T CH TRONG THCH NG VI BIN I KH HU Thng tin v Vit Nam

Gii thiu
Vit Nam l mt trong nhng nc b nh hng nhiu nht bi bin i kh hu. Do y l mt quc gia c b bin di, cn ph thuc nhiu vo nng nghip, v mc pht trin ca khu vc nng thn cn tng i thp. Cc tc ng d kin: lng ma tng trong ma ma v gim vo ma kh, khong 10% hoc thm ch nhiu hn; cng v tn sut ca bo 1 v l lt tng v mc nc bin s dng khong 1 mt vo nm 2100. Tc ng ca bin i kh hu kh r rt: nhit trung bnh ca b mt tri t tng 0,7 C k t nm 1950, ma bo l ko di hn trc y, hn hn xy ra nhng vng m trc y khng d b hn hn, lng ma ln 2 hn v l lt nhiu hn; cc cn bo ang di chuyn v pha nam .

Khung chnh sch v c ch thc hin

Vit Nam ph chun Cng c khung ca Lin Hp Quc v bin i kh hu (UNFCCC) vo nm 1994 v xy dng Chng trnh mc tiu quc gia ng ph vi bin i kh hu (NTP-RCC) vo nm 2008. Chnh ph n lc lng ghp bin i kh hu vo Chin lc pht trin kinh t - x hi (SEDS 2011-20) v k hoch pht trin kinh t x hi (SEDP 2011 15) cng nh cam kt thc hin chin lc cng nghip di hn Gim thi Carbon", v u tin gim kh nh knh trong cc ngnh nng lng, lm nghip v nng nghip.Tuy nhin, thch ng vi bin i kh hu mi ch c cp trong lnh vc nng nghip ca k hoch pht trin kinh t x hi, m cha c coi l mt thch thc pht trin xuyn sut tt c cc lnh vc. Chng trnh mc tiu quc gia ng ph vi bin i kh hu (NTP-RCC) cung cp khung php l cho vic xy dng cc k hoch hnh ng lin quan n bin i kh hu. B Ti nguyn v Mi trng (MONRE) nm vai tr lnh o cng nh u mi lin lc ca Cng c khung Lin Hp Quc v bin i kh hu (UNFCCC) v Ngh nh th Kyoto. ng thi MONRE cng l c quan cp quc gia qun l cc d n v C ch pht trin sch (CDM). Hin ti, MONRE ang son tho cc tiu ch la chn d n v Bin i kh hu nhm hng dn vng lp k hoch tip theo v bin i kh hu cc B, ngnh. Nhng mi quan ngi v qu trnh lp k hoch lin quan ti bin i kh hu phn nh thc t rng NTP-RCC thng nng v k thut v t to c hi ly kin ng gp t cp thp hn nh cp tnh hoc t cc t chc x hi. Mi lo ngi y l cc khuyn ngh thng thng nh ci thin c s h tng quy m ln, li khng ph hp vi bi cnh cng nh cc tc ng ca Bin i kh hu ti cp cng ng. SEDP s cung cp cc hng dn trong vic lng ghp bin i kh hu ti cc cp a phng.

Thch thc v Cc vn
S chng cho chc nng gia cc B v trong mi b gy cn tr trong vic gii ngn cc qu dnh cho bin i kh hu: B Ti chnh (MOF) chu trch nhim v phn b ngn sch, trong khi B K hoch v u t (MPI) ch tr qu trnh lp k hoch v chu trch nhim qun l, iu phi Chng trnh vin tr pht trin chnh thc (ODA); L c quan ch tr cho Chng trnh Mc tiu Quc gia v ng ph vi Bin i Kh hu, cng vic ca cc ban ngnh trc thuc MONRE hin chng cho vi mt s chc nng ca MPI; a s cc d n bin i kh hu c thc hin bi cc B, ngnh. Vic y thc qu nhiu trch nhim cho MONRE c th lm yu i trch nhim gii trnh ca MOF vi cc bn lin quan chng hn nh vi Quc hi; Cc nh ti tr ang ku gi thc y vai tr ca Vn phng thng trc ca NTP-RCC hoc to ra mt n v mi iu phi ODA quy m ln.

