Drzavno Pravni Razvitak Bih - Skripta

PORTAL ZA PRAVNIKE I STUDENTE PRAVA U BIH
DRŽAVNO PRAVNI
RAZVITAK BIH
SKRIPTA
WWW.BH-PRAVNICI.COM
INFO@BH-PRAVNICI.COM
WWW.BH-PRAVNICI.COM
SREDNJOVJEKOVNA (FEUDALNA) BOSANSKA DRŽAVA
1. RAZVITAK JUŽNIH SLAVENA OD DOSELJAVANJA NA BALKAN DO FORMIRANJA PRVIH

DRŽAVA
Plemenska (politička) organizacija Južnih Slavena
živjeli u rodovsko-plemenskim zajednicama na čijem su čelu izborne starješine

Prokopije kaže da njima ne vlada jedan čovjek ved žive u demokratiji a Bizantincima je to
izgledalo kao bezvlašde i anarhija
društvo funkcioniralo na principima koji su zajednički svim narodima na prelasku iz
prvobitne zajednice u civilizaciju, to je etapa vojne demokratije a uređenje se naziva vojnim
demokratija je zato što još uvijek postoji vlast naroda, jednakost i ravnopravnost svih
pripadnika zajednice
tipični organi vojne demokratije bili su: vojskovođa, vijede starješina i narodna skupština
Teritorijalna organizacija Južnih Slavena
poraz pod Carigradom 626.g. boi je prekretnica u procesu naseljavanja Balkana, rušilačka i
pljačkaška stihija jenjava
Bizant uspio barbarsku stihiju i masu slavenskih seljaka da uključi u svoj privredni, poreski i
vojni sistem, uveo novu vojno-upravnu teritorijalnu organizaciju poznatu kao tematsko
uređenje
u VII st. sve provincije carstva bile ugrožene navalama Slavena. Perzijanaca i Arapa,
provincije stavljene u stanje pripravnosti, a komandanti pukova (tema) dobili i civilnu vlast
nad stanovnicima oblasti
uvedena praksa da se vojnicima u pograničnim oblastima daju zemljišni posjedi uz obavezu
čuvanja i odbrane granica Carstva.
rušilačku slavensku migraciju bizantska vlada uspjela obuzdati tako što je mase Slavena
kolonizirala na Balkanskom poluotoku i obavezala na pladanje poreza
naseljavanjem i uključivanjem u bizantski sistem kod Slavena se javlja novi vid organizacije
koji ubrzava proces raslojavanja i razaranja rodovsko-plemenskog društva. To je seoska
opdina koja je kod Slovena bila poznata pod imenom župa
unutar župe se razvijaju prvi oblici privatnog vlasništva što se i zakons ki regulira
2 WWW.BH-PRAVNICI.COM
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Zemljoradnički zakon (Nomos Georgikos)
Bizantska vlada je u VIII st. donijela Zemljoradnički zakon kojim je uredila svojinske odnose
unutar seoske opdine ili župe poznat kao slavenski zakon jer je sadržavao mnogo slavenskog
običajnog prava
sva obradiva zemlja podijeljena na ravne dijelove između velikih patrijarhalnih porodica
zvanih kuda i ova se zemlja smatrala privatnim vlasništvom slobodnih seljaka odn. porodica
sa kudnim starješinom na čelu a sve ostale zemlje kao sto su pašnjaci, šume, vode bile su u
kolektivnoj svojini opdine
po tom zakonu seoska opdina je kao cjelina pladala porez državi, a porez je razrezivao i u ime
države ubirao seoski glavar kao starješina opdine
u Zakonu se spominju bijedni ili apori odn. siromašni i poluzavisni seljaci za koje se
pretpostavlja da su pojedinci ili slojevi u opdini iskorištavali njihov rad
nastankom privatnog vlasništva javlja se na jednoj strani sloj bogatih a na drugoj razne
kategorije zavisnih ljudi što dovodi do podjele društva na klase
Etnički i demografski uslovi formiranja prvih južnoslavenskih država
Bizantska vlada je planski kolonizirala Slavene što je 821.g. rezultiralo izbijanjem velikog
seljačkog ustanka (vođa Tomo Slaven)
bizantski car Mihajlo II uz pomod bugarskog kana 823.g. savladao ustanike a Toma Slaven
zarobljen i pogubljen
tokom VIII i početkom IX st. Slaveni bili dominantno stanovništvo u Grčkoj ali su bizantske
vlasti najvedi dio tog stanovništva uspjele apsorbirati i helenizirati te ubrzati proces njihove
kristijanizacije na čemu su radili mnogi bizantski misionari
primanje kršdanstva bio je dugotrajan proces koji su okončali brada Konstantin Dirilo i
Metodije
kršdanstvo prvo primili knezovi i vojskovođe a nakon toga prodire u narod uglavnom
nasilnim putem
među Južnim Slavenima kršdanstvo su prvo primili Karantanci (današnji Slovenci) u VII st. a
zatim Hrvati i Srbi u prvoj polovini IX st.
nakon što je diplomatski izvršio pokrštavanje Slavena Bizant je imao potrebu da evangelizira
i one Slavene koji su živjeli van granica Carstva i na taj način proširi svoj politički uticaj među
njima
862.g. u Carigrad stižu izaslanici kneza Rastislava, vladara Velike Moravske (Češka i Slovačka)
sa molbom da im se upute kršdanski misionari koji znaju slavenski jezik, a bizantska vlada to
povjerava bradi Dirilu i Metodiju visokim državnim funkcionerima i diplomatama koji su znali
slavenski jezik (oni sastavljaju slavensku azbuku glagoljicu i dirilicu prilagođenu slavenskom
jeziku i prevode na slavenski jedan izbor iz pouka iz Jevanđelja-nastaje novi književni jezik
danas poznat kao crkveno-slavenski koji je poslije grčkog i latinskog postao tredi
međunarodni jezik srednjovjekovne Evrope
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Prve države Južnih Slavena
prve države imale su ranofeudalni odn. feudalni karakter jer su Barbari svojim prodorom u
Rimsko carstvo samo dovršili zatečeni proces vradanja Evrope na stadijum naturalne
privrede i postepenog uspostavljanja feudalnih odnosa
u doba pljačkaških provala bogati rimski latifundisti (veleposjednici) koji su imali određen
broj vojnika-najamnika počeli su pod svoju vlast i zaštitu uzimati seoska naselja a kao
naknadu za to počeli su za sebe ubirati poreze koje su seljaci do tada davali državi (time je u
biti kasnorimski latifundista postao srednjovjekovni vlastelin ili feudala c)
Južni Slaveni su se u ranom feudalizmu geopolitički našli između dviju tada najjačih
evropskih sila Bizanta i Franačke države što je imalo dalekosežne posljedice na politički
razvitak južnoslavenskih naroda
podjelom kršdanstva 1054.g. na istočnu pravoslavnu i zapadnu katoličku crkvu formirana su
dva kulturna kruga kojima se kasnije pridružio i tredi, islamski kulturni krug
prve ranofeudalne države bile su Karantanija (Slovenija) i Bugarska, te Dalmatinska Hrvatska
a istovremenose formiraju ranofeudalne države u Bosni, Raškoj i Duklji
Bosna, Hrvatska i Slovenija razvijale su se više pod uticajem Italije i Srednje Evrope
Evropske ranofeudalne države se u literaturi dijele u dvije grupe: barbarske kraljevine (na
teritoriji Zapadne rimske imperije) i ranofeudalne države koje su nastale kao rezultat
raspadanja prvobitne zajednice)
prve južnoslavenske države nastale su kao rezultat prirodno-historijskog raspadanja
rodovsko-plemenskog društva i prvobitne zajednice
2. PROCES FEUDALIZACIJE U BOSNI I NJEN NASTANAK I RAZVITAK KAO SAMOSTALNE

FEUDALNE DRŽAVE
Porijeklo i značenje imena Bosna
u nauci nema jedinstvenog mišljenja o postanku i značenju imena Bosna a mišljenja se mogu
svrstati u dvije grupe (prvo je mišljenje po kojem je ime Bosna ostalo od nekog starijeg ili
starog naroda koji su tu živjeli prije Slavena, a drugo je da su Slaveni koji su se tu naselili
donijeli ime sa sobom iz slavenske pradomovine negdje iza Karpata gdje je živjelo pleme
Bosna ili istoimeni plemenski starješina)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Nastanak bosanske ranofeudalne države
prve pouzdane vijesti iz sredine X st. kada je bizantski car Konstantin spominje kao malu
zemlju oko izvora i gornjeg toka istoimene rijeke
proces unutrašnjeg raslojavanja i razgradnja rodovsko-plemenskog društva nužno vodi
uspostavljanju državnih institucija i opdenito institucija javne vlasti, dolazi do okupljanja
plemena i župa radi odbrane od različitih vanjskih neprijatelja. U tom je procesu zemlja
bosanska zahvaljujudi svom središnjem položaju i geografskim odlikama imal a vodedu ulogu.
obzirom na svoj geopolitički položaj i relativnu udaljenost od tadašnjih centara političke
modi (Carigrada i Rima) Bosna se kao država oformila prije drugih južnoslavenskih država pa
je i Dukljanin opisuje kao veliku zemlju sa organiziranom vlašdu na čijem se čelu nalazi
vladar sa titulom bana.
Ban Borid
je prvi ban koji se pominje u pisanim izvorima, kao samostalni gospodar cijele Bosne u
vrijeme bizantsko-ugarskih ratova 1154-1164 gdje se sa svojim četama pridružio ugarskoj
vojsci
prema svjedočenju savremenog bizantskog kroničara Kinama ban Borid je raspolagao
znatnom oružanom silom i da Bosna nije potčinjena nijednom okolnom vladaru nego da
narod u njoj ima poseban način života i upravljanja.
Kulin Ban
sljededi vladar koji se po imenu spominje, a mogude je da je došao na vlast 1180. kao
bizantski vazal
poslije 1180. definitivno je utvrdio temelje bosanskoj državi i samostalnosti (u njegovo
vrijeme Bosna se prostirala od Drine do Grmeča sa oblastima Bosnom, Usorom, Soli i Donjim
Krajinama oko Sane)
za vrijeme njegove vladavine vezuje se politička stabilnost kao i ekonomski napredak pa je
on jedini bosanski vladar koji je ostao sačuvan u narodnoj tradiciji.
Povelja Kulina bana
u vrijeme bana Kulina cijeli Balkan zahvaden procesom feudalizacije pa je i u Bosni oformljen
domadi vlastelinski stalež
na ubrzavanje procesa značajnu ulogu imalo je i jačanje trgovačkog prometa Bosne sa
dalmatinskim gradovima, a posebno sa Dubrovnikom
zahvaljujudi tome u Bosni su se razvila tri velika grada sa utvrdama Vrhbosna, Visoko i
Drijeva
uhodana praksa trgovačkog prometa i veza Bosne sa Dubrovnikom sankcionirana je
Poveljom bana Kulina 29. augusta 1189. iz koje se može zaključiti da je u Bosni postojala
feudalna struktura vlasti, a ban se ponašao kao i s vaki drugi patrimonijalni feudalni vladar,
WWW.BH-PRAVNICI.COM
on se smatra vlasnikom cjelokupnog državnog teritorija i kao gospodar Bosne garantira

Dubrovčanima slobodu trgovine i kretanja po njegovoj zemlji. Oko njega se nalazi izgrađen
izvršni i prinudni aparat vlasti jer ban obedava dubrovačkim trgovcima zaštitu od
eventualnog nasilja svojih časnika.
Hereza i Sabor na Bilinom Polju
krajem XII st. javljaju se prve vijesti o postojanju i širenju heretičkog učenja u Bosni, a ban je
prveo u herezu više od 10000 kršdana
papu Innocenta o tome obavještava pismeno zetski knez Vukan, a papa se obrada ugarsko-
hrvatskom kralju Emeriku tražedi intervenciju od njega da bi spriječili širenje hereze
izvještavanjem kneza Vukana počinje bliska saradnja između rimske crkve i ugarsko-
hrvatskih kraljeva
Ban Kulin je vrlo mudro pokazao volju da prihvati sve što u pogledu vjere traži rimska kurija
i zamolio papu da u Bosnu pošalje izaslanika da njegove ljude ispita i poduči vjeri
papa je uputio dvorskog kapelana Ivana de Kazamarisa koji je u Bosnu stigao početkom
aprila 1203.g. i na Bilinom polju održao sabor sa starješinama, banom Kulinom, njegovim
časnicima i narodom
ustanovio je da su vjerski pogledi i obredna praksa u bitnim pitanjima suprotni učenjima
katoličke crkve
Kazamaris je izvijestio papu 1203 da je obavio posao u Bosni, a ustvari je to bio samo
državnički potez bana da bi izbjegao krstaški pohod protiv Bosne
hereza je uhvatila čvrst korijen u Bosni i bila sredstvo državne politike, te izvršila presudan
uticaj na duhovni život bosanskog čovjeka
Ban Matej Ninoslav i odbrana Bosne
stalni napadi na Bosnu zbog njezine duhovne hereze

rimske pape, ugarsko-hrvatski kraljevi i hrvatski velikaši rade na konačnom uništenju hereze
odnosno bosanske države i njene samostalnosti
30. godina od sabora na Bilinom polju do dolaska na vlast bana Ninoslava 1232. jača širenje
hereze čak se proširuje i na Slavoniju
1203. g u Rimu odlučuju da nede idi na ispitivanje i pridobijanje heretika ved na njihovo
iskorjenjivanje silom, papa se obrada kralju, plemstvu i sveštenstvu Ugarske da rade na
prikupljanju krstaša za pohod na Bosnu, ali nisu uspjeli prikupiti vojsku za pohod protiv
Bosne
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Franjevci u Bosni
kako dominikanski misionari nisu uspjeli iskorijeniti herezu kralj Stefan Dragutin 1292.g.
traži od pape da u Bosnu uputi franjevce (papa šalje dvojicu franjevačkih redovnika vještih
slavenskom jeziku koji su se u svom evangeličkom djelovanju radije služili blagom
pastirskom riječju )
njihov dolazak značio je jednu novu komponentu u vjerskom, kulturnom i etnopolitičkom
razvoju Bosne
franjevci svoj red primaju sve više domadih ljudi, približavaju se puku te kao savjetnici u
političkim i diplomatskim poslovima približavaju vladaru, dvoru i bosanskoj vlasteli
Dinastija Kotromanida
oformila se i učvrstila u Bosni tokom XIII st. u borbi i otporu ugarskim kraljevima i hrvatskim
velikašima
u četrdesetim godinama XIII st. veoma ojačala mod pojedinih velikaških porodica koje su se
održale u nepristupačnim zamkovima i župama (među njima su se posebno izdigli bribirski
knezovi Šubidi koji svoju ekspanziju usmjeravaju prema Hrvatskoj i Bos ni)
1302.g. Pavao Šubid je samozvano za bosanskog bana postavio svog brata Mladena te mu
bosanski ban Stjepan I Kotromanid pruža odlučan otpor
mada je u jednom trenutku Mladen Šubid uspio potisnuti bana Stjepana I sve do Drine on
nikad nije uspio pokoriti Bosnu (Mladen Šubid 1304.g. je poginuo a Pavao za gospodara
Bosne imenovao svog sina Mladena)
Stjepan II Kotromanid
borbe za Ugarsko-Hrvatsko prestolje završene su pobjedom Anžujaca pa je kralj Robert

Anžujski vojnom akcijom skršio mod hrvatskih velikaša na prvom mjestu Šubida
ban Stjepan II Kotromanid u tim ratovima mudro stao na stranu kralja Roberta riješio se
Šubida i na svoju sranu privukao bosansku vlastelu i knezove Hrvatinide
ban je vojnički odlučno djelovao na strani Ugarskog kralja a protiv hrvatske vlastele i time
osigurao stabilne odnose sa ugarskim dvorom sve do kraja svoje vladavine 1353.g.
za samo četiri godine od 1322.g. do 1326.g. ban je definitivno oformio Bosnu kao suvremeni
geopolitički pojam a svoju dugotrajnu i uspješnu vladavinu okončao 1353.g. udajom svoje
kderke Jelisavete za ugarskog kralja Ludovika I Anžujskog i time Bosnu približio svijetu visoke
evropske politike
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Kralj Tvrtko I Kotromanid
Stjepanov nasljednik počeo je svoju vladavinu u znaku prevlasti ugarskog kralja Ludovika I
koji je odlučnim ratom istisnuo Mlečane sa istočne obale Jadrana
nakon toga Ludovik se okreče Bosni i prisiljava Tvrtka da mu ustupi zapadni Hum kao
navodni miraz svoje žene Jelisavete te pokrede pitanje bosanskih heretika tražedi njihov
progon i u tom cilju 1363.g. otprema u Bosnu dvije krstaške vojske
u bitkama kod Srebrenika i Jajca Tvrtko je porazio križare ali usprkos tome krupna bosanska
vlastela ga je 1366.g. zbacila sa vlasti i na bansko prijestolje dovela njegovog brata Vukca, ali
se Tvrtko energičnom akcijom uz pomod kralja Ludovika iste godine vratio na bosansko
prijestolje
1371.g. smrdu Dušanovog sina cara Uroša čime se ugasila dinastija Nemanjida Tvrtko je
osjetio da njegove prve spoljnopolitičke šanse leže na Istoku u prilikama nastalim
dezintegracijom Dušanovog carstva i u savezu sa knezom Lazarom Hrebljanovidem prosto
gutao jednu po jednu srpsku kneževinu i proširio granicu Bosne do Kosova i Boke Kotorske
tako mu se nametnula misao da mu pripada dvostruka kraljevska kruna (dvogubi vijenac)
što je i postao činom krunidbe obavljenim na Mitrovdan 26-27 oktobra 1377.g. u manastiru
Mileševi kod Prijepolja
mada je stilom velikog državnika i stratega osigurao sebi kraljevsku krunu Nemanjida on se
nije više zanimao za istočne, pravoslavne prostore ved je u cijelosti bio krenut Zapadu i
mediteranskom svijetu
smrt ugarskog kralja Ludovika 1382.g. omogudila je Tvrtku da ostvari svoje planove prema
jugozapadu te u godinama koje slijede uspostavlja svoju vlast nad Kotorom a zatim nad
Splitom, Trogirom i Šibenikom
1390.g. uspostavlja vlast nad Hrvatskom do Velebita, proširuje svoju kraljevsku titulu i
postaje slavni kralj Raške, Bosne, Dalmacije, Hrvatske, Primorja (prvi jugoslavenski kralj)
Hum - Hercegovina
1326.g. ban Stjepan II je pripojio Bosni Humsku zemlju što je imalo dvije posljedice (prva je
da je Humska zemlja postala središte bududeg teritorija Hercegovine. Razvoj i nastanak
Hercegovine vezan je za uspon krupne bosanske vlastele. Ban Stjepan II 1333.g. prodao je
dio humskog primorja od Gruda do Stona a kasnije su se osilile vojvode Sandalj Hranid i
Radoslav Pavlovid i prodali Dubrovčanima cijelo Konavle. Hranidi iz roda Kosača na Drini kod
Goražda otimali su postepeno zemlje Pavlovida u Humu pa je tako vojvoda Stjepan Kosača
pored Podrinja zavladao i Humom)
druga posljedica priključenja Huma Bosni leži u činjenici da se tada u njenim državnim
granicama javlja u vedem broju pravoslavno stanovništvo
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Feudalna anarhija
smrdu kralja Tvrtka I 1391.g. označen je kraj uspona bosanske države i početak njene
propasti koji je vezan za tri krupne velikaške porodice knezova Hrvatinida, Hranida -Kosača i
Radinovida- Pavlovida kada Bosna zapada u feudalnu anarhiju najgoreg tipa
najizrazitiji nosilac bio je Hrvoje Hrvatinid kome je još kralj Tvrtko 1380.g. dao titulu velikog
bosanskog vojvode
svi su bosanski vladari priznavali svoje prethodnike i njihove dugove ali je vojvoda srušio ta
nastojanja Tvrtka I tako što je onemogudio njegovog sina Tvrtka II da naslijedi oca (na
prijestolje dolazi Tvrtkov sinovac Dabiša a nakon njegove smrti 1395.g. njegova udovica
Marija Gruba)
tek 1404.g. na bosansko prijestolje voljom vlastele dolazi sin Tvrtka I Tvrtko II Tvrtkovid
promjene na bosanskom prijestolju u razmaku od trideset godina događaju se uvijek uz
prethodni pristanak i suglasnost vlastele
Kralj Stjepan Tomaš
poslije smrti Tvrtka II 1443.g. velikaši na bosanski tron dovode Tvrtkovog rođaka Stjepana
Tomaša
on se pokazao kao vješt političar, učvrstio svoj položaj i u nastojanjima da sebi osigura
položaj i dobije pomod Rima u borbi protiv Osmanlija vuče očajnički potez progonom
pripadnika Crkve bosanske koji bježe pod zaštitu Hercega Stjepana Vukčida Kosače
Stjepan obnavlja svoje veze sa Osmanlijama pa se kralj Stjepan Tomaš našao sasvim
usamljen a mod i uticaj Crkve bosanske je narastao da se kralj Stjepan Tomaš stalno njih
plašio pa je 1457.g. isplatio sultanu 160000 dukata za navodni mir ali su mu Osmanlije i dalje
prijetile
Stjepan I Tomaševid i kraj srednjovjekovne bosanske države
posljednji bosanski kralj panično je tražio pomod zapada pred Osmanskom opasnošdu i
samovoljom svoje vlastele ali niotkud nije imao pomodi
vlastela lavirala između Osmanlija i Ugara u stalnom uvjerenju da de ona odlučivati ko de biti
na bosanskom prijestolju
tu je agoniju presjekao sultan Mehmed II Fatih u proljede 1463.g. odlučnom vojnom akcijom
pred Fatihovom vojskom za samo 2-3 dana padali su tvrdi bosanski gradovi a posljednji
bosanski kralj Stjepan I Tomaševid zarobljen je u Ključu i pogubljen sa vlastelom zatočenom
uz njega
Zapad je agoniju heretičke Bosne indiferentno posmatrao (pred očima svijeta izgorjelo je
jedno ugledno kraljevstvo)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
3. BOSANSKA CRKVA
a) Pojam i definicija
vjerskim životom dominirala Crkva bosanska čiji su se sljedbenici nazivali krstjanima odn.
dobrim ljudima, a njihovi protivnici na Zapadu zvali su ih bogumilima, babunima ili
hereticima
imali su svoje starješine, a to znači i vjersku organizaciju
termin Crkva prvi put se spominje u povelji bana Stjepana II Kotromanida 1325.g
b) Literatura
više mišljenja o karakteru Crkve bosanske i prema Račkom predstavlja izdanak bogumilstva
koje je kao pokret i učenje utemeljio neki bugarski svedenik po imenu Bogumil
drugo shvatanje u literaturi da je to ustvari pravoslavna bosanska narodna crkva a od
srpskog pravoslavlja se razlikovala navodno po tome što je imala svoju samostalnu bosansku
crkvenu hijerarhiju
po hrvatskoj historiografiji se razvila iz rane katoličke organizacije u Bosni
po Jaroslavu Šidaku nije bila ni heretička niti pravoslavna nego pravovjerna kršdanska crkva
sa slavenskim bogosluženjem i vlastitom hijerarhijom nezavisnom i od Rima i od Carigra da
bila usko povezana sa vlastelom pa je tako bila jedan od činilaca slabosti centralne vlasti, ali
je svojim učenjem predstavljala značajno sredstvo državne politike u odbrani bosanske polit.
Samostalnosti i individualnosti
c) Učenje Crkve bosanske

