thi i mi

TP CH NGHIN CU & THO LUN

S 24
thng 3, 2012

Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc*

John Lee**
Chnh tr vn l thng soi trong chnh sch ton cu ca Trung Quc. Ngy 10 thng 12 nm 2003, trong mt din vn cho sinh vin i hc Harvard, Th tng n Gia Bo gii thiu cho c ta M lun thuyt dy ha bnhca Trung Quc. Lp lun rng Trung Quc tri l mt nc ngho tnh theo thu nhp u ngi v mt nn kinh t cn lc hu trn nhiu phng din, n Gia Bo khng nh rng quc gia ca ng cn mt mi trng n nh tri dy. ng nhn mnh l Trung Quc ang tri dy trong mt trt t kinh t t do ton cu, chn tham gia vo trt t y thay v theo chnh sch khc kh t cp t tc ca thi Mao Trch ng. Lun thuyt dy ha bnhca Trung Quc, tri sau ny c iu chnh thnh pht trin ha bnh dng nh ti , khng nh iu m cc hc gi danh ting ni n trong nhiu nm qua: Mc d trt t kinh t t do c Phng Ty thit k v xy dng, nhng l mt trt t m. Nhng quc gia ang tri dy, d ngoi phng Ty, vn c th tr nn thnh vng trong mi trng cnh tranh ny m khng cn thch thc cc nguyn tc v lut l c bn ca trt t y.1 C nhn nh cho rng Trung Quc khng mun m cng chng c kh nng ngm ph hoi v thay i trt t quc t hin ti. l mt nhn nh thuyt phc. Trong hn hai thp k qua, chnh Trung Quc l

Phng dch bi China Corporate Leninism ca John Lee, tp ch The s American Interest, thng 5-6 nm 2012, tr. 36-45.
**

John Lee l ph gio s tr ging, ng thi l nghin cu vin theo chng trnh Michael Hintze v An ninh nng lng ti Trung tm nghin cu an ninh quc t, i hc Sydney. ng cng l mt hc gi ti Vin Hudson, Washington, DC.
1

Xem G. John Ikenberry, The Future of the Liberal World Order: Internationalism After America Foreign Affairs (May/June 2011). ,

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

88

quc gia hng li nhiu nht t trt t ny v, v nhiu l do thc t, c v nh h s tip tc chp nhn trt t y trong tng lai trc mt. Trung Quc hin l i tc thng mi ln nht ca Nht Bn, Hn Quc, Vit Nam, Singapore v c, ng thi cng l bn hng Chu ln nht ca M v n , th nn Trung Quc kh c th chp nhn hi sinh ng ngoi th ch thng mi ton cu ny. Quan trng hn, Trung Quc cha trin khai c mt quan nim no kh d thay th trt t hin ti tt nhin phi l mt quan nim m, v lu di, cc quc gia khc cng s chp nhn hoc rp khun. Cng kh m tng tng Trung Quc c th p t mt trt t mi trn cc nc lng ging ca h. M vn l mt sc mnh qun s vt tri chu v mt i tc an ninh c hu ht cc nc quan trng trong vng a chung. R rng l v mt chin lc th Trung Quc vn cn l mt th lc ang tri dy nhng c lp, d kh nng qun s ca h cng ngy cng ln. So vi lp lun trn, th lp lun cho rng Trung Quc s quyt nh tng hi nhp vo trt t kinh t t do ton cu, hoc rng Trung Quc c th b thuyt phc theo con ng y, th yu hn rt nhiu. C ngi khng nh rng vic Trung Quc hi nhp vo trt t kinh t quc t t do2 l mt xu hng tt yu, song khng nh ny phn nh nhiu nhm ln nghim trng v th gii quan v cc u tin ca ng Cng sn Trung Quc (CSTQ). Nhng ngi khng nh nh th khng thy nhng ngha su xa ca th ch cai tr hin nay ca Trung Quc. H cng khng thy nhng p lc chnh tr v cu trc chi phi CSTQ, nhng p lc bt buc CSTQ phi mcho cc doanh nghip bo nh nc c c nhng thnh tch kinh t nht nh. H cng b qua thc trng cc tng tc chnh tr, kinh t v x hi gia nhng ch th trong mt ch m Nh nc ng vai tr ch o v khng ch. C bn, vn l: Mt h thng trong cc ch th cnh tranh vi nhau theo quy lut, mt s cnh tranh m ng lc l thng mi, th s tm cch gii hn vai tr v kh nng can thip vo i sng kinh t t nh nuc (v cc ng phi chnh tr). H thng y s tch bit trong chng mc c th hot ng kinh t ra khi nhng can thip chnh tr ca nh nc, v n cho php logic ca li ch thng mi, thay v li ch chnh tr, c hin thc ti a. H thng y tn trng nhng th trng c quy c, nhng l nhng th trng ch thc. CSTQ cui cng th c nhng mc ch ngc li.

Hay cng chnh l nhng ngi b thuyt phc bi n d d phn k (stakeholder) ca Robert Zoellick (v nhiu tc gi khc). Theo n d ny, trt t kinh t ton cu c v nh mt i cng ty c nhiu ngi phnvo d (chng nhng l ngi u t m cn l ban qun l, v c cng nhn trong cng ty y). Mi ngi phnnh vy u ng gp, chia s li lc, v c d trch nhim i vi cng ty (ch thch ca ngui dch).

