KLASZM Edebiyatta eski Yunan ve Roma sanatn temel alan tarihselci yaklam ve estetik tutumdur.

Yeniden dou diye adlandrlan Rnesans dneminde gelimitir. Bu akamn izleri bir nceki dnemde Rebelais ve Montaigne de hatta Aristoteles'tedir. Klasizmin temel eleri kendi iinde soyluluk, aklclk, uyum, aklk, snrllk, evrensellik, idealizm, denge, lllk, gzellik, grkemliliktir. Yani bir eserin klasik saylabilmesi iin bu zellikleri barndrmas gerekmektedir. Ksaca klasik bir eser, bir slubun en yetkin ve en uyumlu ifadesini bulduu eserdir. Klasizm temellerini Rnesans aristokrasisinden alr. Klasizm bir bakma aristokrasinin akmdr. PARNASZM Klasizm, romantizm ve realizmin btnne tepkili bir akmdr. Temel kural "sanat sanat iindir" diye zetlenebilir. Aslnda realizmin kat toplumculuu ve gerekiliine bir kar ktr. Daha ok iirde kendini gsterir. Sanatsal biim ve sanatsal ierik kaygs n plandadr. ll ve nesnel bir anlatm, teknik kusursuzluk ve kesin betimlemeler kullanlr. Parnas iir iin "biimcilii amalayan" iir tanm da kullanlabilir. Parnasizm, bir ynyle kendisinden sonraki doalcla da kaynaklk yapmtr. Zengin bir dil, zengin bir biim, zengin ve youn bir duygusallk ilenir. 1830'lu yllarda ortaya kmtr. Theophile Gautier'in iirlerini, Theodore de Banville, Leconte de Lisle izlemitir. Parnasizm, edebiyat tarihinde Leconte de Lisle ile zdeletirilir. Adarn Louis Xavier de Richard ile Catulle Mendes'in hazrlayp Alphonse Lemerre'in bast Le Parnasse Contemporain (ada Parnaslk) adl eserden almtr. DOALCILIK 19. yzyl sonu ve 20. yzyl banda etkili olmutur. Doa bilimlerinin, zellikle de Darwinci doa anlaynn ilke ve yntemlerinin edebiyata uyarlanmasyla gelimitir. Edebiyatta gerekilik geleneini daha da ileri gtren doalclar, gerekleri ahlaksal yarglardan, seici bir baktan uzak bir anlatmla ve tam bir ballkla anlatmay amalar. Doalclk, bilimsel belirlenimcilii benimsemesiyle gerekilikten ayrlr. Doalc yazarlar, insan ahlaksal ve aklsal nitelikleriyle deil, rastlantsal ve fizyolojik zellileriyle ele alr. Doalc yaklama gre, evrenin ve kaltmn rn olan bireyler, dtan gelen toplumsal ve ekonomik basklar altnda ezilir, iten gelen gl igdsel drtlerle davranrlar. Yazglarn belirleyebilme gcnden yoksun olduklar iin yaptklarndan sorumlu deillerdir. Doalcln kuramsal temelini Hippolyte Taine'in Historei de la Litterature Anglaise (ngiliz edebiyat tarihi) adl eseri oluturur. lk doalc roman Goncourt kardelerin bi hizmeti kzn yaamn inceleyen Germinie Lacarteux adl yaptdr. Ama Emile Zola'nn Le Roman Experimental (Deneysel Roman) adl eseri akmn edebi bildirgesi saylr. Zola'nn yansra Guy de Maupassant, J. K. Huysmans , Leon Hennique, Henry Ceard, Paul Alexis, Alphonse Daudet doalc yapda eserler veren yazarlardr. SEMBOLZM 19. yzyln sonlarnda Fransa'da ortaya km ve 20. yzyl edebiyatn nemli

