UNIVERSITETI SHTETROR I TETOVS SHKUP

PUNIM SEMINARIK

Lnda: Teoria e letrsis

Tema: Wilhelm Tell- Schauspiel in fnf Aufzgen
Vilhelm Tel- Drama ne pes akte
Nga Johann Christoph Friedrich Schiller

Mentor:

Punuan:

Dr. Begzad Baliu

Adem Rustemi dhe

Bekim Rexhepi

Dhjetor, 2012
1

Prmbajtja:

Hyrja .........................................................................................................................................3
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Prmbajtja .....................................................................................................................4
Tipi drams .8
Vendet ........9
Personazhet .......12
Stili ........17
Analiza ......18
Prfundimi ....19

Hyrja
2

Atmosfera e zymt e luftes q kishte zotruar shtetin zvicran si dhe elementi i ngjyrs skuqe t
gjakut q ushqente tokat e tharra t lufts inspiruan autorin qe t merr n dore fuqine e lapsit pr
t shkruar njvepr t till si shtWilhelm Tell-Schauspiel in fnf Aufzgen
Vepr kjo e cila reflekton at t ciln ne e quajm ankth, ajo e cila na bn t heshtim pr nj ast,
ajo e cila na bn t kuptojme gjuhn e pakuptueshme t morrnicave. T tilla trishtuese e mbytse
kishin jetuar e zotruar n ato kohra n mesin e zvicraneve.N nj mjedis t till duhej t
ngrthente nj arje e thekshme, n t ciln do ngrihej n piedestal elementi kulminativ, asti i
paraqitjes s perderve te trasha teatrale pr t shtuar dramn n hapsirat e veprs Wilhelm
Tell-Schauspiel in fnf Aufzgen n ato aste paraqitet heroi yn Vilhelm Teli i cili i shoqruar
nn harkun dhe shigjetat liriprurese futet n brendesin e drams, me njmision q n mnyr t
denj t hap portat triumfale n hapsiren e shtetit zvicran. Sypatrembur prmbush epitetin me
elemente t fuqishme m me pesh, fiton nj vend t till me plot merit si njeri hyjnor i cili
solli larine e popullit t tij, duke mos kursyer lirine e tij individuale. Vepra e tij qenjsore ngrit
cilsit e tij mbi at abstrakten, n at jomaterialen. Rndsia e liriss popullit t tij kishte
arritur n at pik n t ciln justifikohej me plot bindje dashuria e flakt pr atdheun, pr tokn
e zez, pr tokn nn t cilin ishte i gatshm ta flijoj jetn e tij, t kursen gatuarjen e jetravee
viktimave t tjera t popullitt tij.Ai i ishte prulur dashuris s madhe atdhetare, meka i kishte
rrnjosur nga vehtja dobsit e nj njeriu t rndomt, t tillat dobsi t cilat shpeshher kan
ditur ta shpien sapiensin n gremin, synimi i tij i iltr i kishte hapur rrugn kundrejt bishave t
races s habsburgve, pr t arritur tek nj mirnjohje pr nj mision t suksesshem, n balli t s
cils theksohej fjala e art Triumf.

1. Prmbajtja
3

Struktura piramidale e drams:

Gustav Freytag (1816-1895)

Akti 1-r
4

rama fillon n Vierwaldsttter See liqenin zvicran Lucern, ku gjendeshin

gjuetari Verner, bariu Kuoni dhe peshkatari Ruodi. Papritmas u paraqitet Konradi, I
cili ishte n ikje prej ushtarve t habsburgut, prshkak q ai kinse e kishte vrar
militantin nga untervalden. Tani hyn n sken edhe heroi titullit dhe t gjith e
nxitin peshkatarin Konrad Baumgarten q ti on n vend t sigurt me anijn e tij n skajin tjetr
t liqenit.
Prshkak q Ruodi trhiqet prej detyrs ngase afrohej nj stuhi, detyrn e ndrmer Teli. Ushtart
e habsburgut pr kt shkak jan zemruar dhe n shenj hakmarrje iu shkaktojn dme villave
t barrive dhe barrive.
Tashm n skenn e ardhshme, publiku e mson
komunitetin e vogl n Altdorf apo fshatin e vjetr
t
kantonit Uri. Banort, fermert dhe artizant edhe
n
Altdorf vuajn nga Habsburgt, sidomos angari dhe
prej
dors s hekurit t tiranit Gesler, perandori Fogt i
vn
shum njerzit. Si shenj e plotfuqishmris s tij e
vn
kapeln e tij n nj shkop t pozicionuar, q
subjektet (sherifi) t mund ta adhuron. Ndrkoh
Verner Shtaufaheri- I nxitur nga gruaja e tij- I
bashkoj forcat me tanim t moshuarin Valter Fyrst dhe me Arnold nga Melhtali. I fundit sht I
biri, njri prej t ndjekurve t habsburgut dhe fermerve t keqtrajtuar, e cila e shpjegon motivin
e tij. T tre Aleatt pranojn q veprimet individuale nuk mund t arrijn diqka, dhe duan me at
ti bashkojn kantonet e tyre n mnyr q t arrihet kryengritja e synuar.

