PENGENALAN PAPAN SUIS UTAMA

Papan suis utama (PSU) adalah satu komponen atau perkakas pemasangan elaktrik yang mula - mula sekali
menerima bekalan elektrik sebelum ianya diagih - agihkankebahagian bahagian lain beban atau bangunan. la
juga merupakan pusat kawalankepada keseluruhan pemasangan.Didalam PSU inilah terdapatnya perkakas
suis untuk tujuan kawalan dan perlindungan.Bekalan masuk utama yang boleh dikawal dan perlindungan
utama untuk melindungikeseluruhan pemasangan ditempatkan disini.Peranan, saiz fizikal dan fungsi PSU
adalah bergantung kepada keupayaan membawaarus bagi menentukan kegunaan PSU itu sendiri serta apakah
yang hendakdikawalnya. Ada sesetengah PSU hanya mengawal beban elektrik yang tertentu sahajamisalnya
motor-motor elektrik.
1. Definasi Papan Suis Utama
Papan suis utama adalah komponen elektrik yang menjalankan fungsiberikut :
-

Menerima bekalan dari pemegang lesen atau janakuasa

Mengawal pepasangan, ( OFF dan ON)
Melindungi keseluruhan perpasangan- Mengagihkan bekalan pada sub-sub kecil.

Rujuk gambarajah dibawah.

Mengagihkan

oc
Mengawal dan
Melindungi

ef
ACB/MCCB

Menerima

LOKASI
PSU hendaklah ditempatkan di tempat yang mempunyai ciri - ciri seperti berikut:a. Berhampiran dengan
beban bagi mengurangkanperbelanjaan sub mains dan kabel.b. Terhindar daripada banjir atau dekat dengan
punca-puncaair.c. Tidak terlindung atau terhalang oleh sesuatu supaya kerja-Kerja operasi dan senggaraan
mudah dijalankan.d. Ditempatkan didalam bilik khas dan mempunyai pintu yang berkunci.

KEPERLUAN BILIK SUIS

a). Bilik suis hendaklah menerima pengedaran udara yang baik.
b). Semua pintu dan lubang udara dipasang dengan anti vermin proof netting supaya serangga tidak dapat
masuk.
c). Ruang kosong berukuran minimum 2.5 kaki di bahagian belakang dan minimum 4.5 kaki di bahagian
hadapan PSU untuk kerja kerja senggaraan.
d). Mempunyai saluran yang mencukupi untuk kemasukan dan keluar kabel.
e). Bilik suis hendaklah dilengkapkan dengan alat pemadam api jenis C02.
f). Lampu biasa, lampu kecemasan dan soket alir keluar dengan jumlah yang mencukupi hendaklah
disediakan didalam bilik suis.
g). Rajah skematik dan carta pertolongan cemas dalam bahasa dan symbol yang boleh difahami.
h). Tikar getah yang bersaiz minimum 5mm tebal x 3 kaki lebar x panjangmenyamai saiz switch board
PALANG BUS (BUS BAR)
Palang bus merupakan kepingan pangalir yang selalunya diperbuat dari campuran tembaga serta bersalut
dengan tmah (tinned Copper). Ia mengalirkan dan mengagihkan bekalan elektrik daripada pemutus litar utama
ke pemutus pemutus litar yang lain.Ianya digunakan menggantikan kebel disebabkan mudah membuat
sambungan dan kemas serta mudah dilaksanakan kepada pemasangan.Kedudukan palang bus ada yang
mendatar dan ada yang menegak dan ada yang mengabungkan kedua-duanya.Keupayaan membawa arus
palang bus adalah bergantung kepada saiznya, bahan yangdigunakan iaitu tembaga atau campuran tembaga.
Bus Tie/ Coupler
Alat ini merupakan pengasing yang boleh menghubungkan dua kumpulan palang bus.Satu
kumpulan mengawal sebahagian beban dan satu lagi mengawal beban yang lain pula. Selalunya saiz palang
bus tersebut hendaklah sama. Dalam keadaan ini selalunyaterdapat dua punca bekalan tetapi dari sumber yang
sama.Contohnya dua bekalan masuk dari TNB tetapi dalam keadaan
biasa hanya satu puncasahaja digunakan. Namun begitu kedua dua punca digunakan serentak
denganmembuka bus tie tadi. Ia tidak berfungsi sebagai alat perlindung. Apabila semua punca bekalan
dalam keadaan normal bus tie selalunya dalam keadaanOFF. Apabila berlaku gangguan dari manamana satu punca bekalan dan jika perlubaharulah bus tie di ON kan.Tiada komponen perlindungan diperlukan
oleh bus tie. Ia lazimnya dikendalikan secaramanual. Sebagai langkah keselamatan tambahan ia selalunya
dikunci denganmenggunakan kunci khas ( c a s t l e k e y ) .

