WROCAWSKIE TOWARZYSTWO NAUKOWE

LITTERARIA
Teoria literatury - Metodologia - Kultura - Humanistyka

Redaktor
Jacek Kolbuszewski

WROCAW

NAKADEM
WROCAWSKIEGO TOWARZYSTWA NAUKOWEGO
2001

Wersj elektroniczn artykuu dr Lucyny Biay opracowa mgr Krzysztof Wysokiski

Wrocaw 2009

Litteraria XXXII, 2001

PL ISSN 0084-3008

LUCYNA BIAY
Uniwersytet Wrocawski

Z CIEMNYCH KART HISTORII ZIBIC

- MASOWY MORDERCA I KANIBAL KARL DENKE
W dziejach kadego narodu, a take lokalnej spoecznoci wystpuj
zjawiska, o ktrych pragnie si jak najszybciej zapomnie. Ciemne karty
historii, mimo odrazy jak wzbudzaj, nie mog by jednak w historiografii
pomijane. Stanowi bowiem integraln cz dziejw. Opisywanie przeszoci uwzgldniajc tylko elementy pozytywne i godne chway stanowi
retuszowanie rzeczywistoci.
Zibice, noszce do 1945 r. nazw Mnsterberg, byy spokojnym, niewielkim dolnolskim miastem. Miecia si w nim do 1932 r. siedziba wadz
powiatowych. Miasto mogo poszczyci si bujnym yciem kulturalnym.
Filmy wywietlano w otwartym ju przed I wojn wiatow kinie.
Orkiestra Miejska urzdzaa dla miejscowych melomanw liczne koncerty.
Przedstawienia teatralne organizowane byy przez stowarzyszenie sztuki
dramatycznej - Dramatische Vereinigung Mnsterberg. W czwartek 25 grudnia 1924 r., w pierwszy dzie wit Boego Narodzenia z inicjatywy tego
stowarzyszenia wystawiony zosta w Domu Strzeleckim spektakl p.t.
Ifigenia w Taurydzie". Jednak nie dramat W. Goethego, ale inne wydarzenie
stao si sensacj dnia. Mieszkacami Zibic wstrzsna informacja
opublikowana tego samego dnia na amach wydawanego w ssiednich
Zbkowicach lskich dziennika p.t. Frankenstein-Mnsterberger Zeitung".
Pismo donosio o samobjstwie w areszcie policyjnym mieszkaca Zibic
Karla Denkego, ktry okaza si by wielokrotnym morderc i kanibalem1.
Zibicka gazeta zatytuowana Mnsterberger Zeitung" wychodzia trzy razy
w tygodniu i dlatego te pierwsza relacja o tej makabrycznej sprawie ukazaa
si dopiero w niedziel 28 grudnia2. Kolejne numery obu gazet podaway
dalsze szczegy. Sprawa Denkego nabraa szybko szerokiego rozgosu.
Pisaa o niej prasa nie tylko lska, ale rwnie innych regionw republiki
weimarskiej.
Karl Denke urodzi si 12 sierpnia 1870 r. jako drugi syn stosunkowo zamonego rolnika na wsi dolnolskiej (nazwy jej nie udao si ustali).

1
2

Frankenstein-Mnsterberger Zeitung", nr 300, 25 XII 1924.

Mnsterberger Zeitung", nr 138, 28 XII 1924.

