Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/operaomniaexedit33albe
 D. ALBERTI MAGNl
RATISBONENSIS EPISCOPI. ORDNIS PR.EDICATORUM,

suMMJE theologij:
SEGUNDA PARS (QUiEST. LXYIH - GXLI).
 B. ALBERTI MAGNJ,
RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRJIDICATORUM,

OPERA OMNIA,
BX EDTTIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS
AD FIDEM VULGAT.E VERSIONIS ACCURATIORUMQUE

PATROLOGI^ TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM

OPERUM A PP. QUETIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

CURA AC LABORE

Steph. Cms. Aug. BORGNET,

Sacerdotis (/np^^sjs Reme7i<^is.

ANNUENTE FAYENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII.

voLXJMEisr TniaESiMUAi tehtixjm:

SUMM^ THEOLOGI *: PARS SECXXDA (QU,^-ST. IA\ III-CXLl).

PARISIIS
APUD LUDOVIGUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOHEM,
13, YIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13

MDCGCXCV
 C^ '''^DiAE^^AL SIUOiLS
7HE !K?T!Tr'^''

OCT ?- 2 tS31
14 3
 D. ALBERTI MAGNI,
RATISBONENSIS EPISCOPI.ORDINIS PR^DICATORUM,

SEGUNDA PARS

SmiMM THEOLOGI/E.

TRACTATUS XII.

DE FORMATIONE HOMINIS SEGUNDUM ANIMAM

TANTUM.

Deinde traiiseundum est ad ea quee dicuntur in libro II Sententianim,

distinclione XVI, cap. His excursis, ubi dicitMagister, quod tractandum est

de homine.
Et dicit, quod queerenda et consideranda sunt quinque, scilicet quare
creatus sit, et qualis institutus sit, quomodo factus ? Deinde,
et qualis vel

qualiter sit lapsus ? postremo, qualiter et per quem sit reparatus ?

Et hcec omnia dupliciter considerantur, secundum animam scilicet, et

secundum corpus. Dicit autem Aristoteles in primo primi de Anima, quod
cum bonorum et honorabilium sit scientia : et una scientia magis altera
sit bonorum et honorabilium dupliciter, scilicet quia cum quselibet

scientia sit de subjecto aliquo, una habet honorabilius et melius subje-

XXX III 1
2 D. ALB. MAG. ORD. PRiflD.

clum qiiam alia, sieut astrouomia viucit geometriaiu. Alio motlo, quia uua
scieutia cerliores habet demoustratioues quaiu alia, sicut geoiuetria

viucit astrouomiam, eo quod per certiora priucipia coucludit. Et addit

Aristoleles, quod j^ropter ulrumque ha3c scieutia de aninia, sive historia de

auiiua, ratiouabililer pra?pouilur scientiae de corpore : quia et houorabilior

(|uaiiluni ad subjcelum anima, quam corpus : et quia per cerliora conclu-

(iil.Anima euim priucipium corporis est, et uou e converso. Et ea quee
suiil iuaiiima, principia suut eorum qua3 suut in corpore et ideo siinpli- :

ciler certiorasunt priucipia qute sunt iu scieutia de anima, licet quoad uos

qua?dam qua? suut in corpore, siut manifestiora liis qua? suut iu anima.
Secundum liauc igitur ratiouem de homiue quaerentes, primo qucere-
inus de auima, ubi quKremus quatuor, scilicet an sit. quid sit, quid in se
sit et per se, quot et quibus modis dicatur imogo et similitudo Dei : et ex
quo sit secundum omue genus causa?., scilicet materialis, efficientis, forma-
lis, et finalis.

QU^STIO LXVIII.

Utriim anima sit >.

Au puiMLM objicitur sic : Et videntur lii persuasionem accepisse

1. Sapient. u, 1 el seq., dicunlinqiii : a Democrito et collega ejus Leucippo,
Exiguum el cum tsedio est tempus vilse qui motive definierunt animam, ut dicit
nostrse, et non est refrigerium in fine Aristoleles in primo de Anima, et dixe-
hominis, et non est qui aynitus sit rever- runt animam csse atomos rotundos, qui
sus ah inferis. (Juia cjl' niliilo nati SU' primi, ut dicunt, motivi sunt et principia
mus, et post hoc erinius taniquam non motus : eo quod ex rotunditate semper
fuerimus. Quoniam fumus afflalus cst volubiles sunt, et ex indivisibilitate et
in naribus nostris, el sermo scintilla ad parvitate penetrabiiia sunt in corpus.
commovendum cor nostrum : qua exstin- Persuasi etiam fuerunt ex Heraclito,
cta, cinis erit corpus nostrum, et spiritus qui (ut ibidem dicit Aristoteies) animam
diffundetur tamquam mollis aer. Ili di- dixit esse ignem, propter hoc quod ma-
ccre videntur, quod anima non sit suh- xirne motivus est ignis, et subtilissimum
stanlia incorporea, sed corpus, quod corporum. Propter quod etiam, ut dicit
priraum molivum est. Darnascenus, Scriptura Angelos dicit

> Cf. Opp. B. Alberti. 11" Part. SummaB cle hujusce novse editionis nostree.
Creaturis, Tract. I, Quaest. I , Art. 2. Tom.XXXV
 IN II P. SIM. THEOL TRACT. XII, QUiEST. 68.

esse ii?nem : eo quod, sicut dicit, ignis In homine igitur est substantia intelle-
levis, ignilivus, calefactivus, et incisivus clualis sivc rationalis, incorporea, a cor-

est. Et ideo dicit David, Psal. ciii, 4 : pore soparabilis : et haec est anima ratio-
Qiii facis Angelos tuos spiritus, et mi- nalis : ergo anima ralionalis est.

nistros tuos ignem urentem. Hoc enini 2. Adhuc, Avicenna in sexto de Natu-
dicit David dicere, quia est describens ralibus dicit, quod natura non est nisi
levitatem, ignitionem, calorem, et inci- ad unum : et dicit verum. Sed in plantis,
sionem Angelorum circa divinum desi- animalibus, et hominibus invenimus
derium et ministerium, et ad superiora principium vitae, quod est multa et ad :

allationem,'et ab omni materiali intelli- quodlibet eorum non per accidens, sed
gentia libertatem. Et ideo dicit, quod per se : sicut in planlis invenimus nu-
« Angelus est substantia intellcclualis triii, augeri, et minui, et generare :

semper mobilis. » Et propter lioc etiam quorum quodlibet per se est a principio
isti dixerunt animam esse ignem, vel intrinseco plantae essenliali, quod est
fumum, et sermonem scintilla' ad com- principium Hoc igitur non est
vitae.

raovendum cor, ut in scintilla intelliga- natura : et hoc vocamus animam ergo :

tur et atomus et ignis qui sit anima. anima est in plunlis : et nec est corpiis,
Quod autem anima rationalis sit, et nec corporea : quia natura est princi-
non sit corpus, sed incorporea substan- pium in corpore : et est forma corporea
tia, probat Gregorius Nyssenus in libro a qua non fluunt nisi potentiae corpo-
quem fecit de homine, supponens quod rales, quarum quaelibet ex obligalior.e
et verum est, et ab Aristotele in II de illius corporis, et materialis est, et ad
Anima probatum, scilicet quod actus unum tantum. Similiter in animalibus
prajvii sunt potentiis, et objecta actibus invenimus el ea quce dicta sunt, et sen-
secundum rationem. Ex quo de necessi- si])iles potentias tam interiores, quam
tate sequitur, quod cujus est actus, ejus exteriores, quce non possunt esse a prin-
de necessitate est potentia : et cujus est cipio quod est natura, propter dictam
potentia, ejus est substantia de qua fluit rationem, eo quod nalura est ad unum
illa naturalis potentia, Invenimus autem tantum. Oportet ergo, quod istae actiones
actus in liomine, qui nullo organo cor- sint ab altiori principio quod unum est
porali fieri possunt, sed separati sunt in substantia, et multiplex in potentiis
ab omnibus talibus, siciit inteiligerc, quae tluunt ab ipso : et hoc non potest
scire, artes invenire, addiscere scientias. esse nisi anima : ergo anima est sensi-
Ergo potentiee talium actuum de ne- bilis et vegetabilis. In homine etiam
cessitate supponuntur esse in bomine. Et invenimus ea quae dicla sunt de vegcta-
si potentiae : ergo et subslantia ex cujus bili et sensibili, et praeter haec ratioci-
essentialibus lluunt tales potentiie natu- nari, intelligere, libere arbitrari, et li-

rales. Haec autem subslantia non polest bere velle, non agi a natura, sed agere,
esse corporea : quia corporis potentia itaquod homo dominus suorum est
obligata est matcrioe corporis : et ideo actuum et causa, quod actuum suo- ila
est ad unum determinata et non abso- rum principium est in i[)so et non in
luta. IntfiUectus autem et ratio et hujus- alio ergo videtur, quod in homine sit
:

modi ad nihil unum sunt obligatae [>o- piincipium altius quam vegetabilis et
tentiae : ergo non sunt potentioB alicujus sensibilis, a (|uo (luunt potentise ad
corporis vel actus. Unde Aristoleles in hujusmodi operationes. Dicit enim Ari-
III de Anima dicit, quod intellectus sloteles in primo de Anima, quod ex
possibilis, est potentia (|ua est omnia operationibus oporlet nos investigare
intelligibilia lieri. Et intellectus agens quidditalem animae. Et si est aliqua ope-
est, qua est omnia intelligibilia agere. rationum animae propria, quae nec cor-
 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

pori potost convenire, nec formcT corpo- et disponenlem ea quae proferenda sunt
rali, erit illud principium illarum opera-
sive interprelanda : ergo potentia talis

tionum nec corpus, nec corporeum, sed eril in anima hominis : ergo anima ra-
tionalis est in liomino.
substantia simplex incorporea, a qua
fluunt polenticT ad tales operationes l\. Adhuc, Ideui probatur per manum
immateriales, quie nuUi fornicT corporali ab eisdem. Manus enim, ut dicit Aristo-

convenire possunt : et hsec est anima teles in XII de Animalibus, est organum
rationalis et intellectualis : anima ergo intellectus practici sive operativi : et

quoe esl in homine, esl inlelleclualis et cujus est organum, necesse est etiam

rationalis ergo est anima.

:
esse potentiam quee movet organum
3. Adhuc, Beda, et Gregorius Nazian- illud : ergo in anima hominis est intel-

zenus, similiter et Gregorius Nyssenus, lectus practicus : habet ergo animam

animam probant esse ex figura corporis intellectualem. Intellectus enim practi-

humani et membrorum, sumentes hoc cus est, qui disciplinse et artis est parti-

quod dicit Aristoteles in quinto primx ceps. Si quis dicat, quod etiam bruta
philosophice, quod scilicet ligura sequi- quaedam loquuntur et arlificialia quoe-

tur speciem, et diversitas figurarum di- dam faciunt, ut apes in alvearibus omnes
versitatem specierum. Et haec sunt verba domos faciunt hexagonas, et ex his-

Gregorii : « Quod vero rectus est homi- conslruuut favos. Hoc non instat : quia
nis habitus, et ad coelum sese sustollens hruta non loquuntur cum collatione et

sursumque suspiciens, hsec dona esse dispositione sermonis prolati, sed ex

cerlissimum est et regiae potestatis et imaginalione vocis audit£E et memoratae
dignitatis. Denique cieterorum anima- tantum. Sicut etiam dicit Aristotelcs in

lium omnium in deorsum prona sunt primo primai philosophise, quod qua^-
corpora, et in deorsum proclivius incli- cumque animalia cum sensu audilus et

nata et hic manifesta dilferentia hono-

:
aliis sensibus participant mcmorativo
rans homines oslenditur, dum constat principio et aestimativo, in quantum illo
illa quidem hominis esse subjecta po- plus et minus participant, in tantum
tentiae, hunc autem supereminentis exi- sunt disciplinabiliora et minus discipli-

stere dignitatis. » Diguitas autem haec nahilia : scd cum nullum eorum praeter

non potest esse nisi in ratione : quia in hominem participat usquo ad experi-
aiio non eminet super animalia ergo :
mcnti et unibilis et artis accoptionem,
anima rationalis est in homine. ita scilicet quod ex pluribus sensu per-
i. Adhuc, Hoc idem probat per lin- ceptis fiat in eo memoria, et ex multis

guam. Sicut enim dicit Aristoteles in memoriter relentis et collatis fiat in eis

II de Anima, lingua congruit in duo experimonlalis cognitio, et ex multis sic

opera, scihcet in gustum, et in interpre- expertis eliciatur universalo, quod sit

tationem sermonum : qua interpreta- artis et scientiae principium in ipso. IIoc

tione, ut dicit Flato in Timxo, et Basi- non potest fieri nisi per rationcm confe-
iius iu sermone de /ic/e divinitalis, lio- rentom et disponenlem accepta hoc :

mines sibi invicem pandunt suos alleclus autem solum porfecte fit in homine :

et conceptus. Et hoc non convenit nisi ergo in homine solo est aninia ratio-
homini, et non aliis animalibus : ergo nalis.

speciale principium ad hanc operationem

est in liomine, Tnterpretatio autem ser- Ulterius quaeritur, Si anima est, in

monum non potest fieri sine compo- quo gonere ponenda est, utrum in ge-

sitione et divisione et collatione : et hsec nere substantiae, vel in genere acciden-

non possunt esse nisi per rationem com- tis?
ponentem et dividentem el conferentem 1. Constat, quod non in genere acci-
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUyEST. 68.

dentis ; quia cum accidens non sit in 3. compositum. Com-

Nec potest esse

aliquo sicut quaedam pars, et impossibile positum enira una natura vel genere,
in

est esse sine eo in quo est, ex subjeclo non est in potentia ad composilum con-
et accidente non (it unum substanlia- stituendum in aliquo genere ex anima :

liter : ex anima aulem et corpore unum autem et corpoie fit naturaliter et sub-
fit substantialiter, quod esl animatum et stantialiter unum ergo anima non pot- :

vivum : ergo anima non potest esse est esse composilum in genere substan»

accidens sive in genere accidentis. tiee :quia si est compositum, est hoc •

2. Videtur etiam, quod non possit esse aliquid : et hoc cum materiali principio

in genere substantise : quia si est in ge- non facit unum : si ergo nec est sub-
nere substantise, aut erit materia, aut stantia, nec accidens, videtur de neces-

forma, aut compositum. Non materia :

sitate, quod nihil sit.

quia ex materia non fit unum natura-

liter : ex corpore autem quod est mate- SoLUTio. Dicendum, quod sicut, Sa- soiuUo.

ria et anima, llt unum naturaliter et sub- pient. II, 21 et 22, dicitur : Heec cogi-
.stantialiter : ergo anima non potest essc taverunt, impii scilicet, et erraverunt :

materia. exccecavit enini illos malitia eorum. El

Et videtur, quod nec forma anima
3. : nescierunt sacramenta Dei : neque mer-
enim movet corpus cujus anima est : cedem speraverunt justitiae, nec judica-
nullum autem corpus, ut docet Aristo- verunt honorem animarum sanctarum,
teles, nec in natura nec in arte secundum quod scilicet anima substantia incor-
locum movere nisi motore di- potest, porea sit rationalis, et intellectualis, et

stincto ab enim moveretur a

ipso : si immortalis, et indissolubilis, prtemianda
forma secundum quod est actus corporis, propter meritum virtutum, et punienda
cum hsec forma ut actus corporis est, propter demeritum peccati. Tamen, ut

uno modo se semper habeat ad corpus, objectum est, persuasi fuerunt a Demo-
semper moveret et sic animal semper : crito et Leucippo, qui (sicut dicit Gre-
moveretur in loco suo, et numquam goi-ius Nyssenus in libro de Homine ',

quiesceret, quod falsum est. Dicit enim dicebant animam

atomos sphaeri- esse

Aristoteles in VIII Physicomm, quod cos decepti propter hoc, quod suppo-
:

animalia moventur a se, et quod illa sola nebant, quod nihil movet molu locali
moventur a se, qua in seipsis princi- nisi ipsum moveatur et quia videbant, :

pium motus habent quando volunt, et quod anima movet motu locali corpus
quielis quando volunt. Ergo anima non et videbant, quod ignis est subtilissimum

est talis forma. corporum in specie, ut dicitur in Topi-

Adhuc, Talis forma quae actus tan-
4. cis, et est ascensivus semper et quia :

tum est, sive endclechia corporum, in spha^ricum quidquid tangit, non tangit
nullo elevatur super materiam, sed tan- nisi in puncto, et ideo facilius volvitur
tum est in materia ut terminans poten- et movetur propter lioc dicebant, quod
:

tialitatem materise, et dans ei esse secun- anima est ex spheericis igneis sive atomis
dum actum. Anima maxime prout esl in undique penetrantibus per corpus et per
homine, elevatur super partes materiee partes ejus propter subtilitalem : et sic

et materiam, et utitur organis corporis ex motu suo movent cor, et ex corde per
ad quodlibet, ut pedibus, manu, et et calorem vivificum movent lotum corpus.
aliis membris : ergo anima non est tab"s Sed decepti sunt, super falsas proposi-
forma quse sit actus corporis vel mate- tiones se fundantes : quia primus motor
rise : ergo nec materia est, nec forma. in omni genere inotus kicalis immobilis

i
S. Gregorius Nyssexsus, Lib. de Homine, cap. 2.
 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

esl, ut Jicit Aristoteles et omnes Philo- Ad quod uUerius

u) quierltur, in qu(» Adqurest

sophi : et hujus contrarium ipsi suppo- genere sit anima ?

nebant : et ideo in magnos errores inci- Dicendum, quoJ non cst in iz:enere acci-

quia, sicut dicit Aristoleles in denlis, sed in jienere subslantia?. Et con-

derunt :

primo primx philosophix, « parvus cedendum est, quod non est in genere
principiis, maximum facit in maleriie, sed in j^enere forma?. Et ideo
error in

conclusionibus. » dixil Thales Milesius, qui primus qui fuit

Quod autem motus animalium sit ab hoc dixit, animam esse subslantiam sem-
immoliili, probat Augustinus in libro N I per mol)ilem, ut per hoc quod dicitur

super Genesim ad lilteram. In omnibus suhstantia, inleliigatur suppositum et

enim membris liominis molus manus hoc aliqui(J, quia talis substantiie solius

procedit ab immobili brachio, et motus est agere et operari, eo quod, sicul dicit

brachii anlerioris ab immobili cubito, et Aristoteles in lil Elliicorum, actus parti-

motus brachii superioris quod vocatur cularium sunl circa particularia. Ha^c esl

adjuloriiim, ab immobili Immero : et etiam quod Pythagoras dixit,

causa,
motus cujuslibet membri
sic generaliter quod anima esl numerus seipsum mo-
c(

procedit ab immobili musculo, in quo vens » per numerum inlelligens compo-

:

sita est vis motiva iilius niembri, quae sitionem totius polestalivi, quod anima
per nervos diiTundit se in membrum, et est in potentiis suis, quae omnes harmo-

movet ipsum ad parlem ad quam move- nicis proportionibus et numeris conjun-

tur. Et quia illi sic errabant in principio, guntur organis qufe movent et quae ani-

inciderunt in diversos crrores quiddilatis mant. Et hoc est quod dixit Plato, quod
animae. Heraclilus aulem erravit quia : « anima est substantia intellectualis, ex

nescivit distinguere inter sjtirituni et ani- seipsa mobilis secundum numerum har-
mam. Vidit enim, quod spiritus cst monicum : quod mobilis
» intelligens,

vector virtutum animae, et spiritus est est, quia motiva est et secundum nume- :

fumus sive evaporatio nutrimenti, et rum harmonicum, quia proportionc har-

quasi inslrumentum operationum anima? monica infunditur organis. Omnis enim
naturalium, vitalium, et animalium : et motor ad id quod movet, proportioncm
ideo putabat, quod anima esset talis virlutis habet, et e converso. Hac igitur

fumus deceptus in hoc, qu(jd pulabat,

:
causa quae dicta est, in genere formae et

quod eadem sunt per substanliam, (juo- substantiai composihv, Philosophi qui

rum est una operatio quod statim palet :

ponebant animam. Fuerunt
inducti sunt,

esse falsum in fabro et malleo. Ihec aulcm quidam, sicut Dinarchus, qui non
etiam cst causa, quod quidam dixerunt motivo, sed cognoscilivo difliniebant

animam esse aerem, ut dicit Orpheus in animam. Et supponebant pro principio

carminibus suis, qui dixit animam esse quod et verum est, quod cognoscitur
aerem qui attrahitur a respirantibus similc simili : et ideo dixerunl animam
ventis : et dixit vivere animalia, quous- esse consonantiam ex quatuor elemenlis
que possunt hoc facere. Et patet decc- confeclam quia aliter non cognoscei^ftf
:

ptum esse Orpheum : quia multa sunt omnia qua' sunt in mundo. Dicunt enim,
animalia actum vita? per animam haben- quod terram terra cognoscimus, et
tia, qua? non respirant, sicut mulla ge- aquam a(jua, et ignem igne, et aerem
nera marinorum. aere, et composita ex elemenlis ex ele-
Omma quae inducuntur ad probandum mentorum compositione. Et quidam di-
animam esse substantiam incfjrpoream, xerunt animam esse sanguinem, sicut
de plano procedunt, et concludunt veri- Cricias yEgyptius, eo quod ullimum nu-
tatem. trimentum intra venas est sanguis, et
prima operatio animationis per nutri-
 IN II P. SUxM. THEOL. TRACT. XII, QU^ST. 69.

mentum est sangais. Quidam vero vi- fit unum naturahter et substantiahter.
dentes, quod in generatione infunditur Et bene conceditur, quod forma sub-
anima, et considerantes quod semen stantialis movct in aliquo in quantum
aquosum est, et quod in generatione, ut forma est.

dicit Aristoteles in XVI de Animalibus, Ad aliud dicendum, quod hoc proce-

gutta maris ingreditur guttam foeminae dit de necessitate : quia anima non est
sicut spiritus in corpus, dixerunt animam tahs actus.
aquam sicut Philosophus Epi-
esse Et tunc sequens solvitur quia tunc :

curus.Ambae istae sectae defmierunt hoc procederet, si anima simpliciter esset

animam esse corpoream, et in genere hoc aliquid particulare sed anima
et :

corporis ponebant. est forma,motor corporis in quantum

et

Et iDEo omnes illse rationes quae in- est motor, oportet quod compositum sit
ductae sunt ad hoc^ quod anlma non sit quoddam esse distinctum habens a cor-
corpus, nec forma corporalis, nec ma- pore naturaliter et substantialiter. Et
teria naturahter, sufficienter improbant ideo noluit Plato dicerc^, quod homo
positiones istorum. compositum sit ex anima et corpore,
Ad aliud dicendum, quod anima est sed quod homo est anima rationahs
in genere substantiae, quae est forma ut utens corpore, ut dicit Gregorius X"ys-
hoc aUquid : et ideo ex ipsa et corpore senus.

QUiESTIO XLIX.

Quid sit aniiua ?

Secundo^quaeritur, Quid sit anima? ''tlemigius sic definit animam : cc Ani-

Et quaeruntur duoprimo scilicet de : ma est substantia incorporea regens cor-
definitionibus Sanctorum. pus. »

Secundo, De definitionibus Philoso- ^^Augustinus sic in libro de Spirilu et

phorum. aninia : c< Anima est substantia in-
corporea regendo corpori accommo-
data. » .

MEMBRUM I. ^Alexander hequam in libro de Motu

cordis, sic : « Anima est substantia
De septem definitioyiihiis Sanctorwn cle incorporea, illuminationum quae sunt a
eo quid sit anima^. primo ultima relatione perceptiva. »

* Seneca sic « Anima est spiritus

: intel-

lectuahs ad beatitudinem in se et in cor-

Definitiones Sanctorum inveniuntur pore ordinatus. »

sex. Cassiodorus sic : « Animaestsubstantia

'
Cf. Opp. B, Alberti. Ila Part. Summae de Tom. XXXV liujusce novffi cditionis nostrae.
Creaturis, Tract. I, Quoest. 2, Art. 1 et seq.
8 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

spirilualis a Deo creata, proprii sui cor- non separatur anima ab Angelo. Per
poris vivificatrix. » hoc etiam quod dicit, Proprii sui corpo-
Iteru, Augustinus sic : « Anima est ris vivificatrix : non dicitur quidditas

spirilus intellectualis, rationalis, semper aniniae, sed actus cujus causa est : deti-

vivens, semper in motu, bonae maldeque nitio autem deberet dicere subslantialem
voluntatis capax. » quidditatem.
V Adliuc unam addit Joannes Damasce- CoNTRA SEXTAM quae e.st iterura Augu-
nus : « Anima est substantia vivens, stini, objicitur sicQuod dicitur semper
:

siraplex, et incorporea, corporalibus vivens, non omni animae videtur con-

oculis secundura propriam naturam in- venire quia non convenit animabus
:

visibilis, intigurabilis, immorlulis, ra- bruloium et vegelabilium. Adhuc, Per

tionalis, inteliectualis, organico ulens hoc quod dicitur, semper ifi motu,
corpore, et huic vitae augmenlationis et videlur non esse verura inducenti per
generationis tributiva, non alium babens singulas species motus male ergo data :

praeter seipsam intellectura, sed partera est definitio.

sui purissimam. » SiMiLiTER objicitur contra illam Joan-
Quieritur ergo de detinitionibus istis, nis Daraasceni :

et penes quid sumantur? 1 Cum enim dicitur substantia incor-

OBJiciTURde hoc quod ponit Remigius, porea, non oportuit dicere, corporeis
quod dicitur substantia iucorporea. Dicit oculis invisibilis, et infigurabilis : quia
enim Damascenus, quod « incorporeura nihil est corporeis oculis visibile et figu-
simpliciter non est nisi Deus. » Male rabile, nisi corpus. Unde cum dicebatur
ergo dicitur, anima est substantia in- incorporea, nugatorie addebatur, corpo-
corporea. reis oculis invisibilis, et infigurabilis.
Adhuc, In Ecclesiasticis dogmatibus 2. Similiter, Objicitur cum dicitur
dicitur sic « Solus Deus est incorpo-
:
intellectualis, rationalis : allerum enim
reus : alias autem creaturas corporeas intelligilur in aitero : ergo alterum vide-
dicimus. » tur superfluere.
CoNTRA sEcuxDAM quse cst haec, « Ani- 3. Adhuc, Objicitur de hoc quod dicit,
ma est substantia incorporea, regendo quod non habet intellectum prseter se,
corpori accoraraodata : » objicitur sic : sed partem sui purissimam. Dicit enim
hoc enim videtur convenire Angelo as- Philosophus, quod intellectus nullius
suraenti corpus : ille enira tunc est sub- corporis est actus. Male ergo dicitur,
stantia incorporea, regendo corpori ac- quod in intellectu liabeat partem sui
commodala. anima quia id quod per substantiam et
:

CoNTRA TERTiAM objicitur sic : quia aclura separatura est, non potest esse
illuminationum quae sunt primo praecep- pars ejus quod per substantiam et actum
tivam esse animani, bene esse animae organo corporeo conjunctum est.
dicit : delinitio autem deberet dicere esse 4. Cltimo quaeritur, Penes quid acci-
substantiale. piantur islSe defmitiones?
CoNTRA QUARTAM quae cst Senccae, ob-
jicitur In corpore enim non potest esse
:
SoLUTio. Ad primara definitionera di-
A.ddifHiri
beatitudo : quia, sicut dicit Boetius, cendum, quod illa datur per genus, et
beatiludo est status omnium bonorum difTerentiam propriam, et essentialera
aggregatione perfectus : et hujus non actura animae. Aniraa enira substantia
est particeps anima in corpore. est, quia ost substantialis forraa animati
CoN-rtiA QuiNTAM quae est Cassiodori, et est substantia a substando dicta, quia
objicilur de hoc quod dicitur, Anima ad rainus substat in omni animato na-
est substantia spirilualis : per hoc enim turalibus potentiis quae tluunt ab ipsa :
 m II P. SUxM. THEOL. TRACT. XII, QU.EST. 69. 9

cum, sicut dicit Aristoteles in Praedica- Philosophus in III tle Anima, ideo non
mentis, naturalis potentia vel impotentia recipil lumen intellectus, nisi per vcsti-

species sit qualitatis, quam necesse est o-ium et cenio^ma : et hoc vocatur ultima

esse in anima sicut in subjecto. Et cum relatio.

sit in toto tola secundum actum vitae, Ad m quod objicitur contra definitio- Addifflnit.4.

non potest esse corporea, sed incorpo- nem Senecae, dicendum quod beatiludo
duobus modis, harge scilicet ^i
rea. Corporeum enim nullo modo potest dicitur
Beatitudo large dicta, consistit
esse in toto totum, sed secundum unam stricte.
felicitale duplici, scilicet civili, et
parlem sufe divisionis est in una parte, in

et secundum aliam in alia. contemplativa secundum duplicem vir-

:

Ad objectum contra, dicendum quod tutem, moralem scilicet et intellectua-

corporeum dicitur dupliciter, scilicet a lem, secundum quod felicitas est actus
privatione naturee corporeitatis : et sic vel operatio secundum propriam et con-

et Angelus et anima incorporei sunt. naturalem virtutem, non impedita, in eo

proprietatis corporis, cujus est talis virtus, nullo modo impe-
Et a privatione
qaae est localitas, sive per defmitionem dimentum habens, eo quod taliter felix

in loco, sive per circumscriptionem : et vel beatus virlutem perfectam habet ad

sic Deus incorporeus est

solus omnia :
actum cum omnibus condecorantibus
autem alia tam spiritualia quam corpo- felicitatem in amicis et bonis fortunae et

ralia definiuntur loco, ita quod sint liic pulchritudine corporis. Et haec esl bea-

et non alibi solus autem Deus hic et

:
litado de qua loquitur Seneca et illius :

bene particeps anima in corpore.

ubique est. DeQniri autem in loco vel est

Dicitur etiam stricte beatitudo status

circumscribi, primo et per se convenit
corpori et hoc modo solus Deus incor-
:
omnium bonorum aggregatione perfe-
ctus. De qua dicit Bernardus in
libro
poreus dicitur.

Secunda detinitio quae est Augustini quinto de Comideratione ad Eugenium,

Addjffinit.?.

accipitur a generali nalura animae quod beatitudo et miseria in eodem esse

non possunt simul. Et hujus non potest
et proprio actu quem habet in corpus.
particeps anima in corpore quia
Ab objectum dicendum quod
contra, esse :

eequivoce dicitur Angelus substantia in- quamdiu cst in corpore, circumdata est
corporea et anima. Angelus enim sub- miseria corporis et cum tali miseria non
:

stantia incorporea est non unibilis cor- potcst csse beatitudo.

pori: anima autem substantia incorporea Ad quod objicitur de defmitione

m Addiffinit.5.

unibilis corpori. Similiter Angelus quan- Cassiodori, dicendum quod iila defmitio
datur in comparatione ad causam, et
in
do assumit corpus, non regit corpus
comparatione ad primum effectum qui
ad operationes vitae, sed ad congruen-
tias operationum, quas ministerio suo est vita, secundum quod dicit Aristote-
operatur circa eos quibus apparet, ut les, quod « vivere in viventibus est
Et Angelus sit substantia
dicit Augustinus. Cum autem anima esse. » licet

spirHualis a Deo creata, tamen non est

regendo accommodata dicitur,
corpori
carni unibilis et ideo aliter est spiritua-
intelligitur quantum ad operationes vitae :

fis quam anima : nec est creata substan-

naturalis.
sicut
Tertia defmitio quae est Alexandri, tia Angelus ad imaginem creantis
Addifflnit.8.
iraago
secundum comparationem ani-
accipitur anima. Unde licet in multis sit
etiam est imago,
mte ad primam causam quae influentia anima, in hoc tamen
ita ani-
sui luminis intellectualia liimina con- quia sicut Deus vivificat omnia,
mavivificat omnia sua, et
unumquod-
stituit : sed quia in anima illud lu-
actum
men est per conlinuationcm intellectus que membrum ad suum proprium
tempore, ut dicit vitse.
cum continuo et
 10 D. ALB. MAG. ORD. PEJED.

xddifflnit.6. "^^ '^ quod objicilur contra illani al- Non solum similes genitoribus secundum
leram quse est Augustini, dicendum quod corpus sumus, sed etiam secundum ani-
dicitur semper vivens, eo quod semper mam passionibus, moribus, et disposi-

influit vitam et dicitur semper in inotu,

: tionibus. Corporis autem proprie est
eo quod sempcr influit potentiam moti- esse simile, non incorporei. Corpus
et
vam ad opera vitae secundum propriam igitur est anima. Uiide ad exprimendum
periodum uniuscujusque vivi. Et ideo et deteiniinandum incorporeitatem ani-
dicit Pvtiiagoras, quod anima cst nume- mae, dicitur infiyurabilis ct corporeis
rus seipsum movens, vocans numerum, oculis anima
invisibilis, ut intelligatur
proportional)ilitatem potentiarura ad or- non esse virtus corporea.
gana : liaec cnim consistit in numero Et quod dicitur intelleciualis, et addi- ^^ 2.

proportionali. Ideo etiam dixit Plato, tur rationalis, non est nugatorium :

quod anima est subslantia intellectualis exprimit enim modum intellectualitatis

ex seipsa mobilis secundum numerum animae, quae non habet intelleclum sim-
harmonicum, Omnia enim quae ad se plicem et deiformem sicut Angelus, sed
invicem proportionantur ut motivum et intellectum discursum, inquisitivum, et
mobile, dicebat Plato secundum nume- compositum, sicut dictum est in tractatu
rum harmonicum proportionari, qui de atiribuiis Angelorum, quaestione de
numerus est in numero potentiarum ratione^.
moventium, et numero organorum mo- Ad ALiuD quod objicitur de inlellectu, xd >.

torum, et dispositionuni fij^airarum qui- dicendum quod intellectus in actu intel-

bus aptantur ad motum. Sicut etiam ligendi nullius corporis est aclus : quia
dicebat Socrates constitui mundum si esset actus alicujus non in-
corporis,
totum numeris proportionalibus. Unde telligeret nisi ea quae sunt de harmonia
Boetius in libro IJl de Consolatione phi- illius corporis nunc autem intelligit
:

losophifB :
omnia. Sed quod dicitur, quod potentia
in actu separata non possit esse pars ani-
mae, quae est actus corporis, falsum est.
Tu Iriplicis mediuin iiaturte cuncta moventem
Avicenna enim in YI de Naturalibus
Converlens animam, pcr consona membra re-
[solvis.
ubi venatur definitionem animse, dicit

quod anima in hoc difl^ert a natura, quia

ab anima fluunt quaedam potcntiae con-
kd difflnit.
Uamasceni.
Ad u> Quod
t
objicitur
j
conlra illam nuse
i
junctoe organo corporis, et quaedam non
est Damasceni, dicendum, quod illa bona conjunctae. Tamen propter objectionem
est, et datur per comparationem ad na- illam quidam dixerunt, quod intcllectus
turam et potentias animae, secundum non est in anima ut pars potestativa, sed
quod anima est totum potestativum con- est ex splendore intelligentiae, quae sicut
stitutum ex omnibus potentiis suis. dicitur in libro de Caiisis, agit in ani-

^j j
Et quod dicitur corporeis oculis invi- mam sicut anima in naturam. Et ideo
sibilis, et infifjurahilis, non est nugato- dixerunt intellectum extra animam esse.
rium, licet ante dicta sit substantia Et ad excludendum errorem illum dixit,
spiritualis : hoc enim dicitur ad amo- non habcns extra se inicUectum, scd
vendum errorem Cleantis Stoici, de quo pariem sui pimssimam. Et ideo eliam
dicit Gregorius Nyssenus in libro de dixit Aristoteles in I Ethicorum, quod
Homine, quod Cleantes et Chrysippus et « sicut visus in corporc, ita intellectus

Stoici talem complicant syllogismum : in anima. »

« Cf Opp. B. Alberti. II» Part. Summae Tlieo- et 2. Tom. XXXII novse editionis nostrse.
igise, Tract. IV, Qua?st. 14, Membr. 1, Art. 1
 Ii\ II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUtEST. C9. 11

Ad ULTiMUM jam palet solutio : quia eam cognoscitivo. Et habilum etiam est
de derinitione dictum est penes quid da- in proecedentibus de illis : quia illi Hi-

tur et sumatur. cebant animam esse vel elementum vel

ex elementis, et simile simili cognosci.
Quorum rationes etiam in praehabilis
habitse sunt. Sic enim eam dicit esse

MEMBRUMII. Dinarchus, et sui sequaces.

Socrates autem, et Plato, et nepos
De tribiis definitionibiis PhHosophormn ejus Speusippus deliniebant eam incor-

de eo quid sit anima. poream dicentes animam esse nume-

:

rum harmonicum seipsum moventem.

Et ratio eorum fuit triph^x. Prima fuit,
quod dicebant demonstratum esse, quod
omne corpus indiget continente : unde
MEUBRl SECUI^DI si anima est corpus, indiget aliquo con-
tinente : nec propria virtule continet
corpus in quo est. Et tunc quaeralur de
ARTICULUS I. illo quod continet animam, Utrum sit

corpus, vel non ? Si dicatur, quod sit

De prima definitione animse, quse est corpus : tunc iterum indiget aliquo con-
Avicennse *. tinente : et hoc abibit in infinitum, ni-
si stet in aliquo quod est incorpo-
reum : anima igitur est incorporea, et

Secundo, Quaeritur de definilionibus incorporeo debet definiri. Secunda ra-

Pliilosophorum, quse inveniuntur tres : tio eorum fuit, quod dicebant om-
duae ab Aristotele, et una ab Avicenna. ne corpus esse divisibile : et si divi-
Avicenna mWAQNaturalibus animam sibile, eliam corruptibile : animas
sic detinit « Anima est perfectio prima
: autem et pra^cipue hominum rationales,
corporis naturalis instrumentalis', ha- dicebant esse incoi-ruptibiles, et a prin-
bentis opera vitee. « cipio mundi omnes simul esse creatas,
Circa quam definitionem primo quse- et per saecula quee sibi succedunt, sicut
riiur, Quare anima dicalur prinia perfe- dicunt, semper incorruptibiles : et ideo

ctio corporis ? animam rationalem nihil posse esse cor-

Prima enim perfectio corporis conna- poreum, sed ab omni corporeo per na-
turalitatem habet ad corpus : et est cor- turam et substantiam distinctum. Tertia
porea, quia forma corporalis. Dicit au- ratio eorum fuit, quod videbant omne

tem Aristoteles in primo de Anima, corpus distensum esse dimensionibus

quod omnes antiqui Philosophi, et ma- quantitatis, animam autem esse substan-
xime Stoici, et Epicurei, tribus definie- tiam simplicem, et formas quae in anima
bant animam, sciUcet motivo, cognosci- sunt rationali, intentionales esse et sim-
tivo, ct incorporeo. Stoici enim motivo plices : quod illae formae habere non
definiebant eam, et in praehabilis positse possunt, nisi ex subjecto in quo sunt :

sunt rationes eorum, ubi determina- ct ideo animam esse substantiam simpli-
tum est de illis qui dicebant animam cem, et nihil corporeum posse esse, sed

esse sphaeras atoniah^s, rotundas, sem- dehniendam eam esse in genere incorpo-
per mobiles. Epicurei aulem dehniebant reae substantiae.

1
Cf. Opp. B. Alberti. Ih Part. Summ£B de jusce nova? editionis.
Greaturis, Tract. I, Quoest. 3. Tom. XXXV liu-
12 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

1. Cum eij^^u quod est

Avicenna dicat, Dicendum, quod definitio
SoLUTio. soiutio.

perfectio prima corporis, cum prima per- Avicennae bona est, et eumdem sensum jj

fectio corporis sit quid corporeum, vide- habet cum definitione quam ponit Ari-
tur male dicere et contra posilionem sa- stoteles, sicut in sequentibus patebit.

pientium. Ad primum dicendum, quod verum est, Ad i.

2. Adhuc, Quare dicit, Prima ? Pri- quod ralionibus quae inductae sunt primi
mum enim diiitur respectu secundi et : philosophantes tribus definierunt ani-

sic videlur iiiiiuere, quod aliqua perfo- mam, motivo scilicet, cognoscitivo, et

ctio sit post animam quae perticiat incorporeo. Sed incorporeo oninera ani-
ipsum animalum in esse animati : quod mam defiiiielur, veffetabilis scilicet, sen-
falsum est. sibiiis, et ralionalis vivi. Motivo autera
Adhur, Male videtur dicere cum di-
'.\. et cognoscitivo definierunt animara vivi
citur, InstrKmentalis. Instrumentum quod movetur secundum locum in illo :

enim est, ut dicit Aristoteles, quod ab enim cognoscitivum nuntial de molu :

extrinseco motorc movetur, ut securis, molivum aulem perficit motum. Et mo-

et gladius. Corpus autem naturale ani- lum illum duplicem esse dicebant, scili-
matum ab intrinseco motore connaturali cet processivum, qui est de loco ad lo-
sibi quo accipit et nomen et
movetur, a cum procedere : et motum contractionis
rationem. Manus enim abscissa, vel pes, et dilatationis, qui est eliara in iraper-
vel oculus, iion dicunturmanus, vel pes, fectis animalibus, ut in spongia, et in

vcl oculus, nisi a:quivoce, ut dicit Ari- embryonibus conceptis, quce puneta se

stoleles, et omnes Philosophi. contrahunt, et ad nutriinenlum delecta-

Adhuc, Quare dicit, Habentis ope-
i. bile se dilatant. Xec Avicenna obviat in
ra vitse ? Videtur enim debuisse dixisse, aliquo istis. Perfectio enim corporis na-
Habentis potentiam ad opera vitae : ex turalis dupliciter dicilur, scilicet quae se-

anima enim corpus non habet, nisi po- cundum substantiam est dimensa et cor-
tentiam ad opera vitae, et non opera in porea, et est in majori rorpore raajor,
actu. et in minori corpore minor : et talis per-

Adhuc, Determinare debuisset quae

o. fectio corporalis non est aniraa. Et
sunt opera vitae, et qnae non quod non :
^xqAmv perfectio corporis, qua? secundum
fecit. Dicit enim Aristoteles in primo substanliam est incorporea et indivisibi-

de Anima, quod vivere mullipliciter di- lis, sed secundum potentias in partes
citur, scilicet nutriri, augeri, et secun- corporis est distributa : nec in raajori

dum locum moveri, sentire, et inlellige- est major, nec in minori minor : quin-
re et cum definilio detur ad manifesta-
: imo si tale animal dividatur, sicut an-
tionem et declarationera, videtur quod guilla, anima secundum sensum et mo-
nihil multiplicilcr dictum in definitione tum in utraque parte reraanet inlegra.

debeat poni nisi dislinctum et determi- Et quod non convalescit utraque pars in
natum : quia non declarat aliquid quam- animali, dicit Arisloteles non esse ex
diu est muitipliciter acceptum. defectu animae, sed per accidens : quia
Adhuc, Contra totam definitionem
6. scilicet in utraque parte non habet mem-
sic objicitur Omnis forma naturalis est
: bra quibus conservatur, os scilicet, sto-

perfectio prima corporis naturalis et :

machum, et hepar, et cor.
sic haec definitio non convenit soli ani- Ad ALiuD dicendum, {\xxoAprima dicit, xd 2.

mae, sed eliam formre naturali : ergo vi- quia in omnibus operibus naturalibus et
tiosa est : quia in YII Topicornm deter- artificialibus prima perfectio est quae

minal Aristoteles, quod « definitio debet dat esse simpliciter. Secunda autem est,

convenire omni et soli, sicut proprium quae perficit ad agere. Et est exemplum
et converlibile. » Philosophi in prirao de Anima sicut in:
 IN II P. SUiM. THEOL. TRAGT. XII, QU^ST. 69. 18

artificialibus figura ensis dal ensi esse in dicebat unam formam omnium esse, sed
specie arlificiati : incidere autem perfe- in quibusdam oppressam materiae pon-
ctio est in agere, ad cujus operationes dere, et haec dici materialia et naturaiia :

datur perfectio prima quae est figura. in quibusdam aulem esse elevatam super
Similiter anima perfectio prima est, quse materiam, ot habere proprias operatio-
dat esse animato in specie animati. Se- nes immateriales, et haec dici viva et
cunda autem perfectio est in operibus animata. Sed hoc falsum est, et una
animati vivificando, nutriendo, sentien- simplici propositione destruilur : quia
do, movendo de loco ad locum, et in- scilicet perfectiones ditferunt secundum
teliigendo : quee suut in animali sicut perfecla : propter quod impossibile est
vigilia, quse nihil aliud est nisi expansio unam esse perfectionem omnium vel
caloris et spiritus ad exteriora : quia formam.
illis duobus membra perficiuntur ad
vitse Unde Philosophus eliam
opera.
dicit, quod anima est perfectio sicut
somnus operari autem opera vitaj per-
:

feclio sicut vigilia. MEMBRI SECl XDl

Ad 3, Ad quod Avicenua
aliud dicendum,
ponit instrumentale pro organo. Orga-
num enim est, quod intrinseco motore ARTICULUS II.
movetur connaturali sibi et unito.
Ad 4. Ad ALiuD dicendum, quod opera vitse De secunda defimtione animae secundum
dicit, ut nolet secundam perfectionem, Philosophos, quse est Aristotelis *.

quse est sicut vigilia et finis, propter

quem datur anima. IUa enim non con-
sistit in potentiis, sed in operibus : quia Deinde, Quseritur de detmitionibus
potentia secundum quod potentia, non quas dat Aristoteles in II de Anima,
est perfectio nisi sicut somnus. ubi dat talem definitioncm, et venatur
Ad 5,
Ad ALiuD dicendum, quod Avicenna eam per divi^ionem, et dicit : « Anima
definit generaliter animam, et non spe- est primus actus corporis physici orga-
cialiter quamdam animam. Et quia nici, potentia viiam habenlis. » Hujus-
• vita essentiaiis actus est |animae in cor- modi aulem est qnodcumque orgaiii-
pus omnis animae, ideo non distin-
et cum.
guendo dicit tantum opera vitse. Si Gontra hanc definitionem mulliplici-
enim distingueret tunc esset definitio : ter objicit Gregorius Nysseiius iu libro
cujusdam animae, et non anim^e secun- de Homine.
dum se et boc declarat satis animam
:
i. Dicit enim, quod sianima est ende-
secundum se, licet non determinet hanc lechia sive actus et perfectio, cum ende-
et illam. non sit nisi
lechia sive aclus in perfecto,

Ad 6. Ad ultimum dicendum, qiiod licet videtur quod anima iiullum esse habeat
forma naluralis sit perfectio materiae, nisi in corpore, et sine corpore nihil
tamen nullius corporis perfectio est ad sit.

opera Unde per hoc quod dicitur,

vitte. Adhuc, Addit Gregorius JNyssenus,
2.

Ad opera vitse, separatur anima a forma quod ad hoc deducti sumus, quod dica-
naturali. Democritus tamen (qui, ut dicit mus cum Platone, quod anima sit sub-
Aristoteles, de omnibus se intromisit) stantia, et hoc aliquid, corpori regeudo

* Cf. Opp. B. Albeiti. 11» Part. Summae de Toni. XXXV liujusce nova3 editionis.
Greaturis, Tract. I, Ousest. 4. Art. i et seq.
 14 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

aecommodata, et quod separabilis nit a quod organorum, hoc est, instrumento-

corpore : vel cum Aristotele dicamus, rum physicum esset ut dolabra, erit
quod est endelechia sive perfectio corpo- quidem dolabrale esse substantiae ipsius,
ris : et (((gemur dicere, quod uullum et anima hsec est. Divisa autem subslan-

esse liabeat sine corpore. tia l.ac, scilicet qua3 confert ei dolabrale,

^ Adhuc, lloc maxime videtur sequi

i. utique dolabra non amplius erit, sed aut
ex hoc quod dicit Aristoteles, ibidem : sequivoce. Nunc autom est dolabra, sci-
« Quoniam autem et corpus hujusmodi licet quamdia liabet talem formam. » Ex
vitam erit habeus, uec erlt corpus ani- hoc expresse accipitur, quod anima non
ma : non enim est eorum quse iu sub- est substantia, nec aliquid, nisi quamdiu
jccto sunt, sciiicct corpus : magis au- est iu eo qui confert esse vivi et animati
tem subjectum et materia est, scilicet et sic anima non remaneret post corpus
corpus : necesse est animam substan- ut substantia et hoc aliquid, nec esset
tiam esse sicut speciem corporis physici post mortem, sed periret cum corpore,
potentia vitam habentis. » Ex hoc acci- quod valde inconveniens est de anima
pitur, quod anima est substantia, sicut rationali.
forma et sicut species corporis physici : 6. Uherius qua^ritur, Quomodo dica-
et si est sicut species ct forma talis cor- tur anima actus primus ? Cum actus pri-
poris, est actus illius. Et quia omnis mus sit sicut habitus : est enim sicut
forma praedicatur in quale tunc, ut : dicit scientia, sicut ibidem dicit. Secundiis au-
Gregorius Nvsscnus, sequitur quod ani- tem est sicut considerare per scientiam.
ma sit essentialis qaalitas corporis. Et Et dicit, quod manifestum est, quod ani-
tunc de necessitate sequitur quod dictum maestsicut scientia. Et subjungit ralio-
est. Qualitas enim essentialis numquam nem dicens « In eo enim quod est ani-
;

est sine eo quod quale facit. Et sic opor- ma, et somnus et vigilantia est. Simile
•
teret, quod anima universaliter etiam aulem vigilantia est quidcm ipsi consi-
hominis, numquam esset separabilis derationi somnus autem dormienli et
:

a corpore, nec haberet esse separa- non op(!ranti. » Et cx hoc concludit sic :

tum. « Prior igitur consideralione in eadem

4. Adliuc, Hoc magis sequitur ex hoc scientia. Unde et anima primus actus est
quod dicit Aristoteles inducendo simile corporis physici vitam habentis potentia :

sic : autem est aliquid commune

« Si secundum hoc enim actus primus ordina-
quod inomni aninia oportet dicere tunc : tus est ad actum secundum tamquam ad
erit utique actus primus corporis physici perfectissimum animatum autem per-
:

organici. Unde non oportet quierere si fectissimum est secundum esse in natu-
unum est anima et corpus sicut neqae :
ra ergo anima confert esse perfectissi-
:

ceram et liguram sigilli quae est in cera, mum. » Et sic videtur magis similis ad
nec omnino uniuscujusque materiam et actum secundum, (juam ad actum [)ri-
id cujus est materia. Ergo videtur, quod mum uuumquodque enim del)et definiri
:

sicut tigura sigilli se hahet ad ccram, ab ultimo et optimo sui quia hoc, ut :

dans ei speciem et lormam sigilli, sed Aristoteles ostendit in VH primae philo-

non speciem et tormam «erae ita se :
sophise, est conslitutivum totius esse, et
habet anima ad corpus, ut dans ei spe- difTerentia convertibilis^ respectu cujus
ciem et formam animati et vivi, sed non omnia alia sunt in potenlia.
dans ei formam et speciem corporis. » 7. Ulterius quaeritur, Quare dicit, Cor-
Et ex hoc iterum concluditur, quod ani- poris phijsici ? Physicum enim in eo
ma extra corpus nullum liabet esse. quod physicum est, forma physica j)erli-
Adhuc, Hoc maxime videlur sequi
3. citur anima autem, sicut dicit Avicen-
:

ex hoc quod infra dicit sic « Si ali- : na, elevala est supraformam physicara :
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU^.ST. 69. 15

deberet ergo dici magis aniniati corporis autem est materia, quo scilicet visu defi-
quam physici. cienle, non est quidem oculus nisi aequr-
8. Uiterius adliuc quceriUir, Quare di- voce, sicut lapideus, vel depiclus. » Et ex
cit, Orcjanici? Qutedam enim suiit ani- his concludit ganeraliter : « Simile nam-
mata, in quibus nulla distinctio est orga- que habet ad partem
sicut pars
sic et :

norum, sicut spongia, et aureum vellus : totus sensus adtotum corpus quod est
ergo non generaliter animatum est orga- sensitivum secundum quod hujusmodi
nicum et sic non deberet anima deliniri
: est. » Si ergo intellectus est ali([uid ani-
per organicum. mae, videtur quod secundum hanc ratio-
9. Ulterius adhuc qua^ritur de hoc nem sit alicujus corporis actus : et sic
quod dicit, Potentia vitam habentis : et anima rationalis et intellectualis non
quseritur de qua potenlia intelligitur? separantur a corpore, quod haereticum
Sicut enim dicit Aristoteles in V primge est.

^/ij7o6'o/j/?/ce, potentia duplex est in gene-

re, activa scilicet, et passiva. Potentia ac- SoLUTio. Dicendum, quod definitio soiuUo.
tiva est, ut dicit ibidem, principium trans- Aristotelis inducta, dicit quid est anima
mutationis in aliud secundum quod est secundum quod anima est forma et spe-
aliud. Et haec corpori convenire non pot- cies et substantia animati corporis, in
est : quia, sicut ibidem dicit, ubi illam quo secundum totum secundum par- et
dat defmitionem, corpus in animato ma- tes operatur operationes
vitae, et non est
teria est : ergo potentiam activam habere data de anima secundum quod est in
non potest. Si autem intelligitur de po- seipsa propter quod etiam Philosophus
:

tentia passiva, quae sicut ibidem dicitur, dicit ibidem, ubi ponit istam defmilio-
principium transmutationis est ex alio nem, quod secundum partes secundum
secundum quod est aliud, tunc illa po- quas est actus corporis alicujus, extra
tentia nihil essentialium animse est. Et quas non exercet opera vitae, non est se-
cum defmitio debeat dari per essentialia parabilis : quia si separaretur a corpore,
defmito, videtur quod anima per talem et esset in se, secundum illas partes se-
potentiam non debeat definiri. cundum quas actus esl corporis, nuUas
10. Ulterius quaeritur de hoc quod di- haberet operationes vitte, et sic non es-
cit in fme postquam venatus est defmi- setanima. Substantiale est enim animae
tionem generaliter sic concludendo : operationes vitae facere. Unde Philoso-
« Universaliter quidem igitur est dictum phus ibidem dicit sic : « Quod quidem
quid anima. Substantia enim est se-
sit igitur non sit anima a cor-
separabilis
cundum rationem hoc autem est quod : pore : aut si quaedam
separabilis. pars
quid erat esse hujusmodi corporis. » ipsius apta nata est separari, non imma-
Hoc enim non videtur convenirc omni- nifestum est. Quarumdam enim partium
bus quoe sunt animte enim
: intellectus actus est, secundum quas scilicet non
animae est. Et ibidem quod intel-
dicit, contingit eam separari. At vero secun-
lectus nullius corporis actus est. Male er- dum quasdam nihil prohibet eam sepa-
go videtur esse data dicta definitio. rari, propter id quod nullius sunt cor-
11. Si forte dicat aliquis, quod dicta pora actus. Ampliusque manifestum est *^
defmitio data est de tota anima, et non hoc si sit corporis actus anima sicut na-
de partibus. In contrarium estquod ipse tura navis. » Quod tractans Avicenna in :..

"^^
ibidem « Considerare autem
dicit sic : VI de Naturalibiis^ dicit, quod sicut nau-
oporlet in partibus quod dictum est. Si ta duplicem habct dcllnitionem unam :

enim esset oculus animal, anima utique sccundum quam consideratur in seipso,
ipsius esset visus h«c autem substantia
: sccundum quam dicitur artih-x arte re-
est oculi secundum ralionem oculus : gens navim aliam secundum (juam
:
 16 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.
operationes nauticas operatur instrumen- per opera vitae. In se autem spiritus est
tis navis, arlemone scilicet, malo, vclo, incorporeus, semper vivens, ut dicit
remis : ita aiiima duplicem debet liubere Plato.
definitionem ; uiiam secundum quod Ad aliud dicendum, quod animam Ad 2,

operatur opera vitie in eorpore et in or- considerando secundumse, consentiemus

iranis Et secundum hoc delinitLr
ejus. Platoiii considerando autem eam se-
;

ab Aristotele secundum quod est eiide- cuiidum formam animationis quum dat
lechia sive perfectio corporis phvsici or- corpori, consentiemus Arisloteli.
gaiiici, potentia vitam habentisL/ Et in- Ad aliud jam patet solutio per idem. Ad 3.

telliLiitur de completa potentia, quae per- Et propter hoc aninia quoe tantum est
fecle Iiabet iii se omnia, et in iiullo actus corporis, sicul vegetabilis in plan-
deficit, quin ex his quce in se habet, tis, et sensibilis in brutis, quae non sunt
operetur opera vitae. Illa enim est per- nisi species et aclus corporis et qualitas
fecta poleiitia sicut scientia, quse tunc non separantur a corpore.
essentialis,
completa est, quando in nullo deficit EoDEM modo dicendum estad sequens, Ad 4.

eorum quae exiguntur ad considerare quod hoc omnino est verum de anima
secundum actum illius scientiae. quae tantum est actus corporis, sed non
Alia definitio est, quit^ datur de ani- de anima quae est actus et motor corpo-
ma secundum se, et secundum quod se- ris ut nauta navis. Haec eiiim per sub-
parabilis cst a corpore, maxime secundum stantiam et essentiam est extra corpus et
partem quae nullius corporis est aclus, distincta ab ipso, nec incst ei ut forma
hoc est, intelleclivam, secundum quam sive qualitas essentiaiis, sed inest ei ut
parlem opera vitae operatur in seipsa. influens ei potentias ad opera vitae, sicut
Secunduin quod dicit Isaac iii libro de nauta instrumentis navalibus potentias
Definitionibus, quod anima rationalis, intluit ad opera iiaulica.
subslanlia est in umbra iiiteliigentife Ad ALiUD omni eodein modo dicendum Ad 5.

creata. Et hoc est ijuod dicit Dionvsius est.Hoc enim non sequitur, nisi de illa
dicens, quod suprcmum ralionis altingit quse est aclus corporis, et nihil am-
infimum inteiligentiae. Intelligere enim plius : sicut forma et figura dolabree est
et scire, opera quaedam vitae sunt, sed actus etspecies dolabrae ad esse dolabrae.
secundum potentiam, quae nullius corpo- Ad id ((uod ullerius quaeritur, dicon- Ad 6.

ris est actus. Potentia enim quse alicujus dum quod primus dicitur, quia con-
actiis
corporis est actus, iiiliil recipit, et circa fcrt esse animato secundum quod est
niliil operutur, nisi circa lioc quod est de animatum, et speciem, et rationem.
hannonia illius corporis cujus actus est ; Quod non facit secundus actus, sed indi-
sicut patet in visu, qui est actus oculi, cat per eflectum in opere, quod tale esse
<]ui nihil recipit et circa «ihil operatur, vivo collatum est : sicut considerare in-
nisi circa hoc quod harmonia per- est de dicat, quod scicns facultatem babet ex
spicui aquei slve diaphani, ex quo com- scienlia considerandi. IJnde primus per-
ponitur ocuius et hoc est lux et color.
;
fectior est in conferendo esse et speciem,
Et sic est de aure ad sonum et ad cropi- licet secundus magis indicel facultatem.
tum aeris in quo fundatur tvmjjanum Ad aliud ulterius dicendum, quod sic- Ad 7.

auris et auditus. ut dicit Plato, a datore formarum datur

Ad L His iTA praenotatis, dicendum est ad forma physica, quae non elevatur super
primum, quod Gregorius bene diceret, materiam, sed e.st in ipsa sicut in Euripo,
si anima in se considerata esset endele- hoc est, in ebullitionc conlinua nec :

chia secundum essentiam. Hoc autem operatur nisi per operationes materiae : et
non est verum non enim est endelecbia
: ideo dicitur phvsica. Et dulur forma ad
nisi per animationem quam facit corpori similitudinem dutoris formarum, quae
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU.^ST. 69. 17

formarum. Et haec
esl iiitelleclus activus dum quod bene dala est definitio, et con-
forma quia est similitudo daloris forma- venit orani animee quce est actus corpo-
rum, elevata cst super materiam, et vo- ris, et niliil habet nisiquod est actus
catur anima. Et sicut dalor formarum corporis. Intellectus autem nullius cor-
multa operatur, ita illa forina multum poris est actus : et propter hoc illi non
operatur. Nec dicitur phvsica, sed phy- convenit : et per consequens etiam sub-
sici : quia scilicet est corporis ex physi- slantise animae rationahs non convenit.
cis principiisconstituti. Et dat Aristoteles Quia impossibile est, quod a substantia
exemplum, sicut forma et figura serree quse tantum est actus corporis, tluat po-
non sunt ferrum, sed ferri, quia in alia tentia quce nuUius corporis est actus,
materia operationes serrae facere non cum potentia naturalis fluat de essentia-
posset. libus substantiae illius cujus estpotentia.
Ad ALiUD ulterius dicendum, quod Sed e converso a subslantia separata
omne animatum corpus est organicum : quse motor est corporis, bene possunt
sed, sicut dicit Aristoteles in eodem loco lluere potentiae conjunctse corpori. Et
circa istam definitionem, in quibusdam hujus ratio est : quia quidquid polest
sunt organa simplicia sive homogenia, potentia inferior, potest superior excel-
sicut in planlis folium, et cortex : folium lentcr, sed non e converso. Et hoc di-
enim est ad cooperiendum fructus ab im- cunt Dionysius, et Boetius, et generali-

bribus et caumatibus, cortex autem ad ter verum est in potestativis.

cooperiendum semen et humiditatem Ad ultimum diccndum, quod intel- Ad u.
fructus, ut admaturitalem et digestionem lectus est aliquid animse, qui est ad mo-
quo:" pepansis dicilur. deducatur. Sicut dum intelleclus qui est dator formarum
etiam in spongia et aureo vellere quae- et separatus ; et propter hoc ab eo fluit

dam sunt partes, quibus perficitur mo- polentia quae in actu separata est. Ita

tus dilatationis et constrictionis, et qui- etiam dicunt sancli, quod ad imaginem

bus sugitur nutrimentum. Et sicut planta et similitudinem ipsius est. Unde Grego-
habet radices ori in animahbus similes, rius Nyssenus : « Quis igitur digne non
ut dicit Aristoteles in II de Anima, ubi admirabitur nobilitatem hujus animaUs,
istam ponit definitionem. quod copulat in seipso mortaha immor-
Ad aliud ulterius dicendum, quod in- talibus, et ratioualia irrationalibus colH-
telligitur de potentia passiva sive recep- git, et fert in suiipsius natura omnis
tiva : nec ponitur in definitione animae, creationis imaginem ? Propter quod et

ut essentialis animae sit, sed quia ad po- parvus mundus dictus est, qui tanta di-
tentiam quae est in anima correlativa est. gnus factus Deo est a providentia, pro-
Et ideo, sicut dicit Porphyrius, necesse pter quem sunt omnia et quae nunc sunt
est in utrorumque rationibus
utrisque et quae tutura sunt, propter quem et
uti. Et Commentator super secundum de Deus homo factus est, qui desinens in
Anima dicit, quod causa multitudinis in incorruptibilitatem et mortale suum etTu-
corpore organorum est multitudo poten- giens, in ccplis regnat. et secundum ima-
tiarum in anima operantium opera vitae : ginem et secundum similitudincm Dei
sicut in arte propler multas operationes factus cum Chrislo conversatur : Dei
artis quae uno instrumento perfici non tilius enim omni principatui et potestati
possunt. requiritur multitudo iustrumen- pra^sidet. Quis dicerc polest hujus ani-
torum, ut securis ad incidendum, dola- malis [>r;f eminentias ? Pelagus pertrans-
bra ad doiandum, terebrum ad [>erforan- it, coeluni intrat contemplatione astro-
dum, et sic de aliis, scilicet ascia, runcia, rum, et motum et intervalha dignoscit,
etserra. terram ct mare fructificat, feras et cete
Ad 10.
Ad id quod ulterius quseritur, dicen- contemnit, omnem disciph'nam et arlem
XXXIII _ 2
18 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

et methodum dirigit, exsul por littcras cunt nisi quid est anima, et non dicunt
quos vult alloquitur, nullo a corpore propter quid talis est substantia ot spe-
impeditur, prophotat futura, omnium cies, et ideo imperfectae sunt : quia per
dominatur, omnia possidt-t, omuibus vo- oas non conlingit cognoscere causas ac-
luptnatur, Angelis et Dco loquitur, cidentium per se et oporationum quai
creationi jubet, dfemonibus priecipit, per se convoniunt animap. Et de ta-

horum naturam porscrutatur, Dcum in- libus definilionibus generalitor dicit in

vestigat, domus et tomplum fit Dei : et primo de Anima, quod facilo manife-
cum haec omnia liabet, a virlute et pie- stum est de eis, quod dialecticae sunt et
tate proficit. » Ft per haec omnia inton- vanae omnes quia per eas non cognosci-
:

dit, quod cum tanta dignitato et cum tur perfecte quid est anima cum pereas :

tantis muneribus naturae honoratus sit non cognoscantur pcr se accidentia, quae
homo, quod consoquenter naturale est maximam partom conferunt ad cogno-
homini, quod honorabiliorem quam alia scondum quod quid est. Dicit enim, quod
animalia et incorruptibilom sortiatur ani- sunt definitiones ut conclusiones, et non
mam anima ejus cum animabus
: et ita ut principium ct causae, quae sunt me-
animalium brutorum non debuit habere dium in demonstratione.
communem delinitionem. Quod ut melius intelligatur, et delini-
tio inveniatur quae animae rationali con-
venit, do qua principaliter intendimus,
ponit exemplum ex libro Xll Geometrise
Eiiclidis sumptum, ubi dicit Euclide»,

ME^IBRI SECLXDI quod contingit protrahi tetragonum sive

totragonismum aequale altera parte lon-
giori quadrangulo. Si quis ergo de-
ARTICULUS IIL finiens dicat, quod tetragonum est qua
dratum aequale altera parte longiori

Dp tertia definitione animas qiiam idcm quadrangulo, non dicit nisi quid
ponit Aristoteles '. est aequalitas, scilicet quod sunt duae
quantitates capacitatis sequalis : et non
dicit causam propler quam est illa aequa-

Deinde, Quapritur de alia defmitione litas intor duas quanlitates. Si quis au-
Aristotelis qui dicit,quod « anima est iem dicit, quod aequalitas tetragoni et
principium et causa hujusmodi vitae, quadranguli alia parte longioris, est

physici sciHcet corporis orgaritcT. » mediae proporlionis inventio inter qua-

De hac enim dicit in II de Amm,a, tuor quantitates ex quibus surgit telra-
quod esl definilio ut principium demon- gonum et altera parlo longius quadran-
strationis propter quid, et est causa per gulum^ causam pioptor quam
illc dicit

quam demonstrative concluduntur pri- quadratum et altera parte

aequalia sunt
ma et secunda definitio, haec scilicet, longius quadrangulum. Tetragonum
tf Anima est endelechia pliysici corporis enim ab una simplici quantitalc surgit,
organici potentia vitain liabentis : » et ut dicitin II Geometriie, scilicet ex linea
haec, « Anima est species et ratio physici in Allera autem parte
scipsam ducta.
et organici corporis potentia vitam ha- longius quadrangulum a tribus surgit
bentis, » quanlitatibus habet enim opposita la-
:

Kt dicit quod ist» definitiones non di- tera tequalia : sed latora in angulis lon-

* Cf. Opp. B. Alberli. Ila Part. Summa) de XXXV hujusoe novae editionis.
Creaturis, Tract. I, Quaest. 4, Art. 7. Tom.
 IN II P. SLM. THEOL. TRAGT. XII, QU.EST. 70. 19

gioribus lateribiis conjuiicta habet ince- quae provenit ex hoc quod ducitur ex-
qualia ad latera quse conjungunt. tremus extremum.
in

Quod ut perspicue videatur, ex quinto Ita estde unima si enim dixero,

:

Geometrise sumantur tres numeri conti- qu )d anima est acius physici corporis
nuajproportionis, scilicet duodecim, sex, potentia vitain habentis, dixi qaid est
tria. Illi enim numeri sunt in propor- anima, et quod esl talis subslantia talis
tione dupli ad invicem se habentcs. corporis et species et ratio. Si autem
Duodecim enim duplum est ad sex, et dixero, quod anima est principium et

sex ad tria : et si voluero facere quadra- causa operum vitse et per se accidentium
tum numerum sive tetragonum, secun- in tali corpore, dixi causani propter
dum doctrinam Pythagora? in II Arith- quam anima est spccies et ratio et actus

meticse, medium proportionis numerum, talis corporis quod habet potentiam vitae

scilicet sex ducam in seipsum sic dicen- secundum se et secundum partes : et

do, sexies sex, et tetragonum
perficio tunc syllogizo primam definitionem ex
qui est triginta sex ab una surgentem secunda sic : Omne quod est principium
quantitatc, habentem omnia latera sequa- et causa per se operum vitae et acciden-
lia. Et si voluero perficere quadrangu- tium in physico organico corpore in toto

lum quod tantumdem contineat, ducam et in partibus, est actus et ratio et spe-

extremos numeros in se invicem dicen- cies ipsius. Anima est pcr se principium
do, ter duodecim, vel duodecies tria, et causa operum vitae et accidentium in

et perficio quadrangulum altera parte phvsico organico corpore secundum to-

longius : quia duodecim longius est quam tum et secundum partes. Ergo est actus

tria : et tamen hoc omnino eequale est et ratio et species. Anima rationalis se-

quadrato, quia ter duodccim sunt tri- cundum quasdam partes suas nec prin-
ginta sex, et duodecies tria iterum tri- cipium, nec causa est corpori operum
ginta sex. Et si quaeralur, quae causa est vitae et accidentium per se sicut secun-
aequalitatis : patet, quod non est alia dum intellectum agentem et adeptum.
causa nisi mediae proportionis inventio, Ergo secundum illas nec esl actus, nec

hoc est, numeri, qui ita se habet ad ma- ratio, nec species alicujus corporis, sed
jorem, sicut minor se habet ad ipsum separata et separabilis ab ipso.
et ideo quando medius ducitur in se- Et hic est inlellectus definitionum
ipsum, cequalis fit summa cum summa Aristotelis.

QUiESTIO LXX.

Qiiid aniiiia iii se sit et per se ?

Deinde quaeritur, Quid insitanimae per Et tertio, Quomodo dividitur in vege-

se ? labilem, sensibilem, et rationalem? et,

Et quaeruntur tria, scilicet si sit anima L'trum sit in homine una substantia aui-
simplexvelcomposita.etmaximehominis? m» in his tribus potentiis?
Et secundo, Utrum anima sit sua po-
tentia, vel non ?
20 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
bus tota simul adest. Tota videt, et tota

visorum meminit. Tota audit, et tota so-

norum reminiscitur. Tota odorat, et tota

odores recolit. Tota per linguam et pa-
iMEMBRUM T. latum sapores sentit et disccrnit. Tota
tangit dura etmollia. Tota simul appro-
Utrum anima et maxime hominis sit bat vel improbal. » Et paulo post :

simplex, lel composila^? « Tota est visus, tota est auditus, tota
meminit ut cum : tota meminit, tota est
memoria. Gum tota vult, tola est volun-

Ad primlm objicitQr sic : Cum

tas. lota cogitat, tota est cogitatio.

Augustinus in libro de Spiritu et

1.
Gum tota diligit, tota est dilectio. »

anima: « Si animadicitur haberepartes, 6. Adhuc, Infra : « Anima est sub-

ratione potius similitudinis quamveritate stantia spiritualis simplex, indissolubi-

compositionis intelligendum est. Sim- lis\ » Ergo videtur, quod simplex sit,
plex enim substantia est, uec aliud ncc nuliam liabens compositionem penitus.
minus est ratio in substantia quam ipsa GoNTRA : Sed oonua.

anima *. » Exhoc accipitur, quod anima Gregorius Nyssenus in libro de Homi-

non est composita, sed simplex in sub- ne: « Anima est substantiaut subjectum
stantia. quod substat accidentibus : substat enim
2. Adhuc, Si anima est composita vitiis vel virtutibus et passionibus, et

quantitate compositionis : tunc in majori mutatur secundum illas \ » Sed omne

corpore esset major, et in minori minor quod substat liabitibus ot passionibus et
quod aperte est falsum ergo videtur, :
mutatur secundum illa, est substantia
quod anima est simplex. composita ox quale quid et hoc aliquid.
3. Adhuc, Sicut in antehabitis doler- Ergo anima ost substantia essentialiter
minatum est, Augustinus dicit in Hbro composita ex quale quid et hoc aliquid.
de Spiritu et anima, quod « anima est
omnia sua, sicut Deus est omnia sua » : SoLUTio. Dicendum, quod anima et Soiutio.

et hoc non potest esse nisi sit simplex et maxime hominis, quae arle et providen-
in fine simplicitatis : ergo anima non est tia regit corpus ut nauta navim, corapo-
composita, sed simplex. sila est ex hoc aliquid. Et nisi ita dica-
4. Adhuc, Ibidem dicit Auguslinus ^ tur, dicit Gregorius, quod sequilur
quod « anima videt in oculo, audit in quod corpore destructo destruilur ani-
aure, et sic de aliis polentiis : ita quod in ma. Talis enim substantia comparatur
singulis lota operatur et tola est. » Ergo ad corpus ut molor, qui arte et in-
videtur, quod simph-xsit: quia aliter in tentione movet : quae non potest esse
qualibet non posset esse tota, sed esset forma simplex quia forma simplex mo-
:

in una potentia secundum unam [)artem, vere non potest, nisi motu generantis,
et in alia polcntia secundum ahani par- hoc est, quod genorans inducit ei for-
tera. mam per generationem et generata in :

5. Adhuc, Ibidem, Augustinus « Ani- : forma naturali ex aequo participant con-

ma in quibusdam suis motibus vel acti- sequentia naturalem formam, quae sunt

* Cf. Opp. B. Alberti. Coraraent. in I Senten- 3 Idem, Ibidom, cap. 19.

tiarum, Dist. III, Ait. 33. Tom. XXV hujusce * Idem, Ibidem, cap. 24.
nova) editionis. ^ S. Gregorius Nyssenus, Lib. de Homine,
2 S. AuGUSTiNCs, Lib. de Spiritu et anima, cap 1.

cap. 13.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU.EST. 70. 21

molus et locus. Ideo nihil talium move- objectis : omnes enim auctoritates in-
tur iii loco suo : sed sicut quiescunt a ductae loquuntur de simplicitate illa quse
certa forma in esse quod est actus iJlius est exclusio compositionis quantitativge
formse, ita quiescunt in locis consequen- loquuntur de exclu-
et corporalis, et nihil
tibus illam formam, sicut ignis sursum, sione compositionis essentialis, quse est
et terra deorsum. Et propter hoc etiam ex quod est et cjuo est : quam necesse
locus unum
de principiis corporis mobi- est in omni eoquod est creatum et
esse :

lis esse ponitur in lY Physicorum. Jn ani- non excluditur nisi ab uno solo primo, in
matis autem quse moventur in locis suis, quo est idem esse quod est, ut probant
necesse est esse motorem compositum Philosophi omnes generaliter et concor-
ad minus ex motivo cognitivo, et ex diter de eo quod simpliciter est, et ab-
molo appetitivo : qui appetitus motus solute necesse est esse, quod est primum
movet corpus, et extendit organa ejus, principium esse, quod facit debere esse
quce sunt partes ejus, ad acquirendum in omni eo quod est.
id quod appetitur : et sic motivum cogni- Ad omnes auctoritates inductas patet
tivum tunc in sensibili anima vel est solutio per praedicta.
phantasia vel aeslimaliva. In rationali Id quod in contrarium est, conceden-
aulem quando secundum rationem mo- dum est : quia hoc procedit.
velur, est intellectus practicus quia non :

fit molus nisi fiat nuntium de motu

nuntium autem non fit ad animam^ nisi

per phantasiam vel intelleclum. Et hujus MEMBRUM II.
causa est quod dicit Augustinus siiper
Genesim ad lilteram^ et Aristoteles in Utrum anima sit sua potentia, vel
III de Anima, quod omnis anima move- non ? *

tur visis. Visa autem non sunt nisi se-

cundum sensibilem partem vel intellecti-
vam vegetabilia enim non moventur
: JuxTA hoc quseritur, Si propter sim-
nisi anatura motu nutrimenti, augmen- plicitatem animae anima sit sua potentia,
ti, et generativo. Cum ergo anima ratio- vel non ?
nalis moveatur, de necessitale exigitur, Hoc enim videtur ex quibusdam ver-
quod sit composita ex movente cognitivo bis Augustini.
et ex moto appetitivo : quod ulterius sic 1. Dicit enim Augustinus in libro de
motum movet organum et siccorpus et :
Spiritu et anima : « Aiiima secundum
composita est de necessitate ex quod est operis sui officium variis nuncupatur
et quo est quod est autem est id quod
:
nominibus. Dicitur namque anima duin
substat et supponitur in omni natura : vegetat, spiritus dum contemplatur,
quo est, est id quod nulli potest substa- sensus dum sentit, animus dum sapit :

re, sed sibi substat quod est. Et hoc est dum intelligit, mens : dum discernit,
quod dicit Boetius in principio de Heb- ratio : dum recordatur, memoria dum :

domadibus, et unum est de principiis ibi vult, voluntas. Ista tamen noii dilTerunt
suppositis : et dicit sic, « Quod est habet in substantia quemadmodum ditferunt
aliquid prailer id quod ipsum est : quo in nominibus quoniam omnia : ista una
est vero nuUi potest esse subjectum. » anima est, proprietates quidem diversae,
His iTA notatis, facile est respondere sed essentia una -. »

* Cf. Opp. R. Albei ti. Corament. iu I Sentia- * S. AuGUSTiNUS, Lib. de Spirilu et anima,
rum, Dist. III. Art. 34. Tom. XXV liujusce no^ cap. 13.
vaB editionis.
 22 D, ALB. MAG. ORD. PRtED.

2. Adhuc, ibidem : « Anima liabet SoLUTio. Dicendum, quod anima nullo soiuuo.

naturab'a, omnia est. Potentia

et ipsa modo est sua potentia, sicut probantuUi-
namque et vires idem sunt quod ipsa. mae rationes. Et quod in libro de Spiriiu
Habet accidentalia, et ipsa non est. Suae et Anirna (qui Augustini dicitur) dici-
vires est, suae virtutes non est non :
tur, quod anima est suae vires, sive suae
enim est sua prudentia, sua temperan- potentiae non propter hoc dicitur, quod
:

tia, sua fortitudo, sua justitia. Potentise eadem sit potenlia animae et essentia :

animse sunt sua rationabilitas, suus sed dicitur propter hoc, quod anima se-

sensus, sua ratio, suus intellectus, et cundum essentialem actum vitae el ope-
illa omnia est. » rationem et rationem qua est actus et
3, Ad hoc idem objiciunt quidam per ratio corporis, adest cuilibet potentiae et

rationem. Dicunt enim quod anima est cuilibet organo in quo sila est potenlia

imago ma'criae. primae : quia sicut mate- illa : et quia una est substantia quae sub-
ria prima receptibilis est omnium forma stat omnibus potentiis, et hsec substanlia

rum : ita anima receptibilis est omniiim habet se ad potentias sicut totum pote-
specierum sensibilium et intelligibilium. stalivum adparticulares potestates. Quod
Et ex hoc inferunt a posltione anlece- autem una et eadem est essentia sive

dentis : sed materia prima per seipsam potentia cum eo cujusest, non convenit

receplibilis est et potentialis ad omnem nisi uni soli primo principio, quod est
formam : ergo anima per seipsam et in fine simplicitatis.

per boc quod ipsa est, receptibilis est Et per hoc patet solutio ad ea quae ^ci i et ?.

omnium formarum : ergo ipsa secundum inducta sunt ab Augustino.

seipsam est polentia sua, qua operatur Ad m quod objicitur de materia, di- xd s.

omnia et agit et recipit. cendum quod fundatur super falsum.

Sed contra. CoNTRA : Materia enim non est receptibihs formae
Sianima est potenlia sua, tunc idem
1 nisi per analogiam ad ipsam, nec habet
est in ea quod est et quo operalur et : unam analogiam ad formas differentes

cum ipsa sit una simplex, non plura in generc. Propter hoc dicit Aristoteles,
esse, sequitur, quod non sit nisi polen- quod non est una materia corruplibilium
tia una, quod absurdum est. et incorruplibilium. Similiter etiam ani-
2. Adhuc, Pcr se notum est et digni- ma unam analogiam non habet ad
tas, quod quaecumquo uni et eidem sunt diversas specics simplices et separatas,
eadem, ipsa sunt eadem. Si ergo anima et materiales, appcndiciis materiae con-
est qucelibet sua potentia tunc anima : junctas : et haec diversitas analogiae
est suus sensus, et sensus idem est quod causa est diversitatis potenliarum et in

anima et anima est suus intellectus, et

: materia et in anima.
intellectus idem est quod anima ergo : \ix Qi:.^ in contrarium objiciuntur, de Ad object.

intellectus idem est quod sensus, per n.eccssitate proccdunt, et deducunt ad

dignitatem paulo ante introductam. inconveniens, vel concludunt directe.
3. Adhuc, Conslat_, quod potentia
naturalis cujuslibet rei ab essentialibus
fluit ipsius, et cst consequens esse :

potenlise ergo naturales animae sive

cognitivae sive motivae sunt fluentes ab
essentialibus animse, et sunt sequentes
esse animee : sed consequens esse ali-
cujus, numquam potest esse idem cum
ipso : ergo nulla potentia animae potest
esse idem cum anima.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU^ST. 70. 23

getabile et sensibile speciem bruti : ergo

videtur, quod ista divisio non sit generis
in species.
4. Adhuc, Non polest esse totius in-
tegralis in partes : quia totum integrale
MEMBRUM III. non prsedicatur de qualibet parte do- :

mus enim non est paries, nec tectum,

Qualis sil isla divisio animce in vegeta- nec fundamentum sed anima est vege-
:

bilem, sensibileni^ et rationalem ? el, tabilis, ct anima est sensibilis, et anima

Utrum sit in homine una substan- est rationalis.

tia animse in his tribus potentiis^? 0. Si propter hoc dicatur cum Ari-
slotele, quod eadem est determinatio
animse quae est figurse : quia sicut
Deinde, Quterllur de divisione animae trigonum in letragono, ita vegetali-
in vegetabilem, sensibilem, et rationa- vum in sensitivo, et sensitivum in ra-

lem. tionali. Trigonum non est

Contra. :

Et quaeritur, Qualis sit ista divisio ? in tetragono secundum esse distinctum

1. iJat enim Boetius in libro Divisio- et actum, sed secundum potentiam tan-

num artem dividendi tam vocem, quam tum, hoc mod.0, quod si in tetragono a
eliam rem. Et constat, quod isla divisio puncto cujuslibet anguli ad punctum
non est vocis sequivocte in suas signi- oppositi anguli ducatur linea, tot erunt
ficationes : quia anima non dicitur in tetragono trigoni quot sunt anguli.
sequivoce de vegetabili, sensibili, el ra- Sed vegetativum est in sensitivo secun-

tionali. dum actum et operationem vegetativi

2. Adhuc, I\on potest esse divisio distincti : nutrit enini et auget et gene-
principii : eo quod vegetalivum, sensi- rat, quse sunt operationes vegetativi

bile, et rationale, non dicuntur per prius distincti. Similiter vegetativum et sen-
et posterius animata : quia dicit Philo- sitivum secundum operationes distinctas
sophus in II de Vegeiabilibus, quod vita sunt in rationali. Ergo non est simile
communiter in animalibus et plantis quod inductum est pro simili.
inventa est : sed in plantis latens et
occulta, in animalibus vero patens et Ulterius quseritur, si haec tria in ho- Qusest. i.

manifesla. Cum ergo aeque et commu- mine sunt anima una, vel plures?
niter anima dicalur principium et causa Et videtur, quod plures quia :

vitse tam latentis quam manifestae ani- :

1. Quspcumque per operationem et
ma secundum prius et posterius non actum distincta sunt, necesse est per
dicilur de vegetabili et sensibili : et sic substantiam esse distincta. Patet autem,
haec divisio non erit divisio principii per quod vegetativum, sensitivum, et ratio-

prius et posterius. nale in liomine per operationes et actus

Adhuc, Non potest esse divisio
3. distincta sunt. Ergo necesse est, quod
univoci, hoc est, generis in species, ut per substantiam et esse sint distin-

videtur quoniam species exeuntes per

:
cta.

divisionem ex uno et eodem gcnere, non 2. Adhuc, In corpoie liominis qua^-

constituunt speciem unam : vegetabile dam sunt vegetativa, nutrita, ct aucta,

autem, sensibile, et rationale, consti- nihil penitus sentientia secundum ah-

tuunt speciem hominis : similiter ve- qucm sensum, sicul dicunt xVristoteles

* Cf. Opp. B. Alberti. II Part. Summae de jusce novaa editionis.

Creaturis, Tract. I, Qua;st. 6. Tom. XXXV liu-
 2i D. ALB. MAG. ORD. mjEY).

et Aviccnna de ossibus et ligamentis, Et homo

singuhiris ergo quilibet homo :

qucedam sunt vegetativa et sentieulia, unam liabet singularem perfectionem :

nihil penitus rationis habentia, sicut ergo unam animam quia anima singu- :

hepar, et ren, et pulmo, et hujusmodi. laris est perfectio ejus.

Ergo videtur, quod ista in corpore 3. Adhuc, Quandocumque unum esl

organico hominis, loco divisa sint : et in altero actu et intellcctu, illa nec
quaecumque loco divisa sunt, divisa sunt sccundum esse separantur, nec secun-

secundum esse ct substantiam ergo : dum intcUectum possunt cogitari esse

videtur, quod vegetativum, sensitivum, separata. Vcgclabile cst in scnsibili

et ralionale, secundum esse et suhstan- actu ct inlellcctu : ct similiter vege-

liam in liomine divisa sint. tabile ct sensibile in rationali. Ergo non
Adhuc, Quoecumque divisa sunt
3. secundum cssc possunt separari, nec
secundum tempus, divisa sunt secundum secundum intellectum cogitari potcst,
esse et substanliam : sed in generatione quod separata sint. Et Jioc est necessa-
hominis unius sensibile et rationale rium et concedendum.
secundum tempus divisa sunt ergo :

etiam secundum esse et substantiam. Sed si unum sunt in liomine, tunc Qusest. i

Probatio MiNORis major enim per se :

remanet solum quaerendum, Qua unitate
patet. Dicit Aristoteles in XYI de Ani- sint in homine?
jualibus, quod in generationc hominis
in embrvone non est vivum et animal SoLTjTio. Ad primum dicendum, quod A^n^l^^oJ

simul, scd prius vivum, et postea ani- haec divisio nec est vocis sequivocae in

mal et non est homo el animal simul,

:
guas significationes, ncc est principii

sed prius animal, et postca homo : ergo quod per prius et posterius dicatur, nec
haec tria, vegetativum, sensitivum, et est totius integralis, nec est univoci, ge-
rationale, divisa sunt tempore : ergo neris scilicet in species. Unde omnes
divisa sunt secundum esse et substan- rationes ad hoc inductse, proccdunl de

tiam. necessitale, et sunt concedendae. Sed

CONTRA :
sicut dicit Boetius in libro Divisionum,
Seil contra.

1. Si hae tres partes, vegetativum, est totius potestativi in suas partes po-
sensitivum, et rationale, divisa sunt tcstativas, sive particulares potestates.

secundum esse et substantiam in homi- Et hoc totum medium est intcr totum
ne : cum non sint substantise nisi for- universalc, ct totum integrale. Prsedica-

males et cssenliales, scquitur quod trcs tur enim de qualibct sua parle sicut
formae cssentiales secundum substan- totum universale sed non secundum :

tiam diversse sunt in homine sed a : plcjiitudinem su;e potestatis est in qua-
tribus talibus formis tria et non unum libet parte sicut totum integralc, lolum

secundum esse substantiale constituun- enim intcgralc non secundum pleni-

tur : ergo quihbet homo sccundum tudinem poteslatis est in qualibet parte :

esse substantiale esset tria ct non et ideo non pra?dicatur de qualibet par-
unum. te : sed in eo quidquid potest potentia
2. Adhuc, Perfectiones dilTcrunt se- inferior, potest et superior excellenter
cundum perfecta. Cujus probatio cst, ct cminenter : scd non convertitur :

quod perfectiones non numerantur nec undc quidquid potest vegetabile, potest
in csse individui, nec in essc generis, sensitivum excelienter et eminenter et :

nec in esse speciei nisi numero perfe- quidquid pos&unt vcgelabile et sensi-
ctorum : ergo unus singularis pcrfecti biU', potest rationale excellenter et emi-
una est singuiaris perfectio. Quilibet ncnter : sed non convcrtitur. Et hoc
homo est in hoc homo, quod est unus ctiam probat Dionysius in libro de
 IN IJ P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU.EST. 70. 2S

Ccelestl hierarchia^ Quod qualiter sit, tur : omnia enim illa (ut dicit Comnien-
sic iiitelligi potest. Intelligatur esse ani- tator ibidem) accipiuntur ut genera et
ma una constituta ex omni-
substantia potentise quae ad actum ultimae differen-
bus potestatibus vitee, a qua fluant quae- tiaj determinantur, et in actu illius dant
dam potestates operantes in organo, esse : et haec est causa, ut ibidem dicit
queedam autem quae nullius organi sunt Philosophus, quod definitio est unum
aclus : et sit ordo inler potestales iilas, etnonmulta, et unum dat esse et non
ita quod inferior actu et intelleclu con- multa.
tineatur in superiori : tunc tale totum
potestativum est anima in omnibus suis Ad m quod ulterius quaeritur, dicen- Aiquaest.t.

potentiis, et est substanlia subjecta sic dum quod hsec tria, scilicet vegetativum,
omnibus poteslalibus suis, et ad plenum sensitivum, et rationale unum sunt in
et perfectum suum possc per omnes homine et sicut vult Augustinus, sunt
:

operationes vitae ct polentias deducta : una essentia, una vita, et una anima.
cum tamen non sit nisi substantia una et Et quod objicitur, quod habent ope- Ad i.

perfectio una et essentia una substans rationes distinctas, dicendum quod fal-
omnibus iilis potentiis : et ideo anima sum est. Vegelativum enim et sensiti-
una. Propter quod diclum eorum falsum vum non agunt in homine nisi actu ra-
fuit, qui dixerunt, quod in homine tres tionalis vegetativum enim in homine
:

erant substantiee et una anima, vel tres corpus organicum non vegetat, nisi ad
essentiae et una anima. Et ideo dicit esse organici animae rationalis. Ita sen-
Augustinus in libro XV de Trinitate, sibilis non sensificat, nisi ad actum ani-
quod « tres potentiae imaginis, memoria mae rationalis. Etsic semper praecedens
scilicet, intelligentia, et voluntas, sunt animat forma sequentis unde
et agit in :

una mens, una vita, una essentia, una operationes divisas nullo modo habent
anima. » Et ponitur a Magisiro in libro in homine. Et hoc est quod dicit Augu-
I Senteniiarum distinct. III, cap. Nunc
^ stinus inlibro de Ecclesiasticis dogmati-
restat ostendere. bus, sic : « Neque duas animas in ho-
Ad 5. Ad aliud dicendum, quod verum dicit mine esse dicimus, sicut Jacobus qui-
Philosophus quando dicit, quod eadem dam, etalii Syrorum scribunt, unam ani-
est determinatio animse quse figurae : et malem qua animetur corpus et sit im-
sicut trigonum in tetragono, ita vegeta- mixta cum sanguine, et aliam spiritua-
tivum in sensitivo, et vegetativum et lem quae rationem administret. Sed dici-
sensitivum in ralionali. Et ideo sicut mus unam et eamdem animam in ho-
trigonum non est in tetragono nisi se- mine, quae et corpus sua societate vivi-
cundum esse tetragoni, et secundum ficet, et semetipsam sua ratione dispo-
potentiam trigoni : ita vegetativum non nat, habentem in se libertatem arbitrii. »
est in sensitivo^ nisi secundum esse Et quod una sit, Avicenna ponit con-
sensitivi et potentiam vegetativi : et gruum exemplum valde, et est signum
vegetativum et sensitivum non sunt non causa. Dicit enim, quod anima in-
in rationali, nisi secundum esse ra- tente agente secundum unam quamlibet
tionalis, et potentiam vegetavi et sen- potenliam, remittilur et retrahitur ab
sitivi : et sic est in omnibus his quee operatione alterius : sicut si intcnte co-
in una definitione ante ultimam dif- gitat, non percipit ea quae sunt ante -

ferentiam, quae, ut dicit Arisloteles oculos, nec distincte percipit sonos au-
in YII primse philosophice^ sola est ditu. Et hoc signum est, quod omnes
constitutiva et convertibilis, ponun- potentiae sunl in una esscntia radicatae.

* S. DiONYSius, Lib. de Cirlesti hierarcliia, cap. 5.

 26 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

Ad ALiLi» iliceuduni, quod in corpore minae sicut spiritum in corpus, et coa-

Ad 2.

hominis anima rationalis ubique vegetat gulum in lac, quod spiritualiter penetrat
quamvis nullum organum
et sensificat :
in ipsLim lac, et comprehendlt ipsum to-
corporale sitorganum intellectus et ra- tum : et sicut fermentum in pastam,
tionis, in quod exerceat suas ope- quod similiter penetrat in pastam. Et
rationes : tamen ubi vegetat, vegetat per has similitudines vult ostendere

per potentiam animte rationalis quae Aristoteles, qualiter formativa contcnta

est vegetativa : et ubi sensificat, sen- intra viscositateni seminis, operalur ad

sificat per potentiam animse rationa- operationem corporis organici animae.

lis quae est sensitiva. Sicut enim di- Dieil, quod primo operatur cibando. di-

ctum est, quidquid [)otest potentia gerendo, quae sunt operationes vitae,

inferior, potest et supcrior, et non e non animai (jUte sit in semine, sed for-
converso. Sed quod quaedam mem- mativte quae est ut artifex, eo quod
bra non sunt perceptiva sensus, ut habet instrunienturn calorem ccc-

ossa et lij^amenta, et cartilagines, et pili, li, et calorem anima?. genoranlis, per

dicunt Aristoteles et Avicenna esse ex quod descinditur semen, et calorem ma-
hoc, quod non babent medium in tactu, tricis matris. Et secundo, eisdem calori-
quod est caro nervosa nervis directis ab bus et eadem virlute, quae est in semine
anteriori parte cerebri ad membrum sicut artifex, format membra sensitiva,

illud : quia ab illa parte cerebri diirundilur in quibus perliciuntur operaliones sen-
sensus in tolum corpus : sunt enim ter- suum : in quibus (ut dicit Avicenna)
restria dura in quae non potest penetrare primo formantur oculi, et complonlur
spiritus sensitivus, nec pos?unt tempera- ultimo. Et terlio, eadem vis formaliva
ri ad mollitiem medii tactus : eo quod eisdem caloribus distinguit membra per-
a virlute formativa et regitiva formata tinenlia ad operaliones animales aninicB
sunt ad corporis coUigationem et susten- rationalis, sicut cellulam anteriorem ca-
tationem : quod non nisi per dura fieri pitis, et mediam, et postremam, in qui-
poluil. Excipitur unum os ob Avicenna, bus discurrit spiritus animalis deferens
dens scilicet, quod dicit habere quam- species ad operationes rationis. Et ideo
dam medietatem in taclu, licet exiguam : dicit, quod in talibus operationibus non
et inde provenit dolor dentium, maxime est vivum et animal, et animal et homo
propter nervos vicinos cerebro in quibus simul. Vult tamen, quod completo parlu
radicantur d( ntes. et organizato, simul et idem sit homo et

j^^ y Ad ALiLD dicendum, quod vegctati- animal et vivum.

vum, sonsitivum, et rationale, numquam Trlv quee in contrarium adducuntur, ,^ ^.
1 Ad obje(
divisa sunt homine, nec loco, nec
in proccdunt et de nccessitatc concludunt.
tempore, sed semper conjuncta essentia
et subjfcto sive substanlia. Sed in XVI Ad ULTiMUM quo quaeritur, Qua uni-
^^ ^^^^
de Animalibiis intendit Aristoteles red- tate hsec tria sunl in hominc ?
dere causam, loquens contra Piatonem, Dicendum, quod unitate potentiae et
qui dicebat semen esse parvum animal, actus sicut in omni definitione qua" est
quomodo virtus formativa est in semine unum et non multa, sicut paulo ante in
maris, quod dicit intrare in semen foe- hac eadem qucestione dictum est.
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XII, QU.EST. 71. li

QUiESTIO LXXL

Qiiot et quibii8 modis aiiima dicitur !mag;o et ^imilitudo Dei, sive

ad ima8:iuem et simiiitudinem '
?

Deinde, Quaerilur ralione ejus quod qua? sunt imago Dei ? imago enim Dei
dicit Magisler in libro II Sententiarum, moriis termino claudi non polest. » Ex
distinct.XVI, cap. Imago autem et si- hoc accipitur, quod anima sccundum
militudo. Qaot et quibus modis anima immorlalitatom imago Dei est.
diciturimago et simiiitudo Dei, sive ad
imaginem et similitudinem ? Ulterius quaeritur, Si soli animae Qusest. i.

Videtur enim anima non esse imago. rationali conveniat imago Dei esse, vel

1. DicitenimHilarius inlibro de Sijno- ad imaginem ?

dis : « Imago est rei ad rem coeequandse Et videtur, quod non ?

imaginata et indiscreta simililudo, sive l.In aliis eiiim creatuiis convenientia

species inditTerens. » Constat, quod hoc est ad tres personas in unitate essentiae,
modo anima non est imago Dei quia : sicut in anima, sicut dicit Augustinus,
sic aDeo non difierret, sed aequaretur per unitatem, veritatcm, et bonitatem.
ei : quod esss non potest. Dicit quod omne
enim, creatum est

2. Adhuc, Hugo de sancto Victore unum, verum, el bonum : et unum at-

di':it, quod « imago ad figuram perli- tribuitui Patri, ct verum Filio, et bo-
net. » Nulla figura communis est Dei et num Spiritui sancto.
aninice.Ergo anima nec imago nec ad 2 Adhuc, De Angelo dicit Gregorius
imaginem Dei cst. in libroXXXII Moralium, quod « quanto
3. Adhuc, Augustinus in libro in eo subtilior est natura, eo imago Dei

LXXXIII Qusestionum « Imago dicitur : insinuatur in eo subtilius expressa ^ »

similitudo expressa-. » Sednec in forma 3. Adhuc, Anima sensibilis imitatur
substantiali, nec accidentali similitudo Deum po-
in potentia cognoscendi, et in

potest esse interDeum et animam. Ergo tentia diligendi. Ergo videtur, quod sit
anima non potest esse imago vel ad ad imaginem Dei sicut anima ralionalis.
imaginem Dei. CoNTRA : Sed contra.

atra, CONTRA : Augustinus in sermone de imagine :

Cassiodorus super illud Psalmi xxxviii, « Xulli alii creaturae dedit, quod sit ad

7 : In imagine pertransit homo^ dicit imaginem, nisi homini secundum ratio-

sic Quomodo possetesse, quod animae
: « nem. »

hominum mortis termino clauderentur,

*
Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten-
Cf. 2 S. AuGUSTiNus, Lib. LXXXIII Quasstionum,
tiarum, Dist. III, Tora. XXV hujusce nova3 Qusest. 74.
editionis. Cf. etiaoi commeut. in II Sententia- » S. Gregorius M.\gnus, Lib. XXXII Moraliura,
rum,Dist. XVI, Art. 1. Tom. XXVII. capp. 24 et 23.
 28 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

Qiia?st. 2. Llterius quieiilur, Quoe difTerentia CoNTRA : Sed ,

sil inter esse imaginem, et esse ad ima- 1. Glossa Bedae super Genesim :

ginem ? « Imago dicitur quantum ad naturalia,

1. Videlur dicere Magister in libro similitudo quanlum ad gratuita. »
II Sententianan, distinct. XYI, cap. Fi- 2. Adhuc, Hugo de sancto Victore in
lius, quod Filius dicitur proprie, imago Senttntiis : « Quia omnia in ipsa anima
sicut in primo libro, tractatu de his sunt_, secundum sapientiam est similitu-

quae proprie dicuntur de Filio, ostensum do : quia una et simplex dicitur esse
est. Ilomo auteni ad imaginem et non secundum essentiam, est imago. »

imago, ut sic notetur distinctio inter 3. Aliter, Iterum dicit Cassiodorus sic :

hominem et Filium, creatum ei geni- « Imagoallenditursecundumimmortalita-

tum. Sed videtur, quod homo sit ad tem, similitudo secundum simplicitatem.
imaginem qu.T est Filius : quia ita dicit

Augustinus siiper Genesim, in Glossa Ulturius quaeritur, Secundum quid Que

quae est, « Imago Dei ad cujus simili- convcniat animae quod sit ad imaginem,
tudineni factus est homo, non nisi Sal- vel etiam homini ?
vator noster qui est primogenitus omnis quod secundum corpus
Et videtur,
creaturie. » conveniat homini. Augustinus in libro
Adhuc, II ad Corinth. iii, 18 Nos
2. :
LXXXIII Quaestionum « In exteriori :

omnes revelata facie gloriam Domini homine quaedam trinitas reperitur, etsi
speculantes, id eamdem imaginem trans- non ita exprcssa sicut in inleriori. Quia
formarnw\ a claritate in claritatem, tale est corpus, ut ad contemplandum
tamquam a Domini Spiritu. ccelum sit aptius, magis in hoc ad ima-
3. Adhuc, Ad Roman. viii, 29 et 30 : ginem et similitudinem Dei quam caete-
Quos prsescivit, et prsedestinavit confor- ra corpora animalium facta sint, jure
mes fieri imaginis Filii sui,... hos et vo- videri potest '. »

cauiV.Ergovidetur, quodnonsoIumFilius, CONTRA : Sed

sed etiam homo efficiatur imago Dei. 1. Beda in Glossa super Genesim :

« Ad imaginem Dei dicitur esse homo

Quaest. 3. Ulterius adliuc quaeritur, Quae sit secundum illam partem animse qua in
difTerentia inter esse ad imaginem, et rationalibus antecellit. »
inter esse ad similitudinem ? 2. Adhuc, Augustinus in libro XI Y
1. Dicit enim Augustinus in libro de Trinitate : d Illa pars animae imago
LXXXIII Qusestionum, quod « ubi est Dei dicilur esse, secundum quam [anima
imago, ibi est similitudo : scd non con- ejus particeps esse potest . » Sed anima
verlitur ^ »Ergo videtur, quod simililu- particeps Dei esse non potest nisi secun-
do generalis sit ad imaginem. dum mentem. Ergo non dicitur imago
2. Adhuc, II ad Corinth. iv, 4, super nisi secundum menlem.
illud Ut non fulgeat illis illumiiiatio
: CoNTRA : Sed
Evangelii glorix Christi, qui est imago 1. Augustinusin libro de XII de Trini-
Dei: ubi Glossa, « Ubiimago, continuo tate : « Cum in natura mentis hu-
similitudo : sod non converlitur, quod manfe quaerimus trinitatem, in tota
ubi similitudo, continuo imago. » In du- quaerimus, non separantes actionem ra-
obus enim ovis est similitudo : neutrum lionis in temporalibus ab actione ratio-
tamen est imago alterius. nis quae contemplatur aeterna *. » Ex

• S. AuGLSTiNus, Lib, LXXXIII (Juaestionum, 3 Idem, Lib. XIV de Trinitate, cap. 7.

Quaest. 74. * Idem, Ibidem, Lib. XII, cap. 3.
' Idem, Ibidem, Quaest. 31.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU^ST. 71. 29

lioc accipitur, quod et secundum paitem in una essentia, et ordinem naturse qui
rationis inferiorem et secundum partem est in tribus personis, in hoc, quod sic-
superiorem dieitur imago. ut ex Patre Filius, et ex Palre et Filio
2. Adhuc, In exterioribus tam vir Spiritus sanctus, et sunt unius essentiije
quam mulier dicuntur ad imaginem. et unius substantite : ita ex mente sive
Ergo similiter in interioribus : sed in ex memoria sit intelligentia sive notitia,
interioribus porlio inferior dicitur mu- et ex memoria sive mente et intelliijentia
lier, et saperior vir : ergo tam secun- procedat amor sive voluntas naturalis.
dum quam secundum supe-
inferiorem Et sicut Pater totus cst in Filio, et Filius
riorem partem ralionis dicetur homo ad in Patre : ita tota mens sive memoria est
imaginem Dei. iu intelligentia, et e converso intelli-

gentia in memoria, et in utroque amor,

Jt. 5. Ulterius quaeritur, Utrum anima ra- et e converso memoria et intelligentia
tionalis sive homo dicatur ad imaginem in amore naturali quae ab ipso procedit.
secundum quod referlur ad se, vel se- Et sicut tres personae una sunt essentia
cundum quod refertur ad Deum ? et una substanUa in divinitate, ila po-

Et videtur, quod secundum quod re- anima rationali sunt una essen-
tentiae in

ferlur ad se. Aui^ustinus in libro XIV de tia,una substanlia, una vita, et una
Trinitate : « Ecce mens meminit sui, anima et in hoc dicitur anima rationalis
:

intelligit se, diligit se : hoc si cernimus, non imago, sed ad imaginem Trinitatis.
cernimus nondum quidem
trinitatem, Ad aliud dicendum, quod nuUa figura aj 2.

Deum, jam imaginem Dei '. » Ergo

sed est nisi in corporalibus si proprie suma-
anima ad imaginem est secundum quod tur figura secundum quod figura defini-
refertur ad seipsam. tur, quod est terminatio quanti sive
CONTRA : quantitas terminata. Sic enim priori
Augustinus, ibidem : « llcec trinitas modo dicta in praedicamento qualitatis
mentis non propterea Dei imago est, est, sicut dicit Aristoteles in Prxdica-
quia sui meminit mens et intelligit ac mentis, quod quarta species qualitalis
diligit se, sed quia polest etiam memi- est forma, vel circa hoc aliquid constans
nisse et intelligere et diligere eum a quo figura. Secundo autem modo dicta, est

facta est ^. » Ergo non est trinilas in ani- in praedicamento quantitatis sicut trigo-
ma, nisi secundum quod refertur ad num, et tetragonum, et sicut aliae figurae
Deum. geometricae. Si autem accipialur figura
symbolice, lioc modo quod dicit Diony-
)Iutio. SoLUTio. Dicendum, quod si imago sius in epistola ad Timotheum, quod
d 1.

propriissime accipitur secundum defini- corporalia per dissimiles similitudines ad

tionem Hilarii, tunc nihil creatum potest spiritualia referuntur, sicut Christus di-
esse imago Dei, sed solus Fihus hoc citur petra propter veritatis soliditatem :

modo erit imago Patris, sicut ostensum cum tamen soliditas dissimiliter sit in

est in primo libro Sententiarum, tractatu petra, et in veritale : sic nihil prohibet

de his quae proprie conveniunt Filio. Si figuram esse in spiritualibus et in imagi-

autem accipitur imago ut imitans in ali- ne, spirituali configuratione trium poten-
quo, non aequans protolypum : tunc tiarum in una anima, sicut est trium
nihil impedit, quin homo sit ad imagi- personarum in una divina essentia, ut

nem Dei : nihil enim prohibet, quin paulo ante dictum est.

imitetur (ut dicit Magister in libroI5e/i- Ad aliud dicenduni, quod imago ex- aj 3.

ieniiarum, dislinct. III) tres personas pressa ibi non est, sed imitativa, ut di-

1 S. AuGUSTLNLs, Llb. XIV ds Triiiitate,cap. 8. 2 i„em, Ibideni, cap. 12.

 30 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

clum cst. Ef propter hoc dicit Magisler Aristoleles in I Politicorum, esl in si-
in libro 1 Sentenlianan, distinct. lY, gnuin aequi ponderis, et puritalis. Et ita
quod est similitudo exigua, eo quod alia cst in homine per gratiae impressionem
noa polest esse inter crealuram et crea- in sigaum divinae imitationis. Matth.
torem nisi exigua. xxu, 20 et 21 : Cujtis est imayo Jnec
i.d objeci. 1d quod contra objicitur, conccLlendu;n et superscriptio ? Dicunt ei : Csesaris.
esl : enim Deus, ut dicilur, I ad
solus Et statim subinferl : Rcddite ergo qufe
Timoth. IG, per naluram habet im-
vr, sunt Caesaris Csesari, ct qux sunt Dei
mortalilaleni '. Omnia aulem alia quae Deo.
creata sunt, ut dicit Plalo in Tinixo, si Ad ALiUD dicendum, quod memoria, Ad
sunt inimorlalia, immoitalitatem acci- notitia, amor animae sensibih's in actu
piunt e\ Dci bona volunlate. Et idco immediate in Deum referri non possunt,
dicit Damascenus in libro IT de Fide sed in aliquod sensibile. Et cum imago
ort/wdoxa, quod « Angelus ex gralia, dicatur ab imitatione acluali immediale
non natura est immorlalitatem susci- iiv Deum rehila, imago Dei in anima
piens ^ » Et quia anima rationalis eliam sensibili esse non potest sed : talis imi-
suscipit imniortalilatem ex gratia, ideo tatio erit vestigium.
dicit Cassiodorus, quod in hoc imitatur Id quod in contrarium est, proccdit : Ad obj

immortalitatem divinam, cl (st imago quia concedendum est.

ejus.

Adquod ulterius quaeritur, UtrumAdquee

iD
Adqueest.
Ad 1.
1. \d nuod ullcrius
,,)
*
Quaeritur,
T dicen- liomo imago vel ad imaginem?
sit

dum, quod sola anima rationalis cst ad Diccndum, quod non est imago.. sed
imai^nnem Dei, sicut dicit Augustinus. ad imaginem ut praeposilio ad, quae
:

Imitalio autem quoe est in aHis creaturis transiliva esl, nolet diversitatem essen-
in unitale, veritate, bonitate, dicitur ve- tiae imilanlis unam essentiam in tribus
stigium et non imago, eo quod non per- personis per imaginem crcalionis et
fecte imitalur : licet enim imitetur in simililudinis, ut dicit Glossa super illud
tribus quae appropriantur tribus personis, Psalmi, 7 Siynalwn
IV, : esl super nos
tamen in ordine naturee quse est inter lumcn vultus tui, Dominc : Fihus vero
tres personas, non imilatur. propter oppositam rationem, quia sciHcet
Ad V. Ad id quod objicitur de Angelo, di- est in eadem essentia cum Patre, et
cendum quod nec in Angelo sufficiens simililudo ejus expressa, est imago, et
imitatio est : quia licet Angelus imit'. tur non ad imaginem.
in tribus potentiis et ordine earum, Ad id vero quod objicilur per Augu- Ad i

tamen in hoc non imitatur, quod Ange- stinum, dicendum quod non loquitur
lus sit vita alicujus sibi conjuncli, sicut de imagine similitudinis in naturalibus,
Deus est vita omnium, et sicut anima sed loquitur de imilatione similitudinis
corpus sibi conjunctum. Et ideo
vivilicat ad Christum hominem in operibus meri-
Augustinus in sermone de imafjine osten- toriis et gratiae, ad quein imilandum
dens difTerentiam secundum quam ima- factus esl homo. Ecc!c, xii, l.'{: Deum
go est Filius Palris, secundum quam
et time, ct mandala *'jus observa : hoc est
homo est ad imagincm, dicit quod ima- cnim omnis homo. Glossa, « Ad hoc est
go imperatoris aliter est in lilio suo, omnis liomo. »
quia ibi est per naluram et expressa, et SiMiLLTtR loquitur illud quod addu- Ad 2
aliler est in solido aureo, ubi sicut dicit ctum ad Corinth.
est de epist. II iii, 18 ;

* I ad Timoth. vi, 16 : Qui solus habet invnor ' S. J. Damascenus, Lib. II de Fide orthodoxa,
talilatem, et lucem inhabitat inaccessibilem. cap. 4.
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XII, QU^.ST. 71. 31

loquilur enim ibi de simililudine et imi- nardus siiper Cantica inducit corpus
tatione sccundum gratiam, el prsecipue loquens ad animam sic : « Pudeat te

in contemplaiion} verilalis. tuam amisisse rectitudinem justitine, cum

d 3. EoDE^r modoloquilur inepist. ad Roma- adhuc meam teneam rectitudinem in
nos, viii, 29et30. Homo enim imitando membrorum positione. »
in gratia, non efficitur imago essentialis Ad id quod objicitur in contrarium ^'^^"JJ®*^*-

Dei, sed efficitur imago per conformi- pcr Bedam et Augustinum, dicendum
talem in gratia. quod verum est quod dicunt sed lo- :

quunlur de imagine prout essentialiter

uffist. 3. Ad id quod ulterius quaeritur, dicen- et secundum veritatem est in interiori
)bjeot 1,

dum quod S'3cundum Augustinum et homine in potentia cognoscendi, et in

Bedam, imago proprie est in naturalibus polentia diligendi quod sicut in signo
:

polentiis rationalis anima? : quia ia illis ostenditur in exteriori corporis rectitu-

est quantitas virtutis, licet ibi non sit dine et erectione.

quantitas molis, ut dicit Augustinus : et Ad id quod quseritur de inferiori et

est imitatio nalurte quantum ad origi- superiori portione dicendum rationis,

nem qua altera est ex altera, non qua quod propriissime loquendo imago est
altera prior est altera, sicut in divinis in superiori parte rationis, hoc est, in

personis. Similitudo autem refertur ad mente : quia, sicut dicit Augustinus,

conformitatem in gratia, quae superdu- excellentior pars animse cst : secundum
citur natura? sicut qualitas, eo quod, illam cnim actu imitatur in cognitione
sicut dicit Philosophus, similitudo est veri et boniquod Deus est, et dilectione
rerum ditTerentium eadem qualitas. ejusdem. Est tamen etiam in inferiori
( bject. J, SiMiLiTER dicendum est de dicto Hu- parte, sed posterius : sicut contingit

gonis, quod ille refert imaginem ad natu- cognoscere verum et bonum quod Deus
ralia, el similitudinem ad gratuita : et est et in se et in creatis in quibus relucet
ideo dicil, quod simililudo esL in capaci- sed quando cognoscitur in creatis, opor-
tate sapientise et grati?e : imaginem au- quod ulterius referatur ad verum
tet, et

tem refert ad simplicitatem cssentise in bonum quod Deus est in seipso.

tribus potentiis, sicut est una et simplex
Ad quod ullerius qua^ritur, dicen-
id Ad qusest.s
essentia in tribus personis.
bject. 3. Ad Ai.iUD dicendum, quod Cassiodorus dum quod si imago dicatur ab actuali
non imaginem secundum per-
attendit imitatione tunc imago est in anima
:

fectam rationem imitationis, sed quan- rationali ex hoc, quod meminit Dei, in-

tamcumque conformitatem in natura telligit Deum, vult vel diligit Deuni sive

vocat imaginem, ab imitando diclam, et verum et bonum quod Deus est. Si au-

quantamcumque convenientiam in gratia tem dicatur a potentiali imitatione tunc :

et qualilate naturae vocat similitudi- etiam est imago in anima rationali ex

nem. hoc, quod meminit se, intelligit se, dili-
gitse. Ethis duobus modis solis secun-
Ad id quod ulterius qua?ritur, dicen- dum Augustinum in libro XV de Trhn-
dum quod ditrerenter attenditur imago tate, circumincedunt se potentiaj, ut

in interiori et exteriori homine. In inte- unaquseque alias contineat : quia quid-

riori enim est naturaliter et essentialiter quid meminit Dco el de
et inteliigit de
secunduin potentiam cognoscendi et seipsa, hoc cst, de vero et bono quod
diligendi : in exteriori autem sicut in Deus est, et de vero et bono quod ipsa
signo, qua erecta statura in exteriori, est, hoc tolum diligit : et qnidquid dili-

signum est erectionis in potentia cogno- "it de se vcl de Deo, hoc mcminit et

scendi et diligendi in Deum. Unde Ber- intelligit. Sed sic non est de aliis inemo-
 32 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

rabilibus, iulelligibilibus, cl diligibilibus. boni quod anima est, sicut una quaelibet

iMultorum onim meminit, et intelligit pcrsonarum tota est in Trinitale, tota est

maxime in malis. in altera per identitatem essentiae.

multa, qUcT non diligit,

Ad objftct. Ad id quod contra ol)jicilur, per istam Et si objicitur per Glossam super illud
distinctionem jam patet solutio. Ecclesiastici, xvii, 1 Secundum imagi-
:

nem suam fecit illum : quae dicit, quod

Ex Hoc patet solutio duorum qua? homo in lioc ad imagincm Dei factus

consueverunt quaeri : quorum unum est, est, quod imitatur tres personas in uni-
anima secundum na- tate cssentiae per tres potentias in unitate
Utrum imago sit in
substantiae animae quia, sicut ex intelii-
turalia. vel gratuita ? Propter Glossam
:

super illud Psalmi iv, 7 Signaium est :

gentia est fmemoriai, et ex memoria et

super nos lumen vultus tui, Domine :

intelligentia voluntas sive amor, ita ex

quce distinguit triplicem imaginem in Pati"e Filius, et cx utroque Spiritus

anima, scilicet creationis, recreationis, sanclus, cum hoc dictum sit per Augusti-

et simililudinis. Et quod imago dicit, num, quod ex memorla est intelligentia,

creationis est ratio quae dicit imaginem et ex ulroque voluntas.

potenlialiler imitantem et indistinctam. Dicendum, quod Glossa Ecclcsiastici

Dicit eliam, quod imago recreationis est loquitur de memoria, intelligentia, et

tides, F])es, et charitas : quia ex illa re- volunlale acquisitis per inventionem et

crealur imago creationis et similitudinis, doctrinam ibi enim primo quod acqui-
:

ut perfecle et cum etlectu meriti possit ritur, capitur in intellectu, et reponitur

imilari, ut fiat in ea quod dicit beatus in memoria tamquam in thesauro ut

Bernardus, ut scilicet sit in voluntate servetur : duobus ])rocedit di-

et ex liis

lectio, ut diligatur quod sic memoriae et

Dei peifectio charitatis, in inlelligentia
quia intellcctui comniissum est. Auguslinus
sinceritas lucis et veritas fidei :

dicitDionysius in libro de Divinis nomi- autem loquitur de memoria, intelligentia,

ct vohintate, secundum quod sunt re-
nibus, quod « fides est lumen, credentes
ponens in prima veritate, et primam spectu veri et boni, quod Deus est, et

veritatem in ipsis » '. Memoriae autem quod anima est in habitibus concrealis
ipsi animae et insertis per naluram, se-
Deus fulurus csl conlinualio cpternilatis :

quia in aliis memoratis aliquando inter- cundum quod aclus memoriae est noti-

cidit oblivio : in mcmoralo autem veri tiam rei apud se tenere : et actus intelle-

boni quod Deus est, et veri boni quod ctusestsive intcdhgentiae, intuitus illius

voluntas cst dilectio ab

anima est, nulla intercidit o])livio cum :
nolitioe : ct

ulroque procedens. Sic enim memoria

per naturam inserta sit omnibus.
attribuitur Patri, intelligentia Filio, et
Secundum quod quidam quaerunt,
voluntas Spiritui sancto et nihil pro-
patet esse solulum ex praedictis. Quaerunt
:

enim, In quo anima est repraesentativa iiibet unum et idem diversimode consi-
Trinitatis ? Hoc enim palet, quod in
deiatum, diversis adaplari.
memoria, intelligentia, et voluntate, et Plurima dc hac materia dicta sunt in
ordine naturae quo altera est ex altera ]»rimo libro Sententiarinn, distinct. III,
conferaiitur ad ea quse hic dicta
inter eas, et circumincessione earum qua (]ua? si

una est tota in altera respectu veri et sunt, perfectior erit qua^stio de imagine.

boni quod Deus est, et respectu veri et

>
S. DioNYsius, Lib. (le Divinis noininibus, cap. 7.
 IN II P. SUiM. THEOL. TRACT. XII, QUvEST. 72. 53

QUiESTIO LXXII.

Unde creata sit aiiiina ralione eausfe niaferialis ?

Deinde traiiseundum est ad ea quoe di-

cuntur in II Soitenliavnm, distinct.

XVII, cap. A, ubi dicit iMagister :

« Hic de origine animte plura solent

« quseri, scilicet unde creata fuerit, quan- MEMBRUM I.

« do, et quam gratiara hahueiit in crea-

« tione? » rtrum anima hominis secundum essen-
Circa priaium quserunlur quatuor, tiam et subslantiam sit divina suh-
scilicet an anima hominis secundum es- slantia, sicut Pater et Filius et Spiri-
sentiam et substantiam sit divina sub- tus sanctus qui ex Deo procedunt ? ^

stantia, sicut Pater et Filius et Spiritus

Deo procedunt, sicut ibi-
sanctus, qui ex
dem Magister dicit, quod hoc quidam Ad primum ostendendum sic objicit
haeretici dixerunt '? haereticus :

Secundum, Utrum sit ex aliqua mate- 1. Josephus dicit, quod cum inspirave-
ria spirituali vel corporali, sicut hj3eretici rit Deus in faciem Adae spiraculum vitae,
dixerunt qui Tertulliani dicuntur, ut di- hoc spiraculum fuitformatum de sua di-
cit Augustinus? vinitate : et quod formatum est de divi-
Tertium, Utrum animfe sint ex tradu- nitate, est substantia Dei : ergo anima
ce, scilicetuna anima ex alia, sicut aliud est aliquid substantise Dei.

quoddam genus hsereticorum dixit? 2. Adhuc, Joan. xx, 22 Insufflavit, :

Quartum, Utrum descendant a compa- et dixit eis Accipite Spiritum sanctum.

:

ribus stellis in corpora, sicut dixerunt Ibi per insufHationem intelligitur proce-
Plato et Socrates ? dere Spiritus sanctus coessentiahs l*atri
et Filio. Ergo eadem ratione, cum in Ge-
nesi, II, 7, dicitur : Inspiravit in faciem
ejus spiraculum vitse, intelHgitur ab eo
proced(M-e spiritus coesscntiahs spiranti.
Jile autem spiritus est anima. Ergo ani-
ma est spiritus coessentiahsspiraiiti Deo,
3. Adhuc, Deus spirans potentior est
in spirando, quam homo spirans. Licet

*Cf. II Sontentiaruni, Dist. XVII, cap. B: tentiarum, Dist. XVII, Ail. 1. Tom. XXVII hu-
Putaverunt etiam quidam liaTelici, etc. » jusce nova} editionis.
^ Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen-
 34 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

homo indigeat tlatu exteriori in SoLUTio. Dicendum, quod abominabi- soiutk

ergo
spirando aereo, Deus tamen non indiget
lis ha^resis est dicere, quod anima sit de
essentia divina, sicut probant objecliones
aliquo eleraento exteriori in spirando
:

si ergo spiral, non spirat

nisi spiritum inductce.

de essentia sua procedentem : sed quod Ad primum dicendum, quod Josephus Ad i.

de essenlia divinitatis procedil, dlvinitas hoc dixit non assertivc, sod errorem il-

est ergo videlur, quod anima quie s^ic

:
lum recitando animam non dixit
: qui

procedit spirata, de essentia divinitatis esse partem Dei, quod sit de substan-ita

tia divina, sed quia esl divinum aliquid

sit.

•i. Adhuc, [d quod inter corporalia secundum imaginem Trinitalis ad quam

spirilualius est, multiplioat se ex uno facta cst. Sicut etiam Plato in secunda

sine sui diminutione, sicut lumen : quod parte Timsei intellectum dicit esse divi-

tamen omni muUiplicatione sua unius

in num : c|uia divime virtutis est in contem-

est essentite el natura?. Ergo cum divlni- plando. Et ideo potentiam quam habet

tas mullo simplicior sit, ipsa multiplica- Deus iii omnipolenlia et voluntatem, si-

bit se in omnem spiritum a se proceden- militer anima habet secundum parlem :

lem sine sui diminulione : sed anima est quia conlemplando ct volendo
scilicet in

. spiritus Deo procedens per

a spiratio- domina est suorum actuum. Et ideo po-
nem : ergo anima coessentialis est Deo tentia animae a quibusdam dicebalur pars

spiranti. potentiae divinse quia parlicularitcr ha-

:

coNTRARiuM hujus
l^"'
quod objicitur, bet quod Deus habet universaliter.
s.d conira.
1. Quidquid coessentiale Deo est,
Deus Ad ALiuD dicendum, quod illud loqui- Ad •

est sequilur ergo, quod quilibet homo

:
lur dc spirilu exlerius procedente a Fiiio,

secundum animam sit Deus, quod valde qui non erat nisi signum Spirilus sancli

inconveniens est et hsereticum. interius procedentis in corda tidelium, et

2. Adhuc, Quidquid coessentiale Deo non erat consubstantialis Spiritui sancto.

est, invariabiie ost et impcccabile est : Similiter cum dicitur, quod inspiravit in
ergo a deslructione consequentis, varia- faciem ejus., intclligit, quod spiritum fe-
cit ex nihilo. Et hoc confirmatur, Isa.
bile et peccabile non potest esse de es-

sentia divina, vel coessentiale Deo : LVii, 16, ubi sic dicitur Spiritus a facie :

anima variabilis et peccabilis est, sicut mea egredietur, et flatus ego faciam. Et,

omnes experimur : ergo non potest esse Isa. XLii, .")

: Hsec dicit Dominus Deus,
essentia divina, nec coessentialis creans cwlos, et extendens eos : firmans
de
terram, et quse (jerminant ex ea : dans fla-
Deo.
Adliuc, Sicut in primo libro Scnten-
3.
tum [jopulo (/ui cst super eam, et spiri-
tiarum probatum est de processione per- tum calcantibus eam. Ex quo manifeste
divina nalura, non possunt intelligitur, quod anima spiritus creatus
sonarum in
et faclus est, et non de suhstantia Dei,
esse nisi duce communicationcs, scilicet
Ad aliud dicendum, quod Deus poten- Ad
naturce quai dicitur fjrneratio, et volun-
tatis quoe dicilur spiratio. Si ergo anima
lior est in sj)irando quam hoino, nec in-

de substantia el natura divina, et digct cxteriori llalu. Sed hoc non indi-
est
spiret consubstantialem spiri-
procedit communicatione naturse, ipsa cat, ti[uod

est Filius et siprocedit communicalione

:
tum ad vivificandum corpus iiominis :

volunlatis, ipsa est Spiritus sanctus : sed in voluntate omnipotenlis est creare
quorum utrumque valde inconveniens et facere spiritum de nihilo, qul inspira-

est : ergo illud inconveniens est, quod tus inter viscera hominis, faciat iiominem
ex hoc sequitur, (juod sciUcet aninia sit animam viventem. Et hoc accipitur, Da-
de essentia divina. niel. v, 2-3, ubi Daniel ad Baltassar dixit
Deum, qui hahet flatum tuum in manu
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUiEST. 72. 35

sua, etomnes vias tuas, non (jlorificasti.

In manu enim Dei est sive in polestate,
dnre spirilum, et recipere eum.
Ad ALiun dicendum, quod illud quod
inter corporalia multiplicat se sine sui MEMBRUM II.

diminutioiie, corpus est, sive forma cor-

poralis, quod communem habet mate- Utrum anima sit ex aliqua materia cor-

riam in omnibus in quee se multiplicat. p orali vel spirituali '

?
Divinitas aulem nullam habet materiam,
neque propriam, neque communem et :

ideo non est simile. Hoc tamen dixit Secundo quseritur, Utrum anima sit

Xenophanes_, quem secutus est quidam ex aliqua materia corporali velspirituali?

David de Dinanto, dicens, quod Deus, Et videlur, quod sit ex materia.
voj;, et materia prima sint idem. Sed nos 1. Omnis enim forma de se communis
contra hunc errorem disputavimus circa est, et ubique, et semper, sicut univer-
principium hujus secundae parlis, tracla- sale : si ergo aliqua forma in hoc est
tu primo de Aristotelis et Platonis erro- particulata secundum quod est
esse, ila

ribus circa principium creationis, quae- hic et nunc, videlur quod principium
stione de materia prinia^. parlicularitalis hujus et individuationis
Illa quffi in contrarium objiciuntur, non sit nisi materia, et quod res illa sit

procedunt de n^cessitaleperdeductionem ex materia : sed lalis individuatio est in

ad impossibile. Faciunt tamen dicti hce- anima est enim haec anima et hic et
:

relici vim in imagine, dicentes quod quia nunc ergo videlur, quod haec anima
:

dicitur ab imitatione tormai et ligurae, non sit nisi per materiam hoec anima.
2. Adhuc, Anima Adae. aut fuit creata
ideo una imago non potest esse nisi in
his quae coessentialia sunt.Sed hoc jam antequam infunderetur corpori in operi-
solutum est in immediate prcecedenti quae- bus sex dierum, aut non. Si non fuit
stione, ubi dictum est, quod imago im- creata tunc cum postea creata sit, non
:

peratoris aliter est in solido aureo, et requievit Deus ab omni opere suo, quod

aliter in filio, et aliter in speculo. In iilio est contra Scripturam. Si autem tunc
sicut in coessentiali, in speculo sicut in creata fuit : aut hoc fuit ratione generis,

diversa essentia, in qua resplendet per aut ratione speciei, aut ratione materia.^

reflexionem luminis : in solido aureo sic- Non ratione generis vel speciei : quia ni-
utsignum puritatis et ponderis secundum hil dicitur esse creatum ratione generis
commulationem, qua sibi invicem com- vel speciei, nisi etiam creelur in ratione

municant omnes vendendo et emendo. esse individui : relinquitur ergo, quod si

creata est, ratione materiae crcata sit :

ergo ex materia creata est.

3. Adhuc, Hoc videtur Augustinus di-

cere in Glossa super Genesim. Dicit
enim, quod cum dicitur : Li principio
creavit Deus caduni ^, per cce-
ct terram
lum et terram intelliguntur corporalis
et spiritualis crealura. Sed secundum

* Cf. Opp. B. Alberti. Ila Part. Summoe llieo- tiarum, Dist. III, Art. ^^. Tom. .XXV Imjusce
logiae, Tract. I, Qu;iest. 4, passiiii. Tom. XXXII, nova? editionis.
editionis nostrse.
^ Cenes. i, 1,

2 Cf. Opp. B. Albcrti. Commeut. in 1 Senlen-

36 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

formam non potest

spiritaalis crealura CoNTRA. istam quastionem disputat sed coni

intelligi per coelum universaliter. Ergo Augustinus in libroYIl super Genesim

secundum ma- ad litteram, sic objiciens Si materia ex
oportet quod intelligalur
:

teriam ergo liabel materiam

:
et sic :
quoe facta est anima, necessario fuerit

anima ralionalis humana facta est ex ma- spiritualis : aut fuit viva, aut non viva :

aut rationalis_, aut irrationalis. Si fuit

teria.
4. Adlmc, Communiter objiciunt ad non viva et sine ratione, sequitur, quod
hoc per illud Boctii in libro de Hebdo- ex hoc non vivo et irrationali factum sit
madibus, quod « omne quod est citra vivum et ralionale quod absurdum est. :

primum, est boc et hoc » anima est :

Si autem fuit viva et rationalis tunc :

citra primum ergo est hoc et hoc. Pri-:

sequitur, quod habuerit jam formam

ma componentia ad esse perfectum, sunt complentem se in vivo et rationali. Ex

materia forma. Ergo videtur, quod
el complelo aulem in forma nihil fit ulte-
quidquid habet esse perfectum in natura, rius secundum naturam et sic iterum :

sit ex mateaia et forma anima habet :

sequitur, quod ex tali maleria anima fieri
esse perfectum in natura, praicipue ra- non potuit.
tionalis : ergo anima ex materia et for-
ma est composita. SoLUTio. Dicendum, quod anima hu- soim

.j. Adhuc, Adducunt illud quod dicunt mana non composita ex materia et
est

Dionysium dicere « Post monadem :

forma : nec anima Adai facla fuit ex ma-
dias. » Cum ergo solus Deus sit monas, teria spirituali, vel corporali. Dicit enim
ut dicit Boetius sic : « Hic vere es* Boelius in libro de Duabus naturis in

unum quod ,
nuUi nitilur, in quo nullus una persona Christi, quod « in spiritua-

numerus : » omne creatum videtur esse libus incorporeis nulla penitus est mate-

sub diade sive sub binario : et cum pri- ria : » sed, sicut in antehabitis dictum

mus binarius componens res ad esse per- est, anima est simplex vel
qucestione si

materia forma, videtur, composita, est in eis quod est, et quo

fectum, sit et
est. Per quod est, est id quod est in sin-
quod omne quod habet esse perfectum
gulari esse per quo est, habet esse in
in nalura, sit ex raateria et forma sed :
:

anima rationalis habet esse perfectum in natura secundum esse generis et speciei,

nalura : ergo habet in se binarium qui et definitionem dicentem esse.

esl materia et forma. Ad PRiMUM ergo dicendum, quod prin- Ad

Adhuc, Aristoteles in I!I dc Anima

6.
cipium primum individuationis univer-
sale,non est materia sed quod est per
dicit, quod « sicut in omni nalura aliud :

est quo est omnia facere in natura illa,

hoc quod est id quod est, discretum est

et aliud quo est omnia fieri ita in ani- :

in se, et causa discrclionis omnibus aliis

ma necesse est essc has dilTerentias. » quie sibi insunt : unde per ipsum quod
anima, quod intelleclus agens est, quod sibi inest, efficitur discretum
Et [)onit in

est quo est omnia facere, et intellectus et ponitur in numerum et hic et nunc
possibilis quo est omnia fieii. Sed in om- unde etiam materia in corporalibus per
nibus qucB sunt in nalura, principium hoc quodest materia, non est principium
discretionis et individuationis sed per
agens reducitur ad formam, et princi- :

pium patiens ad maleriam. Cum crgo hae hoc quod est id quod est, discretum et

duee potentiffi, acliva scilicet et passiva, divisum ab aliis.

sint in anima : relinquitur, quod forma ALiuD dicendum, quod sicut dicit
Ad Ad

et materia sint in anima, a quibus fluunt Magister in libro II Sentenliarum, dis-

istee potentise, et in quibus radican- tinct. XVII, cap. Sed utrum in corpore,

tur. vel extra corpus, duoe opiniones fuerunt

de anima Adse. Et dicit, quod Augusti-
 IN II P. Smi. THEOL. TRACT. XII, QIJ^ST. 72. 37

ni '
opinio aliquando fuit, quod ante prima componentia sint materia et for-
corpus creata fuit : et positum fuit in ma sed sunt prima in transmutabilibus
;

electione sua an vellet incorporari, an tantum ad esse, sicut sunt corporalia

non : et quod elegit incorporari, eo quod in hisautem quse dependeniiam habent
naturaliter ad hoc creata fuit : no-
sicut ad primum principium esse, componen-
bis naturale est velle vivere : male autem tia sunt quod est, et esse, sive quod est
vivere non naturae est, sed voluntatis et quo est.

perversse. Aliorum autem sententia fuit, Ad aliud penitus eodem modo solven- ^^
quod creata sit in corpore, et quod Deus dum est. Dias enim qui est a prima mo-
eam in creando infudit, et infundendo nade in rebus crealis primus, non est
creavit sicut aliorum animas. Et quo- materia et forma nisi in corporalibus et
cumque modo dicatur, creatio ejus non transmutabilibus : in aliis autem est
praecesserat in operibus sex dierum nisi quod est et quo est, ut dictum est.
in genere ejusdem enim generis sunt
: Ad DicxrM Aristotelis dicendum, quod ^^j g
rationalis natura unita corpori, et non sipassivum et activum univoce accipe-
unita : et non preecessit in materia sicut rentur in anima et corporibus physicis,
corporalia. Potest tamen dici, quod in tunc de necessitate procederet objectio:
esse distincto aliquid est dupliciter, sci- sed quia passibile est in intelleclu, non
licet secundum rationem qua distingui- est receptivum alicujus secundum esse
tur, secundum esse. Secundum ra-
.et ph^-sicum sicut materia recipit^ sed est
tioneni fuit anima in esse distincto, receptivum eorum quae recipit secundum
quando distincta est ad imaginem et esse intentionale tantum et simplex, et
similitudinem Dei quod factum est : sicut locus proprius lalium intenlionum,
sexta die. Sed esse distinctum accepit, in quo formae cognitionis esse intentio-
quando inspirata fuit in faciem Ada^. nale accipiunt, sicut colores esse spiri-
.
3
Ad ALiuD dicendum, quod per coehim tuale accipiunt in perspicuo. Propter
secundum Augustinum intelligitur infor- quod atiam dicit Phiiosophus in TII de
mis natura angelica, non propter hoc Ajiima, quod intellectus est locus spe-
quod ejusdem materise sit cum coelo, cierum intelligibilium. Et propter hoc
sed per figuram quse dicitur metonymia, non valet ojectio quia talis potentia
:

quia scilicet habitatio angelicee naturie activa et passiva non reducuntur in ma-
est ccelum. Quidam autem dicunt, quod teriam et formam.
ulterius in angelica natura intelligitur Ad m quod contra objicitur, dicenduin j^,i objeci.

anima rationalis, propler conformitatem quod disputatio Augustini bona est, et

intellectualis naturse, et propter similitu- de necessitate procedit. Hic inquiri non
dinem imaginis quae impressa est in oportet, Utrum anima sit ex materia
utroque et in anima et in Angelo et : corporah, sicut dixerunt Tertulliani hae-
ideo nihil valet quod inducitur de mate- retici, dicentes quod anima lineamentis
ria. corporalibus distenditur sicut corpus.

1 ^ Ad m quod objicitur de Boetio, dicen- Quod enim non sit ex materia corporali,
dum quod anima est hoc et hoc et omne satis ostensum est supra in quaestione de
creatum, sicut dicit Avicenna. In nullo definitiombns animse, ubi disputatum
enim quod est in potentia ad esse, est est contra cos qui diffinierunt animam
idem esse, et quod est hoc enim est id : corporeo motivo et cognoscitivo.
quod est in seipso esse autem in seipso, :

est a principio quod facit debere esse

omne quod est. Nec est verum, quod

•
Cf. S. AuGusTiNUM, Lib. Yll super Genesiai ad litterani, capp. 25 et 27.
38 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

citatus etiam euni traxit ad ostium, sicut

illepatrem suum traxerat avum trahen-
tis: qui cum ad oslium tractus esset,
dixit Sufficit
: quia et ego tantum traxi
:

MEMBRUM III. patrem meum. Ac si diceret Tantum :

innatum est tibi ex ira cx me, et non

Utrum animse sint ex tradiice, iina ex plus. Alia signa ponunt de similitudine
alia, siciit corpus ex corpore^ ? filiorum ad patres, qufe frequenter fal-
lunt, nec aliquid concludunt de necessi-
tate.

Tertio qui]eritur, Utrum anima sit ex i. De anima Hevae etiam inducunt,

traduce, una ex alia, sicut aliud quod- quod facla sit de corpore Adae, sicutcor-
dam genus haereticorum dixit. Dicebant pus ejus ex corporc Adoe : et propter hoc
enim, quod sicut corpus ex corpore est, Scriplura non dicat de Heva sicut de
ita anima ex anima. Adam : Inspiravit in faciem ejus spira-
Et hoc nitebantur probare : quia culum vitss ^.

1. Videbant quod virlus formativa in 0. Adhuc, Dicunt quod nisi anima ge-
semine, non potesl esse ex ipso semine: nerarelur ab anima sicut corpus a cor-
cum erg-o oporteat, quod liabeat princi- pore, generans univoce, generaret im-
pium in et cum non
natura : possit perfecte et aequivoce.
anima generanlis, videlur
aliud essc nisi
quod sit ab anima generantis. Cum enim SoLUTio. Dicendum, quod anima uullo soiuu

in semine agat actus aaimae formando, modo est ex traduco : quia si esset ox
figurando, disponendo membra, non pot- traduce, non crearetur a Dco, sed
est esse nisi anima, ut dicebant. Et ficret ex aliquo. Hoc est contra Scriptu-

propter hoc Plato dixit scmen esse par- ram in Psalmo xxxu, lo, ubi dicitur

vum et indistinctum animal. Relinqui- Qui finxit sigillatim corda eorum. Ibi
tur ergo, quod ab anima traducatur ani- enim cor ponitur pro anima, eo quod
ina sicut corpus a corpore. cor est sedes animae.
2. Adhuc, Ad hoc inducebant signum: Et quod supponunt, falsum est for- :
^d
quia ssepe videmus, quod in minoribus mativa cnim in semine non facit actus
filius imitatur patrem : principium autem et operationes animae. Actus enim et
morum inanimaest: relinquitur ergo, operationes essontiales animio sunl vivi-
quod anima lilii traducatur ab anima ficare, continere et perficere ad esso
palris. animati ; et nullum oorum actuum facit

3. Adhuc, IIoc videtur confirmari per formativa in somine. Et ideo orravit Pla-
hoc quod dicit Aristoteles in III Ethico- to, qui dixit scmen esse parvum animal
rum, ubi probat, quod ira naturalior ost et indistinctura. Sed sicut ante determi-
passio, quam incontinentia, per boc nalum ost ", formativa est in semine sic-

quod iraeunilus pater ssepe generat ira- ul arlifex in artificiato, triplici calore^
cundum filium : incontinens autem saepe cceli scilicet qui venit ad semon in lumi-
conlinentem. Narrat eniin, quod quidam nc ccclosti : ot ignis qui vonit ad ipsum
iracundus traxit [)atrem-^in ira usquo ad ox commixtiono scminis, oo quod unum
oslium, et generavit fiiium^ qui ira con- miscibilium est ignis : ct animae gene-

* Cf. Opp. B. Alberii. Comment. in II Sf-n- ' Cf. Opp. B. Alberti. Lib. .\VI de Animali-
tentiarum, Dist. XVIII, Art. 8. Toni. XXVII bus, Tract. I, cap. G el seq. Tuni. XII hujusce
hujusce novae editionis. novte edilionis.
' Genes. ii, 7.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU.EST. 72. 39

rantis, qui venit ad semen, eo quod a tali ximus in quffstione de formis circa
caJore descinditur a corpore generantis. principium, generans componitur exmul-
Hoc enini triplici calore formativa diri- tis virtutibus, in quibus omnibus prin-
gendo, ligurando, distinguendo, ordi- cipatur virtus primi principii creantis :

nando, componendo, operatur ad perfe- hccc enim omnia alia movet et format.Et
ctionem corporis quo perfecto solus : ideo illud aJiquando generat ad imaginem
infunditanimam Deus, maxime rationa- et similitudiiiem suam creando ex nihilo :

lem, quam de nihilo creat per seipsum. et tunc creatum e,-t anima ratiunalis: cujus
-^^ ALiUD dicendum *, quod filius in causa est, quod nihil factum ex materia
2

moribus aliquando imitatur patrem, non corporali, potest esse ad imaginem el si-
est ex hoc quod anima sit ex anima, militudinem creantis, sed imprimilur sibi
sed ex hoc, quod licct factivum princi- vestigium creantistantum. Et sic homo
pium sit anima morum, tamen inclinati- univoce producitur ab hominc. scd non
vum est complexio : sicut dicimus san- perficitur generatio sine actu geiierantis
guineos esse bonorum morum et quielos, principii. Sicut enim dicitur in libro de
cholericos autem acutos et furihundos, Causis : « Primum principium est dives
melancholicos aulem tristes et studiosos, in se, et dives iii omnibus aliis. »
ut dicit Aristoteles in Problemalibiis. Et
hoc modo cum corpus filii descendit a
corpore patris, etiaui mores patris natu
rales maxime propagantur in filium. Et
hoc modo dicit Philosophus, quod natu- 3IEMBRUM IV.
ralior est ira, quam incontinentia: quia
principia irse sunt accensio sanguinis Utnim animx descendant a comparibiis
circa cor, et evaporatio fellis, et vehe- stellis in corpora ?
mens motus spiritus : quae magis radi-
cantur in complexionantibus, quam prin-
cipia incontinentia?, quce sunt imagiuatio Quarto quseritur, Utrum animai de
delectabilis in muliere, et motus dulcis scendant a comparibus stellis in corpo-
humidi, et calor temperatus, et spiritus ra, sicut Plato et Socrates dixerunt?
non vehemenlis motus, sed tempcrati. Et quia circa hoc tres variantiir sen-
Per hoc patet solutio ad dictum Ari- tentiae, ideo tria quaeruntur.
Ad 3. ! ... ,.
stotelis
,.
: quia illa est causa
.

dicti sui, et Quorum primum est, An secundum

non alia. ordinem naturce conveniat animas crcari
Ad quod dicunt de Heva, dicendum
id ante corpora '?

quod nihil valet. Hevaeenimanima sigil- Secundum, De sententia Pythagorae, a

latim creata est a Deo sicut anima Adse : quo derivata est Manich^iea hseresis :

aliter enim non adduxisset eam ad Adam, Anima facla ante corpus transit de cor-
nisi vixisset et animam haberet. Sed quod pore in corpus, sicut adhuc dicunt han-e-
de Adam dictum est, et non de Heva, tici Manichaei, et haeretici qui dicuntur
Inspiravii, hoc ideo fuit, quia Adam to- Patarini.

tum principium humani generis fuit, et Tertium, Utrum ante corpora fuerunt
non Heva Heva enim extracta est de
: in comparibus stellis, desccndentes ab
corpore Adse, et non e converso, licet illis incorporentur, et iterum post sepa-
anima Heva;' sigillatim a Deo creata sit. parationem a corporibus redeaiit adcom-
j^i 5^ Ad ULTIMUM dicendum, quod geiierans pares stellas, sicut dixit Socrales?
univoce, generat perfectc : sed sicut di-

^ Cf. Opp. B. Alberti. Lib. XVIII dc Animali- bus,Tract. I, cap. 4. Toni. Xfl editionisnostrae.
40 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
ante corpus. Dicit autem Plato in Timseo.,
quod creator nulli crcaturai negavit com-
moda secundum suam naturam ergo :

creator non negavit hoc animae rationali,

yL^lBKl QLARTl quin faceret eam ante corpus.
Adhuc, Est substanlia quee est in
5.

corpore nec ante nec post, ut anima ve-

ARTIGULUS L getabilis et sensibilis in brutis : et huic
opponitur illa quse est in corpore et ante
Utrum secundum ordinem naturse con- et post. Cum autem una sit in ordine
veniat animas creari ante corpora ' ? naturae, ordo perfectus noii erit, nisi et
altera sit : oportet igitur, quod sit aliqua
substantia in corpore quce sit antecorpus
Ad PRiMUM objicitur sic : et etiam post : et hoc non potest esse
L Geiies. ii, 2 : Requievit Deus die se- nisi anima rationalis : ergo anima ratio-
ptimo ab universo opere quod patrarat. nalis facta est ante corpus, et erit post
Super quod dicit Augustiiius ibideni in corpus. Et est eadem ratio de una et de
Glossa, quod omnia creaverat tunc Deus omnibus : er^o omnes animae factae sunt
in primordi ilibus causis ex illis tamen : ante corpora.
postea propagavit alia sed una anima : CoiSTRA :
Sed contr
non propagatur ex alia : ergo vel ipsa 1. In Psalmo Qui finxit si-
xxxii, lo :

non est facta in operibus sex dierum, vel gillatim corda eorum. Ergo omnes ani-
postea : et tunc falsum est quod dicitur : mae non sunt factae simul, sed sigillalini.
Bequievit Deus ab universo opere. Vel si 2. Adhuc, Auguslinus in libro de
facla est, erit in primordiali causa facta, Ecclesiasticis dogmalihus dicit sic :

vel in aclu, iNon in primordiali causa : « Firmiter tenendum est, quod non om-

quia nuUam habent talem : quia non sunt nes animae sunt ab initio creatae, ut
ex materia : ergo relinquitur, quodfactie Origenes finxit : neque cum corporibus
sint actu : ergo factee sunt anle corpus. seminantur, ut Luciferiani et Cyrillus ct

2. Adhuc, Auguslinus in libro de quidam Latinorum aflirmant. »

Spirilu et anima : a. Istas poteniias, 3. Adhuc, Ad Ephes. i, 4, superillud :

irascibilem scilicet et concupiscibilem, Elegit nos in ipso anle mundi consti-

habet anima ante corpus : » sed non tutionem, Glossa : « Ne quis putet ani-
potest habere nisi sit ante corpus : ergo mas cum Deo fuisse aeternas, et tunc ali-
anima est ante corpus. quid meruisse, juxta errorem illorum,
3. Adhuc, Logice quidam oljjiciunt qui dicunt ante haecvisibilia quasdamani-
sic : Angeli qui sunt inteilectuaies sub- mas fuisse factas, et tunc meruisse, et
stantise, omnes creati sunt siuiul. Cum fuisseelectas. »
ergo anima rationalis, etiam intellectua- 4. Adhuc, Si anim* ante corpora
lis substanlia sit, de ratione naturae creatae essent : cum haberent potcntiam
fuit ut etiam animte rationales simul liljcram intelligendi et volendi bonum, et
crearentur. avcrtendi se ab ipso : et sic ante corpus
4. Adhuc, Cum anima ralionalis ha- aliquid boni vel mali egissent. Et hoc est
beat substantiam qua suhsistit in seipsa directe contra illud Apostoli, ad Roman.
post corpus, eadem ratione habet sub- IX, 11 et 12, qui dicit de Esau et Jacob :

stantiam qua potest subsistere in seip.sa Cum enim nondum nati fuissent, aut

* Cf. Opp. R. Alberti. Comment. inll Senten- novee editionis. Gf. etiam Ilam Part. summae de
tiarum, Dist. XVII, Art. 2. Tom. XXVII hujusce Creaturis, Tract. I, Quaest. .o. Tom. XXXV.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUvEST. 72. 41

aliquid boni egissent mali (id secundmn simul, et non sigillatim, et non in cor-
electioneni propositum Dei nianeret), pore.
non ex operibus, sed ex vocante dictum Ad ALii D dicendum, quod super sup- Ad 4.

estei: Quia major serviet minori. Siau- positione falsi procedit illa argumenta-
tem animae Esau et Jacob nec antc cor- tio : licet enim aniaia rationalis si^sub-

pus fuerunt, nec aliquid boni egerunt vel sistens in seipsa post corpus, tamen in

mali : cum una ralio sit de omnibus, sua ratione concipit, quod non sit ante
nuUius hominis anima fuit ante corpus, corpus : est enim secundum suiipsius

nec egil aliquid boni vel mali. Et hoc rationem perfectio corporis et aclus et
concedendum est : quia haec est Catho- ratio : secundum hoc
et naturaliter est

lica veritas. in corpore, et non habet esse ante, nisi

dicatur ante dignitate, et secundum
soiuiio. Dicendum ad primum, quod
SoLUTio. naturam qua forma est ante materiam.
non oporlet, quod omnia creata sint in Et est simile, quod nauta in ratione sua
primis sex diebus in actu vei in materia, bene habet, quod est post navem et se-
nisi in generibus, et speciebus suis. Et parabilis a navi sed in ratione sua non
:

lioc ibidem Glossasuaubi

dicit Beda in habet, quod sit ante navem secundum

dicit, Quando requievit Deus, quod non actum navigandi, sed in navi. Dicitenim
requievit nisi a generibus rerum conden- Anima, quod anima
Aristoteles in II de

dis : sic in genere et specie fuit ibi creata habet se ad corpus sicut nauta ad na-
ralionalis anima Adse. Nec opor-
anima in vim. Ad 5.

tuit propter hoc, quod una anima propa- Ad aliud dicendum, quod in ordine

garetur ex alia, sed quod in propagatione naturse nulla substantia potuit esse, quae

corporum fierent ad rationem et formara, sit actu ante corpus et in corpore etpost,

qua facta est anima Adai quando dixit : tam secundum Philosophos, quam se-

Faciamus hominem ad iniagineni et cundum Sanctos. Secundum Socratem et

similitudinem nostram tunc enim * ; Platonem in libro Mennonis ostenditur,

expressit formam et rationem homi- quod anima non habet statum accipiendi
nis. perfectionem secundum utramque felici-
Ad ALIUD0 n quod hoc argu-
3 .1 l i
tatera, civilera scilicet et contemplati-
vd 2. ,

mentum provenit ex prava intelligentia vam, nisi in corpore : et ideo antecorpus

verborum Augustini. Non enim intendit existens nihil esset : frustra enim et vane
dicere, quod anima ante corpus existens non sunt in ordine naturai. Secundum
habeat istas potentias : sed intendit dice- Sanctos vero, Augustinum, et Bernar-

re, quod ex unione ad corpus non habet dum, et omnes alios, tam Graecos quam
eas, sed ab ipsa fluunt a substantia pura Latinos, animanon habet statum merendi
et simplici, et non secundum conjun- nisi in corpore, et rationabiliter, ut

clionem ad corpus. scilicet quae in communicatione corporis

vd Ad ALiUD dicendum, quod non est peccavit, in communicationc corporis

3.

simile quia substantia intellectualis quae

:
poeniteat, et mereatur immortalitatem :

est Angelus, nuliam habet iaclinationem et ideo ante corpus esset frustra et vane. Ad object

vel dependentiam ad corpus : anima Id quod in contrariura objicitur, totum

autem etiam rationalis secundum natu- concedendum est, ut confirmant Sancti

ram inclinationem et dependentiam ha- et probaut : quia Catholica fidcs est.

bet ad corpus : et ideo in corpore debuit
fieri anima, et non ante corpus, non
simul, sed sigillatim Angelus vero :

* Genes. i, 26.
42 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
anima, in ali(|uibus intellectus, qui est
sublimior et mirabilior. El sunt illi qui
dicuntur hcTrelici. Augustinus autemdicit
in librolY de Civitate Dei, quod Yarro
MEMBRl QLARTl philosophus, fuit illius opinionis, quod
Deus est anima motu ct ralione mundum
gubernans. »

ARTICULUS n. 4. De hac ctiam opinionc fuit Alexan-

der philosophus, etXenophanes,et David
De sententia Pythagorse., a qiio derivata de Dinanlo, qui nititur multis rationibus
est Manichsea hxresis : Anima facla hunc errorem probare in libro qui dicitur
ante corpus, transit de corpore in de Tomis^ sive de Divisioiiibus : ])osi

corpus '. quas probationes ponit talem conclusio-

nem sic dicens « Manifcstum cst igitur
:

unam solam substantiam esse, non tan-

Secundo, Quaeritur de sententia Pytha- tum omnium corporum, sed etiam
gorae a qua derivata est Maniclieea lisere- omnium animarum et hanc nihil aliud :

sis : Anima lacta ante corpus, transit de esse quam ipsum Deum quia substantia :

corpore in corpus, sicut adhuc dicunt de qua sunt omnia corpora, dicitur
haeretici Manicha-i, et heeretici qui di- hyle : substantia vero de qua sunt omnes
cuntur Patarini : et propter hoc non anima?, dicitur ratio vel mens. » Mani-
occidunt animalia bruta, quia reputanl festuni cst igitur Dcum esse substantiam
homicidium, sicut si occiderent homi- omnium corporum et omnium animarum.
nem. Patet igitur, quod Deus et hyle et mens
1. Et ut melius intelligatur disputatio una sola substantia sunt.
contra eos, ponatur sententia eorum 5. Rationesautem quibushoc probant,
sicut ponit eam Joannes Chrysostomus sunt istae sicut sunt in libris eorum
super Joannem, in homilia sic dicens : positcT. Prima e^t haec : Intcllectus in-
« Pvthagorici secundum superabundau- telligit Deum et hyle sive materiam : sed
tiam confusionis dehnquenles, muscas, nihil intelligit intellectus, nisi per assi-
et sciniphes, et hominum ani-
arbores, milationem ad ipsum : o])ortet igitur,
mas fieri, et Deum ipsum animam esse, quod assimilatio sit intellcctus ad Deum
et alia quaedam hujusmodi turpissime et hyle : haec autem assimilatio vel est
asserebant. per identitalem, vel per simplicem assi-
Adhuc, Augustinus in libro lY de
2. mihitionem : ?ed non est per simplicem
Civitate Dei, dicit, quod « hisoli Philo- assimilationem, quia assimilatio non fit

sophi videntur advertisse quid esset Deus, nisi per formam abstractam ab eo quod
qui Deum dixerunt animam esse motu et intelhgitur, hyle autem et Deus nullam
ratione mundum gubernantem ^ » habent formam : si ergo inteliiguntur,
3. Adhuc, AvicennaYI de Natura- in oporlet quod per identitatem quam ha-
libus de istis dixit sic « Quidam puta- : bent ad intellectum, intelligantur : in-

verunt, quod anima Deus est, qui est tellectus igitur et hyle el Deus idem sunt

sublimis super esse. Dicunt enim, quod in substanlia.

ipse est in aliquibus natura, in aliquibus 6. Adhuc, Omne passibile, per conlra-

*
Cf. Opp. R. Alberti. Comment. in I Senten- adhue Ilam Part. Summ.X' de Crcaluris, Tract. I,

tiarum, Dist. XX, Art. Tom. XXVI hujusce

1. Quajst. 5, Art. 2. Tom. XXXV.
novse editionis. Cf. etiam comment. in II Sen- ^ s, Augustinus, Lih. IV de Civitate Dei, cap.
tentiarum, Dist. XVU, Art. 2. Tom. XXVII. Cf. 21.
 IN 11 P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU^EST. 72. 43

rias formas est passibile, et non par sub- resolvuntur: sed constat, quod corporalia
jectuni quod substat conlrariis. Et hoc ad hoc deveniunt, quod in hyle resol-
probatur per hoc, quod subjectum in vuntur, spiritualia resolvuntur in men-
passivis omnibus, neutri contrariorum tem, sive voOv in Greeco : et si deducatur
est conlrarium. Anima et hyle passibilia resolutio, non stabit nisi in simplicissi-
sunt : sentire enim et inlelligere pati est. mo et hoc non potest esse nisi Deus
: :

Inde procedunt sic : Quod subjectum cum ergo omnis resolutio stet in his tri-
non est passibile nec activum, hoc ideo bus ut in ultimis, oportet quod haec tria
est, ut dicit Philosophus, quia in omni- sint ununi in substantia, ut dicunt.
bus unum : anima et liyle sunt duo sub- CoxTRA istam haeresim fortiter dispu- s>ed comra.
jecla, actionem etpassionem suscipientia: tandum est.

ergo propter lioc activa non sunt in in- 1. Constat, quod Deus primum agens
vicem, quia in omnibus agentibus et et primum efficiens est, et est universa-
patientibus sunt idem, nullam habcntia liter agens, et penitus nihil patiens vel
contrarietatem : ergo inlellectus et hyle suscipiens : hyle sive materia prima
sunt idem in substantia. principium patiens est, omnium in se
7. Quod etiam duo idem sint cum hsec suscipiens actionem : universaliter agens
Deo sic probat David Idem est a quo : niliil patiens, et universaliter patiens ni-
non differt differentia, sicut dicit Aristo- hii agens, numquam possunt idem esse
teles in VII Topicorum : et dat exem- per subslantiam : ergo Deus et hyle
plum, quod punctum est principium numquam possunt idem esse per sub-
continui, et unitas principium discreti :
stantiam.
et non ditTerunt in eo quod prima sunt, 2. Adhuc, Arisloteles in II Physico-
sed differunt in hoc quod punctum habet rum dicit, cjuod tres causse in unam
positionem continui, et unitas discreti coincidunt quantuni ad rem, non quan-
ordinem : si ergo abstrahantur ab eis istse tum ad modum causalitatis : sed quarta
differentiee : cum idem sit a quo non cum tribus numquam etiam quantum ad
ditTert differentia, punctum etunitas erunt rem coincidit in idem. Efficiens enini,
idem in substantia. A simili Deus et formalis, et finalis possunt esse resuna :

materia et intellectus sive mens sunt pri- sed materia cum eis numquam. Deus est
ma, unumquodque in ordine suo et : causa efficienSj formalis, et finalis om-
sicut dicit, non differunt in eo quod pri- nium rerum. Ergo cum materia realiter
ma sunt aliter enim esset idem princi-
: numquam potest esse idem falsum :

pium convenientise et differentite, quod cst ergo, quod Deus et materia prima
inconveniens est : sed in hoc quod Deus sint idem.
est primum efficiens, et hyle primum 3. Adhuc, Ens omni modo necesse et

suscipiens : si ergo abstrahantur ab his omni modo in actu, non potestesse idem
differentiis, idem erunt : una ergo in substcintia cum ente quod omni modo
substantia est, quaj est Deus, hyle, et est in potentia et nullo modo in actu :

intellectus. Deus qui est primuni principium, est

Adhuc sic dicit, quod Aristoteles dicit ens omni modo necesse et omni modo
sic, quod « scientia secundum actum est in actu, matcria autem omni modo in
res scita. » Et aUbi, « Omnino autem potentia et nullo modo in aclu et nullo
intellectus et intelligens secundum actum modo necesse : ergo Deus et materia
est res intellecta. » prima nullo modo cliam possunt cogila-
9.Adhuc, In omnibus resolutionibus ri esse idein.
sic est, quod contingit devenire ad unum 4. Adhuc, Aristoleles in primo Physi-
simplicissimum, quod ulterius non resol- corum : Materiam non cognoscinius nisi
vitur, et in quo non differunt ea qua? per analogiam ad formam : sicut enini
 44 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

aes ad statuam se habet, et ligiium ad modo commiscibilis cum substantia in-

lectulum, unumquodque aliorum ha-
et feriori, quae subjicitur actioni et passioni

bentium formam ad lormam, 'sic materia ph^-sicis : et sic nullo modo potest esse
se habet ad tormam. Si autem slc cst, materia, nec anima, quia et materia et
quod materia cognoscitur per analogiani anima subjiciuntur actionibus et passio-
ad formam, ip?a non potest esse forma nibus.
vel aliquod formale Deus est efficiens : Ad id quod ulterius inducitur de con- Ad 4.

formale per ideam ergo materia cum : clusione quam post omnia inducit Da-
Deo non potest esse idem. vid in libro suo dc Tomis, dicendum
quod falsissimum est, et ex falsissimis
Soiutio. SoLUTio. Error iste pessimus crror concluditur, sicut probatum est rationi-
est, et contra philosophiam, et contra bus adductis in contrarium, quae omnes
Catholicam lidem, sicut de necessitatc ex per se notis principiis procedunt.
probant ultimo inductae rationes. Ad primam rationem quam pro se in- Ad 5.

Ad 1. Ad noc autem quod primo objicitur ducit, dicendum quod error semper pro-
pro errore hoc, dicendum, quod Joan- venit ex perversitote intellectus : et cum
nes Chrysostomus bene ponit et expresse dicit Philosophus, quod intellectus non
satis errorem, et deformitatem quaj er- intelligit nisi per assimilalionem, intel-

rorcm facit abominabilem. Ex hoc enim, ligit hoc de assimilatione intentionali :

quod Deus dicatur esse prima materia, et Iiaec assimilatio potest esse in omni-
scquitur quod sicut prima materia for- bus intellectis : et quando intellectus in-
matur in muscas et sciniplies et ranas telligit Deum, sub intentione Dei intelli-
et bufones et hujusmocii vilia animalia, git : et quando inteliigit materiam, sub
quod aborainabile est audire omni homi- intentione materiee intelligit. Et licet

ni habenti clarum et pium intelleclum, Deus et materia prima non habeant for-
ila Deus formatur in similia animalia. mam quse possit abstrahi ab eis reali

A(j 2.
Addictum Auguslini dicendum, quod abstractione, tamen plurimas habent in-
Augustinus non laudat eos qui Deum tentiones, sub quibus possunt intelligi :

dixerunt esse animam, sicut ipsemet quia, sicut ipse dicit Philosophus, quo
ibidem dicit, sed in hoc quod dixerunt, aliquid est simplicius, co ad plura refer-
quod motu et ratione mundum guber- tur pluribus rationibus, et subintentione
nat unde si non dixissent animam, in
: cujuslibet est intelligibile : nec tamen
nuUo peccassent Deus enim est princi-
: propter hoc oportet, quod intellcctus el
pium omnium per creationcm, mundum inteliecta res sint unum re per identita-
motu et ratione gubernans ut anima cor- tem substantiae.
pus, sed non viviQcans, sensificans, et Ad ALiuD dicendum, quod hoc omnino ^^j g
vegetans sicut anima corpus et ideo : asininum est. Cum enim Philosophus
nullo modo est anima quia substantia- ; dicit, quod subjectum nec nec pali-
agit,

les actus animae sunt vivificare, sensifi- tur, quia unum est in omnibus, intelli-
care, et vegetare. Motu autem et ratione git in omnibus agentibus et patienlibus
gubernare sunt actus secundum substan- per formas contrarias : et est unum uni-
tiam separati motoris in id quod movet, tate subjecti, non unitate esse et essen-
ut nautae ad navim. lite. Materia autem et anima
ambae etsi

^^ i Ad DicTUM Avicennae dicendum, quod patiantur, non tamen patiuntur univoce.

ipse bene
dicit sunt enim haeretici et in
: Unde si hoc inferatur, quod in omnibus
fide,non tantum Catholica, sed omnium naluralibus agentibus et patientibus ani-
gentium, quse quacumque lege Deum ma et materia simpliciter sint idem, in-
colunt omnes enim illi sciunt et cre-
: cidit fallacia secundum quid et simplici-
dunt, quod Deus est substantia nullo ter.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU.EST. 72. 45

Ad aliud dicendum, quod illa objectio sit idem in substantia et esse cum effi-

procedit super suppositioiie falsi, quod ciente primo.

omne quod differt, dilferat dilTerentia QujE IN contrarium adducta sunf, pro- Ad object.

alia a se. Hoc enim falsum est, quia cedunt secundum lidem Catholicam
et

prima seipsis diflerunt : aliter in ditfe- et secundum philosophiam.

rentiis iretur in intinitum. Unde si Deus,
materia, et intellectus sint prima ad quae
referuntur differentia omnia in entibus,
sequitur de necessitate, quod ipsa difTe-

runt maxime, et seipsis diflerunt, eo MEMBRI QLARTI

quod differentia qua ditlerunt, non pot-
est abstrahi ab eis, sicut nec ipsa a se-
ipsis. ARTICULUS III.

Ad ALiUD dicendum, quod omnis iste

error provenit ex prava intclligentia di- Utrum animge ante corpora fuerint in
ctorum Aristotelis. Quando enim dicit, comparibus stellis, el descendentes ah
quod scientia est res scita, non inlelligit, illis incorporentur, el iterum post se-

quod per eumdem modum sit scientia parationem a corporihus redeant ad

et res scila : sed, sicut dicit in principio compares stellas, sicui dixit Socra-
Phijsicorum, quod eadem sunt principia tes '
?
essendi et sciendi, aliter et aliter acce-
pta quia accepla in esse rato rei sunt
:

principia essendi : accepta autem secun- Tertio quaeritur, Utrum animi?e ante

dum rationem et esse inlentionale, quod corpora fuerint in comparibus stellis, et

habent in ratione, sunt principia sciendi. descendeutes ab illis incorporentur, et

Et ideo dicit Aristoteles in V Melaphijsi- iterum po^t separationem a corporibus

coriim, quod unumquodque sicut se ha- redeant ad compares stellas, sicut dixit

bet ad esse, ita se habet ad verum scire. Socrates ?

Ad ULTIMUM dicendum, quod resolutio Ad id objicitur sic :

nec univoca est, nec una in omnibus. Auguslinus super Genesim in Glos-
1.

Aliter enim re:olvitur compositum in sa dicit, quod « anima Adae facta est
simplex, et aliter poslerius in prius, et ante corpus. » Tunc autem non potuit
aliter causatum in causam, et aliter par- esse in corpore : et non videtur posse

ticulare in universale, et aliter totumin- fuisse nisi in corpore, vel virtutibus coe-

tegralc in suas parles, et alilertotum po- lestibus ; ergo videtur, quod aninia ante

lestativum in partes : et ideo non opor- corpus fuerit in compare stella.

tet, ullimum in quo stant tales
quod Adhuc, Augustinus in libro VII super
resolutiones, sit idem per substantiam et Genesim ad litterani : « Humanae opi-

esse in omnibus quinimo sequitur,

: nioni tolerabilius mihi videtur Deum in

quod sint penitus diversa. Unde licet illis primis operibus, quce simul omnia
causee per resolutionem stent in causa creavit, animam hunianam creasse, quam
prima, non oportet lamen, quod mate- suo temporc membris ex limo formati
rialia quee resolvuntur ad primam ma- corporis inspiraret ^ » Ex hoc arguitur
teriam, habeant talem materiam, quoe ut prius, quod scilicct cum ad nuUam

i
Cf. Opp. Comment. iu II Senten-
B. Ali)erti. XXXV.
Tom. XXVII luijusce - S. Augusti.nus, Lib. VII super Genesim ad
tiarum, Dist. XVII, Art. 2.

novaB editionis. Cf. eliam lUm Part. Summse de litterara, cap. 24.

Creaturis, Tract. I, Qua3st. j, .\rt. 3. Tom.

 46 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

creaturam, lautain habeiet similitudi- anima rationahs ante omnem materiam

nem sicul ad Angelos, anlcquani anima intelligantur esse creata.
esset in corpore, in calis fuit inter An- Tertia ratio sua est, in qua sic dicit :

gelos : et sic de ccelis descendit ad cor- « Si autem quis ex eo quod post plas-
pus. mationem corporis immissa est anima,
3. Adliuc, Augustinus, ibidem, « Cre- ^Tstimaverit post corpus generatam eam
datur ergo, si nulla Scripturarum aucto- esse, excidet a veritate. Aut enim eam
ritas seu veritatis ratio contradicit, ho- mortalem dicet, ut Aristoteles, qui di-
minem ita factum sexta die, ut corporis xit eam generatam esse. Aut
in corpore
quidem humani ratio causalis in elemen- dicet ut Stoici, qui incorpoream sub-
tismundi, anima vero jam ipsa creare- stantiam et ante corpus creatam esse
tur. » Et ex hoc arguitur idem ({uod dixerunt, ut non mortalis animae intel-
prius quia ante corpus non potuit ha-
: ligentiam nobis reprffisentet. »

bere locum magis congruum, quam Quarta ratio est ibidem, ubi sic dicit
ccelum et sic videtur, quod a cuelo ad
:
« Crealionis hoc praecipuum est, opus
corpus descenderit omnis anima huma- ex non entibus facere. Si igitur ad invi-
na. cem generatione anima^ fiunt, ratione
4. Adliuc, Augustinus, ihidem, « Me- providentite liunt, ct corruptibilcs sunt
lius creditur animam prius creatam, na- quemadmodum alia, quie ex successione
turahter velle incorporari, sicut natura- generis fiunl. Si autem ex non entibus
le est nobis velle vivere : male autem animae deducuntur ad esse, creatio qui-
vivere non est jam naturee, sed perver- dem tit : et tunc non est verum dictum
sse voluntatis '. » Et ex hoc sequilur 3Ioysi : Requievit Deum ah o?nni opere
idem quod prius. suo •. Utrumque autem liorum inconve-
o. Adhuc, lloc multis rationibus pro- niens quod anima sit mor-
est, scilicet et
bat Gregorius Nyssenus in libro de IIo- talis, et quodnon verum dicat Moyses. »
Euuomium quem-
mine, loquens contra Ergo rehnquitur animas antc corpus si-
dam philosophum, qui dicebat animam mul csse creatas. Et quia posset objici
esse substantiam corpoream in corpore Grcgorio illud verbum Joannis, v, 17 :

creatam. Pater meus usque modo operatur, et ego

Et est prima ratio hiec : «Omne quod operor. Solvit ibidem, el dicit, quod non
habet generationem corporalem et tem- intcUigitur de opere creationis, sed de
poralem, corporale est et mortale. » Si opere gubernationis et propagationis.
ergo anima in corpore creationem habet, Adhuc, Idem sentit Damascenus in
0.
mortahs crit : quod est inconveniens : hbro II de Fide orthodoxa, ubi inducens
ergo ante corpus facta est. Gregorium Nazianzenum, quem vocat
Secunda ratio sic dicit : « Concordant theologum, dicit sic « Ergo autem :

autem cum his et qu.-e sunt Moysi, qui consentio Gregorio tlieologo. Dicebat
sen^ibilium generationem subscribens, enim primo intellectualem substantiam
non inter sensibilium generationem et crcari, etita, hoc eslconsequenter, sensi-
eam quie est intelligibilium expres- bileni ^. » Cum crgo anima sit substantia
sit. » Et est sensus, quod Moyses dixit intellectuahs,et corpus substantia scnsibi-
primo substitui materiam corporalium et anima cst ante corpus creata
lis, : et cum
in ea non expressit creationem Angeli congruum locum non habuisset nisi in
vel animae rationahs, ut Angelus et ccelis, vidclur anle corpus fuisse in coelis.

* S. AuGUSTi.Nus, Lib. VII super Genesim ad ' S. J. Damascenus, Lib. II de Fide ortliodoxa,
litteram, cap. 27. cap. 3.
Genes. n, 2.
 IJN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUJEST. 72. 47

7. Ullerius, Qua?ritur de dictis Plato- hibetur accessus : et fit ei regressus ad

uis, qui hoc expresse videtur dicere in zonae viam, cujus terminos numquam
secunda parte Timsei, ubi sic dicit indu- relinquit. Per has partes de coelo in
cens Deum deorum loquentem ad pla- terram in axe, et de terris in ccelum
netas, ot dicentem sic : «llujus universi remeare credunt animas hominum. Ideo
generis, hoc est, mortalium, sementem hominum dicunt esse unam, altera vero
ego faciam (et dicit commentum Cluilci- deorum vocatur. Hominum Cancer, quia
dii, sementem, hoc est animam) vobisque per hunc in inferiora descensus est Ca- :

tradam vosque csetera exsequi par est,

: pricornus deorum, quia per illum animae
hoc justum est, ita ut immortalem
est, in proprite immortalitatis sedem et in
ccelestemque naturam mortali textu cor- deorum mansionem revertuntur. »
poris, scilicet extrinsecus ambiatis, ju- Adhuc, Macrobius, ibidem,
10. « Hoc
beatisque nasci : cibum provideatis, et ergo primo pondere de zodiaco et la-
incrementa detis : ac post dissolutionem cteo ad subjectas usque sphaeras anima
id seminis quod credideratis, facta se- delapsa, dum et per illas labitur, non
ctione animse et corporis recipiatis. » soluni, ut diximus, luminosi hujus vi-
Ex hoc accipitur, quod animse ante cor- sibilis corporis avertitur accessu, sed
pora factee sunt, et tradita? intelligentiis etiam singulos motus, quos in exerci-
quae praesident stellis ad incorporandum : tio est habitura, producit, logisticon,
et post mortem iteruni deducuntur ad hoc est, ratiocinativam, et intelligen-
compares stellas. tiam theoricam in Saturni sphaera acci-
8. Adhuc, Plato, ibidem, « Si quidem piens : in Jovis vero sphaera accipit vim
passiones ac perturbationes fraenarent agendi, quod practicum sive intellectus
ac subjugarent, justum his levemque vi- practicus dicitur. »
tam fore. » Sensus est, quod si animee 11. Adhuc, Macrobius, ibidem ',
rationales subjuugant sibi passiones, « Animae beatae ab omni cujuscumque
tunc justum est, quod assumantur ad contagione hujus corporis liberae, ccelum
locum ubi semper levem vitam du- possident. Quas vero per appetitum cor-
cant, passionibus non subjectam. Si poris hujus, quam in terris vitam voca-
autem passionibus vincerentur, justum mus, ab illa specula altissima et perpe-
esset, quod tunc transferrentur ad tua luce fulgenti, desiderio latenti de-
confragosam vitam, et contubernium scendere cogitaverunt, pondere ipso ter-
comparis stellffi amitterent et transfer- renae cogitationis paulatim in infcriora
rentur in alia corpora, canum sciUcet, dilabuntur. » Jbidem subjungit : « In sin-
leonum, et simiiium animalium, in qui- gulis enim sphaeris quce cceIo subjectae
bus talibus passionibus semper subja- sunt, a'therei obvolutione vestitur, ut
cerent. })er eas gradatim socielati hujus indu-
9. Ulterius, Quceritur de verbis Macro- menti testei concilietur. » Ex omnibus
bii, et quorumdam aiioruni Platonico- his accipitur, quod animae ante corpora
rum. Dicit enim Macrobius in iibro suo in coelo fuorunt, etinde dcscenderunt.
primo, sic : « Zodiacum circulum la- 12. IV^r rationem etiani quidam nitun-
cteus circulus obliquse circumflexionis tur hoc probare sic : Nulla forma sub-
in occursum ambiendo compleclitur, stantialis activa est vel j^assiva, ut dicit
quem duo tropica signa, Capricornus Philosophus : omnis enim actio vel
scilicet, et Cancer intersecant. Has so- passio a contrarielale formarum cst,

lum Jonaphin vocaverunt quia in utro- : substanlia autem non habet contrarium.
que obviantes solstitio ulterius solis in- Anima igltur aut i^roducitur a natura.

^ Vide Auctorem iu I de Anima, Tract. II, cap. 7 (Nota edit. Lugd.)

 48 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

vel non. Si a natura : aut producit eam Si voro dicatur, quod sit anfe corpus,
actio forma? sub&tantialis, aut acciden- ot ul mufta, ofjjicit Aviconna, quod non
talis. iVon forma substanliafis : quia ifta sunt nisi quinque causae muftitudinis : et
nec agit, ncc patitur, cum non fiabeat sic necesse est, quod afiqua iifarum cau-
contrarium. ?S^ec ab accidentafi : quia sarum fecerit muftas animas. Muftitudo
accidens substantiam facere non potest, enim est aut a causa inlrinseca, vef ex-
sed potius e converso : ergo videtur, trinseca : aut a causa substanliali, aut a
quod anima rationatis non potost pro- causa accidentafi. Si a causa substan-
duci a natura et in corpore. tiafi : cum, sicut dicit Damascenus et

13. Adhuc, Sicut se fiabent forniie Aristotefes in IV Physicorum, divisio sit

existenles in potentia ad potentiam causa numeri, numerus autem causa dif-

ilfam, sic se liabent formae quse non sunt ferenlise, oportet quod ilfa multitudo
in potentia ad existere in actu. Sed causetur a divisione formafi, vef mate-
formce qute sunt in potontia, omnos si- riafi. Non a divisione formafi: quia si

muf croatcC sunt in seminafibus rationi- muftco sunt animae ante corpora, omnes
bus, ut dicit Augustinus in fibro VII sii- iffae conveniunt in forma et definitione :

per Gcncsim ad lilleram : in materia ergo divisione formafi non dividuntur,

ergo forniDe qua^ non sunt in materia, nec differentiam accipiunt, sed conve-
omnes siniuf creatai sunt in actu : et sic nientiam et unitatcin. Si autem divi-
animae rationates omnes simuf creatce sione materiafi dicantur differre : hoc
sunt. starenon potost : quia in antehabitis
sed contra. Sed QuiA isto orror magnorum est, et probatum est per disputationem Augu-
semper fuil iutor Pfiifosophos et fiaere- slini iii libro VI super Geuesim ad lit-
disputandum est
ticos Manicfiuios, ideo tcram *, quod anima nec cst ex materia
in contrarium antequam ista sofvantur. spirituafi, nec ex matcria corporali.
Sunt aulcm rationes in contrarium Si vcro dicatur, quod multiludo est
Aviceimae sic :
ex corpore cujus estanima sequitur, :

Si anima est ante corpus : aut est quod extra corpora itla animae nultam
unum, aut est mufta. Si est unum tunc : habent multitudinem : et hoc est confra
ex iffo uno animantur omnia corpora positionom illorum. Si vero dicatur,
viva quic vivunt anima rationafi. Et hoc quod per respeclum ad corpus anima
non potest esse nisi in aftero duorum differt ab anima aut erit per respectum
:

modorum, scilicet quod aut una anima ad corpus quod est actu, aut per respe-
sit in omnibus corporibus hominum et : ctum ad corpus in potentia tantum. Si
hoc esse non polost, quia secundum per- [)er rospoctum ad corjms quod est actu :

fecta differunt perfecliones et numero et tunc oporteret, quod cum muftitudine

genere et specie perfecta autem homi- : animarum esset mullitudo corporum
num corpora differunt numero ad mi- actu ot sic animai non essent ante cor-
:

nus : ergo et animse differunt numero. pora, sicut dicit positio ista vel quod :

Autoporteret, quoduna anima esset uni- haberent ante ista corpora alia corpora.
versafis, et iflius universafis essent par- Et hoc quidam dixit haeroticus Manes.
tes parlicufares anima.', et in quatibet Sed rofeilitur statim : quia impossibile
generatione pars quaedam iflius animae est, quod unius rationis et esse perfectio
universafis descendcrct ad gencratum aptetur corporibus diversis secundum
corpus vivificandum : quod vafde absur- speciem. hujusmodi rationem assi-
Et
dum est, cum anima simplex est sub- gnat Aristoteles in primo de Anima, lo-
stantia, et tales partes non habeat. quens contra Pythagoram, qui dixit

^ S. AuGUsxmus, Lib. VI super Genesim ad liHeram, cap. 6.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU^ST. 72. 49
transferri aiiimam de corpore in corpus, cidentium non invenitur nisi in anima
dicens quod anima se habet ad corpus existente in corpore, vel quaj fueril prius
organicum sicut ars cum ratione factiva in corpore, sicut in anima separata post
se habet ad organaillius arlis. Unde sicut mortem. Ergo ante corpus nulla fuit
tibicen non potest operari operationes anima singularis nec fuit sub multitu- :

suae arlis, nisi tibia et fistula : et si in- dine ergo nulla aiiima fuit
:
ante cor-
duat arteni textoricae sive aediticativae, pus.
nihil facict ad artem, non enim facit Adhuc sic objicit: Xihil est vanum in
harmoniam serra et securi : ita anima natura sed anima finaliter est ad hoc,
:

quse ex diversis potentiis unum |)otesta- quod in corpore organico sit causa et
tivum totum est, nihil operabitur ad vi- principium hujus vitae : sed ante cor-
tam suam pertinens, nisi per organa a pus existens, uon est causa talis vitce :

natura sibi determinata et formata. ergo si esl ante corpus, frustra et vane
Anima igitur in corpore nihil operabitur est,quod non est in natura.
ad vifam hoininis pertinens : et idem cst Siquis autem objiciat Avicennaj,
dicere animam hominis transire in cor- quod eadem ratio anima manente e-t de
pus alterius animahs, quod tectonica post corpus. Respondet Avicenna, quod
cum instrumentis suis tibicines indui ad hoc non est verum quia anima incipit :

fistulandum quod derisorium est se-

: : esse in corpore, et tamen non habet esse
quitur enim ex hoc, quod numquam a corpore, et ex illo esse concipit pro-
aliqua anima propriam vitce operationem prietates non communicatas corpori,
operabitur in afiquo corpore : et sic ad quas retinet cum separatur a corpore, et
nihil est anima, quod absurdum est. quibus differt ab alia anima.
Si autem ex causa extrinseca est di-
visio : tunc oportet, quod sit ex loco et SoLUTio. Dicendum, quod in illis qua- Suiutio.

tempore : sed hoc esse non potest : quia tuor auctoritatibus xVugustini, qute in-
ab eo quod est extrinsecum rei, nec est ductae sunt in principio hujus articuli,
unilas, nec mullitudo in re. Unde etiam non intendit Augustinus dicere, quod
locus et tempus divisa sunt signa divi- animae fuerint anle corpus, nisi hoc mo-
sionis eorum quse ante divisa sunt se- do quo actus et ratio est ante illud cujus
cundum rationem in esse et subjecto. est ratio et actus est secundum ; et hoc
Adhuc respondet Manes htereticus, naturam, non secundum esse. Et ideo
et
quod ante corpora anima? ditferunt sa- quod arguitur ex eis, non valet.
pientia et gratia quam habent. Sed hoc Et quando dicitur, quod quievit ab
jam improbatum est, ubi disputabatur omni opere die septimo, sicut jam sse-
contra illam lueresim, qua^ dixit anle pius dictuni est hoc non intelligilur :

corpora animas fuisse, et meruisse ele- nisi quantum ad genera et species, quae

ctionem, qua postea electae sunt : eo postea nova non creavit, nec disposuit,
quod dicit Apostolus, ad Roman. ix, 11 nec ornavit sed quod nihil postea crea-
:

et seq. : Cum nondum nati essent, aut verit, hoc falsum est : quia animas creat
aliquid boniegissent aut mali,... nun ex omni die ex nihilo : et propter hoc non
operibus, sed ex vocanle dictum est ei sequitur quod arguitur, scilicet quod
Quia major serviet minori, sicut scri- fuerunt aniuue in comj)aribus slollis : et
ptum est : Jacob dilexi, Esau autem odio si aliquo modo sint anle per naturam,
habui. adhuc non sequitur, quod in comparibus
Adhuc, Avicenna objicit sic : Singu- stellis praefuerintanima cnim non re- :

laritas uniuscujusque singularis est ex ferlur ad corpus organicum ut motor

coUectione accidentium quae in alio in- tantum, sed etiam ut aclus corporis
veniri non possunt. Ha?c collectio ac- physici organici .*
et propter hoc nulluni
XXXIU 4
 50 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

corpus, nec stella, nec aliud, congruit ei poris corrumpatur : quia, sicut jam
in quo sit, nisi corpus organicum. liabilum est, esse non accipit ab illis

Ad 5. Ad PRiMAM raliouem Grcgorii dicen- qua^ sunl principia corporis, sed in ilUs.

dum, quod salva pace sua, non proce- Quod dicit de Stoicis, dicendum, quod
dit. Non enim sequitur, si anima genera- verum est, quod opinio Stoicorum fuit,
tionem habet in corpore, quod ideo sit quod omnes anima? fucrint aclu simul
corporalis et mortalis : sed hoc sequere- creatoe el in corpore, et quod saepius

tur, si generalionem haberet in corpore, corrumperentur per saecula sibi succe-

et a corpore. Sicut autem praeinductum denlia, et in corporibus illis accipcrent
est in ratione Avicenna", hcet anima esse perfectionem virtutis moralis el intelle-

accipiat in corpore, non tamen a cor- ctualis, sicut expresse dicit Socrates in

pore, sed a principio universi esse, libro Phedonis, et in libro Mennonis.

quod, ut dicit Avicenna, in omnibus fa- Sed iste est error et contra philoso-
cit debere esse, et non quocumque modo phiam, et contra theologiam, et a nullo
agente et producente aclum, sed agente tenendus.
ad imaginem et similitudinem suam : Ad quartam rationem ejusdem dicen-
propter quod anima creata est non ex dum, quod una anima non propagatur
materia, sed in materia corporis : nus- ex alia nec ahquis hoc dixit
: ex hoc :

quam tamen immersa sibi sicul forma enim sequeretur, quod anima esset mor-
naturalis, sed elevata super ipsum sicut talis et corruptibilis sed Deus creat :

super mobile, ut in antehabitis dictum animam. Nec propter hoc est falsum
est. dictum Moysi quia, sicut paulo ante
:

Ad secundam rationem dicendum, diclum est in hoc eodem ariiculo, non

quod quatuor sunt coeequseva sccundum inlelligitur, quod nihil postea creaverit,

Augustinum, scilicet maleria quatuor sed quod nova genera rerum postea nec
elementorum, coelum, angelica natura, creavit, nec disposuit, nec ornavit.

et tempus quorum nullum ante aliud

: Ad ALiuD dicendum, quod Damascenus Ad

creatum esl secundum rem et esse. Unde et etiam Gregorius non intelligunt ante
in hoc non potest dici, quod angelica in tempore creatam esse intcllectualcm

natura prior sit creata, quam aUa secun- creaturam, sed natura et dignitate : et in

dum esse, nisi natura et ratione, ut di- cujus lumine, ut dicit Augustinus, ceetera

ctum est. Sicut eliam dicitur, Eccli. i, creanda illustrarentur : sicut ipse dicit,

4 : Prior omnium creala est sapientia : quod sex dies sunt, et mane et vespere
quod Glossa exponit de sapientia ange- in eis, sex illustrationes supra res crean-

lica. Propter quod non sequilur eliam, das et creatas,modo quo in tractatu
eo

si esset prior creata, quod fuerit in com-

sex dierum dictum est. Quod tamen non
paribus stellis coeleste enim corpus sibi
:
potest intelligi de anima rationali : illa

per naturam non competit. enim non est creata juxta contemplalio-

, Ad TERTiAM rationem ejusdem dicen- nem Verbi immodiale, sed potius ad

dum, quod non valet : non enim dicit imaginem Dei : et ut sit motor et ratio

animam morlalem qui dicit in corpore el actus corporis organici.

creatam, nisi dicat etiam ox corporc Ad DicTCM Platonis dicendum, quod a

creatam corruptibilitatem enim
:
non erroneum estsimpliciter, ct contra philo-
habet res ex eo quod alicui inest, cum sophiam, et contratheologiam. Si tamen
possil incorruplibililer inesse sicul motor excusari debeat aliquo modo : tunc di-
mobili, Sed omne quod corrumpitur, cendum, quod sementis non cst aiiima,

corruptionem habet ex principiis ex sed potius virtutes ccelestes in materiam

quibus est si naturaliter corrumpitur. generabihum diffusae, praeparantes cor-

i\ec polest dici, quod corruptione cor- pus ad generationem ut infundatur ani-
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XII, QU^EST. 72. 51

ma, et disponentes per inclinationcm ad Ad ALiuD dicendum, quod non intei- Ad lo.

dilectionem pietatis et justitioe, sicut lexit Macrobius, nec etiam Plato, quod
faciant Angeli per ministerium cuslodise, animarationalis vires acciperet in stellis :

ut postea merito pietatis et justiticie reso- quia potentise animae a substantia et esse
luta anima a corpore, ad sethereas sedes animoe tluunt. Unde a quo substantiam
recipiatur. Ex lali enim influenlia inlelli- accipit ct esse, ab illo accipit et vires.
gcntiarum crealur eupraxia, secundum Sed volebant dicere, quod in corpore
Aristotelem in libro ^q Fortunaeupraxia. dispositiones ad tales actus potentiarum
Ad ALiUD dicendum, quod Plato et So- juvantur a proprietatibus planetarum et
crales posuerunt transcorporalionem, stellarum sic ; Quod enim frigidum et
ut dicil Gregorius Nyssenus, metaplio- siccum, quge quaJitatcs sunt Saturni,
rice, non litteraliter intelligendain. Et confortant memoriam in bene tenendo,
hoc ideo, quia quando anima subjacet ideo quod memoriam accipit
dixcrunt,
passioni irae, tunc ipsamet mctaphorice in spheera Saturniet quia lumen Sa- :

dicitur leo, et sic anima transit ad leoni- turni superius est et informat omnia
nam naturam : passiones enim movent lumina inferiora dicit enim PtolemaBus :

aniniani et figurant spiritualiter et ad in Quadripartito, quod omnes aliae stellae

suos effectus : et sic dicitur aninia trans- apphcantur ct junguntur Saturno, et ipse
corporata : et hoc modo Plato intellexit nulh_, et lumen rationis sive
similiter
transcorporationem, ut dicit Gregorius intellectus omnibus luminibus sensibi-
Nyssenus. Et sic etiam Socrates dicebat libus applicatur et ordinat ea, et non e
eas exagitari post mortem quse in talibus converso, eo quod logisticon, hoc est
finiunt vitam. rationale lumen accipit a Saturno. Ite-
Ad DicTA Macrobii dicendum, quod rum quia Jupiter humidus est et cahdus
labulosa sunt, et integumcnta eorum ct luminosus valde : quae sunt principia
quse dixerunt Gentiles idoloUitrte, qui quee resolvunt organa ad actiones quibus
dixerunt, quod propter hoc quod sol utitur intellcctus practicus sive thimicus,

redit a Cancro et descendit ab aquilone ideo dixerunt, quod in sphfera Jovis

in meridiem, inde descendere animas, accipit thimicon, hoc est, intellectum
quorum sol, qui secundum eos princi- practicum : et in sphaera Sohs splendo-
pium est generationis, ductor est : rem sensuum : et sic adaptabant in aliis.

Capricornum autem, quia ab illo ascen- Ad ALiuD dictum Macrobii dicendum, Ad ii.

dit sol ad aquilonem, qui (sicut dicebant) quod fabulosum est eterroneum. Animae
dux est omnium generatorum et corru- enim pondere affectuum nullo modo de-
ptorum, dixerunt esse principium rcve- scendunt in corpora, sed polius creatae
ctionis ad superos. Quod fabulosum esl cum potentiis suis detcrminantur ad
et contrarium philosophise et theologiae. corpus secundum naturam.
Et quod dicunt de lacteo circulo, per Ad m
quod per rationem objicitur, Ad 12.

quem ascendunt et descendunt, non est dicendum quod anima rationalis per
dictum nisi propter hoc quod ille circulus creationem producitur a Dco, et non a
candet quasi lacte perfusus sit. Et quia nalura : sed producilur in corpore ad
anima illustralur sensibiHum cognitione esse, ul per hoc dcmonstretur, quod est
et inteiligibilium, proptcr hoc integu- actus corporis et perfeclio. Et bcne con-
mento poetico dederunt ei galaxiam, sive ccdendum est,quod nec a substantiali,
viam lacteam pro ascensu et descensu : nec accidcntali forma producitur, sed
ideo etiam lactis alimoniam dari nato immediate a Deo et si principia natu-
:

primam, ut candor ccelestis in animo ralia in formis substantialibus et acci-

suo conceptus, candore lactis nutrirctur dentalibus aliquid ad hoc operantur, hoc
et convalesceret. erit disponendo in corpore cui est infun-
 »2 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

(ienda anima, el non ad esse vel sub- sive : propter quod etiam successivc ani-
stantiam animse. mai creantur.
Ad 13. Au ALiii) dicendiim, quod hoc peniliis Rationes autem Avicenn.-B procedunt xd ob

niliil valet : quia formifi existentes el bonoe sunt et secundum pliilosophiam

in potentia mateii», et simul formae et theologiam et solulio ejus quod
:

exislenles in actu secunduni natuiam, possel ol)jici Avicennte, optima ponitur

non habent in quo sint nisi in illo exi- ab eo. Unde lotum quod dicit, verum est
stente cujus sunt actus : el iila quornm et procedit, et per ipsum improbatur

sunt actus, non sunt simul, sed succes- error introductus.

QUiESTIO LXXIII.

De eaiisa efTieienlt^ aiiiiiise.

Deinde quseritur de causa efficienle \. Una est, quod dicit, quod creans

animue, LHrum scilicel immediate facta nunc et non ante vel faciens, oporlet
sit a Deo, vel mediantibus intelligentiis, nova dispositione esse dispositum ad
ut quidam dixerunt ? taciendum anima ha^c v(d illa creatur
:

Et circa hoc quai-runtur duo, scilicet nunc et non anle ergo creans ipsam, :

utium solus Deus sit causa efficiens ani- oportet nova dispositione esse disposi-

mce? tum Deus nuUa dispositione nova dis-

:

Et secundo, Ltrum ex hoc anima sit ponitur ergo Deus per seipsum non
:

incorruptibilis post absolutionem a cor- est causa efticiens animarum, sed intelli-

nore ? gcntia angelica facit eas.

Adhuc, Quod immediate fit a Deo,
2.

immediatc habet se ad ipsum'ad illumi-

nationes recipiendas : ergo a destru-
ctione consequentis, non immediale si

MRMRRUM l. rccipit illuminationes, non immediate iit

a Dco. Sed, sicut hahitum est in tractatu

Utrum solus Deus sil causa efficiens de hierarchiis, anima rationahs illumina-
animse *
? tiones recipit ab Angelis, et non imme-
diate a Deo : ergo videtur, quod anima
non immediate sit a Deo.
Ad PRiMLM proceditur ex rationibus .3. Adhuc, Super octavam proposilio-
quas ponit Joannes Tolelanus Archiepi- ncm libri Causarum commentum dicit
scopus in libro suo de Anima. Et sunt sic : Anima facta est causa corporum, et

prtecipue duee. facta est causata ab intelligentia qu(B est

•
Cf. Opp. B. Aiberti. 11« Part. Summae de XXXV novae editionis nostrte.
Creaturis, Tract. I, Quaest. ii, Art. 4. Tom.

i
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU.EST. 73. 53

ante ipsam. Ergo videtur, quod intelli- aliquis creel, sic : « Quicumque Angelos
genlia angelica causa sit animee, et non conditores aiunt vel creatores cujuscum-
Deus. que etiam suhstantise, ipsi os diaboli
4. Adhuc, Ihidem, Anima quee susci- sunt, corum quidem palris creaturae :

pit impressionem intelligenti.T, facta est
inferioris operationis
gentia : sed non recipit impressionem ah
aliquo, ut dicit idem Tolelanus, nisi
quod faclum est ab illo ergo videtur
enim existentes non sunt conditores vel
quam ipsa inlelli- crcatores ahcujus rei '. » Idem dicit
Augustinus svper Genesim ad litteram.
: SoLUTio. Dicendum, quod nullo niodo soiuiic

quod anima facta est ah intelligentia. credendum dicendum est, quodvel ani-
5. i^dhuc, Ad idem arguitur ex ordine ma rationaUs ab ahquo sit facta vel
rerum. Dicit enim Augustinus in hhro creata nisi immediate a Deo quia. : sic-
XII Confessionum : « Duo fecisti, Do- ut dicunt Augustinus et Damascenus,
mine unum prope te, ct alterum prope
: creare actus incommunicabihs est omni
nihil, hoc est, angehcam naturam, et creaturce, et soH Deo creatori cmnium
materiam primam quae prope nihil convenit. Et hujus ratio est, quia infi-
est *. » Sed talis ordo propinquitatis et nitse potenlicE est educere ahquid ex
remotionis a primo principio, dicit ordi- niliilo : et sicut dicitur, ad Roman, iv,
nem principiorum. Ergo videtur, quod 1 7 : Vocai ea qux non sunt, iamquam
omnia illa qutE intermedia sunt, causata ea quiF. autem potentia
suni. Infinita
sunt ah his quae sunt juxta primum : non convenit ajicui crealo et hujus :

anima rationalis est de intermediis ratio est, quod omne creatum est post

ergo videlur, quod ipsa causata sit ah esse secundum naturam et fundatum in
Angelis qui sunt juxta primum. esse : et ideo nulla sua potentia est, sive

6. Adhuc, Sic est in ordine corporum, sit cognitiva, sive sit operativa, nisi super
quod inferius semper formatur et move- existens : creatio autem fundatur in non
tur a superiori et causatur ah ipso : ergo ente quod est ante ens : et ideo nulli
sic etiam est in ordine spirituum : sed creato convcnire potest.
anima rationahs inferior est Anuelo, Ad primum ergo dicendum, quod Deus ^^^ j

quod constat ergo videtur, quod forma-

:
non recipit dispositiones diversas ex hoc
tur et movetur et causatur ah Angelo. quod nunc crearet, non ante ah iTterno :

ontra. CoNTRA : enim uno modo et eodem se hahuit et

i. Augustinus in lihro de Ecclesiasti- dispositione sapientiae et dispositione
cis doymatibus : « Creationem animae potentiae anima nune
agentis, ut haec
solum creatorem omnium nosse dici- crearetur ah ipso, non ante, ncc post. et

mus ^ » Et ibidem, « Dei judicio coagu- Ad ALiuD dicendum, quod in hoc de- Ad 2.

lari in vulva et compingi atque formari ceptus est Toletanus : quia credidit,
dicimus corpus, ac formato jam corpore, quod idem ordo esset illuminati ad illu-
animam creari ac infundi, ut vivat in minantem, et facti ad facientem el hoc :

utero homo ex anima constans et cor- non est vcrum, quia multa fiunt imnie-
pore et egrediatur vivus ex utero, phmus diate a Deo, sicut coelum et terra et pri-
humana substantia. » ma materia : quae tamen non se hahent
2. Adhuc, Dicit Joanues Damascenus ad recipiendas illuminationes immediate
in lihro II de Fide orlJiodoxa, quod ah ipso. Et similiter est de anima ratio-
hceresis sit dicere, quod Angelus etiam nali : ct ideo ratio sua ista non procedit.

* S. AuGUSTiNU?, Lib. XII Confessionum, cap. 14.

^ S. J. Damascenus, Lib. II do Fide ortliodoxci,
2 loEii, Lib.de Ecclesiasticis dogmatibus, cap. cap. 3.
 54 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Modus enim percipiendi illuminaliones, QuoD objicitur in contrarium, conce- Ad objcc

differens est ex dilTereuti perspicacitate dendum est : quia lioc est Catholica
intelligentiae, et dilTerenti simplicitate fides : et paulo anle assignata est ralio,
essentiae, et non ex hoc quod immediate quare crealurae non polest convenirc
fiat vel non liat a causa efficiente hac potentia creandi.
vel illa.

Ad 8. Ad quod dicitur in libro de

ALiuD
Causis, dicendum quod si volumus
salvare quod dicitur in commento libri
Causarum, dicemus, quod intelligitur, MEMBRUM II.

quod intelligentia non sit causa animae

rationalis in esse substantiali, sed tan- Utrum anima ex Jwc quod solus Deus
tum in forma illuminationum ad bene caiisa ejits efficiens est, sit incoi'ru-
esse ; et hoc non crcando vel benefa- ptibilis post absolutionem a corpore ^?
ciendo, sed instruendo.
Aa 4. Ad ALiuD dicendum, quod impressio-
nes intelligunlur formfp illuminationum Secundo quteritur, Ulrum anima ex
secunduni triplicem visioncm, qua Ange. hoc quod solus Deus causa ejus efficiens

lus illuminat aniuiam, scilicet sensibi- est, sit incorruptibilis post absolutionem
lem, iniaginariam, et inlellectualem. a corpore?
Sed quod dicit,quod non recipit illumi- Et videtur, quod sic.
naliones nisi ab eo quod est causa ejus Actus enim corporis a Philosophis
efficiens, hoc falsum est, nisi inlelligatur ponitur in Iriplici differentia. Quidam
de causa efficiente illuminalionis, et non enim est aclus corporis et corporalis
substantiae illuminatae. Omne enim supe- sicut forma quae esl in corpore et subji-

rius in ordine ex amore naturali, ut citur principiis corporis in agendo et

dicit lerotheus, illuminationes providen- operando, sicut anima vegetabilis in
ticB effundit super inferius, et movet plantis, et sensibilis in brutis : propter
ipsum ut converlatur ad su{ erius et : quod talia non agunt, sed aguntur et

tamen inferius non semper fit a supe- impelluntur ad actiones et opera passio-
riore secundum esse substanliale. nibus cor[)oralibus. Est eliam corporis
Ad 5. Ad ALiuD dicendum, quod iiiu ordo actus qui est in corpore non corporalis :

quem ponit ibi Augustinus, non est ordo et haec est forma quae non est nisi in
principiorum facientium esse et substan- corpore, eo quod educitur de materia
tiam, sed est ordo reducentium inferio- vel causatur in materia ad harmoniam
rum primum, secundum quod dicit
in corporis, sicut sensus, ut dicit Aristote-
Dionysius, quod « lex divinitatis est per les, harmonia est, quae nec recipit aliquid
prima media, et per media ultima redu- nisi quod est de harmonia sui organi,
cere. » sicut visus, qui non recipit nisi id quod

^^ g
Ad ultimum dicendum, quod sic est fit in aclu pcr lumen, eo quod ipse con-

eliam in ordine corporum : inferius sistit in organo cujus harmonia fit ex

enim secundum esse substanliah' non fit humido [)erspicuo, quod fit in aclu per
a superiore, sed rccipit iin[)ressiones lucem, qui licet actus elevatus sit super
ejus quoad bene esse, sicul iuna etstellae principia materiee, ita quod non subjici-
a sole, et sicut terra et infi riora elementa tur eis sicut forma naturalis, tamen nec
a ccelo. agit nec patitur recipiendo nisi in ma-

• Cf. 0pp.*6 Alberli. Comment. in H Sen -

hujusce novae editionis.
tentiarum, Dist. XIX, Art. 1. Tom. XXVII
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU^ST. 73. 55

teria : et ideo etiani actus materiae dici- alicujus corporis vel actus corporalis,
tur. sequitur de necessitate, quod producat
Et est aclus corporis qui nuUum habet eum ad modum et similitudinem suam
esse a corpore, licet habeat esse in ipso : propriam. Et hoc est quod dicitur, Ge-
a nuUo enim principio corporali accipit nes. 1, 20 Faciamiis homuiem ad ima-
:

esse, nec in aliqua operalione ab aliquo giiiem el similitudinem noslram.

principio corporis agitur ad operalio- Ulterius eliam sequitur ex hoc, cum
nem, nec in aliqua passione sive rece- talis actus nec secundum esse, nec se-
ptione restringitur ad hoc quod recipiat cundum agere, nec secundum recipere
connaturalia hujus corporis vel illius, sive pati dependeat ad aliquid corru-
sed liber est ad receptionem omnium, et quod ipse sit incorruptibilis et
ptibile,

ut judicet de omnibus secundum ratio- secundum esse et secundum agere et se-

nem cognitionis. Et tahs actus est anirna cundum pati : in his enim naturam se-
rationalis sive intellectualis : et talis quitur intelUgentiie et non alicujus aclus
actus nihil penitus de esse suo habet a aaturalis vel corporalis. Et super hanc
corpore, nec de actione sua habet ali- rationem oames PhiloFophi sustentati
quid a corpore, nec de passione sua qua fuerunt : et ideo omnes concordiler, ut
recipit omnia : quia si de polentia reci- dicit Alpharabius, radicem iumiortalila-
piendi haberet aUquid a corpore, seque- tis animse posuerunt in intellectu ade-
retur quod reciperet quidem ea quae sunt pto : quia ille nec secundum esse, nec
connaturalia illi corpori, sicut visus secundum operari, nec secundum pati
connaluralia perspicuo sivc diaphano et sive dependentiam hal)et ad
recipere,
non alia recipit. Et ille actus nec esse aUquid corporaUum vel corruptibiUum.
nec operationem nec passionem habet a Et si objicitur, quod Aristoteles dicit
corpore.Unde nec secundum esse, nec in primo de Anima, quod qui dicit ani-
secundum operationem, ncc secundum mam secundum se, hoc est, sine corpore
passionem dependet ad corpus. Et pro- intelligere, idem est ac si dicat eam te-

pter hoc Aristoteles dixit, quod iutelle- xere.

ctus nullius corporis est actus. Et Ana- Dicendum, quod Aristoteles non dixit

xagoras dixit, quod iutelleclus nulli ni- hoc absolute, sed sub conditione, si nihil

hil commune,
habet et propter hoc est est animae operum vel passionum pro-
receplibilis omnium. Talis igitur anima prium. Sed nos ostendimus, quod tale

intellectualis cum esse non habeat a se, inteiligere proprium animae, et in

est

eo quod causata et creata est : nec ha- taU inteUigere in nuUo communicat cor-
beat a corpore, ut jam ostensum est, pori, neque ut organo, neque ut materise
quia si haberet a corpore, nec in illo ha- ex qua et in qua sit. Sed est aUud intel-
beret potentiam agendi nec reclpiendi, ligere, quod tit per reflexionem intelle-
nisi in his quse essent connaturalia illi ctus ad sensum, secundum quod dicit,
corpori : nunc autem habet liberta- quod intellectus humanus conjunctus est
tem agendi et recipiendi omnia, et ubi- conlinuo et tempori, et de quo dicit Dio-
que, et semper. Et cum tale esse talis nysius, quod intellectus noster est mate-

potentise non possit referri ad corpus riaUs et phantasticus dum cst in corpore.

sicut ad principium, nec habeat ipsum a Et hoc intelUgere non perficUur nisi per
seipso, oportet quod referatur ad causam receptionem a corpore. Et de hoc verum
efficientem, qua? (sicut dicunt Philoso- est quod dicU Philosophus, quod qui di-
phi) est principium universi esse, et fa- cit animam secundum seipsam hoc mo-

cit debere esse in omnibus quae sunt. Et do inteUigere, idem est ac si dicat eam
tale principium cum producat talem texere per seipsam quia sicut non texit:

actum in corpore, et non ad modum sine inslrumentis corporeis, ita lioc mo-
 56 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
do non intelligi sine instrumentis cor- pore et non a corpore^ in n Wo diininuit

poreis. sibi causani incorruptibilitalis et iinmor-

Ex OMMBUs his sequitur de necessi- talilatis : secundum se cnini scmper se-
tate, quod anima rationalis est immor- parata est, licet ad tempus regendo cor-
talis et incorruptibiiis^ et quod causam pori a crcalorc sit accommodata pro- :

immortalitatis et incorruptibililatis babct pter quod dicit Pliiloso])lms, quod anima

a modo quo fit a causa efticientc, quoB habet se ad corpus sicut nauta ad na-
est Deus, et quod hoc quod esl in cor- vem.

QUiESTlO LXXIV.

I>e eaiisa rorniali e( finali aniinse.

Consequenter quaerilur de causa for- sic casus diaboli causa luisset tanti boni,
mali et linali animae. quod valde inconveniens est.

Et videtur, quod nuUa sit causa for- 2. Adliuc, Sicut dicit Dionysius in li-

malis animae quia formce non est for-

:
bro de Divinis nominibiis : « Exstasis
nia auiina autem forma est ergo nulla
: :
amoris et bonitatis divinae non permit-
causa formalis est animse. tcbat Deum in seipso consistere, sed
Sed contra. CoNTRA :
communicare bonitatem suam, et pro-
Formavit Dominus homincm ad ima- ducere creaturas quibus se conmiunica-
ginem et similitudinem suam '. (iOn- ret '. » Ille ergo est finis et non alius,
stat, quod ha-c formatio non inteiligitur propter quem creata est omnis creatura.
nisi secundum animam : ergo aliqua (^um ergo substantia spiritualis corpori
forma est qua formalur anima. unibilis, possit frui bonitate sua bono
naturae et gratia? et gloriae, videtur quod
Qusest. Quaeritur eliam de line ad (juem facta summum bonum creaverit eam propter
est anima rationalis. hoc, et non propter aliud largitati enim :

1. Et dicit Augustinus in Enchiridion divinacnon satis est uno modo frui ipsa,
quod « finis ejus reparatio ruiuiE ange- sed omni modo.
licee est. » 3. Adhuc hoc videtur quia in li- :

2. Adhuc, Anselmus in libro de Casu bro II Senientiariim, distinctione prima,

diaboli, et lil)ro Cw?" Deits liomo dicit, cap. El quia non valet, dicit Magister
quod « homo factus est ad ruinam Ange- sic ex verbis Augustini : « Fecit Deus
lorum reparandam. y* rationalem creaturam quee summum bo-
Sed contra. Sed CONTRA hoc est, quod num intclligeret, et intelligendo amaret,
1. Si secundum hoc Angelus non re- et amando possideret, et possidendo
cidisset, homo conditus non fuisset ct : frueretur. »

* Cf. Genes. i, 27. cap. 4.

' S. DiONYsics, Lib. de Divinis nominibus,
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QU.EST. 74. 57

4. Adliuc, Ibidem, « Si quseratur qua- forma et imago est totius istius mundi
re factus sit homo vel Angelus ? Brevi sensibilis. Unde Boetius in libro V de
sermone responderi potest : Propter bo- Consolatione pltilosophix :

nitalem Dei. » Iste est ergo finis.

0. Adhuc, Ibidem « Si qucerilur, Ad Mundum menle ^'erens pulchrum pulclieiTimus

quid creata sit rationalis crealura? Re- [ipse,

Ad laudandum Deum, ad ,,. Similique imagine formans

spondetur :

serviendum ei, ad fruendum eo. » Isti

ergo videntur esse fines, et non repara- xVd idquod ulterius quaeritur de fine, Ad qusest.

tio angelicae rumae. dicendum quod duplex est finis, princi-

palis scilicet, et adjunctus. Principalis

aiuUo, SoLUTio. Diccndum, quod forma ani- est, qui tangitur a Magistro in libro se-
mae venustior et pulchrior quam habere cundo Senteniiarum, distinctione pri-
potuit est, quod sit ad imaginem Dei. ma, ut patet in objiciendo. Et ille du-
Imaginem dico creationis, recreationis, pliciter distinguitur, sicut in objectis

et similitudinis : sic enim formatur ad dictum est, scilicet ut summum bonum

optimum et pulcherrimum. intelligeret, et est hoc secundum ordi-
Ad objegtum contra, dicendum, quod nem ad veritatem
intellectus et intelU- :

forma non est formae in eodem genere, cjendo amaret, et est hoc secundum ordi-
sed in alio genere, hoc est, in superiori nem voluntatis ad bonitatem et aman- :

potest esse forma formse : et illa est do possideret, et hoc est secundum or-
etiam vera forma, ut dicit Boetius in dinem mentis et memoriae ad beatitudi-
libro de Trinitate, sic : « Est exemplar nis aeternitatem. Assignatio quae ponitur

forma exempli, cum tamen utrumque sit ibidem, scilicet ut Deo ser\iret, rcfertur

forma. » Similiter anima rationalis quae ad opus : ut Deum laudaret, refertur ad

forma est et actus corporis, habet for- os Deo frueretur, refertur ad totum
: ul
mam exemplar unius essenliae divinae in hominem interius et exterius. Iste ergo
tribus personis, ad quam facta est, sicut finis est principaKs quare creata sit ani-

in praehabitis dictum est, ubi quaerebatur ma. Adjunclus autem finis est^ qui secu-

de imagine. Sic enim etiam secundum tus est ex isto : et ille est reparatio rui-

Platonem mundus archetypus, qui in nse angehcae, sicut in praehabitis de casu

mente divina est et ipsa mens divina, Angelorum dictum est.

*-o»^ifr%«<H
58 D. ALB. MAG. ORD. PfUED.

TRACTATUS XIII.

DE FORMATIONE HOMINIS JUNCTA ANIMA,

Hic auteni determinato de formatione hominissecundurn animam, tangit

Magister formationem hominissecundum corpus in libro II Sententiarum,
distincl XVII, cap. 1, sic dicens : « Sicut hominis formatio secundum cor-

« pus describitur, cum dicilur : Formavit Deus hominem de limo terrse ^

. »

Et paulo post : « Corpus enim de bmo terrae formavit Deus cui animam
« inspiravit. »

Propter quod traclandum est hic de formatione hominis secundum cor-

pus.
Ubi quinque quserenda sunt, scilicet si ab abo quam a Deo potuit for-
mari corpus hominis primi ?
Secundum, De complexione et natura formati corporis.
Tertium, De unione corporis cum anima ?
Quarlum, Utrum tale corpus fuerit animale, et qua animalitate?
Quintum, De habitatione paradisi qua3 congruebattali corpori.

QUiESTIO LXXV

Llfriiiii ab alio qiiam a Deo pofiiit foriiiari corpiis prinii lioniinis^?

Prirro crgo quaritur, Utrum ab alio El videtur, quod non.

quam a Deo potuit formari corpus primi 1. Genes. ii, 7 : Formavil igitur Do~
hominis ? mijiiis De.us hominem de limo lerrse.

> Genes. n, 7. tiarum, Dist. XVIII, Art. 2. Tom. XXVII hujusce

2 Cf. Opp. R. Alberti. Comment in II Senten- no^ae editionis.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XFII, QU.^ST. 75. 59

Sed dicil Anselmus, quod quidquid facit mens dicitur, ut dicit Damascenus, quia
Deus, convenientissime facit, et mini- omnia ad rectae rationis lineam mensu-
mum inconveniens de Deo est impossi- rat. Ergo non conveniebat corpus huma-

bile : ergo convenientissimum fuit Deum num fieri nisi a Dco, ad cujus imaginem
ipsum facere corpus hominis, etimpossi- factum est, sicut nec anima fieri potuit
bile fuit fieri per alium, sivc per Ange- nisi a Deo.
lum, sive per aliam creaturam. 7. Adhuc, In omnibus pioportionata
Adhuc, Job, x, 8 Manus tux fe-
2. : sunt perfectio et perfectum, et ad eam-
cerunt me, et plasmaverunt me lotum dem causam ordinantur : sed anima ra-
in circuitu. Ibi dicil Gregorius : « Fe- tionalis perfectio est corporis hominis :

cerunt mc in anima, plasmaverunt me crgo proportionata est corpori hominis,

in circuitu in corpore. » Et inde argui- et ad eamdem causam efficientem utrum-
tur ut prius, quod inconveniens et im- que ordinatur. Constat autem, quod
possibile fuisset fieri ab alio. anima facta est a Deo immediate : quia
3. Adhuc, Isa. lxiv, 8 : El nunc, Do- illa fit per creationem, et crealio nulli
mine, pater noster es tu, 7ios vero lu- creatura? convenire poterit. Ergo factura
tum : et fictor ma-
noster tu, et opera corporis hominis fieri non potuit nisi a
nuum tuarum omnesnos. Exhociterum, Deo immediate.
ut prius arguitur, quod convenientissi- Adhuc, Alise res ad distinclionem et
8.

mum fuit Deum ipsum facere Jiominem. ornatum mundi pertinentes, non sunt
4. Adhuc, Jerem. xviii, 2 Surye, et : factae, nec fieri poterant nisi a Deo. Cum
descende in domum figuli, et ibi audies ergo corpus hominis prcecipuum sit inter

verba mea. Et sequitur, "^. 3 et seq. : Et ea quae pertinent ad ornatum, videtur

ecce ipse, scilicet figulus^ facicbat opus quod corpus hominis fieri non potuit nisi
super rolam. Et dissipatum est vas quod a Deo.
ipse faciebat e luto manibus suis : con- 9. Adhuc, II Machab. vn, 22 et 23,
versusque fecit illud, scilicet lutum, vas dixit mater filiis : Nescio qualiter in
alterum, sicut placuerat inoculis ejus ut utero meo apparuistis : neque enim ego
faceret.Et factum est verbum Domini ad spiritum animam donavi vobis et
et vi-
me, dicens :... Eccesicut lutum in inanu tam, et singulorum membra non ego ip-

fifjuli, sic vos in manu mea, domus Is- sa compegi : sed enim mundi Creator,
rael. Et ex hoc iterum argaitur ut prius. qui formavit hominis nativitatem, qui-
3. Adhuc, Hoc idem arguitur ex illo que omnium invenit originem, et spiri-

Psalmo cxviii, 73 : Manus iuss, Domine, tum vobis iterum cum misericordia red-
fecerunt me, et plasmaverunt me : da det, et vitam.
mihi intellectum. CoNTRA : Sed conlr».

6. Adhuc, Hoc ostenditur per ratio- Tn causis primordialibus mundi ordo

nem : Sicut enim in prfecedentibus ha- est, quod primum influit super secun-
bitum est, et dicit Magister in Ubro se- dum, et secundum super tertium, et sic

cundo Sententiarum, distinctione XVI, deinceps. Sed in ordine illo corpus ho-
homo etiam secundum corpus est ad minis ultimum est et inter facturas, et
imaginem Dei : enim corpo-
rectitudine secundum naturam. Inter facturas quia :

ris, et positione qute tota sursum dirigi- post diem septimum homo secundum
tur, ostendit dispositionem animae, sci- corpus factus est, sicut dicitur, Genes.
licet quod intelleclu tendit summam
in II, 7 :
Dominus Dcus
Formavit igitur
veritatem, voluntate in summam boni- hominem de limo terrx. Secundum na-
tatem, mente sive memoria in selernam turam quia inter omnia corpora magis
:

divinorum notitiam, qujB ex menle pro- mixtum, et ex plurihus niixtum est,

cedit et in mente reservatur : quse et et majori compositione coujposilum.
 60 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Cuni quem Deus impo-

ergo ordo Ergo multo minus ministrare potcrant
suit quod prius semper in-
rebus sit, ad conditionem corporis primi hominis
fluil super posterius tunc videtur, quod : ex luto. Plus enim distant lutum et cor-
corpu> hominis non conveniebat immo- pus, quam os et corpus mulieris, et sic

diate a priino fieri, sed ab omnil)us in- dicit Philosophus in II de Generatione

termediis inter primum et ultimum vol : et Corruptione : « Habentium symbolum
Deus corrumperet ordinem quem i[)?e- facilior est transitus »

met instituit, quod inconveniens cst

valde, quia dicit Dionysius, quod « lex Ulterius quaeritur hic propter haereti- Queesi. i.

divinitatis est per prima media, et per cos, qui dicunt, quod corpus hominis fa-
media ultima reducere. » ctum sit a diabolo, Si hoc potuerit fieri?
Et videtur, quod sic : quia
Sunttamen quidam qui niluntur pro- 1. Angelus malus, sicut dicit Augusti-
bare, quod corpus hominis fieri et condi nus, scit colligere semina ad opera mira-
potuit ab An<,^elo, sic : culorum, sicut et bonus. Undc fecerunt
i. Angeli (sicut supra in quspstione de serpentes, sicut et virga Moysi conver.=a
mimculo ostensum est per verba Augu- est in serpentes per Angelos. Cum ergo
slini) seminales causas colligentes in ele- hoc non sit minoris potentise quam cx
mentis, multa possunt producere ad seminibus producere iiguram corporis
modum miraculi, omnia scilicet quse se- humani, videtur etiam quod figuram
cundum seminalescausas suntin elemen- corporis humani ex talibus seminibus
tis. Dicit enim Augustinus, quod corpus producere possint.
hominis antequam conderetur, secundum 2. Adhuc, Tam boni quam mali Angeli

seminales causas in elementis fuit. Ergo assumunt corpora in quibus apparent :

videtur, quod minislerio Angelorum pot- et constat, quod illi condensando et figu-

erat educi de elementis. rando transformant in figuram corporis

2. Adhuc, Augustinus in libro IX humani : sed ex seminalibus causis cor-
super Genesim ad litteram : « Nonnulla pus hominis facilius est figurabile quani
est in Angelis polenlia ut aliquid cre- ex elemento tenui. Cum ergo haec pos-
etur '. » Ergo mullo magis nonnulla po- sunt figurare ex elemento tenui, poterunt
tentia est in Angelis ut aliquidcondatur: etiam corpus hominis figurare de semi-
quia creare plus est quam condere. Si nalibus causis.
ergo creent vel condant corpus homi-
nis, nihil est inconveniens, ut vide- Ulterius etiam quaeritur, Si secundum Qutesi. ?.

tur. quod quidam dicunt Philosophi, slellae

3. Adhuc, Ejusdem potentise est, ut vi- et ca'lum habcnt aliquam potestatem for-
detur, reformare corpora mortuorum ex mandi corpus?
pulvere, et condere ex pulvere corpus Et videtur, quod sic :

hominis : sed reformationem corporum 1. Ptolemaeus in Quadripartito, quod

mortuorum ex pulvere ministrabunt An- Alarva vocatur Arabice, per totum
geli : ergo multo magis conveniebat An- ostendit, qualiter constellatio et figuram
gelis minislrare ad formationem primi et complexionem et regimen vitae dat
hominis ex luto. unicuique nato homini sub hac vel illa
Sed contra. CoNTRA : constellatione. Unde dicit, quod natus in
Augustinus in libro IX super Genesim prima facie Leonis, quae est domus solis,
ad litleram dicit, quod « Angcli non pot- erit latus in facie splendentis coloris et

erant formare mulierem ex costa viri. » splendentis fortunee. Ergo videtur, quod

' S AcGusTiNus, Lib. IX super Genesim ad litteram, cap. 15.

 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIII, QU.EST. 73. 61

ad formationcm corporis hominis astra gnavit sine corpore, sed cum corpore, et
operenlur. in corpore, ideo ordo justitiaj divinae est
2. Adliuc, Astra et constellationes ope- et naturte, quod cum corpore pra?mie-
rantur ad meliorem disposilionem cor- tur. »Propter quod etiam, ut paulo ante
poris, ct quo melius est disposilum, ut habitumest, homo etiam secundum cor-
dicit Avicenna, meliores sorlilur poten- pus aliquo modo est ad imaginem Dei
tias animse el expeditiores ad actum el ideo eamdem potentiam
penitus ad
ergo videtur, quod ad formationem cor- perlinet facere hominem secundum ani-
poris hominis operantur. mam, et facere hominem secundura
:>ed contra. CoXTRA :
corpus.
Damascenus in libro II de Fide ortho- Ad primum ergo dicendum et ad alia
doxa « Nos dicimus, quoniam astra
: octo quae sequuntur, quod illa proce-
nonsunt causa alicujus eorum quse fmnt, dunt, et Catholicam veritatem dicunt :

neque corruptionis eorum quse corrum- et cum sint auctoritates ex canone sump-
puntur 1. » tse, non licet eis contradicere : quia, sicut
dicit Augustinus in libro II super Gene-
soiutio. SoLUTio. Dicendum, quod corpus sini ad litteram: « Major esl hujus Scrip-
primihominis et secundum dicta Sancto- turee auctoritas, quam omnis humani in-

rum etsecundum Catholicam fidem nec genii capacitas *. »

conveniebat, nec potuit fieri nisi a Deo Ad m quod in contrarium objicitur, aJ object.

ipso. Et hujus ratio est, quia in omni dicendum quod infiuentia quse ex primo
natura ejusdem potentise est facere per- in secundum, et sic deinceps, estad pro-
fectionem et perfectum, et facere movens pagationem naturce, el non ad inslitu-
et maxime quando ad eumdem
mobile, tionem principiorum natura? principia :

fmem movens movet, el mobile move- enim naturae omnia oportuit fieri imme-
tur, sicui est inanima ralionali et cor- diate a Deo. Et cum corpus hominis sit

pore secundum ordinem naturae et sa- unum de preecipuis principiis, in quo

pientise divinte in lioc enim ordine
: etiam imago Dei est, ut dicit Augusti-
anima rationahs ponilur in corpore, ut nus : quia sicut Deus est principium om-
perficiatur scienliis, et virtute intelle- iiium ex quo omnia, ita corpus Adae est
ctuali, et virtute morali, et virtute iheo- principium omnium corporum humano-
logica infusa per gratiam, et donis Spiri- rum et naturae, ita quod in ipso per cor-
tus sancti, et fructibus, et bealitudinibus, pulentam substantiam luerunt omnia.
et aliis bonis quibus homo ad meritum Et sicut Deus est finis omnium, ad quem
vitae disponitur et adjuvatur. Et propter ordinantur omnia ut conserventur, prop-
hoc quod corpus cum anima meritum ter quod dicitur Alpha ct Omega ' : ita

tale perficit, ideo corpus ad eamdem homo finis est creatorum, ad quem et

bealitudinis participationem ordinalur propler quem creata sunt omnia, et in

sicul ad iinem. Et hoc expresse dicit Da- quo, sicut dicit Gregorius, propter con-
mascenus in libro quarto de Fide ortho- venientiam quaradam omnia sunt et

doxa^ cap. deresurrectionc, dicens, quod uniuntur.

« si anima sine corpore athletice pu-
gnasset contra dremones et vitia, tunc Ad aliud quod de Angelis oltjicitur, Ad i.

aliqua ralio esset quare sinc corpore dicendum, quod licet multa possinl colli-

praemiaretur : nunc autem quia non pu- <a'udo seminales causas et transmulando
o

1 S. J. Damascenus, Lib. II de Fide ortliodoxa, litterani, cap. ."i.

cap. 7. ^ Gf. Apocal. i, 8.

- S. AuGUSTiiNus, Lib. II super Genesim ad

 62 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

subito in hoc vol in illud, quod est mo- QuoD noNTRA objicitnr, conccdendum Ad obje

dus mirabilis vi'l tamen omnia

miraculi : est.

illa sunt forinsecus adhibita, ut dicit Au-

gustinus, sicut sunt opera agricolarum Ad id quo'1 ulterius qucerilur, di<^en- Adqucest.
circa scniina et plantas. Corpus aulcm dum quod haeretici propter hoc sunt
naturalc in specie et forma et potcntia haerctici, qnia orrant circa prlncipia fidei

naturie non tit nisi pcr intrinsccus et na- ct philosopliite. Unde mali Angeli num-
turalitcr operantia, in quibus prlmum et quam possunt facero corpus alicujus
omnia alia informans est virtus divina. hominis, nec prinii, noc alicujus homi-

Et ideo licet Angcli in talibus vivificent nis : quia si hoc boni Angeli non pos-
naturalia principia, et excitent ad ope- sunt, sicut jam probatum est, multo
randum secundum Augustinum : tamen minus mali.
nec sunt crealores nec conditorcs talium, Ad objoctum aulem dicendum, quod Ad i.

sicut nec agricolas dicimus creatores vel possunt quidem colligere ?eiiiina et fo-
conditores fructuum quos colunt. Et si rinsecus adhibere operam sicut et boni :

hoc in nullo corpore possunt, multo n)i- sod non propter hoc dicuntur vel crealo-
nus in corpore hominis, et maxime ros vel factores vel condilores, sicut "nec
primi liominis. agricoke dicuntur creatores vel factores

^j 3
Ad alud dicendum, quod Augustinus vel conditores fructuum, quibus tamen
accipil ibi crearc, non in propria et prin- adhibent cultum exteriorem.
cipali signilicatione, sed prout dicitur Ad ALiUD dicendum, quod Angoli cor- au t.

creare pro formare : sic enim nonnulla pora assumere possunt ex tenui ele-
potcntia est in eis ut aliquid formetur. mento, ut dicit Augustinus sed hoc est :

Sed hoc nihil est aliud^ nisi quod adhi- opus ad modum artis, sed non naturae :

bent operam extrinsecus colligendo se- et ideo minoris potentiae est quam opus
mina, et excitando ea ut sic vcl sic et nalurse : et ideo hoc possunt secundum
tardius vel velocius in actum exeat quse exigentiam sui ministerii et boni et mali.
est in ipsis potentia. Quod autem Aliud autem non possunt, nisi torinse-
creare multipliciter dicitur et quibus mo- cus operam adhibendo : quod est non
dis, in prsehabilis per verba Sanctorum facere, sed adjuvare ut fiat per causas
ostensum est, qu?estione de creatio- naturales, ut paulo ante dictum est.
ne.
Ad ALiuD dicendum, quod Angcli non Ad iD quod ulterius qucTritur, dicen- Ad quaest.
j^d 8.

ministrabunt ad reformationem corpo-

•II-
dum quod astra nihil
1 1
penitus possunt
Ad L

rum gloriosorum in resurrectionc, nisi facere circa hominem et actus hominis.

quod quidam vocant,
ministerioexteriori, Cujus enim virtus non venit ad hominem
coUectionem pulverum sed ad immuta- : et humana, nisi per aliud ct per acci-
tionem in formam gloriosam nihil opc- dens, numquam potcst osse per se causa
rantur, sed solus Deus '. Hoc est enim humanorum aliquorum : virtus stella-
quod dicitur in Psalmo
lxvii^ .']i Dahit : rnm, ut ipse Ptolemaeus dicit in primo
voci su3evocem virtutis. Et sic operantur capilulo Quadripartiti, numquam venit
mirabilia vel mirabihbus simiha, colli- ad inferiora, nisi per aliud et per acci-
gendo semina inelementis sparsa cx qui- dens : crgo numquam possunt esse
bus producantur. Sed hoc non conve- causa per se alicujus inferiorum, sive
niebat fieri in corpore primi hominis, liumanorum, sive aliorum : signa ta-

propter rationes paulo ante inductas. men possunt esse. Qualiter autem hoc

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in IV Sen- editionis nostrae.

lentiarura, Dist. XLIII, Art. 4. Tom. XXX novee
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIII, QU.^ST. 76. 63

sil, tractatum est in prima parte Sum- aliquid cx niliilo facere. Inter aliquid
ma? iheoloffia^, tractatu de provideiUia et autem et aliquid, sicut inter lutum et
fato, et in ista secunda parte, in quae- corpus hominis, quod faclum est ex li-
stione de virtutibiis stellarum ct effectu. mo, distantia finila est : et ideo facilius
Ad alild dicendum, quod astra non est ficri ex aliquo aliquid, quam ex ni-
operantur nisi ut signa et remote dispo- hilo aliquid, non quantum ad facienlem,
nentia, et nullam necessitateni imponen- sedquantum ad factum.
tia, ut dictum est. Et
si objicitur quod Auguslinus dicit,

Ad id quod conlra objicitur, dicen- quod magis est de impio facere pium,
dum quod dictum Damasccai vcrum quam creare ccelum et terram.
est : quia astra non sunt causae, sed sig- Dicendum, quod hocnon est simplict-
na, propter rationem quse dicla est. ter dictum, sed quoad aliquid quia sci- :

licet quando de impio fit pius, id ex quo

Ex his patct solutio cujusdarn quod fit talis transmutatio, contrarietatem

quiEri solet, Utrum scilicet majoris po- quamdam habet ad id ad quod fit talis

tentiae sit vel fuerit facere corpus homi- transmutatio : quod non est quando
nis de luto, vel creare de nihilo ? creatur ccelum et terra : et sic non est
Si enim quseratur dc potentia facien- quando de limo fit corpus hominis, quia
tis, tunc stulta quaestio est : quia una ct limo et omni creaturae inserta est ratio
eadem et semper sequali potentia facit obedienlialis, ut fiat de ea quidquid
quidquid facit. Potentia enim facienti^ creator vult : et sicut dicit Augustinus,
numquam disponitur per diversa, nec « nihiljustius est, quam quod creatura
mutatur aUqua mutatione. obediat in omne quidquid creator vult. »
Si autem quoeratur de potentia facti, Sic ergo palet, quod unius et ejusdera

scilicet utrum facilius fiat ex luto, vel ex et aequalis potentiae est divinae facere
nihih)? tunc it}rum stulta qua?stio est : corpus hominis, puta ex nihilo, et ex
quia inter nihil et aliquid est distantia luto.

infinita : et ideo infinitffi polcntiae est

QUTKSTIO LXXVI.

De natiira et coniplexlone forniati corporis '.

Secundo, Quaeritur de natura et com- nientiam naturae aptatur mobile sim-

plexione formati corporis. plex anima rationalis motor simplex
:

Quidam enim nituntur probare, quod est,non composilus ex diversis quae sunt
convenientius esset humanum corpus divcrsorum generum corpus hominis :

simplex quam compositum, objicientes est mohile a tali anima ergo vidctur, :

logice sic : quod convenienlius esset simplex quam

i. Motori simplici secundum conve- commixtum.

' Cf.
Opp. B. Alberti. Commeiit. in II Senten- nova3 ediliouis.
liarum, Dist. XVII, Arl. 3. Tom. XXVII hujusce
 64 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

2. Adhuc, Anima est in corpore (ut Ulterius queeritur, Si corpus hominis Queest.

dicunt SocratL"S ct Plalo) ut porficiatur commixtum csl ex diversis elementis,

utraque virtute, scilicet inieilecluali et utrum in illo mixto clementa sint aequa-

morali per Dei donum, non per doctri- lia secundum quantitatem?

nam vel assuefactionem, sed ut hoc me- Et videiur, quod sic. Dicitenim Avi-
reatur a Deo. Hi enim duo dixerunt, cenna, quod elementa secundum sub-
quod virtus nec est discibiie vel assue- stantiam salvantur in mixto : cujus sig-
scibile bonum, sed Dei donum. Siraplex num est, quia mixta resolvuntur in ea.
corpus, in quo non est resistentia vel Cum ergo non sint mixta, nisi quia mi-
pugna unius ad alterum, facilius conver- nimum unius est cum minimo alterius,
titur ad electionem motoris quam com- et in nullo genere sit aliquid minus mi-
positum ergo videtur, quod convenien-
:
nimo, videtur quod minima ignis sint

tius fuisset, quod corpus hominis fuisset aequalia minimis aeris et aquae et terrae :

simplex quam compositum. et sic apquaiiter est ibi de quolibet ele-

Sed contra. CoNTRA *. mento secundum quantitatem.
Dicit Commenlator super secundum CoNTRA : Sed cont

de Anima, quod diversitas quse est in 1. Avicenna et Algazel dicunt, quod

corpore, est a diversitate potentiarum verum est, quod aequaliter mixtum ex
quae est in auima. Sed multa diversiias quolibet elemento locum habere non
est in qualibet specie animae. Yegetabilis potest in mundo ad quem moveatur vel

enim habet nutritivam, augmentativam, *inquo quiescat, nullum enim elemen-

et generativam etiam in homine sensi- : tum dominatur in ipso ad cujus locum
bilis quinque sensus. extra, et quinque inclinctur corpus hominis inclinatur
:

intus et exteriores noti sunt

:
quinque : secundum locum et motum ad terram :

intus, ut dicit Avicenna, sunt sensus ergo videtur, quod plus sit ex tcrra, et
communis, imaginativa, phantasia, testi- minus ex aliis elementis.
mativa, memorialis : et ista sunt cog- 2. Adhuc, Hoc videtur diccre textus
uitivce omnes et praeter hoc liabct mo-
: Genesis, ii, 7 : Fecil igitur Dominus
tum secundum appelitum el desiderium Deus hominem de limo terrse, ubi dicit
sensualitatis. Siniiliter rationalis mulias Augustinus, quod « limus est terra hu-
habet partes, scilicet intellectuah?m, ra- mida sive infusa. » INon ergo videlur
tionalcm, et moralem, voluntalem, me- aequaliter esse ex omnibus elementis.

moriam, secundum appetitum ratio-

et

nalem motivum ad electionem, quae Ulterius quaeritur, Si in corpore Adae Queest.

operantur omnes in organis. Quia sicut elementa luerint secundum aequulitatem

dlcit Constabenluce in libro de Differen- virtutis et potentiae ?

tia spiritus el animXy etiam intelloctua- Et vidotur, quod sic : corpus enim
lis sivc rationalis poientia operatur in AdoJ optimoe complexionis fuit sicut

spiritu transeunte per tres cellulas cere- quod Deus ipse fecerat, et optinice com-
bri, anteriorem scilicet, mediam, et positionis in corpore. Optimae comple-
postremam, abstrahendo scilicet, ordi- xionis virtutes reduclaj sunt ad aequale :

nando, et eliciendo quid judicandum sit non enim est complexio nisi ad aequale.
de quolibet. Cum ergo tot potentiarum Complexio autem cst aequalitas humo-
operationes per corpus homogenium rum aequalitas autem humorum non
:

sis^e simplex nullo modo fieri possint, cst nisi ex ^aequalitalc qualitatum ele-
non conveniebat secundum naturam mentorum mixtorum. Dicit enim Arlsto-
animse rationali aptari corpus simplex teles in I de Generatione et Corrup-

sive homogenium. tione, quod mixtio est miscibilium

alteratorum unio. Et intelligit de unione
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU.EST. 76. 65

virlutis et potenti?e, qiKne unio vocalur est, caeterommque omnia prona suut
«qualitas in complexione. Ergo videtur corpora et in deorsum proclivius incli-

cum ha?c sit bonitas uuiuscujusque cor- uata. Differentia honoris ostenditur, sci-

poris huniani et sanitas, quod hanc bo- licet ut constet ilUi esse hujus suhjecta
nitatem maxinie illud corpus habuit : polenlia3 : hunc aulem Mj[)creminenlis
quia Deus ipse fecit et operatus est. exislere dignitatis.

CoNTRA :
Adhuc, Cassiodorus dicit sic in li-
-•

dicit super Genesim, quod

Auo-ustinus hro de Anima « Procerum animal ho-
:

in hominis praevalet elemen-

corpore mo, et in effigiem pulcherrimai specula-
tum ad patiendum quam ad faciendum tionis erectum ad rcs supernas intuen-

aptius, sicut cst clementum inferius, das, et vestigium gratia? imitandte apparet

scilicet aqua, et terra. Et si elenienta in hac erectione. »

inferiora prcevalent, ergo virlutes eorum 3. Adhuc, Hejcameron :

Basilius in

preevalent : ergo videtur, quod in cor- « Pecudes omnes terrenae ^unt ob hoc :

pore hominis primi non cTqualiter secun- inclinantur ad terram. Sed alia est plan-

dum virtutem fuerunt clementa. tatio coeleslis hominis, qui quantum ha-

bitu (igura? curporis, tantum dignilate

Ulterius quteritur, Quid faclum sit de distat a pecoribus. Illorum facies deor-

illa «quatitate post peccatum, vel unde sum flxa in terram perspectat : ct quod
ablata? Debuit enim trangfundi in natos ejus libidini jucundum est, hoc specta-
a parentibus et videmus, quod Iioc:
tur. Tuum vero caput ad ccelum scmper

non lit : corpora enim noslra infirma erigitur, oculi tui superna semper rcspi-

sunt et ponderosa, et non sempcr in ciunt. Scd si tu te corporis voluptate

sequalilalc et sanitate consistentia. fcedavcris, obediendo luxui ventris et

Si dicalur, quod per justitiam divinam inferioribus ejus partibus, comparatus

ablata est illa sequalitas propler pecca- es jumentis insipientibus, et similis fa-

tum. CoxTRA Ex ordine juslitice cst,

: ctus cs illis ^. »

quod si per aversionem aliquis punitur, 4. Adhuc, Ambrosius in Hexameron :

per conversionem et satisfactionem pcena « Sic dicendum est de corporc hominis,

eadem auferlur, et restiluitur in statum quod pra^stantius caiteris decoris gralia

pristinum. Sed nos videmus, quod post esse quis abnuat? Nam si unam atque

baptismum et conversionem, etiam in eamdem omnium corporum terrenorum

sanctisadhuc remanet pcena. Ergo vide- videamus esse subslanliam, fortiludo
tur, quod non sit secundum ordinem quoque et proceriias major sit in qui-
justitise intlicta, sed a natura ipsa con- busdam bcstiis, formffi tamen Immani
I^Pf^Qla. corporis venuslior csl status, erectus, et
mcdiocris, ut neque enormis proceritas
Ulterius qua-ritur de ereclione et re- sit, neque vilis et ahjccta pusillilas, inter

ctitudine slaturte hominis, qiialiter et ccelestia positus, ut ibi scmper habcat

propter quid indita sit corpori hominis? animum. »
3. Adhuc, Augustinus in libro
I.Dicit enim Gregorius Nazianzenus,
loquens de imagine ad quam factus est LXXXIH Qnxslionum « : Ccrj^us ho-
minis solum inlcr animalium terreno-
homo sic, quod rectus cst hominis ha-
bitus, et ad coelum sese sustollens, sur- mm corpora, non pronum, nec in mia

sumque respiciens. Principalia hac dona prostratum est : cum sit visibile et ad

certissimum est esse approbanlia regiam intuendum ccelum erectum et tale est, :

ul ad onlcmi.Iandum c(clum sit apl.us

potestatem. Etenim solus ila formalus
:

^ t^sal. xLViii, 13.

XXXIU
 66 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

et in hoc ad imagineni el similitudinem possit continuando. Spirituale autem hu-

Dei magls quam ceetera animalium cor- midum quod in talibus corporibus est,
pora merito videri polest esse factum'. » sicut et ipse spiritus, non est nisi ad ve-
hendam virtutem de una parte in alte-
Suiutio. SoLUTio. Dicendum ad primum, quod ram secundum virtutem. vitalem, nalu-
stultum est et innaturale, animae ratio- ralem, animalem
et et ideo illud in
:

nali atlribuere corpus simplex vel homo- non debuit esse tantum esset
quantitale :

genium : quia in illo, sicut probatum est enim ad impedimentum operationis ut

objiciendo, non posset exercere opera- evanesceretin eovirtus. Similiterigneum
tiones potenliarum. Sicut enim probat non est in corpore nisi ad digestionem :

Aristoteles in secundo de A?iima, sicut quce licet inchoetur in hepate, tamen

partos animaf se habent ad particularia sub medio thalamo cordis, ut dicit Ari-
organa, ita tota anima ad totum corpus. stoleles, perficitur : et ideo si abundaret
Unde si oculus esset animal, visus esset sicut alia elementa secundum quantita-
aniuia ejus. Et ideo corpus simplex nul- tem, incenderet et dissolveret et membra
lo modo competebat anirate in quo et virlutes, suam ustivam quali-
propter
exerceret operaliones. tatem. Propter quod non poterunt ele-
Ad I. Ad argumentum quod videlur hoc menta superiora ita abundare in corpore
probare, dicendum quod est ab adjunctis sicut inferiora.
tractum, et est in secunda ligura, in qua Et quod dicit Avicenna, quodelementa
medium est ante extrema : et propter sunt in mixto, verum est. Aliler cnim
hoc incidit in eo fallacia consequentis. mixtum non resolverelur in elementa.
Adhuc etiam fundatur super falsum. Haec Unumquodque enim resolvitur in ea
enim est falsa, anima rationalis est mo- quae essentialiter in ipso sunt. Sed quan-
tor simplex : quia anima in habitudine do dicitur, quod minimum unius est
qua se habet ad corpus, valde est com- cum minimo alterius, non intclligitur de
posita. minimo secundum quantitatem, sed in-
A,i ?. Ad ALiuD dicendum, quod simplex telligitur de minimo secundum pro-
corpus nec animabile est, nec mobile ab portionem ad aclum medii, ad quod
anima : et ideo nec ad bonum, nec ad deducitur raixlum ab excellentiis con-
malum converlibilc ab anima : in illo trariorum, quae sunt in siraplicibus.
eniui non movetur spiritus qui esl vir- Talis enim numerus proportionum est,
tutis vector : et ideo falsum est cum quo Deus omnia mixta ne dissol-
ligavit
dicit, quod hoc faciiius convertitur ad vantur, sed contineantur in uno actu
bonum. mixti. Et hoc est quod dicit Boetius in
libro quinto de Consolatione philoso^
Adquaest.i. Au iD quod uUcrius quseritur, dicen- phix :

dum quod eleuienta secundum cequalem

quantitatem non fuerunt in corpore Adse, Tu numeris olementa ligas, ut frigora flammis,

nec sunt in corpore alicujus hominis. Et Arida conveniant liquidis, ne purior ignis
Evolet, ac mersas deducant pondera terras.
hujus ratio est secundum naturam : quia
conslslentia corporum inferiorumet sub-
stantia, est ex terra : et iliam necesse Ad id quod contra objicitur per Avi- Ad ob.

est abundare. Continuitas vero ex aqua cennam, conccdendum est. Et haec est
est continuante terrestrem subslantiam ratio, quod dicitur de limo terrx, cum

in omnibus parlibus : et ideo etiam illam lanien sit ex omnibus elementis liraus :

oporlet abundare, ut undique dillundi enim terra est infusa humido, rubra ca-

• S. AuGUSTi.NUs, Lib. LXXXIII Queestionum, Cuoest.

 IN 11 P. SUM. THEOL. TRAGT. XIII, QU^ST. 76. 67
lido igneo, formabilis in diversas fonnas corpore alio pertecto secundum com-
spiriluali aereo humido. Et ideo eliam plexionem ct sanitatem, fuerit major
mogis dicitui- de limo,
de terra, ut quam quam frigidi, et major vir-
virtus calidi
ex terra habeat consistentiam, ex humi- tus humidi quam sicci. Proportione ta-
do aqueo continuitatem, cx humido ae- men ad medium complexionale aequalia
reo spongiositatem, ut possit undique sunt secundum virtutem, et sequaliter re-
penetrare spiritu et virtute, ex calido mota ab excellentiis primarum qualita-
igneo puritatem et digestionem. tum simplicium.
Ad id quod contra objicitur, dicendum ^d object.
quast.2. Ad m quod ulterius quaeritur, Utrum quod dictum Augustini intelligilur, quod
in corpore Adae complexionantia fueiint inferiora elementa abundanl in corpore
gequalia secundum virlutem et polen- hominis materialiter propter causara
tiam? quae dicta fuit paulo superius quia
: sci-
Dicendum, quod eequaUtas est dupk\K, licet ex terra est substantia corporis, et
scilicet proportionis ad medium remo- ex aqua continuilas. Sed ex hoc non se-
tum ab excellentiis contrariorum, hoc quitur, quod adundent secundum excel-
modo scilicet quod unumquodque tantae lentiam virlutis agcntis vel patientis :

virtutis fueril in eo, quanta optime sutTe- quia numeris proportionum mixta et
cit ad constituendam bonam habiludincm complexionataita ligantur, quod ad ex-
complexionis. Et tahs fuit in corpore erumpere non possunt. Istis
cellentias
Adffi aequalitas : talis enim aequalitas enim numeris ligavit Deus elementa
causa est sanitatis et optimae habitudinis. mundi,utunumquodque alteri conveniat,
Et corpus Adae, ut dicunt Sancti, in sla- et maxime in mixto et complexionato,
tu primo scilicet innoccntiae, nec fuit in- sicut patuit in versibus Boetii paulo ante
firmabile, nec dissolubile. Et est aequali- inductis.
tascomplexionantium virtutum intra se,
tantum sit de frigido, quan-
ut scilicet Ad ALiuD quod ulterius quaeritur, di- ^d queest. 3.
tum de sicco, et tantum de frigiJo, cendum, quod si Adam remansisset in
quantum de calido. Et hoc non fuit in statu innocentiae, ut dicunt Auguslinus et
corpore Adae : quia hoc esset causa pu- Anselmus, et generasset in illo, aequali-
gnae et dissolutionis, et non homs habi- tatem istam transfundisset in posteros.
tudinis. Cum enim sint qualuor quali- Sed quia peccavit, et justitiae ordinem
tates, et duae tantum sint principia, ut corrupit, qui Deo subdi debuit et manda-
dicit Aristoteles in libro de Causis, lon- tis ejus, ideo per ordinem justitiae cor-
gioris vitae, scilicet calidum et humidum. ruptus est talis ordo in ipso : et quia
Calidum enim non facile infrigidabile, et peccavit non ut singularis homo, sed ut
humidum non facile siccabile. Et duae principium materiale oniniuni hominum,
sint qualitates mortificativae, frigidum ideo tota massa corrupta est in ipso et :

scilicet et siccum : frigidum ut agens, quia ex massa fit transfusio seminis, ideo
siccum ut patiens : quae etiam non de- necessefuit per ordinem justitiae divinae,
serviunt ad vitam, sed ad figuram vivi, quod corruptio transfunderetur iu poste-
frigidum scilicet in comprimendo partes, ros. Et quamvis per conversionem et
ne recedant ab invicem siccum in te- : baptismum auferatur culpa originalis,
nendo figuram quam necesse est esse di- tamen pocna sequens culpam manet et in
versam in omni corpore organico quia : corpore et in anima, ut dicit Augustinus,
anima operationes p.ulium sua-
aliter ad exercilium virtutis, promolionem
et
rum non posset perPicere, ni-i essent in meriti,quod acquirit homo ex pugna :

diversis figuris organa. Et ideo necesse quia nun debelur corona nisi pugnanti et
fuit, quod in corpore Adae et in quolibet vincenti.
 68 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Adquaest. 4. Ai) iD quod iilterius quaerilur, scilicet terram, spiritus deprimuntur et obscu-
de rectitudine dicendum quod
slaturae, rantur et inspissantur, in quibus non
erectio et reclitudo indicant quod dicunt possunt lieri opcrationes rationales.
Saneli, et rliani Ovidius in I Metdinor- Et si objicitur, quod planta? qua; indi-
phoseon, qui dicit : gnce sunt et non nobiles, habent reclitu-
dinem staturae.
Os lioraini sublime dedit, coelumque lueri Dicendum, quod alia de causa habet
Jussit, et ereclos ad sidera toUere vullus. hoc planla, et alia de causa habet hoc
liomo. Plantse habent hoc per necessita-
Unde sine dubio regiam poteslalem et tem nalurse : quia, sicut dixit PytJiago-
dignitatem in liomine significat, ut dicil ras, omnium plantarum terra est mater,
Oregorius. Et ipsa rectitudo rectitudinem sol pater : el ideo sole evocante phintas,
juslitiae demonstrat, ut dicit Bernardus, et omnes plantae porrigunt ad solem stipi-
erectio faciei significat erectos debere esse tes, ramos, folia, flores, et fructus : quia
sensus et intentionem ad contemplanda humidum quod est in eis non termina-
et desideranda ctelestia. Et hujus causa tur ad compk^lam digestionem nisi per
secundum naturales est, quod calor a calorem solis. Jn homine autem est, ut
loco digeslionis et a spiritualibus elcvans conspectivae virtutes, quae incipiunt a
spiritum, quo rcctius elevat, eo magis sensibus, depuratie a fumis obscuris, su-
serenat, quoi fornioe elevatae in spiritu periorum decore informentur : et sic
splendidiores elevenlur ad caput, et fiant ostendatur homini, quod ad superiorem
in ea operationes virtutum apprehensi- sedem natus est, et non obscuretur in
varum. Econtra de animalibus pronis in infimis.

QUiESTIO LXXVII.

Do iiiiione rorporis ciiin nniiiia.

Tertio, Quaeritur de unione corporis Quinto, An sit separabilis a corpore

et animse. vel non?