Sesentuh Tukar Alih (Change Over Contactor)

Sesentuh tukar, mengandungi dua set sesentuh tetapi dalam satu-satu masa hanyasatu sahaja yang boleh
ditutup dan satu lagi terbuka bergitulah sebaliknya. Iadigunakan apabila terdapat dua punca bekalan tetapi
hanya satu sahaja yang bolehditerima pada sesuatu masa. Contohnya bila terdapat bekalan dari punca TNB
dan janakuasa tunggu sedia, hanya
satu punca sahaja
boleh diterima sebagai puncabekalan.Ia bertindak secara manual atau automatik, bergantung kepada sistem
perpasanganpengguna. Namun semakin banyak perpasangan yang menjadikan sistem ini bertindaksecara
automatik, bagi memastikan apabila salah satu punca bekalan gagal berfungsi,maka satu lagi punca akan
mengambil alih secara automatik.Oleh kerana sistem ini melibatkan 2 punca bekalan atau lebih, maka
sistemperlindungan mesti diadakan, perlindungan yang diadakan mempunyai mesti ciri-cirielectrical dan
mekanikal interlock. Walaupun bergitu tiada komponen perlindungan yang dihubungkan pada alat ini.

PEMUTUS LITAR UDARA

Pendahuluan
Pemutus litar udara ialah sebuah pemutus litar yang bertindak memutus dan menyambungkan litar elektrik
didalam udara.Pemutus litar udara voltan rendah ditentukan didalam B.S 4752 (mengaitkan tentangpemutus
litar yang direka untuk litar elektrik tidak melebihi 600 au dengan ulangan 50Hz ke 60 Hz, mempunyai arus
haba berkadar tidak melebihi 8000 Amp dan kapasiti pemutusan litar pintas berkadaran tidak melebihi 200
KA)Pemutus litar pada asasnya adalah suatu alat untuk memutus atau menyambungkan bekalan atau disebut
juga sebagai pengasing. Apabila alat inidilengkapkan dengan komponen perlindungan seperti alatubah arus,
geganti dan shunttrip coil ianya dapat memberi perlindungan yang diperlukan secara automatik iaitu
perlindungan dari arus lebih dan perlindungan dari arus bocor ke bumi. Pada papansuis utama Pemutus Litar
Udara (ACB) digunakan walau pun sekarang ini PemutusLitar Teracu mccb (Moulded Case Circuit Breaker)
semakin banyak digunakan.Penggunaan sama ada ACB atau MCCB bergantung kepada kadaran arus
sesuatu pemasangan.Bagi pemasangan yang melebihi 400A biasanya ACB digunakan. Saiz ACB
terkecilyang terdapat dipasaran ialah 600A tetapi dengan penatahan bersesuaian kadaran arusboleh ditatah
kepada kurang daripada 600A contohnya 200A, 400A dan sebagainya.Saiz ACB yang besar pula ada yang
mencapai 2500A.Dalam kes-kes tertentu terdapat lebih dari satu ACB di dalam sesebuah PSU
samadamempunvai kadaran arus yang sama atau dengan kadaran yang berlainan. Dengan iturangka PSU
mestilah mempunyai kekuatan mekanikal yang cukup untuk menampungberat komponen komponen
tersebut. Nilai arus kerosakan (fault level) ACB bagipernasangan JKR ialah 45KA untuk 3 saat. Ini bermakna
dengan arus sebanyak 45KA ACB ini boleh bertindak tanpa mengalami kerosakan besar.
Kegunaan lain ACB salaindari sebagai pengasing dan pernutus litar ialah sebagai bustie dan suis tukar
alih.

SESENTUH TETAP DAN SESENTUH BERGERAK

Kebanyakan ACB
mempunyai figa kutub walaupun
ada yang berkutub empat. Oleh ituterdapat
figa sesentuh tetap
dan tiga sesentuh bergerak. Apabila didalam keadaan ONsesentuh tetap dan sesentuh bergerak akan tertutup
dan apabila dalam keadaan OFFatau terpelantik (trip) ianya akan terbuka.Semua sesentuh deperbuat daripada
bahanlogam (silver alloy) yang kuat dari segi mekanikal berkeupayaan membawa arus danmenahan arus
tertutup (making current), arus terbuka (breaking current) dan arus litar pintas (short circuit current)

SESENTUH ARKA (ARCING CONTACTS)

