Democracy Book

tkj]t,pÐitj×U ø gek.·dkjpÐnjaeK>cjar.
mNihjp:Y;Õcjmnj
v,gLÕ ikjgL.Yp ÐÕinjT½,
lànjepwj
dImwjker|zI
kNpjdutiy
dImwjker|zI
D M OC RA CY
E
v,gLÕikgj L.YpÕÐ inT
j ½, ø lànjepwj
elMc jl ik ja up j
kNppj Tm (alnjpTm)
gitwu Hj ø k¸Õni j´ qkÒr.zj;Õcj 1362
gitunwjewnjb.´ qkÒr.zjKertj (2000)
kNppj Tm (alnjdt u iy)

gitmu .j ø fwjrgiunj´ qkÒr.zj;Õcj 1370
giteu ffwjw>rI´ qkÒr.zjKertj 2009
lMih j a up j
(2000) aupj
v,mpiuc j| pIt mjl ik j

g[.enwj ¤¤eKtjpOuõõ
tkj] t,pÐit j× U
asIaznjqLÕcjlv.tj´ gek.·dkjpÐnj
aeK>cjar.mNihjp:;UY Õcjmnj
gl.njbknj ×Ueawjdt
I .g[.enwj¤¤eKtjpõOu õ
likj $aj g Hj dHj likj kNp j dI m wjker|zI kN pj d u ti ymdH j râ li kj kN p jp Tmet· si u pj a .qek·tY
v,mlCtdj mI wjker|zt I ajtuY /it u ej Tkj}kÕki j kLÕh
i k
j LÕcjper.dImwjker|zeI $.cjesHsj t iu rj â likk j Npjdtu yi $ajgjH
pãlwjaKnj/>aKnjrâ likjkNpjpTmgHj p>lupjqÒÕtj(1) kEu qÒÕtj(2) tYu siupjaKnj(7)râ kNpjdutiy$ajwW·
×W·m·cjaKnj(8) kEu aKnj(9) p>lupjqÒÕtj(3) er.cjâ
ap:aY Knj(8)gHj hit u ×j gU \mcjpercj;Õck
j .W njtNh\j K.tYu etMcdj mI wjker|zI tNh\j K.a.tNhh j gj jH pãpY>kl
uE wjrâ
xpm.lv.tjm Nihjtaj mikjg W·d kjp tnj BwmN ihjqÒÕtj kS·cj tYu rYek.nj m[êensj´ qEue yHY elsjtaj
qucjes.YnYpr.njtYu dkjptnjgHj hW·d,gNpjtYu nkEugL·cjtro dImwjker|zIgHj ptwj$.k:ÕipjkEutiucjpÒo qEueyHYelsjmà,
eqN.tjqeEu yHodImwjker|zI m·kjkÕL cjrâ ;ÕcjmedàtjeqN.tj$ajmà, zM.pjmNihh j ·hW ugJ , qiukjw>tjektjak·kj]qnj
tM·kL·tupjpjtYu gW·]qnjgHj dkjKN·Rucj´ spjkeEu k.nj;ÕcjkW.njtaj qucjes.YmpÐ·kEu B.ebÐ.njlikj RucjgxÕYtajtYu
ek.nj;ÕcjkW.njtaj lupjrpjspjmà, qkÒÕcCÕhjgHj gW·qucjes.Yfaiutjrâ mpÐ·roq.jwW· edqpetMcjkEugkUmà,
dImwjker|zIek.njgkU m·kjkLÕcjaiutrj â
p:YaKnj(9)gHj loT½,lwj hiutj×UbJu\pcjdkjptnj alEa u qIht W· pu t j uY etMcdj mI wjker|zIelwj tNhja.kJru â
xpm. ek.njqq Eu Iey[ey[njdImwjker|zImà, qWkj;Õcjek.njgkU mNÕ·tbo WYmgLÕicjtaj gW·edàtjkJuelwj p!ipkÉ;Õcj
bJulEupeq.cjm.nj p!ipkÉ;Õcjq.jluE peq.cjhW·m.njgHj TM·kjT½,lwjrâ
tcjncjmptiunjT,½ lwj p:Ylk i j$ajgjH tcjlÕC EhW·d,gNpjkuE pUgl Eu CÕEm.nje$.wj muhut i jer.mà, dImwjker|zImà,gHj
dHjar.kinu jgsiuth j eW· qcj bWYmbbWk Y uE g\mcjv.$jk.lpWpI ÕW ci t j uY |p·cl
j .H a Y .m·ct j hN h j rj â bJl u duE jdH jH likjkNpj$ajelwj
dHjlikjkNpjqziucj qWkjv,w>qn. lCtjw>ddImwjker|zImWYe$.wjgHjelwj esHjlwjsiutjrâ
hi utj g H jr li kj kN p j$aj g Hj e lwj si u pj a .p:Y tY v,mbH j li kj g kU m nj taj bJu li kjkN p j pTmet·tY u
ywjrv,tajkLÕh i ej ktj pRUdmI wjker|zmI ,à pOt u ajepcjst u i ´j aitu tj ÕM h
i sj t ui rj â p:lY k i kj pN $j aj pRUdmI wjker|zt I aj
nkEuaË.p>em.kÉ percj;ÕcjkW.njmWY K[êznjlwjheW· qcj´ aË.ekNhjDm?t.mWYehcj K[êznjlwjtYu ebLtjmH.r.×W·mà,
qL,duhjviaoâ
bWYmaYprY
eawjdIt.â
m.tik.
qkutj (3)
petMcjdImwjker|zIgmLÕicj
pRUp r.gmL Õ ic j mukjlikj
aKnj (8) dIm wjker|zIt· d,ducjp etMcjlwj nlv.tjp ercj;ÕcjgmL Õ icj

eltjbrodImwjker|zIíííííííííííííííííííííí (11)
qB.ww>deltjbroíííííííííííííííííííííí (11)
qBoDwjeltjbrodImwjker|zIíííííííííííííííííí (12)
eltjbrodImwjker|zI eku.· ekN.tjwcjíííííííííííííí (14)
dImwjker|zIv,;Õcjííííííííííííííííííííííí (15)
qB.ww>dek.njm[êensjíííííííííííííííííííí (15)
qBoDwjdmI wjker|zIv,;Õcjíííííííííííííííííííí (16)
dImwjker|zIv,;ÕcjkueE kN.tjwcjíííííííííííííííííí (17)
qEueyHdY Imwjker|zIííííííííííííííííííííííí (18)
qB.wqEeu yHYdmI wjker|zIíííííííííííííííííííí (18)
lv.tjdImwjker|zIew>h.mNihj spjku|p·cl
j .H gY \mcjkS·cjmh
Ni jíííííí (20)
dImwjker|zgI ,L tittiyííííííííííííííííííííí (22)
dImwjker|zIek.njgkUíííííííííííííííííííííí (23)
aKnj (9) ar.etMcjd Im wjker|zI nkE ud kjp Ðnja lEua qIg mL Õ icj
p>lmI .njíííííííííííííííííííííííííííí (26)
qBcjRmuY .YtNhjhjíííííííííííííííííííííííí (26)
qÒÕipjqÒ;Õcjííííííííííííííííííííííííííí (26)
zemN.jgek.·alEuaqIíííííííííííííííííííííí (27)
eb.jgW·awEukEu eb.j|pÕicbj k.njíííííííííííííííííííí (27)
p>lmI .njdImwjker|zIííííííííííííííííííííííí (27)
k@mp>lupj p:Yp>lIm.njmWYgmLÕicí j íííííííííííííííííí (27)
dkjptnjalEuaqIííííííííííííííííííííííí (28)
gl.njhW·mWYkuDwjpetHj eku.· pWmplJuekL·p>lmI .njííííííííííí (29)
etMcjg$ u jsr.Y p>lIm.njdImwjker|zIgmLÕicjííííííííííííííí (30)
dImwjker|zIqmtpLtroíííííííííííííííííííííí (31)
dkjKa N· lEuaqIííííííííííííííííííííííííí (33)
qBcjRsuY pHj Ðnjqmtíííííííííííííííííííííííí (33)
awEq u mtgmLÕci í j íííííííííííííííííííííííí (35)
etMcwj ieqqdImwjker|zIqmtpLtrogmLÕci jííííííííííííííí (35)
tcjKuh i jeku.· tcjeS.tjey.cj lÐêp>lIm.njdImwjker|zIeku.·
dImwjker|zpI t L roííííííííííííííííííííííííí(36)
dImwjker|zq I mtpLtromWYdkutmj dWY koííííííííííííííííí (38)
pWmdkjptnjalEa u qIíííííííííííííííííííííí (39)
awEua.$.qmtgmLÕicí j ííííííííííííííííííííí (39)
ek.njquq E IereyHnjdImwjker|zIíííííííííííííííííí (40)
pWk
· aj DipP>yej k.njqEuqeI reyHnjdmI wjker|zIíííííííííííííí (41)
dkjptnjgek.·alEuaqIp·cej k.·ííííííííííííííííí (42)
awEubIdwjK>v,K>aYíííííííííííííííííííííííí (43)
pWmpsN,bNtbj t ½ íj íííííííííííííííííííííííí (44)
m.tik.
pRUp r.gmL Õ ic j mukjlikj

percjkuqv Eu , v,fnjvc· gj W·qLÕcjíííííííííííííííííí (44)
ak.Yar.eTkjkEu d,edàtej k.njqEuqIereyHnjdImwjker|zIíííííí (46)
(k) tcjTicdj wjawEuercjqÒ·íííííííííííííííí (46)
(K) eqN.tjeb.jgliucjíííííííííííííííííí (47)
(g) lMihjeku.· dkjptnjgek.·k@pãgmLÕicjííííííííí (47)
(G) ar.mtNhj\K. hiutj×t U ;i .jeku.· mUefwjderwjíííííí (48)
ar.hW·Kiuhej k.njqq Eu eI reyHnjdImwjker|zIgmLÕicí
j ííííííííííí (48)
;Õcjmedàtjek.njqq Eu eI reyHnjdmI wjker|zIgmLÕicj íííííííííííí (49)
____________________________________________
qkutj(3)
Part (3)
dImwjker|zIhJugHj
Democracy Is
dImwjker|zI
10
Democracy
aKnj (8)
dImwjk er|zIt aj d,ducjetMcjlwj nlv.tjpercj;Õcjg mLÕicj

(Demcracycies Clasified by Political Ideologies)
eqN . tj p ercj ; Õcj m W Y m W Y g H j sE u k E u b N t j b /i u tj m W Y m W Y nkE u lv.tj p ercj ; Õcj taj fnj b si u p j kE u er.cj g H j qM . lC tj
percj ;ÕcjlCÕ Etaj pãpY >hJ ug,toau itj râ hJu mWYn YpL njm à, eqN .tj percj;Õcjtajg Hj d,du cjqucj es.Y$.kEu lv.tjqM.
percj ; Õcj tajr â eqN . tj d I m wj ker|zI elwj d,du c j a .kJ u r â aKi c j k.leqN . tj p ercj kcj d I m wj ker|zI s ktE u d H j
p: Y g ek.· m N i h jtaj g H j /i u n j r aKic j p i u c j \K.×W · kJ uelwj ekWtj d I m wj ker|zI medà tj m · c jp sË Õ pP n jtaj g H j ekL · qN c j a.qN . ·
gLÕicjkEubWwjkL·tYu siupj (18) bWwjkL·gHj lv.tjp·kjmtj (Englishtenment) sm·kjkLÕcj p:Y;ÕcjyUer.pjkEu aemrik.nj
qMw jk[.gH jtY u qziu cj Ki uc j gL Õi cj kL Õcj râ lv.tj p· kjm tj $aj m· kj titjkLÕ cj gH j fnj bdHj kL Õ cj kE u percjtwjesN hj ezN. j
\pcjeqtj (1789) et· kE u likjlel.cjtr, bL, /,aemri k.nj (1776) tajelwj hJu m.nj râ percj twj
esNh jezN. j\pcj eqtj$ aj gHj dHj Ruc js kjlv.tjp ercj ;Õcjer.cjg Hj v,lC tjp ercj; Õcjtaj g· cjh Ju epcjc jr â lv.tj
percj ;Õcjg Hj sm·kjg twj kL Õcj p:Y p ercj twj esNh j ezN. j\pcj eqtj kEu percjtwj esN hj aemri k.njtaj râ v· cj r og Hj kJ u
qBoDrjdIm wjker|zI medàtjm ·cjp:Yk.lpsËÕpPn j$ajgHjelwj T·MkjT½,kEu KiucjcjkLÕikjkj m.njkLÕcjaiutjrâ
bWYq.mvmà, dImwjker|zIgHj dHjSeqN.tjpkcjrcjmWYehcjer.cj /iunjhJukJuelwj eqN.tjpercjlEudHjdHj d,ktEudHj
kLÕcj ×Ulv.tjpercj;ÕcjmWYmWY hW·eqcjetHj ddHjmSkjspjkEumWYmWYtWÕErâ aKicjeqN.tjpkcjrcj dImwjker|zIm·kjgtwj
kLÕcj p:Ygek.·mNihjtajgHj dHjaKicjlv.tjpercj;Õcj bWYmgLÕicjktEudHjkLÕ cjrâ lv.tjtajqJufaiutjgHj dHjhiutjDzkjepL.pj
dImwjker|zI v·cjgW·p>lupjp:Ylpãzkurâ hiutjgHjr etMcjdImwjker|zI bWYmgLÕicj gW·SEuektj p:Ygek.·mNihjtajrâ
eltjbrod Im wjk er|zI (Liberal Democracy)
qB.ww>deltjb ro (The Nature of Liberalism)

w>deltj b ro q J u f ai u t j g H j /i u n j h W · l C t j kJ u e lwj tN h j n g· W d H j a T· kj a pcj pRU eltj b ro d I m wj k er|zI t Y u
qBo DwjqB.weltjb ro /iutj qziu cjgH j d,tJlwjeTkjer.cjâ
tL pv.lCÕ E taj h J u w>deltj bro g Hj dH jkL Õ cj lwj ×U (14) bW w jkL · p: Y ;Õcj yUer.pj g mLÕ i c j kE u (17) bW w jkL ·
p:Y;Õcjagál.njetajtYu dHj kL.×UpercjtwjesNhj\pcjeqtj$Jr â eltjbroa KicjgHj Skjspjm·cjkEu w>dek.njq.eb
eTpj (Conservatism) er.cj hJutoaiutjrâ Sg, eltjbroedàtjm·cjtCY$aj sdHjkLÕcj ×UpercjtwjesNhj\pcjeqtj
er.cj gHj tL pv.]kpjqJ ufaui tj duc jlwjtY aiu tjr â hiutjgH jr ywj rmi kjg W·lCtj pRUqziu cjqB.weltjbromà , pRU
ddHjwcjtwjesNh j \pcjeqtjgHjelwj /iutj}kÕikjtnj d,kLÕihjlwjeTkjer.cjâ muhiutjer.gHj w>deltjbro p:Yk.let·kEu
w>deltjbropsËÕpPnj$ajgHj dHjlv.tjqBoDrj tupjtupjer.cjâ p:Yk.l percjtwjesNhj\pcjeqtjkEu percjtwjesNhj
aemrik.njgHj yMÕmà, w>deltjbrogHj hW·mWY$Jrâ ×W·Slv.tjeltjbroehcjrâ squcjes.Yew>h.$aj p:Y;Õcjqpinj
kL.aiutjgHj dHjp:YqkÒr.zj (1812) tYu (1840) gHj edàtjkLÕcjlwj lHYlHYl,l,râ
eltjbrogHj (Liberal) hJugHj dHjkWpjmNihjmWYrâ kWpjmNihjar.$ajgHj ektjskWpjmNihjsmL, (Free man) râ
wcjBwek.njmNihj gL,kwjpOu$ajgHj ×W·kLÕcjkEu k¦·cjmNihj piucj;ikjpiucjpLkj ek.nj;ikjtLti;ikjtajgHj dHjhiutjbm·kjpÐÕinjkEu
tkj]t,×Ugek.·dkjpnÐ jaeK>cjar.mNihjpY;: Õcjmnj

11
dImwjker|zI
kW pjm Nih jsmL,tajr â kWpj mNih jsmL,hJum à,gHj dHj miN hjtLti pedqr,mWY elwjhW ·eqcj´ gek.·ek.nj;i kjp Lkj elwjhW ·eqcj
dHjmNihjpercjpiunj\dpjKiuhj dHjmNi hjmNÕ·kEuv.$jpv. pãpY>Kiuhjper·elpjmWYrâ p:Yk.lpercjtwjesNhjezN.j \pcjeqtjgHjmà,
p:Y;Õcj\pcjeqtjgHj ywj/iutjkN.tj ×W·kWpjmNihj (3) kWpjrâ
(1) gek.·pedqr,etN. wjqMic j´
(2) gek.·mNihjsmL,
(3) mNihjd,ducj;ÕE;Õikj v·cjro;ikjpLkj mdHjrâ
kWpjmNihjsmL,$ajgHj dHjkWpjmNihj bm·kjpÐÕinjlv.tj |p·cjlH.YekL·´ eqN.tjpedqr, det.wjetN.wjqMicjtaj
md,gNpjtYu dkjpÐnjgek.·mNihj aeK>cjpercjqL,pW, aeK>cjpercjpiunj\dpjqL,pW, mWYrâ SgHjqM,hW·k v,tajgHj qJusW·cCÕhjm,
lÐêaeK>cj percjp iu nj \dpj qL, pW ,mà, aeK>cja K[êhJu tW · bW Y mqL, pW ,´ aeK>cjeRH jeqH jB .q. bW Ym qL ,pW, ´ aeK>cj petH j
percj;ÕcjkW.nj bWYmqL,pW,tajer.cjâ kWpjmNihj$ajgHj dHjgek.·sW·cCÕhjm, gu$jqikÉ.qL,pW, (The value of libery)
mWY râ t,pY>ekL · eqN .tjalE uaqI; ÕE;ÕikjtajtYu dkj pÐnjg ek.·a lEuaqI aeK>cjk·ku qEuzku zku fnjektjrâ
bm·kjpÐÕinj alEuaqIawEupiucj\K.tYu dkjpÐnjqMicjmekL.njatiucjeqN.wj´ mducjl[Õicj aeK>cjqL,pW, zM.pjmNihjtajgHjrâ
alEua qIr oq.j $aj gHj atiuc jalEuaqItajgH j ekL. njphW·g W·tYu d,ekL. nj atiu cjS ×¡ ek.nj; Õcjtajehcj râ
hiutjgHjr w>deltjbrogHj ;Õikjepcj kuagálkjqnj atiucjS×¡ bWYqMwjwW·râ
(k) sW·cCÕhjm, gu$jqikÉ.qL,pW, (The Velue of the Liberty) kJuâ
(K) dHjw>d ducjqziucjkuzM.pjmNihj (Individualism) kJuâ
(g) bm·kjpÐÕinjalEuaqI mpkcjrcj atiucjeqN.wjxped (Cnstitutional Goverment ) kJuâ
(G) eqN.tjpercjpiunj\dpjgHj atiucjpMikjS×¡gek.·mNihjgHj d,K[êDm·kj p·kjlwjkEugL·cjtYu d,titjbL, ×UkEualEuaqI
mTicjdwjer.cj (Free Economic System)
atiucjmT½,lwj lÐê$ajmà, kisËsW·cCÕhjm, gu$jqikÉ.qL,pW,gHj dHjaDiktiucjKI w>deltjbrotajrâ v,tLpv.
lv.tjeltjbrotajhJu aDiklv.tjeltjbrogHj ddHjpetHjesHjsiutj qBoqL,pW,râ agálÐê$ajgHj b¡b¡Y>kugu$j
qikÉ.qL ,pW,tYu ktEudH jkLÕcjrâ p:YkE ugek.·mNi hj sW ·cCÕhjm, gu$jqikÉ. qL,pW ,ehcj aeK>cjmpÐ· aeK>cj K[êT½ ,hJu tW·
bWY qL ,pW , aeK>cjp ercj p i un j \dpj bW Y qL , pW, aeK>cj dkj p Ðnj a lE u aqI pÒcjr cj ti u cj eqN. wj bW Ym qL ,pW ,m.njr â ew>h.r
eltjbrodImwjker|zIgHj petMcjkEuw>deltjbro mpetHjektj percjqL,pW, dImwjker|zItYu ktEudHjkLÕcjrâ
w>deltjbropLnjgHj w>deltjbroe}t· (Classical Lieralism) kEu w>deltjbrotMi ( Modern Liberalism)
titj dHj/>q.jpLnjrâ w>deltjbroe}t·hJugHj ktEudHjp:Yk.l aeG.|p·cjeqN.tj ×UeqN.tjpedqr, |p·cjbsiupjeqN.tjtLDngHj
rnj t M · t Y u Ku t j K o e ltj b ro e }t· r â eltj b ro e dà t j m · c j s E u k E u (19) bW w j kL · e lwj hJ u m .nj r â w>deltj b ro t i M g H j
rnj tM aj eltj b ro m ktE u d H j p: Y bW w j kL · elwj hJ u m .nj r â eltj b ro / >$ajg H j eltj b roe}t· g H j pqzi u c j ku lv.tj p U g E u
msiupjtNÕcjmWYlpãtajtYu ktEudHjrâ leS.wj percjqL,pW,hJugHj dHja.percjqL,pW, lPãplJugmLÕicjrâ w>deltjbrotMi$ajgHj
dH j w >dpqzi u c j ku w >demgL Õ i c j r â w>deltj b ro t M i $ aj g H j edà t j e kL . nj q W k j z M . pj m N i h j gW · q L , pW , tY u edà t j f nj
v· c j g ek.· m N i h j qu Jf ai u tj gW · dH j qhDwj ercjqkaj tY u dHj a eK>cj qL , pW , lpãpKi u hj elwj hJ u m .nj r â hJ u kL ,kL , mà ,
w>deltjbroe}t·g Hj ×W· qBomNi hjgW·}k·cjm CÕhj ×UkEuw>deltjb rotMi$ Jrâ
qBo D wj eltj b ro d I m wj k er|zI

(The Concept of Liberal Femocracy)
eltj brod Jmwjker|zIwW · gW ·SE uektj p:Y edqyUer.pj´ ;Õcjaemrik.njqM wj k[.´ awjqetl[.´ nyU|zI
l.njtajgHjrâ hJumWYnYpLnjmà, dHjeqN.tjdImwjker|zI ;ÕcjgL,tipTmtaj medàtjer.cjhJum.njrâ eltjbrodImwjker|zImà,gHj
dHjeqN.tjpkcjrcj atiucjS×¡ek.nj;Õcj (w>) /iutjv,ducjpkcjrcjtaj kEupkcjrcjehcj mdHjrâ alEuaqI;Õcjeltjbro
dImwjker|zImWYgHj biucjsEudN.kEu aeK>cjqL,pW,ek.nj;Õcjtajm.njehcj awEutnj]knjm.njer.cjâ muhiutjer.etHj alEu
aqIq.jgHjehcj ek.nj;ÕcjkW.njkEu aeK>cjpkcjrcj v,tajm.njrâ alEuaqI hW·ekL.njfEuqWkjek.nj;ÕcjtajgHj
p:Y k.lepY >RYum .YkJu ´ p:Yp ercjd Imwjker|zItNhjhjkJumà, ek.nj;Õcjtaj t,pY>ekL ·lMÕi njrâ hiutjg HjralEuaqIeltj
brodImwjker|zItajmà, kemL.njdHjgu$jfEu qWkjek.nj;ÕcjtajgHj sW·aDik gLÕicj×UkemL.nj percjalEuaqIv,$Jrâ
12
Democracy
;ÕcjeltjbrodImwjker|zItajmà, eqN.tjsiupjkEuRuYsHj percjkemL.njektj S×¡mNihjgmLÕicjgHj kEuk:ÕipjgLÕicjrâ muhiutjer.mà,
gW·pãpY>;ÕcjmWYm WY dImwjker|zIeztj hW·eztjgHjmà , d,qCIgLi pj nkEutcj qBcjRuYsHjm .Ytaj ekL. njkEuelMcj aKicj ×W·& hW·mWY
km?tIr uY sH jgmLÕ ic jkEu bJ uR uY sH jeqN. wj kE um .Ytaj bbW YD wj& hW ·b bW YD wjR uY sH jtYu ak.Y ar. kelcj papj awEutaj gH j lC tj
ektjbWYetMcjm.njrâ tcj$ajgHj K[êlwjp:Ylikjlel.cjtr, aeK>cjmNihjgL,kwj piudj (21) gHjer.cj gW·SEuektjrâ
;ÕcjdImwjker|zItajgHj p:Yk.laKicjqBcj RuYm.Ymà, dHjaKicjek.nj; Õcjtaj gW·aeK>cjRuYsHj piMkjS×¡v,taj
bWYmbL,/,râ hiutjgHjr elMcjaKicjmf.pjlwjgHj v·cjgW·ekL.njkEu qBcjRuYm.Ym.njgHj ×W·pMikjbWYetMcjrâ ar.kisËezN.j$ajgHj
;ÕcjeltjbrodImwjker|zItaj sEudN.fnjkEulwjgHj gW·SEuektjrâ spjkEuqBcjRuYm.Y$aj kisËezN.jmWYgHj dHjhiutjedàtjeqN.tj
m.Y eb.jgliucj eb.jpercj;ÕcjmlupjRuYm.Y p:YqBcjm.YtajgHj elMcjkemL.njeb.jzkugHj l,T½,ku ek.nj;Õcjtaj bWY
mqL,pW, v·cjkEuzku gW·zN,m.Yaiutjrâ v,tLm.YtajpLnjelwj mikjgW·dkjpÐnjalEuaqI myiukjegLcjgu$jfuEzku gLÕicjaiutjrâ
qBotaj$ajwW· p·kjT½,lwj p:YqBoDrj percjpiunj\dpjdImwjker|zIdWnj (1957) bWYmlHYl,râ qBoDrj$ajgmLÕicjgHj
ap:YeltjbrodImwjker|zI$aj bJuqBcjRuYm.YqL,pW,kuE eqN.tjeb.jgliucjSkjspjgHj TM·kjT½,lwjaiutjrâ ;Õcjeltj
bro d I m wj ker|zI taj g H j dkj p Ðnj a lE u a qI mekL . nj a ti u c j eqN . wj x pedehcj a i u tj r â ;Õcj eltj b ro d I m wj k er|zI
mN Õ · k E u eqN . tj b u J $ aj taj g H j eqN . wj x pedehcj a i u tj r â ;Õcj e ltj b ro d I m wj ker|zI mN Õ · kE u eqN . tj b J u $ aj t aj g H j
eqN.tj xpedtaj rpjTi cjqMicj tLtajm .njr â leS.wjmà , qMic jtLtajg Hj piud jezN.j piud jqM tj eqN. wjx pedtajg Hj
p·kjaDipP>yjt·cjDzkj$. lpãzku dHjselpjrâ ak.Yar.$ajgHj pdHjkEu percjky[.njDw>tjelpjrâ dHjkLÕcjbJu
$ajmà, qWkjgW·peq.cjmà, RucjbË.qLÕcjaiutj p:Y;ÕcjgHj d,peq.cjrâ RucjbË.kS·cjqLÕcj×UalEuaqI RucjbË.hW·d,m·cjqMwjtY
alE u aqIb J u$ ajg H j p: Y ;Õcjeltj bro dI m wj k|zIehcj × W· râ hi u tj gH j r ;Õcj eltj b ro d Im wjker|zI g Hj qziu c jeqN. wj x ped
Ki unj biu nj×U ;ÕcjtN hj$ JgH j gW ·SE uektjr â ;Õcj medà tjeltj bro dI mwjker|zIlMÕhj mpÐ· kEu ;Õcjaemri k.njgHj mà, xped
medàtjm·cjlMÕhjwW· Dzkjlwj×U (1789) etajrâ ;ÕcjeqW.tj\z.l.njgHj (1874)etaj´ ;Õcjagál.njgHj (1832)
etaj´ ;Õcj awj qetl[pL njelwj (1900) etaj mdH jrâ xpeds$ajgH j bW YmbW YkE u ak.Ya r. |p·cj lH. YpeÈwj
peltjehcj×W·râ gW·dziutjekL· ×UtmjsiupjdEuekN.tjgHj hW·mWY$Jrâ ;Õcjeqmj medàtjeqN.tjtLawEu mWYdkutjgHjmà, stmj×U
(1932) etajgHj sEukEusiupjlkjTkj alEuaqI ez{.njlipjfY> (1992) $aj pWÕicj (60) qN.·DwjgHj DzkjgW·eqN.wj
xped (14) sumj tYu»y[â DzkjtMitYuedàtj´ edàtjtYuplJu´ kelcjDzkjtMipLnjgHj ekL.njpm·cjaiutjrâ v·cjrogHjkJu´
;Õcjb M .gHj ×U skli g W· bL , /,´ (1948) tYu edàtjeqN. tj p >lIm .nj dI mwjker|zI gH j (1962) pN .njqJektj awEu tY u
eqN.tjxpedgHjlJua.râ tYupLnj (1974) gHj DzkjeqN.wjtMipLnj gW· (14) qN.·´ pN.njkelcjqIawEupLnjrâ eqN.wjxped
Kiucjbiunj ehcj dImwjker|zItnj]knjgHj ;Õcjeltjbrod Imwjker|zItaj petHj esHjsiutjtYu sW·cCÕhjm,aiutjrâ
aeK>cj pRui cjnwje\znjqL ,pW, gHj dHja DikpKiu cjkE u eltjbrodIm wjker|zI râ
eqN . tj p kcj r cj t N hj t aj g H j spj k E u a eK>cj a r. nwj e \znj $ aj g H j lC Õ E p i u c j \ K.tY u k E u a eK>cj
lCÕEkM.tjldEulwjaiutjrâ Sg, ;Õcjeltjbro dImwjker|zI gHjmà, qL,kEulwjaeK>cj kupRuicjnwje\znjtaj epcjcjaiutjrâ
;ÕcjtLa wEu taj mà, pRui cjn wje\znjtajg Hj dHj kep>tjpr,w>d eb.jv,taj dH jkep>tjT½cj pÐÕin j zkuv,tajehcj râ
ywj;Õcjeltjbro dImwjker|zIgHjmà, pRuicjnwje\znj$ajgHj dHjkep>tjqucjes.Y qWkjgW·lHYlv.tj mNihjmWYkEumWY qJukEudHjar.
pMikjhW·tupjgHj qWkjgW·pÐÕinjgl.nj ky[.njDw>tjv,qÒaj tYu ddHjddnjesL.·lv.tj esL.·aerwjercjqÒajmWYrâ p:Ygek.·mNihj
mNÕ·pMikjm ikjgW·|p·cj eltjbrodImwjker|zImà, d,kEuaeK>cjqL,pW, kup Ruicjnwje\znjtajehcjer.cjâ aeK>cjar.$ajgHj
qu c j es.Y ] k.nj n j m à , dH j a .percj qL , pW , lpãplJ u e lwj dH j m .nj r â ar.$aj g H j mW Y l su tj D wj |p· c j q L . Y $ .kE u
eltjbrodImwjker|zI bWYmtnj]knjmW Y hW·m.njrâ
“ Rucjb Ë. kS·c jqL Õ cj×Ua lEua qI Ruc jb Ë. hW·d,m·c jq Mw jtY alEua qIbJu$ ajg Hj
p: Y;Õcje ltjb rod Imwjk |zIehcj× W·râ hiutjg Hjr ;Õcje ltjb rod Imwjk er|zIg Hj
“
qziuc je qN .wjx ped Kiunjbiun j× U;ÕcjtN hj$JgHj gW·SEue ktjr â

13
dImwjker|zI
eltj b ro d I m wj k er|zI eku . · ekN . tj w cj
(Liberal Democracy and the end of History)
eltj b rod I m wjker|zI w W · p: Ylpãedq tiu kj yUer.pj di uh j p liu tj kE u qM wj k[.´ aemri kqM w j k[. eku . ·
awj q etl[.taj g H j a· c j z N , tnj to m · c j g H j v,gH j m W Y k J u t,pY >hW · m .nj r â kM i n j ; Õcj q E u b J eytj Tk,a.tY u b kj
aeltjbrodImwjker|zI \p,z,kLÕcja.yHkEu yUer.pjtajtYu ekN.tjtYmà, aiutjmWYgL,ti$ajgHj |p·cjqL.Ya.eqN.tj
eltjbrodImwjker|zIetajaiutjer.cjâ v,lCtj elMcjkemL.njaemrik.nj wHêKUy.m. (Francis Fukuyama)
hJu ddHjwcjekN.tjtY suipjkLÕcjer.cjâ v,etajK[êlwj p:Ylikj ¤¤ekN.tjwcjrh.õõ(The end of History 1989)
gH j t Y u p: Y el.kpercj g L . Y taj pãpY >qI kI L to a i u tj r â v· c j r o w U K U y.m. mhJ u g H j tcj qI kL I m N i h j taj qJ u f ai u t j g H j
eltjbrodImwjker|zI p:YgL,ti$aj dHjm.njhW·m.njgHj Skjspjm·cj tM.gliucjrâ
(1985) gH j p:Yek.nj m[êensj qEub eytjgH j peqkj pÐÕi nj mIeKyjg wjb .K[pj (Mikhail Gorbachev) nddHj
v,au p j k .n.n.tY u ;Õcj e k.nj m [êensj kM i n j ; Õcj q E u b I e ytj k E u ;Õcj e k.nj m [êensj a.yH y U e r.pj t aj
|p·cjlH.YtNhj\K.kLÕcjrâ hiutjmH.znjtaj kliukjkmEu T½,S×¡tYu eqN.tjtLawEumWYeb.j ek.njm[êensjgHj (1989&90)
gHj p: Ya.yHyUer.pjtaj t,pY>m.njkLÕcjtYu \K.hW·lajgHjehcj kMinj;ÕcjqEu bIeytjgHj aupjekL·lwj niguJrâ dN .YalEu
aqItLawEutaj m\phjdtu·esHjgHj aluEaqI eltjbrodImwjker|zI gZajkLÕcjdN.YgHjaiutjrâ v·cjrogHjkJu p:Ya.frik
etajelwj mrpjlwjk:ÕipjqÒÕipjek.njgertj ek.njgkUa.frik qN.·zmLÕicjgHj bl,kEukJu´ ;Õcja.yHtaj lCÕEpLnj
nkEua k.Yar.percj;ÕcjtYu ptwj$.k:Õip j lpãeltjb rodImwjker|zIer.cjg Hj wHêKUy.m. pãpY>T½ ,kEurâ ap: Y;Õcj
m|p·cjqL.Ym·cjtajgHj mNihjkS·cjmNÕ·pv.taj a.tjmikjkLÕcj aeK>cjTM·kjT½, bWYmqL,pW,tYu ×UgHjpLnj a.tjmikjkLÕcj
aeK>cj lu p j | pÕi c j p k.nj percj ; Õcj d I m wj ker|zI taj a i u tj r â r· c j a .lpãpercj p i u n j \dpj p L n j elwj p: Y ; Õcj g ek.· m N i h j
kWtjskjkWtjtY mezN.jem.wjm·cjekW·ekW·tajgHj
×UkE ueqN. tj p ercjp i un j \dpj bhE ur pjz u kj g Hj dH ja .v· c jqW pj lP · mW Y tY u
a.tjmikjkLÕcj percjpiunj\dpjgetHjf[.tajgHj d,×W·ap:YtYv,a.tj
mikj taj ehcj r â tcjs $ajqJ u fai utj g Hj dHj hi u tjp twjk: Õ ip j
eltjbrodIm wjker|zI er.cjgH j wH êKUy.m. pVu cjT½ ,toa iutj râ
gl.nj w U K U y .m.mhJ u ddH j ; Õcj g ek.· g L , ti d u t i y
;Õcjek.njm[êentj yUer.pjbM·kjtajkEu kMinj;ÕcjqEubI eytjtajgHj
eltj b ro d I m wj k er|zI t aj ektj ekL · d N . Y r gH j qu e tqI lC Õ E
duc jtYkJuelwj v,lCÕEg Hj hJ upãpY>m·c j lpãgt,aiutjr â xpm.ø
kM i n j ; Õcj qE u b I eytj g H j w>dek.nj m [êentj \phj d tu · esHj kJ u elwj
;Õcj qm? t (15) ;Õcj m· kj t i t j kL Õ cj g H j ywj r r· c j m à , ddH j r v,mN Õ · w >dek.nj g kU a p: Y k M in j ; Õcj q Eu b I eytj
eltjbrodImwjker|zI a·cjzN,hW·eqcj w>dek.njgkU (Nation-
alism) ehcj kligW·zmN, hJutoaiutjrâ
lCÕEgHjhJu lv.tjwUKUm.y.mWYDwj eqHjlÐêti$ajgHj gek.·mNihjgL,ti$aj ×W·tJukLÕJDliucj$ajgHj dHjm.njvih.gHj
qM.njkLÕcjauitjrâ lMihjmNihjlÐêgL,ti$aj pisW·/iutjmWYsW·gHj dHjmuqel.njtYu pqziucjkEu w>dducjqziucj B.q.eaQl.nj
m}k· cjmCÑhj (Fundomentalism) tajgHj eltjbrodImwj kerqI e/tjlupjm.njvih.gHj ×U#.njb l,rm[.cjbIb IqI
qM. njkLÕ cjwUK Uy.m.râ bJulEu wUKUy.m.qH jgHjm à, w>dducj qziuc jeaQl.mj$ajgHj dHjw>dDlJu gL,ti mWYm .njhW ·eqcj tYu
w>deltjbromWYehcj DluJgL,tim.njrâ mWYtCYhW·eqcj mWYtCYmà, eltjbromwjdImwjker|zI siupja.p:Ygek.·mNihj muQel.nj
taje$.cjg Hj v,etajqHj$ .lwj râ
v· cjr opN .nj g· kjtYua .kJ u lÐêgL,tielwj qBcja .tj mikjaeK>cjdI mwjer|zI gHj ktEud HjkLÕcj lÐêgL, ti$ aj
zM.pjpjdN.YgHj gW·SEuektjrâ Sg, v,gL,titajqJufaiutj ma.tjm·cjdImwjker|zIgHj ptwjk:ÕipjkEu eltjbrodImwjker|zI
faiutjer.cjgHj hJuhW·m.njrâ muhuitjer.mà, ;ÕcjedàtjdImwjker|zI lÐêgL,ti$aj lCÕEedàtjbkjm·cj dImwjker|zItNhjtaj
×W·m·cjrâ eltjbrodImwjker|zIgHj TpkjsN,dN.Y dImwjker|zItNhjtYu ekN.tjtY eqHjSeltjbrodImwjker|zIqM,m.njh.gHj
p:Yg ek.·mNih j mlupjepY>bÐÕi kj dImwj ker|zIz M.pj;Õcj tajehcj kEuqàÕtjqW.tjm.njrâ
14
Democracy
dIm wj k er|zIv ,;Õcj k W. nj (Peoles Democracy)
dI m wj ker|zI v,;Õcj kW . nj w W · dH j d I m wj ker|zI qÒÕ\dpj (Proletarian Democracy) tu Y ew>h.$aj g H j
dHjeqN.tjpkcjrcj;Õcj ddkjtoeqN.tjpercjÇÕcjkW.nj ek.njm[êentj ek.jg, gLtidutiytajrâ dImwjker|zIv,
;ÕcjtajgHj stmj×U (1917) }ko×UtwjesNhjbwjyHIebsj p:Y;ÕcjRuyH.tYu sedàtjqucjes.Ylwjrâ bWY}ko$aj ;ÕcjyUer.pj
bM·kjgmLÕicj´ ]kÕkj´ bIeytjn.mj´ g[êb>´ kwjrIy.qMwjk[.taj edàtjkLÕcjpLnjrâ dImwjkerqIv,;Õcj$ajgHj pqziucjku
w>dmkjs jlIncjtajtYu tNhj\K. kuw>deltjbrodImwjker|zI rY;Õcjpliu tjetaj medàtj kLÕcjpLnjrâ nkEulv.tj
mkjsjmà, eltjbrodImwjker|zI$ajgHj dHjar.pet.ajtuY p!ipkÉkS·cjmNihjgmLÕicj´ percj;ÕE;ÕikjgmLÕicj \p,z,m·cjaiutjrâ
eltjb rod Imwjker|zI$ajgH j dHj dIm wjker|zItLDn (Capitalist Democracy) ehcjgH jelwj v,etaj g,lwj râ
eltjbrodImwjker|zI mNÕ·kEuv,|pÕicjbk.nj p:YqBcjRuYm.YgHj dHjhiutjDm·kjT½,kEu alEuaqI qWkjgW·ducjl[ÕicjkEu ek.nj
;Õcjtajm.njhW·eqcjrgHj mkjsjhJulwjrâ hiutjgHjr tNhjngW·fa,ekL· gek.·mNihjtLDn maupjDlJugHjtYu alEuaqI
ek.njm[êentjtaj TM·kjpÐi tjlwj dImwjker|zIv,;ÕcjkW.njrâ hiu tjgHjr mikjgW ·lCtjdI mwjker\zIv,;Õcjmà, pekL·
mzZÕhj kulv.tjv.$j ek.njm[ênsjhW·gW· er.cjâ
qB.w w>dek.njm [êensj (The nature of Communism )

