Etnomzikolog

SANDOR KOVACS ev. Mustafa Kemal ZKUL*

imdi yeni bir planm var: en iyi Macar halk arklarn toplayacak ve onlara mmkn olan en iyi piyano eliklerini ekleyerek sanat arklar seviyesine ykselteceim. Bela Bartok Aralk 1904te kz kardeine byle yazmt1. Tatil, egzersiz ve yaratc ilerle megul olmak iin bir ka ay nce gittii kuzeydeki Macar tatil kasabas Gerlicepusztada otantik kyl arklarn ilk defa duymutu. Bu deneyim Macar halk arklar hakkndaki fikirlerinde temel bir deiime neden oldu. Dahas, onun tm sanatsal grnmn deitirmesini salad. Macar halk mzii zerine dnmeye baladktan sonra Brahms ya da Lisztin yaptklarna benzer ekilde ilk olarak ondokuzuncu yzyl sonlarnda genelde eitli amatr besteciler tarafndan yazlm olan ve ingene mzisyenlerin otellerde aldklar halk mzii benzeri popler arklar ele ald. Bartok bu arklar ocukluundan beri biliyordu- annesine gre drt yandayken krk kadar ark biliyordu- ama onlarla gerekten ilgilenmeye balamas 1903n balarnda oldu. Bu tarihte Bartok Macaristanda etkisini gittike arttran ulusalclk hareketinden etkilenmiti. Bununla beraber, yaknda bu byk ulusalc ate bir izofreniye varacakt. Besteci Bartok bu melodileri fazla ilham verici bulmazken vatansever Bartok bu melodileri barna basmak ve eserlerinde kullanmak istiyordu. Bu eliki Gerlicepusztadaki tandklarndan birinin hizmetisi olan Lidi Dosann ark sylemesi ile zld. Bartok, o zaman bildii mzik dnyasnn tesinde bir dnya daha olduunu ve bu yeni dnyann ona daha nce yaad elikiyi altedecek yeni bir g verebileini anlad. Tabii ki, onun ilk dnceleri bu arklarn akademik potansiyelleri ile ilgili deildi. O en iyi Macar halk arklarn arayan bir bilimadam deil, bir sanatyd. Etnomzikoloji bilgisi olmamasna ramen yirmili yalarnn ortalarndan itibaren almalarnda sistematik bir eilim grlr. Bu andan itibaren bildii tek ey, ilgin melodiler bulmak iin kentlilemi akraba ya da arkadalara deil, kyllere dnmesi gerektiidir. Bu nedenle Lidi Dosann da memleketi olan ve Szekely halknn yaad Transilvanyaya gitmek istedi. 1905 baharnda Din ve Halk Eitimi Bakanlna denek almak iin bavurdu. Bavurusu kabul edildii halde, ayn yln austos ayndaki Paris * MSGS Devlet Konservatuvar Piyano Anasanat Dal Sanatta Yeterlik rencisi 1