Sesentuh arka adalah sesentuh tambahan yang gunanya ialah untuk membenarkanarka berlaku di sini dan
tidak di sesentuh utama. Dengan ini sesentuh utama akantahan labih lama. ACB mempunyai mekanisma
penyimpan tenaga iaitu spring. Spring yang beradadidalam keadaan tegang (tension) untuk menolak
dengan pantas sesentuh bergerakuntuk tertutup dengan sesentuh tetapSpring ini boleh di cas menggunakan
pemegang atau charging lever yang disediakanatau menggunakan motor elektrik (automatic charging) yang
dipasang didalam ACBtersebut. Tidak semua ACB mempunyai kemudahan automatic charging.
GELUNG SHUNT TRIP (SHUNT TRIP COIL/ TRIPPING COIL)
Shunt trip coil ialah sebuah gelung yang dibina didalarn ACB. Apabila diberikan bekalanyang sesuai dengan
gelung tersebut ia akan bertenaga dan menarik pluger danseterusnya menyebabkan ACB terpelantik. Gelung
ini biasanya berkadaran 240V ACtetapi ada juga yang berkadar 110V AC ataupun 30V DC. Bekalan ini
selalunyaditerima dari satu punca (palang bus atau bateri) melalui fius, geganti atau butangtekan. Satu suis
tambahan mestilah digunakan untuk membuka litar ke gelung tadisupaya ianya tidak terbakar jika bekalan
tidak diputuskan didalam jangka masa yanglama.
GEGELUNG VOLTAN KURANG (UNDER VOLTAGE COIL)
Komponen ini akan menyebabkan ACB terpelantik apabila voltan bekalan jatuh kepadasuatu nilai tertentu. Ia
tidak memerlukan bekalan seperti gelung shunt trip. Apabila tiadabekalan ACB tidak dapat di ON kan.
PERANGKAP ARKA (ARC CHUTE)
Perangkap Arka (arc chute) ialah sebuah kotak terletak diatas sesentuh utama dansesentuh tambahan yang
tujuannya ialah untuk menyerap percikan dan asap dari arkayang terjadi.
Butang Buka (OFF button)
Butang tekan untuk off ACB
Butang Tutup (ON button)
Butang tekan untuk off ACB
Penunjuk Open-Close
Penunjuk samada ACB itu buka (open) atau tutup (close)
Penunjuk Charging
Penunjuk samada spring dalam keadaan charge atau discharge.
Penunjuk kedudukan (Position indicator)
Menunjukan kedudukan connected, test atau disconnected.
Penutup Palang Bus(Interlock Shutter)
Penutup akan menutup palang, bus apabila ACB dikeluarkan.

