1

TRIGONOMETRIJSKE FUNKCIJE OTROG UGLA

Trigonometrija je prvobitno predstavlja oblast matematike koje se bavila izraunavanjem
nepoznatih elemenata trougla pomou poznatih. Sam njen naziv potie od dve grke rei
TRIGONOS- to znai trougao i METRON- to znai mera. Kako se definiu
trigonometrijske funkcije?

Posmatrajmo pravougli trougao ABC.

a,b katete
c hipotenuza

2 2 2
c b a = + Pitagorina teorema









sin

cos




naspramna kateta a
hipotenuza c
nalegla kateta b
hipotenuza c
naspramna kateta a
tg
nalegla kateta b
nalegla kateta b
ctg
naspramna kateta a
o
o
o
o
= =
= =
= =
= =


PAZI: Sam simbol sin,cos,tg,ctg sam za sebe ne oznaava nikakvu veliinu!!! Uvek
mora da ima i ugao.

Izraunajmo vrednost trigonometrijskih funkcija za uglove od
o o o
i 60 45 , 30 . Najpre
emo posmatrati polovinu jednakostraninog trougla.

Kao to znamo visina jednakostraninog trougla je

2
3 a
h =


www.matematiranje.com

2

1
2
sin30
2 2
3
3
2
cos30
2
1 1 3 3
2
30 ( )
3 3 3 3 3
2
3
2
30 3
2
o
o
o
o
a
naspramna kateta a
hipotenuza a a
a
nalegla kateta
hipotenuza a
a
naspramna kateta
tg racionaliemo
nalegla kateta a
a
nalegla kateta
ctg
a
naspramna kateta
= = = =
= = =
= = = = =
= = =


Sada emo uraditi (po definiciji) i za ugao od
o
60 .

3
3
2
sin 60
2
1
2
cos 60
2
3
2
60 3
2
3
2
60
3 3
2
o
o
o
o
a
a
a
a
a
tg
a
a
ctg
a
= =
= =
= =
= =


Za vrednost trigonometrijskih funkcija ugla od
o
45 upotrebiemo polovinu kvadrata.

Kao to znamo dijagonala kvadrata je 2 a d =






www.matematiranje.com
3
1 1 2 2
sin 45
2 2 2 2 2
2
cos 45
2 2
45 1
45 1
o
o
o
o
naspramna kateta a
hipotenuza a
nalegla kateta a
hipotenuza a
naspramna kateta a
tg
nalegla kateta a
nalegla kateta a
ctg
naspramna kateta a
= = = = =
= = =
= = =
= = =


Na ovaj nain smo dobili tablicu:



o =
o
30 o =
o
45 o =
o
60
sin
2
1

2
2

2
3

cos
2
3

2
2

2
1

tg
3
3

1
3
ctg
3
1
3
3



Naravno, kasnije emo tablicu proiriti na sve uglove od . 360 0
o o


Osnovni trigonometrijski indetiteti:

1) 1 cos sin
2 2
= + o o
2)
o
o
o
cos
sin
= tg
3)
o
o
o
sin
cos
= ctg
4) 1 = o o ctg tg

Da probamo da dokaemo neke od indetiteta:

1) = + o o
2 2
cos sin (pogledajmo definicije:
c
a
= o sin i
c
b
= o cos ; to da zapamtimo)=
2 2 2 2
2 2 2
a b a b
c c c
+
+ = =(vai Pitagorina teorema,
2 2 2
c b a = + ) 1
2
2
= =
c
c
www.matematiranje.com
4

2) o
o
o
tg
b
a
c b
c a
c
b
c
a
= =

= =
cos
sin
slino se dokazuje i za o ctg

4) = o o ctg tg (zamenimo iz definicije, da je
b
a
tg = o i
b
ctg
a
o = ) 1 = =
a
b
b
a

Ba lako, zar ne?