Et circa hoc quaeruntur quinque,scilicet
an anima rationahs unibilis sit corpori ?
Secundo, Et si est unibilis, utrum pcr MEMBRUM I.

medium, vel sine medio, et utruni un(j

medio vel pluribus? Utrum anima rationalis unibilis sit

Terlio, Ulrum una sola anima intelle- corpori ?

clualis sit in omnibus corporibus, vel

multae, ila quod singulae in singuhs cor-
poribus? Prlmo ergo quaeritur, An anima ratio-
Quarlo, Quomodo sit in corpore ani- nalis unibUis sit corpori?

ma, utrum tula in toto, et in qualibet 1. Sicut enim dicit Gregorius Nysse-

parte tota vel non? nus in libro de Homine, « Difficultas hu-

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU^ST. 77. 09
jus queestionis compulit Platonem dicere, secundum naturam non sunt conjungi-
quod homo non est compositus ex cor- bilia ad unum constituendum.
pore et anima, sed est anima utens cor- o. Adhuc, Ad idem objicit, quod ani
pore'. » ma corpus ad invicem habent se sic-
et
2. Ad hoc ergo quod non conjanf^an- ut motor et mobile ex motore autem
et :

tur ad unum constituendum, quidam mobili secundum naluram non fit unum,
objiciunt sic a majori quia magis vide- sed motor manet distinctus in
:
se, et mo-
tur, quod illa quae minus distant, ut bile distinctum in se, ut patet in
nauta
quinta essentia et elementa, conjungi- ct navi, et coelo et motore co^li, qui se-
bilia sunt ad unum constituendum, cundum Philosophos est intelligentia. In-
quam ea quse plus distant, sicut sunt telligentia autem et secundum Stoicos et
corporeum incorporeum et
et non : secundum Peripateticos nulli unibilisest,
uniuntur ad unum constituendum coelum licet inconfuse procedat per omnia nullo
et elementum : ergo nec corporeum, et sibi obstante, nec corporeo, nec incor-
incorporeum, anima scilicet et corpus. poreo. Cum ergo anima rationalis sit
Adhuc, Ratio Platonis fuit, quod
3. unum intellectualium, nulli unibilis est
qusecumque uniuntur in ununi, quod ad constituendum tertium.
neutrum unitorum est, distant a formis Sed contra hoc est, o^^
'
S*-! conira.
quibus unumquodque unum est in seipso. 1. Quod dicitur in libro de Spiritu et
Et probabat hoc : quia si non distarent anima, sic « Sunt corporis
:
et animas
a formis illis, per unionem non uniren- quaedam similia, corporis scilicet supre-
tur, sed remanerent distincta : et quod mum, et spiritus infimum, quibus sine
aliqua remaneant distincta et conjun- naturarum confusione, personali tamen
guntur in unum, duo non possunt illa unione facile conjungi possunt similia :

esse unum. Si ergo anima unitur cor- enim similibus gaudent-. » Et determi-
pori, ipsa unione anima incipit distare a nat parum infra qua.' sint illa similia sic
propria natura sed hoc est falsum quia
: :
dicens : « Anima quae vere spiritus est,
sic simul confunderentur corpus et ani- et caro quae vere corpus est, in suis ex-
ma, et neutrum remaneret quod erat tremitalibus convenienter etfacile uniun-
prius : ergo videtur, quod anima non tur in phantastico animae, quod non est
potest uniri corpori ad unum constituen- corpus, sed simile corpori, et sensualitati
dum. carnis quae vere spiritus est, quia sine
4. Adhuc quod secun-
objicit Plato, anima fieri non potest. » Ergo videtur,
dum nullum ordinem duo in
natur« quod secundum ista extrema utriusque,
seipsis perfecta, perfectionibus suis na- anima sit unibilis corpori.
turalibus conjungibilia sunt ad unum 2. Adhuc, Infra, Ibidem^ « Convenien-
constituendum, maxime si duse sunt hy- tissima media sunt et carnis et animse
postases. Hoc etiam probabat per indu- sensualitas carnis, quae maxime ignis est,
ctionem in omnibus. Et si forma et et phantasticus spirtus qui igneus vigor
materia constituunt unum^ non sunt dicitur et coelestis origo : quo fit mira
hypostases perfectse. Similiter si univer- societas carnis et anima?, spiritus vitae el
sale in particulari est unum secundum limi terrae. Sic enim dicit Scriptura, Ge-
esse, universale non est hypostasis. Sed ncs. II, 7 : Lispiravit in faciem ejus spi-
anima rationalis hypostasis est peifecta raculum vit,v. »
et hoc aliquid corpus organicum hy-:
3. Adhuc, Arguunt quidam per ratio-
postasis perfecta et hoc aliquid ergo :
nem Quse enim diffiniuntur inviccm ad
:

'
S. Gregorius Nyssenus, Lib. deHoraine, cap Lil). de Spiritu et anima, cap. li, quem
quidam attribuunt Augustino.
 70 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

ununi constituendum, unibilia sunt : activas et passivas habentibus : in his

anima rationalis et corpus organicum de- autem quae conjunguntur sibi ad com-
finiuntur ad invicem ut perfectio ad per- municandum in una passione scilicet vel
fectum : ergo ad unum constiluendum opere, non est talis unio, sed utrumque
unibilia sunt. distinctum manet refertur tamen ad :

4. Adhuc, Qua?cumque communicant opus modo suo vel passione : et in hoc

sibi invicem in passionibus et operalio- unum est sicut principans, et alterum
nibus, conjuncta sunt, ut proLat Aristo- sicut subjectum. Et hoc modo junguntur
teles in I Politicorum. Anima rationalis sibi intelleclus et corpus et
appetitus,
et corpus in passionibus et operationi- anima.
bus communicant sibi. Ergo in uno con- Ad aliud dicendum, quod uno modo xd i

stituto unita sunt sive conjuncta. plus distant corporeum et incorporeum,

Adhuc, Gregorius Nyssenus dicit,
3. quam corporeum et corporeum, genere
quod continens semper est incoi'poreum scilicet. Alio modo nihil distant, ordine
quod per se continens est contentum : scilicet communicationis in operibus vitae
aulem quod conlinenlia indiget ne dis- et passionibus. Et sic anima et corpus
solvalur, semper corpus est continens : nihil distant, sed immediata proportione
autem et contentum semper conjunrla se habent ad invicem, nisi quod anima
sunt et unita, et unum constituunt. Ani- in talibus est sicut principans, et corpus
ma ralionalis est conlinens, corpus con- sicut subjectum.
tenlum : cujus probatio est, quod dicit Ad ALiUD dicendum, quod Plato errabat Ad 3,

Anima, quod
Aristoteles in fine primi de sicut paulo ante dictum est : quia pone-
anima conlinet rorpus. Et addit signum bat unionem ad modum mixtionis vel
dicens « Egrediente enim anima exspi-
:
confusionis et hoc non est verum
: est :

rat corpus et marcescit et dissolvitur. » enim quaedam unio ad modum commu-

Ergo anima rationalis unibilisest corpori nicationis plurium in uno et sic unifa :

ad unum constituendum. remanent distincta secundum formas et

proprietates suas, sicut paulo ante di-
Soiutio. SoLUTio.Dicendum, quod absque ctum est : in nullo enim distinguunlur,
omni dubio anima rationalis et quaecum- nec dislant a proprietatibus suis, nisi
que alia anima et ex ordine creationis et quod anima in operibus vitae et passioni-
ex ordine naturae unibilis est corpori ad bus est sicut principans, corpus autem
unum animatum constituendum et : sicut subjeclum, et ad electionem animae
operationes vitae quae essentiales sunt et motum.
naturales, praeter intellecluales solas, Ad aliud dicendum, quod nec anima Ad 4,

non potest exercere per corpus et in

nisi nec corpus est hypostasis perfecta, sed
corpore. Intellectualesautem exercetsine homo constitutus ex anima et corpore.
corpore : quia secundum illas separala Corpus enim est, ut dicit Philosophus
est, ut in antehabitis determinatum est, in secundo de Anima, utmateria, et hoc
quaestione de diffinitionibus animae \ non est hypostasis, sed imperfectum per-
Ad 1. Ad pRiMUM ergo dicendum, quod Plato fectibile : anima, ut ibidem dicit, est
erravit in hoc, quod putabat, quod nulla sicut forma, quae etiam non est hyposta-
duo diversa unirentur in unum, nisi per sis, sed perfectio perfectibilis.
modum mixti et confusi, ubi utrumque Ad ULTiMUM dicendum, quod
ex motore Ad 5.

unibilium aiterat reliquum. Et hoc non et mobili motor non est perfectio
ubi
est verum, nisi in corporibus qualitates mobilis secundum esse naturae, sed ut

* Cf. Opp. B. Alberti. 11* Part. Summte Theo- Tom. XXXIlbiujusce novae editionis.
logice, Tract. XII, Quaest. (<»9, Merabr. 1 et 2.
 IN II P= SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU^ST. 77. 71

nauta et navis se habent, et motor cceli nullum est medium secundum omnes
I

se habet, numquam fit unum : ex motore Philosophos : anima autem est forma, et
autem et mobili ubi molor perfectio est corpus materia, ut dicit Philosophus in
mobilis secundum esse naturale, semper II de Anima : ergo in unione corporis
fit unum constitutum ex utroque. et animse nullum cadit medium.
I obj«ct. Qu.^ iN coNTRARiuM adducuntur, pro- 4. Adhuc, Sicut se habet anima vege-
cedunt. tabilis ad corpus quod vegetat, ita se
habet anima sensibiUs ad corpus quod
sensificat, et anima rationahs ad corpus
quod vivificat vila rationali : sed in
unione animse vegetabilis ad corpus
MEMBRUM II. quod vegetat, nullum est medium : ergo
nullum est medium inter animam sensi-
Utrum anima sii imibilis corpori per bilem et corpus quod sensificat, et ani-
medium vel si}ie medio ? et, Ltrum mam rationalemet corpus quod vivificat.
uno medio vel pluribus *
? CONTRA :
ggj, conlra.
1 . Plato in Timseo dicit, quod extrema
sensibilismundi, ignis sciHcet et lerra
Secundo quserilur, Posito quod anima enim ccelum igneum esse propter
(dixit
sit corpori unibilis sicut est, ulrum per luminositatem) non conjunguntur nisi
medium vel sine medio, et utrum uno duobus mediis, sicut in numeris duo
medio vel pluribus uniatur ? solidi numeri, qui corporales dicuntur,
Et videtur, quod sine medio : quia non conjunguntur nisi duobus mediis.
1. Si haberet medium quo conjunge- Si enim dicam bis duo bis, perficio soH-
retur et uniretur, cum anima sit incor- dum qui est octo, et est primus solidus :

porea et simplex, ut dicit Augustinus, sienim dicam ter tria ter, perficio soli-
oporteret quod medium esset partim dum secundum qui est viginti septem :

corporeum, et partim incorporeum, et et inter hos

duos numeros duo cadunt
partim simplex, et parlim composilum :
media, scilicet duodecim et decem et
et hoc esse non potest ergo non est :
octo : quorum unum, scilicet duodecim
medium in unione corporis et animae. se habet ad primum solidum, scihcet
Adhuc, In omnibus extremis quae
2. oclo, sesquialtera proportione, et in ea-
uniuntur per medium, extremum con- dem proportione se habet viginti seplem
junctius est medio quam extremo si ;
ad decem et octo : contiuet enim totum
ergointer corpus etanimam est medium^ etalteram ejus parteni. Quia igitur Deus,
anima rationalis conjunctioreslilli metiio ut dicit Plato, ad rationem numerorum,
quam corpori : sed ex conjunctione ani- ut dicitur in procemio Arithmeticas,
mse ad corpus corpus efficitur animatum composuit mundum, indiguit ut duo
etcompositum animal: ergomulto magis extrema sensibilis mundi, ignis et tcrra,
ex conjunctione animce ad medium, me- duobus modiis, aere scilicet et aqua, con-
dium efficitur animatuui et ex utroque, : venirent ad nmndum consliluenduni.
scilicet anima et medio compositum, effi- Cum ergo plus dislent corporeum et in-
citur animal : erso in coniunctione ani- corporeum, quam ignis et aer, vidctur
msB ad corpus, animal medium est, quod quod incorporeum quod est anima, et

derisorium est. corporeum quod est corpus, sine medio

3. Adhuc, Inter formam et materiam non possunt uniri.

1 Cf. Opp B. Alberli. Corament. in I Senten- editionis noslra'. Cf. etiam coninient. in III

tiarum, Dist. TIII, Art. 26. Tom. XXV nova? Sententiarum, Dist. II, Art. 10. Tom, XXVIII.
72 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

2. Si fortc aliquis Jicat, (luoil aiiima tamen movetur ipse. Dicit,

a jaciente, et

secundum se et pcr cssentiam suam nou quoJ hoc non potest csse, nisi ubi pri-
unitur corpori, sed manet separata, el iu mum movens cum eo (fuoJ movet, aliuJ
suis potenliis solis unitur corpori. Iluc appiclieuJit in quo remanet vis primi

nullo moJo esse potest, nec secundum moventis, sicut cum lai^ide jacto impelli-

fiJem, nec secunJum philosophiam. Sc- tur acr a primo jaciente.

cundum fidem quia expresse dicit

:
i. Si propter hoc conceJatur, quoJ

textus Genesis, ii, 7, quoJ inspiraci/ sine Opor-

mcJio conjungitur. Contra :

infaciem ejus spiracitlum vitcc, ct factus tet Jisponi corpus aJ hoc ut anime-

est homo in animam viventem. Et hoc tur ergo aJ minus Jispositiones media?
:

non esset verum, nisi anima secundum sunt inter unioncm corporis et animaj.

suum aclum substantialem qui est vita, Adhuc, Sicut dicit Commentator su-
."5.

conjungerelur corpori. Secundum philo- per XI primse philosophiae, oportet quod

sophiam autem quia anima secundum
:
proporlionetur virlus moventis virtuti
definitionem subslantialcm Jefinilur ut mobilis, quia aliter non movebit sed :

unibilis corpori ab Aristotele, et ab quidquiJest pcr quoJ propoitionatur vir-

Avicenna, ab omnibus Philosophis
ct : tur moventis virtuti mobilis, illuJ me-
definitio enim quae demonstratio cst, Jium est : cum igitur anima sit motor
posit'onc dilTerens sola, et dicit quid et corporis, ut habitum cst, oportet, quoJ
propter qui J, haec est secunJa Je anima, virtus animae aJ movenJum, proportio-
qu jJ est principium et causa vit;e hujus, nolur virtuti corporis aJ hoc quoJ mo-
hoc est, corporis organici potenliam vi- veatur : et sic Juae proportiones erunt

Ij£ habenlis. Ergo anima per seipsam et nieJite, animae scilicet ut moveat, et cor-
substantiabtcr unibilis est corpori : nec poris ul moveatur et sic viJetur, quoJ :

secunJum potentiam, nisi secun-

unitur Juolms meJiis anima etcorpus uniunlur.
Jum naturam prius uniatur secunJum G. AJhuc, Augustinus in auctoritate

essentiam sicut perfectio perfectibili. prseinJucla in pra^ceJenti membro, Jixit

3. AJhuc, Ista responsione Jata non Juo esse meJia unientia carnem et spi-

est soluta quoeslio : dicit enim Aristole- Tilum, scilicet sensualitatcm carnis, quaj
les in II de Anima, quia quod est in toto, maximc ignis est, et phantaslicum spiri-
hoc est, in tota anima ad totum corpus, tum (jui igneus vigor est quibus mc- :

est in parle, hoc est, in polentia ad par- Jianlibus tit mira societas carnis et aiii-

tem corporis, quse est organum particu- mse, spiritus vitae et limi terrse.

lare. Unde si oculus esset animal, visus

esset anima ejus. Unde de potentiis redit Ulterius quaeritur, Si sufficiunt Quee

eadem quaestio, Utrum cum medio vcl unum meJium, vel Juo, vel exiguntur

sine medio uniantur organis ? el rema- plura ?

net eadem difficuhas quaestionis. Anima enim rationalis est substantia

Si forte dicat aliquis, sicut multi di- incorporea, cognoscitiva, simplex, a

xerunt, quod anima Juphciler unitur corpore separabilis, et pcr Juo meJia
corpori, ut perfectio scihcet, el ut motor. respicit corpus, sciHcet vegetabilem po-
Et ut perfectio unitur sinc medio, ut tentiam, et sensibilem. Simiiiler corpus

motor autem unitur per meJium. 11 oc ultima compositione est compositum :

Jirecle erit contra philosophiam natura- est enim mixtum et complexionatum,

lem : quia in principio septimi Physico- ex organis Jivcrsisinjigura compositum,
rum Jemonstrat quoJ interAristoteles, etcompositione et complexione se habet
motorem naturalem et iJ quoJ movetur aJ animam : ergo Juo sunt meJia ex
ab ipso, nullum potest esse meJium. Et parte corporis, etJuo ex parte animae,

si objicitur Je lapiJe jaclo, qui separatur quae sunt quatuor.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU.EST. 77 73

i^, ,,
SoLUTio. Diceiidum, quod duplox est ut ovis videns lupum, aestimat inimicum
medium. Unum scilicet in se allerans et et nocivum et fugit videns canem ar-
:

uniens extrema, medium in sicut est centem lupum, a^stimat amicum et accedit

mixto et in complexionato. Et tale me- ad ipsum. Ilic etiani spiritus in libro de

dium non est uniens corpus et animam : Spiritu et anima dicitur vigor igneus :

quia Jicet corpus a suis qualitatibus sit quia igneo vigore, qui calor naturalis est
alterabile, anima tamen a suis proprie- (qui proprietatem habet ignis, ut dicit
talibus essentialibus nullo modo altera- Aristoteles, eo quod congregat homoge-
tur. Et tale medium dicebat esse Plato nia, et segregat heterogenia, quod pro-
in omnibus quae uniuntur ad invicem, ut prium ignis est) laxat et penetrat organa
dicit Cregorius Nyssenus in libro de et mcdia sensuum, et defert in ea et ab

Homine '. Est etiam medium congruen- eis in animam formas sensibiles. Hoc
tiae quod facit congruere sibi extrema igitur modo accipiendo medium faciens
ad invicem : et tale medium necesse est sibi congruere exlrema, anima per me-
esse duplex : unum quod faciat con- dium unitur corpori, et aliter non.
gruere unum extremum, et alterum quod Ad primum ergo dicendum, quod haec A.a i.

faciat congruere alterum. Et tale me- ratio procedit de medio quod participa-
dium satis bene ponitur in libro de tione extremorum est medium, sicut
Spiritu et miima, scilicet quod summum jam patuit sed tale medium non est
:

carnis et imum animae conveniunt. Et inter corpus et animam, sed medium

summum carnis dicit esse sensualitatem, congruentiae, ut dictum est, quod facit
non illam quse est pars animse sensibi- congruere corpus animae et animam cor-
lis, sed illam quae est sensualitas, quam pori.
anima influit corpori organico, ut per Ad aliud dicendum, quod medium Ad 2.

illam sicut instrumentum receptibilis sit per congruentiam conjunctius est animte
sensibilium specierum sine materia, quam corpori, sed ad unionera con-
praesente tamen materia sensibilis. Et gruentius est corpus animse quam me-
hanc dicit csse ignem quia id quod laxat : dium. Unde in argumento illo est fallacia

organa ad sensibilium receptionem, calor aequivocationis : quia diversa ratione dici-

naturalis est qui habet proprietatem ignis. conjunctum medium extremo,et extre-
tur
Simiiiter cum dicit, quod medium est ex mum extremo. Extremum enim conjun-
parte animae phantasticus spiritus, qui ctum est extremo ut perfectio perfecti-
convenit sensualitati, non debet intelligi bili : medium autem conjungitur extre-
de spiritu qui sit spiritualis substantia et mo ut instrumentum motori : quae con-
anima vel pars ejus, sed de spiritu qui junctio non facit animal nec animatum,
defert formas sensibiles ab organis sen- sed facit instrumentum in virtute mo-
suum adanimam, quem probat Avicenna toris movens et adaptans sive disponens
esse.corporeum : eo quod in omnibus ad hoc quod corpus quod aniniabile
organis potentiarum animee sensibilis est, animae conveniat ad vitae opera-
interioribus et exterioribus nihil recipitur, liones et passiones, in quibus (ut supra
nisi sub iigura corporaii, nec in somno, dictum est) anima est ut principans, et
nec in vigilia : nihii enim rccipiunt po- corpus ut subjectum : in omni enim
tentiie animte sensibilis, nisi vel sensi- communicatione principans et subjectum
bile, vel cum sensibili : sensibile, sicut communicant in uno, quod utriusquc cst
sensus exteriores : cum sensibili, sicut sub diversa ratione, ut dicit Aristoteles

testimativa, quae accipit nocivum et in I Politicorum,

conveniens, sed non nisi cum sensibili, Ad aliud dicendum, quod hoc pro- Ad 3.

'
S. Gregorics Nvssenus, Lil.>. de Homine, cap. 3.
 74 D. ALB. MAG. ORD. PKJED.

cedit : nec inter corpus et animam est et ideo ut est separata, conjuncta corpori
medium, secundum quod anima est ut per communicalionem operum, utitur
forma, et corpus ut materia, sed (ut medio congruentiae, ut dictum, est sed :

dictum secundum quod uniunlur

est) ut conjuncta perfecto perfectibili, nuUo
in communicatione operum vitse et utitur medio scd (ut dicit Grcgorius
:

passionum, in qua anima est ut princi- Nyssenus) ubique per seipsam penctrat
pans, et corpus ut suhjectum, anima in corpus sine confusione sui cum cor-
utitur medio, spiritu scilicet et calore pore : et corpus nusquam penetrat in
vivifico, quibus aptatur corpus ad com- ipsam, quia ipsa est continens, et corpus
municationem animae in operibus et contentum.
passionibus vitae^ ut dictum est. Ad tria quae contra ohjiciuntur, et ^''j°^j'

Ad 4. Ad alhd diccndum, quod haec est probant medium esse inter animam et

falsa, quod anima vegetabilis et corpus corpus, dicendum quod ifla procedunt
quod vegetat, secundum quod referun- rationabiliter, sed non probant esse me-
tur ad eamdem communicationem ope- dia nisi congruentiae, ut dictum est.
rum vilae et passionum, non utantur
medio utuntur enim medio, spiritu
: Ad id quod ulterius quaeritur, dicen- Ad quee

srilicet et calore, quibus communicant dum quod quatuor et duo possunt dici
in operihus vilae, quae sunt nutrire^ au- media diversis rationihus, ut objectum
gere, generare frondes et flores et fru- est. Quaecumque enim adaptant unum

ctus. sic etiam medium est animae

Et ad alterum per congruentiam communi-
cum suo corpore, et rationalis
sensibilis cationis in operibus vitse et passionibus,
animae cum suo. illa possunt dici media : et illa uno
Adcbject. 1. Ad id quod iu contrarium objicitur, modo sunt duo, sensualitas ex parte
dicendum quod satis rationabile est di- corporis, et phantasticus spiritus ex
ctum Platonis : et ideo non in unione parte animae, ut dictum est in libro de
animae ad corpus sicut perfectio unitur Spirilu et anima. Alio modo quatuor,
perfectibili, sed in unione prout corpus duo scilicet ex parte animae rationahs
et anima referuntur ad unam communi- vegetabile et sensibile, quibus conjun-
cationem operum vitae et passionum, gitur corpori, quae tamen sunt in ipsa
rationabile est esse duo media, ut di- substantia animae rationalis ut potentiae,
ctum est, scilicet sensualitatem carnis, sicut trigonum in tetragono, sicut in
et spiritum vivilicum, quo anima influit praehabitis delerminatum est. Et duo cx
sensum et motum corpori, qui secun- parte corporis, scilicet sensualis calor,
dum principalia membra corporis, hepar et spiritus qui vehiculum virlutis cst,
cerehrum, distribuitur in
scilicct, cor, et et movetur in corpore, ut dicitur in
spiritum naturalem, vitalem, et anima- hbro de Di/fercnlia spiritus et animx,
lem. Animalis enim oritur a cerebro, sicut luminaria in mundo : quia sicut
vitalis a corde, naturalis ab hepate. lumina stellarum uhiquc pcnetranl in
Adobject. 2. Ad ALiuD diccudum, quod illa solutio mundum, ut virtutes ccelesles omnibus
nulla est et rationabiliter improbata. partihus mundi invehant, ita spiritus
Adobject. 3 Ad aliud diccndum, quod motor du- vitahs et calor uhique penetrant per
plex est, sciiicet separatus, ut nauta na- corpus, ut omnihus parlibus ejus inve-
vis : el conjunctus, sicut anima corporis, hant virlutes ad opera vitae et pas-
et intelligentia coeli. Et anima est motor siones.
convenientiam habens cum utroque
modo motoris : est enim separata per
substantiam, praecipue rationalis, et
conjuncta^ prout est perfectio corporis :
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUiEST. 77. 75

Est autem una causa prima essentialis :

forma autem est efTectus per hoc quod

a non esse ad esse procedit, et est quid-
dam quod est in anima et in materia,
MEMBRUM III. difTerens tantum secundum esse susci-
pientium. Dicit autem Aristoteles, quod
Utrum una sola anima intellectitalis omnes causse ad primam causam resol-
sit in omjiibus corpo)'ibus vel mul- vuntur. Et dicit Avicenna et Avicebron
tee, ita quod singulge in singulis cor- in libro Fontis vitge, quod prima forma
poribus ? est intelligentia, quee, sicut dicit Avicen-
na, dat omnes formas ex seipsa. Omnis
ergo forma data, est lumen quoddam
Tertio quaerilur, Utrum una sola ani- intelligentise. Yidetur ergo, quod intelli-
ma intellectualis sit in omnibus corpo- gentia per esse non divisa eorum in
ribus, vel multJB, ita quod singulae in quibus est, non distinguitur, nec dividi-
singulis corporibus ? tur ergo videtur, quod una numero
:

Dixerunt enim quidam Arabes, sicut est in omnibus in quibus est. Quod au-
et Averroes, et quidam alii, quod unus tem per esse non dividatur^ probant :

numero intellectus est in omnibus ani- quia separata manet in omnibus, in

mabus et in omnibus hominibus. quibus est, a motu et materia eo quod :

Et hic error in tantum invaluit, quod inlellectus nullius corporis est actus,
plures habet defensores, et habet tres ut dicit Aristoteles in III de Anima.
quod unus numero in-
partes, scilicet Manet igitur int,ellectualis anima in om-
omnibus animabus huma-
tellectus sit in nibus, in quibus est intellectus, in sim-
nis, una numero intellectualis anima plici lumine causae primee indistinctus :

in omnibus corporibus humanis, et quod et sic unus nuraero intellectus est

post mortem in resolutione corporis et in omnibus intellectualem naturam ha-
animse manet resolutum unum et idem bentibus.
numero. Qui error periculosus est nimis : 2. Secunda ratio eorum est, quod
et contra hunc errorem jam quidem sicut dicit Aristoteles in Y primae phi-
disputavi cum essem in curia. Et quia losophise, quod omne quod distinguitur
defensores hujus haeresis dicunt, quod et dividitur, aut distinguitur per for-

secundum philosophiam est, licet fides mam, aut per quantitatem sive mate-
Catholica aliud ponat secundum theolo- riam. Si ergo intellectus unius animae
glam, propter hoc ostendere oportet distinguitur ab intellectu alterius, aut
qualiter hic error muniat se secundum distinguitur per formam, aut per mate-
philosophiam, et qualiter secundum phi- riam. Non per formam : quia quorum
losophiam destruatur, et qualiter eorum est convenientia in forma, in forma illa

rationibus respondeatur. non diflerunt : constat autcm, quod om-

1. Prima igitur ratio quam pro se ncs intellectus conveniunt in forma in-
inducere possunt, est hsec Unus efTe-
: tellectualitatis. Nec per materiam di-

ctus est causge indifTerentis secundum stinguitur : quia aut distingueretur in

essentiam, quamvis forte diirerat secun- materia in qua est, aut per materiam ex
dum modum suscipientis, et non se- qun est. Non ex qua est : quia non est
cundum naturam ejus quod efticitur. ex aliqua matcria, nec spirituali, nec

•
Cf. Lib. de Unitate iutellectus contra Aver- et Uufcst. 3, Ait. 2. Toui. XXXV liujusce uovae
roem inter opp. B. Alberli. Cf. etiam 11»°» Part. editionis.
Summap de Creaturis, Tract. I, Qnaest 2, Art. 5,
76 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

corporali : quia probalum est in III dc motus, sicut patet pcr inductionem in
Anwia, quod dicit Anaxagoras, quod omnibus. In ccelo enim quod est in
inlellectus solus est simplex immix-
ct potentia ad ubi secundum materiam
tus, nulli nihil liabens commune. Et quantitatis, est motus localis quo reno-
ralio sua cst, quia nihil est receptibile vatur secundum ubi. In generabilibus
omnium et potentia omnia, nisi id qiiod ct corruptibililius est materia, qua? est
nulli nihil habct communc : sicut recep- polcnlia ad formam, quam non accipit

tibile soni, non est nisi abi^onum et : nisi motu allerationis et generationis.
receptibile saporum, non est nisi insipi- aulem penitus immobilis est
Inlellectus

dum. Sed intellectus possibilis est om- secundum substantiam. Ergo pcr niliil
nium receptibilis secundum rationem. in quo possit esse, vel ex quo possit

Ergo nihil habet commune cum aliquo : csse, potest distiogui vcl numerari : et
|
distinctus ergo manet ab omnibus, et quod per nihil distingui potest vel nu-
indistinctus in seipso. Quod autem in- mcrari, idem manet in omnibus inlel- :

distinctum est in seipso, idem est in lectus ergo idem est, non cadens in
omnibus in quibus est ergo intellectus : numerum, et manet in omnibus.
unus et idem est in omnibus in quibus 4. Quartam inducunt, quod quidquid

est unus ergo in omnibus hominibus.

:
ex se nec definit nec determinat aUquid
Si furte aliquis dicat per materiam in per quod distinguatur et in numerum
qua est, non ex qua est hoc esse non : ponatur, remanet idem ubique et sem-
potest. Dicit cnim Plato in Timgeo, per : intellectus ex se nihil definit nec
quod intellectus esse non potest nisi determinat per quod in numerum pona-
in anima anima autem non est in
:
tur :ergo idem remanet ubique in
aliquo nisi sicut in organo : intellectus omnibus in quibus est.
ergo esset in organo. Et hoc stare non -j. Quintam inducunt, quod sicut lux
potest quia si esset in organo, non
: et perspicuum sunt species et locus
reciperet aliquid nisi quod esset de na- colorum, ut dicit Philosophus, et lux
tura illius organi : sicut nec visus ali- est indistincta species in omnibus co-
quid quod est de natura
recipit, nisi perspicuum indistinctus locus
loribus, et

actus perspicui eo quod visus fundatus

: omnium colorum ita intellectuus, ut
:

est in organo quod est de natura per- in IIT de Anima probatur ^ est species

spicui. Hoc autem falsum est quia in- : omnium intelligibilium, et locus intelli-

tellectus possibilis est potentia omnia, gibilium specierum, in quo sicut in

ut dicit Philosophus, sicut tabula rasa propi'io loco salvantur intelligibiles spe-

potentia est omnis pictura: ergo videtur cies, et inquo generantur sed resolutis :

cum non distinguatur per materiam ex omnibus quae faciunt colorem hunc esse
qua, vel in qua, quod idem sit apud colorem et hic et nunc, non remanet
omnes indistinctus et indivisus pcr nu- nisi indistincta species colorum quae est

merum. luXj quae (sicut dicit .lacob Alkindi)

3. Terlia ratio est, quam inducunt omnium colorum est species et hypo-
ad hoc, quod non distinguatur
intelleclus stasis : crgo a simili cum intellectus

nec per materiam ex qua, nec per ma- sit spccies cl locus specierum intel-

teriam in qua. Dicunt enim, quod et ligibilium, resolutis omnibus quaj ia-

verum est, quod quidquid esJL in poten- ciunt speciem intelligibilem esse hu-

tia materiali ad aliquid in quo est sicut jus vel hic, unus solus simplex est

in actu perfecto, non venit ad illud intellectus in omnibus inteiligentibus,

uisi mediante actu imperfecto, qui est qui pcr applicationem iuminis sui ad

* 111 de Anima, Tract. III, cap. iJ.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU.EST. 77. 77

hunc vel illuni, species intelligibiles de Causis et in VII Ethicorum, scilicet

facit unus tamen est
in iioc et in illo : quod onine quod est in aliquo, est in eo
secunduni substantiam, et idem in om- secundum polestatem cjus in quo est, et
nibus non numeratus. non secundum poto-tatem ejns quod
6. Sexta via est, cui etiam multum inest. Et dant exemplum : quia colorcs
innituntur defensores hujus erroris. Di- existentes in corpore terminato, sunt
cunt enim, quod id quod per se causa in eo secundum potestatem corporis ter-
simplicitatis est et separationis a mate- minali, hoc est, materlaliler : et exi-
ria; maxime est simplex et separatum in stentes in perspicuo, quod est medium
seipso : simplicitatis autem et separa- visus, sunt in eo secundum esse spiri-
tionis in rebus non est causa nisi intel- quod est potestas perspicui per-
tuale, :

lectus : igitur secundum se maxime est spicuum enim corpus spirituale est. Unde
simplex et separatus. Tnde procedunt secundum hoc esse nechabent raateriam,
ullerius sic : Quod maxime est simplex nec contrarium : et existentes in oculo
et soparatum, non distinguitur per hoc vidente, sunt in eo secundum potestatera
quod est in multis, sed remanet unum oculi, hoc est, secundum esse simplexct
et idem in substantia sed intellectus : formale, sicut dicit Aristoteles in II de
est raaxime simplex : ergo intellectus Anima, quod sensus est receptivus son-
manet indistinclus et
qui est in mullis, sibilium specierum sine materia, matcria
unus idem in multis
et et quod post : lamen praesente et objecto agente : sicut
mortem ex omnibus rcsolvitur raliona- sigiilum recipit figuram, et agit figuram
libus animabus, est unum et idem. Ilanc in ceram, nihil communicando sibi de
viam invenit quidam nomine Abubaker, materia raetalli, sed simplicem formara
qui alio nomine Almassor dicitur, et dando sibi. Ex ista propositione proce-
erat Maurus. Et propter hoc Ari- dunt sic : Si intellectus recipit spcciem
stotelem dixisse in XI primse philoso- universalem sine materia, rocipit ipsam
phids, quod anima hominis separa-
elsi secundura potestatera intellectus : uni-
tur a corpore, tamen non tota, sed in- versale est ubique et semper, ut dicit
tollectus. Aristoteles in primo Posteriorum : ad
7. Seplima via ejusdem ost ad ejusdera hoc enim quod vere sit universale, exigi-
erroris defensionem, et est heec, quod tur quod sit in omnibus ubique et sem-
species accopla sine materia, est una na- per secundura rationera unara. Et sic est
tura indivisa, etnon dividitur secundura in intellcctu et secunduni potestatera in-
esse nisi permateriam et hoc accidit ei : tellectus. Dicit enira Aristoteles, quod
in quontuni est in niitoria et non secun- univorsalo ostdum inlolligitur, parllcula-
dum so. lloc antom multo magis conve- re dum sontitur. Si orgo inest secundura
nit ei quod est specios speciorum ost :
potestatem intclloctus, poleslas intelle-
auteni intelloctus spocios specierum, ut ctus est, quod sit ubiquo ot semper se-
dicit Aristotelos in III de Anima. Igitur cundura substantiara et ralionora : et
nondividitur nisi parlicipatione raaterioe : quod ubique et sempcr est secundum
sed participare materiam, coiitra natu- substantiam et ralionem, indivisum est iii

ram intollcctus oslet cjntra dilinitioiicm : omnibus ct uimra ot idom crgo intelle- :

ergo inlolloctus osl penitus immatorialis : ctus in quo ost univorsalo, in omnibus et
raanet igitur imlivisus ia omnibus, et ubi(|uc et scmper est indi\isus ot unus
quod post morloni ex omnibus relincjui- et idera secundum substanliam ot ralio-
lur, est unum et idem. nera.
8. Oclava via qua procodunt ad
est, 0. X(uia via esf, qua so nitunlurde-
sui erroris defensionem. Ponunt (juara- fendore. Quia dicunf, (juod ab omui phi-
dam propositionem quae habetur in libro losopho scitur et supponilur, quod intel-
78 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

leclus qui vere est hominis intellectus, est torum, quando ad sequalitalem vel fere
ille qui yocalnradeptus, de quo dicil Gre- ad a^qualitatem coeli reducta e^^t commix-
gorius Nvssenus, quod Aristoteles et De- tio et complexio resultans. Dixit enim,

mocritus dixerunt, quod nemo talem iia- quod et Avicenna videtur dicere in sexto

bet intellectum nisi Philosophus. Adeptus de Naturalibus, quod quando commix-

autem iutellectus, ul dicit Alpharabius, est tio elemenlorum ad talem cequalitatem
quem adipi^cilur intellectus uoster possi- reducta est, tunc intelligenlia quae dat
bilis ex luce intelligentia; irradiantis super omnes formas, ut dicit, tali corpori dat
omnia inlelligibilia, et agentis intelligi- formam siniilem formae coeli : sedpropter
bilitatem in eis, sicut lux in coloribus simplicitatem forma illa in ccelo dicitur

agit visibilitatem. Propter quod ab Ari- inlelligentia agens, in corpore autem

stotele definitur color in II de Anima, organico dicitur anima intellcctualis pro-
quod color est immutalivus visus secun- pter determinationem ad materiam.

dum aclum lucidi. Dicunt ergo,quodcum 10. Decima via est, qua dicunt, quod

recipitur intelligibile in inleilectu possi- omnis forma quse per esse distinguitur
bili, et resolvitur ad lumen intelligentiae, et multiplicatur in maleria, potentia est
quod agit intelligibililatem in omiiibus in materia, et per mutationem vel mo-
inlelliyibilibus, id quod in omnibus in- tum educitur de ipsa. Intellectus autem
telligibilibus remanet in intellectu, est nec per substantiam, ncc per operatio-
unum et indistinctum lunun intelligen- nem est in inateria, nec per mutationem
tiae : et hic est inteilectus Immanus, ut et motum educitur de ipsa. Ergo nullo

dicunt : ergo inlellectus humanus cst modo multiplicatur per ipsam ergo :

unus et indistinctus in omnibus. Et ha-c unus et idem manet in omnibus non

ratio est Alpharabii in libro de Lilellectu multiplicatus.

et intelllgihill. Sed non utitur eaadquod 11. Undecima via probandi sumitur a
isti utuntur : utitur enim ea ad hoc, quod quodam quod est inteilectus propriapas-
ostLndat causam quarc anima posila est sio, et est quod diclt Anaxagoras, et po-
in corpore, ut scllicet adipiscatur intelle- nitur ab Aristotelein III dcAnima, quod
ctum ex intelligibilibus per disciplinam, scilicet intellectus nulli nihil habet com-

ex quo habeat radicem immortalitalis. Et munc. Ex hoc arguitur sic Quod nulli
:

sic bona cst ratio et fortis : quia nisi niiiil habet commune, remanet indistin-

continue sic adipisceretur inteliectum, ut ctum etunum et idem in omnibus. Cujus

dicit Alpharabius, Irustra diceret Aristo- probatio est, quia omnis dislinclio et di-
primo de Anima, (juod videtur
teies in visio fit ex aliquo comrauni per differen-
secundum prudenliam dictus inlelleclus tiarum contrarietatem, vel materise di-

non aequaiiter inesse omnibus, sed neque visionem. Intellectus nulli nihil habet
hominibus. Isti autem abutunlur ea in commune, Ergo unus et
ut dictum est.
confirmationem sui erroris, arguentes, idcm omnibus hominibus ct post
est in ;

quod sicut iumen inlclligentiaj ade[)tum mortem quod ab omnibus separatur, est
in omnibus unum et idcm est et indilFe- unum et idem separatur enim, ut dicit:

rens, ita intelleclus adipiscens lumen Aristoteles, sicut perpetuum a corrupli-

illud est unus et idem in omnibus, fun- bili.

dantes se super illam propositionem, 12. Duodecima via est, qua errorem
quod unius etejusdem indilTerentis actus, suum confirmant per rationem separali,
est una el eadem et indilferens potenlia. et sic procedunt : Nihil est dislinctum
Et hac ratio fuit Alexandri Commenta- per hoc a quo est universaliter separatum :

ris Aristotelis, qui intellectum possibilem intellectus universaliter separatus est a

in homine dixit esse formam in corpore, materia : ergo per materiam nullo modo
ex commixtione et complexione elemen- distinguitur : et constat, quod formali
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XTII, QUiEST. 77. 79

differenlia non separatur : ergo omnino si intellectus participatur, et in partici-

remanet indivisus et inseparabilis. Qaod pantibus dividitur : aut participatur mo-

aalem indivisum remanet et inseparabile, do primo, aut modo secundo. Si pri-
est unum et idem in omnibus et quod : mo modo : cum omnia talia debilitentur
post mortera ab omnibus separatur, cst et confortentur secundum debilitatem et
unum et idem. confortationem participantium, intelle-

13. Decima tertia via, qua suum er- ctus confortaretur et debilitaretur secun-

rorem confirmant, sumitur ex quodam dum diversitatem participantium : intel-

simili. Scitur enim, quod virtus cordis in lectus autem non sic confortatur et

hominibus et in animalibus est una uni- debilitalur, cum dical Aristoteles, quod
versalis in omnibus membris, ut vult in senibus fortior est intellectus : non
Aristoteles. Et si per inlellectum subtra- enim sequaliter judicant juvenes senibus

hantur membra ad quae determinatur presbyteris : non ergo sic potest partici-

virlus cordis, non remanet nisi una vir- pari intcllectus. Si dicatur, quod partici-

tus universalis quae cordis est : et si vir- patur secundo modo : tunc iterum sicut
lus cordis esset non organica, et esset in- solis lumen a multis participatum, se-
divisibilis et simplex, id quod esset in cundum virtutes eorum formativas quse
omnibus membris, esset unum indivisi- sunt in ipsis trahitur ad hoc et ad illud,
bile simplex et quod remaneret ablatis
: in se tamen unum et idem manens ila :

omnibus membris, esset unum. Cum intellectus in omnibus in quibus est per
ergo, ut dicitur in libris de Causis, ani- continuum ct tempus cui conjungitur,
ma sit instrumenlum intelligenliae, et diversimode quidcm operabitur, unus
una virtus intelligentioe sit in omnibus tamen manebit per substanliam in omni-
instrumentis suis : cujus signum est, ut bus illis. Et sic iterum sequitur, quod
dicunt, quia licet diversimode sentiant unus est per substantiam in
intellectus
qui sentiunt, et diversimode imaginen- omnibus hominibus et quod separatur :

tur qui imaginanlur : tamen omnes qui ab omnibus post mortem sicut perpe-
intelligunt, uno modo simplici et puro tuum a corruptibili, est unum et idcm.
intellectu intelligunt : et hoc non posset Et huic rationi multum innituntur hujus
esse, ni-i una intelligentia esset, cujus es- erroris defensores.
set inslrumentum omois anima et sicin : l.D. Decima quinta via subtilis est.

omnibus animabus est una et eadem in- Dicunt enim, quod sicut est in formis
telligenlia: et quod sepaiatur ab omni corporalibus, ita est in spiritualibus : sed
anima sicut perpeluum a corruptibili, est in corporalibus prima foima lux est, et

unum et idem. Haec ralio supponit, quod non habet conlrarium per quod alteretur
intelligentia non sit pars animce. Et hsec vel distinguatur : tenebra enira opponi-
posilio fuit omnium Aiabum, qui hujus tur luci non contrarie, sed privative.
erroris primi sunt invenlores. Haec autem forma in quocumque sit, sive
Decimam quartam viam ponunt,
14. in coelo, sive perspicuo, sive tcrminato
quiadicunt Quod parlicipalur ab aliquo,
: corpore, in nullo taraen cst, ut in 11 de
et participando dividitur : aut participatur Anima dicit Aristoteles, nisi secunduni
secundum esse, aut secundum essentiam : convenientiani cum perpetuo superius
secundum esse, sicut genus a speciebus, corpore, scilicet coelo : ergo similiter erit

et specics ab individuis : secundum es- in formis spiritualibus. In formis spiri-

sentiam dant exemplum in lumine so- tualibus autem prima forma intelligen-
lis, quod participatur ab omnibus gene- tia est, immediatc fluens a causa prima,
rabilibus et corruptibilibus : et ideo ge- quae non multiplicatur nisi in lumine

nerantur eo accedente, et eo recedente causai primae, quod non habet contra-

corrumpuntur, Ex hoc arguunt, quod rium, nec recipitur ab aliquo nisi per
80 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

divimim sil>i communicatum a est unus et idem. Et haec ratio tanlum

aliquoil
causa prima, nec dislinguitur, ncc di- movit aliquos qui studuerunt iu .Egvpto
viditur in illis a quibus recipitur in suh- inter Arabes, quod dixerunt, quod intel-

slantia, licet diversimode parlicipent ip- lectus verius est ubi intelligit, t{uam in

sum secunclum esse. Tntcllectus ergo qui corpore intelligenlis.

est lumon illud, in omnibus a quibus 18. Decima octava via est, quoe videtur

participatur, est unussecundum subslan- extrahi ex dictis Avicennae et Alexandri

tiam, licet diversificelur secundum mo- Philosophi. Dicunt enim quod el omnes
dum participationis cum tamen ab om- :
Arabes supponunt, quod intelligentia

nibus parlicipetur secundum aliquod quoe movct ccelum, largitur omnes for-

divinum inlluxum sibi a causa prima. Et mas per influentias causae prinue, sive

hsec ralio trabitur ex dictis Avicebron in illa intelligentia sit primi ordinis, sive

libro Fontis vitae. secundi, et sic deinceps. Ipsi lamen di-

10. Decima sexla via sumilur ex dc- cunt, quod ipsa intelligentia est decimi
slructione responsionis cujusdam, quam ordinis quae praesidet spha^.rae aclivorum
quidam solent dare adtalia. Dicuntenim, et passivorum. Htec igitur forma quam
quod intellectus non distinguitur per largitur talis intelligentia, non potest
materiam ex qua est, seJ per materiam esse nisi duplex in genere. Aut enim est
in qua est prima forma, quae est inlelle- ad modum motoris, hoc est, intelligen-

ctualitas : el dicunt, quod omne quod est tiae largienlis eam : aut est ad modum
circaprimum, est hoc et hoc, sive ex moti, hoc est, sphcerae quae est instru-

quod est et quo est : et dicunt intelle- mentum intelligentiae, per cujus motum
ctum esse hoc aliquid et dislinctum sic formam. Et si est ad modum mo-
influit

per substanliam. Sed isti objiciunl in toris tunc est secundum quod est in
:

contrarium dicentes, quod in nuUa ma- causa prima et sic necesse est, quod
:

teria invenitur, quod ex hoc quod est sit simplex et indivisibilis et lurnine in-

hoc aliquid et perfectum in esse, cum telligenlia? illustrata forma non : ct talis

alio materiali principio sit unum secun- est nisi intellectus talis autem forma :

dum naturam perfectum. Si ergo inlelle- ab omnibus participantibus eam, secun-

ctus sive intellectualis anima sic est lio<' (lum quod est in eis participala, manet
aliquid, ex tali intellectu sive intellecluali iiidivisa et una et eadem et simplex. Si

anima numquam fit unum, quod falsum autem est forma quae est ad modum
videmus in omnibus hominibus. moti, quod est sphaera continua tunc :

17. Decima septima via sumpla est ab ipso molu talis instrumenti inlelligentia'
operatione inlellectus qua' est ubique et distenditur in (juantitatem, et efficitur

semper. Inlellectus enini, ul dicit Grego- Et ideo dislinxerunt isli

divisibilis. tres

rius Nyssenus, omnia penetrat, di.stans ordines formarum quoruni primus : esf,

et propinquum, praesens, praeteritum, et quod est forma C(jrporea distensa quanti-

futurum, ((elum et terram et omnia quae tate, et estmajor in majori, el minor in

in eis sunt et quod operatione non li-

:
minori, sive sit substantialis, sive acci-

mitatur, virtute limitari non potest er- : dentalis : substantialis, ut corporeitas et

go ubique el semper est virtus ejus et : dimcnsiones corporis : accidentalis, ut

virtus non estsine substantia ergo sub- : caliduin, Irigidum, siccum, bumidum,
stantia ejus nec loco nec lempore deter- album, nigruin, ol hujusmodi : quaelibet

minatur et quod nec loco nec tempore

:
enim harum inest in mnjori major, et
determinatur, est idem et indistinctum in minori minor. Secundus est ordo
apud omnes ergo intellectus qui per
:
quem vocant virtutem in corpore, quae

omnia incedit, ut dicit Gregorius Ny^se- licet quantilate non distendatur, tamen
nus, et semper, upud omnes intelligentes non operatur nisi in corpore : et talem
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU.EST. 77, 81

dicunt esse animam vegetabilem, et ani- ctui nullo modo convenit situs^ nec
mam sensibilem secundum omnes po- eliam positio : ergo situ et positione non
tentias suas quse licet non sint in ma-
: dividitur : ergo in una ratione loci,

jori majores, et in minori minores, ta- continendi scilicet et salvandi species

men non operanlur nisi in his quse sunt inlelligihilcs, erit in omnibus intelli-

de liarmonia organi sui, ul dicit Philo- gentibus, per situm et positionem in

sophus : non opera-
sicut visus in oculo, secundum substantiam indivisus.
illis

tur nisi in hoc quod est de harmonia Quod autem unum et indivisum est
perspicui et audilus in aure, non opera-
: in substantia, est unum et idem in omni-
tur nisi in hoc quod est de harmonia tym- bus ; ergo unus et idem intellectus est in
pani auris. Et hanc vocant viriutem in omnibus intellectum habentibus homini-
corpore ratione jam dicta. Tertium dicun|- hus.Hanc rationem reputant valde for-
ordinem formam quae c^t ad moilum in- tem. Et hacrationeutitur Averroescontra
telligentise, quae simplicitatem intelli- Theophrastum,qui dixit, quod intellectus
gentise non egreditur : et ideo vocant non est locus, sed subjectum et quasi
eam formam quae nec est corporea, nec materia specierum intelhgibilium.
virtus in corpore. Et dicunt, quod talis 20. Vigesima est sumpta a passione
est, sicut dicit Aristoleles in fine octavi propria inlellectus, et fundatur super di-
Physicorum, simplex, indivisibilis et ctum xVristoteHs 111 de Anima, ubi
in
impartibis, non habens magniludinem dicit, quod omni natura est acti-
sicut in
penitus, ad modum primi motoiis mo- vum et passivum, ita et in anima ne-
vens secundum intellectum. Dicunt er- cesse est accipere has differenlias. Et
go, quod forma primi ordinis in par- activum in anima dicit esse inlellectum
ticipantibus eam dividitur : et major agentem, quo est omnia hiteUigentia
est in uno, minor in alio. Similiter for- facere passivum auteQi in eadem dicit
:

ma secundi ordinis dividilur et nume- esse intellectum possibilem, quo est om-
ratur secundum participantia ipsam, et nia inteUigibilia fieri et sic anima in- :

est acutior in uno, et hebetior in aho, teUectualis per inteUectum agentem est
secundum organi qualitatem. Sed quod imago et exemplum primi universaUler
formatertii ordinis possit dividi, non ca- agentis, quod ad specicm quse in ipso
pit intellectus : quia simplex est impar- est et rationem, omnia agit, sicut arti-
tibilis, et nullius corporis polest esse fex ad rationem et speciem qua3 in
actus, ut dicit Philosophus: necessc est ipso est omnia agit arlificiata et per :

igitur,quod in omnibus participantibus inleUectum possibilem quo est omnia

eam sit una et eadem. Cum igilur talis Ueri intellecta, est imago primae materiae
forma sit intellectus, intellectus erit unus inqua.omnium sunt formaruni inchoa-
el idem in omnibus. Et hanc rationem tiones, per quas susceptibilis est om-
multum reputant fortem. nium formarum. Necesse est ergo, quod
19. Decima nona via est Averrois secundum inteliectum agentem et secun-
super tertium dc Anima, scilicet quod dum possibilem sit natura indeterminata
intellectus est locus intelligibiHum spe- ad hoc vel iUud a-H|ualiter se habens :

cierum, et non subjectum proprie. Et quod autcm ad omnia se habet ut natura

arguunt sic : Quidquid per unam ratio- indcterminata, iliud est unum et indivi-
nem est h)cus omnium intelligihilium sum in omnibus in quibus est quia ad :

specierum, unum est, et indifTerens ad quodcumque esset determinatum vel

omnia inteUigibilia non dividitur, nisi active, vel passive, tunc non aequali-
per situm et positionem dividalur : si ter se habcret ad omnia. Est autem in-
ergo removeatur silus et positio, ma- telleclus univcrsaliter agens species om-
ncbit unum et indivisum : sed intclle- nium iutelligibilium, ad quam agit om-
XXX ui G
82 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

intelligibilia et intellectus possi- ejus percipiunt. Et si talis e.st, arguunt,

nia :

hilis potentia receptiva omniuni intel- quod in omnibus animabus

una se- est

ligibilium : et sic habent se istte duai cundum substantiam etnaturam, et quod

polentiee in omnibus intelleclum haben- post morlem ex omnibus rcmanet unum

tibus. Quod autem ut natura indeter-

et idem.
minata se habet in omnibus, in omni- 22. Vigesima secunda sumpta est ex
bus est indilTerens et unum : quia per natura universalis. In omnibus enim na-
nihil posset differre et numerari, nisi per turacommunis est, ad quam refertur de
id quod determinaret ipsum per hoc vel nomen, vel aliquod diffiniti-
finilio, vel

illud : ergo intellectualis natura et agens vumpositum in dcfinitione, el accidit ei

et possibilis in omnibushabentibus intel-
quod sit universale vcl particulare cum :

lectum est una indilTerens et innume- enim accipitur per intentionem, et abs-

rabilis sccundum discretionem. Et ex traliitur a materia et appcndiciis materiae

quolibet istoruni semper inferunt secun- determinantibus ipsam, tunc eificitur in

dam conclusionem, quam invenit Abu- intellectu et universale cum : vero e

baker, quod ex quo est unus et indis- contra accipitur in matcria cum *appen-
cretus in omnibus, et nihil separatur ni- diciis materiae determinautibus ipsam,

si perpetuum a corru-
intellectus, sicut efficitur particulare et in sensu. Et ideo
quod id quod remanet post mor-
ptibili, dicit Boetius, quod universalc est dum
tem ex omnibus bominibus, cst unum intelligitur, particulare dum sentitur.

et idem. Si ergo sit aliqua natura simplex, quam

21. Vigesima prima est sumpta a pro- impossibile est esse in materia illa

prietate primi agcntis et ultimae for- sccundum se, nec erit universalis, nec
maj. Dicunt enim, quod proprietas primi particularis, mancns una et
scd in se
agentis, est communicare divitias boni- eadem omnibus in quibus est.
cst in

tatum suarum. Et supponunt ex secundo Intellectus autcm talis natura cst sim-

Cceli et Mundi, quod id quod divitias plex. Ergo in omnibus in quibus est,

bonitatum parlicipat univcrsalitcr et im- unus et idem est, nec universaliter, nec
mubiliter, nobilius participat eas quam parliculariter dislinclus. Et istis etiam
id quod particulariter et mobiliter quia : duabus ultimis rationibus fortissime in-

quod particularitcr parlicipat, multis in- nituntur hujus erroris defensores, et ex

diget et quod cum
: motu participal, quolibet iJlorum inferunt tamquam ex
cum omnis molus sit cx indigentia, ad corollario, quod si omnibus est idem in-
indigentiam participat. Ultima autem tellcclus, ex omnibus post mortem non

forma est qute datur existentibus, in qua remanet nisi idem quia supponunt, :

omnes aliie formae nobilitatum in genere quod post mortem nihil separatur ab
sunf, sicuttrigonum in telragono. Hsec anima sicut perpetuum a corruptibili,
enim forma ex additionc se habet ad nisi intellectus quod tamen ipsum
:

omnes alias. Formae autem in genere contra Catholicam fidem est, et contra
sunt esse, vivere, intelligcre, sentire, traditiones Sanctorum.
sicut notum est omnibus, et dicitur et a 23. Vigesima tcrlia via fundata est
Sanclis et a Philosophis. Igitur intelle- super dictum Avicebron, qui dicit, quod
ctus est natura et substantia, quas nec anima intellectualis composita est ex
particulariter, ncc cuni motu parlicipat materia et forma, et quod intellectuali-

divilias bonitatum prima causae. Rclin- tas prima forma cst, claudcns et contra-
quitur igitur, quod nihil sit nisi una in- hens potcntiam materiae. Et
et arctans

telligentia primae causae ipsi per seipsam quod hoc falsum sit, sic probatur quia :

conjuncta, ct ex divitiis primae causae intellectus penitus immaterialis est :

super omnes animas influens quae lumen aliter enim non esset potentia omnia^
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU.EST. 77. 83
sed qusedani. Ex isto procedunt sic : tempori, sed potius per phantasiam et
Quidquid unum secunduni rationem est alias potcntias sensibilis anim^. Nec
in muUis, per divisionem materice non potest dici quod corporum divisio causa
divisum in illis, unum est per substan- sit divisionis intellectus : quia intelle-
tiam. Sed intellectus secundum rationem ctus nullius corporis est aclus : nec divi-
unus est in omnibus hominibus, per esse dittir divisione corporis, riisi actus cor-
materiae divisae indivisus in eis, cum sit poris. Si ergo intellectus unus indivisus
immaterialis. Ergo secundum substan- est in omnibus hominibus^ eo quod nul-
tiam unus est in onnibus hominibus. Et la est causa divisionis, habetur proposi-
iterum ulterius inferunt, quod si unus est tum et ulterius quod separatur ab
:
om-
in omnibus hominibus, post mortem et nibus, est unum et idem.
resolutionem unum est quod remanet ex 26. Vigesima sexta via est sumpta ex
omnibus, sicut perpetuum a corruptibili ratione separati sicut intellectus separa-
separatum. tus est, et est ratio quam facit Avenper-
2i. Vigesima quarta via est, quam the in epistola quam vocavit de conti-
facit Abubaker iterum, et Ilali Maurus nuatione intellectus cuni homine. Dicit
socius ejus, et sumitur per quamdam autem sic : Omne separatum ab aliquo
simiiitudinem formarum omnium. Di- per substantiam et esse, respiciens ali-
cunt quod omnis forma communis
sic, quid sub se quod movet sicut motor se-
quae secundum esse est in mullis, si fiat parabilis ab illo, est unum apud seipsum
resolutio multorum in quibus est, stat et in seipso, nec multiplicalur nisi virtu-
ipsa resolulio, et est una non numero, te et actu quo movet et continuatur illi
sed genere, vel specie : et si esset sub- quod movet. Veritatem hujus proposi-
stantia separata quse nulli secundum esse tionis dicit esse manifestam in omnibus
conjungitur, nec secundum esse dividi- motoribus ccelorum, et in omnibus mo-
tur, esset una per substantiam et nume- toribus navium, et recloribus civitatuni.
rum in omnibus. Intellectus est forma Intellectus aulem motor separatus est
quae est in multis : et quia separata est in omnibus parlicipantibus intellectum.
substantia per esse, non potest esse di- Ergo est unus in se per substantiam in-
visa in illis Ergo una est
in quibus est. divisus : nec multiplicatus nisi virtute et
per numeruni et substantiam in omni- actu quo movet hunc vel illum et si :

bus, et post resolutionem una remanet est in omnibus unus per substantiam,
ex omnibus. quod post mortem ex oninibus remanet,
25. Vigesima quinta est, quc^ etiam unum est per substantiam hoc enim :

sumitur ex verbis Hali, et sumitur ex persuasum habent, quod post mortem

causa numeri quam ponit Aristoteles in nihil separatur sicut perpetuum a corru-
quarto Physicorum dicens : « Numerum ptibili nisi intellectus.
cognoscimus divisione continui. » Et 27. Vigesima septima via est Averrois
Damascenus dicit, quod « diiferentia est in commento super tertio de Anima ' .•

causa numeri, » Quserit ergo Ilali, quod ct supponit hoc quod demonstravit Ari-
si intellectus numeralur in hominibus, stoteles, scilicet quod intellectus possibilis
quae sit causa numeri ? Non potest dici, non sit secundum aliquid
materia, licel
quod ibi sit aliqua diiTerentia formalis : sit autem argumenta-
materialis. Elicitur
quia unus intellectus est specie in om- tio ejus sic Quidquid recipit formam
:

nibus hominibus. Nec potest dici, quod quae est una non multiplicata in omni-
divisio continui : quia intcllectus secun- bus in quibus est, ipsum est unum in
dum se non est conjunctus continuo et omnibus illis per substantiam intelle- :

III de Anima, com. o.

8i D. ALB. MAG. ORD. PILED.

clus possibilis sic recipil formam intelli- tinctum, est unum in omnibus in quibus
gibilem : evgo intellectus possibilis unus est : et quod resolvitur post mortem ex
est ptT substanliam in omiiibus illis in omnibus, est unum et idem. •

quibus est forma intcllectualis. Piuma 29, Yigesima nona via est iterum
probatur per lioc, quod omnis forma Averrois in commenlo super tertio de
recepta in aliquo ut in subjecto, nume- Anima ', et arguit sic Agens universa-
:

ratur numero subjecti rec'ipientis. Secln- liter omnia, non agit nisi fundatum in

DA probatur ex lioc, quod universale re- aliquo quod receptivum estactionis ejus:
ceplum in uno et alio homine, unum et intellectus agens est universaHter agens
idem est. Si enim diceretur, quod essent omnia intcHigibiHa : ergo non agit nisi
plura : tunc ab illis pluribus abstrahere- fundalur in intellectu possibili, quo est
lur aliquod universale : et sic universaUs fieri omnia intelligibila. Et ex hoc pro-
esset universale, et abiret hoc in infmi- cedit ultra, dicens contra Themislium et

tum, quod intelleclus non capil et uni- : Theophrastum et Alexandrum, quod si

versalc non esset ubique et semperidem, agens est quid iseternum et separatum,
quod est contra rationem sequeretur : oportet quod possibile in quod agit sit

enim, ut dicit, quod scientia patrum an- separatum et seternum : quia aliter non
tiquoium Phibjsophorum cequivoca essct fundarelur in actione. Et ex hoc iterum
ad nostram scienliam: quia de aHis esset ultra procedit, quod si agens et possi-
scientia eorum et scientia nostra, quod bile sint seterna, non potest esse quin
non capit ralio. Sequeretur etiam, ut di- factum et generatum ab agenle in possi-
cit, quod receptio intellectus possibilis bili, sicut scientia veritatis ex principiis
esset receptio materise: quia quidquid re- necessariis, sit incorruptibile et eeternum
cipit aliquid, et determinat ipsum ad esse et separatum. Ex hoc
quod tota colligit,

singuhire, cst materia vel virtus operans anima intelleclualis secundum intelle-
in materia : intellectus autem separalus clum agentem et possibilem, el tormalem
cst, nec est virlus corporalis, nec virtus et adeptum, sit separata et incorruptibi-

in corpore : crgo intellectus possibilis lis. Inde ulterius procedit, quod secun-

receplione sua niliil determinat ad esse dum se separatum et incorruptibile non

singulare, nec cst singularis, sed unus multiplicatur per accidens quo conjungi-
in omnibus intellectum participantibus. tur materiae. Intellectus est sic separata
Et inde iterum ullerius concludit, quod substantia et incorruptibilis^ nec inclina-
est unum quod post morlem resolvitur tur ad materiam nisi continuo et tempo-
ab omnibus. re, qme sibi ponitus sunt accidentalia et
28. Vigesima octava via iterum est Abu- exlranea. Ergo per illa non multiplicatur

baker, et pouitur super tertio de A)uma secundum substantiam in ilHs in quibus

ab Alexandro sic : quidquid est potentia est. Unus ergo est in omnibus homini-

omuia fieri, a nullo sccundum actum est bus [)er substanHam non multiplicatus in
distinctum. Kt hoc per destructionem ilHs, et unus manet resolutus post mor-

consequentis probant : Detur, quod sit tem ex omnibus.

distinctum ab aHo, cum non distingualur 30. Trigesima via est et uitima itcrum
nisi per id quod e>t aclu, sequilur, quod Maurorum Ilali et Abubaker et dicunt, :

est aliquid in actu : et si est aHquid in quod nihil est intellectuale nisi per id
ictu, scquilur contradictio liypothesis, quo per simile depcndet ad intellectum
sciHcelquod non est omnia in potentia: causcc primaj, Et hoc dicunt esse pcrfe-
quia quod est actu, non est in potentia. ctissimum bonorum ejus. Et cuni causa
Inde procedit sic : Quod a nullo est dis- prima sit separata ab omnibus ct incor-

III de Anima, com. o.

 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. Xlll, QUtEST. 77. 85

ruptibilis, non potest dependere ad gentibus, Constat autem, quod id quod

ipsam nisi per separatum et incorrupti- est esse his quae sunt, multiplicatur ad
bile. Dicit autera Aristoteles in decimo nuraerura eorura quae sunt : cujus causa
Ethiconim et probat, quod homo est so- est, quod esse actus esseniice est et dif-

lus intellectus, et per iutellectum solum fusio in eo quod est. Non potest ergo
est in operatione et felicitate propria et intelligi, quod idquod est, sit in multi-
connaturali : ergo homo per intellectum tudine, et id quod diffunditur in ipso,
dependet ad causam primam, quse uno non multipHcetur : quia, sicut dicit Ari-
modo se habet ad omnia ergo etiam in- : stoteles, divisio causa nuraeri est. Et ideo
tellectus quo dependet ad causara pri- intelHgibilenon est, quod id quod dividi-
mam, uno modo se habet ad omnia, nec tur, non nuraeretur. Igiiur cum id quod
distinguitur nec multiplicatur in illis in est, numeretur in horainibus, id quo

quibus est : ergo manet unus in omnibus est id quod est, necesse est nuraeiari :

in quibus est. id autem quo est homo id quod ost, est

CoNTRA hoc autem quod videtur pro- rationale et intellectuale, ut dicit Aristo-
batum esse rationibus inductis, alia plu- teles et ipsa vtritas : ergo rationale et

ra sunt multo fortiora destruenlia erro- secundum substantiam et

intellectuale et
rera illum. secundum esse numeratur secundum nu-
1. Et est primum, quod in oranibus merura hominura. Et cura post mortem
quae sunt, differentia ultima conslitutiva non tollatur discretio, remanebit post
in esse et convertibilis, ut dicit Aristote- morlem in £odem nuraero hoc enira so- :

les in septimo jjrimse pliilosophise , cum lura separatur ut pcrpetuum a corrupti-

specie secundura essc numeratur in in- bili, sicut ab oranibus Philosophis deter-
dividuis. Forma autcra ultima et consti- minatum est.

tutiva in homine, est anima rationalis et 3. Tertia ratio est, quod communis
intellectualis : ab illa enim homo est animi conceptio est etdignitas, quod
homo. Ergo anima rationalis et intelle- mullarum substantiarura individuarum
ctualis secundum esse est raultiplicata in multse sunt naturae secundum esse, sive
individuis hominibus secundum nume- natura dicatur forma, sive raateria. Et
rura individuorum. Nec potest intelligi, si hoc est verum, tunc non potest csse,

quod raultipHcatura secundum esse, non quod una natura dans esse sit raultorura.
multiplicatum sit secundum substantiara: Sed constat et per Aristotelem qui dicit
ero^o aniraae rationales et intellectuales hoc, et per veritatem, quod homo est
multse sunt in nuraero et substantia se- solus intellectus, et a nuUo habetur esse
cunduni raultitudinem individuoruni ho- nisi ab intellectu : aliter enim, ut dicit in

minura. Discretio autera secundura sub- decimo Ethicorum Aristoteles, non esset

stantiam non tollitur per separationem operatio intellectus propria et connatu-

a corpore, ut dicit Avicenna in sexto de ralis homini, nec felicitas hominis esset
Naliiralibus : ergo relinquitur de ne- secundum operationem intellcctus :

cessitate, quod ratio et intellectus mul- quod esse non potest quia felicitas est, :

tiplicantur secundum multiiudinem ani- ut ibidem dicitur, operatio proprii et

maruui, et quod raultce sint aniraae connaturalis habitus non impcdita. Nec
rationales et intellectuales in horainibus, potestdici, quod bomo non habet pro-
et post mortem separatae remaneant prium bonum in quo sit felicitas ejus,

multae. cum oranis nalura, ut probat in primo

2, Secunda ratio quod sicut
est, ciicit Ethicorum Aristoteles, habeat proprium
Aristotcles in secundo de Anima^ sicut bonum in quo sit status perfectionis ejus,

vivere viventibus est esse, ita sentire et cum homo sit dignius animal et per-

I
sentientibus est esse, intelligere intelli- fectius omnibus secundum ordinem na-
86 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

tursB. Si ergo sic est, oporlct quod id veniens. Conslat enim, quod homo non
quod est natura hominis, multiplicetur est vivum et animal et homo, nisi per
BBCundum numerum hominum est au- : aliquid animae conjunctum sibi. Si ergo

tem natura ejus rationale et intellcctualo: per intellectuni non conjungitur aniina
ergo rationale et intellectuale multiplica- corpori hominis, sed per sensibile et ve-
tur secundum numerum hominum. Si gelabile tantum, sequitur quod homo
quis dicat, quod inlelligere secundum non sit nisi vivuni et sensibile tantum,
actum mulliplicatur, sed non intellectua- et non homo et scquitur, quod homo
:

lis substantia. Hoc stare non potest: quia non fit determinatum in aliqua natura
nihil secundum agere aiicujus naturse, specifica, quod valde est inconveniens,

est actus secundus qui est sicut vigilia cum homo intev omnia magis determi-
nisi quod secundum esse substantiale nalum sit in esse.

ejusdem naturse est aclus primus. Un- G. Sexta ratio quodin totapbiloso-
est,

de si intelligere secundum actum, esl phia probatun) quod separata secun-

est,

hominis actus secundus, oportet, quod dum esse et secundum substantiam, nec
intellectuale secundum substantiam sit prosunt ad esse, nec prosunt ad scire : eo
ejus actus primus et sic per rationem
: quod ex eisdem principiis res est et

inductam sequitur, quod multiplicato scitur, ut in principio primi Physico-

homine mulliplicatur intellectuaUs natu- rum probatum est. Si ergo intellectuale
ra quee est in ipso ; et cum intellcctuale separatum est secundum esse, nec pro-
scparetur sicut perpeluum a corruptibili, dest ad esse hominis, nec ad scire : et
sequitur, quod posl mortem remanel in hoc ridiculum est quia homo non :

eodem numero. est liomo nisi pcr intellectum, nec sci-

4. Quartaratio est, quod uniuscujusque tur esse homo nisi per intellectuale :

esse substantiale est actus forma? ultimce nescitur enim quid est homo nisi per
ipsius. Cum ergo dicitur, hic homo est, rationcm delinilivam, et in ratione deli-

aut hic habet esse proprium, aut non nitiva ultima ronstitutiva diflerentia est
habet in specie. Si non habet, tunc se- intellectuale. Si igiturper esse de neces-
quitur,quod contradictoria verificantur sitate ebt conjunctum, eo quod aliter nec
de eodem sic. Nulla enim verior est pro- prodesset ad esse nec ad scire, et quod
positio, ut dicit Boetius, quam illa in unitur multis, de necessitate multiplica-
qua idem de se praedicatur : illa enim tur in illis, sequitur dc necessitate, quod
nunnjuam potest esse fal«a : igilur h.TC intellccluale secundum esse et substan-
est vera, hic homo est hoc quod est in tiam multiplicatur in hominibus multis,
esse discreto et proprio : a communi et separatum post mortem ab hominibus
eoim natura non potcst esse hoc quod remanet in multitudine sua? discretionis :

est discretum : igitur hic homo discretus separatur enim ut perpetuum et incor-
iiomo est a discreto et homine singulari ruptibile a corruptibili, a quo mors nihil
conferenti Nihil autem con-
sibi esse. privat.
fert huic homini, quod sit hic homo, 7. Septima ratio sumitur ex ratio-
nisi discretum rationale et intellectuale. ne separali. Probatum enim est in septi-
Ergo rationalc et intellectuale discretum mo prinic-e philosophix, quod nisi dilfe-
est in quoHbet homine et numeratum : rentia potcstate esset in gencre, et forma^
et ahter sequeretur, quod hic homo non potentia esset in materia, unum non pos-
esset hic homo : a communi enim natura set fieri in natura, et essc ex genere et
nihilest determinatum et discretum, sic- differentia, et materia et forma : et causa
ut patet in genere et specie et omnibus hujus est, non diversum
quod idem et
communibus naluris. est, et ex eisdem principiis, et primo in
5. Quinta ratio est deducens ad incon- potentia, postea in actu. Et ideo dicit
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. Xlll, QU.EST. 77. 87

Pliilosophus, quod definitio est unum fuerit, vocatur adeplus, et (sicut dicit

et non multa, non congregatum, sed Aristoteles in primo de Anima) non est

simpliciter et secundum naturam unum. sequaliter in hominibus. Constat autem,

Si ergo intellectus sit separatus secun- quod speculativus numeratur in homi-

dum esse et substantiam, erit intellectua- nibus et cum sit formalis, numerari non
:

lis natura separata : et ex hoc sequitur potest nisi numero subjecti : ergo possi-
de necessitate, quod id quod fit ex intel- bilis intellectus numeratur in homini-

lectuali natura et corpore, non est nisi bus, quia possibiUs est subjectum specu-
congregatione unum^ et non natura et lativi. Et cum in omni natura proportio
substantia quod falsissimum est fal-
: : sit inler agens et patiens, sequitur de ne-
sum ergo est, quod intellectualis nalura cessitate, quod multiplicato possibili et

secundum esse et substantiam separata speculativo, multiplicabitur et agens in-

est. tellectus : in multis ergo hominibus multi
8. Octava ratio est : quia, secundum agentes, multi speculativi, multi possi-
Aristotelem in principio Physicorum, biles sunt intellectus, et post mortem
intelligere et scire, est ex principiis et manebunt multi.
causis et elemeniis uniuscujusque rei 10. Decima ratio est sumpta a speciali

ergo ea ex quibus scitur quid est homo, definitione animse et ratione.Probatum

sunt principia et causa? et elementa ho- est enim in secundo de Anima, quod
minis. Nescitur autem quid est homo. sicut trigonum est in tetragono, sic ve-
nisi ex rationali et intellectuali : rationa- getativum in sensitivo, et sensitivum in
le ergo et intellectuale in homine sunt rationali : sed quando trigonum est in

principium, et causa, et elementum : tetragono, tetragonum non separatur a

principiumj prout sunt prima intluenlia trigono secundum esse: ergo similitudo
ad esse hominis .•
causa, prout ex ipsis est sicut tetragonum non separatur a
:

de necessitate educitur esse hominis : trigono secundum esse, ita intellectivum

elementum, prout per seipsa essentialiter non separatura sensitivo, nec sensitivum

intrant esse hominis. Ex hoc arguitur a vegetativo. Constat autem, quod uni-
sic Quidquid elementaliter est de esse
: cuique homini proprium est vegetati-

hominis, multiplicatur multipHcato ho- vum, proprium sensilivum, distin.

et

mine ralionale el intellectuale elemen-

: ctum a vegetativo et sensitivo oninium
taliter sunt de esse hominis : ergo aliorum. Si igitur intellectivum non est
secundum esse et substantiam multipli- separabile ab illo, ut probat Philosophus,
cantur multiphcato homine : et sic secun- non capit intelleclus, quod intellectivum
dum substantiam et esse multi sunt in- non sit proprium uniuscujusque et sepa-
tellectus et intellectuales natur* in ratum et distinctum ab omnibus aliis
multis hominibus. secundum esse et substantiam licet in- :

9. Nona ratio est quia, sicut in : ter- telligibile bene sit, quod ab una substan-

tio de Anima probatum est, in omni na- tia quae est anima et imago primae causce

tura ahquid est agens et aliquid patiens : secundum inlelligentiam, non immersa
propter quod in animaponitur intellectus sub materia, sed praelata materiee, sicut
agens et possibilis. Et ex his sequitur, principans subjecto in comiuunicatione
operum passionum vitse, fiuant quoe-
quod in anima sit aliquid animaliter et

agens, et animaliter paliens, et aliquid dam potentite organicoe et qucedam non

generatum animaliter ex agente et pa- organicse, ut dicit Avicenna. Ergo cum
tiente. Et hoc concedunt omnes. Agens sensibilc et vcgelativum sint propria et

enim est intellectus agens, patiens in- multiplicatasecundum esse et substan-

telleclus possibilis, gencratum autem in- tiam secundum multitudinem hominum,
tellectus speculativus, qui cum perfectus sequitur de necessitatc, quod intellecti-
 86 D. ALB. MAG. ORl). PRiED.

vum sit proprium socundum iiumeium tino primi de Anima, ubi loquitur Ari-
hominum multiplicatum, et sic potentia stotolcs contra Platoncm dicentem, quod
fluens a substautia animne secundum id multa? animae sunt in corpore hominis,
quod elevata est super corpus ct imago una scilicot in cerebro, et una in hcpate,
primje causse, Et ulterius semper sequi- et una in vasis scminariis. Dicit Aristo-

tur, quod separatum post mortem sicut teles contra eum, etiam secundum expo-

perpetuum a corruptibiii, maneat sub sitioncm Averrois, quod sicut corpus est
eodem numero secundum esse et sub- unum sccundum substantiam mulliplica-
stantiam. tum in organis, ita substantia animae cst
11. Undecima ratio est, quse accipitur una multiplicata in polcntiis. Scd con-
ab Isaac in libro de Definiiiombus, ubi slat. quod multorum corporum pcrfecto-

dicit, quod umbra intelli-

ratio crealur in rum, et multee sunt perfectiones substan-
gentiae, et sensus in umbra rationis, et tiales secundum cssc ct substantiam :

vegetabile iu umbra sensus. Hoc enim ergo multae animae. Perfectio autem ho-
esse non posset, nisi sempor superior minis non est nisi intellectualis anima :

secundum esse fundaretur in inferiori. ergo inlollcctualis anima multiplicatur

Propter quod dicunt etiam Dionysius et secundum multitudinem hominum.
Boetius : Quidquid potcst inferior, polest 14. Decima quarla ratio est, quam fa-

supcrior excelienter et eminenter, sed ciunt quidam, et quae facit probabilita-

non convertitur. Sed intelligi non potest, tem, non necessitatem. Dicunt igitur,

quod inferior secundum esse singulare quod homo gencrat homincm univoca
multiplicetur in quolibet hominc, et su- generatione : ct sicut dicit Aristotelcs in

perior multiplicata in ipsa secundum esse XVI Animaliuni, in hac generatione

et substantiam non multiplicetur. Ergo quatuor sunt moventia: calor scilicet
intellectuale multiplicatur secundum esse elementi dirigens, et calor coeli in lumine
et substantiam in quolibet homine sicut penelrante in scmcn et uterum matris ad
sensibile et vegelabile : et in eodem nu- speciem movcns^ et calor gcnerantis di-
mero manebit post mortem, cum dicat stinguens et formans, et virtus intelligen-
Avicenna in sexto de Naturalibiis^ ut in tiae causae primae ad imaginem ct simili-

praehabilis habitum est, quod anima ra- tudinem prinue causae producens. Gum
tionalis proprietates, quibus individua- igitur actiones omnium istorum non
tur in corpore, post mortem retinet, et terminentur nisi ad aliquid, quod habet

eisdem manel individuatum. esse proprium in singulis, non potest

12. Duodecima ratio est accepta de esse, quod anima intellectualis quae est
ordine causarum formalium, quse sunt, anima hominis ad imaginem prim» cau-
siciit in libro de Causis dicitur, propo- sae facta, non habeat essc proprium in

sitione prima, osse,vivere, etintelliijere : singulis secundum substantiam. Sed bene

et semper secunda hnbet priori quod ;i potest secundum naturam tam in
ossc
est, et quod causa est. Cum igitur omni- corporalibus quam in spiritualibus, quod
bus constat, quod essc et vivere et scn- id quod socundum substantiam cst sin-
tire unicuique homini eslproprium, et in gulare factum ad imagincm causoe uni-
pluribus non unum
multiplicatum, ot vcrsalis, secundum substanliam sit sin-
idem, non potest qucd intclle-
intel ligi, gulare ct aliqua virtuto sua sit univcr-
ctuale non multiplicotur secundumesse et sale, sicut sol in corporalibus, ct anima
substantiam : igitur intellectivum in quo- intellectualis in spiritualibus. Propter
libothomine ost proprium, et non unum quod ctiam dicit Philosophus, quod ha-
inomnibus, ot cum separatur, remanet •
bct intellcctum agcntcm quo est omnia
sub eodem numero. facere, et intellcclum possibilcm quo est
13. Decima tertia ratio est ,
quia in omnia fieri. Et Democritus dixit, ut in
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. Xlll, QU.EST. 77. 89

X primc-e philosophise dicit Aristo- homine, quod valde ab-

tellectus est in

teles, quod homo sapiens est mensura surdum est ergo absurda positio est, ex
:

omnium: est enim per sensum mensura qua hoc sequitur, scilicet quod intelle-
sensibilium, et per intellectum mensura ctussecundum esse separatum situnus in
intelligibilium, eo quod sensus ost locus omnibus.
et species sensibilium, in quo ut loco et a 17. Decima septima ratio sumpta est a

quo ut specie sensibilia accipiunt esse verbo quod dicit x\ristoteles in YIIl Ani-
sensibile. Intellectus autem est sensus et malium : quia scilicet natura in nullo
locus intelligibilium, in quo et a quo in- ordine naturse venit de extremo in extre-
telligibilia accipiunt esse intelligibile. mum, nisi per omnia media. Cum ergo
1.3. Decima quinta ratio est, quod cui- in ordine causarum formalium, extre-
cumque convenit actus, et ei convenit mum in principio sit esse, et extremum
potentia a qua elicitur talis actus. Si in fine sit intellectus, media sint vita et
ergo actus est singularis, oportet quod sensus, sive ve£retabile et sensibile, ex-
potentia sit singularis. Constat autem, trcmum quod est intellectus, de necessi-
quod actus speculationis veritatis in sin- tate conjungitur homini, et unitur per
gulis hominibus singularis est quia ali- : esse vegetabile et sensibile : quod autem
ter oporteret, quod speculante uno spe- unitur unicuique secundum esse, de ne-
cularetur et alter quod manifeste con- : cessitate singulare efficitur in illis, et

stat esse falsum ergo oportet, quod ille

: multiplicatur in multis : ergo intellectus
singularis actus a singularipotentia egre- secundum esse singulare est inunoquo-
diatur : non eoreditur nisi ab intelle-
et que et multiplicatur inillis, et non unitus
ctu : oportet ergo, quod intellectus se- et separatus in omnibus.
cundum singulare esse sit in quolibet 18. Decima octava ratio est fundata
homine, et ita multi intellectus sint in super verbum Aristotelis in XII Anima-
multis. linm : quia potentia quse organum deter-
16. Decima sexta ratio sumpta est a minatum habet in corpore, secundum
ratione separati. Non potest enira intel- singulare esse est in corpore, licet vir-

ligi, ut dicit Aristoteles contra Platonem tute sit universab's, sicut et organum
loquens, quod separatum in quantum se- universalis virtutis est. Intellectus orga-
paratum est, moveat id a quo separatum num determinatum habet in corpore
est per actionem suam. Si ergo intelle- hominis. Dicit enim Aristoteles ^, quod
ctus omnino separalus est secundum esse manus est organum intellectus, et sicut

et substantiam, per nullam actioneni intellectus est universaliter ordinans et

suam movebit nec hunc, nec illum, nec dirigens, ita manus universale organum
aliquem : quia, sicut dicit Aristoteles in est, et organum organorum, ut dicit,

XVI Animalium\ non tangit, non

si ordinans omnia alia membra^ ad actus :

agit : et si non agit, non sequitur altera- quod datum est homini, ut ibidem dicit,

tio. Inde a destructione consequentis ar- pro armis, et ad omnem operationem : et

guitur, cum intelloctus et ratio agant in ideo distincta est digitis longis et articu-
hoc et in illo et in quolibet singulari latis, ut ibidem dicit, ut plicabilis sit ad
homine, speculando, ordinando, diri- omnem operationem. Ergo intellectus
gendo, et in his actibus alterent, oportet secundum esse individuum et singulare

quod per esse et substantiam conjuncta est in homine.

sint cuilibet homini et multiplicala in 19. Decima nona ratio quod nihil
est,

ilhs : vel si scparala sint per cssc et sub. simile invenitur in tota natura, quod ali-
slantiam, quod nulla actio rationis et in- quid scilicet habeat operationem univer-

' XVI do Animalibus, Tract I, cap. 2. 2 III de Anima, Tract. III, cap. 12.
90 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
salem in aliquo, et secundum esse sit se- strumenta alterius, sicut ars tibicinandi
paratum ab ipso. Sensus enim communis, actum suum operalur per tibias, et non
qui operationem universalem habet in per dolabram ita se habent animae di-
:

sensibus particularibus, componendo, versorum animalium ad invicem et :

dividendo, et ordinando, secundum esse ideo organa diversorum animalium in

non est separatus ab aninia sensibili, sed figura suntdiversa. Constat autem, quod
potius est pars ejus..Ergo cum intellectus homo habet diversa organa ab omnibus
sicut principans, ut dicit Aristotelcs in animalibus in figura : et hoc non potest
primo Politicorumj operationes univer- esse propter animam sensibilem : quia
sales habeat in uniuscujusque hominis illa una est in genere in omnibus anima-
anima in appetibilibus et operabilibus, libus. Ex hoc accipitur, quod cum di-
componendo, dividendo et ordinando, vcrsitas organorum sit ab anima in figura
secundum esse conjunctus erit cujuslibet et specie, et non possit esse diversitas a
hominis animae, et multiplicatus in illis. non conjuncto secundum esse, non pot-
20. Vicesima ratio fundata est super est esse vel inlelligi, quod diversitas or-
hoc, quodsecundum PlatonemetBo6tium ganorum hominis sit a substantia non
quod formae
in libro de Trinitate diciiur, conjuncta sibi. Est autem ab anima ra-
qucedam sunt omnino separatae, quae tionali, ut dictum est, ordinanle vel dis-
vere dicuntur /ormas, quia foris manent. ponente, vel verius dicendo, a sapientia
El sunt quaedam quae sunt omnino con- Creatoris ordinante et disponenle ea ad
junctae, sicut formae corporales quae sunt usus animae rationalis. Oportet ergo de
in materia, et nullam habent operatio- necessitate, quod ratio et intellectus
nem extra materiam propter quod, ut
: secundum esse conjuncla sint ei, quod
dicit Boetius in libro de Trinitate, a habeat talia organa : et sequitur ulte-
Stoicisnon merentur dici formae, sed rius,quod numerentur et multiplicentur
formarum imagines. Ergo necessario ad numerum eorum qui talia organa ac-
sunt mediae formae, quae per esse et sub- cipiunt.
stantiam sunt conjunctse, et per virlu- 22. Vicesima secunda ratio fundata est
tem et operationem sunt separatae. Ilae super hoc, quod in tota natura sive sit

autem non possunt esse animae vegeta- generabilium, sive sit corruptibilium, sive
bilis et sensibilis : quia illcT per esse et perpetuorum, numquam duo mobilia vel
operationes sunt conjunctae. Erunt ergo plura moventur ab uno motore simplici,
animae intellectualis et rationalis. Ergo nisi moveat unum per alterum, et non
formae animae rationalis et intellectus, aeque immediate. Sed si unus intellectus

per esse sunt conjunctae, et per virtutem sive anima est in omnibus
intellectualis
et operationem sunt separatae. Sed quid- honiinibus, constat quod est in eis ut
quid conjunctum est per esse unicuique, motor naturalis. Si ergo movet omnes,
multiplicatur illis rnultiplicalis, et nume- et non unum per alterum, tunc unus mo-
ratur ad numerum illorum in quibus tor simplex movcbit multa mobiiia :

est. Ergo ratio et intellectus per esse quod contra ordinem nalurae est, et esse
sunt conjuncta singulis, el numerantur non potest ergo a destruclione consc-
:

numero singulorum. quentis, unus intellectus in omnibus ho-

21. Vicesima prima ratio fundata esl minibis vel pluribus csse non potest,
super verbum Aristotelis in primo de 23. Vicesima tertia ratio fundata est
Anima^. Quia sicut se habet ars ad in- super potentiam qua anima
movendi,
strumenta arlis, ita quod instrumcnta movet corpus. Aut enim movet pcr im-
unius artis, polius sint figurae quam in- perium, aut per unionem naluralem. Si

* 1 de Anima, Tract. I, cap. 3.

 IN II P. SUiM. THEOL. TRACT. XIII, QU.EST. 77. 91

per imperium, hoc imperium non potest tum et universale unum in omnibus, sic
extendi ad seipsam, quia nemo sibi im- movet discrete et singulariter in uno.
perat, ut dicit Grammaticus. Si ergo Intehectus ergo et ratio quae sic movent
extendat ad animam sensibilem, cui im- singulariter in uno, nec separata sunt,
perat anima rationalis : tunc oporteret, nec universaliter omnium, sed uniuscu-
quod consensus esset semper inter in- jusque propria, et multiphcata in iUis
tellectum sive rationem et sensibilem secunJum esse : et sic non unus inteUe-
animam : et hoc est contra Aristotelem clus est in omnibus vel in multis. Prop-
in tertio de Anima, ubi dicit, quod ssepe ter hanc rationem dixit Plato, quod

intellectu movente recte, in contrarium anima est ut sapiens homo, qui secun-
non recte movet sensibile desiderium. dum rationem sedificat sibi domum, et

Ergo movet per unionem secundum postea intrat ad inhabitandum.

esse. Quidquid autem unitur multis se- 2d. Vicesima quinta ratio deducit ad
cundum esse, de necessitate multiplicatur inconveniens : quia si delur, quod anima
in ilUs, nec aliud potest intelligi. Intelle- rationalis et inteUectualis separata est
ctus secundum esse unitur muUis. Ergo una in omnibus per
non conjuncta esse,
multiplicatur in non ergo unus est
illis : unicuique, sequitur quod anima rationa-
in omnibus, sed muhiphcatur secundum hs inteUectuahs non est anima non :

homines participantes intellectum non : enim convenit ei ratio dicens quid est
ergo unus est in omnibus, nec potest anima, vei dicens propter quid : tahs
esse. enim anima non erit perfectio sive ende-
24. Vicesima quarta ratio etiam quo- lechia corporis organici pliysici poten-
rumdam antiquorum Philosophorum est, tiam vitae habentis, nec erit principium
et prsecipue Platonis, fundata super hoc, et causa hujusmodi vitae in corpore or-
quod omni natura ubicumque plura
in ganico physico : et sic sequitur, quod
sunt moventia ad unum, sive causantia, anima rationahs intellectualis non sit
causae implexae omnes quotquot sunt anima, quod falsum est, quia sic contra-
movent in forma primee sicut patet in : dictoria verificarentur de eodem. Falsum
digestione, ubi movet calor ignis, et ca- est ergo, quod unus intellectus separa-
lor animge : et nisi calor digestivus infor- tus in omnibus sit et communis, sed po-
maretur a calore animse, ut dicit Aristo- tius numerabitur in singulis qui parti-
teles in secundo de Anima contra Em- cipant ipsum.
pedoclem loquens, calor digestivus in- 26. Yicesima sexta ratio procedit con-
cenderet omne quod digerit. Nunc autem tra hoc quod dicunt, quod prima perfe-
quia informatur calore animae, digestio- ctio hominis non numerata numeroest
nem terminat ad formam ossis, et ad hominum, sed secunda et hoc esse non :

formam carnis, et ad formam nervi, et potest secunda enim perfectio est sicut
:

aharum partium similium quee nutriun- vigilia, et actus sicut operatio : et cujus
tur in animato corpore. Ergo a simili in non est potentia, iUius non est actus. Si
generatione ubi embryones moventur ad ergo actus sive operatio in quolibet di-
generationem hominis, in quibusmovens versa est et numerata, oportet quod po-
vegetabihs, sensibilis, et rationaUs gcne- tentia secundum esse et substantiam
rantis in virtute formativa non potest numerata sit in quohbet. Ergo non unus
esse, nisi vegetabilis et sensibihs mo- intellectus secundum esse et substantiam
veant in virtute rationahs, cujus poten- est in omnibus, sed muUi, et tot quot
tiae sunt vegetabihs et sensibihs : ahtcr sunt intehigentes.
enim, ut dicit Aviccnna, non terminare- 27. Yicesima septimaratio fere proce-
tur generatio ad corpus organicum orga- dit secundum idem : quia si, sicut ilh di-
nis rationahs animee. Sed nihil separa- cunt, actu primo remanente communi,
 02 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
actus secundu? est proprius, co quod in- ctus agens separatus sit, ct similiter in-

telligere uniiis non est intelligere alte- tellectus possibilis, et intellectus agens
rius, qureratur, ulruni ille aclus secun- aformis imaginationis quae sunt in anima
dus primi actus oporatio sit per se, vel abstrahat univcrsale, quod etiam separa-
per accidens. Constat, quod non per ac- tum est, et separatum secundum ratio-
cidens : quia sicut lucis essenlialis actus nem separati nec secundum esse nec se-
est lucere, ita intellectualis naturae essen- cundum operationem sit conjunctum
tialis actus est intelligere : essentialis animsB vel alicui parti animae hominis,
autem aclus numquam relinquit essen- sequitur, quod intellectus agens non agit
tiam cujus est actus : ergo nec intelligere in homine, nec intellectus possibilis re-
potest esse aliquo modo, nisi ubi est in- cipit in homine hoc vel illud, nec in-
tellectualis natura et intellectus. Si ergo tellectus formalis sive spcculativus reci-
concedant, quod intelligere numeratur pitur in homine hoc vel illo : et sequitur
secundum intelligentes, consequenter ulterius, quod iste homo vcl ille nihilagit
concedere oportet, quod intellectualis per intellcctum, nisi hoc idem agatur in
natura et inlellectus numeretur secun- omnibus : cujus contrarium omnes expe-
dum omnes intelligentes. rimur : oportet ergo, quod singuli sin-
28. Yicesima octava ratio fundata est gulos habeanl intellectus.
super hoc, quod anima secundum esse 31. Trigesima prima ratio est, quod
et substantiam dicilur actus animati cor- secundum hoc qudd isti dicunt, nullus
poris, et est actusprimus sicut somnus, hominum est in potentia sciens, nec
a quo egreditur secundus qui est sicut vi- umquam fietin actu scicns : per id enim
gilia. Actus autem primus uniuscujusque quod separatum est a quolibet, nullus
rei perfectio ejus est ad esse, et numcra- est aliquid in potentia vel in actu : intelle-
tur numero illius cujus est propria per- ctus possibilis, qui potentia est omnia,
fectio.Ergo anima rationalis quse est separatus est a nobis, ut dicunt isti : et
primus actus hominis secundum esse, est quod separatum est a nobis, per hoc nec
in quolibet homine, et numeratur nu- in potentia scientes erimus, nec in actu :

mero eorum in quibus est, et sic multi ergo sequitur, quod nullus in parliculari
inteliectus erunt in multis, non unus. et est polentia sciens vel actu, quod est
29. Vicesima nona
quod isti ratio est, contra commune omnium experimen-
dicunt contra omnem naturam nulla : tum. Falsum est ergo, quod intellectus
enim ratio admittit, quod motor separa- secundum esse non sit in nohis et si se- :

tus ct universalis et perpetuus moveat cundum esse est in nobis, secundumesse

mobile corrupfibile et generabile. Et lioc numeratur in hominibus.
patet per inductionem in omnibus moto- 32. Trigesima secunda ratio est, quia
ribus cfjeli et mobilibus, per omnes de- secundum dictum istorum nullus est in-
monstrationos quas inducit Aristoteies in tellectus adeptus adeptum enim per :

VII et VIII Physicorum. Sed ratio et in- suam rationcm est conjunctum secun-
tellectus humanus movet mobilc corrup- dum esse isti autem ponunt, quod et
:

tibile et generabile. Ergo secundum esse intellectus possibilis separatus sit ab om-
non possunt esse separata et universalia, nibus, et intellectus agcns, et universale
sed conjuncta generabili et corruptibili, quod agensin possibilem,
agit intellectus
et numerata in illis.
sit etiam separatum ubique et semper. et
30. Trigesima ratio guia secun-
est, Per hoc autem quod separatum est,
dum istos sequitur inconveniens, quod nullus aliquid adipiscitur. Ergo num-
homo scilicet nih operctur per inlclle-
1
quam aliquis homo habuit intellectum
ctum, quod est contra hoc quod sinf^-uli
adeptum, quod tamen est contra Aristo-
experiunlur in seipsis. Si enim intelle- telem et DemocritumetPtolemaeum, qui
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU.EST. 77. 93

dicunt concorditer, quod Philosophus movebit : ergo est frustra. Omnis autem
habet iutellcctum adeptum. Si autem hoc Philosophus abhorret, quod aliquid sit

falsum est, tunc positio falsa ex quase- frustra in natura : falsum est ergo quod
quitur, scilicat quod intellectus secundum dicunl : ergo intellectiva pars animae non
esse non sit conjunctus cuilibet : et si est est separata, numero ho-
sed numerata
conjunctus cuiiibet, numeratur secun- minum. Ad lioc autem solum videtur
dum numerum eoruni in quibus est. respondere Averroes inter omnia quse
33. Trigesinia tertia ratio est, quod se- sunt adducta. Et dicit, quod numquam
cundum hoc quod isti dicunt, anima in- cessaverunt, neque cessabunt homines
teilectualis nec ut actus primus, nec ut esse, neque artes, neque philosophia et :

actus secundus conjungitur homini. si cessaverunt in una quarta propter

Quod non ut actus primus, pate' : po- motum astrorum, non cessaverunt in
nunt enim intellectum possibilc i esse alia, et sic semper fuerunt et erunt. Sed

separatum et unum esse apud omnes : quod hoc absurdum sit, statim patet
quod autem sic separatum r -t, nulli etiam cuilibet parum scienti : quia quid-
est conjunctum : et sic i.iiUi con- quid sit de populatione terrse, positio est
jungitur ut actus primus. Et quod non quod omnes homines uno mo-
possibilis,

ut actus secundus, patet : universale mento destruantur, sicut factum est iu

enim licet abstrahalur a formis imagi- cataclysmo. Dicit autem Aristoteles in
nationis, tamen non est in imagina- Prioribns^ quod talso et non possibili
tione, quia sicut probat Avicenna, in posito, quod accidit est falsum et im-
organo imaginationis nihil recipilur nisi possibile : ergo positio illorum csl falsa
sub ligura Ergo secundum
corporali. et impossibilis.

istos speculatio actualis secundum nihil 30. Trigesima sexta ralio est, quod se-

est conjuncta animce : ergo per intelle- cundum positionem istorum magna se-
ctum non est homo, homo designatus in querelur absurditas : sequitur enim, quod
numero. Cum ergo hoc falsum sit, sicut substantia separata perpetua moveatur,
omnibus patet, patet quod intellectus patiatur et alteretur a corruptibili tem-
conjunctus est hominibus, et numeratur porali. Dicunt enim, quod intellectus

numero hominum. possibilis imperfectus est et in potentia,

3i. ratio est, quod

Trigesima quarta etquod perricitur a formis imaginationis,

secundum aaima moritur cum cor-

istos qute corruptibiles sunt. Quod quam ab-
pore tota quia cx quo intellectus non
: surdum omnis expertus
sit, scit in phi-

continuatur cum anima nisi per formas losophia nalurali. Perpetua enim et se-
imagiuationis, ut dicunt, cessante organo parata agunt in temporalia, et non e

imaginationis, quod corruptibile cst, ni- converso : tamen istam absurditatem

hil de intellectu maui.t in anima. Cum dixit et scripsit Avenperlhe in epistola
ergo intellectiva pars sola separabilis sit quam vocavit de continuatione intelle-
ut perpetuum a corruptibili, sequitur ctuscum anima. Unde dixit, quod cum
quod nihilmanetde anima post mortem: dicitur, puer no-
est in potentia sciens,
quod cum falsum sit, sequitur quoJ po- tatur ibi triplex potentia. Una qua puer
sitio illorum falsa est. in potentia est ad formas imaginationis.
3.^. Trigesima est, quod quinti ratio Secunda qua formse imaginationis in po-
secundum istos sequitur, quod si pona- tentia sunl ad lumen agenlis, sicut colo-
mus, quod omnes homines simul de- res ad lumen solis. Tertia qua iutellectus
struantur, sequitur tunc, quod anima in- possibilis in potentia est ad formas sepa-
tellectualis manet separata ab omni ho- ratas pci- lucem agentis. Quod quam im-
mine et sic motor qui secundum suam
: possibile omnis scit qui novit philo-
sit,

essentialem rationem motor est, nihil sophiam.

 94 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

Et quia potius deficeret tempus, quam simpliciter ad corpus naturale ut actus

enumeralio impossibilium quse sequuii- ejus, sic emanant ab ca virtutes natura-
tur ad hunc errorem, ideo ista sufficiant. lcs, quce omnes sunt vegelabilis animee,
Ex his enim multa talia convinci pos- scilicet nutriliva, augmcntativa, et gene-
sunt etiam a parum sciente. rativa. Et propter hoc illee neccssitati
subsunt, et aguntur potius quam agant.

soiutio. Ad solutionem autem eorum qucTe in- Et omnes hujusmodi vires secundum di-

ducunt, praenolandum est, quod anima versum rcspectum manant ab una tub-
rationalis sive inlelleclualis subslanlia stanlia, quoe dicitur anima ralionalis, Et

est, quae stat in esse et substantialitate ideo dixerunt antiqui Philosophi, quod

per causam primam cujus est imago : et anima humana creata cst in horizonte
ideo elevata est supra materiam, et non aeternitalis et temporis. Et Hermes Tris-

immersa sub ipsa sicut forma naturalis. megistus dixit, quod infcrius divinitatis
Nec agitur a natura sicut anima vegeta- in luce intelligentiae, in homine intelle-

bilis et sensibilis, scd potius agit in ip- ctum animae dat et lumen. Dicendum est
sam naturam sicut substantia elevata ergo, quod intelleclus pro certo secun-
super eam, et ordinans et regens et mo- dum esse et substantiam dividitur et nu-
vens eam. Et in quantum sic dupliciter meratur in hominibus, et diversus est,

considerata est, fluunt ab ea potentise du- sicut oplime probatur in rationibus con-

plices. Secundum enim quod slat sub tra hunc errorem inductis.

luce intelligentiae causae primae, sic fluit Ad ARGiiMENTUM primum ergo dicen- Ad i

ab ea intellectus agens, qui, sicut dicit dum, quod licet intelligentia ut intelli-

Aristoteles in III de Anima, est ut lux. gentia sit separala, tamen quod ex in-
Secundum autem quod se habet ut per- telligentia manat in animam, et format
fectio corporis, ut dicit Avicenna in VI eam ad imaginem intelligentiae primae,

de Nahiralibus, talis dico corporis quod ab anima non cst sejjaratum, sed in ani-

inler omnia commixta et complexionata ma est sccundum esse : et licet nuilius

magis recedit ab excellentia contrario- corporis sit tamen animae est actus
actus,

rum et accedit plus ad sequalilatem ca^li, perfectivus et quia anima actus est
:

sic fluit ab ea intellectus possibilis et physici corporis, propter hoc intellectus

ratio inquisitiva. Cum tamen comparatus et intellectualc est ultima difTercntia con-
fuerit inteUectus agens luce sua ad possi- stitutiva hominis in esse hominis, et

bilem, in quem luce sua penetrat, tunc sensitivum minimum, hoc est, potentiale
efficitur intellectus formalis et adeptus. tantum confcrt ad esse hominis. Et hoc
Et quia omne possibile perfectum, specie est quod dicit Dionysius, quod minimum

agenlis agit actionem propriam, propter secundum sensum quod est sensibile ad
hoc intellectus pofsibilis perfectus per esse hominis est. Et ibidem, hoc est, in

lumen agentis efficitur speculativus. Et Cwlesii hierarchia *

dicit Maximus in

ex illa parte est, quod intelleclus huma- commento sic : « Secundum sensum
nus conjungitur continuo et tempori per minimum dicit dilTercntiam sensibilis.

inclinationem ad sensum. Secundum au- Irrationalia enini ex toto sensus sunt,

tem quod anima substantia est qua? per- per quem consistunt, cum sint non in-

fectio corporis tabs est, ut dictum est, telligentia. In nobis autem modicum est

quod scilicet ad aequalitatem coeli acce- sensibile : non enim per illud consisti-

dit, sic emanant ab ea vires sensibiles et mus, sed per inlellectuale. Unde et post
sensuum exteriorum et sensuum interio- mortem adhuc sumus animae intellectua-
rum. Secundum autem quod comparatur les existentes. » Et ibidem alius com-

1
S. DiONYsius, Lib, de Coelesti hierarchia, cap. 13, in commento.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUiEST. 77. 95

mentator, Joannes scilicet Constantino -

tellectusnon dicitur immaterialis, ideo
politanus minimiim liomi-
Episcopus, quod nihil in se immateriale habeat :

nem secundum sensum ait^ non tam- hoc enim improbatur ab Aristotele in
quam aliis animantibus plures sensus III de Anima, ostendente, quod in anima

liabentibus, sed quia homo per sensum est intellectus agens et intellectus possi-
non est homo, sed per intellectum. Et bilis. Sed dicitur immaterialis, quia non
ideo dicit Aristoteles in X primse philo- est in materia corporali, nec actu organi
sophiae, quod delectatio quae est in theo- corporalis : et hoc sola est materia, scili-
rematibus, intelleclus est, connaturalis cet corporalis, quae de potentia exiens
homini et propria autem quae
: delectatio per motum venit ad actum perfectum.
est in sensu, ut dixit Plato, est quidem Unde quod objicitur de motu, nihil est
connaturalis, sed non propria quia non : ad propositum. Tamen possibilis exiens
convenit homini secundum id quod ho- de actum alteratur altera-
potentia ad
minemin proprio esse consliluit, hoc est, tione quadam, et non simpliciter et id :

secundum inteliectum. quod est, habet pro subjecto, sed non

Ad secundam viam dicendum, quod in est ex materia quae subjecta sit motui et
intelleclu duo considerantur, esse scilicet mutationi, quae sola vera materia est.
intellectus, et substantia. Et per esse Ad quartam viani dicendum, quod ^^ ^

quod habet in anima sicut polentia in intellectus licet ex ratione intelligentiae

subjecto, necesse est, quod dividatur et nihil determinet per quod distinguatur,
numeretur numero subjecti. Persubstan- tamen ex se, hoc est, ex eo quod est hoc
tiam autem dupliciter consideratur, scili- discretum secundum esse, habet unde
cet secundum id quod est, et secundum distinguatur et numeretur.
hoc itcrum necesse est quod dividatur et Ad quintam viam dicendum, quod si ^j 5^

numerelur sccundum ea in quibus est. bene intelligatur ratio illa, contra eos
Consideratur etiam secundum virtutem est : quia licet lux sit species omnium
luminis intellectualis, quod semper egre- colorum, tamen iux in isto colore acce-
ditur ex ipso ad omnia intelligibilia, et pta non est lux in alio colore accepta.
secundum hoc penetrat per omnia, ita Ita lux intelligentiae in uno inlelligibili
quod nihil ibi obstat longe et prope. Et non est eadem cum ea quoe est in alio in-
secundum hoc illud lumen necesse est telligibili : quia aliter eadem esset
esse separatum, cum sicut visus egre- species diversorum genere et specie :

diens de oculo meo, non est idem visus quod esse non potest, cum secundum
qui egreditur de oculo tuo, ita intelli- esse quod habet in intelligibilibus, non
genlia egrediens ab inlellectu unius, non numeratur intellectus, sed secundum
est intelligentia egrediens ab intellectu esse quod Iiabet in intelligentibus in :

alterius. Et ideo dicit Aristoteles in illis enim est secundum esse naturae, in
I Ethicorum, quod sicut visus in oculo, intelligibilibus autem tantum secundum
ila intellectus in anima. Unde Anaxago- virtutem sui luminis.
ras non quod esset separatus
intellexit, Ad sextam viam dicendum, quod ' >
in- .

Au
. .
G.

et immixtus, nisi in lumine cui nihil tellectus non est causa simplicitatis et

obstat, ct quod per omnia penetrat : separationis, nisi per resolutionem. Et

per esse tamen et substantiam voluit hoc modo maxime simplex est : sic

eum esse conjunctum animte, et ani- enim omnium formarum resolutio stat

niam conjunclam corpori sicut perfectio- in ipso : quia prima forma est exiens a
nem, et sic unum ad alterum numerari causa prima : sed ex hoc non habelur,
et dislingui secundum esse et substan- quod sit simplex secundum esse : est

tiam. enim diversum etiam secundum

in eo
Ad TERTiAM viam dicendum, quod in- Philosophos (ut dicit Avicenna in nono
 96 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

prinhT philosop/iicv) simm esse et quod tur, quod universale est ubique et sem-
.
est, et per hoc numeratur et distiiiguitur per, non intelligitur, quod sit extensum
ab aliis entibus. per omnem locum, quia hoc falsum est,
Ad 7. Ad viam dicendum eodem
SEPTIMAM sed quod nullus locus et nullum tcmpus

modo, quod intellectus quidem est spe- est inquo non sit actu et intellectu in
cies specierum intelligibilium, et locus omni suo particulari. Et sic est in intel-
secundum virtutem luminis sui et difTu- lectu secundum potestatem intelleclus,

sionem, et per hoc non distinguitur est :

quae potestas nihil aliud est, nisi quod

tamen etiam in se diversa habens quod ipse intellectus absoluta potentia est a

est et esse, et est ultima difTerentia con- materia et appendiciis materise : et ideo

stitutiva hominis, et faciens hominem nihil recipit nisi sit sic absolutum. Sed
esse hominem, et sic (ut dicit Plato) non ex hoc non potest argui, quin secundum
est nisi in anima, et (sicut dicit Avi- esse quod habet in intelligente, distin-

cenna) sic pendet ad lumen intelligentise guatur et numeretur.

causae primae, et penes hoc distinguitur Ad DEciMAM viam dicendum, quod in

et numeratur. rei veritale intellectus forma est imma-

^d 8. Ad octavam viam dicendum, quod terialis, non multiplicata per materiam,

intellectus non est ubique et semper, nisi et potentia non est in materia, nec per
secundum virtutcm luminissui, et lumen motum educitur de ipsa : hoc enim est
non est ipse secundum esse naturale, nec proprium physicae. Intellectualis autem
substantia ejus, sed actus ejus egrediens natura data est ab opifice, irradiala lu-
ex ipso. Sicut enim dicit Ambrosius, mine intelligenliie causa^ primae. Tamen
« Potestas luminis corporalis, est multi- duo habet in se, esse scilicet et secun- :

plicare se in radiis sine iimite, sine nu- dum hoc dependet ad causam primam,
mero, sine mensura : est tamen dislin- quae facit debere csse in omni eo quod
ctum et in numerum positum per esse est, Habet etiam in se secundum id quod

quod habet in luminari. » Ita multo est potentiam ad esse illud, secundum

magis lumen spirituale intelligentiae quam dependet ad ens necesse, a quo

diflusivum est sui in omnia intelligibilia accipit esse, et in quo radicatur esse sic-

ubique et semper sine iimite, sine men- ut in supposito et illud non est unum
:

sura, sine numero, per cxtensionem sui in multis. Et ideo etiara esse efficitur

quam habet ad intelligibilia est tamcn : multiplex et nuraeratum in his quae

distinctum et numeratum per esse quod sunt : etiam inlellectus secundum
et icleo

habet in inteliigentibus. esse etquod est, in numerum ponitur.

Ad 9. Ad nonam viam dicendum, quod hoc In argumento autem fallacia consequen-
quidem verum est, quod omnes illi qui tis est : procedit enini a propositione
diccbant unum intellectum esse in omni- quie duas causas habet veritatis ad alte-
bus animabus, dicebant intelleotum et ram. Potest enira multiplicari forma nu-
praecipue agentem non esse partem ani- mero divisionis materiae, et numero
mce, sed extra animain, ot per splcndo- suppositorum sive ejus quod est : et

rem et irradiationem intelligentiaj iliu- ipse procedit ac si non numerelur, uisi

strari animam, et sic fieri possibilem et numero divisionis materiae.

receptibilem intelligibilium. Sed hoc jam Ad undecimam viam dicendum, quod
improbatum est quia : sic ab intellectu hoc procedit ex perverso intellectu dicti
non posset sumi ultima difrercntia con- Anaxagorae. Ratio enim dicti sui est,
stitutiva hominis. Et propter hoc dicit quod potentia lurainis intellectus non
Damascenus, quod aniraa non habet in- clauditur aliquo deterrainante ipsam ad
tellectum extra se, sed intra se ut par- haec intelligibilia et non aha, sicut clau-

tem sui purissimam. Similiter cum dici- duntur potentiae naturales et corporales *
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIII, QUiEST. 77 97

sed quod secundum esse non determi- non est causa quod secundum essentiam
netur ad id quod est, hoc noluit dicere el esse non participatur sed hujus causa :

Anaxagoras : quia hoc esset impossibile, est, quod non participatur organice se-
Et propter hoc etiam secundum esse cundum polentiam intelligendi nisi per
numeratur in illis in quibus est omne : accideas : sicut dicimus intellectum debi-
enim quod numeratur, ponitur in nume- litari in polenlia intelligendi, quia debi-
rum per id quod determinat ipsum se- litatur organum sensibilis animae, a qua
cundum esse. formas accipit : quia sicut dicit Augusti-
DUODLCiMAM viam dicendum, quod
x\d nus in libro XII super Genesim ad litie-

intellectus dicitur esse separatus a mate- ram, « Imagines quse imprimunlur in

ria, et motu, et appendiciis : quia talis spiritu » (dicit enim, quod spirilus est

apprehensio et acceptio impediret et vis quaedam mente inferior, in qua ima-

arctaret eum ad sensibilem acceptionem, gines rerum imprimuntur) et ibidem

quam habere non polest, nisi sicut dicit dicit, quod « illse imagines quae corporali

Dionysius, quod potentia superior pot- figura imprimuntur in spiritu, sub lu-

est quidquid inferior potest, excellenter mine intelligentise intellectualis visionis

et eminenter propter quod etiam, sicut

:
fulgent in intellectu : » quod
propter

ipse dicit, xAngelis datur sensibilium etiam necesse est, quod conturbatione
co^^nitio. Sed non dicitur esse separatus, facta in spiritu, conturbatio etiam fiat

quod secundum esse separatus sit ab intellectus.

intellio-ente et ideo etiam secundum

:
Ad decimam quintam viam dicendum, Ad 15.

esse illius numeratur, et non est unus in quod id quod dicunt de luce corporali,

pluribus sed multi. bene verum una nalura qua

est : sed illa

Ad decimam TERTiAM viam dicendum, participatur lux a multis, non est una

quod in veritate haecratio fuiteorum, qui nisi secundum rationem, et non secun-

intellectum dicebantnonessepartem ani- dum esse : quin potius multiplicatur in

mse, sed splendorem intclligentise sepa- his in quibus est secundum esse. Et si-

rata?. Sed eadem ralio contra eos est : militer inspiritualibus, intellectuale lu-

quiacum dicitur, quod anima est stra- mon quod participatur [)er convenien-
mentum intelligentise, quseramus, per tiam ad causam primam, et est in parti-
quam naturam sit stramentum rationalis cipantibus ipsum secundum potestatem

anima plus quam alia ? Et non erit participantium et non participati, ne-

assi-^nare, nisi quod stramentum est per cesse est (nec aliud intelligi potest) quod

intellectualem naturam. Sicut enim color multiplicetur in ipsis et numeretur nu-

sub actu lucis non sternitur, nisi in mero eorum et ideo necesse est, quod
:

perspicuo per naturam perspicui ila :

multi intellectus sint in multis, et non

splendor intelligentia? sub quo sunt in- unus.

telligibilia, non sternitur in anima nisi Ad decimam sextam viam dicendum, Ad 16.

per naturam intellectualem susceptibi- quod illi qui sic respondent, verissime

lium talium : et si talis natura est in dicunt.

anima, hsec natura individuatur in ea, Ad objectionem istorum in contra-

et determinatur ad esse, et numeratur rium, dicendum, quod in natura duplex
in quibus est. est hoc aliquid est enim hoc aliquid in
numero eorum :

ordine suo perfectum et ex illo cum

Ad decimam quartam viam dicendum, :

alio non fit unum. Et est hoc aliquid

quod intellcctus participatur a mullis, et
quod suppositum est, et est in eo diver-
numeratur participatione ipsa, et parti-
sum esse et quod cst, eo quod secundum
secundum essentiam, et secun-
cipatur
es.e pendet cx causa prima et secun-
dum esse numeratur. Sed quod non :

alteratur in eis quse participant ipsura, dum id quod est, m potentia est ad ens
7
 98 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
necesse, ex quo accipit osse et illud : mam, et dixerunt, quod simile simili

formale est ad aliud quod perficitur ab cognoscimus : et ideo dixerunt animani

ipso, sicut motor ad mobile se habet et : esse commixtam ex omnibus qute sunt,
ex illo cum alio hcw' (It unum in natu- quia omnia cognoscit. Et de his satis
ra : et tale est intellectualis anima in disputatum esl in qugeslione quid est

Jiomine : et ideo cum corpore iit unum a)iima per defiiiitionem '. Et eodem
in natura, et hoc est homo. modo patet, quod sicut non est subje-
AJ ir. Ad degimam septimam viam dicendum, ctum per esse et substantiam intelligibi-

quod intellectus secundum esse et sub- lium : ita per esse et subslantiam nec est
tantiam non est ubique et semper, sed species, nec locus inteliigibilium, scd
in eo qui intelligit tantum : sed secun- per ambitum luminis intellectualis est

dum ambitum sui luminis ct difTusionem locus intelli2:ibilium : sic enim salvativus
est ubique et semper et ad distans et ad intelligibilium est sicut locus, et sic ge-
propinquum a-qualiler. Et quod dicitur, nerativus est intelligibilium sicut aclus
quod virtus non est extra substantiam, et species : sicut lux corporalis regio et
in corporahbus verum est, sed in spiri- species colorum, qui secundum
est

tualibus non est generaUter verum haec : actuin movent visum. Sedhocnihil impe-
enim non requirunt situm in virlute et dit quin secundum esse essentiale intel-
operalione sua, sed sufficit in eis ordo lectus sit in hoc et hic et nunc, et secun-
quem loco situs habent, et diflusionem dum hoc numeretur numero eorum qui
virtutis in libertate habent voluntatis : et intelligunt.

esse et essentia eorum non est virtus Advigesimam viam dicendum, quod in- A(

eorum : hoc enim in nullo est nisi in tellectus per esse substantiale quod habet,

simplici primo. nec est agens, nec possibilis, sed per

Ad 18, Ad decimam octavam viam dicendum, potentiam activam vel possibilem. Et

quod pro certo inlellectus est forma ad sic verum quod una ralione est in
est,

modum imaginem luminis primae

et omnibus, et est quodammodo omnia :

causce producta, et non ipsius mobihs, sed etiam per esse essentiale quod habet,
sicut dicunt. Et ex hoc quod sic proce- est forma constitutiva hujus intelligentis

dit ex prima causa, non liabet divisibi- et difTerentia, et sic parliculatur et effici-

litatem, nec parlicularitatem, sed est tur hic et nunc, et alius in uno, et alius

ubique semper sicut lumcEi intellij^en-

et in aho. Non enim est inlelligibile, quod
tiae sub quo formata et ])roducta est :
unum et idem numero pcr esse essen-
tamen in hoc cujus ipsa perfectio est et tiale sit in diversis, et non numeretur

forma, et sic de necessitate et particula- in illis.

Ad vigesimam primam viam dicendum, ^^

tur et efficilur hic et nunc, nec est hoc
modo eadem apud omnes et in omni- quod revera intelleclus est forma ultima,
bus. in qua sicut potentiae continentur omnes
Ad 19, Ad decimam nonam viam dicendum, formae, esse scilicet, vivere, et intelli-

quod in veritate intelleclus materiale gere, sicut sa?pius dictum est. Et parti-

subjectum non est intelligibilium specie- cipat bonitates primae causae non parti-
rum : quia si ita esset, formaretur et culariter, cum sit quodammodo omnia :

denominaretur ab oinnibus intelligibili- tamen non participat ad modum primae

bus specierum, et esset ligneus, lapi- causae, quia lioc cst impossibile, ut in
deus, ferreus, et sic de aliis : sicut di- libro de Causis probatum est sed par- :

xerunt illi qui cognitivo definierunt ani- ticipat ad modum ejus quod ad imagi-

1 Cf. Opp. B. Alberti. II^ Part, Summse ttieo- hujusce novaj editionis.
logiae, Tract. XII, Qusest. 59. Tom. XXXII
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU.^ST. 77. 99

nem primse causse factum esl : nec sine Ad vigesimam quintaxM viam dicen- Ad 25.

omni motu sicut prima causa, sed sine dum, quod divisio esse causa est numeri
motu physico et mateiiali quia si sine : intellectus : causa autem divisionis esse
omni motu participaret, non participa- est hoc, quod in potenlia habet se ad
ret, sed excellenter et eminenter omnia ens necesse in accipiendo ipsum esse, et
haberet et prsehaberet sicut prima cau- hoc quod est divisum, est in diversis :

sa : et hoc esse non potest. Nunc aulem propter quod de neces.fitate esse efficitur
quia ad modum suae potestatis partici- diversum in diversis, et ponitur in dis-
pat, fit de potentia participante actu cretionem et numerum.
participans : et hic est quidam motus. Ad vigesimam sextam viam dicendum, Ad26.
Et quia ad modum propriae potestatis quod in veritate si anima intellectualis
participat, fit particulariter participans esset tantum motor et omnimode sepa-
de necessitate, sed non universaliter et rata, ratio illa procederet : nunc autem
omnia prsehabens in seipso.
cxcellentor illa est motor ct actus sive perfecfio,
A22 Ad vigesimam secundam viam dicen- esse substantiale conferens ei quod mo-

dum, quod universale sicut in loco pro- vet,quod intelligi non potest, nisi sit in
prio est in intellectu, et sicut in specie eo quod movet per esse substantiale,
quse facit ipsum actu, est in lumine ejus, ideo oportet, quod per esse discretum
sicut in prsehabitis saepius dictum est. sit in isto, et per aliud discretum in
Et verum est, quod immaterialis et nul- alio : nihil enim uno actu simplici con-
lius est corporis actus : sed quia in se stituit duo vel tria vel plura. Et ideo in
habet diversa quod est et esse, ex ipso anima intellectuali sive rationaJi non
quod est et quod dependet ad ens ne- habet loeum illa ratio : non enim secun-
cesse, et ab ipso accipit esse, determina- dum esse separafa est a supposito. Et
tur ad esse hic et hoc et nunc, et sic Iioc facit confinuationem intellectus ad
particulatur et numeratur, et non ex animam, et non virtus ejus vel poten-
y^divisione materise. Et hoc satis in hac tia : virtus cnim et potentia signa pos-
eadem quaestione paulo ante explana- sunt esse separationis, sed non faciunt
'
tum est. eam sunt enim post esse substantiale,
:

..!3. Ad vigeslmam tertiam viam diccndum et sicut naturalis potentia vel impoten-
eodem modo, quod licet intellectus unus tia, quGB sunt qualitafes in secunda spe-
sit secundum ralionem in omnibus, et cie qualitatis, fluenfia a principiis essen-

non divisus per materiam tamen quia : tialibus animse rationalis sive intelle-
esse ejus dividitur et numeratur discre- ctualis.

tione suppositorum in quibus habet esse, x\d vigesimam septimam viam dicen- Ad 27,

sequitur de necessitate, quod unus sit dum, quod illa ratio rudis esf. Quia jam
in uno et alius in alio^ et non idem in dictum quod cum dicitur, quod uni-
est,

omnibus. versale ubique et semper est, non intel-

-i. Ad vigesimam quartam viam dicen- ligifur hoc quod unum et idem sit in

dum, quod intellcctus dicitur forina se- omni loco et in omni tempore secunduin
parata et separatus : quia secundum po- esse, sed quod non est locus nec tem-

testatem luminis sui non immiscetur pus in quo univorsale acfu et infellcctu
materioe et appendiciis materia^sed non : non sit in suo inferiori et una ratione :

dicitur quod sit conjunctus

scparatus, et ideo non sequivocatur scientia nostra

per essentiam ei quod constituit in esse ad scientiam piitrum pra^cedcntium sed :

intellecluali imo sccundum hoc esse est

:
quia universalis et particularis est idem
in omiii eo quod habet naturam intelle- esse in natura, ideo necesse est, quod
ctualem, et numeratur numero illorum, essc liujus non sit esse illius, sed unus-

sicut ssepius dictum est. quis([ue habcat csse discrefum. Et ideo

 100 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

dicit Aristoteles, quod destructis primis et in numerum ponitur, et non est idem
impossibile ost aliquod eorum remanere. numero in omnibus.
Et Avlcenna in primo Logicee suae, ubi Haec omnia aliquando coUegi in curia
dicit, quod ni-
tractat de universalibus, existens ad praeceplum Domini Alexan-
hil eorum secundum esse sunt in
quoe dri Papoe : et factus fuit inde hbellus
uno, idem numero est in alio. Sed ve- quem multl habent, et intitulatur contra
rum est, quod unjversale secundum ra- crrores Averrois ', et hic etiam posita
tionem, totum est in uno, et totum in sunt ut perfectior sit scientia Summss
alio, et totum in quolibet, et totum ex- ^-^ '^ ^'"^- ""^^ <ff>*^ f f)i
theoloqise. V. -

tra quodlibet : et hoc modo est in lu-

mine intellectus ut in loco et specie.
Ad 2S. Ad vigesimam ogtavam viam ieve est
solvere, preenotatis his quoe dicta sunt.
Licet enim secundum poten-
intellectus MEMBRUM IV.
tiini acceptivam et agentem potentia sit

omnia intelligibilia, tamen per principia Quomodo anima sit in corpore ? Utrum
essentise quibus defmitur ut per termi- tota in toio, et in qualibct parte tota,
num, distinguitur ab omni eo quod est, vel non ?
et per esse quod habet in hoc et in illo

quod non est idem numero, numeratur

iiumero eorum in quibus est, sicut sae- Quarto quaeritur, Quomodo anima sit

pius dictum est. in corpore? Utrum in toto tota, et in

Ad 29. Ad viGEsiMAM NONAM viam dicendum, qualibet parte tota, vel non ?
quod intellectus agens et etiam intelle- Et videtur, quod anima rationalis sive
ctus possibilis non dicuntur separati et intellectualis sit in nuUa parte corporis.

perpetui incorruptibiles
et secundum 1 Dicit enim Philosophus, quod intelle-
csse nalurale quod habent, quia hoc est ctus nuUius corporis est aclus quod :

impossibile, sed secundum virtutem po- enim nuUius corporis est actus^ in nullo
tentiffi quam habent in lumine intelle- corporc est ut actus, nec in parte corpo-
ctuali. Et de hoc procedit ratio, et bene ris : ergo intellectualis anima sive ra-
probat : sed, sicut seepe dictam est, se- tiomlis in nullo corpore, et in nulla
cundum esse naturale ct essentiale quod parte corporis est ut anima.
habent in hoc vel in illo, et conjuncti 2. Adhuc, Gregorius Nysscnus dicit
sunt, et etiam quodammodo corruptibi- in libro de Homine ^, quod si anima
les ad corruptioncm alterius. esset ut actus in corpore, periret pereun-
Ad 30. Ad ultimam viam dicendum, quod in te corpore, omnis corporis actus
sicut
veritate anima secundum esse intelle- perit Sed non per-
pereunte subjecto.
ctuale dependet ad causam primam, sic- it pereunte corpore, sed manet in esse
ut omne quod est ab aliquo, secundum substantiali. Ergo anima rationalis sive
esse illud quo ab ipso est, dependet ad intellcctuaUs nec in corpore, nec in parle
ipsum. Sed nihil numeratur et discerni- corporis est ut actus.
tur sccundum hoc quod est ab alio, sed 3. Adhuc, In hbro de Causis est una
secundum esse quod habet in supposito, propositio dicens sic : « Omne corrupti-
Il
cujus ipsum est actus. Et ideo etiam in- bile vel est compositum ex conlrariis,
tellectualis natura per csse quod habet vcl super compositum ex contrariis, ab
in eo quod est intellectuale, discernitur efficiente delatum vel fuudatum. » Si

^ Cf. Opp. B. Alberli. Lib. de Unitate intelle- 2 S. Gregorius N s enus, Lib. de Homine,
ctus contra Averroera. cap. 3. I
 IN II P. SUiM. THEOL. TRAGT. XIII, QU^ST. 77. 101

ergo anima rationalis sive intellectualis illius primum et medium et ultimum de-
in corpore toto est sive in parte ut actus, terminantur in loco : et quidquid est in

de necessitate erit delata vel fundata loco definitive, illius substantia et virtus
super compositum ex contrariis : et et operalio determinantur in loco, ita

cum omne tale corruptibile sit, sequilur quod est ibi et non alibi. Et ideo dicit
quod et ipsa corruptibilis sit : quod fal- Damascenus, quod cum Angelus opera-
sura est et contra fidem : ergo a de- tur hic, non est alibi, neque per substan-
structione consequentis ipsa nec in toto tiam, neque per virtutem, neque per
corpore, nec in qualibet parte est ut operationem. Anima in corpore est et in
actus. partibus corporis, et virlutes et opera-
CoNTRA : tiones suas exercet in corpore, et non
1. quod corpus hominis ani-
Constat, est alibi : et hoc aliquo modo localiter
matum est anima hominis, et quaelibet est esse in loco : ergo si est in corpore
pars corporis animata est, et non nisi ut in loco, localiter est in ipso.
anima hominis nec anima hominis divi- :

sibilis est secundum essentiam, ut dicit Solutio. Dicendum cum Gregorio Soluiio.

Gregorius Nyssenus : quia cum simplex Nysseno et Aristotele, quod anima est in
sit, non habet partem extra parlem ut corpore, et tota in toto, et secundum
dividi possit ergo necesse est, quod in
: partes potentiales cst in partibus corpo-
toto sit tota, et in qualibetparte tota. Et ris, sed secundum id quod est per sub-
hoc est argumentum Gregorii Nysseni. stantiam, est in qualibet parle tota. Quia
Unde expresse dicitinlibro de Homine, licet potentia animae non sit substanlia
quod « anima est in toto corpore tota, animae, sicut nulla qualitas est substan-
et in qualibet parte ejus tota^ » tia in qua est et a qua fluit, ita potentia
Adhuc, Expresse dicitur in libro de
2. animae quae naturalis ejus potenlia est,

Spiritu et anima, qui dicitur esse Augu- non potest esse substanliam animse a
stini, quod videt in oculo, audit in aure, qua fluit et in qua est : sed sicut in onmi
et sic de aliis. spirituali substantia simplici et indivisi-
bili necesse est, quod ubi operalur, tota
Ulterius quaerilur de hoc quod qui- sit, et cuilibet virtuti suae adsit per sub-
dam dicunt, quod est in corpore sicut in stantiam, sicut patet in Angelis, ita

loco, et est in corpore locali, sed non necesse est esse in anima, maxime
localiter. rationali : et iia necesse est, quod tota
CoNTRA hoc enim objicit Gregorius substantia anima^ adsil cuilibet potentiaj
Nyssenus duplici ratione : suae, et adsit cuilibet operalioni suae si

1. Una est, quod nihil incorporeum in iUa operatio est essentiahs anima?. Es-
loco est corporali anima rationalis est : sentialis autem est, quando est secun-
incorporea corpus autem si locus est,
: dum aliquem actum vitae : vila enim
locus est corporeus : ergo amma ratio- essentialis actus est animae in corpus
nalis non est in corpore sicut in loco. quod vivificat et animat.
2. Adhuc, Nihil est dictu in loco esse Et per hoc patet solutio quaestionis.
non localiter : quia sicut nihil est in Ad primum ergo dicendum, quod causa A<1 1.

tempore nisi temporaliter, ita nihil est dicti Philosophi est, quod inlellectus
in loco nisi localiler. . est immixtus, et in lumine intelligentiee
3. Adhuc, Quidquid est in loco, cir- nihil accipit secundum potestalem oigani
cumscriptive vel definitive est in loco : corporalis. Sed ex Iioc noii habetur,
et quidquid est in loco circumscriptive, quod anima rationalis secundum sub-

'
S. Gregobius NYssENUSjLib. deHomine, cap. 3.
 102 T>. ALB. MAG. ORD. PRMD.

stantiam non sit specieset ratio corporis, dicit Aristoteles in fine primi de Anima,
dans ei nomen et rationem animalis ubi sic dicit : a Anima continet corpus, et

rationalis qutelibet enim pars hominis,

:
non e converso : egrediente enim anima

pars est animalis rationalis, et non alle- exspirat corpus et marcescit et dissolvi-

rius animalis et si separaretur a vir-:

tur. » Secus enim est, ut dicit Aristote-

tate animalis rationalis, non erit pars, les, in continenteet contentocorporaliter,

nisi aequivoce. sicut unum continetur in vase, et in

aliud dicendum, quod Gregorius continente et contento spiritualiter. In

Ad 2. Ad
Nyssenus verum diceret, si anima esset corporalibus cnim id quod inest, conti-
nelur et cui lagena
in corpore ut actus tantum, qui fundatur
: inest, continet, ut

in esse virtute subjecti. Sed hoc non est

vinum. In spiritualibus autem id quod
verum est enim in corpore ut motor
:
inest, continet : et cui inest, continetur

dirigens aclus el operationes corporis in

quianisi inesset, non penetraret undique
communicationem operum passionum
et per contentum principia ejus intrinseca

Et hoc in prsecedentibus probatum quae sunt essentialia ejus continendo.

vitce.

est in quaeslione de unione animse ad Et per hoc etiam probat Gregorius

corpus. Nyssenus^ quod aniina est in toto cor-

Ad AiiUD dicendum eodem modo : hoc pore tota, et in qualibet parte ejus tota :
Ai 3.

enim sequitur tanlum ut actus esselin si

quia licet qucedam partes sint quae non
corpore nunc autem estul motor regens
:
parlicipanl vitam sensus, ut ossa, et

et dirigens corpus in operationibus quredam alia, omnia tamen participant

vitae : et ideo separatur ut mobile a mo- contincntiam in esse et continuitate :

bili. nec potest continere nisi sit, ubi est per

Ad id quod contra objicitur, conce- substantiam et operationem et virtutem :

AJobject.i.
dendum est quia licet :
distributa sit per relinquitur ergo, quod in qualibet parte

potentias ad partes corporis, et non se- tota sit substantialiter.

cundum quamlibet potentiam sit in qua- Ad aliud dicendum, quod dicere in-

libet parte, tamen substantialiter tota tendebant, quod localiter esse in loco^

adest cuilibet polentia^. Quod probat hoc

est circumscriptive esse in loco : et

Phiiosophus signo quod converlibile est modo vcrum dicunt quantum ad hoc :

cum causa quia nisi ita esset, quod una

:
quia sic in loco nihil est nisi cujus

substantia est in omnibus potentiis, in- parles (juantitativse secundum princi-

tense operans in actu unius potentiie, pium, medium, et fijiem cum quantitate

non remitteretur ab actu alterius : quod loci ad eumdem terminum copulantur. Et

falsum quia intense cogitans et me-
est, sic nihil incorporeum est in loco : diffini-

ditans, etiam ea qua^ liabct ante oculos tivc tamen est in loco : quia sic est hic

aliquis, non adveitit se videre. uhi o])eratur, quod non est alibi. Sed,

Adobjeci.2. Ad ALiuD dicenduui, quod haec fuit sicut diximus, anima non est in corpore
causa dicli iliius : quia pcr substantiam sicut in loco, sed potius sicut rnotor in

adest cuilibet potentiae et cuilibet opera- co quod movet, et sicut principans et

tioni. regens in communicatione in operibus

vitse et passionibus.
Ad qneesi. Ad quod ultcrius quceritur, dicen-
id Ad ultlmum dicendum, quod si esset Ad 3,

dum quod auima non est in corpore sic- anima in corpore ut in loco, quod iion
ut in loco, nec localiter, nec illocaliter. est verum, tunc tenerct o])jectio et pro-

Si enim esset in corpore sicul in loco, cederet iiunc autem quia hoc non est
:

tunc corpus quodcontineret animam : verum, dictum eorum ialsum est, et

falsum est sed potius e converso anima
: objectio non habel locum.
continetcorpus. Cujus probatio est, quod
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIJI, QU^ST. 77. 103

2. Adhuc, Socratis via in libro Phse-

donis est hsec, per quam probabat ani-
mam esse separabilem et immortalem.
Supponebat enim, quod nihil corrumpi-
MEMBRUM V. tur nisi per contrarium : et inde argue-
bat sic : Mors et vita quoe aliquo modo
Utriim anima separabilis sit a corpore, sunt ex contrariis circa vivum composi-
vel non, ita quod per se maneat sepa- tum ex corpore et anima, non sunt con-
rata, et agat secundiim intellectum '
? traria animfe, sicut par et impar licetsint
contra circa numerum, tamen non sunt
contraria numero. Anima ergo non habet
QuiNTO quaeritur, Ananima separabilis contrarium, licetvitacontrarium habeat.
sit a corpore, vel non, quod per se
ita Ergo non corrumpitur per mortem, scd
maneat separata et agat secundum in- separata manet.
tellectum ? 3. Adhuc, Innuit aliam objectionem
Hoc enim ponit CathoUca fides, et hoc ad hoc, dicens, quod anima non utitur
posuerunt omnes Stoicl, sicut patet in corpore nisi quasi instrumento sui mo-
libro Phsedonis, quem in morte compo- tus : quidquid autem sic utitur corpore,
suit Socrates. distinctum et separatum manet a cor-
Quod autem separabilis sit et maneat pore : quia secundum nullum suum esse
post mortem, Aristoteles talem datviam, dependet acorpore, motus quosdam licet
sic dicens in libro de Anima : « Si qui- exerceat aliquando in corpore anima :

dem aliquid operum aut

erit animse ergo distincta et separata manet a cor-
passionum proprium, quod scilicet non pore.
habet in communicatione ad corpus, sed 4. Adhuc, Plato innuit rationemaliam,
secundum seipsam, anima erit separabi- quam etiam innuit Socrates, hanc scili-
lis. Si autem nihil^ non erit separabilis :
cet : Illud quod essentialem similitudi-
quia sic nihil operabitur nisi in corpore : nem habet ad intelligentiam incorrup-
et si separaretur et esset extra corpus, tibilem separatam_, manet separatum et
nihil operarelur, et sic esset frustra et incorruptibile : anima rationalis et in-
vane, quod non est in natura. » Dicit telleclualis essentiulem similitudinem
enim Damascenus, quod nulla substantia habet cum intelligentia separata et in-
destituitur propria operatione : et si corruplibili, quam nos Angelum voca-
propria operatione destituitur, substan- mus : ergo separala manet et incorrup-
tialitate destituitur, et substantia nonest. tibilis sicut intelliiientia et Angelus.
Si autem habet aliquod proprium, hoc Major patet per se. Secunda probatur
erit intelligere. Si autem intelligere non ex hoc quod dicitur in Timseo Platonis,
convenit ei nisi in communicatione ad ubi inducit creatorem loquentem ad in-
corpus, ut aliqui dicunt, quod idem est telligentias preesidentes planetis sic :

dicere,animam secundum se intelligere, « Quod nobis simile perspexeritis, et

ac si dicat eam texere, vel aediilcare justitiam colcre, et pietatem amare, ac-
secundum se et cum non conveniat ei
: cipite ad vos ipsas. » Constat autem,
texere aut secundum se, non
aedificare quod ad se accipere non possent nisi

convenit ei secundum se et
intelligere : separatum et incorruptibile maneret.
sic nullum opus habebit, et non scpara- Ergo anima rationalis manet separata
tur a corpore. et incorruptibilis. Et hac ratione Socra-

'
Cf. Opp. B. Alberti. (^omment. in II Sen hujusce novoe editionis.
tenliarum. Dist. XIX, Art. 1. Tora. XXVll
 104 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
tes cum occidendus esset veneno cicutse Quartum est, quod nuUa virtutum
aqualica?, et flerent eum Plato et alii sui organicarum seipsa agit vel operatur,
amici, sic consolabatur eos, dicens : sed instrumento spiritus scilicet vel
« Nolite flere : animae enim Philosopho- calore. Intellectus seipso agit et appre-
rum mori nonpossunt : sed post mortem hendit, in seipso habens agens incor-
corporis ibimus ad deos, adillos optimos ruptibile separatum et non mixtum alicui
viros. » corpori vei alicui materia?, et habens in
5. Adhuc, Avicenna fortius objicit in se quod agit similiter incorruptibile ct
IX suae Melaphysicse, sic Quidquid se- : separatum : et id quod agit quod est
cundum esse non dependet a corpore, intellectus specukitivus, separatum est et
licet sit in corpore, sed pendet secundum incorruptibile : quia, !-icut dicit Averroes,
esse a lumine causae primae, non destrui- impossibile est, quod actum sit incor-
tur destruclo corpore, sed separatur ab ruptibile et agens corruptibile. In inlelle-
ipso. Anima intellectualis secundum esse ctu possibili incorruptibile producit.
non dependet nisi a lumine causae prima?, Ergo intelleclus non est virtus dependens
et non a corpore ergo non deslruitur : ab aliquo corpore, sed separata et incor-
destructo corpore, sed separatur. Et hsec i'uptibilis.

objectio forlis est. Quintura est et accipitur ab Aristotele,

6. Adhuc, Peripatetici, qui dicebant quod omnis virtus organica si intendatur
animam esse separabilem et manere post ad unum multum, minuspercipitet sentit
mortem, decem signa inducebant, quod aliud, sicut patet in visu, qui ex visu
anima esset incorruptibilis et separata, magni luminis videt aliud. Intellectus ex
quae omnia colligit Avicenna in VI de subtiliter inlelligere unum, melius intel-
Naturalibus. ligit aliud. Ergo virtus estseparata, nihil
Primum est, quod omnis virtus orga- commune habens cum corpore.
nica destruitur destructo organo : intelle- Sextum est, quod actiones virtutum
ctus nec deliilitatur, nec destruitur aliquo organicarum post annos sexaginta debi-
organo destructo vel debilitato per infir- litantur et lassanturtunc autem con- :

mitatem vel senectutem ergo non est : fortatur intellectus : ergo intellectus est
organica virtus intellectualis : ergo sepa- separatus, nihil commune habens cum
rata et incorruptibilis. corpore.
Secundum est, quod nulla virtutum Septimum est deducens ad impossibile
organicarum apprehendit se et instru- si dctur oppositum : quia si intellectus
mentum suum : inteUectualis natura dependet a corpore sicut ab organo, tunc
seipsam apprehendit, convertit enim se nihil recipit nisi sub forma corporis et
supra se, quod non potest facere orga- instrumento corporeo : sed hoc falsum
nica virtus : ergo intellectualis natura est : quia nuUam talem formam recipit :

libera est et separata. ergoest intellectualis natura separala, se-

Tertium est, quod nulla virtutum or- cundum nihil dependens ad corpus.
ganicarum qualitatem organo suo per- Octavum est, et illud magis est pro-
fecte assimilatam apprehendet, sicut prium, quod intellectus nihil recipit nisi
patet : tactus enim non sentit simile sibi separatum et dcnudatum a materia et
calidura, et ethicus calorem suum non appendiciis materiee. Cum ergo receptum
sentit, licet *

magnus sit,eo quod habi- generaliter in recipiente sit secundura

tualiter conversus est ad similitudinem polestatem recipientis, sequiturde neces-
naturalis habitus.Intellectualis natura silate, (juod ipse sit denudatus ab omni
melius apprehendil perfecte sibi assimi- materia et separalus. Et cx hoc ulterius
latum quam aliud. Ergo non est virlus sequitur, quod secundum nihil sui de-
organica, sed separata et in se existens. pendet ad corpus.
 Ii\ 11 P. SUM. THEOL. TRACT. Xlll, QU.EST. 77. 105

Nonum est, quod si intellectus depen- incorruptibilis est, generatur, non pot-
deret ad corpus, et ateretur corpore in est esse nisi incorruptibile. Et ideo, sicut
operationibus suis, non apprehenderet dicit Alpharabius in libro de Intellectii
nisi ea qucesuiit de natura corporis illius, et intelligibili, omnes Philosophi in in-
sicut visus, et sicut auditus. Nunc autem tellectu adepto ponebant radicem immor-
apprehendit omnia : quia per intellectum talitatis animoe, et maxime propter hoc
agentem est omnia facere, et per intel- quod sicut concorditer dicunt et Sancti et
lectum possibilem est omnia iieri, ut Philosophi, principium actuum animae
dicit Philosophus in III de Anima : se- rationalis est in ipsa, et ipsa est causa et
quitur ergo, quod intellectus sit separa- domina suorum actuum per liberum ar-
tus secundum nihil sui dependens a cor- bitrium, quod non potest esse, nisi esset
pore. elevata super matcriam corporalem et
Decimum est, quod intellectus perci- supra naturam. Et ideo secundum phi-
pit formam infinitam, hoc est, non fmi- losophiam et secundum fidem dicendum
tam mensura corporis, universale enim est. quod anima manet separata post
est ubique et semper, et hoc percipit in- mortem, et agens et intelligens quae per-
tellectus. Xulla virtus corporea accipit tinent ad beatitudinem, vel patiens poe-
infinitum, sed potius limitatum mensuris nas pro retributione peccatorum. Et ideo
corporis in quo est. Ergo intellectus non dicit Isaac in libro de Definitionibus,
est virtus corporea, nec secundum ali- quod animae peccatrices post mortem de-
quod sui dependens a corpore. primentur sub tristi orbe, et erunt ibi in
Ex omnibus his arguit Avicenna sic : magno Animae vero bene meritoe in
igne.
Quidquid secundum nihii sui dependet a psalmodia et laude erunt cum Domino.
corpore, nec secundum esse, nec secun- Ad PRiMUM ergo dicendum, quod bona Ad i.

dum agere, resoluto corpore non resol- via est AristoteUs ad probandum, quod
vitur, sed manet separatum et distinctum. anima est immortahs et separabilis a
Intellectualis natura quae est anima ra- corpore, et intelligere est opus ejus pro-
tionalis, nec secundum esse, nec secun- prium, quod habet etiam non in com-
duni agere, dependet a corpore. Ergo municatione ad corpus sicut et Angelus.
resoluto corpore non resolvitur, sed Est autem aliud intelligere, quod non
manet separata. convenit coramunicando corpori,
ei nisi
sicut nec texere, nec aedificare et hoc :

SoLUTio. Dicendum, quod anima ra- est quod habet per retlexionem intelle-

propter hoc quod est ad ima-

tionalis, et ctus ad sensum et ad sensibile, a quo
ginem Dei, quse imago immersa corpo- abstrahit : et hoc non est animae intel-
ralibus non invenitur, sive corporali lectualis secundum se, sed secundum in-
materiae, et propter hoc quod intelleclua- sitam sibi potentiam sensibilitatis. Pro-
lis natur£E est, quse de necessitate, sicut pter quod dicit Dionvsius in Mi/stica
in antehabitis probatum est, separata est tJieologia, quod intellectus noster mate-
a materia et appendiciis ejus et in natu- rialis est : et si quid spiritualium eliam
enim Averroes su-
ra et in agere. Dicit intelligere vult, assimilat illud primo
per tertium de Anima, et verum est, materialibus, ut ex familiaribus sibi me-
quod in anima intellectus agens incor- lius intelligat. Scd tale intelligere non
ruptibilis est, et intellectus possibihs et convenit animae intellectuali secundum
immaterialis et incorruptibilis et intel- se, sed potius sub lumine intelligentiae
leclus adeptus qui ex agente til in possi- accipere, vel sub lumine divino : et
bili, de necessitate est incorruptibilis. Et hoc convenit ei post mortem.
dat rationem : quia quod ex agente in- Ad ALiuD dicendum, quod Socrates xd 2.

corruptibili in possibili intellcctu, qui bene probat, quod non corrumpitur per
 106 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

naturam aiiima quia in : se non habet hoc valde probabile est, et procedit, quia
causam corruptionis, sed diis immorla- licet erroneum fuerit in hoc, quod posuit
libus similis est per naluram. muUitudinem deorum, tamen nihil erro-
Ad 3. Ad ALiuD diccndum, quod illud argu- ris continebat in hoc, quod animam ra-

mentum magis cogit et probat quam pri- tionalem dixit habere essentialem simi-
mum : et So-
propter hoc etiam in illo litudinem cum intelligenliis, ct propler
crates accepit consolationem, quod non hoc separabilem.
timuit mortem. Et Prothimus, unus Ad ALiuD dicendum, quod Avicennse Ad 5.

discipulorum ejus, cum audisset istam via bona est et procedit.

conclusionem, et viderelur ei necessaria, Ad ALiuD dicendum, quod illis decem Ad 6.

sicut narrat Augustinus in libro de Civi- signis satis probatur, quod intellectus
tate Dei, prifcipitavit seipsum dicens : scparatus est, et anima separabilis post
« Si est alia vila post morlem, nolo plus mortem : sed mehus probaturex hisquae
vivere vita ista miserrima magis enim
: dicta sunt in principio solutionis islius.
volo vivere cum Diis, quam cum homi- Lllimum quod Avicenna concludit cx
nibus^ » signis illis, procedit.
Ad 4. Ad DicTLM Platcnis dicendum, quod

QUiESTIO LXXVIII.

Dtruni corpus Adse fuerit animale, et qua animalitate 2 *>

Deinde quaeritur, Utrum talc corpus artifex, quam Deus : et producil corpus
fueritanimale, et qua animalitate ? animale : videtur ergo, quod Deus quan-
Videtur enim, quod secundum ratio- do per seipsum poeratur, debeat produ-
nem non conveniebat ei corpus animale, cere corpus spirituale quod nobiiius est.
sed spirituale. 3. Adhuc, In ostensum est
praehabitis
1. NobilissimsB enim formae debetur ex verbis Augustini quod etiam et Bedae,
nobiiissima maleria : rationalis anima homo secundum corpus est ad imaginem
maxime quam Deus inspiravit in faciem Dei aliquo modo magis autem imita-:

Adae, nobilissima forma fuit. Ergo no- tur Deum corpus spirituale, quam cor-
biilissimum corpus debetur ei : nobilius pus animale. Ergo videtur, quod magis
autem est spirituale, quam animale : vi- competebat esse corpus spirituale, quam
detur ergo, quod aptandum ei fuerit cor- animale, quod aptatum est primo ho-
pus spirituale et non animale. mini.
2. Adhuc, Nobilissimoartificiproprium 4. Adhuc, Sicut habitum est in prae-
est producere opus suum nobiliori modo cedentibus, distinctio rcrum est de or-
quam ignobili : sed natura ignobilior est dine et perfectione universi, ut scilicet

De Cleombroto, vide S. Augustinum, Lib. I tiarum, Dist. XIX, Art. 2. Tom. XXVII hujusce
de Civitate Dei, cap. 21. (Nota edit. Lugd.) novae editionis.
* Cf. Opp. B. Alberli. Gomment. inllSenten-
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. Xlll, QU^ST. 78. 107

quodlibet adaptetur suo compari. Sed, est. » Si ergo poterat generare, et non
sicut dicit Gassiodorus, c< Anima iu generat nisi animale corpus, oportet
hoc est ad imaginem et similitudinem quod animale corpus haberet primum.
Dei, quia est incorruptibilis et immor- 2. Adhuc, Sicut dicit Magister in Sen-

talis. » Ergo de ordine naturse est, quod tentiis, corpus illud cibis erat sustentan-
simile sibi corpus adaptetur, immortale dum : quia Dominus dixit, Genes. ii, 16 :

scilicet et incorruptibile : hoc autem non Ex omni ligno. Unde Augustinus ibi-
potest esse animale, sed spirituale : ergo dem in Glossa : a De lignorum fructibus

videtur, quod debuit esse corpus spiri- habebat refectionem contra defectionem,
tuale, et non animale, quod primee ani- de hgno vitae stabihtatem contra vetusta-
mae aptatum fuit. tem. » Constat ergo, quod cibo indiguit
5. Adhuc, Coiistat, quod in resurre- corpus illud : et non indiget nisi anima
ctione communi corpora resurgentium corpus : ergo fuit animale.
spiritualia erunt, sicut dicitur, I ad Co- 3. Adhuc, Augustinus in hbro de
rinth. xv, 44 : Seumialur corp^is animale, Baptismo parvulorum « Quamvis ho- :

surget corpus spiritale. Et tamen in re- mo secundum corpus terra esset, et cor-
surrectione ad corpora illa operabuntur pus in quo creatus est animale gestaret :

Angeli. Si ergo corpus primi hominis tamen si non peccasset, in corpus spiri-
fuit anir»ale, corpus illud in quo opera- tuale mutandus foret, et in illam incor-
tus est solus Deus, ignobilius est quam ruptionem quae fidehbus et sanctis pro-
id in quo operatur Angelus, quod incon- mittitur, transiturus. » Ergo fuit corpus
veniens reputatur : quia, Deuteron. animale, sed transiturum in spirituale.
xxxii, 4, dicitur : Dei perfecta sunt ope- 4. Adhuc, 1 ad Corinlh. xv, 44 et 46 :

ra. Non est autem perfectum corpus, nisi Si est corpus animale, est et spiritale...

spirituale. Sed non prius quod spiritale est, sed

6. Ex his et hujusmodi ratiunculis hae- quod animale dei?ide quod spiritale. :

retici qui dicuntur Manichsei, dicebant, Ubi expresse dicitur, quod primo fuit
quod animee omnes primo creatae sunt animale.
in coelo a Deo bono, et habebant corpora
spiritualia, non animalia, quee postea per Ulterius quacritur de hoc quod dicit
g^^ggj
casum peccati mutata sunt in animalia Magister in hbro II Sententiarum, di-

corpora. stinct. XVII, in illo cap. Soletqugeri, ubi

Sed quod haec opinio falsa sit, aucto- inducit Augnstinum super Genesitn ad
ritatibusSanctorum probatur. litteram dicentem, quod Adam in aetate
1. Augustinus inlibroXIV de Civitate virih continuo factus est, et hoc secun-
Dei\ enumerat multa bona quibus dum superiores, et non secundura infe-

Adam in primo statu innocentise afflue- riores causas.

bat, et subjungit sic : « Quam felices Sed videtur hoc non esse conveniens :

erant, et nullis agitabantur perturbatio- per hoc enim condilionis opus corpori
nibus animorum, nullis corporum laede- Adae dabatur forma naturae ad formanda
bantur incommodis. Atque ista perma- corpora : natura autem format paulatim
nente fehcitate, donec per illam benedi- per intervalla et incrementa : ergo vide-
clionem, qua dictum est : Crescite, et tur, quod etiam Deus iii primo opere suo
multiplicamini^, pra^destinatorum san- eliam ita facere debuerit.
ctorum numerus impleretur, aUa major
daretur, quse beatissimis Angelis data Ulterius quajritur, Quare Deus homi- q^ sest. 2.

^ S. AuGUSTi.Nus, Lib. XIV de Civitate Dei, cap. ^ Genes. i, 28.

10.
 108 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

nem fecerit extra paradisum, et faclum Ad ALiuD dicendum, quod nobilissi- ^ci g.

posuit intra paradisum? mus artifex sapientissimus est, et ille est

Videtur enim hoc non debuisse : . qui secundum statum semper facit me-
1. Terra enim paradisi nobilior est alia lius opus et magis congruum illi sla-

terra : et sic videtur, quod magis con- tui : sed corpurj animale magis congrue-
gruebat, quod ex terra paradisi formare- bat statui innocentiee ad generationem.
tur quam ex alia. Ad ALiLD dicendum, quod corpus ^d 3.

2. Adhuc, In animalibus aliis idem est spirituale magis imitatur in exteriori-

locus generationis et educationis : ergo bus : sed in his quae essentialia sunt
videtur, quod in homine sacundum cor- imagini, magis imitatur corpus animale.
pus animale similiter debet esse. Con- Dicitenim Augustinus^ quod in hoc est
stat autem, quod in paradiso erat edu- imago secundum corpus quia sicut :

candus ergo et in paradiso formandus.

: Deus principium est omnium, ita Adam
3. Adhuc, Heva quse indignior fuit secundum corpus principium est om-
quam Adam, facta esl in paradiso se- nium quae propagantur ab ipso. Ex cor-
cundum corpus. Ergo multo magis in pore autem spirituali nihil potest pro-
paradiso debuit fieri Adam. pagari. Unde, Matth. xxii, 30 : In resur-
4. Quamvis autem verissimum sit, reciio?ie, neque nuhent neque nubentur :

quod primi hominis corpus fuerit ani- sed erunt sicut Angeli Dei in coelo.

male, et non spiritale tamen quidam : Ad ALiuD dicendum, quod corpus ani- ^d 4.

objiciunt in conlrarium sic, dicentes, male per meritum virtutis ordinatum

quod primi hominis corpus beatum fuit, est ad incorruptibilitatem et immortali-
ut dicit Augustinus. Nihil autem beatum tatem, et sic aptatum est aninue, quae
potest esse animale. Ergo corpus primi est ad imaginem Dei. Sed non congrue-
hominis non fuit animale. bat, quod tunc esset immortale et incor-

5. Adhuc, Si cibis utebatur Adam ruptibile secundum congruentiam

nisi

contra defectionem, ut dicit Augustinus, stalus quod nec moreretur,

: et hoc est

necesse fuit fieri digestionem et impuri nec corruniperetur, si non peccaret ;

egestionem : talibus autem subjacere mi- corrumperetur autem et moreretur, si
serrimum est : ergo in primo statu mi- peccaret.
serrimse necessitati subjacuit, quod ne- Ad ALiUD dicendum, quod in veritate j^^ 5,

gant Sancti. in resurrectione corpora resurgentium

erunt spiritualia sicut competit illi sta-

Solulio. SoLLTio. Dicendum, quod absque du- Et ad immutationem corporum ad

tui.

bio corpus Adae fuit in primo statu ani- formam glorise nihil operabuntur Ange-
male, et non spirilale, hoc est, utens ci- li : sed si aliquid operabuntur, hoc est

bis et generans. Nupti» autem, ut dicit in congregatione morluorum, et voca-

Augustinus, sunt mortalium bonum. tione et collectione cinerum. Nec dicilur

Ad 1. Ad prlmlm ergo dicendum, quod no- opus Dei perfectum ex hoc quod nobi-
bihssimse formae debetur nobilissima lius in se cst, sed ex hoc, quod congru-

materia secundum statum naturae, et entius et utilius esl ad slatum ex hoc :

non simpliciter : tunc autem fuit status enim accipit perfectionem ad finem.
inchoantis naturse, et non perfectse se- Ad ALiUD dicendum, quod hseretici xd
cundum ultimam perfectiunem, sed in propter hoc haeretici sunt, quod nec ra-
quo oportebat unum ex altero propaga- tiones nec Scripturas intelligunt omnes :

ri et non poterat hoc fieri animaH et

: enim ratiunculse tales ex icotibus et si-
non spiriluali et ideo nobilissimum
: gnis sunt, et in secunda figura, in qua
corpus accepit quod potcrat esse sccun- signa quse sunt media, sunt ante extre-
dum statum iilum. ma : et a talibus signis syllogizare, facit
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUvEST. 78. 109

fallaciam consequentis, et nihil probat. est humiliatio sui, quando scilicet recor-
OuATuoR qute in contrarium adducun- daretur se ex vili terra esse factum, hu-
tur, concedenda sunt : quia in illis ex- miliaretur et obcdiret praeceptis Dei. Ec-
presse determinatar veritas. li. X, 9 : Qiiid superbit terra et cinis ?
Quarla est lemperamentum afflictionis
dqucest. I. Ad id quod ulterius quaeritur, In qua et tristitia?, ut scilicet quando ejicerelur,
setate factus sit Adam ? minus doleret, videns se ejectum ad ter-
Dicendum, quod si setas dicitur proli- ram connaturalem sibi et si fuisset ex .•

xitas temporis et mensura, in nulla terra paradisi, nimis affligeretur in eje-

aetate factus est, sed in momento ad vo- clione paradisi, secundum illud Ho-
luntatem Dei. Si autem dicatur aetas ratii ;

perfectio quae ex aetate rehnquitur, tunc

factus est perfectus triplici perfectione, Nescio qua natale solum dulcedine cunctos
sicut homo est in triginta annis, scili- Ducit, et immemores non sinit esse sui.

cet perfectione quantitatis membrorum,

et perfectione virtutum in membris, et siniililer dicitur in Psalmo cxxxvi,
Et
perfectione adunationis complexionis, 1 Super fLumina Babijlonis illic sedi-
:

quae tunc resedit : ita quod vires animai mus et /levimus, cum recordaremur
stabiles poterant habere conceptiones, et Sio?i.

secundum animam factus est profectus Ad aliud dtcendum, quod non est Ad 2.

in cognitione naturali. simile de aliis animalibus et homine :

Ad id quod contra objicitur, dicendum aliaenim animalia non sunt ad beatitu-

quod opus divinum Hcet sit exemplar dinem ordinata secundum naluram et
operis naturae, tamen non dat ei mo- meritum sicut homo. Et ideo homo se-
dum quia impossibile esl, quod natura
: cundum tres status triplicem habet lo-
quae est arlifex imperfectus, imitetur cum. Secundum statum enim naturae
modum operis divini. iuchoantis formandus erat in habitatione
communis terrae, ad cujus ornatum cum
d qusest.
Ad 1.
?,
Ad ALiuD quod ulterius quaeritur, di- aliis animalibus factus est sexta die. Se-
cendum, quod licet Deus poluisset fecis- cundum statuin innocentiae et felicitatis,
se corpus Adae de terra paradisi, tamen quae debetur primae innocentiae (ut dicit

noluit. Et de hoc ab antiquis assignatoe Augustinus) positus est in paradisum,

sunt quatuor rationes. Una est ibidem omnibus deliciis frueretur sine in-
ut ibi
in Glossa quae sic incipit : Datur in- commodo et nocumento. Secundum sta-
telligi : et haec etiam ponitur a Ma- tum culpae ejectus est in terram habita-
gistro in libro II Sententiarum, distinct. tionis hujus, u])i in sudore vultus ejus
XVII, cap. Hominem autem formatum. vescitur pane suo.
Et fundatur super hoc, quod ejectus ni- Ad aliud dicendum, quod in Heva j^^ 3^

mis doluisset, si de terra sibi connalu- aliter est quam in Adam : illam enim
rali ejectus, terram non connaturalem humiliavit sexus, Et licet in paradiso
sibi colere juberetur. Secunda est exci- fieret, tamen ex nuUa parle paradisi fa-

tatio gratitudinis : quia voluit Deus, cta est, sed ex corpore viri : et sic ulte-

quod quidquid boni fieret ei, totuin ad- rius originalur ex tcrra communi, tam-
scriberet gratiae Dei, et non naturae : et quam ex primo principio. Sed in para-
ideo ex terra vili creavit eum, et non disotamquam in loco facta est, ut sal-
nobili. Sicut dicitur, I ad Corinth. xv, tem unum contra multa deprimentia
47 et 48 : Primus liomo de terra, terre- haberet, ne tristitia absorberetur.
nus : secundus homo de coelo, coelestis. Ad aliud dicendum, quod corpus pri- ^.d 4.

Qualis terrenus, tales et terreni. Tertia mi hominis quadam beatitudine beatum

 110 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
fuit, et non quod scilicet poe-
perfecta, Contemplatwa vita, et sic propter pec-
nani et noeumentum non sentiret si non catum defecisset in comestione, tamen
peccaret et ha?c beatitudo non opponi-
: digestio fuisset et impuri egestio sed :

tur animali corpori, imo convenit ei. hoc sine immunditia putrcfactionis et
Ad 5. Ad ALiuD dicendum, quod Adam pro- fcetoris ab eo resolulum fuisset, ut di-
cul dubio comedisset de lignis paradisi, cunt Sancli : et propter hoc etiam in
si permansisset .•
quod si non fecisset, egercndo non fuisset miseria^ subjeclus.
peccasset, ut dicit Prosper in libro de

QUilCSTIO LXXIX

De habitatione paradisi quse eorpori Adse eoiiipetebat '.

Deinde, Quaeritur de habitalione para- lum eral irrationalium animalium, so-

disi quae tali corpori congruebat. lus vero homo divinarum manuum plas-

1. Et accipiatur dictum Damasceni qui ma 2. »

in libro II de Fide orthodoxa sic dicit :

2, Adhuc, Strabus vero et Beda di-

« Quia vero ex visibili et invisibili cunt sic : « Est locus in Oriente positus,
creatura conditurus erat Deus hominem a regionibus quas incolunt homines lon-

secundum propriam imaginem et simili- go tractu maris secrclus, altitudinis tan-

tudinem, sicut quomdam regem et prin- tae ut ad lunarem globum ascendat. »
cipem omnis terrae et omnium quae in .3. Adhuc, Josephus dicit sic « Deus :

ea sunt, conslituit ante eum velut quam- ad Orientem plantavit paradisum omni
dam regiam, in qua conversans beatam gerrainatione llorentem, et in hunc locum
et divitem omnium haberet vitam. Et introduxit Adam et ejus uxorem, prae-

hoc est divinus paradisus, Dei manibus cipiens eis plantationum habere soUici-
in Eden plantatus, gaudii et exsultatio- tudinem. »

nis universffi promptuarium. Eden enim i. Adhuc, Isidorus in libro Etymolo-

voluplas interpretatur. In Oriente qui- giarum dicit sic : « Paradisus est locus
dem omni terra excelsior positus est, in Orientis partibus constitutus, cujus
optima temperie, aere et tenuissimo et vocabulum a Grteco in Latinum verlitur.

purissimo circumfulgens, plantis semper Hortus porro Hebraice Eden dicitur,

floridis ornatus, et bono odorc plenus, in nostraHngua delicise quod si utrum- :

lumine repletus, et universse sensibilis que junctum fuerit, sonat horlum deli-
venustatis et pulchritudinis superexce- ciaru7n. »

dons intelligentiam. Divinus profccto Ex his omnibus constat terrenum lo-

locus, ac dignus ejus qui ad imaginem cum esse paradisum. Et hoc tractat Ma-
Dei creatus fuerat. incolatu, in quo nul- gister in libro II Sententiarum, distinct.

1 Opp. B. Albeiti. Comment. inllSenten-

Cf. * S. J. Damascenus, Lib. II deFide ortliodoxa,
tiarum, Dist. XVII, Art. 4, Tom. XXVII bujusce cap. 11.
novae editionis.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU^ST. 79. 111

XVir, cap. Hominem autem ita forma- ignissitvehementisactionis, quodet plan-

^«/>i,ubisic dicit : « Intelligiturauteinpa- tae exuruntur et aer aesluans efficitur :

radisus corporalis et localis, in quo liomo et ita non erit aptissimus ad habitandum.
locatus est. Tres enim generales de pa- 3. Adhuc, super illud Genesis, 11, G :

radiso Una eorum l^qui

sententice sunt. Fo7is ascendebat de terra, dicitDama-
corporaliter inlelligi volunt tantum :
scenus, quod fons ille est Oceanus slve
alia eorum qui spiritualiter tantum :
Amphitrites. Et si hoc est : tunc opor-
tertia eorum qui utroque modo paradi- tet,quod paradisus sit totus mundus, et
sum accipiunt. Tertiam niihi placere fa- non unus determinatus locus.
^60^ •
^^
^- Adhuc, Objiciunt quidam, quod si

Ex his omnibus accipitur, quod para- usque ad lunarem globum attingit, se-
disus est locus amcenitate et deliciis ple- quitur quod terra non sit in centro quia :

nus, et ideo convenientissimus^ad habi- pars terrae est : et hoc ab omnibus repu-
tandum. Fuit enim, ut dicit Augustinus, tatur impossibile.
abundantia bonorum repletus, optime 5. Adhuc, Gum corpus Adee dehcatis-
temperatus, et plantis amoenissimis con- simum fuerit, et maxime in tempera-
situs. Unde Augustinus in libro XIV de mento, videtur quod minime pro ali-
Civitate Dei Quid timere aut dolere
.•'« mento competebant ei fructus.
poterantprimiparentesin tantorum tanta 6. Adhuc, Videntur opposita dici de

affluentia bonorum, ubi nonaberat quid- paradiso flos enim et fructus numquam
:

quam quod bona voluntas concupisce- sunt simul in planta, sed sucessive : di-
ret, nec inerat quod carnem animamve citurautem in auctoritate Damasceni,
hominis feliciter viventis offenderet -
? » quod semper erat floridus, et tamen fru-
Adhuc, Isidorus : « Non frigusibi, sup- ctibus plenus hortus ille qui dicitur pa-
ple exjellens, non cestus, supple, excel- radisus.
lens, sed perpelua aeris temperies. »

Ulterius, Quaeritur de lignis para- Quffisi. 2.

Quseritur ergo, Si talis locus aptus Jigi^

est habitationi humanae ? Videtur enim, quod de ligno scientiae
Et videtur, quod non. boni et mali non indiguit quia :

1. Dicitur enimaMagistro in Historiis, 1. oicit Augustinus sitper Genesim ad

quodinmontem Olympum propter alti- Utteram, quod « Deus Adam spirituali
tudinem Philosophi ascendere non pos- niente pra^ditum fecit :» et sic nullo indi-
sunt, nisi spongias humidas ad- nares guit sibi conferente scientiam.
adhibeant, per quas crassiorem aerem 2. Adhuc, Occasio ruiucB fuit ; et sic
spirent, quam
in>ummitate monlis.
sit de loco ubi feliciter viverc debuit : amo-
Ergo multo minus al spiraculum homi- vendum fore videbatur.
nis valet aer paradisi : quia paradisus
altiorest,quam mons Olympus. Ulterius, Quaeritur de ligno vita?. Qu-.st. 3.

Adhuc, Si usquc ad lunarem glo-

2. Domo enim exhoc quod eratadimagi-
bum attingat, propter quod dicunt Beda nem Dei, perfectam et sufiicientem cau-
et Strabus, quod aquae diluvii non sam habuit immortalitatis et vitae ; su-
ascenderunt illuc, cum probatum sit per perfluum ergo videtur, quod addatur li-

Philosophum, quod ignis undique tan- gnum vitae ad vitae continuationem.

git concavum circuli lunae, tunc de ne-
cessitate stat in igne : et sic videtur cum Adhuc, De aliis lignis siniiliter quaeri- Qu«9'- •»•

' Cf. S, AuGusTiNUM, Lib. VIII super Geiiesiin 2 S. Augusti.-sus, Lib. XIV de Civitate Dei, cap.
ad litteram, cap. 1. 10
 112 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.
tur, de quihus comedere jubebatur : erat ficiem paradisi, ex cujus humore et fri-

enim, ut dicit Augustinus, tunc immor- giditate temperatur aer, ut congruus sit

talis : ergo a corpore ejus nihil poterat human» respirationi. Et hoc non habet
deperdi : comestio autem est ad restau- Olvmpus.
rationem deperditi : frustra ergo planta- Ad ALiuD dicendum, quod salvo me- Ad
ta sunt ibi ligna de quibus debebatcom- liori judicio, secundum extensionem alti-
edere : quia inutilis fuit sibi comestio, tudinis loci paradisus usque ad lunarcm
et inutile non pote&t esse in operibus globum non ascendit, sed participando
Dei. proprietates lunse dicitur ascendere.
Verbi gratia a luna supra quinta essen-
Solulio. SoLUTio. Dicendum cum Magistro in dicunt naturales Phi-
tia est, quae, sicut

libro ir Sententlnmim, distinct. XYll, losophi, locus est incoriuplionis et im-

cap. Ilominem autcm ita formatum, Luna etiam est per lumen
mortalitatis.
quod tres sunt sententiae Sanctorum de receptum imago solis, et secundum
paradiso, sicut dictum est in objiciendo. Astronomos terminus est humiditatum
Est enim paradisus locus deliciarum spi- in nubibus nubes enim non sunt ibi,
:

ritus. II ad Corinth. xii, 3 et 4 : Scio nec pluviae, nec tonitrua, nec aliquid ta-
hujusmodi homincm {.sive in corpore, lium. Sed stalim sub luna sphaera inci-
nescio, Deus
sive extra corpus, nescio, pit activorum et passivorum. Et quan-
scit) quoniam raptus est in paradisum, tum ad has proprietates usque ad orbem
et audivit arcana verba, quae non licet luna; paradisus dicitur ascendere. In pa-
homini loqui. Est paradisus corporum in radiso enim nihil mortale est, nihil

Oriente, sequestratus a nostra habitabi- corruptibile,

nihil tempestuosum et :

li, quem Dominus tertia die plantavit, quantum ad participationem harum pro-
quando Germinet terra herbam
dixit : prietatum dicitur paradisus ad lunarem
virentem facientem semen, et lignum
ct globum ascenderc per participationem
pomiferum faciens fructum juxta yenus similitudinis, non per exaltationem loci.
suum '. Et ideo, sicut dicunt Sancti, Hoc tamen dico sine praejudicio mclio-
sub difTerentia temporis pr^teriti plus- ris sententiae quia in quibusdam libris
:

quam Moyses Plantaverat

perfecti dicit :
antiquissimis inveni, quod illius scnten-
uutem Dominus Deus paradisum volu- tiae quae attribuitur Bedae et Strabo, pri-
piatis a principio : in quo posuit homi- mus auclor fuit Thomas Apostolus, quod
nem quem formaveral ^ Et conceden- scilicet paradisus tantae altitudinis sit,

dumest secundum dicta Sanctorum quod quod usque ad lunarem globum ascen-
ille locus affluentia bonorum copiosissi- dat.
mus est, irrigatione fontis jucundissi- Ad ALiuD diccndum, quodDamasce-
mus, floribus amoenissimus, tempera- nus loquitur de fonte secundum primam
mento sanissimus, sicut dicunt Sancti. originem, quae (sicut dicit) non potest
Est etiamparadisus locus simul sprituum esse nisi Oceanus nihilominus tamen :

et corporum : sed hoc non facit alium quando ebullit, fiunt fontes multi, quo-
paradisum, licet faciat aliam sententiam rum unus erumpit in loco illo qui dici-
de paradiso. tur paradisus et ille cst fons de quo
:

loquitur Moyses. Et sic eliam paradisus

^^Ad*f''^'
"^^ PRiMUM ergo quod quaeritur, di- non est totus mundus, sed specialis locus
cendum quod aliud est in paradiso, et in Eden plantatus.
aliud in monte Olympo. Paradisus enim Ad aliud dicendum, sicut jam ante
fontem habet rigantem universam super- patuit, quod secundum extensionem loci

1 Genes. i, 11. 2 Ibid. II, 8.

 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIH, QU.EST. 79. 113

nonattingitusquead lunarem glubum,sed Et per hoc patet solutio ad sequens, Ad ?.

est iii centro sicut et reliquoe partes lerrae. cum ex se esset conven-ens et salutife-
ul 5.
Adaliud (iicendum, quod secundum rum, non debuit amoveri ut causa vel
stalum innocentiee Adfe, maxime compe- occasio ruinae.
tebant fructus et olera : et ideo, sicut in

non
praehabitis dictum est, in statu illo Ad AMUD ulterius dicendum, quoJ ex Adquac»». 3.

accepitesum carnium, sed post pecca- tribus habuit homo immortalitatem in

tum, quando corpus, ul dicit Augusti- primo statu, fcllicet ex absentia causse
nus, jam mortuum fuit propter pec- mortis et morlalitatis
quae est per pec-
catum, Ad Roman. vui, 10: Corpus catum. Sapient. i, 13etl6: Deus mor-
quidem morliiinn est propler peccatum. tcm non fecit,... impii autem manibus
Et quando terra propler diluvium non et verbis accersierunt illam, otc. Ad
erat disperdita, Dominus,
sicut dixit \\omd.n. \, {2: Per unum hominem pec-
Genes. vi, 13: Ego disperdam eos cum catum in hunc mundum intravit, et per
terra. Tunc enim adhuc erat in vigore peccatum mors. Ex gratia autem inno-
suo, ut dicit Augustinus, quem accepit cenliae, quae ab Anselmo vocatur origi-
in verbo Domini quando dixit : Germinet nalis justitia, habuit sicut ex conser-
terra herbam virentem, et pioferentem vante. Ex esu vero ligni vitse habuit
herbas salubres et fiuclus convenicntis- sicut disponente et contrarias disposi-
smios. tiones removente. Et ideo dixit Augusti-
d 6.
Ad ALiuD dicendum, quod non sunt nus in libro XIII de Civitate Dei, quod
opposita, fructus et flos in uno tempore, « accepit aliorum lignorum refeclionem
si ad diversas plantas referantur. Scytha- contra defectionem, esum ligni viloe con-
rum tamen arbor simul habet fructum Ira velustatem et infirmitatern. » Et sic
et llorem in diversis ramis. illorum trium nihil superfluit, cum om-
nia tria diversimode operentur ad im-
I iifesi. 2,
d L Ad id quod ullerius quKritur de ligno mortalitatem.
scientiae boni et mali, dicendum cum
Sanclis et Magistro in libro II Senten- Ad aliud dicendum, quod immortali- Ad.iuast. 4.

tiarum, distinct. XVil, cap, praeindu- tas primi status non contrariabatur ani-
cto, quod lignum illud non dicitur li- malitati quae cibis indigebat. Et quod
gnum scientiae boni et mali a vittute dicilur, quod ab immortali nihil deper-
aliqua, qua talem potucrit conferre ditur, hoc est verum de illo immortali
scientiam, sed ab eventu conseculo : quod est immortalc simpliciter : tamen
quia scilicet ex comcstione didicit Adam etiam de corporequod fuit immorlale
quid cst inter bonum obedientia?, et ma- secundum primum statum innocentiip,
lum inobedientiae. Et licet in se esset nihil deperdi poterat de perditione ten-
bo)ium ad vescendum, et pulclirum ocu- dente ad corruptionem : seddeperdi pot-
lis adspectuquc delectabile, sicut dici- cratimpurum a puro per resolutionem,
tur, Genes. iii, (5, tamen ex hoc non fuit quam oportuit restilui per comeslio-
causa transgressionis, sed potius ex per- nem.
suasione diaboli.
 114 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.

QUTlilSTIO LXXX.

De foriiialioiie eorporis Hevae.

Deinde iranseundum est ad dislinctio- a quo universa natura subsistit, ut ne

nem decimam oclavam secundi libri illud quidem carnis supplementum in
Sententiarum, quae sic incipit^ In eodem corpore viri (quod in iliius costse suc-
quoque paradiso mulierem formavit cessit locum) ab Angelis factum esse
Deus de cosla. crediderim, sicut nec ipsum hominem de
Ubi tria qucerenda sunt, scilicet si tcrrae pulvere ^ »

conveniebat mulierem immediate a Deo QuoD LicET verum sit, tamen quidam sed coi

fieri, vel ab Angelis? sic objiciunt in contrarium :

Secundum, Si propagationcm conve- 1. occasionalum producilur a

Nihil
niebat fieri ex viro et muliere, vel ex Deo immediate cujus causa est, quod
:

uno tantum ? occasionalum cst imperfeclum, et Dei

Tertium, Si conveniebat ex costa et perfecla sunt opera ^. Mulier, ut dicit
latere fieri, vel cx alio membro ? Aristoteles, est mas occasionatus : et in
perfectione naturse producta per dcfe-
ctum alicujus principii generationis.
Ergo non congruit, quod hoc opus sit
Dei, qui perfectissimus est operans.
MEMBRUM I. Adhuc, Habitum est iu praeceden-
2.

tibus, quod tantaj perfectionis est Deus

Ulrum conveniebat mulierem immediate in operando, quod nihil requirit prae-

fieri a Deo, vel ab Anyelis '

? existciitis in opere suo, cx quo vel quo

opcrctur quia aliter non esset causa to-

:

tius operis sui. Sed in aedificalionc costa)

Ad PRiMUM objicilur sic :
in muliercm praesupponebatur corpus
7
1. Genes. ii, 22 : Et sedificavit Domi- Adae ct costa de qua (iebat Ileva opus :

nus Deus costam^ quam tulerat deAdam, ergo tale non congruitDeo immediate.
in mulierem. Ergo videtur, quod hoc 3. Adhuc, Ilabitum est in praehabitis
f
Deus immediate fecerit, et non per mi- ex vcrbis Augustini et Bernardi in ho-
nisterium Angelorum. milia super Joannem, vi, 1 et seq., de
2. Adhuc, Augustinus in libro IX quinquc panibus, quod duplicia sunt
super Genesim 'ad lilteram dicit sic :
opcra Dei. Unum est quando creando,
« Formare vel.Tdificare coslam ut mulier disponendo, ordinando, genera rcrum
esset, usque adeo non potuit nisi Deus, produxit, et principia rerum ex nihilo.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in IlSenten- s

S. Augustinus, Lib. IX super Genesim ad
tiarura, Dist. XVIII, Art. 2.Tom. XXVII hujusce litteram, cap. lij.

novffi editionis. 3 Deuteron. xxxii, 4.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU.EST. 80. 115
SecundQm quando exseminalibuscausis, potissima est, ut dignitas principii hu-
quasprimaemateriseinseruit, propagando mani non minuatur. Sicut enim vir
unum ex altero producit. Primum im- principium est totius natur» humana,
mediate et per seipsum operatur, ut dicit per semen formans hominem : ita mu-
xVugustmus : secundum operatur mini- lier principium est naturce humanae, per
sterio naturae, et aliquando ministerio semen formabile in hominem : et si vir
Angelorum bonorum et malorum. Ma- immediate a Deo fieret, et mulier non
lorum, sicut de virgis serpentes fecerunt non totum principium humani o-eneris
magi. Bonorum, sicut de virgis serpen- sequalem ex factore haberet dionita-
tes fecit xMoyses. Et ministerio naluree^ tem. Et ideo dicitur, Isa. lxiv, 8 : Nunc,
sicut ex paucis granis segeles producit, Domine, paler nosier es tu, nos vero
ex quibus pascitur mundus. Cum ergo Intum : et fictor noster tu, et opera ma-
corpus Heva? materialiter et seminaliter nuum tuarum omnes nos. Assio-nant
fuerit in costa, videtur quod non con- enim causam, quod si mulier non esset
gruit Deo ministerio naturse vel Ano^eli a Deo immediate facla, posset infligi
illud producere ex ipsa. tamquam indigna habita. Dicunt etiam,
quod ex hoc posset contemni a viro
SoLUTio. Dicendum cum Sanctis, quod tamquam inferior et indignior, et non
non congruebat mulieris corpus fieri socia creata viro in adjutorium.
nisi immediate a Deo. Et ralio hujus ne- Has et hujusmodi rationes multas as-
cessaria est, quod mulier ex costa su- signant Sancti, quas inferius proseque-
bito producla est : quod non potest fieri mur.
nisi ab eo cui tota natura ad voluntatem Ad primum ergo dicendum quod con-
obedit. Quando enim Deus operatur in Ira hoc objicitur, quod foemina per na-
natura, paulatim procedit opus usque ad turse principia producla, non potest esse
perfectum, propler naturce impotentiam. nisi occasionatum opus. Semen euim
Quando vero per Angelum in his quae formans, viri semen est, et illud produ-
mirabilia videntur : tunc, ut dicit Au- ceret semper ad similitudinem patris ge-
gustinus, talis operatio fit per semina nerantis, nisi occasionaretur. Propter
sparsa in elementis, collecta ab Angelis, quod dicit Aristoteles in VI de Animali-
qui putrefaciunt primo materiam, et re- 62^5, quod particularis natura numquam
movent a specie in qua fuit, et postea intendit producere foeminam : sed dum
movent et promovent ad formam in qua patitur molinsim in ahquo principio o-e-
prodacitur. Qui modus etiam naturae nerationis et formationis,
natura uni-
est :
quia sic proccditur de potentia ad versabs, cujus est ordinare totum opus,
actum, licet citius fiat per Angelum ordinat ad foeminae formam. In opere
quam naturam. Et hic modus non
per autem Dei hoc non fuit propter perfe-
est observatus quando mulier facta est ctionem suae virtutis, quae sine omni
de costa: subito enim facta est ad solam occasione opus illud produxit in finem
voluntalem Dei. a sapientia dispositum, scilicet in omni-
Item, Seminaliler et causaliter non bus esse perfectum, in interioribus ex- et
fuit mulier in costa : quia dicit Augusti- tcrioribus qua3 proficiunt in adjutorium
nus, quod non habuit in se costa ut ex gencrationis et Sancti dicunt etiam in
:

ea mulier quod ex ea fieri

fieret, sed eruditionem sacramcntalem, qua signifi-
posset per obedientiam, qua cuncta na- catur, quod sicut opere Dei et non alte-
turajustissima ralioneDeo obedit creatori rius cx corpore primi
Adae formatur
in omne quod vult. Hcva, ex corpore secundi Adae pen-
ita

Assignant tamcn Sancti mysticas et dcntis in crucc formatur Ecclesia, ut

morales rationes plures, quarum una et dicit Augustinus, operc Dei et non alte-
 116 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

rius, qui virlulom rcgencrativain con- proccssit : sic Ileva virgo ex virgine
tulit sacramentis, quae de latere suo Adam processit, ct sic FiUus Dei virgo
fluxerunt in aqua et sanguine. I Joan. ex virgine Maria processit. Propter quod
V, 6://ic est, qui venit per aquam et dicitur, Genes. xv, 16 : Generatione
sanguinem, Jcsus Christus. quarta revertentur huc. Et dicit Chry-
Adobject.2 Ad ALiUD diccndum, quod licet praeex- sostomus, quod prima generatio est viri
stitcrit corpus Ada3 et costa, tamen in virginis ex terra virgine. Secunda mu-
Adam creavit Deus illa ex nihilo^ et sic Heris virginis ex viro virgine. Tcrtia
ipse fuit causa in totum opus, et etiam prolis virgineoe ex viri et mulieris com-
nihil operabatur ad opus nisi sola vir- mixtione, quse profundit pcccatum, quia
lute divina. Et quod dicitur, quod talia deficit a virginitale. Quarta viri virgi-
oslendunt imperfeclionem generantis, nis ex foemina virgine, per quam refor-

hoc non verum, nisi de illo operante

est matur natura, et restituitur gratia.

qui non materiam, sed accipit

facit sibi

eam ab alio productam, Qu^RUNT etiam quidam, Quareutrum-

Adov.jcct.3. Ad ALiUD dicoudum quod ultimum est, que sexum non uno corpore?
fecit in

quod verum cst totum, quod sic opera- Et ponunt ralionem, quod ita deberet
tur Deus sed in hoc est defectus in ra-
: es;e, si (sicut dicunt Sancti) Ilevam ex

tione illa, quod mulier secundum corpo- corpore Adoe produxit, ut esset hoe si-
ris formalionem secundum rationes gnum majoris dilectionis ad eam, ut
seminales non fuit in costa, ut dicit Au- scilicet de corpore suo productam tam-

gustinus, nisi secundum rationem obe- quam seipsum diligeret tunc multo ;

dientiae, ut dictum est, et secundum majori vinculo charilatis adslringerelur,

causas Deo absconditas, non nalurai in- si iu uno corpore utrumquc fecisset.

silas : propter hoc etiam habuit modura

miraculi plusquam naturae. SoLUTio. Dicendum, quod Deus Adam
JIoc autem in sequentibus magis pate- et llevam constituit ut principia perfectae

bit in loco proprio. generationis et perfectissimi animaHs,

quod ad imaginem Dei factum est. Prin-
cipia autem perfectse generationis non
possunt esse in uno, sed in duobus :

quorum unus est masculus, qui (sicut

MEMBRCAi II. dicit Aristoleles in XVII Animalium)

est generans propria, virtute. Alter fcE-

Utrum conveniebat propagationem fieri mina generans ex alio in scipso. Nec

ex viro et muliere, vel ex iino tan- virlutes istae in uno congregari possunt

tum? perfecte. Formans enim virtus, ut dicit

Avicenna, confortalur calido sicco, for-

mabilis vero frigido humido : quse si in

Secundo quaeritur, Si conveniebat pro- unum corpus congregarentur secundum

pagationem ficri ex viro et muliere, vel suas intensiones, destrueretur perfecta
ex uno tanlum ? generatio : propterhoc quodhermaphro-
Et videtur, quod ex uno talis enim : ditus non generat.
propagatio simplicior est, et concupi- Ad prlmum ergo dicnndum, quod Deus
scentianon permixta, et primo principio tacit res secundum quod sunt utiles ad
quo sine divisione sui omnia
simiiior, ex finem constitutionis Adam et Hevae, et
procedunt per solum amorem. Sic enim generatio est ad propagationem generis
plantje procedunt et multiplicantur : sic humani ut perficiatur numerus electo-

etiam Adam ex humo, virgo ex virgine rum, et ad hoc non esset utilis nisi esset
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIII, QU.EST. 80. 117

distinclio sexus : nec tamcn per hoc si-

militudinem primi principii pcrdidit, ex

quo procedunt omnia. Quia, sicut jam
habitum est, Heva quse est materialo
principium omnium, ex Adam proces- iMEMBRUM III.

sit : et per consequens omnes nati de

Heva ex Adam processerunt. Et quando Utrum conveniebat midiei'em ex costa et

dicitur a Sanctis, quod generationcs laterc fieri, vel ex alio membro ? '

quatuor sunt, non accipitur divisio per

diversam virtutem generativam, sed per
diversum modum generantium et gene- Tertio quseritur, Si conveniebat ex
ratorum : et sic bona est sed non ad
: latere et ex costa fieri, vel ex aliquo alio
propagationem, quia tales modi in natu- mcmbro?
ra exemplum habere non possunt. Et hoc tangit Magister in libro II Sen-
tentiantm, dislinct. XVIIl, cap. illo,

Ad aliud dicendum, quod slulta quae- Cum autem his de causis facta sit mu-
iqueest.
g^^ ^^^ jjj^ .
^^jj^ jj^^^ j^^^ ^j^^^ j^^ gj_ Her (lc viro . Ubi dicit, quod facta est de
gno sit in productione Hevffi de corpore latere et cosla viri dormientis. Et quse-
Adae, tamen hoc non est causa finalis, rit causam omnium istorum. Et dicit,
sed potius generalio ad implendum nu- quod facta est de latere, ut sciret non
merum electorum : et illud scilicet vin- essc sibi ancillam datam, nec in domi-
culum amoris est quoddam adjunctum, nam, sed in sociam. Ideo nec facta est
propter quod non debuit adniilli distin- de pedibus, nec de capite, sed de latere.
ctio sexus. Et quod in plantis in uno cor El videtur ratio esse inconveniens.
pore est impraegnans et imprsegnatum, 1. In matrimoniali enim opere sunt
signum imperfectionis est, quia scilicet duo in carne una, et non in parte carnis.

planta non habet animam, sed partem Ad significandum ergo hoc debuit tieri

parlis animae, ut dicit Aristoteles in pri- de toto corpore, et non de latere.

mo de Vegetabilibus : et quia non habet 2. Adhuc, Aristoteles in primo Politi-
vitam manifestam, sed occultam, ut ibi- corum dicit, quod inter mulierem et vi-

dem dicit Aristoteles. Concupiscentia rum communicatio politica est et oecono-

vero non est causata a distinctione sexus, mica, in qua vir est principans, ct mulier
sed ex peccato. Et proptcr hoc dicit Au- subjecta. Ad hoc ergo significandum de-
gustinus, quod « si non peccassent, si- buit heri de pedibus, et non de latere.

ne peccato genuissent, et convenissent, 3. Adhuc, Formatio mulieris facta est,

et fuisset eis thorus immaculatus. » ut sit in adjutoruim generationis viri

generatio non tit nisi ex humido semina-

li,quod virtutem habet omnium mem-
brorum formativam sccundum hoc vi- :

detur, quod non dcbuit ticri de lalcre,

sed dc humido seminali disperso in toto
corpore.

Ulterius queeritur, Quare de costa? Qmrsi. i.

1. Costa enim os durum est non ha-

bens meduHam. Et ideo Isidorus in libro

'
Cf. Opp. B. Alberti.ConimeiiL. iuIV Senleu- hujusce nova3 ediliouis
tiarum, Dist. XXVI, Ait. 2 et 3. Tom. XXX
 118 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

Etymologianim dicit, quod « Deus ho- Roman. xv, 4, ad nostram doctrinam

mini formavit viginti quatuor coslas scripta sunt, ubi agitur de operibus Dci,

tamquam quatuor radios semicir-

viginti duo sunt consideranda, scilicet admiratio
culares de spina dorsi, contra se invicem sapientis disponentis opera, et instructio

procedentes ad munimentum viscerum'.» spiritualium ex corporalibus. Et ita est in

Durum autem non modullosum, non formatione mulieris : et ideo ab Augu-

facile formabile est in aliquid. Yidetur stino duplices rationes adduntur, scilicet

ergo, quod convenienlius formasset eam ct litterales de sapientia disponente, et

de carne quae formabilior est quam costa. mysticoe de sacrorumsignificatione. Et

2, Adtiuc, Si Adam totius generis hu- hoc modo dicimus, quod sapientia Dei
mani fuit tolum genus
principium, et disposuit fieri corpus mulieris de latere
humanum mit in ipso, ut dicit Augusli- viri quinque de causis.
nus, et Magisler in libro secundo Stni- Prima est, quod si mulier formanda
toitiarum, dislinctione XYIII, in cap. fuit de viro sapienter, oportuit, quod
/n eodem quoque paradisOy tunc videtur opus Dei convenientissime Ileret. Ideo
ad hoc signilicandum, quod debuit eam quia creata est in sociam et adjulorium
potius formasse intra corpus Adae, quam generationis, oportuit quod ex ea parte
extra. sumeretur in qua potissima est virtus
Et si dicitur, quod non est receptacu- adjutorii et sequalitatis hoc autem est
:

lum in corpore viri, sed in corpore muii- kitus : quia in latere dextro est virtus
eris, videtur verum quod dicit Magister unde est omnis motus, et in latere sini-

ex verbis xVugustini in libro If Sententia- stro cst virtus per quam fit regyratio vir-

rum, dislinct. XYIII, cap. Solet quseri, tutis motivae in dextrum ut iterum mo-
ubi sic dicit : « Sciri etiam oportet, quod veat.

cum Angelorum ministerio lacta sit mu- Secunda ratio cst, quod cor nuUa
tieris formatio, non est tamen eis attri- membra corporis respicit aequaliter nisi

buenda potenlia creationis. » Ita posset duo enim cordis est in si-
latera. Situs

dici, quod receptaculum formationis nistro ventriculum autem majorem

:

mulieris posset ministratum fuisse per apertum porrigit in dcxtrum et ideo :

Angelos. in parte dextri lateris magis exsuftlat spi-

ritum et calorem, quam in sinistrum : et

Qusest. 2. Ulterius qufleritur, Quare dc latere idcirco partes laterum vicinius quam alia

viri dormientis ? membra ad cor referuntur, sicut dicit

Somnus enim, ut dicit Aristoteles, est Aristoteles in libro de Principiis mo-

ligamentum sensuum : et cum ex ipsa tuum animalium. Et ideo cum mulier
formatione mulieris Adam instruendus facla sit non subjicienda, sed ut diligenda

fuit, magis debuit lieri de latere vigilan- in a?dilicatiouem domus, quie consistit in

tis quam dormientis : facilius enim in- pueris et familia, debuit fieri de latere

struitur vigilans quam dormiens. potius, quam de alio membro.

Tertia ratio est sumpta ex significatio-

Quse«Uoi. Ulterius quseritur, Quare dicitur, ne : quia sicut Heva dc latere Ada^, sic

quod immisit soporem in Adam ? cum Ecclesia de latere Christi eral formanda.
gopor sit gravis somnus et depressivus. Ad Ephes. v, 32 : Sacramentum hoc
Jonae, i, 6 Quid tu sopore deprimeris ?
:
maynum est (matrimonium scilicet), ego
autem dico in Christo et in Ecclesia.
soiutio, SoLUTio. Dicendum, quod in omnibus Quarta ratio potest esse politica et

Scripturis, qu£e sicut dicit Aposlolus, ad ceconomica communicatio, cujus cum

* IsiDORUs, Ljb. Etymologiarum, cap. 10.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QU^ST. 80. 119

sinttres combinationes, ut dicit Arislo- operis Dei, non est de polentia in actum,
teles in I Politiconmi, despotica scili- sed naturse. Et si mulier facla fuisset de
cet sive dominalis, nuptialis quae cst humido seminali dispersa in corpore
viri et fceminse, paterna qua? est patris AdcC, significaretur, quod processisset
et filiorum : nulla ita dicit rationem pa- ab efficiente imperfecto, hoc est, a natu-
ritatis et tequalitatis sicut nuptialis. De- ra, et sic minoris dignitatis esset in con-
spotica enim domini et servi est, in qua spectu viri quam vir, qui factus cst dc
sunt gradus superioritatis et inferiorita- manibus Dei.
lis. Paterna, sicut ibidem dicit Philoso-
phus, similis est regali, in qua etiam Anm quodulteriusquseritur, dicendum Adquaest.
A(l 1.
i.

sunt gradus superioritatis et inferiorita- quod ratio satis innuitur in verbislsidori.

tis. Xuptiahs autem similis aristocratioe Ex quo enim costa est ad munimentum
est, ut idem dicit Philosophus, in qua viscerum, mulier autem creatur ad mu-
nonplures, sed pauci propteraequalitatem nimcntum natorum qui visccra sunt et
virtutis principantur.Unde cum mulier dicuntur, convenientius furmabatur se-
adeamdem communicationem referatur cundum sapientiam divinam de costa
cum viro, et ex eadem virtute, congiuen- quam de aho membro.
tius fiebat de latere quod significabat Et quod objicitur de duritia, hoc nihil
aequalitatem, quam de capite, vel de pe- est : quia omnipotentiae formantis nihil
dibus, vel de alio membro. rcsistit, sed sequaHter obedit ei durum
Quinta ratio accipitur per rulionem sicut molle in omne quod vult. Et si fa-

justitiae. In omnibus enim qua^ ad ma- cta fuisset decarne, significaretur debili-
trimonium pertinent, mulier et vir ad tas ejus et mollities ad opus quo creata
paria judicantur. Debuit ergo fieri dc la- est in adjutorium viri. Proverb. xxxr, 10
tere, quod eequaliter est inter gradum et 11: Midierem fortem qui inveniei ?
superiorem et inferiorem. Procul et de ultimis finibus prelium
Et sic patet responsio ad qusestionem. ejus. Confidit in ea cor viri sui.
Ad PRiMUM ergo argumentum dicen- Ad aliud dicendum, quod Adam prin- i.d 2.

dum, quod de toto corpore fieri non cipium est generis humani materialiter
potuit secundum ordinem sapientiae : et sicut pater. Unde si intra corpus Adae
quia si de toto corpore facta fuisset, to- formasset eam, significatum fuisset prin-
tum. corpus Adae in foeminam transisset cipium ut matcr quod non convenie-
:

et sic non esset facta viro in adjutorium, bat et ideo ex corpore quidem Adae
:

sed in destructionem. formavit eam, scd extra ipsum.

Ad ALiUD dicendum, quod mulier ali- Ad id quod contra objicitur, dicendum
quem principatum polest habere ad quod iila responsio nulla est. Licet enim
pueros in educatione et nutritione : sed Angeli ministraverunt costam, et cxhi-
sic non formatur, sed in relatione ad vi- buerunt ad formandum, tamen virlute
rum cujus societatem adjuvat et domum angelica nihil formatum esl in costa :

ornat : et in comparatione ad illum, sic- scd si exhibuissent et praeparassent mem-

ut dictum est, congruentius fit ex latere : bra conceptus et partus, oporleret, quod
quia illa nec praponitur viro ut domina, virtute propria ahquid opcrali cssent ad
nec subjicitur ut ancilla. Eccli. xxvi, 1 :
formationcm mulieris ex costa : quod
Mulieris honge heatus vir : numerus enim non couvenicltat, ut paulo ante dictum
annorum illius duplex. Et sic mulier est.

quidem subjecta est viro, sed non ancil-

lariter ut famula et conculcanda, scd ut Ad aliid diccnd-um, (|uod Magistcr Adqu£pst.2.

socia et in adjutorium ejusdcm operis. ibi satis rcspondct ad lioc cx vcrbis Au-
Ad ALiuD dicendum, quod processus gustini dicentis : a Dormit Adam, et ex
 120 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

latere ejus fabricalurHeva. Morilur Chri- JuxTA hoc ullerius quseritur, Quarc r^^^^^
^

stus, et ex latere ejus fluunt sacranienta, Dominus sublracla costa, roplevit car-

ex quibus fabricatur Ecclesia, aqua scili- nem pro ea ?

cet cxpiationis, si^nificans baptismum, Videtur onim potius replesse costam

et sanguis redemptionis qui operatur in loco costoe.

omnibus sacramenlis. » Et ideo magis 1 Garo cnim moUis ct fragilis non
conveniebat, quod Ceret ex latere dor- potuit habere usum costae : non enim
mientis quam vigilantis. valuit ad defensionem visccrum : et sic

Ad objectum contra, dicendum quod videtur, quod polius debuisset posuisse

licel somnus sit bgamentum sensuum, aliam costam, quam roplesse carnem.
lamen in somno quando anima abslrahi- 2. Adhuc, Secundum hoc ex forma-
tur a strepitu sensuum et sensibilium, tione mulieris videtur esse damnificatus
per visiones spirituales facilius et melius vir, eo quod loco fortis membri acccpit
instruitur, quam in vigilia. Job, iv, 12 debile : et damnificatio possit esse occa-
et seq. : Ad me dictum est verbum ahs- quod odiret eam ergo
sio odii, : videlur,
conditum, quasi furtive suscepit au-
et quod non debuit subtrahi cosla nisi po-
ris mea vcnas susurri ejus. In horrore neretur alia costa.
visionis nocturn<e, quando solet sopor 3. Adhuc, Quod quidam dicunt, fal-
occupare homines, pavor tenuit me, et sum invenitur dicunt enim, quod in
:

tremor, et omnia ossa mea perterrita sinistro latere viri de una costa minus

sunt : et cum spiritus me prsesente trans- est quam in dextro cum sint duodecim
:

iret, inhorruerunt pili carnis meee. in dextro, et undecim in sinistro, ut di-

Stetitquidam, cujus non agnosceham cunt et hoc falsum invenitur por ana-
:

vultum, imago coram oculis meis, et tomiam, ut dicunt Avicenna et Rasi.

vocem quasi aurse lenis audivi. Et ite-
rum, Job, xxxik, 15 et 10 Per som- : Ulterius quceritur quomodo aedificavit Qugest.

nium, in visione nocturna, quando irruit costam mulierem ?

in

sopor super homines, et dormiunt in Materia enim non erat sufficiens ad

lectulo, tunc aperit aiircs virorum, et totum corpus mulieris, nec erat apta ad
erudiens eos instruit disciplina. Visio mollia membra, sicut est cerebrum, et

enim somnialis, aliquando est visio, et hepar.

aliquando oraculum. Unde et Balaam,
Numer. xxiv, 3 et 4 : fJojno, cujus obtu- SoLUTio. Dicendum, sicut a principio Ad queesi

ratus est oculus^... qui visionem Omni- diclum est, quod opera Dei ad instru-
potentis intuitus est, qui cadit, ct sic clionem fulurorum sunt. Et idco dixe-
aperiuntur oculi ejus. runl anliqui, quod mulier secundum
com|)lexionom moUis et fragilis ex osse

AdquBEit. 3. Ad ultimlm ullcrius dicendum, quod viri facta est, ut sciret se cx viro debere
sopor sine dubio profundus somnus est. accipere disciplinam virtutis et conti-

Et hoc faclum fuil, ut profundo somno nentiae. Garo autem suppleta cst, et

penitus averleretur a strepilu sonsuum. non os, ut vir sciret se ex muliere debere

et tota vi intelligentice extenderetur in accipere emollitionem ad pietatem, ct

divinum lumen revelationis divinae, quo remissionem ad uxorem tam-

severitatis

sibi tunc revelabatur futura fabricatio quam ad infirmius vasculum, ut dicitur,

Ecclesiae de Ghristo, ut dicit Augusti- ad Ephes. v, 30 et sic utorque eruditus
:

nus : ei lalis eruditio convenientius fit in est. Undc dixerunt antiqui, quod hoc
somno quam in vigilia, ut jam diclum ostendit nomcn mulieris. Mulier enim

est. dicitur moHiens herum, vel molliens

heroem. Sed si dicitur molhens herum ;
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIII, QU.EST. 81. 121

tunc in genitivo casu media producitiir : ctum fabula est et vulgare figmentum.
sed si dicitur mollieris heroem, tunc in
genitivo casu media corripitur. Quod Ad m quod ulterius quoeritur, respon- Adquwst 5.

auteni mulier stabilimentum accipial a det Magister in Littera libri II Senten-

viro, dicitur, II Machab. vii, 20et2l sic : tiarum, distinct. XVIII, cap. Solet quae-
Supra mochim matev mirabilis, et hono- ri, Utrum dc costa illa sine adjectione
rum mernoria digna .... et fcemuieae cogi- eatrinseci formavit mulierem ? Et re-
tationi masculiiium animum inserens, sponsio ejus est bona, scilicet quod Deus
singulos filiorum hortabatur, voce pa- ex costa sine adjectione extrinseci for-
iria fortiter. mavit mulierem, sed non sine multipli-
Ad pRiMUM ergo dicendum, quod caro catione extrinseci : mulliplicavit enim
suppkHa loco costse per oninipotentiam materiam costae, ut sufficeret in corpus
Dei in fortitudinem costse et figuram mu- mulieris, eo modo quo, Joan. vi, 1 et
(ata est : et ideo etiam usum costse acce- seq., quinque panes muUiplicavit in sa-
pit in viscerum defensionem, sicut dicit tietatem quinque millium hominum, et
Isidorus. Propter hoc enini dicit Ari- duodecirn cophinorum pleniludinem. Et
stoteles in libro II de Animalibus qaod ,
h»c solutio bonaest. Delerminavit etiam
« superiores coslee semicirculares et lon- ex eadem materia qua?dam in mollia,
gee facta? sunt, ut vitalia in peccatore de- quaedam in dura per suae sapientise dis-
fendant : inferiores vero breves, ne tu- positionem. Si enim formativa virtus
morem ventris qui accidit ex cibo acce- quce est in semine generationis, sagaci-
pto, impediant. » tate propria potest eligere in partibus se-
Ad ALiuD dicendum, quod ex dictis minis, et determinare unumquodque in
palet, quod in nullo damnilicatus est vir membrum competens, multo magis
sibi

ex muliere, nec causam odii accepit. potest hoc sapientia divina in materia
Ad ALiuD dicendum, quod hoc di- quam ipsa multiplicat.

QUiESTIO LXXXl.

LtriiDi formaUo Hevae fuerit iiiiraeiilosa, vel natiiralis ?

Deinde, Quseritur raticne ejus quod litteram, qui sic de costa viri ponit :

dicit Magister in libro II Sententiarum, (i Ut mulierem ita ncccsse fieri foret,

distinct. XVIII, cap. Sed quseritur, An « non in rebus conditum, sed in Dco
ratio quam Deus primis operibus con- « absconditum erat. Omnis creaturae

creavit, etc. Utrum formatio Ilevae fuit « cursus habet nuluralos lcges : super
miraculosa, vcl naturalis ? « hunc naturalem cursum Crealor habet
Et videtur, quod miraculosa. « apud se posse de omnibus facore aliud,
1. Dicit enim ibi Magister per verba « quameorumnaturalis ratio habet:ut6ci-
Auguslini in libro IX super Genesim ad « licetvirgaarida repente floreat, et fru-
 122 D. ALB. MAG. ORD. mJED.

« ctum gignat S et in juvcntute sterilis rationc non est insoHtum, sed in simili-
« fcemina in senectute pariat ^ et asina bus saepe factum.
c( loquatur *, et liujusmodi. Dedit autem
« naturis, ut ex his etiam hipc fieri SoLUTio. Dicendum, quod procul Sjiut

« possent,non innaturali motu haherent. dubio illud opus mirabilo non eis fuit,
« Hahet ergo Deus in se ahsconditas quo- qui tunc fucrunt, sed in se sccundum
« rumdam futurorum causas, quas rebus naturam operis. Unde etsi non fuit mi-
« conditis non inseruit, easqueimplet non raculum secundum strictam acceptionem
« opere providentiae, quo naturse subsi- miraculi, tamon mirabile fuit formam
« stunt ut sint : sedquo illas administrat habens miracuh. Dicit enim Joanncs
« ut voluerit, quas ut voluit condidit \ r> Chrysostomus in quadam homiha super
Hinc quod Augustinus formatio-
patet, Joannem, quod « miraculum cst opus
nem mulieris de costa numerat inter mi- sohus voluntatis divinae, in quo natura
raculosa, quorum absconditae sunt causse cooperatur : » sed ipsa creatura obedit
in Deo. Ergo miraculosa fuit. creatori in hoc quod vult : sed eadem
Adhuc, Augustinus definiens mira-
2. virtute qua condidit creaturas, transmu-
culum dicitsic « Miraculum est aliquod: tat eas in hoc quod vult, et maxime in
arduum et insohtum, praeter spem et his fit, quae fiunt ad gratiam significan-
facultatem admirantis apparens '. » Hsec dam et sub ratione.
omnia conveniunt formationi Hevae de Prima duo objecta procedunt. Ad \\
costa est enim hoc arduum, supra posse
: Ad m quod contra objicitur, dicendum, Ad obj

naturse elevatum : insoHtum_, praeter cur- quod contra spein est, ut dictum est,
sum naturae factum : praeter spem, ex quia ex causis naturahbus non speratur.
causis enim naturahhus tale quid non Sic etiam est insolitum, quia ex causis
potest sperari : praeter iacultatem, quia naturahbus non est sohtum procedere.
homo nec faciendo nec cognoscendo ex Sic etiam est prseter faculiatem, quia
virtutibus naturahbus potest in illud, facuhas operandi taUa non est in natura.
cum sohus divinae virtutis sit, ut hahi- Sic etiam est praeter facultatcm cogno-
tum est paulo ante. scendi : cognitio enim nostra fundatur in
CoNTRA hoc cst quod quidam ohjiciunt, ente,et in dilTerentiis entis creati et quod :

Sed contra.
quod praeter spem non sit quia non est : in ilhs non est, supra facultatem nostrae
praeter spem, quod creatura obediat in cognitionis est. Et ita mirabile dicitur
omnem formam quam vult creator, et ea esse opus formationis muheris de costa.

' Cf. Numer. xvii, 8. ^ S. AuGUSTiNus, Lib. IX super Genesim ad

2 Cf. Genes. xvm, 10 et seq., et Luc. i, 18 et lilteram, cap. 8. Cf. Opp. B. Alberti. Tom.
seq. XXYII nostrae nova) editionis, pag. 31j.
' Cf. Numer. xxij, 28. ^ S. AuGusTiNus, Lib. de Utilitate credendi.
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIII, QU.EST. 123

QUiESTlO LXXXII.

De comparatioiie corporis miilieris ad corpus viri.

Deinde ralione ejus quod dicit Magi- ad alleram quae robustior fuit, pulsan-
sler in eodeai libro II Sententiarum dam vel potius subvertendam acce-
dislinctione XYIII, cap. Quemadmodiim deret. »
mulieris corpus de viri corpore tradu- 2.Adhuc, Isidorus in Whro Eti/molo~
ctum fuit, quserilur de comparatione giarum Vir nuncupatur
: c. quia major :

corporis mulieris ad corpus viri. in eo vis est, quam in foemina : unde et

Et quaeruntur duo, scilicet de forliiu- nomen virtutis accepit. » Ex his accipi-
dine corporis mulieris quantum ad se- tur, quod vir majoris virtutis est quam
xum, utrum scilicet eeque fuerit forle fcEmina.
sicut corpus viri in viribus et sensibus, LONTRA :
ggj contra.
lam ad cognitionem, quam ad motum 1. Etymologiarum,
Isidorus in libro
pertinentibus ? ubi reddit rationem, quare prima mulier
Secundo, Utrum ejusdem vel aequalis virago dicta est, sic dicit Heva statim :

fuerit dignitatis cum corpore viri ? facta de latere viri, appellata est a viro
virago, ab incorruptione : quia scihcet
ignorabat fcemineam passionem, quia
virilia opera facit, et masculini vigoris
MEMBRUM I. est. »

2. Adhuc, Basilius : « iEquales sunt

De fortitudine corporis mulieris quan- viri et mulieris virtutes. » Ex hoc acci-
tum ad sexum, utrum scilicet seque pitur, quod eequales habebant virtutes et
fuerit fortesicut corpus viri i)i viribus vir et muher.
etsensibusy tam ad cognitionem c[uam 3. Ulterius, Videtur, quod muUer for-

ud motum pertinentibus ? tior fuit viro. Gonsequens enim est se-

cundum rationem, quod si duo sunt
adjuvantia se ad unum opus, quod for-
Primo ergo quaeritur, Utrum mulier tiora onera ihius operis imponuntur
fuerit sequalis fortitudinis cum viro fortiori. Dicit autem Scriptura, quod
quantum ad corpus ? Heva creata est in adjutorium viri, Ge-
Etvidetur, quod non. nes. 11, 18 : Faciamus ei adjutorium
1. Dicit enim Augustinus, et ponitur simile sibi. Et dicit ibi Glossa Augusti-
in bbro 11 Sententiarum, XXI,
distinct. ni, quod facta est in adjutorium produ-
ubi dicit sic : « Diabolus quidem parum ctionis fihorum. Et in illo opere graviora
de suis viribus prsesumens, humanam sustinet, scihcet impraegnationem, por-
naturam in ea parte ubi debilior videba- tationem, et parturitionem. Et hoc vide-
tur, aggressus est : ut si forte illi aliqua- tur Scriptura intcndere, Proverb. xxxi,
tenus prgevaleret, postmodum fiducialius 17, ubidicit de muhere ; Accinxit forti-
 124 D, ALB. MAG. ORD. PR^D.

tudine lumbos suos, et rohoravit bra- infra metas mentis, ut passionibus et vi

chium suum. passionum nullo modo adduci possit
extra limites mentis. Quam vim ex com-
soiutio.
quod slmpliciter
SoLiTio. Dicendum, plexione moUi mulier non potest ha-
loquendo quantum ad sexum vir ma- bere. Et cum opponanlur continentiae
joris est virlutis vel vigoris quam mu- illa tria secundum alium modum, sci-

lier. Quantum tamen ad aliquid ad quod ]icet incontinentia, fornicatio, et molli-

sexus muliebris ordinatas est, sicut ad ties, incontincnlia mulieri proprie non
concipere, portare, parere^ lactare, se- accidit, nec puero : quia incontinens
xus muliebris ex natura ordinatur, et sanam habet rationcm, licet vi passionis
non vir, mulier fortior est viro. Quan- extendatur extra rationem et mensuram
tum vero ad opera gratiae et nieriti, rectam. Fornicator autem non ex comple-
sequales sunl si aequtelem gratiam acci- xionc, sed vitio corruptus est corpore
piunt. Et propter hoc dicitur de Judith et mento. Mollis vero est, qui comple-
a Joacim sacerdote, Judith, xv, 10 et xione et passione totus cst resolutus ut

11 \ Tu gloria Jerusalem, tu Isetilia nihil habeat relinens. Propter quod, ut

Israel, tu honorificentia populi nostri ibidem dicit Arisloteles, lascivus non
quia fecisti viriliter. Et de matre Ma- est incontinens. Et ideo etiam dicit

chabpeorum, II Machab. vii, 20 et 21, Cyprianus de virginibus sacris, quod

quando filios confortavit ut paterenlur in carne corruptibili incorruptibililcr
pro fide et pro lege^ quod supra modum vivere, potius est angelicum quam hu-
fuit matermirabilis, et fceminexcogitatio- manum. Et quod in Heva in stalu
nimasculinum animum inseruit. De utris- innocentiee nihil fuit talis mollitiei, hoc
que autem, de viro et muliere in statu dandum est grati» innocentise et Deo
innocentise in quo a contrariis laedi non continenti sive virtutem contincndi dan-
poterant, Deo conservante, et gratia ti.Unde Augustinus in fibro XI super
innocentise, dicit Isidorus in libro de Genesim ad litteram dicit : « Si persti-

Trijiitate sic : « Si homo in paradiso in- tissent primi parenles in illo statu, inno-
nocenter viveret, ignis eum non ureret, centise scilicet, essent nuptice honorabiles

aqua non mergeret, spinarum aculei et thorus immaculatus, sine ardore Hbidi-
non vulnerarent, nec omnia quae no- nis, sine labore pariendi, sine labore et
cent mortalibus, impedirent. » Idem onere proles portaretur et educaretur. »

dicit XIY de Civitate

Augustinus in libro Ad DiCTUM Isidori dicendum, quod Ad

Dei, sic « Quamdiu homo volebat hoc

: Isidorus loquilur de virtute naturaU con-
quod Deus jusserat, summa in carne sequente sexum, ct sic verum dicit.

sanilas erat*.» Et intelligit hoc tam de Ad id quod contra objicitur, dicendum A.d(.bj<

viro quam de muliere. quod Isidorus loquitur de virtute quLc

Ex his patet solutio quaestionis. est ex gratia virtute morali sive infusa
Ad 1. Ad primum autem dicendum, quod a Deo tali enim virtute praedita fuit
:

Augustinus loquilur de virtute quae Heva in primo statu, et sic de viro facta
naturahter consequitur sexum hac :
est, ut virlutem viri accipiat et virilia
enim virtutc mollior est muHer propter : agat. Et sic de Alexandro dicitur, quan-
quod etiam mulier vocatur propter : do scilicet puer luit mollis, et virilia coe-

quod etiam in VI Ethicorum dicit Ari- pit agere :

stoteles, quod continentia virtusmulicris

non cst propria quia continentia est
:
Induc mente virum, Macedo puer, arma
virtus vi rationis continens hominem [capesce.

1 S. AuGUSTiNUs, Lib. XIV de Civitate Dei, cap. 26.

 LN II P. SUM. TIIEOL. TRAGT. Xni, QLLEST. 82. 125
Et, Proverb. xxxi, 19 : Manum suam mae quae ad imaginem Dei
est : cTquali-
misil ad forlia, et digiti ejus appre- ter sunt ad imaginem Doi tara anima
henderunt fusum. Et paulo ante, t. 13 : viri, quam anima mulieris crgo aequa- :

Qusssivit lanam et linum, et operata lis dignitatis.

est consilio mannum suarum Et, Ruth, Adhuc, Quse unius speciei sunt,
i^.

iii, 11 : Scit omnis populus... mulierem eequalis dignitatis sunt

parlicipando spc-
te esse virtutis. ciem illam : vir et mulicr unius spcciei
bject.2 Ad ALiuD dicendum, quod non sunt sunt facti a Deo : ergo videtur, quod
cequales in naturalibus virtutibus, nec aequalis dignitatis.
hoc intendit Basilius. CoXTRA :

. , Sed contra.
bject 3, Ad ultimum dicendum, quod mulier Augustinus in Musica « Omnino
1
:

non dicitur fortior et vir debilior in ope- agens dignius patiente. » Yir
autem est
ribus illis : sed, quia dicit Arisloleles, ut agens, mulier ut patiens.
Ergo vir
« Uniuscujusque virtus est in quolibet dignior muliere.
statu et oflicio extremum in bono 2. Adhuc, I ad Corinth. xi, 3 : Caput
ipsius : )) et mulier ex sexu membra mulieris, vir. Caput dignius est. Ergo
habet ordinata ad productionem prolis, vir dignior muliere.
quae non habet vir et ideo etiam a Deo 3. Adhuc, ad
:
I Timoth. ii, 14 :

accepit virtutem quce extremum in bo- Adam jion est seductus, mulier autem
no est secundum ofticium illorum mem- seducta in prgevaricatione fuit. Ibi Au-
brorum quod non accipit vir, quia
: gustinus in Glossa dicit, quod « non
membra illa non accepit in composilione est credendum virum spirituali men-
corporis. te praeditum, hoc
verum fuisse et cre-
didisse quod serpens persuasit
sed :

mulier seducta fuit ad hoc quod hoc

credidit. Ergo vir dignior muliere
»
:

spirituali enim mente praeditus dignior

MEMBRUM II est quam non praeditus tali mente.
Ln CONTRARIUM hujUS eSSe videtur, Sed comra.
Utrum corpus mulieris ejusdem vel quoa mulier secundum materiam et
eequalis fuerit dignitatis cum corpore locum formationis dignior videtur esse
viri ? viro. Secundum materiam : quia for-
mata est de costa, vir vero de limo ter-
rae. Secundum locum : quia ipsa forma-
Secundo quseritur, Utrum corpus mu- ta est in paradiso, vir vero extra para-
lieris ejusdem vcl aeqaalis fuerit digni-
disum. Unde etiam vir dixit praesentala
tatis cum corpore viri? sibi muliere Hoc nunc os ex ossibus:

Hoc enim videtur. meis, et caro de carne mea hxc vo- :

1. Basilius enim dicit in Hexamerony cabiiur Virago. quoniam de viro sumpta

quod sequalis fuerit dignitatis vir et est .

mulier.
2. Adhuc, ^qualiter ordinati ad vir- Solutio. Dicendum, quod pro cerlo soiuiio.
tulem, eequaliter nobiles sunt : vir et simplicitcr loquendo vir dignior est
mulier sequaliter ordinati sunt ad virtu- muliere quia caput
: est, ut dicit Apo-
tem quae veram confert nobilitatern : er- slolus \ Et Aristoteles in primo Politi-
go aequaliter digni. corum dicit, quod in ct communicatione
3. Adhuc, Dignitas est ex partc ani- qua sibi communicant vir ct mulier,

^ Genes. ii, 23. ^ I ad Corintli. xi, 3.

 126 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

vir est sicut principans, et mulier sicut Ad quod in contrarlum objicitur,

iD Adobj,

subjecla. » Et ideo Salomon ait in dicendum quod id quod Augustinus di-

Proverbiis, Eccli. xxv, 30 : Mulier si dicit in Musica, simpliciter est verum :

primatum haheal, contraria est viro et ideo vir simpliciter dignior est mu-
suo. Secundum quid tamen potest ali- here.
qua mulier dignior esse aliquo viro. Ad ALiUD dicendum, quod inomni- Ad objt

Ad 1. Ad 1'RiMUM ergo dicendum, quod di- bus in quibus sibi vir et mulier com-
ctum Basilii intelligitur secundum quid, municant, caput estvir, et dignior mu-
et non simpliciter aequiiles enim erant
: liere : et hoc non repugnat, quin in
in hoc, quod ;equaliler participabant aUquo dignior possit esse mulier in quo
gratiam innocentiae, et aiqualem ordi- viro non communicat.
nem habebaiit ad virtutem et meritum : Ad aliud dicendum, quod vir spiritua- Adobjj

et hoc est sequales esse secundum quid, li mente praeditus dicilur, quia spiritua-
et non simpliciter. lium notitiam accepit a Deo, quae ad
Ad ?. Ex PR.^^DicTO patet solutio ad sequens : muHerem transire non debuit, nisi per
quia hoc non facit tequalitatem nisi se- virum. I ad Corinth. xiv, 34 et 35 : Mit-
cundum quid et non simpUciter. Sicut lieres in ecclesiis taceant: non etiim per-
enim dicit xVpostolus, ad Galat. iii, 28 : mittitur eis lociui, sed subditas esse, sicut
Noji est masculus, neque fcemina : et lex dicit\ Si quid autem volunt di~
omnes enim vos unum estis in Christo scere, domi viros suos interrogenl..,
Ad 8
Jesu. Ad hoc quod objicitur in contrarium, obje

Ad 3. Ad ALiuD diceudum, quod ex hoc non dicendum quod ex materia non est di-
probatur nisi quod sint aequales secun- gnitas simpliciter, sed secundum quid
dum quid, et non simpliciter. Non enim tantum. Simiiiter ex h^co non est di-
sequitur, sunt aequales in hoc, ergo gnitas, nisi ibi locus est principium ge-
sunt simpHciter aequales. nerationis et salvativus locati, sicut est
Ad 4. Ad ALiuD recte eodem modo dicen- in physicis. Et hoc non fuit in Heva,
dum : participatio enim unius speciei cujus formalionis non fuit causa nisi
non facit aequahtatem, nisi in hoc, et Deus : et, sicut ante dictum est, ex
non simpliciler idem sit quod
: quia licet nulla re paradisi facta fuit, nec salva-
participant, species scilicet tamen mo- : batur a contrariis nisi pcr gratiam inno-
dus participandi secundum esse valde centiae.
est inaequalis.

* Genes. ui, 16.

 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIV, QU.EST. 83. 127

TRACTATUS XIY.

DE PRIMl HOMINIS STATU AiNTE PEGGATUM

QUALIS FUERIT ?

Deiode transeundum est ad ea quee dicuntur in libro II Sententiarmn,

distincl. XIX, in qua Magister sic dicit, cap. 1, etsicincipit : Solent quseri
pliira de primo hominis statu ante peccatum, scilicet qualis fuerit homo
priusquam peccaret, et in corpore et in anima, mortalis an immortalis,
passibilis an impassibilis ?
Loquemur etiam de termino inferioris vitee, et transitu ad superiorem,
de modo propagationis filiorum, et alia multa quse non inutiliter sciuntur,
licet aliquando curiositate queerantur.

QUiESTIO LXXXIII.

Utruiii corpus /Vdfe fiierit passibile, vel inipassibile, et qua

l^assibilitate * ?

primo prosequilur Magister

Inter hcec primo statu et immortalis fuit quodam-
de passibilitate in libro II Sententiarum, modo secundum mortalis
aliquid, et

distinct. XIX et ideo nos primo dispu-

:
secundum aliquid. Ilabuit enim posse
tabimus, utrum corpus scilicet Adaj mori, ct posse non mori. Mors auteni
fuerit passibile, el qua passibilitate ? passio est. Ergo passibilis fuit in primo

1. Dicitenim Magister ineodem capi- statu.

tulo quod inductum est, quod Adam in 2. Ad haec etiam quidam objiciunt

novse editionis. Cf. etiam Ih^ Part. Surama3 de

3
Cf.Opp. B. Alberti. Comment. inllSenten-
Creaturis, Qua^st. 70, Art. 1. Tom. XXXIV.
tiarura, Dist. XIX, Art. 2. Tom. XXVII hujusce
 128 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

per ordineni natur*. Ordo enim natarse riodo alteraretur corpus ejus secundum
est, quod superiora corpora inferant gradus cetalis. 1
inferioribus passiones alterationum se- CONTUA : Sed e^

cundum tertiam speciem qualitatis, quae Ad Hebr. vui, 13 : Quod antiquatur et

est passio vel passibilis qualitas inferens senescit, prope interitum est. Scd, sicut
vel illata. Corpus aulem primorum pa- dicit Augustinusinlibro XIIT de Civitate
rentum fuit animale, ut tradit Augusti- Dei : « Adam cx lignis paradisi habuil
nus in libro IX super Genesim ad lilte- refectionem contra defectionem, ex ligno
rarn, el in libro XIII de Civitate Dei. vitai conservationem contra senectutem
Ergo videlur, quod susceptibile fuit et mortem. » Ergo videtur, quod sene-
talium impressionum. Ei-go pati po- scere non potuit.
tuit.

3. Adhuc, Sentire potuit : sentire au- Ulterius quaeritur, Si corpus Adte ^„«81

tem est pati, ut dicit Aristoteles in libro passibile fuit per raembri alicujus abla-

de Somno et vigilia : aliter enim natura tionem, vel mulilationera?

non desideraretsomnum, nisi sentiret, ut Et videtur, quod sic.

ibidem dicit Aristoteles. Et operari se- Habitum eniin est, Genes. ii, 21, quod
cundum scnsum est lal)orare sicut enim : ablata fuit sibi costi qua? formata est in
ibidem coUiquativum est labor ct
dicit, : Hevara : et sicut ablata fuit costa, ita
humidum quod liquat a membris, elevat araputari potcrat aliud membrum : ergo
ad cerebrum quod ibi infrigidatum,
: videtur, quod pali potuit mutilationem.
ascendit ad organa sensuum, et gravat CONTRA : Sed cc

et ligat ea, et sic inducit somnum. Cum 1. Isidorus in libro de Trinitate :

ergo primus homo susccptibilis fuerit « Adam si in paradiso perstitisset, corpus

sorani et causae somni, videtur quod pas- ejus nec ignis ureret, nec aqua mergeret,
sibile habuit corpus. nec gladius scinderet, ncc spina punge-
Adhuc, Theologice objicitur sic
4. ret. » Ergo videtur, quod nihil in eo am-
Primus homo tentari potuit, et decipi, putari poterat.
sicut patet, Genes. iii, 1 et seq. Ergo 2. Adhuc, Si aliquod membrum am-
secundum animam pati potuit, et patie- pularetur, constat quod divideretur a
batur a contrariis. Cum ergo corpus continuo, et hoc sentiret Adam ergo :

minus dignum sit quam anima, multo doleret : quia dicit Philosophus, quod
magis passibilis luit secundum corpus. dolor est sensus divisionis continui.
Ergo videtur, quod doleret in primo
Qujcst. 1.
Ulterius quGeritur, Si alterabilis fuit statu, quod est contra Augustinum in
Adam secundum senectutem ? libro II de Libero arbitrio, qui dicit sic :

Et videtur, quod sic. « Doloris passio esse non potest, ubi non
Omniaenim inferiora mensurantur praecessit malitia. »
periodo secundum esse et vitam, ut dicit
Aristoteles in II de Generatione et Cor- Ulterius quffiritur, Si rcsolubilis Qucetl

ruptione. De ordinc autem periodi est, fuisset per mortem si mansisset in st itu

quod de pueritia proficiat in juventutern, innocentiffi ?

dejuvenlute in virilem aetatem, in qua Et videtur, quod sic : quia
est status virlutis et substantiae et quan- i. quod termiiiura
Dicit Augustinus,
titatis, et de virili setate diminuta virlute vitai habuisset autem vitae
: terminus
deficiat in senectutem, el dc senectute non est nisi mors ergo videtur, quod :

destituta substanlia deficiat in senium morti subjacuisset etiam in primo statu.

putrescens. Cum ergo Adam tali periodo 2. Adhuc, Definitio datur secundum

subjaceret, videtur quod etiam ex pe- cssentialia, et ideo in omni statu convc-
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIY, QU.EST. 83. 129

nit quia aliter nomen, cujus est defini-

: stinguit tres status hominis. In prinio
tio, secundum diversos status aequivoce habuit posse mori ex natura et sub con-
diceretur. Detinitio autem hominis est, dilione si peccaret. In secundo, post pec-
animal rationale mortale, In primo ergo catum scilicet, necessitatem moriendi
statu mortalis fuit. Sed in primo de propter peccatum habuit. Et ideo dicit
Ccelo et Miindo determinat Aristoleles, dicere Apostolum, ad Ronian. viii, 10:
quod omne corruptibile corrumpetur de Corpus quidem mortuum est propter
necessitate tempore determinato mor- : peccatum, hoc est, necessitati morlis
tale autem est corruptibile ergo mor- : addictum. Tn tertio statu, post resurre-
tale corrumpetur tempore determinato : ctionem scilicet, habebit impossibilitatem
et sic videtur, quod per mortem dissolu- moriendi quia, ut dicit Augustinus in
:

tus luisset. libro XXIde Cimtate Dei, vitam in fonte

c:ontra Coxtra: suo bibet, qui eum mori non permittet.
1. Ad Roman, V, 12: Sicut per unum Unde mors qua potuit mori in primo
hominem peccatum in liunc mundum in- statu non induxit in Adam passionem
travit, et per peccatum mors : et ita in simpliciter secundo modo dictam^ sed
omnes homines mors pertransiit. Ergo secundum quid : et ideo non procedit
videtur, quod mors non esset si pecca- argumentum.
tum non esset. Ad aliud dicendum, quod etsi corpus Ad 2.

2. Adhuc, Sapient. i, 12 et seq. : Adse susceptibile impressionum fuit

Nolite zelare niortem in errore vilse ve- ccelestium corporum, non tamen suscep-
stra^, neque acquiratis perditioneni in ad dissolutionem et dolorem
tibile fuit

operibus manuum vestrarum. Quoniom conservante cum gratia innocentiffi et

Deus mortem non fecit, nec Isetatur in ligno vitae.
perditione vivorum. Creavit enim ut Ad aliud dicendum, quod senlire non ^^ '•

essent omnia : et sanabiles fecit nationes est pati, nisiprimo modo dicta passione :

orhis terrarum. nec operari secundum sensum fuit sibi

labor, sed nobis posl peccatum in quod
SoLUTio. Ad primo quaesitum dicen- incidimus ; nec sopor quem habuit ex la-
dum, quod passio dupliciler dicitur. Di- bore sensuum fuit, sed sicut dicitur,
cilur enim a Graeco -aOi^v quod est rec«- Genes,. n, 21 : Immisit ergo Dominus
pere : et sic omne quod actionem recipit Deus soporem in Adam, ad significatio-
ab aliquo agente, passibile dicitur, et nem scilicet futurorum.
hoc est passibile in genere. Dicitur etiam Ad aliud dicendum, quod primus Ad 4.

passibile quod recipit actionem agentis homo tentari potuit et decipi tentatione
contrarii quod agit ad dissolutionem, exteriori, sed non interiori hcec autem :

secundum quod dicit Aristoteles in Topi- tentatio secundum quod est ab hoste
cis, quod omnis passio magis facta ab- exteriori, non inducit passionem et :

jicita substantia. Quae passio cumdolore ideo etiam in corpore non signat passio-
est, et cum immulatione substantiae. nem simpliciter, sed secundum quid et
Priaio ergo modo corpus Adae in primo in potentia tantum.
statu fuit passibile secundo modo non.
:

Et sicut Augustinus dicit, exnatura pro- Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum -^'* q"*^'- '•

pria habuit passibilitatem, ex hgno au- secundum senectutem ?

alterabilis esset
tera vitae habuit impassibihtatem, ila Dicendum, quod duplex est taUs alte-
quod non patiebatur a contrario ad dis- ratio, scilicet accepta in mensurante, et
solutionem substanticC. accepta in mcnsurato. Sccundum perio-
Ad prlmum ergo quod objicilur contra dum mensurantem bene fuit alterabiUs :

hoc, dicendum quod Augustinus di- iuisset enim junior et senior processu
xzxin
 130 D. ALB. MAG. ORD. PK^D.
aetatis. Secunduni iJ aulem quod relin- rum. Et in hoc termino non exspoliatus
quit mensurans in mensurato, non fuis- corpore, sed supervestitus fuisset beata
set alterabilis. Unde virlute et quantitate immortalitate, quam in resurrectione
substantife nec profecisset nec defecisset, exspectamus, ut dicit Augustinus. Et in-
sed iii perfectione in qua creatus fuit, ducitur a Magistro in bbro II Sententia-
stetisset usque ad terminum pra^ordina- riim, distinct. XIX, cap. De hacvero im-
tum a Deo quo translatus fuisset ad vi- mortalitate. Et inducit Apostolum di-
tam simpliciter immorlalem. Et diversi- centem, II ad Corinth. v, 4: Ingemisci-
tas periodi secundum diversitatem mus gravati, eo quod nolumus exspolia-
virtutis et substantise non est nisi in ri, sed supervestiri, ul absorbeatur quod
corporibus subjacentibus periodo quae mortale est a vita.

sunt generabiUa et corruptibilia : tali Ad ALiUD dicendum, quod corpus Adae Ad :

autem periodo non subjacuit corpus mortule fuit mortalitate quae dicta est, et
Adae, sed soli formationi divinse et gu- in natura habuit posse mori : et sic ratio

bernationi. mortalis convenit ei, sed actu mori non

Ad obje:i. QuoD coNTBA objicitur, concedendum potuit : et hoc contulit ei gratia innocen-
est : quia senescere non poluit illo modo tiae ut causa, et lignum vitae ut dispo-
qui dictus est. nens.
Illud quod contra objicitur, simplici- Ad obj

AMqusest. ?. Ad quod ulterius quaeritur de mu-

id ter concedendum est : quia hoc Catholi-
tilatione, dicendum quod si mutilatio cum est, et directe hoc dicit auctoritas

dicit violentam membri ablationem, non Sapientiae consequenter inducta.

fuit ad mutilationem passibilis si autem :

dicit potentiam obedientiae ad creatorem, JuxTA hoc quaeritur de termino vitae, Queest

sic fuit quodlibet membrum auleribile de quo eliam quaeril Magister.

ab eo: sicut et costa, et sicut oranis alia Sed hoc jam determinalum est ubi
creatura : sed haec ablatio nihil poente quaerebatur de senectute. Dictum est

habuisset, sed potius delectationem : enim, quod ille terminus est spatium
sicut etomnis creatura nccesse est quod vitaequod praeordinavit Deus, quo per
habeat naturalem delectationem, quando generationem ipsorum impleretur nume-
transfertur ad obedientiam creatoris. rus electorum. Et dicit Magister ibidem
Ad objeci.
Ad hoc quod dicit Isidorus, simpli- ex verbis Augustini, quod hoc dupliciter
ciler concedendum est violenta enim :
csse potuit, scilicet vel divisim, ut

divisio continui non poluil cadcre in assumptis patribus succederent filii. Vel
corpus Ada3 in statu innocentiae. simul, ut scilicet omnes viverent donec
., „ Aliud quod inducilur, iprocedit. numerus electorum impleretur, et tunc
, .
A<J olijp.cl.2. ^ '

omnes simul assumerentur. Et hoc se-

Adqusest. 3. Ad id quod ulterius quaeritur, Si reso- cundum meum judicium probabilius est:
morlem ?
lubilis fuisset per quia sic ex assumptionc patrum filii de-
Ad 1 Dicendum quod non. Nec terminus solationera non haberent : cum secundum
vitae mors est^ nisi corruptionis et con- visiones Esdrae in quinto et in sexlo li-

sumptionis quod non potuit cadere in

:
bro, ubi quicrit, Quare non omnes lio-

corpus Adai in primo statu. Sed est ter- mines simul producti sunt, sed succes-
minus praiordinationis et dispositionis sive ? Et solvit dicens, quod terra siraul

diviuce, qui est terminus longitudinis eos tenere non posset, videtur magis
usque dum impleretur numerus electo- consentire in primum modum.
 IN II P. SUM. THEOL. TBACT. XIV, QU^ST. 84. 131

QU^STIO LXXXIY.

Utriiiii Heva iii primo slatu concepisset et peperisset iiicorrupta,

et virgo permausisset ? et, Llrum cum tlolore puerpera, vel sine
dolore ? '

Deinde, quaeritur de modo propaga- coitum immaeulatum et sine corru-

tionis liliorum, quod Magister disputat ptione ^ »

inlibroll 5e«/e?2/i«rz/m,distinct.XX, cap. 2. Adhuc, Augustinus, ibidem : et hoc

1 : Post hcec videndiim est, qualiter primi etiam inducit Magister ibidem : « Cur
parentes, si non peccassent, filios pro- non credamus primos homines ante pec-
creassent? catum genitalibus membris imperare
Circa quod quserendum est qualiter potuisse, sicut Cceteris in quolibet. opere

Heva concepisset, utrum virgo per- sine voluptatis pruritu utimur ? Incredi-

manens, vel corrupta? bile enim non est Deus talia fecisse illa

Et, Utrum cum gravitate fuisset gra- corpora, ut si non peccassent, iliis mem-
vida, vel sine gravitate ?
bris, sicut pedibus imperarent, nec cum
Et, Utrum cum dolore puerpera, vel ardore seminarent, nec cum dolore pa-

sinedolore ? rerent ^ »
3. Adhuc, Augustinus in libro XIV
at. 1. 1. Ad PRiMUM inducit Magister Augu- de Civitate Dei : « Ita tunc credendum
est potuisse utero conjugis salva integri-
stinum super Genesim ad litteram sic di-
centem « Si primi homines non peccas-
:
tate foeminei semen im-
genitalis virile

sent, sine omni peccato et macula in mitti : sicutnuncpotest eadem integritate

paradiso carnali copula convenissent, et salva ex utero virginis fluxus menstrui

esset ibi thorus immaculatus, et com- cruoris emitti. Eudem quippe via potest

mixtio sine concupiscentia : atque geni- illud injici, qua hoc potest ejici '. »

talibus membris sicut cffiteris imperarent, CoNTRA : Sed conlra.

ut ibi nulium motum sentiient illicitum : i. Incompossibiliasunt, mulieremcog-

et sicut alia membra aliis admovemus, nosci a viro, et manere in carnis in(e-

ut manum ori sine libidinis ardore, ita gritate sive virginem : et in quolibet statu

genitalibus membris uterentur sine pru- erant iucompossibilia : ergo in primo

stalu erant incompossibilia. Si ergo per
ritu carnis. Hsec enim lethalis aegritudo
membris humanis ex peccato inha^sit. coitum cognoscebatur Ileva, impossibile
Genuissent itaque filios in paradiso per erat, quod remaneret integra virgo.

»
Cf. Opp. B. Alberti.Comment. inllSenten- lilteram, cap. 10.

tiarum, Dist. XX, Art. 3. Tom. XXVII hujusce 3 Idem, Ibidem.

^ S. AuGUSTliNUS Lib. .\IV de Civitate Dei,
novae editionis.
super Genesim aJ cap. 26.
2
S. AuGUSTi.NUS, Lib, VIII
 32 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

2. Adhuc, Esse masculum et fcEminam dicit Aristoteles, est sensus divisionis

in carne una, et non esse in carne una, continui : in partu autem oportuit dividi
inoompossibilia sunt : quia aliter contra- continuum in apertione viarum : ct hoc
dicloria veriiicarentur de codem. Sed si est, ut dicit Aviccnna, dolor lacerativus :

Adam cognovit Ilevam, erant duo in ergo videtur, quod in partu Heva sen-
carne una si autem in integrilate re-
: sisset dolorem facerativum, ct ita non
mansit, non erant duo in carne una et : fuisset sine dolore puerpera.
sic incompossibilia erunl possibilia quod :

falsum est. Cognosci cr^o non poterat, SoLUTio. Ad piimo quaesitum satis Solul
Ad que
et manere vir-^o et integra. benc responderunt antiqui, scilicet Prae-
3. Adtiuc, De definitione sexus mascu- positivus et Gulielmus Altisiodorensis :

lini est, quod generet in alio. Dicit enim dislinxerunt enim triplicem corruptio-
Ari^toteles, quod masculus est qui de nem, scilicet conlinuitalis, foeditatis, et

suo generat in alio : fcemina vero quae impuritatis. Continuitatis quae est in di-
de alieno generatin seipsa. Yidetur ergo, visione corporis. Fccditatis quae est in
quod in nulio statu conveniebat fcemi- pruritu concupiscentiae el libidinis, quae
nam concipere de semine viri, et perma- foedat et mentem et corpus, in quai ratio
nere in virginitate. descendit sub delectatione carnis. Prop-
Adhuc, Privilegium singulare nullo
i. ter quod dicit Gregorius, quod Spiritus
jure conceJilur alteri. Est autem beatae sanctus non teligit corda Patriarcharum
Virginis Mariae singulare privilegium, dum cssent in opere conjugali. Impuri-
quod virgo concepit, sine gravitate, sine tatis, quae est in susccptione naturae
dolore pucrpera, Ergo justilia divina non alienae, aurum dicilur impurum
sicut
debuit hoc Hevse concedere. quando immixtum sibi fuerit aliquid
alienura. Dicunt ergo, quod siHeva con-

Qusest. 2.
Ulterius quoeritur, Si fuisset in primo venisset cum Adam per coitum, non in-
stalu sine gravitate gravida ? currissel primas duas corruptiones : quia
Et videtur, quod non : quia corpus sic usifuissent primi parentes genitalibus
pueri p.imo statu grave fuisset et
in membris ad ordinem rationis. Et hoc
terrenum onus autem grave portare
: fuisset Iioc modo, quod semen resolu-
?ine gravitate esset impossibile : ergo tum a masculo adliibitum genitali foe-
sine gravitate gravida non fuisset. minae, statim virtute matricis traclum
Sed '-ontra CoNTRA : fuisset in locum conceptionis : et ibi uni-

l. Gravitus pcena cst, quaB non debuit lum sanguini foeminoe sicut coagulum
seiitiri nisi propter peccatum : peccatum lacli, et vaporabiliter diffusum insangui-
autem nondum factum erat ergo gravi- : nem foeminae, et sic perfecisset concep-
tas in poenam sentiri non debebat. tum, cum semcn masculi undique com-
2. Adhuc, Expresse dicit Auguslinus prehendisset sanguinem fcEminae, sicut
in libroXllI de Civitate Dei, quod « sine spiritus formativus undique comprehen-
gravitate gravida fuisset. » dit id quod format. Sicut enim dicit Ari-
3. Adliuc, Avicenna dicit, quod grave stoteles, virtutes distinctorum sexuum
impositum corpori hominis, facit pressi- maris et foeminae uniuntur in conceptu
vum dolorem dolorem in primo statu
: sicut uniuntur virtutes galli et gallinae in

Hcva sentire non potuit ergo nec gra- : ovo. Sed incurrisset omni modo corrup-
vilatem. tionem impuritalis quia oportuit, quod
:

conciperet ex semine alieno sibi per-

Quaeat. 3. Ulterius quseritur, rtrum sine dolore mixto et sic pura non remansisset. Et
:

puerpera fuisset? bona est.

hsec distinctio salis
Et videlur, quod non. Dolor enim, ut Ad primum ergo dicendum, quod Au- Adl
 IN II P. SUiM. THEOL. TRACT. XIV, QU^ST. 84. 133

gustinus intendit hoc quod dictum est : manens inomni puritate mentis et corpo-
et ideo corruptionem primo et secundo ris,non ex semine alieno, sed de Spiritu
modo dictam non incurrisset: tertio au- sancto concepit Heva autem de semine
:

modo non est simpliciter

teni corruptio, viri.

sed commixtio naturalis duorum sexuum

in carne, sicut et prophetando dixit, Ge- Ad id quod qua?rilur ulterius, dicen-
Ad qu6est.2.
nes. Quamobrem relinqiiet homo
11, 24 : dum quod est gravitas oneris tantum, et
patrem suum et matrem, et adh^rebit est gravitas inducens poenam. Secundum
uxori suse : et erunt duo in carne una. primum modum non fuisset gravida sine
2 at 3. Ad alia duo diceudum eodem modo : gravitate, sed secunduin modum secun-
quia supra idem fundantur. dum.
object. 1. Ad id quod contra objicitur, dicendum Ad id quodcontra objicitur, dicendum, Adobject. i.

quod secundum corruptionem impurita- quod sicut ab aliis pcenis corpora primo-
tis incompossibilia sunt quia in omni : rum parentum gratia innocentiee et vir-
conceptu necesse est aliud esse formans, tute ligni vitse praeservabantur, ita prae-
et aliud formatum. Sed quod esset cog- servabantur a dolorepressivo, etiamsi la-

nita a viro, et remaneret integra a divi- pidum pondera superius projecta fuissent.
sione continuitatis corporis, et esset im- Ad aliud patet solutio per idem. uiobject 2

munis a corruptione fceditatis, ista bene Ad aliud dicendum, quod

grave in ^j oi-,jg(.t g.

possibilia sunt per modum qui dlctus corpore ad pcenalitatem deputato facit
est. pressivum dolorem, ted in corpore quod
object. 2. Ad ALiuD diceudum, quod illa ralio a dolore praeservat gratia innocentiae et

non probat, nisi quod non potuit esse sine virtus ligni vitae, dolorem facere non
corruptione tertio modo dicta : et hoc potest.
verum est, sicut paulo ante patuit.
Oportuit enim, quod semen susciperet Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum ^<| queest.s.

quod suo sanguini uniretur et permisce- sine dolore fuisset puerpera ?

retureo modo qui diclus est. Dicendum quod sic : quia hoc Augu-
dobject. 3. Ad ALiuD diceudum, quod recte eo- stinus aperte dicit, cui conlradicere im-
dem modo solvendum est quia idem : pium est in his quae tangunt fidem et

est. Diversitas enim sexuum unitur in mores.

somine concepto, ut dictum est sed hoc : Ad id quod in eodem objicitur de com-
fieri potuit sine divisione et corruptione parationc vinrum, dicendum quod in illo

fceditatis per modum qui dictus est. statu aperte fuis^ent sine dolore et sine
d obi8ct.4. Ad ALiuD diccndum quod privilegium laceratione, pcr solam extcnsioneni et

singulare beata? Yirginis est inhoc, quod laxationcm.

 134 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

QU.ESTIO LXXXV.

Qiiales, si iion peccassct hoiiio, filios geniiisset secunduni corpus

et aniniani ? '

Deinde, Quaeritur de hoc quod dicit in sequuntur. Econtra homini nato nec ad
eadem distinctione hujus libri II Senten- incessum pedes idonei sunt, nec manus
tiarum, ibi, Si vero quaeritur, Quales si saltem adscalpendum habiles, etjuxta se
non peccasset homo, filios gemiisset ? mammis positis nascentes, magis pos-
Et quaeruntur duo, scilicet quales se- sunt esurientes flere quam sugere : pro-
cundum corpus, et quales secundum prieque infirmitati mentis congruit haec
animam ? infirmitas carnis ^ »
1. Quales secundum corpus ibidem 2. Adhuc, Hoc videtur per rationem :

Magister dicit : quia filios parvulos nasci quia primo stalui non competit aliqua
oportebat propter materni uteri necessi- infirmitas : cum infirmitas sit poena cau-
tatem : sed utrum statim nati perfectio- sata ex peccato : tunc autem nullum pec-
nem staturce et membrorum usum ha- calum fuisset : ergo videtur_, quodslatim
berent a Deo, vel per incrementa et nati poterant uti membris ad cactus et

intervalla temporum nunc faciunt,

ut opera propria.
et usum linguae ad loquendum, pedum 3. Adhuc, Ponamus, quod in statu in-
ad ambulandum, et manuum ad operan- nocentiae parvulus natus aliquid deside-
dum, inducit Augustinum ambigue lo- rasset : aut posset ad illud procedere
quenlem in libro de Baptismo parviilo- manibus et pedibus, aut non. Si sic, ha-
rnm, sic « Movet nos, inquit, si primi
:
beo pro[)Ositum : quia tunc habuissent
homines non peccassent, utrum tales usum membrorum. Si non : tunc cum
fiHos essent habituri, qui nec lin- absente delcctabili fit tristitia : crgo tri-

gua, nec manibus uterentur? Nam prop- stitiam habuissent parvuli, cum nihil
ter uteri necessitatem forte nccesse erat peccassent, quod inconvenicns reputat
parvulos nasci : sed quamvis exigua pars Augustinus.
corporis sit costa, nontamen propter hoc 4. Opus Dei semper debet
Adhuc,
parvulam viro conjugem fecit. Unde ct esse perfectissimo secundum
in statu
ejus filios poterat omnipotentia Creatoris virtutcm et subslantiam in statu autem :

mox natos grandes lacere. Sed ut hoc innocentia} opus Dei quod cst natura hu-
omittam, poterat eis certe praestare mana, in statu perfectissimo fuit et op-
quod mullis animalibus prcpstitit quo- : timo: ergo tunc debuit esse in statu
rum pulli quamvis sint parvuli, tamen perfectissimo, et secundum substanliam
mox ut nascuntur, currunt, et malrem et secundum virlutem et ita vidctur, :

Cf. Opp. H. Albeiti. Comment. in II Senten- 2 S. Augustinus, Lib. I de Baptismo parvulo-

liarum, Dist. XX, Ait. 7. Tom. XXVII hujusce rum, qui alias dicitur de Peccatorum meritis et
novae editionis. remissione [E. L.)
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU.^ST. 85. 133

quod nati pueri habuissent usum om- inuocentiae ulrum genuisset

mansisset,
nium membrorum. fceminas vel omnes masculos ?
5f contra. CoNTRA : Et videtur, quod omnes masculos
1. Expresse dicit Augustinus, quod quia
propter uteri necessitatem necesse fuit 1. Dicit Augustinus, quod imperfecta
parvulos nasci : ergo et teneros : quia generatio est fceminae : nihil autem im-
teneritudo comitatur parvulam setatem : perfectum fuisset in illo statu : ergo
ergo videtur, quod virtutem in ilio statu nulla fcemina genita fuisset.
utendi membris non haberent. 2. Adhuc, Dicit Philosophus, quod
2. Adhuc, IVaturalia etsi vulnerantur foemina est mas occasionatus, hocest, in
per peccatum, non tamen auteruntur nec quo deficit aliquod principium generatio-
in Angelo nec enimin homine. Dicit nis : in statu illo nullus defectus esse po-
Dionysius in libro deDivmis nominibus: tuit : ergo videtur, quod nulla fcemina in
« Data illis naturalia dona nequaquam illo statu nasci potuit.
ea mutata esse dicimus, sed sunt inte- CONTRA :
Sed conira
gra et Sed de natura-
splendidissima '. » 1. Eccli. xxxvi, 23 : Omnem mascuhim
libus bominis est, quod secundum pro- excipiet mulier : et est filia melior filio ".

cessum aetatis accipiat incrementum Meliori in nullo statu caruit status in-
substantiae et virtutis. Ergo videtur, quod nocentiae. Ergo non caruit generatione
hoc eodem modo fuerit et in statu inno- flliarum.
centise et in statu peccati. 2. Adhuc^ Numerus electorum imple-
3. Adhuc, Constat^ quod naturale est tur ex foeminis et masculis : ijeneratio
in omni statu partum vicinum semini in statu innocentiae fuisset ad impletio-
generationis esse mollem et tenerum : nem numeri electorum, ut dicit Augusti-
et hoc est substantiale naturse : ergo in nus : ergo videtur, quod tunc genuissent
statu innocentice parvuli nati propter vi- filios et tllias aequaliter.

cinitatem seminis humidi et fluidi in 3. Adhuc, Ex natis fuisset tunc propa-

membris eorum essent molles et toneri : gatio humani generis propagatio non :

molles et teneri usum membrorum non potest esse nisi per utrumque sexum :

habent : ergo in statu innocentiae parvuli ergo oportuit, quod nati utriusque sexus
recenter nati usum membrorum non ha- essent.
buissent.
4. Adhuc, Constat, quod puellae natae Ulterius quaeritur, Quales fuissent Qua?st. ?,

in statu innocentiae mamillas habuissent nati ab eis in scientia et prudeniia ?

quia natura non deficit in necessariis, ut i. Aut enim fuissent sapientes statim
dicit Philosophus. Mamilla matri non et prudentes, aut nescientes et ignoran-
datur nisi propter parlum : partus lactis tes. Si nescientes et ignorantes : tunc
alimoniam non accipit, nisi sittenellus et videtur injuste de eis ordinari : quia
virtute et substantia : quia dicit Philo- ignorantia pcena peccati est, ut dicit Au-
sophus, quod ex eisdem generamur et guslinus : et sic ipsi fuissent puniti an-
nutrimur. Ergo videtur, quod in statu te(|uam peccassent : quod valde inconve-
illo parvuli essent tenelli et molles niens est, et contra dicta Sanclorum.
et imperfecti in virtutibus membro- Dicit Quidquid pa-
enim Ilieronymus : «

rum. timur, peccata nostra meruerunt. » Ergo

videtur, quod fuissent et scientes ct pru-

)u«est. 1 Ulterius quaeritur, Si Adam in statu dentcs mox nali.