w>dek.njm [êensj w W· sdH jkLÕ cj p: Yk.lpercjtwj esN hj \pcj eqtj tY u |pÕic jb k.nj ku lv.tj w>deltj bro
w>dek.njgkUtajrâ 1848 gHjmkjsj (Karl Marx,1818-1883) kEu ainjg[lj (Friedrich Engles, 1820-
1893) etaj K[êlwjlikjlel.cj]t, ek.njm[êensj (The Communist Manifesto) mWYtYu dHjkLÕcjlv.tj
percj; Õcj kW .njm WYr â v· cjr o p: YyUer.pj eKtjp ercjtwj esNh j m·kjg twj kL ÕcjgH j eqN. tjp ercj piu nj \dpj tL Dnelwj
lv.tjqM. kemL .njtaj m· kj gtwj kL ÕcjkJu râ
wcjgek.·mNihj sEukEutnjtom·cjtCY$ajgHj dHjwcjK[Idr.cj percjkS·cjmNihjfaiutjrâ (The history all hitherto
existing history is the history of class struggles) rowW· TM·kjT½,lwj p:Ylikjlel.cj]t,ek.njm[êensj aKnj
(1) gH jrâ \pqN.ktEudH jm· cj p:Ygek.· mNih jqJu dai utjg Hj dHjp !ipkÉkS· cjm Nihj er.cj rowW· w>dek.njm[êensjqJ ufai utjg Hj
;Õcjmedàtj eqN.tjek.njm[êentj qJufaiutjtajgHj sW·aDik peq.cj\pqN.kS·cjmNihjaiutjrâ hiutjgHjr dImwjk
er|zIgHjelwj epL.pjsiutjp:YqWhj \pqN.kS·cjmNihjtajrâ
hiutjw>dek.njm[êensj gW·m·kjktwjkLÕcjgHj p:YtiukjyUer.pjetaj p:YeKtjkWtjskjkWtjtY mezN.jem.wjgHj
qM . nj kemL . njh W · m W Y kuE \dpj tajg H j d,duc j e\z.tjS J kJ u ´ qW kj g W · h· c j \p.j pti u n j ak.Y a r.pi un j \dpj taj sW · a DiktY u
m·kj ktwjkLÕ cjrâ kS·cjmNih jtLDntaj gHj dHj lP.jmNi hjea.nj tYu kS· cjmNihj qM.kemL .njqÒÕ\dpjgHj dHjlpãmN ihjgLÕi cjrâ
hiu tj gH j r nkE ulv.tj p ercj p iu n j \dpj tY u tN h j ngW · Dm· kjp ÐÕin j fE u m Ni h j gli u cj mNi h j qkÒÕ\dpj taj tYu nkE u p ercj ;Õcj gH j
v,qkÒÕ\dpj taj v·cj gW·kligW ·awE u esN.nj T½,lwjr â ekN.tj tYpÐopÐÕinj eqN. tjtL awEu mqkÒÕ\dpj (Proletarian
Dictatorship) râ hiutjgHjr pãekL·/>kerkjrowW·tYu lCtjw>dek.njm[êentjmà, hW·ebLtjer.cjeTcjektjrâ
(1) nkE u p ercj p i u n j \dpj m à , pi u n j \dpj p ercj p U g E u g H j p lJ u tY u tmj R u i h j k ep>tj qJ u f ai u t j g H j papj k E u g ek.· m N i h j p i u c j |pI t Y u
dkjpÐnjgek.· mNi hj hW·m WYkEukS·c jtN hj\K.kJ uâ
(2) tNh jngW ·Dm·kjRup jro percj piun j\dpj eqN. tjek.njm[êensjtYu TM·kjpÐÕinjeqN.tj percj;Õcj mkitjvI kugek.·mN ihj
qkÒÕ\dpjtaj mdHjrâ
(3) dI mwjker|zIv,;ÕcjwW· dHjdImwjker|zI mm·kjti tj a]k.eqN .tjpercj;Õcjek.njp[êensjrâ
k@percj p iu nj \dpj g mL Õi cj (Economic Classes) gHj ktE ud H jkLÕ cj a]k.gek.·m Ni h j tL tmjR u ih jtaj kE u
qM.kemL.njmguitjekL.nj v·cjgW·dHj kep>tjtajrâ stmj×Uk@percjpiunj\dpjgHjtYu kS·cjmNihjtaj |p·cjlH.YtNhj\K.
a.v,qÒaj tY u p!i p kÉ kS· c j m N i h j gmL Õ i c j ktu Ed H j kL Õ cj p L nj r â Ru c j s kj pÐi tj kep>tj qJ u f ai u tj g H j hi u tj × U kS· cj m N i h j
tLDnbUzW.taj qimjeT½.wjlwjm.njqJufauitjtYu p!ipkÉk¦·cjmNihj kEudHj kLÕcjrâ rowW·mksjjv.tjektj tYu nkEupMikj
v,etajm à, gW· eq.cj p!i pkÉ kS· cjm Ni hjm .nj gHj Rucj skj piu nj \dpj ×UtY tL Dntajg Hj d,kEu gek.·m Nih jtajp iuc j|pIer.cjâ

15
dImwjker|zI
tYupLnj gW·ptitjkep>tjkJu´ pãprajkep>tjkJu´ lH.Ygt,kep>tjkJutajgHj gek.·mNihjtajehcj bJu×W·pMikjgHj fnjznj
kEueTkjer.cj mkjsjl,lwj lv.tjv,etajrâ spjkEupercjpiunj\dpjkEu percj;ÕcjbJuSkjspjgHjmà, mNihjmpiucj|pIlwjawEu
percjpiunj \dpjtajgHj T½,hiutj percjkuEpiunj\dpjtY u gnjrpjektjawEu;ÕcjgHj dHjkLÕcjaiutj râ rowW·mkjsjpãpY>lwjrâ gek.·
ek.njetN.wjqMicjkEu tLtitajgHj dHjkLÕcjaiutjrâ rowW·mkjsjpãpY>lwjaiutjrâ gek.·ek.njetN.wjqMicjkEutLtitajgHj
p:YeKtjpercj twjesNhj kWtjskjgHj |p· cjqL.Ya . kS·cjm NihjbU¥z.aiutjr â mNihjp kcjrcjlwj eKtjp edqr.zjt·gjH
hi utj× UpercjtwjesNhj kWtj skj tYu |p· cjqL .Ys iupj a. eKtj p>lI m.njgHj elwj nkEua lEuv,t· kJu´ nkE umN ihjv,sN ,t·kJu
SkjTi cja .awEu; Õcj pL njr â sN,pkcj rcj ;Õcj pedqr.zjtL ti w>dawEuk[.j mpapjkEug jH |p· cjqL. YkL Õcj w>deltjb ro
(eltjbrokL.et·gjH djHw>deltjbroe}t·) râ hiutjgjHr w>deltjbro bU¥z.t·mhJugjH djHlv.tjmT·kjpcjkEu qWkjawEu
v,t·ehcjrâ eltjbro dImwjker|zImkÐÕEdjH nkEulv.tjgjHwW· djHqWkjkS·cj mNihjbU¥z.t·ehcjtYu hW·djHfEu qWkjmNihj
qkÒÕ\dpjt·râ hiutjgjHr tNhjngW·djHgu$jfEu qWkjmNihjqkÒÕ\dpjt·tYu qWkjgW·Dm·kjptiunj dImwjker|zIqkÒÕ\dpj´ ek.jg,
dImwj ker|zIv,;ÕcjgjH mNihjDm·kj T½, dImwj ker|zIv,;Õcjt· petjHesjHlwjsiutjai utjrâ
qBo D rj d I m wj k er|zI v ,;Õcj

(The Concept of People’s Democray)
dIm wj ker|zI v,;Õcjw W· dj Hd I mwjker|zI mDm· kjT½, qL Õ cj pti un jkE u eqN .tjp ercj; Õcj w>dek.njm [êentjr â
tN hjn gL ·cj tro gek.· mN ihj ek.njm [êentj gW·a ·cj zN ,tY u nddj HpercjtwjesNhj mW Ygj H Dm·kjT½ ,lwjeqN. tjd Imwjker|zI
v,;Õcj râ leS.wjm à , nkE u nYD znj ]k.nj elwj qu cj es.Yto kJ ur â gW ·d kjp tnj gek.·m N ih j ek.nj m[êentjm .nj gj H
d,dkjptnjeqN.tjtLawEuqkÒÕ\dpj ek.njp[êentjkL.râ rogjHkJu gW·dkjptnjpercjpkcjrcj w>dek.njm[êentjm.njgjH
bWYkiupjkL . d,Dm·kjT½, dImwj ker|zIqkÒÕ\dpj (w>) dImwjker|zIv,;ÕcjkL.er.cjgjH v,t·v.tjektjrâ
ek.nj m[êentj dIm wjker|zIgj H sW ·aDikercj tLÕcj qWkj gu$j fEu mN ihjqkÒÕ\dpjt· zM. pjm Nih j v· cjg W·d ucjs qiu cj
tup jqMh j (Equal Distribution) râ percj tu pj qMh j
dImwjker|zIv,;ÕcjwW· r·cjSlv.tjpercjpiunj\dpj tupjqMhj
ehcjtYu hW·r·cjlP.jpercj;Õcj aeK>cjtupjrâ muhiutjer.hJuetjH
qW kj g ek.· m N i h j t · g W · | p· c j q L . Y a . gek.· m N i h j e k.nj m [ê
entjtYu qM.dImwjker|zIv,;Õcjt· l,lwjgL·cj DzkjK[êlwj
eb.jqW, (p>tJ) qkÒÕ\dpjt· ;Õikjk:ÕipjqJufaiutjtYu mNihjt·
d,ducjsfaiutjer.cjâ »$·gjH awEu;ÕcjgjH eb.jqkÒÕ\dpjt·ehcj
TicjrpjlwjmdjHrâ zM.pj;Õcj ek.njm[êentjt·gjH eb.jek.nj
m[êentjehcj rpjlwjawEurâ p:Ygek.·mNihjt·gjH eb.jpercj
ÇÕcjtNhjqA.cjkJu´ lv.tj|pÕicjpk.njm·kjkLÕcjkJu pÐitjkLÕcj
\zhtj qW kjeqà. ·klig W·awE u;Õcj kJumà , eb.j qkÒÕ\dpjt· wW·
\pQn.gek.·mNihjt·gjH djHp!ipkÉ gek.·mNihjehcj v.tj lI e nnj × W · l Ðêscj t W · w >dpercj ; Ñcj k W . nj
ektjtYu awEu;ÕcjqJufaiutjgjH eb.jqkÒÕ\dpjmWYehcj eTkjkEu (1 87 0 ø 1 92 4 )
rpjspjer.cj rowW· v,esjHsiutjpetjHtoaiutjrâ
Sg, siupjkLÕcj (1970) qN.·gjH qWkjeb.jek.njm[êentj r,yUer.pjpliutjt·mà, nkEulv.tjw>d ek.njm[êentj
gW·a·cjzN,gjH d,l,gL·cjtro dImwjker|zIv,;ÕcjgjH eaY\zesjHtYu w>dek.njm[êentj mkjlIennjgjHehcj peÈwjpeÈtjtYu
Dm· kj $ .Ru p j r o r â w>dek.nj m [êentj $ · g j H dj H w >dk: Õ i p j qÒÕi p j eb.j e k.nj m [êentj ´ \pcj eqtj ´ aI tlI ´ qpi n j t·
mTpkjsMtjtYtupjsiutj pY:;Õcjm.tjdertj (Mardrid) p:Y (1972) et·râ ek.jKosw>dek.njm[êentj yUer.pj
(Euro- Communism) râ
w>dek.nj m[êentjyUer.pj$ ·gjH djHw>dpeÈwjpeÈtjekL· w>dek.njm[êentj mkjlIennj ekW·ekW·h W·eqcjrâ
w>dek.njm[êentj mkjølIennj mpãkerkjlwj siupjkEupercjpiunj\dpjgjH ducjlwjtYer.cjhJum.njrâ muhiutjer.hJuetjH
w>dek.njm[êentj yUer.pj$·elwj ptwjk:ÕipjkEu dkjptnjgek.·mNihj qkÒÕk¦·cj (w>) k¦·cjtupjkJurâ w>dek.nj
m[êentjyUer.pjkEu w>dek.njm[êentj mkjlIennjt·gjH lP.jpercj;Õcjmà, tNhj\K.dM·cjrâ w>dmkjlIennjgjH dkjptnj
16
Democracy
dI mwj ker|zIv,;Õcj tYu awE u ; Õcj v· c j eb.j ek.nj m[êentj gW · r pj g nja .m.nj mdj H r â eb.j ek.nj m [êentj yU er.pjw W ·
ap:Yg ek.·mN ihj eltjbrodI mwj ker|zI mezN. jem.wj gjH ehcj v· cjeqà. ·gW ·;Õcjg jH SEu gbku tcjw>tjg >tj bWY mel.nj râ
hiutjgjHr tNhjntcjrnjtM· tcjw>dek.njm[êentj dkjptnjgek.·mNihj qkÒÕk¦·cjgjH gW·a·cjzN,tYu ekL.njpercjtwj
esNhjv,;Õcj ×UgjHsN,gWnjkemL.nj dkjptnjdImwjker|zI v,;ÕcjgjH|p·cjqL.Ya.tYu w>dek.njm[êentjyUer.pj m·kjgtwj
kLÕcjrâ hiutjgjHr w>dek.njm[êentjyUer.pj$·gHj djHw>dpeÈwjekL· w>dek.njm[êentjaes.Ye}t· (Orthodox Com-
munists) gmLÕicjer.cj sMtjqmÐJaiutjrâ w>dek.njm[êentjyUer.pjgjH gW·sMtjqmÐJw>dkelcjpeÈwjmWY djHhW·m.nj $Jrâ
muhiutjer.etjH p:Ywcjlv.tjpercj;Õcjt·gjH w>dkelcjpeÈwj (Reformism) mà,gjH lv.tjtNhj\K.mWY d,×W·m·cjrâ
w>dek.njm[êentjyUer.pj$·gjH djHSpeÈwjekL· gWnjkemL.njw>dek.njm[êentj aes.Ye}t·ehcjrâ hiutj gjHr dImwjker|zI
w>dek.nj m[êentj yU er.pj kEu dI mwjker|zI v,;Õcj w>dek.nj m[êentj a es.Y e}t·t·g j H hW · tu pj ercj qÒ· ekW· ekW ·r â
v· c j r o g j H k J u w>dek.nj m [êentj y U e r.pj g j H eltj p r.dI m wj k er|zI t · T· k j g l.nj m .nj h W · e qcj p L n j r â
w>dek.njm[êentjyUer.pj$·gjH djHw>dek.njm[êentj mrnjtM· v·cjeqà.·dkjptnj gek.·mNihjqkÒÕk¦·cj p:Ygek.·mNihj
eltj pr.dI m wj ker|zIm W Yr â
mWYeljHpLnj (1990) qN.·gmLÕicjgjH elMcjkemL.njpeÈwjpeÈtj ;Õcj]kÕkjmedàtjgjHelwj tNhj\K.kEudImwjker|zI´
tNhj\K.kEu w>dek.njm[êentjaes.Ye}t·er.cjgjH gW·SEuektjrâ q.tYuetMcjpLnjgjH elMcjkemL.nj;Õcj]kÕkj mpeÈwj
peÈtjkEu elMcjkemL.nj w>dek.njm[êentjyUer.pj mpeÈwjpeÈtjgjH tNh j\K.dM·cjpLnjrâ w>dek.njm[êentjyUer.pjgjHmà,
spjkEupercjkemL.nj percj;ÕcjetjH sW·cCÕhjm, aeK>cjar.v,;Õcj´ sW·cCÕhjm,S×¡v,;ÕcjtYu w>d]kÕkjmpeÈwjgjH peÈwj
SspjkEupercjpiunj\dpjqM,tYu spjkEupercj;Õcjmà, atiuc jw>dek.njm[êentj aes.Ye}t·gjHehcj SkjekL.nja.er.cjâ
;Õcj]kÕkjgjHmà, lÐêmNihjmikjgW·|pÕicjpÒ.nj percj;ÕcjkJu´ mikjgW·pãpÌlÐêw>d ek.njm[êentjkJumà, ;ÕE;Õikjr.njqkiutjdM·cjfiuhj
er.cjâ nkEulv.tj ek.njm[êentj aes.Ye}t·kEu ek.njm[êentj (Maoism) gjHmà, kep>tjtmjRuihjmNihjt·f
ai utj gjH gek.· mNi hjt· d,piuc j|pItY u \dpj rtj pUg EuqJuf aiutjgj H plJu qJektj fai utj râ p:Y ;Õcj]kÕkj (1989) kW ,B.t·
ek.·p :Y Kl.tjtIeynjn .mjemnj tY u a.tj mi kj dI mwjker|zIg j H alEu aqI]kÕkj t· lNi nj bpi un jlwj bWY Dznj ]knj gj HkJu ´
(1989ø90) gjH ;Õcjek.njm[êentj m×W·edqyU er.pjpliutjt· |p·cjqL.Ya.dImwjker|zI (lgW·kEulhJuwHêKUy.m.mà,
eltjpr.dImwjker|zI) gjHkJu´ (1991) gHj kMinj;ÕcjqEubIeytj Tk,\p,tYu w>dek.njm[êentj eh.·\bmja.lwjt·gjH
qWkjeb.jek.njm[êentj]kÕkj gW·|p·cjqL.YgjH kEukLÕcj\zhtjd|mÕihjrâ nkEueb.jek.njm[ê]kÕkjgjHelwj qWkjgW·peÈwjpeÈtjgjH
s|p·cjkLÕcjrâ nkEueb.jek.njm[êentjÅkkj (China Communists Party) gjHmà, epN.wjkEupercj;Õcj´ percjpiunj\dpj /
>q.jgjH lP.jlEugW·peÈwjgjH K[pjgNnjkLÕcjrâ dNÌ;Õcj]kÕkjmtnj ;Õcja.yHbWYmgLÕicjt·gjH percjpiunj\dpjgjH sW·aDikfnjznjdM·cjaiutjtYu
awEu;ÕcjgjH alEuaqIt·ehcj Ticjrpjlwjaiutjrâ bWYetMcjmà, ;Õcjgek.·a.qIy.nj (ASEAN) t· ]kpjqJufaiutjgjH
lP .j percj; Õcjm à, ;Õcj]kpjqJu fai utjg jH lP. jp ercj pi un j\dpjgj H /i un jr ezN. jem.wj dM ·c j bW Ymel.nj kJ uelwj lP .j percj; Õcjm à,
;Õcj ]kpjqJufaiutjgjH djHdM·cjtLawEumWYdkutjfaiutjrâ lv.tjrY;Õcjt·$·mWYgjH qWkjek.nj;Õcjt·mà, lÐê×UaeK>cjpercj;ÕcjgjH
percjpiunj\dpjv·cjgW·fYqAIgjH kisËezN.jer.cj v,t·v.tjektjlwjaiutjrâ ;Õcj]kÕkjelwj lv.tj×W·bJugjHkJutYu ;Õcj]kÕkj
qWkjeqà.·peÈwjpeÈtjgjH speÈwj lP.jpercjpiunj\dpjrâ bJupeÈwjpeÈtjgjHmà, w>dek.njm[êentj mkM.tjldEu Drtj
lwj\dpjr tj´ percjpi unj \dpjpU gEu gj H qL,kEua eK>cjkS·c jkS·c jrâ hi utj ×Up ercjp eÈwjpeÈtj $·tYu ek.nj ;Õcj]kÕkj t·
qiukjqLicjfYqAIkLÕcjgjH gW·SEuektj q.Dk×W·kJurâ lMÕhjmà, ;ÕcjlÐêgL,ti$· pÌ×UkMinj;Õcjaemrik.nj´ g[p>nj´ g[.mnItaj
tYu djH;ÕcjqiukjaiutjmWYrâ pÌ×UgjHpLnj ywj/tjkN.tjkEu percjpiunj\dpj nkEu;ÕcjmWYmWYmà, djH;ÕcjkS·cjqLÕcjaiutjpLnjrâ
hiutjgjHr dImwjker|zIv,;Õcj ;Õcj]kÕkj$·gjH pãtitj×UdImwjker|zIv,;Õcj w>dek.njm[êentjaes.Ye}t·h.gjH
eTkjkEud,qM.njkLÕcjrâ dImwjker|zIv,;Õcj hiutj×UpercjpeÈwjpeÈtj ;Õcjek.njm[êentjyUer.pjtYu kÐÕEdjHkLÕcjelwj
hW·eqcjâ dImwjker|zI v,;ÕcjtNhjkEu dImwjker|zIv,;Õcj]kÕkj$·elwj hW·tupjpLnjrâ
dI m wj k er|zI v ,;Õcj k E u ekN . tj w cj

(People’s Democracy and the End of History)
T·kjr·cjkEu kMinj;ÕcjqEubIeytj pãkerkja.kJu´ yUer.pjbM·kjgmLÕicj |p·cjqL.YkLÕcjkJutYu v,km.Yqueqqnt·
pãpÌdM·cjeqN.tjpercj;Õcj dImwjker|zIv,;Õcj v·cjgW·Kiucjbiunj giutjpeÈwjgË.njdM·cjgjH \zhtjesjHa.râ eb.jek.njm[êentj
yUer.pjt·gjH /iunjrpetjHesjHsiutj lÐêw>dek.njm[êentjkJuelwj nkEudImwjker|zIv,;Õcj gW·dkjptnj eqN.tjpercj
17
dImwjker|zI
;ÕcjmWYgjH djHhW·m.njgjH ducjkLÕcjtYrâ pÌ×UjgHjpLnj ;Õcjek.njm[êentj mkligW·kLÕcjawEu bJu;Õcj]kÕkjt·kJuelwj bJu\pcjdImwj
ker|zIv,;Õcj w>dek.njm [êentja es.Ye}t·;.·; .· mef[·lwjgL ·cjgjH hW·gW ·SEuektjrâ
kMi nj;Õcj qEubJ eytjg jH gwj b.S·kj klig W·awE utYu edàtjkLÕcjm Upercj peÈwj peÈtj/ > mtW ·g, gl.tjqn·kj
(Glasnost) kEu f.eltjqTr.cjk. (Perestroika) t·gjH djHpeÈwjw>dek.njm[êentj qEubIeytjrâ twjpeÈwj
peÈtj/>mY$·gjH kEudduikjkudImwjker|zIv,;Õcjtpjpjrâ muhiutjer.mà, gwjb.S·kj ptiunjgl.njpeÈwjekL· w>dek.nj
m[êentjqEubIeytj qJulP. j/> percjpiunj \dpjkEu percj;ÕcjtYu ef[·ekL·w >dek.njm[êentj aes.Ye}t· mkjlI ennjt·râ
gl.tj qn· kjg jH gW· aDi pP>yj\pktjtY u p:Yg ek.·eb.jkJu´ p: YkL tjTwjkJu percjh Jug ,K[pjg Nnj q.tYu \p.ktj kLÕ cjtYu
percjs .nj s,t·g jH aeK>cj qL, pW ,gLÕi cj kL Õcj ×Uki up jkL.et· râ mU f.eltjqTr.cj k.gjH djH mUqWkjeqà. ·kelcjp eÈwj
percjpiunj\dpjrâ hiutj×UmUgmLÕicj$·tYu ywjrkMinj;ÕcjqEubIeytj hW·pãkerkja.mà, hW·djHeqN.wj;Õcj dImwjker|zIv,;Õcj
eztj tj râ
r·c jektjd dj H gL ,ti$ · |p·c j qL .Y m· cj zN .pjp jd NÌgj H tY u \pwi ukj (Twiu cj ) eltjb ro dI mwjker|zI gj H qL Yti un jd M· cj tY u
\pwiukjdImwjker|zIv,;Õcjgj H ;njesjHm· cjgHj v,lE umWYelwj t,pÌekL·hW· m.njrâ
qE u e yH w j d I m wj k er|zI
(Social Democracy)
ew>h.spj k E u qE u eyH w j d I m wj ker|zI $ · g j H m· kj ti tj kL Õ cj ×U p W I p W ê lv.tj qM . percj ; Õcj qE u eyH w j eltj
ek.njm[êentjt·râ ew>h.qEueyHwjdImwjker|zI$·gjH gW·SEuektj p:Ypy.·pN.njgL,tidutiytYu p:Y;ÕcjyUer.pjgmLÕicjkEu
;Õcjqeknjd IenbIy[.et· kJu elwj ew>h.$· sm·kjgj H (19) bWwj kL· lP .j esW kjet·m djH râ }ko×U likjlel.cj]t,
ek.njm[êentjtitjtYu llaj/iutj (30) qN.·´ (1875) p:Y;Õcjg[.mnIgjH eb.jqEueyHwjdImwjkertjettj (Social
Democratic Party) sdkjptnj lwjrâ aeG.gj Hehcj v,mK[êlikjl el.cj] t, ek.njm[êentjmkj hJup ãpÌ
lÐêqE ueyH wj dI mwjker|zIr â
(1917) percj twjesNhj bwjyI Hebtj a·c jzN, tYug jH |pÕicj pÒ.nj kLÕcj nkEulv.tjpercj;Õcjrâ }ko ×UpN. njgL ,ti
si upj dtYua .gj H ;ÕcjlC ÕE mN Õ·edqyUer.pjb M·kj´ a.yH eku .· eltjetnj aemri kt· gj H alEu aqIek.nj m[êentj
sm·kj kLÕcjrâ aeG.gjH gL ,ti$· lv.tjpercj;Õcj |pÕicj pÒ.njkLÕcj/>kerkj´ gek.·rYb M·kjkEu gek.·rYpli utjrâ
tcj aDik|pÕic jpÒ.njgjH w>dtYpÌek.njm [êentjqEu eyHwj eltj kEu w>d descjlP.jtYpucj eltj broek.njq.ewetpj
t· mdjHr â aeG.gL ,ti $·d jHd M·c ja k.Y ar. ro q.j $·g jH lP .jtYpu cjelwj hW· Descj lP .jtYpÌelwjhW ·bkj qEu eyH wj
dImwjker|zImWYgjH gek.·lEuhW·kEuk:ÕipjtYu bkjmWYq.j SducjpãpÌehcjaiutjrâ lCÕEugjH pãpÌdM·cj qEueyHwjdImwjkertjettj
t·wW· djHmNihjhW·mWYkEulv.tj pãpÌaiutjrâ
bJ ulE udj HdjH p: Y;ÕcjqeknjdIenbI y. aKi cjqEueyHwj dIm wjker|zI a·c jzN, dM· cjb WYetMc jgjH dj HaKicj hW· |pi Õcjp Ò.nj w>d
(gek.·r YbM·kjkEu rY pliutj|pÕicj \zhtj) t·râ hiutj×Uak.Yar.$·tYu qEueyH wjdImwjker|zIgjH nkEulv.tjpercj
;ÕcjtMi gL·cjttiy (Third way) gjH sMtjqmÐJtYu mNihjt·elwj a.RuJTpkj lCtjkLÕcjlÐêw>dgjHrâ gl.njes.dk
pã pÌdM·cj kiupjkL.et·gjHelwj ekL·Tncja.râ qEueyHwjdImwjker|zIwW· djHlv.tjpetMcj ducjqziucjku dImwjker|zItYu
fnjbdjHlwj v·cjroeltjb r.dImwjker|zI dImwjker|zIv,;Õcjt·kJurâ qEueyHwjmpetMcjlwj kudImwjker|zIwW · djHw>d
mes.njSkjkLÕcj×U w>dqEueyHwjeltj (Socialism) er.cjâ qM.qEueyHwjdImwjkertjettjt· (Social Demo-
crats) petjHesjHlwjsiutj kuek.njm [êentj qEueyHwje ltjt·kJu elwj nY kYgL·cjt rogW·siu pjtiucj pÒogjH tupjkueltjbro
dImwjker|zIrâ hiutj×UqM.qEueyHwjdImwjkertjettjt·gjH g>pjlwjw>d/>lP.jtYu v,lCÕEt· ek.jKos eqN.tjpercj;Õcj
ms.tjaiutjrâ »$·gjH djHgL·cjtrottiyelwj v,gmLÕicjv.tjlwjrâ
qB.wqE u e yH w j d I m wj k er|zI
(The Nature of Social Democracy)
qE ueyHw jd Imwjker|zI wW· djHeqN .tj ercj; Õcj m|p·kj s.tj kEu w>dqEu eyH wj eltj eku .· w>deltj br.tM itYu
lv.tjpercj;Õcjelwj djHlv.tjm|p·kjs.tjkEu w>dek.njm[êentj eku.· lv.tjw>deltjbr.tMikJurâ djHeqN.tj
percj;Õcj mfnjznjlwjtMimWY hW·eqcjrâ aDiktcjptwjk:Õipj qEueyHwjdImwjker|zIgjH qWkjeqà.·Dm·kjptiunjw>d qEu
18
Democracy
eyHwjeltj p:Ygek.·mNihjeltjbrorâ tcjrnjtM·gjH gW·a·cjzN, RupjrogW·m·kjm.njgjH djHlv.tjqEueyHwjdImwjkertjrâ
tNhjngW·kelcjdkjpÐnj percjpiunj\dpj melcjdiukjlwj p:YeKtjpN.njgL,ti dutiygjHtYu p:YaKicjpN.njtYugjHehcj
qEueyHwjdImwjker|zI s\mem.wjkLÕcjlwj p:YyUer.pjet·râ lv.tj$·gjH m·kjkLÕcjlwj p:YyUer.pjet·râ lv.tj
$·g jH m·kjkLÕ cj lwj p:Y yU er.pj et· kL .pN. nj hW · gW ·d jH $J et·r â mNi hj tL kqpj mi kj gW ·d kj ptnj w>dqEu eyHw jeltj
p:Ykek.·mNihjtLDnt·tYu qL.Ylv.tjkemL.njtYu m·kjgtwjkLÕcjlwj p:YyUer.pjet·râ kisË$·gjH djHlwjp!ipkÉ kEu
w>dek.njm[êentj aes.Ye}t·t· tM.gli ucjrâ
sE u kE u si u p j k.l]kpj pN . nj g L , ti d u ti ygj H w>deltj b ro ehcj DlJ u lwja i u tj m W Y p : Y yU er.pj r â eltj b ro h J u g j H
lP .j percj;Õcj mà , zM .pj mN ih ja eK>cj lu pj |pÕic jp Ò.nj percj; ÕcjbW Ym qL ,pW,kJu ´ lP .j percj pi un j\dpj pL nj elwj aeK>cj |pÕic jp Ò.nj
getjHf[.bWYmqL,pW,gjH kEu\zhtjkJu mdjHrâ p:YqkÒr.zj (1930) qN.· p:YyUer.pjet·gjH hiutj×Upercjpiunj\dpj e]kpj\gtjtYu
percjpiun j\dpjgetjHf[. ;Õin jl[esjHa.râ p:YgetjHf[.gjH huitj×U\zhtjr.njea.njesjHa .tYu lP.jpercjpÐitjkep>tjt·
elwj ;Õin jl[esjH a.kJ ur â k.lgj H Ru cj kemL. nj t· f[aj ×u kj ekL· qM .kemL .njtYu \pQn.kemL. nj hW ·m WY gj Helwj
m· k j g twj kL Õ cj kJ u r â \pQn.gj H eqN . tj p ercj p i u n j \dpj getj H f [.mkE u lwj aeK>cj |pÕi c j p Ò.nj e kL . nj bW Y m qL , pW , gj H
peq.cjkEuhW·m.njrâ hiutjgjHr eqN.tjpercjpiunj\dpjtLDn eqN.tjpercjpiunj\dpj qkÒÕrpjzukj (Laissez Faire) gjH
\zhtj Su tj yaj esj H a .tY u eqN . tj p ercj p i u n j \dpj gW · Tpkj a z.dN Ìgj H g j H a.tj m i kj kL Õ cjr â p: Y k.lgj H tL p v.
percjpiunj\dpj|bitiyH kinj pÐÕinjT½,lwj eqN.tjdjHaT·kjapcj percjpiunj\dpjmWYkJurâ atiucjv,et· ptiunjT½,lwjgjHmà,
getjHf[.gjH ywjr\zhtjr.njea.njesjHa.mà, k.l\pQn.kemL.njhW·mWY zJuDbtjkLÕcjmà, qWkjqM.kemL.nj gW·kligW·
kemL .nj tYu qMic jtL(alEu aqI)t· d,fnj kEu kemL. nj mpÐ·f ·kj gL ·cj ´ l,ddnj ´ qiu cj B.er.cjâ nkEu kemL. njtMi$ ·g jH
kligW·]qnjtYu \zhtjr.njf[.gjH kelcjtiunjkLÕcjtYu percjpiunj\dpjgetjHf[.gjH kelcjegtja. bJue}t·m.njpLnjer.cjâ
eqN . tj p ercj p i u n j \ dpj ki n j mpÐÕi n j T ½ , lwj g j H p: Y q E u e yH w j d I m wj
kertjgmLÕicj ducjkLÕcjtY nkEuw>d percjpiunj\dpjmWY ;Õikjkjepcjcjrâ
hi u t j × U B Y p N . nj d u t i y gL , ti g H j t Y u v· c j r o p ercj p l· c j b Ë Õ i p j
;ÕcjtNhjhjtaj lJul.ja.lwjgHj kemL.njpercj;Õcj tNhjqA.cj
elwj lJ u l .j s .j e T.cj a .kJ u t Y u tN h j n gW · d kj p Ðnj m W Y w >pL n j g H j
qWkja lE u aqItaj gW ·k: Õi kj k:Õ ip jkemL .nj gH j a.tjm ikj kL Õcjr â
×Um WY kS·c j ma.tjm ikj kL Õcjg Hj kemL. nj percj pi un j\dpj alEu zku
alE u a qI k: Õ i k j p j × U b hE u g H j sm· k j kL Õ cj r â hi u t j g H j r lgW · kE u
percjpiunj\dpj qEueyHYdImwjker|zImà, eqN.tjpercjpiunj\dpj×Horo (Mixed
Economicy) mpÐ·kEu percj piunjgetHjf[. eqN.tjpercj piunj\dpjkinj´
eqN.tjpercjpiunj\dpj bhEurpjzukjtNhjhj qL,lwj aeK>cjaiutjrâ
atiucjmkjsj mpãpY>T½,lwj hiutj×UkS·cjmNihjtNhj\K.tYu
p!ip kÉkS·c jmNihj kEu aniÈ.RuJ percjm NihjgmLÕicj m·kjktwjkLÕcjrâ
ywjrdkjKN·gek.·mNi hj kS·cjtup jm.njmà, lW IyY$ajm.njer.cjgHj
qM.qEueyHYdImwjkertjtaj ducjlwjtYrâ qWkjgW·
dkj p tnj g ek.· m N i h j qkÒÕkS· c j g H j gW n j k emL . nj p ercj ; Õcj
w>dI ek.n j m [êens j m kj k E u qM . qE u e yH wj dI mwj kertj g H j
tNhj\K.m·cjpLnjrâ w>dek.njm[êensjmkjgHj RuYsHjektjgL·cj}totwjesNhjtYu qM.qEu eyHYdImwjkertjtajgHjmà, RuYsHjektjgL·cjtro
v·cjroeltjbrodImwjker|zI zM.pjmNihjbL,/,kEu lupj|pÕicjbÒ.nj percj;Õcj kW.njmdHjrâ hiutjgHjr qM.qEueyHYdImwjkertjtaj
qWkjgW·dkjpÐnjgek.·mNihj qkÒÕkS·cjgHjmà, sN,d,qucjes.YnYtwjesNhj Dznj]k.njgHj ducjkLÕcjtYw>d percjÇÕcjeltjbro
(political Liberalism) râ
qEueyHYdImwjker|zIgHj tNhjngW·f;ÕinjekL· kS·cjmNihjtNhj\K.gHj ducjkLÕcjtYmUpãprajbbWYDwj (Fair Distributiuon)
râ tcj e tM c j ku w >dek.nj p [êentj m kj g H j m à , tN h j n gW · d H j mU p ãpraj bbW Y D wj g H j t Y u w>dek.nj m [êentj m kj t aj
DzkjlwjeqN. wj kep>tj tmj Rui hjf aiu tjg Hj gek.·m Nih jtaj d,pi ucj |pI er.cjâ ro $aj gHj ap:YqEueyHY dIm wjker|zIg Hj
DzkjT½,lwjhW·mWYer.cjâ mUpãprajbbWYDwj (Fair Distribution) râ tcjetMcjkuw>dek.njm[êentjmkjgHjmà, tNhjngW·dHj
19
dImwjker|zI
mU p ãpraj b bW Y D wj gH j tY u w>dek.nj p [êensj m kj taj Dzkj lwj eqN . wj kep>tj tmj R u i h j f ai u tj gH j gek.· m N i h j taj
d,piucj|pIer.cjâ ro$ajgHj p:YeyHYdImwjker|zIgHj DzkjT½,lwjhW·mWYer.cjâ mUpãprajbbWYDwj (Fair Distribution) kEu
mUpãprajbWYtupjqMhj (Equal Distrribution) gHj aDipP>yjtNhj\K.m·cjer.cjâ qWkjgW·dkjKN·gek.·mNihj mUpãprajbbWYDwj
nkEunYtNhjgjH fnjfkjlwj×W·râ tcjfnjbdHjlwjgHj qWkjgW·dkjKN· gek.·;ÕcjfYqAI (Welfare State) râ eqN.tjfYqAI;Õcj$ajgHj
ap:Yk.la]k.pN.nj gL,tidutiy p:Y;Õcj|bitinjlkjTkjalEuaqIelB.p>tI gxÕpjwnjezN.jeatÐlIgHj sedàtjlwjtYu
aKi c j lM Õ hj m à , ;Õcj yU er.pj b W Y m gL Õ i c j ´ ;Õcj a wj qetl[.´ nyU |zI l.nj kE u ;Õcj a emri kqM w j l[.´ nyU |zI l.nj kE u
;ÕcjaemrikqMwjk[. bWYmgLÕicj edàtjm·cjaiutjrâ p:YfYqAI;Õcjtajmà, zM.pjmNihjpercjTkjyukj´ percjpv.´ ar.×W·pMikj
kS· c j qwj a i u tj g H j alu E a qI taj ektj l [Õi c j n kE u qkÒÕcC Õ hj r â p: Y m N i h j q kÒÕkemL . nj g H j m à , alE u a qI taj
fnj ku E a eK>cj a r. v· c j k E u g W · g W · kemL . nj kJ u T· kj p cj m N i h j kemL . nj h W · m W Y taj kJ u g H j alE u a qI taj ektj l [Õi c j r â
nkE ueqN. tj f YqAI ;Õcjg Hj m à, zM .pjm N ih jv· cj gW ·el.Y qi u kj bW Ym tu p jqMh j gH j du c jw nj h W· eqcjer.cjâ Sg, p: Y; Õcj meScj spj
kueqN.tj$ajgHj p:YkS·cjBwmNihjqwjaiutjtaj ar.×W·pMikjgHj v·cjgW·tupjqJufaiutjehcj ducjlwjwnjrâ ;ÕcjfYqAItajgHj
hiutj×Uwcjpercj;ÕcjtNhj\K.tYu m·kjktwjkLÕcjtNhjhjelpjrâ sN,d,hJu tNh jnmikjgW·qLÕcjpÐÕ injkS·cjqEueyHYdImwjker|zItYu
TM·kjpÐitjeqN.tj$ajgHj hJuqM.qEueyHYdImwjkertjtaj;.·mà, edàtjeqN.tjfYqAI;Õcjer.cjmà, q.tYu }kÕikjtnjgLÕicjrâ
qEueyHYdImwjker|zIwW· esHjs,kEueqN.tjtLDnkEu eqN.tjek.njp[êensjmNihjlpãea.njtaj kligW·awEutaj
er.cjâ eqN.tjtajgHj dHjeqN.tjekL.njbdHjkEu kS·cjmiNhjv·cjhW·gW·qMhjnjer.cjâ rowW· qM.dImwjkertjgmLÕicj v.tjektj
aiutjrâ qEueyHYdImwjker|zIwW· sW·cCÕhjm,kEu kS·cjzM.pjmNihj v·cjgW·tupjqMhj mdHjrâ ¤¤qWkjpercjqL,pW, (Liberty)
mà, percjtupjqMhj (Equlity) gHj hW·mWY hW·tYuer.cjõõ rowW· g,torâ gl.njmà, percjtupjqMhjhW·mWYmà, percjqL,pW,hW·mWYgHj
v· cj roqM.percjw >deltjbrotaj du cjlwjtYkJu ap:Ya r.percjK [I dr.cj percj ;Õcjp Ln jelwj aeK>cja r. v·c jg W·
tupjqJufaiutj mpÐ· pWmpãkS·cj´ eÆ.·´ kMkj´ pãgkU´ pãkS·cjmNihjtaj mg,râ hiutjgHjr qEueyHYelsjdImwjker|zIwW·
p:Yar.tupjqMhjgHj kEuk:ÕipjkupercjDwjpetHj (Belife in Equality) mdHjrâ
hiutjgHjr lCtjqB.w qEueyHYdImwjker|zImà, gW·SEuektj tcj (4) tcj bWYqMwjwW·râ
1â pWmducjtY percjpiunj\dpj×Horo (Mixed Economy)
2â pWmedàtj percj;Õcjw>deltjbro (Political liberalism)
3â dkjptnjfYqAI;Õcj (Welfare State) tYu qWkjek.nj;Õcjtaj kS·cjgW·lHÕcjmà, tcjncjkS·cjqMwjgHj ektjkEul[ÕicjkJuâ
4â pWmpetHjepcjcj spjkuEzM.pjmNihj aeK>cjar.gW·tupjtaj mdHjrâ
lv.tj d I m wj k er|zI e w>h.mN i h j spj k u | p· c j l H . Y g \mcj k S· c j m N i h j

