Sie sind auf Seite 1von 89

gurbcn cMd ‘cODrI’

dI
svYjIvnI

ipMf Aqy fwkKwnw SyrgVH


# 392, muh~lw bwgW vwlw,
qihsIl Aqy izlHw huiSAwrpur – 146001 (pMjwb)
ieMfIAw

Bwg - I
gurbcn cMd ‘cODrI’ dI svYjIvnI 2011

ivSw-sUcI

1. mu~KbMD 1
2. pRSMsw Aqy DMnvwd 3
3. jnm, bcpn Aqy ividAw 7
4. nOkrI 8
5. ienmwndwrI leI pRSMsw: myrw sUtkys bdl jwxw 11
6. spIkr swihb dy ivdyS tUr dOrwn “fwk” 15
7. myrI Aqy myrI Drm-pqnI dI pihlI AmrIkw PyrI 18
(1985)
8. myrI poqrI AwSnw rwj dw jnm 20
9. iptsbrg (kYlI&ornIAw) dI PyrI 22
10. AmrIkw dI myrI dUsrI PyrI: A~KW dI joq muV pRwpq hoeI 23
11. Srv-SkqImwn prmwqmw, jo srbivAwpk hY dy drSn 25
12. lONg bIc (kYlI&ornIAw) ivc iek nvW stor sQwpq 29
krnw
13. grIn kwrf id~qw jwxw 29
14. lOs eyNjls ivc iek sMsQw ivKy myrI PyrI 31
15. kYnyfw dI myrI pihlI PyrI 32
16. bRyl ieMstIicXUt, AYnwihm, kYlI&ornIAw Aqy 32
ifsitRkt hweI skUl, lw-imrwdw, lOs eyNjls ivKy
dw^lw
17. klwsW AtYNf krn dw iek dhwkw 35
18. vDyry igAwn pRwpq kr skdw sI 38
19. hYlQ, hYpInY~s AYNf ihaUmr qy iek Epn hwaUs sYmInwr 38
20. XU.AYs.ey. duAwrw nwgirkqw id~qI jwxI 40
21. ieMfIAw ivc swfy pirvwr dI rI-XUnIAn (1998) 41
22. myry v~fy pu~qr Aqy nUMh dy ivAwh dI 20vIN vrHygMF 42
mnwauxw
23. b~icAW nUM pMjwb dIAW v~K-v~K QwvW qy iljwauxw 43
24. mwqw, ipqw, BrwvW Aqy BYxW dw mh~qv 46
25. poqry/poqrIAW: swfy ijgr dy toty[ klym jMpr rYstorYNt 48
(XU.AYs.ey.) ivKy myry aunHW nwl sB qoN v~Dyry ^uSI dy pl

i
gurbcn cMd ‘cODrI’ dI svYjIvnI 2011

26. myrw bwieE-fYtw 49


27. Drm Aqy rwjnIqI 53
28. DrqI dy aupr Aqy hyTW vsdy jIA prmwqmw dI ieko C~q 54
hyTW pl rhy hn
29. myry jIvn dIAW kuJ mh~qvpUrx GtnwvW 55
30. Awpxy ipqrI ipMf (pMjwb ivc) qoN kYlI&ornIAw 63
(AmrIkw)
31. myrI sb-kwst (aupjwq) – sroAw BweIcwry dw ieiqhws 65
32. myry ipqrI ipMf (SyrgVH) ivKy inXU-eIAr eIv mnwauxw 66
33. myrw Awpxy b~icAW nUM sMdys 67
34. hYln kYlr 71
35. Awpxy siqkwrXog mwqw jI dI im~TI Xwd ivc iksy cIz 75
dI sQwpnw krn leI myry purwxy supny nUM swkwrwqmk rUp
dyx leI myrIAW koiSSW
36. ijn mwq-ipqw kI syv kIey iqMn qIrQ-brq kIey nw kIey 78
37. Awpxy DI-jvweI vloN pUrx qs~lI – bytI nUM id~qy swfy 79
sMskwr shI auqry
38. z~nq nwloN shuxIAW myry ipMf dIAW glIAW 80
39. Awpxy mwqw jI dI im~TI Xwd ivc iek ividAk tr~st 82
dI QW iek ifspYNsrI sQwpq krnw
40. Awpxy mwqw jI dI im~TI Xwd ivc iek AweI-klIink 83
sQwpq krn dw myrw imSn
41. kuJ mh~qvpUrx kivqwvW 84
42. Ardws 86

ii
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

mu~KbMD

Awpxy jIvn dy v~K-v~K pVwvW qy Bwrq ivc Aqy ivdySW ivc hoey
AnuBvW nUM klmb~D krky ies pusqk nUM ilKx dw ivcwr myry mn ivc
audoN pYdw hoieAw jdoN mYN AmrIkw ivc Awpxy Gr ivc bYTw prmwqmw
duAwrw mYnUM, myrI Drm-pqnI nUM Aqy myry swry pirvwr nUM pRdwn kIqIAW
dwqW leI Sukrwnw kr irhw sI, Aqy ieh soc irhw sI ik dwqy ny swfy
pirvwr dy dohw iDrW (Bwrq ivc Aqy AmrIkw ivc) auh sB kuJ id~qw
hoieAw hY ijsdI swnUM ie~Cw sI[

mYN Awpxy jIvn ivc iek bhuq Coty ivAkqI qoN iek bVy
mwnqwXog Ahudy qy phuMicAw, ieh sB kuJ aus srv-SkqImwn prmwqmw
dIAW b^iSSW sdkw hI hoieAw[ ies leI, ies pusqk ivc, mYN Awpxy
jIvn ivcly sMGrS nUM ibAwn krn dI koiSS kIqI hY[ ies ivc drswey
gey swry q~Q myry jIvn ivc vwprIAW GtnwvW dI hkIkq hn Aqy ho
skdw hY ienHW nUM pVHx nwl hornW, ijnHW ivc myry pirvwr dy mYNbr vI
Swml hn, nUM pRyrxw iml sky[ BwvyN jIvn Aqy iesdy pVwvW dy swry
pihlUAW nUM sMKyp rUp ivc aujwgr krn dw Xqn kIqw igAw hY, pr jo
kuJ prmwqmw ny mYnUM Aqy myry pirvwr nUM id~qw hY, auh swrw ies pusqk
dy kuJ ku si&AW ivc ibAwn nhIN kIqw jw skdw[ srv-SkqImwn
prmwqmw dw DMnvwd krn qoN ielwvw, ies pusqk ivc mYN Awpxy jIvn
dIAW kuJ hor mh~qvpUrx GtnwvW/vwikAw dw vI sMKyp ivc vrxn kIqw
hY[

1
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

mYN bhuq hI BwgSwlI hW ik aus srbivAwpk prmwqmw ny myrI hr


loV sbMDI myrIAW ArdwsW nUM sdw kbUl kIqw[ hy myry eISvr swnUM SkqI
dy ik AsIN hr smyN qYnUM Xwd r~KIey[

mYN dovyN h~Q joV ky Awpxy siqkwrXog ipqw jI Aqy mwqw jI leI
Ardws krdw hW ijnHW ny myry jIvn dy hr pVwA qy mYnMU swQ id~qw Aqy
myrI rihnumweI kIqI, ijsdy is~ty vjoN mYN iek ^uSI BrpUr jIvn bqIq
kr sikAw[ BwvyN myry mwqw Aqy ipqw dovyN guzr cuky hn pr auh sdw
myry ihrdy ivc invws krdy hn[

2
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

pRSMsw Aqy DMnvwd


ilKqI dsqwvyz, Ax-ilKq jW Ax-Cpy l&zW, jo QoVH-kwlI huMdy
hn, dy mukwbly, nvIN pIVHI leI sdw leI iek sQweI irkwrf huMdy hn[
iesleI, mYN cwhuMdw sW ik mYN Awpxy jIvn dy aunHW qjribAW, jo ik myry
duAwrw h~Q nwl ilKy gey sn Aqy byqrqIby sn, iek suc~jy Aqy suhxy
FMg nwl ikqwb dy rUp ivc pyS kr skW[ cMfIgVH ivc Aqy iesdy Aws-
pws keI bhuq pVHy-ilKy Aqy pRbMDkI qjrby vwly ivAkqI sn[ pr
kw&I soc-ivcwr qoN bwAd mYN &Yslw kIqw ik mYN fw. soFI rwm, swbkw
kMtRolr Aw& AYgzwmInySnz, pMjwb XUnIvristI, cMfIgVH nUM bynqI krW
ik auh myrI svYjIvnI iqAwr krn dI myrI ABIlwSw nUM pUrw krn ivc
AwpxI mdd Aqy qjrbykwr AgvweI pRdwn krn[ ies leI, mYN aunHW nUM
mdd leI bynqI kIqI Aqy kuJ smW bwAd, aunHW ny kuJ ihckcwht qoN
bwAd kyvl Awdr sdkw myrI mdd krnI svIkwr kIqI, Aqy Awpxy
ruJyivAW Bry SifXUl’coN kuJ smW ies kwrj leI k~iFAw[
aunHW ny jo vI mYN ikhw/ie~Cw drsweI ausnUM il~iKAw/k~itAw Aqy
myry KrVy nUM suDwr ky Aqy aunHW dw nvrUpn krky myry ivcwrW nUM iek shI
svrUp id~dw Aqy aunHW nUM ies qrHW nwl shI FMg ivc qrqIb nwl
proieAw ik auh pVHy jw skx Aqy gRihx kIqy jw skx[ ies leI, myrw
ieh nYiqk &rz bxdw hY ik mYN aunHW dw SukrIAw Adw krW[ mYN fw. soFI
rwm, swbkw kMtRolr Aw& AYgzwmInySnz, pMjwb XUnIvristI, cMfIgVH,
dw idloN irxI hW, nw kyvl aunHW dy pRoqswhn vwly rv~eIey leI, pr ies
leI vI ik aunHW ny myry duAwrw ilKy gey ^rVy Aqy h~QilKqW nUM Aijhy
shuxy FMg nwl qrqIb id~qI ik auh ies ikqwb dw rUp A^iqAwr kr

3
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

skx[ ies leI, aunHW ny Awpxy kImqI smyN ivcoN jo smW k~iFAw aus
leI vI mYN aunHW dw Sukrguzwr hW[ ieh AiqkQnI nhIN hovygI, pr ieh
hkIkq hY, ik aunHW dI ibhqrIn Aqy zhIn Akwdimk mdd qoN ibnW ies
ikqwb dw quhwfy h~QW ivc hoxw sMBv nhIN sI[ aunHW dI Drm-pqnI
suirMdr kOr, ijnHW dw suBwA bVw cMgw hY, Aqy auh r~b dy ^O& vwly Aqy
bhuq imlxswr hn, duAwrw kIqI geI pRwhuxcwrI leI aunHW dI vI qwrI&
krnw bxdw hY[
mYN Awpxy mwqw-ipqw dw byAMq DnvwdI hW ijnHW ny mYnUM AwpxI
pVHweI krn leI AwigAw id~qI Aqy myrw sm~rQn kIqw, Aqy nwl hI
myrI s&lqw leI mYnUM hr iksm dw mwrg-drSn Aqy shwieqw kIqI[ mYN
AwpxI Drm-pqnI SRImqI pRIqm kOr dw vI DnvwdI hW, ijnHW ny myry
jIvn dy hr pVwA qy myrI mdd kIqI Aqy myry moFy nwl moFw joiVAw[
auh iek bVy shuxy, v&wdwr Aqy sw&-ihrdy vwlI AOrq hn Aqy myry
pws aunHW dI qwrI& krn leI Al&wz nhIN hn[ mYN ies pVwA qk
isr& aunHW dy cMgy Aqy pRsMswXog swQ kwrx hI phuMc sikAw hW[
mYN Awpxy b~icAW, ^ws krky dyv-A~bw, jo XU.AYs.ey. ivc rihMdy
hn, Aqy cmn-aUSw Aqy fw. sohx lwl-inrmljIq (gogI), jo ieMfIAw
ivc hn, ijnHW ny mYnUM Aqy myrI Drm-pqnI nUM pUrw Awdr/siqkwr id~qw
hY Aqy hr iksm dI mdd kIqI hY, dw bVw DnvwdI hW[
mYN Awpxy shurw swihb Aqy s~s swihbw Aqy aunHW dy b~icAW/Aqy
poqirAW/poqrIAW Aqy dohqirAW/dohqrIAW dw vI DnvwdI hW ijnHW ny
mYnUM ipAwr/sm~rQn id~qw Aqy swnUM pUrw Awdr Aqy sihXog id~qw[ aunHW
dw Awdr siqkwr Ajy vI ausy qrHW brkrwr hY[

4
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

SRI Awqmw isMG kYroN, suprfMt (irtwierf) Aqy SRI qwrw isMG,
ifptI sYktrI (irtwierf), pMjwb ivDwn sBw, cMfIgVH, vI ivDwn sBw
ivc myry syvw-kwl dy dOrwn Aqy aus qoN bwAd vI smyN-smyN qy id~qI geI
bhumu~lI shwieqw Aqy mwrg-drSn leI myry ivSyS Dnvwd dy pwqr
hn[ mYN SRI gurmIq cMd sVoAw, AMfr sYktrI (irtwierf), pMjwb
srkwr; rGbIr isMG iF~loN, swbkw E.AYs.fI., Xojnw ivBwg, pMjwb;
qrsym lwl hIr, suprfMt (irtwierf), isMjweI ivBwg, pMjwb; AYc.AYl.
j~sI, mYnyjr, sYNtRl bYNk Aw& ieMfIAw; bUtw rwm (XU.AYs.ey.) Aqy
ieMfIAw Aqy ivdyS ivc Awpxy swry inkt sbMDIAW dw, aunHW duAwrw
smyN-smyN qy mdd, sihXog Aqy bhumu~ly mwrg-drSn leI DnvwdI hW[
ies sbMDI mYN ivSyS qOr qy nW lvWgw ibSn d~q – drSnw (XU.AYs.ey.),
bldyv msqwnw (XU.ky.) Aqy prmjIq Bu~tw, kyvl bolInw Aqy pRym kumwr
cuMbr (XU.AYs.ey.)[ mYN SRI hrnwm isMG spu~qr cODrI dsONDw isMG, swbkw
AYm.AYl.ey. Aqy SRI mihMgw rwm sUMF, jo ik PUNSGOVA, UK dy
kRmvwr pRYzIfYNt Aqy sYktrI hn, dw vI aunHW duAwrw nw kyvl id~qy gey
Awdr Aqy siqkwr leI s~cy idloN DnvwdI hW, blik ies leI vI ik jo
auh pMjwb ivc vsdy Awpxy puSqYnI ipMfW dy lokW dI bylwg syvw kr rhy
hn, auh slwhuxXog hY[ mYN Awpxy puSqYnI ipMf SyrgVH dy vwsIAW dw
sdw irxI hW ijnHW ny sdw mYnUM jIvn ivc cMgIAW g~lW is~Kx leI myrw
mwrg-drSn kIqw[ mYN AwpxI ieMstIicaUSn, Bwv pMjwb ivDwn sBw
sk~qryq, ijsny mYnUM Awpxy Aqy Awpxy pirvwr dw jIvn bxwaux ivc
mdd kIqI, qoN bhuq kuJ is~iKAw[ mYN aus sMsQw dw vI bhuq irxI hW[

5
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

XU.AYs.ey. dy s. divMdr isMG Jwvr ny (myrI mwr&q) pMjwb dy


loVvMd Aqy ZrIb ivAkqIAW dI mdd leI v~fI rkm dw dwn id~qw
Aqy SRI soFI rwm Aqy aunHW dy im~qrW ny brwdrI dIAW ZrIb Aqy loVvMd
kuVIAW leI kMipXUtr ^rIdx leI v~fI rkm dwn kIqI[ mYN aunHW dI
slwhuqw krdw hW Aqy aunHW duAwrw idl-KolH ky id~qI rkm leI aunHW dw
DnvwdI hW[
mYN AmrjIq isMG iF~loN, jo kYlI&ornIAw ivc ErYNjIQrOp ivKy gurU
nwnk is~K tYNpl Aw& XU.AYs.ey. dy swbkw pRDwn hn, dw Dnvwd krdw
hW; ikauNik mYN smJdw hW ik aunHW nwl hI SurU-SurU iv~c ivcwr sWJy
kridAW mYN AmrIkw ivc rihx sbMDI Awpxw ierwdw bxwieAw sI[
mYN ivdySW ivc Aqy ieMfIAw ivc siQq Dwrmk sQwnW dI swD-
sMgq dw ivSyS qOr qy DnvwdI hW ijnHW ny swnUM sihXog id~qw Aqy
AijhIAW QwvW qy rihx-sihx dI jwc sKweI jo swfI mUl jnm-BUmI
nhIN hn[ mYN aunHW pwsoN bVIAW g~lW is~KIAW[
myrw hirbMs iGrw, gurmyj lwl cMbw Aqy jY ibrdI kl (jo kYnyfw
ivc vs rhy hn) dw aunHW dy in~Gy ipAwr-iB~jy sihXog, mdd Aqy
siqkwr leI jo aunHW ny sdw mYnUM id~qw, leI idloN Dnvwd[
mYN bRyl ieMstIicXUt, ErYNj kwaUNtI, kYlI&ornIAw, ijQy mYN v~K-v~K
iviSAW qy qkrIbn iek dhwky leI (kuJ vk&y pw ky) klwsW AtYNf
krdw irhw, dw vI siqkwr nwl Dnvwd krdw hW[ swry stw& mYNbr,
^ws krky SRImqI nYNsI hNYfirksn, jo myry pRqI bVI ikRpwlU sI, bhuq
lwiek, kwbl Aqy smr~Q sn[ pr, sYmuAl AYks, jo swry iviSAW ivc

6
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

bVw kwbl tIcr sI Ajy vI mYnUM bVw snyh krdw hY Aqy auh myrw im~qr
vI hY[
mYN jyAn-mrI gwrlYNf (XU.AYs.ey.), jo myrI sYikMf lYNgueyj ieMgilS
dI swbkw tIcr sI, dw vI DnvwdI hW, ikauNjo ausny myry AMdr iek ipqw
dy snyh nUM Bwrq ivc vsdI AwpxI DI dI kmI mihsUs nhIN hox id~qI[
mYN bljIq kY~n dw vI DnvwdI hW, ijsny myry AMdr skwrwqmk
(pwzIitv) soc dI Bwvnw aupjweI[
mYN primMdr isMG sMDU (muhwlI) Aqy Aslwmwbwd, huiSAwrpur
(pMjwb) dy prSoqm kumwr hIr dw vI Dnvwd krdw hW ijnHW ny Awpxy
Awto-irkSw sdw myry leI muh~eIAw krvw ky myrw iek QW qoN dUjI QW
jwxw sihjw, suKwlw Aqy iksy iksm dI qklI&-rihq bxwieAw[
ieh pusqk, A~j imqI 18 &rvrI, 2011, nUM irlIz
kridAW mYnUM bVI pRsMqw ho rhI hY ikauNik A~j sRI gurU rvIdws
jI mhwrwj dw 634vW jnm idvs vI hY[

18 &rvrI, 2011 gurbcn cMd (AYn.Awr.AweI.)