Rubinstein yarmasna hazrlanmak iin btn gezilerini iptal etti. Sadece ablasnn ailesiyle tatile gittikleri Sziladpusztadaki hizmeti ve iilerden birka para derleyebilmiti. 1905, sadece birka para derleyebilmesine ramen onun etnomzikoloji kariyeri iin ok nemli bir yl olmutur: Zoltan Kodaly ile bu yl tanmlardr. Budapete Mzik Akademisinde ayn yllarda okumalarna ramen, ayn snfta deilllerdi ve tanmamlard. lk olarak 18 mart 1905te sonradan Kodalynin ei olacak Emma Graberin salonunda tantlar ve daha sonra ortak noktalarnn halk mziinden daha fazla olduunu farkedip arkada oldular. Kodaly sahada daha deneyimliyli ve Macar halk arklarnn nazmsal yaps zerine yazd doktora tezi ile Budapetedeki niversiteden yaknda mezun olacakt. Tezinde alanyazn aratrmas ile toplad materyali sunmutu. Bu yzden Bartoka en azndan sezgisel aamadadanmanlk yapabilecek ve nemli yaynlara dikkatini ekebilecek kapasitedeydi. Kesin olmamakla birlikte muhtemelen Kodaly Bartoku Avrupada ilk defa halk arklarn fonografla toplayan kii olan Bela Vikarla tantran kiiydi. Vikar yazyla olduundan daha ok mzikle ilgiliydi, fakat mzii okuyamamas onu Edisonun icadna yneltmiti. Ona gre melodilerin kesin analizi ark szlerinin analizi kadar nemliydi. 1896 ile 1910 arasnda fonograf silindirlerine 1500 melodi kaydetti. Kodaly 1903 gznde Vikarn koleksiyonu ile tant, Bartok ise 1906 ylnda kaca ilk organize halk arks derleme gezisine fonograf da gtrmeye karar verdi. O sene Bartok ve Kodaly halk arklarnn bilimsel olarak kesin ve tam dkmne destek iin Macar halkna bavuru ilan yaynladlar2. Daha sonra gelecek olan ve Kodaly ile birlikte bastklar piyano elikli an iin Macar halk arklar yayn abonelerinden de bu konuda destek istediler. Serinin ilk cildinde evde mzik yapan orta snfn yerel halk arklaryla da ilgilenmesi amaland. Bu arklardan elde edilen gelirin bilimsel derleme masraflarnn -en azndan- bir ksmn karlamasn umuyorlard. Ama bu umutlar gereklemedi. Yirmi arklk cilt -ki bunlardan onunun piyano eliklemeleri Bartok ve Kodaly tarafndan yazlmt-, 1906 yl sonunda sata karld fakat az talep grd. Bu destek eksiklii gen besteci-aratrmaclarn morallerini ok da bozmamt. 1907 yaznda Bartok hep istedii Transilvanya kylerine ziyaretini gerektirdi. Sonu, Kodalynin de syledii gibi dikkate deerdi: Bir yn pentatonik melodiyle geldi... asl nemli olan o zamana kadar farkedilmemi olan pentatoninin birden aa kmasyd3. Ayn zamanda bu anhemitonik (iinde yarm ses barndrmayan) pentatoninin komu halklarn hibirinin mziinde temel rol oynamad kefedildi. Bartok ve Kodaly Macar halk mziinin bilimsel olarak aratrlmas iin en bata 2

komu halklarn mziklerinin de aratrlmasnn gerektiini farkettiler. Yzyln sonunda -Almanlar dndaki- blge halklar mzikleri zerine yaplan aratrmalar aa yukar Macaristanla ayn temel seviyedeydi, hatta baz durumlarda Macaristann bile daha gerisindeydi. Bu karlatrmal i Bartokun zellikle ilgisini ekti. 1906 ylndan itibaren Slovak halk arklarn, 1909dan itibaren ise Rumen ezgilerini dzenli olarak toplad. 1912 ylnda yirmi bir Srp ve yedi Bulgar melodisi toplad Banatn kuzey blgelerinden dnte seksen bir Rutenya (Ruthenian) melodisi toplad. Ayn zamanda uva ve Tatarlarn yaad uzak Volga blgesine bir gezi planlad, ki o zamanlar Macarlar kkenlerinin oradan geldiine inanyorlard. Bu plan gereklemese de Bartok 1913 ylnda Kuzey Afrikann Biskra vahasna baka bir gezi gerekletirdi. Burada fonografna iki yz kadar Arap melodisi kaydetti. Bartok Birinci Dnya Sava yllarnda bile derleme iine enerjik olarak devam etti. Sava birtakm dncelerine engel olmu olsa da rnein Kuzey Afrikaya geri dnmek ya da Moldovya kylerinde yerlemi Macarlar incelemek isterdi- iine belli bir oranda zgr olarak devam etti. Dorusu, baz durumlarda sava iini kolaylatrd: eitli blgelerden gelmi askerler sayesinde klalardan ksa srede byk miktarda melodi toplanabiliyordu. Bununla birlikte 1918 ylnn sonunda nemli politik gelimeler oldu. Avusturya-Macaristan mparatoluunun paralanmas ve bunun sonucunda topraklarnn yeniden datlmas (daha sonra Trianon anlamasyla onaylanmtr) o zamana dek Bartoka nemli ve ilgin halk malzemeleri salam olan topraklarn Macaristandan ayrlmas sonucunu dourdu. Transilvanya Romanyaya, Feldivek ekoslovakyaya Banat Yugoslavya ve Romanyaya geti. Bu gelimelerden dolay Bartok saha aratrmalarn durdurmaya karar verdi. 1918den sonra resmi olarak sadece bir tane -1936da Trkiyeye- derleme turuna gitse de, 1930lu yllarn sonlarna doru -ou kez kendi istekleriyle- Macar Radyosuna arklarn kaydettiren hizmeti ya da kyl arkclarn melodilerini ara sra not almaya devam etti. Bartokun youn alan almas on sene kadar srm olsa da, yaklak on bin melodi toplad ve bir aratrmac olarak byk deneyim kazand. Ayn derecede nemli olmak zere, dnceleri ve dnya gr de byk deiime urad. Sosyal problem algs derinletike onun ilk gr olan Romantik Ulusalcl kaybolacakt. lkenin ounun, zellikle etnik aznlklarn gerikalml karsnda ok olmutu. Onun zgn dncesi olan ideal Macar ulusu yerini ideal ky fikrine brakt. 1906 civarnda kent gel-ge modasna olan nefretini belirtmitir, ve bu kent kartl ile birlikte antikapitalist tavr ilerki yllarda daha az gze batsa da tamamen yok olmayacaktr. 3