^ S. DiONYSius, Lib. de Divinis nominibus, 2 Vulgata habet : Et est fiUa inelior filia.

cap. 4.
 136 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

2. Adhuc, Ad imaginem Dei fuissent 1. Adam peccando demeruit, et origi-

omnes : de perfectione imaginis est ratio nalem injuslitiam nobis transmisit ergo :

iatelligentiae, et voluntatis rectitudo, et cum Deus sit pronior ad miserendum

memoriae tenacitas in conservando. Er- quam ad condemnandum, videtur quod
go videtur, quod nati fuissent in perfe- etiam obediendo nobis justitiam gratui-
ctionibus enim potest dici,
iliis. iXon tam transfunder. debuit.
quod tunc habuerunt imaginem potenlia 2. Adhuc, Potentius est bonum in
imitantem, non actu imago enim po- ; perfeclione boni, quam sit malum in
tontia imitans, non actu, non competit defeclione .•
si ergo merito inobedientiae
statui innocentiae, sed statui secundo in transmisit nobis malum originalis pec-
quo homo est sub peccato. cati, multo magis merito obedientiae de-
buit nobis transfundere justitiam et gra-

Qusesi. 3. Ulterius quaeHtur, Si parvulos suos tiam.

genuissent injustitia innocenlia", ila quod CONTRA :
Sed co'

Adam transfudisset in parvulum justi- 1. Gratia et justilia gratuita a solo Deo

tiam innocentiae qua ipse justus fuit ? sunt immediate : ergo in natura Adoe
£t videtur, quod sic. transfundi non possunt.
1. Anselmus in libro de Conceplu vir- 2. Adhuc, Cum natura transfundi non
ginali : « Si Adam non pecca=;set, et ne- polest, quod non est in natura sed :

quivisset ad eos quos generaturus erat gratia et justitia gratuita non sunt in
justitiam suam producere, nequaquam natura : ergo cum natura transfundi non
posset eis suam injustitiam transmitte- possunt.
re *. »

Adhuc, Anselmus, ibidem, « Dedit

2. Ulterius quaeritur, Si posteri Adae ^„^53,

Deus Adam hanc gratiam, ut sicut non peccassent, an in justitia fuissent

quando illum condidit, nulla propagandi confirmati sicut Angeli ?
operante natura, sed sola voluntale crea- Et videlur quod sic.

toris simul fecit eum et rationalem Anselmus in libro de Conceptu virgi-

et justum : ila simul cum ralionalem nali : « Quid convenientius ad osten-
haberent animam, jusli essent quos ge- dendam magniludinem bonitatis Dei^ et
neraret operanle natura et voluntale, si ad plenitudinem gratiae quam Adae con-
non peccarent ^ » cedebat, quam ut quorum esse in illius
8ed contra. Co.NTRA hoc cst quod dicit Magibter potestate sic erat, ut quod ille naturali-
Ilugo in Sententiis : « Si primu^ horao ter erat, hoc illi per illum esscnt : ita
tempore obedientiae suce casto conjugio quoque in ejus esset arbitrii libertato,
ad propagalionom posteritalis divin» ut qualis erat ipse justitia et felicitate,
instltutioni deserviens filios generarel, tales vcre illios propagaret '. »

sino peccato quidem quo- generaret : CoNTRA hoc Augustinusdicere videtur j^e^ ^0
niam est natura ab omni vitio libera, in libroXII dc Civitate Dei, sic : « Quam
sed non similiter paternee justitiae lia^rc- feiices erant, et nullis agitabantur per-
des \ » turbatiouibus animorum, nuUis corpo-
ris kedebantur incommodis tam fehx
:

QuMjt. 4. Ulterius quaeritur, Si genuisset eos universa societas esset humana, si nec
justos gratuita justitia? illi malum, quod etiam in posteros tra-
Et videtur, quod sic : quia jicerent, nec quisquam ex stirpe eorum

' S. Anselmls, Lib. de Conceptu virginali, 3 HuGO DE S. VicTOBE, Lib. II Sententiarum.

cap 23. * S. Anselmus, Lib. de Conceptu virginali,
^ Idem, ibidem, cap. ^O. cap. 22.
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIV, QU^ST. 85. 137

iniquitatem committeret, quge damna- Ad sequexs potest simpliciter concedi» Adobject.?,

tionem reciperet '. » quod ita sit : quia hoc dicunt quidam
Sancti, et videlur Augustinus dicere.

Solutio. SoLUTio. Ad hoc sine pra?judicio me- Ad ALiuD dicendum eodem modo, quod Ad object.8.
Ad 1.
lioris sententiae dicendum cum Augusti- in veritate parvuli tenera habuissent
no, quod si primi parenles genuissent membra et molHa : sed tamen ad quos-
in statu innocentiae, parvulos genuissent, dam parvos usus habilia, non ad fortes
qui per incrementa setatis ad debitam usus.
quantitatem substantiae et virtutis per- Ad ALiui) simpliciter concedendum est Ad object. 4.

venissent. Usum tamen membrorum ad sub distinctione quae dicta est.

necessarios actus ab omnipotentia creato-

ris accepissent secundum Augustinum. Ad iD quod ulterius quaeritur, dicen- Ad qusest. i.

Et per hoc patet solutio qusestionis dum quod in illo statu genuissent
quoad primam partem, et dicti Augu- nunc generantur.
filios et tilias, sicut

stini qui hoc expresse dicit. Et haec so- Ad quod objicitur de imperfectione
id Ad i.

lutio est Magistri in Sententiis ibidem. fceminae, dicendum quod duplex est im-
Ad 2,
Ad aliud dicendum, quod hoc conce- perfectio, et comparativa, et absoluta.
dendum est non tanien ex vi rationis,
: Fcemina imperfecta est comparatione
sed quia infirmitas esse non reputatur, viri, sicut omne passivum impcrfectum
sed natura talis teneritudo, nisi sit ca- est respectu sui activi qu od agit in ipsum
rentia virtutis quando debet adesse vir- absoluta tamen perfectione perfecta est
tus, sicut in aliis animalibus csecus non secundum ea quae exiguntur ad foeminae
reputatur catulus, nisi post tempus perfectionem. Comparativa autem im-
quando visio debet adesse. perfectio non repugnat primo statui, sic-

Ad 3. Ad aliud dicendum, sicut jam dictum ut non posse mori, primo statui repu-
est, quod ad necessarios usus habuissent gnat, sicut in antehabitis dictum est.
membra habiUa, et sic processissent ad Ad sequexs recte eodem modo dicen- Ad 2.

delectabilia, et nulla fuisset tristitia, sed dum est : quia super idem fundatur.
virtutem in membris debitam non ha- Tria quae inducuntur in contrarium, Ad object.

buissent, nisi per incrementa setatis. concedenda sunt et procedunt.

Ad J. Ad ALiuD dicendum, quod opus Dei
^'
perfectum est secundum rationem natu- Ad iD quod ulterius quaeritur, solvit ^*^^d*i!'
ralem suae perfectionis : et hoc est, ut Magister in libro II Sententiaruin,
nullo membro careat et nulla virtute ; in illo cap. Et ciim de corpore huma-
quae omnia, sicut dicit Origenes, sunt in no non sit absurdum. « Qui hoc dicunt,

parvulo sicut in sene secundum iiume- scilicetquod objectum est, scilicet quod
rum et speciem, licet secundum quanti- ignorantia fuisset in eis, non satis dili-
tatem oportuerit, quod de potentia ad genter considerant quia non omnis qui
:

actum procederetur ad perfectionem aliquid nescit, vel qui minus perfecte

quantitatis et virtutis. aliquid scit, statim ignorare dicitur.

I. Ad id jam pa-
quod contra objicitur, Ignorantia enim quae poena peccati est,

tet solutio quia bene videtur, quod

: est cum aliquis ea qufc tenelur scire, et
virtutem perfectam in membris non ha- tunc quando tenetur scire, ignorat : et

derent, nec perfectam quantitatem : ad talis non fuisset in lihis Adam si stetis-

quosdam tarnenusus necessarios ad quos set, talisenim provenit ex obnubilatio-

sufFecit tenera setas et imperfecta virtus, ne mentis, quo? poena peccati est. » Sed
usum habuissent membrorum. nescientia cujusbbet, non dicitur igno-

*
S. AuGUSTiNus, Lib. XII de CivitateDei, cap. 10.
 138 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

rantia. Yirtutes enitn intellectuales, qu?e, quia in carnali transfusione transfundi

sicut dicit x\ristoteles in VI Ethicorum, non potest quod nuUo modo, neque per
sunt sapientia, intellectus, scientia, pru- causam, neque ut forma, est in carne. »
dentia, et ars, generationem accipiunt Gratuita autem justitia nuUo modo est
\
*
ex doctrina et tempore : et illas perfe- in carne ut in causa vel in subjecto :

cte non habuissent in prima teneritu- sed in Deo solo est ut in causa : in
dine. Probabile tamen est, quod aliquam spiritu autem creato angehco vel huma-
illustrationem accepissent et sensus et no est ut in subjecto : et ideo in carnah
^
intelligentiae ad discretionem necessario- transfusione transfundi non potest. ^
rum. Ad objectum dicendum, quod cum ^.d l
.,
Ad „
2.
Ad aliud dicendum, quod
omnes fuis-
^ '
dicitur, quod Deus pronior est ad mise-
_

sent ad imaginem Dei creati, maxime rendum, quam ad condemnandum, hoc

ad imaginem creationis sed haec imago : intehigitur quantum ad hoc quod sem-
ad actualem imitationem produci non per punit citra condignum, et remune-
potuit, nisi polentiis quae sunt in ea per- rat uUra condignum in merito et demc-
fectis per habituni. Et talis potentialis rito sed propter hoc non facit ahquid
:

imitatio bene competebat primo statui. inordinatum vel impossibile esset au- :

Sed potentia imitationis vulneratae po- tem inordinatum et impossibile, quod

tentiae, non compelebat primo statui, gratia esset a carne vel in carne, cujus
sed secnndo in quo homo est sub pec- causa non potest esse nisi Deus.
cato. Ad ALiuD dicendum, quod non est Ad 2.

simile : quia defectus demeriti inobe-

Adquaest. j. Ad m quod ulterius quaeritur, di- dientiae per corruptionem est in carne :

cendum quod sine dubio secundum et ideo cum carne potest transfundi : sed
Ansehnum, originalem justitiam trans- etlectus obedientiaenuHo modo est in
fudissent parentes in parvulos ; sed illa carne, sed inDeo solo et ideo cum car- :

nihil aliud est, nisi debitus ordo natura- ne transfundi non polest. .,

hum quo corpus ordinatur ad

inter se, Id quod contra objicitur, procedit. AH object
1 et i.

animam, et anima ad rationem, ut dicit Sequens eodem modo procedit.

Plato, secundum dominalem justitiam,
et ordo naturahum ad aclus suos et ad Ad id quod ulterius quaeritur, dicen- Adqusest.i

finem : quae causabatur ex incorruptio- dum quod sicut Adam flexibile habuit
ne ejus quod transfundilur a parentibus liberum arbitrium ad bonum et ad ma-
in prolem, si peccatum naturam paren- lum, ita et parvuli, et non fuissent con-
tum non corrupisset. firmati. Nec est simile de Angelo et de
^^ j
Ad ALiuD eodem modo dicendum :
homine : quia in Angclo confirmalio se- ,;

quia idem dicit. Justi enim parvuh fuis- quitur conversionem in Deum, sed in •'.

sent juslitia rectitudinis naturae si non homine non sequitur nisi mortem in sta-

fuisset peccatum. tu peccati, vel transL^tionem, si mansis-

Ad object. Ad id quod coutra objicitur, dicendum sent in statu innocentiae homo enim .•

quod Magister Hugo notat ibi justitiam non comprehensor et ideo

viator est, et :

gratuitam el nonjustitiam quse est recti- confirmationem non accipit nisi post
tudo naturahum : et ideo non con- viae consumationem. Angelus autem
tradicit. comprehensor, non viator et ideo ad :

quodcumque convertitur, ihud compre-

Adqu8est.4. Ad id quod uUerius quaeritur, dicen- hendit, et in iUo confirmatur sive bo-
dum quod Adam si non peccassct, nul- num, sive malum sit.

lo modo transmisisset justitiam gratui- Ad id quod contra objicitur, dicendum Ad objaci.

tam in prolem. Et hujus causa est, quod Augustinus bene dicit, quod feli-
 IN II P. Smi. THEOL. TRACT. XIV, QU^ST. 86. 139

ciores essent si nullus vellet peccare, nec scilicetoperatio secunduni perfectam

sentirent incommoda : sed felicitas illa etconnaturalem virtutem hominis non
non esset confirmatse beatitudinis, sed impeditam, cum ablatione contrariorum
esset felicitas qualis definitur ab Aristo- nocentium.
tele in primo et in decimo Elhicoriim^

QUiESTIO LXXXVI.

De tentafione primi lioniinis.

Deinde quseritur de his quse dicuntur illicituni videlur esse unus impulsus :

in libro II Senteniianwi, distinct. XXI, est autemunum illicitum inprimopeccato,

ubi agitur de tentatione primi hominis, comestio scilicet vetiti : ergo videtur,
de qua qua^runtur quatuor, scilicet qualis quod una tenlatio simplex.
fuerit tentatio in numero et ordine tenla- 2. Adhuc, Unum solum peccatum fuit

tionis? Adae et non multa, quod Apostolus vo

Et secundo, Quare facta est per ser- cat inobedientiam, ad Roman. v, 19 :

pentem potius quam per aliud animal? Sicut per inobedientiam unius hominis
Et terlio, Quare primo incepit a mu- peccatores constituti sunt multi, ita et

liere et non a viro ? per iinius ohediiionem justi constituen-

Quarto, Utrum habuit muher alliciens tur multi. Sed inclinatio ad bonum in
aliquid sensibile, aut non ? Christo una fuit semper et uniformis :

ergo videtur, quod per oppositum una

fuit inclinatio ad malum in Adam, et sic

una tentatio.
MEMBRUM I. CONTRA : sed contra.
1. Ad plura illicita appetibilia non po-
Qualis fuerit tentatio in numero et ordi- tuit esse una inclinatio per appetitum,
netentationis ? et, Dedispositione ejus- sed multye. Ex verbis serpentis sumitur,
dem, utrum fuerit ah exterius ab ho- quod cum dixit Cur prsecepit vohis :

ste, vel etiam interius ah aliqua corru- Deus *, quod nitebatur inclinare mulie-
ptione ? rem, quod falsum credat quod verum
fuit et hoc fuit peccatum infidelitatis,
:

scilicet non credere verbis Dei.

Primo, ergo queeritur, Utrum fuit una Iterum ex verbis serpentis sumitur,
qua tentatus est primus ho-
sola tentatio quod nitebatur inclinare ad peccatum
mo vel plures ? elutionis sive superbitC, quando dixit :

Et videtur, quod una sola. Eritis sicui dii ^

: hocenim concupiscere
1. Cum enim tcntatio sil impulsus ad supcrbia est, sicut et superbia fuit in ipso
illicitum, ut dicit Anselmus, ad unum diabolo.

* Genes. iii, 1. ^ Ibidem, ^. 3.

 140 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
Iterum inclinavit ad peccatum avari- 3. Adhuc, Tob. iv, 14 : Superbiam
liae quando dixit : Scienles homim et numquam in fuo sensu, aut in tuo
malum. Dicitenim Auguslinus, quod verbo, dominari permitfas : in ipsa enim
avaritia non tantum pecunine est, sed iiiitiumsumpsit onmis perditio.
etiam scionlia^. Adhuc, In Psalmo xxxv, 12 Non
4. :

Iterum gustum vetiti,

inclinavit ad veniaf mihi pes sitperbicT. Et subjungit,
quod videtur fuis?e peccatum guke quse :
y. 13: Ibi ceciderunt omncs qui operan-
comestio totum corpus primorum pa- iur iniquitatem. Ergo Adam cecidit in
rentum infecit et corrupit ex qua cor- : illo pede.
ruptione originale peccatum transfundi-
tur in parvulos. Ulterius quaeritur de dispositione Queest.
Videtur ergo, quod tentatio multiplex istius tentationis, Utrum fuerit exterius
fuerit, et non simplex. ab hoste tantum, vel etiam interius ab
2. Adhuc, jNJalth. iv, 3, superillud: aliqua corruptione mentis ?
Et accedens fenfator, dixif ei, dicit (ilossa Et videtur, quod ab ipso hoste exte-
Augustini et Bedae, quod de omnibus de rius tantum quia :

quibus tentavit diabolus Adam et vicit, 1. In primo statu nulla fuit corruptio,
tentavit Chrislum, et victus est. Tentavit nec in corpore, nec in anima, quae incli-
autem Christum dc gula, cum dixit Dic : naret ad illicitum nisi exterius. f>go non
uf lapides isti panes fiant ^. Tentavit de fuit inclinans ad illicitum, nisi exterius.
inani gloria sive superbia, cum dixit Adhuc, Ab omnibus Sanctis assi-
2.
Mitfe fe deorsum ^. Tentavit de avaritia, gnatur causa propter quam peccatum
quando ostendit ei omnia regna mundi, hominis remediabile fuit quia scilicet :

et dixit UcPC omnia tibi daho ^. Tentavit

:
per alterum peccavit : et sic per alterum
de infidelitate, quando dixit Si cadens :
redimi potuit. Ergo videtur, quod de
adoraveris me. Ergo etiam similiter peccato hominis nihil processit a seipso
multa fuerunt in peccato Adae sive ten- interius : si enim a scipso tantum pro-
tatione : non ergo fuit una simplex ten- cessit, sicut peccatum daemonis irreme-
talio vel peccatum, sed multiplex. diabile fuisset.

Queest. 1. Sed tunc ulterius quseritur, Quo or- SoLUTio. Praepositivi cst responsio ad soi

dine fuerunt in tentatione ista? hoc per distinctionem, quod scilicet ah-
quod primum fuit superbia.
Et videtur, quod peccytum est simpliciter unum, et
1. enim Augustinus in libro III
Dicit simplex aliquod est multiplex. Simplex
super Genesim ad litferam, quod non est est, quod est unius actus et unius defor-
credendum, quod mulier credidisset vera ad unum appetibile determi-
mitatis, et
esse quae serpens suasit, nisi prsEcessis- natum. Et cum actus sit substantia pec-
set in mente ejus elatio quae fuit per hu- cati, hoc in substantia est unum : et cum
militatem comprimenda. Elatio ergo illa, deformitas sit fornia, hoc etiam in forma
ut videtur, fuit primum. est unum : et cum appetibile sit finis et
2. Adhuc, Eccli. x, l'j : Initium omnis movcns, hoc etiam in fine et movente est
peccati superhia: sed nullum est initium unum : et sic simpliciter est unum. Est
omnis peccati, nisi primum peccatum autem unum peccatum multiplex, scili-
Adse : hoc enim fuit initium et causa om- cet quod in actu est unum et multas ha-
nis peccati, ut dicit Apostolus, ad Ro- bet deformitates, et plura moventia quan-
man. v, 19. tum ad plura quae sunt in ipso, et plures

' Matth. IV, 3. 8 Ibidem, t- 9-

* Ibidem, y. 6.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU.EST. 86. 141

habet fines quos intendit obtinere per veritatem. De omnibus enim in genere
unum et eumdem actum : et tale dixit de quibus tentatus fuit Adam, tentatus
esse primorum parentum. Et mihi vide- fuit et Chrisius, et tuit victus diabolus ;

tur, quod bene dixerit. Unde peccatum sed ista per ordinem ad unum non fa-
tentationis primorumparentum est unum ciunt nisi peccatum unum, ut dictum
multipJex, bene probatur ex
sicut illa est.
-objectione, quae trahitur ex verbis ser-
pentis, quibus multa nititur persuadere. Ad m quod uUerius quaeritur, Quod Adquwst.i.
Si tamen quaTitur, Utrum simpliciter fuerit primum?
dicendum sit unum, vel plura? Dicendum cum Augustino, quod pri- ^d i.

Dicit Preepositivus, quod simpliciter mum ex parte tentati fuit superbia sive
unum, et innititur illi propositioni Ari- elalio, quae fuit per humilitatem compri-
stotelis « Ubi unum propter alterum,
: menda. Ex parte tamen tentationis pri-
utrobique tantum. » Talia enim ab ul- mum in genere fuit invidia, sicut ex-
timo fine accipiunt et denominationem et presse dicitur, Sapient. ii, 24 : Invidia
multitudinem et unitatem : et quia ulti- diaholi mors introivit inorbem terra-
mus est unius transgressio, scilicet prae- riitn. enim homini, quod ascen-
Invidit
cepti, ideo tota tentatio peccatum unum dere deberet in locum unde ipse cecidit.
est. Primum autem quod fuit disponens An-
Et sic patet solutio istius membri gelum ad hoc quod tcnlare vellet, fuit
quoad primam partem. superbia corrumpens naturam angeli-
jid i_
Ad PRiMUM autem objectum dicendum, cam, quando concupivit esse sicut Deus,
quod sicut jam dictum est, unum illici- et de coelo empyreo propter hoc ejectus

tum finale est, ad quod tamen plura or- est : et nisi lioc modo fuisset corruptus,
dinantur, quee faciunt ipsum quodam- non fuisset susceptibilis invidiee qua
modo plura sive multiplex, ut dictum tentaret hominem. Dicit enim Augusti-
est. nus, quod « superbiam semper comita-

Ad j^ Ad aliud dicendum, quod ex dicto tur invidia, et talis regina numquam est
Apostoli non habetur, nisi quod unum sine tali pedissequa. » Primum autem
fuerit secundum substantiam : et ex hoc ex parte persuasionis diaboli fuit infide-
non removetur, quin multiplex sit se- litas in verbis Dei : sed in intentione
cundum deformitatem. Et in Ghristo si- primum homicidium fuit primorum pa-

militer una fuit inclinatio ad bonum in rentum : hoc eiiim intendit principaliter
genere, quse tamen multiplex fuit ad ut mortem induceret in naturam huma-
bonum in specie, et secundum modos nam. Et hoc est quod dicit, Joan. viii,
inclinationum. 44 lile homicida erat ab initio, et in
:

lobjoct.i. Ad iD quod contra objicitur, dicen- veritate non stetit, qiiia non est veritas in
dum quod per hoc non probatur, quod eo cnm loquitur mendacium, ex pro-
:

fuerint multa, sed quod fuerit unum priis loquitur, quia mendux est, et pater
multiplex, ut jam dictum est. Omnia ejus.
enim quce persuasit, ordinabantur ad Ad quod dicitur de Ecclesiastico,
id ^^ ^

unum, illudscilicet, quod transgrederetur solutum est quia conceditur,

X, io, jain :

praeceptum, et inobediens esset, et sic quod omne peccatum initium sumpsit a

peccaret. Ad hoc etiam persuasit, quod superbia ex parte peccantis.
verbis Dei non crederetur, et sic eduxit Et PER idem patet solutio ad illud de Ad 3 et 4.

in elationem, et inclinavit ad vetiti cibi Tobia et de Psalnio: haec enim omnia

comestionem. fundantur super idem.
Ad id quod objicitur de Glossa super
Matthteum, di^endum, quod Glossa dicit Au iD quod ulterius quieritur, conce- Adqu»8t.«,
142 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
dendum est, quod non fuit nisi exterior deciperet. Haec autem est columbina
tentatio : et lioc expresse dicit Magister quia illi melius crederetur de bono pro-
in cap. Porro sciendum est duas esse misso. j\on ergo calliditatem vel sapien-
tentationes. Dicit enini sic : « Homo ergo tiam in hoc ostendebat, quod formam
qui sola exteriori tenlatione pulsatus ce- assumpsit serpentinam.
cidit, tanto gravius plectendus erat, 2. Adhuc, Multte formae animalium

quanto leviori impulsu iuerat prostratus. magis habent similitudinem cum forma
Et tamen quia aliquam, licel modicam humana, sicut simiarum genera quae sex
cadendi occasionem liabuit, idcirco per sunt secundum Aristotelem in lib. de
Dei gratiam juvari potuit ad veniam : ut Animalibus quarum una in tantum ac-
:

qui per alium ceciderat, per alium eri- cedit ad hominein, quod etiam homi-

gerelur. Qui ergo incitatorem habuit ad num voces assumit, et decipit, et adducit
malum, non injuste reparatorem habuit ad devorandum : quae ab Aristotele vo-
ad bonum. Diabolus vero qui sine alicu- catur maritomorion. Et sub illa facilius

jus tentatione peccavit, per alium ut decepisset, si callidiis fuisset prse cunctis
surgerel juvari non debuit, nec per se aniinantibus terrae.
potuit : et ideo irremediabile peccatum 3. Adhuc, Multa genera animalium
ejus exstitit. » sunt sicut aves lat^ linguse (sicut dicit
Aristoteles) quae ad loquendum magis
apla sunt quam serpens. Si ergo calli-
dilate usus est, magis debuit elegere illa

in quibus loqueretur mulieri, quam ser-

MEMBRUM IT. pentem.
4. Adhuc, Cum Angeli tam boni quam
Qnare per serpenteni potius quam per mali possint sibi formare corpora de
aliud animal facta est tentatio ? selhere vel aere, quare non formavit sibi
corpus muliebre in quo mulieri loque-
retur, et facilius deciperet ? sic enim
Secundo quaeritur, Quare per serpen- callidius egisset, quam formam serpentis
tem potius quam per aliud animal facta assumendo.
est tentalio?
Et hoc quaeritur ratione ejus quod SoLUTio. Diversi Sancti diversas as-
dicitur in libro II Sentcntiarum, distinct. signant rationes, quare diabolus per-
XXI, in cap, Sed quia illi per violen- missus est venire in forma serpentis, et
tiam nocere non poterat. Ubi dicit Au- quare ipse diabolus [)lus elegit lianc for-
gustinus, quod non elegit sibi diabolus mam. Beda dicit, quod serpens tunc
figuram animalis per quam tentaret, sed virgineum habuit vultum, et erectus in-
assumpsit eam quam permissus est as- cessit, et sic ad similitudinem mulieris
sumerc. plus accessit. Damascenus dicit, quod
Tunc quserilur, Quare pcrmisit Deus, delectabilibus motibus allicere consuevit
quod istam assumpsit, et non aliam? mulierem, et sic facilius decipere. Au-
1. Si enim callidissimus erat, sicut gustinus dicit in libro XII de Trinitate %
dicit textus Genesis, iii, 1 2, vei sapieii- el haec sunt ejus verba « Quomodo co- :

tissimus, sicut dicit alia translatio : tunc luber non apertis passibus, sed squama-
debuit assumere formam iii qua facilius rum minutissimis nisibus repit, sic

* S. AuGCSTiNUs, Lib. XI super Genesim ad cunclh animanlibus lerrx.

litteram, cap. 2. 3 s, Augustlnus, Lib. XII de Trinitate, cap.
2 Genes. iii, 1 : Sed et serpens erat callidioy 11.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU^ST. 86. 143

lubricus deficiondi motus negligenles sed hsec non est causa, quod diabolus in
minutatim occupat, et incipiens a per- fornia serpentis venit : quia, sicut dicit
verso appelitu similitudinis Dei, pervenit Augustinus, secundum calliditatem suam
ad similitudinem pecorum. Inde est, non est datum eligere formam, sed
sibi
quod nudati primi parentes prima stola oportuit quod acciperet formam quam
immortalitatis, pelJiceas tunicas morta- permissus est accipere ex ordinatione
litatis hujus meruerunt. Honor enim divina, in qua facile fraus ejus depre-
hominis verus est imago et similitudo hendi posset.
Dei, dedecus aulem similitudo pecoris. Ad auud dicendum, quod sicut dicit Ad 3.

Unde dicit in Psalmo xlviii, 13 Homo, : Augustinus, loquela quce fiebat per ser-
cum in honore esset, non iniellexit. peiitem, non formabatur per instru-
Comparatus est jumeniis insipientibus, menta serpentis, nec per virtutem ser-
et similis facius est illis. » Unde secun- peiitis, nec per animam serpentis, sed
dum Augustinum etiam ipso lubrico per diabolum in serpente eo modo quo
motu suo reddidit Deus mulierem cau- per energumenos et insanos loqui solet.
lam ne crederet. Et hsec ratio mihi Et ideo illa ratio nulla est : procedit
magis placet. enim ac si daemon elegisset animal,
Ad 1.
Ad PRiMUM ergo dicendum, sicut re- quod potentia et imaginatione propriae
spondet Augustinus et ponitur ibidem
: animae et aptitudine propriorum oro-a-
in Sententiis, et ponitur etiam in Glossa norum voces formaret, et hoc non est
super Genesim, quod in forma serpentis verum.
venit propter duas causas, et propter Ad ultimum dicendum, quod hoc qui- Ad 4.

duas causas hoc Deus permisit. Una ex dem facere poterat, sed ex ordine di-
parle mulieris, quee est haec, ut dicit viiiae permissionis permissum non fuit,

Augustinus ibidem, ne si forte in forma propter causas quae dictae sunt, scilicet
ad decipiendum apta venire permissus quod mulier se excusare non posset,
esset, mulier excusationem haberet, dicens quod deceptionem cavere non
quod se cavere non potuisset. AHa ex posset.
parle diaboli, quod non est permissus
venire nisi in foima, in qua fraus sua de
facili deprehenderetur et detegeretur : et

hoc est sicut prius dictum est in verbis

Augustini, quibus dixit, quod quia pe- MEMBRUM IH.
ctore in ventre repit, lubrico motu oslen-
debat, quod lubrico motu appetitus Quare diaholus primo iucepit tentatio-
interius repens spoliaturus erat homi- nem a muliere, et non a viro ?
nem similitudine divina, quae in erecta
statura ostenditur, ut superius est oslen-
sum in quaestione de imagine, et ad si- Tertio quaeritur, Quare incepit primo
militudinem pecorinam prostraturus. Et a muliere, etnonaviro?
non fuit permissus venire in columbae Yidetur enim, quod a viro congruen-
speciei, sicut ibidem dicit Augustinus, lius incepis»set : quia
quia inconveniens videbatur ut eam for- 1. Praeceptum datum fuit viro : cuni
mam homini odiosain facerct, in qua ergo illius sit tentari de Irunsgressione,
Spiritus sanclus sanctiticans hominem cui praeceptuin cst datuin, videtur quod
appariturus erat. a viro debuit incipere.
Ad ALiuD dicendum, quod verum est, 2. Adhuc, Principiuin totius humani
quod plura animalia accedunt in simi- generis non fuit mulier, sed vir
mate- :

litudinead hominem, quam serpens : rialiter enim totum humauum genus fuit
 144 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

in Adam, et non iu Heva. Cum ergo morti esset addicta et corruptioni, ne u

diabolus niteretur corrumpere totum contristaret suasdelicias, accepit et com-

humanum genus una transgressione, edit cum ea : et sic ambo necessilati

videtur quod potius debuit incipere ab mortis addicti sunt.

Adam, quam ab Heva. Hujus etiam assignat aliam cau-

Sed conlr». CoNTRA :
sam Augustinus in libro XI super
Eccli. XXV, 33 : A muliere factum Genesim ad litteram dicens, quod in
1.

initium omjiis peccnti, et per illam

prima tentatione primorum parentum
est
ostenditur, qualiter tentatio progreditur
omnes morimur.
in omnibus posteris primorum pcccato-
2. Adbuc, Augustinus in libro de
Tri-
rum. Sicut enim in illis tentatio a ser-
nitate : « Corpore sibi subjecto tamquam
scilicet abutens, pente processit in mulierem, et a mu-
instrumento serpentis
fallaciam praemolitus est foeminse, sci-
liere in virum : ila in posteritate qua
loco serpentis
licet a parte inferiori humanae
copulae est propter iJlecebrosos

incipiens, ut gradatim perveniret ad motus, progreditur in inferiorem partem

Ergo videtur, quod magis con- ralionis, quae Joco muJieris est, eo quod
totum. »

gruum fuit ei incipere a fcemina, quam regitur a superiori sicut muJier a viro,
et ab inferiori parte ad superiorem sicut
a viro.
3. Adhuc, Serpens cum callidior esset ad virum et sic corrumpitur totus ho-
:

cunctis animantibus terrae', scivit virum mo.

spirituali mente praeditum, qui decipi Ad primum
ergo dicendum, quod Jicet
^^ ,

facile non posset in forma serpentina.

praeceptum principaliter datuin fuit viro,
tamen etiam datum fuit mulicri, sicut
Ergo videtur, quod non elegit virum per
etiam expresse dicit Magister in/.i7/era.
seipsum tentare, sed fceminam.
Et hoc etiam innuitur in verbis serpen-
Soiutio. SoLUTio. Dicendum, quod absque du-
tis : dicit enim, Cur prsecepil vobis
secundum auctoritates Sanctorum Deus et hoc dicit Magister in iJIo cap.
' .•

bio
serpens ex astutia diaboli qui erat in lUud etiam notandum est, quod est
elegit hominem aggredi ex uJlimum capituJum dislinctionis vice-
serpente,
ma- sima' primae Jibri \\ Sententiarum \
parte mulieris, qute infirmior est et
postquam mulie- Astutiam etiam suam non ifa osten-
gis deceptibilis, ut sic
deret serpens, si ex parte hrmiori
rem attraxisset, adjutorio mulieris faci- ag-
virum. Et hoc est quod gressus csset, sicut ostendit quando
lius prosterneret
Apostolus, ad Timoth.
I n, Jt aggressus est a parte infirmlori.
dicit :

Adam non est autem

seductus, mulier Ad
ALiuD dicendum, quod scivit bene, Ad 2.

seducta in prsevaricatione fuit. Ubi dicit quod Adam fuit principium Jiumani ge-
Augustinus glossans illud, quod non est neris, et non Heva : et quanto perfectio-

credendum, quod vir spirituali mente rem scivit, tanlo magis primo aggredi
ut vc- timuit, timens ne pateretur repuJ-
praeditus, a serpente seductus sit,

quod serpens persuasit, ut sam.

rum crederet
Tria quae inducuntur in contrarium Adobject
scilicet ex comestione pomi assequere-
lierent sicut concedenda sunt et procedunt.
tur simililudinem Dei, ut

dii scientes bonum et malum : sed vi-

dens transgressam esse mulierem, et

sciens veritatem verbi Dei, quod scilicet

* Cf. Genes. iii, 1. Tom. XXVII nostrae editionis. Opp. R. Alberti

* Genes. ui, 1. pag. 365.
3 Cf. II Seutentiarum, dist. XXI, cap. G.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU^ST. 86. 143

4. Adhuc, Augustinus in libro III de

Libero arbitrio
Discernenda sunt : «
genera visorum, quorum unum est quod
proficiscitur a voluntate suadentis, quale
MEMBRUM IV. fuit illud diaboli, cui homo
consentiendo
peccavit. Allerum a subjacentibus rebus,
iJtrum miilier habuerit aliquid alliciens vel intentioni animi, vel sensibus cor-
sensibile, aut non ? poris, quale est cum homo videns vel
audiens aliquid, peccat^. » Ergo videtur
cum prima tentatio processerit a volun-
QuARTo qaaeritur, Utrum raulier ha- tate suadentis, quod nihil sensibile fue-
buit aliquid alliciens sensibile , aut rit in ea.
non ? CONTRA :
o j .
Sad contra
Et videtur, quod non : quia 1. Beatus Bernardu.s super Cantica
1. Similitudo in scientia boni et mali ait : « Sicut primo mors intravit per
ad Deum quam serpeus suasit, non est auditum, cum mulier audivit verba ser-
objectum alicujus sensus, sed intellectus pentis suadentis : ita primo vita intravit
solius : quod non est objectum sen-
et per auditum. Fides eniui est ex auditu,
sus, non allicit sensum et sic videtur, : auditus autem per verbum C.'crisii\ »
quod mulier nihil habuit alliciens sen- Auditus autem non fit nisi sono sensi-
sibile ad transgressionem. bili. Ergo mulier aliquod sensibile ha-
2. Adhuc, Appetitus non movet mem- buit alliciens.
bra ad delectabile nisi faclo sibi nuntio : 2. Adhuc, In ipsa tentatione dicitur,
sed nuntium nullum fit hic de sensibili Genes. iii, 6, quod post auditum ser-
in verbis serpentis, sed tantum de aequa- pentem, statim vidit mulier quod bo-
litate ad Deum : ergo videtur, quod num esset lignum
vescendum, et ad
movit eam ad transgre-
nihil sensibilium pulchrum oculis, adspectuque delecta-
diendum. bile : et tulit de fructu illius, et come-
3. Adhuc, Augustinus in libro IX dit. Ergo videtur, quod tentatio trans-
super Genesim ad litteram^ dicit, quod ieritab auditu ad visum, et a visu ad
omnis anima movetur visis et si visa : tactum quando tulit,et a taclu ad olfa-
sint sensibilia, movetur visis secundum ctum, quia adhuc non comedit et ab :

membra corporis : si visa sunt intelli- olfactu ad gustum quando comedit : et

gibilia, movetur appetitu ralionali vel sic sensibilia cujuslibet sensus habuit
voluntario, et non niembris corporis : allicientia.

quia membris corporis visa intelligibilia

haberi non possunt. Sed si quis advertat Adhuc quaeritur, Quid fuerit formati- Qusest. i.

processum tentationis a serpente, non vum illarum vocum quas diabolus pro-
sunt proposita nisi visa inlelligibilia. tulil per serpentem, utrum scilicet dia-

Cum enim dixit : Cur prsecepit, voluit bolus protulerit eas, vel anima serpentis?
quod mulier per rationem discuteret Et hoc quaeritur ratione ejus quod
causam proecepti et cum dixit Eritis : : dicitur in libro II Sententiarum, dislinct.
sicut dii, scientes bonum etmalum, nihil XXI, cap. Tentatio autem hoc modo
promisit nisi spirituale et intelligibile. facta.
Ergo videtur, quod nihil sensibilium Videtur enim, quod diabolus movcrit
allexit mulierem. linguam serpenlis.

* S. AuGusTiNUs, Lib. IX super f.enesim ad * Idem, Lib. III de Libero arbitrio, cap. 25.
litteram, cap. 14. ^ Ad Roman. x, 17.

xxxni 10
 146 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

1. Auffustinus in libro de Mirahilibus libro II Sententiarum, distinct. XXI,

sacrse Sa-ipiurse : a In igne et nubibus Tentatio autem hoc modo facta est.
modos loquendi invenit : ita etiam in « Stans coram foemina hostis superbus
ore animalis plectrum linguce guberna- « non audet per verba persuasionis
vit. Ergo videtur, quod vi vel virtute
» « cxire, metuens deprehendi sed sub :

animae serpentis non fuerunt formatie « interrogatione eam aggreditur, ut ex

illfie voces, sed vi diaboli. « responsione colligeret qualiter in
Adhuc, Auguslinus in
2. libro XI « malitia procedere posset. ». Et in
super Geuesim ad litteram ' .•
« Sicut fineejusdem capituli colligit totum or-
locutus est serpens homini, sic asina in dinem tentationis, sic dicens « Attende :

qua sedebat Balaam, locula est homi- « ordinem ac progressum humanae per-

ni ^ nisi quod id opus fuit diabolicum^

: « ditionis.Primo Deus dixerat In :

islud autem angelicum. » « quocumque die comederis ex eo, morte

3. x\dhuc, Ibidem, Augustinus, « In « morierisK Deinde mulier dixit Ne :

serpente locutus est diabolus, utens eo « forte moriamur'\ Novissime serpens

movensque ejus naturam
velut organo, « dixit Nequaquam moriemini. Deus
:

eo modo quo illo movere et illa moveri « aflirmavil, mulier quasi ambigendo
potuit ad exprimendos sonos verbo- « illud dixit, diaboius negavit. Quae
rum. » Ex hoc accipitur, quod potestate « igitur dubitavit, ab affirmanie reces-
diaboli formatae sunt illae voces. « sit, et neganti appropinquavit. »

s«d conira. ^^ coNTRATtiuM hujus ohjicitur appa-

Tcnter sic : SoLUTio. Dicendum, quod mulier ha-
Solu'
1. Augustinus in libro dc Mirabilibus huit alliciens sensibile in auditu, visu,
sacrae Scripturx : « Quando asina loque- tactu, gustu, et odoratu, sicut probat
batur, intelliijimus Deum nihil mutasse objectio inducta ex verbis beati Bernar-
in lingua asinae. Cum crgo diabolus non di. Sed in gustu solo facta fuit prohihi-
sit ita potens sicut Deus, cum loqueba- tio, Genes. ii, 17, quando dixit Domi-
tur per serpentem, nihil mutavit in lin- nus : De ligno scientise boni et mali ne
gua serpentis. » Sed natura lingure est, comedas : in quocumque enim die come-
quod non moveatur nisi ah anima sen- deris ex eo, morte ?norieris.
sibili. Ergo videtur, quod voces illae Ad PRiMUM ergo dicendum quod li-
Ad
formatae sintab aninia sen<-ihili serpentis. cct intclligibile non sit in sensu, ta-
2. Adliuc, In homine quamvis sitratio mon signilicabile est : et sicut signi-
interpretationis, qure cst prim ipium illius ficatur in sensu, ita prohihelur in sen-
quod perlinguam tamen immedia-
fit : sibili.

tus linguae motus est ah anima sensibili Ad ALiuD dicendum, quod de sensi- ^j
homin's, per quem motum tit formatio hili factum est nuntium in verbis ser-
vocum et sonorum. Ergo asimili, quam- pentis et in verbis Dei : gustahile enim
vis esset diabolus qui intellectualis directe fuit prohibilum, cujus prohibitio-
esset motor immediatus, tamen motus ni transgressffi diabolus simililudinem
linguie non potuit esse nisi ah anima supposuit.
sensibili. Ad ALiuD dicendum eodem modo, ^d
quod intelligibilia serpens suasit adi-
Qucest. 2.
L'lteiuus qu£Britur de progressu ten- pisci sub sensibilibus, ut sic ad trans-
tationis, ratione ejus quod dicitur in gressionem magis allicerent sensibiha.

1 S. AcGUSTiNus, Lib. XI super Genesim ad ' Genes. ii, il.

litterara, cap. 29. * Ibidem, iii, 3 et 4.
2 Cf. Numer. xxn, 28 et seq.
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIV, QUtEST. 87. 147

Ad dicendum omnino eodem

aliud Ad id quod in contrarium objicitur, di- Ad object.i.

modo. Licet enim in verbis serpentis cendum quod quando dicitur, quod nihil
expresse significaretur intelligibiie et mutavit, intelligendum est, quod nihil

non sensibile, tamen transgressio per mutavit in eo quod movetur, hoc est, m
quam serpens suasit venire ad intelligi- lingua : iu motore tamen mutavit quia :

bile, hoc est, ad eequalitatem Dei, in ad naturalia movebat eam anima sensi-
sensibili facta fuit. bilis, ad supernaluralia autem oportuit

Duo quai objiciuntur in contrarium, quod haberet motorem supernaturalem.

^d
penitus concedenda sunt : quia ex ipsa Ad aliud dicendum, quod non est si- object. 2.

littera sumuntur. mile quod inductum est quia in homi-

:

ne rationahs et sensibilis una substantia

Ad quod ulterius quseritur, pro
id sunt et una natura hominis et ideo am- :

certo credendum est, quod lingua ser- bo movent ad idem. In serpente autem
pentis mota est a diabolo, et non ab intelligentia diaboli et anima sensibilis

tunc enim serpentis penitus diversa sunt et ideo

anima sensibili serpentis :
:

diabolus praesidebat serpenti, et omnia ad idem movere non possunt.

membra ejus habebat ad nutum, sicut
bene probatur in auctoritatibus Augusti- Ad quod ulterius quaeritur, dicen- Adquast.s.
id

ni introductis. dum quod progressus tenlationis fuit

Et hoc expresse dicit sequens auctori- recte omnino eodem modo quo descnbit

tas Augustini de Balaam et asina. eam Magister quia hoc expresse dicit
:

Ad sequens eodem modo dicendum est tcxtus Genesis.

quia expresse hoc dicit Augustinus.

QUiESTIO LXXXVII.

De orlsine peceatl prlmoruiii parenUiiii.

Deinde transeundum est ad ea quse di- Tertio, Quis plus peccaverit, Adam an

cuntur in libro 11 Sententiarum, distinct. Heva?

XXII, quai incipit, ibi, Hic videtur dili- Quarto, Si Adam et Ileva in primo

qux fuerit statu fuerint deceptibiles, an non?

genter investigandum esse,
Qui"to, Si peccatum primorum paren-
origo illius peccati.
tum fuerit remediabile, cum peccatum
Ubi qua^runtur quinque, scilicet quare
cum Angeli fuerit irremediabile?
permisit Deus hominem tentari

sciret eum casurum ?

Secundo, Qua?. fuerit origo peccati?
 148 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

cavere. Si enim fecisset eum in anima

sicut in corpore, ut scilicet sicut in
corpore incommoda sentire non potuit,
ut dicit Isidorus^ qucm nec spina pun-
AJEMBRUxM I. geret, nec ignis ureret, nec aqua mer-
geret, ncc gladius scinderet : ita fecisset

Qiiare permiserit Deus horninem icntari, eum in anima, quod conlra veritatem ni-

cum scirel euin easurum, et ex ienta- \{y\ posset adiiiiltere : tunc cautum fuis-
tione multa mala pruveniura ? set omnibus, et fuisset nobilior slatus
primorum parentum.

Primo ergo quseritur, Quare permisit Ulterius queerilur ;

Deus hominem tenlari, qui scivit eum 1. De verbo Augustini qui dicit, quod
casurum, et cx lentationc mulla mala quia mulier inteUigebat verba serpentis
proventura? et non serpens, et diabolus intelligebat
Ilanc enim quaestionem movet Magi- ea, oporluit quod diaholus tentaret He-
Sententiarum, distinct. vam, et non serpens et quia vir intel-
ster in libro II :

XXII, cap. Porro sciendum est. lexit muUerem, muHer, et non serpens,
Quseritur ergo Quare Deus permisit nec diabolus, tenlavit virum. Hoc enim
eum tenlari? videtur non esse verum mulier enini :

Et videtur, quud non debuit permit- dixit ad Deum in excusatione peccati :

tere. Serpens decepit me ^ : et ita videtur, quod

Tentatio enim est ad acceplionem
1. serpens deceperit, non diabolus.
experimenti Beus autem non indiget
: Adhuc, Serpens punitus est et ma-
2.

experimento, quia omnia pra^scit : ergo ledictus inter omnia animanlia terra?,

videtur, quod permiltere hominem tcn- cum Deus dixit Super pectiis tuiim gra-
:

tari non debuit. dieris, et lerram comedes omnibus diebus

2. Ad hoc respondet Auguslinus in vilse tuas. Inimicitias ponam inter le et

hbro XI super Genesirn ad litteram, sic mulierem, semen luum et semen illius :
et

dicens : « Melius creare fuit hominem ipsa conteret caput tuum, et tu insi-

qui posset consentire tenlalioni, quam diaberis calcaneo ejus ^. Et injustum

qui non posset tenlari ex hoc enim exer- : csset, quod serpens esset punitus, nisi

celur virtus, et est palma gloriosior non peccasset tentando : ergo videlur, quod
consensisse tentationi, quam non posse serpens tentavit eam, et non diabo-
tentari'. » lus.

3. Ad hoc autem quod quod dicitur, 3. Adhuc, II ad Corinth. xi, 3 : Timeo,

futurum erat magnum malum. Respon- ne sicut serpens Ilevam seduxit astutia
del Auguslinus sic : « Licet magnum sua, ita corrumpantur sensus vestri, et

malum futurum esset, non tamen hoc excidant asimplicitaie quse est in Chrislo.

pcr opus Dei, sed per opus hominis.

fuit Ergo videtur, quod serpens seduxit He-
Quod aulem faclurus erat homo propria vam, quod est conlra verbum Augustini.
voluntale per culpam, Deus ordinavit 4. Adhuc, Cum vir fuit fortior ad re-

oequitate per poenam, et ut aliis cssct ad sislendum, si astutissimus fuit serpens,

cautelam. » Videtur haec causa non csse sicut dicit Scriptura^, polius debuit dia-
sufficiens : quia aliter et melius poterat bolus ipse et per seipsura tentare virum.

» S. AuGUSTiNus, Lib. XI super Genesim ad 3 ibidem, tt. 14 et \o.

litteram, cap. 6. * Cf. Geiies. in, 1 : Sed et serpens erat callidior

» Genes. ni, 13. cunctis animantibus terrw, etc.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU^EST. 87. 149

quam per mulierem : quia scivit, quod Et hoc dicit sequens auctoritas Augu-
mulier faciliter inclinabilis esset ad vi- stini : « Melius cuim est, quod fiat ut et
rum cui data fuit in adjutorium. bonum et malum ordinetur, quam quod
fiat alterum tantum. » Sic enim perfe-

ilutio.
SoLUTio. Diccndum, quod ex justitia ctior et completior est universitas, ut in
ordinis naturae fuit, quod homo talis antehabitis probatum est.

fieret, qui tentari posset. Et hoc est quod Ad ALiuD diccndam, quod non secun-
Ad 3.
dicitur, Eccli. xvii, 1, ubi dicitur : Deiis dum ordinem naturae ita fieri debuit :

creavit de terra hominem, et secundiim quia, sicut dicit Damascenus, per ele-
imagiiiem suam fecit illum. Et parum ctionem oportuit eum esse vertibilem ad
infra, tt- o et seq. : Et cor dedit illis utramque partem oppositorum, veri sci-
excogitandi, et disciplina intellectus re- licet et falsi, et boni et mali. Aliter enim

plevit illos. Creavit illis scientiam spiri- negata fuissent ei quae sunt propriae na-
ius, sensu implevit cor illorum, mala et turse rationalis creaturse.
et hona ostendit illis. Posuit oculum
suum super cordaillorumyostendereillis Ad quod ulterius quaeritur, dicen- Ad qucesl.
id

magnalia operum suorum. Unde cum dum quod sicut jam habitum est in se- Ad 1.
hominem fecisset in imaginatione crea- cunda quoestione incidenti membri quarti
tionis, quse est ratio, ut dicit Glossa su- proecedentis quastionis de progressu ten-
per illud Psalmi iv, 7 : Signattmi esi su- anima serpentis per imaginatio-
tationis,
per nos lumen vultus tui, Domine : tunc nem propriam non formavit illas voces,
fecit hominem inquisitivum de vero et sed diabolus in serpente : et ideo diabo-
falso, et de bono et malo : et cum omnis lus tentationis illius fuit auctor, serpens
inqaisitivus sit tentativus, ut vult Aristo- autem instrumentum et ideo dicit Au- :

teles, et ideo tentari posset circa verum gustinus,quod non serpens, sed diabo-
et falsum, bonum et malum : de ratione lus tentavit Hevam.
ordinis naturalis est. ut talis factus sit, Ad aliud dicendum, quod serpens fuit Ad 2.

qui lentari possit. Dicit autem Plato in punitus : quia instrumentum fuit peccati
Timseo, quod creator cum optimus sit, in detestationem peccati et posteritatis
nulli negavit commoda ad beatitudinem exemplum. Ad 3.
secundum naturam. Et cum exercitium Ad aliud dicendum, quod serpens se-
virtutis in tentatione ad gloriam faciat duxit ut instrumentum, sod non ut agens
beatitudinis, congruum fuit ut permitte- causa.
Ad 4.
ret tentari hominem : quia sine tenta- Ad aliud sive ultimum dicendum,
tione non esset satis gloriosa virtus ejus, quod serpens scivit virum esse fortiorem,
nec perfecta felicitas. hoc est, diabolus in serpente : et propter
Et hoc quod dicit Augustinus in
est boc sicut in quaestione prseccdenti mem-
auctoritate primo inducta. bro tertio quare tentatio incepit a mulie-
Ad m quod contra objicitur de acce- re dictum esf, mulierem et non virum
ptione experimenti, quo non indiget aggressus est primo virilem enim ani-
:

Deus, dicendum quod licet Deus non in- mum non fuit ausus invadere nisi pcr
diguerit experimento, tamen homo ten- mulierem. Nihil enim efficacius est ad
tatus indiguit ut suiipsius acciperet emolliendum virilem animum et sodu-
experimentum, et cautior esset in posle- cendum sicut foemina. Et hoc est quod
ram, et ad hoc permissus est tentari. Aristoteles dicit in VH EtJiicorum ex
Ad hoc quod sequitur de Augustino, Homero : « Doli complicatrix Vcnus : et

jam responsum est : quia hoc verum est, cingulam sive corrigia Veneris, furata est
quod palma gloriosior est : et Iioc fuit montem valdo sapientum. »

bonum quod elicuit Deus de illo malo.

150 D. ALB. MAG. ORD. PBMB.

quod « inobedientia filia est superbiae. »

Ergo videtur, quod inobedientia non

fuisset nala in eo nisi superbia praeces-
sissel : et ita videtur, quod superbia fue-
MEMBRUM II. rit primum peccatum et initium peccati.
CONTRA :
^
Sed^ cc
Qua^ fuerit origo pcccati, utrum scilicet 1. In primo homine fuit appetitus
superbia ^ ? scientiae. Ibidem autem
in Glossa dicit
Augustinus, quod avaritia non tantum
est pecuniae, sed altitudinis et scientiae.
Secundo quceritur, Quae fuerit origo Ergo videtur, quod appetitus avaritiae
peccati ? fuit initium peccati ejus.
Hanc enim qusestionem Magister dis- Adhuc, Yidetur quod peccatum er-
2.

putat in libro II Sententiarum, distinct- roris fuerit initium.

I ad Timoth. ii, 14 :

XX 11, ubi dicit, Hic videtur diligenter Adam non est seductus, mulier autem
investigandum esse, quse fuerit origo et seducta in prsevaricatione fuit. Quod
radix illius peccati. exponunt Sancti, quod in hoc non fuit
Et videlur, quod fuerit origo super- seductus in quo mulier, sed fuit seductus
bia. in hoc, quod credidit veniale quod fuit

\. Eccli. X, 14 et 15 : Jniiium super- mortale. Et quocumque modo dicatur^ et

bise hominis apostatare a Deo : quoniani Adam seductus fuit et Heva seducta se- :

ab eo qui fecit illum, recessit cor ejus. ductio autem peccatum erroris est : ergo
Videtur ergo, quod initium luerit su- in utroque peccatum erroris est : ergo in
perbia. utroque peccalum erroris fuit.
Adhuc, Augustinus ad Orosium
2. :
3. Adhuc, Yidetur quod fuerit pecca-
« Elatus superbia primus homo suasioni tum Ambrosius super Matthaeum,
gulae.
serpentis obediens, praecepta contemp- Et accede^is tentator,
IV, 3, ubi dicitur :

sit. » dicit sic Eo ordine tentavit Christum

: «

3. Adhuc, Bernardus super Cantica : quo primum hominem dejccerat. » Con-

ct Ambo, diabolus et homo, iniquitatem statautem, quod primo Christum tenlavit
meditati sunt altitudinem affectantes : de guhi quando dixit Dic ut lapides isti :

ille potentise, scilicet diabolus : iste scien- panes fiant^.

tiae, scilicet homo. » Ergo initium peccati
fuit altitudo scientiae : et sic superbia. Sed quia dicit Magister in eadem di- Quee»
Adhuc, Ad Roman. v, 19
4. : Per stinctione vicesima secunda, quod hoc
inobedientiam unius hominis peccatores inquirendum sit, qucd fuerit initium pec-
constituti sunt multi. Hoc tractans Au- cati et radix quod fuit pri-
: quaeratur,
gustinus in libro VIII super Genesim ad mum quod appetiit primus
appetibile
litteram, dicit sic : « Xon potuit melius homo? Hoc enim videtur fuisse radix
et diligentius commendari quam malum peccati, quia per dulcedinem praestabat
sit sola inobedientia : cum ideo reus ini- nutrimentum appetitui.
quitatis factus est homo, quia eam rem Yidetur, quod hoc fuerit similitudo
tetigit quam si non
conlra prohibitionem, aequiparantia? in scientia Dei.
prohibitus tetigisset, non peccasset*. » 1. Super illud Psalmi lxviii, 5 Quie :

Sed dicit Gregorius super .lob, xxviii, 1, non rapui, tiinc exsolvebam, dicit Glossa

Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in

' II Sen- ^ S. Auglsti.nus, Lib. VIII super Genesim ad
tentiarum, Dist. XXII, Art. 4. Tom. XXVII litteram, cap. 13.
hujusce novge editionis. ^ Mattli. iv, 3.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU.EST. 87. 151

sic : « Adam et Heva Toluerunt rapere sed ut radix oinnium malorum, ut dici-
divinilatem, et oblinuerunt infelicitatem. tur, I ad Timoth. vi, 10 Radix ommum
:

2. Adhuc, Super illud x\postoli, ad malorum est cnpiditas : tunc nihil aliud
Philipp. II, 6 : Noii rapinam arbitratus est nisi inordinatus amor sive libido

est esse se sequaleni Deo. Ibi Glossa, privali delectabilis, sive hoc sit altitudo,

« Non usurpavit quod suum non erat, sive scientia, sive pecunia: et sic non
scilicet a?quaUtatem Dei, ut diabolus est separatum peccatum a superbia se-
fecit, et primus homo. » cundum quod superbia nihil aliud est
contra. CoNTRA quam improba voluntas altitudinis in

Esse sequalem Deo sive in potentia scientia deiformi.

sive in scientia, est appetibile quod in Ad dicendum, quod Adam et
aliud Adobject.2.

nuUius creaturae rationem cadere potest : Heva seducti sunt, sed in hoc errave-
et quod per rationem non potest appre- runt, quod falsa pro veris approbave-
hendi, non potest appeti : eigo videtur, runt. Scd, ut dicit Augustinus, et in

quod aequalitatem Dei appetere non 5e«/(';//u'^^ ponitur inpraeinducto capitulo,

potuit, nec illa fuit radix peccali. seduci non potuisset, nisi elatio prseces-
sisset et ideo elatio fuit primum pecca-
:

oiuUo. Dicendum, cum Augustino

SoLUTio. tum.
et aliis Sanclis, quod elatio superbiae Ad aliud de gula, dicendum quoJ Ado'joct.3.

primum fuit peccatum in Heva. Cum o-ula fuit principale in quo fac'.a est pro-
enim diabolus dixit Eritis sicut dii, :
hibitio, et ad quod omnia alia ordinaban-
scientes honum et jnalum^ statim, ut .•
tur : sed non fuit primum in appetitu
dicit Augustinus, menti ejus subrepsit peccantis.
qusedam elatio qu« comprimenda fuit.

Sicut etiam dicit iMagister in libro II Ad idquod objicitur de radice, dicen- Ad quaist.

Sententiarum, distinct. XXII, inillo cap. dum quod pro cerlo radix fuit et appeti-
Et talis quideni elatio. « Ex ista ela- bile primum quoedam sequiparantia in
« tione processit error, quod falsa appro- scienlia deiformi. Et hoc intelligitur ex
« bavit pro veris. Et quia pulabat hoc Glossa consequenfcr inducta super Psal-
« acquirere per comestionem, ex hoc mum et epistolam ad Philippenses.

« ulterius processit avarilia scientise, et Ad id quod contra objicitur, dicendum Ad object.

« comestio pomi, quod vocatur gula : et quod cTquiparentia in scientia deiformi

« ex hoc facta est inobedientia, et factus secundum cequalitatera non potuit cadere
« est homo inobediens. » Omnia tamen in rationem vel hominis vel diaboli ad
haec unum peccatum sunt quia ordinan- :
appetendum. Nec ita appetierunt eam,
tur ad unum, sicut in preecedenti quee- ut dicit Anselmus in libro de Casu dia-
stione membro primo determinatum est, boli: sed quantum ad modum appetie-
ubi quaerebatur, Utrum unum peccatum runt eam, ut scilicet diabolus ex se ha-
fuit in tentalionc Adse, vel plura, et quo beret potentiam, et primus homo ex se
ordine ? scientiam quod non est nisi Dei ex-
:
:

Prima ergo quatuor concedenda sunt. cellentiam enim ex se non hahuit nisi
.bject. 1. Ad aliud quod de avaritia dicitur, Deus et sic ex se appetierunt siinilitu-
:

dicendum quod avaritia si proprie suma- dinem divinam. Unde dicit Anselmus,
tur prout facit speciale peccatum, non quod « nihil aliud appetierunt, quam ad
est nisi appetitus pecuniae, et dicitur quod pervenissent si stetissent, licet non
philargijria, hoc est, amor argenti. Si per eumdem modum. »

autem nonsumaturut speciale peccatum,

* G«nes. ni, 5.
 152 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
4. Adhuc, Magister in libro II Senten-
tiarum, distinct. XXI, cap. Porro scien-
dum, distinguit duo genera tentationis.
Unum intus a carne : et dicit, quod hoc
MEMBRLM III. gravius impellit. Alterum extra ab hoste,
quod minorem habet impulsum. Et ac-
Utrum peccatum primorum parentum cipitur ab Augustino in libro XIV de
fuerit maximum ? et, Quis eorum plus Civitate Dei, ubi sic dicit : « Quisquam
peccaierit ? et, An potuerint peccare Adae damnationem nimiam vel injustam
venialiter ? et, Qui sint gradus pec- putat, metiri profecto nescit quanta fue-
cati ? rit iniquitas in peccando, ubi tanla erat
nonpeccandi facilitas'. » Et hoc probat
Augustinus duobus modis. Commenda-
Tertio quaerilur, Quis plus peccaverit, tur enini Abrahae obedientia, eo quod
Adani scilicet, vel Heva ? difficillimum fuit in quo paratus fuit
Et circa hoc oportet quatuor quserere, obedire, scilicet filii immolatio*. Com-
scilicet de quantitate peccati. mendatur etextollitur Christi obedientia,
Secundo,Dc comparationepeccati Adse eo quod difficiilimum fuil in quo obedi-
ad peccalum Hevae. vit. Ad Philip. ii, 8 : Factus obediens,
Terlio, Si Adam in primo statu potuit usque ad moriem, mortem
scilicet Patri,

peccare venialiter? autem crucis. Eigo per oppositum ma-

Quarto, De gradibus qui fuerunt in xime vituperabilis est inobedientia, ubi
peccato illo. facillimum fuit obedire, sicut in prsecepto

quod datum est Adae.

Qusesi. 1. Videtur ergo primo, quod peccatum CONTRA : sed conlr

illud fuit maximum peccatum : 1. Super illud Psalmixviii, 14: Emun-

1. Peccatum mensuratur ad enim dabor a delicto maximo, Glossa « Ma- :

pa'nam, et e peccatum
converso
auteni : ximum delictum est superbia. » Ergo
illud maxima pcena, hoc est, damnatio videtur, quod non maximum sit pecca-
generis totius huinani secuta est : ergo tum Adae.
maximum fuit. 2. Adhuc, Augustinus in libro de
2. Adhuc, Augustinus aii Orosium : Co7isensu Evamjeliorum : «.Gravissimum
« Hac causa, exstitit ubi mortispericu- : est scelus occisio Christi, ex quo omnes
lum Adam incurrit, et ab iilo uno homine Judaei eradicati ex ipsa Jerosolyma, quae
humana natura \
vitiosa atque peccato erat caput regni, et per totum orbem dis-

obnoxia, et morlalis exstilit'. » persi. »

Adhuc, Augustinus in Enchiridion

3. Adhuc, Tanto rnajus est peccatum,
3.

« Post peccatum exsul effectus Adam, quanlo major est in quem peccatur :

stirpem quoque suam, quam peccando in vila Christi omnibus incomparabilis fuit:

se tamquani in radice vitiaverat, poena ergo maximum peccatum fuit quod com-
raortis et damnationis obstrinxit : ut missum est in vitam Christi.
quidquid prolis ex illo et simul damnata i. Adhuc, Peccatum diaboli causa fuit
per quam peccaveral conjuge, per carna- omnium peccatorum ergo fuil maxi- :

lem concupiscentiam nasceretur, traheret mum.

originale peccatum ^ »

' Cf. S. AuGCSTiNLM, Lib. LXXXIII Qua.-stio- ^ loEM, Lib. XIV de Civitate Dei, cap. lo.
num, Quaest. 19. '*
Cf. Genes. xxii, 1 et seq.
* S. AuGUSTiNus, In Enchiridion, cap. 26.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUiEST. 87. 153

isest. ?. Ulterius quserilur, Quis plus pecca- ignoranlia : et in illa nondum inciderat
vit, Adam, vel Heva •.
Adam vel Heva :non ergo poluerunt
Et videtur quod Heva. peccare nisi ex certa malilia et hoc non :

Dicit enini Auguslinus super illud est peccare venialiter, sed mortaliter
Apostoli, I ad Timoth. ii, 14 : Adam ergo in primo statu peccare venialiter
non est seductiis, mulier autem seducla non polerant.
in prsevaricatione fuit : quod Adam non 2. Adhuc, In primo statu recta fuit ra-
credidit, quod potuerit esse sicut Deus, tio primorum parentum sensualitatem
nec voluit esse sicut Deus : Heva cre- hahens subjectam et corpus. Sii rgo
didit et voluit. Ergo plus peccavit. peccaverunt Adam Heva, peccare non
et

conlra. CoNTRA :
poterant nisi per egressum a rectitudine
1. Augustinus in libro XI super Gene- rationis, et non per inclinationem sen-
sim ad litteram : « Adam et Heva in im- sualilatis : et hoc est peccare mortaliter,
pari sexu, sed pari fastu peccaverunt -. » quia tunc vir comedit, et totus homo
Ergo videlur, quod sequaliter peccave- subversus est, ut dicit Augustinus : ergo
runt. videtur, quod in primo statu non po-
2. Adhuc, Peccatum Hevse fuit causa tuerunt peccare nisi mortaliter.
peccati Adae. Ex hoc videtur, quod Heva Contra :
Sed contra.
plus peccavit quam Adam. Eamdem potentiam habuit Adam ante
3. Similiter objicitur, quod peccatum peccatum quam nos nunc, licet non co-
Adee majus fuit : quia viro datum est dem modo dispositam : nos possumus
prseceptum, non mulieri : et vir mulie- peccare mortaliter et venialiter : ergo et
rem corrigere debuit, et non fecit : et ipse.
ideo etiam vir, ut dicit Augustinus, spi-
rituali mente praeditus fuit. Cum enim Ulterius, Quoeritur de quadam Glossa q^^^^^ 4

Dominus misit soporem in Adam, illu- super principium Psalterii, Psal. i, 1 :

minavit eum dono prophetise, ut dicit Beatus vir qui non abiit, sic : « Adam
Augustinus, ut intelligeret qualiter Ec- «6/«7 a Deo, nonloco, seddissimilitudine,
clesia formanda esset de Christo. Et cum persuasioni diaboli et Hevae con-
quando peccavit^ contra hanc mentem senticns a Deo recessit. Stetit, cum ve-

spirituali lumine praeditam peccavit, titum pomum comedens in peccato de-

quae est circumstantia ex parte peccantis lectatus est. Sedit, cum se stulte excu-
multum aggravans peccatum et hanc : sando et culpam in Creatorem referendo,
circumstantiam Heva non habuit ergo :
in superbia confirmatus est, dicens : Mu-
videtur, quod peccatum Adae gravius liter, quam dedisti mihi sociam, dedit
fuit. niihi de ligno, et comedi'\ Et isti sunt
gradus peccali qui distinguuntur in

Ulterius quaeritur, Si Adam in primo Gbssa super Psalmum 1, 1.

statu potuit peccare venialiter ^ ?

Yidetur, quod non : SoLUTio. Dicendum ad primam par- soiutio.
, . , . . Adqusest.I.
1. Quod enim facit peccatum veniale, tem quaestionis, quod sicut peccata in
est circumstantia aliquo modo excusans diversis invicem comparantur, ita
ad
peccatum : et hasc est intirmitas, vel diversimode ad invicem dicuntur majora

' Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senton- 3 Cf. Opp. B. Alhorti. Comment. inll Senten-

tiarum, Dist. XXII, Art. o. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. XXI, Art. 10. Tom. XXVII novso
novae editionis. editionis nostrai.
'"^
S. AuGUSTiNUs, Lib. XI super Genesim ad Genes. iii, 12.

litteram, cap. 33.

 154 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

vel minora. Si enim comparantur ad obduratio, et finalis impoenitentia, et

invicem in icatupffnce : tunc absquedu- vocatur desperatio, ct prcesumptio impia

bio ea qujT maxime puuita fuerunt, ma- de venia ab eo qui vcniani non meretur,
xinia sunt el sic peccalum AdiE maxi-
:
nec morendi habet propositum. Matth.
mum dici potest. Et in hoc sensu proce- XII, 31 et 32: Spiritus hlasphemia non
dunt auctoritates et rationes ad hoc remittetur. Et ciuicumque dixeril ver-
inducta?. bum contra Filium homi?iis, remittetur
Si quantum ad eum contra
autem ei : qui autem dixerit contra Spiritum
quem fiunt tunc sicut dicit Anselmus
: sanctum, non remittetur ei, neque in hoc
inlibro Jl Cur Deus homo, cum Chri- Sceculo, 7icque in futuro\ Et de impu-
stus in inlinitum excedit totum huma- gnatione veritatis agnita», Joan. xv, 22:
num genus et omnem creaturam, pec- Si non venissem et locutus fuissem eis,
catum de traditione et occisione Christi peccatum non habcrent : tunc autem ex-
erit maximum et etiam, sicut dicit An-: cusationem non habcnt de peccato suo.
selmus, infinitum et irremissibile, nisi Et per hanc distinctionem patet solu-
temperaretur per ignorantiam, quia ne- tio ad omnia quae inducta sunt circa

sciverunt eum esse Deum. Et hoc est primum.

quod dicit Petrus, Act. iii, 17 : Et luinc,

fratres, scio ciuia per ignorantiam feci- Ad hoc quod quaerilur, Quis plus xd queest

stis, sicut et principcs vestri. I ad Co- peccaverit,Adam, vel Heva?

rinth. ii, 8 : Si eyiim cognovissent, num- Solvendum est etiam per distinctio-
quam Dominum glorise crucifixissent. nem. Si enim fiat comparatio in bono
Et sic iterum procedunt auctoritates et contra quod peccatum est factum cum :

rationes ad iioc inductae. Adam peccaverit contra deiformem men-

Si autem comparcntur in objcclo, tem qua praeditus fuit, et contra bonum
tunc superbia quae altitudinem appetit, quo principium erat omnis humanaj na-
et maxime ad aequalitatem Dei in An- turae, et non Heva, sic Adam plus pec-
gelo, homine primo, et Antichristo, de cavit. Si vero fitcomparatio in inducente
quo dicitur, II ad Thessal. ii, i, quod peccatum : tunc quia Heva induxlt Adam,
extollitur supra omne quod dicitur plus peccavit quam ipse. Si vero fiat

Deus : tunc superbia erit maximum pec- comparatio in actu peccati : tunc irqua-
catum. Et sic ilerum procedunt auctori- liter peccaverunt, quia aequaliter trans-
tates et rationes ad hoc inductse. gressi sunt. Si comparentur in pcEna
Si autem fit comparatio quantum ad peccati : tunc mulier plus punita fuit, et

causalitatem mali quod fit ex peccato : plus peccavit. Et si comparentur ad

sic cum omnia peccata causala sint a eum in quem peccaverunt : tunc mulier
primo peccato Luciferi, tunc primum plus peccavit : et in virum
quia peccavit
peccatum Luciferi eril peccatum maxi- suum, et in Deum autem tantum
: vir
mum. Et sic ilerum procedit quod ad in se et in Deum. Et haec solutio bona
hoc inductum est. est, et ponilur a Magistro in libro II
Si vero fiat comparario quantum ad Se?itentiarum, distinct. XXII, cap. Ex
radicem peccati ex qua procedit: tunc quo manifeste advcrti potest.
peccatum quod fit in Spiritum sanctum Si vero fit comparatio in fastu excu-
ex certa malitia est peccatum maxi- sationis peccati : lunc dicit Augustinus
mum hoc enim ex certa malitia est.
: in libro XI super Genesim adlittcram et
sicut impugnatio veritatis agnitse, et in- ponitur a Magistro in libro II Senlentia-
videntia fraternse gratise, et induratio, et rum, distinct. XXII, cap. Sed huic vide-

» Cf. Luc. xu, 10.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU^ST. 87. 155

tur contrarium, tunc peccavorunt aequa- pestilentise sedere. Pestilentia enim, ut

liter.Etsuntverba Augustiniista : « Dixit dicit Augustinus, a pastu morbus est
MdiXn: Mulier, quam dedisti mihi so- procrealus animalia inficiens. Cathedra
ciam, dedit mihi de ligno, et comedi \ vcro calechizantium est sedes sive docen-
Non dixit Peccavi. Supcrbia enim habet
: tium. Et sic Clossa distinguit gradus pec-
confusionis deiformitatem, non confes- cati primi metaphorice.
sionis humilitatem. Nec etiam mulier
conlitetur peccatum, sed refert in alte-
rum, dicens : Serpens decepit me, et cora-

edi : in impari sexu, sed pari statu . 'o

MEMBRUM IV.
queest.a. Ad id quod ulterius quseritur, Utrum
Adam in primo statu poluit peccare ve- Utrum Adam et Heva in primo statu
niabter ? fuerunt deceptibiles , an non ?
Dicendum, quod sophisma est ex com-
enim hoc quod
positione et divisione. Si
dico primo vel in primo statu, compo- Quarto quseritur, Si Adam et Heva in
natur cum hoc verbo potuit, constat primo statu fuerunt deceptibiles, an
quod in primo statu potuit et mortaliter non ?
et venialiterpeccare sicut et postea : quia 1. Et hoc queeritur ratione ejus quod
eamdem potentiam liabuit, licet aliter et dicit Magister in illo cap. Solet quxri,
aliter dispositam. Et in hoc sensu proce- ubi sic dicit Augustinus in libro XF su-
dit ratio in contrarium inducta. per Genesim ad litteram : « Cum Apo-
Si vero eadem determinatio, scilicet stolus Adam fuisse praevaricatorem
primo vel in primo staiu, dividatur ab ostendat, dicens, ad Roman. v, 14 : In
hoc verbo pottdt, et conjungitur cum similitudinem prcevaricationis Adse
hoc verbo peccare tunc constat, quod : (qui est forma futuri), seduclum tamen
non potuit nisi mortaliter. Et in hoc negat, I ad Timoth. ii, 14, ubi dicit :

sensu procedunt auctoritates et rationes Adam non est seductus, mulier autem
et maxime Augustini ad hoc inductae :
seducta in prxvaricatione fuit. Unde et
quia non potuit esse nisi mortale pecca- interrogatus, Genes. m, 12, non ait :

tum siccommissum. Mulier seduxit me : sed, dedit mihi de

ligno, et comedi. Mulier vero inquit :

Best.4. Ad m quod ulterius quseritur, dicen- Serpens decepit me. Hanc autem sedu-
dum quod Glossa distinguit gradus illius ctionem proprie vocavit Apostolus, per
peccati metaphorice secundum quod pro- quam id quoJ suadebatur cum falsum
greditur in peccante. Sic enim abit a esset, verum putatum est, scihcet quod
recta via per pra^cepti et prcecipientis Deus ideo lignum illud tangere prohibue-
contemptum : quia tunc non supponit se rit, quia sciebat eos, si tetigissent, tam-
pra?cepto et pra?cipienti, et sic abit a quam deos futuros : tamquam diviuita-
recta via in consilio impiorum. Et per tem invideret eis qui eos homines fece-
frucfum delectabiUs quod appetit in pec- rat '. » Ex his verbis accipitur, quod
moratur in peccato. Per ex-
cato, stat et mulier seducta fuit in primo statu : et
cusationem autem sedet ul magister, cum seduci sil falsum pro vero appro-
docens quare ipse sit excusabilis, et alius bare, quod et idem esl errare, videlur,
accusabilis. Et ideo didtur in caihedra quod error in priino statu potuit incidere

* Genes. ui, 12. litteram, cap. 35.

2 S. AuGusTiNus, Lib. XI super Genesim ad ^ Idem, Ibidem, cap. 42.
156 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
in mulierem. Et si dica'ur, quod aliler indecora est. Contra videtur Augustinus
est de muliere, et aliter de viro, obviat dicere sic : « Cum nihil sit aliud errare
Augustinus ibidem dicens : « Licet non quam verum quod falsum est,
putare
sit seductus in hoc in quo mulior, ?cilicet falsumquc quod verum est vel cerlum :

quod crederet ve;um quod suadebat habere pro incerto, incertumve pro certo
serpens tamen dicit, quod seduclusesl
: sive sit verum idque tam
falsum, sive :

in hoc, quod cum videret mulierem non sit animo deforme atquo indecens,
in
mortuam post tactum ligni, ignarus di- quam pulchrum atque decorum esse
vin.-e severitatis quam adhuc experlus sentimus, vel inloquendo, vel assentien-
non fuerat, seductus est in hoc, quod do dicere : Est, est : i\on, non : profecto et
putabat essc veniale quod fuit mortale. » ob hoc ipsum est vita ista misera qua
Ergo et Adam et Heva seducti sunt in vivimus, quod ei nonumquam ut non
statu innocentite : ergo seduci poterant. amitlatur, error est necessarius *. »
2. Adhuc, In secundo Senientiarian,
distinct. XXI, quaprit Magisler ex verbis SoLUTio. In ista quaestione diversi soiuUo.
Augustini et Bedse, Quare mulier non diversa dixerunt. Quidam enim dixerunt,
horruit serpentem ? El solvit ibidem, quod naturales deceptiones quae sunt
quod cum
eum creatum esse asciret secundum sensibilem partem animae,
Deo, putabat etiam eum officium lo- sicut sunt somniales visiones in quibus
quendi accepisse a Deo : et hoc falsum convertitur anima super imagines sicut
fuit : ergo falsum approbavit pro vero. super res, cum tamen hoc falsum sit. Et
Si quis dicat, quod talis fallacia se- in vigilia in qua, sicut dicunt perspectivi,
cundum aestimativam non secun-
est, et quidquid videtur, hoc videtur sub angulo
dum intelleclum, et ideo non deroirat trianguli, cujus basis est res visa, hypo-
dignitati status innocentiae. Contra Au- : thenusa radius luminis reflexi in oculum :

gustinus in libro III de Libero arbilrio : et ideo quanto longius res videtur, tanto
« Approbare falsa pro veris, non est na- minor esse videtur quod tamen falsum :

tura instiluti hominis, sed poena dam- est, quia ex hoc non est minor res, sed

nati '. » hoc propter angulum in oculo conclu-

Adhuc, Augustinus in Enchiridion : sum, qui acutior et strictior est, quanto
« Ipse per seipsum error aut magnum longius distal ab eo basis, sicut probat
in re magna, aul parvum in re parva, Euclides in libro de Fallacia visiis. Et
semper tamen est malum -. » has dixerunt esse naturales deceptiones,
Adhuc, Ibidem, « Hic homines fallunt et his dicebant posse decipi primos pa-
atque fallunlur : miberiores quidem sunt rentes in primo statu : eo quod in primo
cum mentiendo faliunt, quam cum men- statu eadem habuerunt naturalia quae
tientibus credendo falluntur 3. » habuerunt post peccatum, ut dicit Dio-
Adhuc, Ibidem paulo post, « Usque nysius in libro de Divinis nominibiis ^.

adeo natura rationalis refugit falsitatem, Etisli dicunt, quod talis error nonrepug-
et quantum potest devitat errorem, ut nat primo slatui.
falH nolint etiam quicumque amant Sed quia hoc dictis Sanclorum nullo
fallere. » modo concordat, eo quod Augustinus,
Si forte aliquis dicerel, quod Augusti- sicut patet in auctoritatibus inductis,

nus loquitur de fallacia deceptionis quae dicit, quod omnis error ad miseram vi-

* S. AuGUSTiNL?, Lib. III de Libero arbitiio, * Idem, Ibidem.

cap. 18. * S. DiONYsius, (jb. de Divinis nominibus,
* Idem, In Encliiridion,[^cap. 19. cap. 4.
3 Idem, Ibidem, cap. 17.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUyEST. 87. 157

tam pertinet, ideo videtur dicendum, buerat ad culpam, ei se Deus ad imi-

quod Adam et Heva quamdiu immunes tationem humililatis praeberet ad ve-
erant ab omni peccato et penitus inno- niam. »

centes, sicut fuerunt in corpore penitus 3. Adhuc, Magister in libro II Senleii-

impassibiles et ab intus et ab extra, ita tiariim, distinct. XXI, cap. Prxlerea
in animo penitus fuerunl indeceptibiles^ angelica, ralionem ponit quare remedia-
susceptivi. Sed hoc ve-
et nullius erroris bile sit peccatum honiinis : et inducit
rum quod ante transgressionem fa-
est, Augustinum in Enchiridion sic dicen- 2

ctam per comestionem actualem decepti tem « Placuit universilatis creatori et

:

fuerunt et deceplibiles, sed non ante moderatori, ut quoniam nonjota mul-

omne peccatum quia preecessit in eis
:
liludo Angelorum Deum deserendo per-

elatio quae fuit per humilitatem compri- ierat, ea quae perierat, in perpetua per-
menda, et post illam elationem decepli- dilione remr.neret : quse aulem cum Deo
biles facli sunt : et ideo tunc non fuerunt illa desereute perstiterat, de sua certissi-
in statu immunilatis omnis peccali. Sed me cognita semper felicitategauderet. At
verum est, quod fueruut in slatu qui vero rationaliscreaturaquse in hominibus
fuit ante transgressionem factam per erat,quoniam peccatis atquesuppliciis (in
opus. primo homineinquo tola erat) tota per-
Et per hoc patet solutio ad totum. ierat, ex part^ poterat reparari, unde an-
gelicse societati supploretur quod ruina
iila minuerat : hoc enim promissum est
Sanctis, Matth. xxii, 30, quod erunt
aequales Angelis Dei in coelis. »

MEMBRUiAl V. 4. Adhuc, Isidorus, in libro de Trini-

tale : « Homo post peccatum ideo reverti-

Utrum peccatum primorum parentum tur ad veniam, quia ex lutea maleria

fuerit remediabile^ cum peccatum pondus traxit intirmilalis : et ideo pro
Angelorum fuerit irremediabile ? '
infirma carnis conditione reditus patet
homini ad salutem. »
CONTRA : Sed contra,
QuiNTO qugeritur, Ulrum Angelus ir- 1. Peccalum fit tribus modis : ex in-
remediabiliter peccavit, homo aulcm firmitate, et ignorantia, et certa maHtia.
remediabihter ? ratione dicti Augustini, Et, sicut dicil Isidorus in hbro II de
ubi supra. Summo bono. » Gravius peccatur ex
Yidetur, quod sic : quia infirmitate quam ex ignorantia, gravissi-
1. Quanto habilior fuit homo ad sug- me ex certa malitia ^ » Sed Adam non
gestionem, tanto facilior est ad veniam : peccavit ex infirmitate, cum nulla infir-
ergo licet Angelus peccas?el irremedia- mitas fuerit in eo, sicut probat Magister
biiiter, tamen homo non peccavit irre- per verba Augustini inlibro H iSe;i/e;?/m-
mediabiliter. rum^ distinct. XXII, cap. His autem
2. Adhuc, Augustinus in libro II de /,«'- opponi solet. Nec ex ignorantia quia ;

bero arbitrio : « Faclum est, ut culpa ho- inlirmitas et ignorantia poenae sunt pec-
minum susciperet emendatoriam poenam cati, ut dicit Augustinus : et ante pec-
potius quam interfectoriam : ut cui se catum non fuit poena peccati. Videtur
diabolus ad imitationem superbiae prae- ergo, quod peccavit ex cerla malitia :

' Cf. Opp. B. Alberti. Comraent. in II Senten- * S. AuGusTiNUs, In Enchiridion, cap. 19.
tiarum, Dist. XXI, Art. il.Tom. XXVII hujusce ^ S. IsiDORLS, Lib. II de Sumnio bono, cap.
novae editionis. 17.
 1

158 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

sed peccatum ex certa malitia est pecca- modo corruptione naturali, non poenali,
tum in Spiritum sanctura : et de hoc de qua dicitur, Sapient. ix, 13 : Corpus
dicitur, Malth. xii, 32, qaod non remilte- quod corrumpitur, aggravat animamf et
tur^ nequeinhocsseculo,neque injuturo. terrena inhabitatio deprimit sensum
Ergo videtur, quoJ peccavit irremissibili multa cogitantem. Peccavit etiam aliquo
peccalo. modo ex ignorantia : quia, sicut in prae-
2. Adhuc, Augustinus in libro de Mi- habitis determinatum est in qusestione de
rabilibus sacrse Scripturx : n Angelus origine illius peccati, cum videret mu-
quia de sublimissimo slalu naturce. cecidit, lierem ex taclu ligni non statim esse
resurgere non potuit. » Ergo a simili mortuam, in hoc decipi potuit, ut dicit
cum Adam de sublimissimo statu naturae Augustinus, quod putavit esse veniale
sucfi cecidit, videtur quod ad veniam re- quod erat mortale : et sic aliquo modo
surgere non debuit. fuit ex ignorantia, licet non simpliciter.
Et ideo peccatum suum in Spiritum san-
soiutio. SoixTio. Dicenduin quod Calholica ctum noii fuit, nec fuit contra bonitatem
fides est, quod homo peccavit remediabi- inqua peccata omnia remittuntur.
liler, et Angelusirremissibiliter. Ethujus Ad
ALiuD dicendum, quod est subli- Ad ohjec
assignantur duoe causae ab Augustino. missimus status in genere, et est subli-
Una est, quia alio suadente peccavit, missimus status simpliciter. Sublimissi-
idco alio roducente veniam consequi mus status simpliciter naturae creatae, est
potuit Secunda est, quia tola natura naluroe intellectualis, spiritualis, et in-
humana in Adam corrupta fuit : et ideo corruptibilis : et ab illo cecidit Lucifer.
nisi repararetur ex parte, plus potuisset Sublimistimus autem status in genere,
peccatum ad corruptionem quam gratia est stalus inuocentiae, in qua nec culpa,
ad redemptionem quia nec ruina ange-
: nec poena depressit naturam : qui subli-
lica fuisset reparata, nec homo pervenis- missimus dicitur respectu status peccati,
set ad finem ad quem creatus est. In in quo, sicut dicit Apostolus, ad Roman.
praehabitis enim determinatum est per viii, 10, corpus mortuum est propter
verba Augustini, quod factus est ut Deo peccatum, hoc est, necessitati mortis
frueretur ad quod non pervenisset nisi
:
addictum. Et ab illo cecidit Adam. Et
reparatus esset, et sic in vanum creatus ideo sicut dicit Magister in libro II Sen-
esset : et hoc non convenit sapientise di- tentiarum, distinct. XXI, cap. Porro
vinw quae nihil creat in vanum. sciendum : « Homo quia inclinans ad
Adobject. i. Ad PRiMLM diceudum, quod Adam non peccatum intus non habuit, sed extra
peccavit ex certa malitia, sed peccavit tantum, et ideo facile resisiere potuit,
ex infirmitate, et aliquo modo ex igno- gravius plecti debuit, sed irremissibiliter
rantia. Ex infirmitate scilicet carnis : non peccavit. »
caro enim sua fnit corruptibilis aliquo
 IN II P. SUM. THEOL TRACT. XIV, QU^ST. 88. 159

QUiESTiO LXXXV^III.

Aii oiniiis ig-noraiitia exciiset a toto et a tanto ? et, An In seipsa

sit peccatiiiii ? et, Sl ciiisedani excusat, qiia^dain vero non, qute
sint illai '
?

Deinde, Quseritur de hoc quod dicit II de Fide orthodoxa, et Gregorius Nys-

Magister in libro II Sententiarum, di- senus, quod involuntarium dicitur duobus
stinct. XXII, in illo cap. His autem modis, scilicet per ignorantiam, et per

oppojii solet, ubi inducit Isidorum sic violentiam. Per violentiani dicitur invo-
dicentem : « Tribus modis peccatum luntarium, cujus principium est in alio
geritur, scilicet ignorantia, infirmitate, nihii conferente vim pa?so. Per igno-
industria : graviusque est infirmitate rantiam dicitur invoiuntarium, cujus
peccare quam ignorantia, graviusque principium est in non consciente
ipso
industria quam
infirmitate. » Heva au- singularia in quibus est actus. Et hoc
tem videtur ex ignorantia peccasse, quia facit actum omnino involuntarium quia :

fuit seducta. I ad Timoth. n, 13 : Adam dicit Augustinus, quod non potest esse
non est seductus, mulier autem seducta volitum quodnon est scitum : ignoratum
in prsevaricatione fuit. autem non est scitum : ero^o io^noratum
Gratia cujus hic quseruntur tria de non est voluntarium : et sic non est pec-
ignorantia, scilicet an omnis ignorantia catum. Videtur ergo, quod ignorantia
excuset a toto et a tanto ? excusat a toto.
Et, An ignoranlia in seipsa sit pecca- 2. Adhuc, I ad Timoth. i, 15 et 16 :

tum ? Fidelis sermo, et omni acceptione dignus,

Et si quaedam excusat, et quaedam non quod Christus Jesus venit in hunc mun-
excusat, quce sit illa quae excusat, et dum peccatores salvos facere, quorum
quae non excusat ? primus ergo sum. Sed ideo misericor-
diam consecutus sum, quia ignorans
Ad PRiMUM objicitur sic : feci in incredulitate ^. Ex hoc accipitur,
1. quod omne pec-
Dicit Augustinus, quod ignorantia incredulitatis peccatum
catum adeo est voluntarium, quod si non excusat. Cum ergo illa sit ignorantia
sit voluntarium, peccatum non sit. Quod crassissimaet excuset, videtur quod
ergo facit peccatum involuntarium, facit omnis ignorantia excuset per locum a
peccatum non esse peccatum, et excusat minori.
a toto. Ignorantia facit peccatum esse CONTRA :
9ad conira.
involuntarium : quia dicunt Aristoteles 1. Ad Roman. ii, i, super illud : Igno
in II Ethicorum, et Damascenus in libro ras quoniam benignitas Dei ad poeniten

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- ' Ultima h£BC verba, quia ignorans feci in
tentiarum, Dist. XXII, Art 7 et seq. Tom. incredulitate, pertinent ad t 13 ejusdem capi-
XXVII hujusce novae editionis. tis.
 160 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

tiaiJi te addiicit ? Glossa dicit : « Gra- est : ergo videtur, quod non sit pecca- %
vissime peccas si ignoras. » Quod autem lum. 1
gravissimum facit peccatum, non excu-
sat, sed accusat. l^rgo videtur, quod Ulterius quseritur de modis igno •
Qu«s».
ignorantia non excuset. rantiae, qui et quot sint ?
2. Adiiuc, I ad Corinth. xiv, 38 : Si Hos enim tangit iMagister in illo cap.
quis i(jnoral, ignorahitur. Sed non igno- Est aulem ignorantia triplex. Et enu-
rabitur a Deo nisi peccans. Ergo videtur, merat eos sic: « Est ignorantia eorum
quod ignorantia sit conditio aggravans qui scire nolunt cum possint, quae non
peccatum, et sic non potest esse excu- excusat, quia ipsa peccatum est. Et est
sans. ignorantia eorum qui scire volunt, sed
3. Adhuc, Auguslinus ad Valentinia- non possunt, quse excusat, ei est poena
num ; « Eis aufertur excusalio, qui man- peccali, sed non peccatum. Et est igno-
data Dei noverunt, quam solent habere rantia eorum qui quasi simpliciter ne-
homines de ignorantia. Et licet gravius sciunt, non renuenles vel proponentes
sit peccare scienter quam nescienter, non scire, quse neminem plene excusat, sed

ideo tamen confugiendum est ad igno- fortasse ut minus punialur. »

ranlice tenebras, ut in eis quisquam Et videtur htec divisio insufficiens
excusationem requirat. Aliud enim est esse : quia est ignorantia ebriorum, et

nescisse, aliud scire noluisse : quia in vulneratorum in capite, et morionum, et

eis qui intelligere noluerunt, ipsa igno- phreneticorum, et insanorum, quae nulla
rantia peccatum est. Peccatum aulem illarum sunt.
additum peccato niliii excusat, sed accu-
sat '. » Ergo videtur, quod ignorantia SoLUTio. Ad omnia haec quae solvenda soiutio

non excusat, sed accusat. sunt, notanda est distincliode ignoranlia

4. Adhuc, Ideni accipitur ex hoc quod valde quam antiqui dederuni. Di-
utilis

dicitur in Psalmo xxxv, 4 Noluit in- : viditur enim aliquando secundum cau-
telliyere ut bene ageret. Et constat, quod sani efficientem, sicut quando dicitur,
illa ignorantia alTectata est, de qua dicit quod est ignorantia vincibilis, et igno-
Augustinus ad Valenlinianum, quod ne- rantia invincibilis. Et invincibilis du-
minem excusat. Dicit enim sic : « In eis plexest, scilicet invincibilis ex nalura, et
qui non potuerunt scire, ignoranlia invincibilis ex accidente. Invincibilis ex
poena peccati est. Ignorantia vero quae natura est sicut in morionibus et melan-
non cst eorum qui pcire noluerunt, sed cholicis : et de hac dixerunt, quod in
qui tamquam simpliciter nesciunt, nul- tolo excusat. Invincibilis cx accidente
lum sic excusat ut aBterno igne non duplex est ; illud enim accidens aui est
ardeat, sed fortasse ul niinus ardeat. » separabile, aut inseparabile Si est sepa-
rabile : tunc ilerum duplex est : aut
Queest. J. Adhuc ulterius quaeritur, Si ignorantia eni ;. est cx aliquo oppilantc vias cere-

in se peccatum est ? bri, ila quod ratio per spiritum anima-

Et videtur, quod sic. lcm species scihilium accipere non pot-

Augustinus ad Valentinianum : <( In est, sicut est ignorantia in ebriis ex potu

eis qui inlelligere noluorunt, ignoranlia vini, vel in his qui comederunt jusquia-
peccatum est. » mum vel cicutam, quae ad insaniam de-
sed contra. Sed contra hoc cst, quod nihil idem ducunt : vel est cx infirmitate sanabili
peccatum est et pcena peccati : sed igno- tamen. Et sic distinguendum est in cau-
rantia, ut dicit Augustinus, poena peccati sa : quia aut ipse homo insanus dedii

' S. AuGUSTiNus, Lib. de Gratia et libero ar- bitrio, cap. 17,

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU.EST. 88. 161

Ciiusam, aut non. Si dedit causam : aut ^

Dividitur etiam secundum causam
per rcm licitam, et tunc meo judicio, finalem, quando dicitur excusans, vel
sicut dicit Prccpositivus, pcrna est et non accusans.
peccatum, et in toto excusat : eo quod Et per hanc distinclionem patet solutio
facit actum simpliciter involuntarium, ad omnia objecta et qucesita.
ut dicit Damascenus. Si autem dedit
operam per rem illicitam tunc meo : Ad primum ergo dicendum., quod qui- Ail qusest. 1.
Ad 1.

judicio, sicut videlur Damasceno, non dam fuerunt qui dixerunt, quod omnis
excusat, sed duplices maledicliones me- ignorantia ex toto excusat, propter obje-
retur, sicut quando aliquis ex ebrietate ciionem qua' inducta est. Sed quia hoc
occidit ignorans. Et in hoc casu dicit directe contra verba Augustini e&t, qufe
Aristoteles inlibio IV^ Po/«7/co;7^/;«, quod ponuntur in textu et inducla sunt, non
legislator praecepit lales plusquam alios e»t sic dicendum : sed, sicut supra habi-
puniri. Si aulem dedit opi ram per rem tum est, distinguendum est de i^nordn-
hcitam, quse nullum peccatum fuit : tunc tia : quia quaedam est sciiicet quae in
dicit Damascenus, quod meretur veniam ignorante relinquit debitum sciendi, et
et ignosccnliam si aliquid facit ex tali hsec peccalum est, et non excusat, sed
ignoranlia : talis enim ignorantia excu- potius accusat, ut dicit Augustinus. Et
sat, sicut si sic insanus seipsum vel est qucedam quae nullum debitum reb"n-
alium interficit. quit in ignorante, sed simpliciter dicit
Dividitur etiam ignorantia per causam nescientiam quorumdam scibilium non
materialem, sicut quando dividitur in debitorum sciri : et haec poena peccati
ignorantiam juris, et in ignorantiam est^ et excusat.
facti. Ignorantia juris dicitur, quando Ao aliud dicendum, quod talis igno- Ai ?.

homo ignorat id quod scire tenetur, sic- ranlia nulium excusat ut sempiterno igne
ut mandata et praecepta Dei s'ecundum non ardeat, sed dicit quamdam excusabi-
quse debet rcgere vitam suam. Et heec litatem peccati, ut minus scihcet sit accu-
ignorantia peccatum est omissionis et sabilis quam si ex malitia fecisset : sicut
neminem excusat : quia et ipsa peccatum dicimus peccatum in Filium excusabile,
est, ut dicit Augustinus. Ignoranlia sed non peccatum in Spiritum sanctum :

autem facti est quando aliquis in hoc verborum Apostoh".

el iste est intellectus

particulari facto decipitur ut unum cre- Ad id quod contra objicitur, dicendum AJoije:t, i.

datur esse pro aho, sicut illud, Genes. quod Glossa dicit peccatum ignorantice
xxix, 22 et seq., ubi Jacob cognovit gravissimum, non pondere peccati quia :

Liam ut suam, suppositam sibi pro certum est, quod peccatum ex certa ma-
Racliel, et excusatur deceptus, sicut et Ulia, quod est peccatum in Spiritum
ibidem, f. 23, dicit : Quare imposuisti sanctum, gravissimum est pondere pec-
milii ? Quia in parlicularibus nemo pot- cati sed dicit ipsum gravissimum peri-
:

est esse satis caulus. culo peccantis, quia ignorans non videt
Dividitur etiam secundum causam per quid revertatur ceecus existens, et sic
lormalem, sicut dicitur ignorantia alTe- frequenter remanet in peccato : quod
ctata, vel non affectata. Et dicitur <iffe- non facit qui peccat cx impotentia vel
ctata, quando homo per atfectum vult niaUtia.
aUquid cum quo scientia stare non pot- Ad quoJ Apostolus
alild (hcendum, A.ioi.jeci. 2

est, sicut quod vult otiari quando debe- loquitur de ignorantia eorum quffi debent
ret discere. Et atfectata accusat. Non sciri : ct ut patet per antedicta, iihi accu-
affeclata aulem dicitur simpUciter ne- sat etaggravat, et est peccatum in seipsa.
scientia, quoe non excusat a toto, sed a Et ideo dicit Auguslinus, quod ad ilUus
tanto, ut dicit Augustinus. latebras non est confugicndum.
XXXIII 11
 162 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

Ad obiect. EoDEM niodo penitus respondendum peccati, est simplex nescientia aliquorum
est ad sequens : quia ista tiia penilus scibilium quse non relinquunt aliquod
unam liabent solutionem. debitum sciendi et de illis non tenet
:

objectio.
Adqueest 2. Ad iD quod ulterius quaeritur, dicen-
dum quod ignorantia debitorum sciri, Ad quod ulterius
id quseritur, dicen- Ad qu«8t.

peccatum est, sicut jam dictum est. Et dum quod Augustinus et Magister divi-
est exemplum quod antiqui ponunt, sicut dunt ibi ignorantiam, etdicunt ibi modos
si sacerdos ig-uoret ea quoe exiguntur ad ignorantise penes causam materialem et
officium sacerdotale, et sine quibus offi- formalem sumptas, et non penes causam
cium sacerdotaie administrare non pol- finalem et eflicientem. Et ideo hoc totum
est : et si Doctor ignoret qute pertinent perfecte solutum est per distinctionem
ad olficium suae doctriuce. Et ideo dici- qua? inducta est in principio solutionis.

tur, Jacob. iii, 1 : Nolite plures magistri Est tamen adhuc ignorantia quaedam,
fieri, fratres mei, scientes quoniam ma- de qua dicit Aristoteles in II Ethicorum,
jus judicium sumitis. Ubi dicit Glossa quod omnis malus est ignorans sed hsec :

Augustini, quod « officium magisterii est ignorantia practica, quae est privalio

assumens in Ecclesia, sacram Scriptu- et eorum quae exiguntur ad

rectiB electionis

ram ignorans, non potest non peccare. » opus rectum, quod est opus virtutum :

Id quod ulterius quaefitur, solvitur quia cum practicae scientiae stent ad

per prsenotata secundum divisiones igno- opus, ut dicit Philosophus, peccator
rantiae. semper errat in electione : et ideo dicitur

Ad object. Ad id quod contra objicitur, dicen- ignorans.

dum, quod ignorantia quae est pcena

QUTlilSTlO LXXXIX.

I>e triplici cogninone primi liominls, scilicel reriim, Crealorls,

et sui Ipsius.

Deinde, Qucerilur de hocquod dicit l'bi tria quaeruntur, scilicet quomodo

Magister in iibro II Sentcntiaruni, di- et qualiter notiliam habuit rerum ?

stinct. XXIII, in illo cap. Fuit homo Et, Quomodo et qualiter notitiam

primus ante lapsuni tripUci cognitionc Creatoris ?

pneditus, reruni scilicet propter se facta- Et, Quomodo et qualiter habuit noti-

tum, et Creatoris, et sui. tiam sui ?

 IN II P. SUiM. THEOL. TRACT. XIV, QU.EST. 89. 163

oportuit, quod taleni rerum cognitionem

acciperet in ipsa conditione. Secunda
congruentia est, quam etiam ibidem in-
nuit, quod Adam creatus est ut princi-
MEMBKUM I. pium totius humanse naturae et pater.
Pater autem secundum praeceptum legis,
Quomodo el qualiter primiis homo ha- Deuteiwxxu, 1 Interroga patrem tuum, :

buerit cognitionem rerum propter se et annuntiabit /iit, debetinslruere filios.

faclarum ? Sed non posset instruere qualiler ex

creaturis acciperent notitiam divinam
per vestigium et imaginem, nisi naturas
Ad pRiMLM proceditur sic : rerum cognosceret. Ergo conveniens
l.Ibidem enim dicit Magister, quod fuit ut in ipsa conditione omnium talium
creatarum rerum et cognitionem vcri- cognitionem acciperet. Tertia conve-
tatis non incongrue accepisse putalur nientia est, quam ibidem iniiuit, quod
mox condilus, et ad illam non studio vel Deus creavit hominem ut mundi posses-
disciplina aliqua per inters^alla tempo- sorem, dominum, et gubernatorem : sed
rum profecisse, sed ab exordio suae gubernare non posset, quorum notitiam
conditionis divinitns illaia pcrcepisse. non baberet : ergo fuit conveniens, quod
Et ad hoc ponit rationem statim in omnium talium in exordio suee condi-
sequenti capitulo valde efiicacem. Dicit tionis notitiam acciperet.
enim, qund noii Deus, nec Angelus, 2. Adhuc, Hugo in libro de Sacra-
sed Adam rebus creatis omnibus nomi- mentis : « Sicut quantum pertinet ad
na imposuit : et sicut dicitur, Genes. ii, perfectionem staturse et aetatis, primum
19 et 20 : Omne quod vocavit Adam hominem in corpore perfectum factum
animse viventis, ipsum est nomen ejus. credimus : ita quoque qQantum ad ani-
Appellavitque Adam nominibus suis mam, cognitionem veritatis, et scien-
cuncta animantia, et universa volatilia tiam, eam dumtaxat quaj primae perfe-
coeli, et omnes bestias terrse. Sed non ctioni congrua fuit, perfectam scientiam
potest imponi nomen alicujus rei, cum mox conditum accepisse pulamus, et ad
nomen implicite dicat idem quod defini- illam non studio et disciplina aliqua per
tio explicite, nisi imponens nomen noti- intervalla temporis profecisse, sed simul
tiam habeat naturcT rei et proprietatam. et semel ab ipso suae conditionis exor-
Cum ergo Adam omnibus rebus crealis dio una ac simplicl divlnae adspirationis
imposuit nomina, omnium rerum natu- illuminatione illam percepisse. »

ras et proprietates cognovil et gcivit. Et quamvis hoc verum sit et tenen- sea conira.

Et videtur ibi Magister assignare ad dum secundum dicta Sanctorum, tamen

hoc tres convenientias. Unam ex line objicilur in contrarium :

creationis hominis. Dictum est enim a 1. Super illud enim Genesis, ii, 15 :

principio istius libri, quod creatus est bo- JJi operaretur et custodirei illum, di-
mo ut Deum coleret : sed per vestigium slinguit Glossa, quae accipitur ex li-

et imagineni creaturarum Deum cogno- bro VIH Augustini super Genesim ad

scere et colere non posset, nisi naturas litteram^. Duplex est operatio sive cul-

rerum cognosceret in quantum exiverunt tura. Una est cuni afflictione, quam
a dispositione sapientiae divinae : ergo Deus homini non indixit tunc cum esset

1 Cf. Opp. B. Alherti. Comnient. in II Senten- - S. AUGrsTiNU?, Lib. YIII super Genesini ad
tiarura, Dist. XXIII, Art. l. Tom. XXVII hujusce lilteram. cap. 9,
novse editiouis.
164 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

in paradiso : quia dicit Damascenus, accepisset, sapiens fuisset. Ergo videtur,

quod in paradiso non debuit nisi sola- quod non simul acceperit notitiam om-
tiosam vitam agere, et in jucunditate nium.
esse cum Deo. Alia disciplinalis est et
'

liberalis, per quam scilicet per fructum SoLUTio. Dicendum, quod prima pars soiuUo.

opere discitur quid virtutis sit in radice. quam ponit Magister in Sententiis, abs-
P2t hoec discipliiia indicta est Adae, ut que dubio tenonda est, maxime propter
dicit Augustinus : et hoc modo per in- hoc, quod non decuit, quod a perfectis-

tervalla temporum discitur natura re- simo et sapientissimo opifice opus illud
rum per experimenta. Ergo videtur, quod ad imaginem suiipsius fecit, exiret

quod Adam per intervalla temporum in aliqua perfectionum naturalium im-

scientiam accepit rerum. perfectum. Sed gubernatoris mundi et

2. Adhuc, Sicut sapientis est produ- rectoris et dispositoris naturalis perfectio

cere res in formis suis perlectas : ita ejus- et essentialis est, ut perfectam notitiam

dem est distinguere res a se invicem. habeat omnium rerum gubernandarum

Sed duplex est creatura rationalis, An- regendarum et disponendarum. Ergo
gelus scilicet, et anima : et Angelus quse convcniebat ut statim in suae conditio-
substantia incorporea est, statim in ipso nis primordio illam a Deo acciperet.
exordio notitias reruni accepit. Si ergo Ad PRiMUM ergo quod conlra hoc est, aj obje t.i.

el anima humana in exordio sui notitias dicendum quod Augustinus non inlen-
rerum accepisset, nulla esset distinctio dit, quod notiliam omnium non simul
inler Angelum et animam secundum acciperet, sed quod cum illa accepta
perfectionem scientiae, quod est incon- etiam experimenlalem haberet : et sic

veniens. ex utraquc magis perfectus esset, et ma-

3. Adhuc, In libro de Caiisis dicitur, gis Deum diligeret.

quod omnis intelligentia est plena for- Ad aliud dicendum, quod in hoc di- Ad object.?

mis, ct sic est creata : sed, ut dicunt, stlnclcT sunt creaturse rationales, Ange-
intelligentia est Angelus : ergo est crea- lus sciiicet, et anima, quod anima ratio-

tus plenus formis sclbilium. Anima au- nalis unibilis corpori, cum notitia quam
lem rationalis est cieata ut unibilis accepit, ex sensibilium experimentis pro-
corpori, cujus omnis scientia ex sensu ficere potuit, sed Angelus non : quia
oritur, ut dicit Philosophus : et sicut licet, ut dicit Augustinus, per hoc quod
dicitAmbrosius, el ponitur auctoritas in tempore longo in mundo fieri videt,
prinio libro Senientiarum, distinct. III, multa accipiat, et maxime malus An-
a duobus juvabalur homo ad cogno- gelus, tamen non ita accipit ut homo :

scendum Deum, a natura scilicet quae ut scilicet ex mullis in sensu expertis

rationalis erat, et a creatura mundi, fiat ei memoria una, et ex mullis me-

qua* per vestigium et iin iginem quasi moriis unum universale, quod in eo sit

in speculo el ienigmate Deum ostende- principium arlis et scienliai.

bat. Ergo non orat conveniens, quod Ad alhd dicendum, quod hoc nihil Adobject.3,

notitiam omnium simul acciperct, sed facit ad propositum : quia nullus um-
potius a sensibilibus per intervalla tem- quam Philosophorum quod intel-
dixit,

porum acquireret quantum ad naturam ligentia esset Angelus secundum quod

suam. Sancli loquuntur de Angelis, secundum
4. Adhuc, Job, xxxm, 25, super illud : quod ctiam in pra?habitis in tractatu de
Consumpta est caro ejus, Glossa Grego- determinatum est. Sed per hoc
Anfjelis

rii :« Primus homo ante peccatum nec distinguitur intellectualis natura quoe est

slultus, nec sapiens fuit. » Sed si noti- An"-elus. ab intellecluali natura quse est

tiam omnium simul per inspirationem homo secundum animam rationalem,

 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIV, QU.EST. 89. 165

quod homo accipit notitiam Dei per ratione qua Dei prsesentiam contemphi-
vestigium imaginem, Angelus autera
et batur : non tamcn ila excellens sicut
ex illuminatione Verbi, in qua creatus post hanc vitam Sancti visuri sunt
est, ut dicit Augustinus in libro XII Deum. »

Confessionum. Xec dicimus, quod ho- Sed contra hoc objicitur quia :

mini in quantum esthomo conveniat 1. Secundum hoc Deum prcesentem

accipere notitiam omnium : quia sic manifeste cernebat intellectuali visione,
omnis homo haberet nolitiam omnium : hoc est cernere facie ad faciera, sicut
sed hoc convenit primo homini in quan- post hanc vitani cernunt : ergo vi-
tum primus homo est dispensator et detur, quod facie ad faciem Deum
gubernator omnium creaturarum, ut vidit.

probant rationes primo inductae. 2. Adhuc, Exod. xxxiii, 11 : Loque-

do^iject. 4. Ad ultimum dicendum, quod Glossa batur Dominus ad Moysen facie ad fa-
Gregorii non dicit primum hominem nec ciem, sicut solet loqui homo ad amicum
stultum, nec sapientem, propter hoc suum : et hoc est videre Deum sicut
quod notitiani omnium non haberet, in patria videtur a beatis : ergo vidit
sed propter hoc, quod in statu illo nec Deura et cognovit sicut beati cogno-
stulte nec sapienter operalus est. Stul- scunt.
tus enim non fuit, quia sicut dicit 3. Adhuc, Xunier. xii, G et seq., de
Augustinus super epistolam primam ad Moyse dicitur Si quis fuerit : inter vos
Timotheum, ii, 13, seduci non potuit propheta Domini, in visione apparebo
divina mente prreditus, ut crederet esse ei, somnium loquar ad illum.
vel per
verum quod serpens suasit. Sapiens non At non talis servus meus Moijses, ([ui
fuit quia cum non crederet, non sibi
: in omni domo mea fidelissimus est :

cavit. ore enim ad os loquor ei, et palam, et

non per ssnigmata et figuras Dominum
videt. Sed major fuit status innocentiae
quam fuerit status Moysi. Ergo per lo-
cum a minori, si Moyses in statu obs-
MEMBRUM II. curitatis legis palam Deum vidit et
non per senigmata, multo magis in
Quomodo et qualiter primus homo luce innocentise Adam Deum palam
habuerit notiiiam Creatoris ^? vidit.

4. Adhuc, In libro IV Sententiarum,

distinct. I, cap. Triplici autem, expres-
Secundo qu^eritur, Quomodo et qua- se dicit Magister, quod Adam ante pec-
liter notitiam Crealoris habuit ? catum Deum sine medio vidit. Sed vi-
Hoc enim dicit Magister in libro 11 dere sine medio est videre per speciem.
Sententiarum, distinct. XXllI, in illo Ergo videtur, quod per speciem Deum
cap. Cognitioneyn quoque Creatoris pri- vidit et cognovit.
mus homo habuisse creditur. o. Adhuc, Per rationem probatur
Et detinit eam sic dicens : « Cognovit idem quia immediate Deum dilexit
: :

enim a quo creatus fuerat non eo modo et non est minus potens intellectus in
cognoscendi quo ex auditu solo perci- cognoscendo, quam alTcctus in diligen-
pitur, quo modo a credentibus absens do, sed etiam plus potens : quia, sicut
quceritur : scd quadam interiori inspi- dicit Augustinus, non diligitur nisi co-

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. iii II Senten- novae editionis.

tiarum, Dist. XXIII, Art. 2. Tom. XXVII hujusce
 166 D. ALB. IMAG. ORD. PR^D.

gnitum, sed cognoscitur bene non ama- cognovit ea perfectione qua perfeclum
tum : ergo videlur, quod ctiam sine dicitur cui nihil deest.
medio cognovit Deum in primo sta- 5. Adhuc, De visione patriee dicit
tu. Auguslinus, quod visio est tota merces.
0. Adhuc, Joannes Damascenus in libro Constat aulem, quod Adam in primo ^

II Aq Fide orthodoxa, cap. de paradiso statu totam mercedem non habuit. Ergo
dicit, quod « Adam corpore volutabatur visione per speciem non vidit.
in paradiso terreslri corporum, mente
autem interfuit in paradiso spiriluum SoLUTio. Dicendum, quod Adam in soiuUo
choris Angelorum. Sed in paradiso » primo statu Deum facie ad faciem non
spirituum videtur Deus sicut est facie vidit, nec cognovit, nec aliquis umquam
ad faciem. Ergo videtur, quod Adam in sanctorum in hac vita, sicut expresse
primo statu Deum vidit facie ad faciem. dicunt Beda et Dionysius. Dicit enim
Sed contra.
CONTRA : Beda, quod Deus per essentiam suam
1. Exod. xxxiii, 20 Av?! videbit me : numquam mortalibus apparuit : sed
homo, et vivet. Ibi dicit (jlossa Gregorii, omnes iUce visiones qufe leguntur cre-
quod in hac vita nemo Deum facie ad bro factae esse in Veteri Testamento, per
faciem potest videre. Adam autem vixit ministerium Angelorum creduntur factre

hac vita, quia animalis fuit. Ergo Deum esse, et per assumptam creaturam, in
facie ad faciem numquam vidit. qua tamen sicut in signo per virtutem
2. Adhuc, Joan. i, 18 : Deiim nemo et operalionem cognoscebatur Deus esse
vidit iimqiiam. Ibi Glossa Augustini prsesens. Et sic intelligitur illud Gene-
dicit, quod facie ad faciem in hac vita sis, xxxi],30, quod dixitJacob Vidi Do- :

non videtur Deus. Et ex hoc concludi- minum facie ad faciem, et salva facta
tur idem quod prius. esi anima mea. Et illud Exodi, xxxiii,
3. Adhuc, Super idem verbum Chry- 13 et \i, quod respondet DominusMoysi
sostomus in Homilia Yllf dicit sic : dicenti : Si non tu ipse prsecedas, ne
« Deum ut est et per essentiam suam educas nos de loco isto. Et respondit
non solum prophetse non viderunt, sed Dominus : Facies mea prseccdet te.

nec Angcli, ncc ipsa dico Seraphin et Ibi Glossa, hoc est, preesentia gratiae
Cherubin umquam viderunt. Et si quce- meae, quae dicilur facies, quia in ea
ras ab ipsis quid viderunt? de essentia Deus praesens esse inlelligitur per effe-
quidcm niliil audies respondentes, sed ctum et virtutem.
Gloria in altissimis Deo '
cantantes, et Ad primum ergo dicendum, quod facie ^j j

sanctus, sanctus, sanctus Dominus, Deus ad faciem Deum non vidit Adam, nec
exercituum clamantes -. » sicut cernitur post lianc vitam : scd, sic-
4. Adhuc, Per rationem idcm [)roba- ut dicit Magister, interiori adspiratione ;'

tui- : quia non sunt nisi duae visiones, luminis et theophaniae, in qua altius vi-
scilicet visio viae, et visio patriae. De detur Deus, quam in speculo et in aenig- j
quibus dicit Apostolus, I ad Corinlh. mate, et praesens essc cognoscitur, sicut
xiii, 12 : Videmus nunc per speculum praesens est illis in quibus est per inha- j

in senigmate : tunc autem facie ad bitantem gratiam, sicut ipse dicit, Joan. \
faciem. Nunc cognosco ex parte : tunc XIV, 23 : Ad eum veniemus, ct mansio-
autem cognoscam, sicut et cognitus nem apud eum facicmus. Et, II ad Co- i

sum. Conslat, quod Adam non vidit rinth. vi, 16: Inhabitaho in illis, et
visione patriae, sed visione viee. Ergo inambulaho inter cos.
nec vidit facie ad faciem, nec perfecte Ad aliud dicendum, quod iliud eodem aci 2.

» Luc. II, 18. 2 Isa. VI, 3.

 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIV, QU.^^ST. 89. 167

modo intelligendum est. Moyses enim Apostolus, 11 ad Corinth. in, 18, ubi di-
aliter non vidit Deum, nisi in illumina- cit Nos omnes revelata facie gloriam
:

tione intellectuali, quae a Dionysio theo- Domini speculantes, in eamdem imagi-

phania dicitur, sicut solet apparere ami- nem iransformamur, ac laritate in clari-
cis, et revelare ea quaj dicenda et fa- tatem, tamquam a Domini Spiritu. Et
cienda sunt. sine hoc medio Adam non vidit Deum :

U 8. Ad ALiUD dicendum, quod comparatio quia expresse dicit Magister ex veibis

fit in modo videndi Deum, secundum Augustini, quod vidit quadam interiori
quod etiam facit Augustinus compara- adspiratione, qua Dei preesentiam con-
tionem in libro XII Confessionum : templabatur, hoc est, in qua cognovit
« Quidam enim visione corporali, qui- Deum esse praisentem, non specie, sed
dam visione somniali et imaginaria si"no.
vident tam boni quam mali. Mali, Ad primum quod per rationem objici- Ad b.

sicut Pharao Nabuchodonosor. Boni,

et tur, dicendum quod atTeclus potentior
sicut Ezechiel in figura animalium, et est in amando quam intellectus in cog-
Jeremias in olla succensa et virga vi- noscendo : quia afTectus per seipsum
gilante. » Et non palam vident,
illi tendit in amatum, quod propter se dili-
ut dicit Augustinus, nisi hoc quod figu- git, non propter aliud, sicut diligitur
et
ratur in imagine, splendeat in lumine Deus. Sed intellectus non tendit per
intellectus. Sed iili qui vident intelle- seipsum in id quod intelligitur, nisi ab
ctuali visione, palam vident : quia in ipso intelligibili accipiat signum vel spe-
lumine intellectuali vident, in quo Deus ciem quibus tendat in ipsuni.
secundum veritatem est et apparet. Ad alicd dicendum, quod Adam non Ad r,,

I ad Timoth. vi, IG: Qui solus hahet interfuit in paradiso spirituum, nisi con-
immortalitatem, et lucem inhabitat templatione spirituali, quce in genere
inaccessibilem. Ille enim est de quo di- conveniebat contemplationi beatorum,
citur, Jacobi, i, 17, Pater lujninum, sed non in modo speciali. Et similiter
apud quem non est transmutatio, nec vi- quod Augustinus in libro XIII de
dicit
cissitudinis obumbratio. Civitale Dei, quod x\dae nihil defuit de
i Ad aliud dicendum, quod videre sine his quae appetebat. Et intelligitur, quod
medio non est videre per speciem. Est nihil defuit ei de his qucT appetebat se-
enim medium duplex, scilicet lumen ini- cundum exigentiam status illius.
pediens, et ad lumen promovens. Et Ma- Ad id quod contra objicitur, dicendum Adobject.i.

gister intelligit de medio quod obstat vi- quod x\dam in priino slatu Deum facie
denti ne clare intelligat
hoc est : et ad faciem non vidit ; tamen, ut dicit

peccatum et corruplio corporis, quod Magister in iSe^z/e??^/*.?, clarius vidit quam

subjectum est peccato. Et sine hoc me- nos quamdiu sumus in via. V^idit enim
dio Adam vidit et cognovit Deum ante- eum per inspiratam illuminationem vi-
quam peccaret. Est etiam medium pro- sione intellectuali, in qua clarius reluce-
movens, sicut est fides, et sapientia, et bat Dei pra?sentia quam in vestigio et
intellectus dona, de quibus dicit Diony- speculo et Genigmate, in quibus nos vi-
sius in libro de Divinis nominibus ', demus.
quod « fides est lumen collocans cre- Ad aliud dicendum, quod ad hanc vi- acI object. ^.

dentes in prima veritate_, et primam ve- tam non pertinet Deum facie ad faciem
ritatem in ipsis. » Et hoc lumine splen- videre : quia in hac vita intellectus ho-
dida facta est facies Moysi quando vidit minis convertitur ad sensum, et (sicut

Dominum. Et in hoc sensu exponit dicit Philosophus) conjunctus est con-

* S. DiONYsius, Lib. de Divinis nominibus, cap. 3.

 168 D ALB. MAG. ORD. PRJED.
tinuo et tempori, et non extoUitur ad Ad ALiuD dicendum, quod ad hujus- Adobj^
i
intelleclualem visionem, nisi ex visione modi auctoritates Chrysostomi satis re-
sensibili, quae estprinium coelum, quie sponsum est in primo libro, quaeslione,
(sicut dicit Augustinus in libro XII Co7i- Utrum Deus in hac vita cognoscibilis vel
fessionum, etin Glossa super epist. II ad visibilis sit ab aliquo ? Dictum est enim
Corinlh. xii, 13) est ex visione imagina- ibi, quod cognoscitur de Deo, quia est,
bili, quae est ccelum
secundum, ut dicit et quid est, secundum quod quid est
Augustinus. Dicit quod spiritus enim, dicit pehigus substantiie infmitum, ut
est vis quaedam animce mente inferior, dicitDamascenus sed prout quid est di-
:

in qua imagines rerum imprimuntur. Et cit comprehensionem quae est contactus

secundum hos gradus visio intellectualis intellectus super terminos rei, non cog-
est tertium coelum, in qua refulgent re- noscitur ab aliqua creatura, nec ange-
rum veritates sicut sunt. Et heec visio lica, nec humana. Et de tali visione
proprie est Prophetarum expresse comprehensionis loquitur Joannes Chry-
prophetantium : quia sine hac pro- sostomus. Sic enim infinitus est, nec
phetia non est prophela, sicut dicitur, mensuratur loco, nec tempore, vel in-
Daniel. x, 1 Intelligentia opiis est
:
tcllectu creato, sed suiipsius ipse solus
in visionc. Tamen
quia Paulus dicit se comprehensor Unde Augustinus in
est.
raplum usque ad tertium coelum ', ct libro de Videndo Deum ad Probam
exponit Glossa qua?dam^ quod vidit
ibi
virginem : « Deum videre possumus per
sicut Angeli de terlia hierarchia, qui vi-
intellectum, comprehendere vero mi-
dent facie ad faciem, dicitur communi-
nime. »
ter, quod tunc rapti quando sic vident, Ad ALiuD quod objicitur perrationem, Adobjec
vi superiorls luminis exaltantur in id dicendum quod procedit, et veritatem
quod est patria? et non viae : et tunc vi- concludit.
dent facie ad faciem, sed diu non perma- I^LTiMUM concedendum est. Ad objt
nent. Et hoc dicunt sensisse Apostolum
quando dixit, xii, 3 : Sive in corpore, Sed propter illud quaeritur a quibus- Qutes
sive extra corpus, nescio, Deus dam, Utrum Adam profecit in cognilione
scit. Et
Augustinus li])ro X Confessionum,
in illa, quae est per vestigium et imaginem
ubi sic dicit
Aliquando inlromitlis me
: « et speculum crcaturarum ^ ?
in afTectum multum insinuatum Et dicunt, quod si profecit, tunc ali-
intror-
sus, ad nescio quam
dulcedinem, qu» .si quid pcrfectioni suae defuit in illo statu,
perficiatur in me, nescio quid erit quod et sic secundum animam crea-
perfeclus
vita ista non erit. Sed recido in h«c tus non fuit quod perfectissimo crea-
:

serumnosis ponderibus, et resorbeor soli- tori, sicut dicunt, non congruit quia :

tis elteneor, et mullum

sed mullum fleo, sccundum corpus fccit eum perfectum,
teneor. Tantum consuetudinissarcina de- et multo magis sccundum animam de-
gravat. Hic esse valeo, nec volo : illic buit eum facere perfectum.
volo, nec valeo, miser utrobique. Adhuc addunt, quod talis pertectio
» Sic
enim dicunt raptum fuisse Adam in so- per experientiam sine labore et afflictione
pore quem immisit ei Deus, quando non est afflictio autem
: et labor in
prophetavit, quod
ecclesia esset de la- primo statu cadere non poterant in
tere Chrisli adilicanda, sicut Ileva de Adam.
la-
t3re suo, sicut in antehabitis dictum Adhuc addunt, quod talis perfectio in
est,
cum de formatione mulieris ageretur. intelligentc non est nisi agente intelligi-

^Cf. II ad Coriuth. xii, 1 et seq. liarum, Dist. XXIV, Art. 2. Tom. XXVllhujusce
' Cf. Opp. B. Alberti Comment. iuilSenten. nova? editionis.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU.EST. 89. 169

bili in intellectu et inferente ei passio- cognitione rerinn creatarum per verba

nem : et hoc reputant inconveniens :
Augustini determinatum est.
quia in sfatu illo nihil potuit inferre pas- Et quod Augustinus
si objicitur, dicit
sionem corpori, ut probatum est in quse- in libro XIII de Civitate Dei, quod nihil
slione de Adae impassibilitate : ergo delectabilium ei defuit, jam inprsehabitls
multo minus aliquid potuit inferre pas- responsum est, quod hoc intelligitur de
sionemanimse, et maxime secundum in- delectabilibusad statum illum pertinenti-
tellectum qui secundura sui naturam et bus.
impassibilis et incorruptibilis est, ut dicit Quod autem objiciunt, quod sic intelli-
Philosophus. gibile agebat in intellectum, fatuum est
quia intelligibile non agit in intellectum
SoLUTio. Quaestio ista videtur esse stulta etiam sub slatu miseriae, nisi sub lumine
et irrationabilis. Constat enim, quod intelligentise agentis fiat in actu, sicut
Adam inprimo statu sensibus utebatur : color non agit in visum nisi sit in actu
et si usu sensuum protlcere non po- per lucem corporalem. Et ideo dicit Au-
tuisset, deterioris conditionis fuisset gustinus in YI J7?^5«>«, quod « in talibus
quam nos, qui sumus in statu corporis potius anima agit se in inlelligibile et
damnati : nos enim proficimus usu sen- sensibile, quam intelligibile et sensibile
suum, ut dicit Augustinus. Etiam Angeli agant in ipsam.
prollciunt, qui longa experentia multa
cognoscunt : et etiam ex praedicatione
Apostolorum, ut dicit Augustinus,
mu Ita de mysterio Incarnationis cogno-
verunt quse ante non noverant. Et poni- MEMBRUM III.

tur in Glossa super illud Apostoli, ad

Ephes. III, 8 et seq. : Mihi omniwn san- Quomodo et qualiter primus homo ha-
ctorum minimo data est gratia hxc, in buerit notitiam suiipsius ?
Gentibiis evangelizare investigabiles di~
vitias Christi, et illuminore omnes, quse
sit dispensatio sacramenti absconditi a Tertio quferitur, Quomodo et qualiter

sseculis in Deo, qui omnia crcavit, ut in- habuerit cognitionem suiipsius?

notescat principatibus et potestatibus in 1. De quo Magister dicit sic : « Porro
coelestibus per Ecclesiam multiformis sui cognitionem idem homo talem ac-
sapientia Dei : secundum prsefinitionem cepisse videtur, ut et quid deberet su-
saecidorum, quam fecit in Christo Jesu periori, et quid aequali, et quid infe-
Domino nostro. Idem dicit Dionysius riori non ignoraret. Conditionem quoque

tractans illud Isaiae, lxiii, 1 : Quis est suam et ordinem, scilicet qualis factus
iste, qui venit de Edom ? Dicit enim, esset, et qualiter incedere deberet, quid
quod hsec qusestio fuit Angelorum pe- agere, quid cavere, intellexit. »
tentium aChristo ascondenteilluminatio- Et contra hoc objicitur: quia totum

nem de sacramento Incarnationis. Unde hoc homo etiam in statu peccati per

si Angeli proficiunt in cognitione, multo legem naturalem cognoscit de seipso, et

magis Adam in primo statu proficere po- per disciplinam : ergo videtur, quod
tuit. Unde licet per inspirationcm om- xVdam in primo statu non acccpit plus

nium rerum propter se creatarum noti- quam homo modo habeat in statu pec-

tiam acceperit, et sic perfectus a Deo cati quod valde inconveniens essc vi-
:

fuerit conditus tamen alia via, experi-

: detur, cum jam habituui sit,
quod per-
mentali scilicet cognitione, proficere po- fectus creatus fuerit in scientia.
tuit, sicut paulo ante in qusestione de 2. Adhuc, Ibidem addit xMagister,
quod
 170 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.
si talem coernitionern suiipsius non ac- quens scivit, quod super omnia Deo in-
cepisset, non csset reus prajvaricationis. haer-ere debuit propter amorem, et pro-
Et hoc falsuni esse videtur : quia ad- pler amorem inferioris nullo modo aver-
huc si istud non accepisset, cognitionem ti ab amoi'e superuoris, sed omniareferre \\
creatoris habebat et creaturarum propter ad amorcm super-ioris : hoc enim est
se factarum : et si praevaricatus fuisset inferioribus uti, et superioribus frui, ut
contra hanc scientiam, peccasset, et dicit Augustinus in libro de Doctrina
praevaricationis reus fuissel. Christiana^ et ponitur a Magistro in li-

bro I Sententiarum^ distinct. I. Sed sui

Oueest
Adhuc ulterius quseritur, Si fuit prce- casus praescius esse non debuit, nec
scius sui casus ? praescire debuit si stetisset quid ei futu-
Et videtur, quod sic. rum fuisset. Et ad hoc ponit Magister
1. enim utilium Deus ab ipso
Xihil rationem, quod ei Deus potius facienda
abscondit sed praescire casum utile est
:
mandavit, quam futura revelavit. Et haec
ad cavendum ergo videlur, quod pra?-
: ratio suraitur ex frne creaiionis hominis.
scientiam casus Deus ab eo non abscon- Dictum est enim inlibro II Sententiarum,
dit. dislinct. II, quod homo creaius esl ut
2. Adhuc, Sicut jam dictum est, ordi- Deum colendo Deo serviat, Deum amet,
nem suum cognovit : et sic cum opposi- ei amando fiuaiur iotum bonum
: ei sic
torum eadem sit disci[)lina, casum ab hominis sit, et quod serviat Deo, et
ordine illo pcr peccatum videtur cogno- quod amei Deum ei ad
: hoc nihil va-
visse. luissct praescientia sui casus futuri, et
Adhuc, Petro revelavit futurum ca-
3. ideo illam non habuii. Ad regimen enim
sum suum, Mattli. xxvr, .34 Amen dico : totius vitae in omni ordine ei scientia et
tibi quia in hacnocte, antequam gallus arte sufficit scire finem in quem diriga-
cantet^ ter me nefjabis. Et valuit Petro iur per opus, et per quae et quo ordinc
hoc quod ad recordationem illius rcvela- deveniatur ad frnem illum et hanc :

tionis egressus feras Petrus flevit amare '. scieniiam habuii Adam et suiipsius.
Ergo videlur, quod etiam valuisset Adae. Ad PRr.MUM ergo dicendum, quod ho- Ad r.

id conira. CoNTRA : mo dc seipso per cognitionem acceptam

Si prsescivisset casum, ex praescientia in creationc non cognovit plura quanium
tristitiam incurrisset et afflictionem, et ad scita per seipsum, quam posiea co-
sic poenam sensisset ante peccatum, quod gnovit per legcm naturalem : quia haec
est inconveniens, et contra Dei justi- ipsa eognitio quam accepii de seipso,
tiam : quia dicit Ilieronymus : « Quid- lex naturalis fuit, quam Deus omni ho-

quid patimur, peccata nostra merue- mini impressii rationali. Et hoc est quod
runt. » Et Gregorius : « Nulla nocebit dicit, Psal. Signatum est super
rv, 7 :

adversitas, si nulla dominetur iniqui- nos lumen vultus iui, Domine. Et pro-
tas. » pter hoc dicii Basilius super principium
Proverbiorum, quod naturalis lex scripta
soiutio. SoLLxro. Dicendum, quod Adam sui est in naturali judicatorio, hoc est, in
cognitionem habuit, et a Deo accepit, et ratione. Et super illud Malachiae, ir, 13 :

scivit quid superiori, hoc esl, Deo : quid Uxoreni adolescentise luae noli despicere,
inferiori, hoc est, creaturis propter se dicit quod uxor adolescentiae nostrae lex
creatis : et quid sequali, hoc est, uxori naturalis est, scripta in raiione, quae di-
deberet, et quo ordine justiiiae se haberet miitenda non est, sed sequenda. Sed in
ad unumquodque islorum, et per conse- hoc cognovii molius Adam ei limpidius :

^ Cf. Matth. xxvr, 73.

 IN n P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU.^ST. 89. i7l

quia hoc cognovit per lumen sibi a Deo Ad idquod objicitur, quodutile fuisset ^d i.

inspiratum immediate, in quo omnia sibi ad cavendum, dicendum quod hoc

limpidius resultant et lucidius quam in esl falsum.
lumine quod nos accipimus per experi- Utile enim ad cavendum est cognitio
menliim et doctrinam : etiam quia nu- agendorum et vitandorum cognitio :

bem peccati non habuit, quce se tantse autem futurorum et maxime eontingen-
luci opponeret, quam nos patimur qui in lium non est propria hominis, nec alicu-
peccato sumus nati. jus crealurse, sed solius Dei : futura
Ad ALiuD dicendum, quod causa dicti enim contingentia prsecognoscere solius
Magistri est, quod si ignorasset regimen Dei est.

vitse suae ad superiorem, inferiorem, et Et cum dicitur, quod eadem est scien- j^^ 2.

aequalem : tunc oporteret, quod ad actus tia oppositorum, intelliguntur agenda et

ageretur per naturam sicut bruta, et sic vitanda : quia illa sunt opposita.Sed
non ageret, ut dicit Augustinus, sed futura contingentia scire nullam habet
ageretur : et principium actionum sua- oppositionem ad hoc, sed impossibilita-
rum non esset in ipso, nec ipse esset tem ad creaturam rationalem, sive ho-
dominus suorum actuum. sed omnes minem, sive Angelum. Et ideo, Act. 1,
actus sui essent involuntarii, secundum 7, cum Apostoli a Domino qu;ererent
quod involuntarium dicitur per ignoran- de contingentibus et futuris, respondet
tiam, et sic non esset praevaricationis Dominu?, : i\o7i est vestt^wn ?20sse tempo-
reus. ra vel momeuta quse Pater posidt in siia
Et si objicitur, quod adhuc esset ra- potestate.
tionahs, et haberet rationem, potentiam Ad hoc quod objicitur de Petro, dicen- ^d 3.

scibcet animse quse regeret eam. Dicen- dum quod non est simile hoc enim di- :

dum, quod potentia animse non sufficit ctum fuit ad confirmationem fidei Petri,

ad actura regiminis, nisi sit completa per ut scilicet eum qui futurorum conlingen-
habitum. tium eventum nosceret certitudinaliter,
firmiter crederet esse Deum, et sic in

Ad quod ulterius quseritur dicen-

id fide solidaretur. Et ideo Augustinus in
dum quod non debuit esse prsescius sui libro de Concordia EvangeHoriim, super
casus. Et est eadem qusestio, et eadem illud Lucse, xxii, 61 Conversus Domi' :

disputatio, et eadem solutio cum illa nns respexit Petru.m, (W.Q\i (\ViO({ non re-

quse habila est in tractatu de casu Ange- spexit eum corporaliter, cum Dominus
lorum\ ubi etiam qusesitum est, Si An- affligeretur intus in palatio principis sa-
gelus potuit vel debuit esse prsescius sui cerdotum, et Petrus esset foris in atrio
casus ? Et dixerunt antiqui, Prsepositi- ad quem respectus corporalis dirigi non
vus, et alii, hujus rationem assignantes, poterat. Et sic exponit illud Lucae, xxii,

quod scientia, maxime accepta per reve- 31 et 32 : Simon, Simon, ecce Satanas
lationem vel inspirationem divinani, fru- expetivit vos iit crihraret sicut triticum
ctus est pielatis : pietatis autem fructus ego autcm rogavi pro te, ut non deficiat
non est hominem vel Angelum affligere fides tua : et tu aliquando conversus,
per tristitiam ante peccatum, sicut etiam scilicet per fletum, confirma fratres
probat objectio inducta. tuos.

* Cf. Supra, Tract. IV, Quoest. 18, Membr. 3, nostriB.

Art. 1. Tom. XXXII hujusce iiovae editionis
172 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

QU^STIO XG.

In qiia gralia crcaliis fiicril priiiius lionio ? et, Dc potcntia ejus-

clcni ante casiini.

Deinde tractanda sunt ea quae dicun- vit illuui virtute. Scd sccuudum se, hoc
tur a Magistro in libro II Seuicutiarum, cst, secundum Deum vestitus virtutenon
distinct. XXIV, cap. Nuuc diligcnter potuit esse, nisi creatus esset in gratia.
iuvestigari oportct. Ergo videtur, quod creatus fuerit in gra-
Ratione ejus quod dieitur in primo tia, ot gratia gratum faciente, quia de

capitulo, quaerenda sunt quinque. ilhi quseritur.

Primum est, An liomo creatus est in 2. Adhuc, Genes. i, 20 : Faciamus

gratia gratum taciente, an non ? homiuem ad imagiuem et similitudiuem
Secundum est, An ex accepto stare nostram. Ibi Glossa : « Imago est in na-

potuit ? turaUbus, simihtudo in gratuitis. » Ergo

^ Tertium est, An ex accepto proficere in naturahbus et in gratuitis factus est

potuit admeritum ? primus homo.

Quartum, An ex accepto habuit uni- 3. Adhuc, Damascenus in libro II de

versitatem virtutum et donorum Spiritus Fide orthodoxa : « Fecit Deus hominem

sancti ? innocentem, rectum, virtuosum, sinesol-
Quintum, Si consummatas habuit vir- hcitudine, sine tristitia, omni virlute

tutes secundum ultimam perfectionem decoratum, omnibus bonis comatum

uniuscujusque virtutis? velut quemdam mundum secundum ^ »

Et hoc esse non potuit, nisi in gratia

gratum faciente factus sit. Ergo videtur,
qucd in gratia creatus sit, et cum natura
acceperit gratiam.
MEMBRLM 1. 4. Adhuc, Matth, xxv,"i5.- Dedit...
unicuique secundum propriam virtutem.
Utrum homo creatus fuerit in gratia Sed anima Adse statim ut creata fuit
gratum faciente, an non *
? imaginem Dei facta,
infusa corpori, et ad
virtutem habuit recipiendi gratiam. Er-
go videtur, quod statim eam dedit ei
Ad primum ergo objicitur, et videtur, Deus.
quod creaverit eum in gratia. 0. Adhuc, Anselmus in Monologio
1. Eccli. XVII, 1 et 2 Deus creavit de
: dicit, quod « si aliquis non habet gra-

terra hominem,... et secimdum se vesti- tiam, hoc non fit ex hoc, quod Deus

* Cf. Opp. B. Alberti. Commeiit. inll Sf*iiteii- * S. .1. D.\M.\scE.NUs, Lib. II dc Fide orthodoxa
tiarum, Dist. XXIX, Arl. 1. Tom. XXVII hujusce cap. 12.
uov» editionis.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU.EST. 90. 173

non sit paratus eam dare, sed quia ille bonis, in quo ostenditur quid possit gra-
non sit paralus eani accipere. » Sed cum tise beneficlum ; et statum culpae in ma-
in prima creatione in Adam niiiil fuerit lis, in quo ostcnditur quid possit justi-
nisi opus divinum, nihil habuit unde tiae judicium. Ergo non simul est natura
non esset paratus accipere gratiam. Vi- cum gratia.
detur ergo cum Deus paratus fuerit dare, 2. Adhuc, Gratia non valet nisi a
quod ab instanti acceperit gratiam. Deo esse recognoscatur : sed si daretur
(j. Adhuc, Ad hoc factus est homo, cum natura, posset credi esse naturalis :

ut inhabitaretur a Deo, et esset templum ergo ordo sapientiae divinae exigit, ut

Dei. II ad Corinth. vi, 16 : Inhabitabo jam naturalibus acceptis superaddatur
in illis, et inambulabo inter eos. Pro- gratia.
verb. VIII, 31 : Delicix mese csse ciim- 3. Adhuc, Tria bona sunt in quibus
filiis homimim. Sed sicut dicit Grego- perficitur homo, scilicet bonum naturae,
rius in Homilia super illud verbum Joan- bonum gratise, et bonum giorice : sed
nis, xiv, 23, quod legitur in die Pente- ordo est secundum prius et posterius in-
costes : Ad eum veniemus, et mansio- ter bonum gratia? et glorise : ergo vide-
nem apud eum faciemus, Deus nuUum tur, quod eadem ratione ordo secundum
inhabitat nisi per gratiam gratum facien- prius et posterius debeat esse inter bo-
tem. Ergo videtur, quod Adam quem num gratise et bonum naturae.
Deus inhabitavit, in gratia gratum fa- i. Adhuc, In omni eo quod per aliquid
ciente factus sit. conformatur ad alterum, prius est id

7. Adhuc, Augustinus dicit, et prius quod conlormatur secundum substan-

habitum est, quod vir spirituali mente tiam et naturam, quam id per quod con-
prseditusfuit : spiritualiautemmenteprse- formatur : sed homo per gratiam con-
ditus esse non potuit, nisi per gratiam formatur Deo : ergo prius est esse homi-
gratum facientem : ergo videlur, quod nem secundum naturam, quam secun-
cum natura accepit gratiam gratum fa- dum gratiam per quam conformatur
cientem. Deo.
contra. CONTRA :

1. Augustinus in Iibro de Correptione SoLUTio. Ad hoc dicit Magister in Soluiio.

el gratia : c< Saluberrime confitemur. libro II Sententiarum, distinct. XXIV,

quod rectissime credimus, Deum domi- cap. Nunc diligenter, sic .•
« Sciendum
numque rerum omnium, qui creavit om- est igitur, quod homini in creatione
nia bona valde,
mala ex bonis exor- et (sicut de Angelis diximus) datuni est per
tura esse et scivit magis ad
prsescivit, gratiam auxilium, et collata est potentia
suam omnipotentissimam bonitatem per- per quam non de-
poterat slare, id est,
tinere, etiam de malis bene facere, quam quod acceperat. » Et hoc
clinare ab eo
mala esse non sinere sic ordinasse : probat per Augustinum in Enchiridion
Angelorum et hominum viUim, ut in ea sic dicentem : « Sic factus est homo
prius ostenderet quid posset liberum ar- reclus ut et manere in ea rectitudine
bitrium, deinde ({uid posset sme gratia posset, non sine divino adjutorio, ct suo
beneficium jusliticeque judicium '. » Ex iieri perversus arbitrio, ulrumlibet ho-
his patet, quod Auguslinus trcs slatus rum elegisset, Dei voluntas fieret vel ab
ponit sibi succedentes, scilicet statum illo, vel de illo. Et quia suam maluit
nalurse, in quo ostenditur quid possit li- facere voluntatem quam Dei, de illo fa-

berum arbitrium et statum gratiai in cta est volunlas Dei 2. »

* S. AuGUSTiNUs, Lib. de Corruptione ot gra- - Idem, Iii Kncliiridion, cap. 10'

lia, cap. 10.

\
174 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

Dicendum ergo, quod in gratia gratis fecit : bonus, quia in loco gratiae perfe-
data secundum virtutes naturales factus clum Unde tertia gratia
fecit. est gratia
est homo. Gratia enim dicitur tribus mo- consummans ad meritum.
dis, sicut innuit Glossa super illud Jaco- Ad PRiMUM ergo dicendum, quod ibi Arf

bi, 1, 17 : Omne datum optimiim, et omne virlus quae secundum Deum vestivit ho-
donuin perfectum deaursum est, descen- minem^ dicitur gratia superaddita poten-
dens a Patre lumuium, apud quem, etc. tiis naturahbus, secundo modo dicta
Ibi enim dicit Glossa, quod data optima quia per illam in rectitudine accepta sla-
sunt, quae dantur cum natura, et elevant re potuit, ut dicit Augustinus in auctori-
potentias naturales ad actus perfectos se- tate pra'iiiducta.
cundum naturam, sicut bonum inge- Ad aliud dicendum eodem modo. Ad
nium, ordinata voluntas, lurainosus in- Quia similitudo dicitur ibi gralia super-
telleclus, clarus sensus, perfecta et dis- addila potentiis naturahbus, gratia sci-
creta ralio, habilitas naturae ad virtu- hcet gratis data, sicut etiam ad Ephes.
tes, secundum quod vir est extremum IV, 7, dicitur : Lnicuique nostrum data
potenlioe in bono, ut dicit Aristoteles in est gralia secundum mensuram donatio-
II Ethicorum. Et hoc modo in tali gra- nis Christi.
tia creatus cst homo. Ad aliud dicendum, quod Damascenus Ad

Et hoc videtur probari ex auctoritate ibi loquitur de gratiis gratis datis, quae
Auguslini quam inducit Magister in perliciunt horainem in statu naturae, et
codem capitulo, in libro de Correptione ordinant ad stalum gratiae.

ct gratia^ ubi Augustinus dicit sic : « Si Ad aliud dicendum, quod cum dicitur: Ad
hoc adjutorium vel Angelo vel homini Dedit unicuique secundum propriam
cum primo facti sunt defuisset, quoniam virtutem, non dicilur ibi virlus capacitas
non talis natura facta erat, ut sine divi- naturse, sed dicitur ibi virtus conatus na-
uo auxiiio posset mancre si vcllet : non tura? et praeparalio ad gratiam, quo homo
utique sua culpa cecidisset. Defuisset ex merito congrui, non condigni, efficitur
quippe adjutorium sine quo manere non dignus sive congruus, ut recipiat majo-
posset '. » rem vel minorem gratiam, ex hoc quod
Secundo dicitur cjratia quod superad- majus vel minus negotiatur in gratiis a
ditur talibus adjutoriis polentiarum; et Deo sibi datis. Et hoc patet ex serie
elevat potentias ad actum meriti. Et in Evangelica ibidem posita, ubi scrvum
hac non fuit creatus Adam, ut dicit Au- pigrum condcmnat, et negotiosum remu-
guslinus. Dederat enim ei unde posset neiat amplioribus donis.
stare, sed non unde proficeret ad meri- Ad dictum Anselmi dicendum, quod Ad
lum. Et de hoc consueverunt assignari Anselmus vocat paratum accipere, qui ex
tres causae, quod scilicet in hoc resul- operositate donorum superadditorum na-
tat omnipotentia creatoris, sapientia, turae semper parat se ad congruitatem
et bonitas : omnipotentia in creatione gratiae.
naturce, sapiontia in ordine naturae Ad homo non
aliud dicendum, quod Ad
ad gratiam, et gratiae ad gloriam, boni- efficitur quod Deus habitet in
idoneus,
tas in perfectione secundum gratiam eo per gratiam gratum facientem, nisi
gratum facientem, ul sic hiudaretur ab per usum bonum gratiae secundo modo
homine creator potens, sapiens, et bo- dictse. Ille enim est de quo dicitur in
Rus potens, quia talem faccie potuit:
: Evangelio : Qui fidelis est in minimo %
sapiens, quia sic gradatim proficientem et propter hoc meretur merito congrui,

^ S. AuGCsTiNu?, Lib. de Correptione et gra- *

Luc. XVI, 10.
tia, cap. II.
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIV, QU.EST. 90. 175

quod super multa in gratia gTaluin fa- facere sed ex acceptis non potuit profi-
:

ciente constituatur. ccre secundum opera meritorum, ut dicit

Ad ULTiMUM dicendum, quod Augusti- Augustinus. Ergo multo minus ex acce-
nus vocat ibi spiritualem mentem, men- ptis poluit stare coram tenlatore.

tem praeditam iltuminatione gratiee se- 4. Adhuc, Vitium culpse non opponi-
cundo modo dicta?. tur bono naturae, sed bono gratiee. Ergo
Ea qu.b in contrarium objiciuntur, sicut se habet vitium naturae ad naturam,
meojudicio procedunt, et verum conclu- ita sehabet vitium culpae ad gratiam et :

dunt. Tamen quidam fuerunt, qui pro- permutatim sicut se habet vitium naturee
pter illa dixerunt liominem in gratia ad g-ratiam, ila se habet vitium culpce ad
gralum faciente factum. Sed hoc non est naturam : sed vitium naturae cum
stat
bene consonum verbis Augustini quee gratia : ergo vitium culpse stat cum na-
inducit Magister in libro II Sententia- tura : et sicut vitium naturee non exclu-
riini, distinct. XXIV. ditur nisi per bonum naturte, ita vitium
culpee non excluditur nisi per bonum
gratiae : sed stare in rectitudine non est
nisi non inchnari in vitium culpae : ergo
sine gratia Adam non potuit non incli-
MEMBRUM II. nari ad vitium culpae : ergo nec stare po-
tuit sine gralia in rectitudine.

Utrum Adani ex accepto stare potnit i

? COXTRA ;
Sed contra.
1. Magister in Hbro II Sententiarum,
distinct. XXIV, inducit Auguslinum di-
Secundo quaeritur, Utrum ex accepto centem, quod per illam rectitudinem
stare potuit? ,
quam accepit in creatione, stare poterat,
Et videtur, quod non. sed non proficere. Dicit enim sic « De- :

1. Job, XLi, 24: Non est super terrani derat Deus homini bonam voluntatem,
potestas quse comparetur ei, qui factus in illa quippe fecerat eum rectum : dede-
est ut nulluni timeret. Et loquitur de rat adjutorium, sine quo non posset in
tentatione diaboli. Ergo videtur, quod ea manere si vellet, et per quod posset
nullus homo, quantumcumque in natu- si vellet. »

ralibus sit perfectus, coram diabolo pos- 2. Adhuc, In eodem capite inducit Au-

sit stare. gustinum sic dicentem « Si hoc adjuto- :

Adhuc, Augustinus in iibro de Gra-

2. rium vel Angelo vel hominicum primum
tia et hmocentia: « Xatura humana etsi facti sunt defuisset, quoniam non talis
in illa integritate in qua condita est, natura facta erat, ut sine divino auxiUo
permansisset, tamen sine creatore adju- posset manere si vellet, non utique sua
vante nullo modo seipsam servaret. » culpa cecidisset. Defuisset quippe adjuto-
Ergo videtur cum creator juvet per gra- rium, sine quo manere non posset 2. »
tiam et gratiae quod in solis
influentiam, 3. Adhuc, Anselmus in libro de Lihero
naturalibus consislens stare non possit arbitrio : « Libertas arbitrii est potestas
sinegratia creatoris : et ita ex solis natu- conservandi rectitudinem voluntatis pro-
ralibus stare non potuit. pter se. » Sed in libertate arbitrii creatus
3. Adhuc, Multo magis diflicile est re- fuit Adam. Ergo crealus cst in potestate
sistere tentalioni, quam opera meritoria conservandi rectitudinem : sed conser-

* Cf. Opp. B. Alberti. Coraraent. inll Senten- * S. Al*gu5tinus, Lib. de Corruptione et gra-
tiarura, Dist. XXIV, Art. 1. Tom. XX VII iuijusce tia, cap. 11.
novae edilionis.
 176 I). ALB. MAG. ORD. PR^D.

vare rectitudinem voluntalis, est slare : iatione proventum, ut possitis sustinere.

ergo videtur, quod ex acceptis in crea- £t hoc tractans bealus Bernardus super
tione potuit stare. Canlica, sermone 9, dicit sic : « Debiiis
4. Adliuc, Si in rectitudine stare non est hostis qui non potest vincere nisi vo-
posset ex acce[)lo, non esset ei impulan- lentem. » Et de hoc salis disputatum est
dum, quod a reclitudine cecidisset, sicut in hoc eodem libro, in tractatu de tenta-
expresse dicit Augustinus in auctoritate tione dsemonum.
proeinducta in libro de Correptione et Ad ALiuD dicendum, quod adjutorium Ad s

gratia. crealorismultiplex est. Estenim aliquan-

5. Adhuc, Hoc esset contra ordinem do per solam influenliam divina? virtutis
totius naturse : quia in totanatura sic est, in esse conservantis, sicut dicit Grego-
quod cuicumque natura dat esse, illi rius, quod omnia quoe ex nihilo facta
etiam dat facultatem et potentiam per- sunt, iii nihilum tenderent, nisi ea ma-
manendi in illo et resistendi alteranli- nus omnipotentis crealoris conlineret. Et
bus : quia, sicut dicit Philosophus, aliter vocat manum omnipolentis, continuam
quo permanere non
fruslra daret esse in iufluentiam virtutis, qua rcs in esse ser-
posset. Sed creator in dando esse po- vanlur. Aliquando vocatur divinum ad-
tentior est quam natura. Cum ergo, jutorium gratia gratis data superaddita
sicut dicilur, liccle. vin, 30, Deus crea- naturalibus, qualem gratiam etiam
vit iiominem reclum et rectcE volunta- Adam habuit, ut in proehabito membro
tis *, et sicut dicit Augustinus, dedit hujus quaestionis dictum est. Et sine his
ci ctiam facultatem standi et perma- duobus adjutoriis nihil posset conserva-
nendi in rectitudine in qua creatus est. ri, ut dicit Augustinus. Terlio modo di-
citur divinum adjutorium gratia gratum
soiutio. SoLUTio. Ita est sentiendum sicut ulti- faciens, quae proficit ad nieritum : et

mo probalur, scilicet quod Adam accepit illam non habuit quia sine iila slare po-
adjutorium in ipsa creatione, quo posset tuit in accepta rectitudine per creationem.
stare in rectitudine in qua creatus esset Ad aliud dicendum, profeclus meriti Ad 3

et si tale adjutorium non accepisset, non non consistit in difficullate vel facilitate
imputandum quod fecit.
esset ei facientis, sed in forma gratise informan-
xd 1. Ad PRiMUM erg^o quod contra hoc est, tisaclum, quem ex nobis habere non
dicendum quod cum dicitur Non est : possumus, nisi per gratiam gralum fa-
supcr terram potcstaa qiiae comparetur cientem accipiamus a Deo. Et ideo licet
ei, qui factus est ut nullum timcret ^
: ex accepto stare posset, tamen ex acce-
loquitur de potestate naturali, cui nulla pto mereri non potuit sine gratia gratum
polestas tcrrena comparari potest sine faciente.
adjutorio divino. Sed quia, ut dicit Gre- Ad ULTiMUM dicendum, quod illa pro- Ad i
gorius super illud Job, i, 11: Extende porlio non valet, nec permutalio valet
paululum manum tuam, licet mahtiain quia non est eadem proportio vitii natu-
liabeat nocendi per se, tamen potentiam rae ad naturam, et vitii culpse ad gra-
lentandi non hal)et nisi a Deo : et illa tiam. Et hoc statim patet : quia ex vitio
potestas datur ei seinper ita limitate, culpae causatum est vitium nalurae, et
quod est sub potestale hominis tentandi. non e converso et ideo non est necesse,
:

I ad Corinth. x, 13: Fidelis Deus est, quod si per vitium culpai excluditur bo-
qui non patictur vos tenlari supcr id num gratia?, per vitium naturse excluda-
quod potestis scd : facict cliam cum tcn- tur bonum gratiae.

* Eccle. VII, .30 : Solummodo hoc inveni quod 2 Job, xu, 24.
fexrit Deus hommem rcclum, etc.
 IN n P. SUM. THEOL. TRAGT. XIY, QU^ST. 90. 177

commoda ab beatitudinem. Ergo nec bo-

mini : ergo videtur, quod in primo statu
homo babuit omnia quse pertinent ad
beatitudinem : et bsec non sunt nisi me-
MEMIiRUxM III. rita : ergo in primo statu potuit mereri
beatitudinem.
Utruni Adam ex accepto proficere poiuit o. Ad hoc idem quidam arguunt e.v
ad meritum '
? rationibus logicis sic : Natura non deficit
in necessariis, nec abundat in super-
fluis * : sed nihil ita necessarium est
Tertlo quseritur, An e.x. accepto pro- homini sicut beatitudu : ergo necessaria
ficere potuit ad meritum ? habuit ad beatitudinem sed necessarium :

1. Hoc enim quidam nituntur probare ad beatitudineni est profectus meriti

ex verbis Damasceni in libro II de Fide ergo tunc potuit mereri.
orthodoxa : « Fecit igitur Deus bominem B. Adhuc, Objiciunt logice, quodlibe-
innocentem, rectum, virtuosum, sine rum arbitrium essentialius se habet ad
tristitia, omni virtute
sine soUicitudine, bonum quam ad malum sed per se :

decoratum, omnibusque bonis comatum potuit in malum ergo videtur, quod :

velut quemdam mundum secundum -. » etiam per se in primo statu potuit in

Talis autem homo omni perfectione per- bonum meritorium.
tectus est : et qui perfectus est, mereri 7. Adhuc, Ponamus, quod Adam in

polest in bono nierltorio : ergo videtur, primo statu mentem convertisset ad

quod Adam in primo statu potuit me- Deum ex Dei dilectione pura : aut me-
reri. ruisset, aut non. Si meruisset : cum hoc
2. Adhuc, Augustinus in libro de A^a- potuit in primo statu, in primo stalu
iura et gratia'. « Quis nesciat ita fa- potuit mereri et gratiam et gloriam. Si
ctum hominem, ut in eo liberum arbi- non meruisset, deterioris conditionis
trium ad juste vivendum pro possibilitate tuisset quam Angelus : sicut enim habi-
et capicitate sua constitueretur *? » Vi- tum est in traclatu Aq Angelis ex verbis
detur ergo, quod ad juste vivendum erat Augustini, Angelus ex simplici conver-
sufficiens : sed juste vivere, mereri est : sione ad Verbum meruit confirmatio-
ergo videtur, quod sufficiens fuit ad me- nem in gratia et gloria.
rendum. In contrarium est, quod Sed conira
3. Adhuc, Deuter. xxxn, 4 et 5 Date : 1. Omnis creatura de se vanitas est,

magnificentiam Deo nostro. Dei perfecta et nihil habet de se unde placere possit
sunt opera. Constat autem, quod homo Deo : ergo nullum actum potest de se
opus Dei est et non est perfectus nisi: facere qui placeal Deo placentia mcriti
habeat ea quibus potest ad beatitudinem in primo ergo statu cum in solis natura-
pertingere : non potest autem ad beatitu- libus creatus fuerit Adam, non potuit
dinem pertingere nisi profectu meriti : prolicere in merito.
ergo videtur, quod ex his qute habuit in Adhuc, Joan. i, 10 De plenitudine
2. :

primo statu, potuit prolicere in merito. ejus nos omnes accepimus, el gratiam
4. Adhuc, Plato in secunda parte Ti- pro gratia. Ergo nisi accipiamus gra-
msei dicit, quod creator nulli negavit tiam de plenitudine Dei, mereri non

• Cf. Opp. B. Alberti. Coniment. in II Sentcn- orthodoxa, cap. 12.

tiarum, Dist. XXIV, Art. 2. Tom. XXVII novse ^ S.AuGusTiNLs, Lib.de.Natura et gratia,cap.42.
editionis nostrae. * Cf. Lib, de Anima, cap. de remiuiscentia.
^ S. JoANNEs Dam.\sce.\'U3, Lib. II de Fide
XXXIII 12
 178 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

possumus. Adam ergo in primo stalu ex ipse, nec aliquis umquam potuit mereri
acceptis in conditione solis naluralibus vitam aeternam.
proticerenon potuit ad mcritum. Ad primum ergo dicendum, quod verba ^d i

Adhuc, Eodem modo arguilur ex

3. Damasceni iion inlelliguntur nisi de per-
hoc quod dicitur, Zachar. iv, 7 EjCcequa- : fectione naturali, et quod virtutes quibus
hit gratiam gratiie ejus. Ubi dicit Hiero- dicit eum esse perfectum, non inlelli-

nymus, quod in hoc exaequabit, quod guntur nisi de potentiis naluralibus, se-
beatitudinis quantitatem et gioriae aqua- cundum quod virtus dicitur ultimum
bit, ut quanlum quis habet in merito potenliae in re et extremum in bono
graliae, tantum habeat in beatitudine ejus. Et talis virtus sicut dicit Dionysius
glorice. Unde versus Praepositivi est de in Ccelesti hierarchia, in cap. de virtu-
hoc : tibus, est non imbecilliter se habere sui-
met imbecillitate ad aliquem divinorum
Quidquid tiabes meriti, praeveiitrix gratia do- actuum.
[nat. Ad aliud eodem modo dicendum, Ad 2
Nil Deus in nobis pia)ter sua dona coronat. quod Augustinus loquitur de justitia na-
turali, quae nihil aliud est nisi rectitudo
4. Objiciunt etiam quidam de verbo naturalis, qua homo potest non decli-
Apostoli, I ad Corinth. ix, 23, quod qui nare a rectitudine accepta.
in agone contendit, ab onmibus se absti- Ad ALiUD dicendum, quod perfectio ,vd 3,

net. Et, II ad Timoth. ii, .5 : Qui certat duplex est, prima scilicet, et secunda.
in agone, non coronatur nisi legitime Prima esl in recliludine et virtute natu-
certaverit. Ergo non dalur corona prae- ralium : et de hac intelligitur dictum Deu-
mii nisi certanti. Adam non habuit cum teronomii, xxxii, 4 et5. Perfectio secunda
quo pugnaret, quia nihil sibi sensit con- est in bonis superaddilis naturae ex bo-
trarium. Ergo videtur, quod non ha- nitale divina ad finem ultimum qui est
huit unde mereretur praemium vel coro- beatitudo : et ad hoc non sufTecit Adam,
nam. nisi gratia superadderetur : ad primam
autem suffecit solis naturalibus.

8oiuiio. SoLLTio. Tenendum cst dictum Ma- Ad ALiuD dicendum, quod diclum Pia- Ad 4

gistri in libro H Sententiarum, di- tonis intelligitur de commodis ex habi-

slinct. XXIV, cap. Nunc diligenter, ubi litate naturalium, et non de commodis
sic dicit: « Sicut de Angelis diximus, ex perfectione gratiae gratum facicntis :

datum est per gratiam auxilium, et quia de tali gratia nihil scivit Plato.
collata potentia pcr quam poterat stare, Ad aliud dicendum, quod est neces- Ad 5,

id est, non declinare ab co quod accepe- sarium ad esse : et de hoc loquuntur

rat : scd non poterat prolicere in tan- Philosophi. Et cst necessarium ad ])ene
lum, ut per graliam creationis sine alia esse et optime esse : et de hoc non lo-
mereri .'^alutcm valeret. » Undedicendum, quuntur : et sic gratia necessaria est ad
quod aiiud est quaMere. Si in primo statu gloriam et ad beatitudinem.
Adam ex solis naturalibus mereri po- Ad ALiuD dicendum, quod licet essen- Ad 6.

tuit? et aliud, primo statu mereri

si in tialius liberum arbi^rium se habeat ad
potuit? Si cnim in primo statu antequam bonum quam ad malum, ut dicit Ansel-
caderet, gratiam gratum facienlem su- mus, tamen ex se non potest in bonum
per naturalia accepit, constat, quod et gratiae. Et hujus causa est, quia bonum
sibi et aliis mereri potuit et proticerc in gratiae supra naturam est elevatum : et
nierito : et hoc in sequentibus probabi- ideo non potest in illud nisi aliquo ele-
tur ex dictis Sanctorum. Sed certo cer- vante ipsum supra se. Malum autem de-
tius est, quod ex solis naturalibus, nec feclus est infra naturam consislens : et
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU.EST. 90. 179

in illud iiicidit ex solo deflexu ab incom- despoliaverunt eum, et plagis impositis

niutabili bono. ahierunt, semivivo relicto, dicitur in
Ad aliud dicenJum, quod menlis con- Glossa, quod spoliaverunt eum in gra-
versio ad Yerbum duplcx est, scilicet ex tuitis, et vulneraverunt eum in natura-
dilectione naturali, et ex dilectione cha- libus. Sed spoliare non poterant nisi
ritatis. Adam autem numquam acceporat gratuita haberet in prirao statu. Ergo
o-ratiam oraium facicntem. Eroo non videtur, quod habuit gratuita et qui :

potuisset converti ad Deum nisi ex di- habet unam virtutem, habct omnes :

leclione nalurali, quae nihil meretur nisi ergo videtur, quod habuit univer?itateni
forle prsemium temporale ex congruo virtutum, et donorum Spiritus sancti.
non ex condigno. Nec est simile de An- Adhuc,
2. Qui habet unam, habet
gelis : quia sicut dicit Prosper in libro de omnes, sicut Augustinus de con-dicit

Contemplativa vita^ conversio Angelo- nexione virtulum. Coristat autem, quod

rum ad Verbum fuit eidem Verbo cha- vir, ut dicit Augustinus, spiriluali mente

ritate perpetua inhaerere : et haec fuit Sed sine virlulibus spiri-

prseditus fuit.
gratia gralum faciens, sicut supra dictum tuali mente non potuit esse preeditus.
est in tractalu de Angelis, quaeslione de Ergo videtur, quod virtutes habuit.
confirmatione Angelorum. 3. Adhuc, Ambrosius hoc expresse
biect.
et 3. Tria argumenta quae objiciuntur in dicit, sicut Magister inducit eum in li-
contrarium, procedunt. bro II Sententiainim, distinct. XVIII.
.jeci.i. Ad id quod objicilur de verbo Apo- Ergo videtur, quod universitatem lia-

stoli, dicendur.^. quod in veritate pugna buit virtutum.

pertinet ad secundum statum qui est 4. Adhuc, Augustinus in quadam ho-
post peccatum. Et propter hoc distinxe- miiia : « Adam perdita charitale malus
runtantiqui, quod duplex est merilum, inventus est. » Charitatem perdere non
scilicet meritum difficultatis pugnse : et potuit nisi
liabuit. Ergo antequam
hoc valet ad dimissionem pcenee quae lapsum habuit charitatem.
est pro peccato. Et est meritum ex forma 5. Adhuc, Augustinus, ibidem, « Prin-

charitatis et devotione : et hoc est ad ceps vitiorum dum vidit Adam de limo
augmentum glorise. Unde licet primum terrse ad imaginem Dei factum, pudici-
merilum non habuerit Adam, tamen tia armatum, temperantia compositum,
secundum habere potuit postquam ac- charitate splendidum : primos parentes
cepit charitatem. illis bonis exspoliavit ;
pariterque pere-
mit. » Ergo illas virtutes et alias habuit
ante lapsum.
6. Adhuc, Ambrosius ad Sabinum :

« Quando Adam solus erat, non est prae-

MEMBRUM IV. varicatus quia ejus mens Deo
: adliaire-

bat. » Sed non poterat hoc nisi per

Utriim Adam ex accepto habuerit uni- virtutes, et maxime per charitalem. Ergo
versitateni virtutum et donorum Spi- ante lapsum virtutes habuit et charita-
ritus sancti ? tem.
Adhuc, Ambrosius super Psal-
7.

mum « Ilomo antc peccalum beatis-

:

QuARTO quseritur, An ex accepto ha- simus auram carpcbat aelhercam. » Sed

buit universitatem virtutum, et dono- bcatissimus sine virtute esse non potuit,
rum Spiritus sancti ? et praecipue sine charitate. Ergo virtutes

Et videlur, quod sic. et charitatem antc lapsum habuit,

1. Luc. X, 30, super iilud ; Qui etiam 8. Adhuc, Augustinus in libro VI su-
 180 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
per Gejiesim ad litteram, et ponitur in ctibus Spiritus duodecim quse numeran-
Glossa super illud epist. I ad Timoth. tur, ad Galat. v, 22 et seq.
II, ii:Adamno7i est seductus, mulier
autem seducta in prsevaricatione fuit. SoLimo. In omnibus his secundum
« Non est credenduin, virum spirituali dicta Sanctorura non est nisi unus mo-
mente pra?ditum ad lioc poluisse seduci, dus solvendi, sciiicet quod aliud est ha-
quod crederet verum quod serpens sua- bere virlutes secundum actum, et aliud
sit. » Sed spirituali mente nonpotuit esse secundura habitum. Secundum habitum
pneditus, nisi virtutibus, et praecipue habuit Adam ante lapsum omnes virtu-
charitate fulgeret mens ejus. Ergo vide- tes, sicut probantrationesprimo inductse.
tur, quod ante lapsum virtutcs habuit. In actu autem et exercitio quo postea
sed contra. In contrarium hujus Bst quod obji- habitae sunt ab eo et a posteris multas
ciunt quidam, quod scilicet per inda- non habuit, ut probtint rationes in con-
ctionem probant, quod nullam virtutem trarium adductae.
habuit. Justiliam enim non habuit : quia Si autem quaeritur, quare non habuit
prseceptum Dei non servavit. Tempe- inactu? Dicendum secundum Augusti-
rantiam non habuit : quia concupiscen- num in libro de Bono conjugii, quod
tiam a cibo iilicito et vetito non cohibuit. habitus est quo quis aliquid agit cum
Fortitudinem non habuit : quia in bono tempus sit. Et non erat tunc tempus
quod acceperat non stetit. Charitalem aliquid agendi secundum illas virtutes :

non habuit quia mens ejus summo

:
et ideo etiam cum meritura sit in actu,
bono perseveranter non inha?sit. Patien- et non in habitu, in habitu autera sit
tiam non habuit quia patientia est
:
posse et facultas, dixit Augustinus, sicut
aiquanimis tolerantia adversorum, et in praehabitis saepius ostensum est, quod
nihil tunc habuit adversum vel contra- habuit adjutoriura unde stare poterat,
rium. Poenitentiam etiam (de qua dicit sed non unde proficeret ad beatitudinis
Ambrosius quod poenitentise virtus ti- praemium.
more concipitur) non habuit quia nihil : Et per hoc patet solutio adomnia ob-
mali commiserat, de quo poenitentiam jecta ad utramque partem inducta.
habere posset.
Similiter probatur,quod dona Spiritus
sancti non habuit. Donum enim sapien-
tioe non habuit, qui in tantum desipuit,

quod rnulieri credidit, quod veniale esset MEMBRCM V.

quod tamquam morlale Deus prohibuit.
Intelieclus donum non habuit, qui in Utrum Adam habuerit consummatas
verbis Dei sensum quo dicta erant, non virtutes secundum idtimam perfectio-
accepit. Consilium non Jiabuit, qui post- nem unuscujusque virtutis ?
posito praeceplo Dei, suasioni mulieris
adhaesit.Fortitudinem non habuit, qui
nulla perpessus fuit. Scientiam non ha- QuiNTo quaeritur, Si habuit consum-
liuit quia de suis afjrendis pessime dis-
:
matas virtutes secundum ultimam per-
posuit. Pietatem non habuit, qui in fectionem uniuscujusque virtutis ?
seipsum et in posteros impius fuit. Ti- Et videtur, quod sic : quia
morem non habuit, qui a malo actu 1. Multi etiara in statu post peccatum
aversus non fuit. Omni eodem modo habuerunt consuramatas virtutes ultima
probatur, quod nullam habuit de octo perfectione, sicut Apostoli et Martyres
beatitudinibus qute numerantur, Matlh. v, ergo raulto magis in primo statu in quo
3 et seq. Et quod nullum habuit de Iru- peccatura non impedivit.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU^ST. 90. 181

2. Adhuc, Nobilioris perfectibilis no- virginibus, quae interdicta est Adaj quan-
bilior est perfeclio : sed conslat, quod in do dictum est ei : Crcscite, et multipli-
statu innocentiae nobilior erat homo et in camini, et replete terram, et subjicite
corpore et in anima, quam in statu pec- eam ', scilicet vobis. Ergo videtur, quod
cati : ergo nobilior et perfectior erat vir- hanc virtulem in summo statu non
tus ejus in statu innocentise, quam in habuit.
statu peccati. Adhuc, Fides virtus est, et est per
5.
3. Adhuc, Tn aliis qualitatibus sic est, speculum et aenigma et ex auditu ^ , :

quod tanto sunt puriores et perfectiores, el constat, quod hoc modo Adam non
quanto sunt suis contrariis impermixtio- habuit eam, sed per internam inspiratio-
Philosophus in IV Topi-
res, sicut dicit nem, ut in pra?habitis determinatum est
corum, quod albius est quod est nigro in quaestione de cognitione Adie : ergo
impermixtius. Ergo et in virtutibus sic quod nec alias viitutes habuit
videtur,
est, quod tanto sunt perfectiores et pu- ad modum illum quo habentur post pec-
riores, quanto sunt vitiis et peccatis im- catum.
permixtiores. Sed numquam poterant ita

immunes et impermixtae esse, sicut SoLUTio. Ad hoc anliqui multum con- s-iutio
quando natura tota erat sine peccato, et venientem adhibuerunt solutionem, di-
sine poena peccati et hoc fuit in primo
: centes quod virtus tres habet compara-
statu Adae. Ergo videtur, quod tunc pu- tiones, scilicet honiinis ad hominem,
rissimse et perfectissimae erant virtutes. status ad statum, actns ad actum.
CONTRA : Si comparatur virtus hominis ad ho-
1. Perfectissimorum actuumperfectissi- minem : tunc virtus Adie vel Hevae ad
mae sunt virlutes : sed perfectissimus virtutes eorum qui fuerunt in statu post
actusest actus pugnge contra vitia, si- peccatum, se habent sicut excedentia et
cut dicitur, II ad Timoth. ii, o : Qui excessa : quia nihil prohibet, quod vir-
certat in agone, non coronatur nisi tutes Adae vel Hevae in primo statu ex-
legitime certaverit. Ergo ubi nullum fuit cesserint virtutes aliquorum in secundo
certamen, nulla fuit perfectio virtutis. statu : et nihil prohibet quin virtutes
Sed primo statu nullum certamen
in aliquoruin in secundo statu, praecipue
fuit. Ergo nulla perfectio virtutis. secundum poteutiam merendi, excesse-
2. Adhuc, Apocal. u et iii, passim, primorum parcntum in pri--
rint virtutes
Prsemia septem Ecclesiarum, per quae mo statu, praecipue post adventum Sal-
intelligitur universitas omnium praemio- vatorls in Apoi-tolis et martyribus. Et
rum, non constituuntur nec dantur nisi hoc volunt intelligi hoc vcrbum
per
vincenti. Sed numquam vicit qui num- Joannis, vii, 39 : Nondiim enim erat
quam pugnavit in primo statu num- : Spiritus datus, quia erat nondum Jesus
quam pugna ergo numquam
fuit : victo- glorificatus. In quo verbo notatur, quod
ria : ergo nec praemium virtutis. imperfectio virtutis erat ante perfectio-
3. Adhuc, Sicut dicit Philosophus, nem, et perfectio poi^t glorilicationem in
virlus est circa difficile et bonum, opti- Apostolis : ut cum profectu sacramen-
morum operativa : sed nihii fuit in primo torum Christi sit etiam nostrae virtutis
stalu difficile : ergo videtur, quod nuUa perfectio. Idem dicunt inlelligi, Luc.
fuit virtus, nec perfecta, nec irnperfecta. XXIV, 49 : Sedete in civitate, ciuoadusque
4. Adhuc, Constat, quod continentia induamini virtute ex allo.
virtus est, et illa in summo statu est in Si autem fit comparatio status ad sta-

' Genes. i, 28. spcculum in xnigmalc.

2 I ad Corinth. xiii, 12 : 'Num rideinus pcr " Ad Uoinan. x, 17 : Fides et auditu, etc.
 i
182 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
tum, tunc non est dubium, quin virtus conjugio Abrahae quia utrumque suis
:

primi slatus, in qua niilla fuit corruptio temporibus Ecclesioe profuit, et IJeo mi-
peccati velpoenae, expeditior fuerit quan- litavit. Et ita etiam fuitde conjugio Adae,
tum ad dispositionem subjecti, quam quod tempore Ecclesiae plus profuit
illo

virtus eorum qui fuerunt in secundo virginibus. Et ifa Augustinus ponit ra-
statu, quorum subjectum et secundum tionem dicens, quod tunc cum propaga-
corpus et secundum animam subjacebat tione seminis fuit ctiam propagatio rch-
corruptioni tam vitii quam pccnse, quo- gionis et fidehum multiphcatio, quod
rum utrumque impedit expeditionem non postea fuit quando prtedicabatur
virtutis et actum. vjrginitas.
Si vero
comparentur secundum actus Ad ULTIMUM dicendum, quod in fide Ad.
quos habent, tunc nullum dubium est,
4
tria sunt_, scilicet creditum, et lumen in
quia actus virlutum Sanctorum secundi quo ostenditur creditum, et voluntas
status, adjuti per gratiam Salvatoris, sive devotio credentis qua assentitur
multo fuerint perfectiores quam aclus credilo.Creditum in omni statu idem
virtutum primorum parentum in primo esl unum, hcet determinatio ipsius
et
statu. per enuntiabile non sit unum, quia aliter
Adi, 2et3. Ad tres pHmas rationes dicendum, non esset eadem fides patrum et nostra.
quod illae procedunt quia omnes su-:
Lumen autem in quo ostenditur, non est
muntur secundum comparationem vir- idem, sed purius fuit hoc in Adam qui
tutisad subjectum majus vel minus ordi- accepit hoc per internam inspirationem,
nabile ad actum virlutis. quamfuerit post peccatum, quiatuncvide-
Ai ohject. Ad
TRiA prima qua3 in contrarium ob- batur quod fide credilur pcr speculum
1, 2 et 3.
jiciuntur, dicendum quod ct illa proce- et aenigma. I ad Corinth. xui, 12 ; Vi-
dunt : quia sumuntur secundum compa- demus nuncpcr speculum in senigmate :

rationem virtutis ad aclum, et nihil pro- tunc autem facie ad facicm. Ad Roman.
hibet perfectiores esse actus virlutis ex X, 17 : Fides ex auditu : auditus autem
ipsa diflicullate quam incidit homo pcr per verbum Christi. Et vocatur ibi audi-
peccatum. ius, ut dicit Glossa ibidem, omne illud

Ad object. 4. Ad quod objicitur de contincntia,

id quod intrinsecus vel extrinsecus corpo-
diccndum quod licet status conlinenliae raliter vel spiritualiter excitat vel loqui-
in virginibus summus sit, tamen meri- tur ad fidem. Devotio autem qua tenditur
tum continentiie et virtus non praefertur in creditum, habet se in primo et secundo
in virginibus secundum diversa tempo- statu ut excedentia et excessa, ut dictum
ra. Et propter hoc dicit Augustinus, est dc aliis virlutil)us.
quod ccelibatus Joannis non praefertur
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU^ST. 91. 183

QUiESTIO XGI.

De acljtilorio liomini iii crealioiie dalo qiio 8lare polerat, qiiocl est
liberiiin arbilriiini ?

Deinde, Quaeritur de hoc quod dicit animi libersui. » Ergo liberum arbitrium
Magister in libro II Seiitentianim, di- est in genere habitus.
stinct. XXIV, cap. considerandum
11 ic 2. Adhuc, Commentator super II de
est, quod fuerit illud adjutorium homi- Anima Habitus cst quo ahquis agit
: ((

ni datum in creatione, quo poterat ma- cum voluerit. » Et hanc dellnitionem

nere si vellet. Et subdil sic : « Illud uti- commendat Augustinus in libro de Boiio
« quc fuit libertas arbitiii ab omni labe et conjugii, et dicit sic « Habitus est cum ;

« corruptela immunis. » quis aliquid agit cum tempus sit. » Sed

Propter quod qugerendum est dc libero nihil eorum quaj sunt inanima, ita habet
arbitrio, et qua?runtur quatuor. in potestale et facultate agere quando
Primo scilicet, quid sit re sive genere A'ult sicut liberum arbitrium. Ergo vide-
liberum arbitrium, hoc est, utrum sit tur, quod Hberum arbitrium vel sit habi-
potentia vel habitus vel passio ? tus, vel ad minus potentia habituahs
Secundo, Utrum sit potentia una, vel perfecta per habitum.
plures? 3. Adhuc, Augustinus in Enchiri-
Tertio, Utrum sit potentia separata a dion : « Homo male utens Hbero arbi-
ratione et voluntate vel conjuncta illis ? trio, et se perdit et ipsum -. » Sed con-
Quarto, Quid sit secundum definitio- stat quod polentia nataralis perdi non
nem et rationem ? potest : quia etiam de doemonibus dicit

Dionysius in libro de Divinis nomini-

hus : « Data illis naturalia dona nequa-
quam esse mutata dicimus, sed sunt
MEMBRUM I. integra et splendidissima : quamquam
ipsi non videant claudentes suorum ])oni
Quid sit re sive gencre liherum arhi- inspectivas virlutes ^. » Ex hoc accipitui-,

trium, hoc est, utrum sit potentia, vel quod ]>otentia naturalis non amittitur
hahitus, vel passio^ ? per peccatum : liberum arbitrium aniitti-

tur per peccatum, ut dicit Auguslinus.

Ergo non est potentia anima' naturalis.
Ad primum proceditursic : 4. Adhuc, Victorinus dicil sic « Natu- :

1. Bernardus in libro de Lihero arhi- ralis polentia non nisi habilem facit,
trio : (t Liberum arbitrium est habitus habitus sive virtus ejusdem potentiie qui

^ Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- * S. AuGUSTiNUS, In Enchiridion, cap. 30.

tiarum, Dist. XXIV, Art. 5. Tom. XXVII liujusce ' S. Dio.NYsiu?, Lib. de Divinis nominibus,
novcB edilionis. cap. 4.
 184 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.
exlremum ejus in bono facit potentem ad SonjTTO. Dicendum, quod revera libe- soiutic

aclum, usus vero facit facilem. » Ergo rum arbitrium est potentia perfecta per
videtur cum liberum arbitrium facilli- habitum naturalem el habitus ille liber-:

mum t^it ad actum, quod vel habifus s^it, tas ejus est. Et hoc optime ostendunt
vel non sine habitu. Gregorius Nyssenus, et Damascenus di-
5. Adhuc, In libro V Politiconmi centes, quod cum de libero arbitrio cst
ponit Aristoteks dictum Socratis tlicen- scimo, oportet eum pr<rscire quid sit
lis, quod liherum dicimus qui potestatem esse in ipso secundum causam et com-
habet faciendi quod vult. Niliil ita habct pletum dominium in nobis enim secun-:

quod vult sicut libe-

in potestate faciendi dum causam est, cujus nos perfecte causa
rum arbitrium. Ergo videtur, quod non sumus et domini, et quod ita agimus,
sit potentia sola, sed vel habitus, vel quod ad hoc nihil impellit vel agit nisi
potentia completa per habitum. nos. Et ex hoc sequitur, quod nihil non
S.fl conlr*. CoNTRA : rationalium animalium habeat liberum
1. Bernardus dicit : « Tres suntpoten- arbitrium. Naturalia enim non animata
tiee naturaliter animae inditee quas sem- de necessitate agunt, non de libertate, et
per habet^ scilicet rationalitas, voluntas, et non est in ipsis agere, vel non agere :

et libertas. » Et constat, quod libertatem propler quod actus eorum nec sequitur
vocat liberum arbitrium. Ergo liberum laus, nec vituperium. Bruta et animata
arbitrium cst potentia. passionibus sensibilium, hoc est, a sen-
Adhuc, Quidam objiciunt logice ad
2. sibilibus illatis, impelluntur et aguntur
hoc per convenientias, sic In anima :
ad operationes, et ideo non agunt nisi
est quiedam polentia quae semper trahit acta : nec est in ipsis simplicitcr agere,
sursum, et remurmurat malo, et consentit vel non agere, nec habent dominium
bono, quse dicitur synderesis, sive scin- suarum actionum sed sola intellectualia,
:

tilla conscientiae, et a quibusdam spiri- Deus scilicet, Angelus, et homo hanc

tus. Malach. n, 1^5 Custodite spiritum : habent libertatem quod est in ipsis :

vestrum. El in anima est qua^dam po- agere vel non agere, et quod suntdomini
tentia semper trahens dcorsum quae di- suarum operationum. Et propter hoc
citur sensualitas, appelitus scilicet ad etiam dicunt Gregorius Nyssenus et
iliicitum. Ergo ad perfectionem animee Damascenus, quod in liberlate agendi et
exigitur, quod in ea sit potentia media eligendi factus est homo ad imaginem
flexibilis ad utrumque. Ergo liberum Dei.
arbitrium est poteiitia naturalis animte Ad PRiML.M ergo dicendum, quod Ber- Ad i.

rationalis. nardus vocat habitum omne illud quod

3. Adhuc, Magister in hbro II Senten- est consequens esse primum sive suh-
tiarum, distinct. XXIV, cap. Ilic consi- stanliale, et habetur ad agendum : sic
derandum, dicit sic, quod adjulorium enim potentia habitus naturalis est et
homini datum, quo poterat manere si species qualitatis, quae dicitur naturalis
vcllet, fuit libertas arbitrii ab omni labe potentia vel impotentia : et hoc modo
el corruptela immunis, atque voluntatis relala ad actum recipit intcnsionem vel
rectitudo, et omnium naturalium poten- remissionem. Et sic dicitur esse liberius
tiarum anima) sinceritas atque vivacitas. in justo quam in peccatore, ot liberius in
Tulis sinceritas atque vivacilas non di- beato quam in misero quia, : sicut dixi-
cunt habitum ponentem aliqua, sed re- mus, potentia completa cst per habitum
molionem contrarii. Ergo videlur quod libertatis, et ab illa paite capit intensio-
liberum arbitrium non sit nisi simplex nem et remissionem.
potentia et non habitus. Ad ALiuD dicendum, quod hoc proce- ^d 2.

dit : quia liberum arbitrium est potentia

 JN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUiEST. 91. 185

completa per habitum, qui est libertas Et videtur, quod plures : quia
ejus. 1. Dicit Augustinus, quod liberum ar-

Ad 3.
Ad ALiuD dicendum, quod Augustinus bitrium est facultas ralionis etvoluntatis.
non inlendit, quod homo amiserit libe- Et ponitur aucloritas a Magistro in libro
rum arbitrium secundum quod potentia II Scnlenticirum, distinct. XXIV. Ratio
est, sed ex parte libertatis : quia scilicet autem et voluntas non sunt una potentia.
non habet ita liberum et expeditum ad Ergo liberum arbitrium non est una po-
bonum sicut habuit^ sicut patet, Joan. tentia, sed plures, vel ad minus plurium
viii, 34 : Qui facit peccatum, servus est potentiarum.
peccati. 2. Adhuc^ Dicit Bernardus, quod libe-

Ad 4.
Ad ALiuD dicendum, quod ex dictis Vi- rum arbitrium est consensus animi liber
ctorini nihil habetur, nisi quod est po- sui propter voluntatem, judex vel arbiter
tentia completa per habitum : et hoc sui propter rationem. Et ex hoc sequitur
A^erum est. idem quod prius.
Ad 5.
Ad aliud etiam dicendum, quod hoc 3. Adhuc, Augustinus in libro de
procedit : quia est potentia complela per Quinque responsionibus dicit, quod cum
habitum, sicut dictum est. de libero arbitrio loquimur, non de parte

l object. 1,
Ad m quod contra objicitur, dicendum quadam animse loquimur, sed de tota
quodhberum arbitrium est potentia ani- anima. Ergo videtur, quod liberum arbi-
mse naturalis, fluens ab essentia anim;B trium sit omnes polentiee quse sunt in
ex parte illa qua anima rationalis est anima.
actus corporis non obligatus materise cor- 4. Adhuc, Damascenus in libro II de Fi-

porali, sed potius subjiciens corpus, et flf<?o;V/^o<^ox« dicit sic : « Voluntas rationa-
continens ipsum et regens. lis et liberi arbitrii est naturalis appelitus.

d object.2, Ad aliud dicendum, quod licet tales In omnibus autem rationabilibus entibus
convenientiae nihil probent per necessi- ducitur magis naturalis appetitus quam
tatem, tamen probabiles Et hoc
sunt, ducat : libero enim arbitrio et cum ra-
modo potest bene concedi, quod liberum tione movetur, quia conjugatee sunt
arbitrium est potentia animae media inter cognoscitivse et appetivae virtutes in eo-
syndereslm et sensualitatem. dem : libero igitur arbitrio appetit, et

id object. 3 Ad ULTiMLM dicendum, quod dictum libero arbilrio vull, et libero aibitrio in-
Magistri sumitur ex verbis Augustini quirit et scrutatui-, et libero arbitrio ju-

super Genesim ad litteram, et vivacitas dicat, et libero arbitrio disponit, et hbero

et sinceritas dicunt habitum libertatis in arbitrio eligit, et libero arbitrio impetum
corruptum et sincerum. facit, et libero arbitrio agit et operatur
in eis quse secundum naturam sunt » .

Videtur ergo, quod liberum arbitrium

non sit potentia una vel unius, sed mul-
tarum valde. Inquirere enim rationis est,
MEMBRUM II. velle voluntatis, eligere eligentise, ut
Aristoteles dicit in Ethicis, inipetum fa-

Utrum liberum arbitrium sit potentia cere ex passione iree est et irascibilis,

una, vel plures ? agere et operari generaliter est operativse

potentise.
Adhuc, Bernardus
,j. « Conformatio :

Secundo quseritur, Utrum sit potentia est, imago faciat in corporc quod
ut
» una, velplures? forma sive exemplar facit in orbe. Sed

* S. J. Damasge.nus, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 22.

 186 D. ALB. 31AG. ORD. PR.ED.
illa forma movet potentissime, ordinat et movet nisi secundum judicium apprehen-
administrat sapientissime, et nulla cogi- sivee potenti3e,ideo apponit et dicit, quod
tur necessitate. » Ex lioc accipitur, quod est judex sui propter rationem.
liberum arbitrium homine, quod
facit in Ad aliud dicendum, quod Augustinus Ad a
Deus motor universalis in orbe. Ergo non vult dicere, quod liberum arbitrium
videtur, quod liberum arbitrium non sit sit omnes potenticT, sed quod ejus judi-
una potentia, sed motor universalis. cium et facultas libertatis extenditur su-
per omnes potentias non solum animse,
Soiuiio. SoLUTio. Dicendum, quod liberum ar- sed eliam corporis : liberc enim ambulat,
bitrium est una potentia habitualis, ut libere comedit, libere facit quidquid facit,
dictum est : tamen libertas a coa-
cujus ut dicit Anselmus.
ctione, quia cogi non potest, diffunditur Ad aliud quod dicit Damascenus, di- ^d a.
peromnespotentias sibi subjectas et ope- cendum quod non intendit dicere, quod
rationes. Et hoc cst ideo, quia sicut di- liberum arbitrium sit omnes potenliai
ctum est in anteriori membro quaestionis, quas enumerat, sed quod universalis vir-
principium omnium operationum sua- tus cjus ut movens ex libertate exlenda-
rum in ipso est, et non agitur ab aliquo, tur super omnes polentias.
sed agit libere, et sibiipsi causa est ope- Ad aliud dicendum, quod bona est et Ad 5.
rationum. Et ideo, sicut dicit Aristoteles attendendrt aucloritas illa. Et non inten-
in primo priniss pliilosophi^, sicut libe- dit dicere, quod sccundum liberum arbi-
rum dicimus liominem qui causa sui est, trium imago Dei ut est trinus et unus,
sit
et sicut libcram dicimus scientiam quam scd quod secundum liberum arbitrium
propter seipsam volumus, et causa sui sit imago Dei prout est motor univcrsa-
est, et non propter aliud ita dicimus : lis quia sicut Deus movetur in omnibus
:

liberum arbitrium, quod in omnibus ope- et per seipsum, est in ipso moverc
et non
ribus et motibus sibi est causa, et non movere et disponere, et non cogitur ali-
potest agi vel cogi ad aliud. qua necessitate ita anima rationalis per
:

Ad 1. Ad primum ergo dicendum, quod libe- liberum arbitrium movet omnia poten-
rum arbitrium dicitur facultas rationis et tissime quae sunt in regno animae, et dis-
voluntalis, non quiasit ratio et voluntas, ponitsccundum arbitrium proprium, ct
scd quia facultas ejus, hoc est, facilis li- non cogitur aliqua necessitate. Iit btec
bertatis potestjs ejus, maxime est in vo- est etiam causa propter quam Sancti om-
luntate et ratione : in voluntate sicut in ne meritum secundum quamlibet virtu-
movente et agenle, in ratione sicut judi- tem in quacumque potentia animoe sit,
cante et arbitrante et determinante quid etomne demeritum secundum quodlibet
agendum sit et qualiter. Sicut
enim dicit vitium et peccatum, et omne quod est
Aristoteles in III de Anima, cap. de mo- laude vel vituperlo dignum, ponunt in
vente, licel vis appetitiva tam in sensibili libero arbilrio, Unde, Eccli. xxxi, 10 et
quam in rationali moveat, tamen non 9 : Quipotuii transgredi, et 7ion est trans-
movet nisi ad nuntium et judicium et de- gressus : /accre mala, et non fecit. Quis
terminationem virtutis cognitivffi, scilicet est hic ? laudabimus eum
et : fecit enim
vel phantasiie, vel intellectus, sive ratio- mirabilia in vita sua.
nis et illa facultas liberi arbitrii et liber-
:

tas preecipue determinatur ad arbitrium

rationis et ad appetitum voluntatis.
Ad 2. Ad ALiuD dicendum eodem modo : li-
bertas enim prfecipue est involuntate, ut
dicunt auctoritates, quae cogi non potest
sed quia voluntas appetitiva est, et non
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QU.EST. 91, 187

CONTRA :
Sed contra.
1. Liberum arbitrium est potentia
fluens a speciali essentialitate animse ra-

MliMFiRUM II! tionalis : quod anima ratio-

et hoc est,

nalis causa sui est in actibus, et domina

Utrum liberum arbitrium
separata a ratione
conjuncta
sit potentia suorum actuum, et non acta ab aliquo,
et voluntate, vel sed agens libere, ut dicit Damascenus.
istis ? Et consonat in hoc Gregorio Nysseno
qui dicit, quod liberum arbitrium non est
nisi ejus qui convenit in ipso esse causam

Tertio quseritur, Utrum sit potentia se- et dominum omnium suarum actionum :

parata a ratione et voluntate, vel conjun- in illo enim est principium sufficiens ad

cta illis? omnes actiones. Et hoc non habet anima

Et videtur, quod non. rationaUs in quantum est obligata mate-
1. Damascenus in libro TI de Fide or- riee, sed elevata super eam. Et quod fluit

thodoxa : « Xihil aliud voco liberum ar- a speciali essentialitate animfe rationalis,
bitrium, nisi voluntatem '. » specialis est potentia naturalis ipsius. Er-
2. Adhuc, Augustinus in libro IIT de go liberum arbitrium specialis potenlia
Trinitate : « Xihil it i est in potestale no- est et naturalis animce rationalis.
stra sicut voluntas, quse cogi nonpotest. )) 2. Adhuc, Secundum xVugustinum in
Sed per esse in potestate nostra deter- bbro de Libero arbitrio, liberi arbitrii
minatur liberum arbitiium. Per idem er- est eligerequod non est rationis vel vo-
:

o-o determinantur liberum arbitrium et luntatis enim est, ut dicit Da-

: eliorere

voluntas : et qu« determinantur per ea- mascenus, duobus vcl pluribus propositis
dem idem sunt : ergo liberum arbitrium hoc alii vel aliis praeoptare : etest specia-
et voluntas idem sunt. lis actus, qui nec rationi, nec voluntati
3. Adhuc, Bernardus : « Non incon- convenit. Rationis enim est eligibiliapro-
grue dicitur liberum arbitrium liber con- ponere, voluntatis autem optare vel ap-
sensus propter voluntatem. » petere. Sed conferre unum alteri, et
Adhuc. Bernardus in libro de Libe-
4. acceptare quod melius est, videtur esse
ro arbitrio « Liberum arbitrium ubique
: specialis potentiae, quod est liberum ar-

sequitur voluntatem, in tantum quod bitrium. Ergo videtur, quod liberum ar-
nisi voluntas defecerit, libertate non ca- bilrium sit specialis potentia divisa a ra-

reat. » tione et voluntate.

5. Adhuc, Bernardus, ibidem, distin- 3. Adhuc, Specialis potentia est, quae

guit inter libertatem arbitrii, et liberta- speciali habitu perficitur ad agendum :

tem consilii, et libertatem complaciti. Et sed sicut ratio habitu qui est lumen prin-

dicit, quod libertas arbitrii est arbitrari cipiorum quo regit in arbitrando et judi-

sivejudicare quid liceat et quid non li- cando, perficitur ad arbitrandum, et sic-

ceat. Et sicut ha^c libertas arbitrii, ita li- ut voluntas generalis perficitur virtutibus
bertas consilii est determinare quid expe- ad appetendum : ita liberum arbitrium
habitu electivo (qui Graece 7rpoa(p£Ti; dici-
diat et quid non expediat. Et eodem
modolibertascomplaciti est experiri quid tur) perficitur ad eligendum : ergo vi-
hbeat et quid non libeat. Ergo videtur, detur, quod sit potcntia specialis sicut

quod liberum arbitrium nec separatur a ratio, ct sicut voluntas.

judicio rationis, nec a complacito volun-

tatis. SoLUTio. Dicendum videtur, quod se- soiutio.

*
S. J. Damascenus, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 22.
 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

cundum Sanctorum liberum arbi-

dicta Ad ultimum dicendum, quod distinctio Ad 6.

trium sit potenlia specialis. Sed quia in Bernardi bona est, sed non probatur per
regno anima? habet se sicut motor uni- eam, quod liberum arbitrium non sit po-
versalis se habet in orbe sive in univer- tentia separata, sed quod libertas ejus
sitate, propler quod etiam imago ejusdi- participetur in actibus rationis et volun-
cta, ut in prcThabito membro istius ejus- tatis, sicut ssepius dictum est.
dem quaestionis est determinatum : pro- Illa quas objiciuntur in contrarium, Ad objei

pter hoc virtus hbertatis ejus in multis procedunt.

ahis potentiis sibi subjectis dilTusa est,

primo tamen in ratione, et deinde volun-

tate : propter quod etiam dicitur facultas
rationis et voluntatis.

Ad i. Ad primum ergo dicendum, quod Da- . MEMBRUM IV.

mascenus non intendit dicere, quod li-

berum arbilrium sit voluntas essentiali- Quid sit liberutn arbitrium secundum
ter, sed quod ejus libertas primo est in definitionem et rationem ?
voluntate.
Ad i. Ad ALiuD dicendum, quodper idem de-
terminantur quidem liberum arbitrium et QuARTo quaeritur, Quid sit liberum
voluntas, sed non a?que : primo enim arbitrium secundum rationem et defini-
convenit libertas libero arbitrio per se, tionem ?

voluntati autem et rationi per participa- Et ponantur defmitiones Sanctorum.

tionem hbertatis liberi arbitrii. Unde in In Itinerario enim Clementis in secun-
processu argumenti est fallacia acciden- da disputatione contra Simonem ma-
tis : quia sicut dicit Aristoteles in II Elen- gum a beato Petro datur haec : « Liberi

chorum, non oportet idem subjecto et arbitrii potestas est sensus animae, ha-
accidenti inesse. bens virtutem qua se possit ad quos ve-
Ad 3. Ad aliud dicendum, quod hoc dicit lit actus inclinare. »
Bernardus propter hoc, quod consensus Augustinus in Ubro de Libero arbitrio
hber est in omne
quod faciendum
illud dat hanc : « Liberum arbitrium est

est, vel appetendum, vel eligendum :

facultas rationis et voluntatis, qua bo-
quia in ipso et non in alio est causa con- num eligitur gratia assistente, et malum
sensus. Quod non est ita in ratione quia :
ea deserente. »
illa cogitur aliquando ratione ejus de quo Bernardus in hbro de Libero arbilrio
arbitratur, et cogitur ad ratiocinandum « Liberum arbitrium est consensus liber
sic vel ahter ab ipsa virtute, quomodo ob volunlatis inamissibilem libertatem,
non potest cogi voluntas. et rationis indechnabile judicium. »

Ad 4. Ad aliud dicendum, quod Bernardus Anselmus in suo libro de Libero arbi-

non intendit, nisi quod voluntas primo trio dat hanc : « Liberum arbitrium est

participat libertatem : et ideo sine Hbero potestas conservandi rectitudinem vo-

arbitrio numquam est. Appetitus enim luntatis propter se et propter ipsam re-
qui esl in brutis,non est voluntas quia, : ctitudinem. »

sicut dicit Damascenus, passionibus agi- Et de istis definitionibus quaeruntur

tur, et non agit. Et Aristoteles in II To- duo.
picorum « Omnis voluntas in ratione
: Primum est de singulis istarum defini-
est. » Et in libro de Anima : « In ratio- tionum.
nali voluntas fil. In irrationali autem Secundum, De omnibus in communi
parte sive sensibili desideriura et ani- in quo diflerant, et in quo conveniant.
mus. »
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIV, QU.EST. 91. 189

bonum eligitur gratia assistente, et ma-

lum ea deserente, videtur esse super-
fluum quia praecedens convertitur cum
:

libero arbitrio : et sic videtur esse liberi

MEMBRl QUARTI arbitrii ratio et sufficiens definitio.

3. Adhuc, Quod dicitur, malum ea

deserente, objicit Anselmus, sic dicens :

ARTIGULUS I. « Putasne quod additum minuit, et sub-

tractum auget, esse hbertatem vel par-
De singulis definitionibus liberi arbitrii tem libertatis ? » Quasi dicat Posse :

in speciali. facere malum impotentise est, quae ad-

dita libertati minuit libertatem, et sub-
tracta auget. Ergo nec libertas est, nec
Ad primam quae est Peti i definitionem pars libertatis :et sic non debuit poni in
objicitur sic :
definitione.
1. Yidetur enim non definire liberum
arbilrium, sed liberi arbitrii potestatem, Ulterius objicitur conlra tertiam quae
quae non videtur convenire cum defini- est Bernardi : et objicitur,
tione Augustini, quse in recto et non in 1. Gontra hoc quod dicit, liberum ar-
obliquo facultatem praedicat de libero bitrium est consensus : consensus enim
arbitrio cum dicit, liberum arbitrium est est duorum in idem sensus : et si libe-
facultas rum arbitrium talis consensus est : aut
2. Adhuc, Non dicit cujus potestas, intelligitur de consensu mentis et intelle-
sit, scilicet rationis vel voluntatis : et ctus, qui semper rectus est : et sic nulius
sic videtur esse diminutus. consensus liberi arbitrii erit malus, quod
Adhuc, Quod dicit, sensus animss,
3. lalsum est. Aut intelligitur de consensu
videtur non convenire quia liberumar- : sensualitatis et carnis, qui semper malus
bitriumnon estparssensibilis animse,sed et corruptus est : et sic nullus consensus
rationalis. liberi arbitrii erit bonus, quod iterum
4. Adhuc, Quod dicit, habens virtu- falsum est.
tem^ videtur superfluum : quia cum ante 2. Si quis dicat, quod intelligitur in-
dixit, quod est potestas, satis intellige- diilerenter de uno vel de alio. Occurrit
batur, quod habebat virtutem. beatus Bernardus, sic dicens : « Nemo
.5. Adhuc, Cum liberum arbitrium sit putet ideo dictum liberum arbitrium,
facultas ratioQis et voluntatis, debuit quod inter bonum et malum potestate et
dicere non tantum ad quos se volueril facultate versetur. » Ergo indifferens
actus inclinare, sed ad quos actus ex arbi- consensus ad bonum et ad malum non
trio se voluerit inclinare. pertinet ad liberi arbitrii definitionem.
3. Adhuc, Objicitur de hoc quod dicit,

Ullerius objicitur contra secundam ob voluntatis inamissibilem libertatem :

definitionem : quia dicit enim Augustinus \n Enchiridion ',
1. Non est una facultas duarum po- ut paulo ante habitum est, quod homo
tentiarum : sed voluntas et ratio duse male utens libero arbitrio, et se perdit
potentioe sunt : ergo una facultas non est et ipsum. Ergo libertas voluntatis amis-
utriusque : et sic liberum arbitrium non sibilis est non ergo inamissibilis.
:

est facultas ralionis et voluntatis. i. Adhuc, Quod dicit, et rationis in-

2. Adhuc, Hoc quod additur, qtia declinabile judicium : nihil enim judicat

^ S. AuGusTiNUs, Iii Enchiridion, cap. 30.

 190 D. ALB. MAG. ORD. PR.™.
ratio a quo non possit deolinare volun- genus. Si autem accipialur ut subjectum
tas : et sic declinabile est jadicium ra- primum potentiarum et quidquid est,

lionis. CDdc Bernardus ibidem dicit, tunc respicit inferiora ut in recto posita.

quod « si ratio indiceret necessitatem Et unum respicit Petrus, alterum Augu-

volunlati, jam non esset libera volun- stinus. Et idcirco utraque definitio bona
tas. n est, et dicit potestatem primam stantem
5. Adhuc, Ratio non arbitralur nisi per habitum. Et quod addit, sensns ani-
per modum consilii. Ergo qaod dicitur, niie, inlelligit de sensu spirituali, qui est
{[UQdraliofiis indeclinabile esl jKdicium, appreheni-io facicndi vel non faciendi.
niagis pertinet ad libertatem consilii, Et quod dicit, ad quos se voluerit actus

cujus est determinare quid expedial et divertendi, est de ratione libertatis, quae
quid non expediat : quam ad libertatem ad nihil obligatur ex necessitate.
arbilrii, cujus est judicare quid liceat et Ad ALiuD dicendum, quod cujus po- Ad 2.

quid non liceat : et sic male ponilur in teslas sit intelligilur ex ipso nomine :

definitione liberi arbitrii. arbitrium enim rationis cst et libertas

voluntatis.
Ulterius objicitur de quarto qutC est Ad ALiuD dicendum, quod sensus di- ^^ 3.

Anselmi. Et videturnon esse conveniens: citur ibi spiritualis vis apprchensiva

quia praesentis in anima, sicut in sacra Sciip-
1. Sicut probat Aristolcles in IX Me- tura ssepe inleliectusdicitur sensus : quia
taphijsicse suae, poteslates rationabiles est preesentis in anima acceplio : omncs
sunt ad opposita. I.iberum arbitrium est enim tales vires apprehensivas Aristote-
Ergo ost ad opposila.
|)oteslas rationalis. les in III de Aninia vocat acceptionis
l*eccat ergo Anselmus, quando defmit ad parles.
unum tantum non ergo debet dici
: Ad ALiuD dicendum, quod licet virtus ^^ ^

potestas conservandi rectitudinem volun- sit tamcn non dicit potestatcm

potentia,
talis. ut potestatem, sed ut ultimum potesta-
2. Adbuc, Non liabens rectitudinem tis et ideo non fuit superfluum adderc.
:

non potest conservare reclitudinem : Ad ALiui) dicendum, quod potius ponit

damnali, sicut diabolus et in infeino ad quos sc voluerit, quam ad quos ex
positi, nec babent nec possunt habere aibitrio se voluerit quia illud magis est :

rectitudinem propter obstinationem in libfrlatis.

mabtia : ergo secundum hoc non habe-

. -4 Dilfin.2.
rent liberum arbitrium, quod omnino Ad id
V,--
quod prinio objicitur 1
contra 4
ai 1.

falsum est. secundam, dicendum quod una facultas

3. Adhuc, Cum dicit, propter se et non cst duarum potcntiarum omnino sc-
propter ipsani rectitudinem, videtur in- paratarum sed sic non habcnt se ad in-
:

conveniens : quia nihilordinatur ad seip- vicem ratio et voluntas, sed potius vo-
sum ut ad fmem. luntas informatur ex parte voliti a ra-
tione : ratio enim detcrminat voluntati
soiuiio. SoLLTio. Dicendum, quod omnes istie quid vclle liceat et quid expediat : et
definitiones convcnientes sunt : scJ pri- sic una facultas potest esse duarum po-
nia qute cst beati Petri, magis subslan- tentiarum.
tiam dicit liberi arbitrii. Ad aliud dicendum, quod licet con- Ad ?.

Diffin. 1. Ad primum autem quod objicitur, di- vcrtatur cum libero arbitrio,tamen non
cendum,quodbeatus Pctrusin definilione superflue additur, qua bonum eligitur,
liberi arbitrii ponit potestatem ut genus : etc. : quia per illud cognoscitur facultas
quod si ut superius accipiatur, de inferio- libertatis ejus, quee est passio ejus pro-
re preedicatur obfique : est enim speciei pria, sine qua definilio esset logica et
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XIV, QU.EST. 91, 191

vana. Dicit enim Aristoteles in principio et sic numquam est in dubio. Et hoc
primi de Anir/ia, quod per quascumque modo idem est de libeitate consilii, et
definitiones non contingit cognoscere de de liberlale arbitrii : et sic accipit Bei-
passione, facile de ipsis manifestum est, nardus, quando ponil in dellnitione liberi
quod logicse sunt et vanae omnes. arbilrii.

id 3. Ad aliud dicendum, quod eligere ma-

luni gratia deserenle, dupliciter potest Ad quod objicitur contra quartam,
id Diifin.4.

accipi, scilicet ut est potenlia delerminata dicendum quod xVnselmus definit libe-
ad facere malum : et sic verum dicit An- rum arbitrium in comparatione ad finem.
selmus, quod est impoteatia, neclibertas, Ad id quod contra ol^jicitur, dicendum Ad i.

nec pars libertatis. Potest etiam accipi quod Aristoteles probat potentiam natu-
ut signum libertatis a coactione ad ralem esse ad opposita sicut ad objecta :

bonum : et sic pertinet ad perfectionem et hoc non repugnat ei quod est esse ad
libertatis : et sic accipit Augustinus in unum sicut ad finem.
delinitione, Ad ahud dicendum, quod non habens Ad 2.

rectitudinem secundum actum, potest

Hifin.s.
,^P jp quod ulterius objicitur de defi- habere potestalem servandi rectitudinem,
nitione Bernardi, dicendum quod libe- non quam habet secundum actum, sed
rum arbitrium dicilur consensus rationis quam secundum aptitudinem posset et
et volunlatis : quia in hoc idem quod ex deberet habere. Unde etiam in damnatis
arbilrio determinat ratio faciendum, con- potestas est servandi rectitudinem sc-
sentit voluntas et complacet sibi de fa- cundura ordinem naturce : quia sine hac
ciendo, et, Damascenus,
sicut dicit potestate non esset perfecla et completa
impetum facit in illud movendo. Unde nalura rationaiis.
non dicitur ibi consensus neque intelle- Ad uLTiMUM dicendum, quod finis, ut Ad s.

ctus, qui semper rectus est, neque cum dicit Aristoteles, non finilus nec infini-
carne qui semper non est rectus. tusest : est enim propter se in omnibus
Ad 2. Ad ALiUD dicendum, quod non dicitur quae ad finem ordinantur. Et ifa dicit hic
consensus indiiferens inter bonum et Anselmus, quod rectiludo servatur pro-
malum, sicut diclt Bernardus, sed potius, pter se eo quod ulterius ad alium iinem
:

sicut dictum est, rationis et voluntatisin nou ordinatur.

arbitrato et volito.
Ad 3. Ad ALiUD dicendum, quod multiplex
est libertas, scilicet a coactione, et baec
inamissibilis est : et a peccato, et a mise-
ria, et hsec amissibilis est. Et de prima ME^IBRI QLARTI
intelligit Bernardus.
Ad 4. Ad ALiuD dicendum, quod rationis
indeclinabile i[id'ic\um diciiuv : quia ralio ARTICULUS IL
ut ratio sempcr determinat per rationem
liciti vel non liciti de faciendo vel non De definitionibus libcri arbitrii in coni-
faciendo : nec errat, neque declinat ab muni, penes qiiid accipiantur, in quo
hoc judicio : taraen lioc non infcrt neces- convcniant, et in quo dijfcrant ?
silatem voluntati quin possit a judicato
declinare.
Ad 5. Ad ALiUD dicendum, quod co)isilium Secundo quseritur, Penes quid acci-

duobus modis dicitur^ sciilicet inquisitio piantur tot defmitiones ?

de faciendo, et sic cum dubio est consi- 1. Cum enim unius rei unura sit csse,

lium. Dicitur etiam dcfinitio de faciendo, ut dicit Aristoteles in Vil Topicorum, et

 192 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
definitio iadicat esse, videtur quod unius est propria causa libertatis : quia sic
non una definilio.
sit nisi causa sui est non alterius. Compara-
et
2. Adhuc, Per definitiones assignatas lum autem ad causam moventem, sic
videtur liberuni arbitriuni poni in diver- pro certo consensus est, ut dicit Ber-
sis generibus, quod
non potest
esse : nardus consensus enim est, ut movet
:

una enim species est in uno genere, et ad libere arbitrandum et judicandum, et

Philosophus dicit, quod diversorum ge- ad libere eligendum appetendum et
et
nerum et non subalternatim positorum impelum faciendum. Comparatum autem
diversae sunt species. Petrus autem libe- ad causam formalem, definilur a quibu-
rum arbitrium ponitin genere potestatis, sdam sic Liberum arbitrium est liberum
:

Augustinus in genere facultatis, Bernar- de voluntate judicium : tale enim judi-

dus in genere consensus. cium forma est liberi arbitrii, quam se-
cundum Damascenum in omnibus ponit
Solutio.
Ad 1 el 2;
SoLLTio. Ad primum
dicendum, quod sibi subjectis, sicut patet in aucloritate
licet unius unicum sit esse substan-
rei superius inducta. autem Au-
Definitio
tiale, tamen secundum comparationem gustini datur in comparatione ad causam
ad diversas causas diversi sunt modi quae est quasi materiahs ratio enim et :

illius esse, et sic diversis definitionibus voluntas quasi materia sunt in quo ponit
potest definiri. Et definitio quidem Petri libertalem primo. Definitio autem An-
datur per genus et difTerentiam qua? est selmi datur in comparatione ad finem.
causa liberlatis : habere enim virtutem Et sic secundum diversas considera-
inclinandi se ad quos vult actus, confert tiones diversas habet definitiones, et in
libero arbitrio quod in seipso habet prin- diversis ponitur generibus.
cipium et dominium suorum actuum, et
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU.EST. 92. 193

TRACTATUS XV.
DE POTENTllS ANIM^E, QUIBUS PERFIGITUR ANIMA
IN NATURALIBUS.

Deinde qucereiiduni est de his quae dicit Magister in libro II Sententla-

rnm, distinct. XXIV, cap. Est enim sensualitas.
Et quseruntur quatuor, scilicet quid sit sensualitas ?
Et si est una simplex potentia, vel in se habens plures, scilicet irascibi-

lem, et concupiscibirem ?
Tertio, Si habet aliquid rationis ?

Quarto, Si est in ea peccatum, vel non ?

QUiESTIO XCIl.

De sensualitate.

sus, et appetitus rerum ad corpus perti-

nentium.
Et coNTRA lioc objicitur: iMotus enim
qui intenditur in corporis sensus, duplex
xMEMBRUM 1. est. Aut enim intenditur in sensibilia
accepta per sensus : et sic sensualitas
Quid sit sensualitas ? non est nisi sensus communis, qui in-
tenditur in sensala dividendo ct compo-
ncndo ca. Aut est motus qui intendilur
Ad primuin procedilur sic in ea quge accipiuntur cum sensatis,

l. Dicit Magister, quod sensualitas est sicut ovis figuram lupi accipit in sensu,
vis anima? infcrior, ex qua est motus et cum figura lupi accipit quod lupus
qui intendilur in corporis cxleriores sen- est inimicus,et tugit. Et sic est de omni-
1-'^
XKXIU
 194 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

bus sensatis, quod semper accipiuntur contra inimica. Et sic isti motus simpli-
cura eis quae sunt conveiiieutia vel in- ces sunt concupiscibilis et irascibilis. Est

convenientia : et sic vel fugiunt si sunt etiam appetitus improbus ad illicitum,

inconvenientia, vel appetunt si conve- praecipue in homine, qui serpentiva sua-

nienlia sunt : et sic sensualitas non erit sio est, quia pectore et ventre repit ad
nisi eeslimaliva. persuasionem illiciti et appetendum vel

2. Adhuc, Appetitus reram ad corpus persequendum contrarium furiose, et

pertinentium duplex est. Qucedam enim non secundum rationem et : hic appeti-
res ad corpus pertinentes sunt concupi- tus proprie est sensualitatis.
scibiles : et in illas est motus concupisci-
bilis sive desiderii sensibilis. Quaedam
sunt nocivae et inimicae : et contra illas

insurgit irascibilis. Videtur ergo cum

omnia ista importet appetitus, quod non MEMBRUM II.

propriam de sensualitate dat defmitio-

nem quando dicit, quod sensualitas est Utrum sensualitas sit una simplex po-
qucedam vis animae inferior quae intendi- tentia, vel in se habens plwes, scilicet

tur in corporis exteriores sensus, et ap- concupiscibilem et irascibilem '

?
petitus rerum ad corpus pertinentium.

.'<oiuiio. SoLUTio. Dicendum, quod bona est Secundo quaeritur, Si sil una simplex
definitio quam ponit Magister : sensuali- potentia, vel in sc habens plures, scilicet
tas enim est una quadam vis communis concupiscibilem et irascibilem?

qua exleriori motu sensibilium vel ac- Et videtur, quod sic, quod contineat
ceptorum cum sensibilibus illecebroso in se plures.
motu intenditur ad appetcndum ea quae 1. Ad sensualitatem enim pcrtinet se-
carnis sunt. VA hoc non est sensus com- cundum Magistrum omne illud ex quo
munis, nec aestimativae. Sensus enim est motus qui intenditur in corporis ex-
communis non nisi componit et dividit teriores sensus, et appetilus rerum ad
sensata particularia, ut dicat hoc album corpus pertinentium. Concupiscibilis et

esse, hoc dulee. ^slimativa autem non irascibilis non sunt nisi eorum quae per-
nisi aestimat de amico vel inimico, con- tinent ad corporis exteriores sensus.
venienti vel inconvenienti, in quibus Ergo videtur, quod concupiscibilis et

motihus nibil est illecebrosum et ser- irascibibs pertinenl ad sensualitatem : et

pentinum quod pectore et ventre repat sic non est una sola et simplex vis, sed
ad illicitum more serpentis. composita cx multis.
Et per hoc patet solutio ad primum. 2. Adhuc, In concupiscentia homo
Ad -i. Ad ALiuD dicendum, quod appetilus communicat cum brutis el cujus est :

rerum ad corpus pertinentium dupliciter actus, illius est potcnlia : ergo etiam in
consideratur, scilicet ut simplex et na- concupiscibiii communicat : et eadem
turalis : et sic est concupiscibilis vel ratio est dc irascibili : videtur ergo, quod
irascibilis^ quae naturales sunt vires ani- haec insit secundum sensualitatem secun-
mae sensibilis appetilivae, Omne enim dum definitionem quae praeassignata est
animal, et omne animatum naturaliter de sensualitale.
appetit convenientia sibi, et fugit contra- 3. Adhuc, secundum quod
Istae vires

ria, et insurgit, ut dicit Plato in Menone, videtur dicere Damascenus in libro II de

•
Cf. Opp. B. Alberli. Comment. in II Sen- hujusce novae editionis.
tentiarum, Dist. XXIV, Art 8. Tom. XXVII
 Ii\ II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QUyEST. 92. 195

Fide orthodoxa ', ubi distinguit laetitias, nem in se reducere, quarto per aesti-

videntur distingui secundum passiones mativam aestimare sestimatione conve-

naturales, quse sunt concupiscentia, gau- nientis vel nocivi : et sic tandem per
dium, spes, tristitia, timor : ut scilicet concupiscibilem appetere, vel per irasci-
concupiscentia sive spes sit de futuro de- bilem detestari vel fugere.
lectabili, et gaudium sive Isetitia de prae- Ad id quod contra objicitur, dicendum ^'^ objert.

senti, timor sit fuga futuri mali^ tristitia quod hsec secundum vitalem potentiani
de praesenti. Hse autem passiones prse- non insunt, sed secundum sensualcm,
cipue secundum Platonem non conve- nisi secundum eos qui dicunt, quod
niunt nisi sensibili animse dicit enim : phintae naturales habent sensus, sicut
Plato, quod omnis delectatio est gonera- dicit Isaac : secundum enim hsec
illos

tio in sensibilem animam : et cum op- naluraliter sunt in viventibus, et non

posita sint nata fieri circa idem, tunc secundum sensualem motura, sed secun-
necesse quod omnis iristitia sit ge-
est, dum naturalem motum. Et dat signum :

neratio in sensibilem animam. Yidetur quia plantse si fundatur ad radices aqua

ergo, quod hsec omnia conveniunt et in- salsa, contrahuntur in radicibus ac si fu-
sunt secundum scn?ualitatem secundum giant nocivum. Et si fundatur aqua dul-

Magistrum in libro II Sententianim, di- cis mixta fimo ovium, dilatantur ad

stinct.XXIV, cap. Est aiitem sensualitas. ipsum humorem ac si concupiscant
Socundum onim definitionem quam po- ipsum.
nitibidem, tunc oporlot, quod omnes
vires istas contineat. In omnibus ienim
est appetitus ferum ad corpus pertinen-
tium.
.jntra. Sed contra hoc ost, quod videtur no- MEMBRUM III.

men sensualitatis concernere in ratione

sua motum ad illicitum : concupiscibilis Vtrmn sensualitas haheat aliquid
autem et irascibilis secundum quod sunt rationis ?
sensibilis animae non movent nisi ad na-
turalem. Omni enim vivo est naturale
appotere conveniens secundum naturam : Tertio quserilur, Si habeat sensualitas
et hoc est virtus concupiscibilis. Simili- aliquid rationis ?
ter omni vivo naturale est insurgere Et videtur, quod non : quia
contra nocivum et inimicum et fugere 1. Ratio non est nobis communis cum
illud et sic vidotur, quod hoc insit se-
: brutis, sicut dicit Augustinus : sensualis
cundum vitalem potentiam, et tamen autem motus nobis est communis cum
tantum secundum sensualem. brutis : ergo videtur, quod sensualitas
nihil rationis participat.
ioiutio. SoLUTio. Dicendum, quod in veritate 2. Adhuc, Sensualis motus est rerum
concupiscibilis et irascibilis, quse moven- ad corpus pertiiientium, ut dicunt I)a-
tur secundum impetum passionum, sunt mascenus et Auguslinus. Ratio non est
partcs sensualitatis, sicut probant obje- corporum, sed abstractoruni a formis
ctiones inductse. Oportttenim in talibus corporalibus. Ergo videtur, quod sen-
primo malum vel bonum cum scnsu ac- sualitas nihil participat rationis.
cipere vel per sensum, secundo per sen- 3. Adhuc, Motus scnsualitatis semper
sum communem componere vel dividere est cum hic et nunc : rationis numquam,
cum aliis sensatis, tertio per imaginatio- sed de his quse sunt semper ct ubique :

' S. .1. Damascenus, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 13.

 190 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

ergo videtur, quod sensualitas nihil ra- sentiraus quinque notissimis sensibus,
tionis participat. quos cum pecoribus habemus commu-
-ed conira. CONTRA '.

nes : nam et ipsa molestiis sensibilibus

1. h\ libro II Sententiarurn, di- quae persecutionibus ingeruntur, cor-
stinct. XXIV, ^lagister dicit, quod scn- rumpi potest: non immerito et ipse homo
sualitas comparatur mulieri : vir autem particeps dicitur similitudinis Dei, non
et mulier oequaliter rationales sunt, ut solum quia vivit, quod etiam in bcstiis
dicit Augustinus. apparet, sed amplius quod ad mentem
2. Adhuc, I ad Corinth. xi, 7, super convertitur se regentem \ » Videtur
illud : Mulier gloria viri est. Glossa ergo, quod sensualitas aliquid habeat
u Mulier per sensualitatem intelligitur. » similitudinis Dei simililudo autem non
:

3. Adhuc, Augustinus in libro XII de est nisi secundum rationem ergo ali- :

Trinitate, tractans illud, Facianms ho- quid liabet rationis.

minem » : et illud, Faciamus ei adjuto- CoNTRA : Sed c

rium sim.ile sibi *, dicit sic : « Sicut in 1. In libro II Sententiarum, di-

omnibus pecoribus non est inventum stinct. XXIV, dicit Magister per verba
adjutorium simile viro, nisi detractum Augustini, quod ibi incipit ratio, ubi no-
de conjugium sui formaretur, ita
illo in bis nihil commune cum bestiis. In
est

menti nostrce, qua supernam considera- sensualitate communicamus cum bestiis.

mus veritatem, nullum esl ad usum re- Ergo in sensualitate nihil est rationis.

rum corporalium, quantum' nalurae ho- 2. Adhuc, Serpentinus motus est in

minis satis est, simile adjutorium ex sensualitate, qui nihil habet rationis
animae parlibus quas communes cum pe- videtur ergo, quod sensualitas nihil ha-
coribus habemus. Et ideo rationabile bet rationis.
nostrum non ad unilatis divortium se- Adhuc, Sensualitas ad exteriorem
3.

paratum, sed in auxilium societatis hominem pertinet, ratio vero ad interio-

quasi derivatum, in sui operis disparti- rem. Et de hoc dicit Apostolus, II ad
tur oflicium '\
» Ex hoc quod
accipitur, Corinth. iv, 16 : Licet is qui foris est,

si sensualitas tenet locum mulieris in noster homo corrumpatur, tamen is qui

matrimonio sjiirituali, sensualitas ali- intus est, renovatur de die in diem. Ibi
quid rationis habet. Glossa : « Quidquid nobis est commune
Adhuc, Constat quod sensuahtas
i. cum pecore, exlerior homo est. »
molus est in quinque corporis exteriores
sensus, et homo qui dicitur exte- SoLLTio. Dicendum, quod participare soiuUo.
riar, et participat rationem, est si- ralionem dupliciter dicitur, sciUcet ut
cut interior non enim potest dici, : per naturam, et ut per rationis suasio-
quod homo exterior rationale animal nem et ordinem. Primo modo sensuali-
non sit quia sic eliam sequeretur, quod
: tas non participat rationem, sed irratio-
non esset homo et si nun csset homo, : nalis motus est et cum impetu. Secundo
homo non esset horno exterior ergo : modo participat rationem : quia suadetur
videlur, quod sensualitas parlicipat ra- ct ordinatur a ratione. Et ideo Aristote-
tionem. les in I Ethicorum dicit, quod irrationa-
o. Adhuc, Augustinus in libro bile duplex est : et unum quidem suasi-
LXXXIII Qusestionum « Si exterior : bile ratione et ordinabile : et hoc est
homo vita illa accipitur, qua per corpus humanum, et cst subjectum vitii et virtu-

* Genes. i, 26. * S. AuGUSTLNus, Lib. LXXXIII Quaeslionum,

2 Ibidem, ii, 18. Quonst. 'ii\

^ S. AuGusTiNcs, Lib. XII de Trinitate, cap, 3.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU^ST. 92. 197

tis : temperantia enim in concupiscibili Dei pertinet in hoc, quod sursum erigit
est, fortitudo autem in irascibili. Unde ad coelestia contemplanda,
etiam Aug-ustinus dicit, quod sensualitas Ea quee ulterius objiciuntur, conce- Ad object.

convertitur ad mentem, quia mente ra- denda sunt. Per naturam enim sensuali-
tionali suadetur et ordinatur, et obedit tas nihil habet rationis, licet suasibilis
ad virtutis actum : et-hoc modo partici- sit a ratione et ordinabilis : et ideo ad
pat ordinera rationis, et non aliter. individuam vitam matrimonii spiritualis
Ikd l.
Ad primum ergo quod contra objicitur, (quod inter superiorem partem rationis
dicendum quod istae metapborae de viro est et inferiorem) non pertinet, nisi simi-
et muliere valde difFerenler accipiuntur liter sicut a principio constitutionis ho-
in Scripturis. Et quando mulier sensua- minis et creationis animalia bruta subje-
litas dicitur, a moUitie accipitur et a cta sunt homini.
subjectione : quia sicut mulier viro, ita

debet esse subjecta sensualitas ordini ra-

tionis : tamen proprie non dicitur mu-
lier, quia non est in eadem connaturali-
tate cum viro secundum speciem, sed in MEMBRUxAl IV.
eodem genere tantum, sicut bruta ejus-
dem generis sunt cum homine. Utrum in sensualitate sit peccatum,
Ad ALiuD dicendum, quod mulier ibi Vel 71071 '
?
iterum sensualitati attribuitur, in quan-
tum sensualitas est ordinabilis ad ratio-
nem, et ut mollis subjecta est rationi QuARTO quaeritur, Si in sensuahfate sit

quasi viro. peccatum, vel non?

Ad aliud dicendum, quod Augustinus Et videtur, quod sic.
loquitur ibi proprie : et ideo secundum 1. Ita dicit Magister in libro II Se7i-
eum sensualitas non est mulier, sed infe- te7itiaru7n, distinct. XXIV, cap. A^U7ic
rior portio rationis, sicut inferius osten- supe7'est. « Xon omne veniale peccatum
detur. geritursecundum rationem. Illud enim
Ad aliud dicendum, quod exterior quod in solo motu sensualitatis existit,
homo pertinet ad sensualitatem, quee peccatum est quod non est secundum ra-
nobis communis est cum bestiis, et non tionem. »

dicitur homo nisi ab ordinabilitate ratio- 2. Et ibidem, « Si in solo motu sen-

nis, sicut omnia animalia in nobis et suali tantum peccati illecebra remaneat
brulalia dicuntur humana, quia ordinan- et teneatur, veniale ac levissimum pec-
tur ad rationem sicut ad formam consti- catum est. » Ex his accipitur, quod in
tutivam et speciticam, sicut potentiae or- sensualitate peccatum est : ergo in sen-
dinantur ad ultimam formam specificam sualitate peccatum est,
et constitutivam. 3. Adhuc, Ad Ephes. iv, 2(3, super
Ad aliud dicendum, quod Augustinus illud : Irascimini, et nolite peccare,
optime dicit, et in veritate sensualitas Glossa : « Surgit motus animi qui jam
aliquid participat rationis et similitudinis non est in potestate nostra, propter poe-
divinae in hoc, quod suasibilis est et or- nam peccati : nisi ei consentiat ralio,
dinabilis ad rationem ; sicut etiam dixi- permittit Apostolus irasci, quod est hu-
mus, quod figura corporis ad imaginem mana tentatio '
: » et constat, quod lo-

' Cf. Opp. B. Alberti. Commpnt. in II Senten- '^

I ad Corinth. x, 13 : Tetitatio vos nonappre-
tiarum, Dist. XXIV, Art. 9 et 12. Tom. XXVII hendat nisi hwnana.
hujusce novae editionis.
 198 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

quilur de ira primo motu : et constat, prout nobis est communis cum brutis.

quod ille in sensualitate est : ergo pecca- Si ut in origine sive in principio : tunc
tum in sensualitale est. potest accipi scnsualiias dupliciter, scili-

Sei contra. CoNTRA : cet antecedenter ordinata ad ralioncm,

1. Vitium et virtus opponuntur. Sen- vel consequenter. Antecedenter, ut ofTe- \

sualitas proul nobis communis est cum rens rationi delectabile conceptum : et
brulis, subjectum virtutis non est, quia hoc naturale est, et non peccatum,
eliamsi virtus sit in concupiscibili vel maxime quando accipitur sensualitas pro
irascibili, non est tamcn in eis, nisi prout potentia naturali, non ut corrupta vel
illce potentisB sunt ordinabiles a ratione infecta corruptione primi serpentis. Sed
et secundum actum ordi-
suasibiles, et tunc incipit peccatum esse, quando ratio
natae et persuasae. Et hoc est quod dixe- hoc accipit inordinate, et per hoc averti-
runt antiqui, quod virtus non est nisi in tur ab ordine recto, el sic peccatum ma-
concupiscibili et irascibili. Ergo videtur, gis est in ratione, quam in sensualitate.
quod nec vitium sit in sensualitate se- Non enim est in sensualitate nisi quasi
cundum quod sensualitas est. materialiter, prout originatur motus ille
2. Adhuc, Peccatum est, ut dicit Au- ex corruptione sensualitatis : quod po-
gustinus in libro XXTI conira Faustum, lius est prena primi pcccati, quam pec-
dictum vel factum vel concupitum con- catum. Peccatum enim ibi incipit esse,
tra legem Dei. Nihil tale confert sensua- ubi fit aversio ab incommutabili bono :

litas prout nobis est communis cum bru- et hoc non est nisi secundum rationem.
tis. Ergo videtur, quod hoc modo non Et haec solutio bona est, et trahitur ex
sit in sensuaiitate peccatum, ipsis verbis Augustini^ ubi distinguit
Adhuc, Augustinus in libro I Re-
3. gradus peccati, qualiter scilicet peccatum
traciaiioniim : « Peccatum est adeo vo- perficitur in nobis sicut in primis paren-
lunlarium, quod si non sit voluntarium, tibus, scilicet suggestione sensualitatis
non est peccatum '. » Yoluntas non est sicut serpontis, et gustu inferioris partis
in sensualitate. Ergo videtur,quod pecca- rationis sicutmulieris^ et consensu supc-
tum etiam non possitesseinsensualitate. rioris partis rationis sicut viri. Et hoec
4. Adhuc, Peccatum in actu est cor- verba Augustini ponuntur in Litiera
ruptio speciei, modi, et ordinis in actu : libri 11Senteniiarimi, distinct. XXIV,
talismodus, species, et ordo non sunt in cap. Hlud quoque praeiermitiendum non
actu nisi secundum rationem ergo pec- : est.

catum quod est corruplio modi, speciei, Ad PRiMUM ergo diccndum, quod Ma- ^^j

el ordinis, non ponit in esse nisi in actu gislcr vocat ibi veniale peccatum niotum
qui est secundum rationem talis actus : primum, qui non est in sensualitatc nisi
non potest inesse sensualitati quae est sicut in corrupta origine : et sic potius
nobis communis cum brutis ergo in : est pcjcna peccati, quam peccatum : quia
sensualitate taU non potest esse pecca- perfectam rationem peccati non habet,
tum. eo quod etiam contra voluntatem saepc
surgit in homine. Et hoc est quod dici-

Sjiutio. SoLUTio. Ad hoc satis responderunt tur, ad Roman. vn, 10 et H Si autem :

antiqui beae distinguentes, quod pecca- quod nolo, illud facio, conseniio legi,
lum dupliciter dicitur esse in ahquo, sci- quoniam bona est. Nunc autem jam non
licet ut in subjecto, vel ut in principio ego operor illud, sed quod habiiat in
sive origine. Si ut in subjeclo, dixerunt me peccatum. Glossa, Iioc cst, corruptio
quod peccatum non est in sensualitate peccati.

* S. AcGUSTiNUs, Lib. I Retractotionura, cap. 13.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU^ST. 93. 199

d 2
Ad ALiuD eodem modo dicendum, quod modi, speciei, et ordinis in actu perfecte
non dicitur veniale et levissimum pecca- non sunt nisi in mortali peccato. In ve-
tum propter aliud, nisi quod procedit ex niali autem non sunt nisi in dispositione

corruptela primi peccati, qua factum est, ad talem corruptionem. In primo autem
quod sensualitas non obedienter sehabet motu corruptionis primi peccati non sunt
ad rationem. nisi in initio materiali peccati, qui si per-

.d 3.
Ad aliud dicendum, quod Glossa di- ficiatur in ralione et voluntate, peccatum
cithoc quoddiclum est. Dicitenim talem ponit in esse, quod est corruptio modi,
motum non esse peccatum, sed pcenam specici, et ordinis.

peccati : et non esse in potestate nostra,

quia contra voluntatem saepe surget. Ex dictis patet solutio cujusdam quse-
)bject. 1.
A^ ALiUD dicendum, quod hoc proce- stionis quam quidam non
faciunt, licet
dit et veritatem concludit. oporteret. Quffirunt enim, Quare Philo-
Dbject.2. Ad ALiuD dicendum, quod talis defini- sophi non pervenerunt ad cognitionem
tio est mortalis peccali, quod perfectam sensualitatis, prout hic disputamus de
rationem peccati habet ; et non convenit ipsa, et tamen pervenerunt ad cognitio-
primo motui, qui pcena peccati est, et nem concupiscibilis et irascibilis et alia-

nihil habet de forma peccati, nisi in rum potentiarum motivarum, quce nobis
quantum ex corruptione primi peccati communes sunt cum J^rutis?
procedit. Hujus enim causa est, quia nos sen-
obj-ct. 3,
Ad ALiuD dicendum, quod hoc etiam sualitatis nomine potentiam accipimus
intelligitur de mortali peccato, et non de et appetitum, c[ui serpentino suasu et
primo motu corruptionis antiqujp, quae deceptione se habet ad rationem : el hoc
saepe insurgit contra voluntatem. non cognoverunt Philosophi.
•bject i. ^^ ULTiMUM dicendum, quod corruptio

QU^STIO XCIII.

De ratioiie et ejiis partibiis.

Deinde^ Quseritur rationeejus quod di- quoddam hominis exterioris et interioris

cit Magister in libro II Senteiitiarum, confinium *. »

distinct. XXIV, in illo cap. Est enim Ratione cujus quserendum est de ra-
sensualitas. Et ubi nobis gradatim in
« tione.
« consideratione partium animse progre- Et quseruntur sex.
« dientibus, primum aliquid occurrit Primo, quid sit ratio ?
ii quod non est nobis commune cum Secundo, In quo differt ab intellectu
« bestiis, ibi incipit ratio. » Et inducit agente, possibili, adepto, et speculalivo ?
Augustinum in libro XII de Trinitate Tertio, Quid sit suporior poitio ratio-
sic dicentem : « Videamus ubi sit quasi nis?

'
S. AuGUSTiNUs, Lib. XII de Trinilate, cap. 8.
 200 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

Quarto, Quid sit poitio rationis infe et scientiae, sicut et dicit Aristoteles in

rior ? principio Posteriorum, quod « omnis

Quinto, Qualitcr conjugium spirituale ars et omnis doctrina intellectiva (et alia

sit inter superiorera et inferiorem por- translatio habet cogitaliva sive ratioci-
tionem ralionis ? nativa) ex praeexistenti fit cognitione. »
Sexto, Qualiter peccatum consumme- Isaac autem loquitur de ratione secun-
tur in illis ad simililudinpm pTimi pec- dum quod cst vis naturalis et pars ani-
cati primorum parentum? mse. Ergo videtur, quod hoc modo de-
finiro non debuit. Sicut enim dicit
Aristoteles in VI Topiconan Peccat qui :

definit rem secundum optimum rei et

perfectissimum. Sicut volens definire

MliMBRUM I. furem dicit, quod fur est qui clam fura-

tur ; haec enim non est definitio furis, sed
Quid sit ratio ? boni furis et perfecti. Similiter definitio
inducta ab Isaac non videtur esse ratio-
nis^ sed bonae rationis et perfectae se-
PRiMoergo queeritur, Quid sit ratio? cundum scientiam et artem.
1. Et sumatur definilio Isaac in libro 2. Adhuc, Super illud Psalmi iv, 7 :

de Definitionibiis, qui eam deiinit sic: Sifjnatum est super nos lumen vultits
« Ratio esl vis sive virtus animiP. fucicns tui, Domine, dicit Glossa, quod « imago
currere causam in causatum. » Secun- creationis est ratio, quae signata est su-

dum hoc enim ratiu est virtus collativa per nos lumine vultus Dei, quae ostendit
et ratiocinativa, secundum quod Boetius nobis bona ex lumine divino. » Imago
dicit, quod « argumenlum est ratio rei autem ab imitatione definienda est, et

dubite faciens fidem : » et sic ratio vide- sicdeberet definiri, quod ratio est imago
tur esse tam superioribus quam inferiori- Dei per quam homo Deuin imitatur.

bus inhaeresccns : de utrisque enim ar-

gumentatur quid conveniens et quid SoLUTio. Dicendum, quod ratio bene ^^,^,j,

inconveniens. definita est ab Isaac : eo quod virtus col-

Adhuc, Damascenus in libro II de

2. lativa est, per quam homo de faciendis
Fide orlhodoxa dicit, quod « cum ralio- et agendis et appetendis rcgitur et in-

ne et libero arbitrio homo rationalis in- struitur lumine vultus Dei, quod in crea-
quirit et scrutatur et disponit et judicat.» tione impressum est nobis quantum ad
Et haer omnia ratiocinantis sunt. Vide- prima principia universalia scibilium et
tur ergo, quod primus actus ratiunis sic operabilium talia enim principia cum
:

definitae, sit inquisitio principiorum ex ipsa natura inserta sunl nobis, et sine
quibus argumentetur : secundus perscru- eis capaces esse non possumus scibilium
tatio, in qua ponderantur principia et operandorum. Et hoc est quod dicit,

quantae virtutis sint ad inferendum con- quod /acit currere causam in causatum.
clusionem propositam et tertius actus :
Referendo enim talia principia ad ea quae
sitjudicare quid ex quo inferri posset eliciuntur ex ipsis, fit in nobis scientia

et quarlus sit disponere sive ordinare et theorica et practica. Unde illa princi-

qualiter ex ipsis inferatur conclusio pro- pia dicunlur lumen divinum signatum
posita haec enim omnia sunt ratiucina-
:
super nos, ex quo instruimur et ad agen-

tionis. da et scicnda. Et Jioc etiam dicit Aristo-

COXTRA teles in fine secundi Posleriorum, quod

Sed contra. :

Hsec enim non habentur perfecte ab

1. principia prima per naturam sunt in no-

homine a natura, sed acquisitione artis bis. Et Boelius dicil in Consolatione phi'
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU.EST. 93. 201

losophice, quod « intellectus noster sum- lia intellecta secundum actum facere : et
mam relinet, et singula perdit : » vocans intellectum possibilem, quo est omnia
summam prima principia scibilium et intelligibilia secundum actum tieri qui :

operandorum : singula vero h«c vel illa intellectus est sicut locus specierum in-
de quibus est scientia vel operatio. telligibilium agens autem sicut species
:

jobject.i. Ad PRiMUM ergo quod contra objicitur, specierum intelUgibilium, sicut lux cor-
dicendum quod res detinienda est secun- poralis et species et actus est omnium
dum quod habet in natu-
esse perfectum visibilium secundum actum.
ra quia aliter definitio non indicaret
: Est etiam in anima intellectus, qui di-
esse ejus, et quia secundum naturam hoc citur adeptus ex luuiine principiorum in-
habet ratio ex prima crealione ejus in telligibilium, qui intellectus est secun-
anima et ideo deQnitur per actum quem
: dumprudentiam et sapientiam dictus, de
habet ex ilhs principiis. Nec esl simile quo dicit Aristotelesin principio libri de
de fure quod enim fur clam furatur, ab
: Anima, quod non aquahter inest omni-
exercitio habet accidentali : definitio bus, sed neque hominibus. De quo dicit
autera non indicat esse accidentale. Gregorius Nysscnus in libro de Homi-
vdohject.2.
Ad aliud diccndum, quod ratio est 7?e ', quod AristotelesetDemocritus dixe-
imago creationis, hoc est, in qua creati runt, quod intellectus agens et adeptus
sumus, et non est imago simihtudinis, non habentur ab ahquo secundum
nec recreationis. Imago autem similitu- actum, nisi a Philosopho. Et Piato in
dinis est, qu« ab imitatione definitur :
secunda parte Timxi dicit, quod tahs in-
quamvis et ista imitetur in lumine prin- admodum paucorum
tellectus et divino-
cipiorum scibilium et agendorum quae rum hominum est.
impressa sunt nobis a lumine sapientiae Est etiam in anima intellectus formalis
divinae. sive speculativus, qui cst adeptio specie-
rum Et cum omnes isti
intelligibilium.
anima ut partes et po-
intellectus sint in
tentiae animse, quia non hcet nobis po-

nere intellectum extra animam, sicut

MEMBRUM II. quidam Arabes posuerunt, co quod in
libro II de Fide ortlwdoxa dicit Dama-
In quo differat ratio ah iniellectuagente, scenus de anima rationali, quod anima «

possibili, adepto, et speculativo ? non est habens extra seipsam intellectum,

sedparlem suiipsius purissimam » tunc :

quaeritur, In quo ratio diltert ab intelle-

Secuxdo quseritur, In quo dilTerat ra- ctu?
tio abintellectQ agente, possibili, adepto, 1. Si enim dicatur, quod ratio compo-
et speculativo? nit et dividit ea quce intellectus concipit,
enim Aristoteles in lllde ylnima,
Dicit sicut videtur dicere Gregorius Nyssenus
quod in anima est sicut in omni natura. In in libro de Homine, sic : « Rationahs na-
omni enim natura aliud est universaliter tura? capitulum est, hoc est, summa, fu-
agens, quo est omnia facere naturalia : gere et avertere maha: pertransire vero
et aliud est quo est omnia fieri, quod di- et eligere bona ^ » Et vult accipere hoc
citur materia. Ita in anima necesse est ab Apostolo, I ad Thessal. v, 21 : Omnia
esse istas differentias, hoc est, intelle- probale, quod bonum est tenete. Per-
ctum agentem, quo est omnia inteliigibi- transit enim ratio omnia dijudicando, et

' S. Gregorius Nyssenus, Lib. de Homine, » Idem, Ibidem.

cap. 1.
 202 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

eligit, hoc est, eligendo determinat, sen- potentia animae, quae inest animse se-
tentiam proferendo de bono eligendo a cundum sui superiorem partem, quse
voluntate. Secundum hoc ratio non vi- mens dicitur. Sunt tamen in anima,
detur diflerre ab intellectu componente sicut dictum est, intelleclus agens qui
et dividente, sicut dicit Aristoteles in III est lux, ut dicit Aristoteles in III de
de Anima, quod intelligentia est indi- Anima, eo quod ille est imago et si-
visibilium, in non est verum
quibus militudo quaedam luminis primae cau-
vel falsum in quibus autem est verum
: sae sive Dei, cujus virtute omnia intel-
vel falsum, jam compositio quaedam in- lecta agit ad lumen intellectuale, abs-
tcllectus est. Et in Prsedicamentis dicit, trahens formas intellectas ab omni
quod singulum incomplexorum nec ve- obscuratione materiae et obumbratione
rum nec falsum est. ab appenditiis materialibus causata, et
2. Adhuc, Tam ratio quam intellectus ponens eam in simplici esse suo, secun-
non insunt animai nisi secundum men- dum quod est ubique et semper, et non
tcm, quse superior pars animae est, se- hic et nunc. Est etiam in anima intelle-
cundum quam, ut dicit Augustinus in li- ctus possibilis, qui non est in potentia
bro XV de Trinitate : « Factus est homo materiae ad intellecta, quemadmodum
ad imaginem Dei in memoria, intelligen- male dixit Theophrastus. Quia si in tali

tia, et voluntate. » Mens autem, ut dicit potentia esset ad intellecta, per quamli-
Damascenus, dicitur a metior, metiris : bet speciem intellectam formaretur ad
quia singula mensurat ut sunt. Et in esse naturale illius speciei, sicut maleria
quarto primas philosophias dicit Aristote- formatur ad esse per formam : et sic in-

les Anaxagoram dixisse, quod solus ho- telligendo lapidem, esset lapis, et sic dc
mo sapiens mensura est omnium : quia aliis, quod absurdum est : sed habet se
per sensum mensura est sensibilium, per ad intellecta ut locus, et sicut tabula rasa
intellectum vero mensura intelligibilium. ad picluram, quae locus est picturae in
Si ergo ratio est mensurans et pars men- se et salvans picturam. Et ideo dicit Al-
tis, et intellectus mensurans et pars men- gazel, quod anima secundum intellectum
tis : similiter et mens composita ex est sicut chartula brevis, in qua species
memoria, intelligentia, et voluntate, ut omnium sunt descriptae.
dicit Augustinus et constat, quod ratio
: Est etiam in anima intellectus adep-
ad memoriam non potest reduci, nec ad tus, qui cst, quando anima adipiscitur
voluntatem relinquitur, quod reducatur
: simplices intellectus rerum intelligibi-
ad intelligentiam. lium per principia prima scibilia, ex qui-
Sed conira.
^^D CONTRA : bus sicut ex praeexistentibus in anima,
Secundum Dionysium, ratio habet formatur et distinguitur intellectus ad
discursam scientiam, quse coUigitur ra- hoc intelligendum, vel illud determi-
tiocinando et discurrendo ab uno in nate et simpliciter. Et hic vocatur in-
aliud. Intellectus aulem habet scientiam lellectus adeptus ex lumine agentis. Et

simplicem et deiformem. Cum igitur ideo Aristoteles in III de Anima de

actus sint priores potentiis, ut dicit intellectu agente loquens, duo ponit
Aristotelesin II de Ajiima, et non sit exempla, scilicet quod est ut lux est :

idem actus rationis et intellectus, sequi- enim imago primae et divinae lucis,
tur quod non sit eadem potentia intcl- qua omnia intelligibilia in esse simplici
lectus et ratio. accepta, sicut tuerunt in prima luce, se-
cundum actum fiunt intelligibilia. Sed
Soiutio, SoLUTio. Dicendum, quod absque du- quia hoc non suflicit ad perfectam scien-
bio ratio et intellectus componens et di- tiam rei, sed oportet habere distinctam
videns et conferens intellecta, sunt una notitiam de quolibet, dat aliud exem-
 tJ^
IN 11 P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU^ST.^. 203

plum de lumine istiiis intelleclus, et di- vus in anima nihil ahud est, nisi species
cit, quod est ut ars ad materiam. Ars intehigibihum in intehectu possibih,
autem est, ut dicit Tullius, collectio quas adeptus est per lumen inteUectus
principiorum ad eumdem fmem tenden- agentis et inteUectus adepti. Et ideo di-
lium. Ita est in lumine intellectus agen- cit Alpharabius in libro de Intellectu et
tis principiorum primorum,
collectio intelUgibili^ quod intellectus in omnibus
non iit scientia in aliquo, per
sine quibus intellectis adipiscitur seipsum et pro-
quorum lumen in intellectu possibili ge- prium lumen suum. Et ideo dicit ibidem,
neratur scientia, et adipiscitur scientia quod omnes Philosophi posuerunt in tah
scibilium determinata : sicut per princi- intehectu radicem immortahtatis animce.
pia artis determinatus habitus generatur
in anima omnibus his in-
artillcis, et in

quirit et scrutatur, sicut dicit Damasce-

nus, disponit et confert ratio quid verum,
quid falsum, quid bonum, quid malum. MEMBRUM III.
Et ideo a Dionysio dicitur habere discur-
sas scientias, et non simplices et deifor- Quid sit swperior portio rationis ?
mes quia, sicut dicit Augustinus, in
:

Deo non sunt cogitationes volubiles hinc

ilhnc, aut inde huc sed omnia uno in-
: Tertio quaeritur, Quid sit superiorpor-
tuitu et simplici in seipso videt et scit. tio rationis ?

Et perhoc patet, quod ratio est intelle- 1.Et accipiantur verba Auguslini, ubi
ctus componens et dividens et conferens in hbro XII de Trinitate sic dicit «Ratio- :

in lumine intellectus agentis accepta, et nis autem pars superior seternis rationi-
in lumine principiorum determinata. bus conspiciendis vel consulendis adhae-
Principia enim sunt sicut instrumenta rescit '. » Secundum hoc superior portio
intellectus agentis, quibus possibilem rationis est, qua convertitur homo ad
ducit in actum, et lumine intellectus Deum et divino lumine informatur : sed
agentis facit intelhgibiha in potentia in secundum totam mentem qua est ima in
actu intellecta, sicut lux solis visibiha in go Dei convertitur ad Deum, et informa-
potentia, secundum actum facit visa. Et tur lumine divino ergo videtur, quod :

ideo dicit Aristoteles, et etiam Com- iUa portio rationis superior sit tota mens,
mentator suus, quod sicut in visu secun- Quod si concedatur, Contra est, quod
dum actum lux sive lumen quod est actus vir qui intehigitur per superiorem par-
una
visibihs, et visibile sunt res : visibile tem rationis, frequenter averlitur et gu-
enim lormatur ad actu luminis in ipso: stat illicitum cum muliere : quas autem
et sic visibile et actus visibihs efficiun- ponuntur in definitione alicujus, semper
tur res una composita : sic in his qute conveniunt : non ergo debet in definitio-
sunt sine materia, intellectus et inteliecta ne superioris portionis poni, quod « ra-
sunt res una : quia intelhgibile ad hoc tionibus superius conspiciendis et consu-
quod actu intelligatur, oportet quod for- lendis semper inhaerescit. »
metur lumine inteUectus agentis quod Adhuc, Secundum Augustinum in
2.

est agens intellectus. libro de Spiritu et aninia, et secundum

Sic ergo patet dilTerentia et conve- Richardum de sancto Viclore, haec ma-
nientia rationis ad intehectum agentem, gis conveniunt intelligentiae. Dicit enim
adeptum, possibilem, formalcm et spe- Richardus, quod « intellcclus est spiri-
culativum. Formalis enim et speculati- tualium, intelligentia vero divinorum,

' S. AuGUSTiNus, Lib, .XII de Triuitate, cap. 8.

 204 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

ratio vero materialium et corporalium. » niri : quia secundum ordinem suae na-
Adhuc, Ulterius quceritur de hoc
3. turse semper est ad hoc quod conspicien-
quod dicit Augustinus in eodem libro de dis vel consulendis rationibus seternis in-

Triniiate, quod a illa rationis intentio hserescat. K I

qua contemplamur a-terna, sapientijE de- Ad aliud dicendum, quod intelligentia, Ad 2,

putatur illa vero qua bene utimur tem-

: sicut prsehabitum est, componens et di-

poralibus rebus, scientia^ deputatur. » videns est cum Au-

ratione. IJnde etiam
Potentiae enim animce non distinguuntur gustinus quod non nisi per orficia
dicit,

per sapientiam et scicntiam, cum sapien- gominatur. Richardus autem dividit hsec
tia et scientia secundum idem insunt secundum simplicitatem objectorum ma-
animse, eo quod, sicut dicit Aristoteles jorem vel minorem. Et ideo dicit intelli-
in V Ethicorum, tam sapientia quam gentiam esse divinorum propter confor-
scientia sunt intellectuales virtutes. Et mitatem ad intelligcntiam angelicam,
sic videtur, quod partes rationis non per quse semper exlenditur ad divina. Intel-
hoc debeant distingui. lectum autem esse spiritualium, eo quod
est separatorum a materia, sicut spiri-
Sciuiio. Dicendum, quod sicut dicit
SoLUTio. tualia separata sunt. Et rationem dicit
Auorustinus in libro Xll de Trinitate : esse corporalium et materialium, eo
((Cum disserimus de natura mentis hu- quod ratio inquisitiva est et judicativa,
manae, de una quadam re disserimus, nec et, sicut dicit Dionysius, discursam ba-
eam in ha?c duo quse commemoravimus bet scientiam : eo quod motu et muta-
nisi per officia geminamus '. » tioni subjacet et quasi contingens est. Et
Dicendum ergo est, quod portio supe- sicut dicit Ptolemseus in principio Alma-
rior dicitur propter officium iila pars gesti, de talibus non potest haberi certa
mentis superior, quse extenditur ad con- scientia sicut de necessariis, sed inquisi-
tomplandum Deum, et rationes justitise tiva et opinione permixta.
divinae, quibus homo regitur secundum Ad ultlmum dicendum, quod superior KA 3.

totum ordinem vitaj suee ad formam ju- portio deputatur sapientise, secundum
stitise divinae. Et ideo dicit Augustinus, quod sapientia dicitur scientia per altis-
quod « contcmplandis et consulendis ra- simas causas, quas diflicde est hoinini
tionibus seternis inhserescit. » Hoc enim cognosccro, ut dicit Aristoleles in primo
est officium superioris partis mentis in primae philosophise. Scientia vero dicitur
qua impressa est homini imago creatio- habitus intellectuaiis acceptus per cau-
nis, signata lumine vultus Dei per exem- sam et medium naturse inferioris. Et
plum justiticB seternae, quce ost lumen ideo licol utraque sit virtus intellectualis,
sapientise divinse : quia, sicut dicitur, non lamen eodem modo, nec per idem
Sapient. viii, J : Attingii a fine usque ad medium accepta.
finem fortiter, et disponit omnia sua-
viier.