zastupa dualističko učenje koje su katolička i pravoslavna crkva smatrale herezom (polazi
od vjerovanja da svijetom upravljaju dva načela dobro i zlo da su to ustvari dva boga od
kojih je jedan tvorac duhovnog a drugi fizičkog svijeta i koji su u stalnom sukobu)
popularno mišljenje da je učenje Crkve bosanske bogumilsko i heretičko nastalo u
Bugarskoj
bogumilstvo pored asketizma zagovaralo odricanje od vlasništva i zakletve, otpor prema
ratu, nepokoravanje vlasteli, kraljevima i carevima odn. nosiocima svjetovne vlasti
nosioci takvog antifeudalnog pokreta bježedi od progona bizantskih, bugarskih i raških
vladara stigli su u Bosnu gdje su se ved bili učvrstili feudalni odnosi pa je bosanska vlastela
prihvatila taj pokret kao sredstvo odbrane svoje samostalnosti kako prema Istoku tako i
prema Zapadu te se bogumilski pokret u Bosni odlučio na saradnju sa vlastelom
d) Organizacija
u pogledu organizacije razlikovali su se izabrani ili savršeni odn. pravi krstjani (bilo ih
nekoliko stotina i vodili asketski život) i obični vjernici (mrsni ljudi koji su mogli da ratuju,
žene se a jedina im je obaveza bila da se pred smrt pokaju i prime duhovno krštenje)
crkva nije imala nikakve zemljišne posjede niti je ubirala desetinu ali je bila vezana za
vlastelu i bila jedan od činilaca slabosti centralne vlasti
WWW.BH-PRAVNICI.COM
igrala ključnu ulogu u odbrani od spoljnih nasrtaja i različitih križarskih četa, imala podršku
svoje države (vladara i vlastele) a sa druge strane ni država ne bi opstala pred zapadnim i
istočnim neprijateljem da nije bila u simbiozi sa svojom crkvom
e) Historijska uloga
vremenom uz istočne granice brojno jača pravoslavno stanovništvo, a u srednjoj Bosni
javljaju se katolici (zahvaljujudi franjevcima i njihovom učenju)
u vrijeme osmanskog osvajanja Bosna bila nastanjena trima vjerskim grupama
pošto su se gradovi razvili kasno, a sve velike religije nastaju u relativno razvijenim gradskim
sredinama pa ni jedna od triju crkava na tlu Bosne u bosanskom seljaštvu nije imala čvrst
oslonac i značajan uticaj što je omogudilo masovno mada postepeno prihvatanje islama
(prihvatali pripadnici sve tri religije)
4. DRŽAVNO UREĐENJE SREDNJOVJEKOVNE BOSNE
a) Definicija
staleška monarhija u kojoj je vlast vladara bila ograničena i bitno zavisila od krupnih
feudalaca (vladar ovisio o volji krupne vlastele)
centralni organi su bili vladar i Sabor dok su nosioci cjelokupne lokalne uprave bili feudalci
b) Vladar
do 1377 nosili titulu bana, a od Tvrtkovog krunisanja kralja
dva principa dolaženja na prijestolje: primogeniture (prvorođeni sin nasljeđuje oca) i
majorata (najstariji brat nasljeđuje umrlog vladara) ali je sva zavisilo od volje velike
vlastele tako da ova dva principa u Bosni nisu važila
zadržalo se shvatanje da je gospodar države čitav rod, a bosanski vladari su ubirali prihode
sa svojih plemenitih baština
rudnici vladarevi i on ih je mogao dati u zakup uz ubiranje određene rente (srebro bolano
što znači obilježeno državnim žigom za koji je vladaru pladana određena taksa )
i carina se mogla dati u zakup strancima obično Dubrovčanima
kovanje novca bilo je isključivo pravo vladara
Dubrovčani na ime korištenja vinograda i polja u Humu i Trebinju pladali mogoriš svake
godine na Mitrovdan 60 dukata
c) Državni sabor ili stanak

drugi organ centralne vlasti a njegovi članovi bili su pripadnici vlastelinskog staleža, a glavnu
riječ u njemu vodile su velmože
pored vlastele i vladara u radu sabora mogla učestvovati i njegova žena ali ne i sinovi
u radu sabora nisu učestvovali predstavnici crkve što znači da njeni sveštenici nisu ulazili u
red vlastele i feudalnog staleža
-u djelokurg sabora spadala su rješavanja najvažnijih pitanja unutrašnje i spoljne politike:
izbor i krunisanje vladara, darivanje i oduzimanje baština, otuđivanje državne teritorije i
određivanje spoljne politike. Sve se rješavalo uz suglasnost vlastele.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
BOSNA POD OSMANSKOM VLAŠDU
1. UPRAVNO-POLITIČKO UREĐENJE
Nastanak i razvoj Osmanskog carstva
jedna od najvedih i najmodnijih država koje poznaje moderna historija i najdugotrajnija

muslimanska država svih vremena koju je početkom XIV st. utemeljio Osman Gazi
u zapadnoj Anadoliji je organizirao državu koja je u početku imala status kneževine
odnosno emirata, a po njemu su i država i dinastija dobili ime
u periodu od 1326.g. do 1922.g. (kroz 600 godina) na prijestolju se smijenilo 36 sultana koji
su po muškoj lozi poticali od Osmana
Osmansko carstvo se raspalo u Prvom svjetskom ratu nakon kojeg nastaje Turska kao
republika i nacionalna država
carstvo vrhunac doživjelo u XVI i XVII st.
od poraza Osmanlija pod Bečom 1683.g. te velikog rata okončanog Karlovačkim mirom
1699.g. počinje postepeno opadanje modi Osmanskog carstva
Mehmed II Fatih
prodor Osmanlija prema zapadu usporen je provalom Mongola u Malu Aziju koji su sa istoka
ugrozili Osmansku državu (tu spoljnu opasnost i unutrašnje nemire preovladao je sultan
Mehmed I)
proces izgradnje Osmanskog carstva kao svjetske sile dovršio je Mehmed II zvani Fatih
(osvajač) kad je 19.maja 1453.g. osvojio Carigrad koji se od tada zove Instambul (uveo
Osmanski sistem vladavine i definirao funkcije državnih službenika, kodificirao feudalne
odnose, organizirao škole, sudstvo i stalež uleme, unaprijedio vojnu organizaciju i utemeljio
mornaricu te se istakao kao graditelj brojnih džamija i drugih javnih objekata)
Mehmed II je 1459.g. osvojio Smederevo i time dokrajčio srpsku despotovinu a 1463.g.
osvojio i srušio srednjovjekovnu bosansku državu (daljem prodoru Osmanlija suprotstavila
se Ugarska)
Centralna vlast u Osmanskom carstvu
centralni organi vlasti bili su: sultan (kao car i poglavar države) i carski divan (kao izvršni
organ odnosno dvorski aparat i vlada)
neograničena vlast sultana (smatran vlasnikom cjelokupne državne teritorije pa su bili u
mogudnosti da stoljedima osiguraju cjelovitost države i povlašten položaj vladajude vojničke
klase-askera te izvrše velika osvajanja na Bliskom Istoku u centralnoj Evropi i Africi
osvajanjem Sjeverne Afrike odnosno Egipta 1517.g. sultan Selim I je preuzeo titulu i dužnost
halife (vjerskog poglavara)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
na čelu carskog divana odnosno vlade stajao je veliki vezir, a u dvorskom aparatu najvažniji
činovnici bili su zapovjednik straže i starješina posluge (crnih evnuha) koji je poslije sultana i
velikog vezira bio najviši osmanski činovnik u rangu paše
državnim aparatom i poslovima rukovodio je veliki vezir uz pomod carskog divana (dvojica
kadi askera, dvojica deftedara, reis efendi, janjičarski aga i kapudan paša)
Lokalna uprava
osnovne jedinice bili su sandžaci (vojno-upravne teritorijalne jedinice) kojima je zapovjedao

sandžak beg
sandžaci su se dijelili na kadiluke kao sudske okruge a ovi na nahije kojima su upravljali
subaše ili vojvode
više teritorijalne jedinice od sandžaka bili su beglerbeguci, ejaleti ili pašaluci kojima je
upravljao vezir
za vrijeme vlade Sulejmana I Zakonodavca bilo je 40 ejaleta a među njima jedan od najvedih
bio je Bosanski ejalet ili pašaluk
Bosanski ejalet (pašaluk)
poslije osvajanja Bosne 1463.g. uspostavljen je Bosanski sandžak a kasnije i Hercegovački

poslije Mohačke bitke 1526.g. Osmanlije nastavljaju osvajanje Slavonije i Hrvatske te
osvajaju Liku i Krbavu i uspostavljaju Krčki i Lički sandžak sa sjedištem u Kninu (svi ovi
sandžaci u Slavoniji bili su usko povezani sa Bosnom i ušli su u sastav Bosanskog ejaleta
nakon 1592.g. kada je bosanski beglerbeg Hasan-paša Predojevid osvojio Bihad)
Krajina
dolaskom Habsburgovaca za ugarsko-hrvatske vladare počelo je organizioranje Vojne

krajine ili granice (graničari ili krajišnici regrutirani su uglavnom iz redova pravoslavnog
vlaškog stanovništva)
s druge, osmanske strane granice formirala se turska odnosno Bosanska krajina
krajiški sandžak-bezi, age i dizdari su iz svojih tvrdih gradova i kula iznenadnim upadima
uznemiravali susjedne krajeve po Primorju i Dalmaciji (na drugoj strani su isto to činili uskoci
i graničari što je prikazano u epskim pjesmama kao njihovo viteško doba)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
2. VJERSKA STRUKTURA OSMANSKE BOSNE
Pravoslavna crkva
pravoslavno stanovništvo imalo status zaštidene manjine (zimmi)

ved početkom XVI st. spominje se u Sarajevu prvo pravoslavno naselje Gornja Varoš u blizini
Baščaršije gdje je podignuta stara pravoslavna crkva
1557.g. uspostavljena je Pedka patrijaršija a odluku je donio sultan Sulejman I Veličanstveni
jer su srbi kao pripadnici pomodnih vojnih redova imali značajnu ulogu prilikom os manskih
osvajanja u Podunavlju
pravoslavna crkva je imala feudalni status i organizaciju sa brojnim povlasticama (jedan od
najvedih feudalnih zemljoposjednika)
crkva djelovala slobodno a pojedinim manastirima dodjeljivani zemljišni posjedi kao timari,
crkve i manastiri nabavljaju i štamparije (prva štamparija 1519.g. nabavljena u Veneciji i
prenijeta u Goražde u crkvu sv. Đorđa, a u Banjoj Luci je otvorena pravoslavna bogoslovija
3. AGRARNO UREĐENJE
Timarski sistem
postojala dva oblika agrarnog uređenja, prvi je timarski sistem – drugi je čiflučki sistem
timarski sistemi počivali su na vrhovnom pravu vlasništva nad zemljom koje je pripadalo
državi
kao nosilac vrhovnog prava vlasništva, on je dijelio državnu zemlju na uživanje pojedinim
feudalcima ili spahijama kao naknadu za obavljanje određenih funkcija i dužnosti, najčešde
kao naknadu za obavljanje određenih funkcija i dužnosti najčešde vojne službe
takvi su se spahijski posjedi zvali (timarima)
timar je bio feudalni posjed koji je svom uživaocu donosio prihod od kojeg kao vojnik-
konjanik može sebe izdržavati, te na poziv sultana sa opremljenim konjem i oružjem idi u
rat, je timar mogao donijeti godišnji prihod do 20.000 akči ili aspri
u timarskom su sistemu postojala i veda feudalna dobra zvana zijameti (zeameti) i hasovi
hasovi su bili veliki feudalni posjedi vezani za određenu funkciju, obično sandžak-bega,
velikog vezira i članove carskog divana prihode od preko sto hiljada akči
sultan je dio zemlje zadržavao za sebe, kao svoje lične feudalne posjede (carski hasovi)
timari su bili neslobodni posjedi što je značilo da su njihovi uživaoci imali samo ekonomski
imunitet tj. Pravo na ubiranje feudalne rente
zijameti pored ekonomskog imali i administrativni imunitet, pored ubiranja rente
istovremeno vršili upravno-policijsku vlast nad naseljenicima svog posjeda
uživaoci nisu neposredno upravljali svojim imanjima nego su to raditi preko njima
potčinjenih vojvoda ili subaša
pravna priroda timara i zijameta je bila ista. Njihovi su uživaoci i jedne i druge posjede
dobivali lično i pod uslovom vršenja vojne ili rjeđe druge službe
WWW.BH-PRAVNICI.COM
ni jedni ni drugi kao spahije nisu bili vlasnici posjeda nego samo uživaoci rente i određenih
imunitetskih prava
sve su to mogli uživati samo dotle dok su vršili službu za koju su dobili posjed
u timarskom sistemu su pored državne zemlje postojale i druge kategorije zemljišnog
vlasništva bila (vakufska i mulkovna) ili privatna dobra
Položaj seljaka u timarskom sistemu
timari i zijameti su bili sastavljeni od sitnih seljačkih posjeda ili zemljišnih parcela
posjedi seljaka muslimana nazivali su se (čiflucima) a seljaka krščana (baštinama)
te su posjede obrađivali seljaci koji su time izdržavali sebe i istovremeno podnosili terete u
korist spahija i države
feudalno zavisni seljaci su se u osmanskoj državi opdenito nazivali rajom
Obaveze seljaka u timarskom sistemu
obaveze seljaka su bile dvojake, tj. Prema spahijama (feudalna renta) i prema državi u
Osmanskom carstvu feudalnim državama postojale dažbine prema zemljišnom gospodaru i
opdedržavne obaveze
seljak je u odnosu na zemljišnog gospodara bio obavezan na davanje feudalne rente
renta je imala naturalni karakter
seljak je bio obavezan da daje jednu desetinu, zvanu (ušur) od osnovnih zemljoradničkih
proizvoda
spahije su osim toga imali pravo na (priselicu) obavezi seljaka da mu prilokom obilaska sela
daju smještaj i hranu
desetina nije značila deset posto u matematičkom smislu, nego je zavisno od datih
poljoprivrednih kultura (žito, vinograd, masline itd.) skupa sa solarijom, obično iznosila
jednu osminu ili sedminu od svih težačkih proizvoda
seljaci su kao i u svim državama bili obavezni na razna druga povremena davanja, a to su
bile razne takse u vidu pristojbi na pčele, mlinove, vjenčanja, prodaju zemljišta i slično,
ove takse su bile tačno fiksirane u osmanskim kanovima
nešto povoljniji položaj od ostalih seljaka imalo je tzv. vlaško, tj.stočarsko stanovništvo
Osmanlije su različitim povlasticama nastojali ovo stočarsko stanovništvo prevesti na
zemljoradnju
vlasi nisu imali drugih obaveza osim što su od svake kude pladali jedan dukat
oni na toj osnovi ponegdje stidu status slobodnih seljaka (obično imali svoju posebnu,
katunsku organizaciju)
pored davanja prema spahijama seljaci su bili opteredeni i određenim obavezama u korist
države
osnovno davanje nemuslimanske raje u korist države bio je (harač) to je ustvari bila
glavarina ili (džizija)
harač ili glavarina u početku je iznosila 35 akči ili aspri po odrasloj muškoj glavi, sa sve
vedom krizom Carstva rastao je i iznos harača
WWW.BH-PRAVNICI.COM
nemuslimani u Osmanskom carstvu nisu bili obuhvadeni vojnom obavezom, pa se harač

