BQT

FLORILEGIUM PATRI8TICUM

DIGESSIT VERTIT ADNOTAVIT

GERARDUS RAUSCHEN
DR. THEOL. ET PHIL., SS. THEOLOGIAE IN UNIVERSITATE BONNENSI
PROF. P. E.

FASCICULUS NONUS

TEXTUS ANTENIOAENI AD PRIMATUM EOMANUM

SPEOTANTES

BONNAE
SUxMPTIBUS PETRI HANSTEIN
MCMXIV
 In moinem Verlage ist erschienen:

Florilegium patristicum
digessit vertit adnotavit Gerardus Rauschen. Fasc.I: Monumenta
aevi apostolici(p.89)1904 ^1.20, kart. 1.40. — Fasc. II: S. lustini
apologiae duae (p. 139), 2. ed. 1911 ^/^2.20. kart. 2.40. — Fasc.III:
Monumenta minora saeculi secundi (p. 106) 1905, .^1.50, kart.
1.70, — Fasc. IV: Tertulliani liber de praescriptione haere-
ticorum (p. 69) 1906, JC 1.-; kart. 1.20. — Fasc. V: Vincentii
Lerinensis Commonitoria (p. 71) 1906, e^ 1.20, kart. 1.40. —
Fasc. VI: TertuUiani Apolog-etici recensio no va (p. 142)2. ed.
1912, ^2.40, kart. 2.60. — Fasc. VII: Monumenta eucharistica et
liturgica vetustissima (p. 170) 1909, JC 2.40, kart. 2.60.
Das Unternehraen verdankt sein Entstehen einer besondern
Anregung- Sr. Eminenz des Herrn Kardiuals Fischer. Die
griechischen Texte sind mit nebenstehender lateinischer Cbersetzung'
und ausserdem, wie auch die lateinischen Texte, mit erklarenden An-
merkungen versehen; einzelne Hefte, uamentlich das 3.-6., bieten
ganz neue Texte und dazu eineu kritischen Apparat.
Das l.Heft enthiilt eine Auswahl aus den apostolischen Vatern,
namlich vollstJindig die Lehre der zwolf Apostel, den Romerbrief des
Ignatius uud das iNlartyrium Polycarpi, dann die schonsten Kapitel
aus dem Briefe an Diognet und die fiir die Dogmengeschichte
wertvollsten Stiicke aus den andern Schriften. Das 2. Heft —
enthalt den vollstandigen griechischen Text der beiden Apologien
lustins in neuer Textgestaltung mit lateinischer Ubersetzung. Im —
3. Heft stehen vollstaudig: das Muratorische Fragment, die sog.
Logia Jesu, das 1892 aufgefuudene grossere Bruchstiick aus dem
Petrusevangelium und ausgewahlte Stiicke aus dera Protevangelium
des Jakobus, ferner die Aberkiosiuschrift uud eiuzelne griechische
Mlirtyrerakteu, besouders die neueutdeckten des Apollonius. —
Das 4. Heft bringt Tertullians dogmatisch wichtigste Schrift De
praescriptioue neuer Textesrezension und im Auhaug Ireuaeus
iu
adv. haer. III 3—4. —
Das 5. Heft bietet die Commonitoria des Vin-
zeuz; die vier vorhandenen Haudschrifteu wurden fiir dieseAusgabe
neu verglichen. —
Fur die Ausgabe von TertuUians Apologetikum
im 6. Heft wurden die Pariser Haudschriften und die Handschrift
von Montpellier neu verglichen und nameutlich die Varianten des
verloreneu codex Fuldensis geuau untersucht; so ist ein ganz neuer
Text entstanden. —
Das 7. Heft, das umfangreichste von allen, ent-
halt 11 Schriftstiicke aus deu vier ersteu Jahrhuuderten, die sich auf
die Sakrameute uud besonders die hl. Eucharistie bezieheu, darunter
vollstandig die m^-stagogischen Katechesen Cyrills, die Schrift des
Ambrosius De mysteriis und Ps.-Ambrosius de sacramentis; ange-
hangt sind 36 kleinere ZUate aus Schriften der drei ersten Jahrhunderte.
(Fortsetzung anf der 3. Seite des Umschlags)
FL0RILE6IUM PATRI8TICUM

DIGESSIT VERTIT ADNOTAVIT

GERARDUS RATJSCHEN
DR. THEOL. ET PHIL., SS. THEOLOGIAE IN UNIVERSITATE BONNENSI
PROF. P. E.

FASCICULUS NONUS

TEXTUS ANTENIOAENI AD PRIMATUM ROMANUM

SPEOTANTES

BONNAE
SUMPTIBUS PETEI HANSTEIN
MCMXIV
 lh£ IKSTiTUTF CF ITri/rVAL STUDIE3
10 ELMSLEY PLACE
TORONTO 6, CANAOA^

NOV 19 1931
f32Z
J. nr. 6161.

Imprimi permittitur.

Coloniae, die 22. Septembris 1913.

Dr. Kreutzwald
Yicarius Archiepi Generalis.

Alle Rechte, insbesondere das der rbersetzung

in andere Sprachen. vorbehalten.

Copyright 1914 by Peter Hanstein, Bonn.

 in hunc Florilegii fasciculum congesta sunt ex tribus prio-

ribus aevi nostri saeculis omnia capita tam Sacrae scripturae

quam scriptorum ecclesiasticorum et profanorum, quae ad pri-
matum s. Petri et ecclesiae Romanae referri solent. Textus ex
optimis et recentissimis editionibus deprompti, textus graeci
insuper versione latina adornati sunt adnotationes vero ad
;

calcem paucae tantum adiunctae sunt idque duabus de causis:

et quia hic fasciculus ex sententia auctoris ad exercitationes
potissimum seminariorum destinatus est, et quia in hac materia
tractanda sententiae auctorum catholicorum et acatholicorum
maxime variantur, libellus autem in usum utrorumque editus est,

Scripsi Bonnis nonis octobribus MCMXIII.

 1. NOVUM TESTAMENTUM.
a) lohannis ev. 1,40 — 42 ^
^Hv "AvdQeag 6 adeXcpOQ 2i- Erat aiitem Andreas frater
jucovog TJeTQOv elg ex xcbv dvo Simonis Petri unus ex duobus,
Tcbv aKOVodvTOJv TiaQa "Icctdvvov'^ qui audierant a loanne et secuti
xal dxoXovd^i^odvTCOv amcp. (41) fuerant eum. (41) Invenit hic
EvQioxet ovTog jiqwtov tov ddeX- primum fratrem suum Simonem
(pbv tov idiov 2ijj.ojva xal Xeyei et dicit ei : Invenimus Messiam,
avTcp ' evQYjxafxev tbv Meooiav, 6 quod est interpretatum Christus.
eoTiv jue&eQjU7]vev6juevov XQiOTog. Et adduxit eum ad lesum.
(42)
(42) "Hyayev ambv JiQbg Tbv Intuitus autem eum lesus dixit:
^lrjoovv ' eju^Xey^ag amco 6 "Irjoovg Tu es Simon filius lona, tu
ehiev' ov el 2!ijucov 6 vlbg Ico- vocaberis Cephas, quod inter-
dvvov^j ov xXr]d^i]0fj Krjcpdg, o pretatur Petrus.
eQ/urjveveTai HerQog.

b) Matthaeus 16, 13— 20-^.

'EX^&cbv de 6 'L]oovg eig rd j
Venit autem lesus in partes
jueQr] KaioaQiag Trjg ^iXijinov \
Caesareae Philippi et interroga-

1 Textus graeci Novi Testamenti, quos hoc loco propono, de-

sumpti sunt ex nova editione Hermanni von Soden (Hermann Frei-
herr von Soden, Die Schriften des Neuen Testamentes in ihrer altesten
erreichbaren Gestalt, II. Teil; Text mit Apparat, Gottingae 1913).
Lectiones variantes editionis Nestlianae adnotavi. Versio latina est —
Vnlgatae editionis typicae. ^ et ^'Icodvov Nestle, cfr. Matth. 16, 17;

Joh. 21, 15. * Hos versus evangelii adulterinos, i. e. annis de-

Rauschen, Florilegium IX. 1

 MATTHAEUS 16, 13-20.

fjQCora Tovg ua&)]Tdg avrov Xe- bat discipulos siios dicens: Qiiem
ya>v' Tiva /Jyovoiv ol av^oojnoi dicunt homines esse filium ho-
elvai Tov viov tov dvdocjOTiov ,' minis? (14) At illi dixerunt:
(14) 01 de el^jor'^ ol uev'Io)dv- Alii loannem Baptistam, alii
vr]v^ Tov ija:jTioT)'jr, dkXoi de autem Eliam, alii vero leremiam
'HUav'^j eieooL de 'leoeuiav )} eva aut unum ex prophetis. (15)
Tcov ngoq:7]Tcdv (15) Aeyei av- Dicit illis lesus: Vos autem
ToTg' "YueTg de Tira ^ue /.eyeTe quem me esse dicitis? (16)
elrai; {16) 'ATioy.gi&elg de ^iucov Respondens Simon Petrus dixit
lleTgog elTiev' ov el 6 XgiOTog Tu es Christus filius dei vivi.

6 viog Tov §eov tov Cojvto^. (17) (17) autem lesus

Respondens
An[oy.gidelg de 6 "Ljoovg ehtev Beatus es Simon Bar
dixit ei:
avTCp' uay.dgiog eJ, ZiucDv Ba- lona, quia caro et sanguis non
giojvd, OTi odg^ y.al aljua ovy. revelavit tibi, sed pater meus,
djTey.dXvipev ooi dX/J 6 TiaTrjg juov qui in caelis est. (18) Et ego
6 ev ToTg ovgavoTg. (18) Kdyd) dico tibi, quia tu es Petrus, et
de ooi Keyco^ oti ov ei Uhgog, super hanc petram aedificabo
xal im TavT7] Tjj Jihgcx oixodo- ecclesiam meam et portae inferi
u/]ooj uov T)]v uon praevalebunt adversus eam.
ey.y?.)]otav, y.ai

nv/.ai qdov ov y.aTioyvoovoiv QGj Et tibi dabo claves regni

avTfjg. (19) Ka\^ dcooco ooi caelorum: et quodcumque liga-
Tag y./.eTg^ Tcov ovgavobVy y.ai 3 veris super terram, erit ligatum
5 X

eav S)]oy]g em T)]g y)']^, eoTOi et in caelis, et quodcumque sol-

SeSe^uevov ev ToTg ovgavoTg, y.ai veris super terram, erit solutum
o edv /.vo)jg em T?)g y^Jg, eoTai et in caelis. (20) Tunc prae-
Ae/.vuhov ev ToTg ovgavoTg. (20) cepit discipulis suis, ut nemini
ToTe dieoTei/.aTo^ ToTg uad)]TaTg, dicerent, quia ipse esset lesus
Tva ju)]deri eiTicooir, otl amog Christus.
eoTiv 6 XoiOTog.

mum 180—200 post Chr. ortos esse, probare conatus est Schniize)^ (Hat
Jesus das Papsttum gestiftet? 1910, 32—42); contra eum scripsit
Fr. TiUmann, Jesus und das Papsttum, 1910, 24—84. ^ ehav

Nestle. 2 'ico6ivr,r N. 3 'Hhlav N. ^ Hanc vocem

omittit N. y./.eXdag N. ejisrif^t]OSv N.
 MARCUS 8, 27-30. LUCAS 9, 18-21.

c) Marcus 8, 27—30.

Kai e^fjldev 6 'L^oovg xal ol Et egressus est lesns et disci-

jua^rjTal avxov eig idg y.cofiag puli eius iii castella Caesareae
KaioaQiag zrjg 0iXm7zov. Kal Philippi, et iii via interrogabat
iv xfj odcp emiQCDTa Tovg fiadr]- discipulos suos dicens eis : Quem
jdg avTov Xeyatv amoXg' Tiva ue rae dicunt esse bomines? {2^)
XeyovoLv ol avd^Qmjioi elvai; (28) Qui responderuut illi dicentes
01 de d7iexQi^i]oav^ avTco leyov- loannem Baptistam, alii Eliam,
reg, [oti]^ "Icodvvi^v^ unum de pro-
tov ^ajzTi- alii vero quasi
OTrjv, xal aXXoi 'H?uav^, dXXoi de pbetis. (29) Tunc dicit illis:
OTi elg Tcbv 7iQ0(pi]Tcbv. (29) Kal Vos vero quem me esse dicitis?

avTog enriQCOTa amovg' v/ueTg de Respondens Petrus ait ei: Tu

Tiva /ue Xeyere eJvai; "AnoxQidelg es Cbristus. (30) Et commina-
de^ 6 IleTQog Xeyei amco' ov el tus est eis, ne cui dicerent de
6 XQiOTog. (30) Kal ejieTijur]oev illo.

avToTg, iva ju7]devl XeycDOiv jieQl

avTov.

d) Lucas 9, 18—21.

Kal eyeveTO ev tco elvai amov Et factum est, cum solus

jiQOoevyojuevov yMTd /uovag ovvfj- esset orans, erant cum illo et
oav avTcp ol jua&7]Tai, xal ejir]Qcb- discipuli, et interrogavit illos
Tr]oev avTOvg Xeyojv ' riva ^ue ol dicens : Quem me dicunt esse
oxXoi Xeyovoiv elvai; (19) 01 de turbae? (19) At illi responde-
^ '
djioxQi^evTeg elnov ' Icodvvrjv runt et dixerunt: loannem
Tov ^ajiTiOT^v, dXXoi de 'HXiav^, Baptistam, alii autem Eliam,
dXXoi de OTi 7iQ0(pi]Ti]g ng tcov alii vero quia unus propbeta de
aQxaicov dveorr]. (20) EiJiev Se prioribus surrexit. (20) Dixit
amoTg' vjueTg Se Tiva jue XeyeTe autem illis: Vos autem, quem
elvai,' HeTQog Se dTzoxQi^&eig me esse dicitis? Respondens

* ei:iav N. 2 j^a [ ] von Soden, ozc N. ^ 'Icodvip' N.

* W,siav N. 5 om N. 6 ft.Tav N. "'
'Icodv7]v N. « WMav N.
 lOHANNIS EV. 21, 15-19.

ehtev Tov Xqiotov tov d^eov. (21) Simon Petrus dixit: ChristuiD
'0 de imTiju^joag amoTg TiaQ^y- dei. (21) At ille increpans illo»
yedev /bLf]Sevl Xeyeiv tovto. praecepit, ne cui dicerent hoc^

e) lohannis ev. 21, 15 — 19.

"Ots ovv i^QioTrjoaVy Xeyei tco Cum ergo prandissent, dicit

2!ijua)vi UeTQCp o ^lrjoovg ' ^tjucov Simoni Petro lesus: Simon lo-
^lwdvvov dyandg jue nXeov tov- annis, diligis me plus his? Di-
^,

TCDv; Aeyei amcp' vai^ xvQie, cit ei: Etiam domine, tu scis,
ov olSag, otl cpiXcb oe. Aeyei quia amo te. Dicit ei: Pasce
avTcp' ^ooxe rd aQvla juov. (16) agnos meos. (16) Dicit ei ite-
Aeyei amcp ndXiv SemeQOv' Zt- rum: Simon loannis, diligis me?
jucov Icodvvov, dyandg fxe; Aeyei Ait illi: Etiam domine, tu scis,

avTcp' vai, xvQiej ov olSag, oti quia amo te. Dicit ei: Pasce
cpiXcb oe. Aeyei avTco' noijuaive agnos meos. (17) Dicit ei ter-
ra nQo^OTd^ juov. (17) Aeyei tio: Simon loanuis, amas me?
avTcp t6 TQiTOV ^ijucov^Icodvvov, Contristatus est Petrus, quia
cpdeTg /ue; ''EXvnri^&r} 6 IleTQog, dixit ei tertio: Amas me? et

OTi elnev amcp to tq^tov '

cpiXeTg dixit ei: Domine, tu omnia
jue; y.al elnev amcjp' y.vQie, ndvTa nosti, tu scis, quia amo te.

ov olSag, ov yivcooyeig, oti cpLkcb Dixit ei: Pasce oves meas. (18)
oe. Aeyei amco o^ ^lrjoovg' ^o- Amen, amen dico tibi: Cumesses^
oxe rd nQo^aTd^ juov. (18) A- iunior cingebas te et ambulabas,^
jurjv djurjv Xeyoj ooi, OTe fjg vecb- ubi volebas; cum autem senue-
TeQog, eCcovvveg oeavTOV xal ne- ris, extendes manus tuas et alius
QiendTeig, onov rjd^eXeg' otov Se te cinget et ducet, quo tu non
yrjQdo7]g, exTeveig Tag '/eJQdg oov vis. (19) Hoc autem dixit signi-
yal dXloi ^cooovoi oe^ xal dnoi- ficans,qua morte clarificatu-
oovoLV^, onov ov d^eleig. (19) rus esset deum.
TovTO Se elnev orjjuaivcovy noicp
davdTco So^doei tov '&e6v.

^ 'Icodvov N. 2 et ^ JiQO^diid N. 3 oin. N. 5 Si)l og:

CCOOSI OE N. ^ ol'o£l N.
 ACTA APOSTOLORUM 15, 1—2. 6-13.

f) Acta apostolorum 15, 1 — 2. 6 — 13.

Kai riveg xarek^ovTeg ano rfjg Et quidam descendentes de
"lovdaiag edidaoxov rovg dde}.- ludaea docebant fratres: Quia,
<povgy OTi, edv jui) TtegiTjur^^tJTe nisi circuracidamini secundum
Tcp e&ei Tcp Mcovoecog, ov Sv- morem Moysi, non potestis sal-

vaode oco^rjvai. (2) Fevojuev^^g vari.Facta ergo seditione

(2)
Se oTaoecog xai ^i]T7]oeojg ovx non minima Paulo et Barnabae
dUy7]g Tcp IlavXcp xal tco Bclq- adversus illos, statuerunt, ut
rd^ci jiQog ha^av dva- adscenderent Paulus et Barna-
amovg,
fiaiveiv Ilavkov xal BaQvd^av bas et quidam alii ex aliis ad
xai Tivag dllovg e^ amcbv jiQog apostolos et presbyteros in le-
Tovg aTiooToXovg xal nQeo^VTe- rusalem super hac quaestione . .

Qovg elg 'leQOvoakfjjLt Conveneruntque apostoli et

jzeQl rov (6)
^i]T7iuaTog TovTov ... (6) 2vv- seniores videre de verbo boc. (7)
r]y&i]odv Te oi dnooToXoi xal ol Cum autem magna conquisitio
jiQeo^meQOi Idelv neQi tov Xoyov fieret, surgens Petrus dixit ad
TOVTOV. (7) HoXXrjg Se C^T^oecogeos: Viri fratres, vos scitis,
yevofJLevr^g dvaordg IleTQog einev quoniam ab antiquis diebus deus
nQog avTOvg' dvdQeg ddeXcpoij in nobis^ elegit, per os meum
vjueig enioTao^e, otl dcp fjfieQcbv audire gentes verbum evangelii
dQxaioov ev vjuTv e^eXe^aTO 6 '&e6g et credere. (8) Et qui novit
did Tov OTOjuaTog juov dxovoac corda deus testimonium perhi-
rd e&vf] Tov Xoyov tov evayye- buit, dans illis spiritum sanctum
kiov xal nioTevoai. (8) Kal 6 sicut et nobis, (9) et nihil discrevit
xaQdroyvd)OT7]g '&e6g e]uaQT7jQr]oev inter nos et illos, fide purificans
avToTg Sovg t6 nvevjua t6 dyiov corda eorum. (10) Nunc ergo
xa^ojg xal '^fuv, (9) xal ovSev quid tentatis deum, inponere
SiexQivev juera^v f]fxcbv iugum super cervices discipu-
re xal
avTcbv, Tfj nioTei xad^aQioag rdg lorum, quod neque patres nostri
xoQdiag avrcbv. (10) Nvv ovv neque nos portare potuimus?
ri neiQd^ere t6v '&e6v, eni^eTvai (11) Sed per gratiam domini
^vy6v enl t6v TQdyrjXov Tcbv jua- lesu Christi, credimus servari,
'&7]Ta>v, ov ome ol nareQeg '^/ucbv quemadmodum et illi. (12) Ta-
^ Ita Vulgata editio, iv v^Tv graece.
€ GALAT. 2, 11-16.

OVTS ^jueTg lc/voajuev /^aordoai autem omnis multitudo, et

cuit

(11) l4.kXd did rfjg y&QiToq tov audiebant Barnabaaf et Paulum

xvQiov 'lr]00v moTEvojuev omdfjvai narrantes, quanta deus fecisset
y.ai^' ov TQOTiov xdxeJvoi. (12) signa et prodigia in gentibus
ndv t6 ji}^fjdog '/tal per eos.
"Eoiyrjoev de (13) Et postquam
fJHOvov BaQvdpov xal IlavXov tacuerunt, respondit lacobus di-
e^Yjyovfxevwv, ooa ejioirjoev 6 cens . . .

^eog oijjuela xal TeQOTO ev ToTg

e^veotv di avTcbv. (13) Merd
de TO oiyfjoat amovg dTzexQidrj

Idxoypog Xeywv . . .

g) Galat. 2, 11-16.
"Oze de f]Xdev Krjq^dg elg
I
Cum autem venissetCep^rt^An-
lAvTLoy^eiav, xaTd jiQoomnov avTco tiochiam, in faciemeirestiti, quia
dvTeoTr]Vy oti xaTeyvooojuevog f]v. reprehensibilis erat. (12) Prius
(12) IIqo tov yaQ ek^&eXv Tivag enim quam venirent quidam a
dnb 'laxco^ov /ueTd tcov ed^vcbv lacobo, cum gentibus edebat;
ovviqodiev' ots ds fjXd^ov^ vne- cum autem venissent, subtrahe-
OTeXlev xal dcpcoQi^ev eavTov, <po- bat et segregabat se, timens
fiovjuevog Tovg ex neQiTOjufjg. (13) eos, qui ex circumcisione erant.
Kal ovvvnexQL§r]oav amcp xal oi (13) Et simulationi eius con-
lomol 'lovdaioL, ojOTe xai BaQ- senserunt ceteri ludaei^ ita ut
vd^ag ovvamqx&r] amcbv Tfj vno- et Barnabas duceretur ab eis
xQioei. (14) ^AXX' oTe eJdov, otl in illam simulationem. (14) Sed
ovx OQ^&onodovoLV nQog Ti]v dXr]- cum vidissem, quod non recte
T&eLOv Tov evayyeXlov, elnov tco ambularent ad veritatem evan-
Krjcpa efJinQOO^ev ndvTCOV ' El ov gelii, dixi Cephae coram omni-
^lovdaXog vndQycov e^vLxcbg xal bus: Si tu, cum ludaeus sis,

ovx lovdaLxcbg Cfj^y ^dj^ ^« edvr] gentiliter vivis et non ludaice,

dvayxdCeig lovdaiCeLv; (15) !/7- quomodo gentes cogis iudaizare?
jueTg cpvoEL lovdaloL xal ovx ei (15) Nos natura ludaei et non
Wvcbv djuaQTcoXoiy (16) ex gentibus peccatores, (16) sci-
siddTeg
6s OTi ovx dLxaLovTat dv&Qco- entes autem, quod non iustifi-
 CLEMENS KOMANUS, EP. I. AD COR. 1. 5. 44.

jiog e| egycov vojuov iav /uf] did catur homo ex operibus legis

morewg Xqiotov "^Jyjoov, xal '^juetg nisi per fidem lesu Christi: et

eig Xqiotov "Ljoovv ejiLOxevoa^ev, nos in Christo lesu credimus,

Iva doiaico&cbiuev ex morecog ut iustificemur ex fide Christi
Xqlotov xal ovK e^ eQycov vo/uov, et non ex operibus legis, prop-
OTi e^ eQycov vojuov ov diKaLCO- ter quod ex operibus legis non
d^^oerai ndoa ocxq^ (ps. iustificahitur omnis caro.
142, 2).