011 (91) 987 276 3501
mkwn nM: 533, &yz 2, (sYktr 54),
AYs.ey.AYs. ngr (muhwlI) – 160 055.
pMjwb, ieMfIAw[

7
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

jnm, bcpn Aqy ividAw

myrw jnm pMjwb dy qihsIl Aqy izlHw huiSAwrpur dy iek Coty ijhy
ipMf SyrgVH ivKy hoieAw[ skUl dy irkwrf muqwbk myrI jnm qrIk 20
jnvrI, 1937 hY[ myry mwqw-ipqw ZrIb sn Aqy Bwrq dI jwq pRxwlI
Anuswr iek nIvIN jwqI nwl sbMD rKdy sn[

Awpxy mwqw Aqy ipqw jI dIAW AsIsW Aqy ikrpw sdkw Aqy
Awpxy BrwvW Aqy BYxW, BrjweIAW Aqy hornW dI mdd nwl, mYN 1953
ivc dsvIN dI pRIiKAw Aqy 1964 ivc pRI-XUnIvristI dI pRIiKAw pws
kIqI[

AsIN Awpxw pUrw qwx lwieAw ik koeI nOkrI iml jwvy pr ZrIb
hox krky Aqy koeI cMgI phuMc (is&wrS) nw hox krky, Aqy G~t pVHweI
dI vjHw krky, nOkrI imlx ivc kw&I smW lg igAw[ sB qoN pihlW myrI
pMjwb dy isMjweI ivBwg ivc iek shwiek klrk dI AwswmI qy AwrzI
qOr qy inXukqI hoeI[ myrI nOkrI imlx qoN pihlW swfy pirvwr dy hwlwq
ieMny mwVy sn ik swfy kol koeI vI pYsw nhIN sI Aqy nw hI jIvn bsr
krn dIAW hor vsqW Awid hI[ aus vyly swfy pirvwr ivc cwr mYNbr
sn, Bwv myry mwqw jI, mYN, myrI Drm-pqnI Aqy myrw v~fw pu~qr (dyv
rwj), ikauNik myry ipqw jI jdoN mYN skUl ivc pVH irhw sI, Akwl-clwxw
kr gey sn[ aunHW idnW ivc swfy leI bVIAW AOkVW drpyS sn[

8
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

nOkrI

myrw iek skUl dw sihpwTI sI imstr mihMgw rwm, jo ik jwq dw


“j~t” sI[ aus ny mYnUM ikhw ik kxkW dI vwFI dOrwn mYN aus dy nwl
vwFI krW[ aus idn sUrj dI bVI qpS sI Aqy myry leI aus BKdI
grmI ivc kxkW dI vwFI krnw bhuq AOKw sI[ mYN prmwqmw nUM Ardws
kIqI Aqy ausnUM bynqI kIqI ik mYnUM koeI nOkrI dyvy[ jdoN mYN KyqW qoN Gr
priqAw, qW ausy idn myry mwqw jI ny mYnUM iek il&w&w id~qw[ mYN aus
ivclw p~qr piVHAw jo ik isMjweI ivBwg ivc myrw inXukqI p~qr sI[
myry pirvwr nUM bhuq v~fI rwhq pRwpq hoeI[ Awpxy mwqw jI Aqy
prmwqmw dIAW AsIsW nwl mYN AwpxI nOkrI jwien kIqI Aqy AMbwly
ivKy kMm krnw SurU kIqw[ auh myry jIvn dw iek bhuq mh~qvpUrx idn
sI[

kuJ smyN bwAd, Swied iek swl bwAd, myrI bdlI biTMfy ho
geI[ mYN bVI iemwndwrI nwl Awpxw kMm krn dI koiSS kIqI[ iek
idn iek izmINdwr swfyy d&qr ivc AwieAw: aus idn myry qoN auprlw
A&sr Cu~tI qy sI[ aus izmINdwr ny “moGy” leI id~qI AwpxI ArzI dy
sbMD ivc pu~iCAw[ mYN aus nUM loVINdI jwxkwrI dy id~qI Aqy aus ny mYnUM
5 jW 10 rupey dw not id~qw Aqy ikhw ik mYN Gr mTweI lY jwvW[ aunHW
idnW ivc myrI Drm-pqnI Aqy myrw bytw dyv rwj hwl hI ivc SyrgVH qoN
biTMfy Awey sn[ mYN auh not AwpxI pYNt dI jyb ivc r~K ilAw[ sMjog
nwl ausy Swm mYN isnmw hwl ivc koeI ipkcr vyKx clw igAw[ myrI
Drm-pqnI ny mgroN kpVy Doqy ijnHW ivc myrI auh pYNt vI sI[ audoN kpVy

9
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

Dox leI pihlW kpiVAW nUM swbx dy tukiVAW vwly pwxI ivc pw ky
aubwilAw jWdw sI[

myrI Drm-pqnI ny Aijhw hI kIqw – kpiVAW nUM swbx vwly pwxI


ivc aubwl ky QwpI nwl ku~t-ku~t ky sw& kIqw ijsdy is~ty vjoN auh vwlw
not Aqy nwl hI myry Awpxy vI kuJ not mlIdw bx gey[

ieh myry leI pihlw sbk sI ik swnUM iksy koloN koeI pYsw nhIN
lYxw/pRwpq krnw cwhIdw isvwey ausdy jo AsIN kmwieAw hovy[ aus idn
prmwqmw ny myry auqy b^iSS kIqI Aqy mYnUM mn dw sMqoK pRwpq hoieAw[
aus idn qoN mYnMU ivSvws b~J igAw ik prmwqmw sdw myry AMg-sMg hY
Aqy auh hr kwrj ivc myrw shweI hY[

jdoN mYN biTMfw ivKy bqOr iek shwiek klrk dy kMm kr irhw sI
qW A^bwr ivc iek ^br CpI ik p~kI nOkrI pRwpq krn keI swnUM
subwrfInyt srivisz slYkSn borf, pMjwb, cMfIgVH, pws AplweI
krnw cwhIdw hY[ mYN AwpxI ArzI dy id~qI Aqy AMgRyzI dw tweIp tY~st
vI pws kr ilAw[ aukq borf ny pMjwb ivDwn sBw sk~qryq, cMfIgVH
(pMjwb lYijslyitv AsYNblI sYkrItyrIeyt) ivc bqOr klrk myry nwm dI
is&wrS kr id~qI – ieh Swied 1957-58 dI g~l hY[

mYN pMjwb ivDwn sBw sk~qryq ivc bqOr iek isvl krmcwrI dy
39 swl qoN v~D dI nOkrI kIqI Aqy Awpxy mwqw, ipqw, Awpxy A&srW
Aqy mwqihqW, Awpxy sih-krmIAW, Awpxy BrwvW, AwpxI BYx, AwpxI
Drm-pqnI, Awpxy b~icAW, Awpxy irSqydwrW, Awpxy dosqW, Awpxy

10
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

inktvrqIAW Aqy sB qoN v~D Awpxy AiDAwqmk gurU Aqy srv-


SkqImwn prmwqmw dIAW b^iSSW sdkw sMn 1995 ivc bqOr jwieMt
sk~qr, jo ik sYktrI qoN hyTlw AOhdw hY, irtwier hoieAw[

iemwndwrI leI pRSMsw: myrw sUtkys bdl jwxw


mYN cMfIgVH qoN mwihlpur (huiSAwrpur) dy nyVy ipMf kot &qUhI ivKy,
Awpxy BqIjy dy ivAwh ivc Swml hox leI AwieAw, ieh Swied 1959
dI g~l hY[ jdoN ivAwh dw swrw kwrj mukMml ho igAw qW mYN mwihlpur
qoN huiSAwrpur leI bs pkVI[ mYN Awpxw lohy vwlw sUtkys bs dI C~q
qy r~K id~qw[ jdoN bs huiSAwrpur ivKy A~fw mwihlpur phuMcI, qW bs
dI C~q qy cVH ky vyiKAw pr mYnUM Awpxw sUtkys ikqy nzr nw AwieAw[
mYN bs dy kMfktr nUM disAw ik myrw sUtkys nhIN iml irhw[ kMfktr ny
d~isAw ik auho ijhw hI iek hor sUtkys auqy ipAw hY jo koeI nhIN lY ky
igAw[ ausdI rwey ivc Av~S hI myrw sUtkys iksy hor dy sUtkys nwl
bdl igAw hovygw[ auh cwhuMdw sI ik mYN auQy rih igAw sUtkys lY jwvW
pr mYN ies g~l qy zor id~qw ik auh sUtkys myrw nhIN hY[ kMfktr ny
ikhw ik ienHW hwlwq ivc hor koeI ivklp nhIN hY isvw iesdy ik mYN auh
bwkI rih igAw sUtkys lY jwvW[ ieh socky ik vwky hI hor koeI ivklp
nhIN hY, mYN Axmny nwl auh sUtkys lY ky Awpxy Gr (SyrgVH) Aw igAw[
Gr phuMcidAW swr mYN ipMf dy srpMc SRI mihMgw rwm nUM Gr
bulwieAw Aqy aunHW dI mOjUdgI ivc auh sUtkys KoilHAw[ jdoN sUtkys
KoilHAw igAw qW swry hYrwn rih gey ikauNik aus dy ivc gihxy sn Bwv

11
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

iek v~fw sony dw sY~t, kMnW dIAW vwlIAW, muMdrI Aqy kWty, Awid[ aus
vyly dy ihswb nwl aunHW swirAW dI kImq lgBg 11 hzwr rupey hovygI[

Agly idn svyry hI mYN Awpxy cwcw SRI mMgq rwm dy nwl ipRMsIpl
rlw rwm, fI.ey.vI. kwilj, huiSAwrpur, jo aunHW idnW ivc AYm.AYl.ey.
vI sn, dy pws igAw[ AsIN ijMny hor ivAkqIAW nUM ds skdy sI, nUM vI
ies Gtnw bwry sUicq krn dI koiSS kIqI[ ausy idn do-iqMn ivAkqI
ijnHW ivc ipMf bwhovwl dw srpMc vI sI, myry Gr Awey Aqy aus sUtkys
dI mwlkI dw dwAvw kIqw[ AsIN aunHW nUM ikhw ik ikauNjo mwmlw au~c-
p~Dr qk phuMc cu~kw hY, ies leI AsIN aunHW nUM sUtkys auQy nhIN dy
skdy[ AsIN ifptI kimSnr, huiSAwrpur dy d&qr gey Aqy aunHW dy
Snw^q Awid qsdIk krn auprMq auh sUtkys swry swmwn sihq aunHW nUM
sONp id~qw igAw[ aunHW ny mYnUM 20 rupey ienwm dy qOr qy id~qy[ mYN aunHW nUM
auh 20 rupey vwps kridAW ikhw ik ieh rkm myry vloN auh AwpxI DI
(dulhn) nUM myrI BYx smJ ky Sgn dy qOr qy dy dyx[ aunHW ny myrI ieh
gl mMn leI[

Asl ivc, aus sUtkys dy mwlk dw nW sI srdwr jvwlw isMG, jo


ik mwihlpur dy nyVy bwhovwl dy iek izmINdwr sn[ aunHW dI DI, ijsdw
ik aus sUtkys sI, Awpxy shuirauN pyky Aw rhI sI[ auh bs qoN ipMf
bwhovwl auqry[ qW bs frweIvr dI kwhlI kwrx aunHW dw sUtkys myry
sUtkys nwl bdl igAw sI[

12
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

myry sUtkys ivc isr& do cwr kpVy Aqy iek KysI sI[ aus ivc
myrw koeI pqw Awid vI nhIN sI iliKAw hoieAw[

bihrhwl, jdoN Cu~tIAW qoN bwAd mYN d&qr phuMicAw qW swry mYnUM
ies sbMDI pu~Cx l~gy[ auh swry ies sbMDI A^bwrW ivc CpI ^br qoN
myrI iemwndwrI bwry bhuq ^uS sn[ mYN vI ieh jwx ky ik ieh mwmlw
A^bwrW ivc surKIAW nwl CipAw hY hYrwx Aqy ^uS vI sW[

d&qr ivc myry sihkrmI, Awps ivc pYsy iek~Ty krn l~gy qw
ik auh mYnUM Aijhy iemwndwrI vwly kwrj leI ienwm dy skx ijs sbMDI
auh bVw grv mihsUs kr rhy sn[

pr myry A&sr ny aunHW nUM ikhw ik auh hr ivAkqI qoN 5 rupey jW


2 rupey nw iek~Ty krn ikauNik ausdI iemwndwrI dy mukwbly pYisAW dw
ienwm dyxw koeI AihmIAq nhIN rKdw[ aus ny aunHW nUM ikhw ik jykr
auh idl dIAW gihrweIAW qoN mYnUM Awpxw snyh dyx, qW auhI myry leI
sB qoN v~fw ienwm hovygw[ ies qrHW, pYsy iek~Ty krn dw AwXojn
smwpq kr id~qw igAw Aqy iek~TI kIqI geI rkm sbMDq krmcwrIAW
nUM vwps kr id~qI geI[

ies smyN dy dOrwn mwnXog spIkr srdwr guridAwl isMG iF~loN nUM
SRI sUby isMG, AweI.ey.AYs. ifptI kimSnr, huiSAwrpur, pwsoN iek
fI.E. (ArD-srkwrI) p~qr pRwpq hoieAw ijs ivc ieh is&wrS kIqI
geI sI ik mYnUM iek ZrIb nIvIN jwq dw hox qy vI imswlXog iemwndwrI
ivKwaux kwrx koeI Xog purskwr dI id~qw jwxw cwhIdw hY[

13
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

kuJ smyN mgroN, myry iksy SuB-icMqk ny mYnUM pu~iCAw ik kI qYnUM pqw
hY ik ifptI kimSnr, huiSAwrpur nUM is&wrS ikauN nhIN ByjI jw rhI[
mYN au~qr id~qw ik mYnUM nhIN pqw ik Xog purskwr dI is&wrS ikauN nhIN
kIqI geI[ aus ny mYnUM ikhw ik ikauNik qUM pyNfU ielwky dy iek ZrIb
vrg nwl sbMDq hYN, ies leI sbMDq A&srW ny qyrI iemwndwrI dI
kdr nhIN pweI[ ies leI, kys dwKl d&qr (bMd) kr id~qw igAw hY[

14
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

Swied, sUtkys dy kys ivc hoeI myrI pRSMsw Aqy ies sbMDI
C~pIAW ^brW dy krky mYnUM srdwr guridAwl isMG iF~loN, mwnXog
spIkr, pMjwb ivDwn sBw, dy in~jI Amly ivc inXukq kIqw igAw[

spIkr swihb dy bwhrly mulkW dy dOry dOrwn ByjI jwx vwlI “fwk”

kwmnvYlQ pwrlImYNtrI AYsoiseySn dI kwn&rMs ivc iSrkq krn


leI bwhrly mulkW dy Awpxy dOry dy dOrwn, mwnXog spIkr swihb ny,
Awaux vwly p~qrW sbMDI, myry auprly A&sr, SRI AYn.AYn.Dr, pRweIvyt
sYktrI tU spIkr, nUM ikhw ik AijhI swry p~qr fwk rwhIN aunHW nUM Byjy
jwx[ Aijhy swry p~qr AsIN mwnXog spIkr swihb nUM “UPC” (postl
srtIi&kyt ADIn) ByijAw krdy sI[ ies Anuswr mYN fwkKwny jw ky
ies sbMDI &wrm lY ky Aqy loVINdIAW fwk itktW lgw ky AYfrYs Awid
ilK ky &wrm Aqy fwk fwkKwny dy postl klrk nUM idAw krdw, jo ik
qrIk vwlI muhr Awid lgw ky “UPC” vwlw &wrm ijsqy pqw huMdw sI,
vwps krdw sI[

iek idn mwnXog spIkr swihb ny SRI Dr nUM tYlI&on kIqw ik


fwk vwlw il&w&w aunHW nUM nhIN phuMicAw[ SRI Dr ny fwk bwry mYnUM
pu~iCAw[ mYN aunHW nUM disAw ik fwk vwlw il&w&w inXm Anuswr postl
srtIi&kyt ADIn fwk duAwrw ByijAw igAw sI[ SRI Dr ny &on qy
mwnXog spIkr swihb nUM sUicq kIqw ik fwk vwlw il&w&w &lW imqI nUM
&lW pqy qy ByijAw igAw sI[ pr mwnXog spIkr swihb ny &yr aunHW nUM
ikhw ik aunHW nUM il&w&w pRwpq nhIN hoieAw[

15
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

SRI Dr nUM myry qy S~k sI Aqy aunHW nUM koeI Zlq&ihmI sI ik mYN
il&w&w fwk ivc nhIN ByijAw[ jdoN vI aunHW ny mYnUM ies bwry pu~Cxw, qW
mYN aunHW nUM auhI kwgz ivKwauxw ijs qy fwkKwny dI muhr Aqy postl
srtIi&kyt sI[ iek idn auh myry qy ^&w ho gey Aqy ikhw ik aunHW nUM
pqw hY ik mYN fwk nhIN ByjI Aqy “UPC” &rzI hY[ mYN h~Q joV ky bVI
inmrqw nwl aunHW nUM ikhw ik, jnwb, myry qy XkIn kro mYN fwk ByjI hY
Aqy ieh srtIi&kyt jwhlI nhIN hY[

aunHW ny myry qy XkIn nhIN kIqw Aqy ies sbMDI puils pws F.I.R.
(&rst ien&rmySn irport) drj krvw ky puils duAwrw q&qIS
krvwaux dw mn bxw ilAw[ ies nwl myrI icMqw v~D geI Aqy mYN ieh
socx qy mjbUr ho igAw ik jd mYN koeI Zlq kMm nhIN kIqw, qW i&r
mYnUM ibnW vjHw ikauN prySwn kIqw jw irhw hY[ aunHW idnW ivc SwmIN jdoN
mYN Gr phuMcdw qW myrI Drm-pqnI nUM Aihsws hoieAw ik mYN pihlW vWg
pRsMn nhIN hW Aqy cu~p-cu~p ikauN rihMdw hW[ mYN koiSS kIqI ik aus nUM
swrw kuJ nw d~sW[ pr aus duAwrw bwr-bwr zor dyx qy, mYN aus nUM swrI
g~l d~s id~qI[ qW aus ny ikhw ik quhwnUM au~kw icMqw nhIN krnI
cwhIdI[ jykr quhwfy A&sr ny AijhI kwrvweI krn dw mn bxw ilAw
hY qW AsIN ies ivc kI kr skdy hW? AsIN ies vjHw krky qkrIbn do
h&qy Aiq prySwnI ivc rhy[ iek idn myry A&sr ny kys puils nUM sONpx
dw mn bxw ilAw, pr ausy idn spIkr swihb qoN &on Aw igAw ik
“fwk” vwlw il&w&w aunHW nUM iml igAw hY[ mYnUM ies ^uS^brI imlx qoN
bwAd bVI v~fI rwhq mihsUs hoeI[

16
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

bwAd ivc myry iek im~qr ny mYnUM d~isAw ik myry A&sr nUM myry
sbMDI koeI Zlq-&ihmI ho geI sI[ bihrhwl, ies Gtnw qoN bwAd
aunHW dw myry pRqI rv~eIAw kw&I nrmweI vwlw irhw[

ieh swrw mwmlw BwvyN bVw sw& Aqy suKwlw ijhw sI pr A&srW
nUM ibnW siQqI dy q~QW qoN jwxUM hoey, Awpxy iemwndwr mwqihqW pRqI
AijhI qMg krn vwlI nIqI nhIN ApxwauxI cwhIdI[

sMn 1964 ivc pMjwb srkwr ny lqwVy Aqy ZrIb, smwjk Aqy
ividAk qOr qy p~CVy hoey lokW nUM Awm krky Aqy ivSyS krky AunsUicq
jwqIAW nwl sbMDq ivAkqIAW dI BlweI Aqy ivkws leI hdwieqW jwrI
kIqIAW Aqy Bwrq dy sMivDwn dy muqwbk, Aqy jnsMiKAw ivc aunHW dy
Anupwq dy Anuswr, nOkrIAW ivc ienHW vrgW nUM qr~kI ivc irzrvySn
dyx dI nIqI ApxweI[
aunHW idnW ivc mYN bqOr klrk kMm kr irhw sI[ myry sih-
krmIAW ny ikhw ik ikauNik mYN swrIAW SrqW pUrIAW krdw hW mYnUM
cwhIdw hY ik mYN shwiek dy qOr qy qr~kI id~qy jwx leI ArzI idAW[
mYN ies sbMDI ArzI id~qI, Aqy mYnUM shwiek vjoN qr~kI id~qI geI[

aus Ahudy qoN kY ky pMjwb ivDwn sBw dy jwieMt sk~qr dy Ahudy


qk, mYN Awpxy &rwiez Awpxy A&srW dI pUrx qs~lI qk inBwey[

mYN pMjwb ivDwn sBw ivc Awpxw pUrw srivs kwl bVI pRsMnqw-
pUrvk inBwieAw ikauNik myry A&sr Aqy myry mwqihq swry hI bVy hI
shweI, imlvrqn Aqy suihrd ibrqI vwly sn[

17
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

mYN iek Aiq mh~qvpUrx g~l dw izkr krnw cwhWgw jdoN ik mYnUM
sMn 1978-79 ivc iek swl leI fYputySn qy pMjwb rwj SRI gurU rivdws
600vyN jnm idvs kmytI, cMfIgVH dy sk~qr vjoN inXukq kIqw igAw[
ieh kmytI gurU rivdws jI mhwrwj dy 600vyN jnm idhwVy nUM mnwaux
leI iek swl vwsqy giTq kIqI geI sI ijvyN ik hornW smudwieAW
(kimXUintIz) dy gurU swihbwnW dy kys ivc kIqw igAw sI[

mwnXog igAwnI zYl isMG, jo ik audoN pMjwb dy mu~K mMqrI sn Aqy


bwAd ivc srdwr pRkwS isMG bwdl, mu~K mMqrI pMjwb vjoN ies kmytI
dy Ahudy dy AwDwr qy sBwpqI bxy ikauNjo kWgrs pwrtI dI srkwr h~t
ky SRomxI AkwlI dl pwrtI dI srkwr bx geI sI[ SRI gurmyl isMG, jo
audoN pMjwb dy mMqrI sn Aqy bwAd ivc srdwr krqwr isMG vYd, jo audoN
AYm.AYl.ey. (pMjwb) sn, kRmvwr, kmytI dy kwrjkwrI sBwpqI sn[ SRI
sdw nMd, AweI.ey.AYs. pMjwb srkwr vloN pRbMDkI sk~qr sn[ kmytI dy
mYNbr smwj dy hr iK~qy, Bwv, Dwrmk, ividAk, smwjk, rwjnIqk,
Awid ivcoN nwmzd kIqy gey sn[

myrI Aqy myrI Drm-pqnI dI pihlI AmrIkw PyrI (1985)

prmwqmw ny swnUM jIvn dy swry suK Aqy shUlqW b^SIAW hn Aqy


Ajy vI aus dIAW b^iSSW dI imhr jwrI hY[ ijQoN qk mYnUM Xwd hY, swnUM
swfy jIvn ivc koeI qklI&W (koeI AOkVW) drpyS nhIN AweIAW[ jykr
prmwqmw ny kdy iksy smyN swnUM koeI qklI& pyS Awaux vI id~qI, qW aus