200
W szkole nalea do najgorszych uczniw. Majc 12 lat po raz pierwszy
uciek z domu. Przyprowadzony na powrt przez policj w latach nastpnych
ponawia prby ucieczki. Po ukoczeniu szkoy podstawowej rozpocz
praktyk u ogrodnika. Gdy mia 25 lat zmar jego ojciec, a rodzinne gospodarstwo obj starszy brat. Karl Denke odziedziczy pienidze, za ktre naby
w Zibicach gospodarstwo rolne i ogrd. Okaza si jednak zym gospodarzem i wzgldy finansowe zmusiy go do sprzeday ziemi. Za pienidze z tej
transakcji zakupi dom przy ulicy Teichstrasse nr 10 (obecnie Stawowa). By
to szary, jednopitrowy budynek. Denke zajmowa mieszkanie znajdujce si
na parterze po prawej stronie, reszt pomieszcze wynajmowa. Do niego
naleaa te mieszczca si obok domu szopa oraz dziaka rolna, na ktrej
zaoy ogrd warzywny. Sytuacja finansowa Denkego pogorszya si na
skutek kryzysu i dewaluacji po I wojnie wiatowej. W zwizku z tym sprzeda dom. Nie miao to jednak wpywu na jego sytuacj mieszkaniow. Denke
nadal zajmowa te same pomieszczenia, a obok po lewej stronie mieszka
nauczyciel Voigt. Na pitrze znajdowao si mieszkanie nalece do rodziny
kupca Gabriela.
Karl Denke cieszy si w Zibicach dobr opini. Prowadzi solidne,
drobnomieszczaskie ycie. Uchodzi za czowieka spokojnego, zrwnowaonego, pedantycznego i pobonego. Przez wiele lat na pogrzebach
czonkw gminy ewangelickiej, do ktrej nalea, nosi krzy3. By typem
samotnika i nie mia bliskich przyjaci, a zwizki z krewnymi byy bardzo
lune. Znany by z tego, i stroni od alkoholu, nie pali oraz nie utrzymywa
bliskich kontaktw z kobietami. Niektrzy zibiczanie podejrzewali go o
skonnoci homoseksualne. W 1920 r. przypadkowo pozna Denkego znany
wrocawski dziaacz Niezalenej Socjaldemokratycznej Partii Niemiec Max
Gruschwitz. Na amach redagowanego przez siebie tygodnika politycznokulturalnego p.t. Die Tribune" wspomina w styczniu 1925 r., e po wiecu
politycznym w Zibicach z jego udziaem podszed do niego starszy
mczyzna, ktry zaproponowa mu nocleg. Kilku miejscowych robotnikw
podeszo do Gruschwitza i wyrazio zdziwienie, e w zebraniu politycznym
wzi udzia stary Denke". Przypuszczano, i szuka on partnera, gdy
uwaany by za pedaa" (warmer Bruder). Na swoje szczcie wrocawski
dziaacz polityczny z oferty Karla Denkego nie skorzysta4.
3

Frankenstein-Mnsterberger Zeitung", nr 1, 1 I 1925; Breslauer Gerichts-Zeitung,

nr 1, 4 I 1925; F. K. K a u 1, Es knistert im Geblk. Der Pitaval der Weimarer Republik, t. 3,
Berlin 1962, s. 16-17.
4
Die Tribune", nr 1, 1925 (pismo ukazywao si bez podawania dat dziennych i miesicznych),
artyku M. G r u s c h w i t z a Wie ich den Mnsterberge Kannibalen kennen lernte.

201
Wspmieszkacy uwaali go jednak za czowieka dobrotliwego, gdy
udziela wsparcia bezdomnym i ebrakom. Niektrym z nich zapewnia nawet nocleg. Denke, porzdny mieszczanin, nie mia wic trudnoci w uzyskaniu od wadz pozwolenia na handel domokrny. Zajmowa si sprzeda
skrzanych paskw, szelek i sznurowade5. Handlowa ponadto misem i
kociami. Dodatkowy dochd zapewniay mu plony z ogrodu. Uzyska nawet
przydomek rabarbarowego krla" (Rhabarberknig).
W sobot 20 grudnia 1924 r. do Zibic przyby bezrobotny czeladnik
stolarski Vincenz Olivier6. Noc spdzi w schronisku Herberge zur Heimat.
W dniu nastpnym, aby zdoby pienidze zacz ebra po domach. W swej
wdrwce trafi take na ul. Stawow nr 10. Od ony nauczyciela otrzyma
datek w wysokoci 20 fenigw. Lokator ssiedniego mieszkania Karl Denke
zaprosi go do siebie i obieca 20 fenigw za napisanie listu do brata. Kiedy
Olivier usysza dyktowane sowa listu Adolf, ty tusty bebechu" (Adolf du
dicker Wanst) rozemia si i odwrci gow. Poruszenie uratowao mu
ycie, gdy w tym momencie Denke zada mu cios cik, zaostrzon
motyk7. Olivier rozpaczliwie zacz walczy o ycie. Z trudem udao mu si
wyrwa bro z rk napastnika i otworzy drzwi wejciowe. Jego gone
woanie o pomoc usyszao dwch synw ssiadki, a take nauczyciel,
ktremu Olivier przekaza zakrwawion motyk. Denke za krzycza, e
wczga mia zamiar go obrabowa.
Okoo godziny 1300 Olivier zgosi si na posterunek policji w Zibicach
i opowiedzia o napaci Denkego. Policjanci sceptycznie odnieli si do
zgoszonej skargi, gdy porzdny wspobywatel zosta oskarony przez
wczg. Komisarz policji mia wrcz owiadczy: Karl Denke i mord, to
jest naprawd mieszne"8. Dlatego te niedosz ofiar zatrzymano i
osadzono w celi wiziennej. Udzielono mu jednak pomocy medycznej, a
lekarz potwierdzi, e Olivier odnis powane obraenia. Policja
zdecydowaa si wic na zatrzymanie Denkego. Przesuchano rwnie jego
ssiadw Voigta i Gabriela. Doprowadzony na posterunek Karl Denke
tumaczy, i zaatakowa Oliviera, gdy ten po otrzymaniu jamuny
prbowa go okra. Do wyjanienia sprawy policja postanowia zamkn go
5