Iz osnovnih indetiteta se mogu izvesti razne druge jednakosti:

1) Ako krenemo od:

= + 1 cos sin
2 2
o o ovo delimo sa o
2
cos
2 2
2 2 2
sin cos 1
cos cos cos
o o
o o o
+ =
= +
o
o
2
2
cos
1
1 tg Odavde izrazimo o
2
cos
2
2
1
cos
1 tg
o
o
=
+


Ako sad ovo zamenimo u:


2 2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
sin cos 1
1
sin 1
1
1
sin 1
1
1 1
sin
1
sin
1
tg
tg
tg
tg
tg
tg
o o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
o
+ =
+ =
+
=
+
+
=
+
=
+


Ove dve identinosti emo zapisati i koristiti ih u zadacima!!!

Jo jedna stvar, da izvedemo i trigonometrijske funkcije komplementnog ugla. Kako je
kod pravouglog trougla
o
90 = + | o tj. komplementni su, vai:


www.matematiranje.com
5


tj.






Odakle ovo?

A
B
C
a
b
c
o
|



sa slike (po definiciji) je












1) Date su katete pravouglog trougla a=8cm i b=6cm. Odrediti vrednost svih
trigonometrijskih funkcija uglova i










www.matematiranje.com

o o
o o
o o
o o
tg ctg
ctg tg
o
o
o
o
=
=
=
=
) 90 (
) 90 (
sin ) 90 cos(
cos ) 90 sin(
o |
o |
o |
o |
tg ctg
ctg tg
=
=
=
=
sin cos
cos sin
a
b
ctg
b
a
tg
c
b
c
a
=
=
=
=
o
o
o
o
cos
sin
b
a
ctg
a
b
tg
c
a
c
b
=
=
=
=
|
|
|
|
cos
sin
cm c
c
c
c
b a c
cm b
cm a
10
100
36 64
6 8
6
8
2
2
2 2 2
2 2 2
__________
=
=
+ =
+ =
+ =
=
=
| o
| o
| o
| o
tg
a
b
ctg
ctg
b
a
tg
c
b
c
a
= = = =
= = = =
= = = =
= = = =
4
3
8
6
3
4
6
8
sin
5
3
10
6
cos
cos
5
4
10
8
sin
6
2) Izraunati vrednost trigonometrijskih funkcija nagibnog ugla dijagonale kocke
prema osnovi.

Izvuemo na stranu ovaj trougao:












Kao to znamo mala dijagonala je 2 a d = , a velika dijagonala (telesna) 3 a D = . Po
definicijama je:

1 1 3 3
sin
3 3 3 3 3
2 2 2 3 6
cos
3 3 3 3 3
1 1 2 2
2 2 2 2 2
2
2
a
a
a
a
a
tg
a
a
ctg
a
o
o
o
o
= = = =
= = = =
= = = =
= =


3) U pravouglom trouglu je 24 c cm = i sin 0, 8 o = . Odrediti katete.
Po definiciji je:

cm a
a
a
c
a
2 , 19
8 , 0 24
24
8 , 0
sin
=
=
=
= o


2 2 2
a c b = sad ide Pitagorina teorema

cm b
b
b
b
4 , 14
36 , 207
64 , 368 576
) 2 , 19 ( 24
2
2
2 2 2
=
=
=
=

www.matematiranje.com
?
?
8 , 0 sin
24
____ __________
=
=
=
=
b
a
cm c
o
7
4) Izraunati vrednost ostalih trigonometrijskih funkcija ako je:
a) 6 , 0 sin = o
b)
13
12
cos = o
v) 225 , 0 = o tg
Reenje:
a)
5
3
sin = o jer
5
3
10
6
6 , 0 = = .Najpre emo iskoristiti da je 1 cos sin
2 2
= + o o


5
4
cos
25
16
cos
25
16
cos
25
9
1 cos
1 cos
5
3
2
2
2
2
=
=
=
=
= + |
.
|

\
|
o
o
o
o
o

Poto su otri uglovi u pitanju:

4
cos
5
o = +
b)
13
5
sin
169
25
sin
169
25
sin
169
144
1 sin
1
13
12
sin
1 cos sin
13
12
cos
2
2
2
2
2 2
=
=
=
=
= |
.
|

\
|
+
= +
=
o
o
o
o
o
o o
o

otar ugao, pa uzimamo +

5
sin
13
o =
3
4 1
4
3
5
4
5
3
cos
sin
= =
= = =
o
o
o
o
o
tg
ctg
tg
5
12
12
5
13
12
13
5
cos
sin
=
= = =
o
o
o
o
ctg
tg
8
v)
40
9
1000
225
225 , 0 = = = o tg