Akti 2-t
N aktin e dyt qart tregohet, se vet klasa (Adel) n mes veti jan t prar dhe q pamje t
ndryshme shihen mbi artin dhe menyrn e sundimit q ekzistojn. Ashtu qndron I riu Ulrih prej
Rudencit pas dors s hekurt t fisnikris, prderisa xhaxhai i tij, Baroni veteran prej
Atingauzenit i simpatizuar nga vendasit- por asgj m shum. Si pasoj e ksaj shtypjeje t
vazhdueshme mblidhen fshatar t shumt pr n betej, dhe at prej qytetar t thjesht dhe bujq
prej regjioneve t ndryshm t Rytlit, n nj livadh malor n afrsi t liqenit t Lucernit.
EdheValterFyrsti, Arnold prej Melhtalit dhe Verner Shtaufaheri marrin pjes n mbledhje. N
rrjedhn e mtejshme vjen deri n Rytlishvur historike, I cili e prfshinkrijimin e Konfederats
sikur se dbimin e mbretit t habsburgut. Zdhnsi i Rytlishvur sht Redingu, nj njeri I
thjesht nga kantoni Shvyc.

Akti 3-t
Pas nj tjetr ndryshimi t skens, msojm se si vepron Vilhelm Teli kundr deshirs s
shprehur t gruas s tij t shqetsuar n Altdorf, ku ai shoqrohet nga djali i tij m imadh
Valteri. Por, pasiq prmbaruesi personalisht haset me mosmarrveshjen, e tregon edhe njher
5

qndrimin e tij sadiste. Pas asaj, ai krkon nga Teli pr t gjuajtur nj moll mbi kokn e djalit t
tij Valteri I cili e shoqronte dhe nuk lejon q prej pasuesve t tij t ndalet. Edhe pse Teli e kalon
ket sprov me sukses, Gesleri nuk e len t lire Telin, por e mbyll n pranga. Si arsye e ksaj
sht se Teli e kishte planifikuar nj atentat ndaj Sherifit, pasiq n rast q mos t kishte goditur
gjat shtnies, Teli i mbante edhe dy shigjeta gati pr shtnie. Teliduhejtmbylletnbregun e
liqenittLucernit, pas njtransporti me anije.

Akti 4-t
NaktinnvijimiumundsohetVilhelmTelittshptojgjattransportit, falnjstuhieq I
godetatanat moment. Pas arritjesnbregdet, Telikrkonnganjpeshkatar I rikshill se sit
kthehetnvendin e mparshmtashtuquajtur Kssnacht. Derisa heroi ishte n arrati, luftonte
Banher Verner, Frajher prej Atinghauzenit me vdekje. Por konfliktet e pazgjedhura sikur edhe
rezistenca kundr tiranis e shqetsojn at thell. Baroni e ndjen fundin e afrt t fisnikris
dhe thret me fjalt tij t fundit, t nguten Shtaufaheri dhe Melhtali pr bashkim. Pak pas vdekjs
s Baronit paraqitet njher edhe nipi i egrsuar Ulrih prej Rudenci, i cili tani me plot energji
dhe entuziazm lidhet pr kryengritje. Teli ndrkoh arrin n Kssnacht dhe fshehet n
rrugica dhe qoshet e errta, q ta vret definitivisht Herman Geslerin. Me at Teli ndjen m pak
hakmarrje, se zgjedhjen e vetme e shikon ashtu pr t pas rehati n vend. Sapo paraqitet Gesleri,
me fytyrn e tij mizore, goditet nga Teli me nj gjuajtje precize q me at ia morri jetn.
Menjher pas ktij akti t Telit vijn nj turm e madhe njerzish prreth t vdekurit, pr ta
festuar fundin e sundimit tiran.

