VAI TR C A CC NGUYN T C, PH M TR LGC BI N CH NG VI C RN LUY N N NG L C T DUY BI N CH NG

IV I

TR N VI T QUANG (*)

Cng v i php bi n ch ng v nh n th c lu n mcxt, lgc bi n ch ng c vai tr tr ng lgc bi n ch ng c nh ng nguyn t c v ph m tr xc

c bi t quan phn

i v i vi c xy d ng, rn luy n n ng l c t duy bi n ch ng. V i tnh cch m t khoa h c, nh. Trong bi vi t ny, tc gi

tch v gp ph n lm r vai tr, ngh a c a cc nguyn t c, nh nguyn t c khch quan, nguyn t c ton di n, nguyn t c pht tri n, nguyn t c l ch s c th , nguyn t c th c ti n, cng v i cc ph m tr l ch s v lgc, c th v tr u t rn luy n, pht tri n n ng l c t duy bi n ch ng. N ng l c t duy bi n ch ng l t ng h p nh ng ph m ch t t duy trnh bi n ch ng v i t cch ph N ng l c t duy bi n ch ng cao, l kh n ng n m b t v v n d ng nhu n nhuy n, linh ho t, sng t o cc nguyn l, ph m tr, quy lu t c a php ng php nh n th c v nguyn t c m t duy ph i tun theo nh m nh n th c v th c ti n ang t ra. c c tr ng b i s hi u bi t v v n d ng cc nguyn l, ph m gi i quy t m t cch hi u qu nh t nh ng v n ng c a lgc bi n ch ng trong qu trnh nh n th c; coi vi c n m v ng v v n d ng thnh th o nh ng nguyn t c, ph m tr l i u ki n

tr, quy lu t c a php bi n ch ng duy v t, c ng nh cc nguyn t c, ph m tr c a lgc bi n ch ng. S th ng nh t gi a php bi n ch ng, nh n th c lu n v lgc bi n ch ng l m t nguyn l r t quan tr ng c a tri t h c mcxt. Trong Bt k tri t h c, V.I.Lnin kh ng ch ng c ng chnh l l lu n nh n th c, l lgc bi n ch ng c a ch ngh a Mc. Cng v i php bi n ch ng v nh n th c lu n, lgc bi n ch ng c vai tr v cng quan tr ng v i vi c pht tri n n ng l c t duy bi n ch ng cho ng i h c. Trong th i i pht tri n m nh m i nh r ng, php bi n

c a cu c cch m ng khoa h c - cng ngh v kinh t tri th c, vai tr c a lgc bi n ch ng t ng ln h n bao gi h t. Ch c n m v ng v v n d ng lgc bi n ch ng m i c th th c s i su vo b n ch t c a c nh ng v n khi ni m, l thuy t khoa h c v gi i quy t c a t duy trong s v n c cc nguyn t c, cc ph m tr c a it ng, m i c th n m c cc c a th c ti n.

Khc v i lgc hnh th c, lgc bi n ch ng l khoa h c nghin c u nh ng hnh th c v quy lu t ng, pht tri n c a n. Ngoi nh ng quy lu t bi n ch ng ph bi n c a t nhin, x h i v t duy (c nh ng quy lu t c b n v khng c b n), lgc bi n ch ng cn

nghin c u nh ng quy lu t bi n ch ng c a ring t duy: s chuy n ho t t duy kinh nghi m ln t duy l lu n, t t duy thng th ng c l i, t hi n t ng ng ln t duy khoa h c; t c th n tr u t ng v n b n ch t, v.v..