Ngn hng Th gii (2010), "Cc kha cnh x hi thch ng vi bin i kh hu Vit Nam, http://climatechange.worldbank.org/reports/social-dimensions-adaptation-climate-change-vietnam
2

Ibid

C ch ti chnh v cc tn ti
H tr ngn sch
C th ngoi tr MONRE th y l la chn u tin ca chnh ph. Tuy nhin, cc t chc ti tr quan ngi vic ngun qu h tr bin i kh hu b chuyn sang u t cho cc hot ng khc. iu ny c th c gii quyt bng cch th ch ha qu trnh lng ghp bin i kh hu vo cc k hoch pht trin cp B, hay cp a phng. Mt mi lo ngi na l c ch h tr ngn sch cng hn ch kh nng thu ht ti tr t khu vc t nhn vn c coi l yu t quan trng gip p ng cc mc tiu ti chnh, c bit l cho vic gim thiu kh nh knh. Ngun vn ODA d kin l ngun ti tr chnh cho thc hin NTP-RCC, trong 50% ca ngun vn ny t vn u t nc ngoi. Chnh ph Nht Bn v Php cam kt chi 134 triu la cho cc khon vay ODA thuc Chng trnh H tr ng ph vi bin i kh hu (SP-RCC). Li sut ca cc khon vay t Nht Bn (chim phn ln cc ngun ti tr) s l 0,25% cho k hn 40 nm v n hn 10 nm. Ngun qu h tr ny hot ng tng t nh Tn dng H tr Gim ngho vi cch gim st tin thng qua ma trn chnh sch. Ngn hng Th gii v C quan pht trin quc t Canada (CIDA) cng ang ln k hoch ti tr thm cho c ch ti chnh ny.

Bi hc kinh nghim v hn ch ca Qu y thc Lm nghip (TFF)

TFF to mt cch tip cn chung i vi vic xy dng nng lc trong lnh vc ny. Trch nhim lun phin m bo s bnh ng ca tt c cc nh ti tr trong qu trnh ra quyt nh. Cc th tc ca chnh ph v nh ti tr hi ha vi nhau v do tr nn hiu qu. Cc nh ti tr vn ng mt vai tr quan trng trong khu qun l d n do nng lc ca hi ng qun l ca chnh ph cn hn ch. Vic tun th cc th tc cn yu, khin cho hot ng d gp ri ro ti chnh. Cc d n c thc hin bi cc t chc ln (v d nh Ngn hng Pht trin Chu , WB) vi vic chi tr phn ln ngn sch ti tr cho cc chuyn gia t vn quc t, hoc bi cc c quan thiu nng lc, dn n tht bi ca d n. Vi qu t cc nh ti tr, tnh bn vng ca qu yu.

H tr d n
D c tng hp v cp nht vo danh mc cc d n bin i kh hu ca Ngn hng Th gii (WB), hnh thc ny vn cho thy s phn tn ngun lc cao. Hn na, mc u t, c bit cho cc d n thch ng, tng i thp. Tuy nhin khuyn khch i mi trong cc lnh vc khc nhau th vic h tr cp d n s rt cn thit, c bit l trong ngn hn. Phng thc h tr ny l mt trong s t cc hnh thc h tr dnh cho cc nhm x hi dn s. H tr cp d n s gim khi cc qu ti tr a bin nh Qu thch ng BKH c a vo hot ng.

Cc knh a phng v cc qu y thc a ti tr

Qu y thc Lm nghip (TFF) Qu y thc Lm nghip (TFF) cp quc gia c coi l mt knh tim nng cho vic gim pht thi t ph rng v thoi ha rng. c thnh lp vo nm 2004 vi s kt hp ti tr t Phn Lan, H Lan, Thy in, v Thy S, ngun qu ny nhm vo cc u tin theo lnh vc trong cc khung chnh sch c ph duyt, nh Chin lc Pht trin Lm nghip Quc gia. Qu TFF ny c du hiu suy gim v ch cn Phn Lan v Thy S cam kt h tr ti nm 2012. Qu Thc y mi trng ton cu (GEF) Qu Thc y Mi trng Ton cu (GEF) l mt c ch ti chnh chung cho cc cng c khc nhau ca Lin Hp Quc, bao gm c Cng c khung ca Lin hp quc v bin i kh hu. GEF ti tr cho cc d n gii quyt cc vn lin quan ti bin i kh hu, a dng sinh hc, vng bin quc t v bo mn tng ozone. Trc y, Chng trnh Pht trin Lin Hp Quc (UNDP), Chng trnh Mi trng Lin Hp Quc (UNEP) v WB l ba c quan iu phi v phn b cc ngun vn ca GEF cho cc i tc quc gia theo cc d n. Gn y, ngy cng c nhiu ngn hng pht trin khu vc v cc t chc khc ca LHQ cng tham gia vo hot ng phn b ti tr ca GEF vi t cch l "cc c quan iu hnh. Vit Nam, phn ln ngun ti tr ca GEF dnh cho cc d n h tr k thut tp trung vo gim thiu kh nh knh, v d nh s dng nng lng hiu qu.