18
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

dy nwl hI aus dw swhmxw krn Aqy sulJwaux leI swnUM ihMmq Aqy
AwpxI rihmq vI b^SI[ mYnUM XkIn hY Aqy ieh inScw hY ik prmwqmw
swnUM swirAW nUM swfI BlweI, ^uShwlI Aqy qr~kI leI sdw swfIAW
JolIAW Brdw rihMdw hY[

sMn 1979 ivc myry pu~qr dy ivAwh qoN bwAd auh AmrIkw cly
gey Aqy auQy jw ky vs gey Aqy auh swry jIA ^uSI-^uSI Awpxw jIvn
bqIq kr rhy hn[ Aqy AsIN vI, ieMfIAw Awpxw jIvn AwnMdpUrvk
bqIq kr rhy sW[

sMn 1985 iek bVw ieiqhwsk smW swbq hoieAw jdoN mYN qy myrI
Drm-pqnI pihlI vwr AmrIkw PyrI qy gey[ aus qoN pihlW mYN kdy nhIN
sI soicAw ik iek idn AsIN AmrIkw jwvWgy[ aus smyN AsIN nOr vwk
(lOs eyNjls) dy eyrIey ivc rihMdy sI[ AsIN aus PyrI dw bVw AwnMd
mwixAw Aqy aus dOrwn kYlI&ornIAw styt dy bhuq swry mh~qvpUrx
sQwnW qy gey[ aus Arsy dy dOrwn swfI nUMh Aqy pu~qr ny iek vIfIE
stor KoilHAw, jo ik iek v~fw stor sI[

aus Arsy dy dOrwn iek hor sB qoN mh~qvpUrx g~l jo hoeI auh
sI iptsbrg (kYlI&ornIAw) ivKy gurU rvIdws tYNpl dw audGwtn
smwroh[ mYN Awpxy pirvwr dy hornW mYNbrW nwl ies smwroh ivc iSrkq
kIqI (jUn 2, 1985) jo ik swfy leI bhuq rumWck Gtnw sI[

AsIN AwpxI ies PyrI dy dOrwn ieQy (AmrIkw ivc) kuJ mhIny
rhy Aqy aus mgroN ieMfIAw prq Awey[ ieh swfy jIvn dw bVw

19
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

mh~qvpUrx smW sI[ AsIN Awpxy jIvn ivc bVI v~fI qbdIlI AnuBv
kIqI Aqy ies PyrI ny qW ijvyN myry AMdr igAwn dw iek qIjw nyqr hI
KolH id~qw hovy[ aus smyN qoN lY ky hux qk swfy pirvwr ny v~D qoN v~D
qr~kI kIqI[ ieQy mYN Awpxy mn AMdr auBrdIAW kuJ sqrW ivAkq
krnw cwhWgw :-
nI mYN ho geI hW hor dI hor, nI mYnUM kOx pCwxy[
hMsW dy sMg rih-rih ky mYN Bu~l geI hW kwgW dI tor,
nI mYnUM kOx pCwxy[
nI mYN ho geI hW hor dI hor, nI mYnUM kOx pCwxy[

aus PyrI dy dOrwn mYN, AwpxI Drm-pqnI dy nwl, ieMglYNf Aqy


kYnyfw vI igAw Aqy myry irSqydwrW Aqy dosqW ny hr QW qy swnUM bVw
Awdr-mwx id~qw Aqy BrpUr suAwgq kIqw[ aunHW ny swnUM ienHW dySW
ivclIAW keI mh~qvpUrx QwvW vI ivKwlIAW[

myrI poqrI AwSnw rwj dw jnm

AwSnw rwj, myrI ieko-iek poqrI, dw jnm 21 mwrc, 1985 nUM


lOs eyNjls dy nOrvwk Sihr ivc hoieAw[ auh bVy BwgW vwlI jwxI jWdI
hY ikauNik ausdy jnm qoN bwAd, myry pu~qr Aqy nUMh ny mUfI Aqy
sweIprs ivKy swfy pirvwr dI vpwrk lVI dw pihlw vIfIE stor SurU
kIqw sI[

20
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

Awpxy Awp nUM iksy kMm ivc ruiJAW r~Kx leI mYN AwpxI AMgRyzI
suDwrx dw &Yslw kIqw[ iek idn myrI nUMh dI shylI nIrw mYnUM lw-
imrwdw hweI skUl lY ky geI Aqy ausny AMgRyzI ielYktROink
tweIprweIitMg klws ivc mYnUM BrqI krvw id~qw[ AmrIkw ivc ijMnW
icr AsIN rhy, mYN auQy jWdw irhw[

aus Arsy dy dOrwn, aus skUl dw swlwnw smwgm hoieAw[ swfI


tIcr ny ikhw ik hryk ividAwrQI Awpxy dyS dI numwieMdgI krdI
puSwk pw ky iSrkq kry, ikauNik auQy ividAwrQI v~K-v~K dySW dy sn[
tIcr ny mYnUM BwrqI mihlw dy iek prMprwgq pihrwvy dw pRbMD krn leI
ikhw Aqy mYN Aijhw hI kIqw[ mYN Awpxy kpVy pwey Aqy myrI nUMh ny iek
hor mihlw ividAwrQI (jo Swied jpwn jW mYkisko dI sI) nUM “swVI”
pihnweI[ mYN qy aus mihlw ny aus SoA ivc iek~iTAW Bwg ilAw[

v~K-v~K mulkW dy ividAwrQIAW dy iek v~fy gru~p ny iek gwxw


(AmrIkI) gwieAw[ swrw smwgm bhuq hI vDIAw sI Aqy swry pMfwl nUM
bhuq vDIAw FMg nwl sjwieAw igAw sI[ hryk ividAwrQI ny Awpxy-
Awpxy mulk dw kOmI JMfw PiVAw hoieAw sI[

AwpxI st~fI dy dOrwn mYN AMgRyzI ielYktROink tweIprweIitMg dw


tY~st 59 Sbd pRqI imnt dI spIf nwl pws kIqw[

mYN Awpxw st~fI kwl dw bhuq AwnMd mwixAw ikauNik auQoN dw


stw& Aqy ividAwrQI bhuq sihXog dyx Aqy mdd krn vwly suBwA dy
sn[

21
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

iptsbrg PyrI

jUn, 1985 ivc sRI gurU rvIdws tYNpl (iptsbrg) dy audGwtn


leI iek v~fw smwgm kIqw igAw[ mYnUM Awpxy pirvwr smyq, aus
audGwtnI smwgm ivc ih~sw lYx leI s~dw ByijAw igAw sI[

srvSkqImwn prmwqmw Aqy sRI gurU rvIdws jI dIAW AsIsW


sdkw mYnUM “sRI gurU rvIdws sBw, kYlI&ornIAw” duAwrw iek ‘isropw’
Aqy mmYNto nwl snmwixAw igAw[ ies qrHW AsIN auh swrw smwgm bhuq
SrDwpUrbk mwixAw[ aus qoN bwAd, AsIN ieMfIAw prq Awey Aqy mYN
cMfIgVH ivKy AwpxI ifaUtI qy hwzr ho igAw[

mwqihq Amly dy krmcwrIAW dIAW swlwnw gupq irprtW ilKIAW


jwxIAW sn[ AwpxIAW AmrIkw PyrIAW qoN bwAd, pihlI vwrI mYN Awpxy
mwqihq Amly dIAW swlwnw irportW iemwndwrI Aqy suqMqr ierwdy nwl
ilKIAW[

jdoN myry A&sr ny (jo myrI smJ Anuswr horW qoN kuJ AfrI soc
dw mwlk sI) auh irportW pVHIAW, qW mYnUM ligAw ik auh myry nwl ^&w
ho igAw hY[ kuJ Arsy qk mYN ieh nw smJ sikAw ik ausdw myry nwl
^&w hox dw kwrx kI hY[ pr kuJ icr mgroN mYnUM ieh pqw cilAw ik
auh ies krky nwrwz sI ikauNik mYN aus dI mrzI Anuswr irportW ilKx
leI aus dI slwh nhIN sI leI[

22
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

AmrIkw dI myrI dUsrI PyrI (1989): mYN AwpxIAW A~KW dI joq muV
pRwpq kIqI

1989 ivc, mYN pI.jI.AweI., cMfIgVH, qoN AwpxIAW A~KW cY~k


krvweIAW Aqy fwktrW dy kihx Anuswr pqw l~gw ik myrI nzr bhuq
kmzor ho geI sI[ mYN sMn 1966 qoN moqIAwibMd (glwkomw) dw mrIz sW
jdoN pI.jI.AweI. ivKy myrIAW dohW A~KW dw EpRySn hoieAw sI[ ies qoN
pihlW, mYnUM Awpxy mwipAW dI Aiq ZrIbI Aqy ividAw/igAwn dI
AxhoNd kwrx AwpxI nzr dI ies qklI& bwry pqw nhIN sI[ myry mwqw
jI Aqy myry do v~fy BrwvW nUM vI ieh ibmwrI sI[

mYN Awpxy fwktr nUM d~isAw ik myrw bytw Awpxy pirvwr nwl
AmrIkw ivc rih irhw hY[ qW fwktr ny qurMq mYnUM ikhw Aqy slwh
id~qI ik mYN ielwj leI qurMq AmrIkw clw jwvW[ mYN AwpxIAW A~KW dy
ielwj leI AmrIkw jwx leI swry pRbMD kIqy Aqy 1989 ivc auQy clw
igAw[ jdoN mYN Awpxy pu~qr dy Gr phuMicAw qW aus smyN mYnUM aunHW dy
ichry vI sp~St nzr nhIN sI AwauNdy ik mYN shI pCwx kr skdw[

AmrIkw pu~jx qoN bwAd, myrIAW A~KW dw ielwj qurq SurU kr


id~qw igAw[ mYN Awpxy pu~qr nUM ikhw ik EpRySn vwly idn, mYN pihlW
Ardws krn leI bueynw pwrk (AmrIkw) dy gurU nwnk is~K tYNpl ivc
jwxw cwhuMdw hW, Aqy aus qoN bwAd AsIN hspqwl jwvWgy[ aus vyly
gurduAwrw swfy Gr qoN kw&I dUrI qy sI[ hux qW iek nvW gurduAwrw swfy
Gr dy iblkul nyVy hI bx igAw hY[ AsIN gurduAwrw swihb gey Aqy mYN

23
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

Ardws kIqI[ myrI ieh AwpxI mnSw sI ik mYN ^ud Ardws krW[ mYN
Ardws kIqI Aqy i&r AsIN hspqwl gey[ mYnUM Xwd hY ik EpRySn dw
smW s~jry svyry sI[

EpRySn qoN pihlW fwktr (fI. &wzIE) ny EpRySn dy sbMD ivc mYnUM
swrw kuJ disAw[ fwktr dy AMqly Sbd sn, ik ausnUM Aws hY ik 99%
s&lqw imlygI pr 1% irsk vI hY Aqy ies 1% irsk nwl kuJ vI ho
skdw hY Bwv jykr ^Un vihxw SurU ho igAw qW auh kuJ nhIN kr skdI[
qurMq ausny mYnUM pu~iCAw, kI quhwnUM fr l~g irhw hY? mYN jvwb id~qw ik
jd mwihr fwktr auQy mOjUd hn Aqy myrw iDAwn r~K rhy hn, qW mYnUM
fr jW icMqw ikvyN ho skdI hY[ ausny srwhxw kIqI[ ausny ieh vI ikhw
ik mYnUM jnrl AYnsQIizAw id~qw jwvygw, Bwv mYnUM byhoS kIqw jwvygw, qW
ik mYN EpRySn dOrwn iksy iksm nwl nw ih~lW-fulHW[ mYN ikhw ik koeI
g~l nhIN prmwqmw swfy swirAW qy b^iSS kry[ EpRySn SurU kIqw igAw
pr mYnUM nhIN pqw ik aunHW ny kI kIqw[ jdoN mYnUM hoS AweI qW fwktr ny
mYnUM disAw ik EpRySn s&l hoieAw hY Aqy Agly idn mYnUM Gr jwx leI
ikhw igAw[ iek idn mgroN fwktr ny myrI p~tI KolHI Aqy dubwrw iPr
ikhw ik sB kuJ TIk-Twk hY[

ieQy mYN ies g~l dw izkr krnw cwhWgw ik myrIAW A~KW dy


ielwj leI myrI nUMh SRImqI A~bw jo ik bVI AwigAwkwrI Aqy imhnqI
hY, duAwrw leI geI rucI, inBweI geI BUimkw Aqy id~qw igAw smW bhuq
srwhxwXog hY[ myry pws ausdI is&q krn leI Al&wz nhIN hn[ ies
qoN ielwvw, myrI Drm-pqnI, byty, myry poqirAW, poqrI Aqy A~bw dy

24
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

pyikAW vloN irSqydwrW Aqy hor nyVly ipAwr vwly s~jnW ny myrI pUrI
mdd kIqI[

smW pw ky hOlI-hOlI A~KW dw DuMdlwpn h~tx l~gw[ Aqy iPr kuJ


idnW mgroN kuJ nzr Awaux l~gw Aqy kuJ mhIinAW bwAd hor sp~St
nzr Awaux l~gw[ ies qrHW, mYnUM AwpxI nzr dI joq muV pRwpq hoeI[
ieh myrI AmrIkw PyrI dy kwrx hI sI ik mYnUM A~KW dI joq vwps imlI
Aqy hux qIkr mYN prmwqmw dI ies AdBuq rcnw nUM vyK irhw hW Aqy
^uSI nwl AwpxI izMdgI nUM mwx irhw hW[

1989 dw vrHw myry jIvn leI sB qoN v~D ^uSIAW nwl BrpUr irhw,
jdoN mYnUM myrIAW A~KW dI rOSnI muV pRwpq hoeI Aqy ies qoN ielwvw mYnUM
Aqy myrI Drm-pqnI nUM grIn kwrf vI pRwpq hoieAw[ iesdy leI,
Awpxy pirvwr dy mYNbrW qoN ielwvw, isMgVIvwlw dy SRI hrbMs lwl,
mYnyjr sYNtRl bYk Aw& ieMfIAw, Awpxy BqIjy (Bjnw), ijnHW ny ies kMm
leI swry kwgz-p~qr iqAwr krn Aqy hor loVINdIAW kwrvweIAW krn
ivc swfI mdd krn leI Awpxw kImqI smW k~iFAw[ mYN Ardws krdw
hW ik prmwqmw aunHW nUM cMgI ishq Aqy ^uSIAW-KyVy b^Sy[

ies swry dw swrWS ieh hY ik prmwqmw mhwn hY[ swnUM ausnUM kdy
ivswrnw nhIN cwhIdw Aqy sdw ausdw Sukrwnw krnw cwhIdw hY[ jdoN
AsIN ausnUM cyqy nhIN krdy qW auh swnUM iksy rUp ivc muQwj bxw dyNdw hY[
auh swnUM muQwj ies krky bxwauNdw hY qw ik AsIN szw BogIey qw ik

25
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

AsIN Awpxy mwVy kMmW leI pCqwvw kr skIey Aqy muV ky Aijhy krm
nw duhrweIey[

srvSkqImwn prmwqmw jo srb-ivAwpk hY dy drSn

ies cYptr nUM il~Kx’c mYnUM BwrI ^USI pRwpq ho rhI hY[ iek
idn, jdoN mYN AmrIkw ivc sW, mYN lw-pwmw AYvyinaU ivKy Awpxy Gr qoN
vwkr stRIt vl nUM sYr kr irhw sW[ vYlI ivXU qoN mYN blwk dw c~kr
lgwaux leI K~by muiVAw[ jdoN mYN vYlI ivXU qy jw irhw sW qW iek
ivAkqI jo r~b vrgw pRqIq ho irhw sI, mYnUM imilAw[ ausny mYnUM “hYlo”
ikhw, Aqy mYN vI ausnUM jvwb ivc “hYlo” ikhw[ aus ny koeI Ajb kOqk
kIqw[ aus smyN qW mYN smJ nw sikAw ik auh kOx hY[ ies qoN ielwvw,
mYN aus dy suMdr muKVy vl nw vyK sikAw[ mNY kyvl aus dy pYr Aqy l~qW
hI vyK sikAw[ Aqy auh Alop igAw[ hux soc soc ky mYnUM ieh ivSvws
ho igAw hY ik auh koeI swDwrx purS nhIN sI pr ^ud prmwqmw hI sI[
mYN aus idn bhuq ABwgw sI ik mYN aus nwl g~l nw kr sikAw[

ies Arsy dy dOrwn mYN ieh vI soicAw ik ho skdw hY ik aus


ivAkqI ny koeI nSIlI cIz dw syvn kIqw hovy[ pr hux mYN mihsUs
krdw hW, ik myrI ieh Dwrnw Zlq sgoN iblkul Zlq sI[ hux mYN pCqw
irhw hW[ ieh myrI bVI v~fI Bu~l sI[ so mYN prmwqmw A~gy bynqI krdw
hW ik auh myrI Bu~l nUM b^S dyvy[ mYN aus qoN iKmw dI Xwcnw krdw hW[

26
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

Aijhw hI iek hor vwikAw hoieAw[ Swied ieh Agsq 2004 dI


g~l hY jdoN myry mn ivc iek ivcwr AwieAw ik mYnUM kuJ krnw cwhIdw
hY[ aunHW idnW ivc mYN ilMkn AOn nOt rof ivKy siQq Awpxy Gr qoN sYr
krn leI jwieAw krdw sI[ mYN &utpwQ qy peI iksy cIz nUM cu~kxw SurU
kr id~qw[ jdoN myrw kYrI-bYg Br jwxw qW mYN bs-stwp dy nyVy vwly kUVy
dy f~by ivc aus nUM pw dyxw: Aijhw cwr-pMj idn cldw irhw[ mYN cwhuMdw
sI ik auh kMm jwrI r~KW pr nwl hI kdy ieh soc vI AwauNdI ik ieh
kMm rihx idAW[ ijs idn mYN &Yslw kIqw ik auh kMm bMd kr idAWgw,
qW mYN ilMkn dy bs-stwp dy iek bYNc’qy iek ivAkqI nUM bYTw vyiKAw[
aus ivAkqI dy K~by pwsy iek KwlI pypr-k~p ipAw hoieAw sI[ mYN auh
pypr-k~p cu~kxw cwihAw pr Aijhw kr nw sikAw, ikauNjo auh ivAkqI
bVI zor nwl myry qy ic~lwieAw Aqy pqw nhIN mYnUM kI kuJ AwiKAw jo mYnUM
myrI AMgRyzI kmzor hox krky smJ nw AwieAw[ mYN ieMnw fr igAw Aqy
auh kMm krnw C~f id~qw[ aus qoN bwAd mYN mihsUs kIqw ik prmwqmw
nhIN cwhuMdw ik mYN koeI kMm krW Aqy ieh ik mYN Awzwd rhW, Bwv ivhlw
rhW[ ieh vI ho skdw hY ik aus ny soicAw hovy ik ieh myrI ifaUtI nhIN
hY[

hux qW mYnUM ieMj pRqIq huMdw hY ik prmwqmw sdw myry AMg-sMg hY


Aqy auh sdw hI mYnUM myrIAW loVW leI b^iSSW krdw rhygw ijvyN auh
pihlW krdw irhw hY[ ies leI, prmwqmw srb-ivAwpk hY Aqy swnUM
cwhIdw hY ik AsIN hr smyN AwpxI inroeI ishq, SWqI Aqy ^uShwlI
vwsqy ausdI pUjw Bwv ausqqI krIey[

27
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

ies cYptr ivc pRgtwey gey ivcwrW dw AwDwr hn myry mwqw Aqy
ipqw, gurU, AiDAwpkW Aqy myry nyVy dy irSqydwrW Aqy ipAwr vwly s~jnW
dIAW isiKAwvW Aqy nsIhqW[

sB qoN mh~qvpUrx g~l ieh hY ik jo kuJ vI mYN vyKdw hW, mihsUs


krdw hW, jW ivhwr ivc ilAWdw hW, BwvyN cMgw jW mwVw, auh Awpxy
pVpoqry (fogI bOey, ijsnUM plyA bOey kihMdy hn) ikauNjo auh mYnUM bhuq
ipAwr krdw hY[ iesy krky mYN aus nUM r~b dy inAweIN mMndw hW[ mYN
prmwqmw A~gy Ardws krdw hW ik auh aus nUM inroeI ishq, su~K-SWqI
Aqy ^uShwlI b^Sy[

28
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

lONg bIc ivc iek nvW stor SurU krnw

prmwqmw ny lONg bIc Sihr ivc dUjw stor (vIfIE stor) SurU
krn ivc swfy qy imhr kIqI[ ieh stor pihly vwly nwloN v~fw sI[
iesdy nwl-nwl, myry pu~qr, dyv rwj, ny irAl iestyt dy ivSy qy klwsW
AtYNf krnIAW SurU kr id~qIAW[ hOly-hOly aus ny Awpxw irAl iestyt
dw ibzns vI SurU kr ilAw[

mYnUM Xwd hY jdoN dyv rwj ny Awpxy irAl iestyt ibzns dI


pihlI fIl kIqI qW aus ny s~q jW A~T hzwr fwlr dw cY~k ilAWdw
Aqy mwx dy qOr qy pihlW auh cY~k Awpxy mwqw jI, Bwv myrI Drm-pqnI
dy h~Q ivc PVwieAw ijsny aus cY~k nUM Awpxy m~Qy nwl CuAwieAw Aqy
iPr dyv nUM pkVw id~qw[ AsIN prmwqmw dw Sukrwnw Adw kIqw[

grIn kwrf id~qw jwxw

aus swl (1989) ivc AmrIkI srkwr ny mYnUM Aqy myrI Drm-
pqnI nUM grIn kwrf id~qw[ ieh iek v~fw mwx sI jo AmrIkw ny swnUM
b^iSAw[

myrw i^Awl hY ijQoN qk mYnUM Xwd pYNdw hY nIlwS rwj dw jnm audoN
hoieAw sI jdoN AsIN lOs AlwmOs rihMdy sI[ iek idn nIlwS ibmwr ho
igAw, Swied byhoS vI ho igAw sI[ mYN Aqy myrI Drm-pqnI bhuq icMqq
Aqy bycYn ho gey sI pr mYN vyiKAw ik aus idn A~bw ny bVI ihMmq Aqy

29
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

DIrj r~iKAw[ ausny qurMq AYNbUlYNs bulw leI Aqy nIlwS nUM lY ky
hspqwl geI[ aus idn qoN mYN smJdw hW ik A~bw swfy pirvwr dI sB
qoN v~D ihMmq vwlI mYNbr hY[