2. CLEMENS ROMANUS, EP. I. AD COR. 1. 5. 44.

(anno post Chr. circ. 96).

"H exx^fjOLa Tov d^eov yj naQ- Ecclesia dei, quae Romae

OLKOvoa 'Pco/urjv rfj eKxXriOLCi tov peregrinatur, ecclesiae dei, quae
'&e0V Tfj JiaQOLKOVOYj KoQLV&OV, Corinthi peregrinatur, vocatis
xXrjToTg '^yiaojuevoLg ev d^eXrjjj^aTL sanctificatis voluntate divina
'&eOV dLOL TOV KVQLOV fj^OJV 'IfjOOV lesum
per dominum nostrum
Xqlotov. XcxQLg vjulv xal eLQ^vrj Christum. Gratia vobis et pax
ano jiavTOXQcxTOQog ^&eov did ab omnipotenti deo per lesum
^lfjoov Xqlotov jiXrj'd'vvd'eLf]. Christum multiplicetur.
1. A^d Tdg alcpvLdlovg xal 1. Propter subitas et sibi in-

enaXXrjXovg yevo/uevag 'fj^uiv ov/u- vicem succedentes calamitates

cpoQdg xal TzeQLnTCOoeLg, ddeXcpoL, et casus adversos, qui nobis ac-
^QadLOv vojUL^Ojuev emoTQOcp}]v ciderunt, tardius, fratres, nos-
TtejiOLfjod^aL neQL jcbv emCrjTov- metipsos convertisse existima-
juevcov nao' 'vjuTv nQayjuaTcov, mus ad res, quae desiderantur
dyanrjToi, Tfjg re dXXoTQiag xal apud vos, dilecti, et ad sedi-
^evrjg ToXg exXexTolg tov '&eov, tionem inpiam et detestandam,
jULOQdg xai dvooiov OTaoecog, 7]v dei electis peregrinam et alie-

oXiya nQoocona nQonerfj xal nam, quam pauci homines teme-

a-u-

d^dSr] vnaQ^ovra etg tooovtov rarii et audaces in tantum in-

dnovoiag e^exavoav, Sore ro oeju- solentiae accenderunt, ut hono-
vbv xal neQL^6r]rov xal ndoLv rificum et inlustre omnibusque

1 Patres apostolici, ed. Fr. H. Funk, vol. I, ed. II, Tub. 1901, 99sqU.
 CLEMENS ROMANUS, EP. I. AD COR. 1. 5. 44.

dv^QcoTioig a^iaydnrjTOv ovo^ua '

amandum nomen vestrum ve-

vjucbv ^ueydXcog ^?.ao(prmrj§rjvai. I
hementer lasphemaretur.
5. '^AA' iva TO)v doyaicov vno- j
5. Sed exempla re-
ut vetera
deiyjudxcov Jiavocbjueday e?Mcojuev j
linquamus, veuiamus ad proxi-
em Tovg eyyiOTa yevojuevovg dd^- \
mos athletas; saeculi nostri
Xrjxdg ' Xd^co^uev Trjg yevedg fjfxcbv generosa exempla accipiamus.
Tct yevvata vjtodeiyjuaTa. (2) Aid (2) Propter zelum et invidiam,
t,rjlov y.al cp^ovov ol jueyioTOi ual qui
j
maximae et iustissimae co-
SiyMioTaTOL oTvXoL edicjo/drjoav ;
lumnae erant, persecutionem
y.al ecjog ^&avdTOv ijdkrjoav. (3) passi sunt et usque ad mortem
Ad^cojuev TZQO ocp^a/.jucbv fjjucbv \ eertaverunt. (3) Ponamus nobis
Tovg dya^ovg dTtooTO^.ovg' (4) ante oculos bonos apostolos:
UeTQov, og dLa i^rjlovddLxov ovy (4) Petrum, qui propter zelum
eva ovde dvo, d/J,d nkeiovag iniquum non unum vel alterum,
;

VTirjveyyev ndvovg xal ovtco juaQ- ,

sed plures labores subiit, atque
TVQrjoag ejiOQev^rj eig tov ocpei- ita testimonio dato in debitum
?.djuevov Tonov Tfjg do^^ijg. (5) Atd gloriae locum abiit. (5) Propter
CijXov yal eQiv IlavXog vnojuovfjg zelum et couteutionem Paulus
^Qa/^elov edei^ev, (6) enTayug patientiae praemium meruit, (6)
deojud cpoQeoag, (pvyadev§eig, septiens in vincula coniectus,
XL^daodeig, xrjQv^ yevojuevog ev fugatus, lapidatus, et in oriente
Te Tfj dvoToXfj yal ev Trj dvoei, et in occidente verbi praeco
To yevvaTov Tfjg nioTecog avTOv factus inlustrem fidei suae g\o-
xXeog eXa^ev, (7) dLxaLOOvvrjv dt- riam nanctus est, (7) qui post-
dd^ag oXov tov xoojuov, yal eni quam mundum universum iusti-
TO TeQjua Trjg dvoecog D3cov y.ai tiam docuit et ad terminum oc-
juaQTVQ7]oag enl Tcbv fjyovjuevcov cidentis venit et coram prae-
ovTCog dnrjXXdyrj tov xoo^uov xal fectis testimonium perhibuit, sic
elg Tov dyiov Tonov enoQev^rj, e mundo migravit locum
et in
vnofuovfjg yevojuevog jueyiOTog sanctum abiit, patientiae sum-
vnoyQajujuog. mum exemplar exsistens.
44. Kal 01 dnooToXoL '^jucbv e- 44. Apostoli quoque nostri
yvcooav dta tov xvQiov rjjucbv'Ir]oov per lesum Christum dominum
Xqlotov, otl eQLg eoTOL enl tov nostrum cognoverunt, conten-
ovojuaTog Tfjg emoxonfjg. (2) Aid tionem de nomine episcopatus
 IGNATIUS, EP. AD ROMANOS.

TavT7]v ovv TTjv aiTiav nooyvcooLV orituram. (2) Ob eam igitur

elXrjcpOTeg TeXeiav xaTeoT}]oav Tovg causam, perfecta praescientia
7tQoeiQi]iuevovg xal jueTa^v emvo- praediti, constituerunt praedictos
jurjv dedcoxaoiVy onoyg, edv xoi- ordinationemque deinceps dede-
ju}]^a)oiv, dtade^MVTai eTegoi de- runt, ut, cum illi decessissent,
doyujuaojuevoi avdgeg t}]v ?.eiTOVQ- ministerium eorum alii probati
yiav avTcbv. (3) Tovg ovv xa- viri exciperent. (3) Itaque qui
TaoTa^evTog vn exeivcov Tj juLeTa^v constituti sunt ab illis vel dein-
V(p hega)v eX?.oyi^uojv dvdg&v, ceps ab aliis viris eximiis, con-

Gvvevdox}]odo}]g Trjg exxXijoiag sentiente universa ecclesia, qui-

ndorjg, xal XeiTOVQyr]oavTag djue/u- que sine vitio gregi Cbristi de-
nTwg Tcp noijuvicp tov Xqiotov servierunt cum bumilitate, quiete
jueTa Taneivo(pQOOV}n]g nec inliberaliter et omni tempore
fjovxojg
xai d^avavocog, aefiaQTVQ7]^aevovg ab omnibus testimonium prae-
Te noXloXg yQOvoig vno ndvTCOV, clarum reportaverunt, bos iudi-
TOVTOvg ov dixaicog vo/ui^o/uev camus munere suo non iuste
dnopdXXeodai Tfjg XeiTOVQyiag. deici. (4) Non enim leve erit
(4) 'AjuoQTia yaQ ov juixQa '^juiv peccatum nostrum, si eos, qui
eoTai, edv Tovg d^ue/unTCog xal integre et sancte munera obtu-
ooicog nQooeveyxovTag to dcoQa lerunt, episcopatu deicimus. (5)
Trjg emoxonrjg dno^dXcoijLev. (5) Beati presbyteri viam prius
MaxdQLOL 01 nQoodoinoQi]oavTeg emensi, qui fructuosam perfec-
nQeo/^meQOL, OLTLveg eyxoQnov xal tamque dissolutionem consecuti
TeXeiav eoy^ov Ti]v dvdXvoLv' ov sunt non enim verentur, ne quis
;

ydQ evXa^ovvTai^ jui] TLg amovg se transferat de loco ipsis con-

jueraoTjjor] dno tov IdQVjuevov stituto. (6) Videmus enim non-
avToTg Tonov. (6)'0QCO]uev ydQ, nullos boneste conversatos ab
OTL eviovg vjuelg /ueT^jydyeTe xaXcbg officiO; quo inculpate bonorati
noXLTevofxevovg ex Trjg djuejunTcog erant, a vobis remotos esse.
avToTg TeTi/urjjuev7]g XeLTOVQyiag.

3. IGNATIUS ANTIOCHENUS, EP. AD ROMANOS^.

a) Prologus.
lyvdTLog, 6 xal OeocpoQog, Trj \
Ignatius, qui et Theophorus,
1 Patres apost., ed. Funk I (1901) 252 squ.; Funk, Kirchengesch.
10 IGNATIUS, EP. AD ROMANOS.

'^Xei^jLievj] £v ueyaleiOTi^Ti JiaTodg ecclesiae miseiicordiam conse-

vxpioTov xal "hjoov Xqlotov tov cutae in magnificentia patris
juovov vlov avTov ixxXijoia fjya- altissimi et lesu Christi filii

mj^uevr) xal Jieq^coTio^uevj] ev 'deXrj- eius anici; ecclesiae dilectae

juaTc Tov §eh]oavTog to. jidvTa, et inluminatae voluntate eius,
u eoTLVj xaTOL dydjir]v l)]oov qui vult omnia quae sunt se-
XgiOTOv Tov deov '^jucbv, 'fJTig cundum caritatem lesu Christi
xal 7iQoxd^r]TaL ev TOJtq) ycoQiov dei nostri, quae etiam praesidet
'Pajjuaicov, d^Lodeog, d^LOJioeTirjg, in loco regionis Romauorum,
d^io^LLaxdgiOTog, d^LeTiaivog, d^LO- digna deo, digna decore, digna
ercLTevy.Tog, d^Loayvog xal tcqo- quae beata praedicetur, digua
xadi]jj.ev}] Tfjg dydjii^g, '/qlotovo- laude, digna quae voti compos
fiog, TiaTQCOvvfiog, )]v xal dojid- fiat, digne casta et universo
CojuuL ev ovojuaTL %]oov Xolotov caritatis coetui praesidens, Chri-
VLOv jzaToog' xaTa oaQxa xal sti legem habens, patris nomine
jivevjLLa 7']vcojuevoig jido)] evTO/jj insignita, quam et saluto in
avTOv, JieJih]QO0iJ.evoLg ydQiTog nomine lesu Christi filii patris:
^&eov ddLaxQLTcog xal dnodivho- iis, qui secundum carnem et
juevoLg djib JiavTog dXXoTQLOv spiritum cuivis ipsius praecepto
IQfjoijiaTog JTAeloia ev 'Ir^oov sunt adunati, gratia dei insepe-
Xqlotco Tcp ^ecp ^jucbv, d^acojucog rabiliter repleti et ab omni ali-

yaiQeiv. eno colore sunt expurgati, pluri-

mam in lesu Christo deo nostro
et iutaminatam opto salutem.

b) Cap. 4, 3.

Oir/ (^og IleTQog xai Uavlog Non ut Petrus et Paulus

dLaTdoooucu v^iTv. "ExeXvoL djio- vobis praecipio ; illi apostoli,
oToXoL, eycb xaTaxQLTog' exelvoLlego condemnatus; illi liberi,

eXev&eQOL, iycb de ,ue/QL vvv dov- :

ego usque nunc servus. Sed
Xog. 14.X?J idv jiddoy, dneXev- j
si patiar, libertus fiam lesu
^&eQog yevi]oo^uaL lyoov X^farou Christi et in ipso resurgam

Abhandlungen I, Paderb. 1897, 1—12; Jiilicher in: Gott. Gelehrte An-

zeigen 1898 p. 4.
 HERMAS, VISIO II 4, 2-3. PAPIAS. U
xal dvaoTijaojuat ev avrcd eXsv- liber. Niinc vinctus nihil con-

'&£Qog. Nvv }j.av^dv(jo dedejuevog cupiscere disco.

jufjdev emdvjueTv.

4. HERMAS, VISIO II 4, 2 et 3i.

MeTejieira de ogaoiv eldov ev Postea autem visionem vidi

Tcp olxcp fxov. ^HX^ev f} Jigeo- domi meae. Venit anus et in-
fivTega xal f]Qc6T7]oev jue, ei TJdi] terrogavit me, num librum iam
To pLpXiov edcjoxa ToXg jigeo^v- dedissem presbyteris. Negavi
Tegoig ' fjQvi]odjU7]v dedcoxevai. me dedisse. Bene, inquit, fe-

KaXcbg, cpi]otv, nejiob]xag' eyoo cisti ; babeo enim verba aliqua

yaQ QYjfjtaTa nQOO^&elvat. "OTav addere. Cum ergo finivero
ovv dnoTeXeocx) rd Qjj/uaTa ndv- omnia verba, per te nota fient
Ta, dtd oov yvojQtodf]oeTat ToXg electis omnibus. (3) Scribes
exXe>iToXg ndotv. (3) FQdipeig igitur duos libellos et mittes
ovv dvo ^t^XaQidia xai nefxxpetg unum Clementi et alterum
ev KXfj/jtevTt xat ev FQanTfj' Graptae. lam vero Clemens
nefixpet ovv KXf]fi7]g etg Tdg e^cojmittet in exteras civitates; illi

noXetg, exeivco ydQ entTeTQanTat' enim mandatum est; Grapte

FQanTj] de vov&eTijoet Tdg xf]Qag autem monebit viduas et orpha-
xai Tovg oQcpavovg. 2v de dva- nos. Tu autem leges in ista
yvcboY] eig TavTi]v Tr]v noXtv fxeTd civitate cum presbyteris, qui
Tcbv nQeopVTeQCOv tcov nQotOTa- praesunt ecclesiae.
juevcov TTJg exxXrjoiag.

5. PAPIAS DE S. PETRO ROMAE

(c. 150 p. Chr.),

VERSANTE ET DE MARCO EVANGELISTA.

a) Eus. h. e. II 14, 6 et 15, 1—22.

14, 6 . . . UaQd nodag yovv 14, 6 . . . Continuo namque in

inl Tfjg avTTJg KXavdiov ^aotXeiag, ipsis Claudii temporibus clemen-
f] navdya^og xal cptXav&QconoTdTf] tia divinae providentiae proba-

1 Patres apost., ed. Funk, I (1901) 430. 2 Textus graecus

12 PAPIAS.

Tcbv olmv TiQovoia rov xaQTegov batissimum omniiim apostolorum

yMi ueyav Tcbv dTZOoro^.cov, rov et maximum fidei magnificentia
aQerfjg evexa twv Xoincbv djidv- et virtutis merito primorum prin-
Tojv TiQorjyoQOv, UeTQOVy eiu tyjv cipem Petrum ad urbem Romam
'Pa)jU7]v (bg em TrjXixovTov Xv- velut adversum humani generis
l-iewva f^iov x^^Q^Y^y^^' ^^ ^^^ communem perniciem repugna-
Tig yevvaTog '&eov OTQaTi]ydg ToTg turum deducit ducem quendam et
'&eioig onXoig q)Qa^d^uevog, ir/v magistrum militiae suae, scientem
710AVTIJU7]T0V ejUTlOQiaV TOV vor]Tov divina proelia gerere et virtutum
cponbg e^ dvaTolcbv ToXg xard castra ductare.
!
Iste adveniens
Svoiv exojui^ev, (pcbg amb xai ex orientis partibus ut caelestis
^

?,6yov yjvxcbv oojTiJQiov, to xi]- quidam negotiator mercimonia

Qvyjua TYJg T(hv ovQavcbv jSaoi- ,
divini luminis, si qui sit con-
?ceiag evayye?d^6juevog. {15, 1) j
parare paratus, advexit et salu-
OuTOj di] ovv emdr]jU7]oavTog av- taris praedicationis verbo primus
!

ToTg Tov '&eiov X6yov, i) juev tov in \ urbe Roma evangelii sui
Ziuoyvog djieo^)] xai jiaQayQfj^ua clavibus ianuam regni caelestis
ovv xal Tcp dvdQi xaTakelvTO dv- aperuit. (15,1) Igitur cum Ro-
vajuig. manae urbi clarum verbi dei
lumen fuisset exortum, Simonis
quidem tenebrae cum suo auctore
restinctae sunt.
TooovTov d' ejielaiinpev ToTg Sermo autem veritatis et lucis,
Tcbv dxQoarcbv tov UeTQov dia- qui per Petrum praedicabatur,
voiag evoefieiag cpeyyog, cbg jut] universorum mentes placido in-

rfj eig dna^ Ixavcbg ey^eiv dQ- lustravit auditu,

,
ita ut cotidie
xeTodai dxofj jur^de Tfj dyQacpco |
audientibus eum nulla unquam
Tov '&eiov xr]QvyjuaTog didaoxa?Jcx, satietas fieret. Unde ueque
naQaxXrjoeoiv de navToiaig Moq- auditio eis sola sufficit, sed
xov, ov To evayyeXiov ^^f^erat, M arcum discipulum eius omnibus
dxdXov^ov ovca UeTQov, XinaQi]- \
precibus exorant, uti ea, quae
oai cbg dv xal 6id yQocprjg vno- \
ille verbo praedicabat, ad per-

Eusebii et versio latina Rufini sunt editionis Berolinensis (Eusebius'

Werke, II. Band, bearbeitet von Ed. Schwartz und Theod. Mommsen),
Lipsiae 1903, p. 138—141.
 PAPIAS. 13

juVfjjua rfjg did Xoyov jiaQadod^ei- petiiaiii eorum commonitionein

orjg avTolg xaTaXeLxpoi di6aoxa)dag^ habendam seripturae traderet,
fiYj jiQoreQov xe dveTvai i) domi forisque in huius-
xaxeQ- quo
ydoao&ai rov dvdQa, xal ramr] cemodi verbi meditationibusper-
ahiovg yeveo&ai rfjg tov Xeyo[.ie- manerent; nec prius ab ob-
vov xard MaQxov evayyeliov quam quae
secrando desistunt
yQa(prjg. (2) FvovTa de to JiQa^- oraverant inpetrarent. Et haec
^&ev (paol Tov aTiooToXoVj dnoxa- fuit causa scribendi quod seciin-
XvipavTog avrco tov JzvevjuaTog, dum Marcum dicitur evangelium.
'^o&fjvai Tfj TOJv dvdQcbv JiQodv- (2) Petrus vero, ut per spiritum
juia xvQCooai Te t})v yQa(pi]v eig sanctum religioso se spoliatum
evTev^iv ralg eKxXrjoiaig. Khjjurjg conperit furto, delectatus est
ev exT(x) Tcov 'YjioTVjicooecov ^
fidem eorum per haec devotio-
jiaQaTedeiTai ti]v loTOQiav, ovve- nemque considerans factumque
JiijuaQTVQeT d' amcp xal 6 '^leQa- confirmavit et in perpetuum
jioXiTi^g ejiioxojiog dv6f,iaTL Ua- leg-endam scripturam ecclesiis
Jiiag. Tov de Moqxov juvi^juo- tradidit. Clemens in sexto Dis-
veveLV Tov UeTQOv ev Trj jiQOTeQO, positionum libro haec ita gesta
ejiioTolfi ' i]v xal ovvTa^aL cpaolv esse describit cuique simile dat
eji amfjg "Pcojutjg, oi^juaiveLV de testimonium etiam Hierapolites
TOVT aVTOV, TrjV JloXiV TQOJlLXcb- episcopus nomine Papias, qui
TeQov Ba^vXcbva JiQooeLJCovTa dcd et hoc dicit-, quod Petrus in
TovTcov y^dojidCeTac vjudg fj prima epistula sua, quam de
ev B a^ V XcovL ovvex XexTi] urbe Roma scribit, meminerit
xac Md Qxog o vLog juov Marci, in qua tropice Romam
Babylonam nominarit cumdicit:
^Salutat vos ea quae in Baby-
lone electa est et Marcus filius
meus.^

b) Eus. h. e. III 39, 15-16.

„KaL Tov&^ 6 jiQeo^meQOg j
'Etiam hoc', inquit, 'presbyter
{'Imdvveg) eXeyev MdQxog /^ev i
(loaunes) narrabat, quod Marcus
1 De hoc libro cfr. Eus. h. e. VI 14. ^ ^q^ recte vertit
Rufinus, quasi Papias haec tradiderit.
14 SERIES EPISCOPORUM ROMANORUM.

eg^u7]vevTr)g JJhgov yevo^uevog, interpres fuerit Petri et quae-

ooa e^uvrj^uovevoeVj dxgi^cog eyga- cumque meminerat ab eo dicta
y^eVy ov fievzoL rd^ei rd vtio tov conscripserit, non tamen per or-
y.vgiov 7] Aey&evTa i) 7igay_&evTa. dinem ea, quae a domino dicta
OvTe ydg fjxovoev tov xvglov sunt vel facta^ digesserit, quia
ome TiagrjxoXov^rjoev avTco, voTe- non ipse auditor domini fuerit
gov de, cbg eq^tjv, UeTgq)' og vel sectator, sed uovissime, ut
Tigog Tdg xgeiag eTioielTO ad usum
rdg dixi, Petro adhaesit
didaoKaXiag, d/JJ ovy Sojieg ac ministerium praedicandi, non
ovvraiiv rcov xvgiay.cov 7ioiovju.e- ad conscribendos domini ser-
vog /.oyicov, SoTe ovdev fj^uagTev mones. Itaque nihil peccavit
Mdgxog ovTcog evia ygdxpag cbg Marcus in eo, quod ita quaedam
djzeuvijjuovevoev. 'Evog ydg eTioi- scripsit, quasi qui sparsim audita
TjoaTO Tzgovoiav, tov ju7]Sev cbv recordari videatur. Et hoc solum
rjxovoev nagaXLTieXv r/ ipevoaoiJal satis egit, ne quid ex auditis
Ti ev avToTg.''^ omitteret aut aliquid falsum
scriberet.'