Thi i Mi | Thng 3, 2012

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

89

Tt nhin, thnh qu ca cnh tranh kinh t cng em li li ch chnh tr tim n cho chnh ph cc quc gia dn ch t do. Nhng mt quc gia chuyn ch nh Trung Quc th khc: nhng ch tiu kinh t th c nh trc, v lm th no t uc nhng ch tiu y3 l vn ct li c tnh sng cn cho ch . Mt s hi nhp thc s vo trt t t do ton cu s bt buc Trung Quc iu chnh su rng h thng kinh t - chnh tr, cng nh cch thc iu hnh quc gia ca h. Nhng s iu chnh ny s lm suy yu ch t CSTQ, lm lung lay tn gc nhng tho hip vn mong manh gia ng v cc tng lp kinh t v x hi tinh hoa. Bi l vic duy tr quyn lc vn l u tin s mt ca CSTQ, cc ch th kinh t Trung Quc c bit l nhng ch th do nh nc trc tip s hu vn l cng c ngm, khng ch cho phng thc qun tr quc gia m cn bo v an ninh cho ch trong gii quan L-nin-nttheo kiu hin nay ca CSTQ th V cc doanh nghip nh nc Trung Quc phi i u vi nhiu chng ngi ng k (v cch vn hnh ln vn ha) c th thnh cng trn th trng th gii, CSTQ kh lng ph thc vn mnh cc doanh nghip ny vo tay cc v thnca cnh tranh, nng lc v may ri, trong mt h thng th trng x b, song c quy lut. Ni cch khc, trong nhn thc ca CSTQ th ci gi phi tr v chnh tr, kinh t v chin lc ca s hi nhp thc s vo trt t kinh t t do ton cu s cao hn rt nhiu, so vi nhng chi ph (m phn ln l ph giao dch4), ca s theo min ph(free riding) trong trt t . n Nhng ct tr ca trt t kinh t t do ton cu D thy rng ct tr ca trt t kinh t quc t t do hin nay gm hai h thng: mt l mt h thng m c tnh l cnh tranh v tranh chp c gii quyt theo lut nh, v hai l cc h thng kinh t, thng mi m. Song, cc lut nh y nh hng ra sao n vai tr ca nh nc, n s phn tn quyn lc, n cc chnh sch i ni ln i ngoi, th rt t khi c bn n v cng t c hiu r. Trong trt t kinh t t do, cc chnh ph phi cam kt duy tr (i) mt h thng lut l kinh t ton cu, (ii) mt khun kh c tha thun v s hp tc v cnh tranh kinh t, v (iii) cc quy trnh gii quyt tranh chp m k thng ngi thua khng do sp t trc. Ly mt v d, trch nhim tun canh ca Hm i th By ca M trn vng n Thi Bnh Dng khng nh hng g n s vn hnh v kt qu ca cc hot ng kinh t trong vng. Washington c th s dng sc mnh qun s ca mnh mt cch chnh ng khi bo v cc cng dn M
3

Qua vic cung cp nhng c hi m rng cho cc doanh nghip nh nc v bo m ngun lc cho cc khon u t c hng dn trc trong nn kinh t.
4

Transactions cost (ch thch ca ngi dich).

Thi i Mi | Thng 3, 2012

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

90

nc ngoi, nhng khng th dng sc mnh y p buc cc chnh ph hoc cng ty ngoi quc thc hin nhng mc tiu kinh t ca M. qua ri thi k chin tranh v thng mi; v lm sao chm dt nhng cuc chin nh th chnh l mt trong nhng tr ct thc h ca cuc Cch mng M.5 Bng cch trng chng h thng, thay v chnh h can d vo nhng cuc cnh tranh kinh t v thng mi, cc chnh ph t khng dng quyn lc ca h t c nhng thnh qu kinh t no . Ni cch khc, trong trt t kinh t t do quc t, c s phn bit r rng gia ch th chnh tr v cc ch th kinh t. c tnh cn bn ca trt t chnh tr ni b cc quc gia dn ch t do hin nay l s tch bit cc ch th chnh tr, kinh t, php lut v hnh chnh, v theo sau l s phn tn quyn lc nh s tch bit ny. Ngi dn c th kin nh nuc, m thng bi trn php l l do phn quyt ca cc ta n v thm phn c lp. Th hin c trng v ti thng ca mt quc gia php tr trn thc t i vi mi chnh th l kh nng thay th trong ho bnh chnh ph ng nhim nu chnh ph ny tht c v buc phi bn giao tt c ti sn quc gia cho chnh ph k nhim. l nhng cu trc v tp qun x th ti cn cho s vn hnh trung thc ca mt trt t t do, trong ni b mt nc cng nh gia cc nc vi nhau. Trn phng din ton cu, trt t ny c th c c nh mt s kin cn bn, l cc chnh ph t nguyn tham gia vo cch sp xp ca trt t y (k c nhng nh ch ca n, chng hn nh T chc Thng mi Th gii). Khng phi ngu nhin m nhng ngi bo tr trt t t do cc quc gia phng Ty cng c nhng k vng tng t i vi trt t t do ton cu. Tuy nhin, khng nh s suy din thng c ca nhng ngi phng Ty i vi cc thnh vin tham gia trt t ton cu, trt t trong nc khng nht thit phi i i vi trt t quc t. Ngi phng Ty c th khng thc r v s song trng ny bi l, i vi h th s song trng y hu nh l ng nhin, th nhng gii lnh o CSTQ thc rt r s song trng ny v h rt hiu h qu ng lo ngi (i vi h) ca lin h y. Hin nhin, mt quc gia chuyn ch vn c th tham gia vo trt t ton cu t do m khng phi chu hu qu c tnh quyt nh n ch trong nc. Nht Bn vo cui nhng nm 1940, Hn Quc, i Loan trong nhng nm 1980, c nhng chnh quyn chuyn ch mi ni ln trong khun kh ca trt t t do sau Th chin II. Tuy vy tt c cc quc gia u np mnh trong lin minh vi phng Ty v trng cy vo ci an ninh ca M. iu ny c ngha l cc chnh ph c ti nhng quc gia y d b nh hung ca M v ci cch kinh t, chnh tr, hn l Trung Quc ngy nay rt nhiu. Mt phn ca nh hng ny cho thy, vo cui nhng nm 1970, tnh trng thc thi php quyn, bo h
5

cun sch ni ting mt cch xng ng ca Felix Gilbert: To The Farewell Address (Princeton University Press, 1970).