smatrao naknadom za nesluženje vojske
druga obaveza seljaka prema državi bila je (devširma) danak u krvi
tom se riječju označavao izbor i uzimanje određenog broja muške djece, obično u dobi
između 14 i 18. godina za janjičarski pomladak, odnosno za popunu janjičarskog korpusa
ovo se regrutiranje vršilo povremeno, prema ukazanoj potrebi (najintenzivnija bila u XVI
stoljedu, 1515, 1565, 1573, 1578 i 1589. godine)
devširma je definitivno ukinuta za vrijeme vladavine sultana Murata IV (1623-1640.godine)
4. RATOVI I STALEŠKI I POLITIČKI POKRETI U BOSANSKOM EJALETU
Karlovački mir i granice Bosanskog ejaleta
višestoljetni prodor Osmanlija u Srednju Evropu okončan je njihovim porazom pod Bečom
1683.g. (udruženim naporom kršdanskih sila Austrije i Poljske ubrzo pridružila i Mletačka
republika
1684.g. formirana Sveta liga za dalju borbu protiv Osmanlija i njihovo potiskivanje iz
centralne i istočne Evrope i sa jadranske obale
tako su Austrija, Poljska i Venecija pridružila i Rusija, povele rat protiv Osmanske carev ine
koji je trajao punih petnaest godina
osmanska carevina je trajno potisnuta iz Mađarske, Transilvanije, Hrvatske, Slavonije i
Dalmacije
iscrpljene dugogodišnjim ratom sve strane su posredstvom Engleske, Holandije i Španjolske
zatražile mirovne pregovore (1698.g. u Sremskim Karlovcima)
ovi mirovni ugovori su zaključeni na principu (znači da je svaka strana zadržala one teritorije
koje je u tom trenutku kontrolirala (1699.g. Karlovačkim mirom počelo je oblikovanje
modernih granica BiH)
Požarevački mir i granice BiH
samo petnaest godina poslije Karlovačkog mira Osmanska carevina i Venecija su ponovo
međusobno zaratile (stalno uznemiravali osmanske brodove)
osim toga 1714.g. su pružili utočište crnogorskom vladiki Danilu, poznatom inspiratoru
(istrage poturica) tj. genocida nad muslimanima u Staroj Crnoj Gori
to je osmanska vlada ocijenila kao povredu Karlovačkog mira, pa je krajem 1714.g. objavila
rat Veneciji
na bosansko-dalmatinskoj granici Osmanlije su početkom 1716.g. definitivno povratile
Gabelu i porušile skoro sve mletačke pogranične kule i palanke
osmanski uspjesi alarmirali su Austriju koja se uplašila za svoje posjede u Lici i Primorju pa je
1716.g. pritekla u pomod Veneciji i zaratila sa Osmanlijama
Austrijanci su vrlo brzo protjerali Osmanlije iz Banata i osvojili cijelu sjevernu Srbiju tj.
Beogradski pašaluk (bosanski front se na Savi i Uni držao vrlo čvrsto)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Austrijanci nisu uspjeli zauzeti Zvornik i Bosanski Novi, pa je tako propao njihov plan o
napadu na Bihad
ovaj rat je posredovanjem Engleske i Holandije okončan mirom u Požarevcu, u ljeto 1718.g.
Bosna je Požarevačkim mirom ponovo dobila izlaz na more
Dubrovčani su dobrovoljno ustupili Bosanskom pašaluku dva mala izlaza na more (to su na
sjeveru bili Neum i Klek
Boj pod Banja Lukom i Beogradski mir
Požarevački mir je trajao do novog rata između Austrije i Osmanske carevine 1737-1739.g.
(ovaj rat Austrija je vodila savezu sa Rusijom)
Austrija nije bila zadovoljna uskim pojasom Posavine koji je dobila mirom u Požarevcu, nego
joj je namjera bila da osvoji cijelu Bosnu kao osnovu za dalji prodor na jugoistok
austrijski car Karlo VI izdao jedan proglas bosanskom pučanstvu u kojem poziva svo
kršdansko stanovništvo (katolike i pravoslavne) da se pridruže njegovim četama
oni muslimani koji bi radi imetka željeli ostati u Bosni morali bi se pokrstiti, pošto Karlo VI
ističe u svom proglasu da on druge vjere osim kršdanske u svom Carstvu ne može priznati
Austrija je računala da se Bosna nalazi u teškoj situaciji, jer je znatan dio njenih vojnih
efektiva bio angažiran na ruskom ratištu
Carigrad je zato savjetovao tadašnjem bosanskom namjesniku (veziru) Hedim-oglu Ali-paši
da izbjegava sukob i da nastoji mirno se nagoditi sa Austrijancima, makar i po cijenu
određenih teritorijalnih ustupaka
Ali-paša je, međutim odlučio da djeluje samostalno i da sam organizira odbranu Bosne
(proglasio opdu mobilizaciju u zemlji -Travničko polje)
odakle je Ali-paša krenuo u susret austrijskoj vojsci koja je u međuvremenu opsjela Banja
Luku
tu je 4. augusta 1737.g. došlo do velike bitke u kojoj su bosanski odredi potpuno razbili
austrijsku vojsku (time je Bosna bila odbranjena)
do odlučujude bitke u ovom ratu došlo je u ljeto 1739.g. kod Hisardžika (Grocke) nedaleko
od Beograda
Osmanlije su kod Grocke nanijele težak poraz Austrijancima, koji su nakon toga uz
posredovanje Francuske zatražili mirovne pregovore
poslije kradih pregovora mir je zaključen i potpisan početkom septembra 1739.g. u
Beogradu
ovim mirom Austrija je kao poražena strana morala vratiti Osmanlijama sjevernu Srbiju i
Beograd (istovremeno je Austrija izgubila sve posjede koje je u Bosni stekla prethodnim
Požarevačkim mirom
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Bune seljaka muslimana u Bosni u XVIII stoljedu
poslije Karlovačkog mira 1699.g. Bosna je postala najisturenija osmanska provincija prema
Zapadu izložena stalnim prijetnjama i napadima Habsburgovaca iz Slavonije i Hrvatske i
Mlečana iz Dalmacije
to je nametalo potrebu ubrzane fortifikacije Bosne, odnosno izgradnje cijelog sistema
pograničnih tvrđava ili (tvrdih gradova)kula i palanki (teret podizanja i izgradnje ovih utvrda
pao je najvedim dijelom na seljake)
troškovi rata 1714-1718. i 1736-1739.g. doveli su do ogromnog porasta opdedržavnih
nameta, odnosno do povedanog oporezivanja seljaštva (što je bio uzrok mnogim seljačkim
bunama i staleškim nemirima)
seljacima su posebno teško padali nameti u korist upravnika provincija (vezira)
u Bosni je u narodu ovaj namet bio poznat pod nazivom (taksit) tj.rata, pa pošto je pladan u
dvije godišnje rate (pri tome su vršene i razne zloupotrebe i nasilja od strane poreznika,
odnosno ubirača taksita)
sve je to do krajnosti iscrpljivalo ekonomsku snagu seljaka (obično su se pojedinci iz
kršdanske raje odmetali u hajduke, dok se muslimani seljaci otvoreno bune)
1682.g. seljaci sarajevskog kadiluka usprotivili pladanju globe
seljaci su u velikom broju upali u Sarajevo i provalili u sud, gdje su ubili mulu (kadiju) i
njegovog pomodnika (naiba), a sudnicu demolirali i opljačkali
pobuna je ugušena i napladena od Sarajlija i seljaka 250 kesa dukata na ime globe)
najveda muslimanska seljačka buna izbila je 1747.g.i trajala je punih deset godina
seljacima su se pridruživali i neki slojevi muslimanskog gradskog stanovništva, kao što su
sitni posjednici i čifluka
janjičari i njihove starješine, zvane (baše i bašeskije), su ustvari bili nosioci buna u gradovima
glavna žarišta Tešanj, Tuzla, Sarajevo, Livno, Duvno i Glamoč
pobunjenici su uglavnom napadali predstavnike vlasti i uništavali njihov imetak
Bosna je ušla u stanje anarhije u kojem redovna vlast jednostavno nije mogla funkcionirati
tek kada je za bosanskog namjesnika krajem 1752.g. došao energični Mehmed-paša
Kukavica, inače rođeni Bošnjak, vlast se konsolidirala i počela nanositi udarce pobunjenici ma
hvatanjem i ubistvom poznate brade Morida i još dvadesetorice njihovih drugova (joldaša) u
blizini Sarajeva početkom 1757.g. buna je konačno ugušena
ova je velika buna bila po svom karakteru slična svim seljačkim bunama feudalnog doba
(seljaci se nisu bunili protiv vladara kralja, cara)
oni su se samo dizali protiv zloupotrebe vlasti i uvođenja novih nameta,
tako se ni muslimanski seljaci u Bosni nisu digli protiv sultana i osmanskog poretka (oni su se
samo borili za stari poreski sistem)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Proces čiflučenja
od kraja XVII i početka XVIII st. proces čiflučenja koji predstavlja specifičan vid izvlašdivanja
seljaka i stvaranja velikih zemljišnih posjeda u rukama veleposjedničke klase
proces čiflučenja je nastao kao rezultat političke i ekonomske krize Carstva i njegovog
opadanja, što je dovelo do deformacija u timarskom sistemu i uspostavljanja novih, čiflučkih
agrarnih odnosa odnosno u timarskom sistemu bili su regulirani osmanskim za konima
tzv.(kamunima),
na taj način su agrarni odnosi stavljeni pod strogu kontrolu države
glavni instrument te kontrole bile su u prvom redu vrlo precizne zemljišne knjige, tzv.
(defteri)
pojavom čiflučenja nastaju na prvom mjestu duboke promjene u ekonomskom i pravnom
položaju seljaka
vladajudi oblik zemljišne svojine u Osmanskom carstvu bila je državna zemlja, koju su
posjednici timara i zijameta samo uživali pod određenim uvjetima, ali kojom nisu mogli
raspolagati
u tome je, međutim, postojala jedna protivrječnost, pošto su seoski posjedi (čifluci i baštine)
u praksi otuđivani
seoski posjedi su bili u pravnom prometu i transakcije s tim posjedima oduvijek su postojale
vezanost seljaka za zemlji nije bila strogo postavljena, to su oni slobodno međusobno
prodavali i kupovali svoje posjede uz formalno odobrenje spahije i pladanje tzv. (tapijske
pristojbe) radi upisa u zemljišne knjige
svaki novi vlasnik čifluka ili baštine preuzimao je i izvršavao prema spahiji i državi iste
obaveze koje je imao njegov prethodni
sve dok se promet seoskim posjedima odvijao među samim seljacima, osnove timarskog
sistema i opdenito osmanskog ekonomskog i političkog poretka nisu ničim mogle biti
ugrožene
tek kada se u promet seoskim dobrima uključuju pojedinci iz ostalih slojeva stanovništva
počinje rastakanje temelja timarskog uređenja i ostalih klasičnih osmanskih institucija
od XVII st. u prometu seoskim posjedima sve više učestvuju pojedine spahije, janjičari,
zanatlije i trgovci, pa i pripadnici uleme
ovi pojedinci dolaze do seoskih posjeda na različite načine, bilo silom, odnosno
prisiljavanjem seljaka na prodaju zemlje, bilo tako što seljacima oduzimaju založena imanja
radi namirivanja dugova
u svakom slučaju, od trenutka kada se ovi slojevi življe uključuju u promet zemljom, počinje
proces čiflučenja
od tada se javlja jedna treda ličnost između spahije i seljaka (to je vlasnik zemlje, odnosno
čufluka, zvani čifluk-sahibija on se pored spahije i države namede kao tredi eksploatator
seljakovog rada)
poraz Osmanlija u velikom Bečkom ratu 1683-1699.g. označio je prestanak njihovih daljih
osvajanja (u tim uslovima nije bilo više nove zemlje, pa mnogi gube mogudnost da
stupanjem u redove spahija ili janjičara osiguraju svoju egzistenciju)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
gubitkom Ugarske i Slavonije brojne su spahije ostale bez svog posjeda i vrše pritisak na
ograničene zemljišne fondove (u takvoj situaciji oni traže izlaz u razvlašdivanju seljaka)
istovremeno i gradska privreda zapada u teškode, pa mnoge zanatlije i trgovci nastoje dodi
do bar jednog čifluka kako bi se tim kriznim vremenima ispomogli prihodima sa zemlje
na isti način postupaju janjičari, državni službenici i drugi koji usljed finansijske krize Carstva
neredovno primaju svoje (dirluke) plate
kako je proces čiflučenja tekao u okvirima još pos tojedeg timarskog sistema, to su nastali
vrlo složeni agrarni odnosi
u novom, čiflučkom sistemu seljak je pored davanja spahiji morao davati određenu dažbinu i
čifluk-sahibiji (spahiji se obično davao (desetak) desetinu, a čifluk-sahibiji (devetak)
devetinu)
seljak na čifluku za razliku od seljaka u timarskom sistemu nije imao svog zemljišta ved je
radio svom gospodaru (državi je bio dužan jedino pladati harač)
osnovna osobenost tog procesa u Bosni je da su njegovi glavni nosioci bile samo bosanske
spahije
tako se u Bosni najčešde u jednoj istoj ličnosti pojavljuje spahija i čifluk-sahibija
Numan-paša Duprilid prilikom pohoda na Crnu Goru 1714.g. poveo sa sobom u povratku oko
dvije hiljade Crnogoraca i Brđana sa porodicama i nastanio ih na tada slabo naseljenu
Glasinačku visoravan kod Sarajeva
od tada se uobičajilo da se Drobnjaci, Brđani i ostali vlaško stočarsko stanovništvo sa
područja Crne Gore samo doseljavalo u Bosnu, posebno u gladnim godinama (kad izda
ljetina) kako bi se prehranilo
velika kuga opustošila neke krajeve Bosne, pa su mnoge zemlje ostale prazne
posebno je stradalo muslimansko stanovništvo
na sve te puste zemlje bosanske spahije kao čifluk sahibije naseljavaju Crnogorce i druge
pravoslavne vlahe pod novim čiflučkim režimom
Dubički rat i Svištovski mir
poslije poraza Austrije 1737-39.g. punih pola stoljeda vladao mir

planovi o osvajanju Bosne oživjeli su u Austriji dolaskom na vlast cara Josipa II 1720.g. u
savezu sa Rusijom objavila početkom 1788.g. rat Osmanskoj carevini
cilj Austrije i Rusije bio je da se Osmanska carevina potisne iz Evrope
istovremeno bi se na sjeveroistoku i jugu Balkana uspostavile dvije pravoslavne države pod
ruskom dominacijom
Austrija i Rusija su bile nedovoljno spremne za rat
skupa sa objavom rata, car Josip II je uputio dva proglasa bosanskom stanovništvu, jedan
kršdanima, drugi muslimanima (u prvom proglasu kršdani se pozivaju da se dignu na ustanak
i pridruže austrijskim četama) na suprot toga, (muslimani se pozivaju da ostanu mirni bave
se svojim poslom i zaradom)
obedava se potpuna ravnopravnost islama sa drugim vjeroispovijestima, pa čak i pladanje
imama i drugih vjerskih službenika iz državne kase
WWW.BH-PRAVNICI.COM
bosansko muslimansko stanovništvo, pružalo je snažan otpor brojno nadmodnoj austrijskoj

vojsci
glavne borbe su vođene oko grada Dubice (Dubički rat)
slabi rezultati na vojnom frontu prisilile su Austriju i Rusiju da odustanu od svojih osvajačkih
planova
osim toga 14. jula 1789.g. izbila je Francuska revolucija koja je veoma uzdrmala i zabrinula
feudalnu Evropu
mir između Austrije i Osmanske carevine, zaključen je početkom augusta 1791.g. u Svištovu,
gradu na Dunavu u Bugarsko
ovim ugovorom u osnovi je zadržano stanje od prije rata, odnosno granice uspostavljene
Beogradskim mirom 1739.g.
Kapetani i ajani
od druge polovine XVI st. se javljaju kapetanije, kao granične vojno-teritorijalne jedinice radi
odbrane Bosanskog ejaleta uspostavljen je cijeli niz kapetanija na prostoru od Gradiške na
Savi do Novog u Boki Kotorskoj
poslije Karlovačkog mira 1699.g., osmanske vlasti rade na hitnom uspostavljanju novih
kapetanija duž bosanskih granica (funkcija kapetana dodjeljivala se pojedincima iz reda
bosanskih spahija i vrlo brzo je postala nasljedna
neki od kapetana su za obavljanje svoje dužnosti primali redovne plate čiji je novčani iznos
obično bio ravan prihodima sa jednog zijameta (kapetan je bio komandant cjelokupne
vojske na području kapetanije)
od druge polovine XVII st. dolazi u organizaciju lokalne uprave u Carstvu do značajnih
promjena pojavom tzv. vilajetskih ajana (uglednih ljudi)
ajani su zajedno sa kadijama i drugim upravnim funkcionerima određivali razrez
opdedržavnih nameta na stanovništvo, organizirali su kolektivno suzbijanje hajdučije i
nereda, maksimirali su i kontrolirali cijene hrani, vršili mobilizaciju muslimanskog
stanovništva u vojsku, koju su tokom rata na raznim frontovima predvodili
u početku su ajani bili birani iz reda uglednih ljudi
vremenom ajani, regrutirani uglavnom iz najuglednijih begovskih porodica, postaju nosioci
cjelokupne upravne vlasti na području jednog kadiluka (sudskog okruga)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Pokret bosanskih ajana i buna Husein-kapetana Gradaščevida
XVIII i početka XIX st. ajani, uz janjičare, postaju glavnom smetnjom obnovi autoriteta
centralne vlasti i provođenju neophodnih reformi u Carstvu
da bi sačuvali svoje pozicije bosanski ajani su se odlučno odupirali vojnim i administrativnim
reformama koje je u prvim decenijama XIX st. nastojala provesti centralna osmanska vlast
znajudi šta im se iz Carigrada sprema bosanski ajani su se i sami organizirali i pripremali za
otpor
oni su na sastanku u Tuzli početkom februara 1831.g. izabrali za svog vođu Husein-bega
Gradaščevida koji je bio na čelu Gradačačke (Gradačac) kapetanije za vođu upravo zato to je
bio najmodniji i najbogatiji čovjek
ajani i kapetani su na sastanku u Tuzli usvojili program svog pokreta koji su u vidu pet
osnovnih zahtjeva ili tačaka uputili bosanskom veziru i sultanu
na prvom su mjestu tražili da Porta opozove privilegije date kneževini Srbiji, odn osno
obustavi dalje uvođenje srpske autonomne vlasti u Beogradskom pašaluku
drugom tačkom se zahtijevalo obustavljanje uvođenja nove vojne organizacije sa
uniformama evropskog kroja, kao nečega što je suprotno islamskoj tradiciji
na tredem se mjestu tražilo ukidanje položaja državnog namjesnika u Bosni
četvrtom tačkom se tražila dozvola da se u Bosni uvede vlastiti oblik (republikanske vlade), a
da se na njeno čelo bira ili imenuje čovjek iz domade sredine
najzad petom tačkom se tražila autonomija Bosne tako što se ubudude Porta ne bi miješala
u njene unutrašnje stvari
sultan Mahmud II je odbio sve ove zahtjeve bosanskih ajana
Husein-kapetan je u međuvremenu prikupio vojsku od 25.000 ljudi koja je krenula prema
Sandžaku i Kosovu
plan je bio da se bosanske snage spoje sa pobunjenim Albancima koje je predvodio
Mustafa-paša Skadarski sukobu sa vojskom velikog vezira doživio težak poraz kod Prilepa,
nakon čega se povukao u svoj Skadar
Husein-kapetan je, iako sa manjim brojem vojnika, u bitkama kod Lipljana i Štimlja (južno od
Kosova Polja) potukao jula 1831.g. osmansku vojsku koju je lično predvodio veliki vezir
Mehmed Rašid-paša
poslije ove sjajne pobjede Husein-kapetanu je bio otvoren put za dalje napredovanje prema
Skoplju, ali je on odlučio da se vrati u Bosnu, gdje je sebe ved vidio kao novog vezira
on je u tom svojstvu rezidirao u Travniku, gdje je formirao divan (savjet) i imenovao niz
novih funkcionera po Bosni (Husein-kapetan je u narodu prozvan Zmaj od Bosne)
sultan Mahmud II isto tako nije priznao legitimnost Husein-kapetana kao vezira
u međuvremenu je veliki vezir raznim lukavstvima i intrigama uspio u priličnoj mjeri raslojiti
bosanske ajane, pa se jedan broj njih distancirao od Husein-kapetana (konstantnu i
najsnažniju podršku Husein-kapetan je imao u Sarajevu)
Husein-kapetan je na vezirskoj stolici ostao svega nekoliko mjeseci, pošto se ved početkom
juna 1832.g. centralna vlast uspjela s njim obračunati (vojska velikog vezira nanijela
presudan poraz Husein-kapetanu i njegovim pristalicama u dvije bitke kod Pala blizu
Sarajeva)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
poslije ovih poraza, Husein-kapetan je izbjegao u Slavoniju (kao izbjeglice u Austriji su se

našli i drugi učesnici pokreta, i Huseinove pristalice, vedina od njih se vratila u Bosnu nakon
proglašenja amnestije)
porta je 1835.g. ukinula kapetanije i zavela (muselimluk) ili (muteselimluke) srezove koji su
se teritorijalno podudarali sa kadilucima, odnosno bivšim kapetanijama (dosadašnji upravni
poslovi kapetana povjereni su upravnicima srezova)
Austrijski kancelar Metternich (Meternih) izradio je kod sultana pomilovanje za Husein-
kapetana, ali bez prava povratka u Bosnu
Husein-kapetan je početkom oktobra 1832.g. stigao u Beograd gdje se predao osmanskim
vlastima
odatle je otpremljen u Istanbul, gdje mu je sultan ponudio visoki vojni položaj, to je Husein-
kapetan odbio (uskoro se teško razbolio i umro u Istanbulu u ljeto 1833.g. u 31.godini
života)
5. BOSNA U VRIJEME TANZIMATA (REFORMI)
Hatišerif od Gilhane
sultan Abdul Medžid počeo svoju vladavinu 1839.g. izdavanjem poznatog Hatišerifa od
Gulhane (Plemenitog ili časnog dekreta iz kude ruža) često naziva osmanskom Poveljom
sloboda kao (Bill of Rights)
sultan ovim aktom na prvom mjestu garantira svim svojim podanicima, bez obzira na religiju
ili sektu, potpunu sigurnost života, časti i imetka
dalje se obedava uvođenje stalnog načina razrezivanja i ubiranja poreza (proklamira jednak i
redovan sistem regrutiranja vojnika i trajanje njihove službe)
određeno je da de ubudude svako optuženo lice, poslije istrage i ispitivanja, biti javno
suđeno u skladu sa carskim i (Božanskim pravom)
svako ko posjeduje imovinu bilo koje vrste slobodan je s njom raspolagati bez ikakve
smetnje od strane drugog lica
-bide donijet rigorozan zakon protiv pristrasnosti i uzimanja mita (rušvet), koje (Božanski
zakon) proklinje i što je jedan od osnovnih uzroka raspadanja Carstva
Hatišerifom od Gulhane počelo je razdoblje reformi (tj.dovođenja stvari u red)
Vilajetski zakon 1867.
nova organizacija uprave u provincijama

glavni pokretači nove organizacije provincija bili su veliki vezir Fuad-paša Kečedžizade i
Midhat-paša
za obrazac te nove organizacije uzete su administrativne i druge mjere koje je Midhat-paša
provodio u Niškom ejeletu (on je zato pozvan u Carigrad, gdje mu je povjeren zadatak izrade
nacrta uredbe o novoj organizaciji provincija)
sultan je taj nacrt ozakonio u decembru 1864.g. Midhat-paša
njegov je zadatak bio da novu uredbu primjeni u praksi
WWW.BH-PRAVNICI.COM
osmanska vlada je ocjenila da je eksperimentalna primjena nove uredbe uspjela

zato je u maju 1865.g. odlučeno da se prema toj uredbi izvrši reorganizacija provincijske
vlasti u cijelom Carstvu
Carskim fermanom od 13. maja 1865.g. dotadašnji Bosanski ejalet-pašaluk je preimenovan i
pretvoren u Bosanski vilajet
uredba je provedena tokom 1865-66.g. stupila u život od početka 1867.g.
na čelu vilajeta stajao je valija (on je bio dužan da upravu vilajeta organizira na način koji
najbolje odgovara datom području)
Live su se dijelile na kaze (srezove), kojih je u cijelom vilajetu bilo šezdeset
novom organizacijom vilajeta potvrđena je zatečena (seoska uprava) na čijem su se čelu
nalazili (muhtar) knez, vladar i seosko vijede (ihtijar-medžlisi)
u sklopu uvođenja nove organizacije vilajeta uvedena je 1866.g. i uprava gradske opdine
uporedo sa uvođenjem nove upravne organizacije pristupilo se i reformi tradicionalnog
šerijatskog sudstva
1859.g. donijeta Uredba o uređenju šerijatskih sudova. Ovom je uredbom nadležnost
šerijatskih sudova svedena na čitanja ličnog statusa muslimana (brak, porodica i
nasljeđivanje) i stvari vakufa
uredbom o organizaciji vilajeta, uvedeni su redovni sudovi za rješavanje imovinsko-pravnih
sporova i krivica svih građana po propisima utvrđenim opdim državnim zakonima (prvu su
činili sreski ili kotarski sudovi, drugu okružni, a tredu Vrhovni vilajetski sud u Sarajevu)
ISTOČNO PITANJE I OKUPACIJE BIH 1878. GODINE
Istočno pitanje
je bilo pitanje osvajanja, preuzimanja i podjele osmanskih posjeda u jugoistočnoj Evropi,

Bliskom i Srednjem Istoku i Sjevernoj Africi
najšire gledano to je problem odnosa islama i kršdanske Evrope
Evropske sile nastoje u svojoj kolonijalnoj ekspanziji svaka za sebe uzeti što vedi dio
osmanskog nasljeđa (na drugoj strani se istovremeno na Balkanu i u arapskim zemljama
javljaju ustanci i oslobodilački pokreti)
povlačenjem Osmanske carevine iz srednje i jugoistočne Evrope otvarao se problem
popunjavanja tog geopolitičkog prostora
ključnu ulogu u tome igrale su u početku dvije kršdanske sile, Austrija i Mletačka republika
u drugoj polovini XVIII st. Rusija, istočno pitanje direktno otvara šestogodišnjim rusko-
osmanskim ratom i mirovnim ugovorom zaključenim 1774.g. grad Kajnardža u Bugarskoj
ovim ugovorom Rusija je dobila pravo protektorata nad pravoslavnim stanovništvom u
Osmanskom carstvu (sultan je kao halifa prvi put dobio pravo jurisdikcije nad muslimanima
koji su došli pod nemuslimansku vlast)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Bosanski ustanak 1875. - 1878.
Bosanski ustanak 1875-1878.g. naziva se široki oružani pokret bosanskog, pravoslavnog

seljaštva, koji je trajao od juna 1875.g. do augusta 1877.g. (osnovni uzrok ustanka bilo je
teško stanje u oblasti agrara
oružani sukobi su počeli napadom hercegovačkih hajduka i crnogorskih uskoka na jedan
trgovačko-putnički karavan u blizini Nevesinja «Nevesinjskom puškom»
ustanak nije imao jedinstveno vojno-političko rukovodstvo
prvobitni socijalni ciljevi ustanka bili su rušenje postojedeg (čiflučkog) agrarnog sistema i
stvaranje slobodnog seljačkog posjeda (ovi su ciljevi ubrzo potisnuti u drugi plan)
na prvo mjesto izbijaju politički ciljevi, podjele ili ujedinjenja B i H sa Srbijom i Crnom Gorom
ove svoje ciljeve Srbija i Crna Gora su vezivale za Rusiju i njenu pomod
tome se odlučno usprotivila Austro-Ugarska, ona je u tome uspjela tako što je 1878.g. dobila
od evropskih sila mandat da okupira Bosnu i Hercegovinu 1875-1878.g. okončani trijumfom
Austro-Ugarske
najistaknutiji intelektualno-politički vođa ustanka 1875.g. bio je u početku Vaso Pelagid
Osmanske snage su konačno 4.autusta 1877.g. nanijele ustanicima težak poraz na Crnim
Potocima (ustanici se više nisu mogli oporaviti, rješavanje bosanskog pitanja prebačeno je
na međunarodni plan gdje su dominirale velike evropske sile)
Berlinski kongres
tokom maja izvršene su sve diplomatske pripreme, šest evropskih sila (Austro-Ugarske,
Velike Britanije, Njemačke, Francuske, Italije, i Rusije) te Osmanske carevine sastao u Berlinu
13. juna 1878.g. zaključen Berlinski ugovor (ovim su ugovorom na prvom mjestu poništene
granice Senstefanske Bugarske)
Srbija i Crna Gora su dobile status nezavisnih država
28. juna stavljen je na raspravljanje Sanstefanskog ugovora koji se odnosio na Bosnu i
Hercegovinu od sila učesnica Kongresa zahtijevao donošenje brze odluke u pogledu Bosne i
Hercegovine
zahtijevom da joj se ponudi okupacioni mandat u BiH Austro-Ugarska se stavlja na opde
evropsko stanovište, kako bi se očuvao evropski mir
njegovo je izlaganje u cijelosti podržao engleski delegat markiz Robert Salisbury (Solzberi),
koji je formalno podnio prijedlog da se Austro-Ugarskoj dodjeli okupacioni mandat nad
Bosnom i Hercegovinom (tom se prijedlogu nijedna od prisutnih sila nije ozbiljno
suprostavila, pa čak ni Osmanska carevina)
tako je 4. jula 1878.g. prihvaden član XXV Berlinskog ugovora, kojim je Austro-Ugarskoj
povjeren mandat da okupira i upravlja Bosnom i Hercegovinom
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Narodna vlada za BiH
odredbe člana XIV Sanstefanskog ugovora koje su se odnosile na Bosnu i Hercegovinu