V n d ng cc nguyn l, quy lu t c a php bi n ch ng duy v t vo qu trnh t duy, lgc bi n ch ng nu ln cc nguyn t c c b n m t duy ph i tun theo trong vi c nh n th c chn l. Khi nghin c u lgc bi n ch ng, ng ti n. Nguyn t c khch quan i h i vi c nh n th c ph i d a vo nh ng c s th c t khch quan, xu t pht t chnh b n thn nh ng quy lu t v n cho s v t, hi n t v t t n)"(1). N m v ng v v n d ng ng n nguyn t c khch quan s gp ph n thi t th c trong vi c xy i h c. Vi c qun tri t nguyn t c ny gip h th y ng trong th c t ho c ph i ti n hnh cc th n. cs it ng, i chi u, so snh v nh gi c ph h p v i i h c hi u d ng n ng l c t duy bi n ch ng cho ng nghi m khoa h c c ho c l y ch ch quan p it ng, t nh ng thu c tnh v m i lin h v n c c a n, t ng th i khng c c t xn, khng c gn ghp ng v pht tri n c a b n thn n; khng th d a vo mu n ch quan t cho th c t , ih cs n m c cc nguyn t c c b n, nh nguyn t c khch quan, nguyn t c ton di n, nguyn t c pht tri n, nguyn t c l ch s - c th , nguyn t c th c

ng nh ng g m chng v n khng c. Trong Bt k tri t h c, V.I.Lnin ch ra

r ng, "tnh khch quan c a s xem xt (khng ph i th d , khng ph i di dng, m b n thn s

c r ng, ph i quan st cc s v t v hi n t Nh ng k t qu nghin c u ph i c ki m tra,

c nh ng t li u c n thi t nh m rt ra tri th c khoa h c ng

hi n th c khch quan hay khng. N m v ng nguyn t c khch quan gip ng ph i xem xt it ng ng nh n v n c trong th c t .

c n thi t ph i quan st th c t m t cch t m , chnh xc; ph i xu t pht t b n thn B n thn cc s v t, hi n t

ng trong th gi i khch quan khng t n t i c l p, tch r i, m t n y l i v cng phong

t i trong nh ng m i lin h h u c v i nhau. H n n a, nh ng m i lin h

ph, a d ng v h t s c ph c t p, bao g m c nh ng m i lin h b n ch t v khng b n ch t, t t nhin v ng u nhin, ch y u v th y u. V th , khi nh n th c th gi i khch quan, t duy bi n ch ng i h i ph i tun th nguyn t c ton di n. V.I.Lnin vi t: "Mu n th c s hi u ti p" c a s v t . Chng ta khng th lm c n thi t ph i xt t t c m i m t s c i u m t cch hon ton y cs v t, c n ph i nhn bao qut v nghin c u t t c cc m t, t t c cc m i lin h v "quan h gin , nh ng s phng cho chng ta kh i ph m ph i sai l m v s c ng

nh c"(2). N m v ng nguyn t c ton di n, ng y , ton v n; xem xt it i h c s nhn nh n, nh gi it ng m t cch chnh xc, c l i t duy phi n ng x y ra r t ng nh m t ch nh th , h th ng; trnh

di n, chi t trung, ng y bi n. Th c t cho th y, cc hi n t ph c t p, do nhi u nguyn nhn gy ra v bi n quan st c k t qu cu i cng. V th , n u nghin c u

ng trong t nhin th it

i qua nhi u giai o n, nh ng nhi u khi ta ch ng m t cch phi n di n s d n

t i nh ng tri th c, k t lu n sai l m. Ch ng h n, khi xem xt v t r i trong khng kh, ta th y m t th c t l hn r i nhanh h n chi c l. gi i thch i u ny, chng ta ph i c quan i m ton ng c a l c ht tri t, v a ch u s tc ng c a di n, ph i th y r ng cc v t v a ch u s tc v i tr ng l c c a v t. T nhin, x h i v t duy lun n m trong qu trnh v n nh ng quy lu t t t y u, v n c c a chng. V v y, tnh t t y u ph i nghin c u s v t trong s v n khch quan v n c, ch ra chi u h t duy c a ng my mc. Lgc bi n ch ng ch cho chng ta th y Cc khi ni m, nh lu t, l thuy t t t y u c s pht tri n bi n ch ng c a nh n th c khoa h c. c b sung, i u ch nh, pht tri n trong qu trnh nh lu t, l thuy t m i ny xem nh ng tri nh lu t, l thuy t c m c s k th a nh ng gi tr c bi t. V th , khng nn c thi i, i h c tr nn n ng ng bi n ng v pht tri n khng ng ng theo c b n ch t c a s v t, ngoi nh nh n th c