30
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

lOs eyNjls ivKy iek sMsQw ivc myrI PyrI

1985 ivc, AmrIkw dI AwpxI pihlI PyrI dy dOrwn, mYN Awpxy


iek irSqydwr SRI Bgq rwm sMDU dy nwl lOs eyNjls ivKy iek Dwrmk
sQwn qy igAw[ auh sQwn XogI prmhMs XogwnMdw duAwrw sQwpq sYl&
irAlweIzySn &YloiSp dw hY~f-kuAwtr sI[ auQy AsIN dXwmwqw Aqy
sMswr dy v~K-v~K mulkW dy 10-15 hornW ivAkqIAW nUM vI imly[ mYnUM
dXwmwqw jI nwl mulwkwq krn leI iqMn mhIny dy ieMqzwr qoN bwAd dw
smW id~qw igAw ikauNik aunHW dw SifXUl bVw ibzI sI[ mYN aus sQwn qy
ies leI igAw sI ikauNik hirAwxw puils dy iek ieMspYktr jnrl,
ijs dI Drm-pqnI aus sMsQw dI AnuAweI sI, ny mYnUM ies leI ikhw
sI[

aunHW idnW ivc sYl& irAlweIzySn &YloiSp duAwrw lOs eyNjls dy


bOnwvYNcr hotl ivKy iek ivSv kwn&rMs vI AwXoijq kIqI geI sI[
suBwg nwl, mYnUM auh kwn&rMs AtNYf krn dI iejwzq id~qI geI BwvyN mYN
aus sMsQw dw mYNbr nhIN sI[ mYN pUry s~q idn auh kwn&rMs AtYNf
kIqI[ myrI Drm-pqnI ny vI iek idn auh kwn&rMs AtYNf kIqI[ auh
swrw smwgm bhuq hI A~Cw sI Aqy myry jIvn dI iek mh~qvpUrx Gtnw
sI[ myrI kwmnw hY ik hr iksy nUM Awpxy jIvn-kwl ivc Aijhy smwgmW
ivc iSrkq krn dw suBwgw Avsr imly[

31
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

kYnyfw dI myrI pihlI PyrI (1985)

aunHW idnW ivc mYN kYnyfw PyrI qy igAw[ mYN auQy Awpxy keI purwxy
im~qrW ijvyN ik hrIbMs iGrw, m~Kx cMbw, drSn KyVw Aqy keIAW hornW
nUM imilAw[ mYN pMjwb dy swbkw ivDwiek cODrI dsONDw isMG dy pirvwr dy
mYNbrW nUM vI imilAw[

swry ivAkqIAW ny mYnUM pUrw Awdr-mwx b^iSAw BwvyN mYN Awpxy-


Awp nUM ies swry siqkwr dy Xog nhIN smJdw[ aunHW ny mYnUM vYnkUvr Aqy
ausdy Awly-duAwly dy eyrIey dy keI mh~qvpUrx sQwn ivKwey[

mYN SRI hrbMs sMDU spu~qr gurdws rwm, jo ik dOlqpur qoN hn, dy
Gr vI igAw[ auh swfy sB qoN nyVly irSqydwr hn[

prmwqmw aunHW nUM ^uSIAW, KyiVAW Aqy cMgI ishq vwlI lMbI aumr
b^Sy[

bRyl ieMstIicXUt, AYnwihm, kYlI&ornIAw Aqy ifsitRkt hweI skUl,


lw-imrwdw, lOs eyNjls ivKy dw^lw

jdoN AsIN lOs AlwmOs ivKy rih rhy sI, qW swfw pVOsI myrw

im~qr bx igAw[ iek idn AsIN Awpxy ivcwr sWJy kr rhy sW Aqy

g~lW-g~lW ivc myrI nzr dy sbMD ivc izkr hoieAw[ mYN aus nUM d~isAw

ik myry fwktr ny mYnUM ikhw hY ik mYN “lIglI blwieMf” hW[ myry pVOsI

ny mYnUM ikhw ik mYN bRyl ieMstIicXUt jwvW, jo ik swfy Gr qoN qkrIbn

32
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

iqMn mIl qy hY[ iek idn mYN auQy igAw Aqy klws-rUmz Aqy irsYpSn

Awi&s vyiKAw[ mYN aus ieMstIicXUt dy bhuq cMgy FMg nwl kMm-kwr Aqy

tIicMg isstm nUM vyK ky bhuq pRBwivq hoieAw[ swrw kuJ vyKx-jwxn qoN

bwAd mYN Awpxw mn bxw ilAw ik AwpxI irtwiermYNt qoN bwAd jykr

mYnUM AmrIkw rihx dw mOkw imilAw, qW mYN auQy dw^lw lvWgw[

jnvrI, 1996 ivc jdoN dubwrw mYN AmrIkw AwieAw qW mYN bRyl

ieMstIicXUt, AYnwihm, kYlI&ornIAw ivc, idRStI ivhIn jW idRStI rogW

qoN pIVq ivAkqIAW, iesqrIAW Aqy b~icAW leI nvIN idRStI nwl

sbMDq v~K-v~K iviSAW leI klwsW ivc dw^lw lYx dw ierwdw

bxwieAw[

mYN Awpxw AiDAYn jwrI riKAw Aqy inXimq rUp ivc AwpxIAW
klwsW AtYNf krdw irhw[ mYN v~K-v~K iviSAW qy klwsW AtYNf kIqIAW
pr do ^ws ivSy sn, Bwv (i) AMgRyzI dUjI BwSw Aqy (ii) suqMqr rihx dy
FMg[ ieMstIicXUt dy Amly Aqy Awpxy sihpwTIAW Aqy ^ws krky Awpxy
AiDAwpkW dy sihXog Aqy mdd sdkw, mYnUM nvMbr 1998 ivc Awpxw
pihlw pRSMsw-p~qr pRwpq hoieAw, jo hyT Anuswr sI:
“SRI gurbcn cMd nUM jnvrI 1996 qoN hux qk bRyl ieMstIicXUt,

ErYNj kwaUNtI ivc klwsW AtYNf krn leI dw^lw id~qw igAw hY[

ausny inmnilKq klwsW s&lqwpUrvk mukMml kr leIAW hn:

33
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

ieMgilS dUsrI BwSw dy rUp ivc (ieMgilS AYz ey sYikMf


lYNgueyj)
suqMqr rihx dy FMg (ieMfIpYNfYNt sik~lz)
sMvydk jwgrUkqw (sYNsrI AvyArnY~s)
siQqI-igAwn Aqy gqISIlqw (ErIAYNtySn AYNf moibiltI)
qnwE nUM kwbU krnw (stRYs mYnyjmYNt)
Awpxy Awp nUM vroswauxw (ienvYst ien XuArsYl&)
s&lqwpUrvk buFwpw/ ivSv dy DrmW dw mh~qv (sksYs&ul
eyijMg/ieMpOrtYNt vrf irlIjMz)
^brW Aqy ivcwr (inaUz AYNf ivaUz)
ikRAwSIl XwdwSq (mYmorI AYlweIv)

imstr cMd dI hwzrI bhuq hI vDIAw rhI Aqy auh iek bVw
auqSwhI ividAwrQI hY[”

ies qoN bwAd mYN ieMfIAw clw igAw Aqy kuJ mhIinAW bwAd
vwps AmrIkw prqn qy, mYN ausy ieMstIicXUt ivc klwsW AtYNf
krnIAW SurU kr id~qIAW[

34
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

klwsW AtYNf krn dw myrw iek dhwkw

prmwqmw dI AsIm ikrpw Aqy Awpxy tIcrW dI mdd nwl mYN bRyl
ieMstIicXUt dIAW klwsW pMj swlW q~k AtYNf kr leIAW[ mYN ies
ieMstIicXUt dy ividAk vwqwvrn qoN eynw pRBwivq Aqy auqSwihq sI ik
mYN sMn 2006 ivc ErYNj kwaUNtI bRyl ieMstIicaUt ivc Awpxw iek dhwkw
mukMml kr ilAw[

so mYN ^uS sW ik myrw supnw pUrw ho igAw sI Aqy myry AMdr dIAW
ie~CwvW hkIkq ivc bdl geIAW hn[

ieh s~c hY ik jykr koeI ivAkqI iksy cMgy kMm leI Awpxy
ihrdy dIAW gihrweIAW qoN inScw krdw hY, qW auh s~cI lgn nwl
kIqIAW koiSSW dy sdkw Av~S hI Awpxy imSn ivc s&lqw pRwpq kr
lYNdw hY[

myrw ieh supnw sI ik jykr AwpxI irtwiermYNt qoN bwAd mYnUM


ieQy (XU.AYs.ey. ivc) rihx dw mOkw imilAw, qW mYN AmrIkw ivc hor
ividAw pRwpq krWgw[ 1985 dOrwn AwpxI AmrIkw PyrI vyly mYN lw-
imrwdw ifsitRkt hweI skUl, jo ik (nOr vwk ivc) swfy Gr qoN nyVy hI
sI, jwxw SurU kr id~qw sI[

aus Arsy dOrwn mYN skUl dy swlwnw smwgm ivc ih~sw ilAw sI[
swfI tIcr ny swnUM ikhw ik jo koeI smwgm ivc ih~sw lYxw cwhuMdw hY
ausnUM Awpxy-Awpxy mulk dI poSwk pw ky Awauxw hovygw[ iesy Anuswr

35
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

mYN aus smwroh ivc ih~sw ilAw Aqy aus ABu~l Avsr dIAW qsvIrW
hyTW CwpIAW geIAW hn:

lw-imrwdw, lOos AYNjls, kYlI&ornIAw, XU.AYs.ey. dy ifsitRkt


hweI skUl dw 1985 ivc hoieAw swlwnw smwgm
(pgVI sjweI ieMfIAw qoN gurbcn cMd K~ibauN cOQy nzr Aw rhy hn)

36
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

ies leI, ieh myry aus imSn dI SurUAwq sI ik mYN AwpxI


irtwiermYNt qoN bwAd ies Swndwr mulk ivc ividAw pRwpq krWgw[

jdoN mYN muV AmrIkw AwieAw qW sweIprs kwilj, sweIprs, jo


ik ErYNj kwaUNtI ivc pYNdw hY, ivc klwsW AtYNf kIqIAW[

ieQy ies g~l dw vrxn krnw vI bhuq zrUrI hY ik myrI Drm-


pqnI ny vI XU.AYs.ey. ivc iek kwilj ivc dw^lw ilAw[ myrI Drm-
pqnI Awpxy jIvn ivc ieMfIAw ivc rihMidAW iksy skUl ivc nhIN geI
sI ikauNik audoN kuVIAW nUM, ^ws krky pyNfU ielwky dIAW kuVIAW nUM skUl
Byjx dw koeI irvwz nhIN sI[ pr jdoN AsIN AmrIkw Awey qW myrI
Drm-pqnI nUM ErYNj kwaUNtI dy sweIprs kwilj ivc jwx dw Avsr
imilAw[ ies qoN ielwvw, jdoN AsIN AmrIkw Awey qW ausny pMjwbI BwSw
is~KxI SurU kr id~qI[ Ajkl auh pMjwbI BwSw ivc pusqkW Aqy
A^bwrW pVH lYNdI hY[ sB qoN mh~qvpUrx g~l ieh hY ik auh svyry
“Awsw dI vwr” Aqy Swm nUM “rihrws swihb” dw pwT krdI hY[

mYN AwpxI Drm-pqnI Aqy pirvwr dy mYNbrW nwl srvSkqImwn


prmwqmw A~gy Ardws krdy hW ik auh AmrIkw mulk qy hor b^iSS
kry ik auh Biv~K ivc hor ^uShwl bxy Aqy qr~kI kry qw ik auh ivSv
dy hornW mulkW ^ws krky G~t ivkisq mulkW dI mdd krdw rhy[

37
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

vDyry igAwn pRwpq kr skdw sI

AmrIkw ivc rihMidAW mYN AwpxI ividAw Aqy igAwn ivc vwDw
krn dI Awpxy vloN pUrI vwh lweI pr AwpxIAW mjbUrIAW kwrx aus
suswietI dIAW cMgIAW kdrW-kImqW Aqy gux vDyry gRihx krn dy
Avsr nUM pUrI qrHW iesqmwl nhIN kr sikAw[ mYN kr skdw sI pr
ienHW mjbUrIAW kwrx nhIN gRihx kr sikAw[

mYN zwqI qOr qy mihsUs krdw hW Aqy socdw hW ik jykr AmrIkw


ivc mOjUd AijhIAW shUlqW iksy hor ivAkqI nUM muh~eIAw kIqIAW
jWdIAW qW auh AwpxI ividAw bhuq vDw skdw sI[ bihrhwl, Awpxy
qjrby qoN, mYN Awpxy pirvwr dy mYNbrW nUM iehI mSvrw dyNdw hW, ik jykr
qusIN jIvn ivc s&lqw pRwpq krnw cwhuMdy ho, qW smW ivArQ nw gMvwE
Aqy r~jvIN imhnq kro ikauNik jIvn ivc sunihry mOky Aqy Avsr kdy-
kdy hI pRwpq huMdy hn[

hYlQ, hYpInY~s AYNf ihaUmr qy Epn hwaUs sYmInwr

swl 2000 ivc bRyl ieMstIicXUt, lOs eyNjls dIAW lwiebRyrI


srivisz duAwrw 21 AkqUbr nUM 11:00 vjy svyr ishq, AwnMd Aqy
^uSimzwjI dy iviSAW qy iek Epn hwaUs sYmInwr krvwieAw igAw[

38
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

ies sbMD ivc, iek srkUlr jwrI krky ieh sUicq kIqw igAw
ik “AwnMd kI hY?” dy ivSy qy iek not iqAwr kIqw jwvy jo ik 26
SbdW qoN v~D dw nhIN hoxw cwhIdw[ ies leI, BwvyN myrI AMgRyzI eynI
cMgI nhIN hY, mYN vI ies pRiqXoigqw ivc ih~sw lYx dI koiSS kIqI[ mYN
AwpxI isAwxp Aqy soc Anuswr iek not iqAwr kIqw[ ies pRiqXoigqw
ivc iek sO iekvMjw jW aus qoN vI v~D pRiqXogI sn[ ies ivSy qy myrw
not hyT Anuswr sI:-

“AwnMd mn dI iqRpqI hY,

jo AsIN iqMn pOVIAW cVH ky pRwpq kr skdy hW

qmMnw; Awdr; ivSvws Aqy

qd AsIN AwnMd qIkr pu~j jWdy hW[”

mYnUM ieh dsidAW bVI ^uSI pRwpq ho rhI hY ik mYN swry pRiqXogIAW
ivcoN 6vyN sQwn qy irhw[ mYnUM eynI ^uSI hoeI ik myry vrgw ienswn ijsnUM
tu~tI-Pu~tI AMgRyzI hI AwauNdI hY, 6vyN sQwn qy AwieAw[ so mYN smJdw hW
ik ieh myry leI jIvn dI iek v~fI pRwpqI sI[ ieh myry leI iek bVI
v~fI g~l sI[ ieh sB kuJ prmwqmw dIAW b^iSSW sdkw hI hoieAw[

mYN Awpxy poqry ivSwl dw DMnvwdI hW ijs ny tweIp Awid krn


ivc myrI bhuq mdd kIqI ikauNjo mYN tweIp nhIN sI kr skdw Aqy ausny
bVy shuxy FMg nwl tweIp kIqw[

39
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

XU.AYs.ey. dI nwgirkqw pRdwn kIqI jwxI

mYN XU.AYs.ey. pRSwsn nUM aus mulk dI nwgirkqw id~qy jwx leI
AwpxI ArzI id~qI[ ArzI qy kwrvweI kIqy jwx qoN bwAd mYnUM 2
dsMbr, 2003 nUM nwgirkqw Aqy inAW ivBwg (nYcurlweIzySn AYNf
jsits ifpwrtmYNt) ivKy ieMtrivXU leI hwzr hox leI ikhw igAw[

ijs idn myrI ieMtrivXU leI geI, auh myry jIvn dw bVw Aihm
idn sI[ myry mwqw jI, ipqw jI Aqy prmwqmw dIAW AQwh AsIsW sdkw
mYnUM tY~st ivc s&l krwr id~qw igAw ikauNik myrI pRiqigAw ivc
s~cweI sI[

ijhVw A&sr myrw kys fIl kr irhw sI ny ikhw ik mYN tY~st pws
kr ilAw hY pr AmrIkw ivc myry vws dw Arsw ijMnw inXmW Anuswr
cwhIdw hY ausqoN kuJ G~t hY[ aus A&sr ny mYnUM iek p~qr id~qw ijs
ivc mYnUM 1996 qoN lY ky aus idn qk ij~Qy-ij~Qy mYN irhw, dw swrw vyrvw
dyx leI ikhw igAw sI[ g~l Asl’c ieh hoeI sI ik AwpxI ArzI
BridAW myry pwsoN pwsport dI iek AYNtrI, byiDAwnI krky BrnI rih
geI sI[ bihrhwl, mYN aus p~qr dw shI au~qr ByijAw Aqy aukq ivBwg
duAwrw myrw nwm nwgirkqw leI mnzUr kr ilAw igAw[

iek p~qr rwhIN mYnUM inSTw dI shuM cu~kx leI bulwieAw igAw[
p~qr ivc hdwieq Anuswr, mYN 25 &rvrI, 2004 (bu~Dvwr) nUM lOs
eyNjls igAw Aqy auQy inSTw dI shuM cu~kI[ aunHW ny mYnUM AmrIkw dI
nwgirkqw dy sbMD ivc iek bVw hI shuxw srtIi&kyt id~qw[

40
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

mYN dovyN h~Q joV ky Awpxy mwqw jI Aqy ipqw jI Aqy prmwqmw dw
DMnvwd kIqw ijnHW dIAW Apwr AsIsW sdkw mYnUM (gurbcn cMd) jo ik
iek ZrIb, qQkiQq nIvIN jwq dw, bysmJ, nwAihl Aqy koJI sUrq
vwlw ienswn hW, nUM iek mhwn pdvI pRdwn kIqI geI sI[ so, mYN jwqI
qOr qy ieh mihsUs krdw hW ik AmrIkw ivSv dw Av~l nMbr dw mulk
hY ijQy hr iksy nUM jIvn dy hr Kyqr ivc ieko ijhw ivhwr id~qw jw
irhw hY[

mYN Aqy myry pirvwr dy mYNbr Awm jIvn bqIq kr rhy hW[ mYN bVw
BwgSwlI hW ik myry nwl ieMfIAw Aqy AmrIkw dohW mulkW duAwrw bVy
cMgy FMg nwl slUk kIqw jw irhw hY[

mYN ieMfIAw Aqy AmrIkw dohW mulkW dw Awdr krdw hW[

ieMfIAw ivc swfy pirvwr dI rI-XUnIAn (1998)

myry pirvwr dy ieiqhws ivc auh iek mhwn idhwVw sI jdoN sMn
1999 ivc ieMfIAw ivc AYs.ey.AYs. ngr (muhwlI), jo ik cMfIgVH dy
iblkul nwl lgdw hY, ivKy AsIN swry muV iek~Ty hoey[

1998 ivc, mYN AwpxI Drm-pqnI nwl AmrIkw ivc dyv, A~bw
Aqy aunHW dy b~icAW nwl rih irhw sI[ iek idn myrI Drm-pqnI ny
ie~Cw zwhr kIqI ik swnUM Awpxy pirvwr dy swry mYNbrW dy punr-myl dw
koeI pRbMD krnw cwhIdw hY[ mYN ies cMgy suJwA leI bVw ^uS hoieAw

41
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

Aqy AsIN Awpxy pu~qr Aqy nUMh nwl ies sbMDI slwh-mSvrw krnw SurU
kIqw[ swfy im~Qy pRogrwm Anuswr AmrIkw ivc vsdw swfw swrw pirvwr
ieMfIAw pu~j igAw[ ieh prmwqmw dI AsIm ikrpw sI ik jdoN AsIN
ieMfIAw phuMcy qW swfy pirvwr dy swry mYNbr, irSqydwr Aqy dosq-im~qr
swnUM iml ky bhuq pRsMn hoey[

ies punr-myl dy m~dy-nzr myry pu~qr, cmn lwl, ny muhwlI ivKy


swfy mkwn dI dUjI mMzl vI bVy QoVHy smNy ivc pw leI[

sRI gurU gRMQ swihb dy pwT auprMq, au~Gy rwgI swihbwn ny kIrqn
duAwrw inhwl kIqw Aqy Ardws qoN mgroN gurU kw lMgr vrqwieAw
igAw[ swrw smwgm bVy suhjpUrx FMg nwl sMpMn hoieAw[

myry v~fy pu~qr Aqy nUMh dy ivAwh dI 20vIN vrHygMF mnwauxw

swfy pirvwr leI auh iek bVw XwdgwrI Aqy ieiqhwsk idn sI
jdoN AYys.ey.AYs. ngr (muhwlI) ivKy SRI dyv rwj Aqy SRImqI hrBjn kOr
A~bw dy ivAwh dI 20vIN vrHygMF mnweI geI[

mYN aunHW dy ivAwh dI vryHgMF dy sbMD ivc s~dw-p~qr Byjy[ bulwey


gey swry s~jnW ny smwgm ivc iSrkq krky rOxk vDweI[ aunHW idnW
ivc TMf bhuq pY rhI sI[ sMjog nwl, myry Awi&s dw iek kulIg imstr
ivjy sYxI audoN kYnyfw qoN ieMfIAw AwieAw hoieAw sI[ hux auh torONto
(kYnyfw) ivc rih irhw hY[ mYN ausnUM AwpxI kYnyfw PyrI dOrwn imilAw
sW[ ausdI pqnI dw pykw swfy ipMf SyrgVH hY[