izazvale su odmah određena politička previranja u Sarajevu
ulema je ved 11. aprila 1978.godine sazvala i u Carevoj džamiji održala narodni zbor na
kojem je izražen protest protiv Sanstefanskog ugovora (protestovalo se protiv oduzimanja
bosanske zemlje, odnosno teritorija)
vijest koja je u Sarajevo stigla početkom jula da je Austro-Ugarska dobila uz suglasnost
Porte, mandat da okupira Bosnu i Hercegovinu, izazvala je političku buru u gradu i cijeloj
zemlji. Narodni odbor je odmah iznudio ostavku osmanskog vojnog komandanta Vele-paše,
čime je jasno pokazao da de suprotno naređenjima Porte braniti Bosnu
dok je Narodni odbor pregovarao sa osmanskim civilnim vlastima o preuzimanju vlasti, ulični
su bukači podsticali masu na otpor. U toj se masi posebno izdvojio kao junak ulice Hadži
Lojo ( u stvarnosti Hadži Lojo je djelovao vrlo destruktivno i unosio je pometnju u
organizirani rad na pripremanju otpora austro-ugarskim četama )
Sarajevski događaji su se prenijeli na unutrašnjost (pobunio Travnik)
u narodu je, posebno među Bošnjacima, lansirana parola da je Bosna njihov vatan
(domovina) i da sultan može dati Stambol, a ne Bosnu.
27. jula 1878.g. u Sarajevu je došlo do masovne pobune u kojoj je faktički srušena osmanska
vlast u Bosni i Hercegovini
28. jula 1878.g. Narodni odbor je održao sjednicu na kojoj je aklamacijom izabrana Narodna
vlada za Bosnu i Hercegovinu ( imala samo pet članova)
Okupacija BiH
29. jula 1878.g. u Sarajevo su stigle telegrafske vijesti da su austro-ugarske trupe prešle
granicu na Savi kod Kostajnice, Gradiške, Bosanskog Broda i Šamca
Austro-ugarskim trupama u Bosni komandovao je general Josip Filipovid, a u Hercegovini
general Stevan Jovanovid
oni su se u ime austrijskog cara obratili bosanskom stanovništvu jednim proglasom
svim se stanovnicima BiH, bez razlike na vjeroispovijest obedava zakonska ravnopravnost i
zaštita života, vjere i imetka, te pravo upotrebe svog jezika (postojedi običaj se nede dirati, a
zatečeni zakoni važide do izdavanja novih)
poziva da se povjerenjem primi Austro-Ugarsku i preda se njenoj zaštiti
na drugoj strani, komandant Bosne Smail Haki Selmanovid obratio se istovremeno vlastitom
(objavom) poziva sve žitelje Bosne da se «složno odupru neprijatelju»
Austro-Ugarske čete su naišle na vrlo odlučan i žilav otpor u skoro svim krajevima Bosne i
Hercegovine (na čelu tog otpora stajala je Narodna vlada) sa brojim lokalnim komandantima
i borcima
najvedi dio tog otpora slomljen je osvajanjem Sarajeva 19. augusta 1878.g.
padom Konjica 5. oktobra 1878.g. okupirana je cijela Hercegovina, Bosanska Krajina, Bihad ,
koji se držao sve do 19. septembra 1878.g.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
tokom tromjesečnih borbi austro-ugarske čete su sa bosanskim ustanicima vodile oko

šezdeset manjih i vedih bitaka
austo-ugarska izgubila oko šest hiljada vojnika i oficira (gubici bosanskih ustanika nisu
poznati
ved od prvih dana okupacije istaknutim zarobljenim ustanicima počeo je suditi prijeki sud
(Standgericht), je naredbom generala Filipovida uspostavljen ved 4. augusta 1878.g.(-po
zauzedu Sarajeva preko šest stotina zarobljenih ustanika)
BIH ZA VRIJEME AUSTRO-UGARSKE UPRAVE
1. HABSBURŠKA CAREVINA I NJENA USTAVNA STRUKTURA
Porijeklo Habsburške carevine
Habsburzi su bili jedna od najvedih evropskih vladarskih familija

njihova je matična zemlja Donja Austrija (Beč) odakle su svoju vlast širili više ženidbenim
vezama i raznim feudalnim ugovorima, a manje ratovima
carevina stvarno nastala poslije Mohačke bitke 1526.g. (nakon što su na Mahoču 1526.g.
vojnički porazili Ugarsko i Hrvatsko kraljevstvo, Osmanlije su prvi put izbili pred kapije Beča
Habsburgovcima se nakon ove bitke prvo pridružilo hrvatsko plemstvo (Hrvatska je ušla u
personalnu uniju sa Austrijom)
do druge Osmanske opsade Beča 1683.g. odnosno Karlovačkog mira 1699.g.Austrija je
vodila sa Osmanlijama više ratova odbrambenog karaktera
U ratu 1683-1699.g. Habsburška je carevina, u savezu sa Mletačkom republikom potisnula
Osmanlije iz Ugarske
time je evropska historijska misija Habsburške carevine izvršena. Carevina postoji i dalje a
dinastičkim razlozima nastoji da se proširi.
Austrija poslije 1699.g. vodi niz osvajačkih ratova radi sticanja novih posjeda na balkanskom
prostoru .
u tome nije imala nekog velikog vlastitog uspjeha, ali je zahvaljujudi ishodu Napoleonovih
ratova stekla na Balkanu i sjevernoj Italiji znatno teritorijalno poroširenje
Napoleon je 1797.g. definitivno srušio Mletačku republiku, a sve je njene posjede na
Jadranu dao Austriji, čijom se princezom Marijom Lujzom u međuvremenu oženio ( Bečki
kongres je sve to 1814/15.g. potvrdio)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Austro-ugarska nagodba - dualizam
Austrugarska carevina je u doba feudalizma predstavljala osobenu zajednicu različitih

srednjovjekovnih država i pokrajina koje su za svog vladara priznavale vladajudeg
predstavnika dinastije Habsburga
sa jačanjem nacionalne svijesti i revolucijama devetnaesto stoljede dovodi u pitanje
opstanak takve centralizirane monarhije
interesi Habsburške monarhije posebno su ugroženi borbom za ujedinjenje Italije i usponom
i jačanjem Pruske u Njemačkom savezu
vladajudi su se krugovi Monarhije priklonili tada ideji dualizma, pa je 1867.g. sklopljena
«Austro-ugarska nagodba» (tom je naredbom ozakonjena politička prevlast Nijemaca i
Mađara na štetu brojnih slavenskih naroda)
po ovoj se nagodbi Monarhija sastojala od dvije države, Austrije i Ugarske, od kojih je s vaka
imala svoj parlament i vladu, svoju teritoriju i državljanstvo (obje su države bile međusobno
vezane u uniju preko zajedničkog vladara- istovremeno ugarski kralj)
Trijalizam
Habsburškoj se carevini još od revolucije 1848.g. javljaju ideje i pokretni za njeno trijalističko
uređenje. Ideja je polazila od potrebe političkog zbližavanja i ujedinjenja južnoslavenskih
naroda u Monarhiji kako bi se stvorila politička protivteža vladajudim Germanima i
Mađarima
vladajudi krugovi Monarhije razbili su 1848.g. svaki pokušaj ujedinjenja «Srpske Vojvodine» i
Trojedne kraljevine Hrvatske, Slavonije i Dalmacije
ideja trijalizma, snažno oživljava poslije okupacije Bosne i Hercegovine 1878.g. u
nacionalnim krugovima, posebno u Hrvatskoj, smatralo se da bi se ujedinjenjem slovenačkih
pokrajina, Hrvatske, Slavonije i Dalmacije, te Bosne i Hercegovine, morala u Monarhiji
stvoriti jedna modna treda državna cjelina, sa sjedištem u Zagrebu, koja bi uravnotežila
germanske i mađarske, sa slavenskim interesima u Monarhiji. U s tvarnosti je taj plan bio
neostvariv.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
2. ORGANIZACIJA VLASTI U BIH 1878.-1918.
Pravni osnovi okupacionog režima
okupacijom 1878.g. BiH je faktički ušla u sastav Austro-Ugarske monarhije.

BiH je u njenom okviru sve vrijeme imala poseban državnopravni položaj i posebnu
organizaciju i strukturu vlasti. Osnovni međunarodnopravni akti koji su određivali taj položaj
bili su član XXV Berlinskog ugovora i tzv. Novopazarska konvencija
nakon dužih pregovora Porta i Austro-Ugarska su 21. aprila 1879.g. zaključile u Istanbulu
međusobni sporazum ili konvenciju
konvencija garantira slobodu vjeroispovijesti svim stanovnicima okupirane zemlje.
Muslimanima se posebno jamči lična i imovinska sloboda i sigurnost, pravo da održavaju
veze sa svojim duhovnim poglavarom u Carigradu (konvencijom)
Zakon o upravljanu Bosnom i Hercegovinom
poslije dužih političkih rasprava na relaciji Beč-Budimpešta, parlamenti Austrije i Ugarske su

22. februara 1880.g. paralelno usvojili Zakon o upravljanju Bosnom i Hercegovinom. Ovaj je
zakon odredio da nadzor nad privremenom upravom u BiH pripada zajedničkoj vladi
(određeno da se bez saglasnosti parlamenta Austrije i Ugarske ne može promijeniti odnos u
kojem se BiH nalazi prema Monarhiji)i
Austro-Ugarska je, tako u biti zadržala (1) zatečenu osmansku administrativnu organizaciju u
BiH, (2)pravni poredak (3)poreski sistem i (4)postojede stanje agrarnih odnosa.
Administrativna organizacija i upravna vlast
preuzimanjem zatečene upravne strukture, Bosna Vilajet je postao (Reichsland), sandžaci su

postali (okruzi) a kaze (srezovi) pretvoreni su u kotare, a nahije u kotarske ispostave
u cijelosti je zadržana osmanska administrativno-teritorijalna podjela na šest okruga
(Sarajevo, Travnik, Mostar, Tuzla, Banja Luka i Bihad) i 54. kotara, okupacija je zatekla u BiH
sistem opdinskih samouprava u okviru seoskih opdina.
Nova vlast je zadržala ovu opdinsku strukturu, ali su njena samoupravna prava i djelokrug
bili veoma ograničeni.
Zemaljska vlada za BiH
svi operativni poslovi vlasti povjereni su Zemaljskoj vladi za Bosnu i Hercegovinu koja je
ustanovljena carskom naredbom od 29. oktobra 1878.g.. Zemaljska vlada sa sjedištem u
Sarajevu počela je svoj službeni rad od 1. januara 1879.g.
vlada se u početku sastojala od tri odjeljenja: za unutrašnju upravu, za finansije i za
pravosuđe.
Zemaljsku vladu su sačinjavali: zemaljski poglavar, civilni adlatus i šefovi odjeljenja
WWW.BH-PRAVNICI.COM
reorganizacijom Zemaljske uprave 1912.g. ukinut je položaj civilnog adlatusa, a rukovođenje

vladom povjereno je neposredno zemaljskom poglavaru
Zemaljski poglavar je istovremeno bio komandant okupacionog korpusa, pa su tu funkciju u
BiH stalno obavljali i obnašali visoki carski oficiri. U isključivu nadležnost zajedničkog
ministarstva vojske spadali su: a) svi poslovi zajedničkih vojnih četa na teritoriji BiH i
Sandžaka, b) komanda svih bosanskohercegovačkih trupa i policije, c) pošta i telegraf, d)
uprava željezničke pruge Banja Luka-Dobrljin
Odbrambeni zakon za BiH
poslije višemjesečnih rasprava u vrhovima austrougarske politike, proglašen je 4. novembra

1881.g. privremeni odbrambeni zakon za BiH, kojim je bosanskohercegovačko stanovništvo
obuhvadeno redovnom vojnom obavezom (je time u osnovi povrijeđen sultanov
suverenitet nad BiH, zakon nije izazvao širu diplomatsku krizu)
jedino je u istočnoj Hercegovini 1881.g.i početkom januara 1882.g. došlo do oružanih
ustanaka jednog dijela srpskog i muslimanskog seljaštva, koji je poslije dva -tri mjeseca borbi
ugušen od strane austrougarskih trupa.
ustanak je za austrougarske političke vrhove predstavljao upozorenje da je nužno poboljšati
efikasnost organa vlasti u okupiranoj zemlji
bilo je neophodno jasno definirati i učvrstiti pozicije Monarhije i BiH i privremenu okupaciju
pretvoriti u aneksiju (za pripremu aneksije odabran je Benjamin Kalaj (Kallay), u to vrijeme
načelnik odjeljenja u Ministarstvu spoljnih poslova.
1882.g. imenovan za zajedničkog ministra finansija, čime je neposredno preuzeo
odgovornost za upravu u BiH
Kallay i njegova uprava
Kallay je smatrao da bosansko-hercegovačka uprava mora djelovati kao da je sastavni dio

Monarhije. On je veoma ojačao ulogu zajedničkog ministarstva finansija, ograničivši
nadležnost ministarstva rata uglavnom na vojne poslove
osnovni instrument za ostvarenje svoje aneksionističke politike Kallay je vidio u
visokoobrazovanom i strogo odabranom činovništvu
Austro-Ugarska ved 1881.g. imala u Bosni oko 600 činovnika
Kallay je nastojao podidi činovnički novo dovođenjem na vodede upravne položaje u BiH
ljude iz konzularne službe
oslanjanjem na činovničku elitu odgovaralo je osnovnom konceptu Kallayeve apsolutističke
uprave: vladati bez naroda, nešto raditi i uraditi na poboljšanju njegovog položaja (u osnovi
bio sistem prosvijedenog apsolutizma, koji je trebao postepeno osigurati uslove za
pretvaranje okupacije u aneksiju).
Kallay nije ipak uspio izmijeniti državnopravni i politički položaj BiH
vrhovna upravna vlast pripadala je zajedničkoj austrougarskoj vladi
cijelo vrijeme austrougarske vladavine u BiH nije bila potpuno odvojena ni razgraničena
civilna od vojne vlasti
WWW.BH-PRAVNICI.COM
3. NACIONALNO-POLITIČKI KURS OKUPACIONE UPRAVE
Vjera i nacija - Hrvatski nacionalni kurs
Austrogarska vlada nije u trenutku okupacije imala izgrađen koncept nacionalne politike u
BiH
neposredno po okupaciji, prvi zemaljski poglavar general Josip Filipovid pokušavao je, uz
oslonac na činovničku ekipu koju je doveo iz Hrvatske, sprovoditi u upravi i nacionalnoj
politici hrvatski kurs
takva politika je naišla na odlučan otpor vladajudih austrougarskih krugova, pa je Filipovid
ved u decembru 1878.g. morao odstupiti čime prestaje (hrvatski kurs) okupacione uprave
Bošnjaštvo ili interkonfesionalno bosanstvo
Kallay je želio osloboditi prostor za svoju novu nacionalnu politiku koja je, držedi se vjerske
ravnoteže, imala za cilj da u cjelokupnom domadem stanovništvu razvije i učvrsti osjedanje
zemaljske, bosanske posebnosti i narodnosti
ideju da se pojmom bošnjaštva obuhvati svo stanovništvo BiH bez obzira na vjeroispovijest,
pokrenule su osmanske vlasti (Kallay je u biti nastojao ostvariti tu ideju)
sva njegova nastojanja ipak su ostala uzaludna
Bošnjaštvo je u političkom životu BiH došlo do izvjesnog izražaja kada je 1891.g. Mehmed-
beg Kapetanovid pokrenuo list (Bošnjak)
njegova pojava i pisanje naišli su na odbijanje i oštru kritiku u srpskoj i hrvatskoj štampi
sredine devedesetih godina XIX st. bošnjaštvo više ne predstavlja stvarnu alternativu
nacionalnim pokretima u BiH
Austrougarska vlast to polahko i prešutno priznaje prihvatajudi početkom XIX st. nacionalno-
političke pokrete koji su se u međuvremenu razvili kao partnere u bosanskoj politici
WWW.BH-PRAVNICI.COM
4. ORGANIZACIJA VJERSKIH ZAJEDNICA
Pravoslavna crkva
još od prvih dana okupacije nova vlast se počela miješati u poslove srpske pravoslavne crkve
i kršiti njenu dotadašnju autonomiju
naglašeno je da je nužno pravoslavno stanovništvo u BiH odvojiti od Vaseljenske patrijaršije
u Carigradu i staviti pod duhovnu vlast pedkog patrijarha sa sjedištem u Sremskim
Karlovcima
vodedi krugovi srpskog građanstva u BiH su shvatili da bi Karlovačkoj patrijaršiji bili jače
vezani za Monarhiju, zato su se iz političkih razloga držali Carigrada
nakon duže diplomatske akcije uspjela je austrougarska vlada 28. marta 1880.g. zaključiti
konkordat sa carigradskom patrijaršijom
po ovom konkordatu priznato je austrijskom caru pravo da sam imenuje episkope i
mitropolita i predlaže ih Patrijaršiji (tako je pravoslavna crkva u BiH došla u zavisnost od
vlade)
tokom 1882.g. osnovani su u Sarajevu konzistorija (duhovni sud) i bogoslovija
Katolička crkva
nezadovoljna franjevcima i njihovim nacionalno-političkim radom Austro-Ugarska nastoji

preurediti katoličku crkvenu hijerarhiju u zaposjednutoj zemlji
Austrougarske zahtjeve Svetoj stolici, da se radi (poboljšanja) prilika katoličke crkve u
okupiranoj zemlji izvrši njeno preuređenje, rimske su kongregacije odbile na sjednici 23.
juna 1979.g.
Austro-Ugarska je nastavila sa diplomatskim pritiskom na Vatikan, svoju akciju je uspjela
pridobiti đakovačkog biskupa Josipa J. Strossmayera (Štrosmajer)
Austro-Ugarska zaključuje 8. juna 1881.g. konkordat sa Svetom stolicom. (Franjevci su
izgubili ranije privilegije)
za prvog sarajevskog nadbiskupa, car je 18.augusta 1881.g. imenovao dr. Josipa Štadlera
profesora Teološkog fakulteta u Zagrebu (njegov zadatak je bio da materijalno ojača
katoličku crkvu u BiH)
drugi Štadlerov dalekosežni cilj, na čije se ostvarenje odmah i bez ikakvih zazora dao, bio je
pokatoličavanje muslimana
Štadler je vodio opdekatoličku politiku
Štadler i njegovi saradnici su u dvadesetak godina svoju energiju uglavnom posvetili
materijalnom jačanju katoličke crkve
što se franjevaca tiče oni su se povukli u svoje samostane preko kojih su nacionalno-politički
djelovali u narodu
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Islamska zajednica
pitanje pravnog položaja Islamske zajednice postavlja se tek nakon okupacije BiH 1878.g.
pripadnost Islamskoj zajednici izražavala se priznavanjem vrhovne vlasti osmanskog sultana
kao halife
Austro-Ugarska je od početka radila na uspostavljanju posebne vjerske hijerarhije u BiH,
kako bi muslimane odvojila od Carigrada
general Filipovid je iznudio početkom novembra 1878.g. jednu pismenu izjavu, navodno
potpisanu od 58 uglednih sarajevskih građana muslimana, kojim se izražava lojalnost caru
Franji Josipu.
u kasnijim raspravama o uređenju Islamske zajednice Austro-Ugarska se stalno pozivala na
ovu iznuđenu izjavu
prekidu vjerskih veza sa Carigradom opirali su se kako muslimani tako i sama Porta.
efekat pomenute izjave grupe sarajevskih građana znatno je neutraliziran članom 2
Carigradske konvencije od 21. aprila 1879.g. kojim je bosanskim muslimanima garantirano
pravo da slobodno održavaju veze sa svojim vjerskim starješinama u Carigradu
Austo-Ugarska se u načelu slagala da šejhul-islam može imenovati vjerske službenike u BiH
nakon diplomatskih manevara na relaciji Beč-Istambul, šejhul-islam je 22. marta 1882.g.
imenovao sarajevskog muftiju Hilmi Omerovida za bosanskog muftiju, čime je Porta
indirektno priznala potrebu uspostavljanja jednog islamskog starješinstva u okupiranoj
zemlji
Austro-Ugarska je potvrdila ovo imenovanje tako što Hilmi ef. Omerovid postavljen za prvog
reisul-ulemu IZ u BiH
od 24. oktobra 1882.g. provedena je organizacija uprave vjerskih i vakufskih poslova bh
muslimana
po ovoj Naredbi vjerski funkcioneri nisu birani nego postavljani
vjerski organi nisu imali samostalnost, jer je ovlašteni vladin povjerenik mogao da mijenja
njihove odluke
5. POLITIČKE STRANKE
Opdi uslovi političko-stranačkog organiziranja u BiH
od sredine prve decenije XX st. formiraju se građanske, političke stranke, koje po svom
obliku, odgovaraju tipu narodnih organizacija koje nastaju u zemljama pod kolonijalnom
vlašdu u doba njihove borbe za nacionalno oslobođenje
nakon Kallayeve smrti 1903.g. dolazi postepeno do izvjesnog ublažavanja apsolutisti čkog i
birokratskog okupacionog režima
u takvoj situaciji pojedini nacionalno-politički pokreti pristupaju formalnom stranačkom
konstituiranju i ograniziranju
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Muslimanska narodna organizacija
prva građanska politička stranka u BiH osnovana 3. decembra 1906.g. Na čelu stranke
stajao je tzv. Egzekutivni odbor za predsjednika izabran Alibeg Firdus iz Livna . MNO
zahtijevala muslimansku vjersku i vakufsko-mearifsku autonomiju i političku državnopravnu
autonomiju BiH. Uživala podršku ogromne vedine svih slojeva muslimanskog stanovništva
Muslimanska napredna (samostalna) stranka
dosta heterogena bošnjačka grupa sami sebe nazivali (naprednim muslimanima)

oni su na skupštini u Tešnju 24-26. augusta 1908.g. osnovali Muslimansku naprednu stranku
(MNS) za predsjednika izabran je Adem-aga Mešid
program MNS nije se u biti razlikovao od programa MNO-e
MNS-e je 31. januara 1910.g. revidiralo svoj program odrekavši se hrvatske nacionalne ideje.
Istovremeno promijenila je ime u Muslimansku samostalnu stranku (MSS) došlo je do
pokušaja ujedinjenja MNO i MSS
Muslimanska demokratija
Pred prve saborske izbore izdvaja se iz MNO jedna grupa formalno konstituirala kao stranka,
a njen jedini kandidat na prvim saborskim izborima Osman Đikid je propao
Srpska narodna organizacija
Srpska narodna organizacija (SNO) osnovana je na skupštini 27-31. oktobra 1907.g.