Archiv fr Kriminologie", Bd. 95 1934, s. 8-30; artyku dyrektora kryminalnego Polkego (brak
imienia) p.t. Der Massenmrder Denke und der Fall Trautmann.
6
Vinzent Olivier ur. 8 II 1883 w Strzelinie. Wedug Polkego, ibid Olivier by robotnikiem
kamieniarskim.
7
Mnsterberger Zeitung", nr 138, 28 XII 1924; Frankenstein-Mnsterberger Zeitung",
nr 1, 1 I 1925; Archiv fr Kriminologie", nr 1, 1 I 1925.
8
F. B i a y, KPD okrgu lskiego 1919-1933, s.123, [w:] Klasa robotnicza na lsku,t. 3,
Opole 1977. Autor ten po raz pierwszy w historiografii lskiej pisa o K. Denke.

202
w celi. Kiedy o godzinie 2130 sierant Palke zajrza do aresztu znalaz
Denkego martwego. Powiesi si na ptli zrobionej z chusteczki do nosa.
W poniedziaek 22 grudnia w godzinach rannych Olivier zosta przesuchany.
Policja przekazaa nastpnie Oliviera sdziemu, przy czym nie jako ofiar lub
wiadka, ale podejrzanego o ebractwo i wczgostwo. Proces jego odby
si w dniu 15 stycznia 1925 r. Sdzia na mocy obowizujcego w republice
weimarskiej kodeksu karnego ( 361, artyku 3 i 4) skaza go na 10 dni
pozbawienia wolnoci9.
W dniu 22 grudnia 1924 r. krewni Denkego wystpili do wadz o
wydanie zwok samobjcy i zezwolenie na pogrzeb. Dopiero po tym fakcie w
rod 24 tego miesica policja udaa si na ulic Stawow 10. Celem jej
byo nie przeprowadzenie rewizji, lecz zabezpieczenie mienia. Wtedy to
wanie dokonane zostao makabryczne odkrycie. W mieszkaniu i szopie
znaleziono liczne naczynia z peklowanym misem. Odkryto te aparat do
produkcji myda, obok ktrego leay przygotowane do obrbki ludzkie
koci. Na jednej ze cian wisiay tuziny paskw, szelek i sznurowade z
ludzkiej skry. Znaleziono take kolekcj ludzkich zbw w iloci 420 sztuk.
W szafie znajdoway si rnorodne, w czci zakrwawione ubrania. Na
parapecie i stole leay dokumenty na nastpujce nazwiska:
- Hermann Mller - karta zwolnienia z wizienia w Zielonej Grze
- Johann Thomalla - wypis ze szpitala w Strzelcach Opolskich
- Karl Seidel - kwity
- Kaspar Hubalek - kwity
- Adolf Salisch - cukiernik, ksieczka wydana przez katolicki zwizek
rzemielniczy"10.
Znalezione zapeklowane miso przekazane zostao do laboratorium kryminalistyki we Wrocawiu. Badania przeprowadzone przez chemikw sdowych potwierdziy, e byo ono ludzkie i pochodzio od trzech rnych
osb"11.
Zdoano zidentyfikowa 20 ofiar masowego mordercy. Byli nimi:
- Heinrich Bruchmann, stolarz
- Franz Neiss, robotnik na dniwki
- Johann Klose, krawiec
- Robert Lorenz, rzenik
- Ewald Knig, krawiec
9

Frankenstein-Mnsterberger Zeitung", nr 13, 17 I 1925.