1908den itibaren Bartokun halk mzii ile ilgili makaleleri yaynlanmaya baland. Etnografya adl Budapete dergisinde ilk almalarndan olan Szekely ve Transdanubia arklar hakknda iki makale ve 1911-1912de Macar halk enstrumanlar hakknda bir almas yaynland4. Karlatrmal halk mzii hakkndaki grleri 1912de yaynland. Bu arada, 1910 ylnda Slovak ve Rumen melodi koleksiyonunu yaynlama gerekliliini duydu, bunu Bkreteki Romanya Akademisi araclyla Bihar (Macar) blgesinden toplad Rumen melodi koleksiyonunu basmas takip etti (1913). Bu Bartokun ilk byk, kendine yeten akademik almas olmutur. Bu alma 371 melodiyi notalaryla, metinleriyle ve Bartokun danslarn temel eitlerini, enstrmanlar, metinlerin l yaplarn aklad kadar nemli trlerin geni bir tanm yapt bir girii de ieriyordu. Melodiler bu tr gruplamalarnda sunulmamt fakat bunun yerine deitirilmi Krohn sistemine gre sunulmutu. Bu sistemi Kodaly Finli derleyici Ilmari Krohndan alp tezinde kullanm ve Bartoka nermiti5. lke basitti. Btn vokal melodiler ortak biti notas sol haline gelecek ekilde transpoze edilecekti. Pek ok Dou Avrupa halk mziine uyan drt blml temel formu temel alarak, melodilerin sralanmas ikinci, birinci ve en son nc blmn son notasna gre yaplyordu. Kukusuz, sistemin avantaj effafl ve dizinsel basitliindeydi. lk cilt baskya gittiinde zerinde dnmeye balad dezavantaj ise, malzemenin kesin olan dier nemli balantlarnn yeterince ifade edilememesi, hatta rtlmesiydi. Fakat Bartok yntemlerini ayrntl hale getirmeyi srdrd. Bunu en nemli stilistik katmanlar sadece dizinsel olarak deil, fakat ayn zamanda gramatik olarak da birbirlerinden ayrarak yapt. Bartok ve Kodalyn aratrmasna yeterli destek olmamas nedeniyle, Macar melodilerinin gramatik snflandrlmasnn ilkelerinin yazlmas birka yl sonra oldu. 1913 ylnda yaznsal ve beeri aratrmalara verdii sponsorlukla tannan Kisfaludy Topluluundan topladklar ve deitirilmi Krohn sistemi ile ayrdklar malzemeyi basmak iin sponsorluk istediler. Kodaly tarafndan yazlan bavurularna cevap gelmedi. Byle bir destek olmaynca Bartok ve Kodaly derlemenin haricinde sadece hazrlama ve arivleme ileri yaptlar. Gezileri srasnda kk defterlerine melodilerin temiz kopyalarn (tamlaps) ve derlenen yer, kaynak kiinin ad ve ya gibi bilgileri not ediyorlard. Bartok ayn zamanda Vikarn ve kendisinin fonograflara kaydettikleri halk materyallerini de kada dkyordu. Savan sonlarna doru yeni komisyon dikkatlarini tekrar kuramsal snflandrmalara vermeleri iin itici g oldu. mparatorluk Sava Bakanl Bartok (ve Kodaly)tan askerlerin arklarn derlemelerini ve 4