42
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

myrw iek bVw in~Gw im~qr Aqy kulIg srdwr Awqmw isMG kYroN ny
aus idn BMgVw pwieAw[ ijQoN qk myrw i^Awl hY ausny pihlI vwr swfy
hI smwgm ivc BMgVw pwieAw hovygw[ auh prmwqmw dy ^O& vwlw bMdw
hY[ auh AMimRqsr dy kYroN ipMf dw hY Aqy ausdy shury qihsIl zIrw, izlHw
&rIdkot dy ipMf murKweI dy hn[

myry Anuswr munIS spu~qr l~lI Aqy fw. ASok dI mOjUdgI bVI
mh~qvpUrx sI[ hoieAw ieMj ik iksy ny mzwk-mzwk ivc aus nUM kokw-
kolw ivc QoVHI ijhI ivHskI imlw ky ipAw id~qI[ myrw i^Awl hY ieh aus
ny pihlI vwr pIqI hoxI hY[ mYnUM AijhI Srwrq qy kuJ gu~sw vI Aw
igAw, BwvyN ausny swry kuJ dw bVw AwnMd mwixAw[ mYnUM ies g~l dI bVI
^uSI hoeI ik ausny hor Srwb nhIN mMgI[ auh swfI ieMfIAw PyrI dOrwn
swfy nwl hI irhw Aqy sdw swfy AwKy lgdw irhw[

b~icAW nUM pMjwb dIAW v~K-v~K QWvW qy iljwauxw

mYN Awpxy poqirAW-poqrI nUM pMjwb dy swry mh~qvpUrx sQwn


ivKwaux dw pUrw Xqn kIqw[ sB qoN pihlW mYN aunHW nUM Awpxy jnm vwly
sQwn, ipMf SyrgVH lY ky igAw ijQy myrw jnm hoieAw sI[ aus qoN
bwAd, AsIN myry BrwvW Aqy kiznz Aqy iPr hornW pVosIAW dy Gr
gey[

ies qoN ielwvw ijhVy hor mh~qvpUrn sQwn jo mYN aunHW nUM ivKwey
auh sn myrw skUl AYs.bI.ey.sI. hweI skUl, bjvwVw, huiSAwrpur Aqy
myrI Drm-pqnI dw jnm sQwn, ipMf fwfw, izlHw huiSAwrpur[ myry

43
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

poqirAW nUM iek cIz bVI Zzb dI l~gI auh sn “BMg” dy bUty[ iek qW
ieQoN qk kihx l~gw ik ienHW ’coN kuJ bUty nwl lY jwvygw! ies qoN bwAd
mYN aunHW nUM “SIS-mihl” jo ik huiSAwrpur Sihr dI iek bVI
mh~qvpUrx QW hY, vyKx leI lY igAw[ ies sQwn dw ieiqhws kuJ ies
qrHW hY ik iek bVw DnwF ivAkqI sI ijs kol bySumwr dOlq sI[ auh
cwhuMdw sI ik auh vDIAw qoN vDIAw cIzW dw inrmwx krvwey[ iek
kwrIgr (sMgqrwS) sI jo AijhIAW mUrqW Awid GVn ivc bhuq mwhr
sI[ iek idn dohW ivc ies mu~dy qy bihs iCV peI ik pYsy dI kImq
izAwdw hY jW hunr dI[ kuJ bihs-mubihsy qoN bwAd aus kwrIgr
(sMgqrwS) ny aus DnwF nUM ieh ikhw ik hunr dy swhmxy pYsy dI koeI
kImq (iehmIAq) nhIN hY[ Dn dI qW qot Aw skdI hY pr hunr dw kdI
AMq nhIN huMdw[ aus sMgqrwS ny brqwnvI rwj dy keI ivAkqIAW Aqy
ies qoN ielwvw ibRKW Awid dIAW keI Swndwr mUrqW GVIAW[ nqIjw
ieh hoieAw ik sMgqrwS aunHW ivclI bwzI ij~q igAw Aqy DnwF hwr
igAw ikauNik DnwF ivAkqI kol aus sMgqrwS duAwrw hor byhqrIn
cIzW GVn leI mtIrIAl splweI krn leI pYsw hI nw irhw[ sMKyp
ivc, ies swrI g~l dw is~tw ieh swbq huMdw hY ik ijhVw imhnqkS
ienswn hY / ijs pws hunr hY, auh Aijhy ivAkqI nwloN ikqy izAwdw
Dnvwn hY jo isr& iksy ibzns Awid ivc pYsw lgw ky Dn btordw hY[

iPr mYN aunHW nUM kuJ hor mh`qvpUrx QWvW ivKweIAW, ijvyN ik:
pTwnkot (izlHw gurdwspur): ijQy inrml gogI Aqy fw. sohn Awpxy
pirvwr nwl rihMdy hn;

44
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

ikSngVH (jlMDr): ijQy myrI BYx mwhoN dyvI rihMdI sI;


nsrwlw (huiSAwrpur): ijQy myrI sB qoN v~fI BYx gMgo rihMdI sI;
jMfU isMGw (jlMDr): ijQy myrI BYx gurbcnI rihMdI hY;
dOlqpur (nvWSihr): SRI Bgq rwm sMDU (myry byty dy shurw swihb) dw
jnm sQwn;
QopIAw (qihsIl blwcOr): inrml dw shurw ipMf;
ibAwsipMf (jlMDr): munIS (A~bw dw BqIjw) dy dwdikAW dw ipqrI
ipMf;
fyrw scKMf b~lW, jlMDr-pTwnkot-rof, jlMDr;
sRI hrmMdr swihb (golfn tYNpl) Aqy durigAwnw mMdr, AMimRqsr;
AsIN au~qr pRdyS ivc qwj mihl vI vyKx gey Aqy Bwrq dI rwjDwnI
nvIN id~lI dy kuJ mh~qvpUrx sQwnW qy vI gey[

hux qk jo kuJ vI mYN iliKAw hY myrI iehI koiSS rhI hY ik ijQoN


qk ho sky sB kuJ q~QW dy Anuswr hI ilKW[ ieh sB kuJ prmwqmw
dIAW AsIsW sdkw hI iliKAw jw sikAw hY[ imswl dy qOr qy, jykr
prmwqmw iejwzq dyvy Aqy auh myry AMg-sMg hovy, qW mYN vyK skdw hW,
mYN smJ skdw hW, mYN bol skdw hW, mYN il~K skdw hW, mYN cl-iPr
skdw hW, mYN Kw-pI skdw hW, mYN pwT-pUjw kr skdw hW Aqy auh sB
kuJ kr skdw hW jo vI kuJ krn dI myrI mrzI hovy[ jykr aus dI imhr
nw hovy, qW mYN kuJ vI nhIN kr skdw[

hux qIk mYN Aqy myrI Drm-pqnI Awpxy b~icAW (swfy pirvwr dy
mYNbrW), swfIAW nUMhW dwmwd, swfy irSqydwrW Aqy dosqW-im~qrW Aqy hor

45
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

nyVy dy swk-sbMDIAW nwl bhuq ^uSI-^uSI smW bqIq kr rhy hW[


Ajkl, AsIN ieQy Aqy ieMfIAw ivc vI, ies qrHW jI rhy hW ijvyN
bihSq ivc rih rhy hoeIey[ sMswr ivc, hr pwsy nrk hI nrk nzr
AwauNdw hY jykr swfy krm mwVy hn, BwvyN auh sB kuJ prmwqmw dI
AwigAw Anuswr hI ikauN nw ho irhw hovy[ auh prmwqmw hI swfy leI
swry cMgy Aqy mwVy krm aupjdw hY[ swnUM swirAW nUM cwhIdw hY ik AsIN
sdw imhnq nwl Awpxw kMm krIey Aqy prmwqmw A~gy Ardws krIey
ik auh swfy pwp mw& kr dyvy Aqy swnUM jIvn ivc cMgy krm kr skx
dI ihMmq qy qwkq b^Sy[

sMswr dy swry DrmW dIAW swrIAW Dwrmk pusqkW bhuq


siqkwrXog hn jo swnUM cMgw jIvn bqIq krn leI ieh isiKAw dyNdIAW
hn ik kMm hI pUjw hY[

sRI gurU gRMQ swihb ivc sMkilq “bwxI” ivc Bwrq dIAW bhuq
Dwrmk Aqy mhwn hsqIAW dIAW rcnwvW drj hn[ ies ivc, ieh
iliKAw hoieAw hY ik prmwqmw iek hY Aqy auhI prmwqmw DrqI qy
vsdy, DrqI dy aupr, Aqy DrqI dy hyTW swry jIA-jMqUAW dw isrjnhwrw
hY[

mwqw, ipqw, BrwvW Aqy BYxW dI mh~qqw

ipqw igAwn/swieMs hY[ mwqw iDAwn/dvweI hY[

46
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

jykr AsIN Awpxy ihrdy ivc s~cy qy shI qOr qy mwqw Aqy ipqw
dohW dw brwbr dw drjw r~KIey, qW AsIN vwky hI AwpxI izMdgI SWqmeI
FMg nwl bqIq kr skWgy[

ijvyN ik swfy v~fy-vfyirAW dw kihxw sI hux ieh ivigAwn


duAwrw vI swbq ho igAw hY ik mwqw Aqy ipqw dI kwblIAq dw Anupwq
23:24 dw hY[ ies dw mqlb hY ik AOrq mrd nwloN iek nMbr vDyry
qwkqvr hY[ Swied iehI vjHw hY ik Awm qOr qy b~cy ipqw nwloN AwpxI
mwqw nUM QoVHw vDyry ipAwr Aqy snyh krdy hn[ ies qoN ielwvw jykr
AsIN b~icAW dI BlweI Aqy ivkws leI iek sO nMbrW dw AMkVw imQIey,
qW swfy v~fy-vfyirAW Anuswr A~sI nMbr mwqw nUM Aqy vIh nMbr ipqw nUM
jWdy hn[ AOrq mrd nwloN pMj swl A~gy / aun~q huMdI hY ijsdw mqlb
hY ik AOrq AwpxIAW izMmyvwrIAW krky kuJ vDyry aun~q hY[ imswl dy
qOr qy, swry ies g~l qoN jwxUM hn ik jdoN AsIN iksy dy ivAwh dy leI
irSqw lBdy hW qW AsIN hmySW lVky Aqy lVkI dI aumr zrUr ivcwrdy
hW Aqy ies g~l nUM Av~S iDAwn ivc r~Kdy hW ik lVkI aumr ivc
lVky nwloN G~t aumr dI hovy, Aqy Awm qOr qy ieh AMqr 1 qoN 5 swl dw
huMdw hY[ ies ivc koeI S~k nhIN ik AOrq srIrk qwkq ivc Awm qOr
qy mrd nwloN kmzor huMdI hY, pr auh mwnsk qOr qy vDyry blvwn huMdI
hY[ AYpr, mrd Awpxy igAwn Aqy Awpxy ivcwrW krky AOrq nwl
mukwbly ivc brwbr auqrdw hY[

BwrqvrS ivc, bhuq XugW pihlW, do v~fIAW jMgW/ lVweIAW


hoeIAW ijnHW dw mu~K kwrx AOrq sI[ ieh lVweIAW sn “rwmwiex”

47
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

Aqy “mhwBwrq”[ rwmwiex ivc XuD “rwm” Aqy “rwvx” ivckwr


hoieAw sI Aqy mhwBwrq ivc iek pwsy “kOrv” sn Aqy dUjy pwsy
“pWfv”[

sMKyp ivc, ienHW Xu~DW dy nqIjy hyT Aunswr sn:-

rwmwiex dw Bwv inkldw hY ik jykr AsIN hor loVvMd ivAkqIAW


leI ibnW iksy svwrQ kuJ krdy hW qW swnUM Awpxy-Awp ausdw ienwm
pRwpq ho jWdw hY[ Aqy jykr koeI ivAkqI injI svwrQ leI koeI kMm
krdw hY qW aus kwrj dw &wiedw aus nUM Awp nUM hovygw Aqy hor dUjy
loVvMd ivAkqIAW nUM aus kwrj dw koeI lwB nhIN hovygw[

ijQoN qk mYN smJdw hW auh ieh hY ik ies sMswr ivc hr koeI


A~gy jwxw cwhuMdw hY Aqy AmIr bxn dI ^uAwieS rKdw hY pr prmwqmw
aus nUM ausdy krmW dy Anuswr hI &l dyNdw hY[ cMgy &l dI pRwpqI leI,
swnUM cwhIdw hY ik AsIN prmwqmw dI ie~Cw Anuswr cMgy krm krIey Aqy
imhnq, lgn Aqy iemwndwrI nwl Awpxy &rz pUry krIey[ qdoN hI swnUM
SwqmeI jIvn dy Awpxy tIcy dI pRwpqI ho skdI hY[

iesleI, sB qoN mh~qvpUrx FMg (rwh) ieh hY ik,


(i) swnUM ieh pqw hoxw cwhIdw hY ik AsIN kOx hW?;

(ii) prmwqmw ny iks mnorQ leI swnUM DrqI qy ByijAw,


Aqy

(iii) swnUM ieQy kI krnw hY?

48
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

jykr AsIN cMgy krm krn dw rwh ApxwauNdy hW Aqy cMgy krm
krdy hW qW swnUM AwnMd dI pRwpqI hovygI[

poqry/poqrIAW: swfy ijgr dy toty[ klym jMpr rYstorYNt (XU.AYs.ey.)


ivKy myrI aunHW nwl sB qoN v~Dyry ^uSI dy pl

myry poqry-poqrI bVy cMgy, smwrt, AYkitv, suhxy Aqy smJdwr


hn[
iek idn swnUM ieh vyK ky bVI pRsMqw hoeI ik myry poqry-poqrI
ivSwl, AwSnw Aqy nIl stor qy jw ky grOsrI dw swmwn ilAwey Aqy
^ud swfy leI Kwxw iqAwr kIqw[ aunHW ny sB kuJ Awp hI bxwieAw jo
ik bhuq cMgw Aqy svwd sI[ aunHW ny bVy ipAwr Aqy siqkwr nwl swnUM
Awpxw bxwieAw Kwxw proisAw[ aunHW ny “mUMgI dI dwl” bxweI sI Aqy
Awp hI “Awtw vI guMinHAw” sI[ swnUM bVI pRsMnqw hoeI ik swfy poqry-
poqrI ny bVw cMgw au~dm kIqw sI ikauNik Awm qOr qy auh bzwr dw
bixAw bxwieAw &Uf hI Kwxw psMd krdy hn[

16 ApRYl, 2005 nUM mYN bVw BwgSwlI Aqy pRsMn sW ikauNik aus
idn mYN Awpxy poqirAW-poqrI, ivSwl, AwSnw Aqy nIlwS nwl iek bVy
cMgy hotl, ijsdw nW hY klym jMpr rYstorW, ivc ^ws ifnr kIqw[ AsIN
bVy ^ulHy Aqy ^uSI vwly mwhOl ivc Awpxy ivcwr vI sWJy kIqy[

mYnUM Xwd hY ik cMfIgVH ivc jdoN mYnUM ivSwl dy jnm bwry tYlI&on
AwieAw qW mYnUM Aijhw pRqIq hoieAw ik AsIN hux AmrIkw dy “SyAr-

49
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

holfr” bx gey hW[ mYN prmwqmw dw Sukrguzwr hW ik myrIAW aus vyly


dIAW mno-BwvnwvW swkwr ho geIAW jdoN swnUM ies mulk dI nwgirkqw
imlI ijQy AsIN bVI cMgI qrHW AwpxI izMdgI mwx rhy hW[

AsIN ies qoN ielwvw kuJ nhIN kr skdy ik AsIN Ardws krIey
ik srvSkqInwn prmwqmw AmrIkw ijhy mulk nUM hor vI Dnvwn bxwey
qw ik auh hornW mulkW ^ws krky ieMfIAw, jo ik Ajy vI G~t-ivkisq
dyS hY, dI mdd kr sky[

myrw bwieE-fYtw

Bwg-A

1. myrw nwm : gurbcn cMd

2. myry ipqw dw nwm : SRI kwlU rwm

3. myry mwqw dw nwm : SRImqI A~CrI dyvI

4. myrI pqnI dw nwm : SRImqI pRIqm kOr

5. myry pu~qr : dyv rwj Aqy cmn lwl

6. myrI pu~qrI : inrml jIq (gogI)

7. myrIAW nUMhW : SRImqI hrBjn kOr rwj (A~bw)


SRImqI aUSw rwxI

50
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

8. myrw dwmwd : fw. sohx lwl BtoAw

9. myry poqry : ivSwl rwj, bwhul (monUM)


nIlwS rwj, swihl (sonUM)

10. myrI poqrI : AwSnw rwj

11. myry dohqry : nvdIp isMG (nvI)


ABIjIq isMG (svI)

12. Drm pu~qrI : i) jyXn-mrI gwrlYNf (XU.AYs.ey.)


ii) gurb^S kOr pqnI soFI rwm
(XU.AYs.ey.)

13. Drm pu~qr : i) divMdr Jwvr (XU.AYs.ey.) jsvMq


isMG Jwvr dw Brw
ii) soFI rwm (XU.AYs.ey.)

Bwg-A

1. myrI jnm iqQI : 20 jnvrI, 1937

2. myrw jnm sQwn : ipMf SyrgVH, izlHw huiSAwrpur (pMjwb),


ieMfIAw

3. myrI ividAk : pRI-XUnIvristI;

Xogqw rijstrf mYfIkl pRYktISnr (hoimEpYQI),

pMjwb

4. myrw ik~qw : jwieMt sYktrI (irtwierf),


pMjwb lYijslyitv AsYNblI, cMfIgVH[

51
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

5. myrw kwrjkwrI qzurbw :

(i) jwieMt sYktrI (irtwierf), pMjwb lYijslyitv


AsYNblI, cMfIgVH[

(ii) mYNbr, prvwsI BwrqI (AYn.Awr.AweI.) sBw, pMjwb,


(pMjwb srkwr duAwrw mwnqwpRwpq), ieMfIAw[

(iii) mYNbr, pMjwb srkwr dy ikrq Aqy ruzgwr ivBwg dI,


drjw iii Aqy iv dIAW AwswmIAW leI BrqI kmytI[

(iv) mYNbr, pMjwb rwj sRI gurU rvIdws 600 swlw jnm
idvs auqsv kmytI, cMfIgVH[

(v) lweI& pYtrn, suswietI &wr id kyAr Aw&


blwieMfz, sYktr 26, cMfIgVH (meI, 1985 qoN)[

(vi) rucIAW : smwj syvw, im~qrqw nUM bVHwvw dyxw Aqy


sYr krnw[

(vii) ijnHW mulkW dy dOry kIqy: XU.AYs.ey., XU.ky. Aqy


kYnyfw[

ijQy ikqy vI mYN igAw mYN Aijhw pwieAw Aqy mihsUs kIqw ik
swry hI lok bVy mddgwr Aqy imlvrqn vwly suBwA dy sn[

swfy pirvwr dy mYNbrW dy nW ivc lwst nym ivc iBMnqw hY, Bwv
cMd, rwj Aqy lwl[ ies dy nwl bwhrly mulkW dy lokW dy mnW ivc kuJ
aulJn ijhI pYdw ho skdI hY[ ies leI, myry ivcwr ivc swfy swirAW
dw lwst nym “sroAw”, jo ik swfw goqr (aup-kwst) hY, hoxw cwhIdw
hY[

52
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

Drm Aqy rwjnIqI

Drm : mYN ivSv dy swry DrmW dw Awdr krdw hW ikauNik swry Drm ies
g~l ivc ivSvws krdy hn ik prmwqmw ie~k hY[ myrw vI iehI ivSvws
hY ik prmwqmw kyvl ie~k Aqy ie~ko hI hY[

mYN Aqy myrI Drm-pqnI ny sMq grIb dws jI mhwrwj, fyrw


s~cKMf bwlW, qihsIl Aqy izlHw jlMDr, pMjwb (ieMfIAw), pwsoN AMimRq
(gurU dIkSw) pRwpq kIqI[

rwjnIqI: mYN pMjwb ivDwn sBw sk~qryq, cMfIgVH, ivc isvl syvw kIqI
Aqy 1995 ivc auQoN irtwier hoieAw[ pr, mYN AwpxI irtwiermYNt qoN
bwAd, iksy rwjnIqk pwrtI dw pRwQimk mYNbr vI nw bixAw ikauNik
AwpxI srkwrI nOkrI dy dOrwn, mYN rwjnIqI ivc iksy iksm dw Bwg
nhIN sI ilAw[

ies leI, ijQoN qk myry Dwrmk ivSvws dw sbMD hY, mYN kih
skdw hW ik mYN Awpxy Awp qy ivSvws/Brosw r~Kx dw Xqn kIqw,
ikauNjo hryk Drm myry ihrdy ivc vws krdw hY Aqy mYN ausnUM Kojx dw
pRXqn krdw hW[ mYnUM ieMj pRqIq huMdw hY ik mYN Awpxy AMdr prmwqmw nUM
nhIN lB sikAw[ ies leI, ies kwrx mYN Awpxy Awp nUM iek pwpI
smJdw hW ikauNik mYN ^ud musIbq pYdw krdw hW Aqy aus musIbq nUM hl

53
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

krnw vI myry hI pws hY[ sMKyp ivc, mYN ieh mihsUs krdw hW ik cMgw
Aqy mwVw jo kuJ vI huMdw hY, aus leI mYN ^ud hI izMmyvwr hW[

myry mwqw Aqy ipqw ny mYnUM d~isAw sI ik AsIN SifXUlf kwst


(AnusUicq jwq) dy hW[ ies leI, mYN sRI gurU gRMQ swihb/ gurU rvIdws
jI nUM mMndw hW[

