Si t Sillemi me Adoleshentt 2011

ADOLESHENCA

Adoleshenca sht periudha jetsore mes fmijris dhe jets s t rriturit. Nga pikpamja kronologjike, ajo mund t prfshij moshat nga 12 deri n 22 vjec, edhe pse sht e vshtir t identifikohet anagrafikisht, pr shkak t karakteristikave t shoqris n t ciln jetojm. N mnyr pothuajse ironike mund t prcaktohet fillimi i saj, por jo mbarimi, duke qn se pr arsye t ndryshme sidomos ekonomike, qndrimi i fmijve pran prindrve zgjatet, dhe n t njjtn form dhe varsia ndaj tyre, dhe finalizimi me hyrjen n boten e t rriturve, bhet gjithnj e m i ngadalshm.. Shpesh her jan vet prindrit q pengojn rritjen dhe largimin e fmijve, t cilt i konsiderojn prjjetsisht t vegjl. Adoleshenca, karakterizohet nga nj sr ndryshimesh ne sfera t ndryshme, t cilat prfshijn t riun dhe shpesh, shprbjn familjen. Seksualiteti N planin seksual, adoleshenti braktis trupin prej fmije pr nj prej t rrituri, duke arritur maturimin riprodhues. Pr disa prej tyre kjo mund t ket pasoja komplekse sepse i bn t ndjehen t pafuqishm prball shtrngats hormonale, tipike e ksaj moshe. N fakt prpjekjet pr t kontrolluar impulset seksuale, krijojn stres dhe ankth tek adoleshenti. Disa mund t reagojn duke u prpjekur t fshehin seksualitetin e tyre, pr t zgjatur sa m tepr fmijrin, ndrsa t tjer, n ekstrem, mund t ken reagime prej ekzibicionisti, me sjellje dhe veshje prej t rrituri, pr tu ndjer t till. N fakt, seksualiteti e trmb dhe njkohsisht e kuriozon adoleshentin. Komunikimi intim me shokun ose shoqen e ngusht shfaqet dhe fizikisht. T ecurit dor pr dor, sht tipike pr vajzat, ndrsa pr djemt, sjelljet jan m agresive. Pr disa adoleshent, problemi i seksualitetit sht m i theksuar m.q.se, jetojn me frikn e t qnit homoseksual, ose t paaft pr t patur raporte normale. Kjo deri n shfaqjen e figurs s t dashirit/dashurs, me t cilin/ciln, lindin ndjenjat dhe kontaktet e para, m tepr, pr ti provuar vehtes aftsit personale, Pr kt arsye raportet e para jan zhgnjyese, sepse adoleshentt nuk jan akoma t aft si emotivisht ashtu dhe fizikisht, pr shkak t paqndrueshmris, papjekuris, etj.

Miqsia N kt periudh, miqt jan thelbsor. Ato nuk jan m shokt e lojs por personat me t cilt adoleshentt mund t rrfehen dhe t konfrontohen.Figura e shokut/shoqes s zmrs fiton nj rndsi t madhe e cila i jep siguri adoleshentit, si nj shembull pr tu imituar, si nj model pr krijimin e identitetit personal. Duke qn tashm adoleshenti m i clirt n lvizje, sht m i aft t spostohet dhe t zgjedh vet shoqrin e cila nuk kufizohet vetm brnda shokve t klass ose fqinjve, por

Si t Sillemi me Adoleshentt 2011

persona q ndeshen n ambiente nga m t ndryshmet. Ekzigjenca pr t qn pjes e nj grupi bashkmoshatarsh pr t kaluar kohn e lir, tashm sht primare. N kt mnyr, lindin grupet informale t cilet dallohen nga ato formale. (klasa, skuadra sportive) sepse nuk menxhohen nga t rriturit, kshtu q zgjaten ort jasht shtpis me miq t qndrueshm me t cilt ndahen eksperiencat dhe suporti. T qnt pjes e nj grupi, forcon autostimn me ndjesit e t qnt t fort dhe jo vetm. T jesh pjes e nj grupi do t thot t kesh identitet dhe kuptim si pjestar i tij. Megjithat, prvec avantazheve t t qnit pjes e nj grupi ekzistojn, si pr cdo fenomen edhe ant negative, ose ant e errta. Prkatsia ndaj grupit i bn adoleshentt t ndjehen t mbrojtur dhe pr kt t fuqishm, faktor kto q mund ti shtyejn drejt veprimeve n kundrshtim me principet; kjo pr t mos kundrshtuar grupin dhe pr t mos ngelur vetm.