Iskoristiemo jednakosti:
2
2
2
sin
1
tg
tg
o
o
o
=
+
i
2
2
1
cos
1 tg
o
o
=
+



41
9
sin
41
9
sin
1681
81
sin
1681
81
sin
2
+ =
=
=
=
o
o
o
o












2
2
2 2
1
cos
1
1 1600
cos cos
1681
1681
1600
1600 40
cos cos
1681 41
40
cos
41
Za kotangens je lako:
1
40
9
tg
ctg
tg
ctg
o
o
o o
o o
o
o
o
o
=
+
= =
= =
= +
=
=


www.matematiranje.com

1600
1600 81
1600
81
sin
1
1600
81
1600
81
sin
1
40
9
40
9
sin
1
sin
2
2
2
2
2
2
2
2
+
=
+
=
+
|
.
|

\
|
|
.
|

\
|
=
+
=
o
o
o
o
o
o
tg
tg
9
9
6
cos
) 9 (
36
cos
) 9 (
36
cos
2
2 2
2
2 2
2
2
+
=
+
=
+
=
a
a
a
a
a
a
o
o
o
5) Izraunaj vrednosti ostalih trigonometrijskih funkcija ako je:

a)
9
9
sin
2
2
+

=
a
a
o
b)
a
a
ctg
4
4
2

= o
a)


2
2
sin
cos
9
9
tg
a
a
tg
o
o
o
o
=

+
=
2
6
9
a
a +
2
2
9
6
6
9
a
tg
a
a
ctg
a
o
o

=
=

b)























www.matematiranje.com
2 2
2 4 2 4
2
2 2
2 2 2 2
2
2 2
2 2
2
2
2
2
2
2 2
2 2
) 9 (
81 18 81 18
cos
) 9 (
) 9 ( ) 9 (
cos
) 9 (
) 9 (
1 cos
9
9
1 cos
sin 1 cos
1 cos sin
+
+ + +
=
+
+
=
+

=
|
|
.
|

\
|
+

=
=
= +
a
a a a a
a
a a
a
a
a
a
o
o
o
o
o o
o o
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2
2 2
2
2
2 2
2
2
2 4 2
2
2
4 2
2
2 2
2
4 4
4 4
sin
1
4
4
sin
4
1
4
16
( 4)
sin
16
1
( 4)
16
sin
16 8 16
16
sin
8 16
16
sin
( 4)
4
sin
4
a a
ctg tg
a a
tg
tg
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a a a
a
a a
a
a
a
a
o o
o
o
o
o
o
o
o
o
o

= =

=
+
| |
|

\ .
=
| |
+
|

\ .

=
+

=
+ +
=
+ +
=
+
=
+
4
4
cos
) 4 (
) 4 (
cos
) 4 (
) 4 (
cos
) 4 (
) 4 (
1
cos
) 4 (
) 4 ( 16
1
cos
1
4
4
1
cos
1
1
cos
2
2
2 2
2 2
2 2
2 2
2
2 2
2 2
2
2 2
2 2 2
2
2
2
2
2
2
+

=
+

=
+

+
=

+
=
+
|
.
|

\
|

=
+
=
a
a
a
a
a
a
a
a
a
a a
a
a
tg
o
o
o
o
o
o
o
o
10
6) Dokazati identitet tgx
x
tgx
x
tgx 2
cos
1
1
cos
1
1 = |
.
|

\
|
+ |
.
|

\
|
+ +


=
|
.
|

\
|
+
|
.
|

\
|
+ +
=
|
.
|

\
|
+
|
.
|

\
|
+ +
x x
x
x x
x
x
tgx
x
tgx
cos
1
cos
sin
1
cos
1
cos
sin
1
cos
1
1
cos
1
1

=
+

+ +
x
x x
x
x x
cos
1 sin cos
cos
1 sin cos
gore je razlika kvadrata
=
+
x
x x
2
2 2
cos
1 ) sin (cos
(jedinicu emo zameniti sa x x
2 2
cos sin + )

2 2 2 2
2
cos 2cos sin sin sin cos 2 cos
cos
x x x x x x x
x
+ +
=
2
sin
cos
x
sin
2 2
cos
x
x
tgx
x
=
= =