lde etkilemitir. Bireyin duygusal yaantsn dolaysz bir anlatm yerine simgelerle ykl ve rtk bir dille anlatmay amalar. Simgecilik, geleneksel Fransz iirini hem teknik hem de tema asndan belirleyen kat kurallara bir tepki olarak balad. Simgeciler, iiri aklayc ilevinden ve kalplam bir hitabetten kurtarmay, insann yaantsndaki anlk ve geici duygular betimlemeyi amalad. Simgeciler, dile getirilmesi g sezgi ve izlenimleri canlandrmaya, airin ruhsal durumunu ve gerekliin belirsiz ve karmak birliini dolayl biimde yanstacak zgr ve kiisel eretileme ve imgeler araclyla varoluun gizemini aktarmaya altlar. Simgeci iirin balca temsilcileri Charles Baudelaire 'nin iir ve grlerinden fazlaca etkilenen Fransz Stephane Mallarme, Paul Verlaine, Arthur Rimbaud'dur. Dier temsilcileri ise Jules Laforgue. Henry de Regnier, Rene Ghil, Gustave Kahn, Belikal Emile Verhaeren, ABD'li Stuart Merrill, Francis Viele Griffin'dir DEALZM Dnyay ve varoluu bilin ve dnceye ncelik vererek aklama retisinin temel olduu felsefi akmn edebiyattaki uzantsdr. dealist felsefenin tm zellikleri edebi eserlerde yer alr. 20. yzyln balarnda ortaya kmtr. Bireyci dnya gr ve simgecilik akmna bir tepki olarak domutur. acl yaamn artk makineleen toplumlar ve alabildiine serpilip gelien kentleriyle bireyi topluluk iinde yaamaya zorladn vurgulayan idealizm, bir arada yaamann yaratt ortak kan ve duygular dile getirmeyi amalamaktadr. Topluluk bilincini ve bu bilince gre bireyin varoluunu, yaam belli belirsiz ynlendiren kimi tinsel gerekleri betimlemeyi n planda tutar. En byk temsilcisi Fransz yazar Jules Romains'tir. Bu akmn temelleri Romains'le Chenneviere'nin yazd Petit Traite de Versification (iir zerine kk inceleme) ve Georges Duhamel'le Charles Vildrac'n kaleme ald Notes su la technique poetique (iir teknii zerine notlar) adl eserlerde ortaya konulmutur. DADAZM Jean Arp, Richard Hlsenbeck, Tristan Tzara, Marcel Janco ve Emmy Hennings'in aralarnda bulunduu bir grup gen sanat ve sava kart 1916 ylnda Zrih'te Hugo Ball'in at cafe'de topland. Franszca'da oyuncak tahta at anlamna gelen "Dada" akmn ismi olarak seildi. Bildirisi de burada akland. Bu akm, dnyann, insanlarn yklndan umutsuzlua dm, hibir eyin salam ve srekli olduuna inanmayan bir felsefi yapdan etkilenir. 1. Dnya Sava'nn ardndan gelen bountu ve dengesizliin akmdr. Kamuoyunu aknla drmek ve sarsmak istiyorlard. Yaptlarnda allm estetikilie kar kyor, burjuva deerlerinin tiksinliini vurguluyorlard. Toplumda yerlemi anlam ve dzen kavramlarna kar karak dil ve biimde yeni deneylere giritiler. kardklar ok sayda derginin iinde en nemlisi 1919-1924 arasnda yaynlanan ve Andre Breton, Louis Aragon, Philippe Soupauld, Paul Eluard ve Georges Ribemont-Dessaignes'in yazlarnn yer ald Litterature'd. Dadaclk 1922 sonrasnda etkinliini yitirmeye balad. Dadaclar gerekstcle yneldi. VAROLUULUK