(Social Democracy and Class Tranformation)
spjku|p·cjlH.Y g\mcjqmÐJmNihjtajmà, qEueyHYdImwjker|zIwW· lv.tjtNhj\K.m·cjkuE qM.w>dImkj qM.w>dIqEu
eyHY eltj tajer.cj â hiu tj tmjkuqEu eyHY dI mwjker|zI gW· m· kj gtwj gHj elwj hiu tj $ajp >lup jmW YkJu râ qEu eyHY elsj
w>dImkjgmLÕicjgHj tNhjnkS·cjmNihjtLDngmLÕicj gW·ekL·kLkjkJu´ percje\z.tjSJgmLÕicj gW·aiutja,a.kJutYu d,t,pY>w>dtLDn
tajer.cjâ gW·t,pY>w>dtLDn$ajm.njgHj percjtwjesNhj nkEunYDznj]k.njnjgHj d,fnjm.njer.cjtajmà, |p·cjlHY.g\mcj
qmÐJmNihj nkEunYDznj]k.nj$ajgHj hW·ducjtYrâ Tm·kjT½,kEuwcjgek.·mNihj mezN.jem.wj|p·cjlH.YkLÕcj tYutYuretajtYu
peq.cj T½ , kE u r â
p: Y ; Õcjf Yq AIt aj m à, zM . pjm N ih jp ercj T kjy u k j ´ percj p v.´ ar.×W · p M ik j

kS·cjqwjaiutjgHj aluEaqItaj ektjl[ÕicjnkEuqkÒÕcCÕhjrâ p:YmNihjqkÒÕ
kemL.njgHjmà, alEuaqItaj fnjkuEaeK>cjar. v·cjkEugW·gW· kemL.njkJu
T·kjp cjmNihjk emL.njhW·m WYt ajk JugHj alEuaqItajektjl [Õicjrâ
20
Democracy
hW·d,ektj nYtwjesNhjmWYq.j faiutjekL·kS·cjmNihje\z.tjSJm.njgHjtYu dkjptnjgek.·mNihj kS·cjtupjqMhj
m.njgHj tLpv.g\mcj percj;Õcjg[.m.njelwjdHj v,gek.·eb.jqEueyHYdImwjkertjelwjdHj b.qtinj (Edward Bernstein
1850-1932 ) K[êT½,kEuqkjqI ;Õcjg[.mnItYu p·kjT½,lwjmà,
ø BwqM. bCtajg Hj qWkjg W·b L Õ ikjtN Jh W·m WY (Peasants do not sink)
ø kS·c jm N i h jled>wjtajelwj hW·e kL ·qN c ja . (Middle Class does not Disappear)
ø p!ip kÉg mL Õ ic j /iutjlEuezN . jkJuelwj kN . nja .hW·m .nj (Crises do not grow even Larger )
ø ak.Y a r. Bwdi uk j g tj kE u ;i kj t i t ajg H j e lwj hW · p eraj g L Õ i c j t iu n j p u h j (Misery and serfdon do
not increase)
b.qtinjgHj qWkjtcjk·kj×u kjlÐê$ajgHj roq.jwW· v,etajpãpY>lCtjlwjrâ eqN. tjpercjpiunj\dpjtLDngHj
nkEubNtjb½tjmWYmWYgHj ktEubdHjkEu p!ipkÉkS·cjmNihjm.njkJuelwj ap:Yak.Yar.|p·cjlH.Y ezN.jem.wjtajmà, p!ipkÉtajgHj
ekL·b¡nja.m.njrâ kemL.njpercjpuinj\dpjqJufaiutjgHj v·cjrokS·cjmNihjtLDntaj aupjDlJuektjm.njgHj qM.percjpuinj\dpj
mNihjkS·cjled>wjtajelwj ezN.jem.wjgLÕicjtiunjm·cjqiukjkjer.cjâ ezN.jem.wjkLÕcjroq.j$ajmà, dNY>percjpiunj\dpjmWYaKicj
et· v,tLDnlpãmNihjea.njtajehcj piucj|pIlwjgHj qM.kemL.njtajelwj nddHjarcjeRHYy[.mWYgHj p>lupjpiucj|pIkLÕcj
kemL.njgmLÕicjrâ percjpiunj\dpjqLYl,kLÕcjmà, aeK>cjqWkjqM.kemL.njtaj gW·piucj|pIkep>tjtmjRuihjgHj gL·cjp·kjkLÕcjK:cjrâ
|p·cjqL.YkLÕcj eKtjkWtjskjtYu qM.kemL.njgmLÕicj aeK>cjekL.njkemL.njelwj |p·cjlH.YezN.jem.wjkLÕcjlwjrâ
mWYaKicjetaj p:YRucjskj´ RucjkemL.njtajgHj qM.kemL.nj;.jDtj ( Hard Labour)
taj g H j p: Y k .lpercj t wj e sN h j t Y u ekL . · | p· c j a .eKtj k W t j s kj g H j dH j a .
tLpv.kWtjaiutjrâ RucjkemL.nj´ RucjkWtjskjlEuhW·hJu´ ywjhW·niQYkEu tLpv.
kWtjtaj$ajmà, gW·fnjznjpercjpiunj\dpj´ bWYma·cjzN,hW·m.njrâ ak.Yar.$ajgHj
pelajkEukS·cjmNihjtLDn Der.tjSJtajtYu qLÕcjpÐÕinjkEu kS·cjqM.njkemL.nj
ddHj$ ajg Hj
taj p: Y s rcj m N i h j l S· c j l ed>wj a i u t j r â ddH j $ aj g H j fea.nj k E u kS· c j m N i h j fea.nj k E u k S· c j m N i h j
qM.kemL.nj qkÒÕ\dpjtajtuY DliucjkEulMihjmiNhj kS·cjled>wjrâ ak.Yar. qM . kemL . nj
$ajgHj lv.tjb.qtinjmà, v·cjroeqN.tjqEueyHYeltj hW·mWYpMikjkEu kS·cjmNihj
tNh j\K.kJu´ eqN.tjtLDngHj bWYma·cjzN, Skjducjektjm.njer.cj v,etajg,lwjrâ qkÒÕ\dpj t aj t u Y
lv.tjmkjmà, eqN.tjtLDnezN.jem.wjK:cj p!ipkÉkS·cjmNihjezN.jem.wj Dli u c j k E u l M i h jm i N h j
gLÕ icjK: cjgHj nkEulv.tjb .qtin jmà, dHjlv.tjebLtjmW Yrâ nkEulv.tjmkj mà,
gek.· m N i h j qM w j e qN . tj t L D ntaj g H j kS· c j m N i h j t N h j \ K.kL Õ cj q i u k j k j r â kS· c j l ed>wj r â
tNhj\K.kLÕcjmà, mNihjdiukjgtjw>tjgtjgLÕ icjkLÕcjrâ ×UgHjetHjkS·cjmNihjkt·cjktokLÕcjtYu
percjtwjesNh jg mLÕ ic j ktE ud HjkLÕ cjr â nkE up ercjtwjesN hj gHj eqN. tj tLD ntaj
d,TRuihj\phjesHjehcjer.cjâ rowW· mkjtW·lwjtu·bcj( ar.sMtjmqdHjgt)râ v·cjro
mkjetM.jT½,lwj tu·bcjgHjmà, nkEupercjtwjesNhjmWYmYWtYu bsiupjkEueqN.tjqEueyHYelsjgHj dHjhW·m.njer.cjâ b.qtinjg,pLnjrâ
eqN . tj q E u e yH Y e ltj g H j dH j e qN . tj m kM w j z wj ×U k E u e qN . tj t L D nmW Y h W · e qcj t Y u dH j e qN . tj m N i h j e sH j s u i t j k E u
eqN.tjqEueyHYelsjtaj p·cjek.·tYulupjepY>btiukjehcj kligW·er.cjâ rowW· b.qtinjtW·lwjtu·bcj p:Ylikjv,etaj
¤¤w>dqEueyHYelsj mesHjnYqipP·gHj »lEuer. (How Is Scientific Socialism Possible , 1901) õõgHjer.cjâ
v· cjro kqpj b.qtinj mkuE lwj gHj ;Õcj gek.·quE eyHY dIm wjker|zI mkligW· lwja wuE tajg Hj nkuEg L·cj trotwj
esNhjgHj hW·twjesNhj´ hW·RuYektjtuY RuYektjgL·cjtro pek.·p·cjet.YkuE mNihjmNÕ·pMikj petHjw>dquEeyHYelsjtajtuY
dkjptnjgek.·mNihjtupjqMhjgHj gW·SuEektjrâ p:YkMinj;Õcjtaj$ajgHj qM.quEeyHYdImwjkertjtaj p:Ygek.·qmgàqM.
kemL.njgmLÕicj ef[·gW·zuicjlHYlHYl,l,tuY tURUa.kuE tcjrnjtMaj v·cjgW·a·cjzN,râ v,tajgHj petHjektj gek.·mNihjqMwj
tLDnkuE qMwjk:Õipjqkuipjek.njm[êentjtajgHj dkjptnjkuE gek.·mNihjezN.jem.wjhW·m.njrâ spjkuEtcjncj gL·cjtro
eb.jquEeyHYdImwjkertjettj qWiednj (The Swedish Social Democratic Party Programme) mà, p·kjT½,lwj
atui cj bW YqMw jw W· râ
¤¤eqN.tjtLDnkuE eqN.tjek.njm[êentjquJ/>gHj pkuEek.njmNihjtaj v·cjgW·bbWYDwjkuJ´ v·cjgW·guJkLÕJkuJ hW·m.nj´
eqN.tjquJ/>gHj dHjeqN.tjhW·mWYkuE ek.nj;ÕcjtajmcjmWY´ hW·mWYkuEpWmtupjqMhjtuY pãprajsm·cj tmjRuihjpercjpuinj\dpjgHj
21
dImwjker|zI
au itj r~ p:YqMwj eqN .tjb huE rpj zukj dN .Yd Imwjker|zI qun j\g.·tajmà , v·cj rolel.cj]t,m· cj pãprajtupj pj StNÕ cj
p>cjgHjkuJ percjhW·vIqMhjgmLÕicj ktuEdHj kLÕcjauitjrâõõ
lv.tjb uJ/ >dIm kjek.nj m[êentj w>dquJ eyHY eltj taj |p· cjlH.Yg \mcj qmÐJmNi hjtajgH j quEeyHYdI mwj ker|zI
taj hW·ducjtYtuY ap:Y;Õcjw>deltjbrodImwjker|zItajgHj gek.·qM. kemL.njtaj qmgàIqM.kemL.nj mpetHj
esHjsuitj w>dquEeyHYeltjtaj p·cjet.YtuY |p·cjlH.Y lv.tjqmÐJ mNihjtajer.cjgHj ducjlwjtYr~
dI m wj k er|zI g L , ti t ti y
(Third World Democracy)
dImwjker|zI gL,tittiywW· buJ\pcjtNhjhj etMcj×UkuE eltjbrodImwjker|zI´ dImwjker|zIv,;Õcj´ quEeyHYdImwj
ker|zI taj m .nj er.cj â v·c j r oeltj bro d I mwj ker|zI ´ dI m wj ker|zI v,;Õcj qu E eyH Y d I mwj ker|zI gH j dIm wj ker|zIg L ,
tittiygmLÕicj tURUkuEpercj;ÕcjluEgHj K[ÕitjtjpLÕitjtj gW·esN.njT½,kuEm.njgHj w>tjrâ a]k.;ÕcjgL,tittiytajpLnj
elwj huitj×Uwcjpercj;ÕcjmWYkuEmWY hW·tupjtuY dImwjker|zI v,tajmedàtjgHj titjdHja.tNhjhjpLnjrâ
;Õcjg L,ti tti y bWYmgLÕi cjm à, dImwjker|zIgH j Sducj yMÕ ehcj dH jsgLÕi cjtu Y aluE aqI v,tajgH j dHjaluEa qI
w>dtLawuE (Authoritarian Government) er.cjgHj v,quetqIpercj;Õcjtaj sMtjqmÐJlwjrâ ;ÕcjsgHjbWYmgLÕicjmà,
dHj ;Õcj edàtjeqN .tjmW Yeb.jaui tjrâ ;Õcj lCÕE tajg Hj /u injr p·kj lwjg L·cjtro eb.jg luic jkuJelwj eb.j \dhtj ezN. jmWY gHjehcj
kuEaeK>cjetMcjtuY eb.jtNhjtaj ;ÕE ;ÕikjkM.tjlduElwjgHj gW·SuEektjrâ
gL,tittiytajgHj tcjtupjbWYetMcjwW· titjbL,×UBwkwj lwjnItajfau itjtuY dpjp N.njgHj dH jlwjdN.Ykis ËezN.j
mW Yrâ k.lkligW ·bL, /,elwj gek.·qWkjgW· pkcj rcj sIercj;ÕcjgH jhW· mWYtuY dpjp N.nj ehcj ×·W kuE gek.·tuY dN. YsIercjf nj
fkj pkcjrcj;ÕcjgHj dpjpN.njtaj melpjkligW·dHjrâ
dpj pN .nj gH j dH jqN qÅtkuE dI mwjker|zI er.cj /ui nj r tL pv.qi pP · percj ;Õcj taj sMtjqmÐJ lwjkuJ elwj p: Y
;Õcjtaj gHjmà, k:Õip jqÒÕipjdpjpN .njtajgHj dH jv,ef[·dImwj ker|zI qWkj; Õcjv,tajgHjelwj melpjhuJ tokuJrâ
dImwjker|zI buJ\pcjq×Ð.nj roq.jwW·gHj lCÕEtajek.jKos dImwjker|zIpLtro (Guided Democracy) auitjrâ
p:Y;Õcja.yHedqgNYlCÕEkuE a.frik eltjetnjaemriklCÕEtaj gW·SuEektjrâ
aluE aqI ;Õcj gL ,ti tti ytajm à, v,×· Wku Ea wuE tajgH j dHj fuE gL Õic j× Uek.nj;Õcj kW. nj v,d,duc jpkcj rcj $J râ
qWkjgW·suEdN.gu$jfuE v,mNÕ·awuEtajehcj melpjsW·aDikrâ r·cjkuEtcj$ajtuY dHjqNqÅt dImwjker|zItYezN.jer.cj
gHj qM.quetqItaj T·kjT½,kuE;ÕcjtajgHjtu Y huJto auitjrâ ;Õcjr oq.jwW· gHj eqN .wjpkcj rcj;Õcj kuE dIm wjker|zIgHj
dHj kep>tj qW kj g W· ku E gu JkLÕ J eb.jm kli gW ·a wuE taj mà , qu c jes.Yg ek.·r pj lWh j dpj pN .nj dpjb L. Y qM ic jku E gek.· sM Õtj
taj tuY bkj;ÕE; Õikjv,¾pic jpk.nj percj;Õcj tajau itjrâ ddHj ak.Yar.$ajg Hj ;Õcjgek.·edqpluitj ´ dIm wjk
er|zI mezN.jem.wjlwjtajgHj T½,kuElikjkqukjaeK>cjar.mNihjtuY pãpÌltUqMicjtLtajgHjrâ bWYetMcjmà, p:YeKtj
}ko×U pN. njg ·kj tuY gHj gek.· ;Õcjedqpluitj mpkcjrcj nkuEp ercjw>dtajgH j lMÕhjgt,kL Õcj lpã;Õcjg L,tittiy
mekL.wjthcjm·cj aeK>cjar.mNihjkuE dImwjker|zItajgHj gW·SuEektjrâ
p:Yk.lepÌbtuikjpN.njg·kj gHjmà, ;ÕcjgL,tittiytajgHj dHjlwjdtnjbl,mukjpN.nj gek.·r,bM·kjkuE pluitj
tajr â ;Õcjtajw W· aluE aqItajg Hj dH j; Õcjgek.·r ,plui tjm WY mW Y kuE \dhtj mà , gek.· ¾pi cj pÒ.nj tajg Hj ;Õcjr ,bM· kj
taj ku E \ dhtj tu Y alu E a qI g H j dH j ; Õcj g ek.· r ,bM · kj ku E \dhtj m à , gek.· ¾pi c j p k.nj taj g H j ;Õcj r ,plu i tj taj
ku E\dhtj au itj râ hui tj× Uak.Ya r.$aj tuY p: Y;Õcjtajg Hj gl.nj pãpÌ×U ;Õcj\dhtjzemN. j/> mpÐ·a eK>cj ar.mNi hj
hW· m WY dI m wj ker|zI qun j \g.·m · cj g Hj h W· s ui p j p:Y m ukj pN . nj g Hj tuY t\m,w>dehcj su i pj a .p: Ym u kj p N. njtajg H ja u itj râ p: Y k.l
epÌbtuikjpN.njg·kj /uihjll·a.gHj ddHjbuJ;ÕcjgL,tittiy mw,pkwjaeK>cjar.mNihj ddHjhW·mWYkuEaeK>cjdImwjker|zI
gH j tJ k L Õ cj t u Y gl.nj p ãpÌ ×U ; Õcj r ,plu i tj hW · e kcj m i c j m W Y elH j g H j d,du c j p ãpÌ gL Õ i c j kL Õ cj a u i t j r â k.lgH j e tH j
dpjp N . njg Hj dHjq N q ÅtkuE dImwjk er|zIer.cj /uin jr tL pv.qipP· percj; Õcjt aj
sMt jqmÐJl wjk uJe lwj p: Y;Õcjt ajg Hjm à, k: Õ ipjq ÒÕip jd pjp N .njtajgHj dHjv ,ef[·d Imwjker|zI
qWk j ; Õcjv ,tajg Hje lwj melpjh uJt ok uJr â
22
Democracy
gek.· ;Õcj gL , titti ytajg H j lv.tj p · cj et.Y r cj qkaj tu Y qW kj g W ·d u cj d wj gl.nj p ãpÌr, plu i tjg H j dH j kL Õ cjr â
lv.tj t aj g H j ki s Ë qW kj g W · qL Õ cj p tu i n j Bwpercj p u i n j \ dpj ek.nj ; Õcj t aj g H j dH j ki s Ë ezN . j × U ku E dI m wj ker|zI k u E
aeK>cj a r.mN i h j $ J k u J ´ aKu i k j e ynj q N . cj r,plu i t j k u E ;Õcj v ,taj g H j tN h j \ K.ku J ´ dI m wj k er|zI ku E
aeK>cj ar.mN ih jr ,plu itj tajg Hj dH jkep>tj sin jg Lkjehcj ku J´ percjm ·c js ·cj bui kj ltkjg Hj kisË ezN. j× UkuEs in jg Lkj´
percj;Õcj$JkuJgHj v,tajv.tjektjrâ nkuElv.tjgHjmà, bWYetMcjetHj ;ÕcjedqgNYkuE ;ÕcjÅkkjtajgHj qWkjgW·ducj
dwjkuE gek.·r,plui tjtuY ek.·qMhj m·cjfui aj$Jaui tjrâ
sN,ew>h.r mWYaKicjetaj qucjes.YkLÕcjgek.·r,bM·kj gek.·r,pluitjtajgHj ew>h.tMi gL,tiqLÕcjk[.kuE
gL,tiqMwjk[.rowW· |p·cjlH.YkLÕcjrâ mWYaKicjetaj gek.·r,pluitj sMtjqmÐJlwjtajgHj huitj×U]kpjev.njkuE Dwuicjskj
a.ti tjqM wj k[.ku E ×· Wd N .Y epN. nja I ekW t. lpãqM wj k[.tu Y ;Õcj tajg H j gL ,ti qM w j k[. sM tjqmÐJ ekL· au i tjr â
;Õcj g L , ti t ti y taj g H j hu i t j × U × · W d N . Y e pN . nj aI e kW t . lpãqL Õ cj k [.ku J hW · e qcj e tH j ywj / tj k N . tj k u E
;Õcj gL,tiqMwjk[.tajmà, ×·WlpãqLÕcjk[.tuY gek.·;Õcj gL,tittiytajg Hj sMtj qmÐJektj ;Õcj gL,tiqM wjk[.auitj
râ ew>h.rr,bM· kj r,pluitj tajgH j tNh jngW·¾picjp k.njw>dtuY gL,ti qMwjk[. gL, tiqLÕ cjk[. qmutj ekL·tMigHj dHj
gek.· ek.j Ko phui tj × Ua eK>cj a r.mN i hj ku E dIm wjker|zI m WY râ pÌ×U g Hj p Ln j ;Õcjg L ,tiqM wj k[.taj gH j dHj ;ÕcjkW tj skj
sies.nj´ percjpuinj\dpj quikjkjmWYtuY gek.·;ÕcjgL,tiqLÕcjk[.gHjm à, dHjw>tjg>tj eG.ezN.jem.wjtajauitjrâ
aluEaqI gL,tittiytajgHj p:Yar.edàtjkuEdImwjker|zIgHjmà, ducjlwjqzuicj kulv.tj tupjv,percj
;Õcj\pcjeqtj RUqwjgHj gW·SuEektjrâ RUqwjgHj pkcjrcjgek.·mNihjmà, ×·WpMikjkuE pMikjS×¡tNhjhj (General will) kuJ´
Sg,gHj qWkjgW·k·kjS×¡ek.nj;Õcjtaj zM.pjauiQuJ mWYtuYmWYgHj lajgW·w>tjg>tjtuY aluEaqItaj ektjl[Õicj tuY
fnjznjku Eku J´ atu icj mfnjznjg Hj zM. pjek.nj;Õcjtaj d,ducj ektjfauitjku J rowW · K[pj lwjrâ RU qwj wW· dH jmN ihj T·M kj
T½, lwj lv.tjd I awj rI ltu pj s ui tj percj mN i hj mW Y tu Y dHj m Ni h jT·M kjT½ ,lwj lv.tj alu Ea qI pkcjr cj v,;Õcj gH j
d,dH jaluE aqI ×Uv,;Õcj taj mRu YsH jm WYeTkjer.cjâ r· cj kuE tcj$ajtuY RU qwjwW · dHj mN ih j×· Wp Mikj alu Ea qI pkcjr cj
atuicj eqN.tjwjmWY râ Sg, p:YqBov,etajef[·lwj pMikjS ×¡tNhjhjgH jmà, aluEaqImikjgW·dHj tLawuEtajgH j tkjK
y· kj lv.tj v,etaj tu Y eqN. wj qW kj g ek.· m N ih j taj qu J f au i tjg H j alu E a qI taj ehcj fnj z nj esN .nj T½ , lwj
qWkjgu$jfuEqMicjtLtajauitjrâ aluEaqI p:Y;ÕcjgL,tittiytajgHj aluEaqI roq.jwW·gHj gW·SuEektjdM·cj gtmtj
râ lv.tj R U qwj g H j elwj dH j lv.tj ku E \dhtj ku E w>dtL a wu E taj e r.cj g H j tL p v.lC Õ E p: Y k.lpsË Õ pP n j $ aj
v.tj ektj a u i tj r â
dI m wj k er|zI e k.nj g kU
(National Democracy)
dI mwj ker|zIek.nj gkU mà, gH j pqzu icj kuE ek.nj gkU tuY mKN·lwj râ dHj eqN .tj ¾pi cj pÒ.njkuE w>dmh.gkUelwj
hu Jm .njr â aeK>cjd Im wjker|zIelwj d,gW · ek.nj gkUelwj d,bL, /, ro q.jw W· p· kj lwja Dip P>yj râ qBoD wj dI mwjk
er|zI ek.njgkU´ gkU elwj d,bL,/,´ aeK>cjd Imwjker|zI elwj d,×· WgH j SgkU\dhtjezN.j SgkUgW ·aluEaqIehcj
bL,/,hW·eqcjrâ zM.pjgkU d,bL,/,er.cjâ kL.puOhW·gW·huJpRU$aj$J puOd,kLÕihjlwj tcjtNhj\K.gkUkuE mNihjer.cjâ
percjgkUmà, likjptj´ eynjqN.cj´ \pew$IgkUtaj mdHjrâ percjmNihjmà, percjm·cjs·cjsqucj´ buikjltkj´ aeK>cjqL,pW,
mpÐ· percj;Õcj´ percjpuinj\dpj´ percjptuinjT½,lv.tj´ percjpetHjesHjsuitjtaj mdHjrâ
eqN.tjbWYmgLÕicjmà, pqzuicjkuE kS·cjmNihjtuY edàtjm·cjgLÕicjrâ huitjgHjr eqN.tjgHj /uitjluEd,r,kuJelwj suipja.p:Yedq
gek.· m N i h j b hu w sj mTu Y T· c j t aj m à , eqN . tj s gH j peq.cj ku E h W · m .nj r â eqN . tj d I m wj ker|zI k.lsu i p j a .p: Y
gek.·mNihjbhuwsjgHj d,petMcjkuE ek.njgkUtuY edàtjeTkjer.cj esHjsuitjtuY tLpv.taj ptitjlwjeqN.tjdImwj
ker|zIek.njgkUwW·râ spjkuEeqN.tjwW·mà, T½,xpm.kuE;ÕcjbM.tuY peq.cjmà, q.tuYkLÕihjel.Yer.cj esHjlwjsuitjrâ
muhuitjmà, ;ÕcjpuOgHj dHj;Õcjgek.·mNihjbhuwsj TuYT·cjmWYrâ ;ÕcjpuOtajgHj gkUezN.j×·W (8) gkUrâ gkUqMtj ×·W]kpjkL·gkUdHjrâ
p:Y kuEgkUezN.j (8) gkUgHj pqzuicjkuE gkUkuEwcjtmL.tuY pãekL·pyuE;Õcj v,kuEv,tuY dkjptnj;Õcjqmt v,kuEv,râ
;Õcjm njm à, ;ÕcjdI mwj kertjettj qmtmnj ´ ;Õcj bM. mà, ;Õcj dIm wjkertjettjqmtbM. mpÐ·ro q.j wW· dkjKN ·tu Y quJ
ds.·; Õcj gH j kelcjdkjptnj; Õcjp· cjek.· mWY râ p: Y;ÕcjqmtmWYm à, ]kkja wuE mtW·g , aeK>cj pkcjrcj´ aeK>cjptnj
eqN. wj´ aeK>cj qà Õtj qW .tj pÌ×U awuE mpapjlwjkuE aluE aqI bhuEtuY aeK>cj ×·W epcjc jer.cjâ ;Õcj v,kLtjTwj
23
dImwjker|zI
v,×·WtuY qWkjgW·dkjKN· aluEaqIp·cjek.·gHj mNihjsN,×Up>lIm.nj ;Õcjqmttaj pl·cj$.mNihjsN,tupjpjtuY dkjKN·kLtj
Twj p >lI m .nj aluE a qI b huE r â alu E a qI b hu E gH j qW kjg W ·d ,esH js nj dkj m.Y p: Y; Õcjetaj ;Õcj $aj gH j hW ·m W Y er.cj â
gek.·kLtjTwj quJfauitjgHjehcj kelcjRuYsHjmNihjezN.j bWYelMcjtuY dkjptnjrâ
awuEp titj]qnj rpjspj;Õcj eku.· awuEkisË; ÕcjqA.cj gHj apjlwjkuEaluE aqIbhuEer.cjâ Sg, awuEkis Ë;Õcj
qA.cjg Hj ;Õcj qmtsgHj ki sËpM ikj ;Õcj v,×·Wmà , quJhW ·d,a.tjaeK>cj alu EaqIbhu E aeK>cja.gW· bWY mqL, pW, er.cjâ
likjRucjm qucjes.Y p: Y;Õcjqmtv,mà, d,dHjlikjgkUtu icjKI; ÕcjgH jer.cj â aerwjgkU meqMh j×UgHj gHj dH jaerwjqucjes.Y
;Õcj du tiyer.cj â gkUqA.cj ×· W elwj zM . pj g kU g Hj aeK>cjp kcj r cj ×· W epcjc j er.cj â xpm. p: Y; Õcj m nj gH j gkUqA.cj
mpÐ·kuEkercj´ pea.aj´ TwÌtajgHj awuEpkcjrcjgkUv,kuEv, ×·Wepcjcjer.cjâ v·cjrogHjkuJ gkUmnj×· Wp:Y;Õcjkercj
;ÕcjbM.tajgHj aeK>cjpkcjrcj gkUzkukuEzku ×·WkuJrâ
spjkuEpercj pN.njpLn j tNhjn gW·mcjm WY percjgL,kwj /uihjlhicjmWYtuY atui cjeqN.wjqzuicj gL,kwjp ·cjet.Y bWY
m/uihj±qihj (5) tcj
1â kminj;ÕcjbL,/,v,mWY eku.· ]kkjawuE;Õcjv,mWYgHj v,mWYgHj d,erHjeqHjercjqkajâ
2â v·cjhW·gW·/kje/tjlupj p:Yv,mWYâ
3â kisËp:Y;Õcjv,mWYgHj v,mWYgHj lPlupjpTuYâ
4â sW·kS·cjtupjtuY lH.Ygtgu$jfuEtupjercjqÒaj eku.· p·cjet.YbWYm/uihj±qihjâ
5â p:YkuEgL ,kwj key[.njDw>tjercj qÒajgHj v·cjhW·gW·quc jes.Y\dhtjâ
atu ic jeqN .wjm qu nj tcj$ aj v·c jv,;Õcj qA.cjtaj gW· erHj eqjH ltUz ku tuY dpj pN .nj; Õcjp ·c jek.·m WY xpm.
×U ;Õcj qmtmnj ek.nj pN .njm Us i´ ×U; Õcjqmtkercj ek.njp N. nj mU si ´ ×U ;Õcj qmtbM. ek.nj pN .njm Us i mpÐ· ro q.jw W·
p·cjpek.·tuY dkjKN·dpjpN.njp·cjek.·tuY bWYmbbWYkuEedq ef[·dN.Yrâ pÌ×UgHjpLnj tNhjngW·mcjmWY ]kkjawuE;Õcjqmt eku.·
ek.nj;ÕcjqmtgHjtuY ;Õcjv,kuE dpj pN.njg kUv,gHj kelcjd kjKN·pL njrâ
spjkuE aeK>cjdI mwjker|zI mà , ;Õcjqmtv,kuEv,gHj d,edàtjmcjm WYa .er.cjâ v,mdHj qmt;Õcj tajpL nj elwj
d,sW·cC Õhjm , ltUS×¡ ek.nj;Õcjzku er.cjâ mpÐ·a eK>cjekL .njkemL. nj´ percjpui nj\dpj´ aeK>cjtu ElWI ´ aeK>cj huJtW·
K[ê]t,bWYmqL,pW ,gHj zM.pjek.nj;Õcj d,×·Wer.cjâ aeK>cjRuYsHj v,mWYmWY nddH jmNihjezN.jkuJ´ aeK>cjducjRuY kuJ´ aeK>cjt,pÌ
mN ihjezN.j kuJ´ zM .pjm Nihj aeK>cj× ·Wepcjcj er.cjâ
zM. pj;ÕcjqmtgHj ywj rzku esHj suitj su EdN. Ya×Ðr.Y; Õcjz kum.njku J´ percj puin j\dpjzku elwj Ru·g pjku J´ pãtitj×U
;Õcjp·cjek.·mà, Kuihj gLÕicj esHjs uitjtuY ek.nj;Õcj taj S×¡×·Wm à, aeK>cjpãtitj ×U;Õcj p·cjek.·nddH j;Õcj bL,/,mWY aeK>cj
×· Wer.cjâ ;Õcj puOg Hj ×UsdkjptnjeqN .wjetaj /uin jrzM .pjm Nihj d,gN pj eqN.tj$aj kuJelwj mNih jezN .jbM .taj hW· d,
gNpjtuY mNihjezN.jbM.taj qJektjquJfaiutjrâ huitjgHjr eqN.tj$aj hW·g[Õicjp:Y;ÕcjpuOrâ
k: Õip jqkuip jek.njg kUtajquJf aui tjg Hj d,gN pjkuEeqN. tj$ ajquJf auitjrâ su Eku ElM Õhj elwj rY twj esN hjkuE
lW hj kuJ ´ twj esNhj p: YbW Õi cjeqN .wj ku J´ hu Jek.j m·c j dIm wjker|zI wW ·râ eb.j pL tro ;Õcjm nj mW Ya Kic jetaj elwj a.tj
kLÕ cj eqN. tj $ajr â eb.j ;Õcj mnjtMi elwj lup jm ·c jepÌbtui kj qWkjeqN .tj$ aj râ p:Y qBcj Ru Ym .Y tLa wu Ep N. nj bM .
mekL .nj ku Ep: Y (1990) etajgH jelwj k:Õi pj qku ip jek.njg kUtaj kuJ ´ k:Õ ip jqkui pjm nj gek.·dI mwjker|zIek.nj
gkUmnjtajkuJ´ rnjtMajlwj dImwjker|zIek.njgkU$ajfauitjrâ gek.·a·cjq.njquk[I (NLD) elwj K[êlwj
nB.q.bM. (am[Õi,q.,dJmuikersJafWYÁK[Õpj) tuY v·cjkuEaDipP>yjtupjm·cjv·cjcjkuJelwj k.lr·cjaDipP>yj bkjagálikj
(National League for Democracy) mà, rnjtM ajhW·tupjkuE ek.njg kUtajl,l,râ ywjr k· kjaDipP>yj
bkja gálikjgH jmà, d,sutjyMÕgek.· (dJm uikersJa tWkj am[Õi,q.,afWYÁK[Õpj ) eTkjer.cjâ
tCY r ,;Õcj p uO dI m wj ker|zI $ aj ezN . jem.wj mà , ;Õcj p uO / ui hj ±qi h jr â gkUm nj× · Wp M ikj ku E percj bL , /,gkU nku Eg L ·c j
tro d I m wj ker|zI g H j elwj v.tj lwj g L · c j $ aj r â Sg, p: Y ; Õcj p u O g H j gkU b M . taj ef[· lwj y ×Ðr./u i t j kRu i tj r etH j
nkuE ak.Ya r.tC Y$ajetH j lukob M.taj suitjh W· lgU ltU ek.nj gkUtN hj mà , dIm wj ker|zI$ aj g[Õi cjm .njh W·
eqcjrâ roq.jwW· v,dHjDwicjtaj kuElwjdduihjtlcjrâ
24
Democracy
aKnj (9)
ar.etMc jdImwjkerqI nkuEdkjptnj aluEaqIgmLÕ icj