Frankenstein-Mnsterberger Zeitung", nr 1, 1 I 1925. Nazwisko Johanna Thomalli nie
figurowao pniejszej oficjalnej licie ofiar Denkego.
11
Frankenstein-Mnsterberger Zeitung", nr 301, 28 XII 1924; nr 302, 30 XII 1924.
10

203
- Paul Lux, robotnik
- Johann Grger, krawiec
- Emil Exner, rolnik
- Josef Nierlich, tkacz
- Hermann Mller, lusarz
- Oskar Heinzel, robotnik
- Julius Busch, piekarz
- Wilhelm Rathmann, robotnik
- Karl Becker, malarz
- Hermann Kuschinke, ogrodnik
- Adolf Salisch, cukiernik
- Karl Seidel, rolnik
- Friedrich Lazina, piekarz
- Max Heidenreich, kowal
- Kaspar Hubalek, robotnik12.
Lista ofiar Denkego bya jednak znacznie dusza. Liczb ich ocenia si
na okoo 40 osb. Wrd zamordowanych miay si rwnie znajdowa kobiety. Ofiary rekrutoway si z grup najuboszych: bezdomnych, wczgw
i ebrakw.
Rzecz charakterystyczna, pierwsze gazetowe relacje donosiy, e ssiedzi
Denkego nic nie podejrzewali. Rodzina Gabrielw, mieszkajca nad nim, syszaa nocami co prawda odgosy piowania i rbania, widziaa te jak Denke
wylewa zakrwawion wod. Czonkowie rodziny przypuszczali jednak, e
zabija on psy i handluje ich misem, zauwayli bowiem wiszce psie skry.
W pniejszych artykuach prasowych pojawiy si podane przez ssiadw
informacje o rozmowach przeprowadzonych dwa lata wczeniej z rannym
ebrakiem, ktry stwierdzi, i zosta zaatakowany przez Denkego. Nie
zgosi jednak tego policji, gdy ba si osawionego 361 dotyczcego wczgostwa.
Karl Denke pochowany zosta 31 grudnia 1924 r. o godzinie 630 rano w
asycie policji w nie oznakowanym grobie w kcie cmentarza. Dziennikarz
zibickiej gazety wyrazi z tego powodu oburzenie dowodzc, e pochwek
takiej bestii" zbezczeci miejsce wiecznego spoczynku porzdnych
obywateli13.
W 1928 r. pole, ogrd i szop przy ulicy Stawowej nr 10 miasto, do ktrego naleaa ta posesja, wydzierawio mieszkacowi Zibic Ratzky'emu.
Informacji o losach domu nie podano14.
12

Schlesische Zeitung", nr 30,19 I 1925.

Mnsterberger Zeitung", nr 139, 31 XII 1924.
14
Mnsterberger Zeitung", nr 43, 14 IV 1928.
13