Thi i Mi | Thng 3, 2012

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

91

s hu tr tu, bn quyn kinh doanh v cc b my hnh chnh c lp c xy dng vng chc ngay trong lng cc quc gia chuyn ch y, v cn hn ca Trung Quc hin nay nhiu. Mt khi tin trnh t do ha thc s din ra cc nc th h thc s hi nhp vo trt t t do y, v mnh ting ng h n. Hon cnh v din bin cc quc gia lc y l hon ton khc vi Trung Quc ngy nay. Cui cng, cn mt quan im na cng rt sai lm, l quan im cho rng, n gin, Trung Quc ang theo ui hnh pht trin kiu m ng Vi s tin ho ca m hnh kinh t ca cc quc gia ng , . nhng chng ngi vo qu trnh hi nhp trt t t do gim i nhiu. Vi c cu chnh-tr-l-trn-ht ca m hnh kinh t - chnh tr Trung Quc, Trung Quc cng ngy cng l th ch i vi nhng yu t then cht m s hi nhp vo trt t t do i hi. CSTQ rt khng sn sng hi nhp thc s v thch ng vi trt t kinh t t do ton cu v s iu ny s lm xi mn ch t chin lc trong nc ca h, l chin lc bm gi quyn lc. Hai giai on ci cch khc bit ca Trung Quc Chng ta c th hiu r hn mi quan h gia chnh sch trong nc v nh hng quc t ca Trung Quc nu chng ta xem k bn cht nhng ci cch sau Mao. Nhng ci cch ny c th c chia lm hai giai on: trc bin c Thin An Mn t 1978-89, v sau bin c Thin An Mn t 1991 n nay. (a) Giai on u bt u vi ng Tiu Bnh vo thng 12/1978. Trc nm 1989, s bng n t pht, khng theo k hoch, nhng sng kin t nhn nng thn Trung Quc phn ln l hu qu ca cuc ci cch rung t, c cc quan chc khuyn khch v uc c chnh sch nh nc ng h. Nng dn c khuyn khch t quyt nh cch s dng phn t m h c giao (d vn l s hu ca nh nc) v c php bn nng sn gi th trng sau khi t hn mc sn xut. Cuc ci cch rung t ny, d hn ch, c mt kt qu tt, l s gia tng 6 t pht cc doanh nghip c nh di tn cng nghip hng trn (CNHT), phn ln l nng thn Trung Quc. CNHT l kt qu ca s thng ng gia cc quan chc a phng v lao ng nng thn. Cc quan chc a phng c khch l dp b cc ro chn quan liu v CNHT ng gp vo ngn sch a phng. Nh ng Tiu Bnh nhn nhn vo nm 1987: qu t c l ci m ti v cc ng ch kt khc chng ai c th d on trc; n nh t trn tri ri xung7 S .

6 7

Ting Anh: TVE (Township and Village Enterprises).

Li ng Tiu Bnh, nh uc trch dn trong Michael Ellman, Socialist Planning, 2nd Edition (Cambridge University Press, 1989), tr. 72.

Thi i Mi | Thng 3, 2012

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

92

dng gn 30 triu ngi nm 1980 cc CNHT to vic lm cho khong 140 triu ngi vo u nhng nm 1990. iu ng ni l cc CNHT gy mt c hch cho tin trnh cng nghip ha ca Trung Quc. Trong thp k 1980 mc lng trung bnh v thu nhp h gia nh tng cng tc , hoc nhanh hn, tc tng trng GDP. Mt giai cp trung lu c lp hnh thnh Trung Quc. Thc vy, 80% trong khong 400 triu ngi thot vng ngho i l t nm 1978 n nm 1989. Do s xut hin ca Trung Quc nh l mt trung tm thng mi khu vc v ton cu, nhiu ngi M gn ngha c bit cho chuyn i Nam Trung Quc8 ca h ng sau bin c Thin An Mn nm 1992 thm ving cc c khu kinh t thnh cng nht, chng hn nh Qung ng v Thm Quyn. Khng cn nghi ng g na, chuyn i ny thc y pht trin vng ng bng sng Chu trong vai tr l trung tm ca ngnh cng nghip ch to Trung Quc, c bit l khu vc xut khu. Ni rng hn th c nhiu ngi tin rng chuyn i xung min Nam (m sau ny c gi gn trong cch ngn ca ng: giu lm l vinh quang l rt ngha m bo rng Trung Quc vn tip tc ) m ca ch khng quay li vi t tng ca Mao v tnh trng t cp t tc. Tuy nhin cch hiu ny cn cha y . Ngay c khi th ch ngha cng sn kiu Mao b dt khot t b th nhng cuc phn khng dai dng cc vng nng thn nm 1989 li di sn c nhiu ngha hn, l s tri dy ca ngha t bn nh ncmt din bin ch khc hn nhng g tng xy ra cc nn kinh t ng thnh cng. Cc cuc xo trn nm 1989 thc ra rng ln hn nhiu so vi nhn nh ca ngi M v nhng ngi nc ngoi khc. a s cc nh quan st ngoi quc ch thy nhng din bin Bc Kinh, nhng cn hng ngn cuc phn khng trn gn 350 thnh ph khc, li cun hng triu ngi tham gia. Sau mt thi gian t kim im v chnh tr, CSTQ quyt tm thay i sch lc hnh ng; t duy ca ng cng chu nh hng su sc bi s sp ca bc tng B Linh v sau l s sp t bn trong ca Lin X. Khi cc lnh o v hc gi Trung Quc phn tch tnh hnh, h kt lun rng ngoi vic phi tip tc duy tr b my n p rng ln ca ng, h cng phi buc cht an sinh tng lai ca tng lp trung lu thnh th vi h thng c ng ca CSTQ. Thnh phn trung thnh ca ng nhn nh rng trong mt x hi nhanh chng cng nghip ha th vn mnh ca chnh quyn chuyn ch s tu thuc vo tng lp u t thnh th. Bi hc ln ca cc cuc cch mng ng u v Lin X m Bc Kinh rt ra l, nu mt ch chuyn ch tr nn xa ri vi thnh phn uu t ca chnh ch y th ch y s c nguy c sp .
8

l Nam tun(ch thch ca ngi dch).