(Democracies Clasified by Government Formation)
p: Ya Knj (8) etaj esN .nj T½, lwj lv.tjp ercj; Õcj mpetMc jkudI mwjker|zIg mL Õic jtajr â pÌ×UgH jp Lnj p:Y
ar.dkjptnjaluEaqIpLnjgHj petMcjkuEdImwjker|zI mpÐ· p>lIm.njdImwjker|zI´ dImwjker|zI qmtpLtrowW·taj
râ p:Y;Õcjm WYmWYgHj edàtjm ·cjeltj brodImwj ker|zIkuEdHj´ dImwjker|zIv,;ÕcjkuEdH j´ quEeyHYdImwj ker|zIkuEdHj´ bkjkuEbu Jdkj
ptnj alu Ea qI tu Y p>lIm .nj d Im wj ker|zI hW · eqcjetH j dI m wj ker|zI qmtpL tro tN h jh j sMtj qmÐJto a u i tj r â
dkjptnjbu J\pcjq×¸.njaluEa qItuY etMc jdI mwj ker|zI titjdH ja.bWY qMwj wW· râ
1â p>lIm.nj dImwjker|zI (Parliamentary Democracy)
2â dImwjker|zI qmtpLtro (Presidential Democracy)
3â dImwjker|zI qmtpLtromWYdkutj (Semi- Presidential Democracy)
4â ek.njquEqIereyHnjdImwjker|zI (Consociational Democracy)
dI mwjker|zIm à, lwjltU wW ·g Hj v,lC tj percj; ÕcjlCÕ Etaj hu J sN ,ek.j dI mwjker|zIg Hj ek.js eqN. tj (Sys-
tem) auitjrâ xpm.ø sN,ek.jew>h.p>lIm.njdImwjker|zIgHj qucjes.Yek.jew>h. eqN.tjp>lIm.nj (Parlia-
mentary) er.cjâ buJluEdHjdHj dImwjker|zImg,kLÕcjtuY ltU$ajpnjgHj dHjq×¸.njdkjptnjaluEaqIrâ lCtjlwjdImwj
ker|zI mpetMcjgHjmà, gl.njpercj;Õcj micjm·cjdImwjker|zIgHj pãpÌm.njrâ
lC tjspjkuE pRU$ ajmà , bWYku ipjkL. d,tJlwj p:Y; Õcjm NÕ·kuE aeK>cjqu cjes.YawuE bWYmqL,pW ,mW YgHj epN .wjkuEawuE
qucjes.Ym·cjgHj awuEptnjeqN.wj (Legislative Power) kuEawuEpkcjrcj (Executive Power) taj buJSkjspjgHj
bW Ymsucj elcj d,kLÕ ihj lwj eTkjer.cjâ mu hui tjer.mà, dImwjker|zImà ,kL Õcj lwjg Hj dHj ew>h. mSkjspjkuE awu Eptnj
eqN . wj ku E awu E pkcj rcj taj râ gek.·a m.tj s N, v,;Õcj mqu c jes.Y awu E ptnjeqN .wj taj ;ÕcjtN hj h jtaj gH j
yMÕtNhjhj /uinjrek.jKotokuJelwj nkuEB.q.´ percj;Õcjmà, p>lIm.nj (Parliament) ehcj bWYmlHYl, ek.j
Kotoau itjrâ awuEpkcjrcjgHj gek.·aluEaqI hW ·eqcjetHj gek.·wnjezN.j taj qucjes.Y toauitjrâ percjSkj
spj a]k.awuEptnjeqN.wjkuE awu Epkcjrcjtajg Hj dHjSkjspjkuE p>lIm.nj eku.· alu EaqItajrâ p>lIm.nj
dIm wjker|zI´ dI mwj ker|zI qmtpL tro ´ dI mwj ker|zI qmtpL tro mW Y dku tj ´ ek.nj qu E qI ereyHn jd I mwj ker|zI taj
gW·titjdHja . tNhjhj q.jgHj huitj×U kuEbuJ\pcj a]k.awuEptnjeqN.wj kuE awuE pkcjrcj mWYnYp Lnj a]k.p>lIm.njkuE
aluEaqI tNhj\K.ehcj ktuEdHjkLÕcjrâ

25
dImwjker|zI
p>lIm .nj (Parliment)
dHj d tnj tui c jK I dN . Ya m.tj ek.nj ; Õcj taj mRu Y ptu in j lwj sN , taj qW kjg W · qu c jes.Y awu E ptnjeqN. wj mdH jr â
;ÕcjtNhjhjgHj ek.jKostNhjhj×·WkuJrâ xpm. ø ;Õcjp·cjek.· aemrik.njmà , ek.njgertj (Congress) ;Õcj
|bitinjmà, p>lIm.nj´ ;Õcjg[p>njmà, dÌeytj (Diet) B.q.mnjmà, kLtjTwj mdHjrâ p>lIm.njpLnj p>lIm.njkLtjTwj
mWYkS·cj (Unicameral Parliament) kuE p>lIm.njkLtjTwj/>kS·cj (Bicameral Parliament) rowW· gW·SuEektj /
>q.jr â ;Õcj ltUti $aj pis W· m WY sW · gH jehcj qu cj es.Yp >lI m.nj kL tjTwj mW YkS·c jtu Y pi s W· />sW· gH j dHj ; Õcjp >lI m.njkLtj
Twj/>kS·cjrâ kLtjTwj/>kS·cjmà,gHj kLtjTwjltU (Upper House) gHjkuJ´ mWYpLnjgHj kLtjTwjqMwj (Lower
House) rowW· ek.jKosgLÕicjrâ
qBcjR uYm .YtN h jh j (General Election)

qBcjRuYm.Y mRuYsHjam.tjkLtjTwjwW· auitjmWY;ÕcjgHj pãprajsMtjqmÐJ pWÕicjS×¡m.YtuY mWYtCYmWYd|mipjDwj ekL.nj
pauitjrâ p:YgL,tidImwjker|zI my,m,m·cjtajgHj v·cjromhuJkLÕcjlwj qzuicjmUqBcjRuYm.YtNhjhj p:YaKnj (5) etaj
kuJ ø
ø atuicjxped zM.pjmNihjaeK>cjkuEm.Y×·WtajgHj kuEm.YfauitjkuJâ
ø RuYsHjptuinj tpjpjkuJâ
ø qucjes.Y eqN.tjkuEm.YDlukjkuJâ
ø kuEm.YS×¡ bWYmqL,pW,kuJâ
ø a]k.mNihjkuEm.YquJfauitj aeK>cjd,tupjkuJ nkuEmU (5) tcjwW·elwj nddHj ;.jdekwjm.YgHj sMtjqmÐJtoauitjrâ
qkuip jqÒ;Õcj (Head of State)

zM.pj;ÕcjgHj qkuipjqÒmpsN,;Õcj qWkjek.njgkUauitjmWY;ÕcjgHj ×·Wm·cjfauitjrâ ;ÕcjltUgL,ti$ajquJfauitj bWY
q.mvmà, qkuipjqÒ;Õcj ×·W/>q.jrâ »luEer.mà, dHjgNqMicj (w>) ¿kr.zj eku.· qmttajrâ ;Õcj¿kr.zj mdHj
qkuipjqÒ;ÕcjtajgHj ek.jKos;Õcj¿kr.zj (Kingdom) tuY ;Õcjqmt mdHjzemN.j;ÕcjgHjmà, ;Õcjqmt (Republic)
mek.jKotoauitjrâ ;ÕcjyUen.jettjeknjd>mj (;Õcj|bitinj)´ Tuicj´ nwjewtajgHj dHj;Õcj¿kr.zjgmLÕicjtuY ;Õcjp·cjek.·
aemri k.nj´ ai ×¡i y[taj gHj dH j; Õcj qmtrâ ;ÕcjlCÕE taj gH j qkui pjqÒ;Õcj taj gHj dHjqmtauitjr â ;Õcj lCÕ Etajg Hj
qkuipjqÒ;ÕcjtajgHj dHjqmtelwjhW·eqcj´ ¿kr.zjelwj hW·eqcjelwj gkUtNhj×·Wselpjrâ xpm.ø ;Õcj\zwjdi
aerbiy[gHj es.fW.gHj dHjzemN.j;ÕcjtuY ;ÕcjKend>gHj qkuipjqÒ;ÕcjgHj dHjv,sN,¿kr.zj|bo|bitinjs;Õcj (Governor Gen-
eral) gHj dH jzemN. j; Õcj râ spj ku ERu YsH jqkui pjq Ò;Õcj pLn jelwj nY tNh j\K.m· cj pLn jau it jrâ lC tjb uJ \pcj;Õcj (83) ;Õcjg Hjm à,
;ÕcjRuYsHj nkuEqBcjRuYsHjtNhjhjgHj ×·W (26) ;Õcj´ ;ÕcjTpjkuEtY qkuipjqÒ;ÕcjetMcjgHj ×·W (22) ;Õcj´ RuYsHj ×Up>lIm.njgHj
×·W (19) ;Õcj´ RuYsHjnkuEgek.·RuYsHjgHj (16) ;Õcjtaj gW·SuEektjrâ
atuic jx ped zM. pjm N ih ja eK>cjk uEm .Y× ·Wt ajg Hj

kuEm .YfauitjkuJ RuYsHjptuinj tpjpjkuJ
quc je s.Y eqN . tjk uEm .YD lukjk uJ
kuEm.YS×¡ bWYmqL , pW,kuJ
a]k.mN ih jk uEm .Yq uJf auit j aeK>cjd ,tup jk uJ
26
Democracy
zemN . jg ek.·a luEa qI (Head of Government)
mNihjma.k:Õipj dHjzemN.jp:Ygek.·kemL.njaluEaqI (gek.·wnjzemN.j) gHj dHjzemN.jgek.·aluEaqIrâ ap:Y
;Õcj mNÕ·kuEaeK>cj¾picjpÒ.nj percj;ÕcjtajgHjmà, pUguEwW· dHjmNihjmNÕ·kuEawuEgLÕicjauitj dHjmNihjkisËezN.jauitj huJm.njrâ zemN.j
gek.·aluEaqImà,gHj qkuipjwnjezN.jelwjkuJ´ qmtelwjkuJ dHjm.njrâ tuYtoltUgek.·buJ\pcjq×¸.nj dkjaluEa
qI; Õcj tajg H jr â
eb.jg W·a wuEkuEeb.j¾pic jp Ò.nj (Governing Party and Opposition Party)

eb.jmWYDwjgHj mNihjsN,gek.·eb.jkwkj\pcj gW·ducjRuYsHj p:YkLtjTwjmà, eb.jgHjek.jKos eb.jgW·awuE (Governing
Party) râ huitjgHjr eb.jmNihjsN,lea.nj p:YkLtjTwjtajgHjkuJ´ eb.jtNhjhjtajgHjkuJ dHjeb.j¾picjpÒ.nj (Opposi-
tion Party) tajrâ
p>lIm .njd Im wjker|zI (Parliamentary Democracy)

p>lIm.njdImwjker|zIwW· ;ÕcjbWYmgLÕicj qucjes.Ym·cj lHYlHYl,l,gHj
gW · S u E e ktj r â hu J p >lI m .nj d I m wj k er|zI m à , v.tj a .eqN . tj ;ÕcjtN hjt ajg Hj p>lIm .njw W·
;Õcj|bitinjm.nje$.cjâ muhuitjer.mà, ;Õcjedàtjm·cj dHjd N . Yp tnje qN . wje hcj
p>lI m .nj d I m wj k er|zI t aj g H j pqzu i c j k u E b u J \ pcj q×¸.nj | bi t i q{tu Y quc je s.Yt ok uJe lwj
v·cjgW·kitjvIkuEzku lCÕEgHj peÈwjpeÈtjtuY edàtjtom·cjauitjrâ huitjgHjr p: Y; Õcjp >lIm .njd Im wjk er|zIt ajm à,
lC tjp RU p >lI m.nj d I m wj ker|zI m à , bu J\pcj a luE a qI |bi ti q{gH jelwj kL t jT wj× Up >lIm .njm WYg Hj
pek.·tuY lC tjtoaui tjrâ lC ÕEgHj lCtjpRUb uJ\pcjp >lIm.nj dImwjker|zI
|biti q{gH j m W Yb u J p>lI m.nj d Im wj ker|zI edqtNh j g H jm W Y bu J pãkerkjtu Y
pÌ×UawuED zkje qN . wjt uY
lCtjtoauitjrâ kuipjkL.hW·gW·lCtj pRUdImwjker |zI md,ducjpetMcjkuE awuEm cjm WYT ic jd kj
dkj p tnj a lu E a qI $ J g H j tcj $ H j a Di p P >yj mspj k u E ew>h.taj g H j gek.·aluEa qIg Hje lwj
p·kjT½,kuElwjtuYrâ lMÕhjpLnj elwj ew>h.spjkuE l[Õic j× ·Wt oauit jr â
p>lI m.njd Im wjker|zI qkjkj gH j ]kkjp ·kj T½ ,ku Ep Ln je$.cjâ
k@mp>lup j p: Yp >lIm .njm WYg mL Õ ic j (Constituent Parts of a Parliament)

p:Y;Õcjp>lIm.njdImwjker|zItajmà, nkuEpercj;ÕcjetHj p>lIm.njgHj dHjRucjaluEaqI kisËezN.jauitjmWYrâ r·cjkuE
;ÕcjlCÕEtajgHjmà, p>lIm.njgHj dHjawuEKN·eqN.wjtuY p>lIm.njgHj /uitjluEkisËezN.jgHj tJektjm.njrâ stmj×Uew>h.p>lI
m.njdImwjker|zI sm·kjtuinjbkjgHj ddHjdImwjker|zI kisËezN.jm·cj p:Yp>lIm.njgHj tM,kLÕcjrâ
p>lI m.nj ;Õcjm edà tj p>lIm .njdI mwjker|zIkuE p>lI m.nj; Õcj hW ·edàtjp>lI m.njtaj gHj p>lI m.nj />;Õcj$ aj
ywjr/tjkN.tjmà, tNhj\K.m·cjer.cjgHj gW·SuEektjm.njr â p>lIm.njp:Y;ÕcjtNhjtajgHj kLtjTwj/>kS·cj melpj×·W
râ kLtjTwjDzkjeqN.wj kLtjTwjltUkuE kLtjTwjqMwjtajehcj ×·WtokuJelwj p:Y;Õcjp>lIm.njdImwjker|zItaj
mà, kLtjTwj×·WmWYDwjtuY awuEptnjeqN.wjkuJ´ awuEpkcjrcjkuJ ×·Wm·cjrâ kLtjTwj$ajgjH dHjkLtjTwjqMwjrâ huitjgHjr
p:Y; Õcjp>lIm.njdI mwjker|zImWY wW· nku Epercj ;Õcjmà, kLtjTwjqMwjg Hj dHj dN.Yki sËezN.j auitjm WYrâ
;ÕcjtNhjtajgHj p>lIm.njwW· dHjdN.YptnjeqN.wjehcj qucjes.YtokuJelwj p:Y;Õcjp>lIm.njdImwjker|zItajmà,
kLtjTwj×Up>lIm.njmWYgHj pÌ×UawuEDzkjeqN.wjtuY awuEmcjmWYTicjdkj gek.·aluEaqIgHjelwj l[Õicj×·Wtoauitjrâ p:Yp>lI
m.njdImwjker|zImà, wnjzemN.jgek.·aluEaqItajgHj RuYsHj×UkuEp>lIm.njkLtjTwjqMwjrâ pÌ×UgHjpLnj aluEaqI mRuYsHjlwj
gHj ywjr×·WpMikjmà, aeK>cjawuE t,pÌ×UkS·cjelwj ×·WkuJrâ gek.·aluEaqI mqucjes.Ym·cj awuEpkcjrcjtajkuJelwj
dHjgek.·mp>lupj p:YkLtjTwj mRuYsHjlwjv,tajgHjrâ huitjgHjr gek.·aluEaqItajgHj p:Yar.qucjes.YawuEpkcjrcj
gHjmà, tN hj\K.titjbL,×UkL tjTwjgHj aeK>cjhW ·mWYtuY /uitjducj k.kLtjTwjehcj ekL.njgW·râ
kLtjTwjwW· ;ÕcjtNhjhjtajgHj /uinjrek.jKoyMÕ nkuEtNhjhjq.jkuJelwj kLtjTwjqMwj mRuYsHjptuinj gek.·
aluEaqIwW· p:Y;Õcjp>lIm.njdImwjker|zImWYmà, bWYmgLÕicjek.jKos aeqmjblI (Assembly) auitjrâ huJaeqmjblImà,
d,dHjkLtjTwj ×Up>lIm.njmWYtuY v·cjrokLtjTwjgHj RuYsHjkuEgek.·aluEaqItajkuJ gek.·aluEaqIelwj qWkjgW·k
27
dImwjker|zI
elcjmcjmWYaeqmjblIgHj gW·aDipP>yjrâ nkuEpercj;Õcj p>lIm.njdImwjker|zImà, kLtjTwjgHj dHjaDikmWYhuJgHj dHjaeqmj
blIwW·râ huitjgHjr ywjrpãkerkjekL· qRupjpercj;Õcj p>lIm.njdImwjker|zImWYmà, p>lupjm·cj
1â gek.·aluEaqI (Government)
2â aeqmjblI (kLtjTwjqMwj) (Assembly)
3â kLtjTwjltU (Upper House) taj gW·SuEektjrâ
lCtjtcjaDik percj;Õcjp>lIm.njdImwjker|zImà, lCtjpercj;Õcj a]k.aluEaqIkuE aeqmjblI buJSkj
spjtajmdHj râ Sg, zM.pj p>lIm.njp:Y;Õcj p:Y medàtj p>lIm.nj dIm wjker|zItajgH j v·cj mT½,lwj qRup jbWYltU$aj
tu pjqu Jfau itjg Hj huJhW ·gW· $Jrâ dHj lpãgLÕic jtuY ;ÕcjlC ÕEtajgHj dHj tcjeS.tj ey.cjrâ xpm.ø ;Õcjawjqetl[.mà,
dkjKN·lwjp>lIm.njkuE kLtjTwjltU (Senate) eku.· kLtjTwjqMwj (House of Representatives) râ ;Õcj
awjqetl[.gHj dHj;Õcjp·cjek.·mWYhW·eqcjtuY kLtjTwjquJ/>gHj dkjptnjlwjkuE am.tjquJfaiutjrâ aluEaqIpLnj
elwj ektjlwjl[Õicj kLtjTwjquJ/>râ huitjgHjr v·cjro;Õcj dkjKN·lwjaluEaqI nkuEkLtjTwjqMwjehcjtajgHj
;Õcjawjqetl[.wW· »$aj v,kLtjTwjltU´ »$ajv,aeqmjblI´ »gHj dHjaluEaqIgHj pãkerkjkuEhW·m.nj
râ ywj rhu Jaeqmjb lImà , p>lup jquJ kLtjTwj awj qetl[.quJ/>râ
dkjp tnja luEa qI (The Formation of Government)

dkjptnjaluEaqImà, pqzuicjkuEsN,v,;ÕcjkW.nj gek.·am.tj aeqmjblItuY dkjptnjrâ gek.·am.tj
aeqmjblItajgHj RuYsHjptuinj nkuEqBcjRuYm.YtNhjhjauitjrâ p:YaeqmjblIgHj eb.jgW·ducjRuYsHjkwkj\pcj (eb.jzmN,) gHj
;Õikj;ipjtuY dkjptnjaluEaqIauitjrâ am.tjk:Õipjqkuipj eb.jzmN,elwjdHj k:Õipjqkuipjam.tjaeqmjblI elwjdHjgHj
dHjmNihjducjlupjsrcjzemN.jwnjtuYmà, eÆ.·kui!j;Õcj kelcjKptuinjkuEpLnjmà, mNihjgHjdHjzemN.jwnj (w>) qkuipjwnjezN.j râ
RuYsHjqkuipjwnjezN.jtuY am.tjp:YaeqmjblItajgHj mNihj±kikjtnjkuE dHjwnjezN.jgek.·aluEaqIgHj eÆ.·kui!j
;Õcj RuYsHjptuinjkuErâ RuYsHjwnjezN.j gek.·aluEaqIpLnjelwj kuEk:ÕipjkuEv,mWYeb.j kuEqkuipjwnjezN.jgHjrâ muhuitjer.mà,
p:Yk.lRuYm.YgHj l,gL·cjtrokemL.nj gtmukjek.nj;ÕcjtajtuYehcj tW·m.Yauitjrâ p:Yk.lgHj gek.·eb.jmWY mWYgL·cj
tro eb.jtNhjhj gL·cjtrotNhjhj×·WtuY huitj×Uek.nj;Õcjtajtupjsuitj ×·WpMikjgL·cjtrogHjtuY RuYsHjkuElwjm.Y eb.jzmN,m.Y
tajr â gL·c jtrog Hj gW ·su ip jzercjv,;Õcjtajm .njgH j d,kuEk:Õ ipj kuE gek.·a m.tjeb.j zmN ,m.Yg Hjr â gL· cj tro alu Ea qI
ml,fnjekL.njgHj aeqmjblItaj v·cjgW·edàtjducjtYm.njgHj kisËezN.jekW·ekW·râ gL·cjtroaluEaqImef[·ncjgHj ywjr
aeqmjblItaj t,pÌm·cjmà, percj;ÕcjkW.njK[ÕicjKkj (Political Deadlock) m·cj a]k.pkcjrcjkuE ptnjeqN.wj
râ dkjptnjlwjaluEaqI nkuEeqN.tjluEdHjdHj dImwjker|zIkuEdHj ywjrpercj;ÕcjK[ÕitjKkjm·cj a]k.percjpkcjrcj
kuE percjptnjeqN.wjmà, l|p·cjlH.YmWYmWY d,ekL.njtoauitjrâ pRUpeÈwjpeÈtj |p·cjlH.Yp>lIm.njdImwjker|zIgHj Skjlo
T½ ,kuE pL nj $J er.cjâ
;Õcjp>lIm.njdImwjker|zIlCÕEtajgHj p:Yar.dkjptnjaluEaqImà, dN.YqkuipjwnjezN.j eku.· wnjezN.jtajbWY
mgLÕicjgHj kligW·lwjtuY am.tjsN,ek.nj;ÕcjkW.nj ×Ueb.jtNhjtajgHj mikjgW·kuElupj p:Ygek.·aluEaqIfauitjauitj
râ ar.$ajmà, huitj×UwnjezN.j ×Ueb.jtNhjhjtajtuY v·cjhW·gW·dHj percj;ÕcjK[ÕitjKkjgHj qkuipjwnjezN.j d,sW·qtirâ
;Õcjp>lIm.njdImwjker|zIlCÕEtajgHj mNihj×UkuEam.tjaeqmjblIhW·eqcjkuJelwj aeK>cjqWkjgW·Kptuinj kS·cjwnjezN.j
gek.·aluEaqI×·Wm·cjrâ xpm.ø ;Õcjg[p>njmà, qzuicjeqN.wjxped pkcjrcj;ÕcjkuElwjaeK>cj mNihjmC,p>lupjp:Ygek.·
wnjezN.jgHj pigau·mWYgau· gZajm·cjer.cjâ
p: Y; Õcjmedà tj eqN. tj p>lIm .njd Imwjker|zI eb.jglui cj gHj qWh jqBcj Ru Ym.Yeb.jm YWD wj dkja lu Ea qIm .njg Hj
lMÕinjdHjm.njhW·eqcjrâ ]kpjmWYK$mWYK$ eb.jluEmWYelwj hW·kligW·zmN,tuY nkuEeb.jluEmWYgHj hW·gW·SuEektj p:YaeqmjblI
gHjrâ eb.jetajvi eb.j$ajviehcj gW·SuEektj p:YaeqmjblIgHjrâ ak.Yar.roq.jwW· dHjkLÕcjmà, nkuEeb.jmWYDwj
dkjptnjaluEaqI bWYmkÈitjkeÈ.tjgHj hW·dHjrâ epN.wjkuEeb.jlMihjea.njfauitjgHj eb.jgLÕicjauitjtaj bkjsnjdkj
eb.jqMtjmh.mitjzkutajrâ pbuJ$ajgHj ek.jKosp·cjpek.·eb.jgmLÕicjrâ gek.·mp·cjpek.·taj kuE\zhtjT·kj
gl.nj kuEp·kjaluEaqIauitjrâ aluEaqImm·kjtitjkLÕcj a]k.eb.jp·cjek.·$ajgHj ek.jKosaluEaqIp·cjek.·
(Coalition Government) râ eb.jeqMhjtajgHj dHja.eb.j¾picjpÒ.njauitjrâ p:Ygek.·p·cjek.·tajgHj eb.j\dhtj
ezN.jauitjgHj melpjdHjmNihjkS·cj qkuipjwnjezN.j gek.·aluEaqIp·cjek.·tajrâ wnjezN.jp:Ygek.·p·cjek.·tajgHj
28
Democracy
bWYmbbWYkuEkS·cj fnjznjkuEauitjrâ nkuEpercj;Õcjmà, gek.·aluEaqIp·cjek.·tajgHj /uihj±qihjsea.njrâ huitjtunj
nkuEeb.jgluicj dkjptnj lwjaluEaqIkuJ (w>) p:Ygek.·aluEaqIgHj dkjptnjlwjkuE eb.jgluicjkuJ huitj×UfnjhW·gW·tuY
d,dkjlwjaluE aqI p·cjek.·tuY du cjsr·cj percj ;Õcjeb.j¾picjp Ò.nj tajhW ·m.njrâ
p: Y; Õcj medàtj eqN. tj eb.j/>taj (xpm.ø yU n.j ettjeKnj t.mj) mà , aKu ikj d,dkj ptnja luE aqI p· cj
ek.· hW·gW·SuEektjrâ huitj×UkuE fuERuYm.YgHj eb.jmWYdHjeb.jzmN,mà, eb.jmWYgHj d,dHjeb.j¾picjpÒ.njlMÕinjrâ p:Ywcj;Õcj|bitinjgHjmà,
mWYelHjkuJ´ hW·ekcjSuE aluEaqIp·cjek.· mWYelHj$Jrâ /uinjreqN.tjeb.jgluicjkuJelwj huitj×UkuE eb.j\dhtjezN.j /
>ehcj DluJlwj Bwpercj;ÕcjquJfauitjtuY p·cjpek.·huJgHj p:YaluEaqIgHj mWYelHjhW ·ekcjdHjtuY p:Yeb.j¾pi cjpÒ.njehcj
melpj dHjtorâ eqN.tjeb.jgluicj ;Õcjai×¡iy[pLnjelwj tLpv.qipP· percj;Õcjtaj huJT½,m·cj eb.jek.njgertjehcj
\dhtjK ui hj m·c jlMÕ in jtuY eb.j qM tj meqHj m· cj tajgH j p· cj pek.· tu Y ¾pic jpÒ.njkuE eb.jg W· awuE eb.j ek.njg ertjg Hj lM Õi nj râ
v·cjnYgH jkuJ ;Õcjg[p>njgHj suEkuEsui pj aKicj|p·cjlH.Y (1993) gHj eb.jeltjbrodI mwjker|zImWYehcj DluJlwjpercj;Õcjrâ
;Õcjai×¡iy[kuE g[p>njtajgHj qN.·bWYmlaj eb.j¾picjpÒ.nj gek.·p·cjek.·taj gs.nj|p·cjlH.Ym·cj eb.jzemN.j gW·awuEgHj
râ atuicjguitjgs.njgHj /uinjrkligW·zmN,kuJelwj percjpkcjrcj aluEaqIp·cjek.·gHj melpjDr·kjDr.jtorâ huitjaDik
e;·gHj p:Yk.l aluEaqIp·cjek.·gW·awuEgHj eb.j¾picjpÒ.njtaj dHjm·cjmWYeb.jDwjtuY ekM.njDer.njm·cjrâ
gl.nj h W · m W Y k u E D wj p etH j eku . · pW m plu J e kL · p >lI m .nj

(Vote of No Confidence and Dissolution of Parliament)
eqN.tjp>lIm.njdImwjker|zIgHj gek.·aluEaqItaj ektjlwjl[Õicj p:YaeqmjblI (p>lIm.njkLtjTwj
qMwj) nkuEgek.·auitjrâ gek.·aluEaqIgHj sptiunjlwj nkuET·kjgl.nj aeqmjblItuY qWkjgW·kelcjRupjqimj
ekL· gek.·aluEaqIgHjelwj aeK>cjaeqmjblIgHj ×·WpLnjrâ aeqmjblIgHj dkjptnjlwj nkuEgek.·aluEaqIkuJ
elwj kemL.njaluEaqItajkuJ eqN.wjxped aluEaqItaj mptuinjT½,lwjgHj v·cjgW·kligW· T·kjgl.nj ×U
aeqmjblIgHj d,gs.njm·cjrâ ywjraeqmjblItaj hW·T·kjgl.njmà, ak.Yar.suEkuEsuipja. percj;ÕcjK[ÕitjKkj
a]k.percjpkcjrcj kuE percj ptnj eqN.wjm.njrâ gek.· aluE aqItajgHj qWkjgW·S kjpkcjrcj ;Õcj gHj fnjhW ·gW· tuY
percjlv.tjTk, a]k.aluEaqIkuE aeqmjblIehcj ktuEdHjkLÕ cjrâ
p:YkLtjTwjqMwj aeqmjblIgHj p>lupj×·Wm·cj quJmNihjeb.jgW·awuEkuE mNihjeb.j¾picjpÒ.njtajrâ am.tjeb.jgW·awuE
taj ×·WSkwkj\pcjDwjtuY dkjaluEaqIkuEdHj´ q.jgHjhW·eqcj dkjlwjaluEaqIp·cjek.·kuEdHj´ am.tjlCÕE k.l
dkjaluEaqIgHj /uinjrT·kjgl.njkuE aluEaqIkuJelwj k.lgek.·aluEaqItaj K[Idr.cjkemL.njgHj huitj×U
hW·epcjsuitj×·WtuY percj s.njs,ktuEdHjtuY suEkuET·kjg l.njku E eb.j\dhtjezN .jkLÕcj tuY eb.j¾picj pÒ.njtaj sef[· ekL·
aluEaqItWÕErâ wnjezN.j p:Ygek.·aluEaqImWYmWYkuEdHj auitjmWYgek.·aluEaqIkuEdHj eb.j¾picjpÒ.njtaj ptuinjgl.nj
zercjaeqmjblI ddHjhW·petHjsrâ p:YaeqmjblIgHj K[pjgNnjptuinjef[·tuY gl.njmptuinjlwj ddHjhW·petHjsgHj pãm.Yauitjrâ
lpãgl.njhW·petHjsgHj ywjm.Ym.nja.mà, wnjezN.jp:Ygek.·aluEaqItajkuJ hW·eqcjetHj aluEaqIgHjkuJ qWkjgW·d,
pluJRu ihjekL·g Hj t.l[Õicj ×·WkLÕcj râ Sg, aluE aqItajgH j hW·Ru ihjekL· mWYlsutjDwj tuY tNhj ngW ·Skj gW·a wuEp LnjtuY
guitjgs.njfnjznj atuicjdImwjker|zIkuE qzuicjxpedpkcjrcj;Õcj kelcjpLnjselpjkuJrâ kelcjpLnjbuJ$ajgHj gs.njqWkj
gW·pluJekL· aeqmjblIgHj mdHjrâ p:YB.q.qipP·percj;Õcjtajmà, pluJaeqmjblIgHj dHjpluJp>lIm.njer.cj rowW· qucjes.Y
huJtoauitjrâ ;.·;.·gHj pluJekL·p>lIm.nj quJfauitjhW·eqcjrâ kLtjTwjltU hW·eqcjkuE aeqmjblI p:Yp>lIm.njgHj
dN.YkisË hW·SkjspjkuE percj;ÕcjK[ÕitjKkj a]k.percjpkcjrcjkuE percjptitjeqN.wjgHjmà, /uinjrpluJekL· p>lIm.nj
huJkuJelwj hW·eScjkuE pluJkLtjTwjqMwjrâ Sg, ;Õcjd,ducjpluJ quJkLtjTwjqMwjelwj (xpm.ø ;Õcjawjqetl[.)
×·WkuJrâ ;Õcjroq.j$ajgHj dHjhuitj×Usk.p>lI m.njdImwjker|zI tNhj\K.râ
qWkjgW·pluJqRuihjekL·p>lIm.nj qÒÕipjwnjezN.jgHj d,ptuinjT½,zercjeÆ.·kui!j;ÕcjtuY pluJauitjrâ huitjtmjmUl
gW ·d,K[pjpluJp>lIm .nj gHj ø
1â ;Õcj s pj a .ak.Y a r. percj ; Õcj K [Õi t j K kj â
2â p: Y a r.pãm.Y hW ·p etH j s gH j lpãalu E a qI dH j k m[taj ro w W · ×· W / >q.j r â
qWkjgW·d,pluJ p>lIm.nj×·We$.wj ywjrqkuipjwnjezN.jgHj ptuinjT½, kueÆ.·kui!j;Õcj´ eÆ.·kui!j;ÕcjgHj esHjsuitjmà,
ptitja q· ddHj plu JekL ·p>lIm.njtuY d,ekL.nj qBcjRuY m.Y p>lI m.njtMi râ qBcj RuY m.Y$ ajg Hj am.tjSp: Yp>lIm.nj
29
dImwjker|zI
e}t·tajehcj ducjRuYgW·er.cjâ qWhjm.YgHj ø
1â eb.j m ekcj k li g W · l wj z mN , taj kelcj z N , a.pL n j k u J hW · e qcj e tH j
2â eb.j g W · z mN , gH j dH j a .eb.j t N h j k u J hW · e qcj e tH j
3â dH j a . ak.Y a r. dkj p tnj a lu E a qI p · c j e k.· k u J qW h j t i t j k L Õ cj m W Y m W Y m .nj r â
dN.Yam.tjlCÕE /uinjr|p·cjlH.Y ×·WvivkuJelwj eb.jtmjmUlgHjehcj SgW·dHjeb.jzmN,mà, pÌ×UgHjpLnj zemN.jwnj (w>)
qkuipjezN.je}t·gHj kelcjgW·ducj#.n×ÐgHjpLnjmà, p:Yar.dkjptnjaluEaqIpLnjelwj aluEaqIv,etaj ma. k:ÕipjgHj
melpj Ru Y sH jr â
aluEaqIroq.jwW· dkjlwjv·cjro aluEaqItmjmUlgHjkuJ dkjlwjaluEaqI gek.·wnjezN.j |p·cjlH.Yviv
râ dkjptnjaluEaqI buJ$ajm.njmà, gl.njptuinjlwj hW·petHjsgHj eh.·\bmjtuY gek.·aluEaqI mq¡,×ukjtitj
gH j hui tj× Ug W·a T·kjg l.nj ×Up >lI m.njtMi gHj tuY kelcjgW ·d N.Y aluEa qIp Ln jrâ pbuE $aj gH j ddHj aeqmj blImtuin jT½,
hW·petHjsgHj tNhjngW·ttjqRucjm.njtuY ekL.njbdHj a|p·cjalH.Yrâ awuEpkcjrcj aluEaqItaj v.tjektjtuY
|p·cjlH.YekL· percj;ÕcjgmËÕitjelwj dHjm.njrâ huJbWYq.mvmà, nkuEawuEzemN.jwnjmWYDwj pluJekL·aeqmjblI mdkjKN·lwj
nku E a m.tj s N , v,;Õcj g H j dH j w ,pkwj ekL · elM tj d I m wj ker|zI ro w W · es.dkm· kj t u i n j r â hu i tj g W · esN . nj T½ , lwj
aeK>cjpluJp>lIm.nj p:YeqN.tjp>lIm.nj dI mwjker|zIgjH tNhjnmikjgW·suEdN. BYdImwjker|zIrâ
aluEaqI mpqzuicjkuE aeqmjblIe}t·tuY mdkjKN·lwjtajwW· elMcjkemL.nj eb.jaluEaqIgHj ml,lwj
gL·cjgHj dHjgL·cjtroek.nj;Õcjtaj mT·kjgl.njmWYtuY v·cjelMcjkemL.njRupjro gW·m·kjgHj t.l[Õicj×·Wrâ ek.nj;ÕcjkW.njtaj
kuElwjawuE suEkuEdkjptnjaluEaqItuY d,dHjaluEaqI m|mi\mnj v,;ÕcjmWYgHj dHjl[ÕicjaluEaqIv,;Õcj gL·cjtrodImwjk
er|zItajrâ eb.jmWYmWYgW·zN,gHj k.ltW·m.YgHj d,l,lwj gL·cjtrokemL.njtuY gL·cjtrogHj ek.nj;Õcjtaj tupjsuitjehcj
gW·dH jeb.jzmN ,râ eb.j zmN,gHj aeG.T·Mkj m·cjRupj ro S×¡v,;ÕcjgHj aeqmjblI taj pekL· v·cjpercj;ÕcjgW· K[ÕitjKkjkuJ´
ptuinjgl.nj ddHjhW·petHjskuJgHj dHjkemL.njlduEekL· S×¡ek.nj;Õcjtajrâ r·cjkuElv.tj$ajtuY tNhjngW·kelcj
sMIsMtj S×¡ek.nj;Õcjtaj mWYelHjpLnjtuY pluJekL·p>lIm.njtuY ekL.njqBcjRuYm.YpLnjrâ eb.jgW·awuEgHj Tpjm.nja.m.Y
pLnjmà, qWkjgW·d,|p·cjlH.YaluEaqIgHj hW·mWYpMikjtuY ddHjv,¾pipÒ.nj gLÕicjgW·p:YaeqmjblIgHj gW·tJektjrâ
huitjgHjr p:Yar.pluJekL·p>lIm.njmà, nkuEnY$aj suEdN.kuEdImwjker|zItajrâ Sg, p:Yk.l RuYm.YmWYelHjpLnj
gHj ywjreb.jaluEaqIgHj k[a.mà, ddHjr ek.nj;Õcjtaj dtolpã eb.j¾picjpÒ.njgHjtJtuY qWkjgW·kelcjdkjptnj
alu EaqI tMiehcjr â hu itjg Hjr gW·p eq.cj p: Yar.lv.tjDescj ar.percjp kcjr cjku E percjD zkjeqN.wjgHj mà,
v,tLm.Ytajehcj peq.cjkuEm.njer.cjgHj tLpv.qipP· percj;ÕcjlCÕEtaj huJtoauitjrâ pluJekL· p>lIm.njhuJmà,
gHj pluJekL·p>lIm.njquJ/>gHj pluJekL·kLtjTwjqMwjehcj ×·W/>rYpLnjrâ aluEaqIgHj ywjrdkjKN·lwj nkuEkLtjTwjquJ
/>mà, ;ÕcjgHj ywjrpluJp>lIm.njmà, eScjspjkuE/>kS·cjrâ muhuitjer.mà, huitjpercj;ÕcjK[ÕitjKkj mktuEdHjkuE dHjkuEa
luEaqIkuE kLtjTwjqMwj aeqmjblItajhW·eqcjtuY dHjkuEaluEaqIkuE p>lIm.njquJfauitjrâ aluEaqIgHj ywjr
dkj lwjkuE am.tjSp:YkL tjTwj qMwjqM,mà , tNJ lupj SkLtj TwjgH jehcjrâ
;Õcjp>lIm.njdImwjker|zI v·cjrokminj;Õcj qmtg[.mnImà, pluJp>lIm.njmà, hW·SkjsuipjkuE kLtjTwjltUgHj
K[êlwjeqN.wj bWYmK[ÕitjpLÕitjrâ DzkjeqN.wjroq.jwW·gHj p:Y;Õcjp·cjek.· efwjderwjtajmà, q.tuY kisËezN.jrâ q.tuY
ektjKnjlCtj Kuihjrâ muhuitjer.mà , ;ÕcjefwjderwjmWYmà , kLtjTwjltUgHj dHjkLtjTwj pvIkuEkS·cj aeK>cjtWÕEr,
tNhjhjtuY ywjrpluJekL· kLtjTwjltUmà, tupjtov·cjro w,pkwjekL· aeK>cjtWÕEr,tajrâ v·cjrogHjkuJ ;Õcjawjq
etl[gHj huitj×UkuE aKuikjpercj;Õcj hW·tupjkuE;ÕcjtNhjqA.cjtuY pWmpluJekL· kLtjTwjquJ/>gHj nddHj tcjeS.tjey.cj
mWY gW·SuEektjrâ
etMc jg u$ js r.Y p>lIm .njd Im wjker|zIg mL Õ ic j (Feature Characters of Parliamentary Democracy)

