Sociologija 2. godina Klasine socioloke teorije I (kod prof.

Rade Kalanj)

Klasine socioloke teorije I

Teorije progresa

Razvoj nauke i racionalizma je tek poceo u razdoblju od 1500. do 1800. Stari

idovi su vjerovali da savrenstvo treba traiti u prolosti, a ne u budunosti. Prava
teorija progresa je potekla od Bernarda de Fontenela(druga pol. 17.st i prva pol.
18.st.) u djelu Dijalozi mrtvih, a teoriju progresa spominje i u djelu Digresije o
starima i modernima. De Fontenel govori o kumulativnom razvoju u nauci i
proizvodnji.
Charles Perreau druga pol. 17.st. (djelo Paralela izmeu starih i modernih),
impresioniran savrenstvom kulture vlastite generacije, tako da nije mnogo razmiljao
o progresu budunosti.
Abe de Saint Pierre druga pol. 17.st. i prva pol. 18. st -dinaminiji stav prema
progresu, smatra da su dostignua njegovog doba puno znaajnija od dostignua iz
vremena Platona i Aristotela, bio je pretea Helvetiusa i utilitarista.
Claude Adrien Helvetius(18.st.) jedan od najistaknutijih francuskih drutvenih
optimista, smatrao da se ljudsko usavravanje moe postii opim prosvjeivanjem i
racionalnim kolovanjem. Postojee nejednakosti se mogu ukloniti obrazovanjem.
Jean Batista Vico( prva pol. 18.st), talijanski filozof, izradio koncepciju progresa
u svojem djelu Nova nauka. Smatrao da se ljudski progres ne odvija pravocrtno nego
u obliku spirale. Nikada nema povratka na poetnu toku iako je napredovanje
krunog oblika, nego se svaki krug odvija na viem nivou od prethodnog.
Tirgo(druga pol. 18.st) izloio realistiniju historijsku teoriju progresa. I sam
bio pisac iz podruja filozofije historije. Isticao kontinuitet historije i kumulativnu
prirodu napretka, smatrao da je ljudski nappredak bri ukoliko je civilizacija
kompleksnija.
Condorset, pisac iz doba francuske revolucije, (djela: Nacrt historijske slike
progresa ljudskog duha), nije samo iznio svoje uvjerenje da progres postoji, nego je
namjeravao podijeliti historiju civilizacije na 10 perioda od kojih svaki predstavlja
odreen stupanj u razvoju civilizacije. Devet perioda je ve proteklo, a 10. dolazi
nakon francuske revolucije, i to e biti doba neviene sree i blagostanja.
Herder je pokuao da nae zakone progresa na osnovu suradnje prirode i boga,
Kant je pokuao da dokae stvarnost moralnog progresa.
Saint-Simon je slijedio Abe de Saint-Pierrea zastupajui potrebu uvoenja
osnovne drutvene nauke radi rukovoenja ljudskim progresom.

Condorcet

Condorcet, pisac iz doba francuske revolucije, (djela: Nacrt historijske slike

progresa ljudskog duha, napisano neto prije i tijekom francuske revolucije, kraj 18.
st.), nije samo iznio svoje uvjerenje da progres postoji, nego je namjeravao podijeliti
historiju civilizacije na 10 perioda od kojih svaki predstavlja odreen stupanj u
razvoju civilizacije. Devet perioda je ve proteklo, a 10. dolazi nakon francuske
revolucije, i to e biti doba neviene sree i blagostanja.

Socioloka skriptarnica E-mail: soc.skripte@gmail.com

Sociologija 2. godina Klasine socioloke teorije I (kod prof. Rade Kalanj)

Socijalna statika kod Comtea

August Comte, franc. sociolog, prva pol. 19. st. ( Kurs pozitivne filozofije, Sistem
pozitivne politike). Sociologiju podijelio na socijalnu statiku i socijalnu dinamiku. U
osnovi drutvenog poretka je princip raspodjele funkcija, a raspodjela funkcija se
javlja u obliku specijalizacije i podjele rada u drutvu. Naelo drutvenog progresa se
nalazi u zakonu o tri stupnja intelektualnog napretka: teoloki, metafiziki i nauni.
Kroz ta tri stupnja prolaze ne samo razvoj pojedinaca, nego i opi proces drutvene
evolucije. Comte je naveo tri velika stupnja ljudskog progresa: vojno-teoloki,
kritiko-metafiziki i industrijsko-nauni. Isticao je porodicu kao osnovnu drutvenu
instituciju i religiju kao najvaniju regulativnu snagu u drutvu. Po Comteu
izuavanja u sociologiji moraju biti koordinacija satikog i dinamikog stanja
svakog predmeta.

Comteova djela

Kurs pozitivne filozofije i Sistem pozitivne politike

Gdje se prvi put spominje Sociologija?

U Kursu pozitivne filozofije, 4. svezak, 47. predavanje u fusnoti.

Socijalna fiziologija

Ideja socijalne fiziologije se razvija u spisima Historija ovjeka, Podsjetnik o

nauci o ovjeku i Socijalna fiziologija. Durkheim smatra da je Saint-Simonov pojam
socijalne fiziologije identians pojmom sociologija. Saint-Simon ostie da je socijalna
fiziologija nauka o globalnom drutvu, a ne samo o jednom njegovom dijelu. Smatra
da ime socijalna fiziologija zadovoljava njegovu elju i za pozitivistikim i
metodolokim konceptom.