(16) TavTa jiiev ovv loTogrjTaL (16) Haec de Marco scribit

Tcp IJaTZLCx Ttegl Mdgy.oV Papias; sed et de Matthaeo ita
tov
Tzegl Se tov MoTdaiov Taur' ref ert 'Matthaeus quidem scripsit
I
:

eYg7]Tai' „MaTi&aTog juev ovv Hebraeo sermone, interpretatus

I

'E^gatSL Sia/JxTcp rd Xoyia ovve-

I
est autem ea quae scripsit unus-
Tcl^aTo, fjgfjLrjvevoev S^ amd cbg : quisque, sicut potuit.'
7]v SvvaTog exaoTog.

6. SERIES EPISCOPORUM ROMANORUM.

a) Hegesippus (c. 160 p. Chr.) apud Eus. h. e. IV 22, 1 — 3^
'O juev ovv 'Hy7]OL7Z7zog ev nh- Ex quibus Hegesippus in
T£ ToXg elg fjfjLag e/MovoLv vtzo- quinto commeutariorum libro,
juvrjjuaoLV rrjg ISiag yvcbjuijg nXr]- ubi sententiam suae fidei pleuissi-
geoTdT)]v juvijjurjv xaTa/J/.oLJzev ' ima, cum adstructioue designat,
iv olg SijXoT cbg nXeioTOLg eni- 1 indicat hoc etiam quod, cum

1 Ed Schwartz et Mommsen p. 388—391.

 SERIES EPISCOPORUM ROMANORUM. 15

axojioig ovjujul^eiev ajiodrjjuiav ad urbera Romam pergeret,

oxeddjuevog I^^XQ^ 'Pcbjui^g, xal plurimis per loca siugula epi-

cbg OTi zr]v avrrjv Tzagd jtdvTCOv sermone et caritate

scopis in

7zaQeih](pev SiSaoxaUav. 'Axovoal congressus, omnes eiusdem fidei

ye Toi JzdQeoTiv jueTd Tiva negl praedicatores doctoresque reppe-
Ti]g KhjuevTog JZQdg KoQivMovg rerit. Simul et de epistula Clemen-
imoTohJg avTco etorjjueva emXe- ad Corinthios scripta quaedara
tis

yovTog Tama. commeraorat, quae etiam in-

sererehuic operi nostro necessa-
riura duxi; ait ergo:
(2) j^Kal ejze/uevev fj exxX7]ola (2) 'Et permansit', inquit,

Y] Koolv^lcjov ev tco oQ^cp loycp "ecclesia Corinthiorum in praedi-

lieyQi JJqlijLOV emoxoTievovTOg iv catione recta usque ad Primum

KooLv^co' olg ovveuLBa nXecov episcopum, quem Romara navi-
elg ^P(jo/j,r]v xal ovvdLeTQLipa ToTg gans vidi et resedi cum eo apud
KoQLv§LOLg Y]!J.eQag Ixavdg^ iv alg Corinthum diebus raultis, delec-
ovvave7zdr]juev tco OQ^&cp Xoyoo' tatus puritate fidei eius. Cura
yevofxevog Se iv ^Pchfxr], SLaSoyrjv autera venissera Roraam, per-
i7zoLr]odfi7]v ^ jueyQLg 'Avixrjrov mansi inibi, donec Aniceto Soter
ov Sidxovog f]v "Elev^&eQog, xal et Soteri successit Eleutherus.
TzaQa AvLxf]Tov SLadeyeTOL 2cd- Sed in omnibus istis ordinatio-
TiJQ, jue&' ov "Elev&eoog. Ev nibus vel in ceteris, quas per
exdoTY] Se SLaSoyfj xai iv exdoxr] reliquasurbesviderara, ita orania
TzoXeL ovTcog eyeL cbg 6 vojuog habebantur, sicut lex antiquitus
xr]QvooeL xal ol jzQOcpfJTaL xal 6 tradidit et prophetae indicarunt
"
xvQiog. et dorainus statuit.'

b) Irenaeus, Adv. haer. III 3, 2 — 3-.

OejueXLcooavTeg ovv xal oixo- '

Fundantes igitur et instruentes

-SofxfjoavTeg ol juaxdQLOL dnooTo- \
beati apostoli ecclesiara, Lino

^ De hac locutione cfr. Funk, Kircheng-esch. AbhandluDgen I,

Pad. 1897, 381 ss. Pro diadoxfjv coniecerunt diarQi^?]v Zahn^ For-
schungen zur Geschichte des neutestamentlichen Kanons VI, Erlangen
1900, 243 ss., et Harnack, Die Chronologie I, Lipsiae 1897, 180 ss.
2 Textus graecus exstat apud Eus. h. e. V .5 (ed. Schwartz p. 438);
16 DIONYSIUS EP. CORINTHIUS.

loL T)]v ixy.h]oiaVy Airco ti]v Tfjg episcopatum administrandae ec-

emoy.on.r]g XeiTOvgyiav iveyeigioav clesiae tradiderunt. Huius Lini
TOVTOV Tov Alvov Uavkog iv Paulus in his quae sunt ad
TaXg TiQog Tijnodeov imoToldlg Timotheum litteris meminit.
I

jLiejuvrjTai^. AiaSeyeTai 6' amov Succedit autem ei Anacletus;

I

'Aveyy./.rjTog, jueTa tovtov Se tqi- post eum tertio loco ab apostolis

;

TCt) TOJZOJ 0.716 TCbv aTCOOTolcOV episcopatum sortitur Clemens,

Tr]v emoyo7i)]v y./.)]oovzai Kh]- qui et vidit ipsos apostolos et

^U7]gy 6 y.ai eooay.cbg Tovg ^uay.a- contulit cum eis . . . (3) Huic
Qiovg ajiooToXovg y.al ovju^e^/.)]- '

autem Clementi saccedit Euaris-

y.cbg avTOig . . .
(3) Tdv Se tus et Euaristo Alexauder, ac
K/.^juevTa tovtov SiaSeyeTai Evd- deinceps
'

sextus ab apostolis
geoTog y.al tov EvdgeoTOv AXe- constitutus est Sixtus, et ab hoc
I

^avSgog, ei&' omcog exTog djid I Telesphorus, qui etiam glorio-

Tcbv dTiooToXcDv Ev- sissime martyrium fecit; ac dein-
y.a&iOTaTai
OTog^ luerd Sk tovtov Tekeocfogog, ceps Hygiuus, post Pius, post
og y.al evSoiojg iuagTvg)]oev quem Auicetus. Cum autem I

sjieiTa TTyivog^j eha Iliogy jue&' i

nunc successisset Aniceto Soter,
ov AvlxTjTog. AiaSe^ajuevov tov duodecimo loco episcopatum ab
;

Aviy)]Tov 2ojT)]gogj vvv ScoSey.d- apostolis habet Eleutherius. Hac

Tcp TOTzcp Tov TTJg imoy.OTcfjg djio ordinatione et successione ea
Tcbv djiooTolcov y.aTeyei y.)S]gov quae est ab apostolis in ecclesia

EXevdegog. Tf] avTJ] Td^ei y.al traditio et veritatis praeconatio

Trj avTJ] SiSayf] 7] Te djio tcov pervenit usque ad nos.
djiooTolcov iv Tj] iy.y./.r]oici jiagd-
Sooig xal to Ttjg dX)]deiag xrjgvy-
]ua xaTf]VTr]xev elg fjfxdg.

7. DIONYSIUS EPISCOPUS CORINTHIUS (c. 170 p. Chr.).

a) De ecclesia Romana a Petro et Paulo condita (Eus. h. e. II 25,8)^.

'Qg Se xaTa tov avTov Quod autem eodem tempore

djucpco ,

xatgov i]uagTvg)]oav, Kogiv^lcov ambo passi sunt, Corinthiorum

textics latinus est editionis Harvey, Cantabrig-iae 1857. Cfr. Boehmer in
Zeitschr. f. neutest. Wiss. 1906, 333 ss. ^ 2 Tim. 4, 21. 2 ii-en. adv. haer.
HI 4, 3: 'Yyivov, og ^v svvarog smaxoTiog. ^ Eus. h. e. ed. Schwartz 1 178.
 DIONYSIUS EP. CORINTHIUS. 17

enioxoTiog Aiovvoiog, eyyQacpojg episcopus Dionysius, cuni in

'PwjLiaioig ojuuojv (bde jiaoioTt}- urbe positus esset et scriptis
OLV' disputaret, haec dicit
y^Tavxa xal vjueTg did rfjg xoo- ^Sed et vos habentes com-
avT)]g vov^eoiag tyjv ajio UeTQOv roonitionem a Petro et Paulo,
xal Uavkov (pvTeiav yev)]&eloav plantationem Romanae et Co-
'Pcojuaiojv xal Kooivdiwv ovve- rinthiorum ecclesiae coniunxistis.
xegdoaTe. Kal ydQ djuq^co y,ai Ambo etenim simul adventantes
elg TYjv fjiuLexeQav Koqiv&ov q)V- et in nostra Corinthiorum ecclesia
TevoavTeg 7]judg ojuoicog edidaiav, docuerunt et per omnem Italiam
djuoia>g de xai elg ttjv 'iTaXiav atque in hac urbe simul docentes
ofxooe didd^avTeg e/uaQTVTrjoav etiam martyrio pariter uno eo-
xaTd Tov avTov xaioov.^'' demque tempore coronati sunt.'

b) De beneficentia ecclesiae Romanae

(Eus. h. e. IV 23,9—10)1.
"Eti tov Aiovvoiov xal jiQog \
Dionysii autem fertur et alia
'Pco^uaiovg emoToXr] cpeQeTaL em- (epistula) ad Romanos data ad
oxomp Tcp TOTe Zojtyjql jzQoocpaj- 1
episcopum Soterem, in qua in-
vovoa' e^ fjg ovdev olov t6 xaL stituta antiquitus tradita in ec-
TiaQa^eo&aL Xe^eLg, Sl' d)v to clesia Romana custodiri libenter
jue^QL Tov xa&' '^judg dLOjyjuov amplexum se his indicat verbis:
(pvXa^d^ev 'PcD^uaiajv e^&og dno-
deypiievog Tama yQdcpeL'

(10) j^^E^ ^QXV^ y^Q ^j^^^ e&og (10) 'Aprincipionamquemoris

eoTLV TOVTO, TidvTag juev ddeXq?ovg est' inquit, Vobis omnes fratres
jioLxiXcog eveQyexeXv exxXrjoiaLg Te variis iuvare beneficiis multisque
TtoXXaTg TaJg xa^d ndoav noXLv ecclesiis, quae sunt per diversa
ecpodLa ne/jJzeLV, cbde i^iev tyjv tcov terrarum, cuncta, quibus indigent,
deojuevcov neviav dvayjv/ovrag, destinare, singulorum quoque
ev fjLerdXXoLg Se ddeXcpoTg vndQ- necessitates in omnibus conso-
yovoLv emyoQrjyovvTagj Sl d)v lari, sed etper metalla fratribus

1 Eus. h. e. ed. Schwartz I 376.

Ranschen, Florilek^ium IX.

18 EUS. H. E. V 23-24 DE CONTROVERSIA PASCHALI.

nkfJiJifXE dgyj]§£v eq)oStcov JzaTQO- relegatis, quae usus poscit, prae-

TiaQdSoTov e&og 'Poj^uatojv 'Pco- bere. Haec ab initio Romanae
juatot (fvXdTTOVTsgj o ov juovov ecclesiae facere moris fuit a
TETijoi^y.ev 6 juay.dgtog vjucov em- patribus sibi huiuscemodi in-

oxoTiog ZojTi]Q, dlld xai 7]v^7]- stitutione dimissa etsemper in-

xevj im'/OQi]ya)v juev ti]v Sia- tegre custodita. Beatus vero
7zeiujiojuev)]v daiptXetav tijv elg episcopus vesterSoter non solum
Tovg dytovgy Xoyotg de juaxaQtotg servavit, quae patres tradiderant,
Tovg dviovTag dde/.(povgy (bg Texva sed et auxit in melius; qui non
7zaT)]Q (pt).6oTOQyog, TiaQaxakcbv.'^ tantum sanctis, quae usus cor-
poralis poscit, impertit, verum
et advenientes fratres clementi
satis et mitissimo solatur adlo-
quio et tamquam pium se ac
religiosum patrem singulis ex-
hibet."

8. VICTORIS EPISCOPI ROMAXI ET (c. 190 p. Cbr.)

EPISCOPORUM ASIATICORUM COXTROVERSIA
PASCHALIS (Eus. b. e. V 23 et 24) \
Zr]T7]oea>g di^To xaTa TovoSe '
Quibus ea tempestate ecele-
ov ojuixQag dvaxtv)]&eior]g, otc di] siis praesidentibus in provinciis
rrjg "Aoiag djido)]g at naQotxiai Asiae quaestio non minima ex-
(hg ex TzaQadooecog dQ/atoTeQag oritur velut ex eorum autiqua
oeh]vr]g Tr]v TeooaQeoxatdexdT)]v observatione descendens, quod
cpovTo SeTv ejzl Trjg tov oooTYjQtov quarta decima luna putarint
jzdoya eoQTfjg jzaQacpvldTTeiv, ev omni genere pascha observan-
\

7] '&vetv To jzQo^oTov 'lovSaiotg dum, quando scilicet ludaeis

'

jzQorjyoQevTOy cbg Seov ex jzavzbg agnus praecipitur '

immolari,
xaTd TavT)]v, ojzoiq. d' dv 7]jueQq veluti necessario confirmantes,
rfjg e/^dojudSog TzeQiTvyxdvoi, Tdg quacumque die septimanae quar-
Tcbv doiTicbv emXvoetg jzoteTo&ai, I
ta decima luna venisset, solvi

^ Ed. Schwartz I 488 ss.; versio latina est Rufini (eodem loco).
 EUS. H. E. V 23-24 DE CONTROVERSIA PASCHALI. 19

ovx e^ovg ovxog zovxov imreXeiv debere ieiuniura, cum talis con-
rov TQonov xaTg ava t}]v Xoinrjv suetudo in nullis prorsus aliis

ojiaoav oixovjuev7]v exxXrjoiaig, unquam observata fuisset eccle-

£| djiooToXixfjg jzaQadooecog t6 siis. Ob quam causam conventus

xal elg Sevgo xgaTfjoav e^&og episcoporum et concilia per sin-

<pvXaTTOvoaig, cbg fxi]d^ heQa gulas quasque provincias con-
7iQ00}]xeiv jiaQa. ti]v Trjg dva- vocantur, (2) prorog-atisque ad
OTaoewg tov ocoTfJQog 7]jucbv fj- se invicem epistulis de singulis
jueQa Tag v7]0Teiag ejzdveoi&ai, quisque locis unum omnes eccle-
(2) OTJvodoi di] xal ovyxQOi^joeig siasticum dogma confirmant, ne
emoxojicov ejil Tamov eyivovTO, liceat aliquando nisi in die
jidvteg Te juiq yvcojurj dt emoTolcbv dominica, in qua dominus sur-
exxkr]oiaoTixdv doyjua ToXg jiav- rexit a mortuis, dominicum pa-
Tay^ooe diepcvjiovvTO cbg dtv jur]d' schae celebrare mysterium et
ev aXXj] JiOTe Tfjg xvQiaxfjg f][xeQq. in hac sola solvendum esse pa-
TO Tfjg ex vexQcbv dvaoTaoecog schale ieiunium. (3) Exstat usque
emTeXdiTO rov xvqiov juvot7]qiov, in hodiernum concilii apud
xal ojicog ev Tamr] juovr] tcov Caesaream Palaestinae habiti
xaTa To jidoya vr]OTeicbv cpvXaT- decretum, in quo primus est
roL[xe&a rdg emXvoeig. (3)^eQe Theofilus ipsius Caesareae epi-
Tai d' elg eTt vvv rcbv xoTa Ila- scopus et Narcissus Hierosoly-
XaiOTivr]v T7]vtxdde morum sacerdos. Habetur et
ovyxexQOTY]-
juevcov yQacpfiy' Sv jiQOVThaxTO urbis Romae concilii simile aliud
QeocptXog Tfjg ev KatoaQeiq Jia- decretum, cui praefuisse Victor
Qotxiag ejiioxojiog xat NdQxtooog episcopus indicatar, et Ponti
rfjg ev leQOOoXv ptotg xat Tcbv ijil provinciae Palmeas. Gallorum
^PcojU7]g d' ojuoicog aXXr] JieQt tov quoque sacerdotalis conventus
avTOv ^7]T7]juaTog, ijiioxojiov Bix- exstat Irenaeum praesulem scri-
TOQa SrjXovoa, rcbv Te xard Uov- bens,
(4) Achaiae vero Bacchyl-
Tov imoxojicov, d)vlum Corinthiorum ecclesiae epi-
TTdXjuag cbg
aQxatOTaTog jtQOVThaxTO, xal Tcbv scopum, qui omnes diversis e
xoTa VaXXiav de JiaQotxtcbv, dg locis unam eandemque iudicii
EiQ7]vaTog ejieoxojiet, (4) ert Te sui sententiam protulere.
Tcbv xoTa T?)?^ "OoQorjvfjv xal Tag
ixeToe jioXetg, xat tSicog BaxyvX-
20 EUS. H. E. V 23-24 DE CONTKOVERSTA PASCHALI.

Xov rrjg Kooiv&kov ixy.h]oiag

imoy.OTzoVy y.al Ttkeioroov ooow
akkwv, oF jniav xal rrjv avrfjv
do^av re xai xoioiv i^£V}]veyjue-
voij TrjV avT}]v re&eivrai ipfjcpov,
Kal TOVTOJv fxkv fjv ogog elg, 6
ded}]/.a)^uevog.

c. 24. Tcov de inl t>]c "Aoiag i

e. 24. Sed episcopi regionis
emoxoTiwv to nd/.ai TzooTeoov Asianae servandam magis a
avToTg rcagado&ev dLacpv/Aneiv veteribus sibi traditam consiie-
edog xgfjyai tudinem confirmabant. In quibus
duo/vgiCojuevcov |

fjyeTTo no/.vxgdT}]g, og xai amdg Polvcrates, qui in eis primatum j

€v fi ngbg BixToga xal t}]v 'Pco- agere videbatur, ad Victorem i

juaicov ixxA}]oiav SteTVTzcooaTo episcopum Romauae ecclesiae

ygacprj Tr]v elg avTov i/Movoav scribens : morem traditionis anti-
jiagdSooiv ixTedeaai did tov- \
quae ad se usque delatum per
Tcbv. haec verba desiguat:
(2) y^^HjueTg ovv dgcidiovgyi^Tov
'Nos ergo', inquit, 'inte- (2)
ayoLiev tyjv f]f.iegav, mJTe Tigoo- meratum paschae colimas diem^ 1

TL^evTeg u}]Te dcfaLgovuevoi. Kal neque addentes neque auferentes

ydg ;«ard t?)v l-ioiav fxeyd/.a aliquid. Etenim magna quaedam
oToiyela y.exolmjTai' aTiva dra- apud Asiam dormie-
,
lumiuaria
OTrjoeTai t/] i],uega: T}]g Tiagovoiag runt, summi et electi viri, quos

Tou xvgiov, iv fj
egyeTOi iieid dominus suscitabit in adventu
d6^}]g ii ovgavcov xal dvaoTijoei \
suo, cum veniet de caelis in
ndvtag Tovg dyiovg, 0i/.uT7iov '

gloria et requiret omnes sanctos

Tcbv dcbdexa dnooToXcov, og xe- '

suos, in quibus est Filippus

xoi]U7]TaL iv 'legaTzoXei, xai dvo ! evangelista, qui dormivit apud
-dvyoTegeg avTov yey}]gaxvTaL \
Hierapolim, sed et duae filiae
nagdevoi xal ?; eTega avrov dv- eius,, quae virgines senuerunt,
ydT}]g iv dyico TzvevjuaTi Tzo/uTev- et alia eius filia spiritu sancto
oauev}] iv ^Ecpeoco dra-Tai'£Tar quae apud Epbesum repleta,
(3) ^Etl de xcM Ja)dvv}]g 6 im dorraivit, (3) necnon et lohannes,
i

To oT^ldog Tov xvgiov dvaneoojv, <

qui supra pectus domini recu-
og iyev}]d}] legevg to nha/.ov buit, qui fuit summus sacerdos^
 EUS. H. E. V 23-24 DE CONTROVERSIA PASCHALI 21

TzecpoQexcog xal judQivg y.al di- et pontificale petalum gessit,

ddoxaXog' ovrog iv "E^peoco xe- martyr et doctor ecclesiae, qui

xoijU7]Tai' (4) eTi de xal IloXv' et ipse apud Ephesum dormivit,
xaQTiog ev HfjiVQvr] xal emoxojiog (4) Polycarpus quoque apud
xal judQTvg ' SQaoeag xal Smyrnam et episcopus et martyr,
xal
imoxojiog xal judQTvg dnb Ev- similiter et Thraseas episcopus
juevetag, og iv 2!juvqv7] xexoiju^^Tai. apud
apud Eumeniam, sed
(5) Ti de SeT Xeyetv ZdyaoLv Smyrnam martyrio consumma-
imoxoTiov xai judQTVQa, og iv tus. (5) Quid autem dicam etiam
Aaodixeia xexoijut^TaL, eTi de xal Sagarem nihilominus sacerdotem
IlamQLOv Tov /uaxdQLOv xal et martyrem, qui apud Lao-
MeXiTCDva tov evvov^ov, tov kv diceam quiescit in pace, sed et

dyico JivevjuaTi ndvTa TioXiTevod- Papyrum et Macarium et Meli-

juevov, og xeaat iv ZdQdeoiv tonem propter regnum dei
neQLuevcov ttjv dnb tcov ovQavcbv eunuchum et sancto spiritu re-

imoxonrjVy iv ix vexQCOv dva- pletum, qui iacet in civitate

fj

OTi]oeTaL; (6) Sardensium exspectans adven-

Ovtol ndvTeg iTYj-

Q7]oav Tr]v f]fjLeQav Tfjg TeooaQeo- tum de caelis domini, ut resur-

xaidexdTr]g tov ndoya xaTa to gat a mortuis? (6) Isti ergo
€vayye?uoVj ]ur]dev noQex^aivov- omnes diem paschae in quarta
reg, dlXd xaTa tov xavova Trjg decima die mensis observaverunt
nioTecog dxolov&ovvTeg' Eti 6e secundum evangelium nihil om-
xdyco 6 juixQOTeQog ndvTcov vjucov nino extrinsecus agentes, sed
IloXvxQdTi]g, xoTa naQdSooiv tcov regulam per omnia con- fidei
Gvyyevcbv juov, olg xal noQr]- servantes. Sed et ego omnium
xoXov^rjod TLOLV avTcbv enxd vestrum minimus Polycrates se-
juev 7]oav ovyyeveXg juov inioxo- cundum traditionem parentum
noi, iyco de oySoog ' xal ndvTOTe meorum observo, eorum dum-
Tr]v '^jueQav fjyayov ol ovyyeveTg taxat, quos et ab initio secutus
juov, OTav 6 Xaog iJQvvev Tr]v sum. Septem namque ex paren-
Cv,ur]v. (7) 'Eyco ovv, ddeXcpoi, tibus meis per ordinem fuerunt
l^r]xovTa nevre eTr] eycDv iv xv- episcopi, ego octavus, qui omnes
gicp xal ovju^e^Xr^xcjg dno ita observarunt hunc diem, ut
ToTg
rfjg oixovjuevr]g dSeXcpoTg xal nd- conveniret cum illo, quo fermen-

oav dyiav yQacpr]v 6LeXr]Xv&cbg^ tum ludaeorum populus aufert.