;Õcjmedà tjp>lI m.njd Imwjker|zItajmà, awuE ;Õcjfnjznjm ·cjRu ihjtCY gHj dHjgek.·wnjezN.j zemN. jwnj ma.k:Õ ipj
taj râ zemN.jw nj (w>) qku ipjwnjezN. jgHj epN.wj mNihj quJfauitjg Hj dH jmNihj awuE× ·Waui tjrâ nkuEeÆ.·kui !jmà, qmtkuJ´
¿ker.zjkuJ melpj×·WkuJrâ eÆ.·kui!j;ÕcjtajgHj v·cjro;ÕcjdImwjker|zI qmta.k:ÕipjgHj awuEhW·mWYrâ dHjSsN,;ÕcjmWYtuY
TpkjsM tjtY likjlel.cjtr,;Õcj tuinjpLsmu kj ltUaeqah.nj;Õcjtajehcj ekL.njtoauitjrâ mN ihj×Ua
eqmjb lI sMtjqmÐJlwj mNih jqkuipjwnjezN.jgHj KptuinjkuEkuJ´ wnj ezN.j ×Uz emN.jwnj mRuYsHjlwjgHj Kptui njwnjezN. jkuJ´
30
Democracy
t,pÌku E ×U kS· c j# .n×Ðrku J ´ eqN . wj× U p>lIm .nj mDzkjtu pj lwj s u itj gH j tN hj n awu E gW · tnj tuY Tpkjku Es M tjtY ku J
kemL.njwtj mpÐ·roq.jwW·gHj eÆ.·kui!j;Õcj d,ercjtLÕcjrâ
p:Yp>lIm.njdImwjker|zImà, v,mdHjqkuipjwnjezN.jgHj ×Uv,;Õcjtaj RuYsHjptuinjtpjpjhW·eqcjtuY nkuEnY KritjqPwj
ehcj RuYsHjtajrâ dN.Y$ajetHj qkuipjwnjezN.jkuE wnjezN.jtajquJfauitj ;ÕcjlCÕE wnjezN.jlpãgLÕicjgHj dHjam.tjaeqmj
blIek.nj;Õcjtaj mRuYsHj ptuinj kuEtpj pjfaui tjrâ bW YKritj qPwjhu JkuJelwj wnjezN.jp: Ygek.· aluEaqI quJfau itjgHj dHj
pUguEsN,v,;Õcjfauitjrâ mNihjeÆ.·kui!j;ÕcjtajgHj dHjpUguEmH.znjtaj RuYsHjptuinjhW·eqcjtuY dHjeqN.tjducjektja.Y (He-
reditary) auitjrâ
;ÕcjmelyH .gHjmà , ¿kr.zjeÆ.· kui!j; ÕcjgHj nkuEd ucjektja.Ytu Y dHjh W·eqcj RuYsH jtuYdH j¿kr.zjgHj gW·SuEektj
râ ywjr eÆ.·kui!j;ÕcjgHj dHjqmtmà, nkuEnYbWYqMwjwW· (3) gHj nYmWYmWY RuYsHjtoauitjrâ
1â v,;Õcjtaj RuYsHjKptuinjtpjpj (Elected by Direct Universal Suffrage)
2â p>lIm.njRuYsHjkuJ (Elected by Parliament)
3â RuYsHjnkuEgek.·RuYsHjkuJ (Elected by Electoral College)
eqN.tjmH.znjtaj RuYsHjtpjpjhuJmà,gHj zM.pjmNihjaeK>cjkuEm.Y×·Wtaj sutjm.YRuYsHjptuinjmdHjrâ RuYsHjnkuEnYwW·gHj ltU
×UgW·SuEektj p:Y;Õcjp>lIm.njdImwjker|zIgHj p:Y;ÕcjdImwjker|zI qmtpLtroehcj gW·SuEgLÕicjrâ eqN.tjp>lIm.njRuYsHjhuJgHj
sN,v,;Õcjp:Yp>lIm.nj (kLtjTwjquJ/>kuEdHj´ kLtjTwjmWYDwjkuJdHj) quJfauitjtaj kuEm.YRuYsHjqmtrâ pWmRuYsHjnY$ajgHj dHj
eqN.tjRuY sHjbWYKritjqpwjelwj ek.jKoauitjr â RuYsHjnkuEgek.· RuYsHjhuJgHj hW· tupjkuE nYltU/>gHjtuY gek.·qWkjg W· RuYsHj
qmtqkjkjehcj dkjp tnjtuY RuYsHj mdHjrâ buJdkj ptnj gek.·Ru YsHj$aj pLnjelwj nYkY tNhjhj gW·SuE ektjpL njrâ
;ÕcjlCÕEgHj dkjptnjlwj nkuEam.tj p>lIm.njlCÕEkuE mNihjsN,kuJ ;ÕcjlCÕEtajgHj dkjptnjnkuEmNihjsN,tNhj\K.elwj
×· WkuJ râ
p:YeqN.tjp>lIm.njdImwjker|zImà, awuEpkcjrcjkuE awuEptnjeqN.wj nkuEbWYlesHjetHj tupjqMhjkuJrâ muhuitj
er.mà , wnjezN .j mrpj spja wu Ep kcjr cj gH j dH jg ek.· am.tjkLtjTwj qM wj (aeqmjb lI ) mW Yd |mip jD wj râ eqN .wjx ped
mptitjqWkj; Õcjb WY mgLÕ ic jm à, titj× Ug ek.· alu Ea qI tajr â eqN. wj ae\p.mj ×U gek.·a lu Ea qI mptitjn cj gH j
ywjrgek.·aeqmjblI qWkjgW·pdtnj t,pÌmà, a]k.percjpkcjrcjkuE percjptnjeqN.wjgHj ak.Yar.percj;Õcj
K[Õi tjKkjs dHjkLÕcjrâ muh uitjer.mà, gek.·aluE aqI mdkjKN·lwj nkuET·kjgl.njaeqmj blIgHj aluEaqItaj
ptuinj$.\pkuihjxpedtajgHj aeqmjblI qWkjgW·pdtnjgHj s.njs,ekL·mà, tupjtov·cjro aluEaqIv,taj mT·kj
gl.njgHj v,kelcjz uitjekL·râ
gek.· aluEaqI qkuipjwnj ezN.ja.k: ÕipjgHj p:YqBcjek.·DRuJ aeqmjblIgH jtuinjsui pjtuY qWkjgW·peq.cjkuE
ekcjk.zkugHj t.l[Õicj×·Wrâ am.tjaeqmjblI (bWYetM cjmà, am.tjeb.jdsuEds,) taj qM. njqMÕkjkLÕcjelwj
d,qW hj ku Eku Jr â
dIm wjker|zI qmtpL tro (Presidential Democracy)

huJ$.ew>h. dImwjker|zIqmtpLtro a]k.v,lCtj B.q.percj;ÕcjkW.njtajmà, zov.$jv.tja.
qzuicjeqN.wjxped aemrik.nj mm·kjgtwjlwj p:Y (18) bWwjkL·etajrâ eqN.tjaemrik.nj (18) bWYkL·wW· dHj
eqN.tjlw, ]kkjawuE (Separation of Power) piq.j awuEptnjeqN.wj´ awuEpkcjrcj´ awuEsIercjKbutjtaj râ
huitjgHjr v,lCtjtajhuJ eqN.tjqzuicjdkjptnjaemrik.njwW· dHjeqN.tjdImwjker|zI qmtpLtrokuE dHjeqN.tj
pãlwj dtnj awuE kL.auitj er.cjâ
tLpv.g\mcj lpãpercj;Õcj mK[pjkuE\dhtj lpãpÌdtnjawuEgHj ×·Wv,/>râ eg[.njl·kj mdHjaË.g\mcj agálipj
kuE mnjettjkWI (Charles- louis de Montesquieus 1584-1655) mdHj aË.g\mcj\pcjeqtjtajrâ eg[.njl·kj wW·
tNhjn gW· fauitj ekL· DzuikjpL·cjm·cj awuEpkcjr cjkuE awuE ptnjeqN.tj a]k.¿kr.zjkuE p>lIm .nj p:Y;Õcjeanj
gl.njtuY lv.tj$aj m·kjtitjkLÕcjrâ ;Õcjeanjgl.njgHj suEkuEsuipj (17) bWwjkL· ¿kr.zjtaj rpjlwjpkcjrcj
qM,hW·k quJawuEptnjeqN.wjrâ p>lIm.njgHj ektjawuEptnjeqN.wjtuY ekL.njm·cjkemL.nj qWkjgW·f[ajef[· awuEp
kcjrcj¿kr.zjtuY qBcjpL·cj|gYdHjkLÕcjrâ tNhjngW·pluJpz,ekL· ak.Y ar.$ajtuY eg[.njl·kj ptui njgl.njgHjmà,
¿kr.zj taj gHj sk.SawuEpkcjr cjqM,tu Y awuEp tnj eqN .wjg Hj p>lIm.njehcj sk.rpjs pjrâ awuEsI ercjKbutjg Hj
31
dImwjker|zI
titj bL,×UquJ />tuY d,dHjaDi k dN.YtN hj\K.er.cjâ
lv.tjeg[.njl·kjtajmà, ¿kr.zjgHj v·cjroapjkuElwj awuEpkcjrcjkuJ SkjsMtjqmÐJa. nddHjeÆ.·kui!j
;ÕcjmWYrâ huitjgHjr lv.tjv,etaj pWmpãekL·lW,awuEgHj rnjtM·kuEeqN.tj¿kr.zj tmL.etajehcjrâ hW·Skjspj
kuE eqN.tj;Õcjqmt pLtro;Õcjpy[.·lMÕhjrâ ;ÕcjeKtjlMÕhjmà, eqN.tjqmtpLtro;Õcj pWmpãlW,awuE a]k.eÆ.·
kui!j;Õcj eku.· v,pkcjrcjtajkuE eqN.tjp>lIm.njdImwjker|zI mtW·g,percjpkcjrcjkuE percjptnjeqN.wj mNÕ·
p:Yp>lIm.njtupjpjgHj q.tuYsk.gLÕicjrâ eg[.njl·kj kuEk:Õ ipjrnjtMajkuE ;Õcjeanjgl.njtuY ptitjlwjkqpjgHj suEkuE
lM Õhj p:Y eanj gl.njgH j hW·gW ·Su Eektj$J râ Sg, gL,tipuO $aj edqbWY mgLÕ icj medàtj eqN. tjqmtpL tro tajm à,
pqzui cj kuE lv.tjeg[.nj l·kjer.cjgH j v,mW YkuJ hW· g·c jt,pÌrâ
qM.g\mcjpercj;Õcj mkuE\dhtj eqN.tjqmtpLtro mpãlW,awuE v·cjroeg[.njl·kjmWYpLnjgHj dHjmnjettjkWIrâ
;Õcjaemrik.nj pqzuicjkuElv.tjv,etajtuY DzkjlwjeqN.wj;ÕcjgHj gW·SuEektjrâ lv.tjmnjetajkWIgHj v,
etajK[êlwj p:Ylikjwiv.$jxped (The Spirit of the Law) râ kisËqL,pW,percj;Õcj ek.nj;Õcjtajmà, d,dHjwi
v.$jqCitj\z (Tranquility of Spirit) tuY qkÒÕbehkjBpÈmWYrâ percjqL,pW,$ajhuJgHj kLÕcj×UpercjguJkLÕJ zM.pjpUguEmdHjrâ
huitjgHjr percjqL,pW,$aj gW·dHjm.njgHj d,T·Mkjptuinj aluEaqImducjl[ÕicjkuE guJkLÕJzM.pjmiNhjer.cj rowW· mnjettjkWI
pti t j l wj l v.tj r â nku E l v.tj v ,etaj m à , zM . pj e k.nj ; Õcj qM w j q M i c j t L t aj g H j d,ti t j b L , ×U p W m
d, efkj v ,qÒaj er. cj â v· c j g W · d kj p tn j qM i c j t L bu J $ aj g H j
v,etajptitjlwj lv.tjv,etajrâ lv.tjv, etajetHj
lv.tj e g[.nj l ·k j t ajm à , awuEqMicjtL (w>) aluEaqItajgHj d,pãlwjlW,er.cjâ awuEpkcjrcjkuE
¿kr.zjg Hj v·c jr oa pjk uEl wj a w u E p tn j eqN . w j g H j y w j r s W · l w j p : Y t Y m N i h j m W Y D w j h W · eqc j
sW·p :YmNihj mWYgek.·Dwjmà, mNihjtajgHj DzkjeqN .wjv·cj gW·p[Yp [.·ptitjprY
awuE p kcjr cjk uJ
ltUek.nj;Õcjtaj tuY pkcjrcjrâ buJpMikjv,taj mikjpkcjrcjgHj
Skj s M t j q mÐJa . v,tajDzkjeqN.wjrâ mWYlpãpLnj percjptnjeqN.wjkuE percjsIercj
nddH je Æ.·k ui ! j; Õcjm WYr â Kbu t j ywj r p· c j e t.Y e kL · p L n j m à , n.Y b Ë . v,msI e rcj K bu t j g H j
huit jg Hjr lv.tjv ,etaj ywj rgW · a .qu J a wu E p tnj e qN .wj m à , qP twj $ . k:Õi p j k u E pW m
pWm pãekL ·l W, awuEg Hj ;ÕE ; Õi k j taj m .nj e $.wj â hu i t j g H j r tN h j n gW · d kj p tnj a lu E a qI
mducjl[Õicj qWkjpercjqL,pW,ek.nj ;Õcjtajm.njgHj ]kkjawuE;Õcjpiq.j
rnjt M· k u Ee qN . tj¿ kr.zj awuEptnjeqN.wj´ awuEpkcjrcj´ awuEsIercjKbutjgHj pãekL·lW,tNhjhjtuY
tmL . etaj e hcj r â d,sk.awu E er.cj â
hW·S kjs pjk uEe qN . tj; Õcjq mt v·cjro lCtjpRUdImwjker|zI qmtpLtro p:YeKtjgtmtj$aj
pL t ro ; Õcjp y[.·l M Õ hjr â pãlw,awuEgHjkuJ eqN.tjpercj;Õcjqmt (Republicanism) elwj
±ki kj ku E d ,lC tj k u J r â mu h u i tj e r.mà , ;Õcj d I m wj ker|zI medà t j m · c j
eqN.tjqmtpLtro tajgHj sk.m·cj eqN.tjpercj;Õcjqmtehcjrâ
\phjhj$aj bkjkuEeÆ.·kui!j;ÕcjtuY ;Õcj/>gkUpãm.njrâ />tajgHj ;Õcj¿kr.zj (Monarchy) hW·eqcjetHj (King-
dom) mducjektjeÆ.·kui!j;Õcj nkuEa.YkM.Y eku.· qmt (President) mducjRuYsHj ×Uek.nj;Õcj ;Õcjqmt (Re-
publics) nddH j e Æ.· k u i ! j ; Õcj dI m wj k er|zI qmtpL t ro t aj g H j qu c j e s.Y S p: Y ; Õcj q mttaj e hcj r â Sg,
;ÕcjqmtquJ fau itjg Hj dHj; Õcjs k.eqN.tjdI mwjker|zI qmtpL tro fau itjh W· eqcj râ ;Õcj qmtmsk.eqN. tj
p>lIm.njdI mwj ker|zIelwj ×·Wa uitj râ
ew>h.;Õcjqmt (Republic) wW· esnjSkjkLÕcj ×Uaerwj B.q.gri (Respublica) tuY gW·aDip P>yj
ekcjk.v,;Õcjr â eqN.tj; Õcjqmt (Respublicansim) wW · ×· WkLÕ cjlwj ×UlkjTkj eKtjpercj;Õcjr,niguJ gri
ku ip jkL .etaj râ su EkuEs ui pj percj twjesNh jzemN .j aemri k.njw W· eqN.tjg Hj ekL·qNc ja.tu Y ]kpjau itjmW Yg L,tig Hj
sk.kLÕcj eqN.tj¿kr.zj (Monarchism) râ k.lsuipjeKtjpercjtwjesNh jzemN.j aemrik.njtuY ar.dkj
KN· aluEaqIpãlW,awuEgHj dN.YeÆ.· kui!j;Õcj gHj hW·sW· ¿kr.zjtuY Tpkjsutj qmtrâ qmt$ajgHj bu Jeg[.njl· kjkuE
mnj ettj kWI ml,lwjg L· c jg Hj awuE pkcjr cj ehcj pu i cj |pI kL Õcjr â tcj tNh j\K.mWY gH j lv.tj v,/>gH jm à, awuE pkcjr cj gH j
papjkuE¿kr.zjtuY k.lpercjtwjesNhjzemN.j aemrik.njtuYgHj eqN.tj¿kr.zjhW·mWYtuY dN.YeÆ.·kui!j;ÕcjgHj sW·p
32
Democracy
tnjqmttuY awuEpkcjrcjgHj papjkuEqmtrâ huitjgHjr p:YgL,tieKtjtMi$ajmà, kMinj;Õcjaemrik.njgHj dHj;Õcjqmt
kuE ;ÕcjpãlW,awuE kuipjkL.auitjmWYtuY dHj;ÕcjaluEaqI dImwjker|zIqmtpLtromWYrâ bWY}ko$aj p:Yk.l percjtwj
esNhj \pcjeqtj su ipj dtuYtuY ;Õcjqmt\pcj eqtjpTm (;Õcjqmt\pcj eqtjlMÕhjgH j dHj; Õcjqmt mr×u kjkuE pxË m)
ewHnjl.nj´ felsjpinj´ kwjriy.qLÕcjk[.´ bIeytjn.mj eku.· ;ÕcjeletÐnjaemriktajgHj dHj;ÕcjkYektj nY;Õcj
qmt aemrik.njtuY KN·to;Õcjqmtauitjrâ huitjgHjr lCtjeqN.tjdImwjker|zI qmtpLtromà, sW·aDikkuEa
emrik.njtuY /tjkN.tj kuE ;ÕcjtN hjqa.cj taj m.nj râ
dkjK N ·aluEa qI (The Formation of Government)

p:Y;ÕcjdImwjker|zI qmtpLtroeztjtj (v·cjroaemrik.nj) taj dkjKN·aluEaqImà, dHjt.l[Õicjqmttaj
râ qmtgHj nkuEek.nj;Õcjtaj RuYsHjptuinjtupjpjkuEdHj´ hW·eqcjetHj nkuEnYtNhj ]kkjrHjtupjpjtuY qmtgHj aluEaqI
v,etajgHj wnjezN.jluE #.n×ÐrluEgHj atuicjpMikjsuitjv,etaj v,etajRuYsHjaeK>cj×·Wrâ aluEzkuqmtgHj kS·cjeÆ.·
ku i!j; ÕcjkuJ´ l[Õicjz emN. jalu EaqI kuJ gHj puic j|pI lwj râ p:Y;Õcjp>lIm .njd Imwj ker|zIg Hjmà , ki sËkemL.njpercjp kcjr cj;Õcj
RuihjtCYgHj awuE×·WgLÕicjauitjgHj dHjqÒÕipjwnjezN.jtuY p:YeqN.tjdImwjker|zIqmtpLtrowW· qmtgHj dHjmNihjawuEezN.jauitjmWY
râ
qmt p:Y;Õcjaemrik.njmà, wnjezN.jgek.·aluEaqI v,etajmRuYsHjlwjgHj ek.njgertj (Congress)
mdHjqJ×ukj (Senate) kLtjTwjltUtaj d,sMtjqmÐJkuEer.cjâ wnjezN.jgek.·aluEaqI hW·eqcjkuEv,sN,v,;Õcj
mWYgHj ywjrKptuinjmà, mNihjgHjddHjredàtjqikÉ. ;.jdekwjsuinjqkuJ mcjmWYerHjeqHjeqN.wj ×·W&hW·mWYgHj /tjkN.tjtuY qmt
ptuinjncjsrcjyMÕgHj qI×ukjtaj pdtnjkuErâ ywjr mNihjqmtRuYsHjptuinjncjsrcjgHj ywjrqI×ukjgHj hW·d,gNpjt,pÌmà,
qmtgHj d,lH. YmNi hjtu Y RuY sHjp tuinj mNih jtMi er.cj â mN ihjqmt mRuYptu injlwjqu Jfaui tjwW · hW· dHja m.tj ×UkLtjTwj />
kS· cj gH jer.cj â mu hu itjer.mà , nkuE eqN. tj pãlW ,awu Em à, percj pkcj rcjkuE percj ptnj eqN. wj gH j v· cj hW ·g W· Tu Y× Ho tu Y
gek.·am.tj ek.njgertjtajgHj dHjv,edàtjawuEptnjeqN.wjtuY qWkjmNihjpkcjrcjtajgHj d,dHjmNihjmC,×Uek.njg
ertj g Hj er.cj â
p:Y gek.· aluEa qI kminj;Õcjaemrik.njgHjm à, qmt´ du tiyqmtkuE wnjezN.jgmLÕicj m×·Wa uitjr â qku ipj
wnjezN.jmWYhW·mWYrâ nkuEgek.·RuYsHjqmttajmà, qmtmWY eku.· dutiyqmtmWYtajgHj a.yukj (4) qN.·ehcj RuY
sHjlwjrâ a.yukjqmt aemrik.nj (4) qN.·gHj />alnjgLÕicjtuY ducjRuYsHjaeK>cjhW·mWYrâ v,mducjRuYsHjlwjqmtgHj
ektjl[ÕicjdkjptnjaluEaqItuY aluEaqIv,etaj mdkjptnjlwjgHjelwj a.yukj (4) qN.·mWYalnj d,auitj
a.tu p jp j f au i tjr â
;ÕcjdImwjker|zIIqmtpLtrolCÕEtajgHj p:Yar.dkjptnjaluEaqIgHj v·cjrokminj;Õcjaemrik.njkuJ qmtgHj
aeK>cj×·Wepcjcjrâ xpm.ø ;Õcjek.njeg>´ ;Õcje}t·yUeg>ql.bIy[.´ kwjqt.rIk.´ aIeg[tj´ ewHnjl.nj´ tUnI
q{.tajmdHjrâ ;ÕcjdImwjker|zII qmtpLtrolCÕEpLnjgHj qmtgHj /uinjr v,;Õcjtaj RuYsHjlwjkuJelwj p:Yar.dkjKN·a
lu EaqIg Hj qmtmW YDwj hW· mWY epcjc jtu Y nku Ep>lIm .njpdtnj tu Yehcj qmtKptui nj râ ;Õcjd Imwjker|zIqmtpLtro
roq.jwW·mà, hW·dH jbuJ\pcj aemri k.njeztjtjrâ pWmsk.awuEpkcj rcjkuJ´ dkjptnjaluEaqIkuJ´ qmtkuEa m.tj
aeqmj blI lCÕ Etaj pãprajawuEtuY sk.auitjrâ pãprajbu J$ajtu Y sk.bu J$ajgH j v,ek.jK os dImwjker|zII
qmtpLtro mWYdkutjmWYdko (Semi-Presidential Democracy) râ
qBcjR uYs Hjp tuin jqmt (Presidential Election)

qBcjRuYsHjqmt v,mdHjawuE×·WgLÕicjauitj p:Ykminj;Õcjaemrik.njwW· qWkjkMinj;Õcjaemrik.njetHj dHjlm[ÕJdImwj
ker|zI er.cj v,lCtj taj sMtj qmÐJ lwj auitjrâ dHjqBcjR uYsH j kS·cjqmt luko pWÕi cjpnjqN. · pÌ×Usu tjes.Ydu hj
nkuEqzuicjeqN.wjxpedtuY v·cjroaluEaqIp>lIm.njdImwjker|zIkuJ aeK>cjpkcjrcj bWYm/uihj±qihj hW·mWYkuEer.·Dvrâ
ekcjk.Ru YsHjqmt kisËezN .jgliucj$ajgHj d,qucjes.YnYkY RuYsHj eqN.tjetMcjauitj ltUgL ,ti$ajrâ
qmtaemrik.njgHj mH.znjtaj RuYsHjkuEm.Y tuikjRuikjhW·eqcjtuY RuYsHjnkuEgek.·m.Y mWYkS·cj (w>) bWYKritj
qpwjer.cjâ /uinjgHjelwj hW·dHjv·cjnYkuEm.Y bWYKritjqpwj p:YeqN.tjp>lIm.nj dImwjker|zIrâ S×¡m.Yek.nj;Õcjaem
rik.njtajgHj tuJb,lwj p:Yar.RuYsHj qmtaemrik. bWYmgLÕicjgHjmNÕ·râ kS·cjgW·qkutjqW.tj´ pUguEluE gW·dHjqmt;Õcj

33
dImwjker|zI
aemrik.njg Hj dHjek.nj; Õcja emri k.nj hW·eqcjtuY dHjgek.·R uYsH jtaj râ
lMihjmNihjgek.·RuYsHjptuinj qmt;Õcjaemrik.njgHj ×·WgluicjtupjkuE lMihjam.tjkLtjTwj/>p·cjek.·râ tWÕEr,
tNh jh j tajg H j lM i hj /u itj am.tj tW ÕE r , v,tui nj s ui pj kLtjTwj / >gHj v,taj d,Ru Ys Hj p tu in j mNi hj g ek.· R uY sH j qmtrâ
gek.·RuYsHjtajgHj d,titjbL,×U am.tjkLtjTwj/>lpã eku.· gek.·aluEaqItajer.cjâ p:YmWYmWYtWÕEr,mà, am.tj
sN,kLtjTwj ltU/>tLkuE am.tjsN,kLtjTwjqMwjtaj p·cjpek.·tuY gW·lMihjmUsi atuicjlMihjam.tjgHj d,RuYsutj
lMihjmNihjgek.·RuYsHjqmtrâ huitjgHjr bWYmbbWYkuEtWÕEr,ezN.jauitj tWÕEr,;ÕcjnyUy·kjgHjmà, aKicjaeK>cjgW·lupj gek.·RuY
sHjlMihj (43) tLgHj tWÕEr,e;.tjauitj tWÕEr,;ÕcjdIl.w>gHjmà, gW·ducjRuYsHj (3) tLDwjrâ
gek.·RuYsHjtajgHj kuEm.YRuYsHjqmt /uinjhuJkuJelwj atuicjpMikjsuitjv,taj mNihjv,tajmikjgW·RuYsHjgHj RuYhW·gW·râ
mNihjmH.znjtaj d,gNpjT·kjgl.njgHjehcj v,tajkuEm.YgW·râ kuipjkL.hW·gW·suipj aKicjRuYsHjqmt gitubWYmgLÕicjgHjr ×Ueb.j
luE v,gHjdHjal·cjqmtgHj KptuinjtuY ek.nj;ÕcjzM.pjtWÕEr,gHj tJlwjquJfauitjrâ v,tLm.Y ek.nj;ÕcjkW.njtajgHj
al·cjqmt×Ueb.jluE al·cjqmt×UpUguEluEgHj sutjm.YT·kjgl.nj pãw,toauitjrâ ar.$ajelwj m.YquJfauitjgHj
pek.·mWYdN.YtuY RuihjlMihjm.Y hW·eqcjpLnjrâ bWYmbbWYkuEtWÕEr,v, atuicjpMikjS×¡ek.njtWÕEr,v,gHj RuihjlMihjtuY v,gHjdHj
qmtgHj eScjspjkuEgek.·RuYsHjqmttWÕEr,gHjrâ eqN.tjRuYsHjqmt nkuEgek.·RuYsHj kminj;Õcjaemrik.njwW· nkuElSuE
lv.tjbWYmgLÕicjtuY tcjeS.tjey.cjtajgHj gW·SuEektjrâ tWÕEr,zemN.j v·cjrotWÕEr,;ÕcjnyUy·kjmWYgHj lMihjmNihjp$.
m RuYsHjqmtgHj dHjmNihjgLÕicjauitjtuY aDikeb.jzemN.j/>gHj al·cjqmt mWYeku.·mWY kligW·m.Y hW·etMcjekW·ekW·râ eb.j
mWYgHj kligW· (50) k:ÕipjkL·\pcjvikuE eb.jmWYkligW· (50) k:ÕipjkL·ea.njviDwjrâ k.lgHj gek.·RuYsHj ×UsN,tWÕEr,gHj
(43) gH j d,su t j m .Y k u E e b.j k li g W · l wj (50) k: Õ i p j k L · \ pcj g H j r â
ak.Yar.$ajetHj m.YS×¡ek.nj;ÕcjtajkuE m.Ygek.· RuYsHjtaj
t N h j \ K . k tu E d H j kL Õ c j r â q B c j R u Y s H j (1 9 8 8 ) et a j g H j p: Ym WYm WYt WÕ Er ,mà,
eb.j r I p >beltj ek.nj al· c j qmtbu tj (George Bush) gH j am.tjs N , kL t jT wjl tU/ >tL k uE
kli g W · S ×¡ m .Y ek.nj ; Õcj (53¼37) k: Õ i p j kL · tu Y eb.j d I m wj kertj am.tjs N , kL t jT wjq Mw jt aj
(Democrat) al·cjqmt dUk.ektj (Michael S.Dukakis) p·c jp ek.·t uY gW·l Mihjm Us i
gHj kligW·S ×¡m.Y (45¼65) k:ÕipjkL ·râ Sg, m.YkS· cjRuYsH jqmt atuic jl Mihjam.tjg Hj
×Ugek.·RuYsHjtajgHj butjkligW· (426) m.YtuY dUk.ektj kligW·
d,RuYs ut j lMihjm N ihjg ek.·
(112) m.Yehcjrâ wcjRuYsHjqmt;Õcjaemrik.nj per·auitjgHj qN.·
(1824)´ (1876)´ (1888) tajg Hjmà, al·cjqmt mkligW·zmN, RuYs Hj q mtrâ
p:YlMihjmNi hjS×¡m.YgHj dHja.km[ p:Ygek.·RuYsHjtaj tuY mNihjkligW·
lMihjm.YS×¡ek.nj;Õcjea.njgHj dHja.qmt q.Dkekcj×·WkLÕcjrâ
gek.·RuYsHjqmtaemrik.nj ek.·mWYdN.YtuY kuEm.YRuYsHjhW·eqcjtuY bWYmbbWYkuEtWÕEr,v, gek.·RuYsHjtaj ek.·p:Y
;ÕcjzemN.jtWÕEr,gHjauitjtuY m.Y tWÕEr,zkugHj pl·cjzercjxkÒ-ek.njgertj kL tjTwjqI×ukjetajauitj râ kLtjTwj
ek.nj g ertj ddkj to kuE kL tjTwj / >gHj p· cj et.Yp ek.·D Ru JR u ih jlM ih jm .YtuY v,mkli g W· m.Y gL Õi c ja ui tj pu itj qkutj
(S×¡m.Ykwkj\pcj) gHj nddHjqmt lel.cj]t,ptitjrâ su ipjkS·cj$ajr v,mWYkuJ hW·kligW·m.Y pui tjqÒÕtjmà,
v,mkligW·m.YgLÕicjauitj pitLgHj v,mWYtLgHj ek.njgertjkLtjTwjqMwj (House of Representatives) gHj d,kuEm.Y
RuYsHjrâ kuEm.YkS·cj$ajmà, tWÕEr,zemN.jqWtj mNihjsN,gLÕicjea.njgHj hW·pãpÌtuY tWÕEr,mWYmà, m.YmWYm aeK>cjkuEgW·râ nkuE
kS·cj$ajelwj mNihjkligW·m.Y puitjqkutjhW·mWY$JetHj dutiyqmt p:Ygitum.tj (4) lkjkrogHj dHja.qmt
aluEaluErâ qBcjRuihjlMihjm.Y p:Yek.njgertjmà, Ruihjm·cjp:Ygitug[.×ìw>rI (6) gHjtWÕErâ dutiyqmtaemrik.nj
gHjelwj ekL.njpmWYd|mipjkuE qBcjRuYsHjqmtgHjelwj m.Y×Ugek.·RuYsHjtajgHj v,mWYkuJ hW·kligW·puitjqkutjmà, epN.wj
v,kligW·m.YgLÕicjaiutj (2) tLgHj v,mWYtLgHj am.tjkLtjTwjqI×ukjtaj RuYsHjnddHjdutiyqmtrâ RuYsHj|moq.jwW· hW·
psN,kuEtWÕEr,tuY zM.pjam.tj buJpMikjzku bWYmbL,/, kuEm.YaeK>cj×·Wrâ
eqN.wjxped spjkuEkS·cj-.n×Ðrqmt´ duqmt KLnjqkutja.gHj suEkuEsuipj (1967) qN.· k.leqCwj
egLpj eqN.wjxped mr×ukjkuE (25) w>gHjehcj dN.Y-.n×Ðrqmt´ duqmtgHj ywjrKLnjqkutja.mà, a,Tpkja
z.er.cjgHj TpjDzkjsutjlwjrâ qmtgHj nkuEpercjsuitjD>tjkuJ´ nkuEpercjK×¯k.ykuJ´ ywjryuikjegLcjl[Õicjqmt
hW·Ru·gpjmà, duqmtgHj nddHjl[ÕicjfkjeS.qmt (Acting President) gHj ektjl[Õicjrâ ywjrqmtgHj mtjpLÕitj
34
Democracy
a.mà, duqmtgHj dHjqmtrâ dN.YduqmtgHj KLnjqkutja.mà, mNi hj;.jdekwjqmtsuipjtajgHj sutjsrcjtuY ×UkuE
ek.nj gertjtaj pkuEdtnjr â duqmtgHj ywjr|p·cja. -.n×ÐrqmttuY dN.YduqmtgHj ywj KLnjqkutj a.mà,
xkÒ-kLtjTwjqM wjgHj nddHjduqmtgHj dHjkL Õcjrâ
awuEqmtgmL Õ ic j (Powers of The President)