Akti 5-t
Pas vdekjs s perandorit Gesler kthehen n aleanc federale, e cila gjithashtu e prfshin Ulrihin
prej Rudencit dhe Arnoldin prej Melhtalit, edhe Burgi n Altdorf, pr ti prjashtuar pushtuesit
dhe pr ti liriuar t burgosurit. Ashtu lirohet edhe Berta prej Brunekut, e cila dikur e kishte nxitur
Ulrihin prej Rudenci pr tu bashkuar me koalicionin federal.
Pasi popullata e kan ln anash mllefin dhe urrejtjen me lirin e fituar, u b kapela e venduar e
mizorit Gesler nj simbol i rndsishm i qndress dhe liris, e cila doher duhet fort t
luftohet.
Papritmas populli e sjell lajmin e vdekjs s mbretit t habsburgve, Albreht. Thuhet se sht
vra nga vet nipi i tij Johanes Paricida prshkak t trashgimis. Tani vrassi i mbretit Paricida
sht n arrati dhe pr at arsye ai paraqitej i maskuar para Vilhelm Telit si nj murg, n t ciln
ai sheh si nj aleat. Por Vilhelm Teli, i cili ishte i mjaft i nevrikosur me gruan e tij pr shkak t
rreziqeve ndaj fmijve t tij, e rrefuzon vrassin. Ai e bn t qart se vrasja e tiranit Gesler dhe
vrasja e mbretit Albreht nuk jan q vrasje t motivit t njejt dhe nuk krahasohen. Vetm me nj
falje prej Prifti mund t paguhet Paricida prej veprs s br.
Skena prfundimtare e drams ndodh para shtpis s Vilhelm Telit, ku dhe s fundi festohet
liria e fituar. Teli tregon edhe njher vet se sa njeri modest q mbahet para popullit duke ua
lshuar bashklufttarve t tjer skenn.
6

2. Tipi drams

Vilhelm Teli sht dram n pes Akte. Vilhelm Teli u botua m vitin 1804 dhe dramatizon luftn
e popullit zvicran pr liri.
7

Fshatari Tel kundrshtoi lart monarkin e Habsburgve , duke mos e adhuruar kapeln e tij t
varur n shkop.
Administratori Gesler e arrestoi Vilhelm Telin dhe djalin e tij duke u urdhruar at pr t goditur
molln e vndosur mbi kokn e fmijs tij,
prndrysheai do tishkatrojt dy.
Teli kishte sukses, por edhe prkundr goditjes s tij t suksesshm, po pr prshkak t refuzimit
t tij q ta njoh autoritetin e pushtuesit u denua me burg me njorganizim e mbyt Geslerin
dhe pr t nxitur kryengritjet e suksesshme n mbar vendin .
Vendet kryesor t drams jan ne kantonet Uri , Schwyz , dhe Unterwalden .

3. Vendet

Akti 1-r
Skena e 1-r: peisazhi idilik (Untervalden),
8

Fisheri, Hirti dhe gjahtari n bised vettima krcnon (analog): Baumgarteni raporton pr
sulm t fogtit dhe t dnimit t tij, Teli paraqitet dhe fillon vetm dhe spontanisht ti shpton t
krcnuarit; kalorsit i shtojn padrejtsi t reja bariut.
Skena e 2-t: n Shtajnen, para shtpis s Shtaufaherit n Shfyc,
pas parathnies vijon n bised e gjat n mes Shtaufacherit dhe bashkshorts s tij Gertrudit,
fjalim dramatik i ndryshueshm n versin 312 faqe n vijim.
Skena e 3-t: vend n Altdorf- Uri (fshat i vjetr)
Teli refuzon t tregoj procedurn e caktuar (v. 435 fv), me rastin e nj aksidenti Berta sht
futur.
Skena e 4-t: banesa e Valter Fyrstit n Altdorf- Uri (fshatin e vjetr),
Melhtali raporton pr fyerjen e tij dhe poshtrimit t tij, Shtaufaheri dhe t tjer prej hakmarjes
s trishtuar ndaj t Atit Melhtalit; Melhtali dshiron ta rzon burgun e Fogtit n Sarnen dhe e
formon t drejtn pr vetmbrojtje (versi 640 ff.); Valter Fyrsti, babai i Telit, kshillon mbi
bashkimin e tre vendeve dhe do t krkoj Adelin e vjetr; edhe ai e prcakton t drejtn pr
vetmbrojtje (V. 701) dhe e mban planin pr, emisart q mblidhen nga t gjitha kantonet, dhe
at n Rytli; Shtaufaher merr propozimin dhe u bn thirrje pr beslidhje simbolike me nj
shtrngim duarsh, q t gjith e votojn; Melchtali flet n mnyr profetike pr rnien e
kshtjells.
Tre burrat, nuk e prezantojn vetm tre kantonet, por edhe tre moshat e ndryshme (djaloshi ri
sht Melhtali, i moshuari Valter Fyrsti dhe Burri m i pjekur n mesin e moshave tjera sht
Shtaufaheri).
Qytetart rezistojn kundr sovranitetit dhe ndoshta dshirojn edhe klass s vjetr t ju
krkojn ndihm.
Akti 2-t
Skena 1-r: Oborri i Freiherrnit prej Attinghauzen
Attinghauzeni i moshuar dhe nipi i tij i ri e prezantojn klasn e zvicranve.
I moshuari (n Pelcvams) prfaqson rrastin e Zvicrs, i rie (n veshje kalorsish) lufton n ann
e austriakve. Kot prpiqet i moshuari, nipin e tij Rudencin ta fiton pr lirin e zvicranve.
Skena 2-t: n Rytli (livadh mbi liqen, t Untervaldenit)
Prfaqsuesit e tre kantonve takohen dhe e riprtrijn lidhjen e vjetr t liris; ata bien n
dakord n fund, para s gjithash t mbahen t qet, pr t br me nj koh t prshtatshme
kryengritjen.
Populli u bashkua pa plqimin e udhheqsve n aktin 2, skena 2: lidhja sht