DrqI dy aupr Aqy hyTW vsdy jIA prmwqmw dI ieko C~q hyTW pl
rhy hn
prmwqmw duAwrw isrjy swry mnu~K, swry jIv-jMqU, pMCI, ibRK
Awid, sB ieko-iek prmwqmw dI Cq hyT vs rhy hn[ sMswr ivc hryk
ipMf, blwk, qihsIl, Sihr, izlHy, pRdyS Aqy mulk Awpo-Awpxy inXmW,
kwrj-pRxwlIAW Aqy kwnUMn muqwbk Awpxw pRSwsn clw rhy hn[ iesy
qrHW, lokI vI Awpxy mulkW dy inXmW Aqy smwjk pRxwlIAW ADIn
Awpxw jIvn ivhwr kr rhy hn[ ieh smwjk pRxwlIAW Aqy kwnUMn swry
sMswr dy mulkW ivc qkrIbn ie~ko ijhy hn pr aunHW ivc kwnUMnW nUM lwgU
krn dw FMg A~f-A~f hY[ ijs mulk ivc auQoN dy kwnUMn Aqy smwjk
pRxwlI ieMn-ibMn Aqy shI FMg nwl lwgU kIqI jWdI hY, auh mulk
inSicq hI qr~kI krdw hY Aqy aus ivc SWqI Aqy ^uShwlI dw vws huMdw
hY[

auprokq siQqI/ hwlwq dy m~dy-nzr lokI ij~Qy vI rih rhy hox


Awpxw jIvn SWqmeI Aqy pRsMqwpUrvk bqIq kr skdy hn, BwvyN auh

54
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

sMswr dy iksy vI mulk dy ikauN nw hox pr Srq ieh hY ik auh sdw


iemwndwrI, ivSvws, imhnqkS Aqy prmwqmw dy ^O& vwly hox[

jykr AsIN Awpxy Awm kMmW-kwrjW ivc cMgI/pwizitv soc, Aqy


Awpxy AMdr hornW dI mdd krn ih~q sihXog vwlI ibrqI Aqy Dwrxw
ApxweIey, qW swnUM iksy nwl vI AwpxIAW ^uSIAW Aqy drpyS koeI
AOkVW sWJIAW krn ivc koeI iJjk nhIN hovygI BwvyN auh ivAkqI
AjnbI hI ikauN nw hovy[ swnUM ieh g~l AwpxI soc ivc cMgI qrHW
smwauxI hovygI ik hr iksy nUM ^uSI pRdwn kIqI jw skdI hY[

myry jIvn dIAW kuJ mh~qvpUrx GtnwvW

mYN ipCly pYirAW ivc pihlW hI ds cuikAW hW ik AsIN Cy Brw


Aqy iqMn BYxW sW[ hux AsIN isr& do hW: mYN Aqy myrI BYx[ mYN Awpxy
pirvwr ivc sB qoN Cotw sW Aqy myrI BYx myry qoN v~fI[

jdoN mYN Cotw sW qW mwnXog sMq suMdr dws jI swfy ipMf AwieAw
krdy sn Aqy Awm qOr qy swfy pirvwr nwl hI TihirAw krdy sn[ jdoN
mYN Awpxy dosqW-im~qrW nwl Kyf ky htdw, qW izAwdw smW aunHW nwl hI
rihMdw sW[ sMq suMdr dws jI dI (iek kmry dI) kutIAw ipMf nYxovwl-
Du~gy, qihsIl Aqy izlHw huiSAwrpur ivKy hY[ sMq jI mYnUM AwpxI kutIAw
lY gey Aqy mYnUM Xwd nhIN ik mYN ikMnw icr auQy hI irhw[

kuJ smW pw ky myry mwqw jI ny myry ipqw jI nUM mYnUM auQy imlx Aqy
vwps lY Awaux leI ByijAw[ myry ipqw jI Awey pr sMq jI ny myry ipqw

55
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

jI nUM ikhw ik auh mYnUM Awpxy nwl lY ky Awauxgy[ sMq jI kuJ smyN leI
auQy nhIN gey[ myry mwqw jI ny iPr dubwrw myry ipqw jI nUM mYnUM vwps
ilAwaux leI ByijAw pr sMq jI dw auhI jvwb sI[

jdoN mYN sMq jI nwl Awpxy Gr vwps AwieAw qW aus qoN bwAd
myry mwqw jI ny mYnUM iPr auQy jwx dI AwigAw nw id~qI[ auh mYnUM bhuq
snyh krdy sn Aqy cwhuMdy sn ik mYN aunHW pws hI rhW[

jdoN sMq jI ny iPr myry ipqw jI nUM ikhw ik auh mYnUM Awpxy nwl
iljwxw cwhuMdy hn, qW myry mwqw jI ies g~l leI rzwmMd nw hoey[ ies
mwmly qy pMj-Cy idn bihs huMdI rhI[ AMq ivc mYN Awpxy pirvwr nwl
hI rihx dw &Yslw kIqw[ sMq jI ies &Ysly kwrx kuJ mwXUs hoey
ikauNik sMq jI mYnUM Awpxw cylw bxwauxw cwhuMdy sn[

smW bIqI jw irhw sI Aqy mYN kuJ vI nhIN sI kr irhw[ iek vwr
myrw iek kizn, imstr Bwg rwm jo huiSAwrpur dy ipMf clu~pr (rwpur-
clu~pr) dw hY, huiSAwrpur ivKy AwpxI A~gy dI pVHweI dy sbMD ivc
swfy Gr AwieAw ikauNik aus dy ipMf ivc koeI hweI skUl nhIN sI[
auNj, auh pVHweI ivc bhuq huiSAwr sI Aqy ausnUM vzI&w vI ligAw
hoieAw sI[

iek idn ausny myry mwqw-ipqw nUM ikhw ik mYnUM skUl Byjxw cwhIdw
hY Aqy auh pVHweI ivc myrI mdd krygw[ myrI aumr dy kwrx dw^lw
imlxw bVw muSkl sI[ pr ijvyN mYN ikhw hY imstr Bwg rwm bVw
hoxhwr ividAwrQI sI Aqy skwlriSp holfr sI[ auh myry nwl srkwrI

56
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

pRweImrI skUl, bjvwVw (huiSAwrpur) igAw[ ausny tIcr nUM vwdw kIqw
ik auh mYnUM iek swl ivc do klwsW pws krn leI iqAwrI krvweygw[
tIcr mMn igAw Aqy mYnUM aus skUl ivc dw^lw iml igAw[ imstr Bwg
rwm ny myrI bhuq mdd kIqI Aqy ausdI mdd/AgvweI kwrx mYN iek
swl ivc pihlI Aqy dUjI jmwq pws kr leI[ mYN dubwrw imhnq kIqI
Aqy Agly swl qIjI Aqy cOQI jmwq pws kr leI[ ies qrHW, mYN do
swlW ivc cwr jmwqW pws kr leIAW[ BwvyN Awpxy AwrQk hwlwq kwrx
myry mwqw-ipqw myrI A~gy dI pVHweI leI jkoqkI ivc sn, pr AMq ivc,
aunHW ny mYnUM AYs.bI.ey.sI. hweI skUl, bjvwVw, huiSAwrpur, jo ik swfy
Gr qoN cwr iklomItr dI dUrI qy sI, ivc dwKl krvwaux dw &Yslw
kIqw[

mYN auQy AwpxI pVHweI SurU kIqI[ mYN imhnqI sW Aqy AwpxI jmwq
ivc huiSAwr ividAwrQI sW[ ikauNik mYN lMbw sW, ies leI, vDyry krky
myry skUl dy keI ividAwrQI mYnUM “lMbU, lMbU” kih ky icVwauNdy sn[ mYN
Awpxy Awp ivc iek~lw rihMdw sW, pr bu~DImwn ividAwrQI myry sB qoN
cMgy im~qr sn[

jdoN mYN pMjvIN klws ivc pVH irhW sW qW myrw ivAwh hoieAw[
BwvyN ivAwh qoN bwAd myry ivc kuJ qbdIlI zrUr AweI, pr mYN AwpxI
pVHweI jwrI r~Kx dw pUrw Xqn kIqw[ aunHW idnW ivc Aijhw irvwz sI
ik nvIN ivAwhI dulhn Awpxy shury Gr iek rwq hI TihirAw krdI sI
Aqy Agly idn Awpxy Brw Aqy BrjweI nwl vwps pyky clI jWdI sI,
ijvyN ik audoN irvwz sI[

57
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

irvwz dy Anuswr, kuJ smW pw ky jdoN muMfw Aqy kuVI jvwn/bwlg


ho jWdy sn, qW “muklwvy” dI rsm hoieAw krdI sI[ iesy Anuswr, myrw
“muklwvw” audoN hoieAw jdoN mYN ATvIN ivc pVH irhw sI[ hoxhwr
ividAwrQI hox dy kwrx mYN vzI&y leI iqAwrI kr irhw sI[ ijQoN qk
mYnUM Xwd pYNdw hY, audoN vzI&y dI rkm 5-10 rupey pRqI mhInw sI[ BwvyN
mYN vzI&w qW pRwpq nhIN kr sikAw, pr mYN imfl klws dI pRIiKAw pws
kr leI[ bVIAW AOkVW Aqy qklI&W dy bwvjUd mYN AwpxI pVHweI jwrI
r~KI[ aus Arsy dOrwn, ABwgy nUM myry ipqw jI dw idhWq ho igAw[ pr,
myry mwqw jI ny mYnUM AwpxI pVHweI jwrI r~Kx leI pRyirAw Aqy zor
id~qw[ aus vyly mYN, myry mwqw jI Aqy myrI Drm-pqnI pirvwr dy bwkI
mYNbrW qoN pihlW qoN hI A~f rih rhy sW[

myrI pqnI ny iek lVky swfy byty dyv rwj nUM jnm id~qw[ ieQy
ieh d~sxw auicq hovygw ik mYitRk dI pRIiKAw qoN do-iqMn mhIinAW bwAd
nqIjw inkilAw Aqy mYN cMgy nMbr lY ky hweI skUl dI pRIiKAw pws
kIqI[ ies auprMq nOkrI leI keI qrHW dIAW AOkVW pyS AweIAW
ikauNik iek qW swfI koeI phuMc (is&wrS) nhIN sI Aqy AsIN SifXUlf
kwst kimXUintI dy sW[ pr, kuJ smW pw ky, mYnUM pMjwb ivDwn sBw
(pMjwb lYijslyitv AsYNblI), cMfIgVH, ivc nOkrI iml geI, Aqy mYN swry
sk~qryq ivc kyvl ie~ko Aqy pihlw SifXUlf kwst klrk sW[

Bwrq srkwr Aqy pMjwb srkwr dI AnusUicq jwqIAW, AnusUicq


kbIilAW Aqy p~CVIAW SRyxIAW leI irzrvySn pwilsI dy muqwbk, pMjwb

58
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

ivDwn sBw duAwrw ApxweI geI ies pwilsI dy ADIn mYnUM bqOr
suprfMt qr~kI id~qI geI[

iPr, iek nwn-SifXUlf kwst krmcwrI, SRI blbIr isMG


vwlIAw, ny pMjwb Aqy hirAwxw hweI kort, cMfIgVH, ivc myrI ies
qr~kI id~qy jwx nUM cYlMj kr id~qw[ ieh myry leI muV ky bVw AOKw Aqy
pRIiKAw dw nw Bulwaux vwlw smW sI ikauNik ies kys nUM kort ivc lVx
dI myrI smr~Qw nhIN sI[ pr prmwqmw dIAW Apwr b^iSSW sdkw Aqy
Awpxy SuBicMqkW duAwrw id~qy gey sm~rQn Aqy sihXog nwl myrw mnobl
kwiem irhw, Aqy mYN hweI kort ivc ieh kys ij~q igAw[

myrIAW A~gy dIAW qr~kIAW dw islislw mwnXog hweI kort dy


ies &Ysly nwl hI smwpq nhIN ho igAw[ ies qoN bwAd ADIn sk~qr
vjoN myrI AglI qr~kI vyly, iek hor ivAkqI, jo ik nwn-SifXUlf
kwst nhIN sgoN myrI AwpxI hI brwdrI dw sI, vloN &yr AiV~kw pw id~qw
igAw[ SRI lyK rwj prvwnw (SifXUlf kwst) jo ik myry qoN jUnIAr sI,
ny ausy hweI kort ivc myrI AglI qr~kI ivru~D ir~t dwier kr id~qI[

dubwrw i&r prmwqmw dIAW AQwh b^iSSW Aqy Awpxy SuBicMqkW


dy sm~rQn sdkw mYN auh kys vI kort ivc ij~q igAw[ pr ieh bVI
mMdBwgI g~l hY ik AwpxIAW qr~kIAW leI mYnUM bhuq j~do-jihd krnI
peI[ pr, v~fy A&srW, myry klIgz Aqy myry mwqihq krmcwrIAW ny
mYnUM pUrw sihXog id~qw Aqy myry pUry syvw-kwl dOrwn pUrx snmwn id~qw[
myry pws Al&wz nhIN hn ijnHW nwl mYN aunHW dI pRSMsw kr skW[ myrI

59
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

irtwiermYNt qoN bwAd vI hux qk swry krmcwrI mYnUM pUrw Awdr-siqkwr


dyNdy hn[

ies pusqk ivc jo kuJ vI iliKAw igAw hY auh sB prmwqmw


dIAW AsIsW sdkw hI iliKAw igAw hY ikauNik gurU, Bwv tIcr/mwstr
qoN ibnW koeI kuJ vI nhIN kr skdw[

mYN pMjwb, ieMfIAw, dy pyNfU ielwky dy iek Coty ijhy ipMf dy iek
bhuq ZrIb pirvwr (ZrIbI ryKw qoN hyTW vwly pirvwr) ivc pYdw hoieAw
sW[ hux mYN AmrIkw jo ik ivSv dw nMbr iek dw dyS hY dw nwgirk bx
igAw hW[ myrI AwpxI soc dy muqwbk mYN Bwrq Aqy AmrIkw dy ivc iksy
vI kox qoN koeI &rk nhIN vyKdw[

mYN, Awpxy igAwn dy muqwbk, hyT Anuswr ivSvws krdw hW:

“do qW hovy sMg-swQ[ iqMn nw hovy kuJ vI[

jykr ho jwx iqMn iksy iek ivc, qW sMBv ho jwvy sB kuJ”[

so myry pirvwr ivc iksy iksm dw qr~kI Aqy vwDw jo hoieAw auh
isr& myry mwqw, ipqw Aqy prmwqmw dIAW AsIsW, Aqy myrI Drm-pqnI
dy sihXog krky ivSyS krky Aqy myry pirvwr dy swry mYNbrW, irSqydwrW
Aqy hornW SuBicMqkW Aqy dosqW-im~qrW dy sihXog nwl hoieAw[

mYN Awpxy gurU sMq grIb dws jI mhwrwj, fyrw b~lW (s~c KMf),
qihsIl Aqy izlHw jlMDr, pMjwb, ieMfIAw, dy hukmW dI pwlxw krn leI
AwpxI pUrI vwh lw irhw hW[

60
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

mYN Awpxy jIvn ivc AwpxI smr~Qw Anuswr sdw loVvMd


ivAkqIAW dI mdd krn dI koiSS krdw irhw hW[ ies leI, bwvjUd
ies s~cweI dy ik mYN srIrk qOr qy Apwhj hW, ikauNik swl 1999 qoN
myrI nzr ivc 100% nuks hY, mYN ies ivcwr nUM mu~K r~KidAW, AwpxI
mOq qoN bwAd, Awpxw srIr, pI.jI.AweI., cMfIgVH, nUM dyx dI AwpSn
id~qI hoeI hY[

myrI irtwiermYNt qoN bwAd, myrIAW loVW myrI irtwiermYNt pYnSn


nwl pUrIAW ho jWdIAW hn[ ies qoN ielwvw, myry b~cy vI smyN-smyN qy
swfI mdd krdy hn[ iesleI, mYN kdy vI Awpxy fwktrI ^rcy/
dvweIAW dy iblW Awid dI rI-ieMbrsmYNt nhIN leI hY[ mYN hux qk
isr& auhI mYfIkl AlwauNs lYNdw irhw hW jo mYnUM myrI qn^wh/pYnSn nwl
imldw hY[ ieh ies leI ik myrw ieh ivcwr hY ik ies nwl styt dI
AwrQkqw ivc swfw kuJ AMSdwn ho skygw, BwvyN mYN Aqy myrI Drm-pqnI
kuJ krwink ibmwrIAW dy mrIz hW[ myrI Drm-pqnI nUM Sugr hY Aqy
rIVH dI h~fI dI qklI& vI hY Aqy mYN AYfvWsf glwkomw krky “lIglI
blwieMf” hW[

ieQy mYN ies g~l dw izkr krnw cwhWgw ik sMn 1954 qoN mYN id
tRIibaUn A^bwr pVHdw irhw hW, jo ik myry leI sdw hI sB qoN vDyry
ivSvwsXog jwxkwrI dw sRoq irhw hY[

mYN Awpxy pirvwr dy mYNbrW nUM hor mwrg-drSn Aqy mSvrw dyx
leI Awpxy ivcwr pRgt nhIN krnw cwhuMdw ikauNik mYnUM pUrI qs~lI hY ik

61
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

aunHW nUM sB BlI-BWq jwxkwrI hY ik AwpxI izMdgI ikvyN ijaUxI hY[


iesqoN ielwvw, jo kuJ vI AsIN hux qk Awps ivc Awpxy ivcwrW dw
Awdwn-pRdwn krdy rhy hW, auh aunHW duAwrw Aml krn leI bhuq kw&I
hY[

mYnUM ieh kihx ivc bVI ^uSI hY ik myry pirvwr dy swry mYNbr
AwigAwkwrI, cMgy, sUJvwn Aqy imhnqI hn[ mYN aunHW (^ws krky A~bw),
aUSw Aqy fw. sohx lwl BtoAw duAwrw, swfy nwl vrq-ivhwr Aqy syvw-
Bwv qoN pUrI qrHW sMquSt hW[ swnUM XkIn hY ik AwpxI SWqI Aqy ^uShwlI
leI auh swfIAW cMgIAW rIqIAW Aqy lIhW nUM Biv~K ivc vI ApxwauNdy
rihxgy[ prmwqmw aunHW swirAW qy imhr kry[

62
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

Awpxy ipqrI ipMf (pMjwb ivc) qoN kYlI&ornIAw (AmrIkw)

myrw jnm audoN hoieAw jd ik myry mwqw-ipqw jI dI AwriQk


hwlq bhuq mwVI sI Aqy auh ZrIbI dI ryKw qoN hyTW rih rhy sn[ mYN
isr& pRI-XUnIvristI qk hI ividAw gRihx kr sikAw pr ZrIbI dy
kwrx hor A~gy nw pVH sikAw[

myry ipqrI mulk ivc pMjwb lYijslyitv AsYNblI, cMfIgVH ivc


mYnUM iek bVI cMgI nOkrI imlI[ mYN auQy qkrIbn cwlHI (40) swl dy
Arsy leI syvw kIqI Aqy 1995 ivc bqOr jwieMt sYktrI irtwier
hoieAw[ aus qoN bwAd mYN Aqy myrI Drm-pqnI AmrIkw Aw gey[ hux
AsIN ieQy Awpxy pirvwr nwl jIvn dw AwnMd mwx rhy hW ikauNik ies
Swndwr mulk ivc swnUM auh swrIAW shUlqW muh~eIAw kIqIAW geIAW
hn jo iksy vI.AweI.pI. nUM imldIAW hn[

ieQy ies g~l dw izkr krnw bhuq mh~qvpUrx hY ik ies dyS dy


kwnUMn dy muqwbk mYN Aqy myrI Drm-pqnI koeI kMm nhIN krdy ikauNik
AsIN hYNfIkYpf hW[ iesleI, AsIN koeI tYks Adw nhIN krdy[ sgoN
AmrIkw ivc ^uShwlI nwl rihx leI swnUM AwpxIAW rozmrw dIAW loVW
Aqy irhwieS Aqy Kwx-pIx leI soSl sikaurtI bYini&ts id~qy jWdy
hn[

keI vwrI myry mn ivc Aijhy ivcwr Awey ik mYnUM koeI svY-syvI
kMm krnw cwhIdw hY[ ies Anuswr, mYN Awpxy vloN kuJ krn dI pUrI vwh

