret-i Ali'nin diger

ki,

selahiyeti itibariyle

kocasinm UstUne

edebilir.

olan mUrikler

kadinlarin erkeklerle esit olmasi demektir.

nikah aninda

dUman

O'na yine ddhil olurum!.."62 buyurmuslardir.

kadinlara taninan bir hak daha vardir

"tefviz-i talak" denilir.

'nin

Ancak

emir oldugu gorulmektedir.

ilahi bir

Rasulu'ne, olumiine

yapildigi gorulunce Hazret-i

yani iase ve ibatc itibariyle temin edilmeye calisilmasin\n

sartlar,

da

saglanamayacagi

siddetli devresi, ilk genclik yillandir.

619

ve muhabbet

kalb? temayiil

kimse olarak anilmaktaydi.

erkegin en zayif noktasi sehvet

redaet-i ahiakiyye (ahlakf diiskunliik) ifade

gibi biisbiitiin

saniz, Allah $iiphesiz <;ok bagislayici ve esirgeyicidir."

itibariyle asla

bunun da en

gibi,

bir

Halbuki ancak kirk yasinda vahye muhatap olan Allah'in

bulunmamislardir. Bilakis

"Hanimlanniz arasinda adaleti saglamak i$in ne kadar

ugrafsamz da bunu ba$aramazsiniz. Bari onlardan birine

a$m

giivenilir bir

Halbuki ahlak? davranislarda

sart, Hazret-i

edilmisti.

Bu

hep Hazret-i

Fatima'nin vefatindan sonradir.

idi.

Selden,

ettiler.

hususunda Kureys

yikilmisti. Kureysliler

toplanip

onu

Lakin "Haceru'l-Esved"i yerine koymak

Kabileleri arasinda ihtilaf cikti.

Herkes bu

Bu ihtilafi, kihcla
"Muhammedu'l-Emin'M

erefin kendi kabtlesine aid olmasini istiyordu.

halletmek iizereydiler

hakem

tayin

etmek

ki,

geldi.

akillanna

Oyle de

yaptilar.

Efendimiz, Haceru'l-Esved'i bir ortuniin uzerine koydurarak

her kabileden

bir kisiye ortuniin bir

ve sonra da mubarek

tasitti

Peygamberin cok evlenmesi meselesine gelince,

her seyden once sunu soylemeliyiz ki, "Eddebent" buyurarak
Allah'in kendisini terbiye ettigini beyan eden O yiice Peygam-

Kabe kismen

yeniden insa

duvannda

ucundan tutturarak onu

onu kaldinp Kabe'nin

elleriyle

bugiinkii yerine yerlestirdi.

Hazret-i

ber, icinde yetistigi musrikler toplulugu tarafindan

"Muham-

Su

iki

hadise,

ve durustliigu

ile.

O'nun daha vahiy gelmeden once de ahlak

insanlar arasinda temayuz ettigini acikca

gostermektedir.
1

'

'

Nisa Surest, ayet:

3.

NisS SOresi, ayet: 129.

Hilfu'l-FudOl, ''Faziletler

Sozlesmesi" demektir.

ibni Keslr. el-Biddye,

295.

II,

ISLAM DUNYA GORUSU

Bindort

yiiz yildan beri

O'nun

hayatini inceleyen ve garez-

karhktan uzak kalabilen berkes, kendisini O'na karsi hayranhk

derecesinde

1798 Fransiz
bir

ihtilali'ni

hissetmitir.

hazirlayanlardan Lafayet'in bu tarzda

Bu

beyanini nakletmitik.

geniflikte ise de, biz

koymaya mecbur

ortaya

bir takdirkarlik

burada

husus, cildler teskil edecek bir

bir

misal daha zikretmekle

iktifa

edeiim:
Ingiliz

Thomas

mutefekkirlerinden

Carlyle (1795-1881),

1841 yihnda yazdigi "Kahramanlar" (On Hereos, Hero-worship and the Heroic in History) 622 adli eserinde peygamberler,
sairler,

kumandanlar

zirve telakkt

etf.igi

gibi gesitli

bir kirnseyi

secip bu eserde

bir

$u

sozler,

duzenbaz.

ciddiye alinabilecek nadir insanlardandi.

"Goethe der
-Eger

ki:

Muslumanhk bu

-aleyhissalatu

bulundugu hakhndaki

faraziyemiz, bugiin arttk, kimin igin olursa olsun, ayakta

duracak vaziyetten gergekten gikmaya balamitir. Fena

bir kasd ve gayretle bu insanin etrafmda yigilan yalanlar.
duiirmekten ba$ka

bir

tiirlu nazariyeler,

eye yaramaz.

gok aanacak

hakiki eseri hakkinda biraz bir sey

" 623

ey/erdir.

bgrenmek

Tanrmin

istivorsak. bu

nazariyeleri rnutlak bir inangsizhkla kartlamahyiz. Onlar,

Eserin orijina! adt olan bu ingilizce ibare, "Kahramanhk,

Kahramanca

musluman olarak

varsa,

biz

hepimiz musluman

hayatmda

yas.iyor demektir.

bir

parga ahlak

"' i2f'

"Novalis:

Carlyle- Kahramanlar, (Terc:

Resad Nuri

Giintekin). Istanbul,

haber veren en hakiki mucize degil

midir?)i der.

Muhammed'in, bu

buyiik hakikatin aleviyle tutu^mus.

ruhunun bu olayda ehemmiyetli

miyetli tek

s_eyi

bir ey,

daha

iyisi,

ehem-

sezmis. olmasi gok tabugoriilmelidir. Allah

hakikati ilham

etmek

ve

ruhunu olumden, karanhktan

kurtarmakla O'na emsalsiz bir eref vermitir; demek ki,

O, bu hakikati bixtun mahluklara ogretmekle miikelleftir:
t'Muhammed, Allah'in peyqamberidir . sozunun manasi bu
idi

ve

unu da Have etmelidir

olan bir sozdur.

624

625

Tapinma ve Tarihte Kahramanlar" demektir.

1943, sh: 40.

ise,

Evet, aramizdan her kimin

hali-

entrikaci bir diizmece peygamber,

arlatanlik ve ihtiras yigimndan ibaret

(S)

!!f,zr'

O'nundur:

"Muhammed'in

Thomas

bir

olarak yasamiyor muyuz?

insan kihgma girmis bir sahtelik oldugu ve dininin sirf bir

'Bu

afi/mrs,

kuracak oyle mi? Fakat

"HayirL Bu derin kalpli, parlak kara gozlu, uyanik ve

derin ruhlu col cocugunda adi yukselme hirsmdan gok baska
cliisiinceler vardi. O, sessiz bir buyiik ruhtu. Hayati, ancak

-itikad, Tanriyx

bizi

meydana

nazariye

bir

bir din

diizenbazin tugladan bir ev kurmasi bile kabil degildir."

vesselam- hakkinda bu ctir'etkar medhiyeleri cidden takdire

sayandir.

yeryuziinde $imdiye kadar tann

mahrum

fikr'mden bu derece
degildir. Bir

ki,

taassubun

hiikum surdiigu ve bircok islam beldesinin mustemleke

zamanda O'nun Peygamber

Zannederim

delalet ederler.

tahlil etmistir.

Peygamber'dir. Hiristiyan Bati Alemi'nde koyu

getirildigi bir

bu suphecilik gagimn mahsulleridir; en hazin bir mdneuf

koturumluge ve insan ruhlarmda bir yas.ayan oliiluk haline

yuksek seviyedeki insanlardan

Carlyle'in bu eserde peygamberler arasindan sectigi Hazret-i

ne

KADlR MISIROGLU

626
627

Thomas
Thomas
Thomas
Thomas

" 627

Carlyle- a.g.e., sh: 41.

CarlyleCarlyle-

age.,
age.,

sh: 49.

sh: 51.

Carlyle- a.g.e., sh: 52.

ki;

bu soz, hakikaten manasi

ISLAM DUNYA GORUSLI

Bir

dp.

unu Have ederek Peygamber'in cok

esliligi

mese-

KADtR MISIROGLU
yasindayken vefat

etmistir.

lesinin hikmetlerine gecelim:

Hazret-i Peygamber'in risaletini kadinlardan

Qok

degil,

bundan

kirk-elli

sene once Hollanda'nin Lahey

sehrinde toplanan bir ilim heyeti, Diinya'nin gelip gegmis

insanlan icinden ilk yiize girebilecek olanlan tespit etmisn.

tarn yirmi bes

eden Hazret-i Hatice,

diikten sonra, hicretten

tarihinde

Mekke'de

iic yil

vefat

yil

mes'ud

bir

ilk

tasdik

hayat

siir-

once 10 Ramazan, miladi 620

Bu sirada Peygamber Efendimiz

Bu yasa kadar sayisiz evliligin can

etti.

Giinlerce miizakereden sonra, hepsi de Hiristiyan olan bu

elli

alimlerin tespit ettikleri ytiz kisilik listenin basinda

oldugu Arabistan'da "tek evli" olarak yasamis bulunan Hazret-i

di,

-sallallahu aleyhi

var-

Muhammed

musunuz?! Alemlerin Fahr-i EbedTsi

biliyor

Mustafa

kim

ve sellem-!.. Inanmayanlar, gazete

koleksiyonlanni kanstirip buna dair haberi bulabiiirler.

bizim gazeteler bunu -maalessf-

ikinci, iiciincu

Cunku

sahifelerinde

haber yapmislardi.
Hazret-i Peygamber'in cok evliligini "sehvet" gibi bir beserT
zaafla izah

etmek

asla

miimkun

yirmi bes yasinda kendisinden

degildir. Zira

on bes yas buyuk ve

Hazret-i Matice validemizle evlenmis ve ondan

Dunya'ya

gelmistir.

Bu

yiice insan,

sebepledir

ki,

alti

dul olan

cocugu

Hazret-i Hatice'nin bu

sirada yirmi sekiz yasinda oldugu hususundaki rivayetler, akla

daha yakin gelmektedir. 628 Bu cocuklardan iki yasinda vefat

eden Kasim'dan dolayi -Arap an'anesine uyularak- Rasul-i

Ekrem Efendimize "Ebu'l-Kasim",

yasinda bulunuyorlardi.

Peygamberin sonraki
izah

eviiliklerini

etmeye kalkismak

bir

-hasa- sehvete diiskunlukle

kimseyi bedbaht etmeye yetecek

garezkariiktan baska bir sey degildir. Ustelik Hazret-i

Peygam-

ber daha sonra Medine'de, asagida izah edilecek olan hikmet

ve sebeplere mebni bircok evlilik daha yapmis oldugu halde

bu sadik ve vefakar
tur.

ilk

esine aid hatiralan

hep canh tutmu-

Evinde koyun kesildiginde bundan Hazret-i Hatice'nin

akraba ve dostlanna birer parca gondermeyi hicbir zaman

ihmal etmedigi gibi bir keresinde O'nun kizkardesi Hale'nin
kapiya gelip

iceri

girmek

icin izin istemesi uzerine,

O'nu

ses

tonundan taniyarak:

"-Aman

Allah'im!..

Bu Huveylid

kizi Hale'dir!.."

demisti.

yani "Kasim'in Babasi"

lakabiyla anihrdi.

benzeri hadiselerden dolayi Hazret-i Aise'nin

Bu ve

kis-

kanclik tezahiirii soz ve hareketleri, Islam tarihlerinde bolca

Hazret-i Hatice'den olan son cocuklan Hazret-i Fati-

Arada Zeyneb, Rukiyye. Ummii Giilsiim adh lie kizi

ile Abdullah (Tayyib veya Tahir olarak da yad ediiir) adh bir
erkek cocugu daha vardir ki. bu sonuncu erkek cocugu da iki

zikredilmekte oldugu malumdur.

ma'dir.