Thi i Mi | Thng 3, 2012

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

93

(b) T gia nhng nm 1990 tr i, CSTQ lp mt k hoch ginh li nhng n by quyn lc v quyn li kinh t. C bn, k hoch ny bao gm vic tip tc pht trin khu vc t nhn v gim bt ng k s lng cc doanh nghip do trung ng qun l, nhng n cng ginh hn mt chc lnh vc quan trng v bo b nht ca nn kinh t cho doanh nghip nh nc nm v th thng soi. Cc lnh vc ny gm ti chnh, ngn hng, bo him, xy dng, h tng, ha cht, truyn thng, cng ngh thng tin v vin thng. Mc d u t nc ngoi c khuyn khch vo khu vc sn xut xut khu, dng u t ny b y chch ra ngoi cc lnh vc c tnh sinh li ct li k trn v cc khu vc nhy cm chnh tr. Ngay c cc doanh nghip t nhn trong nc ca Trung Quc cng khng c nng , mt cch c , v mt tip cn th trng, vn vay v t ai trong cc lnh vc ct li ny. y nh nc duy tr s kim sot v chnh tr thng qua cc doanh nghip nh nc vi mc ch bo m s trung thnh ca tng lp qun tr cao cp ng thi em li ngun thu cho CSTQ. Trung Quc ngy nay c khong gn 150 doanh nghip cp trung ng v 120.000 doanh nghip a phng. Nu tnh c cc cng ty con th s doanh nghip nh nc c th gp i. Khi so snh con s ny vi 4 triu cng ty t nhn th, nhn t bn ngoi, Trung Quc l mt trng hp thnh cng nh khu vc kinh t c th. Th nhng khi nhn gn hn th li thy s tr li r rng ca nh nc trong nn kinh t - chnh tr Trung Quc, cn c trn mt s php o v quan st. Mt php o, ln theo ng i ca dng vn, l c bit c ch v n cho thy cc khon u t c nh trong nc (ch yu trong lnh vc xy ct) chnh l ng lc ch yu ca s tng trng GDP. T nm 2001 n 2008 dng vn u t ny gp phn to nn 40% tng trng. Nm 2009 nh vo bin php kch thch kinh t khng l ca chnh ph m c ti 80 - 90% tng trng c to ra nh u t vn. Con s ny hin gim xung cn khong 50 - 55%. Trung Quc khc thng ch: cc khon vay ngn hng, ly t tin gi ca dn dn vo cc ngn hng do nh nc qun l, chim ti gn 80% mi hot ng u t. i vi mt nn kinh t ln nh Trung Quc th nc ny c th trng vn c phn rt km pht trin. Cc ngn hng do nh nc qun l thng lnh khu vc ti chnh chnh thng, trong khi cc ngn hng t nhn trong nc v ngn hng nc ngoi ch chim 25% t trng. S thin v r rt i vi khu vc nh nc qun l c thy t mi quan h gia cc ngn hng nh nc v cc doanh nghip cng nghip quc doanh ca Trung Quc. D cc doanh nghip nh nc (ch) sn xut 30-50% tng sn phm quc gia, chng nhn c hn 75% vn u t ca c nc, v con s

Thi i Mi | Thng 3, 2012

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

94

ny ang gia tng.9 Cc doanh nghip nh nc nhn c hn 95% cc khon tin trong gi kch thch c chi ra trong cc nm 2008-09 v khong 85% vo nm 2010. Theo thng k ca y ban Gim st v Qun tr Ti sn Nh nc, (gi tt l Quc T y10) th ti sn ca cc doanh nghip nh nc hin nay chim hn 66% ti sn ca c nc, nm 2003 con s ny ch c 60%. y l iu ngc li vi nhng g din ra Trung Quc trong thp nin u tin ca ci cch, khi m a s ti sn c nh c qun tr trn thc t bi khu vc t nhn mi tri dy. Ngay khi nu c xem l cc doanh nghip cng ngi na th s thc l khu vc kinh doanh t nhn nhn c hn 70% lng vn ca quc gia. Thc vy, theo Cc Thng k Trung Quc, mt phn tch kinh t theo tng khu vc cho thy cc ch th do nh nc qun l u t vo hu ht mi lnh vc cc th Trung Quc nhiu hn l u t ca cc doanh nghip t nhn. Ch c mt khu vc m doanh nghip t nhn khng ch l ngnh ch to, cng l khu vc m cc doanh nghip chuyn v ch to xut khu c vn u t nc ngoi hoc cc doanh nghip do nc ngoi s hu chim u th. Hn na, mt iu c cng nhn rng ri l u tin chin lc phi c dnh cho cc doanh nghip quc doanh chng c th thng lnh tt c nhng lnh vc mi ni no c xem l s quan trng cho vic hin i ha nn kinh t Trung Quc. Chng hn, mt ti liu ca Quc T y vi ta kin hng dn h tr v iu hnh cc doanh nghip c vn nh nc v ti t chc cc doanh nghip quc doanhxut bn thng 12/2006 m rng cc lnh vc chin lc bao gm c hng khng dn dng, cng nghip t v tu thy, thm vo danh sch khong mt t cc lnh vc m trc c ch nh l then cht. Theo cun kin hng dnny, nh nc s vn nm a s s hu trong cc doanh nghip quan trng nhng ngnh cng nghip mi ni nu trn. Mc d Quc V Vin khng chnh thc ph chun ti liu ny nhng trn thc t n vn l khun kh hng dn cc lnh vc mi ni y. Qu thc, K hoch 5 nm (2011-2015) cng b vo thng 3/2011 cng khai khng nh rng qun qun quc gia cc
9

