Sie sind auf Seite 1von 135

A-PDF Merger DEMO : Purchase from www.A-PDF.

com to remove the watermark

{deof JaOm Agbo`m


[ [~m{YV, A``Z Aj_, H$U~{Ya, ApW {dH$bmJ,

~h{dH$bmJ, (npQ>>H$ d goao~b nmgr)


Am{Q>pQ>H$ (dZ)]

{dm`mgmR>r gdbVr
{df` `moOZm, narjm `moOZm, A`mgH$_
d Zn{H$m AmamIS>m
B`mm : 9 dr d 10 dr

(_m`{_H$ d CM _m`{_H$ _mUn narjm)

_hmam > am`


_m`{_H$ d C _m`{_H$ {ejU _S>i,
nwUo-411 004

C _hmam am`

_m`{_H$ d C _m`{_H$ {ejU _ S >i, nw U o 411 004.


W_mdmr : 2010 :

_hmam> am` _m`{_H$ d C _m`{_H$ {ejU _S>i

nwUo - 411 004.


qH$dm H$meH$
gd h$ amIyZ R>odbo AmhoV.
"{deof JaOm Agbo`m {dmmgmR>r gdbVr' m nwVH$mVrb H$moUmhr ^mJmMo nwZwU
VgoM gr.S>r., H$lm {$Vr, N>mm{H$V Vr qH$dm Aem H$mam m{hVr gmR>dZy R>do Umm H$moUmhr
{dOoda MmbUmm AWdm m{H$ gXe
o dhZ nVrMm dmna m. g{Md, hmamQ> am m{H$ d C
m{H$ {ejU S>i, nwUo 411 004 mm boIr nadmZJr{edm H$aVm oUma Zmhr.
A`mg _ S >i gX`

: 1) m. gm. ew^mJr ho_V AmoJbo , ({Z_H$) nwUo


2) lr. `wdamO am_Xmg amoH$S>o, Ywio
3) lr_Vr amo{hUr {ZVrZ XoenmS>o, nwUo
4) S>m. gm. gw{`m H$mio - nwUo

H$meH$

: _m. g{Md,
_hmam> am` _m`{_H$ d C _m`{_H$ {ejU
_S>i, nwUo -411 004.

H$meZ H$mi

AmJQ> 2010

g ` mo O H$

Jmo d Y Z gmo Z dUo


gemoYZ A{YH$mar,
_hmam> am` _m`{_H$ d C _m`{_H$ {ejU _S>i,
nwUo- 411 004.

{Z{_ V r d {dVaU

: _hmam> am` _m` d C _m`{_H$ {ejU _S>i


nwUo - 411 004.

_w U

: {S>bmBQ> {Q>g, 726 gXm{ed noR>, nwUo 411 030.


II

^maVmMo g{dYmZ
mVm{dH$
Amhr, ^maVmMo bmoH$, ^maVmMo EH$ gmd^m_
g_mOdmXr Y_ { Zano j bmo H $emhr JUam` KS>d`mMm
d `m`m gd ZmJ[aH$mg :
gm_m{OH$, Am{WH$ d amOZ{VH$ `m`;
{dMma, A{^`Vs, {dmg, lm
d CnmgZm `mMo dmV`;
XOmMr d gYrMr g_mZVm;
{Z{VnUo m H$$Z Xo`mMm
Am{U `m gdm_`o `VsMr n{V>m
d am>mMr EH$Vm Am{U EH$m_Vm
`mMo AmmgZ XoUmar ~YwVm
d{YV H$a`mMm gH$nnydH$ {ZYma H$$Z;
Am_`m g { dYmZg^o V
AmO {XZmH$ gdrg Zmoh|~a, 1949 amoOr
`mmao ho g { dYmZ A J rH $ V Am{U A{Y{Z`{_V
H$$Z dV:V An U H$aV Amhmo V .

III

{Vkm
^maV _mPm Xoe Amho. gmao ^maVr` _mPo ~mYd AmhoV.
_m`m Xoemda _mPo o_ Amho. _m`m XoemV`m g_ Am{U
{d{dYVoZo ZQ>bo`m nanamMm _bm A{^_mZ Amho. `m nanamMm nmBH$
hmo`mMr nmVm _m`m AJr `mdr hUyZ _r gXd `Z H$arZ.
_r _m`m nmbH$mMm, JwOZmMm Am{U d{S>bYm`m _mUgmMm
_mZ R>odrZ Am{U `oH$mer gmO`mZo dmJoZ.
_mPm Xoe Am{U _mPo Xoe~mYd `m`mer {Z>m amI`mMr _r
{Vkm H$aV Amho. `mMo H$`mU Am{U `mMr g_r `mVM _mPo
gm` gm_mdbo Amho.

IV

_ZmoJV
_m`{_H$ embmV _mUn narjogmR>r {d{dY {deof JaOm Agbobo {dmWu {d> hmoV AgVmV.
`mV [>~m{YV, H$U~{Ya, ~h{dH$bmJ, A``Z Aj_, Am{Q>pQ>H$ (dZ) ho {dmWu `oVmV.
{deof JaOm Agbo`m {dm`mgmR>r _S>imZo gdg_mdoeH$ {dMma H$$Z Aem {dm`mgmR>r
gdgmYmaU {dm`mZm Agbo`m narjm `moOZonojm WmoS>r doJir narjm `moOZm V`ma Ho$bobr Amho.
{dm`m`m {deof JaOm {dMmamV KoD$Z _m`{_H$ embmV _mUn narjoMr {df` `moOZm V`ma
Ho$bobr Amho. gdgmYmaU {dm`m`m {df`mEodOr `m {dm`mZr H$moUVo {df` A`mgmdoV `mMm
{dMma H$Z Vo {ZpMV Ho$bobo AmhoV. gdgmYmaU {dm`mgmR>r V`ma Ho$bo`m A`mgH$_
nwpVHo$_`o {df` `moOZm, narjm `moOZm Am{U `m {df`mMo A`mgH$_ {Xbobo AmhoV. {deof JaOm
Agbo`m {dm`mgmR>r Ooo ~Xb gwM{dbobo AmhoV `m ~Xbmgh `m nwpVHo$_`o {df` `moOZm,
narjm `moOZm Am{U `m {df`mMo A`mgH$_ gdgmYmaU {dm`mgmR>r V`ma Ho$bo`m B`mm
9 dr Am{U 10 dr `m A`mgH$_ nwpVHo$V ZmhrV Aem {df`mMo A`mgH$_ `m nwpVHo$_`o
{Xbobo AmhoV.
m {dmmZm H$mmZw^dmVJV oUmao {df nmr {df hUyZ KoVm oVrb. H$mmZw^d
{dfmVJV {dmmbm ZdZdrZ AmgjomMr AmoiI hmoVo. ~wrH$me, hVH$me, CnmXZjVm,
CerbVm, AWmOZmMr >r m ~m~tMm gmdoe H$mmZw^dmm AZwfJmZo Ho$bobm Amho. AmOm
wJmV H$dm d {eH$m ho Vd AJrH$maUo hdmMo Amho. dH$mB H$aUo, ghH$mmZo dmJUo, gm{KH$
nVrZo H$m H$aUo VgoM l{V>m dmT>dUo, doioMm gXnmoJ H$aUo m ~m~r {dmWu OrdZmV
Odm OmmV VgoM Am{ddmg ~imdyZ CmMm Cerb ZmJ[aH$ Vma hmomm >rZo
H$mmZw^d {df hUOo nmm^aUr hmo.
{deof JaOm AgUmao {dmWu, `mZm A``Z H$a`mg _XV H$aUmao {ejH$ Am{U {deof
JaOm AgUm`m {dm`mMo nmbH$ `m`m _m{hVrgmR>r d _mJXeZmW gXah nwpVH$m V`ma H$a`mV
Ambobr Amho. `m nwpVHo$_wio {deof JaOm AgUmao {dmWu, `mMo nmbH$ Am{U `mMo {ejH$ `mZm
{ZpMVnUo `Wm`mo` _mJXeZ {_iob `mMr _bm Imr Amho.

({dO`erbm gaXogmB)
A`j,
_hmam > am` _m`{_H$ d C _m`{_H$
{ejU _ S >i, nw U o - 411 004.

{XZmH$ : AmJQ> 2010


V

{Z_H$mMo _ZmoJV
^maVr` g{dYmZmV H$b_ 45 Zwgma {ejU hm `oH$mMm _yb^yV hH$ Amho, d`m`m 14
dfmn`V _mo\$V d gVrMr {ejU gw{dYm hmoUo Amd`H$ Amho ho Z_yX Ho$bobo Amho. AWmVM {deof
JaOm Agbo`m {dm`mMm `mV {dMma Agm`bmM hdm. `oH$ `VrV A``ZmMr j_Vm AgVo,
_m `oH$mg bmJUmam H$mbmdYr hm {^ AgVmo Ago _V S>m. by_ `mZr _mS>bo. `m _VmMm {dMma
H$aVm {deof JaOm AgUmar ~mbHo$ hr A``Zj_ AgVmV, _m `m`m A``Z, A`mnZ nVr,
_y`_mnZmMr Vo ho XoIrb {deof AgUo JaOoMoM Amho.
`mVyZM 21`m eVH$m`m gwdmVrbm {ejU dmhmV Am_ybmJ ~Xb KS>{dUmar g_mdoeH$
{ejUmMr AmVaamQ>r` Vamda MMm gw$ Pmbr. gwdmVrbm hm {dMma {dMma _mZdr hH$mVyZ nwT>o
Ambm Am{U `mVyZM gd {ejm A{^`mZmMr gwdmV Pmbr. gd {ejm A{^`mZm_wio {deof JaOm
Agbo`m AY, H$U~{Ya, ApW{dH$bmJ, ~h{dH$bmJ, A``ZAj_, d_Z (Visually impaired,
Hearing impaired, Orth. handicapped, spastic, Learning disables, Autistic) Aem
gdM {dm`mZm `m`m JaOmZwgma gm_m` emioVM {ejU {_iy bmJbo. naVw `m gdM Jmo>tMr
^maVmgma`m {dH$gZerb XoemV A_b~OmdUr H$aVmZm ^maVmVrb {dH$mgmMm doJ ^maVr Am{WH$
gmm{OH$ nmd^yr, nmbH$mMo gH$mamH$ moJXmZ, `m gdM Jmo>tMm gImob {dMma hmoUo Amd`H$
Amho. hUyZM {deof JaOm AgUm`m `m {dm`mZm BVa gm_m` {dm`m`m ~amo~arZo {ejUmMr
gYr XoV AgVmZm mMo oH$ KQ>H$mV ymnZ ho gmm wbmmUo hmoD$ eH$V Zmhr ho AmnU
bjmV KoVbo nm{hOo Am{U hUyZM mm kmZmm ^mfom ymnZmm nVr gmm wbmnojm
doJm AgUo AmdH$ Amho.
`mM hoVyZo gXa _mJX{eHo$_`o {ejUmVrb _hdm`m Q>`mda hUOoM _m`{_H$ (S.S.C.)
d C _m`{_H$ (H.S.C.) embmV narjogmR>r `m {deof JaOm AgUm`m {dm`mZm `m`m
JaOoZwgma {df` {ZdS>r`m gYr CnbY H$$Z Xo`mV Am`m AmhoV. {dm`mMr ~w{_mm, AmdS>,
AnJdmMm H$ma, AnJdmMr VrdVm, {d{dY {dfmH$S>o AgUmam H$b, A{^`mo`Vm Am{U j_Vm
`mMm {dMma {df`mMr {ZdS> H$aVmZm H$aUo AmdH$ Amho. hoVy hm H$s, `m {dm`mZm nwT>rb

VI

{ejU KoUo e` Zgob Va `mZr `m {df`mMm nwT>rb Am`w`mV `dgm` hUyZ drH$ma Ho$`mg Vo
dV:`m nm`mda C^o amh`mg gj_ hmoD$ eH$Vrb. Am`w`mbm Am_{ddmgmZo gm_moao Om`mgmR>r
`m`mV {O {Z_mU hmoBb Am{U BVamgmaIoM ho {dmWuhr g_mOmMo EH$ _hdmMo KQ>H$ AmhoV
`mMr OmUrd gdmZmM hmoBb Am{U `m {dm`mZm g_mOm`m _w` dmhmV AmUUo gwH$a H$amgmR>r
m mJX{eHo$Mm CnmoJ hmoBb.
gXa nwpVH$m V`ma H$aVmZm A`mg_S>imMo gd gX` d _hmamQ> am` _m`{_H$ d C
_m`{_H$ {ejU _S>imVrb gdmMoM ghH$m` bm^bo Amho `m gdmZm _Z:nydH$ Y`dmX ! {deof
JaOm AgUmao {dmWu `mMo nmbH$ d {ejH$ `mZm hr nwpVH$m {ZpMVM Cn`wV R>aob `mMr _bm
Imr Amho.
- m. gm . ew ^ m J r Amo J bo
{Z_H$
({deof {ejU A`mg _S>i)
_hmamQ> am` _m`{_H$ d C _m`{_H$
{ejU _S>i, nwUo 411 004.

VII

AZwH$_{UH$m

1.

{deof JaOm Agbobo {dmWu - n[a^mfm

2.

narjm `moOZm

3.

A`mgH$_ (n`m`r {df`mMo)

15

4.

narjogmR>r gdbVr (_amR>r)

30

5.

narjogmR>r gdbVr (BJOr)

35

6.

B`mm ~mamdr- H$`wboQ>a dmnamMr gdbV

40

7.

dH$s` _mUn Z_wZm

41

9.

H$m`mZw^d {df` - A`mgH$_, Zn{H$m AmamIS>m


dm{fH$ H$m_, m`{jH$ narjm - g~Yr _m{hVr

VIII

52 Vo 127

_hmam> am` _m`{_H$ d CM _m`{_H$ {ejU _S>i, nwUo-411 005


n[anH$ H$. am. _. / gemoYZ / nwZa{MV A`mgH$_ /AnJ {dm`mgmR>r / 4481,
{XZmH$ : 17 OyZ, 2008
{df` : _m`{_H$ Vamdarb B`mm 10 dr `m >r~m{YV, H$U~{Ya, ~h{dH$bmJ, A``Z Aj_Vm,
Am{Q>pQ>H$ (dZ) `m AnJ {dm`mgmR>r Agbo`m earaem-Amamo`em, Jhem
d AH$J{UV `m XmoZ {df`m`m _mM 2009 d `mnwT>rb narjo~m~V.
gX^ : 1) n[anH$ H$. am. _. / gemoYZ / 9130, {XZmH$ 1 Zmoh|~a, 2006
2) n[anH$ H$. am. _. / gemoYZ nwZa{MV A`mgH$_ / AnJ {dm`mgmR>r / 5919
{XZmH$ 17 AmJQ> 2007.
ej{UH$ df 2006 -2007 d 2007 d 2007-2008 `m dfmnmgyZ AZwH$ _o B`mm 9 dr
d B`mm 10 dr `m {dm`mgmR>r nwZa{MV A`mgH$_mMr A_b~OmdUr gw$ Pmbobr Amho.
gdgmYmaU {dm`m_mUoM >r~{YV, H$U~{Ya, ~h{dH$bmJ, A``Z-Aj_Vm Agbo`m AnJ
{dm`mgmR>r nwZa{MV A`mgH$_mMr A_b~OmdUr B`mm 9 dr gmR>r ej{UH$ df 2006-2007
`m dfmnmgyZ d B`mm 10 dr gmR>r ej{UH$ df 2007-2008 `m dfmnmgyZ gw$ Pmbr Amho.
>r~m{YV, H$U~{Ya, ~h{dH$bmJ, A``Z Agbo`m AnJ {dm`mZm _w` dmhmg
gm_rb hmo`mgmR>r gwb^Vm `mdr `mgmR>r _m`{_H$ embmV _mUn n[ajo`m H$mhr {df`mZm
n`m`r {df` mdoV Ago _S>imMo YmoaU Ag`mZo ""{dkmZ"" `m {df`mEodOr earaem - Amamo`em
d Jhem hm EHy$U 100 JwUmMm {df` _m` H$a`mV Ambm Amho.
gX^ H$. 2 Zwgma ej{UH$ df gZ 2007-2008 `m dfmgmR>r earaem-Amaom`em,
Jhem d AH$J{UV `m XmoZ {df`mMr _m`{_H$ embmV _mUn narjm Ow`m A`mgH$_mda
Ko`mV Ambobr hmoVr. `m {df`mbm _S>imZo `mnydu nmR>nwVH$ {ZYm[aV Ho$bobo ZhVo. `m_wio _mM
2008 Mr narjm Ow`m A`mgH$_mda Ko`mV `oBb _m 2008 - 2009 _`o nmR>nwVH$ V`ma
H$a`mV `oBb d ZdrZ A`mgH$_ bmJy H$a`mV `oBb Ago `m_`o Z_yX Ho$bo hmoVo.
AmVm earaem-Amamo`em d Jhem `m {dm`mgmR>r `m {df`mMr nmR>nwVHo$
V`ma H$a`mMo H$m_ _S>imZo hmVr KoVbobo hmoVo. gXa {df`mMr nmR>nwVHo$ ej{UH$ df 2008
nmgyZ gd {dmWu, emim d gWm `mZm CnbY H$$Z Xo`mV `oV AmhoV. (earaem-Amamo`em
d Jhem `m {df`m`m nwZa{MV A`mgH$_mg emgZmZo H$. Eg.Eg.gr./2006/13/06/
C_mer-2, {XZmH$ 18 gQ>o~a, 2006 `m nmd`o _m`Vm XmZ Ho$bobr AgyZ _S>i n[anH$ H$.
am._./ gemoYZ/9130, {XZmH$ 1 Zmoh|~a, 2006 Zwgma gd emimZm nmR>{dbobo Amho.) AmVm

gXa nmR>nwVHo$ gd {d^mJr` _S>im_`o {dH$sgmR>r CnbY AmhoV. B`mm 9 dr / 10 dr gmR>r


B`mm 7 dr Mo AH$J{UV (J{UV) amhrb. (nmR>nwVH$ - J{UV, B`mm 7 dr, W_ Amdmr :
2008- _hmam> am` nmR>nwVH$ {Z{_Vr d A`mgH$_ gemoYZ _S>i, nwUo 411 004.)
g~~ `m {dm`mMr `m {df`mMr _m`{_H$ embmV _mUn narjm (_mM 2009) ZdrZ
A`mH$_mZwgmaM Ko`mV `oUma Amho. earaem-Amamo`em, Jhem d AH$J{UV (J{UV) ho
{df` KoD$Z (OwZm A`mgH$_) _mM 2008 `m narjog {d> Pmbo hmoVo. naVw `m {df`mV AZwmrU
Pmbo`m {dm`mZm AmQ>mo~a 2008 Mr narjm Ow`m A`mgH$_mda (gZ 2007-2008 gmR>rMr)
Xo`mMr gYr Xo`mV `oUma Amho. CnamoV ~XbmMr gd g~{YVmZr Zm|X `mdr.
AmXoemd`o
g{Md
_hmam> am`,
_m`{_H$ d CM _m`{_H$ {ejU _S>i,
nwUo - 411 005
{V
1)
_m.{d^mJr` g{Md, _hmam> am` _m`{_H$ d CM _m`{_H$ {ejU _S>i nwUo / ZmJnya/
AmaJm~mX/ _w~B/ A_amdVr / H$mohmnya / Zm{eH$ / bmVya {d^mJr` _S>i nwUo / ZmJnya /
AmaJm~mX/ _w~B / A_amdVr / H$mohmnya / Zm{eH$ / bmVya `mZm H$i{d`mV `oVo H$s, gXah
n[anH$ Amn`m H$joVrb gd _m`{_H$ emim_wImZm d[aV nmR>{d`mMr `dWm H$amdr.
V _m{hVrVd 1)
_m. g{Md, _hmam> emgZ, embo` d {H$S>m {d^mJ, _mb` {dVma ^dZ, _w~B -32.
2)
_m. {ejU gMmbH$, (_m`{_H$ d CM _m`{_H$), _hmam> am`, {ejU gMmbZmb`,
nwU-o 411 001
3)
_m. {ejU gMmbH$, (mW{_H$), _hmam> am`, {ejU gMmbZmb`, nwUo-411 030
4)
_m. gMmbH$, _hmam> am` ej{UH$ gemoYZ d {ejU n[afX, nwUo-411 004
5)
_m. gMmbH$, _hmam> am` nmR>nwVH$ {Z{_Vr d A`mgH$_ gemoYZ _S>i,
nwU-o 411 004.
6)
{ejU CngMmbH$, gd {d^mJ
7)
{ejUm{YH$mar (_m`{_H$) gd {Ohm n[afX
8)
am` _S>i emIm - nmnwA, nmnwB, narjm, JUH$`, g^m, JWmb`, Adrg

{deof JaOm Agbobo {dmWu - n[a^mfm


1. {>~m{YV / A Y :
AnJ `Vr (g_mZ gYr, h$mMo gajU d gnyU gh^mJ) A{Y{Z`_ 1995 `m_`o
AYdmMr `m`m nwT>rb_mUo {Xbobr Amho :`m `$s_`o 1. nyUV: >rMm A^md Amho.
2. M_m bmdyZhr `m`m MmJ`m S>mo`mMr >r VrUVm 20/200 qH$dm 6/60
ZobZ nojm H$_r Amho.
3. Oo 20 Aem`m H$moZmnojm H$_r H$moZmVyZ ~Ky eH$V ZmhrV.
>rXmo f mMo _w ` Xmo Z H$ma Amho V .
A. nyUV: >rhrZ
~. _X >r.
A . ny U V : >rhrZ :
Aem `$sZm H$mhrhr {XgV Zmhr.
~ . _ X {>/A e V: Q>r~m{YV :
`m `VrMm >rXmof e{H$`m/M_m/H$mQ>Q> bog `m gma`m CnH$aUm`m
ghm`mZo H$_r Pmbm AgyZ Or `$s XZ{XZ `dhma H$ eH$Vo, naVw AnJdmMo _mU 40 Q>o$
nojm A{YH$ Amho, Aem `$sbm _X {> hUmdo. (_X >r `VtZm Imbrb g_`m Agy eH$VmV.
H$mhtZm OdiMo {XgVo nU XyaMo {XgV Zmhr. H$mhtZm XyaMo {XgVo nU OdiMo {XgV Zmhr. H$mhtZm
An> {XgVo, H$mhtZm {VaionUmMm Xmof AgVmo. `m {>Xmofmda bdH$amV bdH$a Cnm` H$aUo Amd`H$
Amho. A`Wm Aem `$s gnyU X>rhrZ hmoD$ eH$VmV. H$Yr H$Yr S>mo`m`m A`mo` hmbMmbt_wio
~mbH$mbm EH$m {d{e> dVy`m XmoZ {V_m {XgVmV Va H$Yr H$Yr g_moaMo {M qH$dm dVy OmV
H$me_` {XgVo, `mM_mUo H$mhr ~mbH$mZm IynM H$_r _mUmV {XgVo, B`mXr ~`mM >rg_`m
_X >r ~mbH$m_`o AmT>iVmV.)
2. H$U ~ {Ya :
`mMo ldU|{` hUOo H$mZ XZ{XZ `dhmamV H$m_ H$aV Zmhr, `m `$sMm MmJ`m
H$mZmMm g^mfU loUrVrb dmadm[aVmgmR>rMm (500, 1000, 2000 Hz `m dmadm[aVmgmR>rMm) ldUhmg
60 S>r.~r. qH$dm `mnojm A{YH$ AgVmo Aem `{$bm H$U~{Ya hUmdo.

3. ApW`J {dH$bmJVm (Orthopaedic Impairment) :


gmYo, Zm`y, hmS>o `m_`o {Z_mU Pmbo`m Xmofm_wio hmV, nm` `m Ad`dm`m hmbMmbrda d
H$m`erbVoda `oUm`m _`mXmZm ApW`Jd Ago hUVmV. earamMr EH$ ~mOy AMoVZ hmoUo, H$~ao
Imbrb gnyU ^mJ AMoVZ hmoUo qH$dm njmKmVmMo gd H$ma VgoM AnKmVmZo XoIrb Aem VhoMr
{dH$bmJVm `oD$ eH$Vo. CXm. nmo{bAmo, goao~b nmgr, O_V: Ad`dmMr AnyU dmT>, Vinm`mMm
dmH$S>onUm, Ammo{JH$/dmhVwH$sMo AnKmV/^mOUo `m_wio Ambobo emar[aH$ `J `m gdmZm ApW`J
{dH$bmJVm hUVmV.
emar[aH$ hmbMmbtda _`mXm Am`m_wio {dH$bmJ `$s {H$`oH$Xm _mZ{gH$Q>m IMyZ OmVo.
nm``mMr MT> CVma H$aUo, CM ~mH$mda ~gUo, JXuVyZ MmbUo, ~g_YyZ JXuVyZ dmg H$aUo `mgma`m
gdgm_m` bmoH$mZm ghO H$aVm `oUm`m Jmo>r `m AdKS> OmVmV.
4. ~h { dH$bmJ V m (n p Q>H$) :
`m _wbmZm go[a~b nmgr/_|XwMm njmKmV Pm`mZo _|XyVrb {Z`U H$jmV {~KmS> hmoVmo d
`m_wio earam`m EH$m qH$dm `mnojm A{YH$ ^mJmda {Z`UmV g_`m `oVmV d `m_wio {d[e>
H$maH$ qH$dm emar[aH$ H$m` hr _wbo H$$ eH$V ZmhrV. Aem _wbmZm npQ>H$ qH$dm ~h{dH$bmJ Ago
hUVmV. `m _wbm`m _|XyVrb earam`m {d{dY ^mJmda {Z`U H$aUm`m ^mJmMm {dH$mg Z Pm`m_wio
hmS>o, Zm`y, gmYo `m`m g_d`m_H$ hmbMmbtV hr AS>Wim {Z_mU Pmbobm AgVmo.
5. A``Z Aj_Vm / A``Z Xmo f / A``Z A{YJ_ :
A``Z Aj_Vm hUOo H$m` ?
A``Z Aj_Vm AgUm`m _wbmgmR>r A``Z A{YJ_, A``Z Xmof AgUmao Ago {d{dY
eX`moJ Ho$bo OmVmV. A``Z Aj_Vm d A``Z Xmof ho _yb^yV A``Z {H$`oV AmT>iUmao,
Xmof AgVmV. Oohm {dmWu `m`m d`m`m g_d`H$ {dm`m_`o amhZ {d{dY A``Z AZw^d
XoD$Zhr {d{dY ej{UH$ j_Vm gnmXZ H$$ eH$V Zmhr, ^mfm ~mobUo (A{^`$s), ^mfm boIZ,
J{UV AmH$S>o_moS>, dmMZ, AmH$bZ, J{UVr VH$ {dMma B. gnmXZ j_Vo_`o {dH$mg H$aV Zmhr Vohm
Vmo {dmWu A``Z Aj_Vm AgUmam, A``Z Xmof AgUmam Amho Ago hQ>bo OmVo. m _wbm`m
~m{H$ j_Vm Am{U ej{UH$ JVr mV \$aH$ AgVmo. m _wbmbm BVa H$moUVohr AnJd ZgVo.
(AYd/H$U~{Yad, ApW`J/_{V_Xd) ZgVo. A``Z XmofmMr n[a^mfm H$am`Mr Pm`mg
Ago hUVm `oBb
.
~w `m H $ gm_m` dm `mno j m A{YH$ Agy Z hr ^mfm AmH$bZ, A{^`$s d J{UVr`
j_Vm M m {dH$mg ZrQ> Z Pm`mZo Or _w b o `m `m g_d`H$ _w b m n o j m A``ZmV _mJo
nS>VmV. `m Z m A``Z Xmo f AgUmar _w b o Ago hUVmV.