Hazret-i
liligin

vardir

(ps)

Ayni sekilda Hazret-i Ai$e'r.:n de Hazre:-: Peygamberle av!endig:nde "dokuz" yasinda bulundugu yolundaki rivayet de tasrihe muhtactir. Cahiliye Devri'nde
Araplar, kiz cocuklanna hicbir ehemmiyet vermed:k!erinden onlarin yaslanni, ancak
btllugdan sonra hesap etmeye baslarlardi. Qiinkii kjz cocuklannin ancak biilugdan
sonra yasamalan kat'Ilesirdi. Buna gore, Hazret-i Ai$e'nin de evlendiginde en az
18-20 yaslannda oldugunu kabul etmek lazimdir ki, esasen boyle bir rivayet de
mevcud olmakla beraber her nedense yayginla?mamistir.

Peygamber

tehlike ve
ki,

bir

ruhsat yolu olan birden fazla ev-

mahzurlanna

bunlardan

dair ikaz edici

pek gok beyani

biri soyledir:

kadm bulunurda, aralannda

adaiet gozetmezse, kiyamet gunUnde bir tarafi felgli olarak
"Birerkegin nikdhmda

diriltilir."
629

629

ibn-i

Mace. Nikah, 42.

iki

ISLAM DL'JNYA GOR(jU

KADIK MISIROGLU

Boyle oldugu halde, acaba kendileri nicin birden fazla

hanirn almiflardir? $imdi de bunlann sebeplerini kisaca

rek onlann husumetlerini bertaraf icin Hazret-i Ciiveyriye'ye

izah edelim:

gerceklesti.

O'nun da bu teklifi kabul etmesiylc evlilik

Bunun uzerine Muslumanlar ellerindeki esirlcri,

evlilik teklif etti.

Hazret-i Peygamber'in akrabalan oldugu gerekcesiyle serbest

a-Dikkat edilirse
vesselam-'in hayatinin

Birden
dedir.

fazla evlilik

Peygamber -aleyhissalatu
Mekke Donemi tek evlilikle gecmistir.

goriiliir ki,

yapmasi.

Mekke'de daha cok

ekseriyetle

elli

birisidir.

Medine'de

ise

ayetleri nazil olmustur. iste

bu

azad olundu." demistir. 631

Zira o essiz

evliliklerini

icab ettiren

haya omegi Peygamberin,

kadinlara aid hususi hiikumleri onlara anlatmasi beklenemezdi.

Bu

rolij

ezvac

mutahharattan (tertemiz zevcelerinden) bazilan

rfa etmislerdir.

hadis-i serif rivayet

daha

iyi

Yahudi

gamber
bu

Ommtt Seleme Validemizden

olundugu 6 hatirlanirsa, bu gergek

anlasihr.

bircok rivayetlcr

Peygamberin diger zevcelerinden de boyle

vakt olmustur. Eger Peygamber Efendimi-

ze kadinlann sordugu suallere -edeben- vermis oldugu

kapali cevaplarla kalinsaydi,

musluman

usti'i

ile

evlilik

olan Safiyye Validemizin de Hazret-i Pey-

asilh

evlenmesi, buna benzer bir sebepledir. Gercekten

de Medine Yahudileri

ile

Muslumanlar arasindaki

daimi olan husumeti azaltip asgarT bir seviyeye indirmistir.

Ebu

Hazret-i Ai^e'den 2210,

378

Ciiveyriye'den daha hayirli olan bir kadin

nun sebebiyle Bent Mustahk'tan yuz hane halki

icin

gormedik.

durum, Hazret-i Peygamberin bazi

sebeplerden

"-Kavmi

yasindan sonra ve Mecline'-

ttikada aid ayetleri,

ahkam (muamelat)

Hazret-i Aife, bu hadise sebebiyle:

biraktilar.

kizi

henuz musluman olmadigi bir sirada, O'nun

Uminu Habibe validemizin evliligi de bu kabildendir.
Siifyan'in

Hazret-i Peygamber, bu

evlenme yoluyla akrabahk bagi

etmeyi, en yakinlan arasinda da tatbik etmistir. Mesela

tesis

Hazret-i Ebubekir ve Hazret-i Omer'in

Hazret-i

Osman

kizlari ile

evlenmis,

ve Hazret-i Ali'ye de kizlanni vermistir.

kadinlar, kendilerine

aid fikhi bilyiler itibariyle tarn manasiyla

mucehhez

c-Hazret-i

bir hale
lar

gelemezlerdi.

bir diger

evlenme sebebi de, Arap-

arasinda oteden beri cart olan birtakim bahl an'anelerin

ilgasini fiilen

Peygamberin bazi evlilikleri de kavim ve kabilelerle akrabahk tesis etmek ve onlan Islam a celbederek
husumetleri bertaraf etmek maksadi ile gerceklesmistir. Mesela

Peygamberin

gostermek

icindir.

b-Hazret-i

hicretin besinci yilinda

"Mustalik Kabilesi"nin

Ebi Dirar, Medine'ye tecavuz

icin

hazirhk

reisi

Haris bin

yapmaktayken bu

haberi alan Hazret-i Peygamber, erken davranarak bu kabile

uzerine varip onlan

Haris'in

kizi

maglup

630

Zehebi

verdikleri

akrabahk bagini

tesis

ede

evlilik

hususunda bu evlathklan, kendi evlatlan ile bir tutuyorlardi.

Hazret-i Peygamber, islam'm kabul etmedigi bu an'aneyi
fiilen

cignemek

icin

halasimn

kizi

Zeyneb

binti

Cah^la

ev-

lenmistir.

ve cariyeler arasinda

Hazret-i Cuveyriye de vardi. Hazret-i Peygamber,

Araplann cok ehemmiyet

(fig)

etmisti. Esir

Araplar, islam'dan once, evlat ediniyorlar, miras ve

lesi

Hazret-i Peygamber, Zeyneb Validemizi once azadli kobuyuk sahabt Hazret-i Zeyd bin Harise'yle evlendirmisti.

Zeyneb Validemiz, daha baslangicta Efendimize:

(fiiS)

II.

203, 210.

Ebu Oavud,

ItU, 2.

ISLAM DUNYA GORUSU

"-Hala kizini bir eski koleye mi layik goriiyorsun?" diyerek
serzeniste bulunmustu.

Boyle baslayan
bosamrsti. Hazret-i

de hala

ve

merhamet

almanda, senin iizerine bir giinah yoktur. Boyle yapman,

onlann mutlu olmalanna, uziilmemelerine ve hepsinin, senin

yurumemis ve Hazret-i Zeyd, O'nu

Peygamber, hem bir batil an'aneyi ve hem

verdiklerine razi

hos etmek

Peygamberin

icin

sirf

vefa duygusu

zamamndaki mesakkatli

da dul kalmis olan kadir.iann

ashabdan uygun kimselerle evlendirmis, bazilanni da

bizzat zevcelige kabul buyurmustur.

Hazret-i Sevde ve

Zcyneb

binti

Huzeyme,

Ummu Seleme bu suretle ezvac-i tahirattan

bilir.

6112
Allah hakkiyla bilendir, halimdir."

Simdi biraz da o yiice varligin kabma vanlmaz ahlakini,

nunla evlenmistir.

bazi evlilikleri de

saikiyledir. isiam'in ilk

rinizde olani

ummandan
itibariyle-

gunleri yasamis. cefa t^ekmis, sonra

bazilarmi

olmalanna daha uygundur. Allah, kalple-

evlilik

kizinin hatinni

d-Hazrer-i

KADlR MISIROGLU

nev'inden birkac ornekle

-farik vasiflan

dikkaderinize arz edelim:

Ondaki
"fiili

bir katre

davranis; mukemmelliginir. Islam ahlaki icin bir

kistas" olarak kullanilmasi, hie uphesiz, vak'alann olus

sartlan ve neticeleri itibariyle degerlendirilmesini icab ettir-

mektedir. Fakat

hem bu

eser ve

hem

de ahlak bahsi

bir hayli

olmuslardir.

genis tutulmus oldugundan biz burada gerekli olan bu usule

Bunlardan mesela Sevde Validemiz, Habesistan'a hicret

etmis ilk rnuslumanlardandi. Kocasi Sekran, orada vefat

riayet yerine,

etmisti. Hazret-i

nikah etmistir.

yukan

Peygamber, bu

Ummu

ihtiyar kadini sirf taltif icin

Seleme Validemizin

aynidir. Hatta Hazret-i

Omer'in

kizi

hikayesi de asagi

evlilik,

ki,

bir ruhsat

olan

ayet nazil olup dortle tahdid edilince,

Peygamber Efendimiz, dort tane

hukuki olarak nikah akdinin devam etmesini. isterse

fiili

bir

yakinhk olmamasini talep etmislerdir. Peygamber Efendimizin zevceleri,

aym zamanda

miiminlerin anneleri oidugu ve

RasCJjliah'tar, aynlan

hanimlann

kimse

icin,

ile

evler.emedigi

devamina musaade
kerime

bir daha ashab-i kiramdan

onlann nikahlannm hukuki olarak

edilmistir.

Bu

hadise doiayisiyla su ayet-i

etmeyi

emsalsiz ahlakin temel vasiflan, samimiyet, tevazu,

mahlukata sefkat ve merhametle muamele, dogruluk,

hulasa

ile

comertlik ve afvedicilik olarak

edilebilir.

O'nun bu ustun ahlaki, hayati kendi aralannda gecmis olan

azih

dusmanlannca da her

vesile

ile

tasdik ve ifade edilmistir.

Kendisine, heniiz nubuwetle sereflenmedigi bir zamanda

"Muhammedu'1-Emin". yani "Guvenilir Muhammed" adini
veren onlardi. Kavmini hidayete da vet e basladigmda Safa

Tepesi'ne cikip

etrafir.a

toplananlara;

"-Ey Kureys! Size bu dagin arkasindan

bulunanlar:
alirstn. Biraktigtn

itibariyle arz

dusman

athlan-

nin geldigini soylersem bana inamr nr.siniz?" demis, orada

nazil olmustur:

"Onlardan diledigini geriye

vak'alan nadiren zikretmek

eden temel prensipler

azim, sebat, ecaat, cesaret

zevcesini birakmi, digerle-

rine isterlerse kendilerini bo^ayabilecegini bildirmistir. Onlar,

fiili

gordiik.

Bu
biitun

bahsi bitirirken sunu da soyleyelim

birden fazla

uygun

ahlakini

daha ziyade bu ustun ahlakm hakim ve miimeyyiz

vasiflanni ifade

Hafsa Validemiz

de Habesistan muhacirlerindendi.

Bu

suretiyle

O'nun

birakir, diledigini

hammlanndan arzu

de yamna

ettigini tekrar

yamna

632

AhzM>

Surest, ayet: 51.

ISLAM DUNYA GORUSU

KADIR MISIROGLU

"-Hepimiz inaninz, giinku sen omrunde yalan soylemedin!"

cevabini verrnislerdi.