22 EUS. H. E. V 23-24 DE CONTROVERSIA PASCHALI.

ov jiTVQOjuai im rolg xaTankr^o- (7)Unde, fratres carissimi, sexa-

oojuevoig' ol yaQ ejuov juel^oveg ginta et quinque annos aetatis
eiQijxaoi' Tiei^aQyeTv SeT '&ecp gerens in nomine domini, mul-
fjLaXXov f] av&QcoTioLg'^.'^ torum quoque orbis terrae epi-
scoporum notitiam plenissime
habens et sanctis scripturis in-
tendens, non perturbabor ex his^
quae ad terrorem proferuntur^
quia et maiores mei dixerunt:
Ohtemperare oportet deomagis
quam hominihus'
(8) TovTOig emcpeQet TzeQi twv (8) Et post pauca de his, qui
yQOLcpovTi ovjUTiaQovTCov avTCp xal secum aderant, episcopis ista
ojuodo^ovvTCOv emoKomov ravTa subiungit
Xeycov
^'Edvvdjurjv Se tcov emoxojzcov Toteram autem etiam prae-
rcbv ovjujiaQOVTcov juvrjjuovevoai, sentium episcoporum facere
ovg vjueTg rj^icooaTe jueTaxXrji^i^vai mentionem, quos ipsi petistis
vji ejuov xal jueTexa?ceodjurjv' d>v ut evocarem, sicut et feci; quo-
rd ovojuaTa edv yQdcpoo, nolld rum nomiua si scribam, nimia
nXrj^drj elolv' ol de eiSoTeg tov multitudo est, qui omnes scientes
juixQov juov dv&Qconov ovvrjvdo- parvitatem meam consensu suo
xrjoav Trj emoToXfj, etdoTeg oti confirmant, quae scribimus, certi
elxfj noXidg ovx rjveyxa, dAA' iv quod non inaniter canos ad-
Xqiotco "Irjoov ndvTOTe nenoXi- tulimus, sed in disciplina Christi
"
revjuai. semper conversati sumus.'
(9) Enl TOVTOig 6 juev Trjg (9) Sed ad haec Victor Ro-
'Pcojuaicov nQoeoTcog Bixtcoq d- manae ecclesiae episcopus per-
'^QOcog Tfjg 'Aoiag ndorjg djua tinacius agens passim totius
raig ojuoQOig exxXrjoiaig xdg na- Asiae ac viciuarum provinciarum
QOixiag dnoTejuveiv, cbg av ere- ecclesias a coramunionis socie-
Qodo^ovoag, rfjg xoivrjg evcooecog tate abscindere nititur tamquam
jieiQaTaij xai oTrjkiTevei ye Sid in haeresim declinantes, et lit-

1 Act. 5, 29.
 EUS. H. E. V 23-24 DE CONTROVERSIA PASCHALI. 23

yQajujuaTCOv, axoivcovi^rovg navrag teras mittit, quibus omnes simul

aQdrjv Tovg exeioe dvaxrjQVTTCov absque discretione ab ecclesia-
adeX(povg. stico foedere segregaret.

(10) ^AXX^ ov Jidoi ye Tolg (10) Sed hoc non omnibus

imoxojtoig Tam fjgeoxeTo' olvtl- placebat episcopis, quin potius
TiaQaxeXevovTai drJTa amcp rd et e contrario scribentes ei iu-

TTJg eiQijvfjg xal Ttjg TtQog Tovg bebant, ut magis, quae pacis
nlrjOLOv ev(hoe(hg Te xal dydjirjg sunt, ageret et concordiae atque
(pQoveiv cpeQovTaL de xal al tov- unanimitati studeret. Denique
Tcov (pcoval TiXrjXTixcoTeQov xa- exstant etiam ipsorum litterae,

'^aTiTOjuevcov tov BixTOQog. (11) quibus asperius obiurgant Vic-

^Ev oig xai o EiQrjvaTog ix jcqo- torem velut inutiliter ecclesiae
ocojiov cbv rjyeXTO ^Karct Trjv commodis consulentem. (ll)Nara
raXXiav ddeXcpcbv emoTeiXagy na- et Irenaeus cum ceteris quibus
QLOTaTOL juev Tcp deJv iv juovr] Tfj praeerat Galliarum episcopis
Trjg xvQLaxfjg ^jueQci to Tfjg tov scribeus confirmat quidem, ut
xvQiov dvaoTaoecog imTeXeTo§aL in dominica die resurrectionis
juvoTiJQLOVj Tcp ye jufjV mysterium celebretur,
BixTOQL domini
7iQoor]x6vTcog, cbg juf} dnoxojiTOL Victorem tamen arguit, quod non
oXag ixxXrjoiag d^eov dQ^aiov recte fecerit abscidere a cor-
e^ovg jiaQddooLV imTrjQOvoag, poris unitate tot et tantas ec-
nXeXoTa erceQa naQOLveT, xal avToTg clesias dei, quae morem sibi

de QijjuaoL Tade imXeycov' antiquitus traditum custodirent.

Sed et de multis aliis commonet
per haec verba:
(12) „Ovde yaQ /uovov neQL ^Non solum, inquit^ de
(12)
Trjg '^jueQag iorlv fj dju^pio^^^Tr]- die paschae agitur controversia

oig, dXXd xal neQL tov eXdovg sed et de ipsa specie ieiuniorum.
avTOv Tfjg vrjOTeiag. Ol juev yaQ Quidam enim putant una tantum
oXovTOL juiav '^jueQav deiv amovg die observari debere ieiunium,
vrjoTeveLVj oi Se Svo, ot Se xal alii duabus^ alii vero pluribus,
nXeiovag' oX de TeooaQaxovTa nonnulli etiam quadraginta, ita
WQag '^jueQivdg Te xai 'wxTeQLvdg ut horas diurnas nocturnasque
ovjujueTQovoLV Tf)v ^jueQOv avTcbv. computantes diem statuant. (13)
(13) Kai TOLa^vTrj juev noLXLXia Quae varietas observantiae non
24 EUS. H. E. V 23—24 DE CONTKOVERSIA PASCHALI.

Tcov emrrjoovvTCOv ov vvv ecp j

nunc primum neque nostris tem-
fjfxcbv yeyovviay dXXd xal nokv poribus coepit, sed multo ante
I

TiQOTeQov em tcov jzqo ^jucbv, nos ex illis, ut opinor, qui non

Tcbv JiaQd To dxQipeg, cbg eixog, simpliciter, quod ab initio tra-

xQaTOvvTCOv T}]v xa^^ djiXoTi-jTa ditum est, tenentes in alium

y.al IdiOTio^uov ovvrj&etav eig t6 morem vel per neglegentiam
jLieTejieiTa jzejioujxoTcov, xal ovdev vel per imperitiam postmodum
eXaTTOv ndvTeg ovtol elorjvevodv decidere. Et tamen nihilominus
Te y.al eiQi]vevo^u€v TiQog dXXrjXovgj
I
omnes isti, etiam cum in obser-
xal fi diacpcovla Trjg vrjOTeiag Trjv vantia variarent, inter semet
oijiovoiav Tpjg moTecog ovvioTrj- ;
ipsos nobiscum pacifici fue-
et
oiv^ j
runt semper et suut, nec disso-
:
nantia ieiunii fidei consouantiam
rupit.'

(14) TovTOig xal loTOQiav tiqoo- (14) Post haec inserit etiam
Ti&tjoiv, f]v olxeicog naQa&rjOO- historiam quaudam, quae pro
'
juai, TOVTOv eyovoav tov tqojiov sui opportunitate nec a uobis
debet omitti.
j^^Ev oig xal ol tioo ^coTrJQog 'Denique, ait, etilli omnes ante
TtQeO^VTeQOL OL Soterem presby teri, qui ecclesiae,
TiQOOTdvTeg Tfjg

exxXi]oiag, ?}g ov vvv dcprjyf], cui tu nunc praees, sacerdotium

"AvixijTOv Xeyofxev xai Iliov, 'YyT- teuuerunt, Anicetum dico et Pium
vov Te xal TeXeocpoQov xal Ev- Hyginumque et Telesphorum et
3 \ 3 /
OTov, ovTe avTOL eT7]Qi]oav Xystum, neqae ipsi ita tenuerunt
ovTe
ToTg pLex amcbv eTierQeTiov, xal neque ii, qui cum ipsis erant et
ovdev eXoTTOv amol jui] Tr]QOvvTeg tamen, cum ipsi ita non observa-
eLQfjvevov ToTg dn:d Tcbv jiaQOixicbv, rent, pacem semper habuerunt
ev aig tztjQelTO, eQ/ojuevoig TtQog av- cum illis ecclesiis, quae hunc ob-
Tovg xaiTOL judX/.ov evavriov
' fjv to servantiae morem tenebant, cum
T7]QeTv ToTg jur] Tr]Q0V0Lv. (15) Kai utique et ipsis contrarium vide-
ovdeTCOTe did to eldog tovto dne- retur, quod non etiam ceteri
/J1/Q /
pAr]i7i]oav TLveg,
511'
aXk
S^
avTOL
^

pui] similiter observarent. (15) Num-

T7]Q0VVTeg OL JIQO OOV JTQeO^VTe- quam tamen ob hoc repulsi sunt
QOL TOTg djlO TCbv JiaQOLXLCbv ab ecclesiae societate aut
T7]- aliqui
QOvoLv ejiejujzov evyaQiOTiav, (16) venientes ab illis partibus non
 EUS. H. E. V 23-24 DE CONTROVERSIA PASCHALI. 25

xal Tov juaxagiov IIoXvyAQjiov sunt suscepti, imo potius et

imdrjjurjoavTog rfj 'Pcojur] im omnes presbyteri, qui fuerunt

lA.vixrjTOv xal Ttegl aXkcov tivcov ante te, omnibus semper, qui
jLUXQa oyovTEq Jtoog dXhjXovg, non ita observabant, presbyteris
ev^vg eioYjvevoaVj Jiegl tovtov ecclesiarum eucbaristiam solem-
Tov xefpalaiov fArj q)deoiOTi]oavTeg nitertransmittebant. (16) Beatus
elg eavTovg. Ome ydo 6 'Avi- autemPolycarpus, cum ad urbem
XYjTog Tov IIolvxaQTzov jieToai Romam venisset sub Aniceto
edvvoTO jU)] T)]QeTv, aTe jueTd "lco- \
cumque de aliis nonnullis parum
dvvov Tov ^adr]TOv tov xvqiov quid habuissent inter se, statim
f]jjiwv xal TMv Xomojv dnooTO- tamen coissent in pace, de bac
XooVy olg ovvdieTQLipeVy del tet}]- quaestione ita egerunt, ut non
QrjxoTO, ome fii]v 6 IIoXvxaQnog UDUsquisque sententiam suam
Tov l4.vixr]T0v ejteioev Ti]oeTv, Xe- obstinata coutentione def enderet.
yovTa Tr]v ovvij^&eiav tcov jzqo Neque enim aut Anicetus Poly-
avTov JZQeo^vTeQcov ocpeiXeLv xaT- carpo suadere poterat, ut non
exeLv. (17) Kal tovtcov omcog observaret ea, quae noverat
eyovTcov, exoivd)vr]oav eavToTg, lobannem discipulum domini
xal ev TJ] exx?j]oia jiaQeyjoQi^oev nostri vel ceteros apostolos, cum
6 "Avixi^Tog T)]v evyoQLOTiav tco quibus semper fuerat, observasse
IIoXvxdQjicOy xot' evxQ0Ji7]v dr]- neque rursum Polycarpus Ani-
XovoTL, xal fjLeT eiQr]vt]g dji dX- cetum persuasit ea deserere,
Xr^Xcov djif]/JAyr]oaVj jido)]g Trjg quae ille dicebat a se maiorum
exxX7]oiag eLQr]v)]v eyovTCOv, xal more servari, (17) Cumque baec
Tcov Tr]QovvTcov xol Tcbv jur] Tf]- ita inter se babuissent, commu-
QOVVTCOV.^'^ nicarunt sibi invicem ita, ut
cederet AnicetusPolycarpo etiam
sacerdotali ministerio bonoris
dumtaxat contemplatione per-
fungi, et ita ab invicem plena
fide, pace integra et firma cari-
tate discedunt, ut omnes ecclesiae,
sive quae ita de pascba, sive
quae non ita observarent, inter se
tamen concordiam custodirent.'
26 IRENAEUS, ADV. HAER. III 1, 2 ET 3, 1.

9.IRENAEUS, DE APOSTOLICA ORIGIXE ET AUCTORI-

TATE ECCLESIAE ROMANAE (Adv. haer. III 1, 2 et 3, l)i.
(III 1, 2) V uev d?) Max-l (1111,2) Ita Matthaeus in
dmog ev loTg 'E^Qaioig jfj
Idia Hebraeis ipsorum lingua scrip-
avTwv dialey.xcp y.ai ygacprjv turam edidit evangelii, cum
e^Yiveyxev evayyeXiov, rov UeTQov Petrus et Paulus Romae evan-
xal xov Ilavlov ev 'Pcojurj evayye- gelizarent etfundarentecclesiam.
XiCojuevcov xal dejue?uovvTO}v ti^v Post vero horum excessum Mar-
exyh]otav jueTa de ti]v roiWr cus, discipulus et interpres Petri,
eiodov MaQy.ogy 6 jua^rjTi-jg y.al et ipse, quae a Petro adnun-
eQjurjvevTijg nhgovy xal ambg tiata erant, per scripta nobis
Tct vno Ileigov Et Lucas autem sec-
xi^Qvoodjueva \
tradidit.
eyygdcpcog i)fuv nagadedcoy.ev quod ab illo prae- id^XoY Pauli
y.al Aovy.dg de, 6 dy.olovdog dicabatur evangelium in libro ;

IlavXov, t6 vn exeivov y.rjgvooo- condidit. Postea et lohannes \

juevov evayyehov, ev ^ipicp y.oT- discipulus domini, qui et super

e^eTo. "EnetTa ^lcodvvijg, 6 jua- pectus eius recumbebat, et ipse"
^i]Ti]g Tov y.vgiov, 6 y.al em to edidit evangelium, Ephesi Asiae
OTrj^og avTov dvajieochv, y.al amog commorans.

i^edcoxev t6 evayye?dov, ev Ecpeoco

Tfjg "Aoiag SiaTgi^cov (Eus. h. e.
V 8, 2—4).
(III 3, 1) Traditionem itaque apostolorum in toto mundo
manifestatam in omni ecclesia adest- perspicere omnibus, qui
vera veliut videre, et habemus adnumerare eos, qui ab apo-
stolis iustituti sunt episcopi in ecclesiis, et successiones eorum
usque ad nos, qui nihil tale docuerunt neque cognoverunt, quale
ab his^ deliratur. Etenim si recondita mysteria scissent apostoli,
quae seorsim et latenter ab reliquis perfectos docebant, his vel
maxime traderent ea, quibus etiam ipsas ecclesias committebant.
Valde enim perfectos et irreprehensibiles in omnibus eos vole-

Textus graecus est Eusebii

^ ed. Schwartz, latinus est editionis
Harvey (tom. II, Cambridge 1857). ^ TidQeoxiv seu s^eanv. ^ a

gnosticis
 CAIUS PRESBYTER ROMANUS. 27

bant esse, quos et successores relinquebant, suum ipsorum locum

magisterii tradentes, quibus emendate agentibus fieret magna
utilitas, autem summa calamitas.
lapsis
Sed quoniam valde longum est in hoc tali volumine om-
nium ecclesiarum enumerare successiones, maximae et antiquis-
simae et omnibus cognitae, a gloriosissimis duobus apostolis
Petro et Paulo Romae fundatae et constitutae ecclesiae eam
quam habet ab apostolis traditionem, et adnuntiatam hominibus
fidem per successiones episcoporum pervenientem usque ad nos
indicantes, confundimus omnes eos, qui quoquo modo vel per
sibiplacentiam ^ malam vel vanam gloriam vel per caecitatem
et malam sententiam praeterquam oportet conligunt^. Ad hanc
enim ecclesiam propter potentiorem^ principalitatem necesse est
omnem convenire ecclesiam, hoc est eos qui sunt undique fideles,
in qua semper ab his, qui sunt undique, conservata est ea, quae
est ab apostolis traditio*.

10. CAIUS PRESBYTER ROMANUS (ca. a. 200), DE

TROPAEIS APOSTOLORUM PETRI ET PAULI
(Eus. h. e. II 25, 5—6).
HavXog dr} ovv In am^^g (Nero) Paulum quidem capite
^

^Pcbjurjg rrjv xecpaXrjv anoTfxrjd^rj- in ipsa urbe Roma, Petrum vero

vai xal UeTQog cboavrcog dva- crucis patibulo condemnat.
oxokomo^rjvai xar avrov loxo- Horum testimonium quaerere
Qovvxai' moTovTai ys Trjv extrinsecus superf luum puto, cum
xal
loTOQiav f} IIsTQOv xal IlavXov rem gestam usque in hodiernum
slg dsvQO xQaxrjoaoa snl tcov splendidissimaeorum monumenta
avTod^i xoL[A,riTr}QL(jov nQOOQrjOLg, testentur. Verumtamen scribit

^ avraQsaxsiav Thiersch. lu
* Ttag* o dsT avvdyovaiv. ^

codice Claromontano legitur: pontiorem. * De hac sententia

confer: Harnack in Sitzungsberichte der Konigl. Preuss. Akademie

der Wiss., Berol. 1893, 939—955; Funk, Kirchengesch. Abhandl. I,
Paderb. 1897, 12—23; Bohmer in Zeitschrift fur neutest. Wiss. 1906,
193 ss. 5 Versio latina est Rufini.
28 TERTULLIANUS DE ECCLESIIS APOSTOLICIS.

ovdev de rjzrov xal ixyJj]oiaoTi- de hjs etiam Gaius quidam

y,6g avrjQf rdXog dvojua, y.axa scriptor autiquus, cum Ze-
qui
Zeqpvglvov '^Pcojuaicov yeyovcbg phyrino episcopo Romano ad-
emoyoTioV og d)] IlooyXcp jrjg versum Proculum queudam Cata-
yaxd *pQvyag TiooCoTajULevcp yvcb- plirygam disputans haec de
lji)]g eyyQacpcog dLaleydeig^ amd apostolorum commemorat locis:
6)] TOVTa JieQi tcdv tojicov, ev^a
Tcbv eiQr]juevcov dnooTdXcjov rct

leQd oy7]vcbjuaTa y.aTaTe&eiTai,

cpi]oiv

n^Eyd) de td TQonaia tcov dno- habeo tropaea

'Ego, iuquit,
OTO/.cov eyo) del^ai edv ydg de- apostolorum, quae ostendam-, si
'

Ai]Oi]g dnekdeTv enl tov Baotya- enim procedas via regali, quae

vov^ 1] em T?)v odov Ti]v ^QoTiav, ad Vaticanum ducit, aut via

evo7]oeig rd TQOJiaia tcov ravT?;)^ Ostieusi, iuvenies tropaea defixa,
IdQvoauevcov t?)>' eyyh]Oiav.^'' quibus ex utraque parte statutis
Romana communitur ecclesia.'

11. TERTULLIANUS.
a) De ecclesiis apostolicis, praesertim de ecclesia Romana.
{De praescr. haer. 20, 4 9)^ In orbem profecti (apostoli)
eandem doctrinam eiusdem fidei nationibus promulgaverunt. (5) Et
perinde ecclesias apud unamquamque civitatem condiderunt, a
quibus traducem fidei et semiua doctrinae ceterae exinde eccle-
siae mutuatae sunt et cottidie mutuantur, ut ecclesiae fiant.
(6) Ac per hoc et ipsae apostolicae deputabuntur, ut suboles
apostolicarum ecclesiarum. (7) Omne genus ad originem suam
censeatur necesse est. Itaque tot ac tantae ecclesiae uua
est illa ab apostolis prima, ex qua omnes. (8) Sic omnes
primae et omnes apostolicae, dum una^ omnes. Probant

1 Ita omnes codices Eusebii (pro Baxixavov). ^ g^j^

Rauschen in: Floril. patrist., fasc. 4, Bonnae 1906, p. 30. ^ Ita

codex Agobardinus optimus; unam alii codices et Preuschen cum

editionibus prioribus.
 TERTULLIANU<S DE ECCLESILS APOSTOLICIS. 29

unitatera ^ communicatio pacis et adpellatio fraternitatis et con-

tesseratio hospitalitatis^. (9) Quae iura non alia ratio regit
quam eiusdera sacramenti^ una traditio.
{De praescr. haer. 32, 1 3)^ Ceterura si quae audent
interserere se aetati apostolicae, ut ideo videantur ab apostolis
traditae, possumus dicere: Edant
quia sub apostolis fuerunt,
ergo origines ecclesiarum suarum, evolvant ordinem episcoporum
suorum ita per successionem ab initio decurrentem, ut priraus
ille episcopus aliqueni ex apostolis vel apostolicis viris, qui
taraeu cura apostolis perseveraverit, babuerit auctorem vel ante-
cessorem. (2) Hoc enini modo ecclesiae apostolicae census''
suos deferunt, sicut Srayrnaeorura ecclesia Polycarpum ab lo-
hanne conlocatum refert^, sicut Romanorum Cleraentem a Petro
ordinatum^ (3) Itidem utique et ceterae exhibent, quos ab
apostolis in episcopatura constitutos apostolici serainis traduces
habeant.
(De praescr. Jiaer. 36, 1 — 3)^ Age iara, qai voles curiosi-
tatem melius exercere in negotio salutis tuae, percurre ecclesias
apostolicas, apud quas ipsae adhuc cathedrae apostolorura suis
locis praesident; apud quas ipsae authenticae litterae eorum
recitantur sonantes vocem et repraesentantes faciera uniuscuius-
que. (2) Proxiraa est tibi Acbaia: habes Corinthura. Si non
longe es a Macedonia, habes Philippos; si potes in Asiam
tendere, habes Ephesum; si autem Italiae adiaces, habes Romara,
unde nobis quoque auctoritas praesto est. (3) Ista quam felix

1 Ita nunc interpungo cum Kellnero; prius cum ceteris intcr-

pungebam: 'dum una omnes probant unitatem'. ^ i. e. : li-

belli pacis et nomen fraternitatis et tesserae [ovu^ola) hospitalitatis,

quas ecclesiae inter se communicabant. ^ i. e. fidei. * Ed.