Yirminci yzyln ilk yarsnn sonlarna doru Fransa'da ortaya kt. ncelikle bir felsefi akmdr. En nemli temsilcileri Martin Heidegger, Karl Jaspers, Jean-Paul Sartre, Gabriel Marcel ve Maurice Merleau-Ponty olmutur. Felsefi bakmdan temelleri ise bunlardan nce Nietzsche, Kierkegaard, ve Husserl gibi dnrler tarafndan atlmtr. Varoluuluk 4 temel fikri savunur: 1) Varolu her zaman tek ve bireyseldir. Bu gr bilin, tin, us ve dnceye ncelik veren idealizm biimlerinin kartdr. 2) Varolu, ncelikle varolu sorununu iinde tar ve dolaysyla varlk'n anlamnn aratrlmasn da ierir. 3) Varolu insann iinden bir tanesini seebilecei bir olanaklar btndr. Bu grher trl gerekirciliin kartdr. 4) nsann nndeki olanaklar btn teki insanlarla ve nesnelerle ilikilerinden olutuundan varolu her zaman bir "dnyada var olma"dr. Bir baka deyile insan her zaman seimini snrlayan ve koullandran somut tarihsel bir durum iindedir. Varoluuluun etkileri ada kltrn eitli alanlarnda grld. Kierkegaard' izleyen Franz Kafka, Das Schools, ato, Der Prozess, Dava adl eserlerinde insann varoluunu bir trl ulaamad istikrarl, gvenli ve parlak bir gereklik aray olarak betimledi. ada varoluuluun zgn temalar, Sartre'n oyunlar ve romanlarnda, Simone de Beauvoir'in yaptlarnda, Albert Camus'nn roman ve oyunlarnda, zellikle de L'Homme revolte (Bakaldran nsan) adl denemesinde ilendi. ................ Bat tiyatrosu bugn de genel olarak Stanislavski'nin sahne dzeni ve oyunculuk anlayna dayal bir gerekcilii srdrmekle birlikte, 20. yzyln ilk yarsnda davurumculuk, gelecekilik ve Bertolt Brecht'in epik tiyatrosu gibi gerekilik kart akmlar da etkili oldu. Bu akmlarn hepsi farkl amalar ve yntemlerle de olsa, sanatn gerei yanstt dncesine kar ktlar; doallk yanlsamasn krarak sanatn doal deil yaplm bir ey olduunu savundular. Gelitirdikleri deneysel teknikler tiyatroyu bir vakit geirme ve elenme arac olmaktan kard iin de ou zaman seyirci ekemedi, hatta skandallara yol at. Bu yeni akmlarn bir baka zellii de, oyun yazarlar kadar sahne tasarmclar ve ynetmenlerin de ne kmas, kuramc kimliini kazanmalaryd.

ROMANTZM 18. yzyln sonunda ortaya kan ve 19. yzyln ortalarna kadar uzanan akmdr. Kendisinden nceki klasizme bir tepki olarak ortaya kmtr. nce bir n-romantizm dnemi denilen gelimeler yaanmtr. Bu gelimelerin en nemlisi, halkn beenisinin klasizmin grkemli, kat, soylu, idealize edilmi ve yce anlatm biiminden, daha yaln ve iten ve doal anlatm biimlerine kaym olmasyd. Romantizm, klasizmin dzenlilik, uyumluluk, dengelilik, aklclk ve idealletirme gibi zelliklerine bir bakaldr niteliindedir. Romantizm, doduu an aklcl ve maddeciliine tepki olarak bireye, znellie, akl