qmtgHj k@pkcjrcj;Õcjf auitjgHj dHjzemN.jv,râ kisËp ercjpkcjrcjquJ fauitjgHj yuikjegLcjnddHj mN ihjducj
l[ÕicjmWYrâ eqN.wjxped v·cjlm[ÕJgW·lupjgHj qmtfnjekL.njrâ l[ÕicjkemL.njtaj$ajgHj tNhjngW·yuikjegLcjm.njtuY
qmtgHj d,dkjptnj #.naluEaqI (#.nwnjezN.j) zemN.j k.v,kuEv, qmtd,KptuinjkuErâ wnjezN.jt·gHj /uinj
rkLtjTwjltU qI×u kjKptu injlwj kuJelwj wnjezN.jtajgHj ef[·m.njptuin jm.njg Hj awu E×·Wp: Yqmtepcjcjrâ huitj gHjr
dImwjker|zIqmtpLtro (buJ;Õcjaemrik.nj) wW· gek.·wnjezN.jtajgHj dHjek.njz.tjqmtr rowW· qmutjek.jKoto
auitjr â ;.·;.·gHj elwj tcjef[·qgutjqW.tjqmtgHj e\g.pjDluJlwj auitjmWY qmttajrâ
qmtwW· dHjqkuipjeqn.ptipN.nj kminj;Õcjrâ wnjezN.jpercjsuEdN.kuJ´ quJkuEpUguEtLkS·cj p:YlpãpN.njtajgHj
v·cjro mNihjezN.j lpãar.pjkuJ ´ qmtKptuin jkS·cjkuJ´ t,pÌ×Ul[Õicj kuJ ekL.njp m.njrâ pWmlel.cj]t,mukjpN.nj
;ÕcjmC,mWYmWYgHj nkuEek.njgertj pdtnjehcj /uinjhuJlwjkuJelwj ntYekW·ekW·gHj huitj×UtmjawuEpkcjrcj ×·Wp:YqmttuY
qmtgHj ercjtLÕcjaeK>cj×·Wrâ xpm.ø p:YlkjTkjqmtTRUemnj (Truman, 1945-53) gHj sl,pN.njkwjrIy[.
kuE dHjmNihjrpjzukjpN.nj aDikmWYkuJ k.lpN.njgL,tialnjdutiygHj qmtRuQebtj (Franklin D.Roosevelt,
1933-45) gHjmà, buJaemrik.nj K[Idr.cjl,pN.njgHj aeK>cjmcjmWYTicjdwj×·WkLÕcjrâ v,lCtjlCÕEtajgHj spjkuEpercjpN.nj
tuY huitj×UqmtgHj aeK>cjekL.njel.njgLÕicjtuY qmtgHj dHjm·cjtLawuE p:YDwuicjeqN.wj rowW· huJtokuJrâ
percjkemL.nj;ÕcjqA.cj aemrik.njelwj wnjezN.jk.;ÕcjqA.cjgHj dHjSekL.nj/tj sN,qmtehcjtuY v,l[Õicj
×·WauitjgHj dHjqmtpLnjrâ kisËkminj;ÕcjtNhjqA.cjkuJ kisËbl,klutjq·bcj zercjkulqmgà eku.· ducjtYklutj
×U;ÕcjqA.cjquJfauitjgHj qmtehcj ercjtLÕcjauitjrâ qmtwW· kisËK[ÕkjlikjkqukjkuE ;ÕcjqA.cjquJfauitjgHj dHj
mN ih j× ·W l[Õi cj aDikmW Yr â
nkuEqBoeqN.tjpãlW,awuEtu Y eqN.tjd Imwjker|zI qmtpLtro wW· v·cjro mNihjzemN .j;Õcjtaj fnjznjsui pjkuE
DzkjeqN.wj p:YeqN.tjp>lIm.njdImwjker|zIgHj aeK>cjhW·mWYrâ DluJf;Õikjp>lIm.nj ptnjeqN.wjhW·gW·er.cjâ qmtgHj
aeK>cjpluJ gek.·ptnjeqN.wjhW·mWYrâ pÌ×UgHjpLnj qWkjgW·ptuinj likjeqN.wjp:Yek.njgertjgHj phW·gW·â am.tjp:YkLtj
Twj ptnj eqN. wj gH j bu JluE dH jd Hj aeK>cjqmt Tic jd wj mcjm WY hW ·m WY â ek.njg ertj aemrik.njehcj dH jg ek.· ×· Wa wu E
ptnjeqN.wjqkÒÕeqMhjrâ huitjgHjr eqN.wjxped lv.tjtNhj\K.kuEqmtgHjelwj DzkjK[êaeK>cj×·Wrâ v·cjeqN.wj
gW·kitjvIkuE lMikjS×¡qmtgHj kS·cjqmt qWkjgW·snjdkj ek.njgertjtajehcjmNÕ·râ kS·cjkuEamicj kS·cj
mcjmWYlwjhW·mWY´ p:Yar.ptnjeqN.wjgHj /uinjaeK>cj×·W SsnjdkjDwjkuJelwj ntYetHjDzkjeqN.wj lCÕEtajgHjmà, p:Yar.
ptnjeqN .wjg Hj dHjm· cjkS·cjkisË× ·WmW Yrâ
qmtgHj aeK>cjawuEek.jqBcjek.·DRuJ kLtjTwjek.njgertj×·Wer.cjâ p:YaKicjkL.hW·suipj (20) bWwjkL·
$JgHj qBcjek.·DRuJetMcjbuJ$aj gLÕicjekW·ekW·râ suipj (20) bWwjkL·$ajmH elMcjek.·DRuJek.njgertj mWYkuEmWYef[·buJ
tuY qBcjek.·DRuJetMcjgHj ea.njkLÕcjrâ
kisË]qnjB.tjeg[tj;ÕcjpLnjelwj /uinjrek.njgertj pdtnjkuEkuJelwj B.tjeg[tjqmt mptuinjgl.nj
ehcj pdtnjlwjg LÕicjrâ B.tjeg[tj gHj qmtpelwjpeltj tuY pl·cj $.ek.njgertjetaj qWkjgW·pdtnjrâ
buJluEhuJhuJ kisËpdtnj likjxpedB.tjeg[tjgHj awuEp:YqmtgHj dHjm·cjawuEl[Õicjtorâ qmtp:Yaemrik.njwW· mNihjmNÕ·kuE
duhjtu njelwj qL, kuEduhjawu E×·Wrâ
etMc jw ieqq dIm wjker|zI qmtpL trog mL Õ ic j (Feature Characters of Presidential Democracy)
qmt p:YeqN.tjdImwjker|zI qmtpLtrowW· eÆ.·kui!j;ÕcjelwjdHj zemN.jqkuipjqÒ gek.·aluEaqIelwj
dHjrâ t.l[ÕicjeÆ.·kiu!j;Õcj eku.· awuEa.$.zemN.j;ÕcjquJfauitj qmtehcj qucjes.Ysk.toauitjrâ
p:Y;Õcjp>lIm.njdImwjker|zImWYmà, kLtjTwjltU kLtjTwjqMwj mdHjmWYlesHjp>lIm.njptnjeqN.wjgHj p:YkLtjTwj
qMwj aeqmjblIkuE gek.·aluEaqI kelcjpãtuY lCtjm.njpLnjrâ aeqmjblIkuE gek.·aluEaqIpãtuY lCtj

35
dImwjker|zI
huJgHj gek.·aluEaqIgHj dkjptnjlwj nkuEgek.·am.tj p>lIm.njkLtjTwjqMwjrâ nkuEeqN.tj dImwjker|zII
qmtpLtromà, awuEpkcjrcjgHj dHjmNihjd,tNhj\K.kuE gek.·ptnjeqN.wjehcjtuY kLtjTwjqMwjgHj nkuEkLtjTwjqMwj
eqC w jegLc j m.njr â
v·cjrogek.·wnjezN.j lpãaluEaqI aeK>cjlupjhW·mWY p:Ygek.·ptnjeqN.wjgHj am.tjptnjeqN.wjtajelwj
aeK>cjlupjp:Ygek.·wnjezN.j aluEaqIhW·gW·kuJrâ fnjbdHjlwj nYpãlW, awuEptnjeqN.wjkuE awuEpkcjrcjtuY quJgnjbdHj
lwjeqN.tj (Check and Balance) râ
p:Y eqN.tj dImwj ker|zI qmtpLtrow W· nkuEpercj;Õcj kW.nj mà, qBcjRuY sHjqmtmWYgH j dHj ar.ki sËezN. jauitjrâ
qBcjRuYsHj$ajgHj /uitjdHjm.njkuEm.nj v·cjgW·esHjnYdImwjker|zItuY d,dHj eqN.tjRuYsHjtuikjRuikjeTkjer.cjâ \phjhj$aj
nYRuYsHjqmtaemrik.njgHj /uinjdHj nYKritjqpwjkuJelwj ]kkjrHje;·gHj esHjm·cjeqN.tjRuYsHjtuikjRuikjer.cj qM.quetqItaj
ducjlwjtYauitjrâ ;Õcjmedàtj eqN.tjdImwjker|zI qmtpLtrotNhjtajmà, sk.m·cj eqN.tjRuYsHjtuikjRuikjauitj
râ nYkemL.nj$ajgHj dHjnYtNhj\K.kuE nYRuYsHjqmt ;Õcjp>lIm.njdImwjker|zII nkuEnYKritjqPwjtajrâ
ek.nj;Õcjtaj RuYsHjptuinj qmttuikjRuikjgHj v·cjro RuYsHjptuinjeÆ.·kui!j;ÕcjtuikjRuikjkuJrâ p:YeqN.tj;Õcjp>lI
m.nj dImwjker|zItajmà, RuYsHj zemN.j; Õcjtaj mà, nkuEeqN. tjKritj qPwjehcj melpjRuYs HjgLÕi cjrâ
v·c jroalu EaqIp>lIm.njdImwj ker|zI ektj l[Õicj p:Yp>lIm.njg Hj eqN.tjdI mwjker|zI qmtpLtrowW· aluE
aqItaj hW·gW·l[Õicj p:Yp>lIm.njrâ huitjgHjr zemN.jaluEaqI medàtjp>lIm.nj dImwjker|zItaj v·cjrov,taj
aeK>cjpluJp>lIm.nj m.njgjH qmtdImwjker|zI qmtpLtrotaj aeK>cjpluJ p>lIm.njhW·mWYrâ
zemN.jaluEaqI p:YeqN.tjp>lIm.nj dImwjker|zItajgHj qWkjgW·yuikjegLcjt.l[Õicj ek.nj;ÕcjmH.znjtLm.Y
taj g Hj nku Ep >lI m .nj mW Y kS·c j tu Y p: Yd kjp tnj g ek.·a luE a qI elwj mH .znjtL m.Y taj kuE m .Y tpj p j hW· eqcj tu Y
nkuE nYK ri tjqPw jehcj Ru YsH jm Nih js N, gek.· aluEa qI taj râ zemN .ja lu EaqI p:Y dIm wj ker|zI qmtpLtro mWY ehcj
mH .znjtLm .Ytaj RuYs Hjtpjp jtu ikjR uikjtu YqmtgHj k.lyui kjegLc jt.l[Õi cjelwj yui kjegLc jtpjpjtuikjRu ikjp Lnj râ
eqN.tjdImwjker|zI qmtpLtroeztjtjmà, qkuipjwnjezN.jhW·mWY kemL.njl[Õicj qkuipjwnjezN.jfauitjgHjelwj
p·cjet.YtuY ercjtLÕcja.râ huitjgHjr qmtgHj eÆ.·kui!j;ÕcjelwjdHj zemN.jqMicjtL (tL) aluEaqIelwjdHj huJm.njrâ
kY ektj nY buJa emri k.njtuY ;Õcja.yHlCÕEkuE ;Õcj eletÐnj aemriktajg Hj ×·Wm ·cj quJqmt quJqkuip jwnjezN .j
mWYd|mipjD wjgHj dHjdImwjker|zI qmtpLtrokwkjkwuY v·cjro\pcjeqtjer.cj d,tJektjrâ
eqN.tjdImwjker|zI qmtpLtrowW· pUguEmyuikjegLcjl[Õicj awuEptnjeqN.tjkuE awuEpkcjrcjgHj mH.znjtLm.Y
taj RuYsHjkuEm.Y mWYd|mipjDwj buJeqN.tjp>lIm.nj dImwjker|zI hW·eqcjrâ RuYsHjmNihjptnjeqN.tjtNhjtuY RuYsHjqmt
v,ektjl[Õic j pkcjr cjtNhj râ
tcj K ui h j eku . · tcj e S.tj ey.cj ltU p >lIm .nj d Im wjk er|zI eku . · dI m wj ker|zI qmtpL t ro (Advan-
tages and Disadvantages of Parliamenter Democracy and Presidantial Democracy)
/tjkN.tjtuY lCtjtcjKuihjkuE tcjeS.tjey.cj ltUeqN.tjdImwjker|zI/>$ajmà, gW·SuEektj mWYgHjKuihj
mà, mWYgHjperaj mWYgHjperajmà, mWYgHjKuihjrâ
eqN.tj dIm wjker|zI qmtpL tro wW· tcj Kuih j×· Wpiq.jr â epN.wjpi q.jtajg Hj tcjp TmmW YgH j dHjawuEp kcjr cj
aluEaqItnj]knj (Executive Stability) râ muhiutjer.huJmà, gek.·aluEaqIgHj dHjaluEzkuqmt RuYsHjdkj
ptnjlwjtuY p>lIm.njtaj ptuinjgl.njhW·petHjs hW·m.njrâ aluEaqI p:Yp>lIm.njdImwjker|zItajgHj gW·tnjto
m.njgHj d,gW·×UT·kjgl.njp>lIm.njtuY ywjrp>lIm.njgHj RuYqJekL·gl.njT·kjv,kuJ (w>) ywjr v,tajptuinjgl.nj
hW·petHjskuJ hW·eqcjetHj k.ld,dkjptnj aluEaqIp·cjek.·kuJmà, aluEaqIgW·tnj]knja. suEkuEmWYa.yukjgHj
w>tjg>tjkLÕcjrâ ak.Yar.$ajmà, ek.jKospercjpkcjrcjhW·tnj]knj (Executive Instability) râ huitjgHjr
tcjKuihjpercjpkcjrcjtnj]knj p:YeqN.tjdImwjker|zI qmtpLtrogHj dHjtcjyutjedkj percjpkcjrcjhW·tnj p:YeqN.tj
p>lIm.nj dImwjker|zIrâ ;Õcjp>lIm.nj dImwjker|zIlCÕEtajgHj tNhjngW·Ticjdwj percjpkcjrcj hW·tnj]knj$ajtuY
nkuEnYtNhj sk.TM·kjtoauitjkuJrâ nYtajgHj gW·SuEektj p:Y;ÕcjqpinjkuE kminj;Õcjqmtg[.mnItajrâ p:YeqN.wjed
qg[.m.njgHjmà, tNhjngW·suEdN. percjpkcjrcjhW·tnj]knjwW·tuY Dzkjlwj ywjrhW·kligW· qkuipjwnjezN.jtMimà, gek.·
aluEaqI qkuipjwnjezN.je}t·gHj ptuinjgl.nj ddHjhW·petHjs hW·gW·er.cjâ nY$ajgHj sk.lwjew>h. p:YqzuicjxpedgHj
36
Democracy
pWmf[ajekL·gl.njhW·petHj aluEaqI (Lack of Confidence) auitjrâ
tcj Kuih j eqN.tjd Imwj ker|zI qmtpLtromW YpLnj gHj p:Yar. Ru YsHj mNihj pUgu EzemN.jgek.·a luEa qIgHj RuY sHjn kuE
qBcjRuYsHjmH.znj (Popular Election) tuY p:Yar.RuYsHjmNihjsk.awuE kisËezN.jauitjgHj ek.nj;ÕcjkW.njtaj aeK>cj
gW·sk.aeK>cjar. dImwjker|zIgLÕicjrâ p:YeqN.tjp>lIm.njdImwjker|zIgHjmà, p:Yar.RuYsHjmNihjkisËezN.j mrpjspjawuE;Õcj
gH j hui tj ×U hW· gW ·Ru Ys Hjtpj pj tuY p:Ya r.RuY sH jm Nih jr pjs pj awu E; Õcj kis ËezN. ja uitjg Hj ek.nj ;Õcj taj gW·a eK>cj dI mwjker|zI
ea.nja.râ dImwjker|zIgHj dN.YmNihjezN.jauitjquJfauitj d,RuYsHjfauitjhW·eqcjkuJelwj p:YmNihjkisËezN.jauitj qWkjgW·
fnjznj;ÕcjgHj nkuEek.nj;Õcjtaj ±kikjkuEd,RuYsHjer.cjgHj v,lCtjtaj huJg,torâ tcjeS.tjey.cj$aj tNhjngW·
lWItuY ;ÕcjentÐl.njgHj qkuipjwnjezN.j nkuEqBcjRuYsHjmH.znjtpjpjgHj fnjznj K[pjm·cjfuiajrâ
tcjttiy dImwjker|zI qmtpLtromWYpL njgHj tNhjngW ·dHjaluEaqIdI mwjker|zImWYtuY awuEaluEaqI /uitj
×·WpMikjgHj puicj\K.bWYmK[ÕitjpLÕitjm.njrâ tcj$ajgHj huitj×UeqN.tjpã\K. lW,awuEtuY ar.ptnjeqN.wjkuE awuEpkcjrcj
taj tNhj\K.lwj tuY suEdN .kuE v,kligW· awuE pkcjrcjgHj ywjrp>lu pj quJawu EptnjeqN. wjmà, awu El[Õicjk.Y dHj
kLÕcjm.njrâ eqN.tjp>lIm.njdImwjker|zIgHjmà, aluEaqIgHj kLÕcj×Up>lIm.njptnjeqN.wjtuY aluEaqI msk.awuE
pkcjrcjgHj p>lupjquJawuEptnjeqN.wjrâ ywjr am.tjeb.j kligW·zmN,tajehcj gLÕicjm·cjp:Yp>lIm.njmà, dHja.ak.Y
ar. awuEl[Õicjk.Ym.njrâ huitjgHjr tcjKuihj qmtpLtro puicj\K.aluEaqIm.njgHj qWkjp>lIm.njdImwjker|zImà,
qWkj gW·puic j\K. awu EaluEaqIgHj ak.Yar.dHj DwicjmN Õ·râ
pWm lCtj tcj Ku i hj kuE tcj yu kjedkj p: Y eqN .tj dI m wj ker|zI / >$ajg H j v·c j ro lCtj tká .Twj />lpãku Jr â
lCtjtká.Twj dImwjker|zI qmtpLtro mWYkerkjtuYmà, lCtjtká.Twj p>lIm.njdImwjkerqI mWYkerkjpLnjrâ
tcjpTm yukjedkjp:YdImwjker|zI qmtpLtrogHj dHjpercj;ÕcjkW.njKkjK[Õitj (Executive Legislative
Deadlock) a]k.ar.pkcjrcjkuE ar.ptnjeqN.wjrâ huitj ×Utcjyukj edkjtuY dImwjker|zI qmtpLt rogHj
dHjaDik d,ducjsopksrâ nkuEtcjyutjedkjezN.j$ajmWYgHj mikjgW·lWI hW·eqcjetHj mikjgW·perekL·tuY /uinjrgs.njm·cj
tN hjhj kuJelwj hW· klig W·a· cjz N,$J l,l,râ
huitjpercj;ÕcjkW.nj gW·K[ÕitjKkj a]k.percjpkcjrcjkuE percjptnjeqN.wjgHj huitj×Udkjptnjlwj #.n
wnjezN.j percjpkcjrcjkuE percjptnjeqN.wjtNhj\K. bWYmqL,pW,mdHjrâ percj;ÕcjK[ÕitjKkj mktuEdHjm·cjgHj tNhjngW·p
eq.cjgHj nYkY×·Wm·cjrâ nYtajgHj pluJekL·p>lIm .njtuY ekL.njpqBcj RuYsHjtMimdHjrâ ap:YeqN.tjp>lIm.njdI mwjker|zI
gHjmà, a]k.pkcjrcjkuE ptnjeqN.wj v·cjpercj;ÕcjkW.nj hW·gW·K[ÕitjKkjgHj ×Ustmje;· fnjsuEdN.lwj×·Wrâ aluEaqIgHj
dkjptnjlwj nkuEgl.njp>lIm.njtuY kisËptnjeqN.wjmà, a]k.aluEaqIkuE p>lIm.njgHj bWYDm?t.mà, qBotupjm·cj
tu YtuYr gH j gW· tJektj râ hu itj×U tu pjqMh j×· WtuY p>lIm .nj DzkjeqN .wj tajgH j dHj qhDrj ku E awuE pkcjr cj taj m.nj
er.cjgHj v,d,gNpjp>lIm.njdImwjker|zItaj ptuinjT½,toauitjrâ tcjyukjedkjdutiy dImwjkerqI qmtpLtromWYpLnjgHj
v,mducjRuYsHj dHjqmtmWYgHj awuEpkcjrcjquJfauitj ekmjz[.pjlwj (Winner Takes All) tuY awuEpkcjrcjgHj Descja.kuE
S×¡v,;ÕcjkW.nj rm[.cjv,;ÕcjkW.njrâ 1970 qN.· ;ÕcjK[IlIgHj eqobdwjal.njdI (Salvador Allende) qmtgHj
kligW·S×¡ 36¼2 k:ÕipjkL·DwjkuJ´ 1992 qN.· r.muqj (Fidel Ramos) dHjqmt;ÕcjflitjpinjgHj gW·S×¡m.Y 23¼6
k:ÕipjkL·ehcjkuJtajgHj dHjq.Dk kL,f:,mWYrâ v·cjnYgHjkuJ p:Ykminj;Õcjaemrik.njgHjelwj 1824 qN.·´ 1876 qN.·kuE
1880 qN . · t aj g H j mN i h j d u c j R u Y s H j q mt gH j kli g W · S ×¡ m .Y kwkj l pãqM w j g H j qkj q I e kcj × · W k L Õ cj r â
p:YeqN.tjp>lIm.njdImwjker|zIgHjelwj zemN.jgek.·aluE aqItajgHj /uinjrek.nj;Õcjtaj RuYsHjlwj bWYnYKritjqPwjkuJelwj
awu E p kcj r cj q u J f au i t j g H j Ti c j g nj f au i t j m .nj e r.cj hu J h W · g W · r â mu h u i tj e r.mà , ezN . j g ek.· a lu E a qI t aj g H j
S×¡ ek.nj ; Õcj kW. nj taj tu p j su i tjehcj ktu E d Hj g ek.· w nj ezN. j taj r â p:Y eqN. tj dI m wjker|zI qmtpLtro gH j
mN i h j kli g W · z mN , gHj awu E p kcj r cj qu J f au i tj qI eT½ . wj lwj tu Y percj T· kj gl.nj ek.nj ; Õcj epcj c j dH j h W · m .nj g H j
dH jtcj yukj edkj r â
aluEaqIgHj dkjp tnjl wj nkuEg l.njp >lIm .njtuY kisËp tnjeqN .wjmà,
a]k.aluEaqIkuE p>lIm.njgHj bWYDm?t.mà, qBotupjm·cj tuYt uYrgHj gW·tJektjrâ

37
dImwjker|zI
v,lCtjtaj gW·v.tjektj tcjyukjedkj dImwjker|zI qmtpLtrottiygHj puicj\K.lwj kS·cjl[Õicj
qmt kelcjRuYmWYelHjpLnjrâ mNihjezN.jtajgHj p:Y;Õcj|bitinjmà, ywjr ek.nj;Õcjtaj d,gNpjT·kjgl.njmà, l[ÕicjkS·cj
qku ipjw njezN.jgH j aSkjkjkligW ·m.njrâ
dIm wjk er|zIqmtpL tro mWYd kutjm WYd ko (Semi-Presidential Democracy)

eqN.tjdImwjker|zI qmtpLtrokuE eqN.tjp>lIm.njdImwjker|zIgHj lajkLÕcjtuY v,lCtj gW·tJdN.Yyutj
edkj dN.YKuihjtuY buJ\pcjq×Ð.nj aluEaqItMi mlWIkuEyYeS.tjey.cj dImwjker|zI/>tajgHj ekL.njbdHj eqN.tj
dImwjker|zI gL·cjled>wj$ajgHj dHjbuJ\pcj;Õcj\pcjeqtj eqN.tjdImwjker|zI qmtpLtro kwkjkwuYrâ
eqN.tjgL·cjted>wj$ajgHj pas.mjkuE dImwjker|zI qmtpLtrotuY p:YeqN.tjgHj dN.YmyutjedkjgHj bepcj
sutj ekL.njbdHjlwjtuY ek.jKoseqN.tjdImwjker|zI qmtpLtro mWYdkutjmWYdkorâ eqN.tjdImwjker|zI mWYdkutj
mWYdkogHj niQYlwj kwkjkwuYtuY dN.YKuihj p:YeqN.tjp>lIm.njdImwjker|zIgHjelwj p·cjpek.·sutjlwjtuY eqN.tjm
s.mjelwj v,lCtjtaj ek.jKotokuJrâ
tcjaDik eqN.tjdImwjker|zI qmtpLtro mWYdkutjmWYdko mpelwjlwj eqN.tjdImwjker|zI qmtpL
trogHjmà, tcjeS.cjey.cj mWYK$mWYK$ d,zuJDebtjm·cjkuE percj;ÕcjK[ÕitjKkj a]k.percjpkcjrcjkuE percjptnj
eqN.tjgHj v·cjhW·gW·dHjrâ p:YeqN.tjdImwjker|zI qmtpLtrogHj huitj×UkuEgek.· v,pkcjrcj (gek.·aluEaqI)
taj tNhj\K.kuE gek.·ptnjeqN.wjtuY percj;ÕcjK[ÕitjKkj ktuEdHjrâ huitjgHjr p:YeqN.tjdImwjker|zI qmtpL
tromWYdkutjmWYdkowW· gek.·aluEaqI v·cjgW·SkjspjkuE am.tjp>lIm.njgHj fnjekL.njlwjrâ buJSkjspjgHj am.tj
p>lIm.njtaj v·cjgW·T·kjgl.njkuE qmtgHj fnjbdHjkuErâ Sg, huitj×UkuE p>lIm.njT·kjgl.njtuYehcj qmtgW·
tnjtoa.gW· hW·eqcjrâ gek.·wnjezN.j qkuipjwnjezN.j mdkjptnjlwjkuE am.tjp>lIm.njtajgHj dHjqBodkjptnj
lwjkuE percjkLÕihjKLcj a]k.qmtrâ huitjgHjr p:YeqN.tjdImwjker|zI qmtpLtro mWYdkutjmWYdkowW· dHjeqN.tj
pãprajawuE pkcjrcj a]k.qmtkuE qkuipj wnjezN .jrâ
ywjr eqN.tjqmtpLtroeztjtjmà, qmtgHj eÆ.·kui!j;ÕcjelwjdHj zemN.jgek.· aluEaqIelwjdHjrâ p:Y
eqN. tj dI mwj ker|zI qmtpLtro mW Yd kutjm WY dkowW ·ehcj qmtgH j /ui nj dH jeÆ.· ku i! j;Õcj ku Jelwj ar.zemN. jg ek.·
aluEaqIgHj qmtmWYDwj ercjtLÕcjhW·eqcjtuY pãprajkuE gek.·am.tjwnjezN.j qkuipjwnjezN.jtajrâ huitjgHjr
qmtmNÕ·p:YeqN.tjdImwjker|zI qmtpLtro mWYdkutjmWYdkowW· buJqmt p:YeqN.tjdImwjker|zI qmtpLtrogHj awuE
hW·epcjkuJelwj awuEgLÕicj×U qmtp:YeqN.tjp>lIm.nj dImwjker|zI$Jrâ tuYpLnj qkuipjwnjezN.j p:YeqN.tjdImwjker|zI
qmtpL tro mW Yd ku tjm WY dkow W· aeK>cj ekL. nj t.l[Õi cj ea.nj× Uku E qkui pj wnjezN . j p: Yp >lIm .nj dI mwjker|zI$ Jr â
aeK>cj ekL . nj kuE t.l[Õi c jehcj m NÕ · râ tcj $aj gH j dH j tcj aDi ketMc j lkj qnj eqN. tjd I mwj ker|zI qmtpL tro
mWY d ku tjm W Yd kor â
;Õcjsk. eqN.tjdImwjker|zI qmtpLtro mWYdkutjmWYdkoelwjdHj ;ÕcjkW.njqWkjgW·lCtj pas.mjelwjdHjgHj
dHjnkuEeqN.wjxped (1958) ;Õcj\pcjeqtj v,gmLÕicjtJlwj ;Õcjqmt mr×ukjkuEpxËmrâ bWY}ko$aj p:YpWIpWê (1970)
qN. · gH j ;Õcj lC Õ Etaj |p· cj lH. Y eqN .tjd I mwj ker|zI ku J´ pelwj p eltj eqN .wj xped;Õcj taj ku J ´ ektj as.mj ku E
;Õcj\pcjeqtjtuY sk.kLÕcj eqN.tjdImwjker|zI qmtpLtro nY\pcjeqtj$ajrâ mNihjgmLÕicjtJlwj eqN.tjdImwj
ker|zI qmtpLtro mWYdkutjmWYdkotajmà, ;Õcj\pcjeqtj ;Õcja.jql.nj´ ;Õcjqmtw>cjm.´ ;ÕcjpwjtU|gI´ ;Õcjawj
qtI l[.kuE ;Õcja .cjy.l.njtaj mdH jrâ
ywjr eqN. tjq mtpL troe ztjtjmà, qmtgHj eÆ.·k ui!j;Õcje lwjd Hj zemN .jgek.·
aluEa qIe lwjd Hjr â p: YeqN. tjd Im wjk er|zI qmtpL t ro mWYd kutjm WYdkowW·e hcj
qmtgHj /uin jd HjeÆ.·kui! j; Õcjk uJelwj ar.zemN . jg ek.· aluEa qIgHj qmtmWYDwj
ercjt L Õ cjh W·e qcjt uY pãprajk uE gek.·am.tjw nje zN . j qkuip jwnjezN .jt ajr â
38
Democracy
pWm dkjp tnja luEa qI (The Formation of Government)
qmt p:YeqN.tjdImwjker|zI qmtpLtro mWYdkutjmWYdko wW· v,;ÕcjkW.njtaj RuYsHjptuinjtuikjRiukjer.cjâ
tcj$ ajgHj tupjkuE; ÕcjdImwjker|zI qmtpLtrotuY tNhj\K.kuE percjRuYsH jqmt ;Õcjp>lIm .njdImwjker|zI râ q
kuipjwnjezN.jkuE gek.·wnjezN.jgHj /uinjrqmt RuYsHjkuElwjkuJelwj ;ÕcjmWYkuEmWY tcjtNhj\K.×·Wrâ ;ÕcjlCÕEtajgHj qkuipj
wnjezN.j qmtd,gNpjgHj v,etajKptuinjtuY mNihjqkuipjwnjezN.j mptuinjkuEsrcjtajgHj qmtKptuinjkuE kS·cjwnj
ezN. jr â ;Õcj lC ÕE tajg Hj mN ih jqmtd,gN pj gH j RuY sH jqku ip jw nj ezN. j aeK>cjh W· mW YtuY mNi hj p>lIm .nj mT·kjg l.nj ehcj
qmtd,Kptui njrâ nku EnY $ajetHj p:Ya r.Kptui nj qkuip jwnj ezN. jmà, p>lIm.njgH j aeK>cj ekL .njg LÕic j×Uqmt$J râ
mNihjepL.pjsrcj qkuipjwnjezN.jgHjmà, nddHj wnjezN.jgek.·aluEaqIgHj qmtKptuinjrâ p:Y;ÕcjdImwjker|zI qmtmWY
dkutjmWYdko bWYmgLÕicjgHjmà, wnjezN.jkuE qkuipjwnjezN.jtajgHj dHjam.tj ×Up>lIm.njrâ pÌ×UgHjpLnj qkuipjwnjezN.jkuE wnj
ezN.jtajgHj tnjtom·cj ltUpercjT·kjgl.nj p>lIm.njehcjrâ ywjr keh.·a. percjT·kjgl.njp>lIm.nj
mà, gek.·wnjezN.jtajgHj d,ducj×ukjtitj ×UkS·cjmelpjrâ nY$ajgHj tupjkuEnYp>lIm.njdImwjker|zItuY dHjnYpeq.cj
kuE tcjeS.tjey.cj percj; ÕcjK[ÕitjKkj a]k.percjpkcj rcjkuE percjptnjeqN. wjrâ
awuEa .$.qmtgmL Õ ic j (Power of the President)

ywjd,huJ nkuEqBYDwjmà, qmt;Õcj dImwjker|zI qmtpLtro mWY dkutjmWY dko$ ajgH j awuEaeK>cj ekL. nj
hW·qLÕcj×Uqmt ;ÕcjdImwjker|zI qmtpLtroeztjtjtajrâ Sg, aeK>cjekL.nj gLÕicj×Uqmt ;Õcjp>lIm.njdImwj
ker|zI$Jrâ spjkuEpRU$ajmà, aeK>cjkemL.njqmt ;ÕcjdImwjker|zIqmtpLtro mWYdkutjmWYdkolCÕEtajgHj aeK>cj
ekL.nj ×·WSv·cjroqmthW·eqcjetHj ¿kr.zj;Õcj p>lIm.njdImwjker|zI mSducjRupj eÆ.·kui!j;ÕcjtajDwjrâ ;ÕcjlCÕE
tajgHj qmtgHj awuEekL.nj×·W v·cjroqmt aluEaqI;ÕcjdImwjker|zI qmtpLtromWYkuJrâ
;Õcj awjq}tI y[.´ a.j ql.njtajgHj p: Yqzuicj eqN.wjxpedgHj /uinjrku ElwjaeK>cjqmt ekL.njbW YmgLÕic jkuJ
elwj k.lsk.ekW·ekW·gHj aeK>cjekL.nj×·W v·cjroeÆ.·kui!j;Õcjp>lIm.nj dImwjker|zI ai×¡iy[´ g[.mnI´ yUn.jettj
eknjd>mj tajD wjrâ gW·kS·cj´ /uinj eÆ.· kui!j ;ÕcjD wjtuY awu Efnjz nj percjpkcjrcj;Õcj Ruihj tCYgH j qmtaeK>cjekL .nj
hW·mWYrâ ;Õcjpi;ÕcjwW· ywjrpkitj eq.Yeq.Ye\b.Ye\b.Ymà, qmt;Õcja.jql.njgHj aeK>cjekL.nj gLÕicj×Uqmt ;Õcj
a.cj y[.l.nj tu Y qmt;Õcj awjq}tI y[.gHj aeK>cj ekL .njg LÕi cj ×U ;Õcj/ >gHj $J râ
qmt;Õcj\pcj eqtjg Hj nkuE p :Y qzu ic j eqN. wjx pedgH j eK>cjqL, lwj ku E ekL. njb W Ym lH Y l, hW ·m WY ekW · ekW· r â Sg,
aeK>cj awu Ea .$. qmt\pcj eqtj ntYg Hjg LÕ ic j×U ku E ;Õcjd Im wj ker|zI qmtpL tro mWY dkutjmW Yd ko qA.cj$ JtuY
v·cjr oqmtaemrik.njkuJ aeK>cjekL.nj×·Wm·cjgH j gW·SuEektjrâ qmt\pcjeqtj RuYsHjtuikjRuikjtuY awuEpkcjr cjgHj
pãprajlwjkuE gek.·aluEaqI mdkjKN·lwj nkuEam.tjp>lIm.nj qkuipjwnjezN.jpLtrogHjrâ qmtgHj aeK>cjek.pj
k.Y gek.·wnjezN.jgmLÕicjelwj×·Wrâ gek.·wnjezN.jtajgHj tnjtom·cjkuE T·kjgl.njp>lIm.njtuY awuEpkcjrcjqmtgHj
×UkuEwnjezN.jgHjmWYkS·cj ercjtLÕcjsk.m·cj bWYklitjkel.tjtuY fnjlwjv·cjgW·gW· aT·kjgl.nj p>lIm.njrâ aK>
k.lkligW·kLÕcj aT·kjgl.nj |mo q.jwW·mà, awuEkemL.njqmtwW·elwj ezN.jqL Õcja.kuJrâ
qBcjRuYm.Y p>lIm.nj\pcjeqtj p:YqN.· 1986 gHj qWkjgW·lCtj ×·WmWYq.jrâ k.lv,;Õcjtaj RuYsHjqmtgHj
Ru YsH jptuin jal·c jqmt mITr·cj (Framcois Mitterand) mK·c jku E w>dtYp Ìtu Y p:YqBcjRu YsH j p>lI m.njtNhj hjg Hj
qM.w>dImK·cjkuE w>dtYpucjgHj kligW·dN.Yp:YkLtjTwjek.njgkU (kLtjTwjqMwjp>lIm.nj\pcjeqtj) râ qkuipjwnjezN.j
K[Ierkj (Jacques Chirac) pLtrolwj aluEaqIK·cjtYpucjgHj kLtjTwjek.njgkU pdtnjtuY k.lqmtmITr·cj
p·cjet.YekL.njkuE gek.·aluEaqI K·cjtYpucjgHjmà, tcjw>tjg>tj bWYmgLÕicjdHjkLÕcjrâ k.lgHj qucjes.YawuEqmttuY
p:YqN.· 1988 gHj pluJekL·kLtjTwjek.njgkUgHjtuY kelcjekL.nj qBcjRuYm.YtMituY dkjptnjaluEaqIK·cjtYpÌgW·
a.râ huitjgHjr qmt\pcjeqtjwW· aeK>cjqucjes.Y awuEpkcjrcjatuicjpMikjsuitj Dm·kjRupjro percj;ÕcjkW.njm.njkLÕcj
r rowW· v,lCtjtaj T·kjT½,m·cj gLÕicjkuEal.njrâ