Yemin ederim

nes'i bir elime. Ay'i

Bizans Imparatoru, o

Ebu

"-Amca!..

zaman amansiz

bir

dusmani olan

Siifyan'i kabul ettigi vakit, ona:

ki,

Kureys muktedir olsa da

da obiir elime koysalar, ben yine hakikati

ilan

etmekten cekinmem!.. Ya Cenab-i Hak, bu

icin

kuwet

verir

vazifeyi

yalan soyledigini duydunuz

mu?" demi,

Ebil

Sufyan'dan su

if

yahud bu ugurda canimi feda ederim. Yalniz

kalacagimi dusiinme.'.. Hak, yalniz kalmaz. Bir gun

"-Peygamberlik iddiasinda buiunan bu adamin ewelce hi?

Gti-

gelir,

Araplar da, Arap olmayanlar da onu kabul ederler ve onun

etrafinda birlesirler.

}:63S

cevabini vermisti.

cevabi almisti:

O emsalsiz tevazu ve merhametine ragmen kabina vanlmaz

"-Asla!.."^

derecede cesurdu. Hazret-i AH:

Hulasa, O'nun dogru soziulugu, dost-dusman herkesin

eyledigi bir seydir.

itiraf

"-Bedir Muharebeleri butiin siddeti

Peygamberin arkasma

Hakkinda boyle bircok sehadet buiunan Hazret-i Peygam-

idi."

ber soyle buyurmustur:

hayra ula$tmr; hayir ue

Insan, dogru soyledikge ue

riir.

iyilik ise

iyilige

cennete gotu-

dogruyu aradikga

Allah'in yarunda siddikler zumresine yazriir.

etmistik.

asil Uhud Muharebesi'nde sahid

Bu muharebede dtisman oku ile yaralanmis ve

bir disi kmlmisti.

O'nun

vefat ettigi sayiasi, Islam

artik o,

Sakm

"-Ben peygamberim!.. Yalan yok!.." diye bagirarak

yalan

tekrar derlenip toparlanmalanni saglamistir.

aramakta devam ettikge nihayet Allah yaninda

yalanalar defterine geger. " bM

sebati, sabir

ve tahammiilii Dunya'da hi? kimsenin

davasindan vazgegrmek
her guze! kadini.

Ona

icin

idi.

Mekke

murikleri,

O'nu

Arabistan Kralhgi'ni ve istedigi

vermeyi

teklif etmislerdi.

O, butun bu

reddedince, murikler, zulum cemberini daraltmis,

musiiimanlari a?liga mahkiim ederek bir cember icine almiteklifleri

Bu durumda
eden amcasi Ebu
lardi.

artik kcndisini

himaye edemeyecegini beyan

ile

dagilan miicahidlerin

Mekke 'den Medine'ye hicret edecegi gece

kasd yapmak uzere, evi, musriklerce muhasara

kendisine
altinda

Yar-i

637

okuyarak kusatmacilann arasindan

gan (magara

sui-

idi.

Hazret-i Ali'yi kendi yatagina yatirip "YasTn Suresf'nin

ayetlerini

atini

O,

belli

cikip gitmisti.

arkadasi) Hazret-i Ebubekir'le saklandigi

Sevr Magarasi'nda kendilerini takip edenlerin pek

fazla yak-

lasmalan uzerine, o sadik dost:

"-Dusmanlar pek
bizi

yaklastiiar.

Ayaklannin dibine baksalar.

gorecekler!.." demesi uzerine:

Talib'e:
'

'"
'

ordusunun

bozulmasina sebep olmustu. Fakat O, metanet ve cesaretle;

diisman uzerine surmiis ve bu hareketi

takat getiremeyecegi bir seviyede

muthi cesarete,

olunmustur.

kotuluk de cehenneme sevkeder. Insan yalan soylemekte

Azim ve

biz

Hepimizin en cesuru,

soyleme!.. Qiinkii yalan kotuluge ue serre goturiir; er ue

ve yalam

(33)

iltica

devam ederken,

demistir.

Bu

"Dogruluktan aynlmaymiz; qiinku dogruluk

goturiir,

636

ile

Buli.'iri,

Rud'u'l-V/ahy,

Buh.'iri,

Muslim, Rbfi Daviid, Tirmizt.

6.

A.
A.

Hamdi AksekiHamdi Akseki-

a.g.e., sh: 492.

a.g.e., sh: 492.

anlann onlerine ve arkalarma sedler koyduk. Onlann gnzlerini

bagladik. Onlar goremezler." (Yasin SOresi, ayet 9)
"Biz,

ISLAM DUNYA GORUgU

KADIK MISIROGLU

"-La tahzen!.. Innallahe meana!.." 638 cevabini vermistir.

Mekke'de
falara sabir ve

tarn

on Qc sene, tahammiil edilmez eza ve

tahammulle katlanmis,

bir

defasinda teblig

Hind

"~Ya Rab!.. Onlarm helak ediimesini istemem. Belki

bunlann cocuklan sana ibacet ederler. Onlara hidayet nasip

Ebu Siifydn'm

agzma ahp qigneyen me$hur

kansidir),

Mekke'nin

fethi

gunu,

oldu ve boylelikle afvim temin etmek

istedi.

AUah'in RasGlu.

O'nu tamdi ve fakat tamdigini belli etmedi, sanki bir ey

yokmus, gibi davrandi. Peygamber'in bu suretle hareket
etmesi, Hind'in Uzerinde dyie tesir yapU ki, Hind.

etmisti.

Halbuki bu sirada Cebrail -aleyhisselam- gelmis ve "Isterse

hakkinda yapacagi bedduanin kabul buyrulacagint ve

onlann helak edilecegini"

isterse

ehid edildigi zaman, O'nun karmni

yuzu ortulu olarak Peygamber'in yamna gelip musluman

Taifliler

(ki,

icin

yagmuruna tutularak mubarek ayaklan kan

revan oldugu halde ellerini Yuce Rabbine acarak:

dua

Hamza

des.erek cigerini pargalayarak

ce-

gittigi Taif'te tas

eyle!.." diye

Hazret-i

gozumde en menfur qadir, senin qadtqadmndan daha sevimli bir qadir

demek zorunda kaldi.

'-Bugune kadar

nndi; fakat bu gun senin

gdrmuyorum." 63 *

bildirmisti.

Islam'm en biiyuk dus,mam Ebu Cehil'in oglu da babasi

Mekke'nin Fethi gunu, herkes, O'nun eski dusmanlanndan
intikam alacagnu sanrmsti. Halbuki O, bu en kudretli oldugu

gunde

bile afvedicilik ve

tevazuundan zerrece ayrilmadan

butiin

Kabe'nin kapisina durarak:

suclulara,

"-Hie

biriniz,

muaheze

"Hazret-i Peygamber'in

ki,

en

sevgili

am-

Islam'm en bilyuk kahramam Hazret-i Hamza'yi

Uhud'da ehid eden "Vahi", Mekke'nin fethi gunu korkusundan Taif'e kaqmi$ti. Taif'in de tes'lim olmasi uzerine ne
yapacagim Girmi ve nihayet Taif'ten Mekke'ye geien bir
heyete kan$arak oniaria biriikte Peygamber'e iltica etmi,
Peygamber de irtikab eyledigi o biiyu'k ctirme karsj bir ey
demeyip vahs.Vyi afvetmis,, yalmz;

"Gozume
yorsun!..

"

azilt

duqmanlardan

kaqti.

idi.

Soma O'nu

Onun

gorunme!.. Cunkii bona amcarm

demekle

ayet 10)

"Huziinlenme!.

o gun Mekke'den

bu dumani memnuniyetle karilami ve

getirdiler,

da

reislerinden bulunan ve

birqok para vererek Peygamber'i didurmek iqin bazi kimseleri

memur etmis, olan Safvan

bin Umeyyede o gun Mekke'den

O'nun afvedilmesi iqin vuku bulan muracaat uzerine Peygamber afvedildigini sby/emi, fakat curmunii bilen
Safvan buna inanmamis.ti. Safvan'in arkadalarimn ricasi
uzerine af alameti olmak uzere Peygamber kendi sangim

hatirlati-

vermis, ve

bu alamet ilegiden kimse, Safvan'i, Cidde'de bu-

Peygamber'e getirmi, Peygamber kendini afv

soyieyince, Safvan yine musluman olmayarak:
larak

"-Oyle

Peygamber

ise.

beni

iki

ay birakimz!..

ettigini

aemesi uzerine,

de:

"-Isterseniz dort

ay kahmzl.."

demis,ti.

iktifa etmiti.

Sonradan Safvan da musluman

638

iqin

bulup Peygamber'in huzuruna

kaqmuiti.

ilan etti.

derecede

cas\ ve

en

Yemen 'e

musluman olmutu. Muriklerin

bugiin eski yaptiklanmzdan do lay

olunmayacaksiniz!.. Gidiniz, hepinizserbestsiniz!.." diye hitapla

umiimi afv

gibi

Allah

muhakkak

oldu.

bizimledir." demektedir. (Tevbe Suresl,

639

Buhart. Katl-i

Hamza,

Zikr-i

Hind.

(ego)

ISLAM DUNYA GORUgU

Mekke'nin fethinden once Hazret-i Peygamber'in en
biiyiik dumanlanndan biri de Ebu Siifyan'di. Musltimanlarla yapilan bi'xtun muharebeler, O'nun tarafmdan
hazirlanmis.U. Mekke sukut ederken fau duman yakalanarak Peygamber'in huzuruna getirilmis. ve Hazret-i Omer
de O'nun kellesini ucurmak azminde bu!unmus.tu. Fakat

Peygamber buna mdnf o/mu ve Ebu Sufyan'i afveimekle

kalmayarak O'nun euini "Daru'l-Eman" ilan etmis, ve:
"-Kim,
tir.

Ebu

Siifyan'in evine

iltica

ederse afvedilecek-

Hazret-i Peygamber'in

km Zeyneb,

soyliiyorlar ve

Zeyneb'in cocugunun du$mesine ve sonra da kendisinin

bunu her yere yaymaya cali$iyorlardi. Dus,manamuslu insanlarm biihtanlara

maruz kalmasi, mukaddesatm telvis edilmesi bir kimsenin

tahammul edemeyecegi eylerdendi, eger Peygamber na-

mus

ve erefi He

istemis, ve

fakat bunu yapamayarak

oynamak

isteyen bu munafiklar

hakkmda

intikam aimak isteseydi, belki bir anda bu miinaf\klar yok

edilirdi,

cunku ashab onlara

dis.

biliyordu.

Lakin O, boyle

hareket etmedi ve higbirisinden intikam alamayarak hepsini

etti.

" 641

Yine bu Mekke'nin

fethi gunii idi ki,

Hazret-i Ebube-

kir ihtiyar babasini sirtina alarak huzur-i

PeygamberT'ye

gelmis. ve:

olmesine sebep olan kaatil de Mekke'nin fethinde, korku-

sundan Iran'a kacmak

girkin iftirayi her yerde

nin yaygarast, en sevgili ve

Mekke'den Medine'ye

ederken O'nu devesinden duuren ve hamile olan

uydurduklan bu

Mtinafiklar,

Allah'a havale

buyurmu$tur.

hicret

KADtR MISIROGLU

Babama

"-Ya RasulallahL

nuzL"

liitfen Islam'i telkin

buyuru-

demiti.

nihayet Hazret-i Peygamber'in kapismda butun curumlerini

itiraf ettikten

"-Ya EbabekirL

sonra:

Bu

O'nun bulundugu yere

"-Bugun islamiyet'e kabul

icin

Yine o gun

Peygamber, bu adam\

afvetmis.ti.