A``Z Aj_Vm {d{dY Aj_VmMm g_yh Amho. `mV {deofdo ^mfm JhU, ^mfm AmH$bZ,
^mfm A{^`$s, J{UVr j_Vm `m`m gnmXZmV Xmof AmT>iVmV.
A``Z Xmof ho `$sVrb Ago AmV[aH$ Xmof AmhoV H$s `m_wio `$sMo A``Z d dVZ
^m{dV hmoVo. A``Z Xmof AgUm`m _wbmMm ~w`mH$ gm_m` qH$dm `mnojm A{YH$ Agy eH$Vmo.
A``Z Aj_Vm hr ~moYm_H$ Aj_Vm Amho. Vr _|Xyda AmYmarV Amho.
A``Z Xmo f mMo _w I H$ma :
A ) {d{e> dmMZ Xmof Dyslexia (Specific Reading Disability)
`m _wbm`m dmMZmV Xmof AgVmo. (dmMZmV eX, Aja JmiUo, AjamMr AXbm~Xb H$aUo,
dmMZ Ho$bo`m _OHw$amMo AmH$bZ Z hmoUo B`mXr)
~ ) {d{e> boIZ Xmof Dysgraphia (Specific Writing Disability)
`m _wbm`m boIZmV Xmof AgVmV. (Aja Iwn KmUoaS>o AgUo, {b{hVmZm eXmV Z{dZ
AjamMr ^a KmbUo, Aja JmiUo, AjamMr AXbm~Xb H$aUo, dm` aMZm ZrQ> ZgUo, EH$gmaIo
Aja ZgUo B`mXr)
H$) {d{e> J{UV Xmof Dyscalculia (Specific Arithmetic Disability)
J{UV A``Z {H$`oVrb XmofmZm {d{e> AH$J{UV Xmof hUVmV. (m _wbm_`o J{UVm`m
~m~VrV Xmof AmT>iVmV. {Mhm_`o Jm|Yi CS>Uo. AH$mMr Ajar $no, g`m_Yrb AH$mMm H$_,
g`m_Ybr AH$mMr Wm{ZH$ qH$_V, dOm~mH$s, JwUmH$ma, ^mJmH$ma `m gH$nZm H$iV Zmhr. `m
{H$`m H$aVmZm `mo` H$_ bjmV ahmV Zmhr. hmV`mMr gH$nZm g_OV Zmhr B`mXr)
6. Am{Q>pQ>H$ (dZ) Am{Q>P Agbom Vrbm Am{Q>pQ>H$ hUVmV.
Am{Q>P hm EH$ |Xg~{YV Agm {deof Xmof Amho mMm n[aUm pVm gnH$, gmm{OH$
AmVa{H$oVrb gh^mJ dmVmdaUmer mo gmmoOZ mda hmoVmo. H$mhr Am{Q>P Pmbom pVZm
AZ, dmMm, gmOmer {iyZ {giyZ amhUo mVhr gm AgVmV. m Vr {d{e> dVZ
nwhm nwhm H$aVmV. dmVmdaUmVrb ~Xb pdH$m$ eH$V ZmhrV.
Dignostic and statistical Mannual of Mental Disorders m nwVH$mV Am{Q>PMo
nwT>rb VrZ H$mamV dJuH$aU Ho$bo Amho.
1.
2.
3.

Autistic Disorders (A.D.)


Asperger's Syndrome (A.S.)
Pervasive Developmental Disorders (P.D.D.)

2) narjm `moOZm
B`mm Zddr d Xhmdr
1) {>~m{YV (Visually Impaired) {dm`mgmR>r narjm `moOZm
A{Zdm` {df` (EHy$U ghm)
{df`mMo Zmd
1.
W_ ^mfm
2.
{Vr` ^mfm - (gnyU A`mgH$_)
qH$dm
g`w V A`mgH$_ (50+50)
3.
4.

5.

6.

boIr + Vm|S>r
80 + 20
80 + 20
qH$dm
40 + 10
40 + 10
80 + 20

EHy$U JwU
100
100
100

VVr` ^mfm
100
J{UV
~rOJ{UV
60+15 (AVJV _y`_mnZ)
^y{_Vr
60+15 (AVJV _y`_mnZ)
qH$dm
gmm J{UV - 1
gmm J{UV - 2 qH$dm
{deof JaOm Agbo`m _wbmgmR>rMo J{UV
75
Am{U
H$m`mZw^d {df`mnH$s H$moUVmhr EH$ {df`
75
{dkmZ Am{U VkmZ
Zn{H$m - 1
40+10 (m`{jH$)
Zn{H$m - 2
40+10 (m`{jH$)
qH$dm
Zn{H$m - 1 eara d Amamo`em
40+10 (m`{jH$)
Zn{H$m - 2 Jhem
40+10 (m`{jH$)
gm_m{OH $emo
1) B{Vhmg d ZmJ[aH$em
28+12 + 10 (AVJV _y`_mnZ)
2) ^yJmob d AWem
28+12 + 10 (AVJV _y`_mnZ)
6

150

150

100

100

100

narjm `moOZm
B`mm Zddr d Xhmdr
2. H$U~[Ya (Hearing-Impaired) {dm`mgmR>r narjm `moOZm
A{Zdm` {df` (EHy$U ghm)

{df`mMo Zmd

boIr + Vm|S>r = EHy$U JwU

1. W_ ^mfm

W_ ^mfm, [Vr` ^mfm, VVr` ^mfm


`m erfH$mImbrb H$moUVrhr EH$ ^mfm

80 + 20

2. {Vr` ^mfm

{Vr` ^mfm d VVr` ^mfm `m {efH$mImbrb


H$moUVrhr EH$ ^mfm
qH$dm
H$m`mZ^w dmVJV `oUm`m {df`mnH$s H$moUVmhr EH$ {df`

boIr + Vm|S>r = EHy$U JwU

100

80 + 20 = 100

boIr + dm{fH$ H$m_+m`{jH $= EHy$U


25 +
3. VVr` ^mfm

25

50

= 100

{Vr` d VVr` ^mfm `m {efH$mImbrb H$moUVrhr EH$ ^mfm

boIr + Vm|S>r = EHy$U JwU


80 + 20 =

100

qH$dm
H$m`mZ^w dmVJV `oUm`m {df`mnH $s H$moU`mhr EH$ {df`

boIr + dm{fH$ H$m_ + m`m{jH$ = EHy$U


25 + 25 + 50 = 100
Q>rn - 1. B`mm 10 dr ZVa nwT>rb A`mgH$_mg Omd`mMo Ag`mg BJOr ^mfm {df` KoUo
Amd`H$ Amho. {dm`mZr W_ ^mfm, {Vr` ^mfm, VVr` ^mfm `m {efH$mImbr
KoVbobr `oH$ ^mfm {df` dV AgUo Amd`H$ Amho. EH$M ^mfm {df` 2 doim KoVm
`oUma Zmhr. VgoM H$mmZw^dmMmhr EH$M {df XmoZ doim KoVm oUma Zmhr. VgoM loUr
{dfmohr (Grade Subject) VmoM {df nwhm KoVm oUma Zmhr.
2. A_amR>r _m`_m`m emimVrb {dm`mZm _amR>r ^mfm {df` Z Ko`mMr gdbV AZwko`
amhrb.
7

4. J{UV
~rOJ{UV
^y{_Vr

60+15 (AVJV _y`_mnZ) 75


60+15 (AVJV _y`_mnZ) 75
qH$dm

150

gm_m` J{UV 1
gm_m` J{UV 2

150

qH$dm
{deof JaOm Agbo`m {dm`mgmR>r Agbobo J{UV
Am{U
H$m`mZw^d {df`mnH$s H$moUVmhr EH$ {df`
(^mfoEodOr Ko`mV Ambo`m H$m`mZw^dm`m {df`m`{V[aV)
5. {dkmZ Am{U VkmZ
Zn{H$m - 1
Zn{H$m - 2
qH$dm
Zn{H$m - 1 eara d Amamo`em
Zn{H$m - 2 Jhem

6. gm_m{OH$ emo
1) B{Vhmg d ZmJ[aH$em
2) ^yJmob d AWem

75
150
75

40+10 (m`{jH$)=
40+10 (m`{jH$)=

100

40+10 (m`{jH$) =
40+10 (m`{jH$) =

100

28+12 + 10 (AVJV _y`_mnZ) =


28+12+ 10 (AVJV _y`_mnZ) =
***

100

narjm `moOZm
B`mm Zddr d Xhmdr
3) ~h{dH$bmJ (Spastic) {dm`mH$[aVm narjm `moOZm
A{Zdm` {df` (EHy$U ghm)

{df`mMo Zmd
1. W_ ^mfm

2. {Vr` ^mfm

W_ ^mfm, [Vr` ^mfm, VVr` ^mfm


`m {efH$mImbrb H$moUVrhr EH$ ^mfm

boIr + Vm|S>r = EHy$U JwU


80 + 20 = 100

{Vr` ^mfm d VVr` ^mfm `m {efH$mImbrb boIr + Vm|S>r = EHy$U JwU


H$moUVrhr EH$ ^mfm
80 + 20 = 100
qH$dm
H$m`mZw^dmVJV `oUm`m {df`mnH$s H$moUVmhr EH$ {df`

boIr + dm{fH$ H$m_ + m`{jH$ = EHy$U JwU


25 +
3. VVr` ^mfm

25

50

100

{Vr` d VVr` ^mfm `m {efH$mImbrb H$moUVrhr EH$ ^mfm

boIr + Vm|S>r = EHy$U JwU


80 + 20 =

100

qH$dm
H$m`mZw^dmVJV `oUm`m {df`mnH$s H$moUVmhr EH$ {df`

boIr + dm{fH$ H$m_ + m`{jH$ = EHy$U JwU


25 +

25

50

100

Q>rn - 2.1. B`mm 10 dr ZVa nwT>rb A`mgH$_mg Omd`mMo Ag`mg BJO r ^mfm {df` KoUo Amd`H$
Amho. {dm`mZr W_ ^mfm, {Vr` ^mfm, VVr` ^mfm `m {efH$mImbr KoVbobr `oH$
^mfm {df` dV AgUo Amd`H$ Amho. EH$M ^mfm {df` 2 doim KoVm `oUma Zmhr.

2.2 A_amR>r _m`_m`m emimVrb {dm`mZm _amR>r ^mfm {df` Z Ko`mMr gdbV AZwko`
amhrb.
4.

5.

6.

J{UV
~rOJ{UV
60+15 AVJV _y`_mnZ
^y{_Vr
60+15 AVJV _y`_mnZ
qH$dm
gm_m` J{UV 1
gm_m` J{UV 2
qH$dm
{deof JaOm Agbo`m {dm`mgmR>r Agbobo J{UV
Am{U
H$m`mZ^w dmMm EH$ {df`
(^mfoEodOr Ko`mV Ambo`m H$m`mZw^d {df`m`{V[aV)
{dkmZ Am{U VkmZ
nZn{H$m - 1
Zn{H$m - 2
qH$dm
Zn{H$m - 1 eara d Amamo`em
Zn{H$m - 2 Jhem
gm_m{OH$ emo
1. B{Vhmg d ZmJ[aH$em
2. ^yJmob d AWem

150

150
75
75

40+10 (m`{jH$)
40+10 (m`{jH$)
- 40+10 (m`{jH$)
- 40+10 (m`{jH$)

28+12 + 10 (AVJV _y`_mnZ)


28+12 + 10 (AVJV _y`_mnZ)

***

10

150

100

100

100

narjm `moOZm
B`mm Zddr d Xhmdr
4) A``Z Aj_ (Learning Disabled) {dm`mH$[aVm narjm `moOZm
A{Zdm` {df` (EHy$U ghm)

{df`mMo Zmd
1. W_ ^mfm

2. {Vr` ^mfm

W_ ^mfm, [Vr` ^mfm, VVr` ^mfm


`m {efH$mImbrb H$moUVrhr EH$ ^mfm

boIr + Vm|S>r = EHy$U JwU


80

+ 20 =

100

{Vr` ^mfm d VVr` ^mfm `m {efH$mImbr boIr + Vm|S>r = EHy$U JwU


H$moUVrhr EH$ ^mfm
80 + 20 = 100
qH$dm
H$m`mZw^dmVJV `oUm`m {df`mnH$s H$moUVmhr EH$ {df`

boIr + dm{fH$ H$m_ + m`{jH$ = EHy$U JwU


3. VVr` ^mfm

25 +
25
+ 50
{Vr` d VVr` ^mfm `m {efH$mImbrb H$moUVrhr EH$ ^mfm

100

boIr + m`{jH$ = EHy$U JyU


80 +

20

100

qH$dm
H$m`mZw^dmVJV `oUm`m {df`mnH$s H$moU`mhr EH$ {df`

boIr + dm{fH$ H$m_ + m`{jH$ = EHy$U JyU


25 +
25
+
50 = 100
Q>rn 1. {S>bo[g`m Am{U {S>gJm{\$`m {dm`mnH$s Omo {dmWu VVr` ^mfm {df`mbm H$m`mZw^d
{df`mMm n`m` KoBb `mbm W_ d [Vr` ^mfm {df`mnH$s BJOr hm EH$ {df` W_ qH$dm
VVr` ^mfm `mnH$s `mdm bmJob. {dm`mZr W_ ^mfm, {Vr` ^mfm, VVr` ^mfm `m
{efH$mImbr KoVbobr `oH$ ^mfm {df` dV AgUo Amd`H$ Amho. EH$M ^mfm {df`
2 doim KoVm `oUma Zmhr.
2. A_amR>r _m`_m`m emimVrb {S>bo[g`m d {S>gJm{\$`m {dm`mZm _amR>r ^mfm {df` Z
Ko`mMr gdbV AZwko` amhrb.

11

4.

5.

6.

J{UV
~rOJ{UV
60+15= (AVJV _y`_mnZ)
^y{_Vr
60+15= (AVJV _y`_mnZ)
qH$dm
gm_m` J{UV 1
gm_m` J{UV 2
qH$dm
\$V {S>gH$b`w{b`m {dm`mgmR>r
{deof JaOm Agbo`m {dm`mgmR>rMo J{UV
Am{U
H$m`mZw^dmVJV `oUm`m {df`mnH$s H$moUVmhr EH$ {df`
{dkmZ Am{U VkmZ
Zn{H$m - 1
Zn{H$m - 2
qH$dm
Zn{H$m - 1 eara d Amamo`em
2 Jhem
gm_m{OH$ emo
1) B{Vhmg d ZmJ[aH$em
2) ^yJmob d AWem

150

150

75
150
75

40+10 (m`{jH$)
40+10 (m`{jH$)

100

40+10 (m`{jH$)
40+10 (m`{jH$)

100

28+12 + 10 (AVJV _y`_mnZ)


28+12 + 10 (AVJV _y`_mnZ)

100

12

narjm `moOZm
B`mm Zddr d Xhmdr
6. Am{Q>pQ>H$ (dZ) {dm`mgmR>r narjm `moOZm
A{Zdm` {df` (EHy$U ghm)

{df`mMo Zmd

boIr + Vm|S>r

1.

W_ ^mfm

80 + 20

100

2.

{Vr` ^mfm - (gnyU A`mgH$_)


qH$dm
g`w V A`mgH$_ (50+50)

80 + 20
qH$dm
40 + 10
40 + 10

100

3.

VVr` ^mfm

80 + 20

100

4.

J{UV
~rOJ{UV
60+15 (AVJV _y`_mnZ)
^y{_Vr
60+15 (AVJV _y`_mnZ)
qH$dm
gmm J{UV - 1
gmm J{UV - 2 qH$dm
AH$J{UV (B. 7dr Mo)
75
Am{U
H$m`mZw^d {df`mnH$s H$moUVmhr EH$ {df`
75
13

EHy$U JwU

100

150

150

5.

6.

7.

{dkmZ Am{U VkmZ


Zn{H$m - 1
Zn{H$m - 2
qH$dm
Zn{H$m - 1 eara d Amamo`em
Zn{H$m - 2 Jhem
gm_m{OH $emo
1) B{Vhmg d ZmJ[aH$em
2) ^yJmob d AWem

40+10 (m`{jH$)
40+10 (m`{jH$)

100

40+10 (m`{jH$)
40+10 (m`{jH$)

100

28+12 + 10 (AVJV _y`_mnZ)


28+12 + 10 (AVJV _y`_mnZ)

100

embo mUn narjogmR>r A{Zdm loUr {df

14

A`mgH$_ - n`m`r {df`mMr `mXr (H$m`mZw^dmVJV `oUmao {df`)


{df` H$mo S > Z ~ amgh
1. KaJwVr {dwV CnH$aUmMr {ZJm, X$Vr
d dm`[aJ (J-1)
2. ~oH$ar CnmXZo (J-2)
3. AZ gajU (J-3)
4. nm`m`m nnmMr {ZJm Am{U mW{_H$
Xw$Vr (J-4)
5. XyY Am{U XwYmMo nXmW (J-5)
6. gdgmYmaU g|{` d amgm`{ZH$ IVmMm
dmna. (J-6)
7. ~mQ>rH$ H$bm (Q>m` d S>m`) (J-7)
8. H$sZ qQ>tJ Am{U pQ>H$g V`ma H$aUo

18.
19.
20.
21.
22.
23.
24.
25.

Zo_boQ>g d ~Oog V`ma H$aUo. (K-9)


~m`moJg Am{U `mMm dmna (L-1)
Zi H$mam{JarMr Vm|S>AmoiI (L-2)
gOZerb Cn`mo{OV H$bm (L-3)
H$moemH$m_ d {dUH$m_ (L-4)
H$nS>mMr KaJwVr YwbmB (L-6)
nmH$H$bm (L-7)
H $ {femmMr _y b Vdo d {nH$g d Y Z
(M-2)

26. Q>H$boIZ (BJOr) (M-4)


Q>H$boIZ (_amR>r) (M-5)
27. H$mJX H$m_, nwR>R>m H$m_ Am{U nwVH$
~mYUr (M-7)
28. gmX`gmYZ H$bm (M-8)
29. doV d ~m~y H$m_ (N-2)
30. h[aVJh (R-3)
31. _` `dgm` (M-1)
32. ^maVr` gJrV (M-3)
33. {MH$bm Am{U aJH$m_ (M-6)
34. `mnmaemmMr _wbVdo (L-8)
35. nwVnmbZmMr _ybVdo (L-9)
36. _mVrMo gmMoH$m_ (N-1)

(J-8)

9. hV ^aVH$m_ (J-9)
10. {edU`mmao {ebmB Am{U {edU`mMr
{ZJm (K-1)
11. ~mhbr d _D$ IoiUr V`ma H$aUo
(K-2)

12. embmon`moJr gm{h` V`ma H$aUo (K-3)


13. gmX` gmYZo V`ma H$aUo (K-4)
14. Q>mH$mD$ dVyMm Cn`moJ H$$Z emo^o`m
dVy V`ma H$aUo. (K-5)
15. BboQ>m{ZgMr _ybVdo (K-6)
16. _m{hVr VkmZ (K-7)
17. gwemo^ZmgmR>r ~mJH$m_ d \w$bm`m amonmMr
bmJdS> (K-8)

***

15

Jhem ({d^mJ XmoZ)


B`mm 9 dr
(JwU 40 boIr + 10 m`m{jH$)
1)

JhAW`dWm
AXmOnH$
{hemo~ R>od`mMo H$ma
~MV `moOZm

JwU
[3]

2)

OrdZmd`H$ dVyMr IaoXr


hJm_r R>moH$ d {H$aH$moi IaoXr
AYm` gwa{jV R>od`mMo Cnm`
^m`mMr IaoXr d gmR>dU
H$nS>mMr {ZdS> d {ZJm

[5]

3)

A d AmMr H$m`} : AmMr `m`m d AmMr H$m`}

[5]

4)

_yb^yV AJQ> : nmM _yb^yV AJQ>, g_Vmob AmhmamMr {ZdS>

[5]

5)

A {eO[d`m`m nVr : A {eO[d`mMo \$m`Xo d nVr

[5]

6)

_gmbo d _gm`mMo nXmW : nmH$H$boVrb d AmhmamVrb H$m`}

7)

H$mhr gm_m` {dfo : {dfmar nXmW dJuH$aU d CnMma

[5]

8)

_wbm- _wbtMr H$V`o : H$V`o d O~m~Xm`m

[2]

9)

m`{jHo$ : nwar, Xm`mMr MQ>Ur,{_l H$moqe~ra, S>mi-VmXyi {IMS>r,


{eam, qb~mMm dme
boIr + m{jH$

[10]

EHy$U JwU

40 +

10
***
21

= 50

Jhem ({d^mJ XmoZ)


B`mm 10 dr
(JwU 40 boIr + 10 m`m{jH$)
1)

JhgOmdQ> -JhgOmdQ> _hd, H$boMr Vdo, \${ZMaMr {ZdS>, aJgJVr,


nwnaMZm, {Mo JhgOmdQ>

2)

l_~MVrMr gmYZo - gmYZo, `mMr _m{hVr d dmnaVmZm `md`mMr H$miOr

3)

AmVrb nmofH$ Vdo - {WZo, pZY nXmW, H$~m}XHo$, OrdZgdo, I{ZOo, nmUr

4)

{WZo :
S>mir d H$S>Ym`
Vob{~`m d H$R>rU H$dMmMr \$io
XyY d XwYmMo nXmW
AS>r, _mg d _mgo

5)

pZY nXmW : nmH$H$boV dmna, pZY nXmWmMr {ZdS> d IaoXr

6)

H$~m}XHo$ : m[WmZo, eH$am d {n> nXmW `mMm AmhmamV d nmH$H$boV dmna

7)

^m`m d \$io : dJuH$aU, nmofH$Vdo, AmhmamV dmna

8)

no` : Ja_ no`o, WS> no`o, no`mMr H$m`}

9)

A {Q>H$dUo : nmMam`PoeZ, JmoR>{dUo, Ima{dUo, dmi{dUo, gmIaoMm dmna,


amgm`{ZH$ AajH$mMm dmna

10) m`{jH$ : H$moqW~ra dS>r, Xm`mMm bmSy>, T>moH$im, amoP {gan,


{_l H$S>Ym` Cgi, Wonbm, ~Q>mQ>odS>m, Cn_m, _gmbo^mV, eod`mMr Ira.
boIr + m`{jH$ = EHy$U
40 + 10 = 50

22

KQ>H$mZw g ma Jw U {d^mJUr
B. 10dr J h em
A.H$.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

nmR>mMo Zmd
JhgOmdQ>
l~MVrMr gmYZo
AmVrb nmofH$ Vdo
{WZo
pZY nXmW
H$~m}XHo$
^mm d $io
no
A {Q>H${dUo
EHy$U JwU

JwU

{dH$nmgh JwU

6
4
4
4
4
4
6
4
4

9
6
6
6
6
6
9
6
6

40

60

B. 9dr / 10dr Jhem


ZH$ma
A.H$. . H$ma

JwU

{dH$nmgh

1
2
3.

12
20
8

18
30
12

dVw{Z> Z
bKwCmar Z
{XKm}mar Z

eoH$S>m JwU
30
50
20

C{>mZw g ma

kmZ
AmH$bZ
Cn`moOZ
H$me`
EHy$U JwU

JwU
8
12
12
8
40

23

{dH$nmgh
12
18
18
12
60

eoH$S>m JwU
20%
30%
30%
20%
100

Jhem ({d^mJ 2) JwU 40


B. 9dr / 10dr
Zn{H$m AmamIS>m d Jw U {d^mJUr
JwU

{dH$nmgh JwU

. 1. A)
~)

[aH$mm OmJm ^am (6 nH$s 4)


OmoS>m bmdm.

4
4

6
4

. 2. A)
~)

H$maUo m. (3 nH$s 2)
Q>rnm {bhm / hd gmJm (3 nH$s 2)

4
4

6
6

. 3 A)
~)

Cnm gyMdm / CnmoJ {bhm / Va H$m hmoBb


$aH$ n> H$am / JwUY gmJm. (3 nH$s 2)

4
4

6
6

. 4 A)
~)

WmoS>mV Cmao {bhm (5 nH$s 3)


$mXo qH$dm VmoQ>o {bhm / KQ>H$ {bhm

6
2

10
4

. 5

7 Vo 8 AmoirV m{hVr {bhm. (XrKm}mar Z)


(3 nH$s 2)

12

40

60

24

B. 9dr
earaem d Amamoem AmgH$ ({d^mJ - 1)
(JwU 40 boIr + m{jH$ 10 = 50)
earaem
1 ) mZdr eara
~m - B{o
AmVa - B{o
m{jH$ : m{jH$ dhrV "S>momMo
^mJ, hmVmMr d nmmMr aMZm VgoM nMZ
gWm, OmgWm', mMr AmH$Vr H$mTy>Z
^mJmZm Zmdo XoUo. {VH$Vrd$Z ^mJmMr
Zmdo AmoiImdrV.
2 ) hdm d dgZ
* hdm
* dgZ
* dgZ|{o mMo gmm amoJ
3 ) mm
* mmmMo H$ma
* mmm~m~V hdmm d bjmV
R>odmm Jmo>r
* moJmgZo
* m{jH$ - gd AnJmZm mZm
mo AgVrb Vo 5 mm H$ma
H$aVm mdoV.
m{jH$ dhrV mMr m{hVr Agmdr.
Amamo em
4 ) gmWrMo AmOma
* mm
* amoJ gma

* gmWrMo AmOma (H$mdri, {dfda,


H$mbam)
5 ) dN>Vm
* dpVH$ dN>Vm
* gmm{OH$ d n[aga dN>Vm
* AnXmW {ZJm
* gaH$mar UoMr H$Vo
* Amamomda hmoUmam n[aUm
* m{jH$ - VoWrb n[aga
dN>Vo~m~V WmoS>mV Ahdmb
{bhmdm.
6 ) Amamo Xmr H$m H $
* amQ>r AYd {ZdmaU H$mH$
* amQ>r Hw$Qy>~ {ZmoOZ H$mH$
* amQ>r JwVamoJ d ES>g {ZdmaU
H$mH$
* amoJmMo gyi CmQ>Z
* aVXmZ d Add XmZ
* XohXmZ
* emgH$s dH$s XV
* m{jH$ - AYd {ZdmaU d
aVXmZ m H$mH$mMr m{hVr
m{jH$ dhrV OZbo {bhmdr.

16

B. 10dr
A - earaem d Amamoem
1 ) mZdr earamVrb {d{dY g Wm - 1
1.1 nMZ gWm
1.2 dgZ gWm
1.3 ${Yam{^gaU gWm
m{jH$ - {d{dY gWmMr AmH$Vr d m{hVr Zm|XdhrV, m{jH$ dhrV H$amdr. n[ajoV
{VH$Vr XmIdyZ ^mJmMr Zmdo {dMmamdrV.
2 ) mZdr earamVrb {d{dY g Wm - 2
2.1 MoVmgWm
2.2 CgOZ gWm
2.3 OZZ gWm
m{jH$ - m{jH$ dhrV mZdr |X, MoVmnoer, y{dgOZ gWm mMr AmH$Vr H$mTy>Z
m{hVr {bhmdr. {VH$Vr XmIdyZ m{hVr {dMmamdr.
3 ) kmZ| { o
3.1 ZmH$
3.2 S>moim
3.3 dMm
3.4 Or^
3.5 H$mZ
m{jH$ - m{jH$ dhrV kmZ|{mMr m{hVr {bhZ AmH$Vr H$mT>mdr. {VH$Vrd$Z
doJdoJm ^mJmMr m{hVr, Zmdo {dMmamdrV.
4 ) An J dmMr Amo i I
4.1 ApWJ
4.2 >rXmof
4.3 mZ{gH$ X~bVm Agbobr wbo

17

4.4 H$U~{Yad
4.5 ~h{dH$bmJVm
4.6 AZ AjVm
5 ) Amamo
5.1 AmamomMr gH$nZm
5.2 gmm{OH$ Amamo
m{jH$ - mW{H$ Amamo H|$, Jmo~a Jg bmQ> m H|$mZm ^oQ> XoUo d m{hVr Zm|XdhrV
{b{hUo.
ES>g {XZ, nmo{bAmo {XZ, OmJ{VH$ Amamo {XZ m {XZmMo hd m{jH$ dhrV {bhmdo.
6 ) d pVH$ Amamo
6.1 emar[aH$ Amamo
6.2 mZ{gH$ Amamo
m`{jH$ - Amamo`Xm`r gd`tMr `mXr, KmVH$ gd`tMr `mXr
7 ) KaJw V r AnKmV d Wmo n Mma
7.1 AmVaamQ>r aoS>H$mg gKQ>Zm
7.2 WmonMma
7.3 {H$aH$moi AnKmVmZVa H$amdmMr WmonMma
m{jH$ - hmS> moS>Uo, {dOoMm YH$m ~gUo, MH$a oUo, CmV, ^mOUo d aV oUo mda
H$amdmMo WmonMma mMr m{hVr m{jH$ dhrV {bhmdr.
8 ) ES > g {V~ Y H$ e j {UH$ H$m H $
8.1 ES>g
8.2 ES>gMr bjUo
8.3 ES>gMr MmMUr
8.4 ES>gMm {V~YH$ Cnm
8.5 gmm{OH$ OmUrd
m{jH$ - ES>g {XZmMo hd Zm|XdhrV {bhrUo.
18

eara Amamo em ({d^mJ 1) JwU 40


B. 9dr / 10dr
Zn{H$m AmamIS>m d Jw U {d^mJUr
JwU

{dH$nmgh

. 1. A)
~)

[aH$mm OmJm ^am (~hnmr)


OmoS>m bmdm. (4 XoUo)

4
4

6
4

. 2. A)
~)

AmH$m H$mTy>Z ^mJmZm Zmdo m.


H$maUo m. (3 nH$s 2)

4
4

6
6

. 3 A)

Q>rnm {bhm / hd gmJm.