39
dImwjker|zI
ek.njquEqIereyHn j dIm wjker|zI (Consociational Democracy)
;Õcjek.njgkU (Nation States) mNÕ·ltUgL,titCY$ajgHj nkuEgkUmWYDwj pdtom·cjhW·eqcjrâ nkuEaKuikjkN.
kuJ´ nkuEB.q.merHjeqHjkuJ´ nkuEaerwja\K.likjptjkuJ´ nkuElv.tjpetHjpercj;ÕcjkuJ´ nkuEgkUkuJ´ m·cjmWY;ÕcjtuY
tNh j\K.m· c ja ui tj râ gek.·m Ni hj ak.Y ar.aKui kj kN . tNh jb uJ $aj gH j v,lC tjp ercj qi pP · ;Õcj tajg H j ek.j Ko s
gek.·mNihjbhuwsj (Plural Society) auitjrâ
p: Y; Õcjm NÕ ·ku Eg ek.· mN ihj bhuw sj mWY mà , hu itj×U aKui kj kN .mN ih jtaj tNhj \K.tuY nkuE lv.tj percj ;Õcj elwj
tNhj\K.auitjrâ lCÕEgHj \pqN.p!ipkÉe}t·elwj ×·WtokuJrâ xpm. buJ;ÕcjpuO$ajmà, huitj×UwcjatikjkuJ´ huitj×Uedq
ti;.jkuJtuY gkU×·Wm·cj gLÕicjkuEesH.jrâ epN.wjgkUtajgHj gkUmnjpuOkuEgkUbM.gHj SgkUhW·tupjqM,hW·k quJ\pqN.qNdtnj
kwjelwj dHjkLÕcjrâ muhuitjer.mà, gkUbM.taj DluJektjlwj;Õcjmnj plkjm·cjgkUmnjgHj mnjtajtCYluEelwj wuitj
hW · m.nj r â
ywjreqCwjegLpj auitjmWYgL,ti$ajmà, tcjSuETb p:YmWY|mipjeKtjpN.njg·kjgHjmà, huitj×Ugek.·\dhtjezN.jbM·kjpluitj
ducjqzuicj¾picj\dhtj ekWtjw>dpercj;ÕcjkW.nj (Political Ideology) râ gek.·;ÕcjyUer.pjbM·kjtaj petHjesHjsuitj
ekWtjw>dek.njm[êentj kminj;ÕcjquEbIeytj m;Õikj;ÕipjgHjtuY gek.·esHjs,twjesNhjkuE ek.njm[êentjtaj \pqN.
lv.tjpercj;Õcj atuicjmWYgL,tigHj suEkuEk.lpN.njg·kjtuYgHj gek.·ekN.tjriqLÕcjk[. ekN.tjriqMwjk[. (South
North Polarization) m·kjkLÕ cjrâ
p!ipkÉ\pqN. lv.tjpercj;ÕcjtNhj\K. kS·cjgL,ti$ajgHj K:Il[tjd,m·cj ;ÕcjbWYmgLÕicjrâ ;ÕcjkwjrIy[.qMwj
k[.kuE kwjrIy[.qLÕcjk[. ktuEdHjm·cjkuJ´ ;Õcjg[.mnIbM·kj´ pluitj ktuEdHjlwjkuJ bJeytjn.mjqLÕcjk[.kuE qMwjk[.
dk,kLÕcjlwjkuJ´ ;ÕcjlCÕEtajgHj pN.njap:Y;Õcj ktuEdHjkLÕcjkuJtajgHj huitj×UkuElv.tjpercj;ÕcjtNhj\K.tuY ktuEdHj
kLÕcjgHj gW·SuEektjrâ Sg, aKicjtCY$aj\pqN.$aj eaY\zesHj]kpjauitjrâ
huitj×UgkUhW·tupjtuY \pqN.ani-.RuJgmLÕicj ktuEdHjm·cj ltUgL,kwj$ajgHj suEkuEtCY$aj hW·auitj$Jrâ gkU
bM.taj qJektj;ÕcjmnjtuY gsuitjpelaj pkLkjgkUkuJ´ p:Y;ÕcjyUgwjeqql.bIy[.gHj qBcjgsuitjezN.j plkj
gkU (Genocide) gmLÕicjkuJ´ huitjaDik kminj;ÕcjquEbIeytj gW·dk,gHj huitj×Uw>dek.njgkUkuJ´ \pqN.mNihjbulmË·kj
p:Ya.frikqLÕcjk[.kuE dduikjqN.ek.njgkUk.tj p:Yedqel¡.wjbM·kjkuJ´ ;ÕmnjbM.puOgHj lukomqunjesHjqN.·puicjcj \pqN.
ap:Y;Õcj auitja.hW·m.njtajgHj huitj×UgkUhW·tupj quJfauitjrâ
\pqN.ktuEdHjm·cj ap:Ygek.·mNihjbhuwsjmWYgHj etMcjekW·ekW·hW·eqcjrâ huitj×UkuE aeK>cjpercj;Õcj´ percjpuinj
\dpj´ percjmNihjkW.tuY \pqN.ktuEdHjrâ \pqN.percj;Õcj mktuEdHja]k.njek.njgkU$aj gW·peq.cjm.nj gW·ea.nj
esHjm.njgHj aKuikjkN.mtNhj\K.m·cj (Different Segments) taj v·cjgW·qMhjnjgHj d,snjdkjeTkjer.cjâ pWmsnj
dkjbuJ$ajgHj ek.jKos qhDrj ar.tNhj\K. (Harmony of Diversity) râ p:Ygek.·mNihjbhuwsjmWYgHj /uinjluE
dkjptnjqhDrj ar.tNhj\K.$ajm.njer.´ nkuEalu·mWYgL,tigHj /uinjdkjptnjhW·m.njkuJelwj ;ÕcjlCÕEtajgHj dkj
ptnj qhDrj ar.tN hj \K.$aj m.nj kLÕ cj ×· Wr â gW· a· cj zN, gW· dkjp tnj m.nj gH j hui tj ×U kuE gek.·m Ni hjb hu wsjtaj
sk.ek.njqwjqIerey[nj dImwjker|zI (Consociational Democracy) râ
;Õcj puOgHj /uinj gs.njdkjptnjkLÕcjqhDrj ar.hW·tup j$ajku Jelwj suEkuEtCY$aj hW·a·cj zN,râ huitj× UkuE
mNihj\dhtjezN.j (gkUbM.) taj suitjsN.YltUmNihjgek.· \dhtje;.tjtaj huJm.njrâ qkuipjbuE a·cjq.njgHj /uinj
v,lCtjpercj;ÕcjbM. lCÕEtajhuJ qMicjbM.aSkjkjgHj qucjes.Y\dhtjtuY dkjKN·;ÕcjkuJelwj suipjlkjTkja·cjq.nj$aj
gHj hW·qucjes.Y\dhtjmWYq.j qucjes.Yestn.tuY dkjKN·kLÕcj;ÕcjkuJelwj huitj×Uek.njgkUr,tNhjtaj petHjd,l.nj
a·cjq.njtuY d,a.wY estn.gkUbM.gHj gia.quJalu·;Õcjmnjb M.râ v·cjnYgHjkuJ suipjlkjTkjp>lIm .njdImwjker|zIpLnj
elwj hui tj×UkuEgek.·am.tjxÕ$u su itjhW ·lHY ltUek.nj; Õcjarcj´ mikjg W·Dlu Jlwja wuEzku p:Y ltUv,tNhj tuY
tLa wu E qJ $ .awu E gH j gia .qu J; Õcj b M. mW Y râ hu itj gH j r ;Õcjb M. gHj lu ko g kU b M. taj hW· b l,ekL ·s u itj D>tj m h.gkU mà ,
kwjluEelwj dkjptnjqhDrj hW·m.njrâ
tLpv.percj;ÕcjkW.njqipP· rwjb>tjd> (Robert A Dahl) gHjmà, v,etajlCtjwcjddHj;Õcj eKtjaSkjkj
eqN.tjmktuEdHjm·cjp:Y;Õcj (114) gHjmà, (18) k:ÕipjkL·gHj dHj;Õcjgek.·mNihj qk.tj\mhjtuY (36) k:ÕipjkL·gHj dHjgek.·
mNihjbhuwsj /uitj±kikjtnjgHj gW·SuEektjrâ epN.wjkuE;ÕcjtajgHj ;Õcjawjqetl[.´ ;ÕcjebYg[Iy.mj´ ;Õcjn.t.l.nj´
;ÕcjeqWtjql.njtajg Hj hu itj× Uedàtj ek.njquE qIereyHnjd Imwjker|zI tuY eqN.tj percj;Õcj tnj]knjvic jwtjm .nj
40
Democracy
gHj gW·SuEektjrâ ;Õcjgek.·mNihjbhuwsj pÌ×U pnj;Õcj$ajtuY percj;ÕcjhW·vicjwtjtnj]knjrâ
bWYetMcjmà, qWkj;Õcjgek.·mNihjbhuwsjtajgHj ywjredàtjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zImà, ;Õcjtnj]knj
m.nje$.cjgHj v,lCtjtaj gW·tJektjrâ gW·edàtjek.njquEqIereyHnjdImwjker|zIgHj tcjd,ttjekL.·mWYgHj hW·el.Y
qW.râ p:Ygek.·mNihj SvivkuJ qucjes.YaeK>cjdImwjker|zI hW·mWYtajgHj v·cjgW·gW·percjpkcjrcj dImwjker|zIgHj d,
fnjznj kuEer.cjâ ttjekL.·ar.hW·mWYku dImwjker|zI ehcj dkjKN ·ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zI m.njrâ
bWYKmNnjetHj gek.·mNihjbhuwsjhuJmà,gHj atuicjpW·kja.cjqt.cj mp·kjlwjgHj Tm·kjT½,kuErâ gek.·mNihj pW
mpãkerkjk@tNhj\K.m.nj (Segmental Cleavages) gHj gek.·mNihjbhuwsj mek.jKosrâ huitj×UkuE tcjp
ercjmNihjtNhj\K.tuY k@tNhj\K.gmLÕicj ktuEdHjkLÕcjrâ k@tNhj\K.mà,gHj B.q.´ lv.tjpercj;Õcj´ aerwj\K.´
edq×Ðr´ aKuikjeynjqN.cj´ gkUmdHjrâ pÌ×UgHjpLnj huitj×UkuEeb.jpercjtNhj\K.´ gek.·gu$jfuEtupjtNhj\K.´ percj
skjesL.·el.kpRuicjtNhj\K.´ B.ebÐ.njlikjtNhj\K.´ eku.· gek.·tNhj\K.qa.cjtuY k@pãlW,tNhj\K.gmLÕicj
ktuEdHjkLÕcjm.njrâ huitj×UtupjkuEtupj dHjmWYsW·tuY gek.·mNihjbhuwsjgmLÕicj ktuEdHjpãkerkjkLÕcjrâ rYmh.w>dItajgHj
tJektjpW·kja.cjqt.cj$ajtuY tcjncjtajfauitj v·cjgW·tupjkuE ddHje;·tajgHj e;·tajmelpjDertjkuE gkU
tNhjtaj ducjektjauitjrâ v·cjgl.njmnjpuOhuJkuJ e\pcjhW·seK[.Ymà, lP;ÕE\gcje;· ar.hW·d,gNpjgHj d,ekL.njaetcjkuJ´
ar.hW·tupjgHj ptupjkuEaetcjkuJmà, tupjtov·cjro bguEkuEpN.njap:Y; Õcj´ tupjtov·cjro bdHjkuE\pqN.dtnjkwjrâ
pW·kja Dip PÌ ek.njquEqIereyHn j dIm wjker|zI (Defining Consocational Democracy)

ek.nj quE qI ereyHn j dImwjker|zIw W· v·c jro p>lIm.nj dIm wjker|zI´ dI mwjker|zI qmtpLtrotajkuJ dHj dI
mwjker|zI sk.p:Y ptnjaluEaqIr â v·cj rol.v.tjpercj;Õcj petMcj kudImwjker|zI mpÐ· kuEquE eyHYdI mwjkerqI´
eltjbrodIm wjker|zI´ dImwjker|zI v,;ÕcjkW .nj taj hW· eqcj er.cjâ
ek.nj q u E q I e reyH n j
dI m wj k er|zI w W ·
dH j d I m wj k er|zI e ztj t j h W · e qcj t u Y
dH j a r.mpelwj p eltj l wj
dI m wj k er|zI qW k j g W · d kj p tnj a lu E a qI
v· c j g W · k i t j v I k u E
dtnj g ek.· m N i h j b hu w sj t aj r â
ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIwW· dHjdImwjker|zIeztjtjhW·eqcjtuY dHjar.mpelwjpeltjlwj dImwjker|zI

qW kj g W ·d kj p tnj a lu E a qI v· cj g W · ki tj vI ku E dtnjg ek.· m N i hj b huw sj taj r â p: Y g ek.· mN i h j bhu w sj taj gH j nku E
dImwjker|zI eq.cjcjkL,kL, esHjqzuicjekW·ekW·gHj bWYma·cjzN,ef[·hW·gW·tuY dImwjker|zImkitjvIkuE gek.·mNihjbhuwsj
tajgHj dHjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIwW·râ huitjgHjr qWkjgek.·mNihjbhuwsjtajmà, ek.njquEqIereyHnjdImwj
ker|zIwW· dkjKN·aluEaqI bWYm/uihj±qihj ±kikjtnjauitjrâ pWmdkjptnjbuJ$ajgHj /uinjhW·esHjkuEnYdImwjker|zI eztjtj
kuJelwj /uitjpm.njgs.njtuY edàtjlwjgHj rwjb.tjd>ek.jKos (Polyarchy) q.jgHjhW·eqcj ar.hW·tupjgHj p·cjet.Y
tuY pkcjrcjrâ
ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIwW· ltU×UpWm¾picjpk.njpercj;Õcj (Political Competition) a]k.k
@tNhj\K.gHj sW·aDik pWmp·cjet.YercjtLÕcj (Cooperation) tuY dkjKN·aluEaqIrâ p:YaluEaqIgHj k:Õipjqkuipj
gek.·k@pãTk,taj p>lupjdkjKN·lwjrâ gW·dkjKN·aluEaqI |moq.jwW·m.njgHj nkuEagáek.njquEqIereyHnj dImwj
ker|zI (4) q.j qMwjwW· d,pãer.cjâ
41
dImwjker|zI
1â pWmdkjptnjaluEaqIp·cjek.· (Grand Coalition Cabinet)
2â awuEbIdwj K>v,K>aY (Mutual Veto)
3â pWmpsN, bNtjb½tj (Proportional Representation)
4â p:Yk@tNhj\K.tajgHj percjpkcjrcjv, kuv,d,qLÕcj (High Degree of Segmental Autonomy)
nkuEagá$aj hW·eqcjetHj mUpnjtcj$aj dkjptnjaluEaqI ek.njquEqIereyHnj (Consociational
Government) gHj dHjedàtjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIrâ
epN.wjkuEmU (4) tcjgHj mUpWmdkjptnjaluEaqIp·cjek.·kuE p:Yk@tNhj\K.tajgHj percjpkcjrcjkuv,d,
qLÕcjgHj p:Yek.njquEqIereyHnj dImwjker|zImà, dHjmUaDikezN.jauitjtuY mUeqHjm·cj/>gHj dHjmUpKuicjkuE v·cjgW·KuicjkLÕikjehcj
rgHj v,lCtjtaj pãpÌSicjSlwjrâ
dkj p tnj g ek.· a luE a qIp · c jek.· (Grand Coalition Cabinet)

mU dkjp tnjg ek.· alu EaqI p·cj ek.·$aj wW· dHjm UesHjeqN.tj aui tj p:Yek.njquEqIereyHnj dI mwjker|zImWY râ
v,sN, (k:Õipjqkuipj) k@tNhjhjtajgHj p·cjek.·p:YaluEaqIp·cjek.·tuY qWkjgu$jfuEk@tNhjhjtajgHj p·cjet.Y
ercjtLÕcjauitjrâ p:YdN.Y$ajmà, /uinjrhuJaluEaqIp·cjek.·kuJelwj rnjtMajSgek.·wnjezN.jmWYDwjhW·eqcjtuY gek.·
buicj;·cjqW.kualuEaqI (gek.·wnjezN.j) mpÐ·kuE gek.·k·cj|zIhW·eqcjetHj km?tItaj gek.·kuEkqpjtaj p>
lupjm·c jer.cjgHj v,lC tjtaj kuElwjkqpjauitjrâ aluE aqIp·cjek.· nkuEek.njquEqIereyHnj dImwjker|zImà,
S×¡k@tNhjhjtajquJfauitjgHj /uitjeTkj±kikjkuE bNtjb½tjmWYmWYgHj p·kjlwjgL·cjrâ buJ\pcjaluEaqI m/tjekN.tj
kuE buJ\pcj$ajgW·×·WgHj dHjbuJ\pcjaluEaqI|bitiq{ eb.jmkligW·am.tj dN.YgLÕicjgHj dHjaluEaqIrâ
buJ\pcjaluEaqI|bitiq{gHj dHjp>lIm.njdImwjker|zItuY ;ÕcjltUgL,ti$ajbWYmgLÕicjgHj sk.m·cjauitjrâ buJ\pcjaluE
aqI|bitiq{ kligW·m.YgLÕicjauitjhuJgHj kligW·m.Ykwkj\pcjmdHjrâ eb.jkligW·mzN,gHj kemL.njar.auitjquJgHj fnjznjsI
m.njtuY v,km[mkligW·m.Y kwkjhW·epcjtajgHj hW·gW·ekL.nj atuicjpMikjS×¡v,tajrâ nkuEak.Yar.$ajmà,
p:Y;Õcjgek.·mNihjbhuwsjtaj ek.njgkU mNihjlpãea.njtajgHj k[m·cjlMiÕnjtuY \pqN.lCÕE ktuEdHjkLÕcjm.njrâ huitj
gHjr buJ\pcjaluEaqI ek.njquEqIereyHnjtajmà, k@tNhjhjtaj /uinjrlMihjmNihjea.njkuJelwj k:Õipjqkuipjv,
taj gW·p>lu pjp:Ygek.·aluE aqItuY \pqN.bu Jp>lIm.njdImwj ker|zI ktuEdHj m.njgHj ttjqRu cjkuEm.njrâ
r·cjmWYq.jpLnjmà, mUdkjptnjaluEaqIp·cjek.· ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIgHj hW·tupjkuE nYp>lIm.njdI
mwjker|zI v,mgW·T·kjgl.njgLÕicj dHjaluEaqIrâ mU$ajmà, T·kjgl.njkuEdHj hW·T·kjgl.njkuEdHj dHjm·cjaluEaqI
mWYehcjrâ huitjgHjr v,lCÕEtajhuJ mUqzuicjdImwjker|zI ekL.njpatuicjS×¡mNihjgmLÕicjgjH ek.njquEqIereyHnj dImwj
ker|zI w,pkwj ekL· r â ywj r· c j m WY lpãgH j mà , hui tj ×U a k.Y a r. tN h jh j q.j tu Y gW · dkj a lu E a qI p · c jek.·m .njg H j
w>tjekW·ekW·râ ywjrqucjes.YmU$ajmà, ar.mw>tjm·cjgHj ekL·bdnja.m.njrâ lIwHtj (Arend Lijiphart) K[êlwj
p:Ylikj ¤¤dImwjker|zI p:Ygek.·mNihjbhuwsjõõ (Democracy in Plural Society) gHjmà, p:Yak.Yar.;ÕcjqA.cjtaj
lupj/kje/tj;ÕcjzkukuJ´ tcjKkjKuYpercjvIqMhjp:Y;Õcj ]kpjTicjhW·m.njkuJ gek.·¾picjpk.njtaj dkjptnjaluEa
qIp·cjek.·tuY qWkjgW·ttjqRucj aKkjaKuYm.njtuY k@tNhjhjtaj qWkjgW·dkjptnjaluEaqIp·cjek.·gHj ×·WpMikj
er.cj rowW· v,etajK[êlwjrâ
awuEbIdwj K>v,K>aYwW· qWkjgek.·mNihjlea.nj

gW·p>lupjp:Ygek.·aluEaqIp·cjek.·tajgHj dHjaT·kjapcjrâ
p:Ygek.·aluEaqIp·cjek.·tajgHj p·kjlwjv·cjgek.·mNihjlea.njtaj
gW·p>lupj p:Ypercj;ÕcjkW.njmdHjrâ aeK>cjp·cjet.YercjtLÕcj$ajgHj
dHjar.fnjkuEaeK>cjv·cjmNihjlea.njtaj gW·p>lupjp:Ypercj;ÕcjkW.njrâ
42
Democracy
awuEa.$. gek.·aluEaqIp·cjek.·tajgHj pãprajkuk@tNhjhjtajrâ ywjdHj;ÕcjaluEaqI mpqzuicj
kuEeqN.tjp>lIm.njdImwjker|zImà, dN.Yk:Õipjqkuipjk@tNhjhjtajgHj dkjptnjKptuinj gek.·wnjezN.jaluEaqItaj
râ aluEaqImdkjKN·lwj nkuEnY$ajmà, qWkjgW·pkcjrcj;Õcj bWYm/uihj±qihj /uinjrKkjKuY×·WtokuJelwj percjsuEdN. Kuicj
buinjaluEaqIgHj kuEm.njrâ aluEaqIp·cjek.· p:Yp>lIm.njdImwjker|zImà, melpjTk,sel.Yrâ p:YeqN.tjek.njquE
qIereyHnj dImwjker|zImà, kuEguJkLÕJku aluEaqIp·cjek.·mWYm.njrâ p:Y;ÕcjmWY dkjptnjaluEaqIp·cjek.· nkuEnYdImwj
ker|zI luEh W·h uJ qWkj gW·s uEdN .ku E aluEaqIp· cjek.·g Hjm.njgH j nkuEek.njquE qIereyH nj dImwj ker|zIehcj suE dN.kuE
m.njrâ pY:eqN. tjdImwjker|zI qmtpLtrogHjm à, aluEaqIp·cjek.·huJgHj /uinjhW·ekcj×·WkuJelwj ywjr p:Ygek.·mNihj
bhuwsjmWY ywjredàtjdImwjker|zIqmtpLtromà, d,dkjptnj nkuEgek.·aluEaqI mNÕ·kuE]kkjrHj aluEaqIp·cjek.·
mà, dkjptnjm.njrâ muhuitjer.mà, kS·cjzemN.jaluEaqIkuE wnjezN.jtajgHj qmttajapj\p.pjkuE buJ\pcjaluE
aqIp·cjek.· bWYmel.YqW.m.njrâ dkjptnjaluEaqIp·cjek.· nkuEnY$ajgHj tnj]knjKuicjkLÕikj ×UkuEaluEaqIp·cj
ek.· p:YeqN.tjp>lIm.njdImwjker|zI$Jrâ huitjtunj awuEaluEaqIp·cjek.· eqN.tjp>lIm.njdImwjker|zItajgHj
\p,z,lupjm·cj k@tNhjhjtajrâ eqN.tjdImwjker|zI qmtpLtromà, awuEroq.jwW· hW·\p,z,m·cjrâ awuE;ÕcjquJfauitjgHj
ek.· kel.·m·c j p:YqmttuY gek.·wnjezN. jaluEaqI p·cjek.·tajgHj dHjmNihj pkcjrcj sN,qmtehcjrâ
dkjp tnjalu EaqIp· cjek.· mà, d,dkjbuJ\pcj gek.·alu EaqIp· cjek.·tWÕEhW· eqcjer.cj v,lCtjqu eqtI
taj kuElwjkqpjrâ T·kjr·cjkuE ;Õcjnt.l.njkuE awjqtIy[.tajtuY dkjptnjaluEaqI nkuEnYgek.·p·cj
ek.·mWYehcj hW·eqcjtYu nkuErHjq. v·cjaluEaqIp·cjek.·kuJ #.nk@tNhjhjtajgHj DluJekL·awuEaluEaqIm.nj
nkuEpwjlqIq.jwW·elwj ekL.njper.cj rowW· v,lCtjtaj ptuinjT½,lwj×·Wrâ ;ÕcjtajgHj nkuExpedDm?q.tj;Õcjmà,
km? tI mDlu Ja wu E aluE a qI m.nj m ·c jr â nku Ekm? tIg Hj ehcj k: Õ ip jqku i pj ×U# .ntNh jh j taj v· c jg W· p >lup jtu pj pj gH j
dkjptnjtu Y ekL.njbdHjlwj v·cjr Hjq.alu EaqIp· cjek.·a uitj râ
awuEb Id wj K>v,K>aY (Mutual Veto)

aDik mUek.njquEqIereyHnjdImwjker|zIgHj mUdkjptnjaluEaqIp·cjek.· eku.· mUpiq.j mpUbuicjlwjaluE
aqIp·cjek.·gHj awuEbIdwj K>v,K>aY psN,bNtjb½tj awuEpkcjrcj k@tNhjhjtaj v·cjgW·lécjtaj mdHjrâ k.l
gHjehcj mUdkjptnjaluEaqI lm[ÕJlupjm.njer.cjâ mUpnjq.jquJfauitjgHj tnj]knjSkjspjm·cj ]kpjpjev.njnjfauitj
râ
awuEbIdwj K>v,K>aYwW· qWkjgek.·mNihjlea.nj gW·p>lupjp:Ygek.· aluEaqIp·cjek.·tajgHj dHjaT·kjapcj
râ p:Ygek.·aluEaqIp·cjek.·tajgHj p·kjlwjv·cjgek.·mNihjlea.njtaj gW·p>lupj p:Ypercj;ÕcjkW.njmdHjrâ aeK>cj
p·cjet.YercjtLÕcj$ajgHj dHjar.fnjkuE aeK>cjv·cjmNihjlea.njtaj gW·p>lupjp:Ypercj;ÕcjkW.njrâ Sg, nkuEnYpercj;Õcj
kW.njluEelwj gW·suEdN. gW·kuEaeK>cjpercj;ÕcjkW.njepcjcjgHj hW·mWYrâ p:YaluEaqIp·cjek.·$ajmà, v,sN,mNihjlea.njtaj
gHj /uinjraeK>cjptuinjT½,×·WkuJelwj p:Yk.lef[·qàÕtjqW.tjmà, d,bkjS×¡mNihjDluicjpLnjrâ k.lgjHetHj pMikjS×¡mNihj
lea.njgjH hW·p>lupjp:YtcjqàÕtjqW.tj dHjm.njrâ q.jgHjetHj p:YtcjqàÕtjqW.tjgHj k@pãtaj hW·p>lupjgHj dHjm.nj
kLÕcjrâ p:Yak.Yar.gHjetHj v·cjhW·gW·qàÕtjqW.tj bWYmel.YqW.m.njgHj aeK>cjsk.awuEbIdwj K>v,K>aY d,×·WpLnjrâ
awuEbIdwj K>v,K>aYhuJmà,gHj p:YaluEaqIp·cjek.· k.lef[·qàÕtjqW.tj nkuEnYdImwjker|zImà, tNhjngW·klitj
kel.tj esHjavmvtuY kuElwjawuEbIdwj p:Yk@pãgkUlea.njtajrâ awuEbIdwj K>v,K>aYwW· tLpv.qBoDwj
percj;ÕcjkW.njlCÕEtaj ek.jKos eqN.tjzemN.jpN,tupj (Concurrent majority) râ muhuitjer.huJetHj v·cjromNihj
glu icjhW· tupjsu itj ef[·qàÕtjqW.tjhW·gW ·gHj ek.njqu EqIereyHnj dImwjker|zI fnjkuE v·cjm Nihjlea.njtaj hW·tupj
sui tjelwj ef[·qàÕ tjqW. tjhW· gW·kuJrâ k.lgH jetH j ef[·qàÕtjqW.tjltU mNihj gluic jhuJg Hj S×¡mNi hjglu icj p:Yk@pãg
mLÕicjkuJ S×¡mNihjlea.njkuJ tupjqMhjtuYehcj ef[·qàÕtjqW.tjm.njgHjr ek.jKos eqN.tjzemN.jpN,tupjrâ
aluEaqIp·cjek.· p:YeqN.tjek.njquEqIereyHnjdImwjker|zIwW· mNihjsN,k@pãgmLÕicj p·cjek.·p>lupjm·cjauitj
râ p:Yk@pãmWYmà, v·cjrogek.·mNihjgluicj (Majority) tajmdHjgHj gek.·mNihjlea.njtajelwj dHjm.njkuJrâ huitjgHjr
tNhjngW·suEdN. aeK>cjar.k@pã gek.·mNihjlea.njtajkuJ tNhjngW·TM·kjT½,aDipP>yj aluEaqIp·cj ek.·kuJtuY
d,sk.awuEbIdwj K>v,K>aYer.cjâ sk.awuEbIdwj K>v,K>aYmà, a×Ðr.YetkjKkjkuE dImwjker|zIgmLÕ icj×·WkuJrâ buJluEer.etHj
k@pãgek.·m Nih j lea.nj mWY gHj qucj es.YawuE bId wj K>v,K>aY gHj qPtwj$.k:Õ ip jku E tLawuE gek.·m Nih jlea.nj
43
dImwjker|zI
(Minority Tyranny) m.njrâ Sg, qBogW·dHja. tLawuEgek.·mNihjlea.njgHj hW·sW·qZÕihjnkjtuY gW·sW·awuEbIdwj
K>v,K>aYgHj huitjmNÕ·râ huitjpTmgHj awuEbIdwj K>v,K>aYwW· SkjspjkuEk@pã mWYDwjhW·eqcjtuY dHjar.SkjspjkuE
k@pãquJf auitjrâ
eqN .tjz emN. jkS· cjtu pjwW · quc jes.Ym·c jawu EgHj lMÕi nj (w>) qucjes.Yg LiÕcjkuE alnj hW·eqcjr â mu huitjer.mà,
ywjsk.gLÕicjkuEalnjmà, nkuEmWYkS·cj gu$jfuEv,tajelwj d,elcjduikja.kuJrâ huitjdutiygHjmà, ywjrqucjes.Ym·cj
awuEbIdwj K>v,K>aY$aj gLÕicjkuEalnjmà, qkuEktuEbdHjkuE percj;ÕcjkW.njK[ÕitjKkjm.njtuY a×Ðr.Ye;·gHj gitupja.
quJmNihjfauitjrâ a×Ðr.YgHjelwj v,tajd,pÌm·cjkuJrâ percj;ÕcjkW.njK[ÕitjKkjm·cjmà, percj|p·cjlH.YluEelwj TM·kjRupj
rohW·m.njrâ »$ajgHj dHjar.gW·puicj\K.ekL· qWkjgW·qucjes.YawuEbIdwjgHjrâ k.lgHjetHJ ar.hW·dHjgu$jfuEkuk@pãtaj
gHj v,taj hW·g· cjekL. njtuY zM.pj mNihj d,ekM. njpelwjauitjrâ
p:Y;Õcjnyjt.l.nj´ ebYg[Iy.njkuE eqW.tjz.l.njtajmà, qucjes.YawuEbIdwj K>v,K>aYwW· hW·Dzkjsutjlwj
p: YeqN. wjx pedtu Y sk.m·cj nkuEp ercjkL Õi hjK Lcj au itj râ
pWm psN , bN tjb ½ tj (Proportioral Representation)

pWmpsN,bNtjb½tjwW· v·cjroawuEbIdwj K>v,K>aYgHjkuJ Skjspjm·cjkuE ar.dkjptnj aluEaqIp·cjek.·râ p:Y
gek.·mNihjbhuwsjmà, qMwjpsN,bNtjb½tjwW· nkuEpercj;ÕcjkW.njmà, ercjtLÕcjm·cj/>q.jrâ p:YtcjpTmgHjmà, dN.YkS·cjqLÕcj
aluEaqItajgHj /uitjeTkj±kikjku bNtjb½tjk@pãtajgHj KptuinjkuErâ tcj$ajgHj dHjtcjqWkjgW·kelcjpLnjkuE
eqN.tj p>lI m.nj dImwjker|zI mNi hjzmN,p: YqBcjRuY m.Yehcj gW· awuE aluE aqIf auitjgHj râ
tcjdutiygHj nkuEmUpsN,bNtjb½tj spjkuEqBoDwjqàÕtjqW.tjtajmà, bWYmbbWYku\dhtj k@pãtajgHj aeK>cj
p>lupjpsN,bNtjb½tjgW·râ nkuEnY$ajmà, dHjmUmSkjspj kudkjgek.·aluEaqIp·cjek.·kuE psN,bNtjb½tjelwjdHjrâ nkuE
nY roq.jwW·gHj p:Yar.ef[·qàÕtjqW.tjgHj k@pãquJfauitjtaj aeK>cjp>lupjquJfauitjtuY tcjqàÕtjqW.tjmtitjkLÕcj
tajgHj DluJgW·quJk@pãfauitjer.cjâ ;ÕcjlCÕEtajgHj #.nkisËezN.j dN.Yef[·pwjl|zItajelwj nkuEeqN.tjpsN,bNtj
b½tjwW· RuYsjHK ptuinjmNihjtpjpjauitjrâ spjkuEkisË$ajmà, nkuEeqN.tjpsN,bNtjb½tjwW· dN.Y#.nef[·qàÕtjqW.tjpwjl|zIgHj
/ui nj rku Ea eK>cj k@pãtaj p>lup j ku Jelwj qWkjg W ·ef[·qà ÕtjqW .tj p: Y gek.·m N ih jb hu w sj bWY m klitjkel.tj gH j
dHjkLÕcjhW·m.njrâ tcjqàÕtjqW.tjlCÕEtajgHj d,ducjpãpÌ d,elcjT·kjgl.njt,pÌtaj ×·Wtorâ k.lgHjetHj Deltj
hW·d, pÌhW·bL, gek.·mNihjea.njtaj d,bkjsS×¡gek.·mNihjgLÕicjtajrâ mNihjzmN,kuE mNihjkm[ />gek.·m·kjkLÕcj
râ ak.Yar.$ajetHj nkuEpsN,bNtjb½tjkuEdHj´ nkuEdkjptnjaluEaqIp·cjek.·kuEdHj nkuEawuEbIdwj K>v,K>aYkuEdHj
ek.njquE qI ereyHn jd Im wj ker|zI taj su Ed N. ku Eh W· m.nj râ eqN .tjqzu ic jd Im wj ker|zI mà , S×¡g ek.· mN ih jlea.njg Hj
gek.·mNihjgluicjtaj erHjeqHjrogotuY S×¡mNihjlea.njgHj bkjsS×¡mNihjgluicjgHjehcj pkcjrcjgek.·mNihjbhuwsjm.nj
râ
percjkukuEv, v,fnjv·c jg W·qL Õ cj (High Degree of Segmental Autonomy)