Saint-Simonova djela(poetak 19. st)

Historija ovjeka, Podsjetnik o nauci o ovjeku, Socijalna fiziologija, Uvod u

naune radove XIX. st, Novo kranstvo, Parabola, Katekizam industrijalaca, O
reorganizaciji europskog drutva, Organizator, Industrijski sistem, Pisma jednog
stanovnika eneve suvremenicima, Dvije karavane

Thomas Hobbes Leviathan (poetak 17.st)

Hobbes je pretpostavio da je postojalo predrutveno prirodno stanje koje je bilo

stanje rata sviju protiv svih, otvoreno je negirao Aristotelovu pretpostavku po kojoj
je ovjek po prirodi drutveno bie i tvrdio je da je svako drutvo stvoreno ili zbog
koristi ili zbog slave, i da svako drutveno okupljanje mora poticati od uzajamnog
straha koji ljudi osjeaju jedni prema drugima, te svakak ljudska djelatnost potie od
ovjekovih nezasitnih prohtjeva. Nazvan je ocem socijalne psihologije.

Socioloka skriptarnica E-mail: soc.skripte@gmail.com

Sociologija 2. godina Klasine socioloke teorije I (kod prof. Rade Kalanj)

Ibn Khaldun (kraj 14. st)

Muslimanski historiar i dravnik, djelo Prolegomena za opu historiju. Povukao

otru razliku izmeu epizodne historije naroda i historije(kako je on shvaa) kao
nauke koja istrauje porijeklo i razvoj civilizacije. Tvrdio da je ovjek po prirodi
drutvenm jer su njegove potrebe tako raznovrsne da se mogu zdovoljiti jedino
udruenim naporom. Meutim, sukob elja dovodi do nemira i svaa i nuno dovodi
uvoenju uprave koja treba osigurati red i stabilnost. Inzistirao da je homogenost
neophodna za egzistenciju stabilne drave. Najznaajnija novina ovog pisca je
njegovo razumijevanje jedinstva i kontinuiteta historije, Ibn Khaldun je pronikao u
osnovnu koncepciju o stalnoj promjeni stupnjeva civilizacije slino ivotu pojedinca.
Ibn Khaldun, vie nego Viko zasluuje titulu osnivaa filozofije historije.

Durkheim teorija agelicizma

1898. god. Durkheim ulazi u psoebnu fazu u svojem radu. Karakterizira je

idealistika koncepcija drutvene grupe i vee naglaavanje kolektivnih predstava
nego unutranje drutvene sredine. Drutvenoj grupi Durkheim pridaje karakteristike
hiperspiritualnosti, personaliteta, kreativnosti i transcendentnosti, i tu teoriju naziva
ageliki transcendentalizam. Jo postoje ageliki personalizam i ageliki
kreacijanizam.

Tri dijela socijalne statike

Tri stupnja intelektualnog napretka su: teoloki, metafiziki i nauni, a tri sastavna
dijela progresa su intelektualni, materijalni i moralni.

Durkheimova spoznaja religije

Djelo Elementarne forme religijskog ivota. Durkheim smatra da je religija potpuno

drutvena stvar, ukluuje dvije teze. Prvo, da religiozne ideje i prakse ukazuju na
drutvenu grupu ili ju simboliziraju, i drugo da je udruivanje, ili causa efficiens
religioznog iskustva. Pobijao je glavne individualistike i psihologistike teorije
religije, naroito animistike teorije Taylora i Spencera, isto kao i Millerove
naturalistike teorije. Galvne zamjerke ovim teorijama su to objanjavaju samo jedan
dio religijskog fenomena, to ne mogu objasniti radikalnu heterogenost izmeu
svetog i sekularnog, to je osnovna karakteristika religije i to objanjavaju religiju
tumaei je samo kao jednu iluziju koja nema nikakvih osnova u stvarnom svijetu.
Durkheim je ispitivao totemizam kod australskih Aruntasa. Istraivao je to drutvo jer
je smatrao da je to najprimitivnije drutvo koje postoji pa da e njihove religiozne
prakse pokazati u svom najjednostavnijem obliku originalnu prirodu religije.

Socioloka skriptarnica E-mail: soc.skripte@gmail.com

Sociologija 2. godina Klasine socioloke teorije I (kod prof. Rade Kalanj)

Le Bon gomila

Djelo Psihologija gomile. Le Bon (kraj 19.st., poetak 20.st.) je gradi svoje
fundamentalne doktrine djelomino na snovu Tardovih predstava o imitaciji i
Durkheimovih gledita o utjecaju grupe na pojedinca. On smatra da su znaajni
historijski dogaaji vidljivi efekti nevidljivih promjena ljudske misli. Socijalna,
vjerska i politika uvjerenja na kojima poiva naa civilizacija povlae se pred
napretkom suvremene nauke i industrije. Le Bon pod definicijom gomile, jasno iznosi
da pod tim pojmom ne smatra jednu rulju samo kao grupu pojedinaca fiziki
skupljenih na jednom mjestu, nego kako jednu tako organiziranu agregaciju koja
omoguuje formiranje kolektivnog uma i da svjesna individualnost okupljenih osoba
faktiki nestane. Gomile posjeduju kolektivni um i psihiko jedinstvo koje u prilinoj
mjeri mijenja normalne emocije, misli i ponaanje pojedinca. U gomili podsvjesni um
igra kljunu ulogu u psihikoj aktivnosti gomile. U gomili pojedinac ima osjeaj
nesavladive snage, a koja se ne osjea u njegovom normalnom izoliranom stanju.
Njegova podlonost sugestiji je poveana. Lideri gomila su redom, dobri retoriari,
opsjednuti jednom idejom, a ne pametni ljudi, i tee despotski nametnutoj kontroli.
Smatra i da parlamenti pokazuju veinu karakteristika gomile. Smatra da svaka rasa
posjeduje odreene psihike karakteristike, koje se stvaraju sporom akumulacijom
iskustva, a koje tradicija produava. Te psihike karakteristike su odluujui faktori
svake civilizacije. Meu tim psihikim faktorima oni afektivni, impulzivni zasjenjuju
svjesne, racionalne i intelektualne elemente, iako njihov utjecaj vodi progresu.

