Sie sind auf Seite 1von 12

at'D(1900)rwdkifrD twdkcsHK; &mZ0ifqef;ppfcsuf bDpD(2000) ,if;tcsdefwGif bdk;bGm;rsm;onf

wdAufw-kd bm;rm;rsm;ESifh wkwjf ynfajrmufyikd ;f uefp;kd ckr?f vefcsKd NrKd UteD;? wmtdak csmif;ab;0ef;usiw
f iG f
aexdik cf o
hJ nf[k ,lq&onf/
bDpD 1027- 256 wkwjf ynf Zdk (Jo) OD;aqmifcchJ sed f bDp-D 221-207 wkwjf ynf acgif;aqmif
(csi;f tifyg,m)csed f bDp(D 4) ucsiEf iS fh Zdrk ;D wdYk aygufzmG ;&mbd;k bGm;rsm;udk [efcse;f (cs-D tefwpfuikd ;f )ESifh
wkwjf ynf? qDZifcse;f 0ef;usif aexdik cf MhJ uonf/
bDpD-1 rJacgifESifh ZefoJacsmif;zsm;a'oaexdkifonf/ ysLrsm;u jrefrmjynfodkY SriKsetra NrdKU
wnfaxmif/ ZdkrD;wdkYonf bk&m;BuD;&Gm wnfaxmifonf/
at'D-4 csed f Zdrk ;D rsm;onf ydu
k q
f (H wum)oH;k pGNJ y;D jzpfrnf[k ,lqonf/
at'D-6csed w
f iG f csi;f wGi;f ajrjyefaY 'ow0du
k w
f iG f aexdik cf MhJ uonf/
at'D-108 yk*H(Pugam) ykyg;(Pupa)awmifw0dkufwGif aexdkifNyD; (Dahpa, Penglam)wdkY
acwfpm;csed f jzpfygonf/
at'D-600 csdef ysLwdkYonf jrefrmvlrsdK;jzpf? uefYZm;rsm; &efZm;rsm; zmcdkif;vlrsdK;jzpfNyD;
oufvrl sKd ;rsm;onf csi;f (Zdrk ;D ) cH,o
l nf/
at'D-750 Zdrk ;D wdo
Yk nf rif;bl;? o&uf? atmifvH (Myede)
1044 csed f Zdrk ;D rsm; uabmfcsKid 0hf rS ;f a'oa&muf/ crf;ywf&mG wnfaxmif(crf;ywfonf Zdrk ;D rsKd ;EG,pf k
wnfaxmifaom&Gmjzpfrnf) crf;ywf&Gmonf ajrjyefYa'oESifh awmifay:a'o qufpyfaom
awmifay:a'o pwif&mae&mjzpfojzihf crf;ywf[k orkwjf cif;jzpfEidk o
f nf/ awmifay:a'otac:
crf;ywf qo
kd nfrmS Zdrk ;D rsm;uom ac:qdo
k nf/ ,if;a'ow0du
k w
f iG f tcsed Mf umjrifph mG aexdik Mf uonf/
1084 taemf&xmrS Sukte udk tEdkif,lNyD; tpdk;&tmPm&Sdjzpfvm/ 1200-50 usefppfom;
ZeD;jzpfol Thambulaonfvnf; Zdrk ;D rsKd ;EG,jf zpfonf/
1254 ckEpS w
f ek ;f u uReaf wmfwYkd bd;k bGm;rsm;odYk crf;ywf&mG wGif anmifyif wpfyifpu
kd yf sK;d xm;&S&d m
,cktcsed x
f d crf;ywf&mG wGif &Syd gonf/
1250-1300 em&oD[ywd\ZeD; rdz&k m;aqm (Zdrk ;D )EG,jf zpfonf/
1355 csif;awmifa&muf usdrfEGJ&Gm wnfaxmif/ ,if;tcsdef acgif;aqmifrsm;rSm aqmifxdk;?
aqmifZm;? aqmifuyd w
f jYkd zpfonf/

Zolai pan Kawl kam aa let (Kamphen): Pu Khai Kham (Chin State Government, Hakha), Laigual&Endik: John Thang Za Khual (Chin
State Government, Hakha), Tangthu Endik: Pu Kim En Mang (AD-Retd,GAD,MOHA): Computer Laigual: Kimmang, Suasing, John Zomi)

1364 Leng Tong Hoih tif;0 rif;uawmfjzpf/ Zdrk sKd ;EG,f tudik ;f ozG,f Maring rsKd ;EG,pf rk sm;
rPdy&l e,fa&muf&rdS nf[k cefrY eS ;f um? Aef;wJ(h tpyxr ckrEf )JG pwifrnf[k cefrY eS ;f &onf/
1370- at'D csi;f wGi;f jrpfurf; csKH E,
G af 'o Zdrk ;D EG,pf rk sm; &Sr;f rsKd ;EG,rf sm;ESihf twlwuG aexdik u
f m
ppfuikd ;f ? rH&k mG ? 'Dy,
J if;? ,if;rmyif? rif;wdik yf if? ykv?J *efaY *g? ayguf? xD;vif;? iyJa'orsm; aexdik Nf y;D ?
pDbmeD&mG Zdk ;k d &mewfwikd (f 15)ay&Snf ,aeYxd jrifawGUEdik /f 1400csed f aumufcif;? uav;(&mZN*Kd v-f
&JqmZdk)a'oa&muf&Sd/ 1450-700csdefwGif ZdkrD;EG,fpkwcsdKUonf oD&yl&e,fa&mufESifh aernf[k
cefrY eS ;f onf/ ([mvrf;? [&efaumuf? 'g&favmifuikd ;f yJepf ojzif)h vlidI ;f vifwefEiS hf wD,Mdk um;a'o
aexdkif? 1400-1500 Thang Ho & Lian Do, Cing Khup & Ngam Bawm, Gal Ngam & Hang Sai
wdo
Yk nf usrd Ef ?JG *Jvw
f ;DG aexdik cf MhJ uygonf/
1500? 1250-1900 ud,
k v
hf rl sKd ;uk,
d ahf cgif;aqmif? &GmwnfoEl iS fh apmfbmG ;rsm; acgif;aqmifNy;D
tkycf sKyaf &;qdik &f m pmayr&Sad o;ojzihf &mZ0ifrw
S w
f rf;rSw&f m r&SEd ikd yf g/
1570 csed f Zosuan ''Anal'' rsm; rPdyl a&muf&rdS nf[k ,lq&/ 1600 csed cf efY a*G;wJ yla*G;refrS
wD;'drNf rKd U pwifwnf/ 1700csed f vlidI ;f (Lushei) ESihf Paite vlrsKd ;rsm;u wDtadk csmif; jzwfoef;oGm;cJ/h
1720-1730 tavmif;bk&m;rif;rS csi;f wyfpak qmif;um qD;&D;,m;(Syrian)Edik if u
H sL;ausmcf o
hJ nf/
1750-1850 xm'd-k ulu;D ESihf rPdy&l e,f a&mufEiS ahf eonf/ Biate vlrsKd ;EG,pf o
k nf Chachar
a'oa&muf&adS eonf[k cefrY eS ;f ,lq&onf/
1775csdef vdkifrsdK;EG,fpkonf rDZdka'oe,f a&muf&SdNyD;jzpfrnf[k ,lq/ 1777 Lushei
rsKd ;EG,pf w
k o
Ykd nf rsKd ;EG,pf t
k yd af qmif(Zawlbuk Sawm) pwifNy;D jzpf/ 1800csed f csi;f aqmifrsKd ;EG,pf rk S
ppfwaumif; usL;ausmw
f u
kd cf u
kd /f
1813 Zma[muf? acGgifvD;wdkYESifh yl;aygif;NyD; xm'dke,f udkurf;a[mufrS odrf;ydkuftkyfpdk;?
wdik q
f eG ;f (zvrf;)EG,rf S vd;k azodr;f ydu
k ?f wdik q
f eG ;f rS acgqyf qufwu
kd ?f Zma[mufEiS hf acGgifv;D EG,w
f Ykd
ppfjzpf? wdik q
f eG ;f wdrYk S rGgvfErG ;f ppfwu
kd /f [GmvfiEkd iS hf pkwo
f J(sukte) ppfjzpf/
1820csdef odumawmf& Adoniram Judson ,k'oef jrefrmjynfa&muf/ olYrS yxrqHk;
jrefrmjynf\ {0Ha*vdq&mjzpfonf/
1830-850csed f [wfvefY ylref*ifh (Mangkua) wD;'drf tajcjyK/ wD;'dref ,f&dS tm;oef&mG olBu;D ESihf
emrnfBu;D &ol(9)OD;rS wD;'drf ref*if(h [wfvef-Y Aef;wJ)h ykr*f -kd (a*G;wJ'rd yf ;D ) tJvx
f rG ;f (Naulak qdik ;f Zef)?
0kefYAsJvf;([wfa,m? umvvfZef)? qkef[ef(xefa'G;)? refqGrf;(axmrf;oJ? acgqyf)? rwfawGmif
(galphual - xkwv
f ikd )f ? qGi;f xkw(f qkr;f anmif;-vdrcf ikd )f ? edwaf wGmif? 1856 csed f wD;'drNf rKd U jyefwnf/
rGmvfbrJ ;f rS wD;'dro
f Ykd urf;a[mufonf rGvb
f rJ ;f rS wD;'dro
f Ykd jyefa&muf/ &GmolBu;D ylurf;a[muf?
ppfa&; ylref*if?h twGi;f a&;rSL;? ylacGvrfw
h rYkd S Meitei(rPdy&l )f ppfyt
JG Edik ,
f cl o
hJ nf/
Zolai pan Kawl kam aa let (Kamphen): Pu Khai Kham (Chin State Government, Hakha), Laigual&Endik: John Thang Za Khual (Chin
State Government, Hakha), Tangthu Endik: Pu Kim En Mang (AD-Retd,GAD,MOHA): Computer Laigual: Kimmang, Suasing, John Zomi)