ujedinjenjem triju političkih grupa koje su se među srpskim građanstvom oformile sredinom
prve decenije XX st.
poslije dužih pregovora predstavnici sve tri grupe su usvojili na sastanku u Sarajevu 11. maja
1907.g. rezoluciju kojom se traži formiranje srpske političke organizacije, ustavne slobode i
parlament, te potpuna autonomija BiH
Skupština je međutim, u cijelosti usvojila rezoluciju kao politički program SNO
Srpska narodna samostalna stranka
Maja 1907.g. sarajevski liječnik dr. Lazar Dimitrijevid je osnovao Srpsku narodnu samostalnu
stranku
Poslije potpunog izbornog neuspjeha 1910.g. njegova se stranka ugasila.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Hrvatska narodna zajednica
Hrvatski politički pokret, jasno ispoljavaju dvije struje, klerikalna i građansko-liberalna

inicijativu za stvaranje jedne hrvatske političke ogranizacije dala je građanko-liberalna struja
(pristali i franjevci)
21. februara 1908.g. osnovana Hrvatska narodna zajednica (HNZ)
Središnja točka programa HNZ-e je da su BiH po (plemenu starosjedilaca) i po (državnom
pravu) hrvatske zemlje, pa je prirodno da se priključe Hrvatskoj.
HNZ je posebno računala sa mogudnošdu pridobijanja muslimana-Bošnjaka za hrvatsku
nacionalnu ideju.
Hrvatska katolička udruga
vodstvo HNZ-e došlo je u sukob sa sarajevskim nadbiskupom Josipom Štadlerom

Štadler je 18. januara 1910.g. osnovao svoju stranku, Hrvatsku katoličku udrugu za BiH
(HKU)
Štadler je uživao podršku austrijskih kršdanskih socijalista i slovenačkih klerikalaca
Neopteredena imperativom saradnje sa muslimanima-Bošnjacima HKU je tražila što brže i
lakše rješenje agrarnog pitanja.
6. INDUSTRIJALIZACIJA I RADNIČKI POKRET
Socijaldemokratska stranka za BiH
iz sindikalnog pokreta izrasla je Socijaldemokratska stranka za BIH, kao politička organizacija

radničke klase
Zemaljska vlada je pred zahtjevima organiziranog radničkog pokreta uspostavila inspekciju
rada
1910.g. radnici u BiH su dobili i zdravstveno osiguranje
opdenito BiH bila pod znatnim uticajem Austrijske socijaldemokratske stranke, vjerovatno
najjače radničke partije u Evropi (BiH je djelovalo dvadesetak malih zanatsko-radničkih
udruženja)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
7. ANEKSIJA BOSNE I HERCEGOVINE
Međunarodne okolnosti aneksije BiH
aneksija je od početka predstavljala stalni cilj austrougarske politike u BiH

Tokom 1882.g. prvi put je na zajedničkoj vladi i u vrhovima Monarhije raspravljano i o
mogudnoj aneksiji BiH. Aneksija je zavisila od stanja međunarodnih odnosa
Mađarska vlada je tražila aneksiju na bazi podjele BiH tako što bi okruzi Banja Luka i Bihad
pripali Ugarskoj, a Sarajevo, Travnik, Mostar i Tuzla Austriji. (tome se usprotivila austrijska
vlada)
rasprave o aneksiji obnovljene su u ljeto 1896.g
vlada je na sjednici 26. augusta 1896.g. zaključila da se aneksija izvrši u času (kad Turska
padne pod likvidaciju) tj. kad se ocijeni da predstoji raspad Osmanske carevine.
Proglas aneksije
vlada Monarhije je shvatila da je pitanje ustava u BiH veoma aktualno, davanje ustava ni je
se moglo zamisliti prije aneksije.
Aneksija je proglašena 7. oktobra 1908.g. carskom proklamacijom stanovnicima BiH
Proglasom aneksije stavljene su evropske sile pred svršen čin.
Aneksija je izazvala veliko uzbuđenje u Italiji i Rusiji, a posebno u Srbiji, Crnoj Gori i Turskoj.
Za smirivanje cijele krize presudan je bio stav Njemačke koja je odlučno podržavala Austo-
Ugarsku.
Turska je poslije kradih pregovora sa Austro-Ugarskom priznala aneksiju 26. februara
1909.g., čime je BiH i formalnopravno došla pod habsburgovski suverenitet.
Reakcije na aneksiju u BiH
Režimu je bilo veoma stalo do spoljnih manifestacija lojalnosti i podrške aneksije.

jedino su Muslimanska i Srpska narodna organizacija uporno odbijale da priznaju aneksiju, a
protiv ovog čina bošnjačko stanovništvo je protestiralo i masivnim iseljavanjem u Tursku
Srbija priznala aneksiju, 3. maja 1909.g. u Beču
činu aneksije je i dalje oponirala Muslimanska narodna organizacija (ova organizacija je
priznala aneksiju tek 8. februara 1910.g.)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
8. BOSANSKOHERCEGOVAČKI USTAV I SABOR 1910.
Struktura ustava
Nakon dugih i sporih priprema car Franjo Josip je sankcionirao Zakone o ustavnim uredbama
Zemaljski ustav (štatut) za BiH svečano je proglašen u velikoj dvorani Zemaljske vlade u
Sarajevo 20. februara 1910.g.
Ustavni poredak u BiH reguliran je 1910.g. sa šest zakona koji: (1) Zemaljski ustav (štatut);
(2) Izborni red; (3) Saborski poslovni red: (4) Zakon o društvima za BiH; (5) Zakon o
skupljanju za BiH
mada je u Ustavu BiH definirana kao (jedno jedinstveno zasebno upravno područje) vrhovna
uprava vlast ostala je u nadležnosti zajedničkog ministarstva finansija u Beču
Sabor nije mogao imati nikakvog uticaja na upravne poslove. Zastupnici ili poslanici nisu čak
mogli postavljati pitanja vladi o njenom radu.
Sabor nije imao pravo ni surađivati na svim zakonima. Njegova nadležnost protezala se
(isključivo na bosanskohercegovačke poslove)
Ustav i njegovi pratedi zakoni uveli su u politički život zemlje tri nove institucije: sabor,
zemaljski savjet i kotarsko vijede
Sabor
sabor se nije zasnivao ni na nekoj posebnoj domadoj tradiciji. Prema izbornom saborskom
redu, građani su po konfesionalnoj pripadnosti bili podijeljeni u tri kurije. Tako je svakoj
etničko-vjerskoj grupi osiguravao određeni broj zastupničkih mjesta, srazmjerno njenoj
brojnosti i udjelu u ukupnom stanovništvu zemlje.
1. Aktivno biračko pravo imali su (svi bosansko-hercegovački pripadnici muškog spola koji su
na dan izbora navršili 24. godine)
Predsjednika i potpredsjednika Sabora nisu birali poslanici, nego ih je na početku svakog
zasjedanja imenovao car
Vlada je očigledno željela osigurati jedan konzervativan sabor
Ustavni položaj BiH
po Ustavu BiH je ostala jedinstveno područje i predstavljala je posebnu upravnu jedinicu

BiH nije mogla ni poslije aneksije i ustava neposredno participirati u tzv. zajedničkim
poslovima, na nivou Austro-Ugarske kao realne i personalne unije
Izbori za prvi bosanskohercegovački sabor
prvi saborski izbori održani su po pojedinim kurijama u vremenu od 18 do 28. maja 1910.g.
u toku četverogodišnjeg rada sabora bilo je više slučajeva različitog stranačkog, frakcijskog i
koalicionog prestrojavanja, vradanja mandata i dopunskih izbora za upražnjena mjesta
WWW.BH-PRAVNICI.COM
međustranački odnosi i previranja došli su do punog izražaja tokom debate o Zakonu o

fakultativnom otkupljivanju kmetovskih selišta)
još prije početka saborske debate sklopljen je sporazum o zajedničkom glasanju između
Muslimanske narodne organizacije i dviju hrvatskih stranaka (sporazu m, poznat kao
Hrvatsko-muslimanski pakt)
istovremeno je nastao rascjep u Srpskoj narodnoj organizaciji
Bosanskohercegovački sabor se početkom 1914.g. sastao na svoje četvrto, posljednje
zasjedanje.
ovo zasjedanje teklo je u relativno mirnoj i poslovnoj atmosferi, sve do 28. juna 1914.g. i
ubistva prijestolonasljednika Franza Ferdinanda.
BIH 1914.-1918. I STVARANJE JUGOSLAVENSKE DRŽAVE
1. DRŽAVNOPRAVNE PRILIKE U BIH TOKOM RATA
Stanje u zemlji 1914.-1915. godine
Atentat, ili zločin, Gavrilo Princip 28. juna 1914.g. ubio austrijskog nadvojvodu Franza
Ferdinanda djelo je grupe srpskih omladinaca opdenito poznatih pod imenom Mlada Bosna
nakon atentata, došlo je odmah do demonstracija protiv Srba, pa su mnoge radnje srpskih
trgovaca demolirane i opljačkane)
U opdem neredu u Sarajevu je istog dana proglašen prijeki sud koji je ukinut 26. juna, dva
dana pred početak rata.
Izbijanjem rata nastupila su u cijeloj zemlji teška vremena. Došlo je do sudskih progona i
interniranja srpskog stanovništva.
Usljed masovne mobilizacije i odlaska hiljada mladih ljudi na frontove, zemlja je privredno
propadala. Desetine hiljada Bosanaca je poginulo i ranjeno tokom rata,.
Poslije sloma Srbije i Crne Gore oktobra 1915.g. BiH prestaje biti neposredno ratno poprište,
ali su se posljedice rata, prije svega u vidu masovne gladi, svugdje osjedale.
Jugoslavenska ideja
Jugoslavenska ideja je nastala na osnovu etničke srodnosti i jezičke sličnosti, ali i kulturne i
vjerske različitosti vedine južnoslavenskih naroda.
ako su ideje o nekom južnoslavenskom jedinstvu i vezama postojale ved od ranije, one
izvjestan politički značaj dobijaju tek od 1903.g.
1903.g. donijela obnovu nacionalne svijesti u vedini južnoslavenskih zemalja. Majskim
prevratom 1903.g. stvoreni su u Srbiji uslovi za punu nacionalnu ekspanziju i buržoasko-
demokratski razvikat srpskog društva. Iste godine pao je u Hrvatskoj apsolutistički režim
Khuena Hedervaryja (Hedervari)
najzad, smrdu Benjamina Kallaya jula 1903.g. zajednički ministar finansija punu 21. godinu
izgrađivao apsolutistički režim upravo u Bosni i Hercegovini, otvoren je put postepenim
promjenama i novim formama političkog života u ovoj zemlji.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Jugoslavensko pitanje
izbijanjem Prvog svjetskog rata veoma je zaoštreno tzv. jugoslavensko pitanje kao pitanje
stvaranja jedne južnoslavenske ili jugoslavenske državne zajednice.
od početka je bilo jasno da u osnovi rata na balkanskom prostoru leži jugoslavensko pitanje,
odnosno želja Habsburške monarhije da jednim (preventivnim) ratom spriječi stvaranje
slavenske države na svojim južnim granicama.
Izbijanjem rata jugoslavensko pitanje ušlo je u svoju kritičnu fazu, čije je rješenje postalo
zavisno od ishoda rata.
Jugoslavensko pitanje rješavalo se tokom rata kroz oružanu borbu Srbije, Crne Gore i ostalih
jugoslavenskih naroda protiv Austro-Ugarske, te kroz sukobe interesa među silama Antante
i njihov različit prilaz političkim težnjama Južnih Slavena
rješenje tog pitanja, pa prema tome i pitanja BiH, zavisilo je od ishoda Prvog svjetskog rata.
Ukoliko u ratu pobjede sile Antante i Srbija kao pridružena država, onda se može na
ruševinama Austro-Ugarske stvoriti jedna šira jugoslavenska država, ali ako pobjede
Centralne sile, onda propada i projekt stvaranja zajedničke jugoslavenske države.
U uslovima imperijalističkog rata, eventualno oslobođenje i ujedinjenje Južnih Slavena
tretirano je u velikoj mjeri kao problem teritorijalnih kompenzacija. Sile Antante, posebno
Rusija, u želji da Bugarsku privuku na svoju stranu, vršile su pritisak na Srbiju da ustupi
Bugarskoj znatan dio Vardarske Makedonije. Za taj ustupak Srbiji je obedavano teritorijalno
obeštedenje u Bosni i Hercegovini i Dalmaciji.
To pitanje se naročito zaoštrilo nakon ulaska Italije u rat, kojoj su sile Antante, Londonskim
protokolom 1915.g. obedale znatne teritorije na južnoslavenskoj obali Jadrana na koje je
Srbija dijelom računala.
Vijest da su velike sile obedale Italiji znatne teritorije uz hrvatsku obalu veoma su uzbudile
južnoslavensku političku emigraciju iz Austro-Ugarske, koja se počinje jače vezivati za Srbiju.
Krfska deklaracija o jugoslavenskom ujedinjenju
u prvoj polovici 1917.g. i srpska vlada i Jugoslavenski odbor smatrali su, svaki iz svojih
razloga, da bi bilo potrebno izadi pred savezničku javnost sa jednim zajedničkim programom
jugoslavenskog ujedinjenja.
Februarskom revolucijom 1917.g. upala je carska Rusija kao glavni saveznik Srbije. Pored
toga, srpsku vladu na Krfu mučila su unutrašnja stranačko-politička trvenja, neslaganje sa
regentom Aleksandrom.
Poslije duže od mjesec dana pregovora vođenih na Krfu u ljeto 1917.g. srpska vlada i
Jugoslavenski odbor objavili su 20. jula 1917.g. zajedničku deklaraciju u kojoj izjavljuju da de
po okončanju rata obrazovati slobodno, nacionalnu i nezavisnu državu Srba, Hrvata i
Slovenaca.
Ova deklaracija polazi od dva osnovna načela; načela nacionalnog jedinstva Srba, Hrvata i
Slovenaca, i načela samoopredjeljenja naroda, ta zajednička država de biti ustavna
parlamentarna monarhija sa dinastijom Karađorđevida na čelu.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Deklaracijom je dalje riješeno niz manjih pitanja (pitanje unutrašnjeg uređenja države ostalo
nerazriješeno)
Srpska vlada je odlučno bila za unitarno uređenje budude države, ali istodobno i protiv
prijedloga da se zajednička država nazove Jugoslavija. (us vojen kompromisni naziv budude
države Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca)
ovom deklaracijom, prvi put je u toku rata javno manifestirana volja Južnih Slavena da
stvore zajedničku državu. Krfsku deklaraciju je 27. augusta 1917.g. usvojio Crnogorski odbor.
Majska deklaracija 1917. godine
tokom 1917.g. dolazi do oživljavanja javnog političkog života u Austro-Ugarskoj koji je bio
zamro početkom rata.
Najaktivniji su u tome slovenački klerikalni političari, Janez Krek i dr. Anton Korošec. Korošec
je u tim trenucima dalekosežno procijenio da u datim okolnostima Slovenija i Slovenci kao
narod ne mogu opstati i preživjeti ukoliko se ne oslone na slavenski jug, u prvom redu na
Srbiju i Hrvatsku.
prvi mjesec 1917.g. Korošec uspostavlja intenzivne veze sa političarima u Zagrebu, Bosni a
posebno u Dalmaciji i Istri.
Krek i Korošec izjavili 21. maja 1917.g. caru Karlu da priznaju Srbe za ravnopravnog
nacionalnog partnera u zajedničkoj jugoslavenskoj državi.
živim nastojanjem Korošca sve južnoslavenske političke grupe iz Slavonije, Dalmacije i Istre
predstavljene u bečkom parlamentu ušle su u Jugoslavenski klub 30. maja 1917.g.
Majska deklaracija je svojim jasnim jugoslavenskim programom na bazi trijalizma udarala, i
to u ratnim prilikama, u same temelje Austo-Ugarske nagodbe. Odatle je Majska deklaracija
u okolnostima 1917.g. značila krupan doprinos ideji jugoslavenskog ujedinjenja. Ona je
označila početak pokreta koji je postepeno doveo do ujedinjenja Države Slovenaca, Hrvata i
Srba 29. oktobra 1918.g.
2. ULAZAK BIH U KRALJEVSTVO SRBA, HRVATA I SLOVENACA
Država Slovenaca, Hrvata i Srba
pod utiskom proboja Solunskog fronta sredinom septembra 1918.g. i time skorog raspada
Austo-Ugarske, u Zagrebu je 8. oktobra osnovano Narodno vijede Slovenaca, Hrvata i Srba
kao vrhovno političko predstavništvo jugoslavenskih naroda u Austro-Ugarskoj.
u praksi to je značilo da de u svim bududim državnopravnim i političkim pregovorima, mjesto
pojedinih stranaka, nastupati Narodno vijede SHS.
Konačno 29. oktobra 1918.g. Hrvatski sabor je proglasio odcjepljenje Hrvatske od Austo-
Ugarske i stvaranje nove samostalne Države Slovenaca, Hrvata i Srba u kojoj je u plenumu
Narodnog vijeda SHS iz BiH je ušlo 18 predstavnika : Kosta Kujundžid, dr. Luka Čabrajid,
Hamid Svrzo, dr. Mehmed Spaho
WWW.BH-PRAVNICI.COM
U središnji je odbor Narodnog vijeda ušlo šest bh. Predstavnika ali ni jedan Bošnjak. Zato su
političari oštro protestirali, pa su naknadno u Središnji odbor kooptirani dr. Halidbeg
Hrasnica i Mamid Svrzo.
Narodno vijede i Narodna vlada za BiH
po povratku bh. delegata iz Zagreba 31. oktobra 1918.g. konstituiran je u Sarajevu Glavni
odbor Narodnog vijeda SHS za BiH.
Tredeg novembra imenovana je prva bosanskohercegovačka Narodna (Zemaljska) vlada za
BiH.
Narodna vlada je brzojavno obavijestila sve kotarske urede, da (preuzima poslove zemaljske
uprave) uz bududnost i obavezu da u cijeloj zemlji održi (javni mir, red i sigurnost). U skladu
s tim moraju se u svakom mjestu te sa oružničkim zapovjedništvima uspostaviti okružni i
kotarski odbori Narodnog vijeda SHS.
Prvodecembarski akt 1918. Godine
Prvodecembarskim aktom naziva se čin ujedinjenja Države Slovenaca, Hrvata i Srba sa

Kraljevinom Srbijom 1918.g. Taj je čin ostvaren u specifičnim međunarodnim i unutrašnjim
okolnostima.
Situacija u novostvorenoj Državi SHS bila je izuzetno teška usljed agrarnih i drugih
revolucionarnih nemira, te prodora italijanske vojske u Istru,
u takvoj situaciji, Narodno vijede u Zagrebu je poslije dugih diskusija 24. novembra 1918.g.
izabralo odbor od 28 lica sa zadatkom da se u sporazumu sa vladom Kraljevine Srbije (bez
odlaganja provede organizacija jedinstvene države)
Istovremeno, Velika narodna skupština Vojvodine održana 25. novembra 1918.g. u Novom
Sadu proglasila je direktno ujedinjenje Vojvodine sa Srbijom. Dan kasnije istu odluku
donijela je i crnogorska Velika narodna skupština u Podgorici.
delegacija Narodnog vijeda SHS otputovala je 27. novembra 1918.g. u Beograd radi
pregovora o ujedinjenju. Delegacija je u ime Narodnog vijeda podnijela 1. decembra 1918.g.
jednu adresu regentu Aleksandru kojom ga poziva da u ime kralja Petra preuzme vlast u
čitavoj državi. Regent je na to proglasio (ujedinjenje Srbije sa zemljama nezavisne države
Slovenaca, Hrvata i Srba u jedinstveno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca)
BiH i Prvodecembarski akt
Mada je BiH bila sastavni dio Države Slovenaca, Hrvata i Srba ona je još prije 1. decembra
1918.g. faktički okupirana od strane vojske Kraljevine Srbije.
osnovna karakteristika stanja u BiH, predstavljao je agrarno nasilje i opdi nered čiji su nosioci
bili srpski seljaci. Glavna meta tog nasilja bili su muslimanski, odnosno bošnjački
zemljoposjednici i seljaci.
Nove vlasti Države SHS bile su jednostavno nesposobne da zaštite svoje građane
muslimanske vjere, odnosno Bošnjake.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Usljed nereda došlo je 4. novembra 1918.g. do sastanka kod Višegrada predstavnika

Glavnog odbora Narodnog vijeda SHS za BiH. Tu je postignut sporazum da jedinice Druge
srpske armije uđu u BiH i preuzmu brigu o javnoj sigurnosti i održavanju reda i mira.
Bosna i Hercegovina je time faktički, mada ne i pravno, ušla u sastav Kraljevine Srbije.
To je bio jedan status koji je predstavljao faktičku vojnu okupaciju, mada je BiH ustavno i
dalje bila sastavni dio Države Slovenaca, Hrvata i Srba.
BIH U JUGOSLAVIJI IZMEĐU DVA SVJETSKA RATA
1. BIH ZA VRIJEME PRIVREMENOG DRŽAVNOG UREĐENJA 1918.-1921.
Privremeno državno uređenje u kraljevini SHS
Osnovna načela privremenog državnog uređenja su određena ved prvodecembarskim

aktom. Tim aktom bilo je predviđeno da de vlast u novoj državi do donošenja Ustava vršiti
kralj odnosno regent Aleksandar, vlada i Privremeno narodno predstavništvo.
On se pri tome oslanjao na srpsku vojsku kao jedinu stvarnu oružanu silu na teritoriji nove
države i činjenicu da su interesi dinastije Karađorđevida i monarhistički oblik vladavine
osigurani ved Krfskom deklaracijom (regent je tako imenovao i prvu vladu Kraljevine SHS)
U vladu su ušla i tri ministra iz Bosne i Hercegovine i to po nacionalno-vjerskom ključu o
kojem je regent tada očigledno vodio računa (Bošnjak – musliman dr. Mehmed Spaho za
ministra šuma i ruda).
ved pri obrazovanju ove prve vlade pokazalo se neparlamentarno ponašanje regenta i
ispoljile njegove diktatorske sklonosti. On je jednostavno pogazio međustranački dogovor
da se prva vlada povjeri Nikoli Pašidu , da je to ustvari bio prvi Aleksandrov državni udar.
Drugi udar regent Aleksandar izvršio je u vezi sa obrazovanjem Privremenog narodnog
predstavništva.
Prvodecembarskim aktom bilo je predviđeno da de Privremeno narodno predstavništvo biti
obrazovano (sporazumom između Narodnog vijeda u Zagrebu i predstavnika naroda
Kraljevine Srbije) umjesto toga, spisak poslaničkih kandidata za ovo predstavništvo sastavio
je po regentovom nalogu dr. Albert Kramer
Političke stranke u BiH 1918-1921. godine
Političke odnose u BiH između dva svjetska rata karakterizira političko-stranačka

razuđenost, što je posljedica različitog gledanja na političko-ekonomske probleme zemlje,
ali i složene nacionalne i vjerske strukture BiH.
Sarajevo kao geografski centar nove države postaje mjesto okupljanja i konsultacija svih
političkih grupa koje su se zalagale za centralistički koncept državnog uređenja.
na toj je osnovi ved 15. februara 1919.g. godine upravo u Sarajevu faktički konstituirana
Demokratska stranka. Njeno jezgro činila je ved postojeda Demokratska stranka u Srbiji
WWW.BH-PRAVNICI.COM
to je ved 16. februara 1919.g. osnovana u Sarajevu Jugoslavenska muslimanska organizacija