(3 nH$s 2)
$aH$ {bhm. (3 nH$s 2)

Cnm gyMdm / CnmoJ {bhm / Va H$m hmoBb


(4 nH$s 2)
WmoS>mV Cmao {bhm. (5 nH$s 3)

10

XrKm}mar Z (3 nH$s 2 )

12

40

60

~)
. 4 A)
~)
. 5

19

KQ>H$mZw g ma Jw U {d^mJUr
eara - Amamo em
B. 10dr
A.H$.
1
2
3
4
5
6
7
8

nmR>mMo Zmd

JwU

{dH$nmgh JwU

mZdr earamVrb {d{dY gWm ^mJ 1


mZdr earamVrb {d{dY gWm ^mJ 2
Amnbr kmZ|{
AnJdmMr AmoiI
Amamo
dpVH$ Amamo
KaJwVr AnKmV d WmonMma
ES>g {V~YH$ ej{UH$ H$mH$

6
4
6
4
4
4
8
4
40

9
6
9
6
6
6
12
6
60

Z H$mamZwgma JwU {d^mJUr


A.H$. ZH$ma

JwU

{dH$nmgh JwU

eoH$S>m JwU

1
2
3

8
24
8
40

12
36
12
60

20
60
20
100

dVw{Z> Z
bKwCmar Z
{XKm}mar Z

C{>m Z w g ma Jw U {d^mJUr
A.H$.

C{>o

JwU

{dH$nmgh JwU

1
2
3
4

kmZ
AmH$bZ
CnmoOZ
H$meo

10
14
12
4

15
21
18
6

20

eoH$S>m JwU
25%
35%
30%
10%
100%

{deof JaOm Agbo`m {dm`mgmR>r


({>~m{YV, H$U~{Ya, ~h{dH$bmJ, (npQ>H$ d goa~o b
nmgr) d A``Z Aj_ Am{Q>pQ>H$ (dZ)

J{UV A`mgH$_
J{UV - B`mm 7 dr _hmam> am` nmR>nwVH$ {Z{_Vr d A`mgH$_ gemoYZ _S>i, nwUo `mMo
(2008-2009) Mo nwVH$ dmnamdo.
H$aU
H$aUmMo Zmd
n> H$.
1.
{H$moUmMo JwUY_
01
2.
dJ Am{U dJ_yi
07
3.
KmVmH$
13
4.
gamgar
31
5.
MbZ
33
6.
nm`WmJmoagMm {gmV
37
7.
~{OH$ ametMm JwUmH$ma
44
8.
{H$moU aMZm
51
9.
MmH$moZ
56
10.
EH$Mb g_rH$aUo
61
11.
gai`mO
67
12.
n[a_o` g`m 72
gH$sU ZgJh {d^mJ Xwgam
77
13.
n[a_o` g`mdarb {H$`m
82
14.
Z\$m - VmoQ>m
97
15.
EH$$nVm
102
16.
MmH$moZmMo H$ma
114
17.
jo\$i
120
18.
{Z` g_mZVm
126
19.
~{OH$ ametMo Ad`d
136
20.
OmoS>V^mboI
144
21.
KZ\$i d n>\$i
156
22.
dVwi
166
23.
MmH$moZ aMZm
170
gH$sU ZgJh 2
174
CmagyMr
180


25

B`mm 9dr d 10dr


{deof JaOm Agbo`m {dm`mgmR>r
J{UV - C{>mZwgma JwU{d^mJUr
A.H$. C{>

Z 1

Z 2

Z 3

Z 4

Z 5

Z 6

EHy$U

kmZ

09

2.

AmH$bZ

26

3.

Cn`moOZ

34

4.

H$me`

31

EHy$U

22

15

15

16

16

16

100



B`mm 10 dr
{deof JaOm Agbo`m {dm`mgmR>r J{UV Zn{H$m AmamIS>m
doi : 2 Vmg 30 {{ZQ>o
JwU

{dH$nmgh

Z 1 A)

8 nH$s 5 (`oH$s 1 JwUmMo)

05

~)

7 nH$s 5 (`oH$s 2 JwUmMo)

10

14

Z 2

5 nH$s 4 (`oH$s 3 JwUmMo)

12

15

Z 3

5 nH$s 4 (`oH$s 3 JwUmMo)

12

15

Z 4

4 nH$s 3 (`oH$s 4 JwUmMo)

12

16

Z 5

4 nH$s 3 (`oH$s 4 JwUmMo)

12

16

Z 6

4 nH$s 3 (`oH$s 4 JwUmMo)

12

16

75

100



26

27

1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17
18
19
20
21
22
23

A.
H$.

H$aU

JwU

{Ho$mUmMo JwUY_
dJ Am{U dJ_wi
KmVmH$
gamgar
MbZ
nm`WmJoagMm {gmV
~{OH$ amerMm JwUmH$ma
{H$moU aMZm
MmH$moZ
EH$Mb g_rH$aUo
gai`mO
n[a_o` g`m
n[a_o` g`mdarb {H$`m
Z\$m-VmoQ>m
EH$nVm
MmH$moZmMo H$ma
jo\$i
{Z`g_mZVm
~{OH$ amerMo Ad`d
OmoS>V^mboI
KZ\$i d n>\$i
dVwi
MmH$moZ aMZm

kmZ-kmZ-9
Am-AmH$bZ-26
C-Cn`moOZ 34
H$m- H$me` 31

12
Z 2
12
Z 3
12
Z 4
12
Z 5

8 4 2 8 -

9 6 - 1 5 6 3

1 2

3
4
3
2
3
4
7
3
4
5
4
2 2 7
3
6
7
5
3
4
3
6
4
5
2
3
2
4 4
6 8 - 4 6 6 - 2 8 6 100

C H$m

12 EHy$U
Z 6 JwU

km Am C H$m km Am C H$m km Am C H$m km Am C H$m km Am C H$m km Am


3
1 2
1
1
3
3
1
2 2
3
1
2
4
2
3
2
2
1
2
3
1
2
2
2
2 2
1 2
2 2
1
3
2
2
3
2 2
2
4
3
1

15
Z 1

{deof JaOm Agbo`m {dm`mgmR>r


J{UV
g{dYmZ V$m

{deof JaOm Agbo`m {dm`mgmR>r


J{UV {df` - Zn{H$m AmamIS>m
JwU
. 1. A)

~)

. 2

mpZH$mgmR>r gyMZm - Imbr {Xbom oH$ H$aUmda oH$s


1 Z Vma H$aUo. {dmmZr mnH$s 5 Z gmoS>dmdoV.
1) dJ dJ_yi
2) KmVmH$
3) MbZ
4) ~{OH$ ametMm JwUmH$ma
5) n[a_o` g`m
6) Z\$m VmoQ>m
7) EH$$nVm
8) dVwi
mpZH$mgmR>r gyMZm - Imbr {Xbom oH$ H$aUmda oH$s
1 Z Vma H$aUo. {dmmZr mnH$s 5 Z gmoS>dmdoV.
1) ~{OH$ ametMm JwUmH$ma
2) EH$Mb g_rH$aUo
3) n[a_o` g`mdarb {H$`m
4) n[ao gmdarb {H$m
5) Z\$m VmoQ>m
6) jo\$i
7) ~{OH$ ametMo Ad`d

mpZH$mgmR>r gyMZm - Imbr {Xbom oH$ H$aUmda oH$s


1 Z Vma H$aUo. {dmmZr mnH$s 4 Z gmoS>dmdoV.
1) {H$moUmMo JwUY_
2) gamgar
3) nm`WmJmoagMm {gmV
4) gai`mO
5) {Z` g_mZVm
28

10

12

.3

mpZH$mgmR>r gyMZm - Imbr {Xbom oH$ H$aUmda oH$s


1 Z Vma H$aUo. {dmmZr mnH$s 4 Z gmoS>dmdoV.
H$aU 1) dJ Am{U dJ_yi
2) MbZ
3) MmH$moZ
4) MmH$moZmMo H$ma
5) KZ\$i d n>\$i

12

.4

H$moUVohr 3 gmoS>dm
1) {H$moU aMZm (4 JwUmMm 1 Z)
2) Z\$m VmoQ>m (2/2 JwUmMo 2 Z)
3) EH$$nVm (2/2 JwUmMo 2 Z)
4) ~{OH$ ametMo Ad`d (2/2 JwUmMo 2 Z)

12

.5

H$moUVohr 3 gmoS>dm
12
1) nm`WmJmoagMm {gXmV (2/2 JwUmMo 2 Z)
2) MmH$moZ d jo\$i (2/2 JwUmMo 2 Z)
3) n[a_o` g`m d n[a_o` g`mdarb {H$`m (2/2 JwUmMo 2 Z)
4) OmoS>V^mboI. (4 JwUmMm 1 Z)

.6

H$moUVohr 3 gmoS>dm
1) KmVmH$ / EH$Mb g_rH$aUo (2/2 JwUmMo 2 Z)
2) gai`mO (2/2 JwUmMo 2 Z)
3) dVwi / KZ\$i, n>\$i (2/2 JwUmMo 2 Z)
4) MmH$moZ aMZm (4 JwUmMm 1 Z)

12

darb AmamIS>m V`ma H$aVmZm AY, H$U~{Ya A``Z Aj_, ~h{dH$bmJ, Am{Q>pQ>H$
Aem gd {dm`mMm {dMma Ho$bm Amho. `mgmR>r `oH$ ZmV n`m` {Xbo AmhoV.
CXm. Z 4,5,6 `m_Yo OoWo aMZmda AmYm[aV Z AmhoV Vo Z AY qH$dm ~h{dH$bmJ
{dmWu gmoS>dy eH$V ZmhrV. `m_wio `m ZmZm `m`m C{X>mZwgmaM n`m`r Z {Xbo AmhoV.
***
29

narjogmR>r gdbVr
(10dr gmR>r)
1) {>~m{YV {dmm g mR>r gdbVr
1)
2)
3)
4)
5)
6)

{>~m{YV {dmmm gmorZwgma OdiMo narjm H|$ mZm XomV oBb.


m {dmmZm narjoMm nona gmoS>dmgmR>r {V Vmg 20 {{ZQ>o A{YH$ doi XomV oBb.
n[ajogmR>r m {dmmZm boI{ZH$ KoVm oBb. boI{ZH$mMr dWm g~{YV {dmmbm
H$amdr bmJob. m boI{ZH$mbm g~{YV emioMr mVm mdr bmJob.
m {dmmZm AmH$m, ZH$meo B. H$mT>mMr gyQ> XomV oBb, mMo JwU m {dmmbm
m mUmV XomV oVrb.
{dkmZ d VkmZ (nona 1 d 2) m {dfmm m{jH$ n[ajoEodOr m {dmmZm m
{dfmMr Vm|S>r narjm XoVm oBb.
ho {dmWu Oa Zmnmg hmoV AgVrb Va H$mb 3 {dfmV OmVrV OmV 20 JwU AZwJh JwU
hUyZ m {dmmZm XomV oVrb.

2) H$U~{Ya {dmmgmR>r gdbVr


1)
2)
3)

m {dmmZm mm gmoBZwgma OdiMo narjm H|$ XomV oBb.


m {dmmZm narjm nona gmoS>dmgmR>r 30 {{ZQ>o A{YH$ doi {Xbm OmBb.
ho {dmWu Oa Zmnmg hmoV AgVrb Va H$mb 3 {dfmV OmVrV OmV 20 JwU AZwJh JwU
hUyZ m {dmmZm XomV oVrb.

3) ApW J {dmm g mR>r gdbVr


1)
2)

3)

m {dmmZm mm gmoBZwgma OdiMo narjmH|$ XomV oBb.


{dmWu m hmVmZo boIZ H$aUma m hmVmV Xmof Agmg m {dmmZm boI{ZH$ KoVm
oBb. boI{ZH$mMr dWm g~{YV {dmmbm H$amdr bmJob. m boI{ZH$mbm g~{YV
emioMr mVm mdr bmJob. boI{ZH$ KoUmm d hmVmV Xmof AgUmm m {dmmZmM
narjoMm nona gmoS>dmgmR>r {V Vmg 20 {{ZQ>o A{YH$ doi XomV oBb.
Oo {dmWu 1. Amamo d emar[aH$ {ejU qH$dm 2. gmOgodm 3. ~mbdra / dra~mbm qH$dm
4. N>mgoZm (N.C.C.) 5. gajU Amg (Defence Studies) 6. wbH$s gajU d
30

5.

aVm gwajm JV (Civil Defence and Road Safety Patrol)


BmXr {df nyU H$$ eH$V ZmhrV, m {dmmZm g~{YV {d^mJr m{H$ d C
m{H$ {ejU S>imm Ajmm nadmZJrZo m {dfmV gyQ> {iob. m g~YrMm
AO ApWamoJ Vkmm mUnmgh g~{YV emiom m$V AjmH$S>o nmR>dmdm bmJob.
ho {dmWu Oa Zmnmg hmoV AgVrb Va H$mb 3 {dfmV OmVrV OmV 20 JwU AZwJh JwU
hUyZ m {dmmZm XomV oVrb.

4. ~h{dH$bmJ ( Spastic) {dmmgmR>r gdbVr


1.
2.

3.

4.
5.
6.
7.

m {dmmZm mm gmoBZwgma OdiMo narjmH|$ XomV oBb.


m emioV ho {dmWu {ejU KoV AmhoV VrM emim m {dmmZm narjogmR>r narjm H|$
hUyZ XomV oBb. mm emioVM m wbmgmR>r {deof Vma Ho$bobo Q>o~b, Q>mqnJ
erZ, Iwm mMr m {dmmgmR>r dWm H$amdr bmJob.
m {dmmZm Cman{H$m Q>mBn H$$Z dm {bhZ XomMr nadmZJr XomV oBb. mZm nyU
nona qH$dm nonaMm H$mhr ^mJ {b{hmgmR>r boI{ZH$ Komg nadmZJr XomV oBb. Oa ho
{dmWu nona gmoS>dV AgVmZm oM WH$bo, nwT>o nona gmoS>dy eH$V Zmhr Ago dmQ>bo Va
mZm emioVrb j AmnZmer g~Y Zgbobm H$moUrhr H$Mmar boI{ZH$ hUyZ KoVm
oBb. hm H$Mmar m {dmmZo ~mobbobr ^mfm gOy eH$V Agmdm. m boI{ZH$mMr
H$miOrnydH$ {ZdS> H$amdr. hm boI{ZH$ ~h{dH$bmJ {dmWu H$m gmJVmo Vo gOyZ {bh
eHo$b Agm Agmdm.
m {dmmZm {V Vmg 20 {{ZQ>o A{YH$ doi narjoMm nona gmoS>dmgmR>r XomV oBb.
m {dmmZm AmH$m, ZH$meo B. H$mT>mgmR>r gyQ> XomV oBb. mMo JwU m {dmmbm
mUmV XomV oVrb.
{dkmZ d VkmZ nona 1 d 2 m {dfmm m{jH$ n[ajoEodOr m {dmmZm Vm|S>r
narjm XoVm oBb.
Oo {dmWu Amamo d emar[aH$ {ejU / gmOgodm qH$dm ~mbdra / dra~mbm qH$dm
N>mgoZm qH$dm gajU Amg (Defence Studies) ybH$s gajU d aVm gwajm JV
(Civil defence and Road Safety Patrol) ho {df nyU H$$ eH$V ZmhrV m {dmmZm
g~{YV {d^mJr m{H$ d C m{H$ {ejU S>imm Ajmm nadmZJrZo m
{dfmV gyQ> {iob. mg~YrMm AO ApWamoJ Vkmm mUnmgh g~{YV emiom$V
AjmH$S>o nmR>dmdm bmJob.

31

8.

ho {dmWu Oa Zmnmg hmoV AgVrb Va H$mb 3 {dfmV OmVrV OmV 20 JwU AZwJh JwU
(Jog) hUyZ m {dmmZm XomV oVrb.

5) AZ Aj {dmmgmR>r gdbVr
1.
2.
3.
4.

5.

6.
7.

m {dmmZm mm gmoBZwgma OdiMo narjm H|$ XomV oBb.


m {dmmZm narjoMm nona gmoS>dmgmR>r {V Vmg 20 {{ZQ>o A{YH$ doi XomV oBb.
m {dmmZm AmH$m, ZH$meo B. H$mT>mMr gyQ> XomV oBb. mMo JwU m {dmmbm
mUmV XomV oVrb.
m {dmmZm Cman{H$m Q>mBn H$$Z dm {bhZ XomMr nadmZJr XomV oBb. mZm nyU
nona dm nonaMm H$mhr ^mJ {b{hmgmR>r boI{ZH$ Komg nadmZJr XomV oBb. Oa ho
{dmWu nona gmoS>dV AgVmZm oM WH$bo, nwT>o nona gmoS>dy eH$V ZmhrV Ago dmQ>bo Va
mZm emioVrb j AmnZmer g~Y Zgbobm H$Mmar boI{ZH$ hUyZ KoVm oBb. m
boI{ZH$mMr {ZdS> H$miOrnydH$ H$amdr. mbm {dmmZo H$m gm{JVbo Vo ZrQ> gOyZ
{b{hVm mdo.
Oo {dmWu Amamo d emar[aH$ {ejU/gmOgodm qH$dm ~mbdra/dra~mbm qH$dm N>mgoZm
qH$dm gajU Amg (Defence Studies) / ybH$s gajU d aVm gwajm JV (Civil
defence and Road Safety Patrol) ho {df nyU H$$ eH$V ZmhrV; m {dmmZm
g~{YV {d^mJr d C m{H$ {ejU S>imm Ajmm nadmZJrZo m {dfmV gyQ>
{iob. m g~YrMm AO ApWamoJ Vkmm mUnmgh g~{YV emiom$V AjmH$S>o
nmR>dmdm bmJob.
{dkmZ d VkmZ (nona 1 d 2) m {dfmm m{jH$ n[ajoEodOr m {dmmZm m
{dfmMr Vm|S>r narjm XoVm oBb.
ho {dmWu Zmnmg hmoV AgVrb Va H$mb 3 {dfmV OmVrV OmV 20 JwU AZwJh JwU
hUyZ XomV oVrb.

6. Am { Q>pQ>H$ (dZ) {dmm g mR>r gdbVr


1.

2.

m emioV ho {dmWu {ejU KoV AmhoV VrM emim m {dmmZm narjogmR>r narjm H|$
hUyZ XomV oBb. mm emioVM m wbmgmR>r {deof Vma Ho$bobo Q>o~b, Q>mqnJ
erZ, H$myQ>a, Iwm mMr m {dmmgmR>r dWm H$amdr bmJob.
m {dmmZm Cman{H$m Q>mBn H$$Z dm {bhZ XomMr nadmZJr XomV oBb. mZm nyU

32

3.
4.
5.
6.

7.

nona qH$dm nonaMm H$mhr ^mJ {b{hmgmR>r boI{ZH$ Komg nadmZJr XomV oBb. Oa ho
{dmWu nona gmoS>dV AgVmZm oM WH$bo, nwT>o nona gmoS>dy eH$V Zmhr Ago dmQ>bo Va
mZm emioVrb j AmnZmer g~Y Zgbobm H$moUrhr H$Mmar boI{ZH$ hUyZ KoVm
oBb. hm H$Mmar m {dmmZo ~mobbobr ^mfm gOy eH$V Agmdm. m boI{ZH$mMr
H$miOrnydH$ {ZdS> H$amdr. hm boI{ZH$ Am{Q>pQ>H$ {dmWu H$m gmJVmo VoM {bh eHo$b
Agm Agmdm.
m {dmmZm {V Vmg 20 {{ZQ>o A{YH$ doi narjoMm nona gmoS>dmgmR>r XomV oBb.
m {dmmZm AmH$m, ZH$meo B. H$mT>mgmR>r gyQ> XomV oBb. mMo JwU m {dmmbm
mUmV XomV oVrb.
{dkmZ d VkmZ nona 1 d 2 m {dfmm m{jH$ n[ajoEodOr m {dmmZm Vm|S>r
narjm XoVm oBb.
Oo {dmWu Amamo d emar[aH$ {ejU / gmOgodm qH$dm ~mbdra / dra~mbm qH$dm
N>mgoZm qH$dm gajU Amg (Defence Studies) ybH$s gajU d aVm gwajm JV
(Civil defence and Road Safety Patrol)
ho {df nyU H$$ eH$V ZmhrV m {dmmZm g~{YV {d^mJr m{H$ d C m{H$
{ejU S>imm Ajmm nadmZJrZo m {dfmV gyQ> {iob. mg~YrMm AO Vkmm
mUnmgh g~{YV emiom$V AjmH$S>o nmR>dmdm bmJob.
ho {dmWu AZwmrU hmoV AgVrb Va H$mb VrZ {dfmV OmVrV OmV 20 JwU AZwJh JwU
hUyZ m {dmmZm XomV oVrb.


{>~m{YV, H$U ~ {Ya, ApW J , ~h { dH$bm J , AZ Aj ({d{e> dmMZ Xmo f ,


boIZ, Xmof, {d{e> J{UV Xmof) d Am{Q>pQ>H$ {dmmgmR>r C m{H$ (B. 11dr
12dr narjo g mR>r gdbVr :
1. {>~m{YV (AY) ApWJ Am{Q>pQ>H$ {dmmZm narjoMm nona gmoS>dmgmR>r {V Vmg
20 {{ZQ>o A{YH$ doi XomV oBb. m {dmmZm AmdH$Vm Agmg boI{ZH$ KoVm
oBb. {>~m{YV qH$dm npQ>H$, Am{Q>pQ>H$ m {dmmMr ~R>H$ dWm dV H$jmV
Ho$br OmBb.
2. H$U~{Ya {dmmZm nona gmoS>{dmgmR>r 30 {{ZQ>o A{YH$ doi XomV oBb.

33

3.

4.

5.
6.

7.

8.
9.

npQ>H$ {dmmZm narjoMm nona gmoS>{dmgmR>r 2 Vmg A{YH$ doi {Xbm OmBb. Am{Q>pQ>H$
d AZ Aj {dmmZm nona gmoS>{dmgmR>r 1 Vmg A{YH$ doi {Xbm OmBb. m
{dmmZm nona {b{hVmZm WH$dm Ambm d nwT>o boIZ H$$ eH$V Zmhr Ago dmQ>bo Va nyU
nonagmR>r dm nonaMm H$mhr ^mJ {b{hmgmR>r Q>mBn H$amgmR>r AmnZmer g~Y Zgbobm
emioMm/hm{dmbmMm H$moUrhr H$Mmar boI{ZH$ hUyZ H$m H$$ eHo$b. boI{ZH$mMr
{ZdS> H$aVmZm mbm {dmmMo ~mobUo gOob, {dmWr gmJob Vo mbm {b{hVm oUo
AmdH$ Amho Vo bjmV mdo bmJob.
narjonydu boI{ZH$mH$Sy>Z m H$ma`m gdbVrMm Ja$mXm KoVbm OmUma Zmhr m~m~V
hrn KoVbo Omdo. m emioVyZ/hm{dmbmVyZ hm {dmWu narjm XoUma Amho m
emioZo/hm{dmbmZo m {dmmgmR>r H$myQ>a, Q>mqnJ erZ, Iwm, Q>o~b mMr
dWm H$amdr.
m {dmmZm mm gmoBZwgma OdiMo narjmH|$ {Xbo OmBb. $V Am{Q>pQ>H$ {dmmZm.
ho Am{Q>pQ>H$ {dmWu m emioV/hm{dmbmV {ejU KoV AgVrb mM hm{dmbmV/
emioV mm narjoMr dWm H$amMr nadmZJr ~moS>mH$Sy>Z XomV oBb.
H$U~{Ya dm AZ Aj {dmmgmR>r C m{H$ emiom {ejH$mbm Zn{Ho$Vrb
Z g~{YV {dmmZm gOyZ gmJmgmR>r OmVrV OmV 15 {{ZQ>o doi {Xbm OmBb.
H$bm dm{U {dkmZ emIonH$s H$moUmhr emIoV {ejU KoUmm H$U~{Ya ~h{dH$bmJ,
Am{Q>pQ>H$ AZ Aj {dmmZm XmoZ ^mfm d Mma EopN>H$ {df Aem ghm {dfmEodOr
EH$ ^mfm d nmM EopN>H$ {df KomMr nadmZJr XomV oBb.
mdgm{H$, AmgH$ {ZdS>Umm H$U~{Ya, {>~m{YV ApWJ, npQ>H$/~h{dH$bmJ,
Am{Q>pQ>H$, AZ Aj {dmmgmR>r mm mVmmV dgm {ejU gWom
wImMo edr[am AmgH$ nyU H$am~m~VMo mUn C m{H$ n[ajogmR>r
Jm Yabo OmBb.
m {dmmZm AmH$m, ZH$meo, Jm$, H$mT>m{dfr Zmo gyQ> {iob. mMo JwU
mUmV {Xbo OmVrb.
ho {dmWu Zmnmg hmoV AgVrb Va mZm H$mb VrZ {dfmV OmVrV OmV 15 JwU
AZwJh hUyZ {Xbo OmVrb.

34

CONCESSIONS FOR EXAMINATION (10th)


I. Concessions for Visually Impaired Candidates
1.
These candidates will be given nearest examination center of their choice.
2.
These candidates will be given extra 20 minutes per hour to solve examination
paper.
3.
These candidates are allowed to take a writer at a time of examination. The
arrangement of a writer should be made by the individual and the writer should
be approved by the concerned school.
4.
These candidates will be exempted from drawing figures, maps etc. and the marks
of these will be given proportionately.
5.
These candidates will be allowed to give oral examination instead of practical
examination in science and Technology. (Paper I and Paper II)
6.
20 grace marks in maximum three subjects will be given to these candidates if they
are going to fail in the examination.
II.
1.
2.
3.

Concessions for Hearing Impaired Candidates


These candidates will be given nearest examination center of their choice.
These candidates will be given extra 30 minutes to solve examination paper.
20 grace marks in maximum three subjects will be given to these candidates if they
are going to fail in the examination.

III.
1.
2.

Concessions for Physically Disables Candidates.


These candidates will be given nearest examination center of their choice.
These candidates are allowed to take a writer at the time of examination if they
have an impairment in writing hand. The arrangement of a writer should be made
by the individual and the writer should be approved by the concerned school.
These candidates will be given extra 20 minutes per hour to solve examination
paper.
The candidates who are unable to complete the course in the subject Health and
Physical Education or Social Service or Scouting/Guiding or N.C.C. or Defense
studies or Civil Defense studies or Civil Defense and Road Safely Petrol shall be
condone the requirement of appearing for these subjects by Divisional Chairman

3.

35

4.

IV.
1.
2.

3.

4.
5.
6.
7.

8.

with submission of request by these candidates to concerned Divisional Board


though the Head of the concerned Secondary school along with the Medical
Certificate of Orthopedic Surgeon.
20 grace marks in maximum three subjects will be given to these candidates if they
are going to fail in examination.
Concessions for Spastic (Cerebral Palsy) Candidates
These candidates will be given nearest examination center of their choice.
Seating arrangement for these candidates shall preferably be made in the schoolconcerned where they are learning those subjects. These institutes should arrange
the typewriters, tables and chairs specially made for these students.
These candidates shall be permitted to type or write the answer scripts or they
shall be permitted to provide a writer for full paper or part of the paper in case
the candidate feels tired or exhausted while typing or writing the paper, and a
member of staff of the center of special education would be allowed to write for
such spastic candidate. These members of staff shall be persons not directly
concerned with teaching of the candidate but able to understand the candidates
speech. These writers shall be chosen carefully and instructed to write down
exactly what the spastic candidate says to them.
These candidates will be given extra 20 minutes per hour to solve examination paper.
These candidates will be exempted from drawing figures maps etc. and the marks
of these will be given proportionately.
These candidates will be allowed to give oral examination instead of practical
examination in science and technology (Paper I and Paper II)
The candidates who are unable to complete the course in the subject Health and
Physical Education or Social Service or Scouting/Guiding or N.C.C. or Defense
Studies or Civil Defense and Road Safety Patrol shall be condone the requirement
of appearing for these subjects by Divisional Chairman with submission of request
by these candidates to concerned Divisional Board through the Head of the
concerned Secondary school along with the Medical Certificate of Orthopedic
Surgeon.
20 grace marks in maximum three subjects will be given to these candidates if they
are going to fail in examination.
36

V.
1.
2.
3.
4.

5.

6.
7.

1.

2.

Concessions for learning Disabled candidates


These candidates will be given nearest examination center of their choice.
These candidates will be given extra 20 minutes per hour to solve examination
paper.
These candidates will be exempted from drawing figures, maps etc. and the marks
of these will be given proportionately.
These candidates shall be permitted to type or write the answer scripts or they
shall be permitted to provide a writer for full paper or part of the paper in case
the candidate feels tired or exhausted while typing or writing the paper and a
member of staff of the center of special education would be allowed to write for
these candidates.
These writers should be chosen carefully.
The candidates who are unable to complete the course in the subject Health and
Physical Education or Social Service or Scouting / Guiding or N.C.C. or Defense
Studies or Civil Defense and Road Safety Patrol shall be condone the requirement
of appearing for these subjects by Divisional Chairman with submission of request
by these candidates to concerned Divisional Board through the Head of the
concerned secondary school along with the Medical Certificate of Orthopedic
Surgeon.
These candidates will be allowed to give oral examination instead of practical
examination in Science and Technology (Part I and Part II).
20 grace marks in maximum three subjects will be given to these candidates if they
are going to fail in examination.
VI. Concessions for Autistic Candidates
Seating arrangement for these candidates shall preferably be made in the schoolconcerned where they are learning those subjects. These institutes should arrange
the typewriters, tables and chairs computers for these students.
These candidates shall be permitted to type or write the answer scripts or they
shall be permitted to provide a writer for full paper or part of the paper in case
the candidate feels tired or exhausted while typing or writing the paper, and a
member of staff of the center would be allowed to write for such Autistic
candidate. These members of staff shall be persons not directly concerned with
37

3.
4.
5.
6.