zmlemelerini istedi. 12 ocak 1918de Viyanada tarihi bir konser oldu ve bu arklarn en iyileri seslendirildi. Ayn zamanda Bartok aratrma sonularn konserin program kitapnda zetledi. lk defa bu metinde Macar halk mziinin eski ve yeni stilleri tanmland. lk kategoriye inici zellik gsteren ve eit sayda heceli drt dize ieren pentatonik melodileri, ikinciye ise mimari yapdaki, kubbe benzeri melodik biim sunan ve tekrar eden melodileri koymutu. Bu yeni arklarn ounun on dokuzuncu yzyln ikinci yarsnda yaratldn iddia ediyordu. (Modern aratrmalar da bu yeni arklarn ilk defa 1870ler ve 1880lerde retildiini dorular.) Bu eski ve yeni stil ayrm Bartokun Macar halk mzii snflandrmasnn temelidir. Sonraki birka yl bu sistemi mkemmelletirmekle uramtr. Avusturya-Macaristan monarisinin ykln izleyen kaotik zamanlarda Bartok halk mzii analizi dnyasna geri dnd. Srdrmekte zorland Budapete Mzik Akademisindeki piyano derslerini brakt ve 1918 gznde Ulusal Mzenin Etnografi Blmnde almak iin anlama yapt (bu anlama 1920de iptal edilecektir). Ksa bir sre hayatn yurtdnda etnomzikolog olarak srdrmeyi bile dnm, bu niyetle 1920 banda Almanyada Erich Hornbostelin nl fonogram arivlerini ziyaret etmitir. Fakat somut bir i teklifi olmadan Macaristana yerlemi ve toplad malzemelerle makaleler yazmaya koyulmutur. 1921de bu almalar Macar Halk arklar adl bir kitaba dnm, 1924de Macarca, sonraki yl Almanca ve 1931de ngilizce olarak yaynlanmtr. Bartok bu kitabnda elindeki serbest nazml Macar kyl arklarn snfa ayrd: A. eski; B. yeni; C. kark.
A

snf daha ok malzemenin tarihi kkenini

gstermek amacyla dzenlenmi gibidir. nce en eski nazmsal yapdaki on iki ya da sekiz hecelik e ll melodiler gelir (Altsnf AI). Sonra alt heceli (Altsnf AII), ve son olarak tremi yapdaki [yedi heceli (AIII), on bir heceli (AIV), on heceli (AV), ve dokuz heceli (AVI)] melodiler gelir. Aslnda Bartok burada Kodalynn ilk tezinde aklad sistem kuramn gelitirmi ve zetlemitir. Temel fikir evrimseldi: Karmak (asimetrik) formlar ikincil kken olarak addedilmitir. Bartok ayrca zel bir noktal ritmik fenomeni de sekizlik + noktal on altlk; noktal on altlk + sekizlik notaMacar konuma kalplarna uymas nedeniyle ikincil kken olarak niteler. Byle ritmik karakter gsteren deiimin
A

snf melodilerin, aralarnda oka noktal ritim bulunan geliimini gsterme gerei duymam, sadece

snfnn ayrntl

yeni stiline doru bir gei olduuna inanyordu. Bununla beraber o zamanlar bu tarihsel aklamalarnda ipucu olarak vermitir. statiksel olarak bir hayli birleik olan snfn 5

alt gruplara ayrmam olsa da,

snfn kriterlerine gre yedi alt snfa ayrmtr.

