OSNOVNI TIPOVI TEMELJA Temelj je jedan od najvanijih elemenata konstrukcije objekta.

Preko temelja se optereenje od objekta prenosi na tlo, pri emu se mora obezbediti stabilnost tla, a deformacija temelja treba da bude u dozvoljenim granicama u zavisnosti od naponskog stanja u konstrukciji objekta i eksploatacionim potrebama objekta. Osnovana podela vrste fundiranja je na plitke i duboke temelje. Plitki temelji prenose optereenje od objekta na tlo preko kontaktne povrine izmeu temelja i tla. U ovu grupu temelja spadaju: trakasti temelj (nearmirani i armirani) temeljne kontra grede (postavljene u jednom ili dva ortogonalna pravca, kada formiraju rotilj) temeljne kontra ploe temelji samci Duboki temelji prenose optereenje objekta na tlo preko kontaktne povrine izmeu temelja i tla, kao i preko bonih strana temelja. Kod ovih temelja odnos visine temelja H i irine temelja B jedanak je ili vei od etiri: H 4 B U ovu grupu temelja spadaju: ipovi dijafragme bunari kesoni TRAKASTI TEMELJI Trakasti temelji se postavljaju ispod nosivih zidova (zidanih opekom ili od armiranog betona). Odreivanje dimenzija temelja vri se iz uslova nosivosti tla (irina temelja B) i uslova nosivosti betonskog preseka na savijanje (visina temelja H). Trakasti temelji od nearmiranog betona irina temelja odreuje se iz uslova dozvoljenih napona:

z =

V Ft V Ft zbir svih vertikalnih sila koje deluju na temeljnu spojnicu povrina temeljne spojnice

(6.1.)

gde je

Ako je Ft = B 1.0 , tada je: B= V zdoz (6.2)

Sl. 6.1. Trakasti temelj od nearmiranog betona

Visina stope temelja se odreuje iz uslova dozvoljenih napona zatezanja od savijanja na konzolnom prepustu. Momenti savijanja u preseku c-c za vrednost napona tla u temeljnoj spojnici, izazvanog vertikalnim optereenjem bie Mc = gde je V reaktivno optereenje tla od sile V, bez uticaja teine tla iznad B stope, sopstvene teine stope i korisnog optereenja p. Otporni momenat preseka c-c je: Wc = 1.0 H 2 6 (6.4) z c2 2 (6.3)

z =

Kada se u izraz za odreivanje napona zatezanja u betonu izazvanog savijanjem

bz =

Mc Wc

(6.5)

Unesemo jednaine (6.3) i (6.4) dobijamo izraz kojim se odreuje visina stope od nearmiranog betona u funkciji veliine slobodnog prepusta duine c, napona u temeljnoj spojnici i dozvoljenog naprezanja na zatezanje u betonu izazvanog savijanjem H = c 3 z bz (6.6)

U tabeli su date vrednosti dozvoljenih napona zatezanja u betonu izazvanih savijanjem. MB (MPa) bc (MPa) 10 0.20 15 0.35 20 0.50 30 0.80 40 1.00

Po Evrokodu 2 PRORAUN BETONSKIH KONSTRUKCIJA EN 1992-1-1:2004 Aksijalno optereene temeljne trake i pojedinane temeljne stope mogu da budu od nearmiranog betona pod uslovom da je : 0.85 hF 9 gd / f ctd a gde je hF debljina temelja a prepust temelja u odnosu na stranicu stuba gd proraunska vrednost pritiska na tlo fctd proraunska vrednost vrstoe betona pri zatezanju (u istim jedinicama kao i gd) Kao uproenje moe da se koristi hF / a 2 (6.8) (6.7)

Sl. 6.2. Nearmirana betonska temeljna stopa

PRIMER 1 Za date podatke izvriti dimenzionisanje trakastog temelja od nearmiranog betona.

Vertikalna sila u zidu neposredno iznad temelja Debljina zida Ukupna teina poda i korisno optereenje na podu Dozvoljeno naprezanje tla Dubina fundiranja Zapreminska teina tla Marka betona

V=100kN/m dz=25cm p=5kN/m2 zdoz=0.14MPa Df=1.0m =18kN/m3 MB20

Prvo se odredi priblina irina stope B. Obzirom da je nepoznata dimenzija stope, njena sopstvena teina i teina tla iznad stope, treba u proraun ui sa uveanom silom V (npr. 25%). Ukoliko se pretpostavka pokae netanom moraju se izmeniti dimenzije stope temelja. B= V 1.25 V 1.25 100 = = = 1.04m zdoz zdoz 0.14 10 3

Usvojeno: B=1.05m c = ( B dz ) / 2 = (1.05 0.25) / 2 = 0.4m Reaktivno optereenje koje deluje tako da savija konzolni prepust

z =

V 100 = = 95kN / m 2 = 95 10 3 MPa = 0.095 MPa B 1.05

Pa je visina H H = c 3 0.095 3 z = 0 .4 = 0.302 m 0 .5 bz

Usvojeno: H=0.35m Za ovako usvojene dimenzije izvrie se kontrola stvarnog napona u tlu na nivou temeljne spojnice. Kontrola napona za usvojene dimenzije Analiza optereenja: Vertikalna sila Optereenje od zemlje iznad stope (1.05-0.25)x0.65x18 Sopstvena teina stope 1.05x0.35x24.0 Optereenje od poda (1.05-0.25)x5.0 Ukupno optereenje Stvarni napon u tlu na nivou temeljne spojnice iznosi V 122.18 = = 116.36kN / m 2 = 0.116 MPa < zdoz = 0.14 MPa B 1.0 1.05 1.0 Stvarni napon u tlu je u granici dozvoljene vrednosti. 100.00kN/m 9.36kN/m 8.82kN/m V= 4.00kN/m 122.18kN/m

zstv =

Sada se odreuje stvarni napon zateznja u betonu. Reaktivno optereenje od sile V je q= V 100 = = 95.24kN / m 2 B 1.0 1.05 1.0