7.

teaching of the candidate but able to understand the candidates speech. These
writers shall be chosen carefully and instructed to write down exactly what the
Autistic candidate says to them.
These candidates will be given extra 20 minutes per hour to solve examination
paper.
These candidates will be exempted from drawing figures maps etc. and the marks
of these will be given proportionately.
These candidates will be allowed to give oral examination instead of practical
examination in science and technology (Paper I and Paper II)
The candidates who are unable to complete the course in the subject Health and
Physical Education or Social Service or Scouting/Guiding or N.C.C. or Defense
Studies or Civil Defense and Road Safety Patrol shall be condone the requirement
of appearing for these subjects by Divisional Chairman with submission of request
by these candidates to concerned Divisional Board through the Head of the
concerned Secondary school along with the Medical Certificate of Surgeon.
20 grace marks in maximum three subjects will be given to these candidates if they
are going to fail in the examination

Concession for H.S.C. Examination


Concession to Visually impaired, Hearing impaired, Physically
disabled, Spastic and Learning disabled (Dyslexia, Dyscalculia,
Dysgraphia) Autistic candidates.
I)

II)
III)

Visually impaired and Physically disabled candidates having impairement in their


writing hand shall be given extra 20 minutes per hour to solve the question paper
and if found necessary they will be provided a writer at the time of the
examination. (These candidates are allowed to take a writer at a time of
examination. The arrangement of a writer should be made by the individual and the
writer should be approved by the concerned school).
Seating arrangement of visually impaired and spastic candidates shall be made in
a separate room.
Hearing Impaired students will be given extra 30 minutes to solve examination paper.
Spastic candidates shall be given extra 2 hours to solve the question paper and
38

Learning disabled candidates shall be given extra 1 hour to solve the question
paper. These candidates shall be permitted to take help of a writer for full paper
or for part of the paper in case the candidate feels tired or exhausted while typing
or writing the paper. The writer will be provided in consultation with typing or
writing the paper. The writer will be provided in consultation with the Head of the
Institution concerned.
The writers shall be persons not directly concerned with teaching the candidates
but able to understand the candidates speech. They shall be chosen very carefully
and instructed to write down exactly what the spastic, learning disabled candidates
say to them.
Before the examination commences, an undertaking shall be taken from the writer,
to the effect that there will be no misuse of the concession. The institution shall
arrange to provide typewriters, tables, chairs (specially made for such students),
etc., if necessary, without any charges at the time of examination will be borne by
the Board.
IV) These candidates will be given nearest examination centre of their choice.
IV) In the case of Hearing impaired and Learning disabled candidates teachers from
the Junior College concerned may be permitted for a period of maximum 15
minutes to explain the question paper to the concerned candidates in the examination
hall.
VI) Hearing impaired, Spastic and Learning disabled candidates selecting Art or
Commerce or Science stream, shall be permitted to offer one language and five
more subjects from optional instead of the two languages and four optional
subjects.
VII) In the case of Hearing impaired, Visually impaired, Physically disabled, Spastic and
Learning disabled candidates selectings Vocational Courses having certificate of
complition of the course satisfactorily issued by the Head of the Institution specially
recognized for imparting education to such students shall be considered valid for
H.S.C. Examination. These candidates will have to appear for practical examination
in the respective subjects.
VIII) Hearing impaired, Spastic, Physically disabled and Learning disabled candidates
shall be exempted from drawing figures, maps and graphs, etc., and the marks for
these shall be proportionately increased.
IX) In the case of Visually impaired, Hearing impaired or Physically disabled or Spastic
or Learning disabled candidates, the limit of maximum grace marks in a subject or
maximum three subjects shall be extended up to total 15 grace marks.
***
39

B. 11dr d 12dr Vrb A``Z Aj_ d Am{Q>pQ>H$ (d_Z) {dm`mZm


J{UV {df` Am{U nwVnmbZ d boImH$_ {df`m`m narjmgmR>r
H$`wboQ>a dmna`mg nadmZJr Xo`m~m~V.
1)

A``Z Aj_ (Learning Disabilities) ({S>gbopg`m, {S>gJm{\$`m, {S>gH$b`wbr`m) d


Am{Q>pQ>H$ {dm`mZm H$`wboQ>a dmna`mMr BN>m Agob Va `mZm H$`wboQ>a dmnaVm `oBb.
hr gdbV B. 12dr `m {dm`mZm J{UV (Maths) gd emIm Am{U dm{U` emIoVrb nwVnmbZ
d boImH$_ (Book-Keeping and Accountancy) `m {df`mgmR>rM bmJy amhrb.

2)

{dm`mZm H$`wboQ>a dV:Mm AmUmdm bmJob d hm H$`wboQ>a \$V H$`wboQ>ad$nmVM amhrb.

3)

_mo~mBb \$moZ_Yrb H$`wboQ>a dmnaVm `oUma Zmhr.

***

40

FORM -1
Medical.certificate for Visually Impaired (Blind)
Candidate

Certified that l,

Attested
Photograph

Dr.

Registration No. Dated


have, examined the candidate whose particulars are given below:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
6.
7.

a]
b]
c] .
8.

Name of Candidate
:
Sex
:
Age/Approximate Age
:
Identification mark
:
Father's Name
Mother's Name :
Extent of residual vision, if any

Right eye
Left eye
On set of blindness [Please state whether blindness is from birth or acquired.
Indicate the age and cause of blindness.
[For the purpose of concessions granted to blind candidates, blind are those who
suffer from either of the following :
Total absence of sight.
Visual acquity not exceeding : 6/60 or 20/200 [Snellen] in the better eye with
correcting lenses.
Limitation of the field of : vision substanding angle of 20 degrees-or worse]
Please state clearly whether the candidate is blind and eligible to get
concessions, granted by the M.S.B.S. Board.

Signature of Applicant
Place
:
Date
:
School Stamp & signature of Head Master :
School No.
41

[Signature of Ophthalmologist]
Designation :
Office Stamp :
Address

To,
The Divisional Secretary
Maharashtra State Board of Secondary &
Higher Secondary Education
Pune Divisional Board
Pune 411004

Sub : Concessions for Visually Impaired (Blind) candidate


Sir,
I have the honour to inform you that
(Application Sr.No. or Seat No.

is bonafied student of this

school. As per Medical Certificate the Candidate is blind therefore please grant the
concessions for S.S.C / H.S.C. Examination as per Boards regulations. The candidate is
eligible to get all the concessions as per the S.S.C. / H.S.C. regulations.

School Index No

Head Master / Principal

Date :-

(School Stamp)

***

42

FORM -11
Medical Certificate for the Hearing Impaired (Deaf)
Certified that I, Dr.
Registration No.
has examined the candidate on
1. Name of Candidate

Attested
Photograph
Dated
day of

200

:-

2.

Sex

:-

3.

Age/Approximate age

:-

4.

Identification mark

:-

5.

Father's Name

:-

6.

Mother's Name

:-

7.

An estimate of the residual hearing,


if any and the basis on which this
estimate has been arrived ata] Right ear
:b] Left ear
:-

8.

Onset of deafness [Please state whether : deafness is from birth or acquired. Cause
of deafness may be indicated]
[For the purpose of concessions granted to deaf candidate, deaf are those in whom
the sense of hearing is non-functional for the ordinary purposes of life. Generally
loss of hearing in better ear should be 60 decibels or above at . 500,1000,2000
frequencies which will make residual hearing non-functional]

9.

Please state clearly whether the candidate is hearing impaired and eligible to get
concession granted by the S.S.C./H.S.C. Board.

10. Please enclose audiogram chart


Signature of Candidate
Place :

[Signature of ENT specialist


Designation :

Date

Office stamp :

Signature of Head Master


& Stamp:
School No :

Address

43

Form 11 /Page 2

Date :-

To,
The Divisional Secretary
Maharashtra State Board of Secondary &
Higher Secondary Education
Pune Divisional Board
Pune 411004
Sub : Concessions for Hearing Impaired
Sir.
I have the honour to inform you that
(Application Sr.No. or Seat No.

is bonafied student

of this school .As per Medical Certificate the Candidate is hearing impaired therefore
please grant the concessions for S.S.C /H.S.C. Examination as per Boards regulations.

School Index No

Head Master/Principal

Date :

(School Stamp)

44

FORM - III
Medical Certificate in Respect of an Orthopaedically/
Physically Handicapped and Spastic Candidate

Attested
Photograph

For the purpose of concessions granted to orthopaedically/physically handicapped


or spastic, the Orthopaedically {Physically} Handicapped or spastic are those who
have physical impairment or deformity which causes an interference with the normal
functioning of bones, muscles and joints.
Certified that I, Dr.................................................

Registration No...................200

have examined the applicant ..................... on .................. day of ..........200 whose


particulars are given below and that he/she Falls within the above definition.
1
2
3
4
5
6
7

Name of Candidate
Identification Mark
Sex
Age / Approximate Age
Father's Name
Mother's Name
a) Nature of disability :
{ Tick relevant from following List }
POST - POLIO- PARALYSIS, HEMIPLEGIA ,
QUADRAPLEGIA, MONOPLEGIA
FRACTURE.NERVE PARALYSIS , UPPER
EXTREMITY, LOWER EXTREMITY, LIMP,
PAINFUL, SHORTENING,
DEFORMITY,CONGENITAL, ACQUIRED,
ABOVE KNEE ,BELOW KNEE,
HIP HEMIPELVECTOMY, SYMES,
CHEOPARTS,WRIST,FINGERS,BELOW ELBOW,
ABOVE ELBOW, SHOULDERS TORE; QUARTER,
UNILATERAL, BILATERAL
b) Extent of disability
45

Estimate in percentage [mc.Bridge Scale]


ON ANATOMICAL, FUNCTIONAL,
[ PATIENTS ASSESSMENT .EXAMINERS
ASSESSMENT ]
Percentage [ Please state whether the percentage of
disability is 40 or above ]
c] Use of applicant :
[Tick relevant from following list ]
CALLIPER, CRUTCH, ABOVE KNEE. BELOW
KNEE. PROSTHESIS, CANE,UNILATERAL,
BILATERAL. ABOVE ELBOW, BELOW ELBOW
HEMIPELVECTOMY. SHOULDER- DISAP.TICULATION
d] Any operation done or indicated
e] Photograph [Attested]
To show the nature of disability and any applience
if used.
7. Any other particulars to clarify that nature and extent
cf disability that the Surgeon might like to point out.

Please state clarly whether the candidate is orthopaedically / physically handicapped /


spastic and eligible to get concessions granted by the S.S.C. / H.S.C. Board.

Signature of Applicant
Surgeon
Place. :
Date :

Signature of Orthopadic
Designation :
Office stamp
Address :

School Stamp and signature of Head Master


School No.
***
46

Form III/ Page 2

Date:-

To,
The Divisional Secretary
Maharashtra State Board of Secondary &
Higher Secondary Education
Pune Divisional Board
Pune 411004
Sub : Concessions For Orthopaedically, Physically Handicapped and
Spastic Candidate
Sir,
I have the honour to inform you that
(Application Sr.No. or Seat No.
is bonafield
student of this school. As per Medical Certificate the above Candidate is Physically
Orthopaedically Handicapped / Spastic therefore please grant the following concessions for
S.S.C/H.S.C. Examination as per Boards regulations.
1.
2.

3.

Spastic and physically handicapped students having impairment in writing haud


will be given extra 20 min. per hour to solve the question paper.
The candidate is unable to complete the course in Physical Education, therefore
the candidate be exempted from appearing for Physical Education Examination
(School Subject)
The candidate be given nearest examination centre as mentioned below :

Name of the Examination Place

4.

Centre No.

The candidate will be given all types of concessions as per the Board's
regulations.

School Index No

Head Master / Principal

Date :-

(School Stamp)

47

FORM IV
Medical Certificate for Candidates Having
Learning Disability

Attested
Photograph

We certify that Dr./Neurologist


Regd No.
and Psychologist
Regd. No. / Licence No.
have examined the candidate whose
particulars are given below on the following dates independent of each other.
1.

NAME OF THE CANDIDATE

2.

SEX

3.

AGE / APPROXIMATE AGE

4.

IDENTIFICATION MARK

5.

FATHERS NAME

6.

MOTHER'S NAME

7.

NATURE OF THE DISABILITY :[ Based on the tests


devised by the board comprising of a neurologist, child psychologist and special educator]
Please indicate the disability with a [
] [ tickmark].

[a]

DYSLEXIA

[b]

DYSGRAPHlA

[c]

DYSCALCULIA

Signature of the examining (neurologist) and Date :


Signature of the examining paediatrician /
Special educator and Date :
Signature with Date & Stamp
(Civil Surgeon/Neurologist/Psychologist)
Countersigned by Civil Surgeon and Date
***
48

Form IV /Page 2

Date :-

To,
The Divisional Secretary
Maharashtra State Board of Secondary &
Higher Secondary Education
Pune Divisional Board
Pune 411005
Sub : Concessions For Learning Disabled Candidate
Sir,
I have the honour to inform you that
(Application Sr.No.
is bonafied student of this
school .As per Medical Certificate he/she is learning disabled candidate therefore please
grant the concessions for S.S.C / H.S.C.Examination as per Boards regulations.
1.
The candidate be given extra 30 minutes to solve the Question paper.
2.
The candidate be given nearest examination centre as mentioned below :
Name of the Examination Place

4.

Centre No.

The candidate will be given all types of concessions as per the Board's regulations.

School Index No ______________

Head Master /Principal

Date :

(School Stamp)

49

Medical Certificate for Austistic Candidate

Attested
Photograph

Certified that, I Dr.


Registration No.

Dated

have examined

this candidate whose particulars are given below :


1.

Name of the Candidate :

2.

Sex

3.

Age/Approximate Age :

4.

Identification Mark :

5.

Father's Name :

6.

Mother's Name :

7.

Extent of autism

8.

Please state clearly whether the candidate is autistic and eligible to get concession
granted by the S.S.C. Board.

Signature of (Specialized Doctor)


Designation
Office Stamp
Address :
***

50

To,
The divisional Secretary
Maharashtra State Board of Secondary and
Higher Secondary Education
Pune Divisional Board
Pune 411 005.
Sub. : Concessions for Autistic Candidate
Sir,
I have the honour to inform you that
Application Sr. No.

is bonafied student of this school. As per Medical

Certificate he/she is Autistic candidate. Therefore please grant the concessions for HSC/
SSC Examination as per Board's regulations.

School Index No.


Date :

Head Master / Principle


(School Stamp)

51

9) H$m`mZw^d {df`
(A`mgH$_, Zn{H$m AmamIS>m, dm{fH$ H$m_,
m`{jH$ narjm-g~Yr _m{hVr)
(B`Vm 10 dr )

gyMZm : {deof JaOm AgUm`m {dm`mZr ^mfm d J{UV `m {df`mEdo Or H$m`mZ^


w dmMm
{df` KoVbm Ag`mg m {df`mMo m`{jH$ {dmWu dV: H$$ eHo$b AgmM {df` {ZdS>mdm.
`m H$m`mZw^dm`m {df`m`m m`{jH$mgmR>r {dm`mbm boI{ZH$/XVZrg KoVm `oUma Zmhr.
`m {df`mMo m`{jH$ {dm`mZo dV:M H$amd`mMo Amho. `m {df`mMo m`{jH$ {dmWu dV:
H$$ eH$Uma Zmhr, Agm {df` {dm`mbm KoVm `oUma Zmhr qH$dm `m`m g~{YV {ejH$mZo Vmo
{df` Ko`mMr nadmZJr gXa {dm`mbm XoD$ Z`o.
CXm. AY {dm`mZr H$sZ qQ>tJ, {MH$bm `mgmaIo {df` narjobm KoD$ Z`oV Va
H$U~{Ya {dm`mZr gJrVmgmaIo {df` KoD$ Z`oV.

B. 10dr `m nwZa{MV A`mgH$_mgmR>r H$m`mZw^dmVJV `oUm`m g~{YV {df`m`m B.


9dr d 10dr `m Xmohr {ejH$-hVnwpVH$m A`mgUo Amd`H$ Amho.



52

1) {df`- KaJwVr {dwV CnH$aUmMr {ZJm, XwVr d dm`[aJ ( J-1)


1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$

1) {dwVYmam, {d^dmVa, amoY - _mnZ


2) {dwV CnH$aUo - gwa[jVVm
1) W_monMma
2) KaJwVr {dwV CnH$aUo hmVmiVmZm
`md`mMr H$miOr
3) {dwV CnH$aUm`m Xw$VrgmR>r
bmJUmar CnH$aUo 1) CnH$aUo - hmVmiUo
2) CnH$aUmMo Cn`moJ
3) CnH$aUmMr H$miOr
4) drOdmhH$ VmamMo H$ma
1) Cn`moJ

2) Vma OmoS>Ur H$ma


3) VmamMo H$ma
5) {dwV gm{h`
1) pdM- Three waysE Two
ways

2) `yO
3) hmoS>g
4) A{WJ - JaO , nV
5) BgwboeZ - Amd`H$Vm
6) CnH$aUo - Xw$Vr
Q>o~b bn, nIm, `wO, Br, {_ga,
dmQ>a {hQ>a, Q>moQ>a.
***

2) boIr narjoH$[aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi : 1 Vmg
.1.
.2.
.3.
.4.
.5.

JwU 25

A) Jmibo`m OmJm ^am.


~) OmoS>m bmdm.
H$maUo m qH$dm \$aH$ n> H$am.(H$moUVohr 3)
WmoS>`mV Cmao m (H$moUVohr 3)
AmH$Vr H$mTy>Z WmoS>`mV _m{hVr m.
gmHo${VH$ {Mh H$mT>m.
EHy$U

53

Jw U
04
04
06
06
03
02
25

{dH$nmgh JwU
04
04
08
08
03
02
29

3) dm{fH$ H$m_
EHy$U 25 JwU
m`{jH$mVrb dVy- CnH$aUmVrb {~KmS> XwVr, AmH$Vr, H$Vr, `mMm g_mdoe m`{jH$ dhr/
OZb_`o AgUo Amd`H$.
gnyU df^amV Imbrb gd CnH$aUmMr XwVr {dm`mH$Sy>Z H$$Z `mdr.
Q>o~b bn, nIm, `yO ~g{dUo
BbopQ>H$ Q>moQ>a, Br
{_ga Am{U JmBS>a
dmQ>a hrQ>a Am{U {JPa

4) m`{jH$ narjm
darbnH$s H$moUVohr EH$ CnH$aU m`{jH$ narjoH$[aVm XoD$Z `mMr XwVr H$amd`mg gmJmdr.
JwU : 50

doi : 2 Vmg

1)

KaJwVr CnH$aUmMr ImobUr d `mgmR>r `mo` `m h`mamMm dmna H$aUo.

10

2)

KaJwVr CnH$aUmMr VnmgUr d {Z_mU Pmbobm Xmof emoYUo.

10

3)

KaJwVr CnH$aU XwV H$aUo d `mMr OmoS>Ur H$aUo

20

4)

KaJwVr CnH$aUmMr VnmgUr d Vo XwV H$$Z Mmby H$aUo.

05

5)

H$m_ H$a`mMr nV, H$me` d Q>mnQ>rnnUm.

05

***
54

(J 2)

2) {df` : ~oH$ar CnmXZo

1. boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

~oH$ar nXmW V`ma H$aVmZm bmJUmao Amd`H$ KQ>H$ nXmW, gmYZo d CnH$aUo.
~oS>, Ho$H$ d {~pH$Q>m_Yrb nmofU _y`o gwYma`m`m nVr.
~oS>, Ho$H$Mo {d{dY H$ma.
~oS> d Ho$H$ V`ma H$a`m`m nm``m.
~oS>, Ho$H$ d {~H$sQ>m_Yrb Xmof H$maUo d Cnm`.
Am`qgJMo H$ma.
~oH$ar_`o dN>VoMo _hd.
~oH$ar d H$\o$eZar nXmW Amdo>U ~X (nH$) H$amd`mMo VkmZ.
~oH$ar CnmXZo ~ZdVmZm `oUm`m g^m` AS>MUr d Cnm`.

2. boIr narjoH$[aVm Z n{Ho$Mm AmamIS>m


doi : 1 Vmg
1.
2.
3.
4.
5.

JwU 25

Jmibo`m OmJm ^am / OmoS>m bmdm.


EH$m dm`mV Cmao {bhm. (H$moUVrhr - 4)
emr` H$maUo {bhm. (H$moUVrhr 3)
WmoS>`mV Cmao {bhm. (H$moUVrhr 2)
A`mgH$_mV {Xbo`mnH$s H$moU`mhr EH$mMr
gm{h` d _mUghrV H$Vr {b{hUo.

55

JwU
3
4
6
4

{dH$nmgh JwU
3
6
8
6

16

25

39

3. dm{fH$ H$m_
Imbrb gd Zm|Xr m`{jH$ dhrV/OZb_`o AgUo Amd`H$ Amho. `mo` VoWo AmH$`mMm g_mdoe
Agmdm.
1. ~oH$ar nXmW H$aVmZm bmJUmar Amd`H$ gmYZo/CnH$aUo.
2. ~oS> d Ho$H$ V`ma H$a`mgmR>r bmJUmao KQ>H$ nXmW.
3. ~oS> d Ho$H$ _Yrb Xmof H$maUo d Cnm`.
4. m`{jH$ H$m_ :
A. ~oS>Mo H$ma : boZ ~oS>, {_H$ ~oS>, $y Q> ~oS>, {nPm ~og
~. Ho$H$Mo H$ma : boZ/nO Ho$H$, y$Q> Ho$H$, H$n Ho$g, emQ> H$Q> noQ>r
H$. AmqgJMo H$ma : bog AmqgJ, ~Q>a AmqgJ Am{U amb AmqgJ.
m`{jH$mMo nXmW : gnyU df^amV {dm`mH$Sy>Z H$$Z `mdoV d `mMr gm{h`mgh H$Vr
`m Zm|XdhrV qH$dm OZb_`o H$amdr.
5. ~oH$ar_Yrb dN>Vm.
6. H$moU`mhr EH$m ~oH$arbm `j ^oQ> XoD$Z `mMm dVmV {b{hUo.

4. m`{jH$ narjm
m`{jH$ narjoH$[aVm da {Xbo`m nXmWmnH$s H$moUVmhr EH$ nXmW
gmJmdm.
m`{jH$ narjo M r Jw U {d^mJUr
KQ>H$
gm{h`mMo _mU, dOZ, _mno
H$Vr
V`ma nXmWmMm XOm (aJ, AmH$ma, nmoV)
{dm`mMo nXmW {Z{_VrVrb H$me` d doi
dN>Vm Q>mnQ>rn

*****
56

m`{jH$ narjog H$a`mg

JwU
10
20
10
5
5
50

3) {df` - AZ gajU

(J-3)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)

AZ gajUmMo _hd d Amd`H$Vm

2)

bmoUMr, MQ>`m d Q>mo_Q>mo gmg / Ho$Mn `mgmR>r bmJUmar gmYZo

3)

O_, Oobr _m_boS> Am{U ga~Vo `mgmR>r bmJUmar gmYZo

4)

gm{h`, Vdo Am{U V`ma H$a`m`m nVr

5)

O, Oobr Am{U mboS> m {VhtVrb $aH$

6)

O_, Oobr, goQ> Z hmo`mMr H$maUo d `mVrb BVa Xmof

7)

AZ gajH$ :
1)
gmo{S>`_ ~|PmBQ>
2)
nmoQ{e`_ _oQ>m~m` g\$mBS>
3)
A{g{Q>H$ A{gS> /phZoJa
4)
gm`{Q>H$ A{gS>
O_, Oobr, Am`mMm ag Am{U Q>mo_Q>moMm ag, Q>mo_Q>mo gmg / Ho$Mn, ga~Vo
~mQ>br_`o ^a`m`m nVr.

8)

2) boIr narjoH$[aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi : 1 Vmg

1)
2)
3)
4)
5)

JwU
03
04
06
04

Jmibo`m OmJm ^am / OmoS>m bmdm.


EH$m dm`mV Cmao {bhm. (H$moUVrhr 4)
emr` H$maUo {bhm.(H$moUVrhr 3)
WmoS>`mV Cmao {bhm (H$moUVrhr 2)
A`mgH$_mV {Xbo`mnH$s H$moU`mhr
EH$mMr gm{h` _mUmgh H$Vr {b{hUo
EHy$U
57

JwU : 25
{dH$nmgh JwU
03
05
08
06

08

16

25

38

3) dm{fH$ H$m_

JwU : 25

Imbrb gd Zm|Xr m`{jH$ dhrV / OZb_`o AgUo Amd`H$ Amho :


AZ gajUmMo _hd d Amd`H$Vm
1)
O_, Oobr, _m_boS>, bmoUMr, MQ>`m, Q>mo_Q>mo gmg/Ho$Mn `mgmR>r bmJUmao gm{h` d
gmYZo `mMr _m{hVr
2)
O_, Oobr, bmoUMr, MQ>`m, Q>mo_Q>mo gmg/Ho$Mn _m_boS>, ga~Vo V`ma H$a`m`m nVr
3)
O_, Oobr, _m_boS> `mVrb \$aH$
4)
O_, Oobr goQ> Z hmo`mMr H$maUo d `mVrb Xmof.
5)
AZgajH$ - Cn`moJ d _mU
6)
m{jH$mMo nXmW gnyU df^amV {dm`mH$Sy>Z H$$Z `mdoV d `mMr gm{h`mgh H$Vr
`m Zm|XdhrV qH$dm OZb_`o H$amdr.
7)
Odinmg Agbo`m H$qZJ g|Q>abm ^oQ> XoD$Z `mMm dmmV {bhmdm.

m`{jH$ :
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)

qb~y / H$ar / {_aMr bmoUMo, H$ar MQ>Ur/ Q>mo_Q>mo MQ>Ur, Q>mo_Q>mo gmg/ Q>mo_Q>mo Ho$Mn
{_l \$imMm Om_/g\$aMXmMm Om_
Ama|O _m_boS>
qb~mMo ga~V
AZZgmMo ga~V
H${_ ga~Vo : 1) amoP ga~V, 2) Ig ga~V
no$ Oobr
\$moPZ _Q>ma
no$Mo MrO
Q>mo_Q>mo ag/Am~m ag ~mQ>br~X H$aUo
4) m`{jH$ narjm
JwU : 50
m`{jH$ narjoH$[aVm `m hJm_mV Or \$io CnbY AgVmV `mZwgma 1 nXmW m`{jH$
narjoH$[aVm H$a`mg gmJmdm.

Jw U {d^mJUr :
gm{h`, dOZ_mno, _mU
H$Vr
Md
dN>Vm , Q>mnQ>rn, ZrQ>ZoQ>Ho$nUm

10
20
10
10
EHy$U 50
58

4) nm`m`m nnmMr {ZJm Am{U mW{_H$ XwVr

(J-4)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)

BbopQ>H$ _moQ>gMr AmoiI (qgJb d Wr \o$Oda MmbUm`m)

2)
2.1)
2.2)
2.3)

nm`m`m nnmMr C^maUr


nnmMm nm`m - OmJoMr {ZdS>
nmVir g_mZ H$aUo
geZ nmBnbmBZ (\y$Q> hmh)

3)

nm`m`m nnmMr H$m`nVr, m`{_JMr Amd`H$Vm, nn gw$ d ~X H$aUo

4)

nnm`m H$m`mV {Z_mU hmoUmao Xmof, `mMr H$maUo d Cnm`

5)

nnmMr XwVr , {ZJm, XjVm d Vob nmUr H$aUo

2) boIr narjoH$[aVm n{Ho$Mm AmamIS>m


doi : 1 Vmg
.1 Jmibo`m OmJm ^am./ OmoS>m bmdm.

05

2)

03

03

03
04
04
06

03
05
06
12

25

34

3)
4)
5)
6)

`mo` n`m` {ZdSy>Z dm` nyU H$am.


(VrZ dm`o XoUo. `oH$s Mma n`m` XoUo)
{dYmZo MyH$ {H$ ~amo~a Vo AmoiIyZ {bhm.
EH$m dm`mV Cmao {bhm. (H$moUVrhr Mma)
WmoS>`mV Cmao {bhm. (H$moUVrhr 2)
AmH$Vr H$mTy>Z Zmdo m. (H$moUVrhr EH$)
(XmoZ AmH$`m XoUo)
EHy$U

59

JwU : 25
05

3) dm{fH$ H$m_

JwU : 25

Imbrb Jmo>tMr Zm|X, m`{jH$ dhrV /OZb_`o AgUo Amd`H$ Amho.