(JMO). Ubrzo je obnovljena stara Hrvatska narodna zajednica koja se kasnije podijelila na
Hrvatsku težačku stranku i Hrvatsku pučku stranku.
Početkom 1920.g. dio građanstva i bogati seljaci osnovali su Savez težaka, kasnije
preimenovan u Savez zemljoradnika.
Pored ovih izvornih bosanskih stranaka, na području BiH djelovale su, Komunistička partija
Jugoslavije i Hrvatska seljačka stranka.
Izbor za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine SHS na području BiH
Izbor za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine SHS raspisani su za 28. novembar 1920.g. Prema
izbornom zakonu biračko pravo imali su muškarci sa navršenom 21. godinom starosti. Žene,
oficiri, podoficiri i vojnici nisu mogli glasati.
Zbog velikog broja nepismenih birača zakon je predvidio da se glasa kuglicama.
u predizbornoj kampanji učestvovale su u cijeloj Kraljevini 22 političke stranke.
najvedi broj glasova i time poslaničkih mjesta dobila je Demokratska stranka 92, a odmah do
nje Narodna radikalna stranka sa 91 mandatom. Na tredem mjestu bila je Komunistička
partija Jugoslavije
u BiH je najvedi broj glasova, i 24 mandata dobila Jugoslavenska muslimanska organizacija
(JMO)
Nacrti ustava i položaj BiH
Krajem januara 1921.g. Ustavotvorna je skupština obrazovala Ustavni odbor koji je imao
zadatak da pregleda i prouči nacrte ustava. Odborom je podnijeto osam ustavnih nacrta i
projekata.
Podnosioci nacrta bili su ili pojedini poslanički klubovi ili pojedinci, svi podnijeti nacrti
međusobno razlikuju, može se redi da su u njima u osnovi došla do izražaja tri osnovna
shvatanja o bududem ustavnom ustrojstvu države.
Prvu grupu nacrta čine oni koji predviđaju federalističko državno uređenje .
Druga grupa nacrta predviđala je umjereno centralističko, a treda striktno unitarističko-
centralističko državno uređenje. U svim nacrtima predviđa se neki vid autonomije za BiH.
Jedino je JMO u svom projektu insistirala na potpunom teritorijalnom integritetu i
cjelovitosti BiH, odnosno očuvanju (kompaktnosti teritorije koja je od muslimana
nastanjena)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
2. VIDOVDANSKI USTAVNI I PRAVNI POREDAK
Izglasavanje Ustava 1921. godine
Nezadovoljni nedemokratskim metodama rada Skupštine, te samovoljnim postupcima

Vlade, Ustavotvornu su skupštinu postepeno napuštali poslanici.
To Vladi ništa nije smetalo u odluci da dovrši posao oko donošenja ustava po svojoj želji.
Posebno je od Vlade, kao uslov da bi se glasalo za ustav, traženo da se riješi pitanje naknade
muslimanskim zemljovlasnicima za oduzete im beglučke zemlje i kmetovska selišta. U svemu
tome postignut je sporazum sa Vladom, pa je u Ustav unijet član 135. kojim je određeno da
Bosna i Hercegovina (ostaje u svojim sadašnjim granicama postojedi okruzi u njoj (važe kao
oblasti) Samo izglasavanje Ustava upriličeno je na Vidovdan 28. juna 1921.g. pa se otuda
ovaj Ustav naziva Vidovdanski ustav.
Donošenjem Vidovdanskog ustava privremeno državno uređenje u Kraljevini SHS je
zamijenjeno njenim stalnim političkim ustrojstvom.
Međunarodni položaj i granice Kraljevine SHS
Konferencija mira počela 18.januara 1918.g. u Parizu, Vesailles (Versaj) tu je 28.juna 1919.g.
potpisan opdi mirovni sporazum između pobjedničkih sila Antante i poražene Njemačke i
Austro-Ugarske. Tim mirom i sistemom ojačane su sile Antante, na prvom mjestu Francuske,
te niz malih država pod njenom zaštitom.
među tim malim državama, nalazila se i Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca. Da bi osigurala
svoj položaj , ta je država sklopila pet međunarodnih ugovora.
Prvo je zaključen i potpisan ugovor o miru sa Austrijom 10. septembra 1919.g. 27. novembra
1919.g. ugovor o miru sa Bugarskom. Ugovor sa Mađarskom potpisan je 4. juna 1920.g..
Najzad je 10. augusta 1920.g. zaključen mirovni sporazum sa Osmanskom carevinom,
odnosno Turskom.
12. septembra 1919.g. zaključen mirovni ugovor sa Italijom u ljetovalištu Rapallo u blizini
Đenove.
Ovim je ugovorom Kraljevina SHS (Jugoslavija) ustupila Italiji Zadar sa otocima Cres, Lošinj,
Lastovo i Palagruža.
3. POKRAJINSKA UPRAVA ZA BIH
BiH u Vidovdanskom ustavu
Članom 134 Vidovdanskog ustava predviđeno je da se zatečene pokrajinske uprave zadrže

dok se ne donese zakon o podjeli zemlje na oblast.
Narodna skupština je 26. aprila 1922.g. konačno donijela Zakon o oblasnoj i sreskoj
samoupravi kojim je bila predviđena podjela države na 33 oblasti. Dotadašnji okruzi u BiH
automatski postali oblasti; tuzlanska, sarajevska, hercegovačka (mostarska ), travnička
vrbaska (bnjalučka), i bihadka i pored toga, u BiH i dalje djelovala Pokrajinska uprava.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Vidovdanski parlamentarizam
Mada je vidovdanski režim u načelu trebao da bude parlamentarni poredak, on je u praksi

tekao u znaku dvije stvarne modi vlasti u zemlji; vojske i monarhije.
Kralj Aleksandar I Karađorđevid stvarno vladao i upravljao državom. Aleksandar se držao
Ustava samo koliko je to i kada je to njemu odgovaralo.
Politički život u kratkotrajnom vidovdanskom sistemu bio je obilježen haotičnošdu,
bezobzirnošdu i represijom vladajudih krugova i krajnjom kraljevom samovoljom.
kralj je po svojoj volji svaki čas mijenjao vlade.
kao dominantno pitanje u političkom životu zemlje nametnulo se tzv. hrvatsko pitanje, tj.
odnos između srpske i hrvatske buržoazije.
branedi svoje pozicije velikosrpski režim je u decembru 1924.g. zabranio rad Radideve
Hrvatske republikanske seljačke stranke.
sve rasprave u skupštini vođene su u veoma zapaljivoj atmosferi, što je stvaralo određenu
psihološku pozadinu , do kojeg je stvarno i došlo 20. juna 1928.g.. Tog dana radikalski
poslanik Puniša Račid u Narodnoj skupštini, ured oštrih napada opozicije na vladu zbog
korupcije, ubio je poslanike SDK odnosno HSS.
Od ovih tragičnih događaja u Skupštini koji su zaprepastili i domadu i stranu javnost, kralj
Aleksandar vuče poteze koji vode daljem kompromitiranju političkih stranaka.
kad je dovršio sve pripreme za proglašenje svoje lične diktature, kralj Aleksandar je pozvao
na konsultiranje vođe svih stranaka.
Kako se vođe stranaka nisu mogle odmah sporazumjeti, dvor je 4. januara 1929.g. izdao
saopdenje da zbog toga (nema mogudnosti ni za kakvo parlamentarno rješenje, koje bi
garantovalo održavanje punog državnog i narodnog jedinstva).
4. ŠESTOJANUARSKA DIKTATURA
Korijeni i karakter šestojanuarske diktature
Skoro su sve evropske države između dva svjetska rata završile u nekom obliku političke
diktature. Među tim diktaturama izdvajaju se one fašističkog tipa. Tipični su takvi slučajevi
fašističke Italije i nacističke Njemačke.
Na drugoj su strani razne vojne i monarhističke diktature.
Upravo je takva bila Kraljevska SHS.
Sve su te diktature, imale ipak jednu zajedničku karakteristiku . To je ukidanje ili
marginalizacija parlamenta kao izabranog posrednika između vlade i šefa države, i na drugoj
strani naroda.
drugim riječima između naroda i vođe ukida se svaki posrednik u vidu nekog izabranog
predstavništva.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Proglas diktature i njen sIstem
Proklamacijom (mome dragom narodu, svim Srbima, Hrvatima i Slovencima) objavljenom 6.

januara 1929.g. kralj Aleksandar Karađorđevid ukinuo je Vidovdanski ustav i parlament, te
uveo diktaturu.
To je praktično značilo da je ukinut parlament i da je kralj i formalnopravno preuzeo
cjelokupnu vlast u zemlji.
zapovjednik vojne sile, a posebno nosilac zakonodavne vlasti jer on i donosi i proglašava
zakone. Kralj je imenovao predsjednika i članove vlade i određivao broj ministarstava.
Novi naziv i nova upravna struktura države
Proglasom diktature izvršena je izmjena službenog naziva države.

kralj i krugovi oko njega smatrali su da je nužno promijeniti službeni naziv države i izvršiti
njeno unutrašnje administrativno-teritorijalno preuređenje.
tako je šestojanuarski režim pripremio, a 3. oktobra 1929.g. proglasio jedan zakon koji je u
cijelosti izmijenio upravnu strukturu zemlje.
To je bio Zakon o nazivu i podjeli Kraljevine na upravna područja. Članom 1 tog zakona
Kraljevina SHS dobila novi službeni naziv Kraljevina Jugoslavija. Umjesto dotadašnje podjele
na 33 oblasti, država je podijeljena na devet banovina koje su dobile naziv po rijekama.
Glavni grad Beograd nije pripadao ni jednoj, nego je skupa sa Zemunom i Pančevom
izdvojen u posebno administrativno područje.
BiH i podjela na banovine
Sve do Zakona o nazivu i podjeli Kraljevine na upravna područja 3. oktobra 1929.g. BiH je u
političkom i administrativnom pogledu bila hiljadu godina jedna teritorijalna cjelina. Tim je
zakonom izvršen pokušaj razbijanja BiH
podjelom zemlje na banovine razbijana je Bosna i Hercegovina. Njena teritorija i
stanovništvo ušli su u sastav četiri banovine.
Podjelom na banovine razbijena je do određene mjere etnička kompaktnost, kako hrvatskih
tako i srpskih područja, ali posebno kompaktnost bošnjačkog stanovniš tva. Uspostavljanjem
banovina Bošnjaci su se svugdje našli u potpunoj manjini.
Osim toga, ukidanjem oblasti i srezova, u mnogim opdinama Bosne i Hercegovine došlo je
do smjenjivanja uprava izabranih na posljednjim opdinskim izborima 28.oktobra 1928.g.
Time su najviše bili pogođeni Bošnjaci, odnosno Jugoslavenska muslimanska organizacija i
njeni birači. Povodom toga, dr. Mehmed Spaho, vođa JMO, 9. februara 1929.g. žalio se
kralju Aleksandru . Dr. Spaho je pisao da je razrješenje izabranih opdinskih uprava u više
mjesta BiH i postavljanje novih izazvalo opravdano nezadovoljstvo vedine stanovništva u tim
mjestima.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
5. OKTROIRANI USTAV I NJEGOVA PRIMJENA
Donošenje Ustava 1931.godine.
Stanje stvoreno šestojanuarskom diktaturom u cijelosti je potvrđeno i ozakonjeno drugim

narodu 3. septembra 1931.g.
S obzirom na tu činjenicu, da kralj narodu (daje) ustav, opozicija je odmah ovaj ustav nazvala
(Oktroiranim ustavom) što znači darovanim ili nametnutim ustavom. Cilj ustava bio je da se
prikrije dotadašnji otvoreni kraljev apsolutizam.
Ustav je samo potvrdio politiku jugoslavenskog nacionalnog unitarizma.
Otvoreni kraljev apsolutizam prikrivao se time, što su Ustavom uvedeni Narodni
predstavništvo i neka vrlo ograničena građanska prava.
U pogledu građanskih prava Ustavom je određeno, da su svi građani pred zakonom jednaki i
da svi uživaju jednaku zaštitu vlasti, da se građanima (ujamčava lična sloboda)
Građanska prava bila su posebno ograničena kada je riječ o biračkom pravu građana.
Biračko pravo građana bilo je, također, teško pogođeno izbornim postupkom, koji je
propisan Zakonom o izboru narodnih poslanika, Zakonom o biračkim spiskovima)
Narodno predstavništvo nije imalo nikakvog uticaja na formiranje vlade i njen rad. Ustav je
odredio da (kralj imenuje i razrješava predsjednika ministarskog savjeta i mi nistre)
Prema Ustavu, kralj politički i u svakom pogledu nije za svoje postupke nikome odgovarao.
Ustav je odredio da je (kraljeva ličnost neprikosnovena) Za postupke kralja prema Ustavu je
odgovarala vlada.
Za kraljeve akte i postupke politički odgovara vlada, ali kako je ona po Ustavu odgovarala
samo kralju, te je onda značilo da odgovara onome za koga bi trebalo da odgovara.
Opozicija režimu Oktroiranog ustava
Poslanici, izabrani na listi generala Petra Živkovida, formalno su se konstituirali kao politička
stranka pod nazivom Jugoslavenska radikalno-seljačka demokratija 1933.g. promijenila ime
u Jugoslavenska nacionalna stranka (JNS)
Najvede teškode organiziranju ove režimske stranke dolazile su zbog otpora u samom
narodu.
Glavne stare građanske stranke izlaze sa otvorenim zahtjevima za preuređenje države. Ona
je oštro osudila šestojanuarski režim i istakla zahtjev za dokidanjem srbijanske prevlasti.
Potom se u januaru 1933.g. oglasilo i vodstvo Demokratske stranke.
Demokrati na prvom mjestu traže preuređenje države u kojoj bi se obrazovale četiri
jedinice. Te jedinice konstituirale bi se (oko nacionalno-kulturnih centara u Beogradu,
Zagrebu i Ljubljani), dok bi četvrta bila Bosna i Hercegovina.
Vodstvo JMO-a slijedi dalje stav prema vladinoj politici, uz istovremeno povezivanje i
saradnju sa opozicionim dijelovima drugih stranaka, u prvom redu Slovenske ljudske
stranke.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Kraj kraljevskog režima 1934. godine
Ovim rezolucijama ili (punktacijama) građanskih stranaka, vladajudi vrh doživio je osudu i
odbacivanje nacionalnog i državnog unitarizma i centralizma iz redova vlastite klase. Vezan
za svoju apsolutističku politiku kralj nije bio spreman priznati poraz sve do smrti. Kralj
Aleksandar je ubijen prilikom službene posjete Francuskoj u Marseju 9. oktobra 1934.g.
terorističkom akcijom VMRO-a i ustaša.
Umjesto maloljetnog kralja Petra II Karađorđevida vlast su vršili namjesnici: krez Pavle
Karađorđevid.
Vlast je u suštini pripadala knezu Pavlu. Druga dvojica namjesnika tu su bili tek formalno, jer
je član 41 Ustava predviđao da se maloljetnom kralju imenuje tročlano namjesništvo.
Petomajski izbori 1935. godine.
Poučne iskustvom iz novembarskih skupštinskih izbora 1931.g. koji su ih zatekli nespremne i

neorganizirane, opozicione građanske stranke odlučile su da se za nove izbore pripreme i
organizirano nastupe.
Vlada Bogoljuba Jevtida zakazala je nove izbore za narodnu skupštinu za 5. maj 1935.g.
Demokratske stranke Zemljoradničke dogovorila su se da pod imenom Udružena opozicija
zajednički istupe na izborima 5. maja 1935.g.
Međustranačkim dogovorom odlučeno je da nosilac zemaljske kandidacione liste Udružene
opozicije bude Vladimir Maček, predsjednik Hrvatske seljačke stranke.
Mada je kao predsjednik vlade vodio izbore, B. Jevtid nije uspio dobiti po dršku velikog dijela
biračkog tijela.
Kraljevskom namjesniku knezu Pavlu bilo je jasno da mora potražiti novu ličnost kojoj bi
povjerio mandat da sastavi vladu. Njegov izbor je pao na dr. Milana Stojadinovida
Stojadinovid je uspio sastaviti vladu koja je počivala na savezu jedne struje radikala,
Slovenske ljudske stranke i Jugoslavenske muslimanske organizacije. Formiranjem
koalicione vlade Stojadinovid-Spaho-Korošec formalno je označen kralj šestojanuarske
diktature.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
6. BORBA ZA AUTONOMIJU BIH 1937.-1941.
Napredna studentska omladina BiH
Pitanjem položaja BiH i njene autonomije , stalno se bavila i tada ilegalna Komunistička
partija Jugoslavije (KP). Na njenu inicijativu bosansko-hercegovačka studentska omladina
obratila se otvorenim pismima narodu. Svojim sadržajem ova pisma predstavljaju prelom u
gledanju KPJ na etničku realnost i historijski subjektivitet Bosne i Hercegovine, posebno na
nacionalno pitanje bosanskih muslimana.
Oni u tim pismima kao ljudi (kod postojbine a bez postojbine) iz osjedanja i dužnosti, prava i
potrebe, zahtijevaju autonomiju Bosne i Hercegovine. U pismima se autonomija BiH
postavlja istovremeno kao pokrajinsko i nacionalno pitanje. Svojim pismima zalažu za
demokraciju, nacionalnu i vjersku ravnopravnost, te jedinstvo bosanskohercegovačkih
naroda.
Traži se rješenje narodnih problema (unutar postojedih državnih granica na osnovu
demokratije i ravnopravnosti naroda).
Pisma studentske omladine ukazala su prvenstveno na historijsko i egzistencijalno
zajedništvo naroda BiH. Njihov razmještaj u BiH ne dozvoljava da se između njih povlače
administrativno-političke granice.
U pismima je sadržana i ideja bratstva i jedinstva koja de kao politički program biti istaknuta
na zastavi antifašističkog narodnooslobodilačkog pokreta od 1941.g. do 1945.g.
Bosanskohercegovački komunisti, poslije dvije decenije šutnje, otvoreno na svojoj Petoj
pokrajinskoj konferenciji u julu 1940.g. izašli sa idejom (narodne autonomije Bosne i
Hercegovine)
Ona de od tada biti jedan od osnovnih programskih ciljeva KPJ
Vlada Stojadinovid - Spaho - Korošec i ustavna pitanja (konkordat)
kada je formirana krajem juna 1935.g. Stojadinovideva vlada je u početku priznavala da je

