DR. ING. PAVLE FUKAREK i ING.

VITOMIR STEFANOVI

JEDNA RIJETKA FORMA SMRE U BOSNI

Prilikom istraivanja uma na podruju pla nina Semea kod Viegrada upozorio nas je ta monji uvar ume na jednu posebnu formu smre koja raste u blizini sela Han Brdo. Ta smra raste na osamici izvan sklopljene ume u skupini sa jo nekoliko normalno razvije nih stabala smre i bijelog bora, u neposrednoj blizini jedne osamljene seoske kue. Okolo se jasno vide panjevi posjeenih stabala nekadanje vee ume. Ta smra, kao to se moe vidjeti iz priloenih fotografija, ima vrlo neobinu kronju, sastavljenu i zbijenu od brojnih kratkih granica gusto obra slih iglicama. U donjim dijelovima njeno deblo je golo i na njemu se zapaaju tragovi otsjeenih grana. Gornji dio, gdje se formirala kronja veoma je kratak zauzima neto manje od jedne tre ine cijele visine stabla. Zbijena kronja pokazuje da u njoj postoje i neke neto due grane, koje su takoer gusto obra sle kratkim granicama, a ove, opet, gusto zbije nim iglicama. Tek jedna ili dvije manje granice, koje stre na dnu guste kronje pokazuju nor malan obrast iglica. U blizini ove neobine forme, u sastojinama i na otvorenim poloajima, sve ostale smre imaju normalno formiranu kronju, a neke su i sa gran icama koje vise u draperijama na dugim gra nama, oznaavajui i ovdje prisustvo varijeteta viminalis. Po svemu to nam pruaju podaci literature, ova smra sa Semea odgovara formi koja se u li teraturi vodi pod nazivom Picea excelsa var. globosa Berg. Ta je forma poznata i po nazivu Kugelfichte, Hexenbesenfichte, dakle smra ku glaste kronje ili smra vilina metla. Ve ti nazivi grubo odgovaraju samom izgledu nae semeke smre. Po opisu forma globosa imala bi donje grane na deblu normalno razvijene, a tek one u podruju vrha u jednu ogromnu kruglu (vjetiinu metlu) pretvorenu kronju, a katkad i pojedine grane sa nasaenim kuglastim grmi ima. Poto je na primjerak na Semeu do priline visine okresan, to se ne moe utvrditi da li su mu donje grane (i do koje visine) bile normalnog ra sta, tj. normalno pruene i normalno obrasle gran icama i iglicama. Na naem primjerku ostala je samo ogromna kugla (vjetiina metla) u gor njem dijelu, a ni ona nije potpuno kuglastog nego vie produljeno-jajolikog oblika (Vidi sliku). Forma kojoj pripada ova semeka smra vrlo je rijetka u prirodi 1 . Sline forme poznate su samo sa nekoliko mjesta u sjevernoj i srednjoj Evropi (Helleborm kod Dorpata u SSSR-u, Sagnitz u Nje makoj, Grosshesselohe nedaleko Mnchena, vajcarska Jura (1200 m), Siliwald kod Zricha prema podacima F i t s c h e n a). Jo k tome, to su stabla na kojima je kuglasta kronja, vjetiina metla, prosjeno 1,5 m visoka i l m iroka, dakle mnogo manja i slabije razvijena od one na naem pri mjerku sa Semea. Istraivanja S c h r t e r a (prema F i t s c h en u) nisu mogla utvrditi nikakvog parazita kao uzronika ovog naroitog formiranja zbijene kro nje, iako na prvi pogled izgleda da pred sobom imamo jedno oboljelo, pa zbog toga i hipertrofirano stablo. U literaturi je opisana jo jedna forma koja bi mogla biti slina naoj semekoj smri. To je P. excelsa var. hercynica hort., sa zbijenim rastom, gustim razgranjenjem, kraim iglicama i manjim eerima od normalnog tipa. Meutim, ova se for ma dovodi u vezu sa sjeveroevropskom, odnosno sibirskom, kratkoigliavom smrom (Picea obovata Ledeb.) i smatra se jednom klimatskom ili staninom formom, koja ini prelaz od P. excelsa ka P. obovata. Takoer i P. exelsa var. turfosa Lingelsheim ima kuglastu ili piramidalnu kronju sa gu stim neprobojnim spletom grana koje obrauju
1 Na podruju Daike planine u umskom gospo darstvu Ivanjica naen je oko 12 m visoka smra, valj kaste kronje gusto razgranatim i zbijenim granama i etinama, slino vetinoj metli. Po miljenju S. K o l a r o v i a , trebalo bi taj primjerak ispitati da li se radi o P. e. var. globoza Berg (Vidi: Zatita pri rode, Beograd 1958, Br. 12, str. 38).

233

Sl.

1. Semeka

smra Pieca Berg.

excelsa

forma

globosa

Sl. 2. Zbijena kronja semeke smre neposredne blizine.

gledana

iz

stablo sve do tla, ali je ova forma opisana kao grm (Strauch), rairen na t r e s e t n i m tlima u leskoj i Sudetima. P r e m a tome, ove forme ne dolaze u obzir kod identifikacije nae semeke smre. Uporeujui u l i t e r a t u r i n a v e d e n e opise forme globosa s oblikom nae semeke smre, dolazimo i do zakljuka, da obje nisu i u svim detaljima pot puno indentine. Dalja istraivanja pokazae n a m jasnije da li se ovdje moda ne radi ak i o jednoj, jo neopisanoj, potpuno novoj formi, a moda emo dobiti i odgovor na jo neobjanjeno porijeklo ova kvih i slinih otstupanja od n o r m a l n e forme.

Koliko je n a m a poznato, ovo je prvi sluaj da se u Bosni i Hercegovini nala j e d n a ovakva p o sebna forma smre, a naroito ova forma globosa Berg. koja je i inae neobino rijetka u u m a m a Evrope. Zbog toga ovu smru t r e b a to prije za tititi od eventualnog unitavanja i sauvati je kao rijetkost prvog reda u naim umama.

LITERATURA Fitschen, J.: (Beissner) Handbuch holzkunde, Berlin 1930 Pp. 204206. der Nadel-

E I N E SELTENE FORM DER F I C H T E IN BOSNIEN (Picea excelsa f. globosa Berg) Die Verfassern berichten ber eine Kugel- oder Hexenbesenfichte (Picea excelsa f. globosa Berg) die in d e r U m g e b u n g von Visegrad (Semec) in Ostbosnien aufgefunden ist. Ein B a u m d e r e in der oberen Schaft eine sehr zugedrengte u n d a b n o r m a l a n s e h e n d e K r o n e trgt, einen Brdo. Baum wie auch die Lichtbilder zeigen, w c h s t bei Bauernhoff u n w e i t von der Ortschaft H a n Als eine sehr seltene F o r m der Fichte sol dieser geschtzt w e r d e n .

234