KQ>H$ :
1) {dwV _moQ>a d {S>Pob B{OZMr _m{hVr
2)

nn ~g{d`m{df`r _m{hVr2.1) OmJoMr {ZdS>


2.2) nm`m V`ma H$aUo
2.3) nm`mMr nmVir (Level)
2.4) nmUr IoM`mgmR>r Zi OmoS>Uo (Inlet pipe)
2.5) nmUr gmoS>`mgmR>r (Throwing) Zi gmoS>Uo (Outlet pipe)

3)

nnmMo H$m`
3.1) nn gw$ H$aUo (Priming)
3.2) nmUr MT>dyZ Pm`mda nn ~X H$aUo.
3.3) JOUo Q>mi`mgmR>r nnm`m AmVrb ^mJmZm

Primer

4)

Trouble-shooting

5)

nnmMr {ZJm
5.1) nnmMr XwVr d `mo` {ZJm amIUo.
5.2) (i)
nn Om_ hmoUo (Tightening of the gland )
(ii)
Vob nmUr XoUo.
m`{jH$

6)

d Xmof {ZdmaU (XwVr).


4.1) nmUr IoM`mVrb Aj_Vm
4.2) nnmMr H$nZo

1)
2)
3)

{dwV _moQ>arbm nn OmoS>Uo


{dwV _moQ>a d nnmMr alignment H$aUo.
{dwV _moQ>a d nnmMr MmMUr KoUo.

60

bmdUo.

4)

5)

nm`m`m nnmVrb Xmof AmoiIUo :


4.1) nm`m`m nnmMr nmUr IoM`mMr Aj_Vm
4.2) nm`m`m nnmVrb H$nZo
4.3) nmUr H$_r Xm~mZo `oUo.
nnmMr {ZJm amIUo d H$miOr Ko`m`m nVr.

4) m`{jH$ narjm JwUXmZ `moOZm


doi 2 Vmg

JwU 50

1)

m`{jH$mgmR>r Amd`H$ AgUmar h`mao

10

2)

m`{jH$mgmR>r Amd`H$ gm{h` d CnH$aUo

10

3)

nnmMr VnmgUr / _moQ>aMr VnmgUr d Amd`H$ Vmo g{H$Q> S>m`Jm_


bmH$ S>m`Jm_

10

4)

nnm_`o {Z_mU hmoUmao g^m` Xmof d `mMr H$maUo Am{U XwVr

10

5)

H$m_ H$a`mMr nV d H$Vr H$m`

10
EHy$U
***

61

50

5) XyY Am{U XwYmMo nXmW

(J 5)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)
4)
5)
6)

7)

XwYmMo A hUyZ _hd d YdbH$mVr


XwYm_Yo gm_m`nUo Ho$br OmUmar ^ogi d bQ>mo_rQ>aMm Cn`moJ
XyY Am{U XwYmMo nXmW OmV H$mi {Q>H${d`m`m nVr d `mMo _hd
XyY Iam~ hmo`mMr /Zmg`mMr H$maUo
S>oAar_Yrb dN>Vm
XyY Am{U XwYmMo nXmW V`ma H$a`mgmR>r bmJUmao gm{h` d H$Vr
1)
{_H$ eoH$ ( Zg{JH$ d H${_ gwJYr)
2)
Xhr, lrIS>
3)
VmH$ d bgr
4)
Ira, ~mgwXr
5)
~\$s
6)
Jwbm~Om_
7)
nZra d agJwbo
8)
noT>o
9)
h{Zbm d Am~m AmBH$r_
XwYmMo H$ma

2) boIr narjoH$[aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi 1 Vmg
.1
.2
.3
.4
.5

A) Jmibo`m OmJm ^am


~) OmoS>m bmdm
EH$m dm`mV Cmao {bhm
XwYm`m EH$m nXmWmMr H$Vr, gm{h`, _mU
H$maUo m. (H$moUVrhr 3)
Qr>nm {bhm (H$moU`mhr XmoZ)
EHy$U
62

Jw U
04
04
04
06
03
04

JwU : 25
{dH$nmgh
04
04
06
06
05
06

25

31

3) dm{fH$ H$m_
JwU : 25

6)

1)
2)
3)
4)
5)
7)

Imbrb gd Zm| X r m`m{jH$ dhr/OZ b _`o AgUo Amd`H$


1)
XwYmMo A hUyZ _hd, YdbH$mVr
2)
XwYmVrb ^ogirMr H$maUo
3)
XyY OmV H$mi {Q>H${d`mMo Cnm`
4)
XyY Iam~ hmo`mMr H$maUo
5)
S>oAarVrb dN>Vm
m`m{jH$ H$m_ - Imbrb nXmW df^amV {dm`mH$Sy>Z V`ma H$$Z `mdoV d XwYmMo nXmW
V`ma H$a`mgmR>r bmJUmao gm{h`, _mU d H$Vr ({Mo/AmH$`mgh) `mMr Zm|X Zm|XdhrV/
OZb_`o H$amdr.
{_H$ eoH$
6)
Jwbm~Om_ (I`mMo)
Xhr, lrIS>
7)
nZra V`ma H$$Z `mMo agJwbo ~Z{dUo
VmH$ d bgr
8)
noT>o (I`mMo)
Ira ~mgwXr
9)
h{Zbm d _Jmo AmBH$s_
~\$s (I`mMr)
XyY S>oAarbm `j ^oQ> XoD$Z `mMm dmmV {b{hUo.

4) m`{jH$ narjm
doi : 2 Vmg
JwU : 50
da {Xbo`m nXmWmnH$s \$V Xhr d AmBH$s_ dJiVm BVa H$moUVmhr EH$ nXmW
m`{jH$ narjogmR>r H$a`mg gmJmdm. ( Xhr, Idm, MH$m Am{U nZra V`ma mdo )

m`{jH$ narjoMr JwU{d^mJUr


KQ>H$
gm{h`mMo _mU, dOZ, _mno
H$Vr
nXmWmMr JwUdmm
nXmWmMr _mS>Ur
dN>Vm Q>mnQ>rn
EHy$U
***
63

JwU
10
20
10
05
05
50

6) {df` : gdgmYmaU g|{` d amgm`{ZH$ IVmMm dmna

(J 6)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)

_mVrMo H$ma Am{U CnbY nmofH$`mMm A`mg


g|{`, Ag|{` Am{U O{dH$ IVmMo dJuH$aU Am{U `mMo _hd
g|{`, Ag|{` Am{U O{dH$ IVmVrb AZ`o
Ag|{` IVm`m ^m{VH$ d amgm`{ZH$ JwUY_mMm A`mg
{hadirMr IVo : `m`m, H$ma, \$m`Xo-VmoQ>o
g`wV IVo : CXmhaUo Am{U KQ>H$
IV {_lUo V`ma H$a`m`m nVr
_hdm`m bmJdS>rImbrb {nH$mgmR>r _wI Am{U Xw`_ nmofH$`mMm
nwadR>m H$a`m~m~V {e\$maer

2) boIr narjoH$[aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


JwU
.1
.2
n.3
n.4
.5

A) Jmibo`m OmJm ^am


~) OmoS>m bmdm.
MyH$ qH$dm ~amo~a {bhm MyH$ Ag`mg
~amo~a H$$Z {bhm. (H$moUVohr 4)
\$aH$ {bhm qH$dm bKymar Z {dMmaUo (H$moUVohr 2)
H$maUo {bhm (H$moUVrhr 2 )
Q>rnm {bhm ( H$moUVrhr EH$ )
EHy$U

64

{dH$nmgh JwU
04
04
04
04
04
05
06
04
03

12
06
06

25

37

3) dm{fH$ H$m_ d Zm|Xdhr


( dm{fH$ H$m_m`m Zm|XdhrV Imbrb ~m~tMr nyVVm H$amdr)
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)

g|{`, Ag|{` Am{U O{dH$ IVmMr CXmhaUo Am{U `mMo Z_wZo


g|{` Am{U {hadirMo IV V`ma H$aUo
JmSy>i IV V`ma H$aUo
O{dH$ IV V`ma H$a`m~m~V d `m`m _mm
gy_ nmofH$`m`m A^mdmMr bjUo nmhUo
{nH$mZm IV Xo`m`m nVr
{_lIVo V`ma H$aUo
_hdm`m eoVr {nH$mZm nwaoer IVo {_im`mMr bjUo, nmhUr, `mMr Zm|X
IV V`ma H$a`m`m H$nmg ^oQ>-Ahdmb.
JwU :25

4) m`{jH$ narjm AmamIS>m


doi :2 Vmg
1)
2)
3)

JwU : 50

g|{` IV qH$dm {hadirMo IV V`ma H$aUo. gm{h`, H$Vr-`m_`o


gm{h`mMm nwadR>m H$aUo.
dVy AmoiIm d Cn`moJ {bhm. (15 dVynH$s 10)
{Xbo`m _mVr`m Z_w`mMo narjU H$am.
EHy$U

20
20
10
50

m`{jH$ narjogmR>r `oVmZm gmo~V AmnU df^amV Ho$bo`m dVy d H$VrZm|Xdhr AmUmdr.
***

65

7) {df`- ~m{Q>H$ H$bm (Q>m` d S>m`)

(J 7)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)
4)
5)
6)

~m{Q>H$ H$boMm B{Vhmg~m{Q>H$ H$bogmR>r dmnabo OmUmao gm{h`, nXmW d agm`Zo-_hd


H$bmH$Vr H$aVmZm `md`mMr H$miOr
_oU bmd`mMr H$Vr
_oU H$mT>`mMr H$Vr
H$boMo _hd d Cn`wVVm

2) boIr narjoH$[aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi 1 Vmg
.1

.2

.3
.4

A)

JwU 25
Jw U {dH$nmgh Jw U

~)

EH$m dm`mV Cmao {bhm.


(H$moUVrhr 3)
Jmibo`m OmJm ^am

03
05

05
05

A)
~)

Imbrb {dYmZo MyH$ qH$dm ~amo~a Vo {bhm


`mo` OmoS>m Owidm

05
05

05
05

03

05

04

04

25

29

H$maUo {bhm (H$moUVohr 3)


Vwhmbm AmdS>Um`m H$moU`mhr 4 aJgJVr {bhm
CXm., gmQ> ZnWmb V`ma hmoUmam aJ
AT + `bmoOrgr = {ndim
EHy$U

66

3) dm{fH$ H$m_
1)
2)
3)
4)
5)

Imbrb gd Zm|Xr m`m{jH$ dhr/OZb _`o AgUo Amd`H$


H$mnS>mda {S>PmBZ H$mT>Uo (Q>o[gJ H$aUo)
H$mnS>mda _oUH$m_ H$aUo
H$bmH$Vr EH$m aJmV aJ[dUo
H$bmH$Vr XmoZ aJmV aJ[dUo
m`m{jH$ Imbrb _mnmMo Z_wZo V`ma H$aUo :
12 x 12 Mma hmV_mb
15 x 20 \o$_
18 x 18 q^Vrdarb gwemo^Z (Wall Piece)
H$moU`mhr AmH$mamV-3 ^oQ>H$mS>

4) m`{jH$ narjm
doi : 2 Vmg
.1 dm{fH$ H$m_mVrb H$moUVrhr EH$ H$bmH$Vr V`ma H$a`mg mdr.

JwU : 50

KQ>H$mZwgma JwU {d^mJUr


1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)

JwU

H$mnS>mda {S>PmBZ N>mnUo


aJ V`ma H$a`mMr H$Vr
H$mnS>mda _oUH$m_ H$aUo
EH$m aJmV aJ[dUo
H$mnS>mdarb _oU H$mT>Uo
aJ gJVr
ZrQ>ZoQ>Ho$nUm
H$bmH$Vr doioV nyU H$aUo.

04
03
03
07
07
07
07
12
EHy$U
***
67

50

8) {df` : H$sZ qqQ>J Am{U pQ>H$g V`ma H$aUo.


1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)

(J 8)
JwU : 25

ej{UH$ gm{h`, AmQ>dH$ H$aUo, Q>oqgJ +ve


~mopQ>J H$mnS>mMr {ZdS> Am{U `mMo `dgm`mVrb _hd
emB, H$mJX, pQ>H$a nona `mMo H$ma
{Z_Un{H$m, H$ha, ^oQ>H$mS> `mMr N>nmB (2 Vo 3 aJmV)
S>m`aoQ> H$sZ EnmoqOJ
H$m_mMo AXmOnH$ Am{U {dH$sV
H$sZ{qQ>J`m AmYw{ZH$ nVr

2) boIr narjoH$arVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi : 1 Vmg

.1

1)

JwU 25
JwU {dH$nmgh JwU
04

04

2)

Jmibo`m OmJm ^am/


`mo` OmoS>m bmdm
MyH$/~amo~a {bhm

03

03

1)
2)

EH$m dm`mV Cmao {bhm


gm{h`mMm Cn`moJ {bhm (H$moUVohr 4)

04
04

04
06

1)
2)

g{dVa Cmao {bhm (H$moUVohr 2)


`m`m {bhm. (H$moU`mhr 2)

06
04

09
06

25

32

.2

.3

EHy$U

68

vb
bbbb

3) dm{fH$ H$m_
JwU :25
Imbrb gd Zm| X r m`m{jH$ dhr/OZ b _`o AgUo Amd`H$.
1)
ph`wAb, AmQ>dH$ V`ma H$aUo (5 H$ma)
2)
H$mnS> \o$_da R>moH$Uo (2 ZJ)
3)
S>m`aoQ>, BZS>m`aoQ> EnmoqOJ H$aUo (5 H$ma)
4)
\$moQ>mo gopg{Q>h mdU V`ma H$aUo
5)
pQ>H$agmR>r _[Q>An H$aUo(2 H$ma)
6)
EH$ aJr N>nmB
ph{OqQ>J H$mS>, ^oQ>H$mS>, {Z_U,
7)
XmoZ aJr N>nmB
[Q>H$g, boQ>ahoS>g
8)
VrZ aJr N>nmB
10 Vo 15 ZJ N>nmB H$aUo, dN>Vm H$aUo.
9)
AXmOnH$ V`ma H$aUo.
10) H$sZ {qQ>J`m AmYw{ZH$ nVtMm A`mg
11) EH$m `mdgm{`H$ `w{ZQ>bm ^oQ> XoUo d `mMm dmmV 10 Vo 15 AmoirV
Zm|XdhrV {b[hUo
m`{jH$ narjo b m `o V mZm V`ma Ho $ bo `m dVy d H $ Vr Zm| X dhr ~amo ~ a AmUmdr.

4) m`{jH$ narjm
doi :2 Vmg
(ImbrbnH$s H$moUVrhr EH$ dVy m`{jH$ hUyZ H$a`mg mdr)
.1 {Xbo`m {MmMo (^oQ>H$mS> qH$dm ~Oog) XmoZ
aJmMo gonaoeZ d AmCQ>bmBZ Aer doJdoJir Q>o{gJ V`ma H$am.

JwU : 50
30

.2.

{Xbo`m V`ma H$sZdarb {M ({Z_Un{H$m, ph{OqQ>J H$mS>,


H$ha `mnH$s H$moUVohr EH$ `mdo) `mo` a{OQ>oeZ H$$Z N>nmB H$am.

15

.3

N>nmBH$[aVm dmnabobo gd gm{h` `mo` agm`ZmZo dN> H$aUo.

05
50

EHy$U
***
69

9) {df` : hV ^aVH$m_

(J 9)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)
4)
5)
6)

KQH$
{d{e> ^aVH$m_mgmR>r bmJUm`m gm{h`mMr _m{hVr
^maVr` ^aVH$m_mMr d{eQ>o
^aVH$m_mVrb Xmoao d gw`m `mMm `mo` dmna
{d{dY XoemVrb ^aVH$m_mMo H$ma
^aVH$m_mgmR>r bmJUm`m H$mnS>mMo H$ma - _m{hVr - (nmnbrZ, bmJ bmW, Ho$g_|Q>,
brZZ, ImXr, _Q>r, Q>o{Zg, dobhoQ>, AmaJS>r, OmO}Q>)
^aVH$m_m`m {d{dY Q>m`mMr _m{hVr

Q>m`mMr Zmdo
1) MoZQ>rM, 2) ~Q>Z hmob Q>rM, 3) boPr S>oPr Q>rM , 4) H$mp_ar Q>rM 5) gQ>rZ [Q>M,
6) \|$M ZmQ>, 7) bHo$Q> [Q>M, 8) S>~b ZmQ> [Q>M,9) H$mg [Q>M 10) {_aa dH$, 11) H$N>r
dH$, 12) H$ZmQ>H$s H$[eXm 13) OaXmogr, 14) ~rS> dH$.

2) boIr narjoH$[aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


EHy$U JwU : 25
doi :1 Vmg
.1

.2
.3
.4
n.5

A)
~)

Jmibo`m OmJm ^am


Q>m`mMr Zmdo XoD$Z `mMr {S>PmBZ
H$mT>md`mg gmJUo (H$moUVohr 2)
Imbrb {dYmZo MyH$ qH$dm ~amo~a Vo {bhm
OmoS>m bmdm
EH$m dm`mV Cmao {bhm
WmoS>`mV Cmao {bhm (H$moUVrhr 2)
EHy$U
70

JwU
03

{dH$nmgh JwU
03

04
04
05

08
04
05

05
04

05
08

25

33

3) dm{fH$ H$m_
JwU : 25
Imbrb dVy gnyU df^amV {dm`mH$Sy>Z H$$Z `m`mV.
1)
2)
3)
4)
6)

KQ>H$
gmo\$m ~H$ H$ha-1
Q>o~bbmW -1
gmS>r qH$dm AmoT>Ur `m_Yrb H$_rVH$_r 1 _rQ>a bm~rMm H$mR> ^aUo.
Hw$eZ H$ha -3
5) hmV$_mb -2
boIr narjoH$[aVm Agbo`m KQ>H$mMr _m{hVr m`{jH$ dhr /OZb_`o AgUo Amd`H$
VgoM `oH$ Q>m`mMo Z_wZo Zm|XdhrV AgUo Amd`H$.
m`{jH$ narjobm `oVmZm V`ma Ho$bo`m dVy d m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a AmUmdo.

4) m`{jH$ narjm
JwU : 50
doi : 2 Vmg
KQ>H$
1)
2)
3)
4)
5)

Jw U
05
15
10
10
10

{S>PmBZ N>mnUo
Q>m`m`m H$mamMr {ZdS>
aJgJVr
ZrQ>ZoQ>Ho$nUm/H$m_mVrb g\$mB
{Xbo`m doioV {S>PmBZ nyU H$aUo
EHy$U

50

m`{jH$ narjoH$[aVm 3030 g|._r.Mo H$mnS> mdo. `mda ~gob Ago {S>PmBZ N>mn`mgmR>r
mdo. {S>PmBZ XoVmZm nwT>rb ~m~tMm {dMma H$amdm :
1)
doioV nyU ^$Z hmoBb Ago {S>PmBZ mdo.
2)
{S>PmBZ_`o H$_rVH$_r 4 Q>mHo$ ^aVm `oVrb.
***

71

10) {df` : {edU`mmao {ebmB Am{U {edU`mMr {ZJm

(K 1)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)
4)
5)

{edUm`m _erZ`m {d{dY ^mJmMr _m{hVr d Cn`moJ


{edUmgmR>r bmJUmao {d{dY H$maMo H$mnS> d BVa gm{h` (Q>on Xmoao gw`m) `mMr _m{hVr
{d{dY Q>mHo$, Mw`m, boQ>g `mMr _m{hVr
brhO Am{U H$mbaMo H$ma Am{U `mMr _m{hVr
_mno Ko`m`m nVr d `mMr nona H$qQ>O d {ed`m`m nVr

2) boIr Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi :1 Vmg

JwU : 25
JwU

{dH$nmgh JwU

.1

A)
~)

Jmibo`m OmJm ^am


EH$m dm`mV Cmao {bhm(5 nH$s 4)

04
04

04
05

.2

A)
~)

_m{hVr {bhm (2 nH$s 1)


Cn`moJ {bhm (2 nH$s 1)

02
02

04
04

.3

H$maUo {bhm

04

06

.4

MyH$ H$s ~amo~a Vo {bhm

04

04

.5

{Xbo`m _mnmZwgma AmH$Vr H$mT>Uo


(H$moUVrhr EH$)

10

25

37

EHy$U

72

3) dm{fH$ H$m_
(AmH$Vr, Z_w`mgh, m`{jH$ dhr/OZb Amd`H$)
JwU :25
1)
2)

{edUgm{h`mMr _m{hVr d Cn`moJ


{d{dY Q>mHo$, Mw`m, boQ>g `mMr _m{hVr d `mMm Cn`moJ-(~mg boQ>g, qgnb boQ>g
B.)
3)
pbhO Am{U H$mbaMo H$ma d `mMr _m{hVr (nS> brhO, ao`wba H$Q>, boZ
brh, H$mba- amD$S> H$mba, doAa H$mba,)
4)
Imbrb H$nS>mMr _m{hVr- (H$mnS> , _mno, nona H$qQ>J, {ed`mMr nXV ) {bhZ ho
H$nS>o gnyU df^amV {edyZ `mdoV.
1)
hm\$ nQ>
2)
hm\$ eQ>
3)
gmS>r bmD$O
4)
gbdma Hw$S>Vm, (nOm~r gyQ>)
5)
\$mH$ (1 Vo 2 df} d`m`m _wbrMm)
m`{jH$ narjobm `oVmZm V`ma Ho$bo`m dVy d m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a AmUmdo.
doi : 2 Vmg

4) m`{jH$ narjm AmamIS>m


doi : 2 Vmg
JwU :50
dm{fH$ H$m_mVrb 6 H$nS>mnH$sM 1 H$nS>m m`{jH$ narjogmR>r H$a`mg gmJmdm1)
{Xbo`m H$m_mZwgma _mno Xo`mMr nV
10
2)
{Xbo`m _mnmZwgma AmH$Vr H$mT>Uo
10
3)
AmH$VrZwgma H$mnS> H$mn`mMr nV
10
4)
{Xbo`m doioV H$nS>m {edyZ nyU H$aUo
15
5)
`dpWVnUm d ZrQ>ZoQ>Ho$nUm
05
EHy$U
Q>rn : eQ> m`{jH$ narjogmR>r XoD$ Z`o.
VgoM gbdma/Hw$S>Vm `mnH$s EH$M dVy mdr.
***
73

50

A 9.11

11) ~mhbr d _D$ IoiUr V`ma H$aUo.

(K 2)

1) boIr narjogmR>r KQ>H$


1)
2)
3)
4)
5)
6)

~mh`m d _D$ IoiUr V`ma H$a`mgmR>r bmJUm`m {d{dY gm{h`mMr _m{hVr.


Ioi`mMr _mno, H$mJXmMo H$mU `mMr _m{hVr.
{Za{Zam`m nmm d m`m`m N>moQ>m {VH$Vr V`ma H$aUo (qen`mnmgyZ)
_mVrnmgyZ _mZdmH$Vr V`ma H$aUo.
H$mnS> d H$mngmMm dmna H$$Z _mZdmH$Vr V`ma H$aUo.
H$mnS>mnmgyZ nmonQ> d Hw$m V`ma H$aUo.

2) bo I r narjo H $[aVm Zn{Ho $ Mm AmamIS>m


JwU-25
JwU {dH$nmgh JwU
05
05

doi: 1 Vmg
.1 Jmibo`m OmJm ^am /
OmoS>m bmdm
.2

EH$m dm`mV Cmao {bhm

05

05

.3

_D$ IoiUr ~Z{d`mg bmJUm`m gm{h`mMo d gmYZmMo


Cn`moJ gmJm.

05

07

.4

nwT>rb {ZX}{eV Ho$bo`m ^mJmMr H$Vr gmJm (H$moU`mhr XmoZ)

06

09

.5

AmH$Vr H$mT>m d `mo` Zmdo m.

04

04

25

30

EHy$U

74

3) dm{fH$ H$m_
JwU : 25
Imbrb gd Zm| X r m`{jH$ dhr/OZ b _`o AgUo Amd`H$.
1)
~mh`m d _D$ IoiUr V`ma H$a`mgmR>r bmJUm`m {d{dY gm{h`mMr _m{hVr
2)
Ioi`mMr _mno, H$mJXmMo H$mU `mMr _m{hVr
3)
{Za{Zam`m nmm d m`m`m N>moQ>m {VH$Vr V`ma H$aUo.
4)
_mZdr {VH$Vr V`ma H$aUo.
5)
H$mnS>m`m bhmZ d _moR>m VwH$S>mnmgyZ IoiUr ~Z{dUo.
6)
darbnH$s H$moU`mhr XmoZ {VH$Vr gOdyZ gJmMm XoImdm V`ma H$aUo.
m`{jH$ H$m_
1)
IoiUr V`ma H$aUo (H$mnS>/\$a/Q>H$seMo H$mnS>)
1. nmonQ> 2. Hw$m
2)
nwT>o {Xbo`m `mXrnH$s H$moUVrhr XmoZ IoiUr V`ma H$aUo :
A) _mVrnmgyZ _mZdmH$Vr V`ma H$aUo. ~) qen`mMm dmna H$$Z njr, mUr V`ma
H$aUo. H$) ^mOrdmbr (H$mnS> d H$mngmnmgyZ V`ma H$aUo)
(m`{jH$ narjobm `oVmZm df^amV Ho$bo`m dVy m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a AmUUo Amd`H$).

4) m`{jH$ narjm
doi 2 Vmg
JwU : 50
ImbrbnH$s H$moUVmhr EH$ {df` nm`{jH$ n[ajogmR>r mdm. (njr d m`mMr H$mJXr H$mUo mdrV)
1)
{Xbo`m gm{h`mnmgyZ nmonQ> V`ma H$aUo. 2) {Xbobo gm{h` dmn$Z Hw$m V`ma H$aUo.
3)
_mVrMm dmna H$$Z _mZdr AmH$Vr V`ma H$aUo d aJ{dUo, gOmdQ>r`m gm{h`mMm dmna
H$$Z WmoS>`mV gO{dUo.
m`{jH$ narjm JwU{d^mJUr
JwU
gm{h`mMr {ZdS>
05
_mU~Vm
10
aJgJVr
05
gw~H$Vm
10
dVyMm XOm
10
H$Vr doioV nyU H$aUo.
10
EHy$U 50
75

12) embmon`moJr gm{h` V`ma H$aUo

(K 3)

embmon`moJr gm{h`, ej{UH$ gmYZo Am{U gwYm[aV emr` CnH$aUo :


1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$
1)
2)

3)
4)

embo` gm{h` d ej{UH$ gmYZo `mMm Cn`moJ d _hd- _m{hVr


ej{UH$ gmYZ{Z{_VrgmR>r dmnabo OmUmao gm{h` d H$Vr :
A)
1) boQ>a hoS>, 2) H$mJXr {ne`m- 2
~)
{d{dY AmH$mamVrb \$mBg- 2
H$)
JwS>mir \$im- 1
S>)
Ii d gag (qS>H$)
B)
embo` dm (ZmoQ> ~wH$)- 1
{{_Vr` (_mS>ob) {VH$Vr
CXm : emo^mXeH$ -1
n[aXeu (Periscope)- 1

2) boIr narjoH$[aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi-1 Vmg
ZH$ma
1)
Jmibo`m OmJm ^am / OmoS>m bmdm.
2)
Cn`moJ {bhm
MyH$ H$s ~amo~a Vo {bhm.
3)
EH$m dm`mV Cmao {bhm
4)
AmH$Vr H$mT>m(H$moUVrhr EH$)
5)
Q>rnm {bhm (H$moU`mhr 2)
qH$dm
embo` dm/emo^mXeH$/n[aXeu V`ma H$a`m`m
{d{dY H$VtMm `mo` H$_ Owidm.(H$moUVmhr EH$)
6)
A`mgH$_mV {Xbo`m dVwnH$s EH$mMo gm{h` d H$Vr {b[hUo
(H$moUVohr EH$ )
EHy$U
76

JwU 25
JwU {dH$nmgh JwU
04
04
04
04
04
04

04
04
08
08

05

10

25

38

3) dm{fH$ H$m_
EHy$U JwU 25
m`{jH$/OZb_`o VmpdH$ ^mJ {b[hUo Amd`H$ VgoM ej{UH$ gmYZo {Z{_VrgmR>r Amd`H$
gm{h`, H$Vr, AmH$Vr `mMr Zm|X AgUo Amd`H$ Amho.
gnyU df^amV boIr narjo`m A`mgH$_mV Zo_yZ {Xb`m dVy V`ma H$aUo Amd`H$.

4) m`{jH$ narjm
doi 2 Vmg
1)

JwU 50

A`mgH$_mV {Xbo`m ej{UH$ gmYZmnH$s EH$ gmYZ V`ma H$a`mg gmJUo.


