MAKEDONIJA

U antiko doba bila je Makedonija najprije vie vjekova samostalna drava, do 146 prije
Kr. Od tada do propasti rimske drave, ona je bila rimska provincija. Na kraju 5 vijeka
prije Kr. plemena, koja su stanovala na obalama Crne Reke, na njenom gornjem toku,
priznavala su vlast makedonskih kraljeva, ali su imala svoje knezove. Peonci, koji su
stanovali na Vardaru, pripadali su dijelom Makedonija, ve itav jedan vijek ranije (na
kraju 6 vijeka). Ipak sjeverni dio Peonije s gradom Bilazorom (Veles), a moda i s
gradom Stobi (na uu Crne Reke u Vardar) bio je vjerojatno nezavisan prije rimskog
perioda.
Kralj Filip II. ve je imao pod sobom na zapadu veliki broj ilirskih plemena izmeu
Jadranskog mora i Ohridskog jezera. I Aleksandar Veliki ratovao je s Ilirima u tim
krajevima i pobijedio ih je. Na kraju 3 vijeka i u poetku 2 vijeka Filip V. zauzeo je Lje,
zemlju Partina (u okolini Draa), Ohrid i druga mjesta u Iliriji, ali ih je poslije izgubio.
Njegov sin Perzej pokorio je dijelom Dardance, koji su bili susjedi Makedonaca na
sjeveru. Isti kralj osvojio je u jedno vrijeme vie gradova i tvrava u dolini Crnog Drima
ili njegove pritoke Radike.
M. se pruala ve pri kraju 6 vijeka prije Kr. na istoku do donjega toka Strume. U vrijeme
Filipa II. i njegovog sina Aleksandra Velikog njena istona granica bila je Mesta.
Rimljani, poto su 168 pobijedili Perzeja i ilirskog kralja Gencija, nainili su od njihovih
zemalja dvije posebne drave, Makedoniju i Ilirik. Ali jamano naskoro zatim oni su ih
spojili ujedno, u jednu provinciju Makedonija, koja je imala za zapadnu granicu
Jadransko more, od ua Drima od prilike do Valone. Na sjeveru granica je ila od prilike
preko ar-Planine i izmeu Velesa i Skoplja na Perim. Na jugu je Makedonija ila mnogo
junije od granice dananje drave. U 4 vijeku poslije Kr. Makedonija je podijeljena na tri
provincije: 1. Novi Epir, od Jadranskog mora do Ohrida (sa Ohridom), 2. Druga
Makedonija (ili Makedonija Salutaris), na sjeveru, i 3. Prva Makedonija na jugu.
U 4 i 5 vijeku poslije Kr. jedna dijeceza zvala se Makedonija Ona je obuhvatahi
prvobitnu rimsku provinciju i rimske provincije na jugu odatle, sve do Krete. Oko sredine
6 vijeka poslije Kr. Macedonia Salutaris, izgleda, bila je pridodata za kratko vrijeme
Dardaniji.
Gradovi u sjevernoj Makedonija u staro doba bili su ovi: Bilazora, Stobi, Heraclea
Lyncestis (Bitolj), Lychnis (Ohrid), Dyrraehium (Dra), Apollonia (kod Valone), Styberra
(kod Prilepa) i t. d. U tom podruju ivjela su u to doba razna plemena, kao Peonci,
Lincesti, Dasareti, Penesti, Partini, Deriopi (blizu Styberre) i t. d.
Rimska provincija Makedonija suena je, pri administrativnim reformama rimskog
imperija u 4 vijeku poslije Kr., od prilike na prostor izmeu rijeka Meste i Drima, planina
Olimpa i Pinda i jedne linije neto junije od Skoplja. Istovremeno je tako suena
Makedonija podijeljena na dvije posebne, manje provincije, koje su i dalje zadrale staro
ime Makedonija To su bile Macedonia I. (juna, polovina reenog prostora) sa sjeditem

uprave u Solunu, i Macedonia II. ili Salutaris, sjeverna Makedonija, sa upravnom

stolicom u Stobi (kod Gradskog, na uu Crne u Vardar). Dijeceza (t. j. pokrajina), u koju
su obje te provincije spadale, a koja je takoer skrojena u 4 vijeku, zvala se i sama
Makedonija Ona je obuhvaala jo pet provincija (Tesaliju, Ahaju, Kretu, Stari i Novi
Epir) i stajala je pod vikarom, carskim rimskim namjesnikom, u Solunu. Cijela ta
dijeceza, zajedno sa sjevernijom dijecezom Dacijom, u koju je spadalo i Skoplje (Scupi),
kao glavni grad provincije Dardanije, sastavljale su ilirsku prefekturu, pod pretorskim
prefektom Ilirika u Solunu.
Po narodnosti Makedonija je tada imala jo uvijek preteno grko obiljeje. Osim Grka,
bilo je u to vrijeme u Makedoniji svakako prilino i Latina, koji su postali, s jedne strane,
dolaskom rimskih vojnih naseobina, inovnikog aparata i t. d., a s druge strane,
polatinjivanjem starosjedilake Makedonija trako-ilirske manjine. Onaj prvi, uvezeni dio
Latina, stanovao je u prvom redu po gradovima Makedonije i u 46 vijeku, on se u toj
grkoj sredini i sam pogrio. Polatinjeni pak domorodci, t. j. nekadanja trako-ilirska
naselja, ivjeli su veinom izvan gradova, kao stoari u brdima. Oni su i poslije 4 vijeka
zadrali svoj latinski karakter.
Makedonija je u 4 vijeku ve bila pokrtena. Prvo kransko sjeme posijao je tamo jo
apostol Pavao. U pogledu crkvene administracije, Makedonija je, zajedno sa cijelom
ilirskom prefekturom, potpadala pod papinsku kuriju. Od kraja 4 vijeka papa je tu vrio
crkvenu upravu preko solunskog vikarijata, t. j. preko solunske mitropolije, koja je dobila
od pape vikarsko, namjesniko, crkveno starjeinstvo u Iliriku.
U dalnjem toku srednjeg vijeka Makedonija je, kao i cijeli Balkan, od grke zemlje
postala preteno slovenskom. Sa pokrtenjem tamonjih Slovena, Makedonija je opet ula
u kransku zajednicu i to u pravoslavnu, i znatno je sudjelovala u izgraivanju
pravoslavne slovenske, a i grke kulture. Nasuprot svojoj velianstvenoj politikoj
karijeri u starom vijeku, Makedonija u srednjem vijeku nije dala nikakvu politiku
tvorevinu. Ni kratkovjeno Samuilovo carstvo nije bilo samo njeno djelo, nego i
donjomezijskih Slovena. Kroz cio srednje vijek Makedonija je cjepkana izmeu raznih
gospodara: bizantskih Grka, turskih i poslovenjenih Bugara, Latina i Grka iz doba
etvrtog kriarskog rata, i Srba. Makedonija je mijenjala i crkvene gospodare. Od Srba su
je najzad oteli Turci Osmanlije. Pri tolikim burama, Sloveni u Makedonija nisu se mogli
u srednjem vijeku stopiti u jednu odreenu, dravnu, slovensku ili tuu. narodnost, pod
jednim opim narodnim imenom. Jo najdublje su se Sloveni Makedonije, na izmaku
srednjega vijeka, duhovno vezali sa srpskom narodnosni, koja ih je posljednja oslobodila
od Bizantinaca, koja ih je zatim izgubila turskim osvojenjem, a koja im je i poslije toga,
ostavila mnogobrojnih uspomena na slavna djela srpskih vladalaca i junaka.
Od Rimljana, Makedonija je, podjelom rimskog carstva na zapadno i istono, bizantsko,
prela u naslijede Bizantincima (395 poslije Kr.). No odmah je poela stradati od
pljakakih upada sjevernih barbara: najprije poglavito od Germana (Gota) i Huna, a
zatim najvie od Jugoslovena i od turskih Avara. Pri lom su daki Jugosloveni i Avari sa
panonskim Jugoslovenima, nekoliko puta opsijedali i sam Solun. Najgore je od