dla, d gcne, kiisellie, kendiliindencilie ve aknla, yani snrlar zorlayp gemeye nem verir. Tarihsel olarak bu dnemde gelien orta soylu snfn, yani burjuvazinin duygu, dnce ve yaam tarzn n plana karr. Zaten Fransz devrimini hazrlayan grlerle ayn temellere sahiptir. Soylularn zarif sanat biimlerini yapay ve ar incelikli bulan bu yeni snf, duygusal adan kendisine yakn hissettii daha gereki sanat biimlerinden yanayd. Bylece romantizm gelime ve yayglama ans buldu. Farkl trlerin yan yana olduunu gryoruz bu dnemde. Gzel-irkin,iyi-kt gibi.. umutlu ileriye dnk bir yaklam sz konusu olmutur. Bilimin etkisi yer yer tarzda etkili olmutur. nsanlar arasndaki eitsizliin temel sebepleri incelenmitir. Ulusalcln benimsendii bir akmdr. Bu dnemde eletirmenler tiyatro yaantsndan uzak estetik kayglara sahiptir. Klasik sanatla romantizm kyaslandnda iki akm ve dnem arasndaki fark daha iyi anlayabiliyoruz. Klasik sanat 17. ve 18. yzyllarda egemen olmu bir sanattr. Tiyatronun yararl ve zevkli olmas ilkesi vardr. Anlatm incelikli ve sanatsal olmaldr. Klasikler Shakespearei stn bir deha olarak takdir edip deerlendirirken eletirel bir tutumda da bulunmulardr. Shakaespearein birilik kuralna uymazl,bilgisizlii,mantk hatalar yapt ve edebe,ahlaka ok bal kalmad dnlerek eletirilmitir. Klasikiler doay mantkl bir dzen olarak grrler, ona aklc yntemlerle yaklarlar. Romantikler doann gizemli bir z ,organik bir biimi olduuna inanrlar ve lksel olana doru evrimletiini iddia ederler. Romantikler bu ze akla deil,esin yoluyla ulaacaklarna inanrlar. Dolayl anlatm yolunu benimsemilerdir. Klasik dncede sanatn tipik ve evrensel gerei yanstt, romantikteyse asal ve tanrsal gerei yanstt sylenir. Klasik sanat nesnel bakarken,romantik sanat znel bakar. Klasikte inandrclk nemliyken ,romantikte illzyon yani yanlsama sz konusudur. Klasik sanat akla sa duyuya ynelmekteyken romantik sanat duygular bu duygularn verdii cokulara ynelmektedir. Klasik sanat aklc,ahlak,eitici iken romantik sanatta btnle uzlama akln yalnz yeterli olamayaca hakimdir. Romantizmde tiyatro seyircisi duygulanmaldr. Duygulanma,ac ekme seyirciye zevk verir ilkesi hakimdir. Klasiklerin yan sra romantik yazarlar Shakespeare e hayrandrlar. Romantik akm birey vicdanna k tutmu insan uygarlatrmtr. Biimsel kstlamalar ama ve d gcne zgrlk verir. lkemizde Namk Kemal in Celalleddin Harzemah adl oyunu ilk romantik tiyatro oyunumuzdur. Romantizmin en nemli habercisi Fransz filozof ve yazar Jean Jacques Rousseau'dur. Ama ngiliz yazarlar William Wordsworth ve Samuel Taylor Coleridge'nin 1790 ylnda birlikte yaynlad Lirik Balatlar adl eser romantizmin bildirgesi saylr. Yine ngiltere'de William Blake, Almanya'da Friedrich Hlderlin, Johann Wolfgang von Goethe, Jea Paul, Novalis, Fransa'da Chateaubriand ve Madame de Stael ilk romantizm temsilcileridir. Victor Hugo, Alphonse de Lamartine, Alfred de Vigny, Nodier, Soumet, Deschamp, Alfred de Musset, byk romantik yazarlardr.

GELECEKLK 20. yzyln balarnda talya'da ortaya kmtr. Edebiyatta devrim ve dinamizmi vurgulayan akm olarak deerlendirilir. talyan air, romanc, oyun yazar ve