S liu chnh xc l kh tm v thiu s minh bch ca vic tham gia c phn v s hu trong cc x nghip Trung Quc. Mc d thut ng doanh nghip nh ncc s dng rng ri nhng a phn cc x nghip ny c nh nc nm phn ln c phn ch khng s hu ton b (Quc T y qun l cc c phn ny). Ngoi ra rt nhiu cng ty do nh nc qun l li thu tm phn ln c phn trong cc cng ty t nhn Trung Quc. Nu chng ta gp tt c cc loi doanh nghip do nh nc s hu ton b v s hu mt phn th t trng GDP do khu vc doanh nghip nh nc to ra s xp x 50%.
10

Ting Anh: SASAC (State-owned Assets Supervision and Administrative Commission)

Thi i Mi | Thng 3, 2012

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

95

phi dn o trong nhng cng nghip chin lc mi ninh nng lng ti to, chm sc sc khe, cng ngh sinh hc, sn xut cc thit b cng ngh cao, cc phng tin vn ti tit kim nng lng v cng ngh thng tin. K hoch ny nu r rng chnh ph s hng vn nh nc vo cc ngnh cng nghip ph hp vi pht trin kinh t v an ninh quc gia qua vic bm vn v rt vn mt cch c cn nhc v hp l Cc ngun vn bao gm ngn sch nh nc v quan trng hn l . gm c nhng khon cho vay t cc ngn hng quc doanh. Cc php o khc cng cho nhiu thng tin, chng hn nh theo Nin gim Thng k Trung Quc 2009 th cc ch th do nh nc qun l chim hn mt na ton b qu lng chi tr cho ngi lao ng cc th. Khng c g ng ngc nhin, iu ny ph hp vi mt pht hin khc, l gn mt na s thu m chnh ph thu c l t cc ch th do nh nc qun l. Cui cng, mt s kin lm vn sng t hn na, l hu ht i doanh nghip xut hin Trung Quc u l doanh nghip do nh nc qun l. Tt c, ch tr khong mt trm trong s 2037 cng ty nim yt trn hai th trng chng khon Trung Quc, u do nh nc nm a s s hu. Mi cng ty ln nht Trung Quc xp theo thu nhp v/hoc li nhun u l quc doanh. Nm 2009, hai doanh nghip nh nc (China National Petroleum v China Mobile) lm ra khon li nhun ln hn c 500 cng ty t nhn hng u ca Trung Quc gp li. Thc vy, thu nhp ca 20 doanh nghip trung ng qun l chim hn na GDP hng nm ca Trung Quc. Chnh tr thng soi Nh vy, so vi ci gi l pht trin chuyn chdi s lnh s o ca nh nc Chu sau Th chin II th tm c v vai tr ca doanh nghip nh nc Trung Quc vt hn rt nhiu. Cha kho hiu nhng s khc bit gia, chng hn, B Ngoi thng v Cng nghip (MITI) ca Nht, v nhng g ang xy ra Trung Quc l, khng nh Trung Quc, cc quc gia Chu khc khng dng li nhun ca kinh doanh cng c mt h thng chnh tr c ng. cc quc gia ny, qu trnh cng nghip ha nhanh chng gia tc s ni ln ca nhng ngi t thn v thc ti thnh mt tng lp tinh hoa kinh t. Trung Quc th ngc li. Trn y cho thy s khng ch ca nh nc trong nn kinh t Trung Quc, by gi xin minh ho cch m mng li tinh vi ca quyn lc chnh tr v kinh t lin kt CSTQ vi cc doanh nghip nh nc. Thc vy, c cu ca h thng kinh t - chnh tr Trung Quc hin nay r rng l c xy dng bo m CSTQ s lun lun l trung tm chi phi, iu tit mi c hi trong cc lnh vc thng mi, kinh doanh, ngh nghip v ngay c x hi. Mc ch l buc cht mi c quyn v c hi ca tng lp tinh hoa Trung Quc vi mun ca ng. Trong