barbarskih udaraca stradala sjeverna Makedonija, kao blia i manje utvrena od june.
U poetku 7 vijeka, za anarhine vlade bizantskog cara Foke (602--610), ili za prvih
godina carevanja Heraklijeva (610641), pri tadanjoj nasilnoj jugoslovenskoj seobi na
bizantski Balkan, u Makedonija su se, kao i inae po Balkanu, izlili Jugosloveni. Po
jednom jermenskom izvoru iz kraja toga vijeka, to bi bili dijelovi Jugoslovena iz Dacije,
iz onog istog kotla jugoslovenskog, koji je istovremeno poplavio i bizantsku Donju
Meziju, dananju Bugarsku. No, taj je izvor neobavijeten, jer smatra za ake i Slovene
u Dalmaciji, koji su tu sili iz avarske Panonije. Juni Sloveni sruili su u cijeloj
Makedoniji, osim u pojedinim tvrdim gradovima na primorskom jugu (Solunu, Seru,
Beru, Peli, Filipi i. t. d.). bizantsko gospodstvo.
Kao i inae po Balkanu, tako su i tu zavladala razna jugoslovenska plemena i plemenske
zajednice, pod domaim knezovima i upanima, t. zv. Sklavinije bizantskih pisaca. U
junoj Makedonija uzeli su zemlju i vlast od Bistrice k Solunu Druguviti (Dragovii?);
kod samog Soluna Sagudati; od Soluna do u Halkidiku Rinhini; na donjoj i srednjoj
Strumi Strumljani. Oko Soluna se u poetku navode i kasniji tesalski Velegeziti. U
sjevernoj Makedonija rairili su se Verziti, moda istovjetni sa kasnijim Brsjacima oko
Ohrida, Bitolja, Prilepa, Kieva i Velesa; a po svoj prilici i druga, nama nepoznata
plemena.
Po Konstantinu Porfirogenitu, u Makedoniji su, za vlade Heraklijeve, ali poslije dolaska
Jugoslovena, boravili kratko vrijeme i zapadnoslovenski zakarpatski Srbi. Samo to oni
tu nisu doli nasilno, nego sa Heraklijevim odobrenjem. Heraklije ih je, pria
Porfirogenit, naselio u junoj Makedoniji, oko kasnijeg grada Servije, koji je i dobio to
ime od Srba. Prema tome bi Makedonija bila prva srpska domovina na Balkanu.
Meutim, Srbi su se po Porfirogenitu, naskoro pokajali, to su ostavili svoja zakarpatska
ognjita, pa su, sa carevim pristankom, poli iz Makedonija natrag staroj kui. Po
prijelazu preko Dunava, oni su se opet predomislili, te su, preko bizantskog komandanta
u Beogradu, zamolili Heraklija za druga nova stanita u Bizantu. Heraklije ih je onda
smjestio do Hrvata, u jugoistonoj polovini bizantske provincije Dalmacije.
I tako se Makedonija, od 7 vijeka pa ovamo, gotovo sasvim poslovenila. Stari grki ivalj
i latinski primjesak, koliko su se spasli od jugoslovenske navale, mahom su se razbjegli.
Grci su se valjda sklonili u nezauzete tvrave na jugu Makedonija i u druge gradove
susjednih bizantskih provincija. Latini, kasniji Aromunji (Romani), Vlasi ili Cincari,
ostali su i dalje u svojim gorama. Poslije su se djelomice i oni poslovenili, a djelomice su
se odrali, kao brdski stoari, ili kao gradski stanovnici. Starih grkih gradova u
Makedoniji, osim onih nekoliko najjunijih, koje Sloveni nisu zauzeli, zauvijek je
nestalo. Na njihovim ruevinama, ili u njihovoj blizini, a i na drugim tokama, ponikla
su, pod poslovenjenim ili isto slovenskim imenima, nova slovenska naselja.
Mjesto Lihnida postao je Ohrid, mjesto Edese Voden, mjesto Astiba tip i t. d., a osim
toga i Struga, Meglen, Prilep, Veles, Prosek, Melnik, Ostrovo, Kievo, Radovite i dr.

Poslovenjena su u velikom broju i imena raznih geografskih objekata, na pr. planine:

Plakovica, Ogradena, Belasica, Kouh, Seleka, Golenica i t. d.; rijeke: Bistrica, Crna,
Bregalnica i t. d.; jezera Belo (ohridsko); predjeli: Tikve, Morihovo; ak i svetogorski
tjesnac Prevlaka i t. d.
Sa dolaskom Jugoslovena, Makedonija se je i skoro skroz pomognoboaila, jer su novi
slovenski stanovnici bili idolopoklonci. Sve do 9 vijeka kranstvo je u Makedoniji
ostalo, po svoj prilici, ogranieno gotovo samo na grke gradove na jugu, koji nisu pali u
ruke Slovena. Slovensko se idolopoklonstvo tamo ogledalo i u pojedinim mjesnim
imenima, od ega je i kasnije ostalo dosta traga. Tek otkako su se Makedonija Sloveni
poeli pokrtavati, javila su so meu njima i mjesna imena kranskog kova, kao na pr.
kod stare Herakleje Bitolj, to e rei Obitelj (manastir, grki naziv Manastir).
Ni jedna od Sklavinija u Makedonija nije nikad uspjela, da pod svojom vlau i pod
svojim imenom stvori posebnu slovensku dravu. Naprotiv, o te su se Sklavinije i o tu
zemlju otimale kroz cio srednji vijek, razne vanjske, noslovenske i slovenske sile. Prvo je
tamo pokuao da zavlada zakoniti gospodar Makedonija, Bizant. Svakako je jo car
Heraklije primamio ili natjerao plemenske kneeve Sklavinija u Makedonija na prizanje
bizantske vrhovne vlasti, kao to je on to radio i sa Sklavinijama po ostalom Balkanu. Ali
se jo od kraja Heraklijeva carevanja bizantsko carstvo zaplelo u vjekovnu borbu sa
Muhamedovim Arapima na istoku. Nemirne Sklavinije u Makedoniji ustale su tada opet
protiv Bizantinaca. One su tamo ponovno zagrozile bizantskim drumovima, kao i ostatku
bizantskih gradova, naroito Solunu, pa su se, na svojim amcima od jednostavnih
drvenih stabala, zalijetale i na bizantske obale, ili na otoke u Egejskom moru. Kasniji
bizantski carevi morali su naroitim kaznenim pohodima, pa i nasilnim raseljavanjima
ak u Malu Aziju, primoravati Slovene u Makedoniji na obnavljanje mira i poslunosti
prema Bizantu. Pojedini bizantski imperatori su, u tom cilju, pribjegavali i naseljavanju
vojnih najamnika tuih narodnosti, naroito u junijim, za Bizant vanijim krajevima
Makedonije Tako je, na pr., Justinijan II. naselio na donjoj Strumi, protiv Slovena
Strumljana, masu Skita (turskih Hazara?), a Teofil (829842) je naselio na donjem
Vardaru, ak do iza Dojrana, pokrtene Turke Vardariote, za koje je kasnije stvorena i
posebna, vardariotska episkopija, pod mitropolijom solunskom. Skiti na Strumi spominju
se ak i oko sredine 10 vijeka, a Turci Vardarioti jo due. Ovim ratovima, raseljivanjem i
dovoenjem stranaca, prilino su prorijeene slovenske mase u Makedoniji
Carigradska vlada, skupljajui jo od 7 vijeka ostatke svojih dijeceza i provincija u isto
vojna podruja, pod divizijarima, snabdjevenim i vojnom i civilnom vlau, rairila je, po
svoj prilici jo u 8 vijeku, taj sistem tema i na Makedoniju To je valjda uinjeno u vezi sa
neprekidnim nemirima tamonjih Sklavinija. Tako je izmeu ostalog, stvorena i tema
Makedonija, koja je, kako po Porfirogenitu izgleda, prvobitno obuhvatala obje stare
rimske istoimene provincije, i jo provinciju Tesaliju. Zatim, ova je tema s jedne strane
skraena, jer joj je oduzeta Tesalija, a s druge strane poveana zapadnom polovinom
trake teme. To je kod Bizantinaca povuklo i promjenu u geografskom znaenju imena

Makedonija Bar od raskra 8 i 9 vijeka Makedonija, pogledom na novi administrativni

opseg istoimene teme, poela je znaiti i u geografskom smislu, ne samo staru pravu
Makedonija, nego i zapadnu Traciju. Stoga je bizantski car Vasilije I. (867886), mada
nije poticao iz stare prave Makedonija, nego iz zapadne Tracije, t. j. od bizantskih
naseljenika Jermena oko Drinopolja, dobio nadimak Makedonac, a i cijela se njegova
dinastija za to nazivala makedonskom.
Od kraja 8 vijeka, na bizantsku su Makedoniju slali navaljivati turski Bugari iz Donje
Mezije, koju su ve ranije (679) oteli Bizantu, osnovavi nad donjomezijskim
jugoslovenskim plemenima svoju dravu. Istrebljenja i zarobljivanja, s kojima su te
bugarske provale u Makedonija bile skopane, napravila su meu tamonjim Slovenima
nove praznine. U toku 9 vijeka Bugari su ve bili zavladali sjevernom Makedonija,
unitivi nad tamonjim Sklavinijama dotadanji bizantski suverenitet. Pod svojim
najveim osvajaem, kanoni Simeonom, tvorcem bugarskog carstva i patrijarhata (893?
927), oni su duboko prodrli i u junu Makedoniju. Bizantu je od prave stare
Makedonija ponovno ostao jo samo najjuniji primorski pojas, sa Solunom, koji su ba
tada strano opljakali arapski gusari iz Sirije (904), sa Serom i sa filipljanskim gradom.
Bizantinci su jo prije toga, po svoj prilici jo u prvoj polovini 9 vijeka, i to valjda ba
zbog tadanjeg silnog bugarskog napredovanja k jugu, odcijepili taj kraj od teme
Makedonija, i napravili su tu dvije samostalne manje teme, pod posebnim divizijarima:
solunsku i strumsku. Vojno-administrativno sredite teme Makedonija premjestili su iz
Soluna u trako Drinopolje. Tako se tema Makedonija svela samo na svoj traki dio, t. j.
na zapadnu polovinu Tracije, do iza Drinopolja. Od tada pa sve do pada Bizanta pod
kriare i Mleie u etvrtom kriarskom ratu (1204), kod Bizantinaca se pod Makedonija
razumijevala obino samo zapadna Tracija.
Do kraja 9 vijeka Sklavinije u Makedoniji privedene su ve u kranstvo. Pri tom su i
one, kao i veina ostali li balkanskih Slovena, predobivene za grko pravoslavlje, kome
su ostale stalno vjerne. Poto je Makedonija u ranije bizantsko doba, kao i cio zapadni
Balkan, bila papino crkveno podruje, Slovene je, po svoj prilici i tu, kao i inae po
balkanskom zapadu, poelo jo u 7 vijeku krstiti zapadno kranstvo. Ono je to valjda
radilo poglavito preko svog solunskog vikarijata, a i neposrednom propagandom. No
bizantski car Lav III. Ikonoborac, zavadivi se s papom zbog ikonoborstva, ukinuo je i
katoliki solunski vikarijat i uope svaku papinsku vlast na bizantskom teritoriju. Sve
dotadanje papinske crkvene oblasti u granicama Bizanta, Lav je prikljuio dijecezi
carigradske patrijarije (732). Tako je i Makedonija dola u carigradsku patrijarijsku
dijecezu. Time je i zadatak pokrtavanja tamonjih Sklavinija preao sa latinskog Rima
na grki Carigrad.
Poto su pape, sve do druge polovine 8 vijeka, bili i suvie zauzeti obranom od
Langobarda, a poto je Bizant sve do prve polovine 9 vijeka bio zauzet obranom od
Arapa i ikonoborakim crkvenim potresima krstiteljska djelatnost obiju tih glava
kranstva meu Slovenima u Makedoniji teko da je tada dala opirnijih rezultata.
Pokrtavanje u veem stilu izvreno je tamo, po svoj prilici, tek oko sredine 9 vijeka, i to

propagandom iz Bizanta. Prvi znak toga preokreta javlja se ba na bizantskom jugu. To je