1856-1859 urf;a[mufEiS hf Za[muf vufwu


JG mrPdyl tkycf sKycf /hJ 1857 ta&SUESihf taemuf
usL;ausmf ppfqifcsed jf zpf/
1862(rD;Zdka'orS) wD;'D wkdufcdkuf&eftwGuf Meitei ppfwyf (1500)csDwufapNyD; MeiteirS
ppf;HI / Zdrk ;D ESifh Meitei yxrqH;k wdu
k yf jJG zpfonf/
G af cgif;yg;)csed f yxrqk;H cHpm;&onf/
1871 Mautam (iwfrw
f eG /f
1872 a*G;wJ apmfbmG ;*dak cgxeftm; MeiteitzGUJ rSzrf;f qD;/ 1872csed f zdik yf ;D tcsKycf ef;uG,v
1876(yxrtBurd f Vaikhan) (t*Fvyd pf pfwyfLushei e,foYkd yxrqH;k 0ifa&mufp;D eif;) a*G;wJ
apmfbGm;ylqGrf;urf;ESifh Meitei Lengmangpa wdkYNidrf;csrf;a&;jyKvkyf? a*G;wJrsdK;EG,f (2000)cefY
tifzm;a'oa&muf&cdS o
hJ nf/
1886Mu,fa<uESpf(3-11-1884? 1887)t*FvdyfrS csif;e,f( Zogam) pwifwdkufcdkuf/ 1888
AdkvfBuD;dkuf acgif;aqmifvsuf t*Fvdyfppfwyf uav;NrdKUa&muf&Sd/ 'kwd,tBudrf Vaikhan?
t*Fvyd pf pfwyf Lushei e,f 'kw
k ,
d tBurd u
f sL;ausmu
f m aemufjyefrqkwaf wmh/
k pf )f csi;f awmife,fum;vrf;azmuf&ef awmif;qk/d a'ocHrsm;rSciG rhf jyK/
1889 Adv
k Bf u;D Raikes (du
17-10-1929 umv Zdrk ;D rsm;rS t*Fvyd (f 12)OD; owfjzwf/ 122OD; t&Sizf rf;qD;/ aoewf(4)vufEiS hf
vm;(4)aumifzrf;qD;/ qD;,if;uav;e,f usL;ausmfwdkuf/ wdkifqGef;ESihf pkwfwJvufwGJNyD;
ajrjyefaY 'o(Kawlzang)ppfwu
dk /f urf;a[mufEiS phf w
k w
f yJ ;l aygif;Ny;D uHBu;D wku
d cf u
kd /f qD;,if;rsKd ;EG,rf S
t*Fvyd v
f rf;vkyo
f m;rsm; owfjzwf/ Zdck gG ;?[m;cg;?pkww
f yJ ;l wGNJ y;D tpd;k &tm; awmfveS w
f u
kd cf u
kd &f ef
BupH nf/ wdik q
f eG ;f EG,(f 1000)rS qDa[mif;(Sihawng)wdu
k cf u
kd /f Adv
k Bf u;D a*sm0h u
kd rf S csi;f vlrsKd ;rsm;
wdu
k cf u
kd &f eftEd ,
d ppfwyfwyf&if;(1)&if;ESihf tmqrf(Assam) vkyo
f m;(Kooli) (2000)awmif;
&&Scd yhJ gonf/
1890 ckEpS ?f Zefe0g&D (23)&ufaeY qma*sm0h u
kd ?f Adv
k cf sKyBf u;D azmpf? Adv
k rf LS ;du
k pf f xGr;f 0kr;f odaYk &muf&/dS
csif;e,fwdkufcdkuf&efcsDwuf/ azaz:0g&D(4)&uf acgqyf&Gm odrf;ydkuf/ azazmf0g&D(13)&ufaeY
qdik ;f ZefEiS hf arv(4)&ufaeY &Smvfvrk cf w
H yf wdu
k yf jJG zpf/ t*Fvyd pf pfAv
kd f (3)OD;ESihf wyfom;(83)OD;
aoqH;k cJo
h nf/ qm*si(f wuu)wpfO;D rS (V.C)bG&YJ / xdrk S wD;wdeq
f ufwu
kd u
f m tvGwf (Ahawm)eJY
odr;f ydu
k /f t*Fvyd zf ufrS (120)OD; aoqH;k Ny;D (70)OD;'Pf&m&&Scd /hJ tdraf jc(200)cefY wD;wderf S wGe;f ZefoYkd
cdv
k cHI /hJ tdraf jctm;vH;k rD;IUd Ny;D Thangmual tm; ]]zd0Yk u
dI }f }tjzpf orkw?f rDZ&kd rf awmifzufrS ]] The
k v;(Lunglei)0iford ;f ? 0dik ;f &Hxm;cJo
h nf/
expendition 0ifa&muf}} tcuftcJr&Sd vHa

