29/08/2010

Banu Pekol
bpekol@gmail.com

15

LABRENT NMET
Temmuz ay sonunda vizyona giren Inception saolsun, dikkatler labirentler zerine bir kez daha topland. Ortaya kan tablo enterasan: Grnen o ki sanat, tasarm, mimarlk, sinema diye devam eden uzun yaratc endstriler listesi labirentin nimetlerinden faydalanmakta ok usta.
Yunan mitolojisinde Kral Minosun emrinde alan zanaatkr Daedalus, gnmze dek etkisi srecek bir form olan labirenti mitolojiye sokan kii olarak tannr. Yarboa yar-insan bir canavar olan Minotaurusun hapsedildii labirenti tasarlayan zanaatkr, aslnda Hindistandan Gney Amerikaya kadar yaylm olan ve yzyllar sonra dijital medyada bile etkili olacak bir formu kullanmt. Temmuz ay sonunda vizyona giren Inception adl filmde (mitolojide Kral Minosun kzyla ayn ad tayan) Ariadne karakterini canlandran mimardan bir labirent tasarlanmas isteniyor. Aslnda, M. 400lerde Girit sikkelerinin zerine izilmi olan labirent formunun grld alanlar resimden mzie, mimariden edebiyata saysz ve eitlidir.
01

buray gezen ziyaretilerin dnya ile fiziksel ve manevi ynelimlerini yeniden dnmeleri amalanmtr. Labirentlerin tarif edilmeyi imknsz klan, srekli kararszlk ve rahatszlk yaratan yan onlar sanatlar iin de ekici hale getiriyor. Anthony Gormleyin 2007de Hayward Galerisinde yapt Blind Light enstalasyonu deneysel ve teknolojik olarak ilgin zelliklere sahip olmakla birlikte, labirentin zndeki yn kaybetme fikrini kullanyordu. Hibir ynlendirmenin olmad bu ortamda biimler eriyor, lek yok oluyor, derinlik ve yzeyler yanltyordu. Kefetmenizi engelleyen bir durum bulunmamasna karlk, serbeste gezinmeye ekiniyordunuz. Jeppe Heinin 2006da Tate Modernda sergiledii Spiral Labirent adl enstalasyon, salyangoz formunda yerletirilmi, ift tarafl aynalardan oluuyor. inde gezenler, kendi yansmalarnn yani sra aynalarn arasndaki aralklardan mekann geri kalann gryor ve mekansal alglar bulandrlyor. Gereklik ve yansmalar, ierisinde gezen kiinin hareketi ile birleince allmadk ve yn artan bir deneyim veriyor. Gormleyin bu yl White Cube Galerisnde sergiledii Nefes Alma Odas III adl enstalasyonunda hologram anmsatan boyutlu floresan bir grid, ierisinde hareket etmeyi de tevik ediyor. Gormley ortaya kan bu labirentvari ortam sanal da olabilir, gerek de eklinde nitelendiriyor. Labirentlerin bakahramanlar bir devirden veya kltrden dierine farkllk gsterse de, sembol daim kalyor. Labirentlerin en ekici zellikleri onlarn yalnzca bir formdan ibaret olmamalar: ilerindeki yolda hep biri var. Bir mitolojiden yola karak, zaman ve corafyay aan bir ama ve merakla labirentin iinde herkes birer kahraman olarak bu zamansz sembol kefedebiliyor.
01 Longleat Malikanesi'nin bahesindeki labirent. 02-03 La Felicede sahnelenen Maria Stuardo operas.

Mondrian, Dubuffet ve Hundertwasser gibi sanatlarn resimlerinde de grlen labirent biimi, bu formun sanatta halen popler olduunu kantlarcasna, 2008 ylnda Mo Moralesin Niken ve Obamann seim kampanyas iin yapt reklam izimlerinde de grlyor, hatta tarihi bir labirenti aynen yineleyen bir Ikea hals bile bulunuyor. 1991 ylnn ngilterede Labirent Yl ilan edilmesi, 17.yydan Hampton Court Sarayndaki nl peyzaj labirentinin halen ziyaretilerin ilgisini eken bir elence olmas ve 2010 knda ABDnin Buffalo ehrinde ina edilen ve Guinness rekorlar kitabna giren devasa buzdan labirent, konunun elenceye ynelik bir zelliinin

olduunu da gsteriyor. Zemine kaznan veya renkli mozaikler ile ekillendirilen labirentler, zerlerinde meditasyon amacyla yrnebilecek kadar byk lekli olabiliyor. 13. yyda tamamlanm Chartres Katedralinin labirentinin bir kopyas, 11 Eyllde hayatn kaybeden mezunlarn ansna ABDde Boston Collegein bahesine yapld. Labirent formunun mzikte dahi yansmalar bulunuyor. Nitekim Mzikteki labirentlere gelirsek; 14. yyda ses iin yazlm bir ark olan En la maison Dedalusun notalar dairesel bir labirent formunda yazlmt. Yine, 2009da Venedikin La Fenicesinde oynanan Donizettinin Maria Stuarda operasnn

dekoru de bir labirent eklinde tasarlanmt. Labirent formu mimari meknlarda hem ekilsel, hem de mecazi adan kullanlabilir. Fiziksel meknlarda kullanldnda, ierisinde ilerleyeni doru yol konusunda yanltr, yollunu kaybettirir ve ama noktasna ulamasn geciktirir. Mecazi olarak labirentten esinlenen tasarmclar ise hem bu fiziksel yanlmadan yararlanr, hem de iindeyken labirentin tmn tasvir etmenin imknszlna vurgu yaparlar. Arakawa&Gins Mimarlk, 1990larn ortasnda ina ettii Reversible Destiny Ofisini pastel renkte eimli bir labirent olarak tasarlam. Tavana, yerdeki labirentin bire bir ayns yerletirilmi ve

02

03