l c c n khng kh. Ch c th coi v t r i t do khi m l c c n c a khng kh khng ng k so

cc nguyn t c trn, t duy cn ph i tun th nguyn t c pht tri n. Nguyn t c ny quy

ng v pht tri n theo nh ng quy lu t ph bi n,

i c a n. M t khc, nguyn t c ny cn gip cho

ng, linh ho t, m m d o; kh c ph c b nh b o th , tr tr v

nh n th c, trong l ch s pht tri n c a khoa h c. Nh ng khi ni m, khng ph nh n hon ton cc khi ni m, h p l, coi chng nh nh ng tr th c c c a con ng Niut n l thnh t u khoa h c v khng c ng h p

i nh nh ng chn l tuy t ch, cu i cng. Nh chng ta bi t, c h c i c a loi ng c p d ng r ng ri vo nhi u l nh v c c h c Niut n. Do c m i quy lu t c

khc nhau trong nhi u th k . Nh ng, l ch s v t l h c khng d ng l i c t duy bi n ch ng, khng n m ng th i ng i v thuy t l h c lc cho r ng, v t l h c b n c a t nhin. Khi thuy t t th i gian, kh i l tt it t nh c a n, tm ra ng t

c nguyn t c pht tri n nn m t s nh khoa a ra quan i m m i v khng gian, nc a

ng, nhi u nh khoa h c c t t

ng hoi nghi nh ng l thuy t m i ny. Tuy

nhin, s pht tri n c a khoa h c sau ch ng minh c s khoa h c v tnh ng

thuy t t

ng

i, thuy t l

ng t . u c qu trnh hnh thnh v pht tri n, u nh.

M i s v t, hi n t V.I.Lnin kh ng s v t, hi n t

ng trong th gi i khch quan

c l ch s c a mnh v bao gi c ng t n t i trong nh ng i u ki n, hon c nh c th nh t nh: lgc bi n ch ng d y r ng, "khng c chn l tr u t lun lun l c th "(3). Nguyn t c l ch s - c th ch cho ng

ng, r ng chn l

i h c th y r ng, khi xem xt cc

ng, c n ph i tm hi u qu trnh pht sinh, pht tri n c a chng, ch ra m i lin h i h c c th xem xt, nghin c u it ng nh n

n i t i c a chng, c ng nh m i lin h gi a chng v i nh ng i u ki n, hon c nh c th . N m v ng nguyn t c l ch s - c th gip cho ng th c g n v i nh ng i u ki n, hon c nh c th nh t mc. Nguyn t c l ch s - c th ch ra r ng, ngay c nh ng ki n th c hi n thang c a qu trnh nh n th c v h n. Khi nghin c u m t hon c nh c th . M i khi ni m, it i c ng ch l m t b c ng hay i trong ng, nh gi m t t t u ra nh, bi t v n d ng nh ng h c thuy t, nh ng

nguyn l, cng th c m t cch sng t o, trnh r i vo cc c n b nh gio i u, kinh nghi m, my

v n d ng m t l thuy t, cng th c, c n ph i g n chng v i cc m i lin h , v i nh ng i u ki n, nh lu t, quy lu t v t l, ho h c hay sinh h c hon c nh c th , ph thu c vo trnh s c b sung, hon thi n. ng l c, m c ch c a nh n th c, l tiu chu n khch quan c a chn l v nh: "Quan i m v i s ng, v th c ti n ph i l quan ih c hi u bi t v cng c , thi t b nghin c u c a t ng th i nh lu t, quy lu t