Kitabnda bu sisteme gre 349 melodi rnekleri ile yer almtr. Aslnda o zamanlar toplanm olan tm Macar arklar 7800 civarndayd ki bunlarn 2721ini (kitabnn istatistiklerine gre) Bartok bizzat toplamt. Macar Halk arklarn ve dier eitli makaleleri yazarken Bartok aratrmasnn konusu kesinletirme abasnn dnda, zaman zaman baz temel kuramsal konularla da yzlemek zorunda kalmtr. Kitabnn giri yazsnda da belirttii gibi halk mzii Ona gre kyl mzii demektir: Kyl mzii tanm genel olarak, herhangi bir millettin, dar ya da geni bir alanda, ksa ya da uzun dnemde, bu snfn mzikal hislerinin kendiliinden ifadesi olan btn ezgileri niteler..... Ksaca, kyl mzii terimi bir ya da birka, az ya da ok homojen stillerdeki kyl ezgilerinin toplamn ifade eder.6 Bartok ayn zamanda bu mziin kkenlerini de dikkate ald: Kyllerin ferdi olarak yeni ezgi retme yeteneklerinin olup olmad kukuya aktr. Bu konuda elde yeterince bilgi yoktur. Kylnn mzikal igdlerinin kendini bu ekilde ifade etme biimi bylesi bir gr desteklemez. Kyller sahip olduklar mzikal eleri bireysel olarak bile- deitirebilmekle kalmayp, buna gl biimde meyillidirler de... kukusuz ayn corafi blgede yaayan, ayn dili konuan ve birbirlerine yakn olan halklarda bu deitirme eilimi, bireylerin mentalitelerinin benzerlikleri sonucunda ayn yolla, ayn genel yne doru iler. Bu homojen mzikal stilin douu bylelikle mmkn olur7. Bartoka gre kyl mzii doal, bilinsizce ileyen bir gcn sonucu olarak dodu: renim grmemi bir topluluk tarafndan hayvansal ve bitkisel yaamlarn tm eitli biimlerinde olduu gibi, ayn doallkla igdsel bir ekilde yaratld8. Macar Halk arklarndan sonra Bartokun akademik almalarnn younluu azalsa da tamamen durmamtr. 1926da bir baka Rumen cildini bitirmi, ve 1922 ile 1928 arasnda 3409 melodilik Slovak halk mzii almasnn snflandrma ve yaynlama hazrln yapmtr. Orjinal formunda yaynlanm her iki koleksiyonu da baarya ulaamamtr. 484 Noel ilahisini (colinde) ieren Rumen almas, 1935te Bartokun kendi abasyla tamamlanmam halde baslmtr. Bartokun hayat boyunca Slovak koleksiyonun balang niteliindeki klavuz taslaklarnn yalnz bazlar tamamlanmtr. 6

1920lerin sonu 1930larn banda Bartokun etnomzikolojik almalar gerek anlamda durdu, ama bu durum 1934de deiti. Macar Bilim Akademisi evrensel Macar Halk arklar yaynn onaylanm alma programna dahil etmeye karar verdi. Bartok sonunda eski plann uygulayabilecekti: retimi tamamen durdurup Bilimler Akademisinde halk arklar malzemesi zerine almak. ncelikle halk mziinin yeni koleksiyonuna yneldi. Kodaly ve almalara katlan birka gen aratrmac -Bartokun aksine- 1920ler boyunca melodileri derlemeye devam etmi ve 1920lerin banda 7800 olan derlenmi melodi says daha sonralar, 1934te on bin melodiye ulamt (ve 1938de 13,500e ulaacaktr). Fakat bu derleyicilerin sadece birka fonografa kaydedilmi melodileri notaya titizlikle aktarmay stlenebilmiti, bu yzden bu iin ou Bartoku bekliyordu. Ayrca Bartok eskiden notaya ald fonograf kaytlarn dinledi ve gzden geirdi. Sadece daha detayl derleme yapmaya deil, yllar getike derleyicinin melodinin gerek performansn olabilecek en doru biimde, btn deien zellikleriyle, herhangi bir nyargdan ve analitik yorumdan uzak biimde derlemeye almas gerektii sonucuna ulat. Bu pozitivist yaklam Kodalynin toplumdaki melodi zelliklerinin tipik formunu srekli aklnda tutan ve derlemelerinde gerek performanstan farkl elerini arayan ve ayrt eden ynteminden tamamen farkldr. Bununla beraber Bartok sonraki yllarnda performanstaki ak hatalar ok yakndan not etmi, mikroskobik detaylar arasnda kaybolmasn diye melodik iskeleti ayr bir izgiye kaydetmeyi daha sk gerekli bulmutur. Bu detayclk bile onu tatmin etmemi, gramofon kaytlarnn yanna paralarn kesin notalarnn da eklendii en son kayt teknolojilerinin gelecei dnemi beklemitir. Bu adan 1934te Bkree ziyaretinde Rumen halk mzii aratrmalarnn Macaristandan daha ileri olduunu grd Rumen Akademisi imdiden yaklak yz kyl melodisinin gramofon kaydn retmeye kaynak ayrmt- ve dnte benzer bir program yapmaya niyetlendi. Bylece 1936da onun klavuzluunda kyl mziinin drt gramofon kaydnn kstl ticari basks hazrland ve sata sunuldu. Hemen takip eden yllarda, Macar Radyosunun mali destei Bartokun inanlmaz detayl ark derlemeleri hazrlad ok daha byk bir kayt projesine balamasna neden oldu. Yakn i arkadalar Jeno Deutsch ve Sandor Veres ile hazrlad bu detayl derlemeler, Akademinin byk Macar halk mzik koleksiyonuna ekledii son almas oldu. 1938in sonlarnda yeni derlemelerin bilinmeyen tipte ezgiler getirmeyeceini ve en nemli grevin toplanm malzemenin son snflandrmas olduunu dnerek bu koleksiyonu brakt. Balangta Macar Halk arklarnda tanmlad sistemde nemli 7

