Δίκαιο & Οικονομικά

Εξετάσεις Σεπτεμβρίου 2006

Αριστείδης Χατζής

Ερωτήματα και Απαντήσεις

1. (3) Ποιος από τους παρακάτω βραβεύθηκε με το βραβείο Nobel αλλά όχι για τη
συμβολή του στην οικονομική ανάλυση των θεσμών:
□ Ο Ronald Coase
□ Ο Gary Becker
□ O John Hicks
□ Ο James Buchanan
□ O Douglass North

2. (3) Σχολιάστε την παρακάτω πρόταση: «Με βάση τις προτιμήσεις του η απόφαση
του ήταν ορθολογική. Όμως δεδομένου ότι οι προτιμήσεις του είναι ανορθολογικές το
ίδιο συμβαίνει και με την απόφασή του».
Για τους περισσότερους οικονομολόγους de gustibus non est disputandum. Οι προτι-
μήσεις θεωρούνται δεδομένες και δεν ενδιαφέρει η ποιότητά τους και ο τρόπος που
αυτές διαμορφώθηκαν, αλλά μόνο ο τρόπος που αυτές αποκαλύπτονται στις πραγμα-
τικές επιλογές στα πλαίσια μίας αγοράς (revealed preferences).

3. (2) Ο Richard Posner είναι αυτός που διατύπωσε για πρώτη φορά τη θεωρία της
“εγγενούς οικονομικής λογικής του κοινοδικαίου” (common law). Σύμφωνα με τον
Paul Rubin, η τάση αυτή οφείλεται σε μια εξελικτική διαδικασία «φυσικής επιλογής»
των αποτελεσματικών κανόνων δικαίου.
□ Σωστό □ Λάθος

4. (7) Ποια η διαφορά του αποτελέσματος πλούτου (wealth effect) από το αποτέλε-
σμα κτητικότητας (endowment effect);
Και τα δύο αποτελούν ανορθολογικές συμπεριφορές. Στο αποτέλεσμα πλούτου κά-
ποιος δίνει για ένα αγαθό περισσότερα απ’ όσα θα έδινε αν ήταν φτωχότερος αν και
δεν αλλάζουν οι προτιμήσεις του. Στο αποτέλεσμα κτητικότητας κάποιος ζητά για να
πουλήσει ένα αγαθό περισσότερα χρήματα από αυτά που θα έδινε για να το αγορά-
σει.

5. (10) Ο Sam Peltzman, σε ένα πολυσυζητημένο άρθρο του, υποστήριξε πως οι Ορ-
γανισμοί Φαρμάκων με τους ενδελεχείς ελέγχους στα φάρμακα, οδηγούν σε πολύ πε-
ρισσότερους θανάτους. Γιατί;
Σύμφωνα με τον Peltzman, σε πολλές περιπτώσεις αυτοί που πεθαίνουν περιμένοντας
την έγκριση του φαρμάκου που θα σώσει τη ζωή τους είναι πολύ περισσότεροι από
αυτούς που θα πεθάνουν αν πάρουν το λάθος φάρμακο.

6. (15) Ένα παιδί 7 ετών χρειάζεται επειγόντως μεταμόσχευση νεφρού. Η μητέρα του
θέλει να το βοηθήσει αλλά δεν μπορεί γιατί το νεφρό της δεν είναι συμβατό. Το όνο-

Α
 2

μα του παιδιού μπαίνει στη λίστα ενός μεγάλου νοσοκομείου στη θέση 117 (σειρά
προτεραιότητας). Είναι απολύτως βέβαιο πως δεν θα προλάβει, καθώς η επιδείνωση
της υγείας του είναι ραγδαία. Ο γιατρός (με τη συμφωνία του νοσοκομείου) κάνει στη
μητέρα την εξής πρόταση: Αν δωρίσετε το νεφρό σας στον πρώτο στη σειρά συμβα-
τό δότη το παιδί σας θα καταλάβει τη δική του θέση στη σειρά προτεραιότητας. Η
μητέρα συμφωνεί. Ποιος χάνει βραχυπρόθεσμα από μια τέτοια συμφωνία; Ποιος χά-
νει μακροπρόθεσμα;
Βραχυπρόθεσμα χάνουν μόνο όσοι έχουν συμβατό νεφρό με το παιδί και βρίσκονται
πλέον μετά από αυτό στη σειρά. Μακροπρόθεσμα δεν χάνει κανείς καθώς ανοίγει ο
δρόμος για περισσότερες ανταλλαγές αυτού του είδους και άρα περισσότερες μετα-
μοσχεύσεις.