Familja Ndryshimet adoleshenciale shfaqen n brndsi t e kontekstit familjar. Adoleshenti, n kt periudh, ka dy eksigjenca n kundrshtim me njra-tjetrn, nga njra an ndjen nevojn pr t qn i mbrojtur nga familja dhe dshiron t qndroj fmij; nga ana tjetr, dshiron t distancohet dhe t fitoj autonomin. Familja, duhet t prballoj detyrn e vshtir t vendosjes s ekuilibrit, t negocimit t distancave interpersonale duke u adaptuar sipas eksigjencave t adoleshentit, gjithnj duke pyetur vehten..A jam duke vepruar drejt? Dhe sht me t vrtt e vshtir, pasi shpesh her prindrit nuk din se si t sillen, argument ky t cilin do ta diskutojm m gjrsisht n vijim t kapitullit. M.gj.t. duke iu rikthyer tems mund t themi se n thelb, prindrit jan t vetdijshm q fmija po rritet, por akoma nuk duan ta pranojn. Frika ndaj krkesave autonome dhe ndryshimi i ndaj nj ekuilibri q ka funksionuar pr shum koh, mund t jen disa nga arsyet. Prindi duhet t tregohet aq fleksiblsa t mirpres krkesat pr mbrojtje dhe autonomi t fmijs pr ta ndihmuar n eksplorimin e individualitetit pa u ndjer i vetmuar. Bashkshortve tanim i duhet t bjn nj bilanc t vetvehtes si prindr, bashkshort dhe profesionist. Adoleshenca e fmijve i rikthen prindrit n adoleshencn e tyre me t gjitha koloritet, ndjenjat dshirat...gabimet. Sipas disa studimeve, sht provuar q prindrit e nj adoleshenti jetojn nj martes n kriz, subjekt stresi pr paaftsin e t qnit prindr, kjo edhe pr faktin se nuk ndahen me objektivitet detyrat ndrmjet njri-tjetrit. Nga ana tjetr, adoleshenti nuk bn dhe aq pr t rivendosur harmonin familjare m.q.se, sht gjithnj n krkim t konfliktit dhe v n diskutim idet dhe vlerat e prindrve. Kto kontraste, i japin mundsin adoleshentit t njohm mir vetvehten, t konfrontoj mendimet e veta dhe t imponoj respektin ndaj pikpamjeve t tjetrit. Gjithashtu, nprmjet konfliktit, adoleshenti, mson disa aftsi sociale si aftsin e t dgjuarit, komunikimin, negocimin, t cilat do t jen t domosdoshme pr jetn dhe relatat n t ardhmen. Identiteti Adoleshenca pervec ndryshimit t strukturs trupore karakterizohet nga prcaktimi i identitetit. Dalngadal, adoleshenti braktis konceptin mbi vetvehten ndrtuar ngaprindrit pr ta zvendsuar me vlersimin e dhn nga bashkmoshatart, pr t cilt, jan t rndsishme, pamja fizike, trheqja seksuale, inteligjenca etj. Adoileshenti mund t ndjehet jo shum i vlersuar n disa drejtime dhe kjo mund t krijoj, ankth, frustrim, ose sjellje kompensuese, duke u prpjekur t realizohet n sferat ku nuk ndjehet i aft. Shpesh her, prindrit jan t nxitur pr t qn hiperprotektiv, duke rrezikuar q adoleshenti t kundrshtoj n mnyr t tepruar t rriturit. Krijimi i identitetit personal sht nj