Tarde imitacija

Gabriel Tarde (kraj 19.st.) djela: Transformacija moi, Transformacija prava.

Poznat po razradi socioloke i psiholoke vanosti imitacije. Bitno je napomenuti da
je Hume stoljee i pola, prije Tardea isticao znaaj ideje imitacije u svom briljantnom
eseju O nacionalnom karakteru. Tardova sociologija je bila iskljuivo psiholoka,
makar i on sam shvaa da postoje i drugi naini pristupa sociologiji. Tarde je smatrao
da se drutveni proces u osnovi sastoji u intermentalnoj aktivnosti jedne grupe
udruenih pojedinaca. Ova intermentalna aktivnost se razvijala kroz tri
fundamentalna procesa, repeticiju(imitaciju), opoziciju i adaptaciju. Znai,
intermentalni proces je opi proces kojim se postie socijalizacija, a repeticija,
opozicija i adaptacija su specijalni procesi kojima intermentalna aktivnost
upotpunjuje sama sebe. Imao je i znaajan doprinos politikoj teoriji. Taj njegov
doprinos politikoj teoriji se naziva psiholoki prilozi koji se bave objanjenjem
izvjesnih politikih fenomena, naroito porijekla i transformacije politike vlasti.

Comteova religija (religija ovjeanstva)

Comte smatra da je religija najvanija regulativna snaga u drutvu. Najvaniju klasu u

pozitivnom drutvo bi moralo sainjavati sveenstvo, ali treba odmah ei da
Comteovi sveenici nisu teolozi, nego sociolozi. Dunost sveenstva bi bila da
ljudima tumai vjerska, ili bolje reeno socioloka uenja pozitivizma, ije je naelo
ljubav, osnova rad, a cilj progres.

Socioloka skriptarnica E-mail: soc.skripte@gmail.com

Sociologija 2. godina Klasine socioloke teorije I (kod prof. Rade Kalanj)

Saint-Simonova Parabola

Saint-Simon smatra da bi Francuska gubitkom 3000 najboljih uenjaka, umjetnika,

proizvoaa i privrednika izgubila cvijet svoga drutva i postala tijelo bez due, dok
naprotiv, iznenadnim gubitkom 30 000 plemia, dravnih ministara, draavnih
savjetnika, biskupa i kanonika, sudaca itd. ne bi nastalo nikakvo politiko zlo za
dravu, osim to bi to dirnulo osjeaje Francuza, jer draava moe samo tada
napredovati ako napreduju nauke, umjetnosti, privreda i proizvodnja.

Saint-Simon(kraj 18. i poetak 19.st)

Nije stvorio socioloki sistem kao neki drugi sociolozi koje smatramo osnivaima
sociologije (Comte, Marx, Weber, Spencer, itd.), ali u njegovim djelima nalazimo u
nerazvijenom obliku gotovo sve bitne elemente znaajne za formiranje sociologije
kao posebne drutvene nauke. Suprotstavljao se a priori metodi teoretiziranja, a
usvojio je metodu Bacona i Descartesa koja se ogleda u prouavanju reda injenica i
zakonitosti razvitka i u stvaranju zakljuaka na onovu vlastitog prosuivanja.
Saint-Simon je jasno uoio distinkciju izmeu kategorija drutva i drave, smatrajui
da bi zadatak nove nauke bio izuavanje drutva koje je u neprekidnom progresu.
Uoio je fenomen drutvenog sistema, te se kod njega takoer nazire pojam drutvene
strukture i dinamike drutva. Promatrao je drutvo kao totalnu socijalnu kategoriju,
uoio polarizaciju drutva na parazite i proizvoae, te je openito kod njega podjela
drutvenih klasa uglavnom dualistika(buruju i proleteri, vlasnici i radnici). Bio je
eurofil, te je nazreo nestanak drave kao posebnog parazitskog aparata u
industrijskom drutvu. Bio je pobornik negacije kapitalizma i idejni pretea
socijalizma. Saint-Simon je razvitak drutva definirao kao izmjenu kritike i organske
faze. Drutvo je takvo jedinstvo ljudi u kome se oni posveuju zajednikim ciljevima.

Comte (poetak 19.st)

Otac sociologije , prvi dao ime novoj drutvenoj nauci sociologiji, jasno je istakao
najtjesniju povezanost predmeta i metode ove nove drutvene nauke. Podijelio
drutvo na drutvenu statiku i drutvenu dinamiku. U posebno metodolokoj
orijentaciji sociologije Comte podvlai tri metode: metodu promatranja, eksperimenta
i metodu komparacije. Kasnije kao posbnu varijantu navodi historijsku metodu, ali
smatra da je ona dio metode komparacije. Smatra da sociologija kao nauka nije mogla
ni nastati prije nego je otkrivena koncepcija drutvenog progresa. Odluno negirao
individualistiku koncepciju socijalnih fenomena po kojoj je drutvo aglomeacija
individuuma, tvrdi da sociologija operira samo s drutvom, s ovjeanstvom kao
cjelinom. Jasno uoio i istakao znaenje industrije u razvitku drutva. Prigovori na
njegov socioloki sistem je da je previe naglaavao ulogu cjeline, te da je time
izgubio smisao za izuavanje dijelova, a znamo da mikrosociologija postoji isto kao i
makrosociologija. Nije sagledao ulogu i znaenje raznih drutvenih grupa koje se
nalaze u sklopu globalnog drutva kao njegovi strukturalni dijelovi. Napravio je
greku time to je drutvo potpuno odvojio od individuuma, pretvorivi ga tako u
neko nadindividualno bie.