namjesnitvo irilova brata, kasnijeg Sv. Metoda, nad nekom Sklavinijom june, t. j.
bizantske Makedonije. Kao Bizantinac, Metod bi teko mogao drati namjesnitvo kod te
Sklavinije, ako ona ne bi bila ve krtena. Malo zatim, juna Makedonija postala je mati
slovenske narodne crkve irilo-Metodske. Kad su bizantski car Mihailo III. i patrijarh
Fotije naredili brai irilu i Metodu, da za moravsko-panonske Slovene stvore crkvu sa
slovenskim bogoslubenim i knjievnim jezikom, iril i Metod izabrali su za tu potrebu
govor Slovena june Makedonije.
Oba ta slovenska apostola, kao Grci iz Soluna, oko koga se svuda govorilo slovenski,
znali su to slovensko narjeje jo od malena, pa su na njemu i zasnovali svoju epohalnu
tvorevinu. Naskoro su krteni u veim masama, takoer u grko pravoslavlje, i Sloveni u
sjevernoj Makedoniji, koju je od Bizanta bila osvojila Bugarska. Krtenje je tamo
izvedeno nastojavanjem Bugarske, koja je tada i sama primila pravoslavlje (865). Najzad,
kroz 20 godina, kad je franko-njemaka latintina. po smrti Metodovoj (885), uguila kod
moravsko-panonskih Slovena slovensku crkvu irilo-Metodsku, sjeme te crkve
presaeno je kod Slovena u Bugarskoj, a naroito u sjevernoj Makedoniji. Tu se ono bolje
razvilo nego igdje u bugarskim osvojenjima. Trojica od Metodovih uenika, Klement,
Naum i Angelar, prebjegli su iz Moravske i Panonije u Bugarsku, prvom kranskom
kanu Borisu, nazvanom Mihailu. Boris je odluio, da pomou njih presadi slovensku
narodnu irilo-Metodsku crkvu u svoju dravu, na mjesto tue jezine grke crkve. On
pri tom nije izostavio ni sjevernu Makedoniju On je tamo poslao najboljeg od tri
izbjeglice: Sv. Klementa. Uputio ga je u Ohrid i u ohridski predjel Kutmievicu, da tamo,
kao svetenik i uitelj, slui, pie i propovijeda slovenski (886).
Poslije je Borisov sin i nasljednik, kan Simeon, kasniji car, nainio od Klementova
Ohrida jednu od episkopija autokefalne bugarske velikopreslavske arhiepiskopije, a od
Klementa, prvog episkopa te episkopije (oko 893). Sveteno-uiteljsko mjesto
Klementovo u Ohridu, popunio je Simeon Klementovim drugom Sv. Naumom. Tu u
Ohridu i u cijeloj Kutmievici, stvorili su Klement i Naum nov snaan rasadnik slovenske
crkve irilo-Me-todske, njenog narodnog svetenstva, knjievnog jezika, knjievnosti i
umjetnosti. I do danas su sauvane Klementove slovenske propovijedi, crkva i manastir u
Ohridu, i manastir Sv. Nauma na Ohridskom jezeru.
Boris je u sjevernoj Makedonija poslovenio i druge tamonje episkopije, otvorene po
prijelazu Bugarske u kranstvo. Djelo irilo-Metodsko, prekinuto u Moravskoj i
Panoniji, sjajno je nastavljeno na zemljitu Makedonije, gdje se i zaelo.
Nasuprot tome, Bizant je kod Slovena june Makedonija zaveo i podravao samo svoju
grku crkvu, sa grkim svetenstvom i grkim bogosluenjem. Jer Bizantinci su teili, da
svoje slovenske mase pogre. Kaogod i novopokrtena Bugarska u sjevernoj Makedonija,
tako je i Carigrad, jo od kraja 9 vijeka, otvorio za svoje pokrtene Slovene u junoj
Makedonija naroite episkopije. No i po tim episkopijama, u skroz slovenskoj sredini,
postavljani su iz Carigrada stalno samo grki arhijereji.

Meutim, Simeonov bugarski imperij i patrijariju. koje su se ubrzo sasvim poslovenile,

primivi slovenski irilo-Metodski jezik za svoj dravni i crkveni jezik, osvojili su od
Simeonovih potomaka najprije Rusi (969), a od Rusa silni bizantski car Ivan Cimiskes
(971 ili 972). Time se Bizant doepao ne samo prave donjomezijske Bugarske, nego i
sjeverne Makedonije. Zavladavi cijelom Bugarskom, Cimiskes je velikopreslavsku
bugarsku patrijariju snizio na njen prvobitni arhiepiskopski rang.
Po smrti Cimiskesovoj (976), Samuilo je obnovio Simeonovo carstvo i patrijariju, a u
sastav tih svojih tvorevina uvukao je i Srbe u Zeti, Rakoj i Bosni. Sjeverna Makedonija
se tada, ne samo za pravu, donjomezijskii Bugarsku, nego i za Srpstvo, pa i za skoro
cijelo balkansko Slovenstvo, popela do vrhunca politike i crkveno-kulturne vanosti. U
slovenski Ohrid Sv. Klementa Samuilo je premjestio iz Velikog Preslava i carsku i
patrijarijsku stolicu cijelog ovog ogromnog, po tradiciji bugarskog, a u stvari balkanskoslovenskog imperija i patrijarije. Bugarska ohridska patrijarija brojala je tada
nekoliko desetina episkopija, rasturenih ne samo po sjevernoj Makedonija, nego i po
zemljama srpskog plemena, sve do Dunava i Save.
Od te vanosti, sjeverna Makedonija sauvala je tragove i kasnije. Ohrid, ma da poslije
propasti Samuilove drave nije nikada vie bio patrijarija, ostao je ipak, ne samo u
srednjem, nego za dugo i u novom vijeku (do 1767) arhiepiskopska stolica itave jedne
autokefalne pravoslavne crkvene dijeceze. Bar od sredine 12 vijeka ohridska se
arhiepiskopija zvala i imenom Justinijanove prvojustinijanske (skopske) arhiepiskopije,
polaui tom titulom pravo na cijelu nekadanju ogromnu prvojustinijansku dijeceju. Ta
ohridska arhiepiskopija samo se po tradiciji zvala bugarskom; stvarno u njoj i u nekim
episkopijama smjenjivali su se i bugarsko-slovenski, i grki, pa i srpski arhijereji,
prema tome, kako su kad Ohrid i pojedine njegove episkopije prelazile pod bugarskoslovensku. grko-bizantsku, ili srpsku politiku vlast. Isto tako se ni slovenska pastva te
autokefalne arhiepiskopije, ili njenih episkopija, nije u srednjem vijeku nigdje, osim u
pravoj Bugarskoj izmeu Dunava i Balkan-Planine, nikada zvala Bugarima, nego negdje
starim plemenskim, negdje oblasnim, slovenskim imenima, a u Makedonija jo i opim
imenom Sloveni, prema slovenskom crkvenom jeziku irilo-Metodskom. Samo su
stranci za srednjega vijeka nazivali sve slovenske pripadnike ohridske dijeceze, pa i one u
Makedonija, Bugarima, i to po uspomeni na Bugarsku, koja je prva te Slovene otrgla od
Bizanta i po bugarskoj tradicionalnoj tituli same ohridske arhiepiskopije.
Meutim, zablistala je i bizantska juna Makedonija svojim velikim manastirskim
sreditem na Sv. Gori Atosu. Na Sv. Gori su od kraja 10 vijeka pa na ovamo, podignute
mnoge lavre, ne samo od Grka i za Grke, nego i od drugih pravoslavnih ktitora za druge
pravoslavne narode, pa i za slovenske: za Bugare, za Ruse, a u 12 vijeku i za Srbe
(Hilandar, 1198). Sv. Gora je time postala ne samo jednim od najveih monakih gnijezda
u pravoslavlju, nego i silnim ikom grke i slovenske pravoslavne prosvjete.