Rauschen 1. 1. p. 44—45. ^ origines, ^ Ita etiam Irenaeus

"
(adv. haer. III 3, 4). Irenaeus (i. 1. III 3, -3) beatos apostolos
Lino episcopatum commendassc tvadit, post quem primus Anacletus,
deinde Clemens ecclesiam Romanam administraverit. Hieronymus vero
ita habet (de vir. inl. 15): 'Clemens quartus post Petrum Homae epi-
scopus tametsi plerique latiiiorum secundum post apostolum pu-
. . .,

tent fuisse Clementem.' ^ Ed. Rauschen 1. 1. 49.

30 TERTULLIANUS DE SS. PETRO ET PAULO.

ecclesia Cui totam doctrinam apostoli cum sanguine suo pro-

!

fuderunt, ubi Petrus passioni dominicae adaequatur^, ubi Paulus

loliannis^ exitu coronatur; ubi apostolus lohannes, posteaquam
in oleum igneum demersus nihil passus est^, in insulam relegatur.

b) De martyrio Romano ss. apostolorum Petri et Pauli.

{Adv. Marc. IV 5, Videamus, quod lac a Paulo

2)*
Corinthii hauserint, ad quam regulam Galatae sint recorrecti,
quid legant Philippenses, Thessalonicenses, Ephesii; quid etiam
Romani de proximo sonent, quibus evangelium et Petrus et
Paulus sanguine quoque suo reliquerunt.
{Scorpiace c. 15)'' Quae tamen passos apostolos scimus,
manifesta doctrina est. Hanc intellego solam Acta decurrens,
nihil quaero. Carceres illic et vincula et flagella et saxa et
gladii et impetus ludaeorum et coetusnationum et tribunorum
elogia et regum auditoria et proconsulum tribunalia et Caesaris
nomen interpretem non habent. Quod Petrus caeditur, quod
Stephanus opprimitur, quod lacobus immolatur, quod Paulus
distrahitur, ipsorum sanguine scripta sunt. Et si fidem com-
mentarii voluerit haereticus, instrumenta imperii loquentur, ut
lapides Hierusalem. Vitas Caesarum legimus: orientem fidem
Romae primus Nero cruentavit. Tunc Petrus ab altero cingitur,
cum cruci adstringitur; tunc Paulus civitatis Romanae conse-
quitur nativitatem, cum illic martyrii renascitur generositate.
Haec ubicumque iam legero, pati disco.

1 Ita etiam Origenes (apud. Eus. h. e. III 1, 2): UhQog . . . og

xac sm reXsi iv *Pcbfij] yevofxsvog dveoxoXojiiod^r) xara xecpaXrjg^ ovrcog avrog
d^icooag jia^&eTv, et Lactantius (de mort, pers. 6): Petriim (Nero)
cruci adfixit. { g. ^ Hieronymus de
Baptistae. ^

s. lohanne ita habet (adv. lovinianuml 2'6): 'Refert autem Tertullianus,

quod Romae missus in ferventis olei dolium purior et vegetior exi-
verit quam intravit.' Praeter Tertullianum nemo ex veteribus huius
rei meminit. * Corpus script. eccles. lat. (Vindob.), vol. 47, 430.

* Corpus (Vind.), vol. 20, 178.

 TERTULLIANUS DE EDICTO CALLISTI. 31

c) De edicto peremptorio Callisti ep. Romani^

(De pudic. 1)^ Audio etiam edictum esse propositum et
quidem peremptorium pontifex scilicet maximus,;
quod est
episcopus episcoporum, edicit: Eg-o et moechiae et fornicationis
delicta paenitentia functis dimitto. edictum, cui adscribi
uon poterit: bonum factum! Et ubi proponetur liberalitas ista?
ibidem, opinor, in ipsis libidinum ianuis, sub ipsis libidinum
titulis. lllic eiusmodi paenitentia promulganda est, ubi delin-
quentia ipsa versabitur; illic legenda est venia, quo cum spe
eius intrabitur. Sed hoc in ecclesia legitur et in ecclesia pronun-
tiatur, et virgo est.

{De pudic. 21)^ Sed habet, inquis, potestatem ecclesia

delicta douandi De tua nunc sententia quaero, unde hoc
. . .

ius ecclesiae usurpes. Si quia dixerit Petro dominus: Super

hanc petram aedificaho ecclesiam meam, tibi dedi claves
regni caelestis, vel: Quaecumque alligaveris vel solveris in
terra, eriint alligata vel soluta in caelis^, idcirco praesumis et
ad te derivasse solvendi et alligandi potestatem, id est ad
omnem ecclesiam Petri propinquam? Qualis es, evertens atque
commutans manifestam domini intentionem personaliter hoc
Petro conferentem? Super te, inquit, aedificaho ecclesiam
meam, et dabo tihi claves, non ecclesiae, et quaecumque sol-
ceris vel alligaveris, non quae solverint vel alligaverint. Sic
enim et exitus docet. In ipso ecclesia exstructa est, id est per

^ Das Indulgenzedikt des romischen Bischofs Kallist,

Bolffs,
Lipsiae 1893; Gerh. Esser, Die Bussschriften TertuUians De paeni-
tentia und De pudicitia und das Indulgenzedikt des Papstes Kallistus,
Bonnae 1905; Loofs, Leitfaden zum Studium der Dogmengesch., 4. ed.,
Halae 1906, 206 ss.; Funk, Das Indulgenzedikt des Papstes Kallistus
(Theol. Quartalschrift, Tub. 1906, 541—568); Stufler S. I., Zur Kon-
troverse iiber das Indulgenzedikt des Papstes Kallistus (Zeitschr. fiir
kath. Theol. 1908, 1—42); Sauschen, Eucharistie und Busssakrament
in den ersten 6 Jahrhunderten der Kirche, 2. ed., Friburgi 1910,
147 ss. d'Ales, Tertullien et Calliste, Lovanii 1912.
; 2 Corpus

script. eccles. lat. (Vindob.), vol. 20, 220. 3 Corpus script. eccl.
lat. (Vind.) 20, 269 s. ^ Matth. 16, 18 s.
32 TERTULLIANUS DE PRAXEA. HIPPOLYTUS, PHILOS. IX 12.

ipsiim, ipse clavem imbuit Ipse denique primus in Christi

. . .

baptismo reseravit aditum caelestis regni, quo solvuntur alligata

retro delicta et alligantur, quae non fuerint soluta, secundum
veram salutem, et Ananiam vinxit vinculo mortis et debilem
pedibus absolvit vitio valetudinis Adeo nibil ad delicta . . .

lidelium capitalia potestas solvendi et alligandi Petro mancipata.

d) De Praxea ecclesiam Romanam inquietante (Adv. Pra-

xean 1, 4— 7)i.
Sed enim ipse (diabolus) potius a primordio mendax est,

et si quem bominem de suo subornaverit ut Praxean^. (5) Nam

iste primus ex Asia boc genus perversitatis intulit Romanae
humo, <homo> et alias inquietus, insuper de iactatione martyrii
inflatus ob solum et siraplex et breve carceris taedium; quan-
do et si corpus suum tradidisset exurendum, nihil profecisset
dilectionem dei nou habens, cuius charismata quoque expug-na-
vit. (6) Nam idem tunc episcopum Romanum ^) agnoscentem
iam prophetias Montani, Priscae, Maximillae et ex ea agnitione
pacem ecclesiis Asiae et Phrygiae inferentem, falsa de ipsis
prophetis et ecclesiis eorum adseverando et praecessorum eius
auctoritates defendendoj coegit et litteras pacis revocare iam
emissas et a proposito recipiendorum charismatum concessare.
(7) Ita duo negotia diaboli Praxeas Romae procuravit, prophe-
tiam expulit et haeresim intulit, paracletum fugavit et patrem
crucifixit.

12. HIPPOLYTUS (mortuus a. 235), CONTRA CALLISTUM

EP. ROMANUM (Philosoph. IX 12)^.

(Hippolytus, postquam Callistum servum christianum propter

varias machinationes fraudulentas in metalla Sardiniae traditum
esse narravit, ita pergit:)
Corpus 47, 227 s.
1 - Hunc Praxean eundem esse atque

Epigonum haereticum ab Hippolyto (philos. IX 7 et X 27) comme-

moratum probasse videtur Gerh. Esser in libello Wer war Praxeas? :

Bonnae 1910. 3 Victorem (189—198) aut Zephyrinum (198—217).

"

^ Hippolyti Refutationis omnium haeresium librorum X quae super-

 HIPPOLYTUS, PHILOS. IX 12. 33

MeTa. pf^orcoi' de hegcov exel Tempore autem elapso, cum

ovTCOV juaQTVQCOVy §eh]oaoa fi alii illic essent martyres, Mar-
Magxla egyov dyadov eQyd- cia volens facinus aliquod bo-
ri

oaod^ai, ovoa (pdod^eog nalXaxi] numfacere, quippe quae Commo-

Kojuodov, JiQOOxa2.eoajuev7] xov di pellex esset dei amans, ar-
juaxdQiov OviKTOQa, ovia em- cessivit beatum Victorem, qui
oxoTiov rfjg ixxXi^oiag, xar exeTvo illo tempore episcopus ecclesiae
xaiQoVy ejirjQCora, riveg (p. 456) erat, et sciscitabatur, quinam
eJev ev 2JaQdovici juaQrvQeg. '0 in Sardinia essent martyres. Is
de ndvroyv dvadovg rd ovojuaraj autem cum omnium nomina
ro rov KaXXiorov ovx edcoxev, traderet, Callisti non dedit,
eiddjg rd reroXjur^jueva noQ avrov. quia noverat eius conatus. Mar-
Tv/^ovoa ovv rrjg d^icooecog rj cia igitur compos facta voti
MaQxia jiaQa rov Kojuodov, sui per Commodum dimissionis
Sidcooi ri]v djio^^voijuov emoroh)v litteras dat Hyacintho, spadoni
"Yaxivd^cp rivl Ojiddovrt jcQeo^v- cuidam presbytero, qui acceptis
TeQcp, og Xapcov dienlevoev eig litteris in Sardiniam traiecit
ri]v 2aQdoviav xal dnoSovg rco et, postquam eas illi, qui tunc

xar' exeivo xaiQOv rfjg /cjOQag temporis ei terrae praeerat, tra-

imrQonevovrc dneXvoe rovg juaQ- didit, dimisit martyres excepto
rvQag nh]v rov KaXXiorov. 'O Callisto. Is autem genua flec-
Se yovvnercbv xal SaxQvcov Ixe- tens lacrimansque supplicavit,
reve xal avrog rvielv dnoXvoecog. ut et ipse dimissionem acciperet.
Avocjonrj^elg ovv 6 "Ydxvvd^og Hyacinthus igitur precibus obse-
d^iol rbv inirQonov (dnoXvecvy, cutus, postulat, ut praeses
cpdoxcov §Qeyjag eJvai MaQxiag, <eum dimittat), dictitans se
xaooojuevog avrco ro dxivdvvov' altorem esse Marciae, stipulans
6 Se neio^&elg dneXvoe xal rov ei securitatem ; ille autem commo-
KdXXiorov. tus dimisit et Callistum.
Ov naQayevojuevov 6 OvixrcoQ Qui cum adesset, Victor mo-
ndvv i])(^d^ero ini rco yeyovon^ lestissime ferebat, quae facta
dXX inelevonXay/vogf^v, fjovy^aoe' erant; quoniam autem miseri-
cpvXaoooptevog Se rov vno noXXcbv cors erat, quietum se tenuit;

sunt, edd. Duncker et Schneidewin, Gottingae 1859, 453 ss.

Rauschen, Florilegium IX. 3-

84 HIPPOLYTUS, PHILOS. IX 12.

oveidov (pv yaQ 7]v juaxgdv rd cavens vero criminationem mul-

vTi avTOv TeToX/t7]jueva)j eiL de torum (non enim longo inter-
y.al rov KaQnocpoQOV ^ dvTuibiTOv- vallo aberant eius conatus), cum
Tog, 7ieiJ.jiei amov y.aTajueveiv ev etiam Carpophorus adversare-
"Av^eicp, Soioag amcp ju}]viaT6v tur, dimittit eum commoraturum
Ti eyToocpTjg. Med^' ov yoifxijocv Antii, defiuito ei menstruo ali-
ZecpvQlvog ovvaQafievov ad victum. avTov quo
Cuius post
oyoyv TiQog ti]v yaTaoTaoiv tov obitum Zepbyrinus, consecutus
yhjQov, eTijurjoe tco idicp y.axco, eum socium et ministrum ad
y.al TOVTov jueTayayd)v djid tov reprimendum clerum, honoravit

lAvdelov elg to yoijur]T7]oiov y.aT- '

eum cum suo ipsius damno et

eoTi]oev. '
Qi del ovvojv zai, ya- Antio reductum in coemeterio
i^djg cp{^doag nQoeTnov, vjioy.Qioei constituit. Cui cum semper
avTov ^eQajievojv, e^i]cpdvLoe iirjTe adesset et, sicuti paulo ante
y.QTvoL rd XeyojuLeva dvvd^uevov dixi, simulate eum coleret^ corru-
jjLrjTe voovvTa t7]v tov KaXXioTOv pit virum neque dicta iudicare
emfiov?j]v, ndvTa amqy nQog d valentem neque Callisti insidias
7]deTo 6f.LiXovvTog. sentientem, quippe qui omnia
'

cum eo coUoqueretur, quae ei

g-rata erant.

OvTco fjLerd Tr]v rov ZecpvQLvov \

Sic post Zepbyrini obitum
TeXevTYjv vojui^cov Tervyjjyevai ov arbitratus se esse nanctum quod
edtjQaTo, Tov Za^eXXLov dneojoev venabatur, Sabellium extrusit,
cbg jui] cpQovovvra oQ^cbg, SedoL- utpote non recte sentientem, ti-

xojg ejue yai vojul^cjov ovtoj dv- '

mens me et arbitrans se in
vaoOaL dnoTQiipaodai ttjv nQog hunc I modum abstergere posse
Tdg eyyXrjoiag yaTijyoQiav, cbg ! criminationem apud ecclesias,
U7] dXXoTQLCDg cpQovojv. ^Hv ovv quasi non aliena
I
sentiat. Erat
yo^i^g y.aL navovQyog xol em igitur praestigiator et ad frau-
XQdvcp ovvrjQnaoe noXXovg. "JEyojv dem acutus et tempore proce-
Se ycxL Tov Ibv eyxeljuevov ev rfj dente multos secum abripuit.
yaQdici xal ev^ecog jujjSev cpQo- Cum autem et virus cordi insi-
vcbv, d/uLa Se xai aiSovjuevog Td tum haberet nihilque recte sen-
dXij^rj XeyeLv, d^d t6 dijpLooici tiret, simul vero etiam vere-
1 Cuius servus Callistus antea fuerat.
 HIPPOLYTUS, PHILOS. IX 12. 35

tjIulIv dveiSiCovia (p. 458) eiJieXv' cundaretur vera dicere, prop-

Sii^eot eore, dkld xal Sid xb terea quod coram populo nobis
vTco rov Za^eXXiov ov/ycbg xa- convicians dicebat : ditliei estis,

TtiyoQeTo&ai cbg TtaQa^dvra xyjv verum etiam propterea quod a

jiQcorrjv moziVf e<pevQev aiQeoiv Sabellio continenter accusabatur,
TOidvSe, leymv rbv Xoyov avxbv tamquam primam fidem adulte-
£jvai vloVj avxbv xal jiareQa bvo- raverit, adinvenit talem quandam
jiaTL juev xaXovjuevov, ev Se bv baeresira, diceus logum ipsum
tb Tivevjua dSiaiQeiov' ovk dkXo esse filium, eundem etiam pa-
uvai nareQa, dXXo Se vlov, ev trem noraine quidem vocatum,
Se xal avxb vjiaQy^eiv' xal id re vera autem unura esse spiri-
jidvxa yejueiv rov d^eiov Jivevjua- tum indivisum; non aliud esse
Tog rd xe dvoo xal xdroj' xal patrera, aliud filiura, sed unum
elvai xb ev xfj uiaQ&evco oaQxo)- et idem esse, omniaque esse
'&ev Tivevjua ovy exeQov noQd xbv repleta divino spiritu et supe-
naxeQa, dXXd ev xal xb avxo. riora et inferiora^ spirituraque
Kal xovxo elvat xb eiQTj/uevoV in virgine carne indutum non
Ov TiLoxeveig oxi eyd) ev xcp esse aliud atque patrem, sed
naxQl xal 6 naxi]Q ev ejuol^. unum idemque. Et boc esse
Tb juev ydQ ^Xenojuevov, oneQ id quod dictum est: Non cre-
eoxiv dvdQconog, xovxo elvai xbv dis, quia ego in patre et pater
vlov, xb Se ev xco vlcp xoyQijd^ev in me estf Visibile enim,
nvevjua xovxo eJvat xbv naxeQa' quod quidem est bomo, filium
ov ydQ, cprjoiv, eQcb Svo ^eovg, esse, spiritura autera, qui in
naxeQa xal vlov, dXX' eva. "0 filiura cesserit, esse patrem
ydQ ev avxcp non euim, inquit, profitebor
yevojuevog naxf]Q
nQooXa^ojuevog xrjv oaQxa ed^eo- duo deos, patrem et filium, sed
n:otf]oev evcooag eavxco xat enot- unum. Pater enim, qui in eo
t]oev ev, cbg xaXeToDat naxeQa exstitit, carnem adsumptam dei-
xal vtbv eva deov, xat xovxo ev ficavit sibi uniens et fecit
ov nQooconov jU7] Svvao&at eJvat unura, ita ut pater et filius

Svo, xal ovxoog xbv naxeQa vocetur unus deus, et banc per-
avjunenov^evai xco vico' ov ydQ sonara, cum una sit, non posse
'&eXet Xeyetv xbv naxeQa nenov- esse duas, et sic patrem com-
1 Joh. 14, 11.
36 HIPPOLYTUS, PHILOS. IX 12.

^evai y.al ev eJvai tiqoocotzov (^(bgy passum esse cum filio; noD
!

ey.cpvyeXv ti]v eig rov jzarega enim dicere vult patrem esse
^Xao(p7]juiav 6 dvorjrog y.al tzol- passum unamque esse perso-
y.iXog^ 6 civco y.drco oy.edd^wv nam, ut effugiat blasphemiam m
^/.ao(p7]juiag, Tva juovov yard rrjg patrem insipidus iste vaferquey
d/.r]^eiag /.eyeiv doy.fj, noTe jukv qui sursum deorsum spargit
eig t6 ^a^eX/.iov doyua ejuniTiTCOVj ;
blasphemias, modo ut contra
TiOTe de elg t6 OeoSoTOv ovy. veritatem loqui videatur, tum
aldelTai. in Sabellii doctrinam incidens,

I
tum in Theodoti non erubescit.
Toiama 6 yoijg To).jui]oag ovve- i
Talia conatus praestigiator
OTi]oaTO didaoy.a/.eTov y.aTa Tfjg ey.- : ille scholam constituit adversus-
y./.r]oiag ovTCog didd^agy y.al Tiocb- I
ecclesiam ita docendo et primus-

Tog rd 7io6g Tdg f]dovdg ToXg ea, quae ad voluptates faciunt,.

dvdgconoig ovyycooeTv e7iev6)]oe, hominibus condonare ausus est,
Aeycov Tidoiv vti avTov dcpieodai dicens omnibus a semet dimitti
djj.aoTiag^. '0 ydg nag^ hegcp peccata. Xam qui forte apud
Tivl ovvayojuevog y.al keyouevog alium quendam congregatur et
ygiOTiav6g el' tl dv djudgT)], (paoiv, christianus vocatur, si quid pec-
ov /.oyiCeTai avTco f] dpiagTia, el caverit; aiunt, non imputatur
TigoodgduoL Trj tov Ka/./.ioTOv ei peccatum, dummodo Callisti

oyo/.f]. Ov To5 ogcp dgeoy.o^uevoi scholae accedat. Cuius defini-

jio/./.ol ovveidi]Oiv neTihjyoTeg, dtxa tionem amplectentes multi, con-
Te y.al V7i6 tzoX/.cov algeoecov dTio- scientia morsi simulque etiam
^h]§evTegj Tiveg de y.al ejil y.aTa- •
a multis sectis reiecti, nonnulli
yvcooei ey.^XrjTOL Tfjg ey.y.h]oiag vcp '
vero et per condemnationem a
f]ixcbv yevofjLevoL, TigooyoogrjoavTeg nobis ex ecclesia eiecti, ad
avToTg enhj^vvav t6 SLdaoy.a/.eTov eos transgressi eius scholam
avTOv. OvTog edoyjudTioer, oncog, repleverunt. Hic docuit, tametsi
ei eTiioy.OTiog dudgToi tl^ ei de Tcgdg episcopus peccet, quamvis ad
'ddvoTOv (p. 460), /o) deTv y.aTa- mortem, eum non oportere loco
Ti^eo^OL. 'Em tovtov ijg^avro suo moveri. Huius aetate coe^
Ijiioy.OTioL y.ai ngeopvTegoL y.al perunt episcopi et presbyteri et

1 Eauschen, Eucharistie ii. Busssakrament 1910, 176 s.

 HIPPOLYTUS, PHILOS. IX 12. 37

•didxovoi piyajLiOL xal roiyajuoi diaconi bigami et trigami in

^xad-ioTao&ai elg xXYjQOvg' ei de ordines adscisci. Atque etiam

xai Tig ev yAr]Qq) cbv yajuoir], si quis in ordine constitutus
fieveiv Tov toiovtov matrimonium ineat, manere eius-
iv tco xIyiqco