Zolai pan Kawl kam aa let (Kamphen): Pu Khai Kham (Chin State Government, Hakha), Laigual&Endik: John Thang Za Khual (Chin
State Government, Hakha), Tangthu Endik: Pu Kim En Mang (AD-Retd,GAD,MOHA): Computer Laigual: Kimmang, Suasing, John Zomi)

1891 ck? pufwifbmvtwGif; wGef;Zef wkdufyGJjzpfNyD;aemuf Nidrf;csrf;a&;jyKvkyfcJh&m


&GmvlBu;D rsm;eJpY ak ygif;"gwfykH u
kd cf MhJ uygonf/ vlBu;D rsm;rS odem;rvnfbJ aoewfjzifh csed &f ,
G o
f nfk
,lqum aMumufvefYcJhMuonf/ atmufwdkbmvtwGif; ylacgusifhuG,fvGef? olYtpfudk\om;
a[mufusifhckyfrS ylacgusifhae&mwm0ef,l? a[mufusifhckyf? xefcefYaygif? *ifhZxefwdkY &efukefodkY
oGm;a&mufapcJh? t*Fvdyftpdk;&rS rDZdk&rftkyfpdk;pcsdef (25-9-1890)&ufaeY &J&ifhol acGgifcsJvmESifh
ilvfabmufum wavmif; acsmif;ab; t*FvdyfrS opfowfcJh/ 1892 ck? xefwvefodrf;ydkuf&ef
xGucf gG wdu
k cf u
kd u
f m ly;D 5000 'PfwyfcyhJ gonf/
1893 ck? Zefe0g&D(27)&uf? 1929 ck Zdrk ;D EG,pf t
k m;vH;k wpfjynfe,ftjzpf jyefaygif;&ef pDpOfco
hJ nf/
csif;-vlIdif;nDvmcHudk Fort William, Culculta usif;yjyKvkyfcJhonf/ {NyDvtwGif; xefwve
odrf;ydkufEdkifcJhNyD; atmufwdkbmv(9)&ufaeY ykrfhAmESifh xkwfvdkifMum;rSm NrdKUydkifvkyfBuHrIjzpfyGm;?
owfypfcNhJ y;D vl(3)OD;om vGwaf jrmuf? t*Fvyd rf S ta&SUjcrf;a'o csi;f awmife,ford ;f ,lco
hJ nf/
1894 csif;awmif&Sd aoewftm;vHk;odrf;,l/ tvuf(7000)cefYjzpf/ uJyfwJvfodrf;ydkufNyD;
atmufwdkbmvtwGif; apmfbGm;tzJGY (49)OD; &efukefodkYtac:cH/ NrdKUtm;vHk;BudK;rJhaMu;eef;
qufoG,f&&Sd/ 1894-95 (1-11-1894)&ufaeY Rev. F.W. Savidge ESifh Rev. F.H. Lorrain wdkY
rDZ&kd rfa&muf&dS (yxrqH;k c&pf,mefomoemjyK)jzpfc/hJ rDZpkd m A, Aw, B pwif/ Zefe0g&D-azazmf0g&D
twGif; B.S Carey rS Chin Hills ESifh rPdyl&fe,fedrdwfowfrSwfay;cJh/ Chin Hills tydkif; (3)ydkif;
owfrw
S /f (wD;wde?f zvrf;? [m;cg;) 1895 ck? t*Fvyd t
f pd;k &rS zvrf; Edik if aH &;twdik yf ifccH efx
Y m;/
zvrf;ESihf [m;cg; aMu;eef;H;k ? tcsKycf ef;? aq;HEk iS hf aiGwu
kd zf iG v
hf pS ?f Carey ESihf Tuck rS The Chin
Hills pmtkyfjyKpka&;om;cJh/ csif;awmifrS tcGef(wHwm;c)lyD; 17572aumufcH&&Sd/ Carey ESifh
apmfbGm;rsm; Nidrf;csrf;a&;jyKvkyfNyD; e,fajrcGJjcm;owfrSwfay;um? urf;a[muftkyfcsKyfe,fajrrS
(167)&Gm? pkww
f t
J yk cf sKyef ,fajrrS (20)&GmESihf qD;,if;tkypf ;kd e,frS (16)&Gm owfrw
S af y;cJ/h rPdy&l
c&pf,mefay;ydo
Yk t
l jzpf yxrqH;k Rev. W. Pettigrew (UKhul)&GmrSm usi;f ycJyh gonf/
1895 ck? t*Fvyd t
f pd;k &rS zvrf;odYk Edik if aH &;twdik yf ifccH eft
Y yf/ zvrf;ESihf [m;cg; aMu;eef;H;k ?
tcsKycf ef;? aq;HEk iS hf aiGwu
kd zf iG v
hf pS af y;cJNh y;D Carey ESihf Tuck wdrYk S csi;f awmifordik ;f jyKp?k csi;f awmifrS
tcGeaf iG(ajrcGe)f ly;D 17572 &&Scd /hJ Carey ESihf apmfbmG ;rsm; Nird ;f csr;f a&;jyKvyk u
f m e,fajrydik ;f jcm;
ay;cJh/ urf;a[muftkyfpdk;e,f (167)&Gm? pkwfwJtkyfpdk;e,f (20)&m (pufwifbm 1896)?
csif;awmifa'oudk t*Fvdyftpdk;&rS jrefrmjynf\ydkif;jcm;e,fajr (1)cktjzpf owfrSwfay;cJhum
jrefrmjynfEiS hf yl;aygif;apcJ/h rDZb
kd mompum; pwifcahJ omESpjf zpfygonf/
(21-8-1895) Lusei bmompum;ESifh "ropfusrf; vkumusrf;yHkESdyfcJhNyD; ta&SUESifh
taemufcjJG cm;aom Lushai e,ftm; yl;aygif;cJyh gonf/

Zolai pan Kawl kam aa let (Kamphen): Pu Khai Kham (Chin State Government, Hakha), Laigual&Endik: John Thang Za Khual (Chin
State Government, Hakha), Tangthu Endik: Pu Kim En Mang (AD-Retd,GAD,MOHA): Computer Laigual: Kimmang, Suasing, John Zomi)