Si t Sillemi me Adoleshentt 2011

procedur q zgjat prej vitesh dhe q ndrtohet prmes eksperimentimit t identifikimit. Eksperimentimi konsiston n interpretimin e roleve t ndryshme, duke u identifikuar nprmjet tyre. N t njjtn koh duke patur mundsi pr t njohur persona t ndryshm,, adoleshenti mund ti observoj, t magjepset dhe ti imitoj. Eksperimintimi dhe identifikimi mundsojn nj personalitet me shum fytyra, t cilat ai mund ti prdor suipas ambientit n t cilin ndodhet. P.sh. nj djal q n shtpi mund t jet i edukuar dhe i rezervuar, n shkoll mund t jet i pa disiplinuar, faktor ky q shpesh here cudit prindrit. Prmes eksperimentimit dhe identifikimit, adoleshenti mund t njoh vetvehten, vecmas nga t tjert; mund t konfrontoj aftsit dhe limitet personale. Identiteti prfundimtar sht frut i zgjedhjeve dhe sintezave t disa roleve t eksperimentuara t cilat sjellin n mnyr t paevitueshme humbjen e shum mundsive t tjera. Njohja Hyrja n botn adoleshenciale, sjell dhe perfeksionimin e aftsive t t arsyetuarit n mnyr abstrakte, duke vlersuar mundsi t ndryshme dhe pasojat e nj zgjedhjeje. Kto mundsi jan t pranishme edhe gjat zhvillimit t fmijs, prpara moshs dhjet vjecare, por pas moshs dymbdhjet vjecare, personi fillon t ndrgjegjsohet pr potencialin q zotron, e vlerson dhe reflekton mbi t. Kapaciteti pr t reflektuar mbi mendimin personal dhe at t t tjerve, i lejon t riut, t marr n konsiderat mendime t ndryshme nga t vetat dhe relatat ndryshojn, duke e kaprcyer fazn egocentrike t periudhs fmijrore. Suseset n fushn njohse, si p.sh rezultatet shkollore, i lejojn t riut t rris vetvlersimin. Aftsia pr t menduar sipas Aftsia pr t menduar sipas mundsive t ndryshme, mundson zhvillimin e pikpamjeve kritike t adoleshentit ndaj realitetit, duke imagjinuar zgjidhje jetsore idealiste. Shpesh her, kto mundsi nuk koincidopjn me projektet e figurave referuese, por prmes ktyre aftsive t t menduarit zhvillohet individualiteti personal. T menduarit abstrakt, i jep t riut mundsin projektimit t projekteve t ardhshme, dhe marrjen e vendimeve t rndsishme, sic jan zgjedhja e shkolls dhe e puns. Maturimi i individit sht nj proces q zgjat gjith jetn dhe nuk prfundon me prfundimin e adoleshencs. Jan eksperienca te prditshme dhe ato t jashtzakonshmet t cilat kontribuojn n zhvillimin afektiv dhe shoqror. N fakt bhet fjal pr nj proces t ngadalt, mbi t cilin mund t ndalemi dhe t reflektojm, ndryshe nga adoleshenca, ku ndryshimet jan shum dhe ndodhin jashtzakonisht shpejt. Seksualiteti Karakteristika thelbsore e adoleshencs, sht transformimi trupor q prfshin kalimin nga trupi i fmijs tek i rrituri. Ky transformim, ndryshon raportet me prindrit dhe bashkmoshatart e seksit tjetr. Autoerotizmi, sht nj tjetr fenomen i ksaj periudhe, i cili kundrshtohet nga shum edukator, pr faktin se rrezikon raportet dyshe, duke krijuar nj far izolimi. T tjer e prkrahin, si nj fenomen pr tu siguruar mbi identitetin personal seksual. Ndrsa gjykimi i adoleshentve, varion n baz t vlerave dhe ambientit kulturor n t cilin jan rritur, duke e prcaktuar si akt normal ose imoral. Ekzigjenca pr tu rritur, prfshin adoleshentt n lidhje sentimentale t cilat jan nj mnyr, pr t plotsuar nevojn pr afeksion apo thjesht clirim i energjive. Mnyra pr t konsideruar nj raport hetero-seksual, mbi t gjitha, varet nga vlerat q secili i atribuon raportit mashkull-femr. Akoma, sot, vrehet q adoleshentt kan akoma nj vizion stereotip t seksualitetit, ku djemt krkojn lidhje jo impenjative, me gratifikim t menjhershm ndrsa vajzat lidhje t qndrueshme dhe romantike.Megjitht, shpesh her, stereotipet, n t vrtet jan larg realitetit, m.q.se, zgjedhjet e gjithsecilit, variojn siopas prespektivs s secilit dhe presionit t moshatatve. P.sh, shum adoleshent, kan nj hapsir veprimi t kufizuar, n vecanti vajzat, t cilat pr arsye etnie apo