7) Dokazati da je:
a) 2 72 cos 54 cos 36 cos 18 cos
2 2 2 2
= + + +
o o o o


Poto vai da kad je
o
90 = + | o | o sin cos = ,
o
54 cos emo zameniti sa
o
36 sin a
o
72 cos emo zameniti sa
o
18 sin . Onda je:

= + + +
o o o o
72 cos 54 cos 36 cos 18 cos
2 2 2 2


2 2 2 2
cos 18 cos 36 sin 36 sin 18
o o o o
+ + + =




2 1 1 = + =

b)
=
o o o o o o o
tg tg tg tg tg tg tg 89 ... 46 45 44 ... 3 2 1 1
= Kako je | o ctg tg = ) 90 (
o
= + | o bie:

o o o o o o o o
ctg ctg ctg tg tg tg tg tg 1 2 ... 44 45 44 ... 3 2 1




= Kako je 1 = o o ctg tg
1 45 ... 1 1 = =
o
tg
www.matematiranje.com

11
8) Dokazati identitet
2
6 6
3
( )
1 sin cos
tg ctg o o
o o
= +



=
+
=
) cos (sin 1
3
cos sin 1
3
6 6 6 6
x x x x
Pokuaemo da transformiemo izraz
x x
6 6
cos sin Podjimo od 1 cos sin
2 2
= x x pa dignemo na trei stepen:

3 2 2 3 3
3 3 ) ( B AB B A A B A + + + = +

1 cos ) cos (sin cos sin 3 sin
1 cos cos sin 3 cos sin 3 sin
/() 1 cos sin
6
1
2 2 2 2 6
6 4 2 2 4 6
3 2 2
= + + +
= + + +
= +
x x x x x x
x x x x x x
x x



Dakle: x x x x
2 2 6 6
cos sin 3 1 cos sin = +
Vratimo se u zadatak:

x x x x x x
2 2 2 2 2 2
cos sin
1
cos sin 3
3
cos sin 3 1 1
3
= =
+
=

Da vidimo sad desnu stranu:

o o o o o o
2 2 2
2 ) ( ctg ctg tg tg ctg tg + + = +

o o
o o
o o
o o
o o o o
o
o
o
o
2 2
2 2
2 2 2
2 2
4 2 2 4
2
2
2
2
cos sin
1
cos sin
) cos (sin
cos sin
cos cos sin 2 sin
sin
cos
2
cos
sin
=
+
=
+ +
=
+ + =


Ovim smo dokazali da su leva i desna strana jednake:
Uslov je

0 cos 0 sin
0 cos sin
1 cos sin 3 1
1 cos sin
0 cos sin 1
2 2
2 2
6 6
6 6
= . =
=
=
=
=
o o
o o
o o
o o
o o


www.matematiranje.com




12
9) Dokazati identitet:
3 3 4
1 1
( ) : ( )
tg ctg
tg ctg tg
ctg tg
o o
o o o
o o

+ + =

Kao i obino, krenemo od tee strane dok ne dodjemo da lake...

3 3
3
3
3
3
3 2
2 3
3 2
3
2
2
1 1
( ) : ( )
1
1
1 1
( ) : ( )
1
1
1
( (1 )) : ( )
1 1
( ) : ( )
( 1) 1
( ) : ( )
( 1) : (
tg ctg
tg ctg
ctg tg
tg tg
tg
tg tg
tg
tg
tg
tg tg tg
tg tg
tg
tg tg tg
tg tg
tg tg
tg tg tg
tg
tg
tg tg tg
o o
o o
o o
o o
o
o o
o
o
o
o o o
o o
o
o o o
o o
o o
o o o
o
o
o o o

+ + =

+ + =

+ + =

+ + =
+
+ =

+
2 2
3 3
2
1 ( 1) 1
) : ( )
1
( 1)
tg tg tg tg tg tg
tg tg
tg tg tg
o o o o o o
o o
o o o
+ + +
= =
+
3
2
1
1
tg
tg tg
o
o o

+
3 4
tg tg tg o o o = =


Naravno, uslovi zadatka su da ( poto u imeniocu nesme da bude nula):

0 tgo = i 0 ctgo =
www.matematiranje.com