Boyle daha yiizlerce misal zikretmek miimkundur,

Fakat ne hacet!.. Hazret-i Aie'ye, bata Yahudilerin

demisti. Fakat o

Abdullah bin Uyey o'dugu halde, munaf'.klar tarafmdan yapilan ifiira meydanda degil mi? Hazret-i Aise,
Peygamber'in en sevgil: han\m: ve Peygamber'in en yakin,
en samimi ve en hararetli dosiu olan Ebubekir'in kiztydi.
O'na yapilan iftiramn cirkinligi ise, en haiim ve en sakin
insamn bile akhni oynatacak, fikrini here u mere edecek
mahiyette idi. Cunku O'nun iffet ve ismeti telvis edilmek

tanidi.

O, eski

"-Sakin
iyi

tamrsin,

irr.kani

Ben de Musluman olmak

Bu

hali

komsulan

ol kardesj..

ben hani o

"ifkun azim" yani biiyuk

iftira

ifadesl

istiyorum!.."

titriyor

ve

disleri

yuce peygamber, O'nu

idi:

bir

parga

icin Giines'te

et

buldugunda or.u pisjrecek

kurutup yiyen, senir. o komsunun

reddedilmi^ken, iranhiar'm hala bu yalana itibar etmekte olmalan cidden pek

611
lisaniyla

goren

gelip:

Benbirhiikumdardegilim!.. Sen beni

Muaviye'nin yaninda yer almasindan (Cemel Vak'asi) dogari bu

mensuplan itpirt cidden bir yuz karasidir.
A. Hamdi Akseki- a.g.e., sh: 508 vd.

hazindir. Hazret-i

Kur'an

Peygambere

ogluyum!.." buyurmuslardir.

ilikadi sakathk,

cjrkin ifiira,

bir

clmadigi

arap, huzur-i

esnada viicudu zangir zangir

birbirine vuruyordu.

ile

isteniyordu. M0
Bu

biz

giderdik!.." buyurmuslardir.

idi ki, bir

"-Ya RasulallahL

reisleri

(S)

neden yordun? Soylesen,

kapxna gehyorum, artik

diledigini yap!.." demi's ve Hazret-i

da

ihtiyan

Cafer! Mezhepleri

ISLAM DUNYA GORUSU

Buti'in hayati,

boyle saymakla bitmez

faztlet ornekleri ile

dolu olan Hazret-i Peygamberin vefa ve arkadashk duygulan

Sam 'a ticaret maksadiyla

da emsalsizdi.

muayyen

bir

yerde ve muayyen

mak vaadiyle O'ndan

ayrilmisti.

bir

gittiginde bir arkadasi

zamanda

kendisiyle bulus-

Fakat o arkadasi verdigi

sozii

KADIR MISIROfiLU

hayatinin hesabini vermi olmasina benzer bir surette hesap

verebilmis, olan bir

baska insan, insanhk tarihinde mevcud mu-

dur? Yoktur, cunku mesjhur darb-i mesele gore soyleyelim:

"Muhammediin beerun

Id ke'I-be$er

Bel hiive ke'1-yakuti beyne'l-hacer'*'

unutarak, o yere uc giin sonra gelmisn. Hazret-i Peygamber.

bir

yere ayrilmayarak beklemis oldugu halde gee gelen arka-

minbere

dasma:
"-Uc giindur burada bekledim.

mza kotu

bir

Cok merak

ey gelmedi ya?!" MZ diyerek onu

ettim. Basi-

asla

muaheze

etmemisti.

olan

daha zikrederek bu bahse nihayet verelim:

ir.sanlar! Sizin igin nasil bir

peygamber idim?"

diye sordu:

istemeye gelmisti. Bedevtler cok kaba ve ha-

olduklanndan, Hazret-i Peygamber'den alacagini

mette hesapla\p hakkim almadan once, imofi onun ayaga

bir alacagini

sin kimseler

bulunmasi uzerine:

"-Ey Musluman toplulugul Sizin Uzerinize olan hakhm

ve Allah adma, sizden kime bir haksizhk yapmi$ isem' kiya-

gun Bedevilerden

Hazret-i

biri

Peygamber'de mevcud

isterken cok sert sozler soylemiti. Ashab-i kiram, bedevinin

bu hareketine
"-Sen,

"-Ey

cikip:

Ashab-i Kiram'in bircok ovucii beyanla mukabelede

Bir misal
Bir

Vefatinin yaklastigi siralarda bir giin Hazret-i Peygamber,

kizmis, ve:

kime hitap

kalkip

hakkim benden almasmi istiyomm." buyurdu.

Hie kimse ayaga kalkmayinca, o yuce Peygamber bunu Qg defa

ettigini biliyor

musun?"

demislerdi.

tekrarlayinca

Ukkae adindaki

"-Anam-babam sana

BedevTnin:

yasli bir

sahabe ayaga

feda olsun ey Allah'm

kalkti:

Elcisi,

eger

israr etmeseydin Sen'in karsina cikip bir sey istemeyecektim.

"-Ben hakkimi istemeye geldim." cevabini vermesi uzerine,

Hazret-i Peygamber:

ken develerimiz yan yana

"-Siz bedevinin tarafinda olacaktiniz.

bizden hakkini

Bir savasten sonra gazilerin arasindaydim. Ayrilmak uzerey-

istiyor.

Hak

sahibi icin

Cunku bu adam,

soylemek hakki da

opmek

icin

geldi.

indim, ayagmi

vurdun. Hasten bana mi vurdun, yoksa devene mi vurmak

istemistin. bilmiyorum." deyince,

vardir." buyurmuslardir.

Devemden

sana yaklastigimda, degnegini kaldirdin ve sirtima

Peygamber

-sahallahu aleyhi

ve sellem-:

Veda Hacci'nda, o emsalsiz

insanin:

"-Ey Ukkae! Sana kasten uurmaktan AHah'asiginmm!"

"-Kimin

min

bir

sirtina

vurdumsa

kurusunu aldimsa,

iste

ite sirtim, gelsin vursun!.. Ki-

kesem, gelsin

alsin!.."

buyurdu ve sonra da
M3 'Muhammed

Siinen-i P.bu Davud,

II.

sh: 234.

Bilal-i

Habei'ye uzun

bir

sopa temin

diyerek
ancak (siradan) insanlar
yakut grbi..." demektir.

bir insandir,

taslar arasindaki (asli bir (a? olan)

gib/ degil!.. Tipki

(3)

ISLAM DUNYA GORUSU

etmesini emretfi.

Omer

Sopa

ve Hazret-i AH,

KADIR MISIROGLU

gelince Hazret-i Ebubekir, Hazret-i

Ukkase

hazretlerine hitapla kisas igin

kendi sirtlanna vurmayi kabul etmesini rica

Peygamber
Efendimiz, onlan ve ayni istekte bulunan Hazret-i Hasan ve
Hiiseyin'i de men etti ve Ukkase 'ye dor.erek:

Hayatinm bu olcude hesabmi vermi,

ba$ka

kimse

bir

gosterilebilir

mi?

ettiler.

Butiin bu anlatilanlann neticesi udur

vur.

"

buyurdu.

hasene) gosterilmistir.*

Hazret-i Ukkase:

"-Ey Allah'in
elbise

Hazret-i

Ukkase

derhal

Peygamberimiz'in

"~Ya

uzerine

Milletimiz,

Sana

edebilir?"

hakhm alman

igin

ve sellem-:

ediyorum." dedi.
uzerine Peygamberimiz -sallallahu aleyhi ve

Sonra

'

yi

biitiin

Sahabe-i Kiram ayaga

isterse,

kalktiiar

-Seni tebrik ederiz, gok buyuk

614

bu adama

Buhari, Tib IV; Muslim,

Iman 318.

adini

suretinde yad ederek

edeben "Mehmed"e

O'nun

bir

kucugu oldugu

Bundan

O'nun sirayeti ise, muhabbetle

ki, O'na muhabbet, bir kimsede

hal, saridir.

dolayidir

her seyden once ahlak ve talakat ustiinlugu suretinde

de

-tahdis-i

nimet kabilinden- ifade etmek

namma

tecellt

isteriz ki,

ne varsa,

O yiice

Bu his ve diisunce iledir ki,

O'nun medhi babinda "Sena" umumi serlevhasi altinda sjirler
kaleme alarak sebep oldugu bu meziyeti biraz da O'nun igin
Peygamber'e muhabbet

ve Hazret-i

mertebeyi ve Peygamber' in

olur.

etmek gayesini gutmusjur.

Diger taraftan

saikiyledir.

istemitik.

Simdi o siirlerden
bir

bir

techiz

kullanmak

alnindan operek:

cennetteki arkadasjigini elde ettin." dediler. 644

O'nun miibarek

uzerimizde ahlak, talakat ve belagat

sel-

lem-:

Ukkase

ile

eder. Biz

"-Kim cennetteki arkadaim\ gormek

baksm!" buyurdular.

istitaati

ederek ism-i cins haline getirmi, her miisluman evladini

kaimdir.

"-Kiyamet gununde Allah'in beni afv etmesini umarak

Bunun

idraki

gerekeni yap ya da afu et."

deyince Hazret-i Ukkase:

Sizi afv

kendi istidad ve

noktasina yakla?abildigi dlciide yaratih^tan sahip

irtifa

tebdil

-sallallahu aleyhi

igin

oldugu "ekremiyef'in icabini gergekle?tirebilmis

feda olsun ey Allah'in Rasulu;

Peygamber

(usve-i

ahlaki yucelikte son noktayi temsil etmektedir. Herkes, bu

"mehmedcik"

Bunun

ornek

sirtini,

yani Peygamberlik muhrunii optu ve soyle dedi:

"-Anam-babam Sana
kisas yapmaya kirn cur'et

Halbuki O, bize

icin bir

ve takdir olunan nasibi derecesinde gerceklesebilir.

(gucii)

son
atilip

O'nun ahlaken

45

Oyleyse bu keyfiyet, herkes

bana vurdugunda benim sirtimda

yoktu." deyince, Peygamber Efendimiz sirtini acti.
Elgisi,

ki,

taklid ve takibi hakkryla asla kabil degildir.

Cenab-i hak tarafmdan taklid ve takip

"-Ey Ukkae, uurocaksan

insanlik tarihinde

husu ve

hamd

iki

ornek

ile

bu

eseri bitirirken,

"-Dahtlek ya Rasulallah!.."i hatime-i kelam edip

acizane
645

sjirle

Ahzab

buyuk

hissi iginde:

sizi

bas basa birakiyoruz:

SQresi, ayet 21.

(pi)

ISLAM DUNYA GORUU

KADlR MISIROGl.U

m
BU

ILK YARATILISTA HiLKATiN SIRRI,

AKSETTi TOPRAGA,
igiNE AKTIL.

TOPRAK
SUZULUP iNEREK YERE,
ARZ1N TOPRAGINDAN BIR AVUC ALD1.
OYLE VERJLMJSTi EMJR KENDiSINE
BiR MELEK,

SONRA DONUP VARDI,

YUCE RABBINE,
YOGRULUP O TOPRAK GIRDI BiCIME,
BOYLECE BIR EKL ALDI iLK JNSAN,
RUHUNDAN UFURUP SONRA igiNE,
ESRARA GARK ETTi ONU YARATANL
ADEM'Di BOYLECE ORTAYA CIKAN
ADEM'DI!..