1898csi;f tufOya'jyKpNk y;D Oya'ESit


hf nD ,ck csi;f jynfe,f? rDZ&kd rf? rPdy&l awmifwef;a'orsm;
tkycf sKycf NhJ y;D apmfbmG ;acwfpwifcyhJ gonf/ wD;wdeef ,f yla[mufusichf yk ?f vkrb
f efe,f ylvLS rIe?f
zvrf;e,f ylxefusiv
hf se;f ? [m;cg;e,f ylu,
D rkd ef;? wdik cf Re;f e,frS yl<uefbcd ?fh rwly^D rif;wyfe,f
0rol;armifwdkY twGif;0efBuD;BuD;qmzuf'&pfz&mZmrS wD;wdef? zvrf;? [m;cg;odkY vSnfhvnf/
rDzb
kd &k m;ausmif; yxrfq;kH pwifwnfaqmufNy;D jrefrmjynf (csi;f awmifa'o)ESihf rPdyel ,ferd w
d f
owfrw
S cf yhJ gonf/
1899 (2-4-1898)aeY rDZ&kd rf pwifausmif;zGiv
hf pS cf /hJ rDZb
kd mompum;jzifh "ropfusr;f (vlum
ESifha,m[ef)NyD;pD;cJh/ t*FvdyftkyfcsKyfa&;udk rvdkvm;ojzifh ZdkrD;acgif;aqmifrsm;rS t*Fvdyfudk
awmfvSef&ef jyKvkyfpOf t*FvdyfvlrsKd;rsm;rS ZdkrD;acgif;aqmifrsm; nif;yef;ESdyfpufcJh/ ylxGrfaxmif;
(tcsKyfxJuG,fvGef)? yludkifoG wpfoufwpfuRef;axmifcscJhaomfvnf; ylxGrfaxmif;ESifhom;
uG,fvGefonfhtcg jyefvnfvGwfajrmufapcJhNyD; uyfwJvf&GmrS ZrfyD;&Gmudk 1909 ckESpf pwif
&GmwnfcJhonf/ ylwmefaygif'gvf; (tcsKyfxJuG,fvGef)? ylilvfblvf (t*FvyfrSowf)? 1900
csi;f awmif c&pf,mefbmompwif ,HMk unfc/hJ yxrqH;k "rpwifyaYkd qmifol Rev. A.E Carson ESihf
ZeD; rwfv(15)&ufaeYu [m;cg;a&muf&?dS ylaygifusiahf [mufpwifwx
D iG o
f nfh vdik yf t
D efbmomESihf
Zdrk ;D bmompum;pwifjcif;? Zdrk ;D rsm; pwifrpI wifjcif;? bmomopfrsm; vufc,
H MkH unf?h ylaygifusihf
a[mufrS Asm'dwflygHk&&Sd/ Mr. BS Carey rS apmfbGm;rsm;ESifh Nidrf;csrf;a&;jyKvkyfNyD; EGm;aemuf
vnfyif;jzwfowf? yla[mufusichf yk af pmfbmG ;tjzpfceft
Y yfNy;D rDZekd ,f Mimbung &Gm a*G;wJ&mG olBu;D
urf;ZrefemrnfBu;D acwfpm;csed jf zpfNy;D tdu
k af Zmvfcdik Ef iS hf wD;wderf S t*Fvyd v
f Bl u;D Dickman wdo
Yk nf
Mimbung a&muf&c
dS yhJ gonf/ Lushai e,fEiS hf csi;f awmifwef;e,ferd w
d t
f wnfjyKowfrw
S cf o
hJ nf/
k w
f pJ um;oH;k (2870)
1901 Lushai e,fyxrqH;k oef;acgifpm&if;rSm vlO;D a&(82434)OD;jzpfNy;D ydu
&Syd gonf/
1904 ck? Dr. E.H. East wdv
Yk ifr,m; [m;cg;tajccs/ Zdrk ;D rsm; ykvyd (f &J)yxrqH;k 0ifa&mufcsed ?f
ZdkrD;ykvdyfpwifwnfaxmif? uRefzsufodrf;? csif;e,f jrefrmpmoifausmif;zGifhvSpf? xGrf;[efESifh
aygifqiG ;f ESpjf cif;cH,?l Lushai e,f L.P. ausmif;yxrqH;k pmar;yGu
J si;f ycJo
h nf/ c&pf,mefbmomt&
oef&Y iS ;f aomvufxyfxrd ;f jrm;olpw
kH rJG mS [&efqikd ;f yD;G tmESihf qdik ;f refvset
f ;D wdjYk zpfygonf/
1906 Lushai a'o Oykwpf majzausmif; pmar;yGJ yxrqH;k jyKvyk cf yhJ gonf/
1907 csi;f awmife,ftm;vH;k ESpjf cif;c&pf,mefe,fpnf;a0; yxrtBurd u
f kd [m;cg;jyKvyk cf /hJ
Zdrk ;D (csi;f awmife,f)yxrqH;k odum awmf&q&mtjzpf xGr;f [efay;cJNh y;D rPdy&l jynfe,f Durbar rS
pwifonf/

Zolai pan Kawl kam aa let (Kamphen): Pu Khai Kham (Chin State Government, Hakha), Laigual&Endik: John Thang Za Khual (Chin
State Government, Hakha), Tangthu Endik: Pu Kim En Mang (AD-Retd,GAD,MOHA): Computer Laigual: Kimmang, Suasing, John Zomi)

1910 ckEpS f Rev. J.H.Cope ESiZhf eD; wD;wdeaf &muf&/dS Rev. Joseph Herbert Cope rS wD;wde?f
zvrf;pmvH;k aygif; wDxiG af y;cJ/h Dr. J.H.Woodin ESiZhf eD; [m;cg;odaYk &muf&/dS aygifusiahf [muftzJYG
]]vdik ;f yDtef}}pwifwnfaxmif? csi;f awmife,f uRepf epfzsuo
f rd ;f ? &Gmcsi;f qufe,ferd w
d o
f wfrw
S cf /hJ
(arv 7 &uf) Dr. Peter Fraser ESifh Waatkin Robert rPdyl&e,fc&pf,mefpwifa&muf/
Senvon&Gmtajccs/ Lushai a'o Presbyterian toif;awmfpnf;a0;BuD; yxrqHk;usif;y/
tdu
k af Zmvf yxrqH;k aps;pwifziG v
hf pS cf chJ sed jf zpfygonf/
1911 ck? csi;f awmifoef;acgifpm&if; wD;wdet
f yk cf sKyef ,fajr(wGe;f Zeftygt0if) vlO;D a&(300000)
aexdik Nf y;D Lushai EG,rf mS vlO;D a&(98406)OD;&Su
d m Paite rsK;d EG,f (10460)OD;aexdik cf yhJ gonf/
1913 ck? wD;wderf S txufcsi;f wGicf dik f jynfo&Yl J vl(15)OD; 0ifa&mufapcJNh y;D csi;f awmif(Zd*k rf)rSm
tmvl;? BuH? opfyifrsm;ESifhtrsKd;rsKd;pdkufysKd;&ef pwifapcJh/ avomawmif aps;zGifhvSpf/ zvrf;
pufraI usmif;rS tkwcf x
J w
k v
f yk &f efoifMum;rIrsm; pwifcyhJ gonf/
1914 ck? yxrurmppfpwifNy;D wD;wdef owif;xkwjf yefrpI wifcyhJ gonf/
k af Zmvfe,f
1914 ck? rPdy&l e,f qdrahf Zmvf&mG rPdy&l jynfe,f? Durbar 'k-orwonf tdu
H;k tkyBf u;D ESihf wD;wdeef ,frS vufaxmuf;kH tkyBf u;D wdo
Yk nf e,ferd w
d u
f pd a qG;aEG;rIjyKvyk cf /hJ rDaG Zmvf&mG
ylaygifcif;rS tcGerf ay;aqmifvo
kd nft
h wGuf zvrf;e,f ajymif;a&TU&ef apcdik ;f cJ/h Zdrk ;D rsm; yvdy(f &J)
vkyif ef;oifMum;apcJNh y;D vufcEH ikd &f ef t&nftcsi;f rsm;&So
d jzifh qufvufoifMum;ap&ef tpDtpOf
&Syd gonf/ [m;cg;e,f ZeD;armifEHS tcsi;f csi;f owfjzwfr&I cdS /hJ
1915 ckEpS ?f wD;wdeb
f mompum;ESihf "ropfusr;f &Sirf oJpmtkypf wifyEkH ydS cf yhJ gonf/
1915-16 ck? [m;cg;e,f <uufaomif;use;f rIaMumifh iwfrw
G af cgif;yg;rIcpH m;/ rDZb
kd mompum;ESihf
"ropfuse;f wpftyk v
f ;kH yHEk ydS x
f w
k af 0Edik cf yhJ gonf/
1917 ckEpS ?f jyifopfapvTwrf EI iS yhf xrurmppf/ csi;f vkyo
f m;tzGYJ (Chin Labour Corps)*smrefppf
jzpfymG ;/ arv(25)&ufaeY jyifopfjynfoYkd Zdrk ;D trsK;d om;(1000)OD; wD;wderf S pwifapvTwx
f u
G cf gG cJ/h
jyifopfa&muf csi;f tzJo
YG nf vef'efNrKd UodYk vSnv
hf nfomG ;a&muf/ jyifopftvkyo
f rm;&SmazGa&;tzJrYG S
apmfbmG ; yla[mufusichf yk rf S vlajrmufrsm;pGm jyifopfoYkd apvTwEf ikd o
f nft
h wGuf t*Fvyd t
f pd;k &rS
cs;D jri o
hf nfb
h YJG (KSM)cs;D jri chf /hJ vltrsm;pkonf ajrjyefaY 'oodYk ajymif;a&TUaexdik cf chJ sed jf zpfonf/
1918 ck? yxrurmppfNy;D qH;k / jyifopfoYkd roGm;vdo
k nfh xmh'Ekd iS hf [m;cg;wdrYk S tpd;k &udak wmfveS /f
atmufwb
kd mvtwGi;f jyifopfomG ;onft
h zJYG jyefvnfa&muf&dS (21)OD;aoqH;k um jyifopfEikd if w
H iG f
oN*KF vjf ry Ef cHS yhJ gonf/