7. (5) Η εταιρία Garland Coal and Mining Company κατάρτισε σύμβαση με τους Willie
και Lucille Peevyhouse το Νοέμβριο του 1954 με σκοπό την εκμετάλλευση τους κτή-
ματός τους (εξόρυξη κάρβουνου) στην Οκλαχόμα των Η.Π.Α. για πέντε χρόνια. Στη
σύμβαση, η εταιρία ανέλαβε την υποχρέωση να αποκαταστήσει το κτήμα (μέσα στο
οποίο οι οικογένεια είχε και την κατοικία της) στην προηγούμενη κατάστασή του.
Όταν η εταιρία ανακάλυψε πως δεν υπάρχουν αρκετά κοιτάσματα, αποφάσισε να λύ-
σει τη σύμβαση, χωρίς μάλιστα να αποκαταστήσει το κτήμα. Αν το έκανε, θα έπρεπε
να ξοδέψει $29,000. Η οικογένεια κατέφυγε στο δικαστήριο το οποίο της επιδίκασε
αποζημίωση $5,000 (λίγο παραπάνω από την αντικειμενική αξία του κτήματος) γιατί
θεώρησε πως η αποκατάσταση του κτήματος θα ήταν “a waste of money” (σπατά-
λη). Τι είδους δικαίωμα αναγνώρισε το δικαστήριο; Τι είδους δικαίωμα θα έπρεπε να
αναγνωρίσει;
Το δικαστήριο αναγνώρισε ένα σχετικό δικαίωμα (liability rule) και επιδίκασε αποζη-
μίωση. Θα έπρεπε όμως να προστατεύσει τα συμφέροντα της οικογενείας με ένα α-
πόλυτο δικαίωμα (property rule) καθώς το κόστος συναλλαγών ήταν ελάχιστο και τα
μέρη θα μπορούσαν να καταλήξουν σε μια αμοιβαίως επωφελή και αποτελεσματικό-
τερη συμφωνία.

8. (5) Η Μαφία έχει το «νόμο της ομερτά»: αν «καρφώσεις» τους «συνεργάτες» σου
θα τιμωρηθείς οπωσδήποτε. Γιατί αυτός ο «νόμος» είναι τόσο σημαντικός και τηρείται
με τόσο μεγάλη συνέπεια;
Με τον τρόπο αυτό η Μαφία επιλύει αποτελεσματικά το δίλημμα του φυλακισμένου
ανεβάζοντας το κόστος του «καρφώματος». Τηρείται με μεγάλη συνέπεια για να εξα-
σφαλιστεί το ανώτερο δυνατό αναμενόμενο κόστος της προδοσίας.

9. (5) Τι αποτρέπει περισσότερο έναν εγκληματία, μια πολύ αυστηρή ποινή ή η μεγά-
λη πιθανότητα σύλληψης;
Η μεγάλη πιθανότητα σύλληψης διότι όσο μεγαλύτερη είναι αυτή η πιθανότητα τόσο
μεγαλύτερο είναι το αναμενόμενο «κοινωνικό» κόστος της ποινής. Η αύξηση της ποι-
νής αυξάνει και το κοινωνικό κόστος αλλά σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό. Επιπλέον, η
αυξημένη πιθανότητα σύλληψης αποθαρρύνει ιδιαίτερα τα άτομα που απεχθάνονται
τον κίνδυνο (risk-averse) τα οποία αποτελούν και την πλειοψηφία.
 3

10. (10) Πολλοί οικονομολόγοι θεωρούν πως το ποσοστό τιμωρίας των αθώων από
τα δικαστήρια επηρεάζει την εγκληματικότητα. Πώς;
Οδηγεί σε αύξηση της εγκληματικότητας για δύο λόγους: (α) αποτελεί ένα είδος στα-
θερού κόστους (fixed cost) που αφαιρείται από το αναμενόμενο κόστος του εγκλήμα-
τος άρα επηρεάζει ένα άτομο που σκέπτεται οριακά (β) μειώνει την πιθανότητα κατα-
δίκης ενός ενόχου άρα και πάλι το αναμενόμενο κόστος τους εγκλήματος. Υπάρχει και
ένας τρίτος λόγος που έχει λιγότερη σχέση με τα οικονομικά: Μειώνει το κύρος και
την ηθική αυθεντία του δικαίου άρα τις ηθικές αναστολές του δράστη και το κοινωνι-
κό κόστος του εγκλήματος.

11. (10) Αποφασίζετε να παίξετε στο Deal. Φτάνετε στο τέλος και σας μένουν κλει-
στά 12 κουτιά (συν ένα που κρατάτε εσείς) και ανοικτά τα εξής ποσά: €5, €25, €75
€125, €180, €250, €770, €1.100, €2.200, €3.000, €15.000, €22.000, €50.000. Ο
τραπεζίτης τηλεφωνεί στον Φερεντίνο και σας προσφέρει €7.500. Τι θα πρέπει να κά-
νετε; Αναλύστε με συντομία τις επιλογές σας ανάλογα με τον …χαρακτήρα σας!
Στο σημείο αυτό, το αναμενόμενο όφελος είναι περίπου €7.287. Ένα απολύτως ορ-
θολογικό άτομο (risk-neutral), αδιάφορο προς τον κίνδυνο, θα επέλεγε την προσφο-
ρά του τραπεζίτη. Ένα άτομο που απεχθάνεται τον κίνδυνο (risk-averse) θα δεχόταν
όχι μόνο αυτήν την προσφορά του τραπεζίτη αλλά ακόμα και μία πολύ μικρότερη από
€7.287. Τέλος, ένα άτομο που αγαπά τον κίνδυνο (risk-lover) θα ζητούσε πολύ πε-
ρισσότερα για να δεχθεί να σταματήσει.