prfunduar, kryengritja e planifikuar- si do t vazhdoj m tej, kur do t kuptoj

tirani Gesler pr kt? Me Telin, i cili prsri shfaqet n skenn e 3-t, vijn edhe
probleme t reja dhe nj njeri i fuqishm prball.
9

Akti 3-t
N kt akt vjen kulminacioni i ndodhis, kur Teli takohet me Geslerin dhe aty ku arrestohet. M
par Rudenci sht trhequr nga Berta n ann e zvicranve, e cila flet pr nj rezultat t mir si
vijon:
Ndryshimi fillon.
Skena 1 (shtpia e Telit)
Teli prshkruhet ktu si nj Baba, Burr dhe bashkshort
Skena 2-t
Berta e trheq Rudencin n paln e zvicranve, me dashuri t ndrsjellt;
Qortimi Berts kur thot: Bhuni, ka natyra e bukur ju bri n faqen 73 t ksaj skene.
Me rndsi sht q t kuptohet se ka do t thot n kt thnie, fjala natyra; pasiq Rudenci
ka lind si zvicran, duhet edhe t lufton pr atdheun e tij.
Skena e 3-t ndodh n Altdorf fshatin e vjetr
Parashtrohet pyetja se si u paraqit Vilhelm Teli n kt sken t par t aktit 3-t?!
Teli, figura kryesore e ksaj drame, paraqitet n kt sken pr her t par si person familjar.
Tregohet atje si nj njeri i cili ndjen dhimbje, mshir dhe dashuri pr familjn e ngusht t tij.
Akti 4-t
Vend-ndodhit: Teli shptohet, Gesleri vritet, revolta po afrohet dhe fillon.
Skena 1-r- vendi (stliches Seeufer) bregu lindor
Kunci dhe nj peshkatar e prshkruajn situacionin: Teli i arrestuar, Atinghauzen n prag t
vdekjes, stuhi n liqen: gjithka tmerr!
Skena e 2-t- vendi (Hof zu Attinghausen) n oborr t Atinghauzenit
Hedvigi paraqitet, me shum akuza ndaj Telit prshkak t gjuajtjes s tij mbi djalin dhe kundr
tjerve t cilt nuk e ndihmuan.
Skena e 3-t- vendi (hohle Gasse in Knacht) ndot n Kisnaht
Teli u paraqit n kt sken me nj monolog t gjat me planin dhe t drejtn e tij, pr ta mbytur
Geslerin; me thnien si ti mua, ashtu une ty.
Akti 5-t
Skena e 1-r (Altdorf) fshati vjetr
Raportohet se mbreti sht mbytur nga nipi i tij Johan, ndrsa vajza e tij Agnes don t hakmeret
pr vdekjen e babait t saj.
Skena e 2-t (Hausflur bei Tell in Brgelen) Korridor te Vilhelmi n Transilvani
Gzim mbi shptimin
Takimi Telit me murgun: Teli kundrvihet me vrassin Johan, por e mshiron.
Ai e drgon at n Rom t Italis, q t pastrohet prej veprs s keqe, i jep atij pr t pir dhe
pr t ngrn.
Skena 3-t (Talgegend vor Tells Wohnung) mjedis lugins para vendbanimit t Telit
Ndgjohen zrat ku t gjith thrasin Rroft Teli, mbrojtsi dhe shptimtari!
N faqn 151 (Es lebe Tell! Der Schtz und der Erretter!).
10

4. Personazhet

Ndeshja e dy botkuptimeve t ndryshme t cilat jan n kundrshtim t skajshm

prkah aspektit t synimshmris e bn kt vepr edhe m trheqse pr ata t cilt e ndjejn
nga afr kt vepr madhore. Kemi t bjm me dy botra t ndryshme me dy protagonist kyq t
cilt jan n kundrshtim t plot nga aspeki i normave morale, kemi t bjm me heroin e

11

veprs Vilhelm Teli dhe Gesleri i cili bart t ashprat synime t cilat jan n kundrshtim me
parimet e qenies njerzore.