Zolai pan Kawl kam aa let (Kamphen): Pu Khai Kham (Chin State Government, Hakha), Laigual&Endik: John Thang Za Khual (Chin
State Government, Hakha), Tangthu Endik: Pu Kim En Mang (AD-Retd,GAD,MOHA): Computer Laigual: Kimmang, Suasing, John Zomi)

1918 ck? wD;wdeNf rKd UumuG,af &;&J (Military Police)wyf&if; (3)ck? [m;cg; wyf&if;(3)ckEiS hf uav;
wyf&if;(3)ckcsxm;/ wD;wdeef ,f Labour CorptzJYG yk*K v
d (f 6)OD;rS "g;&Snw
f pfvufpD cs;D jri chf &H onf/
1919 ck? t*Fvyd t
f pd;k &acwf? xmh'Ekd iS hf [m;cg;wdt
Yk m; a[mufusichf yk rf S ESpzf ufEpS Of ;D aphpyfjzefajz
ay;&m atmifjrifc/hJ csi;f e,fEiS
hf Ed idI ;f aqG;aEG;&eftwGuf 1920 ck? arvwGif arNrKd U(,ck jyifO;D vGi)f
tpnf;ta0;usi;f yjyKvyk cf NhJ y;D tmqrf(Assam)e,fu,
kd pf m; Lushai Superintendent wufa&mufc/hJ
csif;awmif ausmif;om; (1712)OD;&Sd/ a[mufusifhckyfonf olYom; ykrfhZref\ulnDyHhydk;rIaMumifh
udpt
00tm;vH;k aqmif&u
G Ef ikd o
f nft
h wGuf ESpv
f ;kH jyL;aoewf(Revolver)wpfvuf tpd;k &u cs;D jri chf /hJ
Labour Corp aumif;rGep
f mG vkyu
f ikd af qmif&u
G o
f nft
h wGuf vSL&freI t
f m; ATM cs;D jri jhf cif;cH&/
1920 wyfxJpwif0ifa&mufcsdefjzpf/ [m;cg;bmompum;ESifh 0rf;ajrmufbG,fowif;ESifh
wrefawmf 0wKusr;f pmyHEk ydS x
f w
k af 0cJ/h jrefrmjynf vGwv
f yfa&;vdv
k m;csuf ydrk jkd yif;xefvm/ Paite
bmom pum;ESichf &pf,mefocD si;f oH;k pG&J ef pwifo;kH pGcJ yhJ gonf/
1921 csi;f e,foef;acgifpm&if; wD;wdeef ,f(wGe;f Zeftyg) tdraf jc (5045)ESihf vlO;D a& (36048)&S/d
d tpd;k &rSvnf;
csi;f e,f oD;ESrH xGuo
f nft
h wGuf Lushai e,ftrsm;tjym;a&TUajymif;aexdik /f tdE,
4^70 csi;f dik zf ,fwyfziG v
hf pS &f ef qE&/dS zvrf;NrKd U ynma&;ES;D aESmzvS,yf u
JG si;f yum jrefrmpmudk
Zdkbmompum;ESifh vJvS,foHk;pGJ&ef tm;vHk;oabmwlcJh/ Zdkbmompum;ESifh owif;vTmwpfapmif
pwifjzefaY 0cJyh gonf/
1921 ck? jrefrmjynf ppfwyfpwifzUJG pnf;/ Asmvf;eef odum awmf&bdou
d cf eft
Y yfc&H ? csi;f e,f
yxrqH;k aom odum awmf&q&mawmfjzpfcyhJ gonf/
1922 ck? csif;jynf bmompum;trsdK;rsdK;jzihf pmoifMum;cJhjcif;aMumifh tcuftcJrsm;pGmESihf
BuHKawGU cHcJh&onf/ bmompum;(1)rsdK;wnf;a&G;NyD; oifMum;&ef a&mrAsnf;tu&mjzihf
yHkESdyfpmtkyfxkwfa0&ef tpdk;&rS aumfrwDzGJUpnf;cJh/ vdk;azaus;&GmolBuD; ckyfvsef;onf
*kPjf yKaoewfwpfvufEiS hf rSww
f rf;vTmcs;D jri chf cH &hJ ygonf/
1923 ck? csi;f rsKd ;EG,v
f Ol ;D a& (300000)xJrS (2351)onf pmzwfwwf/ Zdrk ;D rsm;onf pmrawmfjcif;
r[kwb
f J roifMum; rwufa&mufEikd jf cif;om jzpfonfuakd wGU&S&d ygonf/
1925 ck csi;f pm(Zolai)pwifoifMum;/ jrefrmpmzsuo
f rd ;f Ny;D csi;f pmpwif/ a':wmpD,Sl traitESifh
ZeD;csi;f e,fa&muf&/dS umodv
k yd b
f mom rDZ&kd rfjynfe,f pwif0ifa&mufcchJ sed jf zpfygonf/
1928 ck? csi;f e,f csi;f trsKd ;om;GeaYf ygif;ygwD pwifwnfaxmifzUJG pnf;cJyh gonf/
h ef(Amvfw)J wdrYk S pwif&mG wnf/
1930 jynfEh pS f tifzm;(Lamka)&Gmudk zkeaf cgxef(a*G;wJ)ESihf Zif[
Lushei e,f ocsKi
;f *lrw
S w
f ikd f pwifwnfaxmifonf/
Zolai pan Kawl kam aa let (Kamphen): Pu Khai Kham (Chin State Government, Hakha), Laigual&Endik: John Thang Za Khual (Chin
State Government, Hakha), Tangthu Endik: Pu Kim En Mang (AD-Retd,GAD,MOHA): Computer Laigual: Kimmang, Suasing, John Zomi)