Hn ch ca Qu Mi trng ton cu (GEF)

Hn ch nng lc k thut ca cc bn lin quan cp quc gia trong thit k d n. Chnh ph khng c kh nng cung cp vn i ng, iu ny l yu cu thng xuyn b ch trch ca GEF. Chu k d n chm v km hiu qu, v d: cn np h s thng qua cc c quan trung gian.

Cc Qu y thc Chnh Ph
Bao gm Qu Bo v mi trng Vit Nam (VPEF), Qu Bo tn Vit Nam (VCF) v Qu Bo v v Pht trin rng (FPDF). VPEF h tr cc d n v mi trng, hu ht di hnh thc tn dng u i. Cc quy nh hin hnh yu cu tt c cc khon tn dng CDM h tr bng ODA phi a ht vo qu ny thay v ch qun l d n. Mt s t chc lo ngi rng quy nhny s hn ch vic pht trin ti chnh carbon v khin cho VN mt i nhng c hi nhn ti tr quan trng trong tng lai. Qu VCF nhm mc ch nng cao vic bo tn v s dng bn vng ngun ti nguyn a dng sinh hc trong cc khu vc rng c dng (SUFs), v mc h tr cho cc d n l $ 200.000. Cc d n nhn chung c nh gi kh thnh cng. Tnh bn vng l mt mi quan ngi ln do rng c dng khng c s dng cho mc ch thng mi. FPDF l mt t chc chnh ph, phi li nhun c thnh lp nm 2008 nhn tin t cc ngun khc nhau u t trc tip vo cc hot ng nhm pht trin v bo v rng, x hi ha lm nghip v nng cao nhn thc v s cn thit phi bo v rng.

Qu Thch ng: tip cn trc tip v gin tip

Nhng li th ca tip cn vn trc tip l: c th y nhanh chu trnh d n ty thuc vo nng lc ca Cc n v thc hin cp Quc gia (NIEs), tng cng quyn s hu quc gia, do to c hi lng ghp vi nhu cu v u tin quc gia. Tuy nhin, khng c g m bo rng cc k hoch hnh ng l ton din hoc ha hp vi nhu cu ca cc lnh vc d b tn thng nht cng nh cc cng ng a phng, v cng khng c c ch no bt buc cc t chc nhn ti tr chu trch nhim gii trnh vi cc kt qu chng trnh. Hn ch ln ca tip cn gin tip l tnh s hu ca chnh ph gim dn. Ngoi ra, trong cc cuc m phn ti UNFCCC, cc nc ang pht trin dng nh mt nim tin vo kh nng ca Ngn hng Th gii trong vic qun l qu Kh hu.

Qu Thch ng (AF)
Qu ny c thnh lp theo Ngh nh th Kyoto gip lng ghp qun l ri ro BKH vo cc chnh sch v k hoch. Ngun ti chnh ban u cho qu c ly t ph thu t cc d n CDM; mt vi nh ti tr song phng bt u rt vn cho qu. Cc quc gia c th tip cn gin tip vi qu AF thng qua cc C quan Qun l a phng (MIEs) nh UNDP v Ngn hng Th gii. Cc nc ang pht trin c th tip cn trc tip vi vn ti tr thng qua C quan qun l Quc Gia (NIE) c AF y quyn. Vit Nam mong mun tip cn vi cc qu kh hu thng qua knh ti tr mi ny v hin ang xc nh t chc no s lm NIE.

Bi hc kinh nghim v cc khuyn ngh

1. Chin lc thch ng phi hng ti nhng i tng d b tn thng nht, bao gm ngi ngho, ph n, tr em v cc nhm dn tc thiu s. Cc chin lc ny cn c tham vn to c hi cho nhng c nhn v cng ng ang b tc ng v c th b tc ng trong tng lai c quyn tham gia trong qu trnh lp k hoch v ra quyt nh. Cc chng trnh gim ngho nh Chng trnh 135 l mt v d lm th no n c nhng cng ng thit thi. S tham gia v tnh lm ch l iu kin cn thit khiphn b ngun lc v thc hin d n. 2. T cp cao nht nh cc lnh o cp chnh ph n cc trng thn, t cc t chc phi chnh ph quc t v a phng ti cc t chc qun chng (v d nh Hi Nng dn v Hi Lin hip Ph n) v cc nhm li ch khng chnh thc, vic c c cc n v i din hoc cc bn trung gian ng tin cy v c trch nhim gii trnh l rt quan trng. Cc nh gi cho thy cc i din ny gip lm tng hiu qu ting ni ca cc nhm d b tn thng, mc d i khi h c th b nh hng bi p lc t cc nh ti tr, nng lc hn ch v thiu tnh bn vng. 3. iu ct yu l cc qu v bin i kh hu cn phn b cho tng cng nng lc a phng, chuyn dch t h tr gii quyt cc nhu cu c bn sang thc y s tham gia ca ngi dn trong thit k v trin khai cc d n. Cn u tin o to ti cp x cn b v ngi dn c th t tin, ch ng trin khai cc cng vic. Xy dng nng lc cp a phng rt quan trng v tc ng ca bin i kh hu ti cc cng ng v cc a phng l khc nhau.