-VilhelmTeli(Wilhelm Tell)-sht figura kryesore e drams s Shilerit. Teli shikohet doher me

hark n dor, ai sht nj qits dhe gjahtar i jashtzakonshm. Ai vet thot: mua m mungon
krahu, kur m mungon arma (harku) ("Mir fehlt der Arm, wenn mir die Waffe fehlt") thn n
aktin e 3-t, skenn e 1-r, faqe 54. Teli ka nj shtpi, q e ndan me bashkshorten dhe me dy
djemt e tij t vegjl, t cilt i donte shum.
Vilhelm Teli sht lufttar individual. Ashtu e shikojn t tjert, ashtu shikohet edhe vet: I
fuqishmi m s shumti sht i vetm, thn n aktin 1-r, skenn e 3-t, faqe 19. Ai gjithashtu
dshmon veten si shptimtar dhe shpesh edhe si
hero. Pr shembull, ai shpton nj mik,
Baumgarten, para prmbaruesve, duke marr at
kanotazh me stuhi dhe furtun mbi liqen (Akti 1,
Skena 1, f.10).Ktu ai gjithashtu provon guximin
dhe gatishmrin pr t ndihmuar dhe ai sht i
prkushtuar pr njerzit zvicerane.Teli sht
aventureske dhe e do rrezikun, "ather nuk e
perjetoj jetn time t realt kur nuk shoh sfida t
reja do dit" ". (Akti 3, skena 1, faqe 53), dhe
sht i bindur pr veten e tij: "... A keni guxim pr
t
ardhur n shtpin time t pastr, nse guxoni,
ather tregoni fytyrn tuaj si nj njeri i mir ..."
(Akti 5, skena 2, faqe 108).
Ai ka uar gjithmon nj jet t qet, por pastaj
vjen Gesleri dhe e ndan Telin prej rehatis. Pr
shkak q Teli e shikoj Geslerin njher si t
pafuqishm, pa arm dhe truproje, dshiron t
hakmert pr kt rast. Edhe ajo q Teli iu ndihmon popullit nuk i plqente Geslerit. Ashtu ai e
detyron Telin ta godas molln mbi kokn e djalit t tij. Ktu e dshmon dashurin ndaj familjs
s tij, pasiq thoth: "Mos m lni t gjuaj. Ktu sht zemra ime!" (Akti 3, skena 3, p.68).Ai m
par do t vdiste se t gjuaj, edhe pse ai isht nj shtns i vrtet.
Por Gesleri mizor insiston n gjuajten. N at moment i zhvillohet urrejta e tij ndaj Geslerit dhe
vendoset pr ta vrar. Pastaj ai gjuan dhe godet molln. Megjithat veproi pa menduar. Pasi e
pyeti Gesleri, se pse e prgatiti nj shigjet t dyt, iu prgjigj Teli, q at e kishte prgatit pr
t, n rast se kishte vdekur djali i tij. Pr at shkak u arrestua Teli (akti 3-t, skena 3-t, faqe 71).