ADEM BIR PEYGAMBERDi,

AMA RABiN SEVGiLJSi PEYGAMBERLiKTE,
ONDAN HEM USTUNDU

HEMDEEWELDlL
YALNIZ ADEM DEGiL,

PEYGAMBER,
UST USTE NUR OLAN.
YL'JZ

BiN

IC iCE SEDEF.

O'NUN VARLIGINA MUJDECiYDiLER!..

RABBiN BIRLiGiNDEN SONRA BU ANCAK,
HEPSiYLE NAKLOLAN EN YUCE HABER

KIYAMETE KADAR ONU BOYLECE,

BUTUN CANLILARA GEBE BIRAKTI!..
GERGEFTE BiR NAKIS OZERJ SiMDi,
HER MEVSiM BASKA BIR SEKLE GlRMEDE,
RENGARENK QiCEKLER BIR HAS BAHCEDE,
HEP AYNI TOPRAGI EMIYORSA DA,
BAMBASKA,
SEKiLDE,

RENKTE,
KOKUDA!..

SONRA CICEK GIBI RENKLI BOCEKLER,

TUL TUL KANATLARLA SU KELEBEKLER!..
NiHAYET TOPRAGIN YESIL ORTUSU,
PEK INCE HILKATIN SIRLI ORGUSUL

TOPRAKTAN TOPRAGA BiR AK1S HAYAT,

BiR HALDEN BiR HALE GECiSi ONUN!..
FAKAT MObAREK AYAKLARI,
O, NUR USTUNE NURUN,
TA KAABiL'DEN BU YANA.
GUNAHKARIN,
AYAGIYLA CiGNENMIS,
SAYISIZ

KiRLENMIS,

SU CAMURUN,

USTUNDE
(S)

MI DOLASTI,

YASAD1 SANiYORSUN?..

jslAm dunya g6ru$u

iNANMAL.
BIN

DORT YUZ

YIL GECTI DJYE

ARADAN,

PERI MASALLARININ $EHRAYiNINi A$AN,

MUHTE$EM SERENCAMI,
TUL BIJL.UTL.AR USTUNDE UCUSARAK YA$ADI,
BiR BULUTTAN BA$KA BIR,
BUL.UTA KONA KONA,
TOPRAK O'NUN SADECE GOLGESlNI TA$IDI,
BU$EREFYETERO'NAL
BUEREFYETERO'NAL

SEMAIL
ZULEYHA'YI KINAYIP DA HAZRET-i
YUSUF'U GORUNCE ELLERiNi KESENLER, O'NUN MUBAREK CEMAIJNi GORSELERDi, KALBLERINi KESERLF.RDL"
HAZRET-I
-RADIYAI

KAC KELiMEYLE $EMAlUNi,

O'NUN DA VASFETMI RAVJLER GERgi,
KI BUNLARDAN BIRi, IMAM-1 ALt.
O AH-I velAyet,
BUYUK HABERCI,
ESRAR-I NEBFDEN, MUHAKKAK, BELKi,
BiR

FAKAT VESAlTiN SELAHIYETi,

ONUNDE TARTMALI BU RIVAYETi,
KI; BUNLAR

GOZ
VE SOZ,
DEGiLMlSANKt!..

NEYi GOREBiLIR, GOZ DENEN VARLIK?!

I1GIN BiR HADDi,

ONA,

.1

Al IU

Ai$F.

ANHA-

ISLAM DUNYA GORUSU

KADIK M1SIROGLU

ZIFIRI

KALKAR RESMETMEYE,

KARANLIK,
BiRALF.MDEGiLMiDiRKi!.

HUZURAGELiP!..

USTELIK QEITLl TE'SIRE TAbI

oldukca gorulen seyjn

A$KLA NUR GOrC'NEN,

iDRAKi:..

KINLENAROI.UR.
GALAT-1 RU'YETE BJR MISAL OLUR,
EBU CEHIL ILE iMAM-[ ALJL

GORUNCE BU HALI
O BUYUK VELI.
Gt'LUMSEYiVERiR BU BOS GAYRETE

NAKKA$ EN SONL'NDA GELEREK DiZE,

YIRTAR BiRBIRINi ASLA TUTMAYAN.
TECRUBE EDiLMlS YIRMi RES Mi DE,
YAP1S1R HAZRETIN ETEKLERiNEL
VELISi,

SONRA GOZE AiD BIR MA'LULIYET,

UMUMI VE MEQHUL OLARAK ELBET,
YOK MUDUR, SAN1RIZ ORTADA ACEP?
KISMI

OLMASAYDI BiUNlR

DE

VAR,
imAle gelmez,
TESBiTI GOg, FAKAT,
iNKAREDiLMEZ!..
SI J

ii

DONMU$

BIR

HUViYET VAR MI CiHANDA?!

AYN1 KALMAYARAK,
GORUNEN $EYLER.
I

IFR

AN

DI-GUSIRLER.

BiRCOKMANADAL
BiLHASSA HiSLERE

iSTE!..

O BUYUK DtNiNL

NEBISi OLAYDI,
O VAKIT DE,

SIZ

NAKKA$IN ACZINi BJR HESAB EDtNL

MIYDI?!..

RENK KORLUGO DENEN,

MARUFMUSIBETL

BIR

BU

MAKES CEHRELERL

BUNLARI BII.MEYEN CESARET EDIP

MEVLANA'NIN MESHUR RESSAMI GIBi,
KENDiNI BIR MAHJR NAKKA$ ZANNEDIP,

SONRA "SOZ" DE, "GOZ"DEN

USTUN MU SANKi?!
O DA OYLE BiR VASITADIR Kt;
MUTLAK BIR MEDLULE MERBUT BiR LAFIZ,
ARANSA LISANLAR BULUNMAZ BELKJ!..
RUYA ALEMiNiN SARTLARI
TERKEDiP GOZU DE,
SOZC DE BiR AN,

GIBI,

KITAPTAN BAINI KALDIR.

VE UYAN,
ASKiN SiHiRLi FECRINDE BlRAZL
sirsiklam gozyasi ol,
serApAmyAz...
YURU!..

HAYALLERiN MUNTEHASINAL
AQILIR ZULMETIN KATLARI SANA,

fSL.AM;.DUNYA
askin sOlesInde dagilip bir
sonra bir an geur,

NUR

GORU0

f'

bIr,

BELIRiR,

KARSINDA,
CILDIRTAN BiR iHTlSAMLA!..
FAKAT GORDUGUNDEN IBARET SANMA!
KiMBOJR,

KAC

BJN KAT HiCAB, ARDINDA.

SAKLIDIRHALA!..

CL'NKU O NURA.
ASK VE 1MAN NISBETiNDE VARILIR,
liCAB KALKAR,
1

YOLKISALIRL
BESER TAKATiNCE,

NOFUZ

EDiLiR,

SONSOZ

VE,

BiR DE,
SIR,
Bir okyanusu,

SAKI AYABILENE VERiURL

ondan ahnmis

bir

MUi IAKKAK KI,

BOYLE ER KiSlLER DE VARD1R,

degerlendirmek kabilinden, acizane

ANCAK UNUTMA

bitirdikten sonra,

bakrac suyun

bir gayretle

islam Diinya

Gorusii'nu anlatmak maksadiyla kaleme alinmis olan bu eseri

Kl;

YiNE DE,
0'NUBiI.iSBUKADARDIR!..

onun gelecegi hakkmda da

meyi zaruri addediyoruz. Bunun

igin

birkac soz soyle-

once nihaT hiikmu, sonra

da bu hiikmun esbab-i mucibesini (gerekcelerini) arz etmeyi

uygun bulmaktayiz. Oyleyse hemen sunu soylemeliyiz

NASIL BASRA TURLU OLABilJR

ZUHCRUNUN SiDDETiNDEN
BiR

VE MUTEAL OLAN ALLAH,

U32B)

ki, btittin

Diinya 'nin ve hassaten hiristiyan Bati Alemi'nin yuzyillardan

KI;

GAlB.

CELAL VE CEMALE SAHiP

beri

aramakta oldugu huzur ve sukunla -beynelmilel olcude-

sosyal adaletin kamil

manada yegane

Smili olan islam'dir

onlar cok yakin bir geiecekte bu gercegi idrak

O'NA,

riyetine nail olacaklardir!..

'HABiRiML" DEDIKTEN SONRA.

imkAn olur mu daha fazla.

oynayan cocuklar

NOfOZAL

tahlili ile

koreltilmis

gibi,

Lakin Ban insaninin

idraki,

korebe

"taassup" ve "menfi sartlanma"

bulundugundan,

o, neyi

aramakta oldugunu da,

ASLA,

Bati, "Hacjli Seferleri",

Bartelemi" katliamlan

ile

nasil

aramasi gerektigini de hala bilememektsdir. Bu sebepledir

aslAl

ki,

etmek mazha-

ki,

"Engizisyon Mahkemeleri" ve "Sen

gibi zultim

ve

i'tisaf

(yok etme) hare-

ISLAM DUNYA GORUSU

ketleri ile
bir

biltiin bir

Ortacag boyunca, kendisine

"Endiiliis islam

Medeniyeti"nden asilanma

damgalandigi

komsu olan

sansmi reddettigi

gibi,

"Sanayi inkilabi"nm zuhuru

teknik ustunliigu harts bir vampir istihasi

Yeni birtakim

bu -insanlik cevherine

ile

elde ettigi

insanhgin ve

emmekte

kullanrnaktan

usullerle hala

devam eden

hassaten hiristiyan olmayanlann kanini

ictinab etmemistir.

ile biitiin

aykiri- emperyalist ve

baskalarm; asagi

gdnr.e yolundaki erne! ve davramslar, onlann humanist olmasi

gereken dinlerinde

bile

makes bulmustur. Afrikah

zencileri,

daha beter bir surette Amerika'ya

daha dune kadar kole olarak cahsttranlar, nihayet,
onlann da insan olduklanni hatirlayip, hiristiyan ola-

hay van

nakil s,artlanndan

tasiyip,
liitfen

bileceklerini kabul etmis, fakat onlarla bir

bulunmaya tahammul edemeyerek

birlikte

olmak

iizere "Bcibtist"

Geroakten Sanayi

Dunya'nin
sicili, hie.

hada

lnkilabi

ile

su icen

biraz

bir

gucunun
O, asla

arttikca, egoist

bir surette azginlasmistir.

icin tuzlu

bile

mahsus

mezhebini kurmustur.

yiiz agartici degildir.

kuramamis, imkanlan

muvazi

zencilere

insan

daha kabarmasi

ile

Gercekten bugiin

asan

illkelere karsi

Harp Teknigi"

bir

imha

aranmis ve

vasitasi

ile

Cin ve Hindistan

artik,

gibi niifusu

mikrop ureiip depolayarak

istihalan

buna

ve istihalannin her

saf-

"Biyolojik

bir

Cihan tarihinde gorulmemis

zanneden

istedigini yapabilecegini

bir

boyle utopik

gafillerin,

"Filistin'deki

eden

facialara

Dram"a,
kill

uc-dort senedir de "Irak"ta cereyan

kipirdamadan

seyirci kalan

ve hatta bu

bunun "Osmanh-islam Medeniyeti"ndeki saheser tezahurunu gormezden

gelerek hiristiyan Ban kulturune imtiyaz ve inhisar tanimasiyla
-\:l\.h-

anlamamak

gormemek ve

kaabil degildir.