<X)g jurj fifxaQTrjKOTa' eTzl tovtco modi hominem in ordine, quasi

xpdoxcov eiQfjo^&ai to vnb tov non peccaverit de hoc perhibens ;

CLTiooToXov QTj^eV Zv Tig el 6 dictum esse, quod ab apostolo

xQivcov dXXoTQiov olxeTrjv^; dictum est: Tu qiiis es qui iu-
'AXXd xal TiaQa^oXi^v tcov l^LQavicov dicas alienum servum? Verum
TiQog TOVTO ecpr] Xeyeod^aL' "AcpeTe etiam parabolam de zizaniis ad
rd C^ta^^^o ovvav^eLV tco hoc pertinere: Sinite zizania
ifLTcp^, TOVTeOTLV ev Tfj exxXrjoicx crescere cum
hoc est, in
triticOj

Tovg djuaQTdvovTag. AXXd xal ecclesia peccantes. Etiam arcam

rrjv xipcoTOv Tov Ncbe elg Ojuoio)- Noe in similitudinem ecclesiae
jua exxXrjoiag ecprj yeyovevaLj ev dixit factam esse,qua canes
in

'^ xal xvveg xal Xvxoi xal xo- et lupi ct corvi onmiaque munda
Qaxeg xal ndvTa rd xad^aQd xai et immunda fuerint, sic dicens
dxd§aQTa' ovtco cpdoxcov deXv in ecclesia oportere esse simi-
^lvai ev exxXr]oici o^uoicog. Kal liter, quaecumque ad hoc
et
ooa TiQog TovTO dvvaTog fjv ovv- congerere poterat, in hunc mo-
€LyeLVy ovTCog '^QjUJjvevoeVy ov dum interpretatus est. Cuius
OL dxQoaTal fjod^evTeg ToXg doyjuaoi auditores delectati placitis per-
dLajuevovoLv euTiaiCovTeg eavToTg manent inludentes et sibimet
T£ xal jioXXoIg, cbv tco dLdaoxa- ipsis et multis, quorum turbae
Xeicp ovQQeovoiv oyXoL. Alo xal adscholamillamconfluunt. Prop-
jiXrj^&vvovTaL yavQicojuevoL em terea et augentur superbientes
o^XoLg did Tdg '^dovdg, dg ov turbis propter voluptates, quas
<}vvexcx)Qr]oev 6 XQLOTog' ov xa- non permisit Christus, quo con-
xacpQovr]oavTeg ovdev d/uaQTelv tempto nulhim peccatum pro-
xcoXvovoLj cpdoxovTeg amdv dqpLe- hibent, dictitantes eum igno-
VOL ToTg evSoxovoi. scere volentibus.
Kal ydQ xal yvvoL^lv ejie- Etenim et mulieribus permisit,
TQeyjev^ et dvavdooL ehv xal ut, si innuptae essent flagrarent-

1 Rom. 14, 4. ^ Matth. 13, 30,

38 HIPPOLYTUS, PHILOS. IX 12.

fj/dy.La ye ey.y.aioivro avagia, 1] que amore aetate indigna vel

eavTWv a^iav jlu] ^ovaoivto xa- dignitatem suara perdere noUent
^aiQsTv dia ro vojuijucog yajui]- legitimo matrimonio, haberent
i&rjvai, eyeiv eva ov av aloiqocov- unum quemcumque elegerint
rai ovyy.oiTOV, ehe oly.errjv eire concubinum, sive servum sive
IXev^eoov, xal tovtov y.olveiv liberum, eumque haberent pro
olvtI avdobg ui] vojuco yeya^i]- marito non legitime nuptae.
juevi]v. Exinde mulieres, quae diceban-
"Evi^ev ijo^avTO eTir/eiQelv
Tzioral /.eyojuevai aToy.ioig (fOLO- tur fideles, medicamenta tentare

judy.oig xal TteQideojueloi&ai Tioog coeperunt, quae steriles faciunt,

t6 tol ov/./.au^av6^ueva y.aTa^d/.- fasciasque ad partus abigendos^

Xeiv, Sid t6 juijTe ey. dovXov propterea quod nolebant e servo
l3ov?.eo&ai eyeiv Tey.vov juijTe e^ infantem habere neque e viro
evTe/.ovg, Sid tvjv ovyyeveiav xal tenuiore, propter gentilitatem
vjieooyy.ov ovoiav. "OoaTe eig nimiamque rem familiarem. Vi-
007]v doe^eiav eywoijoev 6 dvo- dete, ad quantam impietatem
juog juoiyeiav y.al cpovov ev tco processerit improbus ille adul-
avTcp SiSdoxcov' y.al enl rovTOig terium caedemque simul docendo
Toig ToXju7]juaoiv (p. 462) eavTOvg etinterhaecconaminaimpudentes
oi dTirjov^Qiaouevoi xaToXiy.ijv illi catholicam ecclesiam semet
exxhjoiav dnoxakeTv emyeiQOvoi, adpellare adgrediuntur, nonnul-
xai TLveg vojui^ovTeg ev TiQdTreLv lique rem bene geri arbitrantes
ovvTQeyovoLV avToTg. 'EtzI tov- eis adstipulantur. Huius aetate
Tov TtQCOTCog TejoXfnjTaL SevTeQOv primo baptismus iteratus ab eis
avToTg ^aTZTiojua, tentatus est.

TavTa juev ovv 6 'davjuaoico- Haec igitur mirificentissimus

Tarog KdDuoTog ovveoTrjoaTOy ov Callistus condidit, cuius schola
Siauevei t6 dLdaoxakeTov cpvldo- permanet custodiens mores tra-
oov rd edrj xal ttjv TiaQadooLv, ditionemque, non discernens,
jui] dLaxQTvoVj Tioi SeT xoLVCOveTv, quibuscum oporteat communi-
ndoL d'dy.QiTCog jiQoocpeQOv rrjv care, sed omnibus sine discri-
xoivcoviav ' dcp^ ov xal tijv tov mine communionem adferens;
ovojLiaTog juereoyov eTtixkrjOLv xa- a quo etiam cogmoninis traxe-
XeTo&ai Sid t6v jiQcoTOOTaTijoavTa runt nuncupationem, ut propter
 ORIGENES. 39

TCbv TOIOVTCOV EQyCOV KdXXlOTOV aDtesignanum harum rerum Cal-

KaVdOTiavoi. listum adpellarentur Callistiani.

13. ORIGENES.
a) De ss. apostolis Petro et Paulo (Eus. h. e. III 1)^

Ta juev drj xaTa 'lovdaiovg iv Igitur ludaei debitis cladibus

TOVTOig fiV Tcbv ds leQOjv tov perurgebantur; sancti vero apo-
ocoTfjoog rjjucbv djiooToXcjov re xal stoli domini et salvatoris nostri

jua&7]Tcbv ecp' djiaoav xaTaona- ceterique discipuli ad praedican-

gevTCjov ttjv oixovjuevrjVf Scojudg dum verbum dei per singulas
jueVj cbg fj TzaQadooig TieQiex^t, quasque orbis terrae provincias
Tr]v UaQ^iav ei2rj](^ev, "Avc^Qeag diriguntur. Thomas, sicut nobis
de Tfjv ^KV^iav, "Icodvvrjg Trjv traditum est, sortitus est Parthos,
AoiaVj TiQog ovg xal SiaTQiipag [Matthaeus Aethiopiam, Bar-
iv 'Ecpeocp UeTQog dev tholomaeus Indiam citeriorem]
TeXevTay
HovTco xai TalaTia xal Bid^vvicx, Andreas Scythiam, lohannes
KaTznadomci Te xal Aoici xeKr]- Asiam, unde apud Ephesum et
Qvy^evai ToXg [ix] diaojzoQag "lov- commoratus est et defunctus.
daioig eoixev og xal im Tekei iv Petrus Pontum^ Galatiam, Bithy-
'Pcbjur] yevojuevog dveoxoXoniodr] Cappadociam ceterasque
niam,
xaTd y,ecpaXi]g, ovTCog amog confines provincias ludaeis dum-
d^icboag nadeXv. Ti det neQi taxat praedicans circumisse de-
UavXov Xeyetv, dno leQovoaXrjfx prehenditur et adultimumin urbe
jue/Qt Tov TXXvQtKov nenX-tjQCO- Roma commoratus, ubi et cru-
xoTog TO evayyeXtov tov Xqiotov cifixus est deorsum capite
xat voTeQOv iv tJ] "Pcbjuj] int demerso, quod ipse ita fieri de-

NeQcovog fJtefjtaQTVQrjxoTog ; Tama precatus est, ne exaequari do-

^
QQtyevet xaTa Xe^tv iv TQiTco mino videretur. De Paulo autem
TOjucp Tcbv eig ti]v Pevi^otv i^- quid dicam? Qui ab Hierusalem
rjyrjTtxcbv stQrjTat. usque ad Illyricum replevit evan-
gelium Christi et ad ultimum
sub Nerone martyrium duxit.

^ Ed. Schwartz I 188. Versio latina est Rufini.

40 ORIGENES.

Haec ita per ordinem in tertio

libro Explanationum Genesis Ori-
genes exponit.

b) De iis, quae dominus apud Matth. 16, 18 Petro dixit^

C. 10. Td^a de OjIeq aTzoxoi- c. 10. Quod autem respondens

i&elg 2^ijuo)v IleTQog elnev ev xcp Simon Petrus dixit his verbis:
2!v el 6 XgioTog S vlog rov^Tu es Christus filius dei viviy
^&eov Tov l^cbvTogy edv cbg 6 siilludidemdicamussicut Petrus,
UeTQog Xeycojiiev, ov oagxog y.al \
eo nobis per carnem et san-
aTjuaxog i)}mv aTioKalvipavTog, guinem non revelato, sed per
dlXd cpcDTog j^jucbv Tj] xaQdlq lumen, quod i

a patre caelesti
eXXdjuifavTog djzo tov iv ovgavoXg ! cordibus nostris adfulserit, for-
TiaTQog^ y.al amol yLvoijieda ojieg |
tasse fimus et ipsi id quod Pe-
xal 6 UeT oog, d^uoicog amcp //a- j trus; nempe, itidem ut ille, for-
xaQi^ojuevoi, Sid to Td acTia tov I
tunati praedicamur, propterea
juaxaQiojuov eyelvco xal quod haec etiam ad nos perve-
ecp' '^judg \

ecp&ayevaij tco odgy.a yal aJua nerunt, quae causa illi fuerunt,
'

juiri djioyeyaXvcpevaL fjiMv negl dwx beatus sit existimatus; eo

Tov Tov Ti-joovv elvoL Xqlotov quod neque caro neque sanguis
\

viov Tov deov tov ^cbvTog, d)JA revelaverint nobis, \

lesum esse
Tov ev ovQavocg jzaTeQa an av- Christum filium dei vivi, sed
Tcbv Tcbv ovQavcbVj Iva ev ovga- pater, qui in caelis est, e caelo
voTg no?dTevoojjuedaf dnoxaXvxpav- ipso, ut in caelo vivamus; eo
Tog fjiMv dnoyAXvipLv dvdyovoav nobis revelante revelationem ad \

eig Tovg ovgavovg caelum illos evehentem, qui

Tovg neQL-
aLQOvvzag juev ndv xdXv^ujua dno velamen a corde detraxerint,
TTJg yaQdiag, dvaXa^ovTag de to spiritum autem sapientiae dei

nvevfxa Trjg 'oocpiag to\v et revelationis susceperint. Quod-

'&eov xal Tfjg dnoxaXvipecog^.lsi, postquam dixerimus et nos
El de cprjoavTeg xal fjjueLg cbg o quemadmodum Petrus: Tu es
IleTQog' 2v el 6 XoLOTog 6 Christus filius dei vivi, nou

iJCommeut. in Matth., tom. XII 10 et 11 (ed. Lommatzscli, vol.

III, p. 146-148). 2 Eph. 1, 17.
 ORIGENES. 41

vlog rov ^eov ^cbvTogy ovx quasi revelatum nobis fuerit a

cbg oaQKog xai aijuarog fnMv ano- carne vel a sanguine, sed luce
xaXvyjdvTcov, dkXd (poiTog fj[jLcbv cordi nostro adfulgente a patre,
rfj yMgdia IDAfxxpavTog dno tov qui in caelis est, Petrus effici-

iv ovgavoTg jiaTQog, yivojued^a mur, dicatur et nobis a Verbo:

UeTQogj xal fjjLilv dv Xeyoao dnb Tu
Petrus et quae secuntur.
es
Tov Aoyov t6' Zv el IleTOog Petra enim est omnis discipulus
xal rd e^fjg. UeTQa yaQ ndg 6 Christi, de quo bibebant, qui
Xqiotov juai&7]T}]g, d(p' ov enivov hibehmit despiritaU consequente

oi ex nvev jiiaTiTifjg dxoXov- petra; et super quamlibet eius-

'&ovor]g neTQag^, xal enl ndoav modi petram aedificatur omnis
rrjv TOiavTfjv nhoav oixodojueiTai sermo ecclesiasticus et vitae
6 exxXrjoiaoTixog ndg ipsum institutae ratio;
?,6yog xal iuxta
fj xoT avTov no)dTeia, "Ev exdoTco unicuique enim perfecto habenti
yaQ Tcbv TeAeicov eyovTCDv to congregationem sermonura bea-
d^QOiojua Tojv ov^unXrjQovvTCOv titudinem perficientium etoperum
Tfjv juaxaQi6TrjTa X6ycov xal eQycov et cogitatiouum, inest ecclesia
xai vorjjuaTcov eoTiv fj vno tov a deo aedificata.
'&eov oixoSo^uovjuevr] exxXrjoia.
C. 11. El de enl tov eva exet- c. 11. Si vero unum
super
vov ELeTQOv vno tov illum
voui^eig solummodo Petrum omnem
'&eov olxodofjLeXodai Tr]v ndoav ecclesiam a deo aedificari arbi-
exxXrjoiav ptdvovy ti dv cpfjoaig traris, quid de lohanne toni-
TieQi 'Icodvvov Tov Tfjg ^QOVTfjg trui filio et unoquoque aposto-

vlov 7] exdoTov tcov dnooTdXcov lorum dixeris? Alioquin an au-

^AXXcog re aQa roXju^ocojuev Xe- debimus dicere portas inferi
yeiv, OTL IlhQOv juev idicog nvXai speciatim adversus Petrum non

adov ov xaTioxvoovoiv, tcov de praevalituras, praevalituras au-

Xoincbv dnooTdXojv xal tcov t£- tem adversus reliquos apostolos
Xeicov xoTioyvoovoiv ; ovyl de xai et perfectos? Nonne vero et
enl ndvTcov xai ecp' exdoTco omnibus et in his singulis fit
avTcbv To nQoeiQrjjuevov to y^nvXai istud, quod supra dictum est:
adov ov xaTioyyoovoiv avifjg'^ Portae inferi non praevale-

1 1 Cor. 10, 4.
42 CYPRIANUS. DE CATH. ECCL. UNIT. 4 ET 5.

yiveiai; xal rb j^im xavTi] t/] biinf adversus eam, et illud

.TfToa olxodoLiijoco juov T)]v ey.- quoque: Super hanc petram
y.ArjOiav^ ; lAga de Tcp UeTgcp juo- aedificabo ecclesiam meam?
vcp didovTai vtio tov y.vgiov ai An etiain soli Petro dantur
ykeTdeg t/]s tcov ovgavcbv ^aoi- elaves regui caelorum nec quis-
/.eiag y.al ovdelg eregog tcov jua- quam beatorum alius eas acci-
y.agkov avTag Xrnpejai; Ei de piet? Quodsi et id aliis commu-
y.oivov eoTi xal Tigog hegovg to" ne est: Daho tibi claves regni
Acooco ooi Tag xkeidag Tfjg caelortim, quomodo et non ea;.

^aoiAeiag Tcbv ovgavcbvj Ticbg quae praeceduut, commuuia

ovyl y.ai ndvra tol Te TigoeLgi]- sunt et quae subnectuntur tam-
fxeva y.al to. emcfego^eva cbg quam in Petrum dicta?
ngog UeTgov /.e/.eyjueva; I

14. CYPRIAXUS EP. CARTHAGIXIEXSISi.

a) De catholicae ecclesiae unitate c. 4 et 5 -.

c. 4. Quae si quis consideret et examiuet, tractatu longa

atque argumeutis opus non ad fidem facilis^
est; probatio est
conpendio veritatis. Loquitur dominus ad Petrum: Ego tibi
dicOy inquit, quia tu es Petrus et super istam petram aedifi'
cabo ecclesiam meam et portae inferorum non vincent eam.
Dabo tibi claves regni caelorum; et quae ligaveris super
terram, erunt ligata et in caelis, et quaecumque solveris super

1 der romische Primat (Texte und

Hugo Koch, Cyprian und
Untersuchungen XXXV 1), Lipsiae 1910 (^cfr. Adam in: Theologische
Eevue 1910. 473—4:80): Anto?i Seitz, Cyprian und der romische Pri-
mat, Regensburg 1911 (cfr. Fauschen in: Theol. Revue 1911, 334—
339); Ernst, Cyprian und das Papsttum, Moguntiaci 1912. * In

aliquot codicibus posterioribus quaedam addita vel mutata sunt, quae

in editiouem Hartelii, quam sequor (Vindobonae 1868, pars I— III),.
recepta non sunt. Haec ipse ad calcem adnotavi; cfr. de iis Chap-
man, Les interpolations dans le traite de s. Cyprien sur Tunite de
l'eglise, in: Revue Benedictine 1902, 246—254. 357—373 et 1903, 26—
51; H. Koch 158 ss.
I. 1.
 CYPRIANUS, DE CATH. ECCL. UNIT. 4 ET 5. 43

terram, enint soluta et in caelis^. Super iiniim aedificat eccle-

siam^, et quamvis apostolis omnibus post resurrectionem suam
parem potestatem tribuat et dicat: Sicut misit me pater
et ego mitto vos ; accipite spiritum sanctum; si cuius
remiseritis peccata, remittentur illi, si cuius tenueritis, tene-
huntur^, tamen ut unitatem manifestaret^ uuitatis eiusdem ori-
ginem ab uno incipientem sua auctoritate disposuit^. Hoc
erant utique et ceteri apostoli quod fuit Petrus, pari consortio
praediti et bouoris et potestatis, sed exordium ab unitate pro-
ficiscitur, ut ecclesia Christi una monstretur^. Quam unam eccle-
siam etiam in cantico cauticorum spiritus sanctus ex persona
domiui designat et dicit : Una est columha mea, perfecta mea,
una matri suae, electa genetrici suae ^. Hanc ecclesiae
est
unitatem qui non tenet, tenere se fidem credif^? Qui ecclesiae
renititur et resistit, in ecclesia Quando et
se esse confidit ^ ?

beatus apostolus Paulus hoc idem doceat et sacramentum uni-

tatis ostendat dicens: Ununi corpus et unus spiritus, una
spes vocationis vestrae, unus dominus, una fides, unum hap-
tisma, unus deus^.
c. 5. Quam unitatem tenere firmiter et vindicare debemus,
maxime episcopi qui iu ecclesia praesidemus, ut episcopatum
quoque ipsum unum atque indivisum probemus. Nemo frater-
nitatem mendacio fallat, nemo fidem veritatis perfida praevari-
^codd. addunt: Et eidem post resurrectionem dicit: 2?asce
Alii
oves meas. ^ Alii: Super illum aedificat ecclesiam et illi pa-

scendas oves mandat. ^ loh. 20, 21—23^ ^ i^-a; j^^ ^m

quamvis apostolis omnihus parem tribuat potestatem, unam tamen
cathedram constituit, et unitatis originem atque rationem sua auc-
toritate disposuit. ^ Alii: Hoc erant utique et ceteri, quod fuit

Petrus, sed primatus Petro datur, et una ecclesia et catJiedra una

monstratur ; et pastores sunt omnes, sed yrex unus osteriditur, qui
ab apostolis omnibus unanimi consensione pascatur. ^ Caut. 6, 8.

' pro hac sententia ita habent: Hanc et Pauli unitatem qui
Alii
non tenet, tenere se
fidem credit ? ^ Alii ita Qui catJiedram :

Petri, super quem fundata ecclesia est, deserit, in ecclesia se esse con-
fidit? 9 Eph. 4,4—6. Verba: 'quando unus deus' desuiit in codd»
. . .

supradictis.
44 CYPRIANUS, EPISTULAE.

catione coiTumpat, episcopatus unus est, cuius a singulis in soli-

dum pars tenetur; ecclesia una est, quae in multitudinem latius

incremento fecunditatis extenditur, quomodo solis multi radii
sed lumen unum, et rami arboris multi sed robur unum tenaci
radice fundatum, et cum de fonte uno rivi plurimi defluunt,
numerositas licet diffusa videatur exundantis copiae largitate,
unitas tamen servatur in origine. Avelle radium solis a cor-
pore, divisionera lucis unitas non capit; ab arbore frange ra-
mum, fractus germinare non poterit; a fonte praecide rivum,
praecisus arescit. Sie et ecclesia domini luce perfusa per orbem
totum radios suos porrigit, unum tamen lumen est quod ubique
diffunditur nec unitas corporis separatur; ramos suos in univer-
sam terram copia ubertatis extendit, profluentes largiter rivos
latius pandit: unum tameu caput est et origo una et una mater
fecunditatis successibus copiosa; illius fetu nascimur, illius lacte
nutrimur, spiritu eius animamur.

b) Epistulae.