12. (15) Μετά την επιτυχία σας στο Deal αποφασίζετε να συμμετάσχετε σε ένα τηλε-
παιχνίδι με παρουσιαστή τον Ανδρέα Μικρούτσικο. Ο Μικρούτσικος σας δείχνει τρεις
πόρτες. Πίσω από μία από τις τρεις πόρτες υπάρχει το δώρο: €50.000. Οι άλλες δύο
έχουν δώρο από μια πανομοιότυπη τοστιέρα. Θα πρέπει να επιλέξετε μία από τρεις
πόρτες. Διαλέγετε μία και ανακοινώνετε την επιλογή σας στον παρουσιαστή. Ο Μι-
κρούτσικος τότε ανοίγει μια από τις δύο άλλες πόρτες (οπωσδήποτε μία από αυτές
που έχουν το μικρό δώρο). Σας ρωτά αν θέλετε να αλλάξετε την επιλογή σας ή αν
επιμένετε. Θα την αλλάξετε; Έχει σημασία;
Θα πρέπει να αλλάξεις πόρτα. Το γιατί φαίνεται σ’ αυτόν τον πίνακα.

1η επιλογή Μικρούτσικος 1 Μικρούτσικος 2 Αν αλλάξεις

Χ 0 0 Έχασες
0 Χ 0 Κέρδισες
0 0 Χ Κέρδισες

Αν έχεις επιλέξει από την αρχή το θησαυρό (πιθανότητα 1/3) δεν σε συμφέρει να αλ-
λάξεις. Αν όμως έχεις επιλέξει μία από τις δύο άδειες πόρτες (πιθανότητα 2/3) αν αλ-
λάξεις θα πέσεις οπωσδήποτε στο θησαυρό (εφόσον ο Μικρούτσικος θα έχει ανοίξει
την δεύτερη άδεια πόρτα). Άρα, αν αλλάξεις, έχει πιθανότητα 2/3 να πέσεις στον θη-
σαυρό.

13. (10) Ένα κατάστημα επίπλων και άλλων οικιακών ειδών σε ένα γκέτο της Ουά-
σινγκτον πουλούσε με πίστωση διάφορα είδη σε φτωχούς πελάτες με πολύ χαμηλή
πιστοληπτική ικανότητα. Όμως την πώληση συνόδευε ένας ιδιαίτερα επαχθής όρος:
Σε περίπτωση που ο αγοραστής δεν μπορούσε να πληρώσει τις δόσεις για οποιοδήπο-
 4

τε αγαθό, το κατάστημα αποκτούσε ξανά την κυριότητα όλων των ειδών που είχε
αγοράσει από αυτό. Μία μαύρη, σχεδόν αμόρφωτη, διαζευγμένη γυναίκα με επτά
παιδιά αγόρασε 14 προϊόντα μέσα σε διάστημα πέντε ετών (1957-1962) και πλήρωνε
κανονικά τις δόσεις της. Κάποια στιγμή βρέθηκε σε δεινή οικονομική κατάσταση και
στάθηκε αδύνατο να πληρώσει τις δύο τελευταίες δόσεις του 14ου προϊόντος. Το κα-
τάστημα διεκδίκησε και τα 14 προϊόντα σύμφωνα με τους όρους της σύμβασης. Στην
περίφημη απόφασή του Williams v. Walker-Thomas Furniture Co. (1965), ο δικαστής
James Skelly Wright θεώρησε τον όρο άκυρο ως «καταπλεονεκτικό» (αθέμιτο, μονο-
μερή). Σχολιάστε σύντομα την απόφαση.
Η απόφαση θα προστατεύσει την συγκεκριμένη οικογένεια από μία σύμβαση άδικη
για τους περισσότερους, αλλά θα καταδικάσει όλα τα μέλη της ίδιας κοινωνικής ομά-
δας καθώς δεν θα έχουν την επιλογή μιας τέτοιας, έστω άδικης, σύμβασης. Αυτή ό-
μως είναι πιθανόν η μόνη τους επιλογή καθώς η πιστοληπτική τους ικανότητα (όπως
και της Williams) είναι μηδαμινή. Τέτοιου είδους συμβάσεις τους δίνουν τη δυνατότη-
τα να σηματοδοτούν (signal) τη δυνατότητά τους να αντεπεξέλθουν και βοηθούν τις
εταιρίες να καλύπτουν τις ζημίες τους από τις πολλές περιπτώσεις αδυναμίας εκπλη-
ρώσεως της σύμβασης. Όπως έγραφε η μεγάλη (αριστερή) οικονομολόγος και Καθη-
γήτρια στο Πανεπιστήμιο του Cambridge Joan Robinson, «χειρότερο από το να σε
εκμεταλλεύονται είναι το να μην σε εκμεταλλεύονται».