Thi i Mi | Thng 3, 2012

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

96

khi s vn hnh ca mt trt t t do trong nc hay quc t l c thit k lm yu i hay t ra cng l gi mc va phi mi quan h mong mun gia, mt bn l quyn li chnh tr v mc tiu ca chnh ph, v bn kia l sinh hot kinh t, th ch ngha hp doanh nh nc Trung Quc li c suy tnh thc hin iu ngc li. CSTQ c mt quan im, c bn l ch ngha L-nin, rng mi ch th v hot ng kinh t phi l nhm cng c nh hng kinh t v sau l quyn lc chnh tr ca ch . Nhng ch th v hot ng nh th khng th chp nhn i lp chnh tr trong bt c hnh thc no. Ly cm hng t Marx v L-nin, CSTQ tng c nh ngha bng mt s cm th c tnh thc h ch ngha t bn. Th ch ngha Marx huyn no y th tn li lu ri, h huyt cng vi Mao Trch ng v cc cng s st nhn ca ng ta. Th nhng, khi ch ngha Marx ca Trung Quc qua i th ch ngha L-nin vn tn ti dai dng, v mi lin kt doanh nghip nh nc v CSTQ c pht trin sau bin c Thin An Mn gi y khng khc g h thng u, mt cu trc kinh t-chnh tr c trng ca cc ch Mussolini Italia, Kemal Th Nh K v Franco Ty Ban Nha. iu ny l hin nhin trong nhiu cch. Mc d cc doanh nghip nh nc Trung Quc theo l thng phi l nhng ch th sinh li, th nhng rt cuc chng vn c coi nh l cng c ca ch . iu ny c thy r t c cu chnh quyn trong h thng Trung Quc. C phn v do l c ti sn ca doanh nghip nh nc l do Quc T y nm gi di s ch o ca cc B hu quan. Ngc ln trn, Quc T y li nm di s lnh o v phi bo co Quc V Vin (State Council) c quan hnh chnh v lp php cao nht Trung Quc.11 C cu ny c rp khun cho cc doanh nghip nh nc cc tnh v a phng cp di. Thc t l CSTQ mi chnh l ngi iu hnh v nu cc yu cu v ti chnh i vi khu vc doanh nghip nh nc. Vic cc doanh nghip nh nc vn l nhng cng c ca quyn lc CSTQ c th c minh ha qua mi lin h gia i ng qun tr cc doanh nghip ny vi ng. Mt nghin cu t m ca Bi Mn Hn (Minxin Pei) cho thy cc qun tr vin cp cao ca tt c doanh nghip trung ng hu ht l ng vin cao cp ca CSTQ.12 Ban T chc Trung ng c quyn b nhim trc tip ba v tr ch cht nht (B th ng, Ch tch Hi ng Qun Tr v Tng Gim c) ca 50 doanh nghip trung ng. Hin nay, ngi ng u Ban ny l L Nguyn Triu (Li Yuancho), mt u vin ca B Chnh tr. Hu ht nhng ngi c b nhim u l ng vin, trong nhiu trng hp
11

Ch thch ca ngi dch: C l tc gi lm, Quc V Vin l c quan hnh chnh ti cao, khng phi c quan lp php ti cao.
12

Pei, China Trapped Transition (Harvard University Press, 2006). s

Thi i Mi | Thng 3, 2012

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

97

Tng Gim c v B th ng ca doanh nghip l cng mt ngi. Nhiu ngi trc y tng l quan chc ng u cp tnh. Tt c nhng b nhim cn b iu hnh cao cp cn li u c Quc T y iu hnh sau khi bn tho vi Ban T chc Trung ng. Cng vy, quy trnh b nhim cp cao c rp khun cc doanh nghip nh nc cp tnh v a phng. l mt bng chng khng th r rng hn v s kt hp gia cc ban gim c doanh nghip. Nhng pht hin ny cng trng hp vi mt nghin cu gn y hn ca cng ty t vn Asianomics c tr s t ti HongKong trong bo co vo thng 12/2011 nhan Bn trong cc tp on Trung Quc. iu tra k lng gc gc ca cc qun tr vin cao cp 10 doanh nghip ln nht Trung Quc (9 trong s thuc din quc doanh) v cc chi nhnh ca cc doanh nghip ny, bo co cho thy cc qun tr vin cao cp ca tt c nhng doanh nghip u l ng vin CSTQ, trong c nhiu ngi tng gi chc v chnh tr cc nhim s cp tnh. Ln theo du vt ban lnh o cao cp ca 20 doanh nghip k tip ln nht Trung Quc v hng trm cng ty con ca chng, bo co pht hin nhiu gim c v qun c tng cng tc ti Ban T chc ca CSTQ. Cui cng bn bo co kt lun rng vai tr ca ch tch doanh nghip v Tng Gim c l ng ngha vi ng Cng sn . Mc d doanh nghip nh nc cnh tranh nhau quyt lit ginh th phn v li nhun, cc Ban Thi ua m thnh phn l nhng cn b chnh tr c quyn nh gi mc m cc qun tr vin cao cp hon thnh ch tiu v chin lc v thng mi ca chnh ph. Cc ban ca Quc V Vin thm tra nh k k lng cc doanh nghip m xem chng thc thi cc sng kin v ch th chnh sch ca nh nc n u. Bi th, mc d cnh tranh gia cc qun tr vin ca doanh nghip nh nc l quyt lit, vic tng thu nhp, li nhun l tiu ch quan trng i vi hot ng ca h, song thc o dng nh gi hng ng qun tr vin li c quyt nh bi nhng li ch chnh tr nhiu hn l thng mi. c mt n tng v c cu ca ch ngha L-nin hp doanh Trung Quc, chng ta c th nh k gi Richard McGregor trn t Financial Times: Cch tt nht thy ngha cng vic (ca Ban T chc Trung ng) l hy tng tng mt c quan tng ng Washington. Mt ban ging nh th M s gim st vic b nhim ton b ni cc ca chnh ph M, cc thng c bang v cp ph ca h, cc th trng nhng thnh ph quan trng, ngi ng u cc c quan iu tit lin bang, cc tng gim c ca General Electric, Exxon-Mobil, Wal-Mart v khong 50 cng ty cn li ln nht ca M, cc quan to ca Ti cao Php vin, cc tng bin tp ca New York Times, Wall Street Journal v Washington Post, cc ng trm