deiikler yapmay planlamyordu. Fakat daha sonra, muhtemelen 1940 baharnda fikrini deitirdi ve gereken geni apl deiiklii yapmaya karar verdi. Bartok orijinal
C

snf materyalinin bir ksmn yeni

snfna dahil etti, bylece

snfnn varolan

altsnf sisteminin kullanllnn altn oyuyordu. Bartok A snfndan AI, noktal ritimli olmayan ve AII, noktal ritimli olan ezgiler olmak zere yalnzca iki altsnf oluturdu. Yeni
C

snfnn sralamasnda nceki dize ve hece zelliklerine, ritmik zelliklere ve

blmlerin son notalarna gre yapt gibi, noktal/noktasz kriterine gre de deiiklikler yapt. Bartok deitirilmi sistemi rneklemek iin meslektalarnn melodik malzemeyi derlerken kullanabilecekleri ve referans alabilecekleri detayl bir ritmik formlar tablosu hazrlad. Referanslarn hazrlanmas onun gzetiminde yaplmtr. Fakat bunlarn tamamlanmas muhtemelen Kodalynn kontrolnden getikten ve 1940 ekiminde Amerikaya gittikten sonra gereklemi olabilir. 1930lu yllarda Bartok, bu boyuttaki Macar halk malzemesinin dzenlenmesi ve snflandrlmasna ek olarak dier halklarn kyl mzikleri ile de yorulmadan ilgilendi. Gerekten, zamanndaki eitli halklarn halk mzii hazineleri hakknda tam olarak bilgi sahibiydi. Aslnda belirli bir ark ya da ark tipinin uluslararas benzerleri hakknda bilgilendirici kant sunan Macar koleksiyonu yaynlamak istiyordu. Deneyimlerinin temelinde 1934te yazd Macar Halk Mzii ve Komu Halklarn Halk Mzikleri balkl makalede rnekledii ve zetledii Slav, Rutenya, Romanya ve Alman halk mzikleri ile Macar kyl mziinin akrabalklar hakknda ekillendirdii olduka aklayc grleri vard. rnein Alman ve Macar kyl mzii arasnda temel bir balant olmadn, Slovak mzikte bu ban olduunu, bununla beraber (bu mziin) Macar kyleri zerinde olduka nemli etkisi olsa da son zamanlarda Slovaklarn yeni nesil Macar arklarndan esinlenmeye balamas ile bu etkinin ynnn tersine dndn iddia etti. 1934te Polonya, Ukrayna, Yugoslav ve Bulgar halk mzikleri zerine yapt karlatrmal aratrmay bu alandaki en nemli yaynlar elde ettikten ve Hrvat Vinko Zganec ve Bulgar Raina Katzarova gibi nl aratrmaclarla tantktan sonra geniletti. 1936da Trkiyede halk melodilerini toplama karar verirken Macar mzii ile melodik akrabalk bulmay umuyordu, ama bu beklentisi ancak ksmen gerekleti: eski stildeki Macar kyl arklarn hatrlatan baz melodiler bulup kaydetti. Son olarak, Bartok Amerikada geidii zamanda nemli etnomzikolojik alma ile urat. Byk Rumen ve daha az saydaki Trk koleksiyonlarn bitirirken, 1941 baharndan itibaren iki yln Columbia niversitesindeki Parry koleksiyonunun 8