yayn ynetmeni Filippo Tommaso Marinetti'nin 1909'de Paris'te Le Figaro gazetesinde yaynlad bildiri ile ortaya kt. Bildiride, "Bizler mzeleri, ktphaneleri yerle bir edip ahlaklk, feminizm ve btn yararc korkaklklarla savaacaz" deniyordu. Bu gemiin btnyle reddi demekti. Ayn bildiride, "Biz dnyadaki gerekten salkl tek eyi, yani savac ve lme gtren gzel dnceleri yceltiyoruz" szleri, siyasal alanda o dnemde gelien faizm'den yana bir tavrn da ak gstergesiydi. Gelecekiliin kurucusu Marinette Avrupa'dan birok yazar etkilerdi. Rusya'da Velemir Hlebinikov ve Mayakovski gelecekilie yneldi. Rus gelecekiler kendi bildirgelerini yaynlad. Pukin, Tolstoy, Dostoyevski reddedildi. iirde sokak dilinin kullanlmas istendi. 1917 Ekim devriminden sonra da geleceki akm glendi. Mayakovski'nin lmne kadar etkisini srdrd. talya'daki gelecekiler ilk iir antolojisini 1912'de yaynlad. talya'nn 1. Dnya Sava'na girmesini ve Mussolini'yi savunuyorlard. Onunla birlikte hapsedildiler. Gelecekilik faizm ile zdeleti. Ve 1920'lerin ortalarna doru etkisini yitirdi. Eserlerinde mantkl cmleler kurmay reddeden gelecekilerin parolas, "sozcklere zgrlk"t. Ezra Pound, D. H. Lawrence ve Giovanni Papini bu akmdan etkilenin yazar olarak saylabilir.

REALZM: Resim ve heykel sanatlarnda,gnlk yaam ve sorunlarn olduu gibi ve ayrntlaryla biimlemeyi amalayan anlaytr. Bu akm en iyi ekilde tanmlayan ressam Gustave Courbet Ben hi melek resmi yapmadm,nk hi melek grmedim. demitir. Gerekilik 19. yy.n ikinci yarsnda km olan popler tiyatro ve romantik tiyatroya kar bir akmdr. Nasl ki romantizm klasizme bir bakaldr niteliinde ise gerekilik yani realizm ise, hem klasizme hem de romantizme bir bakaldrdr. Romantizmin dramatik biimlere,kalplara kar olan tutumu elbette realizmin yolunu amtr Bu akm 19 yy. Avrupasnda grlen toplumsal,ekonomik deiimlerden olduka etkilenmitir Ama, sanat klasik ve romantik akmlarn yapaylndan kurtarmak, ada eserler retmek ve konularn ncelikle yksek snflar ve temalarla ilgili deil, toplumsal snflar ve temalar arasndan semekti. Realizmin amac, gnlk yaamn nyargsz, bilimsel bir tutumla incelenmesi ve bir bilim adamnn klinik bulgularna benzer nesnel bir bak asyla ortaya konmasdr . Fizik kurallar artk hakimdir. rnein Darwinin trlerin kkeni,insan evrimi ,doal seleksiyom yazarlarn esin konusu olmutur. Fizyolojide Claude Bernard , psikolojide Sigmund Freud isim yapmtr. Tiyatro yazarlar arasnda bsen, Hauptmann ,George Bernard Shaw ve ehovu sayabiliriz. Realizmde dramatik olan insann yaamn srdrebilmesi iin verdii savatr. nsan varln srdrmek ve onurunu korumak iin etin bir sava vermek zorundadr ve ne kadar gz pek olursa olsun o savaa yenik decektir. Realizmle romantizmde var olan yaamdan kopukluk,toplumsal sorunlara ilgisizlik ,hastalkl duygusallk,yapayla kar klp;toplumsal sorunlara zellikle eilerek ada tiyatronun temelleri atlmtr. . Endstrilemenin ve glenen kapitalizmin sonularyla beslenmitir. Bu dnemde kyden kente g , sendika ,ii haklar ,yoksulluk vb. gibi insana dair toplumsal sorunlar varken romantizmin