12

Menjher pas ksaj, ai kishte planifikuar vrasjen e tiranve, dhe pr ta lehtsuar ndrgjegjen e
tij, ai i premton vetes, n mnyr q t bj nj vepr t mir dhe t dobishme. Pr fat t mir
plani tij pati sukses.
Tani, pas vdekjes s Geslerit, Teli dshi t kthehet n jetn e prditshme duke par veten jo si nj
vrass, por si nj shptimtar dhe lirimtar i vendit. Njerzit njashtu e shohin at dhe e shpallin
n fund si nj hero.
-Herman Gesler, pushtues (perandor) n kantonin Schwyz dhe Uri.- Gessleri isht nj dikator i
vrtet, i rrept, i padrejt dhe shfrytzues. Ai i takonte mbretris Fogt n Schwyz dhe Uri. Ai
isht nj tiran i errt q nuk njihte dhembshuri e as mshir. Ai madje shkonte aq larg sa q
shkonte n fshatin e vjetr pr ta ln nj kapel mbi shkop, q njerzit t iu prkulen. Kushdo q
refuzonte ta bj kt, duhej t llogarit pr dnime t rnda.
Gesleri sht sundues n Uri dhe tregohet zakonisht mbi kal, ka e demonstron edhe fuqin e tij.
Ai sht i pasur, arrogant, dominues dhe dinak.
Ai u emrua nga perandori pr t ruajtur ligjin dhe rendin, por megjithat atij i intereson vetja
dhe prkundrazi pr ti mposhtur zviceranet (p.sh.: Akti 4, Skena 4, faqe 104) .
Pr ta arritur kt tregohet tejet njerzor, poshtrues dhe pa zemr. Kshtu ai e vendos p.sh.
kapeln n shtyll, n mnyr q njerzit t gjunjzohen prpara tij pr t treguar frikrespekt
ndaj perandorit (Akti 1, Skena 3, fq 20).
Gesleri zakonisht nuk e heton veten se nuk pauzon n krkesat e tij t paprmbajtur e t
padurueshme ndaj popullats. Veanrisht n lidhje me Telin e tepron me egrsin e tij dhe e
prdor fuqin kundr tij, pr ta mposhtur Telin. Kt e bn edhe prshkak qe Teli njher e ka
par n nj frig t madhe Geslerin n mal (Akti 3-t, skena 1-r, faqe 61).
Kshtu nuk mundej ta duronte dot q ka qndruar aty si nj frikacak. Pra, kjo e bn at vrtet t
ndin knaqsi t padrejt q ta detyron Telin t gjuaj n molln e venduar mbi kokn e djalit tij
me shigjet n hark n largsi prej 80 hapave. Teli e dhuron jetn e tij vetm q mos ta kryen
gjuajtjen, por Gesleri thot: Nuk e dua jetn tnde, e dua gjuajtjen! (Akti 3-t, skena 3-t, faqe
76).
Dinakria e tij ishte e qart, pasi q prpos goditjs s sukseshme q e bri Teli, urdhroi pr ta
mbyllur n nj burg t nndheshm (Akti 3-t, skena 3-t, faqe 80).
Prve asaj u b e qart q ka shum frik prej Telit. Ai dshironte ta shfrytzonte rastin q t
lirohet prej fuqis s Telit dhe shpresonte q me at ta dobson popullin zvicran, t cils edhe
fillon tia arrin qllimin.
Gesleri tregohet edhe i pamshirshm, kur Armgardja e dshpruar krkonte mshir pr burrin e
saj t burgosur, Telin. Por ai thret n prgjigje: Roje! Ma hiqni ket popull t keq prej syve...
(Akti 4-t, skena 3-t, faqe 104).
Duket se ai doher e m shum bhet m mizor dhe i paprmbajtur, deri kur ai m sfundi e fiton
denimin e merituar me shigjetn e Telit.
Populli frikohet nga Gesleri dhe e llogaritin si nj tiran dhe e urrejn at. Prandaj, askush nuk
sht i gatshm pr ta ndihmuar at nastet e vdekjes (Akti 4, skena 3-t, faqe 108).
13

-Verner, Frajher prej Atinghauzenit, Bannerherr.- ishte njeri i moshuar, i cili qndronte pas
idev t grupacioneve t liris pr ardhmri. Pr shkak t pozicionit t tij ai mund t shihet si nj
lidhje n mes t shtresave t ndryshme.
-Ulrih prej Rudenci, nipi tij paraqitet pr her t par n Aktin e 2-t, skenn e 1-r, faqe 37.
Rudenci do t martohet me Bertn prej Brunekut, me at e jep fjaln q t vjen n HabsburgerMilieu Pasardhs i ardhshm prej Wernerit t Atinghauzenit si udhheqs.
-Verner Shtaufaher,- ( Akti 1-r, skena 1-r, faqe 13) sht nj vendas i pasur i Schwyz-it. Frika
nga mundsia pr humbjen e pasuris s tij materiale futi n verpim krkimin e nj aleati si
ishte Valter Fysti pr ti bashkuar fuqit q ti kundrvihet thonjve t Geslerit. Sbashku me
furstin dhe Melhtalin e formoi lidhjen popullore pr ti dhn fund tiranis s gesslerit.
-Konrad Hunn, paraqitet te akti 2-t, skena 2-t, faqe 49
-Itel Reding,paraqitet te akti 2-t, skena 2-t, faqe 52
-Hans auf der Mauer,paraqitet te akti 2-t, skena 2-t, faqe 50
-Jorg im Hofe,paraqitet te akti 2-t, skena 2-t, faqe 52
-Ulrih farktari,paraqitet te akti 2-t, skena 2-t, faqe 46
-Jost von Veiler, Landleute aus Schwyz. Paraqitet te akti 2-t, skena 2-t, faqe 58
-ValterFyrst,- Ai sht nj vendas i Urit dhe babai i Telit. Njeri q mban nj karakter t forte dhe
fisnik. Ndihmon n fshehjen dhe n sigurin e Melhatlit nga dhuna e Geslerit. (Akti 1-r, skena
4-t, faqe 25)
-Roselmann, prifti, paraqitet te akti 2-t, skena 2-t, faqe 51
-Peterman, shrbetorkishe,paraqitet te akti 2-t, skena 2-t, faqe 50
-Kuoni, bariu, paraqitet te akti 1-r, skena 1-r, faqe 4
-Verni, gjahtari, paraqitet te akti 1-r, skena 1-r, faqe 4
-Ruodi, peshkatari, aus Uri. Paraqitet teakti 1-r, skena 1-r, faqe 4
-Arnold prejMelhtali,-Pr shkak se vendasi ngaUnterwalden u vendos nn strehim, prej kur
deshn tia mernin qetsin, filloi t krkohej nga Gesleri. Prderisa ai strehohej tek Walter
Fursti, Gessleri pr dnim ia verboi syt babait t tij at e la nn mshirn e errsirs . Pasi e
msoi lajmin, ai u betuaq do t hakmerrej. Paraqitet te akti 1-r, skena 4-t, faqe 25.
-Konrad Baumgarten,- E mbyti Burgvogtin me spatn e tij, prderisa ky dshironte ta keq
trajtonte gruan e tij. Paraqitet te akti 1-r, skena 1-r, faqe 6
-Majer prej Zarnenit, paraqitet te akti 2-t, skena 2-t, faqe 44
14