Socioloka skriptarnica E-mail: soc.skripte@gmail.com

Sociologija 2. godina Klasine socioloke teorije I (kod prof. Rade Kalanj)

Turgot

Turgot(druga pol. 18.st) izloio realistiniju historijsku teoriju progresa. I sam

bio pisac iz podruja filozofije historije. Isticao kontinuitet historije i kumulativnu
prirodu napretka, smatrao da je ljudski nappredak bri ukoliko je civilizacija
kompleksnija. Zato je u primitivno vrijeme kulturni napredak bio veoma spor, ali se u
moderno vrijeme znaajno ubrzao.

Vico(prva polovica 18. stoljea)

Izradio je koncepciju progresa u svojem djelu Nova nauka.Bio je talijanski

filozof, izradio koncepciju progresa u svojem djelu Nova nauka. Smatrao da se
ljudski progres ne odvija pravocrtno nego u obliku spirale. Nikada nema povratka na
poetnu toku iako je napredovanje krunog oblika, nego se svaki krug odvija na
viem nivou od prethodnog. Djelo nova nauka se esto smatra poetnom tokom
historijske filozofije, etnologije i moderne ideje historijskog progresa, a esto se i,
mada pogreno, oznaava i kao prva socioloka rasprava. Odbacio je pojam
drutvenog ugovora i izrazio uvjerenje da je ovjek po prirodi drutven. Religiju je
smatrao najvitalnojom sponom drutva. Po njemu, sutina historijskog razvoja sastoji
se u nastajanjima i promjenama u kolektivnoj svijesti, odnosno u promjenama
karaktera ljudskog duha. Podijelio je historijski razvoj na tri glavna stadija: boanski,
herojski i ljudski.

Montesquie(prva polovica 18. st)

Dao znaajan doprinos ranim antropogeografskim idejama, te znaajan doprinos

historijskom prouavanju ljudskog drutva. Naveo faktore geografije i trgovine, kao
kljune faktore koji pokreu drutvenu evoluciju. Djela: Duh zakona i Razmatranja o
uzrocima veliine i propadanja Rimljana. Nagovijestio zakljuke dananjih strunjaka
tvrdnjom da je glavni razlog propasti Rimskog carstva to to je ono postalo suvie
prostrano za svoju nerazvijenu privredu.

De Bonald, De Maistre

Konzervativni teoretiari, smatrali su da drutvena grupa prethodi individuumu i

konstituira ga, da je ona izvor kulture i svih visokih vrijednosti, i da drutvene
poloaje i promjene ne mogu stvarati pojedinci po svojoj elji, niti direktno utjecati
na njih i modificirati ih.

Durkheim

Djela: Pravila socioloke metode, O samoubojstvu, O podjeli drutvenog rada...

Poznat po svom sociologizmu- to je sinteza pozitivistike metodologije i posebne
zbirke sutinskih teorija za koje smo pronali ime agelicizam( od rijei grupa).
Agelicizam je opa socioloka doktrina koja se dri stvarnosti kao sui
generis(jedinstveno, osobito, osebujno) ili kauzalnog prioriteta drutvene grupe kao

Socioloka skriptarnica E-mail: soc.skripte@gmail.com

Sociologija 2. godina Klasine socioloke teorije I (kod prof. Rade Kalanj)

grupe. Pozitivizam je doktrina da drutvene nauke trebaju usvojiti metode ili sheme
prirodnih nauka zastupao tu tezu, makar je pozitivizam prvi razvio Saint-Simon.
Durkheim smatra da sociologija mora biti potpuno nezavisna od filozofije, jer
filozofija nije pozitivistika znanost. Njegov osnovni metodoloki postulat je da treba
treirati socioloke i drutvene injenice kao stvari. Drutvene injenice se trebaju
objanjavati terminima druge drutvene injenice, a nikada injenicom nieg reda
(npr. biolokim ili psiholokim uzrokom). Durkheim smatra da drutvena injenica
mora imati dvije vane karakteristike: mora biti eksteriorna( u smislu da nije ista u
odnosu na ideju istraivaa) i mora nametnuti izvjesnu prinudu istraivau( u smislu
da posjeduje nezavisne karakteristike koje nisu pod utjecajem istraivaeve volje).
Sloio se sa Spencerom i utilitaristima da vaan aspekt promjene od primitivnih do
civiliziranih oblika postojanja drutva treba traiti u porastu podjele rada, ili
specijalizacije. Ne slae se sa utilitaristima u tome to smatra da su oni prenaglaavali
ekonomske promjene, a zanemarivali su po njemu daleko vanije promjene u moralu
i pravu.
Organska i mehanika solidarnost. Mehaniku solidarnost karakterizira slijepo
praenje tradicije i javnog mijenja. Organska solidarnost je potreba da se pripadnici
drutva uzajamno pomau.
Samoubojstvo. Prouavao fenomen samoubojstva i razlikuje anomino samoubojstvo,
altruistiko samoubojstvo i egoistiko samoubojstvo.
Pojam Totalne drutvene injenice. Shvaao je drutvene pojave kao totalne
drutvene injenice. Drutvene injenice imaju dvostruku zadau, povezati drutveno
i individualno s jedne strane i fiziko i psihiko s druge strane. Drutvena injenica se
ne moe odrediti svojom openitou unutar drutva.