Ruhunu, nefsani

ihtiraslarla zehirlemis, dinini

bizim "Hid-

rellez Eglenceleri'miz seviyesinde bir orf, adet derekesine

indirerek kiliseleri bosaltmis Bati insaninin,

tavirlannin gercek sebebi

bu

"fazTIet karsiti"

acaba nedir? Once sunu soyleyelim

zuliim payidar olmaz!

hadd-i azamiye yukseldiginde,

vicdaninda tebeddiilat meyilleri uyanir ve

yisi baslar.

Bu, tarihte hep boyle olmustur.

bir

fersah fersah uzak cldugunu ortaya

de masivaullah'ta "beka"
bulur.rr.amasidir.

olup

zail

care ara-

bir

olus, tanilikle

Alemi ve hatta

mahkum

ilahi icabi bir vakt-i

butiin Diinya icin,

merhunu anbean yaklasmaktadir.

icinde
Biz,

mtitalaa ettigimiz icin, sunu soyleyebiliriz: Batililar, baskala-

maksadiyla

nnin elindeki

tabii

silah sanayini

dehhamelestirerek "niikleer" vasfmdaki capa

tebdil (degis-tokus)

Bati

sebebi

ilahiyesinden zerre bir nasip

Bundar. dolayi her

bir tebeddiilat vakt-i

mefhumu

sifat-i

olucudur. Lakin her olusun murad-i

merhunu vardir. Galiba

koymus bulunmaktadir.

imkanlan

Bunun

bile

Biz muslQmanlar, Amerika'yi da Bati

fa-

cialann gercek sebebi kendisi olan Batililann, nasil bir insanT

Birligi" tecrubesiyle degisik kulturleri bir arada

gercek hiimariizmder.

katliam

felaket senaryolanni bir tarafa biraksak bile altmis yildan beri

ki,

bugtinlere gelinmistir.

yasatma imkaninin pesinde kosarken

milyan

planlan yapilmaktadir. Allah'in planindan habersiz, bu, her

amme
"Avrupa

baska

bulunmustur: Mikrop!

medeniyet

Tipki susuzlugunu giderrnek

gibi, ihtiras

vasitasi haline getirilecek

Bah Alemi'nin

faziletli bir

emel ve

bu silahlann ayni zamanda kullanani da perisan

edecegi gorulmus ve bu sebeple bunlar, sadece bir tehdid
ulastinnca,

ve ahlakl sukut noktasina varmis bulunduklanni

zirvesine ulasmis ve

elde etmis olan hiristiyan

liderligini

de

ibadethanede

KADlR MISIKOGLU

ilahi

hem yukandaki sualin bir cevabim ve hem

de murad-i

geregince vukuu gereken tebeddulati, bundan otuz sene

once, o

zaman haftahk

|^

olarak yayinlanmakta bulunan Sebil

<7

ISLAM DUNYA GORUSU

Dergimizde6" "Giine$ Baticlan Dogarken" ba?hkli
anlatrmtik, Bugiin,

Once

o yaziya ekleyecek pek az

bir

bir yazida

ey vardir.

bahsi gecen yaziyi dikkatlerinize arz edelim:

"insanlann iginde dogup yaacfifc/an

fiziki ve cografi

onlarm yalniz uzviyetleri (orgcmlan) degil, aym

zamanda duygu ve duunceleriy!e karakterieri uzerinde
s,artlar,

de son derecede ehemmiyetli

buyiik islam miitefekklri ibn-i

ges.itli

Haldun tarafmdan

bu muessir, bugiinkii

ilim

ortaya
i'mal-i

aleminde

artik

be$eri davrani$lann temel sebeplerinden biri saythr

olmus.tur.

derecede

ki, fiziki

ve cografi artlann yalniz

insanlara degil, hayvanlar ve hatta bitkilere bile dmi/

dugu kabul

edilrnektedir. Sicak

ol-

guney memleketlerinden

kuzeye dogru cikildikca, bulug yainm yukselmesi, bu tesirin

uzvi geli$me uzerindeki ilk akla gelen neticesidir. Semasi

daima kapah

ue

sisli

kuzey ulkeierinde intihar nispetinin

de fiziki ue cografi artlarm ruhi hayat uzerindeki

miiessiriyetinin herkesce bilinen bir misalidir.

yiiksekligi

Harcialern (herkesce kullamlan) tavsifiyle bir

hikmet, efsane, digergamhklar dlemi olarak bilinen

iir,

Dogu

Dunyasi'mn asirlar boyunca arz ettigi u hususiyetlerin,

onun iklim ue tabiat artlan He de aldkah bulundugu inkar
edilemez. Cin'den ArabAlemi'ne kadar biitun Dogu ulkeleri
insanimn hayal ve tecride

eden bir kelime ve tdbir olarak

"yd leyl!" (ey gece) hitabma rastlanir. O derecede ki, bu
tabirin bir ark ulkesi olan memleketimizde bile Arablann gergekgilikten uzakhklarina ima ve tariz makammda
dedikleri- sik sik tekerrur

kullamlmasi yaygindir.
Bati ve

bir tesir icra eder. ilk defa

konulmus. olan bu gergek uzerinde, bilahare pek gok

fikr edilmis. ue

KADIK MISIROGLU

isiidadi, onlarin dini

tefekkur

Dogu Dunyaian

ve bu

de -temas eyledigimiz- u tabiat

ki,

Gokyuzu'ne hasret olan Ban

donuk, egoist ve ain akiladir. u keyfiyet,
insan igin temel iskeleti mucerred hakikatlerden

Batili

(metafizik gergeklerden) tes.ekkul eden semavi dinlere ve

hassaten bunlann son ve en mutekamili olan islam'a kar$i

bir istidatstzhk ifade eder. 6 " 1

Bu

yiizdendir ki Batililar, ash

semavi ve binaenaleyh mucerred gergeklerle dolu bir dini

(Hiristiyanhgi) bile bu zati meyillerinin rengine burundurerek tahrif etmis^lerdir.

Yuce dinimizde "kiyamet alametleri" arasinda

ne'in Bati'dan

dogmast" keyfiyetinin de beyan

buyrulmu oldugu malumdur.

Biz,

icindir

ki,

Arab edebiyatmda

ve

bunun Gune'in madden

ona mugayir gorunen

bir surette anla$ilmasi

imkan ve

ihtimalini reddetmeyerek, diger bir istikamette degerlen-

dirilmesinden yanayiz. Esasen imdiye kadar "Gune'in

Alemi'nde boyle

Bucjun buraya ?unu da ilve etmak

maddi
bir

ve fiziki olarak

kanaat

isterlz *i. Bati

yeries.mi$tir.

Alemi'nde her ?ey, cr.u

ibaa' edenlerin ruhlarir.daki huzursuzlua ir.a'kes bir muhtevadaciir. Yazilanna ve

mimarilerine kir:k

(jizgi'.er

hakimdr.

MQsikileri. ani ini? ve ^ikijiaria doludur. Miislu-

tamamen aksi bir mahlyet arz eder.

muslumanlar arasindaki ruhi huzur farkidir. Hirlstiyan,
inanamadigi igin, run? huzur ve sukundan mahrum olup

manlarin yazilan. mimarileri ve musikileri bunun

-frenklerin layitmotif

Bunun

sebebi, hiristiyaniar

ile

Allah'a "ehadiyet" sifatiyia

'

"Gii-

ve ifade

ve fiilen Bati'dan dogmasi gibi "adetullah"i tebdil eden

an;'a!/mi| ve islam

ue alakalar He doldurmasindan daha iabix ne olabilir?

birisi

sebepledir

Gunes,'e, agik yildizh

ve edebi mahsullerinde aikar bir surette gorulur. Ugsuz

Bunun

Bu

insani, igine

bucaksiz bir coide, agik, berrak, dipsiz ue sayisiz yildizla

bezenmis, bir gokyiizunun beeri tahassiis merkezi olarak

yit

aleme mensup

ayr\

s.artlandir.

Bati'dan dogmasi" keyfiyeti, hep

gonlu, Rabbi remzeden (sembolize eden) sonsuza aid me-

iki

insanlar arasindaki zitliklann temel sebeplerinden

Bkz: 13 Nisan 1979 tarih ve 171 sayih Sebil Dergisi.

dsabiycjJe doludur. Yaztsinda, mimarTsinde, musikisinde, Malta elbisenln darhginda

bile

bu

sikintinin icabi tezahiir etmektedir.

ISLAM DUNYA GORUglJ

Buna ragmen

dim kanaatin muhtevasmdaki "Gunes"

Idfzmdan asil maksadm. "Islam" olmasi dus,unulemez mi?
Bizi bu kanaate sevk eden bdzt sebepler mevcuttur:
su

Gune$in Bati'dan dogmasmin kiyamet alameti oiarak

onun pek geq tahakkuk edecegi gergegini de
birlikte ifade eder. Hatta bu /cey/iyetrn "Kiyametin hiiyiik alametleri" arasmda zikredilmis bulunmasi, bu, geg
tahakkuk {-rJisi daha da takviye eylemektedir.
bildirilmesi,

Diger taraftan Bati insamnm materialist, egoist,

akilci

onu uluiyydt ve tecride istidatsiz

kildigindan, Isldm'm kabulunun en geg onun igin mevzuubahs olacagi gergegini ortaya koymaktadir. u durumda,
Gunes,'in Bati'dan dogmasi He Batihlarin Islam'i kabulleri
arasmdaki rnuterddif "geglik ve giigliik" bu hukum ue
inams.taki "Gunes'in Islam'dan ibaret olmasi" ihtimatini
daha da kat'ile$mektedir.
ue menfaatperest olus,u da,

Apnea

zikrettigimiz gugletirici artlara ragmen, bu-

gunkii Bati Alemi, boyle bir dogu$un urpertili belirtilerine

sahne olmaya bas_lamis. bulunmaktadir. Hakikaten Islam'i

ne$ir ve propaganda irnkan ve faaliyetlerinin son derece-

de

kifdyetsiz

olmasma ragmen, Avrupa ve Amerika'da

insan "Hak Yol"u tutmutur. Bu noktada

yuz binlerce
"Zenci Miisliimanlar" da hesaba kahldigmda, bu yeni

muslumanlann

adetierinin milyonlara vardigi

malumdur.

Bilhassa Avrupa'da "islam'i Segenler"in yiiksek tahsilH,

mudekkik

ve

munevver insanlar arasmda gikmasi

dikkaii

gekmektedir.

Bu

kimselen hidayei yoiuna sevk eden sebep ve

amiller tahlil ve tedkik edildiginde, buniann akien ve zahiren u buyuk neticeyi husule getirmeye kifdyetsizlikleh
(Sjj)

hiye"

mu$ahede olunmakta

ibretli bir

bulundugum Avrupa

ve buradaki "tasarruf-i ila-

surette tezdhur eylemektedir

Dolamakta

ehir ve kasabalannda karilatigim

muhtedileri hidayete gotiiren esbaba muttali' oldukga, hep

kiyamete yahn Gune$'in batxdan dogmasi hususundaki

dim esasi hatirlamakta ve hayatimm mustesna heyecanlanni
bu,

Bu durum da

yas.amaktayim.

su

ami

inani$taki "Giines."in

"islam" oldugu hususunda bende yakini bir kanaat husule

getirmektedir.
Git gide dehham.eles.erek (hudutsuz buyuyerek) materyalist Bati insanmi daha da maddilestirip onun manevi
duygularmi dumura ugratan, goniil pinarlanni kurutan

sanayi garklan, arasina aldigi herkesi dehetli bir

girdabma

suriiklemis,tir.