Thi i Mi | Thng 3, 2012

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

98

ca mng li truyn hnh pht sng v truyn cp, cc hiu trng ca trng i hc nh Yale v Harvard cng nhiu i hc ln khc, v c ngi ng u nhng trung tm nghin cu (think tank) nh vin Brookings v Heritage Foundation.13 Cui cng, thnh phn ca CSTQ vi khong 80-85 triu ng vin cng ni ln nhiu iu. Cng nhn v nng dn hin nay ch chim khng n tng s ng vin. Thi nay cc doanh nhn thnh t, ngi lm cng tc chuyn mn v sinh vin c bng cp cao chim hn tng s ng vin. Vi cc sinh vin tt nghip i hc m l ng vin th mt trong nhng iu u tin trong l lch m h s khai l s th ng. C ti 80 ti 100 triu ngi khc np n xin gia nhp ng v a phn xut thn t tng lp trung lu v tinh hoa y tham vng. H cng khai ni v nguyn ca h l gia nhp CSTQ tin thn trong kinh doanh v s nghip. Nhng bng chng mang tnh giai thoi y cng c mnh m lun im cho rng h thng kinh t - chnh tr Trung Quc thi nay c thit k bo m CSTQ lun lun l ngi ban pht mi c hi, c ngha l tng lai ca cc tng lp tinh hoa, t nht l trong lc ny, c gn cht vi tng lai ca ng. Ch ngha hp doanh L-nin v trt t t do Nm 1997 Bill Clinton cng khai ng h lp lun cho rng t do ha v kinh t Trung Quc s chc chn thi gian, gia tng tinh thn qua t do cng tt yu nh s sp ca bc tng Berlin v ni c , phn to bo ti cuc hp bo vi s c mt ca Ch tch Trung Quc lc y l Giang Trch Dn rng ng ang pha sai lm ca lch cc s Hai nm sau , ng c vin Tng thng George W. Bush, bin . h cho vic bun bn vi Trung Quc, tuyn b rng: do kinh t T s to ra nhng tp qun ca t do. V tp qun ca t do s to k vng dn ch Tng thng Bush lp li lp lun vo nm 2005 khi ng . ta tuyn b rng gi t do trn th trng ( Trung Quc) s lm ny ln sinh nhiu i hi cho dn ch hn Gn y nht, Tng thng Barack . Obama tuyn b lin quan ti Trung Quc rng: thnh vng m s thiu t do th ch l mt dng khc ca bn hnv cc chnh ph khng dn ch s tht bi bi l coi thng ci ngun ti thng ca quyn h lc v tnh hp php l nguyn vng ca nhn dn. Cc v Tng thng Hoa K sau Chin tranh lnh (v nhng ngi vit din vn bn rn ca h) khng phi l nhng ngi duy nht c lng tin y. T khi Lin X sp th nhiu ngi M tin rng s tham gia ca Trung Quc vo trt t t do ton cu t s dn n vic Trung Quc hi nhp v ng ho vi trt t y, v nht nh s km theo vic g b nhng cu trc chuyn ch. Logic ny gi nh mt s phn ly (v
13

McGregor, The Party: The Secret World of China Communist Rulers s (HarperCollins, 2010), tr. 72.

Thi i Mi | Thng 3, 2012

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

99

li ch v hnh ng) t phi n v ngy cng tng gia cc c quan chnh tr, kinh t trong ni b Trung Quc. Logic y cng gi nh rng cui cng th CSTQ s khng th no ngn chn (hoc l s phi v tnh cho php) s hnh thnh ca mt giai tng c lp v hng mnh v kinh t, v rng iu s lm rng thm ci h gia quyn lc chnh tr v quyn lc kinh t trong lng Trung Quc. S xut hin ngoi CSTQ a s nhng li ch v cc nhm li ch y quyn lc s buc trt t chnh tr chuyn ch phi dn ra. Cc suy on y da trn s hiu bit ht sc hn hp v nhng sp xp kinh t - chnh tr c th din ra. l c tnh ca li ngh xa ri bn cht ca thi i Khai sng khi cho rng, kh nng logic duy nht m theo theo Phng Ty pht trin l t trn tri ri xung. Cng l mt cch ngh tng t, thm ch c phn cn s ng hn khi khng khng cho rng dn ch v th trng t do l xu hng ton cu khng th thiu vng i vi mi cng ng nhn loi, bt k kinh nghim lch s. Cch ngh ny coi nh ti kho lo ca nhn loi sng to ra nhng l trnh mi i ti cc im cui rt khc nhau. N khng m xa g ti mt thc t l c cu ca h thng kinh t - chnh tr Trung Quc ngy nay c c thit k vi mc ch i khng nhng hiu ng gy bin i do s tham gia v cui cng l s hi nhp vo trt t t do. i vi CSTQ, tham gia vo trt t t do hin ti l cn thit Trung Quc tip tc pht trin, nhng h cng cho rng s tham gia l con nga thnh Troa m cc nc t do dn ch s dng lm suy yu CSTQ, y nhanh s xut hin mt tng lp trung lu c lp v ch ngha a nguyn, v, bng cch , vn ng cho dn ch Trung Quc. Duy tr v tng cng h thng kinh t - chnh tr do nh nc gi v tr thng lnh vn l chic khin hu hiu ca CSTQ chng li ci m ng cho l s lt cng khai. Phn tch ny c ba hm quan trng. Nu nhng d on da trn cc hm y l chnh xc th nhng hm y c th uc xem nh chng c cho phn tch y. Th nht, Trung Quc s tip tc ngn cm cc cng ty nuc ngoi xm nhp vo nhng khu vc kinh t mang tnh chin lc quan trng Bi l CSTQ c cch nhn nng v xu hng st nhp quyn . lc chnh tr v quyn lc kinh t, nhng khu vc kinh t c ngha chin lc quan trngc th bao gm tt c khu vc quan trng cho nn kinh t hin nay ca Trung Quc, ngay c khi chng khng c biu hin r rt no v mt v lnh th bo . Hn na, s ho hp su xa cc quyn li chnh tr v cc quyn li kinh t c ngha l CSTQ xem kinh t qua lng knh cnh tranh chnh tr: v th kinh t ca cc cng ty nc ngoi (nht l phng Ty) cng ln trn cc th trng c v tr chin lc quan trngca Trung Quc th tt yu s lm lng lo s kim sot ca ng i vi nn kinh t