Momenat savijanja u preseku c-c Mc = q c 2 95.24 0.4 2 = = 7.62kNm 2 2

Otporni momenat preseka c-c Wc = H 2 1.0 0.35 2 1.0 = = 0.0204 m 3 6 6

Stvarni napon naprezanja u betonu Mc 7.62 = = 373.5kN / m 2 = 0.374 MPa < bz = 0.50 MPa Wc 0.0204 Znai da je napon zatezanja u betonu u granicama dozvoljenih vrednosti.

bzstv =

Trakasti temelji od armiranog betona irina temelja odreuje se istim postupkom kao i kod temelja nearmiranog betona, izraz (6.1) Visina stope se odreuje prema izrazima za visinu preseka armirano betonskih preseka optereenih momentom savijanja u preseku c-c.

Sl. 6.2. Trakasti temelj od armiranog betona

Reaktivno optereenje tla od vertikalne sile V je V B I izaziva momenat savijanja u preseku c-c Mc z c2 2

z =

(6.7)

(6.8) (6.9)

M kr = sr M c

Gde je Mkr kritini momenat koji se dobija mnoenjem stvarnog momenta Mc koeficijentom sigurnosti sr. Tada je statika visina preseka h=k M kr fB b (6.10)

Odnosno visina stope

H =h+a

(6.11)

Zategnuta armatura u preseku bie

Fa = 1M b h

fB a

(6.12)

Kontrola napona u tlu Po usvajanju konanih dimenzija temelja vri se kontrola napona u tlu, u nivou temeljne spojnice. Stvarni napon u tlu ne sme da prekorai dozvoljene napone.

zstv =

V zdoz B 1.0

(6.13)

PRIMER 2 Za date podatke izvriti dimenzionisanje trakastog temelja od armiranog betona. Vertikalna sila u zidu neposredno iznad temelja Debljina zida Ukupna teina poda i korisno optereenje na podu Dozvoljeno naprezanje tla Dubina fundiranja Zapreminska teina tla Marka betona Kvalitet elika V=220kN/m dz=15cm p=10kN/m2 zdoz=0.18MPa Df=1.3m =18kN/m3 MB30 RA400/500-2

Prvo se odredi priblina irina stope B. Obzirom da je nepoznata dimenzija stope, njena sopstvena teina i teina tla iznad stope, treba u proraun ui sa uveanom silom V (npr. 25%). Ukoliko se pretpostavka pokae netanom moraju se izmeniti dimenzije stope temelja. B= V 1.25 V 1.25 220 = = = 1.52m zdoz zdoz 0.18 103

Usvojeno: B=1.55m Tada je duina prepusta c c = ( B dz ) / 2 = (1.55 0.15) / 2 = 0.7 m Minimalna visina se usvaja H=0.35m Za ovako usvojene dimenzije izvrie se kontrola stvarnog napona u tlu na nivou temeljne spojnice. Kontrola napona za usvojene dimenzije Analiza optereenja: Vertikalna sila Sopstvena teina stope (1.55x0.15+0.2x(0.25+1.55)/2)x25.0=0.4125x25 Optereenje od zemlje iznad stope (1.55x1.3-0.4125-0.15x0.95)x18 Optereenje od poda (1.55-0.15)x10.0 Ukupno optereenje Stvarni napon u tlu na nivou temeljne spojnice iznosi V 270.59 = = 174.57 kN / m 2 = 0.175 MPa < zdoz = 0.18MPa B 1.0 1.55 1.0 Stvarni napon u tlu je u granici dozvoljene vrednosti. 220.00kN/m 10.31kN/m 26.28kN/m V= 14.00kN/m 270.59kN/m

zstv =

Sada se odreuje stvarni napon zateznja u betonu. Reaktivno optereenje od sile V je q= V 220 = = 141.94kN / m 2 B 1.0 1.55 1.0

Momenat savijanja u preseku c-c Mc = q c 2 141.94 0.7 2 = = 34.78kNm 2 2

Kritini momenat po teoriji graninih stanja je M kr = g M g + p M p

sr =

1 .6 g + 1 .8 p q

to bi u ovom primeru bilo:

sr =

1.6 220 / 1.5 + 1.8 10 252.66 = = 1.61 220 / 1.5 + 10 156.66

M kr = kr M c = 1.61 34.78 = 56.0kNm Za zadani kvalitet betona MB30 i armature RA400/500-2, usvojenu minimalnu visinu Hmin=35cm, odredi se statika visina preseka h. h = H a = 35 3.0 = 32cm Tada je k= h M kr fB b = 32 56 100 20.5 10 1 100 b=0.850 = 6.0779

a=10

1M=2.858%

Potrebna povrina armature je Fa = 1M b h fB 32 100 20.5 = 2.858 = 4.69cm 2 a 100 400

Za usvojen profil R12 (fa=1.13cm2), razmak armature je t= fa 1.13 100 = 100 = 24cm Fa 4.69

Usvojena je glavna armatura R12/20 Podeona armatura iznosi Fapod = 0.2 Fa = 0.2 4.69 = 0.97 cm 2 Za usvojen profil R8 (fa=0.5cm2), razmak armature je fa 0.50 t= 100 = 100 = 53.2cm Fa 0.94 Usvojena je podeona armatura R8/20