Ad 1. Ad PRiMUM ergo dicendum, quod licet

hoc sil de officio portionis superioris sic- MEMBIIUM IV.

ut tamen per aposlasiam ab incom-
viri,

mutabili bono potest deflecti. Et tunc, Quid sit inferior portio rationis ?
sicut dicit Damascenus, deflectitur in id
quod est prseter naturam ipsius, sicut
peccatum quod est contra naturam. Et QuARTo quseritur, Quid sitportio ratio-

per hoc non debet determinari, vel defi- nis inferior ?

'
S. AcGusTiNUs, Lib. XII de Trinitate, cap. 4.
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XV, QU^EST. 93. 205

Et dicit Augustinus, quod portio infe- natur civitas, et aliter navis, ut dicit Phi-
rioradtemporaliagubernanda deflectitur. losoplius. Similiter temporalia oportet
Et videtur inconvenienter dici, quod quod secundum rationem temporalium
deflectitur ad temporalia : gubernentur et dispensentur et talem :

1. Temporalia enim debent gubernari conversionem rationis adinferiora Augu-

ad eeterna gubernans autem oportet
:
stinus vocat defluxum.
quod habeat habitum regiminis, secun- Ad primum ergo dicendum, quod licet Ad i.

dum quem gubernat, et sic oportet quod temporalia gubernanda sint ad seterna et

habeat habitum rationis seternorum, ad secundum rationes justitise divinse aeter-

quem gubernat temporalia ergo non : UcT, sicut ad finem et formam : tamen
defleclitur ab az^ternis. oportet considerare etiam rationes tem-
Adhuc, Scientia videtur esse eeter-
2. poralium, secundum quas gubernabilia
norum sicut sapientia. Dicit enim Phi- sunt temporalia : et hoc vocat Augusti-
losophus in I Posteriorum, quod « scire nus scientiam. Sicut est scientia juris

arbitramur cum causam cognoscimus, et humani, quee casibus et mutationibus

quomodo iilius causa est, et quod impos- permixta est, et ideo tota die variatur,
sibile est aliter sehabere. » Talia suntne- et ad nullam uniformem regulam redigi
cessaria et aeterna omnia enim necessa-
: potest propterea quod humana unifor-
:

ria immutabilia sunt ct hoc solum con- : mia non sunt, sed continue novis emer-
venit a?ternis. Male ergo dicit Augustinus gentibus casibus variata.
quod portio inferior quae est ratio scien- Ad ALiuD dicendum, quod Aristoteles Ad 2.

tise, deflectitur ad temporalia gubernan- loquitur de scienlia secundum quod est

da : nihil enim temporalium necessarium ex primis, veris, et immediatis : et hoc

est et immutabile. modo non loquitur Augustinus de scien-
tia, sed secundum quod est ex conjectu-
Ulterius quaeritur de hoc quod dicit ris humanorum ad gubernationem vitae

ibidem Augustinus *, quod « sensualis humana? perlinentium.

motus animse, qui in corporis sensus in- Ad id quod ulterius quasritur, dicen- Ad qu^est.

tenditur,etnobis pecoribusquecommunis dum quod pecualis motus quantum ad

est, seclusus est a rationibus sapientise, naturam ab utraque parte aqualiter se-
rationi autem scientiai vicinior. » Hoc clusus est sed quantum ad subjecta su-
:

enim videtur falsum quia ex quo nobis : per quae conveititur portio rationis, vi-
et pecoribus communis est, et pecora ni- cinior est inferiori portioni rationis quae
hil habent vicinitatis ad rationem, ut convertitur super sensibilia, quam supe-
ante dixit, tunc videtur, quod nec vici- riori.

nus portioni superioris rationis, nec

portioni rationis inferioris, sed ab utra-
que eequaliter seclusus. MEMBRUM V.

SoLUTio. Dicendum quod Augustinus Qualiter conjugium spirituale sit inter

bene determinat porlionem rationis iii- superiorem et inferiorem portionem
feriorem quando dicit, quod deflectitur rationis ?
ad inferiora gubernanda. Non enim pot-
est gubernari inferius nisi ex propriis
rationibus inferiorum. Nihil enim guber- QuiNTo quairitur, Qualiter conjugium
nabilium gubernabile nisi ex propriis ra- spirituale sit inter superiorem et inferio-

tionibus gubernetur. Et ideo aliter guber- rem portionem rationis ?

* S. AuGusThNUs, Lib. XII de Trinitate, cap. 12.

206 D. ALB. MAG. ORD. PR^D,

Videtur cnim, quod non possit esse et tota anima nostra loco sponscB est

conjugium videtur enim, quod utraque

:
quae concipit.

portio sil loco mulieris utraque enim :

5. Adhuc, Hoc expresse dicitur, Isa.

acceptionis pars est. XXVI, 17 et 18, ubi sic dicitur : Sic facti

1. Dicit enim Aristoteles in TII de sumus a facie tua, Domine. Coucepimus,

Anima, quod apprehensiva potentia ani- et quasi parturivimus, et peperitnus spi-

mie est acceptionis pars. Id autem quod ritum, scilicet salutis.

accipit et concipit ex altero, loco mulie- CoNTRA :

Sea co.itl

ris est. Dicit enim Aristoteles in XII de Augustinus in libro XH de Trinitate :

Animalibus, quod foemina est quae in « Pro muliere inferior porlio rationis est,
seipsa generat ex alio : vir autem qui in pro viro superior rationis portio*. » Et
alio generat ex semine proprio. Cum er- hic est vir qui secundum Apostolum di-

go utraque pars ex alio concipiat et in citurimago et gloria Dei * et illa est mu- :

seipsa formet conceptum, videtur quod lier, secundum eumdem Aposlolum

quae

utraque pars
non potest esse conjugium.
2. Adhuc, Hoc idem habetur per di-
ctum Augustini. Dicit enim, quod « su-
perior porlio dicitur ratio sapientise
sit loco mulieris : el sic ibidem dicitur gloria viri. Atque inter
hunc virum et hanc mulierem est velut
quoddam spirituale conjugium naturalis-
que contractus, quo superior rationis
: » portio quasi vir debet praeesse et domi-

quod non potest intelligi dictum esse, ni- nari : inferior vero quasi mulier debet

si propler hoc, quod formatur a sapien-

subesse et obedire.

tia : et inferior portio dicitur ratio scien-

tiae : et sic utraque pars formatur ab SoLUTio. Dicendum cum Augustino, soiuiio.

alio : formari autem ab alio mulieris est, quod portio superior loco viri est, portio

et non viri : et sic videtur, quod utraque infeiior loco mulieris esl. Et est locutio

pars sit loco mulieris : et sic nullum pot- metaphorica, fundata super dictum Apo-
est esse conjugium. stoli, 1 ad Corinth. xi, 7, ubi dicit, quod
3. Adhuc, In bonis conceptis auctor vir non dehet velare caput suum, quo-
non Deus, qui operatur omnia
est nisi niam imago et gloria Dei est : eo quod

in omnibus. Isa. xxvi, 12 : Omnia opera portio superior' rationis est in qua est
nosira operatus es in nohis, Domine. Et, imago Dei, et intcr ipsam et Deum nihil
Joan. XV, ")
: Sine me nihil polestis fa- debet esse medium et ideo non debet :

cere. Ad Philip. ir, 13 : Deus est qui ope- habere velamen. Porlio autem inferior
ralur in vohis el velle et perficere, pro dicitur mulier, quia est imago et gloria
bona voluntate. Yidetur ergo, quod Deus supcrioris portionis : sicut mulier est
sil loco viri, et ulraque portio loco mu- imago et gloria virl, iii hoc quod data
lieris. est ei in adjutorium generationis, simiiis
4. Adhuc, Gratia dividitur sicutdictum sibi quanlum ad naturam rationabilitalis,

est supra in libro II Sententiarum, di- sicutdiclum est, Genes. ii, 20 et 18 :

stinct. XXVI, in praevenientem et subse- Adx vero non inveniebatur adjutor si-
quentem : et dicituribi, quod gratia prce- milis ejus... Dixit quoque Dominus
veniens est qua Deus prcevenit volunta- Deus : Non est honum esse hominem so-
tem nostram ut velimus bonum subse- : lum : faciamus ei adjutorium simile
quens vero nc frustra velimus, sed ut sihi. Et sic est hic naturalis contractus in
bonam voluntatem ad opus perducamus. partibus rationalis animae, in quo supe-
Et sic habetur quod secundum Scriptu- rior pars quae immediate est imitans
ram ex Deo sicut ex sponso concipimus : imaginem Dei, et formalur ex ipso lu-

'
S. AuGUSTi.NUs, Lib. XII de Trinitate, cap. 3. « Qf^ i ad Corintti. ii, 7,
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU^ST. 93. 207

mine sapientiae, et ex eodem format et ut dicit Boetius in Y de Consolatione

reglt inferiorem, sicut in praecedenti philosophise
membro qucestionis dictum est. Ad ULTiMUM dicendum, quod a tiniore Ad 5.

Ad PRiMu.M ergo dicendum, quod ve- Dei concipinms, non conceptum

sed
rum est, quod utraque pars est acceptio- matrimonii vel conjugii, sed conceptum
uis : sed superior accipit ex Deo, quinon causae, quo scilicet secunda causa con-
est sui generis, sed sicut secunda causa cipit a prima. Et ex hoc aliquando dici-
accipit a prima : inierior vero portio ac- tur Deus verus animae vir vel sponsus,
cipit a superiori regimen et formam re- propter individuam vitam quae est ex
giminis, sicut ab eo quod est sui generis.
I
amore, non propter connaturalitatem
Et ideo superior dicitur vir, et inferior quae exigitur ad matrimonium.
dicitur mulier. Quia vir est, qui in alio Illud quod contra objicitur^ simplici- Ad object.

sui generis individuo generat ex proprio ter concedendum est sub metaphora quse
semine : mulier autem, quse ex alio sui dicta est.
generis individuo geuerat. Et hoc modo
Deus nou habet se ad animam : quia
non est ejusdem naturse cum ani-
ma.
Ad altud dicendum, quod formari ab MEMBRUiM YI.
alio sui generis est mulieris, sed formari
ab alio non sui generis, sed superioris, Qualiter in utraque portione^ superiore
causae secundae est, quee sic formatur a scilicet inferiore, peccatwn con-
et

causa prirna. consummetur ad simAiitudinem primi

Ad aliud dicendum, quod illa forma- peccati primorum parentum ? *

tio qua Deus format nos ad opera bona,

est sicut formatio causse secundse a causa
prima, quee non sunt ejusdem generis. Sexto quaeritur, Qualiter peccatum
Et hoc est quod dicitur in libro de Cau- consunimetur ad similitudinem
in iliis

quod « primum
sis, est dives in se et in primi peccati primorum parentum ?
omnibus aliis. » Et de hoc in libro II Sententiarum, di-
Ad aliud dicenduni, quod in nullo eo- stinct. XXIY, cap. Nunc superest osten-
rum salvatur conjugium eo quod sem- : dere, ita dicit Magister : « In nobis
per deficit simililudo ejusdem naturse et « sensualis motus cum illecebram pec-
ejusdem speciei. Sed ibi est similitudo « cati conceperit, quasi serpens sugge-
ejusdem causae consequentis ad causam « rit mulieri, sciiicet inferiori parli
primam universalem, quae movet alias « rationis, id est, rationi scientiae :

omnes consequentes, et informat eas. (( quae si consenserit illecebrae, mulier

Et hoc potius est secundum Augustinum « edit cibum vetitum : post de eodem
et Boetium fatum, quarii matrimonium : « dat viro, cum superiori parti rationis,
fatum enim, quod Groeci £iij.ap|ji£vr(V di- (( id est, rationi sapienticB eamdem ille-

cunt, est implexio causarum, in qua (ut « cebram suggerit : quae si consentit,
dicit Awguslinus in libro V de Civitate « tunc vir etiam cum fcemina cibum
Dei*) dominatur providentia, a qua « vetitum gustat. »

implexionc causatur dispositio immobi- Yidetur auteni Iioc gcneraliter non

lis inhaerens rebus mobilibus, per quam esse verum, quia
providentia singula suis nectit ilnibus. 1. Non omne peccatum incipit a sen-

'
S. AuGUSTiNus,LiberVde Civitate Dei, cap. 8. tiarum, Dist. XXIV, Art. 13. Tom. XX VII
8 Cf. Opp. B. Alberli. Corameut. in II Senteii- hujusce novae editionis.
 208 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

suali motu. Est eaim peccatum infideli- Legitur enim in Patrum, quodvitis

tatis, quod maximum peccatum est, quidam per triglnta annos stimulum
quod nullum ubjeclum habet in sensua- carnis sustinuit et cum semper pugna-
:

litate vel in sensu, quod etiam maxime ret contra stimulum cinere et cilicio et

suggerit diabolus, sicut et in prima ten- jejunio, non profecit, sed crevit in eo

tatione maxime sug-gessit, ut verbis Dei stimulus ergo videtur, quod morosa
:

non crederetur quando dixit, Genes. delectatio non dicatur a tempore, sed ab
111, 1 Cur praecepit vobis Deus ut non
:
aliquo alio.
comederetis de omni ligno paradisi ?
Et Heva respondit, y. 3 Ne forte mo- : Adhuc quaerilur de hoc quod dicit Queesi.

riamur. Serpens intulit, yy. 4 et 5 : Augustinus in libro XII de Trinitate '

:

Nequaquam morte moriemini. Scit « Sane cum sola cogilatione mens oble-
enim Deus quod in quocumque die ctatur illicitis, non quidem discernens
comederitis ex eo, aperientur oculi ve- esse facienda, tenens tamen et volvens

slri : et eritis sicut dii, scientes bonum libenter, quae statim ut altigerunt ani-
et malum. Ergo videlur, quod non mum, respui debuerant, negandum non
omne peccatum incipit a sensuali est esse peccatum, sed longe minus
motu. quam si et opere statuatur implendum.
2. Adhuc, Cum serpens, ut dicitur, Et ideo de talibus quoque cogitationibus
Genes. iii, l, callidior sit cunctis ani- venia petenda est, pectusque percutien-
mantibus terrx, sive astutior, videtur dum, atque dicendum : Dimitte nobis
male appropriari sensualitati major : debita nostra . » Constat, quod talis in-

enim astutia non est in sensualitate, sed junctio poenitentiae venialis peccati est,

polius in ratione : et sic non est conve- el non mortalis : ergo videtur, quod
niens adaptatio Augustini. talis delectatio veniale peccatum sit.

Quseit. 1. rLTERius quserilur, Quantum hoc pec- SoLUTio. Dicendum, quod optima est „ , .

catum sit in quolibet gradu ? adaptio Augustini, et conveniens valde

Et dicit Magister, Si in motu sensuali de peccati pcrfectione ad simiHtudinem
tantum peccati illecebra teneatur, veniale primi peccati.
ac levishiimum peccatum est. De muliere Au lu ergo quod primo objicitur, ^^ ^

autem dicit in eodem capite, infra Si : quod non omne peccatum a sensualitate
peccatum non diu teneatur delectatione incipit, dicendum quod licet non omne

cogitationis, sed statira ut mulierem peccatum objectum habeat in sensuali-

tetigit, viri auctoritate pellatur, veniale tate, tamen omne peccatum a corrup-

est. Si vero diu in cogitatione delecta- tione sensualitatis procedit, et incipit :

lionis teneatur, etsi voluntas perficiendi quia primo parentum sensuahtas a gu-
desit, mortale est, et pro eo damnabitur stu vetiti et corrupta et infecta est, et

similiter vir et mulier, id est, totus ho- sic in nos transfusa. Et ideo dicit Au-
mo : quia tunc vir non sicut debuit, gustinus, quod initium peccati a sen-
mulierem cohibuit : unde potest dici con- sualitate cst, corrupta scilicet et infecta.

sensisse. Ad dicendum, quod bona est

aliud ^1
enim dicit Damascenus,
adaplatio. Sicut

Qu«st. 2. Qu^RiTUR crgo rallone hujus, quando serpens non tantum astute persuasit et
dicenda sit morosa delectatio, qute di- cailide, sed etiam delectabilibus moti-
citur esse morlale peccatum ? bus mulieri appropinquavit et piacuit.

* S. .\uGU5TiNus, Lib. XII de Trinitate, cap. « Matth. VI, 12.

12.
 IN II P. SUiM. THEOL. TRACT. XY, QU.EST. 94. 209

Et qunntuni ad hoc magis atlribuitur lcctatio peccati in inferiori parte ratio-

sensualitati, quam inferiori parti rationis. nis, et non avertit inferiorem part^^m
Dicit tamen Magister in libro II Sen- rationis, nec abstrahit, sed dissimulat et
tentianim, distinct. XXIV, cap. iSlon est permittit inferiorem portem turpiter in
aulem silentio prsetermittendum, quod ea delectari. Et lales dicuntur a beato
« aliquando nomine sensualitatis intelli- Gregorio ponderosi, pondus dele-
qui
gitur inferior portio rationis, quae tem- ctationis in corde portant, et non ex-
poralium dispositioni intendit : » et hu- cludunt. Et tales pcrlinent ad malitiam
jus causa est, quod inferior portio Pharisa^oruni, qui dixerunt legem cohi-
rationis est quse reflectitur ad sensum bere manum, non auimam : cum Sal-
et sensibilia, et quantum ad hoc concipit vator dicat, Matth. v, 28 : Omnis qui
illecebrosam delectationem. viderit mulierem ad concupiscendum
ea)n, jam moechatus est eam in corde
lueest. 1. Ad m
quod ulterius quseritur, dicen- suo. Et, Joh, xxxi, 1 : Pepigi f(jedus
dum quod sicut Magister dicit, et etiam cum oculis meis, lit ne cogitarem qui-
Augustinus, si in sensualitate solo motu dcm de virgine. Ibi Glossa : « Quia
tenealur, primus molus dicitur,
qui mors per fenestras sensuum intrat, eos

veniale et levissimum est quia non : extra custodit, ne per eos^anima exte-
est nisi primus tactus peccali, et non riora capiat. » Non enim debet intueri
est in sensualitate sicut in subjecto, quod non licet concupisci quia cae- :

sicut in antehabitis probatum est, sed terabona non }dacent sine munditia
sicut in origine corrupta. cordis.

iueest.2. Ad m quod mo-

ulterius quffiritur de Ad ultimum quod quaeritur, dicendum Adquaest. 3.

rosa delectatione^ dicendum quod non quod non intendit Augustinus dicere,
dicitur morosa quantitate temporis, sed quod tale peccalum sit veniale ex genc-
morosa, sicut dixerunt antiqui, PraE'posi- re, sed ex circumstantia aliqua quam
tivus et Gulielmus Altisiodorensis, a habet in se : quia sciiicet ad opus non
negligentia superioris partis rationis. deducitur, veniadignum est : et ideo cum
Et hoc quando superior portio videl
est dolore contrilionis et oratione Doraini-
et advertit, quod injacet illecebrosa de- ca rcmittilur.

QUiESTIO XGIV.

De libei*o arbllrio.

Deinde ratione ejus quod dicit Magi- Et ratione ejus quod dicitur in sequen-
ster in illo capite ejusdem distinctionis, ti capitulo_, Et quidem, qua-ritur se-
Hoc autem sciendum\ quceritur primo, cuudo, Utrum in Deo sil liberuni arbi-
Quorum sit liberum arlMtrium ? trium ?

'
Cf. II SeiilenLiaruin, Uist, XXV,capp.B, C, D. pag. 42j el seq.
Tom. XXVll noslrce editionis Opp. B. Albeili,
210 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

Et ratione ejus quod dicitur iterum in 0. Adhuc, Aristoteles in YUI Physi-

sequenti capitulo, Angeli vero et sancti, corum distinguit in motu locali proces-
quaeritur lertio, Utrum in beatis et sivo, et naturali, dicens quod motus
confirmatis in beatitudine, scilicet An- naturalis, sicut ignis movetur sursum,

gelis et sanctis, sit liberum arbitrium ? et terra deorsum, est a generante vel
removente prohibens motus autem :

processivus in animalibus est ab appe-

titu et phantasia moventibus, et est

MEMBRl M 1. in ipsis moveri et quiescere. In quibus

autem est moveri et quiescere, liberta-

Quorum sit liherum arbitrium ? tem videntur habere liberi arbitrii. Et
sic videtur, quod animalia irrationalia

habeant libertatem arl)itrii.

ViDETUR enim, quod secundum supe- CONTRA :

sed coi

rius inductam definif-onem fiberum 1. Damascenus in libro II de Fide

arbitrium etiam conveniat brutis : orthoxa dicit sic : « In irrationalibus

quia quidem appetitus fit alicujus, et confe-

1. Bruta non habent necessitatem fa- stim impetus ad operationem. Irratio-

ciendi quod faciunt, sed secundum libe- nalis enim appetitus est irrationabilium,

rum desiderium oporantur : et sicut et aguntur a naturali appetitu. Idco

dicit Avicenna, sibiipsis sunt causa neque voluntas dicitur irrationaJ)ilium

operationum, et nihil operantur quod appetitus, ncque consiliatio. Volunlas

etiam non possunt dimittere si desi- enim est rationalis et liberam habens
derant. potestatem naturalis appetitus'. » Ex
2. Adhuc, In hoc diflert anima a na- hoc accipitur, quod in quibus non est

tura, ut dicit Avicenna, quod natura de ratio, neque consilium est, neque vo-
necessitate est ad unum anima autem
: luntas, neque liberum arbitrium. In
habet libertatem convertendi se ad op- brutis non est ratio. Ergo ncque consi-

posita : hoc videtur esse proprium

et lium, neque voluntas, neque liberum
liberi arbitrii ergo bruta habent libe-
:
arbitrium.

rum arbitrium. 2. Adhuc, Secundum actus liberi ar-

3. Adhuc, Secundum Damascenum, l)itrii propter libertatem sequitur homi-

duplex est vertibilitas in creatura, sci- nem laus et vituperium, vitium et vir-

licet naturae, et appetitus. Et vertibifitas tus : luec non sunt in brutis : ergo nec
appelitus est secundum liberum arbi- liberum arbitrium.
trium : et haec vertibilitas est in irra- .3. Adhuc, Liberum arbitrium inest
tionalibus animalibus : ergo videtur, secundum ea secundum quffi imago Dei
quod in eis sit liberum arbitrium vel inest nobis hoc est secundum volun-
:

aliquid simile fibero arbiirio. tatem et rationem sive intellectum : si

4. Adhuc, Prima libertas qua dicitur ergo fiberum arbitrium esset in brutis,

liberum arbitrium, est a coactione : et sequeretur, quod bruta essent ad ima-

videmus, quod haic libertas est in brutis ginem Dei, quod omnino absurdum
animalibus, non enim co^^untur ad ea est.

quae faciunt, sed a seipsis habent quod

aorunt : er;.'-^ videtur, quod insit eis SoLLTio. Dicendum, quod liberum ar- soiutio

liberum arbitrium, vel aliquid loco liberi bilrium in solis est ralionabilibus in

arbitrii. quibus est consilium, electio, et senten-

' S. J. Damascem:?, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 22.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU^ST. 94. 211

tia, et voluntas, iit dicit Damascenus : quod agitur et ducitur, aliquid coactionis

secundam quod consilium dicilur appe- sustinet et compulsionis.

titus inc|uisitivus in his qu» in nobis Ad ultlmum dicendum, quod Aristo- Ad 5.

sunt rebus fiendis. Consiliatur enim si teles ibi intendit distinguere inter ea quce

debet pertractare rem vel non : deinde moventur a se, hoc est, a principio quod
judicat quid melius, et (SidiViY judicium : est in seipsis : et ea quse moventur per
deinde disponit et amat quod ex consilio se, hoc est, natura per necessitatem
judicatum est^ et vocatur sententia : naturee, ut inveniat proprietatem moto-
deinde post dispositionem fit electio : ris primi : nec intendit ibi aliquid de

electio autem est duobus praejacentibus libero arbitrio : ad hoc enim exigitur et

eligere, et optare hoc prae altero. liberum arbitrium, et consiiium, et libera

Ad primum ergo dicendum, quod non electio, et liber appetitus ducens et non
sufdcit ad liberum arbitrium, quod non ductus.

cogatur necessitate ad opus, sed hoc Ea quae objiciuntur in contrarium, Ad object.

sufticit tantum ad hoc quod non necessi- procedunt : quia concordant dictis San-

tate naturse habet, sicut comburit ignis : ctorum.

sed oportet addere, quod agat ex libera
electione et libero consilio, etnon aga-
tur impetu illa non
passionis ; et cum
sint in brutis, liberum arbitrium non
inest in brutis, ut dicit Damascenus et
MEMBRLM II.

omnes Sancti. Liberum enim arbitrium,

ut dicit Magister in libro II Sententia-
Ltrum in Deo sit liberum arbitrium ?

rum, dislinct. XXV, cap. Jam vero ad

propositum, sicut dixerunt Philosophi
est liberum de voluntate judicium. Judi-
Secundo quceritur, Utram in Deo sit

cium autem non est nisi rationis : et ideo liberum arbitrium ?

brutis convenire non potest. Hocenim Magister disputat in illo

Ad ALiuD dicendum, quod hoc non capitulo, Et quidem secundum prsedi-

sufficit ad libertatem arbitrli : sed opor- ctam assignationem '.

tet addere, ciuod ex libera electione 1. Et accipiatur objectio Magistri ibi-

et judicio, sicut paulo ante dictum dem ubi dicit, quod secundum preedi-

est. ctam assignationem liberi arbitrii, se-

Ad ALiuD dicendum, quod non est in cundum quam bonum eligitur gratia

brutis vertibilitas secundum liberum assistente, et malum ea deserente, non

liberum arbitrium nisi in his in qui-
arbitrium, sed secundum appetitum so- est

lum, qui secundum ciuod dicunt Dama- bus potuit deflecti liberum arbitrium ad
scenus, Dionysius et Gregorius. Nysse- utrumlibet, hoc est, ad malum. Sic non

nus, agitur, et non agit : ducitur, et est in Deo. Ergo videtur in Deo non
non ducit. esse liberum arbitrium.

ALiUD dicendum, quod bruta non

Ad Adhuc, Damascenus in hbro 11 de
2.

habent omnimodam libertatem a coa- Fide orlhodoxa : « In Deo non dicimus

ctione : et hoc est ideo, quia sicut di- esse electionem «. » Sed eligere proprius

ctum est, appetitus eorum ducitur et actus liberi arbitrii est. Ergo videtur,

agitur impetu, et non agit et ducit : et quod in Deo non sit hberum arbitrium :

1 Senlentiarum, Dist. XXV, cap. C. * S. J. Damascenus, Lib. II de Fideorthodoxa,

Cf. II
Tom. XXVII nostrae editioni? Opp, B. Alberti, cap. 22.

pag. 426.
 212 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
quia cui non convenit aclus, illi non potentia naturalis est, quae (ut dicit Ari-
convenil potentia. stoteles in Prxdieameniis)una de est

Sed contra. CoXTRA : speciebus qualitatis. In nullo autem uni-

1. Augustinus in libro XXIY de Civi- vocantur substantia et accidens. Ergo
iate Dei : « Certe Deus ipse numquid vidctur, quod univoce non conveniat
quia peccare non potest, ideo liberum liberum arbitrium Deo et crealurae.
arbitriuni habere negandus est '
? » Qua- 2. Adliuc ITieronymus in rTomilla de
si dicat Non. : fdio prodigo : « Solus Deus est in quem
2. Adhuc, Ambrosiusinlibro de Trini- peccatum non cadit, nec cadere potest :

tate: Paulus dicit, I ad Corinth. xii, 11 : caetera cum sint liberi arbitrii, in utram-
Hxc omnia operatur umis atque idcm que partem flecti possunt. »

Spiritus, dicidcns singulis prout vult, 3. Adhuc, quod major est

Constat,
hoc est, ut dicit Ambiosius, pro liberse libertas in eo quod in omnibus causa sui
voluntatis arbitrio, non pro necessitalis est, ct nuUi obligalur, quam in eo quod

obsequio. Ergo in Deo est iiberum arbi- causa sui non est nisi per aliam causam
trium. et obligatur alii, Omnis crcatura ratio-

3. Adliuc, Anselmus in libro de Libe- nalis causa sui non est et obligatur alte-
ro arhitrio : « Quamvis liberum arbi- ri, Deo scilicet, sine quo niliil potuit
trium secundum definitionem sitcom- facere, licet sine ipso possit dedcere.
mune omni rationali creaturae, multum Ergo libertas aliter est in creatore quam
tamen difTert illa quae est Dei, ab illa in crealiiris^ et similiter liberum arbi-
quae est rationalis creaturae. » Ergo libe- trium.
rum arbitrium est in Deo et homine com-
muniter et in Angelo. SoLUTio. Dicendum, quod liberuin j^^i^

4. AfJhuc^ rsihil est ita liheruni sicut arbitrium est in Deo, et summa liberlate

Deus, qui (sicut Hieron^^mus ait) nijlli liberum, qui ila liber cst, quod semper
aliquid debet, nec alicui obligatur, nec facit omnc quod vult, nec indigentia nec
aliqua necessitate compellitur, sed pro necessitate nec debito obligatur ad ali-
liberae volunlatis arbitrio facit quidquid quid.
facit, sicut dicitur, Matth. xx, lij :Aut Ad PRiMU.M ergo dicendum, quod licet /^^

non licct milii quod volo facere ? Ergo secundum illam (lcfinitionem qua? non
vidctur, quod libcrum arbilrium conimu- vera dclinitio iiberlatisest, non sit in

ne sit Deo et ralioiiali crenturoe. \)iio, tamen csl in Deo secundum verain
libertatis rationem. Et in argumento est
Queest. Adhuc quaeritur ulterius, Si univoce fallacia conscquentis : c converso enim
convenil liberum arbitrium Deo et ratio- valerct : non est in Deo : ergo secundum
nali creaturae ? hanc rationem non est' in Deo unde:

Et vidctur, quod sic converlitur consequentia quae converti

In auctorilale An^ehni pra'inducta non potest, et incidit fullacia consequen-
*'

dicil, quod una est delinitio lijjeri arbi- tis : procedit cnim ab inferiori ad supe-
trii in Deo et in creatura : et quorum rlus negando, qui processus niiiil valet.

una est definitio, sunt univoca : ergo Ad ALiuD dicendum, quod in Deo esl Ad
univoce est libcrimi arbitrium in crcatorc electio, sed aliler quam in nobis, sicul et

et in creatura. in Deo aliter est consilium quam in no-

Sed contra. CoNTRA : bis. Secundum quod consilium est igno-

1. Liberum arbitrium in Deo Dcus rantis el dubitantis_, sic consilium non est

est, et substantia divina : in crealura in Deo : sed secunduin quod consilium, •'

' S. Alou^tincs, I.ib. XXIV de Civitate Dei, cap. ult.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU^ST. 94, 213

ut dicit Grcgorius, est carta definitio est in solo nomine, sed tacit communita-
facicndorum, sic in Doo consilium est, tem analogiae, qua? est in hoc, quod licet
et electio quse est determinalio voliti. Et res communis sit, tamen per prius con-
sic dicit Augustinus super illud Apostoli, venit Deo quam creaturse et hoc verum :

ad Ephes. i, 4 : Elegit nos in ipso ante est : et ideo praedicalur de creatore et

miindi constilutionem, quod eliguntur crcatura communitato analogiae, non
quae non sunt, et non fallitur electio vel simpliciter univoce.
eligens. Et de consilio dicit Grogorius Ad ultimum dicendum, quod hsec ratio Adobject.3.
super illud Isaiae, xxxviii, 1 : Dispone non probat nisi quod per prius convenit
domui tUcV, quia morieris tu, et non Deo, et per posterius creaturse : et hoc
vives quod mutat Deus sententiam, sed
: est verum, et ideo prj:edicatur de crea-
non consilium vocans sententiam sen- ; tore et creatura communitate analogiai,
sum verborum quam per Prophetas et non simpliciter univoce.
enuntiat, consilium autem certam deti-
nitionem faciendorum quam apud se
defmit de quolibet quando et qualiter
fiat hoc enim numquam mutatur. Isa.
:

XXV, 1 Gonsilium tuum antiquum ve-

: MEMBRUM III.

rum fiat '.

obiect. Ad id quod contra objicitur, concc- JJtrum in heatis et confirmatis in beati-
dendum est quia hoc exprosse : dicunl tudine, scilicet Angclis el sanctis, sit

Saucti. liherum arhitrium ?

1 qusest. Ad id quod ultorius quacritur, dicen-

dum quod non univoce, nec aequivoce Tertio quaeritur, Utrum in bcatis et

liberum arbilrium oonvenit Deo et crea- conlirmatis in bealitudine, scilicet Ange-

turae, sed communitate analoglce, quae lis et sanctis, sit liberum arbitrium ?

est secundum prius et poslerius liberlas :

Et videtur, quod non quia :

enim per prius est in Deo, et per poste- 1. Ubi est necessitas, ibi non est liber-
rius in creatura. Et hoc innuit ipse An- tas. In Angelis tam bonis quam malis
selmus dicens, quod « libertas aliter est est necessitas, in malis ad malum, in
in Deo, et aliter in creatura. » bonisad bonum : mali enim non possunt
Ad quod objicitur, quod una est
id eligerebonum, nec boni possunt eligere
definitio secundum Anselmum, dicen- malum. Ergo vidotar, quod necessitatem
dum quod una est defmitio analogice habent, et non libertatem. Et idem est de
conveniens, ct non secundum unilatem conlirmatis in patria, et damnatis in in-
generis et speciei vel univoci : poteslas ferno.
enim conservandi rectitudinem, multo 2. Adhuc, Liberum arbitrium, ut dicit

major est in Deo quam in creatura. Damascenus, est iibera electio eorum
dobje;t.i. Ai) ALiUD diceudum, quod nec univoco qute ex consilio et inquisitione per sen-
nec oequivoce conveniunt, sicut dictum tentiam defmilivam determinata sunt.
est, secundum analogiam.
sed Talis autem detcrminatio non est in con-
dobject2. Ad ALiuD diceudum sicut etiam Magi- firmatis vel in malo
bono, vel in :

ster in Sententiis dicit, quod Hierony- adstricti enim sunt ad unum. Ergo vi-

mus non intendit, nisi quod aliter est in detur, quod non sit in eis facultas liberi
Deo, et aliter in crcatura hoc tamen : arbitrii, ut scilicet pro arbilrio liceat eis
non facit communitatem acquivoci, quae eligore quod volunt.

' Vulgata habet, Isa. xxv, 1 : Quoniam fccisti mirabilia, cogitationcs a)tl!qim fldeles. Amcn !
 214 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
3. Adhuc, Augustinus in libio dicimus, sed sunt inlegra et splendi-
XXIV de Civitate Dei ait : « Sicut pri- dissima, quamquam ipsi non vidcant,
nui immortalilas quam peccando Adam claudentes suorum Ijoni inspectivas vir-
perdidit, fuit posse non mori ita pri- : tules "^.
» Liberum autem arbitrium est
mum arbitrium fuit, posse non peccare, de datis naturalibus, sicut paulo ante
novissimum, non possepeccare *. » Con- habilum est, quod hoc fiiit adjulorium
lirmati ergo sancti et Angeli sive in bono primo homini in conditione datum.
sive in malo^ liberum arbitrium habent
non tlexibile, sed de necessitate obliga- SoLUTio. Dicendum, quod tam in dam- soiuii
tum ad unum. Cum ergode rationclibe- nalisquam in beatis est liberum arbi-
sit quod sit flexibile ad ulrum-
ri arbitrii
trum, maxime secundum illam definitio-
libet,videntur non liabere liberum arbi- nem liberi arbitrii quam Magister ponit
trium. in illo capitulo : Jatn vero ad propositum
-eJ contra. CoNTRA :
redeamus. Ubi dicit, quod « Philosophi
1. Magister in libro II Sentenliarum, definientes liberum arbiirium, dixerunt,
dislinct. XXV : k Angeli et sancti qui liberum arbitrium estliberum de volun-
jam feliciter cum Domino vivunt, atque tale judicium. » In damnatis enim et in
ila gratia bealitudinis contirmati sunt ut confirmatis voluntas libera est ab omni
ad malum nec flecti velint nec possint, coactione et aequaliter, dum nihil est
libero arbitrio non carent. » quod compellat vel damnatos ad malum,
2. Adhuc, Augustinus in Enchiridioii : vel beatos ad bonum : sed solus slatus
« Sic oporlebat primum hominem fieri, exigit ut beati velint bonum, et non
ul bene velle posset et male. Postea vero possint velle malum : et damnati velint
sic erit ut male velle non possit : nec malum, etnonpossint vellebonum sine :

ideo carebit Hbero arbitrio «, » Ergo vi- tamen coactione lam isti quam illi volunt
detur, quod sancti et Angeli confirmati quod volunt non enim sunt in slatu
:

habent liberum arbitrium. merendi vel demerendi, sicut dicit Dama-

3. Adhuc, Ouod naturaliter inest ut scenus : sed sunt in statu prsemii in quo
potentia anima? non spobatur per pecca- recipiunt quod meruerunt.
tum quia peccatum naturaUa non spo-
:
Ad PRiMUM ergo dicendum, quod non Ad i

liat, sed vulnerat, sicut dicitGlossa super habent necessitatem coaclionis quee sola
illud Lucae, x, 30 Qui etiam despoliave- impedit liberlatem, sed sicut dictum
:
est,
runt eum, et plagls impositis abierunt, habent necessitatem confirmationis, que
semivivo relicto. Ergo videtur, quod est secundum exigeutiam justitiae divi-
damnati in inferno per peccatura non nae : et haec nihil toUit de libcrtate.
amiserunt liberum arbitrium : multo Ad ALiuD dicendum, quod ex facullate aci 2 et

minus ergo in beatitudine confirmafi ex liberi arbitrii ^eligunt quod volunt : et

confirmatione amiserunt liberum arbi- quod adstricti sunt ad unum sive bonum
trium, sed potius liberius habuerunt. sive malum, ex ordine divinae justitiic
i. Adhuc vidctur per verbum Dionysii est, quae non impodit libertatem.
in libro de Divinis nominibus, ubi sic QuATUOR quae adducuntur in contra- Ad obj«
dicit de dtemonibus : « Dala illis natu- rium, concedenda sunt, et procedunt se-
ralia dona nequaquam ea mutata esse cundum dicta Sanctorum.

« S. AUGCSTLNU5, Lib. XXIV de Civitate Dei, ^ §_ Dionysius, Lib, de Divinis nominibus,

cap. ult. cap. 4.
* luEM, In Enchiridion, cap. lOj-
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU.^ST. 95. 215

QUiESTIO XGV.

De quadriiplici statu liberi arbitrii.

Deinde ralione liujus quoJ dicit Ma- 3. Contra, Ibidem dicit Magister de
gister in libro II Sententiarum, distinct. secundo statu qui est post peccatum sic:

XXV, cap. Et possunt inhomine notari « Post peccatum vero ante reparalionem
qiiatiior status, (\\i[2vv\.\iv i^Q statibus li- graticE premitur a concupiscentia et vin-
beri arbitrii. citur, et habet infirmitatem in malo, sed
enim ibi Magister, quod « ante
Dicit non habet gratiam in bono et ideo pot- :

« peccatum nil impediebat ad bonum, est peccare, et non potest non peccare,

« nil impellebat ad malum. Xon habuit etiam damnabiliter. » Ex hoc videtur,

« infirmitatem ad malum, et habuit ad- quod in statu post peccatum,quando non
« jutorium ad bonum. Tunc sine errore habet gratiam gratum facientem, homo
« ratio judicare, et voluntas sine difticul- necessitatem habet ad peccandum et co-
« tatebonum appetere poterat, etc. » actionem. Ex hoc sequitur, quod pecca-
Secundum huc videtur, quod hberum tum suum non sit voluntarium. Augu-
arbitrium non secundum unam rationem stinus enim sic objicit in libro de p?'3sde-
dicatur in statu ante peccatum, et in sta- stinatione Sanctorum : « Si est volunta-
tu post peccatum : rium, jam non est necessarium. »
1. Quod tamen ne^at Bernardus in Adhuc, Nihil necessarium debet ho-
4.

libro de Libero arbitrio, dicens quod in mini imputari quia non est in ipso fa-
:

omnibus tam bonis quam malis dicitur cere vel non facere. Si ergo sic est pec-
liberum a coactione et necessilate. catum in quod incidit homo, post pec-
Adhuc. Constat, quod liberum ar-
2. catum non debet hominl imputari ad
bitrium secundum nomen communiter poenam et hoc falsum est et contra fi-
:

prffidicatur in omm statu de homine et :

dem, cum dicit, Eccle. xii, 14, quod de
causa est, ut dicil Damascenus et Greiio- omni errato adducet Deus in judicium
rias Nyssenus, quia in ipso homine est, hominem errantem ^ Et, Matth. xii, 2rt

quod sit principium actuum suorum et Dico vobis, quo)iiam omne verbum otio-
dominus. Liberum enim dicimus, ut di- sum quod locuti fuerint Jiomines, red^
cit Aristoteles in primo j^rimx philoso- dent rationem de co in diejudicii.
phice, qui causa sui est : et sicut in ante 5. Adhuc, Naturalia non tolluntur per
habitis dictum est ex verbis Damasceni, peccatum, licet vulnerentur. Et hoc idem
qui agit et non agitur ad aliquid. Vide- inducit Magister in illo cap. Unde ma-
tur ergo, quod nomine et ratione com- nifestum est. Ergo videtur, quod post
mune sit ad omnem statum el sic univo- peccatum non amittil homo liberlalem :

ce preedicatur. quia est de naturalibus donis : ergo nul-

* Eccle. XII, 14: Et cuncta qux fiunt addiicet sive mahim iUudsit,
Deus in judicium pro omni errato, sive bonum,
 216 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

lam incunit pcccandi necessilaloni er- : tenonda sunt : quia sunt verba Augusti-
go post peccatum potest resistei-e pecca- ni. Scd hoc non sequitur, si vincitur
io sicut et aiite. quod cogatur de necessitale loquuntur :

G. Ulterius, Qujprilur de tertio statu enim Augustinus et Magister per cjuam-

quem ponit il)idem ^lagister dicens dam simililudinem qu.^B necessaria est.

« Post reparationem vero ante confirma Si cnim aliquis Iiabeat deprimcntia, et

tionem premitur a concupiscentia, sed nihil elevans, necesse est quod depri-
non vincitur : quidem intirmi-
et liabet mentia vincant, et faciant ipsum cadere
tatem in malo, sed gratiam in bono ut : deorsum. Ita est in libero arbitrio quod
possit peccare propter lil)ertatem et in- non babet gratiam elcvantem, et habet
lirmitatem, et possit non peccare ad infirmitatem propriam prementem, et
mortem propter libertatein et graliam pondus peccati mortalis, necesse est,
adjuvantem. » quod cadat in peccatum tamen semper :

cadit electione propriae voluntatis, et

Soluiio. SoLLTio. Dicendum, quod sieut dicit nulla necessitate coactionis. Et hoc est
Auiiustinus, quatuor sunt status liberla- quod dicitur, Isa. lxiv, 6 : Cccidimus
tis in liomine, scilicet ante peccatum, quasi folium universi, et iniquitates
sub peccato, sub gratia, et in confirma- nostrse quasi ventus ahstulerunt nos. Et,
tione futurae beatiludinis. Et inomnibus Jerem. xiii, 23 : Si mutare poiest yEthi-
liis meo judicio libertas a coaclione ops pellem suam, aut pardus varietates
cequaliter remanet in bomine propter li- suas, et vos jjoterilis bene facere,
bertatem voluntatis, quam si perderet cum malum. £t causam rcd-
didiceritis
homo, peccatum non esset "^peccatum. dit Gregorius dicens Peccatum quod :

Dicit enim Augustinus in libro 1 Relra- per poenitentiam citius non deletur, suo
ctationnni, quod « omne peccatum est pondcre ad aliud trahit. » Unde quando
adeo voluntarium, quod si non sit vo- homo est in peccaio, et non liabet gra-
luntariam, non sit peccatum '. » Sed li- tiam adjutricem et reparantcm vulnus
bertas a peccato et libertas a miseria peccati, non polest resistere pcccalo
non conveniunt homini aequaliter sed di- proptcr dispositionem malani quse est in
versimode secunduin hos status. ipso : et tamen nulla necessitate cogitur
Ad 1. Ad PRiMUM ergo dicendum, quod Ma- ad peccandum, sed inhrmitate volunta-
gister bene describit ibi primum slatum tis deprimitur ut sit servus peccati, et
liberi arbitrii quantum ad rationem et (ut dicit Augustinus) nullam habet li-
voluntatem, (juarum facultas cst libe- bertalcm nisi miseram et extrein3e
Iianc
rum arbitrlum. servituli subjectam, quod delectabililer
Et quod objicitur contia per Bernar- et voluntarie servit peccato. Et hoc in
dum, dicendum, quod libertas a coactio- sequentibus magis apparebit, ubi de li-
ne quae naturalis est, manet in omni bertate dis])utabitur.
statu sicut et in ipsa natura. Nullus enim Ad iD quod ullerius objicitur, diccn-
cogitur. ad peccatum, nec cogi potest : dum quod loquitur Augustinus ibi de
quia faccre peccatum, vel non facere necessilate coaclionis : quia hoc est in-
peccatum est in libertatc voluntatis. voluntarium quod nibil habet de volun-
Ad Ad ALiuD dicendum, quod conccditur, tate, quod ab Aristotele definitur in II
quod univoce proidicalur quanluin ad EtJticorinny et a Damasceno in libro
libertatem a coactione. II de Fide orthodoxa, quod violentum

Ad 3. Ad id quod objicit Magister de sccun- est, cujus principium est in alio nil con-
do statu, dicendum quod verba Magistri ferente ad violentiam vim passo : et hoc

'
S. AuGUsTiNus, Lib. ! Hetractationum; cap. 13,
 IN 11 P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU^ST. 96. 217

quod non imputatur ad peccatum.

est_, dum quod Magister satis bene describit
Ad
ALiuD dicendum, quod per pecca- ibi statum tertium qui est sub gratia,
tum non tollilur libertas a coactione, li- in quo potest homo peccare venialiter ex
cet vulneretur : sed tollitur libertas a iibertate arbitrii et voluntate : quia sic-
peccato, et per peccatum servituti adji- ut dicitur inprima canonica Joannis, i,
citur, et premitur ad aliud peccatum, ita 8 Si dixerimus quoniam peccatiim non
:

quod non resistit : tamen semper hoc habemus, ipsi nos seducimus, et veritas
facit ex voluntate et non ex necessitatc in nobis non est. Et potest resistere pec-
coactionis. cato mortali propter gratiam adjuvan-
Ad hoc quod ultimo qufcritur, dicen- tem.

QUiESTIO XGIV.

De triplici divisioiie liberlalis arbifrii seeuiitlnm ^ia&;isli'iiiii, seilicet

a iiecessilale, a peccalo, et a iiiiseria.

Deinde ratione ejus quoddicitMagister liberlas a peccato, liberi cansilii : liber-

in libro II Sententiarum, distinct. XXV, tas a miseria, libertas compiacili. »
in illo cap. Est namcjue libertas arbitrii 4. Adhuc, Bernardus, J^ibidem, « Li-
triplex, quseritur de triplici libertate ar- bertas arbitrii est liberum velle. » Ibi-

bitrii, scilicet a necessitate, a peccato, et dem, Bernardus : « iVrbitrii est discer-

a miseria. nere quid liceat, consilii quid cxpediat,

1 Et de libertate a nccessitate dicit sic : complaciti quid libeat. »

« A necessitate et ante peccatum, et post o. Adhuc, Ibidem, Bernardus : « Ar-

eeque liberum est arbitrium : enim
sicut bitrii est liberum velle, consilii verum
tunc cogi non poterat, ita nec modo. sapere, complaciti plenum posse. »

Ideoque voluntas merito apud Deum 6. Adhuc, Quseritur de alia Sancto-

judicatur, quse semper a necessitate li- rum divisione, Augustini scilicet et alio-
bera est et numquam cogi potest. Ubi rum, quod est libertas natura:', et gratiie,

necessitas, ibi non est libertas ubi non : et glorite.

est libertas, nec voluntas, et ideo nec 7. xVdhuc, QuaM-itur de divisione An-
meritum. Hsec libertas in omnibus est selmi quam dat in libro de Libero arbi-
tam bonis quam malis. » trio sic dicens, quod « libertas qusedam
2. Adhuc, Bernardus in libro de Libe- est accepta, qua^tlam non : et accepta-
ro arbitrio ct gratia sic dicit : « Libertas rum qusedam est cum reclitudine, quse-
arbitrii est a peccato, et a coactione, et a dam non et illarum qua3 sunt cum re-
:

miseria. » Et quceritur, Qualitcr ista di- clitudine, qua^dam sunt cum rectutidi-
visio concordat cum prima quam ponit amissibili, et qua^dam non. » Quaeritur
Magister ? ergo de omnibus istis divisionibus, Pe-
3. Adhuc, Bernardus, ibidem, « Li- nes quid sumantur, et quomodo redu-
bertas a coactione est liberi arbitrii : cantur ad idem? Divisio cnim generis in
 218 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
species per commune univocum deberet necessitate sive a coactioue est per natu-
dari : libertas autem videtur univoce de ram.Ex eo enim quod anima rationalis
istis omnibus prsedicari. elevata est supra materiam corporalem,
etnon obbgata ei, sed potius materia cor-
Qusest. Adhuc, Liberum a coactione sivc de poralis obligata est animae et movet et

necessitate, sicut inducit Magistcr in continet eam, babet bbertatem a coactio-

prieinductio capitulo libri II Senteutia- ne in omnibus actibus suis, quos habet
rnm, distinct. XXV, aequaliter convenit vel secundum arbitrium rationis vel se-
bonis et malis in statu innocentise, et in cundum electionem voluntatis. Liberta-
statu culpie, et in statu miserice, et in tem autem a peccato habet a gratia gra-
statu glorise : libertas autem a culpa non tum faciente. Libertatem a miseria habe-
tequaliter, nec libertas a miseria. bit a gloria in statu futurae beatitudinis.
Ratione bujus quceritur, Si libertas slt Si autem comparatur ad llnem sic da- :

amissibilis ? tur divisio Anselmi, quia sic qusedam li-

Et videtur, 'quod sic : quia berlas est non accepta, sicut divina
1, Quod capit intensionem etremissio- qua^dam accepta, sicutcreata in AngeUs
nem, si multiplicentur cau?a? remissionis et bominibus quaedam cum reclitudine
:

et intendantur, videlur in totum destrui naturali data iii conditione, sicut illa

posse : et sic liberlas videlur posse de- qua? fuit in statu innocenti», sicut supra
strui et amitti ex peccato et ex miseria. dixit Magisler in libro II Sententiannn,
2. Adlmc, Sic cst in aliis qualitatibus distinct. XXIV^ cap. Hic cousiderandum
quae intenduntur el remittuntur : si enim est. lllud utique adjutorium quo polerat
album est nigro impermixtum, et albius primus hnino maltere si vellet. fuit li-

nigro impermixtius, tantum potest mi- berlas arbitrii ab omni labe et corruptio-
sceri nigrum cum albo, quod destruatur. ne imnmnis, atquc voluntatis reclitudo
Et sic dicit Augustinus iu libro VIII de el omnium naturalium potentiarum ani-
Coufessionibiis *, de peccato, quod dum mae sinceritas atque vivacitas. Si autcm
peccato non resistitur, fit consuetudo, ot est rectitudo virtutis et gratiae : tunc est
ex consuetudine tandem dura necessitas, rectitudo quae est in statu gratiae. Si vero
qua homo tenetur in peccato. Sed in est rectitudo elevans ab incurvatione mi-
prceinducto capitulo dicit Magister ex seriae : tunc est rectitudo gloriae.

verbis Augustini quod ubi est necessitas, Ad PRiMUM ergo dicendum, quod Ma- Ad 1.

ibi non est libertas : non est liber-

et ubi gister ibi non describit libertatem quae
tas, ibi non est voluntas. Ergo videtur, est a coactione et a natura, quae aequali-
quod libertas amissibilis sit per pecca- tcr est in bonis et malis. Et ratio hujus
tum. etiam est secundum grammalicos, quia
dicitur a privatione simplici coaclionis :

Soiutio. SoLUTio. Dicendum, quod divisiones privationes autem impossibile est acci-
liberlatum quae dantur a Sanctis, dupli- pere intcnsionem vel remissionem : quia
citer accipiuntur, hoc est, ex duplici unus non dicitur csecior altero, ubi om-
comparatione liberi arbilrii. Hoc enim nes aequabter lumine privati sunt.
potest comparari ad actus, et potest com- Ad ALiuD dicendum, quod divisio Ber- Ad 2.

pari ad finem. Si comparatur ad actus: nardi omnino concordat cum divisione

tunc datur illa divisio libertatis a coa- Magistri : quia libertas a coactione idem
ctione et a peccato et a miseria, ct sicut est cum lilicrlate a necessitate et a natu-

dicit Magister in libro II Sententianim, ra : hberlas autem a peccato ab utris-

distinct. XXV, cap. ultimo, Libertas a que ponitur sequalis re, et Ubertas a

* S. AuGUSTiNUs, Lib. VIII ConfessionuiH; cap. u.

 liN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU/EST. 96. 219

miseria simililer. Duo enim sunt depri- liberlas glorliE eadem cum liberlate a

mentia facultatem hominis, peccatum miseria.

scilicet, et poena. Et contra illa duo sunt De Anselmi dicendum, quod
divisione Ad 7.

remedia liberatoris, gratia scilicet suble- data estin comparatione ad fmem et cau-
vans a peccato, et gloria sublevans a sam. Acceptum enim et non acceplum
poena. dicta sunt par causam : rectitudo autem
Ad DiCTUM Bernardi dicendum, quod tmis est bbertatis. Et de bis satis dictum
hoc slat sicut jacet. Quia enim liberum est aupra iu quaestione de definitione li-

arbitrium est facultas rationis et volunta- beri arbilrii quam dat Anselmus.

tis, propter hoc ad quosdam determina-

tur rationis actus, et ad quosdam actus Ad id quod quceritur ulterius, Si liber- ^^ 'i"*"'-

voluntatis : et hoc intendit Bernardus, et tas sit araissibilis?

Ad 1.
non aliud. Dicendum, quod libertas a coactione

Ulterius dicendum ad dictum Bernar- numquam est amissibilis : quia a natura

di,quod cum dicit, quod arbilrii est li- est : natura enim non tollitur per pecca-
berum velle, determinat ad actum prin- tum, sed vulneratur. Sed Ubertas a pec-
cipalem libertatis qui est velle. Et cum cato amissibilis est per peccatum : et li-

dicit, quod arbitrii est discernere qiiid bertas a prima miseria amissibilis per
liceat, determinat arbitriura rationis ad miseriam pcenae aeterna?. Et quod dam-
finem ad quem datum est. Et similiter nati non possunt velle bonum, sed vo-
cum dicit, consilii qiiid expediat, iterum lunt malum, non est per necessitatem et

determinat consilium ad finem ad quem coactionem, sed per extremam damna-

datum est homini. Et similiter cum di- tionem, cjua obstinati sunt in malo. Et
cit, complaciti qnid libeat, determinat de hoe etiam supra in definitione hberi
complacitum itcrum ad finem ad quem arbitrii data ab Anselmo sufficienter di-

datum est homini. elumest.

Ad 8.
Et siMiLiTER in sequenti,unumquodque Ad ultimum quod objicitur, dicendum
istorum determinat ad finem : hbertas quod non est simile de hbero arbitrio et

enim est ad libere vefie, consilium et in- afiis qualitatibus : libertas enim arbitrii

quisitio ad verum sapere, complacitum naturalis est et data cum natura : et ideo

autem non est perfeclum nisi in pleno non habet contrarium permiscibile sibi
posse quando potest quidquid vult et ni- per quse tolU possit. Aliae autem qualita-
hil ultra secundum rationem. tcs sunt passiones vel passibiles quaHta-
Ad id quod quseritur de alia divisione, tes inferentes vel illatse : et habent con-
jam responsum est quia est eademcum : traria quorum permixtione remitti pos-

ista. Libertas enim naturse est eadem sunt et intendi et etiam destrui per

cum libertate a coactione, et libertas modura alterationis.

gratiae eadem cum libertate a peccato, et

220 D. ALB. MAG. ORI). PR^D.

QU.ESTIO xcvir.

Respeclu quoi-iiiii sil liberum arbiiiMuni ?

Deinde ralione ejus quod dieilur in li- 2. Adhuc, Ut dicunt Damascenus et

bro II Senteniiarum, dhimcL XXV, cap. Gregorius Nyssenus, liberum arbitrium

IIoc autem sciendum est ', quserilur re- est de his qua? sunt in nobis : ea quai

spectu quorum sit liberum arl)itrium? sunt in nobis aliquando sunt prsesentia,

Et queeruntur duo, scilicet utrum re- aliquando pra^terita, etaliquando futura :

spectupreesentium, praeieritorum, etfutu- ergo liberum arbitrium aliquando est de

rorum, vel futurorum tantum? praesenlibus, aliquando de prseteritis, et

Et sccundo, Qui sunt actus liberi arbi- aliquando de futuris.

trii? 3. Adhuc, In contingentibus et futuris,

ut dicit Aristoteles in I Perihermenias,

non est determinata vcritas, nequc falsi-

tas. Si ergo liberuju arbitrium tantum est

MEMBUUM 1. de contingentibus futuris, non erit neque
de veris, neque de falsis dcterminate,
Ulrum lihennn arbitrium sit respectu quod videlur esse inconveniens.
prsesentium, prxleritorum, et futuro-
rum, vel futurorum tanlum^ ? SoLUTio. Dicendum quod sicut dicit f^olulio.

Magister, libcrum arbitrium non osl nisi

de contingcntibus et futuris. Et ratio cst,

Ad primum dicit Magister, quod libe- quia liberum arbilrium non cst nisi dc
rum arbilrium non refertur ad prcesens, opcrabilibus per nos, quae sunt in nobis
nec pra!teritum,sedad futura contingen- quoad faccre vel non facere, et quorum
lia. nos domini sumus ct causa. Pr(esentia
Sed contra hoc est, quod autcm determinata sunt ad csse : prffi-

1. Vidclur liberum arbitrium essc cau- terita vero ad necesse fuisse. Et ideo ncc
sa secundum propositum et voiuntatem : prcesentia ncc pra-terita se habentadesse
voluntas autem, ut dicunt Aristoteles et et non esse, sed ad esse tantum, propter
Damascenus, finis est : finis autem ali- quod consilium non est de illis, nec in-
quando est praesens, aliquando pra^tcri- quisitio. Consilium autem esi, ui dicuni

tus, ct aliquando fulurus: nibil ergo est Damascenus et Gregorius Nysfcnus, de

quod fiberum arbitrium respiciat
dicere, operabilibus per nos, qute ct aliter pos-
futurum contingens, et non pra-sens, ncc sunt lieri. Et hoc ideni dicii Aristoteles

pra;teritum. in II ElJiicorum. Unde consilium non cst

* Cf. II Sententiarum, Dist. XXV, cap. B. 2 cf. Qpp. B. Alborti. Comment. inll Senten-
Tom. XXVII nova3 nostra) editionis Opp. B. tiarum, Dist. XXV, Art. 2. Tom. XXVII liujusce
Alberti, pag. 425. novaj editionis.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV, QU.EST. 97. 221

nisi de contingentibus et fuluris. Et ideo

liberum arbitrium, cujus est eligere id
quod ex consilio detlnitum et scntentia-
tum est, ut dicit Damascenus, non est

nisi de contingenlibus et futuris. De ne- MEiMBRUM II.

cessariis enim, sicut si sol orietur cras,

vel non, nullus consiliatur : quia h?ec De actibus liberi arbitrii.

subjacent necessario ordini causarum
naturalium et essentialium. Similiter cum
Deus sit causa omnium, de operibus Dei Secundo, Quterltur de actibus liberl
qualiter illa yelit facere, vel non facere, arbitrii.

nullus consiliatur : quia non sunt opera- l.Dicitenim Damascenus in libro II

bilia per nos. Sed de fuluris et contin- de Fide orthodoxa, quod « in libero ar-
gentibus etoperabilibus per nos consilia- bitrio conjugatse sunt et cognoscitivse et
mur qualiter liant, ut iinem propositum animales et vitales virtutes : et cum ra-
et intentum attingant : illa sunt futura tione movente libero arbitrio appetit, et
contingentia possibilia per nos sic et ali- libero arbitrio vult, et libero arbitrio
ter fieri. inquirit et scrutatur, et libero arbitrio

xd 1.
Ad PRiMUM ergo dicendum, quod vo- judicat et disponit, eligit et facit impetum
luntas est finis propositi ct intenti, et ille et agit '. » Secundum hoc multi actus
semper est futurus et possibilis sic et ali- sunt liberi arbitrii.

ter obtineri : sed finis acquisitus jani ali- 2. Adhuc, Qusecumque potentiae sic se
quando est prsesens, aliquando prteteri- habent ad invicem, quod qua?dam sunt
tus. Unde in argumento est fallacia derinientes alias, et qua^dam definitse per
accidentis : arguit enim ac si necesse s.it alias, harum actus simililer se habebunt

idem subjecto et accidenti ine.^se et hoc : ad invicem, ita quod actus definientium
non est verum. sint in actibus definitarum. Ratio et vo-
Ad 2. Ad ALiuD dicendum, (|uod libcrum ar- luntas defmiunt liberum arbitrium, ma-
bitrium est de his quae sunt in nobis : sed xime secundum Augustinum, secundum
hoc est fahum quod assumit, quod ea quod dicit, quod liberum arbitrium est
qua3 sunt in nobis, secundum quod sunt facultas rationis et voluntatis. Ergo vi-
in nobis, sint aliquando preesenlia, ali- detur, quod acfus rationis et actus facul-
quando praterita, sedsemper sunt futura tatis sint in libero arbitrio et actibus
et contingentia et quando sunt pr^esen-
: ejus.
tia et praeterita, non amplius sunt in no- 3. Adhuc, Secundum Augustinum eli-
bis. gerc est liberi arbitrii eligere autem est:

Ad 3. Ad ULTiMUM diccndum, quod liberum duobus vel pluribus propositis hoc illi
arbitrium est de his quie neque vera ne- vel illis praeoptare sed plura proponere
:

que falsa sunt detcrminate : quia sicut cum sit cum collatione, et omnis collatio
dicit Aristoteles in \ primiB philosophige, sit rationis, non potest esse collatio nisi

unumquodque sicut se habet

ad esse, ita rationis actus,
se habet ad verum. Operabilia autem per i. Adhuc, Objiciunt quidam antiquo-
nos et contingentia nec se habent deter- rum sic : Eligere est respectu veri et boni
minate ad csse, nec adnon esse, sed pos- quia collatio est ad verum eliciendum.
sibilia sunt sic et aliter (ieri : et hoc non Ronum aufem quod optatur in elecfione
est inconveniens in Iiis quse subjacent li- finis, est voluntatis : quia omnis appefi-
bero arbitrio et consilio. tus rationaUs voluntatis est, sicut dicit

* S. J. iJAMAScmNUs, Lib. II de l'ide orlliodoxa, cap. 22.

 000 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

Daraascenus sic : « Voluiitas est rationa- est, quod collatio ralionis actus est, sed

lis appetitus : » et Aristoteles in 11 To- est circa ponit Hberum arbitrium

quae
picorum : « Omnis voluntas in ratione suam hbcrtatem, secundum quodhberum
est. » Ergo videtur, quod actus liberi ar- arbitrium est generalis potentia et gene-
bitrii qui est electio, duplicem habet fi- rahs motor, libere utens aliis potentiis et
nem, scilicet verum etbonum verum : actibus aliarum potentiarum.
est iinis rationis, et bonum finis volun- Ad aliud dicendum, quod verum est Ad
tatis. In actu ergo liberi arbitrii sunt ct finis rationis, et bonum finis voluntatis,
actus rationis, ct actus voluntatis. et quod ehgere respeclu utriusque est :

quia etiam est verum ut verum, et est

Queesi. Ulterius qQGerilur, Si liberum arlii- verum ut bonum, secundum quod eliam
trium habet plures actus, quis sit princi- dicit Pliilosophus, quod intellectus theo-
palis, et quis sit ordo inter illos? ricus sive speculativus per extensionem
ht practicus, sicut et ipsa potentia quae
Soiuiio. SoLiTio. Dicendum, quod sicut libe- et liberum arbitrium dicit, arbitrationem
rum arbitrium est una potentia, ponens suam quee actus rationis est, extendit ad
tamen libertatem suam circa rationem et appetiturn voluntatis. Et ideo duo quse
circa voluntatem principaliter, ita multos sunt in ipso ut fines,cfficiuntur unum^re
habet actus in quibus iibertas ejus consi- quando arbitratur de aliquo vero ut sibi
deralur, sicul patet in auctoritale Dama- bono.
sceni inducta, inter quos tamen est

unus principalis quia necesse est, quod

: Ad id quod ulterius quaeritur, dicendum Ad quees».

una potentia habeat unum principalem quod electio principalis ejus actus est se-
actum et ille actus est electio, sicut vult
: cundum Augustinum ct veritatem.
Augustinus. Et ad id quod ulterius qucerilur de or-

Ad 1, Ad primum ergo dicendum, quod non dine, dicendum quod in actibus rationis
sunt muhi actus propter hoc, quod mul- qui dicuntur esse liberi arbitrii, ordo est
taesunt potentiee : sed propter hoc, quod secundum dispositionem et processum ab
libertatem ponit circa multas potentias, imperfecto ad perfectum : et in hoc or-
praecipue circa rationem et voluntatem. dine primum est inquirere, secundum est
Unde ex ratione est, quod arbitratur, inquisita et inventa disponere, tertium
quod judicat, quod disponil, quod sen- disposita dijudicare, quartum dijudicata
tentiat, quod ehgit ex voluntate enim : per sententiam determinare, quintum
est, quod vuh, et appctit, et impetum fa- determinata cligere, qui actus perfectior
cit, et agit, et utitur. est quatuor praecedentium. In actibus
^d 2. Ad ALiUD dicendum, quod procedit et autem voluntatisetiam proceditur ab im-
veritatcm concludit : sed ita sunt in Hbe- perfeclo ad perfectum et sic primo oc-
:

ro arbitrio quod circa has potenlias po- currit appelere, Fecundo velle, tertio fa-

nit suam libertalem : et non ita quod cere impeturn, quarlo agcre kn opere,
conslituant essentiam liberi arbilrii ^e- quinlo uti adusum voluntatis sive referre
cundum quod potentia qua-dam est di- ad exercitium.
stincta et separata ab ahis. Et haec de libero arbitrio dicta suffi-

Ad 3. Ad aliud dicendum, quod verissimum ciant.

-see-
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XM, QU.EST. 98. 223

TRACTATUS XVI.
DE GRATIA QUA PERFIGITUR ANIMA IN GRATUITIS,
r DE VOLUNTATE, ET VIRTUTE.

Deinde tractanda sunt ea quae dicuntur in dislinclione XXVI libri II

Sententiamm, quae incipit ibi, Hsec esl gratia operans et cooperans.

Ubi ratione primi quod dicit in principio, Hdec est yratia operans et

cooperans, queeritur de gratia.

Et quseruntur quatuor, scilicet an sit, quid sit re, et quid sit definitione,

et cui insit primo et per se, utrum scilicetpotentise vel substantiee animffi ?

QUiESTIO XCVIII,

De gratia.

est, ut dicit Augustinus, quod nihil sup-

ponit in facto, sed agit universum esse
facti. Sicut patet in opere creationis, in

MEMBRUM I. quo nec supponit instrumentum, nec

medium aliquod, sed totum perfectum
An sii fjvatia '
? creatum producit simul ex seipso. Ergo
cam non sit minus, ut dicit Augustinus,
justilicare impium quam creare ccelum
Ad primum objicitur certis viis et terram, videtur quod gralia prcTter

Prima via est ex consideratione

1. Deum in homine justilicato nihil ponat.
agentis primi, quod tantce perfectionis Et iterum vidctur, quod gratia non sit

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. inllSenten- novae editionis.

tiarum, Dist. XXVI, Art. i. Tom. XXVII hujusce
224 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

aliquis habitus in aniina justitiCuti liomi- etiam conlirmant per dictum Augustini
nis sed ab omnibus a quibus ponilur
:
in libro I Confessionwn, qui sic dicit :

gratia, ponilur habitus infusus ergo : « Fecisti nos, Domine, ad te, ct inquic-
non est. tum est cor nostrum donec requiescat
2. Adhuc, Objicitur ad idem secunda in te^. »

via sic, quae accipitur ex considerationc 5. Ad idem objiciunt deducendo ad

dignitatis mentis humana», de qua dicit inconvenicns. Dicunt cnim_, quod si mc-
Auiiustinus ', quod « inter mentem no- dium est gratia inler nos ct Dcum, cum
stram et Deum nihil medium. » Si
est medium dicatur participatione extremo-
era:o nihil est medium, gratia non erit rum, oporteret quod gratia aliquid cx

medium : et cum ab omnihus gratia nobis babcrct : quod valdc inconveniens

ponatur medium inter Deum et mentem est : ex nobis cnim nihil est unde pla-
nostram, qua Deus contingitur menti ceamus Deo.
nostrae, videlur quod gratia nihil sit. 0. Adhuc, Objiciunt ex operc beatili-

3. Adhuc, Terlia via objiciunt quidam calionis et glorllicationis, quod (dicunt)

sic, quod in spirituabbus agentibus non Deus sine aliquo mcdio operalur per
minus obgervatur ordo sapicntise quam seippum ipsc enim solus cst beatitudo
:

in corporalibus. In corporeilibus autem nostra, vita nostra, gloria nostra. Cum

natura quae orJinata est, non agit pcr ergo eliam opus creationis faciat per
duo quod potest facere per unum, quia seipsum sine medio, vidctur quod opus
superlluum esset. Ergo nec in spiiituaU- recreationis etiam faciat sine medio :

bus. Constat autem, quod Deus per se-- quia sic erit conformitas inter opus
ipsum potest gratificare hominem ergo : creationis, recreationis, et glorillcationis.

vidctur, quod Jioc non facit per me- 7. Adhuc, A simili o])jiciunt. Dicunt
diam gratiam, quia superlluum esset, enim, quod gratia qua milcs cflicitur
et nibil superfluum est in operibus divi- acceptus rcgi, nihil ponit in milile, scd

nis. potius in rege bonam voluntatem quam

Adhuc, Ex simili quidam objiciunt.
4. habet ad militem. Ergo a simili gratia

Dicunt enim, quod gratia, sicut dicit qua homo efficitur acccptus Deo, nihil
Chrysoslomus, est lumen et splendor ponit in homine, scd in Deo. Istae ra-
animae : et dicunt, qiiod sol spiritualis tioncs sunt Pelagianorum qui annihilant
potentior est quam corporalis. Cum ergo gratiam.
sol corporalis per scipsum et non per 8. Adhuc, Objiciunt ctiam quasdam
medium illuminet aercm et mundum, abas ratiunculas modicum valentes sic :

videlur etiam quod sol divinus per se- Si gralia aliquid est in homine, constat,
ipsum et non per mcdium aliquod illu- quod creata cst : scd omnis creatura va-
minet animam. Et lioc confirmant per nitas est : cum ergo per graliam homo
dictum Ilugonis de sancto Victorc in conjungitur primae veritati et Deo, se-

commento super hierarchiam Dionysii qucretur quod homo per vanitatem con-
dicentis « Sicut non sumus creati nisi
: jungeretur Deo : quod valdc absurdum
per ipsum, ita in recreatione et beatitu- est, ut dicunt. Et ideo Pelagius dixit,

dine nihil sistet nos usque ad ipsum. quod homo ex seipso habet unde placeat
Tollanlur igitur qui ponunt mcdia theo- Deo. Quod valdc al)surdum est, et con-
phaniarum suarum inter nos et Deum : tra omnes aucloritates Sanctorum est.

quia non stabit cor nostrum nisi ad L\ CONTRAHIUM llUJUS objicitur, Sed

Deum immediate perveniat. » Hoc 1. Quod dicit Apostolus, I ad Co-

* S. Algustim.s, Lib. d».- Spiritu et animu, - Idkm, l.ib. I Confessiuiiuin, cap. 1.

cap. 11.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU^ST. 98. 223

rinth. xv, 10 : Gratia Del siim id quod informalionem gratum reddit, et dat ei

sum. Si ergo gratia Dei est id quod est efficaciam merendi vitam ceternam. Nec
in beneplacito Dei, oportet quod gratia est simile de hoc quod objicitur de opere
qua illud esse est in nobis, formaliter creationis : quia opus creationis funda-
aliquid sit, sicut esse naturae si est in tur super nibil, et ideo sola omnipoten-
nobis, oportet quod aliqua forma sit in tia Dei perficitur. Opus autem recreatio-
nobis qua illud esse perbcitur in nol)is. nis sive gratificationis fundatur super
Adbuc, Joan. i, JO De plenitndiiie
2. : hocquodjam perfectum est in natura,
ejns nos omnes accepimus, el gratiam quod per seipsum elevari non potest ad
pro gratia. Acceptum autem in nobis de conjunctionem Dei, ct ideo indiget ali-

plenifudine Christi, non potuit esse nisi quo dono quod ex quo Deo accipiat,
creatum aliquod in nobis. Ergo gratia elevetur ad inhabitationem divinam, quo
aliquod crcatum est in nobis. Deo paretur locus in nobis sicut in tem-
3. Adhuc, Si infmite distantia debeant plo.
conjungi, oportet quod hoc sit per po- Ad aliud dicendum, quod cum dici- ^,j o.

tentiam ejus quod est infinitae potentiaj, tur, quod inter mentem nostram et
ila scihcet, quod id quod est finitum in Deum nihil niedium est, hoc intelhgitur
pofenlia, accipiat aliud ab eo quod est de medio sistcnte nos, ita quod non per-

infinitce pofentice unde conjungatur ei. veiiiamus usque ad ipsum, sicut patet
Sed Dcus et homo in infinitum distant, in verbis Augustini et Magistri Hugonis
et non conjungunlur nisi per gratiam introductis. Sed potest esse medium ex
gratum facientem. Xecesse est ergo, parte ndstra, tale scilicet quod &it me-
quod homo qui est finitee potentiai, acci- dium elevans potentiam nostram ut ha-
piat habitum gratiae a Deo, unde conjun- bitus periiciens potentiam merendi, quo
gatur ei, cum viitute propria non possit procedimus et elevamur usque ad ipsum :

ei conjungi. per hujus enim ascensiones cantamus

4. Adhuc, Deus in omnibus est essen- canticum graduum, ut dicit Augustiiius,
tialiter, prsesentialiter, et potentialiter, quo ascendimus ad ipsum ut sit verum :

et in sanclis est per inhabitantem g"ra- quod dicitur de nobis in Psalmo lxxxiii,
fiam. Si ergo inhabitans gratia nihii 8 : Ihiint de virtute in virtutem, videbi-
esset speciale in sanctis, non diiferret tur Deus deorum in Sion.
modus quo sancfis, a modo quo
est in Ad aliud dicendum, quod illa via pro- Ad 3.

est in omnibus
quod valde inconve-: cedit super quoddam falsum, scilicet
niens est quia modus quo operatur in
: quod Deus indigeat medio hoc enim :

sanctis ad meritum vitee aeternee, valde falsum est. Mediuin autem quod est ibi_,
dilTerens esl a modo quo operatur in videiicet gratia et habitus, est propter
omnibus ad rorum conservationem et nos : quia scilicet in nobis nihil invenit
gubernalionem. Deus quo digni sumus inhabitatione sua.
Hoc est enim donum Spiritus sancti,cuni
Dicondum, quod gratia est
SoLUTio. quo scilicet ipse Spiritus in nobis est,
aliquid creatum in homine. Est enim sicut dicitur, ad Romaii. viii, Scd 1."» :

habitus, qui (sicut dicit Magister in Lit- accepistis spiritum adoptionis filiorum,
tera) cst fides operans per dilectionem. in quo clamamus : Abba [Patei'). Et
QuEB gratia dicitur, eo quod est similitu- ibideni, >•. 16 : Ipse enim Spiritus tesli-
do bonitalis divin», qua Deo pcr id monium reddit spiritui nostro, quod su-
quod suum est reconcihamur et uninmr. mus filii Dei. Oportet igitur, (|uod gra-
Ad primu.m ergo dicondum, quod gra- tia sit gratum facions qua^ format nos in
tia est habitus infusus nobis, qui nos filios Dei.
gratos facit Deo, et opus noslrum per Ad aliud dicendum, quod falsuni sup- Ad 4.

XXXIU 15
 226 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.

ponitur in siniili quod inducunt. Sol sicut in per se objecto beatitudinis et

enim per seipsum non illuminat mun- gloriae.

dum, sed per lumen quod effluit ab ipso, Ad ALiuD dicendum, quod non est si- ^^i

quod est intentio et similitudo solis. Et mile de milite et rege, et Deo et homi-
similiter sol divinus per lumen gratise ne : quia miles ex se potest aliquid ha-
quod intluit animse, illuminat animam berc et facere quod placeat regi homo :

et gratificat eam. Et quod affirmant per autem ex se non potest habere et facere
dictum Hugonis, patet quod nihii valet : quod placeat Deo, sed oportet^ quod to-
quia lioc medium non est medium si- tum ex divino munere accipiat propter :

stens, sed elevans et promovens ad con- quod etiam Socrates et Plato dixerunt in
junctionem Dci. libro Mennonis, quod virtutes tam intel-
Ad dictum Augustini dicendum, quod lectuales quam morales non sunt ab ho-
Deus fecit nos ad se, ut alibi et exlra mine, nec efficiuntur in homine per as-
ipsum locum quietis non haberemus, suetudinem vel doctrinam, sed sunt Dei
nec finem dilectionis poneremus nisi in dona.
ipso : et ideo etiam inquietum est cor Ad uLTiMUM dicendum, quod licet Ad
nisi iliuc perveniat : sed non fecit nos omne creatum in quantum creatum va-
tales, quod per nos possemus ascen- nitas sit, tamen gratia gratum faciens
dere, sed adjutorio gratiee ipsius : et nullo modo vanitas est, sed veritas :

ideo oportet gratiam esse in nobis, et licet enim mutabile sit in quantum crea-
aliquid a Deo acceptum. Et hoc est quod tum et vertibile, ut dicit Damascenus,
dicilur, 11 ad Corinth. m, 5 Non quod :
tamen ex lioc quod est simililudo virtu-
sulficientes simus cogitare aliquid a tis, verilatis, et bonitatis divinae, cum
nobis quasi ex iiobis, sed sufjicientia qua Deus inhabitat in Sanctis, multum
nostra ex Deo est. conjungitur veritati, et amittit vanita-

^ j
Ad ALiuD dicendum, quod medium tem, et sic conjungit hominem cum Deo
non semper dicitur participatione extre- et Deum Iiomini.
morum enim non dicitur
aequaliter : fioc QuATuoR quae objiciuntur in contra- Ad obj

nisi de medio quod per compositionem rium, procedunt.

est medium : sed est medium coadjuvans
et perficiens ad actum perfectum, sicut
virtus est medium per omnia ad actum
periiciens. El lioc modo gratia est me-

dium : et ideo non oportet, quod aliquid MEMBRUM II.

habeat de nostro, sed totum quod est,

habet de Deo : ideo virtulc illius opera- Qiiid sit (jratia re, iitrum scilicet sub-
tur operationem perfectam ad meri- stantia, vel accidens '
?
tum.
^j j^
Ad ALiuD dicendum, quod illa objectio
eliam supponit fulsum quantum ad opus Secundo quaeritur, Quid sit re gratia,
glorificationis : quia in opere glorifica- ulrum substantia vel accidens?
tionis ad hoc quod glorificemur in ipso Et ad hoc objicitur sic :

Deo, exigitur quod in anima sint habi- 1. Gratia est habitus infusus : et om-
tus, qui dicuntur dotes aninicE et corpo- nis habitus est qualitas : ergo gratia est
ris, quibus elevantur corpus et anima, habilus et accidens.
ut in Deo possint beatificari et glorificari 2. Adhuc, Gratia est forma in anima,

• Cf. Opp B. Alberti. Comment. in II Senten- editionis nostrsB.

tiarum, Dist. XXVI, Art. 2. Tom, XXVII novaa
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XYI, QU.EST. 98, 227

assimilans hominem bonitati divinse : Solutio. Dicendum, quod revera gra- soimio.

lioc non potest esse nisi sit forma ha- tia habitus est et qualitas perficiens ho-

bituahs : ergo gratia forma habitualis minem ad opera meritoria, qu« sunt
gst digna vita aeterna, quam Deus operatur
3. Adhuc, Constat, quod gratia non in nobis sine nobis, quse informat volun-

perficit in esse, sed in bene esse : sed si tatem preeveniendo ut possit in opera
forma substantialis, perficeret in meritoria. Quia sicut habitus virlutis
esset
esse cum ergo non perticiat nisi secun-
:
elevat potentiam ad hoc quod possit in

actum virtutis perfectum, ita habitus

dumbeneesse,sequitur necessario,quod
sit forma aecidentalis. gfatiai et elevat animam operantem et

4. Adhuc, Omne quod est de conse- opus ejus, ut efficiatur meritorium vitte

quentibus esse, de genere accidentium setern». Unde homo ex

non potest se

est : gratia est de consequentibus esse, habere gratiam, sed ex gratuito dono
Dei quia nec potest esse ab homine et
non enim datur gratia nisi existenti : :

in homine quod dignum sit vita seterna

ergo videtur, quod de genere acciden-
:

tium est.
^^^ oportet, quod accipiat ex gratuito

1 conlra Et QUAMvis boc verum sit, tamen dono Dei, cum quo inhabitet eum Deus,
qui solus potest in talia opera merito-
quidam objiciunt contra hoc sic :

1. Omne quod mulat subjectum in se

ria. Et de hoc multum notatum est in

prinio libro de ijrocessione temporali

salvatum unum et idem, substantia est
gratia sic mutat subje- Spiriius sancti.
et hoc aliquid :

ctum ergo videtur, quod gratia sit sub-

:
Et ideo primse quatuor rationes con-
stantia et hoc aliquid. Primam dicunt cedendse sunt et procedunt.
Ad hoc quod in eontrarium objicitur Ad
esse per se manifestam. Secundam pro-
object.i.

bant per id quod dicitur, I Reg. xvi, 14, primo, dicendum quod gratia in seipsa

ubi dicitur, quod spiritus Domini reces- salvata non mutat subjectum, sed dicitur

sit a Saul: quod non dicitur, ,nisi pro- mutare subjectum, quando etfectus ejus
pter gratiam quse recessit ab eo. Pro- apparet in diversis et sic ab uno dicitur
:

propagari in alium. Et loquuntur au-

bant etiam per hoc quod dicitur, Numer.
sic

Auferam de spintu ad probationem mi-

ctoritates inductse
XI, 17, ubi dicitur :

scihcet septuaginta noris. Sic enim toUitur spiritus Moysi,

tuo, traclamque eis,

viris. Constat enim, quod non^potest et datur septuaginta viris.

dividi, Ad aliud dicendum, quod alteratio Adobject.2.

unum et idem septuaginta viris

continua divisibilis. duobus modis capilur, scilicet ab ahter

nisi substantia
Adhuc fortius objiciunt, dicentes
2. se habere, et ab alleratione proprie di-

quod secundum quamlibet speciem qua- cta qus secundum ciuale fluens, ut
ht

lilatis potest heri alteratio secundum : dicit Avicenna, quod est passio vel pas-
gratiam non fit alteratio, sed perfectio sibilis qualitas inferens vel ilhita : qu»
naturcE ergo videtur, quod gratia non
:
. alleratio proprie dicilur, et est motus
sit qualitas accidentahs. Prlma probatur
Primo modo bene ht alte-
corruptibilis.

ex hoc, quod qualitas non confert esse ratio secundum gratiam, et non secundo

substantiale, sed accidentale. Secunda modo.

expresse scribitur in VI Plujsicorum, Et quod dicit Philosophus, quod mu-
ubi dicitur, quod cum ex ignorante fit tatus secundum virlutcm intellectualem

sciens, et ex non virtuoso virtuosus, non vcl moraUMn non cst alleratus, sed per-

sed perfectus. Et si hoc fectus, ideo dicit, c^uia taliura habituum

esl alteratus,
estverum de habilibus acquisitis, multo pcrfecliones sunt secundum perfectio-

nem naturalem, et ideo alteratus sic non

magis verum est de habitibus infusis.
dicitur alteratus, sed perfectus proprie,
 228 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

sicut et felicitas dicitur operatio perfecta CoNTRA PRiMAM objicitur sic :

et non impedita secundum propriam et Sanitas mentis non fit nisi universali-

connaturalem virtutem hominis. Omnes ter pulsa infirmitate tam culpae quam
enim lales perfecliones virtutum intelle- poenae : gratia non pellit poenam, poenas
ctualium et moralium, perfectiones na- enim multi habuerunt Sancti, qui tamen
tur^e sunt : quia natura apti sumus eas in gratia perfecti fuerunt, sicut et ipse
suscipere et potentes : licet perfectio Christus : ergo videlur, quod male deli-
completa in acquisitis virlutibus intelle- nitur quando dicitur, quod gratia sit sa-
clualibus sit ad doctrinam, el in mora- nitas 77ientis. Similiter non bene dicitur
libus ad assuetudinem, et infusis sit a delectatio cordis, ut videtur : delectatio
Deo gratiam infundente, et sunt ad per- enim potius videtur esse fruclus Spiri-
feclionem naturae. Et Tullius diffmiens tus, quam gratia secundum se.
virtutem dicit, quod « virlus est habi-
tus in modum natura? rationi consenta- Adhuc, Contra secundara definitionem
neus. » quae est Isidori objicitur sic :

1. Per hoc enim quod dicitur, Divi^ise

misericordice doniini, nihil specificatur
de gratia : quia etiam naturalia dona
MEMBRUM ni. sunt dona divinae misericordiae.
2. Adhuc etiam per hoc quod dicitur,

Quid sit gratia definitione ^

? Per qiiod est exitus bo7i3s vohuitatis,
non specificalur gratia a virlute quia :

per quamlibet virtutem fit exitus bonae

Tertw quseritur, Quid sit definilione volunlatis in opus perfectum : et sic gra-
j^ralia ? tianon esset aliud quam virlus quod :

Et ponuntur diversae definitiones San- non est verum, quia gratia est forma
clorum et Magistrorum. virtutis, ut dicit Augustinus : et forma
1. Dicit enim Chrysostomus, quod non est formatum essentialiter.
« graiia est sanitas mentis, et deleclatio
cordis. » Adhuc, Objicitur contra tcrtiam quae
2. Adhuc, Isidorus : « Gratia est divi- cst Auguslini.
nae misericordiae donum, per quod bonae Habilus enim vitae universaliter ordi-
voluntatis fit exitus. » nalivus non potest esse unus, sed est
'*).
Adliuc, Augustinus in libro de universilas virlulum tam infusarum
Correptione ct gratia : « Gratia est habi- quam acquisilarum : et sic gralia non
tus tolius vitae universaliter ordinati- essct nisi universitas virtutum : quod
vus. » omnino falsum est, quia gratia est quae
4. Adhuc, Sup'^r illud Psahni cni, 1.5 : informat virtutes ut gratse sint, et sine

rt echilaret facieni in oleo^ dicit Glos- qua graise esse non possunt.
sa : « Gratia est quidam nitor animae
concilians sanctum amorem. » Adhuc, Contra quarlam objicitur sic :

•3. Prcfposilivus et aUi antiqui Magi- 1. Nitor proprie rcfertur in spirituah-

slri sic definierunt oam : « Gratia est bus ad intellectum : gratia autem tam
habitus infusu-, divince bonitati et cha- in intelleclu quam in atlectu est non :

ritati gralum faciens habentem,

sirnilis, ergo benc definitur pernitorem.
et opus ejus gratum reddens. » 2. Adhuc, Concilians sanctum amo-

^ Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- novae editionis.

tiarura, Dist. XXVI, Art. 4. Tom. XXVII hujusce
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU.EST. 98 229

rem est charitas et si charitas est con- qui est sanitas mentis,et delectatio cordis.
cilians sanctum amorem, tunc gratia Ad id quod objicitur de sanitate, quce
non esl nisi charitas quod falsum est,: non efficitur nisi universaliter pulsa in-
quia divisiones gratiarum multsB sunt, firmitate, dicendum quod dupliciter uni-
sicut dicitur, I ad Corinth. xii, i : et versaliter pellitur infirmitas, sciiicet in.
sic gratia in genere non potest esse sola effectu, et in causa. In effectu gratia
charitas. universahter non pellit infirmitatem, sic-
ut objectum est : ?ed in causa universa-
Adhuc, Objiciunt quidam contra quin- liter eam pellit, eo quod omnis infirmi-
tam detinitionem : tas generaliter causatur a peccato. Unde
Si enim gratia est donum et habitus Hiercnymus Quidquid patimur, pec-
: «

gratum faciens habentem, et opus ejus cata nostra meruerunt. » Et Gregorius :

gratum reddens tunc videtur, quod

:
« NuIIa nocebit adversitas, si nulla do-
per ea quoe ponuntur in definitione, de- minetur iniquitas. » Et ambo fundant se
terminari debef gratia et hoc non vide- : super Psalmum cii, 3 : Qui propitiatur
tur convenire quia per hoc quod est
: omnibus iniquitatibus tuis, qui sanat
donum Dei, a nullo alio distinguitur, omnes infirmitates tuas. Unde cum gra-
sed simpliciter in genere ponitur. Simi- tia universaliter tollit peccatum, univer-
literper hoc quod dicitur, gratum fa- saliter tollit infirmitatem : et ideo dicitur
ciens habentem, non videtur distino-ui : sanitas mentis. Delectatio autem cordis
quia omne donum signum est gratitudi- dicitur : quia dicunt Aristoteles in X
nis divinse : quia non daret, nisi gratus £'//?«co77//??,etMichaeIEphesius ibidem in
esset. Similiter per hoc quod dicitur commento, et etiam Aspasius,quod dele-
opus ejus gratum reddens, non distin- ctatio proprie nihil aliud est nisi diffusio
guitur a virtute : quia virtutis pro- naturae in operalione propria secundum
prium est ut opus reddat gratum et bo- naturam facta. Et ideo etiam illa dele-
num. ctatio non habet contrarium, sicut est in
contemplatione Iheorematum. Et quia
Adhuc, Una objectio communis est : gratia per dulcedinem bouce voluntatis
quia unius rei unicum est esse : sed de- conjungit Deum homini in quo summa
finitio dicit esse : ergo unius rei unica delectatio est et gaudium, ideo dicitur
est definitio. Quseratur ergo, Penes quid delectatio cordis.
sumantur tot defmitiones ?
Ad illam quae est Isidori dicendum,
SoLUTio. Ad hoc ultimum primo re- quod illa datur per causam propriam
spondendum est, quod unius rei unica gratise : quia tantum donum sicut est

est defmitio quce datur per essentiaHa gratia, non potest esse nisi optimse vo-
rei : sed multae sunt assignationes diffi- luntatis Dei : per lioc enim confertur no-
nitivce, quse dantur etiam per effectus bis summum bonum ut inhabitet in no-
diversos et per causas diversas rerum, et bis. Et cum dicit, Per quod sit exitus
per propria rerum quse conveniunt ut bonse voliintatis, non accipit volunta-
accidentia propria et convertibilia cum tem pro una speciali potentia, sed po-
re. Propter quod etiam demonstrationes tius, sicut Anselmus, secundum
dicit

non liunt tantum per definitionem et quod voluntas est motor omnium po-
causam propriam, sed etiam per signum tentiarum animae universalis : quia om-
quando convcrtitur cum causa. Et sic nes moventur ad libitum voluntatis et :

diversffi dantur assignationes de gratia. sic non terminatur virtute, sed gratia

PRiMAcnim quse est Chr3'sostomi,datur gencraliter : quia talis bonae voluntatis

por proprium eircclum giatiai duplicem, exitus bonus non est, nisi per gratiam.
 230 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Per hoc patet solutio ad ea qufe tia autem est secundum parlem quse est
objiciuntur conlra hanc deiinitionem. ratio, temperantia aulcm est sccundum
partein concupiscibilis, fortitudo vero est
Ad illam quae dicitur esse Augustini, secundum partem qute est irascibilis. Ita
. dicendum, quod illa dalur per proprium gratia est univer^alis infusus habilus,
efTectum : elfectus enim gratiae proprius qui diiTunditur in tola anima et in om-
cst, vilam lotam universaliter ordinare nibus viribus ejus et in omnibus operi-
ad Dcum. £t in hoc ditfert ab universali- bus, et omnia facit grata Deo, et confert
tate virtutum quia virtus non ordinat
: virlulem merendi vitam aeternam quia :

nisi ad actum et potentiam : gratia au- per talein gratiam Deus inhabitat in
tem ordinat universaliter et totum lio- Sanclis et in bonis hominibus. Et hoc
minem ad Deum. est quod dicitur, I ad Corinth. xv, 10:
Per hoc patet solutio objectorum con- Gralia sum id quod sum,
Df^i et gratia
tra illam. ejus i)i me vacua non fuii.

Illa autem quae accipitur de (ilossa

super Psalmum ciii, 15, datur per pro-
prium eflectum gratiaB. Nitor enim con-
sistit iii pulchritudine ex conformitate MEMBRLM IV.
ad primum pulchrum quod facit gratia.
Sanctus amor autem praecipue in chari- Cui insit graiia primo ei per se, uirum
tate perficitur ex gratia, secundum quod scilicei poientisey vel subsianiix
est conformitas summi boni ad bonum animse^ ?
quod est in anima per gratiam. Et sic
patet solutio objectionis de charitate fa-
ctce. QuARTO quaeritur, Gui insit gratia
primo et per se, utrum scilicet potentiae,
Ad objectu.m contra quintam et ulli- vel substantiae animae?
mam, dicendum quod illa videtur magis Et videtur, quod potentise ex ipso no-
propria esse de gratia quam aliee et per : mine gratiae, quod ponitur in Litlera a
ea quae in ea ponuntur, distinguitur ab Magislro et Augustino.
aliis, sicut distinguitur diflinitum per 1 Dicitur enim gratia operans et co-
partes definitionis. Per hoc quod dicitur, operans opus autem respicitpotentiam
: :

Hahilus infimis, distinguitur ab habiti- ergo videtur, quod gratia insit per po-
bus acquisitis. Per hoc quod dicilur, tentiam.
Divinw bonilati simiiis, distinguitur ab 2. Adhuc, In Littera quod
dicilur,
habitibus particularibus, qui non univer- facit velle et currere : utrumque autem
saliter assinnlant nos divinae bonitati, est secundum potentiam.
sed cuidam, sicut sapientia veritali, for- 3. Adhuc, In Liiiera dicitur, quod
titudo potentiae, et sic de aliis : sed gra- praevenit voluntatem, et informat ut
tia universaliter assimihit nos divinae velit: voluntas aulem potentia est : ergo
bonitati, hoc consequenter
et propter videtur, quod insit immediate secundum
gratum faciens habentem, et opus ejus potentiam.
gratum reddens. Unde dicilur in libro (^ONTRA :
;sed conJi
de Landabilibiis honis, quod justilia est Jn definitione praeinducta dicitur, quod
habitus, qui est in tota anima pruden- : gratum facit liabentem, et opus ejus

1 Cf. Opp. B.Alberti. Comraent. in II Senten- novae edilionis.

tiarum. Dist. XXVI, Art. o. Tom. XXVII hujusce
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XVI, QU.EST. 99. 231

gratum reddit. Ergo videtar, quod im- tise ad essentiam refertur. Aliter enim
mediate inest secundum subjectum ha- est de hoc habitu gratite, et aliter de ha-

bentis, et per illud etiam inest potentiis. bitibus virtutum particularium. Vittules
enim particularcs perficiunt ad actus de-
oiaiio. SoLUTio. Dicendum, quod gratia est terminatos gratia autem gratum faciens
:

universalis habitus, informans et subje- perficit actus ipsos, et operantes in com-

clum et potentias omnes et opera, per paratione ad Deum, ut scilicet et ope-
quam Deus inhabitans in sanctis omni- rans acceptus sit, et opus ejus acceptum.
bus vim merendi vitam aeternam
influit : Sapient. iv, {^ \ Placens Deo factus est

quam vim sine Deo habere non possent dilectus. Piacens enim Deo est per gra-
quia haec virtus infinita est, quae non tiam : et ideo ipse fit dilectus, et opera
convenit nisi Deo. Et ideo dicitur, fsa. ejus. Et hoc quod dicit Au-
est etiam
XXVI, 12 : Omnia opera nostra operatus gustinus contra Julianum Pelagianum :

es nobis^ Domine. Et, Joan. xv, 5 « Cooperando Deus in nobis perficit

Siyw me nihil potestis facere. Et ibidem, quod operando incipit : quia ipse ut ve-
Qui manet in me, et ego in eo, hic fert hmus operatur incipiens^ qui volentibus
fructum multum. cooperatur perficiens. »
1, Ad PRiMUM ergo dicendum, quod ve- Ad ULTIMUM dicendum, quod volunta- Ad 3.

rum est, quod opus respicit potentiam tem ibi non accipit pro particulari po-
radicatam in essentia : et ideo etiam ha- tentia, sed (sicut paulo ante dictum est)

bitus gratiae refertur ad essentiam. pro generali motore omnium eorum

2. Ad ALiuD eodem modo respondendum quse sunt in anima: et ille est libertas in

est, quod velle facit et currere facit : sed totaanima difTusa.

utrumque refertur ad qua essentiam in Et iLLUD quod contra objicitur, pro- ^^ ^bject.

radicatur potentia. Et ideo habitus gra- cedit.

QUiESTIO XCIX.

De voluntAte et annexis.

Deinde, Quaeritur ratione ejus quod Et secundo, De synderesi, quid sit,

dicitur in libro 11 Senteniiantm, di- an aliquando peccet, et utrum in toto
stinct. XXVI, cap. Voluntatem ipsam. possit exstingui vel non?
Primo quaeritur, Quid sit voluntas, et Et tertio, Quid sit conscientia, et in

quse divisio voluntatis ? quo ditlert a synderesi, et prohaeresi?

232 D. ALB. MAG. ORD. PRyED.
sunt secundum naturam, dicit sic :

« Suhstantia et esse ct vivere et moveri

secundum intellectum sensum appetit,
et

propriam concupiscens plcnam essen-

et
MEMBRUM I. tiam. » Secundum hoc videtur, quod
vokintas non sit nisi de his quae sunt
Quid sit volunlas, et de dicisiune ordinata ad essentiam : quod omnino
ipsius * ^ falsum est.

4. Adhuc, Damascenus ihidem inha

dicit sic : « Voluntas est ipse ralionalis
Primo ergo quaeritiir, nuid sil voluii- et naturalis appetitus, et simpliciler
tas, et quae divisio ipsius? mixtus cum natura, et est naturae con-
i. Dicil auleni Augustiinis in liljro de stilulivorum.» Et hoc videtur iterum esse
Duabus animabus : « Voluntas est animi falsum quia voluntas est multorum
:

motus, cogente nulio ad aliquid non ad- quae naluram non constituunt.
mittendum, vel adipiscendum ". » 0. Adhuc, Aristoteles in II Ethicunim
Et de hac detinilione qua?ritur, Utrum dicit, quod voluntarium est, cujus prin-

data sit de voluntale quaj est potentia, cipium est in ipso conscienle singularia
vel de voluntate quse est actus? in quihus est actus et talia sunt multa :

Si de voluntate ut potentia: tunc non quai ad consistentiam nalurie non per-

esset dicendum,quod voluntas est animi tinent.
motus quia potentia non est motus. Si
: 0. Adhuc, iVnselmus quod « vo-
dicit,

autem de motu sive de actu tunc ilc- : luntas est universaUs motor omnium
rum videtur inconveniens, quod detei- potentiaium animae. » Cum enim dico,
minat motum potentice quam non de- Possum amhulare, suhintelligitur^ si

terminavit. volo. Similiter cum dicitur, Possum

2. Adhuc, Damascenus delerminans loqui. Et simililer cum dicitur, Possum
de voluntale in lihro II dc Fide ortho- intelligere, possum videre, et sic de aliis.

doxa, dicit sic : « Oportet scire, quod Et sic volunlas de omnihus est quie sunt
animse inserta est nalurahter virtus ap- in ii])erhite nostra facere vel non facere,
petitiva ejus quod secundum naturam sicul Aristoteles dicit, quod voluntaria
est, et omnium quee natura; suhslanlia- sunt, (juorum principium est in nohis.
liter conferunt, expelitiva est ea, quai 7. Adhuc, Damascenus ihidem dividit

vocatur voluntas ^ » Et illa esl alia de- voluntatem in ^ikr^^^vi et 6ojX/)aiv. Et dicit,
fmilio ah iila quam dat Augustinus. quod voluntas orAr^cri; naturalis et ratio-
Sed contra hanc similiter oljjicitur nalis est appetitus omniuni naturse con-
quia voluntas non est lanlum appetilus slitutivorum, et simplex virlus qui enim :

naluralium, sed in i)mni])us, sicut dicit a{)[)etitus est aliorum non existens ratio-

Pliilosoplms, voluntas semper est hnis : nalis, non dicilur voluntas. HojXYjai; au-
consilium autem et clectio sunt eorum tem voluntas est qualiscumque naturalis
quae sunt ad finem. eiAr,a'.;, id est, voluntas. Et exponitur,
'•\. Adhuc, Damascenus, ibidem expo- scilicet naturatis et rationalis appetitus
nens quomodo volunlas sit eorum qua3 alicujus rei. Nam injacet quidem homi-

'
Cf. Opp. B. Alberli. Commoiit. iii II Sen- ^ S. AuocsTiNus, Lib. de Duabus animabus,
tentiarum, Disl. XXVI, Art. 8. Tom. XXVII cap. 10.
'
hujusce novEe editionis. Cf. etiam Ila'" Part. S. .1. Damasce.nus, jjb. II di; Fide orlbodo.xa,
Surama de Creaturis, Tract. I, Quaest. 60, Arl. cai). 22.
1 et 2. Tom. XXXV.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU^ST. 99. 233

nis animae virtus rationabilis appetendi. tionem, sed ad divisionem. Unde ibidem
Cuni igitur naturalis motus fuerit, ipse quod in II Ethicorum dicit Aiisto-
dicit,
naturalis appetitus ad aliquam lem di- quod voluntas impossibilium est
teles, :

citur Soj).rjT!?, id est, voluntas consilia- volumus enim esse immortales, quod
tiva. impossibile est. Tamen antiqui, scilicet
Prsepositivus, Gulielmus de Altisio-
et
SoLUTio. Dicendum, quod Augustinus doro dixerunt, quod voluntas impossi-
optime detinit voluntatem per detinitio- bihum non est, sed velleitas quasdam
nem quae poniturin littera. sub conditione accepta : vellemus enim
Ad id quod primo quaeritur, Utrum si esset possibile. Et ratio eorum fuit,

definiat motum vel potentiam? quia, sicut dicit Aristoteles in III de

Dicendum, quod delinit potentiam in Anima, cap. de movente, non fit motus,
actu sive in motu existentem : illa enim nisi fiat initium per intellectum et per
perfectissima est. £t propler hoc dicit, phantasiam. De impossibili autem non
quod voluntas est ynotiis animi. Et quia polest tieri initium per intellectum : eo
talis cogi non potest, quia libera est ad quod falsum et impossibile numquam
omnia quse voluerit facere, sicut dicit scitur : quod etiam perfectus
propter
Augustinus, propter hoc dicit, Cogente motus voluntatis non potest esse in im-
nullo. Quia quod cogitur, causa sui non possibile et falsum.
est, et per consequens liberum non est. Ad hoc quod contra objicitur, dicen-
Dicit enim Aristoteles in primo primse dum quod generaliter et per se loquendo
philosophise, quod liberum dicimus, qui voluntas semper finis est : tamen hccc
causa sui est. Et si libera non est^ vo- eadem in naturaiibus vocatur 9eXr^ai;, a
luntas non est. Et quia potentiae ratio- e£Xr)[jia Graeco, quod est naturale : et in
nales sunt ad opposita, ideo addit, Ad deliberativis et consiliativis vocatur
aliquid non admittendum, vel adipi- SojXrjji; : gouXr^T'.; enim in Greeco idem est
scendum. Utrumque in potestate et li- quod consiliativum.
bertate habet : et non agitur vel cogitur Ad ALiuD dicendum, quod non intendit xd s.

ad aliquos actus, sed habet in libertate Damascenus dicere, quod voluntas in se

non facere.
facere vel non sit naturalium, sed intendit, quod
Ad quod
id objicitur de Damasceno, omnibus existenlibus viventibus, senlien-
dicendum quod non intendit Damasce- tibus, rationabilibus sit inserlus quidam
nus dePmire in genere voluntatem, sed naturalis ajjpetitus appelendi omnium
venatur ibi divisionem voluntatis in eorum quee faciunt ad naturae consisten-
eiXr^o-iv, id est, naturalem : et SojXrjatv, id tiam et conservationem, qui in rationa-
est, consiliativam sive deliberativam, biUbus dicitur voluntas e^Xr.at? : in ir-
sicut patet per verba inducta. Quocum- rationabilibus autem non potest dici
que tamen modo voluntas sumatur, sive vohmtas, sed appetitus naturahs. Quia
naturaiis,sive deliberativa, semper est dicit Aristoteles et Joannes Damasce-
motus animi liber sui, qui nullo cogente nus, et Gregorius Nyssenus, quod omnis
impellitur ad ea quae facit, et adipiscitur voluntas iu ratione est eo quod non :

quee adipiscitur, etnon agitur ad aliquid, potest esse omnino liberum ad actus nisi
sed agit ex propria Ubertate. Et ideo rationalis anima. Alia enim irralionalia
ibidem dicit, quod libere appetit, et li- animalia magis aguntur quam agant, ut
bere inquirit et scrutatur, et libere judi- dicit Damascenus : et ideo etiam non
hbere impetum
cat, et libere dis})onit, et possunt habere liberum arbitrium^ ut iii

facit. De tamen multum dictum est

his determinatum est,
praehabitis satis
in qucE'slione de libero arbilrio. Unde Ad ALiuD dicendum similiter, quod ^<j ^^
verba Damasceni nihil fuciunt ad delini- Damascenus ibi non investigat definitio-
 234 D, ALB. MAG. ORD. PR^ED.
nem voluntatis ut voluntas est : sed tan- citur GJAT^j'.;. Alia vero, scilicet operabi-
tum illam partem quae dicitur ^zlr^rn^. lium per nos, dicitur SojXr.at?, sive consi-
^j 5
Ad ALiuD dicendum, quod voluntas liativa.
deliberativa aliorum est quam Ulr^^i;.
Sed voluutarium in genere detlnit Ari-
stoteles: et iliud est cujus principium est
in ipso conscienle singularia in quibus
est actus : et opponitur duplici involun- MEMBRUM II.
tario, scilicet per violentiam, et perigno-
rantiam. Involuntarium per violentiam De sj/ndcresi,
est,cujus principium est in alio nil con-
ferente vim passo. Et contra hoc dici-
tur in definilione voluntarii, Ct^jifs Secundo, Quaeritur de synderesi.
principiwn est in ipso. Tnvoluntarium Primo, Quid sit ?
autem per ignorantiam est, quod casu Et secundo Utrum contingat eam ali-
praeter intentionem agentis fit, sicut quando peccare ?
si aliquis in loco consueto ad exercitan- Et tertio, Utrum in toto possit exstin-
dum projicit sagittas, et casu obviat gui vel non ?
homo, et occiditur, in quem numquam
aliquid machinatus fuit projiciens sagit-
tas. Et propter hoc dicitur in definitione
voluntarii, Conscienle singularia in qiii-
bus est actus.
MEMBRI SECLWDI
Adhuc tamen secundum Aristotelem,
et Damascenum, et Gregorium Nvsse-

num, sunt queedam operationes mixtae ARTICULUS I.

magis cum volutates quam involunta-

riae, sicut est projectio mercium tempore Quid sit sijnderesis *
?
tempestatis de navi ne submergatur :

quae dicuntur magis voluntarise, quia

principium est in ipso agente : mixtae Primo quaeritur, Quid sit synderesis ?
tamen, quia aliquid compellit ad hoc ut Et videtur, quod sit potentia quaedam
hoc eligatur. animae rationalis : quia
Ad 6. Ad iD quod dicitur de Anselmo, di- 1. Ita dicit Gregorius in Glossa super
cendum, quod revera libertas quae est in illud Ezcchielis, \, 10 : Facies aquilse
voluntate, diffunditur per omnia quae desuper ipsorum quatuor, sic : « Dicunt
sunt animae, et etiam hominis, et sic plerique juxta Platonem rationabilitatem
'

generalis motor est voluntas omnium vi- intelligi in facie hominis, irascibilitatem
rium animae. Et hoc satis dictum est in in facie leonis, concupiscibilitatem in
qucestione de libero arbitrio. facie bovis, quartam poncntes super has,
Ad 7. Ad ULTiMUM diccndum, quod Damasce- quam Graeci vocant synderesim, quae
nus ibi non investigat definitionem vo- intelligitur in facie aquilae, quae est de-
luntatis, ut dictum est, sed divisionem super ipsorum quatuor. » Sed aliae tres
voluntatis in naturalem, et constituti- sunt potentiae animae. Ergo et quarta quae
vam. Et naturalis dicitur illa, quae est synderesis dicitur.
omnium natura constituentium, quae di- 2. Adhuc, Malach, ii, 1.^ : Custodite

* Cf. Opp. B. Alberti. 11^ Part. Summae de novac editionis nostreo.

Creaturis, Tract. I, Quaest. 71. Tom. XXXV
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU.EST. 99. 235

spirilum vestrum, et uxorem adolesceii- rium sit in practicis quam ia speculativis,

tise tuce nolite despicere. Super illud ad perfectionem rationalis animae perti-
Hieronymus in Glossa : « Per uxorem net, quod in operabilibus sive practicis
adolescentige intelligit legem naturalem sitlumen inclinans semper in bonum, et
scriplam in corde et in spiritu. Spiritus remurmurans malo hoc autem lumen :

vero dicitur non animalis pars qua? non non potest esse nisi synderesis, quia di
percipit quee Dei sunt, sed rationalis recte habet actuni svnderesis, et lumcn
sp'\r\tus, qui postulat pro uobis gemitibus est habilus et noii potentia : ergo syn-
inenarrabilihus \ Ergo videlur, quod non potentia.
deresis est habitus et
spiritus sit rationalis pars in nobis, qua 3. Adhuc, Objiciunt quidam logice sic :

honio inclinatur in Deum, cui sicut viro Synderesis et fomesex opposito dividun-
conjungitur lex naturalis a principio vi- tur quia fomes semper instigat ad ma-
:

tae, et inclinat ad ea quae Dei sunt, et lum, synderesis semper ad bonum :

quse sunt secundum naturam : sed illa fomes est habitus : ergo synderesis est
non est alia potentia quam synderesis : habitus.
ergo synderesis est pars rationis. 4. Adhuc, Synderesis et prohaeresis ex
3. Adhuc, Synderesis et sensualitas ex opposito se habent : proheeresis enim
opposito dividuntur in partibus anima? : est habitus deliberativus, ut dicit Philo-
quia sensualitas semper instigat ad ma- sophus in I Ethicorum : prohseresis est
lum, et synderesis semper ad bonum. habitus : ergo synderesis est habi-
Sed sensualitas est potentia. Ergo et syn- tus.

deresis : quia opposita sunt in eodeni

genere. Solutio. Ad hoc quidam valde leviter sl.IuUo.

conlra CoNTRA :
solvunt, et bene quod synde-
dicentes,

1. Augustinus in libro I de Baptismo resis dicit potentiam cum habitu com-

parvulorum a Si rationem ipsam quae
': pletam.
adhuc velut quieta et quasi sopita in Et ad omnia qua? inducta sunt, una
parvulis latet, tamen inserta et quodam- sola responsione respondent, quod ra-
modo inseminata, illuminationem voluit tione potentiai quani dicit, numeratur
appellare, tamquam interioris oculi crea- cum potentiis aSanctis, et a Philosophis,
tionem, non renitendum est tunc eam maxime Platonicis ratione vero habitus :

fieri cuni anima creatur, et cum homo numeratur cum habitibus et sic dicunt :

venit in mundum -. » IUud lumen cum solutum esse quidquid est objectum.
semper iliuminet ad bonum, non videtur
aliud esse quam synderesis : et illud lu- Sed ex ista determinatione sequitur Qufest. i.

men est habitus non potentia : ergo vi- major diflicultas. Si enim dicit poten-
detur, quod synderesis est habitus et tiam : tunc quaeritur, quam potentiam ?

non potentia. 1. Et videtur, quod rationem : quia

2. Adhuc, In intelligibilibus sive con- dicitur scintilla rationis.

lumen
templativis Plillosophi posuerant 2. Adhuc, Super illud Job, i, io :

semper incendens ad verum, quod est Evasi ego solus, iit nuntiarem tibi,

inlellectus agens : qui (sicut dicit Aristo- Gregorius : « Unus qui evasit, rationis

teles in III de ^;<«ma) est in anima sicut est discretio, qucC ad animum redit et

lux quee repugnat falso et illuminat ad quse admissa nuntiat, ut quod prseoccu-
verum. Cum ergo hoc magis necessa- pata mens perdidit, alflicta recuperet. S)

' Ad Roman. viu, 26. ' S. Gregorius Mag.nus, In Job. Lib. I, cap.
2 S. AuGusTiNUs, Lib. de Baptisrao parvulo- 34.

rum, cap. 25.

 1
236 D. ALB. MAG. ORD. PR/ED.

Ille autem unus synderesis est, ut dicunt est actus, ejus etiam est potentia,
Sancli. Ergo synderesis est aliquid ra- ut dicit Pliilosophus, videtur, quod syn-
tionis. deresis nihil aliud sitquam voluntas
3. Adliuc, Augustinus in libro I de rationalis appetens bonum et dissentiens
Baptismo parvulorum : « Ratio insita malo.
sive inseminaia lumen animse dicitur '. »
Hoc aulem lumen dicitur synderesis. Ergo SoLLTio.Hoc solvere non est diflicile.
1
Adqueeii
svnderesis est ratio. Dicendum enim, quod ratio duplexest
4. Adhuc, Luc. x, 30, super illud : in anima, scilicet contemplativa, penes
Abierimt, semivivo relicto, Glossa : quam dicit Dionysius discursas discipli-
« Immortalitatem exuere poterant, sed nas riori in anima, quas fiunt per colla-
rationis sensum abolere non possunt tionem rationis. Est etiam ratio practlca,
quin homo sapere et Deum possit co- secundum quam, ut dicit Aristoteles in
gnoscero. Sed hoc rationis lunien quod libro deLaudahdihus bonis, a Platone
aboleri non potest, est synderesis. Ergo suscipimus animam divisam esse in trcs
synderesis est ratio vel aliquid rationis. partes, sciiicet in rationalem, concupi-
5. Adhuc, Augustinus in libro III de scibilem,et irascibilem : secundum hoc
Libero arbitrio sic dicit .•
« Ante onme enim ratio est vis animaj ordinans de
meritum boni operis,non cst parvum ac- agendis et non agendis.
cepisse naturale judicativum quo sapien- Cuni ergo quaeritur, Si synderesis sit

tiam praeponat errori, quieti difficulta- aliquid rationis ? Dicendum, quod sit

tem. » lllud autem ratio est et syndere- rationis praclicae, quse e$t ordinativa de
sis. Ergo videtur, quod synderesis sit agendis illius
: enim scintilla dicilur, .

aliquid rationis. semper inclinans ad bonum, et remur-

Adhuc, Hoc videtur per Basilium,
0. murans malo. Et hoc intendunt Sancli
qui dicit quod lex naturalis scripta est in qui ponunt eam esse aliquid rutionis.
naturali judicatorio. Judicatorium autem Sed nihil est rationis speculativae secun-
ratio est. Lex naturalis scripta est in dum quam speculalivas scientias accipi-
synderesi quia secundum illam semper
: mus ratiocinando.
agit ad bonum. Ergo videtur, quod syn-
deresis vel ratio sit vel aliquid rationis. SrMiLiTER cum quseritur, Si sit aliquid Adquaest
volunlatis ? distinguendum, quod duplex
Quaest. 2. Ulterius quaeritur, Utrum sit volun- est voluntas, naturalis scilicet, et delibe-
tas ? rativa : et concedendum est, quod non
Et videtur, quod sic : quia, sicut jam est sine voluntate naturali, sed nihil est
habitum est in quaistione de voliintate, voluntatis deliberativae.
voluntas est duplex : naturalis, et delibe- Et secundum hunc modum procedunt
rativa : et dictum
quod naturaiis
est, objectiones ad ulramque partem, sicut
scmper tendit ad hoc quod amat amat : facile est videre cuilibet : nec oportet de
autem hoc quod secundum naluram est hoc plus dici.
nihil autem ita secundum naturam est, !
sicut odire et remurmurare malo, et
amare et appetere bonum divinum quia :

dicit Damascenus, quod peccatum est

recessio ab eo quod secundum naturam

est in id quod contra naturam est. Cum
ergo hoc sit synderesis : et cujuscunque

* S. AuGusTLNUs, Lib. I de Baptismo parvulo- rum. cap. 25.

 IN n P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU^ST. 99. 237

peccato sunt opposita contradfctorie :

quia si aliquando consentit, non remur-

murat semper : ergo hsec circa idem non
possunt esse simul synderesis est sem- :

ME^IBai SECUiVDI per remurmurare peccato ergo num- :

quam potest consentire peccato

et non :

fit peccatum nisi per consensum ergo :

ARTICULUS II. synderesis non potest peccare.

2. Adhuc, Synderesis est consentire in
Utrum contingat sijnderesim aliquando bonum, et dissentire in malum in com-
peccare 9 *
muni, et non in particulari : peccatum
omne fit in particularibus actibus : ergo
nullum peccatum fit secundum syndere-
Quserendum est ulterius, Utrum con- sim.
tingat synderesim aliquando peccare ?
Et videtur, quod sic :
SoLUTio. Ad hoc dicendum sicut di- Solutio.
1. Gregorius super Ezechielem dicit xerunt antiqui, Pr^positivus et Altisio-
sic, et loquitur de synderesi sive de con- dorensis, quod synderesis proprium est
scientia : « Hanc tamen videmus ali- non peccare secundum se tamen habet :

quando praecipitari, cum impius in pro- duas comparationes : unam scilicet ad

fundum venerit : tunc enim contemnit, superius, et secundum hanc numquam
sicut dicitur, Proverb. xviii, 3 : hnpius, peccat : alteram quae est ad inferius
cum profundum peccatorum
in venerit, quod regit, hoc
ad liberum arbi-est,
contemnit » Talis contemptus iion fit trium, et ad rationem, et ad voluntatem
sine peccato. Ergo synderesis aliquando extra quas et supra quas est, ut dicit
peccat. Gregorius : ct secundum hunc modum
2. Adhuc, Nihii punitur ceternaliter in prsecipitatur per accidens, sicut miles ca-
homine nisi quod mortaliter peccat. Duse dente equo : qui casus non est vitium
sunt poenffi aeternae, ignis scilicet, et militis, sed equi : et non refertur ad
vermis conscientise. V^ermis conscientise militem, nisi quia non tenuit per fraenum
Vermis eorum
eeternus est. Isa. lxvi, 24 : ne cespitaret. Ita aliquando imputatur
non morietur, eorum non exstin^
et ignis synderesi peccatum rationis, voluntatis,
guetur : et erunt usque ad satietatem et liberi arbitrii : quia non tenuit ne ca-
visionis omni carni. Quod tractans bea- deret.
tus Bernardus in Cantica, dicit sic :
Et sic respondent ad primum quia
:
Ad i.

« Horreo ignem urentem, catenam stri- sic videmus eam prsecipitari, non culpa
dentem, vermem rodentem. » Vermis sua, sed inferiorum : cum impius iii pro-
autem in conscientia sive in synderesi fundum venerit, et non continet voluii-
est, et non insequitur nisi peccatum. tatem ab appetitu illiciti, nec rationem a
Ergo oportet, quod peccatum sit in syn- judicio injusto, in quo proeponit iniquum
deresi et in cunscientia. Ergo peccat ali- oequo : et ideo cadere dicitur.
quando. Ad eodem modo, scilicet
aliud dicitur Ad 2
CONTRA : quod vermis in conscientia non rodit
1. Opposita simul inesse non possunt nisi sicut peccatum est in ea et hoc est :

secundum idem : semper remurmurare quia inferiorcs vires quibus supeieminet

peccato et malo, et aliquando consentire non continuit, cum tamen semper in se

1 Cf. Opp. B. Alberti. 11» Part. Sunima) de XXXV nov3c editionis nostPcTe.
Creaturis, Tract. I, Qucest. 71, Art. 2. Tom.
 238 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

recta fuffrit. Sicut etiam Philosophus di- pheos el Taphnes constupraverunt te

cit in III (le A^iima de intellectu rej^ente usque ad verticem. Glossa Ilieronymi :

et movenle, quod intellectus semper est « Malignus spiritus de membris inferio-

rectus, phantasia autem recta et non ribus usque ad verticem pertingit, quan-
recta. do castam celsiludinem meiilis difliden-
Adobjeci.i- Ad ALiA duo quae in contrarium obji- tia? morbus corrumpit. » Celsitudo menlis

ciunlur, dicendum quod primum proce- synderesis cst. Ergo videtur, quod syn-
dit. deresis corrumpitur : ergo et extingui-
Adobjec».?. Ad secundum dicendum, quod sicul tur.

respicit inferiores vires quas continere i. Adhuc, Super illud Psalmi xiii, 1 :

debet, ita etiam respicit particularia quae Corrupli sunt el abominahiles facti sunt,
sunt in aclibus illarum virium, et sic im- Glossa : « Omni vi rationis privati. »

putatur ei peccatum quod fit in lali- Qutedam vis ralionis est synderesis.
bus. Ergo aliquando privatur et exstingui-
tur.
5. Adhuc, Quidam objiciunt sic :

Fomes et synderesis ex opposito se

habent quantum ad actus : foines exslin-

ME^IURI SECU\DI guitur in quibusdam, sicut in beata
Yirgine ex plenitudine gratiai : ergo
synderesis exstinguitur in quibusdam
ARTICULUS III. propter-inultitudinem culpce.
CONTRA :
sed coni
Utrum contingat synderesim i?i toto 1. Isa, Lxvi, 24 : Vermis eorum non
exstingiiif vel non ? morietur. Glossa, ibidem, « Yei-mis
scintilla conscientice est, quee est synde-
resis, qute eliam in damnatis seiiiper
Deinde quseritur, Si conlingat eam in remurmurat malo. « Ergo numquam
toto exslingui? exstinguitur.
Et videtur, quod sic : quia 2. Adhuc, Sapient. v, 2 et 8 : Dicen-
1. llteresiarchae sunt quibus dictat tes intra se, poenitentiam agentes, et prse
conscientia, quod pro sua perfidia defen- angustia spiritus gementes :... Quid
denda debeant exponere vitam : et hoc nobis profuit superbia ? Ergo in damna-
est error et malum : ergo in eis non re- lis remorsus conscieiitise est ad malum :

murmurat malo : et sic videtur in toto crgo noii exstinguitur in totum.

exstincta. 3. Adhuc, Luc. xvi, 24, super illud :

2. Adhuc, Ezechiel. i, 10, super il- Mitte Lazarum, ut intingat exiremum

lud : Facies aquilae desuper ipsorum qua- digiti sui in aquam, Giossa : « Petiit
iuor, Glossa Ilieronymi : « Per faci('m dives, ut extremo digiti Lazari refrige-
aquilcB scintilla conscientia? signilicatur, rium sentiret, et nuntiaret quinque
quie sijnderesis dicitur hanc quoque : et hunc locum
fratribus suis, ne venirent in
videmus prsecipitari et locum suum tormentorum. Quia reproborum mentem
amittere^ cum impius in profundum ve- poena sua quandoque inutiliter erudit ad
nerit et contemnit '. » Sed locum non dileclionem, ut tunc etiam suos speciali-
amittit nisi exstinguatur. Ergo videtur, ter diligant, qui hic dum peccata dilige-
quod in talibus exstinguitur. rent, nec se amabant. Petiit ergo et sibi
3. Adhuc, Jerem. ii, US : Filii Mem- bonum et ahis. » Ergo videtur, quod in

^ Proverb. xviii, '.i : Impius, cum in profundum peccatorum venerit, contemnit.

 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XVI, QU^ST. UO. 239

damnalis non omnino exstincta est, sed in viatore nec indamnato semper enim :

remurmuret malo et desideret bonum et vellentnon commisisse lioc malum pro-

sibi et aliis. pter quod ila cruciantur. Et haec solulio
4. Adhuc, Ibidem alia Giossa, « Ser- est antiquorum et bona quia concordat :

vatur divili ad poenam et cognilio paupe- Sanctorum.

dictis

ris quem despexit, et memoria fratrum Ad PRiMiM ergo dicendum, quod in ^j ^.

quos reliquit, ut de visa despecti gloria, haeresiarchis synderesis non in toto ex-
et de pcena inutiliter amatorum amplius stinguilur hoc enim verum est quod
:

torqueatur. Ergo videtur cum tortura

» dicit conscientia haeretico, quod vita pro

illa sit in conscientia, quod vermis non tide ponenda est sed error rationis qui
:

moritur,nec synderesis exstinguitur quin dicit, quod haec haeresis est tides, ita ob-

remurmuret malo. nubilat eam, quod actum remorsionis

5. Adhuc, Dionysiasin Wbvo de Divmis habere non potest.
nominibus, dicit de daemonibus sic : Ad ALiuD superius jam responsum est :
^.d 2.

« Data illis naturalia dona nequaquam ea quia non amittit locum, nec praecipitatur
mutata esse dicimus^ sed sunl integra et nisi ratione inferiorum potentiarum, ra-
splendidissima quamvis ipsi non vi- : tionis scilicet, et voluntatis, etiam ii-

deant,claudentes suorum boni inspectivas beri arbitrii, sicut miles cadit cadente
virtutes '. » Syiideresis auleni est datum equo.
naturale. Ergo in damnatis non omniuo Ad ALiUD dicendum, quod celsitudo Ad i.

exstinguitur. mentis dicitur ibi superior portio ratio-

6. Adhuc, Bernardus in libro de Libe- nis, non synderesis. In argumento
et

ro arbitrio : « Quomodo non est ibi autemesl fallacia accidentis quia arguit :

aliqaid sapere ubi mala quffi toleranlur, ac si idem necesse sit praedicato et acci-
cogunt pcenitere malorum quae facta denti inesse.
feunt. iVumquid in tormentis est pceni- Ad ALiUD recte eodem modo dicen- a.^ 4.

tere, aut pcenitere non est sapere ? » dum est, quod vis rationis ibi non dici-
Ergo videtur, quod pcenitere et aliquid tur synderesis, sed superior portio ratio-
sapere per synderesim, sit in damnatis nis deliberativae. In processu autem est
sapere : ergo non exstinguitar in toto. fallacia accidentis sicut in priori.

7. Adhuc, Hieronymus dicit, quod in Ad uLTiMUM dicendum, quod non est Ad 5.

Cain scintilla conscientiae non exstingue- simile de fomite et synderesi : quia syn-
batur. deresis est de datis naturae : et ideo na-
tura manente non corrumpitur nec ex-
SoLUTio. Dicendum, quod scinlilla stinguitur in toto fomes autem est de
:

conscientiae sive synderesis in nallo nec causatis a culpa et a peccato : et ideo in

viatore, nec damnato exstiuguitur ex his in quibus gratia ad plenum datur, in
toto : sed actus ejus duplex est, scilicet toto tollitur.
inclinatio ab bonum, et murmuratio Ea QU-ii objiciuutur in contrarium, Ad object.

contra malum. Quaulum ad inchnatio- concedenda sunt.

nem ad bonum in damnatis exstinguitur.
Quantum ad remurmurationem mali ha-
bet duplicem actum, scilicet remurmu-
rare malo quia maluni, et hunc amittit
in damnutis et remurmurare malo in
:

comparatione ad pcenam quae sentitur ex

peccato, et hunc numquam amittit nec

S. Dio.NYsius, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4.

240 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
do immunda : quorum nihil convenit
potentiae animse : ergo oonscicntia non
est animae potentia.
3. Adhuc, Damascenus : « Conscientia
me:mbrum in. cst lex nostri intellectus : » lex nostri
intellectus non est potenlia, sed potius

De conscientia , utntm sit potentia vel habitus naturalis insitus nobis : habitus
habitus ? Et si est habitus, qualis naturaliter insitusnobis non est potentia'
sit ille ? licet sit in potentia : ergo videlur, quod
conscientia non sit polenlia, sed potius
habitus.
Deinde quseritur de conscientia, Utrum
sit potentia vel habitus ? Sed tunc ulterius quaeritur, Ulrum Quaist. i.

£t si est habitus, qualis sit ilie ? sit habitus naturalis vel acquisitus ?
Et, Utrum sit idem quod synderesis Et videtur, quod acquisitus : quia
vel non ? aliquando quis liabet conscientiam de re
quam prius non habuit. Et hujus est
exemplum quia : dato mandalo a prin-
cipe vel a Deo, aliquis habet con^cientiam
de transgressione mandati quam prius
Mt:MUKI TERTII non habuit quod non posset si natura-
:

liter esset insita tunc enim haberet se :

uno modo.
ARTICULUS L CONTRA : Sed corHn

1. JoannesDamascenus dicit consclen-

Utrum stjnderesis sit potentia, vel tiam legem esse nostri intellectus, prout
habitus ? lex nostri intellectus repugnat legi carnis.
Ad Roman. vn, 22 et 23 Condelector :

legiDei secundum interiorem hominem :

Videtur autem, quod non sit potentia, video autem aliam legem in membris
sed habitus. meis, repugnantem legi mentis mex, et
\. Quando enim aliquid praedicatur captivantem me in lege peccati quse csl in
essentixiliter de alio, passiones et diffe- membris meis. Lex membrorum esl ha-
rentice prcedicati praedicabuntur de subje- bitus innatus per naluram corruptam.
cto, per illam regulam quam dat Aristo- Ergo etlex mentis sive intellectus habilus
teles in Prsedicamentis : « Quando videtur esse innatus per naturam inte-
alterum de altero praedicatur ut de subje- gram et sanam.
cto, queecumque de praidicato dicunlur, 2. Adhuc, Ad Roman. ii, 14 ct 15 :

de subjecto dici necesse est, » Potentia Cum enim gentes, quse legem non habent,
animse substantialis pars animee est, quce naturaliter ea quse legis sunt faciunt,
non potest praedicari de conscientia, quia ejusmodi legem non habentes, ipsi sibi
conscientia aliquando est et aliquando sunt lex: qui ostendunt opus legis scri-

noa est, quod non convenit parti ani- ptum in cordibus suis. Ibi Glossa Au-
rase. Ergo conscienlia non est potentia gustini « Etsi gentiles non habent le-
:

animae. gem scriptam, habent tamen legem .

2. Adhuc, Damascenus : « Conscientia naturalem, qua quisque intelligit et sibi

aliquando recta est, et aliquando erro- conscius est quid sibi bonum, et quid sit
nea : aliquando tranquilla, aliquando sibi malum. » Hujusmodi lcx habitus
perturbata : aliquando munda, aliquan- est naturalis. Ergo et conscientia.
 IN IT P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU.EST. 99. 241

,ses». ?. Si Hoc couceditur : tuuc quseritur nis dicendum est, quod conscienlia du-
ulterius, Utrum sit habitus coguilivus, pliciter accipitur, scilicet materialiter, et
vel motivus ? sic ponilur pro eo quod scitum est in
Et videtur, quod molivus : quia anima vel scibile : et hoc nec potentia
1. Sicut dicit Dama^cenus : « Immissio est, nec habitus, scd scitum. Aliquando
perniciosi per quam fit lex membrorum, accipitur formaJiter, pro scientia scilicet
habitus motivus est. » Cum ergo con- quee refertur ad scitum, licet non sub
traria sintineodem genere, lex naturalis eodem casu quo refertur scibile ad
sive conscientia qute instigat ad bonum, scieiitiam, ut dicit Aristoteles in Prccdi-
habitusmotivus est. camentis : quia scientia dicitur scibilis
2. Adhuc, Ilabitus motivus est, qui scientia : scibile autem non dicitur
movet ad delectabile et triste : et, sicut scientiae scibile, sed scienlia scibile. Et si

dicit Aristoteles in III de Anima, qui sic accipitur pro scibili : tunc nec poten-
movetad fugiendum vcl prosequendum : tia, nec habitus sicut scibile neo est
est,

et sic movet habitus conscientite ergo : sciens, nec scientia. Si autem accipitur
videtur esse habitus motivus. formaliter tunc pro certo habitus est,
:

i conira. CoXTRA : et dicit habitum in potentia, vel poten-

1. Conscientia dicit scicntiam : scientia tiam habitualem : et secundum hoc re-
est habitus cognitivus : ergo et conscien- spondendum est ad objecta.
tia. Ad primum
ergo dicendum, quod licet au i.

2. Adhuc, Cum dicitur, Iste est con- scientia secundum subjectum sit pars
scius secretorum illius, sensus est, quod animae, tamen secundum id quod est, ha-
cognitive scit iste ea quae scit ille : et hoc bitus est et ideo non convenit ei poten-
:

est secundum habitum cognitivum et non tia esse quia secundum id quod est, non
:

motivum ergo conscientia dicit habi-

: est pars aninicT. Regula autem Aristote-

tum cognitivum. lis intelligitur de his ubi praedicatum es-

3. Adhuc, Ezechiel. i, 10, in Glossa sentialiter in est subjecto et actu et in-
super illud : Facies aquilx desuper ipso- tellectu.

rum quatuor, « Conscientiae est errata Ad aliud dicendum, quod conscien- Ad t.

corrigere et consiliari. » Utrumque ho- tiam esse rectam vel non rectam, mun-
rum secundum habitum cognitivum.
fit dam vei immundam, accidit ei ex his
Ergo videtur, quod sit habitus cogniti- qua? subjecta sunt conscientise : et ideo
vus. non oportet, quod illa participet con-
4. Adhuc, I ad Corinth. iv, i : Nihil scientia quse est potentia habitualis.
mihi conscius sum^ sed non in hoc justi- xVd aliud dicendum, quod conseienlia Ad 3.

ficatus sum. IIoc dixit Apostolus, quia est pro certo habitus et non potentia,
nescivit se esse in peccato secundum sicut dictum est : sed aliquando deno-
habitum cognitivum. Ergo videtur, minatur ab ipsa poleniia, eo quod lalis
quod conscientia habitus cognitivus habitus est in ipsa.
sit.

o. Adhuc, Eccle. vii, 23 : Scit cuim Ad quod ulterius

id quaeritur, dicen- ^'' qufpst. i.

conscientia tua, quia et tu crebro male- dum quod conscientia dupliciter conside-
dixisti aliis. Glossa, ibidcm, « Quajudice ratur, scilicet in principiis regulantibus
nemo nocens absolvitur. » Scire et ju- conscientiam, quiT sunt principia uni-
dicare fiunt secundum habltum coaniti- versalia : et hcTC innata suntnobis, ut di-
vum. Ergo conscientia est habitus cogni- cit Aristoteles iu fine secundi Posterio-
tivus. rum : et etiam Boetius iu libro de
Consolatione Philosophi^, sequens Pla-
Soiatio, SoLUTio. Ad primam partem qusestio- tonem et Socratem dicit, quod univer-
16
 242 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

salia rctinet, et singula perdit. Putest miti exomni parte, sed tantum ex illa
eliam cunsiderari in scitis his et illis, et qua motiva est ad bonum. Et idco non
sic habitus cst acquisitus, et convenit ei oportet, si lex membrorum nihil habeat
aliquanJo inesse, et aliquando non cognitionis, quod etiam mcntis niliil ha-
inesse. bcat cognitionis : quia lcx mcntis ct regit
Adobet.i. Ad H) quod contra hoc objicitur, di- ct movet, lcx carnis movct tantum.
cendum quod lex naturalis qua» dicitur Ad aliud dicendum, quod dcleclabile Ad 2.

lex nostri intelleclus, habitus cst innatus et triste sunt ex consequentibus con-
nohis quantum ad universalia principia scicntiam secundum quodest de hoc vel
regulantia in bonum, sicut dictum est : de illo secundum actum, et sic etiam est

hoc enim est lumcn do quo dicitur in pcena vel gaudium.

P^ahno IV, 7 Signatum esl super nos
: Ad m
quod contra objicitur, quod Ad objeci.

lutnen vultus iui, Doniine. Lnde lex scicntiam dicit, dicendum quod dicit
mcnlis habilus mituralis est quantum ad scieutiam regentem, et illa non est pure
principia, acquisilus quantum ad scita. speculativa.
Et non est simile de fomite sive lcge Ad ALiuD dicendum, quod cum dici- .vd object.

raemhroram ille enim non tam hahilus

: tur, Iste est conscius secretorum, con-
cst, quam corruptio, et nihil liabct cogni- scius sumitur ajquivoce ad conscicntiam :

tiunis, scd cst simplex liabitus ligans ad quia talis conscientia est pure specula-
malum exnatura corrupta : propter quod tiva. Cum autem dicitur, Iste est con-

dicit Apostolus, quod contrariatur lcgi scius sibi, accipitur conscius pro con-
mentis qua; obUgat ad bonum, scientia apprubationis et reprobationis,et
dtbject ?. Ad ALiLD diceudum, quod hoc seque- illa non est vere speculativa.
re!ur si conseientia niliil aliud diceret Ad ALiuD dicendum, quod corrigere ct Adobjeet.:

ni.si liahilum legis talis : scd hoc non cst consiliari sapicnli convenit prsecipue se-
verum : quia ahqnando dicit potentiam cundum iiabitum, qui ncc plcne cst spe-
cum habitu. culativus, nec plcne praclicus, sed
utrumque babcns, et talis habitus est

.A'i qusest. 2. -^^ ^D quod juxta hoc quaeritur, Llrum conscientia.

.'-il liabitus motivus, vei cognitivus? Ad ALiuD dicendum, quod hoc dixit Adobjeji.

Dicendum, quod motivus et cognitivus Aposlolus etvere : sed ex hoc non sequi-
cst sicut intellcctus practicus. tur, quod conscientia dicat habitum qui
xd 1.
Ad iD quod contra hoc objicitur, di- non sit sine sijcculatione.
cendum quod conscientia dicitur lex ra- Ad dicendum, quod con-
ULTiMU.M Ad obie;t.E

lionis et inlcUectus : quia ex universali- scientia est qua conscimus nobis de secre- >

hus reguiis ligat ad facicndum vel non tis qua; sunt in cordibus nostris, et hoc
faciendum et sic est etiam liabitus mo-
: non fit sine speculatione nec oportet, :

tivus et ad delectabile et ad pcenale.Lnde quod pura speculatio sit, sed frequen-

il ad Corinth. i, 12: Gloria nostra Juec tius mulluni habct dc speculatione pra-
est, testinioniuin conscientiie noslrx. Ibi ctica.
Glossa dicit sic : « Sicut impiis est
magna pcEna conscientia, ila piis mag-
num gaudium. » Et pcr hoc patet so-
lutio ad duo prima quae probant esse
habitum motivum. Nec est simile de lege
carnis, et de lege menlis : quia lex natu-
ralis per cognitionem dirigit motivam
partem : et ideo oporlet, quod aliquid
cognitionis habeat : nec opponitur fo-
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU.EST. 99. 243

CONTRA : sed contra.

1. Joannes Damascenus a Lex Dei :

intellectum nostrum attrahit ad seipsam,

et pungit nostram conscientiam. » Sed

WEMBRI TERTII attrahere intellectum nostrum ofticium

est conscientiae. Ergo videtur, quod
conscientia idem sit quod lex naturaUs.

ARTICULUS II. 2. Ad hoc ideni arguitur in Glossa in

prsecedenti articulo superius inducla, ad

Utrum conscientia sit idem quod Roman. ii, 14 et 15, quse sic dicit :

synderesis ? « Etsi Gentiles non habeant legem scrip-

tam, habent tamen legem naturalem,
qua quis inteUigit et sibi conscius est

Deiade qu«rilur, Utrum conscientia quid sit bonum, et quid sit malum. »

sititlem quod synderesis? Sed conscientia est qua quis conscius est

Et videtur, quod sic. sibi quid sit bonum et quid sit malum.
1. Ezechiel. i, 6, super illud : Quatuor Ergo conscientia est lex naturalis.

facies uni, Glossa : « Synderesis est

scintilla conscientia^. » Videtur ergo, Ulterius quaeritur, Si conscientia sit Quaesi. 2.

quod coiiscientia sit idem quod syndere- semper aUquando

in actu^ vel in habitu ?
sis. Et videtur, quod semper in actu :

2. x\dhuc, lu eadem Glossa dicitur, quia

quod per quatuor facics intelliguntur 1. Dicitur scintiUa conscientise : scin-
quatuor vires animte, scilicet rationalis, tiUa autem semper micat ergo videtur, :

concupiscibilis, irascibilis, et synderesis, quod conscientia semper sit in actu in-

Rationalis per faciem hominis, irascibilis cUnationis ad bonum, et murmurationis
per faciem leonis, concupiscibilis per fa- ad malum.
ciem vituli, synderesis perfaciem aquila^. 2. Adhuc, Ezechiel. xxviii, 18, super

Cum ergo conscientiam necesse est re- iUud Producam ignem de medio tui,
:

dnci ad ahquam iilarum, et non possit Glossa : « Omnia quoe fedificasti mala?
reduci nisi ad synderesim : ergo videtur, conscientiee ignis consumet. Ergo con-»

quod idem sit cum synderesi. scientia est ignis. Ex hoc quod
arguitur,
8d contra. L.0NTRA . semper sit in actu : quia ignis semper
Dillerentiee non conve-
conscientiai micat et ardet.
niunt cum synderesi. Est enim conscien- 3.Adhuc, Physicum dictum est, quod
lia munda et immunda, et recta et non ponderosum semper tendit ad centrum :

recla, et deponibilis unde dicitur alicui

: quia etsi actu non tendat, tamen semper
quihabet conscientiam immundam, quod facit incUnaUonem ad descensum. Ergo

deponat eam. Horum nihil convenit syn- a simili cum conscienlia semper remor-
deresi. Ergo conscienlia non est synde- deat ad malum, et inclinet ad boaum,
resis. semper debet dici in actu, quainvis non
semper consequalur elTectum.
Qusest. 1. Ulterils quseritur, Si conscientia sit CONTRA :
^^*! contra.

idem quod lex nalurahs? 1. Constat, quod conscientia est in

Et videtur, quod non : quia lex natu- parvulis et in Ulis non est in aclu.
.

raUs scripta in naturali judicatorio, ut 2. Adhuc, Conscientia est qu(?edam

dicit Basilius, numquam est deponibilis. scientia : scienlia est habitus qui non est

Ergo conscienlia non est idem quod lex sempcr in actu : ergo conscienlia non
naturalis. semper est in actu.
 244 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.
soiuuo. SoLUTio. Ad primam quaestionem di- Dicendum, quod lex naturalis et con-
cendum est, quod synderis non est con- scientia diflerunt per essentiam, sed con-
scientia : quaedam
quia synderesis est veniunt in ordine ad idem, sicut in

potentia animae conscientia autem est syllogismis principium et illata conclusio.

:
f
habilus, ut in antehabitis probatum est. Lex enim naturalis principium est quo
Duo tamen habet in se synderesis per regitur conscientia, sub quo principio
duplicem respectum : unum ad superius, ratio assumit de hoc et de illo et con-
:

et alterum ad inferius. A superiori re- scientia concludit de faciendo vel non fa-

gitur, inferius regit. Et per respectum ciendo.Ut sic verbi gratia, lex naturalis
ad superius attingit habitum legis natu- non fornicandum, nec furan-
dicit esse

ralis, quae regens est : propter quod et dum, nec occidendum, ratio assumit hoc
ipsa synderesis potentia habitualis est et vel illud esse fornicationem et furtum
non potentia nuda : et sic dicitur scin- vel homicidium, conscientia concludit
communicat in ali-
tilla conscientise, et non esse furandum.
quo cum synderesi conscientia. Alterum Et per hanc distinctionem patet solu-
habet respectum ad rationem inferiorem tio omnium objeclorum adillara partem.
quae disponit particularia : et in his pro-

pter defectum rationis et voluntatis et Ad id quod juxta hoc quaeritur, Utrum Adqueest.»

liberi arbitrii aliquando praecipitatur : conscientia semper sit in actu?

et dicimus aliquando conscientiam mun- Dicendum, quod semper est in actu
dam immundam, rectam et non
et instigationis ad bonum, et retractionis a

rectam. Et quantum ad hoc nuUam ha- malo, sicut bene probant objectiones
bet convenientiam cum synderesi. inductie : sed non consequitur effcctum
Et per hoc patet solutio ad omnia quae secundum actum propter exhortationem
objiciuntur de hoc. rationis, voluntatis, et liberi arbitrii.
Et per hoc iterum patet solutio circa
Adqusest. i.
Ad id quod ultcrius quaeritur, Si con- hoc.
scientia sit lex naturahs?

QUiESTIO G.

Qualiter se i^ratia liabeat ad voluntatem et ad rationem ?

Deinde ratione ejus quod dicitur in Primum est, Utrum in aliquo volun-
illo capitulo ejusdem distinctionis : tas preecedatgratiam ?
Itaque bona voluntas comitatur gra- Secundum, ' Utrum voluntas et ratio
tiam \ quaeritur, Qualiter gratia se ha- .sine gratiapossint non peccare damnabi-
beat ad voluntatem et rationem ? liler, vel necesse sit damnabiliter pec-
Et quaeruntur quatuor. care ?

1 Cf. II Sententiarum, Dist. XXVI, cap. C. pag. 457.

Tom. XXVII editionis nostrae Opp. B. Alberti,
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU^EST. 100. 245

Tertium, Utrum post habitam gratiam Apostoli, ad Roman. ix, 16 Igitur non :

necesse sit venialiter peccare, vel non? volentis, neque currentis, sed tniserentis
Quartum, Qua? sit gratia illa quee vo- Dei est, sic arguit contra Julianum, qui

luntatem retinet a peccato ? dixit^ quod hoc ideo dictum sit, quia non
De his enim quatuor mentionem facit estsolius voluntatis implere prseceptum
Magister in Litiera. divinum, eo qnodhomo nec sperare nec
credere potest nisi velit, nec ad pahnam
currere nisi voluntate. Et Augustinus ar-
guit in contrarium ex ordine verborum
sic : « Si propter hoc dictum est : Non
MEMBRUM I. est volentis neque currentis, sed Dei mi-
serentis, quia sola voluntas hominis id
Utrum in aliquo voluntas prsecedat non implet, sedadjuta per gratiam : tunc
gratiam ? etiam e contrario poterat dici : Non est
miserentis Dei, sed volentis et curren-
tis. » Et concludit sic : « Restat ergo ut
Primo ergo quseritur, Utrum in aliquo recte ita dictum intelligatur, ut totum
voluntas prseceJat gratiam ? Deo detur, qui hominis voluntatem bo-
Et videtur, quod non. nam adjuvandam, et adjuvat
et prseparat

1. Gratia enim dicitur gratia, quia prseparatam. Nolentem prsevenit ut velit,

gratis datur. Si autem voluntas prsecede- volentem subsequitur ne frustra velit. »
ret gratiam, voluntate mereretur quis 5. Adhuc, Joan. xv, 3 Sine me nihil :

gratiam, et non esset gratia gratis data, potestis facere. Et ibidem, t4: Sicut

sed bouce voluntatis meritis reddita. Et palmes non potest facere fructum a se-

hoc est argumentum Augustini in libro I metipso, nisi manserit m vite, sic nec
Reiractationum contra Julianum Pela- '
vos, nisi in me manseriiis. Constat au-
gianum. tem, quod in ipso non manemus nisi per
2. Adhuc, Gratia dividitur in praeve- inhabitantem graliam, nec ipse in nobis.
nientem, et subsequentem : nec potest Ergo voluntas sine gratia qua manet in

dici,quod prseveniens dicatur nisi prae- Deo et Deus in eo, nihil boni facere pot-

veniat voluntatem non ergo : coraitatur est : oportet igitur, quod prseveniatur a
vel sequitur voluntatem, sicut dixit Ju- gratia.
lianus, sed prsevenit. 6. Adhuc, Isaiae, xxvi, 12 : Omnia
3. Adhuc, Per rationem arguitur ad opera Jiostra operatus es nobis, Domine.
hoc sic : Nulla potentia in perfectum Constat, quod Deus non operatur in no-

actum potest nisi sit completa per habi- bis sicut principium operum nostrorum
tum : voluntas potentia est : ergo in per- nisi per gratiam. Ergo videtur, quod
feclum actum boni meriti non potestnisi oportet, quod voluntas prseveniatur per
sit perfecta per habitum informantem ad gratiam : quia aliter gratise ut principio
bonum meritum. non est
Talis gratia non attribuerentur opera.
nisi gratia gratum faciens. Ergo vo- 7. Adhuc, Voluntas sine gratia non
luntas in actum meriti non potest nisi est libera, sed serva servitute peccati ^
primo informetur gratia. Sed dicit Aristoteles in I Politicorum,
4. Adhuc, Augustinus * ex illo verbo quod servus nullam habet virtutem nisi

* S. AuGusTJNUS, Lib. I Retractationum, cap. Opp. B. Alberti, pag. 441.

9.
3 Joan. vin, 34 Omnis qui
: facit peccatum,
* Vide in libro II Sententiarum, Dist. XXVI, servus est peccati.

cap. A. Tom. XXVII novse editionis nostne

 246 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

in comparatione ad dominuni, et secun- non obicem ponit Spiritui sancto, quin

dum jura liberum consensum non liabel: velit adjuvari per gratiam : quia si nol-
ergo voluntas ante gratiam cum premi- let, gratiam non reciperot: eo quod gra- 4
tur servilute peccati, nec habet liberum tiam sibi oblatam rejiceret.
consensum ad aliquid boni faciendum, Ad ultimum diccndum, quod hoc ver- Aiobjejt.a.

nec habet virtutem ad aliquod bonum. bum Apostoli intelligitur de surgente per
C0NTR.\ : consensum volunlatis ad elevantem se,

1. Augustinus in Etichiridion dicit :

ne elevanti dissenliat. Inde Augustinus
« Voluntas hominis multa Dei dona pra^- inlibro Vlll Confessionum, tractansillud
cedit '. » Non ergo semper prsevenitur a idem Ncrfeum dc conversione sua ad
gratia, sed aliquaudo praevenit gratiam. Deum dicit sic : « Xon erat quid respon-
Adhuc, Augustinus, « Qui creavit
2. derem tibi dicenti mihi : Surge, qui
non juslificabit te sine te. »
tc sine te, dormis, et exsurge a mortuis^ et illumi-
Yidetur ergo, quod voluntas pPcTcedit nahit te Christus, nisi veiba lcnta et
justilicationem : et tunc volenti infundi- somnolcnta : Modo et ecce modo, sine
tur gratia justificationis. paululum. Sed modo et modo non habe
3. Et hoc videtur accipi ex ordine bat modum, et sine paululum, in lon-
verborum Apostoli, ad Eplies. v, 14 : gum ibat ^ » Sic etiam dicit Augustinus,
Surge, qui donyiis, et exsurge a morliiis, quod credere praevenilur cogitatione :

et illuminabit te Christus. Ex quo vide- quia nemo credit nisi cogitet prius quare
tur, quod oportet hominem primo surge- vel quid credat. Credeie enim est cogi-
re per se, et postea illuminari per gra- tare cum assensu. Et ideo dicit Aposto-
tiam. lus, ad Roman, x, 10. Corde creditur
ad justitiam.
Dlutio.
SoLUTio. Dicendum, quod profanum
est dicere et haereticum de haeresi Pela-
gii, quod voluntas vel pra.^veniat vel co-

mitetur gratiam : sed gratia prajvenit

sicut informans, pra?parans, et adjuvans. MEMBRUM II.

Unde eliam antiqui versus fecerunt,

Prcepositivus scilicet Utrum voluntas et ratio sine gratia pos-
sint non peccare damnabiliter, vel
Quidquid habes meriti piccventii.x f^ralia duiiat. necesse sit damnahiliier peccare ?
Nil iJeus in nobis pra^ter sua dima coronat.

Unde profanum est dicere, nisi quod Secundo qua'ritur, Ulrum voluntas et

gralia semper praevenit voluntatem, et ralio sine gratia possinl non pcccare
erigit eam ut velit bonum. Et ideo prima damnabiliter, vel neccsse sit damnabili-
septem procedunt, et veritatem fidei con- t»'r peccare ?
cludunt. Et videtur, quod sit necesse, quod
Adobject.i. Ad PRiMUM ergo quod in contrarium damnabiliter peccont.
objicitur, dicenduinquod Augustinus ibi 1. In libio II Sententiarum, distinct.

non loquitur de gratia gratum laciente, X.W, cap. Et possunt notari in homine
sed de donis gralis datis, quae aliquando quatuor status liberi arbitrii. « Ante

pr^venit voluntas. « peccatum enim ad bonum nil impedie-

Adobject.8- Ai) ALiUD diccndum, quod hoc verbum « bat, ad malum nil injpcllel)at. Non
Augustini inleiligitur quando voluntas « habuit infirmitatem ad malum, et ha-

* S. AuGLSTiNUs, In Encliiridion, cap. 32. ^ Idem, Lib. VIII Confessionuni, cap. o

 IN JI P. SUiM. THEOL. TRACT, XVI, QLL^ST. 100. 247

« buit adjutorium ad bonuiii. Tunc sine si non voluntarium, non sit pecca-
sit

« eiTore fatio judicare, et voluntas sine tum *. Sed peccatum sequens ante rc-
»

« difficultate bonuni appetere poterat. parationem constat, quod est peccatum.

« Post peccatum vero ante reparationem Ergo est voluntarium. Et arguit Augu-
« gratite premilur a concupiscentia et stinus : « Si aliquid fit voluntate,non
« vincitur^ et babet infirmitatem in ma- fit necessitate. » Ergo tale peccatum non
« lo, sed non babet gratiam in bono : et fit aliqua necessitate, sed voluntale libc-
« ideo potest peccare, et non potest non ra : et sic non est necesse, quod peccet
« peccare, etiam damnabiliter. Post re- damnabiliter.
« parationem vero, ante confirmationem
« premitur a concupiscentia, sed non SoLUTio. Dicendum, quod necessitas soiut
« vincilur ; el liabet infirmitatem in ma- duplex est, scilicet necessitas causas agcn-
« lo, sed gratiaui in bono : ut possit pec- tis, et necessitas non prohibentis. Sicut
« care propter libertatem et infirmita- est in descensu hipidis deorsum, in quo,
« tem, et possit non peccare ad mor- sicut dicit Aristoteles et alii Philosophi
« tem propter libertatem, et gratlam naturales, causa agens generans ad est
« Sed si ita est, quod
adjuvantem. » formam gravis, quod generando dat for-
ante reparalionem non posset non pec- mam, dando formain dat omne quod
et

care damnaljiliter, per consequentiam consequens esl eam, sicut motum et lo-
quam docet Aristoteles in II Periherme- cum ; et ideo gravi generato de necessi-
nias, necesse est damnabiliter peccare : tate descendlt ad centrum, nisi aliquid
quia quod non potest non esse, necesse sitprohibens, sicut columna supposita,
est esse. quoe si removeatur, statim de necessilate
2. Adhuc, IIoc idem videtur per illud descendit. Et ita dicendum est ad pio-
Isaiae, xxxi, 3 : Domimis inclinabit ma- positum, quod omne peccatum quidem
num s/iam, et corruet auxiliator, et ca- sive prfficedeiis reparationem graticc, sive
det cui prxstatur auxilium, simulque subsequens, voluntarie fit, et nullum ex
omnes consumentur. Ex bis accipitur, necessitate agentis fit, ut dicit Augusti-
quod quem Dominus non tenet per ma- nus. Si autem attendatur non prohibens,
num gratise, cum propriis virtutibus sta- sive necessitas non prohibontis, cum ex
re non possit, necesse est quod continue peccato perpetrato jam insit pondus de-

cadat. primens et non gratia tenen^, post per-

3. Adhuc, In Psalmo Lxviii, 3 Infi- : petratum peccatum et ante gratia? repa-
xus sum in lumo profundi, et non est rationem, quantum est ad defectum
substantia. Substantia illa dicitur funda- grati;p tenentis, homo non potest resiste-

mentum sustinens ne descendat : ergo re peccato : quia nec ratio potest resi-
qui in limo concupiscentise infixus est, stere errori,nec voluntas concupiscenti* :

et non babet gratiam sublevantem, con- et ideo non potest non peccare damna-
tinue descendit : eruo continue cadet. biliter ; el tam.en peccatum
quodlibet
4. Adbuc, PeccatumGregorius : « quantum ad agens voluntarie, et non
fit

quod per poenitentiam mox non deletur, necessitate. Et hoc est quod dicitur,
suo pondere ad aliud trabit. » Ergo ne- Osee, XIII, 9: Perditio tua, fsracl : tan-
cesse est, quod ante reparationem conti- tummodo in me auxilium tuum. Et, in
nue cadat. Psalmo xciii, 17 : Nisi quia Dominus
CONTRA : adjuvit me, paulo minus hahitasset in
Augustinus in libro I Retractationum inferno anima mea.
« Peccatum esl adeo voluntarium, quod Ad i'rima ergo quatuor dicendum,

^ S. AuGUSTiNLs, Lib. 1 Uetractationum, cap. 13.

 248 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

quod illa procedunl : quia non conclu- fclix ego homo ! quis me liberabit de
dunt dc necessitate quoe est cx delectu corpore mortis hujus ? Et respondct,
prohibenlis et reliuentis. :^. 25 : Gratia Dei per Jesum Christum

Ad oijeM. Ad ]d quod objicilur, diccndum quod Dominum noslrum. Unde in illo stalu
illud procedit, et bene concludil de ne- sicut liabet nccessitatem moriendi, ila

cessitate agentis : quia nulla neccssitas habet necessitalem peccandi quantum ad

agenlis est ibi : et talis necessitas vocatur defectum retinentis et salvantis gratiae :

necessitas consequentioe el non conse- tamen libertatem a coactione numquam

quentis. Et sic quatuor status liberi arbi- amiltit, sicut ante diclum cst. Sed post
triirespondent qualuor natur^ bominis resurrectionem quando liberabitur natu-
statibus. Status enim innocentise, quan- ra a miseria et glorificabitur, tunc erit

do poterat homo non mori si vellet, status non posse mori, et non posse pec-
et non poterat mori nisi peccaret, re- care : quia proportionaha sunt, non
spondet statui liberi arbitrii ejusdem sta- posse mori, et non posse pcccare: et
tus, in quo bomo ex adjutorio inno- posse mori et posse peccarc eo quod :

centitc poterat non pcccare : quia nul- mors causata est a peccato : et sicut se

h\m babebat infirmitatem deprimentem, pcccatum habet ad liberum arbitrium,

sicut in liboro arbilrio nihil habuit in- ita mors ad naturam.

clinans ad peccatuni. Status aulem dam-

nali hominis post peccatum est de ne-
cessitate mori et non posse non mori
eo quod habel infirmitatem deprimen-
tem de Unde, Psal. lxxxviu,
necessitate. MEMBRUM IIL
49 : Quis vivet et non
est homo qui
videbit morlem ? eruet anirnam suam Utrum post habitam gratiam necesse sit

de manu inferi ? Huic respondet sta- venialiter peccare, vel non ?

tus hberi arbitrii, in quo homo pro-
pter defectum graliae retinentis et pro-
pler vuhius peccali non potest resistere Tertio quaeritur, Utrum post habitam
peccato damnabili : quia semivivus rcli- gratiam necesse sit venialiter peccare,
ctus est a hitronibus >, et virtutem non vel non?
liabet rcsistendi, nisi per gratiam repa- Et videtur, quod non.
relur. In statu post reparationem non L Dicit Augustinus, et in praeliabitis
[)otuit resistere ([uin peccet venialiter, liabitum est, quod si Adam necossilatcm
propter adhaerenliam peccati quse mulli- habuisset peccandi et resisterc non po-
plex cst et multiphciter infeslat. I Joan. tuisset, non peccatum imputan-
fuisset ei

1, 8 : Si dixerimus quia peccatum non dum, et injuste imputaretur ei quod non

habemus, ipsi nos seducimus,et vcritas in eral in ipso vltare vel facere. Ergo a si-
nobis non est. \ii hoc est quod dicitur, mili si homo post habitam gratiam neces-
ad Roman, vii, 18 et seq. : Velle adja- sitatem baberet vcnialiter peccandi, pec-
cet mihi, perficere autem bonum non in- calum non iinputaretur ei.

venio... Condelector enim legi Dei secun- 2. Si forte quod peccatum

quis dicat,
dum interiorem hominem : video autem venialc non imputatur ei. Cotra Malth. :

aliam legem in membris meis, repu- XII, 3G Dico vobis, quoniam omne ver-
:

fjnantem legi mentis mese, ct captivantem bum otiosum quod locuti fuerinl homi-
me in lege peccati quie est in membris nes, reddent rationem de eo m die novis-
meis. Et ideo statim inclamat, y. 2i : Jn- simo. De nullo redditur ratio in die

* Cf. Luc. X, 31.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU.EST. 100. 249

novissimo nisi de peccato. Ergo otiosum pcr mulierem. » Et ideo impossibile esi
verbum est peccatum et sic videtur, : quin ex aliqua parte incidat ad minus
quod adhuc stet objectio prima. in aliquod peccatum veniale, pnrter
3. Adhuc, Augustinus: « Xullum est quara de beata Yirgine, ut dictum est,
adeo veniale peccatum quod non liat de qua etiam dicit Anselmus in libro de
mortale dum placet : accedente enim Conceptu virginali : « Decebat ut virgo
contemptu et libidine, ipso contemptu illa quam Deus Pater umbra su® vir-
potest lieri mortale. » Et tanc videtur, tutis, hoc est, imagine (sicut imago re-
quod idem sit de veniali et mortali quan- sultans in speculo dicitur umbra inspi-
tum ad hoc : et sic videlur, quod sequa- cientis, ut dicit Origenes) designavit ut
tur idem inconveniens quod prius. essetmater ejus, quem de corde suo ge-
nitum tamquam seipsum diligebat, et
SoLUTio. Dicendum, quod in veritate quam Filius integritate^ suae divinitatis
quantumcumque homo sit in gratia, nisi implevit, et quam Spiritus sanctus san-
exstinguatur fomes in ipso, sicut in beata ctificavit ei matrem, de quo ipse se-
Yirgine, in qua (sicut dic*it Augustinus) cundum divinitalem procedit, ea puritate
cum de peccato agitar, nullam vult ha- niteret qua major sub Deo nequit intel-
beri quaeslionem, propter honorem Do- ligi^. » Et ideo impossibile est, quod
mini nostri Jesu Christi : tanta enim beata Virgo intelligatur fuisse in aliquo
quod sine
gratia pra?venta fuit et plena, peccato veniali sive mortali, tanta san-
omni peccato fuit et veniali et mortali. ditate undique praevenla.
In aliis autem omnibus sanctis necesse Ad primum ergo dicendum, quod ar- ^.j j,

fuit incidere in peccatum veniale etiam gumentum concluderet, si necessitas

post habitam gratiam. esset efficientis. Jam autem dictum est,
Si autem quseritur, Qua necessitate ? quod non est talis necessitas, sed inevi-
Distinguendum est ut prius, quod est tabilitatis : quod non semper imputatur
necessitas agentis, sicut ignis exurit de ad condemnationem, licet imputetur ad
necessitate prsesente combustibili. Et contagionem et maculam.
hac necessitate nullum peccatum est Et sig intelligitur auctoritas Matthaei, ^^ t.

necessarium, omne peccatum est

sed xii, 36. Quia licet reddatur ratio de
voluntarium tam mortale quam veniale. otioso, tamen propter hoc non condem-
Et de hac sola necessitate sequitur, natur, sed contagionis alicujus reus
quod necessarium non reputatur ad ostenditur, quae puritkanda est vel hic
peccatum. Et est necessitas inevitabilita- per poenitentiam, vel in futuro per pur-
tis, quae causatur ex eo, quod multipli- gatorium.
citer tentat fomes et instigat, et tot Ad ultimum dicendum, quod peccatum xd s.

modis, quod praevideri non possint, nec veniale exgenere numquam fit mortale :

universaliter caveri. Et hac necessitate sed contemptus adjunctus potest esse

necesse est hominem peccare veniahter. mortale, si hoc facio in contemptum
Et hoc signat Damascenus in libro II de Dei : sicut etiam sublevatio festuca? de
Fide orthodoxa ', ubi dicit, quod « ser- terra facta in contemptum Dci, pec-
pens multiplicibus et delectabilibus mo- catum mortale est et ita intelligitur di-
:

tibus consuevit placere mulieri, sicut ctum Au'^'ustini.

et sensualitas quae per serpentem signi-
ficatur, multiplicibus motibus tentat in-
feriorem partem rationis quoe signatur

*
S. J. Damascenus, Lib. II de Fide ortliodoxa, " S. A.nselmcs, Lib. II de Couceptu virginali,
cap. 12. cap. 18.
250 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
Aposlolus ahter dividat gratiam quam
Auguslinus. Apostolus enim videtur
ponere has dilfercntias pra^destinationis,
vocationis, justificationis,glorilicationis :

MEMBRUiVl IV. Augustinus autem non ponit nisi gra-

tiam operationis ct coopcrationis.
Quse sii gratia illa quss voluntatem re- Adhuc, Super iliud Exodi, x.xxm,
o.

tinet a peccato '

? 13 Si inveni grafiam in conspectu tuo,
:

ostende mihi faciem tuam, dicit Glossa :

« Non una gralia sufficit sanctis una :

QuARTO quceritur, QucT sit gratia cnim proecedit ut Deum diligant et co-
illa quae voluntatem retinet a pec- gnoscanf. Altera subsequilur ut se nmn-
cato ? dos custodiant. » Et hoc dicitur in lit-

Hanc enim Auguslinus vocat operdn- tera : gratia eniin pr;eveniens dicitur in
teni et cooperanlem et pra-venienlem et littera qux facit nos velle. Altera sub-
subsequentem. scquens quse facit currcre in profectum
Et ad hoc slc proceditur : bonorum.
1 AuiTustinus in lihro de Natiira et G. Adhuc, Jsa. xxxi, 5, super illud :

gratia dicit sic : « Prccvenit, ut pie Protcget Dominus exerciiuum Jerusa-

vivamus subsequitur, ut cum ilio
:
lem, protegens et liherans, transicns
sempcr vivamus. » Secundum hoc vi- e t salvans : dniur quadruplex diflerentia
detur quod gratia prccveniens sive ope- gratiae, scilicet protectionis, liberationis,

rans referatur ad totam vitam praesen- transitionis, et salutis. Et quaeritur,

tem subsequens autem sive cooperans
:
Penes quid istoe difTerentiai sumantur?
ad totam vitam futuram, in qua vive- 7. Adhuc Chrysostomus super Joan-
mus cum Deo. nem, Homil. illud, Graliam pro
l i, super
2. Adhuc Augustinus, ibidem, « Pra'- gratia «, Etenim et ipsa quse
dicit sic : «

venit, ut sanemur : subsequilur, ut ve- sunt legis, gratioe erant et ipsum gene- :

getemur. » Secundum hoc videlur, quod rari nos ex nun entihus, gratia fuit non :

gralia justificationis impii sit gratia prse- enim direclionibus prsecedentibus hanc
veniens : et gratia profeclus de virtute in acc('pimus remunerationem. Qualilcr
virtutem, sit gratia subsequens. enim qui neque eramus? » Quasi dice-
3. Adhuc, Augustinus, ibidem, « Prtc- ret Non poteramus ex directione acci-
:

venit voluntatem, ut velit bonum : sub- pere, cum non essemus scd Deo ubique :

sequitur, ul compleat sive pcrsistat. « piaecedentibus beneficiis incipiente, non

Secundum hoc videlur, quod gratia generari nos soluin ex non entibus, sed
priEveniens est volunlatem informans, etiam generatos discere ea quae facienda
et gratia subsequens sit idem cum sunt, et quae non sunt facienda, et hanc
perseverantise dono : et hoc non dicitur in natura accipere legem, hoc con-
et

in littera. scienliffi judicium incorruptibile impo-

i. Adlmc^ Ad Roman. viii, 29 et 30 : suisse nobis, gratiai fuil maximae et cle-
Quos prasscivit, et prsedestinavit con- mentiee inefTabilis.
formes fieri imaginis Filii sui... Iios Adhuc, Idem, ibidem, « Sed et
8.

et vocavit : et quos vocavit, illos ct hanc corruptam, legem scilicet natu-

justificavit : quos autem justificavit, rae, per legem scriptam instaurare gratise

illos et glorifLcavit. Yidetur ergo, quod fuit. ))

* Cf. Opp. B Alberti. Commenl. inllSenten- novtfi editionis.

tiaium, Dist. X.WI, Art. 6. Tom. XXVll hujusce - Joan. i, 16.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU^ST. 100. 251

9. Adhuc, Anselmus dicit, quod gra- quo gloria sequitur gratiam. Et

tionis,

tia est quge descendit a gratuita volun- hoc intendit Augustinus et non aliud,
tate. Et secundum hoc vakle multiplex ut scilicet intelligamus, quod nihil est
est, omne scilicet donum quod gratis in nobis nisi ex gratia Dei.
datur. Ad dicendum eodem modo,
aliud
Ad 2.

quod quidam modus praeventionis est

Ult£R[us qua^ritur, Quare dicitur gra- quo sanamur ab inlirmitate, et alius sub-
tia operans et cooperans? secutionis quo vegetamur de virtute in
Si enim, sicut dicit Augustinus, dici- virtutem : et hos effectus intendit assi-
tur gratia operans, qufe operatur bonam gnare Augustinus, et non aliud.
voluntatem, cum bona voluntas non Ad aliud eodem modo dicendum, Ad 3.
sit nisi informata per gratiam, videbilur quod Augustinus duos effectus gratiie
quod sit operans quae operatur gra- intendit ibi assignare : unum incipientis,
tiam in voluntate : et sic idem facit et allerum perseverantis in tentatione :

seipsum, quod est vaide inconveniens et neutrum enim horum potest habere
impossibile. homo nisi ex gratia Dei et gratuito do-
no ipsius.
SoLUTio. Dicendum, quod Augustini Ad aliud dicendum, quod Apostolus
Ad 4.
auclorilas quam inducit Magister de intendit ibi assignare etTectus gratice,
gratia praveniente et subsequente, ab quos oporatur Deus in nobis sine nobis,
Augustino posita in libris contra Pcla- qui sunt praeparationes gratise, quge est
gianos, qui gratiam Dei evacuabant, et pra^destinatio ai) .Tterno : vocationis a
dicebant a libero arbitrio esse bonum peccato, quee accipitur per terminum a
opus sicut volente et currente, et a gra- quo : justificationis, quse accipitur per
tia Dei non nisi sicut adjuvante et com- terminuin ad quem : gh^riticalionis, qu«
municante. Et propter hoc Augustinus accipitur per finem inlenlum a trilms
secundum Catholicam fidem volens hunc prsehabitis : glorilicat enim cum imponit
errorem corrigere per vcrbum Apostoli, coronam glorige.
ad Roman. ix, 16 : Non volentis, neqiie. Ad aliud dicendum, quod ilJud quod
Ad 5.
currentis, scdDei miserentis est : ^wiAii dicitur in Glossa supcr illud Exodi,
gratiam in operanlem et cooperantem, xxxm, 13 : Si inveni gratiam, etc,
sive prgevenientem et subsequentem, ut verum est : quia non una gratia iudi-
ostendat, quod totum est ex gratia Dei, gent Sancti, sed multis : quia multifor-
quae primo prgevenit voluntatem ut velit, mis est gratia Dei. Et licet muitipficiter
et subsequitur voluntatem opus mini- prgeveniat in omnibus gratiis, tamen
strantem, ne frustra velit : eo quod principafiter pravenit in fide et dilectio-
opus voluntatis sive liberi arbitrii fru- ne, ut cognoscamus et diligamus quia :

stra est ad meritum nisi sit gratia infor- fides est fundamentum virlutum, gratia
matum.Unde solai illa divisiones Augu- vero forma subsequens autem gratia
:

stini ad propositum sunt, id est, ad est, ut in omnibus mundam habeamus

evacuationem hasrcsis Pehagianorum. vitam et in nullo polkitam.
Aliai tamen mufige divisiones gratigesunt, Ad aliud dicendum, quod ifiud Isai», a^ 6

sicut probant objectiones, per etreclus xxxi, 5 : Proteyit Dominus, datur per
gratige datge. quatuor effectus gratiae, quorum primus
Ad PRiMUM dicendum, quod k-
ergo est transitus in visittmdo, quando Domi-
cet principakter prgeveniat informando nus visitat singulos in sahitari suo.
voluntatem, tamen etiam quidam modus Secundus est protegens, quando protegit
prgeventionis est, quo nos hic prgevenit nos ab impugnatore. Tertius est kbe-
in gratia : et quidam modus subsecu- rans a malo quod indixit impugnator.
 252 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Quartus est salus per quam nos salvat. quidquid datur nobis de lege naturae,
Et sic continue transit per Judam, hoc de lege scripta, et lege gratice : et hoc
est, per suos consitentes et glorificantes verum est : et ideo dicitur, I ad Corinth.
Deum : quia, sicut dicit beatus Bernar- XV, 10 : Gratia Dei sum id quod sum.
dus : « Sicut cnini non dormit neque Ad aliud dicendum, quod Anselmus
dorniitat qui custodit non
Israel', ita verum dicit : quia illa est definitio gra-

dormit neque dormitat qui impugnat quod multiplices sunt gratiae sed
tiae, et :

Israel. » illasnon oportuit inducere hic quia :

Ad 7.
Ad aliud dicendum, quod Chrysosto- hic non intendit de divisionibus gratia-
mus intendit dicere, quod omne donum rum, sed tanlum de evacuatione hae-
naturffi et omne donum gratiae a gralia resis Pelagianee, quae gratiam evacua-
Dei est, et nihil horum habemus a no- vit : et ideo non inducuntur nisi ea quse

bis : sicut etiam dicitur, Jacobi, i, 17 : valent ad hoc.

Omne datum optimum^ et omue donum Ad id quod juxla hoc ultimo quaeri- Adq

perfectu7n desursum est, descendens a tur, dicendum quod gratia non operalur
Patre luminum. Et tales divisiones non seipsam, sed operatur voluntatem in
faciunt ad propositum, ut scilicet hjBre- forma gratuiti boni, sicut albedo super-
ses Pclagii evacuentur, et ideo non in- ficiem constituit in forma albi efficien-
ducuntur. ter : tamen totum faciens est Deus, et

Ad 8.
Ad aliud dicendum, quod Chr^^so- gratuita ejus voluntas : et sic idem non
stomus dicit, quod totum est de gratia operatur seipsum.

QUiESTIO CI.

De s^ratla operante et cooperante.

Deinde ratione ejus quod dicitur in Secundum, Ratione sequentis capituH,

eadem distinctione ^, cap. Hic co?iside- Si vero quseritur. Quomodo gralia pot-
randum est. est augeri vel minui?
Hic quaeruntur tria. Tertium, Qualiter gratia differt a vir-
Primum est, Utrum eadem sitoperans tute?
et cooperans, sive praeveniens et subse- De his enim tribus Magister quaerit in
quens, sive diversae ? Littera.

* Psal. cxx, 4 : Ecce non dormilalit neque dor- Tom. XXVII editionis nostrae Opp. B. Alberti,

miet qui custodit Israel. Cf. Isa. v, 27. pag. 463.

2 Cf. II Sententiarum, Dist. XXVI, cap. I.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUvEST. 101. 253

opus ejus : utrumque et per unam ratio-

nem habet operans et cooperans : ergo
videtur, quod sint gratia una et eadem.

MEMBRUM I. SoLUTio. Ad hanc quaestionem satis re- soiutio.

spondet Magister sic dicens : « Quibus-
Utrum eadem sit gratia operans et coope- dam non irrationabiliter videtur, quod
rans, sive prseveniens et subsequens, una et eadem sit gratia, idem donum,
vel diversse * ? eadem virtus, quae operatur et coopera-
tur : sed propter diversos ejus efifectus
et
dicitur operans et cooperans. »
Et hoc
Ad primum objicitur sic : simpliciter concedendum est.
1. Dicit Philosophus, quod aclus suat xVd prlmum autem dicendum, quod xd i.
praevii potentiis secundum rationem : actus sint praevii polentiis, hoc
innega-
quia polentiae distinguuntur per actus, et bile est sed licet diversi sunt actus,
:

actusper objecta : sed eadem ratione di- qui sunt liberare voluntatem et
adjuva-
stinguuntur habitus per actus sicut et po- re, tamen una et eadem virtus secun-
tentiae : quia habitus ad potentias ordi- dum rationem est in eis : et heec est
nantur, et perficiunt polentias ad actus : virtus merendiet gralum faciendi quae
sed diversi sunt actus gratia? prsevenien- est tam in gratia operante, quam in gra-
tis et subsequentis, operantis et coope- tia cooperante et ideo una et
:
eadem est
rantis, sicut patet, quod gratia operans gratia quae geminatur per officia sive
sive praeveniens liberat et praparat ho- actus, licetuna forma gratice sit utris-
minis voluntatem ut bonum velit : sub- que utraque enim confert vim meren-
:

sequens autem sive cooperans, ut dicit di et gratum faciendi.

Augustinus, iliam adjuvat ne frustra Ad aliud dicendum, quod secundum Ad 2.

velit : et isti sunt diversi actus : ergo et aliquid sunt ejusdem potentiae, et
secun-
diversi habitus. dum aliquid non secundum hoc enim :

2. Adhuc, Ipso nomine ostenditur, ejusdem potentiae sunt, quod utraque

quod operans per se operatur : coope- gratum facit et vim confert merendi.
rans autem cum quodam alio : ergo vi- DifTerunt autem in hoc, quod operans
detur, quod non sunt ejusdem potentiae : facit hoc circa voluntatem, informando
ergo nec ejusdem essentiae sive substan- eam : cooperans autem circa actum libe-
tiae : ergo sunt diversae. ri arbitrii, eliciendo eum et dando ei vir-
contr». CONTRA :
tutemut raereri possit et dignus sit ^i.a
1. Gratiae proprius actus est gratum seterna hoc non facit diversitatem
: et
facere habentem, et opus ejus gratum esscntice form», sed diversitafem
sive
reddere : iste actus auius rationis est in effectuum tantum in voluntate et aclu
communi et operante et cooperante :
ejus.
ergo videtur, quod habitus unius ratio- Duo quae objiciuntur in contrarium, aj object.
nis sit operantis et cooperantis, praeve- procedunt, et probant hoc quod dictum
nientis et subsequentis. est.
2. Adhuc, Gralia a duobus dicitur,

quse vere gratia est et simpliciter, scili-

cet quia gratis datur et non meritis red-

ditur, et quia gratum facit habentem et

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- hujusce novac editionis.

teutiarum, Dist. XXVI, Art. 10, Tom. XXVII
 254 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

in hoc enim major est quod in plu-

ra mcrita potest et plus mereri, in hoc
scilicet, quod per depurationeni magis
recedit a contrario, peccato scilicet, et

MEMBRUM II. magis accedit ad puritalem primaj boni-

tatis et virtutis ex hoc enim habet
:

Quomodo (jratia possit augeri vel majorem vim merendi et perfectam ac-
minui '
? cipit vim merendi quando est intra.
Ad phimum ergo dicendum, quod in ^d
quantitutibus esl augmentum quantitatis
Secundo quaeritur, Quomodo gratia molis : in spiritualibus autem bene est
polest augeri vel niinui ? augmentum virtutis, licet non molis, sic-

1. Dicit enim Augustinus « fpsa : ut paulo anle dictum est.

enini gratia non est otiosa, sed mcretur Ad quod meritum
ALiuD dicendum, Ad
augeri, ut aucla mcreatur pcrfici. » Hoc illud virtulis est et non ex
ex congruo,
enini non videtur esse proprie dictum : condigno vel debito congruum enim :

cum augmentuni propric non sit nisi in est, ut ipse dicit Augustinus, quod qui

quanlitatibus in genere autem quanti-

: bene utitur gratia, quod addatur ei aug-
tatis noii esl gratia praeveniens ncc sub- mcntum illius gratiae. Matth. xxv, f.j :

sequens. Dcdil... U7iicuiqiie secundum propriam

Adlmc, Inconvenienter videtur di-
2. virtutem, id est, secundum usum et co-
cere, quod gratia meretur augeri me- : natum virtutis.

riluni enim illud aut est ex congruo, aut

ex debito. Non cx congruo quia nihil :

praecedit primam gratiam unde con-

gruura sit ipsam augeri. Siniiliter nec
ex debito : quia hoc non possct esse nisi
ex Deo : et Deus nulli aliquid debet, ut MEMBRUM III.

dicit Ilieronymus : videtur ergo, quod

ex debito non possit augeri. Qualiter gratia differat a virtute * ?

Solutio. SoLUTio. Dicendum cum Augustino in

iibro de Quantitate animx, quod duplex 'fertio qua?ritur, Qualiter gratia difTert

est quantitas, virtutis scilicet, et molis. a virtule?

Cum enim quaeritur, quantus sit Iler- Et videtur, quod non differat
cules ? potest quaeri quot pedum sit, vel f Quorum enim una est definitio, eo-
.

quantie virtutis. Et ideo dixerunt anti- rum unum est esse sed una est gratiae:

qui, quod quantitas molis dividitur ad et virtutis defmitio : crgo unum esse.

intus per aliquid numerans quantitatem Major per se patet. Minor scribitur in

subjecti, sicut est pes, ulna, et palma. Littern in sequenti distinctione, cap. f

Quantitas autem virtutis dividitur ad ex- ubi inducitur Augustinus sic dicens :

tra, sicut posse in duos vel in tres vel in « Virtus est bona qualitas mentis, qua
quatuor est virtus Herculis. Unde gratia recte vivitur, qua nemo male utitur,

augetur augmento virlutis et non molis : quam Heus operatur in nobis sine no-

'
Cf. Opp. B. Alberti. Commerit. in ISeiiten- XXVIII.
tiarum, Dist. XVII, Art. 10. Tom. XXV novaj * Cf. Opp. B. Alberli. Comment. in II Sen-
edilionis nostrae. Cf. etiam comment. in III tentiarum, Dist. XXVI, Art. 11. Tom. XXVII
Sententiarum, Dist. XXIX, Art. 10. Tom. hujusce novte editionis.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU.EST. 101 235

bis\ » Omnia posita in hac detlnitione enim donum est sanctificans et gratifi-

conveniunt gratiGe gratum facienii heec : cans nec dicitur gratia quee gratis da-
:

enim bona qualitas mentis, qua recte

est tur tantum, sed quia gratum facit ha-
vivitur, qua nemo male ulitur, quam bentem, et opus ejus gratum reddit :

Deus, etc. Ergo videtur, quod virtu^ et et hoc vero nomine dicitur gratia. Et
gratia sint idem, et nullam habeant dif- sic virtus generaliter non est idem
ferentiam. cum gratia : sed primo modo omnis vir-

2. Adhuc, Quorum est elTectus unus, tus est gratia quae gratis datur.
ipsa sunt eadem : unus
virtutis et grati» Ad primum quod ex
ergo dicendum, Ad i.

effectus est, scilicet meritum vitffi seter- illa non potest probavi, quod
definitione

nse, quia virtute meremur, et gratia me- virtus est gralia quee gratum faeiat. Li-
remur ergo sunt iilem.
:
cet enim omnis virtus talis sit bona qua-

3. Adhuc, Gratia dicitur, quia gratis litas mentis, secundum quod bonum de-

datur el graluni facit utrumque horum :

fmitur aDionysio, quod bonum est quod
convenit virtuti, maxime infusae : ergo est a bono non tamen est bona a bo-
:

videlur, quod gratia et virlus infusa sint nitate gratise gratum facieniis, sed est

iiJem. bona, quia est a bono. Et licet recte vi-

CoNTRA :
vatur qualibet virlute, hfec lamen non
L Quaecumque dividuntur sccundum est reclitudo talis quse gratum faciat :

subjecta, dividunlur secundum esic :

sed est rectitudo theologicce virlutis, sive
virtutes et gratia dividuntur secundum cardinalis, quae est rectitudo contingendi

subjecta, quia mulli sunt qui habent fmem, ut fides in priniam veritatem, et

viitutes cardinales, et non habent gra- spes in primam largitatem : vel rectitu-

tiam iiratum facientem : ergo virtus et do conlingendi medium, sicul quatuor

iiratia oratum faciensnon sunt idem. virtutes cardinales, de quibus dicit Ari-
O O
2. Adhuc, Tn Littera dicitur, quod stoteles in II Ethicorum, quod quamvis
gratia gratum faciens est fides quoe per extremum tamen in passionibus
in bono,

dilectionem operatur, per quam justifi- et operationibus sunt medium. Et sic

calur impius. Videtur ergo, quod gratia etiam nemo male utitur eis quantum
non sit idem cum omni virlute, sed cum est de se licet aliis male utens et non
:

quadam. recte vivens, possit eas habere infor-

mes et non informatas.
SoLUTio. Dicendum, quod gratia pot- Ad aliud dicendum, quod non est Ad 2.

est sumi in genere, et in specie. Si in unus etfectus virtutis et gratice, nisi vir-

o-enere : tunc omne donum a Deo gratis tutis formatce per gratiam : et bene con-
datum, sive corporale, sive spirituale ceditur, quod illa virtus sit gratia.

gratia est : et sic virtutes cardinales, sive Ad ultimum dicendum, quod non om- Ad s.

acquisitae sive infusai gratia3 sunt. Si in nis virtus infusa facit gratum, sed virtus
accipitur tunc gratia infusa cum qua infunditur Spiritus san-
specie et stricte :

gratum faciensipsum do-

non est nisi ctus, gratum facit, et non alia : et talis

num,cum quo dat seipsum Deus in tem- non est nisi virtus formata per graiiam

porali processione Spiritus sancti, hoc gratum facientem et per charitatem.

' S. AuGUSTLNUs, Lilj. \{ de Libero arbitrio, cap. 18.

256 D. ALB. MAG. ORD. PWJED.

QUiESTIO CII,

De gpatia tria qiiieriiiiliir.

Deinde, Quaerendum est de lioc quod est in quo gralia et virtus possint auge-

dicitur in illo cap. Si vero quseriiia\ ri in ipso : in hoc ergo non potest auge-
Quomodo ipsa gratia prseveniens me- ri virtus et gratia.

reatur augeri » ? CONTRA : Sed coi

Et quaeruntur tria in capite illo. 1. Profectus merili est in homine :

Primum est, Qualiter gralia auge- profeclus meriti auirel bonum gratiae et

tur? virtutis : ergo videtur, quod gratia et

Secundum, De divisione bonorum virtus continue augentur in sanctis.

quam ibidem dat Augustinus. 2. Adhuc, Luc. ii, 52 : Et Jesus pro-
Tertiura, Si virtute aliquis male possit ficiebat sapientia, et setate, et gratia
uli? apud Deum et homines. Non potest hoc
intelligi de Jesu in propria persona :

quia ab instanti conceptionis propter

unionem divinitatis plcnus fuit omni
gratia, et crescere non potuit : oportet
MEMBRUM I. ergo, quod intelligatur per eirectum in
sanclis : videlur ergo, quod incremen-
Qualiter gratia augetur ? tum accipiat gratia et virtus in homine :

ergo gratia et virtus augentur.

Ad primum objicitur sic : Ulterius quaeritur, Quomodo pcrfici- Quse

1. Augeri non potest nisi quod habet tur gratia ?

quantitatem : sed gratia et virtus nul- Omnis enim perfectio est ad ali-
1.

lam habent quantilatem crgo videtur, : quem terminum ad summum gratiae et :

quod augeri non possunt. perloclum nemo venit : videtur ergo,

2. Adhuc, Jam habitum est paulo an- quod nemo in hac vita perfectus potest
te, quod hominis damnati per peccatum esse.
duo sunt status, scilicot ante reparatio- Adhuc, Aristoteles in III Phgsico-
2.
nem, et post reparationem. Et ante re- rum dicit, quod « perfectum est cui
parationem necesse est eum peccare nihil deest : » sed nemo est cui nihil
damnabiliter, post reparationem vero desit in gratia : detur ergo, quod nibil

venialiter. Uterque status facit ad dimi- perfectum sit in hac vita.

nutionem gratiie et virtutis, et non ad 3. Adhuc, Jacobi, iii, 2 : In miiltis
augmentum. Ergo nullus status hominis offendimus omnes. Si hoc dicit Aposto-

i
Cf. II Sententiarum, Dist. XXVI, cap. K. Alberti, pag. 463.
Tom. XXVIl tiujusce novae editionis Opp. B.
 L\ II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU.EST. 102. 257

lasdese, malto magis de aliis est verum. porlionatum statui hominis potest ac-
Videtur crgo, quod in nullo gratia per- ciperc homo ex merito : augmenlum
fecta est. puritatis simpliciter non potest homo ac-
conira. GONTRA : cipere in hac vita Joannes in : quia dicit

Ad Ilebr. v, 11 : Perfectorum est so- prima canonica, i, 8 Si dixerimus quo- :

lidus eibus : eorum qui pro consuetudine niam peccatum non habemus, etc, et
exercitatos habcnt sensus ad discretio- Proverb. xx, 9 : Quis potest dicere ?
nem boni ac niali. Mwidum est cor meum, purus sum a
peccato ? nec infans cujus vita unius diei
SoLUTio. Dicendum, quod sicut dicit est super terram : quia ad minus habet
Augustinus et in Littera ponitur, gratia originale. Et super illud Augustinus :

meretur augeri, ut aucta mereatur per- c< Si omnes sancti et sanctee convcnirent
lici. et dicerent, quia peccatum non habemus,
Ad primu.m ergo dicendum, quod du- seipsos seducerent, et in ipsis veritas
plex est perfectio : corporalis, et spiri- nonesset. Excepta beata Virgine, de qua
tualis : et duplex est quantitas, ut dicit cum de peccatis agitur, propter hono-
Augustinus in Ubro de Quantitate ani- rem Domini Nostri Jesu Ghristi nuUam
mae^ scilicet corporalis, et virtualis. Quce volo haberi qusestionem. »

corporaliter augentur, augeiitur secun- Unde ad id quod objicitur de veniali,

dum quantitatem corporalem divisibi- de quo non potest homo sibi cavere
lem. Quae vero spiritualiter et virtualiter etiam post reparationem. dicendum
augentur, augentur secundum quantita- quod veniale noii excludit gratiam, nec
tem virtualem secundum
dupliciter : vel gratise incrementum quia non est sim- :

recessum a contrario et secundum acces- pliciter peccatum, sed ad peccatum tan-

snm ad terminum, secundum quod dicit tuin dispositio.

Auctor libri Sex principiorum ', quod Ad illa quce objiciuntur in contra- Ad object,

albius dicitur nigro impermixtius secun- rium, dicendum quod simpliciter coiicc-
dum recessum a contrario : et dicitur denda sunt et procedunt.
etiam albius sive lucidius secundum
accessum ad hoc quod est in termiuo Ad id quod ullerius quserilur de perfe- AcUusett.
prima nominis impo-
albedinis cujus est ctione gratite, dicendum quod perfectio
quod hoc vere dicitur album.
sitio, duplex est, simpliciter scilicet, et pro-
Dicendum ergo, quod gralia non au- portionata statui. Nemo simpliciter est
getur corporali augmento, sed spirituali perfectus, nisi solus Deus : secundum
et augetur per accessum ad terminum, modum autem slatus sancti possunt esse
id est ad vere bonum cui nihil admixtum perfecli, quibus nihil deest de his quae
est de malo : quia illi vere imponitur pertinent ad statum virtutis et me-
nomen gratise, et dlud vere dicitur bo- riti.

num, et assimilatur prinio bono magis Au aliud dicendum, quod nihil ita Ad 2

inter bona, de quo dicitur, Marc. x, 17: simpliciter perfectum est cui nihil desit
Nemo unus Deus -. Et sic
bonus, prceter Deum
nisi sed multa sunt ita per- :

magis bonum est quod magis assimila- fecta, quod nihil deest eis de his qua^
tur primae bonitati. Et hoc est bonuni/ pertinent ad statum meriti. Et hoc est
grati*. quod dicitur, I ad Gorinlh. i, et seq., .j

Ad aliud dicendum, quod est augmen- in Glossa et in textu In omnibus divites :

tum proportionatum statui, et est aug- facti estis in illo, in omni verbo. et in

mentum simpliciter. Augmentum pro- omni scicntia '. sicut testimoyiium Christi

* Lib. de sex principiis, Tract. VIII, cap. 2. » Cf. Matth. XIX, 17 ; Luc. xviii, i9.

xxxni
 258 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

confirmatum est in vcbis : ita ut nihil species corporum : quia, sicut dicit

desit vobis in ulla gratia, exspectanlibus Aristoteles ibidem, corporum

species

revelaiionem Domini nostri Jesu Christi, non nisi decorant bealitudinem bona :

qui et confirmabit vos usque in finem autem forlunae organice deserviunt et :

sine crimifie, in die adventus Domini vJcinius est quod organice deservit, |

nostri Jesu Christi. quam id quod decorat solum.

Ad ultimum (licendum, quod Aposto- 3. Adhuc, In bonis magnis quae sunt
Ad 3.

lus dioit, quod desit ei et aliis perfectio virtutes, mult« sunt differentiae. In his

sirapliciter, et non secundum statum. enim est virtus theologica, virtus con-
Ad obj6ct. Ad quod in contrarium objicitur,
id suetudiujalis, et donum Spiritus sancti :

dicendum quod Apostolus ibi loquitur et in virtute consuetudinah est bonum

de perfectione status, quo multi sunt in genere, bonum circumstanliaB, et bo-

perfecti : cum nihil desit eis de his num virtutis, de quibus omnibus nullam

quae pertinent ad merilum. Ad Philip. facit mentionem Augustinus et sic vide- :

ni, 12 : Non quod jam acceperim, aut tur esse diminutus.

jam perfectus sim : sequor autem, si

quo modo comprehendam in quo com- SoLUTio.Dicendum quod bona quae soiu

prehensus sum a Christo Jesu. enumerat Auguslinus, non enumerantur

secundum diversitates generum vel spe-
cierum, sedsecundum quantitatem^^boni-
tatis qua faciunt ad rectam vitam et

bonum usum : et ideo dividil in magna,

MExMBRUM II. minima, et media : vocans iUa magna,
quee essenliaUter et causahter constiluunt
De divisione bonorum in magna, mini- reclam vitam et bonum usum, et ad
ma, et media alium usum referri non possunt. Et vo-
cans illa mmima, quae nec essentiahter,
nec causaliter ad rectam vitam referun-
Secundo, Queeritur de divisione bono- tur, et ahquando referuntur ad malum

rum quam dat Augustinus, in bona usum. Et vocans illa media, sine quibus
mag^na, minima, et media. recta vita et bonus usus non est, hcet
quod species quorumlibet
Dicit enim, ahquando aUquis possit eis abuti. Et
corporum minima bona sunt, sine quibus secundum hoc Augustini divisio bona et
recte vivi polest. Virtules autem quibus sufficiens est. Bonum enim, ut dicit

recte vivitur, magna bona sunt. Potentice Dionysius in libro dc Divinis Jiomini-
vero animi, sine quibus recle vivi non bus ', si perfectam rationem boni habere
potest, media bona sunt. debeat, tria debet habere, scilicet quod
Videtur autem, quod haec divisio in- sit a bono, et inbono plantatum et ad
sufficiens sit bonum. Undc illud boiium a quo recta
1. Multa enim alia sunl bona quce re- vita est plantata, et bonus usus rectae
feruntur ad bonam vitam praeter ista, vitae, et ad quod est recta vita et bonus

sicut suntbona fortume, de quibus dicit usus rectoe vitae, hoc magnum bonam
Arisloteles inprimo Ethicorum, quod est. Illud autem bonum a quo recta vita

organice deserviunl ad fehcem vitam, non est_, nec bonus usus rectae vitae, et
sive ad felicitatem. ad quod non est, vocatur minimum
2. Adhuc, Bona forlunse vicinius vi- bonum : quia nihil facit ad bonum et

dentur se habere ad fehcitatem quam rectani vitam nisi per occasionem. Illud

* S. DiONTsius, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4.

 IN II P. SUiM. THEOL. TRACT. XVI, QLL^ST. 102. 259

vero bonum a quo recta vila essentialiter rum matrem esse perfeclam, quae cuncta
per se non est, sine quo tamen esse non difticilia redigat ad facilitatem. Hoc non
potest, sicut liberum arbitrium, et intel- convenit, nec est attribuendum alicui

lectus, et voluntas, medium bonum. Et bono creato, sed increato solum. » Qui
hoc modo data est divisio Augustini : et ergo hoc attribuit virluti creatae, male
hoc modo inducitur contra Pelagium, utitur virtute : et sic contingit virtutibus
qui dixit, quod media bona constitue- male uti.

rent bonam vitam, quod falsum est. De CoNTRA : Sed contro.

aliis bonis non tractat, quia non sunt Augustinus in libro II de Libero arbi'
praesentis intentionis. trio ^ dicit, et ponitur in Littera in se-
Et per hoc patet solutio ad tria obje- quenti distinctione, quod virtus est bona
cta in contrarium. qualitas mentis, qua bene vivitur, qua
De his tamen jamdudum facta est nemo male Ergo videtur, quod
utitur.
summa que intitulatur de bono, inqua virtute non cojitingat male uti.
disposite de omnibus differentiis bono-
rum et oppositorum malorum tractatum SoLUTio. Dicendum, quod virtutes du- soimio.

est : quse multum vulgata est, et com- plices sunt, infusae scilicet, et acquisitse :

muniter habetur : et propter hoc non informes et formatee. Virtutibus theolo-

oportet de talibus hic inquirere. gicis formatis numquam contingit male
uti. Virtutibus acquisitis per autem
assuetudinem vel per doctrinam contin-
git male uti per accidens et non per se :

contingit enim aliquid altribuere virtuti

MEMBRUM III. quod non convenit ei nisi per accidens,
sicut quod propter se diligenda sit, cum
Utrum virtute aliquis possit male uti *
? non propter se diHgenda sit, sed per se
propter se enim diligitur quod ad alium
finem non refertur, quod non est facien-
Tertio queeritur et ultimo, Utrum vir- dum nisi de Trinitate, ut dicit Augusti-
tute ahquis male possit uti ? nus. Per se vero diligitur qui in natura
Et videtur, quod sic. et essentia propria habet quare dihgatur,
l. Augustinus in libro I de Doctrina sicut honestum et partes honesti. Sicut
Christiana *, ubi distinguit inter frui et enim dicit Tullius, cc honestum est quod
quod virtutes quibusdam per-
uti, dicit, sua propria vi trahit ut ametur, et sua
suaserunt, quod eas propter se dilige- propria dignitate nos alHcit '. »

rent^ sicut luerunt Socratici Philosophi. x\d primum ergo dicendum, quod cum Ad i.

Quod non est faciendum nisi de summo dicitur aliquid per se diHgi, aequivoce
bono et incommunicabili. Illi ergo male sumitur per se. Potest enim per se sumi
usi sunt virtutibus : et sic aliquis male per oppositionem ad propler aHud : et

uti posset eis. sic non sunt virtutes propter se diH-

2. Adhuc, Hoc idem dicit Boetius in gendae, sed dilectio earum referenda est
prooemio Arithnieticse^ sic : « Socrates ad dilectionem Dei : et sic eam Socratici
in exhortationibus suis cum virtutem dilexerunt : quia, sicut dicit Plato in
laadaret, et diceret cam omnium bono- Moinone, Socrates dixit, quod virtus non

* Cf. Opp. R. Alberti. Commont. in II Sen- na, cap. U.

tentiarum, Dii^t. XXVII, Art. 1. Tom. XXVII ' Idem, Lib. II de Libero arbitrio, cap. 18.
hujusce novse editionis. * TuLLics, In fine I Rethorica).
' S. AuGusTiNus, Lib. I de Doctrina christia-
260 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

acquiritur doctrina vel ..ssuetudine, sed tis : et hoc non potest esse nisi per vir-
dono Dei. Ethoc dicilur etiam, Sapient. tutem : et talis numquam male utitur 7

vin.21 Et nl scivi quoniam non poteram

:
virtute, sed semper hene.
esse continens, nisi Deus det et lioc : Ad aliud dicendum, quod hcet hoc fiat Ad ;

ipsnm erat sapientise^scire cujus esset hoc virtule increata sicut per causam pri-
donum adii Dominum, et deprecatus
: mam, tamen fit virlutibus acquisitis et
sum illum ex irdiniis pr/ecordiis meis. infusis sicut per causas proximas unde :
•

Continentia enim, ut dicit Aristoteles hoc sic attribuere virlutibus non est vir-
in VII Ethicorum, idem est quod mora tutibus male uti.
in mente, quando scilicet aliquis vi Illud quod in contrarium objicitur, Ad cbji

passionis, timoris scilicet vel irae et tri- concedendum est et illo modo quo di- :

stitise vel gaudii, non extruditur exlra ctum est intelhgendum.

repagula mentis, quse sunt limites virtu-

QUiESTIO GIII.

De virlute.

Deinde traclanda sunt ea quse conti- utitur, quam solus Deus iii homine ope-
nentur in Hbro II Sententiarum, distinct. ratur. »

XXVII, ibi, Hic videndum est quid sit 2. Ex dictis Aristotehs Irahitur i>ta,

virlus, et quid sit actus vel opus ejus. quod « virtus in genere est habitus circa
Ubi statim occurrunt duo quaerenda. difficile et bonum, optimorum operati-

Primum csl, Quid sit virtus in ge- vus. »

nere .3. Adbuc, Idem Aristoteles dat hanc

Secundum, Quomodo genus deduca- in III Ethicorum, quod « viitus est in

tur ad species virtutum per divisionem ? passionibus et operationijjus medium

duarum malitiarum, quarum una est in
superabundantia, etaltera in defectu, sed
in bono esl extremum. »

4. A Tulho in fine lihetoricss primae

MKMI3RUM I. accipitur haec, « Yirtus est liabitus in
modum naturie, rationi consentaneus. »
Quid sit virtus in genere ? 0. Ab Anselmo haec : « Virtus est dis-
positio mentis bene constitutae. »
Et quaeritur de singulis istis definitio-
Inveniuntur multae definitiones virtu- nibus.
tis. Primo eigo objicitur de definitione Au-
1. Prima est Augustini in Littera, haec gustini.
sciUcet, «Virtusest bona quahtas men- 1. Yidetur enim inconveniens, quod
tis, qua recte vivitur, qua nullus male dicit, Dona qualitas mentis : qualitas
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QLLEST. 103. 261

enim est, ut dicit Philosophus in Prsedi- 1. Non omnis virtus est medium dua-
camentis, secundura quam quales esse rum malitiarum, sedmoralis tantum, in-
dicimur : secundum virtutem autem non tellectualis non : et sic videtur definitio
solum dicimur quales, sed perfecti : et non esse universalis.
sic virtus in aliquid plus videtur esse 2. Adhuc, Exfremum esse in bonoper
quam qualitas. superabundantiam dicitur ergo secun- :

2. Adhuc quod dicit, Quarecte vivitur, dum doctrinam Philosophorum, uni soli
non videtur posse intelligi nisi de justi- convenit quaecumque est extrema virtus,
tia quia illa solum considerat quod re-
: sicut in theologicis charitas, et in cardi-
ctum est et hoc inconveniens est quia
: : nalibus prudentia.
defmitio ofeneris debet convenire cuilibet 3. Adhuc, Magis videturfelicitas extre-
speciei. mum esse in bono, quam virtus : et sic
3. Adhuc quod dicit, Qua nullus male definitio magis convenit felicitati, quam
utitiir, videtur non convenire : quia virtuti.
multi virtutibus acquisitis et intellectua-

libus et moralibus abutuntur in superbiam Similiter objicitur de quarta quam dat

et inanem gloriam, sicut Pharissei, qui Tullius, quod scilicet « virtus est habitus
justitiam suam faciebant coram homi- in modum naturiC, rationi consenta-
nibus ut viderenturet laudarentur abeis. neus. »
4. Adhuc, Quam solus Deus operatur 1. Virtus enim videtur essede superad-
in hominibus, videtur inconveniens esse :
ditis naturae, et non natura quaedam et :

dicitenim Augustinus « Qui creavit te :

sic videtur, quod non consentiat rationi
sine te, non justificabit te sine te. » Et sic in modum naturae.
non solus Deus operatur virtutem in no- 2. Adhuc, Virtus non est de esse natu-
bis, sed etiam cooperatur homo. rae, sed de bene esse : natura est de esse ;

ergo videtur, quod virtus in modum na-

Similiter objicitur de secunda quse est turae rationi non consentiat : et sic vide-
Aristotelis, quod « virtus esthabitus inge- tur esse inconveniens.
nere circa difficile et bonum, optimorum
operativus : » hoc enim non videtur Similiter objicilur de quinta et ultima
convenire virtuti in genere, sed cui- quam dat Anselmus, scilicet quod « vir-
dam virtuti quam vocant heroicam, tus est disposilio mentis bene constitu-
quae est eorum qui dicuntur semidii tae. »
et semiviri sive bomines, sicut dicit 1. In hac enim definitione nihil poni-
Homerus de Hectore, ut narrat Aristo- tur essentiale virtuti : mens enim non est
teles in YII Ethicorum, sic dicens : de essentia virtutis.
« Inquit Homerus de Hectore, quoniam 2. Adhuc, In specie qualitatis habitus
valde fuit optimus : nec videbatur filius dividitur contra dispositionem : si ergo
mortalis viri esse, sed Dei. » Ergo vide- virtus est habitus, virtus non est dispo-
tur dermitio inconveniens esse quia nec : sitio : et sic male dicit, quod sit disposi-
omni, nec semper convenit, nec ubique : tio mentis bene constitutse.
cum secundum Aristotelem omne univer-
sale et essentiale debeat de omni esse Adhuc, Cum unius rei unicum sit esse
ubique et semper. quod indicat delinitio, penes quid acci-
piuntur tot definitiones ?
Similiter objicitur de tertia qu?e etiam
est Aristotelis quod « virtus est in passio- SoLUTio. Dicendum, quod inter omncs Solulio.
nibus et operationibus medium duarum sfinitiones mi
defmitiones melior est xVugustini, et etiam ^®"""
lefin.
luslini.
"^"
.Vi

malitiarum, etc, » quia convenientior.

 262 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

Ad 1. Et quod dicitur, Bona qualitas, hoc Ad id quod objicitur de tertia, dicen- jjgj,^ ,

modo dicitur quo modo omnis forma in dum quod illa assignatio non est nisi "^'3''",

quale priedicalur sivo substantialis sive virtutis moralis, sicut probat objectio :

accidentalis. Hoc enini modo habitus omnis tamen virtus medium est sed :

qualitas est, et est bona qualitas : quia moralis duarum malitiarum mediumest.
virtus in ratione boni determinatur : et Intellectuahs vero medium, quod est ra-
licet sit in ratione perficientis ad bonum, tio recta. Et sic universaiis est defmitio :

tamen quia habitus est, et habitus in ge- quia omnis virtus circa medium est non
nere qualitatis, qualitas est, ut dicit Au- eodem modo acceptum.
gustinus. Ad aliud dicendura, quod extremum ^^ j

Et pcr hoc patet solutio ad primum. esse in bono, secundura quod generaliter
j^^ 2
Ad aliud dicendum, quod omni virlute convenit virtuti, non accipitur secundum
recte vivitur per se, licet per accidens gradus boni quia sic non conveniret ni-
:

aliquis opere virtutis abutatur, non refe- si uni soli, sicut probat objectio : sed
rendo ipsuni ad debitum finem quamvis : secundum oppositionem boni
accipitur
enim rectitudo debiti sit justitiae, tamen admalum, in qua oppositione inextrema
rectitudo contingendi medium vel fmem distantia est virtus in ratione boni : et

omnis virtulis est. ideo est optimain ratione boni, et vitium

j^^ 3
Ad ALiuD dicendum, quod talis abusus pessimum. Quia, sicut dicit Philosophus,
est per accidens, sicut dictum est. si aiiquid opponitur alicui sicut bonura
^^ 4
Ad ALiUD dicendum, quod ad infusio- malo, in eodem genere oppositionis op-
nem virtutis nihil operatur homo ut cau- ponetur raagis ad magis, et maxime ad
sa, sed ut removens contrarium, scilicet maxime. Unde sicut malum opponitur bo-
ne ponatur obstaculura Spiritui sancto. no, ita pejus mehori, et optimum pessimo.
Deus enim non justilicat invitum, scd Ad aliud diccndura, quod felicitas est ^^
volentem et consentientem et hoc in- :
aliter extreinura quam virtus : felicitas

tendit dicere Augustinus. enim est extremum ut finis per virtutem

intentus, virtus autem est extremum in
Defin. Ari- Ad ALiuD diccndum, ouod defmitio ratione boni in oppositione ad malum,
stotelis. 1. . . 1- 1 p •
1
Aristotelis datur secundum perlectionem sicut dictum est.

virtutis in opere : habitus enim, ut dicit

Aristoteles, est perfectio ut somnus :
Ad ea quae obiiciuntur contradefinitio- Utfin-.

actus autem ut vigilia. Et hoc est in anima nem Tullii, dicendum quod illa definitio Ad le

et potentiis ejus et habitibus : et licethoc non datur per essentialia, sed penes mo-
plus principaliter conveniat heroicse vir- tus virtutis quibus movet rationem in
tuti, tamen communitc.r convenit omni modum naturae, et non arlis.
virtuti : quia quaehbet virtus est in his
circa quse est per se, sicut tomperantia Adid quod objicitur de quinta, dicen- Uefin.
s •Imi
circa concupiscenlias et abstinentias, for- dura quod Anselmus non intendit ibidein Ad 1

titudo circa timores et audacias est opti- definire virtutem, sed tantum diccrequa-
morum quae sunt in illo genere operativa, se habet ad mentem et animam
liter

quorum unumquodque estdifficile ct bo- quam optime disponit ad bonum.

num : difficile enim est medium contin- Ad aliud dicenduin, quod dispositio A'l .?

gere : et unumquodque talium in ratione dividitur conlra habitum, in hoc quod est
boni virtutis determinatur. Unde hoc qualitas facilc mobilis, habitus autem
convenit omni virtuti et ubique virtuti et qualitas conlirmata ct non in hoc
:

semper, licet eminenter et excellenter quod disponit subjectum et ordinat ad

conveniat heroicae. optimum, quia hoc maxime facit habitus
virtutis.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU.EST. 103. 263

Ad ultimum dicendum, quod licet uni- prudentia, justitia, fortitudo, et tempe-

cum sit esse rei quod indicat essentialis rantia. Inter quas, ut dicit Bernardus in
definitio, tamen multae sunt habitudines libro V de Consideratione ad Eugenium,
et comparationes eflectus et causse unius- prudentia medium invenit, temperantia
cujusque, penes quas possunt accipi di- tangit, fortitudo tenet, justitia reddit.

versse assignationes notitiam rei facientes. Aliquando dividiturper effectum quem

Unde primse duae penes essentialia virtu- consequitur in subjecto quod est anima,
tis accipiuntur et sunt essentiales : melior quam puriticat ab illicitis passionum et

tamen est Augustini, etmagis essentialia operationum sicut est illa quae datur a
indicans, prsecipue de virtute infusa. Plotino Philosopho, quem beatus Ber-
Quarta quoeTuUiiest, daturpenesmotum nardus laudat in commento super Oseam
virtutis quo movet rationem : movet dicens Plotinum Philosophum
sic : «

enim in modum mo-

naturse, et non in Socrates inventum inter ganeos et nepotes
dum artis et propter hoc virtus est om-
:
probatissimum Philosophum fecit. Hic
ni arte certior, ut dicit Philosophus. De dividit virtutesinpurgantes, purgatorias,

Anselmi detinitione jam dictum est. et animi purgati. Vocans purgantes, quae
Et sic patet solutio ad omnia objecta. jam incipiunt nebulas passionum purga-
re : purgatorias, quge in profectu sunt
purgationis : purgati animi, quis jam
animum purgaverunt, ita quod animus
nihil consentiat contrarium virtuti. »

MEMBRUM II. Aliquando dividitur secundum subje-

cta : et sicut dicit Aristoteles in libro de
Quomodo genus virtutis deducatur ad Laudabilibus bonis, animatriplicis partis
species per divisionem ? assumpta est a Platone, scilicet rationa-

lis, irascibilis, et concupiscibilis. Et sic

rationalis virtutis est prudentia, ut dicit.

Secuxdo quaeritur, Quomodo genus vir- Irascibilis est mansuetudo et fortitudo.

tutis deducatur ad species per divisio- Concupiscibilis vero temperantia etcon-
nem ? tinentia. Totius autem animse justitia, li-

Et ad hoc dicendum, quod multae sunt beralitas, et magnanimitas.

divisiones virtutis ab auctoribus assigna-
tae, quarum omnium oportet assignare Prima ergo divisio quae est in theolo-

rationes. gicas et cardinales, datur penes causam

Prima est, quod dividitur in virtutera efticientem : theologicse enim movent in
theologicam, et cardinalem sive acquisi- finem divinum, et sunt infusse a Deo.

tam. Theologicse sunt tres, fides, spes, et Cardinales autem ordinant passiones et
charitas : quaram unaquaeque movet se- movent in medium quod est in passioni-

cundum rectitudinem tendendi in finem. bus et operationibus, et sunt acquisitae,

Fides in verum summum, cui propter se ut dicit Aristoteles, per assuetudinem et
et super omnia consentiendum est. Spes doctrinam quamvis Socrates dixerit,
:

in arduum, quod est beatitudo summa sicut narrat Plato in Jlennonc, quod vir-
largitati divinae subjecta et nulli alii : ex tus nec est assuescibile, ncc discibile bo-
sola enim largitate divina datur : unde num, sed donum Dei.
spes est certa exspectatio futurse beatitu- Illa Plotini jam dictum est penes quid

dinis, ex meritis provenieus et gratia. sumitur quoniam penes effectum quem

:

Charitas movet in summum bonum et in consequitur virtus in subjecto ordinando

omne bonum quod est imago summiboni. passiones.
Cardinales autem sunt quatuor, scilicet Illa qua3 est in libro de Laudabilibus
 264 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

bonis, daturpenes subjectum quodest po- cessaria principia et per necessariam con-

tentia animse, quam perficit virtus ad secutionem. Prudentia vero est generalis
actum. Et ideo prudentia est in ralionali scientia omnium pertinentium ad ordi-
cum omnihus sihi adjunctis virtutibus, nem morum cum Propter quod
eirectu.

quae dicuntur intellccluales ab Aristotele, dicit Aristoteles in YII Ethicorum, quod

secundum quod ratio comprehenditur « fjui perfecte habet prudcntiam, habet
sub intellectu quia in omnibus his, ut
: omnes virtutes. » Ars aulem dicitur facti-
dicitur in VII Ethicorum, medium est vum principium cum ralione in his quae
ratio recta. Et sunt in universo quinque fiunt super materiam exteriorem, sicut
principales, scilicet sapientia, scientia, super b'gna, Lipides, et hujusmodi. Et
prudentia, ars : licet sapientia dicatur dicitur sap'entia in qualibet arle habitus
duobus modis, et in duas dividatur, sci- rationis, docens exfine artis rationesom-
licet in sapientiam simpliciter, ct in sa- nium operabilium ostendere quae ad il-
pientiam in hoc. Sapientia simpliciter lam artem exiguntur.
dicilur per causas scientiae ahissimas, De omnibus tamen his tractalum facie-
quas diflicile est homini scire, et cujus mus in tertio, ubi de virtulibus et donis
tinis inseipsaest et sciendi gratia. Scien- agelur.
tia vero est quando scitur aliquid per ne-

QUiESTIO CIV.

I)e jiislitlsi.

Deinde,Qu8eritur de hocquod dicitMa-

gister in libro II Sententiarum , distinct.
XXVI, in cap. illo, ibi, Juslitia magna
virtus animi est MEMBRIJM I.

Ratione cujus quaerenda sunl tria.

Primum est, Qua; sit illa justitia quae Qude sit illa justitia generalis^ quse tam
tam magna virtus est, el in quo differat a magna est animi virtus ? et, In quo
justitia .speciali ? differat a justilia speciali?
Secundum est, De justilicatione impii.
Terlium est, Qualiler lidcs quiT per di-
lectionem oporatur, perficit justilicatio- Ad primum objicitur sic :

nera ? 1. Justitia cst, ut dicit Plato, virtus

Ha^c enim tria tanL-^untur in Littera. quoe reddit unicuique quod suum est,

servata uniuscujusquc propria dignitate.

Et haec non potest esse geuerahs quia :

non est nisi in comraunicandis et distri-

buendis, ut dicit Aristoteles in V Ethico-
rum. In communicandis quidem secun-
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XV[, QaEST. 104. 263

duni medietatem arithmeticam, quse est o. x\dhuc, Sicut dicit TulHus in libro
medietas rei : in distribuendis autem se- de Bepublica : « Omnis justitiaproficisci-

cundum medietatem geometricam, quse tur a pari, vel a pacto, vel a judicato. »
est medietas secundum proportionem di- Hcec tria non sunt nisi inter hominos, et
gnitatis accepta, Propter quod dixit Py- sunt opera hominis. Ergo non justificant
thagoras, qui principia omnium posuit nisi ad hominem, et non ad Deum. Sed
esse numeros, quod justitia est numerus ilhi justitia quse magna virtus est et opus
pariter par, eo quod ad par dignitatis Dei, generaliter juslificat ad Deum et ad
vel rei reddit unicuique quod suum est, homines et ad Angelos. llla ergo justitia
sicut dicit Plato. Hsec justitia non potest quse proficiscitur a pari, pacto, el judi-

esse generalis : quia in speciali materia cato, non est illa justitia.

est. Illa ergo justitia non est qua justifi- Quseritur ergo, Quee sit, et quare po-
catur impius, et qua salvatur : illa enim tius denominatur a justitia quam ab alia

cum sit particularis, non potest salvari virtute ?

totus homo.
2. Adhuc, Illa est opus hominis, ut di- SoLUT[o. Dicendum, quod duplex est
Solulio.

cunt Philosophi : illa autem quse magna justitia, specialis scilicet, et generalis.
virtus est, non opus hominis, sed Dei,
est Specialis justitia est de qua loquuntur
ut dicit Augustinus super illud Psahui Philosophi : et de illa inductse sunt ob-
cxvni, 121 : Feci judicium et justitiam, jectiones. Generalis est, ut dicit Aristo-

sic : « Feci non ipsam virtutem dicit, teles in Y

Ethicorum, idem quod perfe-
quam non facit in homine nisi Deus, non cta consonantia legis. Lex enim, ut idem
homo. » lUa ergo virtus non est major dicit, quse aptatur ad optimam civilita-

alia : quia omnes virtutes infusse fiunt a tem quae secundum virtutem est, prgeci-
Deo, non ab homine, sicut dicit Augu- pit de omni virtute et consonantia legis

stinus. Dicit enim ibidem, quod de aliis secundum omnem virtutem, justitia gene-
virtutibus idem intelligendum est, quod ralis est, ut ibidem dicit Aristoteles. Et

scilicet sunt opera Dei in homine, non haec est de qua dicitur,Lucae,i,6,de Zacha-
hominis. Non est ergo ratio qualiter haec ria et Elisabeth Erant autemjusti ambo
:

magna virtus dicatur praj aliis. ante Deum, incedentes in omnibus man-
3. Adhuc, Homo non perfecte sanatur datis el j ustificationibus Domini sine
nisi secundum omnem virtutem et tale : querela. Ha^c ergo est justitia generalis

opus est opus Dei, sicut dicitur, Joan. et Dei donum in homine et non opus
VII, Totum hominem sanum feci in
23 : hominis, qua justificatur impius, et quae
sabbato. Non ergo lit secundum justi- magna virlus dicitur, quia omnes com-
tiam solam, sed secundum omnem vir- prehendit : et ideo perfecta sanitas ho-
tutem. Justificatio ergo et sanatio non minis est secundum illam. Et haec est de
debent potius attrihui justitise quam alii qua dicit Augustinus, quod in persona
virtuti. Ecclesiae dicit Propheta : Feci judi-
4. Adhuc, Anselmus dicit, quodjusti- cium, etc.\
tia est rectitudo voluntatis. Yoluntas au- Ad PRiMUM ergo dicendum, quod Plato Ad 1.

tem specialis potentia est, et rectitudo loquitur ibi de justitia speciali, et non
ejus specialis rectitudo. IUa ergo rectitu- generali. Aptatur tamen generali sic :

dine non totus sanatur homo nec justi- quia non redditur Deo quod suum est,

ficatur, sed in parte tantum. Ergo vide- nisi servando onmia niandata et justifi-

tur,quod justitia non sit ilhi virtus qua cationes Dei, servata dignitate domina-
sanamur et justificamur. tionis divinae.

• Psal. cxvin, 121.

 266 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
Ad i. Ad aliud dicendum, quod illa specia-
lis bene estopus hominis, sed generalis
non : generalis cnim non est nisi Dei ;

quia sine charitate et gratia gratum fa-

ciente non potest. Et hoc est quod

fieri MEMBRUM n.
dicitur, ad Roman. xiii, 10 Plcnitiido :

legis est dilectio. Utrum jnstificatio impiisit majus quam

Ad 3. Ad ALiuD dicendum eodem modo, quod creare coelum et terram ? et, Utrum sit
illa attribuitur justitiae generali quae in iempore vel iti instanti^ ?
comprchendit omnem virtulem, et per-
feclam h^gis impletionem.
Ad 4. Ad ALiuD dicendum, quod quando Segundo, Quaeritur de justificatione im-
Ansolmus dicit, quod juslitia est rectitu- pii, de qua Magistri consueverunt quae-
do voluntatis, non accipit voluntatcm rere, Utrum justificatio impii sit majus
pro speciali potentia^ sed pro generali quam creare ccelum et tcrram, ut vide-
motore omnium potentiarum tam ani- tur Augustinus dicere?
mpe quam corporis, prout secundum Da- Et^ Utrum sit in tempore, vel in in-
mascenum diffundit libertatem suam in stanti ?
omnes alias potentias et sic rectitudo
: Et videtur, quod justificatio impii slt
ejus est rectitudo justitiae generalis. majus quam creare ccelum et terram :

Ad 5. Ad ultimum diccndum, quod justitia quia

de qua Tullius loquitur, est justitia quse 1. In justificatione impii aliquid est
redditur in causis, et per sententias ju- Deo contrarium, in creatione cceli et
dicum secundum leges humanas, qu£B terrae nihil contrariatur Deo : et majoris
inter communitates praecipiunt servari potentiae est vincere contrarium ct ope-
paritatera rei, in lucro scilicet, et damno. rari ahquid, quam operari solum : ergo
Et praecipiunt servari pacta secundum videtur, quod justificatio impii majoris
quod conventum est inter aliquos paci- potentiae sit quam creatio cceli et terrae.
scentes. Praecipiunt etiam servari judica- 2. Adhuc, Duo opera Dei sunt, crea-
ta principum pro lege : quia quod prin- tio scilicet, et rccreatio. Unum scilicet
cipi placuit, h^gis habet vigorem. Unde opus creationis simplici verbo perfecit
in his, sicut dicitur in V Ethicornm, Deus. Psal. xxxii, 9 : Ipse dixit, et fa-
quando discordant, confugiunt ad judi- cta sunt :'ipse mandavit, et creata sunt.
cem sicut ad justum animatum. Quare Opus recreationis non simplici verbo per-
autem attribuatur plus justitiae, jam di- fecit : quia multa dixit, multa fccit, mul-
ctum est quia scilicct reddere unicuique
: ta passus fuit anlcquam perficeretur. Et
quod suum est in quohbet, non convenit quod est majoris difficultatis, est majoris
nisi justitiae, qua^ sicut dictum est, facit potentiai. Cum crgo opus justificationis
incedere hominem in omnibus mandatis sit de opere recreationis, creatio autem
et justificationibus Dei sine querela. coeli et terrae sit de opere creationis sim-
pliciter, videtur quod majoris potentiae
sit justificatio quam creatio.
3. Adhuc, Majus opus est quod ad
majores obligat gratiarum actiones :

opus justificationis ad majores obligat

gratiarum actiones quam creationis. Un-

* Cf. Opp. B.
Alberti. Comment. in IV Sen- hujusce noTse editionis.
tentiarum, Dist. XVII, Art. 12. Tom. XXIX
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XVI, QU.^ST. 104. 267

de Bernardus de opere justificalionis sic justitia in homine, tunc adhuc injustus

inquit super Cantica : « IMultum diffi- est : si ergo in eodem nunc incipit justi-
cultatis assumpsit, quo te multse dilec- tia, in eodem nunc erit homo justus et
tionis debitorem constitueret, admo- injustus, et contraria erunt in eodem si-
neretque gratiarum actionis difficultas mul et secundum idem, quod impossi-
redemptionis, quem minus devotum bile est.

elTecerat conditionis faciiitas. » Sed

majus opus majoris potentise est indica- SoLUTio. Diccndum, quod eiusdem po- , .

tivum. Ergo videtur, quod justificatio tentiae est, scilicet divinee et infinitae, et

majoris potentise sit indicativa quam creatio et justificatio : sicut enim solus
creatio. Deus creat, ita solus Deus justificat.

4. Adhuc, Quod mirabilius est, majo- Ad PRiMUM ergo dicendum, quod ratio
ris potentise est indicativum. Justificatio dicti Augustini est, non quod justificatio

hominis mirabilior est quam creatio, ut majoris potentiae est ex parte facientis,
dicit Gregorius in Collecta quse legitur in sed quod in facto aliquid est ex parte
vigilia Paschse sic : « Deus qui mirabili- justificati et facti, quod non est in crea-
ter hominem creasti, sed mirabilius red- to : sed hoc nihil adjicit potentiae ex
emisti. » Redemptio autem non fit nisi parte facientis, quia utrumque potentiae-
per justificationem. Videtur ergo, quod infinitae est : et ideo uterque actus in-
justificatio majoris potentice sit quam communicabilis est ei quod est potentiae
creatio. omne creatum.
finitae, sicut

CONTRA : Ad aliud dicendum eodem modo,

Ad ?.

Opus quod soli potentiee divinse inniti- quod omnes illae difficultates quas factae
tur, majoris est potentiae quam id quod sunt in opere justi, propter hominem
etiam innititur alii potentiae. Creatio soli justificatum factae sunt, et non propter
innititur potentiae divinae, etincommuni- hoc, quod majorem potentiam exigeret
cabilis est potentiae creatae nulla enim : ex parte tacientis : sed ut justificatus ma-
creatura quidquam potest creare quan- gis obligaretur justificanti.

tumcumque parvum, sicut in primo libro Ad aliud eodem modo dicendum est, , ,
Ai 3.

ostensum est in tractatu de his quse tem- quod bene justificatus magis obligaretur
poraliter Deo conveniiint quaestione de ,
justificanti ex multis
sed ex his non :

hoc nomine, Creator '. De opere autem probatur, quod majori potentia utatur
justificationis dicit Augustinus « Qui : Deus in justificando, quam in creando.
creavit te sine te, non justificabit te sine Ad aliud dicendum, quod neutrum ^
te. » Ergo videtur, quod opus creationis opus, scilicet creatio vel recreatio est
majus sit quam opus justificationis, et miraculum sed utrumque mirabile
.•
:

majoris potentiae. neutrum enim est arduum et insolitum,

praeter spem et facultatem apparens, quod
Ulterius quaeritur, Utrum sit in tem- est definitio miraculi, ut dicit Augusti-
pore, vel in instanti? nus. Utrumque tamen est mirabile :

Et videtur, quod in tempore. quia mirahile dicitur, ut Damasce-

dicit

1. Justificatio enim motus alterationis nus, quod altitudine sua suspendit homi-
est : et omnis motus est in tempore er- : nem, et ponit in agonia admirationis. In
go justificatio erit in tempore. hoc tamen opus recreationis mirabilius :

Adhuc, Objiciunt sic

2. Justificatio : quia amplioris bonitatis et charitatis est
est, quando dc injusto fit justissimus : indicativum, ut dicit Petrus diaconus
ergo in ultimo nunc in quo desinit esse beati Gregorii in benedictione cerei pa-

1 Cf. I*'" Part. Summae theoloyise, Tract. XIII, Qurcst. 53. Tom. XXXI nova; editionis nostra.
 268 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

schalis : « inaestimabilis crg:a nos tiiaB Magister, cap. Nam de gratia fidei, ubi
charitatis dilectio ! ut serviim redimeres, dicit,quod fides gratia est et Dei donum,
Filium tradidisti. » Et in lioc dieifur mi- sic : « De gralia fidei Ephesiis scribens
rabilior- recreatio ; quia suspendit nos ad Apostolus ', similiter fidem iion ex ho-
altiorem bonitatem et charitatem Dei. mine, sed ex Deo esse tantum asserit,
Ad object. quod contra objicitur, dicendum
Ai) iD inquiens : Gratia estis salvati per
quod utrumque est ejusdem potentia? et fidem : et Jioc non ex vobis, Dei enim
aequalis. Sed in hoc dicitur justilicatio donum est.

fieri non sine homine quia non fit nisi :

1. Qureritur ergo, Quare atlribuitur
in homine consentiente et obstaculum fidei justificatio et charitati? cum a fide
non ponente et non ita, quod homo
: et charitate non denominetur, sed a ju-
aliquid faciat ad perfectionem justifica- stitia sola.

tionis. 2. Adhuc, Uniuscujusque virtutis est

rectificare suam potentiam et ad rectitu-
Ad qujes». Ad id quod ulterius quaeritur, Utrum dinem deducere et haec est justificatio
:

sit in tempore, ve! in nunc ? illa qua justificatur impius. .Justilia

Dicendum. quod stulta qusestio est, et enim, ut dicit Anselmus, est rectitudo
magis curio«a quam fructuosa. Jn omni- voluntatis, secundum quod est motor
bus enim duobus motibus succedentibus omnium potentiarum animse, recta, et
sibi, sicut generatio succedit corruptioni, nusquam deflexa ad illicitum. Non ergo
est aceipere unum nunc ad quod termi- debet hoc attribui fidei vel charitati, sed
natur prior motus, et est in motuni esse :
omni virtuti.

et aquo incipit sequens motus, et est in Adhuc, Cantic. i, 3 Recti diligunt

3. :

moveri : et hoc est nunc continuans te. Glossa Ambrosii « Recti sunt qui :

tempus, et nunc fluens voeatur in philo- habent voluntatera conformem voluntati

sophia. Et sic est in motu justificationis divinae. » \idetur ergo, quod justitia

ex parte justificati, non justificantis in qua justificatur impius, non sit nisi con-
id quod peccatum est in dclelum esse, formitas voluntatum, hominis scilicet et
et a quo justitia incipit fieri. Unde non Dei, et non debet attribui alicui speciali
sequitur, quod in illo sit simul justus et virtuti.
injustus.
Et sic patet solutio ad aliud objc- Ulterius quaeritur, Si motus liberi Queeat.
ctum. arbitrii exigitur ad justificationem im-
pii?
Et videtur, quod non.
L Omnis enim motus liberi arbitrii a
libero arbitrio est : sed justitia qua ju-
MEMHJJLxM III. stificatur impius, a solo Deo est, et non *

a libero arbitrio, ut dicit Augustinus :

Qiialiter fides quse per dilectionem ope~ ergo videtur, quod motus liberi arbitrii
ratur, perficit jmtificationem ? non exigitur ad justilicationem impii.
2. Adhuc, Multi justificantur qui non
habent usum liberi arbitrii, sicut parvuli
Tertio quferitur, Qualiter fides quee et moriones qui justificantur et sanantur
per dilectionem operatur, perfieit justifi- a peccato originali. Non crgo generaJitcr
cationem? motus iiberi arbitrii exigitur ad juslifi-
Et hoc quseritur gratia ejus quod dicit cationem impii.

*
Ad Eplies. II, 8.
 IN II P. SUM. TIIEOL. TRACT. XVI, QU.EST. 104. 269

3. Adhuc, Augiistinus in libro I Re- Hebr. xi, Est autcm fides speranda-
1 :

tractationum : c< Homo spoute et libero rum substantia rerum. Glossa, id est
arbitrio cadere potuit, non etiam resur- fundamentum quod res sperandas facit .

g-ere \ » Sed si motus liberi arbitrii exi- subsistere in nobis. Et quod justificet,
geretur et sufticeret ad impii juslitlcatio- Act. XV, 9 : Ai/iil discrevit inter nos et

nem, homo per se posset resurgere, illos, fide purificans corda eorum. De
quod falsum cst ergo videtur, quod ad :
charitate, ad Roman. xiii, 10 : Plenitu-
justificationem impii non exigitur motus do legis est dilectio. Et ibidem, y. 8 :

liberi arhitrii, nec sufticit. Qui proximum diligit, legem implevit.

d contra. CoxTRA objicit Pclagius intendcns pro- Et, I ad Corinth. xiu, 13 Nunc autem :

bare, quod gratise et virtutes sint motus manent fides, spes, charitas, tria liiec :

liberi arbitrii sic :

major autem horum est charitas. Et
1. Joannem
kxx^w^Wxms, super Quid : cc propter hoc oportet, quod omnia opera
est fides? non vides. »
credere quod etiam aliarum virtutum in tide facta
Credere autem motus est. Ergo fides sint, et in cliaritate lormata, si debeant
motus est. valere ad meritum et ad justificationem.
2. Adhuc, Augustinus in libro de Ad ALiiD quod objicitur, dicendum, Ad 2.

Doctrina Christiana : « Charitatem voco quod licet aliaj virtutes rectificent poten-
motum animi. » Ex hoc objicit : Si cha- tias sibi subjectas ad actus proprios, ta-

ritas quse praecipua virtutum est, et fides men non habent virtutem merendi vel
sunt motus animi, etiam aliiB virtutes justificandi, nisi fundatse in fide et for-

sunt motus animi : niotus enim a libero matse in charitate : et ideo justiticatio et
arbitrio est : ergo virtutes a libero arbi- meritum plus attribuitur fidei et chari-
trio sunt. Et hoc expresse est contra ea tati, quam aliis virtutibus.
quae prius probata sunt ab Augustino, Ad aliud dicendum, quod recti esse Ad 3.

scilicet quod fides est bona qualitas non possunt nisi per iidem et charita-
mentis, qua recte vivitur, qua nemo ma- tem quia fides conformat nos
: veritati,

le utitur, quani Deus operatur in nobis et charitas bonitati : et in hoc est re-
sine nobis. ctitudo et pleua conformitas ad Deum.

sjiutio SoLUTio. Dicendum quod justificatio Ad ALiuD quod ulterius quaeritur, di- Ad queest.
••
Ad 1.
impii non est a nobis, nec ab aliquo mo- cendum quod motus liberi arbitrii ut
tu qui est a nobis, sed a Deo solo, qui causa nihil facit ad justificationem : nec
causa virtutis et gratite est in nobis, qua enim est causa efficiens, nec formalis,
scilicet mens hominis sanatur et perfici- sed solus Deus efficiens, et gratia ope-
tur ut possit in opera meritoria : et raiis et virtus formalis causa. Sed motus
tunc ipse motus elicitur a libero arbitrio, liberi arbitrii in Deum et in detestatio-
sed informatur gratia et virtute ut ha- nem peccati non exigitur, nisi ut non
beat virtutem merendi. Et in hoc sensu ponatur obstaculum Spiritui sancto, qui
dicitur ab Augustino, quod « gratia neminem justificat invitum. Et hoc est
meretur augeri, ut aucta mereatur per- quod dicitur in Psalmo xxxi, 1 : Beati
fici. » quorum remissse sunt iniquitates, et
Ad 1. Ad primum ergo quiositum dicenduin, quorum tecta sunt peccata. Et ibidem,
quod justificatio impii altribuitur fidei et y. 2 : Beatus vir cui non imputavit Do-
charitati principaliter, ideo quia fides minus peccatum, nec est in spiritu ejus
est fundamcntum in aedificio spirituali, dolus. Dolus enim esset si dissentiret.
charitas vero consummalio. De fide, ad Ad ahud dicendum, quod in his qui Ad 2.

' S. AuGUsTjNUs, Lib. I lletractionum, cap. 15.

270 D. ALfi. MAG. ORD. PRJED.
non habcnt usum liberi arbitrii, justiti- Ad objecta Pelagii quse sumit ex Adoi.jeoi.

catio est per virtulem sacramenti, et per verbis Augustini, dicendum, quod illa
virtutem sanguinis Christi : et a peccato verba Augustini non dicunt virlulem
quod non a voluntate sed a natura cor- esse motum, nec fidem, nec charitatem :

rupla contractum est. De quo dicitur, sed loquitur ibi de virlutibus secundum
ad Ephes. u, 3 : Eranius naiiira filii quod sunt in motu et actu, et sic perfe-

irx. Et in Psalmo Ecce enim in

l, 7 : ctae sunt ad meritum. Et ideo Pelagius
iniquitatibus conceplus sum, et in pecca- deceptus erravit, ponens perfectionem
tis concepit me mater mea. Et quia illud sanctitatis et justificationis in homine,
aliena culpa contractum est, sicut culpa quae in solo Deo est ut in causa, ut di-
primoruin parentum, ita etiam aliena ctum est : licet in homine sit aliquid quo
justitia suflicit ad justificandum ab ipso, disponitur ad justificationem ex con-
sicut justitia Christi in regenerationis sa- gruo, non ex condigno.
cramento. Sed in omnibus qui habent ULTIMUM dicendum, quod jam so-Adobject
Ai)
liberum arbitrium exigitur motus liberi lutum est, quod Auguslinus loquitur de
arbitrii in detestationem peccati, et in fide et charitate prout sunt in actu, et
devotionem ad Deum justiticantem : non prout sunt qualitates sive habitus
quia sine his, ut dictum est, obex pone- in anima a Deo creatae.
retur Spiritui sancto.

QUiESTIO CV.

De tribus haeresibus ininiici^ gratiae, scilieet Pelagii, «lovlniani,

et Mantehaei.

Deinde tractanda sunt ea quse dicun-

tur a Magistro in libro II Sententiarum,
dist. XXVIII, quae incii^it ibi, Id vero
inconcusse et incunctanter teneamus. MEMBRUM I.

Ubi principaliter quaeruntur tria.

Primum est de hseresi Pelagii. De hseresi Pelagii.
Secundum est de testimoniis inductis
ab ipso, qui hujus hajresim suam con-
firmavit. Primo ergo quaeritur de haeresi Pela-
Terlium est de Irihus haeresibus quae gii,de qua Auguslinus in libro I ftetra-
contradicunt gratiae, scificet Joviniani, ctationum sicdicit « Pelagianorum hae-
' :

Manichsei, et Pelagii. resis omnlum novissima, a Pelagio mo-

nacho exorta est. Hi Dei gratise qua
praedestinali sumus, et qua meruimus de
potestate tenebrarum erui, in tantum

^ S. Algusti.nus, Lib. I Relractationum, cap. 9.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU^ST. 105. 271

inimici suiit, in sine hac credant homi- intellectum veri perfectum non exic^ilur
nem posse facere omnia mandata di- nisi quod intellectus dirigatur in ve^rum
™^- » et comprehendat ipsum. Ergo similiter
Pelagius autem ad haec quse dixit ta- ad voluntatem bonam quod perfecte bo-
lem induxit rationem : na sit, non exigilur nisi ut voluntas di-
1. Dicit enim Ambrosium dicere et rigatur inbonum et appetat ipsum : non
concilium Xicsenum, quod anathema sit, ergo requiritur oratia.
qui dicit Deum impossibilia prsecepisse. Coxtra :
s^d comra
Mandata autem Dei data sunt homini Nulla potentia potest in proprium
gratiam non habenti et, sicut dicitur, : actum nisi sit completa per habitum
I Joan. V, 3 Mandata ejus gravia non
: actus illius : potentia merendi vitam
sunt. Aut ergo possibile est, quod homo feternam per observationem mandato-
sine gratia operante et cooperante im- rum, constat quod est in homine secun-
pleat mandata, aut non. Si non tunc : dum animam : quia, sicut dicit Dama-
Deus impossibilia homini prsecepit : scenus, anima hominis propter hoc po-
quod esse non potest quia anathema : sita est in corpore, ut in co puunans
est qui hoc dicit. Et sic habetur propo- athletice contra vitia, meroatur beatitu-
situm, quod non indigemus gratia ad dinem setornam et sibi et corpori. Ergo
servandum mandata. in hunc actum non potest nisi completa
2. Adhuc, Gregorius « Servitia quan- : por habitum proprium istius ille autem :

to minus debita, tanto magis sunt gra- habitus est gratia gratum faciens ; quia
ta. » Sed si servimus Deo ex nostro, sicut supra in eodem tractatu de gratia
minus debitum est quam si servimus ex probatum est, qusestione, quid sit gra-
suo. Ergo videtur, quod magis sit gra- tia, solus habitus ost gratife ille qui gra-
tum ex solis naturalibus servare man- tum facit habentom, et opus ejus gratum
data, quam ex naturalibus et gratia. reddit : ergo nullus actus alicujus po-
3. Adhuc, Gratia habitus est acciden- tentise potest esse meritorius sine gratia.
talis, quem contingit adesse et abesse Auctoritates etiam sunt contra Pela-
pra?ter subjecti corruptionem. Ergo vi- gium, ad quas, sicut dicit Augustinus,
detur, quod non nisi accidentahter se astute respondit ut evaderet. Sicut est
habet ad implctionom mandatorum : iHa Joannis, xv, 3 Sine me nihil pot- :

ergo etsL absit, nihilominus possont im- estis facere. Glossa, « sine gratia mea, »
pleri ad salutem mandata. Et illa Isaiae, xxvi, 12 : Omnia opera
4. Adhuc objicit Pelagius, et hoc po- nostra operatus es nobis, Domine. T ad
nitur in Littera in illo cap. Quod vero Corinth. xv, 10 Gratia Dei sum id :

dicunt, sic : « Augustinus in libro III de quod sum. Et ibidem, Non ego autem,
Libero arbitrio ' asserit : et hoc assu- sed gratia Dei mecum.
mit Polagius contra oum sic dicens : Tu Ad has omnes auctoritates ct similes
ipse, Augustine, in libro de Libero arbi- dicit Augustinus respondisse Pelagium
trio sic asseris : Quis, inquis, peccat in astute ut evaderet : sic quod gratia di-
00 quod nullo modo caveri potest ? Pec- vidatur ut facilius impleantur mandata,
catum autem caveri potest. » Ergo vide- non quin ox libero arbitrio possint im-
tur, quod sine gratia homo proficere pleri ante habentem gratiam. Sicut eum
potest ne peccet non observando man- qui vult discere aliquam scientiam juvat
^^^^- doctor ut facilius discat : licet etiam sine
5. Adhuc, Potentioe definiuntur per doctore potentiam discendi habeat per
actus et actus per objecta, ita quod ad inventionem.

* S. AuGUSTiNus, Lib. III de Libero arbitrio, cap. 18.

 272 D. ALB. iMAG. ORD. PR^D.

soiutio. SoLUTio. Dicendum, quocl absque Ju- do, tameu ex ipso placere Deo non pos-
bio iucunclanter et indubitanter tenen- semus. Et hoc supra probatum est in

duni est, nullum umquam potuisse vcl quaestione de divisione grati/e : quia non
posse implero maudata divina ad eflica- possumus phvcere Deo nisi ex hoc quod
ciam meriti sine gratia gratum facicnte : Dei est, et per quod ipse habitat in no-
ncc umquam lioc dixit nisi inimicus gra- bis. Plura etiam de hoc dicta sunt in

tiie. Et indiget liomo duplici gratia, primo libro Summas Theologise, in tra-
operanle, et cooperante, de quibus in ctatu de missione Spiritus sancti in cor
praehabitis disputatum est sufllcienter. per invisibilem gratiam.
Ad 1, Ai) i'HiMi.M ergo diccudum, quod Deus Ad ALiuD diceudum, quod licet gralia A'*

impossibilia bomini non priecepit : nec sit liabitus habcntis, tamen noji acciden-
boc aliquis dicit Catholicus. Praecepit taliter se habet ad actum merendi, sed
tamen servari mandata quse sine gratia substantialiter : et ideo meritum non
servari non possunt sed h£EC gratia : potest esse sine gratia : sicut virtus, licet
omnibus est pra^parata. Jacob. i, o : accidens quoddam sit, tamen non potest
Dat iwbis omnibus affluenter, et non progredi in actum, nisi adsit virtus :

iniproperal. Qui enim facit quod in se quia aliter non potcst esse actus virtutis
est, exliibendo Deo se, statim accipit nisi informetur virtute.
gratiara a Deo. Et hoc expresse dicitur Ad aliud dicendum, quod Pelaglus in Ad
in Glossa super illud Psalmi cxxxviii, cassum sensit verbum Augustini. Homo
1() Imperfectum meiim viderunt oculi
: enim cavere potest peccatum accepta
tiii, et in libro tuo omnes scribentur gratia,quam semper potest homo habere
Glossa, « Supple, qui faciunt hoc quod si facit quod in se est. Dc hoc tamen
possunt. » Dies formabuntur splendore, mullum dictum est supra, in quoestione
scilicet gratiae a te datae : nemo
et in cis, ubi quaeritur, Si liberum arbitrium per
supple, delicit qui fecit hoc quod potuit. se potest resistere peccato '
?
Et Deus non prfccipit impossibilia
sic : Ad aliud dicendum, quod in his quae Ad
et tamen sine gralia non possunt servari secnndum naturam vel sub natura sunt,
mandata ad efficaciam meriti, ut dictum tenct illa objoctio : sed in his quae supra
est, Et hoc est quod dicitur, ad Roman. iiaturam sunt, sicut est meritum, et
VII, 18 : Velle adjacet mi/ii : perficere fides, et bonum vitae aeternae, non sufficit
autem bonum non invenio. El subdit nisi adsit aliquod diviiium clevans natu-
Apostolus, y. 24, in persona damnati ram supra se : et hoc cst gratia per
hominis, ut dicil Augustinus : hifclix quam Deus habitat in sanctis.
c(jo fiomo ! quis me liberabit de corpore Illa quae in contrarium objiciuntur, Ad o ..

mortis Imjus? VA stalim subdit, y. 2.'J : procedunt.

Gralia Dei per .Jesum Christum Domi- Ad quod ultimo objicitur de respon-
id
num nostrum. sione dicendum quod gratia
Pelagii,
Ad 2. Ad ALiUD diceudum, quod hoc stulte et exigilur ut necessaria ad meritum, et
contra intentionem Gregorii inductum sine qua non potest esse" meritum, ut
est : quia nulla crealura habet aliquid de patet in rationibus inductis contra Pela-
suo nisi acceperit a Deo. I ad Corinth. gium.
IV, 7 Quid habes cjuod non accepisti ?
: Ad similitudinem quam inducit, dicen-
si autem accepisti, quid gloriaris quasi dum quod nulla est. Doctrina enim
non acceperis ? Lnde etiam id quod scientiae non cst supra naluram : et ideo
naturale esse dicitur, non est nostrum : non indigct aliquo elevante se supra
quod si etiam nostrum esset aliquo mo- naturam meritum autem beatitudinis
:

1
Cf. Supra, Tract. XV,Qu8est. 96.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QU^EST. 105. 273

aelernse supra oninem naturam est, et VII, 13 et seq., sic dicente : « Quod cre-

ideo indiget gralia elevanle se supra na- dimus, nostrum est : qaod autem bonum
turam. operamur, illius est qui credentibus dat
Spiritum sanctum. » Et ibidem paulo
post : ((Nostrum est credere et velle,
illius autem dare credentibus et volenti-
bus facultatem bene operandi per Spiri-
MEMBRUM II. tum sanctum. »

His adhuc addit unum sumptum de

De lestimoiiiis Pelayii quibus errorem libro Sententiarum Prosperi ab Augu-
suum confirmavit. stino, ubi sic dicit Augustinus « Posse :

habere fidem sicut posse habere charita-

tem nalura hominum est : habere autem
Secundo, Quairitur de testimoniis in- fidem sicut habere charitatem gratia est
duclis a Pelagio quibus errorem suum fidelium. » Ex hoc enim arguit Pelagius,
confirmavit. quod in potestate hominis est posse ha-
QucC sunt in universo quatuor ex ver- bere fidem et charitatem.
bis Auguslini sumpta, quorum unum
jam habitum est in libro III de Libero SoLLTio. Ad haec omnia respondetur soiuUo.

arbitrio sumptum, » ubi dicit Augusti- per verbum Augustini in libro I Retra-
nus : « Quis peccat in eo quod nullo ctationum % ubi hoc solvit sic dicens :

modo cavere potest ? etc. » « Verum est quidem a Deo esse quod
Secundum est sumptum inlibrocontra operamur bonum : sed eadein regula
Adamantinum, Manichaei discipulum *, utriusque est, et volendi scilicet et fa-

ubi sic dicit : « Nisi quisque voluntatem ciendi : et utrumque ipsius est, quia
suam mutaverit in boniim, bonum ope- ipse prgeparat voluntatem : et ulrumque
rari non potest quod in nostra potesta-
:
nostrum est, quia non fit iiisi volentibus

te esse positum Dominus docet, Matth.

nobis. » Et hsec est eadem solutio quai

XII, 33, ubi ait Aut facite arborem bo-

:
ante assignata est in qutestione de Jusli-

nam, et fructum ejus bouum aut facite :

quod scilicet ad justifi-
ficatione impii.,

arborem malam, et fructum ejus ma- cationem cxigitur voluntas consentiens,

lum. Ex hoc enim arguit Pelagius: Si hoc non faciens, ne scilicet obstaculum po-
est in nostra potestate, homo sine gra- natur Spirilui sancto, qui lacit gratiam

tia potest esse bonus, et potest esse ma- in Sanctis.

lus.

Tertium sumptum est de libro Augu-

stini de Duabus animabus^, ubi dicit
in nostra potestate esse, ut vel inseri in
bonam olivam, scilicet bonitatem Dei,
vel excidi ejus severitate mereamur. Ex
hoc enim arguit sic : Si in nostra po-
testate est, non requiritur gratia ulterior
ad hoc.
Quartum est quod etiam inducit ab
Auguslino super epistolam ad Romanos^

' S. AuGUsTiNus, Lib. 111 de Libero arbilrio, ^ liiKM, Lib. ile Dnabus aniniabus, cap. 12.
cap. 18. ^ liiEM, I.ib. I Uoliaclalionura, cap. 2.3.

' Idem, \a\). coiUia Aiiainantinum, cap. 26.

X2XIII 18
274 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

hominem peccatum vitare non posse,

quam illos qui cum Joviniano asserunt
hominem non posse peccare. Ltrumque
tollit libertalem arbitrii. Nos vero dici-
ME.MBRUM III. mus hominem semper peccare posse, et
non peccare posse : ut semper nos liberi
De tribus haeresibus iti speciali quse arbitrii osse confiteamur, et tamen auxi-
contradicunt gralise, scilicet Mani- iio gratiae indigere. Haec est fides quam
chasi, Jovi)iiani, et Pelayii^ et prxci- in Catholica Ecclesia didicimus, et quam
pue Joviniani. semper tenuimus. »
De istis autem tribus haeresibus jam
in antehabitis satis pertractatum est :

Tertio, Quaeritur de tribus haeresibus hic enim satis dictum est de haeresi Pe-
quae coutradicunt gratiae, Joviniani sci- lagii.

licet, Manichaei, et Pelagii. In principio autem secundi hujus con-

Et hoc quaeritur ratione ejus quod di- tra Manichaeum plene disputatum est,
citur in Littera, cap. Id ergo de gratia qui dicebat duo principia esse unum :

et libero arbitrio indubitanter tenea- boni, alterummali'.

mus ubi dicitur, quod Manichaeus dixit
: De haeresi autem Joviniani hic solum
hominem peccatum vitare non posse : relinquitur inquircndum : quia probabat
Jovinianus autem hominem posse pec- malrimonium a^quari virginitali, vel
care : Pelagius autem ad vitandum pec- etiam praeferri ex duobus, ut dicit Ilie-
catum hominem gratia non indigere. ronymus in libro contra Jovinianum.
Tres enim istae haereses toilunt liberta- Unum est diclum Augustini, qui dicit,
tem arbitrii, et adjutorium gratiae. Ma- quod ccelibalus Joannis non praefertur
nichffius dixit esse duo principia : unum conjugio Abrahae. Alterum est, quod
mali, et alterum boni : et mala esse de matrimonium in paradiso institutum est,
necessitate quae de malo principio pro- et benedictionem a Deo accepit, et prae-
cedunt, sicut omnia peccata et ideo : ceptum de generatione et multiplicatione
dicebat, quod homo de necessitate pec- quando dixit, Genes. i, 28 Crescite, et :

cat. Joviniunus dicebat hominem non mulliplicamini. Ex hoc enim dicit ma-
posse pecuare : et sicut dicit Ilierony- trimonium omnibus esse praeferendum.
mus in libro contra Jovinianum, damna- Et hoc facile eliditur.
bat virginitalem in sacris virginibus, di- 1. Matth. xiu, 8, ubi loquitur Domi-
cens virgines in hoc peccare, quia absti- nus de fructu seminis in bonam terram
nendo ab amplexibus viri volebant se cadentis, et secundum exposilionem
praeferre sanctis matronis patriarcharum Sanctorum et orlhodoxorum tractalo-
uxoribus, Sarae, Rebeccae, quod incon- rum datur matrimonio fructus trigesi-
veniens repulabat. Pelagius autem in eo mus, viduitati sexagesimus, virginitati
errabat, quod dixil hominem non indi- centesimus : nec esset distantia in prae-
gere gratia. iniis, nisi esset distantia in gratiis.