SAMBUNGAN PENDAWAIAN ELEKTRIK

Pendawaian yang penting ialah pendawaian diantara geganti ke gelung shunt trip. Yanglain ialah pendawaian
untuk gelung tanpa voltan dan
sesentuh tarnbahan. Oleh sebab ACB boleh dibawa keluar maka penyambungan pendawalan ini
perlulah melalui satusesentuh yang sesuai.
PEMUTUS LITAR TERACU (MOULDED CASE CIRCUIT BREAKER - MCCB)
MCCB adalah pengganti kepada fius ia akan terbakar dan terpaksa diganti dengan yang baru. Apabila
MCCB digunakan dalam kes ini ia akan hanya terpelantik. Apabila kerosakan telahdibaiki
MCCB hanya perlu di ON kan sahaja, tiada apa-apa yang perlu digantikan. Dengan itukos senggaraan dapat
dijimatkan dan masa gangguan bekalan dapat dekurangkan.Kebanyakan MCCB menggunakan prinsip
medan magnet pada sebuah gelung. Gelung iniberisi serta sebahagian dari litar utarna. Medan magnet akan
bertambah kuat denganbertambahnya arus yang mengalir dalam MCCB. Apabila tahap tertentu seperti yang
ianya,telah direkabentuk tercapai maka ini akan membengkok apabila panas yang disebabkan aruslebih dan
seterusnya memutuskan bekalan. Ada juga MCCB yang menggunakan gabungankedua-dua prinsip
ini.Selalunya prinsip medan magnet digunakan untuk perlindungan arus lebih dimana MCCB akanterpelantik
serta merta apabila nilai arus telah melebihi had tertentu manakala prinsip bimetalstrip adalah untuk
penlindungan beban lebih dimana tindakannya agak perlahan danterkandung unsur lewat masa.Namun begitu
ada juga MCCB terbaharu yang menggunakan prinsip tekanan arcin gas.Tekanan yang berlebihan akan
menyebabkan mekanisma tertentu bergerak untukmenyebabkan MCCB terpelantik. Ini sesuai untuk
perlindungan arus lebih.Berbeza dengan. ACB bahagian badan dan bingkai MCCB diperbuat daripada bahan
bukanlogam (polyester resin) manakala ACB diperbuat dari logarn. Operating handlenya, jugadiperbuat
daripada bahan yang sama. Oleh itu ia tidak mempunyai faut level yang tinggi seperti ACB.
MCCB hanya sesuai untuk dipasang tetap, dan tidak boleh dekeluarkan dengan mudah
seperti ACB.Kelebihan lain MCCB berbanding fius suis ialah apabila berlaku masalah pada mana manafasa,
ketiga tiga fasa akan terputus bekalan tetapi fius akan memutuskan bekalan kepada fasayang bermasaalah
sahaja. Oleh itu masalah single phasing boleh berlaku.
FIUS-SUIS
Fius suis bukan sahaja satu alat bertindak sebagai pangasing untuk ON dan OFFbekalan tetapi juga
mempunyai fius untuk memberi perlindungan arus lebih. Fiusbertindak untuk memberi perlindungan
manakala suis sebagai pengasing. Fius ditempatkan didalarn alat tersebut. Apabila dalam keadaan OFF fius
suis terpisah daripalang bus.Fius suis digunakan untuk beban tiga fasa (TPN). Kadaran nya ialah 60A, 100A,
160A,200A, 300A, 400A, 500A, 600A, 800A, dan 1200A.Jenis fius yang digunakan ialah HRC dengan
centre tag atau OFF tag dan mestilahdiikat dengan skru nat kepada alat tersebut. Ikatan yang kuat dan ketat
adalah perludisebabkan
arus yang dibawa adalah tinggi.
SIMBOL :SUIS FIUS
Ia hampir menyerupai fius suis tetapi mempunvai perbezaan yang berikut:a. Fius nya berkadaran 60A dan
kebawah.b. la digunakan untuk satu fasa dan tiga fasa.c. Fius dari Jenis tanpa tag dan tidak perlu skru dan
nat.d. Ia tidak terpisah dari palang bus apabila di OFF kan.
Simbol :

KOMPONEN PERLINDUNGAN
G e g a n t i
Geganti adalah salah satu komponen perlindungan yang tugasnya menentukan tahapkerosakan supaya
pemutus litar bertindak untuk memutuskan litar. Secara amnya geganti yangterdapat pada PSU adalah untuk
perlindungan arus lebih dan rosak kebumi.
Ciri Ciri GegantiSerta merta (Instantenous)
Digunakan untuk memutuskan bekalan sebaik sahaja nilai kerosakan telah mencapai tahapyang ditentukan
(set value). Biasanya jenis elektromagnet, apabila gelung tadi mempunyaikekuatan medan magnet tertentu ia
akan bertindak untuk membuka pemutus litar. Geganti jenisaruhan atau jenis elektronik (electronic relay)
adalah dari jenis serta merta.
Lewat Masa (Time delay - IDMT relay)
Geganti jenis ini memberikan suatu kelewatan masa untuk bertindak. Jangka masa tersebutboleh jadi beberapa
saat sehingga kebeberapa minit. Sekiranya arus telah pulih sebelumtempoh bertindak, geganti tersebut tidak
akan beroperasi. Contoh geganti ialah jenis time lagfuse, oil dash pot, induction disc dan geganti elektronik.
Namun begitu ada juga geganti yangboleh memberikan kedua dua ciri ini.
Geganti Arus Lampau
Geganti arus lampau biasanya mempunyai ciri ciri lewat masa. Geganti ini beroperasi apabilaberlakunya
peningkatan arus tatahan yang berpanjangan disebabkan oleh beban lebih atau litar pintas.
Geganti Kerosakan Kebumi

EFR (Earth Fault Relay)

Ada dua jenis geganti :1. Sertamerta (Instantaneous)

mempunyai tatah arus sahaja.2. Lewat masa (IDMT) - mempunyai tatah arus dan tatah masa.