4. Vit Nam, bn cht ca i ngho ang thay i. Cc nhm x hi dn s a phng c th cung cp nhng hiu bit v kinh nghim hu ch sao cho trin khai cc loi h tr ti chnh thch ng BKH mang li kt qu. Tuy nhin, dng vn ODA truyn thng dnh cho cc nhm nh vy ang gim dn. Cc c ch ti tr trong tng lai chng hn nh Qu thch ng nn c r sot sm to hnh lang cho s tham gia ca cng ng v cc t chc x hi dn s v nhng bi hc ny nn c ti liu ha a vo thit k ni dung ca Qu kh hu xanh theo cam kt Cancun. 5. Xy dng nng lc lnh o nn c tin hnh tt c cc cp, c bit cp x v cp thn bn. K hoch pht trin kinh t x hi trong 5 nm ti nn xem xt mc phn cp, dn ch c s v vai tr ca Quc hi trong vic thc y cc hnh thc v cc c ch gii trnh. Vic thit k, ti tr v thc thi sng kin minh bch ny s to hnh lang cho chnh ph v cc t chc qun chng thc s gim st y tin trnh. Chnh ph, cc t chc qun chng v phi chnh ph nn phi hp tm ra cc gii php nng cao trch nhim gii trnh vi nhng cng ng d b tn thng v nng cao vai tr lnh o ca h. 6. Vit Nam nn cng vi cc nc ang pht trin khc pht trin v xy dng quan im chung nh yu cu cc khon ti tr cho cc k hoch thch ng vi BKH phi l cc khon vin tr khng hon li ch khng phi l cc khon vay. Qu thch ng nn dnh h tr gii quyt cc nhu cu ca vic phn cp, bao gm xy dng nng lc a phng v tng cng tnh s hu d n. Cng ng cng cn ch ng trong vic a ra cc k hoch thch ng vi BKH v u tin h tr ti chnh nn dnh cho vic lp k hoch v th nghim cp a phng. 7. Cc d n v chng trnh h tr ti chnh v kh hu khi huy ng phi da trn cc k hoch pht trin x hi cp quc gia, cp ngnh v cp a phng. Chnh ph ch nn chp nhn nhng khon ti tr ph hp vi cc nguyn tc c bn trong Cam kt chung v Hiu qu Vin tr ti H Ni.

Thng tin chi tit v vn ny c th c tm thy bn bo co tm tt mi ca Oxfam T ch trong thch ng vi BKHQun tr ti chnh thch ng ti Quc gia. Truy cp vo www.oxfam.org.uk / publications ti bo co ny.

Khi nhu cu v ngun ti chnh cho thch ng vi bin i kh hu tng nhanh, iu quan trng cn phi xc nh c cc dng tin s chy nh th no vo cc nc ang pht trin. y l mt c hi ln xy dng qun tr qu ti cp quc gia p ng nhu cu ca cc i tng d b tn thng nht. Vn ct li chnh l tnh s hu quc gia v cc ngun ti chnh dnh cho thch ng vi BKH. Do , cc nh cung cp ti chnh thch ng phi t cc nc ang pht trin vo v tr tin phong v bn thn cc nc phi pht huy vai tr lnh o cng nh p ng nhu cu ca nhng ngi b nh hng nhiu nht bi bin i kh hu. Quan trng nht, x hi dn s v cng ng d b tn thng phi c kh nng i hi trch nhim gii trnh v vic s dng cc ngun ti chnh dnh cho thch ng vi BKH.

bit thm thng tin v Qun tr ti chnh v kh hu ti Vit Nam, xin vui lng lin h vi ch L Minh, leminh@oxfamamerica.org

www.oxfam.org Oxfam International, thng 6, 2011 Oxfam l mt lin minh quc t gm 15 t chc cng phi hp hot ng ti 98 quc gia v cng lm vic vi cc i tc v lin minh khc trn khp th gii tm gii php bn vng cho ngho i v bt bnh ng.