Contra omnia haec dicit Ilierunymus 2. Adhuc, Augustinus, in libro de

scribens ad papam Damasum : « Libe- Sancta virginitatc, tractans illud Apoca-
rum arbitrium, inquit, sic confilemur, lypsis, XIV, 3 et 4 : Nemo potest dicere
ut dicamus nos temper indigere Dei au- canticum, nisi illa centum quadraginta
xilio et hoc contra Pelagium
: et tam : quatuor millia qui empli sunt de terra.
illos errare qui cum Manichaeo dicunt Ilisunt qui cum mulieribus non sunt

• Cf. IV Sententiarum, Dist. XXXIII.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI, QUvEST. 105. 275

coiyiquinati : sic dicit loquens ad virgi- quantum ad hoc aequalia sunt quia :

nes : « Cseteri sancti se(|uuntur agnum utrumque suo tempore proficiebat ad

non quocumque ierit, quo potue-
sed utililatem propagationem religionis : in

runt : vos felicius exsultabitis, jucun- stalu autem dignitaiis inaequalia sunt.

diusque regnabitis, sequentes agnum Et ideo Hieronymus eodem libro

quocumque ierit. » contra Jocinianum inducit rationes
Theophrasti Phiiosophi in libro qui dici-
Ad id ergo quod non prafertur coeli- tur Aceolus, quibus probat, quod Philo-
batus Joannis conjugio Abrahee, dicen- sopho non ducenda uxor, ut persua-
est

dum quod hoc dixit Augustinus, quan- deat sanctis virginibus propositum te-
tum ad utilitatis sequalitatem in propa- ncre, et nuptias non concupiscere eo :

gatione Qdelium : quia tempus Abrahae quod magnum impedimentum sunt in

non erat tempus revelatae gratiae : et spiritualibus. Et inducit verba Apostoli,
tunc propagatio religionis non fiebat I ad Corinlh. vu, 34 : Mulier innupta, et

nisi cum propagatione seminis, ut dicit virgo cogitat quse Domini sunt, ut sit

Ambrosius : quando scilicet nemo tene- sancta corpore et spiritu : qucC autem
batur ad religionis observantiam, nisi uupta est, cogitat qux sunt mundi, quo-
qui fuit in domo patriarchae. Et ideo modo placeat ciro. Et ibidem Apostolus
utile fuit tunc semen propagare, ut cum cum persuadet virginitatem, dicit sic,
semine propagaretur et religio : et hoc y. Porro hoc ad utilitatem vestram
35 :

fiebat per nuptias. Tempus aulem cceli- dico, non ut laqueum vobis injiciam,
batus Joannis fuit tempus revelatae gra- sed ad id quod honestum est, scilicet
tiae,quando scilicet per spirituale semen, provocem, et quod facultalem prsebeat
id est, verbi Dei fiebat propagatio me- sine impedimento Dominum obsecrandi.
lius quam per carnalem copulam. Unde
276 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

TRACTATUS XVIL
DE PECGATO ORIGINALI, ET QUIBUSDAM GIRGUM-
STANTIBUS IPSUM.

Deinde suiit traclanda ea quae dicuiitur a Ma^^istro iii libro II Senteiitia-

rwm, distinct. XXIX, quee incipit ibi, Po6///cec co;is/6?era?Zf/^^m est. In qua
Magister in septem capitulis per ordinem positis sex dicit esse qu3erenda.
Primum est, Utrum homo ante peccatum in primo statu indiguerit gralia

operante et cooperante ?
Secundum est, Utrum ante peccatum habuerit virtutes, vel non ?
Tertium De ejectione hominis de paradiso.
est,

Quartum est, De flammeo gladio posito ante paradisum.

Quintum est, Utrum ante peccatum comederinl de ligno vitse, vel non, et
quare non sunt facti immorlales si comederunt ?

Sextum, Quomodo intelligatur illud, ^Vi^?zc eryo ?ie forte mittat manvm
siiam, et sumat de ligno vit^, et comedat, et vivat in seternu??i '
?

' Genes. iii^ 22.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XYJI, QU^ST. 106. 277

QUiESTIO GVI.

De statu hoiiiiufs ante et post peccatuui.

k
est, ex solis naturalibus non potest homo
proficere : mereri autem immortalitatem
gloriae et vitse seternee naturam
supra
est : ergo si hanc mereri debuit, et ex
MEMBRUM I. naturalibus non potuit, indiguit gratia
operante et cooperante : et sic patet,
Utrwn primus homo ante peccatum in- quod ante peccatum gralia operante et
diguerii gratia operanie ei coope- cooperante eguit secundum Augustinum.
rante '
? 4. Adhuc, Glossa super illud, Jacobi,

1, 17 Omne datum optimum, ei omne

:

donum perfectum desursum est distin- :

Primo ergo qusentur, Utrum homo guit inter data optima, et dona perfecta
ante peccatum indiguerit gratia operante dicens, quod data optima sunt quee cum
et cooperante? natura dantur dona perfecta dona :

Et videtur, quod sic. gratiae, sine quibus homo non est per-

1 Gratia enim operans est quse praevenit fectus. Constat autem, quod Deus fecit
voluntatem ut velit efficaciter bonum : homidem perfectum. Eccli. xvii, 2 : Se-
potuit enim eftlcaciter bonum velle et cundum se vestivit illimi virtute. Si ergo
mereri et sibi et posteris, sicut supra in perfectus fuit Adam, constat quod gra-
tractatu de primi hominis statu anie tiam operantem et cooperantem habuit
peccaium, quaestione, Utrum in gratia Adam et indiguit.

creatus sit ? probatum est. 5. Adhuc, Sicut se habet gratia ad

2. Adhuc, Augustinus in E)ichiridio7i gloriam, ita quod perficitur in illa ita :

dicit sic IUam immortalitatem, in qua

: « se habet natura ad gratiam, ita quod non
\ poterat non mori natura humana, per- nisi in illa perficitur. Si ergo perfectus
didit per liberum arbitrium. Hanc vero, debuit homo esse ante lapsum, eguit
in qua non poterat mori, acceptura est gratia operante et cooperante.
per gratiam quam fuerat, si non pecas-
: Adhuc, Virtutes habuit, sicut dicit
6.

set, acceptura per meritum quamvis : Augustinus in quadam homilia, sic :

sine gratia nec tunc nullum meritum « Adam perdita charitate malus inventus

esse potuisset ^ » Ergo ante peccatum est. » Constat autem, quod charitatem
indiguit gratia operante et cooperante si habuit : ergo et gratiam : quia charitas
mereri debuit. sine gratia non est.

3. Adhuc, Ad id quod supra naturam 7. Adhuc, Augustinus in Epistola 41 :

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- hujusce novae editionis.

tentiarum, Dist. XXIX, Art. 1. Tom. XXVII '
S. AcGUSTi.NLs, In Enchiridion, cap. 106.
 278 D. ALB. MAG. ORD. PR^^D.
« Princeps vitiorum dum vicil Adam de
limo terrae ad imaginem Dei factum^
pudicitia armatum, temperantia compo-
situm, charitate splcndidum, primos pa-
rentes illis donis exspoliavit pariterque MEMBRUM II.

peremit. » Et si habuit virtutes, habuit

et gratiam : quia virtutes sine gratia non Utrum Adam aute peccatum habuerit
sunt. virtutes, vel non ?
8. Adhuc, Ambrosius ad Sabinum :

« Quando Adam solus erat, non est pree-

varicatus : quia mens ejus Deo adhaere- QuoD secundo quaeritur, Utrum ante
bat. » Sed sine gratia operante et peccatum habuerit virtutes, vel non ?
cooperante non potuit raens ejus Deo jam determinatum est per auctoritates
adhaerere. Ergo gratiam habuit et indi- Sanctorum, et supra quaestione praedicta,
guit. scilicet quod habuit virlulcs et gratiam.

9. Adhuc, Ambrosius in sermone 8 : Et quae objiciuntur in contrarium, su-

« Adam ante peccalum beatissimus aui am perius sunt soluta.
carpebat eetheream. » Quod facere non
potuit sine gratia operante et coope-
rante. Ergo indiguit gratia operante et

cooperante.

Solutio, SoLUTio. Dicendum, quod de omnibus MEMBRUM III.

his valde bene disputatum est in tractatu

de primo statii hominis, qu?estione, De ejectione hominis de paradiso.

Utrum in gratia creatus sit vel non?
Et ideo dicendum cum Magistro in Sen-
tentiis, quod Adam in primo stalu eguit Tertio, Quterltur de ejectione hominis
gratia operante et cooperante. PSon onim de paradiso.
habuit in quo movere pedem posset in Objiciunt enim quidam, quod
profectu meriti sine gratise operantis et 1. Ejici propter hoc non debuit in

cooperantis auxilio : licet haberct unde pcEnam hoc enim peccalum ne-
peccati :

stare posset, per libertatem sciiicet ar- cessitate moriendi punitum erat. Cum

bitrii. Et hoc intendunt dicere Sancti, ergo dicat auctoritas, Nahum, i, 9, quod
quorum auctoritates inductae sunt, Au- non consurgit duplex tribulatio^ et quod
gustinus scilicet, et Ambrosius. non punit Deus bis in idipsum, videtur,
Et sic patet solutio ad totum. quod secunda pcena ejeclionis de para-
Quae enim in contrarium objici pos- diso fieri non debuit.

sent, supra soluta sunt in praedicta quae- 2. Adhuc, Desolatus consolalione in-

stione. diguit, non dcsolatione videtur ergo, :

quod ad consolationem in paradiso di-

mitti debuit, ut pceniteret ubi deliquit.
3. Adhuc, Psal. lxxvi, 10 : Aut obli-
viscetur misereri Deus ? aut continebit i?i

ira sua misericordias suas ? Videtur

ergo, quod irae vindictee aliquid miseri-
cordice esse debuit admixtum, ut saltem
relinqueretur in paradiso ad solatium
vitae mortalis.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU^ST. 106. 279

:onlr«,
CoxTRA tra ordinem universi quera ipse instituit.

1. Habitaculum debet respondere ha- De ordine autera universi est, ut iocus

bitanli secundum naturam paradisus : respondeat locato per congruentiam : sed
habitaculum est beatorum beatitudine in hoc, ut dicunt Sancti in Glossa super
innocentiaB : ergo innocentia perdita Adae Genesira, non continuit misericordias
non congruebat paradisus ad habitan- suas, quin in ipsa proraulgatione poenae
dum. ejectionis significaret raodura per quera
2. Adhuc, Innocentia perdita inter- redire posset. Cum
enim dixit: Collo-
dictum est ei edulium de ligno vitse, cavit ante paradisum voluptatis Cheru-
Genes. ni, 22 : Nunc ergo ne forte mittat bim, et flammeum gladium atque versa-
manum suam, et sumat de ligno vitse, tilem ad custodiendam viam ligni vitse'',
et comedat, et vivat in seternum. Ergo sicut dicunt Sancti Augustinus et Beda

a simili etiara a loco debuit ejici, et poni et Strabus, per Cherubira, qui interpre-
in locum miseriae et mortalitatis. Et hoc iainr ploiitudo scientias, significatur cha-
concedendum dicit Augustinus in Glossa ritas, de qua dicitur, ad Roman. xiii,

super Genesim ad litteram, quod ejecerit 10 : Plenitudo legis est dilectio. Per
eum de paradiso in hunc locum miseria- flamraeum gladiura atque versati-
rum terrse maledictae in opere hominis. lera significantur poenae hujus raortalis
vitae, quae ut gladius incidunt, et ut
SoLUTto. Dicendum ad primum, quod flamraa exurunt, et mobilitate versatiles
ex hoc non consurgit duplex tribulatio : sunt.Unde licet ad litteram fuerit ibi

quia unum adjunctum est alteri. Neces- Angelorum custodia, ut dicit Augusti-
sitas enim moriendi requirit locum in nus, tamen in ipso modo ponendi mise-
quo possit esse necessitas moriendi, quae ricorditer significatur, quod per toleran-
in paradiso esse non poterat. Unde tiara passionura temporalium et cha-
ejectio paradisi adjuncta poena est ad ritatem spes esset sibi redeundi ad
necessitatem raoriendi : una repu-
et sic paradisura spirituura.
tatur cum illa. Et dicit Augustinus », Ad ulti.ma duo qua^ in contrarium Adobject.
quod in illius peccati poenam ejectus est objiciuntur, dicendura quod conceduntur
de paradiso in istum miseriarum locum. et veruni concludunt.
Ad ALiuD dicendura, quod licet conso-
latione indiguit, tamen habere non de-
buit : quia indignum se fecit. Et Augu-
stinus super Genesim ad litteram ponit
similitudinem dicens « Emisit eum Do- :
'
MEMBRUM IV.
minus Deus de paradiso vohiptatis in -

locum sibi congruura, sicut plerumque De flammeo gladio ante paradisum

malus cum inter bonos vivere coeperit, si posito.
in melius mutari noluerit, de bonorum
congregatione pellitur, pondere pravae
consuetudinis pressus ^ » Quarto, Quffirit Magister de flamraeo
Ad ALiUD dicendura, quod Hcet num- gladio ante paradisum posito, de quo
quam obliviscatur misereri, nec conti- jam habitum est quid signilicet. Hunc
neat in ira sua miserationes suas : taraen gladiuni quidam sancti vocaiit rom-
ex misericordia nihil facit perversi con- phasam.

' S. AuGCSTiNUs, Lib. II de Genesi contra » S. Augustinus, Lib. XI super Genesim ad

Manichseos, cap. 28. litteram, cap. 40.
^ Genes. iii, 23. * Genes. iii, 24.
 280 D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.
1, Et sunt quidam qui nituntiir pro- quod etiam in benedictione cerei pascha-
bare, quod poni non debuit, dicentes, lis a Pctro diacono dicilur : « felix
quod nulli priTcluditur ostium miseri- culpa, qua^ talem ac tanlum meruit ha-
cordia».Er^o ostiuni paradisi non debuit bere redemptorem » cum tamen in !

igneam cuslodiam et mi-

prcTcludi per nullo lelix sit nisi in hoc, imo infelicis-
nisterium Angelorum. sima.
2. Adbuc, Objiciunt ad hoc, quod
homo pcccavit recuperabiliter : Ang^elus
vero irrecuperabiliter. Unde licet An-
gelus projectus est in infernum, et
clausa sit sibi janua redeundi, homini
tamen non debuit claudi. MEMBRUM V.
3. Adhuc, Peccatori non est facien-
dum aliquid per quod possit cadere in Ulriim anle peecatiim primi parentes
desperationem per clausuram autem
: comederint de ligno vitse, vel fion ? Et
redeundi potuit induci desperatio : ergo si comederunt, qiiare non simt facti
fieri non debuit. immortales ?
4. Acihuc, Sancti dicunt, quod flam-
meus gladius per sanguinem Cbristi
exstinctus fuit et amotus, ut pateret re- QuiNTo quaeritur, Utrum ante pecca-
ditus in ccelum ad paradisum spirituum, tum comederint de ligno vitae, vel non ?
Dicit enim J3eda, quod « janua regni Et si comederint, quare non sunt facti
ccelestis non est aperta nisi per passio- immortales ?
nem Christi. » Ergo melius fuisset non Et videtur quod comederint : quia
posuisse. 1. In littera Genesis, iii, 2 et 3 contine-
tur, quod mulier sic dixit ad serpenlem :

SoluHo. SoLUTio. Dicendum, quod in veritate, De fructu lignorum, quse sunt in para-
et sicut jam dictum est, ibi fuit Angelo- diso, vescimur : de fructu vero ligni,
rum custociia, et ignis in specie corporali quod est in medio paradisi, pr^ecepit no-
assumpta : in qua tamen spiritualiter et his Deus ne comederemus, ne forte mo-
mystice significabuntur ea quae dicta de riamur. Ex quo accipitur, quod comede-
paradiso spiriluum sunt, quibus instrue- runt.
retur honio ad reditum. 2. Adhuc, Animalia corpora habebant
Ad I. Ad pRiMLM ergo dicendum, quod non quae cibis erant sustentanda. Cum ergo
priTcIucIitur ostium misericordiae, (juin- natnrae non negaverunt necessaria, vi-
imo redeundum.
instruitur ai detur quod comederunt aliter enim in- :

Ad 2. An ALiLD dicendum, quod homo recu- jecissent sibi manus, et peccassent quod :

perabiliter peccavit : et ideo pcr alium falsum est quia primum peccatum eo-
:

redemptus est, et qualiter rediret instru- rum fuit inobedientia.

ctus est. 3. Adhuc, In paradiso per longam
Ad 3. Ad aliud dicendum, quod non cst moram fuerunt, cum et vir soporalus ibi
inducfus in desperationem, sed potius dicatur, et mulier formata '
: longa autem
elevatus in spem per instructionem. mora naturale est corpus animale refici :

Ad 4. Ad ultimum dicendum, quod boc non ergovidetur, quod in illa mora aliquolies
sequitur quia nibil melius fuit quam
:
refecti sunt : quia aliler naturaliter non
ponere, utcognosceremusper hocinaesti- egisscnt, et sic peccassent.
mabilem charitatem Christi. Propter

' Genes. ii, 21 et seq.

I IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU.EST. 106. 281

Queest. Sed tunc habet locum qusestio se- confert idem, licet non intantum et :

qaens. Quare non sunt facti immorta- sic videtur, quod nuUa
solutio iMae-istri
les ? sit.

Yidetur, quod debuissent facti fuisse

immortales. Solutio. Absque dubiosecundum dicta SolutiO. ?.

1. Strabus in Glossa, ibidem, « Li- Sanctorum, praecipue Augustini, Strabi,

gnum vitse hanc naturaliter vim habebat, et Ambrosii in Hexameron, lignum vitse
ut qui ex fructu ejus comederet, perpe- habuit hanc virtutem, quod et semel et
tua soliditate firmaretur, et beata vestire- pluriescomestum contulit immortalita-
tur immortaUtate, nulla intirmitate vel tem. Sed quod eis non contulit, secun-
'anxietate vel senii lassitudine vel imbe- dum Ambrosium, causa fuit, quia soivit
cillitate fatigandus. » eos Deus casuros, et mo-
necessitatem
2. Adhuc, Ecclesia tenet, quod Elias Unde licet comederint,
riendi incursuros.
etEnoch rapli in paradisum esu susten- efFectum ligni non senserunt, ne poena
tantur usque ad tempora Antichristi, comminata a Deo propter peccalum im-
contra quem debent testificari : et illi pedireturperliguum.Dixeratenim Deus:
habuerant mortalia corpora per naturam. In quocumque die comederis ex eo,
Si ergo sustentant illa corpora, multo morte morieris ', id est, necessitatem
magis sustentassent corpora primorum moriendi incurres. Haec enim est senten-
parentum, qufe non erant mortalia, sed tiaAmbrosii quam credo omnibus pro-
animalia tantum. babiliorem esse.

ed con'ra
CoNTRA : tamen dicere ut Magister,
Si quis vult
Naturale est, quod cibus convertatur scilicet quod saepius comestum, etc,
in corpus hominis comedentis, et uniatur potest responderi ad argumentum factum
illi virlute nutritiva corporis comedentis, in contrarium per illam propositionem
non cibi. Cum ergo x\dam et Heva natu- Aristotelis in libro de Causis, qaod « om-
raliaprae omnibus hominibus habuissent, nis virtus congregata et unita est fortior
etiamsi comedissent de ligno vitae, vide- quam divisa. » Unde cum saepius com-
tur quod lignum conversum fuisset
vitae estum lignum vitae habuerit virtutem
in eis in animale corpus, et non in spiri- congregatam et unitam, semel autem
tuale animale autem corpus non potest
: divisam, saepius comestum 3onferebatim-
beata immortalitate vestiri, sed spiri- mortalitatem, non semel.
tuale, quale habebimus in resurrectione, Tria ergo prima argumenta quae pro-
sicut dicitur, Matth. xxii, 30 : In resur- bant quod comederint, concedenda
rectione, neque nuhent neque nubentur : sunt, et procedunt secundum dicta San-
sed erunt sicut Angeli Dei in coelo. ctorum.

Soluiio. 1.
SoLUTLO. Ad hoc dicit Magister in QuoD AUTEM objicitur de secunda parte ^^^ q^xik^x.

Littera, sumens occasionem ex verbis quaestionis, jam solutum est.

Strabi et Augustini super Genesim ad
litieram nihil tamen volens de hoc
:

asserere, sed sub dubio dicit, quod forte

lignum illud non conferebat immortalita-
tem, nisi saepius comcstum, non semel.
Sed contra hoc videtur esse quia quod .*

saepius comestum confert aliquid, et ex

natura sua, hoc etiam semel comestum

* Genes. ii, 17,

282 D. ALB. MAG. ORD. PILED.
Angelos. Et signilicat ibi Deus, quod
sicut liomo indignum se fecit immorta-
litatis loco, ita et immortalitatis edu-
lio,
MEMBRUM VI. Tamen Hugo de sancto Yictore expo-
nit quod per compassionem hoc
hoc,
Qiwmodo intelligatur illud, IVunc ergo dictum est, ac si dicat Miserum esset ei :

ne forte miltatmanum suam, et sumat semper vivere in miseria hujus vitae

de ligno vitae, et comedat, et vivat in mortalis et ideo videte ne sumat de
:

aeternum *
? ligno vitae, et vivat in aeternum .* melius
est enim sibi ut per breve spatium per
gratiam meritum transeat ad beatam
et
QuoMODo autem intelligatur illud, immortalitatem, quam quod semper in
Nuncergo neforte sumat, elc, jam patet miseria vivat.
ex praemissis. Est enim dictum Dei ad

QUtESTIO CVII.

De peceato originali.

Deinde tractandum est de his quae

dicuntur aMagistro in Ubro II Sententia-
rum, distinct. XXX, quae incipit ihi, In MEMBRUM I.

superioribus insinuatum est.

Ubi quatuor quaerenda sunt. Utrum peccatum originale sit '

?
Primum, An peccatum originale
sit ?

Secundum, Quid sit re ? Primo ergo quaeritur, An sit ?

Tertium, Quid sit definitione ? 1. Dixit enim Pelagius nuUum esse
Quartum, De causa et traductione ip- originale peccatum, objiciens Augustino
sius in posteros. sic, sicut narrat ipse Augustinus in libris

contra Pelagium ct Julianum « Sexusa :

Deo distinctus est anima a Deo creata :

est corpus a Deo factum et formatum

: :

matrimoniura indictum quando dictum

fuit lielinquet homo patrem suum et
:

matrem, et adhierehit uxori suse '. Actus

indictus et praeceptus, quando dixit :

* Genes. iii, 22. hujusce novffl editionis.

» Cf. Opp B. Alberti. Comment. in II Sen- ^ Genes. ii, 24.
tentiarum, Dist. XXX, Art. 1. Torn. XXVI[
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XVII, QU^ST. 107. 283

Crescite, et multiplicamini '. Per quas licet parum valeat. Dicitenim Augusti-
rimas dicis iiigressum fuisse originale nus in libro XII super Gcnesim ad litte-
peccatum, o Augustine ? » ram, quod agens nobilius est patiente et
2. Adhuc, Objieiebat sic : o. Perbaptis- fortius : sed anima nobilior et forlior est
mum deletur originale peccatum. Ergo omni corpore : ergo per corpus nihil
ad minus baptizati generanles non imprimitur in animam : sed quidquid in
transmittunt in prolem originale pecca- generatione transfunditur, corporale est
tum : quia non habent originale pecca- ergo nihil imprimit in animam pueri :

tum, ex quo sunt ab illo mundati per ergo nec originale : ergo parvuli non
baptismum. » contrahunt originale a parentibus.
3. Adhuc, Peccatum' originale si trans- Adhuc, Magister Hugo de sancto
6.

mittitur in prolem aut transmittitur ex : Yictore in Sententiisdicit, quod « pec-

parte corporis, aut ex parte animee. Ex calum quod fuit primis parentibus actua-
parte animae non : quia illa non cst ex le, nobis factum est naturale. »

traduce. Similiter nec ex parte corporis : Adhuc, Hoc videlur esse contra or-
7.

quia illud traducitur in semine. Dicit dinem justitise quem Dominus describit,
autem Anselmus in libro de Originali Ezechiel. xviii, 20, ubi dicit : Anima
peccato, quod « peccatum non plus est quae peccaverit,ipsa morielur : fiUus non
in semine quam in sputo. » Ergo videtur, portabit iniquitatem patris, et pater non
quod nec ex parte corporis, nec ex portabit iniquitatem filii. Ergo videtur,
parte animae traducatur et sic nullum : quod non fiat traductio peccati origina-
est. lis : et sic videtur, quod parvulus non
Adhuc, Baptismus constat, quod
4. debeat puniri propter iniquitatem paren-
tollit et sicut communiter dici-
culpam, tum primorum.
tur, tollitetiam poenam suffocantem,licet 8. Adhuc, Objicit Pelagius : Nullum
non promoventem. Promovens enim bonum per se causa mali est : matrimo-
poena est, cujus exercitium confert ad nium in sacramentis bonum per se est,

meritum per patientiam, et illa remanet triahabens bona causata ab ipso, fi-

in baptizatis, SutTocans est, quee inlerci- dem, prolem, et sacramentum. Aut

pit vitalem spiritum homini ne procedat ergo proles per se bona est, aut non. Si
ad meritum. Et si talis est aliqua : tunc per se bona est^ nullam habet maculam
est concupiscentia carnis. Si ergo tollit peccati. Si mala est, sequitur, quod ma-
baptismus aliquam, illam tollit. Cum trimonium sit malum quia causa :

ergo non sint plura in originah peccato : mali est malum enim mali est causa.
:

quia sicut dicit Anselmus iii libro de D. Adhuc, De justitia Dei est, quod si

Originali peccato, qui delinit ipsum sic : aliquis potest mihi nocere iii malo, possit
« Originale peccatum est pronitas ad eliam prodesse in bono, et multo plus
omne malum cum carentia debitsejusti- prodesse quam nocere. Si ergo justum
tiee. » Sed pronitas ad malum, est pcena fuit, quod peccavimus in Adam peccan-
suffocans, et carenlia debitae justitiae te, quia in lumbis ejus eramus : multo
culpa.Ergo videtur, quod perbaptismum justius est, quod satisfecimus etiam
quantum ad utrumque,
originale tollitur ipso satisfaciente, quia in lumbis ejus
et quantum ad pcenam, et quantum ad eramus.
culpam et sic non erit in generantibus
: : Contra : Sed contra,
ergo non transmittitar per eos in parvu- 1. Tiraor est pcena : sed omni horaini
los. est timere serpentem. Et dicit Tullius,
5. Adhuc, Objiciunt logice ad hoc, quod homini hoc naturale est. Haec ergo

* Genes. i,
284 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

poena est naturalis : ergo propter aliquod buisset propter quod periret, oportuit,
peccatum est : ergo est aliquod pecca- quod periissct propter originale : ergo
tuin naturale, propter'quod talis pcena originale est.
est inducta : aliter enim Deus esset Quartum est, quod primi parentes fe-
injustus si puniret aliquem sine pec- cerunt sibi perizomata *, ut velarent inor-
cato. dinatummotum partiumpudcndarum post
2. Idem sequitur ex hoc, quod omnis peccatum, qui etiam in tota posteritate
mulier dolet in partu quae poena est na- apparuit : qui motus pcena est, quia
turalis : et si debet stare justitia, oportet contra rationem est : ergo sequela ali-

quod propter aliquod peccatum naturale cujus peccati in posteris : in posteris

sit inducta ergo naturale peccatum
: autem non est actuale : ergo originale :

est, quod vocamus originale peccatumy ergo originale peccatum est in posteris.
quod est de natura corrupta contra- Quintum est, quod inducunt auctori-
ctum. tates Bibliae, quae expresse dicunt origi-
3. Adhuc, Sancli per quinque probant Ad Ephes. ii, 3
nale esse in parvulis, :

peccatum originale. Eraimis natura filii irce. Constat^ quod

Primum est per mala quae patiuntur hoc non est propter actuale, sed propter
pueri in febribus et adustionibus et originale.
hujusmodi, quae injustum esset permit- 4. Adhuc, Psal. l, 7 : Ecce enim iti

tere Deum, si nullum peccatum prttces- iniquitatibus conceptus sum, et in pec-

sisset : sed nuUum actuale est in eis : catis concepit me mater mea.
ergo originale. 5. Adhuc, Quod etiam Magister indu-
Secundum est per pcenalitates quas cii in Littera. Ad Roman. v, 12 Sicut :

patiuntur Sancti etiam in fame et siti et per unum hominem peccatum in hunc
hujusmodi, quse non meruerunt per mundum intravit,peccatum et per
actuale aliquod. Cum ergo juste infli- mors : et in omiies homines mors
ita
guntur a Deo talia, oportet quod sit pertransiit. Hoc enim non potest intelii-
peccatum aliquod, pro quo debentur : gi de actuali : originale ergo est quod in
actuale non est ergo originale. : omnes homines transiit, et cujus effectus
Tertium est per circumcisionein Isaac^ est necessitas moriendi.
qui fuit lilius promissionis, ab emortuo
natus, et ab emortua, sicut dicitur, ad SoLUTio. Dicendum, quod originale soiutk
Roman. \\, Nec consideravit
10 et 20 : peccatum est, et haeresis est negare
corpiis suum emortuum, cum jam fere iilud. Duo enim dixit Pelagius inimicus
esset centum annorum, et emortuam gratiae, sciiicet quod liberum arbitrium
vulvam Sarx. hi repromissione etiam sine gratia posset in bonum meritorium,
Dei non hsesitavit diffidentia. Et tamen et quod peccatum originale non trans-
Isaac licet promissionis lilius esset, dam- funditur ad parvulos a parentibus.
natus esset, si circumcisus non fuisset : Unde legitur etiam dixisse, quod non
quia dixit Dominus, Genes. xvii, 14 : invideret Filio Dei : quia ipse quando
Masculus, cujus prseputii caro circum- vellet, posset esse Filius Dei. Sed quia
cisa non fuerit, delebitur anima illa jam prima pars dicti sui improbata est,
de populo suo : quia actum meum ir- scilicet quod liberum arbitrium sine
ritum fecit. Constat autem, quod nemo gratia possit in bonum meritorium, re-
perit nisi damnatus propter peccatum. stat modo respondere ad ea quae obji-
Cum ergo Isaac nullum peccatum actu- ciuntur de secunda.
ale nec in se nec in parentibus ha- Ad primum ergo dicendum sicut re- Ad

' Genes. iii, 7.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU.EST. 107. 285

spondet Augustinus, quod ille impudicus cancrosus frequenter generat leprosura.

praedicator concupiscenliaB cum singula Ad aliud dicendum, quod ex parte Ad 8.

diceret, tacuit concupiscentiam, quse in anima? non traducitur ; quia anima non
concupiscibili corrupla et infecta est, et est ex traduce, sed (sicut dictum est)

signum est corruptionis in toto corpore, propagatur ex corrupta origine, quaB

quae inolevit a primo peccato Ada?, et per semen transfunditur in parvu-
ab ipso transit in omnes posteros, et ium.
multiplicatur, sicut vilium quod est in Ad diclum Anselmi dicendum, quod
radice, muitiplicatur in ramis. Gorruptio originale non est in semine sicut in
ergo in corpore Adae est, cujus signum subjecto plusqaam in sputo, sed cst in
est concupiscentia, per quam infunditur semine sicut in causa corruptionis : eo
peccatum originale in parvulos. Et vo- quod seminatur in fervore libidinis,

catur a Dionysio demens concupiscentia. quaj causa est corruptionis naturalis

Hoc enim est venenum quod serpens ordinis justitise, sicut Augustinus dicit.

infudit in corpus Adae per inobedien- Libido enim nibil aliud est, quam im-
tiam. Dicit enim Dionysius in libro proba voluntas ad illicita : quae in Adam
de Divinis nominibus S quod malum infecit omne quod materialiter fuit in
daemonis est furor irrationabilis, demens ipso.
concupiscentia, et phantasia proterva. Ad aliud dicendum, quod licet baptis- Ad 4,

Et haec non sunt plantata in na-

vitia mus tollat culpam et suffocantem poe-
tura hominis a Deo creatore, sed infusa nam a baptizatis, tamen non tollit cor-
per venenum inobedienliae a serpente : ruptionem a natura, quae natura infecta
et ab illa contrahitur originale peccatum, est. Et ideo cum omnis homo generet
quod sicut dictum est, nihil aliud est in nalura Adae, sicut jam dictum est,

quam carentia debitae justitiae cum ideo non transmitlit sanctitatem perso-
pronitale ad omne malum. Omne malum nalem in parvulum, sed corruptionem
vel procedit ex furore irrationabili, vel naturalem, quae est ex Adam.
ex phantasia proterva, vel ex demente Ad aliud dicendum, quod illud argu- Ad 5.

concupiscentia : haec enim tria corrum- mentum non probat in theologicis, nec
punt omnem ordinem justitiae : et heec esl ex propriis theoIogiaD. Quando enim
corruplio dilTusa in corpore Adae, dila- dicitur, quod debilius non agit in fortius,

tatur in propagine. de actione physica sed ista

inteliigitur :

Ad aliud dicendum, quod haec est actio qua peccatum contrahitur a par-
rudis objectio, sicut et ipse rudis fuit. vulo, non est physica, sed potius ex
Nullus enim dixit uniquam Catholicus, reatu praevaricationis habet, quod pot-
quod idem peccatum quod est in pa- est imprimere maculam in animam,
rente, generaretur in parvulo : sed ex et ex virtute sententiae justitise condem-

corruptione parentis, quam contrahit nantis.

parvulus sicut et alia naturalia contrahit, Ad aliud dicendum, quod Magister Ad «.

contingit quod conlrahitur originale a Ilugo verum dixit. Non enim potuit
parvulo quia dicit Anselmus in libro
: esse originale in primis parentibus quia
de Originali peccato, quod omnis homo non habebant parentes a quibus con-
quantumcumque sanctus in persona, in traherent : sed oportuit esse actuale in
generatione est Adam, et in corruptione eis.

praevaricationis Adae generans : et ideo Ad m quod objicitur de Ezechiele, Ad 7.

natus hanc eamdem contra-

ab ipso, xviii, 20, dicendum, quod non
filius

hit corruptionem vel majorem, sicut portat iniquitatem patris, sed propriam

• S. DioxsYrus, Lib, de Divinis nominibus, cap. 4.

 286 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
sive contractam : quia sicut justum sunt, atque schoJastici Doctores varia

fuisset si AfJam servasset inuocentiam, senserunt.

quod filii successissent ei in rectitudine Ex his eiiim qute ibi dicuntur, videlur

justiti.T naturalis : ita eadem justitia originaJe poccatum esse pcena, et non
exigente succedunt ei in contractione cuJpa.

corrnptionis proptcr pra-varicationem. \. Dicit enim « Quidam enim putant

:

Ad 8. Ad ALiUD dicendum, quod matrimo- originale peccatum reatum esse poenae

nium bonum est, et tria bona habct, pro peccato primi Jiominis, id est, de-
scilicet fidem, prolem, et sacramentum : bitum vel obnoxietatem, qua obnoxii et

et proles secundum quod est bonum addicti sumus pcenae temporali et aeter-

matrimonii, bona est, et nihil mali nae pro primi Iiominis actuaJi peccato^ »

habens : sed quia generans in matrimo- Isti ergo dicunt originale peccatum esse
nio, per corpulentam substantiam fuit pcenam, et non cuJpam. Et sumebant
in Adam per legem concupiscentice, ideo rationem a simili humanac ad
Jegis

non generat ut liomo distinctus, sed legem divinam. In Jege enim humana

generat ub Adam in nalura, sicut prius esl^ quod in crimine Icesfe majeslatis

dictum est. Ideo etiam pater non potest pro peccato parentum fiJii mittuntur
transfunderc nisi corruptum et lege con- in exsilium ot condemnantur usque ad
cupiscentiije infectum : et exinde trans- mortem. Et ita dicunt, cum peccatum
fun Jitur oritcinate in parvuJum. Ada? fuerit quasi crimen Icesae majestatis,

Ad ALiuD dicendum, quod non est quia voluit sibi usurpare similitudinem
y^d {,

simiJe de peccato, et satisfactione : quia divinoe majestatis in scientia : et ideo

gratia justificationis a solo Deo est, et dicunt, quod peccatum originaJe in po-
non a peccatum vero ex
parentibus :
steris nihil aliud est nisi reatus vel obli-

corruptione natura^ est in maJo et ideo :

gatio pnenai exsilii et damnationis, ni-
succedit posterilas in maJo, et non in si gratia Chrisli subveniat. In Adam
bono satisfactionis. tamen quod fuit actuale peccatum.
dicunt,

Ad object. Ad ARGUMENTA uJtima quee objiciuntur 2. Adhuc, Augustinus ad Valerium :

in contrarium, dicendum quod proce- « NulJum peccatum parvuli in sua vita

dunt secundum veritatem CathoJicam. commiserunt proprium. » Ergo origi-

naJe peccatum, per quod sub diaboJi
potestate captivi sunt, nisi lavacro re-
generationis et Christi sanguine redi-
mantur, non est peccatum parvuJi, sed
primorum parentum tantum, et poena
MEMBRLM IL parvuJorum ; ergo in parvuJis pcena est
et non culpa.

Quid sit peccatum originale^ ? 3. Adhuc, Augustinus ad VaJerium :

« Per unius homini voJuntatem malam

oranes in eo peccaverunt, quando om-

Secunoo quaeritur, Quid sit originaJe nes illi unus fuerunt. » Ex hoc videtur,
peccatum re? quod originaJe peccatum quod traxit
Et hoc quaeritur ralione ejus quod ab Adam, pcena est, et non peccatum.
dicitur in illo cap. Quod diligenter in- Si enim originaJe peccatum non est
vestigandum est quid sit. De hoc enim nisi obligatio quam incurrimus ex parte
sancti Doctores sub obscuritate Jocuti AdaB, pcena est in parvulis, nonculpa.

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- hujusce novae editionis.

tenliarum, Dist. XXX, Art. 2. Tom. XXVII * II Seutentiarum, Dist. XXX, cap. E.
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XVII, QU.^ST. 107. 287

i contra, Sld contra istud dispulat, imitatores parentum in peccato. Bicit

1. ^ldgisler m Senloitiis, in illo cap. ergo Augustinus : « Secundum quem
Sed quod originale peccatum culpasiiK modum pertransivit sententia in illos,
Et primum iuducit Gregorium super per quos non transivit culpa? ?Nlsi forte
Exodum, xiii, 3, super illud : Primo- in nos injustus sit Deus, qui expertes
genititm asini mutahis ove, sic : « Om- culpae illorum, passus est nos pcense vin-
nes in peccatis nati sumus, et ex carnis culo oblii?ari.
delectatione culpam origina-
concepti, 6. Adhuc, Glossa super illud Psahiii
leni nobiscum traximus. » Ergo origi- Lxxxiv, 1 Domine, terram
: Benedixisti,
nale est culpa. tuam, super illum locum, t. 6 Aut :

Adhuc, Augustinus in libro de

2. extendes iram tuam in generatione et
Natura et gratia: OmneSyMi aM X\.oi{o- generationem? dicit a Omnes contra- :

lus ad Romanos, iii, 23, peccaverunt, ximus ab Adam pcenam et culpam. »

utique vel in seipsis, vel in Adam : quia Sed quod conlraximus ab Adam, origi-
siue peccato non sunt, vel quod ex nale est.Ergo originale est culpa et poena.
primis parentibus contraxerunt, vel 7.Adhuc, Ambrosius, « Vitium na-
quod malis moribus adddiderunt. Pec- turam laedit, culpa Deum ofTendit. » Sed
catum enim primi hominis iion solum originale peccatum Deum ofTendit : quia
ipsum, sed omne necavit genus huma- punitur carenlia visionis divinae. Ergo
num : quia ex eo damnationem et cul- est culpa. iXaturam laedit : quia vitiat
pam simul suscepimus '-.
» mentem per ignorantiam, corpus per
3. Adhuc, Augustinus super Psalmum concupiscentiam, ut dicit Magister Hugo
L, 7, dicit sic tractans illud Ecce enim : de sanclo Yiclore. Ergo originale pec-
in iniquitatibus conceptus sum. « Quod catum est poena et culpa tam animee
de corpore morluo seminatur, cum vin- quam corporis.
culo originalis peccati nascitur et mor- 8. Adhuc, Augustinus super Genesim
tis. » Ergo originale peccalum est etiam ad litteram : « Inter primam aposta-
culpa et poena. siam ultimam pcenara^ onine pecca-
et

4. Adhuc, Augustinus in Ubro de tum quod tit, simul est culpa el poena. »
Ecclesiasticis dogmatibus : « Firmissime Constat autem, quod pcccalum quod
tene, et nulialenus dubites, omnem ho- contrahitur a parvulis, est medium inter
minem, qui per concubitum viri et priraam apostasiara et ultimam poenam.
muHeris concipitur, cum originali pec- Ergo simul est pcena et culpa.
calo nasci, impietati subditum^ inorti- 9. Adhuc,Gregorius « Quilibet : traxit
que subjectum, el ob hoc natura iree saccura et meritura sacci. » Saccus dici-

nascifiUum a qua nullus liberatur,

: tur mortalitas, ut idem dicit : meritum
nisi per fidem Mediatoris Dei et homi- sacci culpa. Ergo originale est culpa et
nura*. » Ergo originale peccatum est poena.
et poena et culpa etiam in parvulis : 10. Adhuc super illud Psalrai l, 7 : In
et sic concluditur, quod non est poena iniquitatibus conceptus sum, et in pecca-
tantum. tis concepit me mater mea^ Glossa : « IVe-

Adhuc, Augusliiius in libro V

'.').
mo nascitur nisi trahens poenam et me-
Responsionum contra Pelagium et Ce- ritum pcense, nisi tu qui conceptus es de
lestinum, qui dixerunt, quod peccatum Spiritu sancto. » Ergo cum originale
iion transit iii parvulos, nisi fuerunt trahatur, originale erit culpa et poena.

1 11 Sententiarum, Dist. XXX, cap. F. ^ Idem, Lib. de Ecclesiasticis dogmatibus

' S. AuGusTLNus. Lib. de ^iatura et gratia, cap. 26.
cap. 4.
 288 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

Qutett Ulterius quseritur, cedunt in pcenis. In lege autem aetcrna

1. Ratione ejus quotl dicit Augustinus punitur homo secundum animam et pce-

Vera religionc, quod « pecca- na aeterna, in cujus culpa nec tilius suc-
iu libro de
tum adeo est voluntarium, quod si non cedit, sed unusquisque in sua culpa
sit voluntarium, non est peccatum. » damnatur, sicut dicitur, Ezechiel. xviu,

Originale peccatum est. Ergo est volun- 19 et 20.

tariuiu. Aut ergo est voluntarium volun- Ad aliud dicendum, quod sicut dicit Ad 2.

tate primi parentis, aut voluntate par- Augustinus in libro Retractationum, non
vuli contrahentis. Non parvuli : quia nuUi homini, sed nuUi natura' dixi pec-
liberam volunlatem non habet, et velit cata nocere nisi sua. Et hoc verum est
nolit contrahit originale peccatum. Ergo quia peccatum parvuli est originale se-
volunlate primi parentis. cundum naturam contractam et vitiatam:
2. Adhuc, Ad Roman. v, 19, super et suum pro quo punitur, Ucet non sit

illud: Siciit per inohedientiam unins lio- suum personaliter, tamen suum est na-
minis peccatores constituti sunt multi, turaUter.
Glossa « Ex voluntate est originale
: Ad uLTiMUM dicendum, sicut jam di- Ad 8.

peccatum primi hominis seminatum, ut ctum est, quod peccatum originale non
in illo esset, et in omnes transiret. » est tantum poena et obUgatio, sed etiam
Ergo non est voluntarium nisi volunlate culpa ex carentia debitae justitiae. In pri-
primorum parentum. mis tamen parentibus fuit actuale : in

3. Adhuc, Peccatum dicitur volunta- parvuUs per naturam contractum, et

rium voluntate Adae, cujus inobedientia ideo originale.

voluntaria fuit. Et juxta dictum Ambrosii dicendum,
•d contra. CoNTRA : quod originale peccatum est culpa et
1. Augustinus in libro Retractationum poena, sicut jam dictum est sed cum :

dicit, quod illud peccatum dicitur esse dicitur, quod sit vitium corporis, mate-
voluntarium quod tantum peccatum co- riaUs est praedicatio : quia tunc fomes
gitandum est : peccatum est
originale concupiscentiae praedicatur de originaU
culpa et poena : ergo de hoc non tenet. peccato, qui, sicut dicit Augustinus, in
Adhuc, Quando dicitur
2. in II Ethi- parvuUs est concupiscibiUtas, in aduUis
corum, quod voluntarium est, cujus concupiscenlia, quae etiam dicitur lex
principium est in ipso consciente singu- carnis et tyrannus naturee. Quando au-
laria, intelligitur de voluntate ejus in tem peccatum originale dicitur culpa et
quo est peccatum : in parvulo est pecca- carentia debitae justitiae : tunc esl forma-
tum : ergo voluntate parvuU debet esse lis praedicatio : quia id cui ratio convenit
voluntarium, vel non voluntarium. peccati, tunc praedicatur de ipso : et tunc
est poena et culpa secundum utramque
Soiuiio. SoLUTio. Dicendum, quod originale praedicationem.
peccatum et culpa est, et pcena. Et sic patet solutio omnium quae in-
Et auctoritates ad hoc inductee conce- ducta sunt ad primam partem quses-
dendae sunt, et lirmiter tenendae secun- tionis.

dum lidera Catholicam.

Ad id quod uUerius quaeritur, dicen- Ad quses
Ad 1. Ad PRiMUM ergo quod contra objicitur, Ad 1.
dicendum quod non est simile de lege dum quod originale peccatum volunta-
temporali, et lege fieterna. In lege enim rium est voluntate primi parentis, in quo
temporali poenee temporales infliguntur fuit tota natura humana per corpulentam
et corporales et non seternae, in quibus substantiam et legem concupiscentiae,
filius succedit patri, et nepos avo : et id- pra.4er Christum, qui solum fuit per
circo sicut succedunt in culpis, ita suc- corpuleutam substantiam, et ideo non
 IN II P. SIM. THEOL. TRACT. XVII, QUiEST. t07. 289

traxit originale peccatum. Et hoc est rationis.Nec ad considerationem Philo-

quod dixit Joaniies Baptista, Joan. in, sophi secundum
pertinet voluntarium,
31 : Qui de celo venit, super omnes est. quod voluntaria est transfusio per legem
Dicit ibi Glossa Augustini : « De coelo, coucupiscentiae in totam naturam.
hoc est, de altitudine humanse naturae,
prout erat in prima conditione antequam NoTANDUM, quod hic cavendi sunt er-
esset vitiata per peccatum. Et bene con- rores Origenis, ut dicunt Sancti, In
cedendum est, quod non est volunta- ilspfapxv enim dicit Origenes, quod ani-
rium volunlate parvuli, nisi voluntas re- mae fuerunt ante corpora, et meruerunt
feratur ad naturam, quse tota crat in sic vel sic incorporari. Unde quando in-
primo parente quando peccavit. corporantur, datur eis eligere,' utrum
Dictum autem Augustini quo dicit, velint incorporari, vel non : et quae ele-
quod omne peccatum est adeo volunta- gerit incorporari, incorporatur, et per
rium, etc, aut intelligitur de peccato hanc electionem voluntariam efficitur

actuali, ut quidam quamvis hoc

dicunt, etiam corruptio voluntaria, quae est ori-
non sit de intentione Augustini. Aut in- ginalis peccati. Hoc enim dixit Origenes
telligitur simul de peccato personali et secutus Socratem Philosophum. Et con-
naturali, hoc modo, quod voluntas Adee demnatur per hoc verbum Apostoli quod
voluntas fuit totius naturse quae in ipso dicitur, ad Roman. ix, 11 Cum enim :

fuit: quia non potest esse, quod aliquis nondum nati fuissent, aut aliquid honi
velit antecedens, quin etiam velit conse- Per quod accipitur,
egissent aut niali.

quens, quod de necessitate sequitur ad quod anima? non fuerunt ante. Sed de
illud. Unde quando voluit peccatum hoc satis disputatum est supra in tractatu
transgressionis prsecepti Dominici, tunc de Anima, quaestione, LJtrum animse om~
de necessitate voluit corrupteiam, quge nes simul creatse fuerint ante corpora ?
est per originale secuta in totam natu- Et sic patet quid sitpeccatum originale

ram, praeter Christum, ut dictum est eo : re.

quod tunc tota natura fuerat in ipso, non

nisi per legem concupiscentiee ab ipso
traducenda, preeter Christum solum qui
non fuit in ipso per legem concupiscen- MEMBRUM HI.
tise, sed per corpulentam substantiam so-
lum, ut dictum est. Quid sit peccatum originale definitione ?

Ad dictum Glossae dicendum,quod

peccatum originale voluntarium fuit vo-
luntate primorum parentum, ut dictum Tertio Cfuaeritur, Quid sit originale

est, et probat Glossa. peccatum defmitione ? eo quod diversae

Et quod sequitur^ concedendum : quia definitiones inveniuntur a Sanctis datae.

inobedientia Adae voluntaria fuit. 1. Quarum una est Anselmi, scilicet,
^-
Ad dictum Augustini dicendum, quod « Originale peccatum est carentia et nu-
loquitur ibi de actuali peccato, et de vo- ditas debitae justitiae, sive impotentia ad
luntate personse et non naturai : et hoc habendam justitiam, per inobedientiam

tantum peccatum est, et non pcena. Adae contracta.»

yect.z.
^^ ULTiMUM diccndum, quod definitio
'
2. Secunda haec est : « Peccatum origi-

Philosophi intelligitur de voluntario nale est vitium ex corruptione seminis

quod est principium morum in persona : innatum homini. »

quia hoc tantum pertinct ad considera- 3. Tertia haec : « Peccatum originale

tionem ethici Philosophi. IIoc vero in est vitium et concupiscentia ex vitiosa

parvulis non est : quia non habent usum conditione nostrae originis contracta. »

xxxui 19
290 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Objicitur autem contra primam sic : 1. enim Augustinus, quod in

Dicit
Carentia debitx justitiae non vide-
1. peccato est aversio a bono incommuta-
tur esse in parvulo quia sibi non debe- : bili, et conversio ad bonum commutabi-

tur justitia: ergo non caret debita justi- le. Et hoc etiam innuitur in canonica
tia. Et si justitia caret, adhuc nuditas Jacobi, I, 13 et i4: Nemo cum tentatur,
justitise debitoe non videtur esse per eam- dicat quoniam a Deo tentatur... Unus-
dem rationem. quisque enim tentatur a co7icupiscentia
2. Praelerea, Impotentia ad habendam sua abstractiis et illectus : abstractus a
justitiani non est in parvulo : quia cum bono in commutabili, et illectus a bono
adultus fuerit, habebit justitiam si mere- commutabili. De hoc nulla definitio facit

bitur eam. mentionem. Ergo videtur, quod omnes

3. Adhuc, quod dicit, Per inobedien- imperfectee sunt.
tiani Adx contracta, videtur esse insuf- 2. Adhuc, Cum originale peccatum sit

ticiens : quia sicut per inobedientiam culpa et pcena, ut supra habitum est : et

Adae contracta est impotentia ad justi- sit qua?dam pcena in intellectu, sicut
tiam, ita impotentia ad temperantiam et ignorantia : qusedam in afTectu, sicut
ad caeteras virtutes : insufiicienter ergo concupiscentia. Et utrique respondet
dicit, Impotentia ad habendam justitiam. pcena originalis : quia sicut in originali
decedens privatur dulcedine bonitatis
Similiter objicitur contra secundam : divinse propter concupiscentiam fcedam,
1. Anselmus enim dicit, quod vilium ita privatur claritate visionis divinse ve-
non plus est in semine quam in sputo. ritaiis.Ergo videlur, quod per haec duo
Ergo vitium originalis peccati non nasci- deberet definiri et hoc non fit in aliqua
:

tur ex corruptione seminis. delinilione ergo videtur, quod omnes

:

2. Adhuc, Nihil agens in alterum, im- malae sint.

primit in ipsum formam quam ipsum 3. Adhuc, Cum unius rei unica sit de-
non habet: sed semen non habet origi- finitio et unum esse, penes quid acci-
nale peccatum : ergo corruptio seminis piuntur tot defmitiones ?
non imprimit vitium originalis peccati
in animam pueri : et sic definitio nulla SoLLTio. Ad hoc ultimum primo re- soii

est. spondendum est et dicendum, quod licet

peccatum originale formaliter unum sit
Similiter objicitur contra terliam : in omnibus, tamen ad diversa diversas
1. Quodenim dicit, qu.od orig i?iale pec- habet comparationes. Prima ergo datur
catum est vitium, cum vitium sit poena delinitio per id quod est formale in ori-
tantum, et similiter concupiscentia, non ginali peccato, in comparatione ad cau-
dicit nisi materialia in peccato originali sam mcritoriam ipsius. Secunda etiam
cum per formalia deberet defmiri : culpa datur in comparationc ad causam mate-
enim formalis est in originali peccato. rialemproximam et cfficiens proximum:
2. Et quod dicit, Ex vitiosa conditione hoc onim est semen lege concupiscentise

nostrse originis contracta, videlur incon- scminatum et conceptum. Tertia datur

venientcr dictum : viliosa enim origo secundum id quod materiale est in ipso
non fuil nisi in Adam el Heva unusquis-
: peccato originali, in comparalione ad
que enim ex suis parentibus propriis con- causam efficientem ipsius.
trahit originale, sicut dicitur in Psalnio Ad PRiMUM ergo dicendum, quod ca- ^'^^^
L, 7 : Ecce enim in iniquitatibus, etc. rentia debitse justitise est in parvulo.
Debebatur enim ei justitia si Adam ste-
Adhuc, Nulla defmitionum istarum di- tisset tunc enim transfudisset rectitudi-
:

cit id quod substantiale est in peccato. nem justitise naturalis in parvulos, sicut
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU^ST. 107. 291

modo transfudit originale. Unde licet Ad aliud dicendum, quod aversio a Ad i.

non debebatur ei debito personali, tamen bono incommutabili et conversio ad bo-

debito originali debebatur : et sic nuditas num commutabile secundum actum est
debitce justitiae est in ipso per eamdem ra- in actuali peccato, in originali autem se-
tionem. cundum habitum tantum et ideo non :

Ad ALiUD dicendum, quod impotentia ponuntur in definitione ejus.

ad habendam justltiam est, in parvulo Ad ALiuD dicendum, quod poena igno- Ad 2.

secundum actum, licet habilitas sit in rantise quse est in intellectu, non ita

ipso ad habendam justitiam per meritum, manifestatur in parvulis sicut in con-

quae tamen non est justitia originalis cupiscentia : quia in parvulis est concu-
quam habuisset si Adam stetisset. Et piscibilitas, ut dicit Augustinus : et ideo

hoc intendit dellnitio. cum debeat per definitionem innotescere

Ad ALiuD dicendum, quod melius dicit res, in definitione non ita ponitur igno-
per inobedientiam ad JKstitiam, quam rantia sicut concupiscentia. Et hoc est

ad temperantiam vel aliam virtutem quod dicunt antiqui, quod per originale
quia justitia generalis virtus est qua concupiscibilis est corrupta et infecta,

justificatur impius, quse (sicut dictum est ratio autem corrupta solum.
in qusestione de justificatione impii) est Ultlmum jam solutum est quiadictum :
Ad 3.

rectitudo generalis ad omnia quse justa est penes quid totsumuntur defmitiones.
et recta sunt : et hanc non dicit terape-

rantia, vel fortitudo, vel alia virtus par-

ticularis.

Ad m
quod objicitur contra secundam, MEMBRUM lY.
dicendum quod hcet vitium quod est
peccatum non est in semine sicut in sub- De causa originalis peccati, et tradu-
jecto, ut dicit Anselmus, tamen est in ctione ipsius in posteros.

eo ut in causa, secundum quod sub lege

concupiscenticB seminatur a patre, et

concipitur a matre. QuARTO quseritur, QuaUter peccatum

Ad ALiuD dicendum, quod semen non originale transferatur in posteros ?

habet originale peccatum ut subjectum, Circa hoc quseruntur tria.

sed habet ut causa et sic imprimit ip- : Primum est, Utrum peccatum origi-

sum in animam^ non actione univoca, nale transfundatur a proximis parenti-

sed secundum quod seminatur sub lege bus, vel abipso Adam solum?
concupiscentise, ut dictum est. Secundum est, De causa originalis

Ad m
quod contra tertiam objicitur, peccati.

dicendum quod licet formale in originali Tertium est, De modo traductionis.

peccato sit carentia debitse justitiae, ta- Circa secundum tria quseruntur.
men non ita innotescit nobis per for- Primo enim quseritur, Si solus Adam
male sicut per materiale. Unde cum de- sit causa originalis peccati, vel etiam
finitio ad innotescendum, melius
detur Heva ?

datur per materiale, quam per formale. Secundo quseritur, Quid in peccato
Et ad aliud dicendum, quod vitiosa Adse sit causa originalis peccati, cum
origo in primis parentibus fuit in ori- multa sint, utrura scilicet sit superbia,

gine : sed quia dicit Anselmus, quod vel avaritia, vel guki, vel quid ?
quilibet generans in natura est Adam, Tertio quseritur, Si sola Heva pec-

propter hoc efficitur proxima unicuique casset et non Adara, quid transfundere-
genito. tur in parvulos, utrum originale, vel
quid?
 292 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
2. Adhuc, In verbo preeinducto, scili-

cet, Ego sum Dominus Deiis tuus fortis,

zelotes, elc, ponitur terminus in tertia
MEMBRI QL VKH et in quarta generatione. In transfusione
origiuaHs nullus terminus. Ad Roman.
V, 12, ut supra : Et ita in omnes homines
ARTICCLUS L mors pertransiit. Et ibidem, jf. 14 :

Regnavit mors ah Adam usque ad

Utrum originale peccatum transfunda- Moysen, etiam in eos qui non peccaverunt
tur a proximis parentihus, vel ah ipso in similitudinem prsevaricationis Adai.

Aduni sulum • ? Sed secundum verbum Augustini prae-

inductum, quod non transit sententia
vindictae shie culpa, mors non regnaret.
Ad prlmuxM proceditur sic : Ergo sine termino transitus culpae trans-
1. Exod. XX, o : Ego sum Dominus it in posteros. In verbo autem prsein-

Deus tuus fortis, zeloles, visitans ini- ducto, Exod. XX, 3, ponitur terminus,
quitatem patrum in filios, in tertiam in tertiam sciUcet et quartam genera-
et quartam generationem eorum qui tionem. Ergo hoc non intclhgitur de
oderunl me. Ex lioc videtur, quod om- transfusione originalis peccati.
nium parenlura proximorumpeccata vin- 3. Adhuc^ Si hoc esset verum, quod a
dicantur m filios. El dicit Augustinus, proximis contraherelur parentibus, con-
quod non est injuslus Deus, ut scilicet ditio posterorum pejor esset quam prio-
in posteros transeat sentenlia vindictee, rura : quia in eos transirent omnia
in quos non transeunt peccala. Ergo vi- peccata parentum omnium prsecedcn-
detur, quod peccalum originale non tan- tium : et hoc esset inconveniens : quia
tum transeat ab Adam, sed eliam ab sequales in natura, sequales debent esse
omnibus parentibus proximis. in poena.

2. Adhuc, Secundum dictum Augu- 4. Adhuc, Anselmus in Ubro de Con-

slini el Sanctorum, originale transit in ceptu virginali : « Peccata proximorum
oranes qui secundum legem concupi- parentum ad peccatum originale non
scenlise fuerunt in Adam non tantum puto pertinere. » Et est ratio ejus quam
secundum corpulenlam substantiam, sed assignat ibidem : quia nullus potuit
secundum legem concupiscentiee sed : transfundere originalem injustitiani, nisi
magis descendunt parvuli a proximis transfudisset originalem justiliara si sle-

quam a primis parentibus : ergo vide- tisset.Hoc nuUusproximorum parentum

tur, quod originale magis transfundatur potuit, scd solus Adam. Ergo a nuUo

in parvulos a proximis quam a primis proximorum parentum transfunditur

parenlibus. originale, sed a solo Adam.

Sed conlra. CONTRA : Adhuc, Dicunt quidam, quod a proxi-

Ij.

1. Ad Roman. v, 12: Per unum ho- mis non transfunditur originale, sed cor-
minem peccatum in hunc mundum in- ruptio qusedam adjuncta ei quam fomi-
iravit, ct per peccatum mors : et ita in lem vocant, sive incendium fomitis. Sed
omnes mors pertransiit. In
Jiomines hoc stare non potest quia secundum :

proximis aulem non omnes fuerunt unus praeinduclam auctoritalem Augustini,

homo. Ergo a proximis de peccalo origi- nulium tenet poena, tenet quem non
nali nihil contruhitur. culpa hoc enim est contra justiliam
:

^Cf. Opp.B. Alberli. Comment. in II Sen- hujusce novaj edilionis.

tentiarum, Disl. XXXIII, Art. 1. Tom. XXVII
 IN IT P. SUM. THEOL. TRAGT. XVII, QU.EST. 107. 293

Dei. Unde cum in proximis parentibus in II Ethicorum, quod ira naturalius

non polest esse transfusio peccali origi- peccatum est quam intemperantia quia :

nalis culpae, propter causas quae dictae saepius contingit, quod iracundus pater
sunt, non potest esse transfusio poense. iracundum generat fllium^ quam incon-
tinens incontinentem. Et hoc probat per
SoLUTio. Dicendum, quod ista quaestio exemplum ibi inductum. Dicit enim, quod
atio.
tota solvitur ab Apostolo, ad Roman. v, quidam iracundus iracundum genuit
12 et seq., ubi expresse dicit, quod non fihum, qui cum adolevisset, ex furore in-
descendit originaie nisi ab eo in quo om- genito sibi patrem inhoneste traxit usque
nes peccaverunt. Ubi glossat Augusti- ad ostium. Et hic generans filium nepo-
nus dicens, quod non potest esse, quod tem avi, a filio suo simile quid passus
in uno omnes peccaverunt, nisi in eo est. Et cum pertractatus esset ab ipso ad
in quo omnes unus tunc fuerunt quando ostium, dixit : « Sufficit : tantum enim
Unde peccatum originale a solo
peccavit. traxi patrem meum. « Ac si dicat : Si
Adam descendit in omnes qui portave- prosequeris furorem tibi ex me ingeni-
runt imaginem ejus, sicut dicitur, I ad tum, ne excedas metas, et mihi ex patre
Corinth. xv, 49 : Sicut portavimus ima- meo avo tuo ingenitum, quem tantum
ginem ierreni, portemus et imagine)n traxi usque ad ostium.
coelestis. Imago autem terreni non por-
tatur per corpuientam substantiam tan-
tum, sed per legem concupiscentiee :

quia imago praevaricationis.

illa est

Ad primum ergo dicendum, quod illud ARTICULUS 11.

verbum Exodi non intelligitur de origi-

nali peccato, propter rationes inductas : De causa originalis peccati.
sed intelligitur de filiis et nepotibus imi-
tantibus peccata paterna in actuali pec-
cato. Quia enim per imitationem transit
in eos peccatum paternum, dignum est

ut etiam pcena in eos transeat. ARTICULI SECLXDI

Ad ALiuD dicendum, quod originalis
concupiscentia non habuit principium
sive initium, nisi in Adam : in proximis PARTIGULA I.

autem parentibus est ista concupiscentia

originata,non originans. Et ideo dicit Utrum solus Adam sit causa originalis
Anselmus, quod omnis homo generans peccati, vel etiam Heva sola ?

qualiscumque est in persona, tamen

Adam est in natura : quia in lege concu-
piscentiae Adoe generat. Et hoc directe Deinde quaeritur, Utrum solus Adam
vocatur ab Apostolo portare imaginem sit causa originalis peccati, vel etiam
Adae terreni parentis. Heva sola ?

Ad quatuor quae in contrarium obji- Et videtur, quod magis Heva.

ciuntur, dicendum quod procedunt, et 1. Eccli XXV, 33 : A muliere factum
veritatem concludunt. esl per illam omnes
initium peccati, et

Responsio autem quam quidam indu- morimur.

cunt, dicendum quod non tenet, sicut 2. Adhuc, Mulier prius peccavit quia :

probatum est. Peccatum enim patris non suasioni serpentis prius consensit quam
descendit naturaliter in filium, nisi tan- Adam, et per peccatum ad Adam deriva-
tum uno modo, ut dicit Philosophus tum est, sicut ipse dicit, Genes. iii, 12
 294 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

Mulier, quam dedisli mihi sociam, dedii nisiinAdain, quia etiam Heva de cor-
mihi de ligno, et comedi. Ergo videlur, pore Adae assumpta est.
quod magis imputandum sit Hevse quam Ad ALiuD dicendum eodem modo. Per
Ad
Adae. hoc enim probatur, quod mulier princi-
3. Adhuc, I ad Timoth. ii, 14 : Adam pium est transgressionis Adse, et non
non est seductus, mulier autem seducta originalis peccati, ut dictum est.
in prsevaricatione fuit. Videtur ergo, Ad ultimum diccndum etiam eodein Ad
quod magis imputandum sit mulieri, modo, quod hoc nihil aUud probat, nisi
quam viro et magis transfundalur ab
: quod Heva fuit principium praevaricatio-
Heva, quam ab Adam. nis Adee, et non originalis peccati in
ed nlra. CoNTRA : totam naturam.
1. Ad Roman. v, 14: Regnavit mors
ah Adam usque ad Moysen, etiam in eos
qui non peccaverunt in similitudinem
preevaricationis Adse. Et non dicit Hevae.
Ergo est Adae magis imputandum, qaam ARTICLLI SECL\DI
Hevae.
2. Adhuc_, Praeceptum prlncipaliler
datum est Adce, ut per illum transiret ad PARTICULA II.

Hevam : ergo transgressio prsecepti ma-

gis imputanda est Adoe quam Hevee. Quid hi peccato Adse fuerit causa pec-
3.Adhuc, Ratio Augustini est In uno : cati originalis, utrum scilicet su-
omnes peccare non potuerunt, nisi omnes perbia, vel avaritia, vel gula^ vel
in uno essent, et omnes unus essent quid '
?
hoc non fuit nisi in Adam, et non in
Heva quia Heva non fuit principium
:

omnium, licet dicalur, Genes. ii, 23, Secundo quaeritur, Quid in peccato
quod Adam vocavit uxorem suam He- Adae fuit potissimum causa originalis
vam, eo quod csset mater cunctorum peccati ?
viventium hac mortali vita. Quod sic Fuit enim in peccato Adae superbia,
non inteliigitur, quod omnes nati sunt scilicet quando appetiit esse sicut Deus
ex Heva tanquam ex matrc secundum in scientia. Fuit etiam gula, quando
veritatem naturae oiginaliter. gustabile vctitum inordinate concupivil.
Fuit etiam avaritia, ut dicit Gregorius,
soiutio. Dicendum, quod secundum
SoLUTio. scilicet quando inordinate concupivit
veritatem iidei et dicta Sanctorum Adam scientiam. Quaeritur ergo, Quod istorum
fuit principium originalis peccati, et non fuit causa pcccati originalis ?
Heva, maxime propter rationem Augu- Et videtur, quod superbia.
stini quae inducta est. 1. In Psalmo xxxv, 12 Non veniat :

^d 1
Ad primum ergo dicendum, qnod a mihi pes superhiic. Super illud dicit
muliere fuit inilium peccati transgressio- Glossa, quod « in pede superbiaj cecide-
nis Adae, sed non originalis : quia origi- runt primi peccatores, Angelus et ho-
nale non potest eo in quo
initiari nisi in mo. » In quo priino autem ceciderunt,
tota natura humana
secundum cor- fuit est origo pcccatorum. Ergo superbia est
pulentam substantiam, et secundum le- causa originalis peccati.
gem concupiscentice et hoc non fuit : 2. Adhuc, Peccatum est corruptio

» Cf. Opp. B. Alberti. Commeiit. iu II Seu- hujusce novoe editionis.

tentiarum, Dist. XXXIII, Art. 2. Tora. XXVII
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XVII, QU^ST. 107. 295

modi, speciei, et ordinis, ut dicit Au- obedientia Christi, lunc morbus initiatus
gustinus. Maxima species quse est in na- est persuperbiam et inobedientiam Adee.
tura humana, est imago Dei mente iu 6.Adhuc, Secundum Gregorium ava-
rationali impressa : et ordo optimus est, ritia fuit causa peccati Adce quia con- :

quod ratio subdatur Deo, sensualitas cupiscendo scientiam boni et mali, come-
rationi, et corpus aninicT. Hunc ordinem dit de ligno.
et modum et speciem corrumpit superbia
quando nihil tenet horum, nec locum, Solutio. Dicendum, quod omnia heec soiutio.

nec modum, nec propriam. speciem fuerunt aliquo modo initia peccati orio-i-
Ergo videtur cum origimale peccatum sit nalis. Sed est origintT.le oriijinans, et
corruptio in totam naturam redundans, originale originatum. Originale orifinans
quod initiatum sit a superbia. non est nisi peccatum Adae : orioinale
3. GoNTRA Yidetur quod a gula sit
: originatum est in corruptione tolius na-
^ initiatura, quia in semine transfunditur : turae. Unde originali originante quatuor
et sicut dictum est, semen ministratur inducta sunt, sicut etiam superius proba-
per gulam : quia nutritiva deservit ge- tum est quaestione de primo peccato
nerativae : generativa autem, ut dictum Ad^, scilicet superbia, gula, civarilia, et
est, corrupta est et infecta : et ideo infun- inobedientia. Sed in originali originato
dit in totam naturam : ergo videtur, per corruptionem naturae in culpa et
quod gula sit causa originalis peccati. pcena, causa originalis fuit inobedientia
4. GoNTRA Ad Roman. v, 19 Per
: : prsecepti divini sicut expresse testatur
^, inohedientiam nnius hominis peccatores Apostolus : Sicut
inobedientiam per
^ constituti sunt multi. Sed per quod- unius hominis pcccatores constituti sunt
cumque peccatum constituuntur pecca- multi, etc. -.

tores, est causa originalis. Ergo videtur, Ad primlm ergo dicendum, quod su- Al 1.

quod inobedientia sit causa originalis perbia primum fuit in peccato Ad«,
peccati. quando elatio praecessit in eo, qua? per
p Adhuc, Apostolus facit ibidem com-
5. humilitatem fuit reprimenda : sed hcec
parationem dicens Sicut per inobedien- : non fuit origo corruptionis, sed illa
tiam unius hominis peccatores constituti actualis transgressio, quando in ipso fuit
sunt multi, ita et per unius obeditionem tota natura humana, causa fuit originalis
justi constituentur multi \ Ergo videtur, corruptionis : quia tunc in eo omnes pec-
quod illud quod opponitur virtutibus caverunt, eo quod fuerunt unus ipse, ut
Ghristi, qui nos justificavit, sit causa dicit Augustinus.
originalis corruptionis. Virtutes autem Ad ALiuD dicendum, quod initium in- Ad 2.

quibus nos justilicavit, fuerunt humilitas, tra nonfuit superbia, sed initium extra :

et obedientia. Ad Philip. ii, 3 et seq. : fuit enim initium in peccato Adae perso-
Hoc sentite in vobis quod et in Christo nali. Sed qu^rimus hic de initio quod
Jesu: qui cum in esset, non forma Dei est conjunctum peccato originab', secun-
rapinam arbitratus est esse se sequalem dum quod in totam naturam redundat
Deo : sed semetipsum exinanivit, for- corruptio originalis, et hocest inobedien-
mam servi accipiens, in similitudinem tia, ut dicit Apostolus.
hominum factus, et habitu inventus ut Ad id quod objicitur de gula, dicen- Ad 3.

homo. Humiliavit semetipsum, factus dum quod gustabilenon non infecisset si

obediens uscjue ad mortem, mortem au^ fuisset praeceptum de non gustando. Et
tem crucis. Si ergo antidota quibus cura- hoc figuratur in verbis Domini, Genes.
tus est primus morbus, sunt humihtas et m, 11, ubi sic dicit Quis enim indicavit
:

* Ad Roman. v, 19. 2 Ibidem.

 296 D. ALB. MAG. ORD. mMT).
iibi quod ?mdus esses, iiisi quod ex ligno Eccli. XXV, 33 : A muliere initium fa-
de quo prseceperam tihi ne comederes, ctum est peccati, et per illam omnes mo-
comedisti ? Haec enim nuditas secundum rimur.
Augustinum significabat nuditatem a Adhuc, Objiciunt quidam, licet pa-
2.

justitia originali, quam transfudisset in rum valeat, quod a vase corrupto cor-
posteros si stetisset. rumpitur contentum, sicut vintim cor-
Ad 4 el 5.
Ad duo quae ulterius objiciuntur,
iLLA rumpitur a vase corrupto. Et videtur,
dicendum quod concedenda sunt secun- quod Heva corrupta vas fuit totius natu-
dum Catholicam fidem. rae,et tota natura corrupta fuipsot etiamsi
Ad 6.
Ad id quod Gregoriusdicit, quod ava- Adam non peccasset.
ritia fuit in causa, dicendum quod avati-
tia scientiae non fuit motivum ad
nisi SoLUTio. Dicendum, quod haec quaestio
peccatum personale Adse. Quod enim determinata est ab Ansehno dicente sic :

transgressus fuit mandatum, induxit « Si Heva sola peccasset et non Adam,

eum, quod voluit perfectus esse in scien- peccatum ut personale in ipsa sola re-
tia boni et mali sicut Deus : et hoc non mansisset, et Deus de corpore Adaealiam
induxit corruptionem, ?ed illa transgres- mulierem fecisset, per quam per com-
sio praecepti quae induxit sententiam Do- mixtionem cum Adam propositum Dei
mini super eum. Et hoc probat Augusti- de multiplicatione hominum perficere-
nus ex verbis Domini sic, Genes. m, 17 tur. » Sed antiqui Prseposilivus scilicet
et 18 Quia audisti vocem uxoris tuse,
: et GuHelmus Altisiodorensis dixerunt,
et comedisti de ligno, ex quo prseceperam quod si sola mulier peccasset, et per
tibi ne comederes, maledicta terra in eam post peccatum Adam genuisset, foe-
opere tuo, hoc est, terrena natura : in la- ditatem corporeae corruptionis transfu-
horibus comedesex ea cunciis diebus vitae disset, sednon originale peccatum. Sed
iuse. Spinas
et tribulos germinahit tibi, dictum Anselmi videtur mihi probabiUus
etc. Hoc
exponens Augustinus dicit, propter verbum Augustini, qui dicit,
quod germinabit tribulos peccatorum, et quod « divinae justitiae non congruit,
spinas pcenarum. quod eos teneat poena, quos ad poenam
non obhgat culpa. » Unde injuste videre-
tur^ quod a matre reciperent foeditatem
pcenalem, qui non recipiunt culpam.
Ad PRiMUM ergo dicendum, quod sicut Ad
supra saepe dictum est, a muliere fuit ini-
ARTICLLI SECL\DI tium peccati personalis in Adam, sednon
originaUs in natura.
Ad aliud quod dicitur de vase cor- Ad
PARTICULA HL rupto, dicendum quod non est simile :

quia muUer iiumquam fuit vas in quo

Si sola lleva peccasset et non Adam, umquam tota humana natura esset si-
quid transfunderetur in parvulos^ mul, in quam serpit originale sed Adam :

utrum originale peccatum, vel quid ? tale vas fuit, in cujus lumbis omnes ho-

mines fuerunt secundum corpulentam

substantiam et sccundum legem concu-
Tertio quaeritur, Si sola Heva peccas- piscentise, praeter Christum, qui tantum
set et non Adam, quid transfunderetur fuit ibi secundum corpulentam substan-
in parvulos, utrumoriginale, vel quid? tiam : et ideo originale non contraxit.

Et videtur, quod originale, Prseterea utcrus muheris extrinsecum vas

1. Per auctoritatem supra inductam, est ad parvulum : semen autem viri for-
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUiEST. 107. 297

mans intrinsecum : et ideo corruptio mam tantum, cum anima non est ex
seminis viri serpit in parvulum, et non traduce.
corruptio uteri matris. Dicit enim Augustinus in libro de
Ecclesiasticis dogmatibus : « Animas
hominum non dicimus esse ab initio inter

ceeteras intellectuales creaturas, sicut

Origenes fingit. Nec dicimus eas cum
ARTICULUS III. corporibus per coitum seminari, sicut
dixerunt Luciferiani et Cyrillus, et qui-

De modo traduciionis originalis peccati. dam Latinorum prsesumptores affirmant.

Sed dicimus corpus tantum per conjugii
copulam seminari animam vero crea- :

Deiude, Quaeritur ratione ejus qnod tioni divinee attribuimus, sicut dicit Da-
dicitur in fine illius capituli, Sed quod vid, Psal. xxxn, 13 Qui finxit sigilla- :

originale peccatum ciilpa \ ubi dicit
Magister, quod originale peccatum culpa
sit, et in omnibus concupiscentialiter
genitis trahitur a parentibus.
Ubi specialiter quferuntur tria ad per-
sit tim corcla eorum. » Ergo videtur, quod
anima pueri cum non sit ex traduce
animse parentis, vel Adae, nullum con-
trahat originale. Ergo nec per carnem et
animam simul relinquitur ergo, quod :

fectam cognitionem originalis peccati. per carnem solam.

Primum est, Utrum trahatur ab anima CONTRA : Sed contra.

tantum, vei a carne tantum, vel ab utro- 1. Caro non est susceptibilis vitii vel

que ? peccati, sicut nec virtutis : constat au-

Secundum est, Utrum originale pec- tem, quod si in infusione animse inficit
catum sit tantum in parvulis, vel etiam animam, non potest eam inficere nisi

fuerit in primis parentibus ? secundum infectionem quae est in ipsa :

Tertium est^ Quomodo per baptismum et haec est infectio vitii poenee, et non
peccatum originale transit reatu, et re- culpse : ergo non inficit animam secun-
manet actu ? dum infectionem culpae originalis.
2. Adhuc, Infectio aut est culpae, aut
poenee. Infectio culpae in carne non est

quia caro talis infectionis susceptibilis

non est, ut paulo ante dictum est. Yide-
ARTICLLI TERTII tur ergo, quod talem infectionem non
imprimit in animam.
3. Adhuc, Illud est susceptibile culpae,

PARTICULA I. quod est susceptibile virtutis constat, :

quod caro susceptibilis virtutis non est :

Utrum peccatum originale contrahatur ergo nec vitii quod sit peccatum.
ah anima tantum, vel a carne tan- 4. Adhuc, Objicitur a quibusdam lo-

tum, vel ab utroque ^

? gice sic Minus forte non agit in magis
:

forte caro minus fortis est quam anima

:
:

ergo non agit in ipsam ergo non inficit :

Ad primum objicitur sic, quod pec- secundum originale peccatum.

catum originale non trahitur per ani- 5. Adhuc, Si aliquid agit in aiiud, non

^ II Senteiitiarum, Dist. XXX, cap. F. Cf.

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen-
tom. XXVII nostrae editionis Opp. B. Alberti, tentiarum, Dist. XXX, Art. 1. Tom. XXVII
pag. 499. hujusce novee edilionis.
298 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

imprimit in ipsum nisi dispositionem qua fceditate corporis, eo quod non eligit.

ipsum dispositum est : caro non est dis-

posita peccali ergo non
dispositione : SoLUTio. Dicendum, quod in originali soi

imprimit ipsum animam. in peccato procul dubio corruptio a carne

6. Adliuc, Si dicatur, quod inlicilur procedit in animam, et corrumpit eam,
anima a corpore, sicut vinum ex vase et corruptionc culpce, et corruptione poe-
corrupto. CoxNtra Caro non esl susce- : na?. Et hocest quod dicitur, Sapient. ix,
ptibilis vitii ergo non inticii animam
: 15 : Corpus qiiod corrumpitur aggravat
infectione culpae et sic videtur, quod : auimam, et terrena inhabitatio deprimit
in anima non potest esse culpa originalis. sensum multa cogitanlem. Duo enim
7. Adhuc, Intellectus non est permix- sunt in originali peccato, sicut dicunt
tus carni vel corpori, nec seminatur cum Auctores, scilicet sensualitas illiciti, quse

corpore : et quod est impcrmixtum alii, est sicut serpens sive suasio serpentis. Et
non fcedatur ex ipso : ergo videtur, ab illa est pcena aggravationis, scilicet
quod ad minus ex carne nullum contra- animse ex carne. Et est ibi carentia de-
hat originale intellectus et rationalis bitce justitise : et ab illa est culpa. Cum
anima : et ila videtur^ quod peccatum enim peccatum in eo quod culpa est, sit

originale non contrahatur a parvulis se- corruplio modi, speciei, et ordinis in

cundum animam ex corruptione carnis. bono gratia?, talis corruptio fit in anima
8. Adhuc, Corruptio aut est culpabi- ex carentia debitae justitise. Unde secun-
lis, aut pcEualis. Culpabilis non videtur : dum hoc dicimus, quod originale pecca-
quia caro non est susceptibilis culpse : et tum est et culpa et poena in parvulis, a
quando ex carne inficitur anima, non in- parentibus ad parvulos transmissa per
secundum formam et qualita-
ficitur nisi concubitum seminalem : quia dicit Au-
tem quam habet caro quia nihil agens : gustinus, quod a corrupto seminato non
imprimit in patiens nisi qualitatem quam potest esse nisi corruptum : et propter
habet ergo videtur, quod culpam caro
: hoc et culpa et pcena est in parvulis.
non generat in anima. Ad PRiMUM dicendum, quod licet anima
9. Adhuc, Objiciunt quidam, quod non sit ex traduce, tamen contrahit ori-
nullus est in peccato pro eo quod vitare ginale cum infunditur corpori, sicut di-
non potest anima non potest vitare
: cunt Doctores, sicut vinum corrumpi-
conjunclionem ad carnem, quia natura- tur ex vase corrupto, propter infectionem
liter est actus corporis organici physici concupiscentise, quse est in corpore
ergo videtur, quod fcedari non dcbeat ex proptcrquam omne quod secundum le-
^
conjunctione cum corpore, quod vitare gem concupiscentise descendit ab Adam,
non potest. infectum originali peccato descendit :

10. Adhuc, Objicilur logice: Deus in- talis enim concupisccntia signum directe
fundens animam corpori, scit eam esse et efTectus est primse inobedientice, qua
fcedandam ex conjunctione ad corpus. transgressus est primus homo.
Videtur ergo, quod non deberet infundc- Ad id quod objicitur in contrarium, Adobject.i
re : quia dicit Augustinus, quod sapiens dicendum, quod licet infectio culpae non
non quo opus suum liat deterius.
facit sit in carne sicut in subjecto, necetiam

Adhuc, Ignorantia invincibilis om-

11. in semine, est tamen in easicut in causa,
nino excusat peccatum anima antequam : sicut ssepe dictum est, et contrahit vir-
infundatur corpori, ignorantiam invin- tutem a sententia Domini, qua dixit :

cibilem habet ad fceditatem corporis : Maledicta terra in opere tuo ', id est,
ergo videtur, quod injuste corrumpitur in semine.

^ Genes. ui, 17.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU^ST. 107. 299

Ad aliud dicendum, quod licet infe- quod contrahitur ex vitio radicls cor-
dobject. 2.

ctio culpae non sit in carne formaliter sic- ruptse.

ut in subjecto, tamen est in ea ut in Ad aliud dicendum, quod Deus infan- Adobject.io.

causa, sicut dictum est. Et ponit Auga- dens animam ordinem natur.T servat :

slinus rationem : quia enim primo qui ordo non est corrumpendus propter
Adam infecit carnem per inobedientiam inordinationem peccati originalis. Et
in gustu vetiti, ita inflictum est per ju- ideo bene facit corpori organizato creans
stitiam divinam animse, ut inficiatur in- et infundens animam rationalem. Sicut
fecta carne vitiosa infectione. enim dicit Plato in Timxo « Creatoris :

dobject. 3.
Ad ALiuD eodem modo dicendum, est nulli aliquid negare eorum quee per-
quod nec vitiuni, nec virtus formaliter tinent ad esse, et bene esse ipsius. »
sunt in carne, sed causaliter et disposi- Ad ultimum dicendum, quod ignoran- Adobject.ii.

tive. tia invincibilis excusatin peccato actuali,

dobject. 4.
Ad aliud dicendum, quod tales ratio- quod fit per voluntatem facientis, sed
nes parum valent : quia licet caro minus non in peccato originali quod ex vitiosa
fortis fit quam anima, vel spiritus : ta- radice contrahitur excorruptione naturae,
men ex vi maledictionis sententiee divinae et non per voluntatem contrahentis.
accipit virtutem ut possit in ipsam.

lobject. 5.
Ad ALiuD dicendum sicut jam supra
dictum est, quod licet caro non sit dispo-
sita dispositione formali a peccato, ta-
men causaliter est in ipsa propter virtu- ARTICLLI TERTII
tem maledictionis divinse.
i object. 6.
Ad aliud dicendum eodem modo,
quod licet non sit susceptibilis culpse per PARTICULA II.

formani, tamen susceptibilis per cau-

sam, propter sententiam divinam. Utnim peccatum originale sit tantum in

Ad aliud dicendum, quod licet intelle- jjarvulis, vel etiam fuerit in primis
i object.7

ctus secundum se sit impermixtus et se- parentibus ?

paratus^ tamen secundum potentias infe-
riores conjunctas sibi in toto potestativo
quod est anima, conjungitur carni : et sic Secundo quaeritur, Utrum peccatum
redundat in ipsum infectio carnis per originale sit tantum in parvulis, vel

originale peccatum : quia redundat in etiam fuerit in primis parentibus?

animam rationalem, cujus ipse superior Et videtur, quod in primis parentibus,
pars est et purior. Et propter hoc dicunt Adam scilicet et Heva : quia
Sancti, quod ignorantia pcena est origi- i. Peccatum originale non est nisi

nalis peccati. nuditas et carentia debitse justitise per

i object. 8.
Ad aliud dicendum sicut dictum est, inobedientiam primorum parentum con-
quod licet infectio culpae non sit in carne tracta, ut dicit Anselmus. Haec omnia

sicut in subjecto, tamen est in ea sicut fuerunt in primis parentibus. Ergo ori-
in causa, ut dictum est : et quare per hse- ginale fuit in eis.
reditatem maledictionis prima? mittilur Adhuc, Sicut dicit Augustinus,
2.

ad posteros, ut dicit Augustinus, in pcena non est sine culpa, quia aliter in-
carne secundum legem concupiscentise justa esset : sed Adam et Ileva puniti

seminata. erant poena originalis peccati, scilicet

Ad aliud dicendum, quod hoc verum carentia visionis Dei :

descenderunt enim
iobjcct. 9,

est de peccato actuali quod per voiunta- ad hmbum : ergo videtur, quod habue-
tem liberam efficitur, et non de originali runt originale peccatum.
 300 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

Adhuc, Omne peccatiim ortum est a

3. prsedicator est Pelagius. » Talis concu-
peccato eorum, ut dicit Apostolus^, et in piscentia non fuit in primis parentibus.
hoc oportet ut posteri portent imaginem Ergo nec originale.
terreni parentis. Imago autem illa primo
fuit in parentibus terrenis. Ergo videtur, SoLUTio. Dieendum, quod originale
quod originale fuit in eis. dicitur duobus modis : originale origi-

Sed conlra. CONTRA : nans, et originale originatum. In origi-

1. Augustinuscontra Pelagianos et Cce- nali primo modo hoc est, origi-

dicto,

lestianos tractans illud verbum Apostoli, nante, persona corrumpit naturam. Dicit
I ad Corinth. xv, 48 : Qualis terrenus^ enim Apostolus In quo omnes peccave-
:

iales et terreni, sic dicit : « Et hoc quo- runt ^ Et dicit Augustinus, quod « non
modo? nisi per seminis sparsionem. Si omnes in ipso peccassent, si non omnes
dicis mihi, e diverso veniens : ergo semen in ipso fuissentper corpulentam substan-
peccatum est. Jam superius dixi, quia tiam, ct nisi omnes ipse peccans fuisset

quando peccavit homo, natura peccavit tunc quando peccavit. » In originali au-
cujus sunt semina. Semen ergo vitiatum tem originato natura corrumpit perso-
est, sicut scriptum est, Sapient. xir, 10 nam ex hoc enim quod in libidine se-
:

et 11: Quoniam non poterat mutari co- minatur, statim accipit concupiscentiam
gitatio illoi'um in perpetuum. Semen noxiorum, et ignorantiam agendorum,
enim erat maledictum ab initio. Haec quae proprie pojnae suntoriginalis peccati.
enim maledictio fuit post peccatum sed, : Et, sicut dicit Augustinus, justitise Dei
sicut dicilur, Genes. iii, 17 : Maledicta non congrueret, quod aliquem teneret
terra ih opere tuo. » Ex hoc accipitur, poena quem non tenetculpa. Et sic relin-
quod originale non transfunditur nisi quitur, quod in animabus parvulorum
ineum qui nascitur per seminis sparsio- est culpa originalis contracta ex vitiosa

nem Adam et Heva non sunt sic natl

: : corruptione carnis : et sic quidem corru-
ergo non habuerunt originale. ptio originalis fuit in primis parentibus

2. Adhuc, Augustinus contra Pelagia- ex vitio personsB, quse infecit naturam

nos, libro de Nuptiis et concupiscentia : per peccatum quod commiserunt.
<i Xon propagatio, sed libido transmittit Ad primum ergo dicendum, quod pec- Ad 1.

originale in posteros. » Sed primorum catum Adam et Heva,

originale fuit in
parentum corpora non fuerunt seniinata non per eumdem modum quo est in par-
in libidine. Ergo videtur, quod non ha- vulis, sicut dictum est.

buerunt originale peccatum. Ad aliud dicendum, quod in primis Ad %.

Adhuc, CoDstat, quod ex Deo for-

3. parentibus fuit nudilas justitiae ex perso-
mante non poterant habere originale. nali peccato causata.
Iterum ex conjunctione animse ad corpus Ad ULTiMUM dicendum, quod imago d 3.

quod Deus formavit, non poterat infici prima omnis corruptionis fuit in primis
anima infectione originalis quia corpus : parentibus sicut in exemplo et similitu-
non erat corruptum vitiosa corruptione. dine quia aliter non diceret Apostolus,
:

Ergo videtur, quod in primis parentibus I ad Corinth. xv, 18 Qualis lerrenus,:

nullura fuit originale. etc. Et ibidem, y. 49 Igilur, sicut por-

:

4. Adhuc, Augustinus in libro de Nu- tavimus imaginem terreni, porlemus et

ptiis et concupiscentia ad comitem imaginem cmlestis. Sed totum hoc ex
queradam : Ex« concupiscentia libidi- peccato personae causatum tuit, non ex
nosa tamquam fiha peccati nascitur vitio naturae sicut in parvulis : et propter
peccatura in parvulis, cujus impudicus hoc improprie dicitur originale.

' Cf. I ad Corinth, xv, 42 et seq. * Ad Roman. v, 12.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU^ST. 107. 301

„i objeci. i. Ad id quod objicitur ab Augustino esse actu secundum quod est formale in
contra Pelagianos et Ccelestianos, dicen- ipso : aut dicitur actus operatio. Si
dum, quod ibidem loquitur Augustinus primo modo, carentia debitae justiliae
de originali proprie dicto sicut est in erit, quae per peccatum dicitur actu : et
parvulis, quod ex vitio naturee contrahi- iUa toHitur in baptismo : ergo non manet
tur : quia de hoc solum fuit qusestio inter actu. Si actus dicitur operatio : hoc non
eum et Pelagium. videtur: quia originale in parvulo non
idobject.2. Ad aliud dicendum eodem modo, habet talem actum qui sit in parvulo,
quod ibi non loquitur nisi de originali cum ex natura corrupta coritrahatur :

originato in parvulis, quod causatur ex ergo videtur, quod nihil sit dictum,
vitiosa libidine corruptae naturse. quod peccatum originale transit reatu, et
4dobjeii.3. Ad ALiuD dicendum, quod hoc modo manet actu.
non fuit originale in primis parentibus, 2. Adhuc, ad Roman. iv, 7, super
sed modo quo dictum est. illud : Beati cpiorum, etc. Glossa : « Con-
Adobject. 4. Ad ULTIMUM diceudum, quod ibi non cupiscentia carnis dimittitur in baptis-
loquitur Augustinus nisi de originali mate ut non imputetur peccatum. »
proprie dicto secundum quod est in par- Ergo non manet actu peccatum.
vulis : quia de hoc solum fuit quaestio COXTRA :
sed conlra.
inter eum et Pelagium, ut dictum est. 1. Ad Roman. iv, 7, super illud
verbum : Beati quorum, Glossa : « Quo-
modo potest fieri, quod alia peccata
(actualia scilicet) praetereunt actu et re-
manent reatu : ita e contrario fieri
ARTICLLl TERTIl potest, ut originale remaneat actu, et
transeat reatu. Ergo videtur, quod »

transit reatu, et remanet actu.

PARTICULA III. 2. Adhuc, Joannes Damascenus in
libro IV de Fide orthodoxa, cap. de ba-
Quomodo per baptismiim peccatum ori- piismo : « Quoniam duplex est homo,
ginale transit reatu, et manet actu '
? ex anima sciHcet et corpore, duplicem
purgationem dedit ei Deus, scilicet per
spiritum, et per aquam. Per spiritum,
Tertio quseritur, Quomodo per bapti- quia secundum imaginem et similitudi-
smum peccatum originale transit reatu, ncm Dei renovatur per aquam etiam :

et manet actu ? per Spiritus sancti gratiam corpus a

Ad hoc objicitur sic : peccato purgatur, et a corruptione libe-
1. Augustinus in libro de Baptismo ratur. » Et sic videtur, si illa corruptio
parvulorum tractans illud verbum Apo- dicitur actus originalis, quod originale
stoli, ad Roman. iv, 6 et 7 : Sicut et Da- transit actu et reatu : et sic iterum non
vid dicit beatitudinem hominis, cui est verum, quod transit reatu, et rema-
Deus accepto fert justitiam sine operi- net actu.
bus Beati quorum remissse sunt iniqui-
:

tates'^, dicit sic : « Concupiscentia quse Ulterius quaeritur hic, Si totum ori- Qusest.

est originale peccatum, prceterit reatu, et ginale quantum ad culpam et pcenam

manet actu. » Ex hoc arguitur sic: Actus tolli"tur in baptismo ?
ibi aut dicitur id quod facit peccatum Et videtur, quod sic.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- hujusce novte editionis.

tentiarum, Dist. XXXII, Art. 1. Tom. XXVII * Psal. XXXI, 1.
 302 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Pcena enlni originalis est carentia vi- captivantem me in lege peccati qux est

sionis Doi :culpa autem carentia debitae in membris meis. Dicitur etiam a qui- i
justiti». Et constat, quod per gratiam busdam tijrannus, quia vchementia libi- \

Christi tollitur culpa, quia confertur oi dinis quasi cogit ad illicilum.

justitia in baptismo : et aufertur poena, Ad primum ergo dicendum, quod actus Ad i.

quia boc dicit fides, quod si baptizatus originalis cst qui sequitur originale, et
moreretar, statim evolaret, et non care- est actus concupiscentiae et fomitis : et
ret visione Dei. Erj,^o totum tollitur in quoad illum manet actu quia talis con- :

baptismo, et culpa et pcena. cupiscentiamanet in baptizatis sccundum

sedconira. Sed iTERUM coutra hoc videtur esse, actum concupiscendi et de illo intendit :

1. Quod dicit Glossa super epist. ad Augustinus.

Romanos, iv, 7, super illud : Beati quO' Ad ALiUD dicendum, quod concupi- Ad ?.

rum, etc. « Fomes peccati ante baptis- scentia carnis duplex est, sullocans scili-

mum et culpa est et ptena : post baptis- cet, et promovens. Suffocans dicitur,
mum non culpa. » Ergo
vcro poena et quse praefocat vitalem spiritum gratiae,
videtur, quod non totum originale tolli- ita scilicet, quod homo compellatur ad
tur in baplismo quia fomitem vocat ori-
: illicitum : et illa dimittitur in baptismo,
ginale. quod pcccatum non regnet in
ita scilicet

2. Quod si concedatur, iterum contra- nostro mortali corpore, ita quod com-
rium quod dicitur in Glossa super
est pellat ad illicitum sicut tvrannus. Pro-
epist. ad Uoman. v, l.j, super illud Sed : movens dicitur, quae est ad exercitium
non sicutdelictuni, ita et donum : etquia virtutis. Et quia illa cst ad coronam
donum gratiie potentius est in delendo, non enim coronatur, ut dicitur, II ad
quam pcccatum primi hominis in indu- Timoth. II, 5, 7iisi qui legitime ccrtave-
cendo peccatum scd peccatum primi bo-
: rit : concordat cum gratia baplisinali, et
minis induxit peccatum originale quan- manet cum ipsa.
tum ad culpam et prcnam : ergo gratia Ad id quod contra objicitur, dicendum Ad object.

Christi quffi potentior est, debet delere quod patet solutio quia hoc modo ma- :

quantum ad culpam ct poenam. net actu : et hoc potest fieri, sicut dicit
j

Glossa : et in hoc non discordat a gratia, 1

soiuiio. SoLUTio. Dicendum, quod sicut dicunt ut dictum est.

Sancti, peccatum originale in baptismo Ad DicTUM Joannls Damasceni, diceii- Ad oi.ject.

transit reatu, et manet actu. Et hujus dum, quod sacramentum baptismi ex

causa est, quia secus est de actu istius spiritu et aqua componitur : et ideo la-
peccati et alterius. In acluali enim pec- vatur secundum imaginem, et sccundum
cato actus praecedit reatum, et est causa carnis corruptionem : sed secundum car-
reatus. In originali vero reatus priecedit nem a concupiscentia sullocante et non
actura et est causa actus. Quia enim promovente, ut dictum est.
puer nascitur cum carentia debitae justi- Ad id quod ulterius quaeritur, jam Ad quaes».

tiae, ideo ex corruptione carnis contra- patet solutio : quia licet toliatur poena
ctce per nativitatem, incenditur fomes ad quae est carentia visiouis Dei, quae est
illicitos actus, quae sicut dicit Augusti- poeiia damni, tamen non tota pcena tolli-

nus, vocatur concupiscibilitas in parvu- tur, quae cst poena sensus concupiscentiae
bs, concupiscentia in adultis, et haec ad exercitium virtutis.
dicitur actus originalis peccati, et dicitur Ad quod contra objicitur, dicendum
id Ad object.i

etiam a quibusdam sanctis lex membro- quod post baptismum manet fomes non
rum, quia ligat membra. Ad Roman. sufTocans, sed promovens in pugna con-
VII, Video aliam legem in membris
23 : tra vitia et hoc non est contrarium
:

meis repugnantem legi mentis meae, et gratiee baptismali, ut dictum est.

 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XVII, QUiEST. 108. 303

obj«c».2. Ad ultimum dicendum, quod gratia omnem poenam : tamen delet pcenam
potentior est quam delictum et quamvis : impedientem gratiam, et diniittit eam
delictum induxit peccatum quantum ad quae promovet ad gratiam et meritum.
poenam et culpam, et gratia non delet

QUiESTIO GVIII.

De coiicuplscentia et foniite.

Deinde transeundum est dd ea quae rura. » Et hoc accipitur ex epist. I ad

dicuntur a Magistro in libro II Senten- Timoth. VI, 10, ubi dicitur : Radix om-
tianim, distinct. XXX, cap. Nunc su- nium matorum est cupiditas.

perest videre quid sit ipsum originale 3. Adhuc, Augustinus in iibro XIII
peccatum. de Civitate Dei : « Concupiscentia est
Ratione enim hujus quod dicit Magi- malum nobiscum congenitum^ » Et huic
ster in eodem cap. Originale peccatum '^oncordat quod dicitur in H Ethicorum,
est fomes et concupiscentia : oportet ubi dicit Aristoteles, quod oportet nos
queerere de concupiscentia et fomite. fugere maxime delectationem sive con-
Et quaeruntur tria. cupiacentiam contemporaneam vitee et :

Primo, Quid sit fomes sive concupi- pati ad eam quod sapientes plebis passi
scentia fomitis? Et, Q uare /ome^ voce- sunt ad Helenam, qui videntes decorem
tur? Helenae dixerunt Fugiamus, fug-iamus,
:

Secundo, In quo sit, utrum in carne, ne capiamur decore ejus quam juvenes
vel anima,']^^! in utroque? prosecuti sunt ctcapti.
Tertio, A quo sit sicut a causa? 4. Adhuc, Augustinus ad Valerium
« Concupiscentia est vulnus humano
generi a diabolo inflictum, ut tamquam
de suo genere fructum decerpat, »
MEMBRUM I. 5. Adhuc, Eccli, xviii, 30 et 31 : Fili,
post concupiscentias tuas non eas, et a
Quid sit concupiscentia sive fomes ? voluntate tua avertere. Si prsestes animse
tuse concupiscentias ejus, faciet te in
gaudium inimicis tuis.
Ad primum objicitur sic : 0. Adhuc, Auguslinus in libro XIV de
1. Auofustinus ad Valerium : « Con- Civitate Dei « Post peccatum orta est
:

cupiscentia est alfectio qusedam malae haec hbido post peccalum eam natura
:

voluntatis sicut languor, » non impudens, amissa potestate cui cor-

2. Adhuc, Augustinus, ibidem, « Con- pus ex omni parte serviebat, sensit^.» Et
cupiscentia est radix omnium malo- ibidem : « Libido eo magis erubescenda

^ S. AuGUSTiNUs, Lib. XIII de Civitate Dei, ' Idem, Ibidem, Lib. XIV, cap. 21.
cap. 13.
 304 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

exislit, quo animus in ea, nec sibi effi- tum Et sunt verba Augustini « Ex hac :

caciter imperat, omnino non libeat:

ut tamquam filia peccati, in omnibus qui
nec omnino corpori, ut pudcnda membra secundum legem concupiscentiae descen-
voluntas potius quam libido commo- dunt ab Adam propagatione corruptae
veat '. » Ex omnibus istis auctoritatibus naturae, innascitur originale peccatum.
sumitur, quod concupiscentia est in du- Et idco quidam sancti ponunt eam in
plici gcnere, scilicet in genere culpee, et genere peccati, quidam in genere
in genere poense. poenae. » Et sic patet solutio ad omnes
Et boc videtur esse inconveniens : quia auctoritates inductas pro prima parte.
sicut dicit Aristoteles in Praedicamentis : Ad id quod objicitur in contrarium

« Diversorum generum et non subalter- per Aristotelem, dicendum, quod diver-

natim positorum diversae sunt species et sorum gencrum, sicut dicit Aristoteles,

dilTerentia. » Nisi enim esset in genere dummodo sunt diversa genera ralione et

peccati, non diceret Glossa super illud natura, diversae suntspecies. Sed hic non
epist. ad Roman. iv, 7 : Beati quorwn estita: quia sicut dictum est, concupi-
remissse, etc. « Concupiscentia ante ba- scentia nondicitur peccatum, nisi quia ex
ptismum peccatum est, postbaptismum peccato, et ad peccatum : quia secun-
vero pcena. » Ex his sequitur,quod dum suam essentiam est poena, et filia
in g-eneribus duobus sit, quod est incon- peccati dicitur ab Augustino.
veniens.
Ad id quod ulterius quaeritur, Quare Ad queei

Queest. Ulterius quaeritur, Quare dicatur fo- /ome5 dicatur ? leve est solvere verba :

mes ? enim Ambrosii inducta solvunt hoc. Est

1. Ad Roman. vii, 8, super illud : enim morbidus aflectus fovens illicita,
Occasione accepta, peccatum^ etc, dicit sicut dicitur fomes ignis illud quod fovet

Glossa : « Fomes peccati, id est, vitium ignem ut ardcat. Et dicitur etiam lex
concupiscentiae. » membrorum, quia ligat membra ad illi-

2. Adhuc, Ambrosius « Fomes est :

cita. Et liac ratione dicitur etiam iyran-
quidam morbidus aflectus, qui commovet nus, in quantum cum quadam coactione
ad desiderium illicitum. » compellit ad illicita cort;uptam naturam.
-ed contra. CoXTRA hoC objici potest sic : Ad id quod contra objicitur, dicendum
Constat, quod concupiscentia est in quod sicut dicit Glossa super epist. ad
anima fomes autem in carne, quia
: di- Galat. V, 17, super illud Caro concu-
:

citur etiam lex membrorum : ergo vide- piscit adversus spiritum, « Concupi-
tur, quod male dicitur /omes. scentia non est in anima tantum, nec in
carne tantum, sed in ipso conjuncto :

Soiuiio. SoLUTio. Dicendum ad primo quaesi- quia nulia dclectatio sentitur sine utro-
tum, scilicet quid fomes sive concu-
sit que. » Unde cum dicitur : Caro con-
piscentia ? quod concupiscentia secun- cupiscit adversus spiritum, dicitur caro

dum sui essentiam pro certo est in carnalis affectus, spiritus spirituaUs af-
genere poenae, et est una de poenis quie fectus : quae semper sibi reluctantur. Et
causantur de originali peccato, sicut homo qui sequitur carnalem affectum,
paulo ante habitum est. Dicitur tamen dicitur animalis homo. I ad Corinth. ii,

aliquando poccalum, sicut dicit Augusti- 1 i, super illud : Animalis homo non per-
nus in libro de Nuptiis et concupiscentia cipit ea qux sunl Spiritus Dei, dicit

contra Julianum et Pelagianum : quia Glossa : « Animalis vita est, quae disso-
est et ex peccato, et inclinat ad pecca- luta lascivia fertur in delectabilia quin-

1 S. AuGUSTiNUs, Lib. XIV de Civitate Dei, capj. 23.

 TN II P, SUM. THEOL. TRACT. XVJI, QU^EST. 108. 305

que sensuum : quam inter melas suas Roman. vi, 13 Ne exhibeatis inembra :

spiritus rector non continet. » Et hic ab arma iniquitatis peccato.

vestra
Aristotele in YII Ethicorum, vocatur m- Et sic patet solutio, et etiam auctorita-
continens, quem scilicet passio concu- tes inductse.
piscentiae violenter abducit extra metas
mentis et rationis.

MEMBRUM III.

A quo sit fomes sicut a causa ?

MEMBRUM II.

In quo sit fumes, utrum in corpore, vel Tertio queeritur, A quo sit fomes sic-
in anima, vel in utroque ? ut a causa ?
Et videtur, quod a Deo.
1. Augustinus in libro de Libero ar^
Secundo queeritur, Utrum fomes sit in bitrio : « Pcena peccati justa est, et sup-
anima, vel in corpore, vel in utroque? plicium nominatur. » Fomes pcena pec-
Et videtur, quod in carne sola. Inter Ergo justa est. Omne justum
cati est.
pcenas enim causatas ex originali peccato bonum, ut dicunt Augustinus et Boe-
ponuntur concupiscentia et ignorantia. tius omne justum et bonum a Deo
: :

Videtur ergo, quod sicut ignorantia re- ergo fomes est a Deo.
fertur ad animam, ita concupiscentia re- Adhuc, Augustinus, ibidem in lil)ro
2.

feratur ad carnem. de Libero arbitrio « Deus fecit concu- :

CONTRA : piscentiam ut ultor peccati. » Ultio talis

1. Augustinus in libro de Spiritu et a Deo est. Ergo concupiscentia sive fo-
anima dicit : « Concupiscentia quasi ge- mes a Deo est.
neralemalum complexus est Dominus CoNTRA : Sed contra.

cum dixit Non concupisces : neque ' : 1. Augustinus m libro Quinque re-
enim unum aliquod peccatum est quod sponsionum ^ « Libido non est naturae:

non concupiscendo committatur. » Vide- bonum, sed per peccatum primorum ho-
tur ergo, quod fomes sit in anima quia : minum accidens malum atque puden-
concupiscentia est in anima. dum, cujus auctor Deus non est, sed dia-
2. Adhuc, Augustinus in libro bolus. » Videtur ergo, quod fomes a
LXXXIII Quaestionum « Turpis est : diabolo est, non a Deo.
alfectio, quam animus inferior sectatur, 2. Adhuc, Augustinus, ibidem, « Libi-

quae magis proprie dicitur concupiscen- do est inimica vitae quae me currentem,
tia. >) Videtur ergo, quod sit in anima : et placere Deo per ducatum gratiae vo-
quia concupiscentia est in anima. lentem, diversorum libitu malorum acu-
leis impugnat et provocat. » Tale quid
SoLUTio. Dicendum, quod in veritate non potest esse a Deo, sed a diabolo.
fomes, sive libido, sive concupiscentia, Ergo fomes non est a Deo.
in anima sunt, et propriae [)assiones et 3. Adhuc, Ad Roman. vi, 12, super

actiones anirase, sed dicuntur in carne illud Non regnet peccaium in vestro
:

esse, quia delectabilia sunt in carne : et mortali corpore., Glossa, id est, fomes
ad membra corporalia se extendunt, peccati : peccatum non est a Deo : ergo
quae habent quasi arma iniquitatis. Ad nec fomes.

* Exod. XX, 17. 2 Lib, IV Hypog. (Nota edit. Lugd.)

zxxrii 20
 306 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

4. Adhuc, Ad Roman. vi, 6, super immdatus sub peccato, Glossa « Hic :

illud : Vetiis homo noster simiil crucifi- peccati nomine concupiscentiam appel-
xus esl, Glossa, id est, fomes, qui nobis lat, uiide oriunlur omnia peccata quid- :

non Deo. esl a quid enim peccatorum est in dictis et in

o. Adhuc, Auguslinus in libro Quin- factis et in cogitationibus, non oritur

que responsionum : « Credite malum nisi ex mala concupiscentia quse ex pec-

esse adiabolo, non bonum. » Sed libido cato est. »
est quoddam malum, quam x\postolus CONTRA : Sod cont

legem carnis, id est, malam consuetudi- [. Super iilud epist. ad Galat. v, 19 :

nem nominat. Ergo libido non est a Manifesta sunt opera carnis, Glossa :

Deo ergo nec fomes.

: c( Credere omnia mula accidere ex carne,
6. Adlmc, Fulgentius « Sapiens non : error cst : non enim omnia vitoe inquee

tacit unde opus suum fiat deterius. » £x vitia tribuenda sunt carni, ne forte ab
libidine opus Dei deterius fit. Ergo libi- his omnibus mundemus diabolum qui
dinem sapiens Deus in opere suo non carnein non habet. » Ergo concupiscen-
iacit : ergo libido sive fomes a Deo non tia non est causa omnium malorum.
est. 2. Adhuc, Peccatum est in diabolo et :

7. Adhuc, Omnes pcenas indetractabi- constat non esse ex fomite, quia carnem
les, ut dicit Damasccnus, quas Deus non habet, et fomes non habetur nisi in
plantavit in nobis, Christus suscipiendo carne ergo non omne peccatum est ex
:

nostram naluram suscepit. Libidinem fomite.

sive fomitem in noslra natura non susce-
pit. Ergo in nostra natura non planta- Ulterius quseritur ad perfectam in- Qutesi.

vit ergo fomes non est a Deo.

:
telligentiam prfedictorum, Utrum fomes
8. Adhuc, Secundum Philosophum in aequaliter sit in eis in quibus est?
Moralibus, passiones vel habitus bona Et videtur, quod sic : quia
vel mala ditlerunt operatione. Nulla 1. Quod ex uno aequali est, in omni-
operatio libidinis bona est quia dicit :
bus est aequale : fomes est ex uno, scili-
Augustinus, quod universorum malorum cet ex originali peccato et aequali : ergo
est causa, et secundum Aristotelem in sequalis est in omnibus secundum legem
Ethicis^ maxime fugienda est his qui vo- concupiscentiae ab Adam descendenti-
lunt esse boni secundum virtutem. Ergo bus.
libido non est bona ergo non a Deo :
2. Adhuc, Fomes est pronitas ad
est quia dicit Dionysius, quod bonum
:
quodcumque peccatum sed ultra quod- :

est, quod est a Deo bono. cumque non potest se extendi, quia illud
omnia comprehendit ergo videlur, :

r, ,
Qusesl.
i
1.
Ulterius quieritur
^ ad intellectum di- quod apqualiter sit in omnibus in quibus
ctorum, Ad quid sit concupiscentia in est.

nobis? CONTRA : Sed co

Et videtur, quod ad nihil nisi ad ma- Unus pronior

1. est ad peccandum
lum. quam alius et non : nisi ex fomite, qui
1. Augustinus in libro de Libero arbi- magis intenditur uno quam in alio.
in
trio : « Clarum ahud quam li-
est, nihil 2. Adhuc, Augustinus ad Valerium :

bidinem esse causam omnium malo- « Concupiscentia quotidie minuitur in

rum. » proticientibus et continentibus, maxime
2. Adhuc, Super illud epist. ad Ro- accedente senectute i. »

man, vii, 21 : Ego carnalis su?n, ve- 3. Adhuc, Augustinus in libro de

^ S. AuGUSTixus, Lib. I de Nuptiis et concU' piscentia, cap. 2'6. (Nota edit. Lugd.).
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU^ST. 108. 307

Lapsu mundi : « Concupiscenlia cum sive vituperabilem, quam Deus nec in

qua sumus, liniri non potest quam-
nati natura plantavit, nec cum natura susce-
diu vivimus minui potest, sed finiri
: pit.

non potest. »
Ad id quod ulterius quaeritur, Ad Ad qusesf. i

SoLUTio. Ad primo qucesitum, scilicet quid sit?

a quo sit fomes sicut a causa? Dicendum quod secundum se non est
Dicendum quod dupliciter considera- nisi ad malum quia causa malorum est,
:

tur fomes, scilicet secundum ordinem ad et radix omnium quse ex concupiscentia

peccatum originale, ex quo est ut pro- oriuntur. Et sic etiam est improba vo-
pria sequela ipsius et pceiia. Considera- luntas et improbus appetitus, ardens in
lur etiam secundum ordinem ad pecca- malum et inflammans.
tum sequens, ad quod instigat et inflam- Ad duo objecta sequentia dicendum, Ad i et 2.

mat et sic causa mali est. Et in istis

:
quod concedenda sunt et procedunt :

duabus considerationibus a Deo esse non quia hoc idem probant. Sicut enim dicit
potest quia Deus causa mali non est
: :
Gregorius, venumdatos sub peccato non
tamen ordinator mali est et ordinat ma- tenet nos nisi concupiscentia a diabolo :

lum. Unde ordinatio fomitis hoc modo a qui, sicut dicit, parentibus primis mini-
Deo est, quod scilicet sit in poenam pec- mum deceptionis obtulit, et ab omnibus
cati prffiteriti, et in exercitium sancto- posteris continue peccati et mortis debi-
rum in pugna conlra futurum peccatum : tum exposcit, tamquam a servis pretio
quia si non esset fomes, non esset pugna -
primse deceptionis in servitutem emptis.
contra incontinentiam. Et propter hoc Ad id quod contra objicitur, dicen- Ad object.i

Sancti loquuntur diversimode de fomite. dum quod concupisceniia dupliciter su-

Quidam enim dicunt, quod non sit a mitur : Gene-
generaliter et specialiter.
Deo quidam, quod sit a Deo quia or-
: :
raliter enim sumpta nihil aliud est,
dinatio ejus a Deo est et sic justa poena :
quam improba voluntas inclinans ad
est ordinatione divina inflicta. malum quodlibet, ut dictum est. Et sic
Ad primum ergo dicendum, quod di- est in diabolo et in homine. Et sic dicit
ctum Augustini respicit ordinationem et Dionysius in libro de Divinis nominibus,
justitiam, et sic a Deo est : secundum se quod triplex est malum dsemonis, scili-
tamen a Deo non est. cet furor irrationabilis, demens concu-
Ad aliud dicendum, quod solutio pa- piscentia, et phantasia proterva. Et sic
tet per idem : talis enim ultio respicit causa omnium malorum est. Dicitur
justitiam divinam : et illa a Deo est, licet etiam specialiter in venereis et delectabi-
fomes prout est concupiscentia inordi- libus carnis : et sic proprie dicitur /o-
nata, a Deo non sit. mes. Et ita loquitur Glossa super epist.
Ad octo quse inducuntur in contra- ad Galat. v, 19.
rium, dicendum quod omnia considerant Ad A.LIUD dicendum, quod jam solu- Adobject. j.

foinitem in quantum est libido inordinata tum est. In diabolo enim peccatum est
ad malum malo causata.
instigans, et a ex concupiscentia large dicta, quie de-
Et sic dicit Augustinus Nu- in libro de mens concupiscentia dicitur, et non ex
ptiis el concupisccntia, quod cst filia fomite prout est concupiscentia in carne.
peccati, ex qua traducitur originale in
omiies, qui secundum legem concupi- Ad id quod Utrum Adqueest.».
ulterius qUiTritur,
scentiae descendunt ab Adam. Et sic dicit fomes omnibus?
ffiquaiiter sit in
Phiiosophus eam esse fuglendam : quia Dicendum quod non. Unus enim pro- Ad i.
operationes ejus malee sunt. Etsic dicit nior est ad peccandum quam alius. Li-
Damascenus passionem detractabilem cet enim ex una et iequali causa sit in
 308 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

omnibus, tamen diversae sunt dispositio- omnia se habeat, et extra nihil sit, ta-

nes subjecti in quo est, scilicet ex aetate, men ex dispositionibus diversis subjecti
el consuetudine et complexione, ex qui- intenditur et remittitur, ut dictum est, et
bus plus inlenditur in uno quam in in eodem et in diversis : sed non tinitur,
alio : et in eodeni plus in uno tempore^ ut dicit Augustinus. Et hujus causa est,
quam Juvenes enim plus ardent
in alio. quia corruptio quae ex originali peccato
quam senes, Propter quod dicit Philo- est in honiine, non finitur dum est. Ex-
sophus in II Ethicorum, quod peccata cipitur tamen beata Virgo ab Auguslino,
incontinentiae ad puerilia peccata feri- proptcr honorem Domini nostri Jesu
mus, nisi sint senes dierum malorum, Chrisli, quam in vase corrupto non de-
de quibus dicitur, Daniel. xiii, 52. De cuit concipi, nec formari, nec nasci. Et
quibus dicit Augustinus ad Valerium propter hoc, ut dicit Damascenus, prae-
sic : « Qui concupiscentia? nequiter ser- venit in eam Spiritus sanctificans et
viunt, lanlas in eis vires accipit, ut plu- emundans ab omni vitiosa corruptione
rimi qui jam cetate deficientibus mem- fomitis.
bris, eisdemque parlibus corporis ad Ad tria quae in contrarium objiciun- f^^ objA

illud opus admoveri minus valentibus, tur, dicendum quod jam patet solutio :

lurpius et procacius insanire non desi- quia jam dictum est, quod minuitur ex
nant. » dispositione subjecti et augetur, et ta-
Ad 2. Ad alild dicendum, quod licet ad men non finitur, ut dictum est.

QUiESTIO GIX.

Ltriiiii aetus coiicubitus in mafrimoiiio sit peccatum ? *

Deinde ratione hujus quod dicit Ma- aclus concubitus in malrimonio sit pec-
trister in libro II Sententiarum, di- catum ?

stincl. XXX, in illo cap. Lnde Auyu- Videtur, quod actus ille sit peccatum.
slinus Juliano hseretico -, quod
ubi dicit, 1. Augustinus in hbro XIV de Civita-
quaerit Julianus per quid pcccatum in- fe Dei : « Genitales corporis partes ita

venitur in parvuh^, ita inquiens : « Non libido suo juri quodamrnodo mancipa-
peccat iste qui nascitur : non peccat iile vit^ ut moveri non valeant si ipsa de-

qui genuit : non peccat ille qui condidit. fuerit, et nisi ipsa vel ultro vel excitata

Pcr quas igitur rimas in tot praesidia surrexerit '. » Ergo videtur, quod actus
innocentiae peccatum fingis ingres- concubitus non est sine libidine : libido

sum ? » peccatum est : ergo actus ille sine pecca-

Gratia hujus oportet quierere, Utrum to non est.

1
Cf. Opp. B. Alberli, Comment. in IV Sen- XXVII editionis nostrao Opp. B. Alberti, pag.

tenliarum, Dist. XXVI, Arl 13. Tom, XXX o03.

hujusce novae edilionis, ^ S. AuGusTiNUr, Lib. XIV de Civitate Dei,

2 II Senlenliarum, Dist. XXX, cap. L Tora, cap. 19.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU.EST. 109. 309

2. Adhuc, Augustinus ad Valerium : xans adulterio : bene utitur malo, con-

« Ipse licitus honestusque concubitus cupiscentiam restringens connubio. «

non est sine ardore libidinis, ut peragi Hoc enim dicit Apostolus, I ad Corinth.
possit quod rationis est,nonlibidinis qui : VII, 9 : Melius est nubere quam uri. Et
certe ardor sive sequatur sive praeveniat ibidem, Si non continent, nuhant. Ergo
voluntatem, non tamen nisi quodam suo concubitus sine peccato fit.

imperio movcat membra quae aliter non

possunt moveri, non perficitur concubi- SoLUTio. Dicendum, quod sine dubio «ioiutio.

tus ad generationem. » Ex quo accipitur, secundum fidem Cathoiicam concubitus

quod concubitus non est sine libidine : conjugalis sine peccato fit, et redditur in
ergo non sine peccato. eo debitum, propter quod justus est, et
CONTRA : bonusest. Unde Apostolus, I ad Corinth.
1. Super illud Apostoli, I ad Corinth. VII, o : Nolite fraudare invicem, nisi
vj, 16 Erunt duo in carne una, GIos-
: forte ex consensu ad tempus, ut vacetis
sa « In carnali opere, quod inter con-
: orationi. Et ibidem, t- i Mulier sui *

juges sine peccato fit. » Ergo actus con- corporis potestateni non hahet, sed vir :

cubitus inter conjuges peccatum non autem et vir sui corporis pote-
siyniliter
est. statem non hahet, sed mulier. Unde
2.Adhuc, Augustinus in libro de Bono Manichaei et Tatiani damnantur, qui
conjugali « Bona qusedam nobis data
: contradicunt nuptiis.
sunt a Deo, quse propter se sunt appe- Ad prima ergo duo dicendum, quod li-
^^ ^ ^^ ^.

tenda, sicut sapientia, salus, et amicitia bido in veritate, quae est in concubitu
sunt. Et alia quee ad vitam sunt necessa- conjugali, non dicitur malum, quia
ria, ut doctrina, cibus, conjugium. Qui- peccatum sit conjugibus ipsis : sed per
cumque his quse propter aliudsunt appe- eam transfunditur peccatum in parvulos.
tenda, utitur ad ea ad quse sunt consti- Et ideo dicit Augustinus super eadem
tuta, non peccat : qui vero non ad ea verba Apostoli, quod concupiscentia quae
utitur eisdem, peccat alias venialiter, alias rueret in pra^ceps, honestate exci-
alias criminaliter. » Unde qui utitur his, pitur nuptiarum ut turpis nonsit. Et haec
bene facit, qui abstinet melius facit : honestas est in tribus bonis conjugii, fide
ergo actus concubitus potest fieri sine scilicet thori, bono prolis, et bono sacra-
peccato. menti. De his tamen subtilius dicetur in
3. Adhuc, Augustinus in libro de Ba- quarto Sententiarum, tractatu de con-
ptismo parvulorwn : « Bene utitur jugio.
bono, continentiam dedicans Deo male : Ad TRiA quae in contrarium objiciun- xa object.

utitur bono, continentiam vovens idolo : tur : dicendum quod procedunt et veri-
male utitur malo, concupiscentiam rela- tatem concludunt.
310 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED

QUiESTIO CX.

I)e verilale liiiuinn^e iialiirte qiise pi'opag;ata est ab Adam.

Deinde ratione cjus quod dicitur a non fuimus secundum animam ergo :

Magistro in libro II Sententiarum, di- secundum corpulentam substantiam.

slinct. XXX, aulcm
in illo cap. Ad hoc 2. Adhuc, Anselmus in libro de Con-

quod diximus in Adam fuisse omnes ceptu virginali « Quia tota in primis
:

homines S qua^ritur de veritate humanse parentibus erat humana natura, et extra

naturse quae propagata est ab Adam. ipsos nihil erat de illa, tota in ipsis infir-

Et quceruntur tria. mata et corrupta est. » Ergo omnes

Primum, An tota veritas humanae na- fuimus ibi secundum corpulentam sub-
turae quae propagata omnes ho-
est in stantiam.
mines, fuit in Adam secundum corpu- CoNTRA hoc objicit MaL^ister,
«• o ' ,
jiecl
,
conlrl
,

lentam substantiam? 1. Et dicit tales esse verborum elnon

Secundum est, De modo propagationis rerum sectatores, qui dicunt Si : omnes
ex uno in omnes. homines secundum corpulentam sub-
Tertium est, Utrum ex cibis aliqua stantiam fuissent in Adam, oportuisset
veritas humanae naturte tiat in homine ? corpus Adae multo majoris quantitatis
fuisse quam fait : in quo nec tot etiam
atomi fuerunt, quot ab eo homines de-
scenderunt.
Adhuc, Generatio (ut dicunt Philo-
2.

MEMBRUM I. sophi) non til ex eo quod actu est pars

lioniinis, sed ex superfluo nutrimenti
Utrum tota veritashumanse naturse quse quartae digestionis quae lit in membris :

propagata est in omnes homines, fuit ergo quod descendit ab Adam per gene-
in Adam secundum corpulentam suh- rationem, non fuit corpulenta substantia
stantiam ? quae esset pars ipsius, sed nutrimcntum
ejus ; falsum est ergo, quod fuimus ita

in Adam sic, quod fuimus idem quod

Ad primum sic proceditur : ipse.
1, Dicit Augustinus in libro Xlll de Adhuc, Objiciunt quidam
3. Quod :

Civitate Dei « Omnes fuimus in illo

: actu pars est, non separatur a toto nisi
uno quando fuimus ille unus, qui per cum dolore magno : quia Aristotelos
peccatum lapsus est. » Ergo videtur, dicit in libris de Animalibus, quod est
quod omnes fuimus ibi secunduni corpu- sensus divisionis continui. Unde si in
lentam substanliam quia constat, quod
: coitu separaretur corpulenta substantia,

'II Sententiarum, Disl. XXX, cap. M. Cf. XXVII, pag. 506.

editionem nostram Operura B. Alberti, Torn.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU.EST. 110. 311

quae esset actu pars coitus, essetcum fuerunt in Adam, et secundum legem
magno dolore. iVunc autem est cum de- concupiscentiae descenderunt ab ipso : et
leclatione vehementi, ila quod Sancti ideo orig-inale traxerunt ex corrupta
dicunt, quod spiritus descendit ibi sub natura.
carnem et sufTocatur carnali delectatione, Unde sequendo Sanctorum dicta dici-
ita quod beatus Gregorius dicit, quod mus, quod tota natura goneris bumani
« cum prophetse et patriarchae essent in fuit in Adam tripiiciter, sciiicet perfecte,

illo opere, Spiritus sanctus non tetigit materialiter, Dicit enim

et integraliter.

corda eorum. » Ergo nihil [quod sit actu Philosophus Physicorum « To-
in III :

pars sive corpulenta substantia, descin- tum et perfectum idem dico. » Perfectio
ditur a generantibus in coitu : ergo non autem humanae naturte consistit in cor-
descendimus ab Adam per corpulentam pore et aniraa : corpore dico organizato,
substantiam, quce fuit actu pars ejus. et anima quee est actus corporis organi-
Adhuc, Instituta sunt patrum san-
4. ci. Unde quia Adam habuit corpus
ctorum, prophetarum, et patriarcharum, organicum perfectissimum, et animam
et etiam sanctorum Novi Testamenti, perfeclissimam quse est actus ejus, hac
quod temporibus quando Deo suppli- totahtate qua dicitur totum perfectum,
candum est, vacandum est ab amplexi- habuit totam humanam naturam in se.
bus. Joel, II, 16 : Egrediatur sponsus de Materialiter habuit etiam totam in se :

cubili suo, et sponsa de thalamo suo. quia nihii fuit corpulentae substantiEe
Et, I ad Corinth. vii, 5 : Solite fraudare humanse naturee, quod non esset in ipso
invicem, nisi forte ex consensu ad teni- quando peccavit ita quod xVugustinus :

puSy ut vacetis orationi. Ibi Glossa dicit, dicit expresse, quod omnes fuimus idem

quod tempore orationis vacandum est ab ipse : et idcirco peccante eo, omnes
amplexibus : quod non diceret, nisi peccavimus : et corrupto eo, omnes
coitus esset cum magna delectatione : et corupti sumus : quia corpulenta substan-
hoc non fieret, si separaretur actu pars a tia quae erat in Adam, divisa est in omnes
corpore : videtur ergo, quod secundum homines. Fuit etiam integraliter tota
corpulentam substantiam qu£e fuit actu natura in ipso. Totum enim integrum
pars iVdae, non descendimus ab Adam. dicitur, cujus partes uniuntur et ordi-
nantur ad formam totius tam in natura-
SoLUTio. Dicendum, quod sic propter libus quam in artificialibus. Unde tunc
verba Sanctorum, quorum (sicut dicit quia omnes fuimus in Adam uniti sub
Augustinus) major ost auctoritas quam sit forma ipsius, integraliter fuit in ipso tota
omnis humani ingenii perspicacitas. Di- natura humana. Et ex hoc sequitur, quod
citautem Scriptura expresse, ad Roman. etiam quarlo modo, hoc est, formaliter
1,3: Qni factus est ei ex semine David, tota natura fuit in ipso : quia aliquando
secundum carnem. Unde oportet, quod fuit ipse solus homo antequam fabricare-
Christus secundum corpulentam substan- tur Heva de latere ejus, et tunc salvaba-
tiam fuerit ex semine David, et per con- tur tota species hominis in ipso. De qua
sequens ex semine Adae. Similiter, ad dicit Boetius, quod « species est totum
Hebr. vn, 10, super illud : Adhuc in esse individuorum. » Et Porph^Tius :

lumhis patris erat, quando obviavit ei « Participatione speciei plures homines

Melchisedech, dicit Glossa, quod Chri- sunt unus homo. » Et sic quadrupliciter
stus secundum corpulentam substantiam tota natura humana fuit in Adam.
fuit in lumbis Abrahae, et in lumbis Adae, Ad solutionem autem objectorum opor-
sed non secundum legem concupiscentiae tet praenotare, qualiter nutrimentum fiat

descendit. Omnes autem alii secundum et semen generationis in homine. Dici-

totam naturam corpulentae substantiae mus igitur secundum auctores scientiae
312 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
quod chymus qui primam di-
naturalis, libris de Animalihus de ipso. Et licet

gestionem accipit in stomacho, non tra- qugelibct humiditas mcmbri

cujuslibet
hitur ad hepar nisi per aliquid hepatis : parva sit quantitate, tamen virtute com-
humor enim qui est in hepate et virtu- prehendit totum : sicut parva stilla bal-
tem hepatishabet, per venas mesaraicas sami in niagnum vas immissa, totum
immittitur in chymum, sive in massam comprehendit virlute sua. Et hoc modo
thisavariam, quoe est in cibo ; et humor corpulenta substantia Adae totum semeii
hepatis vaporabiliter dispergitur per to- generationis totius humani com-
generis
tani substantiam chymi, et obtinet totum prehendit, et fuit in ipso etiam secundum :

sicut coagulum lac, et fermentum pa- corpulentam substantiam.

stam et dat ei virtutem et motum hepa-
:
Ad prima ergo quse hoc probant, di- Ad i

tis ex materiali et substantiali humido cendum quod procedunt, et veritatem

hepatis, quod transivit in ipsum cum tali concludunt.
virtute. iJeinde a gibbo hepatis elevalur Ad PRiMUM quod in contrarium est, di- Adobjc

ad medium thalamum cordis et ibi ite- : cendum secundum Augustinum, quod

rum a medio thalamo cordis descendente quodlibet continuum divisibile est in in-
humido cordis in ipsum, quod humidum finitura. Unde nihii prohibet, quod hu-
corporalis substantiae est, et est aliquid midum quod fuit in corpore
radicale
cordis quo vaporabililer ditrundente se Adae, quantitate quidem parvum, virtute
in ipso, accipit virtutem cordis et motum autem maximum, quantitale corporali
ad membra omnia. Et haec est tertia di- divideretur in infinitum in omnes qui
gestio : quia prima fuit in stomacho, nascituri erant de Adam, etsi infmiti

secunda in hepate, tertia distribuitur sin- sunt, et toti generationi humanae daret
gulis membris per motum qui est a vir- virtutem formativam, et comprelienderet
tute cordis. Cor enim, sicut dicit Aristo- ipsam : nec oportuit propter hoc majus
teles, membrum universale est, ad quod esse corpus Adae quam fuit : quia corpus
omnes motus membrorum referuntur : parvum divisibite est in infinitum sicut
et ibi accipit albedinem quse cambium et magnum. Tamen Magistri in Senten-

dicitur : nec ibi influit membro

stalum tiis opinio est, quod factum 6st hoc per
per seipsum, sed potius per humidum multiplicationem corporis Adae in seipso,
radicale quod est in membro a membro sicut muilipiicavit Dominus quinque
corporaliter descendente in ipsum, et panes in satietatem quinque mifiium
comprehendente ipsum totum, sicut lac hominum. Sed quia ex hoc sequitur,
comprehenditur a coagulo, accipit virtu- quod totum opus naturae quod fit per
tem illius membri ot motum, et sic unit generationem, esset miracufosum, ideo
se ei, et influit in ipsum. Et haec est priuium dictum Augustini probabilius
quarta digestio, cujus superfluum est se- est, quod scilicet fiat per divisionem in
men generationis, ut dicunt Philosophi. inlinilum corpulentae substantiae, quae
Et patet, quod non est simplex humor fuit in Adam.
nutrimentalis, sed est humor quidam Ad aliud dicendum, quod superfluum Adobj^
commixtus ex humido nutrimentali, et quartae digestionis non est unum humi-
ex corporali humido hcpalis, cordis, et dum simplox, sed ex multis humidis ra-
omnium membrorum, quae virlute com- dicaHum membrorum mixtum, quorum
prehendunt ipsum tolum et forniant. quodlibet divisibiJe est in infinitum se-
Unde corporaliler in semine sunt humi- cundum corpulentam substantiam, quae
ditates omnium membrorum et virtutes : actum generationis.
est in ipso per
et sic tit decisio seminis ab ipso. Pro- Ad aliud dicendum, quod hoc argu-Adobji
pter quod dicit Plato, semen esse par- mentum provenit ex ignorantia philoso-
vum animal, ut recitat Aristoteles in phiae : quia delectationem in operatione
fi

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU^ST. 110. 313

non facit, quod sit actu pars vel potentia dicitur in primo parente
fuisse omne
separata vel conjuncta sive divisa vel quod humanis corporibus naturaliter
in

unita : sed quod sit operatio secundum est, descenditque a primo parente lege

proprium et connaturalem habitum non propagationis, et in se auclum et multi-

irapedita, ut dicit Aristoteles in X Ethi- plicatum est, nulla exteriori substantia
corum. Titillationem autem in coitu facit in id ipsum in futuro re-
transeunte, et

confricatio seminis ad nervos sensibiles surget. Fomentum quidem habet a ci-

in exitu. bis, sed non convertunturcibi in huma-

Et ad id quod objicitur de dolore sen- nam substantiam, quse scilicet per pro-
sus divisionis continui,dicendum quod pagationem descendit ab Adam. Trans-
est divisio violenta, et illius sensus est misit enim Adam modicum quid de
dolor. Et est divisio communicationis et substantia sua in corpora filiorum,
propagationis, et illius sensus est maxi- quando eos procreavit, id est, aliquid
ma delectatio : quia, sicut dicunt Philo- modicum de massa substantise ejus divi-
sophi sic : « Coitus est res divina,in quo sum est, et inde formatum corpus filii,
natura posuit delectationem ut appeta- suique multiplicatione sine rei extrinse-
tur propter esse divinum et conservatio- coe adjectione auctum est : et de illo ita
nem speciei. » augmentato aliquid inde separatur,
iobject.4.
^^ ULTiMUM dicendum, quod in hoc unde formanlur posterorum corpora :

probatur unitas animse secundum sub- et ita progreditur procreationis ordo

stantiam quando intense est in
: quia lege propagationis usque ad finem hu-
actu unius potentiae, non potest esse in- mani generis. Propter quod constat
tense in actu alterius : et cum delectatio omne genus humanum secundum cor-
maxima sit in coitu^ et delectatio, ut pulentam substantiam in Adam fuisse. »
dicit Plato, est generatio in sensibilem Ex hoc concluditur, quod modus propa-
animam, non potest cum hoc esse in gationis descendendi ab Adam per mul-
intensa delectatione devotionis : et ideo tiplicationem seminis, est in seipso sine
Sancti prohibuerunt amplexus tempore additione rei extrinsecse.
devotionis. 2. Adhuc, Beda super illud Matthsei,
XV, 17 : Non intelligitis quia omne
quod in os intrat, in ventrem vadit, et
in secessum emittitur ? « Nihil extra
hominem introiens in eum est, quod
possit ipsum coinquinare : quia ad pri-
MExMBRUM II. mum tactum liquidior cibus et potus ad
membra diffunditur, quamvis tenuissi-
De modo propagationis ex iino in mus humor et liquens esca cum in venis
omnes *.
et artubus cocta fuerit et digesta, per
occultos meatus, quos Grseci poros vo-
cant, ad inferiora dilabitur, et in seces-
Secundo, Qua?ritur de modo propaga- sum emittitur, non cedit in naturam
tionis ex uno in omnes. ejus quod Est ergo modus pro-
alitur. »
Et hoc quseritur ratione ejus quod di- pagationis secundum hoc per multipli-
cit Magister in illo cap. ibi, Quibus re- cationem ejus in seipso quod descendit a
spo7ideri potest.\]h\ sic dicit, quod « ma- primo parente.
terialiter et causaliter, non formaliter, 3. Adhuc,Augustinus in libro XXII de

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in III Sen- jusce nova? editionis.

tentiarum, Dist. III, Art. 26. Tom. XXVIII liu-
 314 D. ALB. MAG. ORD. mJED.

Civitate Si unus comeda-

Dei * quccrit, dum formam de veritate humanae naturae
tur ab quo resurgat caro com-
alio, in est : ergo in augmento et nutrimento
esta? Et solvit dicens, quod resurget additio fit ei quod negatur naturae hu-
in 60 in quo prima caro humana esse manae : ergo aliquod extrinsecum per
ccepit, et non in eo qui comedit quia : augmentum nulrimentum videtur et
ab illo in alimentum quasi mutuo est converti in veritatem humanae nalurae.
accepta. Et sic patet, quod non conver- 3. Adhuc, Opus multiplicationis rei in

titur in humanam naturam nutrimentum seipsa miraculosum opus est, et soli Deo
secundum veritatem humanae naturaB : attribuendum, natura enim non potest
ergo nihil estde veritale humanae naturse in illud propagatio autem opus naturse
:

nisi quod per propagationem descendit est ergo non est ex multiplicatione rei
:

ab Adam. alicujus in seipsa.

Adhuc, Augustinus, ibidem*, quae-
i. 4. Adhuc, Quidam objiciunt ex hoc
rit, qua quantitate parvuli resurgant ?
In quod dicit Magister Hugo in Sententiis,

Et solvit, quod resurgent in quantitate sic : « Sane sex sunt opera quibus om-
quae fuit in virtute seminali. Omnis enim nia quae fmnt, ad elTectum producuntur.
illa quantitas quae per incrementa aetatis Primum est, de niliilo aliquid facere :

apparet in hominibus, primo fuit in vir- et hocDeo convenit. Secundum est,

soli

tute seminali, in qua etiam luerunt den- de ahquo ahqua facere secundum sub-
tes in his qui moriuntur sine dentibus, stantiam et quantitatem in majus : et est

sicut abortivi. Ex quo videtur, quod opus augmentationis. Tertium est, de

solura iilud sit de veritate humanoe na- aliquo aliqua facere secundum sub- et

turae, quod est in virtute seminali, et stantiam et quantitatem in minus et :

quod decisum est a primis parentibus. est opus diminutionis. Quartum, de ali-

6ed conira. CoNTRA objiciuut quidam ex his quse quo aliqua facere, non tamen secundum
fmnt circa naturam et in natura per si- substantiam et quantitatem in majus,
mile. sicut est opus multiplicationis, nisi ali-

1. Dicunt enim, quod licet in grano quid in seipso parvum multiplicatum

sit virtus augmentandi se, tamen non magnam in seipso acceperit quantitatem,
augmentat se nisi per conversionem sicut multiplicatio quinque panum in

alterius in ipsum, sicut per humidum saturitatem quinque millium hominum.

nutrimentale. Cum ergo in omnibus Quintum opus est, de aliquibus aliqua
quae augmentantur, una ratio sit aug- non tamcn secundum substan-
facere,

menti, ut dicit Philosophus in libro II de tiam et quantitatem in minus, sicut est

Anima : « Omnium natura constantium divisio totius in partes. Sextum est, de
terminus est et ratio magnitudinis et aliquo nihil facere. Et ex his operibus
augmenti : » videtur, quod aliquid cx- quatuor soli Deo conveniunt. Duo con-
trinsecum convertatur in veritatom na- veniunt etiam creaturae. Dividere enim
turae hominis^ per quod augmentatur et totum in partes in minus, potest crea-
crescit. tura : et componere multa in unum in

Adhuc, In prinio de Ge?ieratioiie et

2. majus, potest etiam crcatura. Sed de ni-
Corruptione, cap. de augmento, deter- hiJo aliquid facere non potest creatura.
minat Philosophus, quod in augmento Similiter parvum in magnum secundum
et nutrimento additio fit cuiHbet parti substantiam et quantitatem, quod opus
sccundum formam, et non cuilibet se- est multiplicationis, non potest creatura :

cundum materiam : pars autem secun- quia hoc non fit sine creatione substan-

* S. Adgustinus, Lib. XXII de Civitate Dei,

* Idem, Ibidem, cap. 14.
cap. H.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUJEST. 110. 313

tiae. Similiter aliquid in nihilum redi- Creatore,quoddilatet se et multiplicet ad

gere, est opus solius creatoris, non crea- suse formse extensionem et quantitatem :

turae. Siniiliter incrementum dare rei quia aUter ex uno pugillo aquee non fie-

constitutse et parvse secundum naturam, rent decem aeris, ut dicit Philosophus

opus solius Dei est. Unde, I ad Corintii. in II de Generatione et Corruptione. Ita

III, 7 : Neque qui plantat est aliquid, dicunt,quod inditum est primee materiae
neque qui rigat : sed qui incrementum elementorum, quod ex modico illius ma-
dat, Deus. » Ex his patet, quod quatuor teriee per multiplicationem ejusdem in
opera soli Deo conveniunt, et duo crea- seipso, potest fieri materia in totam for-

turee. Videtur ergo, quod opus propaga- mam illam dilatanda, etiam si totum
tionis per multiplicationem rei in seipsa, mundum occuparet : et sic ex modico
non estopus naturae, sed soHus Dei. illius materiee primse fieri potest totus

5. Adhuc, Chrysostomus super Joan- aer, qui totum mundum replet, muUi-
nem, et Anselmus, cursus rerum distin- plicante se materia ad formam et dila-

guunt dicentes, quod cursus rerum aut tante. Et simihter est de materia aquee
est voluntarius, aut naturalis, aut mira- ad aquam, et de materia terrse ad ter-
bilis. Propagatio naturoe non est de ram, et de materia ignis ad ignem. De
cursu voluntario, nec mirabili : ergo na- hoc duo dant exempla : unum in naturis,

turali : ergo non fit modo mirabili. et alterum in mathematicis. In naturis

Multiplicatio rei in seipsa est de modo de luce, quee multiplicat se in seipsa

et cursu mirabili : ergo propagatio quse sine sui diminutione. Unde Ovidius in

est opus naturale tantum, non est mul- Arte amandi :

tiplicatio rei in seipsa quod de cursu
mirabili est : ergo et soli Deo attribuen- Quicl vetat apposito luraeii de lumine tolli ?

Mille licet sumaiit, deperit inde niliil.

dura.

SoLUTio. Dicendum, quod in veritate In mathematicis est exemplum de

lutio

« omnes Doctores sancti, Augustinus, puncto, quod est substantia posita in

et Beda, Strabus, Hieronymus, Grego- continuo, ut dicit Aristoteles in primo

rius, et Magister in Sententiis, in hoc Posteriorum, cnjus imaginabilis cursus
conveniunt, quod secundum corpulen- ipsum
in continuo multiplicat in totam
tam substantiam propagatio hominum hneam, principium, medium, et finem,

facta est ex Adam, ita quod modicum
corporis Adse decisum ab ipso,
in generationem filiorum suorum
multiplicatum in seipso per virtutem di-
vinam, auctum est in
corporum filiorum et ex illis produ-:
ctum in nepotes, per eamdem virtutem
sine aliqua adjectione alicujus extrinseci
transivit ad ipsum. Ita dicunt, quod cum homo
: quod compositus sit ex materia quatuor ele-
mentoruni, conveniens fuit, ut poten-
totam quantitatem tiam multiplicationis matcriee quatuor
elementorum haberet sibi inditam, ut
scilicet posset se multiphcare ad suam

auctum est et muUipHcatum in seipso in formam. Forma autem est anima, qu(E

totius mundi propagationem. Et quia est actus corporis organici. Et ideo ma-
credimus tantos patres hoc per inspira- teria seminalis qua fit ex propagatio,

tionem dixisse, non licet contradicere virtute indUa muUipUcat se ad nu-

sibi

eis, praecipue cum nulla aucloritas inve- merum et ad quantitatem organorum,

niatur quse contrarium dicat. quae possunt moveri ad tot et tantas po-
Et ad hoc quidam antiquorum Magi- tentias quot et quantse sunt in anima.
strorum invenerunt quasdam convenien- Etiam addunt, quod hoc maxime luit

tias satis bonas. Dicunt enim, quod ma- concedenduni corpori Adse : quia illud

terise elementali datum est et inditum a factum fuit non ut esset corpus hujus
 316 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
4
individui tantum, sed ut esset princi- Ad aliud dicendum, quod multiplica- Ad«bj

pium totius humance naturae propagan- tio rei in seipsa sine aliquo extrinseco
dve ex ipso : quia aliter negasset ei crea- ipsum fovente, iUa non potest esse sine
tor id unde posset esse principium, quod creatione novae materiae, et ilia est mira-
est contra Platonem, qui in secunda cuiosa, et non fit nisi per creatorom :

parte Timccei sic dicit :^|« Creator nulli sed muhiplicatio rei in seipsa cum ex-
negavit aliquid eorum qujie faciunt ad trinseco fovente ipsum et alente, est de
esse, vel bene esse ipsius. » Hoc igitur propagatione corporis humani, quod est i

praecipuenon debuit negari illi corpori, principium materialc totius naturae hu-
cujus veram et corpulentam substantiam manae, illud est naturale et non miracu-
per propagationem etiam ipse creator losum.
assumpturus erat et sic totam naturam
: Ad aliud dicendum, quod illi sex mo- Adobj
liberaturus a corruptione primoe prseva- di propagandi sunt, ut dicit Magister
ricationis. Hugo, et quatuor soli Deo conveniunt.
Ad 1. 1 quod propagatio lit
Sic ERGO dicendo, Sed iste modus propagationis, quod
ex primo, quod secundum corpulentam scilicet aliquid accipit viitutem multipli-
substantiam descendit a corpore Adam candi se in seipso ex aliquo extrinseco
pcr multiplicationem sui in seipso, di- fomentum sibi praestante, quo se possit
cendum est ad primum quod objicitur extendere et multiplicare ad quantitatem
in contrarium, quod non est simile de suae formae debitam, non est idem ille

natura hominis, et de natura aliorum. quo multiplicatur res in seipsa per crea-
Alia enim nutriuntur et augmentantur tionem sicut quinque panes *. Sed est ilie
secundum cursum naturse simplicem : qui debetur corpori primi hominis, se-
homo autem secundum cursum provi- cundum quod est principium materiale
dentiae divinae, qui in hoc fecit hominem totius generis sui.
ad imaginem suam, ut dicit Augnstinus, Ad ULTiMUM dicendum, quod jam so-Adob
ut esset principium sui generis, quem- lulum est : quia ille cursus multiplicatio-
admodum Deus principium omnium. nis talis non est mirabilis, sed naturalis
Cum enim non possit esse principium illi corpori, quod principium materiale
per causam efficientem sicut Deus, opor- est totius generis sui, ut dictum est.

tuit quod esset principium per corpulen-

tam substantiam materiae.

Adobject. 2. Ad aliud dicendum, quod ut dicit

Philosophus, quadibet pars nutriti auge-

tur secundum formam, et non secun- MEMBRUM HI.
dum materiam sed non fit hoc per
:

conversionem nutrimenti in ipsum, ut Uirum aliquid de ciho transeat in veri-

dicunt Sancti : sed quia per nutrimen- tatem humanse naturse * ?
tum fovet ipsum ad hoc ut multiplicet
in seipso. Sicut enim supra dictum est,
humiditates sunt in nutrimento et virtu- Tertio quaeritur, Utrum aliquid de cibo
tes omnium membrorum, ex quibus ac- transeat in veritatem humanae naturae?
cipit virtutem multiplicandi se ad for- Et hoc quaeritur ratione ejus quod di-
mas omniuni membrorum, sicut quaeli- cit Magister in ilio cap. Quod vero nihil
bet materia multiplicatsead extensionem extrinsecum in humani corporis naturam
suae formae. transeat.

' Cf. Joan. VI, 5 et seq. tentiarura, Dist. XLIV, Art. 7. Tom. XXX \

« Cf. Opp. B. Alberti. Gomment. in IV Sen- hujusce novae editionis.

 IN n P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QU^ST. HO. 3i7

Videtur autem, quod aliquid extrinse- sis est, cum dicat Apostolus, I ad Co-
cum transeat in naturam. rinth. xv, 51: Omnes qiiidem resurge-
l.Augustinus iniibrode Vera religione mus, sed jwn omnes immutabimur. Et,
inquit : « Aliquid de cibo sive alimento Job, xix, 26 Rursum circumdabor
:

quod est fceculentissimum, redditur ter- pelle mea.

rae ad alias formas assumendas : illud 4. Adhuc, Act. ix, 19 Cum accepisset :

convertitur in fimum terrse, qui fcecun- cibum, confortatus est. Cibus non con-
dat terram ad plantas producendas et fortat nisi additus substantise. Ergo vi-
slirpes. Aliud per totum corpus exhalat detur, quod cibus additur substantife :

per fumositates et sudores. Aliquid in et subslantia de veritate humanae natu-

totius animahs corpore kilentes nume- r* est : ergo cibus converlilur in verita-
ros, hoc est, proportiones accipit, et tem humanae natura^.
inchoat, sive transit in prolem. » Patet o. Adhuc, Augustinus in libro XXII de

ergo, quod aliquid de cibis assumptis Civitate Bei \ quaerit, Quid tiat de par-
transit in veritatem humance naturce vuHs in minima quantitate mortuis ?
quae ex semine nascitur. Utrumne resurgant in quantitate debita
2. Adhuc, Gimundus in libro II de secundum longitudinem, spissitudinem,
Corpore Domini contra Berengarium : et latitudinem, preecipue cum niliil de
a Aliquid de cibis nostris corruptibilibus cibo convertitur in veritatem humance
Philosophi et medici docent, dicentes naturae unde accipiatur materia, cum
partem ciborum nostrorum et potuum, dicat Apostolus, I ad Corinth. xv, 52,
eam scilicet quse corpulentior et corru- quod mortui resurgent incorrupti. In-
ptior est, per secessum emitti : partem corruptus enim est, qui in nullo a
autem subtiliorem et utiliorem vi natu- quantitate debita diminuitur et hoc non :

rae per diversas parles corporis distrahi, potest haberi ab illo quod decisum est a
et in naturam et sanguinis versam
carnis corpore Adse oportet ergo, quod
:

iri vertendam esse

vel partem vero : de cibo sumatur qui transeat in verita-
aliam subtilem quidem, sed minus utilem tem humanae naturae quia nihil resur-
:

corpulentam, vel quidem per fluxum get quod non est de veritate humanae
narium, vel sputa, vel quolibet alio mo- naturae, et quod accepit ab anima radi-
do jactari. » Ex
quod ahquid
his patet, cem immortalitatis. Dicit enim Dama-
de cibo convertitur in naturam veram et scenus in libro IV de Fide orthodoxa,
humanam per nutrimentum et augmen- cap. de resurrectione, quod ideo sohi
tum et sic non est verum quod dicit
: anima in resurrectione sine corpore re-
Magister, quod nihil de cibo transeat in surgente non praemiabitur quia non :

veritatem naturae humanae. sola sine corpore dum homo viveret

Adhuc, Objiciunt quidam, quod si
3. athletice pugnavit contra diabolum et
hoc solum est de veritate humanae na- vitia, sed cum corpore : propter quod
turse, quod decisum est a primis paren- necesse quod corpus resurgat secun-
est,
tibus et multiplicatum in seipso : cum dum ordinem justitiae divinae quia ali- :

hoc quod est de veritate humanae natu- ter non praemiaretur.

rae, ut dicit Augustinus in hbro XXH de G. Adhuc, Augustinus loquens contra
Civitate Dei, resurgat in eo in quo pri- Tertullianum in libro VI super Genesim
mo cffipit esse vera natura humana, se- ad litteram dicit, quod « nihil potest
quilur ex hoc, quod tota veritas huma- inspissari in parte una, nisi attenuetur
nee nalur£e resurget in Adam : et sic in parte altera, nisi aliquid addatur ei. »

nullus resurget nisi Adam quod : luere- Si ergo primum decisum de corpore

' S. AuGUSTUUs, Lib, de Civitate Dei, cap. 14.

 318 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Adse per multiplicationem dividitur in membrum :quod quidem primo separa-

multa, oportet, quoJ detlciat in ipso et tum fuit a membris Adcc, secundo con-
aunihiletur, nisi per additioncm recupe- ceptum in membris fdiorum, et sic trans-
ret substantiam : et sic necesse est, quod fusum ulterius in posteros, et sic in in-
cibus addat ei substantiam per conver- fmitum dicitur dare generationem quia :

sionem in ipsum. illud iiumidum vaporaliter dilTusum, di-

Sed contra. CoNTRA : visibile esl in infmitum quod semper :

1. Si hoc concedatur, objicit Magister sequitur virtus formativa cibum conver-

inconlrarium de Evangelio Matlhaei, xv, tens in seipsum. Et illi concedunt, quod
17, quia omne quod in os ititrat, in cen- de cibo aliquid transit in verilatem hu-
trem vadil, et in secessiim emittitur. Et manse natura?, modo quo dictum est :

Glossam Bedi£ inducit qu;e supra indu- et quod hoc modo secundum corpulen-

cta est. tam substantiam originaliter fuimus om-

2. Objicit etiam pcr rationem sic di- nes in Adam, et non secundum aliquid
cens :Quod etiani ratione ostendi pot- substantialiter et materialiter distinctum
est hoc modo Puer qui statim post or-
: quantitate determinata. Et hsec opinio
tuni moritur, in illa statura resurget videtur liabere originem a Platone, qui
quam habiturus erat, si vivcret usque ad dixit semen esse parvum animal, pro-
setatem triginta annorum nullo vitio im- pter virlutes omnes in ipso congregatas,
pedilus. Unde crgo illa substantia quse ut ante dictum est.
adeo parva fuit in ortu, in resurrectione Dicunt etiam isti, quod aliquid de
tam magna erit, nisi sui in se multipli- corpulenla substantia Adse divisum spi-
catione ? Unde apparet, quod etiamsi ritualiter in omnes, est in quolibct : et

viveret, non aliunde sed in se augmen- propter hoc dixisse sanclos, quod om-
laretur illa substantia : sicut costa de nis homo secundum corpulentam sub-
qua facta est prima mulier, et sicut pa- stantiam fuit in Adam : quia aliquid
nes evangelici '.
divisum ab illo in quolibet est, Sed non
dicunt, quod illud multipHcatum in se-
soiutio. Dicendum, quod propter
SoLUTio. ipso, accipiat quantitatem debitam et per-
istas rationes quidam dixerunt, quod in fectionem, sed potius ex cibo alitum, cui
veritate ex superlluo nutrimenti quod ut ad se posi^it converli, illud spirituale
convertitur in veram naturam hominis humidum immissum dat virtutem et
secundum omnia similia, ex quorum nu- motum.
trimento et augmento nutriuntur et au- Et hi ad argumenta Magistri inducla
gentur membra dissimilia, ut dicunt pro se sic respondcnt.
physici, fit generalio. Et illi tenent viam Ad hoc quod de Evangelio inducilur, Adobjcct
superius positam, quod scilicet nutri- dicunt, quodDominus dicat, Omne
licet

mentum primo accipit virlutem hepatis, quod in os intrat, non dicit tolum et :

secundo cordis, tertio virtutes omnium est accommoda distributio, hoc est, de
membrorum, et maxime cerebri, a quo quolibet aHquid.
fit decisio seminis principaliter. Et mo- Per omnem eumdem modum respon-
dum acceptionis ponunt sicut superius dent ad auctoritatem Bedae.
positus est, quod scilicet membrum de Ad m quod objicitur per rationem de Adobjeci
humore suo radicali immittit aliquid parvuHs qui resurgent in aetate triginta
in humorem cibi, qui diflusus in ipso annorum. Respondent per Augustinum,
principaliter totum comprehendit et for- ibidem, in Hbro XXII de Civitate Dei,
mat, et virtutem dat ei convertendi se in qui non assignat causam, quod multi-

1 Cf. Joan. VI, iJ et seq.

 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XVII, QUtEST. 111. 319

plicetur in seipso, sed dicit, unde de- Ad Gimun-

auctoritates Augustini et Ad 1,2,3 614.
esset crealori materia qui de nihilo di primo inductas, et Actuum, etiam
cuncta creavit ? Et significat, quod de IX, 19, dicendum, quod secundum istam
materia creata perficiat quantitatem re- opinionem concedendaj sunt et proce-
surgentium : et ideo non sequitur quod dunt.
infert Magister, quod si parvulus ille Ad m quod objicitur, Si tota veritas Ad 5.

vixisset, quantitatem debitam ex multi- humanae naturae fuit in Adam secundum

plicatione primi in seipso accepisset. corpulentam substantiam, tunc deberet
Hoc autem quod inducit de costa Hevae, in Adam resurgere, et non in aliis : di-
supra disputatum et solutum est in cendum quod id quod est de substantia
quaestione de formatione Hevse. individui quod est Adam, resurget in
Et quod inducit de panibus, jam ante eo : id autem quod est separatum ab
solutum est quia non fuit sine crea-
^ : eo, in substantiam alterius, resurget in
tione nova3 materiae illa multiplicatio eo in quem separatum est : quia illud
ideo miraculosa est. est de veritate illius naturoe et non Adse.

QUiESTIO CXI.

De fomite.

Rellqua hujus distinctionis, scilicet Dicit autem, cap. Duplici ergo ratio-
qualiter peccatum per carnem, et non ne originale peccatum dicitur dimitli in
per animam transit in posteros ? et, baptismo.
Qualiter propter concupiscentiam pec- Ubi Iria sunt quaerenda.
catum dicitur esse in carne, et est cau- Primo, An contingat fomitem exstin-
sa peccati in anima? et, Utrum fceditas gui ?
quse fomes in carne, sit culpa vel
est Secundo, Quid sit fomitem exstingui ?
poena? et, A quo sit, utrum a Deo, vel Tertio,In quibus sanctis exstinctus
a quo, et ad quid sit ? et, Utrum concu- sit?
bitus matrimonialis per cujus legem
concupiscentialem transfunditur origina-
le in parvulos, sit peccatum vel non ? MEMBRUM I.

et, Qualiter a parentibus qui nullum ha-

bent peccatum, tamen originaliter trans- Utrum contingat fomitem exstingui ?
funditur in parvulos ? Omnia in prseha-
bitis et disputata et determinata sunt :

et ideo transeundum est ad distinctio- Primo objicitur sic :

nera XXXII, ubi Magister determinat de Videtur enim, quod non contingal
remissione originalis peccati. exstingui.

* Cf. Artic. praecedentem, ad object. 4.

320 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

1. I Joan. I, 8 : Sidixermms quoniam tra fines tuos habitat Jebusgeus : subju-

peccatum non habemus, ipsi nos seduci- gari potest, sednon exterminari *. » Sed
mus, et veritas innobis non est. Pecca- habitare Jebusaeum, est fomitem et con-
tum noii est nisi ex concupiscentia et cupiscenliam habitare. Ergo videtur,
fomile : quia dicit Augustinus in libro quod in nullo exstinguitur concupiscen-

de Nuptiis et concupiscentia, quod ex tia et fomes.

concupiscentia et fomite tamquam filia CONTRA :
sed
peccati innascilur peccatum : ergo vide- 1. Augustinus in libro de Baptismo
quod in nullo exstinguitur.
tur, parvulorum : « Non praestatur in baptis-
Adhuc, Job, xv, li
2. Quid est ho- : mo ut lex peccati quse est in membris
mo ut immaculatus sit, et ut justus ap- nostris, exstinguatur prorsus, ita ut non
pareat natus de muliere ? Cum ergo sit, nisi forte vinculo creatoris ineffabili. »
peccatum non insit sine concupiscentia Ergo ad minus potest exstingui vinculo
et fomite, videtur quod nuUus sit sine creatoris miraculose.
fomite : ergo in nullo exstinguitur. 2. Adhuc, Constat, quod in Christo
Adhuc, Augustinus in libro Retra-
0. nullus fuit fomes : propinquissimo autem
ctationum « In hac vita nemo itaservat
: vinculo naturae et gratiae alligala fuit
mandata justitice, ut non sit ei necessa- Virgo mater Filio : ergo et in matre fo-
riuni orare pro peccatis suis, et dicere : mes in toto fuit exstinctus : ergo in aliquo
Dimitte nobis debita nostra '. » Er- potest in toto exstingui.
go videtur, quod nullus in hac vita 3. Adhuc, Anselmus in libro de Con-
absolvitur a fomite concupiscentiae : quia ceptu virginali : « Decebat ut Virgo illa

debita non sunt nisi propter peccata ea puritate niteret, qua major sub Deo
contracta. nequit intelligi, quam Deus Pater umbra
Adhuc, Augustinus in libro de
4. suae virtutis et imagine, Filio suo quem
Natura et gratia: « Etiamsi non hic vi- de corde suo genitum tamquam seipsum
vatur sine peccato, licet tamen mori sine diligebat, et de qua Filius pellem nostrae
peccato, dum peccatum venia deletur, mortalitatis accepit : et, sicut dicit Gre-
quod pcccatum ignoranlia vel infirmita- gorius, flamma divinitatis suae implevit,
te committitur. » Sinc inlirmitate non qua mulier evangelica, sapientia scilicet
vivit liomo quae proprius effectus est fo- divina, composuit lucernam, totam do-
milis.Ergo videtur, quod in toto fomes mum Ecclesiaeillustravit,etinvenit drach-
non exstinguitur in aliquo. mam decimam per peccatum primi
Adhuc, Ad Roman. vii, 10 et 17
."j. : parenlis perditam, summi Rcgis imagine
Si quod nolo, illud facio, co7isentio legi, insignitam.et in thesaurum summi Regis
quoniam bona cst. Nunc autem jam reponendam et non amplius perdendam,
non ego operor illud, sed quod liabitat et quain Spiritus oinni perfectionc san-
in me peccatum. D\c\l Glossa ibi, quod ctitatis sanctificavit ei matrem, de quo
loquitur in persona liominis damnati, ipse secundum divinitatem procedit : ut
Omnes damnati sunt qui contrahunt sic ttiplici illustratione, Patris scilicet,
originale. Ergo videtur, quod omnes qui Filii, et Spiritus sancti, eluxerit in eam
contrahunt originale, foinilem habent claritatem, qua major sub Deo nequit
uon exstinctum. intelligi. » Sed talis sanctitas non potest
0. Adhuc, Bernardus super Cantica :
esse in eo in quo est aliqua umbra pec-
« Quantumlibet in lioc corpore manens cati : umbra peccati est fomes : ergo in
profeceris, erras si vitia putes emortua, beata Virgine fomes in toto exstinctus
et non magis suppressa. Velis nolis in- fuit : ergo in aliquo potest exstingui.

» Matth. VI, 12. ^ S. Bernardus, Serm. 58 super Cantica.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUiEST. lil. 321

SoLUTio. Dieendum. quod sicut pro- bus falx martyrii resecat omne peccatum
ultiniae ohjectiones, fomes in beata et pcenam peccati et ideo immediale
bant :

Virgine totus exstinetus fuit. Unde Ma- evolant ad visionem Dei, cujus carentia
o-ister in bbro III Sententianim, distinct. poena est originalis peccati. Ideo dicit eos

III, cap. Quare etiam Mariam Spiritus sine peccato mori, quia moriuntur sine
sanctus in eam prceveniens a peccato poena debita originah peccato.
prorsus purgavit, et a fomite peccati Ad aliud dicendum, quod sicut dictuin Ad 5.

Ex eo patet, quod fomes est, ibi loquitur Apostolus in persona

etiam liheravit.
penitus in ea extinctus tuit. hominis damnati. Ille autem damnatus
Ad PRiMrM ergo dicendum, quod Au- est, qui fomitem habet secunduin incli-

gustinus de concupiscentia et fomite \o- nationem ad venialeet mortale. Undeibi-

quitur prout habet inclinationem ad ve- dem Glossa quod ille ante repara-
dicit,

niale vel mortale et etiam auctoritas :

tionem gratiae non potest non peccare
.joannis vult hoc. Et sic fuit iri omnibus veniaUter sed ex hoc non sequitur, quin
:

qui contrahunt originale, prseterquam in in ahquo possit esse exstinctus, sicut in

beata Virgine. Unde Augustinus in libro beata Virgine quia privilegia paucorum
:

de Satura et gratia tractans idem ver- non faciunt legem communem.

Ad ultimum dicendum, quod Bernar- ^^ ^.
bum, sic dicit : « Excepta beata Virgine
Maria, de qua propter honorem Domini dus non loquitur ibi de eo in quo fomes
cum de peccatis agitur,- nullam volo est secundum incHnationem ad veniale

qufestionem prorsus haberi. Unde enim vel mortale vel utrumque^ in quo fomes

scimus, quod ei plus gratia^ colhitum fuit supprimi potest ne veniat ad consensum,
ad vincendum ex omni parte peccatum, scd exstingui non potest in hac vita. Ni-
nisi quia concipere et parere meruit hilominus ex hoc non sequitur, quod
Deum, quem nullum constat habuisse exstinctus non potest esse secundum pri-

peccalum. Hac igitur Virgine excepta, si vilegium speciale in beata Virgine. In

omnesaHos sanctos elsnnctas congregare Christo autem non exstinctus fuit, quia

possemus et utrum essent

interrogare, numquam in eo fuit. Et hoc est quod di-

sine peccato? quid putamus eos respon- cit beatus Augustmus in libro deBaptis-
suros, nisi quod una voce clamassent Si : mo parvulorum : « Soha illa medici-
dixorimus quoniam peccatum non liabe- nam priestare potuit nostro corpori, quae

mus, ipsi nos seducimus, et veritas in non ex peccati vulneregermen pise proUs
nobis von est\ » Fomitem cnim haben- emisit. »

tes, inclinationem habebant et ad veniale

et mortah\
Ad ALiuDdicendum eodem modo, quod
in nullo penitus exstinguitur, sed in om-
nibus est. In parvulis dicitur tantum MEMBRLIM II.

concupiscibilitas, ut diclt Augustinus, in

adullis autem concupiscentia. Quid sitfomitem eastingui, uirum scili-
Ad aliud dicendum eodem modo, quod cet exstinguatur ut omnino tollatur,

Augustinus loquitur ibi de fomite prout vel quod aliquo modo remaneat debi-

est indinatio ad veniah' vel mortale quod litatus ?

facit debitum, pro quo orandum est in

hac vita, ut dimittatur.
ALiuD dicendum, quod Augusti- Secundo quseritur, Quid sit fomitem
Ad
nus loquit ur ibi de marlyiibus. in qui- exstingui, sciUcet ulrum exstinguatur, ut

'
I Joan. 1, !^.

21
xxxui
 322 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

omnino toUalur, vel rjuod aliquo modo dixit : Recede, muher, adhuc vivit igni-
remaneal debilitatus? culus, tolle paleam. Si ergo in illo iu

Circa primum sic proceditur : toto exstinctus non fuil, videtur quod in

1. Vilotur, quod omniuo exstiniiua- nullo in toto exstingui potest.

tur : quia ex opposito se hah^nt scintilla 4. Adhuc, Hieronymus ad iMarcellam :

rationis, quoe est syndercsis, et scinlilla « I^ahebant ora jejuniis, laxa cutis ossi-

fomilis quse insti^^at ad malum. Scd scin- hus adhrjerehat : liis omnibus cor
et in

tilla rationis aliquando exsliniruilur, ut miseral)ilis senis choris pueUarum Roma?

dicit Hieronymus super illud Proverbio- interfuit. » Ergo videtur, quod in se-
rum, xviu, 3 Impius, cum inprofundum
:
nectule jejuniis et laboribus fatigata ad-

peccatorum vcneril, contemnit : quod huc manet igniculus : ergu in nullo in

in eis j)rcecipitatur conscientia, ita ut ma- toto exstinguitur.

lu non remurinuret. Cum ergo gralia po- .j. Adhuc, Augustinus in libro Quinf/ur

tenlior sit in quolibet quam peccatum, responsionum « Nun cst : iste calor bo-
videlur quod fomes in aliquo in tolo nus, nec genitalis in Ijonis genitalihus

exstingui polest. mcmbris, qutje formavit Deus : sed ma-

2. Adhuc, Omne qudd diminuilur, de- lus auctore diabolo peccato prcecedentc
ficere potest intoto : constat auteni, quod habet calorem. » Videtur ergo ex quo
fomes minuiturin bapt'zatispcr gratiam :
diabolus semper accendit, quod non
ergo videtur, quod in toto potcst toUi et exstinguatur in toto.

exstingui, si crescat gratia ct augmcnte-

tur. Ulterius hic qu£errtur, Si exslingua- Qut

3. Adhuc, Exslingui est ejus quod ah- tur vel debihlatur, per quid oxstingualur

quo modo eit ign*s sed calor naturahs : vel debilitetur?

qui in iiohii conservat naturam, ia toto Et consucvil dici : el Magister dicil iu

exstinguilur, ihi quod homu morllur : Sententiis, (juod pcr ^ratiam ljaj)lisma-

ergo videtur cum inhrmius sit pcccalum lem.

quam natura, quod eliam ignis fomilis in 1. Sed secundum lioc viJctur, quod
toto exslinirui
o i)otcst.
l
cui datur abundantior gratia^ in illo anl-

Ssd conira. CoNTRA : plius deletur, et sic tantum potest cre-

1. Job, XXXI, 12 : hjnis esl usrjue ad scere gratia, quod in toto deletur : et hoc
perditionem devoraus, et oinnia eradi- csl contra prsdicla verba Augustini, (jui

cans fjenimina. Ergo vidotur, quamdiu dicit (juod n)inuitur, sed non in l(jlum
est ihi ahquid consumcndum, ([uod non exstiu^uitur.
exstinguitur iguis fumilis. 2. Adliuc, rnum uni oj)|)onilur uiu)

2. Adhuc, Provorb. xxx, 10 : Ifjnis geuere opj^o.^^ilioni*, ut dicit Arisloteles :

numfiuam dicit : Sufficil. Ergu non gratia opjjonitur malo culpae : ergo non
exstinguilur ignis fomitis (juamdiu est opponitur malo pcenae eodem genere op-
ibi aliquid cremabile. [)Ositionis. Fomes seijuela oiiizinalis j)cc-

3. Adhuc, Grcgorius in libru IV J)ia- cati esl, et sic pfpiia inflicta j)ro pcccato :

logorum scrihit, quod quidam saccrdos ergo gratia non oj)ponitur fomiti : ergo
qui ante sacerdotiuni liabuil nxoi-em, non deletur j)i'r ipsam.
quam cuiTi sacerdos cfliceretur, locavit in
claustro cum sacris virginibus : qui d(,'- SoLUTiu. Dicendum, (juod tomes dici-
venil in ultimam a^latem, et in infirmi- tur ignis proj)ler convenicntiam ad ignem,

tat(,' morlis positus, ila ut j;im tentarclur (jiia^ punilur, Proverlj. xxx, HJ, (juud
])ilis ante os po?itis si adhuc spirilurn ha- sicut if/nis numf/ufun dicit : Sufficit, ita
berct, accedente mulierc ad lcclulum ut nihil sufllcil concupiscenliai quse cst in
plangeret mortuum, collegit spiritum, el fomite. Unde concedendum esl, quod
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVil, QU^ST. 111. 323

nuiiiqnam in ali({U(i in toto exsiiniiuitnr Ad ALiUD diccndum, quod procodit Ad 3.

praeterquam in beata Viriiine, ut in pree- modo quo dictum est in solutione mcm-
habitis dictum est, cui abundantior gra- bri.

tia collata est ad vincendum ex omni Ad quixque auctoritates quce dicuut, aj obj.ct.

parte peccatum. Unde fomes secundum quod totum non potest exstingui, di-
in
quod est sequela oriiiinalis peccali iristi- cendum quod procedunt quia ad minus :

<:ans ad veniale vel mortale, in ipsa non rcmanet secundum quod est poena et se-
fuit. Et hoc intendit Auaustinus dicere quela originalis peccati.
in auctoritate supra inducta, (juod sine
vulnere peccati medicinam nobis pice Ad id quod ulterius quseritur, dicen- Acl (, ugesf.

prolis emisit. In aliis autem omnibus, dum quod per gratiam baptismalem et
sicut dixerunt anticjui Doctores, secun- gratiam reparantem minuitur et exstin-

dum triplicem gradum est. In non bapti- guitur fomes concupiscentiae.

enim et
zatis non reparatis per gratiam Sed ad id quod objiciturin contrarium Ad 1.

gratum facientem exsestuans est concu- dicendum quod dupliciter augmentatur

piscentia, ut dicit Augustinus, ita (|uod gratia, in virtutibus scilicet, et donis : et

non possint resistere, quin peccent mor- numijuam in toto exstinguit fomi-
ha?c
taliter. In reparatis autem per gratiam tem quia non opponitur ei in quantum
:

gratum facientem frsenata est, ita quod est poena. Augetur etiam gratia in privi-
rcsistunt ei in quantum est inclinaliva ad legiis : totum exstinguii quia
et hsec in :

peccatum mortale, sed non in quantum non decet privilegiatam tanta dignitatc
inclinativa est ad veniale. In aliis omni- ali([uo(l vulnus peccati habere, scilicet

bus pra-ter beatam Vlrginem et Christuni beatam Virginem : quia nobis medicinani
e-t in quantum est poena et vulnus quod picT prolis produxit contra peccatum et

est sequela originalis peccati. Et hoc est vulnus peccati.

quod dicunt Sancti, quod non exstingui- Ad ultlmum dicendum, (juod unum Ad 2.

tur in totum quia ad minus remanet

: uni opponitur uno genere oppositionis,
iu ([uantum est pcena et sequela origina- ut dicit Aristoteles : sed fomes non est
lis peccati. simpliciter pcena, sed habet inclinatio-
Ad PRiMUM ergo dicendum, quod non nem ad culpam : et ex illa parte opponi-
est simile de scintilla rationis et fomite : tur eiuratia, et exstinijuit eum.
(juia, sicut supra dictum est in quaestione
de synderesi, scintilla rationis prsecipita-
tur, alio ([uodam praecipitato, sicut ra-

tione : equo cui

sicut miles prsecipitatur
insidet. Sed fomes non exstinguitur nisi MEiMBRUM III.

exstinguatur in seipso. Unde si in totum

exstingueretur, puritas illius hominis non Li quibiis sa?iclis exstinctus sit fomes,
differret a puritate hominis quae fuit iu utrum in aliis quam in beata Vir-
statu innocentiae quod est inconveniens
: : gine ?
quia illa puritas non est recuperabilis in
via.
Ad ALiuD dicendum, quod lioc verum Tertio quieritur, Tn quibus sanctis cx-
est de his qua? diminuuntur essentialiter : stinctus sit fomes, utrum in aliisquamin
sed de his qua3 diminuuntur virlule,non beata Virgine ?

est verum, secundum (]uod virtus aliquo Et videlur, quod etiam in Aposto-
modo est infinita secundum quod cst ad lis.

infiuita unde restringi potest, scd in to-

: 1. AdRoman. vui, 38 et 30 : Certus
tum loUi non potest. sum, quia neque mors, neque vita,...
 321 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

neque instantia. neqiie fiitura..., neque Soi.UTio. Dicendum, quod sicut ante
alia crealura poterit nos separare a cha- habitum est, inler omnes qui fomitem
ritale Dei, quse est in Christo Jcsu Domino habuerunt, in sola beala Yirgine fomes
nostro. (amIus iion esset nisi fomes non cs- in tolum exstinctus est, propter privile-
sct, qui iucilat ad malum el separat a cha- gium speciale : quia sicut dioit Augusti-
ritate. Eriro videlur, quod in Apostolis nus in libro de Correptione ct gratia '

exslinclus esjrctin totuuifomes. « Medecinam prima^ corrujitionis proferre

1. Adliuc, Luc. XXIV, i9 : Sedete in non potuit, nisi quoe corruptionis nullum
ciritale, quoadusque induamini virtute vulnus habuit : et sic cnrationem piae
cx alto. Sed siniul non possunt osse in ]>rolis exbibuit. » Et hoc notatur,
eodcni virtus Spirilus sancli et ffficundi- Luc. 11, 28 : Ave, gratia plena. Plena
tas fomitis. Videtur ergo, ([uod ex quo non esset si secundum aliquid in ea gra-
induti fuerunt virlule Spiritus sancli, tia vacua fuisset. In his tamen notanda
quod exslinclus fuit in eis fomes quan- est dislinctio anliquorum (juae supra in-
tum ad oninem ftedilatem suam. ducta est, quod fomos tria habet in se,
Adhuc, Joan. wii, 17
''S. Sanctifica : sciiicet instigationem ad mortale, et in-
eos, scilicet, quos dedisti mihi, in veri- stigationemad veniale, et pcenam quaj est
tate. Sermo tuus veritas est. Sed dicit fffidilas carni adheerens. Unde in Aposto-
])iony>ius in libro (W Divinis nominibus, lis exstinctus fuit fomes quantum ad
quod « sanctitas est ab omni inquina- instigationem ad mortale, sed non quan-
mento libera et perfecta munditia '. » Et tum ad instigationem ad veniale.
haec non compatilur secum aliquam im- Ad PKiMUM ergo dicendum, quod fomes Ad
munditiam vel fceditatem aliler non : exslinctus fuit in Apostolisquantum ad
osset hbera el perr-cta. Ergo videlur cum instigationem ad mortale, sed non quan-
Apostoli sanctilicali fuoiunt lioc modcj, tum ad instigationcm ad veniaie. Et ideo
quod nihil remansit in eis de fopdilati dicit : Quis nos separabit a charilatc
fomilis, et sic in tolo exstinclus fuit. Chrisli '
? quia veniale non separat a
CoNTKA : charitate.
Sicut Itabilum cst in jinehabitis, Ai) ALiuD dicendiim, ijuod siniul [)0s- Ad
I Joan. I, () : Si di.cerimus quoniam sunt esse fceditas qu?e instigat ad ve-
peccatum non habemus, etc. Quod Ira- ninle, el virtus qua; ee-t ex allo, qu;p
ctans Augustinus in Iil)ro de Natura et tamon cum mortali cssc non pot-
fjratia, sic inquil : « Si omnes sancti et est.

sancta^ convenirent et inlerrogarentur, si Ad ULTiMUM respondondum est oodem Ad

peccalum non haberent ? quid dicerent, modo quia libera et perfecla munditia
:

ni>i (juod una vo.-c' clamarcnl Si dixe- : non compalitur socuin morlale, quod
rimus quoitiain jicccatum non hattemus, simjtliciter est iinmunditia : sed secum
ipsi nos scduci^nus, et vcritas in noljis beiie coiiipatitur vonialo quod nou est
no)i esl. « Sed inc;inalivuin ad [leccatum simpliciter immundilia, sed ad immun-
crt fonies. Erjio videlur, quod non fuit ditiam disposilio, ut dicunt Sancti.
ex-tinclus iii eis romes in toto.

• S, iJiONVsiijs, l,il). ijr- Divinis iioiniiiilui- 2 Ad Hciniaii. vii:, 3;

cap. 12.
 IX IT P. SU.M. THKOL. nWCW XVIT, QU.EST. 112. 323

QU7ii:STI0 GXII,

'>
Ltriiin originale pecealnni sit nnnin vel pinra I
'
*.

Deinde ralione ejus quoJ dlcit Magi- plures inclinationts faciunl phira origi-

sler in libro TI Senlentiarum, di- naHa.

stinct. XXXIII, in illo cap. Quod vcro X). Adlmc, Ubjicitur quod unima phircs
Ad^e plura valeant hahet potentias, et in qualibet est cor-
in acluali peccato
Utrum peccalum on- rupta, licet in concupiscibih plus, quia
notari, quaETilur,
muila illa corrupta est et inh-cla, ut dicunt
ginale sit unum, vel ?

El videtur, quod multa. Doctores. Plures aulem corruptiones

Ecce enim in iniquita- plura faciunt originaha. Ergo videtur

1. Psal. L, 7 :

tibus conceptus suni, et inpeccatis conce- etiam, quod in uno liomine plura sint
mea quod originalia.
pit me niater : et constat, lo-

quilur de originali peccato : ergo videtur, (». Adhuc, Logice quidam oljjiciunt,

quod si unum oppositorum est nmlh-

quod multa sint.

2. Adliuc, Mattli. xviu, 34, super il- ph^x, et rehquum, ut dicit Aristoteles in
Tradidit eum tortoribus, quoad- Topicis. Yirtus muhiplex est. Ergo vide-
lud :

universum dcbilum tur, qucd suum opposilum niultiplcx

usque redderet :

liomini post sit, scilicet peccatum oiiginale.

liabanus sic dicit, quod «
7. Adhuc, Tn eodem capitulo olijicit
baptismum damnalo propter peccatum,
Magister ex verbis Augustini in Enchiri-
non solum redeunt peccata commissa
actualia, sed etiam oiiginalia quse in dion \ Utrum scihcet solum peccatum

baptismo sunt dimissa. » l^>go vide- Adse transeat in posteros, vel peccatum

tur, quod originalia sint multa et non omnium intermediorum avorum, pro-
avorum> subavorum, et atavorum ? Si
unum.
de enim omnia peccala transeunt in po-
3. Adhuc, Augustinus in libro

Correptione et gratia : « Peccata origi- steros : tunc constat, quod originalia

nalia dicuntur aliena, quia ea singuli sint muha secundum numerum eo-

trahunt. Dicuntur etiam nostra, quia rum quorum peccala transeunt ad po-

uno omnes peccaverunt, sicut steros.

in illo

dicit Apostolus ^ » TTic dicit Augustinus

ergo multa sunt. SoLUTio. Dicendum, quod originalia
in phirali originalia : Solutio.

olijiciunt sic per sunt multa in multis secundum quod

4. Adhuc, Quidam
subjecta sunt muUa quia originale quod
rationem : Sejitem sunt capitalia pecca- :

uno, non est originale quod est in

ta ad quodUbet eorum inclinat lomes
: et
est in

originalis peccati ergo videtur, (juod :

alio. Sunt tamen omnia unum ralione

Corament. in II Sen- ' Cf. ad Roman. v, 12.

i
Cf. Opp. B. Alberli.
Tom. XXVII 3 S. AuGUSTLNUs, In EncUindion, cap. 47.
tentiaruni, Dist. XXXI, Art. .3.

hujusce novfe ediUonis.

 326 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
reatus, quoe est_, quod ex vitiosa natura opponitur originali peccato, sed actuali :

sunt contracla, in qua est carentia debi- et illud est multiplex sicut et virtus : et
tae justiliae, et ignis sive foeditas fomilis, ratio est, quia oppositorum est esse
per quem lei;e concupisoentiae seminan- circaidem virlus autem et actualc
:

tur. Scd in uno et eodem non est nisi peccalum sunt circa idcm, scibcet
unum originale peccatum, ut dicit Ansel- actum lil)eri arbilrii, circa quem non
mus, ex primo peccante. est oriiiinale.
.uii,2ei3. Ai) PRiMUM ergo dicendum, quod sacra Ad ultimum dicendum sicut in proe- Ail

Scriptura de originali loquitur aliquando habitis dictum quod nullum pec-

est,
ut de uno, aliquando ut de pluribus. De catum transit in posteros, nisi peccatum
uno, propter unam rationem reatus, ut Adoe. Et ideo dictum est, quod omnis
dictum est. Tt de pluribus, propter homo qualiscumque sit in persona, in
plures inclinationes ad malum, quas natura generante est Adam.
etiam hal)et in uno et eodem homine :

quia, sicut dicit Augustinus, « Unum in Omnia alia quse quaerit IMngister in
radice, multij)licatur in propagine et in ista distinctione in diversis capitulis,
ramis. » Et per hoc patet solutioad dicta Utrum scilicet peccalura originale per
Rabani et Augustini quse consequentcr animam, vcl per corpus transeat in po-
inducuiitur. steros ?Oua justitia transeat in
et,
.\d 4. Ad aliud quod per rationcm objicitur, parvulos? Utrum sit necessariura, vel
et,
diccndum, quod plurcs inclinalionos non voluntariuin ? et_, Utrum anima^ sint
faciunt plura •u-iginnlia sccundum nume- sequales vel non ex crcatioiie ? et^ An
rum, sed unum multiplex in propagine, pcccata omnium antecedentium trans-
sive in ramis. eant parvulos
in ? in antchabilis satis
Ad 5. Ad ALiuD dicendum, quod secundum disputata et determinata sunt : et non
potentias anima' non numerantur pecca- est nisi, quod locis propriis hic adaplen-
ti, sed secundum subjectum quod est
tur.
unuiii. In potentiis enim non est nisi Unde transeundum est ad quferendum
.'•(•cuiidum inclinationem ad hoc vel de propria poena originalis peccati, (]('

iliud. Et etiam una potentia magis

sic qua Magister determinat in illo cap.
dicitur corrupta esse, quam altera, sicut A lioqitin sibiipsi contradicere ostendcre-
concupiscibilis qu£e corrupta et infecta iiir, quo delerminalo, linitus traclatus
est, ut dictum est. erit do originali peccato.
A(] 6. Ad aliud dicendum, quod virlus non

QUiESTIO GXIII.

Qiiae sit paMia propria ofij^iiuilis peecali ?

Quaratur ergo, Quse sit propria poena ex verbis Domini in Genesi accipiuntur :

originalis peccati ? quarum qua:'dam sunt in praesenti, quae-

Multce enim poense assignanlur, quae dam autem in futuro.
 liN II P. SU.M. TIll^OL. TRACT. XVII, OUyEST. 113. 327

In pnesenli qusedam e.\ pai te corporis, peccati quce est in memhris meis. Et
qiuFdam cx parte animoe, qusedam ex ibidem, y. 18: Nam velle culjacet mihi,

parte utriusque. perficere autcm non invenio.

Ex parte enim utriusque est pcena Ignoraniia vero est privatio Uimi-
mortis, quse est separalio animiE a cor- nis in ratione et in electione agendo-
pore, quee notatur in hoc verbo Domini, rum. Et de hoc dicitur, Jerem. iv,
Genes. ii, 17 : In qiiociimque die come- 22 : Sapien.tes swit ui faciani mala,
deris ex eo, morie morieris. hene auiem faccre ncscicrunt. Et,
Ex parle aulem corporis post hanc Isaiic, V, 21 : Vx C[ui sapicnies estis in
vilam est incineratio, quse accipi(ur ex oculis vesiris, ei coram vobismetipsis
hoc verbo Domini, Genes. iii, 19 Quia : prudenies ! Et dicit Augustinus in libro

pulvis es, et in pulverem reverleris : vel conlra Manicheeum, quod haec poena
ut habet alia transkitio Cinis es, et : in causala cst ex hoc, (|uod voluit esse si-

cinerem reverteris. Qua3 dicitur esse in cut Deus, sciens bonum et malum. Inde
carne ratione concupiscentice, <{uoe lcx per Iioc penitus est inignorantia agendo-
membrorum dicitur '
: et dicitur non rum : quam pcenam se<|uilur error ele-

posse absterj^i corpus a foeditate concu- ctionis, ut (iicit Auguslinus, et difricuKas

piscentise nisi per incinerationem, ut studii in inquircnda veritate. Et dicilur,

sitaptum ad i;loriosam resurrectio- quod hoc accipitur ex illo verbo Domini,
nem. Genes. iii, 11 : In laboribus comedes ex
Ex parte vero animae sunt quas deter- ea.

minat Beda in homilia super illud Evan- Concupiscentia vero cst concupifcen-
gehi Lucae, x, 30 : Homo quidam tia noxiorum, de qua dicitur, Proverb.
descendehat de Jerusalem in Jericho^ et i, 22 : Usqucquo, parvuli, diligiiis in-

incidil in latrones. Ubi dicit sic : « Homo faniiam, ei siulli ca qux sibi suntnoxia
quando peccavit, incidit in malitiam, in cupicni ?
impotentiam, in ignoranliam, et in con- Istce sunt pcem^e quffi iiotataesunt a
cupiscentiam. » Dicit enim, (juod spolia- Sanctis, in quas incidimus ex peccato
verunteum in cfratuitis. et vulneraverunt originali. Et hoc totum nihil habet
eum in naluralibus in quatuor illis pce- ([Uieslionis : quia Dieronymus expresse
nis. dicit : (( Quidqnid patiinur, peccata no-
Et dicitur malilia ibi prout est poe- stra meruorunt. »

na, malig)iabilitas prout de faciii mali- Quaedam auteni poena cst in futuro,
gnatur homo, sicut dicitur, Genes. viii, de qua dubium est, et quoerere opor-
21 : Sensus el cogitatio liumani cordis tet.

in malum prona sum ab adolesceniia 1. Dicitur enim communiter, quod

sua. Et intelligit de nativilate corrupta. carentia visionis Dei est p(Tena propria,
Impoientia dicitur deljililas ad bo- respondens originali peccalo in futuro.
num : quod vulnus inflictum est ani- Et hoc non videtur. Quia carentia visio-
moe proptcr hoc, quod est in membris nis Dei pcena communis est, et respon-
corporis lex carnis, iigans ea ne ad bo- det omni mortali peccato : nullus enini
nuni sint mobilia secundum rationem, decedens in mortali peccato vidcbit
sicul dicitur, ad lloman, vit, 22 et 23 : Deum. Et quod commune est, non pot-
Condeleclor lerji Dei secundum inierio- est esse proprium unius. Ergo non est
rem hominem : video auiem aliam le- poena propriaoriginalis peccati.
gem in membris meis, repugnanicm legi 2. Adhuc, Videtur quod ignis sit poc-
mentis mese^ et captivantem me in lege na debita orlginali pcccato. Augustinus

' Cf. ad lloman. vii, iiassim.

 328 D. ALB. iMAG. ORD. PHtED.

inWhro de Fide ad Pe/rum a h^'ivm\ss\- : suiieibla .scilicet, avarilia, gula, et alia

me tene non solum homines ralione ])lura vilia, de quibus satis dispulatum
utcnles, verum eliam parvulos qui sive est suj>ra in quiestione de pcccalo pri-
in ulero matris vivere incipiunt et ibi monmi pareulum \ oi ibi eliam e>t dis-

moriunlur, sive de malribus nali sine putatum in qua?slione do propriis po?uis

sacramento baptismatis de hoc saeculo primoruui parenluui.
transeunt, ignis aeterni sem])iterno sup- Ad m quod (juceritur, Ulrum cai'enlia a.i

jjlicio jmniendos '. » Si enim peccala visicmis Dei sil j>ropria jia-na oiiyinalis
propria? actionis non babent nonnulli : j>eccati ? Dicrndum uieo judicio, (jucd
liabent tamen peccati originalis damna- non, sed poena (omniiiuis esloriginalis el
tionem, quam carnali concei»tione cor- actualis mortaHs, sicut bene probatum
rui>la et nativitalc traxerunt. Videlur est per olijectiones faclas in conlra-
ergo ex hoc, quod damnatio ignis j>cena rium.
sit originalis peccali. Ad alia quoe probant, quod ignis est m 2 e

Adhuc, Omnibus qui sunt a sini-

•{. propria prenaoriginalis peccati,dicendum
stris dicelur Dicele a me, maledic/i, in
: qiiod iuuis non est j^rojiria poena oi'igi-

ignem selernum -. Constat autem, (juod nalis. Unde dicit Augustinus in Knchiri-
qui in originali dccedunt sinc baptismo, a dion, sic : « Alitissinia sane omniuiii
sinislris stabunt. Ergo eorum pcena erit jioena erit eorum qui praeter peccalum,
ignis : crgo ijjrnis est pjcna originalis quod originaliter conlraxcrunt, nulluin
peccali. insupcr addiderunl : cl in ccetcris (jui ud-
diilcrunl, tanlo quisijuc tolcrabiliorem
Qusesi. Ulterils (juarilur clc quadam jxeiia babebit daiiinalioiicm, (|uanlo liic miiio-
quam dic.t Augustinus iii libro de Na- rcm babiierit iaiquitalem '. Undc (|uo(l
»

tura et gratia, sic : « Ex vitiis nalurse dicitur in auctorilalibus, quod ibunl iii
non ex conditione lit quffidam peccandi ignem geternum, non dicitur ratione
necessitas, de quadicitur in Dsalmo XXIV, adustionis (juje est in igne, scilicct quod
\~ De necessitatibus meis eruem.e.E\.
'.
seiiliant adustionem, scd ralionc tciie-
sujicr illud Psalmi xxx, 8: Salvasti de brosilatis bjci infcriialis: quia, sicul dicil
nccessitatibus animam meam, (llossa : (jregorius in Moralibus: « Ignis inlcriii

« Nocessitales sunt infinitae, ut nescire non lucet, nisi ad oslendendum ea qu.Te

cor allerius, suspicari male de animo cum tristitia videntur. » El ideo dicitur,
fideb, cl bene de inlideli, sequi vetcrcs Mallli. xxii, l:}, de scivo nequam pigro :

eonsueludines.)) Undc Augustinus in libro Ligutis manibus etpedibus ejus, projicite

II Confessionum: «Dum jieccato consen- eum in tenebras e.rteriorcs : ibi erit fletvs

titur,fit consuetudo dum consueludo iioii : et stridor dentium.

rcvocalur, lil ncccssilas ad peccaiidum. » i

Videtur erg:o, quod ex peccalo originali Au id quod ullimo qua?ritur, Utrum Ad qu«t

liomo incurrit necessitalem peccaiidi, iiccessitas pcccaDdi sil j>a'iia originalis

(juae eliam cst j>oena pf'cca;i originalis. ]>eccati?
Dicciidum, quod necessitas duplex
soiuiio. SoLLTio. Dicendum, quod iii veritate est, sciiicel iucvitabilitatis : ct talcm iie-

pcenae originalis peccati multic sunf, sicut cessitatcm bonio non babct ex originali
dictum cst. Et suiit ]>roj>ler boc nuiltce, pcccato, nisi ante j'cparationcm pcr gra- ^

sicut eliam dicit Magistcr in Littera : tiam. Et est necessitas pronitalis non ad j

quia multa notantur in peccato Adae, mortalc, scd ad veniale : et talem ne- f

' >. Ai<.f?T!M ~, l.itt. de Fide adl^elruni,cap. ^ .Matlli. xiv, 41.

27. •'
S. AuGUSTiNUs, In Encliiridion, cap. 0.3.
 IX 11 P. SUM. THEOL. TRACT. XYII, QU.EST. 113. 329

cessilatem habet humu, sicul soepe supra Et ha?c sulutio tirmatur per Augusti-

dicluui cst, qaodpo.t reparationem per num in libro de Pcrfectione jusliliss ^xo,
gratiam non potest homo dimitlere, quin dicentem « Ncc ralio, nec ordo justilioe
:

propter hoc quoti- admittit, quod aliquis peccet in hoc quod

peccet venialiter : et

die dicct : Dimitle nobis clehiia nostra '. vitare non potest. »

1 iMatlh. VI, 12.

I
330 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

TRACTATUS XV 111.
DE PECGATO AGTUALI.

Explelis omnibus qutT de oiiginali peccalo qua?renda esse videbanlur,

transeunduni osl ad Irigesimam quarlam dislinclionem libri II Senteniia-

ni?n, qua'inoipit, ibi Posf pnrdirta ilr ar/uali pecrrdo.

QU^STIO CXIV.

I)e peecalo actiiali, el priiiio de veiilali.

Quam quaeslionem Magister in quin- Et dicit Magister^ quod rcs l](»na. Quod
quo dividit. non vidclur esse :

Primum ost, (|uae sit ori^o primi pec- 1. f.ontrarium cnim non orltur de
cali ? scilicet utruni res bona vel res contrario, sed potius destiuitur : bonum
mala? et malum contraria sunl : ergo malum
Secundum, In qua re sil peccatum ? non oritur ex bono.
Tertium, Quid sit peccatum? 2. Adhuc, Mattli. vii, 18: I^on potcst
Quartum, De divisionibus peccatorum. arhor hona malos jrurtus facere, nc-
Quintum, De difFerentia eorumdem. (lue arhor malii honos fructus facere.
Lnatjuaequc enim arbor ex fructu suo
cognoscitui'. Ergo vidctur, quod ma-
lum non oritur ex bono, et c convcr-
MKMIiULMI .V II.
so,
:}. Adhuc, Alatlh. xui, 27 et 28 : Do-
QucV sit primi peccati, scilicel
origo
mine^ nonne bonum semen seminasti in
lUruDi res hona vel res mala ? Kt, In
acjro Unde ergo hahet zizania ?
tuo ?
qua re sit peccatum ? *

I{cspondct Dominus Inimicus homo

:

hoc fecit. Ergo videtur, quod bonum sc-

pRiMO ergo quaeritur, Quie sit origo men sit a Deo malum autcm quod signi-
:

peccati? iicatur per zizania, sit ab inimico qu^

1 Cf. Opp. B. Albeiti. Comment. in II Sen- XXVII liujusce novae editionis.

tenliarum, Dist. XXXIV, Art. 4 et o. Toni.
 L\ II P. SUxM. THEOL. TRACT. XVIM, QU.f^ST. lU. 331

dlaboluin signiticat, ut ibidcm in rjlossa ])onum cst : nec orltur nisi ex hono.
dicitur, slvc jirincipem t'?ncbrarum. Ex 4. Adhuc, Sicut narrat Aristoteles in
boc concluditur, quod malum non oritur XIII primfe philosophi-^e, Pythagoras
cx bono. dixit, quod b)cus maU in quo fundatur

4. Adlmc, Maltb. vii, 16: JSumquid ct est, non est nisi bonum. Ergo cum

colllgunt de spinls uvas, aut de tribulis locus principium sit orlus et gencratio-
/icus? Qnasi dicat Non. Yidetur ergo,
: nis cjus quod est in loco, videtur quod
quod malum cx bono non oritur, ncc malum oritur cx bono, et est in ipso.

c convcrso.
Adhuc, Lux non oritur
0. a tenebris, Uterius quaerilur hic de lioc quod di- Qusest.

ncc e converso. Damascenus et Dionj- cit Magister in illo cap. Ideoque in his
sius iu libro de Divinis nominibiis ', di- contrariis cjux bona et mala vocantur,
cunt, quod bonum est lumen spirituale, illa dialecticorum rcgula deficit, ([ua

etmalum tencbra. Ergo videtur, quod dicunt, nulli rei duo sii)iuJ incsse con-
nec bonum oritur ex malo, ncc malum traria. Et subdit : « Cum autem bona et

cx bono : et sic vidctur falsum essc, rnahi nullus ambigat esse contraria, non
quod bonum slt origo mali. solum simul esse possunt, sed mala om-
contra, CoXTRA : nino sine bonis et nisi in bonis esse non

1. Auguslinus in libro Responsionum possunt. Et hac duo contraria ita simul

contra Julianum hsereticum, qui dixit : sunt, ut si bonum non esset in quo essct
Si ex natura pcccatnm est, tunc mabi malum, nialum prorsus csse non pos-
natiira est. Respondel Augustinns : set. » Hoc autcm videtur falsum unum :

« Quseso, ut sl potcst, respondeat. Ma- enim destruclivum alterius, non potest

nifestum est ex voluntalc mala tamquam cum ipso salvari : quia unum destruitur
ex arbore fieri omnia mabi opera tara- cx altero, et sic non est, ct ideo non
quam fructus malos, scd ipsam malam salvatur cum ipso.
voluntalem unde dicit exortam, nisi ex 2. xAdhuc, Subjectum denominatur a
bono? Si enini ex Angcio, quid est An- forma quae e:t in ipso, sicut album et

gelus ni-i bonum opus Dci. Si ex ho- nigrum dicitur, in quo est albedo et ni-

mine, quid est ipse homo nisi bona et grcdo, Si ergo malum esl in bono, bo-
hiudanda natura?Imo quid erant bi duo num dicelur malum et qui hoc dicunt,
:

antequam oriretur in eis mala volunlas, incidunt in maledictionem Prophetse

nisi honuni opus Dei, et bona et lau- Isaiee, v, 20 : VcC qui dicilis malum
danda natura? » Malum ergo orilur ex bonum, et bomim malum : ponentes te-
bono. )tebras lucem, et lacon tenebras, ctc. !

Adhuc, Dionysius in libro de Divi-

2.

nis iiominibus dicit, quod « malum non SoLUTio. Ilsec quaistio subtilitcr dis- soiutio.

rcpugnat bono in quo est, ct ex quo putata est in principio islius summse,
oritur. » Idcm ibidem dicit, quod « ma- tractatu de Bono et malo, quaestione,
lum non coalescit nisi in bono. » Ergo U)ide malum- ? ct ideo breviter hic per-
malum cst ex l)ono et in bono. transeundo dicimus, quod sicut Magister
3. AdJiuc, Logice objiciunt (juidam, ex verbis Augustini ])robat, malum non
quod privatio non est nisi circa habi- oritur nisi ex bono, sicut patct pcr aucto-
tum, nec oritur nisi ex habitu privato : ritates et rationes inductas : sed non ori-
malum privatio boni est : ergo circa tur cx ipso in quantum honum est, sed

•
S. DiONYsius, I,ib. de Divinis nominiljus, logiae, Tract. VI, QusDst. 26, Membr. 2, Art. 3,

cap. 4. Tom. XXXI liujusco nova) editionis. Cf. etiam

- Cf. Opp. B. Alberti. L' Part. Summa) Tlieo- ibidem, Qusest. 27.
 332 D. ALB. xMAG. ORD. PR/ED.

in tjuaiilum deficiens cst a spcrio, niodo, mico. In quantum vcro est, sic bonnm
et ordinc, ijuibus dclerniinalur bonuni. cst, cl a Dco cst.

Bonum cnini esl. ut dicit Dionysius in Au ALiuD diccndum eodem modo, ^i

libro dc Dicinis iiominibus, quod « cst quod spiniie in quantum spinae_, liuc c I,

a bono plaiilalum iii buiio et ad bo- in (juaiitum dcliciunt a boiio vilis, iiun

num '. M Undc si avcrlitur a boiio a quo proferunt iivas : tanicn in quantum suiil,

cst, lunc averlitur a suo principio : et si sunt natura buna qusedam, sed dclicicas
averlitur a specic boni in qua plantatum a l)ono vitis,

est, tunc per aversionem a bono a quo Ad aliud dicendum, quod lux non Ad

est, caret niodo quo essc dcbet

dcbito oritur cx tcnebris, ncc e convcrso pcr
bonum : et per aversioncm a spccie boni sc : sc<l ab occasu lucis oritur tcncbra,
in qua est plantatum, caret specie : et cum tcnebra niliil sit nisi dcfcctus lucis,
pcr amissionem ordinis ad ixtnum, carct ut dicit Augustinus, et malum nihil aliud
ordine : omnibus liis quibus
el sic carct sit nisi defcctus boni.
detcrminatur bonum sccundum rationcm Ad jlla quae inducuntur in conlra- Ad ob

Ijoni, ct non retinet nisi id quod est sub- lium, dicendum quod concedenda sunt,
jectum boni, quod est cns (juoddam a ct procedunt secundum dicta Sanctorum
Deo creatum. Et sic oritur cx co malum et sccundum fidem Cathulicani.
et in Angclo et in homiiie: quia sic pru-

cedcns in actum, non potcst jtrocedere Ad id (juud ulterius quaeritur de rc- •^'|^*|'"

nisi in aclum malum, qui |»cccatum est gula dialecticorum, dicendum quod rc-
el raalum. Lnde Augustinus in Enchiri- gula dialecticorum non fallit si rcc[<^

dion « Peccatum cst actus incidens cx

:
intcUigatur : quia quando dicitur, quod
defectu boni. » Et sic malum oritur ex duo contraria nun possunt simul esse in
bono, hoc cst, ex co quod cst bunum cudcm, intclligitur secundum idem ct
non in quantum bonum, scd in quantum per se : ct sic numquam fallit. Quando
deficicns est a raliune boni. autem malum dicitur csse in bono, et e
A.i 1. Ad primum ergo dicendum, quod con- convcrto, huc non est secundum idem,
Iraria nun oriuntur cx sc invicem, sed sed iiialum inest secun<lum <lcfectum
j)0tius destruunl se : iicc malum oritur eorum <juibus determinalur bunum,
ex bono in quantum l)onum cst, sed in modo scilicet, specie, et ordine : bonum
quanlum deficicns est a bono. Et sic autcni sccundum
quod est nalura i<l

unum cunliariuium scmper urilur ex qua:'<lam ct substantia a Dco creata.

aitcro in umiii motu : quia cx continua Ai) LTiMi M dicendum, quod vcrum
I
a.i

abjectionc albi orilur nigrum : et sic est cst, qiiod subjcctum denominatur a for-
in omnibus aliis. ma quaj cst in ipso : sed nihil prohibet
Ad 2. Ad ALiUD diccndum, quod verba Do- duas iormas contrarias csse in eodcm,
mini intelliguntur per se quia arbor :
non sccundum idcm, ct ab utraquc de-
quantum mala, non putest fru-
raala in nominari secundum quid, non simplici-
ctus bunus faccre, nec c convcrso : scd t<'r.

arbor quae est raala, pcr defcctum Ijuni, I^t quai inducuntur de malcdiclionc
licet bona sit in quantum est, quia omiic 1'rophetae solvit ipsc Auguslinus dicens,
quod est, bonum est in quantum cst, quud l'ropheta intelligit de bonis pcr sc,

potest facere malos fructus. et malis per se, sicut sunt virtutes et

Ad 3. Ad ALiuD dicendum, quod scmen bo- vitia : sicut qui diceret castitatem csse
num non estnisi a Deo scmen autcm : malum, ct adultcrium bonum, illc inci-

malum iii quantum malum, cst ab ini- derct in malcdictionem Prophetae : sed

S. Dio.Nrsic3, Lib. de Diviuis nominibus, cap. 4.

 IX 11 P. SUM. THKOL. TRArT. XVTIT, OU.EST. Tli. 333

non illc qui dicit, quod id quod est bo radiso : « Peccatum est prsevaricalio le-

substantiam, cst diviUiT, et cceleslium inol)edientia

num per naturam et o-is
o
malum per defectum eorum quibus de- mandatorum ~\ »

terminatur bonum. Adhuc, Augustinus in libro de Vera

V).

« Peccatum esf appetere quae

QuOD SECUNDO quseritur, In qua re relir/ione :

Uhristus contempsit, vel fugere quse

s^t peccatum sicut in subiecto?jam pa-
tct solutio per id quod jam disputatum sustinuit. »

6. Adhuc, Augustinus, « Peccatura cst

est supra.
carentia debitce justilise ex propria vo-
luntate procedens. »

Objicitur autem contra primam quia

I MEMBRUM III. illa tantum videtur dari de acluali
:

mor-
tali, sicut et ibidem dicit Magister : et

Qiiid sit peccatum i ? sic videtur, (juod definitio in plus sit

quam nomen, quod inconveniens repu-

tatur in YII Topicorum. Yeniale autem
Tertio (|U8erilur, Quid sit peccata ? peccatum est aliquod dictum veT factum
Quam quaestioneni Magister dispu- contra legem Dei ; et tamen non est

tat in libro II Sententiarum, in di- mortale : compatitur enim secum gra-

stinct. XXXV, ibi, Post hsec viden- tiam : ergo delinitio est male a«signala.
dum est c/uid sit peccatum. In distin-
clione XXXIII, qua quserendum fuit,
in CoNTRA SECUNDAM oT)jicitur, quod non
in qua re sit peccatum, determinat cum videtur dari do peccato ut peccalum est,
illa quaestione quee est de origine pec- sed potius de peccato ut est iniquitas. Et
cati. hoc probatur per Augustinum, qui tra-
Hic vero qua^rendum est, Quid sit clans illud epist. I Joannis, iii, 4 : Om-
peccatum ? nis cjui facit peccatum, et iniquitatem
1. Et ponit Magister duas detinitiones, facit. Et peccatum est iniquitas, sicut

ulramque Auguslini. dicit in Glossa, voao; (jra?ce, Laline lex.

Prima est « Peccatum est omne di- : Inde anoma, iniquitas, qua> contra Te-
ctum vel factum vol concupitum quod gem Dei fit, quasi sine Tege. Et ideo
fit contra Tegem Dei '. » dicit Peccatum est iniquitas quid-
: « :

2. Secunda est ex: libro de Duabus quid enim peccamus, contra legem Uei
animabus ; « Peccatum est voluntas re- facimus. Unde, Psal. cxviii, TI9, dici-

tinendi vel consequendi quod justitia ve- tur : Prxvaricantes reputavi omnes pec-
tat \ » catores terne : quia non custodierunt
3. Inveniuntur eliam aliae et ab aliis Tegem : non solum, qui legem scriptam
sanctis datae. contemnunt, sed etiam qui innocentiam
Augustinus in Tibro de Libero arbi- legis naturalis corrumpunt. A idelur )^

trio : « Peccatum est spreto incommu- ergo, (juod peccatum hic non defmitur
tabili bono rebus mutabilibus adhse- ut peccatum, sed ut iniquitas, et ut ino-
rere '. » bcdientia qua^dam est : et ita videtur

i. Adhuc, Ambrosius in libro de l'a- isla dcfinitio darl d<" lior quod accidit

* Cf. Opp. B. Alberli. Comnient. iii II Sen- ^ luE.M, Lib. de Duabus animabus, cap. 11.

tenliarum, Dist. XXXV, Art. i et 3. Toni. ^

luKM, dc Libcro arbitrio, cap. 10.
l>ib.

XXVII liujusce novai editioni<. s

S Ambuo<il>, l.ib. de Paiadiso, caii. 8.
^ S. .\cr,L-STiNU?;, I.ih. XXII contra Faustum.
331 I). ALB. MAG. ORO. PR.ED.

peccalo, el noii de eo quQd essentialiter 1. Garentia enim debita:' jusliti;e estin

convenit peccato : accidit enim jieccalo actuali et originali : ei'go videtur, (jiiod

contra legem Dei esse : et sic delinilio illa definitio uon sit convertibilis cum
esl male data, quia non per esseniialia, actuali.

sed per accidentalia datur. 2. Adbuc (juod dicit, Ex propria vo-

luntate procedcns, videtur inconvenien-

SiMiLiTER ohjicitur conlra tetliam :

ter esse dictum : quia per hoc (juod di-

1. Secundum enim illam videlur, cit, Carentia dcbitx justitia', peccalum

quod omne peccatum actuale procedit ex est malum : et nullum malum polest
conlemptu (|uod omnino falsiim est
: :
esse volilum : (juia dicit Dionysius in

multa enim sunt peccala ex infirmitate, libru de Divinis nominibus ', malum est

el mulla ex ignorantia. innaturale, incaufa'e, involunlarium,

2. Adhuc, (^ontra ordinem partium infcECundum et pigrum : et penilus niliil

positarum in definitione objicitur : ([uia a[)j)elit, nec ajqtelere potest : quiu appe-
peccatum actuale distinguitur penes con- teret suam dcslruclionem, (juod esse

vcrsionem ad mutabile bonum, sicut non potett : male eri:o dicit, E.v yropria
gula, luxuria, et liujusmodi. Si crgo boc voluntate procedens.

est principale in definitione, primo de-

beret poni, et non ultimo. Adiiuc, (^jm in (iniiii [)eccalo sit aver- (^)u;isi

3. Adhur, In omni peccato est aversio sio ab incommulal/ili bono, et conver-

a bono incommutabili ad bonum com- sio ad boiium commutabile, qua?rilur,
mutabih', ut dicit Augustinus tractans Ulrum in [^cccato sinl sicut duo?
illud Jeremia?, ii, 13 : Duo mala fecit \ idelur, (|uod sicut duo, propter au-

populus meus : me dereliquerunt fontem ctoritalem supra inductam, Jerem. ii,

arjuse viccV, et foderunt sihi cislernas, 13 : Duo mala fccit populus meus.

cisternas dissipatas, qux conlinere non CoNiiJA : Iii onini motu unus est rc-

valent aquas. Per illa ci'go duo deberet cessus a lermino a ([uo, ct accessus ad
definiri, et non per contemptum et ad- terminum ad (juem : et lia?c duo faciunt
ha?sionem. unum motum. (!lum ergo in omnibus
definitionibus supra inductis hsec duo
SiMiLiTER ol)jicitur conlra quartam : ponantur ut duo ct non ut unum, vidc-

prsevariratio enim est formale in pecca- tur quod omnes male sint assignatie.
lo et commune, et per hoc non specifi-
catur in actuale peccatum : dcfinitio au- Adiiuc, Gum unius rei unica sit defi- i^uw^i.

tem debet dicere essc aclualis pcccati nitio, qua'ritur, l*enes quid accipiuntur
sccundum (juod est actuale cum ergo : tot dcfinitioncs?

non distingualur per hoc a peccato cor-

dis et a peccato oris, vidctur (juod defini- SoLUTio. Dicendum ad id quod conlra ^,,^j^"i^^^

tio mala sit. primam objicitur, quod veniale pccca-

tum, pcocatum (juidem est qiiod iii di-

SLMiLrrER objicitur contra (juinlam :

cto vel facto vel concupito consislit :

quii firca multa esl peccatum (juae sed dirccte non est contra legem Dci,
Ghristus nec contempsit ncc sustinuit : sed magis pra^ter Icgem Dei. Unde in

et sic definitio insufficiens est. hoc quod dicit, Contra lecjem Dci^ co-
arctatur definitio ad mortale : et sic no-
SLMiLrrER objiiitur contra sextani et men et definitio sunt {cqualis ambitus in
ultimam : communitate.

* S. DioNviir^. I,i|], dr- Diviiii^ iiomiiiibui?, cap. 4.

 IiN II P. SUM. Tni<:0].. TRAGT. XYIIT, QLLEST. ili. 33o

ji^(lil'fin 2. Ad id quod objicitur contra secundam, obedientiam cceiestium mandatorum. In

dicendum quod peccatum non est pecca- quodtibet enim illorum est prffivariciitio
tum nisi quia vetatur a justitia diviua : legis divina^, quse lex regula est tam
quia illi non contjTuit, cui si congrue- oris, quam cordis, et etiam operis : om-
ret, peccatum non esset. Et ideo non nia enim regulantur ad ipsam. Et pro-
accidit pcccato iniquitatem esse, sed per pter hoc dicitur in Psaimo xxxvi, 31 :

se convenit ei, sicut patet in Glossa ibi- Lejc Dei in corde ipsius, et non supplan-
dem ab Augustino posita. Unde delini- tabuntur gressus cjus.
tur ex his quse per se et essentialiter Ai) iD quod o])jicilur contra quintam, aj diirm. .5.

conveniunt peccato et non per accidens. simililer respondendum est sicut supra,
3 Ad m quod conlra terliam objicitur, quod intelligitur de peccato actuali.
dicendum quod cum dicitur, Spreto, in- Ghristus enim omnia contempsit quse
telligitur de contemptu reali, qui est in non approbavit et omnia sustinuit quse
:

omni peccato actuali, sive sit ex inllr- invitus toleravit, sicut omnia peccata in
mitate, sive ex ignorantia sive ex mali- se vel in aiio sustinuit : et sic generalis
tia. In omnibus
enim illis prseponitur etficitur definitio.
bonum commutabile bono incomnmta- Ad quod objicitur contra sextam et
id ^-
^'^.(Jj"''"-
bili, et sic spernitur. ultimam, dicendum quod carentia de-
Ad quod o])jicitur de ordine par-
II) bitse justitiae aliter cst in originali, et
tium, dicendum quod naturalis est : aliter in actuali. In originali est carentia
quia spernere bonum incommutabile, debitse justitia}, quse debetur naturse in-
formale est in peccato, per quod pecca- nocenti si sine peccato perslitisset. In
tum ponitur in esse peccati et mali. Per actuali autem carentia debit* justiliai
converti autem ad Ijonuni commutabile, personalis, quse rectificat cor, et os, et
non distinguitur nisi in esse mali j)er opera.
materiam circa quam est. Unde conver- Et (juod dicitui% Ex propria vohni' .ui 2.

sio ad bonum commuta])ile, nihil liabe- tate procedens, dicendum quod lioc ad-
ret peccati, nihil mali, nisi esset aversio ditur tamquam causa efficiens : quia
(jUce adjuncta est tali conversioni. dicit Augustinus,quod peccatum est
Vl 3. Et quod dicitur : mala fecit po-
Diio adeo voluntarium, quod si non sit vo-
puhis meus, etc. Dicendum est, quod in lunlarium, non sit peccatum.
uno peccato est (]uplex ratio peccati : Et ad hoc quod inducitur de Diony-
quod enim dereliquerunt fontem aquse sio, dicendum quod maium non potest

vivse, est aversio et quod foderunt sibi

: esse volitum sicut bene probat objectio :

cisternas, iioc est convcrsio ad ])onum sed id quod est malum in actu, in ver-
commutabile : in quo tamen non sunt bis, in cogitatis, potest esse volitum.
aquse satiantes sitim concupiscentiie : Proverbiorum ii, 14 Lxtantur cuni :

quia temporalia bona non satiant, eo male fecerint, et exsultant in rebus pes-
quod simpiiciter non sunt, sed secun- simis.
dum quid, ut liic sciiicet et nunc bo- :

num enim simpiiciter et ubique et sem- Ad id quod ullerius quoeritur, Ulrum Ad quwst. i.

per est bonum. aversio et conversio sunt in peccato ut

dilBn. 4. An quod objicitur
iD contra quar- unum, vel ut duo ?
tam, dicendum quod illa definitio bona Diccndum, (juod ut duo constituentia
est et vatde conveuiens orani peccato unum pcccatum, in quo aversio esl ut
mortalij sive sit in dictis, sive in factis. forma, conversio ut materia, sicut supra
Actuale enim dicitur ab actu i?enera]i, dictum est.

sivc sit actus cor(Jis, sivc actus oris, Ad quod contra objiciiur de motu,
id
sive actus operis praesumptus contra dicendum quod bene simile est, et bene
 3oij D. Al.n. MAG. ORD. PR.ED.
aptalum : Ivr.niiius enim a qiio scmper Sexla ct ultima datur pcr id quod cst
est in abjoctione, terminus ad quem formalc in peccato, quod est caronlia
semper ia assumptione, ut in molu debitoe justitiap, ct por causam elficien-
aclualis peccati in commutahile l^onum tem (juae est proj»ria voluntas.
continue abjicitur, commutabile semper
assumitur ])er delectationem, sicut dici-
tur, Jacobi, i, li : Umisquisqiie tentatur
a concupisceniia sua, ahstractus et ille-
cius. Glossa : « Abstractus a bono in- MEMBRUM IV.
corarautabili, illectus abono corarauta-
bili. » Et dicendum, quod iu omnibus De dirisionibus peccatorum.
delinitionibus bcec duo ponuntur ut con-
slituenlia peccatum, ut didum est : ct

ideo oranes bene datse =iint. QuARTo, QucTritur de divisionihus poc-

catorum.
Adciuasi.2. Ai> iD (juod ultimo (|ua?ritur, dicen- Tnvcniunlur autem sex divisiones a
dutn quod licet unius rei unicum sit Sauclis traditae.
esse et unica definitio essentialis : ta- Prima est pcnes reatum peccati, et illa
men illud ofsc diversos babet respectus cst, (juod peccatum aliud est vcniale,
et comparationes ad diversas causas, aliud mortalo.
materialera, forraalem, et finalem. Et ad Secunda datur pones instrdmenta pec-
materiam comparatur tripliciter : (juia cati, quibus poccatum ])erficitur, et illa
triplcx cst materia peccati, scilicet in qua, est h.Tc Peccatum aliud cordis, aliud
:

ex qua, et circa quam datur peccatum. oris, aliud opcris : sicut etiam supra
Unde prima datur per materiam in dictuiu ost, quod peccatum est dictum,
qua est peccatum, quod est dictum, vcl vcl faclum, vol concupilum contra le-

faclum, vel concupitum et per defe- : G^ora Dci.

ctum formae regulantis ad virlutem, (ju;e Tortia datur jienes materiam in (jua
nolalur in hoc quod dicitur, contra le- cst pcccalum, et cst haec Peccatum
:

geni Dei. aliud superbia, aliud invidia, aliud

Secunda datur jtor causam efricienlem acedin, aliud ira, aliud luxuria, aliud
quae est voluntas : ct per defectum gula.
formae regulanlis. quae est justilia gcne- Quarta dalur penes causas ex quihus
ralis secuudimi quol dclinitur ab An- oritur peccatum, ct est haec Peccatum :

selmii, quoi « justitia est rectitudo vo- aliud est cx inliimitate, aliud ex ijj;-no-

luutatis. » rantia, aliud cx industria sive ex certa

rcrtia dalur pei- duo (juae suut cssen- malitia.
tialia omni actuali pecrato : unum Quinta datur j)enos inclinantia ad poc-
forraalc, et alterum materiale : quae catum, et est Augustini haec : I^occa-
sunt aversio et conversio, sicut saqio di- torum aliud cst ex timore male humi-
ctum est. liante, aliud ex amore male inllammante.
Ouarta dalur jicr defectum formse Et cst in Glossa super illud l*salmi
regulaiiti'^ in adibus ad linem d(dji- i.xxix, 17 : Incensa igni et suffossa.

tum. Sexla datur penes lines j^eccatorura,

Quinta datur per maleriam in qua c>t et haec est : Poccatura aliud est ex con-
])cccatum, scilicet in his quae Christus cupiscontia carnis, aliud ox concupi-
contempsit et sustinuit, eo modo quo scentia oculorum, aliud ex superbia
supra expositum cst : et per causam elfi- vitae. Et est in Glossa super illud opist. I

cicntem quse est appetitus. Joannis, ii^ 16 : Omne quod est in

 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XVIII, QU.EST. 114. 337

miDulo, concupisceniia carnis est, et Quintum est, Utrum omne veniab?

concupiscentia oculorum, et superbia venia dignum sit, vel aliquod puniatur
vit3S. aeternahter in peccante ?
Prseter has sex inveniuntur adliuc duee
a sanctis traditee. Una est penes eum
in queni peccatur, et est heec ; Pecca-
tum aliud in Deum, aliud in proximum,
aliud in seipsum, secundum quod eliam MEMBRI QLARTI
supra dictum est, quod
peccatum est
spreto bono incommutabili mutabilibus
rebus adhaerere. Peccatum enim in ARTICULUS I.

Deum spernit incommutabile bonum.

In seipsum vel in proximum adhseret Utrum veniale peccatum sit macula in
mutabili bono, quod ipse est, vel proxi- anima ? et, Si macula est, in quo
mus est. differl a macula mortalis peccati, et

Alia datur penes formale in peccato, in quo conveniat ?

ct est hsec Peccatorum aliud delictum,
:

aliud commissum, secundum quod etiam

supra dictum est, quod peccatum est Ad primum proceditur sic :

actus incidens ex defectu boni. 1. Videtur, quod veniale sit macula

Quseritur ergo de omnibus istis divi- in anima. Gregorius in Moralibus di-

sionibus, et primo de prima, quae est, stinguens inter crimen et culpam dicit

quod peccatum aliud veniale, aliud mor- sic : « Gulpa polluit, crimen exstin-

tale. guit'. » Veniale peccatum culpa est,

Incipiendum est ergo de veniali, quod per se patet. Ergo poUuit. Videtur
ut de infimo ad superiora progredia- ergo quod polluit imaginem Dei et ma-
mur. culam relinquit.
De veniali quseremus in genere duo, 2. Adhuc, Augustinus in libro XII de
scilicet de veniali in se quid sit, et Trinitate : « Ratio cum ad inferiora et
in comparatione ad gratiam quoerendo superiora percipienda, qua? non priva-
quam oppositionem habet ad gratiam. tim, sed communiter ab omnibus qui
In se de veniali quseremus quinque. talia diligunt, sine ulla angustia vel

Primum est, An sit macula in anima? invidia casto possidentur amplexu, vel

et, Si macula est, in quo ditfert a ma- sibi vel aliis consulit :
et fallatur in ali-

cula mortalis peccati? quo per ignorantiam temporalium, quia

Secundum est, Utrum sit malum vo- et hoc temporaliter gerit, et modum
luntarium, et quare dicatur veniale ? agendi non teneat quem debebat, huma-
Tertium, Quid sit veniale, et in quo na est tentatio \ » Sed humana tenta-
differat a mortali ? tio veniale peccatum est. Ergo macula

Quartum est, Quam proportionem venialis erit in inferiori parte rationis :

habet ad mortale, et quae sit radix ejus, et sic veniale macula est in anima.
et in quo sit sicut in subjecto? et, 3. Adhuc, Videtur etiam, quod sil in

Utrum in hac vita aliquis possit esse superiori parte rationis superior enim :

sineveniali? et, Utrum veniale possit pars est, ut dicit Augustinus in libro XII
fieri mortale, vel non? de Trinitate^, qua converlimur ad

'
S. Grf.gorh;? Magnus, I.ib. XXI Moraliuni, 10.

cap '.).
'^
InEM, liiideni, cap. 3.
^ S. Augu-tim;5, Lib. Xll de Trinilate, cap.
22
 338 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.
Deum : et sicut idem dicit in libro de culam, sed unum obscurantem, alterum
Conflictu viiiorum et virtutum, in tali obtenebrantem : et hoc tam in inferiori
conversione saepe per subreplionem ve- parte rationis, quam in superiori, sicut
niunt cogitationes blasphemice et mala est objeclum.
quae maculant mentem et orantes : et

non possunt dici mortalia pcccata ergo : Ad id quod ultcrius queeritur, diccn- Ad qu

videtur, quod veniale polluit et maculat dum qiiod jam fere patet solulio macu- :

etiam superiorem partem rationis. lae enim utrique conveniunt in hoc quod
maculae sunt, sed differunt secundum
Oueest. Secundo quoeritur, In quo differat a qualitatem et quanlitatem peccatorum,
macula mortalis, et in quo conve- ex quibus sunt.
niat ? Ad PRiMUM ergo quod contra objicitur, Ad i

Et videtur, quod in nuUo diflerat. dicendum quod licet in utroque sit uti
1. Dicit enim Augustinus in libro de fruendis, et frui utendis : tamen valde
Doclrina Cliristiana et in libro LXXXIII inaequale est et dissimile : quia qui
Quaestionum^ quod « omnis humana fruitur utendis mortaliter, ille creaturam
perversitas est, vel uti fruendis, vel ponit finem dilectionis : et haec est
frui utendis : » haec in utroque est completa perversitas : quia autem ve-
tam veniali quam morlali : ergo vide- nialiter, non ponit finem dilectionis
tur, quod in maculando animam non in creaturjs, sed adhaeret eis plus quam
ditTerat. debet.
2. Adhuc, Si difPerret, hoc esset vel Ad ALiuD dicendum, quod hcet in Ad
in conversione, vel in aversione : sed in utroque sit aversio et conversio, tamen
utroque aversio est ab incommutabili valde intequaliter : quia aversio morta-
bono, et conversio ad bonum commuta- lisomnino abstractio est et habituahs :

bile : ergo videtur, quod maculae quibus quia non remanet in eo gratia per quam
maculant animam, non differant. habitualiter eonjungatur. In veniali
3. Adhuc, Si differunt, tunc differunt autem non est sic non enim avertitur :

vel ratione principii, vel ratione finis, nisi secundum actum, quia scilicet tunc
vel ratione modi qui dicit formam. Ra- non convertitur secundum actum in
tione principii non differunt : quia in summum bonum.
utroque est principium mahi voluntas. Ad uLTiMUM dicendum, quod differunt Ad
Ratione fmis non differunt : quia in ratione omnium illorum trium. Volun-
utroque est finis conversio ad mutabile tas enim non est sequaliter mala in
bonum, quo quaerit delectari peccator.
in veniali et in mortali. Nec mutabile
Ratione modi sive formai non differunt : bonum est aequaliter finis, ut paulo
quia in utroque qui peccat, peccat ab- aiite dictum Nec modus est aequalis
est. :

stractus et illectus. quia mortaiiter peccans omnino abstra-

hitur et omnino allicitur a bono commu-
soiutio. SoLiJTio. Ad primo qusesitum dicen- tabili et hoc non est in peccante ve-
:

dum, quod utrumqae maculat aniniam, nialiter, quia non abstrahitur nec
sed diversa macula. Dicit enim Grego- allicitur, nisi secundum actum ut tunc :

rius, quod « veniale obscurat, mortale simpliciter autem potest esse non ab-
obtenebrat eo quod mortale non sc-
:
stractus et non illectus propter gratiam
cum lucem compatitur et pulchritudi- gratum facientem quam secum compa-
nera gratiae, quam secum compatitur titur veniale.
veniale. »
Et per hoc patet solutio ad tria

prima : utiumque enim imprimit ma-

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QU.EST. 114. 339

nem, vel per obliviuuem, vel per fra-

gilitatem carnis sive volentes sive inviti

percamus. » Sed justus non cadit nisi

venialiter. Erj^o aliquod veniale fit invi-

MEMBRI QLARTI te : ergo sine voluntate : non ergo ve-

niale est malum voluntarium.
2. x\dhuc, Ad Roman. vii, 20 : Si
ARTICULUS II. quod nolo, illud facio. Glossa ibidem
dicit, quod loquitur de veniali peccato,
Utrum peccatiim veniale sit malum vo- quod facimus etiam nolentes : non
luntarium ? et, Quare clicatur ve- ergo omne veniale est malum volun-
niale ? tarium.

Ulterius qujjeritur hic, Quare veniale Queest.

Secundo quseritur, Utrum veniaie sit dicitur veniale peccatum?

malum voluntarium, et quare dicitur Yidetur enim, quod non deberet dici :

veniale? quia
Yidetur enim malum esse volunta- 1. malo debetur pcena ergo
Cuilibet :

rium. nullum est venia dignum nullum ergo :

1. Augustinus in libro de Vera reli- est veniale peccatum videtur enim esse :

gione : « Peccatum adeo voluntarium oppositio in adjecto.

est, quod si non sit voluntarium, non est 2. Adhuc, Species qus contra se di-

peccatum ^ » Constat quod

autem, viduntur, oppositas debent habere dif-
veniale est peccatum et malum. Ergo est ferentias : veniale et mortale species
malum voluntarium. peccati sunt contra se divisee : ergo
2. Adhuc, Omne peccatum est in oppositas debent habere differentias :

libero arbitrio in quo homo ditTert a mortale morte aeterna dignum est : ergo
brutis, quae aguntur et non agunt : veniale est, quod poena dignum est

liberum arbitrium est facultas rationis non aeterna : quia sic habent oppositio-
et voluntatis : ergo omne peccatum est nem in differentiis, et non in gene-
voluntarium : peccatum veniale est re : non ergo simpliciter debet dici

peccatum et malum : ergo malum vo- veniale.

luntarium. 3. Adhuc, Damascenus in libro II de

3. Adhuc, Peccatum est de his quae Fide orthodoxa, et Gregorius Nyssenus

sunt in nobis : aliter non esset pecca- in libro de Flomine, et Aristoteles in II

tum. In nobis sunt quae sunt de libera Ethicorum dicunt, quod solum pecca-
electione et voluntate : quia dicit Ari- tum quod est involuntarium per igno-
stoteles in 11 Ethicorurn, quod volun- rantiam vel per violentiam, meretur
tarium est, cujus principium est in ipso ignoscentiam et misericordiam et non
consciente singularia. Tale est veniale poenam. i\on igitur generaliter debet
peccatum, et est maluni. Ergo malum dici peccatum veniale, sed quoddam
voluntarium. tantum, scilicet quod Ct per ignorantiam
contra. CoNTRA : vel per violentiam.
1. Proverb. xxiv, 16, super illud :

Septies cadet justus, et resurgel : impii SoLUTio. Ad primo qusesitum dicen- soiutio.

autem corruent in malum, Glossa : dum, quod peccatum veniale est malum
« Saepe per ignorantiam, vel subreptio- voluntarium,

* S. AuGLSTiNus, Lib. de Vera religione, cap. 14.

 340 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
Unde Iria inducta quse hoc probant, compatitur gratiam gratum facientem,
concedenda sunt et procedunt. illa j)cena quasi non reputatur pcena : et

Adcbjeot. i. Ad quod
iD in contrarium objicitur, est pfpna iila, sicut dicitur in Ecclesia-
est dicendum, quod illa Glossa ponit sticis do(jmatihus, sicut quod dicimus
inclinantia ad peccatura, et instigantia, quotidie : Dimittc nobis debita nostra*,
quae licet aliquando sint invita, actus ta- et tonsio pectoris, et aspersio aquae be-
men peccati semper est voluntarius :
nedictae, et benodiclio pontificalis, et

nec esset peccatum si non esset volunta- caetera remedia quae habet Ecclesia con-
rium. tra vcniale. De quibus dicitur, Matth.
Adobject. 2. Ad ALiuD dicendum eodem modo, XI, 29 et 30 : Tollite jugiim meum su-
quod Glossa loquitur in persona damnati per vos, et discite a me, quianiitis sum
hominis, qui licot ex damnatione neces- et humilis corde... Jugum enim meum
sitatem habcat peccandi etiam aliquan- suaveest, et onus mcum leve. YA, Joel,
do tamen peccati semper
invitus, actus II, 13 : Convertimini ad Dominum Deum
est voluntarius. Ante reparationem enim vestrum, quia benignus et misericors
gratiae non potest non peccare morlali- est, el prsestabilis super malitia. Unde
ter post reparationcm vero non potest
:
tales non reputantur poenae, sed
poenae
non peccare venialiler, ut in antehabitis potius venia. Nec est oppositio in ad-
deterrainatum est. jecto quia tale peccatum licet pecca-
:

tum sit et malum, tamen ex seipsolia-

Ad quast -^n m quod quaeritur ulterius, Quare bet, quod tali venia dignum est quia :

dicatur veniale ? non simpliciter est peccatum, sed potius

Dicendum, quod veniale triplicitcr di- dispositio et inclinatio ad peccatum.
citur, scilicet ox genere, sicut illud Ad aliud dicendum, quod opposilas Ad
quod secundum totam generalitatem habent dilferentias veniale et morlale :

suam venia dignura est, sicut otiosum quia mortale morte aeterna dignum cst,
verbum. Et ab eventu dicitur veniale, quae simpliciter est poena : veniale au-
sicut quando mortale per eventum pmni- tcm poena dignum est, quaejam habet
tentite factum est venia dignum. Et ex admixtam veniam. Nec genus quod est
circumstantia dicitur veniale, sicut pec- peccatum actuale, praedicalur univoce de
catum in Patrem quod tit ex inlirmi- veniali et morlali, sed per prius et po-
tate, dicitur remissibile et venia dig- sterius : et ideo ctiam non oportet, quod
num : et peccatum in Filium,
similiter dilferentiae conslitutivae perfectam ha-
quod fit ex ignorantia peccatum vero :
beant opposiiionem,
in Spiritum sanctum irremissibile dici- Ad ULTiMUM dicendum, quod tale pec- Ad
tur, et in hoc saeculo, et in futuro *, quia catum quod est involuntariura per igno-
fit ex certa malitia, et non habet cir- rantiam et per violentiam, non est ve-
cumstantiam quae faciat ipsum dignum niale ex genere, sed ex circumstantia.
remissione. Et licet sic tri[)Iiciter dicatur Et ideo iila objectionon habet hic lo-
veniale, lamen hic non quaerimus nisi de cum : quia hic loquimur de veniali quod
veniali quod est veniale ex genere, quod est veniale ex genere, sicut paulo ante
dicitur veniale, quia ex seipso parva dictum est.
malitia est et venia dignum.
Ad I. Ad primum eriTO quod contra hoc est,
dicendum quod licet veniale peccalum
pcena dignum sit, tamen quia secum

'
.Malth. XII, 31 et 32; Marc. iii, 28 et 20; '^
Matth. vr, 12.

Luc. XII, 10.

 IN II P. SUiVI. THEOL. TRACT. XVIII, QU.EST. 114. 341

ad minus sint proportionalia veniale et

mortale.
CONTRA : sed conlra.

1. Venialiter peccans delectatur in com-

mutabili bono citra Deum : mortaliter
^IE^IBRI QLARTI peccans delectatur in commutabili bono
ultra Deum duo distant in infi-
: et haec
nitum. Infmiti ad fmitum et finiti ad in-
ARTICULUS III. finitum nulla est proportio.
2. Adhuc, Peccato mortali debetur
Quid sit peccalum veniale ? et, In quo reatus eeternus et poena a?terna : veniali
differat a mortali ? peccalo reatus poenae temporalis : aeter-
num et temporale nullam habent pro-
portionem : ergo veniale et mortale
Tertio quaeritur, Quid sit pcccatum nuUam hahent proportionem.
veniale, et in quo ditFerat a mortali?
1. Et videtur, quod peccatum veniale SoLUTio. Ad id quod primo objicitur, Soiutio.

sit, quod est venia dignuni ex parvitate dicendum, quod proprie peccatum ve-
reatus quia lioc dicilur per nomen.
:
niale est, quod non est dignum pcena
2. Adhuc, Venia et ignoscentia con- seterna, et compatitur secum gratiam
vertuntur, et idem dicere videntur. Sed gratum facientem, quae semper impetrat
facile Deus ignoscit omne peccatum. veniam, et levi remissivo remittitur, sic-
Ezechiel. xviu, 21 et 22 Si impius ege-
:
ut tonsione pectoris, et aspersione aquoe
ril p(£7iitentiam ab omnibus, peccatis benedictae, etc, ut supra diximus.
suis,... om^iiuminiquitatum ejus, quas Ad primlm ergo dicendum, sicut dicit Ad 1.

operatus est, 7ion recordabor. Ergo omne ohjectio,quod veniale esl, quod ex se
peccatum videtur esse veniale^ quia fa- venia dignum est.
cile ignoscitur et non videtur ditlerre a
:
Ad aliud dicendum, quod non omne .4.d 2.

mortali, quod falsum est. peccatum facile remitlitur ex se, sed ex

3. Adhuc, Isa. lv, 7 Derelinquat :
gratia compunctionis et bonitate remit-
impius viam suam, ei vir iniquus cogi- tentis : sicut etiam remittitur mortale
taiiones suas, et reverlatur ad Domi- quod non est veniale nisi ab eventu, sic-
num, et ?niserebitur ejus : et ad Deum ut in antehabitis dictum est.
nostrum, quoniam multus est ad igno- Ad auctoritatem Isaiae et Joel, dicen- Ad 3 et 4.

scendum. Non distinguit inler peccata dum eodem modo, quod loquuntur de
venialia et mortalia, sed in omnibus peccato quod est remissibile ex bonitate
dicit facilem ad ignoscendum. Ergo vi- remittentis,' et gratia compunctionis.
detur, quod in hoc veniale non differt a
niortali. Ad id quod ulterius quaeritur, dicen- Ad qu«st.

4. Adhuc, Joel, ii, 12: Convertimini dum quod peccatum mortale et veniale
ad me in toto corde vestro. Et ex hoc dupliciter possunt considerari, scilicet
idem arguitur quod prius. secundum delectationem ex qua oriun-
tur, et secundum reatum quo obligant .

Ulterius quaeritur, In quo veniale dif- ad pcenam. Et primo modo adhuc dupli-
fert a mortali? ciler considerantur, scilicet secundum
Et videtur, quod proportionalia sunt : ipsam delectationem in seipsa considera-
quia in utroque est delectatio in commu- secundum dclectationem compa-
tain, et
tabili bono et finito : finiti enim ad fini- ratam ad bonum in quo delectalur. Si
tum proportio est : ergo videtur, quod prinio modo : tunc utraque finita est, et
 342 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

sunt proportioiiabilia : et sic procedit est. » Peccatum veniale male libct. Ergo
argumenlum primum. Si secunJo mo- libido est vel ex libidine est.

do tunc delectalio venialis

: est in bono
commulabili citra Deum, et delectatio Ultkrius quaeritur, In quo esl sicut in q^j

mortalis supra Deum et contra Deum : subjecto ?

(jaae distant in infmitum, et sic non sunt Et videtur, quod in inferiori parle ra-
proportionalia : et sic procedit objeclio tionis, vel in sensualilate : quia, sicut
secunda. Similiter si considerantur in in prsebabitis ostensum est, pcccalum
reatu obligalionis ad pcenam ieteinam et consummatur in nobis sicut in primis
temporalem, distant in infinitum, et sic parentibus, ita quod sensualitas suadet,
non sunt proportionalia : et sic procedit inferior pars rationis decipitur sicut mu-
objectio tertia. lier, su])erior pars rationis avertitur a
Unde oranes objectiones procedunt, bono incommutabili : ergo videtur, quod
el per distinctionem soluta est quaestio. in superiori parte ralionis nonsit veniale :

ergo est vel in inferiori parte, vel in

sensualitate.
CONTRA :
i^ed c(

Proverb. xxiv, 16, super illud : Sep-

ties in die cadet jusius, et resurget,
\IF^IHR1 Ql ARTI (llossa De levibus peccatis agit, sine
: «

quibus htec vita non ducitur. » Per igno-

rantiam vel oblivionem vel subreptio-
ARTICULUS IV. nem vel pcr necessitatem carnis singulis
dicbus inviti vel nolentes peccamus.
Qu3P sil radix peccati venialis, el in quo Ignorantia et subreptio cadunt in infe-
sit sicut in subjecto ? et, Utrum in riorem parlem rationis. Ergo et veniale

hac vita aliquis esse possit sine eo ? peccalum.

e/, Utrum veniale possit fieri mor-
tale, vel non ? Ulterius quaerilur, Si aliquis possit Queesi

esse sine veniali in hac vita?

Videtur, quod non.
Quarto quseritur, Quae sit radix venia- 1. Proverb. xx, 9 : Quis potest dice-
lis? re : Mundum est cor metim : purus sum
Et, In quo sit sicut in subjecto? a peccato ? Quasi dicat : Nullus. Et con-
Et, Utrum in liac vita aliquis possit stat,quod non loquitur de mortali, sine
esse sine eo ? quo multi suut ergo videtur, quod lo- :

Et, Utrum veniale possit ficri morlale, quitur dc veniali : ergo nullus in hac
vel non? vita potest esse sine veniali peccato.
2. Adhuc, Augustinus super illud

Queest. 1,
Qu.ivRiTrR ergo, Quae sit radix cjus? epist. 1 Joannis, i, 8 : Si dixerimus quo-
Et videtur, quod libido. niam peccatum habemus, etc.
noti :

\. Augustinus in libro de Libero arhi- « Impossibile est sanctum aliquem ali-

irio dicit, quod lil)ido est improba vo- quando in terrenis non cadere pecca-
luntas ex qua procedit peccatum in eo tis. »

quo male libet veniale peccatum est,

: 3. Adhuc, Idem in libro Retraclatio-
et male libet ergo procedit ex libidine
: num : « Sicut non impediunt a vita
sicut ex radice. aeterna justum peccata venialia, sine
2. Adhuc, Augustinus in IJijpognosti- quibus vita ista non ducitur : sic ad sa-
con : « Omne quod roale libet, libido lutem aeternam nihil prosunt impio ali-
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUiEST. 114. 343

qua bona opera, siiie quibus vita cujus- specialiter : et sic est radix venialis et
libet pessimi difficiliter invenitur. » mortalis.
Ergo nullus est sine peccato veniali.
4. Adhuc, Idem, ibidem in eodem li- Ad
secundo qutesitum dicendum, quod Adqueest. ?.

bro : « Nemo utens liberse voluntatis in uno genere peccati intelligitur quod
arbitrio, hic vivere potest sine peccato. » dicit Augustinus, quod perllcitur ad mo-

Et constat, quod hoc non intelligit de dum peccati primorum parentum. In di-
mortali. Ergo de veniali : et sic nullus versis autem generibus peccatorum non
sine veniali in hac vila potest esse. est ita. Unde cum veniale peccatum ex
multis occasionibus oriatur, sicut in

egt 4, Ulterius quseritur, Utrum veniale praeinducta Glossa de Proverbiis dicitur,

possit fieri mortale? dicimus quod ahquando potest esse ve-
Et videlur,' quod sic. niale in superiori parte rationis, sicul in
1. Augustinus : « Nihil est adeo ve- antehabitis dictum et probatum est :

niale quod non possit iieri mortale^ dum frequentius tamen est in inferiori parte
placet. » Ergo peccatum veniale potest rationis, secundum primum motum
et

fieri mortale. Unde concedendum est,

in sensualitate.

2. Adhuc, Ideni super illud Psalmi quod aHquando est in superiori parte
xxxix, \d : AJulllplieatss swit super ca- ralionis, sed frequentius in inferiori, ut
pillos capitis mei. « Si vitasti grandia, dictuni est.
cave ne obruaris arena. non
» Sed Ad m quod contra objicitur, dicen- ^^ object.

obruitur homo nisi per mortalia. Ergo dum quod proeedit et : propter hoc ali-
venialia possunt fieri mortalia. quando est in superiori parte rationis.

lutio. SoLUTio. Ad primo quaesitum dicen- Ad TERTio quaesitum dicendum, quod Adqueeat.s.
ueest. 1.
dum, quod libido tripliciter dicitur. Pri- meo judicio in hac vita corrupta vix
mo modo dicitur improba voluntas vel non potest liomo esse sine veniali
pascens in quocumque bono commuta- peccato, nisi forte ad horam quando fe-

bili. Et sicomne peccatum oritur ex li- cit confessionem, sicut in praehabitis, in

bidine tam veniale quam mortale. Se- distinct. XXVI, de gratia operante et
cundo modo, dicitur libido improba cooperante probatum enim di- est. Ibi
voluntas pascens se contra Deum in ctum est, quod ante reparationem non
bono commutabili. Et sic solum pecca- potest homo non peccare venialiter, ut
tum mortale oritur ex libidine. Tertio probant quatuor objecta quse ad hoc in-
modo, dicitur libido antonomastice, li- ducta sunt.
bido scilicet venereorum in coitu, de
qua dicitur, quod concupiscibilis in ge- Ad quarto et ultimo quaesitum dicen- Ad qusest 4,

nerativa est corrupta et infecta, ex qua dum, quod veniale acceptum in actu
oritur peccatum originale in parentibus, isto vel illo numquam fitmortale, quan-
ut dicit Augustinus in libro de Nuptiis et do est veniale ex genere : sed phicentia
concupiscentia, quod « peccatum origi- adjuncta et contemptus possunt esse
nale non transmittit in posteros propa- morlalia, quando scilicet bonum incom-
go, sedlibido. » mutabile contemnitur propter bonum
id 1. Ad prlmum ergo dicendum,
quod li- commutabile, vel placentia boni com-
bido in dicto Augustini accipitur primo mutabilis excrescit ad exclusionem boni
modo : quia sic bene est origo et radix incomniutabilis.
vcnialis peccati. Et per hoc etiam patet solutio ad se-
Vd 2. Ad ALiuD dicendum, quod ibi Augusti- quens de Glossa : quia eodem modo lo-
nus accipit libidinem generaliter non quitur : quia arena (per quam intelligi-
 «

344 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

tur multitudo venialium) non obruit nisi dictum est : quia non potest homo etiam
per j)lacenliam ex<rescentem vel con- post reparationem non peccare veniali-
templum, sicul dictum est. ter, ut dicit Augustinus super illud epist.

I Joannis, Si dixcrimus quoniam

i, 8 :

peccatum habcmus, etc, deeedat cum

no)i
veniali de quo non est contritus actu.
Constat, quod illud veniale non est re-
\IE\1BRI QLARTI missum in hac vita et post mortem :

non est locus remissionis. Ergo nec post

hanc vitam remittilur ergo remanet in :

ARTICIUS Y. eo in beatitudine aeterna.

Et hoc quidam nituntur probare per
Utrum omne pcccatum veniale vcnia di- talem rationcm : quia gratia et gloria
gmim sit, vel aliquod seternaliter pu- proporlionem habent : et decedens in
niatur in peccante '
? gratia habebit glpriam : et veniale pccca-
tum non repugnat gratiae : ergo nec glo-
riae : et ita potesl esse cum gloria.

Quinto qucerilur, Ctrum omne veniale CoMR.v :

sed coi

dignum sit venia, vel aliquod seternali- 1. Apocal. XIV, .')

: Sine macula sunt
ter puniatur in peccante ? a)ite thro)ium Dei. Sed macula est ma-
Videtur enim, quod aliquod puniatur cula venialis pcccali. Ergo nullus cum
aeternaliter. macula venialis peccati esl ante thro-
Ponamus enim, (|uod aliquis decedat nuni Dei.
in mortali peccato uno vel })luribus, et 2. Adhuc, Daniel. i, '-^
et seq., Priii-

multis venialibus. Cum ergo sit locus re- ceps Babylonis praecepit principi euiiu-
missionis post hanc vitam, ut dicunt chorum suorum, ut introduceret pueros
Sancti, sedpotius receptionis eoruni quse nobiles decoros forma, cautos scientia,

quis gessit in corpore, secundum quod doctos disciplina, in quibus nulla esset

dicilur, 11 ad Corinth. v, 10 : Omncs nos macula. Si hoc est de magnificentia re-

manifestari oportet antc tribunal Chrisii, gis terrcni, quod sine macula sint qui
lit rejerat unusquisciue propria corporis^ assistunt ei, multo magis esl de magnili-
prout bonum, sive malum.
gessit, sive centia regis coelestis, quod penitus slne

Ula veniiilia post mortem non remittun- macula sint qui assislunt ei in gloria :

tur. Erg^o videlur, quod cum mortalibus er^^o sine macula venialis pcccali sunt

aelernaliler punianlur : et sic realiis ve- sancti in frloria.

nialis peccali videtur esse reatus poenae
aeternae : quod in aiitchabitis improba- SoLUTio, Dicendum ad primam quir- Soluti

tum est : male ergo dicilur veniale. stioncni, quod satis bene videnlur ad hoc
respondere Praepositivus et Gulielmus
Qu«8t. JuxTA hoc quaeritur hic gratia ejusdem, Altisiodorensis. Dixerunt enim, quod ve-
Ctrum in aliquo qui evolat ad regnum niale est, quod ex se non habet reatum
coelorum, sit aliquod veniale peccatum ? pcenae .Tternje, sed est venia dignum.
Et videtur, quod sic. y\d id quod objicitur de illo qui dece-
Ponamus enim, quod aliquis justus et dit cim mortalibus et venialibus, dixe-
in gralia existens, qui tamen sive venia- runt, quod in tali non punitur veniale
li esse non potest, sicut in anlehabitis aeternaliter ex se, s3d 3x concomitantia

1 Cf. Opp. R. Alberli. Comnient. In IV Seri- novae editionis.

lentiaruin, Dist, XXI, Art. 8. Tom. XXX hujusce
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XYIII, QU.EST. 113. 3i5

cum morlali, hoc est, per accideiis :

quia scilicet decedenti cum peccato mor-

tali nulla potest fieri peccati remissio
deinceps. Et hoc est quod celebrat Ec-
clesia in vigilia defunctorum dicens, quod MEMBRUM V.
c< in inferno nulla est redemptio. »
De differentiis peccatorum.
quaest. Ad secundo quccsitum dixerunt et be-
ne, quod si insit decedenti justo veniale,
remittitur per gratiam finalem in qua De differentiis venialis peccati secun-
decedit justus. Hanc enim gratiam in hoc dum primum motum, et levem delecta-
dicunt potentiorem esse alia gratia : tionem, et morosam, supra in tractatu
quia, ut dicit Augustinus, haec sola gra- de tentationibus dsemonum multum dis-

lia quod addit donum perseve-

habet, putatum est ', quando scilicetsit veniale,
rantiae,quod potissimiim est remittendo. et quando gravius, et quando sit mortale
Matth. X, 22 Qni persei^eraverit usque
:
peccatum in distinctione XXIY libri II
in finem, hic salviis erit. Et idco sunt Sententiarum dictum est ^ et ideo de :

ante thronum l)ei sine macula : trans- his non oportet hic dicere.
eunt enim sine macuta.

QUiESTIO cxv.

l>c septem vitiis capitalibus, quae morlalia dicuutur iu comuiunl.

Sed transeundum est ad tractandum licet superbia, invidia, acedia, ira, avari-

de morlaU peccato et ditTerenliis ejus. tia, guh\, luxuria.