deyim uygunsa suyu kmtr. dealist felsefeden materyalist felsefeye geilmitir artk. Romantizm dsel olan,gerekilik ise somut olan tm gerekiliiyle gstermektedir. Ayrca bu gerekleri gsterirken realistler tm aclyla irkinliiyle gstermekten hi ekinmemileridir. Gerekilikte kolay zmlemelerden kanlr ve bir durum her yn ile tartlr. Tiyatro yazarlarnn seyircisinden beklentisi oyundan gerekmi gibi etkilenmesi bunu yaparken de bir oyun izlediinin bilincine varmasdr. Sahnede illzyon nemli bir yer tamaktadr. Seyirci grdklerine inanmazsa olay bilimsel olarak alamaz. Bu dnemin kendi uygulamalaryla gereki tiyatronun kuramn yaratan Sranislavsky her eyden nce yapay oyunculua,tiyatrosalla d kalplarn ezberlenerek yinelenmesine kardr. Modern tiyatro bize ne kazandrmaldr? Stanislavskye gre yaamn yalnzca yansmas verilmemeli;korkun,gizli bir gerilim iinde yaamda var olan her ey yanstmal;sanki gnlk yaammasna yaln ama gerekte tm cokularn soyutlatrld ve canl tutulduu kesin ,kl imgelerle canlandrlmaldr. Bilinalt yaratcln harekete geirmek iin sihirli eer forml gelitirmitir. ok nemli olan bir nokta var ki deneme yanlma yntemi ile gelitirilen bu sihirli eer almasnda oyuncu kendi i gerei ile d hareket arasndaki banty nce kendinde inceliyor sonra canlandrd oyun kiisinde grmeye alr. almalar srasnda akl uyank! Sradan gnlk bir olay sahnede yapmak: Othellonun kendini ldrd hanerin kartondan olmas nemli deil;kendisini ldrmeye iten duygular hakl gsterebilmesi nemlidir. ten da aksiyon sz konusudur. nan gereklikten ayrlamaz. Bu akmn iki gl temsilcisi Gustave Flaubert'in Madame Bovary adl roman ile Emile Zola'nn Nana adl romannda cinsellik ve iddet edebi bir mikroskop altnda incelenerek olanca plaklyla ortaya konulmutur. Realizm felsefesinin altnda gl bir felsefi belirlenimcilik yatar. Fransz edebiyatnda Flaubert, Zola'nn yansra Honore de Balzac, Stendhal, Rusya'da Lev Tolstoy, van Turgenyev, Fyodor Dostoyevski, ngiltere'de Charles Dickens ve Anthony Trollope, Amerika'da Theodore Dreiser, rlanda'da James Joyce realizmin nemli temsilcileridir. Realizm, 20. yzyl romannn geliimini de nemli lde etkilemitir.

Gereki akmn ncs Platon'dur diyebiliriz. Platon iir, mzik ve resim alannda eitim almtr. Platon Sokrates'sin rencisi olup, felsefeye balannca sanat brakt ve iirlerini yakt. Br dnr olarak, Platon'nun tiyatroya kar tavr olumsuzdur. Bunun nedeni ise Antik Yunan'da sanatn ve sanatnn zel bir yeri olmamas. Platon'nun DEA felsefesine gre evrendeki asal gerek idealardr. nsan dealar alglayamaz. Ancak idealarn dnyadaki grntlerini alglayabilir.DEA bir z, bir genel kavramdr. Dnyada grdmz nesneler ideaya benzetilerek yaplan kopyalardr. Platon'a gre sanatnn yapt ey ' GLGENN GLGESDR VE ASIL GEREKTEN KEZ UZAKTIR.' Platon'a gre sanat gerek duygu ve davranlar yanstmaldr. Platon bunu bir rencisine yle anlatmaktadr: PLATON[u]:[/u] Dinle de kendin syle... Homeros yahut herhengi bir tragedyada, air