Geganti ini berfungsi untuk mengesan kerosakan mana mana fasa kebumi pada pepasanganelektrik dimana ia
akan melantik pemutus litar apabila arus kerosakan mencapai larasan padatatah.Pada prinsipnya geganti ini
berfungsi apabila berlaku ketidak seimbangan arus pada manamana fasa sewaktu berlaku kebocoran arus
kebumi.
Geganti Bocor Kebumi - ELR (Earth Leakage Relay)

Geganti ini memberikan perlindungan daripada bocor kebumi. Alat ini berfungsi sebagaimanaRCCB, tetapi
pada nilai arus kendalian yang lebih tinggi (melebihi 100A). ELR biasanyadigunakan untuk papan suis kecil
(sub switchbord) atau papan suis utama keupayaan kecil,biasanya dibawah 500A.
Operasi Geganti Arus Lampau (OCR)
Geganti akan beroperasi apabila arus lampau mengalir disalah satu fasa mengikut peratusanlarasan tatah. Jika
ACB 400A membawa arus 500A, maka ACB akan terpelantik dalam masa 5minit, jika 600A akan
terpelantik dalam masa 1 saat.Pengubah arus pada fasa yang berlaku lebihan arus akan menerima pengaliran
arus lebih. Arusini akan mengalir ke gelung geganti, gelung geganti akan berfungsi dan menarik sesentuh
yangmenyambung litar ke gelung pelantik pirau. Gelung pelantik pirau akan berfungsi danmenggerakkan
mekanisma pelantik dan ACB akan terpelantik.
Operasi Geganti Kerosakan Kebumi (EFR)
Jika berlaku kerosakan arus kebumi pada salah satu fasa, arus didalam bekalan 3 fasa menjaditidak seimbang
menyebabkan CT pada neutral menerima arus. Arus kerosakan melebihi 10% yang diterima
daripada neutral akan mengalir ke gegantikerosakan bumi dan beroperasi, menarik sesentuh geganti
seterusnya menyambung litar gelung pelantik pirau. Gelung pelantik pirau beroperasi dan menggerakkan
mekanisma pelantik pada ACB.

LARASAN TATAH GEGANTI ARUS LAMPAU1. jenis magnetic oil dashpot.

a. Pelarasan berdasar arus lampau dan lebih rendah dari arus litar pintas.b. Biasanya 110% dan 150%.c.
Larasan 110% adalah untuk terpelantik dalam masa 5 minit.d. Larasan 150% adalah untuk terpelantik dalam
masa 4 saat (serta merta).Contohnya arus beban penuh 800AUntuk terpelantik dalam masa 5 minit

800 x 110% = 880AUntuk terpelantik dalam masa 4 saat - 800 x 150% = 1 200A
2.
Jenis IDMT
a. Untuk membawa arus beban penuh In = 100%.b. Larasan 125% adalah untuk terpelantik dalam masa 5
minit.c. Larasan 150% adalah untuk terpelantik dalam masa 1 saat (serta merta)
LARASAN TATAH GEGANTI ARUS KEROSAKAN KEBUMI
Tatahan arus yang dibenarkan adalah 10% daripada arus yang dibawa.Sekiranya arus yang dibawa ialah 5A,
maka larasan pada geganti adalah 0.5A.
CURRENT TRANSFORMER CT
P e n g u b a h a r u s
Pengubah arus menggunakan prinsip aruhan untuk mendapatkan nilai arus yang lebih kecil. Iasesuai dengan
komponen komponen perlindungan dan pengukuran kerana bersaiz kecil, murahdan praktikal. Pengubah arus
dipasang pada palang bas utama yang berfungsi sebagaibahagian primer. Bahagian sekunder nya
mengeluarkan arus maksimum 5Ampere.Untuksistem perlindungan, kadar tanggungan pengubah arus
hendaklah sekurang kurangnya 15VA.

FUNGSI
1. Mengasingkan sistem perlindungan daripada bekalan utama.2. Mengadakan arus dan voltan replika
berbanding nilai nilai normal atau kerosakan sistem.3. Mengadakan petunjuk untuk meter.Secara amnya CT
digunakan untuk menghasilkan arus pada kadaran yang selamat, bagi tujuanperlindungan dan penjangkaan.
(Protection and metering)
BINAAN
Teras pengubah dibina daripada keluli nipis yang digulung berbentuk gelang dan kemudiandisalutkan dengan
bahan penebat. Dawai tembaga kemudian dililitkan pada teras untukmembawa arus yang tertentu. Lilitan

tersebut kemudian dibalutkan dengan pita penebatmeninggalkan dua terminal sebagai punca penyambungan.
Lilitan tersebut merupakan lilitansekunder bagi pengubah tersebut. Lilitan primer ialah konduktor talian atau
basbar yangdilalukan menerusi pengubah tersebut.
TANGGUNGAN (BURDEN)
Beban bagi pengubah arus dinamakan tanggungan (burden) dan boleh dinyatakan sama adadidalam beban
VA atau Impedan (galangan). Burden yang terpaksa di tanggung oleh CTtermasuk rintangan dalam CT,
rintagan pada kebel dan rintangan dalam geganti.