(hrvatsko pitanje) otvoreno.
Bez obzira što su bili moralni pobjednici na izborima 5. maja 1935.g. HSS i SDS su kao tzv.
Seljačko-demokratska koalicija odbili da uđu u vladu i učestvuju u radu parlamenta.
Od jula 1937.g. dr. Milana Stojadinovida dolazi u sukob i sa značajnim stranačkim i drugim
političkim faktorima u Srbiji. Kako u tom trenutku nije bilo izgleda za političko rješenje
(hrvatskog pitanja), knez Pavle i Stojadinovid izlaze sa projektom i nacrtom konkordata sa
Vatikanom. Time bi postigli prvo mjesto, politički bi neutralizirali (hrvatsko pitanje),
zaključenje konkordata sa Vatikanom koji je u nacrtu predviđao velike povlastice za
rimokatoličku crkvu. Tako bi se zadovoljilo katoličko svedenstvo koje je u narodu imalo
značajan uticaj (pridobila bi se naklonost fašističke Italije).
Projekt konkordata izazvao je velike političke otpore. Hrvatska seljačka stranka, slijededi
svoje Radidevske antiklerikalne tradicije, bila je protiv njegovog ozakonjenja. Protiv
konkordata su održane brojne demonstracije. U toj situaciji predstavnici svih opozicionih
stranaka potpisali su 8. oktobra 1937.g. tekst poznat po imenom (narodni sporazum)
WWW.BH-PRAVNICI.COM
to je bio dokumenat kojim su se protiv vlade ujedinile glavne opozicione stranke: Radikalna,
Demokratska, Zemljoradnička, HSS i Samostalna demokratska stranka.
Stojadinovid se pred tom činjenicom našao u veoma teškoj situaciji, u prijevremenom
raspisivanju skupštinskih izbora, koji su održani 11. decembra 1938.g.
Rezultati izbora predstavljali su poraz za Stojadinovičevu koalicionu vladu.
Početkom februara 1939.g. knez Pavle povjerio je mandat za sastav vlade Dragiši
Cvetkovidu, sa osnovnim zadatkom da riješi (hrvatsko pitanje), odnosno da sklopi sporazum
sa dr. Vladimirom Mačekom
Sporazum Cvetkovid - Maček i osnivanje Banovine Hrvatske
Hitno rješavanje (hrvatskog pitanja) na unutrašnjo-političkom planu trebalo je neutralizirati

ekstremne profašističke organizacije frankovaca i ustaša koje su težile izdvajanju Hrvatske iz
sastava Jugoslavije.
Predsjednik vlade Dragiša Cvetkovid i vođa HSS-a dr. Vlatko Maček potpisali su 26. augusta
1939.g. sporazum koji je u biti sadržavao dvije tačke; (1) formiranje koalicione vlade
Cvetkovid-Maček; (2) osnivanje Banovine Hrvatske.
Sporazum i rješenje (hrvatskog pitanja) izvedeni su potpuno na račun Bosne i Hercegovine, a
prema Uredbi o Banovini Hrvatskoj u njen sastav ušle su dotadašnja Savska i Primorska
Banovina, te kotarevi Dubrovnik, Šid, Ilok, Brčko, Gradačac, Derventa, Travnik, Stolac i
Fojnica.
Uredbom o Banovini Hrvatskoj izvršena je temeljna revizija oktroiranog ustava iz 1931.g., -
uspostavljanjem Banovine Hrvatske definitivno je napušten šestojanuarski koncept
narodnog i državnog jedinstva (jugoslavenskog naroda)
svojom neodređenošdu i nedorečenošdu rješenje sa Banovinom Hrvatskom samo je otvo rilo
cijeli niz drugih pitanja i problema.
Građanski pokret za autonomiju BiH
potpisivanjem sporazuma Cvetkovid-Maček i osnivanje Banovine Hrvatske, čime je izvršena

podjela Bosne i Hercegovine, izazvali su nezadovoljstvo i oštru reakciju bosanskih
muslimana.
Bošnjaci traže autonomiju BiH, (tom pokretu pridružuju se sva muslimanska društva i
organizacije.
u Sarajevu 30. decembra 1939.g. skup predstavnika svih muslimanskih političkih, kulturnih i
vjerskih društava i ustanova. Na tom skupu konstituiran je Pokret za autonomiju BiH i
izabran njegov Izvršni odbor, se odmah obratio svim muslimanskim organizacijama i
društvima na teritoriji BiH sa zahtjevom da se svugdje osnuju mjesni odbori za autonomiju
BiH
Srpski političari odmah su najoštrije istupili protiv svake ideje autonomije BiH. Oni su
smatrali da to ugrožava njihov projekat okupljanja srpskih zemalja i srpsku političku prevlast
u državi.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Bošnjaci se nisu mirili sa činjenicom da su prisiljeni živjeti podijeljeni i pod dva upravna
režima.
Oni su se s pravom željeli osjedati ravnopravnim faktorom jugoslavenske zajednice naroda,
te su tražili svoja prava. Ovi građanski politički procesi prekinuti su aprilskim ratom 1941.g. i
slomom Kraljevine Jugoslavije.
BOSNA I HERCEGOVINA U VRIJEME RATA 1941.-1945.
1. BIH POD FAŠISTIČKOM OKUPACIJOM
Napad na Kraljevinu Jugoslaviju 1941. godine
Pristupanjem Mađarske, Rumunije i Bugarske Trojnom paktu fašističkih sila, te italijanskom

okupacijom Albanije, Kraljevina Jugoslavija našla se skoro u potpunom fašističkom
okruženju.
Da bi se osigurala od te spoljne opasnosti, vlada Cvetkovid-Maček potpisala je 25. marta
1941.g. protokol o pristupanju Jugoslavije Trojnom paktu. (nadali su se da de na taj način
Jugoslavija izbjedi rat).
Samo dva dana kasnije, 27. marta, grupa jugoslavenskih generala, uz pomod britanske
obavještajne službe, izvela je državni udar kojim je smijenila kraljevsko namjesništvo i
vladu.(formirana nova vlada pod predsjedništvom generala Dušana Simovida)
Kapitulacija Kraljevine Jugoslavije
čim je počeo aprilski rat 1941.g. kralj, Vlada i Vrhovna komanda pobjegli prvo u Zvornik, a
zatim na Pale kod Sarajeva. Pred snažnim njemačkim napadima jugoslavenska kraljevska
vojska ved prvih dana rata našla se u stanju potpunog rasula.
Veza između vedine vojnih jedinica i Vrhovne komande na Palama potpuno se izgubila.
U takvoj situaciji Vlada je zaključila na sjednici 13. aprila 1941.g. da napusti zemlju.
Vlada i kralj otputovali su avionima sa nikšidkog aerodroma 15. aprila 1941.g. na Bliski Istok,
pod britansku zaštitu , odakle su kasnije otišli u London.
Njemačka komanda u Beogradu odbila je svaki razgovor o primirju, zahtijevajudi bezuslovnu
kapitulaciju jugoslavenske vojske. General Kalafatovid je, tu kapitulaciju potpisao 17. aprila
1941.g. za samo dvanaest dana aprilskog rata Kraljevina Jugoslavija u cijelosti okupirana, te
je nestala kao država.
Okupacija BiH između Njemačke i Italije
prije nego što je Italija imala vremena da odluči o uređenju BiH, vođa ustaške grupe u
Zagrebu pukovnik Slavko Kvaternik, 10. aprila 1941.g. proglasio Nezavisnu Državu Hrvatsku
(NDH) u koju je odmah deklarativno uključio i Bosnu i Hercegovinu.
između njemačkog i italijanskog okupatora povučena je demarkaciona linija koja je dijelila
njihova interesna područja.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
NDH i BiH
Ustaška vlast u BiH je uz njemačku pomod uspostavljena od početka jula 1941. g.

pored opdina kotara uvedene su i velike župe kao najviše upravno-teritorijalne
jedinice.(uspostavljeno je šest velikih župa)
Takvom organizacijom htjelo se istadi navodno (hrvatsko državno pravo) na Bosnu i
Hercegovinu.
NDH je željela razbiti, državno-pravnu i političko-teritorijalnu cjelinu BiH.
Genocid nad Bošnjacima u NDH
nastojanja da se muslimani-Bošnjaci jednostavno proglase Hrvatima i time im se oduzme

njihov historijski i narodni identitet. (nastojanja posebno intenziviraju od dolaska u Zagreb
poglavnika ustaške države dr. Ante Pavelida 15. aprila 1941.g.)
Pavelid lansirao propagandnu parolu o muslimanima kao (hrvatskom cvijedu)
to je u biti bio jedan oblik genocida na muslimanima-Bošnjacima (Bošnjake tokom rata i
fizički likvidirala)
Ustaški genocid
Jedan od ciljeva politike NDH u BiH bila je likvidacija i istrebljenje Srba. To se imalo ostvariti
jednim dijelom njihovim fizičkim uništenjem, dijelom iseljavanjem u Srbiju i prisilnim
pokatoličavanjem.
NDH je počela sa masovnim progonima Srba, Jevreja, Cigana i svih (logorima u Jasenovcu.)
Četnički genocid nad Bošnjacima
U ratu 1941-1945.g. muslimani Bošnjaci su bili novom masovnom žrtvom genocida koji se
(Srpsko-četnički genocid) na jednoj strani, to je iracionalna vjerska mržnja i netrpeljivost, a
na drugoj, želja srpskih ideologa i političara da pod svaku cijenu stvore etnički čist državni
teritorij.
vođa četničkog pokreta Draža Mihajlovid izdao je brojne naredbe svojim potčinjenim
komandantima o uništenju muslimana-Bošnjaka.
četnici u tri su navrata izvršili masovne pokolje nad muslimanskim stanovništvom u istočnoj
Hercegovini, istočnoj i zapadnoj Bosni, te dijelovima Sandžaka.
Od svog teškog poraza na Prenju početkom 1943.g. kuju su im nanijeli partizani, četnici su
se međusobno zavadili, pa su na Bošnjake manje napadali.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Otpor ustaškoj politici i državi
Ustaški zločini nad Srbima Jevrejima i Ciganima izazvali su od samog početka zabrinutost i
osudu među muslimanskim građanstvom u Bosni i Hercegovini.
Prvo je u tom smislu protestirala ilmija (muslimansko svedenstvo) jednom rezolucijom
U tim se rezolucijama osuđuju ustaški zuločini i odlučno se ograđuje od onih pojedinaca
među muslimanima koji su u njima učestvovali.
Bošnjaci su odlučno ustali u odbranu tzv. Bijelih Cigana (Arlija)
Plašedi se daljih muslimanskih protesta, ustaške vlasti su krajem augusta 1941.g. obustavile
dalji progon (Bijelih Cigana) iz BiH.
2. BIH U NOR-u I OBNOVA JUGOSLAVIJE
NOP i BiH
Kada se u aprilu 1941.g. raspala Kraljevina Jugoslavija, na otvorenu historijsku scenu stupila
je iz duboke ilegale KPJ.
NOP je pod Titovim vodstvom od početka jasno odredio svoja osnovna četiri cilja. Prvi i
osnovni je bio borba protiv okupatora i njegovih saradnika, odnosno (domadih izdajnika)
Drugi je bio da se u okviru te borbe spriječi svaki genocid,
Došavši u Bosnu početkom 1942.g. Tito je to energično raščlanio i razotkrio punu četničku
izdaju i njihov prelazak na stranu okupatora.
Tredi cilj bio je da se uporedo sa oružanom borbom odmah ide na rušenje stare i izgradnju
nove civilne organizacije.
četvrti cilj bio je da se stvaraju uslovi kako bi se nova Jugoslavija izgradila na federativnom
principu.
BiH kao vojni centar NOP-a
Tito je sa Vrhovnim štabom preko Sandžaka u istočnu Bosnu ved krajem decembra 1941. g.
Došao u neposrednu blizinu Sarajeva. Tu je u Ivančidima u blizini Srednjeg kod Sarajeva, 7. i
8. januara 1942.g. održao savjetovanje sa pokrajinskim rukovodstvom NOP-a za BiH.
Tu su se odigrale dvije najteže bitke u BOR-u, Neretva i Sutjeska. Od jula 1943.g. nakon
proboja sa Sutjeske, Vrhovni štab je težište dejstva NOVJ pomjerio ka italijanskoj
okupacionoj zoni.
Saveznici upravo u julu 1943.g. izvršili desant na Siciliju, pa je Tito procjenio da predstoji
brza kapitulacija Italije. Time bi italijansko naoružanje na tlu Jugoslavije uglavnom palo u
ruke NOVJ.
Tokom jeseni 1943.g. došlo je do masovnog priliva boraca u partizanske jedinice.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
BiH kao političko središte NOP-a
BiH je bila centar i političkog života NOP-a. U BiH su održana oba ratna zasjedanja AVNOJ-a.
Tu je bilo sjedište CK KPJ.
Na tlu BiH u vremenu poslije Drugog zasjedanja AVNOJ-a počela je organizaciona izgradnja
Jedinstvenog narodnooslobodilačkog fronta (JNOF) kao opdenarodne masovne političke
organizacije. U selu Zdena kod Sanskog Mosta održana je 3. jula 1944.g. njegova osni vačka
konferencija za BiH
Slične organizacije bile su: Antifašistički front žena Jugoslavije (AFŽJ), te Ujedinjeni savez
antifašističke omladine Jugoslavije (USAOJ) čiji je osnivački kongres održan u Bihadu 27-28.
decembra 1942.g.
Narodno-oslobodilački odbori
Proces smjene stare vlasti novom u početku nije tekao jednoobrazno niti je imao istu formu
u svim dijelovima Jugoslavije.
Opdenito se može redi da je njihovo nastojanje i formiranje teklo u dva osnovna oblika. Prvo
u formiranju ilegalnih odbora Narodnooslobodilačkog fronta (NOF-a) koji su se
oslobođenjem određenog mjesta ili područja automatski aktivirali kao organi civilne vlasti.
Drugi oblik, koji je uskoro postao pravilo, bilo je neposredno formiranje
narodnooslobodilačkih odbora (NOO) na oslobođenim područjima. U pravilu su postojali
seoski, opdinski, sreski (kotarski) i okružni NOO-i.
U prvim danima NOB u BiH novi organi vlasti pojavljuju se pod različitim nazivima, (mjesna
politička vlast) negdje (narodni tribunal, komesarijat opdine)
Poslije prvih iskustava u razvoju nove vlasti vodstvo Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP-
a) zaključilo je da je potrebno regulirati ustrojstvo i rad NOO na jednoobrazan i jedinstven
način .
U tom smislu je u listu (Borba) koji je tada izlazio u Užicu, objavljen 19. oktobra 1941.g.
direktivni članak Edvarda Kardelja u kojem su određene smjernice i dana upustva za
obrazovanje NOO kao privremenih i vanstranačkih organa vlasti. Njihov zadatak je da
organiziraju pozadinu, osiguravaju prehranu stanovništva, čuvaju red i mir.
Osnivanje i Prvo zasjedanje AVNOJ-a
Sa stvaranjem NOV i POJ 20. novembra 1942.g. partizanske snage dobile su sva obilježja
jedne regularne armije koja je imala oko 150.000 boraca svrstanih u odrede, brigade, divizije
i korpuse.
-Sve to ukazalo je na potrebu razgraničavanja i razdvajanja vojnih od političkih i
državnopravnih poslova i funkcija.
-Tako su na inicijativu vojno-političkog rukovodstva NOP-a, izvršene pripreme za sazivanje
jedne sveopde jugoslavenske skupštine najistaknutijih boraca i pristalica NOB-a, Taj skup
održan je u Bihadu, centru tadašnje slobodne teritorije, 26-27. novembra 1942.g. u prisustvu
WWW.BH-PRAVNICI.COM
54 delegata iz cijele zemlje. Time je osnovano Antifašističko vijede narodnog oslobođenja

Jugoslavije AVNOJ-a.
Za predsjednika Izvršenog odbora izabran je dr. Ivan Ribar, a za potpredsjednike Nurija
Pozderac, dr. Pavle Savid i Edvard Kocbek
Na zasjedanju donesene su rezolucije o osnivanju i organizaciji AVNOJ-a i usvojen Proglas
narodima Jugoslavije.
Osnivanje i Prvo zasjedanje ZAVNOBiH-a
Odlukom da se pristupi osnivanju zemaljskih antifašističkih vijeda po pojedinim

jugoslavenskim zemljama i pokrajinama počela je posljednja faza realizacije jednog od četiri
osnovna cilja NOP-a, a to je da se bududa Jugoslavija uredi i izgradi na federativnom
principu.
Još od samog početka rata vojno-političko rukovodstvo NOP-a donosilo je odluke i rješenja
koja su ukazivala na unutrašnje uređenje budude Jugoslavije. Prve takve odluke donijete su
na vojno-političkom savjetovanju održanom u Stolicama kod Krupnja . Tada je odlučeno da
se stvori nova vojna organizacija, i da dotadašnji Glavni štab, narodnooslobodilačkih i
partizanskih odreda poraste u Vrhovni štab.
Ta odluka bila je začetak bududeg jugoslavenskog federalizma. Tako je formiran i Glavni štab
narodnooslobodilačkih odreda BiH.
Odluka o osnivanju zemaljskih antifašističkih vijeda bila je samo dio ostvarenja ved ranije
izgrađenog stava KPJ o ravnopravnosti i pravu na samoopredjeljenje svakog jugoslavenskog
naroda.
Tako je konačno 25-26. novembra 1943.g. održano u Varcar-Vakufu (Mrkonjid Gradu) prvo,
osnivačko zasjedanje ZAVNOBiH-a. Na ovom prvom zasjedanju ZAVNOBiH je formalno
konstituiran kao opdepolitičko predsjedništvo NOP-a BiH.
Proglas narodima BiH u kojima se ističe da ubudude BiH i njene narode i u zemlji u
inozemstvu mogu zastupati i predstavljati samo ZAVNOBiH i AVNOJ.
Drugo zasjedanje AVNOJ-a
Drugo zasjedanje AVNOJ-a održano je u Jajcu 29. i 30. novembra 1943.g. uz učešde 142 od
268 izabranih delegata.
Na ovom zasjedanju AVNOJ je konstituiran u vrhovno zakonodavno i izvršno predstavničko
tijelo Jugoslavije. Istovremeno je odlučeno da se formira kao izvršni organ AVNOJ-a.
Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije (NKOJ) sa svim atributima privremene vlade.
AVOJ se kao vrhovno zakonodavno i izvršno tijelo sastoji od vijeda i predsjedništva.
Predsjedništvo je u ime Vijeda predstavnik (narodnog i državnog suvereniteta Jugoslavije i
vrši sve njegove funkcije, zakonodavne i izvršne, u vrijeme između zasjedanja Vijeda, kome
odgovara za svoj rad)
Sljededa je značajna Odluka o oduzimanju prava zakonite vlade Jugoslavije takozvanoj
jugoslavenskoj vladi u inozemstvu i o zabrani povratka u zemlju kralju Petru II Karađorđevidu
WWW.BH-PRAVNICI.COM
AVNOJ donio Odluku o priznanju i zahvalnosti NOV-i i s tim u vezi Odluku o uvođenju zvanja
(Maršal Jugoslavije).
Drugo zasjedanje ZAVNOBiH-a
radi dalje izgradnje bosanskohercegovačke države kao federalne jedinice, sazvano je i

održano Drugo zasjedanje ZAVNOBiH-a u Sanskom Mostu od 30. juna do 2. jula 1944.g. Na
zasjedanju je donesena Odluka o konstituiranju ZAVNOBiH-a u najviše zakonodavno i
izvršno tijelo federalne Bosne i Hercegovine i Deklaracija o pravima građana BiH.
U odluci o konstituiranju ZAVNOBiH-a u vrhovni organ vlasti se ističe da se (na temelju
slobodno izražene volje naroda BiH), a u skladu sa odlukama AVNOJ-a, ZAVNOBiH
konstituira u vrhovno zakonodavno i izvršno narodno predstavničko tijelo.
Deklaracija o pravima građana BiH u osnovi je po svom sadržaju imala karakter ustava.
Građanima BiH garantirana su osnovna ljudska prava koja čine sadržinu svakog
demokratskog ustava. To su: nacionalna, ravnopravnost, sloboda savjesti i vjeroispovijesti,
sloboda izbora i dogovora, sloboda udruživanja i štampe, lična i imovinska sigurnost
građana, pravo žalbe, načelo (da niko ne može biti suđen bez prethodnog sudskog
postupka).
Trede zasjedanje ZAVNOBiH-a i formiranje vlade BiH
Trede i posljednje zasjedanje ZAVNOBiH-a pod tim njegovim nazivom sazvano je i održano
nakon što su partizanske jedinice ušle u Sarajevo 6. aprila 1945.g.
Zasjedanje je održano u Sarajevu 26. do 28. aprila 1954.g..
Odlukama ZAVNOBiH-a na tom zasjedanju dovršena je izgradnja sistema vlasti Federalne
Bosne i Hercegovine
Vlada je formirana posebnim Ukazom o imenovanju vlade BiH koji je donijelo
Predsjedništvo Narodne skupštine.
Za predsjednika Vlade imenovan je Rodoljub Čolakovid
BIH U SOCIJALISTIČKOJ JUGOSLAVIJI
1. IZGRADNJA VLASTI I PRAVNOG PORETKA NA OSNOVAMA DRŽAVNOG SOCIJALIZMA
Ljudske žrtve i gubici BiH 1941-45. godine
Narodi Bosne i Hercegovine masovno su učestvovali u NOB-i, svojim ogromnim ljudskim

žrtvama.
Kraj rata 1945.g. BiH je dočekala teško razorena sa velikim gubicima u ljudskim životima i
materijalnim dobrima.
To znači da je na BiH otpadala cijela polovina tog tragičnog bilanca rata.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Materijalni gubici BiH 1941-45. godine
BiH je u toku rata u pogledu materijalnog snabdijevanja NOV-e i POJ-e podnijela najvedi
teret , pretrpjevši uz to ogromna materijalna razaranja.
Zemlja je ostala skoro bez stambenog fonda, javnih objekata i školskih zgrada.
Uništene su i onesposobljene skoro sve saobradajnice, osobito željeznice. Stočni fond zemlje
je skoro u cijelosti uništen.
Težinu situacije povedavala je i činjenica da je BiH ved odranije zaostajala u razvoju u odnosu
na ostale dijelove Jugoslavije.
U tim uslovima trebalo je pristupiti obnovi zemlje. Uz sve to stajala su mnoga neriješena
državno-pravna pitanja, među kojima je međunarodno priznanje nove države bilo na prvom
mjestu.
Međunarodno priznanje Demokratske federativne Jugoslavije
Drugim zasjedanjem AVNOJ-a i njegovim odlukama u Jugoslaviji je faktički oformljena nova

država.
Demokratska federativna Jugoslavija, nije dobila međunarodno priznanje, iako su saveznici
tokom 1943.g. priznali NOV kao vojnog partnera i saveznika
Zapadni saveznici su, uključujudi i Sovjetski Savez i dalje priznavali izbjegličku kraljevsku
vladu u Londonu, pa su tako u odnosu na inostranstvo postojale dvije vlade.
Jedna je bila međunarodno priznata izbjeglička vlada koja nije imala nikakve faktičke vlasti u
zemlji
Na drugoj srani bio je NKOJ (Nacion. Komitet oslobođenja Jugoslavije), stvarna vlada koja je
imala svu vlast u zemlji ali nije bila međunarodno priznata. U takvoj situaciji, predstojala je
teška borba da izbori međunarodno priznanje. Značaj tog međunarodnog priznanja bio je u
činjenici da bi time nova Jugoslavija automatski imala status savezničke zemlje, pravo da
bude član Organizacije ujedinjenih nacija, pravo da prima međunarodnu materijalnu pomod
(UNRRA), koja je kao privremena agencija osnovana radi pružanja pomodi zemljama
opustošenim ratom.
Saveznici su vršili pritisak na NKOJ, koji je iz pragmatičnih razloga pokazao spremnost da
stupi u pregovore sa izbjegličkom vladom.
Pregovori su vođeni u dva maha, prvo na Visu, a zatim u Beogradu, gdje je 1. novembra
1944.g. potpisan Sporazum Tito-Šubašid o uspostavljanju jedinstvene vlade.
Na osnovu Demokratske federativne Jugoslavije, sa Titom kao predsjednikom vlade i dr. I
Šubašidem kao ministrom vanjskih poslova. Time je likvidiran faktički paralelizam vlada iz
međunarodnog predstavljanja Jugoslavije.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Izbori i rad Ustavotvorne skupštine
Izborni za ustavotvornu skupštinu obavljeni su 11. novembra 1945.g.