"islamlasma"

ifldsin

Avrupa'da u hengamede bas.layan

hareketi,

ruhunda

bir zerrecik

istidadi kalabilenlerin, hazin bir gidis.e

bulunmaktadir. Bugiin, u isyani

olsun iman

tsyanlanndan dogmus,

s.ahsi

ve ailevi gevre ve

mahdut insan, gelecekte

mubes,s.irleridir. Onlarm hareketi

gergevesine kari gergeklestirebilen

"Miisluman BaW'mn

ilk

He Bati'mn asirlardan beri kara bulutlarla kus.ati!mi olan

dfaki, aydmlanmaya ve gurubun goniillere siirur ueren
steak renk cumbus.u

ile

donanmaya

bas,lami$Ur.

Bu gelis.me ve tecellinin be milyondan ziydde kardes.ii veekmek temini saikiyle de olsa, Avrupa'da

mizin, velev

bulundugu birzamana rastlamasi, feukaldde dikkat gekicidir.

Onlarm gogu da ulkemizde Islam'i layihyla ogrenemeden
bulunduklar. gevreden aynhp

ydd

ellere gdnderiimis.lerdir.

kalamamis. olsa
ve hakikaten

gibi

dehs.etle

KADiR MISIROGLU

bile,

tamamen yabancist olduklar.

Bu sebeple bir kismi ayakta

pek gogu Avrupa'da

musluman

-adeta- yeniden

olmus.!ardir Boylelerinin de inzi-

mamiyla bugiin Bati oylesine bir ihtida hareketine sahne

olmus.tur ki, bunun gelismesi yalniz Bati insamnm degil,
kendi insammizm da yeniden fethine muncer olacaktir.
Boylece de sevk-i kaderle bir peygamber meslegi olan
"hicret"i ihtiyar etmek mevkiinde birakilanlarm uzerinde

ISLAM dunya goruu

KADlR MISIROGLU

balang\cta tahmin ve tasavvur edilemeyen bir "kahirdan

sunenler

liituf" tecelli etmis. oiacaktir,

zit tecelltler

Avrupa'da

kiifriin

kars.ismda ayakta kalabilmenin imti-

hanma memur bulunon bu

afci

itibanyla bllenisi

en ehemmiyetli

bir

kardeslerimizin, iman vecihad

"yarmlar"a islam!

bir

renk katacak

olabilir.

Hemen soylemeliyim ki,

arasinda vaki olabilecek

tebeddi'tlati, bir tedric,

de

gafil

Bu geroek, mutlak bir teyid-i ilahiye mazhar

zaman Peygamberinin davetindeki galebenin bile

degildim.

olan Ahir

sabittir.

Binaenaleyh benim

timid ve beklentim, baslamis olan yeni bir

Butun bu geliqmeler, yuzyila yakin bir zamandan beri

iman vadilerini Bati menqeli sislerin doldurdugu ulkemizde de Islam Gunei'nin Batidan tuiu' etmeye (dogmaya)
basladigim gosteren mes'ud alametlerdir

ma'nm

Fethi"nin de bu gelis.mede birara merhalesi olarak

pek yakin bulundugundan s.uphe edilmemelidir.
Asr-i saadette ya$ayip

da tslam'in

ilk

dogus,undaki cehd

ve gayretlere katilamamiq olmarun uziintu ve hasretini

mevsimin

tabii

devam ederek vakt-i merhununda kemale ermesidir.

Bugunku Roger Garaudy, Maurice Bucaille ve Martin Lings
icabinca

gibi miitefekkir

muhtediler bu oluun miibessirleridir.

2-Meshur Carlyle, "Kahramanlar"

Rabbin, insanhga ebedi bir hidayet mes.alesi olarak

gonderdigi yuce Peygamberimizin mujdeledigi "Batt Ro-

yani

yavas yavas gerqeklesme esasina merbut kildigindan ben o gun

23 senede gergeklesmis olmasiyla

muessir oiacaktir.

Allahu AzTmussan'in

isimli eserini

yazarken

peygamberler arasinda kahraman olarak Peygamber Efendimizi

secisini "iilkesinin

miislumanlasmasi tehlikesi olmadigindan,

O'nun hakkinda dogrulari serbestce sdylemek imkamnm

mevcut bulunmasi" 6 8 olarak kaydetmistir. Bu demektir ki,
''

bugun

Bati Alemi'nde "Islamofobi" adi altinda tslam'in du-

man Tlan

edilmesi boyle bir tehlikenin

(!)

varid goriilmesinden

Her ne kadar

cekme ey miisluman!.. Senin ya^adigm zaman da pek yahnda dyle bir "ikinci dogus" ve "dirili"e sahne oiacaktir
ki, ruhunun susadigi buyuk fetih ve cihad is.tiyala hayal

ba$ka

edemeyecegin olcude temin ve tatmin olunacaktir!

zamandan beri kiisuf halindeki "islam Gunei"
karanhklan yirta yirta ufukta yukselmeye balamis,tir!..
Hem de beklenmedik bir surette, Bati'dan!..

islamlasmasi korkusudur!

Veyl (yaziklar olsun), kendini miisluman bildigi halde

"Giines Bati'dan Dogarken" bu buyuk oius.un heyecanmi

gecmistir.

duymayan

amil olusu hesaba katilmahdir. Onlann misyonerlerinin Afrika

bile

/te nice

ile

bir suretle kaabil-i tzah degildir.

gerekce bulmaya cahsmaktaysalar da gergek

Buna

anarsi

yan yana getirerek dusmanliklanna mantiksiz

Islam'i

ilaveten

sunu da soylemek gerekir

sonunda. bizim sukutumuzla

islam Alemi, bugun

Bu

birlikte

saik, Bati'nin

I.

Cihan Harbi

tamamen cdkmus bulunan

uyanmaya baslamis ve

yiikselisin,

ki,

bir

miithis bir yukseii^e

ruhlan hala kor taassubun karanhk

dehlizlerir.de rriahpus bulunanlarda

dehset verici

bir kiskancliga

'

ve gayrete gelmeyenlere!.,"

ekmek vererek din telkin etme yolunkocaman bir fiyasko olmasmin

arasinda zikri gerekir!.. Bu durumda Batih

ve Uzakdogu ulkelerinde
Yazi, burada bitiyor.

Otuz sene sonra buna Have

edilebi-

lecek olan hususlan kisaca soyle ifade edebiliriz.

1-Otuz sene ewel benim bu yazdiklanma bakarak Bati

Alemi'nin aksamdan sabaha islamlaacagini zannettigimi du-

daki faaliyetlerinin nedcesinin

da hasedin

amilieri

mutaassip korkmasin da ne yapsin!..

Carlyle, a.g.e. sh: 40.

(SLAM DUNYA GORUSU

3-Bu korkuyu takviye eden baska sebepler de
a-Her

Buna

dair

ilmt kesfin, Kur'an-i

Kenm'i

te'yid

vardir.

etmekte oluu:

$AHISLAR iNDEKSI

ewelce birgok misal zikretmbj bulunmaktayiz. Bu

oluun gitgide artip hizlanacagi da daha simdiden

bellidir.

b-Hiristiyanhgin la-akli olan ilahiyatindan yuz cevirerek

la-dint bir

yolda yQruyenler. her giin gogalmakta ve bunlar da

asirlann yerlestirdigi islam 'a karsi pesin hiikumluluk taassubundan

uzaklastiklan icin islam'a karsi

olmalan
bir

mumkUn

daha

serinkanli bir bakis sahibi

Bu da

olmaktadir.

ihtidalan sur'atlendiren

diger sebep olarak ortaya gikmis bulunmaktadir.

Hz. Abbas

A-

Alcksandre Friedmann- 61,

(r.a.)- 58,

59

Hz. Ali

A.Cerry Morrison- 230

c-Asil

ehemmiyetli olarak internetin kesfi ve kullaniminin

yayginlasmasi; Bati'da islam'i

yi

-hem

de- dogru olarak

kolaylastirmaktadir. Artik hiq kimse, Islam' in

ogrenmek

icin,

ne herhangi

bir

papaza

bir

ogrenme-

ne oldugunu

Alxliil.r/iz

ihtiyacim

yah-beyaz derecesinde
engel

mevcud

Bu

takdirde Islam 'in hakikati

bir kat'iyetle

musluman cemaat,

bir

cami veya cemiyet de mevcuddur.

Biitun bunlar gosteriyor
Allah,

ki,

"Kafirler

nurunu tamamlayacaktir." "

6

menin kamil manasi

ile

mealindeki ayet-i

keri-

tahakkuk edecegi gunlere dogru

hizla

gitmekteyiz.

"Gorelim Mevla n'eyler,

N'eylerse giizel eyler."

^'SafSiircsi, ayet:

7.

holanmasa da

Adem

76,

101,

112,

169.

172,

183,

184,

185,

186,

187,

190,

192,

193.

252, 349.

173.

188.

355. 429

436

A.Fikri Yavuz- 28
1.96,

.197,

199,

20

bin Yasir- 59

Aristib- 49

Aristo- 19,

34. 46, 49,

?.8,

68 158.

267, 355

Arthur Llmbley David- 207

Atik

Adnan Adivar- 201. 250

Ahmed Hamdi Akseki-

Sinan

(Mimar)-

205,

206.

207
38,

163.

401, 422

Ahmed
Ahmed
Ahmed
Ahmed

Izzetbegovi<;- 435,

Ammar
21,

(a.s.)-

AHya

Ali Arslan-

162,

105,

129

Basgil- 55

213, 383

Abdiilmuttalib- 312

104,

Fuad

A. Resid Turnaglh

176

Abdullah bin Ubeyye- 394

Hz.

387,

Ali $ahbaz- 437

Ahdiilbakf Golpmarh- 136

karsilasmasina artik hicbir

bir

Ali

Ahdulaztz Mecdi Tolun- 45, 176

el-Cili-

>2

Abbas- 257

Ali el-Ciibba-

ile si-

nerede yasiyor olursa olsun,

orada mutlaka temasa gecebilecegi

Ali bin

bin Abdullah er-Raciht-18

Abdiilkerim

degildir. Ustelik

59

Abdullah bin Sa'd- 391

bakmak

hisseder. internetin basina gecince, islam? kaynaklann hepsine

vardir.

(r.a.)-

Abdullah bin Uyey- 452

16, 28, 59. 90,

(r.a.)-

392, 438, 445, 449

Abdullah ibni Omer- 45. 432

sey sorar ve ne de

oyle birinin yazdigi garazkarane bir esere

de ulasmak imkani

Abdullah ibnl Abbas

Augusts Comte-

46. 47, 86. 158.

183. 269

Onkal- 135
-

Rifat Efendi- 28

Riza- 47
Yiiksel

Ozemre- 17

Babilli Sibbi- 66

Bahaddin Saglam- 77

Dr. Alfred Adler-324

Batlamyus- 256

Hz. Aise (r.anha)- 375, 409, 431,

Bazan- 59

444, 452

Bekir Topaloglu 30

0wt*

ISLAM DUNYA GORttStJ

KADtR MISIROGLU
Fatih Sultan

Bentorn- 19

203, 241, 382,

Bergson 175, 347

389 390, 393,

445, 449. 453

Bernard Shaw 200

EbQbekir el-Cessas- 242

Besir Celebi

Ebubekir

205

Habest- 394, 455

Biiai-i

Ebubekir

Blsmork-344

EbQ

Bremoud -384
Bristley

er-RSzt

Sifil-

Ebu'l-Hasan el-Maverdt- 243

205
bin Safvan r-Rasibi- 96,

363
Celfileddin llarzemsah

126

Celal Nflri Bey- 48

Ebu Musa Cabir- 259

EbQ Satd el-Hudrf- 279

Edwin Hubble-

Seugor

60,

62

187, 188

Cervanles-228

da Viiux- 47

Copernic- 67
Hz. Ciiveyriye

(r.a.)-

434, 435

245

Enes bin Malik

Feyzi Ali Asgar- 29

Herbert Spencer- 187

28, 33,

208

Epikiir- 49,

Darwin- 86, 147, 187, 188

Ernest Kreschmer- 116

45, 146,

Demokritos-

47,

346

Descartes- 33, 34,35,

Hikmet Tanyu- 74

Firavim- 135, 168

Hilmi Ziya Ulken- 40, 48, 152

Fredrik (II)-258

Hind-451

115.