S padom Samuilova carstva i patrijarhata u ruke bizantskog imperatora Vasilija II.

Bugaroubice (1018), Bizant je ponovno zagospodario cijelom Makedonijom. On je tu
vladao sve do pred kraj 12 vijeka. Zaludna su bila dva ustanka tamonjih Slovena za
uspostavljenje propalog bugarskog imperija i patrijarije, jedan pod Petrom Deljanom
(10401041), a drugi pod Dorem Vojtehom uz pomo srpskog zetskog kraljevia
Bodina (1073), Bizant je dosta lako uguio oba ta ustanka. Vasilije II. stvorio je od
osvojene sjeverne Makedonija bizantski dukat (vojvodstvo) Bugariju, pod vrhovnim
vojnim namjesnikom (dukom) u Skoplju. Taj je dukat zahvatao ak Ni i Preac (Sofiju).
Ime Makedonija ostalo je i dalje samo za zapadnu Traciju sa Drinopoljem.
Vasilije II., i ako je svojim ukazima potvrdio ohridskom crkvenom prijestolu njegove
mnogobrojne episkopiji iz Samuilova doba, oborio je njegov rang od patrijarije na
autokefalnu arhiepiskopiju. Osim toga, Bizant je na ohridski arhiepiskopski prijesto i na
potinjene mu episkopske stolice doveo grke arhijereje, mjesto slovenskih, zamjenjujui
tamo sistematski slovensku crkvu grkom. Najzad, bar od kraja 11 vijeka, smanjen je i
opseg dijeceze ohridskog arhiepiskopata; mnoge njegove episkopije oduzete su u korist
susjednih mitropolija carigradske patrijarije. Dugotrajna bizantska uprava oivjela je
opet u Makedoniji, bar po gradovima i u prvom redu na jugu, njen nekadanji grki
karakter. Ovaj ponovni grki talas nije usahnuo ni kasnije, jer ma da se tamo vie puta
vraala slovenska vlast, obnavljala se tako isto i grka. Od ovih vremena, t. j. poslije 10
vijeka, ne spominju se vie u Makedonija ni stara slovenska plemena. Kao jedina
uspomena na njih sree se jo samo ime episkopije Druguvita i ime Brsjaci, ako su
to nekadanji. kod bizantskih pisaca zabiljeeni Verziti.
Meutim, pod dvojicom posljednjih Komnena i pod nesposobnim Angelima (poslije
1180), bizantsko je carstvo zauvijek posrnulo. Ista je sudbina pratila tada i bizantsku vlast
u Makedoniji. Junoitalski Normani zauzeli su na prepad i opustoili Solun, pa su i inae
pljakali po junoj Makedonija i po primorskoj Traciji, sve dok ih bizantski general
Aleksije Vrana nije odatle izbacio (1185). Sjevernu Makedonija ugroavali su Srbi, pod
Nemanjom, i donjomezijski slovenski Bugari. Osim toga, kao i po drugim bizantskim
pokrajinama, buknuli su u Makedoniji separatistiki pokreti tamonjih bizantskih
velikaa. Najzad, za vrijeme mletako-kriarske opsade Carigrada (1203/04), cijelu
Makedonija, bez Soluna i najjunijeg primorskog pojasa, zauzeo je bugarski car Ivan I.
Asen Kaloivan. Bugari su tada opet zavladali i u ohridskoj arhiepiskopiji, pa su tu
ponovno zamijenili grku crkvu slovenskom. Po padu pak Carigrada i Bizanta pod
kriare i Mleie (1204), voa kriarske vojske, Bonifaeije Monferatski, unitio je
bizantsku vlast i u junoj Makedonija On je u Solunu, u Sv. Gori i svuda oko solunskog
zaliva, zasnovao, pod suverenitetom novostvorenog latinskog carigradskog carstva,
kriarsko solunsko kraljevstvo, koje je ubrzo rairio i u Tesaliju, pa i u Peloponez.
Latinski osvajai su nad svima zauzetim bizantskim zemljama, pa i nad junom
Makedonija, rasprostrli i gospodstvo katolike crkve. Njihovi svjetovni i duhovni
poglavari tih zemalja fanatino su nametali grkim crkvenim krugovima i pravoslavnom

grko-slovenskom ivlju, uniju sa papom. Na uniju su natjerivani i svetogorski manastiri.

Ali, ni latinska ni bugarska vlast nisu se dugo odrale u Makedoniji Od propasti Bizanta,
pa nemalo do njene obnove u latinskom Carigradu (1261). o Makedoniju su se, osim
Latina i Bugara, osim srpske kraljevine Nemanjia, stale otimati prvo jedna pa onda i
druga, jo i dvije grlre drave: epirska despotovina, pod dinastijom Angela i nicejsko
carstvo, pod dinastijom Laskarevia. Najzad je sve takmace nadjaala Niceja (1259), pa
je ne samo zavladala u cijeloj Makedoniji, nego je, pod carem Mihailom VIII.
Paleologom, koji je zbacio Laskarevie, povratila i Carigrad od Latina, obnovivi jo
jednom Bizant u staroj njegovoj prijestolnici (1261).

Carigradskim i solunskim Latinima ubrzo je zadao neprebolne udarce bugarski car

Kaloivan. U bitci kod Drinopolja on je unitio prvog latinskog cara carigradskog
Balduina Flandrijskog (1205), a u bitci kod Mosinopolja prvog latinskog solunskog
kralja. Bonifacija Monferatskog (1207). No pri opsadi Soluna Kaloivan pogine, a pod
njegovim roakom i nasljednikom Borilom, Bugarska je znatno oslabila. Od Borila su se
odmetnuli drugi lanovi dinastije Asenovia, meu njima i sevastokrator Strez u
bugarskim posjedima u Makedoniji On je zasjeo u tvrdom Proseku na Vardaru. Borilo ga
je odatle privremeno otjerao, ali se Strez, pomou srpskog vladaoca Stevana
Prvovjenanog, kod koga se sklonio, opet vratio u Prosek i tu se odrao i dalje (do
1215?).
Koristei se malaksalou Bugarske, prvi despot epirske despotovine, Mihailo I. Angel,
istisnuo je Bugare ne samo iz Albanije, nego i iz zapadne Makedonije ak do iza Ohrida.
Time je onda i ohridska arhiepiskopija opet prela pod grku vlast.
Meutim je, po pogibiji Bonifaeija Monferatskog naglo posrnulo i kriarsko solunsko
kraljevstvo, oko koga su se stali otimati i Borilo i Strez, odkako ga je Stevan
Prvovjenani ponovno vratio u Prosek, i epirski despot Mihailo I. Car Henrik obranio je
najzad i svoje carigradsko carstvo i svoje vazalno solunsko kraljevstvo od tih nedovoljno
slonih bugarsko-grkih snaga. to vie, Henrik se zajedno sa Borilom, pokuao osvetiti i
Stevanu Prvovjenanom za njegovo urovanje sa Strezom, pa je naposljetku i Streza
okrenuo protiv Stevana. Ali je u tom Strez ubijen (oko 1215): od njegove zemlje ugrabili
su tada Prosek Henrikovi tienici, solunski Latini, dok je ostatak, sa Skopljem, zauzeo
novi epirski despot, Teodor Angel. No, poslije smrti Henrikove (1216) zauvijek je
ponovno oslabljelo carigradsko latinsko carstvo. Nasuprot tome, sve se vie jaao Teodor
epirski, a opet se digla na noge i Bugarska, pod monim Ivanom II. Asenom (1218
1241).
Teodor epirski, ivei s poetka u slozi sa novim bugarskim vladaocem, ubrzo se zaletio