1931 ck? yg;aygifusiahf [mufbmomESifh awmifay:a'oem pwifyEkH ydS /f a[mufZusiahf ygifrS


(10)wef;atmif/ csi;f jynfe,frS yxrqH;k q,fwef;atmifojl zpfco
hJ nf/
1932 ck? wD;wdepf um;ESifh "ropfusr;f pwifyEkH ydS cf o
hJ nf/
1933ckrS Zdrk ;D rsm; Edik if aH &;pdw"f gwfpwif/ csi;f nDw
G af &;tpnf;tH;k pwifzUJG pnf;/ CUOrS &efuek &f dS
t*Fvyd t
f pd;k &xHoYkd vdv
k m;csu(f 9)csuyf g rSww
f rf;wifoiG ;f cJo
h nf/
1935 ck? zvrf;txufwef;ausmif; pwifziG v
hf pS /f vlidI ;f vli,ftzJt
YG pnf (1947 ckEpS rf S rDZkd
vli,ftzJt
YG pnf;jzifjh yifqif)pwifzcYGJ o
hJ nf/
1937 ck? t*Fvyd t
f pk;d &rS jynfr (jrefrm)ESihf awmifwef;a'oe,ferd w
d o
f wfrw
S u
f m Zdek ,f(csi;f e,f)
ESpjf crf;uG/J 'kw,
d urmppfpwifcsed jf zpfygonf/
(11-6-1938)&ufaeY [m;cg; a'gufwmckwfuG,fvGef/ OD;&SmufvS,f bDatbGJU&/ csif;e,f
yxrqHk;bGJU&oljzpf/ OD;vrf;Z[ef(wD;wdef)rS armfawmfum;ydkif&Sifjzpfum csif;e,f yxrqHk;
um;ydkif&SifjzpfcJhygonf/ t*Fvdyftpdk;&udk awmfvSefacgif;aqmifol ylaqGmif;acgurf;onf
rauG;NrKd UuG,v
f eG cf yhJ gonf/
1939 ck? Rev.F.O Nelson ZeD;armifEw
HS Ykd wD;wdeaf &muf/ CUO acgif;aqmiftm;vH;k zrf;qD;Ny;D
axmifxcJ sc&H onf/
1940jynfh Paite bmomESifh "rusrf;pmtkyf OD;qHk;xkwfa0cJh/ Tanchinhoih a,m[efusrf;
Rev.ede;f Zusir
hf S bmomjyef/ [m;cg;bmomESifh "ropfusr;f tm;vH;k yHEk ydS x
f w
k af 0cJyh gonf/
1942ck Mo*kwv
f *syefrsm; csi;f awmifa&muf&dS tajcuky/f *syefppfwyf(75000)OD; jrefrmjynf0if/
jrefrmppfwyf(402300)a,muf tdE,
d Edik if o
H Ykd ckv
d (HI xGuaf jy;)/ csi;f wyfpwifzUJG pnf;/ avqefawmif
vufeuf(aoewf) roH;k bJ"g;wku
d yf jJG zpf/ *syefppf(150)'Pf&m&Ny;D rsm;pGmtoufq;kH I;H / csi;f e,f
*syefwyftm; ulnDawmfvSef&ef t*Fvdyftpdk;&rS csif;avwyfpwifzGJUpnf;/ *syeftultnDjzihf
t*F v d y f w yf t m; awmf v S e f & ef csif ; umuG , f a &;wyf (CDA)zG J U pnf ; / Paite bmomES i f h
c&pf,mefocD si;f pmtkyx
f w
k af 0Edik cf o
hJ nf/
1943 ck? wD;wde?f [m;cg;ESihf zvrf; *syefrS odr;f ydu
k cf yhJ gonf/
1944 ck? rwfv *syefwyf arG&ef(Moirang) a&muf/ tifzm;tm; ae&mrS vSrf;awGUcJh/
az^rwf^{NyD twGi;f &cdik ef ,f *syefwyf (5000)owfjzwf/ pkyw
f v
J w
G af jrmufa&;wyf (SIA)zJpYG nf;/
*syefwyf aemufjyefqw
k f (50000)ausmt
f oufq;kH cJo
h nf/

Zolai pan Kawl kam aa let (Kamphen): Pu Khai Kham (Chin State Government, Hakha), Laigual&Endik: John Thang Za Khual (Chin
State Government, Hakha), Tangthu Endik: Pu Kim En Mang (AD-Retd,GAD,MOHA): Computer Laigual: Kimmang, Suasing, John Zomi)

1945ck 'kw,
d urmppfNy;D qH;k / UNO pwifwnfaxmif/ tm&fwrG rf eI ;f rS Chin Rural and Education Uplift Society wnfaxmifcJhygonf/
1946 ck? Rev.R.G.Johnson ESifh ZeD; [m;cg;a&muf/ S.T. Hau Go rS K.A(r'&yf)atmifjrif/
csif;e,frS yxrqHk;bGJUvGef&oljzpf/ Khamtung Suahtak Vaihawm Pawlpi ygwDwnfaxmif/
acgif;aqmifrsm;tjzpf ylxefacgudik ;f ? ylaqmifxt
J ?kd ylxefZudik ;f ? ylvefaY cgxef/ Thuhoih Vaihawm
k ZYf crf? yla[mufZvse;f ? ylwv
G ef/Y jrefrmrS
Pawlpi ygwD pwifwnfaxmif/ acgif;aqmifrsm;tjzpf yl0e
vGwv
f yfa&;&,l&ef &nf&,
G cf suEf iS t
hf nD csi;f vlrsKd ;rsm;a&SUvkyif ef;rsm;aqmif&u
G &f ef Zdrk ;D ? &Sr;f ? ucsiw
f Ykd
The Supreme Council Of The United Hill People(SCOUHP)qdkonfh aygif;pnf;a&;tzGJU/
jrefrmacgif;aqmif atmifqef;rS vGwv
f yfa&;awmif;qd&k ef vef'efoo
Ykd mG ;/ awmifay:wdik ;f &if;om;
rsm;oabmwlnrD rI yg&Syd gojzifh ratmifjrif/ Lushei a'o politcal ygwD(vlikd ;f a'oEdik if aH &;ygwD)
OD;pGm rDZdk Union wnfaxmifonf/
kH v
D mcH jrefrmESifh vGwv
f yfa&;&,l&ef
1947ck csi;f -jrefrm Unity Pillar xD;vif;pzGUJ cJ/h yifvn
oabmwlncD suv
f ufrw
S x
f ;kd / csi;f e,fu,
kd pf m;vS,f ylaxmif;Zcky?f ylv&I rf eI ;f ESihf ylu,
D rkd ef;wdyYk g0if/
jrefrmjynf Oya'a&;qGJa&;tzGJUa&G;aumufyGJusif;y/ KSVP rS ylrefwHk;EHI;ESihf CNU rS
yl0ro;l armifwyYkd g0if/ Adv
k cf sKyaf tmifqef;acgif;aqmifrjI zihf jrefrmjynfConstitution Drafting ComJ &;aumfrwD)zGUJ pnf;/ Zdrk ;D uk,
d pf m; ylrefw;kH EI;H ESifh ylqm0pfyg0if/ wD;wdef
mittee (Oya'rlMurf;a&;qGa
txuzGiv
fh pS /f THUKITUAHNA qdpk onfh owif;vTmpwif/ Zdyk nma&;bkwzf iG v
hf pS /f wD;wdef
usr;f pmoifausmif;zGiv
fh pS /f R. Thang Hawng rS zvrf; csi;f e,f D.C wm0ef,/l Siamsin Pawlpi
(SSPP)Zefe0g&D(13)&ufaeY aqGmif;yD;&Gm zGUJ pnf;/ yxrqH;k Ou| a'gufwmvse;f crf(Samte)jzpf/
rDZ&kd rfrS jrefrmESiahf ygif;pnf;&ef vdv
k m;ol- United Mizo Freedom Organizaion (UMFO)pzGi/hf
rPdyljynfe,fvlOD;a& Manipur State Hill Peoples(Administration) Regulation Act
Oya'jyKpck o
hJ nf/
(4-1-1948)ckEpS f jrefrmEdik if v
H w
T v
f yfa&;&&SNd y;D csi;f 0daoowdik ;f onf jrefrmEdik if EH iS q
hf ifw
h el ;D yg;
hf pS /f csi;f (Zd)k e,f
tmPm&/ ZBC xJrS TBA, FBA, HBA pzJ/YG Zdk ;kH (csi;f a&;&maumifp)D &efuek f zGiv
vlxkoabmwlnDcsuf(vdkvm;csuf)jzifh apmfbGm;tmPmpGefYvTwf/ Zefe0g&D(22)&ufaeY
0efBuD;csKyfHk;tpnf;ta0;wGif ylrefwHk;EHk;rS csif;tufOya'ESifhtnD tkyfcsKyfa&;qdkif&mvlxkqE
aumuf,al &;vdt
k yfcsuw
f ifjycJ/h 1948 ck? azazmf0g&Dv (5)&ufaeY ,if;Oya'ESit
hf nD apmfbmG ;
tkypf ;kd rIvx
l q
k Eaumuf,&l ef aumfrwDzpYGJ nf;/ Adv
k Bf u;D refw;kH EH;k rS CHIN PEOPLES FREEDOM
LEAGUE (CPFL)zGi/hf (csi;f vlrsK;d rsm;vGwv
f yfa&;tzJcYG sKy)f rDZ&kd rf Edik if aH &;ygwDtjzpf yxrqH;k
rDZAkd [dt
k zJYG zJpYG nf;cJo
h nf/