Hoc enim est quod, ut dicit Magister,
inter peccatorum proxi-
difTereDtias
mum occurrit post veniale peccatum.
Primo ergo quoeritur, Quid sit mortale MEMBRUM I.

peccatum ?

Secundo, Quse sit difTerentia inter Quid sit mortale peccatum ?

mortale et criminale?
Tertio, Quae sit difTerentia inter cri-
minale et radicale? Ad primum sic proceditur :

Posl liaic fiet inquisitio de dilTerentiis Yidetur, quod non debeat dici mortale
capitalium ad invicem et in speciali, sci- peccatum.

1
Cf. Opp. B. Alberli. \- Part. Summoe de * Cf. Opp. R. Alberti. Commenl. in IlSonten-
Creaturis, Tracf. IV, Quiest. 79. Tom. XXXII liarura, Dist. XXIV, Tom. XXVII ejusdem edi-
tionis.
hujusce nova; oditionis.
 346 D. ALB. MAG. ORD. FRJED.
1. Si enim dicitur mortale peccatuiii, tam per graliam. Sicut enim aniina in-
quod morte punilur lunc non omne : lluit vilam corpori, ita Deus influit vi-
mortale potest dici mortale quia non : tam animae.
omne mortale morte punitur, scilicet na- Ad m quod quod conditionali-
dicitur, Ad i
turae : enim non punitur morte
fornicatio ter dicatur mortale, dicendum quod sim-
temporali secundum legem. pliciter dicitur moitale quia morte aeter-
:

'i. Si auteni dicatur mortale, quod iia dignum est quamdiu est. Si autem
morte ceterna puniendum est in interno : per poenitentiam deletur tunc non est :

tunc videtur, quod non per se dicatur mortale, quia per gratiam deletum est.
mortale, sed conditionaliler, ut si per Au iD quod objicitur, quod illi qui in Ad 3

poenitentiam non deieatur : quia si per inferno sunt, vivunt, dicendum, quod ta-
pcEiiitentiam deletur, non punietur mor- lis vita continuamors est : quia continua
te ieterna : et sic conditionaliter dicitur separatio a beatae vitae principio, et con-
mortale, non per se. tinuus sensus mortis aeternae. Unde Ber-
Adhuc, Qui damnati sunt
3. in infer- nardus super Cantica : « Continue mo-
no, non videntur esse mortui : vivunt ritur, et numquam permoritur vivens in
enim, et sentiunt, et intelligunt : qui inferiio. »
sunt actus vitae. Apocal. ix, 6 : In die-
hus illis quaerent homines mortem, et
non invenient eam : et desiderabunt mo-
ri et fugiet mors ah eis. Et sic videtur,

quod mortale non debeat dici mortale ob MEMBRUM II.

hoc, quod in inferno punitur.

Siautem dicatur mortale, quia separat Qux sit differentia inter mortale el cri-
a vita gratiae : tunc videtur_, quod sola minale ? •

inlidelitas dicitur mortale peccatum. Ha-

bacuc, II, i : Justus cx fide sua vivet *.

Et ita non sunt multa mortalia, sed Secundo quaeritur, Quae sit difTerentia
unum. inter mortale et criminale ?
Etstatim accipitur dilferentia ex Isi-
Solutio. SoLLTio. Dicendum, quod mortale di- doro. Isidorus cnim dicit, « quod pecea-
citur mortale et mors animae quia se- :
tum mortale est, quod per reatum ad
jiarat a principio vitae quod ost Deus, et mortem ieternam obligat crimen autem :

ab influenlia vitae quae est gratia gratum quod polluit. »

faciens. Potesl etiam dici mortale, quia
punitur morto aetorna. Ad Roman. i, 18 Si ULTERius qua^ritur, Unde dicatur Quffist.

et seq. , Apostolus enumerat multa mor- capitale peccatum ?

talia peccata, et postea infert : Non in- Si enim dicitur capitale, quod capite
tellexerunt quoniam qui agunt di-
ialia punitur .• cum caput viriDeus sit, ul di-
gni sunt morte : et non solum qui ea cit Apostolus, 1 Coriiith. xi, 3, quod

faciunt, sed etiam qui consentiunl fa- omne mortale capitale sit : quia per
cientibus. quodlibet mortale praeciditur hoc caput
Ad 1.
Ad primum ergo dicendum, quod non quod est Deus.
ideo dicitur mortale, quod puniatur mor-
te temporali : sed, ut dictum est, quia Adhuc, Cum multis nominibus nomi- Quajst.

separat a principio vitae, sicut dictum netur peccatum mortale, dicitur enim
est, quod est Deus, quod influit vi- peccatum, dicitur malum, dicitur vilium,

• Cf. Joau. 111, 36 ; ad Ronian. i, 17 ; ud Galat. ni, 11 ; ad Hebr. x, 38.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QU.EST. 116. 347

dicilur culpa, dicitur crimen, dicilur te- id quod capite plectitur sive puniUir.

nebra, dicitur reatus, dicitur maciila, Sic omne mortale est capitale, sicut in

queeritur, unde accipit tot nominum di- objectione probatum est. Aliquando di-

versitates ? citur ex quo sicut ex capite

capitale,
multa alia oriuntur. Sic dicuntur seplem
SoLUTio. Dicendum, quod peccalum capitalia peccata tantum, scilicet super-
dicitur peccatum in quantum est con- bia, invidia, acedia, ira, avaritia, gula,

tra rectitudinem legis divinae. Unde di- luxuria.

cit Ambrosius : « Peccatum est prse-
varicatio legis divinse et cceleslium in-
obedientia mandatorum, » Sed in quan-
tum est conlrarium virtuti, quee lau- MEMBRUM IIJ.

dabilium et honorabilium bonorum est,

ut dicit Aristoteles, sic accipit nomen Qux sit differentia inter criminale et

crhninis : quia polluit decorem virlutis, radicale ?

cui debetur honos et laus. Vitiiim autem
dicitur, in quantum vitiat et delurpat

pulchritudinem boni naturalis. Ciilpa Tertio quaeritur, Qu£e sit ditTerentia

vero dicitur, in quantum est culpabile et inter criminale et radicale ?

vituperabile a justissimo judice Deo. Et ad hoc jam patet solutio : quia
Malum autem dicitur, ut dicit Augusti- criniinale est, quod contrarium est ho-
nus, quia aliquid adimit de bono natu- nori et laudabilitali virtutis, ut jam di-
rali. Tenebra spiritualis dicitur, in quan- ctum est. Radicale autem cst, quod

tum est contrarium luci gratise : quia sicut radix quoedam est prsestans libidi-
per gratiam iiluminatur anima : quod lu- nem ex parte conversionis ad commuta-
men toUitur per peccatum. Reatus dici- bile bonum sicut dicitur, 1 ad Timoth.
:

tur, quia obligat ad mortem seternam : VI, 10 : Radix omnium malorum est cu-
et sic etinm dicitur mortale, ut supra piditas. Et sumitur ibi cupiditas genera-
in objectione probatum est. literpro improba voluntate concupiscente
inordinate commutabile bonum, secun-
Ad m quod quserilur, Unde dicatur dum quod dicilur, I Joan. ii, 16 : Omne
capitale ? quod est in mundo, concupiscentia carnis
Dicendum,quod dupliciter dicitur ca- est, et concupiscentia oculorum, et su-
pitale. Aliquando dicitur capitale omne perhia vitae.

QU^STIO GXVI.

De iliflrereiiliis capitaliiim peceatorum ad invicem iii speciali,

et pi'iiiio cle siipei*bia.

Post hsec quaeritur de differentiis capi- De superbia duo quseremus.

talium ad iiivicem, et in speciali. Primo scilicct de superbia in se,
Et primo de superbia : et postea de Secundo, De tilialibus ejus quas pouit
aliis per ordinem. Gregorius super illud Job, xxxix, 25 :
 348 D. ALB. iMAG. ORD. PR^D.

Exhortalionem ducum, et iilulatum CONTRA : Sed co,

exercilua. Anseimus super iliud Apostoii, 1 ad

De superbia in se quaeremus quatuor Corinth. iv, 7 Quid [habes quod non
:

sub uno articulo quia ununi declaratur : accepisti ? Si autem accepisti, quid
exalio, scilicet quid sit, an poccatum sit, gloriaris quasi )ion acceperis ? « Quia
quid sit motivum iu superbia, et an sit nihii habot propriam exceiiontiam sivo

peccatum separatum ab aliis, vel ditfu- potestatem sivo voiuntatem nisi Deus. »

sumin omnibus aliis ? Appotere ergo excelientiam ut propriam,

est injuriari Deo. Injuriari autem Deo
peccalum est et maximum. Ergo superbia
maximum peccatum est.

ME^JBRUM 1. SoLUTio. Ad primo quaesitum dicen- soiuti

Ad qusesi
, ,
„ . . .

dum, quod dennitiones Augustmi satis

Quid sit superbia ? Aii sit peccalum ? sunt convonientes. Sed cum dicitur«?;ior
rjuid sit motivum in superbia ? et, A)i proprise excellentise proprium sonat in ,

sitpeccatum separatwn ab aliis, vel vitium : quia nuiius habet proprium in

diffusum in omnibus aliis ? bonis nisi solus Deus : sed in maiis ha-
bemus j^roprium. Unde in ipsa sua do-
finitione conciudit, quia peccatum est :

Ad primum proceditur sic : excelientia enim peccatum non est, sed

Augustinus in libro XIV de Civitate usurpata in injuriam Doi^ sicut l3one
Dei : « Superbia est perversae celsitudi- probatum est ex verbis A]»ostoii el An-
nis appetitus K » seimi.
Adhuc, Augustinus in iibro de Inno-
centia : « Superbia est anior proprioe Ad m quod objicitur, quod non sitpec- ^'^^';®|

excellentiae. » catum, dicendum quod deiectari in cx-

Et istee definitiones videntur quasi in ceiientia sub Deo, nuilum peccatum est :

omnibus convenire : quia qui delectatur sed deioctari in exceiientia propria, pec-
in propria celsitudine, amat propriam catum est simiie primo peccato diaboli,
excellentiani. qui in hoc peccavit, quod excelienliam
propriae poleslatis ambivit ad similitudi-
Qutest. 2. Et i-:x liis arguitur ad secundo queesi- nem Dei. Hoc enim socundum
intendit
tum, sciiicet an sit peccatum ? exposiiionem Auguslini, quod dicitur,
Videtur enim non esse peccatum : Isa. xiv, 13 et 14 : In coelum conscen-
quia dam^ super astra Dei exallabo solium
1. Deiectari in propria excellontia meum, sedebo hi monte testamoiti... Si-
nullum peccatum est. milis ero Altissimo. Existens enim in
2. Adhuc, Dous dclectatur in propria CGcio empyreo, ut dicit Hieronymus,
exceilentia et liomo non peccat in his
:
cupivit esse in coelo Trinitatis ad »quali-
in quibus imitatur Deum : ergo liomo tatem omnimodam Dei : ut sciiicet niiiil

non peccat appetendo propriam voiunta- a Deo se habere cognosceret, scd a se-
tem et excellentiam. ipso.
3. Adlmc, Excoiiere, secundum se noji Ad ALiuD dicendum, quod Deus pot- Ad l

est peccatum : appetere ergo propriam est delectari in propria exceiientia, quia
exceilentiam nuiiura peccatum est. propriam habet : sed homo non, quia

* S. AuGUSTiNLS, Lib. XIV de Civilate Dei, cap. 13.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUvEST. IIO. 349

nullam habet propriam et si delecta- : bia iiiilium omnis peccati est : et sic est

tur, usurpatum est ad injuriam Dei. ditTusum peccatum in omnibus aliis.

Vd 3. Ad ULTIMUM dicendum, quod excellere 2. Adhuc, Eccli. x, 15 : Initium omnis

secundum se non est peccatum : sed peccati est superbia. Ergo videtur, quod
propriam excellentiam appetere est pec- sit initium omnis peccati et non separa-
catum, ut dictum est quiain injuriam : tum ab aliis.

Dei USUrpatur. CoNTRA

CONTRA : Sed contra.
Superbia unum est de capitalibus pec-

fesi. 3. Et iTA tertio quteritur, Quid sit moti- catis per se : sedalia capitalia divisa sunt
vum in superbia ? ab aliis et singula : ergo et superbia.

Et videtur, quod excellentia in digni-

tate. SoLUTio. Ad tertio quaesitum dicen- Solutio.
Adqusest. 3.

Finis enim omnis desiderii motivum dum, quod superbia duobus modis dici-
est desiderii, ut vult Aristoteles qui dicit tur, specialiter secundum quod est spe-
in YIII Physicorum, quod primum mo- ciale peccatum. Specialiter superbia est

vens immobile movet, sicut desideratum appetitus excellendi in dignitate. Et sic

movet desiderium. Constat autem, quod molivum ejus est excellentia in propria
omnis superbus in quocumque genere dignitate : quia sic speciale peccatum est

superbiae inlendit exceliere alios et di- et sequalitatem Dei comcupiscit sicut

gnior esse aliis : quod

ergo videtur, primus Angelus, qui in hoc Deo aequari
excellentia in dignitate sit motivum voluit, quod esset propri» dignitatis,
in suporbia : et sic estprimum motivum. et suam dignitatem a nullo alio haberet,

CoNTRA : Alio modo dicitursuperbia generaliter,

1. Non oninis superbus quserit ex- in hoc scilicet^ quserere excellentiam ex
cellere in dignitate, sed forle in hiude, hoc. quod non vult subdi Deo et pra?-

vel scientia, vel in aliquo alio tali : vi- ceptis, sed sequi propriam voluntatem,
delur ergo, quod excellere in dignitate ut dicit Anselmus : et sic motivum ejus

non sit generaliter motivum in superbia. est delectatio propriae potestatis et vo-
2. Adhuc, Augustinus in libro de Con- luntatis, quam neque sub Deo, neque
flictu vitiorum el virtutum, superbiam sub praeceptis ejus vult habere, sed ut
inducit loquentem contra humilitatem, propria frui.

et sic dicentem « Quidquid milites in

: Ad primum ergo quod objicitur per
pugnis militiae, clerici disputantes in Aristotelem, dicendum, quod hoc proce-
scholis, monachi jt^junantes et orantes in dit quia finis desiderii semper movet
:

claustris per observantiam religionis desiderium, et est sicut movens immo-

agunt, meumErgo videtur, quodest. » bile : sed diversum est in superbia spe-
gtoria de observantia cujuscumque lau- cialiter dicta et generaliter dicta.
dabilis exercitii sit motivum superbiae. Ad duo quae in contrarium obji-
illa Ad object.

ciuntur, dicendum, quodjam quasi solu-

sest. 4.
Ulterius quaeritur, Utrum peccatum tum est : quia superbia generaliter dicta
sit separatum ab aliis, vel ditfusum in habet in quolibet hiudabili opere appeti-
oranibus aliis ? tum excellentiae : in illo enim quaerit

Et videtur, quod sit ditrusum in omni- esse propriae potestatis et propriae volun-
bus aliis. tatis,quod iniquissimum est, ut dicit An-
l.Tob. IV, 14 : Superbiam numquam selmus. Undequi vult esse propriae po-
in tuo sensu, aut in tuo verbo, dominari testatis et propriae voluntatis, usurpat
permittas enim initium sumpsit
: i?i ipsa quod divinum est.

omnis perditio. Sed omnis perditio non

estnisi in quolibet peccato. Ergo super- Ad id quod ulterius qua^ritur, dicen- Ad qufflst.i.
 350 D. ALB. MAG. ORD. PRtED.

dum, quuJ suporbia specialiter dicta guunt per vcrba Grcgorii diccntis, quod
speciale peccatum est, et unum de sep- superbia in aliquo semper quteril a-qua-
tem capitalibus. Generaliter vero dicta litatem Dei tumor autcm mentis, ut
:

initium omnis peccati, et diffusum in ibidem dicit, est obstaculum veritatis.

omnibus. Quaeritur ergo de inani gloria.
Et sic intelliguntur auctoritates Tobiae, Et quoeruntur quatuor scilicet an sit

IV, It, el Ecclesiastici, x, 13. Per aver- peccatum ?

sionem enim a Deo et a praeceptis ejus An sit mortale semper, vei aliquando
iniliatur omne peccatum. veniale ?
Ad object. Ad id quod contra objicitur, dicendum Et; Quod sit motivum ejus pro-
quod jam patet solutio quia secundum : prium ?

quod peccatum est speciale, divisum est Et, In quo ditTert a superbia ?

ab omnibus aliis.

MEMBRI StCL\Dl
MEMBRUM II.

De filiabus superhix et speciebus ejus. ARTIGULUS L

Utrum iiianis gloriai sit peccatum ?

SECLNno, Principaliter qua^ritur de
filiabus superbiae, quse, sicut dicit Gre-
gorius super Job, xxxi, 5, in Glossa, sunt Ad primum objicitur sic :

quinque, scilicet inanis gloria, arrogan- Vidctur enim non esse peccatum.
tia, jactantia, ctc. 1. Appetitus enim gloriae, est appeti-

Ibi etiam dicit, quod quatuor sunt tus bonae famae. Dicit enim Augustinus
species supcrbiae sive tumoris. Prima super illud Apostoli, I ad Timoth. iii, 7 :

est, cum bonioa seipso aestimat se habcre Oportet illum et testimonium Jiabere bo-
quod habet. Secunda est, cum aeslimat num nb iis qui foris sunt^ quod « bona
se a suis meritis accepisse. Terlia est, vita propter nos nobis est necessaria :

cum aestimat se habere plus omnibus, et fama autem propter proximum. » Appe-
singulariter se extollit. Quarta, cum titus autem famae, est a])petitus ghjriae :

jactat se quod non habet. Quae

liabere cum dicat Tuihus in finc primae lllietori-
antiqui comprehenderunt in hoc versu : cse^ quod gloria nihil aliud est quam late

patens praeconium, vel clara cum hiude

Es ?e, pro raeritis, falso, plus omnibus iiiflant. notitia, vel ore multorum praedicata lau-
datio. Et quocumque modo horum mo-
Unde etiam quidam dixerunt, quod es- dorum appetatur gloria^ necessaria est
sent specics tumoris, vel lilise suporbiae : propter proximum, et non pcccatum.
species enim in intellectu suo continet Ergo appetere gloriam non est pecca-
genus et dicunt, quod superbia non est
: lum.
in intellectu cujuslibcl istorum. Dicunt 2. Adhuc, Ad Roman, xii, 17 Pro- :

enim, quod exsese putare habere bonum videntes bona non tantum coram Deo,
quod quis habet, non est superbia, sed sed etiam coram omnibus hominibus.
veritas, dummodo ex se habeat quod Ibi Glossa « Qui conscientiae confidens
:

habet : tamen est tumor quidam. Inter famam negligit, crudelis est. » Appetere
tumorem autem et superbiam sic distin- ergo famam, quae nihii aliud est quam
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUiEST. 116. 351

praedicata laudatio ore multorum, non Et sequitur Et glorificent Patrem ve-

:

est malum : ergo appetere gloriam non strum qui in coelis e^/.Laudem enim bo-
est peccatum. ni operis, ut dicit Augustinus, non debe-
CoNTRA :
mus in nobis constituere, sed in Deo. Et
1. Matth. V, 16, super illud : Sicluceat talis laus vera gloriaest, et propler pro-
lux vestra, Glossa : « Fineni boni operis ximum necessaria. De nobis autem debe-
non in laudibus hominum constituatis. » mus dicere illud c|uod dicitur, Luc. xvn,
Ergo non debet appeti laus humana et : lU : Cum feceritis ornnia quse prsecepta
qui appelit, peccat. sunt vobis^ clicite : Servi inutiles sumus \

2. Adhuc, Super illud Matthsei, vi, o : quod debuimus facere, fecimus.

Amen dico vobis, receperunt mercedem Rationes auteni in contrarium adda- Ad objeet.
1, 2 et 3.
suam, Glossa « Non prohibet videri ut
: ctae procedunt de gloria, in qua homo
Deus laudetur, sed videri ut ipsi lau- seipsum ponit finem, et non Deum : et
dentur laus enim hominum appeti non
: illa numquam est appetenda : quia homo
debet. » Ergo peccatum est velle laudari \n se nihil gioriosum habet, sed solus
ab hominibus. Deus. Et ideo dicitur, Isa. xlviii, 11:
3. Adhuc, Beda super Esdram dicit Gloriam meam alteri [non dabo. Et
sic : « Qui jejunat, orat, eleemosynam Apostolus, II ad Coriiith. i, 12 : Gloria
dat illa intentione ut videatur et laudetur nostra hsec est, testimonium conscientise
abhominibus, proles boni operi quasi de nostrse, quod in simplicitate et sincerita-
immunda genitrice nota est sordidae in- te Deij et 7ion in sapientia carnali, sed
tentionis. » Ergo peccatum est. in gratia Dei, conversati sumus in hoc
mundo. I ad Timoth. i, 17 Regi sseculo- :

SoLUTio. Hoc
hujusmodi quocum- et rum, immortali, invisibili soli Deo
que modo adducantur, uno modo sol- honor et gloria. Et Angelus dividens no-
vendum est, scilicet quod inanis gloria bis quod nostrum est, et Deo quod suum
peccatuni est gloria autem vera et glo-
: est, ut dicit Barnardus, dixit : Gloria
riam veram appetere non est peccatum. in altissimis Deo, et in terra pax homi-
Inanis enim est homo^ eo quod vanitat nibus bonse voluntatis '.

est subjectus, ut dicitur, Eccle. i, 2. Et

Sapient. Vani sunt ojnnes homi-
xiii, 1 :

nes in quibus non subest scientia Dei.

Unde appetere gloriam propter se, ut
quis finem in peccatum ea ponat, est : MEMBRI SECLXDl
semper autem gloriam appetere ut Deus
laudetur in nobis de suis donis ac operi-
bus, vera gloria est : et crudelis est, qui ARTICULUS II.

illam negligit : quia nihil habet vanitatis,

sed multum veritatis. Utrum inanis gloria sit semper peccatum
Et per hanc distinctionem facile est mortale, vel aliquando veniale ?
respondt^ ad objecta.
Rationes autem pro prima parte indu-
ctse omnes procedunt de vera gloria, ut Secundo quceritur. Utrum inanis gk)-
scilicet Deus laudetur in nobis, quae semper mortale peccatum, vel ali-
ria sit
nullo modo negligenda est, sed appelen- quando veniale ?
da semper. Et ideo dicitur, Matth. v, KJ Et videtur, quod semper sit mortale :

Sic luceat lux vestra coram hominibus. usurpare enirn quod Dei est, et sibi attri-

'
Luc. ui, 14.
 332 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

buere, morlule pcccatum est : et hoc fa-

cit inanis gloria : ergo semper mortale

peccatum est.
Sed contra. CoNTRA :

Aliquando ex subreptione vel ignoran- MEMBRI SECll\DI

lia tangit aliquem appetilus inaiiis glo-

riae et ille est primus motus. Primus

:

autem motus peccatum veniale est. Ergo ARTICULUS IIL

inanis gloria aliquando peccatum veniale
est, et non semper mortale. Qiiid sit proprium motivum inanis
El hoc concedendum est. glorias ?

Soiutio. SoLUTio. Dicendum, quod inanisgloria

aliquando veniale, et aliquando mortale Terlio quceritur, Quid sit proprium
est. Et tunc est veniale, quando quidem motivum inanis gloria? ?
iilam quis appetit, sed eam finem non Licet jam in prcecedentibus determi-

ponit : quia tunc gloriam Dei non exclu- natum sit, quod in oninibus desideratis
dit : licet tunc hoc in quo gloriari appe- ultimum desideratum est motivum pri-
tit, secundum actum ad Dei gloriam non mum desiderii et appetitus : objiciunt

referat : et ideo eliam veniale est : quia tamen quidam quod sic,

actus peccati venialis ad Dei gloriam 1 Appetere laudem vel gloriam est

referri non potest. Si autem gloriam fi-

necessarium propler proximum et sic :

nem ponit : tunc Dei gloriam excludit non malum, sed bonum, sicut paulo anle
et mortalc peccatum est: tunc enim spre- habitum est bonum autem non potest
:

to bono incommulabih, adhaeret bono esse motivum ad malum .*

et sic appeti-

commutabili, scilicet gloriee. tus L^udis non potest esse motivum ina-

Ad PRiMUM ergo dicendum, ({uod non nis glorioe.

licet usurpare quod Dei cst : quia usur- 2. Fortius objicitur sic : Aristoteles in

pare esl ut finem accipere, et ut sibi Hbro de Laudahilibus bonis dicit, qaod
debitum, non Deo : et hoc proliibetur, virtus est laudabilium bonorum : appe-
Jerem. ix, 2.3 et 2i, ubi dicit Domi- tere autem laudari in eo quod secundum
nus : Non glorietur sapiens in sa- se non vidctur esse raa-
laudabile est,

pientia sua, et yion gloriclur fortis in lum, imo bonum quia tunc attribuitur
:

forlitudine sua, et non glorietur dives in rei quod debetur ei et hoc bonum est et
:

divistii suis : sed in hoc glorietur, qui justum et sic videtur motivum non esse
:

gloriatur, scire et nosse nie : htec est ad malum.

enim vera gloria quae in soh) Deo est, 3. Adhuc, Aristoteles in primo Ethi-

qui sohis gloriosus. I ad Timollh. i, 17 :

corum dicit, quod honor et laus prae-
Soli Deo honor etgloria, ad quem omnia mium sunt virtulis moralis et intellectua-
referenda sunt. 1 ad Corinth, x, 31 : Sive lis. Tunc multo magis sunt priemium
manducatis, sive bibitis, sive aliud quid virtutis gratuitae quae honorabili%r ellau-

facitis, omnia
gloriam Dei facite. in dabilior est. Quaerereautem illud quod ut
Htec est etiam causa, ut dicit Hierony- praemium debetur nullum malum
alicui,

mus ad Damasum Papam, quod « omnis est, nec motivum ad malum. Ergo velle

Psalmus in gloria terminatur. » laudari de virtute, vel de scientia, non

videtur esse motivum ad malum : sed
inanis gloria malum est : ergo appetere
laudem vel gloriam non movet ad ina-
nem gloriam.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QU^ST. 116. 353

4. Adhuc, Aristoteles in II Plnjsico- gelizat fidem quam aliquando expugna-

riim dicit, quod vanuni cst, qiiod est ad bal : el in me clarificabant Deum. Non
aliquem finem quem non includit. Gum dicit, clarificabant nie, vel se in me, sed
ergo, sicut probatum est, utraque virtus Deum qui omnis boni auctor est et cau-
et moralis et intellectualis et etiam gra- sa : illa est enim vera gloria et finis omnis
laudem et honorem sicut ad
tuita sint ad glorice.
iinem, vidcturquod vana sunt, nisi in- Ad ALiUD dicendum, quod virtus lau- Ad 2.

cludant eum, et consequantur si crgo : dabilium est bonorum : sed, ut dicit Au-
consequuntur laudem et gloriam, hoc gustinus, non propter se, sed propter
non est motivum ad vanam gloriam, sed illum qui est auctor virtutis, Deum scili-

ad veram gloriam. cet : et ille debet laudari in virtute. Et

3. Adhuc hoc expresse habetur, Eccli. ideo antiqua opinio fuit Socratis et Pla-
xLiv, 1 et 6 ubi sic dicitur : Laudemus tonis^ ut in libro Mennonis dicitur, quod
viros gloriosos, et parentes nostros in ge- virtus intelleclualis non est discibile bo-
neralione sita,... honiines divites in vir- num, nec moralis est assuescibde bo-
tiile, piilchritudinis studium hahentes. num, sed utraque donum Dei.
Hoc ergo consequi et appetere non est Ad ALiuD diccndum eodem modo, quod A\ 3.

appelere vanam gloriam, sed veram et : honor et laus sunt praemium virtutis, sed
sic motivum non potest esse ad inanem referenda sunt ad Deum, qui est auctor
gloriam, sed ad veram. omnis boni.
Ad aliud dicendum eodem modo, quod Ad 4.

SoLUTio. Dicendum, quod movens ad virtus inlellectualis et moralis ct etiam

inanem gloriam est appetitus vanae hau- gratuita, non sunt laudandse in se, sed
dis et vanae gloriae, secundum quod glo- in auctore qui Deus est. Unde Augusti-
ria defmitur ab Augustino, super episto- nus in libro de Doctrina Christiana lo-

lam ad Romanos in tine, quod gloria est quens de Stoicis sic dicit : « Quod si

clara cum laude laetitia. Sic enim accepta virtutes persuadent nobis, quod eas per
gloria et honor et laus soli Deo deben- seipsas amemus, et non proptcr sum-
tur. I ad Timoth. i, 17 Soli Deo honor : mum bonum, jam virtutes incipiint non
et gloria. Unde quando referunlur ad esse virtutes quia nihil propter se aman-
:

hominem, qui est creatura vanitati sub- dum est, nisi summum bonum quod est
jecta, ut dicitur, ad Roman. viii, 20: Va- Deus. »
nitati creatura subjecta est : tunc fru- Ad ULTiMUM dicendum, qiiod viri glo- Ad 5.

strantur fine debito, et vana sunt, et riosi non sunt laudandi in se, sed Deus
motiva ad inanejii gloriam, in eis, sicut paulo ante probatum est
Ad prlmum ergo dicendum, quod hoc per verbum Apostoli, ad Galat. i, 22.
procedit : quia appetere laudem ad glo- Sic laudati sunt a Sanctis et in Scriptu-
riam Dei et proximi sedificationem non ris.Et hoc est quod dicitur, Proverb. x,
estmalum, sed l)onum nec est motivum : 7: Memoria justi cum laudibus, et no-
ad inanem glorlam, sed veram. Referre mcn impiorum putrcscet. Justus enim
autem gloriam qua; Dei est, ad seipsum est, qui per gratiam gratum facientem
qui vanitati subjectus cst, vanum est et inhabitantem habet in se justitia? aucto-
motivum ad inanem gioriam. Et lioc ac- rem Deum : sed impii sunt, qui sunt
cipitur, ad (ialat. i, 22 et seq., ubi Apo- alieni a cullu Dci.
stolus loquitur de conversione sua dicens
sic : Eram autem ignotus facie Ecclesiis
Judsex, quse erant in Christo. Tantum
autem auditum hahehant\ Quoniam qui
persequebalur nos aliquando, nunc evan-
23
 3oi D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

Dicendum ad primum, quod

SoLUTio. -''o'''»»"

Gregorius dicit hoc, non quod inanisglo-

ria suggerat praeesse, sed quia superbia
praeesse suggerit : et hoc nititur per ina-
MK^IHHI SFXIXDI nem gloriam ol)linere : et propter hoc,
quod sic conjunctae sunt, una videlur esse
alia, cum tamen diversa sint.
ARTICULUS IV. Ad aliud dicendum, quod per dictum Ad
Augustini non probatur, quod sint idem,
In qiio iVifferat inmus glorla a superbia? sed quod sunt peccata conjuncta et :

unum per aliud nititur obtinere quod

desiderat, ut paulo ante diximus.
Quarto quaeritur, Iii <|no dilTcrat inanis Id quod in contrarium objicitur, con- Ad o\

gloria a superbia ? cedendum est et procedit. Tamen per

Videtur enini ideni peccalum esse dictum illud quod intendit Augustinus
cuni superbia. dicere, nec probatur quod idem, nec di-
1. Gregorius in Moralihvs : « Tnanis versa sint, sed quod superbia diversis
gloria suggerit se praeesse, ut pluribus viis nititur obtinere quod desiderat, sicut
praesit,non prosit. » Hoc idem suggerit dolis et fallaciis et aliis modis.
superbia. Ergo inanis gloria et superbia
sunt ideni.
2. Adhuc, Augustinus super Joannem:

« Ambitio humanae laudis appetit de se

aestimari quod in se non habet, et super MEMHRI Si:ClM)I
alios se ellerre. » Hoc idem appetit su-
perbia. Ergo superbia et inanis gloria
sunt idem pcccatum. ARTICULUS V.

$ed contra, CONTRA :

Augustino in libro V de Civitale Dei Utriim inanis gloria sil generale pecca-
« Quisquis sine cupiditaie gloriae, qua tum mixtum omnibus aliis peccatis
veretur homo bene judicantibus displi- sicut superbia, vel non ?

cere, dominari atque im[)erarc desiderat,

eliam per aperlissima scclcra quaerit ple-
rumque obtincre (juod diligit. Proinde Juxta lioc ({uaeritur, Ulrum inanis
qui gbjriam concupiscit, aul vera via uli- gloria sit gencrale peccaturn mixtuni om-
tur, aul certe dolis aut fallaciis conten- nihus aliis {»eccalis sicut superbia?
dit,volens bonus videri esse, quod non Et videtur, (|uod sic.
est » Ex hoc accipilur, quod superbia
'. \. (Wny&o^iXomn^ super Joannem, Ho-
quaerit praeesse : inanis autem gloria ex- milia 40 super illud Joannis, v, 44 :

cellere in laude : et Ii.tc duo sunt diver- Quomodo vos potcstis credere, ciui glo-
sa : ergo superbia et inanis gloria sunt riam ah invicem accipitis ? sic dicit :

diversn, non idem ])eccalum. Ouod

e't « Si avariliam Paulus vocat idolola-
conccdendum est licct diversa sint, la- : triam ^, hujus matrcni
el radicem fontcm

men frequenter sunt conjuncta : quia omniurn malorum dicit. » Ergo videtur,
inanis gloria est prima iilia superbia?, ut quod inanis gloria sit idololatria, et infide-
dicit Gregorius in moralibus. litas : sed peccatum mixtum omnibus aliis

* S. AcousTi.NLrf, Lib. V do Civitate Dei, cap. * Ad Ephes. v, ;j : Aul ataru:<, quod est idolo-
19.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QU.^ST. 116. 355

peccatis est mater omniuni malorum, et bono incommutabili et sic generale :

non filia superbiae, sed initium peccati peccatum est, ut dicit Chrysostomus,
sicut superbia. diflusum in omnibus peccatis mortalibus,
2. Adhuc, Per eamdem auctoritatem sicut superbia, et non est filia superbiae
videlur, quod inanis uloria sit idok)hitria hoc modo omne enim peccatum est,
;

et infidelilas. Videtur enim secundum spreto bono incommutabili rebus muta-

dictum Domini esse casus a fide, qui di- bilibus adhcerere omne autem commu- :

cit Qiiomodo vos potestis credere? Et

: tabile vanum est et sic delectari in hoc
:

sic videtur, non sit

quod inanis i^loria et quserere laudem in hoc, generalis vana

filia superbice, sed generalis qusedam gloria est et mater omnium malorum. Et
idolohitria, qua colitur commutabih' bo- sic Chrysostomus loquitur de vana ^lo-

num spreto incommuta])ili bono. ria. Secundo, dicitur vana gloria specia-

3. Adhuc, Bernardus : « Veile scire ut liter quserere excellentiam in vanissima

scias, studiosa occupatio est : veile scire re, est laus hominum, secundum
quse
ut sciaris, vanitas est : velle scire ut quod dicit Tullius, quod gloria est mul-
alium doceas ignorantem, cbaritas est. » torum ore prwdicata laudatio, quae va-
Ergo videtur, quod ali(|uando contingit nissima est, ut dicit Hieronymus sic :

deh^ctari in laude ex studio, aliquando « Si te laudi hominum commitis, necesse

ex charitate^ et sic non semper pecca- est ut aliquando parvus, aliquando ma-
tum. giius, aliquando nullus sis. » Ad Galat.
Adhuc, TulUus in fine primse Retho-
4. i, 10 : Si adJiuc Iiominibus placerem^ id
ricce dvcii, quod gloria de per se expeti- est, placere qua?rerem, Christi servus
bilibus est. Per se autem expetibile est non essem. Et in Psalmo lu, 6 Confusi :

honestum, ut ibidem dicitur. Honestum sunt qui hominibus placent, \([ est, pla-
vero quod sua vi nos trahit, et sua di- cere qusrunt quoniam Deus sprevit
:

gniitale nos allicit : et hoc numquam eos.

vanum est : quia rationem vano contra- Ad aliud dicendum, quod inanisgloria ^d t.

riam hal)et : vanum enim non est de potest dicere casum a tide formata, vel a
expetibUibus, sed de abominabilibus : fide informi. Primo modo vana gloria est

quia vanum est quod est ad aliquem casus a fide et impedimentum fidei, sic-
finem quem non includit. Et hoc nemo ut omne mortale peccatum quia colitur :

expetit omne enim expelibile, ut dicjt

: ibi commutabile bonum spreto incom-
Augustinus, vel expetitur ad utilitatem, mutaJ)ili. Et sic intelligilur illud Joannis,

vel ad fruitionem : et neutro modo expe- v, 44 : Quomodo vos potestis crederc? Si

titur vanum. Ergo non debet dici vana autcm casum a fide informi, qute
dicat

gloria : quia gloria vana esse non pot- compatitur eliam secum mortale pecca-
est si de per se expetibilibus esl, gloria. tum, et dicilur fides mortua', et fides

dsemonum, etc. : tunc non est casus a

Adhuc quteritur, Ouare vana gloria fide, sicut nec alia peccata morlalia.
maxime ponilur in laude, cum laus sit Ad aliud dicendum, quod velle scire ^^ 3

prtemium virlulis, quod vauum esse non ut scias, studiosa occupatio est et nulla

poli'sl ? vanilas. Sed velle scire ut sciaris, est

excellentiam qua^rere in laude humana,

SoLUTio. Ad primo (ju;esitum dicen- quse non refertur ad laudem divinam, et
duni (juod vana gloria dicitur duobus est stullissima vanitas. Velle autem scire

iuodis. Uno modo secundum quod dicit ut prosis lectione et priedicatione, chari-
delcctationem in (|uocumque vano, spreto tas est : quia refertur ad laudem Dei, et

' Jficob. 11, 17 : Sic et fides, si non habeat opera, mortiia est,
 836 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

utilitalem proximi : et Iutc est vera glo- se, ut dicit Tullius, sicut et nol)iUtas :

ria, noii vana, ut in prBeliabitis determi- gloriari ergo in illa non cst inaniter glo-

natura est. riari, sed vere.

Ad 4. Ad ALiUD dicendum, quod diclum Tul- 2. Similiter gloriari in auctoritate vi-

lii intelliiiitur de vera i>loria, qu.T in solo detur potius esse ambitionis quam inanis v

Deo est. Unde dicit Auii^ustinus, quod gloriGe.

« niliil est lionestum, nec ])er se exjieti- 3. Adhuc, Gloriari in potestate super
Lile, nisi Wonum increatum : » alia enim alios [lotius videtur csse superbiie quam
omnia referuntur ad illud : et (ut ipse di- inanis glorise.

cit) ut utilia diiii:untur, ad illud relata, 4. Adhuc, Gloriari in praelatione dire-

ut ii>sum per illa obtineatur. cte videtur csse superbise et tumoris : vi-

detur ergo, quod non sit species inanis

Ad quwst. Ai> m quod ultimoQuare quseritur, gloriae.

vana liloria maxime in laude ponatur?

Dicendum, quod propter hoc quia : SoLUTio. Dicendum, (juod species ina- ^^^y^

inter oninia vana laus hominum vaniur nis glorise dupliciler distinguuntur, fur-
est quod patet per Hieronymum supra
: maliter, et materialiter. Formaliter non
inductum. Laus autoni quce est prBemium accipiuntur, nisi secundum diversitatem
virtutis, et secundum Stoicos et secun- laudis inanis in linguis adulantium et

dum Sanctos est laus Dei, qui est au- placentia loquentium : quia talis laus pe-
ctor et dator virtutis in nobis, sine quo nitus inanis est : et qui gloriatur in ea,
nihil possumus facere. Joan, xv, 5 : Sine vaniter gloriatur. Materialiter auteni di-
me )uhil potestis /acere. Et, Isaiae, xvi, slinguuntur species ejus secunduni di-
\'l : Omnia opera uostra operatus es no- versitatem eorum in quibus (juis vane
bis, Domine. qucerit gloriari : et sic sunt qualuor quae
inductse sunt unde materiales
: ejus spe-
cies sunt, non formales.

Ulterius, Qaseritur dc opposito inanis Qm

gloriae, propter verbuni Augustini in li-

MKAIItlU SiXl \ni bro de Confliciu vitiorum et virtuium,

ubi sic dicit « Timor opponitur inani
:

gloriae, sicut humilitas superbiae. »

ARTICLLrS \ I. Et hoc videlur falsum esse : quia vido
tur, quod inanis gloria quie lalsa gluria
De speciehus i/iauis rj/oriie, ct de opposi- est, opponalur verce gloriae, quse est in
to cjus. conscientia, de (jua dicitur, II ad Go-
rinth. i, 12 : Gloria nosira hssc est, testi-

monium conscientias nosirai. Et, Jercm.

Literius, Quteritur^b' s[ieciei)us inanis \\, 2i : In hoc glorielur, qui gloriatur,

gloriee quas quidam ponunt. srire ct nosse me.
Ll dicuiit eas esse qualuor, Kcilicet

alTectationem libertalis, auctoritatis, po- SoLUTio. Ad hsec ct hujusmodi facile soh

testatis, et praelationis. Ilaec enim solent est responderc : ca enim quae opponun-
appetere inaniter glorianles. Unde qui- tur, duplicitcr opponuntur. Qua'dam
dam etiam dicunt, quod hae sunt lilise enim ut formse contrariae el sicutspecies :

inanis glori.T et neptes superbise. et sic inani gloriae opponitur vcra gloria,
Et contra lioc objicitur sic : quae est in conscientia et iii Deo. Quce-
1. Libertas est de expelibilibus per dam oppununlur ut dispositiones ad
 IN TI P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QU.EST. IIG. asT

contraria iaclinanles : ct sic timor op- 2. Similiter, Secunda non videtur esse
ponitur inani glorise. Ad Roman. xi, peccatum : multa enim merentur homi-
20 : iVo/i allum sapere^ sed time. Et nes et sibi et aliis : et si adscribunt iihi

Eccli. u, 1 : Sta in justitia et timore, et meritis^ non videntur peccare, nec super-
prsepara animam tuam ad tentationem. bire inaliquo.

Et Bernardus super Cantica : « Experi- CoiSTRA : .sed conlra-

mento didici, quod tantum valet ad nibil I.I ad Corinth. Quid habes iv, 7 :

gratiam Dei acquirendam et retinendam quod non accepisti? si autem accepisti,

et recuperandam, quantum numquam quid gloriaris quasi non acceperis ? Ergo
altum sapere, sed timere semper. Scri- cum nihil habet a se, peccat si aliquid

ptum est enim, Jacobi, iv, 6 Deus su- : sibi adscribit.

perbis resistit, liumilibus autem dat gra- 2. SimiHter, Objicitur contra secun-
tiam. Et, Judith, ix, IG : A'ec superbi ab dam, quod sit peccatum. I ad Corinth.
initio tibi placuerunt : sed humilium et XV, 10 : Non ego auteni, sed gratia Dei
mansuetorum semper tibi placuit depre- mecum. Et ibidem, Gratia Dei in me va-
catio. » cua non fuit. Qui ergo sibi adscribit

Et hsec dicta de superbia et inani glo- quod gratiae Dei est, peccat, et superbit
ria sufficiant. contra Deum.
•3. Adhuc, II ad Corinth. iii, 5 : Non
quod sufficientes simus cogitare aliciuid
a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia
nostra ex Deo est. Qai ergo aliquid ad-
MlAIimi SECL\DI scribit propriis meritis, peccat et super-
bit contra Deum : usurpat enini sibi quod
Dei est.
•
ARTICULUS VII. 4. Adhuc, Job, xx.-ci, 27 : Si osculatus
sum nianum meam ore meo. Ibi Grego-
De reliquis fdiabus superbiw, quse sunt rius in Glossa : « Osculari manum, est

prscsumptio, arrogantia, et jactantia. bona quae habet homo, vel quse facit, sibi
yel propriis meritis adscribere : et haec

est iniquitas maxima, ut ibidem dicit

Post haec de aliis fdiabus superbise textus S et negatio contra Deum altissi-

quce sunt praesumptio, arrogantia, ja- mum. Videtur, quod hoc non lantum sit

ctantia, sub uno quaestionis articulo in- peccatum superbite, sed etiam infidehta-
quiremus : quia plura de taUbus quserere tis.

magis est curiosum, quam fructuosum. o. Adhuc, Joan. xv, .";)

: Sine me nihil
Prima quando ahquis
est prsesumptio, potestis facere. Glossa : « Nihil, hoc est,
praesumit aliquid habere ex se, quod non peccatum, illud potestis lacere sine me,
habet nisi ex Deo. et nihil boni. » Joan. i, 3 : Sine ipso fa-
Secunda quando adscri-
est arrogantia, ctum est nihil.

bit propriis meritis quod non habct nisi

ex gratia Dei. SiMiLiTER, Objicitur de jactania, sci-
Et videtur prima non esse pecca-
I. licet quando aliquis jactat quod non ha-
tum, nec filia superbiae quia quod ho- : bet, et in hoc superbit hoc enim vide- ;

mo habet ex se, si adscribit sibi, non vi- tur potius esse filia mendacii quam
detur esse peccatum, sedpotius debitum : superbice.
nec videtur esse superbia, sed veritas.

1 .lob, XXXI, 28.

 358 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

Qufest. .luxTA lior liic qiKeritur de extollenlia meriluin : cx conaruo, et ex condigno.

quae plus omnibus jactat se : haec enini E^x congruo potest aliquis aliquid lacere,

videtur non esse peccatum, cum dicat unde magis conuruat sibi dari gratiam
Apostolus, I ad Corinth. xv, 10 : Ahun- quam alii, scd ex condigno nihil. Et hoc
dantius illis omnibtis laboravi. nolatur in auctoritate prteinducta quae est
-ed contra. CoNTR.\ : De manu tua «ccejOimw.s. Etin Psalmo
1. IIoc est Aniichristi proprium : erjio cxLiv, 11» : Aperis tu manmn inam^ et
est peccatum. II ad Tliessal. ii, i : E.rtol- imples omne animal benedictioiie. Et de
litur supra omnc quod dicitiir Deus, aut hoc antiqui fecerunt versum, Praepositi-
quod colitur. vus scilicet,

2. Adhuc, Eccli. xxvi, 12 : Fornicatio

mulieris in extollentia oculorum : (llos- (Juid(iui(l li;il»es niiM-ili prreveutiix gialia donat.

sa, hoc est, fornicatricis animse. Job, Nil Deus in nobis proeter sua dona roronat.

XLi, 2"» : Omne sublime videt : ipse est rex

super universos filios superbise. Et pro- IJnde homo niliil potcst facere ex con-
pter hoc superbia dicitur maximum pec- digno, unde Deus efticiatur sibi debitor
catum. Psal. xviii, 14 Et emundabor a
: et si adscribit sibi, arrogantia est et su-
delicto maximo, Glossa, id est, a super- perbia.
bia. Ad aliud dicendum, (juod jactantia
mendacinm est in aclu, sed radix incli-
«^oiutio. SoLLTio. Dicendum, (juod omnes ilh« nans ad hoc superbia est : et ideo super-
lilia^ sunt superbite. bia mater est jaclantice
Et quod objicitur de prima, dicendum
quod homo nihil habet ex se, ul sa?pc di- Ad id (|uod ultimo objicitur de ex-
ctum est, et probatum per auctoritatem tollentia, dicendum quod peccalum est

Apostoli, I ad Corinth. iv, 7 Quid ha- : imitatio primi pcccati dsemonis,'qui vo-
bes, etc. Et ideo mai^-na praesumptio est, luit essesicut Deus, et extolli superalios
adscribere sibi donum quod non suum Angelos. Et quod non dicit Apostolus ',

est, sed Dei. Unde, I Paralip. xxix, 14 : est conlrarium. In labore enim semper

Quse de manu tua accepimus, dedimus debemus crescerc, et non in extollentia

tibi. Quasi diceret Propheta : Nihil a no- animi : sed dicere illud Eucse, xvii, 10:
bis habemus. Servi inutiles sumus : quod debuimus
Ad aliud dicendum, quod duplex est facere, fecimus.

QUiESTIO GXVII,

De Invidia.

Post tractalum dc superbia qua? est est de invidia, qua? ejus est pedissequa,

regina vitiorum, ut dicit Augustinus in ut ibidem dicit.

libro de Sancta virginitate, tractandum De invidia autem quseremus duo in

* I ad Corinlli. xv, 10-

 IN II P. SUAl. THEOL. TRACT. XVllI, QU.^ST. 117 359

oeiiere, de iiividia secundum se, et de Et oBJiciTi r contra istas sic :

filiabus ejus, quas Gregorius ponit in 1. Definitio et nomen ad idem referun-

Glossa super illud Job, xxxix, 2.j : Ejc- tur. Invidia autem dicit privationem in
hortationem ducum, el ululatum exer- usu rationis, quae est potentia rationalis.
citus, ubi ponit exercitum diaboli, et Ergo deberet diffiniri vel per habitum
dicit esse detraclionem, et susurra- vel per actum rationalis potentiai dolor :

tionem, et quasdam alias quas inferius autem et odium sunt potcntiee irascibilis :

inducemus. ergo male diffinitur vel per dolorem vel

per odiura.
2. Adhuc, Odium, ut dicit Gregorius,
est inveterata ira hoc autem magis per-
:

tinet ad iram, quam ad invidiam : ergo

aiEMBRUM I. male ponilur in definitione ejus odium.
3. Adhuc, xVristoteles in II et III Ethi-

De invidia secundum se. corum dicit, quod nemesis et invidia op-

ponunlur. Nemesis auteni est tristitia in
malorum prosperilatibus. Invidia vero
De invidia secundum se quaeremus in prosperitatibus bonorum est tristitia.

quatuor. Deberet ergo definiri per tristitiam, et

Primo, Quid sit ? non per odium.
SecundOj An semper sit mortale pec- i. Adhuc, Seneca ad Lucillum : « Cum
catum, vel aliquando veniale ? ea ingeruntur oculis qua? mens refugit,

Tertio, Quomodo sit peccatum capi- cum dolore videntur. Cum vcro inge-
tale ? runtur ({uce mens appellt, videntur cum
Et quarto, Quomodo ex ipsa oriuntur gaudio. » Ergo videlur, quod invidia
filiffi? definiatur per tristiliam et gaudium cj[U3e
sunt afTectiones oppositae : et hoc est
impossibile ; quia opposita in uno non
conveniunt.

IIEMBRI PRIMI SoLiTio. Dicendum, quod in invidia Solutio.

duo sunt. Unum per comparationeni ad

subjectum in quo est. AHud per compa-
ARTICULUS I. rationem ad objectum de quo est, quod
est motivum ejus ad actum quia, sicut :

Quid sit invidia ? dicit Pliilosophus, aclus sunt prsevii po-

tentiis, et objecta actibus secundum ra-
tionem. Unde per comparationem ad
Qc.i^RiTUR ergo primo, Quid sit invi- subjeotum in duplici genere ponitur,
dia? propter diversa objecta quae causant di-
Joan Damascenus in
1. libro III de versas affectiones. Bonum enim in invi-

Fide orthodoxa dicit, quod « invidia est dia, est causa doloris et odii in proximo
tristitia de alienis bonis. » malum autem. visum in proximo, est
2. Adhuc, Augustinus super iilud causa gaudii et amoris. Invidus enim
Psalmi civ, 25 Convertit cor eorum, ut
: amat malum proximi. Opposila enim
odirent popiilum ejus, diffinit sic « In- : objecla oppositarum affcctionum sunt
vidia est odium fclicitatis alienae. » causa. Undc propter odium fclicitatis

3. Adhuc, Remigius sic dilfinit eam : proximi, nccesse est, quod per odium
« Invidia est dolor de alieno bono. » definiatur el tristitiam : ct propter gau-
 360 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.
diuMi adversilatis, necesse est, quod de mahi proximi, sequilur trislari de
^audium in definilione ponatur : quia bono, et e converso, quia aliter opposila
aliter non dicerelui' tolum quod est in objecta non essent causoe oppositarum
invidia: quia, sicut dicit Aristoteles in alfectionum.
Topicis et Ethicis, « Sicut ejusdem mo-
ris est amicis benefacere, et inimicis
male : ita ejusdem moris est jiaudere de
bono proximi, et tristari de malo, et g:au-

dere de malis et tristari de bonis. » Et 1IE\IR1{| PHI^Il

propler boc etiam vitium vocatur, quia
bonum morem vitiat.

Dicendum ergo, (|uod definiliones in- ARTICULUS U.

duclae a Sanclis bona? sunt, licet in du-
plici «jrenere alFectionum ponant invi- Utrum invidia sit sempcr mortale pec-
diam, propter causam quae dicta est. catitm, vcl aliquando veniale ?

Adobject. 1. Ad PRiMUM ergo quo dicitur, quod in-

vidia dicit privationem usus in ratione,
dicendum quod hoc verum esl secundum Secundo qucerilur, Utrum invidia sit
Bernardum, quod invidia est quasi intus semper mortale peccatum, vel aliquando
vidia : pervidet hoc quod videt : et hic veniale ?
est aclus ejus quasi praeambulus ad Et videtur, quod semper sit mortale.
aclum motum. Sicut dicitur tertio capi- 1. Dicitur enim, Matth. xxii, 39 Dili- :

tulo deAnima, de movente quod in om- ges proximum tuum sicut teipsjim. Et
nibus motivis actus cognitivifi faciens contra haec directe venit invidia, qute est
signum de rnotu, pra^cedit et excitat mo- odium sive dolor felicitatis proximi. Ve-
lum ad actum et sic ingestum bonum: nire contra pra?ceplum scmper est mor-
cognilivae invidorum, causaest doloris et tale pcccatum, et maxime contra istud
odii in invido. proeceplum de quo dicitur, Matth. xxii, 37
Aiobject.2.
Ad ALiLi) diccndum, quod ad ulrum- et seq. : Diliges Dominum Deum tuum
que potest pertinere diversis rationibus : ex toto corde tuo, anima tua, et et in tota
ad iram sciiicet, secundum quod odium in tota mente tua, Hoc
maximiim et est
est inveterata ira in proximum et appeti- primum mandatum. Secundum autem
tus vindictai : ad invidiam aulem, se- simile esthuic: Diliges proximum tuum
cundum quod est aversio oculi benepbi- sicul teipsum. Ergo invidia semper est
citi a l)ono proximi, et conversio oculi mortale peccatum.
displicentia' ad bonum proximi. 2. Adhuc, Apostolus, I ad Corinth.
Adobjccis
Ad ALiuD dicendum, quod diffinitur xiii, iCharitas non semulatur. Glossa,
:

per odium ct tristiliam: quia odium in hoc e.st, non invidet. Ergo invidia venit
tabbus causa tristitiae est. contra charitatem : venire contra chari-
Adoiject. I.
Ad quod Seneca
ULTLMu>r diccndum, tatem semper est mortale peccatum :

verum dicit. Et quod dicitur, quod oppo- ergo videtur, quod invidia semper sit
sita in uno non conveniunt, intelbgitur mortale peccatum.
de formaUler oppositis, sicut album et ni- 3. Adhuc, Proverb. xiv, 30: Putredo
grum sed de affectionibus oppositis non
: ossium ifividia. Glossa : « Vult, quod
est verum quando causanlur ex opposilis I)er ossa significentur virtutes. » Ergo
objectis tunc enim in codem sunt, et
: invidia destruit virtutes : quidquid de--
ad eumdem motum referuntur secun- struit virtutes, mortale peccatum est
dum doctrinam Philosophorum. Unum ergo invidia semper mortale peccatum
enim sequitur ad abud : quia gaudere est.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUvEST. 117. 361

4. Adhuc, Sapient. ii, 24 et 35 : Invi- Solutio. Dicendum, quod invidiasem- Solutio.

dia dlaboli mors inlroivit inorhem terra- per est peccatum, et aliquando veniale,
rum : imitaniur autem illum qui sunt et ali({uando mortale, sicut objectum est.

ex parle illius, id est, ex partc invidiae. Qualiter autem sit in o-enere passionis
Imitari diabolum, mortale peccatum est. vel pcenge, in prsecedenti articulo quse-
Ergo invidia sempcr mortale peccatum stionis satis determinatum est.

est. Ad hoc autem quod quod objicitur,

CoNTRA :
passionibus non meremur,
vel pcenis
1. Augustinus et Dama.scenus dicunt, quia involuntaria sunt, dicendum quod
quod invidia est ^tristitia de felicitate hoc est verum in quantum involuntaria
proximi : tristitia passio est et pcena :
sunt. In quantum autem virlus est in ra-

ergo invidia passio est vel pcona : sed tionabili ordine passionum et poenarum,

nec passionibus nec poenis meremur nec est falsum : quia tunc passionibus et
demeremur, cum involuntaria tlant, et poenis meremur et demeremur in cor-
omne peccalum cst ita voluntarium, ruptione talis ordinis.

quod si non sit voluntarium, non est Ad primum ergo dicendum, quod ve- Ad I.

peccatum, sicut dicit Augustinus : et ila nire contra prceceplum ex deliberatione

videtur, quod invidia non sit peccalum, et consensu, semper est mortale pecca-
cum ponatur in genere passionis. tum, sed ex subreptione et ex primo
2. Adhuc, Seneca ad Lucillum : « Ne- motu non semper : hoc enim non est

quitia qucTP est invidia, sui pcena est. conlra praeceptum, sed prcTter prsece-
Quanta enim sunt gaudia felicium, tanti ptum.
sunt gemilus invidenlium. » Et ideo di- EoDEM modo respondendum est ad se- Ad 2.

citj quod vellet oculos invidorum esse in quens quia primo motu non venit ali-
:

toto mundo, ut ubique conspectis gau- quis contra charitalem, sed praeter chari-
diis felicium, semper torquerentur. Ad tatem facit.

hoc facit iilud Horatii Ad ALiuD dicendum, quod invidia non Ad 3.

semper est putredo ossium, lioc est, vir-

tutum : sed quando est ex deliberato
Invidia Siculi non invenpre tyranni
Majus tormentum. consensu cum actu susurrationis, vel de-
tractionis, vel alterius impedimenti, quo
impeditur bonum proximi : tunc enim
Tormentum pcena est involuntaria. corrumpit virtutes.
Sed nullum peccatum involuntarium. EoDEM modo dicendum est ad se- Ad i.

Ergo invidia non est peccatum. quens : quia non imitantur dialiolum in
3. Adhuc, Videtur quod non sit sem- quibus est primus motus sul)reptionis :

per mortale peccatum, sedaliquando ve- sed qui ex consensu et voluntarie impe-
niale: quia sicut in aliis peccatis sunt diunt bonum proximi, et gaudent de
primi motus, ita et iu invidia, et primi malo, illi imitantur diabolum.
motus non sunt mortaliapeccata, quiaex Ad duo sequenlia objecta qua? sunt in \d object.
1 et 2.
subreptione surgunt. contrarium, dicendum quod jam soluta
4.Adhuc, In omni peccato mortali est sunt per distinctionem quoe paulo ante
aversio a bono incommutabili, et con- ponitur in hujus articuli delerminatione.
versio ad bonum commutabile in invi- : Ad m quod objicitur, quod non sem- Adobject.3
dianon videtur bonum commutabile ad per sit mortale, sed aliquando veniale,
quod convertatur ergo videtur, quod in-
: dicendum quod concedendum est, et
vidia nec sit mortale, nec veniale pecca- proccdit, sicut dictum cst.
fum. Ad ULTiMUM dicendum sicut dicitur in Ad object. 4.

Glossa Gregorii super Job, v, 2 : Parvu-

862 D. ALB. MAG. ORD. PRvED.

liim occidit iiividia : « Nisi paivulas esset, proximi erit capitale peccatum, mater et

noii timeret cTqualem sibi pr.Tferri, et caput vitiorum.

minorem sibi parificari. » Unde omnis CoNTRA : Sed co

invidus propler hoc invidus est quia de- Dicit Gregorius, quod « ex amore pro-
lectatur in sui excellentia : et lioc est priae excellentiae nascitur invidia felicita-

commutabile bonum ad quod converti- tis alienae, dum timet eani sibi parificari
tur, et timet alium sibi prjBferri vel vel praeferri. » Ergo videtur, quod invi-
eequari. Et propter hoc dicit Augustinus, dia sit filia superbiae et non capitale vi-
quod individuapedisseqna reginse super- ti u m
biiB, est invidia.
SoLUTio. Dicendum, quod invidia ca- soiui

pilale vitium est ex quo oriuntur alia,

sicut dicit Gregorius, detraclio, susurra-
tio, aemulatio, et etiam zelus quando
aliquis zelat malum alterius. Unde super
MEMimi r^Knii illud Psalmi xxxvi, 1 : Noli semulari in
malignantihus, neque zclaveris facientes
iniquitatem : in Glossa, « /Emulari, hoc
ARTICULUS IIL est, invidere. Et zelare est amare malum
proximi. »

Quomodo invidia sil pcccalum capitale? Unde objecliones inductae ad proban-

el Quomodo ex ipsa oriuntur filise ? dum hoc, procedunt.
Ad id quod contra objicitur, scilicet Ad ob;

quod sit filia superbiae, dicendum quod

Tertio quteritur, Quomodo invidia sit non est directe filia superbiae, sed pe-
peccatum capitale? et, Quomodo ex ipsa dissequa ejus, ut dicit Augustinus : quia
oriuntur filia' ? semper sequitur superbiam sicut pedis-
1. Quod sit capitale, probaturper Gre- sequa dominam. Sicut enim dictum est,
gorium in Job, xxxi, 1 et seq., ubi dicit superbia est amor propriae excellentiffi :

septem esse capitalia, ex quibus alia et invidus propter hoc est invidus et do-
oriuntur, inter qua? numeratur invidia let de aliena felicitale, quia requiescit in
ergo invidia est capitale peccatuni. propria excellentia, timens ne alius sibi
2. Adhuc, Super illud Threnorum, iii, in hoc parificetur.
7 et 9 : Circumsedificavit advorsum me,
ut non pgrediar... Conclusit vias meas
lapidihus quadris, dicit Paschasius,
quod « quatuor sunt primae afFectiones
sive passiones animi, scilicet spes, timor, MEMBRUM IL
gaudium, et tristitia, quibus diabolus
concludit vias hominum ut de peccatis De filiabus invidiai ?
non egrediantur. » Et una illarum est
tristitia, ut dictum est, circa quam est

invidia, quia est tristitia de bono proximi. Deinde, Quseritur de filiabus invidiije,

Cum ergo sit circa unam de primis afle- qua; sunt, ut dicit Gregorius, detractio,

ctionibus, videtur esse capitale vitium. susurratio, aemulatio, et zelus.

3. Adliuc, Amor de bonis proxinii J*^l quaeritur primo de detraclione,
charitas est, quae praecipua virtutum et primo quid sit?

omnis boni mater et caput est. Cum ergo Secundo, An sit semper peccatum
opposita sint circa idem, dolor de bono morlale vel aliquando veniale?
 IN II P. SUiM. THEOL. TRACT. XVIII, QU^ST. 117. 363

Tertio, In quo differt a susurralione? 5. Adhuc, Omne peccatum contra ali-

quod praeceptum est quia peccatum est

Quarto, Utrurn detractor tenetur ad :

restitutionem fama? ejus cui detraxit ? dictum vel factum vei concupitum con-
Denique, De cEmulatione, quid sit, et tra legem Dei, ut dicit Augustinus. Et

invidia ? videtur, quod susurratio et detractio sint

quomodo dilTerat als

contra idem prseceptum: et lioc est, Non

malcdices surdo Absens enim surdus*.

reputatur, eo quod non audit ut contra-

dicat. Et sic susurratio et detractio (cum

MEUBRI SFXLXDl sint contraidem pra^ceptum) sunt pecca-

tum unum, et non du?e flliee, quod est

contra Gregorium.
ARTICULUS I. CONTRA :
sed contra,
Ad Roman. \, 29 et 30, ubi Apostolus

Quid sit detractio ? enumerat susurrationem et detractionem

dicens : Susurrones, detractores,Deo odi'
hiles : ubi pro diversis peccatis nume-
Primo ergo quderitur, Quid sit detra- rantur. Ergo non sunt unum peccatum,
ctio? sed diversa.
Et dicitur, quod detractio est alienae

famai denigratio. Adhuc, Ratione ejus quod dicitur, Le- Qu«8t.

Yei sic, Detraliere cst absentem pro- vit. XIX, 16 et 18 : Non eris criminator,

ximum dolose mordere. nec susurro in populo... Nec memor eris

Neutra liarum definitionum videtur injurige civium tuorum, quseritur, In

convenire. quo differant ista tria, et utrum detractor

1. Contingit enim detrahere peccatori sit criminator?
qui non habet famam. Et videtur, quod sic : quia nullus pot-
2. Et contingit detrahere terrae, sicut est denigrare famam alterius, nisi impo-
dicilur, Numer. xiii, 26 et seq., quod nat ei crimina : et sic videtur, quod de-
exploratores missi a fdiis Israel, detra- tractor sit criminator.
xerunt terrse promissionis : et ideo non
intraverunt in eam. Unde non est detra- Solutio. Dicendum, quod definitiones soiutio.

ctio hominum tantum, imo aiiarum re- bonee sunt ad minus ad describendum
rum. Et, Job, vi, 25 Quare detraxistis : detraclionem : et tales definitiones suf-

sermonibus veritatis ? ficientes sunt in moralibus, ubi non re-

3. Adhuc, Definitio non respondet rei quiruntur principia essentialia, sed tan-

definitcB : quia detrahere est de summa tum accidentaiia, per quae cognoscuntur

aiicujus aiiquid deponere : et hoc multis mores : et ideo satis dictum est, quod
modis aliis potest fieri sine denigratione detractio est aliense fanise diminutio.

famee. An quod primo objicitur, quod

m ^j i,

i. Adhuc, Occultum et apertum non peccator non habet famam, dicendum

differunt nisi pcr accidcns : sed susurrum quod licet non habeat famam generalem
est deiatio occulta, detractio deiatio virtutis, tamen in omni peccatore est

aperta ergo videtur, quod non differant

:
aliquod bonum quod contingit denigrari
nisi secundum accidens per occultum et vel diminui lingua detrahentis.
apertum et sic non eriint du« filia? in-
:
Ad aliud dicendum, quod detractatio ^d t.

vidite, sed una geminata per accidens. terrcc redundat in eum qui terram pro-

' Levit. XIX, 14.

 364 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

misit, quasi vcrax non tuerit. Simiiiter

detract'o scrmonum rcdundat in eum qui
dixit sermones, quasi vcrax non fucrit.
Ad 3. Au ALiuD dicendum, quod definitio re- AlOIBRl SECIXDI
spondet nomiiii : quia detractio deponit
aliquid dc suinma famae et laudis cjus
cui detrahitur. ARTICULUS 11.

AJ 4. An ALiuD dicendum, quod duae fdicB

sunt invidise et diversa peccata. Detra- Ltrum detractio scmper sit mortale pec-
ctor enini plus nocet, quia in pluresin- catum, vel alicjuando veniale?
fundit venenum suae delractionis : susur-
ro autem minus, quia in pauciores
diffundit et occulte : uterque tamen no- Secundo quaerilur, Utrum detraciio
cet, scd non aequaliter. semper sit peccatum mortale, vcl ali-
Ad 5.
Ad ALiuD dicendum, quod licet contra quando veniale ?
unum prseceplum sunt, tamen plura Et videtur, quod semper mortale.
peccata sunt, quia diversic malitice sunt. 1. Prohibitum enim in sacra Scriptura

Dicit enim Augustinus, quod malum di- transgressionem habet morialeni. Scd
citur pcccatum quia adimit publica au- :
dicitur, Jacobi, iv, 11 : Nolite detrahere

lem, fama majusbonum est quae adimilur alterutrum, fratres. Ibi Glossa : « Non
pcr detraclioncm, quam privata (jua^ solum debes vitare detractionem ne ut
aJimitur pcr occullam susurrationem. Et transgressor a Deo judiceris, sed ideo

hoc est quod dicitur, Eccle. x, 1 Si 1 :

fortasse, quia in nullo praecellis illos

mordeat serpens in silentio, nihil eo mi- quos vilupcras. » Ergo dctractio mortale
nus Jtaliet qiii occulte detrahit. Propter j)cccatum.
quod eliam serpenies dicuntur : quia 2. Adhuc, Ibidem, Qui detrahit fratri,

per linguam sicut serpens venena diilun- detrahit legi. Glossa, « Quae detractio-
dunt. nem prohibuit. » Ergo detrahere est le-

Ad object. \d illud quod objicitur de cpislola iieni transji^redi : et sic mortale ])ecca-
ad Romanos, dicendum quod concedcn- tum.
dum est : quia diversa ])Cccota sunt, ut 3. Adhuc, Proverb. xxiv, Ahomi-
:

dictum est. natio hominum detractor. Quod abomi-

nationi est, est mortale peccalum. Ergo
Ad quaest. Ad quod ultimo objicitur, diccndum
id delractio est mortale peccatum.

quod dctractor non est criininator quia :

4. Adhuc, Isa. v, 20 Vse cjui dicitis :

criminator tantum cst imj)Ositor crimi- rnalum tjonum et bonum malum ! Vae in
num detractor autem qualuor modis
:
sacra Scriptura non cst nisi comminatio

dotrahit, scilicet malum quod non est pcfnae aeternae. Ergo detractio habct com-

aliquando imponciido, et malum quod minationem ptrnte ergo mortale pecca- :

est in alios dilfamando, et bonum quod tum est.

est vel nej?ando, vel diminuendo his :

5. Adhuc, Ad Roman. i, 29 et 30
enim detrahilur fama proximi et ista :
Susurroncs, detractorcs, Deo odibiles.

dislinctio cst Hesychii super Leviticum. Odium Dei non est nisi supcr morlale
])eccatum. Ergo detractio cst inortale
pcccatum.
CONTRA : sed

1. Augustinus in libro de Correptione

et graiia : « Detractio sub minutis pec»
calis continetur. »
 IiN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XVIII, QU.EST. 117. 365

2. Adhuc, « Adulatio et detractio op- ritum tenere nisi quia loquatur, dilatat
posita sunt. » Adulatio aliquaiido fil ve- malum proximi ex levitate plus quam ex
niali peccato, et non mortali. Ergo et malignitate. Et hoc est quod dicitur,
detractio. Proverb. xxin, 20 : Noli esse in convi-
viis peccatorum, nec in comessationibus
SoLUTio. Dicendum, quod detractio eorum qui carnes ad vescendum confe-
aliquando est veniale, aliquando mor- runt. Glossa ibidem, « Carnes ad vescen-
tale : sed in sacra Scriptura magis acci- dum conlerre, est mollia et intirma pro-
pitur pro mortali quani veniali. Et hsec ximorum dente detraclionis rodere. ;>

est causa quia, Proverb. xxii, 1, dicitur : Job, xix, 22 : Quare persequimini me
Meliiis est nomen honum qiiam divitise sicut Beus, et carnibus meis saturamini?
multce. Sed diripere substantiam proxirni Et secundum istum modum procedunt
per furtuni vel rapinam, peccatum mor- argumenta in conlrarium adducta : et

tale est. Ergo multo magis diripere fa- tunc est veniale peccatum.
mam bonam est mortale peccatum. Hoc Ad id quod de adulatione objicitur, .'dobjeot.2.

facit detractor. Ergo detraclio est mor- dicendum quod non est simile quia :

talepeccatum tantum. Quia post corru- adulatio plus se tenet in bono, detractio
ptionem Iiomines proni sunt ad maledi- plus in malo : et ideo gravius est pecca-
cendum de se invicem, et ad prodendum tum detractio, quam adulatio. -

malum quod sciunt de se invicem. Et

fama hominis, ut dicit Augustinus, con-
sistit in lingua, quae sita est in lubrico et
humido : ideo dicit Augustinus, quod
inter minuta peccata est et consueta, hoc ME^IBRI SECLXDI
est, quae reputantur minuta.
Et ideo anliqui Magistri distinxerunt
sic, quod ille qui detrahit, potest detra- ARTICULUS III.

here animo nocendi ex mali2:nitate : et

tunc peccat mortaliter : quia intendit au- In quo differal detractio a susurratione ?
ferre famam : quia tunc est iilud quod
dicilur in Psalmo xlix, 20 : Sedens ad-
versus fratrem tuum loquebaris, et ad- Terlio quaeritur, In quo ditreral detra-
versum filium matris tuse ponebas scan- ctio a susurratione ?
dalum, etc. Aliquando fit ex levitatc, et Et videtur, quod
in nullo quia dirunt :

non ex malignitate, nec animo nocendi, etiam Sancti, quod detractio est quando
sed ex lubrico linguae : et tunc est ve- per verba occulta denigratur alicujus fa-
niale peccatum. ma et idem videtur esse susurratio.
:

Et per h.ig patet solutio ad argu- CoXTRA :

menta. Primo enim adducta procedunt 1. Super illud Apostoli, ad Roman. i,

secundum quod fit ex malignitate et ani- 29 et 30 : Susurrones, detractores, Deo

mo nocendi. Tunc vero mortale pecca- odihiles. Glossa : « Detractores sunt, (jui

tum cst. Et sic loquitur de detractione aliorum bona negant vel invertunl su- :

sacra Scriptura : quia sic filia invidiK surrones inler amicos discordiam semi-
est. nantes. » Ergo dilTcrunt susurratio et
Argumenta vero in contrarium addu- detractio.
cta,loquuntur secundum quod fit cx levi- 2. Adhuc, Sapient. i, 11 Custodite :

tatc ct loquacitate quadani, quffi filia vos a murmuratione quse niliil prodest,
guIcB est, ut dicit Grcgorius : et non lit et a detractione parcite linguse quoniam :

aniinu noccndi : scd quia nun pnlest spi- scrnio obscurus in vacuum non ibif. Ibi
 360 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.
enumerantur tamquam duo. Ergo diffe- 2. Adhuc, Eccle. x, 20 : In cogilatione
runt. tua regi ne detrahas, ct in secrcto cubili-

3. Adhuc, Grcgorius supcr illud Job, culi tui ne maledixeris diviti. Glossa :

xxxix, 25 Exhorlationem ducum, sic

: « Simpliciter monet ne ira vel levitute
dicit : « Ab im idia oriuntur odia, detra- majoribus maledicamus. »

ctiones, susurrationes. » Ibi iterum enu-

merat tamquam diversa. Erj.;o diversa SoLUTio. Dicendum, quod utrumque, Soluti,

sunt. scilicet detractio et susurratio fit contra

4. Adhuc, Eccli. v, 10 et J7 : Non ap- omncs, frequentius tamen contra proela-
pelleris susurro, et lingua tua ne capia- tos et majores, de (juibus dicit Augusti-
ris et confundaris : supcr furcm enim nus, quod « sunt positi quasi signuni ad
confusio et poenitentia^et denotatio pcssi- sagittam. » Hieronymus,
Et ideo dicit
ma super bilingucm : susurratori autem quod est commune peccatum lex tamen, :

odiitm, et inimicitia, et contumelia. Er- et in Ecclesiastico prohibet Salomon ne

go videtur, quod differunt : quia ut di- fiat contia praelatos, quia contra illos fre-
versa enumerantur et in textu et in Glos- quenter fit.

sa. Dicit enim Glossa, quod « bilinguis Et per hoc patet solutio ad totum ob-
est, qui aliud loquitur de praesente, ct jectum. IJterque tanien bilinguis, scilicct
aliud de absente. » delractor et susurro : quia aliud loquilur
de praesente, el aliud de absente.
soiutio. SoLUTio. Dicendum, quod diirerunt su-
surratio et detractio, ut dicit Glossa, ad
Roman. i, 29 et 30, quoe inducta est.

Detractio enim diminuit famam aliorum

bona negando vel invertendo susurro :
Mlv^UlRI *5ECLiIVf>S
autem qui inter amicos seminat discor-
dias, uni de alio maia suggerendo. Pro-
pter quod etiam, Proverb. xxiv, 21, di- ARTIGULUS IV.
citur Cum detractorihus non commi-
:

scearis. Dicit Glossa : « Hoc speciali vilio Utrum dctractor teneatur ad rcstitutio-
periditatur pene totum genus humanum.» ncm famip ejus ciii detrahit ?
Et Ilieronymus : « IIoc malum ideo ce-
lebre est, quiu in multis regnat hoc vi-
tium. » Et adhuc Hicronvmus : « Tanta Quarto (lua-ritur, Lltrum detraclor tc-
hujiis mali lihido mentes hominum in- nelur ad restitutioncm fama ejus cui
vasil, iil (|iii pi(jcul al) aliis peccatis re- detrahit ?
cesserunt, in istud quasi in ultimum la- Et videtur, quod sic.
queum diaboli incidant : quia pene ah 1Proverb. xxii, 1
. Melius est nomcn :

omnihus libcnter audilur. » honum quam diviti/e multaB super ar- :

gentum et aurum gratia hona. Sed au-

Quaest. Ji XTA hoc qua^ritur, Utrum hoc pecca- ferens aurum et argentum, tenetur ad
lum lit contra pradatos tantum, vel com-
Ergo multo magis aufe-
restilutioncm.
muniter contia onines? rens famam bonam, quod facit detra-
Etvidetur,quodcontrapra?Iatostanlum. ctor.
1. Exod. xxii, 28 : Diis non detrahes, 2. « Multum di-
Adhuc, Gregorius :

et principi populi tui non malcdices. stantdamna morum a damnis rerum

Glossa, hoc est, Docloribus vel sacerdo- corporarmm cum ista extra nos sint,
:

tibus. Ergo videtur, quod fial contra illa autcm iii nobis. » Scd (jui aufert
praelatos tantum. exteriora bona, tcnetur ad restitutionem.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUiEST. 117. 367

Ergo multo magis qui aufert interiora

bona.
CONTRA :

1 Ncmo tenetur ad impossibile:sed pot-

est esse, quod ille qui detraxit, non pot- MEMBRI SECL.XDI
est auferre malam opinionem a cordibus
eorum qui detraelionem audiverunt: ergo
videtur, quod in illo casu non tenetur. ARTICULUS V.
2. Adhuc, Malum auditum de uno in

alium multiplicabile est in intinitum :

Quid sit semulatio et in ciuo differat ab
infinitanon contingit pertransire,ut dicit invidia ? ei si sit mater omnium ma-
Aristoteles ergo non potest reparare
: :
lorum sicut videntur sancti dicere ?

quia impossibile est isti om-

pertransire
nes ad quos devenit mala fama quam se-
minavit. Quinto, Quaeritur de semulatione, quae
etiam conjuncta est invidiae sicut filia,

SoLUTio. Dicendum, quod ille qui ex de qua duo qua^runtur, scilicet quid sit

malignitate et deliberatione animoque aemulatio, et in quo ditrert ab invidia?

nocendi detraxit, pro certo tenetur ad re- Quaeritur ergo primo, Quid sit aemula-
parationem apud eos apud ([uos detraxit tio?
quia aliter non impleret verbum Domini, Et videiur^ quod sit idem quod indi-

ad Roman. vi, 19 Sicut exhibinstis :

dignatio : quia super illud Psalmi xxxvi,
membra vestra servire immnuditiea et ini- 1 : Noli semulari in malignantibus, Glos-
qiiitati, ad inicjidtatem, ita minc exhibeie sa, <( Inter tales aeniulari est indignari. »

membra vestra servire jaslitise^ in sancti- CoNTRA :

Sed contra.
ficalionem. 1. Chrysostomus super Joannem, Ho-

Et in hoc casu loquuntur duse auctori- milia 54, aemulationem ponit loco invi-
tates primo inductae, scilicet Proverbio- diae, et e converso. Ergo videtur, quod

rum, XXII, 1, et Gregorii. sint idem.

Ad PRiMUM ergo (juod in contrarium 2. Adhuc, Invidus indignatur ei cui
objicitur, dicendum, ({uod non est impos- invidet : si ergo aemulatio indignatio est,

sibile, quod apud idos reparet famam videtur aemulatio idem esse cum invi-
apud quos detraxit. dia.

Ad aliud dicendum, quod licet malum 3. Adhuc, I Regum, i, 6, de Anna

multiplicabile sit in inlinitum j)er audi- dicitur et de Phenenna, uxoribus Elcanap :

tum, eo quod ipsum iibenter

quilibet Afftigebat cjuoque eam ^mula ejus, et

audit, ut dicit Hieronymus quia proni : vehementer angebat, in tanium, utexpro-

sunt sensus hominis ad malum, ut dici- braret quod Dominus conclusisset vulvam
tur, Genes. vni, 21 : tameii etiarn per ejus. Et constat, quod Phenenna non
eumdem modum reparatio fama> multi- aemulabatur Annam, nisi quia invidebat
plicabilis est in infinitum : el sic potest ei de majori dUectionc mariti. Ergo vi-

vulnus detractionis reparari, de quo di- detur, quod ;emu1atio et invidia sint
citur, Jerem. ix, 3 : Sagitta vulnerans idem.
linfjuaeorum, dotum locuta est. Et Au- Adhuc, Contra istud Apostoli, ad
4.

gustinus in Rcgula : « Si autem in tantum Galat. v, 111 et 22 Manifesta sunt opera:

processerit inalum, ut convitio vel cri- carnis, quse suni... contentiones, lemnla-
minis ol)jectu ali({uem non j)i- Isesorit, tiones,... invidix. Apostolus aemulatio-
geat ex ipso ore proterre medicamenta nem ihi lam([uam
ct invidiam diversa
unde facta sunt vulnera. » enumerat. Ergo diversa suat.
 308 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Qufest. Ulterius fjuaeritar hic, Utrum invidia non potest esse quando duo ita conten-
sit mater omnium malorum, sicut viden- dunt, quin unus indignetur alteri, (juasi
tur sancti dicere. volenti sibipra^-ipere illud, sicut Phenen-
1. Chrysostomus ^?//;e;* Joannom^ Ilo- na indignabatur Annoe, quasi volenti sibi
milia quae prius inducta est : « Fera ve- prteripere dilcctionem marili. Et sic di-
nenosa invidia est, fera immunda et mor- xerunt anti(jui, quod invidia est in aclu
hus voluntatis, omnivenia et excusalione interiori, scilicet quando aliquis vidct
indiirna, omnium causa et maler malo- felicitatem proximi, et livet, et tabescit
rum Ergo videtur, quod invidia sit
'. » intrinsecus. yEmuIalio autem in actu ex-
causa et mater omnium malorum. teciori, quando per actum exteriorcm
2. Adhuc, Sapient. ii, 2i et 2') Inii- : cum indi^aialione contendit ad ipsum
dia diaholi mors inlroivit in orhcm ter- habendum pro quo alium semulatur.
rariim : imitanliir autem illum qui sunt Et ita patet solutio ad omnia quae in-
ex parte iliius. Ergo videtur, quod invi- ducta sunt pro hac parte quia non sunt
:

dia sit causa etmater omnium malorum : nisi auctoritates Sanctorum de aemula-
quia hoc quod per invidiam diaboli in- tione diversimode loquentium.
travit in mundum, omne malum est.

Adhuc, (ienes. xxxvii, 33

3. Fera : Ad uLTiiiRius quasilum dicendum, quod acI qut
pessima comcdit cum, bcstia devoravit vera causa et mater malorum supcrbia
Joscph. (ilossa : « Fera pessima, id est, est, sicut in antehabitis determinatum
invidia, devoravit Joseph, id est, Chri- est : sed quia talis reginae, superbiae sci-
stum lam in sc quam iu membris. » licet, ppdissequa est somper invidia, ideo

hoc etiam atlribuiUir invidice. Superbia

soiuiio. SoLUTio. Ad primam partem quiestio- enirn diaboli causa est omnis mali, t:im
nis dicendum, quod aemulatio diversi- in se quam in hominc sed per invi- :

mode accipitur a Sanctis, et eequi- diam malum procuravit iii homine, non
voce. autem in seipso, quia nemo invidet si-
Aliquando enim accipitur pro amore. biipsi.

II ad Corinth. xi, 2 : yEmulor enim vos Et s;c patet solutio ad argumenta.

Dei semulatione. Glossa, hoc est, amore. Et ad auctoritatem Chrysostomi dicen-
Ad Calat IV, 17 et 18 : /Emulantur vos dum, (juod fera pessima est invidia, et
non hcnc : scd excludcrc vos volunt, iit onmiiim mater : quia sicut dicit (jre-
illos xmulemini. Donum autem femula- gorius in libro XXXVIII Moralium, in-

mini in hono semper. Et sic niliil habet terseptem vitia capilalia nullum estquin
invidia?, sed est virtus. aliqiiando unuin oriutur cx altero, s4cut

Ali({uand() accipilur pro contenlione, ex iiividia superbia, et de superbia ira,

quando scilicet duo velplures contendunt et sic de aliis. Et hoc modo loquilur
ad idem obtinendum et tunc habet ali- : Chrj-sostomus de invidia.
(juidinvidicp, indii^fnationem scilicet : quia

* S J. CiiuvsosTOMU^, Homilia ''*'*

siipcr Joaii- iieni.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVfll, QU.EST. 118. 369

QUiESTIO CXVIII.

De accclhi.

Inter septem capitalia peccata quatuor 1. autem Augustinus super illud

Dicit
sunt spiritualia, scilicet superbia, invidia, Psalmi 8 Omnem escam abominata
cvi, 1 :

ira et acedia : sed quia acedia spiritua- est anima eonim : « Acedia est Isedium
lior est quam ira, ideo prius de ea tra- interni boni. »
ctandum est. 2. Adbuc, Damascenus : « Acedia est
De acedia aulem quseremus duo, scili- tristitia aggravans.
cet de acedia secundum se, et de filiabus '\. Idem, Libro II de Fide orthodojca^
ejus. ubi distinguit species tristitiarum dicit,
quod (I acedia est tristitia vocem aufe-
rens. »
i. Adliuc, Richardus de sancto Victore
MEMBKLAl 1. dat hanc « Acedia est torpor mentis,
:

bona negligentis inchoare. »

Dc acedia secimdiini .se. T). Adhuc, Antiqui Magistri dederunt
hanc « Acedia est diftidentia implendi
:

mandata.
De acedia secundum se queeremus
duo. \ idetur, quod nulla istarum detini-
Primo, Quid sit ? tionum conveniat quia :

Secundo, An semper sit mortale, vel Acedia vitium

1 . est, sive capitalepec-
ali([uando veniale ? et, Quomodo dicatur catum cum igitur : unum genus sit op-
peccalum cajntale ? positorum, acedia erit in genere habitus
in quo cstistas autem
eliam virtus. Per
omnes non pouitur in genere
definitiones
habitus. Ergo videtur, quod nulla con-
veniat ei.
^IIvlIBRI PRI\II 2. Adhuc, Quani nos dicimus ace-
diam, (Iregorius in libro XXXI Mora-
lium vocat tristitiani : ct constat, quod
AnTIClLI S I. ti"istiti;t fst iii iicnere liabilus : crgo vi-
detur, quod male delinitur, eo quod
Qidd sit accdia seciindum definitio- omne vitium in genere habitus sit.

nein et rem ? 3. Adhuc, Aspasins in libello de Pas-

sionibiis dicit, quod omnis passio motus
est. Et ratio sua est : quia passio non fit

Qr.EUiTLR ergo primo, Quid sit acedia nisi secundum illam speciem qualitatis
socunduQi definitioneni et rem ? quam vocat Ari&toteles passionem vel

24
 370 D. ALB. MAG. ORO. FHvED

passibilem qualilatem, inforcntein vel tffidium in lalil)us est circa diflicile el

illatam : et in illa sola, sicut dicitur in bonum internum quod est virtus : quia
VII Phijsicorum, est molus alterationis. virtus, sicut dicit Philosophus, est circa

Habitus autem in quo g^eneroi suut vilia difficile et honum. Unde ex difficultatc

et virtutes non est motus, sed potius boni incidit in tristitiam, et ex tristitia in

perfectio potentice et quies tiTdium, quia tcTdium habet operandi

4. Adhuc, Islffi detinitiones omnes diflicile circa quod est bonum. Daina-
peccant, quod non ponunt acediam in scenus autem ponit eam in genere Iristi-

uno genere passionis, sed in diversis tiee, propter causam quae dicta est. Et
valde. Augustinus ponit in genere tsedii, dicit, quod est tristitia a(j(jravans : quia
Damascenus in genere tristitiae, Richar- ex diflicultate boni aggravatur et intir-

dus in genere corporis, qui cst pigrit'a matur ad omnibus aulem

bonum. In

quipdam originalis diffidentice, quae op- infiriiiitas aggravans acuit vocem, sicut

ponitur fortitudini secundum Tullium. patet in omnibus segris et ex tali aggra- :

vatione derivatur Laline nomcn ace(li;ie:

5olutio.
SoLUTio. Dicendum, quod acedia est quia i/.o; in Groeco idem est quod vocem
Ad 1.

unum de capilalibus peccatis, sicut dicit aggravans. Richardus autem ponit eam
beatusGregorius : et secundum quod est in genere torporis qui est pigrilia circa

peccatum, est in genere habitus : sed operanda : in quam homo incidit ex

quia omnis haititus generatur ex adibus, tristitia circa difficultales operal^ilium.

sive sit vitii, sive virtutis consuetudina- Ad definilionem Magistrorum di -en-

lis. Virtus enim mediuni est passionum : dum, quod (liffidentia ibi dicitur non
vitium autem extremum, ut dicit Philo- confidere de propriis viribus ad iniple-

sophus, sicut forlitudo medium esl inter tionem boni difficilis circa quod est vir-

timores et audacias, et temperantia me- tus, quse enervat animos viiilcs, (|ui

dium in delectationibus innatis inter deberent virihter insurgere ad bona ope-

superfluum diminutum. Tnde passio
et randa.
causa est actus, in (|uo cognoscitur ha-
bitus in omnibus consueludinalibus et

vitiis et virtutibus. Et ideo sancti volen-

tes notificarc acediam, non solum per
genus, sed etiam per causam posuerunt ^IF^IBRI PRnil
eam in genere passionis : eo quod talis

notificatio niagis certificat essentiam de-

finiti.
ARTICULUS II.

El per hoc patet solutio ad pri-

mum. Utrum acedia sit semper mnrtale pec-

Ad alu-D dic^ndum, fpiod trislitia catum, vel ali([uando veniale ? et,

Ad
passio est : sed ilia passio causfi cst ha- Quomodfi dirnfur perratum. rnpi-

bitus : et ila nihil cerlilicatur sicut quod tnle ?

certificatur per causam, ut dictum

est.

Ad 3. Ad alild dicendum, quod pa«;sio mo- Skcundo qutrritur, An acedia sit scm-
tus est : et ideo est causa actuum genc- pcr morlale, vel aliquando venicde?et,

rantium vitium et virtutem consueludi- Ouonnjdo dicatur pcccatum capitale?

nah.-m : pro[)ter quod etiam diffinitur Et videtur, quod semper sit mor-
per ipsam. talc.

Nn rLTiMUM dicendum, quod Augusti- I. Ecdi. xxxm, 2'» : Mulfnui maii-

Al 4

nus ponit acediam in genere tfpdii : quia tiam doruit otiositns. Super hoc dicit
 IN II P. SUM. THi:OL. TRAGT. XVIII, QU.EST. 118. 371

Rernardus : « Oli(»sitas mati-r est vi- 2. Adliiic, Matlli. xxvi, 38 : Tristis

tiorum, et uoverca virtutuin. » Tale au- est aninia mea tisque ad morteni. Verba
tem vitium quod giiiuit alia vilia, et sunt Clirisli : et diflicile esset dicere,
perseqiiitur virlutes, maximum est et quod Sancti in tali tristitia peccarent
morlale. Kri;o acedia maximum pecca- mortaliler.
tum est et mortale. Majoii patet : quia
illa est auctoritas. xMinok probatur ex Solutio. Dicendum, ijuod acedia non soiuUo.

boc, quod oliositas est desiderabile mo- seniper mortale peccatum est, nec maxi-
vens ad acediam : propter hoc enini gra- mum :~quantum tamen sit, ex circum-
valur et tristatur in operatione virtutum, stanliis judicandum est.
quia desiderat otiositalem. Ali([uando enim lanta est trislilia cir<a

2. Adbuc, Eccli. xxxviii, 20, super cUflicile el bonum, quod

dejicit in despe-

illud : In absconsione' permanet tristi- rationem tunc peccatum mortale est

: et

tia, (ilopsa : « Hic incipit, et in futuraui et maximum, quia desperatio peccatum

poenam durabit, propter diflidentiam in Spiritum sanctum est, et est cum
supernae consolationis. » Sed illud pec- linaH impipnitentia, quae etiam est pec-
calum gravissimum est quod babet gra- calum in Spiritum sanctum, sicut infe-
vissimam pcenam nulla prrna gravior :
rius ostendetur.

quam illa quae bic incipit et in futurum Aliquando causatur ex infirmilate, ex

(lurabit : acedia talis poena est ; ergo qua fit quod bomo tristatur et acediosus
videlur, quod sit gravissimum pcccalum fit circa operationem l)onorum, quse dif-
et mortale semper. ficilia sunl ad operandum. Et tunc non

3. Adbuc, W ad Corintb. vii, 10 : potest dici, quod sit pcccatum mortalc,

Sseculi mortem operalur. Sed
tristitia sed veniale ex infirmitate causatum. II ad
quod operatur mortem, mortale pecca- Corintb. i, 8 : Non volumiis ignorare
tum cst, quia de morte aeterna intelligi- vos, fratres, de tribulatione nostra qux
tur. Ergo acedia semjier mortale pecca- quoniam supra mo-
facta esl in Asia,
tum est. dum gravati sumus supra virtutem., ita
Adbuc, l Joan. v, Ki Est pecca-
t. : ut tcederet nos etiam vivere. Et in hoc
tum ad mortem, non pro illo dico id casu nullum peccatum est ncc veniale
rofjet quis. Sed jam habitum est, quod nec mortale : quia sic fuit in Cbristo et
acedia sive tristitia est peccatum ad in sanctis. Unde, Matth. xxvi, 38 :

mortem. Ergo [^ro eo non est orandum : Tristis est anima nira usque ad morteni.
et sic irremediiibile cst, et |iec(aliim .lol)^ x, 1 Trdet animam meam vitai
:

moi tale. tncce : dimittam adrrrsum me eloquium

contra CoNiRA : meum. VA sic iioii proprie vocatur capi-
I. Humaniim cst Irislari de laborioso, talc peccatum, scd tristitia naturalis,
sicut de vigiliis, jejuniis, et orationibus, quce ex gravitate naturae incidit in om-
et biijusmodi : et conlingit sgppe sanctis nem tiominem, qui infirmte naturce est
bomiuilHis trislari dc bujusmodi quando et iiilii iiiitates carnis [)atitur : necesse
labor. Indc (Ircgorius ad
su[)(;rexcrcscit enim est, quod omnis lalis tiistctur circa
Pelrum in dialogo, cum I*etrus ([ua^re- operationom bonoruDi, (jikc diflicilia

ret " Cur te moeror phis tenet soiito ?

: sunt. Uiide, Psal. vi, 3 ct i : Miserere
sic respondil : Moeror, Petre, c|uem con- mei, Domine, quoniam infirmus sum :

linue [)atior, ct inibi |>er augmcntum sana me. Domine, quoniam conturbata
novus (^sl, ct [)cr assuctudinem vc- sunt ossa tnea, ct aniina tnca turbalu
tus. » est valde.

' Vuigata liahet, ahdurtione

 372 D. ALB. MAG. OKD. PR.EI).

Aliquando causatur ex desiderio sae-

cularis jucunditatis, et libidine peccati,

ex quibus incipit tristari circa bonorQm
operationem. Et sic est mortale pecca-
tum semper grave sed gravissimum : MEMBRIM II.

quando conjun^itur desperationi, et

finali impcenitenliae : quia tunc est De fHiahus accdia?, quot et qu^e sint ?
peccatum ad mortem : quia abstrahit
a bonis et immergit hominem iu multis
nialis. Tertk) qua^ritur de liliabus acedicp,

Et in htic solo casu loquuntur quatuor Quot et qu,T sint ?

auctoritales prijno inductae : quia sic 1. Quas tangil Gregorius in libio

peccatum ad mortem ost, pro quo non XXXI Moralium, sic dicens : « Dc
est orandum, sicut dicitur, Matlh. xii, tristitia malitia, rancor, pusillanimifas,
'i'l : .\o)i remittrtur ei, neqiie in hoc s,t- desperatio, torpor circa praecepta, vaga-
culo, net/ue in futuro quia est pecca- : tio mcntis erga illicita nascitur. »
tum in Spirilum sanctum, quod est 2. autem ex
Isidorus tristitia dicit
conjunclum finali impoenitentia^, ut nasci quatuor. Dicit enim sic : « Qua-
dictum est : per solam enini pcenilen- tuor auleni nascentia ex trislilia, sunt
tiam [lossct remilli : et '\\\i\ privatur jier timor, pusillanimitas, amaritudo. despe-
impicnitentiam linalem, cui conjunctum ratio. »

cst. Et ideo dicitur,l[ adCorinth.vii, 10 :

'^. Beda vero assignat ista sic dicens :

Sseculi tristitia mortem operatur. « De acedia oriuntur seplem, sciliccl

Et per hiec patet solutio ad qnatuor otiositas, somnolentia, imporlunitas mcn-

primo inducta. tis, inquietudo, corporis instal)ililas, v«'r-

.Vd object. \i) 1)1 M qn.i' in contrarium objiciun- bosilas, curiositas. »

tur, dicendum quod illa procedunt : quia Quferitur ergo de istis. Et prlmo dc
loquuntur de tristilia causata ex natu- numero quem assignat Gregorius, qua-
rali infirmitate, quee nullum peccatum liter ista ex tristitia oriuntur bive ex acc-
est, ut paulo anle diximus. Et ha'C fuit dia?
in Christo ut propassio, in aliis autcm
Sanctis ut passio naturalis Propassio Et ad noc dicendum, quod sicut iii
enirn, ut dicunt sancti Augustinus et j^raphabitis diilum est, acedia addit supcr
Hilarius, vocatur passio afficiens, et non tristitiam : quia acedia est tristitia ag-
abducens rationeni : passio autem est gravans, el vocem auferens : tristitia au-
afficiens, et ali(}uando abducens, secun- lcin j)assio est ex praesenti laborioso.

dum quod Aristoteles dicit in VII Ktlti- Inde in quantum adimit bonum virlutis

corum de continente et incontinente, quod est difHciie et laboriosum, dicitur

quod continens est qui moratur in ex ea nasci malitia. Dicit enim Augusti-
mente, et vi pa^sionis non abducitur in- nus, qiiod inaiilia est, (jua' adimit bo-
ronlinens c convcrsu, ijui in mente non nuni. Inquanlum autem conlurbat ani-
iiioratur, ct vi passionis abducitur : mujn, el facit odiosum bonum, sic na-
mollis vero qui sicut cnervatus et disso- scitur ex ca rancor : quia sic fncit furerc

lulus,omni subjacet passioni. Capitale contra bonum. Rancor enim nibil aliud
autem peccaluni dicitur, quia sicut caput est, nisi furor irae conlra bonum : et est

in membra divlditur, ita in multa pec- una malitiaruin diaboli, sicut dicit Dio-
cata dividitur, quce dicuntur a Gregorio nysius in lihro de Divinis nominibus :

filia- ejus, de (juiljus {)er ordincm qua;- ubi quod « iiialum danionis est
dicil,

rendum est. conlra deiformem inlellectum esse. Et

 IN JI P. SVM. TH[:OL. TRACT. XVIIf, QILEST. 118. 373

est triplex, scilicet fiiror irrationabilis, rat animum. Proptor ([uud dicitur in
demons concupiscentia, phantasia pro- Psalmo xxxvi, i Delectare in Domino,
:

lcrva'. )) Piisillani)nilas vero nascilur et dahit tibi petitiones cordis tiii. Et sic

ex ti'istitia, in quantum ab arduo quod ulterius prseciidtatur in desperationem,

est circa bonum et preecepta, in seipso sicut prius dictum est : quia non habons
quod lamen quilibet de-
destituilur, ad in se bunum merili, desperat. Et hoc
beret esse animosus ad aggrediendum. patet por delinitionem spei quam ponit
In hoc enim dicilur niagmis vir l)unus, ^lagistor in libro III Sentenfiariim, ex
eo quod mai^num habet animum talia verbis Augustini sic dicens : « Spes est
aggrediendi et cadens a tali magnitu-
: corta oxspectaiio fulurae boatiludinis, ex
dino efficitur ])usillanimis. Despcratio meritis ol gratia proveniens. « Tristis
autem oritur ex eadem trislitia : quia enim avertitur a merilis et gratia, ex
spes est cerla exspectatio futuri boni, ut quibus deberet sperare futura.
dicit Augustinus, quce lutat et firmat Ex istis jam facile patet quomodo sa- Ad 3.

animum, ut audeat aofijredi ardua virtu- miturdivisio Bedae. Ex hoc enim, quod
tis et prsecepti, propter quod sperat bona tristilia avcrtit a bono meriti et virtutis,
seterna : tristilia autem dejicit a tali spe ciroa quod solum debet esse otiositas
et audacia, et sic dejicit in desperatio- hominis, cadit in otiositatem. Et ex hoc
nem. Torpor autem circa preecepta ori- torpens in seipso, cadit in somnolentiam.
tur ex trisfitia : quia cum tristitia dejicit Et quia mens non potest otiosa esse quin
a spe aggrediendi magna et exspectandi aliquid operetur, effioitur importuna, se
bona, torpere incipit et marcescere in ingorens illicitis. Unde vorsus poetce :

seipso, quasi non habens vigorem ope-

randi ea quae praecipiuntur. (Jutei itur Eyistus quare sil factus adulter ?

Et omnes istae filioe oriuntur ex parte In promptu causa est, desidiosus erat.

aversionis a bono, quod est in omni

peccato. Ex parte autem conversionis ad Ex hoc autem nascltur inquietudo :

bonum commutabile, quod etiam est quia non habous quiotem in seipso, va-
in peccato, oritur \agalio mentis erga gatur oirca illicita. Et ex hoc iterum ori-
illicita. Xon enim habens in ee bonum tur corporis instaljilitas, sicut dicitur,

spirituale in quo gaudeat in bono in- Provorb. vii, 10 et stq. : Et ccce occurrit

commutabili, remedium queerit in rebus il/i mulier... garrula et vaga, quietis

teniporalibus, et sic incipit evagari circa impatiens, nec valens in domo consi-

illicita. stere pedibus suis : niinc foris, nunc in

Ea vero quae enumerat Isidorus, sic plateis, nunc juxta angulos insidians. Et
accipiuntur, (juod tinior oritur ex trisli- ex hoo causatur verhositas ot curiositas :

tia (juam habcl ad magnum et arduum, quia dum non habet ubi quiescat in
quod timet aggredi. Et ex eodem oritur propriis bonis, verbose ot curiose ingerit
pusillujiimitas, sicut paulo anto dictum se aliis. Contra quod dicitur, Sapient.
est, (|uod ex tali timore cadit a magni- viii, U) : Intrans in donium meani, con-
tudine in pusillanimitatem. Et sic per quiescaui cuni illa, scilicet sapientia :

consequens cadit in amaritndinem : non enim hahet amaritudinem convcr-

amaricafur onim in seipsu ex timore et satio illius, nec tsedium convictus illius,
pusillanimitate, nihil in seipso senliens sed Isstitia et gaudium.
dulcedinis veri boni, quod solum dulco-

'
S. Dio.NVsios, I.il:). de Divinis nominibus, cap. 4.
374 D. ALB. MAG. ORO. FR^D,

QU^STIO GXIX

l>e irji.

Post acciliam quae viciiiitalem Iiabet soplus multte inveniuntur delinitiones

cum invidia, eo quod ulraque est afdictio i ra"

de boais, sed invidia est aftlictio de l)oiiis 1. Auguslinus cnim deliniens iram
proxinii, acedia vero de bonis [tropriis, dicit sic : « Ita esl Irislilia ex impotentia
traclandum e.4 de ira, de qua qua^renms ulciscendi. «

duo, scilicet de ira in se, et de flliabus '1. Super illud Psalmi vi, 2 : Domine,
ejus. ne in furore luo arguas nie, Cassiodorus
definit eam sic : « Ira est motus animi
concilatus ad pcenam provocans inferen-
dam. »

Rabanus sic super Matthaeum, v,

'\.

.A[E.MHRl]M I. 22 Qui irascilur frairi suo. reus erit

:

judicio « Ira est omnis motus nialus

:

Df ira sccunduiii se. ad nocendum. »

4. Damascenus in libro II de Fide
ort/iodoxa sic definit : « Ira est accensio
IJe ira in se qu;eremus duo, scilicet ejus (jui circa cor est sanguinis ex eva-
quid sit ira ? poratione fellis '. »

Et secundo, Quanlum peccatum sit ? o. PJiilosophus sic : « Ira est appetitus

et, semper est peccatum,
Si vel aliquan- in vindictam. »

do meritorium ?
Contra jjrimam autem objicitursic .•

Yidetur enim, quod ira non sit tristi-

tia : quia tristitia est una de passionibus
naturalibus quee est de prtesenti malo :

\ii:^iititi iM<i\ii ira autem non est in genere passionis,

cum dicat motum appctitus, ot motus sit
operalio quaedam.
ARTICrLlS I.

secundam
Similiter, Objicitur contra :

Quid sit ira ? quia motus animi concitatus, tunc

si est
videtur, quod ira sit in genere motus, et
non in genere passionis et sic secunda :

Qu-iRiTLR ergo primo, Quid sil ira ? non concordat cum prima.
Et tam a Sanctis quam a Philo-

* S. J. D.AMAscENUs, Lib. II de Fide ortho doxa, cap. 20.

 jx if p. si:m. theol. tract. xviii, oujest. 119. 375

Similiter, Objicitur contra tertiam : datur de ira secundum ejus esse spiri-

1. Ponit enim iram in genere motus, tuale secundum quod proprie ponitur in
cum ira sit passio qua?clam, et passio noii esse moris.
est motus, licet sit movens. Et ad objectum contra, dicendum
2. Adhuc, Ira convenit Deo. Isa. lxiv, quod licel tristitia sit passio et passibilis
.'")
: Ecc/- tu iratus es, et peccacinius. /n qualitas, tamen est passio inferens mo-
'
fuimus
ipsis scniper. Nalium, i, 2 : Ulci- tum in appelitu irascibilis potentiae, ut

scensDominus, ct habens furorem cum : dicit Aristoteles. Et ideo non est incon-
tamen non conveniat Deo moveri, vel veniens, quod ira ponatur el in genere
pati passione aliqua. passionis, et in genere motus.

Similiter, objicitur contra ([uartam :

Et per hoc patet solutio ad secundum ^^ diffinit. 2.

secundum illam enim videtur ira csse et terlium.

corporale vitium, et non spirituale, quod

falsum est. Ad m quod objicitur, quod ita conve- Addiffinit.3.

nit Deo, dicendum quod non convenit

Simiiiter, Objicitur contia quintam et Deo nisi per prosopopceiam, quse dicitur
ultimam : quia appetitus vindictse potest Iiumana passio, quando scilicet atlri-

bene fieri^ quando qu^ritur vindicta de builur Deo quod humanum est, dum
malis. Apocal. vi, 10, Sancti sub altare scilicct punit, quod facit homo irascens.
Dei clamant rsquequo, Domine [san-
:

non judicas et non vindi-

ctus et verus) Ad ALiUD dicendum, uuod
^
Damasce- , .
,
Ad dilfinil.4

cas sangui)iem nostrum de iis qui habi- nus delinit iram secundum quod est in

tant in terra? Ira autem cum sit capitale genere nalur;e, et non in genere moris,
vitium, non potest bene fieri. et convenit cum corporalibus vitiis : sic

enim spiritus amarus qui est in sanguine

Adhl-g, Contra omnes sic objicitur ; et felle, movet irascibilem ut concitetur
quia unius rei unica erit definitio quse ad iram et vindictam.
indicat esse ipsius,secundum quod signi-
ficatur per nomen liic autem ponuntur
: m quod objicitur contra ultimam,
Ad Addiffinii.s

multae definitiones de una re et eadem : dicendum quod appetitus in vindictam

et boc est inconveniens. de malis non est appetitus irse simpli-
citer, sed est appetitus per zelum, quse
itttio. Ad hoc ultimum dicendum,
SoLUTio. conjuncta est amori rectitudinis justitise.

quod licet ira unum sit vitium^ tamen Ira enim talis non irascitur personae sive
multiplex est esse ipsius, quando com- naturae, sed vilio sive peccato. Psal. iv,
paratur ad causas suas. Est enim iia •3 : Irascimini, et nolite peccare. Et hsec
quasi medium inter corporalia et spiri- est, sicut dicit Augustinus in Glossa
tualia vilia: et propter hoc aliquid habet super epist. ad Hebrseos, xii, (>, ira pa-

commiine cum corporalibus, aliquid cum tris in lilium indiscipUnalum. Et, Apo-
spiritualibus. Et ideo diffinitur aliquando cal. III, lU : Ego quos amo, arguo et
per esse corporale, et aliquando per esse castigo.
spirituale. Ouia, sicut dicit Arisloteles,

sicutmotus animae perveniunt ad corpus,

ilamotus corporis perveniunt ad ani-
mam, et utrumque mutatur ex reli-
quo.

iiffinit.i. -^i^ PRLMUM crgo dicenduui, quod Jlla

 370 D. ALB. MAG. ORO. PR.ED.

venialis, vcl moitalis. Mvjco oinnis ira

malum est.

2. Adhuc, Jacob. i, 20 : Ira viri jusli-

tiam Dci non operatur. Et quod non
MF.\lBHi 1*IU\U operatur justiliam, hoc malum est : ergo
omnis ira malum esi.
3. Adhuc, .Malth. v, 22 Ego dico :

AHTTCri.CS IT. vobis, quia omnis qui irascitur fratri

suo, reus erit judicio. Omne illuil quod
Quaiil iiui peccdtum sil i/a ? el, Si scm- facit hominem reuni judicio, malum est.
pcr sil peccatum, vel aliquando me- lirgo oninis ira makim cst.
ritorium ? et, An omnis ira pcr vilium 4. Adhuc, Ad T^plies. iv, 2(» : Jrasci-
sit mortalc ? mini, et nolite : sol non occidat
peccare
super iracundiam veslram. Tbi (llossa
dicii, quod « sol est splendor juslitiae et
Seclxuo quuerilur, Quanluin peccalum veritatis et sapientiae, quem iracundia
sil ird? el cunihoe si sem[»er sit pecca- facit occumbere. Sed omne quod aver-
»

lum ? tit a lunjinc spiiiluali, peccatum est.

Videtur aulem, quod ira non sll pecca- I^rgo omnis ira peccaiuni cst.
lum secundum se : quia .').Adlmc, Psal. lvii, 9 Supcrcecidit :

l.Quod potesl bene vel male licri, non irjnis, ct non vidcrunt solcm. Ibi Clossa

est peccalum secundum se ira potest : dicit, quod « iia impedit ne spiendeat

bene et male fieri ergo non est pecca- : sol veritatis el justitite. » Omne quod
tum secundum se. Et hoc dicit expresse splcndorem
tollit justitiie et verilatis,
Chrysostomus super illud Psaimi iv, .'>
: peccatum mortale est. T^>go ira peccatum
Irascimini, etnolile peccare, Quod sic : « inortale cst.
justum est, concessit : quod malum esi, 0. Adhuc, Ira numeratur inter capi-
proliibait. » Trasci ergo aliquando justum talia peccata, quae mortalia sunt. Ergo
est : et sic potest bene fieri et sine pecca- ira [>eccatum morlale est.

to. Ergo non semper est peccatum. 7. Adhuc, Damascenus « T*eccatum :

2. Adhuc, Xulhis actus qui secundum cst tenebra spirilualis.» VA constat, quod
se peccatum est, attribuilur Deo ira : loquitur de pcccato mortali : (juia ve-
etiam cam furore attribuilur Deo. T*sal. niale non tollit lumen gratia?. Ergo vide-
cv, 40 Iratus esl furore Dominus in
: tur, quod illud pcccatum quod maxime

populum suum. TiLrgo videtur, quod se- toTlit lumen gratiae, maximum sit pec-

cundum se non sit peccatum. catum ira tollit lumen

: gratiae ergo :

3. Adliuc, Christus nurnquam pecca- maximum peccatum est, et semper mor-

vit : tamen iralus fuit. .foan. ii, J.) : tale.

Cum quasi flagellum de funi~

fccisset
culis, omnes ejccil dc templo. Yidetur SoLUTio. Dicendum ad primam partem soI«
ergo, quod ira secundum se non sit qua-stionis, quod non omnis ira maluni
peccatum. esl, neque peccatum : quia duplex est
Sed contra. CONTRA : ira secundum quod a Gregorio distingui-
1. (iregorlus iii Moralibus^ ubi loquilur tur et ab Isidoro, scilicet ira per zelum,
de capitalibus vitiis, sic dicit : « Venialis quae bona est et virtus, scilicet quando
esl ira quae non ducilur ad elTectum : si liomo irascJlur vitio, et non naturae. Tvt
ducilur ad effectum, nialum est. » Sed est ira per vitium, quae est mala, quando
omnis ira vel ducitur ad eifeclum, vel scilicet irascitur nalurae et non vitio.
non ducilur. Ergo omnis ira vel est Auctorilates igitur ad primum indu-
 TN II P, SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QU^ST. 119. 377

ctte, iatelliguntur de ira per zelum, et Et per hoc palet solutio ad totum

verffi sunt, et procedunt : quia soljusti- qugesitum pro hac parte.

tiee non occidit super iracundiam iUam,
sed potius illuminat sol justitise, gratise,

et rationis. Et ha?c est ira quse cadit in

Deum non illa quee cst pervitium.

: et

Et hoc est quod dicitur, Job, xui, 7 :

MEMBRUM II.

Iratus est furor meus in te, et in duos

amicos tuos, quia non estis locuti corani De jiHahus ine.

me rectum, sicnt serviis meus Job. Quia

non h)qui rectum, vitium est in doctrina
Deunde, Quseritur de liliabus ir» quas
veritatis et morlale peccatum et illi ira- :

vocatur Gregorius dicit esse sex, sic : « De ira

scor, et non vobis. Et htec ira
rixne, tumor mentis, contumelise, cla-
per zelum, quse nullum peccatum est.
^or, indignatio, blasphemiffi profe-
imo meritum, ut dictum est. Et super
quia dicitur, runtur. » Et ha?c simul in una auctori-
hanc iram non occidit sol :

tate dicuntur ab Apostolo, ad Ephes. iv,

Job, V, 2 : Vere stultum interficit ira-
31 Ira, et indignatio, et clamor., et
cundia. Stultus est qui lumen discretio-
:

blasphemia tollatur a vobis.

nis amisit.
Numerus autem harum tlliarum sic

accipitur Ira enim est appetitus in vin-

Ad m quod quceritur. Utrum omnis :

ira per vitium sit mortale peccatum? dictam, ut diclum est. Aut igitur est m
«"'gno, aut in re. Si in signo non est
Dicendum quod non, sed ahquando :

nisi subtractio benevolenti» quse debe-

est veniah^ aUquando morlale. Et hoc
aislimandum est et cogitandum ex quan- tur proximo hac sunt in signo et
: et

titate la^sionis quam intendit inferre ira- aversione vultus quod fit cum indigna- :

scens. Et hoc accipitur ex verbis Augu- tione, quod scilicet non dignaturei debi-

stini in Regula, ubi sic dicit : « Si quis tam et consuetam benevolentiam exhi-
vestrum criminis objectu et convicio bere. Si in re : aut est in verbo, aut in

aliquem non pigeat ex ipso ore

hTserit, facto. Si est in verbo, aut est in Deum,
proferre medicamenta, unde facta sunt qui non permittit vindictam Ueri, aut in

vulnera et quamcitius: curare quod proximum in quem intendit vindicare.

fecit, ne ira crescat in odium, et trabem Si est in Deum : tunc est blasphemia,

faciat de festuca, et animam faciat homi- quia bhisphemia est impositio falsi cri-

cidam. » lloc enim ideo dicit, cpia minis in Deum, et hoc procedit ex ira,

primi motus iree qui non sunt ad magna quando culpat Dcum, quod non vindicat
nocumenta, veniales sunt. Servata au- in eum cui irascitur. Et- est contra hoc

tem ira, qute odium est secundum Gre- verbum xVpostoU, ad Roman. xu, 19 :

gorium, et ad magnum nocumentum, Scriptum est enim : Mihi vindicta, ego

retribuam, dicit Dominus \ Si in proxi-
peccatum mortale est. Eccli.xxviii, 3 :

Ilomo homini reservat iram, et a Deo mum tunc est maledictum, quod Isido-
:

Non rus ponit fiham et est contra hoc yer-

qua^j-it medelam. Quasi dicat :
:

inveniet. Et ideo addit Augustinus : bum Apostoli, ad Roman. xii, 17 :

Nulh
malum pro malo reddentes. Et supra,
« Ne ira crescat in odium, et trabcm
li Benedicite, et nolite maledicere.
faciat de festuca, etc. » Sic enim legitis, 5-. •

1 Joan. ui, 15 : Omnis qui odit fratrem Si autem est in re :

tunc aut est m
corde, aut in opere. Si in corde tunc
suum, homicida est.
:

• Gf. Deuler. xxxn, 35.

378 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

esttumor meiitis, quaiido scilicet elaia Objicitur autem : quia ab Isidoro

mens indignum reputal, quod talia susti- odium ponitur iilia irae, quam Gregorius
net sine vindicla. Si est in opere : tunc non ponit et sic videtur insufliciens
:

est rixa. Tnde Auguslinus super illud esse.

Aposloli, ad (lalal. v, l,j : Qiiod iuvicem Sed ad boc dicendum, quod odium
mordetiSf et comeditis, etc. « Rixa est, non addit diirerentiam specilicam super
quandu ex ira invicem se percutiunt. » irain, sed accidentalcni tantum quia :

Et ratio dicti est, (|uia |)roprle corrixari odium est inveterata ira, ut dicit Augu-
a|)rorum est, quando dentibus se invi- slinus : et in lieyula ejusdem dicitur :

rem secant, sicut etiam irati se invicem « Ne ira crescat in odium, elc, » sicut
secant verbo et facto. Contumelia autem superius notatum est. Secundum Grego-
oritur ex ira,quando mens exasperata rium autem filiae alicujus vitii dicuntur,
et vindictam appetens, per maledictum qutje specifica ditrerentiu inter se ditle-

contumeliam protert in proximum crimi- runt, sed per aliquani occasioneni ex

nis objectu. Clamor vero ex ira oritur, capitali vitio oriuntur.
quando per iracundiam subsannando Et hsec dicta de liliabus irse suffi-

maledictum profertur in proxinium cum ciant.

clamore et subsannatione.

QU.IiSTIO CXX

De avaritia.

Post tractatum de ira, traclandum est Kt quarlo, De viliis adjunctis avaritiae,

de avaritia quae magis convenit cum sicut est usura, fraus, furtuni, et iiujus-
spiritualibus vitiis quam gula et luxuria. modi.
De avaritia quserenms du(j in genere,
scilicet de ipsa in se, et de filiabus ejus.

\ii:\iisiti iHiiMi

ARTICULUSI.
iMExMBRUM I.

Quid sit avaritia ?

De avaritia in se.

Qu-EHrruR ergo primo, Quid sit ava-

De avaritia in se quieremus quatuor, rilia ?

primo quid sit ?

scilicet Dicit autem Augustinus supcr Genesim
Secundo, Si semper peccatum sit ? sic : « Avaritia non tantum est pecuniae,
Tertio, Quantum peccatum sit? sed altitudinis et scientia}. » Videtur
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QLVEST. 120. 379

ergo, quoJ avaritia non definitur tan- pecunise, sed altitudinis et scientise. Et
tumniodo per imnioderatuni appetitum sic accipitur etiam ab Apostolo, qui
liaijendi bona forluna', sed etiam perini- dicit, quod est radix omnium malorum.
modcratuin ap|)etitum Jiabendi altitudi- Et hoc est quod Glossa ibidem dicit,
nem cl scientiam et sic avaritia non : quod cupiditas est anior plus hal)endi
videlur essi- S[)t'ciale vitium, sed gene- quam o[)ortel : et quod non est vitium
' i"alo. quod aliquandu a1) ea iion oritur. Pro-
Tullius autem sic definit eam « Ava- : pter quod dicilur radi.r omuium malo-
ritia est immoderatus appetilus habendi rum : quia sicut ex radice procedunt et
plus quam oportet. » Et heec concordat iicrminanl planta?, ita ex taJi cupiditate

cum Apostolo, \ ad TimotJi. vi, 1(1 :

germinant omnia aiia peccata. Et hoc
Radix ouDiium malorum esl cupidiias. i'^t quod dicilur, 1 ad Timoth. vi, 17 :

(ilossa, « Cupidilas est desiderium plus Dicitibus huju.s Sceculi prspcipe non su-
JiaJ)endi quam uportet. » Quam quidam hltme sapere, neque sperare in incerlo
appetentes erraverwit a fide, et inserue- dimliarum. Et supra, y. II : Nam qui
runt se doloribus multis. Ibi Glossa ^'olwit divites /ieri, incidunt in tentatio-

dicit : « Si avaritia liabetur, quae j)roprie ^'^^. ^^ "^ laqueum diaboli, et in desi-
est pecunise amor, omne maJum oritur :
deria multa inutiUa et nociva, qwe. mer-
quia non est genus mali quod non a fj^^nt homines in interitum et perditio-

cupiditate aiiquando procedat. » nem. Quasi dicat Ex avaritia oritur :

superbia quia divites cupiunt dominari,

:

Secundum istas definitiones quseritur, et suhlime sapiunt : et ex ea oriuntur

Quare avaritia ponitur circa pecuniam aJia peccata, quce liominem in laqueum
pJus quam circa aliud bonum temporale, mergunt et in interitum.
cum dicalur, EccJi. xiv, 9 : Insatiabilis Dicitur eliam avaritia specialiter amor
ocuhis cupidi in parte iniquitatis. Se- pccunia? : et hic proprie dicitur philar-
cunduni huc enim cum iniquitas sit [jyid, id est, amor argenti. Sicut dicitur
circa omne peccatuin, videtur quod ava- super ilJud Apostoli, ad Ephes. v, o :

ritia sit circa omne peccatum : et sic Avarus, quod est idolorum servitus,
sequitur idem quod prius, videJicet quod Glossa « Avarus cujus Deus nummus
:

non est speciaJe vitium, sed generaJe. In est vel quia res Dei, quas Deus vult
:

omni enim peccalo est cupiditas commu- servire indigentihus, usurpat sihi et re-
tabilis J)oni cum aversionc ab incommu- condit. »

tabiJi hono. Et per hoc patet solutio ad primam

ontra. GONTR.4. : partem quaestionis.
Peccata capitalia dislinguuntur a Gre-
gorio secundum ea quiE sunt, sicut su- Ad secundam autem partem diceii- Ad qutcst.
perbia circa appetitum suhJimitatis in dum, quod avaritia specialiter ponitur
dignitate : invidia circa aftlictionem pro- circa amorem auri et argenti etpecuniae :

ximi : ira circa appelitum vindictae :

quia, sicut dicit AristoteJes in V /7M<co-
acedia circa ta?dium honi spirituaJis. rum, aurum et argentum et pecunia sunt
Ergo avaritia crit circa aJiud speciale, inensura omnium commutabilium, qui-
quod cst immoderatus appetitus ha- bus homines communicant inter se.
bendi. Omnia enim ad usum hominis perti-
nentia vaJore pccuniai mensurantur. Et
SoLUTio. Dicendum, quod avaritia ideo dicit Glossa super epistolam ad
dupliciler dicitur : generaliter scilicet, et Ephes. v, 5, quod avarus est, cujus
spccialiter. GcneraJiter accipitur ab Au- Deus nummus est : quia colit cuni sicut
gustino, qui dicit, quod non est tantum Deum. El Aristoteles ibidem, quod
380 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

nummus diligitur, quia fidejussor est peccatum : ergo dilectio eorum qupe in
fulura? necessilaiis in omnibus aliis. Ad mundo sunt, est mortale peccatum : el

Coloss. ui_, .')

: Avaritia, qu^ est siinu- lioc est proprium avaritia? : ergo avaritia
lacrorum servitus. Osee, ii, 8 : Argen- est mortale peccatum.
tumniultiplicavi ei, et aurutn, quss fece- 2. Adhuc, Augustinus super idem
runt BaaL Et Poeta : verbum in Originali ubi exponit episto-
lam Joannis : « Sicut dilectio Dei est ,

fn mundo sunimus rox ost hor tomporo iiiim- omnium virtntum dileclio, ita dilectio
,
nius. mundi est dilectio omnium vitiorum. »

Unde, Jacob. iv, i Quicumciue voluerit :

Unde immoderatus amor circa [)ecu- amicus esse sseculi Jiujiis, inimicus Dci
niam specialiter dicitur avarilia. Eccle. co)istituitur. Mrgo sicut dilectio Dei se-
X, 11) Pecunix ohediunt oninia. Et,
:
cundum bonum est, ita
se dilcctio mundi
Eccli. X, et 10 Avaro niJiil scele-
'.)
: secundum se malum est et hoc est pro-
:

stius... Nihil est iniquius quam omare prium avariticB : ergo avarilia peccatum
pecuniam : hic enim ct animam suam mortale est seniper.
venalem habet, quoniam in vita sua pro- CoNTRA : Sed C
jecit intima sua. 1. Marc. X, 23, super illud : Quam
dif/icile qui pecunias habent in regnum
Dei introihunt ! Glossa : « Non dicit

impossibile : quod enim impossibile est,

omnino tieri non potest quod autem :

MIMIUU PHIUI difficile, cum kibore fieri potest juvante

Dei gratia. » Ergo non est impossibile

salvari eum qui pecunias diligit et tem-

ARTfCULUS IL poralia : ergo non esl peccatum mor-
tale.
(Itrum avaritia sit semper peccatum ? 2. Adhuc, Malth. xix, 23, super illud :

et cum hoc quantumpcccatum, utrum Dives difficile intrabit regnum caelo-

sempcr sit niorlale vel aliquando ve- rum, Glossa « Non dicit impossibile. »
:

niale ? Ergo ut prius.

CoNTRA omnia ista esse videlur, quod
diligere temporalia sit meritorium.
Secundo quaeritur, Ulrum avaritia sit 1. Aristoteles in I EtJiicorum dicit,
seniper peccatum, et cuni hoc quantum quod res forlunaj sive temporalia orga-
peccatum, utrum semper sit mortale, vel nice deserviunt ad felicitatem, sive beati-
aliquando veniale ? tudinem, sine' quibus non potest essc
Videtur autem esse magnum pecca- beatus sive felix secundum perfectam
lum, et mortale. rationem lelicitatis sive beatitudinis.
1. I Joan. II, L"), super illud : Nolite (Juaicumque autem taliter se habent ad
diligere mundum, nequc ea qux in mun- felicitatem et beatitudinem, meritorie
do sunt, Auguslinus in (ilossa margi- diligunlur. Ergo bona fortunae et tem-
nali : « Bonum noljis est non diligere ea poralia merilorie diliguntur : ergo nul-
quoe in mundo sunt, ne reinaneant sacra- lum peccatum est, ncque veniale, neque
menta Dei in nobis ad damnationem mortale, diligere temporalia.
nostram. Ergo videtur, quod dilectio
» 2. Adhuc, Augustinus in libro primo
eorum qua; in niundo sunt, evacuat de Doctrina CJiristiana ponit dilectionem
effectum sacramentorum in nobis sed : usus, et dileclionem fruitionis : et dicit,

non evacuat illum effectum nisi mortale quod res liujus muiidi diligendse sunt
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XVIII, Q[LEST. 120. 381

dilectioiie usus, et referendae sunt ad id (|uuntur duae aucloritates Augustini

quo fruendum quod per se
est, id est, primo inductce.
bonum est diligendum. Quod autem sic Illse autem quae sunt iMatthsei, lo-
diligitur, meritorie diligitur, et sine omni quuntur de dilectione temporalium ad
peccalo potest esse. necessitatem.
Duse ultimse vero Aristotelis et Au-
SoLUTio hujus articuli habetur ex ver- gustini,loquuntur de dilectione tempo-
bis Apostoli, I ad Corinth. vii, 3L ubi ralium, prout temporalia sunt instru-
dicil : Qiii utuntiir hoc inwido, tamquam mentum meriti et virtutis : et sic ab
non utantur. Beda, ibidem, « L^tamur ecclcsiasticis porsonis possunt diligi et
hoc mundo ad necessitatem, non ad vo- possideri temporalia.
luptatem. »

Unde temporalia possunt tripliciter

amari, scilicet ul instrumenta meriti per

eleemosvnas ot opera benellcentiae. Et
sic meritorio amantur. Ad Hebr. xui, 16 : UEMBRI PRIMI
Beneficentice etcommunionis nolitc obli-
visci : talihus enim hostiis promeretur
Deus. Et addit, ibidem, 5'. - Et hospi- '
ARTICULUS III.
talitatem nolite oblivisci : per hanc enim
latuerunt quidam, Angelis hospitio re~ De vitiis avaritiie adjunctis^ et utrum
ceptis, sicut Abraham et Loth. Et super sit peccatum maximum ?
illud Luca?, xxiv, Et coegerunt
29 :

illum, etc, dicit Gregorius, quod « ho-

spites ad ho^pitium trahendi et cogendi Deinde, Quaeritur de vitiis adjunclis
sunl. » Quod sino sollicitudine tempora- avaritiae.
lium lieri non potost. Diliguntur etiam
ad necessitatem hujus vitie, quse sine Et quia dicit Auguslinus iii lii)ro Y Quaest. i.

teinporalibus agi non potost : et sic etiam super Genesim ad lilteram, quod avari-
diliguntur sine peccato. Terlio modo di- tia non est tantum pecuniae, sed etiam
ligiintur, ut linis in eis ponatur, ut dicit excellentire et scientiae : propter quod
Augustinus in libro de Doctrina Chri- eliam dicit ibidem, quod Adam iii avari-
stiaiia : ot sic diliguntur ad concupiscen- tia peccavit quando concupivit esse sicut
tiam, non ad usum, Concupiscentia Deus sciendo bonum ot malum vidc- :

numquam saturatur. Provorb. xxx, 10 : tur, quod ambitio, quae cupiditas est dig-
Igiiis num'/urnn dicil : Su/ficit, Glossa : nitatum et excellentiap, ad avaiitiam por-
Ignis, id ost, avaritia. Eccle. v, 9 : Ava- tinet.
rus )ioii implebitur pecunia. Et, Eccli. x, Sed contra hoc Sed contra.
9 ot llh Araro ni/iil est scclestias... i\i- 1.Videtur Auguslinus dicoro iii libro
hil est iniquius ([uain amarc pecuniam : de Vera rclif/inne sic : « Ajubitio saeculi
hu: eiiim et animam suam venalem ha- facit suporbos, concupiscontia voro cu-
iict, etc. Et ilio est qui lineni ponil in riosos. » Et sic videlur, quod potius ro-
pecunia sirut in Deo. Et ideo, ad Ephes. ducatur ad superbiam quam ad avari-
ad Coloss.
v, 5, et iii, o, avaritia dicilur tiam.
idolorum servitus '.
2. Aclhuc, Ibidem, in libro II Confes-
Et dc tali diloctiono tomporaliiim lo- sionum : « Jubes, Oomine, ut contincam

'
Ad Eplies. V, 5: Avarm, qiiod est idolonun sunuhiiroi itin scnitus.
senitus. Ad Coloss. iii, 5 ; Ataritia, qxise est
 382 n. ALB. MAG. ORD. PR.^.D.

a roncupiscontia carnis, ct a concnpi- avarilia antein e converso propria ante-

scentia oculornm, et ab anihilione sa^- ponit conmiunihus sic videtur, quod :

culi, » Cum erijotangat tria qucT compri-- avaritia non sit in retinendo retiuenda,
hendunt quidquid est in mnndo, ut el iKui retinenda, sed polius in hoc,

dicitur, I Joan. ii, 16 : Omne qiiod est In quod propria commnnihns anteponil.
mundo, concupiscentia carnis esi, ct con-
cupisccntia oculorum, et supcrbia vitse : Ilterius (|ua?ritur, l trum avaritia sit Quse|

et oxprimat expresse concupiscenliam maximum peccatum inter capitalia vitia?

carnis, et concnpisccntiam ocuhjrum :

Et videtur, quod sic : quia maximo
videtur, quod amhitionem sjfculi redu- peccato comparatur, ad Ephcs. v, 5, et 1

cat ad superbiam : et sic iternm vi(htur, ad Coloss. 111, 5 : Avaritia, ciua'. est si-

quod potius reducitur ad suiicrhiam mulncrorum scrvifus. Idolorum enim

(juam ad avaritiam. servitus maximum pcccatum est.
CoNTRA Superbia est maximum
: deli- sed c

^ua?st. ?. ri/rEiius, Qua'ritur de viliis circum- clum. Patet super illud Psalmi xviii, I i :

stanlil)ns avaritiam secundum moralem Emundabor a delicto maximo : (ilossa,

Philosophum. id est, a superhia.

l. Dicit enim Arislot(des in II et in IV

sdl
Ethicorum, (|uod vilia circumstantia li- SoujTio. Dicendum ad primam pai lem Ad qo
beralitatem virtutem, sunt |)rodii;ahtas, quiestionis, quod amhilio et reducitur
et avarilia. Et cnm pro(hi;alitas sil quae ad snperhiam, ct reducilur ad avariliam
dat danda et non danda, et a^aritia sit Hecundiim diNcrsas rationes. Snnl eniin
qucc relinet relinenda et non retinenda :
quidam (jui anpetunt dcminari [u-oplor

videtur, quod avaritia non secundnm i[)suiu (h)minari, ut scihcet in stalii cl

lolum sit vitium : iii eo eniin qnod reli- gloria sinl : ol sic rodiicitur ad sn|)or-

net retinenda, nihil peccat. Similiter in hiain. Et illi appetunt [trieosso ])roptcr

eo quod retinet non retinenda, dummodo j)ra.'esse, ul dicil (irogorius : ol illa est

ab indigno retineat, nihil |teccat, utin IV amhitio diaholi, qui congupivit esse su-
Ethicorum dicitur, iihi vituperantur por alios aHjualiter Deo. Alii autein in
banausi, quia in histriones expcndnnt civilihus a[)polunt dominari propter lu-
subslantias. Erj^o e contrario laudandi crum quoil accipiunt a subditis, quorum,
sunt avari qui rctinenl : ct sic avaritia ut dicitur in VITl EtJiicorum, regnum
secundum ahquem aclnm uum lauda- vergil in Urannidom : quia quos rogero
bilium bonorum est, et non vitium. dcl)onl, o[)[)riniunt. Et de his, IsaiiP,

2. Adhuc, Opposita sunt in eodem ge- Tradam Ecjtjptum in manu do-

XIX, i:

nere : cnin eri;o avaritia et [irodigalitas minorum crudelium, et rcx fortis domi-
opponanlnr, si avaritia capitale vitiuni nfibilur rtirum. V\ iii siint, de quihiis

csl, tunc etiam |)rodi^^alitas cst capitale (licilnr, .\mos, vi, I i : Numquid non
vilium : cl sic capitalia vitia non erunt in forlitudine nostra accepimus nobis
tantum septem, sed octo quod est con-
:
carnua ? VA illa reducitur ad avariliam,

tra (^iregorinm, qui dicil tanlum (s^-c ol inl'*rdicilur in diviiiis.

seplem '. El j>or lioc [)alol snlnllo ad auctoritalcs

3. Adhuc, Augustinus supor Apo-

illud Auguslini pro priiiia prirlc indiictns.

stoli, T adCorinth. xiii, o: Charilas non

quierit qux sua sunt, dicit, quod hoc .\i) II) quod ultorins qu.npritur do [jrodi- ^''^j*l

dictum est,quia communia propiiis,

id.'f> galilale, dicondum quoil alind inlondil
non propria oommnnilnjs anleponil : Thoologus, et aliud l^lhiciis. I^thicns

' Cf. S. Gregorium, Lib. XXXI MoraUum.

*
TN II P. SUM. THKOL. TRACT. XVIIT, QLLEST. 120. 383

enim intendit felicitatem civilem, ad Piimus ninilus est, quod propter abla-
quam deserviunt ori^anice bona fortunse, tionem fundamenti omnis boni aliquod
qua* oportet ali((uando acquirere, et ali- dicitur maximum, sicut intidelitas quse
quando retinere : et ideo non condem- tollit tidem quse est fundamentum omnis
nat omnem acquisitionem nec retentio- boni.
nem. Et ideo etiam in legibus ct civilibus Secundo modo dicitur peccatum maxi-
usurae non condemnantur, sed ordinan- mum quia nullam habet devotionem ad
:

tur. Theologus autem intendit felicita- pcenitentiam, per quam confertur omne
tem aeternam, quce eleemosynis et super- bonum : et sic peccatum in S[>Irituni
erogationibus in pauperes comparatur. sanctum, quantum ad linalem impoeni-
Et ideo condemnat retentionem priva- tentiam dicitur maximum peccatum.
tam, quae subtrahit communibus : quia Terlio modo dicitur maximum pecca-
propria communibus anteponit, et est tum quia magis proprie et directe sol-
:

contra charitatem qu;e communia pro- vit vinculum et unitatem Ecclesiae, in

priis anteponit. I Qui ha-
Joan. lu, 17 : qua per Spiritum confertur omne ])o-
buerit subsfanfiafn liujus muudi, et vi- num et hoc modo schisma dicitur
:

derif fratrem suum necessitafem habere, maximum pcccatum. Proverb. vi, IG

et clauserit viscera sua ab eo, ciuomodo et Sex sunt ([use odit Dominus
11) :

charitas Dei manet in eo? Quasi dicat : sepfimum detestatur anima ejus :...eum
Non est. qui seminat inter fratres discordias.
Ld 2. Ad id quod objicitur, quod opposita Quarto modo dicitur peccatum maxi-
sunt in eodem genere, dicendum quod mum : quia privat finem summi boni ad
qusedam opponuntur ut extrema in mo- quem ordinatur omnis homo : et sic
ribus : et lisec sunt in eodem genere : et odium fraternaj dilectionis dicilur maxi-
sicopponuulur prod'galitas et avaritia, mum peccatum, sicut charitas et con-
quamvis non opponantur secundum eam- verso dicitur maxima virtus.
dem rationem, quia diversse species vilii Quinlo modo dicitur peccatum maxi-
sunt. VA ideo sequifur, si avaritia sit vi- mum : quia est initium et ori^o onmis
tium capitale, quod etiam |)ro(ilgalitas mali : ct sic secundum Augustinum su-
sit vitium capitale. Quaeclam autcm op- perbia dicitur maximum peccatum. Tob.
ponuntur sicut extrema medio, et illa iv, 14 : Superbiam numqiiam in tuo
nuuKiuam sunt in eodem genere pro- sensu, aut in tuo verbo, dominari per-
ximo quia medium est virtus, et extre-
: rnittas : in ipsa enim initium sumpsit
mum sive per detectum sive per super- omnis perditio.
abundantiam est vitium. Sexto modo dicilur maximum : quia
vi n. Ai) m quod objicitur de Augustino, rei commutabili maxime adhcesivum et
quod charitas communia propriis antepo- ab incommutabili maxime aversivum : et
nit et avaritia econverso.dicendum quod sic cupiditas sive avaritia dicitur maxi-
in hoc opponuntur quia avaritiaest [)ri-
: mum peccatum. T ad Timotli. vi, 1(1:
valus amor et siii :charitas vero commu- Radir oninium malorum est cupiditas.
nis amor Deiet proximi. Sed avarilia Et sic dicitur, quod est quaedam simili-
opponitur prodigalitati quantum ad aclus. tudo idoIoIatri:e : (|uia venalur coin-
mulabilo honum pro incommulabili. Et
!u«st.3. Ad id quod ultcrius ([uaeritur, IJtrum sic iiilelligunlur aucloritates Apostoli,
avaritia sit maximum j)eccalum? ad l^:[)lies. v, o, et ad Coloss. iii, o, su-
Dicendum, (|uod anliqui posuorunt pra iiiducta'.
dislinctionem su])er lioc utilem valde, Septimo modo peccatum dicitur maxi-
scilicet qudd decem modis diversis di( i- mum ([uia ordinationi
: in bona vilu
tur mfiximiim peccatum. maxime contraiium est : et sic inobe-
38i 1). ALB. MAG. ORD. PRJED.

dieatia dicitur maximura peccatum quia :

contrariatur pr.Tceptis quibus ordinatur

omnis boua vita. I Reg. xv, 23 Quasi :

peccalum ariolandi est, repugnarc et :

quasi scelus idololatriiP, nollr acquie- MEMBRUiM II.

scere.
Octavo modo (liciliir pcccatiun niaxi- De /iliabus avaritiae.

nuim : quia usurpat id quod solius Dei

proprium est : et sic inanis gloria dicitur

maxiraum peccatura, quia usurpat id Deinde, Quaerendum est de fdiabus

avaritiae.
quod Dei est proprium, scilicet gloriam.
Job, XXXI, 27 : Si osculatus sum manum Sunt autem filioe avaritiae secnndura
meam oremeo. Ubi dicit Glossa Gregorii, Gregorium septera, quae snnt proditio,
quod osculari manum, est sibi attrlbuere fraus, fallacia, perjuria, inquietuiJo men-

in tis, violentia, objurgatio cordis : quaruni

bona quoe Dei sunt, et gloriari ipsis.

Qux ratio sic accipitur Avaritia niraius

Et sequitur in textu, y. 28 : cst ini- :

quitas }7ia.rima, et negatio contra Deum araor est habendi pccuniam sive acqui-
rendi. Illud autera fit vel retinendo,
altissimum.
moJo dicitur pcccatum maxi- vel acquirendo. Si iii acquirendo : aut
i\ono
raacliinntione cordis, aut in
mum : (|aia creaturae tribuit quae solius est in

maxi- raacliinatione oris. Si cordis. cst dolus

Dei sunt. \li sic idololatria dicilur
sive proditio. Si oris, est fraus,
mum peccatum : quia caltum qui Gnece (|iiai

cultus est in mendacio et perjurio, quibus

dicitur X^-.yJ.x, sive latria, et est

soli Deo debitus sive exhibitus atlribuit homo fraudat proxiraum et decipit. Si
retinendo injusle aut cst in corde,"
creaturfe. Ad Roman. i, 22 et 23 : Di- in :

aut in ore, aut in facto. Si est in

centes se esse sapientes, stulti facti sunt,
cordc tunc est inquietudo mentis : quia
scilicet quia colucrunt et servierunt po- :

tius creatufie quse creatori. Et mutave- tunc ex se generat oranera raodura eva-
runl fjloriam incorruptibilis Dei in gationis mentis, quo potest habere iliici-

similitudinem imaf/inis corruptibilis tam acquisitionem sive rctentionem.

hominis, et voiucrum, et quadrupcdum, Sapient. xv, 12 : .Estimaverunt... con-

rt serpentium. Sicut faciunt illi (jui co- versafionem compositam ad lucrum,
vif/c

lunl idola. Et ad siniilitudineni islius et oporfere undfcuinqur etiam ex malo

dicitur avaritia inaximura peccalura, acquirore. Et sic etiara in acquirendo et
sicut in praehabitis dictuin est. relinendo generat violentiam in furtis et
Decimo modo dicitur maxiniura p(!c- rapinis. Quia, sicut dicit Uabco, fur est

catura ; quia aufert honorem D(^o et cri- qui in furno, lioc esl, in nigro contrectat
mL'n attrihuit, sicut esl bhis|dicraia, qua? rera alienam iiivito domino. Latro autem
est iinpositio falsi ciirainis in Deuiii, (|ui violentcr arKuia rapit. Si per decep-
cum dicatur, I ad Timoth. i, 17: Soli ti(jncni ac(|uircrc inlendit, si estin cordc,

Deo honor ol (jhiiia. (>4 fallacia: si c-;t in ore, est menda-

cium el perjurium. Mendaciiiin esl fals;e

vocissijjni'ujatio cuin intenliune fallendi,

ut dicit Augustinus in libro de Menducio.
Perjurium autem divince voluntatis in-

vocatio super mendacium. Adhuc, si est

in retinendo illicite : aut est in ore, aut

in cordc. Si in ore : tunc est ohjurgatio :

quia tunc negat pauperi cum objurga-

 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XYIII, QUyEST. 120. 385

lionc conlra opera misericortlice. Si est H.EC, DiCTA de liliabus avaritice sufti- Queest. i.

in corde: tunc est ohdurallo a clamore ciant : non enim ali([uid dignum quse-
paupeiis et ipse clamabit, et non exau-
:
stione est hic : nisihoc solum, Quomodo
ditur. posita sit inquietudo tnentis filiffi avari-
Isidorus autem tllias avaritiae ponit tite, cum tamena Gregorio posita sitfilia
novem, qut€ sunt mendacium, fraus, fur- acedifie ?
lum, perjurium, turpis lucri appetitus, Ad hoc dicendum, quod secundum di~
falsa testimonia, violentia, inhumanitas, versas rationes et lilia dicitur acedioe
rapacitas. Quarum primte quatuor sunt et filia avariliae. Secundum enim quod
in avaritia prout est in acquirendo. Simi- nascitur ex taedio interiori spiritualium
liler alisequinque sunt in acquirendo cum et cvagatur in exterioribus circa illicita,
violentia vel sine violentia. Sola autem nasciturcxacedia. Secundum autem quod.
inliumanitas est in retinendo et in corde :
ex nimio amore lucrandi et habendi dis-
nihilenim habet de pietate humanitatis currit circa illicitos modos acquirendi et
qui obturat aurem a clamore pauperis : habendi, sic nascitur ex avarilia.
cum tamen dicat Dominus, Luca^, vi,30 :

Omni petcnti te, tribue : el qui auferl Qua-runt eliam quidam^ Quarc usura Quacst. ?.

quge tua sunt, ne repetas. Et ibidem, y. 2.') non ponilur filia avaritiie, sicut furlum,
Mutuuni date, nihil inde sperantes. Per et sicut rapina ?
quod et excluditur usura, de qua dicit Sed ad hoc dicendum, quod furtum et
Chrysostomus super Joannem •, quod rapina sunt tam contra leges humanas,
usurarius in hoc pejor est fure quia fur : quam conlra leges divinas. Usura tan-
intrans in domum alienam accipit quod tum conlra leges divinas est, et non hu-
sibi sufficit et exit usurarius autem per quia leges humanae confirmant
:
manas :

modicum mutuum continuam excre- et pacta : et in usura pactum voluntarium

scentiam usurarum exhaurit totam sub- est, per quod transfertur dominium usu-
stantiam domus. Abdiae, t. o Si fures :
rae in usuraiium secundum leges civiles,
introissent ad
latrones per noctem,
te, si sed non secundum leges divinas.
quoniodo conticuisses ? Nonne furati es- Et si objicitur^ quod competit solventi
sent sufficientia sibi ? Quasi dicat : Sic. usuras repetitio ab usurario, dicendum
Usurarius autem implct quod sequilur, quod vim repetitionis confert ei lex divi-
t. et 7 : Quomodo scrutati sunt Esau ? na, etnon pactum et illa lege divina :

Investigaverunt abscondita ejus ? Usque utitur judex Ecclesiasticus.

ad terminos emiserunt te.

* S. J. Chrysostomus, Homilia 35 super Joau- m

xxxin 2o
386 B. ALB. MAG. ORD. PRJED.

QU^STIO GXXI

De gula.

Deinde quserendum est de gula, de qua Et haec detinitio noa videtur esse con-

quaremus duo, scilicet de g-ula per se, veniens : quia cum quatuor modis con-
et de liliabus ejus. tingat peccare in gula, sicut dicit Praepo-
sitivus, definitio hsec non tangit nisi unum
modum. Quinque aulem modi tanguntur
in hoc versu :

MEMBRUM I.

Pr8epropere,laute,nimis,ardenter, studiose.

De gula secundum se.

Prsepropere peccat, qui ante horani

prandii cibum sumere desiderat. Contra
De gula secundum se quaeremus qua- quodin Evangelio Lucae, xiv, 17, dicitur,
tuor. quod misit servum suum hora caenae. Et
Primo, Quid sit ? Augustinus in Regula « Qui non potcst :

Secundo, An peccatum sit ? jejunare, nontamen extra horam prandii

Tertio, Quantum peccatum sit ? aliquid alimentorum sumat, nisi cuni
Et quarto, rtrum peccatum sit in abs- aegrotat. » Adhuc, Isa. v, Ll Vse qui :

tinentia sicut est in gula ? consurgitis mane ad ebrietatem sectan-

Et quia ebrietas comitalur gulam, dam, et potandum usque ad vesperam,
quaeremus quinto de ebrietate. ut vinosestuetis. Adhuc, Eccle. x, IG VcB :

tibi, terra, cujus rex puer est, et cujus

principes mane comedunt, ad ebrielatem,
non ad saturitatem. \n bac auctoritate
mf:mkhi primi tangitur et quod praepropere et quod ni-
mis quia nimis est, quod est ad ebrie-
:

tatem, et ad saturitatem transgreditur.

AKTICULLS L De hoc quod est laute, dicitur, Amos,
VI, et i
1 F^ qui opulenti estis in Sion ,...
:

Quid sit gula ? ingredientes prifpropere '

domum /s-

rael Qui comeditis agnum de gregi- ,ei

.'...

vitulum demedio ar?nenti. Et estsensus,

Ad primum procedilur sic :
quod ita lautecornedere quoerebant, quod
1. Dicit Gregorius, quod « gula est im- unum agnurn vix de giege et unum vitu-
raoderatus amor edendi sive sumendi ci- lum de armento invenirent, quem sibi
bum. » satis delicatum reputabant. »

* Vul|;^ata habet. powpatke.

 IN II P. SUM. THKOL. TRAGT. XYIII, QU/EST. 121, 387

De hoc autem quod est nimis, dicitur,

I ad Titiim, i, 12 : Cretenses semper men-

daces, malx bestise, ventres pigri. Glossa :

« Ita oneraut ventrem, quod pigritiam

inducit et vomitum, nimium cibum su- MEMBRl PRIMI
mendo. » Daniel. xiv, ')
: Non videtur
tibi esse Bel vivens deits ? An non vides
quanta comedat et bibat quotidie ? ARTIGLLUS II.

Do ardenter, dicitur, Eccli. xxxvn, 32 :

'Son te effundas super omnem escam. Utrum f/ula sit peccatum ? et, Quantum
Etlundere enim animam, est ardenter su- peccatum sit ?
mere cihum.
I)e hoc quod dicitur studiose, vitupe-
ratur dives in Evangelio Lucee, xvi, 19 :
Secundo quaerilur, An gula sit pecca-
Ejjulabatur quolidie splendide. Quia stu- tum, quantum peccatum sit ?
et

diose fecerat ciljos praeparari cum salsa- Et videtur, quod sit peccatum quia :

mcntis et diversis condimentis, quos plus I. In omni concupiscentia carnis sunt

ad delectationem quam ad necessitatem primi motus qui sunt a serpente, loco
sumebat. Cum ergo definitio non dicat cujus est sensuaiitassuggerenset persua-
nisi modum in quantitate, videtur insuf- dens. Et sunt secundi motus in inferiori
liciens. parte rationis, quae est ioco muneris, ut
2. Adhuc. Cum peccatum sit corruptio dicit Augustinus in Hbro de Trinitate. XV
modi, speciei, et ordinis, sicut dicit Au- Etconstat, quod in sensualitate motusest
guslinus : et detinitio non dicat nisi cor- ad illicitum peccatum : illicitum autem
ruplionem modi tantum, videtur insuffi- est gula, et est in inferiori parle rationis :

ciens esse. propter quod etiam serpens et mulier ma-

ledicti sunt a principio, ut patet, Genes.
SoLUTio. Dicendum, quod cum dicitur, 111, 1 i et seq.
ergo videtur, quod talis
:

gula est immoderatus appetitus edendi, motus in gula semper sit peccatum.
sive cibum sumendi, modus sumitur pro 2. Adhuc, Augustinus « Tentatio a :

generali mensura quae exigitur in quan- carne semper est cum peccato, quamvis
titate proportionata sufficiente hominis, einon consentiatur. » Ergo omnis motus
et in quantitate modi pra^parationis, et in ad gulam peccatum est.
quautitate delicationis in cibo ettemporis 3. Adhuc, Motus concupiscibilis non
sumendi cil)um. Et a privatione generalis tantum est ad nutrimentum, sed etiam ad
modi dicitur gula inimoderatus appetitus venerea et omnis nintus ad veuerea, pec-
:

sumendi cibuni. catum est ergo videtur, quod omnis

:

Ad aliud dicendum, quod licet sit cor- motus ad gulam peccatum sit.
ruptio modi, speciei, et ordinis, tamen i. Adhuc, In irascihili sic est, quod

ppecialiler cst corruptio modi quia spe- :

omnis motus ad furorem peccatum est :

( ies et (ir(i<( roniil.intnr hun<" inodnni. ergo in concupiscibili est similiter, quod
omnis molus ad illiritum gula» peccatum
esl secundum unmem dillVrentiam guhe.

5. Adhuc, Prima condemnatio homi-

nis fuit inesu vetiti cibi secundum omnes

quatuor diflerentias guloe, qua? supra de-
terminatse suut quod in
.•
ergo videtur,
omnibus hominihus gula peccatum mor-
tale sit. .
 388 D. ALH. MAG. ORD. PR.ED.

CoNTRA qui dissentiotws et o ffoulicula ,

prseler
Sed conlra. :

Ncmo peccat in hoc quod vitari non docirinam quam vos didicistis, faciunt,

potest sed in onini homine in

:
quo lit et dcclinate Ilujusmodi enim
ah eis.

deperditio substantise, nullo modo vitari Christo Domino nostro non serviunt, sed
potest appetitus restaurationis deperditi. suo ventri : et per dulces sermones, et he-

Appetitus restaurationis dcporditi est mo- nedictiones, scducunt corda innocenlium.

tus ad nutrimenlum, qui dicitur esse In hac ctiam ratione dicitur gula ma-
motus j^^uloe. Videtur crgo, quod moius ximum pcccatum aliquando, eo quod est
^ulsead nutrimentum necveniale sit pec- simile idololatriiB : talis cnim colit ven-
catum, nec mortalc. trcm sicut Dcum. Tales cnim dicuntur
ab Aristotcle in Elliicis, (jastrirnargi a

soiutio. Hoc soLVENDUM cst pcr duas auctoritates. -aTTT^pquod est vcnier, et [Jiip^o^, quod cst

Dicit enim fircgorius sic : « Eo tempore edax, vel [jLxpvloj.w, quod esl insanto, is

quonecessitati debitum solvitur (quiaper quia insaniunt pro ventre.

esum necessitati voluptas miscetur) quid Et talis gulse quic cst insania, ponit
necessitalis sit, quid voluptatis ignora- Gregorius quinque conditiones, quae su-
tur. » pra habentur in verbo prsepropere, et in

Item, Augustinus in libro X Confessio- Glossa super Genesim, xxv, 30, de Esau
num : « Sed dum ad quietem satietatis dicente : Da mihi de coctione hac rufa :

ex indigcntiiT moleslia transeo, in ipso etsunthsec vcrba « Scicndum, quodnos

:

Iransitu insidiatur mihi laqueus concupi- quinque modis gulse vitium tentat. Ali-

enim transitus voluptas est,

scentiee. Ipse quando enim indigentia tempus prsevenit.
et non est alius qua transeatur, quam Aliquando tcmpus non proevcnit, sed ci-
quo transire cogit necessitas. Et cum sa- bo5 lautiores quserit. Aliquando quse su-
lus sit causa edendi et bibendi, adjungit menda sunt, accuratius praeparari appetit.
sese tamquam pedissequa periculosa ju- Aliquando qualilalibus ciborum tem- ct

cunditas, ct plerumque prseire conatur, pori congruit, sed in quantitatc sumendi

ut ejus causa fiat, quod salutis causa me mensuram exccdit. Aliquando abjectum
facere, vel dico vel volo, nec idem modus est quod desiderat, sed tamen ipso aestu

utriusque esl '. » desidcrii deterius peccat. » Et in hoc casu

Dicimus ergo, quod motus nutrilivae dicilur_, Eccli. xxxvii, 32 : Non te effun-

nulluin peccalum est, nec veniale, nec das super omnem escam. Et in hoc etiam
mortale : quia ille omnino naturaHs est. casu gula dicitur mater omnium vilio-

Sed iiiotus ad volu|ilalcni peccatum csl, rum. Gregorius supcr illud Matthaii, iv,
sed non mortale semper. Si enim volu- 2 Cum jejunasset quudruginta diebus,
:

ptas tanta esset, quod voluptas in cibo etc, in Glossa : « Ni-^i primo gula refrce-

praeponeretur Deo, tunc cssetmortale sic- netur, frustra contra alia vitia laboratur. »

ut el in aliis capitaiibus. Et in hoc sensu Adhuc, Hieron3'mus « Duo sunt vilia :

intelligitur illud Apostoli, adPhilip. iii, quse maximc homines decipiuut suis vo-
18 et 10 Mulli enim : ambiilant, quos luptatibus, gula scilicet, et Juxuria : quoe
sxpe diceham vohis, nunc autem el flens tanto dcponcre est diflicilius, quanto eis
dico, inimicos crucis Chvisti : ciuorum uti est dulcius : cum unum eorum oritur

finis interitus^ quorum deus venter est : ex altero, hoc est.luxuriaex gula. » Llnde
tt (jloria in confusione ipsorum, qui Gregorius : « Propler goc genitalia sub-
terrena sapiunt. Et sic etiam intelligitur nexa sunt ventri : quia venter mero
' iilud Aposloli, ad Roman. xvi, 17 et 18 : luxuriam.»Et
aesluans facile dispumal in
Rogo aulem vos, fratres, ut ohservetis eos Hieronvmus ad Marcellam « Non ^t- :

' 5. AuGU5Ti.NL:;, Lib. X Confesslonum, cap. 31.

 IN II P. SL:.M. THKOL. TRACT. XVIII, QU.EST. 121, 389

nei montes , non vulcanei ignes ita bitum est : quia tunc fruitur cibo et non
lestuant sicut juveniles medullaB vino et Deo.
dapibus intlammata?. » Et in hoc casu, Argumentum in contrarium, conceden- xd object.

ut dictum est, gula cst maximum pecca- dum est, et procedit.

tum : quia causa est libidinis et concu- Et per hoc patet quando gula sit pec-
piscentia3 omnium aliorum peccato • catum, et quantum sitpeccatum.
rum.
Aa 1.
-^" PRiM^M ergo dicendum, quod pri-
mi motus qui sunt a serpcnte, semper
peccata sunt. Et similiter qui sunt in in-
feriori parte rationis a serpente, hoc est, \ii:^iBKi punii
a concupiscentia sensualitalis. Sed mo-
tus qui sunt ab indigentia na- naturse,
turales sunt et non peccata, Propter hoc ARTICULUS III.

indetractahiles dicuntur a Damasceno in

libro IV de Fide orthodoxa. Matth. iv, Utrum peccatum sit in ahstinentia

2 : Cum jejunasset quadrarjinta diebus sicut in gula ?

et quadraginta noctibus, postca esuriit.

Ad 2. Ad ALiuD dicendum eodem modo,

quod tentatio a carne cum peccato est : Tertio quserltur, Utrum peccatum sit

quia est a concupiscenlia sive serpente. in abstinentia sicut est in gula?

Sed molus qui est ab indigentia natura?, Et videtur, quod sic : quia
cum non sit a serpente, sed passio in- 1. Medietas quse est temperantia sive

detractabiUs, non est cum peccato. sobrietas, est medielas duorum vitiorum,

Ad 3. Ad ALiuD diccndum, quod non est si- quorum unum est in abundantia, alte-
mile de motu ad venerea, et de motu ad rum in defectu. Ergo sicut contingit
cibum : quia motus ad cibum esl ad ne- peccare per gulam in abundantia, ita
cessitatem individui, sine quo indivi- contingit peccare in defectu per nimiam
duum subsistere non potest : molus au- abstinentiam.
tem ad venerea, ad multiplicationem 2. Adhuc, Nemo debet sibi injicere

speciei : et ideo non est necessitatis, sed majus, et interfector esse suiipsius : et si

concupiscentise et corruptionis. Et ideo facit, peccat gravissime per nimiam

quod concupiscibihs
dixit Pra-positivus, abstinentiam. Homo injicit sibi manus :

ad nutrimentum, corrupta est tantum subtrahit enim necessarium, quo conser-

corruptione naturali : concupiscibilis vatur vita ergo in nimia abstinentia
:

vero ad venerea, corrupta est et infecta grave peccatum est.

et inficiens : quia per iUam transfunditur CONTRA :

Sed contra.

originalc peccatum. 1. Bernardus in sermone 18 super

xd A. Ai) ALiuD dicendum, quod omnis mo- Cantica « Quid magni si venter coga-
:

gulam peccatum est

tus illicitus ad sed : tur jejunare usque ad rugitum, qui sa^pe
motus naturalis non est iiiicitus, quia est replelus est usque ad vomitum? » Sed
ad supplementum indigentiie naturalis et venter non rugil nisi propter defectum
omnino sine peccato, quamvis non sine necessarii ad sustenlationem vita. Ergo
poena. in defectu tali non est peccatum,
sed

id 5, Ad ultlmum dicendum, quod appelitus meritum.

vetiti cibi semper peccatum est, sed non 2. Adhuc, In vita beati Gregorii scri-

Cregorius vigiliis confectus

semper mortale. Quando vero delectatio- bitur sic : «

marcebat corpore, ex
nem cibi praiponit delectationi Deo,
in et jejuniis, etsi

spe vigebat aniniie. »

tunc peccatiim mortale est, ut supra ha-
 390 D. ALB. iMAG. OUl). PR.^l).

soiutio. SoLUTio. Dicendum, quod medielalem

servar»' in talibus virlulis est : nimis de-
ficerc et nimis abundare, vitium el pec-
catum cst. Unde in talibus expedit sub-
trahcre ea (juic deserviunl valujitali, sed \1L^II(HI l»KI\ll
non ea quae desei viunt necessitati. l udf
Augustinus super epistolam ad Roma-
nos : « Fames ei silis inliiniilales sunl, ARTICULUS IV.
contra quas sumenda sunt alimenta
quemadmodum medicamenta. » Unde De ehrielale.

sicutmedicamenta plus sum[>ta nocent,

etminus sumjda non piosuiit ita ali- :

menla cibi et potus. In talibus autem Quarto, Qua^ritur de ebrietatc.

niedium est, quod sufficit necessitali na- Et qua^runtur tria.

lurae conscrvandae in vigore et viribus Primo, Quid sit ebrietas?

naturabbus. Sublraberc de hoc est vi- Secundo, Utrum semper sit peccatum
tium, quod ArhiotAcs \oca.imse)isibilt- mortale?
tatem. Et debet projtortionari secundum Terlio, llrum ebrietas sit de pruden-
diversitalcm personarum quia quod : tia carnis, de qua dicit Apostolus, ad
uni est multum, alii cst parum, ut idem Pioman. viii, (3 et 7, quod inimica esl

dicit in El.liicis. Ouia quod viclori gym- Dco ? -

nasiorum est multuni, Miloni est pa-

rum : natura enim, ul ibidem dicit, petit

quantum, iion quale. Lnde conceden-

dum est, quod in talibus qui sibi subtra-

hit dc necessario, peccatjgraviter, quia AHTILLI.I QLAHIi

sibiipsi injicit manus.
Et pcr ]ioc patet solutio ad duo quaB
in contrarium objiciuntur. PARTICULA 1.

Adobjeci.i. Ad id quod Remardus dicit, dicen-

dum quod rugitus ventris non ostendit Quitl sit ehrietas ?

defectum neressarii, sed abundantiam

supei-nui.
Adohject, 2. Ad ALiLD diccnduiii, ({uod Gregorius Ad primum proceditur sic :

confectus vigiliis et jejuniis, non marce- Dicil Sencca, quod « elirietas est insa-

bat usque ad corjtoris interitum, sed nia volunlaria. »

usque ad macerationem moderatam, Ab Augustino supcr iliud Apostoli,

quae sufficit ad corporis domationem, I ad Corinlli. xi, 21 : Alius quidcm

non ad interitum. 1'^t hoc expresse dicit esurit, alius autcm ehrius est, datur
auctorilas Auguslini inducta. ista : « Dicitur cnim, quod brians dici-

tur scyphus ad mensuram potus propor-

tionalus : ct ebrius esi, qui l>i])ii ultra

mensurain brianlis. »
1. Contra primam quae dicit, quod esi

insania voluntaria, objicitur sic : Nulia

insania voiuntaria esi, cum sii subversio

Ad. Ilom.-in. vin,

* et 7: Nam prudeniia et pax. Quoniam sapientia cariiis inimicaeat Deo,
camis mo)» :st : prudenlia autem spiritus, vita etc.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVI II, QUiEST. 121 391

ralionis : sed omnis insania involunta- miscendam ehrietatem : Vfe comminatio

ria : ergo dcfinitio mala. est pceuce eeternce, quaejnon fit nisi pro
2. Contra secundam Quia non sic : mortali peccato,
potest esse una mensura bibentium : 2. Adhuc, Ad Ephes. v, 18 : Nolite
quod enim uni multum est, alii est pa- inebriari vino, in quo est luxuria. Hoc
rum, sicut et de cibo ergo generaliter : prseceptum est : sed ire contra prsecep-
non potest definiri per mensuram brian- tum est mortale peccatum.
tis. Adhuc, Proverb. xxxi, i
3. Noli re- :

gibus, Lamuel, noli regibus dare vi-

lolutio
dimn
SoLUTio. Dicendum ad primam defmi- num, quia nulluni sccretum est ubi
tionem, quod ebrielas insania dicitur ab Quod secreta
regnat ebrietas. turpiter
ellectu : quia sicut dicit Aristoteles in revelat et nocive, peccatum morlale est :

libro de Somno et vigilia, vaporativum ergo ebrietas peccatum mortale est.

est vinum, et magno modo quia vapo- : 4. Adhuc, Proverb. xxiii, 31 et 32 :

res elevat ad caput, oppilat vias cerebri Ne intuearis vinum quando flavescit,
inducit insaniam. Vo-
et rationis, et sic cum splenduerit in vitro color ejus.
luntariaautem dicitur a causa quia : Ingreditur blande : sed in novissimo
sumere vinum est voluntarium, non ne- mordebit ut coluber. Sed morsus colubri
cessarium : et sic dicilur insania volun- venenosus est et mortalis. Ergo videtur,
taria, quia voluntarie procuratur. quod ebrietas venenosa sit et inortalis,
diffin. 2. Ad secundam diceudum, quod illa bo- Adhuc, Proverb. xx, 1
.").
Luxu- :

na est. Unde Latine dicitur ebrius, qui riosa res vinum, et tumultuosa ebrie-
extra mensuram bibit : quia op(a GrcBce, tas : quicumque his delectatur non erit
Laline dicitur mensura : et dicitur men- sapiens. Quod sapientiam spiritus ab
sura quae sufficit naturee, et non subver- homine tollit, mortale peccatum est.
tit rationem : et qui extra illam mensu- Ergo ebiietas mortale peccatum est.
ram bibit, dicitur ebrius, et diversilica- GoNTRA :
j|«d eontra.
tur secundum diversitates bominum. 1. PsaL ciii, l.j Vinum Isetificat cor:

Et sic patet solutio ad duo quse in hominis. Ad Isetitiam cordis studendum

contrarium objiciuntur. est. Ergo studere vino ad laetitiam cor-
dis peccatum non est.
2. Adhuc, Cantic. v, 1 : Comedite,
amici, el bibite : et inebriamini, cha-
rissimi. Ergo inebriari non universaliter
peccatum est : quia aliter non pr^ecipe-
ARTICLLl QLARTI retur amicis et charissimis.
3. Adhuc, Genes. ix, 20 et seq., di-
citur de INoe, qui fuit vir justus et
PARTICULA II. periectus, et cum Deo ambulabat, quod
bibens vinum inebriatus est. \cc est
Ulrum ehrietas semper sil peccatum credendum, ut dicit Augustinus ibidem
mortale ? in Glossa, quod si ebrietas peccatum
mortale esset, vir sanctus se vino ine-
briasset : quia aliter non esset vir justus
Juxta hoc quaeritur, Utrum ebrietas et perfectus.
semper sit mortale peccatum ? 4. Adhuc, Genes. xliii, 3i, dicitur,
Etvidetur, quod sic. quod Joseph inebriatus fuit coram fra-
1. Isa. V, 22 Vse qui potentes estis tribus suis. Quod iterum non creden-
ad hibendum vinum, et viri forles ad dum esset de tanto viro, si sciret ebrie-
 392 D. ALB. MAG. OIU). PR.t:i).

talem peccalum iuurlale csse, ul dicil

Augustiuus ibiilem ia Glossa.

soiuiio. SoLLTio. Ad hoc dicenduui per [illud

Ecclesiastici, xxxi, 35 : Vinuni in jn- AitTK l Ll 01 AHTI

cimdilateni crealuni est, et non in

ebrietalem. Unde dicendum, (juod ebiie-

tas vitiosa est et jieccatum, iion tamon PARTICULA 111.

semj^er poccalum morlale. Si enim ali-

quis ignoret qualitatem vini sicul Xoe, Dc prudenlia car)iis et spirilus.

et inebrietur, tunc non peccat morlali-

ter. Et sic excusalur Xos ibidem in
Glossa, sicut et lili^e Lot quoe palri JuxTA hoc quaeritur de prudentia car-
vinum dederunt ' : quia a parte audie- nis, dequa dicitur, ad Romaii. viii, (> et
raiit judicium es^o futurum per ignem 7 :Prudentia carnis mors est : pruden-
• sicul fuorat jjor aquam : et videntes tiaautem spiritus, vila el pax. Quo-
Penlapolim jam oxustam, et matrem niam sapientia carnis inimica est Deo :
suam conversam in efligiem salis, inlra- legi enim Dei }ion est subjecta, nec

verunt ad patrem causa posterilatis sor- cnim potest. Prudonlia autem carnis, sic-

vandce et non causa libidinis. Si quis ut ibideiii dicit Glossa, est quae procural

autem bibens vinum, finem deleclationis soHicite quae carnis sunl, sicut in gula

in eo j)onat, pcccat mortalilor ; quia et luxuria. Et Glossa liabet simile, (|uod

fruilur creatura, non refiTens delocla- h'(/i Dei non est subjecta, dicens : « Sic-

tionem in Deum quod esl perversitas

:
ut claudicatio noii potest subjici recta^

humana, ut dicit Augustinus in libro ambulalioni : ila [)rudeiitia catiiis iion

de Doctrina Cliristiana. j)olest subjici prudentiae spirilus, ((uae

Et loquuntur quin(|ue auctoriia-

sic est vita et pax. » Ergo vidotur, (juod

tes primo inductae, quod sit mortiilo prudentia carnis inortale peccatuin est.

peccatum. Huia ibidom dicitur, y. 8 Qui in carne :

Ad.bject. 1. Af) \\y (|Uod objicitur de Psalino, sunt, Deo placere non possunl. Quod
<;iii, 1"), (licondiim, (juod vinum ad iioii lil nisi per inortale poccatum. \'o-

jucunditatom potesl bibi, non ad obrie- enim peccatum

iiiulc noii oxcludit gra-
liam ot quicumque in gratia ost, Deo
tatem, sicut dicilur, Proverb. xxxi, <j ot :

7 : Date sicerani nKJsrenlibus , et vinuni placet.

his qui aniaro sunt aninto. liibant, et CONTRA : Sed cd

obliviscantur erjcstalis suie, etc. Boetius : Scienlia mali b(jiio doesse

\.ioi.jeci.?. Ad quod II) objicilur do Canticis, non potest : scire enim malum l)onum
dicendum quod est aequivocatii^ : quia est : (|uia noii vilalur maluin nisi cogni-
hjquitur de obrietate spirituali quae fit tum, sicut idem dicit.Ergo prudenlia
in araore charitatis. Cantic. ii, 4 : In- carnis bona est et nullum peccatum, ul
troduait jue rex in cellam vinariam : et videtur.

ordinavit in me cliaritatem.

\johjecx3. Id QUOD objicitur de Noe, solulum est SoLUTio. IIoc ibidem solvitur iuGIossa Solutil

supra. super epistolam ad Roman. viii, G ot 7,

viobject. 4. -^^ 'D quod ultiiiio objicitur de Joseph, quoniam prudentia carnis tripliciler di-
GlossaAugustiniibidomsolvitdicens,quod citur. Dicitur enim jirudentia (juce soluiii

ebrietas ibi salietas jucundilatis dicitur. cognitiva est. Et haec nullum est pecca-

1 Cf. Geii" . .\i.\, 30 et seq.

I
 IN II P. SIIM. THEOL. TRACT. XVIII, QUiEST. 121 393

lum quia bonum est cognoscere mala ut

: rus adjungit duas, scilicet immunditiam
vitentur. Et ista non opponitur pruden- et corporis gravitatem, et adhuc somno-
tise spiritus : quia in talibus oppositorum lentiam et pigritiam.

una est disciplina, ut dicit Aristoteles. Hee autem filiae quas ponit Gregorius^
Est etiam prudentia practica, quge pro- sic accipiuntur ex effectu gulae qui pro-
curat cum elTectu ad carnalem vitam per- prie est opprimere et oppilare : et hoc
tinentia : et hfec est cum pronitate et est aut in corporalibus, aut in spirituali-

allectu carnalium. Et ista opponitur bus. Si in spiritualibus, aut est in in-

prudentiai spiritus, quse liab.'t affectum lellectu, aut in ellectu. Si in intellectu
inclinantem ad spiritualia, qua? sollicite mentis : sic est liebetudo mentis, quae fit

procurat. Et haec est quse legi Dei subje- quando cibus vel potus oppilat vias qui-
cta esse non potest : claudicat enim ad bus spiritus debent deferre formas ad
vitia carnalia. Et dicitur tertio modo cellam logisticam, in qua viget operatio,
prudentia carnis, qute de Deo sentirenon ut dicit Constabenluce in libro de Diffe-
potest secundum carnem. Unde
nisi rentia spiritus et animse. Si est in effectu :

Glossa, ibidem « Qui sapit secundum

: aut tunc est in verbis, aut in operibus.
carnem, inimicus est Dei quem sibi : Si in verbis : aut in verbis peccantibus
finem non constituit, vel quia putat secundum turpitudinem, aut multitudi-
Deum niliil posse prseterquam quod in nem. Si secundum turpiludinem tunc :

\ naturis rerum videtur ». Et ha^c pruden- est scurrilitas, c|uando scilicet liomo lo-
tia carnis pertinet ad infelicitateni, sive quitur sicut scurrse, qui turpia pronun-
ad hoeresim. tiare consueverunt : et prohibetur ab
De secundo aulem modo dicta pruden- Aposlolo, ad Ephes. v, i et o : Omnis
tia carnis et prudentia spiritus quae op- immunditia, aut avaritia, nec nominetur
ponuntur, subdit Apostolus in eodem in vobis, sicut decet sanctos : aut turpi-
capitulo, y. 12 et 13, sic dicens : Ergo, tudo, aut stultiloquium, aut scurrililas,
fratres, debitores sumus non carni, ut quae ad rem non pertinet. Si est in mul-
secundum carnem vivamus. Si enim se- titudine : tunc est multiloquium. Pio-
cundum carnem vixe?'itis, moriemini si : verb. X, l'.l : In multiloquio non deerit
autem spiritu facta carnis mortificave- peccatum. Ptolemaeus in Proverbiis :

ritis, vivetis. « Sapiens est qui refraenat linguam

Et per hoc patet solutio ad totum : suam ne multum loquatur, nisi cum de
quia primo modo prudontia bona est et Deo loquitur. » Augustinus in libro X de
nullum peccatum secundis autem duo-
: Trinitate « Scio, Domine, scriptum
:

bus modis peccatum mortale est et ini- esse^quod in multiloquio non deerit pec-
mica Deo, ut paulo anle dictum est. catum sed de te loqui quantumlibet
:

homo loquatur, propterea non est mul-

tum, quia numquam est satis. » Si autem
est in effectu et in opere : tunc est inepta
MEMBRUM II. Igetitia. Et adhuc si est in opere secun-
dum quantitatem cibi vel potus sumpta
De filiabus cjulas. tunc est immundilia, illa scilicet qufe

est ex vomitu. Isa. xxviii, 7 et 8 : Ab-

sorpti sunt a vino, erraverunt i)i ebrie-
Deinde, Quaerendum est de fiiiabus tate, nescierunt videntem, iynoraverunt
gulae, quae secundum (jrregorium ponun- judicium. Omnes enim mensse repletx
tur quinque, hae sciiirst, inepta laetitia, sunt vomitu sordiumque, ita ut non
immunditia, multiloquium,
scurrilitas, csset ultra locus. Proverb. xxiii, 29 et
hebetudo mentis circa intellectum. Isido- 30 : Cui vx ? Cujus patri vse ? Cui rixx ?
394 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Cui joiese ? Cui siue causa vulnera ? qualitate pigritiam inducit et somnolen-
Cui su/fusio oculonim ? jXoune his qui liam. Propter quod, I Petr. v, 8, Petrus
commorantur in vino, el sludeni calici- ad vigilias exhortans fratres, praemisit
bus epotandis ? sobrietatem, dicens : Sobrii estote et
Illa quce ponit Isidorus, sic accipian- vigilate. Quasi diceret : Si non estis so-
tur : Dicitenim, quodgula esl in comes- brii, vigilare contra diabolum non pote-
sationibus et ebrielatibus : el constat, stis. Corporis autem gravitasrespicit pi-
quod comessatio est in cibis qui ex mul- gritiam. In pra^habitis autem dictum est
titudine inducunt pigritiam. Ad Titum, de qua immunditia intelligitur : quia de
I, 12 : Crelenses semper mendaces, mal<£ corporali et spirituali, ut supra in arti-
beslice, rentres pigri. Cibiis enim ex culo de ebrietate dictum est'.

QU.ESTIO GXXII.

De hixuria.

Deiude qufprendum est de luxuria, de

qua quaeremus duo, scilicet de luxuria in
se, et de filiabus ejus.

llk^lBRl PRIUI

ME.MBRUM I. ARTICULUS L

De luxuria in se Quid sit luxuria ?

De Juxuria in se quferemus qualuor, Ad primum proceditur sic

scilicet primo quid sit ? Beda sic definit luxuriam, dicens
Et secundo, Si omnis coitus soluti « Luxuria cst libidinoste voluptatis ni-

cum soluta sit peccatum, el quantum mius appetitus. »

peccatum ? I. Adhuc,Idcm sic: « Luxuria estcon-

Et tertio, De pollutione immunda. cupiscentia nimiae experiendse volupta-

Et quarto, De tactibus immundis et tis. ))

osculis et ampiexibus. Etvidetur, quodneutra istarum defini-

tionum sufficit.

1. Dicitur enim, Matth. v, 28: Omnis

qui viderit miilierem ad concupiscendam
eam, jam maechatus cst eam in corde

1 Cf. Supra, Tract. XVIII, Quaest. 121, Membr. \, Art. 4, Parl. \.

 IN II P. SL-M. THKOL TRAGT. XVIII, QUiEST. 122. 393

siio. Yidetur ergo, quod visu commiUi- Solutio. Dicendum, quod luxurise vi- Soiutio.

lur luxuria, et nontantum concupiscendo tium tripliciter consideratur, scilicel in

ct experiendo voluptatem. actu, in causa, et in occasione. Tn aclu :

Adhuc, CluTsostomus super idem

2. tunc toeda commixtio cuni non sua vel
verbum dicit sic « Non simpliciter visum : sao dicitur liijiuria. In causa : tunc est
prohibuit Deus ne mulier videretur, sed in appelitu experiendae voluptatis, qui
propler occasionem adjunctam. » Et ideo procedit ex consensu rationis. Et lioc

addit « Ad concupiscendam eam. »

: modo definitur primis duabus definitio-
Unde dicit « Non ad hoc oculos tibi
: nibus. Et istis duobus modis laxuria di-
fecit Deus, ut per illos intruducas adulte- citur mortale peccatum. In occasione
rium : sed ut crealuram videns, admire- consideratur, quando est in oculis.et in
ris creatorem. » Ergo visu committitur aliis signis quinque sensuum. Unde Ilie-

luxuria, ct non experientia voluptaiis ronymus ad Marcellam « Tactus et joci, :

tantum. risus et sibili;, morituraj virginitatis solent

3. Adhuc, Augustinus in Regula : esse principia. » Et sicloquitur Dominus,
« Nec enim quando proceditis, fceminas Matth. v, 28 : Omnis qui viderit mulie-
videre probibemini, sed appetere : vel rem ad concupiscendum eam, quantum
ab ipsis appeti velle criminosum est. » scilicet ad signum procedens iii actnm.

Et posl pauca addit : « Qui enim in fie- Et hoc patet per Chrysostomuni in Ori-

minam Ijgit oculum, ct illius in seipso ^i^ia/e super idem verbum sic dicentem,
diligit fixum, etiam intactis ab immunda quod Dominus prohibet visum quia :

violatione corporibus fugit castitas ipsa datur occasio homini per visum interfl-
de moribus. » Sed castitas non fugit de ciendi seipsum per libidinem : et ideo
moribus nisi per completam luxuriam. addit, Ad concupiscendum eam. Et dat
Ergo in visu est completa luxuria, et sic exemplum Chrysostomus, sicut quando
non tantuni est appetitus expcriendse porrigitur furioso gladius ut seipsum in-
voluptatis. terficiat.

4. Adhuc, 1 Pepigi fcedus

Job_, xxxi, : Et sic intelliguntur omnes auctoritates
cum cogiiaremquidem
oculis meis,ut ne inductae Augustini, Job, et Threnorum
de virgine. Et subdit causam, infra, de oculo.
y. 12 Ig]iis est usquc ad consumptio-
: Et sic patet solutio ad tolum.
nem devorans, et omnia eradicans geni-
mina. Et constat, quod loquitur de ca-
lore libidinis : et sic videtur per hoc
i'xerceri libidinis vitium, quod est luxu- .\IF^inRI PRnil
ria : et sic iterum delinitiones inductse
insufficientes sunt. ARTIGULUS U.
5. Adhuc, Threnorum, in, .^1: Oculus
meus .deprsedaius est animam meam in Utrum omnis coiius soluti cum soluta
cunctis filiabus populi mei. DepraBdatio sit peccatum, et cjuantum peccaium
animoe non fit nisi per actum mortalis sit^?
peccati. Ergo videtur, quod per visum
exercetur mortale peccatum libidinis,
quod deprsedatur animam : et sic ut Secundo quaeritur, Utrum onmis coi-
prius. tus soluti cum soluta sit peccatum, et

quantum peccatum sit?

^ Cf. ()|ip. \\. Alberli. Comment. iu IV Seii- liujusoe iiova? editionis.

teiitiarum, Disl. XXXJ, Art. 21. Tom. XXX
 396 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Et videtur, quod non sit peccatum. toto secundum morem,

corruptus est
J. Chrysostomus : « Utraque, scilicel nihil habous non corruplum
in se in- :

tam ira quam concupiscentia, sunt na- continens autem sanam habet rationem,
tiva naturalia. » Sed nativa naturalia etsi vincitur passione. Incontinenlia se-
non sunt peccata. Ergo nec ira, nec con- cundum se malum est et peccatum mor-
cupiscentia coilus sunt peccata. tale. Ergo multo magis fornicalio.
2. Adhuc, In principio Decreti dicit
(iratianus, quod < naturale jus est, quod SoLUTio. Absquo dubio et absque uMa
iiatura omnia animalia docuit, ut pro- ambiguitate secundum iidem Cathoiicam
creatio filiorum, et educatio eoruni. » tenendum quod concubitus soluti
est,

Procreatio filiorum non est sine coitu. cum soluta peccalum mortale est, sicut
Ergo videlur, quod coitus sit de naturali expresse innuit Apostolus, ad Hebr.
jul-e. Et bonum naturalis juris, in quo xiii, i, in aucloritate superius inducta.
consistit salus humani generis est bo- Et propter hoc Greeci qui dicebant, quod
num secundum bonum secundum se
se : fornicatio non esset mortale peccatum,
in naturali jure non potest esse pecca- in concilio Lugdunensi coacti sunt hoc
tum, et niaxime mortale : coitus soluti revocare.
cum soluta est tale bonum ergo vide- : Ad primum ergo dicendum, quod ira >

tur, quod non possit esse malum secun- et concupiscenlia sunt nativa, sed loge
dum se. urdinabilia : qui ordo si corrumpalur iii

3. Adhuc, In qualibet specie boni eis, peccala sunt. Sicut enim dicit Aii-
unum est primum subjectum boni, quod stoteies in I Poli/icorum, homo naluia-
vocatur in generc bonum, quod vesti- liter animal civile est : et sicut optimus
tum circumstantiis et determinatum omnium animalium est, quando lege ci-

lorma virtutis, efticitur bonum in spe- vili est ordinalus : ita pessimus est om-
cie: et hoc nihil aliud est quam actus nium agrestis, legibus civilibus non or-
rationalis et voluntarius super debitam dinatus. Unde ira per zelum (quae ordi-
materiam, sicut in genere eleemosvnse, nata est lege) bona est : ira per vitium
dare indigenli est primus actus, quia in- mala, propter corruptioncm legis et or-
digens propria maleria est donationis dinis. Similiter concubitus matrimoiiialis
qui si veslialur debilis circumslanliis et bonus, propter ordinem legis et disci-
determinetur propria forma virtutis, ut plinae. Concubitus vero soluti cum soiuta
fiat ([uando debet, et ubi debet, et quan- malus est, propter eamdoiii corruptio-
tuni debet, efhcitur actus misericordife nem. Et hoc est quod dicit Apostolus,
virtutis quip dicitur elcemosijna. Coire ad Philip. iv, 8 et '.) : De Ccftero, fratres,
actus cst humanus ratifmabilis el volun- quaecumque sunl vera., quseeumque pu-
tarius : ejus propria materia est, quod dica, qumcumque justa, qusecumque
fiat cum muliere soluta : ergo coitus sancta, quiecumque amabilia, qu<ecuni-
soluli cum soluta ad minus est boiiuin in que bonse famie, si qua virius, si qua

genere : ergo numr|uam esl peccatum. laus disciplinie, Jixc cogilate. Quse et

Sed contra. CoNTRA : didicislis, et accepistis, ct audistis, et

l.Adllsebr. xiii, l: Fornicalores cl vidistis in me, Deus pacis

Jisec agite : et

adullcros judicahil Deus. .ludicium erit vobiscwn. Quasi dicat Quajcumque :

damnationis non est nisi pro mortali his disciplinis non sunt ordinata, mala
pcccato. Ergo fornicatio est moitalc pec- sunt et ab his abstiiiendum est.

catum. Ad ALiuD dicendum, quod naturale jus

2.Adhuc, Arlstoteles in VII Elliico- differt secundum dilferentiam animalium
rum dicit, quod fornicator est pejor in- participantium naturam. Unde ni his
continente eo quod fornicator in
: qu.ne non parlicipant ralione, naturale est .
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QU.i^ST. 122. 397

ad quod moventur secundum impetum occasum regredietur ad castra. Glossa

naturae, etnon est malum in eis. In ho- Gregorii interlinearis : « Nocturno som-
miiie autem cujus formalis natura est nio, hoc est, tenebrosse cogitationi con-
ratio et perfectiva secundum speciem, sentiendo : egredietur extra castra., so-
naturale non potest esse peccatum, sed cietati Qdelium se indignum esse judi-
innaturale. Unde Damascenus in libro cans. Et non revertetur, priusquam ad
II de Fide orthodoxa dicit, quod pecca- vesperam, superato fervore ardoris, la-
tum est recessus ab eo quod est secun- vetur aqua, sciiicet lacrymarum poeni-
dum naturam, in id quod prff-ter natu- tentise : post solis occasum, tentatione
ram est, vel contra naturam '.
scilicet defervescente : regredietur i)i

Ad ultimum dicendum, quod mulier castra, id est consortium fidelium. »

soluta non est propria materia coitus et : Ha^c non tiunt nisi pro mortali peccato.
hujus ratio est, quia sicut dictum est, Ergo videtur, quod pollutio nocturna sit

homo est animal civile naturaliter : et mortale peccatum,

coitus est actus ordinabilis lege et civili- Co>T«'^ •
sed contra.
tate : et ideo propria materia ejus non Augustinus ibidem in Glossa, Si fue-
potest esse nisi illa quam lex fecit suam, rit inler vos homo, etc. « Multa ponit
cum qua coitus non est peccatum. Sed lex in sacramentis et umbris futurorum.
actus soluti cum soluta non habet le- Qusedam enim est in semine materialis
gem, nec ordinem disciplinae. Ergo pec- informitas, quae formata corpus hominis
catum est, et seniper mortale. reddilura est ; quee in signilicationem
Duo quee objiciuntur in contrarium, posita est vitse informis et ineruditae, a
concedenda sunt et procedunt. qua informitate oportet doctrinee forma
et erudilione mundari. Ideo illa purifi-
catio prtecepta est post seminis etfusio-
nem. Ha?c enim in somnis peccatum non
est. Aut si quis Iioc peccatum putat,
^IL^IBRl PRa^ll non arbitrans accidere nisi hujus desi-
derio (quod falsum est) numquid et so-
litamenstrua foeminarum^ quse singulis
ARTICULUS III. mensibus accidunt, peccata sunt? Quod
falsum est. Quas lex prfecipit expiari
De pollutione uucturna, utruni scilicet non nisi propter ipsam materialem in-
(jeneraliter sit peccatum^ vel non ? -
formitatem, quai facto conceptu tam-
quam in cediticationem corporis additur :

ac per hoc cum informiler fluit, signifi-

Tertio, Quperitur de pollutione no- cari voluit lex animum sine disciplime
cturna,utrum scilicet generaliter sit pec- forma indecenter fluidum ac dissolutum,
catum, vel non ? quem formandum signiticat, cum fluxuin
Et videtur, quod sic. puriticari imperat. » Ex hac Glossa pa-
Dicitur enim, Deuter. xxiii, 10 et 11 : tet, quod tolum ad spirilualia refertur,
Si fuerit inter vos Jiomo, qui nocturno et quod in soninis non lit peccatum.
pollutus sit somnio, egredietur ealra
castra, et non revertetur, jiriusquam ad Ulterius qu£eritur hic de causis pol- Quaest.

vesperam lavetur aqua, ct post solis lutionum, quce ponuntur in Decreto,

'
S.J. Damascems, Lib. II dp Kide orlliodoxci, tentiarum, Dist. iX, Ait. iO. Tom. XXIX novte
cap. 12. editionis nostra^.
- Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in lY Sen-
308 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

distinctione sexla , cap. Testamcutum causae illusionum sive poUutionum no-

veleris legis, ex Gregorio in responsione cturnalium, quse sit majus peccatum, et
Cantuariensem, Angliae (juce minus 9
ad Aiigustinuni
arrhiepiscopuni : « Sed est in eadeni
illusione necessaria valde discretio, qure Et ao hoc dicendum, qnod illa^ quse

subtiliter pensare debet, ex qua re acci- sunt ex parte animse, sicut turpes ima-
dat menti dormientis, Aliquando enim ginationes, maxime peccata sunt : quia

ex crapula : aliquando ex naturse super- signa sunt prsecedentis peccati cui homo
lluitate vel inlirmitate : aliquando ex consensil vigilans in adspectum mulie-
cogitatione. Et- quidem cum ex naturse rum. Sicut enim dicitur in libro Thesau-
superfluitate vel inlirmitate evenerit, ri occu/li, qui cditus est a Pascbali Ro-
omnino hsec illusio non est timenda : mano apud Constantinopolim, anno
quiahancanimus nesciens perlulisse ma- Christi l't, et idem dicit Aristoteles in
gis dolendus est quam fecisse. Cum vero libro de Somno et vigilia, formce sensi-
ultra modum appetitus gulse in sumen- biles acceptse in vigiliis, reservantur in

dis alimentis rapitur, atque idcirco hu- thesauro imaginativse virtutis : et eadem
morum receptacula gravantur, habet vi qua moverunt vigilantes, redeuntes
quidem animus aliquem reatum, non ad organa sensuum movent dormientes,
tamen usque ad prohibitionem sacri my- ct incitant vel ad libidines, vel ad terro-

sterii (hoc est, Eucharistiae) percipiendi, res.

vel missarum solcmnia celebrandi cum Propter (juod etiam quidam anlitjui

fortasse aut festus dies exigit^ aut exhi- Magistrorum dicunt, Prsepositinus et sui
beri mvsterium (pro eo quod alius sa- sequaces, quod tales imaginationes non
cerdos deest) ip.-a necessitas compellit : sunt peccata, sed signa pra-cedentium
nam si adsint alii qui implere myste- pcccatorum. Et addiderunt, quod ex
rium valeant, illusio per crapulam facta consensu scquente somnium tale efficitur
a perceptione sacri mysterii prohibere niMJus vel minus peccatum. Si enim
non debet, sed ab inimolatione sacri consentit ot vult in vigilia tale quid
mysterii, ut arbitror, debet abstinere accidisse unde tale somnium accidit, sic

bumiliter. » Et addit Gregorius ulterius accidit ex peccato mortali, adultcrio sci-

distinguens tamcn dormientem
: « Si licet vel fornicatione, et consensus se-
turpi imaginatione ipsa illusio non con- qucns peccatum mortale. l']t isti
illud est

cusserit. Nam sunt quidam in quibus ita dicunt quod non sit peccatum
pollutio
plerumquc illusio nascitur, ut corum nisi cx consensn qui post somnum im-
animus ctiam in somno corporis posi- plctur iu vigi'an(lo, et secundum quan-
tus, turpibus imaginationibus non fcedc- titateni illius consensus accipit quanti-
tui'. .» Oua in re unum ibi ostcnditur tatcni peccali. Dicunt etiam, quod talis

quod ipsa mens rea omnino non sit [lollutio initium habet in somnis, et

tunc, sed suo judicio penitus lihera : compleiuenlum ex consensu in vigilan-

^nm se et si dormienti corpore nihil me- do. P>x adhibent rationem, quia menio-
minit vidisse, tamen in vigiliis corporis ri.e pr;rcedentium malorum non debent
meminil se in ingluviem cccidissc Si lieri in dclcctationc, sed in m^riore et

vero ex turpi cogitatione vigilanlis ori- trislitia. Isa. xxxviii, lo : Recogitabo

tur illusio in mentc dormientis, palct tibi omnes annos meos in amaritudine
omnino reatus suus videt enim ex qua
: aninne mex.
radice inquinatio illa processil ; quia ILec solutio connimatur per dictum
quod cogitavit scicns, hoc [»crtulit ne- Isidori in primo libro Scutentiarum, qui
sciens. sic dicil : « Mun est pecc;itiiin ([iiando

Qua:-rilur ergo hic, Cum multae sirit nolentes nocturnis' imaginibus illudimur
 Ii\ II P. SLIM. TIIEOL. TRACT. XVIII, QL.^^.ST. 122. 399

luxurite : sed tunc cst peccatum, si ante- Numqidd potest homo abscondcre ignem
quam illudamur, cogitationis atTectioni- in sinu suo^ ut vestimenta iUius non ar~
bus praevenimur. Luxurice quippe ima- deant ? aut amhidare super prunas, ut
gines quas in vigilia getfsimus, saepe non comhurantur plantse ejus ? Sic qui
dormientiluis in animo apparent, sed ingreditur ad mulierem proximi sui,
innoxiae sunt si non concupiscendo oc- non erit numdus cum tetigerit eam.
currunt. 3. Adhuc^ Eccli. ix, 12 et 13 : Cum
Adhuc, Tdem, ibidem, « Qui noclurna aliena muliere ne sedeas omnino, nec
illusione polluitur, quamvis extra me- accumhas cum ea supcr cubitum et :

moriam turpium cogitationum sese prae- non alterceris cum illa in vino, etc.

I sentiat inquinatum, tamen hoc ut tente-

tur, culpse sua? tribuat, suamque im-
Constat ergo, quod illa prohiblta sunt
tam in Yeteri quam in Xovo Testamen-
munditiam statim fletibus tergat. » to : nec potest assignari causa, quare
prohibita sunt, nisi quia sunt ad libidi-
nem incitamenta et autem
turpia. Ista
peccata non possunt ad peccatum
aliud
reduci nisi ad luxuriam. Sunt ergo si-
^IEMBRI PRnil gna et qusedam incitamenta luxuriae.
Ergo sunt peccata.
4. Adhuc, Rhetor arguit sufficienter
ARTICULUS IV. ab adjunctis sic Tste est errabundus de
:

nocte : ergo est adulter, vel fur. Cum

De tactibiis immiindis, oscidis, am-
et ergo ista proximius sint adjuncta luxu-
plexihus, si sint peccatn ? Et, De rise, ex his pofest argui, quod hsec talia
differentia eoriim ciux sunt fornicatio, faciens luxuriosus sit ergo sunt pec-:

adidterium, stuprum, meretricium si- cata.

ve scortum, sacrilegium, incestus. et o. Adhuc T ad Thessal. v, 22 ; Ab
sodomia. omni specie mala abstinete vos. Nec pot-
est negari, quin ista sint species mali.
Ergo abstinendum est ab eis ergo sine :

Quarto, Quseritur de tactibus immun- peccato non tient, cum auctoritate Apo-
dis, et osculis, et amplexibus, quse qui- stolica prohibita sint.

dam dicunt non esse peccatum : qui se 6. Adhuc, Ad hoc facit auctoritas Hie-

dicunt esse de novo spiritu. Et est no- ronvmi ad Marceliam superius indu-
vella hceresis ex antiqua Pelagii heeresi cta : « Tactus et joci, et risus et sibili,

orta. moriturte virginitatis solent esse prinri-

I. Quod autem peccatum sit, proba- pia. » Et quod morituraj virginitatis

tur :
principium est, videtur esse peccatum
1. Ad Ephes. v, 3 et i, ubi Apostolus etiam mortale. Ergo videtur, quod ista

sicdirit Fornicatin autem, et omnis

: sint etiam peccata morlalia.
immunditia, aut avaritia, nec nomiiw- 7. Adhuc. Eccli. xxvi, 12 : Fornicatio
tur in vobis, sicut decet Sanctos : aut mulieris in exlollentia oculorum, et in

turpitudo, Glossa, « Tn osculis et am- palpebris illius agnoscetur. Si ergo

plexibus : aut stultiloquiiwi,
« Ut blanda verba » aut scurrilitas,
quse ad rem non pertinet, Glossa, « Quoe
a stultis curialitas dicitur, » sed mar/is
(jratiaruni actio.
Glossa, propter extollentiam oculorum reputatur
: mulier fornicaria et fornicationem con-
cupiscens, a proximioribus signis quam
sit extollentia oculorum multo magis re-
putatur fornicaria. T*roximiora autem

2. .\dhuc, Provcrb. vi, 27 et seq. : signa sunt amplexus et tactus impudici.

 iOO D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

quam extollentia oculorum : ergo ab liis bitum dissipatur. Meretricium vero, ut

arijuitur fornicaria vel fornicator. Er^o idem dicit, quando aiiqua vel aliquis e
sunt peccata, et ad mortale peccalum locatione corporis turpe lucruiii insequi-
quod est luxuria, inducentia. tur. Et propter hoc etiam dicitur scor-
tum : quia turpissimum est, cum dicat
Quaest. Ultdiuus quaeritur dc differentiis quae Aristoteies, quod meretrix melior est
assignanlur a Sanctis de ipso peccato quam fornicatrix : quia fornicatrix nihil
quoe sunt fornicatio, adullcrium, stu- boni liabet, nec in ratioiie, nec in corde :

prum, meretricium sive scortum, sacri- meretrix auteui ad atiquid boni intendit,
legium, incestus, sodomia. pretium scilicet. UndeDominus,Ezechiel.
Et quaeritur, Quae sit ditTerentia in liis, XVI, 34, dicit improperando : Factum est
ex quo omnia ad luxuriam reducimtur? in te contra consuetudinem mulierum in
fornicationibus suis, et te non erit
post
^suiuiio. SoLUTio. Ad primum dicendum, quod fornicatio : in eo enim quod dedisti rner-
inomnibus signis quse inducta sunt, pec- cedes, et non factum est in te
accepisti,
calum est : et puto, quod ?ignum morta- contrarium. enim ob lioc
Fornicalrix
lis peccati. Et hoc accipitur ex alia au- dicla est, quod antiquitus non habe-
ctoritate superius inducta, Mattli. v, 28 : bant privatam familiam, sicut dicitur in
Omms qui viderit mulierem ad coiicupi- II Ethicorum : et propter hoc ne abute-
scendum eam, jam maechatus est eam in rontur Fe contra naturam ])er
[)eccato
corde suo : cum tamen visus sit signum moUitiem tangentes seipsos cum, sicut :

remotum multo magis reputatur jam

:
dicitur in III Physicorum, propter coii-
moecliatus in corde a signo propinquo. fricationem continue equitantes in e([uis
Taliaautem signa propinquissima sunt, maxime titillant ad iibidinem, peimilte-
ut jam dictum est, maxime propter di- batur ab antiquis, quod occurrerent eis
ctum Augustini in Regula « Cum si])i :
puellse vagae, quae sub fornicibus, id est,
invicem cun.spcctu mutuo corda nuntiant arcubus triumphalibus supponebant se
impudica, etiam intactis ab immunda eis : et propter hoc fornicatio a fornice
violatione corporibus fugit castitas ipsa dicta est. Sacrilegium autem licet com-
de mori])Us. » Constat autem, quod per- muniter dicatur laesio communis sacrae
emptivum castitatis in moril)Us peccu- rei, tamen in specie luxuriae dicilurcoi-
tum mortale est ergo talia sunt peccata
:
tus cum moniali et clerico vel alia con-
mortalia. Et iiiducit Augustinus iilud secrata persona. quee voto castitatis est
Proverbiorum, xv, 2G Abominatio Do- :
obligata. Incestus vero est violalio ])er-
mini cogitationes malx. sona> vel sanguine vel aflinitate conjun-
Lnde omnia adducta procedunt sicut ctse. Sodomia est peccatum contra natu-
adducta sunt. ram, masculi cum masculo, vel foeminae
Et per hoc patet solutio ad primam cum foemina. De quo dicitur, ad Uoman.
partem qutestionis. 1, 20 et 27 : Tradidit illos Deus in pas-
sionem ignominix, scilicetut faciant qufe
Ad queest. Al) .sKClNDl :.M qua.^siluiu dirciiduMi, non conveniunl. Nam fmnincP eorum
quod diflerentia est inter ea, htec scilicet niutacerunt naturalem usum, in tum
secundum dicta Sanctorum, quod forni" usum qui est contra naturam. Simililer
catio est quando solutus cognoscit solu- autem et masculi, relicto naturali usu
tam abusu naturali. Adulteriuin quo faemime, exarserunt in desideriis suis in
conjugaiis tiiorus ^ ioiatur. Unde dicitur invicem, masculi in masculos turpiiiidi-
aduiterium ad alienum tliorum accessus. nem operantcs, el mercedem quam opur-
>>tupru)n. autem est, ut dicit Hieronynius, tuil crruris sui in sciJietij>sis rccipien-
quando virginalis integritas per concu- tes.
 IN II F. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QLI.^ST. 122. 401

Si qua?ratur, Quod istoruiii sit mnjus pter hoc ab antiquis idolum libidinis

peccatum? cpecum pingebatur. Unde versus :

Dicendum, quod deformitas omnium

peccatorum mensuratur tribus, scilicet Omnis amor coecus, non est anior arbiter
[aequus.
gratia, ratione, et natura. Et illud quod
In defornie pecus congerit omne decus.
est contra gratiam, rationem etnaturam,
maximum est, sicut est sodomia. Quod
contra gratiam et rationem, Et dicitur in Ovidio, quod regina ama-
autem est

post hoc majus est, sicut adulterium :

bat quemdam cui inerat grande malum
stillantis ocelli. Et sic csecitas mentis est
quod sicut dicit Hieronymus, secundum
locum tenet in poenis. In aliis autem in ratione secundum privationem veri

quantitas peocati est secundum quantita- habitus, qui iiluminare deberet rationem

tem boni quod privat. Unde stuprum ad recte videndum quid amaret vel quid
majus est quam fornicatio, et sacrilegium non amaret. Undeper oppositum dicitur,
et adulterium : minimum autem meretri- Eccli. xxiv, 24, de sapientia : Eyo ma-
cium et fornicatio : nullum autem pecca- ter pulchrse dilectionis. Pulchra enim di-

tum concubitus matrimonialis. Sapient. lertio est, quae scit quid amet, et propter

III, 13 : Felix est sferilis, et incoinqui- quid amat. Si autem est in ratione se-
nata, qux nescivit thorum in delicto, cundum aclum rationis qui est conside-

hahebit fructum in respectione anima- rare : tunc est inconsideratio, a priva-

rum sanctarum. tione talis actus dicta. Amor enim ita li-

gat mentem, quod non considerat quid

vel qualiter amet. Et hoc est quod dici-
tur, Osee, iv, 11 : Fornicatio, et vinum,
et ebrietas auferunt cor. Et ibidem paulo
post, y. 12 : enim fornicatio-
Spiriliis
MEMBRUM II. num decepit eos. Si autem est in concu-
piscibili secundum quod reg^itur a ratio-
De filiabus luxurise. ne : tunc est inconstantia : quia tunc
privatur regimine rationis : et efticitur

concupiscibilis diffluens circa concupisci-

bilia et inconstans.Proverb.vii,6 et seq.:

Deinde, Qugeritur de filiabus luxurige, De fenestra enim domus mese per cancel-

quse secundum Gregorium octo sunt, hge los prospexi : et video parvulos, et coH'
scilicet, caecitas mentis, inconsideratio, sidero vecordem juvenem, qui transit per

inconstantia, prsecipitatio, amor sui, plateas juxta angulum, et prope viam

odium Dei, afFectus praesentis saeculi, domus illius, hoc est, mulieris garrulae,

desperatio futuri. (jraditur : in ohscuro, advesperante die,

Secundum Isidorum autem sunt qua- hoc est, quando obscuratur lumen ratio-

tuor, scilicet turpiloquia, scurrilia, ludi- nis_, m Jioctis tenebris et caligine. Et

cra, stulliloquia. ecce occurrit illi mulier ornatu meretri-
Numerus autem Gregorii sic accipitur : cio,prseparata ad capiendas animas :
Luxuria enim ligamentum quoddam garrula et vaga, quietis impatiens, nec
mentis sive spiritus est. Plato autem in valens in domo consistere pedibus suis,

tria dividit mentem, ut dicit Aristoteles id est, infra metas menlis : quod pro-
in libro de Laudabilibus bonis, scilicet prium est inconlinentis, ut dicitur in

in rationalem, irascibilem, et concupi- septimo Ethicorum. Incontinens enim

scibilem. Si ergo impedimentum est ra- est, ut ibidem dicitur, qui omni passione
tionis : tunc est csecitas jnentis. Et pro- extruditur exlra mrtas mentis. Et addit
26
i02 n. ALB. MAG. ORD. PH.™.
Salomon, yy. 12 et seq. : Nimc foris, Si autem est in ludis (juibus praecipue

nunc in plateis, lumc juxta angulos in- occupantur luxuriosi et molles : tunc est
sidians. Appre/iensumque deosculatur ludicra. Unde in VII Ethicorum dicitur
juvenem, et procaci vultu blanditur, di- quod lusivus est mollior et pejor incon-
cens : Victimas pro salute devovi, hodie tinente. Adhuc si est in verbis inconstan-

reddidi vota mea : idcirco efjressa sum tibus : \\mc esi stuI/i/oqui2(m. Isa. xxxu,
in occursum tuum, et reperi. Intexui fu- 6 : Stultus fatua loquetur : quia non
nibus lectulum meum, stravi tapetibus frcPnatur fraeno sapientiae.
pictis ex yEgypto : aspersi cubile meum
myrrha, et aloe, et cinnamomo. }^eni,
inebriemur uberibus, ei fruamiir cupitis
nmplexibus donec illucescat dies. Si au- Sumiiia sepleiii vUioriim capila-
tem ost in irascibili secundiim defectum liiim 8eeiiiicliim Gregoriiim.
reg^iminis rationis : tunc esi prcecipitatio
in verbis et in factis. Et si esttam in con-
«upiscibili quam in irascibili secundum Sed quia hsec summa fit pro fratribus
ordinem ad inferiora : tunc est amor sui. legentibusetdisputantibus, qui non sem-
Et si est secundum aversionem a supe- per habent copiam originalium, placuit
riori, quse semper sequitur indebitam verba Gregorii ' interponere de septem
conversionem ad inferiora : tunc est vitiis. Dicit enim sic « Exliortationes
:

odium Dt^i. Si vero est secundum inde- ducum, et ululatum exercitus^. Tentan-
bitam conversionem ad exteriora : tunc tia quippe vitia, quae invisibili proelio

est amor sssculi j)rsesentis. Et quia amor contra nos regnanti super se superbiae
saeculi praesentis averlit a spe fuluri, pro- militant : aha more ducum prseeunt, alia

pter hoc ultima tilia esi desperatio futuri, more exercitus subsequuntur. Neque
qufe nascitur ex libidinosa concupiscen- enim culpae omnes pari accessu occupant.

tia [(rtesentium. Et propter hsec et alia Sed dum majores et paucae neglectam
pericuki qute a luxuria oriuntur, dicit mentem praeveniunt, minores et innu-
Aj)Ostolus, I ad Corinth. vi, 18 : Fugite merse ad illam se catervatim fundunt.
fornicationem. Omne peccatum quod- « Ipsanamque vitiorum regina super-
cumque fecerit homo, extra corpus bia,cum devictum plene cor ceperit,mox
esl : qui autem fornicatur , in corpus illud septem principalibus vitiis quasi

simm pjeccat, id est, in roinmaculatio- quibusdam suis ducibus devastatum tra-

nem proprii corporis. dit. Ouos videlicet duces exercitus se-
Numerus autem carum (juas ponit Isi- (juitur : quia procul dubio ab eis impor-
dorus, arcijtitur a signis, qua? aut sunt tunre vitiorum multitudines oriuntur.
in verbis, aut in factis. Si in verbis : Quod melius ostendemus, si ipsos duces
tunc est turpiloquium : quia luxuriosi atque exercitum specialiter, ut possu-
libenter de turpibus loquuntur. Si autem mus, enumerando proferamus. Radix
in factis : tunc est scurrilitas, quando ad quipjie cuncti mali superbia est, de qua
modum srurrarum turpitei' se sibi invi- Scrijttura tostante dicitur : Initium om-
cem exhibent amantes. II Regum, vi, 20, nis peccali superbia est^. Primse autem
dixit Michol ad David : Quam gloriosus ejus soboles. septemnimirum principaha
fuit hodie rex Israel, discooperiens se vitia, de hac virulenta radice jiroferun-
ante ancillas servorum suorum, et nuda- tur, scilicet inanis gloria, invidia, ira,

tus est quasi si nudetur unus de scurris .'

tristitia, avaritia, ventris ingluvies, lu-

« S. Greoop.iu^ Mag.nl?, Lib. XXXI Moraliuui, * Job, xxxix, %\.

cap. 31. ' EccH. x, 15.
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XVllI, QU.EST. 122. i03

xuria. Xam quia his septem superbiae oritur : quia lurbata mens quo se inor-
vitiis uos captos doluit, idcirco Redem- dinate concutit, eo addicendo confundit :

ptor noster ad spirituale liberationis et cum dulcedinem tranquiilitatis amise-

prcelium spirilu septiformis gratise ple- rit, nihil hanc nisi ex perturbatione sub-
nus venit. sequens moeror pascit. Tristitia quoque
Sed habent contra nos heec singuki
« ad avaritiam derivatur : quia dum con-
exercitum suum. De inani gloria inobe- fusum cor bonum laetitise in semetipso
tlientia, jactantia, hvpocrisis, contentio- intus amiserit, unde consolari debeat fo-
nes, pertinaciee, discordiae, et novitatum ris, queerit, et tanto magis bona exterio-
pra?sumptiones oriuntur. De invidia ra adipisci desiderat, quando gaudiura
odium, susurratio, detractio. exsultatio non habet ad quod inlrinsecus recurrat.
in adversis proximi, afflictio autem Post haec vero duo carnalia vitia, id est,
in prosperis nascitur. De ira rixiT, tu- ventris ingluvies et luxuria supersunt.
mor mentis, contumeliee, clamor, indi- Sed cunctis liquet, quod de ventris in-
gnatio, blasphemiae proferuntur. De tri- giuvie luxuria nascitur,dum in ipsa dis-
stitia malitia, rancor, pusillanimitas, de- tributione membrorum ventri genitalia
speratio, torpor circa praP('epta, vagatio subnixa videantur. Unde dum unum inor-
mentis erga illicita nascitur. De avaritia dinate reficitur, aliud procul dubio ad
proditio, fraus, fallacia, perjuria, iuquie- contumelias excitatur.
tudo, vioientiee, et contra misericordiam « Bene autem duces exhortari dicti
obdurationes cordis oriuntur. De ventris sunt, exercitus ululare quia prima : vitia
ingluvie inepta ki^titia, scurrilitas, im- deceplaj menti quasi sub quadam ratio-
munditia, multiloquium, hebetudo sen- ne se inserunt, sed innumera quae se-
sus circa intelligentiam propagantur. De quuntur, dum hanc ad ornnem insaniam
hixuria cai^citas menlis, inconsideratio, protrahunt, quasi bestiali more confun-
inconstantia, pra?cipitatio, amor sui, dunl. Inanis namque gloria devictum cor
odium Dei, affectus praesentis seculi, quasi ex ratione solet exhortari, cum
horror autem vel desperatio futuri gene- dicit Debes majora appetere, ut quo
:

ratur. potestate valeas multos excedere, eo

« Quia ergo septem principalia vitia etiam valeas et pluribus prodesse. In-
tantam de se vitiorum multiludinem pro- vidia quoque deviclum cor quasi ex ra-
ferunt, cum ad cor veniunt quasi subse- tione solet exhortari, cum dicit In quo :

quentis exercitus catervas trahunt. Ex illo v(4 illo minor es ? Cur ergo eis vel

quibus videlicet septem, quinque spiri- aequalis vel superior non es ? Quanta
lualia, duo carnaHa sunt. Sed unumquod- vales qua? ipsi non valent ? Non ergo
que eorum lanta sibi cognatione jungi- tibi aut superiores esse, aut etiam sequa-
tur, ut non nisi unum de altero profe- les esse debent. Ira etiam devictum cor
ratur. Prima namque superbite soboles quasi ex ratione solet exhortari, cum
inanis est gloria, quse dum oppressam dicit : Quae erga te aguntur, a?quanimiter
mentem coiTUperit, mox invidiam gignit : ferri non possunt : imo ha^c patienter
quia nimiruui (him vani nominis poten- tolerare peccatum est : qui« etsi non eis
tiam appetil, ne quis hanc alius adipisci cuni niagna exasperatione resislilur, cou-
valeat, tabescit. Invidia quoque irarn ge- tra te deinceps sine mensura cumulantur.
nerat : (juia quanto interno livoris vul- Trislitia devictum cor quasi ex ratione
nere aniraus sauciatur, tanto etiam man- solet exhortari, cum dicit Quid habes :

suetudo IranquiiUtatis amittitur : et quia unde gaudeas, cum lanta mala de proxi-
quasi dolens menibrum tangitur, idcirco mis portas ? Perpende cum quo mcerore
opposilae actionis manus velut gravius omnes intueudi sunt, qui in lanto circa
pressa sentitur. Ex ira quoque trislitia te amaritudinis feile veituntur. Avaritia
 40 i D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

quoque devictura aniraum quasi ex mala pra?sentia quid raenti pert^uadere

ralione solet exliortari, cura dicit : Valde valeant,cogitatione sollicita respicit. Ex-
sine culpa quod quoedam habenda
est, hortationem ducum naris sagacitate
concupiscis, quia non multiplicari appe- deprehendit : et quia longe praesciendo
tis, sed egere pcrtimescis et quod male: subsequentiura iniquitatum confusionem
alius retinet, ipse melius expendis. Yen- conspicit, quasi ululatum exercitus odo-
tris quoque ingluvies devictum cor quasi rando cognoscit.
ex ratione exliorlari solet, cura dicit : « Igitur quia prcedicatorem Dei vel
Ad esum Deus omnia raunda condidit : queralibet spiritualis certaminis militem
et qui satiari cibo respuit, quid aliud descriptum equi narratione cognoviraus,
quam muneri concesso contradicit ? Lu- nunc euradera iteium in avis signitica-
xuria vero devictum cor solet exhortari tione videamus. » Et sequitur aliud.
quasi ex ratione, cum dicit : Cur te in
voluptate tua non dilatas, cum quid te Sed hicattendendum, quod videtur
est

fccquatur ignoras ? Acceptum terapus in beatus Gregorius dicere, quod quodlibet

desideriis perdere non debes quia quam : vitium capitale potest oriri ex alio. Kx

citius pertranseat nescis. Si enim raisceri quo quidam volunt arguere et male,
Deus horainera in voluptate coilusnollet, quod quodhbet vitiura est mater alte-
in ipsohumani generis exordio mascu- rius, et quodlibet illia. Quia mater non
lum et foeminam non fecisset. dicitur quodlibet vitium, ex quo quo-
« Haec est ducum exhortatio, quae cumque modo oritur aliud, sed ex quo
dum incaute ad secretum cordis admit- secundum lormam matris orilur aliud.
titur, familiarius iniqua persuadet. Forma autem haec est, quod mater et
Quara videhcet exercitus ululans sequi- filia conformes sunt in forma sicut et in

tur quia infelix anima semel principa-

: natura sunt : el sic de superbia ortae
libus vitiis capta, de multiplicatis iniqui- sunt spirituales filiae superbiae : el quae

tatibus in insaniam vertitur, ferali jam ex invidia, sunt filiae invidiae, et sic de
iramanitate vastatur. Sed miles Dei qui aliis. Et qualiter hoc sit, satis ostensum
solerter praevidere vitiorum certamina est in praehabitis.

nititur^ bollum procul odoratur : quia

 IN II F. SUM. THKOL. TKACT. XIX. 405

TRACTATUS XIX.

DE PECCATIS QUiE A PRIVATIONE AGTUS

DENOMINANTUPi.

I
Ueinde, Quaeritur de hoc quod tractat Magister in eadeni distinctione

XXXV libri II Sententiarum,'m illo capitulo, Peccatum vero^ id est culpa,

proprie animse corruptio est^.

In quo etiamdicit, quod peccalum est actus malus inlerior vel exterior.

Quod satis planum est in peccato, quod dicitur commissionis peccatum :

sed in peccato omissionis, negligentise, et ignorantiee, non est ita planum:

quia potius denominantur a privatione actus quam a positione.
Etideo oportet hic queerere, Quid sit omissio sive delictum ?
Quid sit negligentia ?
Quid ignorantia ?

Et, Qualiter sint peccata ?

Et, Qualiter sit in eis malum ?

• II Sententiaruiii, Dist. XXXV, cap. M. Cf. editionem nostram Opp. B. Aiberti, Tom. X.XVII,
Jpag. 577.
40« D. ALB. MAG. ORD. PR.^.D.

QUiESTIO CXXIfl.

lle oinissioiH', ne^ii^-enlia. el i^iioranlia.

debet et teuctur, hoc non videtur tieri

nisi circa abud occupetur ad quod non
tenetur, sicut qui derelinquit castitatem
et foruicalur, ex lioc scilicet derelinquit

ME.MHRL^[ L castitatem, quia circa delectabilia forni-

cationis occu[)atur. Et ideo videtur, quod
Quid sit omissio sive delichtm ? in eodem sit delictum et commissum,
et haec duo perficiant unum pecca-
tum.
Qu.TRiTUR ergo primo, Quid sit omis- 4.Adhuc, Augustinus in libro de
sio sive deliclum ? Perfectione justitise : « Duobus modis,
Videlur enira omissio sive deliclum ni fallor, constat omne peccatum si aut :

esse inomni peccato mortali : quia tiani quae prohibenlur, aut illa non fiant

1. omni peccato mortali derelinqui-

In quae jubentur. In omni peccalo morlali
tur summum bonum. Unde Augustinus fit quod prohibelur, et non fit quod
in libro de Natiira honi « Pcccatum :
jubetur. » Ergo videtur, quod commis-

non est appetitio rcrum malarum (quia sum et omissum sint in omni peccato
nulla res per mala quia bonum et
se :
mortali, nec ex opposito dividant pec-

unde quod est, bo- cata.

ens convertuntur :

num est) sed desertio est melionim. CoNTRA :

sedi

Deseritur enim bonum incommuta- Duie sunt partes justitioe : decHnare a

bile '. ))Videtur i,uitur, quod omne pecca- malo, el facerc bonum. Ergo per oppo-
tum sit delictum sive omissum. situm etiam erunt duse partes injustitiae,

2. Adhuc, Isa. i, i, generaliter dicitur scilicet declinare a bono, et lacere ma-

de peccatoribus : Dereliquerunt Domi- lum^ quce ex opposito dividant omnem
num, hlasphemaverunt sanclum Israel, injustitiam, id est, omne peccatum. Ergo
ahalienati sunt retrorsum. Et Jerem. ii, videlur, quod commissum et omissum
13 : Duo mala fecit populus meus : me non sint in omni peccato, sed diversae

dereliquerunl fontem aquaevivae^ et fode- species peccatorum.

runt sihi cisternas, cisternas dissipatas,

qux continere non valent aquas. Erg^o vi- Qlod si concedatur : tunc quseritur,

detur, quod omissum non separatur a quod istorum sit majus peccatum ?

commisso, sed in uno et eodem illa pec- Et videtur, quod aequale.

cata sunt. Levitic. vn, 7 : Sicut pro peccato of-
3. Adhuc, Qui relinquit quod facere fertur hostia, ita et pro delicto utriusque

* S. Acr,i:=TiNr^, Lib. de Natura boni, cap. 34.

 IN II P. SUM. THKOL. TRACT. XIX, QC.EST. 123. 407

hostise lex iina erit. Si ergo uiia expiatio tur in affirmativa et negativa. Et contia
est per hostiam utriusque, videtur quod aftirmativa est delictum, et contra nega-
ffiqualis sit utriusque et delicti et com- tiva commissum.
missi. Et sic patet solutio ad primam parlem
conira.
CoNTRA : quaestionis : quia auctoritates primo in-
In parte justitise (quae est facere bo- ductffi intelligunlur de delicto stricte
num et declinare a malo) multo majus accepto.
est facere bonum, quam declinare a ma-
lo : quia declinare a malo non liberat Ad altud quod quseritur, Quod isto- Ad qufeat.

nisi a poena, facere bonum confert prae- rum sit majoris reatus ?
mium : ergo in parte injustiti» multo Dicendum, quod pro certo commis-
majus est facere malum, quam omiltere sum majoris reatus sit quam delictum
bonum et : ita majoris reatus est commis- secundum se.
sum quam delictum. Ad hoc autem quod objicitur, quod
eadem est expiatio utriusque, dicendum
iutio.
SoLUTio. Dicendum, quod delictiim in quod eadem est in communi, sed in spe-
sacra Scriptura a Sanctis tripliciter acci- ciali nullo modo.

pitur. Quod vero in contrarium objicitur,

Super illud Psalmi xviii, 13 et 14 : procedit.
Delicla quis intelUgit ? Ah occultis meis
munda me, et ab alienis parce servo tuo

dicit Glossa, quod « delicta sunt propria

et occulta : commissa autem qu» in
Deum et proximum committuntur, » Et MEMBRUM II.

sic occultum peccatum deliclum dicitur,

et est minoris ponderis quam commis- Quid sit negliyentia ? et, Utrum sit

sum, quod est manifestum. indifferens peccatum, vel veniale, vel

Aliquando dicitur delictum communi- mortale ?

ter, et Communiter
aliquando stricte.

quando derelinquitur Deus sive sum-

mum bonum, sicut est in omni peccato Secuxdo qua?ritur, Quid sit negligen-
mortali. « In omni enim peccato morlali, tia?
ut dicit Augustinus in libro de Doctrina Et videtur, quod non sit vitium per
Christiana, derelinquitur summum bo- suum oppositum : quia
num, et fit conversio ad bonum commu- 1. Si ipsum est vitium, oppositum
tabile conlra praeceptum divinum. » suum quod est diligentia, esset virtus :

Stricte dicitur, quando coarctata signifi- et hoc non verum, sed est dispositio
est

catione arctatur ad acturn praecepti aftlr- concomitans omnem actum virtutis er- :

malivi, quod et non fit, ut dare fiat go negiigentia non est vitium, sed dispo-
eleemosynam indigenti, quod non tit : sitio concomitans actus peccatorum.

honorare parentes, quod non fit, et sic 2. Adhuc, Dicit Philosophus inIIZ7//</-

de aliis : quia delictum est contra prae- corum, quod prohceresis est habitus
ceptum affirmativum secundum Augusti- electivus rectani faciens electionem.
num. Huic aulem opponitur negiigentia,

Commissum autem est contra praece- quando aliquis non recte eligit, nec est
ptum negalivum. Et sic commissum et diliuens circa electionem. Prohaeresis

delictum duo sunt peccata divisa, quae vero est dispositio circa actum rectae

dividunt omne peccatum in delictum et electionis. Ergo negligentia est dispo-

commissum, sicut et praecepta dividun- sitio mala circa aclum peccatorum in
 408 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

eligendo lUdle, sive omissionis leetse Seu cuntra hoc videnlur esse aucto-
electionis : et sic videtur, quod non sit in rilates Jeremiaj et Malachiae supra in-
generevitii, seJ dispositio lantum. ductae, ex quibus expresse videtur con-
CONTRA :
cludi, quod sit mortale peccatum.
Sed conira,
1. Jerem. xlviii, 10 Maledicliis :

qui facit opus Domini fraudulenter, SoLUTio. Attendenda est auctoritas soiui

ei maledictus qui prohibet gladium Augustini super illud Jacobi, ni, 2 : Si

suum a sanguine. \\\ hac .'^acra Scriptura quis in verbo non o/fendity hic perfectus
non interminatur maledictio nisi propter est vir. Hoc tractans in libro de Natura
peccalum niorlale, quod est actus vitii. et gratia sic dicit : « Non hoc dicit

Ergo videlur, quodltegligentia sit actus Apostolus Jacobus ideo, ut in nos mali
vilii et peccatum. dominationem per negligentiam perma-
2. Adliuc, .Malach. i, 14, super illud : nere patiamur, sed ut ad domandam lin-

Maledictus dolosus, qui habel in grege guam divinae poscamus auxi-

gratiae

suo inasculum, votum faciens, imnio-

el lium : ut quod nos nostris viribus non
lat debile Dqmino. Hieronynius « Qui : valemus, adjutorio Dei suppleamus. »

claudam et quasi sorde maculatam olfert Secundum hoc ergo dicendum est, quod
hostiam, reus est sacrilegii quanto ma- :
negligentia proprie dicit privationem di-

gis qui parlem sui corporis et illibatee ligentiae et eligentiae circumstantiae

animce puritatem amplexibus summi re- actuum nostrorum, scilicet quando, ubi
gis non parat, punietur, si negligens fue- et quomodo oportet facere actus nostios.

rit. » Sed non punitur nisi peccatum. Et secundum hunc modum non est vi-

Ergo negligentia est peccalum et actus tium, sicut nec diligentia virtus.
vitii alicujus. Et secundum hoc palet solutio ad duo
prima : quia sic procedunt.

Qud^st.
Ulti:rils quaeritur, L'trum inditferens Au quod ohjicitur de Jeremia et Ado
iD

sit, vel venialc, vel mortale peccatum? Malachia, dicendum quod pro certo ali-
Et videtur, ijuod indiilerens sit. quando est veniale, et aliquando esl
Proverb. xu, i Mulier diligens co-
:
mortale, etiam aliquando indiiferens, sic-

rona esl viro suo. Et constat, quod lo- ut et otiosura. Quaiido enim cst circa

quitur de diligentia domus, de qua dici- verba communia in quotidianis locutio-

tur, l^roverb. xxxi, 27 : Consideravit nibus et indilferenlibus, indilferens est,

semilas domus sUcC, ct panem otiosa non sicut dicitur in VHI Ethicorum, quod
comedit. Constal, quod illa diligentia cui amici convenientes in collocutionibus
opponitur negligentia, non sit actus me- talibus contcrunt totos dies. Et difficile

rilorius virlutis, cum sit circa tempora- esset (licere, quod peccarent mortaliter
lem custodiam. Ergo opposita negligen- in talibus, vel venialiter : quia de indif-
tia non est actus vitii demeritorii. Et sic ferentibus sunt collocutiones amicorum.
videtur, quod sit indifferens secundum Et talis negligentia non privat nisi ratio-
Tlieologum, licet apud civilem aliquid nem considerationis theoricai sive intel-
habet reprehensionis. non considerans quid, et
lectus theorici,
CoNTRA videtur,quod sit veniale. Eccli. quando, et ubi loquendum sit. Veniale \

VII, 34 : De negligcntiatun purga tc cum autem peccatum est, quando est circa
paucis.lii legesacrilicia ordinata sunt ma- actus venialium, sicut in ciho, et potu, :

gna multa contra mortalia peccata,

et et aliis hujusmodi, in quihus homo dele-
pauca et parva contra venialia. Si ergo ctatur citra Deum. Quia diflicile esset

de negligentia expurgalur homo cum dicere, quod ipsi actus essent peccala ve-

paucis, negligentia erit veniale peccatum, nialia, et inconsideratio sive negligentia

et non inditferens neque mortale. ciica ipsos est morlale peccatum. Mor-
 IN II P. SVM. THEOL. TRACT. XIX, QLLEST. 124. 409

tale vero peccatum est, quando uegligU occidisti. » Et per hoc patet solutio ad
tur circuinstantia loci vel temporis ca- totum.
dens in praecepto, sicut quando aliquis
negligit dare eleemosynam quando debet,
et ubi debet, et cui debet, hoc est, tem-
pore necessitatis : quia tunc perimit cha- MEMBRUM IIL
ritatem. IJoan. iii, 17 : Qi(ihabuerU sub-
stantiam hujus mundiy et viderit frairem Qid sit ignurantia ?
suum necessitatem. Jtabere, et clauserit
viscera sua ab eo, quomudu charitas Dei
manet in eo ? Tunc enim est mortale QuoD hic posset quaeri de ignorantia,
peccatum. Proverb. xxv, 21 : Si esurie- expeditum est supra, quaeslione de pec-
rit inimicus tuus, ciba illum : si sitierit, cato AdcV, quando scilicet sit peccatum,
da acjuam bibere. Unde alibi ditilur
ei : et quando excuset, et quando non excu-
« Pasce fame morientem: si non paveris, set, et quot sint species ejus \

QU.ESTIO CXXIV.

Quomoilo eoale^eit iiialiini iii istis qu^e a privatione aetu8 deno-

niinautur, sieut ig-norantia, negii£;entia, et onils«»io.

Deinde, Quaeritur ratione ejus quod SoLUTio. Ad hoc facile est respondere Solutio.
dicit Magister in Quidam
illo capitulo, etiam secundum Grammaticum : quia in
autem diligenter attendentes verba Au- omni peccato tam commissionis quani
gustini, quod non coalescit malum nisi etiam omissionis, est actus inlerior vo-
in bono, qua^ritur, Quomodo coalescit luntalis, quo malum
in coalescit. Cum
malum in istis qua3 a privalione actus enim dicitur, nolo, non vis, per totum
denominantur, sicut ignorantia, negii- condeclinium voluntas manet affirmata,
gentia, et oiuissio? et volitum negatum, ut noio comedere,
Et ad hoc objicitur sic id est, volo non comedere : et illa volun-
In peccatis quae a privatione actus de- tas et a JJeo est et bona, in quantum est.

nominantur, aclusesse non potest : ergo Apud Philosophos enim, sicut Avicenna
malum non coalescit in tahbus in aclu : probat in Metaphgsica sua, primum
nec potcst aliquid assignari in quo coa- princlpium esse, hoc quod est
est, ejus
lescit malum non est in eis. Quod
: ergo esse, est, quod est causa in omni eo quod
expresse fal^um est cum dicat Augusti- : est. Et ideo dicit Anselmus, quod te-

nus, quod omne maium tit ideo, vel quia merarium est dicere, quod aliquid sit

fiunt ea quae proliibentur, vel non liunt quod non sit ab ente primo. Et ideo di-
ea quse jubentur. cit Dionysius in libro de Divinis nomi-

i
Cf. JJupra, Quiest. 88.
 410 D. ALB. MAG. ORD. PR^ED.

nibtis, quod « malum nihil est, nec ali- vero, quando homo in seipso marcet et
quid exislentiura, nec potest esse nisi in torpet sicut somnolentus, et ideo sus-
bono, sicut privatio non potest esse nisi penditur a bono opere virtutis. Piger
in subjecto habitus, sicut caecitas in ocu- autem dicitur, quem quodlibet exterius
lo, ubi visus esse debeiet '. » Et Aristo- terret ab opere. Proverb. xx, 4 : Pro-
teles in XII primx philosophiss dicit, pter frigtis piger arare noluil : mendi-
quod « locus mali non potest esse nisi cahit ergo sestate, et non dabitur illi.
bonuni. » Sic ergo in islis peccatis quie Et, ibidem, xix, 24 : Abscondit piger
a privatione actus denominantur, est manus sub ascella. Lnde pigritia est
actus interior voluntatis, quae est volun- quae privat opus exterius per aliquam
tas non faciendi quod jubetur, in quo occasionem non sufficientem.
coalescit malum : et ideo inter peccata
computantur, et sunt peccata aliquando Si QU.ERiTUR, utrum ista sint capitalia, Qusev
venialia, aliquando mortalia, sicut in vel reducantur ad capitale aliquod ?
antehabitis dictum est.

Dicenduni, quod non sunt capitalia :

soi
Quast. Ulterius quasritur, Quia multa sunt sed si rcducunlur ad aliquod, tunc redu-
peccata convenientiam cum negligenlia cuntur ad acediam. Et hoc videtur di-
habentia, sicut est ignavia, torpor, desi- cere Gregorius super illud Job, ix, 28 :

dia, pigritia, qua? sit difTorentia in his? Verebar omnia opera mea, sic : « Dcsi-
dia vel negligentia per torporem nasci-
Solulio. Et ad hoc dicendum, quod negligentia tur, fraus per privatam dilectionem. II-
dicitur, quando aliquis negligit electio- lam minor amor Dei exaggerat, hanc
nem voluntatis, et maxime in circum- proprius amor sui excitat. »
stantia temporis, ut dictum est. Desidia
autem a desinendo dicta, quando aliquis Haec de peccatis quae a privatiorie de-
desinit a continuatione boni operis quod nominantur dicla sufficiant de radicibus :

continuandum Ignavia autem dici-

esset. enim peccatorum, et de peccatis quae in
tur ignorantia propriarum virium, quan- verbis consistunt, inferius erit locus
do aliquis ex ignorantia propriarum vi- quaerendi.
rium, opus virile non aggredilur. Torpor

* S. Dio.NYsiUs, Lib. de Divinis nominibus. cap. 4.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XX, QIL^ST. 425. 411

TRACTATUS XX.
DE PECCATIS QVM IN VERBIS CONSISTUNT.

Deinde traiiseundum est ad id quod dicit Magister in eadem distinctione

XXXV libri II Sententiarum, in illo capitulo, Item et aliter probal, scilicet
Augustinus, omnem actuni interiorem vel exteriorem in quantum est, esse

bonum L
Hic enim exsequiliir Magisler de differentiis actuum, in quibus coalescit
malum. Et quianosjam satis exsecuti sumus differentias actuum secun-
dum omnes differentias peccatorum, in quibus coalescit malum, et sunt
quidam actus ab orein quibus coalescit malum, sicut mendacium, perju-
rium, maledictum, multiloquium, consequensest ut faciamus de illis tra-

ctatum.

QUJISTIO CXXV.

De nienclacio.

Primo ergo quaeremus de mendacio Tertio,De ditferentiis cjusetquantitate.

quatuor, scilicet primo quid sit ? Et quarto, Utrum perfecto liceat in
Secundo, Utrum generaliter menda- aliquo casu mentiri mendacio jocoso vel
cium sit peccatum? officioso ?

' Cf. II Sententiaium, Dist. XXXV, cap. T.. pag. 371.

Toin. XXVII iiostrae editionis Opp. B. Alberti,
 412 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.
bus de cogitatis et affectis nobis inviceni
innotesceremus. Ex quo patet, quod ser-
mo directe est concessus ad hoc, ut de
cogitatis et afTectis enuntiet sicut est, et
MEMBRUM 1. non aliter: et si aliter enuntiet, tunc fa-
cit falsa pro veris probari ; et hoc voca-
Quifl sit meitdaciinn ? tur hic lum intentione fallendi, et est
in onmi mendacio. VwAc hic cuni di-
citur, Falsiv vocis siynificatio, est mate-
DfiFiNiT autem Augustinus mendacium rialis pars definitionis : et cum intenlione
sic : « Mendacium est falsic vocis signi- fallendi, est formalis complens esse
ficatio cum intentione fallendi. » mendacii.
Objicitur autem conlra istam dePinitio- Ad PRiMUM ergo dicendum, quod licct ^^
nem sic : aliquis faliatur facto, tamen factum non
1. Contingit fallere factis sicut verbis : est ita ordinatum ad intentionem expri-
ergo contingit mentiri factis : non ergo mendam sicut sermo et ideo non poni-
:

mendacium est tantum falsa vocis signi- tur in detinitione factum sicut sermo.
llcatio, sed eliam factorum falsa signili- .\ec mendacium eequivoce dicitur de ser-
catio. mone falso et facto, sed per prius et po-
2. Adhuc, Bernardus « Est qui dicit : slerius.Et propter hoc dicit Philosophus
quod nonest, et non mentitur et est qui : in principio Perihermenias, quod « ea
dicit quod est, et nientitur. » Ergo vide- quae sunt in voce, earum quae sunt in
tur, quod mendacium non est falsse vocis anima passionum sunt notae. »
tanturn signilicatio, sed etiam verae Ad ALiUD dicendum, quod Bernardus Ad 2,

vocis significatio. non inlendit in mendacio nisi formalem

3. Adhuc, Sophistse docent verbis de- partem, quae est intentio fallendi, et lo-
non mentiuntur, sicut
cipere et fallere,et quitur in casu determinato, scilicet quan-
legitur in vita beati Augustini,quod sine do aliquid dicit quod credit esse, vel
dolo docebat dolos. Xon ergo verum est, aliquid dicit quod non credit esse : ille

quod falsee vocis significatio cum inten- enim directe intendit fallere.
tione fallendi semper sit mendacium. Ad ULTIMUM dicendum, quod sophistae Ad 3
Sed con'.ra. (^ONTRA : non intendunt fallere, sed fallacias do-
Su[ier iliud Psalnii v, 7 : Perdes om- ccnt cavere, vel per interemptionem, vel
nes ([ui loqiainiiir mendacium : Cassio- per distinctionem sermonis : et ideo non
dorus in (jlossa accipiens illud verbuiii mentiuntur, sed in doctrina exercitantur.
x\ugu>tini in libro (Ui Mendacio, dicit, Fd quod in contrarium est, procedit se-
quod « mendacium nihil aliud est quam cundum dictum Augustini.
lalsae vocis significatio cum intentione
fallendi. »

.•soiutio. SoLUTio. Dicendum,sicut dicit Basilius

super principium Proverbiorum, et etiam MEMBRUM II.

Plato dixit anle eum, sermonis usum

nobis Deus indulsit, ut cogitationes et Utrum omne mendacium generaliter sit
affectiones nostras nobis invicem pande- peccatum ?
remus per sermonem. Si autem nuda et
intecta anima uteremur, sermo nobis
non esset necessarius, sed, sicut Angeli Secundo quaeritur, Utrum omne men-
loquuntur ad invicem, ita iliuminationi- dacium generaliter sit peccatum ?
 IN II P. SIM. THEOL TRAni. XX, QU.EST. 125. 413

Et videtur, quod aliquod meiidacium tamen mendacium gravissimum est in

potest fieri sine peccato et bene, per lo- quantum est privativum ordinis sermonis
cum a minori: quia furtum et homici- ad optimum tinem qui est veritas. Et li-

dium aliquando bene possunt iieri, quae cet furtum homicidium majoris reatus
et

majora sunt ergo mendacium. :

sint quam aliquod mendacium jocosum

Quod bene possit fieri furtum, dicitur, et officiosum, tamen numquam potest
Proverb. vi, 30 et 31 : Nou (jrandis est bene tieri quia semper privat ordinem
:

culpa cum quis furatus fuerit, furatur sermonis ad finem optimum, ut dictum
enim ut esiirientem impleat animam: est.

deprehensus quoque reddet quadruplum. QuoD iN coxTRARiuM cst, couceditur ex

Et reddunt rationem Sancti, qui dicunt, ralione inducta.

quod tempore necessitatis omnia sunt

communia: et si non datur, potest quis
accipere. Unde in Itinerario Clementis
dixit Pelrus Glementi,quod in tali neces-
sitate non est peccatum furantis, sed ejus MEMBRUiVI TIT

qui non dedit ei antequam cogeretur

furari. Proverb. xxvin,27 Qui dat pau- :
De differentiis mendaciorum, et de quan-
peri non indigebit : qui despicit depre- titate peccati secundum quamlibet dif-
cantem sustinebit penuriani. ferentiam.
Homicidium etiam aliquando bene tit.

Levit. XXIV, 14 : Educ hlasphemum ex-

tra castra,... et lapidet eum populus Tertio, Queeritur de ditTerentiis men-
universus. Et ibidem, t.l6Qui blasphe- :
daciorum, et de quantitate pecrati secun-
maverit nomen Domini, morte moria- dum quamlibet differentiam.
tur lapidibus obruet eum
: omnis popu- Sunt enim tres differentiae mendacio-
lus. rum, ut dicit Augustinus, scilicet joco-
3(1 contra CoNTRA : Augustinus in li])ro contra sum, oHiciosum, perniciosum.
mendacium « Etsi homicidium et fur-
:
Et perniciosum Iriplex, sciliret dum
tum aliquando bene possunt tipri, men- quis mentitur in doctrina veritatis. et

dacium numquam. » dum quis mentitur ad perditionem casti-

tatis, et dum quis mentitur ad perditio-

Solutio. SoLUTio. Dicendum, quod mendacium nem vitae alicujus vel ad spoliationem
dicitinordinationem ad finem, qui est bonorum.
veritas, quse prsecipuus fmis est. III Es- Officiosum etiam ponit triplex, scili-
drae, 12 Super omnia
iii, : vincit veritas, cet dum quis mentitur ad conservatio-
quia omnibus prseponitur veritas. Et iiem castitatis alicujus, et ad alicujus
propter hoc numquam bene potest fieri vitae conservationem, sicut obstetrices

quod est interemptivum veritatis. Joan. mentiebantur in ^Egvpto, et dum quis

XVII, n : Sanctifica eos in veritate. Ser- meniitur raptoribus pro eonseivatione

mo tuus veritas est. Et, .loan. viii, 31 et bonorum temporalium.

32 : Si vos manseritis in sermone meo, Sed si qua?ritur de ordine mcndacio-
vere discipuli mei eritis : et coynoscetis rum, facile esi respondere. Ordinantur
veritatem, et veritas liberahil vos. enim secundum quod plus et minus par-
Ad primum dicendum, quod in praeha- ticipant de malitia mendacii. Unde inier

bitis determinatum est quot modis dici- omnia levius est jocosum, quod nullam
tur peccatum maximum. Unde licet fur- habet intentionem fallendi, sed potius
tum et homicidium peccata majora sint, jocandi, ut dicit Augustinus. Post hoc
eo quod ma.joribus pcenis sunt addicta, levius est ofticiosuin, quod Isidorus vo-
 414 D. ALB. MAG. ORD. P^MD.

cat mendacium pietatis, sivebenignitatis. beat isla mendaciorum genera, scilicet

Tertium quod dicitur perniciosum, maxi- jocosa et ofticiosa, proventu ipso et in-
me participat malitiam quia hoc re et : dole feruntur. »

sermone fallere intendit. 2. Adhuc, Gregorius ibidem in Glossa:

Gradus autem in pernicioso ordinan- « Hoc mendacii genus facile creditur re-
tur secundum quod magis participant de laxari. Nam si qutelibet culpa sequenti
malit'a.Unde quia pessimum est auferre solet pia operatione purgari, quanto
fidem, mendacium in doctrina veritatis magis facile abstergitur, quam mater
quod aufert fidem, pessimum est et boni operis pietas comitatur. »

mortalissimum. Post hoc pejus est men- 3. Adhuc, Glossa super illud, Perdes,
tiri ad perditionem castitatis. Post hoc etc: «Hsec duogenera mendacii non sunt
pejus est mentiri ad perditionem vitae ali- sine culpa, sed non cum magna culpa. »
cujus. In uhimo loco est mentiri ad Adhuc, Isidorus in libro Senieyitia-
4.
j)erditionem* rerum : est tamen et ip- rum : « Interdum quisque incautus ex
sum mortale, ut dicunt Augustinus et preecipitatione solet loqui mendacium. »
Isidorus, et ideo ponitur inter perniciosa: Sed ex preecipitatione loqui est veniale
et est mercatorum qui se invicem frau- peccatum. Ergo praedicta mendacia sunt
danl per fallaciam et deceptionem. venialia, et nullo modo mortalia, sicut
auctoritates Sanctorum ultimo inductse
Quidam tamen dixerunt omne menda- probant.
cium esse mortale peccatum :

1 . Propter illud Psalmi v, 7 : Perdes Ad id quod primo objicitur, dicendum ^^j"']'

omnes qui loquuniur mendacium. quod ibi contrahitur mendacium dictum

2. Et, Sapient. i, 11 Os quod men- : in doctrina veritatis. Et hoc ibidem dici-
tiiur occidit animam. Quia nec anima tur in Glossa Gassiodori, et maximum
perditur, nec occiditur nisi pro mortali peccatum est, sicut in antehabitis dictum

peccato. est.

3. xAdhuc, Adducunt Augustinum in Ad ALiuD dicendum, quod liber Sapien- Ad 2.

libro de Conflictu viiiorum et virtutum, tiae ibi loquitur de mendacio detracto-

quem tamen Augustinus non fecit, sed rum, qui interimunt virtutem in aliis.

Gilbertus Porretanus, et idcirco debilis l nde sic jacet littera : Custodiie ergo
estprobatio, sic : !Sec olQcioso mendacio vos a murmuratio7ie quae nihil prodest,
nec simplici verbo quemquam
oportet et a detractione parcite linguae: quoniam
decipere : quia quocumque modo nienti- sermo obscurus in vacuum non ibit^ os

tur quis, occidit animam. autem quod mentiiur occidii animam *.

i. Adhuc, Adducunt Glossam Cassio- Per quod patet, quod loquitur de men-
dori super illud Psalmi v, 7 : Perdes dario detractorum, qui perdunt virtutem
omnes qui loquuntur mendacium, sic in aliis : et est mortale peccatum et per-
« Si quis non vult hominem ad mortem niciosum.
prodere, verum taceat et falsum non di- Ai) ALiuD dicendum, quod per talia Ad 3.|

cat, ne pro corpore allerius nnimam mendacia, officiosa scilicet et simplicia,

suam occidat. » homo uon occidit aniniam : sed cum sint

s«(i conra. Co>*TRA hoc objicitur : venialia, disponunt ad mortale quod ani-

De Glossa Augustini super illud

1. mam occidit, maxime propter interem-
Exodi, I, 17 Timuerunt obstetriccs
: ptionem veritatis in sermone. Quia veri-
Deum, sic :« Quorumdam vita longe in- tas est vita animse : et quia fides innititur
ferior a perfectione Sanctorum, si ha- veritati, dicitur, Habacuc, ii. 4 : Jusius

' Sapjent. i, H.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XX, QU.EST. 125. 415

in fide sua vivii. Unde Augustinus super tum ad veritatem promendam attinet

epistolam ad Romanos dicit, quod no- falsitatemque vitandam, exemplo illo

men /ides, componitur a fio, fis, fit : et obstetricum debere formare ^ »

dico, dicis : quia fmnt dicta per verita- ''\. Adhuc, Gregorius in libro XVIII
tem sicut dicuntur. in Job « Sanctus vir ut perfecte adhae-
:

Ad ULTIMUM dicendum, quod consilium reat veritati, nec studio se perhibet nec
Cassiodori bonum est in hoc quod dicit praecipitalione mentiri. Summopere
quod verum taceat sed si falsum dicit, : enim cavendum est omne mendacium,
in hoc casu non occidit animam, sed dis- quamvis nonnumquam aliquod mendacii
ponit ad occisionem propter interem- genus sit culpae levioris, si quisquam vi-
ptionem veritatis in sermone. tam prsestando mentitur. Sed quia scri-
ptum est Os quod mentitur occidit ani-
:

mam et, Perdes omnes qui locjuuntur

^
:

mendacium \ hoc quoque mendacii ge-

nus perfecti viri summopere fugiunt, ut
MEMBRUM IV. nec vita cujuslibet per eorum fallaciam
defendatur, ne suaj animse noceant, dum
Utrum perfecto liceat iti aliquo casu prsestare vitam carni nitunlur aliense ^. »

mentiri, vel se?nper sit sibi mortale 4. Adhuc, Augustinus in libro contra

peccatum^ ? mendacium, super illud Proverbiorum,

XXIX, 27 Verbum custodiens filius, ex-
:

tra perditionem erit, quia nihil falsi ex

QuARTO quaeritur, Ufrum perfecto li- ore ejus procedit. Ibi Augustinus causam
ceat in aliquo casu mentiri, vel semper ponit subdens : « Tam clausum deputat
sit sibi morlale peccalum ? talis (scilicet filius) si ad subveniendum
Et videtur, quod non liceat. homini per mendacium, quam si per
1. Et est ratio communis : quia veritas stuprum transire cogatur ^ »
quae perditur in mendacio, non potest o. Adhuc, Augustinus, ibidem'' : «Filii

recompensari alio bono. Unde Augusti- supernse civitatis, filii sunt utique verita-
nus in libro de Mendacio^ loquens in tis, de quibus scriptum est : In ore eo-
illo casu, quo quis diligit proximum sic- rum non est inventum mendacium \
ut seipsum, et ideo mentitur, ut retineat Cujus civitatis filius est de quo scriptum

ei vitam temporalem, dicit, quod per est : Nihil falsi ex ore ejus procedit ^. »

hoc perdit vitam eeternam. Non autem Ex omnibushis videtur,quod perfectis

perditur seterna vita nisi per mortale non liceat in aliquo casu mentiri : et si

peccatum. Ergo mentiri taliter est mor- meniiuntur, mortaliter peccant.

tale peccatum.
2. Adhuc, Augustinus super Exodunv. SoLUTio. Ab omnibus antiquis consue- soiuUo.

« Qiii ita vivunt ut eorum conversatio, vit solvi ista qucestio per dislinctionem
sicut dicit Apostolus, in coelis sit, non perfeclionis. Dicunt enim, quod triplici-

eos existimo lingusp sua? modum, quan- ter dicitur perfectus. Ex signo habitus,

*
Cf. Opp. B. Alberli. Comment. in III Sen- cap. 2.

tentiarum, Dist. XXXVIII, Art. 4. Tom. XXVIII "^

S. Augustinus, Lib, contra mendacium, cap.
hujusce novas editionis. 20.
2 S. AuGusTiNUs, Super Exodum, Quaist. 1. ^ Idem, Ibidem, cap. 16.
^ Sapient. i, 11. " Apocal. xiv, li.

'
Psal. V, 7.
" Judith, V. .) : tVo» egiedielur falsuin c,c ore
'"
S. Gregorius Magnus, Lib. XVIII in Job, meo.
41fi D. A!.B. MAG. ORl). PILED.

sicut religiosus. Kx statu, sicut praela- tur nisi ut falsum pro vero dicatur, et in

tus. Ex perfpctione charitatis : et ille nullo alio fallitur homo. Dicitur etiam
solus simpliciter dicitur porfectus, de mcndacium libido mentiendi, ex qua
quo dicitur, 1 Joannis, iv, IS : Tnnor homo asuescit mentiri, de quo dicitur,

non est in clinritate : sed perfccta chori- Eccli. VII, li: Noli velle mentiri omne
tas foras mitlit timorem. Fnde ille ni- mendaciiim : assiduitas enim illius non

hil timet propter quod a veritate disce- est bona. Et dicitur mendacium, falsce

<lat. vocis significatio cum intentione fallendi

Dicunt eliam, quod qui ex si|^no ha- in re. Et hoc mendacium non prtedica-
bitus perfectus est, ad nihil tenetur ad tione univoca generis, sed per prius et

quae alius non teneatur, nisi ad ea ad posterius dicitur de mendacio jocoso et

qu;e obligaverit se ex professione. Kt officioso et pernicioso.

summse per charitatem per-

quia veritati Dicunt ergo isti, quod perfectis qui
feclam non est adstrictus, ideo per men- charitate periecti sunt propter status

dacium jocosum et ofliciosum non pec- sublimitatem, omne mendacium est pec-
cat mortaliter. catum mortale, ut dictum est sicut pri- :

Simililer qui ex statu perfectus est, mo Angelo deflexus a veritate summa, et

non tenelur nisi ad ea ad quae obiigatus primo Iiomini propter eorum status per-
:

est ex otficio. Sicut etiam Aristoteles di- fectionem. Sed in hoc est differentia,

cit de sapiente in Elenchis, quod « sa- quod primus Angelus veniam consequi
pientis est non mentiri de quil)us novit, non potuit primus autem homo potuit
:

et mentientem manifestare posse. » Ita per alium, Christum scilicet. Et isti per
etiam omnia prselationis su;e
Prselati est gratiam et poenitentiam veniam possunt
disponere secundum ordinem sapientia" consequi de istis sicut de aliis pecca-
et si quid contrarium invenerit, mani- tis.

festare per correctionem. In confirmationem hujus solutionis in-

Tertio est perfectus, qui perfecta cha- ducunt qusestionem et determinationem

ritale adhaeret summae veritati et inde- Augustini in eodem libro de Mendacioy
flexibiliter, et illius est numquam aliquo qui talem ponit positionem. Ponatur,

mendacio mentiri : quia quolibet men- quod aliquis per mendacium jocosum
dacio deflectitur a summa veritale. Kt vel ofliciosum possit induci ad baptis-

ideo dicunt, quod in quolibet peccat mum, qui alias non induceretur, utrum
mortaliter. Tamen Augustinus etiam de tam magnum bonum relinquendum sit
illis ibidem, tractans illud verbum
dicit :
propter tam parvum malum ? Et solvit

Custodiens filins ',etc., quia cuslodiens dicens, quod non est mendacium dicen-

illud custoditur ab ipso : ct veritas nihil dum, sed implorandum divinum auxi-
falsi dimittit procedere. Et subdit de his lium, ut per aliam viam talis possit in-

sic : « His filiis superncP .ferusaiem si duci ad baptismi gratiam.

aliquando ut hominibus obrepit quale- AucTORiTATES inductse quse probare

rumque mendacium, poscanl veniam vidcntur, quod perfectis omne nienda-

humiliter, ut ex venia veritatis recipiant cinm est peccatum mortale, intelliguun-
gloriam ^ » tur de mendacio libidinoso vel pernicio

Dislinguunt etiam mendacium, quod so, quse simpliciter averlunt a veritate.

mendacium dicitur tripliciter, sicut in Et hoc idem ego sentio verum esse.
parle supra dictum est. Dicitur enim Et hsec de mendacio dicta sufti-

falsitas vocis, in quo nihil aliud intendi- ciant.