-Struth prej Vinkelridit, prmendet prej Majerit te akti 2-t, skena 2-t, faqe 49
-Klaus prej Flyut, lufttar zvicran q paraqitet teakti 2-t, skena 2-t, faqe 44
-Burkhart n Byhel, ,lufttar zvicran q paraqitet teakti 2-t, skena 2-t, faqe 45
-Arnold prej Seva, prej Untervaldit.lufttar zvicran q paraqitet te akti 2-t, skena 2-t, f. 44
-Pfajfer prej Lucern.Paraqitet te akti 2-t, skena 2-t, faqe 13
-Kunc prej Gersau.Paraqitet te akti 4-t, skena 1-r, faqe 96
-Jeni, djaloshi peshkatar.Paraqitet n aktin e 1-r, skena 1-r, faqe 3 kur kndon n bark
-Zepi, djaloshi bari.Paraqitet n aktin e 1-r, skena 1-r, faqe 5
-Gertrud, bashkshortja e Shtaufaherit.Paraqitet te akti 1-r, skena 2-t, faqe 13
-Hedvig, bashkshortja Telit, bija e Fyrstit.Paraqitet te akti 3-t, skena 1-r, faqe 65
-Berta von Bruneck, eine reiche Erbin.- edhe pse ajo n fakt sht nj Habsburge, pranohet prej
popullit zvicran si e veant pr shkak t karakterit dhe bukuris s saj. (Akti 1-r, skena 3-t,
faqe 24)
-Armgard, paraqitet n aktin e 4-t, skenn e 3-t, faqe 119 kur krkon prej Geslerit lirimin e t
burgosurve
-Mehthildi, paraqitet te akti 3-t, skena 3-t, faqe 78
-Elsbet, paraqitet te akti 3-t, skena 3-t, faqe 78
-Hildegard, baresha. paraqitet te akti 3-t, skena 3-t, faqe 77
-Valteri dhe Vilhelmi djemt e tij, paraqiten te akti 1-r, skena 4-t, faqe 25
-Frizhart, paraqitet te akti 3-t, skena 3-t, faqe 76
-Lojthold, Soldner paraqitet te akti 3-t, skena 3-t, faqe 77
-Rudolf Harasi, majstor kuajsh i Geslerit.paraqitet te akti 3-t, skena 3-t, faqe 84
-Johannes Parricida, Herzog von Schwaben. Paraqitet n fund t drams n aktin e 5-t, skena
2-t, faqe 145 kur kur e mbyt mbretin dhe duke iu drejtuar Telit me kto fjal:
(Bei euch hofft' ich Barmherzigkeit zu finden;
Auch ihr nahmt Rach' an euerm Feind)
Te ju shpresoj ta gjej mshirn;
Edhe ju iu hakmort armikut tuaj
-Stysi, kujdestari fushs. Paraqitet te akti 4-t, skena 3-t, faqe 118
-Shtiriprej Uri.
-Ein Reichsbote. Paraqitet te akti 5-t, skena 1-r, faqe 138
-Fronvogt. Paraqitet te akti 1-r, skena 3-t, faqe 19
-Meister Steinmetz, Gesellen und Handlanger. Paraqitet te akti 1-r, skena 3-t, faqe 19
-ffentliche Ausrufer. Tellalli paraqitet te akti 1-r, skena 3-t, faqe 21
-Barmherzige Brder. (vllezrit e mshirshm)
-Gelerische und Landenbergische Reiter (kalors t geslerit dhe t landenbergut)

15

5. Stili
Gjat gjith prpjekjeve tona pr liri e bashkim kombtar,Vilhelm Teli n gjirin e tij ka pasur dy
kategori njerzish:
- E para; me karakter e vullnet t elikt, e gatshme pr t dhn
gjithka nga vetja n shrbim t atdheut!
- E dyta; me karakter e vullnet t ult, e gatshme pr t br
do gj n shrbim t pushtuesit!
16