Zolai pan Kawl kam aa let (Kamphen): Pu Khai Kham (Chin State Government, Hakha), Laigual&Endik: John Thang Za Khual (Chin
State Government, Hakha), Tangthu Endik: Pu Kim En Mang (AD-Retd,GAD,MOHA): Computer Laigual: Kimmang, Suasing, John Zomi)

(27-7-1949)&ufaeY ydu
k o
f nf;trsK;d om;aumifpu
D kd wefErG ;f &Gm wnfaxmifNy;D Ou|tjzpf
ylwx
D efcikd ?f rPdy&l ? tdE,
d TeaYf ygif;ESiahf ygif;pnf;cJo
h nf/
pwifwnfaxmif/ Council of Baptist
Churches in North East India (CBCNEI)pwnf/ q&m S.T Hau Go rS MRE, Colgate RochG cf ;l / ydu
k o
f nf;bmomESihf "ropfusr;f ESihf qmvHpmtkyf
ester Theological College, USA rSqw
odum awmf&q&mede;f Zusirfh S bmomjyefNy;D pD;cJo
h nf/
1950 jynfhESpf?

Lushai

e,f

Paite Federation

1951 ckEpS ?f zvrf;bmomESihf "ropfusr;f pwifyEkH ydS ?f ,HMk unfov


l il ,ftzJYG pwnfco
hJ nf/
k af 0/
1952 ck? ZBC (Zomi Baptist Convention)pzJ/YG LUNGVAKNA ac:owif;vTmpwifxw
csi;f awmifausmif;om;rsm;or*r*Zif;pyHEk ydS /f rDZckd dik af umifpD pzJpYG nf;ygonf/
1953 ck? Falam Theological School pwifziG v
hf pS /f {Ny(D 1)&ufaeY tdu
k af ZmvfEiS hf vHak v;Mum;
um;vrf;ayguf/ rwf(3)&ufaeY tifAm; ydu
k o
f nf;vli,ftoif; pwifwnfaxmifNy;D Ou|tjzpf
ylw0D ek &f rS rf S pwifaqmif&u
G cf yhJ gonf/
1954 ckEpS ?f C.K. Taikwel rS M.Sc (USA) atmifjrif/ csi;f e,frS yxrqH;k jzpfc/hJ Lushai Hills
udk Mizo District tjzpf ajymif;vJowfrw
S /f rDZ&kd rf uReu
f pd z suo
f rd ;f cJyh gonf/
1955 0krf;acga[mufrS oHtrwfBuD;&&Sd/ awmifay:wdkif;&if;om;rsm;xJrS yxrqHk;oHtrwf
jzpfygonf/
1956 ckEpS ?f rPdyal us;&GmtmPmwnfaxmifaom{&d,mOya' jyXmef;cJyh gonf/
1957 ck? CNU ESifh CPFL aygif;pnf;Ny;D csi;f trsKd ;om;tpnf;tH;k (Chin National Organization) CNO[korkw/f Adv
k Bf u;D refw;kH EI;H rS Ou|tjzpf aqmif&u
G cf o
hJ nf/
1958ck (BCM-Baptist Church Of Manipur) rPdylESpfjcif; c&pf,meftoif;pwif/
q&murf;acgxefrS B.Th atmifjrif/ csi;f vGwaf jrmufa&;wyfukd ylweG Uf cdyk rk ;f (bdik o
f )J rS pwnfaxmif/
1960jynfh a'gufwmckwf a&T&wk*sLbvD wD;wdefjyKvkyf/ csmvmcsefyl&fESpfjcif;c&pf,meftzGJU
pwifwnfaxmif/ arv(30) PNC Ou| ylT. *dkcif;aygifESifh twGif;a&;rSL; yl S.0kefacgrf;wdkY
OD;aqmifrjI zihf tdE,
d 0efBu;D csKyf ylyef'pf*sm[m&mvfe,f*;l xHoYkd Re-Unification Of Chin People
Of India and Burma Under One Country acgif ; pOf w yf N yD ; Zd k r D ; tm;vH k ; twG u f
cdik v
f m;^wdik ;f vm;^vlrsKd ;vm;^qdo
k nfh acgif;pOfwyfNy;D ? ,if;wGif pkaygif;Ny;D awmif;qd&k ef memorandum wifoi
G ;f / rPdyel ,f ajr,mESifh tcGeq
f ikd &f mOya'jy|mef;/ (Manipur Land Revenue and
Reform Act)
Zolai pan Kawl kam aa let (Kamphen): Pu Khai Kham (Chin State Government, Hakha), Laigual&Endik: John Thang Za Khual (Chin
State Government, Hakha), Tangthu Endik: Pu Kim En Mang (AD-Retd,GAD,MOHA): Computer Laigual: Kimmang, Suasing, John Zomi)