kahramannn ac duymasn, ahlar vahlarla konumasn, gsn vurarak derdini anlatmasn tpatp anlatyor... inden en iyileri de bunlar dinliyor diyelim... Byle bir eyi seyrederken ok etkileniriz. Kanmz kaynar tylerimiz diken diken olur, bize cokun duygular yaatan aire hayran oluruz. RENC[u]:[/u] yledir, bilmez olur muyum. PLATON: Ama kendi bamza bir felaket gelince, bunun tam tersini yaparz, bunu da bilirsin deil mi? Barmza ta basar susarz, erkek adam alamaz deriz. iirde beendiimiz alamalar kadnlara brakrz. Platon bu szleriyle sanatn gerekiliine dikkat ekmitir. Platon genel olumsuzluklarna karn sanata iki ynde olumlu yaklamtr: 1- Sanat insann lmszle ulama drtsnn rn saymas 2- Sanatn toplum yaamnda akla hizmet eden pratik bir yarar olduuna inanmasdr. Gereki Tiyatronun en byk ismi Konstantin Sergeyevic Alekseyev Stanislavski'dir. Stanslavski'ye gre; oyunculuk, oyuncunun psiklojik yapsndan oluan duygu ve dncelerin sahen zerinde fiziksel yansmasdr. Stanslavski oyuncu olmaya karar veren kiiler iin u ilkeyi syler : 'Kendinde sanat sev,sanatta kendini deil.'[u] Sahne zerinde yaplan eylemlerin oyuncunun akl, irade ve duygularyla btnleip, kontroll bir ekilde yansmasdr nemli olan. Bu yansma canldrlan karakter ve oyuncunun arasndaki benzer noktalar oyuncunun bularak kendisiyle zletirmesidir. Burdan yola karak gerek duygularmz kontrol altna alarak sahnede 'o' kiisi olarak sergileyebilmek gerekmektidir.

Hmanizm

nsan sevgisinden yana, kiiler arasnda rk ve din fark gzetmemek, btn insanln yararn dnmek anlamna gelir. Eski Yunan ve Latin edebiyatlarn yeni bir sevgiyle dzeltmeye alan ve 14. ile 16. yy. sonlar arasnda zellikle Avrupa lkeleri arasnda benimsenmi bir dnce sistemidir. Hmanizm'in olu ekli, 2 nedene dayanr. Kilise ve devlet basksna dayanan Ortaa dncesine kar zgr dncenin tepkisi ve Klasik Yunan ve Latin edebiyatlarna duyulan hayranlktr. Hmanizm, talya'dan balayarak, spanya, Portekiz, Fransa, ngiltere ve Almanya'da birbirine benzeyen edebiyatlar domasn salad. Bu edebiyatlarn hepsi, talyan Hmanistlerin etkisiyle geliti ve canland. Hmanizm'in ilk belirtileri talya'da grld. Balca temsilcileri: Dante, Petrarca, Boccacio'dur. Dante: (1265-1321) talyan edebiyatnn en nl ozandr. Gl bir felsefe ve ilahiyat renimi grd. Dokuz yalarndayken Beatrice adnda bir kz sevdi, bu tutku lnceye kadar iirlerinin temas oldu. Bir vatansever olarak 30 yalarnda politikaya atld: bu yzden de yirmi yla yakn bir srgn hayat yaad. Srgndeyken ehir ehir dolat. Byk bir Hmanist olmakla birlikt, Rnesans' hazrlayan sanatlarn banda gelir. Yaptlar: Yeni Hayat ve Tanrsal Komedi'dir.

Petrarca: (1304-1374) talyan ozandr. Hukuk renimi grd. Laura adl bir kza ak oldu. iirlerinde yaamnn sonuna kadar hep bu ak dile getirdi. Avrupa edebiyatnda byk bir etkileim oluturdu. iirlerinde lirik bir biimde, dorudan doruya insana duyulan sevgiyi dile getirmitir. Yaptlar: Canzoiniere, Tronfi, Le Rime Boccacio: (1313-1375) talyan ozan ve ykcsdr. talyan edebiyatnn olduu kadar, dnya edebiyatnn da ilk ykclerindendir. Ona, bu ne sahip olmasn salayan Decarmaron adl yaptdr. Bunun dnda: ''Flostirato, Ameto, Plocolo'' adl yklerini de yazm, ayrca Dante'nin yaamn da kaleme almtr.