63
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

vI lgweI pr ins&l irhw ikauNik iek qW myrI nzr bhuq kmzor ho


cukI hY Aqy dUjw kwrx hY myrI AMgRyzI dI sm~isAw[

hux mYN bwr-bwr iehI soc irhw hW ik mYN pMjwb, ieMfIAw ivc,
ZrIb loVvMd ivAkqIAW leI koeI smwj syvI kwrj kr skdw hW[ ies
dw ieh mqlb nhIN ik mYN koeI DnwF ivAkqI hW[ Aijhw qW nhIN hY,
pr mYN ieh smJdw hW ik myrw idl bVw AmIr hY[ myry mn ivc ieh
ivcwr hY ik Awpxy Aqy Awpxy pirvwr dy mYNbrW dy rlvyN irsorisz dy
muqwbk SurU ivc iek Cotw pRwjYkt AwrMB kIqw jwvy[

jo kuJ vI mYN AwpxI izMdgI ivc kIqw auh prmwqmw nUM hwzr-
nwzr jwx ky kIqw, jo sdw myry AMg-sMg irhw hY[ mYN Awpxy Awp nUM
prmwqmw dw Ain~KVvW AMg smJdw hW[ mYN iksy ibmwrI dI vjHw krky
AwpxIAW A~KW nwl pUrI qrHW sw& vyK nhIN skdw[ mYN AwpxI s~jI A~K
qoN myrI AwpxI AigAwnqw Aqy myrI AwrQk mMdhwlI kwrx pUrI qrHW
blwieMf ho cu~kw hW[ mYN AwpxIAW A~KW dw iDAwn nw r~K sikAw
ikauNik mYN piVHAw-iliKAw nhIN sW Aqy mYnUM ies g~l dw igAwn nhIN sI
ik myrI AxgihlI kwrx Aijhw BwrI nukswn ho jwvygw[ hux ieQy
(AmrIkw ivc), mYN Awpxy Awp nUM nIvIN jwq ivc pYdw hoieAw nhIN
smJdw Aqy nw hI mYnUM ies sbMDI iksy iksm dw hIxqw dw Aihsws hI
hY[

ieQoN dy vwqwvrx Aqy rihx-sihx ny mYnUM ieh isKwieAw hY ik


hr koeI brwbr hY Aqy ausnUM ieQoN (AmrIkw) dy kudrqI kwnUMn Aqy

64
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

smwjk kwnUMn Anuswr brwbr dy A^iqAwr hn[ mYN isr& iehI kih
skdw hW ik AmrIkI smwj ivc koeI jwq-pwq nhIN hY[ sMswr ivc hr
QW qy do hI vrg hn, mrd Aqy AOrq[ jykr koeI AMqr hY qW auh isr&
AmIr Aqy ZrIb dw hY[

myry mwqw-ipqw vI bVy cMgy Aqy siqkwrXog sn pr auQy dI jwq-


pwq dI pRxwlI kwrx aunHW nUM au~cI jwq dy lokW duAwrw Axif~T kIqw
jWdw sI[

myrI sb-kwst (aupjwq) – sroAw BweIcwry dw ieiqhws

jdoN sMn 1978-79 ivc mYnUM “pMjwb rwj sRI gurU rvIdws 600
jnm idvs auqsv kmytI, cMfIgVH” dw styt sYktrI inXukq kIqw
igAw, qW mYN AwpxI sb-kwst dy mu~F sbMDI Koj krnI SurU kIqI[

BwvyN prmwqmw ny koeI jwqW nhIN bxweIAW, ausny qW isr& do


SyRxIAW hI bxweIAW: mrd Aqy AOrq, pr jwq-pwq dI pRxwlI smwj dy
ivAkqIAW ny isrjI qw ik auh lokW ivc vMf krky aunHW qy hkUmq kr
skx[

bwAd ivc mYN iPr pMjwb lyijslyitv AsYNblI ivc, bqOr suprfMt
AwpxI ifaUtI jwien kr leI[ AwpxI sb-kwst dI Koj krn leI mYN
pMjwb dy purwlyK (AwrkweIvz) ivBwg ivc qwienwq Awpxy im~qr
gurbcn isMG KoKr nwl sMprk kIqw Aqy ies sbMD ivc aunHW dI mdd
leI[

65
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

sroAw jW sroey jW srwE dy isrlyK hyT bhuq swrIAW sb-kwst


hn[ mYnUM pqw l~gw ik ieh sb-kwstW sroAw jW sroey jW srwE sMgrUr
Aqy biTMfy izilHAW ivc hn[ sroAw sb-kwst kpUrQlw izlHy ivc vI
hY[ mYN pitAwlw dy purwlyK (AwrkweIvz) ivBwg dy irkwrf ivc ieh vI
piVHAw ik sroAw sb-kwst XU.pI., ibhwr, m~D pRdyS Aqy auVIsw ivc
vI huMdI hY[

myry ipqrI ipMf (SyrgVH) ivKy inXU-eIAr eIv mnwauxw


31 dsMbr, 2007 nUM, mYN nvyN swl dI pUrv-sMiDAw Awpxy Gr,
XwnI SyrgVH (huiSAwrpur) ivKy, AwpxIAW dohqrIAW Aqy pV-
poqirAW/pV-poqrIAW, ^ws krky kuVIAW nwl mnweI[ aunHW ny keI qrHW
dy gwxy, “lok gIq”, Awid gwey, fWs kIqw, ig~Dw Aqy BMgVw pwieAw[
auQy Awey swry lokW nUM mTweIAW vMfIAW geIAW[ auQy Awey swry b~icAW
(kuVIAW) dI igxqI iekvMjw sI[ AsIN aus sB dw bVw AwnMd mwixAw[
Bwg lYx vwilAW nUM ienwm id~qy gey[

iek idn mYN AYlwx kIqw ik iek mYfIkl cY~k-Ap kYNp dw


AwXojn kIqw jwvygw ijs ivc A~KW dw tY~st, bl~f Sugr tY~st Aqy
hor ibmwrIAW Awid leI tY~st kIqy jwxgy, Aqy ieh kYNp 20 jnvrI,
2008 (myry jnm idn) nUM lgwieAw igAw Aqy bVw s&l irhw[ iek sO
pMjwh ivAkqIAW qoN v~D bMdy aus kYNp ivc Awey[ aunHW nUM auh sB kuJ
muh~eIAw kIqw igAw jo AsIN kr skdy sW[

66
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

fw. sI.AYl. kwjl, AweI spYSilst, huiSAwrpur, fw. AYs.AYl.


BtoAw, AYm.bI.bI.AYs. Aqy SRI ivjy kumwr, lYbwrtrI tYknIiSAn, ny
mrIzW nUM cY~k-Ap kIqw Aqy tY~st Awid kIqy[ aunHW ny mrIzW nUM
loVINdIAW dvweIAW vI id~qIAW[

myrw Awpxy b~icAW nUM sMdys

mYnUM bVI pRsMnqw ho rhI hY Aqy mYN srv-SkqImwn Aqy srb-


ivAwpk prmwqmw dw DMnvwd krdw hW ik mYN Awpxy pirvwr dy mYNbrW nUM
vyK skdw hW: Awpxy pirvwr dy mYNbrW nUM Awpxy kMmW-kwjW leI jWidAW,
pVHweI kridAW, ilKidAW-pVHidAW Aqy dosq-im~qr bxwauNidAW[ mYN
AwpxI izMdgI dy in~jI qjrby AwpxI pqnI, Awpxy b~icAW, ijnHW ivc
myrI Drm-bytI (jyAn-mrI gwrlYNf) Aqy myrw Drm-pu~qr (divMdr isMG
Jwvr jo srdwr jsvMq isMG Jwvr dw Brw hY) Swml hn, Aqy Awpxy
irSqydwrW/ dosqW-im~qrW nwl sWiJAW kr skdw hW[

mYN ieh kih skdw hW ik jykr AsIN koeI kwrj pUrI qrHW soc-
ivcwr krky, pUry ivSvws nwl krdy hW, qW Av~S hI AsIN aus nUM nypry
cwVHn ivc s&l hovWgy Aqy Awpxw jIvn SWqmeI FMg nwl Aqy
s&lqwpUrvk mwx skWgy[ swnUM cwhIdw hY ik AsIN AwpxIAW muSklW dw
h~l Awp hI FUMfIey[ iksy v~fI muSkl dy kys ivc swnUM AwpxI
pqnI/Awpxy pqI, BrwvW/BYxW, b~icAW Aqy s~cy-prKy im~qrW dw mSvrw
lYxw cwhIdw hY[ AMq ivc, swnUM Aijhy ivAkqI pws jwxw cwhIdw hY jo

67
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

aus sbMDq ivSy ijs sbMDI quhwnUM mwrg-drSn/mSvrw loVINdw hovy, dw


mwhr hovy[

swfw ieh AsUl hoxw cwhIdw hY ik:

“imhnq nwl kMm kro, Kyf ivc cMgy AsUlW dw pwlx kro Aqy
sdw s~c bolo[”

mYnUM AwpxI izMdgI ivc smwj ivc ivcridAW ZrIb qoN ZrIb Aqy
AmIr qoN AmIr ivAkqIAW nwl vrq-ivhwr dw mOkw imilAw Aqy mYnMU
ieh qzrbw hoieAw ik hr QW “ieh h~Q dy Aqy iek h~Q lY” vwlI iek
qYA nIqI hY[ ‘nWh’ dy ky kuJ hwsl krn dI nIqI vwly kyisz dI igxqI
bhuq hI nwXwb (G~t) hY[

swnUM cwhIdw hY ik AsIN im~Tw bolIey pr ieh imTws swfy idloN


aupjnI cwhIdI hY; Bwv ieh bxwautI nhIN hoxI cwhIdI[ bxwautI im~Tw
bolxw ^qrnwk huMdw hY[ swnUM sdw s~c bolxw cwhIdw hY ies dy nwl hI
swnUM sdw Xwd r~Kxw cwhIdw hY ik A~Dw s~c bolxw vI ^qrnwk huMdw hY[

swnUM ieh vI Awpxy mn ivc vswauxw cwhIdw hY ik “ipAwr Aqy


JUT dw s&r ie~ko nhIN ho skdw”[

“ipAwr iek Aijhw dr^q hY ijs dIAW jVHW DrqI ivc bhuq
fUMGIAW huMdIAW hn Aqy aus dIAW tihxIAW aupr svrg v~l nUM”[

68
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

swnUM AwpxI ieh Awdq bxwauxI cwhIdI hY ik AsIN nyqrhIxW,


Apwhj ivAkqIAW Aqy ZrIb, loVvMd ivAkqIAW dI mdd krIey[

swnUM sdw Aqy hr pl prmwqmw qy Awpxw ivSvws bxweI r~Kxw


cwhIdw hY Aqy sdw Awpxy mwqw Aqy ipqw dI AwigAw dw pwlx krnw
cwhIdw hY Aqy CoitAW nUM ipAwr krnw cwhIdw hY[

mYN sdw Awpxy pUrvjW, sMqW Aqy Awpxy mwqw-ipqw dIAW cMgIAW
slwhW, isiKAwvW Aqy cMgy ivcwrW nUM gRihx krn Aqy aunHW qy Aml
krn dI koiSS krdw irhw hW, pr mYN Awpxy jIvn ivc bhuq Gt isK
sikAw[

mYN kdI ieh nhIN sI soicAw ik iek idn mYnUM pMjwb lYijslyitv
AsYNblI, cMfIgVH, ivc jwieMt sYktrI ijhw v~fw Ahudw imlygw Aqy iPr
iksy idn mYnUM AmrIkw dI nwgirkqw imlygI[

myry ivcwr Anuswr inmnilKq kuJ cMgIAW g~lW hn ijnHW dI swnUM


pwlxw krnI cwhIdI hY:

1. iksy AwdmI nwl ^uS rihx leI, quhwnUM cwhIdw hY ik aus nUM cMgI
qrHW smJo Aqy kuJ snyh kro[

2. iksy AOrq nwl ^uS rihx leI, quhwfy leI ieh zrUrI hovygw ik
ausnUM r~jvW ipAwr kro Aqy smJx dI koiSS au~kw nw kro!

69
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

3. iek AOrq iek mrd nwl ivAwh krwauNdI hY ieh socidAW ik


auh bdl jwvygw, pr auh bdldw nhIN[

4. iek mrd iek AOrq nwl ivAwh krwauNdw hY ieh socidAW ik auh
nhIN bdlygI, Aqy auh bdl jWdI hY!

koeI ivSyS Aqy bVw mh~qvpUrx Avsr mnwaux smyN swnUM ieh pRx
lYxw cwhIdw hY ik AsIN Awpxy b~icAW nUM aunHW dI smr~Qw dy muqwbk
vDIAw qoN vDIAw ividAw dw pRbMD krWgy qw ik auh horW nwl mukwblw
kr skx, Aqy aunHW nUM cMgyry AhuidAW qy lgvwvWgy qw ik auh au~nqI
krky Awpxy mwqw-ipqw Aqy irSqydwrW leI hor &Kr dw somw bx skx[

myrI zwqI rwey Anuswr hyT ilKy nukqy swnUM Av~S ivcwrny cwhIdy
hn Aqy iPr swnUM ies g~l dw inrxw lYxw cwhIdw hY ik swnUM jIvn ivc
kI krnw cwhIdw hY:-

1. swnUM Awpxy pRqI, AwpxI pqnI/pqI, Awpxy tIcrW Aqy Awpxy


pirvwr dy mYNbrW/irSqydwrW/dosqW-im~qrW Aqy SuBicMqkW pRqI
v&wdwr hoxw cwhIdw hY[

2. swnUM Awpxy dyS pRqI v&wdwr hoxw cwhIdw hY[

3. swnUM Awpxy srv-ivAwpk prmwqmw pRqI v&wdwr hoxw cwhIdw hY[

4. swnUM bygwinAW pRqI vDyry v&wdwr hoxw cwhIdw hY ikauNik kihMdy hn


ik prmwqmw vI bygwinAW dI qr& huMdw hY[

70
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

hYln kYlr

ieh cYptr lyfI hYln kYlr ijsdw jnm idn 27 jUn nUM pYNdw hY,
dI im~TI Xwd ivc iliKAw jw irhw hY[
23 virHAW dI aumr ivc lyfI hYln kYlr ny iqMn pusqkW ilK
leIAW sn Aqy ausnUM “kwilj dI ifgrI” pRdwn kIqI geI sI[ ausny
ikhw sI ik “cMgy Aqy suihrd ivAkqI, BwvyN aus nwrml hox jW
hYNfIkYpf hox, kuJ vI kr skdy hn”[ ausny ies g~l nUM Awpxy leI
Aqy hor swirAW leI s~c kr ivKwieAw sI[

hYln kYlr Alwbwmw dy iek Coty ijhy &wrm twaUn tskUMbIAw dI


iek AOrq sI, ijsny sMswr nUM Aijhy ivAkqIAW dw Awdr krnw
isKwieAw jo nyqrhIx Aqy kMnoN suxnoN Asmr~Q hn[ XU.AYs.ey ivc nOrQ
vYst Alwbwmw ivc 27 jUn, 1880 nUM pYdw hoeI, hYln kYlr nUM pSU-
pMCIAW nwl vI bhuq ipAwr sI, ^ws krky ku~iqAW nwl[ ausny swrI
aumr keI nsl dy ku~qy pwly[ ‘AYkIqw’ nsl dw pihlw ku~qw hYln nUM
sMn 1938 ivc jpwn qoN AmrIkw ByijAw igAw sI[ hYln Awpxy jIvn-
kwl dOrwn ivSv dy 39 dySW ivc geI[ auh sMswr dI pihlI nyqrhIx
Aqy kMnoN-boLI ivAkqI sI ijsny kwilj dI ifgrI hwsl kIqI[ ausny
sMn 1904 ivc, rYfkil& kwilj, qoN hwnrz nwl gRYjueySn kIqI[ ausdy
snyhI im~qrW ivc keI mShUr hsqIAW dy nW Swml hn, ijnHW ivc

71
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

AlYgzYNfr gRwhm bY~l, tYlI&on dy eIjwdkwr, lyKk mwrk tvyn, Aqy


AmrIkw dy rwStrpqI &rYNkiln fI. rUzvYlt vI sn[

ausny ikhw sI ik “AsIN audoN qIkr AslI AwnMd dI pRwpqI nhIN


krdy jdoN qk AsIN hornW dy jIvn nUM ruSnwaux dw pRXqn nhIN krdy”[

(i) “sMswr ivc sB qoN v~DIAw Aqy shuxIAW vsqW nUM vyiKAw jW
CoieAw nhIN jw skdw, pr aunHW nUM isr& ihrdy ivc mihsUs
kIqw jw skdw hY[”

(ii) “jIvn jW qW iek swhsI kMm (AYfvYNcr) hY jW kuJ vI nhIN[”

(iii) “nyqrhIx ivAkqIAW dw hYfIkYp aunHW dI nyqrhIxqw nhIN, pr


nyqrWvwly ivA`kqIAW dw aunHW pRqI rv~eIAw hY[”

(iv) “mYN ivSvws krdI hW ik nmrqw iek gux hY, pr mYN aus nUM
iesqmwl krnw auicq nhIN smJdI jd qk ik Aijhw krnw
Aiq loVINdw nw hovy[”

(v) “mYN ikMnw AjIb jIvn bqIq krdI hW ijvyN ik isMfrylw-jIvn


hovy: A~Dw SISy dy SUz vWg cmkdw hoieAw, Aqy dUjw A~Dw cUhy
Aqy kyrI!”

(vi) “jykr mYN, boLI, nyqrhIx, smJdI hW ik jIvn bhuq vDIAw


Aqy idlcsp hY, qW qusIN AwpxIAW pMjy igAwn-ieMdrIAW
iesqmwl krky ikMnw kuJ vDyry hwsl kr skdy ho!”

72
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

(vii) “sB qoN v~D shuxI dunIAW ivc hmySw klpnw rwhIN hI pRvyS
kIqw jw skdw hY[”

(viii) “ivSvws qW iek hwsohIxI g~l hovygI jykr auh swnUM ieh nhIN
isKwauNdw ik AsIN iek vDyry sMpUrx Aqy shuxI dunIAW dI
isrjxw kr skdy hW[”

hYln kYlr dw jnm 27 jUn, 1880 nUM tskUMbIAw, Alwbwmw, ivKy


hoieAw sI[ ausdy ipqw dw nW kYptn AwrQr hYnlI kYlr Aqy mwqw dw
nW kyt AYfmz kYlr sI[ 1982 ivc ausdI nzr Aqy suxn dI SkqI
clI geI sI Aqy iksy nUM vI ieh smJ Aw skdI sI ik aus nUM kI
qklI& hY, pr kuJ lokW dy ivcwr ivc ausnUM lwl buKwr (skwrlYt
&Ivr) sI[

AYn sulIvwn (3 mwrc, 1887 nUM) kYlr pirvwr nwl rihx AweI
Aqy aus ny hYln nUM A~KrW dI pCwx Aqy “mYnUAl sweIn lYNgueyj”
isKwauxI SurU kr id~qI[ iek idn AYn ny hYln nUM ausdI hQylI qy nlky
dw pwxI vhw ky Aqy ausdy dUjy h~Q qy W-A-T-E-R ilK ky ieh isKw ky
ik hryk cIz dw iek nwm huMdw hY iek v~fI pulWG pu~tI jo ik iksy
“imrykl” nwloN G~t nhIN sI[

sMn 1889 ivc hYln ny AwpxI pihlI AOpcwirk ividAw leI


bOstn ivKy priknz ieMstIicXUt &wr id blwieMf jwien kIqI[ hYln
1904 ivc rYfkil& kwilj ivKy &rYSmY~n klws dI mYNbr bxI[ hYln ny

73
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

sMn 1902 ivc iek AYfItr dI mdd nwl AwpxI pihlI pusqk “id
storI Aw& mweI lweI&” ilKI[

hYln AijhI pihlI ivAkqI sI ijsny boLI-nyqrhIx huMidAW


hoieAW, (1904 ivc), kwilj dI ifgrI pRwpq kIqI[ ausny rYfkil&
kwilj qoN Awnrz nwl gRYjueySn kIqI[

sMn 1909 ivc hYln ny AOrqW leI vot dw h~k dI mMg leI
“s&rwijst” AMdoln jwien kIqw[ 1924 ivc hYln Aqy AYn ny
iek~iTAW AmyrIkn &wauNfySn &wr id blwieMf leI kMm SurU kIqw[

hYln, AYn Aqy pOlI Qwmsn ny (pihlI vwr 1930 ivc) bwhrly
mulkW dw dOrw krnw SurU kIqw Aqy auh Cy mhIinAW leI skwtlYNf,
AwierlYNf Aqy ieMglYNf gey[ ieh Xwqrw hYln dIAW EvrsIz XwqrwvW
dw AwrMB sI Aqy aus ny 39 mulkW dI Xwqrw kIqI[ 1943 ivc, hYln
dyS dy imiltrI hspqwlW ivc geI Aqy auh dUjI ivSv jMg ivc z^mI
hoey blwieMf, boLy Aqy Apwhj sYinkW nUM imlI[

1964 ivc, hYln nUM pRYzIfYNt ilMfn bI. jOnsn duAwrw dyS dy sB
qoN v~fy nwgirk snmwn, pRYzIfYNSl mYfl Aw& &rIfm nwl snmwixAw
igAw[

74
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

Awpxy siqkwrXog mwqw jI dI im~TI Xwd ivc iksy cIz dI sQwpnw


krn leI myry purwxy supny nUM swkwrwqmk rUp dyx leI myrIAW
koiSSW

mYnUM bcpn qoN hI AwpxIAW ^vwieSW nUM pUirAW krn leI srv-
SkqImwn prmwqmw sdw myry dy b^iSSW krdw irhw hY[ pr Awpxy
siqkwrXog mwqw SRImqI ACrI dyvI dI im~TI Xwd ivc koeI cIz bxwaux
dI myrI ie~Cw Ajy qk ADUrI hY[ mYnUM ^ud nUM ieMj mihsUs huMdw hY ik
prmwqmw Av~S hI mYnUM Awpxy ies imSn ivc kwmXwbI b^Sygw[

jdoN meI, 2005 ivc mYN AwpxI Drm-pqnI nwl ieMfIAw igAw,
qW myry mn ivc iek ^wkw sI ijs nwl mYN Apxy mwqw jI pRqI AwpxI
ie~Cw nUM pUrw krn leI Bwrq dI AwpxI aus PyrI dOrwn kuJ kr skdw
sI[ pr Bwrq jwx qoN pihlW myrI K~bI bWh ivc &RYkcr ho jwx kwrx mYN
Aijhw kuJ nhIN sW kr sikAw[

hoieAw ieMj, ik 23 ApRYl, 2005 nUM, mYN Awm vWg svyr dI sYr
leI jw irhw sW[ mYN holfr stRIt vwl v~loN sInIAr isitznz
kimXUintI sYNtr v~l sYr krn jwieAw krdw sW[ jdoN mYN sYn ihlwrIE
Aqy nOt AYvyinaU ivckwr sInIAr isitznz kimXUintI sYNtr v~l jWdI
pihlI stRIt krws kIqI, qW iksy ny AwpxI ip~k-Ap (Swied kwr hovy)
stwrt kIqI[ jdoN mYnUM ip~k-Ap stwrt krn dI Awvwz AweI, qW mYN
ru~k igAw Aqy 2-3 imnt leI ieMqzwr kIqw[ mYN soicAw ik ho skdw hY
auh ivAkqI Awpxy GroN kuJ lYx clw igAw hovy[ TMf hox kwrx g~fI