k@pãgek.· ek.njgkUtNhjhjtajgHj ar.mSkjspj kuv,tajehcjgHj aeK>cjkuEv,taj pkcjrcj
epcjcj mikjgW·g,râ ar.mSkjspjku k@pãgek.·ek.njgkUtajgHj pã×ukjekL·tuY ar.mSkjspjkuE gek.·mNihj
bhuwsjtajquJfauitj meqHjm·cjgHj tNhjngW·ef[·qàÕtjqW.tjtuY d,p·kjaluEaqIp·cjek.·râ pÌ×UgHjpLnj ar.meqHjm·cj
quJfauitjtajgHj bWYmbbWYkuE k@pãtaj pãprajkuE aeK>cjpkcjrcjektjtjtajrâ
aDipP >yj gek.· mNihjbhuwsjhuJgHj k:Õipjqkui pjsN,×Ugek.·tNhjhjtajp·cjek.·tuY aeK>cjpkcjrcjektjtj
meScj spj ku E k@pãv,tajg Hj elwj aDi pP >yj× · WkuJ r â sM tj qmÐJg ek.·m Ni h jb hu wsj k: cj aeK>cj p kcjr cjektjtj
meScjspjkuk@pãv, v·cjgW· gLÕicjgHj kisËezN.jtorâ
nYgW·qLÕcjptuinj awuEk@pã aeK>cjpkcjrcjektjtj$aj KuihjauitjgHj dHjnYdkjptnjkminj;Õcj p·cjek.·efwj
derwj r â spjku Ekis Ë $ajtu Y dkjp tnj efwjd erwjm à, d,edàtj ek.njqu EqIereyHn j dIm wj ker|zI tW ÕE h W· eqcj er.cj â
aluE aqI;Õcjp·cjek.·efwj derwjtajgHj ywjedàtj ek.njquEqI ereyHn j dImwj ker|zI mà, dH jaT·kja pcjKui hjgLÕi cjrâ
;ÕcjdkjptnjefwjderwjlCÕEtajgHj ;Õcjgek.·mNihjbhuwsj hW·eqcjelwj×·Wrâ ;ÕcjeSW.tjq.l.njgHj dHj;ÕcjmNÕ·kuEgek.·
mNihjbhuwsjtuY KN·lwj;Õcj nkuE;Õcjp·cjek.·efwjderwj nkuEeqN.tj ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIrâ ;Õcjaemri
44
Democracy
k.njgHj dHj;Õcjmdkjptnjlwj nkuE;Õcjp·cjek.·tupjtuY aeK>cjpkcjrcjektjtj ltUk@pãtajelwj tupjfauitj
râ Sg, ;Õcj/>gHj ;ÕcjmWYgHj qucjes.YeqN.tj ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zItuY ;ÕcjmWYgHj qucjes.YeqN.tjdImwjker|zI
qmtpLtro r â
p:Y;Õcjp·cjek.·efwjderwjmWYgHj awuEpkcjrcjektjtj k@pãtajhuJgHj awuEaluEaqIbhuEkuE aluEaqIKnjlW.
tajgHj pãprajtuY KnjlW.gmLÕicjgHj awuEv,tajgHj bWYmqL,pW, aeK>cjekL.nj×·Wrâ /uinjgHj zM.pj;Õcjp·cjek.·efwjderwjgHj
edàtjm·cj eqN.tjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIfauitjhW·eqcjrâ Sg, ;ÕcjmNÕ·kuEgek.·mNihjbhuwsj medàtjek.nj
quEqIereyHnj dImwjker|zI ]kpjquJfauitjgHj huitj×Uek.njquEqIereyHnj dImwjker|zI \dhtjKuihjtYu ;Õcjp·cjek.·
efwj derwjelwj tnj ]knjaui tjrâ
gek.·mNihjbhuwsjlCÕEtajgHj lCtjpãpÌr·cjmà, lCÕEgHjducjqzuicjkugkU´ B.q.´ aKuikjkN.hW·tupjtuY ktuEdHj
kLÕcj×·Wrâ lCÕEpLnjgHj huitj×Udu cjqzuicjkuE edq×Ðrti; .jhW·tupj (Regional Cleavage) tuY ktuEdHjkLÕcjelwj×·Wrâ
;Õcj roq.jwW ·tajgH j d,dkj KN·;Õcj p·cjek.·efwjderwj mpqzuicj kuek.nj quEqIereyHnj dImwjker|zIaui tjrâ
tL pv.lC ÕEtajg Hj tNh jn awu Epkcjr cj k@pãtajg W·qLÕ cjtuY d,dkjK N· gek.·; Õcj p· cjek.· efwjderwjelwj
huJtoauitjrâ huitjtunj p:Y;Õcjp·cjek.· mNÕ·kuEtWÕEr,tajehcj gW·SuEektjawuE k@pãtaj qLÕcj|pYm.njtuY p:YeqN.tj
mWY;ÕcjDwjmà, awuEk@pãtajgHj hW·gW·SuEektjrâ p:Yagálkjqnj ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIgmLÕicjgHj aeK>cj
awuEk@pãtaj v·cjgW·qLÕcj|pY gHj ×·WmWYk@kuJtu Y p:YeqN.tj;ÕcjmWY DwjgHj nkuEnYluEelwj aeK>cjawuE pkcjrcjpãtaj
hW·qLÕcjrâ /uinjredàtjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIelwj dHjhW·m.njrâ
;Õcjmedàtj ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zItajgHj dHj;Õcjp·cjek.·fauitjrâ ;Õcjp·cjek.·efwjderwjquJfauitj
gHj dHj;Õcjedàtjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIfauitj hW·eqcjrâ
spj kuEk@pã$ajku E awuEpkcjrcjektjtjlécja .mà, v,lC ÕEtaj gW icjefkjp ãtitj ;ÕcjbL ,/,zkuzkurâ
Sg, ywjrpãtitjelwj aeK>cjhW·etMcj p·cjek.·elwj hW·giqWkjtWÕEr,gHjmà, Slajelwj gl.njpãtitjgHj v,taj
hW·K[pjrâ Sg, pã\K.lwjtWÕEr, kuk@pãtajtuY dkjptnjlwj ;Õcjp·cjek.· kuk@pãtajtuY edàtjeqN.tjek.nj
quE qIereyHnj dImwjker|zItajgHj k@pãtaj tN hjnmi kjgW·g W· aeK>cjp ãtitjtuY a.tjmikj kLÕcj qWkj gW·pã;Õcj
zkuzku bWYmbL,/,gHj gW·ekcjSuEkLÕcjrâ nkuEak.Yar.$ajmà, leS.wjetHj k@pãtajhuJkLÕcj Spkcjrcjektjtj
(Autonomy) qM,hW·k quJhuJkLÕcj aeK>cjDzkjeqN.wjektjtj (Self-Determination) kuJrâ ew>h.aeK>cj
DzkjeqN . wj ektj tjw W· nkuE mW Y maerwj percj; Õcj kW .nj bWY K[Õitjp LÕ i tj lpãpercj eqN .wjku J´ lpãpercj ;ÕcjkW. nj ´
leS.wjlpã percjaeK>cjmNihjgHj nkuE;.jdekwjmWYmWY hW·mWYkLÕcjrâ ew>h.$aj sm·kjkLÕcj ×U (19) bWwjkL· lpã
esWkjrâ suipj (20) bWwjkL·gHj tNhjngW·/ucjpluJekL· r,niguJkwjlwjnIezN.jtuY gl.njmà, aeK>cjDzkjeqN.wjektjtjgHj
nkuElWhjmWYbuJ qucjes.YkL Õcjrâ
aeG.r,niguJ awjqe]tl[.´ h.njguErI (Austro-Hungarian) ×·Wm·cjetaj aeK>cjk@pãtaj bWYmbbWY
kuElwjaeK>cj pkcjrcjektjtjfauitjrâ bWY}ko$aj ×UkuEpkcjrcjektjtjgHj |p·cjlH.Ya. DzkjeqN.wjektjtj
tuY suEkuEpluJekL· r,niguJktuEdHjkLÕcjrâ p:Ygek.·mNihjbhuwsj ;ÕcjquEbIytjgHj gkUmlupjsrcj bbWYDwj×·W (100) \pcjtajgHj
nddHjk@pãmWY kuElwjaeK>cj pkcjrcjektjtjgHj tNhjnmikjgW·qLÕcjptuinjaeK>cjgHjtuY quEkuEaeK>cjDzkjeqN.wjektjtj
quJaeK>cjpãtitjelwj psMtjqmÐJlwjrâ ;ÕcjpuOelwj dHj;ÕcjmNÕ·kuEgek.·mNihjbhuwsjkuJtuY qWkjgW·kuEaeK>cj ltUek.njgkU
v,kuEv,gHj dHjar.hW·kuE hW·/uihj±qihjmWYrâ p:YeKtjp>lIm.nj dImwjker|zIetaj huitj×UkuEaeK>cjtWÕEr,taj ea.nj
el.nja. kuElwjaeK>cj v·cjRupjS·kjtuY ek.njtWÕEr,taj a.tjmikjkLÕcj qWkjgW·Dluicjptuinj aeK>cjv,tajgHj
bM.taj suitj»is¦.tuY hW·mikjkuErâ k.lgHj aeK>cjv,taj a.tjv,tajhW·gW·tuY atuicjmtupjlwjsiutj p:Ylikj
kqukjepnjlumjgHj v,taja.tjmikjpãtitjrâ k.lgHj tLawuEpN.njtaj eqZ.tjs qy·z.tv,taj hW·fY$JtuY
qJaupjDluJekL·;Õcjrâ ywjaeK>cjpkcjrcjqLÕcjm·cjmà, ;ÕcjbM.hW·TuYT·cj suEkuEtCY$ajrâ gu$j×UgkUbM.taj suitjhW·lHY
ltU ti ; .j v,tN h jehcj ;Õcjb M .d,w>tj g>tj m ·c jr â
spj k u E k @pã$aj k u E awu E p kcj r cj e ktj t j l é c j a .mà , v,lC Õ E t aj gW i c j e fkj p ãti t j ; Õcj b L , /,zku z ku r â
Sg, ywj r pãti t j e lwj aeK>cj h W · e tM c j p· c j e k.· e lwj hW · g i q W k j t W Õ E r ,gH j m à ,
Slaj e lwj gl.nj p ãti t j g H j v,taj hW · K [pj r â

45
dImwjker|zI
ak.Y a r. eTkj k u E d ,edà t j ek.nj q u E q I e reyH n j d I m wj k er|zI
(Favorable Conditions for Consocialtion Democracy)
ek.njquE qIereyHnjdI mwjker|zIw W· p: Ygek.·mNih jbhuwsj mTu YT·cj mkerkjTk,m·cj gLÕicjkuEpe$tjtaj gHj
tNhjngW·dHjp·cjek.·kuJ´ tNhjnv·cjhW·gW·Tk,\p,a.kuJ mdHjrâ nkuEnYwW· qWkjgW·edàtjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zI
m.njgHj k:Õipjqkuipjpercj;ÕcjkW.nj k@pãtaj d,ducjlwjDwjpetHj/>q.jer.cjâ »luEer.etHj percjvIqMhjkminj
;ÕcjkuE nkuEaKuikjaluikjdImwjker|zI gL.YqWhjbWYm/uihj±qihjtaj mdHjrâ k:Õipjqkuipjpercj;ÕcjkW.nj k@pãtajgHj
v·cjgW·dHj mNihjducjT·kjgl.nj mH.znjedqzkumWY mdHjrâ mWYd|mipjDwj k:Õipjqkuipjk@pãtajgHj d,sW·estn. lHYlHYl,l,
ltUg ek.· mNi hj zkutajer.cj â q.j gH jehcj dN. Yz kum pk:Õ ipj gH j v,gW· ku Ek:Õ ipj m.nj tu Y gW· edàtj ek.njquEqIereyH nj
dImwjker|zIm.njer.cjâ ak.Yar.wW· edàtjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIeTkjgHj lCtjektjbWYqMwj$ajm.nj
râ
(k) tcjTic jd wja wuEr cjqÒaj (The Balance of Power)
k@pãgmLÕicj mp>lupjm·cjp:Ygek.·mNihjbhuwsjmWYgHj awuEgek.·mWYmWY v·cjhW·gW·DluJekL· auitjmWYgek.·mNihjbhuwsj
gHjkuJ´ v· cjhW·gW ·DluJe\g.pjekL· alu· aiuQuJ tuY d,edàtjek.njquEqIereyH nj dImwjker|zI râ a]k.k@pãmW YkuEmW YgHj
v·cjg W·TicjrpjlwjawuE rcjqÒajg Hjelwj ×·WpMikjkuJrâ Tic jrpjawuE huJgHj ×·W/>q.jp Lnjrâ p: Ygek.·mN ihjbhuwsjmWYgHj k@pã
tNhjhj p>lupjm·cjtuY ar.mTicjrpjm.nj pWmTicjrpjlwjzM.pjk@ (Multiple Balance) pWmTicjrpj/>k@ (Dual
Balance) mktuEdHj a]k.gek.·mNihj \dhtjezN.jkuE gek.·tNhjtaj mdHjrâ
p:Ygek.·mNihjbhuwsjmWYgHj gek.·mNihj\dhtjezN.jauitjmWYehcj ywjrTicjdwjawuE bWYmpuitjqÒÕtjm.njmà, mNihj\dhtj
ezN.jgHj DluJekL·v,\dhtje;.tjtajtuY percjvIqMhjluJl.jkLÕcjm.njrâ roq.jwW· ywjrawuE ×·Wp:YtYgek.·\dhtj
ezN.jgHjmWYDwjmà, percjTicjrpjawuE a]k.gek.·gW·awuEkuE gek.·tNhjtajgHj dHjpercjTicjrpj/>k@râ percjTicjrpj
/>k@gHj p:Y;Õcj eb.jpercj;ÕcjkW.nj×·W/>Dwj k.lRuYm.Ymà, eb.jmWYgW·zmN,etHj eb.jmWYgHj dHjeb.j¾picjpÒ.njaDikrâ ;ÕcjmNÕ·kuE
eb.j roq.jwW·gHj dHjar.TicjrpjawuE />k@râ /uinjgHj tcjaDik lkjqnjpercjTicjrpjawuE/>k@wW· dHjtcjsW·aDik
ltU;ÕcjmNÕ·kuE />eb.jhW·eqcjrâ p:Ygek.·mNihjbhuwsj mNÕ·kuEeqN.tjeb.jgluicjmgLÕicjkuE k@pãtajelwj ktuEdHjm.nj
kuJrâ kminj;ÕcjyUeg>ql.bIy[.e}t·etajelwj dHjgek.·mNihjbhuwsj m×·WgLÕicjkuEgkUtuY awuE;ÕcjgHj gkUq.pj (Serb)
mWYehcj rpjspjm·cjtuY percjTicjrpjawuE yUeg>ql.bIy[. gek.·mNihjbhuwsjwW·elwj dHjm·cjTicjrpjawuE/> k@kuJrâ
;ÕcjbM. (1948ø 62) gHjelwj ywjrkelcjlCtjwcjmà, tupjtov·cjro;ÕcjyUeg>ql.bIy[.gHjkuJrâ gek.· mNihjbhuwsj
p:Y;ÕcjbM.gHj gkUb M.mWYehcj rpjspjawuEgW· tuY dHjeqN.tjTicjrpjawuE />k@râ
p:Ygek.·mNihjbhuwsjmWYgHj ywjrrpjspjm·cjeqN.tjTicjrpjawuE />k@mà, tCYluEelwj edàtjek.njquEqIereyHnj
dImwjker|zIhW·m.njrâ muhuitjer.etHj eb.jmWYDwjhW·eqcjetHj k@pãmWYDwj TicjrpjekL·awuE quJfauitjmà, dHjar.pluJ
ekL· percjvIqMhj a]k.gek.·mNihj k@pãmeqHjm·cjgHjrâ
p:Ygek.·mNihjbhuwsj mNÕ·kuEk@pãbWYmgLÕicjtaj ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zItajgjH eqN.tjd,edàtjeTkj
auitjgHj dHjeqN.tjTicjrpjawuE k@sucjrâ p:Yk.lmTM·kjT½, agálkjqnj ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIetaj
gHj ddHjr mNÕ·kuEaluEaqIp·cjek.·´ mNÕ·kuEawuEbIdwj K>v,K>aY´ mNÕ·kuEpsN,bNtjb½tjtajgHj /uitjdHjm.njkuEm.nj fnjlwjv·cj
aeK>cjgW·vIqMhjv,qÒaj tuYkLÕcjky[â nkuEmUgHjmà, eb.jluEelwj qWkjgW·DluJekL·awuE;ÕcjgHj hW·mWYrâ huJmWYnYpLnjmà, suE
dN.kuEv·cjhW·gW·dHjeqN.tjTicjrpjawuE k@/>tuY fnjkuEv·cjgW·dHj eqN.tjTicjrpjawuE k@sucjrâ huitjgHjr eqN.tjTicj
rpjawuE ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zI gW·a·cjzN,m.njgHj dHjeqN.tjTicjrpjawuE k@sucjehcjrâ agápercjTicjrpj
k@sucjpL nj ti tjdH j/>q.jrâ
k:Õ ip jq kuip jp ercj; Õcjk W. nj k@pãtajg Hj v·c jg W·dHj mNihjducjT·kjgl.nj

mH.znje dqzkumWY mdHjrâ mWYd|mip jD wj k: Õip jqkuipjk @pãtajgHj d,sW·e stn.
lHYl HY l ,l, ltUg ek.·m N ih jz kut aj e r.cjâ
46
Democracy
1â ak.Yar.percjvIqMhj k@luEelwj bWYmel.YqW. ekL.njp|p·cjlH.YhW·gW· (An Approximate Equilibrium)
2â ea.njauitj k@pã d,p>lupjkuEe$.cj (The Presence of at least Three Segments) taj mdHjrâ
p:Yar.Ticjrpjk@sucjgHj agá/>q.j$aj p·cjek.·ekL·tuYehcj gek.·mNihjea.njtaj p>lupjp:Yk@pãtaj
quJfauitjm.njrâ k@mWYmWYgHj ywjrdHja.lpãmNihjgluicj (kwkj\pcj) a.mà, ktuEdHjpercjTicjrpj k@/>m.njer.cjâ
(K) eqN . tjeb.jg luic j (Multi Party System)

k@pãgmLÕicj p:Ygek.·mNihjbhuwsjmWYgHj tNhjngW·T·MkjT½, gu$jfuEv,taj p:Ylpãpercj;ÕcjkW.njtuY dkjptnj
eb.jtuY d,TM·kjptuinj eqN.tjeb.jgluicjmWYauitjrâ eqN.tjeb.jgluicj m·kjgtwjkLÕcjgHj tupjtov·cjro a.tjmikjkLÕcj
qWkjgW· edàtj ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIrâ rowW · v,T·kjg l.nj kuek.njqu EqIereyHn j dI mwjker|zI taj
ptuinjT½,lwjrâ eb.jtajgHj spjkuEk@pãtNhjhjtajgHj psN,tuYauitjrâ eb.jtajgHj qWkjgW·psN, k:Õipjqkuipjk@
pã mSkjspjkuv,taj p:YaluEaqIp·cjek.·gHj RuYsHjtoauitjrâ pWmRuYsHj k:Õipjqkuipjk@pã |moq.jwW·gHj eb.jpercj;Õcj
tajehcj p>lup jqM ,hW· eqcj v,sN, spjkuE k@pãTWÕ ic jtip TmkuJ ´ v,mpsN, kuE edq p:Y ;Õcj efwjd erwjtaj elwj
l[Õic jgek.· mN ihj bhu wsj taj p>lup jm ·cj kuJ râ
tNhjngW·edàtjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zI bWYma·cjzN,m.njgHj eb.jmpsN,kuk@pãtaj m·kjgtwjkLÕcjtuY
eb.jtajgHj kelcjp·cjet.Y nkuEeqN.tjeb.jgluicj rHjq.×·W×·W mdHjrâ tnjtoroq.jwW·ehcj p:Yar.TicjrpjawuEgHj gW·
dHjar.TicjrpjawuE k@sucjm.njer.cjâ ;ÕcjmpÐ·kuE |bitinjkuE ai×¡iy[tajgHj /uinjrp·kjlwjgL·cj eqN.tjeb.jgluicjkuJ
elwj eb.j\dhtj ezN.jmWYeb.jkuE />eb.jehcj DluJpercj;ÕcjkW.njtuY rHjq.eqN.tjeb.jgluicjgHj ;Õinjl[a.tuY p:Y
Ti cj rpja wu Eelwj qP twj$ .k:Õ ip j ku percj Ti cj rpja wu Ek@/>râ ;Õcj awjqtIl[.gH j ]kkj rH jeqN .tjeb.jg lu ic jg Hj
;Õinjl[tuY percjTicjrpjawuEelwj |p·cjlH.Ya. percjTicjrpjawuEk@/>tuY percja·cjzN, ek.njquEqIereyHnj dImwj
ker|zIgHj luJl.ja.m.njer.cj v,lCtjtaj pãpÌm·cjrâ
;ÕcjlCÕEtajgHj bWYetMcjp:Y;Õcjgek.·mNihjbhuwsjtajgHj eqN.tjeb.jgluicjgHj nkuEtcj×·WpMikjmWYmWY m·kjgtwjkLÕcj
tuY gW·dHjeqN.tjeb.jgluicj mNÕ ·kuErHjq.epcjcjmWYgHj eqN.tjpercj;ÕcjkW.nj mdHjaT·kjapcj rogHjgHj ×·WpMikjtorâ percj
eqN. tjeb.j gluicj tnjtokuE edàtjek.nj quEqIereyHnj dImwjker|zI bWYma· cjzN,gHj tupj tov·cj ro;.jkuEKW.kuJrâ
(g) lMih j eku. · dkjptnjg ek.· k@pãgmL Õ ic j (The Structure and Number of the Segments)
tcjkisË ek.nj qu EqI ereyH nj dI mwjker|zI gW ·a· cjz N, m.njg Hj ak.Ya r. dkjp tnj k@pã gmLÕi cj m.njkuE
lM ih jk@pãtaj elwj dHj ki sË ezN. jm WY ku Jr â bu J\pcjd kj ptnjk@pãgmL Õi cj hu Jm à, gH j hu itj× Ua k.Ya r. aKu ikjb uJ lu EtuY
k@pãtaj gW·ktuEdHjgHj d,kLÕihjlwjer.cjâ pqzuicjkuE percjerHjeqHjB.q. hW·tupjkuJ´ lv.tjpercj;ÕcjkW.nj
hW·tupjkuJ´ percjpuinj\dpj´ percjkS·cjmNihj´ gkUhW·tupjkuJ´ aerwj\K.hW·tupjkuJtuY dkjptnjlwj k@pãh.gHj d,
tJlwj aKuikje;·er.cjâ huitjaKuikjlCÕEtajgHj (xpm.ø aerwjB.q.hW·tupj) k@pãmWYkuEmWYgHj e;·tNhj\K.v,qÒaj
ekW·ekW·hW·dHjkuJelwj k@pã mpqzuicjkuE gkUhW·tupjtajmà, tNhj\K.Tk,m·cj ezN.jkuE\dhtjrâ \pqN.kernjezN.j
m·cjbuJ$ajgHj percjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zI gW·a·cjzN,m.njm à, peq.cjkuEm.njsdHjrâ
mWYelHjpLnj gluicjk@pã gLÕicjea.njgHjelwj dHjaDik kuek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIpLnjrâ p:Yar.T·Mkj
Rupjro mUagáek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIpnjq.jgHj ywjrk@pãtaj gLÕicjel.njmà, d,SuETbm·cj kupercj;Õcj
kW .njK [ÕitjK kj mWY K$mW YK $elpj râ ywj rk@pãtaj gLÕ icj el.njm à, v·c jr og W· dkjp tnj gek.· p· cj ek.· mW Yw >tjg Hj
percjbIdwjK>v,K>aYgHj mWYtCYhW·eqcjmWYtCY p:Yk@pãtaj suipjtYv,mWYmWYtWÕEtuY percj;ÕcjkW.njK[ÕitjKkjgHjelwj ktuEdHj
tWÕErâ huitjgHjr k@pãhW·gLÕicjekW·ekW·ehcj percjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zI a·cjzN,m.njrâ ;Õcjmpas.·ku
ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zI mpÐ·kuE awjqtIl[.´ ebYg[Iy.nj´ n.t.l.nj eku.· eqW.tj\z.l.njtajgHj
k@pãp:Yv,taj bWYmgLÕicjgHjmà, pqzuicjkuE percjB.q.mtNh j\K.tuY ktuEdHjgLÕicjtuY ;Õcjebog[Iy.njkuE eqW.tj\z.
l.nj tajgHj pqzuic jkuaerwj´ B.q.tNhj\K.tuY ktuEdHjrâ ;ÕcjtajquJfauitjgHj dHj;ÕcjkWtjskjezN.j em.wjmW YtuY
percj kS· cjm Nih jtN hj\K.gHj hW·m WYr â huitjgH jr k@pã;Õcjtajg Hj hW· qZÕ ihj nkj ekW ·ekW ·râ pÌ×Ug Hjp Lnj k@pãtaj
×·WSpnjmqunjDwjtuY qWkjgW ·edàtjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIgHj hW·KkjKuY ekW·ekW·gHj gW·SuEektjrâ

47
dImwjker|zI
huitjaKuikjwcj k@pãtaj gW·dHjkLÕcjkuJ´ lMihjbNtjb½tjgHjelwjkuJ´ ywjrtNhj\K.a.kuE ;Õcjmplwjas.·
ltUetajmà, edàek.njquEqIereyH nj dImwjker|zImà, tcjw>tjK Ì×·Wm.njrâ
(G) ar.mtN h j\K. hiutj× Uti; . eku. · mUefwjd erwj (Geographical Connentration and Federation)
gek.·mNihjbhuwsj mktuEbdHjkuE k@pãtajgHj pqzuicjkugL,pTwItuY dkjKN·gHjelwj edàtjek.njquEqIer
eyHnj dImwjker|zIeTkjhW·eTkjgHj ktuEdHjm.njrâ nkuEbNtjb½tj auitjmWY;Õcjmà, gek.·mNihjbhuwsj k@pãtNhjhjtaj
gHj nkuEbuJti;.j hW·TuYDRuYtuY gek.·v,kuEv, m·cjeq.cjKe;.cjm·cjelwj qWkjgW·edàtj ek.njquEqIereyHnj dImwjk
er|zIgHj dHjaT·kjapcjkuJrâ bWYmgLÕicjetHj gek.·mNihjtajgHj p:Y;Õcjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIgHj |p·cjlH.Ydkj
ptnjekL· gek.· ;Õcjp· cjek.· efwjderwjtuY p·c jek.·kuEg ek.·mN ihj bhu wsj taj râ
ar.hW·K uih j ek.njquEqIereyHn j dIm wjker|zIg mL Õ ic j (Disadvantages of Consociational Democracy)

edàtjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zImà, aDikar.hW·Kuihj ×·W/>q.jrâ epN.wjtajgHj
1â dkjptnjaluEaqI nkuEek.njquEqIereyHnj dImwjker|zImà, dImwjker|zI hW·;ÕikjepcjkuJâ
2â gW·dkjptnjaluEaqI mtnj]knjmWY gHj kligW·bWYmel.YqW. hW·m.njkuJâ
tcjaDikpnjq.j spjkuEdkjp tnj aluEaqIek.njquEqIereyHnj dImwjker|zImWYgHj p:YmUqzuicjdIm wjker|zI
ekL.njqBcjRuYm.Y kuv,;ÕcjkW.njtaj bWYmlHYl,mWYehcj fnjkuEm.njrâ ;Õcjmedàtjp>lIm.nj dImwjker|zIeztjtjkuE
;Õcjm edà tjeqN .tj dIm wjker|zI qmtpLtro kwkjkwÌtajmà , qBcj RuY sHj m.YtN hjh j$ajgH j kisË ezN .j bWY mel.nj râ
dHjar.ek.nj;ÕcjkW.njtaj msW·cCÕhjm, ar.pWmedàtj dImwjker|zIelwjdHjrâ eqN.tjek.njquEqIereyHnj dImwjk
er|zIwW· ywjrpet.·/tjkuE ;Õcjn.t.l.nj medàtjp>lIm.njdImwjker|zIgHjmà, qBcjRuYm.Y v·cjrop>lIm.njdImwjker|zII
gHjmà, eb.jkligW·zmN, p:Yp>lIm.nj q.jgHjhW·eqcj gek.·p·cjek.·tajgHj p>lIm.njT·kjgl.njtuY ktuEdHjaluEaqI
râ buJnYekL.nj$ajgHj dHjnYmTM·kjRupjro atuicjS×¡m.Yek.nj;ÕcjkW.nj msutjlwjp:YqBcjRuYm.YtNhjhjgHjrâ ;Õcjnyjt.l.nj
medàtjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIgHjkuJelwj dkjptnjaluEaqImà, hW·sW·aDikltUp>lIm.nj T·kjgl.njtuY
sW·pD>nj kuxkÒ-kLtjTwj d>tjK[jgHjtuY ¿kr.zjgHj dkjptnjaluEaqIrâ pWmsW·aDik kuxkÒ-kLtjTwj roq.jwW·gHj
v·cjro md,kLÕihjlwj qWkjgW·T·MkjptuinjR upjro ek.njquEqIereyH nj dImwjker|zIgHj p;ÕinjekL·\dhtjS×¡m.Yek.nj;Õcj
kW.nj ×UqBcj RuYm.YtNhjhjgHjelwj gW·S uEektjm.njrâ
p:YeqN.tj ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIgHjmà, lMÕinjsW·a.RuJ v·cjgW·dkjptnj aluEaqIp·cjek.·tuY kuE
lwjawuEbIdwj kugek.·mNihjlea.njtajgHj r·cjnkuElv.tjdImwjker|zImà, e;·hW·esHjbuJer.cjâ v,lCtjtaj pãpÌ
kLÕ cj lwj râ qBo Dwjd I mwjker|zI pkcj r cj atu ic j pM ikj mN ih j glui c jg Hj p: Y eqN. tjek.njquE qIereyHn j dIm wjker|zI gH j
hW·pzNêmtjrâ mUhuitjer.etHj p:Ygek.·mNihjbhuwsjtajgHj nkuEnYluEelwj v·cjhW·gW·d,bkjs pMikjmNihjgluicjgHj fnjlwj
râ nkuEgek.·qWtjtaj p·cjek.·tuYehcj fnjbdHjkuEgek.·gluicjtajrâ nkuES×¡k@pãmWYDwjtuY p·cja.kuE S×¡
gek.·gluicjetHj qWkjgek.·mNihjgHjmà, p:Yar.TicjrpjawuEgHj dHja./>lW,tuY dHjpKkjkuek.njquEqIereyHnj dImwjker
|zI m .nj r â hu i tj g H jr qWkj gW · edà tj ek.nj qu EqI ereyH nj dI m wjker|zI bW Y m a· c j zN , m.nj tu Y edà tjm U ldI m wjker|zI
qBoDrjS×¡miNhj gluicjgH j ekL·bdnja.râ
tNhj neqN.tj percj;ÕcjkW.nj dImwjker|zI gW· KuicjkL ÕikjkuE elMcjkemL.njfu E qWkjek.nj;Õcj tajgHj aluE
aqItaj d,ef[·kuE v·cjgW·dHjgHj percj¾picjpk.njpercj;ÕcjkW.nj d,×·Wer.cjâ tLpv.taj mhuJtoauitjrâ p:Y;ÕcjmNÕ·kuE
eqN.tj roq.jwW·gHj v·cjroaluEaqItaj d,fnjznjl[Õicjzku K[ÕitjtjpLÕitjtjgHj tNhjngW·q.tuY ¾zihjnkjtuY gl.nj
pãpÌv,¾picjpk.njtajelwj kisËezN.jm·cjrâ nkuEqBoDwj percjpuinj\dpjdImwjker|zImà, k.lv,taj tW·snjdkjm.Y
mà, buJv,tajl,lwjmukjf[.gHj v,tajhuJT½,tuY ywjrek.nj;ÕcjkW.njtajd,gNpjmà, v,tajkligW·zmN,râ v,taj
kligW·zmN,tuY atuicjv,taj mekwjlwj pwjl|zIv,taj v,tajekL.njhW·ekL.njgHj ek.nj;ÕcjkW.njtaj mcj
r·c jm·c jrâ v·cjr ogHj kuJ v,¾pi cjpk.njtajelwj mcjr·c jm·cj kuJr â nkuEnY wW· v·cjqMicj tLtaj hW· g·cj pDlYkuEaeK>cj tuY
qucjes.YawuEgHj dImwjker|zIfnjznjlwjrâ eqN.tjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zImà, aluEaqIgHj dHjm·cjaluEaqI
p·cjek.·tuY gW·fnjatuicjelMcjkemL.njzkuepcjcjgHj dHjhW·m.njrâ ak.Yar.$ajgHj v,lCÕEtaj ek.jKos dImwjker|zI
48
Democracy
ledkjauitjrâ eqN.tjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIwW· awuEaluEaqIgHj kLÕcj×Ugek.·aluEaqIp·cjek.· tuY
hui tj ×U d ,r·c jm ·c j mu kj ku g ek.· p· cj ek.·taj tuY gW· dH j aluE aqI pkcj rcj bWY m/ui h j±qi hj mW Y gH j w>tjtor â nku Etcj $aj
v,lCtj tajpãpÌm·cj ek.njquEqIereyHnj dI mwjker|zI mWYK$mWYK$auitjrâ
;Õcjm edàtj ek.njquEqIereyHn j dIm wjker|zIg mL Õ ic j (States Exercising Consociational Democracy)

;Õcj gL ,ti $aj lCÕ Etaj gHj sk.m·c jek.njquE qI ereyH nj dI mwjker|zI gH j gW· Su Eektj râ spjkuE pRU $ajtuY
;ÕcjlCÕEtajgHj tJlwjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIhW·eqcj tJlwjp>lIm.njdImwjker|zI´ dImwjker|zI qmtpL
trotajgHj fnjlwj v·cjaeK>cjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIgW·lupjgHj gW·SuEektjrâ
;Õcjp :Y yUer.pj medà tjek.nj quE qI ereyH nj dI mwjker|zI taj mà , ;Õcja wjqtI l[.gH j (1945ø1966) gH j
hu itj× Uku Egek.·k.tjteltjkuE qu EeyH Yelsj kerkjm·c jtu Y p:Yar.pkcjrcjgH jpãekL· tuY sk.lwjek.njquE qI
ereyHnj dImwjker|zIrâ lCtjpRU;ÕcjawjqtIl[. msk.ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zImà, lCtjgW·ddHjsk.lwj
k.lmWYmWYehcjrâ ;ÕcjebYg[Iy.njgHjmà, stmj×UpN.njgL,ti dutiytuYbkjgHj sedàtjek.njquEqIereynj dImwjker|zIer.cj
huJm.njkuJelwj k@pã spjkuEB.q.tNhj\K. gW·p>lupjp:YDwuicjpercj;ÕcjkW.njgHj p:Y (1970) lpãlkjkroehcjrâ
;Õcjn.t.l.njgHj stmj×UqkÒr.zjKertj (1917) suEkuEsuipj (1967) gHj sk.kLÕcjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zI
râ buJ;Õcjpi;Õcj$aj edàtjkLÕcj ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIgHj pqzuicjkuE p>lIm.njdImwjker|zItuY edàtjkLÕcjrâ
p:Y;ÕcjgL,tittiytajelwj qucjes.Ym·cjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIgHj gW·SuEektjrâ ;Õcjeltjbnnj
gHj stmj×U (1943) suEkuEsuipj (1975) qN.· sk.kLÕcjtuY ;ÕcjmelyH.gHj stmj×U (1955) qN.· suEkuEtCY$aj qucj
es.Ym·cjgHj gW·SuEektjrâ p:YaKicjsgW·bL,/, ;Õcjg[êperpjgHjelwj stmj×U (1960) suEkuE (1963) qN.·gHj sk.kLÕcjkuJrâ
pÌ×Ug Hj p Ln j rH j q.percj ;Õcj m]kpj tu pj ku ek.nj qu EqIereyHn j dIm wj ker|zIa r.v,taj mquc jes.Y awuE gH j
edàtjm ·cj/>;ÕcjgHj ;ÕcjeaQerku E ;ÕcjKend>tajer.cj huJ m.njrâ
;ÕcjlCÕEpLnjgHj alu·;ÕcjmWYgHj hW·edàtjek.njquEqIereyHnj dImwjker|zItuY nkuEKnjlW.mWYmWY´ edq×ÐrmWYmWY edàtjm·cjgHj
gW·SuEektjrâ xpm. ø ;ÕcjeqW.tj\z.l.njetHj k.njt.nj´ ;ÕcjawjqtIl[.etHj tWÕEr, roq.jwW· edàtjm·cjek.nj
quEqIereyHnj dImwjker|zIgHj gW·SuEektjrâ
_______________________________________________

49
dImwjker|zI
aupjdutiytYuSwW·raoâ
50
Democracy

51

Democracy Book

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Originaltitel

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Democracy Book

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

tkj]t,pÐitj×U ø gek.·dkjpÐnjaeK>cjar.

v,gLÕ ikjgL.Yp ÐÕinjT½,

kNppj Tm (alnjdt u iy)

v,mpiuc j| pIt mjl ik j

aKnj (8) dIm wjker|zIt· d,ducjp etMcjlwj nlv.tjp ercj;ÕcjgmL Õ icj

pRUp r.gmL Õ ic j mukjlikj

dImwjk er|zIt aj d,ducjetMcjlwj nlv.tjpercj;Õcjg mLÕicj

eltjbrod Im wjk er|zI (Liberal Democracy)

qB.ww>deltjb ro (The Nature of Liberalism)

tkj]t,×Ugek.·dkjpnÐ jaeK>cjar.mNihjpY;: Õcjmnj

qBo D wj eltj b ro d I m wj k er|zI

tkj]t,×Ugek.·dkjpnÐ jaeK>cjar.mNihjpY;: Õcjmnj

qB.w w>dek.njm [êensj (The nature of Communism )

tkj]t,×Ugek.·dkjpnÐ jaeK>cjar.mNihjpY;: Õcjmnj

qBo D rj d I m wj k er|zI v ,;Õcj

dI m wj k er|zI v ,;Õcj k E u ekN . tj w cj

lv.tj d I m wj k er|zI e w>h.mN i h j spj k u | p· c j l H . Y g \mcj k S· c j m N i h j

p: Y ; Õcjf Yq AIt aj m à, zM . pjm N ih jp ercj T kjy u k j ´ percj p v.´ ar.×W · p M ik j

ar.etMc jdImwjkerqI nkuEdkjptnj aluEaqIgmLÕ icj

tkj]t,×Ugek.·dkjpnÐ jaeK>cjar.mNihjpY;: Õcjmnj

qBcjR uYm .YtN h jh j (General Election)

qkuip jqÒ;Õcj (Head of State)

atuic jx ped zM. pjm N ih ja eK>cjk uEm .Y× ·Wt ajg Hj

eb.jg W·a wuEkuEeb.j¾pic jp Ò.nj (Governing Party and Opposition Party)

p>lIm .njd Im wjker|zI (Parliamentary Democracy)

k@mp>lup j p: Yp >lIm .njm WYg mL Õ ic j (Constituent Parts of a Parliament)

dkjp tnja luEa qI (The Formation of Government)

gl.nj h W · m W Y k u E D wj p etH j eku . · pW m plu J e kL · p >lI m .nj

etMc jg u$ js r.Y p>lIm .njd Im wjker|zIg mL Õ ic j (Feature Characters of Parliamentary Democracy)

dIm wjker|zI qmtpL tro (Presidential Democracy)

dkjK N ·aluEa qI (The Formation of Government)

qBcjR uYs Hjp tuin jqmt (Presidential Election)

tkj]t,×Ugek.·dkjpnÐ jaeK>cjar.mNihjpY;: Õcjmnj

awuEqmtgmL Õ ic j (Powers of The President)

tkj]t,×Ugek.·dkjpnÐ jaeK>cjar.mNihjpY;: Õcjmnj

tkj]t,×Ugek.·dkjpnÐ jaeK>cjar.mNihjpY;: Õcjmnj

dIm wjk er|zIqmtpL tro mWYd kutjm WYd ko (Semi-Presidential Democracy)

awuEa .$.qmtgmL Õ ic j (Power of the President)

tkj]t,×Ugek.·dkjpnÐ jaeK>cjar.mNihjpY;: Õcjmnj

pW·kja Dip PÌ ek.njquEqIereyHn j dIm wjker|zI (Defining Consocational Democracy)

ek.njquEqIereyHnj dImwjker|zIwW· dHjdImwjker|zIeztjtjhW·eqcjtuY dHjar.mpelwjpeltjlwj dImwjker|zI

dkj p tnj g ek.· a luE a qIp · c jek.· (Grand Coalition Cabinet)

awuEbIdwj K>v,K>aYwW· qWkjgek.·mNihjlea.nj

awuEb Id wj K>v,K>aY (Mutual Veto)

pWm psN , bN tjb ½ tj (Proportioral Representation)

percjkukuEv, v,fnjv·c jg W·qL Õ cj (High Degree of Segmental Autonomy)

tkj]t,×Ugek.·dkjpnÐ jaeK>cjar.mNihjpY;: Õcjmnj

k:Õ ip jq kuip jp ercj; Õcjk W. nj k@pãtajg Hj v·c jg W·dHj mNihjducjT·kjgl.nj

(K) eqN . tjeb.jg luic j (Multi Party System)

tkj]t,×Ugek.·dkjpnÐ jaeK>cjar.mNihjpY;: Õcjmnj

ar.hW·K uih j ek.njquEqIereyHn j dIm wjker|zIg mL Õ ic j (Disadvantages of Consociational Democracy)

;Õcjm edàtj ek.njquEqIereyHn j dIm wjker|zIg mL Õ ic j (States Exercising Consociational Democracy)

tkj]t,×Ugek.·dkjpnÐ jaeK>cjar.mNihjpY;: Õcjmnj

tkj]t,×Ugek.·dkjpnÐ jaeK>cjar.mNihjpY;: Õcjmnj

Das könnte Ihnen auch gefallen