* Proverb. xxtx, 27. 20.

' S. Aunc^TiM"?, I.ib. contra mpndacium, cap.
 L\ II P. SUM. TIIEOL. TRACT. XX, QLLEST.' 126. 417

Et quod relinquitur dicenduni de mus : quia ibi Magister ex intentione

mendacio et perjurio, in libro III Sen- tiactat de iilis '.

tentiarum, distinctione XXX VIII, dixi-

QU.ESTIO CXXVI

l iiuini nuilliloqiiiiiiii sil pecfaliiiii ? el, Lliiiin lacoro de noo

aliqiiis pos^il siiie peeealo ?

Deinde, Qucerendum est de multilo- i.Adhuc, De uno luqui, non est de

quio, contentione, et maledicto. multis loqui Deus unus est in omnibus
:

Videtur enim muUibjquium esse pec- sacramentis, et in omnibus liguris Scri-

catum, pturarum de Deo ergo loqui, quantum-
:

1. Proverb. x, 19 : In multiloquio libet loquatur, non est muhihj-

quis
non iherit peccatum. quium quia de uno hiquitur.
:

2. Adhuc, Job, xi, 2 : Numquid qui Adhuc, Aristoleles in YIII Ethico-

."».

inulta loquitur, non el audiet ? aut vir rum, ubi loquitur de amicitia, dicit,
lerbosus justificabitur ? quod « proprium amicorum cst simul
3. Adhuc^ Qui moderatur labia sua, esse, et de amicitia conterere totos
ut dicitur, Proverb. x, 19, prudentissi- dies, » Cum ergo aliquis habet charita-
mus est. tem ad Deum, signum est, quod mul-
Ex omnibus concluditur, quod inulti- tum k")qualur de Deo orando, prcTdican-
loquium sit peccatum. do. Isa, Lxii, 6 et 7 : Super muros tuos,
ontra. CoNTRA : Jerusalem, constitui custodes : tota die et
1. Augustinus in tine iibiorum de Tri- tota nocte in perpetuum non tacebunt,
nitate « Scio, Domine, scriptum esse,
: scilicet non cessabunt laudare nomen
quod in multiloquio non deerit pecca- Domini, Qui reminiscimini Domini, /te

tum : sed de te, quantumlibet homo lo- taceatis, et ne detis silentium ei, etc.
quatur, numquam est satis. » Ergo vi- Ergo nmltuiii hiqui de Deu non est pec-
•
detur, quod multum loqui de Deo non catum, imo meritorium.
sit malum, sed etiam bonum. Ergo ge-
neraliter multibtquium nun est peccatum, Ulterus quceritur, Etrum tacere de gueesi.
2. Adhuc, Auguslinus, ibidem, « Vye Deo aliquis possit sine peccato ?
tacentibus de te : quia loquaces muiti Et videtur, quod sic.
sunt. » Eccle. III, 7 : Tempus tacemli, et tem-
Adhuc, PtolemiTeus in proverbiis
•). pus loqwndi. Ergo videtur. quud ali-
quoB ponuntur in principio Almagesti : ([uando tacere bunum est.
« Sapiens est qui refrceiial linguam CONTRA :
sgj conlra.
suain, nisi cum de Deo loquitur. » I. Job, XVI, 7 : Si locutus fuero, non

» Cf. Opp. B. Alboili. Commeiit. in III Sen- editioni? nostra^

tentiariim, Dist. XXXVIIl, Tom. XXVIII novaj
XXXMl 27
 418 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

quiescet dolor meus^ et si tacuero, non per multum est : quia hinarius actuum
recedat a me. Glossa : « Hoc ipsum am- etiam inducit multitudinem. Et sunt de
pliusquod tacet, gemit quia se tacente : quibus dicitur in Psalmo xi, 3 : Vana
perversorum culpas excrescere conspi- locuti sutit unusquisque ad proximum
cit. » suum. Yaniloquium autem est, quia,
2. Adhuc, Ezechiei. xxxui, Si spe- : sicut dicilur in II Phgsicorum, « Vanum

culator viderit gladium venientem, et est quod est ad aliquem finem quem non

110)1 insonuerit buccina, prredicatione includit. » Sermo vero est ad finem instru-

scilicet, veneritque gladius, cl tulerit dc ctionis et redificationis. Sapient. xiii, I :

eis animam : ille quidem in iniquitate Vani sunt omnes homines in quibus non
sua captus cst, sanguincm autem cjus subest scientia Dei. Et ideo omnis homo
de nianu speculatoris rcquiram. Ergo vi- qui utitur sermone non ad sedificatio-
detur, quod taciturnitas in eo qui debet nem, vaniloquus est et peccat non ta- :

praemonere populum, peccalum mortale men dico, quod mortaliter. Sed turpilo-
sit. quiuiu, quod scurrarum est, pessimum
:{. Adhuc, 11 ad Timoth. iv, 1 et 2 :
est : qui ioquuntur de turpibus venereo-

Testificor coram Deo et Jesu Christo, rum, et carnali amore, et fingunt canti-

qui judicaturus cst vicos ct mortuos, lenas, et inticiunl aures audientium, de

per advcntum ipsius et regnuni ejus, quibus dicitur in Psalmo v, 11 : Sepul-
prsedica verhum : insta opportune, im- crum patens est guttur eorum. Et timen-
portune. dum est, quod hoc pro consuetudine sit
CoNTRA hoc videtur esse, quod num- mortale peccatum.
quam imporlune instandum est. Et secundum hoc procedunt auctorita-
1. Eccle. VIII, 6 : Omni negotio tes primo inductae, probantes quod mul-
tempus est, et opportunitas. Ergo vide- tilopuium sit pcccatum.
tur, quod non sit instandum imporlune.

2. Adhuc, Proverh. xxv, Mala 1 1 : Ad secundam parlem de taciturnitate ^^

aurea in lectis argenteis, qui loquitur dicendum, quod taciturnitas de Deo cst
vcrbum in tempore suo. (llossa w Qui : mala, et maxime in illo qui ex officio
verbum Dei opportune novit juxta capa- tenetur prsedicare, sicut praelatus. Ille

citatem audientium praedicare, modo enim si tempore opportuno non praedi-

exempla juxta lilteram rephcat, modo cat subditis et docet, pabulum subtrahit,
suaviores spiritualium sensuum llores et subditos mori fame facit. Thren. iv,

pandit. » 4 : Parvuli petierunt panem, et non erat

qui /rangeret eis. Et ibidem, t- 9 : Melius
Solutio. SoLUTio. Ad primam partem quaestio- fuit occisis gladio, quam intcrfeclis fa-
nis dicendum esl, quod aliud est multi- me, quoniam isti extabuerunt . Et adhuc
loquium, et aiiud vaniloquium, et aliud ibidem, ii, 12 : Matribus suis dixerunt :

turpilofjuium, quod scurrililas vocalur. f/bi cst triticum et vinum ? cum defice-
Multil(jquium non potest esse loquen- rcnt quasi vulnerati in plaieis civitatis,
tium de Deo, sicut patct per auctoritates cum cxhalarent animas suas in sinu
pauio ante inductas : quia numquam est matrum suarum. El tales absque dubio
multum quod numquam est satis. Psal. tempore necessilatis et opportuno sub-
x.\xiii, 2 Sempcr laus ejus
: in ore meo. trahentes pabulum verbi Dei, peccant
Ideo in talibus numquam est multilo- morlaliter.Unde dictum est Petro ter :

quium. Unde omnes auctoritates hoc Pasce oves meas \ Pasce verbo, pasce
probantes procedunt. In vaniloquio sem- exemplo, pasce temporali subsidio. Si

' Joan. XXI, to et seq.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XX, QILEST. 127. 419

vero subditi sunt incorrigibiles, et verbi subditos, subtrahet correptionem, nevi-

Dei irrisores tunc pro certo tacendum
: dealur sanctum dare canibus. » Obji-
est, ut patet, Matlh. vii, (i : Nolite dare ciunt tamen quidam de Petro, qui prai-
sanctnm caiiibiis, iteque mittatis mar- dicavit Simoni mago, quem scivit esse
garitas vestras ante porcos. Irrisoribus incorrigibilem.
enim non est prsdicandum. Tamen dicit Ad omnia ista qufe ad secundam par-
Augustinus super illud Apostoli, II ad tem inducuntur, solvendum est per di-
Timoth. IV, 2 Prxdica verbum, insta
: stinctionem, quod ille qui teneturex offi-
opporlune, etc. « Sonet verbum tuum cio, opporlune et importune debet prse-
volentibus opportune, importune nolen- dicare, dum corrigibiles videat esse sub-
tibus : inveniat locum ubi i"equiescat, ditos aliquo modo. Si autem viderit in-
sicut terra dat locum semiui. Xec re- corrigigiles, potest subtraliere ad tem-
quiescat bonus arator nisi faciat terrani pus, ne ad deteriora provocentur. Unde
germinare, quae tamen aliquando pelrosa super illud Levitici,xv, 2 : Vir, qui pa-
ost, sicut dicitur, Matlh. xiii, o et 6, titur fluxum seminis, Glossa « Quid :

aliquando spinosa. Quod si forte statim est semen, nisi verbum, quod dum op-
non facit fructum in memoria manens, portune proponitur, mens audiloris fce-
aliquando facit fructum posterius. » cundatur. Si autem importune, mens
Adhuc, Notandum est quod dicitur, auditoris poUuitur, el virlus generativa
Eccli. XX, 7 : Homo sapiens tacebit us- amittitur. »
que in tempus. Ubi dicit Gbjssa : « Vi- His autem consideratis, patet solutio
dens vir ecclesiasticus incorrigibiles esse ad totum.

QU^STIO GXXYII.

De conteiitioiie.

Deinde, Quaeritur de contentione, qu£e

etiam est peccatum oris.
Et quseruntur tria, scilicet primo quid
sit? MEMBRUM I.

Secundo, Quantum peccatum sit ?

Et tertio, Utrum in disputatione sacrce Quid sit conientio ?

Scripturae liceat contendere ?

Ad primum proceditur sic :

Ad Roman. i, 30, super illud : Con-

tentiosos ', superbos, Glossa Fulgentii
dicit : « Contentio est impugnatio verita-
tis cum confidcntia clamoris. »

' Vulgata liabel, Contuinelmos.

 420 D. ALB. MAG. ORD. PR^D.

Sed videtur, quod ista definitio non

sit satis generalis : quia
Possunt aliqui contendere sine cla-
1.

more, cum contendere sit in diversa

tendere contraria vel contradictoria per
MEMBRUM II.

disputalionem.
2. Adhuc, Super illud Jacobi, iii, 16 : Quantum peccatum sit contentio, utrum
et contentio, dicit Glossa, quod semper sit peccatum, vel aliquando
Ubi zelus
« zelus est in corde sicut invidia, con- bonum sive indifferens ?

tentio in sermone. » Et non facit men-

tionem de clamore. Ergo videtur, quod
male ponitur in definitione, cinn confi- Secundo quaeritur, Utrum contentio

dentia clamoris. sit seraper peccatum, vel aliquando bo-

3. Adhuc, tl ad Tinioth. it, 14, super num, sive indifferens ?

illud Xoli contendere verbis :

:
ad nihil Et videtur, quod aliquando bonum^

enim idile est, nisi ad subversionem au- vel inditTerens ad minus.

dientium, dicit Glossa Solent in con-: c< 1. Ad Philip. 1, 17 et 18 : Quidam ex

tentione talia opponi aestimato malevo- contentione Christum annuntiant non
sincere, existimantes pressuram se susci-
lentioe argumento, ut moveant animos

insipientium fratrum. » Et non facit ibi tare vinculis meis. Quid enim ? Dum

mcntionem de clamore. Ergo videlur, omni modo, sive per occasionem, sive

quod contentio possit esse sine clamore. per veritatem, Christus annuntietur : et
in hoc gaudeo, sed et gaudebo. Sed non

SoLLTio. hoc dicendum, quod con-

Ad gaudet nisi de bono vel de indiflerenti
soiuiio.

tentio duobus modis potest definiri, ad minus : ergo contentiones aliquando

gecundum nomen scilicet, et secundum sunt bonum, vel indifferens ad minus.

perfectum esse ipsius, quod esse habet Adhuc, Quod oportet esse ad utili-
2.

ex circumstantia plus quam a re. Si tatem Ecclcsise, illudbonum est. Aposto-

secundum nomen definiatur : tunc con- lus sic dicit, I ad Gorinth. xi, 11) Opor- :

aliud est quam in diversa tet et haereses esse, ut et qui probati

tentio nihil
tentio cum malevolentise argumento, sunt, manifesti fiant in vobis. Hsereses

cum scilicet non consentit in id quod omnes sunt ex contentione. Ergo vide-
dicit,sed malevolenlia tendit in aliud, tur,quod bonum est esse contentiones :

sicut dicilur in Glossa super epistolam et sic nuUum est peccatum.

ad Timotheum inducta. Si autem defi- CONTRA :

sed C

niatur secundum perfeclum esse quod 1. Jacobi, 111, 10 : Vbi zelus et conten-

habet advcrsarius disputat in con-

cum tio, omne opus pra-
ibi inconstantia et

trarium, qui pravus socius est, ut dicit vum. Ergo videtur, quod peccatum mor-
Aristotelesin VIII Topicorum, et impedit tale sit semper.
commune opus, id est, inquisitionem 2. Adhuc, Ad Roman. i, 29, inter

veritalis : tunc cum ille non confidat in peccata mortalia enumeratur ab Apo-
vi argumenti, impugnat veritatem cum stolo, ubi sic dicit Plenos invidia,
:

confidentia clamoris. Ei sic deiinit eam homicidio, co)itentione, dolo, maligni-

Fulgentius in Glossa super epistolam ad tale. Ergo videtur, quod sit peccatum
Romanos, i, 30. Et tunc est in ratione mortaie semper.
vitii : quia lunc non habet se ut socius 3. Adhuc, Proverb. xvii, 11 : Semper
ad inquirendam veritatem, sed ut hostis jurgia quserit malus Angelus autem
:

ad impugnandam. crudelis mittetur contra eum. Glossa :

« Ut post mortem ad seternum rapiat

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XX, QU.EST. 127, 421

interituni. » Xon autem rapitur ad eeter- et virtutem ; et illa est vere mortale
num interitum, nisi pro peccato mortali. pecratum.
Ergo jurgium sive contentio est pecca- EoDEM modo dicendum est ad aliud : Ad oijject.2.

tum mortale. quia sic Apostolus enumerat contentio-

Sed contra hoc quidam objiciunt nem inter mortalia peccata : quia illa est

illud Job, xxxix, 32 : Xumquid qui con- ha?reticorum contra verilatem et virtu-
tendit cum Deo, tam facile conquiescit ? tem.
Ex hoc arguunt, quod Job contendit Et siMiLiTER dicendum est ad sequens : Ad cbjen 3.

cum Deo quod non potuit

: esse cum quia Angelus Domini crudelis mittetur
peccato mortali : ergo contentio genera- contra talem contentiosum, qui impu-
liter non est peccatum mortale. gnat veritatem et virtutem in Ecclesia
Dei.
SoLUTio. Dicendum, quod contentio Ad id quod in contrarium hujus obji- ^o^egf'^^
semper in vilio est, sed nou semper mor- citur de Job, dicendum juod est ali-

tale peccatum. Contentio enim semper quando contentio bona, quando homo
impedit commune opus inquirendce veri- contendit exercere virlutem naturae ad
tatis et ideo semper vitium est, etiam
: difticultatem virtutis et meriti, ut possit
apud Philosophos. Et propter hoc dicit pugnare contra vitia. Et illa praecipitur,
etiam Apostolus, I adCorinth. xi, 16 ; iSt Luc. XIII, 24 : Contendite intrare per
quis cidetur contentiosus esse, nos lalem angustam portam : quia, ut dicitur,
consuetudinem habemus, neque
non Matth. VII, 14 : Quam angusta porta, et
Ecclesia Dei. Unde semper in vitio arcta via est, quse ducit ad citam 1 et

est, licet non sit semper mortale pec- pauci sunt qui inveniunt cam.
catum.
Ad primum ergo dicendum, quod Apo-
stolus non dicit se ibi gaudere de occa-
sione sive contentione, sed de annuntia-
tione. MEMBRUM III.

Ad ALiUD dicendum, ([uod haereses

esse non bonum, nisi per occasio-
est Utrum in sacra Scriptura liceat dispu-
nem, sedsimpliciter malum. Et illa occa- tare contentiose ?
sio ponitur ibidem in Glossa Augustini.
Quia cum haeretici sunt, excitant sacros
Doctores ad sacram Scripturam et ad Tertio queeritur, Utrum in sacra Scri-

vigilantiam studii, ex quibus multa bona ptura liceat disputare contentiose ?

proveniunt Ecclesise. Et est simile ei Etvidetur, quod non.
quod dicit Aristoteles in 11 Metapliysi- 1. Glossa super illud Apostoli, ad
corum, quod non oportet tantum grates Timoth. II, 14 : Noli contendere verbis.^

referre his qui veritatem dixerunt in dicit : « Collatio debet esse inter servos
philosophia, sed etiam his qui errave- Dei, non altercatio. » Doctores sacrae
runt in ea. Et dat exemplum de Timo- Scripturae sunt servi Dei. Ergo alter-
theo et Hierasio musicis philosophis ; cando non debent disputare.
quia si in musica non errasset Timotheus, 2. Adliuc, Isaiae, viii, ti Pro eo quod
:

excitatus non fuisset et Hierasius, et abjecit populus iste aquas Siloe, qux
careremus multum de dispositione mu- vadunt cum silentio. Glossa : « Aqua
sicorum. est doctrina Christi, quae sine claniore et
Ad quod in contrarium objicitur,
id strepitu leniter fluit. » Ergo sine conten-
dicendum quod ibi loquitur Apostolus tione et leniter debet proponi.
de contentione quae est contra veritalem 3. Adhuc, Matth. xii, 19 ; Non con-
 422 D. ALB. xMAG. ORD. PRiED.

tendet, neqiie clamahit, neque audiet tionem ad contraria vel contradictoria ad

aliquis in plateis vocem ejus. Sumitur enucleandam veritatem et sic non vo- :

de Isaia, xlii, 2. catur contentio secundum Augustinum

i. Adhuc, Augustiiius in libro de Duo- in libris de Trinitate, qui sic dicit, quod

decim abusionibus : « Christianus nemo « in sacra Scriptura desiderat liberum

dicitur rccte, nisi qui Christi morihus correctorem, ct pium interpretem. » Et
(oaequalur. Tu ergo si morum Chrisli ponit simile : quia ille osculo columbino
similitudinem tenere cupis, ne conten- corripit, sed non denle canino rodit, Et
das, ne in Ecclesia al)usiv(^ Christianus sunt verba sua ista : « Cratanter quippe
existas. )> recipit osculum cohimbinum beni-
Se-1 c-.ntra. t-ONTRA ".
gnissima cJiaritas, dentem autem cani-
Ecclesiasticis viris licet disputare ad num vel retundit solidissima veritas, vel
ulramque partem, ut melius enucleetur evitat caulissima humilitas. » Et hoc non
vt-rilas. El hoc non potest esse sine coii- esl conleiidere, neque clamare, nec au-
tentione. Ergo aliqua contentionc pos- dire vocem in et aquas Siloe
plateis,

sunt contcndere. fluere cum silentio et tamen falsitati

:

non credere, sicut nec Christus cessit

^. , ,:^ SoLLTio. Diceudum, quod nomen con~ veritati.

tentionis aliquando importat vitium, Et sic patet solutio ad ea quse indu-

qiianch) coiitra veritatcm esl, ut paulo cuntur.
anle diclum est. Et sic prohibctur viris Et heec de conlentione dicta sufficiant.
pcclesiasticis. Aliquando importat colla-

QU^STIO GXXVUl,

l>e iiialediclo.

Deinde, Quseritur de maledicto.

Et quieruntur duo. sciHcet primo quid
sit maledictum, et quid maledic<re, ct

an maledicere sit peccatum, et quantum

peccatum ? ME.MBRUM I.

Et sccundo, Etriim malcdictuiii possit

iiilerminari in creaturam rationalcm, sic-
Quid sit nialedictum ? et, Quid nialedi-

ut hominem, et Angelum, et similiter in

cere ? et, Quantum peccatum sit ?

irrationalem creaturam ?

Ad primum proceditur sic :

Haymo sic definit maledictum : « Ma-

lediclum est pcrnae in aliquem impre-
catio. »
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XX, QU/EST. 128. 423

Secundum lioc videtur, quod maledi- probant primae auctoritates, utrum sit

cere non semper sit malum quia : peccatum veniale, vel mortale, vel ali-
1. Quod reo optetur pa:>na, videtur quando sic, et aliquando ahter ?
esse justum et conveniens, ut ex poena Et videtur, quod semper sit peccatum
corrigatur. Contra : Maledictio et bene- mortale quia quod est contra preece-
:

dictio sunt opposita : benedictio est bo- ptum Evangelicum, est peccalum mor-
num : ergo maledictio est malum. tale. Dicit autem Dominus, Matth. v, 44

2. Adhuc, Jacobi, iii, 10 ei ii : Ex et 4.J : Orate pro persequentibus et ca-

ipso ore procedit benedictio et male- lumniantibus vos : ut siiis filii Patris

dictio. Non oportet, fratres mei, haec ita vestri c/ui in ccelis est. Ergo qui contra
Numquid fons de eodem foramine hoc facit, mortaliter peccat. Maledicens
fieri.

emanai dulcem et amaram aquam ? sive pcenam imprecans, facit sic. Ergo
Quasi dicat : Inconveniens est, quod de mortaliter peccat.

eodem ore procedat benedictio et male- Quod autem aliquando sit veniale,

dictio. Unde, ibidem, y. 9 : In ipsa, probatur per Augustinum sic dicentem :

scilicet lingua, benedicimus Deum et « Ad veniale peccatam pertinet male-

Patrem, et in ipsa maledicimus homines, dicere cum facilitate et levitate. » Et est

qui ad similitudinem Dei facti sunt. casus qui ponitur in Decretis, ubi de

Videtur ergo velle, quod benedictio sit venialibus agitur.

bonum, et maledictio malum.

3. Adhuc, Proverb. xxvi, 2 Male- : Ad primam partem quaestio-
SoLUTio. soiuUo.

dictum friistra prolatum in quempiam nis dicendum per distinctionem, quod

superveniet. Glossa, « In retributione maledictum -aut profertur ab eo cujus
Ergo maledictum est malum..
poenee. « interest, et habet auctoritatem et pote-

4. Adhuc, Petri, iii, 9 Malum l : statem poenam inferendi aut ab eo cujus :

pro malo non reddentes, nec niale- non interest, nec habet auctoritatem. Si
dictum pro maledicto, sed e contrario primo modo : tunc nullum malum est.

benedicentes \ Ergo maledictum malum Et sic fuit maledictio Petri et Elisei, qui
est, loco Dei fuerunt et poenas imprecati

GONTRA : sunt, quas statim intulit Deus. Si autem

contra.
1. Quod tit per divinam justitiam, fit ab eo cujus non interest, nec habet
bonum est. Imprecatio pcenee saepe fit potestatem maledictum malum
: tunc
per divinam justitiam. Act. viii, 20, est secundum definitionem Haymonis.

Petrus dixit ad Simonem magum : Et sic loquuntur quatuor auctoritates

Pecunia tua tecum sit in perditionem ! ad hoc inductse.
Ergo bonum est. Similiter ad secundam partem respon- Ad qusest.

2. Adhuc, IV Reg. ii, 23 et 24, pueris dendum est per distinctionem : quia ma-
clamantibus post Eliseum : Ascende, ledictio ex parte maledicentis aut tit cum
calve : ascende, calce : Eliseus impreca- levitate, aut animi malignitate : et poena

batur pueris malum pcense : et egressi imprecata, aut est eeterna, auttemporalis.
suni duo ursi de silva, et laceraverunt Si cum levitate fit et ad pcenam tempo-

ex quadraginta duos pueros. Et non

eis ralem : titnc esset durum dicere, quod
est credendum, quod tantus Propheta esset mortaie : et sic intelligitur canon
per maledictum peccaverit. Ergo non Augustini paulo ante inductus. Si autem
universaliter est malum. fit animi malignitate: tunc est timendum,

quod sit mortale, et sic intelliguntur au-

Juaest.
Ulterius queeritur, Si est malum sicut ctoritates hoc probantes.

>
Cf. Ad Roman. xii, i~ et seq.
424 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

Et super lioc dederunt antiqui distin- Genes. ix, 2o : Maledictus Chanaan,

ctionem valde utilem, scilicet quod est scrvus servorum erit fratribus suis.
maledictum quadruplex, scilicet subre- CONTRA :
j-ej c.

ptionis, cum quis subito maledicit, non Creatura irrationalis nullum peccatum
ex animi malignitate, et est veniale pec- potest committere : et in se bona est sic-

calum. Et est malediclio lascivae puerilis, Dei creatura. Ergo videtur, quod
ut omiiis

sicut pueri ex mala consuetudine maledi- non debeat maledici. Similiter creatura
cunt invicem. Sed talis iterum non est rationalis : quia tenemur diligere inimi-
mortale peccalum, sed mala consuetudo cos, et benefacere bis qui nos oderunt,
est, et pro]iil)enda esl. Unde Hierony- cum dicat Apostolus, ad Roman. xii, 17 :

mus : « Qui negligit oris maledicentis Nulli malum pro malo reddentes.
resecare consuetudinem, etsi non cordc
maledicat, immundiliamtamenlabiorum, Ulterius queeritur, Si Angelus malus q„
et inquinamentum oris incurrit. » Est possit maledici ?

iterum malediclum quod ex odio concepto Et videtur, quod non.

prucedit, et est mortale peccatum, sicut 1. Eccli. XXI, 30 : Dum maledicit im-
dicunt et bene. Et est quurtum maledi- pius diaholum, maledicit ipse animarn
ctum ex charitate et zelo justitia? proce- suam. Sed nullus debet maledicere ani-
dens, et est bonum, sicut fuit malediclum mam suam. Ergo nec Angelum malum.
Petri et Eiisei quando imprecabantur poe- 2. Adbuc, Judasin canonica sua, y. 9 :

nam temporalem, ut non reservarentur Cum Michael Archangelus disputans al~

ad ceternam poenam. tercarctur cum diaholo de Moijsi corpore,
non est ausus judicium inferre hlasphe-
mise, sed dixit : Imperet tibi Dominus.
Si ergo Angelo bono non licuit inferre
maledictum malo, nec homini licet.
MEMBRLM IL
SoLUTio. Dicendum ad primam partem ^^\

Vtium mfilediclion possit iiilcrminari in qu;estionis, quod creatura irrationalis

crcaturam rationalcm, et similitcr non potest maledici, nec debet, nisi eo
irrationalcm ? modo quo ordinatur ad hominis utilita-

tem. Unde Gregorius : « Montes Gelboe

malcdicuntur, ut dum arescenle lerra
Deim)E (juteritur, Utrum mab^dictum fruclus noii oriunlur, possessores terrse
possit interminari iii creaturam rationa- sterilitatisdamno feriantur, quatenus ipsi
lem, et similitcr irrationalem ? maledictionis sententiam acciperent, qui
Et videtur, quod sic. apud se mortem regis iniquitate sua cxi-
\. II Reg. II, 21 et seq., Davidmaledixit gentc meruissent. » Et hoc expresse si-

monlibus Gelboe, ubi ceciderunt fortes gnificatur, Genes. iii, 17 : Maledicta ter-

Israel, qui tamen irrationaleserant. ra, non simpliciter, sed in opjcrc tuo. Et
2. Adliuc, Jereni. xx, li Malcdicta : quod luec maledictio redundet in homi-
dies, iii quA natus sum ! Simililer, Job, nem, ex hoc patet quod sequitur, dicens
III, 3 : Pereat dies in qua natus sum, et Deus ad Cain Cum operatus fucris cam,
:

nox in qua diclum est : Conccptus est scilicet terram, non dahit tihi fructus

homo ! Videtur ergo, quod exemplo ju- suos. Et supra, iii, 18, dixit Dominus ad
storum maledici possit creatura irratio- Adam : Spinas et tribulos germinabit
nalis. tibi.

."3. Adhuc, Videtur etiarn rationalis Ad hoc ergo quod objicitur de Job et .^^ i

crealura posse maledici ; quia dicitur, Jeremia, qui maledixerunt diem et no-
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XX, QU^ST. 128. 425

Ad quod objicitur de Ecclesmstico, Ad 1.

ctem, dicendum quod dies in quantum id

diesibi non maledicitur, sed natusin die,
propter hoc quod cum peccato originali
nascitur. Et sic iterum maledictio redun-
dat in hominem, non in
Ad aliud quod objicilur, quod rationa-
dicendum quod cum maledicit impius
diabolum, non directe maledicit ammam,
sed maledicendam dicit propter simibtu-
diem. dinem peccati.
Ad ultimum dicendum, quod non omne Ad J.

bs creatura possit maledici, dicendum maledictum est blasphemia : quia blas-

quod verum est : quia a Deo et ab homi- phemia est falsi criminis imposilio in

ne habente polestatem potest maledici, Deum, et non fit nisi quando creatura

sicut in antehabitis probatum est. maledicitur in quantum

est Dei creatura :

Ad m quod contra objicitur de irratio- quia maledictum creaturse redundat

sic

nab, jam solutum est : quia ex eo quod in creatorem. Et ita non fuit ausus jMi-
in se bona est, non maledicitur, sed in chael inferre maledictum diabolo, in
qaantum subjacet operi hominis quod quantum est creatura Dei.

malum est.
Ad hoc quod contra objicitur de ratio- Ex dictis patet solutio ejus quod qui-
quod tenemur diligere ini-
nali, scilicet dam dicunt, Si maledici possit, cui male-
micos, dicendum quod hoc non probat, dixit Deus, propter verbum Balaam, Nu-

nisi quod ex odio et cum malignitatenon mer. xxui, 8 : Qiiomodo maledicam, cui
possumus maledicere sed qui habet au- : non maledixit Deus ?
ctoritatem, zelo justitiae potest maledicere, Patet igitur, quod sic : dummodo pro-
id est, malum pcenfe interminare, sicut batum sit ei, ut homini judici, et constet

in antehabitis probatum est. ei de causa maledictionis. Quaprobatione

non indiget Deus : quia novit corda ho-
Ad m
quod ulterius quyeritur, Si An- minum.
gelo malo sit maledicendum ? Patet etiam, quomodo maledictum sit

Dicendum, quod sic zelo justitiaj, sed blasphemia et maximum peccatum :

non odio et malignitate : quia sic concor- quod etiam lapidatione secundum leges

dat voluntas hominis cum voluntate punitur.

Dei.

—H^^-l"^*^-©^-»--
42fi D. ALB. MAG. ORD. mJED.

TRACTATUS XXI.

DE DUOBUS PECCATIS QVM MAXIME IN AGTIONE

VOLUNTATIS CONSISTUNT, SCILICET
DE JUDICIO SUSPICIONIS, ET PERSONARUM
ACCEPTIONE.

Deinde ratione ejus quod dicit Magister in eodem libro II Sentenliarum^

distinct. XXXV, in illo cap. Ex praidictis collifjitur atque infertur^ ciuod

mala voluntas el mala actio in quantum est, Ijona est.

Qugeritur de duobus peccatisquae maxime consistunt in actione volunta-

tis, scilicet de judicio suspicionis, et de personarum acceptione.

QU^STIO CXXIX.

Dc jiHlieio suspieionis.

De judicio suspicioni.s queeremus tria

principaliter.
Primo scilicet, quid sit ? MEMBRUM 1.

Secundo, An semper peccalum mor-

tale sit, vel aliquando mortale, et ali- Quid sit judicium suspicionis ?
quando veniale ? et, Utrum aliquando sit
poena et non culpa ? et, De quibus permit-
titur nobis judicare, et de quibusnon? Ad primum proceditur sic :

Trrlio, Utrum solius Dei sit judicare, Tullius dicit in fme primse Rhetoricae

vel etiam horainis ? c< Suspicio est mala opinio de aliquo. »

 TN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXI, QL.EST. 129. 427

Sed contra hocvidetur esse quia opi- : « De occultis ahorum malum est judica-
nio videlur esse id ex quo formatur judi- re. Ergo videtur, quod judicium suspi-
»

cium suspiciosum, et non ipsum judicium. ciosum mortale peccatum sit quia si :

Judicium enim, sicut dicit Glossa super prohibitum fiat, mortale peccatum est.

illud Apostoli, I ad Corinth. iv, o : No- 2. Adhuc, I ad Corinth. iv, 5, super

Ute ante tempus judicare, est definitiva illud : Nolite ante tenipus judicare,
sententia. De quo Augustinus ibidem di- Glossa : Prohibet nobis Apostolus ju-
«

cit in Glossa : « Si suspiciones evitare dicia : quia occulta sunt nobis corda ho-
non possumus, quia homines sumus, minum, de occuUis non licet nobis ju-
et

saltem non judicemus, ut detinilivas sen- dicare. » Ergo videlur, quod judicium
tentias proferamus. » Suspicio ergo ibi- tale sit peccatum mortale.

dem non videtur esse idem quod judi- 3. Adhuc, Ilieronymus « De rebus :

cium. occultis non diffinias, sed suspensam tene

sententiam. » Et Augustinus : « Si su-
aiutio.
Diceudum, quod pro certo
SoLUTio. spiciones evitare non possumus, saltem
hoc verum est, quod suspicio non est non iudicemus, ut definitivas sententias
judicium, sed judicium est sententia dif- proferamus quia hoc prohibet nobis
:

finitiva informata ex suspicione : et ideo Apostolus. » Ergo tale judicium mortale

aliqaando unum ponitur pro altero. peccatum est.

Et per hoc patet solutio ad argumen-

tum quod factum est contra definitionem. Ulterius hic quaeritur, ex quo pendet Quaest.

tota queestio, sciiicet ex qua suspicione

fit judicium rectum, et ex qua fit judicium
non rectum ?

MEMBRUM II. SoLUTio. Dicendum ad primam partem sjiutio.

qusestionis, quod suspicio sive judicium

Utrum judicium suspiciosum semper sit aUquando est in genere mali pcenae, et
peccatum mortale, vel aliquando vc- afiquando in genere mali culpae, sicut
niale ? Et, Ex qua suspicione fiat ignorantia et error in qua? incidit homo
judicium rectmn, et ex c^ua judicium per peccatum.
non rectum ? Similiter, diceiidum, quod aliquando
est mortale peccatum, aliquando veniale.
Et hoc est quod dicit Glossa super illud
Secundo quaeritur, Utrum judicium su- Psalmi cxviii, 30 : Amputa opprobrium
spiciosum semper sit mortale vel aliquan- meum quod sum, hoc est,
suspicatus
do veniale ? opprobrium suspicationis quo nos de fal-
Et videtur, quod non. sis quasi de verisjudicamus in quod ho- :

Suspicari enim de raalo quod nialum mo per primum peccatum incidit. Unde
est, bonum est : quia sic se habet in re. si accipiantur secundum pronitatem poe-

Et iteruin, Suspicari de bono quod nae, sunt cx originali causatie per quod :

bonum est, bonum est : quia sic etiam se ad tales poenas, ignorantiam scilicet, et

habet in Ergo judicium suspiciosum

re. errorem, et suspicionem damnati sumus.
nullum peccatum ost aliquando, ut vide- Et ideo dicit Augustinus, quod « talia

tur, sed aliquando bonum. sunl poena hominis damnali, non natura
contra. CoXTRA : instituti. »

, \ . Quod sub ])rohibilione cadit, malum Similiter, si suspicio ex signis exte-

est si fiat. Matlh. vii, 1 : Xotile judicare, rioribus procedat non usque ad definiti-
ut non judiceminiy etc. Glossa ibidem : vas senlentias : tunc est in genere pec-
 428 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

cati venialis : quia tunc humana tenta- istud peccatum, sic dicit : « Si videris in

tio est secundum Auiruslinum supra in proximo tuo malum, non in fames eum,
Glossa. Si vero procedat usque ad defmi- sed excu?a factum. Si non potes excusa-
tivam sententiam damnationis, tunc dia- re factum, excusa intentionem facti. Si
bolica tentatio est, et mortale pecca- nec factum nec intentionem facti excu-
tum. sare poteris^ accusa teipsum in compa-
Ad primum ergo dicendum, quod sus- ratione ipsius, et dic : quam vehemens
picatio talis est de ipso facto, non de fuit ista tentatio ! me invenisset,
si

liomine. Et sic procedit objectio : quia quanlo turpius me quam illum prostra-
qui malum,
suspicatur perjurium esse visset. Sic enim liet, quod in quo alium

non peccat sed qui judicat hominem ex

: judicas, teipsum non condemnas. »
signis condemnabilem, pcccat. Unde Quod vero de tertio et quarto quse-
Apostolus, ad Roman. ii, l : Propter rendum essct. jam tactum est, quando
quod inexcusabilis es, o homo omnis qui scilicet judicium suspiciosum sit culpa,
judicas quo etiam judicas altenim,
: in et quando pcena, et eliam de quibus mo-
teipsum condemnas. dis permiltitur judicare, et satis patet.
Et per hoc patet solutio, quando sit

mortale, et quando veniale.

Ad qujest. -^D SECUNDAM partcm, quaestionis, ex

quibus scilicet signis tit judicium rectum, iMEMBRUM III.
et ex quibus non rectum ?

Dicendum quod solvendum est per Utrum solius Dei sit judicare de occul-
Apostolum, I ad Timolh. v, 24 : Quo- tis hominum, vel etiam hominis ? Et,
rumdam hominum peccata manifesta Si homo possit judicare de occultis
sunt, prsecedentia ad judicium : quos- proprii cordis ?
dam autem et subsequuntur. Unde di-
cendum, quod signa quae sunt ex factis
hominum et manifesta, faciunt judicium Tertio quaeritur, Utrum solius Dei sit

rectum. Signa autem quce potius fin- judicare de occultis hominum vel etiain
guntur ex malitia judicantis, quam ap- hominis ?

pareant in rebus, faciunt judicium non Et videtur, quod solius Dei.

rectum. Et hoc est quod in canone dici- 1. Solus enim Deus novit corda homi-
tur, quod de quoHbet preesumendum est num, sicut dicitur, ad Roman. ii, I, su-
bonum, nisi probetur contrarium. Et, per illud : In quo alium judicas, etc.

Job, VI, 2.3 et seq : Quare detraxistis Glossa : « Sohus Dei est judicium, cujus
sermonibus veritatis, cum e vobis nullus nosse est occulta cordis. »
sit qui possit arguere me ? Ad increpan- 2. Adhuc, I Reg. xvi, 7 : Homo videt
dum tantum eloquia concinnatis, et in ea quse parent, Dominus autem intuetur
ventum verba profertis. Super pupillum cor : et illius est judicare, cujus est in-
irruitis, et subvertere nitimini amicum tueri : ergo solius Dei est judicare de
vestrum. Verumtamen quod coepistis ex- occultis hominum.
plete : pnebete aurem, et videte an men- 3. Adhuc, Ad Roman. xiv, 1 : i\on in
tiar. Respondete, obsecro, absqtie con- disceptationibus cogitationum. Glossa :

tentione : et loquentes id quod justum c( Non usurpemus dijudicare cogitationes

est, judicate. Et non invenietis in lin- aliorum, sed Deo committamus. »
gua mea iniquitatem, nec i?i faucibus GoNTRA : Sed COI

n->"'<i stultitia personabit. Et Bernardus 1. Proverb. xxvii, 19 : Quomodo in

super Cantica ponens medicinam contra aquis resplendent vultus prospicientium,
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXT, QU.^ST. 129. 429

sic corda hominum manifesta sunt pru- tem quaestionis, quodjudicio definitionis

deutibus. Sed quse nobis sunt manifesta, solius Dei est judicare, qui solus novit
de illis possuraus judicare. Ergo de cor- occulta hominum, sicut probant aucto-
dibus hominum possumus judicare. ritales ad hoc inductse. Sed judicio con-
2. Adhuc, Eccli. xix, 26 : Ex visu jecturationis per signa exteriora potest
cognoscitur vir, et ab occursu faciei co- homo judicare, dummodo illa signa con-
gnoscitur sensatus. Sed secundum quod vertibiHa sint, et certam faciant conje-
cognoscitur potest judicari. Ergo homo cturam.
de alio potest judicare, non solus Deus. Et sic iatelliguntur auctoritates ad hoc
3. Adhuc, Matth. vii, 10 A fructibus : inductse.

eorum cognoscetis eos, id est, hj^pocritas.

Ergo ut prius paluit. Ad secundam partem qusestionis di- Ad queest.

cendum, quod homo de occultis propriis

Ulterius quseritur, Si homo possit potest judicare, et debet : quia ilia scit.

judicare de occultis proprii cordis ? Unde, I ad Corinth. ii, 15 : Spiritualis

Et videtur, quod non. homo judicat omnia, et ipse a nemine
Super illud x\postoli, I ad Corinth. judicatur. Et supra., f. 11: Quis enim
IV, 3 : Sed neciue meipsum judico, dicit hominum scit quse sunt hominis, nisi

Glossa : « Periculosum est nobis de oc- spiritus hominis, qui in ipso est ? lia et
cultis cordis nostri vel aliorum judica- quse sunt Dei, nemo cognovit, nisi Spi-
re : quia tanta est cordis profunditas, ritus Dei.
quod etiam ipsum latet cujus est cor. » Unde duse auctoritates quae hoc pro-
Jerem. xvii, 9 : Pravum est cor om- bant, procedunt.
nium, et inscrutabile : quis cognoscet Ad id autem quod objicitur primo de
illud ? Glossa super epistolam I ad Corinthios,
CoxTRA : XI, 31 et 32, dicendum quod intelligitur
1. 1 ad Corinth. xi, 31 et 32 : Si nos- de judicio definitionis, non discussionis.
metipsos dijudicaremus,non utique judi- In dubiis enim de c[uibus nescimus quo
caremur. Dum judicamur autem, a Do- animo fiant, debemus ad meliorem par-
mino corripimur, ut non cum hoc mun- tem interpretari, ut dicit Auguslinus.
do damnemur Et hsec de judicio suspicionis dicta
2. Adhuc, De talibus dicit Augustinus sufficiant.
in libro de Poenitentia^ quod « sedeat
judicans ratio, et stet accusans conscien-
tia, ut nulium peccatum transeat inul- De judicio autem temerario et usarpa-
tum quod conscientia accusavit. » to et injusto non hic, sed in scientia juris
disputanduni est.

utio.
SoLUTio. Dicendum ad primam par-
130 D. ALB. MAG. ORl). FR.ED.

QUiESTIO GXXX.

De persouarum aeceplione.

DeiiiJe, QuseriUu- de persoiiarum ac- redditiu sit sccundum ordinem justilia\

ceptiune, primo quid sil ? Quia dicit Plato, el sumit hoc a Pythago-
Secundo, Quol modis llat, et quan- ra, quod justitia est virtus reddens unicui-

tum peccatum sit, utrum scilicet semper que quod suum est, servata uniuscujus-
sit peccatum mortale, vel aliquando ve- que propria dignitate, Et secuudum hoc
niale ? videtur, quod si persona pauperis pra^ho-
Et Quare specialiter dicatur
tertio, noratur diviti ex misericordia in judicio,
in sacra Scriptura, quod personarum ac- estpersonarum acceptio, et est pecca-
ceptio non est apud Deum ? tuni. Quodprobatur, Levit. xix, 15 Non :

consideres personam pauperis, nec hono-

res vultum potentis. Juste judica proxi-
mo tuo. Et, Exod. xxiii, G : Non clecli-

nabis injudicium pauperis. Et intendit

MEMBRLM L quod unicuique reddatur quod suum est
in judiciu sine omni acceptione perso-
Qiiid sil persouarum acceplio ? narum.
Sed gontra hoc videtur esse quod di- g^,, ^

citur, Eccli. iv, 10 In judicando esto

:

Primo er-^o qua-rilur, Quid sil pciso- pupillis misericors ut palet. Et, Isa. i,

narum acceptio ? 17 : Quserite judicium, subvenitc op-

Consuevit autem sic detiniri a Pra^po- presso, judicate pupillo, defendite vi-
sitivo « Persunarum acceptio est unius
: duam. Videtur ergo, quod tales mise-
personJE prae alia acceptio sive praehono- renda? pcrsuna' praeponendie sinl aliis :

ralio, non ex virlule et gratia, cui debc- cl sic cuntingit aliquando personain ac-
tur honor, sed cx prosperitate sieculari cipere in judicio propter id quod in

vel nobilitate, sicut sunt divilise, et no- persona est.

Itilitas, et hujusmodi. »

Et objicitur contra hancdelinilionem : rLTEHics qucerit Praposilivus, Si in Qu

quia dicit Aristoteles in I Ethicorur/i, ecclesiasticis benericiis et dignitatibus
quod honur propric est priemiuni viitu- conferendis unus potest praeferri alteri ?

lis : quia nulli debetur nisi honesto se- Et ponit talem casum. Sint duo, quorum
cundum virtutem et excellenli. Sicut unus sit nobiiis, potens, et dives, qui pot-

etiam Apostolus, ad Roman. xiii, 7, di- est defendcre Ecclesiain : alter sit htte-

cit : Reddite ergo omnibus debita : cui ratus, et virtuosus, qui scit verbo et

tributum, tributum : cui vectigal, vecti- exemplo regere Ecclesiam. Et quaerit,

gai cui timorem, timorem
: cui hono- : Si in hoc casu dives et potens possit Ut-
rem, honorem. Videtur ergo, quod ista terato et virtuoso praefcrri sine peccato ?
 IN IT P. SUM. THEOL. TRACT. XXI, QU.EST. 130. 431

Et rationem, quod sic

dicit quia prse- : dines charitatis. Unus secundum natu-
latus ponitur ad defensionem Ecclesiae, ram hominis habentis charitalem, qui
ad quod exigitur potentia ssecularis et est ordo naturalis, in quo pater praepo-
nobililas. Inducit etlam quamdam De- nitur cognatis, et quilibet propinquus

cretalem, quod propter hoc potentibus remotiori. Alius est ordo ipsius charita-

et nobilibus et litteratis conceditur ha- tis, in quo magis bonus ijrseponitur mi-
bereplurabeneficia. Et sic videtur, quod nus bono. Primum perverterunt Phari-

in tali casu potens et nobilis sine pec- seei, Matth. xv, 3 et seq. : Qiiare et vos

cato potest pra^ferri litterato et virtuoso transgredimini mandatwn Dei propter

io-nobili traditionem vestram ? Nam Deiis dixit :

contri». Quou si concedatur, in contrarium est Honora patrem et matrem : Qui ma-
: et

iliud Ecclesiast*, x, 7 : Vidi servos in ledi.xerit patri vel matri, morte moria-

equis, et principes ambulantes super ter- tur. Vos autem dicitis : Quicumque di-

ram. Et illud Isaiae, xxxii, o : Non vo- xerit patri vel matri : Munus quodcum-
cabitur ultra isqui insipiens est, prin- que ex me est, tibi proderit.

ceps, neque fraudulentus appellabitur De secundo ordine dicitur, Eccli. xii,

major. .3 : Da bono, et non receperis peccato-

rem. Et illo ordine melius prseferendum

Dicendum primo, quod defi- est minus bono in spiritualibus bonis. In

SoLUTio.
emendari posset patrimonialibus autem bonis pra^ponen-
nitio bona est, nec :

dus estmagis conjunctus sanguine minus

quia acceptio ibi est quando unus prse-
conjuncto et hoc non est personarum
fertur alteri, propter quod noii esset prfe-
:

acceptio, sedjustitiae ordo.

ferendus.
Ad
quod objicitur
iD in contrarium, di- De casu quem ponit Prsepositivus, di-
cendum quod honor cui debetur prse- cendum pro certo, quod licet Ecclesia
melius defendatur per nobilem et poten-
mium virtutis, est exliibitio reverentise

in honorem virtutis et non gradus digni- tem in exterioribus, tamen quia Praelatus
tatis. Unde acceptio personarum non est non tenetur ad talem defensionem quae
sed talem reverentiam acci- fit gladio materiali, sed spirituali, scili-
circa hoc :

pit, quicumque ex virtute dignitatem cet verbo et exemplo, in promotione ad

habet. Et honor talis a Sanctis dicitur gradum dignitalis spiritualis nequaquam

dulia. Ad Roman. xn, 10 et 11Honore:
potens et nobilis pr^ponendus est pau-

invicem praivenientes : soUicitudine non peri virtuoso et litterato. Et si secus fiat,

pigri : spiritu ferventes : Domino ser- grave peccatum est acceptio talis perso-

vientes. narum. Nec est contrarium illud Eccle-

Ad quod
iD objicitur de Ecclesiastico, siastse, x, 7, quia servi dicuntur ibi ser-
d obje t.

dicendum quod in nullo est isti contra- viles ex defectu virtutis qui sunt in

rium quia humiles et pupilli oppri-

:
equis, id est, in gradibus dignitatis se-

muntur in judicio et prcecipit Dominus :

cundum inordinationem hujus sseculi : et

ut subvenialur iilis tamen ordine justi- :

principes ibi dicuntur gloriosi in virtute,

tice quo redditur unicuique quod suum

qui sccundum eaindem inordinationem
nec dives pauperi detrudunlur. Ibidem, n. o et 6 Est
est, nec pauper diviti, :

rnalum quod vidi sub sole,... positum

prceponitur.
Et sic etiam intelligitur auctoritas stultum in dignitate sublimi.
Isaise.

A quseat. Ad secundo qucesitum dicendum,

quod alia sunt spiritualia, alia sa^cularia

patrimonialia. Sicut eliam duo sunt or-

i32 T). ALB. MAG. ORD. PR.En.

Glossa : « Apud quem nou est acceptio

muiierum^ nec personai. Horrcnde el

»

cito apparebit vobis, quoniam judicium

durissimum his qui prsesunt fiet. Exi-
MEMBRIIM II. guo enitn ronceditur misericordia : po-
tentes autem potenter tormenta patien-

Quot modis fiat personanim acceptio ? tur. Et quod iu miuistris sit judicium

e/, Utrum qiwlibet modorum sit sem- propter personaruni acceplionem, statim
per peccatum mortale, vel aliquando subdit : Non
personam enini subtraliet
veniale ? cujusquam Dcus, qui est omniQra do-
minator nec verebitur magnitudinem
:

cujusquani, quoniam pusillum et ma-

Secuxdo quaerilur, Quot modis fit per- gnum ipse fecit, et ie([uaUter cura est

souarum acceplio? illi de omnibus. Fortioribus auteni for-

Item, Utrum quolibet illorum modo- tior instat cruciatio.

rum sit semper peccatum mortale^ vel Terlius modus est iii exhibitione ho-
ali(|uaudo veuiale ? noris exterioris, de quoet etiam de modo
Tres autem modi sunt. secundo dicitur, Jacobi, ii, 1 et seq. :

Primus scilicet iu judicio. Isa. v, 23 : Fratres mei, nolite in personarum acce-

V.'e qui justijicatis impium pro muneri- ptione habere fidemDomini nostri Jesu
bus, et justitiam justi aufertis ab eo. Christi Etenim si introierit in
gloriae.

Adliuc, Deuler. xvi, 19 : Non accipies convcntum vestrum vir annulum aureum
personam, nec munera, scilicet ut u veri- habens, in veste candida, introierit au-
lale dcvies quia munera cxcsecant ocu-
: tem et pauper in sordido habitu, et in-

los sapientum, et mutant verba justo- tendatis in eum qui indutus est veste

rum. prfeclara, et Tu sede

dixcritis ei : hic

Secuudus moJus esl, quaudo aliquis bene : pauperi autem dicatis Tu : sta

propler divilias el nobilitatem promo- iliic, aut sede sub scabello pedum meo-
vetur ad dijiuilales ecclesiasticas con- rum norme: judicatis apud vosmetipsos,
tempto |)au|)('re litteratiore et sancliorc. el facti estis judices cogitationum ini-
Ilis duobus modis acceptio persona- quarum ? Ibi Aujj;ustinus in (Uossa mar-
rum mortale peccatum est, ut vult j^iuali : (( Si hanc distantiam sedendi vel
Augustiuus : quia est in pnpjudiciuin standi ad ordines ecclesiasticos refera-

alterius, mus, non est putandum esse leve pecca-

De judicio dicitur, Dcuter. i, 17: Ita tum in personarum acccptioue habere

parvum audietis ut magnum,... quia Dei lidem Domini gloriae. Ouis eiiim ferat
judicium est. Et contra hoc pra?<sptum eligi divitem ad sedem honoris Ecclesise,

facere, peccatum est mortale. Sapieut. contcmpto paupere instrucliore et san-

VI, 2 et seq. : Audite erfjo, reyes, et in- ctiore ? Si autem de quotidianis conses-
telligite : discite, judices finium terrx. sibus lofiuiinur, quis non hic peccat ?
Prsebete aures, vos qui continetis inulti- Non tamen peccat, uisi cum apud semet-
tudines, et placetis vobis in turbis na- ipsum intus ita judicat, ut ei tanto ine-

tionum. Quoniam data est a Domino lior, quaulo «litior ille videatur. » Iloc

potestas vobis, et virtus ab Altissimo, enim videtur significasse subdendo :

qui interrogabit opera vestra, et cogita- Noruie judicatis apud vosmetipsos, et

tiones scrutabitur : quoniam cum essetis facti esiis judices cogitationum iniqua-
ministri regni illius, non recte judica- rum ?
stis, nec custodistis legem justitiae, neque Isto autem tertio modo, scilicet in ex-

secundum voluntatem Dei ambulastis. hibitione honoris exterioris, non semper

 TN II P. SIIM. THEOL. TRACT. XXI, QU/EST. 130. 433

peecat mortaliter: pcccat tameii quaudo

divitem pro divitiis judicat esse hono-
randam. Et propter hoc Auuuslinus dicit
in Refjula « Non debent vcUe omnes
:

(juod paucos vident amplius, non quia MEMBRLM III.

honorantur, sed quia toleranlur acci-

pere. » Ubi innuit expresse, quod tales Quare specialiter dicalur in sacra Scri-
exhibitiones necesse est fieri divilihus: ptura, quod personarum acceptio non
quia aliter toh?rari non possunl. Tamen, est apud Deum ?
Esther, ui, 3, Mardoch;eus Juda'us hiu-
datur, quia Aman divitem ini([uum ado-
rare noluit, ne lionorom Dei sui trans- Tertio quseritur, Quare specialiter di-

ferret ad hominem. Sed super hoc catur, quod personarum acceplio non est

distinguunt anliqui Alagislri, quod Aman apud Deum ?

iniquus voiluit adorari adoratione latrige, Dicitur enini, ad Uoinan. ii, ii : Non
quae soli Deo debetur. Unde, ibidem, est acceptio personarum apud Deum : et

xiii, 11 et seq., in oratione Mardochcei loquitur ibi do Judseo et Grieco. Simili-

Domine, cuncta nosii, el scis quia non ter, iii, 23 Non est persona-
ad Coloss. :

pro superhia, et contumelia, et aliqua rum apud Deum. Et loquitur

acceptio

glorix cupiditate, fecerim hoc, ut non ihi de Domino et servo. I Petr. i, 17 :

adorarem Aman superbissimum : liben- Sine personarum acceptione judicat.

ter enim pro salute Israel etiam vestigia Act. X, 3i et 35, dixit Petrus : In veritate

pedum ejus deosculari paratus essem : comperi, quia non est personarum acce-
sed timui ne honorem Dei mei transfer- ptor Deus : sed in onini gente qui timet
rem ad hominem, el ne quemquam ado- eum, et operatur justitiam, acceptus est

rarem, excepto Deo mco. Dicit enim Da- illi. Ad hoc facit auctorilas SapienticT,

mascenus in iibro II de Fide orthodoxa, VI, 2 et seq., paulo ante inducta '.

quod solus Deus adorandus est prostra- Tamen videtur contrarium : Sijci

tione corporis, ut significemus, quod de Deuter. vii, : Te clegit Dominus

nihilo in aliquid nos erexit. Dulia autem Deus tuus, ut sis ei populus de cunctis
est reverentia quoe debetur homini ra- populis c^ui sunt super terram. Luc. vi,

tione gradus dignitatis. Et hyperdulia 13 : Vocavit discipulos suos, et elegit

quse debetur majoribus. duodecim cjc ipsis, qiios et Apostolos no-

llis visis, patet quot modis liat perso- minavit.

narum acceptio, et quantum peccatum

slt, (|uod simililer fuit quaerendum. Ad hoc dicendiim, quod in
SoLUTio. s

veritate personarum acceptio non est

apud Deum quia in omni eo quern ele-
:

git, causam non habel irsi liheram in-

dulgentiae et bonitatis su« largitatem

et non respicit personam hominis, nec

merita, nec munera. Ad Titum, iii, 4 et

5 : Cum apparuit henignitas et huma-
nitas Salvatoris nostri Dei, non ex ope-
rihtts justitix qux fecimus nos, sed
secundum suam misericordiam salvos
nos fecit. Tdeo dicitur ctiam pr;evcnlrix

' Cf. membrum praacpdens.

28
434 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

gratia, qiiia pr.Tevenit nos libera sua vo- al)jicit quos abjicit, et propter propriani
lunlate. Unde vorsiis : bonitatem eligit quos eligit, ut dictum
est.
Uuidquid habes merili prsvenlrixgraliadonat. Sed quia satis dictuni est de diversi-
.\il Deus in nobis pr.Tter sua dona coronat.
,^^g actuum peccatorum, in quibus coa-
lescit malum, Iranseundum est ad di-

Aucloritates vero in contrarium addu- stinctionem XXX VI libri II Senlentia-

ctfe, ncin inlelli^untur de |iersonarum rum.
acceptione : quia propter propria peccata
 IX II P. SUM. THEOL. TRACT. XXII, QU.EST. 131. 435

TRACTATUS XXIL
DE RADIGIBUS PECGATORUM

Deinde transeundiim est ad dislinctionem XXXVI, quce sic incipit :

Sciendum esL tamen qucedam sic esse peccata, ut sint etiam poena peccato-
rum \
Ubipropter ea qim* tractat Magister ibi, quaerenius tria.

Primuni est, Utrum peccatum essentialiter sit poenapeccati, vel non ?

Secundum est, Quomodoomne peccatum sit ex timore male humiliante,

vel ex amore inflammante, ut dicit Augustinus.
Tertium est, Quomodo omne peccatum sit vel ex concupiscenlia carnis,

vel ex concupiscentia oculorum, vel ex superbia vitce, sicut dicitur,

T Joannis, n, 16 \

QU^STIO GXXXI.

Qiiomodo peecatiiin «sit pcena peeeati ?

Circa prinium qugeremus Irla, scilicot ossciitiallttM' coiijuurlum sit ei quod est

tutrum omne peccatum essentialiter sit esse peccalum ?

)oena cum lioc quod peccatum est? Tertium est, Utrum unum peccatum
Secundum est, Ulrum poenam esse, sit pcena alterius peccati?

* 11 Sententiarum, Dist. XXXVI. concupiscentia carnis est, et concupisceatia ocu'o-

* I Joannis,ii, 16 Omne quod est
: in mumlo, rum, et superhia vitn'.
 436 D. ALB. iMAG. ORD. PR^D.

illud Psalmi lvii, : Supercecidit ignis

et non viderunt solem, ubisic ait : « Ignis

superbiae et concupiscentiae et irae in-

telligilur. Istas poenas pauci vident,
MEMBRUM I. ideo eas maxime commemorat Aposto-
lus, ad Roman. i, 2(5: Tradidit illos
Ctrwn omue peccatinn essentialiler sit Deus in passiones ignominiie, ut faciant
pcena ciwi hoc quod est peccalum ? '
quae non conveniunt. » Ubi multa ponit
quae simul sunt peccata et poenae. Et ad-
dit dictum Au<;uslini ibidem in Glossa :

Ad prinium proceditur sic : et est ar- « Tnler primum peccatum apostasiae et ul-
gumentum Magistri in Littera in rap. 1. timani pcenam ignis inferni, media quae
Kt ideu merilo qu;eritur. sunt, et peccata sunt et poena peccali. »
1. Kt objicit, quud non omne pecca- 3. Adhuc adducit (iregorium super
tum essenlialiter sit pcena peccati per Ezechielem, Homilia 11 « Contemnenti :

Augustinum in libro lietraclationum « qui non vult redire per pcenitenliam

et in libro 111 do Libero arbitrio % qui ponit Deus olTendiculum, ut scilicet gra-
sic dicit : « ( )mnis pcEna peccali justa vius impingat. Peccatum enim quod
est, et supplicium nominatur, et de ju- pcr poenitentiam cilius non deletur, aut
stilia Dei venit. » Ex hoc sic concludit: peccatum est et causa peccati, aut pcc-
Si ergo peccatum in quantum peccatum, catum est et pcena pcccati, aut pecca-
poena est, videtur omne peccatum in tum simul et causa et poena peccati. »

quantum est, justum esse, et a Deo pro-

venire quod sance doctrinae contrarium
: SoLUTio. Diccndum, quod duphix est s
est quia peccatum non est a Deo.
: pcena, scilicel pcena damni, et poena sen-
2. Adhuc, Poena est effectus peccati sus. Poena damni omne peccatum poena
secundum justitiam Dei effectus et : est, co ipso quod peccatum est quia est :

causa nuniquam sunt essentialiter idem :

corruptio modi, et speciei, et ordinis :

ergo peccalum et poena numquam sunt quod damnum maximum est. PoMia sen-
essentialiter ideni. sus est causa tantum poenae relinquit :

3. Adhuc, Quaecumque sic se habent enini pronilalem in anima, suo pondore

ad invicem, qiicjd unum prius est tem- inclinantcm animam ad simih.' peccatum,
pore quam aliud, numquam essentiaiiter sicut diril aurtoritas Gregorii paulo ante '

sunt idempeccatum et poena sic se lia-

: inducta. Undo aucloritas ad lioc inducta,
bent,quod peccatum semper praecedit scilicet peccata eo ipso quod peccata \

pfenam tempore ergo numquam essen- : sunt, poena sunt, ut dictum est. i

tialiter sunt idem. Ad prlmu.m dicendum, quod nihil pro- >;

Sed conira. CoNTRA : hibet unum et idem secundum diversas {

1. Augustinus in libro Confessionum : ralionos quas habet, et a justitia Dei pro-

« Jussisti,Domine, et sic est, ut pcena sit cedere, et non procedere : cujus tamen
sibiomnis inordinatus aclus. » Sed actus causa Dcus non est impertiendo mali-
inordinalus est peccatum. Ergo omne tiam, scd subtrahcndo gratiam. Justum
peccatum est sibi poena. enim est ut qui avertit se a gratia, ei

2. Adhuc, Ad hoc facit, quod Magi- subtrahatur gratia. Sicut dicitur, Matth.
ster adducit Augustinum in Littera super XXV, 28 (h3 servo pigro quod ablatum

' Cf. Opp. B. Alberli. Comment. in IlSenten- * S. AuGL-sTiNLs, Lib. Uetractationum, cap. 9.

tiarum, Dist. XXXVI, Art.1. Tom. XXVII hu- ' Idem, IJb. III de Libero arbilrio, cap. 18.
jusce editioni».
 TN II P. SUM. THEOL. THACT. XXII, QU^ST. 131 437

est ab eo talentum, et alii datum qui in dicit Augustinus, quod hoc non diceret
usum posuit. Onuii enim hahenti dabi- nisi ex infirmitate iniquitas esset.
tur, et abimdabit, sicut dicitur, Luc. 4. Adhuc, Hieronjnius : « Quidquid
xix^ 2(j. patimur, peccata nostra meruerunt. »
Ad alud dicendum, quod etfcctus et Poena ergo semper conjuncta est culpae.
causa non sunt essentialiter idem, ita CoNTRA quod consuevit poni instantia
^e I ontra.
quod radem essentia sed bene sic
sint : in Job et in Christo. Job, xvii, 2 : Non
sunt idem, quod sunt in eadem essentia peccaii, et in amaritudinibus moratur
secundum rationes diversas et hoc suf- : oculus meus. In Christo, I Petr. ii, 22 :

ficit ad hoc quod essentialiter dicantur Qui peccatum noji fecit, nec inventus est
idem. dolus in ore ejus : qui tamen mulla pas-
Ad m dicendum, quod peccatum
ULTiMi sus est.
et poena damni simul tempore sunt el :

quam cito peccatum fit, tam cito corrum- SoLUTio. Dicendum, quod ex ordine
pit modum, speciem, et ordinem et sic :
justitiae poena semper comitatur culpam.
est poena ex justitia Dei inflicta, non im- Et est quadruplex. Prima est amissio
pertiendo malitiam, sed subtrahendo Dei sive incommutabilis boni. Secunda,
gratiam, iit diclum est. spoliatio graluitorum, per quee Deus ha-
bitat in homine. Tertia, vuhieratio natu-
ralium. Quarta, inordinatio in regno ani-
mse: quia ex peccato fiunt superiores
vires ancillantes, sicut intellectus et ra-
MEMBRUM n. tio : et inferiores dominantes, sicut sen-
suahtas et inferior portio rationis : et sic
IJtrum esse poenam, essentialiter conjun- totus homo pervertitur.
ctum sit ei quod est essc peccatum '
? Unde primee rationes tenent et proce-
dunt.
Ad id ergo quod in contrarium objici-
Ad (.ibject.
Secundo quaeritur, Utrum esse pce- tur de Job et Christo, dicendum quod
nam, essentialiter conjunctum sit ei quod nihil valet quia pcena non sic se habet
:

est essepeccatum ? ad culpam sicut culpa ad poenam. Culpa

Et videtur, quod sic : quia enim est causa poenae, et poena expiativa
1. Regulariter verum
quod posita est, culpse : ideo poena tam membris quam
causa secundum actum causante, poni- capiti sa?pe infligitur sine culpa, sicut di-
tur etTectus. Causa autem secundum Propter scelus populi
citur, Isa. liii, 8:
actum causans pcenam, culpa est quia :
mei percussi eum. Et ibidem, t- 12 Jp- :

cum Deus justus sit, neminem punit nisi se peccata muLtorum tulit, et pro trans-
ex culpa. gressoribus rogavit, scilicet ut non per-
Adhuc, Gregorius « Nulla nocebit
2. :
irent. Unde poena se habet ad culpam ut
adversitas, si nulla dominetur iniquitas.» medicina expiativa et ideo infligitur in-
:

Ergo si nocet adversitas, necesse est, nocentibus, ut satisfaciant pro aliis : cum
rjuod dominetur iniquitas, et sic pcena tamen iion infligatur nisi pro peccatis
semper conjuncta est culpse. ])ropriis vel alienis.
3. Adhuc, Super illud Psalmi cii, 3 :

Qui propitiatur omnibus iniquitatibus

tuis, qui sanat omnes infirmitates tuas

* Cf. Opp. n. AlbtMli. (lonimenl. iii II SeiitiMi- editioiiis nostra^.

liaiuni, Uist, XXXVI, Ait. 1. Tom. XXMl uuvie
 438 D. x\LB. MAG. ORD. PR^D.
siiit lormenta, sed et vitioruin incrcnien-
Irt. »

SoLUTio. Dicendum, quod unum pec-

MEMBRLM III. catura est pcena alterius peccati tribus
modis, sicut dicunt aucloritates Sancto-
ftrum tinum peccatum sii pceua alte- rum inJuctae. Primus modus est ex parle
rius peccati '
? S]toliationis gratuitorum. Secundus est
ex parte boni increati amissi. Tertius est
ex parte corruptionis bonae natura?. Per
Teriio qnuTJlur, Ulrum unum pecca- buH' enim tria, scilicet bona gratuita, bo-
tum sit pcpna alterius, sicul expresse num incommutabile, et integritatem na-
dicitur in illo cap. El licet ex hoc sensu, turalium continetur homo in virtute ne
Videtur, quod non. cadat in sequens peccatum, et destitulus
1. Si enim'poena est, tunc juste inilictu ab liis facile cadit, sicut infirmos spolia-
est apud aulem nullum judicem ita est,
: tus et vulneratus, sicut dicit beafus (Ire-
quod qui punitur, puniatur quod iterum gorius. His modis additur quartus,
peccet ergo sequens peccatum non de-
: qaaiido scilicet peccatum coinmissum
bet esse prena praeccdentis. disjtositiunem et habitum relinquit in
2. Adhuc. Si sic : tunc tieret accumu- anima, ex quibus pronior fit ad pcccan-
latio peccatorum, quae surame cavenda dum. Addifur etiam, quando unum pec-
est : ergo videtur, quod unum peccatuni catiim administrat incenfivum et fomi-
addere alteri peccato non sit aliqua pce- tem alteri, sicut gula luxuriae, el cbrietas
na juste ab aliquo inflicta. homicidio, quod postea perpelratur. Et
SsJ conlra. Co.xTHA : dicit Aristoteles in II Ethicorum, quod
Gregorius quod
in Moralibus dicit, duplices maledicticnes ebrius ineretur,
<ipeccatuin quod per pcenilentiam non in hoc scilicet, quod se ineltriat, et alium
delctur, suo pondere mdx ad aliud tra- occidit.
hit. » Et addit iMa,i:ister : « Llnde fit ut Ad i'ri.mu.m ergo dicendum, quod esl Ad
non solum peccatum sit, sed et causa [toena quae est tormenfum peccantis et
peccali. Ex illa quippe culpa subsequens inducta : et de hac procedit illa objectio.
oritur. Peccalum vero quod ex peccato Ef est pcena damni, scilicet subtractio
oritur, non solum peccatum est, sed et gratiae et boni incommutabilis, et vulne-
poena peccati : quia justo judicio Deus ratio naluralium bonorura : et de illa

cor peccanlis obnubilat, ut prcecedentis nihil valet : quia has pcEnas incurrit ho-
peccali merito eliam in alia cadat. Quem mo justo judicio Dei. Apocal. xxii, 7 :

enim liberare noluit, deserendo percus- Qui in sordibus est, sordescat adhuc :

sit. » Unde Auguslinus in libro V conira et qui justus est, justificetur adhuc.
Julianuni: «IVaecedentis est haec jteccati Au ALiuD modo,
dicenduni eodem Ad
poMia, etlamen eliam ipsa jteccatum est. quod accumulatio pcccaforum non iit
Judicio enim juslissimi Dei tradili sunt, nisi Deo defi'rcnlc, per quam deserfio-
uf ait Aposlolus '
de quibusdam, sive nem liomo gravis eflicitur et (juotidie
deferendo, sive alio modo explicabili, cadit. Job, vii, 20 : Quare posuisti nie
sive inexplicabili, in passiones ignomi- conlrarium tibi, et factus sum niihi-
niie, ut crimina criminibus vindicaren- metipsi (jraris.
tur, et supplicia peccantiura non tantum

' Cf. Opi). B. Afberti. Cornmeiit. in II Scn- hujusce novfjL' ediliouis.

tenliarum, iJisl. .WXVl, Art. :'-. Tum. X.WJI * Ail liomun, i, 24 et seq.
 IN 11 P. SUM. THEOL. TRACT. XXII, QU.EST. 132. 439

QUiESTIO GXXXII.

Quomoclo omne peeeatiim ex limore male

sit hiimilianle, vel ex
ainore iiiflammante ?

Deinde quaerilur, Quomodo omne pec- « Incensa igni et suffossa peccata dicit.

catum sit ex timore male humiliante, vel Sed incensa sunt peccata illa qua? facit

ex amore male inflammante ? ardens cupiditas. Sutfo?sa vero quae facit

timor male jacens. Et hsec sunt omnia

peccala fiunt vel propter cupiditatem,
vel propter timorem. Quem non capit

'MEMBREM 1.
cupiditas, vincit timor. Perscrutamini
conscientias vestras : interrogate corda

De timore male hnmiliante? vestra, utrum possint esse peccata nisi

aut limendo, aut cupiendo. Omnia ergo
peccata duae res faciunt in homine, scili-

cet timor, et cupiditas sicut e converso

Et circa primum tria qUiTruntur. :

Primum est de ipsa divisione, utrum amor Dei et timor ejus ducunt ad omne
generalis sit, ita scilicet quod omne pec- bonum. Amas enim ut bene tibi sit, ti-
catum oritur vel ex limore, vel amore, mes ne male tibi sit, hoc age in Deo,
vel non ? non in Sceculo. Uterque amor incendit,
Secundum est de ipso timore, quid uterque timor liumiliat, sed aliter et ali-

sit? Ex his accipitur, quod omne pec-

ter. »

Tertium est de ipso timore, utrum ipse catum criminale oritur vel ex timore
sit peccatum ex quo orilur peccatum ? male liumiliante, vel ex amore male in-
flammante.
L.0XTRA .
^gfi conlra
1. Glossa Bedee super illud epist. I

MEMBRl PRIMI Joannis, ii, 13 : Nolite diligere mun-

dutn, etc. « Sicut dilectio Dei fons est

omnium virtutum et bonorum : ita dile-

ARTICULUS I. ctio mundi omnium vitiorum. » Ergo

videtur, quod onme peccatum sit ex amo-
re, non ex timore et sic non sunt duae
Utrum ista divisio generalis sit qiia di- :

citur,quod omne peccatum oritur vel radices peccatorum, sciUcet timor, el

ex timore, vel ex amore ? amor, sed una.

2. Adliuc, Augustinus in libro II de
Libero arbitrio : « Clarum est in (oto

Ad primum sic proceditur :

malefaciendi genere nihil aliud quam li-

Supra illud Psalmi lxxix, 17 : Incensa bidinem dominari. » Libido autem po-
igni et suffossa, diril (llossa Aui^uslini : tius timor est, quam amor. Ergo videtur,
 440 D. ALB. MAr.. ORD. PR.ED.

quod omiie peccalum oiilur ox aniore, Unde quinquc inducta quse videnlur
non ex tiniore et sic iterum : divisio prohare, quod una sil radix, scilicet
nulla est. araor, procedunt secundum quod timor
3. Adhuc, Bcrnardus in sermone \'')
et amor sunt respectu cjusdem quia :

super Cantica : « Omnc malum oritur ex timor oritur ex amore, ut dictum est.

amore mundi superlluo. » Et sic iterum

concluditur quod priu.s. Si quffiritur, Sccundum quam causam
4.Adhuc, Augustinus in libro II de delur ista divisio, et in quo dilferl ah illa,
Libero arhitrio « Convenit inter nos
:
I Joan. 11, 11) : Omne quod est in miin-
omnia mala facta non alia mala esse, nisi do, concupiscentia carnis est^ et concupi-

quod ex liltidine et improhanda cupidi- scentia oculorum, et superhia vitee.

tate fiunt. » Et ex hoc seqnilur idcm Leve respondere. Ista enim datur
est

quod prius. sccundum causam motivam conlra ma-

0. Adliuc, Timor videtur oriri ex amo- lum, vel ad honum : quia timor nihil
re.Unde super illud Malthaei, xiv^ '): He- aliud cst, nisi fuga mali poenae, et amor
rodes timiiit populum, Giossa « : rinior libido honi commutahilis. llhi vero quae
hominum ditfert, sed vohintateni pec- estinJoannc, dalur per materiam : quia
candi non auferl. Undc avidiores reddit omne circa qnod peccat homo, vel per-

ad crimen, quos aliciuando suspendit a tinet ad concupisccntiam carnis, sicut

crimine. » Videtur ergo idem quodprius. gula et luxuria vel ad concupiscentiam
:

oculorum, sicut avaritia vel ad super- :

Sl.lulIO.
SoLUTio. Dicendum, quod hoc solvere hiam vitae, sicut inanis gloria, et hujus-
non est diflicile. Timor enim et amor modi.
dua? radices peccatorum sunt, sicut dicit
Glossa inducta. Sed distinguit ipse Au-
gustinus^ quod aliquando sunt respcctu
ejusdem rei, et ahquando respectu diver-
sarum. Quando sunt respectu cjusdcm,
timor oritur ex amore quia tunc cx ni- :

mio amore honi coinmulabilis oritur

liraor perdendi^ ct fit causa peccati : et, ARTICULUS IL
sicut dicit Glossa inducta, avidiores facit

ad peccatum, quia diiferl ct non aufert. Quid sit limor '

?
Et in tali casu idcm actus potest esse ti-
moris et amoris secundum diversa amo- :

ris sicut primo moventis, sed timoris Secundo quaerilur de timore, Quid
malum (|uod ex hoc sequilur lugientis. sit ?

Augustinus in lii)r<» 11 de Libero arbilrio: Ad hoc j)roccditur sic :

« Quanto quis rcm plus amat, tanto plus Dicit Augustinus in lihro de Civitale
perdere tiinet, et proclivior lit ad vitia Dei : « Timor est pcrlurhatio animi in
ne perdat. )> Quando autem sunt respe- exspectatione mali. »

ctu diversarum secundura materiam, ita Et Joannes Damascenus : « Timor est

quod unum arnatur, cl alterum timetur : prceter naturam irrationalis systole, id
tunc neutrimi orilur ex altero : et sic di- est, contraclio. »

cit Glossa, quod sunt diversae radices 1. CoNTUA PRi.MAM sic ohjicitur : quia
peccatorum. perturbatio animi pcena est .•
timor au-

' Cf. Opp. B. Alberti. Comraent. in III Sen- hujusce novae editionis.
tenliarum, Dist. XXXIV. Art. 6. Tom. XXVIil
 Ii\ II P. SUM. THEOL. TRACT. XKII, QU.EST. 132. 441

tem secundum quod hic agilur de eo, definitur per oppositum molivum quod
culpa est ergo per poenam inale defini-
: est amor, sicut habitum est.

tur timor. QroD AUTEM quaeritur, Penes quid ac- Ad 4.

2. CoNTRA SECUNDAM objicitur : Systole cipiantur tot definitiones ? jam patet su-

enim et diastole sunt motus cordis cau- pra.

sati ex passionibusnaturalibus, quse sunt
quatuor, ut dicit Boetius, spes, timor,
tristitia, et gaudium. Ergo systole non
est aliquid timoris, sed de efTectu ejus :

et sic male detmitur per systolem. MEMBRI PRnil

3. Adhuc, Joan. x, 12, super illud :

Mercenarius autem, et qui non est pastor,

Glossa « Timor est fuga mah ne perdat
:
ARTICULUS III.

quod amat. » Et si haec est defmitio :

tunc definitur oppositum per oppositum : Utrum timor sit peccatiim ex quo oritur
quod esse non potest, quia oppositum peccatum ?
essentialiter non potest esse opposito.
i. Ulterius queeritur, Penes quid ac-
cipiuntur tot definitiones, cum unius rei Tertio quseritur de timore, Utrum sit

unica sit defmitio ? peccatum ex quo oritur peccatum ?

Et quaeruntur tria.

SoLUTio. Dicendum, quod inductee as- Primum, Si est peccatum, utrum sem-
signationes qutedam sunt, non verfe de- per sit mortale, vel ahquando veniale, et
llniliones. Et prima, Augustini scilicet, ahquando mortale ?
describit timorem prout est qusedam Secundum, De differentiis timoris.

passio et per proprium ejus efTectum Tertium, Quando timor excuset vel

qui est perturbatio, et causam perlurba- non excuset peccatum ?

tionis, quse est malum poenae. Secunda

autem datur secundum proprium ejus
effectum. Objectum enim timoris malum
est quod dum cor fugit, in seipsum tra-
:

hitur secundum systolem. Tertia vero ARTICLLI TERTII

datur per proprium motivum timoris.
Sicut enim in prsehabitis dictum est,
amor est motivum timoris nisi enim :
PARTICULA I.

amaret quod habet, non timeret perdere.

Et sic patet, quod sit timor secundum An timor sit peccatum ? et, Utrum sem-
dicta Sanctorum. per sit mortale, vel aliquando veniale^
Ad id ergo quod primo objicitur, di- et aliquando mortale ?
cendum quod timor secundum quod est

actus voluntatis et rationalis animae,

peccatum est : in se vero passio est, et Ad primum procedilur sic :

sic ibi defmitur. Videtur enim, quod non sit peccalum.

Ad ALiuD dicendum, quod verum est, Pcena enim et culpa malum dividunt ox

quod timor ibi defmitur per proprium opposito : qu(jd ergo est in generepoense,

ejus effectum, cujus ipse est causa per noa est in genere culpce : timor est hu-
se. Causa enim innotescit per efTectum jusmodi : ergo nullam peccatum est.

ssepe. Ulterius quseritur, Si semper sit mor-

Ad TERTiLM dicendum, quod ibi non tale, vel ahquando venialc ?
 4i2 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

Yidelur, quud seinper sit morlale. bonuni quod amittere limet, a^terno
Sapient. xvii, 10 : Cuin sil enim timida prseponat, procul dubio timor pecca-
nequitia, dat testimonium condemnatio- tum mortale est. Et talis timor contra-
nis semper enim prassuinit sxva, per-
: riatur lorlitudini, quae est donum Spiri-
turhata conscientia. Sed quod datur in tus sancli. Talis eliam timor in civilibus
oniniuni condcmnationem, niortale poc- contrariatur forliludini virtuli, qucT est
catuni est. Ergovidefur, quod talis timor virtus cardinalis. Et de tali dicilur in
sit mortale peccatum sempcr. JJI Ethicorum, (juod taliter timens, tur-
S.d ccntra.
CoNTRA hoc vidctur eSSG, piter projicit arma, et fugit ut salvet vi-
1. Quoddicilur, Deuter. xx,8 : Quis est tam cum ignominia : cum mors forti tali
homo formidolosus, et corde pavido ? salute sit eligentior. Et talis timor in
vadat, et revertatur in domum suam. thcologicis et civilibus
quando est contra
Ibi Glossa : « Docet non posse quem- praeceptum Dci, mortale peccatum esl.
quam professionem contemplalionis vel Et hoc est quod dicitur, Apocal. xxi, S :

malitiae spiritualis arripere, qui adiiuc Timidis autcm, et incredulis, et exsecra-

nudari pertimescit terrenis opibus. » Sed tis, et homicidis, el fornicatoribus, et
talis timor non revocat a prsecepto Domi- veneficis, et idololatris, et omnibus men-
ni, sed aperfeclione. Quidquid autem re- dacibus, pars illorum erit in stagno ar-
vocat a perfectione, veniale peccatum est. denti igne et sulphure : quod est mors
2. Adhuc, Judicum, vii, 3 super illud : secunda. Glossa super illud : Timidis,
Qui formidolosus el timidus est, rever- etc. a Timidi sunl illi, qui timore pcena-
tatur. Glossa : « Pavidus est, qui primo rum lidem accipere fugiunt, velacceptam
adspeclu ad congressum trepidat : non relinquunt : et hoc est mortale pecca-
tamen toto corde terretur, sed animari tum. » Quando autcm ita timet, quod
et reparari potest. Sed peccatum mor- » Dei preeceptum non contemnit, nec
tale tolum cor occupat. Ergo hujusmodi Deum a mente abjicit, nec fortitudini
timor non est mortale peccatum. quae virtus est, rontrariatur : tunc pec-
catum vcniale est : (juia talis potest re-
^. ,
. SoLUTio, Dicendum, quod solvendum parari animari ad bellum, ut paulo
et
est per distinclionem. Timor enim potef^t ante in Glossa dictum est.
accipi ut in genere passionis tantum, Et sic patet quando sit peccatum sim-
vel prout est actus voluntatis ordinatce pliciter, et quando non sit mortale, et
vel inordinatse. Si primo modo : tunc quando veniale.
nullum peccatum est, sed pcena tantum. Et secundum hoc procedunt objectio-
Et sic procedit prima objectio. Si se- nes omnes inductae.
cundo modo sic est timor aliquando
:

meritum, aliquando peccatum. Timor

enim Dei meritum et inilium sapientiae. VlillCULI TERTII
Timor autem naturalis passio est et
nullum peccatum. Sed timor humanus, PARTICULA II.
quando aliquis timet pelli suse et timor :

mundanus, quando aliquis timet bonis De differentia timoris '

7
suis temporaliijus uterque peccatum est,
:

aliquando veniale, aliquando mortale. Si

enim ita timeat, quod Dei praeceptum Deinde, Qu.Tritur de differentiis mali
propter timorem contemnat, et temporale timoris.

' Cf. Opp. H. Alberti. Comment. in III Sen- hujusce novse editionis.
tenliaruni, Dist. XXMV, .\il. 7. Tom. XXVHI
 IN II P. SUM. TIIEOL. TKACT. XXIf, QU.EST. 132. U3
autem timor respectu mali, et
Dicitur hs. Unde, Act, quod im-
in, 10, dicitur

respeclu magni. Et sic duae divisiones quod

pleli sunt stupore et exstasi, ex eo

inveniuntur de timore. Petrus miraculose sanavit claudum ad

Una est Bedce, quse est respectu mali. portam templi, quae dicilur Speciosa.

Est enim malum corporis, et malum re- Agonia vero est timor per casum et in-
rum, quod dammim dicitur. Respectu fortunium. Timentes enim infortunari
mali corporis dicitur timor hiimanus, actione, agoniamur. »

qui timet pelli rerum

sua?. Respectu Causa divisionis secundum Damasce-
dicitur timor mundamKS, qui timet dam- num est hsec quia definit timorem se-
:

num rerum et propter hoc perpetrat

: cundum quod est fuga cordis secundum
illicitum ne damnum subeat. systolem. Unde omne illud quod facit
Respectu magni, Damascenus timorem cor resiUre in suam propriam parvita-
sic dividit in secundo libro de Fide tem, vocat timorem. Et sihsec est magna
orthodoxa, dicens : « Dividitur autem operatio et difhcilis, vocatur segnities.
timor in sex, in segnitiem, in erubescen- Si autem est in turpi iUato ab aho, sicut

tiam, in verecundiam, in admirationem, est convitium, vocatur erubescentia :

in stuporem, in agoniam. » Et defmit quiatunc demonstrat verecundiam signo

singula istorum, sic dicens : « Segnities exteriori per ruborem. Si vero est de

igltur est timor futurae operationis. turpi perpetrato a seipso, vocatur vere-

Erubesceniia est timor in exspectatione cundia. Et istse duae quia faciunt fagere

convitii, et est optimapassio. Verecundia turpe, disponunt ad bonum, et faciunt

vero est timor in turpi actu, nec est medietatem virtutis. Sed si est ex ma-

passio desperabilis adsalutem. Istaeenim gnitudine, ita quod cor quasi stet et in

dune passiones signa sunt emendationis seipso insensibile hat, lunc vocatur 5/?/-

vitae.Et ideo dicit Philosophus in III por. Si vero est ex suspcnsione ad cau-
Ethicorum, quod duae passiones medie- sam quse nimis elevata est super nos,
tatem habent virtutis, quamvis non acci- vocatur adjniratio. Si autem fit, quod
dant nisi malis et de malo. Fuga enim imaginamur maximum infortunium vel
vitae vel rerum, in quo necesse est nos
convitii bona est : quia facit recedere a
malo ne convitium sustineat. Simihter quasi in agone constitui et luctari utrum
vincere possumus vel non, vocatur ago-
fuga a turpi actu bona est : quia facit
recederc a turpi, et inclinat ad honestum. nia.

Admiratio est tlmor ex magna phantasia Et per hoc patet, penes quid accipiun-
sive imaginatione. Stupor vero esttimor tur species timoris, et secundum divisio-
ex inassueta imaginatione, Ouando enim nem Bedae, et secundum divisionem Da-
aliquid inassuetum apparet et insohtum, masceni.
tunc stuj}emus nosipsos, sicut in miracu-
 444 D. ALB. MAG. ORH. PH.ED.

QU^STIO INCIDENS.

Qiild oporleail lliiiore in pefioiills el iircliiis, el qiiid non

JrxTA hoc quitritur, Quid oporteat horum qu^ Dei sunt propter timorem
timere et quid non in periculis et arduis? dimittit, veniale peccatum Sed si est.

Videtur enim, quod mors non sit ti- timor avertat eum a Deo ut a mente
menda. timorem Dci abjiciat,et non timeat trans-
1. Matth. X, 28 : Nolile timere eos qui gredi, certe mortale peccatum est.
occidunt corpus, animam aiitem non Timore Dei et timore humano omnis
possunt occidere : sed potius timete eum anima subjecta debet esse potestatibus
quipotest et animam et corpus perdere in sublimioribus : quia sine tali ordinatione
gehennam '. non potest agi vita humana, sicut supra

Adhuc, Seneca « Mors, exsilium,

2. ; dicitur in epistohi ad Romanos in Glossa
luctus non sunt supplicia, sed tributa et in textu.

viventium. » Quse tributa sunt, non sunt Ad PRIMUM ergo dicendum de Mat-
timenda. Ergo mors et hujusmodi alia thaeo, quod lioc intelligitur de timore
supplicia non sunt timenda. huiiiano et mundano : in quibus timor
CoNTRA : Dei abjicitur et illicitum perpetratur.

1. 1 Petr, 11,18 : ServiySubditi estote in Ad aliud dicendum, quod Seneca lo-

oynni timore dominis, non tantum honis quitur de his quse naturalia sunt, scilicet
et modestis, sed etiam dijscolis. Videtur de naturalibus condemnatis pcr pecca-
ergo, quod etiam in malis et dyscolis tum, propter quee nihil praeceptorum
regia potestas timenda est. divinorum omittendum est. Et hoc est

2. Adhuc, Ad Roman. xiii, 1 et 2 : quod dicitur, ad Roman. viii, 35 et seq. :

Omnis anima potestatibus sublimioribus Quis ergo nos separabit a charitate

subdita sit : non est enim potestas nisi a Christi ? tribulalio ? an angustia ? an
Deo... Itaque qui resistit potestati, Dei fames ? an nuditas ? an periculum ? an
ordinationi resistit. persecutio ? an gladius? Certus sum
enim quia nec^ue mors, neque vita, ne-
Solutio. SoLiTio. Hoc solvendum est per di- qw Angeli, neque pruicipalus, neque
stinctionem. Est enim timor naturalis virtutes,nequc instantia, neque futura,
qui nullum peccatum est, quo omnis neque jortitudo, neque altitudo, neque
homo timet in periculis naturaliter. Et profundum, necjue creatura alia poterit
est timor malus, scibcet liumanus, et nos separare a charitate Dei, quse est in

mundanus. Et is duplex est, aliquando Christo Jesu Domino nostro. Augustinus

venialis, aliquando mortalis, sicut iii ibidem in Glossa : « Charitas hsec dicta
praehabitis deterininatum est. Si aulcm est rectissima animi airectio, quse nos
ita timet, quod in se tremit, nihil tamen conjungit Deo. »

^ Cf. Luc. xii, 4 el 5.

 IN 11 P. SUM. THEOL. TRACT. XXIJ, UU.EST. l;j2. 4i:;

de idolothjio, colorem habet excusa-

tiouis.

COXTRA : c^
S<ja conira.

l.Hacde causa multi martyres passi

VRTICLLI TERTII sunt, qui celebrantur ab Ecclesia. Legi-
tur enim, quod qugedam mater cum tri-
bus filiabus qua? eapta? ducebantur ad
PARTICULA III. corruptores, cum audirent se esse cor-
rumpendas, submerserunt se in aqua, et
Qiiando timor excuset, et quando non celebrantur ab Ecclesia.
exciiset ? 2. Simiiiter, II .Machab. vi, LS et seq.,
de Eleazaro qui unus de primoribus
fuit
scribarum, et compellebatur carnem
Tertio quseritur, Quando timor exeu- suilhmi centra praeceptum Dei mandu-
set peccatum, et quaudo nou excuset ? care. Et subditur
ibi, y. 19 At ille :

Videtur autem, quod semper excuset (jloriosammortem magis qiiam odibilem

timor qui potest cadere in constantem vitam complectens, vohmtarix prxibat
virum, itaquod si aliquid facit ratione ad supplicium. Et infra, y. 23 Respon- :

iliius timoris, non imputatur ei in pecca- dit cito, prxmitti se velle in in-
dicens,
tum a Deo. fernum. Et pulchram adjunxit rationem,
1. Quia hsec est lex humanoe justitiae, y. 20 Sam, etsi in pnesenti tempore,
:

quae exemplata est ad leyem divinam, scilicet comedens carnem contra leu-em,
sicut dicit legislator in Digesto veteri, suppliciis liominum eripiar, sed manus
lihro quarto, sic « Quod vi metusve :
Omnipotcntis nec vivus, nec defunctus
causa ratum non habeo, ait Praetor. »
fit, effugiam,
Unde videtur, quod si aliquis vi metusve 3. Idem potest objici de Susanna,
causa cosritur neorare fidem, Deus non Daniel. xui, 23, quia antequam deflora-
dul)et habere pro negato, nec debet ei tur a senihus, dixit Melius est mihi
abs-
:

imputari pro peccato : et sic videtur, quc opere incidere in manus vestras,
quod excuget. quam pcccarc in conspectu Domini.
2. Adhuc, Auguslinus in libro I de

Civitate Dei « Pudicitia est virtus ani-

:
SoLUTio. Dicendum est, quod commu- soimio.
mi, quse non amittilur per corporis nis opinio est, quod quodlibet honum
oppressionem '. » Et cum vita corporis corporale, sicut est integrilas corporis in
melior sit quam quodlibet temporale, virgine, damno sit supponendum pro
videtur, quod virgo aiiqua cui tyrannus vita retinenda. Sed quodlibet spiriluale
miuatur, quod opprimat eam et deiloret bonum, cum melius sit quam quodhbet
vei interaciat, polius debet sustinere corporale honum, prseponendum est
defloralionem quam interfectionem : et bono corporali, quod est vita corporis,
sic videtur, qaod timor aliquando excu- sicut martyres leguntur fecisse, Et ita
set virginem a peccato dcilorationis. dictum Augustini intelligunt. Dicunt
'\. Adliuc, In Decreto, causa 1, quce- enim, quod virgo non consentiens mente
stione piima, cap. Co)istat, dicilur, quod oppressori, si palialur se opprimi metu
vim passus et invilus, attractus et repu- mortis, nihil peccat.
gnans, ab heereticis ordinatus, colorem Ad id autem quod dicitur de tribus a.i objeci.i.
habet excusationis. Alibi dicitur, quod puellis dicunt, quod illae inconsiderate
vim passus et invitus attractus comedens defecerunt sibiipsis mortem inferentes.

* S. AiGUSTiNUs, Lib. I de Civitafe Dei, cap. 18.

 4il) D. ALB. AIAG ORl). PR^ED.

Kt quod dicitur, quod celebrantur ab qais(jue vero lenlatur a concupiscentia

Kcclesia, dicunt quod non cst i»ropter sua, ahstraclus et illectus. Giossa inter-
lioc quod t^ibi morlem intulcrunt, sed linearis : (< Abstractus a recto, et illectus
qaia tanlum fuit diiectio castitatis in eis, ad maium. » Deinde concupiscentia cum i
quod plus elejxerunt mori quam tur|>iler conceperit (Glossa interlinearis, deie-
iucestari. Et ita etiam intelligunt dictum pcccaium
claiido vel coiisentiendo) paril
llicronyini qui dicit, quod « nenio debel actum facinus qiiod
(Glossa, porducil in
sibi niorleni iuferre, nisi in caslitalis in coide esl conceptum) peccalum rrro :

peiicub). )) c//m ctms/immatum fuerit, generat mor-

.A<l olje:t.
2 ei 8.
Ai) \D quod de 1'^leazaro objicilui', di- tem. Glossa, « Vel cum caro siiavia sibi
• uiit quod secus esl : ([uia ibi fuit spiri- quaerit, vtd cum diaboius vilioruin in-
tuale bonuin, obedientia scilicet leyis cciidia immitlil. » I^riiO videtur, quod
divina?, quam pra?posuit vita? humanse. aiiior siii et muiidi sil amor inflammaiis,
Simililer dicunt de Susanna, quod ibi el causa vilionim et peccatorum.
etiam luit spiritualc bonum, sciiicet CoNTRA : Secl cor

fides thori quam debuit in marito : et Contingit, quod aliquis amal se ad

lianc praeposuit human^B vitse. Deum, et bene facit : quia dicit Augu-
Et sic patet quando limor excuset, vel stinus, quod qua-cumque amantur, ad
non excuset. Deum sunt referenda, ut in Deo et pro-
ptcr Deuin amentur. In libro de Doctrina
CJiristiai/a Hoc est uti et sc ct lioc
: «

mundo, et solo Deo frui ({uia sic dile- :

ctionis finis in solo Deo ponitur, et om-

AIE.MIiUlAI II. nia alia ad Deum referuntur. » Ergo
dilectio sui non esl anior semper male
D/' amore inale inflammante ? inllaiiimans.
I
SoLLTio. Dicendum, quod amor male Si luli<

Deinue, Quseritur de amore male in- inflammans, est amor concupiscentite

llammante. carnalis et muiidanee, sicut dicit Jaco-
Et quaeruntur qnatuor, Quid sil? et, bus, illiciens hominem ad malum, cl
Utrum semper mortale sit, vel aiiquando abslraliens a summo bono. Et iste est
veniaie et aiiquando morlaie, vel ali- causa omnis mali in liomine, sicut idem
quando nulium poccatum ? et, Utrum sit dicit : quia c/im concupiscei/t/a concepe-
causa omnis peccati ? rit, parit pcccatuin.
Ad primum proceditur sic, quod amor quod iii conlrarium <d»ji-
Ai) iD orgo
maie inflammans sit amor sui, vel in citur, dicendum quod hic non est amor
seipso, vcl in aliquo bono commutabili siii, scd Dei, quando amatum ad Deum

quod praeponitur summo bono. refort, el niiiil diiigit in eo nisi Doum.

1. Dicit enim Bernardusin sermone 16 El taiiien aiili(jui dixerunl, quod tri[)iex
super Cantiea, quodomnis peccati causa, est amor sui, sciiicet iiaturalis, gratui-
est amor mundi, et supeilluus sui talis : tus, otviliosus. Naturalis est, (juo (|uis-
autem amor est malc indaiiiinans lalis :
quc naliiraiiter se diiigit : qui actus
ergo amor radix est malorum, qui dicilur licetnon sit formatus gratia, formalis
male inflauunans. tamen est, et nullum peccatum nec est :

2. Adhuc, Jacob. i, l:i et seq. Nemo : amor iile ad maium inflammans. Gra-
cum quoniam a Deo ien~
tentatur, dicat tuitus est, qui formatus est charitate et
talur Deus enim intentator malorum
:
ordinatus ad Deum : el ideo ilie inflam-
est, ijjse aulem neminem tentat. Unus- mat ad bonum^ et non ad malum. Vilio-
 IN II P. SLM. THEOL. TRACT. XXIT, QL.EST. 133. Ul
sus vero esl, qui est amor coneupiscen- licet aliquo modo allicialur dilectione
tice carnalis vel mundanae, carnali con- carnali.
cupiscentia infectus : et ideo ad malum Et de liis sufticienter in prima parte
inflammans dupliciter quia id quod : Summss Theologise^ tractatu de frui et
amat, se scilicet, et mundum ut finem uli, disputaturn et determinatum est.
ponit dileclionis et sic amat: supra Et sic etiam patet solut'0 illorum quae
Deum, et peccat mortaliler : quia tunc secundo et lertio qucesita sunt, scilicet
fruitur creatura, non creatore secundum sisemper sit mortale peccatum, vel ali-
Augustinum in libro de Doctrina Chri- quando voniale, vel aliquando nuUum
stiana : « Omnis perversitas est uti peccatum.
fruendis, et frui utendis. » Si autem non Ad id quod quarto quaeritur, dicen-
ponit finem dilectionis in se, et in eo dum quod jaiii determinatum est in
quod mundane diligit, sed aliquantulum primo arliculo istius quoestionis, ubi
delectatur citra Deum : tunc est veniale quaerebatur de duabus radicibus, scilicet
peccatum : quia non abstrafiitur a Deo, timoris et amoris.

QUiESTIO GXXXIII,

Qiioiiiodo oiiiiie peeealiim sit vel ex eoiieupiseentia eariiis, vel ex

eoneupiseentia oeuloriini, vei ex siiperbia vitfe, sieut clieitiir,
I Joan. II, 16?

Deinde c|useritur de divisione quce 1. Omnis enim divisio bona sub ali-

ponitur, I Joan. ii, l(j, quod omne quod quo univoco datur communi. Si ergo
est in mundo^ concupiscentia carnis est ista divisio : Omne quod est in mundo,
el concupiscentia oculorum, et superbia concupiscentia carnis est, etc, bona est,
viise. oportet quod ista tria ad aliquod com-
De ista autem divisione duo quse- mune quod univoce praedi-
reducantur
runtur. catur de ipsis. Et videtur, quod boc non
Prlmo, Utrum sit sufticiens divisio ? sit, nisi concupiscentia quia, dicit Au- :

Secundo, De singulis membris divi- gustinus in libro de Vera religione « Ho- :

sionis. mines serviunt cupiditati triplici, scilicet

voluptatis, vel excellentise, vel specta-

culi. » Sed cupiditas voluptatis est con-
MEMBRUM I. cupiscentia carnis : cupiditas excellentiee,
superbia vilae : cupiditas spectaculi,
Ulrum ista divisio sitsu/ficiens '/
concupiscentia oculorum. Ergo cupiditas
sive concupiscentia est illud commune
ad quod ista tria reducuntur.
VmETUR autem, quod ista divisio sit 2. Adhuc, Matth. xxvi, 44 : Oravit
in nullo sufficiens. ertio, eumdem sermonem dicens. Dicit
 i48 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

Glossa ibidem : « Est coiicupiscentia rendis rebus temporalibus, in digno-

carnis, oculoruni, el anibilio sieculi. scendis carpendisque vitiis proximorum.
Hsec tria sunt ista expresse quse a Joanne Snperbia vitx est, cum quis se jaclat in
ponuntur. » Erj^o videtur, quod ista sub honoribus, magnas familias expelit. Per
hoc conimuui quod est concupiscentia, haec tria victus est Adam : quia cibum
contineantur. velilum concupivit ex concupiscentia
3. Adhuc, Augustinus in libro de Doc- carnis, voluit scire bonum et malum ex
frina Cltristiana : « Cupiditaleni voco concupiscentia oculorum, voluit esse sic-
motum animi ad fruendum se, jtroximo, ut Deus ex superbia vita^. Haec tria vicit
et quolibct corporetj non propter Deum. » Christus : quia non est captus amore pa-
Sed talis motus communis est his tri- nis corporalis : ncm descendit de pinna,
i)us. ErjiO cupiditas communis est his quod esset tenlare DtMini : super regna
tribus. niundi extolli noluit. »

Sed corilra. CoNTRA : Dicendum ergo, quod haec divisio

Sicut contini^it peccare per concupi- bona est et sufficiens, et sub hoc com-
scenliam, ila contingit peccare per con- muni quod est cupiditas, conlinetur.
lemplum. Et constat, quod conlemptus Sed cupidilas dicitur tribus modis.
non potest reduci ad concupiscentiam : Primo enim modo dicitur pronitas ad
quia conlemplus est motus irascibilis peccandum ex originali peccato causata :

potentiae, concupiscentia autem concu- et sic non sumitur hic prout est com-

piscibilis. Cum ergo omnia jteccata, mune ad ista tria. Secundo modo dicitur
sicut dicit Glossa, sub his tribus conti- concupiscentia ad delectabilia carnis |>er-

ncantur, non omnia peccata ad cupi-

et tinentia : et sic iterum non potest essc
ditatem rcducantur, videtur quod cupidi- communc ad ista tria. Tertio modo di-

tas non sit illud commune sulj quo isla citur amor illicitus cujuscumquc rci tem-
tria continciitur. hoc modo sumilur hic. VA sic
poralis, et
est commune ad haec tria. Et sic omne
Qutesi. Ulterius vidctur, quod divisio non sit peccatum fit ex concupisceniia. Qui cnim
sufficiens : multa enim peccata sunt, contemnit unum, ideo contemnit, quia
({U£B ad nullum istorum reducuntur, sic- amat altcrum. Et qui scandalizat, in hoc
ut peccatum
infideiitatis, et peccatum scandalizat, quod illicite concupiscit. VA
scundali, peccatum ignorantiae, et
et qui ignorat, ideo ignorat, quia occupa-
peccatum timoris, in quo homo repen- tur quibusdam quae concupiscit, ex qui-
tina et insolita exhorrescit, sicut dicit bus impeditur addiscere quse tenetur
Augustinus in liljro X Confessiomwi. scire. Qualiter autem omne peccalum
reducatur adisla tria lam in spiritualibus

soiuiio. SoLLTio. Ad haec omnia solvcndum quam in corporalilius, palet ex Glossa

est per Glossam Augustini, quae ibidem paulo ante inducta.
est sic super illud, Omne quod est in Per hoc quoquc patet solutio ad to-
miindo : n Omnes dilectores mundi nihil tum.
lial)ent nisi haec tria, quibus omnia ge-
nera vilioium comprehenduntur. Concu-
piscenlia carnis est desiderium omnium
eorum quae ad voluptatem el delicias cor-
poris pertinent, ut cibus, potus, concu-
bitus, et hujusmodi. Concupisceniia ocu-
loriim est omnis curiositas, quae fit in
discendis artibus magicis, in contemplan-
dis spectaculis, in supervacuis acqui-
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XXII, QU/EST. 1.33.

tium, ad concupiscentiam ocuiorum

perlinet, sicut investigatio conscientiae
aliense et secretorum alieuorum.

MEMBRLM II. Ulterius qua^ritur, Quid pertiueat ad Qucest. s.

concupiscentiam carnis?
De singulis membris istius divisionis in 1. autem Glossa, quod ea quae
Dicit
speciali. pertinent ad gulam et ad luxuriam. Et
secundum hoc ratio ciborum pertinet
ad concupiscenliam carnis, quse' tamen
Tertio, Quteritur de singulis membris quando lit causa inlirmitatis, non vide-
islius divisionis. Et lioc est quaM-ere, tur esse mala.
Quce pecoata ad singula istorura perti- 2. Adhuc, Coitus rum sua concessus
neut ? Licet cnim hoc valde expresse est ab Apostolo, I ad Corinth. vu, 2 :

delerminatam sit in Glossa inducta, ta- Unusquisque suant iixorcm haheat.

men quaedam dubia remanent, et ma- Propter fornicationem vitandam dicit
xime propter id quod dictum est de Glossa. Tunc videtur, quod hoc cum sit
concupiscentia oculorum, ad quam, ut licitum, ad concupiscentiam carnis non
dicit Glossa, pertinet studium in magicis perlineat : quia dicitur, Matth. vu, 18 :

et necromanticis, quiB etiam ab Eccle- Non polest arhor bona malos fructus fa-
sia interdicla sunt. cere, neque arhor mala honos Jructus
facere.
'.»1. 1. Qu.ERiTUR ergo, IJtrum etiam alia slu-

dia sicut in naturalibus et geometricis et Si>[iLiTER qua^ritur de superbia vitae. Qusest. 3.

hujusmodi ad concupiscentiam cculoram Ab illa autem non videtur oriri nisi su-
pertineant? perbia, et forte inanis glorla. Invidia au-
Et videtur, quod non. Illa enim sunt tem et detractio el liujusniodi ad nullam
studia laudabilia, et mullum conferant istarum radicum videntur reduci : cum
ad scientiam Scripturarum. tamen dicat Glossa superius iuducta,
jontra CoNTRA hoc tameu quidam objiciunt, quod ista tria universales radices sint
1. Ex verbis Senecae, qui dicit : « In omnium malorum quse sunt in mundo.
tanta necessitate temporum doces me
terram mensurare, qui meipsius ignoro SoLUTio. Dicenduin, quod omne ma- soiuiio.

mensuram. » Quasi dicat : Hoc super- lum ad lias tres radices reducitur, sicut
vacuum est, Ergo videtur, quod studium dicit Glossa, et veruiu dicit.

in talibus perlineat ad concupiscentiam Et quod primo de concupiscentia ocu- AiI queest. i.

oculorum, sicut et in magicis. /orum objicitur, dicendum quod concu-

2. Adhuc, Baruch, u[, 23 : Filii Afjar, piscentia oculorum dicitur concupiscen-
qui exhauriunt prudenliam quae de terra tia quinque sensuum. Et hoc propter
est, ncgotiaiores Merrlue et Thcman, ct hoc, quia dicit Augustinus, quod visus
fahulalorcs, ct exquisitorcs prudenlise tenet principatum in seiisibus : et ideo
et intelligenlisd aulcm sapientise
: viatn concupiscentia oculorum plus quam ab
nescierunt, ncque commemorati sunt se- aliis sensibus denominatur. Unde omnis
milas ejus. Videtur ergo, quod omiiium cuiiosa et supeiilua investigatio rcrum
talium inquisilio pertineat ad curiosita- ad sensus interiores vel exteriores perti-
tem vel concupiscenliam oculorum eo : nentium, dicitur reduci ad concupiscen-
quod tales res supervacuae sunt. Dicit tiam oculorum. Sludia tamen laudabi-
enim Glossa inducta, quod investigatio lium et bonorum, sicul sludia liberalium
supcrvacua rerum ad nos non perliaen- sciciitiaium, bona sunt et ideo ad ma-
:

xxxni 29
 4oO D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

lam radicem iion ordiiianlur. Sed stu- Dicendum, sicut dicit Glossa, quod
dia magorum et necronianticorum, quia illa omnia qua? pertinent ad gulam, lu-
mala sunt et superflua, et ab Ecclesia xuriam, et hujusmodi. Tamen concubi-

ii-.terdicta : et licet actibus exterioribus tus matiimonialis in quo nihil est nisi
non subjaceant, tamen imaginationi sub- solutio dcbiti, ad lioc non pertinet, sed
jacent, quae dicitur sensus interior. Quia ad justitiam scilicet : nisi esset, sicut dicit

dicitAvicenna. quod decem sunt sensus Hieronvmus, quod intcntionem matri-

hominis, (juinquf exleriores, et quinque monii non haberet, nec fidem, nec pro-
inlcriores. Exli-riores sunt visus, audi- lem, nec sacramentum intueretur de :

lus, odoratus, guslus, cl lactus. InlLTio- (|uo dicitur in sontentiolis Sexli Pytha-

res sunt sensus communis, imaginatio, gorici, quod ardentior amator proprioe
phantasia, aeslimativa, et memoria. De conjugis adulter est, ille sciliccst qui nec

quibus dicit Augustinus supe?' Genesim modum natura? servat, nec bonum ma-
nd litternm, (|Uod licet exteriores divisi trimonii considerat.
sunt, tamen cum ad interiores reducun-
tur, omnes visus dicunlur. Et propter QuoD AUTEM de superbia vitse dicitur Aiimi

lioc eliam visio in tres dividitur, scilicet et invidia et detractione et his qucE ad
sensibilem, imaginariam, et inlelleclua- invidiam quod ad superbiam
pertinent,
lem, sicut dicit ibidcm. reducantur, dicendum quod reducuntur
ad eam : talis enim reginse, scilicet su-

Adqufst.-?. Ad id quod qa.Tritur, Quid pertineat [)erbiae, semper est invidia cum suis

ad cuncupiscentiam carnis ? iiliabus pedissequa. -i

QUiESTIO GXXXIV.

I)e i>ei*t*alo et actibiis ejiis iii eomniiini

Deinde transeundum est ad distinctio-

nem XXXVII W Sententianim,
libri

(juae sic incipil : Sunt autem et plurimi

loiKje aliter de peccato et actu ejus sen- MEMBHUM
tienles.
In qua proptcr ea quae dicuntur in Utrum peccatum in quantum peccatum
duobus capitulis primis, quaeritur, rirum sit a Deo '
?

peccatum in quantum peccatum sit a

Deo?
liatione aulem e(»rum (juae dicuntur in Ad primum proceditur sic :

triims sequentibus capitulis, quitritur, i. In causis. naturalibus sic est, quae

l'trum peccatum in quantum peccatum exemplatae sunt a causa divina, quod

sit res aliqua? idem praesentia sua et absentia facit op-

Opp. B. Alberti. Comment. in IlSenten- jusce novcB editionis.

* Cf.

tiaruni. Dist. XXXVIl, k\\. 1. Tom. XXVII liu- I

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXII, QU.EST. 134. 451

posita, sicut sol qui praesentia sua illu- bedientiam unins hominis peccatores
minat, et absentia sua obtenebrat. Cum constituti sunt miilti. Ibi Glossa : « Opus
ergo, sicut dicit Damascenus, peccatum operis Dei transit per opus Dei. » Et
sit tenebra spiritualis in quantum pec- quod transit per opus Dei, videtur cau-
catum est : sicut sol divinus potcntia sua sari a Deo : quia quod e^t causae causae,
("acit lumen gratise, ita absentia sua facit est causa causati. Cum ergo peccatum
tenebras peccati. Videlur e ^o, quod in transit per opus Dei quod est homo, vi-

quantum peccalum ten. '

ra ert, et in detur causari a Deo in quantum pecca-
quantum est, a Deo sit : quod expresse tum.
negat Magister in Littera. Contra : sed contra.

Adhuc, Aristoteles iu II Phijsico-

2. \. x\ugustinus super Genesim ad litte-

rum quod idem est causa opposi-

dicit, ram Inconveniens videlur esse^ quod
: «

torum sicut gubernator prgesenlia sua

: Deus sit causa mali per se vel per acci-
est causa salutis navis, et absentia peri- dens. »
clitationis. Ergo videtur similiter esse in 2. Adhuc, In preehabitis saepe proba-
Deo. Ex hoc sequitur ut prius. tum est, quod peccatum non habet cau-
3. Adhuc, Quod est causa causse, hoc sam nisi dellcientem, propter hoc quod
est causa causati, secui)duin rationem defectus est. Deus in nallo deticiens est.
philosophiae. Sed innegabile est quin Ergo non potest esse causa peccati.
Deus sit causa voluntatis voluntas au- : 3. Ad hoc sunt illa quae in Littera a
tem est causa peccati. Ergo videtur, Magistro inducuntur et in primo et se-

quodDeus sitcausapeccali.etiamin quan- cundo capitulo, et maxime iilud quod in

tum peccatum est quia dicit Augustinus, : finesecundi inducitur per Augustinus in
quod « omne peccatum adeo volunta- prima responsione contra Pelagianos S
rium est, quod si non est voluntarium^ uhi Opera diaboli quae vitia
sic dicit : «

non est peccatum. » dicuntur, sunt, non res. » Et in

actus
4. Adhuc, III Reg. xxii, 20 et seq. :
quarta responsione « Ornne maluni na- :

Quis decipiet Achab ? Et dixit spiritus lura non est, sed aclus accidens alicui
mendax Ego decipiam illum. Cui lo-
: ex defcclu Quamobrem quod na-
boni.
culus Dominus In quo ? Et ille
est : tura non
Deus non fecit quia natura
est, :

ait: Egrediar, et ero spiritus mendax in est omne quod fecit. » Et ibidem,
ore omnium prophetarum ejus. Et dixit « Omne quod natura bonum est, Deus
Dominus Decipies, et pnevalebis egre-
: : ex nihilo fecit, non diabolus. »
dere, et fac ita. Ergo videtur, quod Deus 4, Adhuc, Fulgentius « llhus rei :

fuerit ibi causa mendacii, et etiam potest Deus non est ultor, cujus est auctor » :

esse causa aliorum peccatorum. peccati est ultor : ergo peccati auctor
o. Adhuc, Ad Roman. i, 26, super uon est.

illud : Tradidit illos Deus in passiones

ignominiss, dicit Fulgentius, quod « Deus Solutio. Dicendum, quod peccatum soiuiio.

operatur in cordibus hominum ad incli- dupliciter accipi potest, scilicet actus sub
nandum voluntates eorum in omne quod deformitate, vel actus secundum id quod
voluerit, bonum, sive in ma-
sive in est. Si primo modo : lunc nullo modo
lum. » E?-go videtur, quod aliquando in- potest referri in Deum ut in causam,
clinat voluntates hominum in malum, ct quia sic habet causam delicientem. Si
sic est causa inali. sccundo modo : tunc .referri potest iii

6. Adhuc, Ad Roman. v, 19: Per ino- Deuin, sicut in praehabita distinctione

• Id est, in libro I contra Pelagianos qui irt principio libri IV (Xota edit. f.ngd ).

E\ipo(jno:>lkon tlicitui , in fine libri I. Ibidem,

 452 D. Al.B. MAG. ORD. PR.^D.

dictum est. Et haec omnia dispulala sunt claudicatione, quae non transit per ti-

in principio primae partis SumiiicB thco- biam prout movetur virlute gressiva,
lotjhey traclatu de hono, in quaestione, sed potius egreditur ex ea secundum
Vnde malum. quod subjacet curvitati. Et dicendum
Aa I. An PRiMUM orgo diccndum, quod nulla est, quod peccatum non esl in voluntate

causa absontiii sua aliquid facil, sed pri- secundum quod est a primo bono, sed
vat. Et sccundum Augustinum Sic : << secundum quod deficit ab illo.
Deus esl causa peccati, non impertiendo
malitiam, sed subtrahendo yratiam. »
Probatum est enim in praehabitis, quod
liomo non resistit peccato nisi praeventus
gratia : et sic Deus non est causa peccati, MEMBRUM II.

sed ex defeclu gratiae homo incidit in

peccatum. Utrum pcpxatum in quantum peccatum

Ad 2. Ad aliud dicendum, quod hoc modo sit rcs aliqua, vcl nalura, vcl substan-
Deus non esl causa peccati, sed subtra- lia '
?

ctionis gratiae : et tunc homo ex seipso

incidit in periculum, ut dictum est.

Ad 3. Ad ALiuD dicendum, quod illa proposi- Secundo qua?ritur, Ulrum pcccatum

tio, quod est causa causae, est causa cau- in quantum peccatnm sit res aliqua, vel

sati, intelligitur quando in sic, quod natura_, vel substantia ?

Vadem habiludine se habet rausatum ad Ad hoc primo objicilur ex Littera.

causam proximam in qua se habet causa 1. Dicitur, Joan. i, 3 : Sine ipso fa-
proxima ad causam primam. Et hoc hic ctuni est nihil. Giossa, « peccatum, quod
non est quia peccatum se habet ad vo-
: a vero esse recedit, et ad non esse ap-
hmtatem sicut ad causam delicientem, propinquat el appropinquare facit. »

voluntas vero se habet ad causam pri- Quod autem nibil est, nec res, nec na-
mam sicut ad causam efticientcm. tura, nec substantia est. Ergo peccatum
Ad j. Ad ALiUD diccndum, quod Deus lioc nihil Iiorum esse potcst.
non fecit, sed pormisit propter iniqui- 2. Adhuc, Ad hoc eliam sunt illae ob-
tatem Achab. Causa vero mendacii fuit jectiones quae ponuntur in illo capitulo.

mendax spiritus. Jn hoc autem verbo supcriorum senten-

Ad 5. Ad ALiuD diccndum, quod non est in- tiae recte opponitur, qui dicunt Deum
elinulio ad bonum et ad malum uno non esse auctorem malorum in quantum
modo : quia Deus inclinat voluntates ho- mala sunt, sed in quantum sunt et in :

Miinum ad bonum conferendo graliam, quantum mala sunl, dicunt ea nihil esse.
ad malum autem gratiam subtrahendo. Quid ergo mirum si Deus dicitur non
Et iilius subtraclionis Deus non est cau- e.sse auctor eorum in quantum nihil sunt,

sa, sed ille qui averlit se a gratia, ut cum nihil nullus auctor existere queat ?
paulo ante dictum est. Ex hoc sequitur quod prius.
Ai •.
Ad ultimum dicendum, quod opus opc-
ris Dei quod cst peccatum, non transit SoLUTio. Dicendum, quod ad hoc om-
per opus Dei secundum quod illud est ncs antiqui solverunt per dislinclionem.
opus, scd secundum quod cst deliciens Dixerunt enim, quod rcs dicilur multi-

ab opere Dei, propler graliae subtractio- pliciter. Aliquando enim dicitur ens ra-

neni. Et dat exemplum Auguslinus de lum [)cr forniam dcterminantem ipsnm

'
Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- liujusce novje editionis.
tentiarum, h\-A. XXXVIII, Art. 2. Toin. XXVII
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XXII, QU.EST. m. 453

ad esse hoc, vel ad esse in hoc. Et sic li, sicut csecitas natura quaedam est in

nullus dixit umquam, quod peccalum CcTco nato. Joan. ix, 2 : Quis peccavit,
esset res, sed potius privatio rei : quia hic aut parentes ejus, ut csecus nascere-
est corruptio modi, speciei, et ordinis, /wr .^ Et sic peccatum aliqiiando dicitur

ut dicit Augustinus. Per modum autem, nalura vel naturale. Sapient. xii, 10 :

specieui, etordinem deberet ad esse de- Partibus jndicans, dahas lociim pceni-
terminari determinaretur. Aliquando
si tentise,non ignorans quoniam nequani
etiam dicitur res a reor, reris, de quo est eorum, fl naturalis malitia
natio
potest esse ahquo modo opinio, quod sit ipsorum, Et hoc modo etiam ita dicitur
in se vel in alio. Sic ceecitas dicitur esse naluralius peccatum ab Aristotele in II
res in oculo, privatio visus. Sic malum Ethicorum, quam incontinentia quia :

dicitur esse in actu cordis, oris, vel ope- a parentibus ira innascitur filiis, et non

ris, non quod verum esse habeat, sed incontinentia.

potius ab eo recedat, sicut omnes priva- Simihter dicunt, (\\\oi]i substantia dici-
tiones. Et sic dicunt, quod res dicitur in tur multipliciter. Dicitur enim substantia
quadam auctoritate Fulgentii qui sic di- res per se subsistens. Et sic nuUum acci-
cit : « Illius rei Deus non est auctor, dens dicitur substantia, nec ahqua priva-
cujus est ultor. » Et videtur significare, tio. Dicitur etiam substantia quasi sub-
quod sit res aliqua. sistentia, Et sic quod quocumque mo-
Natura etiam dicitur multis modis, do subsistere facit, et rem fundat in esse,
sicut dicit Aristoteles in YIII Phijsico- substantia est. Et sic accidens aliquan-
rum, qui quod « natura est causa
dicit, do dicitur substantia, sed nullo modo
ordinis omnibus quse per naturam
in peccatum. Psal. lxviii, 3 : Infi.xus sum
sunt. » Et sic peccatum et alise privatio- in limo profundi^ et non est substantia.
nesnatura nulla sunt, sed potiusab omni Per istam distinctionem patet solutio
natura deficiunt. Dicitur etiam natura omnium dictorum in hoc membro.
quod quocumque modo est in re iiatura-

QUiESTIO CXXXV.

.\ii ex Oiie eogiioscaliir voliiiilas utriiiii reeta sit vel prava

Deinde transeundum esl ad dislinctio- ter de libertate voluntatis, non oportet

nem XXXVIII ejusdem libri II Senten- hic quserere nisi ex fine, qualiter pense-
tiarum,([\idd sic incipit : Post prsedicta de tur voluntas, propter dictum Augustini
voluntate et ejus fine disserendum est. quod indutit Magihter in Littera sic :

Et quiajam de voluntate in qutestio- « Ex fine suo (ut ait Augustinus in li-

nibus de viribus animx, tractatu de li- bro XI dc Trinitate^) voluntas cogno-

hero arbitrio, satis dictum est,et simili- scilur utrum recta, vel prava sit. Finis

' Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- novio editionis nostrae.

tentiarum, Dist. XXXVIII, Art. 1. Tom. XXVII ^ S. AuGUSTiNUs, Lib. XI de Trinitate, cap. 6.
454 D. ALB. MAG. ORD. PRJED.

autera boncC voluntatis beatitudo est, quod unus est fmis nostrarum actionum,
vita eeterna, ipse Deus. Malffi vero finis per Augustinum in libro de Sermone
est aliud, scilicet niaia delectalio, vel Domini in monte, ubi dicit « Ne nobis :

aliquid aliud in quo non debet volunlas duos fmes constituaraus non enim de- :

quiescere. » bemus ideo evangelizare ut manduce-

Hoc enim videtur esse falsum, quod mus, sed ideo manducare ut evangelize-
bona voluntas sit, cujus bonus est tinis. mus '. » Ex boc videtur, quod duo fmes
1. Unde antiqui, Praepositivus scilicet aliquando sint in aliquibus actionibus.
et alii dederunt instantiam sic : Aliquis et non Deus, vel charitas sola.

est qui cum hieretica fornicatur ut eani

ab haeresi avertat, bonus finis est, et ta- Ulterius quseritur de hoc quod dicit ^„«.31.

men voluntas mala, et aclus malus esl ;

Magister in eadem dJslinctione,ca[).pen-
ergo non semper ex fme cojjrnoscitur vo- ultimo, ibi, Solet etiam qnieri, quid
luntas ulrura recta sit vel prava. distat inter voluntatem, intentiotiem, et

2. Adhuc, Oranis sapiens in actu suo, /inem.

sicut dicit Philosophus in II Ethicorinn, Et solvit dicens, quod voluntas est po-

preestituit sihi fmem per ratiouem ad tentia animi qua voluraus alic[uid. Finis

quem dirigataclionera suara : aliler ne- vero est id quod volumus, per quod ira-

scit quid facit.Tunc videlur, quod inten- pletur voluntas. Intenlio vero interdum
tio non sit voluntas cura line, sed ratio pro voluntate, interdum pro volito acci-
preestituens linera. pilur. Et quia secundum hunc modura
3. Adhuc, Magister dicit iii codcm multi sunt fines et multcE intentiones in
cap. I distinctionis ejusdem : « Finera quolibet opere, contra hoc videtur essr

vero bonum insinuat propheta, Psal. quod Omnis consummationis

dicitur :

cxvm, U(3, dicens : Omnis consumma- vidi finem % unum, scilicet charitatem.
tionis vidi finem, elc. Charitas ergo cu-
jus latum mandatura cst, finis est oranis Ulteiuus quaeritur de hoc quod dicilur Qutcst

consumraationis, id est, omnis bonse vo- in ultimo capite, ibi, Sed quseritur,

luntatis et actionis, ad quam omne pra'- utrum intentio talis sit voluntas, scilicet

ceptum referendum est. » Et secumlum quando aliquis reficit esurientera ut ha-

hoc idem videtur esse forma et finis, beat vitani aeternam. Aliud enim est

quod tamen non contingit. Charitas velle reficerc esurientem, et aiiud velle

enira est iorraa informans omne nostrum Iiabere vitam ceternam ad quod tendit

meritura, sine qua oranis aclio et virlus voiuntas.

informis est. Deus autera fmis, ut paulo Et sic iterum videtur, quodpiures sunl
ante dictura est. Et sic videtur, quod fmes differentes inter se, et non soia

charitas non sil fmis, sed forma. ciiaritas.

4. Ulterius qureritur de ai-guraento Adhuc, Ouidam objiciunt ex lioc quod

quod inducitur in Lillcra ex epislola dicitur in fme Ecciesiastoe, xii, Ui, quod
1 ad Timoth. i, l>, ubi tlicitur, quod finis scilicet chari'as non sil finis, sed timor
praicepti est charitas de corde puro, et Dei. Dicilur eniiii ibi : Finem loquendi
comcientia hona, et fide non ficta. Ibi pariter omnes audiamus. Deum time, et
enim plura videntur adjungi charitali si mandata ejus observa hoc est enim om- :

debeat esse linis. nis homo, id est, ad hoc est omnis homo.

5. Adlmc, In quarto capitc ejusdem Ergo charitas non videlur esse fmis, sed
distinctionis objicit Magister contra hoc, tiraor Dei,

• S. Auglstinm:>, I.il» IF de Sermone Domiiii (Nota edit. Lugd.).

in monle, posl mediuiu, cap. 24. Tora. IV. - Psal. cxviii, 06.
 L\ II P. SUM. THEOL. TRACT. XXII, QL.^ST. 135. 455

Dicendum ad primam par- est hic qui enim manducat ut evange-

SoLUTio. :

tem distinctionis istius per illud Philo- lizet, manducationem ad Evange- refert

lium, et corporale ad spirituale et ad

sophi in II Ethicorum, quod qua^-dam
non pos- Deum ununi finein habet, et
mox conjuncta sunt malo, et : et sic

sunt bono fine fieri, ut fornicatio, et hu- non plures.

jusmodi, quse per se mala sunt, et in

Ad quod ulterius quseritur, dicen- Ad qusest. i.
ratione sua concludunt, quod mala sunt. iD

Unde nihil dictum, quod fornicatur cum dum, quod bene solvit Magister, et jam
quia hoc opus solutum est quia nihil prohibet esse
hceretica ut avertat eani :
:

ad talem finem nuHo modo de se ordina- multos terminos aclionum, dummodo

tur, sed potius ad delectationem pravam, unus finis sit ad quem omnia referuntur.
per quam ilia hseretica plus confirmatur
quam abstrahatur. Ad id quod ulterius queeritur de ulti- Adqusst.:.
in malo,
Similiter dicendum de illo qui furatur mo capitulo,eodem modo dicendum
ut pascat pauperera. est : quia omnes particulares actiones

Ad ALiUD dicendum, quod utrumque habent speciales terminos, per quos ta-
verumest, quod et ratio praestituens fi- men tenditur ad unum finem. Et dalur
nem est tinis, et ille est finis intenden- simile, sicut sunt diversse inansiones via-

tendens toris in singulis hospitiis in quibus ma-

tis : voluntas vero est finis sicut
net ut peregrinus, una tamen patria ad
in finem per opus, sicut dicitur in II
quam per omnia illa tendit : ita sunt di-
Ethicorum.
versi termini inerilorum, una tamen be-
Ad aliud dicendum, quod in tota na-
tura contingit, quod idem est forma et atitudo ad quam per omnes illos ten-

finis, et multo magis in moribus. Unde dit.

hsec objectio fundatur super falsum, cum

non sint diversi fines charitas et Deus :
Ad ultimum dicendum, quod timor
quia dicitur, I Joan. iv, 16 : Deus cha- Dei ilnis est secundum recessum a ma-
riias est, et qid manet in charitate, in lo : charitas finis est secundum accessum
Deo rnanet, et Deiis in eo. ad boiium. Et sic utrumque verum est,
quod et charitas est fmis, et timor est
id 4. Ad ALiuD dicendum, quod iila adjun-
cta charitati cum charitate sunt et infor- finis. Ille enim timor cuin charitate, et
unum cum in charitate est, sicut dicit beatus Gre-
mantur ab ipsa : et ideo sunt
ea inseparabiliter adjuncta ei. o-orius, sic : « Cum pcena sic timetur,

Ad aliud dicendum, quod unus solus quod facies judicis non amatur, timor
est finis intentionis, licet plures termini ex timore est, et non ex amore. Cum au-
tem facies judicis amatur, etsi pcena ti-
sint actionum. Et hoc est, sicut dicitur
in II Topicorum, quod una scientia est meatur, timor ex amore est, non timo-
plurium velut amborum finium : unius re : et vocatur amor filialis et non servi-
nec foras mittitur sicut servilis ti-
tamquam ejus quod est finis, alterius lis,

tanquam ejus quod est ad finem. Et ita mor. »

456 D. ALB. MAG. ORO. PR.^D.

QUili:STIO GXXXVJ.

Oiinre sola voliiiitafs <li«*atiir peffarc, et noii cspterae potentlac '

?

Deinde transeundum est ad trigesi- formam, graliae scilicet. Cum ergo in-
mam nonam distinclionem hujus libri genium non dicatur malum, nec ratio,
II Sententiarum, quae sic incipit : Hic nee intellectus, etiam cum de malo ra-
aittem oritur quxtio satis necessaria. tiocinatur, vel cum malum intelligit,

qua dislinctione secundum tria ca-

In videtur quod nec voluntas del)eat dici
pitula Magister tria quaerit. In primo ca- niala cum malum vuU.
pitulo quaerit, Cum voluntas naturaliter 3. Adhuc, Auguslinus dicit el Dio-
insit animee sicut aliae potenliae, nec pec- nysius in libro de Divijiis nominibus %

caium potest corrumpere totum, licet quod omnis lionio naturaliter vult bo-
vitiari jiossit, quare actus aliarum poten- num, et quod malum est involuntarium,
tiarum non dicuutur esse peccatum sic- infcpcundum, et pigrum.
ut actus voluntatis ?
Videtur enim, quod secundum omnes Quterit ergo Magister, Quare dicatur ^„«81
vires debeat inesse peccatum. voluntas mala, et non ingenium malum,
1. Est enim peccalum universalis cor- nec ratio mala, nec intellectus malus,
ruplio naturae, et virium animae : et cum contingat quodlibet illorum inor-
quod corruptum egredilur in actum, non dinatum esse sicut et voluntatem ?

potest egredi nisi in actum corruptum, Vidctur enim, quod quodlibet illorum
sicut tibia corrupta non rgreditur nisi debeat dici malum : quia
in actum corruptum claudicationis, et 1. Dicit Augustinus, quod malum
non ambulalionis rectae videtur ergo, : est privatio modi, speciei, et ordinis :

quod nulla potentia, sicut nec vohintas sed quamlibet illarum potentiarum con-
in actum rectum possit egredi. tingit esse privatam modo, specie, et

2. Adhuc, Inducit Augustinum in li- ordine : ergo quodlibet illoriim est ma-
bro XV de Trinitate sic de ratione dicen- lum sicut et voluntas.

tem : « Haec est imago in qua homines 2. Adhuc, Tam in peccalo cordis,
sunt creati, qua caeteris animalibus pra?- quarn oris, ot operis, sicut voluntas
sunt : quae quantumcumque vitietur determinat quod libeat, ita inlellectus
peccato, bona tamen esse non desinit : vel ratio delc niiiiat quod debeat, et

quia peccatum non potest in toto con- quando, et quomodo : ergo sicut pec-
sumero bonum quod est in ea » '-. I t catnm conlingit esse in libilo, ita etiam
cum justilicalur liomo per gratiam, lunc conlingit peccatum csse in actu rationis,

a deformi forma in formosam mutatur memoriae, et hujusmodi.

' Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- ' S. AcousTiNL?, Lib. XV de Trinitate, cap.8.
teutiarum. Dist. XXXI.X, Art. 1. Tora. XXVII ^ S. I)iONYsu:s, Lib. de Divinis nominibus,
huju-^te nuva> pditioiiis. :ap. 4.
 IN II P. Sm\. THEOL. TRACT. XXII, QU.EST. 136. 4N7

3. Yidetur etiam, quod solutio nulla magis dicitur bona vel mala quam alia

sit quam Magister inducit. Dieit enim, potentia propter duas causas. Una est,

quod voluntas duplex est naturalis, et : quia sola libera est : et quidquid liber-
deliberativa et quod naturalis semper
: tatis est in anima, ab ipsa est : et ideo
bona est, quia omnis homo naturaliter sola vera causa est suorum acluum.
vult bonum. Et hoc est quod dicunt Unde dicit Aristoteles in primo Meta-
Aristoteles, Dionysius et Tullius, quod phijsicorum : « Liberum dicimus homi-
omnia optant bonum naturaliter, et nem, qui causa sui est. » Socrates au-
propter illud agunt quidquid agunt. Et tem dicit, sicut refert Aristoteles in
ideo deliniuntbonum dicentes, quod Politica, quod servus esl, qui nullam
bonum quod omnia optant. Delibe-
est habet virtulem nisi ad dominum re-
rativa autem non semper bona est : spiciens : et voluntas domini est virtus
quia ex deliberatione aliquando vult sua, ultra quam nihil potest. Quia ergo
malum. Et hanc dicit esse causam, quod libertas tola est penes voluntatem, prop-
voluntas aliquando dicitur mala, et non ter hoc causa actuum suorum est et :

ingenium malum, ut intellectus malus. ideo denominantur actus ab ipsa boni

Et hoc non videtur stare : quia sicut vel mali, et non alia potentia. Scire
voluntas dicitur naturalis, ita ingenium enim malum non est malum, et memo-
naturale et intellectus naturalis di- rari malum ut caveatur. Et propter hoc
citur. dicit Boetius, quod « scientia mali bono
4. Adhuc, Si memoria mali mahi est, deesse non potest. » Lnde actus bonaj
et similiter cogitare de mah) malum est, voluntatis boni sunt, et actus malae vo-
quia inficit animam : tunc videtur, quod luntatis mali sunt et sic non est in :

cequaliter sit in omnibus putentiis sicut aliis potentiis.

in voluntate. Secunda causa est quam dat Anselmus

in libro de Lihero arbitrio dicens, quod
Ulterius qua^ritur de eo quod quaerit « voluntas universolis motor est in toto
in cap. 3, ibi, Praeterea quseri solet. regno animee. » Si enim dicam : Pos-
Ubi queerit Magister, Quomodo intelli- sum intelligere, subauditur, si volo :

gendum sit illud Apostoli, ad Roman. si nolo, non. Et similiter, Possum am-
VII, 19 : Non enim quod volo bonum, bulare, subintelligitur, si volo : si nolo,
hoc facio : sed quod nolo malum, hoc non, et sic de aliis. Et ideo bonuni et

ago. Super quod dicit Ambrosius in malum omnium virium in regno animae
Glossa : « Homo subjectus peccato facit in voluntate suiit sicut in causa : et sic

quod non vult, quia naturaliler vult bonum malum dividunt potius actus
et

bonum. Sed volunlas hfec semper caret voluntatis, quam aliarum virium.
eiTectu^ nisi gratia Dei adjuvel et libe- Et per hoc patet solutio ad primam
ret. » Et ex hoc infert, quod in homine et secundam partem istius distinctionis.

sunt duae volunlates, una scilicet na- Ad frimum ergo quod in contrarium Ad \.

turalis, qua- est nalurae primee instilutce, objicitur, dicendum quod licet vires
qua vult bonum et alia damnati homi- : corruptie sunt, ista tamen corruptio est
nis, qua vull quud non vult secundum pcenae, nori culpae : quia dicit Augusti-
naturam, sicul peccatum. Et tertiam nus, (juod peccatum adeo est volunta-
addit quie est voluntas hominis reparati rium, quod si non sit voluntarium, non
pergratiam, quee efficaciter potest velle est peccatum. Et ideo soli actus volun-
bonum. tatis dividuntur per bonum vel per ma-
lum, gratiae scilicet vel culpae.

SoLUTro. Dicendum ad primam par- Ad ALiuD dicendum, quud hoc intel-

tem quwstionis, quod volunlas in aclu ligit Augustinus de bono naturali, quo
 458 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.

quaelibet res iii quantum est, Lona ost : Ad ALiuD dicendum, quod licet ratio Ad •.

quia sic bonum convertilur cuin enle, determinet, tamcn nulla est vera causa
et est habilitas^ ad bonum illi naturie eliciendi actum ad bonum vel malum,
(lebituni : el hoc est in homine virtus et nisi libitum voluntatis.

gratia : et deformatur per peccatum, et Ad ALiuD dicendum, quod voluntas Ad 3

formatur jier giatiam, quae praecipue natura liona est sicut et alia potcntia :

sunt in volunlate, ut dictum est. Et sed talis lionilas iion sufticit adclicieii-
propter hoc dicit Aristoteles in II Ethi- dum, sed libitum voluntatis : et ideo
corum, quod tria exiguntur ad virtutem, non est simile de voluntatc et aliis po-
scire, velle, et perseverare : et quod tentiis.

scire parum prodest, velle et perseverare Ad ALiuD dicendum, quod licet ima- Ad 4

multum. ginari malum et cogitare, malum sit,

Ad ALiuD de Augustino ot Dionvsio, tamen non lial^ent malum moris, ut

dicendum, quod jam patet solutio. Om- dictum est.

nis enim homo naturaliter vult bonum.

Sed quare voluntas dicatur mala, et Ad hoc quod ultimo quseritur dc
aliae vires non, jam dictum est. tertio capite, dicendum quod supra, di-

stinctione XKVI ejusdem libri II Se)i-

A<iqu8est. 1. Ad ALiUD dicondum, quod licet quam- tentiarum, de hoc valde disputatum
libet illarum contingat esse privatam est et determinatum, et ibi requiratur.
modo, specie, et ordine : tamen bonum Ibi enim adducta cst Glossa. Apostoli,
etmalum moris non conveniunt secun- ad Roman. vn, 19, quae distinguil tri-

dum actus illarum potentiarum, sed plex velle, scilicet velle naturae quod
voluntatis propter dictas causas. Et hu- ad bonum imperfeclum
est et vellc :

jus signum est : quia virtus definitur el vitii, ({uod veile naturae corrumpit ct
vitium per voluntatem, et non per alias impedit : et velie gratise, quod velle
potentias. Tullius in fme primae Rhetori- naturae liberat, et velle vitii destruit.
cee : «Virtus cst liabitus voluntatis in Et per hoc patet quidquid quceren-
modum naturae rationi consentaneus. » dum est in hac distinctione.

QU^STIO CXXXVII.

Aii ex fliie oniiies aetus peiisari clebeani iitrum boni vel niali
clieantur ?

Deinde transeundum est ad quadra- quae hic ponuntur sub duobus inem-
gesimam distinctionem, quae sic incipit : bris.
Poslea de aclibus adjiciendum est\ In primo capitulo quoeritur, Utrum
Et in isla distinctione sunt quatuor ca- bona et mala actio ditferunt specie,
pitula secundum quatuor quaestiones vel numero solo ?

• II Senteutiarum, Dist. XL, cap. A.

 IN II P. SUiM. THEOL. TRAGT. XXII, QU.^ST. 137. 4S9

In secundo, Utnim opera lioniinis ex SoLUTio. Dicendum, quod bonse et Solut-o.

effectu vel tine sint bona vel mala? mala^ actionos et differunt specie, ct

In tertio, Utruni omnes actus boni vel differunt proprio, et ditTerunt accidente.
mali sint ex intentione? Specie dilTerunt : quia diversis babiti-
In quarto qusedam ol)jiciuntur contra bus eliciuntur ex potenlia voluntatis,
hoc et solvuntur. quibus ad diversas species informantur.
Unde diversus specie est actus castitatis
et luxurise. Et similitcr diversus specie
est actus miscricordiee et obdurationis,
qui claudit viscera in pauperem. Dilfe-
MEMBRUM 1. runt etiam proprio : quia sicut dicit

Boeiius in Jhpicis : « Omne'proprium

Utrum bo)ta et mala actio differant manat de substantialibus, et eadem
specie, vel niimero solo^ ? substantialia non possunt esse consti-
tuentia opus virtutis, et opus vitii. »

Et propter hoc opus virtutis statim

Ad primum sic objicitur logicis ratio- efticitur honeslorum et laudabilium bo-
nibus :
norum : opus autem vitii inhonestorum
Forma specifica non transmutatur clr- et vituperabilium, quse proprietatibus
ca subjectum, sed accidentalis Irans- differunt. Differunt etiam accidente :

mutatur est homo, sem-

: quia qui quia penitus aliae sunt circumstantiae
per est honio non transmutatur a et operis virtutis, et operis vitii. Pro-
specie humanitatis accidens autem est : pter hoc opus virlutis pulchrum, et

quod adest et abest prseter subjecti cor- opus vitii foedum dicitur, quti? sunt dif-

ruptionem. Sed actio qucB est ad formam ferentiee [per accidens.

virtutis determinata, et est forma virtu- Ad primum ergo dicendum, quod ideo
tis informata, numquam potest esse ditTerunt specie, quia differunt forma
informata forma vitii, nec e converso. virtutis et vitii : quse sunt specie ditfe-
Ergo videtur, quod actio bona et mala rentes, sicut dictum est.
ditlerant specifica ditferentia, et non Aj) m quod contra objicitur, dicendum Ad object.

numero solum vel accidente ditTeren- : quod actio voluntaria non facit nisi con-
tia enim numero constituuntur per ac- venientiam in genere : et sub illo genere
cidens convertibile, sicut dicunt Boetius ditTerunt specie actus virtutum, et actus
et Algazel in Locjica sua. vitiorum et proprio et accidente.

CONTR.A. :

1 . Qugecumque uni ct eadem in specie

adsunt et absunt, accidentia sunt, et

faciunt ditTerentiam per accidens. Actio

voluntaria una est secundum speciem :

quia actio voluntatis sicut omnis actio

una est secundum speciem,
intelligentiee

etomnis actio memoriae, et aliquando

bona et aliquando mala ergo bonum et :

malum non faciunt in ea differentiam

speciticani, sed numeri et accidentis.

* Cf. Opp. B. Alherti. Comment. in II Senten- novac editionis.

liarum, Uist. .\L, Arl. i. Tom. X.WII hujusce
460 D. ALB. MAG. ORD. PRiED.
b. Adhuc, Augustinus ad idem in Ubro
contramendacium « Omnes actus sc- :

cundum intentionem et causam judi-

candi sunt boni vel mali ^ »

MEMBRUxM II. CoNTRA : SbcI con

1. Augustinus codem « Ea qua*

in :

Utrum opcra hominis ex afjeclu vel fine constat esse peccata, nuUo bonai causse
sint hona vel mala ? et, Utriim om~ obtentu, nullo quasi bono fine, nuUa
nes actiis boni vel mali sint ex inten- velut bona intentione facienda sunt. »
tione *
? 2. Adhuc, Tdem in eodem « Justitia :

merito punit eum, qui dicit se subtra-

xisse superflua diviti, ut prael)eret pau-
Secundo quceritur, Utrum omnia ope- peri. Et falsarium judicat, qui alienum

ra hominis ex atTectu vel fine sint bona corrumpit tcstamentum, ut is essethaeres

vel mala ? qui facturus indc fuerat eleemosynas
Quam qutestionem Magister disputat largas, non ilie qui nullas, qui tamen in

secundum diversas opiniones. testamento hreres conslilutus est. Et

1. Prima opinio est illorum qui di- condemnat etiam eum, qui aduUerium
cunt, quod omnis actio Aoluntatis indif- fecit, ut per ilUim cum qua fccit, homi-

ferens est. Et ratio eorum talis est : nem a morte liberaret. » Et objicit Augu-
IndifTerens enim est quod potest bene ct stinus ibidem sic « Sed dicet aUquis
: ;

male fieri omnis actus volunlatis pot-

: Ergo aequandus esset fur quiiibet ei furi

est et bene male fieri ergo indifTe-

et : qui misericordise voluntate furatur. » Et
rens est. Non ergo bonus vel malus nisi solvit statim sic Sed quissubdens : «

ex intentione et fine. hoc dixerit ? Sed horum duorum non

Adhuc, Ambrosius in libro 1 Offi-
2. ideo est quisquam botius, quia pejor
ciorum » Aflectus tuus nomen tuo
: unus. »

operit imponit^ »
3. Adhuc, Augustinus super Psalmum SoLUTio. Haec qusestio in prsehabitis soiuti

ci, qui est primum Benedic, dicit sic : disputata et determinata est : quia quae-
« Bonum opus intentio facit, intentionem dam mox nominata sunt mala, quae per
fides dirigit. Non valde attendas quid rationem suam conjuncta sunt malo, et
homo faciat, sedcumfacit quid intendat. » non possunt hono fine fieri, quia in eis
4. Adhuc, Augustinus super Joan- semper est voluntas ad malum tendens :

nem : « Quod quis invitus vel necessi- licet stulte aliquando ratio agentis prcB-
tate facit, non bene facit : quia non bona stituat sibi bonum finem : ipsum enim
facit intentione. » Ergo videtur, quod opus finis est voluntatis, quod semper
intentio facit bonum opus. malum est. Et ideo dicitur, Eccli. xxxiv,
o. Adhuc, Auguslinus super illud 2i ; Qui ofjerl sacrificium ex suhstantia
epist. I Joannis, iv, 18 : Timor non est pauperum, quasi qui victimat filium in

in charitate, sic dicit : « Servilis timor conspeclu patris sui. Et hoc etiam dicit
non est in charitate, qno quamvis
in Augustinus in libro contra me^idacium,
credatur Deo, non tamon in Deum. ubi dicit omnes actus secundiim inten-
Nemo enim invilus benc faiit, eliamsi tionern et causam esse judicandos bonos

bonum est quod facit. » vel malos. Et statim excipit : « Praeter

^ Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- - S. Ambrosils, Lib. I Officiorum, cap. 30.
tcntiarum, Dist. XL, Art. 2. Tom. XXVII nova? ^ S. AuGusTiNus, Lib. contro men(lacium,cap.
editionis nostrcp.
 IN II P. SUiM. THEOL. TRACT. XXII, QL'-EST. 138. 4GI

quosdani qui ita mali sunt, ut numquam Ratione tamen horani quLtrilur, Quast.

possent esse honi, etsi bonam videantur Utrum aliquis aclus secundum theologos
habere causam et intentionem. » De sit inditlerens ?
quibus dicit Philosophus, quod conjun- Videtur enim, quod non : quia inditre-
ctisuntmalo line inseparabili quia mox : rens videtur esse oliosum. Otiosum au-
nominala sunt mala. Ex omnibus his tem est, ut dicit Gi'egorius, quod caret
coUigitur, quod in bonis et indifTeren- ratione justeenecessitatis ct piae utilitatis.
tibus actibus intentio nomen operi im- Et hoc condemnat Dominus, jMatth. xii,

ponit, sed in actibus per se malis nullo 3(; : Omne verhiim otiosum quod locuti
modo : quia intentione bona nullo modo |
juerint homines, reddent rationem de eo
possunt lieri, ut dictum est. in die judicii. Ergo otiosum condemnat
Dicendum ergo, quod actus voluntatis pro peccato : et sic nihil videtur esse in-
secundum quod voluntas potest bene et ditferons apud Theologos.
male fieri, sed postquam jam informatus
est forma vitii non potest bene fieri. Solutio. Dicendum, quod otiosum et soiutio.

Et sic patet solutio ad totum, scilicet non sunt idem. Otiosum enim
indiflerens
per duplicem intentionem, intendentis, tempus inutiliter. Indifferens
i-ediniit [

et operis. Intentione operis per se maia autcm aequalem habet potentiam ad

numquam possunt fieri bene, licet stulta bonum et ad malum. Et sic otiosum est
intentione intendentis possint habere peccatum, indifTercns vero non. Ansel-
figuram bonee intentionis, ad quam la- mus super illud Maltha?i, v, 26 : Non
men opus non potest ordinari. exies inde, donec reddas novissimum
Et sic procedunt omnes auctoritates, quadrantem « Quid facies in illo die,
:

Ambrosii scilicet et Augustini. Illa enim quando de toto tempore vitse tuae non
intentio voluntas est cum fine operis relinquitur momentum quod non exiga-
scilicet. tur a te qualiter sit expensum ? »
Ex his patet etiam quod tertio et quar- Et sic patet solutio hujus quaestionis.
to quaerendum est.

QU^STIO CXXXYill,

l)e clillereiiliis acliiiiiii f^eeiiiidum iiilenlioiiem boiiam vel malaiu.

Deinde transeundum est ad distinctio- intentione et hde et charitate, dirigenli-

nem XLI libri II Sententiarum., quse sic bus actionem ?
incipit Cumque intentio, ut supra di-
: Et concesso quod sic, secundo objioit

ctum est, bonum opus faciat. in contrarium et solvit, et adhuc inducit

YA in hac distinctionc Magister de aliam sotutionem secundum alios.

ditrerentiis actuum tractat secundum in- Tertio quaerit, Ulrum omne peccalum
tentionem bonam vel malam. sit voluntarium ?

Et sunt in ca tres qucestiones. Et secundum lioc ordinabimus quee-

Prima est, Utrum mensuretur actio stiones.
 462 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

habet in sua potestate, pauper scilicet et

dives, sanus et intirmus : et iioc niliil

aliud est nisi voiuntas : ergo totum me-

ritum consistit in devotione voiuntatis,
MEMBRLM 1. et non in exterioribus operibus.

7, Adliuc, Super illud Lucae, xxi, 3 :

l 'Irum acfio mensuretur intentione, fide, Vidua h^c pauper plus quam omnes
et charitate, dirigentibus actionem ? misit, scilicet in gazophylacium, Glossa
'
:

« Merito piic iiitentionis sunt (qjcra

accepta. » Et ibidem alia Giossa : « Non
Ad primum proceditur sic : quantum, sed ex quanto Deus consi-
L HtTiiardus iu libro de Libero arhi- derat. » Et ex hoc sequitur idem, quod
trio et gratia : « lutentio sufficit ad penes intentionem est meritura, et non
meritum, bouum opus requiritur ad penes opus.
exemplum. » Videtur ergo, quod ad
quantitatem meriti uihil facit opus, sed Ulterius quaeritur, Si in malis sic sit,

tantum intentio in lide et charitate. quod etiam penes intentionem tantum

2. Adhuc, In praecedenti di^tinclione sit malum vel demeritum ?

habitum est, quod dicit Augustinus iii Et videtur, quod sic.

praefatione ad Psahnum xxxi, quod i. Super illud Psalmi lvii, 3; In corde

« iuloiitio bonum opus facit, et inteu- iniquitates operamini in terra injusti- :

tionem tldes et charitas dirigunt. » tias ma)ius vestne conci)mant, dicit

3. Adhuc, Super illud Psalmi xxxi, Glossa : « Si vis et non potes, Dominus
o : Dixi : Confitebor adversum me, Gios- factum reputat » Ergo videtur, quod
sa : « Voiuntas pro opere computatur. » etiam in malis sola voluntas sufficit ad
Cum crgo, ut dicit Augustinus, intenlio deineritum, iion opus.
nihil aliud sit quam voluntas cum ilne, 2. Adhuc, Super illud Levitici, xv,
videtur quod inlentio suflicit ad meri- 1*J : Mulier quse redeunte mense patitur
tum, et non requiritiir opus. fiuxum sanguinis, dicit Glossa : « Vo-
L Adhuc, Supcr iliud Psalmi cxxv, luntas pro iacto repulatur. » Ergo in
.']
Quod seminant in lacrijmis, dicit
: bonis et iu malis nihil operatur ad meri-
(jiossa « Ad quae suflicit voiunlas, si
: tum et demerilum praeter intentionem.
desit facultas. » Ex hoc argue ut prius. GONTRA :
J^e^

."). Adliuc, Oijjiciunt quidam per ratio- 1. Jacobi, n, 20 : Fides sine operibus
nem Meritum et demeritum maxime
sic : morlua est. « Quibus revivi-
Glossa :

consistunt in eo quod in nostra est pote- scit. » Ergo videtur, quod ad meritum
state, Xiliii ita iu noslra ])otestate est faciant opera exteriora, et quod fides
sicut ipsa volunlas, ut dicit Augustinus dirigens intpntionem sine operibus nihil
in iibro de Libero arbilrio Ex hoc ar- '. valet.
gue ut prius, et conciude, quod opus 2. Adhuc, Gregorius super illud Joan-
necessario non exigilur admeritum. nis, XIV, 23 : Si quis diligit me, etc.
(j. Adhuc, (Jbjiciunt alii per rationem « Charitas magna operatur, si est. Si
sic Deus nos omnes
: aequaliter creavit vero operari renuit, charitas non est. »

ad sibi serviendum ergo potestatem : Ergo videtur, quod nec charitas, nec
merendi in aliquo posuit, quod quilibet intentio prosint sine operibus.

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- *S. .\uGUSTiNUs, Lib. de Libero arbitrio, cap.
tiarum, Dist. XLI, Art. 1 et 4. Tom. XWI! iiu-

jusce novit! editionis.

 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XXII, QU.EST. 138. 463

3. Adhuc, II ad Corinlh. viu, 10 et Deus a nobis. Et sic intelligitur, quod

11 : Hoc vobis utile esi, qui non solum vidua plus posuit, quia cum majori
facere, sed el velle coepistis ah anno allectu posuit.

Nunc vero et facto

priore. perficite, ut Similiter duplex est preemium, suhstan-

quemadmodinn promptus est animus tiale scilicet, et accidentale, Suhstantiale

voluntatis, ita sit et perficiendi ex eo est beatitudo seterna, cujus quantitas est
quod habetis. secundum quantilatem charitatis et fidei

4. Adhuc, II ad Corinth. ix, 6 : Qui dirlgentis intentionem. Accidentale est

parce seminat, parce et metet. Et loqui- in multis operiljus gloriari quee in hono-
tur de operibus eleemosj^narum. Ergo rem Dei facta sunt, et illud consistit in

videtur, quod secundum opus exterius operibus tamquam in causa meritoria,

mensurelur meritum vel demeritum. sicut palet in parahola, Matth. xxv, 2i
5. Adhuc, Matth. xxv, 34 et 33, con- et seq., de servo pigro cui abstulit do-
demnalio impiorum et sahjs honorum minus talentum, et jussit eum projici in

ponitur in operibus. Dicitur enim : Ve- tenebras exteriores : servo autem fideli

nite, benedicti Patris mei... Esurivi, et jussit addi, et intrare in gaudium domini
dedistis mihi manducare. Aliis autem, sui.

y. 41 et 42 : Discedite ame, maledicti, Et sic patet solutio ad utramque par-

in ifjnem seternum. Esurivi enim, et non
. . tem objectam.
dedistis mihi manducare. ^r '^o Yideiuv ut Et sic etiam de niala intenlione, quod
prius. distiniiuatur est solvendum.
t). Adhuc, IJoan. iii, 18 : Filioli mei,
non diligamus verbo, neciue lingua, sed
opere et veritate. Et supra, t.
1" Qui :

habuerit substantiam hujus mundi, et

viderit fratrem simm necessitatem ha- MEMBRUM n.
bere, et clauserit viscera sua ab eo,
ciuomodo charitas Deimanet in eo ? Utrum bonum et malum sint in opere ex
Ex omnibus his accipitur, quod meri- intentione, vel ex ipso opere '
?

tum secundum veritatem est in opere, et

secundum rationem in intentione quam
dirigit fides et charitas. Segundo, Quaeritur circa secundum
capitulum ejusdem distinctionis, quod
iutio. SoLurio. Ad omnia solvendum est per sic incipit His aiitem objicitur. Utrum
:

distinctionem. Habenti enim honam in- honum ot malum sint in opere ex inten-
tentionem, Hde directam, et charitate tione, vel ex ipso opere ?
formatam, aut suppetit facultas operis, Et videtur, quod ex intentione.
vel non. Si suppelit facultas, numquam 1. Matth. xn, 33, dicitur de utroque :

suflicit intentio in honis, nec est vera Bonus homo de bono thesauro, sciHcet
intentio. Quia cum intentio sit volunlas cordis sui, profert bona : et malus ho-
cum iine, et finis voluntatis sit opus, et mo de malo thesauro profert mala.
voluntas non pervenit ad opus, non est Glossa Thesaurus cordis intentio est,
: «

completa intentio. Si vero facultas non ex qua Dominus judicat opera. » Ergo
suppetit, tunc pro certo suflicit intentio videtur, quod honum et malum sint ia

ad prsemium vitse aeternaj. Quod enim opcre ex intentione, et non ex ipso

in nostra potestate non est, non requirit opere.

»
Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- Inijusce novee oditionis.

tentiaiLun, Dist. Xr.I, Art.2. Tom. XXVH,

 404 D. ALB. MAG. ORD. PRMD.

2. Adliuc, QuiJam hoc arguunt a mi- opus, sed non totam operis bonitalem,
nori Minus enim videtur, quod bonum
:
sicut quseiibet causa inlluit suam causali-

possit lieri maluni per intentionem, tatem super causatum. Et sic inlelligilur

quam e converso quia Deus pronior est : Giossa super Matlh;eum.

ad miserendum, quam ad condemnan- Ad ALiUD dicendum, quod ibi non est Ad :

dum. Sed bonum potest fieri malum per iocus a minori : sed sicut jam dictum
corruplam intentionem, ut crederc in est, facile est recedere a medio, sed diffi-

Deum mala intentione, et dare eleemo- ciie est invenire medium : ita faciie est

synam mala intentione. Ergo multo recedere a medio virtutis, et difficile

magis malum potest iieri bonum per in- invenire virlutem sive medium attingen-
tentionem et sic iterum : bonum ot ma- di virtutem, et facile divertere.
lum sunt in opere ex intentione. Ad ULTiMUM dicendum, quod ibi non Ad !

'A. Adhuc, Tn exemplis BiblifE inve- fuil furtum, sed voluit Dominus trans-

nitur lioc Exodi, iii, 22 Spoliabitis : ferre dominium rerum illarum ad He-
Egi/ptum. Qui enim asportabant vestes brceos, maxime propter remunerationem
et vasa intentione obediendi Domino, iaboris gravis iuti et laleris in ^Egypto.
videntur bene fecisse. Et sic videtur,
quod furtum possit ficri bona intenlione.
Ex iioc sequitur ut prius.

Sed contra. <^(>NrRA :

In antehabitis dictum est in dislin- MEMBRl M III.

ctioue XL, in illo cap. Sed Augustinus

evidenlissime docet^ quod multa sunt Utrum intentio quantitatem operi impo-
quae numquam possunt bene fieri, nec nat, quod tantum mereatur
scilicet

per aiiquam intentionem bonam, quse Jiomo, quantum intcnderit, vel non ? ^

scilicet mox nominata sunt mala et per

se maia, ut ibidem determinatum est.

Deixde ratione ejus quod dicit Magi-

soiuiio. SoLUTio. Dicendum, quod ex sohi in- sler in illo cap. Alii vero qui tri/ariam
tentione non est bonum et malum in distinctionem uctuum faciunt, quaeritur,
opere : sed sicut dicit Dionysius in libro Utrum intenlio quantitatem dat operi,
de Divinis nominibus : « Bonum est scilicetquod tantum mereatur liomo,
ex una el tota et sola causa : malum au- quantum intendit, vel non ?
tem omnifariam '. » Iloc est diclum, Et vidclur, quod sic. Malth. xii, 3o :

quod bonum in opere est ex omnibus lionus Jiomo de bono thesauro, scilicet

causis bonitatis, sicut ex virtutis forma cordis sui, pro/ert bona. Ibi Glossa Be-
elicientis actum, et omnibus circumstan- dae : Quantum boni intendis, tanlum
«

tiis operis, et voluntate, et fine. Malum facis.» Malus homo de malo

Et ibidem :

autem causatur ex corruptione cujuslibet thesauro, sciiicet cordis sui, pro/ert ma-
istorum etiam singulariter : quodlibet la, (ilossa Bedaj « Quantum malum in-
:

enim corruptum causat malum. tendis, tantum facis. » Eigo videtur,

Ad ]. Ad PRiMLM ergo dicendum, quod inten- quod in utroque, scilicet bono et malo,
tio confert aiiquid bonitali, sed non to- intenlio quantitatem dal operi.
tam bonitatem sed cum sit radix boni . CoNTllA :
Sed cor

operis, influit bonitatem suam super 1. Supra in distinctione XXXVIII di-

' S. DioNYsics, \\\). dti Diviiiis' nomliiifnis, tianim, Disl. Xl>r, Atl. 3. Toni. XX VII hujusoe
cap. \. iiova? editionis.
* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I[ Senlen-
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXII, QU.EST. 138. ins

ctum est et probatum, quod aliquis per CoxTRA onmia tamen ista, scilicet quod
errorem inteudit peccare per fornicatio- fides intentionem dirigat, et charitas in-

nem venialiter, sicut Greeci, qui dicunt formet in bonis, quidam objiciunt sic :

fornicationem non esse peccatum mor- dicentes,

tale. Secundum hoc ergo fornicator pec- 1. Quod ratio per seipsam sufficit di-

caret venialiter : quod falsum est et hse- rigere intentionem : unde lides non re-
reticum, quia contra Scripturam est. quiritur.
2. Adhuc, Secundum lioc quilibet pos- Charitas inest secundum
2. Similiter,

set dicere : Non intendi malum cum ma- afTectum, nonsecundum adspectum: ad-
lum facit, sicut dicitur, Joan. xvi, 2 spectus autem est dirigere, et non atle-
Ve)iif Jiora^ ut omnis qui interficit vos, ctus.
arbitretur obsequiuni se prsestare Deo.
Et hic error est pessimus. Adhuc quaerunt, Quare spes non poni- Qu«st.
tur inter dirigentia, cum sit una de tri-
SoLUTio. Dicendum, quod ad hoc in bus theologicis virtutibus?
praehabitis conveniens solutio data est,

scilicet quod duplex est intentio : operis, SoLUTio. Dicendum. quod sine dubio solutio.

et intendentis. Secundum intentionem fides intentionem dirigit, et charitas in-

operis verum est quod hic dicitnr, quia format, et quantitatem dat operi.
illa quantitatem dat merito : secundum Et quod objicitur de ratione, dicen- Ad i.

enim dcvotionem tidei etcharitatis ex qua dum quod ratio non informata fide non
ahquis aliquid tantum meretur. Et
facit, sufficienter dirigit quia tinem verum :

mak» secundum quanti-

similiter est in : non ostendit quem fides ostendit. In
tatem contemptus quo Deum contemnit, finem enim bealitudinis dirigit fides, eri-
tantum peccat. Unde antiqui Magistri git spes, ducit charitas, Et ideo dicitur
dixerunt, quod homo elevando calamum fides substantia rerum sperandarum ',

potest peccare mortaliter, quando tlt in Glossa, id est, fundamentum : quia facit
contemptum et in vitium Dei. Tamen subsistere res sperandas in nobis sicut
Altisidorensis aliquantulum aUter dixit, tinem omnium operum nostrorum et
sed intendens idem dicere. Dixit enim, meritorum. Et sicut Glossa ibidem dicit,

quod quando dicitur: Quantum intendis, intelligitur de fide quae per dilectionem
tantum facis quod quantuni et tantwn
: operatur.
possunt sumi nominaliter, vel adverbia- Et quod objicilur de charitate, jam di- Ad t.

Hter. Adverbialiter ut sit sensus, ex ctum est, quia charitas dirigit in aeter-
quanta fide et ex quanta charitate : quia nam beatitudinem quasi adhibendo vim
praepositio cum ablativo Iransit in vim motivam et incitativam et tractivam
adverbii, sicut manu te percussi, id per aflectum ad progrediendum. Osee,
est, manualiter te percussi. Nominaliter XI, 4: In funiculis traham eos^ Adam
tunc potest redire ad supradiclam distiu- in vinculis charilatis. Unde in primo
ctionem, scilicet de intentione operis, et capite istius dislinctionis multa addun-
de intentione intendentis. Secundum in- tur, quod extra fidem nulla virlus sit, et
tentionem ergo operis sic sed verum est : nullum bonum mcritorium quia dicit :

secundum intentionem intendcntis sic Augustinus, et ibi inducitur : « Quod

non verum est : quia ilki erronea est. in fide non fit, et ad charitatcm non re-
Et sic procedunt duse objecliones factse fertur, nou fit quemadmodum oportet. »
in conlrarium. Et ideo dicitur in (^dossa super illud
Psalmi Lxxxui, 4 : Passer invenit sibi do-

1 Ad Hebr. xi,

xxxm 30
 466 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

nium, quod qui puUos bonorum operum extra fidem, multa possunl facere de ge-
extra Ecclesiam facit, et in nido Ecclesiae nere bonorum, sicut Judoei et Sarrac^ni,
non collocat tainquani in altari, puUi sed nihil possunl remunerabile ad vitam
conculcanlur, et n.^n sufticiunt ad sacri- a'ternam. Possunt etiam facere utilia,
ficium Domini. propter quae disponuntur et vicinantur
ad salutem. Possunt facere signa boni,
Ad qusest. QroD AUTE.M quaeritur de spe. jam di- por qu.T aedificant proxinmm. Possunt
clum esl, quod spes in illa inlentione eri- etiam facere opera misericordise, quibus
git : el isti sunt funiculi charitatis, qui- juvant proximum. El haec nou sunt per-
biis Irabit bominem Deus.et tendere facit fecte bona nisi fiant intentione quani
in beatitudincni. F^t ideo dicit .\ugustinus fides dirigit, et charitas informat, sicut
in libro Sententiarum Prosperi : « Ubi diclum est.
deest agnitio aeternae veritatis, falsa vir- QuoD autem ulterius esset quserendum,
tus esl, etiam in oplimis moribus. » Ad Ulrum omne peccatum sit voluntarium ?
Roman. xiv, 23 : Omne quod non esf ex In libro II Sententiarum, distinct. XXIV,
fide, peccatum est. VnAe dicilur in eo- quaestione de libero arbitrio et voluntate
dem capitulo istius dislinctionis, et est disputatum est multum : el ibi requira-
Augustini verbum, quod illi qui sunt tur '.

QUiESTIO CXXXIX.

De voliiutafe et ejus actu.

Deinde transeundum est ad quadrage- Secundum Gum

peccatum transi-
est,
simam secundam distinctionem Iil)ri II vil in actum etsit, utrum se-
perfectum
Sententiarum, quae sic incipit : Cum cundum aliquid maneat in anima usque
autem voluntas mala et actio peccata post perfectam poenitentiara?
sint.

In qua Magister duo quaerit.

Primum est, Utrum voluntas et actus
qui causatur a voluntate, sint unum pec- MEMBRUM I.

catum eodem, vel duo?

in
Secundum est,Quod distinguit modos Ltrum voluntas et actus qui causatur a
peccatorum in illo capitulo, Modi autem voluntate sint wium peccatum in eo-
peccatorum. dem, vel duo ' ?
Circa primum quaerit duo. Primum
est illud quod dictum est_, 1'trum volun-
tas et actus sint unum peccatum in eo- Ad primum objicit Magister in Littera
dem ? tribus argumentis.

» Cf. II Senteiitiarum, Dist. XXIV. Tom. tiarum, Dist. XMI, Art. 1. Tom. XXVII hujusce
XXVII editionis nostrae Opp. B. Alberti. nova? editionis.
* Cf. Opp.B. Alberli. Comment. in II Senten-
 IN JI P. SLM. THEOL. TRACT. XXII, QIL^ST. 139, 407

l. Primum est hoc Voluntas et actus : CONTRA :

sed contra.
duu quidem sunt, ut conslat aut ergo : Cnum peccatum quo una poe-
est pro
sunt duo quse sunt peccata, aut sunt duo nitentia secundum ordinem Ecclesiasti-
quae non sunt peccata. Si sunt duo quae cum injungitur : sed una pcenitentia
sunt peccata, habetur propositum, quod injungitur pro voluntate et actu : ergo
voluntas et actus duo peccata sunt in eo- unum peccatum sunt.
dem. duo quae non sunt peccata,
Si sunt
voluntas non erit peccatum, quod est SoLUTio. Dicendum, quod in veritate soiuuo.

contra Augustinum, qui dicit quod omne voluntas et actus duo quidem sunt, sed
peccatum est adeo voluntarium, quod si sunt unum peccatum duplex per mah-
non sit voluntarium, non est peccatum. tiam voluntatis et per malitiam operis,
Adhuc, hoc erit contra prius determina- Et est sententia Magistri Praepositivi et
ta. Dictum est enim, quod voluntas cum bona. Et ratiouem assignabat, quia si

line est intentio sed finis est opus vo- : quilibet actus interior et exterior deberet
lunlatis intendentis et ipsum causantis : assignari pro peccatu diverso, nimis gra-
sed causa perlectior est suo etTectu : ergo ve esset opus peccatorum. Et' dabat
voluntas magis erit peccatum quam exemplum : Si quando surgit aliquis ad
actus : ergo duo sunt peccata actus et furandum vel ad occidendum, quilibet
voluntas. passus esset sic speciale peccatum. Et
2. Adhuc, Qua? pluribus prohibitioni- ideo dicebat, quod totum a principio vo-
bus prohibentur, diversa peccata sunt, luntatis malae Usque in finem perfectio-
et non unum. Exod. xx, KJ et 17, una nis operis est unum peccatum multiplex.
prohibitio est : i\on furtiim facies : et Et propterea diclt Dionysius in libro de
alia, Non concupisces. Ergo ista sunt di- Divinis nominibus, quod^« bonum est ex
versa, et non unum. una sola et tota causa, malum autem est
3. Adhuc, Super illud Psahni lxvui, secundum omnifariam ^ »

28 : Appone iniquitatem super iniquita- Et per hoc patet solutio ad utraraque

tem eorum : dicit Glossa, quod « iniqui- partem objectorum, quod unum pecca-
tas super iniquitatem ponitur, quando tum est in substantia, et multiplex in de-
iniquitas actus ponitur super iniquita- formitate.

tera voluntatis : » et sic iterum sequitur

quod prius.
4. Adhuc, Super illud Apostoli, ad
Roman. i, 29 : Repletos omni iniquita-
te,..plenos invidia, homicidiis ', conten- MEMBRUM II.

tione et dolo : dicit Glossa, Homicidiis

dicitur in plurali, quia aliud est homici- Utrum peccatum quod transivit in actum
dium voluntatis, et aliud operis. et perfectum est, secundum aliquid

Adhuc, Objicit Magister reducendo

5. scilicet reatum maneat in anima usque

adinconveniens: quia si utrumque unum post perfectam poenitentiam ? et, Quis

est in eodem, tunc quando aiiquis volun- sit ille reatus, et in quo fundatur ^ ?
tatem haberet occidendi, et postea occi-
deret, non pro alio reus esset cuin actu
occideret, quam cum occideret voluntate. Secundo quaeritur, Cum peccatum
transivit in actum et perfectum sit,utrum

* Vulgata habet homicidio. 3 Cf. Opp. B. Albcrti. Comment. in II Sen-

- S. DioNv^ns, Mli. (If niviiii nominilnis, Ifutiiiriim, Disl. XLlI, Art. 2. Tom. XXVII
ip. 4. liujusce uovae editiouis.
 468 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

secundum aliquid maneat in anima us- in Litlera de reatu, scilicet quod reatus
que post perfeclam pcenitenliam ? in Scriptura aliquando accipilur pro cul-
Magister dicit in fJttera, quod secun- pa, aliquando [)ro ohligatione poenae
di ni reatuni maneat. aeternae vel Dicit enim Au-
temporalis.
(Juceritur ergo, quis sil ille reatus_, et gustinus,quod crimen cst, quod est di-
in quo fundatur ? gnum accusationeet damnatione seterna.
\. Ex peccato enim perpetrato non re- Veniale autem, quod homincm usquc in
manent nisi duo in anima : dispositio, reatum perpetUtT mortis non gravat :

et haltitus, sicut ex quolihet adu niorali vcrumtamen poenain meretur, sed fucile
vitii ot virtutis ista duo manent in anima. indulgetur.
Dicitenim Aristoteles in II Etliicoriim, Sed de omnibus istis in praehahitis in
quod non sunt nisi tria in anima pas- : tractatu de divisione peccati in veniale et
sioiies, potentiee, et habitus. Et constat mortale satis suflicienter et disputatum
quod reatus non est potentia, neque pas- et determinatum est : et ideo superfluum
sio : relinquitur ergo, quod sit disposi- esset hic repetere.
lio vel hahitus : ergo reatus erit disposi- Et sic per distinctionem reatus, ma-
tio vel habitus. culse, dispositionis, et hahitus, patet so-
2. Adhuc, Super illud Apostoli, ad lutiu objectorum : quia secundum illam
Roman. \, 29 : Repletos omni iniquitate: distinctionem procedunt.
dicit Fulgentius, quod « notae peccato-
rum remanent in anima et macula, ex
({uil)us anima efficitur maculusa. » x\um-
quid ergo talis reatus macula est ? Hoc

non videtur quia reaius dicit obligatio-

:
MEMBRTM III.
nem, macula vero deformitatem et sic :

videtur, quod macula non sit reatus. De modis peccatorum, et incidenter ciuod
3. Adhuc, Duplex est macula, scilicet non sint plura peccata capitalia quam
polluens, et deformans : sicut etiam cor- septem *
?
poralis macula duplex est : una infi-

ciens, sicut pollutio ex luto : et altera

defurmans, sicut mutilutio. V^idelur er- Ouod aulem postea quserendum esset
go, quod realus manet in tali macula ex de modis peccatorum, in antehabitis suf-
quo reatus non transii. licienter, scilicet in dislinctionc XXXIX
lihri II Sententiarum ^, et in tractatu
Soluii" Dicendum, quod reatus fun-
SoLUTio. XIX Summse theoloyise, quaest. 123, dis-
datur in macula quia ex macula ohli- :
putalum est, ubi agitur de differentiis
gatur homo ad pcenam aeternam cuni ;
actuum, de commisso,et omisso,et negli-
peccalum relinquit hahitum et disposi- genlia : nec isla opurtet hic iterare : quia
tionem in anima, etpondere illius trahit facile est ibi requirere.
ad aliud poccatum simile iili, ut dicit Unde non remanet liic inquirerc, nisi
(iregorius, sed non oljligat ad poenam. qualiter sint peccata septem capitalia, et
Sed de hoc sufficienter disputatum est non plura, sicut dicit Gymnasius super
super distinctionem XXX Vli lihri II Exoduni.
Sententiarum. Iltecenim videntur esse plura.
Tamen notanda est distinctio Magislri 1. Proverh. vi,16 et seq., super illud:

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 2 Cf. editionem nostram Opp. B. Alberti.
tentiarura, Dist. XLII, Art. 6. Tom. XXVII Tom. XXVII.
hujusce novse editionis.
 Ii\ II P. SUM. THEOL. TRACT. XXIJ, QU^ST. 139. 469

Sex simt qu3S odit Domimis, septimum omnibus istis disputatum et determina-
detestatur anima ejus : oculos subli- tum est, ubi etiam dictum est quare se-
mes, etc. Ibi Glossa dicit, quod ibi Sa- ptem sunt, et qualiter mulliplicantur per
lomon enunierat sex criminalia peccala, objecta quffi sunt fines. Et ibi etiam di-
qu£e comparatione discordiam seminan- ctum est, quae et quot filiai oriuntur ex
tisminora esse dicit. Tamen nullum ibi quolibet.
enumerat de istis. Ergo videtur cum ibi Ad PRiMUM dicendum, quod Salomon Ad i.

enumerat sex, et hic septem, quod capi- ibi non proprie enumerat septem capita-
talia peccata tredecim sunt, et non se- lia peccata, sed enumerat ea quse contur-

ptem tantum. bant communicationem hominum et

2. Adliuc, Yitium amplioris est divi- cohabitationem.
sionis quam virtus ; quia vitium fit om- Ad ALiUD dicendum, quod vitium bene A.i ?.

nifariam, virlus autem ex una sola et amplioris divisionis est quam virtus :

causa tota, ut dicit Dionysius '. Sed se- sed non omne vitium capitale est.
ptem sunt virtutes, quatuor scilicet car- respondendum est ad se-
SiMiLiTER Ad 3

dinales, et tres theologicse : ergo multo quens quia verum est, quod quGelibet
:

sunt piura vitia. virtus cardinalis media est duarum ma-

3. Adhuc, Dicit Aristoteles in II Ethi- litiarum sed non qutelibet malitia vi-
:

corum, quod qua^libet virtus cardinalis tium capitale est, licet sit vitium opposi-
media est duarum malitiarum ergo ad : tum illi virtuti quam circumstat sicut
minus octo erunt capitalia. extremum quia iii extremis est vilium,
:

virtus autem est in medio medium vero :

SoLUTio. Dicendum, quod superius in conservans est in omnibus quse ex con-

tractatu de septem viliis capitalibus de trariis composita sunt.

' S. DiONYsius, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4.

470 D. ALB. MAG. ORD. PILED.

TRACTATUS XXIII.

DE PECCATO IN SPIRITUM SANGTUM.

Et quiajam dictuai esl de (lilTereiitiis actnuin el peccatoruni, transeun-

duni est ad distinctionem XLIII libri II Senteniiarum^ quae sic incipit : Est
praeterea quoddam yenus peccati cseteris gravius et abominabilius, ciuod
dicilur peccatum in Spiritum sanctum.
Hic ultimo inter differentias peccatorum queerendum est de peccatfj in

Spirituiu sanctum : eo quod hoc gravissimum est.

QUiESTIO CXL.

Oe peccalo in spiritum saiicluin.

sanclum est perseverans nialitia cordis

impicnitentis. »

In Littera Maf^nslcr assignat aliam

MLMHKIM L quae etiam dicitur esse Augustini, quan-
rum una est « Pcccatum in Spiri-
\i'dic :

Quid sii peccatum in Spiriiuni san- tunisanctum est consuetudo peccandi,

clurn '
? qua Dei metus aiuillitur, et contemptus
incurritur.
CoNTRA PRiMAM drguitur sic : quia
Ad primum proceditur sic L Secundum quod non
iilam videtur,
Consuevit poni hsec diftinitio, et est sit peccalum in Spirilum sanctum nisi
Auguslini : « Peccatum in Spiritum ohstinatio : quod falsum est : quia plu-

• Cf. Opp. B. Albprti. Comment. in II Sen- hujusce novae editionis.

tentiarum, Dist. Xl.Iil, .\rt. I. Tom. XXVil
 IN II P. SUM. THEOL. TRAGT. XXII], QU.^ST. 140. 471

res sunt species ejus, sicut postea pate- Et sic patet qualiler definitiones duge
bit.Videtur ergo, quodnulla sit definitio. prsehabitae accipiuntur.
2. Adhuq, Objicitur contra secundam : Ad id ergo quod contra primam obji- j^^ j,

In quolibet enim actu iteratus actus in- citur, dicendum quod falsum est quia :

ducit consuetudinem et si est mortale, : pluribus aliis peccatis adjunctum est

et non dimitlitur propter timorem Dei, quod perdurat in peccatis, sicut obdura-
inducit amissionem metus Dei et simili- : tio, et sicut finalis impcEnitentia, et hu-

ter si non dimittitur propter prseceptum jusmodi.

et praecipientem, inducit contemptum Ad m quod contra secundam objicitur, ^,1 ?

pr-a?cepti et prfficipientis secundum hoc : dicendum quod licet iteratus actus indu-
ergo peccatum in Spiritum sanctum non cit consuetudinem peccandi, tamen non

esset separatum ab aliquo mortali pecca- inducit obstinationem : quia multi qui
to : quod falsum est : definitio ergo illa habent consuetudinem peccanti, proposi-
non valet. tum habent pcenitendi : sed obstina-
3. Adhuc, Videtur nullum peccatum tus habet propositum non poenitendi.
specialiter esse in Spiritum sanctum :
Unde Augustinus : « Obstinatio est in-
quia sicut est una substantia trium, ita duratse mentis in malitia pertinacia, per
est una bonitas in quam peccatur a quo- quam fit homo impcenitens. »

libet peccante mortaliter : ergo videtur, Aliud solvitur in solutione membri. Ad 3.

quod nullum peccalum sit in Spiritum

sanctum quod non sit in Patrem et Fi-
lium.
CONTRA :

contra.
Spiritui sancto attribuuntur remissiva MEMBRUM II.
peccati, sicut est communio sanctorum,
gratia sanctificans Ecclesiam, bonitas, Qua? sint differentisR hujus peccati se-
misericordia, et hujusmodi : ergo sicut cundum Augustinum ^
?
est Patrem quod est contra
peccatum in
quod est potentia, et
attributum Patris
vocatur peccatum ex infirmitate, quod Secundo quaeritur, Quae sint differen-
minimum omnium dicitur : et sicut est tiae hujus peccati secundum Augusti-
peccatum in Filium cui attribuitur sa- num?
pientia, quod peccatum dicitur ex igno- Enumerant autem statim tres, scilicet
rantia ita est peccatum in Spiritum san-
: obstinationem, desperatioiiem, et impcE-
ctum, scilicet cui attribuitur bonitas et nitentiam finalem. Et de istis est dispu-

gratia, quod dicitur esse ex certa mali- taiidum et quaerendum.

lia, et nuUum habet colorem excusatio- Et videtur, quod desperatio non sit

nis, sicut dicit Praepositivus. Et hoc con- peccatum in Spiritum sanctum :

cedendum Certa autem malitia sem-

est. 1. Potest enim aliquis desperare ex
per quasi duo habet adjuncta, scilicet cordis infirmitate,sicut multi despeiant :

mentis obstinationem qua Dei metus et ille peccat in Patrem, sicut paulo
amittitur, et contemptus Dei incurrilur, ante dictum est : et sic videtur, quod
et hsec ponuntur in secunda diffinitione : desperatio non sitpeccatum in Spiritum
et secundum est ipsa perseverans cordis sanctum, sed in Patrem in hoc casu.
impcenitentis malitia, et hoc dicit prima 2. Adhuc, Simililer videtur de obsti-

definitio. natione : quia multi obstinantur in pcc-

'
Gf. Opp. B. Alberli. Corament. in II Sen- nov;i? editionis nostrae.

lentiarum, Dist. XLIII, Art. 4. Tom. XXVII

472 D. ALB. MAG. ORD. PR.™.

calis in quae lucidunt ex infirraitale vel Contra primam est finahs impoenitentia,

io-norantia non videntur peccare

: et illi contra secundam obstinatio. Illae ergo
in Spiritum sanctum, sed in Palrem et duae sunt species peccati in Spiritura

in Filium.
sanctum, et non plures.

3. Eodem modo objicitur de itnpieui- 8. Ulterius, Videtur, quod plures sint

tentia, in quam incidunt ex delectatione quam hic enumeranlur. Bernardus in

carnaliura peccalorum potius, quam ex libro de Prgecepto et dispensatione *

:

cerla malitia. « Non idipsum nolle obedire, et non

est

4. Adhuc, Videtur quod pauiiorcs obedire. Hoc quippe interdum erroris

sunt species quara hic ponuntur. Unde, est, nonnumquam ct infirmitatis : illud

Levit. X, 2, super illud : Egressus iynis, vero odiosae pertinaciae, aut contumacia'
Glossa Hesychii : « Peccatum in Spirilum non ferendae, hoc esl, non sustinendee.
sanctum, est in sceleribus suis usque ad Quod et ipsum repugnare est et resistere
finem vitse perseverare, de sua salute Spiritui sancto. » Et inducit Iioc quod
desperare, et de potenlia Salvatoris dif- dixit Stephanus, Act. vii, ,ji : Dura cer-
fidere. » Ibi non enumerantur nisi duae, vice, etc, vos semper Spiritui sanclo
scilicet desperatio, et impoenitentia. Ergo resistitis : sicut palres vestri, ita et vos.

videtur, quod non sint tot sicut hic enu- Et usque ad mortem perduraverit haec
si

merat. blasphemia, uon est remittenda. Ergo

.3. Adhuc, In Spiritu sancto remittente videtur, quod talis inobedientia sit pec-
peccata non sunt nisi duo, scilicet mise- catum iu Spiiitum sanctum : et ita plu-
ricordia, et justitia. Misericordia in re- res sunt species.

missione culpa?, justilia in exigentia II. Adhuc, Videtur quod simulatio

Ergo videtur, quod in pec-
satisfactionis. pronitentiae sit peccatum in
Spiritum
cato in Spiritum sanctum non debeant sanctum. Levit. x, 15, super illud hiter :

esse nisi duo his opposita et sic prae- : hsec, hircum, etc, Glossa « Sicut vera :

sumptio est contra justitiam, et despera- pcenitentia veniam promeretur, ita si-

tio contra misericordiam : et tunc non mulata Deum

irritat. Hoc autem Sancti

sunt plura peccata in Spirilura sanctum irremissibiiepeccatum et blaspheraiara

nisi duo. in Spirituin sanctum esse dixerunt. »

b. Adhuc, Non nisi Ires virtutes po- Ergo videtur, quod simulata poeni-
nuntur quee ordinant in Deum, sciiicet tentia sit peccatum in Spiritum san-
fides, spes, et charilas. Ergo videlur, ctuin.

quod tria debeant esse peccata quse de- iO. Adhuc, Videtur quod schisma et

formant hominem illum, et non plura, haeresis sint peccala in Spiritura san-
scilicet desperatio contra spem, impu- ctum : quia dicit Joannes in secunda ca-
gnalio veritatis agnitae contra fidem, in- nonica, y. 9, quod omnis qui recedit, ct

videntia gratiu,* fraternse contra charita- non pernianet in doctrina Christi, Dewn
tem. non habet. Et infra, ^t- 10 el 11 : Si quis
7. Adhuc^ Videtur quod tantum de- venit ad vos, el Jianc doctrinani non af-
beant esse duoe species. Auguslinus in fert, nolite recipti c cuin in domimi, nec

libro de Blasphcmia « Peccutum in : Avc ei dixcritis. Qui enim dicit illi

Spiritura sancluni per se opponitur illi Aie, commwiicat operibus ejus mali-
gratite in qua fit remissio peccatorum. » (jius. Videtur ergo, quod schisma et
Et hcec est gratia poenitentiai, quae non hicresis sint peccata in Spiritura san-
habet nisi duas partes, .'^cihcet commissa ctum, quai non reraitluntur.
deflere, et flenda nun committere.

' S. Behnahdcs. Liij. ^\c Pr^eceiJto et di&peii- satioiie, cap. 44.

 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXllI, QUiEST. 140. 473

SoLUTio. Dicendum, quodverse species Ad glossam. Hesychii dicendum, quod Ad 4.

peccati in Spiritum sanctum, sunt quas licet ille non enumeret nisi duas species,
Magister assignat in Littera ex verbis sub illis tamen comprehendit alias quia :

Augustini, scilicet desperatio, obstina- quod aliquis in gcekribus suis,perseverat

tio, et ilnalis impcenitentia. Et dicit, usque in tmeai, ex obstinatione venit vel
quod obslinatio est induratre mentis in desperatione. Et hoc non est iuconve-
maUtia pertinacia, per quam lit homo niens, quod una spccies oriatur ex alia
impoenitens. Desperatio autem, qua quis quia paulo ante dictum est, quod obsti-
diftidit de bonitate Dei. Finalis autem natio est induratiE menlis in malitia per-
irnpoenitentio ,
qua homo fmaliter propo- tinacia, per quam fit homo impoenitens.
nit non poenitere de peccatis. Pnesiun- Ad quod verum est
aliud dicendum, Ad 5.

ptio^ qua tantum preesumit de misericor- quod ex parte remittentis duo sunt, sed
dia, quod putat Deum peccata non ex parte Ecclesise in qua fit remissio, et
vindicare. In libro autem de Sermone ex parte ejus cui fit remissio,^ multo
Domini in monte Augustinus addit plura sunt : et ideo multo plures sunt
aliam, scilicet impugnationem veritatis species.
agnitse, et invidentiam fraternse gratise : Ad aliud dicendum, quod nihil valet Ad 6,

quae tamen duo dicit quasdam esse spe- quia sicut superius saepe dictum est, ma-
cies obstinationis. lum multo amplioris divisionis est quam
Si quis autem per artem vult scire bonum. Licet sint trts virtutes ordinan-
multiplicationem harum specierum, talis tes, non sequitur tamen, quod tantum

potest esse multiplicatio. Ad remissio- triadebeant esse deordinantia, sed multo

nem peccatorum qusedam sunt ex parle plura ex corruptione qua^ omnifariam
remittentis, queedam sunt ex parte ejus incidit.

cui fit remissio. Ex parte remittentis duo Ad aliud dicendum, quod non proce- Ad 7.

sunt, scilicet misericordia, et justitia. dit : quia licet tantum duo sunt in poeni-

Contra unum illorum est prsesumptio, tentia per quam fit remissio, tamen
contra aliud desperatio et obstinatio, ex multo plura sunt ex parte remittentis, et
quibus oritur finalis itnpoenitentia, sicut ex parte Ecclesiae, et ex parte ejus cui
dicitur i)i Littera. Ex parte ejus cui iit tit remissio, ut dictum est.

remissio, primum est, quod sit in uni- Ad dictu.m Bernardi dicendum, quod
Ad 8.

tate Ecclesiae. Propter hoc symbolo

in nolle obedire, non est peccatum in Spi-
Apostolorumdicitur : « Credo in sanctam ritum sanctum ex se, sed aliquam con-
Ecclesiam, communionem sanctorum, formitatem habct cum pertinacia et in-

remissionem peccatorum. » Et contra videntia fraternfe gratiae : et propter

sanctitatem Ecclesia; in qua fit remissio, talem conformitatem dicit Bernardus
est impugnatio veritatis agnitse. Contra hoc quod dicit non tamen formaliter
:

communionem sanctorum est invidentia est peccatum in Spiritum sanctum, nisi

fraternse gratise. Et sic species peccati sicut omne peccatum mortale est contra

in Spiritum sanctum accipiuntur secun- sanctitatem Spiritus sancti.

dum remi?siva sive ex parte Dei, sive ex Ad dicendum, quod simulata
aliud ^^i ,.

parte Ecclesiae in qua fit rcmissio, sive poenitentia non est peccatum in Spiritum
ex parte ejus cui fit remissio. sanctum, sed hypocrisis mendax quse
Ad prima tria dicendum est, quod licet evacuat remissionem. Et ex hoc confor-
!, t et 3
in talia peccata aliquando aliquis incidat mitatem habet cum peccato in Spiritum
ex infirmitate, vel ignorantia, tamen ipsa sanctum, scilicet ex parte remittentis. Et

peccata numquam sunt ignorantiavel in- ita intelligilur Glossa. Et hoc quod di-
firmitas : et ideo sunt percata in Spiritum citur, Matth. xii, 43, super illud : Cum
sanctum,rion in Patrem, nequc inFilium. immundus spiritus edierit ab homine.
 474 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

Augustinus Simulata aequitas non est

: «

aequitas, sed duplex iniquitas. » Et sic

est de quolibet capitalium vitiorum
quando simulatum reddit.

Ad ultimum dicendum, quod licet ^IE^IBRI TERTII

Ad 10.

schisma et haeresis conformitatera ha-

beant cum peccato in Spiritum sanctum,
ex hoc quod non remittuntur nihilo- :
ARTICTILUS L
minus tamen ex specie non opponuntur
his ex quibus fit remissio et ideo non :
Quid sit blasphemia ? et, Quse species
dicuntur peccata in Spiritum sanctum. ejus,'et quot? et, Utrum univoce vel
sequivoce an per prius et posterius
prsedicetur de ipsis ?

MEMBRUM ITL Ad primum sic proccditur :

Super epistolam Judae, t. 8 : Maje-

Quse sunt differentise hujus peccati se~ statem blasphemant. Glossa Haymonis :

cundum Ambrosium ? « Omnis blasphemia cavenda est, sed

maxime in creatorem. » Ergo videtur,
quod omnis blasphemia sit in Deura, et
Tertio, Quseritur de assignatione pec- nulla in creaturara.

cati in Spiritum'sanctum secundum Am- Adhuc, Ibidem definitio blasphemiae

brosium, quam Magisler ponit in illo ponitur sic « Blasphemia est, per quam
:

cap. De hoc quocjue peccaio in Spiritum de Deo ipFo falsa dicuntur. »

sanctum Ambrosius in libro de Spiritu Sed contra hoc objicitur : quia sicut
sancto '
disserens, diffinitam assignatio- jam habebitur in sequonti articulo, tres

nem tradit, dicens. sunt species blasphemiae. Prima est cum

Ubi primo occurrit quserere quia :
attribuitur Deo quod non convenit.
ei

blasphemiam vocat peccatum in Spiri- Secunda est cum ab eo removetur quod

tum sanctum. ei convenit. Tertia, cum attribuitur crea-
turae quod soli Deo appropriatur, sicut
Et de blasphemia quaerunlur quatuor, quod Angelus creet, ut multi dixerunt.
scilicetprimo quid sit? Sed in illa specie nihil attribuitur
Secundo, Quae difTerentiae ejus, et creaturte quod ei non convenit. Ergo
quot? videtur, quod definitio nulla sit, nec ge-
Tertio, Quantum peccatum sit, utrum neralis ad omnem speciera : cuni enira
semper morlale, vel aliquando veniale? creaturie allribuilur quod Dei est, per
Et quarto, Quare vocatur peccatum hoc nihil attribuitur Deo, nec aufertur
irreraissibile ? ab eo.

Solutio. Ad hoc dicendura, quod in-

ducta definitio ilaymonis datur secun-
dum potissiraara sui raalitiam et esse,
non quia illa sola sit, sed quia potior est
inter alias. Aliae tres species assignanlur
ab Augustino in libro de Trinitate, qua-

'
S. Ambrosil», Lib. 1 de Spiiitii sancto, cap. 3.
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXIII, QU^ST. 140. 475

rum una esl eorum qui sapiuiit cle Deo Dico quod inter primas tres species,

secundum corpus, ut qui credunt Deum de prima dicitur per prius, in qua attri-

esse rutilum vel candidum. Alia est qui buitur Deo quod sibi non convenit. Sed
sapiunt Deum secundum spiritum crea- inter tres quse sunt Augustini, de ultima

tum, ut qui dicunt Deum reminiscentem dicitur per prius : quia ibi attribuitur

et obliviscentem, iracundum et miseri- Deo quod nulli rei convenit, neque ve-
cordem : eo quod Scriptura aliquando stigio, nec|ue imagini : quod sine maxi-
talia dicit de Deo, cum Scriptura talia ma injuria esse non potest.

non dicit de Deo, nisi per prosopoeiam

quse dicitur anthropospathos. Tertia est Si qugeritur, Quare sunt tot species ?

eorum qui de Deo sentiunt quod nulli Facile est respondere : primae enim
spirituali vel corporali creaturae conve- accipiuntur secundum injuriam quse tit

nit, sicut qui dicunt, quod Deus seipsum Deo in seipso, scilicet attribuendo ei

o-enuerit : cum nulli creaturee conveniat, quod sibi non convenit, vel auferendo

quod seipsam gignat ut sic. ab eo quod sibi convenit, vel attribuendo

alii quod non convenit. Secundse
sibi

Quaeritur ergo, Utrum blasphemia uni- tres accipiuntur sub prima, quando sci-
voce prjEdicetur de his speciebus, vel iicet Deo attribuitur quod soU corpori

per prius et posterius, vel etiam eequi- convenit et valde indigne Deo attribui-
:

voce. Et penes quid sumatur numerus tur, cum ipse sit supra omne corpus.

harum specierum? Secunda accipitur sub eadem, quando

autem, quod univoce quia
Videtur : scilicet attribuitur Deo quod convenit
genus semper univoce praedicatur de suis spirituali creaturse : quod non potest
speciebus blasphemia est genus, istae
:
fieri nisi tigurative, sicut dictum est.

sunt species : ergo prsedicatur de eis Tertia qua? maxima est, accipitur etiam

univoce. sub eadem, quando scilicet attribuitur

CoNTRA :
Deo, quod nec vestigio ejus, nec ima-
Istse blasphemiam
species participant gini convenit : propter quod maxima
secundum majus et minus posse ergo : dicitur.

blasphemia prsedicatur de eis secundum Et sic determinatum est quid sit blas-
prius et posterius. Et hoc concedendum phemia, et quoe et quot ejus species :

est. Blasphemia enim dicitur dupliciter quod secundo qucerendum fuit.

proprie, et extenso nomine. Proprie non
fitnisi in Deum. Extenso nomine fit eliam

in creaturam, in qua est potestas Dei,

sicut in Prselatos. Sicut dicitur, III Reg.
XXI, 10 ab impia Jezabel : Submittile MEMBRI TERTII
duos filios eum, scilicet
Belial contra
Nabolh, et falsum testimonium dicant :

Benedixit Deum et regem. Et educite ARTICULUS II.

eu?n, et lapidate, sicque moriatur Sic

enim extenso nomine blasphemia fit in Quaidum peccatum sit blasphemia,
creaturam, licet vera ratione non fit nisi utrum semper sit inortale, vel ali-

in Deum. quando veniale ?

secundum quod est in Deum,
Similiter
non de omnibus speciebus dicituv aequa-
liter, sed per prius et posterius Deinde quaeritur, Quantum peccatum
Et si qugeritur, Inter quas species in sit blasphemia? et, Utrum semper sit
Deum dicatur per prius mortale, vel aliquando veniale?
 476 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

Et videtur, quod semper sit raor- quos per turpissima facta sua et sacri-
tale. ficia vel etiam minisleria exercenda,
1. Isa. xviii, 2 : Ite, Angeli veloces, quae faciunt in odium Christiani nomi-
ad gentem convulsani et dilaceratam : nis : et ad quae concitant imperitos, no-
ad popidum terrihilem. Glossa « Om- : men Dei blasphematur. Ergo videtur,
»

ne peccatum blasphemice comparatum, quod eliam in factis bkisphemia sit.

levius est. » Sed non esset levius, nisi 3. Adhue, Isa. lh, 5 Jugiter tota :

esset mortale peccatum. die nomen meutn blasphematur, scilicet

2. Adhuc, Levit. xxiv, 14- : Educ inter gentes. Scitur, quod hoc non iit
blasphemum extra castra .... et lapidet nisi in factis. Dicit Hierony-
ibidem
eum popuhis univei'sus. Et ibidem, "^. mus, quod « in hoc blasphemant, quod
16 Qui blasphemaverit nomen Domini,
: dicunt quod non possit esse potens
morte moriatur. Nullum'peccatum morte Deus et bonus qui talem populum ha-
et Lipidalione puniel^atur in Vetori Te- bet, de cujus vita et actibus nulla laus
stamento, nisi esset mortale peccatum. Deo accrescit. » Ergo videtur, quod
etiam in his sit blasphemia.
Ousest. I.
Gratia hujus quaeritur, Ltrum blas-
phemia sit peccatum tantum viae, vel SoLUTio.Ad primam partem quaestio- soiuiio.

etiam damnationis in inferno ? nis dicendum, quod absque dubio blas-

Et videtur, quod in inferno blasphe- phemia secundum omnes species suas
mant. ApocaL xvi, : DlaspJiemavC' mortale peccatum est, sicut probant
runi nomen Dci habentis potestatem su- auctoritates ad hoc inductoe : nisi forte

per has plagas. Ibi Glossa : Interius ex eventu eflicialur veniale per confessiu-
pcEnitentes dolebunt, extra confiteri non nem et pcenitentiam. Uiide Augustinus
audebunt. » Ibidem Glossa alia : « In- iiisermone 11 de Verbis Domini in
terius dolebunt,quod Deus tantam po- monte sic dicit « Impcenitentia et cor
:

tentiam habebit, quod scilicet tales pla- impcenitens quamdiu quisque in hac
gas inferre possit. » Hoc est blasphe- carne vivit, non potest judicari. De nullo
mare, auferre scilicet a Deo quod sibi enim desperandum est, quamdiu patien-
convenit, sciUcet potentiam. tia Dei ad pcenitentiam adducit.Paganus
est hodie, Judaeus est hodie, infidelis est

Q«tett. 2. Ulterius qu(Britur, Utrum blasphe- hodie, haereticus est hodie, schismati-
mia semper sit in verbis, vel aliquando cus est hodie : quid si cras amplectatur
in factis ? Catholicam pacem, et sequatur Gatho-
Et videtur, quod aliquando in factis. licam veritatem? Quid si isti quos in
II Petr. II, 2 : Per quos via veritatis quocumque genere erroris notas et tam-
blasphemahitur. Hoc videtur esse in quam desperatissimos damnas, ante-
factis. Ergo in factis aliquando est quam liniant hanc vitam, agant pceni-
blasphemia. tentiam et inveniant veram requiem et

Sed contra. CoNTRA : vitam in futuro? » Et inducit illud

1. BLisphemia peccatum est oris : Apostoli I ad Corinth. iv, 5 : Itaque
quia ore atlribuitur Deo quod sibi non nolite ante lempus judicare.
convenit, vel auierlur ab eo quod sibi
coQvenit secundum omnes species supra Ad quod quaeritur, dicendum quod
id Adquee«t.l
inductas. in peccatum blasphemiae viae
veritate
2. Adbuc, Quod sit in factis, probatur est, non patrife. Unde cor blasphemi
sic : II Pelr. ii, 2, super iliud : Per proprie in via egreditur in actum blas-
quos via veritntis blasphemabitur, Glos- phemiae.
sa : « Per licereticus nun sulum in eis Et quod dicuntur damnati blasphe-
 m II P. SUM. THEOL. TRACT. XXIII, QU.EST. 140. 477

mare, potius est ex amaritudine quam CONTRA :

5«d conlr».

sustinent in pcenis qua murmurant con- 1. Hieronymus : « Blasphemiae culpa

tra potenliam condemnantis, quam sit grave peccatum, quamquam culpa gravi
ex aliquo spiritu blasphemise sicut non careat, erroris tamen veniam habet
etiam in textu et in Glossa innuitur in- propter corporis infirmitatem. »

ductis. 2. Adhuc, Matlh. xii, 31 et 32, non

Et ita sunt intelligendse auctoritates dicitur, quod^ nulla blasphemia remitta-
inductae. tur, sed quod Spiritus btasphemia )wn
remittetur. Sicenim jacet littera Ideo :

idqusest. ?. Ad ALiUD diceudum, quod proprie dico vobis omne peccatum

: et blasphe-

»loquendo blasphemia est in verbis :

mia remittetur hominibus Spiritus :

aliquando tamen refertur ad facta sicut autem blasphemia non remittetur. Et

et confessio. Ad Tilum, i, 16 : Confi- quicumque dixerit verbum contra Fi-
tentiir se nosse Deiim, faclis autem ne- lium hominis, remittetur ei qui autem :

gant. dixerit contra Spiritum sanctum, non

Et sic procedunt auctoritates inductae remittetur ei, neciue in hoc sseculo, neque
ad utramque partem. in futuro. Et ex hoc accipitur, quod
aliqua blasphemia remissibilis sit.

SoLUTio. Ad hoc respondet Magister soiutio.

MEMBRI TERTIl Richardus de sancto Yictore dicens,

quod aliquis blasphemat spiritu blas-
phemiae ex coactione : et lioc peccatum
ARTICULUS III. procedit ex infirmitate carnis, et ideo in
Patrem fit, et hoc est remissibile. Alius

Quare blosphemia dicatur peccatum ex certa malitia : et hoc quia excusatio-

irremissibile •
? nem non habet, irremissibile est, hoc
est, de se non habens causam quare re-
mittatur.

Tertio quseritur, Quaro blasphemia Aliam videtur dare responsionem

dicatur peccatum ad mortem et irremis- Ambrosius, et ponitur in Litlera in di-

sibile, pro quo non sit orandum ? stinctione XLIII, in illo cap. De hoc
1. Ad hoc dicit Magister Hugo de quoque peccato. Et dicit sic : « Si quis

sancto Yictore, sic loquens de hoc corporis specie deceptus humani remis-

peccato, et bene : « Peccatum blasphe- sius aliquid sentit de Christi carne quam
miae nihil habet in se excusationis : et dignum est, habet culpam, non est ta-

ideo non merelur habere excusalionem men exclusus a venia. Si quis vero

remissionis. » Malth. xii, 31 : Spiritus Spiritus sancti dignitatem, majestatem

blasphemia non remittetur, scilicet et abneget sempiternam, et
potestatem
neque in hoc saeculo, neque in fu- putet non in Spiritu Dei ejici daemonia,
turo. sed in Reclzebub (quod peccatum dicitur
2. Adhuc, Hugo : « Blasphemus sine invidentia gratite oppugnans fraternita-
misericordia punitur a patribus tam- tem, et gratiae Dei invidere non dubitat)
quam civis ineruditus, sine misericordia hic excusationem non habet. Et ideo

ejicitur tamquam peregrinus, et veniam irremissibile ejus peccatum dicitur :

non consequitur. » quia causani remissibilitatis in se non

'
Cf Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- liujusoe nov» editionis.

tentiarum. Dist. XLIII, Art. 2 et 5. Tom. XXVII

47S D. ALB. MAG. ORD. PR.^D.

habet, iQfirinilatis scilicet vel ignoraii- reconciliatus est Deo, invidentioB faclbas

tice : cuni hoc quod non convenit nisi agitatur. » De hoc enim dicitur, Jerem.
Spiritui sancto, scilicet expellere dsemo- vii, Ki : Tu ergo^ noli orare pro populo
nes, et remittere peccata, ex certa ma- hoc, assumas pro eis
nec laudem et

litia attribuit Beelzebub, quod blasphe- oralionern, el non ohsislas miJii^ quia
mia est, sicut in antehabitis dictum est : non exaudiam te.
quia hoc principi attribuilur dcEmouio- 3. Adhuc, Maltii. xii, 31 : Spiritus
runi, quod non convenit nisi Spiritui blusphemia non remittetur. Glossa :

sancto. » Et subjungit : « Non itaque « Blasphemus exigentibus malis meritis

distinctio verborum sic accipienda
illa suis sicut nuniquam ad remissionem,

est, quasi trium personarum divisre siut i(a numquam ad poenilcjntiam ])erve-
oirensae : sed ibi genera peccatorum niet. »

distincta sunt. Peccatum enim in Pa- Ex his omnibus quod pec-

accipitur,
trem id intelHgitur, quod per inllrmita- catum in Spiritum sanctum non est
tem carnis tit, quia Patri Scriptura fre- peccatum ad mortem, nisi cum linali
quenter altribuit potenliam. Peccatum impcenitentia.
in Filium, quod fit per ignorantiam, Sed cOiNXRA hoc est, sid

quia sapientia Filio attribuitur. Sed pec- 1. Quod in praecedenti articulo habi-

catum ex certa malitia dicitur esse tum est ex verbis Auguslini, et ponun-
contra Spirilum sanctum, cui bonitas at- tur in libro secundo Sentenliarum, di-
tribuitur. » distinct. XLIII, cap. Est etiam alia
Et sic patet solutio : quia procedunt hujus peccati assignatio, quod de nuilo
auctoritates ad utramque partem intro- desperandum est quamdiu patientia l)ei
ductee. ad pcenitentiam adducit et de
: quo
non desperatur, pro illo non incongrue
oratur.
Adhuc, Augustinus super illud
2.

Psalmi Lxvin, 23 Dixit Dominus Ex : :

ME^iimi rr:Hrii Basan convertam, convertam in profun-

dum maris. Iloc est eos qui erant de-
speratissimi. Et sicut peccatum despe-
AHTICULUS IV. rationis quod est peccatum in Spiritum
sanclum, remittitur alia. Ergo : ita et

Quare hoc peccatum dicitur peccatum ad non est peccatum irremissibile, nec ad
mortem ? mortem, nisi in morte comitante.
3. Adhuc, Super illud Psahni lxvjh,

7 Qui educit vinctos in fortitudine.,

:

Ulterius quaeritur, Quare hoc pecca- etc, Glossa « Eos (jiii vincti et obsti-
:

tum dicitur peccatum ad mortem pro nati erant quasi de sepulcro iEterna?
quo non est orandum? morlis educit ad poenitentiam et ad vi-
1. I Joan. V, 10 : Est autem pecca- tam. »

ium ad mortem^ non pro illo dico roget 4. Adhuc, Super illud Psalmi gxlvii,
quis. 17 : Mittit cryslallum suam sicut buc-
2. Adhuc, Augustinus in libro I de cellas, Glossa : « Obstinatos et indu-
Sermone Domijii in monte « Peccatum : ratos facit aliorum doctores, sicut Pau-
ad mortem esse puto, cum quis post lum. » Ergo videtur, quod islud pecca-
agnitionem Dei per gratiam Domini tuni aliquando remittitur : et quod re-
noslri Je.su (^iiristi fralernum oppugnat niiltitur, pro eo uoii incongruo oralur.
charitatem, et adversus gratiam qua
 IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XXIII, QU.EST. 140. 479

Solutio. SoLUTio Magistri patet in Littera in mortem, qiiod cutn finali impcenitentia
illo cap. Sed quaeritur, Utrum omnis et obstinatione perdurat usque ad mor-
obstinatio mentis, non dicitur
quod tem. Unde Glossa interlinearis super
irremissibile propter hoc, quod num- illud I Joannis, v, \^) \ Est peccatum ad
quam remittatur, sed quia vix et diffi- mortem, hoc est, usque ad finem vita:*,
culter subit humilitatem poenitentise qua si in hac obstinatione impoenitens deces-

remittatur : sicut vix et magno igne serit. Per istam distincUonem scitur,
solvitur crystallus. Et hoc satis planum quod obstinatio et fmaUs impa-nitentia
est. sunt peccata ad mortem.
Et sic auctoritales proceJunt ad Et sic patet solutio ad omnia objecta :

utramque parlem : quia quidem remitti- quia post mortem non est locus remis-
tur, sed vix et difticuUer. sionis, sed retributionis. Sed ante mor-
Alii tamen posteriores, distinclionem tem pro quolibet peccatore orandum
accipiunt ex ipsis verbis Joannis ' et est : quia patientia Dei ad poenitentiam
Giossa ibidem, et melius dicunl. Dicunt adducit. Unde, ad Hebr. x, 28 et 29 :

enim, quod peccatum ad mortem dicitur
tribus modis. Uno modo quo omne pec-
calum mortale dicitur peccatum ad mor-
tem. Unde, Joan. v, 17 Omnis ini-
quitas peccatum est, et est peccatum ad
Irritam quis faciens legem Moysi, sine
ullamiseratione duobusvel tribus testi-
bus moritur : quanto magis putatis de-
: teriora mereri supplicia, qui Filium Dei
conculcaverit et sanguinem testamenti
,

mortem. Et sic secundum specialem ra- pollutum duxerit, in quo sanctificatus

tionem non dicitur peccatum in Spiri- est, et spiritui gratix contumeliam fece-
tum sanctum ad mortem, sed iJjeneralem. ritt
Secundo modo, dicitur peccatum ad Et hsec de peccato in Spiritum san-
mortem,ut ibidem dicit Glossa,quod se- ctum dicta sufficiant : quia quod ultimo
parat finahter aDeo,sicutmors animam e de ditTerentiis et sufdcientia istorum
corpore. Et sic peccatum in Spiritum peccalorum quaerendum esset, secundo
sanctum potest dici peccatum ad mor- membro istius distinctionis disputatum
tem. et determinatum est per singula in com-
Tertio modo, dicitur peccatum ad muni.

' 1 Joan. V, 16.

480 D. ALB. MAG. ORD. PR.ED.

TRACTATUS XXIA
DE POTENTIA PECCANDI.

Deinde transeundum est ad quadragesimam quintam distinctionem libri

II Sententiarum, quse sic incipit : Posl prsedicta consideratione dignum

occ/^r///. In qua agitur de potentiapeccandi, unde sit in nobis, utrum a
Deo, vel non ?

QUiESTIO CXLI.

Lnde sil potentia peccandl in nobis ?

hanc tria oc- rationales sunt ad opposita opposita

Et circa (listinctioncni :

currunt quaerenda. sunt malum et bonum : sed potentia ra-

Prinium, IJtinrn potenlia pcccandi sit tionalis ad bonum, est potentia : ergo

potentia, vcl inipotentia? potentia qua^ potest facere malum, est

Secundo, rtruni sil a Deo, vel non? potentia.

Tertium, Utrum sil una, v< plures? I 2. Adhuc, Eccli. xxxi, 10 et 9 : Qui
potuit transgredi, non est transgres-
et

sus : facere mala, et non fecit. Quis est

hic ? Et laudahimus eum. Vir sanctus

MEMRRrM I. non laudatur de impotcntia, sed de po-

tcntia, cum sit [audabilium bonorum.

Utrum potenlia peccanJi sit potenlia, Ergo potentia ad malum, simpiiciter po-
vel impotenlia ? tentia est.
3. Adhuc, In prahabitis, distinct.

XXXIV, dictum est, quod liberum arbi-

Ad primum objicitur sic :
trium est facultas rationis, et voluntas

1. Dicit Philosophus, quod potentiee qua bonum eligitur gratia assistente,

 L\ II P. SLM. THEOL. TRACT. XXIII, QL.EST. 141. 481

et malum eligitur ea deserente. Libe- lis potentia ad talem actum sitpotentia.

rum arbitrium est simpliciter potentia. Si autem consideratur sub deformitate
Ergo videtur, quod potentia malisit sim- mali, cum malum defectus est et non
pliciter potentia. ens, non potest habere nisi causam defi-
4. Adhuc, Augustuius dicit in libro ciendi, quae non est potentia simpliciter.
de Vera religione, quod malum est De hoc tamen disputatum est in prin-
adeo voluntarium, quod si non sit vo- cipio prima^ partis hujus Sumrnse theo-
luntarium, non est peccatum'. Voluntas logise, tractatu de bono et malo, quae-
est simpliciter potentia et libera inter stione,Unde malum *
? Ubi expresse
omnes. Ergo videtur, quod polentia ostensum est, quod malum non habet
peccandi sit potenlia. causam efilcientem, sed deficientem.
Adhuc, Activa potentia, simpliciter
5. Et sic procedunt rationes et auctorita-
potentia est malum non fit nisi per
: tes ad utramque partem.
activam potentiam : ergo potentia pec-
candi, simpliciter potentia est.
CONTRA :

1. .\nselmus in libro de Libero arbi-

trio : « Putasne quod additum minuit MEMBRLM II.

libertatem, et subtractum auget, esse

libertatem, vel partem libertatis?» Et Vtrum potentia peccandi sit a Deo,
intendit dicere, quod facultas peccandi vel non » ?
addita minuit libertatem, et subtracta
auget. Ergo videtur, quod facultas sive
potentia peccandi nulla potentia sit, sed Seclndo, Hic quaerilur super illud

magna impotentia. quod dicil Magister in cap. 2, ibi scili-

2. Adhuc, In corporalibus est ita, cet, Sed pluribus sanctorum tesiimoniis.

quod potentia moriendi sive deliciendi, Utrum ista potestas a Deo sit, vel non?
summa impotentia est : ergo in spiri- Et videtur quod sic, per hoc quod di-
tualibus etiam sic erit : quia potentia citur, ad Roman. xui, 1, et in Litlera
mali est potentia deficiendi : malum inducitur Non est potestas
: nisi a Deo.
enim defectus est : ergo potentia ad Inducit eliaai hoc quod dicitur, Joan.
malum summa erit impotentia. xix, II Non haberes potestatem adver-
:

Adhuc, Augustinus in libro do Li-

3. sum me idlam, nisi tibi datum essct
«Qui potestquod
bero arbitrio et gratia : desuper. Quod non nisi de mala po-
sibi non prodest et sibi non expedit, testate accipi potest. Inducit ctiam hoc
quanto magis potest, tanto magis per- quod dicilur, Job, i, 1 1 : Extende pau-
versitas et adversitas possunt in ipsum. » lulum manum tuam, et tange cuncta
qxue possidet.
utio. SoLUTio. Ad hoc dicendum, quod po- Ex his videtur, quod oninis potestas
tentia mali dicitur duobusmodis, scilicet male faciendi sit a Deo.
ad actum malum, qui dupliciter potest
considerari, scilicet ut actus, vel ut SoLUTio. Auguslinus solvit hoc per Soluvio.

actus sub deformitate. Si consideratur unum verbum, et inducitur etiam in

ut actus : tunc non est dubium quin ta- Littera sic : « Malilia nempe hominum

• S. AuGPSTiNUs, Lib. de Vera religione, cap. Tom. XXXI novaj cdilionis nostras.
14. ' Cf. Opp. B. Alberli. Comment. in II Senten-
« Cf. Opp. B. Albarti. I» Purt. Summao theo- tiarum, Dist. XLIV, Art. 2. Tom. XXVII hujusce

logipe, Tracf. VI, Qucnst. 27, Membr. { et seq. novoR editionis.

xxxni 31
482 D. ALB. MAG. ORD. PH.ED.

cupiditatem nocendi ex se habet, pote- tem feceris malum, time : non enim
sine causa gladium portat, Dei enim
statem autem non nisi a Deo. »
Cnde diccndum, quod potentia pec- minister est, vindex in iram ei qui ma-
candi secunduni quod potentia est,
a lum agit. Ex lioc habetar, quod etiam
Deo est, sed secundum quod mala, a potestati scecukiri nou sit resistendum,

Deo non est, sed ex defectu boni sive a sed in omnibus obediendum.
2. Adhuc, Per rationem objiciunt
bono deficiente.
Et sic intelliguntur auctoritates, quod quidam quia communicatio humana
:

potentia mali secundum quod potentia, ((|ua liomines sil)i communicant) nou
aDeo est sed secundum quod
:
mali, a subsistit sine tali ordine inferioris ad
Deo esse non polest. superiorem per obedienliam. Omnis
enim ordo est ad unum, ut dicit Aristo-

teles in Politicis, ad quem ordinatur

tota communitas lege dirigente commu-
nilatem, eliamsi sit tyrannica politia.
MEMBRUM III. Ergo quod taU potestati etiamsi
videlur,
sit tyrannica, nou :it resistendum.

Uirum sit wia potentia, vel plures or- 3. Adhuc, Decr tum est Gregorii
dinatse sub una ? et, Si ulrique et ec- Papae quinti super iUud Ganticorum, v,
clesiasticce et sseculari sit resisten- 2 Aperi mihi, soror mea, amica mea,
:

dum, maxime si contrarium Deo columba mea, immaculata mea : et lo-

praecipiunt '
? quitur de Ecclesia, et dicit sic : « Grues
unum sequuntur ordine hneato. » Ergo
videtur, quod omnis homo debet subjici

Tertio et uUimo quaeritur, Utrum sit potestati superiori in quocumque ordine,

una potentia vel plures ordinatae sub et in omnibus obedire.

una? propter hoc quod dicit Magister in 4. Adhuc, Hoc congruit naturae : quia

illo cap. Hic oritur quxstio non transi- in toto corpore est uuum membrum
lienda silentio. Certum est enim, quod quod motum et scnsum inQuit omnibus
una est principalis polestas cui cuncta aUis, et hoc secundum Aristotelem in

subjiciuntur, potestas sciUcet Dei. Sub libro de Motu cordis, est cor, sed secun-

iUa sunt polestates saeculares, quae cUam dum Augustinum et quosdam alios, cst

sunt a Deo. caput. Sicut ergo omnia membra cordi

Et qu.Tritur, Ulrum potestatibus iUis vel capiti subjiciunlur : ita videlur, quod
sit resistendum, maxime si
contrarium omnes quolquot sint de principatu pria-

cipis unius, debent subdi principi illi.

Deo praecipiunt?
Et ad hoc objicitur :
o. Adhuc, Jerem. xxix, 7, praecipitur

l. Ad Roman. xiii, 1 et seq. : Omnis filiis Israel, quod serviant regi Babylo-

anima potestatihus sublimioribus sub- nis, et orent pro pace ejus, et pro pace

dita sit : non enim est potestas nisi a regni ejus : quia in pace illius pax erit

Deo : quse autem sunt, a Deo ordinatx vobis. Et tamen Nabuchodonosor signi-
resistit polestati, ordi- iicat diabolum, et potestas ejus potesta-
sunt. Itaque qui
nationi Dei resistit : qui autem resistunt, tem Ergo videtur, quod etiam
diaboli.

ipsi sibi damnationem acquirunt... Vis potestati diaboli non esl resistendum.

autem non timere potestatem? bonum CONTHA : S:«d C

fac, et habebis laudem ex illa... Si au- Boetius in commento super Prsedica-

Cf. Opp. B.Alberli. Comment. inllSenten- XXVII hujusce novas editionis.

liarum, Dist. XLIV, Art, 3, 4, 5 et G. Tom.

 L\ II P. SUM. THEOL. TRACT. XXIII, QU/EST. 141 483

meiita dicit, quod « tyraiini invasores ContrA : sed contra,

sunt, nun principes. » Sed invasoribus Supcr illud Apocalypsis, n, 12 : Et
lesisleniJum est : quia illi potestatem a Angelo Pergamiecclesise scribe, (jlo,-sa :

Deo uon habent, ^ed violenliam infe- « Ncn audeat Archiepiscopus super sub-
ruut : ergo poteslali illorum resisteu- ditos Episcopi manum imponere sine
dum. eo. » Lrgo videtur, quod superior prte-
latus non liabeat potesiatem super sub-
«». 1. Ulterius quteritur de potestate reli- ditos in^^erioris sine eo.

gicsorum, utrum Prselalus possit

fcilicet

praecipere ea quae non sunt in regula? SoLUTio.Ad primam partem queestio- soiutio.

Et videtur quod sic. nis dicendum, quod potestatibus ssecuia-

1. Hieronymus ad llusticum mona- ordinem civili-
ribus in his quae suut ad
chum : « Preepositum monasterii ut communitatis secundum ordina-
tatis et

Deum timeas, ut Deum diligas. Credas tionem divinam, nullo modo resisten-
quidquid jusserit esse salubre : nec mi- dum est, sed in onmibus obediendum.
nor (supple, exislens) judices scnlenliam Si autem aliquid proecipiant contra or-
majoris. Ergo videlur, quod
» in omni- dinalionem divinam, tunc eis non est

bus prselalo obediendum e^^t, slve hoc obediendum, sed resislendum est, ut di-
dicat regula, sive non dicat. cit Auguslinus.
2. Adhuc, Luc. x, 16 : Qui vos audit, l'nde auctoritates et rationcs ad
me audit : et qui vos spernit, me spernit. ulramque partem procedunt per dislin-

Ergo videtur, quod in omnibus praelalo ctionem.

obediendum est sicut Deo. Sed ad uoc quod objicitur de Jeremia, ^d s.

3. Adhuc, Benedictus in Regula : dicendum quod licet signilicet diabolum

« Praelalo etiamsi impossibile pra^cipiat et regnum ejus, tamen non accepit po-
obcdlendum
facere, cst. » Ergo videtur testatem super regaum nisi ab ordina-
quod multo magis in possibilibus obedi- tione divina, qase dedit potcstatem ad
endumsit, sive hocdicat reguhi, sive non, vind:ctam malefactorum et laudcm bo-

onlra. CoNTRA :
norum. Et propter talem ordinationem
Bernardus in libro de Praecepto et dixit Jeremias ei esse obediendum et

dispensatione : ct Nihil exigat prselatus pro eo orandum.

eorum quse non promisit subditus. Sub-
dilus enim ultra id quoJ promisil non est Ad m quod quseritur dc poteslate reli- Adq«sest. i.

lege obedientice urgendus, nec citra inhi- giosorum, Bernardus solvit in libro l de
bendus '. » Prxcepto et dispensatione. Dislinguit
enim obedientiam secundum legem cha-
t«. 2. Ulterius quaeritur de hoc quod in eo- ritatis, et secundum legem justitise. Et

dem capite dicit Augustinus, ibi, « Ipsos dicit, quod lex charitatis finem nescit in

humanarum rerum gradus adverte. Si obediendo, sed obedit usque ad mor-

quid jusserit procurator, numquid est tem, sive promiserit hoc quod jubetui',
faciendum sicontra proconsulem jubeat ? sive non promiserit. Et propter hoc
Et si jusserit proconsul, numquid est dicitur mandalum charitatis in Psalmo

faciendum si contra imperatorem ju- cxvui, 96, latum mandatum nimis. Sed
beat? » Quasi dicat Non. : secundum legem justitise et obedientioB
Ex hoc enim quod subditi videtur, certe non lenetur in omnibus obedire,
Episcoporum magis tenentur Archiepi- nisi in bis quse promisit. Dicit Magister
scopis obedire qaam Episcopis. llugo de sancto Victore, quod obedien-

S. Bernardus, Lib. de Praeceplo et dispen- satione, cap. 8.

 484 D. ALB. MAG. ORI). PRJED.

tia est virtus, qua vir obediens loquetur potestatem limitatam, aut potestatis
victorias\ libenlissime omnia amplecti- plenitudincm, sicut Papa qui est ordina-
tur injuncta necessario implenda, uisi rius cujuslibet. Si primo modo : tunc
obstiterit imperantis auctoritas. non habet potestatem in subditos sine
Unde auctorilates Hieronymi, Lucae, inferioris voluntate. Si secundo modo :

et Benedicti in regula, procedunt secun- tunc habet : quia Papa est ordinarius
dum legem charitatis obedienliae. oninium hominum : quia vice Dei est in
terris. Et sic verum esset quod objicitur
Adqusesi.? Ad iD quod quaeritur de potestate su- de Augustino, si Archiepiscopus non
perioris et inferioris, dlcendum per di- haberet potestatem limitatam.
stinctionem. Quia superior aut habet

•
Proverb. xii,
 INDEX TRAGTATUUM,

QUi^lSTIONUM, MEMBRORUM, ARTICULORUM, ETC.

IN SECUNDAM PARTEM SUMM.E THEOLOGLE;

(QU^ST. LXVIII-GXLI)

TRAGTATUS XII.

DE FORMATIONE HOMINIS SECUNDLIM ANJMAM TANTUM.

QU^STIO LXVIII. Utrumanimasit? 2

QU^STIO LXIX. Quid sit aninia ? 7

Membhum I. De septem definilionibus Sanctorum de eo quid sit aniraa. 7

Membrum II. /

^'^ticulus 1. De priraa definitione animoe, quee est Avi-

Detribusdr-i
.1 cennaB. H
fimtlOni-
'
]
/
— e,
2. De jjr>-.-
n secunda ,,..
definitione animap secundum Phi-
•

bus hilo- ^
losophos, qua3 est Aristotelis. 13
sophoi-umi _ 3 De tertia definitione animae quam idera ponit
deeoquid\ Aristoteles. 18
$it anima. \
48a INDEX TI{Ai;iATUUM, EIG.

Ql^^STIO LXX. (JuhI aiiiint iii sc sil ol poi- se ? 19

Membrum 1. Utium anima el maxime lioniinis sit siniplex, vel composila ? 20

II. Utrum anima sit sua potentia, vel non ? 21
111. Qualis sit isla divisio anima:' in vegelabilem,sensiiiilem, et ra-
tionalem"? et, Utrum sit in iiomiiie una substanlia anima; in
liis tribus potentiis? 23

QL.ESTIO I.XXl. Oii<»l vi 4|iiilnis iikmMs aiiliiia <llciliii' iiiia^o et siiiii-

liluclo l>oi, sive ad iiiiagiiK^iii el sliiiilitiuliiieiii? 27

QUiflSTIO LXXII. Liide creata sit anlnia ratione eausfe materialls? 33

Membrum I. Utrum anima liominis serundum essentiam et substantiam sit

divina subslantia, sicut Pater et Fllius et Spiritus sanctus

qui ex Deo procedunt ? 33
II. Utrum anima sit ex aliqua materia corpoiali vel spirituali? 3o
III. Utrum animao sint ex traduce, una ex alia, sicut corpus ex
corpore ? 38

Membrim IV. / Articllus 1. Utrum secundum ordinem naturae conveniat

T-. .
I
animas creari ante corpora? 40
l — 2 De sententia Pythagora?, a quo denvata est Ma-
1 nichffia hajresis : Anima facta arite corpus, transit de coiyore
ce7idantal^ m covp»,s. 42
C0}7i/ja )'i- I
— 3 Ltrum anima? ante corpora fuerint in compari-
bus stellis I hus stellis,et descendentes ab illis incorporentur, et ilerum
171 corpo- f post separationema corporibus redeant adcompares stellas,
ra ? \ sicut dixit Socrates? 45

QU^STIO LXXIII. I)e eaiisa elliciente aniime. 52

Membrum L Utrum solus Deus sit cuusa efficiens animai? o2

II.Utrum anima ex hoc quod solus Deus causa ejus efficiens est,
sit incorruptibilis post absolutionem a corpore ? o4

QUi^STlO LXXIV. De eansa formali et linali aniniie. 56

 IN II P. SUMM^ THEOLOGItE. 487

TRAGTATUS XIII.

DE FORMATIONE HOMINIS JUNCTA ANIMA.

OU/ESTIO LXXV. L'ti'iiiii ab alio qiiaiii a Deo poUiit 1'oriiiai'i eorpus

priiui lioiiiiiiis ? 58

QU.^STIO LXXVT. De uatura et coiiiple.xioue foriiiati eorporis. . 63

QUvESTIO LXXMI. De uuioue corporis cuiu auiiua. 68

Membrum I. Utrum anima rationalis unibilis sit corpori? 68

II. Utrum anima sit unibilis corpori per medium vel sine medio ?
et, Utrum uno medio vel pluribus? 71
III. Utrum una sola anima intelleclualis sit in omuibus corporibus
vel mutae, ita quod singul» in singulis corporibus ? 7o
IV. Quomodo anima sit in corpore ? Utrum tola in toto, et in qua-
liter parte tota, vel non? 100
V. Utrum anima separabilis sit a corpore, vel non, ita quod per
se maneat separata, et agat secundum intellectum ? 103

QU.^STIO LXXVIII. Ltruiu corpiis Xdve iuerit auiiuale, et qua aui-

lualitate ? 1 06

QU^ESTIO LXXIX. De Iiabitatioue paradisi qua* corpori Adse couipe-

tebat. liO

QUi^ilSTIO LXXX. De foriuatioue corporis llevie. 114

Membru.m I. Utrum conveniebat mulierem immediate fieri a Deo, vel ab

Ant;elis? 114
II. Utrum conveniebat propagationem fieri cx viro et muliere, vel
ex uno tantiim? 116
III. Utrum conveniebat mulierom ex costa et latero fieri, vel ex
alio niembro ? 117
488 LNDEX TRACTATUUM, ETC.

QU.tlSTIO I.XXXI. rtriiin roriiialio llevu^ fiierit miracii1o!sa, vei iia-

tiiralis? 121

QU^ESTIO LXXXII. i>e eoniparalione eorporis niiilieri^ ad eorpiis

viri. 123

Mkmbrlm I. Do forlitudiiie corporis mulieris quanlum ad sexum,utium sci-

licet seque fuerit forte sicut corpus viri in viribus et sensi-
bus, tam ad cognitionem quam ad motum pertinentibus? 123
II. Utrum corpus mulieris ejusdeni vel luqualis fuerit dignilalis
cum corpore viri ? 12.i

TRAGTATUS XIV.

DE FHIMI noMI.MS STATU ANTE UEUCATUM, QUALIS FUERIT?

QU.IilSTlO LXXXIII. Ilriini eorpiis AiUv riierit pa^siblle, vel lmpa»4si-

l)ile, et qiia passibllitate? 127

QUifiSTIO LXXXIV. Ltruni lleva in primo statu eonceplsset et pepe-

riss«'t permansissef ? et,
in<*orriipta et \irj;o
1 «Mim ^ravitate riiisset j^ravlda, vel sine
triiin
grsivitatr» ? et, I triiiii ciim dolore puerpera,
vel siiie dolore? 131

QU/ESTIO LXXXV. Qiiales si non peceasset Iioiiio filios genulsset se-

ciinfliim corpiis et animam? i3i

QUvESTIO LXXXVI. l)e tentatione priinl hominis. 139

Mkmbrlm I. Qualis fucril lenlalio in numero el ordine tentalionis ? et, De

dispositione ejusdem, ulrum fuerit ab exteriu5 ab lioste, vel
etiam interius ab aliqua corruplione mentio ? 139
H. Quare per serpenlem jtotiu'^ quam peraliud animal facta est

tentatio? ^^^
 IN JI P. SUMM.E THEOLOGI^. 489

III. Quare diabolus primo incepit tentationem a muliere, et non a

viro ? 143
IV. Utrum mulier liabuerit aliquid allicieus seusibile, aut non ? 143

QUyESTIO LXXXVII. De origiiie peecati primoruin parentiini. 147

Membrlm I. Quare permiserit Deus hominem tentari, cum sciret eum ca-
surum, et ex tentatione multa mala proventura? 148
II. Qua3 fuerit origo peccati, utrum scilicet superbia? 150
III. Utrum peccatum primorum parentum fuerit maximum ? et,
Quis eorum plus peccaverit ? et, An potuerint peccare venia-
liter? et, Qui sint gradus peccali ? 152
IV. Utrum Adam et Heva in primo statu fuerint deceptibiles, an
non? loo
V. Utrum peccatum primarum parentum fuerit remediabile, cum
peccatum Angelorura fuerit irreraediahile ? 157

QUiESTIO LXXXVIII. An omiiis iguorantia exeusel a toto et a tanto ?

et, An in seipsa sit peecatiim ? et, Si qufedam
excusat, qua^clam vero non, qiise sint illae ? 159

QUiESTIO LXXXIX. De Iripliei coj^nitione priini hominis, scilicet re-

riim, Creatoris, et suipsiiis. 162

Membrum I. Quomodo et qualiter primus homo habuerit cognitionem re-

rum propter se factarum ? 163
II. Quomodo et qualiter primus homo habuerit notitiam Creato-
ris? 165
III. Quomodo et qualilci primus homo hahuerit notitiam suiip-
sius ? 169

QU^STIO XC. In qiia g:ratia creatus i*uerit primiis liomo ? et, De po-
tentia eijusthMii ante casiiui. 172

Membrum 1. Utrum homo creatus creatus fuerit in gratia gratum faciente,

an non ? 172
II. Utrum Adam ex accepto slare potuit? 175
III. Utrum Adam ex accepto proficere potuit ad meritum ? 177
IV. Utrum Adam ex accepto habuerit universitatem virtutum et
donorum Spiritus sancti ? 179
V. Utrum Adam habuerit consummatas virtutes secundum ulti-
mam perfectionem uniuscujusque virtutis ? 180

QUiESTIO XCI. De adjiilorlo homini in creatione dato qiio stare

poterat, quod esl liberiim arbitriiim. 183

Membrum 1. Quid sit re sive genere liberum arbitrium, hoc est, utrum sit

potentia, vel habitus, vel passio ? 183

490 INDEX TRACTATUUAl, ETC.
II. Utrum liberum arbitrium sit potentia una, vel plures ? 185
III. Utrum liberum arbitrium sit potenlia separata a ralione et
voluntate, vel conjuncta istis? 187

Membrcm IV. /

Quid sit U-
ARTicfLus 1. De singulis definitionibus liberi arbitrii in spe-
hevum ar-
ciali. 189
hi trium — De definitionibus liberi arbitrii in communi,
2.
secundum penes quid accipiantur, in quo conveniant, et in quo difTe-
definitio- rant ? 191
nem el ra-

tionem ?

TRAGTATUS XV.

DE POTENTTIS ANIM.E, QUIBUS PERFICITUR ANIMA IN NATURALIBUS

QUvESTlO XCll. De sensualftnte. {93

Membrlm I.'Quid sit sensualitas? 193

II. Utrum sensualitas sit una simplex potentia, vel in se babeat
plures, scilicet concupiscibilem et irascibilem ? 194
^\i III. Ulrum sensualilas babeat aliquid ralionis ? 19o
IV. Utrum in sensualilato sit peccatum, vel non ? 197

OU.-ESTIO XCIII. De ratlone et ejus partibus. 199

Membrum I. Quid sil ratio ? 200

II. In quo differat ratio ab intelleclu agente, possibili, adepto, et
speculalivo ? 201
III.Quid sit superior portio ralionis? 203
IV. Quid sit inferior porlio ralionis? 204
V. Qualiter conjugium spiriluale sit inter superiorem et inferio-
rem portionem ralionis? 205
VI. Qualiter in utraque portione, superiore scilicet et inferiore,
peccatum consummelur ad similitudinem primi peccati
primorum parentum ? 207

QUi1i:ST10 XCIV. De Ilbero arbitrlo. 209

Membrum I. Quoium sit liberum arbitrium ? 210

II. Utrum in Deo sit liberum arbitrium? 211
III. Utrum in bealis et confirmatis in beatitudine, scilicet Angelis
et scnctis, sit liberum arbilrium ? 213
 IN 11 P. SLMM.E THEOLOGItE. 491

QUyESTlO XCV. De qimdriipliei statu lilieri arbitrii. 215

QUiESTIO XGVI. De trlplici divisione libertatijs arbitrii secunduiu

Magistrum, scilicet a* necessitate, a peccato, et a
niiserla. 217

QU.f:STIO XCVII. Respeetu quoruni sit liberuni arbitrium ? 220

Mkmbrum I. Ulrum iiberuni arbitrium sit respectu praesentium, praeterito-

rum, et futurorHin, vel futurorum lantum ? 220
II. De actibus liberi arbitrii. 221

TRAGTATUS XVI.

DE GRATIA QUA PERFICITUR ANIMA L\ GRATUITIS, DE VOLUxNTATE,

ET YIRTUTE.

QUitlSTIO XCVIII. Degratia. 223

Membrum I. Ansitgratia? 223

II. Quid sit gratia re, utrum scilicet substantia, vel accidens ? 226
III. Quid sit gratia definitione ? 228
IV. Cui insit gratia primo et per se, utrum scilicet potentiae, vel
substantiae animpe ? 230

QUiESTlO XCIX. De volunlate el aunexis. 231

Membrum I. Quid sit voluntas, et de divisione ipsius ? 232

Articulus 1. Quid sit synderesis? 234

Membrum II. (

]
— 2. Utrum contingat synderesin aliquando peccare ? 237
De synde- {
_ -j
ytrum contingat synderesim in toto exstingui,
resi. [ vel non ? ' 23«

Membrum III. /
/

De conscien-
tia,utrum
sit jpotoi- 240
1
AnTicuLUs I. Utrum synderesis sit potentia, vel habitus ?
tiavelha-
^
— ^. Utium conscientia sit idem quod synderesis ? 243
hitus? Et
si est ha-
bilus,qua-
lis sit ille'^.
492 INDEX TRACTATUUM, ETC.

QU.^STIO C. Qtinliler se grattn hnbeat n<l voluntntem et nd ratio-

neni? 2l4

Membrim I. rtrum in aliquo voluntas praecedat gratiam ? ,

245
II. rtrum voluntas etratio sine gratia possint non peccare dam-
nabiliter, vel necesse sit damnabiliter peccare? 246
III. Utrum post habitam gratiam necesse sit venialiter peccare,
vel non? 248
IV. Quae sit gratia illa quae voluntatem retinet a peccato? 250

QU^STIO CI. De eratia operante et cooperante. 252

Membhcm I. Utrum eadem sit gratia operans et cooperans, sive praeve-

niens et subsequens, vel diversae ? 233
II. Quomodo gratia possit augeri vel minui ? 254
III. Qualiter gratia differat a virtute? 234

QU.«STIO CIT. De gratintrin quferuntur. 256

Membrdm I. Qualiter gratia augeatur ? 236

II. De divisione bonorum magna, minima,
in et media. 238
III. Utrura virtute possit aliquis male uti ? 239

QUitiSTIO CIII. De virtute. 260

Mbmbrdii I. Quid sit virtus in genere ? 260

II. Quomodo genus virtutis deducatur ad «pecies per divisionem ? 263

QUi^STIO CIV. De Justitin. 264

Membrcm I Qua> sit illa justitia generalis quee tam magna est animi vir-
tus ? et, In quo differat a justitia speciali ? 264
II. Utrum justilicatio impii sit majus quam creare coelum et ter-
ram ? et, Utrum sit in tempore vel in instanti ? 266
III. Qualiter fides quae per dilectionem operatur, perficit justifica-
tionem ? 268

QUiESTIO CV. De tribus hjeresibus inimicis grnUsp, scilicet Pelngii,

Jovininni, et Mnnichsei. 270

Mbmbrum I. De haeresi Pelagii. 2^0

II. De testimoniis;_Pelagii quibus errorem suum confirniavit. 273

III. De tribus haeresibus in speciali quse contradicunt gratiae, sci-

licet Manicha^i, Joviniani, et Pelagii, et praecipue Joviniani. 274
 IN II P. SUMM/E IHEOLOGIiE. 493

TRAGTATUS XVJI.

DE PEGCATO ORIGINALI, ET QUIBUSDAM CIRGUMSTANTIBUS iPSUM.

QUiESTIO CVl. De MtHtii houiinfs ante et post peecatuni. 277

Mkubkuu I. Utrura priraus homo ante peccatum indiguerit gratia operante

et cooperaute ? 277
II. Ulrum Adam ante peccatum habuerit virtutes, vel non ? 278
III. De ejectione hominis de paradiso. 278
IV. De flarameo gladio ante paradisum posito. 279
V. Utrum ante peccatum primi parentes comederint de ligno vita^,
vel non ? Et si comederunt, quare non sunt facti immortales ? 280
VI. Quomodo iatelligatur illud, Nunc ergo ne forte miltat manum
suam, et swnat de ligno vitae, et comedat, et vivat in xter-
num ? 282

QU^STIO CVII. De peecato oi-lgiuali. 282

Meubrum I. Utrura peccatum originale sit? 282

II. Quid sit peccalum originale ? 286
III. Quid sitpeccatum originale defmitione? 289

, Articulls 1. Utrum originale peccatum transfundatur a

proximis parentibus, vel ab ipso Adam solum ? 292

Particula i. Utrum solus Adam sit causa ori-

ginalis peccati, vel etiara Heva sola ? 293

Membrum IV^
ARTiCULUS 2. — 2. Quid in peccato Adse causa fuerit

De causa ori- peccati originalis, utrum scilicet superbia,

De causa ginalis pec- vel avaritia, vel gula, vel quid ? 294
originalis cali.
— 3. Si sola Heva peccasset et non
peccati, et Adam, quid transfunderetur in parvulos,
traducti- \
utrum originale peccatum, vel quid ? 296

one ipsius / Particula i. Utrum peccatum originale con-

in poste- trahalur ab anima tantum vel a carne tan-
Articulus 3.
ros. tum, vel ab utroque ? 297
De modo tra- — 2. Utrum peccatura originale sit

ductionis tantum iii parvulis, vel ctiara fuerit in pri-

originalis mis partntibus ? 299
peccati. — 3. Quomodo per baplismura pecca-

tura originale transit reatu, et manet actu ? 301

491 INDEX TRACTATUUiM, ETG.

QU.ESTIO CVJIl. De eoiicupisceiilia ef roinile. 303

Membrum I. Quid sit concupisconlia sive fomes ? M)'.i

II. In quo sit lomes, uliuni in corpore, vel in aninia, vel in

utroque ? 30;»

III. A quo sit fomes sicut a causa ? 30o

QU..ESTIO CIX. Llriiiii acliis coiieiibilus iii iualriiiioiiio sil pecea-

luni ? 308

QUitSTJO CX. I)e verilale liiiinanie iialurje qiia» propagala est ab

Adani. 310

Membrum I. Utrum tota veritas liumanie natur.ne qua; propagata est in om-
nes homines, fuit in Adam secundum corpulentam subslan-
tiam ? 310
II. De modo propauationis ex uno in omnes. 313
III. Utrum aliquid de cibo transeal in veritatem humanae naluroe ? 316

QUi^STJO CXJ. De fomile. 319

.Membblm I. Utrum continiiat fomitem exstingui ? 319

II. Quid sit fomilem exstingui. utrum scilicet exsfinguatur ut om-
nino toliatur, vel quod aliquo modo remaneat debilitatus? 321
III. In quibus sanctis exstinclus sit fomes, utrum in aliis quam in
heata Viraine ? 323

QU.-ESTJO CXIJ. I Iriiiii orij;'iiiale peccaliini sil iinuiii vel plura? 325

QU.^ESTJO C.XIJI. Qua? sil ptt'iia propria origiiialis peccali? 32G

TRACTATUS XVIIl.

DE PECCATO ACTUALI

QUiESTJO CXIV. Ue peccalo actuali, el priino de veniali. 330

.Membrlm I et II. Quae sit origo prirai peccati, scilicet utrum res bona vel

res mala ? et, In qua re sit peccatum ? 330

 IN II P. SUMALE THEOLOGLE. 495

III. Quid sit peccatum ? 333

Articulus 1, Utrum veniale peccalum sit macula inaninia?

et, Si macula est, in quo difTert a macula mortalis pec-

cati, et in quo conveniat ? 337
— 2. Utrum peccatum veniale sit malum volunta-
Membrum III
riuin? et, Quare dicatur veniale? 339
De dirisio- I — 3- Quid sit peccatum veniale? et, In quo dilTerat a

nibiispec-] mortali ? 341

catorum. i
— * ^^^* ^^*^ radix peccali veniaiis, et in quo sit sicut
in sulijecto? et, IJtrum in liac vila aliquis esse possit sine
eo ? ot, Utrum veniale possit tieri mortale, vel non ? 3i2
— ;i. Utrum omne peccatuin veniale venia dignum
sit, vel aliquod aeternaliter puniatur in peccante ? 244

Membrum V. De difTerentiis peccatorum. 345

QUiESTlO CXV. De septeni vitiis eapitalibus, qiitie iiiortalia clieiiiitiir

iii eoiiiiiiuni. 3i5

Membri M I. Quid sit mortale peccatum ? 343

II. Quoe sit differentia inter mortale et criminale ? 346
III. Qua; sit difTerentia inter criminale et radicale? 347

QU/ESTIO CXVU De difTerentiis eapitaliiini peecatorum a invieem

in speeiali, et primo de siiperbia. 347

Membrum I. Quid sit superbia? An sit peccatum ? Quid sit motiuum in su-
perbia? et, An sit peccatum separaluni ab aliis, vel difTusuin
in cmnibus aliis ? 348

/ Articulus 1. Utrum inanis gloria sit peccatum ? 3.')0

I — . 2. Utrum inanis gloria sit semper peccatuin mor-

Membrum II. tale, velaliquando veniale? 3i»l

De filiabris
\
I —3. Quid sit proprium motivum inanis gloria;? 3o2

J
_ 4, i^ quo differat inanis gloria a superbia? 3o4
superbix >
_ ^^ Utrum inanis gloria sit generale peccatum mix-
et specie- i
tAim omnibus peccatis sicut superbia, vel non ? 354
biis ejn^i. j — 6. De speciebus inanis glori», et de opposito ejns. 356
f — 7. De reliquis flliabus superbift-, quoe sunt proesum-
l ptio, arrogantia, et jactantia. 357

358
QUiESTIO CXVll. De invidia.

Artigulus i. Quidsitiuvidia? 359

Membrum I. I

V — 2. Utrum invidia sit sempermortale pecoalum, vel

De invidia aliquando veniale ? 360

secundum __ 3. Quomodo invidia sit peccatum ? et, Quomodo ex
j

se. \ ipsa oriuntur fdia) ? 362

 496 LNDEX TRAGTATUUM, ETC.
Articulus 1. Quid sit detractio? 353
— 2. Utrura detractio semper sit mortale peccatum,
vel aliquando venialc ? 3G4
Membrcm II.
— 3. In quo differat detractio a susurratione ? 365
De filiahus — 4. rtrum detractor teneatur ad restitulionem fama?
ejus cui detrahit? 360
invidix.
— Quid sit oemulatio,et in quo diflerat ab invidia?
.1.

Et si sit mater omnium maloruni. sicut videntur Sancli di-

cere ? 367

QUitSTJO CXVIJI. De ttceclia. 369

Membrum . I
j^HTicuLUS 1. Quid sit acedia secundum definitionem et rem ? .169

De acedia } — 2. Utrum acedia sitsemper mortale peccatum, vel

sectmdHm) aliquando veniale ? et, Quomodo dicatur peccatum capi*
tale? 370

Membrum II. De filiabus acediae, quot et quoe sint? 372

QUif:STJO CXIX. I)e tra. 374

MbMBRcM I.
Articulus I. Quid sit ira ? 374
De ira se- — 2. Quantum peccatum sit ira? et, semper sit
Si

cun d um peccatum, vel aliquando meritorium? et, An omnis ira per

vitium sit mortale ? 376
se.

Membrtm II. De (iliabus ira? 377

QUiflSTIO CXX. De avaritia. 378

Articulus 1. Quid sit avaritia ? 378

Membkum I.
— 2. semper peccilum? et, Cum
Utrum avaritia sit

hoc qiiantum peccatum, utrum semper sit mortale, vel

De ava7'itia aliquando veniale ? 380
in se. — 3. De viliis avaritiae adjunclis, et utrum sit pecca-

tura maximum ? 381

V

De 384
Membrum II. filiabus avaritioe.

QU^STIO CXXI. De giila. 386

•'^86
Articulus i. Quid sitgula?
— 2- Utrum guhi sit peccatum ? et, Quantum pecca-
tum sit ? 387
Mbmbrum I.
— 3. l.'trum peccatum sit in abstinentia sicut in
De gula se- gula ? 389
j
cundum Particula \. Quid sit ebrietas ? 390
se. I Articulus 4. — 2. Utrum ebrietas semper sit pec-
catum mortale ? 391
De ebrietate.
— 3. De prudentia carnis et spirilus. 392
39J
Membrum II. De filiabus gula^.
 IN 11 P. SUMMvE THEOLOGLE. 497

QL\EST10 CXXIl. De luxuria. 394

ARTir.ULUs 1. Quid sit luxuria? 394

— 2. Utruni omnis coitus soluti cum solula sit pecca-
tum, el quantum peccatum sit? 393
Membrum II.
^
_ Qg pollutione nocturna, utrum
3_ scilicef uenerali-

ter sit peccatum, vel non ? 397

De luxuria
in se.
— 4. De lactibus immundis, osculis, et amplexibus, si

sintpeccata? et, De differentia eorum quae sunt fornicatio,

adulterium, sluprum, meretricium sive scortum, sacrile-
gium, incestus, et sodomia. 390
\

^"^
Membrum II. De filiabus luxuriae.

Summa septem vitiorum capitalium secundum Gregorium. 402

TRACTATUS XIX.

DE PECCATIS QU.E A PRIVATIONE ACTUS DENOMLNANTUR.

QL.ESTIO CXXIII. I)e omissione, ues;ligenlia, et ig;noi'antia. 406

Membrum I. Quid sit omissio sive deiictura ? 406

II. Quid sit negligentia? et, Utrum sit indifTerens peccatum, vel

veuiale, vel mortale ? 407

III. Quid sit ignorantia ? 409

QU.-ESTIO CXXIV. Quomodo coalescit niaUim in istis quve a privatic-

ne actns denominantur, sicut ignorantia, ne-
giigentia, et omissio. 409

TRAGTATUS XX.