Jw U {d^mJUr

1)

ej{UH$ gm{h`-_mnZ (_mU)

10

2)

H$Vr

20

3)

V`ma gm{h`mMm XOm

10

4)

dN>Vm d Q>mnQ>rn

05

5)

{dm`mMo gm{h`{Z{_VrVrb H$me`, doi

05
EHy$U = 50

m`{jH$ narjobm `oVmZm df^amV Ho$bo`m dVy d m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a AmUUo Amd`H$
***

77

13) {df` : gmX` gmYZo V`ma H$aUo

(K 4)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$

1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)

KQ>H$mZw g ma Jw U {d^mJUr
\o$g nmdS>a- JwUdmm, Cn`moJ, H$ma Am{U V`ma H$a`mMr nV
[H$g- KQ>H$, Cn`moJ d H$ma
{eHo$H$mB nmdS>a- KQ>H$ Am{U Amamo`m`m >rZo _hd
emny ({b[dS>) - `m`m, KQ>H$, `mMo H$m`, Cm_ emnyMo d{eQ>,
H$ma Am{U V`ma H$a`m`m nVr
H$[S>eZa- `m`m, KQ>H$ Am{U H$m`, V`ma H$a`m`m nVr
na`yg - `m`m, KQ>H$ Am{U H$ma, V`ma H$a`m`m nVr
\o$g nH$ - `m`m, KQ>H$ Am{U H$ma, V`ma H$a`m`m nVr
Abmohoam Oob - H$moa\$S> Oob Am{U {b[dS> V`ma H$a`m`m nVr

JwU :25

2) boIr narjoH$[aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi :1 Vmg

JwU-25
{dH$nmgh JwU
05

.1

EH$m dm`mV Cmao m

JwU
05

.2

Jmibo`m OmJm ^am

05

05

.3

Imbrb {dYmZo MyH$ H$s ~amo~a Vo {bhm

05

05

.4

OmoS>m bmdm

04

04

.5

ZmMr Cmao 2-3 dm`mV {bhm.


(H$moUVohr VrZ)

06

10

25

29

EHy$U
***
78

3) dm{fH$ H$m_
JwU : 25
Imbrb dVy gnyU df^amV `j H$$Z `m`mV. VgoM `m gdmgmR>r bmJUmao gm{h`,H$Vr
`mMr _m{hVr m`{jH$ dhrV/OZb_`o {b{hUo Amd`H$ (`mo` VoWo AmH$`m d {Mo H$mT>mdrV.)
1)
\o$gnmdS>a
2)
H$moS> H$s_
3)
gwJYr {eHo$H$mB nmdS>a
4)
{b[dS> emny V`ma H$aUo
5)
H${S>eZa
6)
na`yg
7)
\o$g nH$
8)
Abmohoam (H$moa\$S>) Oob Am{U {b[dS>
m`{jH$ narjobm `oVmZm dm{fH$ H$m_mV Ho$bo`m Z_wZm dVy d m`{jH$ dhr ~amo~a
AmUUo Amd`H$ Amho.

4) m`{jH$ narjm
doi$:2 Vmg
JwU : 50
narjoH$[aVm df^amV Ho$bo`m nH$s XmoZ gmX`gmYZo V`ma H$a`mg gmJmdrV.
darbnH$s H$moUVrhr EH$ dVw m`{jH$ narjoV H$am`bm gmJmdr.
JwU{d^mJUr
1)
2)
3)
4)
5)
6)

JwU

`mo` KQ>H$` d gmYZmMm dmna


gmYZ V`ma H$a`mMr `mo` nV
gmX` gmYZmMm XOm
{d{dY H$maMr agm`Zo hmVmiVmZm `md`mMr H$miOr
{Xbo`m doioV gmX` gmYZ V`ma H$aUo
ngmYZmMm Cn`moJ d Amamo`m`m {>H$moZmVyZ `mMo _hd

10
20
05
05
05
05
EHy$U

79

50

14) Q>mH$mD$ dVyMm Cn`moJ H$$Z emo^o`m dVy V`ma H$aUo

(K 5)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)
4)
5)

Q>mH$mD$ dVynmgyZ VmoaU qH$dm AmH$meH${Xb qH$dm _wIdQ>m V`ma H$aUo.


Q>mH$mD$ dVynmgyZ {^mr gwemo^Zo (wall hangings), emo^o`m dVy V`ma H$aUo.
{{_Vr` {MH$Vr - KamMr {VH$Vr ~Z{dUo.
H$mJXmnmgyZ {ne`m, nopgb hmoS>a ~Z{dUo.
ng, M`mMo Ka ~Z{dUo

2) boIr narjoH$[aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi 1 Vmg
.1
.2
.3
.4
.5

JwU 25

Jmibo`m OmJm ^am


OmoS>m bmdm
EH$m dm`mV Cmao {bhm.
Q>rnm {bhm (\$V XmoZ)
nopgb aoImQ>Z H$am. H$m`m emBZo aoIm{H$V H$am.
(H$moUVmhr EH$)

05
04
05
06
05

05
04
05
09
10

25

33

3) dm{fH$ H$m_
^mJ 1- gOmdQ>r`m dVy
Imbrb gd dVy gnyU df^amV H$$Z `m`m Zm|Xr d gm{h`mgh H$Vr m`{jH$ dhr/OZb_`o/
OZb _`o AgUo Amd`H$.
1) AmH$meH${Xb V`ma H$aUo : Q>mH$mD$ m[Q>H$`m ~em, nwJ`m, nw>m, [a{\$g, aoer_
gmIi`mMo VwH$S>o, Amago, {Q>H$`m , am`m `mMm dmna H$aUo.
2) VmoaU V`ma H$aUo : nwJ`m, Xmoao, aJrV H$mJX, aJrV H$mJX,bpQ>H$Mr \w$bo, am`m `mMm
dmna H$aUo.
3) _wIdQ>o V`ma H$aUo : H$mJXmMm bJXm, dV_mZn, aJrV H$mMoMo VwH$S>o , Xmoao, B`mXtMm dmna
H$aUo.
80

4) {^mr gwemo^Z V`ma H$aUo : H$mnS>mMo VwH$S>o, OwZr H$b|S>g, dobhoQ>Mm H$mJX, aJrV H$mJX,
nw>m, nwJ`m, Q>m mMm dmna H$aUo,
5) eI, qenbo, H$mMoMo VwH$S>o, ~rS>g, Z`m Q>m dmn$Z emo^oMr dVy ~Z{dUo.
6) aJrV H$mJX d nwR>R>mMm dmna H$$Z {{_Vr {M ~Z{dUo : Ajao ,eX, R>moH$io, \$io, `mMm
dmna H$aUo.
7) AmXe KamMr {VH$Vr V`ma H$aUo : `mgmR>r nw>m, OmS> aJrV H$mJX, Q>m, Q>yO, Jhm`m,
VmXim`m H$mS>m, H$mQ>`m, H$mS>onoQ>r`m H$mS>m `mMm dmna H$aUo.

^mJ-2: Cn`mo J r dVy


1)
2)
3)
4)

{ne`m V`ma H$aUo : OmS> H$mJX, OwZo H$mnS>, OwZm Zm`bmZMm Xmoam `mMm dmna H$aUo.
noZ Q>S> : nmdS>aMo S>~o, AmfYmMo N>moQ>o ImoHo$, ~m~yMo VwH$S>o, nwR>R>mMo S>~o `mMm dmna H$aUo.
H$adQ>r, H$mZVwQ>Ho$ H$n qH$dm _J, ~mCg, `m`m dmna H$$Z emo^oMr dVy ~Z{dUo.
M`mMo Ka ~Z{dUo : nw>m, H$mnS>mMo VwH$S>o, resin Mo VwH$S>o `mMm dmna H$aUo.
darb gd H$Vr AmH$Vrgh m`{jH$ dhrV/OZb_`o {b[hUo Amd`H$. m`{jH$ narjobm
`oVmZm m`{jH$ dhr/OZb d V`ma Ho$bo`m dVy ~amo~a AmUUo Amd`H$.

4) m`{jH$ narjm
doi :2 Vmg

JwU : 50

df^amV V`ma H$a`mg gm{JVbo`m dVynH$s H$moUVrhr EH$ dVy ~Z{d`mg XoUo
1)
H$me`
15
2)
ZrQ>ZoQ>Ho$nUm
10
3)
aJgJVr
10
4)
dVy doimV nyU H$aUo
15
EHy$U

81

50

15) BboQ>m{ZgMr _ybVdo

(K 6)
JwU : 25

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1.
1.1
1.2
2.
2.1
3.
3.1
3.2
3.3
3.4
3.5

4.
4.1
4.2
4.3
5.
5.1
5.2
5.3
5.4
5.5

d{ZjonH$ Am{U d{ZdYH$


d{ZjonH$ Vd d H$ma
d{ZdYH$ H$ma
{S>gbo {S>hmBg
LED d LCD
AYdmhH$ (Semi-Conductors)
AYdmhH$ d `mMr AUwgaMZm
nr d EZ.Q>mBn
nr-EZ. OmoS>mMm S>m`moS>
S>m`moS>Mo H$m`
ao[Q>\$m`a- H$ma, Cn`moJ

{dwV _S>b n[anWmMo {Z`_


{H$aMmgMm {Z`_
CXmhaUo
Amoh_Mm {Z`_
Q>m[PQ>a
Q>m[PQ>aMo H$ma PNP Am{U NPN
D$OmmoV (Biasing)
H$m`
Q>m[PQ>aMm [dM hUyZ Cn`moJ
Q>m[PQ>aMm Apb\$m`a hUyZ
Cn`moJ

2) boIr narjoH$[aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi : 2 Vmg
.1

ZH$ma
dVw{Z> Z
A)
Jmibo`m OmJm ^am.
~)
OmoS>m bmdm.
H$)
gmHo${VH$ {Mho (symbols). (H$moUVohr 2) 02
S>)
MyH$ H$s ~amo~a gmJm.
AmH$Vr (circuit diagram)(H$moUVrhr 1)
WmoS>`mV Cmao {bhm (H$moUVohr XmoZ)

.2

A)
~)

.3

H$maUo {bhm qH$dm JwUY_ {bhm


(H$moUVohr XmoZ)
EHy$U
82

JwU

JwU $: 25
{dH$nmgh JwU

04
02
03
05

04
02

02
04

04
06

06

09

25

33

05

3) dm{fH$ H$m_
JwU : 25
JwUmMr {d^mJUr
1)
2)
3)

H$n
H$Vr Zm|Xdhr (A`mgH$_ m`{jH$)
jo ^oQ>rMm dmmV

10
10
05
EHy$U

25

H$n : A`mgH$_mda AmYm[aV EImm {df`mdarb (m`{jH$m`{V[aV) gmonm H$n H$$Z KoU.o

4) m`{jH$ narjm
doi : 2 Vmg
.1 df^amV Pmbo`m m`{jH$m_Yrb H$moUVohr EH$ m`{jH$ H$a`mg gmJUo.

JwU :50
JwU :30

AmH$Vr H$mT>Uo
gmoS>[aJ
{ZarjU
{ZH$f

05
10
10
05
EHy$U

.2

30

N>moQ>m `moJ
A)
{Xbo`m g{H$Q>_Yrb Xmof emoYyZ {ZarjUmMr {ZarjU V`mV Zm|X H$am.
Jw U {d^mJUr
Xmof emoYUo
AmH $ Vr H$mT>Uo
{ZarjU = EHy $ U
5 JwU
3 JwU
2 JwU
= 10 JwU
KQ>H$ : m`{jH$ `mXrVrb H$moUVohr EH$ ({H$_mZ 2 MwH$m Agbobo g[H Q>$>).
.3 {Xbobo H$mnmoZQ>g AmoiIyZ `mMr nS>VmiUr H$am.
Jw U m M r {d^mJUr
H$mnmoZQ>gMr AmoiI
{ZarjU VVm
EHy$U
5 JwU

5 JwU

10 JwU
EHy$U 50
83

16) _m{hVr VkmZ

Information Technology (K 7)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1.

Computer Peripherals

1.1

Input devices

1.2
1.3

(BZnwQ> {S>hmBgog- H$s ~moS>, _mCg , H$Za, _m`H$mo\$moZ )


Output devices (AmCQ>nwQ> {S>hmBgog- _m{ZQ>a, qQ>a, Eb.gr.S>r)
storage devices (Q>oAaoO {S>hmBgog- F.D.D., C.D. ROM, H,DD)
Communication devices- Modem (H$`w{ZHo$eZ (gdmX) {S>hmBgog _moS>o_ B.

1.4
2

Office Automization Tools

2.1

(MS Office, Word, Excel,

2.2
3.

Power point
Programming concept

3.1

Algorithms (AJmo[aX_ )

3.2
3.3
3.4

Flow Charts (bmo MmQ>g )


Introduction of programming language
Variables, Constant and basic data type.

4.

Networking Fundamentals (ZoQ>d{H$JMr

4.1

ZoQ>d[H$JMr AmoiI (Introduction to networking


ZoQ>dH$Mo H$ma (Types of network)
ZoQ>dH$Mo KQ>H$ (Networking components).

4.2

(E_.Eg Am\$sg, dS>, Egob)


presentation (nmda nmBQ> oP|Q>oeZ.)

_ybVdo

4.3
5.
5.1

Internet Basic
Introduction to www

5.2

Browser

5.3

Website and its address

5.4

Introduction to E-mail

6.
6.1

Application of Computer in Various field


Overview of Computer application in governace.

6.2

Publication and graphics.

6.3

Data processing

6.4
6.5

(~mCPa)
(do~gmBQ> nmo)

(S>oQ>m mogoqgJ)
Accountancy (AH$mQ>gr)
Education ({ejU).
84

2) boIr narjoH$[aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi : 1 Vmg
1)
2)
3)
4)
5)

JwU -25
JwU
04
04
03
04
05
05

Jmibo`m OmJm ^am.


OmoS>m bmdm.
MyH$ qH$dm ~amo~a Vo {bhm.
Q>rnm {bhm /WmoS>`mV Cmao (H$moUVohr 2)
bmo MmQ>
moJ_ {b{hUo

25

{dH$nmgh JwU
04
04
03
08
05
05
29

3) dm{fH$ H$m_
JwU -25
KQ>H$mZwgma Amd`H$ `m boIr Zm|Xr m`{jH$ dhrV qH$dm OZb_`o AgUo Amd`H$.
1)

Creating Spreadsheet, deel data and print.

2)

Spreadsheet functions ( Sum, Average)

oS>erQ>- H$m`o Am{U Cn`moJ -

~oaOm, gamgar)
3)

Web surfing and search

4)

Presentation-Making slides and slide show with animation and

do~ emoY

sound effect using the previous knowledge.

5)
6)

(nydkmZmMm Cn`moJ H$$Z bmBS>g V`ma H$aUo `m_`o Sound effect Q>mH$Uo d
A{Z_oeZ VmMm dmna H$$Z `m XmI[dUo)
Visiting Educational Websites (ej{UH$ do~gmBQ> nmhUo)
E-mail-creating account, sending and receiving the E-mail- (B _obMo
ImVo (AH$mCQ>) CKS>Uo- _ob nmR>{dUo d drH$maUo.)

7)

Use of Browser to locate information on the website.

8)

Internet Surfing, chat and down load the useful educational


information.

m`{jH$ narjobm `oVmZm m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a AmUUo Amd`H$.


85

4) m`{jH$ narjm
doi : 2 Vmg

JwU: 50

Imbrb AmamIS>mZwgma m`{jH$ narjoMo d$n Agmdo.


1) Egob -

H$_rV H$_r 5 dVyMr `mXr XoD$Z {~b V`ma H$aUo.


H$_rV H$_r 5 {dm`mMo JwU XoD$Z JwUn{H$m V`ma H$aUo.

1) E_.Eg. dS> -

20

A) 10 AmoitMm CVmam XoD$Z {d{dY AmoitZm {d{dY


B\o$Q> XoUo.
qH$dm
~) n {bhm`bm gmJUo (`mdgm{`H$ Am{U bhmZ)

2) nmda nmBQ> - {dm`mer g~{YV EImXm {df` XoD$Z `mda 5 bmBS>g


V`ma H$aUo. A{Z_oeZ VmMm Cn`moJ H$$Z `m XmIdUo.

20

3)

10

1) B-_ob AH$mCQ> CKS>Uo / EImXr ej{UH$ do~gmBQ> XoD$Z gM B{OZMm


dmna H$$Z {d{e> _m{hVr emoY`mg gmJUo.
qH$dm
1) C moJ_ Q>mBn H$$Z aZ H$aUo.
***

86

17) {df` : gwemo^ZmgmR>r ~mJH$m_ Am{U \w$bm`m amonmMr bmJdS>

(K 8)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)

4)

5)
6)
7)
8)
9)

nwndm{Q>H$m, H$ma Am{U nwnmMo _hd


emo^o`m PmS>mMo dJuH$aU- hJm_mZwgma
`mdgm{`H$ [H$moZmVyZ \w$bPmS>mMr bmJdS>
A)
hdm_mZ, _mVrMr V, dmT>, IVo
~)
nmUr nwadUo, AmH$ma XoUo, gajU, AmfY \$dmaUr
H$)
\w$bo Jmoim H$aUo (VmoS>Ur) Am{U {dH$s
PmS>mMo dJuH$aU - PwSw>no-OmdX VJa B.
A)
Hw$nUmgmR>r- S>wamQ>m (_|Xr), boamoS> oS>mZ, bQ>mZm
~)
dobr- ~moJZdob, aJyZ H$sna, nm`amoQ>o{O`m
H$)
_moR>r \w$bPmS>o- Jwb_moha, Zrb_moha
S>)
H$X bmdyZ `oUmar- {bbr , H$aXi
A{^drMo H$ma- `m`m, \$m`Xo, VmoQ>o
gmdO{ZH$ _moH$`m OmJoV PmS>o bmdUo.
gmdO{ZH$ CmZm_`o \w$bm`m aJgJVrMm Am{U hJm_mnado dmna
H$$Z AmamIS>m V`ma H$aUo.
eha Am{U IoS>oJmdmV PmS>o bmdUo
XyfU H$_r H$a`mgmR>r PmS>mMr bmJdS>

2) boIr narjm Zn{H$m AmamIS>m


doi : 1 Vmg
JwU
.1
.2
.3

A)
Jmibo`m OmJm ^am
04
~)
OmoS>m bmdm.
04
MyH$ qH$dm ~amo~a {bhm. MyH$ Ag`mg ~amo~a H$$Z {b{hUo. 04
Imbrb _wm`m AmYmao \w$bPmS>mMr bmJdS> H$er H$amb: 06
(H$moUVohr EH$) CXm. 1) eodVr, 2) b{S>Amobg, 3) Jwbm~
87

JwU : 25
{dH$nmgh JwU
04
04
04
18

.4
.5

(_wm : hdm_mZ, O_rZ nyd_emJV, bmJdS>, {ZJm, IVo,


AmfYo, \w$bmMr VmoS>Ur)
EH$m dm`mV Cmao {bhm :
Q>rnm {bhm : ( 3 nH$s 1)

04

04

03

09

25

43

3) dm{fH$ H$m_
JwU : 25
Imbrb gd Zm|Xr Zm|XdhrV / OZb_`o AgUo Amd`H$ Amho. Imbrb m`m{jHo$ gnyU df^amV
H$$Z `mdrV
1)
hJm_mZwgma bmJdS> Ho$br OmUmar PmS>o, dobr, emo^oMr PmS>o `mMr AmoiI
2)
{d{dY AmH$ma_mZm`m Hw$S>m, `m H$em ^am`mV, amonmMr bmJdS>.
3)
A{^dtMo H$ma :
({~`mUo, VwH$S>o (N>mQ>), Xm~ H$b_, wQ>r H$b_, S>moim ^aUo, H$XmnmgyZM, {Q>`y H$Ma)
4)
JrZ hmD$g- BZS>moAa bmQ>g
5)
dobr, Hw$nUmMr PmS>o, emo^oMr PmS>o `mZm AmH$ma XoUo.
6)
~J`mg^modVmbr ~mJ~JrMm H$a`m~m~V.
7)
amoJamB {Z`U
8)
{d{dY CmZmZm ^oQ>r : `mnH$s EH$m ^oQ>rMm Ahdmb 15 AmoirV {b{hUo.

4) m`{jH$ narjm
gXa {df`mMr m`{jH$ narjm KoUo e` Zg`m_wio boIr narjoVrb m JwU d dm{fH$
H$m_mgmR>rMo m JwU `mMo $nmVa m`{jH$ narjo`m JwUm_`o H$a`mV `mdo.
***

88

18) Zo_boQ>g d ~Oog V`ma H$aUo

(K 9)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)
4)
5)

ZmdmMr nmQ>r d ~Oog V`ma H$a`mgmR>r bmJUmao gm{h`, gmYZo d `mMo Cn`moJ
aJ d aJgJVrMr _m{hVr aJH$m_m`m nVr d gmYZo `mMr _m{hVr
(o noQ>tJ, o JZg, o _erg)
YmVy d A{H${bH$nmgyZ Ajao ~Z{d`m`m nXVtMr _m{hVr
{Za{Zam`m H$ma`m ~OogMr d aMZoMr _m{hVr d gJmZw$n `mo` dmna.
{d{dY H$maMo AmH$fH$ ~Oog ~Z{d`mgmR>r bmJUmao gm{h` d `mMm `mo` Cn`moJ

2) boIr n{Ho$Mm AmamIS>m


doi : 1 Vmg
1)
2)
3)
4)
5)
6)

JwU - 25

Jmibo`m OmJm ^am


OmoS>m bmdm qH$dm MyH$ qH$dm ~amo~a Vo {bhm.
EH$m dm`mV Cmao {bhm
Cn`moJ gmJm (H$moUVohr Mma)
\$aH$ n> H$am. (H$moUVohr XmoZ)
H$Vr gmJm ( H$moUVohr XmoZ )
EHy$U

05
04
04
04
04
04

05
04
04
06
06
06

25

31

3) dm{fH$ H$m_
JwU 25
Imbrb gd Jmo>tMr Zm|X, gm{h` d H$Vr m`{jH$ dhrV/OZb_`o AgUo Amd`H$.
1)
~Oog d ZmdmMr nmQ>r V`ma H$a`mgmR>r bmJUmao gm{h`, gmYZo d `mMo Cn`moJ.
2)
aJ d aJgJVrMr (colour schemes) _m{hVr KoUo. aJH$m_m`m gmYZmMr _m{hVr
KoUo. aJ H$m_m`m nVtMr _m{hVr KoUo (o n|[Q>J, o JZ, d o _erg).
89

3)
4)
5)

1)
2)
3)
4)
5)

YmVy d A{H${bH$nmgyZ Ajao V`ma H$a`m`m nVtMr _m{hVr KoUo.


{Za{Zam`m H$ma`m ~Oog`m aMZoMr _m{hVr H$$Z KoUo. ~Z{dbo`m ~OogMm
gJmZw$n `mo` dmna H$aUo.
{d{dY H$maMo AmH$fH$ ~Oog ~Z{d`mgmR>r bmJUmao {Za{Zamio gm{h`H$ma d `mMm
`mo` dmna .
m`{jH$
doJdoJ`m gm{h` nmgyZ doJdoJ`m H$ma`m Zmdm`m nmQ>m d Om[hamV \$bH$ V`ma
H$aUo.
A{H${bH$`m AjamMm Cn`moJ H$$Z Zm_\$bH$ V`ma H$aUo.
Itching nVrZo ZmdmMr nmQ>r V`ma H$aUo.
aJrV H$mnS> d gQ>rZ [a~gMm Cn`moJ H$$Z ~Oog ~Z{dUo (3 ZJ).
Mouth spray techniques d o JZMm dmna H$$Z ZmdmMr nmQ>r ~Z{dUo.

m`{jH$ dhr d V`ma Ho$bobo Z_wZo m`{jH$ narjo`m doiog ~amo~a AmUmdoV.

4) m`{jH$ narjm
doi : 2 Vmg
JwU : 50
dm{fH$ H$m_mV Ho$bo`m dVynH$sM H$moUVrhr EH$ dVy narjogmR>r H$a`mg gmJmdr.
JwU
1)
`mo` aJgJVr d _mU~Vm
20
2)
`mo` gm{h`mMm dmna
10
3)
V`ma Ho$bo`m dVyMm XOm
10
4)
dVy doioV nyU H$aUo.
10
EHy$U = 50
***

90

19) ~m`moJg Am{U `mMm dmna

( L 1)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)

Jmo~a Jg {Z{_Vr, KQ>Zm d Jmo~a Jg bQ>Mo {d{dY H$ma.


Jmo~a Jg bQ dmnaVmZm `md`mMr H$miOr.
Jmo~a Jg g`mMr g{dVa aMZm d AmH$VrMm A`mg :
bmo[Q>J S>mo_ Am{U {\$g S>mo_ H$ma A`mgUo.
Jmo~a Jg g`mMm AmH$ma d H$ma {ZdS>VmZm bjmV R>odm``m Jmo>r :
WmZ, eoUmMr CnbYVm, O[_ZrMm nmoV d nm`mMr CnbYVm.
Jmo~a Jg gmR>{d`m`m Q>mH$sMr aMZm d {Z{_Vr, Q>moh `mMr XoIaoI
(_|Q>oZg)
Jmo~a Jgda MmbUmar {Xdm~mr (gas mantle lamps) Am{U {VMo H$m`
Jmo~a Jg {Z{_Vrda hmoUmam dmVmdaUr` Vmn_mZmMm n[aUm_
Jmo~a JgMo \$m`Xo (BbopQ>{gQ>rbm n`m`)

2) boIr narjm- Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi : 1 Vmg
.1 A)
Jmibo`m OmJm ^am.
~)
OmoS>m bmdm.
.2 MyH$ qH$dm ~amo~a {bhm.MyH$ Ag`mg ~amo~a H$$Z {bhm.
(H$moUVohr 4 )
.3 Jmo~a Jg `mMr AmH$Vr d g{dVa _m{hVr
.4 H$maUo m ( H$moUVohr 2)
.5 WmoS>`mV Cma {bhm ( H$moUVohr 2)

91

JwU
04
03
04

JwU :25
{dH$nmgh JwU
04
03
05

06
04
04

06
08
08

25

34

3) dm{fH$ H$m_
JwU $: 25
Imbrb gd Jmo>tMr Zm|X m`{jH$ dhr/OZb_`o AgUo Amd`H$ Amho.
KQ>H$mMm Vnerb
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
10)

Jmo~a Jg bQ>Mo {d{dY H$ma


Jmo~a Jg bQ> dmnaVmZm `md`mMr H$miOr.
Jmo~a Jg g`mMr {VH$Vr H$m`emioV V`ma H$aUo. eoUmMm dmna H$$Z Vr Mmb[dUo.
emioOdi`m Jmo~a Jg {Z{_Vr H|$mbm ^oQ> (Ahdmb 20 Amoir)
(Floating dome) bmo{Q>J S>mo_ d (fixed dome) {\$S> S>mo_ Agbo`m Jmo~a
Jgg` H|$mbm ^oQ> (Ahdmb 20 Amoir)
Jmo~a Jg {Z{_VrV eoU d nmUr `m`m Q>Ho$dmarMm hmoUmam n[aUm_.
Jmo~a Jg~Zada Jmo~a Jg d hdm `m`m doJdoJ`m Q>Ho$dmar`m dmnamZwgma hmoUmar
n[aUm_H$maH$Vm
Jmo~a Jg g`mVrb bmo[Q>J S>mo_`m hmoUm`m hmbMmbrMo {ZarjU Am{U Chm`mV d
{hdm`mV {Z_mU hmoUm`m Jmo~a JgMr _moOUr
Jmo~a JgMo Ano{jV CnmXZ hmo`mgmR>r bmJUm`m eoUmMr Amd`H$Vm
Jmo~a Jg g`m`m {Z{_VrH$[aVm Amd`H$ Agbo`m n`mMo _moO_mnZ

4) m`{jH$ narjm
gXa {df`mMr m`{jH$ narjm KoUo e` Zg`m_wio boIr narjoVrb m JwU d dm{fH$ H$m_mgmR>rMo
m JwU `mMo $nmVa m`{jH$ narjo`m JwUm_`o H$a`mV `mdo.
***

92

20) Zi H$mam[JarMr Vm|S>AmoiI

(L 2)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)
4)
5)

Zi H$mam{JargmR>r Amd`H$ h`mao d gmYZmMr _m{hVr.


nmBnMr OmoS>Ur H$a`m`m nVr d H$ma
nwe H$mH$, ~mb H$mH$, JoQ> hmh, dmQ>a ~mbMr aMZm d H$m`
{d{dY H$ma`m Q>nMo Cn`moJ
{d{dY H$ma`m ZimMr H$m`nVr d nm`mMr {Xem ~Xb`mgmR>r dmna`mV
`oUm`m gmYZmMr _m{hVr

2) boIr narjm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi : 1 Vmg
1)
2)
3)
4)
5)
7)

JwU
05
04
02
04
04
06

Jmibo`m OmJm ^am/OmoS>m bmdm.