Si t Sillemi me Adoleshentt 2011

besimi jan shum t kontrolluara nga familja. Nga ana tjetr, qndrojn adoleshentt q kan rapote t parakohshme pr shkak t presionit t grupit. Gjithashtu, adoleshentt e sotm perceptojn mesazhe kontradiktore mbi seksin ku; televizioni, publiciteti, shtypi dhe bashkmoshatart nxisin permisivitetin, ndrsa; prindrit dhe edukatort inkurajojn kujdesin dhe frenimin. Adoleshenti, tashm ka arritur maturimin biologjik por nga pikpamja sociologjike ai konsiderohet akoma nj qytetar drejt formimit t prgjithshm ( si n planin shkollor, ashtu dhe kur fillon integrimi n pun). Si rrjedhoj, m.gj.se i riu, edhe pse sht i aft t shpreh seksualitetin e tij, nuk sht i gatshm t prfshihet n nj raport martesor, sepse nuk sht i gatshm pr nj prgjeqsi t till. Mundsia e zgjedhjes s partnerit n mnyr t vetdijshme dhe eksperimentimi i nj lidhjeje t qndrueshme shfaq nj sr avantazhesh si : afrimitetin me personin e zhgjedhur me t cilin mund t ndash mendimet, t qnit i mbshtetur n castet e vshtira dhe i inkurajuar drejt vetvlersimit. Mbi t gjitha, e rndsishme sht, gjetja e ekuilibrit mes ngrohtsis dhe seksualitetit. N rastin kur i riu nuk mund t zgjedh lirisht por ndjehet i diktuar nga familja, mund t tentoj drejt agresivitetit duke qn i paaft pr t marr prgjegjsi dhe si rrjedhim t mos ndjehet i vlersuar. N t kundrt, permisiviteti i tepruar mund ti krijoj adoleshentit iden e partnerit si dicka njprdorimshe e t pa vler q mund t merret me forc. Ky lloj vizioni ka si rezultat, sjelljen joshse t vajzs dhe prgjegjen e detyrueshme t djalit sipas llogjiks personale. Nj tjetr pasoj e dhimbshme gjat adoleshencs sht dhe zbulimi i homoseksualitetit, i cili sipas vlerave, kulturave apo diagnozave klinike, klasifikohet her si smundje, her si zgjedhje personale dhe her si faktor biologjik. Por pavarsisht nga identiteti, e rndsishme sht q mbi gjithcka ti drejtohemi ndjenjs humane dhe t lm mnjan paragjykimet, n trajtimin e ktyre rasteve

Zhvillimi Fizik

Adoleshenca karakterizohet nga kalimi fiziologjik i fmijs tek i rrituri.Kjo faz quhet pubertet, karakterizohet nga rritje e menjhershme dhe konseguencat e saj, jan si m posht: - Rritja e gjatsis; mund t varioj nga shtat deri n pesmbdhjet centimetr, pr djemt dhe nga gjasht deri n njmbdhjet centimetr pr vajzat. Gjatsia fillon t rritet nga mosha dhjet gjashtmbdhjet vjec pr djemt dhe nga tet deri n katrmbdhjet pr vajzat. Pas kulminacionit t rritjes, subjektet vazhdojn t rriten, me ritm t ngadalsuar deri n moshn tetmbdhjet vjec. - Rritja e peshs; manifestohet pas ritjes s staturs dhe n prfundim adoleshenti ka dyfishin e peshs q kishte n fillim t fazs s rritjes.zhvillimi i muskujve dhe koclave sjell dhe shtimin e mass s dhjamosur. - Zhvillimi i organeve gjenitale; tek meshkujt fillon n moshn katmbdhjet deri n shtatmbdhjet vjec. Tek femrat, zhvillohen organet gjenitale dhe riprodhuese. - Zhvillimi i karakteristikave seksuale; tek meshkujt konsiston n mbullimin e qimeve n gjith trupin, zgjerimin e laringut dhe zgjatjen e kordave vokale me rrjedhoj zbritjen e tingullit te