T part ia kan zgjuar shpresat atdheut pr liri e bashkim

kombtar.
T dytt ia kan vrar atdheut shpresat e liris.
Ti heshtsh kto plag sht mkat i madh, sht padrejtsi e
madhe, as robi e as Zoti nuk thon kshtu!...
Stili "heq e mos kput", ka rezultuar me devijim nga rruga
E qllimit parsor pr ti dhn kuptim fuqiplot nocionit
drejtsi, n mos kishte vet devijimin si qllim parsor, n
mnyr q nocioni drejtsi t zbehet deri n prmim?!
Njansia, keqinterpretimi dhe devijimi i tyre, bn
Q besimi n ndarjen e drejtsis (aq m keq t drejtsis
ndrkombtare), t zbehet e t luhatet keq.
Stili n Dramn klasike t Vilhelm Telit shte nj dialog.
Dhe prej dialogjeve m t gjata jan dhjet (10):
1. Gertrud --- Stauffacher I, 2
2. Tell --- Stauffacher I, 3
3. Melchtal --- Walter Frst I, 4
4. Walter Frst --- Stauffacher I, 4
5. Rudenz --- Attinghausen II, 1
6. Melchtal --- Stauffacher II, 2
7. Tell --- Hedwig III, 1
8. Berta --- Rudenz III, 2
9. Tell --- Walter III, 3
10.Tell --- Johannes Parricida V, 2

6. Analiza

Me analizn e Drams s Vilhelm Telit kuptojm se jan prdor disa tema t ndryshme, q
do ti prmendim m posht:
-Fuqia:
17

Kur Gesleri vjen me fuqi dhe nn shoqrimin e forcave sulmuese, hynte doher me pozit m t
lart se sa populli zvicran, t cilin popull e sundonte. Ai dshironteta demonstron fuqien e tij
dhe at t mbretit.
(akti 3-t, skena e 3-t, faqe 72-75, rreshti 1854-1942)
-Liria:
Disa qytetar t tre kantonve Uri, Shvyc dhe Untervalden lidhen n Rytlishvur, sekreti i par q
mbahet.
N Shvur bhet fjal pr bashkimin e tre shteteve t cilat iu kundrvienfuqis s mbretit, q
sbashku fuqien e mbretit me lkund. Populli zvicran don t lufton pr t fituar lirin e tyre.
(akti 2-t, skena e 2-t, faqja 46-57)
-Politika:
N kt dram nuk ka demokraci, sikur se e dshirojn populli zvicran. Mbretrit prcaktojn
gjithqka, derisa popullata shtypet.
(akti 2-t, skena 1-r, faqe 33-39)
-Familja:
Familjet e luajn sbashku nj rol t rndsishm. Edhe Teli sht i rndsishm pr famijn e
tij. Ai dshiron q bashkshorts s tij dhe fmijve t tij mos tu ndodh asgj dhe ai lufton pr ti
mbrojtur ata. Zvicrant tjer sillen ngjashm sikurse Teli.
(akti 5-t, skena 2-t, faqe 121-126, rreshti 3127- 3279)
-Shoqria:
N kt dram shoqria sht nj tem e rndsishme. Teli sht nj burr shum i dobishm. Ai
iu ndihmon shokve njashtu sikurse edhe familjs s tij. Pa mbshtetjen zvicrane n mes, nuk
do ishte i gjall Rytli-Shvur.
(akti 1-r, skena 1-t, faqe 10-11, rreshti 127-171)
-Dashuria:
Edhe dashuria luan rol t rndsishm n kt dram. Si pr shembull kur Rudenci dhe Berta e
rrfejndashurin e tyre edhe at prkundr politiks . Ose dashuria atrore, q Teli e ndien pr
djemt e tij, dhe ata q urejtjen e tregojn ndaj Geslerit.
(akti 3-t, skena 2-t, faqe 62-66)

Prfundimi
Nn korrnizat e nj horizonti luftarak lindi interaksioni nmes autorit dhe lexuesit, lindi nj
mpleksje joezakonshme n t ciln shfaqet jeta reale e shkputur nga nj hapsir kohore nga
fryma zvicrane. Etja e njeriut shfaqej sikurse etja e nj gjakpirsi t pangopur q vazhdimisht
sht n krkim t viktimave, etja pr pushtet, etja pr zotrimin e nj fronti m me pesh u b
epidemi n kohn e heroit tan Vilhelm Teli. I cili nn krye t kolonis s vullnetarve zvicran
18

drejtoi thumbat helmuese t shigjetave armikut mizor austriak. I cili kishte pr qllim pushtimin
e territoreve t huaja pr t zgjeruar kraht edhe m. Ky fenomen fatkeq u b shkas pr
inspirimin e autorit pr shkruarjen e nj vepre t till, e cila ndr vehte mban vlerat m t larta
letrare e cila me shum merit mund t mban kurorn e mueshme si vepr madhshtore n
opusin e letrsis botrore.

19

20