Letrizm (Harfilik)

Kk Dadaizme dayanan, yalnz kurulu dzene, allma deil, ayn zamanda szcklere ve szcklerin anlamna da kar koyan bir edebiyat akmdr. Romen asll sodere Isou'nun nclnde kurulmutur. Letristler, ses taklidiyle anlam tesi mzikal bir etki yaratma amacn gderler. Harflere harfler, seslere sesler ulamalar, anlamsz szcklerle iirler yazmalar bundan ileri gelmektedir. kinci dnya savandan sonra Fransa'da gelien, harfilik anlamna gelen bu akm, iirin zn kesinlikle dilde aramtr. Gnlk dilin yan sra, iirin edebiyatla ilgisiz olduunu savunacak kadar ileri gitmilerdir.

Empresyonizm (zlenimsel)

19. yzyln sonlarnda Fransa'da domu, oradan Avrupa'ya ve dier yerlere yaylmtr. zlenimcilik anlamna gelen bu akm, doay gerekte olduu gibi btn ayrntlarna bal kalarak deil, ancak ondan edinilen izlenimin lsnde anlatmktadr. Sembolizmle yat bir resim r olan empresyonizm, izlenimlerin brakt etkileri olduu gibi gstermeyi ama edinen sanat akmdr. Empresyonizm, her eyden nce zgrln simgesidir. zellikle empresyonist ressamlar, allm hibir kurala uymamlardr. Temsilcileri: Clade Monet, Sisley, Pisaro, Renoir

Kbizm

1910 yllarnda nce resimde beliren daha sonra iirde etkisini gsteren bir akmdr. spanya'da iirde etkisini gsteren bir akmdr. spanyol ressam Picasso tarafndan resimde alm, sonra teki sanat kollaryla birlikte edebiyata gemitir. Kbistler, konunun yalnzca grnen ynn deil, grnmeyen ynlerini de 3 boyutunu da gstermek amacndadrlar. Bu akm, bir bakma, doann yeni bir adan yorumlanmasdr. Kbizmin amac, canl bir anlatm oluturabilmek iin, duygularla olaylar birbirine kartrmak, ayr ayr yerlerde geen olaylarn birlikte, ayn anda olutuunu benimsemektir. Kbist ozan da, ressam gibi, betimlemek istedii eyin yalnz bir yann deil, her yann anlatmak amacndadr. Kbistler, sanat tutkunlarn duygudan ok dncede ararlar. Onlar sanata bilim yoluyla deil, sanat yoluyla ulamak isterler.

Empresyonizme bir tepki olarak domu olan bu akm, 1913'te edebiyat alanna gemi, 1914'ten sonra deerini yitirmeye balamtr. Temsilcileri: Resimde; Picasso, Braque. Leqer Edebiyatta; Gullaume, Apolilinaire, (ilk ncs) Jacop, Farque, Cendrars

Extantializm (Varoluuluk)

nsann nce varolduunu, daha sonra hareketleri davranlaryla kendinin yarattn ileri sren, Extantializm, Fransz yazarlarndan J.P.Sartre tarafndan zel bir edebiyat kolu olarak tantlmtr. Bu yol, insann varl, zgrl tek gerek olduu halde, onu saran dnyay bir trl anlayamamaktan doan umutsuzlukla bezginlik iinde yaam, tatsz, sama bulmas gr zerinde ilerler. Extantializm, insan asla umutsuzlua drmemek abasndadr. Bu akma gre, insan kendini bulmal, zn elde etmelidir. nemli olan, gerek herkesin zerinde birletii objektif gerek deil, fakat benliin teslim ettii kiisel gerektir. Varoluulua gre; varolmak her eyden nemlidir. nsanlar, her tr trl toplum ve din kurallarn hie sayarak yaamal, hibir kuvvetin, hibir gelenein etkisinde kalmamaldr. nk insanlar zgrdr, insan yaam edimlerinin toplamndan ibarettir. Temsilcileri: Faulkner, Sartre, Camus, Malraux, Valery, Gide, Hldlerin, Fost