EH$m dm`mV Cmao {bhm.
MyH$ qH$dm ~amo~a Vo {bhm.
Q>rnm {bhm (H$moU`mhr 2)
WmoS>`mV Cmao {bhm. (H$moUVrhr 2)
AmH$`m H$mT>m (H$moU`mhr 2)
EHy$U

25

JwU : 25
{dH$nmgh JwU
05
04
02
06
06
09
32

3) dm{fH$ H$m_
Imbrb KQ>H$m`m d m`{jH$m`m H$Vr AmH$Vrgh m`{jH$ dhrV /OZb_`o AgUo Amd`H$.
1)
2)

KQ>H$
G-1 H$ma`m Zim`m OmoS>Ur`m {d{dY nVr
nmBn OmoS>Ur, aMZm d `m`m H$m`mMr _m{hVr
93

3)
4)
5)
6)
7)
8)
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)

nwe H$mH$ ( Xm~ Zi), ~mb H$mH$ (-) d JoQ> hmh (-) Mr aMZm
dmQ>a ~mbMr (-) aMZm d H$m`
{d{dY H$ma`m Q>nMo Cn`moJ.
nm`mMr {Xem ~Xb`mgmR>r dmna`mV `oUm`m gmYZmMr _m{hVr
doJdoJ`m nVr`m ZimMr H$m`nVr
gd _m{hVr Zm|X dhrV AgUo ( AmH$`mgh) Amd`H$
m`{jH$
gm`m ZimMr -1 Zirbm OmoS>Uo.
doJdoJ`m H$ma`m Zim`m AmQ>mMr _m{hVr KoUo, AmQ>o nmS>Uo.
nwe-H$mH$ d ~mb-H$mH$Mr OmoS>Ur.
_w` Zi dmhmVyZ CnOmoS>Ur H$aUo.
KaJwVr Q>nMr (-) OmoS>Ur H$aUo.
hmVnnmMo {ZarjU, {ZJm d Cn`moJ.
nmUr ewrH$aUm`m nVrMm A`mg H$aUo.
KaJwVr Zi H$mam{JarMr OmoS>Ur H$aUo d XwVr H$aUo.
nm`mMo _rQ>a OmoS>Uo.

m`{jH$ narjobm `oVmZm V`ma Ho$bo`m dVy d m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a AmUUo Amd`H$.

4) m`{jH$ narjm
doi : 2 Vmg

JwU : 50

df^amV KoVbo`m m`{jH$Vrb OmoS>Ur H$amd`mg gmJUo.


1)
2)
3)
4)

m`{jH$mgmR>r `mo` Vr h`mao d gm{h`mMm dmna


{Xbo`m OmoS>Ur H$m_mMr `mo` d AMyH$ OmoS>Ur
H$m_ H$a`mMr nV, H$Vr, H$m`, H$me`
H$m_ H$aVmZm Ko`mMr XjVm

10
20
10
10
EHy$U 50

***
94

21) gOZerb Cn`mo{OV H$bm

(L 3)

1) boIr narjogmR>r KQ>H$


1. ^oQ>H$mS>* ^oQ>H$mS> Cn`wVVm.
* ^oQ>H$mS> V`ma H$a`m`m {d{dY nVr d
gm{h`

aJH$m_ nV

2. amIr
* amIr V`ma H$a`mgmR>r bmJUm`m
gm{h`mMr AmoiI
* amIrMo _hd
* Zg{JH$ d H${_ gm{h`mMm amIr V`ma
H$a`mgmR>r dmna.

6. H$mobmO
* gm{h` d H$Vr
* nmoQ>}Q>, bS>Ho$n, Qr>b bmB\$ V`ma
H$a`mgmR>r {d{dY nVrMm gm{h`mMm
dmna.

5. ~O
* {d{dY gm{h`, AmH$ma, {d{dYVm, Cn`moJ

7. \${~H$ noqQ>J
* H$mnS> d aJ _m{hVr
* {d{dY nVr

3. AmH$meH$Xrb
* {d{dY gm{h`
* nVr

8. Q>opgb dH$
* gm{h`, nVr
* Cn`moJ

4. bmg n|Q>tJ
* {d{dY gm{h`

2) boIr narjoH$aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi : 1 Vmg
1)
2)
3)
4)
5)
6)

JwU
04
04
04
04
04
05

Jmibo`m OmJm ^am / OmoS>m bmdm.


EH$m dm`mV Cmao {bhm.
Cn`moJ gmJm
_m{hVr m (H$moUVrhr XmoZ)
AmH$Vr H$mTy>Z Zmdo m
AmH$Vrgh H$Vr {bhm (H$moUVrhr EH$)
EHy$U
95

25

JwU 25
{dH$nmgh JwU
04
04
04
08
08
10
38

3) dm{fH$ H$m_
JwU : 25
*

Imbrb dVy gnyU df^amV `j H$$Z `m`mV VgoM `mgmR>r bmJUmao gm{h`, H$Vr
Zm|XdhrV {b{hUo Amd`H$ Amho (`mo` VoWo AmH$`m H$mT>m d Zmdo m)
df^amV Imbrb dVy V`ma H$$Z KoUo.

^oQ>H$mS> V`ma H$aUo (H$_rV H$_r 3 ^oQ>H$mS>} V`ma H$aUo)


20 g|._r.X 15 g|. _r. AmH$mam`m ^oQ>H$mS>m`m n>mda nmZo, \w$bo, \w$bnmIao, njr `mgma`m
Zg{JH$ AmH$mam`m aoImQ>ZmV S>mir, {~`m, KmoQ>rd nonaMo aJrV H$mJX, {MH$Q>dyZ H$mhr
{R>H$mUr aJH$m_ H$$Z ^oQ>H$mS> V`ma H$aUo.

amIr V`ma H$aUo. (2 am`m V`ma H$aUo)


gmYmaU 6 go_r `mgm`m nO`m Jmob MH$Vrda doJdoJ`m AmH$mamMo d aJmMo nO aJrV
gmoZoar H$mJX, {Q>H$`m Amago, _Ur gmoZoar Jmo\$ `mMm dmna H$$Z amIr V`ma H$aUo.

AmH$meH$Xrb V`ma H$aUo. (1 W_m}H$mobMm 1 H$mS>erQ>Mm W_moH$mob d H$mS>erQ> )


W_m}H$mob d H$mS>erQ> dmn$Z, nVJ nona, H$mr boS>, \o$drH$mb dmn$Z AmH$meH$Xrb V`ma
H$aUo.

bmg n|qQ>JO.H.P.erQ>Imbr {Xbobo {S>PmBZ R>odyZ bmg bm`ZaZo AmD$Q>bmBZ H$mTy>Z KoD$Z `m
AmH$mamV bmg H$bg ^aUo.
H$mobmO (2 {M V`ma H$aUo)
aJrV KomQ>rd H$mJX H$mrZo AmH$ma H$mnyZ (dmQ>a gmBO S>mBJ nona ) {MH$Q>dyZ bmdanmQ> d
`mVrb \w$bmMm JwN> ho H$mobmO {M V`ma H$aUo.
aJrV H$mJX hmVmZo \$mSy>Z eoS>g_mUo {MH$Q>dyZ {ZgJ ` V`ma H$aUo

*
1)
2)
*

\${~H$ n|qQ>J V`ma H$aUo.


25 g|._r. 25 g|._r. AmH$mam`m H$mnS>mda _`^mJr {Xbobo {S>PmBZ Q>og H$$Z \${~H$
H$bgZo aJ{dUo.

Q>opgb V`ma H$aUo.


H$mJX (S>mBO nona dmQ>a gmBO ) amJmoir`m N>mnmgmR>r {S>PmBZMo aoImQ>Z H$$Z boS>
qH$dm H$Q>aZo H$Q>dH$ H$aUo.
96

4) m`{jH$ narjm
doi 2 Vmg

JwU 50

df^amV V`ma H$a`mg gm{JVbo`m dVynH$s H$moUVrhr EH$ qH$dm XmoZ dVy m`{jH$ n[ajogmR>r
V`ma H$a`mg gmJUo.

JwU{d^mJUr
1.
2.
3.
4.
5.

JwU
20
10
10
05
05

H$me`/ H$Vr
ZrQ>ZoQ>Ho$nUm
aJgJVr
gm{h` {ZdS>
_mU~Vm
EHy$U

50

m`m{jH$ narjobm `oVmZm dm{fH$ H$m_mgmR>r Ho$bo`m gd dVy d m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a
AmUUo Amd`H$ Amho.
***

97

22) H$moemH$m_ d {dUH$m_

(L 4)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)
4)

{dUH$m_ d H$moemH$m_ H$a`mgmR>r bmJUm`m Ym`m`m d bmoH$ar`m, `mo` H$ma`m


(Z~a`m) gw`m d {dUrMo Z_wZo `mMr _m{hVr.
bmoH$ar`m d H$moemH$m_ Ho$bo`m dVyMr H$miOr.
_mno Ko`m`m nVr
{d{dY H$maMo Q>mHo$ (eobQ>rM, nb Q>rM, nmBZ Q>rM, bogr ZmQ>,
qgJb Ho$~b, S>~b Ho$~b)

2) boIr Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi : 1 Vmg
.1
.2
.3
.4
.5

Jmibo`m OmJm ^am / OmoS>m bmdm


EH$m dm`mV Cmao {bhm/MyH$ H$s ~amo~a Vo {bhm.
{dUH$m_/H$moemH$m_mVrb H$moU`mhr EH$m dVyMr V`ma
H$a`mMr H$Vr {bhm (H$moUVrhr EH$)
WmoS>`mV _m{hVr {bhm (H$moUVohr XmoZ)
dm{fH$ H$m_mVrb H$moU`mhr EH$m {dUrMr AmH$Vrgh _m{hVr {bhm.
EHy$U

JwU -25
JwU {dH$nmgh
05
05
05
05
05
04
06
25

10
06
06
32

3) dm{fH$ H$m_
(JwU 25)
Imbrb gd Jmo>tMr _m{hVr d H$Vr m`{jH$ dhr/OZb _`o AgUo Amd`H$.
boIr
1)
2)
3)
4)

YmJo d bmoH$ar`m {d{dY H$mamMr _m{hVr


{dUH$m_ d H$moeoH$m_mgmR>r Amd`H$ {d{dY H$ma`m (Z~a`m) gw`mMr _m{hVr.
JmR>tMo d Q>m`mMo H$ma
nwT>rb dVy V`ma H$a`m`m nVr d gnyU df^amV `j dVy V`ma H$aUo.
4.1) bmg H$ha ( 3 ZJ)
4.2) Xmo`m`m bogMm Z_wZm (bmD$O qH$dm N>moQ>m \$mH$gmR>r)
4.3) bmoH$arMo VmoaU
98

5)

dVy {dU`m`m nVr (`m gd {dUtMo Z_wZo Zm|XdhrV bmdUo Amd`H$)


{dUH$m_mgmR>r {dUtMo H$ma
qen`mMr drU (shall stitch), _moVr Q>m`mMr drU (gm~wXmUm), nmBZ [QM,
bogr ZmQ, Ho$~b Q>rM (AmT>rMo Q>mHo$) (qgJb d S>~b)
6)
emb qH$dm doQ>a 2 dfm`m _wbm`m _mnmMo.
m`{jH$ narjogmR>r `oVmZm df^amV Ho$bo`m dVy d m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a AmUUo Amd`H$.
m`{jH$
1) H$moem : 1.1) Xmo`mMo bmg H$hg (6 ZJ)
1.2) bog 2 go._r. X d 3. go._r. bm~
1.3) bmoH$arMo VmoaU
2) {dUH$m_ : {dUrMo Z_wZo V`ma H$aUo (10 x 10 g|._r.Mo)
eob [Q>M, nb pQ>M, nmBZ pQ>M, qgJb d S>~b Ho$~b Q>rM
darb {dUtnH$s H$moU`mhr {dUtMm Cn`moJ H$$Z 2 dfm`m _wbmgmR>r emb qH$dm doQ>a {dUUo.

4) m`{jH$ narjm
doi : 2 Vmg

JwU : 50

bmoH$arMo - Ym`mMo H$moem H$m_


1)
20 gmI`m KmbyZ XmoZ aJmV 4 BM CMrMm Z_wZm V`ma H$aUo.
2)
30 g|._r. bm~ d 1 BM XrMr bog V`ma H$aUo.
3)
Xmoam /_Ur/ \w$bo `mMm dmna H$$Z 10 BM bm~rMm VmoaUmMm Z_wZm V`ma H$aUo.
4)
Ym`mMm dmna H$$Z 1 bmg H$haMm Z_wZm V`ma H$am.
5)
H$moem`m gwBZo - $_mb V`ma H$a`mgmR>r MmH$moZr qH$dm Jmob \y$b V`ma H$am.
m`{jH$ narjo H $[aVm darbn H $s H$mo U Vrh>r 1 dVy V`ma H$a`mg gm J mdr.

m`{jH$ narjm JwU {d^mJUr


1)
2)
3)
4)
5)

_mU~Vm
aJgJVr
AMyH$ H$m_ d H$m_mVrb g\$mB
{Xbo`m doioV H$m_ nyU H$aUo
ZrQ>ZoQ>Ho$nUm

10
05
15
15
05
EHy$U
***
99

50

23) {df` : H$nS>mMr KaJwVr YwbmB

(L 6)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)

H$nS>o Yw`mgmR>r Amd`H$ Jmo>r - nmUr, gm~U, {S>Q>OQ>


ew^VmH$maH$ KQ>H$ - Zri, bmoamgQ>, ew^VmH$maH$ KQ>H$
H$nS>o Yw`m`m {d{dY nVr (KfUmZo, hbH$m, Xm~ XoD$Z

Suction Washing

Am{U

Machine Washing).

4)
5)

6)

7)

Br H$aUo.
Q>mM H$aUo :

Q>mM H$a`mMm hoVy


Q>mMMo H$ma
Q>mM H$a`m`m nXVr
H$nS>mdarb S>mJmMo doJdoJio H$ma
H$nS>mdarb S>mJ H$mT>`mgmR>r bmJUmar agm`Zo d dmnabo OmUmao gm{h`
S>mJ H$mT>`mgmR>r dmna`mV `oUm`m nVr
H$nS>mdarb S>mJ AmoiIyZ S>mJ H$mT>Uo
S>m`brqZJ (1. B{Vhmg, 2. gH$nZm, 3. nVr, 4. agm`Zo d gm{h` ,
5. YwbmB Am{U S>m`brqZJ `mVrb \$aH$)

2) boIr Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi :1 Vmg
.1

.2
.3

JwU
05
04
04
04
04
04

1)
Jmibo`m OmJm ^am.
2)
`mo` OmoS>m bmdm.
3)
MyH$/~amo~a Vo {bhm.
1)
Cn`moJ gmJm (H$moUVohr 4)
2)
H$go AmoiImb?(H$moUVohr 4)
WmoS>`mV Cmao {bhm. (H$moUVohr 2)
EHy$U

100

25

JwU : 25
{dH$nmgh JwU
05
04
04
06
06
08
33

3) dm{fH$ H$m_
`m gd Zm|Xr AmH$Vr, Z_w`mgh, m`{jH$ dhr/OZb_`o Amd`H$.
1)
H$nS>o Yw`mgmR>r Amd`H$ Jmo>r - nmUr gm~U {S>Q>OQ>
2)
ew^VmH$maH$ KQ>H$ - Zri bwamogQ> ew^VmH$maH$ KQ>H$
3)
H$nS>o Yw`m`m {d{dY nVr
4)
Br H$aUo.
5)
Q>mM H$aUo : 1)
H$nS>mbm Q>mM H$a`mMo hoVy
2)
Q>mMMo H$ma
3)
Q>mM H$a`m`m nVr- 1) Ja_ nm`mVrb
2) WS> nm`mVrb
6)
H$nS>mdarb S>mJ H$mT>Uo :
1)
S>mJmMo H$ma
2)
S>mJ H$mT>`mgmR>r agm`Zo d gm{h`
3)
S>mJ H$mT>`m`m nVr- 1) gmYr nV
2) amgm`{ZH$ nV
3) brqMJ nV
4)
H$mnS>mdarb AZomiIr S>mJ H$mT>Uo.
7)
S>m`brqZJ :
1)
S>m`brqZJMm B{Vhmg
2)
S>m`brqZJMr gH$nZm
3)
S>m`brqZJgmR>r dmnam`Mr agm`Zo, gm{h`
4)
YwbmB Am{U S>m`brqZJMr VwbZm
8)
bmS>r `y{ZQ>bm `j ^oQ> XoD$Z `mMm dmmV {b{hUo.
m`{jH$ narjobm `oVmZm m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a AmUUo Amd`H$.

4)m`{jH$ narjm
doi :2 Vmg
.1 {Xbo`m H$mnS>mdarb S>mJ AmoiIyZ `mo` agm`Zm`m _XVrZo
S>m`brZ H$am (hiX, Jrg, H$m\$s, Mhm)
30
qH$dm
{Xbo`m H$nS>mbm Q>mM H$aUo
.2 Odobr dmQ>a V`ma H$am
15
.3 {Xbo`m H$nS>mbm Br H$$Z KS>r Kmbm
05
EHy$U 50
101

JwU : 50

24) nmH$H$bm

(L 7)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)
4)
5)
6)

AZmVrb _yb^yV JQ> (Ym`o, H$S>Ym`o, ^m`m, XyY, _gmbo, Vob, Vyn B.)
AZmVrb _yb^yV KQ>H$
({n>_` nXmW, pZY nXmW, {WZo, I{ZOo d OrdZgd)
d`nmH$mH$[aVm dmnamV `oUmar {d{dY gmYZo (Jg, Q>moh, hmQ> boQ>, Jrb, _m`H$modoh,
Hw$H$a Am{U {_ga)
AZ {eO{d`m`m {d{dY nVr (CH$S>Uo, dm\${dUo, ^mOUo,
ViUo, ~oH$ H$aUo (AmohZ_`o)
AZ gmR>{d`mMr Vdo
V`ma Ho$bo`m nXmWmMr qH$_V d `mVrb nmofU_y`o

2) boIr narjoH$[aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi : 1 Vmg

JwU : 25
JwU

.1
.2.
.3
.4

{dH$nmgh JwU

A)
Jmibo`m OmJm ^am.
~)
OmoS>m bmdm / MyH$ qH$dm ~amo~a Vo {bhm.
A)
EH$m dm`mV Cmao {bhm.
H$moU`mhr EH$m nXmWmMr H$Vr, gm{h` d _mUmgh
{b{hUo.
H$maUo gmJm / 2/3 AmoirV _m{hVr {bhm (H$moUVohr XmoZ)

04
04
03

04
04
03

10
04

20
06

EHy$U

25

37

102

3) dm{fH$ H$m_
Imbrb
1)
2)
3)
4)
5)
6)

gd Zm|Xr m`{jH$ dhrV/ OZb_`o AgUo Amd`H$ Amho.


AZmMo JQ>
AZmVrb KQ>H$
d`nmH$mMr {d{dY gmYZo
AZ {eO{d`m`m nVr
AZ H$go gmR>dmb?
Imbrb nXmW V`ma H$a`mH$[aVm bmJUmao gm{h`, H$Vr, qH$_V d `mVrb nmofU_y`o :
{b{hUo Amd`H$. VgoM gnyU df^amV ho nXmW {dm`mH$Sy>Z H$$Z `mdoV.
1)
^m`m - ^abr ^|S>r, nmbH$ nZra
2)
^mV - _gmbo ^mV, gmIa ^mV
3)
nmoir - \w$bH$m, ^mH$ar, Q>\$ namR>m
4)
{_l S>mitMr Am_Q>r, {nR>bo
5)
Idm XoD$Z Jwbm~Om_, nZra V`ma H$$Z agJwbo V`ma H$aUo. MH$m V`ma H$$Z
lrIS> V`ma H$aUo.
m`{jH$ narjobm `oVZm m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a AmUUo Amd`H$.

4) m`{jH$ narjm
doi : 2 Vmg
darbnH$s H$moUVmhr EH$ nXmW m`{jH$ narjoH$[aVm H$amd`mg gmJm.
(lrIS> gm{JV`mg MH$m mdm. Jwbm~Om_gmR>r Idm mdm.)
m`{jH$ narjoMr JwU{d^mJUr
1)
gm{h`mMo _mU,dOZ, _mno
2)
H$Vr
3)
nXmWmMr JwUdmm
4)
_mS>Ur
5)
dN>Vm, Q>mnQ>rn
EHy$U
103

JwU : 50

JwU
10
20
10
05
05
50

25) H${femmMr _ybVdo d nrH$ gdYZ

(M 2)

1. boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1.
2.
3.
4.
5.
6.

7.
8.
9.
10.

_mVr d _mVrMo H$ma


_mVrMo ^m{VH$ JwUY_
_hmam>mVrb eoVr`mo` {d^mJ
O{_ZrVrb nm`mMr nmVir d {nH$mZm nmUr Xo`m`m nXVr.
{nH$mMo H$ma d `mMo dJuH$aU Am{U H$moaS dmh eoVrMo `dWmnZ
Ym`mMo H$ma - A) VUYm`o- Jhy,VmXyi>, dmar, ~mOar, _H$m.
~) S>mir - ha~am
H$) Vob{~`m - ^wB_yJ, gy`\y$b, gmo`m{~Z
S>) ZJXr {nHo$ - D$g, H$mXm, H$mnyg
JwamgmR>r Mmam XoUmar {nHo$ - _H$m, dmar, ~mOar, JdV, bgyU, Kmg
YmJo XoUmar - H$mnyg, A~mS>r, Km`nmV
BYZ XoUmar - OmoOmo~m (Jojoba)
AmfYr dZnVr - AdJYm, H$moa\$S>, Vwig

2. boIr narjm/Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi-1 Vmg
.1
.2
.3
.4
.5

JwU
04
04
04
08

A) Jmibo`m OmJm ^am.


~) OmoS>m bmdm.
EH$m dm`mV Cmao m
_mVrMo, Ym`mMo d {nH$mMo H$ma
d `mMm Cn`moJ `mda Z {dMmaUo
H$maUo m
Q>rnm {bhm (H$moUVrhr)

104

JwU-25
{dH$nmgh JwU
04
04
06
08

03
02

05
04

25

31

3) dm{f H $ H$m_
JwU : 25
Imbrb gd Zm|Xr {dm`m`m m`{jH$ dhr / OZb_`o {b{hUo Amd`H$ Amho d `j H$Vr
H$adyZ `mdr.
1. O{_Zrm _emJVr`m {d{dY nVr- ZmJaUo, H$moinUo, O_rZ gnmQ>rH$aU, IV KmbUo,
dm\o$ V`ma H$aUo,
2. AmVa _emJV - Hw$XirZo IUUo, VU H$mT>Uo, O{_ZrMr _emJV, H$nmoQ> IV KmbUo
3. O{_ZrMm A`mg- ZmnrH$ O_rZ, gmYmaU O_rZ, H$gXma O_rZ.
4. {nH$mZm nmUr Xo`m`m nVr 1) nmPa Vbmd 2) \$dmaUr (H$maOo) 3) {R>~H$ qgMZ
4) garZo nmUr XoUo 5) O{_Zr ImbyZ Zi KmbyZ nmUr XoUo.
5. JmSw>i IVmMr {Z{_Vr
6. dmVmdaU d O{_Zr`m H$mam_mUo {nH$mMr bmJdS>.
7. ~r- {~`mUo H$ma Am{U `m`m _emJVr`m nVr (Tissu-culture)
8. harVJh nVr
9. H$mb`mMo nmUr Xo`m`m {d{dY nVr
10. IVmMo Cn`moJ
11. {nH$mMr gwa{jVVm
12. {nH$mMo CnZ Am{U Vdma {d^mJUr
13. EImm eoVmV ^oQ> XoD$Z `mMm dVmV {b{hUo.

4) m`{jH$ narjm
doi-2 Vmg
1) dVy AmoiIm d Cn`moJ {bhm
(15 dVwnH$s 10)
2) _mVrMo, Ym`mMo d {nH$mMo H$ma `mMo n[ajU H$am.
3) AmfYr dZnVtMo JwUY_ d Cn`moJ gmJm.

JwU-50
20
20
10
50

m`m{jH$ narjoH$[aVm `oVmZm gmo~V H$Vr m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a AmUUo Amd`H$.
***
105

26) {df` : BJOr d _amR>r Q>H$boIZ (Q>m`qnJ)

(M4/M5)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)

Q>mBnam`Q>aMm B{Vhmg

2)

Q>H$`mMr _m{hVr, Q>H$`mMo {d{dY ^mJ Q>H$`mMo {d{dY ^mJ Q>H$`mMo H$ma

3)

n[aN>oXmMo H$ma

4)

H$m~Z nonaMm Cn`moJ-ho[aE~b bmBZ noga

5)

dm`mVrb (,), (;) Am{U (.) Aem H$sOMm dmna Am{U `m`m noqgJg~Yr _m{hVr

2) boIr Zn{H$m AmamIS>m


dooi : 2 Vmg

JwU : 25

.1

EH$m dm`mV Cmao {bhm.

JwU
05

.2

`mo` n`m` {ZdS>m.

05

05

n.3

Imbrb Q>H$`^mJmMr _m{hVr m. (6 nH$s 3)

09

15

.4

Q>rnm {bhm. (4 nH$s 2)

06

12

25

37

106

{dH$nmgh JwU
05

3) dm{fH$ H$m_
JwU : 25
1)

2)
1)
2)
3)
4)
5)

dm{fH$ H$m_mMr \$mBb V`ma H$amdr


`m_`o - 5 n[aN>Xo
5 Vmio~X (balance sheet)
5 ZmoQ>rg
5 Q>oQ>_|Q>g

20 JwU

dhr_`o Imbrb Zm|Xr Agm`mV :


Q>H$`mMr _m{hVr
Q>H$`mMo H$ma
n[aN>oXmMo H$ma
Q>H$`mMo _w` ^mJ d `mMo Cn`moJ
{dam_{Mhm`m H$sO d `mMo Cn`moJ, noqgJ, B.

05 JwU

m`{jH$ narjo g mR>r `o V mZm \$mBb Am{U dhr gmo ~ V AmUUo Amd`H$ Amho .

4) m`{jH$ narjm
doi:2 Vmg
1)
Q>oQ>_|Q>
2)
ZmoQ>rg
3)
Vmio~X
4)
n[aN>oX

JwU :50
10
05
10
25
EHy$U
***

107

50

27) H$mJX H$m_, nw>m H$m_

(card board)

Am{U nwVH$ ~mYUr

(M 7)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
1.1
1.2
1.3
1.4
2)
2.1
2.2
2.3
2.4

H$mJX H$m_, nw>m H$m_ :


H$mJXmMo {d{dY H$ma
H$mS>erQ>H$ma d _mCQ> ~moS>
H$mJX H$m_mH$[aVm bmJUmar {MH$Q>[d`mMr _m`_o
H$mJX H$m_mH$[aVm bmJUmar {MH$Q>[d`mMr gmYZo
nwVH$ ~mYUr :
nwVH$ ~mYUrH$[aVm Amd`H$ gm{h` d gmYZo
nwVH$ ~mYUrH$[aVm Amd`H$ H$mJX
{d^mJ {ebmB d {ebmBMo {d{dY H$ma
aoPrZ d {MH$Q>{d`mgmR>r bmJUmar _m`_o (qS>H$, by, Ii)

2) boIr narjoH$[aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi 1 Vmg
KQ>H$
.1
.2
.3
.4
.5

Zmdo {bhm.
gm{h`mMm Cn`moJ gmJm(H$moUVohr 2)
Q>rn m/h`mam`m (gm{h`m`m) AmH$`m H$mT>m
(H$moUVohr 2)
{MH$Q>{d`mMr _m`_o - _m{hVr qH$dm V`ma H$a`mMr H$Vr
(H$moUVohr 2)
{ebmB`m H$mamMr Zmdo
EHy$U

108

JwU
04
04

JwU 25
{dH$nmgh JwU
04
06

08

12

04
05

06
05

25

33

3) dm{fH$ H$m_
boIr narjoH$[aVm Agbo`m gd KQ>H$mMr _m{hVr m`{jH$ dhr / OZb_`o AgUo Amd`H$ Amho.
(H$Vr d AmH$Vrgh).
Imbrb m`{jHo$ {dm`mH$Sy>Z df^amV H$$Z `mdr d `mMr H$Vr m`{jH$ dhrV/OZb_`o
{bhmdr.
1) nm{H$Q>o (EZhbg)-3
2) Cman{H$m (\w$bHo$n)- 16 nmZr 1
3) H$mS>erQ>Mm AmH$meH$Xrb - 1
4) Am[\$g \$mBb-2
5) dhr (qgJb goeZ) - 100 nmZr 1
6) S>m`ar -1
7) boQ>a nS>- 1
8) H$mJXmMr {nedr - ( 30 x 25 g|._r. ) 2
9) nmoQ>\$mo{bAmo - 1
10) Ow`m nwVH$mMo ~mBqS>J-1
m`{jH$ narjobm `oVmZm Ho$bo`m dVy d m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a AgUo Amd`H$.