Ep. 48 Ad CorneJium episcopum Eomanum (nr. 3 et 4):

Quidam tamen mentes nonnumquam et animos sermonibus

suis turbant, dum aliter quaedam quam se babet veritas nun-
tiaut. Nos enim singulis navigantibus, ne cum scandalo uUo
navigarent, rationem reddentes, nos scimus hortatos esse, ut
ecclesiae catholicae matricem et radicem^ agnoscerent
et tenerent. Sed qnoniam latius fusa est nostra pro-

1 Cfr. : De 24 (231, 11): 'Quicquid a matrice

cath. eccl. unit. c.

discesserit, seorsum vivere et spirare uon poterit, substantiam salutis

amittit.' Ep. 71,2 (772,20): 'Quod dos quoque hodie observamus, ut
quos constet hic baptizatos esse et a nobis ad haereticos trausisse,
si postmodum, peccato suo cognito et errore digesto, ad veritatem
€t matricem redeant, satis sit in paenitentia manum imponere.'
Ep. 46, 1 (604,15) 'Confessionis vestrae et divinae traditionis me-
:

mores ad matrem revertamini, unde prodistis, iinde ad con-

fessionis gloriam cum eiusdem matris exultatione venistis.' Ep. 47
(605,16): 'ut ad matrem suam id est ecclesiam catholicam
revertantur'. Ep. 45,1 (599,16): 'Ut ad catholicae ecclesiae unitatem
 CYPRIANUS, EPISTULAE. 45

vincia, habet etiam Nuraidiara et Manritaniara sibi cohaerentes,

ne in urbe schisraa factura absentiura aniraos incerta opinione

confunderet, placuit, ut per episcopos retenta a nobis rei veri-
tate et ad conprobandara ordinationera tuara facta auctoritate
maiore, tunc demura scrupulo orani de singulorum pectoribus
excusso, per omnes omnino istic positos litterae fierent, sicuti
fiunt, ut te uuiversi collegae nostri et communicationem tuara,

id est catholicae ecclesiae unitatem pariter et caritatem, pro-

barent firmiter et tenerent. Quod divinitus evenisse et consi-

lium nostrum providenter processisse gaudemus. (4) Ita enira

nunc episcopatus tui et veritas pariter et dignitas apertissiraa
luce, manifestissima et firmissiraa conprobatione fundata est^

ut ex rescriptis collegarura nostrorura, qui ad nos litteras inde

fecerunt, et ex relatione ac testiraoniis coepiscoporum Porapei
et Stephani et Caldoni et Fortunati ordinationis tuae et origa

necessaria et ratio iusta et gloriosa quoque innocentia oranibus

nosceretur.

Ep. 55 Ad Antonianum fratrem (nr. 1. 21).

Accepi primas litteras tuas, frater carissirae, concordiara col-

legii sacerdotalis firraiter optinentes et catholicae ecclesiae cohae-
rentes, quibus significasti cura Novatiano te non coraraunicare, sed
sequi consilium nostrum et cura Cornelio coepiscopo nostro
unura tenere consensura. Scripsisti etiara, ut exeraplura earun-
dera litterarum ad Cornelium collegam nostrum transmitterem,
ut deposita omni sollicitudine iam sciret te secum, hoc est cum
catholica ecclesia, comraunicare.
(21) Et quidera apud antecessores de
nostros quidara
episcopis istic in provincia nostra dandara pacera raoechis non
putaverunt et in totura paenitentiae locum contra adulteria

scissicorporis membra componerent et christianae caritatis vinculum

copularent. Sed quoniam diversae partis obstinata et inflexibilis
pertinacia non tantum radicis et matris sinum atque complexum
recusavit, sed etiam gliscente et in peius recrudescente discordia
episcopum sibi constituit.'
46 CYPRIANUS, EPISTULAE.

cluserunt; non tameu a coepiscoporum suorum collegio recesse-

runt aut catbolicae ecclesiae unitatem vel duritiae vel censurae
suae obstinatione ruperunt, ut, quia apud alios adulteris pax
dabatur, qui non dabat de ecclesia separaretur. Manente con-
cordiae vinculo et perseverante catbolicae ecclesiae individuo
sacramento, actum suum disponit et dirigit unusquisque episco-
pus rationem propositi sui domino redditurus.

Ep. 59 Ad Corneliinn fratrem (no. 14) ^

Quibus etiam satis non fuit ab evangelio recessisse, spem

lapsis satisfactionis et paenitentiae sustulisse; fraudibus involutos
vel adulteriiscommaculatos vel sacrificiorum funesta contagione
pollutos, ne deum rogarent, ne in ecclesia exomologesin crimi-
num facerent, ab omni et sensu et fructu paenitentiae removisse,
foris sibi extra ecclesiam et contra ecclesiam constituisse con-
venticulum perditae factionis, quo male sibi consciorum et deum
rogare et satisfacere nolentium caterva conflueret: post ista

adhuc insuper pseudoepiscopo sibi ab baereticis constituto navi-

gare audent et ad Petri catbedram atque ad ecclesiam princi-
palem, unde unitas sacerdotalis exorta est, ab schismaticis et
profanis litteras ferre nec cogitare eos esse Romanos^ quorum
fides apostolo praedicante laudata est, ad quos perfidia habere
non possit accessum. Quae autem causa venieudi et pseudoepi-
scopum contra episcopos factum nuntiandi? Aut enim placet illis
quod fecerunt et in suo scelere perseverant, aut, si displicet et
recedunt, sciunt quo revertantur. Nam cum statutum sit ab
omnibus nobis et aequum sit pariter ac iustum, ut uniuscuiusque
causa illic audiatur ubi est crimeu admissum, et singulis pa-
storibus portio gregis sit adscripta quam regat unusquisque et
gubernet rationem sui actus domino redditurus, oportet utique
eos quibus praesumus non circumcursare nec episcoporum con-
cordiam cohaerentem sua subdola et fallaci temeritate conlidere,

Agitur de Felicissimo aliisque, qui ecclesiam

1 Romanam con-
tra Africanos adpellaverant.
 CYPKIANUS, EPISTULAE. 47

sed agere illic cansam suam, iibi et accusatores liabere et testes

sui criminis possint; nisi si paucis desperatis et perditis minor
videtur esse auctoritas episcoporum in Africa constitutorum, qui
de iam iudicaverunt et eorum conscientiam multis delictorum
illis

laqueis vinctam iudicii sui nuper gravitate damnarunt. lam

causa eorum cognita est, iam de eis dicta sententia est, nec
censurae congruit sacerdotum mobilis atque inconstantis animi
levitate reprehendi, cum dominus doceat et dicat: Sit sermo
vester est est, non non'^.

Ep. 68 Ad Stephanum episcopum Eomanum (no. 1 — 3).

Faustinus collega noster Lugduni consistens, frater carissime,

semel atque iterum mihi scripsit significans ea quae etiam vobis
scio utique nuntiata tam ab eo quam a ceteris coepiscopis
nostris in eadem provincia constitutis, quod Marcianus Are-
late consistens Novatiano se coniunxerit et a catholicae eccle-
siae veritate atque a corporis nostri et sacerdotii consensione
discesserit, tenens haereticae praesumptionis dulcissimam pra-
vitatem, ut servis dei paenitentibus et dolentibus et ad ec-
clesiam lacrimis et gemitu et dolore pulsantibus divinae pie-
tatis et lenitatis paternae solacia et subsidia cludantur . . .

(2) Quapropter facere te oportet plenissimas litteras ad coepi-

scopos nostros in Gallia constitutos, ne ultra Marcianum pervi-
cacem et superbum et divinae pietatis ac fraternae salutis ini-

micum collegio nostro insultare patiantur ... (3) Dirigantur in

provinciam plebem Arelate consistentem a te litterae,
et ad
quibus abstento Marciano alius in loco eius substituatur et grex
Christi, qui in hodiernum ab illo dissipatus et vulneratus con-
temnitur, colligatur. Idcirco enim, frater carissime, copiosum
. .

corpus est sacerdotum concordiae mutuae glutino atque unitatis

vinculo copulatum, ut, si quis ex collegio nostro haeresim facere
-et gregem Christi lacerare et vastare temptaverit, subveniant
ceteri, qua pastores utiles et misericordes oves dominicas in gregem
colligant.

1 Matth. 5, 37.
48 CYPRIANUS, EPISTULAE.

Ep. 71 Ad Quintum fratrem (no. 3).

Nonautem de consuetudine praescribendum, sed ratione

est
vincendum. Nam nec Petrus, quem primum dominus elegit et
super quem aedificavit ecclesiam suam, cum secum Paulus de
circumcisione postmodum disceptaret, vindicavit sibi aliquid in-
solenter et adroganter adsumpsit, ut diceret se primatum tenere
et obtemperari a novellis et posteris sibi potius oportere, nec
despexit Paulum, quod ecclesiae prius persecutor fuisset, sed
consilium veritatis admisit et rationi legitimae, quam Paulus
vindicabat, facile consensit.

Ep. 12 Cyprianus et ceteri Stephano fratri salutem (no. 3)^.

Haec ad conscientiam tuam, frater carissime, et pro honore

communi et pro simplici dilectione pertulimus, credentes etiam
tibi pro religionis tuae et fidei veritate placere, quae et religiosa

pariter et vera sunt. Ceterum scimus quosdam, quod semel in-

biberint, nolle deponere nec propositum suum facile mutare, sed

salvo inter collegas pacis et concordiae vinculo quaedam pro-
pria, quae apud se semel sint usurpata, retinere.
in re Qua
nec nos vim cuiquam facimus aut legem damus, quando babeat
in ecclesiae administratione voluntatis suae arbitrium liberum
unusquisque praepositus, rationem actus sui domino redditurus.
Optamus te, frater carissime, semper bene valere^.

1 mense Septembris anni 256 ab episcopis

In hac epistula, quae
Carthaginem congregatis ad episcopum Romanum data est, agitur
de rebaptismate haereticorum. 2 Jq eadem synodo (kal. Sept. 256)

Cj^prianus haec praefatus est (cfr. Sententiae episcoporum numero

:

87 de haereticis baptisandis, ed. Hartel, Cypr. opera I 435 ss. et no-

vissime von Soden in: Nachrichten d. Kgl. Ges. d. Wiss. zu Gottingen,
phil.-hist. Kl., 1909, 3, 247 ss.): 'Superest, ut de hac ipsa re singuli
quid sentiamus proferamus, neminem iudicantes aut a iure commu-
nicationis aliquem diversum senserit amoventes. Neque enim quis-
si

quam nostrum episcopum se episcoporum constituit aut tyrannico

terrore ad obsequendi necessitatem collegas suos adigit, quando ha-
beat omnis episcopus pro licentia libertatis et potestatis suae arbi-
 CYPRIANUS, EPISTULAE. 49

Ep. 75 FirmiJianus Cypriano fratri (nr. 6 et 17).

Eos autem qui Roniae sunt non ea in omnibus observarc,

quae ab origine tradita et frustra apostolorum auctoritatem
sint
praetendere scire quis etiam inde potest, quod circa celebrandos
dies paschae et circa multa alia divinae rei sacramenta videat
esse apud illos aliquas diversitates nec observari illic omnia

aequaliter quae Hierosolymis observantur, secundum quod in

ceteris quoque plurimis provinciis multa pro locorum et hominum
diversitate variantur, nec tamen propter hoc ab ecclesiae catho-
licae pace atque unitate aliquando discessum est. Quod nunc
Stephanus ausus est facere rumpens adversus vos pacem, quam
semper antecessores eius vobiscum amore et honore mutuo
custodierunt, adhuc etiam infamans Petrum et Paulum beatos
apostolos, quasi hoc ipsi tradiderint, qui in epistiilis suis hae-
reticos exsecrati sunt et ut eos evitemus monuerunt. Unde
apparet traditionem hanc humanam esse, quae haereticos
asserit et baptisma, quod non nisi solius ecclesiae est, eos habere
defendit.
(17) Atque ego in hac parte iuste iudignor ad hanc tam
apertam et manifestam Stephani stultitiara, quod qui sic de
episcopatus sui loco gloriatur et se successionem Petri tenere
contendit, super quem fundamenta ecclesiae collocata sunt,
multas alias petras inducat et ecclesiarum multarum nova aedi-
ficia constituat, dum esse baptisma sua auctoritate defendit.
illic

Nam qui baptizantur, complent sine dubio ecclesiae numerum;

qui autem baptisma eorum probat, de baptizatis et ecclesiam
illic esse confirmat; nec intellegit offuscari a se et quodam
modo aboleri christianae petrae veritatem, qui sic prodit et
deserit unitatem. ludaeos tamen quamvis ignorantia caecos et
gravissimo facinore constrictos zelum dei apostolus habere

trium proprium tamque iudicari ab alio non possit, quam nec ipse
possit alterum iudicare. Sed exspectemus universi iudicium domini
nostri lesu Christi, qui unus et solus habet potestatem et praeponendi
nos in ecclesiae suae gubernatione et de actu nostro iudicandi.'
Rauschen, Florilegium IX. 4
50 PS.-CYPRIANUS ADV. ALEAT. 1. DIONYSIUS EP. ALEXAND.

profitetur. Stephanus^ qui per successionem cathedram Petri

habere se praedicat, adversus haereticos zelo excitatur,
nullo
concedens illis non modicam sed maximam gratiae potestatem,
ut dicat eos et adseveret per baptismi sacramentum sordes
veteris horainis abluere, antiqua mortis peccata donare, regene-
ratione caelesti filios dei facere, ad aeternam vitam divini
lavacri sanctificatione reparare.

15, PSEUDO-CYPRIANUS, ADVERSUS ALEATORES C. 1 K

. . . magna nobis ob universam fraternitatem cura est, fideles,

maxime et rea perditorum omnium audacia id est aleatorum,

animos ad nequitiam f se in lacum mortis emergunt. Et quo-
niam in nobis divina et paterna pietas apostolatus ducatum
contulit et vicariam domini sedem caelesti dignatione ordinavit
et originem authentici apostolatus, super quem Christus funda-
vit ecclesiamj in superiore nostro portamus, accepta simul po-
testate solvendi ac ligandi et curatione peccata dimittendi:
salutari doctrina admonemur, ne, dum delinquentibus adsidue
ignoscimus, ipsi cum eis pariter torqueamur.

16. DIONYSIUSEP. ALEXANDRIMUS (1264), DE STEPHANO

EP. ROMANO.
(Dionysius ad Xystum, qui Stephano in episcopatu Romauo
successit, ita de Stephano et de rebaptismate scripsit [Eus. h. e.

VII 5, 4—5]):
^EnEOTdlxEi juev ovv jiqotsqov i
'Antea quidem litteras scri-

xal Tiegi "Elevov xal neQl 0iq- pserat de Heleno et de Firmili-

fuXiavov xai ndvTvov tcdv re dno ano, de omnibus denique sacer-
KiXiyJag xai KannadoyJag xai dotibus per Ciliciam, Cappado-

Hic libellus, tertio a. Chr. saeculo ab episcopo quodam Ro-

1

raano e secta Novatiani scriptus, editus est ab Hartelio, S. Cypriani

opera, vol, III Appendix, Vindob. 1871, p. 92ss.
 DIONYSIUS EP. ALEXANDRINUS. 51

dfj^ov oTi raXaTiag xal ndvTWv ciam, Galatiam videlicet cunc-

Tojy i^rjg 6^uo(JOVVTa)v i^vd)Vf wg tasque finitimas provincias con-
ovde ixeivoig xoiva>v^oa)v did ttjv stitutis, sese obeam causam ab
avTTjv TavTr]v ahiav, ijieidi] Tovg illorum communione prorsus dis-
aloeTixovgy (prjOLv, dva^ajiTiCovoiv. cessurum, quod haereticos re-
Kal oxojiei ro jueyedog tov baptizarent. Ac vide, quaeso,
jiQayjuaTog' ovTtog yuQ doy^aaTa gravitatem negotii. Revera
jzeQL TOVTOV yeyovev, iv TaTg enim in maximis, ut audio,
/ue-

yiOTaig tcov imox6jia)v ovvodoLg, episcoporum conciliis decretum

cbg Tzvvi&dvojuai, SoTe Tovg tcqog- est, ut, qui ab haereticis ad
LOVTag dno aiQeoeojv JiQoxaTYj- catholicam accedunt ecclesiam,
"/^y^d^evTag eha djioXoveo^&ac xal primum catechumeni fierent, ac
dvaKadaLQeodaL tov Tfjg jialaLdg deinde veteris et impuri fer-
xal dxa&dQTov i^vfJLrjg qvjiov. menti sordibus per baptismum
Kal jieQL TovTOjv amov jidvTOJv purgarentur. De his omnibus
deojuevog ijieoxeLXa. ego ad illum epistulam misi,
rogans atque obtestans.'
(Idem ad Philemonem presbyterum Romanum de eadem re
ita habet [Eus. h. e. VII 7, 5]):
Mejudi^r]yM y.al tovto, otl jurj 'lllud', inquit, ^praeterea di-
VVV OL iv lAcpQLXfl jUOVOV TOVTO dici; non ab Afris solis id moris
jiaQeLOYjyayov, dXXd xal jtqo jioX- nunc primum invectum fuisse,
Xov xaTa Tovg jiqo ^jucbv ijic- sed et multo ante superiorum
oxojiovg iv TaXg jioXvavOQOJJio- episcoporum temporibus in ec-
TdTOLg ixyXrjOLaig xai Tolg ovvd- clesiis populosissimis et in con-
doig Tcov ddeXfpojv, iv ^lyovicp ciliis fratrum apud Iconium et
xai ZvvddoLg xai jiaQa jzoXXoTg, Synada apud
et alios plurimos
TovTo edo^ev ' a!>g Tag ^ovXdg idem sanctum esse. Quorum
dvaTQejiojv elg eQLv amovg xai sententias et statuta subvertere
(pLXoveLxiav iju^aXelv ov^ vjio- eosque ad iurgia et contentiones
juevoj. Ov ydQ /ueTaxcv^oeig, excitare equidem nolim. Scrip-
<pr]oiv, OQLa tov tiXijolov oov^, tum est enim: Non commutabis
^ Resch, Logion 43 (Texte und Untersuchungen 5, 116 ss.)

Deut. 19, 14.

 52 IMPERATOR AURELIANUS.

a e^&evTO ol TiateQsg oov. terminos proximi tui, quos

parentes tui constituerunt.

17. IMPERATOR AURELIANUS, DE ROMANO EPISCOPO.

(Episcopi, qui anno 269 Antiochiam convenerant, Paulo
Samosateno episcopo deposito Domnum Antiocbiae urbis prae-
sulem constituerunt. Qua re narrata, Eusebius in Historia ec-
clesiastica [VII 30, 18—21] haec addit):
2ov drj ovv IlavXov ovv y.al I Domno ^ igitur in episcopatum
Tfj xfjg nioTewg dg^odo^iq Tfjg subrogato, Paulus et sacerdotio
emoxoTirjg anonejiTcoxoTogj Aoiul- abscisus et communione, cum
vog, cbg eTgt^Tai, Ti]v XeiTovgyiav de domo ecclesiae nollet exire,
T>)g yMTOL \AvTi6yeLav eyyXrjoiag interpellatus imperator Aureli-
Siede^aTo' dXXd ydg ^mjda^ucbg auus religiose satis de hoc sanc-
exoT7]vai Tov TlavXov tov Trjg teque decernit, his praecipiens
eyy.Xrjoiag olxov deXovTog, ^aoi- ecclesiae domum tradi, quibus
Xevg evTevxdelg AvgrjXiavog ai- Italiae sacerdotes et Romanus
oicoTaTa Tregl tov TigaxTeov di- '

episcopus scriberent. Et ita

eiXrjcpeVj TovToig veTjuai ngooTaT- praedictus Paulus ad cetera
Toyv Tov olxov, olg av ol xaTd mala etiam hoc dedecoris ad-
Trjv ^haXiav xal Tr]v 'Pojuaicov quisivit, ut manu publica de
noXiv enioxonoL tov doyjuaTog ecclesia pelleretur. Et tunc
emoTeXXoLev. Ovtcd drJTo 6 ngo- quidem '

talis erga nos exsiste-

drjXccrdelg dvrjg fxerd Tfjg eoydTi]g bat Aurelianus, processu vero
aigyvvrjg vnb Tfjg xoofjLLxfjg dgyfjg |
temporis immutare propositi sui
e^eXavveraL Tfjg exxXrjoiag. Tol- i bonum coepit et malis consiliis
ovTog juev ye TLg f]v to TrjvLxd- \ depravatus persecutionem erga
de negl '^judg o Avg7]XLav6g, ngo- \
dei ecclesias meditari eo usque,
Lovor]g d'avTcp Tfjg dgyfjg dXXdidv ut dicatur, quod dictatis iam
Tf negi f]fAcbv cpgovf]oag, fjdr] litteris et scriptis, cum super-
TLolv PovXaTg, cbg av Sicoyjudv esset sola subscriptio, divina
xa§' ^jucbv eyeigeiev, dvexLveTTO, dextera interveniens subscripti-
jnoXvg Te i]v 6 nagd ndoLv negi onem nefandae dexterae detur-

^ Versio latina est Rufini.

 PORPHYRIUS PHILOSOPHUS. 53

lovTov Xoyog' jneXXovta de ijdrj baverit; morte neim subita coii-

xal oxsdov eIjielv roTg xad^' '^juwv demnatur, qui de piorum morte
yQdjujuaoiv vjioot^jueiovjiievov d^ela censebat, ut ostenderet deus,
juereioiv dixrjj juovov ovyl e^ quia non, cum voluerit tyrannus,
dyxcovcov xfjg ey^eiQrjoecog avxov cruciamur, sed, cum probaverit
djiodeo^uovaa XajUJiQcbg re roTg ipse, corripimur.
Jidoiv ovvoQav TiaQtoxcooa, cbg
ovjiore yevoLT dv QaoTcbv?] roTg
Tov ^iov dg^ovoiv xard tcov tov
Xqlotov exK?c}]oia)v, jui] ovyl rfjg

vjieQjud/ov xetQog deiq xal ov-

Qavicp xQioei naideiag evexa xal
emoTQocprjg, xad^' ovg dv avri]

SoxijudCoL xaiQOvg, tovt emTe-

Xelo&aL ovyxa)Qovo}]g.