na nemono susjedno latinsko solunsko kraljevstvo i sasvim ga osvojio. Nekadanja

bizantska juna Makedonija i njen Solun, preli su time iz latinskih u ruke epirskih Grka.
Teodora je uskoro krunisao u Solunu za cara autokefalni ohridski arhiepiskop Dimitrije
Homatijan. Dok je Teodorova drava napredovala, ohridska arhiepiskopija pretrpjela je
jedno krupno okrnjenje. Stevan Prvovjenani j Sv. Sava odcijepili su od ohridske dijeceze
cijelo pravoslavno srpstvo u Rakoj, Zeti i Humu (Hercegovini), osnovavi za te zemlje
sa blagoslovom nicejskog carskog dvora i nicejske patrijarije, zastupnice pravoslavnog
carigradskog patrijarhata u vrijeme latinske vlasti u Carigradu, autokefalnu srpsku
arhiepiskopiju (1219). Grci u Niceji rado su nanijeli ovaj udarac svojim politikim i
crkvenim suparnicima, Grcima u Epiru i Ohridu. Zalud je Homatijan protestirao i kod Sv.
Save i kod nicejskog patrijarha. Sve do pada Srbije pod Turke (1459), ohridska arhiepiskopija nije vie nikada zapovijedala nad srpskom crkvom.
Meutim, Teodorov grki epirsko-solunski imperij, rairivi se iz june Makedonija i u
latinsku Traciju, sudario se naskoro sa isto tako bujnim bugarsko-slovenskim imperijem
Ivana II. Asena. U bitci kod Klokotnice slovenski bugarski car potukao je i zarobio
grkog solunskog cara (1230). Bugari su zaiizeli sve posjede epirsko-solunskih Grka u
Traciji, skoro svu Makedonija, osim Soluna i okolnog primorja, pa ak i Albaniju.
Solunsko se Teodorovo carstvo razbilo na dva, a privremeno i na tri odlomka. Od novog
solunskog cara, brata Teodorova, Maimela, ugrabio je Epir, sa pograninim dijelovima u
Grkoj i sa jonskim otocima, njegov sinovac Mihailo II. despot heladski. Sam Teodor
oteo je Manuelu Solun, pa je tu zacario svog starijeg sina Ivana. Najzad, Manuel je otrgao
Ivanu dio Tesalije, no on je ubrzo umro, a njegovu je zemlju prisvojio Mihailo II.
heladski.
Asenovim zauzeem Teodorove Makedonije, prela je i ohridska arhiepiskopija opet pod
bugarsko-slovensku vlast. No nju je, i pod Asenom, snala jedna velika teta. Asen je, s
blagoslovom Niceje, stvorio za pravu donjomezijsku Bugarsku, trnovski patrijarhat u
prijestolnici drugog bugarskog carstva, Trnovu (1235). Time su i donjomezijske
episkopije (sve do 1410) otkinute od ohridske dijeceze.
Ali drugo bugarsko carstvo je naskoro i samo opet opalo. Po smrti Ivana II. Asena
(1241), ono je dolo u ruke sasvim nejakim vladaocima, a poelo je da strada i od
junoruskih Tatara.
Tako su, jedan po jedan, iznemogli svi vlasnici zemalja sruenog Bizanta na ovoj strani
Bospora, i Latini i solunsko-epirski Grci, pa najzad i slovenski Bugari. Time se koristio
nicejski grki imperij Laskarevia. Poduzetni nicejski car Ivan Puka Vataca poeo se
sada, jo slobodnije nego prije, zalijetati na Balkan, da tamo povraa i ujedinjuje komade
bizantskog teritorija iz latinskih, grkih, solunskih i bugarskih ruku. Vataca je uzeo od
Teodorovih sinova Solun s okolnim ostacima solunskoj; carstva, a od Bugara je oteo
njihove dijelove Tracije i istonu polovinu Makedonija sve do Vardara (1246). No
jednovremeno sa Vatacom, ugrabio je i Mihailo II., despot heladski, oslabjelim Bugarima
Makedoniju zapadno od Vardara, pa ak i albansku Kroju, sprijeivi Vatacu, da uzme i te

krajeve. to vie, Mihailo je navalio i na Vatacina osvojenja u istonoj Makedoniji i u

Traciji. Rat se svrio na tetu Mihailovu, koji je mirom u Larisi, morao ne samo ustupiti
nicejskom caru zapadnu Makedoniju, koju je bio oteo od Bugara, nego i izdati mu
Teodora, ija se vodenska despotovina ve nalazila u Vatacinim rukama (1252).
Tako su Nicejci zavladali cijelom Makedonijom Zalud je bugarski car Mihailo Asen
pokuavao, poslije smrti Vatacine, da preotme bar istonu Makedoniju sa bivom
bugarskom Tracijom. Sin i nasljednik Vatacin, Teodor II. Laskar, natjerao ga je na obnovu
mira, kojim su Niceji priznata sva Vatacina osvojenja u Makedoniji i Traciji (1256).
Zalud je i Mihailo II. heladski, sad uz pomo srpskog kralja Uroa T., ponovno pregazio
nicejsku zapadnu Makedonija, dok je Uro, sa sjevera, prigrabio nicejsko Skoplje (1258).
U bitci kod Kostura nicejski vojvoda Ivan, brat novog cara Mihaila VIII. Paleologa, koji
je oteo Laskareviirna prijesto, sasvim je razbio Mihaila II., kao i druge njegove
pomonike, osim Uroa. Zatim su Nicejci istjerali i Srbe iz Skoplja. Dotle je Niceja i
carigradskim Latinima otela sav ostatak Tracije i. naposljetku i sam Carigrad, prenijevi
tamo carski i patrijarijski dvor i obnovivi Bizant pod dinastijom Paleologa (1261).