Francuska socioloka kola (poetak 20, st., prije Prvog svjetskog rata)

Grupa sociologa koja se okupila oko Durkheima i njegovog Sociolokog godinjaka,

jo se nazivaju i durkheimovci, u toj koli su djelovali velika imena tadanje
francuske intelektualne elite poput Marcela Maussa(urednik Sociolokog godinjaka,
itav ivot posvetio promicanju Durkheimove sociologije), Celestina Bouglea, Henria
Huberta, Francoisa Simianda, Mauricea Halbwachsa, Paula Fauconneta, Georgesa
Davya i dr. Najortodoksniji Durkheimovi sljedbenici meu njima su bili Mauss, Davy
i Fauconnet.

Pareto(kraj 19.st, poetak 20.st)

Vilfredo Pareto, djela: Rasprava o opoj sociologiji Trattato, najpoznatiji po

svojoj teoriji elita, jo se uz njega pojavljuje ime Gaetano Mosca. Pareto je bio ruitelj
sociolokih i drutvenih iluzija, kritizirao je nade u progres i reformu, odbacivao vjeru
u nauku. Iako je bio vatreni pobornik naunih metoda, nije vjerovao da e nas nauka
osloboditi ili oplemeniti ili da moe na bilo koji nain doprinijeti opoj dobrobiti.
Smatra se da iako su neke njegove ideje bile vitalne i razborite, njegov sistem se u
cjelini ini jalovim. Smatrao da se u prouavanju treba rukovoditi samo iskustvom i
opservacijom, a da ne treba stvarati hipoteze. Smatrao da se ljudske potrebe dijele na
residuume i derivacije. Residuume je podijelio ovako:

Socioloka skriptarnica E-mail: soc.skripte@gmail.com

Sociologija 2. godina Klasine socioloke teorije I (kod prof. Rade Kalanj)

1. Residuum kombinacije
2. Residuum postojanosti agregata
3. Residuum manifestacije osjeanja kroz oigledna djela
4. Residuum integriteta pojedinca
5. Seksualni residuum
Derivacije su promjenjivi dio. Inzistira da sociologija mora imati logikoeksperimentalnu metodologiju, sociologija se ne smije promatrati sa stajalita
ovjekoljubivosti, istraivai moraju biti objektivni prije svega. Podravao je
Mussolinija i faistiku ideju velike Italije, pa to djelomino objanjava neke njegove
teorije. Pareto estok prema Durkheimovom shvaanju drutva, smatra da je
djelovanje ono to stvara drutvenost, a ne objektivnost. Kanonizirao pojam elite kao
socioloki pojam, elite su sredinji pojam njegove socijalne strukture. Smatra da
povijest nije borba meu klasama, nego stalna izmjena elita, cirkulacija elita
groblje aristokracije. Smatrao da elite propadaju zbog:
1. elite bioloki otpadaju (generacijski)
2. elite u zenitu svoje moi imaju psiholokih problema same sa sobom
3. dolaze pametnije elite (spremnije na nove izazove)
Smatrao da je sociologija logina znanost o neloginim ljudskim postupcima.

Saint-Simonovo poimanje drutva i drave kako ih razlikuje

Uoio je fenomen drutvenog sistema, te se kod njega takoer nazire pojam drutvene
strukture i dinamike drutva. Promatrao je drutvo kao totalnu socijalnu kategoriju,
uoio polarizaciju drutva na parazite i proizvoae, te je openito kod njega podjela
drutvenih klasa uglavnom dualistika. Bio je eurofil, te je nazreo nestanak drave
kao posebnog parazitskog aparata u industrijskom drutvu. Saint-Simon ne uzima
drutvo kao jednom zauvijek gotovu tvorevinu, nego naprotiv kao kontinuirani
proces. Stalni proces drutva karakteriziraju tri vrlo vana elementa:
1. tenja ovjeka da savlada prirodu
2. tenja kolektivnog ljudskog napora da se osigura srea svim lanovima drutva
3. tenja za ostvarenje sveope asocijacije naroda koja bi trebala obuhvatiti cijeli
ljudski rod
Dravu smatra samo kao aparat kojim upravlja parazitska klasa u industrijskom
drutvu.
Prethodnici talijanske socioloke kole
Vico mnogi su ga smatrali pravim ocem sociologije
Bekaria jedan od najutjecajnijih sociolokih pisaca 18. stoljea
Gaetano Filangieri smatran nasljednikom Montesquiea i liderom racionalne
drutvene misli
Gian Romagnozi zajedno sa Saint-Simonom se zalagao za stvaranje nove drutvene
nauke koja bi usmjeravala zakonodavstvo
Lombroso poznat po sociologiji kriminala
Roberto Ardigo veliki talijanski pozitivista

Socioloka skriptarnica E-mail: soc.skripte@gmail.com

Sociologija 2. godina Klasine socioloke teorije I (kod prof. Rade Kalanj)

Tal. soc. kola:

Akile Loria socioloka teorija o ekonomskom determinizmu
Michelangelo Vacaro adaptacija kao fundamentalni drutveni proces
Corrado Gini bioloka interpretacija historije i drutva
Scipio Zigele predstavnik talijanske socijalne psihologije, uz Le Bona i Tarda jedan
od trojice pionira na tom podruju u romanskim zemljama

Hijerarhija nauka kod Comtea

Matematika -> astronomija -> fizika -> kemija -> biologija -> sociologija
Sociologija je kruna znanosti, vrh znanstvene piramide, sve znanosti koje su prole
kroz povijest i drutvo su ispred, drutvo je najkompleksniji predmet razmiljanja i
analize, sociolozi vrsta modernih sveenika