k . B i v y, cng v i s pht tri n c a nh n th c v th c ti n, cc khi ni m, Th c ti n l c s ,

v y, cng v i yu c u tun th cc nguyn t c trn, t duy bi n ch ng mcxt khng tch r i nguyn t c th c ti n. V.I.Lnin kh ng th y ng gip ng quan i m th nh t v c b n c a l lu n v nh n th c"(4). Nguyn t c th c ti n ch cho ng ti n, coi tr ng cng tc t ng k t th c ti n, i h c hi u ng th i ph i c n c vo th c ti n

c r ng, nh n th c ph i xu t pht t th c ti n, d a trn c s th c ti n, i su vo th c ki m tra tnh n c a tri th c, h c i i v i hnh, nh tr ng g n li n v i x h i. Nguyn t c ny c ng

c tnh bi n ch ng c a tiu chu n th c ti n. Th c ti n l tiu chu n khch

ki m nghi m chn l, nh ng tiu chu n th c ti n khng cho php bi n nh ng tri th c i thnh nh ng chn l tuy t ch cu i cng. i h c th y r ng, nh ng bi h c kinh nghi m qu bu u tranh cch m ng v xy d ng tn c c rt, c, nh ng ki n th c khoa h c

c a con ng

Lgc bi n ch ng ch cho ng c b sung t th c ti n

c rt ra t th c nghi m v

c ki m tra b ng th c nghi m. Vi c n m v ng v tun th

nguyn t c th c ti n c t m quan tr ng ch quan, gio i u, my mc.

c bi t, gip ng

i h c trnh r i vo sai l m c a b nh

Ngoi nh ng nguyn t c trnh by trn y, lgc bi n ch ng cn nghin c u cc ph m tr l ch s v lgc, c th v tr u t khoa h c. Th ng nh t gi a lgc v l ch s l m t nguyn t c ph ng php lu n quan tr ng c a nh n th c khoa h c v xy d ng cc l thuy t khoa h c. Khc v i quan i m duy tm v siu hnh, ch ngh a duy v t bi n ch ng cho r ng, l ch s l tnh th nh t, cn lgc c a t duy l tnh th hai, lgc l ci ph n nh c a l ch s . Hay ni cch khc, m i quan h gi a l ch s v lgc l m i quan h gi a hi n th c khch quan v s ph n nh lgc c a hi n th c , l bi u hi n c a m i quan h gi a t n t i v t duy. Tuy nhin, lgc ph n nh l ch s m t cch tm t t, khi qut; n ch ph n nh nh ng m c chnh, nh ng giai o n pht tri n ch y u, nh ng m t b n ch t, nh ng xu h t t y u c a l ch s . Ph. ngghen cho r ng, ci lgc l ci l ch s nh ng l s . Nguyn t c th ng nh t gi a l ch s v lgc c a ch ngh a duy v t bi n ch ng l c s c a cc ph ph ng php khoa h c: ph ng php lgc v ph ng php l ch s . Hai ph ng php ny l hai ng php nghin c u khc nhau, nh ng l i th ng nh t bi n ch ng v i nhau, g n b ch t ch v i ng php lgc ho c ph ng php l ch s "thu n ty" tch r i nhau. ng php s c a nh n th c v th c ti n. Ch ng h n, khi i h c i qua cc giai o n c a s i n khi ni m, n tr u t nh lu t. ng v t tr u c "l c b , t c b ", c tr u t ng ng ho, ngh a ng,... nh m v n d ng chng nh nh ng ph ng php nh n th c

c lm s ch kh i nh ng ci ng u nhin, nh ng b c quanh co c a l ch

nhau, khng c ph

N m v ng v v n d ng h p l, sng t o cc ph m tr l ch s v lgc nh nh ng ph pht huy hi u qu trong vi c gi i quy t cc v n trnh by cc khi ni m, ph m tr, quy lu t, n u d n d t ng ng t i th y c th ng i theo cch th c trnh by l ch s v n