Ustavotvorna skupština je bila dvodomna i sastojala se od Savezne skupštine i Skupštine
naroda što je odgovaralo federalnom ustrojstvu države
Oba doma Ustavotvorne skupštine sastala su se 29. novembra 1945.g. tačno na drugu
godišnjicu Drugog zasjedanja AVNOJ-a. Na toj prvoj sjednici Ustavotvorna skupština donijela
je svoj prvi akt pod nazivom (Deklaracija o proglašenju Federativne Narodne Republike
Jugoslavije)
Ustavotvorna skupština na zajedničkoj sjednici obaju domova (riješila i rješava u ime naroda
i na osnovu zakonskih odluka) da se Demokratska Federativna Jugoslavija proglašuje
narodnom republikom pod imenom Federativna Narodna Republika Jugoslavije
Ustav FNRJ i BiH
U toku rada na ustavu, Ustavotvornoj skupštini su stizali od građana različiti prijedlozi i

sugestije u pogledu nekih ustavnih rješenja i formulacija., tadašnji ministar Milovan Đilas
rekao je da je (karakterističan prijedlog jednog muslimana, da bi trebalo unijeti šestu
buktinju u naš državni grb)
Tim povodom Đilas je rekao da Ustavotvorna skupština ne može raspravljati o tome da li su
Bošnjaci nacija ili nisu, jer je to (teorijsko pitanje) koje se ne može rješavati (jednim
dekretom)
Ako bi šestu buktinju trebalo unijeti kao simbol šest federacija (republika), onda bi se o
tome moglo raspravljati, istakao je Đilas. Ali , pošto se stalo na stanovište da svaka nacija
treba dobiti svoju buktinju, onda u svakom slučaju mora biti samo pet buktinja. Time ne
negiram (posebne crte kod Muslimana)
Izglasavanjem Ustava FNRJ 31. januara 1946.g. Ustavotvorna skupština je obavila svoj
završni čin. Odmah je nastavila dalji rad kao Narodna skupština FNRJ.
Ustavotvorna skupština i Ustav NR BiH
Pošto je u međuvremenu Narodna skupština BiH, odnosno njeno predsjedništvo, donijelo

Zakon o Ustavotvornoj skupštini Narodne Republike Bosne i Hercegovine, 13. oktobra
1946.g. održani su izbori za Ustavotvornu skupštinu NR BiH.
Prvo zasjedanje ustavotvorne skupštine NR BiH počelo je 11. novembra 1946.g.
Na sjednicama održanim od 28. do 31.- decembra 1946.g. tačno jedanaest mjeseci nakon
proglašenja prvog ustava FNRJ, Ustavotvorna skupština je usvojila i proglasila prvi republički
Ustav. BiH je njime kao (narodna država republikanskog oblika) dobila svoju unutrašnju
organizaciju)
Ustav BiH bio je sličan ustavima ostalih federalnih jedinica. On je izrazio njena suverena
prava i državnost.
Ona je imala svoju državnu teritoriju koja se nije mogla mijenjati bez njenog pristanka, dok
je narod svoju volju izražavao putem slobodno izabranih predstavnika.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Informbiro i sukob Staljin – Tito
Informbiro (Informacioni biro komunističkih i radničkih partija) osnovan je u Varšavi u

septembru 1947.g. uz učešde predstavnika komunističkih partija Bugarske, Italije,
Jugoslavije, Mađarske, Poljske, Sovjetskog saveza, Francuske, Čehoslovačke i Rumunije
(naknadno priključila i Albanija).
Stvarni cilj bio je da Staljin ostvari potpunu kontrolu, ne samo nad navedenim pa rtijama,
nego praktično nad cjelokupnim svjetskim komunističkim pokretom.
Za stalno sjedište Informbiroa određen je Beograd.
Kako se Tito nije htio potčiniti Staljinovom diktatu, to je ovaj pripremio (Rezoluciju o stanju
u KPJ) kojim je u ljeto 1948.g. oštro napao cjelokupnu jugoslavensku politiku.
Rezolucija je usvojena na sastanku Informbiroa u Bukureštu kojem Jugoslavija nije
prisustvovala.(sukob Tita sa Staljinom imali su teške višegodišnje posljedice na stanje,
politike i odnose u samoj Jugoslaviji). Sukob sa Staljinom nije ostao na međudržavnoj i
međunarodnoj razini nego je istovremeno doveo do rascjepa unutar KPJ.
Nakon objavljivanja Rezolucije Informbiroa u zemlji je počeo opdi progon svih onih koji su se
izjasnili za nju tj. za Staljina a protiv Tita.
Rascjep unutar KPJ povodom Rezolucije Informbiroa je kulminacija i krajnja točka dugih
frakcionaških borbi unutar te partije tokom dvadesetih i tridesetih godina.
Može se redi da informbirovci, koji su imali i jaku spoljnu podršku nisu uspjeli sruš iti Tita ne
zato što su bili malobrojni, nego zato što su i sami međusobno bili podijeljeni i što nisu imali
jedinstven program.
Tito i oni koji su bili uz njega sasvim su bili svjesni da svoju borbu protiv informbirovaca
mogu dobiti samo uz određenu cijenu.
Vođe KPJ/SKJ umjesto da prihvate višepartijsku demokraciju i privatnu inicijativu u privredi,
oni su se opredjelili za (jugoslavenski put u socijalizam) što je značilo samoupravljanje.
Nakon Staljinove smrti u martu 1953.g., došlo je do normalizacije s ovjetsko-jugoslavenskih
odnosa. Informbiro je službeno raspušten u aprilu 1956.g.
2. SAMOUPRAVNI SOCIJALIZAM
Radničko i društveno samoupravljanje
Razvitak i sukob sa Sovjetskim savezom doveo do zavođenja sistema radničkog

samoupravljana.
Radničko je samoupravljanje, koje je i kao termin nastalo u Jugoslaviji, uvedeno Osnovnim
zakonom o upravljanju državnim preduzedima, koji je Narodna skupština FNRJ usvojila 27.
juna 1950.g.
Službeno se smatralo da je osnivanjem radničkih savjeta okončan period nepos rednog
centralističkog upravljanja privredom.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Politika nesvrstanosti
Sukob Tita sa Staljinom u osnovi je na međunarodnom planu značio postepeni početak

negacije blokovske podjele svijeta i hladnog rata na relaciji Istok-Zapad. Taj je sukob
koincidirao sa početkom postepene dekolonizacije Afrike i Azije. Sve je to nalagalo
neformalno okupljanje jednog broja zemalja na principima aktivne i miroljubive
koezgistencije.
Kao čovjek koji se prvi odupro diktatu jedne velike sile i blokovskom svrstavanju, Tito se
prirodno nametnuo kao lider tog pokreta. Uz njega su Nehru, Naser, Sukarno, Njerere,
Nkrumah i drugi.
Nesvrstanost se kao politički pojam i pokret postepeno oblikuje kao vladajuda jugoslavenska
spoljnopolitička filozofija i taktika.
Prvoj konferenciji šefova država i vlada vanblokovskih zemalja koja je održana upravo u
Beogradu 1-6. septembra 1961.g. (učestvovali predstavnici 25 zemalja)
-Dvadesetak godina kasnije u New Delhiju (Nju Delhiju), na konferenciji je punopravno
učestovalo ved sto zemalja.
Nesvrstanost nije bila isto što i neutralnost. Pod neutralnošdu se u međunarodnom pravu
označava politika i status države koja po vlastitoj odluci ne učestvuje u oružanom sukobu
drugih država. (primjera ni Švicarska niti Austrija, koje su po definiciji neutralne zemlje
nikada nisu bile članice pokreta nesvrstanih)
Nesvrstane zemlje su djelovale preko svojih povremenih konferencija imele svoj
Koordinacioni biro.
Ustav 1974. godine
Ustav iz 1974.g. je rezultat jedne od najtežih i najsloženijih državnopravnih i političkih kriza

kroz koje je Jugoslavija prošla u vremenu od 1945.g. pa do svog raspada 1991/92.g. Taj je
ustav predstavljao zadnju Titovu veliku političku pobjedu.
Sredinom šezdesetih godina, u uslovima sve vede privredne krize, izrađen je koncept
sveobuhvatne reforme jugoslavenske ekonomije, sam SKJ inicirao ovu reformu, cijeli je
proces zakočen upravo od strane raznih partijskih komitetskih kadrova koji su shvatili da bi
realizacijom ovog pokreta ostali bez dotadašnje direktivne vlasti u sferi ekonomije. Ta je
oblast bila centralizirana, velikih privrednih sistema čije je središte i sjedište bilo u Beogradu.
Polarizacija i sukob se kredu uglavnom na liniji Hrvatska-Srbija kao dva glavna konstituensa
Jugoslavije. U Hrvatskoj se formira jedno partijs ko političko jezgro, nastoji iznuditi
amandmane na Ustav SFRJ, kojima bi se Jugoslavija od federacije pravno i faktički pretvorila
u konfederaciju. U cijelom tom projektu Vojvodina i Kosovo, dobile bi jednak status sa
republikama kao konstituensima Federacije.
Nasuprot tome, tadašnje srbijansko liberalno vodstvo pristaju na redefiniranje federalne
države, ali bez diranja u status autonomija u sastavu Srbije.
1971.g. izglasani u Saveznoj skupštini ustavni amandmani, kojima je Jugoslavija iz federalne
faktički pretvorena u konfederalnu državu.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Tito je na partijskom plenumu, krajem 1971.g. jednostavno smijenio cjelokupno hrvatsko

vodstvo, a ubrzo potom i nosioce liberalizma u Srbiji.
Njihovim uklanjanjem sa političke scene stvoren je prostor za donošenje novog ustava.
Novi odnosno zadnji ustav SFRJ, u koji su ugrađeni svi amandmani iz 1971.g. usvojen je
krajem februara 1974.g.
Sistem Ustava 1974. godine
Sistem i osnovu ustavnog uređenja, prema Ustavu iz 1974.g. činio je tzv. skupštinski sistem
zasnovan na delegatskom, odnosno samoupravnom principu. Po tom su principu izvori
cjelokupne teritorijalne vlasti mjesne zajednice, organizacije udruženog rada, i društveno-
političke organizacije. Sve su one obrazovale svoje delegacije, birale svoje predstavnike koje
su kao delegate slale u više organe vlasti, u opdinsku skupštinu. Odatle se ova skupština
sastojala od tri vijeda: vijeda mjesnih zajednica, vijeda udruženog rada i društveno-političkog
vijeda.
Opdina je po istom principu birala delegacije, koje je slala u skupštinu republika. Na vrhu je
bila Skupština SFRJ sa Saveznim vijedem i Vijedem republika i pokrajina.
Tako je Ustav odredio da de državnom upravljati Predsjedništvo sastavljeno od devet
članova: po jedan predstavnik šest republika i dvije pokrajine i predsjednik CK SKJ, čiji je glas
trebalo da bude odlučujudi. U praksi se sve srušilo, prije svega na pitanju političkih prava.
Ljudska i građanska prava prema Ustavu iz 1974. godine
U načelnom smislu riječi prava građana su veoma široko postavljena. Ona se mogu
klasificirati u tri osnovne grupe: (1) pravo na samoupravljanje i društveno-političku
aktivnost, (2) lična prava i slobode građana, (3) socijalno-ekonomska prava. Uz prava Ustav
je građanima odredio i određene dužnosti.
U prvu je grupu Ustav svrstao pravo građana na samoupravljanje, koje je u načelu
obuhvatilo slobodu udruživanja, slobodu ugovora i javnog istupanja, slobodu izražavanja
nacionalne pripadnosti i vjeroispovijesti.
Među lična prava spadalo je pravo na život i državljanstvo, slobodu kretanja i nastanjivanja,
pravo na nasljeđivanje.
Ustav 1974.g. je odredio da je za svakog zaposlenog najduže radno vrijeme u sedmici 42
sata. Svaki je zaposleni imao pravo na dnevni i nedjeljni odmor, svaki je zaposleni uživao
potpuno socijalno osiguranje, koje mu je osiguravalo mnoga prava, kako za života, tako i u
slučaju smrti.
Ustav iz 1974.g. je članom utvrdio slučajeve besplatne zdravstvene zaštite g rađana koji
takav tretman nemaju po osnovu radnog odnosa i iz radnog odnosa.
Ustav je utvrdio posebnu zaštitu majke, djece i maloljetnih lica, te boraca, vojnih invalida i
članova porodica palih boraca.
Ustav iz 1974.g. garantirao svim građanima SFRJ pravo na obrazovanje. Po tom članu
Država, ili po tadašnjoj ustavnoj terminologiji (društvena zajednica) je bila dužna da osigura
WWW.BH-PRAVNICI.COM
materijalne i druge uslove za osnivanje i rad škola i obrazovnih institucija svih nivoa. Ovim
je ustvari potvrđena praksa besplatnog školovanja uvedena još 1945.g.
Na osnovu besplatnog i slobodnog obrazovanja iškolovale su se generacije intelektualaca iz
do tada potisnutih naroda.
BIH KAO SAMOSTALNA DRŽAVA
BiH kao samostalna država
Skupština BiH je ved 15. oktobra 1991.g. usvojila Memorandum o nezavisnosti.

Srpski poslanici prije glasanja jednostavno uz izraze protesta napustili skupštinu.
Na referendumu održanom 29. februara i 1. marta 1992.g. građani Bosne i Hercegovine
izjasnili su se za samostalnu nezavisnu i suverenu državu.
Skupština BiH potvrdila ovu odluku 4. marta 1992.g.
27. marta 1992.g. ukupno 77 Srba poslanika napustilo Skupštinu BiH i na posebnom
zasjedanju usvojilo Ustav (Srpskih naroda u BiH)
Tako je nastala jedna situacija poznata u pravu kao (vlada de facto)
ta je de facto situacija legalizirana Dejtonskim (Dayton) sporazumom 1995.godine kao
Republika Srpska.
6. aprila 1992.g. Evropska zajednica je priznala državno-pravni subjektivitet Bosne i
Hercegovine
22. maja 1992.g.g. Bosna i Hercegovina je primljena u Ujedinjene nacije.
Rat protiv BiH
-tanje (neposredne ratne opasnosti) proglasila tek 8. aprila 1992.g.

Skupština ovlastila Predsjedništvo da donosi odluke koje imaju snagu zakona.
Predsjedništvo 4. maja 1992.g. donijelo odluku o proklamaciji ratnog stanja (Srbija i Crna
Gora) bivša JNA i paramilitarne formacije bosanskih i ostalih Srba kao agresore na BiH.
(traži spoljnu vojnu pomod 27. maja 1992.godine)
Vašingtonski (Washington) sporazum i Federacija BiH
Na liniji srpsko-hrvatskog sporazuma o podjeli BiH, došlo je početkom 1993.g. do oružanog

sukoba između Hrvata i Bošnjaka, (srednje Bosne i doline Neretve)
Američkom intervencijom početkom 1994.g. sukob je okončan sporazumom u Washintonu,
kojom je uspostavljena Federacija BiH kao neki oblik saveza ili saradnje Bošnjaka i Hrvata.
Ustav Federacije BiH je proglašen 30. marta 1994.g. (Bošnjaci i Hrvati kao konstitutivni
narodi)
Federacija se sastoji od deset kantona ili županija koji imaju velika ovlaštenja i nadležnosti u
svim oblastima, postoji dovodomni federalni parlament i vlada.
WWW.BH-PRAVNICI.COM
Dejtonski (Dayton) mir
postojalo više mirovnih planova. Zajedničko je svim tim planovima i misijama, da su

uspostavljanje mira u BiH zamišljali na osnovu njene etničke podjele unutar jedne labave i
međunarodno priznate države.
Prvi takav mirovni plan, još u martu 1992.g. portugalski diplomast Huan Cutilliero (Kutiljero).
Nakon toga, (Sajrus Vens) Britanac David Owen, Torwald Stoltenberg. Svi su njihovi planovi
u osnovi propali, jer su kao diplomatski napor bili bez aktivne oružane podrške na terenu.
Tek su takvom američkom akcijom u jesen 1995.g. agresori na BiH dovedeni za pregovarački
stol.
prve tri sedmice novembra 1995.g. u američkoj vazduhoplovnoj bazi u gradu Dayton u
državi Ohio.
svečano 14. januara 1996.g. potpisali u Parizu predstavnici BiH, Hrvatske i Srbije, odnosno
SRJ
Činjenicom da su ugovor potpisali predsjednici Srbije i Hrvatske implicitno je priznati i
potvrđen čin agresije na BiH.
Ta je agresija odnijela je 160.000 žrtava i izazvala najvedu izbjegličku krizu u Evropi poslije
Drugog svjetskog rata.
Prema Dejtonskom sporazumu, BiH faktički ima 13 ustava koji svi skupa čine njen
konstitucionalni sistem, na prvom mjestu Ustav BiH (aneks 4 sporazuma), dva ustava dva
konstitucionalna entiteta BiH i deset kantonalnih ili županijskih ustava.
demokratsku državu koja funkcionira (u skladu sa zakonom i na osnovu slobodnih
demokratskih izbora)
Sastavni dio Ustava su prava i slobode predviđene Evropskom konvencijom za zaštitu
ljudskih prava.
BiH i međunarodna zajednica
Kada se početkom 1992.g. Evropska unija uključila (zanemarili činjenicu agresije i priznali tri
zaradene strane jednako ih tretirajudi), odnosno izjednačavajudi žrtvu i agresora. Iako su tzv.
Jugoslavije bile nametnute ekonomske sankcije, a jedan broj srpskih i hrvatskih političara
proglašeni za ratne zločince Vance, Owen i Stoltenberg su im za pregovaračkim stolom
produžili legitimnost. Međunarodni medijatori su agresora i žrtvu izjednačili, ozakonili
teritorijalna osvajanja i genocid. Predstavnici međunarodne zajednice su mlako prijetili i
iskrivili prirodu sukoba, kako bi opravdali svoju neefikasnost.
Zapadni su se medijatori u stvarnosti pokazali kao pristalice politike smirivanja, ustvari
popuštanjima prema agresorima i zločincima. Winston Churehill -da mu izgledaju kao neko
ko hrani krokodila u nadi da de ga krokodil posljednjeg pojesti na silu navudi nekakvu svoju
odjedu moralnosti i time pred svijetom i vlastitom savješdu završili posao. -Nije se vidjelo niti
htjelo vidjeti, da je rat protiv Bosne prava kataklizma.-Poslije (demokratskog genocida) u
Bosni teško ako ne nemogude, govoriti o demokratiji, zašto su agresija i rat protiv Bosne, te
genocid, u međunarodnim razmjerama predstavljeni i vođeni kao mirovna operacija. Zašto
agresija i genocid nisu spriječeni ili ranije zaustavljeni, a ne tek krajem 1995.g.
WWW.BH-PRAVNICI.COM

Drzavno Pravni Razvitak Bih - Skripta

Hochgeladen von

Dokumentinformationen

Copyright

Verfügbare Formate

Dieses Dokument teilen

Dokument teilen oder einbetten

Freigabeoptionen

Stufen Sie dieses Dokument als nützlich ein?

Sind diese Inhalte unangemessen?

Copyright:

Verfügbare Formate

Drzavno Pravni Razvitak Bih - Skripta

Hochgeladen von

Copyright:

Verfügbare Formate

PORTAL ZA PRAVNIKE I STUDENTE PRAVA U BIH

SREDNJOVJEKOVNA (FEUDALNA) BOSANSKA DRŽAVA

1. RAZVITAK JUŽNIH SLAVENA OD DOSELJAVANJA NA BALKAN DO FORMIRANJA PRVIH

Plemenska (politička) organizacija Južnih Slavena

živjeli u rodovsko-plemenskim zajednicama na čijem su čelu izborne starješine

Teritorijalna organizacija Južnih Slavena

Zemljoradnički zakon (Nomos Georgikos)

Etnički i demografski uslovi formiranja prvih južnoslavenskih država

Prve države Južnih Slavena

2. PROCES FEUDALIZACIJE U BOSNI I NJEN NASTANAK I RAZVITAK KAO SAMOSTALNE

Porijeklo i značenje imena Bosna

Nastanak bosanske ranofeudalne države

Povelja Kulina bana

on se smatra vlasnikom cjelokupnog državnog teritorija i kao gospodar Bosne garantira

Hereza i Sabor na Bilinom Polju

Ban Matej Ninoslav i odbrana Bosne

stalni napadi na Bosnu zbog njezine duhovne hereze

borbe za Ugarsko-Hrvatsko prestolje završene su pobjedom Anžujaca pa je kralj Robert

Kralj Tvrtko I Kotromanid

Kralj Stjepan Tomaš

Stjepan I Tomaševid i kraj srednjovjekovne bosanske države

c) Učenje Crkve bosanske

4. DRŽAVNO UREĐENJE SREDNJOVJEKOVNE BOSNE

c) Državni sabor ili stanak

BOSNA POD OSMANSKOM VLAŠDU

Nastanak i razvoj Osmanskog carstva

jedna od najvedih i najmodnijih država koje poznaje moderna historija i najdugotrajnija

Centralna vlast u Osmanskom carstvu

osnovne jedinice bili su sandžaci (vojno-upravne teritorijalne jedinice) kojima je zapovjedao

Bosanski ejalet (pašaluk)

poslije osvajanja Bosne 1463.g. uspostavljen je Bosanski sandžak a kasnije i Hercegovački

dolaskom Habsburgovaca za ugarsko-hrvatske vladare počelo je organizioranje Vojne

2. VJERSKA STRUKTURA OSMANSKE BOSNE

pravoslavno stanovništvo imalo status zaštidene manjine (zimmi)

Položaj seljaka u timarskom sistemu

Obaveze seljaka u timarskom sistemu

nemuslimani u Osmanskom carstvu nisu bili obuhvadeni vojnom obavezom, pa se harač

4. RATOVI I STALEŠKI I POLITIČKI POKRETI U BOSANSKOM EJALETU

Karlovački mir i granice Bosanskog ejaleta

Požarevački mir i granice BiH

Boj pod Banja Lukom i Beogradski mir

Bune seljaka muslimana u Bosni u XVIII stoljedu

Dubički rat i Svištovski mir

poslije poraza Austrije 1737-39.g. punih pola stoljeda vladao mir

bosansko muslimansko stanovništvo, pružalo je snažan otpor brojno nadmodnoj austrijskoj

Pokret bosanskih ajana i buna Husein-kapetana Gradaščevida

poslije ovih poraza, Husein-kapetan je izbjegao u Slavoniju (kao izbjeglice u Austriji su se

5. BOSNA U VRIJEME TANZIMATA (REFORMI)

Vilajetski zakon 1867.

nova organizacija uprave u provincijama

osmanska vlada je ocjenila da je eksperimentalna primjena nove uredbe uspjela

ISTOČNO PITANJE I OKUPACIJE BIH 1878. GODINE

je bilo pitanje osvajanja, preuzimanja i podjele osmanskih posjeda u jugoistočnoj Evropi,

Bosanski ustanak 1875. - 1878.

Bosanski ustanak 1875-1878.g. naziva se široki oružani pokret bosanskog, pravoslavnog

Narodna vlada za BiH

odredbe člana XIV Sanstefanskog ugovora koje su se odnosile na Bosnu i Hercegovinu

tokom tromjesečnih borbi austro-ugarske čete su sa bosanskim ustanicima vodile oko

BIH ZA VRIJEME AUSTRO-UGARSKE UPRAVE

1. HABSBURŠKA CAREVINA I NJENA USTAVNA STRUKTURA

Porijeklo Habsburške carevine

Habsburzi su bili jedna od najvedih evropskih vladarskih familija

Austro-ugarska nagodba - dualizam

Austrugarska carevina je u doba feudalizma predstavljala osobenu zajednicu različitih