Hiiseyin Efendi- 44

GSlip Atac- 47

Hiiseyin

Gandl- 220

Hiisrev Perviz- 59

FarabT- 33, 45, 258

Faruk Guventiirk- 121

Fatima Mehlika Misiroglu- 113,

E-

(r.a.)- 58, 90,

Ibn-i

96,

Birgivi-

Fatimatu'z-Zehra (r.anha)- 60, 438

245
433

(a.s.)- 28,

ibrahim Hakki Konyah- 207

140.

141.

ibrahim Ozdemir-226
idris (a.s.)- 181

imam-i A'zam EbQ

Abdurrahman- 260
(r.a.)-

258

ibn-i Sina- 33, 45, 257,

Hz.

Halid bin Velid

312

Rusd- 46, 258

imam

H-

387

Ilanife-

164, 167. 360. 367. 371

imam EbQ

Yusuf- 239, 360

258

Halife el-Mansur- 256

imam-i Gazali-

Halife el-Me'mun- 45, 256

imam Muharnmed- 360

imam NevevT-429

Halife Mu'tasim- 41

222
135,

lbn-i Ishak-

142

bin

468

ibn-i Haldtin-40. 110,

Gregoire-391, 392

Halit inalcik-

Hz. EbQbekir

Bendi 260

ibn-i

Zalim

238, 239

-li-

Gerardt Hooft-370

Haccac-i

432

Kazm Kadri-

64, 270

Hz. Hafsa- 313. 445

Fahreddin er-Razi- 166. 258

(r.a.)-

Hiiseyin Atay-.163, 164

Galile- 201

Hakem

Durkheim- 147

Hz. Hiiseyin

Hz. Ibrahim

346, 347

Draper- 258

Hiilagu- 261

147

-GG-

162,

Kisot- 228

Hizir (a.s.)- 28. 90. 124. 125, 126

Firdevsi- 27

Gustave Le Bon- 189

116
158.

Hilmi- 47. 48, 159

346

Erzurumlu Ibrahim Hakki-

233

Ahmed

Gressy Morrison- 66
(r.a.)-

Dara 28

Don

188

Herbert Gruhl-221

Goethe- 87, 350, 441

Elmakh M. Hamdi Yazir-

Mehmed- 354

Davud

(a.s.)-

Hz.

37. 38

96

(k.s.)-

Fethuilah Gulen- 29

Georgias- 267
211,

56, 57, 182

Hz.

Hawa

Kam-

Georges Lemaitre- 62
71,

432

394. 442, 443

Genn Ginsen-

Ekinci-

(r.a.)- 16,

(r.a.)-

Einstein- 61, 62, 370

Ekrem Bugra

45

Hasan Basri

Eflatun (Platon)- 19, 61, 158, 346

Ekber Sah- 26

Cumte de Gobineau- 147

Hz. Hatice

Freud- 85, 86, 114,

Ebussuud Efendi- 245, 361

Ebu Siifyan- 445, 448, 451, 452
Ebu Talib- 394, 448

Ferid Devellioglu- 45

129

el-Es'ari-

450, 451

(r.a.)-

Ferganah Mehmed- 258

Filibeli

Cebele bin <>1-Eyhm- 197, 204,

Celebi

Hz. Hasan

218. 283

Ebu'l-Kasim- 257

Clotil

Fenelon- 201

Ebu'l-Berekat es-Suveydi- 30

eg-

Ce.lal

Harut- 181

Ferid

Ebu'l-Hasen

Hamza

Fazlurrahman- 29

18

(r.a.)-

Hz.

Harun Resid

Cehil- 135. 451

EbQ Hureyre

259

Buda-427

Cehm

205, 206,

257

258

BirflnT-

Muharnmed

Mehmed-

207, 213, 225

28

46. 47,

imam-i Rabbani

(k.s.)-

26

54.

ISLAM DUNYA GORUSU

Imam
[mum

-M

VA2, 360

^fifii-

ZUfer- 245

Hz. isa

319. 427

34.

47.

60. 81. 82, 188. 189. 190, 249.

250
Ismail Hakki- 32. 33

Izzeddiu bin Atxlusselam- 247

226

izzet Ozttirk

Jean Jack Rousseau- 201

Julien Cesarinl- 213
-

Kiiclir

K-

43, 44,

MisircMJIn

17,

Matyus- 73

Kont Bertam- 261

Konyah Mehmed Vehbi- 28

L-

Ladislas- 2.2. 213

442

(r.a.)-

Mevlana

(k.s.)- 174, 278,

Nihad Keklik- 33

Said Hallm Pasa- 99

Mevlana

Sibli-

Nuri Gencosman- 174

Saint Anselm- 34, 346

Naima-40

Nazmi Hikmet- 151

Sabri Esat Siyavusgil- 47

Necip Asim Binyunaki- 207

Sa'd bin EbT Vakkas

279

30. 75. 77.

148.

153, 241

154,

171,

173,

176.

210.

243.

260. 344. 387. 439.

194, 208,

440, 441, 442. 447

ibn-i

Osman (r.a.)- 445

Osman Ergin- 45
Osman Keskioglu- 54
Hz. Omer (r.a.)- 197,

Sarah David- 207

Hz.

172.

193.

445

(r.a.)-

Salzmami- 152
Oktar Onder- 121

Muhammed Bakir- 54
Muhammed Ebu Zehra- 54
Muhammed Hamidullah- 224
Hz. Muhammed Mustafa (s.a.v.)17,

Umeyye 451

Saint Thomas- 347, 355

-oo-

201.

(r.a.)

(r.a.)-

388, 390

Nevzat Kor- 226

198

Miiaz bin Cebel

-s<?-

Nazim Durmusoglu- 122

M. Kemal Pasa- 27

Muhyiddin

Hz. Sevde
198, 204,

209
217

(r.a.)

(r.a.)-

446

Seyyid Kutub- 20

Shakespeare- 228
Sigrid

Hunke- 254, 255

389, 390, 432, 445, 446, 452

Omer
Omer
Omer
Omer

Sivas! Efendi- 43, 44, 45

bin Abdulaziz- 241, 242

Sokrat- 346
Fevzi Mardin- 77
Liitfi

Mete- 29

Nasuhi Bilmen- 42. 53. 72.

237. 334, 340

Spinoza- 34. 158, 346, 347

Stuart Mill- 49

Suat Yildmm- 234

Sultan Abdulaziz- 30
Sultan Abdiilmecid

61.

Sultan

II.

Abdiiihamid- 88

innocent- 200

Sultan

II.

Murad

Papa

Luka- 73

Murteza Ayetullah Mutahhart- 20

Paskal-

Luther- 247

Hz. Mflsa

Petra Kelly- 221

III.

116, 198

-P-

115, 170. 174. 176

(a.s.)- 73, 84, 124, 125,

88, 89,

Sehl Ibnt Rebi

243, 244, 282, 312, 313, 334,

6. Riza Dogrul- 28, 19S

Arab!- 33.

Sava Pasa-

205, 225, 239, 240, 241, 242,

Murad Hafizoglu- 245

14

Williams- 200. 213

Hz. Kukiye

Saffan bin

Lavvezye-259

Rowan

N-

Hz. Safiyye

Muhayrik- 312

Lombroso-

Nietzsche-428

Lamark 187
Leibniz- 62. 158, 346

Miinir Yiikselmis- 226

Nihad Erim- 228

Karl Marks- 86,

Rahmetullah Hindi- 30

Roger Garaudy- 202. 473

Max Muller-160. 163

Mehmed Akif Ersoy- 403
Mehmed AH Aynt- 37
Mehmet Borat- 226
Mehmed Niyazi Ozdemir- 29
Mehmet Oruc- 18
Mehmed Said Hatipoglu- 240

Hz. Muaviye- 361

Krai John- 200

R-

Miimtaz Turhan- 116

Maurice Bucaille- 234. 473

M. Rdhmi Balaban- 233

Koca Hiisrev Pasa- 198

Rahip Pender- 30

Mustafa Resid Pasa- 47

Kardinal Aksiminis- 260

Kindt 33, 45, 258

Monteskiyo-

14 7

Pisagor (Pythagore)

Mustafa 6z- 164, 170

Kant- 35, 158, 347

Keith C. Moore- 234

*&$&?_

Mahir Kaynak- 29

Mimar Sinan- 226

4f>

16,

Biraderler- 258

Mustafa Muslihiddin Efendi- 46

Marut- 181

Fi'imT Ertugrul-

Kadrzade

862

Martin Lings- 473

Iskender TUre- 28

i/inirli

Musa

Markos- 73

Iskender-i Kebir- 17. 27

Ismail

96,

Pimonof- 27

126, 135, 166, 168

Mabed el-Cuhem-

24, 00, 73, 71. 163.

(a.s.)

KADlR MISIROGLU

15.

35

212. 213

Sultan IV. Murad- 43, 45

Sultan Resad -100.

225,

ISLAM DUNYA GORUSIJ

Hz. Siilcyman- 45, 116

Hz.

Siilcyman Mayri Bolayir- 250

Siileyman

Sail-

Ummii Seleme

26
-

Siiraka- 135

Sab Ahmed- 30
Sab Veliyullah

ed-Dihlevi-

444,

V w-

Vahiduddin Han- 65, 66,

30.

67,

69

Vasil bin Ata- 96

Volter- 201, 402

118

Semseddin

Giinaltay-20, 45. 262.

Werner Heisenberg- 370

290

Seyli Bcdreddin- 354

Mubammed

Seyh

Y-

Yildirim Beyazid- 354

Nurularab-

116, 117

Syh

(r.a.)-

446

Yuhanna- 73

Yunus Emre- 295

Serafeddin

Efcndi-

100,

Yiimni Sezer- 18

101

Yabya Efendi- 44

Sc.yhiilislam

Siruy- 59

Zeki Velidi Togan- 26, 27

Zenon- 268
Zerdii$r 28

Tahir Hasimf Bnlcioglu- 41

Tevflk Fikret 250

Thomas

Hz. Zeyneb

Carlyl-440, 473

Hz. Zeyneb binti

Turhan Bulgurlu-

(r.a.)-

Huzeyme

445

(r.a.)-

Ziyaeddin Fahri Fmdikoglu- 40

uij-

Ziya Pasa- 37, 182, 289

Ukka e (r.a.)- 455, 456

Ummii Fadl (r.anha)- 59
Hz. Ummii Giilsiim (r.a

.)-

445

442, 452

446

258
-

'J*

(r.a.)- 198,

(r.a.)-

Hz, Zeyneb binti Cah$

Timiir- 354

Ttisi

Zeyd bin Harise

Ziihre- 181

Ziilkarneyn- 17, 27, 28,

442