Si t Sillemi me Adoleshentt 2011

zerit deri n nj oktav. Tek femrat karakteristike jan rrumbullaksia e bacinit, rritja e gjoksit, rrtija e qimeve n zonat pubike e ashelare, etj. N vndet e induatrializuara, sht vn re nj prshpejtim i ritmit t zhvillimit t fmijve, tek adoleshentt q n krahasim me shekujt e kaluar. P.sh, gjatsia e adoleshentve t moshs gjashtmbdhjet vjec, sht dhjet centimetra m superiore se gjatsia e adoleshentve t shekullit t kaluar.Gjithashtu, sht vrejtur nj zhvillim i parakohshm seksual n krahasim me vndt e pa zhvilluara. Gjithsesi supozohet se ky fenomen nuk do t evuloj pambarimisht, pasi jan verejtur fazat e ndalimit n Shtetet e Bashkuara dhe Europn Perndimore. Influenca Psikollogjike n zhvillimin seksual; Rritja trupore n moshn adoleshenciale nuk interpretohet nga t gjith n t njjtn mnyr. Nj faktor influencues n jet sht momenti n t cilin ndodh zhvillimi. Subjekte t ndryshm ndikojn q zhvillimi t mos ndodh n t njjtn mnyr tek t gjith, sepse Brenda grupit ka individ q rriten para kohe n krahasim me t tjert. Ja disa nga ndryshimet dhe pasojat: Meshkujt jan t vantazhuar nga zhvillimi I parakohshm, m.q.se kjo I lejon t ken nj popullaritet m t madh tek bashkmoshatart dhe prgjegjsin e rolit t lidrit, ndrsa nj zhvillim I mvonshm sjell paknaqsi ndaj trupit, m pak besim, m pak popullaritet. - Femrat jan t zvantazhuara nga puberteti I parakohshm, sepse duke u ndjer t rritura, perceptohen t tilla edhe n grupet e adoleshentve m t mdhenj. Si pasoj, vajzat mund t fitojn sjellje devijuese ku mungojn mjetet njohse pr t vlersuar ssituatat n raport me vajzat m t rritura. Sipas disa krkimeve, vajzat me zhvillim t parakohshm, braktisin shkolln, konsumojn alkool ose duhan, m tepr n krahasim me bashkmoshataret. Kur ato arrijn moshn njaet e pes vjecare, nuk kan sjellje devijuese n rapport me vajzat e moshs s tyre, por prjetojn pasojat e sjelljeve t tyre t mparshme, p.sh. jan m pak t shkolluara, etj. Procesi I rritjes, djeg shum energji t cilat mund t prdoreshin n aktivitete t tjera. Rnia e rendimentit shkollor n kt periudh nuk prbn shqetsim, sidomos nse rritja ndodh gjat kalimit nga shkolla tetvjecare n shkolln e mesme. Kalimi n shkolln e mesme, sht n vetvehte nj proces stresues i cili i bashkangjitet procesit t vshtir t rritjes. Nga ana tjetr identiteti prcakton diskriminimin e detyrave mashkullore dhe femrore, duke prndjekur dshira dhe aspirata q jan tipike t gjinis. N europn verior ku barazia mes burrit dhe gruas sht efektive, kjo domosdo9shmri sht me e vogl. N kultura t tjera, si e jona, ku barazia gjinore nuk sht arritur akoma, vajzat gzojn nj gam t gjr zgjedhjesh n krahasim me djemt si p.sh. mund t veshin veshje mshkullore, studiojn, etj. Nga ana e djemve, vrehet nj disponibilitet fleksibiliteti ndaj prerogativave femrore, sic sht joshja pasive. Puberteti prbn nj periudh t vshtir dhe pr ta kaprcyer nevojiten mjete njohse dhe etike, jo gjithnj t disponueshme, nse zhvillimi ndodh n periudh t parakohshme. Rndsi t madhe ushtron ambienti familjar i cili ndihmon adoleshentin t pranoj ndryshimin. N plan sekondar qndrojn nashkmoshatart, burim konfrontimi dhe ndihme pr t reaguar sic duhet ndaj provokimeve, si p.sh prgjegjet ndaj frazave keqdashse. Adoleshentt q nuk kan mundsi r frekuentojn bashkmoshatatrt, p.sh..pr arsye t integrimit n pun, n nj bot t rriturish, mund t ken vshtirsi n periudhn e rritjes. -