Od obnovljenog Bizanta oteli su Makedoniju Srbi pod Nemanjiima, ija je sila tom
tekovinom, kao i drugim osvojenjima na bizantski raun, postala najjaa na Balkanu. Za
Mihailova sina, nesposobnog Andronika II. (1282 do 1328), Bizant je zbog naglog
prodiranja Turaka u bizantsku Malu Aziju, zbog stranog katalonskog pustoenja Tracije i
june Makedonija i zbog Andronikovih ratova oko prijestola, oslabio zauvijek. Bugarska
je takoer sve jae malaksavala. Tim okolnostima koristili su se Srbi, pod darovitim
vladaocima iz Nemanjine loze. Oni su se sada, jo jae nego prije, zalijetali na bizantski
jug, pa su ga, komad po komad, osvojili skoro cijelog.
Odnosi izmeu Bizanta i Srba zaotrili su se jo za bizantskog cara Mihaila VIII.
Paleologa i srpskog kralja Uroa I. Uzrok je tome bio prilaz Uroev bizantskim
neprijateljima, anuvincima (oko 1271), a posljedica je bila Paleologovo ponitenje
autokefalnosti srpske crkve u korist ohridske arhiepiskopije, u kojoj su, u Paleologovo
vrijeme, kao i u cijeloj Makedonija, gospodarili Bizantinci (1272). Tako je ohridska
dijeceza jo jedamput proirena do Dunava i Save. No to je ostalo samo na papiru.
Uroev sin, kralj Dragutin, navalio je, takoer kao anuvinski saveznik, na Paleologov
Bizant, pustoei po istonoj Makedonija, ak do Sera. Kralj Milutin je, opet u savezu s
anuvincima, zauzeo nekoliko oblasti na gornjem Vardaru i na Bregalnici, pa i vrata
Makedonije Skoplje (1282). Zalud se car Mihailo VIII. spremao na Srbe. On je ubrzo
umro, a njegove sakupljene trupe, koje je njegov sin Andronik II. ispratio na srpsku
granicu, nastradale su od Srba. Zauzete bizantske zemlje ostale su u srpskim rukama.
Srpska se prijestolnica stalno premjestila u Skoplje. Zatim su dola nova srpska
pustoenja po istonoj Makedoniji i osvojenje Porea. Kieva i Debra u zapadnoj
Makedoniji Mirom izmeu Milutina i Andronika II., zapeaenim enidbom
Milutinovom sa Andronikovom kerju Simonidom, Andronik je morao sve te zemlje
ostaviti Milutinu, davi mu ih, tobo, u miraz (1299).

U vrijeme slabog Andronika II., zlo je prola i bizantska juna Makedonija, i to od

Katalonaca, koje je Andronik bio najmio protiv Turaka u Maloj Aziji, a koje je poslije,
zbog njihovog groznog ponaanja i prema tamonjem bizantskom ivlju, morao prebaciti
protiv Bugara u Traciju. Pobunivi se protiv Bizanta, katalonski su pustahije opustoili
Traciju i junu Makedonija Osobito su se okomili na bogatu Sv. Goru, gdje su zatrli
mnoge manastire. Udarili su i na srpski Hilandar, no od njega ih je odbio hilandarski
iguman Danilo, sa svojim kaluerima. Zatim su se oni pogodili u slubu kod brata
francuskog kralja Filipa IV., Karla od Valoisa, koji je, kao anuvinski zet, htio ostvariti
stari plan anuvinaca o uspostavljenju latinskog carstva u Carigradu. Tada je i kralj
Milutin, stupivi u savez s Karlom od Valoisa, provalio u junu Makedonija, a katalonci
su opsjeli Solun (1308/09). No bizantski komandant Soluna, Handrin, suzbio je i Srbe i
Katalonce. Ovi posljednji su se zatim spustili u Tesaliju, a Milutin se naskoro opet
izmirio s Andronikom, jer je Karlo od Valoisa, po smrti svoje ene anuvinke, digao ruke
od plana o osvojenju Bizanta.
Milutinov sin, kralj Stevan Deanski, kao pomonik svoga tasta Andronikova sinovca
panipersevasta Ivana Paleologa, koji je od svoga strica htio izvojevati podjelu carstva,
provalio je u istonu Makedonija, ak do Sera i Strume (1327). Ubrzo poslije toga, za
vrijeme treeg graanskog rata Andronika II. sa Andronikom III. Stevan je, kao saveznik
Andronika starijeg, ugrabio Prosek (1328). Srbi su zatim, dodue bez uspjeha, opsjeli i
Ohrid. Zalud se Andronik III. da bi skrhao naraslu silu Nemanjia, udruio sa bugarskim
carem Mihailom. U bitci kod Velbuda (ustendila), Stevan Deanski i sin mu, kraljevi
Duan, razbili su i ubili bugarskog cara, pa su onda i iz srpskih osvojenja u zapadnoj
Makedoniji otjerali Bizantince, kuda su ovi bili prodrli (1330). Srbija je time konano
osigurala svoju premo na Balkanu, izvojevanu za vrijeme Milutina.

Najzad je Duan, tvorac srpskog carstva i patrijarhata, osvojio i sav ostatak bizantinske
Makedonije osim Soluna, koji ni Srbi, kao ni prije njih Bugari, nisu nikad uspjeli da
zauzmu. Jo za vlade Andronika III., koji se snano zalagao da opet oporavi Bizant,
Duan je, kao pomonik pobunjenog vojvode Sirjana, koji je utekao u Srbiju, posjeo
Ohrid, Strumicu, Prilep i druga mjesta, pa je sa Sirjanom, koji se doepao Kostura, pao i
pred Solun. No Solunu je dopurio u pomo Andionik, a Sirjana je muki ubio jedan carev
velika. Mirom, koji je zatim zakljuen izmeu srpskog i bizantskog vladaoca pred
Solunom, Srbima je ostala Strumica i Prilep, a moda i Ohrid (1334).

U dugotrajnim borbama, koje je, po smrti Andronikovoj (1341) poveo njegov vojni
ministar Kantakuzen protiv zakonite dinastije, a koje su Bizantu sasvim iskopale grob,
Duan je, najprije s Kantakuzenom, dok je ovaj boravio na bijegu u Srbiji, pa onda sam,
zavladao u junoj Makedoniji., Vodenom, Berom, Kosturom i t. d., a u istonoj

Makedoniji Meluikom, Serom, Dramom, Filipljanskim gradom i dr. Cijela Makedonij

pala je tada u srpske ruke. Na osnovu tih i drugih ogromnih uspjeha, Duan je po zauzeu
Sera, proglasio srpsku kraljevinu i arhiepiskopiju za carstvo i patrijarhat Srba i Grka,
smjerajui da sasvim uniti Bizant
Zatim su se i on i njegov arhiepiskop vjenali u Skoplju za cara i za patrijarha, s
blagoslovom, koji su im za to dali trnovski patrijarh i ohridski arhiepiskop (1346).
Dijelom prije zacarenja, a dijelom kasnije, Duan je oteo od Bizanta i cijelu Albaniju (bez
anuvinskog Draa), Epir i Tesaliju. Srbija se tada popela na vrhunac moi. Zaludna je
bila kontra-ofenziva bizantskog cara-uzurpatora Kantakuzena, koji je, za vrijeme
Duanova rata s Bosnom, napao neka srpska osvojenja u junoj Makedoniji Duanovom
brzom pojavom na toj strani, sve je to ubrzo preoteto od Bizantinaca.