Saint-Simonov utopijski socijalizam

Saint-Simon je bio glorifikator industrijskog drutva, smatrao je da politiku vlast

treba preuzeti proizvodna drutvena klasa, klasa proizvoaa. Iz samih dijela SaintSimona se zapravo ne vidi da li on glorificira ili negira kapitalizam, samo se
zakljuuje da gorificira industrijsko drutvu. Tim pitanjem se bavio francuski mislilac
Pasquiet i on smatra da bi Saint-Simon odbacio dananji kapitalizam(zbog toga to
sadri sve bitne elemente koji su karakteristini za drutvo parazita koje je on
nepomirljivo osuivao)

Teorije drutvenog ugovora

Veina pisaca koji su izlagali teoriju drutvenog ugovora, nisu to inili da bi

objasnili historijsko porijeklo drave, nego su ugovornu teoriju koristili kao logino
objanjenje postojanja drave. Uenje o ugovoru kao porijeklu vlasti je veoma stari,
jo su stari grki i rimski mislioci o tome pisali(pojavilo se jo u djelima sofista).
Richard Hooker (kraj 16.st.) se u svom traktatu Zakoni crkvene zajednice dotakao
teme o opoj raspravi o drutvu i dravi.
panjolski isusovac Francisco Suarez (kraj 16.st. i poetak 17.st.) je u svojoj
Raspravi o zakonima i Bog u zakonodavcu izloio uenja Tome Akvinskog,
posveujui posebnu panju funkcioniranju zakona kao regulativnog naela ljudskog
udruivanja. Jako detaljno je analizirao zavisnost ovjeka od zakona, tako da je za
njega ovjek skoro pravna ivotinja. Jo je imao djelo Obrana katolike vjere.
Juan de Mariana, Suarezov suvremenik, takoer panjolski isusovac je dao
zanimljivo tumaenje rane historije ljudskog drutva u djelu O kralju i njegovom
uenju.
Njemaki pravnik Johan Altuzije (kraj 16.st. i poetak 17. st.) je obradio uenje o
drutvenom ugovoru, Otto von Gierke je smatrao da je on prvi pisac iz Europe koji je
to uinio. Prvo izdanje Altuzijevog djela Sistematsko izlaganje politike daje izvjesnu
osnovu za takvo miljenje. Takoer se smatra da je Altuzije osniva politikog
pluralizma i doktrine o federalnoj dravi.

Socioloka skriptarnica E-mail: soc.skripte@gmail.com

Sociologija 2. godina Klasine socioloke teorije I (kod prof. Rade Kalanj)

Nizozemski znanstvenik i dravnik Hugo Grotius (poetak 17. st.) se smatra

osnivaem meunarodnog prava. Najpoznatiji je po svom sistematskom radu na
ovom polju, sadranom najveim djelom u uvenom spisu O pravu rata i mira.
Djelo Patriarcha Roberta Filmera(poetak 17.st.) predstavljanapad na uenje o
ugovornom porijeklu dravne vlasti. Filmer je vie apelirao na razum nego na
autoritet, i iznio je dobre argumente protiv uenja o ugovoru.
Thomas Hobbes (17. stoljee) je dao prvo klasino izlaganje koncepcije o
drutvenom ugovoru. Hobbes je pretpostavio da je postojalo predrutveno prirodno
stanje koje je bilo stanje rata sviju protiv svih, otvoreno je negirao Aristotelovu
pretpostavku po kojoj je ovjek po prirodi drutveno bie i tvrdio je da je svako
drutvo stvoreno ili zbog koristi ili zbog slave, i da svako drutveno okupljanje mora
poticati od uzajamnog straha koji ljudi osjeaju jedni prema drugima, te svakak
ljudska djelatnost potie od ovjekovih nezasitnih prohtjeva. Hobbes je smatrao da su
se ljudi, da bi izbjegli nedae burnog i neureenog prirodnog stanja, usaglasili da se
ujedine i drutvo radi uzajamne zatite. Hobbesovo uenje se razlikovalo od uenja
veine drugih pripadnika ugovorne kole po tome to je tvrdio da je drutveni ugovor
neopoziv i to je zastupao koncepciju neograniene suverene vlasti upravljaa.
idovski filozof Baruch de Spinoza(17. stoljee) po svojoj politikoj teoriji
takoer pripada ugovornoj koli. Ima slinu teoriju kao i Hobbes o drutvenom
ugovoru.
John Locke (druga polovica 17. stoljea), djelo Dvije rasprave o upravljanju.
Druga rasprava je od epohalnog znaaja jer je u njoj izloena koncepcija drutvenog
ugovora i Lockeovo opravdanje revolucije. On je smatrao da je sama ovjekova
drutvena priroda spreavala da prirodno stanje bude stanje izolacije i nedrutvenosti.
Poveavanje privatnog vlasnitva i elja da se ono slobodno koristi i sauva, bili su
glavni i neposredni razlog zbog kojeg je ovjek napustio prirodno stanje. Locke je
smatrao da je zatita imovine glavni cilj vlasti i uprave.
Jean Jacques Rousseau (druga pol. 18. st.) je posljednji klasik ugovorne kole.
Poao je od stanovita suprotnog Hobbesovom tvrdei da su uslovi u kojima je ovjek
ivio u prirodnom stanju bili skoro idealni po svojoj sirovoj jednostavnosti i da se u
tim idilinim danima za rat nije znalo. Postoji njegovo djelo Drutveni ugovor. U
tom djelu je prastao hvaliti prirodno stanje i praktino je zauzeo isti stav kao i Locke.

John Locke (druga polovica 17.st.)