pht tri n nh n th c th h s d hi u v n m v ng ngh a c a cc tri th c . C nhi u gi d y, Nh n th c l s th ng nh t c a hai qu trnh tch chng v rt ra nh ng khi ni m th hai - qu trnh nh n th c i t tr u t i t nh ng khi ni m, th trong t duy. nh ngh a tr u t ng i t tr u t i l p nhau: t c th nh ngh a tr u t n tr u t

n c th . Theo qu trnh th nh t, nh n th c xu t pht t nh ng ti li u c m tnh, phn n gi n, nh ng ng ng ph n nh t ng m t, cho qu trnh t n ci c ng t o ti n

t ng thu c tnh c a s v t. Qu trnh nh n th c t c th

n c th . Trong qu trnh th hai ny, nh n th c ng php nh n th c khoa h c quan tr ng.

ng thng qua t ng h p bi n ch ng

n c th l ph

Theo C.Mc, "ph qun tri t php ny ph m T b n.

ng php i t tr u t

ng

n c th ch l ci ph

ng php nh n m t duy ng

c ci c th v ti t o ra n v i t cch l m t ci c th trong t duy"(5). Ph

c ng xy d ng trn c s duy v t bi n ch ng v v n d ng ti tnh trong tc ti, l thuy t khoa h c, vi c v n d ng thnh th o it ng trong m i lin

Trong nh n th c khoa h c c ng nh xy d ng ph ng php i t tr u t it ng v quy lu t c a ng, hi u

n c th cho php ch th nh n th c thm nh p su vo b n ch t c t t c cc m t v quan h t t y u c a

h v ph thu c l n nhau gi a chng. Nh v y, c th kh ng nh r ng, cc nguyn t c, ph m tr c a lgc bi n ch ng c ngh a quan i h c. Tuy nhin, s ng nh t v i n ng l c t tr ng trong vi c xy d ng, rn luy n n ng l c t duy bi n ch ng cho ng hi u bi t v nh ng nguyn t c, ph m tr c a lgc bi n ch ng khng

duy bi n ch ng. N ng l c t duy bi n ch ng l kh n ng v n d ng nh ng nguyn t c, ph m tr c a lgc bi n ch ng m t cch h p l, nhu n nhuy n, sng t o. Ni cch khc, tri th c v nh ng nguyn t c, ph m tr c a lgc bi n ch ng ph i n c ng i h c v n d ng thnh th o, nhu n ng th c ti n. c c p ch y u nhuy n th m i bi n thnh s c m nh c a t duy trong nh n th c v ho t c ta hi n nay, cc nguyn t c, cc ph m tr c a lgc bi n ch ng i h c l nh h i

trong qu trnh nghin c u, gi ng d y php bi n ch ng v nh n th c lu n c a tri t h c Mc Lnin. Thng qua qu trnh , ng c nh ng nguyn t c v ph m tr c a lgc c c p n trong ch ng bi n ch ng. Cc nguyn t c, ph m tr c a lgc bi n ch ng c ng trnh Lgc h c (ph n lgc bi n ch ng). Nh m pht huy vai tr c a tri t h c Mc - Lnin ni chung v lgc bi n ch ng ni ring trong vi c xy d ng, rn luy n n ng l c t duy bi n ch ng cho ng b nhi u gi i php ch y u, nh tr c a i h c, chng ta c n th c hi n ng c a ng i h c; xc ng nh i m i n i dung ch ng trnh v ph ng php gi ng d y; pht huy vai c l p v nghin c u n

i ng gi ng vin trong gi ng d y; pht huy tnh tch c c, ch

ng vai tr, v tr c a lgc bi n ch ng v i t cch m t mn khoa h c m t cch ton di n, su s c.