4) m`{jH$ narjm
doi :2 Vmg
JwU :50
df^amV Ho$bo`m darb dVynH$s 1 qH$dm 2 dVy narjoH$[aVm H$a`mg gmJm`mV.
m`{jH$ narjoMr JwU{d^mJUr
KQ>H$
Jw U
_mno KoUo
10
{MH$Q>{dUo
10
{ebmB H$aUo
20
gwemo^Z
05
`dpWVnUm / Q>mnQ>rn / dN>Vm
05
EHy$U
109

50

28) gmX`gmYZ H$bm (M 8)


1) boIr narjogmR>r KQ>H$
1)

{ZJm-Ho$g d Ho$gmMr dMm

2)

Ho$e^yfm (Hair styling)

3)

Ho$gmMr aJ^yfm (Hair

4)

dModarb bd{Z_ybZ (Hair

5)

dMoMo (pb[MJ) COidUo.

6)

(\o${e`b Q>rQ>_|Q>) Moh`mMr {ZJm d H$miOr

7)

_oH$-An

colouring)
removal)

2) boIr narjm- Zn{H$m AmamIS>m


doi 1 Vmg

JwU-25

Zn{Ho$Mm AmamIS>m

JwU

{dH$nmgh JwU

.1

EH$m dm`mV Cmao {bhm.

05

05

n.2

A)

Jmibo`m OmJm ^am.

04

04

~)

gw~H$ AmH$Vr H$mT>m (H$moUVrhr 1)

04

08

.3

Imbrb {dYmZo MyH$ H$s ~amo~a Vo {bhm.

04

04

.4

A)

OmoS>m bmdm

04

04

~)

emr` H$maUo m

04

04

25

29

EHy$U

110

3) dm{fH$ H$m_
(JwU 25)
Imbrb gd m`m{jHo$ gnyU df^amV H$Z `mdrV d `mMr gnyU _m{hVr m`{jH$ dhr /
OZb_`o AgUo Amd`H$.
1)
_gmO- (Head Massage) S>mo`mbm _gmO
2)
Ho$gmMr aMZm - (Hair styles) \|$M amob, ~H$ H$mo[~J, ~H$H$qeJ
3)
_oH$An- ZddYyMm eJma
4)
Am` ~mo eo[nJ- Wo[S>J nV
5)
Moh`mMr dN>Vm :
Moh`mMo _m[be (dMoZwgma H$s_)
Moh`mbm dm\$ (Q>r[_J)
Moh`mbm bon (nH$) bmdUo.
m`{jH$ narjobm `oVmZm m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a AmUUo Amd`H$.

4) m`{jH$ narjm
doi : 2 Vmg

JwU : 50

1)

`mo` H$Vr

10

2)

gm{h`mMr {ZdS>

15

3)

Hw$ebVm

15

4)

dN>Vm d Q>mnQ>rn

10
EHy$U

50

dm{fH$ H$m_mVrb m`{jH$ KQ>H$mda AmYm[aV H$moUVohr m`{jH$ narjogmR>r H$a`mg


gmJmdo.
***

111

29) doV d ~m~y H$m_

(N 2)

(CnbYVoZwgma Ho$Z d ~m~y `mMm dmna Agmdm.)

1) boIr narjH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)
4)
5)
6)

Ho$Z`m dVy V`ma H$a`m`m nVr


Ho$ZMo H$ma
V`ma Ho$bo`m dVy aJ{dUo qH$dm nm{be H$aUo.
dVy {Q>H${d`m`m nVr, Cnm` d XwVr
V`ma Ho$bo`m dVyMr qH$_V R>a{dUo.
V`ma Ho$bo`m dVyMo XeZ Am`mo{OV H$aUo.

2) boIr narjm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi : 1 Vmg
.1
.2
.3
.4
.5

JwU :25

Jmibo`m OmJm ^am.


OmoS>m Owidm
WmoS>`mV Cmao {bhm
(H$moUVrhr VrZ)
EH$m dm`mV Cmao {bhm
Cn`moJ gmJm (H$moUVohr Mma)
EHy$U

05
05
06

05
05
10

05
04

05
06

25

31

3) dm{f H $ H$m_
JwU : 25
1)
2)
3)
4)
5)

Ho$ZMo H$ma _mhrV H$$Z KoUo.


Ho$ZMo Cn`moJ. dVy ~Z{d`mgmR>r bmJUmar gmYZo.
MQ>B {dU`mgmR>r `mo` gm{h`, nVr d aJgJVrMr _m{hVr H$$Z KoUo.
MQ>B {dU`mgmR>r `mo` gm{h`, nVr d aJgJVrMr _m{hVr H$$Z KoUo.
{Za{Zam`m AmH$mam`m MQ>m V`ma H$a`mm nVtMr _m{hVr H$$Z KoUo.
112

6)

Ho$ZnmgyZ {Za{Zamio njr, mUr d {^mr gwemo^Zm`m dVy V`ma H$a`m`m nVr d `mMo
Cn`moJ `mMr _m{hVr H$$Z KoUo.
7) Ho$Z d dVy aJ{d`m`m nVr d dmnamd`m`m aJmMr _m{hVr H$$Z KoUo.
8) V`ma Ho$bo`m dVyMr AmH$fH$ _mS>Ur H$$Z XeZ Am`mo{OV H$a`mgmR>r bmJUmar H$me`o
{dH${gV H$a`m`m VmMr _m{hVr H$$Z KoUo.
9) V`ma Ho$bo`m dVyMr {ZJm amIUo d XwVr H$aUo. XwVrgmR>r bmJUm`m gmYZmMr _m{hVr
KoU.o
10) V`ma Ho$bo`m dVyMr qH$_V R>a{dUo (dmnabobo gm{h` d V`ma H$a`mg bmJbobm doi
`mda AmYm[aV darb gd Jmo>tMr Zm|X m`{jH$ dhrV/OZb_`o AgUo Amd`H$).

m`{jH$
A)

~)
H$)
S>)
B)

1) `mo` aJgJVrMr AmH$fH$ MQ>B {dUUo.


2) \w$bmMr naS>r V`ma H$aUo.
3) Ho$ZnmgyZ njr d m`m`m {VH$Vr V`ma H$aUo.
Ho$ZnmgyZ Ho$bo`m dVy aJ{dUo.
V`ma Ho$bo`m dVyMr qH$_V R>a{dUo.
V`ma Ho$bo`m dVyMo XeZ Am`mo{OV H$aUo.
VwQ>bo`m Ho$Z`m d ~m~y`m dVyMr XwVr H$aUo.
m`{jH$ dhr/OZb d V`ma Ho$bobo Z_wZo m`{jH$ narjobm ~amo~a AmUmdoV.
4) m`{jH$ narjm

doi : 2 Vmg
dm{fH$ H$m_mVrb EH$ dVy m`{jH$ narjoH$[aVm V`ma H$a`mg gmJmdr.
.1 gyMZo_mUo dVy V`ma H$aUo.
.2 V`ma Ho$bo`m dVyZm aJ XoUo qH$dm nm{be H$aUo.
.3 aJdyZ V`ma Ho$bo`m dVyMr qH$_V R>a{dUo.
EHy$U

113

JwU : 50
25
15
10
50

30)

Green House

h[aV Jh (R

3)

1. boIr narjogmR>r KQ>H$


1.
2.
3.

4.
5.
6.
7.
8.

h[aVJhmMr `m`m d `mMr JaO.


h[aVJhmgmR>r Amd`H$ KQ>H$
h[aVJhmgmR>r Amd`H$ KQ>H$
1) n`mdaU {Z`U
2) Vmn_mZmMm n[aUm_
3) hdoVrb ~mnmda {Z`U
4) Co2 dm`yMo {Z`U
5) doJdoJ`m IVmMm n[aUm_
h[aVJhmVrb d`M{bV {Z`U nVr
h[aVJhmVrb dmT>rgmR>r bmJUmar doJdoJir _m`_o.
gmYmaU, AY {Z`{V d {Z`{V h[aVJhmgmR>r bmJUmam IM
\w$bmMo CnmXZ, JQ>dma {d^mJUr, XOm d `mMo `mnmar _hd
h[aVJhmV V`ma hmoUm`m {d{dY {nH$mgmR>r bmJUmao Amd`H$ Am{WH$ AZwXmZ d `mMm
Am{WH$ bm^me.

2. boIr narjm Zn{H$m AmamIS>m


doi-1 Vmg
.1
.2
.3

A) Jmibo`m OmJm ^am.


~) OmoS>m bmdm.
MyH$/ ~amo~a {bhm. MyH$ Ag`mg ~amo~a H$$Z {bhm.
Imbrb _wX>m`m AmYmao harVJhmgmR>r bmJUm`m
KQ>H$mMr _m{hVr gmJm (H$moUVrhr 1)
(h[aVJhmMr Amd`H$Vm, gma CO}Mm n[aUm_,
Vn_mZ, ~mm, CO2 dm`yMm n[aUm_, h[aVJhmgmR>r
bmJUmam IM, \w$bmMo CnmXZ, {d^mJUr, `mnmar _hd
114

JwU
04
04
04
06

JwU-25
{dH$nmgh JwU
04
04
04
12

.4
.5

EH$m dm`mV Cmao {bhm


Q>rnm {bhm. (H$moUVrhr 2)
EHw$U

04
03

04
09

25

37

3. dm{fH$ H$m_
JwU : 25
Imbrb gd Zm|Xr Zm|XdhrV / OZb_`o AgUo Amd`H$ Amho Imbrb m`{jHo$ {dm`mH$Sy>Z
gnyU df^amV H$$Z `mdrV
1) gaH$mar qH$dm ImOJr h[aVJhmbm ^oQ> XoD$Z Ahdmb V`ma H$aUo.
2) h[aVJhmMr {VH$Vr V`ma H$aUo d `mMr AmH$Vr V`ma H$aUo.
3) _mVrMo {d{dY Z_wZo Jmoim H$aUo VgoM h[aVJhmV doJdoJ`m _mVr`m _m`_mV dmT>Um`m
{nH$mMr VwbZm H$aUo.
4) h[aVJhmVrb {nH$m`m dmT>rda hmoUmam dm`y{dOZmMm VgoM IVmMm d nm`mMm n[aUm_ A`mgUo.

4. m`{jH$ narjoMm AmamIS>m


doi-2Vmg

JwU-50
JwU

.1
.2
.3
.4

h[aVJhmbm Amd`H$ Agbo`m KQ>H$mMr _m{hVr gmJUo


(gma COm, CO2 dm`y, ~mn , Vmn_mZmMm n[aUm_ ,IVo)
{d{dY _mVrMo Z_wZo AmoiIUo
{d{dY IVmMo Z_wZo AmoiIUo
H$moU`mhr EH$m h[aVJhmMm AmamIS>m H$mT>Uo. (AmH$Vr)

20
10
10
10
EHy$U

***

115

50

31) _` `dgm`

(M 1)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)
4)
5)
6)

JmoS>m d Im`m nm`mVrb _` `dgm`, _` `dgm`mMo AWH$maU d `dWmnZ,


H$ma d nVr
_` `dgm`mMo `dWmnZ
_memMm AZ hUyZ dmna
_mgo {Q>H$[d`mMr JaO, _mgo {Q>H${d`m`m nVr
_memnmgyZ V`ma hmoUmao nXmW d CnnXmW mMm A`mg
gJhmb`mVrb AWdm H$mMo`m Ho$g_`o nmiVm `oUm`m _mem`m OmVr d XoI^mb

2) boIr narjm - Zn{Ho$Mm AmamIS>m


JwU :25
JwU {dH$nmgh JwU
04
04
04
04

.1

A)
~)

Jmibo`m OmJm ^am


OmoS>m bmdm

.2

MyH$ H$s ~amo~a {bhm.


(MyH$ Ag`mg ~amo~a {bhm)

04

04

.3

_` `dgm` nV WmoS>`mV {bhm.


(H$moUVrhr 1)

06

12

.4

Qr>nm {bhm (H$moUVrhr 1)

03

06

.5

H$maUo {bhm (H$moUVrhr 2)

04

06

25

36

EHy$U

116

3) dm{fH$ H$m_
JwU : 25
({dm`mH$Sy>Z Imbrb m`{jH$o H$Z KoD$Z d `mMr ZmoX m`{jH$/OZb_`o AgUo Amd`H$).
1)
2)
3)

4)
5)
6)
7)

JmoS>m nm`mVrb d Im`m nm`mVrb _` `dgm` jomg ^ooQ>


(20 Amoir Ahdmb)
_mgo gmR>{d`m`m nVrMm A`mg (dmidUo d ImadUo)
_`{H$`m `dmm`YmaH$mH$S>rb ^oQ>r :
(Freezing units) dmVmZwHy${bV `Um, (Cold storages) erVJh, (Canning units)
_mgo S>~m~X H$aUo.
_` H|$mZm ^oQ>r - _mem`m doJdoJ`m OmVr d VmOonUm A`mgUo
[\$e [_b H|$mg ^oQ>
H$mMo`m Ho$g (aquarium) Mr ~mYUr, aMZm
Ad[aA_ Am{U `w[P`_bm ^oQ> d `mMm Ahdmb.
m`{jH$ narjobm `oVmZm m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a AmUUo Amd`H$.

4) m`{jH$ narjogmR>r AmamIS>m


.1

dVy AmoiIm Am{U Cn`moJ {bhm. (`m_`o _` `dgm`mVrb gm{h`, _mgo


{H$`oVrb nXmW, e` Ag`mg _mem`m OmVtMm g_mdoe Agmdm.
EHy$U 20 dVy R>odUo (`oH$s 2 JwU )
40 JwU

.2

Vm|S>r narjm

10 JwU
50 JwU

117

32) ^maVr` gJrV (M

3)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)

gJrVmMm B{Vhmg
gJrVmMr Eo[Vhm[gH$ nanam (_wKb H$mbIS>)
`m`m (gJrV)
(da,gVH$ b`, AmdVZ, Vmb, Vmbmg~Yr `m`m)
4)
dmmMo H$ma dJuH$aU :
A)
(H$ma XmoZ CXmhaUo)
~)
dmmMr _m{hVr (V~bm, hm_m}{Z`_, {gVma, byQ>, hm`m[bZ)
5)
am>JrV (OZJU_Z..dXo_mVa_ Am[\${e`b)
6)
ZmoQ>oeZ boIZ (daboIZ nVr )
(n. ^mVIS>o, da{bnr)
7) amJ - 1) `_Z 2) H$m\$r 3) ^ynmbr 4) Xog 5) eH$am 6) _mbH$g

2) boIr narjm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi 1 Vmg
.1
.2
.3
.4

.5

Jmibo`m OmJm ^am


EH$m dm`mV Cmao {bhm.
nwT>rbnH$s EH$m dmmMr _m{hVr {bhm.
(3 Zmdo XoUo)
amJ H$mamMr _m{hVr, ZmoQ>oeZ boIZ _m{hVr,
_wKb H$mbIS>, gJrVmMm B{Vhmg
`m KQ>H$mda AmYm[aV Z (H$moUVmhr 1)
`m`m {bhm (H$moU`mhr 2)
EHy$U

118

Jw U
05
05
05

JwU 25
{dH$nmgh Jw U
05
05
15

06

12

04

06

25

43

3) dm{fH$ H$m_
JwU 25
1)
2)
3)

4)
5)

amJmMr _m{hVr
VmbmMo gmXarH$aU
({VZVmb-EH$Vmb, MmVmb, gVVmb, Ho$adm, $nH$)
gmXarH$aU
N>moQ>m `mb
`oH$s 2
Ambmn
VmZ
gmXarH$aU :
gaJ_ - H$moUVohr 2, bjUJrV - H$moUVohr 2
{deof gJrVH$ma :
VamUm - 1
^OZ - 1

Qr>n : hr darb _m[hVr dm{fH$ H$m_m`m H$VrdhrV/H$goQ>_`o gH$[bV AgUo Amd`H$ Amho.
(AY {dm`mZr ~ob _`o H$Vr dhrV Zm|X H$a`mg nadmZJr Amho)

4) m`{jH$ narjm
KQ>H$mZw g ma Jw U {d^mJUr
doi :2 Vmg
.1 amJ Jm`Z (XmoZ nH$s EH$ amJ JmD$Z XmIdm)
.2 {deof gJrV H$ma (EH$ JrVH$ma JmD$Z XmIdm )
.3 EH$m VmbmMr _m[hVr {dVV gmJyZ hmVmda _moOyZ XmI{dUo.
.4 bjUJrV qH$dm gaJ_ hUyZ XmI{dUo.
.5 JmD$Z XmI{dbo`m daaMZod$Z amJ AmoiIUo

JwU :50
20
10
10
05
05
EHy$U

119

50

33) {df` : {MH$bm Am{U aJH$m_

(M 6)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1) JwV H$mi - gwdU`wJ 1)
2)
3)
4)

AOR>m bo`mVrb aJ{Mo.


aJH$m_ H$a`m`m nVr / V
{df` Am{U aJgJVr
do$i - H$bmg boUo - {en
Am{U dmVwaMZm
2) Xodmb`mMo dmVwem - ^maVr` nV
1)
_hm~{bnwa_-JJmdVaU {en
2)
dmZam`m g_yhmMo {en
3) Bbm_r dmVwem - 1)
VmO_hmb
2)
{~~r H$m _H$~am
3)
Hw$Vw~{_Zma
4) lo> AmYw{ZH$ ^maVr` {MH$ma d {enH$ma :
1)
A_Vm eoa{Jb
2)
E_. E\$. hgoZ
3)
{d. nm. H$a_aH$a
4)
g_qH$H$a ~O

2) boIr narjoH$arVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi :1 Vmg
.1
.2
.3
.4
.5

Imbrb ZmMr EH$-XmoZ dm`mV Cmao {bhm.


Jmibo`m OmJm ^am.
OmoS>m bmdm.
Q>rnm {bhm (H$moU`mhr 2)
EH$m H$bmH$VrMo d{eQ> n> H$am.

JwU
05
05
05
06
04
25

120

JwU : 25
{dH$nmgh JwU
05
05
05
09
08
32

3) dm{fH$ H$m_
JwU : 25
1)

1)
2)
3)
4)
5)

boIr narjo`m gd Zm|Xr m`{jH$ dhrV qH$dm OZb_`o AgUo Amd`H$ Amho. {MmMr
\$mBb V`ma H$aUo.
(\$mBb_`o nwT>rb {MmMm g_mdoe Agmdm.)
gH$n{M - 1) {{_V gH$n 2) R>goH$m_ H$$Z 3) H$mobmO nV
pWa{M - aJH$m_ Ho$bobr (2)
H$mobmO nVrZo (1)
_aU{M - (1) H$mnmo{PeZ (1)
H$mQy>Z {Mo - (2)
{ZgJ {Mo - (2)
m`{jH$ narjobm `oVmZm {MmMr \$mBb d Zm|Xdhr gmo~V AmUmdr.

4) m`{jH$ narjm
doi 2Vmg
JwU{d^mJUr1) `mo` aoImQ>Z d _mU ~Vm
2) aJgJVr
3) dN>Vm d Q>mnQ>rn
4) {MmMr n[aUm_H$maH$Vm

JwU:50
-

15
10
10
15
50

{MH$bo`m Mma {df`mnH$s H$moU`mhr EH$m {df`mda {M{Z{_Vr H$aUo.


({df` XoUo, AmH$ma XoUo, KQ>H$ XoUo)
1)
pWa{M g_moa _mSy>Z `mMr aMZm H$aUo.
(KQ>H$ - nmQ> , ~mXbr, _J, gwaB, _mR>, \$io, ^mon`mMr \$moS>, _wim, XwYr ^monim,
Zmai, AS>o B. nwT>o d _mJo S>onar _mS>Uo)
2)
gH$n{M - bneoS>gmR>r, emo^o`m ^mS>mgmR>r, \$aergmR>r gH$n V`ma H$aUo.
3)
_aU{M- {df` XoUo
CXm. m[UgJhmb`, nVJ CS>{dUmar _wbo, B.
4)
{ZgJ{M- EH$m \w$bmMr S>hmir XoD$Z {ZgJ{M H$mT>Uo,CXm.-gXm\w$br, OmdX, AQ>a,B.
121

(L 8)

34) {df` : `mnmaemmMr _ybVdo


1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$
dm{U` n`dhma
1) `m`m, _hd, AmamIS>m, B.
2) \$m`qbJ
3) doi : Am{U l_ dmM[dUmar gmYZo- CXm.- Q>m`qnJ _erZ,
Poamg, H$`yQ>a `mdgm{`H$ nboIZmMm _gwXm V`ma H$aUo.
AmdH$ / OmdH$ ZomX a{OQ>a.
1)
{d{dY gWmMo H$ma
(_m{hVr, H$m`nVr, d{eQ>o B.)
2)
_mb{dH$s- AW, `m`m, H$m`, _hd
3)
Om{hamV H$bm - _hd, H$ma
4)
`edr {dHo$Vm- d{eQ>o
5)
AmYw{ZH$ gnH$ nVr - gmYZo
6)
~H$m Am{U ~Ho$Mo `dhma

2) boIr narjm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


doi - 2.00 Vmg
.1
.2
.3
.4
.5
.6

JwU - 50
JwU
06
06
06
06
16

Jmibo`m OmJm ^am.


OmoS>m bmdm.
MyH$ H$s ~amo~a Vo {bhm.
EH$m dm`mV Cmao {bhm.
WmoS>`mV Cmao {bhm
(H$moUVrhr 4)
g{dVa Cmao {bhm. (H$moUVohr 2)
EHy$U
122

{dH$nmgh JwU
06
06
06
06
20

10

15

50

59

3) dm{fH$ H$m_
JwU : 50
(Imbrb KQ>H$mMr _m{hVr d Z_wZo m`{jH$ dhr / OZb_`o AgUo Amd`H$.
1) {d{dY gWmMo H$ma - _m{hVr, H$m`nVr, d{eQ>o, B.
2) _mb{dH$s - H$m`, _hd, B.
3) Om{hamV H$bm- _hd, H$ma
4) `edr {dHo$Vm - d{eQ>o
5) AmYw{ZH$ gnH$ nVr - gmYZo
6) ~H$m Am{U ~Ho$Mo `dhma
7) ghH$mar gWobm ^oQ> XoD$Z `mMm Ahdmb {b{hUo.
8) emioVrb dm {dH$s H|$, {dmWu dVy ^mS>ma, g_obZmVrb Q>mg `m {R>H$mU`m
{dH$sH$me`mMo {ZarjU H$$Z Ahdmb {b{hUo.
9) EH$ Om{hamV V`ma H$aUo.
10) Om{hamV/ gnH$ _m`_o `mda JQ>MMm d `mMm Ahdmb.
11) ^aUm{M>r, ngo H$mT>`mMr brn, YZmXoe, nmdVr `mMo Z_wZo.
12) `mdgm{`H$ nboIZmMm _gwXm V`ma H$aUo.
13) AmdH$ OmdH$ Zm|X a{OQ>a

4) m`{jH$ narjm
gXa {df`mMr m`{jH$ narjm KoUo e` Zg`m_wio boIr narjoVrb m JwU d dm{fH$
H$m_mgmR>r m JwU `mMo $nmVa m`{jH$ narjo`m JwUm_`o H$a`mV `mdo.

***

123

35) nwVnmbZmMr _ybVdo

(L 9)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)

2)
3)

4)

amoH$S> {H$XuMr {d^mJUr


1.1 IaoXr H$sX
1.2 {dH$s H$rX
1.3 AmdH$ H$rX (Returns Inward book)
1.4 OmdH$ H$rX (Returns Outward book)
1.5 gdgmYmaU H$rX (XodmU-KodmU)
1.6 gdbVtMr Zm|Xdhr (subsidiary journal) XmoKmMr _m{hVr.
`mnmar H$ga (gdbV-discount) d amoIrMr H$ga
`mMm AW d `mVrb \$aH$ g_OyZ KoUo.
EH$b `mnmamMm dfAIoaMm O_mIM
(Financial accounts of sale trading concern)
3.1 `mnma ImVo
3.2 Z\$m d VmoQ>m ImVo
3.3 Vmio~X
gJUH$m`m ^mJmMr _m{hVr, gJUH$mMm `mo` dmna,
B-H$m_g d Q>br moJm_Mm AW g_OyZ KoUo

2) boIr narjm Zn{Ho$Mm AmamIS>m

1)
2)
3)
4)
5)
6)

JwU
06
06
06
12
12
08

Jmibo`m OmJm ^am


MyH$ H$s ~amo~a Vo gmJm
EH$m dm`mV Cmao {bhm
`m`m {bhm. (H$moU`mhr 3)
\$aH$ n> H$am (H$moUVohr 3)
g{dVa Cmao {bh. (H$moUVrhr 2)
EHy$U
124

50

JwU : 50
{dH$nmgh JwU
05
05
05
16
16
12
59

3) dm{f H $ H$m_
JwU : 50
1)
2)
3)
4)
5)
6)

H$rXum H$mamMr _m{hVr {b[hUo-IaoXr H$rX, {dH$s H$sX, AmdH$ H$sX, OmdH$ H$rX
gdgmYmaU H$rX, gdbVtMr Zm|Xdhr.
`mnmar d amoIrMr H$ga (gdbV) `mMm AW d `m gH$nZmVrb \$aH$ g_OyZ KoUo.
EH$b `mnmamMm dfAIoaMm O_m IM nwT>rb _wmZwgma g_OyZ KoUo. (Zm|XUrMr nV)
`mnma ImVo, Z\$m d VmoQ>m ImVo, Vmio~X.
gJUH$m`m ^mJmMr OwO~r _m{hVr KoUo, gJUH$mMm `mo` dmna H$aUo.
B-H$m_g hr gH$nZm g_OyZ KoUo, Q>br moJmMr _m{hVr KoUo.
`mnmar gWm d gJUH$ H|$mg ^oQ>r XoU d jo^oQ>tMm Ahdmb {b[hUo.
darb gd _m{hVr m`{jH$ dhr/OZb_`o AgUo Amd`H$ Amho.

4) m`{jH$ narjm
gXa {df`mMr m`{jH$ narjm KoUo e` Zg`m_wio boIr narjoVrb m JwU d dm{fH$
H$m_mgmR>rMo m JwU `mMo $nmVa m`{jH$ narjo`m JwUm_`o H$a`mV `mdo.
***

125

36) _mVrMo gmMoH$m_

(N 1)

1) boIr narjoH$[aVm KQ>H$


1)
2)
3)
4)

{dQ>m V`ma H$a`mMr _m{hVr


{MH$Q> nXmWmMo Cn`moJ, V`ma H$a`mMr _m{hVr (H$Vr) (Ii, gag, qS>H$)
bQ>a Am\$ n[ag nmgyZ {d{dY H$maMo gmMo V`ma H$aUo.
gm`mMo H$ma - Press mould
Pull cut mould
Single waste mould
Double waste mould

5)

gm`mMo Cn`moJ, {ZJm

2) boIr narjoH$[aVm Zn{Ho$Mm AmamIS>m


JwU 25
KQ>H$
1)
2)
3)
4)
5)

JwU
05
05
06
04
05

Jmibo`m OmJm ^am


OmoS>m bmdm.
{Q>nm {bhm (H$moU`mhr XmoZ)
Cn`moJ gmJm.
4 Vo 5 AmoirV Cma {bhm.(H$moUVohr EH$)
EHy$U

25

{dH$nmgh JwU
05
05
09
04
10
33

3) dm{fH$ H$m_
JwU 25
dm{fH$ H$m_mVrb d boIr narjoH$aVm Agbo`m KQ>H$m`m gd Zm|Xr m`{jH$ dhr qH$dm OZb_`o
AgUo Amd`H$ KQ>H$ KQ>H$
1)
Amo`m _mVr`m gm`m`m ghm`mZo {dQ>m nmS>Uo.
- gmMo ^aUo d {dQ>m nmS>Uo
126

2)

{MH$Q> nXmW V`ma H$a`m`m nVr


{MH$Q> nXmWmMo Cn`moJ
3)
gm`mMo Cn`moJ d {ZJm
- gmMo V`ma H$a`mMr _m{hVr
4)
Imbrb dVy df^amV {dm`mH$Sy>Z H$$Z `m`mV d `mMr _m{hVr Zm|X dhrV
{bhmdr.
1)
\$io g\$aMX , {gVm\$i
2)
^m`m ^|S>r, dmJo
3)
nmUr hmr, Jm`
4)
njr {M_Ur, nmonQ>
5)
\w$bXmUr
6)
_mZdr Mohoam
7)
JUnVr
8)
AY CR>mdmMr boQ>
9)
{{_Vr Z_wZm V`ma H$aUo- {d{dY AmH$ma V`ma H$$Z ZjrH$m_ H$aUo.
(H$moUVohr XmoZ) CXm- {H$moU, Am`V, Jmob B`mXr.
m`{jH$ narjobm `oVmZm dVy, m`{jH$ dhr/OZb ~amo~a AmUUo Amd`H$.

4) m`{jH$ narjm
doi : 2 Vmg

JwU-50

df^amV V`ma Ho$bo`m dVynH$sM 1 dVy m`{jH$ narjogmR>r H$a`mV gmJmdr.


1)
2)
3)
4)

KQ>H$
dVyMr _mU ~Vm
H$m_mVrb g\$mB
dVyMo gwemo^Z
H$Vr `mo` dooioV nyU H$aUo

JwU {d^mJUr
20
10
10
10
EHy$U


127

50

Das könnte Ihnen auch gefallen