John Locke (druga polovica 17. stoljea), djelo Dvije rasprave o upravljanju.
Druga rasprava je od epohalnog znaaja jer je u njoj izloena koncepcija drutvenog
ugovora i Lockeovo opravdanje revolucije. Radikalno se razlikovao od Hobbesa i de
Spinoze po tome to je poricao da je prirodno stanje bilo stanje opeg rata i nereda.
On je smatrao da je sama ovjekova drutvena priroda spreavala da prirodno stanje
bude stanje izolacije i nedrutvenosti. Najvei nedostatak prirodnog stanja je bio u
tome pto nije bilo nepristanog suca koji bi na pravedan nain mogao rjeavati sve
sporove. Poveavanje privatnog vlasnitva i elja da se ono slobodno koristi i sauva,
bili su glavni i neposredni razlog zbog kojeg je ovjek napustio prirodno stanje.
Locke je smatrao da je zatita imovine glavni cilj vlasti i uprave. On je neposrednije
od svih pisaca ugovorne kole tvrdio da je historijski utvreno da je drutveni ugovor

Socioloka skriptarnica E-mail: soc.skripte@gmail.com

10

Sociologija 2. godina Klasine socioloke teorije I (kod prof. Rade Kalanj)

sredstvo kojim je obrazovano ljudsko drutvo. Locke je pravio jasnu razliku izmeu
drutva uope, onako kako je osnovano drutvenim ugovorom, i uprave kojoj je
drutvo delegiralo funkcije politpke kontrole. Na taj nain je tvrdio kako upravao
moe biti rasputena, a da se time ne uniti samo ljudsko drutvo. Rasputanje uprave,
tj. revolucija je opravdana kada oni na vlasti kre uslove i ciljeve drutvenog ugovora.
Veina graana je jedina grupa koja je kvalificirana da odluuje o tome. Time je
Locke postavio teorijske osnove za ameriku i francusku revoluciju, te opravdanje
engleske revolucije.

Socijalna statika kod Comtea

August Comte, franc. sociolog, prva pol. 19. st. ( Kurs pozitivne filozofije, Sistem
pozitivne politike). Sociologiju podijelio na socijalnu statiku i socijalnu dinamiku. U
osnovi drutvenog poretka je princip raspodjele funkcija, a raspodjela funkcija se
javlja u obliku specijalizacije i podjele rada u drutvu. Naelo drutvenog progresa se
nalazi u zakonu o tri stupnja intelektualnog napretka: teoloki, metafiziki i nauni.
Kroz ta tri stupnja prolaze ne samo razvoj pojedinaca, nego i opi proces drutvene
evolucije. Comte je naveo tri velika stupnja ljudskog progresa: vojno-teoloki,
kritiko-metafiziki i industrijsko-nauni. Isticao je porodicu kao osnovnu drutvenu
instituciju i religiju kao najvaniju regulativnu snagu u drutvu. Po Comteu
izuavanja u sociologiji moraju biti koordinacija statikog i dinamikog stanja
svakog predmeta. Socijalna statika se jo naziva i teorija reda.
Postoji nekoliko osnovnih koncepcija Comteove socijalne statike kao sinonima
socijalnog reda: 1. princip consensus social, 2. princip spontanosti socijabiliteta,
3. pojam union i cooperation
1. Znaenje pojma consensus social(socijalna suglasnost)
Osnovni pojam Comteove socijalne statike. To Comte sam izriito naglaava u
48. lekciji Kursa pozitivne filozofije... Iako je fenomen podjele rada znaajan za
drutveni progres, on istovremeno djeluje u pravcu sve vee diferencijacije ljudi, u
pravcu stvaranja i podravanja drutvene anarhije, zasnovane na razlikama u
osjeanjima i miljenjima ljudi. U tome smislu je daljnje postojanje svakog
drutvenog sistema, a pogotovo reorganizacija socijalnog organizma najtjenje
povezana sa stvaranjem consensusa social (socijalne suglasnosti). Pricip
consensusa social pretpostavlja dva elementa: shvaanje socijalnog organizma kao
drutvene cjeline, kao globalne drutvene pojave u ijoj su cjelini svi njeni pojedini
dijelovi odnosno pojedine aktivnosti u uzajamnoj povezanosti. I drugo, treba ga
shvatiti kao princip koji pretpostavlja harmoniju razliitih socijalnih aspekata uz
odsutnost proturjenosti. Osnovni smisao ovog Comteovog pojma je u meisobnoj
harmonijisvih pojedinih dijelova i procesa. Za odravanje socijalnog sistema nuno je
potrebno kontinuirano odravanje drutvene suglasnosti consensus social.

Socioloka skriptarnica E-mail: soc.skripte@gmail.com

11

Sociologija 2. godina Klasine socioloke teorije I (kod prof. Rade Kalanj)

2. Princip spontanosti socijabiliteta socijalnog reda

Comte prihvaa Aristotelovu tezu da je ovjek zoon politicon te da je socijabilitet
ili drutvenost stanje koje odgovara samoj ljudskoj prirodi, tj. prirodnom stanju i
kritizira Rousseauovu teoriju drutvenog ugovora.
Socijabilitet socijalnog reda poiva na spontanom nagonu ljudi, a sama socijalna
realnost nije rezultat nikakvih prethodnih stvaranja. Nastanak socijalnog stanja se ne
moe pripisati uzajamnom djelovanju ljudi, nego obrnuto pretpostavlja postojanje
drutva: drutvenost rezultira spontano iz same ljudske prirode.
3. Comteov pojam jedinstva union i kooperacije
Comte uzima porodicu kao osnovnu eliju od koje se sastoji drutvo. Porodica je
istinski jedinstvo zasnovano na dubokoj intimnosti, na simpatiji njenih lanova, dotle
je drutvo kooperacija koja se zasniva na inteligenciji. U skladu s podjelom rada
princip kooperacije postepeno jaa, a s njim i fenomen inteligencije. Takoer smatra
da sama kooperacija ne proizvodi drutvo nego ga samo pretpostavlja. Kooperacija
ljudi, bazirana na podjeli rada, vodi sve veoj racionalizaciji. U vezi podjele rada
Comte osim jaanja procesa kooperacije i prevladavanje inteligencije nad
osjeajnou navodi i jaanje solidariteta meu lanovima drutvene zajednice.