18. PORPHYRIUS PHILOSOPHUS (f 304), DE PETRO ET

PAULO^
OvTog 6 jTQ0)T00TdT7]g Tov yo- Hic princeps collegii discipu-
Qov Tcbv juad^fjTcbv dLday§eig vjid lorum, qui a deo mortem con-
Tov ^eov d^avdTOv xaTacpQOvelVy temnere didicerat, cum ab Hero-
ovXXt](p§elg vno '^HqcoSov xal de captus fugeret, custodienti-
(pvycbvj aiTLog xoXdoecog ToXg bus causa animadversionis fac-
Tr]QovoLV eyeveTO. ^vyovTog yaQ tus est. Postquam enim nocte
avTov vvxTog, f]fjLeQag yevojuevr]g fugit, luce orta tumultus erat
^&OQV^og ^v ev ToXg OTQaTLCOTOLg, inter milites, quomodo exisset
Jicog iifjX^ev o IleTQog' em^r]Til]- Petrus; Herodes autem, eo quae-
oag Se avTov 6 'HQcodr]g xai jui] sito et non invento, custodes
evQcov, dvaxQivag Tovg cpvXaxag sciscitatus abduci, id est securi
ixeXevoev aTiaydflvaL, TOvreoTLv feriri, iussit. Mirum sane est,

^ Ex magno opere Porphyrii Kaxa xQtouavcov fragmenta tantum

exstant, maxime apud Macarium Magnetem, cuius librum Movoyevr^g
ij 'AjtoxQirixog primus edidit Blondel (Macarii Magnetis quae supersunt,
Parisiis 1876). Quae Macarius de Petro et Paulo habet, leguntur
apud Blondel p. 102 et 162.
54 PORPHYKIUS PHILOSOPHUS.

djzoTui]&fjvai. Oavjiidoai zoivvv •

quoiuodo Jesus Petro, qui eius-

loTl, TTOJg 6 YlJOOVC; TOlOVTCp OVTl modi erat, claves eaeli dederit,
Tcp IleTocp Ta y.Aeidia dedcoxe .

quomodo ei, qui eo tumultu

Tcbv ovQavcbVj jzcbg ev tooovtoj perturbationis talibusque rebus
TeTagay^uevcp doQV^op xal ti]- oppressus est, dixerit: Pasce
/dxovTotg TiodyuaoL agnos meos, si quidem oves sunt
xaTaTieTiovi]-
jLievcp eleye' Booxe rd dovia fideles ad mysterium perfectionis
juov, ei' ye ^uev Tioo^aTa eioiv ol autem turba ca-
progressi, agui
moTol eig to t?)? Te/xichoecog tzqo- techumenorum tenero adhuc doc-
^dvTeg ^uvoT}]oiov, tu d^Qvia tcov trinae lacte nutrita. Et quam-
eTL xaT}]'/ov]uevcov v7idQ'/eL t6 quam lesus portas inferi non
ddQoioua, aTialcp Tecog TQecpo- praevalituras adversus Petrum
juevov dtdaoxaliag ydlay.TL. "Oucog esse dixerat, tamen eum, post-
lOTOQeaat jLi}]d' o/Jyovg ^uip^ag quam ne paucos quidem menses
^ooy.}]oag rd TCQo^dTia 6 UeTQog oviculas pavit, cruci adfixum
eoTavQcbodatj eio}]y.6Tog tov "L]- esse narratur.
oov Tag olSov TivXag ui] y.uT-
Loyvoeiv avTov.

"Idco^uev d' i-y.eTvo to Videamus et illud Paulo dic-

0}]&ev tco
Uav/.cp, Eijze de Sl' oQdjua- tum Dixit aiitem domiims :

Tog 6 yvQiog ev vvy.Ti tco nocte per visionem Paido: 2soIi

UavXcp' juLT] cpo^ovy d/^?.d Xd- timere, sed loquere, propter
/^et, OTL /LLeTa oov eiuL y.al qiLOcl ego sum tecum et nei^io
ovdeig erzLi) 7]oeTai ool tov adponetur tibi, ut noceat te. Et
aaxcboai oe^. Kal ooov ov- hic idem Romae capite demi-
deTZCD ev 'Pco^m] y.QaT}]&elg Tfjg nuitur vaniloquus, qui se ange-
'y.ecpaXfig d^rzoTejuveTaL ovTog 6 y.ou- los iudicaturum esse dixerat,
ipog 6 Aeycov otl dyye/.ovg 'aql- atque etiam Petrus, qui ove&
vovfjiev, ov ]U}]v d/dd 'y.al IJeTQog, pascendi potestatem acceperat;.
/.a(^a>v e^ovoiav ^ooxetv tu dQvia, cruci adfixus moritur.
Tcp OTOVQcp TZQOorjXcD&elg dva-
oxoAojzi^eTaL.

1 Act. 18, 9-10.

PETRUS EP. ALEXANDR. EUSEB. DE S. PETRO ET SIMONE. 55

19. PETRU8 EP. ALEXANDRINUS (f 311), DE 118DEM

APOSTOLIS^
OvTCog 6 nooxQLTog tmv ano- Ita Petrus apostolornm pri-
OToXcov IJeTQog, TcoXXdyAg avX- miis, saepe comprehensus et
Xt]q)d^elg xal (pvXaxiod^elg voTegov custodiae traditus ignominiaque
ev^PcojUj^ eoTavQcbdrj, Kal 6 Jieoi' adfectus, postremo Romae cruci-
^OijTog TlavXog, nXeovdxig naQa- fixus est. Similiter et incly-
do§eig xal eojg i^avaTOv xivSv- j
tus Paulus, saepe traditus
vevoag, noXXd Te ddXijoag ad mortem usque in pericu-
xal \
et
xav/Tjod^uevog ev noXXoXg diMy- lum adductus, multa mala per-
1

fjLoTg y.al dXiipeoiv, ev Tfj amf] pessus et in multis perseculio-

jzdXei y.al amog fia)(^aiQa tyjv nibus adflietionibusque gloria-
xecpaXfjv dneyeiQaTo. tus, in eadem urbe ipse quoque
gladio capite multatus est.

20. EUSEBIUS EP. CAESAREENSIS.

a) De s. Petro et Simone Mago (Hist. eccl. II 14, 5 — 6).

"Eni^dg de {6 2!ifiCDv) Trjg "Po)- Tandem ad urbem Romam

/Lialayv noXeayg, ovvaiQOjuevrjg av- delatuSj ope
adiumento atque
Tcp rd fxeydXa Ttjg eqpedQevovorjg subsidentis ibidemdaemonis, bre-
evTav&a SvvdjLiecog, ev dXiyco too- vi conatus suos tantopere pro-
ovTov Ta TTJg emyeiQ^oecog fjvvoTOy movit, ut illius civitatis homi-
(bg xal dvdQidvTog dvadeoei nQog nes ei tamquam deo statuam
Tcbv TfjSe ola '&eov Tiij.ij&rjvaL'^. conlocarint. Sed haec non diu
Ov ju}]v eig fxayQOv amco Tama ex voto illi fluxerunt. Confe-
nQovycDQeL. JlaQa noSag yovv stim enim ipsis Claudii Augusti
enl Tfjg amfjg KXavdiov ^aoi- temporibus benigna et clemen-
Xelag fj navdya^og xal cpLXav&Qco- tissima dei providentia fortissi-
noTdTf] Tcbv oXcDv noovoLa tov xaQ- mum et maximum inter aposto-
TeQov xal jueyav Tcbv dnooToXcDv los Petrum et virtutis merito

^ anno 306 Epistulam canonicam {TlEql t-iexavoiag), quam

Scripsit
edidit de Lagarde, Reliquiae iuris ecclesiastici antiquissimae, Lips.
1856, p»63ss. cfr. eo loco cau. 9, p. 68.
; ^ jy^ jjac Simonis

statua cfr. lust. apol. I 26 et 56.

56 EUSEBIUS DE PKIMIS S. PETRI SUCCESSORIBUS.

Tov agerfjg evexa rcbv Aouicbv veliquorum omnium principem

aTidvTOJv TTOOVjyooov, Uetoov, im Romam adversus illam generis
T)]v ^Pc6ju}]v cbg en:l t}]?uxovtov humani labem ac pestem per-
AvjiLecbva ^iov yeioaycoyel' og ducit. Qui tamquam strenuus
old Tig yevvalog &eov OToaTr]ydg divinae militiae dux, caelestibus
TOig deioig onloig cpga^daevog^ armis muuitus, pretiosam illam
TVjV 7zokvTijU)]TOv eujzoolav TOV lucis intellegibilis mercem ab
vo)]TOv cpcoTog ei dvaTokcbv Toig oriente ad eos, qui occasum
y.aTa dvoiv exouiCev, cpcbg amb versus habitabant, detulit, lu-

y.al Aoyov yjvycbv ocot)]oiov, to cem ipsam et salutarem menti-

y.)]QvyjLia Trjg Tcbv ovoavcbv ^a- bus doctrinam, regnum scilicet
oiXeiag evayyeXi^ouevog, caelorum eis adnuntians.

b) De primis Petri in sede Romana successoribus ^.

Tijg de 'PcDuaicov ey.y.h]olag \

Post Pauli autem Petrique
ueTa Ti]v IlavAov y.al UeToov martyrium priiiius ecclesiae Ro-
\

juaoTvocav jiocoTog y.hjQovTai t)]v manae episcopatum suscepit

emoxo7ii]v Aivog (b. e. III 2). Linus.
Ov (TiTOv) y.aTa devTegov eTog Cuius (Titi) secundo imperii
TTJg PaoiXeiag Aivog emoy.ojiog anno Linus ecclesiae Eomanae
Tf]g PcojLiaicDv ey.y.lr]oiag dvoy.ai- episcopus, cum eam duodecim
dey.a Ti]v Xeaovgyiav eviavToTg I annos administrasset, Anencleto
y.aTaoycbvj Aveyy.h]Tcp TavT)]v deinde regendam tradidit . . ,

Tiagadidcooiv (b. e. III 13). ... Anno autem eiusdem impera-

Acodey.dTcp de eTei Trjg avTrjg toris (Domitiani) duodecimo
r]yejuoviag (AojueTiavov) Trjg Pco- Anenclefus exactis in episco-
juaicov ey.y.Xr]oiag Aveyy.XrjTOv ere- patuannis duodecim successorem
oiv emoy.oTievoavTa dexadvo dia- reliquit Clementem,quem quidem
SeyeTai K/.)]]U)]g, ov ovvegyov Paulus apostolus in epistula ad
eavTOv yeveodat 0ui7i7T)]oioig Pbilippeuses data adiutorem
emoTeXXcov 6 aTiooToXog diddoxeL- suum fuisse docet.
(h. e. III 15).

^ Cfr. Jiilicher, Kritische Bemerkungen zu den Papstverzeich-

nissen, in: Mirht, Quellen zur Gesch. des Papsttums, ed. 3, Tub.
1911, p. 482s. 2 phii. 4, 3.
 EUSEBIUS DE PRIMIS S. PETRI SUCCESSORIBUS. 57

T(bv d em 'Pwjurjg imoxojiojv Ex Romanis autem poiitifici-

€XEl TQlTCp Tijg TOV JIQ0£IQ1] /MVOV bus Clen)ens anno supra dicti
fiaodecog (Tgaiavov) aQyjjg Kh]- imperatoris (Traiani) tertio abiit
jirjg EvttQeOTcp JtaQadovg Ti]v e vita^ Evaresto sacerdotium
XeiTovQyiav avaXvei tov plovy tol relinquens, cum intra novem
jidvTa jiQooTag eTeoiv evvea Trjg annorum spatium praedicationem
Tov {^eiov Xoyov didaoxaXiag (h. verbi divini procurasset.
e. III 34).
^Ev TOVTcp (djuqyl to dcodexaTOv Eodem tempore (circa duode-
€TOg TYJg TQaiavov fiaodeiag) xal cimum annum imperii Traiani),
'AXeiavdQog ejil 'Pc6jU7]gy oydoov cum Evarestus annos octo iu

€Tog EvoQeoTov, pontificatu

djiojiXi]oavTog exegisset, Romae
jieiAJiTYjv djib UeTQOv xal Ilav- episcopatum suscepit AlexandeVj

Xov yMTaycov diadoyi^Vy ttjv em- quintum a Petro et Paulo suc-

oxojii]v vjioXaju^dvet (li. e. IV 1). cessionis obtineus locum.
'ETei de TQiTcp Trjg amfjg fjye- Anno autem eiusdem princi-

fjLoviag (^AdQiavov) AXe^avdQog patus (Hadriani) tertio Alexan-

^Pojjuaicov ejiioKOJiog TeXevTq, de- der Romanae urbis episcopus
xaTOV Trjg olxovo^uiag djiojiXrjoag fato functus est, cum decem
^Tog' EvoTog fjv tovtoj diddo- anHos administrationis explesset;
yog (h. e. IV 4). m? ' dr] doj- cui successit Xystus. Porro
dexoTov exovo7]g €Tog Tfjg f^yefxo- annum
duodecimum regni sui
viag SvoTov dexaeTt] ^qovov djio- agente imperatore cum Xystus
:nXf]OO.VTa ejil Tfjg Pco/uaicov em- episcopatum urbis Romae decem

oxojifjg e^dojuog djio tcov djio- annis obtinuisset, septimus ab

moXcov diadex€Tai TeXeocpoQog apostolis Telesphorus in eius
(h. e. IV 5, 5). locum successit.
TOVTOV (AvTCOvivOV TOV Ev- Huius (Antonini Pii) anno
-oe^ovg) de ev €T€i JiQCOTcp Te- primo, cum Telesphorus migras-
XeocpoQov Tov ^iov evdexdTcp Tfjg anno episcopatus sui
set e vita
XeiTOVQyiag eviavTcp jueTaXXdiav- undecimo, pontificatumRomanae
xog, ^YyTvog tov xXfJQOV Tfjg urbis sortitus est Hyginus.
Pcojuaicov emoxojtfjg jiaQaXaju-
fidvet (h. e. IV 9, 3).
AXXd yaQ /uerd ThaQTov Tfjg Sed Hygino post quartum
58 EUSEBIUS DE PRIMIS S. PETRI SUCCESSORIBUS.

emoxoTifjg erog 'Yyivov leXev- episcopatus annum mortuo, Ro-

T^oavTog, IHog em'PcbjU7]g eyx£t- mauae eeclesiae sacerdotium
giCerai ttjv XeiTOvgyiav. . . Kal suscepit Plus
. At Romae . . .

y.aTO. T}]v 'Pojuaiojv de tcoXiv cum Pius anno episcopatus sui

TTevTey.aiSey.dTcp Tpjg eTTioy.OTifjg quintodecimo vitam cum morte

iviavTCp niov jueTa?jAiavtogy commutasset, Anicetus ecclesiae

'Avly.rjTog tojv ey.eXoe TigotoTa- illius antistes factus est. Huius
Tai' y.a&' ov "HyiqoinTiog Ioto- temporibus se iu urbem Romam
gei eavTov enidi^^tti^oai r/) Pojut] venisse scribit Hegesippus ibi-
jzagaueTvai Te avTodi ,ueygi Tfjg demque ad Eleutberi usque
enioy.onfjg 'EXevdegov. Md)dOTa episcopatum coutinuo perman-
6' fjy.ua^ev em Twvde 'lovoTTvog, sisse. Prae ceteris autem eodem
iv cfiXooocpov oyrjjuaTi Jigeo^evcov tempore florebat lustinus, sub
Tov deTov Xoyov (b. e. IV 11, habitu pbilosophi verbi dei prae-
6-8). dicans.
 Index nominum.
Alexander, ep. Romanus 16. 57. Ephesus 20. 21. 26. 29. 39.
AnacletuS; ep. Komantis 16. 56. Evaristus, ep. Romanus 16. 57.
Andreas, apostolus 1. 39. Faustinus, episcopus 47.
Anicetus, ep. Romanus 15. 24. 25. Firmilianus, episcopus 49. 50.
58. Grapte 11.
Antium 34. Hegesippus 14.
Antonianus 45. Helenus, episcopus 50.
Aurelianus, imperator 50. Hermas 11.
Babylon 13. Herodes 53 s.

Bacchyllus, ep. Corinthius 19. Hierapolis 20.

Barnabas, apostolus 5. 6.
Bartholomaeus, apost. 39.
Caesarea Palaestinae 19.
Caesarea Philippi 1. 3.
Caius, presbyter Rom. 27 s.
Callistus, ep. Romanus 31—39.
Carpophorus 34.
Cephas i. 6.
Claudius, imperator 11. 55.
Clemens Alexandrinus 13.
Clemens, ep. Romanns 7 ss. 11. 15.
16. 56, a Petro ordinatus 29.
s.
Commodus, imperator 33.
Corinthus 7. 16 s. 29.
Cornelius, ep. Romanus 44 46.
Cyprianus, ep. Carth. 42—50.
Dionysius, ep. Alex. 50—52.
Dionysius, ep. Corinthius 16 ss.
Domnus, ep. Antiochiae 52.
Eleutherus, ep. Romanus 15
Hippolytus, ep. Romanus 32ss.
Hyacinthus 33.
Hyginus, ep. Romanus 16. 24. 57.
lacobus, apostolus 6.
leremias 2.
Ig-natius, ep. Antiochiae 9 ss.
lohannes, ap. 1. 4. 20. 25 s. 39.
lohannes Baptista 2. 3.
lohanues, presbyter 13.
Irenaeus 15 s. 19. 23. 26 s.
ludaei 18 s. 21. 39. 49.
Linus, ep. Romanus 15 s. 56.
Lucas, evangelista 26.
Marcia, Commodi pellex 33.
— Marcianus, ep. Arel. 47.
Marcus, evang. 3. 12 — 14.
Matthaeus, evang. 14. 26. 39 ;
Matth.
16, 18 explicatur: 31. 40—43.
Melito, ep. Sardensis 21.
s. Montanus 32.
w INDEX NOMINUM.

Ifarcissus, presb. Hierosol. 19. Primus, ep. Corinthius 15.

Nero, imperator 30. 39. Roma 7. 10. 12. 15. 19. 25 ss.
Novatianus 45. 47. Romana ecclesia 17 s. 26 s. 29.
Origenes 39—42. 44-47. 52.
Ostiensis via 28. Romani episcopi, series 14 ss. 56 ss.
Palmas, ep. Ponti 19. Sabellius,- haereticus 34—36.
Papias, ep. Hierapolitanus 11 14. — Sagaris, ep. et martyr 21.
Papirius, episcopus 21. Sardinia 33.
Paulus, apost. 5 s. 8. 10. 16 s. 26— Simon Magus 12. 55.
28. 30. 39. 48 s. 54 s. Smyrna 21.
Paulus, ep. Samosatenus 52. Soter, ep. Romanus 15. 17. 24.
Petrus, apost. 1—5. 8. 10. 12—14. Stephanus, ep. Rom. 47—51.
17 s. 26 s. 29 s. 32. 89. 42 s. 48 s. Telesphorus, ep. Rom. 16. 24, 57.
53. 56. TertuUianus 28-32.
Petrus, ep. Alexandrinus 55. Theodotus, haereticus 36.
Philippi, urbs 29. Theophilus, ep. Caesareae 19.
Philippus, apost. 20. Thomas, apost. 39.
Pius, ep. Romanus 24. 58. Thraseas, ep. 21.
PolycarpuSj martyr 21. 25. 29 s. Taticanus mons 28.
Polycrates, episcopus 20 s. Victor, ep. Romanus 18 ss. 33.
PorphyriuSj philosophus 53 s. Xystus, ep. Romanus 24. 57.
Praxeas 32. Zephyrinus, ep. Rom. 34.

Typis Caroli Georgi typographi academici.

 Von Sr. Heiligkeit dem Papste Pius X. erhielt der Ver-
fasser nach rberreichung' der fiinf ersten Hefte des Florilegiums am
8. Februar 1906 ein huldvolles Schreiben, dessen Anfang lautet:
^Geliebter Sohn, Gruss und Apostolischen Segen!
Schon vor einiger Zeit waren Uns Dein Fleiss und Deine Ge-
lehreamkeit von kundiger Seite warm empfohlen worden. Aber mehr
empfehlen Dich Deine Verdienste, wie Wir jetzt zu Unserer Freude
aus Deinen durch Wissen nnd iypj;nnriAc.Ilgiiaii4>^ »y"—T - ' ^-* ——
riften
erkennen. ebten
Sohne in C 'n,zu
Arbeiten fu sagen
Wir Dir ni
6 CV2
Qdern
wiinschen I U H
Urteile les

DerB DOlo-
getikums, •" [ die
von Montp< riifte
ferner mit nen.
eine besonj Wir
erhalten dil bei-
fugen darf ntar
dient zu ihi' )ank
zu begriis3 ener
Kirchenvat< der
Deutschen THE iNSTITirrE OF MED»AEVAL STLDiLS
Xebei 10 ELMSLEY PLACE xtes
in den wicl TORCNTO 5, CANADA. iben
bietet, hat 1 igen
ausgestaitet
seiner Sami
«322- reck
heo-
logie oder i !hen
grossere At die
fiir die alt< ame
Apologie T 'ert-
volle Bereic htet
werden [P.
Cest non
seulement i nais
surtout par( ibre
des variante .ert
in der Eevi
De ce •olo-
getique abs i'ici.
Que de diffi •nus
clairsl Je est
presque tou edi-
tions, et c'ei ndu
(J. P. Walt
Bonn
Verlag von Peter Hanstein.
 Iii meinem Verlage ist erschienen:

Florilegium palristicum digessit, vertit, aduotuTit Gerh. Banschen

Fasc. I. Monumcnta aevi apostolici. 1904. VI, 90 S. Preis
bioscliicrt Ul 1 20, kartoniert JC 1.40.
— — Fasc. II. S. Justiiii apoloojao. duae. Editio altera aucta et
emcndata. 1911. IV^ 135 S. Preis brosclnert t^ 2.20. kar-
toniert Jt 2.40.
— — Fasc. III. Monumenta minora saeculi secundi. 1905. IV,
106 S. Preis broschiert Ji 1.50, kartouiert Jt 1.70.
— — Fasc. IV. Tertulliani libcr de praescriptione haereticorum,
acced. S. Ircnaci adversus haerescs. III 3/4. 1906. IV, 69 S.
Preis Jt 1.—, kartoniert JC 1.20.
— — Fasc. V. Vincentii Lerinensis commonitoria. 1906. IV, 71 S.
Preis Jt 1.20, kartoniert Ji 1.40.
— — Fasc. VI. Tertulliani apologetici recensio nova. Editio altera
emendata. 1912. IV, 144 S. Preis --^ 2.40, kartoniert ^^ 2.60.
— — Fasc. VII. Monumenta euchavistica et liturgica vetustissima.
ir03. IV, 170 S. Preis Ji 2.40, kartoniert JC 2 60.

Fasc. VIII. M. Miiiucii Felicis Octavius. 1913. XIV, 64 S.

Preis Ji 1.40, kartoniert 1.60.
Ranschen, Gerh., Lebrbuch der katholischen Religion fiir die obereu
Klassen hoherer Leliranstalten. 4 Bde., 5.-8. Auil. 1912^ ge-
bunden Ji 6.90.

— Apologetik fiir Prima als Anhang zur Glaubenslehre. 4. Aufl.

1912. kartoniert JC 0.80.

— Klcine Kirchengeschichte. Kirchengcschichtl. Charakterbilder

fijr hohere Lehranstalten. 4. rev. Aufl. mit 14Abbild. 1913.
Ji 0.80.
— Bibelkuiide fur hohere Lehranstalten. 3. Aufl. 1913, gob. Jl 1.30
— Kirchengo.schichte fiir hohere Madchenschulen. 3. Aufi. <-"-^ Mulon
Jt 1.60.

— Ililfsbuch den kathol. Religionsunterricht auf dcr orsten

fiir

Klassc der hoheren Miidchenschulen. 2. Aufl. gcb. JC 1.50.

— Die wichtigereu ncucn Fundc aus dem Gebiete der altesten
Kirchengeschichte 1905, Jt 0.8U.
— Neues Licht aus dera alten oricnt. Keilschrift- u. Pajiyrusfundc
aus dcm jiidisch-christl. Altcrtum, Ausgrabung d. Menasstadi
1913, Jt O.bO.

B n n. Pctor Hansteiii. Vcrlagshncliliiindlcr,