S prodiranjem srpske drave u bizantske zemlje, pa i u Makedoniju, rairila se tamo vlast

peke patrijarije, na tetu carigradske i ohridske dijeceze. Grki su arhijereji zbacivani, a
njihove su stolice zauzimali Srbi. Slovenstvu u Makedonij data je opet narodna crkva
mjesto grke. No i grka je crkva ostavljena Grcima, po grkim gradovima i manastirima.
to vie, srpska dravna, a valjda i crkvena vlast ila je na tom osvojenom polugrkom
jugu dotle, da se u svojim odnosima prema tamonjim svojim grkim podanicima, sluila
kao zvaninim jezikom, ne samo srpskim, nego i grkim
Od Srba su Makedonij zauzeli Turci Osmanlije, poto su se na raun Bizanta i okolnih
turskih emirata, osilili u Maloj Aziji, i poto su za drugog Kantakuzenovog rata protiv
zakonitog bizantskog cara, preli u Evropu, posjevi bizantsko Galipolje u Traciji (1354).
Poslije Duanove smrti, srpsko se carstvo, u rukama slabog Uroa, raspalo, zbog
separatistikih ambicija srpske vlastele. Na Uroa se odmah digao Duanov polubrat
Simeon (Sinia) u Epiru, proglasivi se za cara Srba, Grka i cijele Albanije. On se poslije
rairio i u Tesaliju. Malo kasnije se i despot Vukain, gospodar zemlje od Skoplja do
Prizrena i Prilepa, proglasio za kralja (1366). Uza nj je stao i brat mu Ugljea u Seru,
uzevi despotsku titulu. Odmetnula su se i druga vlastela u Makedoniji Bogdan na sjeveru
od Halkidike, njegovi susjedi, braa Dejanovii u Strumici, tipu, Kumanovu. Kratovu i
Velbudu, Hlapen u Beru. Vodenu i moda u Kosturu, Novak u Prespi i t. d. Nastale su
unutranje borbe, prvo za i protiv Uroa, pa onda za i protiv Vukaina.

U tom su na Ugljeine zemlje stali navaljivati Turci Osmanlije, uzevi dotle Bizantu
Drinopolje, gdje su namjestili svoju prijestolnicu. U bitci s njima, kod rnomena na
Marici, propali su Ugljea i Vukain (1371). Sin i nasljednik Vukainov, kralj Marko u
Prilepu, i drugi srpski gospodari juno od are, postali su zatim osmanlijski kletvenici.
Ugljeinu zemlju, posjeo je najprije mladi sin bizantskog cara Ivana V., solunski despot
Manuel Paleolog, koji se ve prije toga poeo iriti po srpskoj junoj Makedonij i

Tesaliji. No Murat I. ubrzo je doveo Osmanlije i u Makedoniju, gdje su oni zauzeli Ser,
Ber, i sam Solun, Ohrid i t. d. Poslije Muratove pogibije, u bitci na Kosovu (1389),
Muratov sin, sultan Bajazit I., uzeo je od Vuka Brankovia Skoplje (1391), a od Marka i
Konstantina Dejanovia njihove krajeve, kad su ova dvojica, vrei kletveniku vojnu
slubu Osmanlijama, pali u bitci s vlakim vojvodom Miretom na Rovinama (1394).
Bajazitova propast u bitci sa Timurom kod Angore (1402), zaljuljala je iz temelja mlado
carstvo Osmanlija. Mirom sa Bajazitovim sinom Sulejmanom u Carigradu (1403),
bizantski car Manuel II. Paleolog, bivi solunski despot, dobio je natrag Solun sa Sv.
Gorom, podruje donje Strume, i jo neke bive bizantske zemlje na Balkanri. Ali se ni
Srbi ni Bizantinci nisu umjeli koristiti krizom Turske, koja je pod Bajazitom I. zauzela i
Bugarsku. Pod Muhamedom I. Osmanlije su se oporavili, a pod Muratom II. opet su
navalili na balkanske krane. Bizantinci su ponovno istjerani iz strumskog podruja i iz
okoline Soluna, a Solun su morali prodati Mleiima (1423). Od Mleia ga je zatim oteo
Murat II. (1430).
U Makedoniji je najdue prkosio Osmanlijama Debar, koga su junaki branili Kastriotii
Ivan i ura Skender-beg. U vezi sa osmanlijskim pohodima na Skender-bega, stradala je
jednom i ohridska arhiepiskopija, iji je arhiepiskop Dorotej, zajedno sa svojim
svetenstvom, odvuen od Turaka u Stanbol (1466). Osvojenu Makedoniju Osmanlije su
podijelili na sandake: solunski (sa Sv. Gorom), ohridski (sa Debrom i albanskom
Krojom), skopski (sa Prilepom, Bitoljem i Kosturom) i ustendilski (sa tipom, Velesom
i Molnikom).
S prijelazom Makedonije iz srpskih u osmanlijske ruke, izgubila je tamo zemljite i peka
patrijarija. Nad tamonjim njenim vladianstvima, u gradovima veinom preteno
grkim, rairile su opet svoju vlast dijelom carigradska patrijarija, a dijelom ohridska
arhiopiskopija, koja se sad i sama. jo jedamput, pogrila. Ova dva crkvena prijestola
grabila su se i meu sobom, tko o vie oteti od peke patrijarije. Tako je na molbu
ohridskog arhiepiskopa Mateja, bizantski car Manuel II. potvrdio ohridskoj arhiepiskopiji
(1410) njena stara prava na svu dijecezu i pekog i trnovskog patrijarhata, koji su
Osmanlije, po osvojenju Bugarske, ukinuli i dali carigradskoj patrijariji. Koliko se ta
potvrda ticala peke dijeceze, ona se za sad nije ostvarila, jer su jo postojale srpska
despotovina, bosanska kraljevina i druge srpske dravice. Po zauzeu srpske despotovine
(1459), Osmanlije su ukinuli peku patrijariju, podinivi njena vladianstva ohridskoj
arhiorpiskopiji. Ova je zatim upravljala i srpskom crkvom, sve do ponovne obnove
pekog patrijarhata (14591557).
Od pada Bizanta pod Latine (1204), ime Makedonija se. ne samo kod Grka, nego i kod
Jugoslovena, odnosilo i dalje na zapadnu Traciju. Ali se ono, bar od 14 vijeka, i bar u
uenijim bizantskim spisima, stalo opet esto upotrebljavati i za staru, pravu Makedoniju.
Od 15 vijeka ime Makedonija, bar u jugoslovenskim spomenicima, susreemo i u

irokom znaenju skoro cijelog Balkana na sjeveru od Grke i Egejskog mora, tako da se
ime Makedonija pri tom daje i dananjoj Bugarskoj, Srbiji, Crnoj Gori, Bosni i
Hercegovini.