Vilfredo Pareto, rezidue i derivacije(druga pol. 19. st. i prva pol. 20. st.)

Naglasio vanost elita u drutvu, elitizmom je prezirao mase, obinog ovjeka,

plebejca. Bio je privren Mussoliniju, u njemu je vidio spasioca Italije. Najpoznatija
djela su mu: Teaj politike ekonomije, Socijalistiki sustavi, Prirunik politike
ekonomije, Rasprava o opoj sociologiji, injenice i teorije, Preobrazbe demokracije.
Okosnicu njegove sociologije ine pojmovi rezidua, derivacija i kolanje elita. Sve
pronaene konstantne elemente sluajeva koje prouavamo, a kad se odnose na
pojedinca nazivamo reziduama, a elemente koji su varijabilni nazivamo derivacijama.
Rezidue su izraz prave ljudske prirode, a derivacije su drutveno prihvatljiv izraz
takvih ljudskih osobina. Rezidue odgovaraju instinktima ili podsvjesnim osjeajima,
porivima ili sposobnostima pojedinaca. Rezidue su izraz postojanja poriva i osobina
pojedinca. Nejednaku rasprenost rezidua u raznim drutvima i raznim drutvenim
grupama Pareto smatra glavnim faktorom objanjenja drutvenih procesa. Svaki
pojedinac nema jednako izraene i razvijene rezidue, a svaki skupo okolnosti
zahtijeva drukiju kombinaciju rezidua. Upravo je to razlog nastanka konflikata u
drutvu.
Derivacije su racionalizacije rezidua. Derivacije moraju biti uvjerljive i
subjektivno(znai moraju proizlaziti iz rezidue), ali i objektivno(znali da moraju
zadovoljiti kriterije i pravila koja propisuje drutvo) jer se njima pokriva, objanjava
ili transformira djelovanje rezidua interesa na ponaanje pojedinca.

Socioloka skriptarnica E-mail: soc.skripte@gmail.com

12

Sociologija 2. godina Klasine socioloke teorije I (kod prof. Rade Kalanj)

Utopisti

Najee se pojavljuju od 16. do 19. st. Prva i najuvenija moderna utopija je ona
od Thomasa Moorea. Pie o otoku Amauroti na kojem se bogatstvo dijeli na jednake
dijelove, a zajednica je zasnovana na naelima suradnje i u njoj vlada altruizam.
Francis Bacon ima djelo Nova Atlantida iji je glavni objekt Solomonova kua u
kojoj se okupljaju i rade znanstvenici. Campanela Grad sunca, Campanela iznosi
puno radikalnije prijedloge. Fenelon u svom Telemaqueu istie ideale pogodne za
odgoj jednog modernog vladara. Idealni oblik drave bila bi dobronamjerna
monarhija posveena miru, privredi, socijalnoj pravdi i razvoju poljoprivrede. Moreli
radi detaljnu komunistiku utopiju Zakonik prirode. On je bio pobornik novog
sistema koji se zasniva na pravima masa i zakonima prirode. Kao oblik vladavine
predlagao je demokraciju ustvari je rije o dobronamjernoj patrijarhalnoj vladavini.
Opat Gabriel de Mabli je zasupao skoro ista gledita, tvrdio je da iako osobni interes
daje osnovnu pokretaku snagu ljudskim djelima, prava srea se moe nai samo u
ivotu u drutvu. Francois Babeuf je svoja naela iznio u Manifestu jednakih. Drao
je da jednakost, da bi imala stvarnog znaaja, mora biti i politika, a ne samo
drutvena i ekonomska.

Francuska socioloka kola

Grupa sociologa koja se okupila oko Durkheima i Sociolokih godinjaka. U njoj

su djelovala velika imena tadanje francuske intelektualne elite poput Marcela
Maussa, Celestine Bouglea, Henria Huberta, Francoisa Simianda, Mauricea
Halbwachsa, Paula Fauconneta i Georgesa Davya. Najortodoksniji meu njima su bili
Mauss, Davy i Fauconnet.
Marcel Mauss je bio Durkheimov neak, itav ivot je posvetio promicanju
njegove sociologije. Djela Ogled o radu i Studija o drutvenoj morfologiji o eskimske
dvije razliite drutvne organizacije, ljeti i zimi.
Celestin Bougle, prvu recenziju u Sociolokim godinjacima je uperio dosta
kritiki protiv Durkheima. Nije religiji pridavao isti znaaj kao Durkheim i njegovi
najblii suradnici, Mauss i Hubert.
Henri Hubert, najvie vremena je posvetio za prouavanje religije, a naroito
povijesti religije. Najznaajnija djela ima o arheologiji Kelta i Germana.
Georges Davy i Paul Fauconnet se najvie bave temom sociologija i pravo.
Francois Simiand je sudjelovao u borbi za metodu sociologije s povjesniarima, a
od tema najvie se bavi sociologijom i ekonomijom.
Maurice Halbwachs, svestran i veoma znatieljan, pa je zadirao u razna podruja.
Najvie se ipak bavio temom drutvene morfologije(naroito suvremenim drutvom, a
ne toliko njegovim primitivnijim oblicima) i psihologije.

Socioloka skriptarnica E-mail: soc.skripte@gmail.com

13