kaytlarn kopyalamakla geirdi. 1930larn ortalarnda Profesr Milman Parry Yugoslav kylerindeki halk destanlarn kaydetmeye ve onlar zerindeki incelemelerine dayanarak Homerik destann kkenleri ve antik zamanlardaki performans hakknda sonular karmaya balamt. Parrynin ani lmnden sonra i arkada Albert B. Lord malzeme zerine almaya devam etti. Bartok sadece destanlarn zenginlii karsnda bylendii iin deil, Parrynin aklna gelmiken kaydettii lirik arklar ilgisini ektii iin de bu ie katlm olmaktan ok memnundu. Artk bu tip lirik arklar sadece notalardan deil, dorudan kaytlardan inceleyebiliyorken bu konuda bir kitap yazmann zamannn geldiini hissediyordu. Bylece, bu lirik arklarn snflandrlmas ve sistemletirmesi hakkndaki genel grlerini zetledii Srp-Hrvat Halk arklar ortaya kt. almasna varyantlarnn deiiklie uram versiyonlarnn- ellidrt gruba blnd yetmi be transkripsiyon elik ediyordu. Bartok bu almann yakn zamanda baslacan umuyordu, fakat bu umutlar bo kt. Bu cilt lmnden alt yl sonra sonra baslabildi.9 Rumen ve Trk koleksiyonlarnn kaderi bundan da ktdr. Bartok aslnda byk Rumen koleksiyonunu 1930larn sonlarnda, ilerin ounu da bu iten sonra tamamlamay dnyordu. Tr, dize yaps, ritim ve dier faktrleri ieren ok karmak bir snflandrma sistemi kurmu ve kurallara uygun olarak tamamlanm 1115 algsal ve 1440 vokal ezgiyi oaltmaya hazr hale getirmiti. (Bu sayya nceki Bihar almasnda derledii ve gzden geirdii notalar da dahil etmitir.) Aslnda sadece bir-iki boluun doldurulmas ve bir giri yazsnn yazlmas gerekiyordu. Aralk 1942de bu eksiklikler tamamlanm, fakat hibir yaynevi bu pahal basm gze alamamt. Bartokun Trk almas da bu sava yllarnda yaynevi bulamad. Bundan dolay almalarn onlarla ilgilenen az (gerekten ok az) saydaki insan iin Columbia niversitesinin ktphanesine emanet etti. 1944 boyunca, baslma olasl olmasa da 1752 halk arksnn metin tipi snflandrmasn ieren nc Rumen cildini tamamlad. Rumen materyali ancak 1967de ve Trk materyali 1976da baslabildi.10 Bu koleksiyonlar uzun sre gecikmi olsalar da sonunda basldlar. Avrupadan ayrlrken arkasnda brakt Slovak almas ise baslamad. Bugn bile Bartokun almalarnn yalnzca yaklak te ikisi baslm durumdadr.11 Bartokun ana alma konusu olan byk Macar koleksiyonu dahi byk lde baslm deildir. Melodilerinin nemli bir blm 1951de basma balam olan Macar Halk Mzii Hazinesi serisinde yer almsa da,12 1991e kadar hibiri Bartokun hazrlad son ekilde baslmamtr.13 Fakat 1951de basma balayan seri

Bartokun snflandrma sistemini kullanmam ve Bartokun Macaristandan ayrld yl olan 1940tan sonra toplanm bir ok melodiye yer vermitir.

NOTLAR
1 2

BBcl, s. 125. Bkz. Bela Bartok ve Zoltan Kodaly, Macar Halk arklar, orijinal el yazmasndan yeniden basm, ed. Denijs Dille, London (Boosey ve Hawkes), 1970. Bavuru 50. Sayfada yaynlanmtr. 3 Zoltan Kodalynn Seilmi Yazlarnda Halkbilimci Bartok, ed. Ferenc Bonis, Budapete (Corvina), 1974, s. 102. 4 Bkz. BBEnin ilgili ksmlar, s. 239-84. 5 Ayn sistem Ilmari Krohnun Maramaros Blgesinden 339 melodi cildinde de kullanlm, hemen 1913 ylnda baslaca umuduyla hazrlansa da gzden geirilmi halde 1923te baslabilmitir. (Volkmusic der Rumanen von Maramure, Mnih, Drei Masken). 6 HFS, s. 1-3. 7 HFS, s. 2-3. 8 HFS, s. 3. 9 New York (Columbia niversitesi Yaynevi), 1951, ortak yazar olarak Albert B. Lord. Bu cilt YFM.i. olarak grlr. 10 Bkz. srasyla RFM ve TFM. 11 SV.i-ii; iii hazrlanyor. 12 A magyar nepzene tara, Budapete (Akademiai Kiado). 13 416 arky ve varyasyonlarn ieren ilk cilt yakn zamanda baslmtr: Magyar nepdalok: Egyetemes gyujtemeny I ed. Sandor Kovacs ve Ferenc Sebo, Budapete (Akademiai Kiado), 1991.

10