10

1961 ckEpS ?f rDZ&kd rf uGe*f &ufygwDEiS hf rDZt


kd rsKd ;om;wyfO;D (MNF)zGUJ pnf;cJyh gonf/
D kd Chin Supreme Council aumifpt
D jzpf ajymif;vJ/
1962 ck? Chin Affair Council aumifpu
jrefrmjynf qdk&S,fvpftpdk;&pwifzGJUpnf;/ rDZdk&rf PaitetrsdK;om;aumifpD(PNC) ylcefYusifh
acgif;aqmifNy;D zGUJ pnf;cJo
h nf/
1963ck? tdik af Zmvf vQypf pfr;D pwifo;kH pG/J 'DZifbm(11)&uf tdE,
d tpd;k &u rPdy?l ydu
k o
f nf;
rsKd ;EG,rf sm;tm; rsK;d EG,pf t
k jzpf xnfo
h iG ;f cJo
h nf/
1964 ck? rDZckd dik f(MLA) bye-election MNF ESihf PNC yl;wG/J c&pf,mefowif;vTm (EBCrPdy)l pwifc/hJ jrefrmjynf(United Communist Freedom Organization (ACFO)pwifzUJG pnf;Ny;D
'k-rSL;Bu;D qGecf akd ygif? yl'rfacga[muf? ylrefcefaY ygif? yl[&efaemvf? ylqeG u
f siv
hf se;f ESihf ylxmG vfZifw
h Ykd
OD;aqmif/ ACFO tzGUJ onf rPdy&l dS Zdrk ;D acgif;aqmif wGeUf acgaygifEiS hf vufwNJG y;D Zdt
k pd;k &-United
Chin FovernmenttzGJU zJGYpnf;cJh/ ylwGefYacgaygifrS 0efBuD;csKyf? AdkvfrSL;BuD; ylqGefacgaygifrS
umuG,af &;0efBu;D ? yl[&efaemvfrmS Edik if jH cm;a&;0efBu;D rsm; toD;oD;&&Scd o
hJ nf/
1965 ck? PNC-HQrS &Smvfudkif;xef? ydkufonf;trsdK;om;aumifpD\ awmif;qdkcsuf (Memorandum) tpd;k &xHwi
kd Mf um;/ rDZckd kid f 'k-rif;Bu;D yl K.Saigal IAS rS &Smvfuikd ;f xefwpf0u
kd f MNF
onf tdEt
d pd;k &xH vGwv
f yfa&;&&daS &; Memorandum wifjy/ wD;wdeEf iS fh wGe;f Zeftyk cf sKyef ,fajr
tdraf jc(10649)ESihf vlO;D a&(84553)OD;&So
d nf/
G v
f yfa&; zGiv
fh pS
f rDZ&kd rfrNird o
f ufrpI wif/ tpd;k &rS
1966 ck? rwf(1)&ufwiG f MNF rS rDZ&kd rfvw
t*Fvyd w
f &m;a[mq&mrsm;rS ESpo
f ufonft
h wGuf omomemjyKrsm;jyef/ ydu
k o
f nf;trsKd ;om;aumifpD
awmif ; qd k c suf t & PNC ES i h f Patasker aumf r &S i f t zG J U td k u f a Zmvf aqG ; aEG ; /
csi;f trsKd ;om;tpnf;tH;k udk Zdrk ;D trsKd ;om;wyfO;D tjzpf ajymif;vJcyhJ gonf/
1968 ck? a'ghpeG ;f rS r[mbGaJY tmif? csi;f e,f trsK;d orD;yxrqH;k aom r[mbG&JY &So
d jl zpfygonf/
1969 ckESpf? csif;a&;&mpnf;vHk;a&;tzJGY acgif;aqmif AdkvfrSL;BuD;qGefacgaygif? yl[&efaemvf?
yl'rfacga[muf? ylx
kd efwYkd zrf;qD;jcif;cHum jrefrmtpd;k &xHtyfE/HS yl*Rerf efwvde;f wdaYk cgif;aqmifrjI zifh
csi;f 'Dru
kd a&;pDygwD pwifwnfaxmifcyhJ gonf/
1970jynfEh pS f ydu
k o
f nf;bmomjzifh usr;f pmtm;vH;k yHEk ydS Nf y;D pD;cJyh gonf/
1971 ck? rPdyel ,f{&d,m cdik af umifpt
D uf jyKpck o
hJ nf/
1972 ck? rDZdk&rfydkifqdkif&me,fajr&&Sd/ rPdylrS jynfe,ftqifh owfrSwf&&Sd/ Zefe0g&D(21)aeY
rPdy-l 'dik Zf ef&mG Zdrk ;D trsK;d om;aumifppD wifwnfaxmifNy;D Ou|tjzpf yl;wD**kd ifEh iS hf twGi;f a&;rSL;
yl;tufpx
f efcef*Y ifh (idu
k o
f )J wdYk pwifwm0efxrf;aqmifco
hJ nf/
Zolai pan Kawl kam aa let (Kamphen): Pu Khai Kham (Chin State Government, Hakha), Laigual&Endik: John Thang Za Khual (Chin
State Government, Hakha), Tangthu Endik: Pu Kim En Mang (AD-Retd,GAD,MOHA): Computer Laigual: Kimmang, Suasing, John Zomi)

11

1973 {0Ha*vdueG zf if&h iS ;f toif;tm; tifzm;NrKd U pwifco


hJ nf/
(3-1-1974)&ufaeY csi;f awmifwef;tm; csi;f jynfe,fjzpf/ a'gufwm0rfuakd [mrS Ph.D bGUJ &/
csi;f jynfe,f bmoma&;Ed;k Mum;wuf<urI pwifcchJ sed jf zpfygonf/
1975 ck? Zdrk ;D pmaytESp(f 50)jynfh wvefErG ;f &Gm usi;f y/ Zdrk ;D pmaytESp(f 50)jynft
h xdr;f trSwf
r*Zif;xkwaf 0/ rDZ&kd rf jynfou
Yl eG zf &ifyh gwD (,ck MPC)pwifzUJG pnf;/
k af 0cJo
h nf/
1976 ck LUNGDAMNA AWH pmapmif pwifxw
1977 ck? wD;wdef"rusrf;NyD;pD;/ jrefrmwyfrawmfESifh CNA (cdkifrdk;vif;)tzGJU Aef;wJh&GmESifh
qdik ;f Zef0ef;usif jyif;xefpmG wku
d yf jJG zk pfymG ;cJNh y;D CNAwyfom;(60) Aef;wJ&h mG rqvxH tvif;0if?
tm;vH;k owfypfjcif;cH&/ (46)OD; uav;axmifydu
Yk m (4)OD; 'Pf&m&&Scd o
hJ nf/
(10-4-1980)aeY awcef;&Gm ydkufonf;rsdK;EG,facgif;aqmifrsm; pkpnf;um rDZdk&rfydkufonf;
tpnf;tHk;(MPO) aygif;pnf;a&;wnfaxmif/ ylxefZuyf yxrqHk; Ou|jzpf wm0ef
xrf;aqmifco
hJ nf/
1903 ck? omoemjyKpmoifausmif; yxrqH;k [m;cg;zGiv
hf pS /f ydu
k o
f nf; &Si;f wH;k Adv
k f AsmJ vf;zke;f
Tombing ESifh Rev.David E.Jones wdr
Yk S jyKvyk /f wD;wdef (4)wef;ausmif; pwifziG v
hf pS cf o
hJ nf/

Zolai pan Kawl kam aa let (Kamphen): Pu Khai Kham (Chin State Government, Hakha), Laigual&Endik: John Thang Za Khual (Chin
State Government, Hakha), Tangthu Endik: Pu Kim En Mang (AD-Retd,GAD,MOHA): Computer Laigual: Kimmang, Suasing, John Zomi)

12

Das könnte Ihnen auch gefallen