75
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

dIAW iKVkIAW bMd sn[ mYN aulJx ivc sW ik A~gy jwvW jW nw jwvW[
qkrIbn iqMn imnt ieMqzwr krn qoN bwAd mYN A`gy clxw SurU kr
id~qw[ jdoN mYN aus g~fI nUM krws kIqw, qW auh myrI K~bI gu~t qy
tkrweI Aqy mYN Q~ly if~g ipAw[ ausy vyly, Q~ly ifgidAW swr myrw K~bw
h~Q su~j igAw Aqy mYnUM drd SurU ho geI[ aus ivAkqI ny AwpxI g~fI
dw ieMjx bMd kr id~qw Aqy g~fI qoN bwhr auqirAw Aqy mYnUM pu~iCAw kI
kI mYN TIk hW[ mYN au~qr id~qw ik hW, mYN TIk hW[ aus ny mYnUM KVHw hox
ivc mdd nhIN kIqI[ mYN ^ud koiSS krky KVHw hoieAw Aqy ^ud hI
AwpxI kyn hyToN cu~kI[ ausny pu~iCAw, ik kI quhwnUM mdd dI loV hY? mYN
au~qr id~qw ik “nhIN, imhrbwnI”[ mYnUM ieMj jwipAw ijvyN auh kuJ
icMqq sI[ mYN ausnUM ikhw ik mYN ^ud hI Awpxy Gr phuMcx dI koiSS
krWgw[ pr, qd i&r, ausny zor id~qw ik auh mYnUM myry Gr qk lY ky
jwvygw[ mYN ausdI Aw&r mMn leI Aqy ausdI QoVHI mdd nwl ausdI g~fI
ivc bYT igAw[ jdoN AsIN Gr phuMcy, qW myrw pu~qr Aqy nUMh ies Gtnw
bwry jwxnw cwhuMdy sn[ mYN qurq aunHW nUM ikhw ik aus koloN koeI pRSn nw
pu~Co[ mYN aunHW nUM ikhw ik ieh sB kuJ srv-SkqImwn prmwqmw dI rzw
Anuswr hoieAw hY, Aqy mYN ies mwmly ivc hor nhIN jwxw cwhuMdw ikauNik
prmwqmw myry nwl nwrwz hY[ swnUM qurMq fwktr pws jwxw cwhIdw hY;
Aqy mYN Aqy myrI nUMh Awpxy &YmlI fwktr pws cly gey[ mYnUM AYmrjYNsI
ivc rY&r kIqw igAw[ aus qoN bwAd, myry pRwiemrI fwktr ny mYnUM
h~fIAW dy mwhr nUM rY&r kIqw[ auQy myrw cMgI qrHW muAwienw kIqw igAw
Aqy myrI K~bI bWh qy plwstr cVHwieAw igAw[

76
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

sbMDq fwktr dI AwigAw Aqy rwey lY ky AsIN ieMfIAw Awaux dw


&Yslw kIqw, ikauNik ies sbMD ivc swrI iqAwrI ho cu~kI sI[ mYnUM ieh
Aws sI ik myrI gu~t dw &RYkcr do-iqMn mhIinAW ivc TIk ho jwvygw[
Aqy aus qoN bwAd mYN Awpxy mwqw jI dI im~TI Xwd ivc Aqy siqkwr
vjoN koeI cIz sQwpq krn dy Awpxy supny sbMDI kuJ krWgw[

jdoN AsIN ieMfIAw pu~jy qW AsIN AmrIkw ivc Awpxy fwktr dy


mSvry Anuswr ieQy Awpxw ielwj SurU kr id~qw[ h~fI juV geI Aqy
myrI bWh dw plwstr auqwr id~qw igAw[

sqMbr 2005 dy mhIny ivc mYN ieMfIAW ivc Awpxy Gr dy nyVly


pwrk dy iek kony ivc kuJ Puldwr bUty augwey[ hr dUjy idn mYN aunHW
bUitAW nUM pwxI idAw krdw sW[

iek idn, mYN bUitAW nUM pwxI dy irhw sW Aqy ZlqI nwl myry koloN
bwltI ivc pwxI kuJ izAwdw pY igAw Aqy, suBwvk qOr qy, mYN aus nUM
dohW h~QW nwl cu~k ilAw[ kuJ dyr mgroN mYnUM AwpxI gu~t ivc drd
mihsUs hox l~g peI[ mYN Awpxy fwktr nUM ies bwry d~isAw, qW ausny
mYnUM slwh id~qI ik mYN AwpxI K~bI bWh nUM mukMml Awrwm idAW[ ies
ZlqI kwrx, myrI bWh dI pRwgrYs DImI ho geI Aqy aus nUM mukMml qOr
qy TIk hox ivc kuJ mhIny l~g gey[ ies qrHW, myrI ieh bdiksmqI sI
ik mNY Awpxy mwqw jI dy sbMD ivc Awpxy pRwjYkt dy Awpxy purwxy supny
bwry kuJ nw kr sikAw[

77
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

&rvrI 2006 ivc, AsIN vwps AmrIkw cly gey[ AsIN Agly
swl XwnI &rvrI, 2007 ivc ieMfIAw Aw gey Aqy audoN qoN ieQy rih rhy
hW[

ijn mwq-ipqw kI syv kIey iqMn qIrQ-brq kIey nw kIey

ieQy mYN ieh Av~S izkr krnw cwhuMdw hW myry Coty pu~qr cml
lwl Aqy nUMhrwxI aUSw Aqy aunHW dy dovyN byty, swfy poqry monUM Aqy sonUM,
swry hI swfI ieQy (muhwlI) rihMidAW r~j ky syvw krdy hn Aqy swfw
bhuq izAwdw iDAwn r~Kdy hn[ iesdy leI AsIN prmwqmw A~gy Ardws
krdy hW ik auh aunHW nUM sdw qMdrusqI, ^uShwlI Aqy qr~kI b^Sy[

ieQy mYN ieh dsxw cwhuMdw hW ik jdoN AsIN 2007 ivc AmrIkw qoN
ieMfIAw Awey, qW aus dy do h&qy bwAd, myrI Drm-pqnI dw clxw-
iPrnw bMd ho igAw ikauNik aunHW nUM rIVH dI h~fI dI qklI& ho geI sI,
ies qoN ielwvw Sugr dI mrIz hox krky aunHW dy srIr dIAW h~fIAW vYsy
vI bhuq kmzor ho geIAW sn[ ies vjHw krky, cml lwl Aqy aUSw ny
aunHW dy ielwj sbMDI fwktrW dw slwh-mSvrw ilAw Aqy swry pirvwr
ny aunHW dI bhuq syvw kIqI[ ies sbMDI vI AMqm inrxw lY ilAw igAw
ik aunHW dw EpRySn krvwieAw jwvy[ bwAd ivc, hor sInIAr fwktrW
dI sYikMf EpIinAn lYx qy pqw l~gw ik ieh EpRySn bhuq irskI hY;
ies leI fwktr rwj bhwdr, jo ik swry nwrQ ieMfIAw dy sB qoN v~fy
h~fIAW dy mwhr hn Aqy Ajkl srkwrI hspqwl Aqy kwilj, sYktr
32, cMfIgVH, dy fwierYktr hn, aunHW pwsoN slwh leI geI[ aunHW ny
d~isAw ik ikauNjo mrIz dIAW h~fIAW ivc koeI qwkq nhIN rhI hY, ies

78
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

leI ies styj qy EpRySn dw koeI ^ws lwB nhIN hoxw[ Aqy ieh vI ikhw
ik dvweIAW Awid dyNdy rho Aqy ijMnI ho sky, syvw kr lE[

iPr aunHW ny myrI Drm-pqnI dw ielwj islvr Eks hspqwl,


&yz 8, muhwlI, ivKy SurU kr id~qw; Aqy hux aunHW dw auQy dw ielwj cl
irhw hY[ ieQy mYN ieh kihxw cwhuMdw hW ik ieh cmn lwl Aqy ausdy
pirvwr dy jIAW dI AxQk syvw dw hI sdkw hY ik myrI Drm-pqnI hux
qk smW k~F sky hn[ aunHW dy ielwj qy dvweIAW Awid dw ^rcw qW
bhuq izAwdw hY jo AsIN prmwqmw dI ikrpw nwl J~l skdy hW[ pr jo
syvw cmn lwl, ausdI Drm-pqnI aUSw Aqy aunHW dy byty kr rhy hn,
aus dI koeI kImq nhIN qwr skdw[ ^ws krky ies swl (2010-11)
dIAW srdIAW ivc, myrI Aqy myrI Drm-pqnI dy h~Q-pYr rwq nUM grm-
pwxI nwl DoNdy hn qW jo swnUM Awrwm imly[ ies qoN ielwvw, auh ies
g~l dw bVw iDAwn rKdy hn ik pihlW rotI-nwSqw swnUM srv krn Aqy
bwAd ivc auh Awp KWdy hn[

ies sdkw swfIAW AsIsW sdw ausdy pirvwr nwl hn[

Awpxy DI-jvweI vloN pUrx qs~lI – bytI nUM id~qy swfy sMskwr shI
auqry

mYN Awpxw &rz pUrw nhIN kr irhw hovWgw jykr mYN Awpxy pu~qrW
vrgy jvweI Aqy DI dw izkr nw krW[ ies sbMD ivc mYN d~sxw cwhuMdw
hW ik myrw dwmwd fw. sohx lwl BtoAw, AYm.bI.bI.AYs., jo ik ies vyly

79
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

pMjwb rwj ibjlI borf dy pTwnkot ivKy siQq hspqwl ivc bqOr cI&
mYfIkl Awi&sr qwienwq hY, iek bVI cMgI S^sIAq dw mwlk hY[ auh
bVw im~TbolVw Aqy cMgI soc vwlw ienswn hY[ aunHW dw j~dI ipMf QopIAw
(qihsIl blwcOr, izlHw nvWSihr) hY[ aunHW dy pirvwr dy swry jIA swfw
bhuq siqkwr Aqy AwE-Bgq krdy hn, BwvyN AsIN lVkI vwly hI hW[

ieQy mYN ieh vI d~sxw cwhuMdw hW ik jdoN vI swfy pirvwr nUM koeI
du~K-qklI& huMdI hY qW AsIN fw. sohx lwl horW nUM &t tYlI&on krky
slwh lY lYNdy hW, BwvyN A~DI rwq hI ikauN nw hovy[ ^ws krky jdoN myrI
Drm-pqnI dI rIVH dI h~fI dy EpRySn sbMDI g~l-bwq cl rhI sI, qW
aunHW ny smyN-smyN qy swnUM shI mSvrw id~qw[ jdoN vI mYN jW myrI Drm-
pqnI nUM aunHW (Awpxy DI-jvweI) nUM imlx dI ie~Cw hovy, qW auh s~q-
A~T GMitAW dw lMbw s&r qYA krky Av~S hI swnUM iml jWdy hn[ dovyN
jIA tYlI&on qy qW Awm hI swfI rwzI-^uSI pu~Cdy rihMdy hn[

“pyky-shury huMdy ny Gr nhIN huMdy kuVIAW dy,

kuVIAW-icVIAW huMdIAW ny pr nhIN huMdy kuVIAW dy”[

ijQoN qk swfI bytI inrmljIq (gogI) dw sbMD hY, auh vI bVy


sIl suBwA dI hY; Aqy sB qoN v~fI g~l hY ik aus dy p~KoN swnUM kdy koeI
aulWBw nhIN imilAw ijsdI swnUM bVI ^uSI Aqy qs~lI hY ik swfy sMskwrW
ivc koeI kmI nhIN rhI[

ienHW dy dovyN byty nvI Aqy svI bhuq hI ipAwry hn[ auh dovyN ieQy
pMjwb XUnIvristI, cMfIgVH, ivc pVHdy rhy hn[ kuJ idn pihlW, nvI

80
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

A~gy dI pVHweI krn leI AwstRylIAw clw igAw hY[ swfy dovyN dohqry
swnUM bhuq ipAwr krdy hn[

AsIN prmwqmw A~gy Ardws krdy hW ik swfy DI-jvweI Aqy aunHW


dy pirvwr dy jIA sdw suKI rihx Aqy smwj pRqI Awpxy krq~vW dI
pwlxw krn qoN kdy guryz nw krn[

z~nq nwloN shuxIAW myry ipMf dIAW glIAW

ijs AsQwn qy iksy pRwxI dw jnm huMdw hY auh aus nUM sMswr dy
swry hor sQwnW nwLoN vDyry ipAwrw huMdw hY[ ikauNik jo isiKAw aus nUM
auQoN pRwpq huMdI hY auh swrw jIvn Br ausdy AMg-sMg rihMdI hY Aqy
ausdI AgvweI qy mwrg-drSn krdI hY[ auQoN hI auh Awpxy mwqw-ipqw
dI auNgl PV ky v~fw huMdw hY[ ies leI, mYN prmwqmw dw bhuq Sukrwnw
krdw hW ik eyny mulk GuMmx qoN bwAd vI myry AMdr ieMfIAw ivc Awpxy
jnm-sQwn leI bhuq iK~c hY[ iesy leI, jo pRwjYkt mYN Awpxy mwqw jI
dI im~TI Xwd ivc iqAwr krnw cwhuMdw hW aus dy m~dy-nzr hI mYN
SyrgVH, izlHw huiSAwrpur ivKy irhwieS-km-Awi&s dI auswrI kIqI hY[

bySk cMfIgVH, muhwlI jW bwhrly mulk ivc vI prmwqmw ny swfyy


vsyby leI bVIAW shUlqW muh~eIAw kIqIAW hoeIAW hn; pr ijs vsqU
nwl swnUM sB qoN vDyry ipAwr huMdw hY, auh swfI mwq-BUmI hY[ AmrIkw
duAwrw swnUM nwgirkqw id~qI hoeI hY, pr AMn-jl qW prmwqmw h~Q huMdw
hY, BwvyN auh swnUM ieMfIAw dI PyrI krvwey jW iPr muV AmrIkw jweIey[

81
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

myrI ieh koiSS rhI hY ik mYN Awpxy ipMf ivc ierd-igrd rihMdy
Awpxy irSqydwrW ivc jwgrUkqw pYdw krW[ b~icAW nUM mYN gweIf kIqw ik
auh tweIp is~Kx, kMpXUtr dI isKlweI lYx, Aqy aunHW leI mYN klwsW
qoN bwAd itXUSnW vI r~Kvw id~qIAW[ ies dy sbMD ivc mYN do tweIp-
rweItr Aqy iek kMpXUtr isstm vI ^rIidAw ijs nwl auh (lVkIAW)
tweIp Aqy kMpXUtr is~K ky lwB lY rhIAW hn[ ieh kwrj mYN &yz
Anuswr kIqw hY qw ik qzrbw hwsl krky ies nUM vDwieAw jwvy[ pihly
&yz iv~c qkrIbn 25-28 pirvwrW dIAW b~cIAW dIAW klwsW SurU
kIqIAW geIAW hn[

Awpxy mwqw jI dI im~TI Xwd ivc iek ividAk tr~st dI QW iek


ifspYNsrI sQwpq krnw

ipCly qkrIbn iqMn swlW qoN srv-SkqImwn prmwqmw ny mYnUM


Awpxy siqkwrXog mwqw jI dI Xwd ivc iksy QW kuJ krn leI myry qy
imhr kIqI hY[ kw&I lMbI soc mgroN mYN soicAw ik iek ividAk sMsQw
dI sQwpnw kIqI jwvy[ ies Anuswr, pRwjYkt dy swry pihlUAW nUM
ivcwridAW, mYN AwpxI iv~qI pu~jq nUM iDAwn ivc r~KidAW bIbI ACrI
dyvI AYjUkySnl tR~st, SyrgVH, izlHw huiSAwrpur, pMjwb, ieMfIAw, dy
sMivDwn dw ^rVw iqAwr kIqw[ iPr mYN Awpxy pirvwr dy mYNbrW Aqy bRyl
ieMstIicXUt dy Awpxy tIcrW nwl vI tR~st dy sbMD ivc slwh-mSvrw
kIqw[

82
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

AYpr, AwpxI ividAk Xogqw, AwpxI srIrk Xogqw Aqy Awpxy


sRoqW (irsorisz) nUM m~dynzr rKidAW mYN iek ividAk tR~st sQwpq
krn dI bjwey Aijhy ZrIb Aqy loVvMd ivAkqIAW jo AwrQk qOr qy
kmzor hn dy leI iek ifspYNsrI sQwpq krn dw ivcwr bxwieAw[
myrw ieh vI ivcwr hY ik ieh ifspYNsrI kyvl mihlwvW leI hI hovy Aqy
ies ivc inXukq kIqw jwx vwlw stw& vI mihlwvW hI hox[ iPr vI,
iksy ivSyS mMqvW leI purS mwihrW nUM vI loV Anuswr hwier kIqw jw
skdw hY[

myrI ieh idlI ^vwieS hY ik mYN AwpxI bwkI dI rihMdI izMdgI


ies smwjk p~KoN loVINdy kwrj leI bqIq krW, Aqy mYnUM kyvl XkIn hI
nhIN sgoN pUrx ivSvws hY ik srv-SkqImwn prmwqmw dIAW AsIsW
Aqy Awpxy pirvwr dy mYNbrW Aqy dosqW-im~qrW dI mdd nwl myrI ieh
ie~Cw Av~S pUrI hovygI[

Awpxy mwqw jI dI im~TI Xwd ivc iek AweI-klIink sQwpq krn


dw myrw imSn

Awpxy j~dI ipMf SyrgVH ivc mYN sMn 1963 ivc pihlW hI iek
plwt ^rIidAw hoieAw sI[ sMn 2008 ivc auQy iek AweI-klIink
sQwipq krn leI iek CotI iemwrq (irhwieS-km-Awi&s) dI auswrI
krvweI geI hY[ mYnUM loVvMd ivAkqIAW leI iek AweI cY~k-Ap,
bl~f-Sugr tY~sts Aqy jnrl cY~k-Ap kYNp lgwaux dw qjrbw vI ho

83
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

cukw hY[ ieh kYNp aus CotI iemwrq ivc sMn 2008 ivc lgwieAw igAw
sI[

ies ieMstIicXUt dw nW hyT Anuswr hY:

ieMfIAn-AmyrIkn cYrItybl AweI klIink &wr puAr iclfrn,


muh~lw suMdr ngr, huiSAwrpur (pMjwb)[

mYN ies pRwjYkt leI ies krky pRyirq hoieAw sW ikauNik myry nwnI
jI, myry mwqw jI Aqy myry do v~fy BrwvW nUUM 100 pRqISq nzr dI qklI&
rhI sI[

Aqy hux aus iemwrq dI auswrI SurU krn leI pUrIAW koiSSW
kIqIAW jw rhIAW hn[ ies swry pRwjYkt dw pRbMD ipMf Aqy fwkKwnw
SyrgVH, huiSAwrpur, pMjwb, dy aus irhwieS-km-d&qr qoN kIqw jw
irhw hY[

kuJ mh~qvpUrx kwv-rcnwvW:


mYN mMgI prmwqmw pwsoN qwkq
ausny id~qI mYnUM AOkVW dI pMf
qW jo bx skW mYN qwkqvr[

mYN cwhI prmwqmw pwsoN soJI


id~qIAW ausny mYnUM keI musIbqW
ik sulJwvW mYN aunHW nUM[

84
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

mMgI mYN prmwqmw qoN ^uShwlI


id~qI ausny mYnUM bu~DI
qW jo krW mYN keI kMm[

mYN mMigAw prmwqmw qoN hONslw


imilAw mYnUM aus pwsoN Fyr swrw ^qrw
qW jo inptW mYN aus sMg[

mMigAw mYN prmwqmw qoN ipAwr


id~qy ausny mYnUM keI duqkwry bMdy
qW jo krW mYN mdd aunHW dI[

mMgIAW prmwqmw qoN AsIsW mYN


id~qy ausny mYnUM keI Avsr
ik krW aunHW dw aupXog mYN[

jo mMigAw kuJ nw imilAw mYnUM


pr pwieAw mYN auh sB kuJ
jo loVINdw sI mYnUM[

(ruipMdr, nOrvy)

85
gurbcn cMd ‘cODrI’dI svYjIvnI 2011

Ardws

myry ipAwry r~b jIE


nhIN jwxdw cMgI qrHW mYN quhwnUMu
pr pqw hY mYnUM ik qusI jwxdy ho mYnUM[
jwxdw hW mYN ik vyK skdy ho qusIN
myry ihrdy AMdr pnpdw pwp,
pr iPr vI ipAwr krdy ho qusIN mYnUM[
Sukrguzwr hW mYN ik ByijAw qusW ny … …
ikrpw kro mw& kr idau mYnUM, Aqy
sw& kro myry AMdr dw mYl, Aqy
Aw vso myry jIvn ivc, hux
myry AMdr sweIN dI inAweIN
kro mdd myrI ik bdl jwvW mYN,
Aqy ivKwE auh mwrg
ijsqy clidAW jIvn Br
syvw qusW dI krW hrdm[

srb~q dw Blw

86

Das könnte Ihnen auch gefallen