Si t Sillemi me Adoleshentt 2011

Si t Sillemi me Adoleshentt

Adoleshenca fillon n periudhn e puberttit, duke vazhduar pak a shum , deri n moshn 30 vjec. Adoleshenca sht nj fenomen social-kulturor m tepr se biologjik. Sjellja psikollogjike adoleshenciale, qndron e pa prekur deri n momentin q individi arrin autonomin. Nse n shoqrin, primitive, rritja dhe riprodhimi bazoheshin n faktor biologjik, n nj shoqri komplekse si ajo n t ciln jetojm sot, ligjet prcaktuese, jan krejt t ndryshme nga ato q dikton natyra. Karakteristik kryesore e adoleshentve, jan ritualet e vecanta, vndet e takimit, shenjat njohse ose dalluese. Kto sjellje, kan pr qllim ndrtimin e nj identiteti personal t sigurt, dhe n t njjtn koh t ndryshm nga prindrit. Solidariteti mes t rinjve, sht zakonisht mjaft i fort dhe nj faktor determinues n zgjedhjet e tyre. N t kundrt, nse kto zgjedhje do t diktoheshin nga familja do t ishin t dhimbshme, sidomos nse do t sillnin dhe ndarjen nga mbrojtja e saj. Edhe kur nuk sht e nevojshme, t rinjt paraplqejn klandestinitetin (fshehtsin), duke u munduar t shprehin vetvehten n ambiente ku familja nuk ka akses. Kjo hapsir, e prcaktuar, private, i krijon atyre mundsin t ridimensionojn personalitetin e tyre, duke u konfrontuar dhe njkohsisht mirkuptuar me njri-tjetrin. Mbi t gjitha, nuk ndjehen t paragjykuar nga t rriturit. N fakt, jo gjithnj sht e thjesht pr t rriturin t krijoj nj raport sintonie me adoleshentin, dhe nse i rrituri dshiron q ky raport t funksionoj dhe t mos vr n lvizje mekanizmat kundrshtues tek adoleshenti, duhet t punoj n radh t par me vetvehten.

Dy nga sjelljet e gabuara m t zakonshme, jan: Nnvlersimi i adoleshentit duke e trajtuar si i paaft, nj form autarktizmi shkaktuar nga ankthi T qnit bashkpuntor i adoleshentit. Adoleshenti nuk i do t rriturit q sillen si fmij, dhe n prgjithsi, i shikon kto figura si patetike, duke u distancuar prej tyre.

Adoleshenti ka nj nevoj jetike pr tu ndjer normal, si t gjith bashkmoshatart.. Detyrat Kryesore t prindit jan: 1. TI ndihmoj sa m tepr n shkputjen prej tyre, duke mos I br t ndjehen n faj pr kt arsye 2. TI ushqej sa m tepr siguri vetvehte 3. Dhnia e nj informacioni t detajuar, sidomos mbi jetn seksuale

Si t Sillemi me Adoleshentt 2011

Ja disa nga teknikat e komunikimit: 1. Arsyetimi dhe qartsia, n mnyr q adoleshenti t arsyetoje edhe me vetvehten duke u ridimensionuar me objektivitet. Jo shpesh, adoleshentt japin llogari pr veprimet e tyre dhe reflektojn mbi pasojat. 2. Zgjidhja e problemeve duke bashkpunuar. Dhnia e eksperiencs personale duke i ofruar adoleshentit zgjidhje realiste dhe pragmatike, gjithnj duke par brnda vehtes,duke arsyetuar, duke studiuar ambientin. 3. Ndihma n marrjen e prgjegjsive, duke vn n praktik hipotezat m t realizueshme. Normalisht, sht mir q vmendja e adoleshentit t trhiqet me pyetje t till si Ti si mendon se mund t veprosh?; Ku do t arrish me...., etj. 4. Modestia n vnd t idealizimit t vetvehtes. Adoleshenti mun t kuptoj m mir vehten nse do t gjrj forcn pr t zgjidhur vshtirsit vet dhe n mnyr efikase. sht e gabuar ti imponohemi atyre si Modele Prsosmrie, duke marr si shembull reagimet tona n situate t caktuara. 5. Rritja e vetvlersimit, duke i spjeguar adoleshentit se zgjidhja sht tek ai dhe se zotron aftsit pr t arritur at q dshiron.