DE PECGATIS QU.E IN VERBIS CONSISTUNT.

l
QU.ESTIO CXXV. Demendacio. 411

XX XI II ^^2
498 INDEX TUACTATLUM, ETC.
Membrum I. Qiiid sit mendaciura ? 412
II. Ulrum omne mendacium generalitei- sit peccatum "?
412
III. De dillerentia mendaciorum.el de quantitate peccati secundum
quamlibet differentiam. 4i:{

IV. Utrum perfecto liceat in aliquo casu nienliri, vel semper sit

sibi mortale peccatum ? 415

QU.IilSTlO r.XXVI. I friiiii miiHiloqiiiiiiii sH |)«-ecaliiiii ? el, Ufriiiii ta-

eei*e de neo aiitiiiis po8sif siiie peecafo? 417

OUit:ST10 GXXVJI. De coiifenfioue. 417

Membrlm I. Quid sit contentio ? 419

II. Quantum peccatum sit contentio, utrum semper sit peccatum,
vel aliquando bonum sive indifferens ? 420
III. Utrum in sacra Scriptura liceat disputare c mtentiose? 421

QU.ESTIO CXXVIII. De iiialeclicto. 422

Mrmbrum I. Quidsit maledictum ? et, Quid maledicere ? et, Quantum pec-

catum sit ? 422

II. Utrum maledictum possit interminari in creaturam rationa-
lem et similiter iiralionalem ? 424

TRACrATUS XXI.

DE DLOBIS PECCATIS QU/E MAXLME IN ACTIOiNE VOLiJ^TAnS

CONSISTLNT, SCILICET DE .ILDICIO SLSPICIOMS, ET PERSOXARLAi
ACCEPTIONE.

QU.ESTIO CXXIX. De iiulicio siis|)i(>ioiiis. 426

MEMBurM I. Quid sit judicium suspicionis ? 42f)

II. Ulrum judiciura suspiciosum sempei' peccatum morlale, vel
sit

aliquando veniale? et, E.x qua suspicione liat judicium le-

ctum, etex quajudicium non rectum ? 427
III. Utrum solius Dei sit judicare de occultis hominum, vel etiam
hominis? et, Si homo possil judicare de occultis proprii
cordis ? 428
 IN II P. SUMMiE THEOLOGLE. 499

QU.ESTIO CXXX. De persoiiarimi accepHoiie. 430

iMEMBRUM I. Quid sit personaruni acceptio ? '30

II. Quot modis tlat personarum acceptio "?
et, Utrum quolibet nio-
dorum sit semper peccalum mortale, vel aliquando veniale? VM
IH. Quare specialiter dicatur in sacra Scriptura, quod personarum
acceplio non est apud Denm ? i-3:i

TRAGTATUS XXII.

DE RADICIBUS PECCATORUM.

QU.ESTIO CXXXl. Qiiomodo peccalum sil poeiia peccali? 43")

Membrum I. Utrura omne peccatum essentialiter sit poena cum lioc quod
est peccatum ? 4:^1;

II. Utrum esse poenam, essentialiter conjunctum sif ei quod esl

esse peccatum ? 437
III. Utrum unum peccalum sit prana alterius peccati ? 438

QU^ESTIO CXXXII. Quomodo omiie peccaUmi sil ex limore male liu-

miliaute, vel ex amore iuflauimaule ? 439

1' Articulus i. Utrum ista divisio generalis sit qua dicitur,quod

orane peccatum orilur vel ex timore, vel ex amore ? 4.30
— 2. Quid sit timor? 4V0
Membbum I.

^^'^^^^'^
De timove)
' ''*
/ P.articula 1. Au liraor -il iH'ccafum ? el,

'^'^''«'" timorX Utrum semper sit morfale, vcl aliiiuan

hicmilla»-]
1 s/< pecea- veniale, et aliquando morlale? iil
J

tum ex quo — 2. De diflerenfia fimoris (').

oritiir pec-
j
— ^- Quando timor excusef,et qnan^
catum? i'o» excuset?

Membrum II. De amore male inflammante. il-6

(1) Post lianc I

articulani pst qupestio incidpns : ^uid oporteat liiuerc in periciilis el nrdnis,
et quid non 1 .'i i 4
300 INDEX TRACTATUUM, ETC.
QU.^STIO CXXXIII. Qiioiiiodo oiiine peccatuiii sit vel e.v coneiipi-
scentia cai* nis,vel e.\ conciipiscentia ociiloriiiii,
vel e.v superbia vilai, sicut dicitiir, 1 Joan. II,
16? 447

Membrum I. Utrum ista divisio sit sufficiens ? 447

II. De singulis membris islius divisionis in speciali. 449

QU.ESTIO CXXXIV. De peccato et actibus ejiis in coniniuni. 450

Membrum I. Utrum peccatum in quantum peccatum sit a Deo ? 450

II. Utrum peccatuni quanlurn peccatum
in sit res aliqua, vel na-
lura, vel substantia? 4y2

QU.tSTIO CXXXV. An ex fine cognoscatur voliintas utriiin recta sit

vel prava ? 453

QU.ESTIO CXXXVl. Qiiare sola voliintas dicatur peccare, et non

caiterje potenlite ? 456

QUi£STIO CXXXVII. An ex fine oinnes aefiis pensari debeant utruni

boni vel niali dicantiir ? 458

Membrum I. Utrum bona et mala actio dilTerant specie, vel numero solo ? 4a9
IL Utrum opera Iiominis ex aflectu vel line sint bona vel mala?
et, Utrum omn«s actus boui vcl mali ex intentione ? 460

QUi^ESTIO CXXXVIII. De differentiis acluiim seciinduni infentioneni

bonain vel nialani. 4G1

Membrum I. Utruni aclio mensuretur inlentione, (ide, ct charitate, dirigen-

tibus aclionem ? 462
II. Utrum bonurn et malurn sinl iii opere ex intentione, vel ex
ipso opere ? 403
111. Utrum intontio quantitatem operi iraponat, scilicet quod tau-
tum mcreatur homo quantum intenderit, vel non ? 464

QU.IiSTiO CXXXIX. De volunfafe et ejiis actu. 466

Membrum 1. Utrum voluntas et aclus qui causalur a voluntate sint unum

peccatum iu eodem, vel duo? 466
II. Utrum peccatum quod transivit in actura et perfectum est, se-
cundum aliquid, scilicet reaturn, maneat in anima usque
post perfectam pcenitentiam ? el, Quis sit ille reatus, et in
quo fundatur ? 467
III. De modis peccatorum, et incidenter quod non sint plura pec-
cala capitalia quara septem. 468
 IN 11 P. SLIM.M.E THEOLOGl^. .io

TRAGTATUS XXIII.

DE PECCATO IN SPIRITUM SANCTUM,

QU.ESTIO CXL. De pecealo iii Spirifiini sanetiiiii. 470

Membrum I. Quid sit peccafum in Spirituni sanctum ? 470

II. Quae sint clifTerentia? hujus peccati secundum Auaustinum ? 471

Membri.m III.
j
Articl-lus 1. Quid sit blasphemia ? et, Qua species ejus et

Quse sunti quot? et, Utrum univoce vel fequivoce an per prius et po-
sterius preedicetur de ipsis ? 474
diifprp 1
. , .

I
— 2. Quantum peccatum sit blasphemia, utrum sem-
/ / per sit mortale, vel aliquando veniale ? 47o
peccacise-) — 3 Quare blasphemia dicatur peccatum irremissi-
cundumj j^iig -7 477
Ambro-J — 4 Quare hoc peccatum dicitur peccatum ad mor-
sium ? • l tem ? 478

TRACTATUS XXIV.

1) E P TENT 1 A P E C C A ND I

QUiESTIO CXLI. Lncle 8it pofeiifia peeeandi iii iiobis? 480

Membrum I. Utrum potentia peccandi sit poleutia, vel impotentia? 480

II. Ulrum potentia peccandi sit a Doo, vel non ? 481
III. Utrum sit una potentia, vel piures ordinata^ sub una ? ef, Si
utrique et ecclesiasticaj et Sceculari sit resistendum, maxinie
si contrarium Deo pra^cipiunt? 482
 INDEX
RERUM ET VERBORUM MEMORABILIUM
QU/E IN SECUNDA PARTE

suMMiE theologij: continentur.

(Toiii. XXXII <&• XXXIII c«1i(lonU nosdte)

ABBREVIATIONES
a. Articulus. quaesit. Quaesitum.
m. Membrum. subpar. Subparticula
par. Particula. rat. Ratio.
Q Quaestio. tract. Tractatus.
q Quaestiuncula. T. Tomus.

N.-B. Numeri romani indicant tomum XXXII vel XXXIII novae editionis nosti se.

AccEPTio.MS personarum gradus triplex.

Q. 130, m. 2-X.\XIlI.

X AcciDENS ad esse non conducit, nec ejus

quod est esse rei pars est. Porpliyrius.

Q. 3, m. 2-XXXII.

AcciDENTis esse est inesse. Porphyrhis.

Abstractio duplcx est, scilicet formee a ma- Q. 13, m. 1-XXXII.

leria, et universalis a parliculari. Q. 14, Accidentis comparatio ad subjectum du-

m. 3j a. 2, par. 3-XXXlI. plex, scilicet ad subjeclum tantum, el ad
504 INDEX RERUM
sabjeclum proul ipsum exil a causa el AcTus creationis nulli communicabilis quod
exprimil simililudinem causee. Q. 3, in diversilate essenliae consisLit cum primo
m. 3, par. 1-XXXIl. principio. Q. 3, m. 3, a. 1-XXXII.
AcciDENS est, quod adest et abest praeler AcTUs simpliciter prsecedit potentiam sub-
subjecli corruplionem. Aristoleles. 0.137, stantia, ratione et tempore. Aristoteles.

m. 1-XXXiII. Q. 4, m. 2, a. 1-XXXII.
AcTus Uierarchici tres, scilicet purgare, illu-

minare, perficere. Q. 40, m. 2-XXXII.

AcEDiA est laedium interni boni. Augustinus. AcTUS ensis ullimus est incidere, qui est

Q. 118, m. i, a. 1-XXXIII. ejus actus ut vigilia : figura vero est actus

AcEDiA est Irislilia aggravans. Damascenvs. ejus ut somnus. Arisloteles. Q. 26,

Ibidem. m. 2-XXXII.
AcEDiA est tristitia vocem auferens. Ibid. AcTUs sunt praevii potentiis secundum ra-

AcEDiA est torpor mentis bona negligenlis tionem, et objecla actibus. Q. 31, m. 1,

inchoare. Itichardus. Ibid. a. 4-XXXII.

.\CEDIA est diffidentia implendi mandata. AcTUs particularium sunt et circa particu-

Ibidem. laria. Aristoteles. Q. 68 ad q.-XXXIII.

AcEDiA quomodo et quando peccatum mor-

tale sil, et quando non ? Q. 118, m. 1

a. 2-XXXIII. Adam fuit principium originalis peccati, et

De ACEDiA oriuntur septem, scilicet otiosilas, non Heva. Q. 107, m. 4, a. 2,

somnolenlia, importunilas mentis, inquie- par. 1-XXXIlI.

tudo corporis, instabililas, verbositas, cu- Adam cibum vetilum concupivit ex concu-
riosilas. Beda. Ibid. piscenlia carnis, voluit scire bonum et

Filiae acedi^ sunl malitia, rancor, pusillani- malum ex coucupiscenlia oculorum, vo-
mitas, desperalio, torpor, et evagalio luit esse Deus ex superbia vilae. Q. 133,
mentis. Gregorius. Q. 118, m. 2-XXXIII. m. 1-XXXIII.
Adam in primo statu custodem habuit An-
gelum, et similiter Ileva. Q. 36, m. 4,
AcTio est comparatio agenlis secundum ad q. 1-XXXII.

quod est agens ad patiens, et passio com- Adam totum principium humani generis
paralio patienlis secundum quod est pa- fuit, et non Heva. Q. 72, m. 3XXXII1.
tiens ad agens. Averroes. Q. 2-XXXII. AdjE corpus fuit iu primo statu animale, ct

AcTio in creante est creatrix essenlia. Ibid. non spirituale, hoc est, utens cibis et ge-
AcTio et passio secundum conjunclionem nerans. Q. 78-XXXIII.
aliquam fiunl. Aristoteles. Q. 27, Adam triplici perfectione cElatis factus esl,
m. 1-X.XXII. scilicet perfectione quantitatis membro-
AcTio omnis in motu et omnis motus in rum, ct perfeclione virlutum in membris,
aclione firmatur. Inlelligitur de aclione et perfectione adunationis complexionis,
composita, non simplici. Auclor sex prin- et sccundum animam factus est perfectus
cipiorum. Q. 37, m. 1- XXX II. in cognilione naturali. Q. 78 ad
AcTioNEs bonae et maiee dilTerunt el Fpecie q. 1-XXXIII.
el proprio accidenle. Q. 137, Licet Dcus potuisset fecisse corpus Adje de
m. 1-XXXIII. terra paradisi, tamen noluit. Q. 78

ad q. 2-XXXIII.
 INDEX RERUM 503

Adam secundum tres status triplicem habet Adam sui cognitionem habuit, et scivit quid
locum : secundum statum naturse commu- Deo, quid creaturis propter se crealis, et

nem terram,secundum statum innocentiae quid uxori deberet. Q. 89, m. 3-XXXlII.

paradisum, secundum statum culpae ter- Adam in gratia gratis data faclus est, non in

ram hujus miserise. Q. 78adq. 2-XXXilI. gratia gratum faciente secundum Magi-
Adam si in paradiso perslitisset, corpus ejus strum. Q. 00, m. 1-XXXIII.
nec ignis ureret, nec aqua mergeret, nec Adam accepit adjutorium in ipsa creatione,

gladius scinderet, nec spina pungeret. quo posset stare in rectitudine in qua
Jsidorus. Q. 83 ad q. 2-XXXIII. creatus fuit. Q. 90, ra. 2-XXXIlI.
Corpus ADJi erat impassibile passione corru- Si Adam in prirao statu gratiara gralura fa-

ptiva. Q. 83-XXXlII. cientem accepit, conslat, quod et sibi et

Adam in primo stalu secundum periodum aliis mereri potuit. Q. 90, ra. 3-XXXllI.
mensuranlem fuisset alterabilis, non au- Adam perdita charitate raalus inventus est.

tem secundum id quod relinquit mensu- Auguslmus. Q. 90, ra. 4-XXXIII.

rans in mensurato. Q. 83 ad Secundum habilum habuit Adam ante lap-

q. 1-XXXlII. sum oranes virlules : in aclu autem et

Adam si non peccasset, nullo modo trans- exercitio multasnon habuit. Ibid.

misisset justitiam graluitam in prolera. Adam in primo statu eguit gratia operanle
Q. 83 ad q. 4-XXXIIl. et cooperanle : sine qua non habuit in

Elatio fuit priraum peccatum Ao^. Q. 86, quo movere pedera posset in profectu rae-

m. 1. Ilem, Q. 87, m. 2. Item, Q. 107, riti, licet haberet unde stare posset, per
m. 4, a. 2, par. 2-XXXIlI. libertalem scilicet arbilrii. Q. 106,
Adam et Heva impari sexu, sed pari fastu ra. l-XXXill.
peccaverunt. Augustinus. Q. 87, m. 3 Adam perdita innocentia ejectus est de para-
ad q. 2-XXXlII. diso in hunc locum miseriarum. Q. 106,
Adam non potuit primo peccare venialiter. m. 3-XXXIII.
Q. 87, m. 3 ad q. 3-XXXIII.

Adam non peccavit ex certa malitia, sed ex

infirmitate, et aliquo modo ex ignorantia. Adjutorium Dei multiplex, scilicet influenlia

Q. 87, m. 5-XXXIlI. divinse virtutis in esse conservanlis, gratia

Adam non incongrue putalur omnium crea- gratis data superaddita naturalibus, et
turarum cognilionem ab exordio suee con gralia gratum faciens. Q. 90,
dilionis divinitus percepissc. Q. 89, m. 2-XXXIIl.
m. 1-XXXIII.
Adam in primo statu Deum facie ad faciem
non vidit, nec cognovit, nec aliquis um- Admiratio est timor in magna phantasia.
quam sanctorum in hac vita. Q. 89, Damascenus. Q. 31, ra. 2, a 1-XXXII.

m. 2-XXXIiI. Ex ADMiRATiONB oritur inquisitio et quid et

Adam vidit Deum per inspiralam illumina- propter quid sit. Aristoteles. Ibid.

tionem visione inteliectuali, in qua clarius

relucebat Dei praesentia quam in vestigio

et speculo et aenigmate, in quibus nos vi- iEMULATio accipitur aliquaudo pro amore,
demus. Ibid. aliquando pro contentione. Q. 118,
Adam experimentali cognitione proficere po- m. 2, a. i-XXXlII.
tuit. Q. 89, m. 2ad q.-XXXlII.
306 IXDEX RERUM
.EouALE duplex, scilicet proportionabile, el Amicitia triplex, super delectabile, utiie et

complexionalum. Q. 76-XXXlII. honestum. Tullius. Q. 14, m. 4, a 2

-XXXII.
AMICITI.J: honestorum multa delectatio ad-
Aer habet humidum spiriluale, non corpo- juncta est, et multa ulililas. Ibid.

rale. Q. 4". Q. incidens-X.XXII. Ab AMiciTiA tria genera hominum removen-

tur, scilicet senes, austeri et non resalu-
tantes. Ibid.
.Etermtas est mora indeficiens, et immu- Amicorum proprium est semper velle esse
tabilis : eevum ejus quod extensam habet simul, et in confabulationibus delectabi-
potentiam, sed non substantiam : tempus libus conterere lotos dies. Ibid. Et,
vero mora ejus quod extensam habet po- Q. 126-XXXIII.
tentiam, substantiam et actum, et muta-

bilia. Gilbertus. Q. 4, m. 2, a. 5,

par. 1-XXXII. Amor divinus dupliciter exstasim facit, sci-

licet ad generationem Filii et processio-

nem Spiritus sancti. Q. 4, m. 2, a. 5,

Affectiones sive passiones animi quatuor par. ,3. Q. incidens-XXXII.

sunt, quibus diabolus concludit vias ho- Amor duplex est, scilicet amicitiai et concu-

minum ut de peccatis non egrediantur, piscentiae. Q. 14, m. 4, a 2-XXXII.

scilicet spes, timor, gaudium et Irislilia. Amor sive naturalis, sive divinus, movet su-
Paschasius. Q. 117, m. 1, a. 3-X XXIII. periora ad inferiorum providenliam, sicut
Affectus potentior esl in amando, quam in- inferiora ad conversionem eorum ad su-
tellectus cognoscendo. Q. 89, periora et reverentiam : et sic inter in-

m. 2-XXXIII. feriora et superiora fit quidam indissolu-

bilis amoris complexus. lerotheus. Q.26,

m. 2-XXXII.
Age.ns nobilius est et fortius patient»^. Au' Amoris est converti in bonum et pulchrum.
gustinus. Q. 107, m. 1-XXXlII. Q. 39, m. 1-XXXII.

Amor male inflammans, est amor concupi-

scenliee carnalis et mundanoe. Q. 132,
Ex Alimento aliquid transit in veram natu- m. 2-XXXIII.
ram hominis. Q. UO, m. 3-XXXIII Amor sui triplex, scilicet naturalis, gratuitus

et vitiosus. Ibid.

Alteratio duobus modis capitur, scilieet ab

aliler se habere, et ab alteratione proprie Angeli mutabiles sunt secundum naturam.
dicta. Q. 98, m. 2-XXXIII. Q. 3, m. 3, ad q. 2-XXXII.
De perfectione universi esse est, quod An-
GELUS sit. Q. 5-XXXII.
Ambit.o cupiditas est dignitalum el excel- Angelus prope Deum est in altissimo gradu.
lentiae. Q. 120, m. 1, a. 3-XXXIII. Ibidem.
AMBiTiosseculi facit superbos, concupiscen- Amgelus custodit hominem non de debito
tia vero curioso.s. Augusti u . Ibid. servitulis, sed potius ex affectu charitatis

et ordine legis divinse. Ibid.

 LNDEX RERLM 307

Angelus est substantia intelleclualis, sem Angeli iidem qui ministrant, assistiint .lum

per mobilis, arbilrio libera, incorporea, ministrant, et intra Deum currunt quo-
Deo ministrans, secundum gratiam non cumque railtantur. Beda. Q. 8

natura immorlalilatem suscipiens. Da- -XXXIT.

mascenus. Q. 6, m. l-XXXIl. Animarationalis et Angelus el specie et ge-

Angelus est substantia composila ex quod nerediflferunt. Q. 9-XXXII.

est et quo est, non autem ex materia et Angelus accipit sensibilia sub lumine dei-
forma. Ibid. Et, Q. 23, m. 1-XXXII. formis intellectus, anima vero sub lu-

Deus Angelos de non esse ad esse deduxit mine ageniis intellectus et abstrahentis.

velutquemddm spirilum vel ignem imma- Ibidem.

teriaiem. Q. 6, m. 1-XXXII. Angeli auctoritate sunt coelo antiquiores,

Angelus non movetur motu physico, sed sed temporecum coelo ioceperunt, etcum
motu jussus divini. Ibid. tempore. Q. U-XXXII.
Angelus dicitur corporeus. Ibid. Et, Q. 13, Necesse est Angelum esse ubi operatur,

a. 3-XXXIl. et quando est hic, non est alibi. Q. 12,

Angelus boniformis enunliator est bonitatis m. 1-XXXII.

divinse, imago Dei, manifestatio occulti Motus affectivus Angeli totus in Deo est,

luminis, speculum purum, clarissimum, habet tamen alium motum ministerii quo
incontaminatum, suscipieus lotam (si est mitlilur, et hoc modo movetur de loco ad
conveniens dicere) pulchritudinem boni- locum et per spatium. Ibid.

formis deiformitalis, et munde resplen- Angelus quanto piures recipit bonilates a

dere faciens in seipso, quemadmodum prima causa, tanto plus accedit ad unum.
possibile est, bonilalem silentii quod est Q. 13, m. 1-XXXII.
in abditis. Dionysius. Q. 6,m.2-XXXII. Angelus substantia composita est, et esl

Q uanlo simplicior est in Angelo natura,tanto suppositum, et hoc aiiquid. Ibid.

invenilur imago Dei in eo magis expressa. Comparalio simplicitatis Angeli ad simplici-

hidorus. Ibid. Et, Q. 14, m. 2-XXXIi. tatem Dei et animcc rationalis, non est

Angelis cognitus est numerus electorum ho- comparatiounivoci, sed analogi. Q. 13,

minum, ex quibus ruina coelestis civitatis m. 3-XXXlI.

est reparanda. Q. 7-XXXII. Angelis ratio insita est secundum actum
Angeli ministrant non tantum in custo- utriusque partis rationis, scilicet superio-

diendo hominem, sed in omnibus creatu- ris et inferioris. Q. 14, m. 1,

ris mundi, quae sunt instrumenta divinse a. 2-XXXlI.

potestatis ad hominem erudiendum vel Angelis convenit memoria, quae est thesau-

corrigendum. Ibid. rus formarum inteliigibilium. Q. 14,

Causa mullitudinis Angelorum duplex est, m. 2-XXXII.

sciiicet multiplicitas ministerii ad indigen- Angeli sensibiiium rerum noliliam per

tiam hominis ordinati, et bonitas et libe- phantasias corporum non accipiunt, sed
ralitas divina. Ibid. omnem corporalem creaturam in causis
Angeli secunilum Dionysium conveniunt in spiritualibus spiritualiter perspiciunt,

tribus : dicuntur enlm omnes coelesles es- quemadmodum visuri sumus cum per

senlice, coelestes virtutes, et Angeli. aequalitatem Angelorum transmulabimur.

Q. 8 XXXU. Q. 14, m. 3, a.l-XXXII.

Angeli differunt polestatibus et donis, qui- Angelos scire dicunt eloquia quoe sunt in

bus in ordinibus cunstiluunlur. Ibid. terra, non secundum sensus ipsa cogno-
508 INDEX RERUM
scentes sensiliilia quidem existentia, sed et hoc modo dividitur in matutinam et

secundum propriam deiformis menlis vir- vespertinam. Q. 14, m. 3, a. 2, ad q. 2

tulem et naturam. Dionysius. Ibid. -XXXII.

Et, Q. 14, m. 3, a. 2, par. 1-XXXII. Cognitio vespertina duobus modis est, scili-

Angelus habet intelleclum speculalivum et cet simpliciler et respectivc. Ibid.

practicum. Q. 14, m. 3, a. 1 ad q. 1 Potior est visio matulina quam vespertina.

-XXXII. Q. 14, m. 3, a. 2. Q. incidens-XXXII.

Angeli habent intellectum adeptum, non Angelus ab Angelo cognoscitur sub specie
perst'idium et doclrinam, sed per species quse est similitudo artis in qua factus est
habituum concreatorum. Q. 14, m. 3, Angelus : ab homine vero intelligitur per
a. 1 ad q. 2-XXXII. abslractionem sicut abslrahitur Angelus
Intellectus Angeli dicilur deiformis propter ab hoc Angelo. Q. 14, m. 3, a. 2,

duas causas, scilicet quia cognoscit per par. 3-XXXII.

speciem et exemplar universalis ordinis Angelus cognoscit Deum quinque modis,
omnium naturalium, et quia cognoscit ni- sciJicet per speciem intimas contemplatio-
hil accipiens a rebus. Q. 14, m. 3, nis, in theophaniis, in resplendentia ut
a. 2, par. 1 -XXXII. in speculo, per effectum gratiae inhabi-
Angeli cognoscunt per exemplaria forma- tantis et gralum facientis, et per effectus
rum artificialium, quee sunt ad rem, non creaturarum. Q. 14, m. 3, a. 2,

a re, secundum quod emanant a verbo in par. 3 ad q. -XXXII.

naturam. Q. 14, m. 3,a. 2, par. 1 Angelus tenens solium, non indiget scalis ad
-XXXII. hoc quod ascendat solium per creaturas
Angeli non habent cognilionem eorum quae mundi. Ibid.
subsunt libero arbitrio, si nullo modo per Angelus cognosciiur tripliciter ab homine
impressionem significantur in corpore, intellectualiter, scilicet per revelationem,
nisi accipiant in Verbo per revelalionem. per illuminationem factam ab Angelo, et
Ibidem. per opus ministerii. Q. 14, m. 3, a. 2,

Visio matutina in Angelis vocatur visio rei par. 4-XXXII.

fiendse in luce Verbi, vespertina est in Voluntas naturalis et electiva est in Angeiis.
luce intelligentiae angelicae notitia rei in Q. 14, m. 4, a. 1-XXXII.
seipsa : cum autem Angelus ex notitia rei Angelus ex solis naturalibus non potest di-
in seipsa in laudem creatoris assurgit, et ligere Deum propter se et super omnia.
sic conversus ad Deum, noliliam alterius Q. 14, ra. 4, a.2-XXXII.
rei fiendse in luce Verbi accipit, vespera Angelus plura lenetur diligere sicut et

mutatur in manc. Q. 14, m. 3, a. 2, homo. Q. 14, m. 4, a. 3

par. 2-XXXII. -XXXII.

Angelus simul et semel potest intelligere Personalis discretio convenit Angelis.
multa, non ut mulla, sed ut ordinata ad Q. 15, m. 1-XXXII.
unum. Ibid. Liberum arbitrium est in Angelis. Q. 16,
Visio matutina et vespertina secundum ali- m. 1 et 2-XXXII.
quid est Angelo naturalis, non simplici- Angelorum spirilus idcirco irremissibiliter

ler. Q. 14, m. 3, a. 2, par. 2 ad q. 1 peccavit, quia Angeli tanto robustius

-XXXII. stare poterant, quanto eos carnis fragili-

Cognilio rei ab Angelo non potest esse nisi tas non aggravabat. Homo vero post cul-
duplex, scilicet in causa, vel in effectu pam meruit veniam, quia percarnale cor-
 INDEX RERUM 509

pus aliquid quo semetipso minor esset, graliae, a qua deserli sunt, non ita quod
accepit. Q. 16, m. 3-XXXlI. prius dedila sublraherelur, sed quia
Liberlas a coaclione sequalis est in omnibus numquam est apposila ut converlerenlur,

A^GELis tam superioribus quam inferiori- secundum Magistrum. Q. 18,

bus, Q. 16, m. 4-XXXII. m. 4-XXMI.
Quatuor sunt atlributa Angelic.e naluree, Angelis ex conversione facta est felix ne-

scilicet simplicitas essentiae, perspicaci- cessitas ut de caitero averti non possent

tas intelligenti^e, discretio personalis, et et hsec necessitas causalur ex tribus :

libertas arbitrii. Q. 17-XXXlI. 1. Esl donum perseveranliee. 2. Est im-

Deus Angelos creavit cum caslo amore, si- mobiiitas honestatisangelicae. 3. Est per-
mul condens in eis naturam et largiens fectio slatus. Q. 18, m. 4-XXXII.

gra\isim. Augustinus. Q. 18, Angeli convertendo se ad Deum per libc-

m. 1-XXXII. rum arbitrium gratia informatum me-
Angeli in solis naturalibus creati sunt, et ruerunt confirmari in beatitudine.

postea aliqua morula interposita, gratiam Q. 19-XXXII.

acceperunt, secundumMagistrum. Ibid. De quolibet gradu quidam ceciderunt.

Et, Q. 22-XXXII. Q.20, m. 1-XXXII.

Deus non potuit facere Angelum malum. Lucifer princeps daimonum, nulli aclualiter

Q. 18, m. 2, a. 1-XXXlI. persuasit suam voluntatem, sed unus-

Angelus in primo instanti crcationis suee quisque propria voluntate consensit ei.

non potuit esse m alus, sed post primum Q. 20, m. 2-XXXII.

instans. Q. 18, m. 2, a. 1. ad q. -XXXII. Angelus malus peccando appetiit beatiludi-
Angelus malus numquam habuit cognitio- nem secuudum perfectionem poleslatis,

nem matulinamvel vespertinam. Q. 18, et ideo nou in appetibili, sed in modo ap-

m. 2, a. 2-XXXII. petendi peccalum fuit. Q. 21,

Angelus malus non poluit nec debuit prae- a. 1-XXXII.

scire casum suum. Q. 18, m. 3, Primum peccatum deemonis fuit superbia.

a. I-XXXII. Q. 21, m. 2-XXXII.

Angelus bonus non potuit nec debuit prae- Peccatum voluntatis Angeli causam habuit
scire casum mali Angeli. Q. 18, m. 3, errorem. Q. 21, m. 3-XXXII.
a. 1 ad q. 3-XXXII. Deemon numquam deceptus fuit in hoc, quod
A.\gelic.e potestates non intellexerunt ad omnino aquari posset Deo, sed quod
plenum myslerium incarnationis, donec posset eequari in hoc quod esset liberse

innotuit eisper Ecclesiam et Apostolorum potestatis, et quod Deus non ulcisceretur

prsedicationem, secundum Hierouymum. ad interilum seternum quod juste ulcisci

Q. 18, m. 3, a. 2, par. 1-XXXII. poterat. Ibid.

Angeli boni sciunt futura vel in Yerbo, vel Tempus et momentum casus Angelorum in-

in habitibus concreatis, etsic revelant ea. certum est et non determinalum.

Q. 18, m. 3, a. 2, par. 2-XXXn. Q. 24-XXX(II.
Angeli mali non nisi conjecturaliter preedi- Angeli peccatores detrusi suut in carcerem
cunt quaedam futura. Q. 18, m. 3, hujus caliginis aereae circa islas terras
a. 2, par. 2XXXII. secundum Auguslinum. Q. 24-XXXIL

Angeli boni conversi sunt et illuminati a Daemon horrore poenaj aliquando desistit ab
Deo gralia apposita : mali vero excsecali, iniqua volunlale, cum tamen culpa sem-
non immissione maliliie, sed desertione per placeat ei. Q. 25, m. 1, a. 1-XXXlI.
510 TNDEX RERUM
Dala Angelis naluralia nequaquam mutala llluminalio non potest esse nisi per medium .

dicimus, sed sunt integra et splendidis- Q. 26, m. 2 adq. 2 XXXII.

sima. Dinnysius. Q. 25, m. 1, Angelj tam bonus quam maius ex praela-
a.2-X.\.XlI. lione nalurali quaeminent super animara
Motus qui egrediuntur de potenliis delibe- sensibilem, possunt impriraere et in sen-

rativis mali Angeli, secundum quod sum cxteriorem et in interiorem species

stant in forma obstinalionis in iniquilate, sensibiles et iraaginarias, non tantura in
omnes mali sunt. Q.25, m.l, homine, sed etiam in brutis. Q. 27,
a. 2-XXXII. m. 1 -XXXII.
Malitia dcemonis nihil compalitur secum Angelus bonus bonitate naturpe, decipi pot-
vii'tutis, nec informis, nec politic&e, nec est, sed non bonus bonitate graliLC con-
theologics. Q.2o. m. l,a.3-XXXII. firmatce. Q. 27, m. 1 ad q. 1-XXXII.
Obslinatio dremonis secundum qnod est Solus Deus potest super voluntatem in ho-
afTectus immobilis in malo, non procedit raine, informando eam et convertendo
a Deo, sed secundum quod est poena pec- ad qiiidquid voluerit : Angelds bonus
cati. Q. 25, m. 1, a. 4-XXXlI. immediate super inlelleclum, malus vero
In Angelo non esl potentia sensiliva secun- non nisi mediate. Q. 27, m. 2-XXXII.
dum naturam. Q. 23, m. 2, a. 1, Angeli charitatem dare non possunt.
par. i-XXXlI. 0. 27, m. 2 adq. 2-XXXII.
Nihil prohibet concupiscibilem et irascibi- Bona cogilatio non esl ab Angelo sicut a
lem commuDiter diclas secundum qnos- causa prima, sed sicut a causa media sive
dam aclus ordinatos a ralione inesse An- inslrumentoli, Q. 27, m. 2 ad q. .3.

GELis per naturam. Q. 25, m. 2, a. 1, et m. .3-XXXII.

par. 1-XXXII. Angem mali incentores sunt, non immisso-
Synderesis est in bonis et in malis Angelis. res malarum cogilationum, secundum
Q. 25, m. 2, a. 3-X.XXII. Eedam. Q. 27, ra. 2 ad q. 4-XXXII.

Locus in quem cecidit raalus Angelus se- Angeli boni et mali in operibus mirabilibus
cundum debitum culpae est profundum non inducunt formas, sed disponunt ma-
inferni, gecundum ordinem vero provi- teriam lantum. Q. 30, m. 1,

dentise divinse est iste caliginosus aer. a.2XXXIl.

Q. 2.5, m. 3 XXXII. Angeli affeclu stmper moventur in Deum et

Ordo prselalionis et subjeclionisest in Ange- elevantur sursum, ad laudem Creatoris

Lis a natura, et complemenlum a gralia. omnia referentes. Damasccnus. Q. 33,

Q. 26, m. 1-XXXII. m. I-XXXII.

Quamdiu durat mundus, Jaimoncs deemoni- Angeli a principio non habuerunt corpora
bus prcftsunt. Q. 23, m. 1 ad naturaliter sibi unita, conlra Apuleium et

q. 2-XXXII. Hermetera. Q. 33, m. 2-XXXII.

Angeli superiores illurainant inferiores. Akgeli corpora assumunt de aereper polen-
Q. 20, m, 2-XXXII. liam divinam, a qua habent potestalem
Sola sapientia divina auctoritate el virtute figurandi et solidandi in figuras quas vo-
perficit omnes illuminationes, sed Ange- lunt, congruenles rainisterio ad quod mit-
Lus Angelum illuminat instrumenlali ter. tuntur. Ibid.
Ibidem. Angeli describunlur in theologia figuriscor-

IUuminalio esl a natura et a gratia, poralibus, non ut notelur, quod tales sunt

Q. i6, m. 2 ad q. 1-XXXII. per naturam, sed ut ex figuris corporum

 INDEX RERUM 511
intelligalur quid acluri veniant (ut dicit cto, verbo spirituali, et resultatione ejus
Dionysius)secunJum proporlionem taliuni quod est in uno in allerum. Q. 3o,
figurarum ad proprios actus. Q. 33, m. o-XXXII.
m. 2ad q.-XXXlI. Angeli qualiler loquantur ad animas, et ad
Angelorum missio dupiex est, scilicet aucto- se invicem.et ad Deum ? Q.3o,m.6-XXXlI.
ritatis et officii. Q. 34, m. 1-XXXII. Homini proficienti ad beatitudinem necessa-
Deus Angelos bonos tt malos mittit. Q. 34, ria est custodia Angelorum. q. 3G,
m. 2-XXXII. m. 1-XXXIl.
Angeli omnes miltuntur, sed aliqui sajpius Angelus est cum anima, Deus in anima :

et quasi ex officio injuncto : vel omnes ille ut contubernalis animai inest, Deus
mittunlur, scilicet superiores ad medios, ut vita. Bernardus. Q. .36, m. 3-XXXII.
medii ad inferiores, et inferiores ad nos. Inest Angelus suggerens bonum, bona non
Magister. Q. 34, m. 3-XXXII. ingerens : iuest hortans ad bonum, non
Missionis Angelorum licet principalis finis sit bonum creans. Bernardus. Ibid.
obedire voluntati divinse et eam ponere Angeh primitias offerunt hominum, et pro
in etfeclu, adjuncta tamen est operatio merito alius princeps multorum esse po-
salulis humanee. Q. 34, m. 4-XXXI[. nitur. alius principatui subjectus. Orige-
Quilibet A^gelus promptus et paratus est ad »<?s- Ibi.l.

exercendum officia omnium aliorum. Angelorum custodia ad solos homines re-

Q. 34, m. 3-XXXII. fertur, et non ad Angelos inferiores.
Angeli loquunlur ad invicem. Q. 33, m.l Q. 36, m. 4-XXXII.
-XXXII. Adam in primo statu custodem habuit A.\-
Angeli sine voce prolato sermone tradunl GELUM, et similiter Heva. Q. 36,
sibi suas intelligentias discretas et deter- m. 4 ad q. 1-XXXII.
minatas. Q. 35, m. 2-XXXlI. Videtur profanum esse, dicere quod Chri-
Nutibus et signis loquuutur A.ngeli. Ibid. stus habuit Angelum custodem, sed multa
Ad locutionem Angeli tria exiguntur, con- millia Angelorum habuit in minislerium.

versio scilicet luminis intelligenlise ange- Q. 36, m. 4 ad q- 2-XXXII.

lic6e super speciem rei de qua vult loqui : Antichristus Angelum habebit cuslodem.
et voluntas manifestandi alteri Angelo Q. 36, m. 4 ad q. 3-XXXII.
conceptum suum : et innuilio per lumen Angelus numquam recedit a custodito, nec
intelligentiae ad rem quam vult manife- umquam derelinquit hominem dum vivit,
stare, et hsec vocatur «M/i<s. Ibid. itaut nuUum effectum custudiee faciat
Angelus nullam habet poientiam organi- circa ipsum : dicitur tamen aliquando de-
cam, nisi secundum anagogicam significa- relinquere quantum ad illum effectum
lionem. Q. 33, m. 3-XXXII. qui est conversio a peccato, quia illum
Angeli potestas intellectualis interpretandi videt, quod perficere non potest, contra-
SU08 conceptus ad alterum, lingua voca- dicente illo qui custoditur. Q. 36,
tur. Ibid. m. o-XXXII.
Angeli locutione simplici et naturali, quae Angeli trahuntur in judicium, utrum ex eo-
est interprelalio conceptuum, omnes ora- rum ncgligenlia vel ignavia lot lapsi sint,
nibus loquuntur; sed superiores inferiori- \el non. ffesychius. Q. 36, m. 6-XXXII.
bus loquuntur locutione ad illuminatio- Angi-lis bonis non accidit gaudium et trisli-

ncm pertinente. Q. 33, m. 4-XXXiI. tia secundum quod sunt in genere pas-
Angeli Iribus modis loquuntur, scilicet fa- sionum. Ibid,

\
112
INDEX RERUM

Angblus prsescilum cQstodiens, vult eum

spiriluum, qui in aliquo dono gratiae

salvari. Q. 36, m. 6 ad q. 1-XXXlI. conveniunt, sicut et in participalione do-

Praemium substanliale non crescit in Ange- norum naturalium similantur. Q. 42,

Lis, sed accidenlale. Q. 36, m. 6 ad m. 1-XXXlI.

q. 2-XXXII. Angeli ejusdem ordinis non sunt sequales.

Nec contradiclio nec prsemium est inter Q. 42, m. 2-XXXII.

Angelos ex cuslodia. 0. 36, m. 6 ad Akgelus etsi non cecidisset, adhuc homo

3-XXXII. prsevisus erat ad salutem. Anselmus.

q.

Angeli sunt, qui minima nuntiant. (h-ego- Q. 42, m. 3.XXXII.

rius. Q. 30, m. 3, a. 1, par. 3 et qucc- Quod legitur decimus ordo Angelorum com-

situm 1-XXXII. plendus de hominibus, ex tali sensu di-

Angeli dicuntur, qui singuli singulis homi- ctum fore accipi potest, quia de homini-

nibus dati creduntur. Bernardus. Ibid . bus restaurabitur quod in Angelis lapsum

Angeli dicuntur inferiores qui complent et est, de quibus tot corruerunt, ut posset

lerminant totum ornatum coelestis hie- fieri decimus ordo. Ibid.

rarchiee. Dionysius. Ibid. Angelorum ordiues manebunt post diem ju-

Angelorum proprietates. Q. 39, m. 3, a. dicii quantum ad gradum natur* et gra-

quresitum 2-XXXII. tiai, sed non omues quoal usum. Ap-

1, par. 3 et

Angelorum quidam purgant, illuminant el pendix ad Q. 42-XXXII.

perficiunt : quidam vero purgantur, illu- ANGt;LU3 et homo facti sunt propter bonila-

minantur et perficiuntLir. Q. 40, m. 2, tem Dei. Q. 74-XXXIII.

a. 1, par. 1-XXXII.

Angeli purgantur a dissimihtudinis confu-

sione secundum intelleclum. Ibid. Anima sive virtus animse est in semine sicut

Angeli purgatores purgant castitate, illumi- arlifex in artificiato. Aristoteles. Q. 3,

natores vero illuminant lumine, perfecto- m. 3-XXXII.

res autem perficiunt preecepto perfectissi- AnimtE ex nulla materia creantur. Augusti-

mse traditionis. Q. 40, m. 2, a. 1, par. nus. Q. 4, m. 1, a. 1, par. 2-XXXII.

2-XXXII. Anima ralionalis duo in se habet : iiilelle-

Angeli sicut per illuminationem acceplam ctum possibilem, quo homo conjungitur
efficiuntur graliee et scientice participes continuo et tempori, quod est sub se : et

divinee, ila ex perfeclione ad actus illumi- intellectum agenlem, quo se habet ad il-

nationis efficiuntur potestatis divinae con- luminaliones superiorum. Q. 5-XXXII.

sortes. Hufjo. WnA. Anima rationalis secundum Isaac creatur in

Angelorum quadruplex connexio : 1. Est umbra intelligentiee, et sensibilis in um-

hierarchiarum omnium in modo recipien- bra rationalis animse, et vegetabilis in

di illuminationes. 2. Est trium ordinum umbra sensibilis, et coelum in umbra ve-

in unaquaque hierarchia. 3. Esl persona- gelabilis, et elemenla et elementata in

rum in unoquoque ordine. 4. Est illumi- umbra coeli. Q. 4, m. 1, a. 1, par. 3.

nationum in eadem persona existenlium, Item, Q. 14, m. 1, a. 1-XXXll.

habens commune ipsam illuminationem Anima humana infundendo creatur, et crean-

quam accipit, et habens distinclionem in do infunditur. Q. 4, m 1, a. 2. Item^

primura. medium, et ultimum in differen- Q. 9-XXXII.

tia illuminationis. Q- 41-XXXII. Qui ANiMAM unius animalis dicit ingredi in

Angelorum ordo est multitudo ccelestium corpus alterius animalis, idem est ac si
 INDEX RERUM 513

dicat tectonica instrumenta tibicines in- AiMMA nec corpus est, uec harmonia vel
dui. Arisioteles. Q. 4, m. 2, a. 1-XXXII. composilio corporis, nec ad harmoniam
Terlulliana hseresis, quod anima ralionalis essenlialiter consequens. Arisloteles.

sit spiritus corporeus, lineamenlis corpo- Q. 61 ad q. 3-XXXII.

ralibus figuratus, Q. 6, m. 1-XXXlI. Amma continet et conservat corpus : cujus
Anim.a. est substantia intelleclualis, illumi- signum est, quod egredienle anima cor-
nationum quce sunt a primo, ultima rela- pus exspirat et marcescit. Aristoteles.
tioue percepliva. Alexander neguam. Q. 66 ad q. 1-XXXlI.
Q. 9-XXXlI. Et, Q. 69, m. i-XXXIII. A.\ima est substantia incorporea. Q. 68
Anim^ inserta est naturaliter virlus appeti- -XXXIII.
tiva ejus quod secundum naturam est, et Amm.e quidditatem non investigare oportet
omnium quse subslanlialiter naturse ad- ex operationibus. Aristoteles. Ibid.
sunt et contentiva sunt nalurse. Damasce- Anima est numerus seipsum movens. Pyfha-
tius. Q. U, m. 4, a. i-XXXll. goras. Q. 68 ad q.-XXXIlI.

Anima omnis movetur visis. Augustinus. Anima est subslantia intellectualis ex seipsa
Q. 27, m. 1-XXXII. It m, Q. 70, m. mobilis secundum numerum harmonicum.
1-XXXIII. Plaio. Ibid.

Anima quia non sola, sed cum corpore el in Anima est consonantia confecta ex quatuor
corpore athlelice pugnavit contra vitia elemenlis. Dinarchus. Ibiil.

in sancto homine, ideo justum est, ut Anima est substantia incorporea regens cor-
cum corpore et in corpore prsemietur : pus. Remigius. Q. 69, m. 1-XXXIII.
quod non potest fieri nisi per resur'ectio- Anima est substantia incorporea regendo
nis immutationem : et quia in raalis non corpori accommodata. Augustinus. Ibid.

sola, sed in corpore succubuit vitiis et Anima est spirilus intellectualis ad bealitu-
diabolo, ideo justum est, ut non sola, sed dinem in se et in corpore ordinatus. Sene-
in corpore el cum corpore puniatur. Da- ca. Ibid.

mascenus. Q. 31, m. 2, a. 3 ad Anima est subslantia spiritualis a Deo crea-

q. 2-XXXlI. ta, proprii sui corporis vivificatrix. Cas-
Anima exuta corpore, per hoc quod secun- siodorus. Ibid.

dum natura mactus est corporis, polentias Anima est spiiitus rationalis, semper vivens,
habet organicas. Q. 35, m. 3-XXXII. semper in molu, bonse maleeque volunta-
Anima rationalis ad imaginem Dei facta est, lis capax. Augustinus. Ibid.
ita ut nulla interposita creatura formelur Anima est suhstantia vivens, simplcx et in-
ab ipsa prima verilate. Augustinus. corporea, corporalibus oculis secundum
Q. 36, m. 1-XXXII. propriam naturam invisibilis, infigurabi-
AniMjE nihilillabitur nisi Deus trinilas. Beda. lis, immorlalis, rationalis, intellcctualis,

Q. 36, m. 3-XXXlI. organico utens corpore, et huic vilee aug-

Magna dignitas est, quod unaquseque anima mentalionis et gencrationis Iribuliva, non
ab ortu nativitatis habeat Angelum sibi alium habens praeter seipsam intellectum,
delegatum. Hieronymus. Q. 36, m. 4, sed partem sui purissimam. Damascenus,
a. 2. Ibidem.
Anima propter subtiliorem sui naturam Anima in hoc ditTert a natura, quia ab ani-
transit corpus viribus suis per spirilum ma fluunt quaidam polenlire conjunctoe.
qui naturse lucis est. Augustinus. Q. 51, Avicenna. Ibid.

m. 1-XXXII. Anima est perfectio prima corporis naluralis,

XXXIU 33

I
 514 INDEX RERUxAI
instrumenlalis, habenlis opera vitee. Avi- mine sunt una amma. Q. 70, m. 3 ad

cemm. Q. 69, m. 2, a. 1-XXXIII. q. -XXXI II.

Anima est primus actus corporis physi^i or- Sola ANMMA rationalis est ad imaginem Dei.
ganici, potentia vilam habenlis. Arislote- Augustinus. q. 71 ad q. 1-XXXlII.
les. Q. 69, m. 2, a. 2-XXXIII. Amma non est de essentia divina. Q. 72,

Amma elevata est supra formam physicam. m. 1-XXXIII.

Avicenna. Ibid. Amma non est composita ex materia et for-

Anim.1: substantiale esl operationes vitte fa- ma, nec anima Adee fuitex materia cor-
cere. Ibid. porali vel spirituali : sed est in ea quod
Amma rationalis substantia est in umbra in- est, et quo est. Q. 72, m.2-XXXIII.
telliffcntiae creata, Isaac. Ibid. Amma non est ex Iraduce. Q. 72,
Amma non est endelecbia nisi per animatio- m. 4, a. I-XXXIII.
nem quam facit corpori per opera vitae : Firmiter tenendum est, quod non omnes
in se autem spiritus est incorporeus sem- ammx sunt ab inilio creatce, ut Origenes
per vivens, ut dicit Plalo. Ibid. finxit, neque cum corporibus seminantur,
Amma est principium et causa hujusmodi ut Luciferiani el Cyrillus et quidam Lati-
vitae, physici scilicet corporis organici. norum affirmant. AugusHnus. Q. 72,

Q. 69, m. 2, a. 3-XXXlII. ra.4, a. 1-XXXIII.

Amma est.omnia sua, sicut Deus est omnia Anima, Deus et hyle non sunt idem, contra
8ua. Augustinus. Q. 70, m. 1-XXXIII. David de Dinando. Q. 72, m. 4,

Amma in quibusdam suis motibusvel actibus a. 2-XXXIII.

lota simul adest. Tota videt, el tota viso- Ammj;; in comparibus stellis ante corpora
rum meminit. Totaaudit, et tota sonorum non fuerunt. Q. 72, m. 4,

iiieminit, etc. Augustinus. Ibid. a. 3-XXXIII.

AruMA est substantia ut subjectum quod Amma creata est non ex materia, sed in ma-
subslat accidentibus : subslat enim viliis, teria corporis, nusquam tamen immersa
vel virlutibus et passionibus, et mutatur sibi sicut forma naturalis, sed elevata su-
secundum illas. Gregoi'ius Nyssenus. per ipsum sicut motor super mobile.
Ibidem. Ibidem.
Anima et maxime Iiominis, quse arte et pru- Amma rationalis a nullo creatur nisi imme-
dentia regit corpus ut nauta navim, com- diate a Deo. Q, 73, ra. 1-XXXIII.
posita est ex hoc aliquid. Ibid. Anima rationalis est iramortalis. Q. 73,
Anlma secundum operis sui officium variis m. 2-XXXIII.
nuncupatur nominibus. Dicitur naraque AnIm^ forraa venustior et pulchrior quara
anima dum vegetat, dum contem-
spirilus habere potuit, est quod sit ad imaginem
platur, sensus dum sentit, animus dum sa- Dei. Q. 74-XXXiII.
pit dum inteliigil, mens: dum discernit,
:
Anima rationalis creala est, ul summum ho-
ratio dum recordatur, memoria dum
: : num intelligeret, intelligendo amaret,
vult, voluntus. Auguslinus. Q. 70, amando possideret, possidendo frueretur.
m. 2-XXXllI. Augustinus. Ibid.
Anima nullo modo est sua potentia. Ibid. Anima quae vere spiritus est, et caro quee
Divisio AMM.E in vegetabilem, sensibiiem vere corpus est, in suis extremitatibus
et ralionalem, est totius potestalivi in suas convenienter et facile uniuntur in phan-
partes potestativas. Q. 70, m. 3-XXXIII. tastico animae, quod non est corpus, sed
Yegetalivum, sensitivum et rationale in h siraile corpori, et sensualilati carnisquse
 INDEX RERUM olo

vere spiritus est, quia sine anima fieri non tula brevis, in qua species omnium sunt
potest. Q. 77, m. 1-XXXlII. descriplie. AUjazel. Q. 92,

Anima rationalis et qusecumque alia anima m. 2-XXXlII.

et ex ordine crealionis et ex ordine naturfe lu ANiMA non nisi tria sunt_, scilicet passio-

unibilis est corpori ad unum animarum nes, potentiae et habitus. Q. 139, m. 1,

constituendum : el operationes vilse quEe a. 2-XXXIII.

essentiales suntet nalurales, prseter intel-

lectuales solas, non potest exercere, nisi

per corpus et in corpore. Ibid. Animalia parva quorum vita brevis secun-

Inter animam et corpus non est medium dum naturam, multije sunt generationis,

quod participatione extremorum est me- et multum ponunt in semine. Aristoteles.

dium, sed medium congruentiee. Q. 77, Q. 8-XXXII.

m. 2-XXXIII. ANiMALiA cum sensu auditus et aliis sensibus

Amma rationalis secundum esse est mulli- memorativo principio et cestimativo plus

plicata in individuis hominibus secundum et minus parlicipantia, eo plus et minus

numerum individuorum. Q. 77, m. 3 disciplinabilia sunt. Aristoteles. Q. 68

-XXXIII. -XXXIIT.
Amma est ut sapiens homo, qui secundum Animalis vita est, quse dissoluta lascivia

ralionem sedificat sibi domum, et poslea fertur in delectabiiia quinque sensuum,

intrat ad inbabitandum. Plato. Ibid. quam inter metas suas spiritus rector non
llat. 24-XXXIII. continet. Q. 108, m. 1 -XXXIII.
Animam humanam creatam esse in horizonte

seternitatis et temporis antiqui dixerunt.

Q. 77, m. 3 adq. i-XXXIII. Antichristi appetibile erit perfectio bonita-

Anima est in corpore, et tota in toto, et se- tis. Q. 21, m. 1 -XXX II.
cundum partes potentiales est in parlibus ANTicflRisTus homo ex fornicalione genera-

corporis, sed secundum id quod est per bitur et suscipiet omnem actum Satanee :

substantiam est in qualibet parte tota. prgesciens enim Deus iniquilatem ejus

Q. 77, m, 4-XXXIII. fulurse voluntalis, concedet in eo habilare

Quod ANiMA sit separabilis et maneat post diabolum. Q. 36, m. 4 ad q. 3 XXXII.

mortem, decem signa a Peripatelicis in- Antichristus Angelum habebit custodem.
ducta. Q. 77, m. 5 Ibidem.

-XXXIII.
Anima manet separatapost mortem et agens
et intelligens quee pertinent ad beatitudi- Antiquitas duplex, scilicet auctoritatis et

nem, vel patiens pro retributione peccato- temporis. Q. 11 -XXXII.

rum. Ibid.

Ammx peccatriecs post mortem deprimentur

8ub tristi orbe, et erunt ibi in magno igne : Apparens in sensu, pingitur in spirilu, et ful-

animse vero bene meritffi, in psalmodia et get in intelleclu. Q. 27, m. 1-XXXlI.

laude erunt cum Domino. Isaac. Ibid.

Anima in hoc est ad imaginem et similitudi-

nem Dei, quia est incorruptibilis et im- Appeiitus multiplex. Q. 3, m. 4,

morlalis. Q. 78-XXXIII. a. 4, par. 1-XXXII.

Anima secundum intellectum est sicut char- Omne quod appetit aliquid delectalior.e n\-
51fi INDEX RERUM
turali, deleclalur in conseculione illius, el Aoua per se insipida est, et propter humi-

in ipso reflorel et diflundilur, ut undique dum ejus subjectum est oninium sapo-
perfrualur. Porphyrius. Q. 5, m. 2, rum : per accidens autem salsa el amara,
a. 4. U- incidens-XXXlI. propter terrestris combusti immixtionem.

Appetitus numquam converlitur ad bonum, Q. 56, m. 2, ad q. 2-XXXII.

nisi nunlianle intellectu de bono ad quod Aqua optimum elementum est, et plurimo
debet converti. Arisfotcles. Q. 14, m. 1 usui utilissimum, sordis purgativum non
ad q.-XXXll. solum corporeae, sed et animalis, si as-

Appetitus ex ralione determinatus, voluntas sumpserit gratiam Spiritus sancli. Q. 60

vocatur. Arisloteles. Q. 14, m. 4, a. ad q. 2-XXXII.

1-XXXII.
Appetitus duplex, sciiicet naturalis, qui nec

bonus, nec malus est : et ordinatus ratio- ARcnANGELi sunt, qui summa nuntiant.

ne, qui est cum eligentia. Anselmus. Q. 21, Gregorius Magnus. Q. 39, m. 3,

m. 1-XXXlI. a. 1, par. 2 et qusesilum l-XXXII.

Appetitus bonte famse est appelilus glorise. ARCUANiiELi sunt, qui conscii ministeriorum

Q. 116, m. 2, a. 1, par. 1-XXXlII. divinorum, non nisi ob prsecipuas et ma-

Appetere laudem ad gloriam Dei et proximi ximas causas mitlunlur. Bernardus.

aedificationem non est malum, sed bo- Ibidem.

num : referre autem gloriam quae Dei est, Archangelorum proprietales. Q. 39,

ad seipsum, molivum est inanis glorise. m. 3, a. 1, par. 2 et quaesitum 2-XXXII.

Q. 116, m. 2, a. 1, par. 2-XXXIlI.

ARcniTECTONici sapientis est ordinare mate-

AppiiEnENsiVA ct moliva ad apprehensum se riam in quam possit inducere formam.

habent sicut nuntians ex exsequens. Ari- Aristoleles. Q. 5-XXXII.

stoteles. Q. 9-XXXlI. Ahcuitectus non tantum considerat formatn

et finem, sedetiam materiam. Aristoleles,

Q. 4, m. 1, a. 1, par. 4-XXXII.

Aou.K in actu aquiv supra firmamentum nul-

lo modo locari possunt. Q. 48

adq.-XXXd. Ardentior amator conjugis proprise, adulter

.Aquarum pondus hoc exigit, ut super terram est, ille scilicet qui nec modum naturse

fluant, vel in aere vaporabililer feranlur, servat, nec bonum matrimonii considerat.

et non supra firmamentum sint. Augusli- Sextus Pythagoricics. Q. 133,

nus. Q. o2, m. 1-XXXIl. m. 1-XXXIII.

Aqu£ proprielales ignobiles sunt frigidilas

et fluxibilitas : nobiles vero sunt limpidi-

tas, perjpicuitas, et luminosilas, secun- Argumentum est ratio rei dubise faciens fi-

dum quas disponunlur ad hoc quod sinl dem. Uoelius. Q. 93, m. 1-XXXIII.

8upra firmameotum. Ibid.

Locus ad quem congregantur aqu.t-:, et ex

quo oriunlur, magnum mare est, quod Aristotelem cum discipulis suis miror tan-

amphitrites dicitur, quasi dubiam habens tam opinionem assurapsisse, ut duo prin-

rotunditalem. Q. 56, m. 2-XXXII. cipia ponerent, materiam Bcilicet, et spe-

 INDEX RERUM ;i7

ciem, et tertium cum his quod opera^oriiim Attributa iUvina dicunt modum creationis
dicitur, cui suppeteret competenter effice- quo creaturee exeunt ab ipso, sicut dicit

re quod ad oriendum putasset. Ambrosius. Origenes, quod Deus dicilur sapiens, quia
Q. 4, m. 2-XXXII. sapientis nostree causa est. Q. 39,
m. 1, a. 3-XXXII.

Arrogantia est, quando adscribitur propriis

meritis quod non habetur nisi ex gratia Attrihutio est quinque modis ; 1. Per sub-
Dei. Q. 16, m. 2, a.4-XXXII. stantialia cosequata et per convertibilia.

2. Per substantialia non coccquata et non

convertibilia. 3. Per accidentalia coaequa-

Ars faclivum principium est cum ratione. ta. 4. Per accidentia communia quae in-

Aristoteles. Q. 47-XXXlI. trinsecus insunt. 5. Per ea quse extrinse-

Ars est coUectio preeceptorum multorum cus contingunt. Q. 3, m. 2-XXXII.

ad finem unum tendenlium. Q. 40,

m. 1, a. 1, par. 2-XXXII.
Augustino contradicere impium est in his

quee tangunt fidem et mores. Q. 84

Artificis sapientis proprium est unumquod- ad q. 3-XXXIII.

que eorum quee exiguntur ad opus, in tali

modo et forma producere, quo compen-

diosius et utilius operatur ad (inem inten- AuRUM et argentum et pecunia sunt mensu-

tum in opere. Q. 3, m. 3, a. 2 ad q. ra omniura commutabilium in quibus ho-

1- XXXII. mines comniunicant inler se. Aynstoteles.

Q. 120, m. 1, a. 1-XXXIII.

AssuB ignis ascendens est, qui a vulgo vo-

catur stella cadens. Q. 4, m. 2, Austrinis existentibus in aestale et autum-

a. 5, par. 1-XXXII. no, moribunda eril hiems, maxime et mu-

lieribus et parvulis. Q. 18, m. 1,

a. 2, par. 2-XXXII.
Astra moventur motu uniformi, regulari et

circulari. Q. 53, m. 3 ad q.-XXXII.

Astra non sunt causa alicujus eorum quse Avaritia dicitur quatuor modis : 1. Nimius
fiunt, neque corruptionis eorum quae amor proprii boni cujuscumque. 2. Amor
corrumpuntur. Damascenus. Q, 73. ille secundum quod avertit a summo bo-
Q.incidens-XXXIII. no. 3. IJem amor secundum quod conver-
tit ad commutabile bonum. 4. Amor ni-

mius pecuniae vel bonorum fortunae.

Attributa angelicae naturae sunt de esse Q. 11, m. 2. Et, Q. 120, m. 1, a. 1

ejus. Q. 17-XXXII. -XXXIII.

Attributa angelicse naturae sunt qualuor, Avaritia non tantum est pecuniae, sed et
scilicet simplicilas essentise, perspicacilas altitudinis et scienliae. Augastinm. Ibid.

intelligenliee, discretio personalis, et li- Avaritia est immoderatus appetitus haben-

bertas arbitrii. Ibid. di plus quam oportet. Tullius. Ibid.
318 INDEX RERUM
AvARiTiA relinet retinenda et non relinen- gregatione perfectus. Boetius. Q. 18,

da : prodigalitas aulem dat danda et non m. 3, a. 1-XXXII.

danda : utrumque vitium circumstans li- Beatitudinis partes sunt, perfeclum nosse,

beralilatem. Atigusli^ins. Q. 120, m. 1, perfectum posse, et perfecta bonitas.

a. 2, q. 1-XXXIH. Q. 21, m. 1-XXXlI.

AvARiTiA propria anteponit communibus Beatitudo est ex commodis, quam appetit

conlra charilatem. Augmlinus. Ibid. omnis ralionalis creatura. Augustinus.

AvARiTiA privatus amor sui est, charilas Ibidem.

vero communis amor Dei et proximi. Beata visio, videre Deum in seipso, videre

Ibidem. Deum et in meipso, videre eum et in homi-

AvARiTiA sub se habet mendacium, fraudem, nibusbeatis, etc. Bernardus. Q. 36,

furtum, perjurium, turpis lucri appeti- m,l-XXXII.

tum, falsa testimonia violentiam, inhuma- Beatis omnibus Deus insidet per illapsum

nitatem, rapacitatem. hidorus. Q. 120, contemplationis. Q. 39, m. 1, a. 1,

m. 2~XXX11I. par. 2 et qusesitum 2-XXXII.

Fiiice AVARiTi.E sunt prodilio, fraus, fallacia, Beatitudines illse quse virtutes dicuntur, ex

perjurium, inquietudo, violenlia, etobdu- eo forsitan appellalae sunt, quod virtutum

ratio. Gregorius. Ibid. atque prodigiorum occultas perpetuasque
causas felici curiositate rimari ac mirari

divinitus ordinatir, signa qute et quando

volunt in omnibus elementis terrse et ho-

minibus potenter exhibeant. Bernardus.

Q. 39, m. 2, a. 1, par. 2 et qusesitum 1

B -XXXII.
Beatitudo dicitur dupliciter, scilicet large,

quee consistit in duplici felicitate, scilicet

civili et contemplativa secundum dupli-

Banausi vituperantur expeudentes substan- cem virtutem, moralem scilicet et intel-

liassuasin histriones. Arisloleles. Q. 120, leclualem : et stricte, quie est status om-
m. 1, a. 3-XXXIII. nium bonorum aggregatione perfectus.

Q. 69, m. 1-XXXlII.
Beatitudo et miseria in eodem esse non
Bapti?mus sacramentum fidei est, quod possunt. Bernardus. Ibid.

aequaliter operatur impressionem chara-

cteris et remissionem peccalorum, sive per

bonum, eive per malum ministrum confe- BiLiNGUis est, qui aliud loquitur de prse-
ratur. Augustinvs. Q. 32, m. 1 senlo, et aliud de absente. Q. 117,
a. 2-XXXII. m. 2, a. 3 ad q.-XXXIII.

Beatitudo creata mutabilis est. Q. 3, Binarius principium est multitudinis,et non

m. 3, a. 3-XXXII. unitas. Pylhagoras. Q. 3, m. 3, a. 1

Beatitudo quanto magis intelligitur, tanto -XXXII.

plenius habetur. Q. 9-XXXII.
Beatitudo est status omni bonorum ag-
 INDEX RERUM 519
Blasphemia est iraposilio falsi crirainis in BoMTAs ingenii fit ex cali ^ bene movente,
Deum. Q. 120, m. 2-XXXIII. et humido facile suscipiente. Q. U,
Blasphemia omnis cavenda est, sed maxirae m. 2-XXXII.
in Creatorem. Haymo. Q. 140, m. 3, BoNiTAs divina expandit se super omnes in-

a. 1-XXXIII. tellectuales vultus, secundum uniuscu-

Blasphemia est, per quam de Deo ipso falsa jusque propriam analogiam. Dlonysius.
dicuntur. Ibid. Q. 18, m. 1-XXXII.

Blaspuemi.e tres sunt species : 1. Cum altri- BoNiTATi pra?stanti fas non erat quidquam

buitur Deo quod ei non convenit. 2. Cum facere nisi pulchrum. Plalo. Q. 18,
ab eo removelur quod ei convenit. 3. Cum m. 2, a. 1-XXXII.
attribuitur creaturse quod soli Deo appro- BoNiTATES quae sunt in causa priraa, in ea

priatur. Ibid. puritate et nobilitate qua sunt in ea, non

Blasphemij: Ires species : 1. Sapere de Deo suntperceptibiles ab aliqua causarum se-

secundum corpus. 2. Secundum spiritum cundarum. Q. 38, m. 2, a. 2-X.\XII.

creatum. 3. De Deo sentire quod nulli spi-

rituali vel corporali creaturse convenit.

Ibidem. Bonum uiiiversi cousistit in Deo eicut in duce

Blasphemia proprie non fit nisi in Deum, exercilus. Aristoteles. Q. 3, m. 3,
sed extenso nomine fit etiam in creaturam a. 1-XXXII.

Ibidem. BoNUM universi non est unius, sed mullo-

Blasphemia secundum omnes species suas rum : et est uniuscujusquesecundum pro-
mortale peccatum est. Q. 140, m. 3, a. priam analogiam quam habet ad illud bo-
2-XXXIII. num. ibid.

Blaspuemia est peccalum vice. Q. 140, Est BONUM simplex, et hoc unum solum est

m. 3, a. 2 ad q. 1-XXXIII. incommutabile quod est Deus : creala ve-

Blasphemia proprie loquendo est in verbis, ro ab ipso non sunt simplicia, et ob hoc
aliquando tamen refertur ad facta. mutabilia. Augustinus. Q. 3, m. 3,

Q. 140, m. 3, a. 2 ad q. 2 X.\XIII. a. 2-XXXII.

Iloc peccatum dicilur &remissibile, quia cau- BoNUM est, quod est a bono et in bono plan-
sam remissibilitatis in se non habet, in- talum et ad bonum. Dionysius, Q. 6,

firmitatis scilicet vel ignorantise. Q. 140, m, 2-XXXII. Et, Q. 102, m. 2-XXXIlI.

m, 3, a. 3-XXXIII. BoNi potentiores sunt ad faciendum mira-

Peccatum ex infirmitate, dicilur peccatum cula quam mali. Q. 32, m. 2 ad q. 3

in Patrem, ex ignorantia in Fiiium, ex -X.XXII.

malitia in Spiritum sanctum. Ibid. BoNORUM honorabilium nolitiam opinantes,

magis autem alteram altera ex hoc quod
meliorum et honorabilium sit. Aristotelcs.

BoETii locus de primo principio. Q. 3,m.l, Q. .39, m. 1, a. 1, par. 2 et queesitura 2

a. 2. Et, m. 3, a. 4, par. 3. Item, Q. 4, -XXXII.
m. 1, a. 1, par. 1 et a. 2. Item, Q. 4, m. BoNus est, qui licet secundum naturam non
2, a. 3, par. 1. Et,Q.44. El, Q.66-XXXII. sit bonus, tamen alium bonum in animo
ponit et ad illum respicit, ut ad illum di-
rigatur etcorrigatur in bono providenticB.
BoNiTAs Dei numquam otiosa fuit ab peterno. Qui autem nec per naturam bonus est, nec
Q. 11-XXXlI. talem alium in animo ponit, bic profecto
o20 INDEX RKRUM
iiiulilis vir esl. Uonierus. Q. oU, m. 2,

a. 1, par. 1 et qiisesilum 1-.\XX1I.

BoNL'M dicilur a ioiw-w, quod esl voco, vo-

cas : quia vocat Deus ea quee nun sunt

tamquam ea quce sunt. Q. 51, m. 2
-XXXII.
BoMM, pulciirum et decorum, secundum
supposita ad idem determinanlur, et per
idem, sed secundum inlentiones non sunt
idem. Q. 62, m. 1-XXXlI. CiLiBATUs Joannis non preefertur conjugio
BoNORUM qusedam sunt summa, quibus Abrahae. Q. 90, m. 5-XXXIII.
fruendum est, utTrinitas: qutedam inlima,
quibus utendum est, ut res hujus mundi :

queedam media, ul homo, qui fruitur Galidum coeleste vivificativum et formativum

summis et ulilur infimis. Q. 62, m, 2 est. Aristolcles. Q. 39, m. i, a. 1, q. 1
-XXXII. -XXXII.
BoNA tria sunt, in quibus perficilur homo, Galidum el humidum sunt principia genera-
scilicet nalurte, gratiae, et gloriee. Q. 90, tionis in omni complexionato. Q. 53,
m. 1-XXXIII. m. 1, a. 1-XXXII.
BoNORUM queedam magna sunt, quibus recle
vivitur, ut virlutes : qua^dam minima, si-

ne quibus recte vivi potest, ul species Cai'ITale dupliciter dicilur, scilicet id quod
quorumlibel corporum : quaedam media, capite pleclilur, vel ex quo sicut ex ca-
sine quibus recte vivi non potest, ut po- pite multa alia oriuntur. Q. llo, m. 1,

tentise animai. Auguslinus. Q. 102, a. 1-XXXIII.

m. 2-XX.XIlI. Peccata CAPiTALiA sunt tantum septem, sci-

BoNA qua_'dam nobis dala sunt a Deo, quse licet superbia, invidia, acedia, ira, avari-
propter se sunt appetenda, sicut sapien- tia. gula, luxuria. Ibid.

lia, salus et amicilia : et alia qua3 ad vi-

tam sunt necessaria, ut docirina;, cibus,

conjugium Augustinus. (j. I09-XXXIII. Carbones desolatoni dicuntur ardores cha-
BoNUM esl lumen spirituale, et malum tene- ritatis. Augustinus. Q. 27, m. 2 ad (]. 3

bra, Dionysiu^. Q. 114, m. I-XXXllI. -XXXII.

Bo.NUM quodlibet corporale damno suppo-
nendum est pro vita relinenda, sicut iiile-

grilas corporis in virgine, secus de bono Carnes sanae sunt qiia? leves sunt, leves au-

spirituali. Q. 1.32, m. 1, a. 3, par. 3 tem qua^ altilium. Aristoteles. Q. 00

-XX XI II. -XXXII.

Bo.xuM opus intentio facit, inlentionera fides Cabo noslra post resurrectionem non egebit
dirigit. Q. 137, m. 2-XXXIII. ciborum refectione : quia nec fame, nec
BoNCM in opere est ex omnibus causis boni- lassitudine, uec aliqua infirmilate poterit

lali^. Q. 138, m 2-XXXlII. corrumpi. Caro autem Adee ante pecca-

tum immortalis est creata, ut per alimo-

niam adjuta, esset mortis et doloris ex-

pers. Augustinus. Q. 65-XXXII,

 INDEX RERUM S21

Causa efficiens duplex, una conjuncta effe- fectse. Q. 39, m. 1, a. 1, par. 2 et quee-

ctui, et alia separala ab efTectu. Q. 3, situm 2-XXXII.

m. 3. a. 3-XXXII.
Causa agens duplex est, una per necessita-

tem, alia a proposilo. Q. 4, m. 2, a. 5, In CiiRisTO non est vera compositio,sed unio.

par. 3. Q. incidens 1-XXXlI. Boetius. Q. 3, m. 4 ad q. 1

Causas seminales et ralionales Deus a prin- -XXXII.

cipio materiae indidit : illas, ut ex eis pro- Curistus Angelum custodem non habuit.

ducatur opus naturce, bas vero, ut fiat Q. 36, m. 4 ad q. i-XXXII.

miraculum : nihil enim rationabilius est, Czristus in quatuor tentalus est a diabolo.

quam quod crealura creatori obediat in Q. 86, m. 1-XXXIII.

omnem effectum suse voluntalis. Augusti- Christus Petrum respexit in alrio non cor-

nus. Q. 14, m. 3, a. "2, par. i-XXXII. poraliter. Augustinus. Q. 89, m. 3

Item, Q. 31, m. 1, a. 1 et 3-XXXII. -XXXIII.

CausjE naturales sunt in materia, sicut in

Euripo, secundum Platonem, id est, in

ebullitione seu mutabilitate. Ibid. Et, ChristiaiSus nemo dicitur, nisi qui Christi

Q. incidens-XXXll. moribus coaequatur. Augustinus. Q. 127,

Causale communius est quam seminale : m. .3-XXXIII.

omne enim semen causa est, sed non e

converso. Q. 31, m. 1, a. 1 ad q. 2

-XXXII. Circumscriptibile est, quod loco vel tempore

vel comprehensione comprehenditur : in-

circumscriptibile, quod nullo horum con-

Charitas Dei deposuit eum de coelo ad ter- tinetur. Damascenus. Q. 21, m. 1

ras, et fecit eum hominem. Augustinus. -XXXII.

Q. 31, m. 1. a. 2-XXXII.
Charitas exstasim facit. Dionysius. Q. 39,

m. 1, a. 2-XXXn. CoACTio omnis est per conjunctionem ad ma-

Charitas Dei numquam oliosa est : opera- teriam. Q- 33, m. 1-XXXII.

tur enim magna si est, si vero desinit

operari, charitas non est. Gregorius.

Q. 51, m. 3, a. 1 ad q.-XXXlI. Co-aEQU£VA sunt quatuor, scilicet angelica

Charitas sine gralia non est. Q. 106, m. 1 natura, coelum empyreum, materia prima

-XXXIII. corporalium, et tempus. Q. 46 ad q. 3

Charitas est forma informans omne no- -XXXI I.

strum meritum, sine qua omnis actio et

virlus informis est. Q. 13o-}iKXIiI.

C«LUM altius nobilius participat bonitate

primi motoris, quam idquodestsub ipso.

Cherubin plenitudo scientise dicitur. Grego- Arisloteles. Q- o2, m. 2-XXXII.

rius. Q. 39, m. I^ a. 1, par. 2 et qusesi- CriELi slellali inveniuntur motus Ires. Ibid.

tum 1-XXXII. CcELUM aqueum, sive crystallinum secundum

Cbehubin proprietates accipiuntur secun- sanctos, Philosophi vocant uniforme in

dum proprietates scienliee plense et per- lumine, cujus lumen tanlse simplicitatis
522 INDEX RERUM
est, quod visibushominum non subjicitur, CoLOR est immutativus visus secundum
Q. 23, m. 2-XXXII. aclum lucidi. Arislofeles. Q. 77, m. 3
Extra COELUM nihil est. nec locus, nec tem- -XXXII.
pus, sed vila beata. Arisloteles. Ibid.

C(i:lum crystallinum quadruplici necessitate

ponitur. U. 52, m. 3-XXXII. CoMBiNATioNE primarum qualitatum, quo-

CdLUM non mutatur in substanlia, sed in ties possibilis est, fiunt elementa. Arislo-
forma motus quam nunc habet ad gene- teles. Q. 53, m. 1, a. 2-XXXII.
ralionem el corruptionem. Q. 53, m. 1

-XXXII.
CoELUM non est de natura aqure fluxibilis CometjE apparitio morles regum significat.

deorsum, sed ex aqua quse propter na- Albumasar. Q. 32, m. 2, a. 1-XXXII.

turse puritatem in substanlia, et perspi- Item, Q. 53, m. 1, a. 2 ad q. i-XXXII.

cacitatem in dispositione materiali, et lu-

minositatem in profundo sui, per distin-

ctionem transmittitur super ccelos ut GoMMissuM majoris realus est, quam deli-

fiant inde cceleslia. Q. 53, m. 1-XXXII. ctum secundum se. Q. 123, m. 1

CoEUM est corpus composituin ex partibus -XXXIII.

continuis, sed non ex contrariis. Q. 53,

m. 1 ad q. 2-XXXII.
C(ELUM non est semicircularis vel angularis CoMMUNE duplex est, scilicet univocum, et

figuree, sed circularis. Q. 57, m. 2 analogum. Q. 12, m. 4-XXXII.

-XXXII. CoMMUNE non est proprium nisi secundum
C OE L I sunt decem, scilicet empyreum, potenliam. Arisloteles. 0- 35,

aqueum, stellarum, Saturni, Jovis, Martis, m. 2-XXXlI.

Solis, Yeneris, Mercurii, Lunse. Damasce-
nus. Q. 54-XXXII.

Ad esse cfELi duo exiguntur, scilicet quod CoMPLEXio inclinativum principium est,

ubique circulariler aliquod corporum anima vero factivum. Unde sanguineos

simplicium contineat, et quod sit perspi dicimus esse bonorum morum et quietos,

cuum receptivum luminis el dativum. Ra- cholericos autem acutos et furibundos,

banus. Ibid. melancholicos autem Iristes et studiosos.

CcELUM non cognoscimus nisi per stellas. Aristoteles. Q. 72, m. 3-XXXlII.

Alfraganus. Q. 57, m. 2-XXXII.

CoMPOsiTioNis modi qui inveniuntur in re-

CoGNiTid creaturse in semelipsa, vesperlina bus? Q. 3, m. 3, a. 2-XXXIl.

esl, in Dei cognitione, matutina est. Augu- Compositum extra causam suai compositionis

stimis. Q. 14, m. 3, a. 2, par. 2 ad q. 2 non habet nisi primum principium, sed

-XXXII. intra causam habet compositionis compo-

nentia, quae materialia sunt ad formam
totius. Ibid.

CoLLATio debet esse inter servos Dei, non Omne compositum mutabile est. Ibid.

altercatio. Q. 127, m. 3-XXXIII. Compositio ex quod est et quo est, generalior

est quam illa quse est ex materia et

 INDEX RERUM 523

forma. Q. 3, m. 3, a. 2 ad q. 2 corem Helenae, dixerunt: Fugiamus, fu-

-XXXII. giamus, ne capiamur decore ejus, quam
Omne compositum componilur ex maleriali prosecuti sunt juvenes et capti. Aristote-
et formali, sed non ex materia et forma. les. Q. 108, m. 1-XXXIII.
Q. 3, m. 3, a. 2 ad q. 4-XXXII. Ex coNCUPiscENTiA tamquam filia peccali, in
CoMPOSiTUM omne resolubile est in compo- omnibus qui secundum legem concupi-
nentia, vel actu, vel intellectu. Q. 13, scentia? descendunt ab Adam propaga-
m. 1-XXXlI. tione corruptse naturse, innascitur origi-
CoMPOsiTUM omne ex partibus quantitativis, nale peccatum. Aogustinus. Ibid.
corpus est. Rabhi Moyses. Ibid. CoNGUPiscENTiA Hon est in anima tantum,
nec in carne tantnm, sed in ipso conjun-
clo : quia nulia delectatio senlitur sine
CoMPREHENDiTUR illud, cujus fincs circumspi- utroque. jbid.
ciuntur. Augustinus. Q. 3, m. 2-XXXII. CoNCUPiscENTiA quotidie minuilur in profi-
cientibus et continentibus, maxime acce-
dentesenectute. Augustinus. Q. 108,
CoNCUBiTus conjugalis sine peccato fit, et m. 3 ad q. 2-XXXIII.
redditur in eo debitum : propter quod et CoNCUPiscENTiA quai alias rueret in prseceps,

justus et bonus est. Q. 109-XXXlII. honestate excipitur nupliarum, ut turpis

CoNCUBiTUS soluti cum soluta peccatum non sit. Augustinus. Ibid.

mortale est. Q. 122, m.l, a. 2-XXXlII.

CoNcupisciBiLis et irascibilis dupliciter di-

CoNCDPiscENTiA non est sine prolensione san- cuntur, sciticet proprie, et communiter.

guinis et spiritus et caloris in concupisci- Q. 23, m. 2, a. 1, par. 2-XXXII.

bile. Aristoteles. Q. 25, m. 2, a. 1, CoNCUPisciBiLis ad nutrimentum corrupta
par. 2-XXXII. est tantum corruptione naturali: concu-
CoNCUPisciBiLiTAS cst in parvulis, concupi- piscibilis vero ad venerea corrupta est et

scenlia vero in adullis, quoe etiam dicitur infecta et inficiens : quia per illam Irans-
lex carnis, et tyrannus naturae. Augusti- funditur peccatum originale. Prxpositivus.

nus. Q. 107, m. 2-XXXIII. Q. 121, m. 2-XXXIII.

CoNCUPJSCENTiA noxiorum et ignorantia
agendorum poense sunt peccali originalis.
CoNFORTATio custodiie Angeli duplex, scilicet
Q. 107, m. 4, a. 3, par. 2-XXXIII.
ex auctoritate officii custodientis et con-
CoNCUi'iscENTiA carnis duplex, suffocans sci-
fortatio congratulationis. Q. 36, m. 4
licet et promovens. Ibid.
ad q. 1 -XXXII.
CoNCUPiscENTiA cst affcctio quoedam malse
voluntatis, sicut languor. Atigustinus.

Q. 108, m. 1-XXXIlI.
CoNJUNCTUM omne dissolubile natura est.
CoNcupiscENTiA est malum nobiscum conge- 1-XXXII.
Q. 6, m.
nitum. Jdem. Ibid.

GONCUPiscENTiAM sive delectationem maxime

contemporaneam vitee oportet nos fugere, CoNJUGiUM spirituale quomodo sit inter supe-

et pati ad eam quod sapientes plebis riorem et inferiorem portionem ralionis ?

passi sunt ad Helenam, qui videnles de- Q. 93, m. o-XXXIII.

524 INDEX RERUM
CoNSiDERATio omnis rei Iriplex, scilicet in Continue moritur, et numquam permoritur
principiis suis primis simplicissimis, in vivens in inferno. Bernardus. Q.115,
formis danlibus essc rei, el in formis quae m. 1-XXXIII.

sunt intenlio rei ab ipsa re abstracta per Continuum omne iniliatur et fluit ab aliquo
ralionera. Q. 4, m. 1, a. 2-XXXlI. indivisibili, sicut linea a puncto, et tem-

Co.NSiDERATio uniuscujusquc rei prior est se- pus ab indivisibili nunc, cujus fluxus

cundum se, quam secundum id quod causat csse temporis in omnibus. Doetius.

comparalur ad alterum. Q. 9-XXXII. Q. 47-XXXiI.

CoNSiLiuM est de dubiis operabilibus per CoNTRARiORUM pcf se coutrarii sunt effectus,

nos, possibilibus aliter fieri. Aristoteles. licet aliquando per accidens habeant efTe-

Q. 14, m. 4, a. 1-X\XII. ctum unum. Aristoteles. Q. 62, m. 1

CoNsiLiuM non semper est ignorantis vel du- -X.XXII.

bitantis. Ibid. CoNTRARiA non possunt esse simul in eodem

CoNsiLiUM est certa definitio faciendorum in secundura idem et per se. Q. 114, m. 1

Deo. Unde Deus mutat seutentiam, sed -XXXIII.

non consilium. Gregorius. Q. 9o,

m. 2-XXXin. Item, Q. 14, m. 1,

a. 2-XXXII. CooPERANDO Deus in nobis perficit quod

operando incipit: quia ipse ut velimusope-
ratur incipiens, qui volentibus cooperatur

Co.N TENTio esl impugnatio veritalis cum confi- perficiens. Augustinus. Q. 98, ra. 4

dentia clamoris. Fulgentius. Q. 127, -XXXIII.

m. 1-XXXIII.
CoNTENTio semper in vitio est, sed non sem-
per mortale peccatum. Q. 127, m. 2 CoR sedes animae est secundum Philoso-

-XXXIII. phos. Q. 29-XXXII.

CoR nulla membra corporis respicit sequali-

ter nisi duo latera. Q. 80, ra. 3

Co.NTiNENTiA mora est in mente. Aristoteles. ad q. 1-XXXIII.

Q. 23, m. 2, a. 2-XXXII. Item, Q. 102,

m. 3-XXXIII.
CoNTiNENTiA Bst virlus vi rationis continens CoRPUs congruentiam habet ad resurreclio-
hominem infra metas menlis, ut passio- nem ex hoc quod conjunctum est animre

uibus et vi passionum nuUo modo abduci rationali et immortali : et hsec congruen-

possitextra limitesmentis. Q- 82, tia naturalis est corpori, et est justitii»

m. i -XXXIII. naturalis ut resurgat. Damascenus.

CoNTiN'E,NTi^ virtus mulieri non est propria Q. 31,m. 2, a. 3 ad q. 2-XXXII.

propter mollitiem coraplexionis, nec CoRPORUM assumptorum ab Angelis diversae

puero. Aristoteles. Ibid. significationes. Q. 33, m. 2-XXXIl.

CoNTiNENTiiE opponituf inconliuentia, forni- CoRPOBEUM nihil existere potest carens

catio et mollities. Ibid. forma. Q. 48-XXXII.

CORPORALiuMomnium in principio creationis

mundi fuit materia una per substantiam.

 INDEX RKRUM 325

sed non per analogiam. Gregorhis. cipium totius humanse naturse propa-

Item, Q. ad q. 3-XXXn. ganda? exipso. Q. 110, m. 2-XXXIII.

Q. 53, m. i,a. 1. <S

GoRPOREUM dicitur dupliciter, scilicet a pri-

valione naturas corporeitalis, et a priva-

tione proprietatis corporis, quse est locali-

Non coRRUMPiTUR quid existenlium, sed

per circa exislens modi commensuralionis et

tas sive per definitionem in loco, sive
Q. 69, m. 1-XXXlII. harmonise. Dionysius. Q. 4, ra. 1, a. 1,
circumscriptionem.
par. 1-XXXlI.
GoRPUs hominis inter ea quee pertinent ad
ornatum universi, prpecipuum est. CoRRUPTiBiLE omnc corrumpitur lemporede-
terminato. AristoCeles. Q. 53, m. i,
Q, 75-XXXIII.
a. 1-XXXII. Ilem, Q. 83 aJ q. 3-XXXIII.
CoRPUs primi hominis nec conveniebat, nec
a Deo. Ibid. CoRRUPTio triplex, scilicet conliuuitatis, foe-
potuit fieri nisi

optim» complexionis fuit. ditatis et puritatis. Q. 84-XXXIII.

Conpus Adce

Q. 76, ad q. 2-XXXIII.

CORPUS Adse in statu innocentise neo fuit in-

Q. "6 CosTAS viginli qualuor Deus homini tam-

lirmabile, nec dissolubile.

ad 2-XXXIlI. quam viginti quatuor radios semicircula-

q.
res de spina dorsi contra se invicem pro-
CoRPORis el animee sunt qusedam simiiia, sci-

secundum supremum corporis, et se- cedentes ad munimentum viscerum.

licet

anima;, quibus sine na- Jsidorus. Q. 80, m. 3 ad q. 1

cundum infimum
lurali confusione, personali tamen unione -XXXIII.
CosTiE superiores semicirculares et longse
facile conjungi possunt, eo quod similia
factae sunt, ul vitalia in pectore defen-
similibus congaudent. Augustinus. Q. 77,
dant: inferiores vero breves, ne tumorem
m. 1-XXXIII.
ventris quee accidit ex cibo accepto, im-
CoRPORA resurgentium erunt spiritualia sic-
pediant. Aristoteles. Ibid.
ut competit illi statiii et ad immutatio- :

nem corporum ad formam gloriae nibil

operabuntur Angeli, sed aliquid opera-

congregatione mortuo- Creabile omne vertibile est, secundum e!e-
bunlur, hoc est, in

cinerum. ctionem, ut creatura spiritualis vel se-

rum et vocatione et collectione
:

cundum naturam, ut creatora corporea :

Ibidem.
im- vel secundum utrumque, ut illa quae com-
CoRPUs Hevae non congruebat fieri nisi

posita est ex corporali et spiriluali.

mediate a Deo. Nec fuit seminaliter et

Uude Augustinus Damascenus. Q. 2i-XXXII.

causaliterin costa Adee.
non habuit ut Creare proprie est de nihilo aliquid facere.
dicit, qnod costa Adse in se

ex ea mulier fieret, sed quod ex ea fieri Q. 2-XXXII.

qua cuncta na- Creatio actio non est aliquid medium inler
posset per obedientiam,
creantem et crealum. Ibid. Et, Q. 4,
lura juslissima ratione Deo obedit crea-

Q. 80, m. m. 2, a. 5, par. 1-XXXII.

lori in omne quod vult. 1

-XXXIII. Actio in creante est creatrix essentia relata

contrario per voluntalem ad hoc quod aliquid de

CoRPUs Adee non fuit passibile a
novo fiat ex nihilo. Ibid.
agente ad dissolutionem subslantioe.

Philosophi duclu rationis non adjulcc per

Q. 83-XXXIlI.

non ut esset corpus aliquid intus vel extra, non potuerunt

CoRPUS Adae factum fuit,

coguoscere principium creatio.nis vel

hujus individui tantum, sed ut esset prin-
 526 INDEX RERUM
eliam crealionera. Q. 3, m. 2. Item, voluntatis divinfe. Damascenus. Q. 4,

0.4, m. 1, par. 1-X.XXII. m. 2, a. 2-XXXII.

Aclus CREATiONis nulli communicabilis est. Cum dicitur, Creatura fii exnihilo, prseposi-

Q. 3, m. 3, a. 1-XXXII. Ilem, Q. 73, m. 1 lio ex notat durationem ejus quod est ni-

-XXXIII. hil ad creaturam. Q. 4, m. 2, a, 5.

Cre.\tio est extasis amoris, qua3 non sinit Q. incidens-XXXII.

ipsum solum esse. Dionsysius. Q. 3, Creatura rationalis creata est ad laudan-

m. 3, a. i-XXXII. dum Deum, ad serviendum ei, ad fruen-
Omne creatum compositum est e.x quod est dum eo. Q. lO-XXXH.
et quo est. Boelius. Q. 3, m. 3, a. 2 Creaturam ralionalem ad hoc factum esse

ad q. 2. Ilem, Q. 4, m. 1, a. 2-XXXII. cerlum est, ut supra omnia summum bo-

Creatum omne componibile est, sola nalura num eiigeret et amaret, non propter
divina incomponibilis. Q. 3, m. 3, a. 2 aliud, sed propter ipsum Anselmus.
ad q. 3-XXXII. Q. 18, m. 1-XXXII.
Creadile in Chrislo mansit creabile, el in- Creator nulli lei a se creata negat aliquid

creabile increabile. Damascenus. Ibid. utilium ad beatitudinem. Plato. Q. 36,

Creatoris potentia elomnipotens virtus ejus m.l-XXXII.

est causa subsistendi omni creaturse : quae Creatura omnis in nihilum decideret, nisi

virtus si ab eis quae creata sunl continen- eam manus omnipotenlis conditoris con-

dis et regendis aliquando cessaret, simul lineret. Gregorius. Q. 39, m. 2, a. 1,

et illorum cessaret species, omnisque ua- par. 1 et qufesitum 1-XXXII.

'^
tura concideret. Augustinus. Q. Creata sunt omnia simul in maleria et

m. 3, a. 3-XXXII. forma, secundum Augustinum : secundum

Omnis CREATunA de se mutabilis est et Hieronymum et alios, omnia simul facta

tendit in non esse. Ibid. Et, Q. 6, sunt in materia. Q. 4G-X.KXII.

m. 1-XXXII. Creatoh dat esse singulis quse sunt, etfacit

Creatura omnis autest spiritualis, aut cor- debere esse in omnibus quse sunt. Avi-

porea : aut simplex, aut composita : aut cenna. Q. 40 ad q. 1-XXXH.

substantia, aut accidens : aut forma, sive Creare uon est actus communicabilis alicui

quo est, aut subjectum formct, sive quod creaturffi. Q. 30, m. 1, a. 2-XXXII.
est, vel materia. Q. 3, m. 3, a. 3 Omnis creatura babilitatem habet, ut ex ea

ad q. 1-XXXII. fiat quidquid Deus voluerit. Q. 31,

Creatura nulla capax est immutabilitatis. m. 1, a. 3-XXXII.
Q. 3, m, .3, a. 3 ad q. 2-XXXn. Creatio est ante omnem diem, distinctio

Creatura omnis sequitur creatorem. Z?ase- vero et ornatus per volumina sex dierum
lius. Q. 3, m. 3, a. 4, par. 1 explicata. Q. 46 ad q. 2-XXXII.
-XXXIf. Creator mundi sensibilis Cielum igneum et

Creatur.e quomodo seducant hominem ? terram tamquam duo extrema solida in

Ibidem. mundo sensibiii posuit, quee duobus modis

Creatura dicitur vestigium, verbum et nu- colligavit, aer scilicet et aqua, sicut et in
tus secundum diversas raliones. Q. 3, numerisduo solidi numeri semper duobus
m. 3, a.4, par. 3-XXXlI. mediis numeris colligantur. Plalo. Q. 47
Creari non fit in motu et Iransmutatione. ad q.-XXXII.
Q. 4, m. l, a. i, par. 1-XXXII. Creatio est demonstratio potentiae creantis :

Creatio non est mutatio naturalis, sed opus omnipotentia autem creanlis demonstra-
 INDEX RERUM 327

lur in hoc quod nullo indiget ad crean- per hostem, secundo per carnem, tertlo

dura, scilicet neque materia prsejacente, per spirilum. Q. 28, m. 3-XXXlI.

neque instrumenlo, neque successiva ope- CuLPA originalis peccati quamvis per con-
ratione. Q. 48-XXXII. versionem et baptismum auferatur, tamen
Creatura omnis ad seipsam relata, declinat poena sequens culpam manet et in cor-

ad non esse, et sic ad tenebras. Gregorius. pore et in anima ad exercitium virtutis et

Q. 51, m. 2-XXXII. promotionem merili, Augustinus. Q. 76

Greator surame botius, a quo invidia rele- ad q. :2-XXXIII.

gata est, uulli negat commoda et ulilia ad

esse bonum, secundum quod esse bonum
est uniuscujusque secundum propriam et CuPiDiTAS dicitur tribus modis : 1. Pronilas

connaluralem et non impeditam operalio- ad peccandum ex originali peccato cau-

nem propriiet connaturalis habitus. P/afo. sata. 2. Concupiscenlia ad delectabilia

Q. 62, m. 1-XXXII. carnis. 3. Amor illicitus cujuscumque rei

Creationem animse solum creatorem om- temporalis. Q. 133, m. 1-XXXIII.

nium nosse dicimus. Augustinus. Q. 7.3,

m. i-XXXIII.
CuRSUS rerum triplcx est, scilicet naturalis,

voluntarius et mirabiUs. Anselmus. Q.27,

Credere prsevenitur cogitatione : quia nemo m. 1 ad q. 2-XXXlI. Itera, Q. 31, m. 2,

credit nisi cogitet prius quare vel quid a. 3-XXXII.

credat. Credere enim est cogitare cum
assensu. Augustinus. Q. 100-XXXIII.
CusTODiENDO licet Ueus sit peifectissimus,.

nulio indigens, etsineciijus custodia nulla

Criminale est, quod est dignum accusatione valet cuslodia, tamen propter debilltalem
et damnatione eeterna : veniale autem, hominis et mutabilitatem et ad malum
quod hominem usque in reatum perpetuse pronilalem necessaria fuit custolia Ange-
morlis non generat, verumtamen poenam loruoi. Q. o-XXXlI.

meretur, sed facile indulgetur./lw^usfmus.

Q. 129, m. 1, a. 2-XXX(lI.

Crisis naturalis est, quando virtus naturalis

virtute coelesti stellarum juvatur ad morbi

conversionem. Galenus. Q. 31, m. 2,

par, 1-XXXII.
DiEMON idem sonat quod inlellectus. Q. 4,

m. 1, a. 2-XXXlI.

Critias iEgyptius dixit animam esse sangui- Dj:mon humilium malleator. Q. 0, m. 1.

nem. Q. 68 ad q-XXXIII. Item, Q. 18, m. 1, a. 2-XXXII.

D.EMONiBUS multa revelantur, et per Deum,

et per bonos Angelos, quse providentia

divina per malos Angelos fieri disposuit.

CuLPA tribus modis perpetratur, scilicet sug-

gestione, delectatione, et consensu : primo Q, 18, ra. 2, a. 2-XXXII.

528 IXDEX RERUM
DiEMONTS triplici praescienliee acumine vi- voluptates, ut vlsu destruat caslitatem :

gent, secundum Isidorum, scilicet subti- aures per conata lentat, ut emolliat Chri-

litat enaturae, experientia temporum, reve- stianum vigorem : linguam convicio pro-
lalione supernorum spiriluum. Q. 18, vocat : manum injuriis lacessentibus ad
m. 3, a. 2, par. 2-XXXII, csedem instigat : honores terrenos pro-
Superbia primiim peccatum d.emo.nis fuit. mitlit, ut ccelestes adimat : et cum latenler

Q. 21, m. 2-XXXII. non potest fallere, apertos addit lerrores :

D.F.MON liberi arbitrii sui eiectione versus est in pace subdolus, in perseculione violen-
ex eo quod est secundum naturam, in id tus. Q. 29-XXXII.
quod est conlra naluram, et elevatus est D.EMONES quamvis mali, naturam suam non
adversus Deum qui fecit eum, adaequari amiserunt. Ideo dum per incantalionem

ipsi volens. Augustinus. Q. 21, m. 3 eorum malefici aliquid efficere conantur,

-XXXII. discurrunt per mundum, et subito semina

D.EMON numquam deceplus fuit in hoc quod eorum de quibus hic agilur, afferunt, sic-

omnino sequari posset Deo, sed quod pos- que ex illis, permittenle Deo, novas re-

set sequari in hoc quod esset liberee po- rum species producunt. Strabus. Q. 30,

lestatis, el quod Deus non ulcisceretur ad m. 1, a. 1-XXXIl.

interitum eelernum, quod juste ulcisci D^MONES quaedam prsedicunt, et quaidam
poterat. Ibid. mira faciunt quibus homines alUciunt et

D/EMON horrore poenoe aliquando desistit ab seducunt, etc. Augustinus. Q. 31, m. 2

iniqua voluntate, cum tamen culpa sem- -XXXII.

per placeat ei. Q. 25, m. 1, a. 1-XXXII. Vide infra diabolus.

Malitia d.emonis nihil compalitur secum vir-

tutis, nec informis, nec formatee, nec po-

lilicee, nec theoiogica?. Q. 25, m. \, Decem non est bis quinque, nec septem et

a. 3-XXXII. tria, nec sex et quatuor, nec novem et

Obstinalio DiEMONis secundum quod est affe- unum. Q. 3, m. 3, a. 4, par. 2

ctus immobilis iu malo, non procedit a -XXXII.

Deo, sed secundum quod est poena pec-
cati. Q. 25, m. 1, a. 4-XXXII.
Iq d.emonibus quomodo est furor iiTalionalis, Decor omnium elementorum et totius mundi
demens concupiscentia, et phanlasia pro- in pulchro et apto consislit. Isidorus.

terva? Q. 25, m. 2, a. 2-XXXII. Q. 62, m. 1-XXXII.

D.EM0N ante tempora Antichristi dicitur ha- Decor est elegans commensuratio partium.

bere religatam potestatem, eo quod in de- Aristoteles. Ibid.

serto tentavit Christum, et viclus est.

Q. 25, m. 3. Item, Q. 28, m. 2 ad q. 2

-XXXII. In DEFiNiTiONE omncs differentiee priores ha-
D^MONEs per energicam operationem non bent se ad ullimam, quai convertibilis est,

credimus substantialiter illabi cordi, sed sicut potenliae ad actum, et sicut genus ad
applicalione et oppressione uniri. Augu- difTerenliara constitutivam. Aristoteles.

stinus. Q. 29-XXXII. Q. 3, m. 3, a. 2-XXXII.

D.£M0NES per substantiam sunt in corpori- Definitio indicat esse rei et essentiam.
bus obsessis. Ibid. Q. 6, m. 1-XXXlI.
D.EMON offert oculis formas illicitas et faciles
 LNDEX REULM 529

Delectatio naturalis numquam est nisi ex Desperandum de nemine esl, dum sumus in
conjunctione convenientis cum conve- via. Augustinus. Q. 36, m. o-XXXlI.
nienti. Augustinus. Q. 4, m. 2, a. 4

-XXXII.
Delectatio omnis quantum est de se vincit Detractio est aliense famse denigratio : vel

el ligat vinculo traliente, quamvis non detrahere est absentem proximum dolose
liget vinculo obligante ad mortem seter- mordere. Q. 117, m. 2, a. 1-XXXIII.
nam. Q. 28, m. 3-XXXlI. Detractor plus nocet, quia in plures fundit

Delectatio omnis generatio est in sensibi- venenum sute detraclionis : susurrator

lem animam. Plato. Q. 92, m. 2 autem minus, quia in pauciores ditTundit

-XXXIII. et occulte. Ibiil.

Delectatio morosa non dicitur a quantitate Detractor quatuor modis detrahit, scilicet

temporis, sed a negligentia superioris par- malum quod non est aliquando imponen-
tis ralionis. Prxpositivus et Gulielmus Al- do, et malum quod est iu alio difFaraando,

tisiodorensis. Q. 93, m. 6-XXXlII. et bonum quod est vel negando, vel mi-

Delectatio proprie nihil aliud est nisi diflu- nuendo. Hesychius. Ibid.

sio naturse in operalione propria secun- Detractio aliquando est veniale peccatum,
dum naluram facta. Aristoteles. Q. 8, aliquando mortale. Q. 117, m, 2,

m. 3-XXXII. a. 2-XXXIII.
Detractores sunt, qui aliorum bona negant
vel invertunt : susurrones, inter amicos
Delictum aliquando sumitur communiter, discordiam seminantes. Q. 117, m. 2,
aliquando stricte. Q. 123, m. l-XXXIII. a. 3-XXXIII.
Delictum est contra prseceptum affirmati- Detractioxis vilio speciali periclitatur pene
vum, commissum autem contra praecep- tolum genus humanum. Ibid.

tum negativum. Ibid. Hoc malum celebre est, quia regnat iu mul-

tis. Hieronymus. Ibid.

Detraoens ex malignilate et deliberalione

Delpbinus nutritur in aqua et generat in animoque nocendi, tenetur ad reparalio-

terra. Aristoteles. Q. 60-XXXII. nem apud eos apud quos detraxit. Q. 117,

m. 2, a. 4-XXXlII.

Democritus et Leucippus dixerunt animam

esse atomos rotundos. Q. 68-XXXIIL Deus est causa efficiens, finaiis et formalis.

Democritus Philosophorum antiquissimus, Q. 2-XXXlL

omnium curam gessit. Aristotcles. Q.31, Deus quid sit non intelligitur nisi per emi-

m. 1-XXXII. nentiam et excellentiam infinilam supra

omne quod intelligitur esse quid : et hoc

modo intelligere substantise pelagus in-

Demonstrationes non abeunt in infinitum : finitum. Damascenus. Q- 3,

Iheoricse enim stant ad causam, practicse m. 2-XXXII.

autem ad opus. Aristoteles. Q. 1-XXXII. Deus primum excogitavit coelestes essentias,

Demonstrationem non contingit fieri in cir- ct excogilalio ejus, opus est. Idem. Q. 3,

culo : quia alias idem esset principium et m. 3, a. l-XXXII.

principiatum a seipso. Ibid.
34
xxxin

L
530 INDEX RERUM
Decs nihil operatur nisi secundum rationem voluntatis Deo obnititur et resistit. Gre-

operis quam preeordinavit et scivit. gorius. Q. 6, m. 1. Item, Q. 34, m. 2

sui

Augmtinus. Q. 3, m. 3. a. 1-XXXII. -X.XXII.

omnimoda non conveuit nisi Deus secuudum quod in seipso est, semper
Simplicitas

Q. 3, m. 3, a. 2 ad q. 1-XXXII. in abdilis est, et silent, ut dicit Ambro-

Deo.
Deo idem sunt quod est et quo est. sius, non solum linguce hominum, sed
In
etiam Angelorum. Q. 6, m. 2-XXXiI.
Ibidem.
Soli Deo convenit, quod ipse est quidquid
Deus uno modo se habet ad omnia creata,
habet. Q. 13, m. 2-XXXIl.
non tamen creata uno modo se habent ad
par. 1. Deus locus est Angeli ut causa salutis et
ipsum. Q. 3, m. 3, a. 4,

3-\XXII. continens in esse. Q. 12, m. 1-XXXIl.

Item, Q. 4, m. 2, a. o, par.
Deus omnibus non indvisus. Gregorius.
Deus proposuit homini crealuram lamquam est in

mundanam et naturalem theologiam, in Q. 13, m. 4-XXXII.

In Deo est ratio cognoscendi omnia, et ratio
qua legeret aliquam Dei uotiliam. Q. 3,

1-XXXII. operandi : Angelo dedit poleslatem co-

m. 3, a. 4, par.

omnium non materiale, sed gnoscendi omnia quee sunt in mundo sen-
Deus est esse

m. 3, a. 4, sibili, et naturse poteslatem operandi ea.

causale. Bernardus. Q. 3,
Philippus, canonicus Parisiensis. Q. 14,
par. 2-XXXlL
numerus sine numero, a quo m. 3, a. 2, par. 1-XXXII.
Deus ipse est

mensura sine In Deo nec est universale, nec particulare

omnis numerus : ipse est
proprie loquendo. Q. 14, m, 3, a. 2,
mensura. a quo omnis mensura : ipse est

pondere,aquo omne pondus. par. 3-XXXII.

pondus sine

Augustinus. Ibid. Deus ejusdem rei non potest esse auctor,

cujus ratio et cujus est ultor. Gennadius, Dionysius, Au-

Deus nihil agit sive creat, nisi

forma exemplaris est in ipso. Q. 4, gustinus. Q. 17, m. 5-XXXlI.

m. par. 4-XXXIl. Deus stans et certa et immobilis causa est

1, a. 1,

Minimum inconveniens de Deo est impossi- omnium quae fiunt. Dionysius. Q. 18,

bile, eo quod omnia facit convenienler et m. 3,a. 2,par. 2XXXII.

decenter. Anselmus. Q. 4, m. 3-XXXII. Solus Deus certitudinaliter prsecognoscit

Dlus nulli negat aliquid eorum quce com- futura contingentia. Q. 18, m. 3. a. 2,

moda sunt bute naturse et ordini et par. 2-XXXII.

tempori. Plato. Q. 4, m. 2, a. 5, par. 2. Deus sic punit malam voluntatem ut non

Item, Q. 31, m. 1, a. 3-XXXlI. perimat naturse dignitatem. Augustinus.

Deus conditis rebus antiquior non esl tem- Q. 18, m. 2, a. 2-XXXII.

poris anliquitate, vel quanlitale, sed sim- Solus Deus operatur in cordibus hominum
plicis potius proprietale nalurae. Q. 4, ad inclinandas volunlates eorum ad quid-
m. par 1-XXXIl. quid voluerit, sive ab bonum, sive ad
2, a. 5,

Dei solius est in uno nunc simplici ceterni- malum. Fulgentius. Q. 27, m. 2-XXXII.

lalia prEcsenli semper totum esse, nosse et Deus quatuor modis operatur : 1. In verbo.

posse suum possidere. Boetius. Q. 4 2. In materia et forma. 3. Per opcra sex

-XXXII. dierum quibus dislinxit creaturas. 4. Ex

materia prima, contra Anaxi- primordiaiibus seminibus. Q. 31,
Dels non est

menem et David de Dinando. Q. 4, m. 1, a. 1-XXXlI. Ilem, Q. 50-XXXII.

ra 3-XXXII. Deus in seipso absconditas quorumdam fa-

Deo militat etiam illud quod per malitiam ctorum causas habet, quas rebus condilis
 INDEX REROl 531

non indidit, easque implet non illo opeie est, quod nulli innittitur, in quo nullus
providenlise quo naturam substituit ut numerus. Q. 72, m. 2-XXXIII.
sint, sed illo quo eas administrat ut volue- Deus est principlum omnium per creatio-
rit qui condidit. Q.31,m.2,a.3 nem, mundum motu et ratione gubernans,
-XXXII. ut anima corpus, sed non vivificans,
Deus per Angelos suos loquitur animse Iio- sensificans et vegetans sicut anima corpus.
minis, sive in exstasi spiritus, si\"e in Q. 72, m. 4, a. 2-XXXIII.
somno corporaiibus imaginibus, sive ipsis Deus pronior est ad miserendum quam ad
sensibus corporis aliqua sensibiii specie condemnanduiii : quia semper punit citra
prcesentala ad videndum vel audiendum. condignum, etremuneratultra condignum
Q. 35, m. 6-XXXIl. in merito et demerito. Q. So-XXXIlI.
Deus generator est speciei, qnia in ipso Deus per essenliam suam numquam mor-
species omnium fulgent per raliones idea- talibus apparuit : sed omnes illce visiones
les. Q. 39, m. 1, a. 1, par. 2 et qu£e legnntur crebro faclee esse in Veleri
qua?situra 2-XXXlI. Testamento, per ministerium Angelorum
Deus dicilur vel a GEwpsco, quod est video : creduntur factae per assumptam creatu-
vel a Qt'x-(ix:, quod est ardere : vel a Qi~.-f, ram, in qua tamen sicut in signo per
quod est currere vel circumire. Dionysius. virtutem et operationem cognoscebatur
Q. 39, m. 2, a. 2-XXXII. Deus esse prsesens. Beda. Q. 89,
Deus est super mentem : et si aliquis videns m. 2-XXXlIl.
Deum, inlellexit quod videt, non ipsum Deu.m videre possumus per intellectum,
vidit, sed aliquid eorum quae sunt ejus, comprehendere vero minime. Auguslinus.
quae existunt et cognoscuntur. Dionysius. Ibidem.
Q. 40, m. I, a. 1-XXXlI. Deus nullum inhabitat nisi per gratiam
Deum quidem videbimus facie ad faciem gratum facieutem. Gregoriics. Q. 90,
sicut est, sed non in visione comprehen- m.l-XXXill.
sionis. Q. 40, m. 1, a. 2-XXXlI. In Deo non sunt cogitationes volubiles hinc
Decs primo fecit informitatem maleriae, illinc, aut inde huc, sed omnia uno inlui-
quam postea dislinxit per formas. Augu- tu et simplici in seipso videt et scit. Au-
stinus. Q. 44-XXXII. gustinus. Q. 93, m. 2-XXXIII.
Deus primus et sapientissimus arlifex et Deus in oranibus est essentialiter, prsesen-

conditor omnium, dives in se, et divesin tialiter, et potentialiter, et in sanctis per

omnibus aliis. Q. dO-XXXII. inhabitantem graliam. Q. 98,
Deus cum sit sumraa essenlia, rebu? quas m.l-XXXI!I.
ex nihilo creavil, essededit, sed non sura- Deus hominis bonam voluntatem proevenit
me : et aliis dedit esse amplius, aliis et praeparat adjuvando, et adjuvat prai-
minus, atque ita naturasessentiarum gra- paratam : nolentem prcEvenil ut velit,

dibus ordinavit. Augustinus. Q. 63, volentem subsequitur ne frustra velit. Au-

m. 1-XXXlI. gustinus. Q. 100, m. I-XXXIII.
Deum requievisse, est creaturoe ralionali in Deus non justificat invitura, sed volenlem et

se requiem prtestitisse, ut illuc scilicetde- consentienlem. Q. 103, m. l-XXXIII.

siderio feramur, quo requiescanius et Deus causa mali non est, lamen ordinator
nihil amplius requiramus, Augustinus. mali est. Q. 108, m. 3-XXXIII.
Q. 67-XXXII.
Deus solus monas est : ipse enim vere unum
532 IXDEX RERUM
DiABOLUS in exordio mundi creatus interAn- DoMiNATio est non pejorum, sive inferiorum,

gelos gloriosior fuit. Q. 20,m.l-XXXII. excessus tantum, sed et omnis pulchro-

DiABOLUS nihil appeliit nisi beatitudinem, rum et bonorum perfecta et omnimoda

ad quam pervenissef, si stetisset. possessio, et vera et cadere non valens

Q.21,m. 1-XXXII. fortitudo. Dlonysius. Q. 39, m. !2, a. 1,

DiABOLUs sedit super folium lactucae, ut par. i et qusesitum 1-XXXII.

quamdam monialem ad libidinem gustus Proprietales Dominationum multiplicantur

traheret. Gregorius. Q. 28, m. 3-XXXII. secundum ea quse faciunt dominium per-

DiABOLi non est tenlari, sed tentare. Ibid. fectumin natura, ethabitu, et operatione.

DiABOLUS supra rationem immediate nihil Q. 39, m. 2, a. 1, par. 1 et qusesi-

potest : et si potest, potesl mediante tum 2-XXXII.

phantasia. Ibid.

Vide supra D^mon.

DoMiNiUM duplex, scilicet tyrannicum, et

quod causatur ex multorum el pulchro-

DiES secundum Astronomos quare incipiat rum bonorum spiritualium possessione.

aMeridie? Q. oi, m. 2-XXXII. Q. 37, m. 3-XXXII.

DiEs geptiraa mane habet, sed uon finem.

Q. 67-XXXII.
DoMiNus est nomen non naturae, sed pote-

statis. Ambrosius. Q. 39, m. 2, a. 1,

DiGESTio omnis et maxime quae pepansis di- par. 1 et qusesitum 1-XXXII.

citur, qnee e^t in frucliferis lignorum et

herbarum, est completio a nalurali et

proprio calore ex contrajacentibus pas- DoTEs beatorum secundum intellectualem

sionibus perfecta. Arisloteles. Q. 30, creaturam tres sunt, scilicet visio, dilectio,

m. 1, al-XXXII. etcomprehensio. Q. 39,m.l,a.2-XXXII.

DiGBSTio quadruplex. Q. liO, m. i-XXXIII.

DiGNiTAS est quam quisque probatauditam.

Boelius. Q. 4, m. 2, a. o, par. 1-XXXII. E

Divisio esl mulliplex. Q. 38, m. 2,

a. i-XXXII. Occidenlem ex ebrietate legislator prfece-

Divjsio causa numeri est, numerus autem pit plus quam alium puniri. Aristoteles.
causa differentiffi. Aristofeles ei Damasce- Q.88-XXXIII.
nus. Q. 72, m. 4, a. 3-XXXIII, Ebrietas est insania voluntaria. Seneca.

Q. 121, m. 1, a. 4, par. i-XXXIIl.

Ebrius est, qui ullra mensuram bibit.

DoLOR est sensus divisioniscontinui. ylr/5/0- Ibidem.

teles. Q. 83-XXXIII. Ebfuetas vitiosa est et peccatum, non tamen
DoLOhis passio esse non potest, ubi non semper morlale, Q. 121, m. i, a. 4,

praecessit malitia. Augustinus. Ibid. par. 2-XXXIII.

 INDEX RERUM 533

EcLiPSis solis esl quotiescumque luna sup- spiritus corporeus lineis corporalihus

ponitur soli corporaliter et diametraliter. figuratus. Q. 6, m. 1-XX.XII.

Q. 32, m. 2, a. 1-XXXII. Error Manicbsei, quod Deus tenebrarum

EcLiPSis solis in passione Dominica declara- fecerit mundum. Q. 4o-XXXII.

tur ex Dion5'sio. Q. 31, m. a. 2, Error Pythagorce, quod anima facta anle

par. 1-XXXlI. corpus transeat de corpore in corpus.

Q. 72, m. 4, a. 2-XXXIII.
Error Arabum et prsecipue Averrois, quod
Efficiens, forma et finis numquam lendunt unus numero intellectus sit in omnibus
in idem cum materia. Aristoteles. animabus, et in omnibus hominibus.
Q. 4, m. 1, a. 1, par. 3-XXXII. Q. 77, m. 3-XXXIII.
Error Manichaei, quod animee omnes primo
creatfe sint in ccelo a Deo bono, et habe-
Electio non est sine intellectu et ratione. bant corpora spiritualia, non animalia,
Aristoteles. Q. 21, m. 3-XXXII. quse postea per casum peccati mutata sunt
Eligere est ex duobus vel pluribus pro- in animaUa corpora. Q. 78-XXXIII.

positis hoc alii prseoptare. Damascenus. Error Origenis, quod animee faerint ante

Q. 91, m.3-XXXIII. corpora, et meruerinl sic vel sic incorpo-

rari. Q. 107, m. 2-XXXIII.

Elementa secundum substantiam salvantur

in raixto. Avicenna. Q. 76-XXXJII. Exemplaria in mente divina secundum
Elementa secundum eequalem quantitatem quod sunt rationes multorum, sunt causa
non fuerunt in corpore Adae, nec sunt in multitudiDis et multorum. Q. 3,

corpore alicujus hominis. Ibid. m. 3, a. 1-XXXlI.

Energumeni interpretantur qaasi interiusla- Experientia artem facit, inexperientia ca-

borantes malitia dsemonis Q. 29 sum, sicut ait Polus. Q. 14,

-XXXII. m. 3, a. 1-XXXII.

Ens est primum distinguens intellectum.

Arisioteles. Q. 2-XXXII.
Non ENTis non sunt species, nec differen- F
tise, nec potentise, nec virtutes. Aristoteles.

Q. 3, m. 1-XXXlI.
Ens analogiam habet ad decem praedica- Faiso et non impossibili posito, quod acci-
menta. dit, est falsum et nonimpossibile. Aristo-
Q. 4, m. 2, a. 4.

teles. Q. 3, m. 2-XXXII.

Error Manichteorum, quod sicut bonum

est a bono, ita malum sil a malo. Fama hominis consistit in lingua, quje sita

Q. 6-XXXII. est in lubrico et humido. Augustims.

Error Tertulliani, quod anima rationalis sit Q. 117, m. 2, a. 1-XXXIII.
o3i I.XDEX RERUM
Felicitas et miseria in eodem osse non pos- Flamma cst fumus accensus. Aristotelcs.

sunt siraul. Dernardus. Q. 36, Q. 33, m. I, a. 2-XXXII.

ra. 6-XXXII. Flammeus gladius versatilis ante paradisum
Felicitas est aclus vel operatio secundum significal pa?nas hujus morlalis vilae,

propriam el connaturalem virtutem non qtia} ut gladius incidunt, et ut flamma

impcdita in eo ciijus est talis virtus. exurunt, et mohilitale versatiles sunl.

Q. 60, m. 1-XXXIII. Q. 107, m. 2-XXXlII.

Felicitatem diversimode iutendunt ethicus

et theologus, hic seternam, ille tempora-
)em. Q. 120, m. l,a. 3-XXXIII. FoEMiNA mas occasionatus est. Q, 62,
m. 2-XX.\II.

Ferarum natura lerrens homincm neque

nunc inutilis est ad cogniti(inem nostri, et FoMES peccati ante baplismum et cuipa est

invocationem Dei nostri. Damascenus. et poena, post baptismum vero pcEna et

Q. 61 -XXXII. nou culpa. Q. 107, m. 4, a. 3,

par. 3-XXXIII.

FoMES est quidam morbidus effectus qui

FiDtM nec informera, nec formalam habenl commovet ad desideriuni illicitum. Am-
dsemones. Q. 25, m. 1, a. 3 XXXII. brosius. Q. 108, m. 1-XXXIII.

FlDEi motus impetrat miraculum. Q. 32, FoMEs, sive libido, sive concupiscentia in

m. 1, a. 2-XX\n. anima sunt, et proprise passiones et aclio-

FiDEs impetrans miraculum, innititur arli- nes animffi. Q. 107, m. 2-XXXIII.

culo omnipotentiee. Pra^positwus. Q. 32, FoMcs peccati non in omnibus est ajqualiter :

m. 1, a. 3-XXXII. Hcet enim ex una et i^equali causa sit in

FiDEs non habet meritum cui humana ralio omnibus, tamen diversae sunt dispositio-
prjebet experimentum. Oregorius. Ibid. nes subjecti in quo est, scilicet cetate,

In FiDE iria sunt, scilicel creditum, lumenin consuetudine et complexione, etc. Ibid.

quo ostenditur credilum, et voluntas sive FoMES peccati in B. Virgine lotus exstinctus

devotio credentis qua assentitur credito. fuit. Q. 111, m. 1-XXXIII.

Q. 90, m. 3-XXXIII. FoMES peccati in aliis pfcEter B. Virginem
FiDES fundamentum est virtutum, gratia est triplici gradu. Q. 111, m. 2-XXXIII.
autem forma. Q. 100, m. 4-XXXIlI.
FiDEs conforraat nos veritati, et charitas

bonitati. Q. 104, m. 3-XXXIII. FoRMA et iraago qua re differunt ? Q. 3,

FiDES componitur a /?o et dico : quia fiunt m. 1, a. 2-XXXII.

dicta per veritatem sicut dicuntur. Au- FoRMA omnis quae est in prirao raotore ut

gustinus. Q. 125, m. 3 .XXXIil. in agente et in exemplari, est in priraa

FiDES intentionem dirigit, el charilas infor- raaleria ut in feuscipiente el potentiaet ca-

mat, et quanlitatem dal operi. Q. 138, pacitate. Q. 4, m. 1, a. 1, par. 1-XXXII.

m. .3-XXXIlI. Itera.Q. 44-XXXII.

Quod in fide non fit, ad charitatcm non FoRM.E infunduntur secundura merilum ma-

referlur, nec fit quemadmodum oporlet. lerise. Boetius. Q. 4, m. 1, a. 1, par. 2

Avgustinm. Ibidem. -XXXII.

FoRMARUM receptio in intellectu non est nisi
 INDEX RERUM 'OH

secundum esse intentionale. Aristoteles. trectatrem alienam invito domino. Labeo.

Q. 4, m. 1, a. i, par. 2-XXXII. Q. 120, m. 2-XXXIII.
Quadruplex opinio antiquorum circa formas FuRTUM et rapina sunt tam contra leges hu-
rerum. Q. 4, m. 2, a. 1-XXXII. manas, quam contra divina?, nsura aulem
FoRM.E omnium exemplariler sunt in menle tantum contraleges divinas. Ibid,

divina. Ibid.

Form.t; non sunt actu in materia, sed poten-

tia. Q. 4, m. 2, a. 4-XXXII. FuTURORUM cognitio quadruplex, scilicet

Concordia Philosophorum circa formas re- certa et per certam caiisam, et per con-

rum. Ibid. templationem in Verbo, et per similitudi-

FoRMALTA principia coUiguntur in materia ex nes sive rationes universalis ordinis artis

tribus : 1, Ex virtute coelesti. 2. Ex virtu- qua fit et regitur mundus, et conjecturalis

libus elementalibus. 3. Ex virtute forma- per signa. Q. 18, m. 3, a. 2,

tiva. Q.4, m. 2, a. 1-XXXII. par. 2-XXXII.

FoRMARUM qusedam sunt omnino separatee,

quaedam omnino conjunctee, et qusedam

mediae. Boetius. Q. 77, Rat. 20
-XXXIII.
Formj: sensibiles acceptse in vigiliis, reser-

vantur in thesauro imaginativae virtutis,

et eadem vi qua movernnt vigilantes.

redeuntes ad organa sensuum movent

dormientes, et incitant vel ad libidines, Gaudium verum est diffusio uniuscujusque

vel ad terrores. Paschalis Romanus. naturse et refloritio in operatione proprii

Q. 122, m. 1, a. 3-XXXIII. et connaturalis habitus. Q. 36,

m. 6-XXXIF.

FoRNiCATio, adulterium, stuprum, meretri-

cium, sacrilegium, incestus, sodomia, qua Generatio unius est rorruptio alterius.

rediCferunt? Q. 122, m. 1, a.3 Q. 4, m. 2, a. 4-XXXII.

-XXXIII. Generari est mutari ad esse. Aristoteks.

Q. 4, m. 2, a. 2-XXXII.
Generatio est ingressus ad esse. Boetius.

FoRNiCES, undedictae? Ibid. Ibidem.

Generans quantum dat de forma, tantum
dat de consequentibus formam, scilicet de

Frustra, vanum et inulilc non sunt in ope- loco et motu. Q. 48-XXXII.

ribus naturee. Q. 33, m. 2-XXXII. In genehatione hominis non est vivum et

animal simul secundum actum, nec etiam

animal et homo sunl simul «eoundum
FuR in furcis, proditor in culeo, Judas in aclum, licet potentia simul sint. Arisfo-

inferno resplendere facit justitiam univer- teles. Ibidem.

salem, sicut resplendet carbunculus in Gener.atio fit ex superfluo quartae digeslio-

auro. Ambrosius. Q. 62, m. 2-XXXII. nis. Avicenna. Q. 65-XXXII.

FuR est, qui in furno, hoc est, in nigro con- Generatio quadruplex : 1. Yiri virginis ex
536 INDEX RERUM
terra virgine. 2. Mulieris virginis ex viro Gratia est aliquid creatum in homine : est

virgine. 3. Prolis virginese ex viri et rau- enim habitus infususnobis, qui nos gratos
lieris commixtione. 4. Viri virginis ex facit Deo, et opus noslrum per informa-
foemina virgine. Chrysostomus. Q. 80, tionem gralum reddit, et dat ei efficaciam

m. 2-XXXlII. merendi vitam aeternam. Q. 98, m. 1

r
Generatio est ad propagationem generis -XXXIII.

humani, ut perficiatur numerus electorum. Gratia habilus est et qualitas perficiens

Ibidem. homincm ad opera meritoria, quse sunt

digna vita aeterna. Q. 98, m. 2

-XXXIII.

Gloria est lale patens preeconium, vel clara Gratia est sanitas mentis et delectatio cor-

cum laude nolitia, vel ore mullorum prse- dis. Chrysostomus. Q. 98, m. 3

dicata laudatio. Tullius. Q. 116, -XXXIII,

m. 2, a. I, par. i-XXXIII. Gratia est divinae misericordise donum, per

Inanis gloria peccatum est, gloria autem quod bonse voluntalis fit exilus. hidorus.

vera, et gloriam veram appetere non est Ibidem.

peccatum. Q. 116, m. 2, a. 1, par. 2 Gratia est quidam animse nitor concilians

-XXXIII. sanctum amorem. Ibid.

Inanis gloria aliquando peccatum veniale Gratia est habitus infusus, diuinse bonilati
est, et aliiiuando mortale, quando scilicet et charilati similis, gratum faciens ha-
ponilur finis, quia tunc Dei gloria excln- bentem, et opus ejus gratum reddens.
ditur. Q. UG, m. 2, a. 1, par. 3 Prxpositivus. Ibid. Et, Q. 101, m. i

-XXXIII. -XXXIII.

Superbia quserit prgeesse, inanis autem glo- Gratia et virlus differunt : quia virtus non
BIA excellere in laude. Q. 1J6, m. 2, ordinat nisi ad actum et potentiam, gratia

a. 1, par. 4 et o-XXXIil. autem ordinat universaliter totum homi-

Inanis gloria species sive filice sunt quatuor, nem ad Deum. Ibid.

scilicet affectatio libertatis, aucloritatis, Gratia est universalis habitus, informans et

potentiae et praelationis. Q. 110, subjectum et potentias omnes et opera,

m. 2, a. 3-XXXlII. per quam Deus inhabitans in sanctis om-

nibus influit vim merendi vitam eeternam.
Q. 98, m. 4-XXXIII.

Gratiam primam sibi nullus meretur. Gratia dicitur, quia gratis datur. Q. 110,

Q. IS, m. 1-XXXII. m. 1-XXXIII.

Gratia operans est, in qua solus Deus ope-
ratur in nobis sine nohis : gratia autem Quidquid habes mcrili, praeventrix gbatia donat.
cooperans est, quse cooperatur cum libero JSil Deus in nohispraeter sua donacoronat.

arbitrio. Auguslinus. Q. 18, m. 4

-XXXII. Gratia praevenit voluntalem ul informans,

Gratia dicitur tribus moiiis : 1. Auxilium prseparans et adjuvans. Ibid.

quod elevat potentias nalurales ad actus Post perpetratum peccatum et ante grati^

perfectos secundum naturam. 2. Quod reparationem, quantum est ad defectum

elevat eas ad actum merili, 3. Gratia con- gratise tenenlis, homo non potest resistere

summans ad meritum. Q. 9, m. 1 peccalo. Q. 100, m. 2-XXXIII.

-XXXII. In omnibus sanctis, excepta B. Virgine, iie-
 L\DEX RERUM 537

cesse fuit incidere in peccatum veniale

etiam post habitam graliam. Q. 100,

m. 3-XXXIIl.
Gratia est quse descendit a gratuita volun-

tate. Amelmus. Q. 100, m. 4-XXXlIl.

Grati^ efleclus quatuor, transire visitando,

protegere, liberare a malo, et salvare.

H
Q. 100, m. 4-XXXIII.

Gratia duplex, scilicet operans sive prseve-

niens, et cooperans sive subsequens.

Q. 101, m. 1-XXXIII.
Habitus intellectuales quinque, scilicet in-
Gratia operans sive prseveniens Jiberat et
tellectus, sapientia, scientia, prudentia et
prseparat hominis voluntalem ut bonum
ars. Q. 17-XXXII.
velit : subsequens autem sive cooperans
Augustinus, Habitus est, quo quis aliquid agit cum tem-
adjuvat ne frustra velit.

pussit. Q. 90, ra.4-XXXin.

Ibidem.
Habitus est perfeclio ut somnus, actus au-
Gratia meretur augeri ut aucta perficiatur.
temut vigilia. Aristoteles. Q. 103, m. 1
Auyuslinus. Q. 102, m. 1-XXXIlI.
Gratia augetur dupliciter, scilicet in virtu- -XXXI II.

tibus et donis, et in gratia et privilegiis.

Q. 110, m. 2-XXXIII.
Heraclitus dixit animam esse ignem.

Q. 68-xxxni.
GuLA est immoderatus amor edendi sive

sumendi cibum. Gregorius. Q. 121,

m. 1, a. 1-XXXIII. Herodius adunatJonem visus habet, per

solem in rota.
Species quatuor gul.e hoc versu coraprehen- quam potest intueri

duntur : Q. 40, m. l-XXXH.

Praepropere, laute, 7iimis ardenter, studiose.

Ibidem.
GuLA peccatum mortale est, cum voluptas Heva facta est de latere viri, ut sciret non

in cibo prseponitur Deo. Q. 121, m. 1, esse sibi in ancillam datam, nec in dorai-

a. 2-XXXIII. nam, sed in sociam. Magister. Q. 86,

GuLA nisi primo refreenetur, fruslra conlra m. 3-XXXIH.

aUa vitia lahorsiivir. Hieronymus. Ibid. Heva facta est de latere viri quinque de cau-
Idid.
Duo sunt vitia quse maxime homines deci- sis.

piunt suis voluptatibus, gula scilicet et Heva habuit alliciens sensibile in auditu,

luxuria : qusetanto deponereestdifficilius, visu, tactu, gustu, et odoratu, sed in gustu

quanto eis uti est dulcius, cum unum eo- solo facta est prohibitio. Q- 86,

rum oritur ex allero, hoc est, luxuria ex m. 4-XXXIII.

gula. Ibid.

Fiiise GUL^ sunt quinquc, scihcet inepla Ise-

titia, scurrilitas, immunditia, multilo- HiERARcniA est ordo divinus, et scienlia, et

quium, et habetudo mentis. Gregorius. actio, deiforme quanlum possibile simi-

Q. 121, m. 2-XXXIII. lans, et adindilas ei divinitus illuminatio-

S38 INDRX RERUM
nes proporliunaliter in Dei similitudinem Hirpo, philosophus epicureus, dixit animam
ascendens. Dionysius. Q- 37, esse sanguinera. Q. 68 ad q-XXXIlI.

m. 1-XXXII.
HiFRARcniA sacram quamdam universaliter

declarat dispositionem, imagii)em divinse HoMO a duobus juvatur, ut raanifestetur ei

speciositatis in ordinibus et scientiis liie- veritas, scilicet a natura quse rationalis

rarcbicis, proprise illuminationis sacrifi- est, et ab operibus a Deo factis. Q. 3,

cantem mysteria, et ad proprium princi- ra. 3, a. 4, par. 1-XXXII.

pium, ut licet, assimilatam. Dionysius. Ad sortes beatitudinis Angelorura assuraun-

Q. 31, m. 2-XXXlI. tur HOMiNES. Gregorius. Q. 7-XXXII.

HiERARCUiA est sacrorum et rationabilium Appetibile primi hominis fuit perfeclio scien-

ordinata potestas in subditis retinens do- tiffi. Q. 21, m. 1-XXXII.

rainatum. Q. 37. m. 3-XXXn. HoMiNES assumuntur secundum ordines An-
HiERARCHiA triplex, scilicet superccelestis gelorum, ita quod quidam ascendunt ad
quse divina est, ccelestis quae angelica est, superiores, quidam admedios, quidam ad
et subcoelestis qufe esthumana sive Eccle- inferiores. Gregorius. Q. 20, m. 1

siaslica. Q. 38, m. 1-XXXlI. -XXXII.

HiERARCHiA angelica dividitur in supremam, Natura omnes homines a^quales genuit : et

mediam et infimam sicut totum potestali- ideo contra naturam est superbire, et ho-

vum. Q. 38, m. 2, a. 1-XXXlI. minem horaini velle preeesse. Gregorius.

HiERARCHiA triplex secundum Prsepositivum Q. 26, m. 1-XXXII.

et Gulielmum Altisiodorensem, scilicet HoMiNiBus Angeli, Angelis Archangeli, Deus

epiphania, h}'perphania, et hypophania. aiitem omnibus prreest per naturam et gra-

Q. 38, m. 2, a. 2-XXXII. tiam. Gregorius. Q. 26, m. 1

HiERARCHiJE primse, secundae et terlise pro- -XXXII.

prietales. Ibid. Et, Q. 39, m. 1, a. 4 HoMiNi proficienti ad bealitudinem necessa-

-XXXII. ria estcustodia Angelorura, propter multa

Quidquid potesl inferior niERARcniA, polest pericula vife. Q. 36, m. 1-XXXH.

superior, sed non converlitur. Q. 39, Non minus salvaretur homo , si Angelus non

m. 2, a. 3-XXXII. cecidisset. Q. 42, m. 3-XXXII.

Tres ordines primae hierarchle accipiuntur In homine fons caloris in corde est, a quo

penes Ires modos conversionis in Deum. oriuntur spiritus : frigidum autem et hu-

Q. 39, m. 1, a. 2-XXXII. raidum in cerebro, in quo sunt virtutes

Sufficientia trium ordinum primse hiebar- animales et operationes; Q. 52, m. 1

cni^. Q. 39, m. 1, a. 3 -XXXH.

-xxxn. Hominem si in innocentia permansisset, nec

Tres ordines mediae hierarcdi.e accipiuntur ignis ureret, nec gladius scinderet, nec

penes tria coraplentia potestatera publi ppina pungeret, nec aqua necarel, nec ve-

cam pertinentem ad mundi gubernatio- nenum noceret. Augustinus. Q. 61

nem. Q. 39, m. 2, a. 1-XXXII. ad q. 2-XXXn.

Tre= ordincs ultimfe hierarchi.e sumuntur HoMiNEM Deus ideo ullimo fecit intcr crea-

penes actus pertinentes ad dispoi^iliones turas, ut omnem creaturam uniret in ho-

hominum. Q. 39, m. 3, mine. Gregorius. Q. 62, m. 2-XXXII.

a. 2-XXXII. HoMO totius creaturae dorainus ad imaginem

sui conditoris effectus, nihil aliud indicat,
 INDEX RERUM 539

nlsi quod mox in eo regia natura formata HoMO cavere potest peccatum accepta gratia,

sit, etc. Gregorius Nyssenus. Q. 64 quam semper potest habere si facit quod
-XXXII. in se est. Q. 103, m. l-XX.XIII.
Singulariter domine facto, non dixit Deu3 : HoMO sicut se indignum fecit immorlalilatis
Vidit guod esset bonum : quia prsesciebat loco, ita etimmortalitatis edulio. Q. 107,
eum esse peccaturum, nec in perfecla m. 6-XXXIlI.
imagine fore permansurum. Augustimis. HoMO naturaliter animal civile est, et sical

Q. 65XXXII. optimus omnium animalium est, quando

HoMO sapiens est mensura omnium. Demo- lege civili est ordinatus, ita pessimus est

critus. Q. 77, rat. 14-XXXlII. omnium agrestis, legibus civilibus non

HoMO quamvis secundum corpus terra esset, ordinatus. Q. 122, m. i, a. 2-XXXUI.
et corpus in quo creatus est animale ge- HOMO elevando calamum potest peccare

staret, tamen si non peccasset, in corpus mortaliter, quando fit in contemptum et

spirituale mutandus foret, et in illam in vitium Dei. Q. 138, m. 3-XXXin.

incorruplionem quaB fidelibus ex sanctis
promittitur , transiturus. Augustinus.

Q. 78-XXXllI. HuMANDM est in necessitate auxilium huma-

HoMO immortalitatem in primo statu habuit num queerere. Q. 28, m. 3-XXXIi.

ex tribus, scilicet ex abseptia causai mor-
tis, ex gratia innocentiee, et ex esu ligni
vitffi. Q. 79-XXXIIl.

HoMO peccavit remediabiliter, Angelus au-

tem irremediabiliter. Q. 87, m. 5

-XXXIII.
HoMO a duobus juvabatur ad cognoscen-
dum Deum, a natura scilicet rationali et

creatura mundi, quae per vestigium et

imaginem quasi in speculo et senigmate Idea in Deo una est, relalione ad scita plu-

Deum ostendebat. Ambrosius. Q. 89, res, secundum Dionysium. Q. 14,m. 3,

m. 1-XXXIII. a. 2, par. i. Item, Q. 14, m. 3, a. 2.

HoMLNEM Deus fecit innocentem, rectum, Q. incidens XXXII.

virtuosum, sine sollicitudine, sine tristl-

tia, omni virtute decoratum, omnibus

bonis ornatum velut quemdam mundum. Ignis proprietates viginti novem. Q. 33,

Damascenus. Q. 90, m. 1-XXXIII. m. 1-XXXII.

HoMO faclus est in gratia gratis data secun- Ignis in propria sphsera propter nimiam ra-
dum virtules naturales. Ibid. ritatem suam non lucet, egrediens autem
HoMO ante peccatum beatissimus auram extra proprium locum lucet in materia

carpebat aetheream. Ambrosius. Q. 90, aliena in qua inspissatur. Alexander.

m. 4-XXXIII. Ibidem.
HoMiNis facultalem deprimentia duo sunt, Igms duee sunt proprietales, illumiiialio sci-

scilicet peccatum et poena : et contra illa licet et usliva. Q- 39, m. I, a. 1,

duo sunt remedia liberatoris, gratia scili- par. 1 et qusesitum 1-XXXII.

cet sublevans a peccato, et gloria suble- iGNis tres sunt species, scilicet carbo in ma-

vans a poena. Q. 96-XXXIII. teria terrena in qua micat_ ignis, Qamma

540 INDEX RERUM
in fumosa maleria accensa, et lux in spe- Illusiones fiunt a daemonibus et maleficis

cie propria. Arigloteles. Q. 39, m. 1, arte daemonum ; et secundum organa

a. i, par. 1 et qusesilum 2-XXXII. sensuum exteriorum et interiorum.
Igms secundum superficiem exteriorem sive Q. 30, m. 2-XXXII.
superiorem ubique tangit cameram coeli

lunee. Avicenna. Q. 54-XXXII.

Im.^go Dei in duobus attenditur, scilicet in

imitatione exteriori, et interiori. Et, Quo-

Ignorantia vel peccatum est, vel conjuncta modo Angelus et homo dicantur arf ima-
peccalo. Augustinus. Q. 40, m. 2, a. 1, ginem. Q. 5. Item, Q. 6, m. 2
par. 1-XXXII. -XXXII.
Ignorantia est multiplex, scilicet negatio- Imago est rei ad rem imitandam etcosequan-
nis, privationis, conlrarise dispositionis. dam species indiflerens. Hilarius. Q. 6,
Ibidem, m. 2-XXXII.
Ignorantia quee poena peccati est, est cum Imago Dei non est in homine nisi secundum
aliquis ea quae tenetur scire, et tunc mentem. Auguslinus. Q- 6, m. 2
quando tenelur scire, ignorat. Q. 85 -XXXII.
-XXXII. Imago triplex est, scilicet creationis, recrea-
Ignorantia triplex, scilicet eorum qui scire tionis et similitudinis. Ibid.

nolunt cum possunt, quse non excusat : Imago dicitur dupliciter, scilicet imitans et
et eorum qui scire volunt, sed tamen non cosequans in essenlia el in omnibus aliis

possunt, et ilia excusat : et eorum qui attributis, et imago imitans et non co-
quasi simpliciter nesciunt, non requiren- sequans. Ibid.

tes vel proponentes scire, quse neminem Quod in Angelis est subtilior natura, eo ma-
plene excusat, sed sic fortasse ut minus gis intelligitur in eis imago Dei impressa.
puniatur. Q. 88 Q. 14, m. 2-XXXII.
-XXXIII. Imago diversimode est in Filio et creatura.

Ignorantia dividitur secundum quatuor cau- Q. 71-XXXII.

sas. Ibid. Imago imperatoris aliter esl in filio suo, et
Ignorantia practica est privatio rectse ele- aliter in solido aureo. Ibid.
ctionis eorum quae exiguntur ad opus re-

ctum. Ibid.

Vera immortalitas, est vera immutabilitas.

Q. 6, m. 1-XXXII.
iLLUMiNATio Bst a natura et a gratia. Q. 26,
m. 2 ad q. 1-XXXII.
Illuminatio non potest esse nisi per medium. Immutabilitatis omnimodse nulla creatura
Q. 26, m. 2 ad q. 2-XXXII. susceptibiiis est. Q. 3, m. 3, a. 3 ad
Illuminationes ad officiura et gradum ordi- q. 2-XXXII.
num pertinentes, per primam bierar-
chiam referuntur ad secundam ; illumi-
naliones autem ad beatitudinem perti- Incontinens vi passionis extrahitur a regi-
nentes, immediate ad omnes beatos de- mine mentis. Aristoteles. Q. 28, m. 3
scendunt a Deo. Q. 39, m. 2, a. .3. Et, -XXXII.
m. 3, a. 1, par. 3 et queesitum 2-XXXII.
 INDEX RERUM 541

Infideles non quolibet molu suo peccant I.NYiDiA sequitur superbiam, non prEecedit.

Q. 2o, in. 1, a. 2-XXXII. Augustinus. Q. 21, m. 2-XXXlI.

iNviDiiE mater est superbia. Q. 2o, m. 1,

a. 1-XXXII.

Intellectus speculalivus per extensionem fit Invidij: proprium est impugnare bonos.
practicus. ylrzsfo/e/es. Q. 14, m. 3, a. 1, Q. 27, m. 2-XXXII.
par. 1-XXXII. Invidia est Irislitia de alienis bonls. Dama-
Intellectus agcntis duplex est actus : unus scenus. Q. in, m. 1, a. 1-XXXII.

in abstrahendo intelligibilia et dando eis Invidia est odiura felicilalis alience. Auyu-
esse intelligibilium secundum speciem in- stinus. Ibid.

telligentis : alter est illustratio intellectus Invidia est dolor de alieno bono. Remigius.

possibilis, ut resplendeant in ipso species Ibidem.

intelligibiiium : uterque est in homine, Invidia est quasi intus vidia. Bernardus,

sed secundus tantum in Angelo. Q. 14, Ibidem.

m. 3, a. 2, par. 1-XXXII. Invidia semper est peccatum, et aliquando

Intellectus hominis non sic est conjunctus veniale, et aliquando mortale. Q. 117,

continuo et tempori, quin elevari possit m. 1, a. 2-XXXIII.

ad lumen intelligentiae purum et clarum, Invidus omnis propter hoc invidus est, quia

et in illo potest cognitionem accipere in- delectatur in fui excellenlia, et hoc est

tellectualium. Q. 14, m. 3, a. 2, commutabile bonum ad quod converlilur,

par. 4-XXXII. et timet alium sibi preeferri vel sequari.

Intellectus nullius corporis est actus. Ibidem.

Q. 69, m. 2-XXXII. Filiae lnyidle sunt detractio, susurratio,

Intellectus non inteliigit nisi per assimila- semulatio et zelus. Gregorius. Q. 117,

lionem. Aristoteles. Q. 72, m. 3, m. 2-XXXIlI.

a. 2-XXXIII.
Intellectus nulli aliquid habet commune.
Anaxagoras. Q, 73, m. 2-XXXIII. Involuntaridm duplex, scilicetperviolenliam
et ignorantiam. Q. 99, m. 1-XXXIlI.

Intelligentia non potest universaliter et per

se operatorium esse. Q. 4, m. 2, a. 3 Ira est accensio sanguinis circa cor ex eva-

-XXXII. poratione fellis. Damascenus. Q. 25,

m. 2, a.l, par. 2-XXXII.

Ira naturalior passio est quam incontinen-

Intentio sufficit ad meritum, bonum opus tia. Arisloteles. Q. '2, m. 3.

requiritur ad exemplum. Bernardus. Item, Q. 107, m. 4, a. 1-XXXlII.

Q. 138, m. l-XXXIIL Ira esl trislilia et impotentia ulciscendi.

Intentio duplex, scilicet operis et intenden- Augustinus. Q. 119, m. 1, a. 1-XXXIII.

tis. Ibid. Ira est motus animi concitatus ad poenam

provocans inferendam. Cassiodorus. Ibid.

Ira est omnis motus raalus ad nocendum.

Invidia pedissequaest superbiae, Augustinus. Rabanus. Ibid.

Q. 28, m. 2-XXXII. Item, Q. 117, m. 1, Ira est appelitus in vindiclam. Aristoteles.

a. 2-XXXIII. Ibidem.
 542 INDEX RERUxM
Ira quasi medium inter corporalia et spiri- Jupiter enim quasi juvans pater dicitur.

tualia vitia est. Q. H9;, m. 1, a. 1- Josephus. Q. 4^ m. 3-XXXII.

-XXXIII.
Ira impedit ne splendeat sol justilice et ve-

ritalis. Q. 119, ra. 1, a. 2-XXXIII. Jus naturale est, quod nalura omnia ani-
Ira duplex, scilicel ira per zelum, et ira per malia docuit. Gratianus. Q. 122, m. 1,
vilium. Ibid. a. 2-XXXIII.
Irj: primi motus qui non sunt ad magna
nocumenta, veniales sunt, servata autem
ira quee odium est, secundum Gregorium, JusTiriA publica, quffi est divina et aeterna

et ad magnum nocumentum, peccatum dispositio et regula qua ab aelerno prse-

mortale est. Ibid. fixit et ordinavit singula Deus, fiunt mi-
Filiae ir^ sunt rixai, tumor mentis, contu- racula. Q. 32, m. 2-XXXII.
raelia, clamur, indignatio et blaspliemia. JuSTiTiA est habitus qui est in toto anima.

Oregorius. Q. 120, m. 2XXXIII. Q. 98, m. 3-XXXlII.

JusTiTiA est virtus quae reddit unicuique

quod suum est, servata uniuscujusque
propria dignitate. Plato. Q. 104, m. 1,

Item, Q. 130, m. 1-XXXlII.

JusTiTiA est reclitudo volunlatis. Q. 104,
m. 1-XXXIII.
JusTiTiA omnis proficiscilur a pari, vel a

pacto, vel a judicato. TuUius: Ibid.

JusxiTiA duplex, scilicet specialis, et gene-
Ja.nua regni coelestis non est aperta nisi per ralis, qute est consonantialegis secundum
passionem Christi. Beda. Q. lOG, Philosophum. Jbid.
m. 4-XXXIlI. Divinte jusTiTiiE non congruit, quod eos te-

neat pojna, quos ad poenara non obligat

culpa. Augustinui. Q. 107, m. 4, a. 1,

JuDiciUM idem est de similibus. Doetius. par. 3-XXXIII.

Q. 14, m. 1, a. 1, par. 2-XXXII.

JuDiciUM est sententia quam dat ratio post

inquisilionem et dispositionem de fa- JusTiFiCATio irapii non est a nobis, nec ab
cicndo sive eligendo. Damascenus. Q. IG, aliquo raolu qui est a nobis, sed a Deo so-
m.2-XXXIl. lo, qui causa virtutiset gratiae est in nobis.
JuDiciu.M dupliciter attenditur, scilicel se- Q. 104, m. .3-XXXIII.
cundura quodest a judice sedente in thro-
no, et secundura quod est judicatorum
dispositio. Q. 39, m. 1, a. 1, JusTUs est, qui per gratiam gratum facien-
par. 3-XXXII. tem inhabitantem habet justitise aucto-
rem Deum. Q. 106, m. 2, a. 1,

par. 3-X XXIII.

JupiTEH Deus coeli ab antiquis dictus est, JusTUM est ut qiii avertit se a gratia, sublra-
non a stella quam Jovera appellamus, sed hatur gratia. Q. 131, m. 1-XXXIlI.
a nominis significatione et compositione :
 INDEX RERUx)! 513

LiBERUM arbitrium est potestas conservandi

rectitudinem propter ipsam recliludinem.

Anselmus. Q. 16, m. 2-XXXlI. Et,
Q. 91, m. 1-XXXIII.
LiBERTAs a necesiitate, nec peccato nec mi-
seria amitlilur, nec per opposita istorum
augetur. Bernardus. Ibid. Et, Q. 91,

m. 3-XXXIII.

Legio continet sex millia sexcentos sexa- LiBERTAS triplex, scilicet consilii, compluci-

ginta sex mililes. Q. 7-XXXII. ti, et a coactione. Q. 16, m. 2-XXXlI.

LiBERTAS triplex, scilicet a coactione, a pec-

cato, et a miseria. Ibid, -XXXII. Et,

Lex naluralis et conscienlia differunt per Q. 96-XXXIII.

essentiam, sed conveniunt in ordine ad LiBERTAS a peccato maxime est in Deo, et

idem, sicut in syllogismis principium et post hoc in Angelo bono et in homine

illata conclusio. Q. 99-, m. 3, a. 2 bono : nulla in homine malo et in daemo-

-XXXIIL ne, et similiter est de libertate a miseria.

Lex naturalis principium est, quo regitur Q. 16, m. 3-XXXII.

conscientia. Ibid. LiBERTAs a coactione sequalis est in Angelis

Lex humanee justitiee exemplata est ad le- et in horainibus. Ibid.

gem divinam. Q. 132, m. 1, LiBERTAS sequitur naturam iniellectualem

a. 2, par. 3-XXXlII. in quantum elevata est super materiara

Lex charilatis finem nescit in obediendo, corpordlem, ita quod nullus materise est

sed obedit usque ad mortem, sive promi- aclus. Q. 16, m. o-XXXII.

serit hoc quod jubetur, sive non promi- LiBERUM arbitrium habet actum inclinatio-

serit. Dernardus. Q. 141, m. 3-XXXIII. nis in malum in quaulum est aversum et

Lex divinilalis est in omni ordine naturse deficiens a sumrao bono. Q. 16. m. 5

per piima media, et per meJia ultima re- ad q.-XXXlI.

dimere. Q. 4, m. 2, a. 3. Itera, Q. 5. LiBERUM arbitrium est de his qu£e in nobis

Item, Q. 6, m. 1. Et, Q. 14, m. 1, a. 2 sunt, et quorum nos ipsi causa sumus

-XXXII. agendi vel non agendi. Q. 38

-XXXII.
In LiBERTATE ageudi et eligendi factus est

Liberum arbitrium inest Deo, Angelo et ho- homo ad imaginera. Grerjorius Nyssenus

mini. Q. 16, m. 1-XXXIL et Damascenus. Q. 91, m. 1-XXXill.

LiBERUM dicimus hominem, qui causa sui LiBERi arbitrii potestas est sensus animse,

est, el quem aliena potestas ad nihil co- habens virlulem qua se possit ad quos

gere polest. Ibid. actus velit inclinare. Clemens in Ilinerario.

LiBERUM arbitrium est facultas rationis et Q. <J2, m. 4-XXXIII.

voluntatis, qua bonurn eligitur gralia as- LiBERUM arbitrium in sohs est ralionabilibus

sistente, et malum ea deserente. Augusti- in quibus est consilium, electio, et senten-

nus. Q. 16, m. 2-XXXII. tia el voluntas. Damascenus. Q. 9i, m. i

LiBERUM arbilrium est liberum sui propter -XXXIII.

voluntatem, et juJex sui propler ratio- LiBERUM arbitrium in Deo est, et summa li-

nem. Bernardus. Ibid. bertate liberum. Q. 94, m. 2-XXXIII.

544 INDEX RERUM
LiBERTAS per prius est in Deo, et per poste- cundus autem, caliginosus aer. Q. 25,
rius iii crealura. Ibid. m. 3 X XXII.
,LiBERUM arbitrium est tam in damnalis LocuM Dei, intellectualium et incorporabi-

quam in beatis. Q. 94, m. 3 lium substantiarum esse coeluin omnes

-XXXIIL antiqui dixerunt. Aristoteles. Q. 43

LiBERTATis slatus quadruplex, scilicet ante -XXXIl.

peccalum, sub peccato, sub gratia, et in Non est idem locus simplicis et compositi
confirmatione futurse beatitudinis. Q. 95 secundum naturam. Q. 48 XXXII.
-XXXIIL
LiBERUJi arbilrium non est nisi de contingen-
tibus et fuluris. Q. 97, m. 1-XXXIIL LoQuiTUR Deus ad Angelos, eo ipsoquo cor-

LiBERUM arbitrium est consensus liber ob dibus eorum invisibilia sua ostendit, ut

voluntatis inamissibilem libertatem et ra- quidquid agunt, in ipsa veritatis contem-

lionis indeclinabile judicium. Q. 112, platione legant, et velut qusedam conce-

m. 4-XXXIII. pta vocis sunl ipsa gaudia contemplationis.

LiBERTAS est de expelibilibus per se, sicut Gregorius. Q. 33, m. 6-XXXII.

et nobilitas. Tullim. Q. 116, m, 2, LocuTio ad nos intrinsecus facta, visio potius

a. 3-XXXIIL est quam audilio, Ibid.

LocuTio animse ad Deum, et verba anima-

rum ad ipsum sunt ipsa desideria.

LiGNUM scientise boni et mali dicitur non ab Ibidem.

aliqua virlute, qua potuerit conferre scien- LocuTiONUM Dei varii modi. Ibid.

tiara, sed ab eventu consecuto. Q. 79 LocuTiONE ad illuminationem pertinente

-XXXIII. Deus duabus potestatibus loquitur, scilicet

LiG.NUM vilac habuit hanc virtutem, quod et potestate manifestandi conceplum, et po-
semel et pluries comeslum conferret im- testate inclinandi audientem ad auditura
mortalilatem : sed quod primis parenti- consensum. Ibid.

bus non contulit, secundum Ambrosium LoQULLA per serpentem non formabatur per
causa fuit, quia scivit eos Deus casuros instrumenla serpentis, nec per virtutem
et necessitatem moriendi incursuros. aut animam serpentis, sed per diabolum
Q. 106, m. 5-XXXIlL in serpente, eo modo quo per energume-

nos et insanos loqui solet. Augustinus.

Q. 86, m. 2-XXXIlI.
Locus et localum circumscriptive sunlejus-
dem naturse. Philosophiis. Q. 12,
m. 1-XXXlII. LucANi locus de praasenlia Dei in rebus.
Locus est ad quem est motus. Ibid. Q. 4, m. 3-XXXII.
Locus continuus et salvativus est locati.

Philosophus. Ibid.

LocALis esl omnis creatura, solus Deus im- LuciFER postquam creatus est, eminentiara
mensus loconon clauditur. Ibid. natura; et profunditatem scientife suae

Locus daemonisin quem cecidit, duplex est perpendens, in suum creatorem superbi-
unus est secundum debitum culpse super- vit, in tantum quod etiam Deo se sequare

bise suee, alter secundum ordinem provi- voluit. Isidorus. Q. 20, m. 1-XXXII.
dentise divinae. Primus est infernus : se- LuciFER princeps cadentium omnibus et
 INDEX RERUM 545
stantibus et cadentibus ante excellentior Lux nec est ignis, nec omnino corpus, nec
fuit inomnibusqua? attributa sunt naturse defluxus corporis. Aristoteles. Q. 31,
angelicae. Q. 20, m. i-XXXII." m. 1-XXXIl.
LuciFER princeps dsemonum nuUi actualiter LuMEN et Lux differunt in hoc quod lux lia-
persuasit suam voluntalem, sed unusquis- bitus est luminosi, lumen autem diaphani
que propria volunlate consenpit ei. generatus in ipso ex directa oppositione
Q. 20, m. 2-XXXlI. luminosi. Avicenna. Ibid,
LuciFER in lumine divino prsevidit tantam Lux in corporibus tenet primum locum. Au-
esse Dei benignitatem, quod aliquam gustiuus. Ibid.
creaturam rationalem Deus assumpturus Lux vel lumen non reflectitur nisi ad corpus
erat in suse personae unitatem et pieta- solidum, planum et tersum. Jacobus Al-
tem : et decorem suum considerans, puta- kindi. Ibid.
bat se esse illam : et propria potestate de- Lux est forma et qualitas uobiiiorum corpo-
lectatus, qua per se sub nullo esse voluit, rum. Ibid.
sequalitatem Dei concupivit, et esse super Ex LUCE factum est corpus solis et lunae et

alios, et quod hoc haberet a se, et non a stellarum secundum diversas partes ejus.
Deo. Bernardm. Ibid. Q. 51, m. 2 ad q. 2-XXXIL
LuciFER non solum volait esse sequalis Deo, LuMEx qualitas lucentis corporis est difTiisa
quia prsesumpsil habere propriam volun- in perspicuo vel superficie terminati cor-
tatem, sed eliam Deo major esse voluiti poris. Avicenna. Q. 57, m. 2-XXXll.
volendo hoc quod Deus illum velle nole- Lux omnium colorum est species et hypo-
bat, quoniam voluutatem suam supra De. stasis. JacobusAlkindi. Q. 77, m. 3,

voluntatem posuit. Q. 21, m. 1-XXXll, rat. 5-XXXIII.

LuciFERi potestas religata est ab eo tempore Lux melior est et certior in spiritualibus,

quo tentavit Christum in deserlo, et viclus quam in corporalibus. Augustinus. Q. i^s

est ab eo. Q. 28, m. 2-XXXIl. m. .3, a. 2, par. 2-XXXII.

Vide supra D.emon et Diabolus.

LuxuRiA est libidinosce voluptatis nimius

LuNAluminare magnumdicitur, non a quan- appetitus. Beda. Q. 122, m. i-XXXIlI.
titate corporis, sed a quantitate luminis. LuxuRiA est concupiscentia nimia experien-
Q. 59-XXXIII. dae voluptatis. Ibid.

LuNA,SoIet Mercurius sive Hesperus seu LuxuRi-E vitium consideratur tripliciter, sci-

Lucifer, haec triacorpora coelestia sola ob- licet in actu, in causa, et in occasione.
jectu corpris projiciunt umbram. Albate- Ibidem.
gni. Ibid. Fiiiee luxurle sunt octo, scilicet cscitas
LuNAM fecit Deus perfectam, non cornicula- menlis, inconsideratio, praecipitatio, in-

tam. Ibid. constantia, amor sui, odium Dei, effectus

LuNA secundum Aslronomos terminus est prsesentis seculi, et desperatio futuri sw-

humiditatum in nubibus. Q. 79 ad culi. Gregorius. Q. 122. m. 2-XXXIIL

q. 1-XXXIIL

Nihil in corporalibus ita simile est spiritua-

libus sicut Lux. Q. 12, m. 2-XXXII.

XXXIII
346 1M)EX RERLM
Malum et bonum non sunt in genere uno,

sed in omni genere. Q. 1-XXXII.

Mali non potest esse aliqua causa nisi de-

ficiens. Ibid.
M Malum poenae inducitur ad ultionem mali
culpse. Auguslinus. Q. 18, m. 2,

a. 1-XXXII.

Macrobu locus de animarum descensu per Malum fieri Deus non permitteret, nisi scirel

seplcm circulos de coelo in terram, et ea- quaebona e.x malo faclo eliceret. Augustl-

rum reditu in ccelum. Q. 72, m. 4, nus. Q. 25, a. 4-XXXII.

a. 3-XXXIII. Maldm permisit T3eus statim oboriri, ut ex

contrariis malis bonse naturae decor emi-

neret. hidorm. Q. 62, m. 2-XXXII.

MAGiCf: artes per dsemones possunt quidquid Malum culpse per se turpe et foedum est, et

possunt, nec possunt valere aliquid nisi maculat et vitiat et deturpat id in quo

dala desuper potestate. Augustinus. Q. 30 est, sive hoc sit aclus, sive habitus, sive

-XXXII. Angelus, sive anima : per accidens tamen

Magorum opu3 virgas in serpenles verten- dupliciter operatur ad decorem universi.

lium, proprie mirabile dicitur, et non mi- Ibidem.

raculum. Q. 30, m. 1, a. 1-XXXlI. Malum juxta bonum posilum eminentius et

commendabiiibus facit bonum. Ibid.

Malum omne procedit aut ex furore irratio-

Magisterii officium assumensin Ecclesia, et nabili, vel ex phanta.sia proterva, vel ex

sacram Scripluram ignorans, non potest demenle concupiscentia, quce tria corrum-

non peccare. Augustmus. Q. 88 punt omnem ordinem justitice. Q. 107,

-XX XI II. m. IXXXIIl.

Malum non repugnat bono nisi bono in quo
est et ex quo : non enim coalescit nisi in

Maledictu.m est poense in aliquem impreca- bono. Dionysius. Q. H4, m. 1

lio. Haymo. Q. 128, m. 1-XXXIII. -XXXIIT.

Maledici non polest crealura irrationalis, Malum est innaturale, incausale, involunta-

nec dfbel, nisi eo modo quo ordinatur ad rium, infoecundum et pigrum, et penitus

hominis ulilitalem. Q. 128, m. 2 nihil appelit nec appetere polest, quia

-XXXIll. appeleret deslructionem suam, quod esse

Non omne maledictum est blasphemia. non potesl. Dionyiius. Q. 115

Ibidem. -XXXIII.
Malum nihil est, nec aliquid existentium,

nec potest esse nisi in bono, sicut privatio

Malefici diabolicis figmenlis speclantium non potest esse nisi in subjecto. Q. 124

oculos deludere possuiit, ut res in sua na- -XXXIII.

tura manentes non videantur, StraOus. Locus MALi non potest esse nisi bonum. Ari-
Cujus exemplum narrat Gregorius de stoleles. Ibid.

quadam puella adducta ad sanctura Bene- Malum omne orilur ex amore mundi super-
dictum omnibus aliis visa equa. Q. 30, fluo. Bernardus. Q- 132, m. 1

m. 2-XXXII. -XXXITI.
 INDEX RERUM 547

Mamilla matri non datur nisi propter par- Materia primum et per se subjectum est

tum. Philosophus. Q. 83-XXXIII. generationis et corrupUonis. Aristoteles.

Q. 4, m. 2, a. 2-XXXII.
Materia appetit formam sicut divinum et

Manich^orum error, quod sicut bonum est a optimum, sicut turpe bonum, et sicut foe-

bono, ita malum sit a malo. Q. 1 mina masculum. Ibid.

^XXXIIl. Materia ingenerabilis et incorruptibilis.

Manicd^[ dicunl proelium magnum fuisse Ibid.

in coelo in dejectione Luciferi. Q. 23 Materia se habet ut parens in totam natu-

-XXXIII. ram. Ibid.

Materia potentia in se habet formam.

Q. 4, m. 2 a. 4-XXXII.
Manus est organum intellectus practici. Materia una est omnium generabilium et
Aristoteks. Q. 43-XXXII. corruptibilium. Aristoteles. Q. 3, m. 1,

a. 4-XXXII.
Materia numquam est principium cogno-
Masculus est, qui de suo generat in alio :
scendi aliquid nisi in potentia. Q. 43
fcemina vero, quEe de alieno generat in -XXXIt.
seipsa. Arisioteles. Q. 84-XXXIII. Materia informis natura et non tempore
praecedit opus formatum. Q. 44

-XXXIT.
Materia non sine modo et specie et ordine Diversa est materia incorruptibilium et cor-
est. Q. 3, m. 3, a. 4, par. 1-XXXII. ruplibilium. Q. 47-XXXII.
Materia est prope nihil. Ibid. Materi^ primae informi attribuuntur proprie
MArERiA creata est, et principium habet passiones loci, quse sunt inane et vacuum.
durationis et esse. Q. 4, m. I, a. 1,
Q. 47-XXXII.
par. i el3-XXXII. Materia universale receptaculum est forma-
Materia non prsecessit formam duratione, rum. Plato. Ibid.

sed natura tantum. Ibid.

Spirilualium et corporaliam non una est

MATERIA. Q. 4, m. 1, a. 1, par. 2 Mathematici instinctu dtemonum saepius ve-

-XXXII. ra prsedicunt, dum ea quse ipsi factGri

Materiale dicitur dupUciter, scilicet a veri- sunt, mathemalicis pronuntiant. Augtisti-

tate naturai quae dicitur materia, et a con- nus. Q. 28, m. 2-XXXII.

venientia proprietatis alicujus cum mate

ria, licet veritatem materi;e non habeat.
Ibidera. Matricuiam sive receptaculura formarum
Informitas materle aliqua forma est et ratio Plalo dixit primo a Deo factura esse se-

qua in entis veritate constituitur, et quan- cundura ordinera naturie, et postea formas

tum ad illam habet exemplar in mente per se existentes illi esse incorporatas, et

divina. Q. 4, m. 1, a. 1, par. 4. posilas sicutin Euripo, in quo per motum

Et, m. 2, a. 4-XXXII. et alterationem conlinuam suslitiet ebulli-

Nec intellectus adrailtit, nec natura, quod tionem. Q- 44-XXXIl.

materia sit principiura non de principio.

Q,4, m.2, a. 2-XXXI[.
548 INDEX RERUM
Medicus sapiens numquam derelinquil aegro- Mendacium non prsedicatione univoca gene-
sed per prius et posterius dicilur de
tum quantumcumque infirmum, quin fa- ris,

ciat circaipsum quidquid polest. Q. 36, mendacio jocoso, officioso, et pernicioso.

m. 4-XXXll. Q- 125, m. 4-XXXIIl.

Medium inter movens el motum nou esl. Inter mentem et Deum nihil est medium.
Aristoteks. Q. 29-XXXII. Q. 4, m. 2, a. 3. Item, Q. o. Et, Q. 20,

Medium duplex, scilicet uniens et congru- m. 2-XXXn.

entiae. Q. 77, m. 2-XXXIII.

Medium duplex, scilicet lumen impediens, et

ad lumen promovens. Q. 89, m. 2 Mensura est duplex, scilicet qua metiendo

-XXXIH. certificamus quantitatem, et qua metien-

do mensuramus esse. Q. 3, m. 3,

a. 4. par, 2-XXXII.

Melancholle maliliam dsemonem vocat Avi-

cenna. Q- 29-XXXIl.

MELANcnoLici et insani inlerdum patiun- MiCHAELis prcelium cum dracone. Q. 23

tur vigilantes quod cseteri somniantes. -XXXII.

Q. 30, m. 2-XXXII. MiCHAEL, Quis ut Deus. Ibid.

Michael prcepositus est Ecclesiee, et prin-

ceps : Angeli aulem ejus sunt Angeli de-

MfcMORiA thesaurus estformarum prius acce- putati ad custodiam animarum, quorurn

ptarum. Damascenus. Q. 6, m. 2-XXXlI. officium proprium est semper decertare

Memorari volens studeat omne quod accipit contra diabolum, ne seducat animas sibi

cum magna delectatione, vel commissas. fJierunymus. Q. 23-XXXIl.

sensu, vel

cum magna abominatioue accipere. Tul-

lius. Q. 14, m. 2-XXXII.

una est thesaurus for- Miraculum verum quatuor exigit : 1. Quod
MtMORiA dupiex est :

thesaurus sit opus solius voluntalis divinaj et non

marum sensibilium, alia est

formarum intelligibilium. Damascenus. naturai. 2. Quod sit elevatum super natu-

m.2-XXXlI. ram, 3. Quod productio ejus non sit mo-

Q. 14,
rosa, sed subita et momentanea. 4. Quod
fiat per publicam justitiam, sive per signa

vocis significatio cum publicte juslitise ad erudilionem creden-

Mendacium est falsa)
tium. Q. 30, m. 1, a. 1-XXXIl.
intenlione fallendi. Augustinus. Q. 120,

Iiem,Q. 125, m. 1-XXXIII. iMiRACuLUM majus est, quod de paucis granis

m. 2.

Mendacium numquam potesl bene fieri. per segetes multiplicatis pascit Dominus

Q. 125, m. 2-XXXIII. universum mundum, quam quod ex

Mendacium triplex, scilicet jocosum, officio- quinque panibus pavit quinque miliia

sum et perniciosum. Augustimis. Q. 125, hominum : sed iliud nemo miratur,

m. 3-XXXIlI. istud omnes mirantur, non quia majus

Mb.ndacium in doctrina veritatis quod auferl est, sed quia rarius est. Augustims.

fidem, pessimum et morlalissimum. Ibidem.

Ibidem. Polentise ad miracula uon sunt indilae mate-

 INDEX RERUM 549
rise mundi nisi in habilitate obedientiali. tabile, et qnod raorti et corruptioni subji-

Q. 31, m. 1, a. 3. Et, m. 2, a. 3-XXXII. citur per causam naturalem, et quod

Omne miraculum deducit ad aliquid simile quantum est de se, semper tendit ad non
natuiffi. Q. 31, m. 1, a. 4-XXXII. esse. g. 6, m. 1-XXXII.
MiRACULUM est insolitum et arduum, ultra

spem et facultatem admirantis apparens.

Q. 31, m. 2, a. 1-XXXIl. MoTUs coelestis corporis non omnes depre-

MiRACULUM est, quod sola Dei voluntale fit. hensi sunt. Ptolemseus. Q. 10-XXXII.
Chrysoslomus. Q. 31, m. 2, a. 3 Non omnis motus est propter indigentiam.
-XXXII. Q. 12, m. 3-XXXII.
Opus creationis et gubernationis mundi, nec MoTUs circularis, motus intelligentiie est, eo

MiRACULUM est, ncc mirabile. Ibid. quod est uniforrais et regularis et ab eo-

Justificatio impii non est miraculum, sed mi- dera in idem, quod natura facere non pot-
ra dici potest. Q. 31, m. 2, a. 3 ad est. Plato. Q. 14, ra. 2, a. 2,

q. 1-XXXlI. par. 4-XXXII.

Opus glorificationis sive resurrectionis non Motiva sive appetitiva potentia animEe non
est miraculosum, nec naturale. Q. 31, raovet ad eligendum vel faciendum, nisi

m. 2, a. 3 ad q. 2-XXXIT. facto ad eam nuntio per apprehensivam.

Opus incarnationis non est miraculum, sed AHstoteles. Q. 16, m. 2-XXXII.
mirabile proprie loquendo. Q. 31, MoTUS physicus secundum illam speciera

m. 2, a. 3 ad q. 3 XXXII. quaiitatis quee est dispositio et habitus,

Finis miraculi in homine est inductio fidei r.on potest esse. Anstoteles. Q. 26,

et confirmatio. Q. 32, m. 1, a. 1 ra. 2-XXXII.

-XXXII. Motus ad locum sequitur motum ad formam.
Miraculum est ostensivum potentiae, sapien- Aristoteles. Q. 31, m. 1, a. I-XXXII.
tiae et bonitatis Dei. Ibid. MoTus circularis solus est perpeluus et in-

Fidei motus impetrat miraculum. Q. 32, corruptibilis et simplex et ab eodem in

m. 1, a. 2-XXXII. idera semper et circa idem centrum im-
Fides impetrans miraculum innititur arti- mobile. Aristoteles. Q. 39, m. 1,

culo omnipotentiee. Q. 32, m. 1, a. 3 a. 4-XXXII.

-XXXII. MoTus localis a generanteest, vel removente
Boni fideles miracula faciunt per publicam prohibens. Aristotcles. Q. 48-XXXII.

justitiam (qua scilicet rerum universitas MoTORis virtus omnis fortior est in immedia-
regitur) mali autem per signa publicae to mobili, quam in raobili quod conjungi-
justitise, id esf, invocationes divini nomi- tur et per raedium. Avevalpetrans. Q. 53,

nis. Augustinus. Q. 32, m. 2 m. 2-XXXII.

-XXXII. MoTOR primus virtutis nec finitee nec infini-

Miracula fiunt secundum modum transmu- tse est. Aristotelei. Q. 33, m. 3-XXXIl.

tationis materioe. Q. 32, m. 2 ad MoTUs animalis duplex est, scilicet motus

q. 4 XXXII. contractionis et dilatationis, et motus pro-

Virginis conceptus et partus miraculum mi- cessivus. Q. 61-XXXIT.

raculorum vocatur a sanctis. Ibid. MoTOR duplex est, scilicet separatus, ut nau-

ta navis, ct conjunctus, ut aniraa corporis.

et intelligentia cceli. Q. 77, m. 1

Mortale dicitur multis raodis, scilicet mu- -XXXIII.

550 INDEX RERUM
MuLiER crealur ad munimenlum nalorum.
Q. 80, m. 3 ad q. 1-XXXIlI.

MuLiER quasi moiliens lierum vel hierocm.

Ibidem.

MuLTiTUDO et diversitas in rebus creatis est

ex intenlione Dei creantis. Q. 3, m. 3,

a. 1-XXXlI. Naturji: opus est opus intelligentiiB. Q. 3,

m. 3, a. 1-XXXII.
Natura divina et humana in Chrislo non
Mu.NDUa archetypus, omnium eorum quse conveniunl ad alicujus tertii conslitulio-

facla sunt, principium est, eo quod sunt nem, sed in uno esse personali sociantur.
in ipso sicut arlificiata in arte arlificis. Q. 3, m. 3, a. 2 ad. q. 2-XXXII.

g. i-XXXII. Spiritualis et corporalis natura simul factse

Solulioncs ralionum arguenlium aeternilalem sunt cum tempore. Q. 11-XXXII.

MUWDi. Q. 4, m. 2, a. 5, Natura divina nullo modo potest esse sub-

par. 1 et 3-XXXII. jeclum. Boefius, Q. 3, m. 3, a. 2 ad

Opinio Stoicorum asserentium mundum ssepe q. 2-XXXII.

incipere et desinere, ex principiis tam Natura divina et humana non conveniunt ad

astronomiaj, quam naluralis scientise im- alicujus terlii constitutionem, sed in uno

probatur. Q. 4, m. 2, a. 5, par. 2. esse personali sociantur propter exigen-

Item, Q. 18, m. 3, a. 2, par. 2-XXXlI. liam operis redemptionis. Q. 3,

MuNDUM ab aeterno fieri non fuit possibile m. 3, a. 2 ad q. 2-XXXII.

secundum ordinem sapientiae et dispositio- Natura spiritualis et corporalis simul faclse

nem, qua omnia ordinate facit Deus. sunt cum tempore. Q. 11-XXXII.

Q. 4, m. 2, a. 5, par. 3. Q. incidens 1 Natura omnes homines sequales genuit.

-XXXII. Gregorius. Q. 26, m. 1-XXXII.

MuNDi ornatus congrue incepit a lumiue, Naiura non deficit necessariis, nec abandat

unde et ctutera quai creanda eranl, vide- superfluis. Aristoteles. Q. 28, m. 2

rentur. Q. 51, m. 2 ad -XXXII.

q. 2-XXXII. Natura dicitur duobus modis, scilioet ut

MuNDus perfectus. Q. 66-XXXII. constituens naturam, et quod debetur

creatufse ex ordine quem naturaliter ha-

bet in universo. Q. 14, m. 3, a. 2,

MuTATio virgse Aaron in draconem, et mu- par. 2 ad q. 1- XXXII.

tatio virgarum magorum in serpentes, ve- Natura est principium motus etquietis ejus
rse fuerunt. Q. 30, m. 1, a. 1 -XXXII. in quo est per se non secundum accidens.
Aristoteles. Q. 31, m.l, a. 1 ad
q. 1-XXXII.

Natura dicitur dupliciter, sciiicet ut lex

naturee, vei ut consuetus cursus naturaj

nobis notus, et hic duplex, scilicet inlrin

secus et extrinsecus. Q. 31, m. 2,

a. 2, par. 2-XXXII.
 INDEX RERUM 331

Faceie contra naturam, preeter naturam, Nociya in plantis et animalibus non sunt
el supra naturam, qua re difTerunt? facta nociva nisi post peccatum. Augusti-
Q. 31, m. 2, a. 2, par. 2-XXXII. nus et Damascenus. Q. 63, m. 1

Natura humana multipliciter ancilla est. -XXXIII.

Aristoteles. Q. 39, m. 1, a. 1, par. 2
et qusesitum. Et, m. 2, a. 1, par. 1 et

qusesitum l-XXXII. Nomen implicite dlcit ea quoe sunl in defini-

Natura non est nisi ad unum. Avicenna. tione, et definitio explicile dicit ea quse
Q. 68. Item, Q. 94, m. 1-XXXIII. sunt in nomine. Aristoteles. Q. 37, m.2
Natura rationalis usque adeo refugit falsita- -XXXII.
tem, ut falli nolint etiam quicumque
amant fallere. Augustinus. Q. 87, m. 4
-XXXIII. Nox a nocendo dicitur. Q. 51, m. 2
Natura humana etsi in illa integrilate in -XXXII.
qua condita est, permansisset, tamen sine

creatore adjuvante nullo modo seipsam

servaret. Augustinus. Q. 90, m. 2-XXXIU. NuMEHUs secundum Pythagoram est acervus
In natura tota sic est, quod cuicumque na- unitatum. Q. 3, m. 3, a. 2-XXXlI.
tura dat esse, illi etiam dat facullatem et NuMEBUs omni rei speciem prsebet, niodus
potentiam permanendi in illo et resistend mensuram prsefigit, pondus in suo loco
alterantibus. Philosophus. Ibid. ordinat et quiescere facit. Augustinus.
Natura generis humani tota fuit iii Adam Q. 3, m. 3, a. 4, par. 2-XXXII.
Tripliciter, scilicet perfecte, materialiteret NuMERUs a sola ultima unitate secundum
inlegraliter. Q. 110, m. 1-XXXIII. quod finit aggregationem, habet esse spe-
Natur.e humanae verilas ab Adam propaga- cificum. Ibid.

la est in omnes homines per divisiunem in In numero quantitas, in mensura modus, in

infinitum corpulentae substantice ejus. pondere ordo significatur. Rabanus.

Augustinus. Q. 110, m. 2-XXXIII. Ibidem.
Natura dicilur mullis modis. Aristoteles. NuMERUs triplex est, scilicet abundans, di-

Q. 135, m. 2-XXXIII. minulus et perfectus. Q. 67-XXXlI.

Natuba est causa ordinis in omnibus quse

sunt per naturam. Aristoteles. Ibid.

NuMMUS diligitur, quia fidejussor est futurae

necessitatis in omnibus aliis. Aristoteles.

Necessarium triplex, scilicet positione, cau- Q. 120, m. 1, a. 1-XXXlII.

saliter, et necessarium rei. Q. 3, m. 2

-XXXII.
Ab eo quod est necesse sive semper, causa- NuPTiJ^ sunt bonum morlalium. Augustinus.

tur id quod est raro, et id quod est fre- Q. 65-XXXII.

quentor per defectum ab ipso. Aristoteles.
Ibidem.
NuTUS est signum voluntatis innuentis.

Q. 3, m. 3, a. 4, par. 3-XXXII.
Negligentia, desidia, ignavia, torpor, pigri-
tia qua re differunt ? Q. 124-XXXIII.
352 LNDEX REKUM
Offjcium magislerii assumens in Ecclesia, et
sacram Scripturam ignorans, non potest
non peccare. Augustinus. Q. 88
-XXXIII.

Olympus mons est mirae altitudinis in Mace-

donia, in cujus summilate aer pinguis ad

Obstinatio secundum quod est affectus im- spirandum non invenitur. Augustintis.
mobilis in malo, non procedit a Deo, sed Q. 60-XXXII. Ilem, Q. 79-XXXni.
secundum quod est pcena peccali. Q. 25,

m. 1, a. 4-XXXII.
Obstinatio est induralae menlis in malitia OriNio juvata rationibus fit fides. .4rts^o^e/es.

pcrlinacia per quam fit homo impoenitens. Q. 25, m. 1, a. 3 XXXII.

0. 140, m. 1-XXXIII.

In omni ordine causae est unum primum.

OcciDENTEM cx ebrietalc legislalor preecepit Q. 3, m. 1, a. 1-XXXII.
plusquam alium puniri. Aristoteles. Ohdo rerum Iriplex est, supremus prope
Q. 88-XXXIlI. Deum, infimus prope nihil, et horum me-
dius. g. o-XXXI[.
OnDO diligibilium duplcx est, scilicet vise et

OcuLUM qui est lumen animalis, nalura ex patriae. Q. 14, m. 4, a. 3

aqua conslituit, et ad figuram orbicula- -XXXII.

rem formavil. Idem. Q. 52, m. 1 Ordo Angelorum dicitur multitudo spiri-

-XXXII. luum ccEleslium, qui inter se in aliquo

OcuLOS non ad hoc libi fecit Deus, ut per munere gralise similanlur, sicut et in na-
illos inlroducas adulterium, sed ut crea- turalium participatione conveniunt. Ma-
luram videns admireris crealorem. Chry- gistir. Q. 26, m. 1. Ilem, Q .37, m. 1

sostomus. Q. 122, m. 1, a. l-XXMII. -XXXII.

Ordi.m nalurali congruit et rationi, ut sa-
pientiores et meliores praesint, et alii sub-
Odium esl inveterala ira. Augustinus. sint. Plalo. Q. 2G, m. 1-XXXII.
Q. 120, m. 1, a. 2-XXXlII. Ordo naturse imitatur ordinem creationis

quantum potest, sed non omiiino. Q. 48

-XXXII.
riiCoNOMiCA ties habet communicaliones, de- Omnis ordo est ad unum. Aristoteles.

spoticam sive dominalem, nuptialem, et Q. 24, m. 3-XXXII.

palernam. Aristoteles. Q. 80, m. 3
•XXXIII.
Originalem justitiam transfudissent primi

parentes in parvulos in statu innocentise,

Officium est congruus actus personae secun- quse nihil aliud est nisi debilus ordo natu-
dum statuta patriee. Tullius. Q. 30, ralium inter se, quo corpus ordinatur ad
m. 2, a. 2-XXXII. animam, et anima ad rationem, et ordo
 INDRX RERUM 553
naturalium ad actus suos et ad finem. OviDii h)cus de rerum productione. Q. 4,
Anselmus. Q. 85 ad q. 2 m. i, a. 1, par. 2. Item, Q. 4, m. 2, a. o,

-XXXIII. par. 1. Et, Q. 4i-XXX!I.

Originale peccatum est pronitas ad omne
malum cum carentia debitse justitise.

Idem. Q. 107, m. 1-XXXIII.

Originale peccatum probatur esse per quin-

que. Ibid.

Originale peccatum et culpa et poena est.

Q. 107, m. 2-XXXIlI.

Oeiginale peccatum est carentia et nuditas

debitse justitise, sive impotentia ad ha- Papa est ordinarius omnium hominum.
bendam justitiam, perinobedientiam Adss Q. 141, m. 3-XXXIII.
contracta. Anselmus. Q. 107, m. 3

-XXXIII.
Originale peccatum est vitium ex corrup- Paradisus Dei manibus in Eden plantatus,
tione seminis innalum homini. Ibid. gaudii et exsultationis universee promptua-
Originale peccatum est vitiura et concupi- rium. Damascenus. Q. 79-XXXlIl.

scentia ex vitiosa conditione nostree origi- Paradisus est locus in Orienle positus, a re-

nis contracta. Ibid. gionibus quas incolunt horaines longo

Originale peccatum a solo Adam descendit tractu maris secretus, altitudinis tantee

in omnes qui portaverunt imaginem ejus. ut ad lunarem globum ascendat. Strabus

Q. 107, m. 4, a. 1 et 2-XXXIII. el Beda. Ibid.

OniGi.NALE peccatum duplex, scilicet origi- Paradisus dicitur altitudinem lunaris globi
nans quod est Adae, et originatum quod ascendere participando proprietates lunae.

est in corruptione totius natura.'. Q. 107, Ibidem.

m. 4, a. 2, par. 2-XXXIIl.
In ORiGiNALi peccalo corruptio a carne pro-

cedit in animam, et corrumpit eam et Patientia est sequanimis lolerantia adver-

corruptione culpee et corruptione poenee. sorum. Q. 91, m. 4-XXXIII.

Q. 107, m. 4, a. 3, par. 1-XXXIII.

In ORiGiNALi peccato duo sunt, sciHcet sen-

sualitas illiciti, a qua est poena aggrava- Peccatum est recessusab eo quod est secun-
tionis animfe ex carne, et carenlia debi- dum naturam, in id quod est contra na-
tae justitiae a qua est culpa. Ibid. turam. Datnascenus. Q. 14, m. 4, a. 2

Originalia sunt multa in multis secundum -XXXII. Item, Q. 99, m. 2-XXXIII.

multitudinem subjcctorum. Q. 112 Peccatum omne est praevaricatio divinae le-

-X.XXIII, gis, el coeleslium inobedientia mandato-

rum. Ambrosius. Q. 21, m. 2-XXXII.

Ilem,Q. 115, m. 3-XXXII!.

Otiosum est quod caret ratione justce neces- Peccatum nullum sive modicum, sive gran-

sitatis et piae utilitalis. Gregorius. de, sine gratla remittitur. Q. 25, ra. 1,

Q. 137, m. 2-XXXIIT. a. 2-XXXII.

Peccatum tenebra est. Damascenus. Q. 51,

m. 1, a. 2-XXXlI.
554 INDEX RERUM
Peccatum aliquod est simpliciter unum et Pecgatum aliud est veniale, aliud mortale.
simplex, aliquod est multiplex. Q. 86, Q. 114, m. 4-XXXllI.
m. 1-XXXIII. Peccatum aliud cordis, aliud oris, aliud ope-

Peccatum primum ex parte tentali fuit su- ris. Ibid.

perbia, ex parte tamen tentationis pri- Peccaium aliud ex limore male humiliante,
mum fuit invidia. Ibid. aliud ex timore male inflammante.
Peccatum diversimode dicitur maximum. Ibidem.
Q. 87, m. 3-XXXIII. Peccatum aliud delictum, aliud commissum.
Peccatum fit Iribua modis, ex infirmitate, ex Ibidem.
ignoranlia et certa malilia. Q. 87, m. 5. Peccatum solum quod est involuntarium per
Item, Q. 114, m. 4-XXXIII. ignorantiam vel per violentiam, meretur
Gravius peccatur ex infirmitate quam ex ignoscentiam et misericordiam, non poe-
ignorantia, gravissime ex certa malitia. nam. Damascenus et Gregorius. Q. 114,
hidorus. Q. 87, m. 3-XXXIII. m. 4, a. 1-XXXIII.
Peccatum omne adeo voluntarium est, ut si Peccatum mortale est, quod per reatum ad
non sit voluntarium, non sit peccatum. mortem aelernam obligat, criminale au-
Augustinus. Q. 88-XXXIlI. tem quod polluit. Isidorus. Q. 113,
Peccatum quomodo sit in sensualitate ? m. 2-XXXIII.
Q. 92, m. /i-XXXIII. Peccatum, crimen, vitium culpa, malum,
Peccatum quod per poenitentiam mox non etc, qua re differunt ? Ibid.

deletur, suo pondere ad aliud traliit. Gre- Peccatum dicitur maximum decem modis.
gorius. Q. 100, m. 2-XXXIII. Q. 120, m. 1, a. 3-XXXIII.
Peccatum non plus est in semine quam in Peccatum unum est poena alleriiis peccati

sputo. Ansebnus. Q. 107, m. 1-XXXITI. tribus modis : 1. Ex parte spoiiatioiiis

Peccatum est corruptio modi, speciei, et or- gratuitorum. 2. Ex parte amissionis boni
dinis. Auguslinits. Q. 107-XXXlII. increati. 3. Ex parte corruptionis bonae
Peccata incontinenliae ad puerilia peccata nalurae. Q. 131, m. 3-XXXIII.
ferimus, nisi sint senes dieruni malorum. Peccatum capitur ut actus sub deformitate,

Aristoteles. Q. 108, m. 3-XXXIII. et sic habet causam deficientem : et capi-

Dum PECCATO consentitur, fit consuetudo : tur ut actus sefundum id quod est, et sic

dum consuetudo non revocatur, fit neces- in Deum referri potest. Q. 134, m. 1

sitas ad peccandum. Augustinus. Q. 113 -XXXIII.

-XXXIII. Peccatum in Spiritum sanctum est perseve-
Peccatum est actus incidens ex defectu boni. rans malitia cordis impoenitentis. Augu-
Idem. Q. H4, m. 1-XXXIII- stinus. Q. 140, m. 1-XXXIII.
Peccatum est dictum vel faclum vel concu- Peccatum in Spiritum sanctum est consue-
pitum contra legem Dei. Idem. Q. 115 tudo peccandi, qua Dei metus amittituret
m. 3-XXXIII. contemptus incurritur. Ibid.
Peccatum est voluntas retinendi vel conse- Peccatum in Patrem, in Filium, et in Spiri-
quendi quod justitia vetat. Idem. Ibid. tum sanctum. Ibid.
Peccatum est appelere quae Christus con- Potentia peccandi secundum quod polentia
tempsit, vel fugere quee sustinuit. Idem. a Deo est, sed secundum quod mala a
Ibidem. Deo non est. Q. 141, m. 2-XXXlII.
Peccatum est carentia debitae justitiee ex
propria volunlate procedens. Ibid.
 INDEX RERUM M %« U
05

Pelagius duo dixit erronea, scilicet quod li- danlem esse, et opificem. Q. 4, m. 1,
berum arbitrium sine gratia posset in bo- a. 1, par. 1 et a. 2-XXXH.
num meritoiium, et quod peccatum ori- Plato ideas posuil in se consistentes. Q. 4,
ginale non transfunditur ad parvulos a m. 1, a. 2-XXXlI.
parentibus. Q. 107, m. 1-XXXIII. Pcato dixit Deum ab eeterno produxisse om-
nes. animas pares numero stellarum.
Ibidem.
Perfecium est cui nihil deest. Arisloteles. Plato posuit Deum non esse crealorem, sed
Q. 14, m. 4, a.2^XXXlI. opificem et artificem mundi. Q. 4,
m. 1, a. 3-XXXII.
Plato coelum dixit esse igneum. Q. 10
Pericula aliena praescita faciunt cautum. -XXXII.
Q. 18, m. 3, a. 1 ad q. 3-XXXII. Plato dixit malriculam sive receptaculum
formarum primo a Deo factum esse se-

cundum ordinem natura, et postea for-

Persona distinguitur tribus modis, scilicet mas per se existenles illi esse incorpora-
origine lantum, proprietate tantum, et tas et positas sicut in Euripo, in quo per
origine et proprietate. Richardus. Q. 15, motum et alterationem continuam susti-
m. 1-XXXII. net ebuliitionem. Q. 44-XXXll.
Personj: in divinis non distinguuntur nisi Plato solus inter Philosophos giguit tem-
relatione originis. Ibid. pus, et dicit ipsum coepisse cum ccelo.

Persona est rationalis creaturee individua Q. 18, m. 2, a. 1-XXXII.

substantia. Boetius. Ibid. Plato dixit animam esse numerum harmo-
nicum seipsum moventem. Q. 68 ad q.

Item, Q. 69, m. 2, a. 1-XXXIII.

Perversitas humana omnis est frui utendis, Plato dixit semen esse parvum et indislin-

et uti fruendis. Augusiinus. Q. 3. m. 3, ctum animal. Q. 72, m. 3-XXXIlI.

a. 4, par. 1-XXXII.

Plotinum Philosophum Socrates inventum

Plant-e ad dispositionem universi pertinent, inter ganeos et nepotes probalissimum

non ad ornatum. Q. 57, m. 3-XXXII.

Philosophum fecit. Q. 103, m. 2

Plantarum terra est mater, et sol paler. -XXXIII.

Pythagoras. Ibid.

In PLANTis est sexus distinctus virtute. Ari-

PoENA duplex, promovens et suffocans.
stoteles. Q. 60 ad q. o-XXXII.
Q. 107, m. 1-XXXIII.
Planta non habet animam, sed parlem ani-
PcENA non est sine culpa. Q. 107, m. 4,
mse, neque habet vitam manifestam, sed
a. 3, par. 3-XXXlII.
occultam. Aristoteles. Q. 80, m. 2-XXXIII.
Pcena peccati originalis est carenda visionis

Dei, culpa autem carenlia debitfejustitise,

Q. 107, m. 4, a. 3, par. 3-XXXIIl.

Platonis locus de rerum mutabilitale.

Q. 3, m. 3, a, 3. Item, Q. 6, m. 1-XXXlI.
Plato tria principia posuil, scilicet funda- PoLLUTio quando impediat celebrationem?

mentum inquo esse fundatur, et formam Q. 122, m. 1, a. 3-XXXIII.

556 EX RERUM
PoTESTATES vocantur hi Angeli, qui hoc po- Principium unum est omnium. Q. 1

tentius cfeleris in suo ordine perceperunt, -XXXII.

ut eorum dilioni virtutes adversfe subje- Primum principium dives est in se, et dives
ctse sint, quorum potestate refrcenantur, in omnibus. Ibid. Et, Q. 3, m. 3, a. 1.

ne corda hominum tentare prsevaleant, Item, Q. 4, m, 2, a. 1-XXXII.

quantum volnnt. Gregorius. Q. 39, m. 2, Omne principiatum aliquam similitudinem

a. 1, par. 3 el qusesilum i-XXXII. habet cum principio, si per se et non per

PoTESTATES suut, quorum virtute potestas accidens principiatur ab illo. Q. 1.,

tenebrarum comprimitur, et coercetur Item, Q. 3. m. 3, a. 2-XXXII.

malignitas aeris hujus, ne quantum vult Spiritualium nullum est materiale PRiNcinuM.
noceat, et ne malignari nisi ut prosit, pos- Ibidem.

sit. Bernardus. Ibid. Primum principium est, quod esse non ha-
PoTESTAs nomine quatuor dicit, scilicet di- bet ab alio, sed a seipso, et facit debere
stinclionem superioris et inferioris, ordi- esse in omnibus quse sunt. Q. 3, m. 1,

nationem, tutamen inferioris, et repulsio- a. l-XXXII.

nem mali. Ibid. Primum principium dicitur principium per
PoTESTATLM pfoprietates. Q. 39, m. 2, se, et non per accidens. Q. 3, m. 1,

a. 1, par. 3 et qusesitum 2-XXXII. a. 2-XXXII.

Primum principium dicitur principium se-

cundum causam efficientem, finalem et

Pfl.EMiUM duplex, scilicet subslantiale et ac- formalem. Ibid.

cidentale. Q. 138, m. 1 XXXIII. Primum principium non potestessepossibile,

sed necesse est esse. Q. 3, m. 2-XXXIl.
Primum principium non est virtus in cor-
Pr.esumptio peccatum est in Spiritum san- pore, nec corpus. Ibid.

ctum, qua quis tanlum pr8esumit de mi- Primum principium non pendet ex aliis eo
sericordia Dei, quod putatDeum peccata modo quo alia pendent ex ipso. Ibid.

non vindicare. Q. 140, m. 2-XXXIII. Impossibile est duo esse vel plura prima
PRINCIPIA. Ibid.

De primo principio nihil potest deslgnari

Pbincipatus vocantur, qui ipsis quoque bo- per prcedicatiouem, quod aliquo modo sit

nis spiritus praesunt, qui subjeclis aliis additum esse ipsius. Ibid.

dum quaeque agenda disponunt, eis ad Primum principium nec cogitare possibile

explenda divina rainisteria principantur. est, nec docere, nec totaliter aliquo modo
Gregorius. Q. 39, m. 3, a. 1 etquaesi- conleraplari, propter hoc quod ab omni-
lum 1-XXXII. bus est segregatum et superignotum. Dio-
Principatus sunt, quorum moderamine et nysiiis. Ibid.

sapientia omnis in terris principatus con- Priraum principium proprie designabile non
stituitur, regitur, limitatur, transfertur, est, neque per substantialia, neque per
mutilatur, mutatur. Bermrdus. Ibid. accidentalia. Q. 3, m. 2
Principatuum proprielates. Q. 39, m. 3, -XXXII.
a. 1, par. 1 et qusesilum 2-XXXIf. Primum principium est solum unum et non
Principis opus est, subjectos sibi convertere unitum, et est, ut dicit Boetius, in quo
ad principem omnium principum Deum. nullus numerus est, et nulli innilitur.

Ibidem. Q. 3, m. 3, a. 2-XXXII.
 LNDEX RERUM 557
Omne quod esl citra primum principium, est divino lumiue ad contemplativam habitu-
ex quod est et quo est. Q. 3, m. 3, dinem et virtutem in castissimis menlis
a. 2 ad q. 2-XXXll. ocuHs reducendos. Diomjsius. Q. 40,
Primum principium regit omnes, prseter- m. I, a. 1, par. 2-XXXII.
quam quod permisceatur cum eis. Q. 4, PuRGATio et illuminatio et perfeclio divinee,
m. 2, a. 1-XXXII. scientiee est assumptio. Dionysius. Ibid.
Duo sunt proxima principia eutis composili,

tria autem motus et rei mobilis : item,

duo sunt numero, scilicet mateiia et for-

ma, tria autem secundum rationem, quia

privatio nihil additsuper maleriam, quod
sit actu ens. (J, i, m. 2, a. 4. Et, m. 3
-XXXII.
Principium creationis dupliciter exponitur,

scilicet de principio efficiente, et de prin- Quantitas est duplex, virtutis scilicet et mc-
cipio quod est initium temporis. Q. 47 lis. Augustinus. Q. 101, m. o-XXXIlI.
-XXXII.
Ad principium effectivum per intellectum tria

exiguntur, scilicet posse, scire, et velle :

posse attribuitur Patri, scire Filio, velle

Spiritui sanclo. Ibid. R
Primum principium movens immobile movet

sicut desideratum movet desiderium. Ari-

sloteles. Q. i06, m. 1-XXXlII.

Ratio secundum Isaac est vir.tus animae ra-

tionalis faciens currere causam in causa-

Propheta prsedicans fidem quse supra ratio- tum. Q. 3, m. 2. Item, Q. 14, m. 1,

nem est et inlellectum hominis, per mira- a. 1-XXXII.

culum se debet probare esse Prophetam.

Clemensin Jtinera/io. Q. 32, m. 1, a. 1

-XXXI I. Reatus inScriptura aliquando accipitur pro

Prupuetia esl divina inspiratio, rerum even- culpa, aliquando pro poena, aliquando

tus immobili veritate denuntians. Cassio- pro obligatione poense oeti rnai vel tempo-
dorus. Q. 29, m. 3, a. 1, par. 2 el qua^- ralis. Q. 1.39, m. 5-XXXIIf.
situm 2-XXXII.

Omne quod recipit aliquid, recipit iliud se-

Prudentiam perfecle habens, habet omnes cundum modum et virtutem recipientis et
virtules. Arisloteles. Q. 103, m. 2 »on agenlis. Q. 27, m. 1 ad q. 2

-XXXllI. -xxxii.

PuRGANDOs Angelos oportet puros perfici Revelationes aliquando fiunt hominibus ab

omnino, et omni liberari dissimiiitudinis Angelis in somnis : vigilanlibus etiam oc-

confusione : illuminandos vero repleri cuUo quodam instinctu ingeslas esse co-
558 INDEX REHUM
gltationes quibus divinarent, novimus. scientiam ejus quod quid est. Aristoteles.

Q. 27, m. 3-XXXII. Q. 3, m. 2-XXXlI.

Scientia omnis ex praeexistenti est cogpi-
tione principiorum. Idem. Q. 4, m. 2,

RuDENTEsinferni, quid? Q. 23-XXXlT. a. 1-XXXII.

ScifiNTiA per effectum est scientia, sed indi-

gnior quam scientia per causam. Aristote-

les. Q. 14, m. 3, a. 2, par. 1-XXXII.
Scientia creaturae in comparatione crealoris

quodam modo advesperascit, itemque lu-

cescit et mane fit, cum ipsa referlur ad

laudem dilectionemque creatoris, nec in

noctem verlitur ubi non creator creatu-
rae dilectione derelinquitur. Augustinus.

Sapiens non facit unde opus suum fiat dete- Q. 14, m, 3, a. 2, par. 2. Q. incidens

rius. Fulgenlius. Q. IS, ra. 2, a. 1 -XXXII.

-XXXII. SciKE arbilramur unumquodque, cum cau-
Sapientia fruetus est pietalis. Q. 18, m. 3, sam cognoscimus, et quoniam illius causa

a. 1-XXXII. est, et quod impossibile est aliter se ha-

Sapiens mensura est omnium. Aristoteles. bere. Aristoteles. Q. 17-XXXII.

Q. 25, m. 2, a. 2-XXXII. SciENTiA de humanio est, sapientia de divi-

Sapiens considerat quid, quando, quibus et nis. Augustinus. Q. 39, m. 1, a. 1, par.

ad quid faciat. Q. 32, m. 1, a. 1-XXXII. 2 elquresitum 1-XXXII.

Sapientis est non ordinari, sed ordinare. Scientia illa cujus finis est sciendi gralia, et

Arisloleles. . Q. 39, m. 1, a. 1, par. 1 et quae est per altissima et difficilia homini

queesilum 2-XXXII. scire, vona'ur sapientia. Aristoteles.

Sapiens homo dominatur astris. Ptolemaem. Ibidem.

Q. 58-XXXlI. SciENTiA ut plena et perfecta sit, tria exi-

Sapiens homo juvat coBlestem circulum, sic- guntur, scilicet perspicacitas sive subtili-

ut ad fructum juvatur terra aralione ei tas scienlis, et quod cognoscibile sit altis-

seminatione. Messealach. Ibid. simum et admirabilissimum, et quod

Sapientia est de causis altissimis, quas dif- medium sit proprium et efficax ad scien-

ficile est homini scire. Q. 103, m. 2 tiam faciendam. Ibid.

-XXXllI. Scire quidem plura possumus, inlelligere

Sapikns est, qui refrcenal linguam suam ne vero secundum actum tantum unum. Ari-
mullum loqualur, nisi cum de Deo loqui- stoteles. Q. 49-XXXII.

tur. Plolemxus. Q. 121, rn. 2-XXXIII. SciENTiA una magis altera est bonorum et

Sapientis esl non menliri de quibus novit, honorabiiium dupliciler, scilicet aut sub-

et menlientem manifestare posse. Aristo- jecli dignilale, aut demonstralionum cer-

tetes. Q- 125, m. 4-XXXIII. titudine. Tract. XII-XXXIII.

Sapientia est prima et prsecipua virlus in- SciBNTi^ practicse stant ad opus. Philoso-

tellectualium. Aristoteles. Q. 17-XXXlI. phus. Q. 89, m. 2-XXXIII.

SciENTiA mali bono deesse non potest :

scire enim malum, bonum est. Boetius.

SciENTiA accidentalium maxime confert ad Q. 121, m. 1, a. 4, par. 3-XXXIII.

 INDEX RERUM oo9
SciENTiA una est plurium velut amborum Seraphin proprietates sexdecim. Q. 39
fiiiium :
unius tamquam ejus quod est ad m. 1, a. i, par. 1 et quffisitum 2-XXXII.
finem. Aristoteles. Q, 13o-XXXII[.

Sermonis nobis usum Deus qui nos creavit,

Sedendo et quiescendo fit anima sciens et induisit, pro eo ut cordis occulla nobis
prudens. Aristoteles. Q. 39, m. 1, a. 1 verbi ministerio panderemus. Basilius.
par. 3 et qusesitum 1-XXXII. Q. 33, m. 1-XXXn.
Sermo duplex, scilicet interior, et prolatus.
Damascenus. Q. 35, m. 2-XXXII.
Semen non dat tantum causam raaterialem,
sed etiam efficientem. Arisloteles. Q. 30,
m. 1, a. 2 XXXII. Servitus Iriplex, scilioet ab obligatione ma-
Semen dixit Plalo esse parvum aniraal. teriae, condilionis, etpeccati. Q. 39,
Q. 72, ra. 3 -XX XIII. m, 2. a. j, par. 1 et qusesitum 1-XXXII.
Semen forraans semen viri esl, et illud pro- Servu's est, qui nuliam habet virlutcm nisi

ducerel semper ad similitudinera patris ad dominum respiciens. 0. 136-XXXIII.

generantis, nisi occasionaretur. Q. 80, Servitia quanto minus debila, tanto magis

m. 1 -XXXIII. sunt grata. Gi^egorius. Q. 103, m. 1

Seminales rationes sive causales quid sint? -xxxin.

Q. 31, m. 1, a. i-XXXII.
Semi.\ale et naturale per supposita possunt
esse idem, seu ratione differunt. Q. 31, SiGNUM est. quod praeter speciem qu:^m in-
m. 1, a. 1 adq. I-XXXII. gerit sensibus, aliud facil in notiliam de-

Seminales potenlise sunt ad institulionem venire. Augustinus. Q. 3, m. 3, a. 4,

naturee, obedientiales autem et causales par. 1. Item, Q. 31, m. 2, a. 2, par. i.

sunt ad nalurse corruptee restaurationem. Item, Q. 35, m. 2-XXXIf.

Q. 31, m. 1, a. 4-XXXI[.

SiMiLiTUDO duplex, scilicet sequiparanliEe si-

Sensualitas est vis animee inferior, ex qua ve paritatis et imitationis. Q. 21, m. 1

est motus, qui intenditur in corporis ex- -XXXII.

leriores sensus et appelitus rerum ad cor- Similitudo est quorum est qualitas una, cum
pus pertinenlium. Q. 92, m. 1 inter se substantialiter difierant. Boclius.

-XXXIII. Q. 25, m. 1-XXXII.

Sensu aliquo destructo perit scientia sensi- Similitudo est ex uno quod esi in pluribus.

bilis quod per illum accipitur. Q. H, Anselmus. Q. 37, m. i-XXXII.

m. 3, a. 2, par. 4-XXXII. Similitudo babitudinis est inler creatorem et

creaturam. Ibid.

SiiRAPniN a proprietale ignis sunt Seraphin

nominata. Q. 39, m. i, a 1. par. 1 et SiMPLiciTiis omnimoda, proprietas Crealoris

quaesitum i-XXXII. est. Q. 3, m. 3, a. 2-XXXlI.

560 INDEX UEUUM

SoL a sapienlibus dator vitae diclus est. sis, quifi movet eas in locis suis, sicut oni-

Q..51, m. 2 adq. 1-XXXII. malia movenlur ab anima, non tamen mo-

SoL iliustrat, et non illustratur : stellae illu- tu processivo. Q. 58, m. 2-XXXlI.

stranlur, et non illustrant : luna illustra- Stella nulla a se lucet, sed mutuato lumine

iur, et illustrat. Q. 3", m. 2-XXXlI. a sole. Aristoteles. Q. 5<J-XXX1I.

Species est totum esse individuorum. Boe- SuBJECTUM intelligi potest sine proprietale.

tius. Q. T-XXXll. Avicenna. Q. 3^ m. 3, a. 4, par. 2

-XXXll.
SuBJECTUM est ens in se completum, quod est

SPH^RiE quae plus accedunt ad motorem pri- causa vel occasio accidentis existendi in

mum, simplicioris motus et paucorum eo, vel quod sit sibi accidens. Avicenna.

motuum sunt,quam illse quse plus distant. Q. 13, m. 1-XXXlf.

Aristoteles. Ibid.

Superbia dicitur tribus modis : 1. Generali-

Spiritus est qucedam vis animse mente infe- ter, scilicet appetitus altitudinis vel excel-

rior, in qua imagines rerum imprimun- lentiee in quocumque. 2. Amor proprii bo-

tur. Augustinus. Q. 27-XX\II. ni cum aversione a summo. 3. Propriissi-

Spiritus vehicula sunt formarum anima- me, scilicet appetitus in potestate ad di-

lium. Q. 29-XXXII. gnitatem pertinente. Q. 21, m. 2

Spiritus in corpore discurrunt sicut lumina- -XXXII.

ria in mundo, et sunt instrumenla virtutis SuPEHBiA habet confusionis deformilatem,
naturalis, vitalis et animalis. Conslaben- non confessionis humilitatem. Augustinus.
luce. Q. oi, m. I-XXXII. Q. 87, m. 3 XXXIII.

Superbia primum fuit in peccato Adse.

Q. 107, m. 4, a. 2, par. 2-XXXIM.

Status hominis triplex secundum Augusti- SupERBiA est perversae celsitudinis appetitu?.

num. Q. 83-XXXIlI. Auguslinus. (J. ilO, m. 1-XXXIlI.

Status triplex, scllicet naturee, gratiaj, et Superbia est amor proprite excellentise.

culpee. Q. 90, m. i-XXXllI. Augustinus. Ibid.

Status quatuor liberi arbitrii re?pondent SuPEHBiA quffirit pra^esse, inanis autem glo-
quatuor naturcE hominis statibus. Q. 100, ria excellere in laude. Q. 116, m. 2,

m. 2-XXXIII. al, par. 4-XXXIII.

Superbia regiuaest vitiorum. Q. 116,

m. 2, a. 2, par. 4-XXXnt.

Stellarum unaquceque ex materia sua tota SuPERBiA diaboli causa est omnis mali, tam

est, propter quod eliam non transmutan- in se quam in homine. Q. 118, m. 2,

lur ad invicem. Q. 47, m. .3XXXI1. a. 5-XXXlJI.

Stella dicitur a stando, quia non mutat

situm imaginis in qua posita est. Q. 58,

m.2-XXXII. Synderi£S1s est naturale judicatorium, in quo

Stellj: animalia non sunt, nec moventurab scripta est lex naturalis. Basilius. Q. 25,

anima, sed a virlute jussu Dei facta in ip- m. 2, a. 3-XXXII.

 L\DEX l\mVM 5G1

Synderesis esl sciiililla conscienlise, qute in- Tentationis sex modi. Q. 28, m. l

clinat ad bonutn et remurmurat malo. -XX XII.

Q. 25,m. 2, a. 3-XXXII. Textatio est impulsus ad illicitum. Bugo.
Synderesis dala est homini in adjulorium Ibidem.

ad resurgendum de peccato. Hieronymus. Tentatio proprie dicitur actus dsemonis,

Ibidem. observatio diaboli, et insidlatio, et circum-

Syndeuesis est ralionis practicse quse est volatio, qua tola die instat ad hominis
ordinativa de agendis. Q. 99, m. 2, deceplionem. jbid.

a. l-XXXIII. Diabolus proprie loquendo tentator est tri-

Synderesis non est sine voluntate naturali, plici ralione : 1. Quia invidife proprium
sed nihil est voluntatis deliberativre. est impugnare bonos. 2. Quia obslinalus
Ibidem. est in malo. 3. Quia prima^ lentationis est

Sy.nderesis proprium est non peccare. inventor. Q. 28, m. 2-XXXII.

U. 99, m. 2, a. 2-XXXIII. In TENTATiONEM duci, est tcntatione frangi

SyiNDeresis in nullo nec viatore nec damnato et superari. Q. 28, m. 2 ad q. I-XXXIl.
exstinguitur ex toto. Q. 99, m. 2, Probabile est, quod diabolus de illo vilio in

a. 3-XXXlII. quo superatus est ab aliquo sanclo per

Synderesis non est conscienlia : quia syn- fecte, non habeat potestatem alium trn-
deresis est qui«dam potentia animee, con- TANDi de caitero. Q. 28, m. 2 ad
scientia autem est habitus. Q. 99, q. 2-XXXll.
m. 3, a. 2 XXXIII. Sufficientia modorum tentandi quos Grcgo.
rius adducit. Q. 28, m. 3-XXXlI.
Primus mottis tentationis est in sensualitale,

tamquam a serpente : secundus in inferio-

ri parte rationis, tamquam in muliere :

terlius in superiori parte rationis, tam-

quam in viro. Ibid.

Tentatio diaboli non potest esse iii aliquid,

nisi ex licentia conditoris. Ibid.

Deum tentat, qui habens quid faciat, sine

ratione committit se et fidem periculo,
volens experiri ulrum possit liberari a

Deo. Q. 28, m. 8 ad q. 4-XXXII.

Tempus mensurat esse, et locus mensurat Tentationes ad quatuor valent specialiter,
ens. Q. 3, m. il, a. 3, par. 1-XXXII.
scilicet ad delicti emundalionem, ad vir-
Tempus incepit cum mundo isto, el mundus tutum probationem, ad humilitatera et
cum tempore. Auguslinus. Q. U experimentum proprire fragilitatis, et ad
-XXXII.
gloriam Dei manifestandam. Q. 28,
In TEMPORE esse est in numero esse numerante m. 3 ad q. 5-X.XXif.
periodum secundum prius et posterius.
Tentationis duo genera, unum inlus a carne,
Arisloteks. q. 46-XXXIl.
quod gravius impellit : aliud extra ab
Temporalu ab Ecclesiasticis personis possunt
hoste. Q. 87, m. 3-XXXllI.
amari et possideri prout sunt instrunienla
Tentatio a carne semper est cum peccato,
meriti et virtutis. Q. 120_, m. 1 a. 2 quamvis ei non consentiatur. Augustinus.
-XXXIII.
Q. 121, m. l,a. 2-XXXin.
X.XXIIt
30
5t>2 LNDEX REIUM
Terr£ proprielales. Q. 23-XXXII Tjmor est preeter naturam irralionabilis sy-

stole, id est, contraclio. Damascenus.

Q. 132, m. 1, a. 2-XXXlII.

TEitTLLLiA>A haeresis, quod anima ralionalis TiMOR est fuga mali ne perdat quod amat.

sil spirilus corporeus lineamenlis corpo- Ibidem.

ralibus figuratus. 0.6, m. 1-XXXII. TiMOR quando peccatum sit, et quando me-
ritum ? Q. 132, m. l,a. 3, par. 1

-XXXIII.

Thales Milesius dixit animam esse substan- TiMOR dividilur in sex, scilicet in segnitiem,

liam semper mobilem. Q. 08 erubcsccnliam, verecundiam, admiratio-

ad q.-XXXllI. nem, stuporem, et agoniam. Damascmu».

Q. 132, m. 1, a. 3, par. 2-XXXIlI.

TiMOR naturalis nuUum peccatum est.

TflEOPUAMA est iiluminatio procedens ab in- Q. 132, m. 1, a. 3, par. 2. Q. incidens

lus ad manifcslationem alicujus occulti de -XXXIII.

Deo. Q. 49, m. 1, a. 1-XXXIl. TiMORE Dei ct timore humano omnis anima

Theopua.ma proprie dicilur illuminatio de- subjecla debet esse polestatibus sublimio-

scendens a Deo per modum gloriae, per ribus. Ibid.

quam elevatur intellectus angelicus et ii- Tjmor servilis non est in charilate, in quo
luminatur ad cognoscendum id quod quis credit Deo, sed non in Deum. Augu-
agendum est ex ordinehierarchico in quo sllnus. Q. 137, m. 2-XXXIl.

constitutus est Angelus. Ibid.

Totum polestalivum medium est inter totum

Tuuo«M dicuntur ex eo quod sedent : et ex eo universale el totum iiitegrale. Q. 18,

eedent, quod Deus sedel in eis. Bernardus. m. i, a. 3-XXXII.

0. 39, m. 1, a. i, par. 3 et queesitum 1 ToTUM et perfectum idem dico. Philosophus.

-XX.XII. Q. liU, m. 1-XXXlII.

Proprietates Turonohum a tribus accipiuntur,

scilicet a collocatione quse fit in throno, a

modo susceptionis quo Ihronus suscipit TuNsij pecloris, aspersio aquse benediclce,
sedentem, et ab usu Ihroni. Q. 39, benedictio pontificalis, oratio dominicalis

m. 1, a 1, par. 3 et qusesitum 2-XXXII. toUunt peccatum veniale. Q. 115, m. 4,

a. 2-XXXIII.

TiMOR removet ab actu peccati, quamvis vi-

vat in eo peccandi voluntas, elsequeretur Tra^scorporatiohem posueruut Socrates et

opus, si speraretur impunitas. Q. 23, Plato melaphorice, non lilteraliter intel-

m. 1, a. 3-XXXII. ligendam. Q. 72, m. 4, a. 3-XXXiII.

TiMOR opponitur inani gloriae, sicut humili-

tas superbiae. Augustinus. Q. 116, m. 1,

a. 3-XXXIlI. TuMOa mentis fit quatuor modis, qui com-

TiMOR est perturbatio animi in exspectatione prehenduntur hoc versu :

mali. Augustinus. Q. 132, m. 1, a. 2 £.r se, pro merilis, falso, ijluaomnibu^, inflant.

-XXXllI. q. 21,m. ;]-XXXII.

 LNUEX UI-ULM o(j:j

Ve.male fit morlale per coutemptum Dei

adjunclum. Q. 100, m. 3-XXXni.
VeiMale non separat a charitale. Q. 112,
m. 3-XXXIll.
Veniale peccatum est, quod non est dignum
poena eeterna, et compatitur secum gra-
liam gratum facientem, quae semper im-
petrat veniam. g. 115, m. 4, a. 3
Universale immutabile est secundum quid -XXXill.
et non simpliciler. Q. 3, m. 3, a. 3

-xxxn.
UiMYERSALE secundum Platonem triplex est, Veritas prima est, qua de omni verojudi-
scilicet ante rem, in re, el post rera. dicamus. Augustinus. Q. 3, m. 2-XXXlI.
Q. 4, m. i, a. 2-XXXn. Veritas est adeequalio rerum et intelle-
UiMVERSUM secundum omues partes sui mu- ctuum. Aristoteles. Q. 4, m. 2, a. 1

labile est, et mutabiturde statu in statum, -XXXII.

sed manebit secundum substanliam. Vera pro fulsis approbare non est de natura
Q. 3, m. 3, a. 3-XXXIl. liominis insliluti, sed poeua damnali.
Augustinus. Q. 87, m. 4-XXXIIi.
Vehitas quae perditur in mendacio, non pol-
Ab UNO non est nisi unum, in agenlibus per esl recompensari alio bono. Q. 125,

se et per nalurie necessitatem, non in m. 4-XXXIII.

agentibus per inteliectum et per volunta-
tem. Q. 3, m. 3, a. IXXXH.
Versio.m subjacent ea quee a versione inci-
piunt, aut secundum naluram, ut corpo-
UsuRARius pejor est fure. Q. 120, m. -2
ralia composila : utsecundum eleclionem,
-XXXUl. ut spirituales subatantiee. Q. 3, m. 3,

a. 3-XXXlI.

Uti est aiiquid in facultatem voluntatis

assumere et ad aliud referre quo fruen- Vestigia Dei sunl benignitas visitationis,

dum est. Q. 36, m. 1 -XXXII. quia viam nobis oslendit. Greyorias.

Q. 3, m. 3, a. 3. par. 1-XXXII.

Vestigi.i Christi sunt exempla operum ejus.

Ibidem.

Vestigia dicuntur effectus divinorum et cc-

cultorum judiciorum, per quse judicia Dei

deprehenduntur. Ibid.

Vesiigium est obscura et imperfecla simili-

liludo, per quam aliquid de nolilia cjusee

deprehenditur. Ibid.

Vapor est terra vel aqua in forma aeris. Vestigium quo creator apparet in crealura,
Aristoteks. Q. 48-XXXII. per simililudinem dicitur ad vesligium

pedis. Ibid.
56i INDEX REKUM

Vestigium in omni re creata invenitur, licet ViRius consuetudinalis et intellectualis gene-

secundum differenlem modum perfectionis rationem et incrementum sumit ad assue-

et imperfectionis. Q- 3, m. 3, a. 3, tudine el doctrina. Philosophus. Q. 36,

par. 1-XXXlI. m. 1 -XX XII.

Dillerentia inler vestigium et nutum. ViUTUS estultimum potentiae iu re. Aristote-

Q. :\, m. 3, a. 4, par. 3-XXXlI. les. Q. 39, m. 2, a. 1, par. 2. et qusesi-

tum 1 XXXII.
ViuTus finita non extendit se ad molum infi-

ViDERE Deum possumus, comprehendere ve- nili temporis. Aristoteles. Q. 53, m. 3

ro miuime. Augustlnus. Q. 6, m. 2 -XXXII.

-XXXIl. ViHTUTiis inlellectuales primi parentes per-

Visio matulina potior est vesperlina. Q. 14, fecle non habuissent in prima teneritudine

m. 3, a. 2, par. 2. Q. incidens-XXXII. Q. 8oadq. 1-XXXlll.

ViDEUi mulla ut multa uno intuitu non pos- ViRTUTESsunt duplices, scilicet infusce et ac-

sunt. Q. 14, m- 3. a. 2, par. 2 quisitae, informes et formatse. Q. 102,

-XXXII. m. 3-XXXlII.

ViDETUR melius res in specie artis quam in ViRTUS est bona qualilas menlis, qua recle

seipsa. Q. 14, m. 3, a. 2, par. 3 vivitur, qua nemo male utitur, quam Deus
-XXXII. operatur iu nobis sine nobis. Augustinus.

Visio triplex, scilicet sensibilis, imaginaria, Q. 103, m. 1-XXXIII.

et intelleclualis. Auguslinus. Q. 27, ViuTUS in genere est habitus circa difficile et

m. 1-XXXiI. bonum,oplimorLim operativus. Ari&toteles.

Ibidem.
ViRTus est in passionibus et operationibus

ViNUM bonse spei reddit hominem. Q. 3, medium duarum maiitiarum, quarum una
m. 3. a. 4,par. 1-XXXII. est in superabundantia, et altera in defe-

ctu, seJ in bono exlremum est. Ibid.

ViRTUs est habitus in modum naturce ralioni

AiK nuncupalur, quia major in eo vis est consentaneus. Tullius. Ibid.

quam in foemina. Isidorus. Q. 82, ViHTUS estdispositio mentis bene constitutae.

m. 1 -XXXIII. Anselmus. Ibid.

ViuTUS esl omni arte cerlior. Philosophus.

Ibidem.
Beala ViRGO in multis illurhinavit Angclos, ViUTUTEs theologlciB sunt Ires, scilicel fides,

Apostolos et Evangeiistas per doclrinara spes el charitas : et quatuor cardinales,

ante assumptionem. Q. 40, m. 1, scilicet prudenlia, juslitia, forliludo et

a. 2-XXXII. temperantia. Ibid.

ViRTUTUM queedam sunt purgantes, quaedam

purgatorise, et qasedam purgali animi.

ViRTUS nihil aliud est nisi ordo amoris. Au- Ibidem.

gustinus. Q. 14, m. 4, a. 7. Item, Q. 64 ViHTUs, signum, prodigium et miraculura,
-XXXII. idem significant secundum suppositura,

ViRTUs est extremum in bono uniuscujusque sed differunt in modo significandi.

secundum naturam. Aristoteles, Q. 17 Q. 31, m. 2, a. 2, par. 1-XXXII.

•XXXil. ViRTUTES illi spiritus dicuntur, per quos si-

 L\DEX RERLM 5G;i

gna el miracula frequentlus fiunt. Grego- Arisloteles. Q. 14, m. 4, a. 2-XXXII.

rius. Q. 39, m. 2, a. !, par. 2 et VoLUNTAS habet quocumque se vertat ralio-
qusejitum 1-XXXII. nem semper comitem et quasi pedisse-
ViRTUS a qua dicitur ordo yirtntum, dicit quam, non quod semper agat ex ratione,
tantam abundantiam potentiae, quae sui- sed quia numquam absque ratione move-
met imbecillilate non relinquit aliquem tur, ita ut multa agat per rationem contra
deiformem molum, quin possit iu illum. ralionem. Bernardus. Q. 16, m. 2
Dionysius. Q. 39, m. 2, a. 1, par. 2, -XXXII.
et qusesituna i XXXII. VOLUNTAS est animi motus cogente nulio ad
ViRTUTUM proprietates. Q. 39, m. 2, a. 1, aliquid non admittendum vel adipiscen-

par. 2 et queesitum 2-XXXII. dum. Augustinus. Q. 99, m. 1-XXXIIl.

VoLUNTARiUM est cujus priucipium est in ipso
consciente singularia in quibus est actus.

ViTiUM ita contra naturam est, ut non possit Aristoteles. Ibid,

nisi nocere naturae. Q. 3, m. 3, a. 4, VoLUKTAS est universaiis motor omnium

par. 1-XXXJI. potentiarum animee. Anselmns. Ibid.

ViTlUM naturam lcedit, culpa Deum otTendit. VoLUNTAS ex fine suo cognoscitur utrum re-

Q. 107, m. 2-XXXIlI. cta vel prava sit. .h<^^'s<//iws. Q. 135

-XXXIII.
VoLUNTAs duplex est : naturalis, quae semper
VoLUNTAs Dei una est voluntate volentis, bona est, et deliberativa, quae potest esse

sed non est una unitate voiitorum, mala. Q. 136-XXXIII.

Q. 3,m. 3, a. 4-XXXII. VoLUNTAS pro facto reputatur. Q. 138,

VOLUNTAS Dei duplex, OsXr^Ti; et SojXy,!'.;. m. 1-XXXIII.

Damascenus. Q. 14, m. 4, a. 1
VoLUNTAS et actus duo quidem sunf, sed

-XXXII. unum peccatum duplex, per maliliam

VoLUNTAS finis est, consilium autem eorum voiuntatis, et per malitiam operis. Prsepo-

sitivus. Ibid.
per quae devenilurad finem. Ibid.

VoLUNTAS omnis in ratione est, in sensibili

VoLUNTAS in ratione esl. Q. 14, m. 4, a. 1

vero parte et appetitiva desiderium et ani-

-XXXII.

mus. Aristoteles.
VoLUNTAs duplex, scilicet naturalis et ele-
Ibid.
cliva. Ibid.
VoLUNTAS impossibilium est, volumus enim
esse immortales. Damascenus, Gregorius,
 INDEX
LOCORUM SACR/E SCRIPTUR/E,

Qui in secunda parte

SFIM THEOLOGIJ] EXPLICANTUE.

(ToM. XXXII ET XXXIII).

EX VETERI TESTxlMENTO.

GENESIS

Cap. I, 1. In principio creavit Deus coe-

lumet terram. Q. 1, Item, Q. 11. Et, Q. 47
-XXXII.
I, 2. Spiritus Domi)ii ferebatu»' su-
per aquas. Q. i'-XXXII.
I, 10, 12, elc. Vidit Deus quod essel bo-
iium. Q. .'i.j -XXXII.
I, 11. Germinet terra herbam virm-
tem. Q. oH, m. .3-XXXII.
I, 14. Et sint in siqna, rf ffmpora,
et dies, et annos. Q. .i8-XXXII.
568 LNDEX LOCOIIUM SCrUPTriLE
L 1">- l't hircant in firmameuto ca^li,

et illuminent terram. O. .jU-XXXIL

I, 2i. Producat terra animam vi~
ventem. O. (il-XXXlL
L 26. Faciamus luj)ninem ad imagi-
?iem cl similitudinem no'
stram. Q. C», m. 2-XXXlL Et, O. 71-XXXIlL
II, 7. Inspiravit in faciem ejus spi-
raculum vitcc. (). 72, m. l-XXXlll.
III, 22. Nunc ergo nc /orte mittat ma-
num suam, et sumat etiam
de ligno vitse, ct comedat.,
et vivat in 3eternum. Q. J()(», m. :i-XXXIIL
XVIl, li. Masculus., cujus prseputii caro
circumcisa no7i /uerit, dele-
bitur anima illa de populo
^uo. Q. J07, m. i-XXXIII.
XXII, I. Teniavit JJeus Abraham. (). 28, m. l-XXXII.

LXODI.

\ II, 10. Tulitque Aaron virgam coram

Pliaraone et servis ejus, quse
versa est in colubrum. (). 30, m. 1, u. l.-XXXII.
XX, 0. Ego sum Dominus Deus tuus
fortis, zelotes, visitans ini-
quitatcm patrum in filios, in

lertiam el quarlam generu'

tionem eorum qui odcrunt

me. Q. 107, m. i, a. I-XXXIII.
XXXIII, 11. Ijiquchatur Dominus ad Mog-
scm fnciead facicm. Q. 8'.l, m. 2-XXXllL

DEUTERONOMIL

VI, in. JSon lentabis Dominum Deum

tuum. Q. 28, m. 3 ud .i.
4-XXXIIL
 IN II PART. Sl :MM.T: THEOLOGLE. 569

XXXII, 8. Constituit terminos popidorum

juxta numerum filiorum Is-
rael : vel juxta aliam trana-
lationem, Angelorum Dei.
Q. 7. Item, 0- 42, m. 3-XXXIL

111 REGLM.

XXII, 22. Ero spiritus\mendax in ore om-

nium Prophetarum. Q. 27, m. 3 ad q. 1.

Item, Q. 34, m. 2-XXXIL

TOBLE.

IV, IL Superhiam numquam in tuo

sensu, aut in tuo verbo, domi-
nari permittas inipsaenim
:

initium sumpsit omnis per-

ditio. Q. 21, m. 2-XXXlL

JOB.

I, 13. Evasi ego solus, ut nuntiarem

tibi. Q. yy, m. 2, a. I-XXXIII.
III, f). Noctem illam tenebrosus turbo
possideat : non computetur
in diebus atini, etc. Q- l^» ^^- -> ^- -•

Item, Q. 27, m. 2-XXXIL

V, 2. Parvulumoccidit invidia. Q. 17, m. 1, a. 2-XXXIL
VII, 20. Quid faciam tibi, o custos ho-

minum ? 0- '^^^ m. l-XXXIL

o7() L\DEX LOCORr.M SCRll>TURvE
X, 8. Manus tuce feccrunt me, et plas-
maverunt me fotum in cir-
cuitu. Q. 7 o-XXXIII
XI, 7. Forsitan vestigia Dei compre-
hendes. Q. 3, m. 3, a. 4. par , l-XXXII.
XVIII, 10, Abscondita est in terra pedica
cjus.^ et decipula ejus super
se7?iitam. 0. 27, m. UXXXII.
XXV, 2. Qtn facit concordiam in subli-
mibus sui.s. Q. 1 m. i, a. I-XXXII.
XXV, 3. Numquid est numerus miliium
ejus Q. . 7-XXXIL
XXXI, 27. iS^ osculatus sum manum meam
ore meo. Q. lifi, m •1, a. 2-XXXIII.
XXXVIII, 81. Njimquid conjungere valebis
micantes stellas Pleiadas, aut
gyrum Arcturi poteris dissi-
pare ? Q. .S8-XXXII.
XL, 10. Ecce Behemoth quem feci te-
cum. Q. i6-XXXIL
XL, 14. Hoc est initium figmenti Dei,
quod fecit Deus, ut illudatur
ei ab Angelis ejus, secuudum

translationem Septuaginta.
Vulg-ata habet : Ipse est prin-
cipium viarttm Dei : qui fecit
eum applicabit gladium ejus. Q. 18, m. 2, a. 1

-XXXIL
XLI, Li. Cor ejus indurabitur tam-
quam lapis, et stringetur
quasi malleatoris incus. Q. 2;), m. 1, a. 4
-XXXII.

PSALMORUM.

IV, 0. Irascimini, el nolitc peccare. Q. 119, m. I, a. 2

-XXXIII.
IV, 7. Signatum est super nos lumen
vultus iui, Domine. Q. 93, m. 1-XXXlII.
XVIII, 2. Cceli enarrant gloriam Dei. Q. 3, m. 3, a. i. par. 1
-XXXII.
XVIII, 14. Emundabor a delicto maximo. Q. 87, m. 3.
Item, Q. 120. m. 1, a. 3-XXXIIL
 L\ II PART. SUMM.E THEOLOGIJi:. o7i

XXVIIT, 7. Vox Domiiii inlrrcidentis flam-

mam ifjnis. Q. 12. m. 2. Ttem, Q. 3, m. 3.
a. 3. Item, Q. 31», m. 1, a. 1. par. 1 et qusesitum l

-XXXIl.
XXXII, 15. Qiii finxit sigillatim corda eo-
rum. 0. 4, m. 2, a. 3-XXXiL
Item, Q. 72, m. 3 et m. 4, a. 1 -XXXIII.
XXXV, 10. Apud te est fons vilai. Q. 3, m. 3, a. 3.-XXXIL
XXXV, 12. Xun ve/iiat mihi pes super-
hiic. Q. 1U7, m. i, a. 2, par. 2-XXXIIT.
XXXVIIL ~- I^i imagine pertransil Jiomo. Q. 71-XXXIII.
L, 7. Ecce in iniquitatibus roncep-
tus sum. Q. 112-XXXIII.
LXXVII, 49. Immissiones pcr Angelos ma-
los. Q. 27, m. 2 ad. q. 1.

Item, Q. 3i, m. 2-XXXTI.

LXXXIV, 6. Aut extendes iram tuam in ge-
neratione et generationem. Q. 107, m. I-XXXIII.
CIIL 2. Extendens coelum sicut pel-
lem. Q. o3, m. 2-XXXIL
CIII, i. Qui facis Angeios tuos spiri-
tus, et ministros tuos ignem
urentem. Q. 6, m. 1-XXXlI,
Draco iste quem formasti ad
CTII, 26.
illudendum ei. Q. 18, m. 2, a. 1-XXXIL
CXVIII, 3L Damihiintellectum. Q. 27, m. 3-XXXIL
CXVIIL I--L Mirabilia testimonia tua, ideo
scrutata est ea anima mea. Q. 32, m. t, a. l

-XXXIL

PROVERBTORLM.

XXI \ , 10. Septies cadet justus, et resur-

get : impii autem corruent in
malum. Q. 115, m. 4, a. 2 et 4-XXXnL
XXX, 16. Ignis numquam dicit : Suffi-
cit. Q. IIL m. '^-

Item, Q. 120, m. l, a. 2-XXXlIL

CANTICORLM.

T, :\. necti diliguntie. Q. 104, m. 3-XXXIiI.

II, i. Ordinavit in me charitatem. Q. 11, m. i, a. 3

-XXXII.
372 INDEX LOCORLIM SCRIPTUR^
VIII, 0. Qu3B est ista qux oscendit de
deserto, deliciis affluens,
injiixa super dilectum suum ? Q. 40, m. 1, a. 2
-XXXII.

SAPIENTLE.

I, 13. Deus mortem non fecit. Q. 83-XXXIIL

TI, 24. Invidia diaboli mors introivit
in orbem terrarum. Q. 28, m. 2-XXXIL
Item, Q. 117, m. 2, a. 3-XXXIIL
VII, 2(5. Catidor est lucis 3ste?'nse, etspe-
culum sine maculo Dei ma-
jestatis. Q. 6, m. 2-XXXIL
XI, 21. Omnia mensura, et numero,
in
et pondere disposuisti. Q. 3, m. 3, a. 4,
par. 2-XXXIL

ECCLESIASTICI.

X, 13. Inilium omyiis peccati est su-

p^-rbia. Q. 21, m. 2-XXXIL
Item, Q. 116-XXXIII.
XVIII, 1. Qui vivii in seternum, creavit
omnia simul. Q. 1 1 Item, Q. 46-XXXII.
.

XXIV, 3. Ego ex ore Altissimi prodivi,

primogenita ante omnem
creaturam. Q. 11-XXXIL
XXV, 33. A muliere initium factum est
peccati. Q. 86, m. 3-XXXIIL
Item, Q. 107, m. 4, a. 2, par, l-XXXIIL
XXXIII, 29. Multam malitiam docuit otio-
sitas. Q. 118, m. 1, a. 2-XXXIIL
XXXIV, 19. Quinon est tentatus,quid scit? Q. 27, m. l-XXXII.
XLII, 19. Revelans vestigia occultorum. Q. 3, m. 3, a. 4.

par. 1-XXXlL
 IN II PART. SUMiVLE THEOLOGLE. )73

ISAI^.

V, 0. Auferam sepem ejiis, et erit in

direptionem. Q. 3(>, m .j-XXXII.

VI, 6. Volavit ad me unus de Sera-
phim. Q. 34, m. I et 3-XXXII.
XIV, l-. Quomodo cecidisti de coelo,

Lucifer, qui niane orieba-

ris : Q. 20, m. 1-XXXlI.
XTV, 13. In coelurn conscendam, super
astra Dei exaltabo solium
meum. Q. 12, m. 4-XXXII.
XTV, 13. Verumtamen ad infcrnum de-
traheris, ad profundum laci. Q. 2o, m.3-XXXII.
XN^XIII, Angeli pacis amare flebunt
7. Q. 31), m. 6-XXXIL
XL^ 12. Quismensus estpugillo aquas,
et coelos palmo ponderavit ?

Quis appendit tribus digitis

molem terrx, et libravit in

pondere montes, et colles in

statera ? Q. 43-XXXTT.

XLIIf, 1. Quis est iste qui venit de

Edom ? Q. 18, m. 3, a. 2, par. I-XXXIL
Ttem, Q. 40, m. I, a. 2-XXXIT.
Item, Q. 89, m. 2 ad q.-XXXlII.

LI, 6. Cceli sicut fumus liqiiescent. Q. 3, m. 3, a. 3-XXXII.

XLV, T) et7. Ego Dominus, et non est al-
ter : formans lucem et creans
tenebras, faciens pacem et

malum. Q. 18, m. 2, a. I-XXXII.

creans
LXVI, Coilum sedes mea, terra autem
L
scabellum pedum meorum. Q. 12, m. i-XXXII.
eorum non morietur. Q. 23, m. 2, a. 3
LXVT, 24. Vermis
-XXXII.
574 INDKX LUCURUM sailPTLR.E

JLUEML^.

II, {'). iJuo mala fecit popuhis meus :

me dereli(/ueru)it fontein
aquas vivse, et foderunt sibi
cisternas, cisternas dissipa-
tas, etc. Q. 114, m. 3-XXXIll.
11, i(>. Filii Mempheos el Taphnes
constupraverunt te usquc ad
verticem. Q. 1)*J, m. 2, a. 2 VJ , \\\. 3, a. 1

-XXXllI.
XIII, 23. Si mutare potest .Ethiojjs pel-
lem suam, aut pardus varie-
tates suas, et vos poteritis
bene facere, cum didiceritis
mulum. Q. 9."-XXXIIl.
\A, 'J. Curavimus Babylonem, et non
est sanata. Q. 36, m. 4 ad q. 3, el m. .''j-XXXil.

thi{i:n()RUM.

111, 0. Conclusit vias meas lapidibus

quadris, scmitas meas subver-
tit. Q. 117, m. I, a. 3-XXXlll

EZEGIIIEMS.

1, 10. Facies aquilie desuper ipso-

rum quatuor. Q. 99, m. 2, a. 3-XXXIlI.
XVlll, 2(J, Filius nbn portabit iniquita-
lem palris, et pater non por-
tabit iniquitatem filii. Q. I07-XXX1II.
 IN 11 PART. SUMM.E THEOLOeiLE. 57j

XXVIII, 12. Tu signaculum simililudinis. Q. 10, ai. 3.

Item, Q. 20, m. 1. Et, Q. 25, m. 1-XXXII.

XXVIII, 13. Li deliciis paradisi Dei fuisii. Q. 17, m. I-XXXII.
XXVIIl, 13. Omnis lapis prcliosus operi-
mentum luuin. Q. 42, m. 2-XXXll

DANIELIS.

YII, 10. Millia milliiim ministrabant

ei. Q. 7-XX\ll.
X, 13. Princeps regni Persarum re-
stitit mihi viginti et uno
diehus. Q. 30, m. 6-XXXII.
X, 20. Nunc revertar ut prselier ad-
versus principem Persarum,
scilicet contradicentem tuis

precibus et mea3 legalioni. Q. 14, m. t, a. I

-XXXII.

ZACHARL^.

I, 14. Angelus qui loquebalur in me. Q. 3a, m. 1-XXXIl.

IV, 7. Ejceequabit gratiam gratix
ejus. Q. 90, m. 3-XXXIll

MALACHl^.

II, 10. Custodilc spiritum vestrum,

et uxorem adolescentiiP tu3d
noli despicere. Q. 99, m. 2, a. 1-X\X1
576 INDEX LOCORUM SaUPTUKyE

EX NOVO TESTAMENTO.

MATTH.EI.

IV, 11. Ecce Angeli accesserimt^ etmi-

nistrabant ei. Q. -ilj, m. i ad q. 2-XXX[r.
VI, 9. Pater noster, qui es in coelis. U. 12, m. 4-XXXII.
VI, i;^. Et ne nos inducas in tenta-
tioneni. Q. 28, m. 2-XXXII.
VII, 18. Non potest arhor ho)ia malos
fructus facerc, neque arhor
mala honos fructus facere. Q. lli, m. I-XXXIII.
XII, -U. Spiriliis hlasphemia non rc-

mittetur. Q. 140, m. 3, a. 3-XXXIll.

XII, 36, Omne verhum otiosum quod
locuti fuerint homines, red-
dcnt raiionem de eo in die
judicii. Q. 17, m. 1-XXXII. Item, Q. 100, m. 3
-XXXIll.
XIII, i-3. Tunc justi fuUjchunl sicut sol
in reyno Patris eorum. Q. 12, m. 2-XXXII.
XVUI, 10. Angcli corum scmper vidcnt
facicm Patris. Q. 36, m. 1 cl i-XXXil.
XXII, 3'.J. Diliges proximum tuum sicut
teipswn. Q. 1 i, m. \, a. 3-XXXII.
XXIIl, el 10. IJnus est Patcr vester qui in

ccpUs est... Magister vester

unus est, Chrislus. Q. 26, m. 2-XXXII.
XXV. lo. Dedit unicuiquc sccimdum
propriam virtutcm. Q. 00, m. 1-XXXIlI.
XXV, 41. Discedite u mc, maledicti, in
igncm seternum, riui paratus

est diaholo et Angelis cjus. Q. 20, m. 2.

Ilem, Q. 26, m. 1-XXXII.
 IN II PART. SrMM.K TF.oLUdl.E. 577

\XVI, 3i. Anfequam galliis cantet, tcr

me negabis. Q. 18, m. o, a, 1 -XXXII.

XXVI. o3. An putas quia non possum ro-
gare Patem, et exhihehit
mihi modo plus quam duo-
decim legiones Angelorum ? Q. 7 -XXXII.

MAUCI.

VI T, 18 £t 19. Non inteUigitis quiu omne

extrinsecus introiens in ho-
mineni non potesi eum com-
municare, quia non \ intrat
in cor ejiis, sed in ventrem
vadit, et in secessum exit

purgans omnes escas ? Q. 110, rn. 2 et o-XXXil

Licf:.

V, 21. Quis potest dimittcre peccata,

n isi solus Deus ? Q . 1
8 , i n .
i - X\ II .

X, 18. Videham Sataitam sicut ful-

gur de coilo cadentem. Q. 20, m. I-XX\'II.
X, 30. Homo quidam descendehat ah
Jerusalem in Jericho, et in-
cidit in latroncs, qui etiam
despoliaverunt eum, etplagis
impositis ahierunt, seminivo
relicto. Q- 17, m. I-\\\H.
XII. 49. Iqnem vcni mittere in ter-
Q. 27, m.:;-XXXII.
XV, 10. Gaudium crit coram Angelis
Dei super uno pcccalore pie-
nitentiam agente. Q- l''-\\\"'

XVI, 22. Factum esl autem ut moreretur

mendicus, et portaretur ah
Angelis in sinum Abrah.v. Q. 36, m. i-\\\ll

\XXII1
578 INDEX LOCORU.M SCKIPTUR.E
XXI, 3. Vidua liaec pauper plus quam
omnes misit^ scilicet in ga-
zophyiacium. Q. 136, m. 1-XXXlII.
XXII, io. Apparuit illi Angclus confur-
tans eum. Q. 3r», m. 4-XXXlI.

.lOAXNIS.

I, 3. Sine ipso factum estnihil. Q. 134, m. 2-XXXIII.

IH, 31. Qui de ccelo venit, super om-
npsest. Q. 107, m. 2-XXXIII.
Vlll, 44. Illehomicida erat ah initio. Q. 24-XXXllI.
VIII, 44. Mendax est, et pater ejus. Q. 27, m. 1 adq. 1

-XXXII.
Xlil, 27. Et post huccellam inlroivit in
eum Satanas. Q. 29-XXXII.
XV, ."), Sine me nihil pole.slis facere. Q. 100, m. 1-XXXXIII.

ACTUUM.

V, 3. Cur tentavit Satanas cor

tuum ? Q. 28, m. 2.

Item, Q. 29-XXXII.
VII, 56. Ecce video ccelos apertos, et

Jesum stantema dextris Dei. Q. 12, m. 4-XXXII.

AI) HOMANOS.

I. 20. Invisihilia ipsius, scilicet Dei,

per ea quse facta sunt, in-
tellecta, compiciuyilur. Q. 3, m. 2. Item,
Q. U, m. 3, a. 2, par. 3-XXXII.
 IN 11 PART. SUMALE TIIEOLOOLE. 571)

II, 14. Cum yenlcs, qme letjem non

habent, naUtraliter ca qua'
legis sunt faciunt, ejusmodi
legem non liabentes, ipsi sibi
sunt le.T. Q. 99, m. 3, a. i-XXXIIl.
IV, 6. Sicut et David dicit heatitudi-

nem hominis, cui Deus ac-

cepto fert justitiam sine
operibus : Beati quorum rc-
missse sunt iniquitates . Q. 10", m. i, a. 3, par. 3
-XXXIII.
IV, 17. Vocat ea quae non sunt, tam-
quani ea quse sunt. Q. 3, m. 1, a. 2.
Item, Q. 4, m. 1, a. 1, par. l-XXXIl.
IV, 18. Qui contra spem in spem cre-
didit. Q. 31, m. 2, a. l-XXXII.
V, 19. Per inobedientiam unius ho-
minis peccatores constituti
suntmulti. Q. 87, m. 2. Item, Q. 107,
m. 2, a. 2, par. 4-XXXIII.
VI, 12. Non regnet peccatum in vestro
mortali corpore. Q. 107, m. 3-XXXIII.
VII, 20. Si autem quod nolo, illud
facio, jam non ego operor
illud, sed quod hahitat in
me, peccatum. Q. 92, m. 3. llem,
Q. 111, m. 1-XXXIII.
VIII 0. Prudentia carnis mors est. Q. 121,m. l,a. 4,

par. 3-XXXIIL
IX, 16. Non volentis, neque currentis,
sed miserentis est Dci. Q. 100, in. 1-XXXTIL
IX, 21. An non habet potcstatem figu-
lus luti e.r eadem massa fa-
cere aliud cas quidem in

honorem, aliud vero in con-

tumcliam ? Q. 18, m. 2, a. 1-XXXII.
XI, '!'{. Contra naturam insertus es in

honam olivam. 0- 31, m. -,

a. 2,par. 2-XXXIL
XIII, 2. Qui resistitpotestati, Dei ordi-
nationi resistit. Q- -^^- "^- -^- ''

par. 3 et qusesitnm 1 -XXXII.

80 INDEX IXICOULM SCllIPTUR.E

1 ;>(l COUINTmoS.

1, 20. i\o}i)ie stidtam fecit Deiis sa-

pientiam hujus mundi ? Q. 31 , ni. 1, a. 3-XXXII.
II, 22 et 23. Omnia autem
vestra sunt : vos
Christi, Christus autem Dei. Q.62, ni.2-XXXII.
IV, 7. Quid hahvs quod non accepi-
sti? Q. 1(15, m. 1, Iteni, Q. 116,
m. 1 etm. 2, a.7-XXXIII.
VI, 16. Erunt duo iu carne una. Q. lOU-XXXIIl.
VTT, .^). Nolite fraudare invicem, nisi
forie cx consensu ad tempiis,
ut vacetis orationi. Tbid. Et, Q. 110, m. 1

-XXXIII.
X, 13. Tentatio vos non apprehendat
nisi humana. Q. 28, m. 3-XXXII.
XI, 3. Caput mulieris, vir. Q. 82, m. 2-XXXIII.
XI, 7. Mulier gloria viri est. Q. (i, m. 2 XXXII.
XII, II. Ihec omnia operatur unus
atque idem spiritus, divi-
dens singulis proutvult. Q. 94, m. 2-XXXIII.
XTII, 1. Si linguis hominum loquar
et Angelorum. Q. 35, m. 1 el3-XXXII.
XV, 2i. Cum cvacuaverit omnem
principatum, et jxdestatem,
et virtutem. Appcndix ad Q. 42-X XXII.
XV, 48. Qualis terrenus, tales et ter-

reni. Q. 107, m. 4, a. 3, par. 2XXXITT.

Ad EPHESIOS.

V, 5. Avarus, quod est idolorumser-

vitus. Q. 120, m. 1, a. 1 et2-XXXIIT,
IN II PART. SLMiVLE THEOLOGl/E. 381

AD COLOSSE.NSES.

I, 13. Qid est imago Dei invisibi-

lis. Q. r,, .11. 2-XXXlI.
111, 1. Quse snrsum sunt qiigeriie, uhi
Christus est in dextera Dei
sedens. Q. 12, m. 2-\XXII

II ad THESSALONICENSES.

II, 4. Extollitur super omne quod

dicitur Deus, aut quod coli-
tur. Q. 21, m. l-XXXII.

I ad TIMOTHEUAL

I, 17. Soli Deo honor et gloria. Q. 116, ni.2, a. ;^-XXXII.

H, 14. Adam non est seductus, mulier
autem seducta in prsevarica-
tionc fuit. Q. 87, iii. 2 et ."i.

Item, Q. 88-XXXIII.
VI, 10. Radix omnium malorum est

cupiditas. Q- ^l, 111. 2-XXXII.

YI, 16. Qui solus hahet immorlalita-
tem. Q. 3, m. 3, a. 3, Item,
Q. 6, m. l-XXXII.
oh2 1M)]:X LOCORUM SCIUFrURi^L

A(l HKBR.EOS.

I, 14. i\o/mc oi/iut's sinil admiinstra-

torii spiritus, in ministerium
missi propter eos qui liseredi-

iatem (apientsalutis? (j. 3. Item, Q. 7

et Q. \M, m. l-XXXII.
TT. U. Eumdutem, qui modicn quam
Angeli minoratus est. Q. 36, m. 1-XXXII.
XT, II. Fide el ipsa Sara sterilis vir-

tutem in conceptione seminis

accepit. Q. 32, m. 1, a. 2-XXXIl.

JACOBl

I, 13. Deus intentator malorum

est. Q. 28, m. 2-XXXn-
IV, II. Nolite detrahere alterutrum.,
fratres. Q. 117, m. 2, a. 2-XXXIM.

I PliTRl.

I, 12. tn quemdesiderant Angelipro-

spicere. Q. iO, m. 1, a. 2-XXXII.
II, 21. Ckristus passus est jjro no-
bis, vohis relinquens exem-
pluni, ut sequamini vestigia
cjus. Q. 3, m. 3, a. \, par. 1-XXXTl.
N', 8. Circuit, scilicel diubulus, quse-
rens quem devorcl. Q.29-XXX1I.
 IN JI PAlil. SUMALE TIIEOLOGL^. 583

II PETRI.

II, 4. Deus Angelis peccantibus

non pepercit, sed rudcntihus
inferni detractos in tarta-
rum tradidit cruciandos, in
judicitim reservari. Q. 23-XXXlI,

I JOANNIS.

I, 8. Si dixerimus quia pecca-

tum non habemus, ipsi nos
seducimus. Q. ili, 111. 3-XXXlIL
III, 2. Scimus quoniam cum apparue-
rit,simileseierimus,quoniam
videbimus eum sicuti est. Q. 4U, 111. i, a. i

-XXXII.

APOCALYPSIS.

XII, L Draco qui de coelo projectus

est in terram, cauda ter-

liam partem slcllarum tra •

xil. Q. 20, m. 2-XXXII.

XI t, 7, Faclum est pra^lium ma(//iuni
inccelo. Q. 23-XXXII.
XII, 12. Descendit diabolus ad vos,

habens iram maijnam. Q.25,m. 2,a. 1

par. 2-XXXII.
XIV, o. Sinc macula sunt ante thro-
num Dei. Q. 11.^, m. t, a. :i-XXXIII.
o»4 INDEX LOCORLM SCRIPTUILE
XXI, i. Vidi coelum novum et ter-
ram ?wvam... Et mare jam
non est. Q. 3, m. 3, a. 3-XXXII.
XXI, 23. Civitas non eget sole, neque
luna, ut luceant inea. Q. 40, m. 1, a. 2-XXXIL
XXII, 1. Et oslendit mihi, scilicet

Angelus, fluvium aqux vi-

ta?, splendidwn tamquam
rrystallum. Q. 52-XXXIL
 iNDEX mmum
11« PAES SUMMiE THEOLOGItE
(QU^ST. LXVIII-CXLI).

Index Tractatuum, Qusestionum, Membrorum, Articulorum, etc, in se-

cundam partem Summae Theologiae (Quaest. LXVIII-CXLI). 485

Index rerum et verborum memorabilium quae in secunda parte Summae

theologiae continentur (Tom. XXXII et XXXIII). 503

Index locorum sacrae Scripturae quae in secunda parte Summae theologiae

explicantur (Tom. XXXII et XXXIII. 567

Sancti-Amandi (Gher). — Ex typis DESTEN.\Y, Bussit:RE Fratrum.

3J

743
T
<
=tfe
,

00
ro
•
>

1H£ INSTIT

1-4.3

MMMHMMMMM