204
Opini publiczn najbardziej zbulwersowaa informacja, i Karl Denke
na wrocawskich targowiskach handlowa peklowan wieprzowin bez skry". W koach poktnych handlarzy znany by pod mianem Ojczulek Denke" (Vatel Denke). Jako dostarczyciela taniego misa znali go take wrocawianie. Kiedy sprawa zibickiego kanibala wysza na jaw zapanowaa, jak
donosia prasa, epidemia nerwowych chorb odkowych". Zakady masarskie i rzenicy zanotowali znaczny spadek obrotw, a konsumpcja wyrobw
misnych ulega powanemu zmniejszeniu. Nastrojw nie uspokoiy oficjalne
zapewnienia przeoonego stowarzyszenia sprzedawcw misa (Interessenverband der Landfleischer), e sprzeda ludzkiego misa byaby niemoliwa
z powodu czstych i ostrych kontroli policyjnych przeprowa-dzanych wrd
poktnych handlarzy15.
Relacje prasowe o zibickim masowym mordercy byy wstrzemiliwe.
Zostay te szybko wyciszone. Na amach lewicowych gazet dowodzono, i
wadze rzdowe robiy wszystko, aby sprawa Denkego posza w zapomnienie. Dugoletni bezkarno potwora z Zibic" prasa krytyczna wobec wadz
tumaczya indolencj policji, ktra zajmowaa si tylko sprawami politycznymi, rozbijaniem ruchu zwizkowego i ledzeniem dziaaczy komunistycznych"16.
Podkreli naley, e od pocztku XX w. na terenie Niemiec ujawniono
ca seri zabjstw dokonywanych przez seryjnych zabjcw. Wspomnie
naley zwaszcza Friedricha Haarmanna, zwanego rzenikiem z Hanoweru".
Ten informator policji i homoseksualista zamordowa okoo 50 modych ludzi, ktrych miso rwnie sprzedawa na okolicznych targach. Proces jego
rozpocz si 4 grudnia 1924 r., a w 1926 r. zosta city. Kolejnym masowym morderc, zdemaskowanym take w 1924 r. by urzdnik bankowy Fritz
Angerstein, zabi prawdopodobnie 7 osb. W 1925 r. zosta skazany na
mier. Najbardziej znanym zbrodniarzem by Peter Krten okrelany
mianem Wampira z Dsseldorfu". Uznano go winnym 9 mordw i 7 prb
zabjstwa.
Podczas ledztwa twierdzi, e pi krew swoich ofiar. Krten zosta city
w lipcu 1931 r.17
Seria makabrycznych zbrodni popenianych przez masowych mordercw
w Niemczech przez pierwsze trzy dziesiciolecia bya ewenementem na skal
europejsk. Niemniej jednak Karl Denke w tym niechlubnym gronie
zbrodniarzy zajmuje czoowe miejsce. Zdziwienie moe budzi fakt, e ten
15

Mnsterberger Zeitung", nr 11, 15 I 1925.

Schlesische Bergwacht", nr 232, 5 X 1925; Volkswacht", nr 8, 11 IV 1931; F. B i a y,
op.cit., s.123.
17
Volkswacht", nr 84, 11 IV 1931; R. R e o u v e n, Sownik zabjcw, Warszawa 1992,
passim.
16

205

Pokj, w ktrym K. Denke mordowa

masowy morderca i kanibal, ktrego makabryczne zbrodnie wstrzsny na

przeomie lat 1924/1925 niemieck opini publiczn, zosta cakowicie
zapomniany. Przykadowo do zbrodni Petera Krtena nawizywa m. in.
gony film Fritza Langa zatytuowany Morderca (w Niemczech wywietlany
p.t. M albo Mrder unter uns) z 1931 r.18 Denke nie zosta take odnotowany
w licznych pitavalach i leksykonach zabjcw.

CASUS DENKE. A SERIES MURDERER AND CANIBAL FROM ZIBICE

IN THE LIGHT OF THE LOCAL PRESS
Summary
This paper characterizes the cultural life of Ziembice (Munsterberg till 1945) in the
between-war period, presenting against this background, a well-known case of Karl Denke (1870
- 1924). The source of knowledge concerning this case are the articles in 'Munsterberger
Zeitung'. In this light, Denke who was known to be a peaceful and respected citizen of Zibice
appeared to be a series murderer (20 victims were identified) and a canibal trading human flesh
as 'salted pork without skin'. Initially widely discussed, the case was soon silenced. It should be
viewed against the background of numerous murders which took place in Hannower and
Dusseldorf in that time. The series of appaling homicide in the first three decades of the 20th
century was peculiary high and was a herald of coming Hitler's manslauhter.

18

J. T o e p 1 i t z, Historia sztuki filmowej, t. 3, 1928-1933, Warszawa 1959, s. 239.

Karl Denke w trumnie

Dom Karla Denkego

Szopa w ktrej K. Denke przechowywa miso, koci i odzie pomordowanych

Kolekcja zbw ofiar K. Denkego

Ilustracje reprodukowane z: Archiv fr Kriminologie", Bd. 95 1934