Thi i Mi | Thng 3, 2012

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

100

trong nc, v nh th l s lng lo quyn lc chnh tr. iu ny gii thch ti sao chnh sch sng ch bn aca Trung Quc (m mc ch l gim s l thuc vo cc cng ty nc ngoi v mt pht minh) ang c thc hin hu nh hon ton qua cc doanh nghip nh nc. Vic cho php cc cng ty nc ngoi hot ng trong nhng khu vc quan trng chin lcca nn kinh t cn c vo nhu cu gia tng chuyn giao cng ngh v b quyt kinh doanh thng qua cc c cu lin doanh vn c tip tc duy tr. Th hai, chnh sch i ngoi ca Trung Quc s tip tc phi hp vi nhng nhu cu v ti nguyn nhm phc v cc doanh nghip nh nc ch cht. Mc d ngay c cc chnh ph M cng h tr cho mt s khu vc kinh t c bit qua nhng chnh sch ton cu v u i thu, tr cp v.v nhng khng c chnh ph M no li gn cht chnh sch ngoi giao vi s la chn nhng k thng cuctrong cng nghip v ti chnh. Trong thp k va qua, Bc Kinh lp chin lc i ra th giinhm bo m an ton cho cc knh tip cn ti nguyn, thu nhn cng ngh tin tin v to ra hoc m rng th trng cho cc doanh nghip nh nc. Nhn xt trn y gip gii thch rt nhiu v chnh sch ngoi giao ca Trung Quc i vi Afghanistan, Iran, Sudan, Chu Phi cn Sahara v nhiu ni khc. S liu ca nm 2006 cho thy cc doanh nghip nh nc ng ng sau cc khon u t trc tip ra nc ngoi, ring cc doanh nghip trung ng qun l th chim 2/3 lng u t ny. Cc cng ty quc doanh ng sau hn 90% cc khon u t phi ti chnh ra nc ngoi.14 Tt c cc khon u t ln do cc cng ty Trung Quc tin hnh nu cao hn $300 triu vo lnh vc ti nguyn v hn $100 triu vo cc lnh vc khc u phi c s chp thun cng khai ca cc c quan chnh ph. Trn thc t, mt khi doanh nghip nh nc xc nh c mt c hi tim nng th ngi qun l cp cao s tranh th s ph duyt ca cc lnh o chnh tr. Nu c s ph duyt th doanh nghip s c mi h tr ti chnh cn thit hon tt thng v ng thi nhng ch th tr gip s c gi sang B Ngoi giao khi cn thit. Cui cng, CSTQ s vn sn sng phn b vn u t mt cch cc k khng hiu qu phc v cc mc tiu chnh tr. Cc doanh nghip then cht ca Trung Quc u yu ui v bp bnh trn phng din c cu kinh doanh. Chng ph thuc vo cc khon tn dng r, thm ch khng phi tr li, vn hnh trong nhng th trng c bo h v thng c iu hnh tu tin bi nhng trongc hu thun tay chnh tr nhng khng c kh nng chuyn mn. Nhng doanh nghip y
14

Xem Derek Scissors, Testimony to the United States-China Economic and Security Commission 11 thng 3, 2011. ,

Thi i Mi | Thng 3, 2012

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

101

sng mnh trong mt mi trng vn ha kinh doanh m thnh tch kinh t thng da vo cc quan h v th on chnh tr hn l hiu qu kinh t v sng to. l l do ti sao mc d c li th v tm c, ngay c cc doanh nghip trung ng qun l ln nht v hiu qu nht cng l km hn khi so snh vi nhng i th cnh tranh ton cu v cc doanh nghip t nhn trong nc. Cc nghin cu lun cho thy ngay c nhng doanh nghip nh nc ln nht c kt qu hot ng km hn cc doanh nghip t nhn t hai n ba ln theo cc tiu ch nh tnh sinh li, t l thu hi tnh trn tng ti sn, tnh trn vn c cp, trn lng hng bn ra v tng nng sut lao ng.15 S yu km ca cc doanh nghip nh nc Trung Quc cn r rt hn khi so snh vi cc cng ty t nhn nc ngoi.16 T l thu hi tnh trn vn c cp ca 500 cng ty ng u Trung Quc (u do cc doanh nghip nh nc thng lnh) l vo khong 40% km hn mc trung bnh ca cc cng ty trong danh sch Fortune Global 500 (500 cng ty ln nht th gii theo tp ch Fortune). Ngay c khi kinh t Trung Quc tng trng ng k th nhng khuyt tt ny s vn khng mt i. Cht lng ca nn kinh t Trung Quc, nh uc thm nh bi s qun l doanh nghip, s khng c hung tng ln trn c s cc s liu thng k kinh t di do v chun mc. Mt s ngi phng Ty rt mun tin rng thc t ca Trung Quc c th c l gii bng nhng nguyn tc ph qut v kinh t - chnh tr. ng khc, nhng ngi c khuynh hng t duy trit hc, lch s hoc khoa hc x hi th li rt mun nhn s khc bit ca Trung Quc su sc qua lch s v vn ha. c th l mt hng phn tch c ch v n khc phc c bn cht lun (essentialism) - tc l c khng khng cho rng mi ngi Trung Quc u ngh theo mt cch no . Nhng cn mt con ng khc, n gin hn, c nhng nhn nh chnh xc hn l hai cch ni trn. Nhng lun c cho rng vn ha Khng gio ca Trung Quc l khng thch hp vi s bin i t do trong nc v hi nhp quc t, l khng cn thit, d trn vi phng din th nhng lun c y l ng. Ngh cho cng, cc x hi vi nhng c trng truyn thng tng t,
15

Mun bit thm v mt s bi gn y lin quan n vn ny, xin tham kho Shaomin Li, Yingchou Lin v David D. Selover, China State-Owned Enterprises: Why Aren They Efficient? Old Dominion University, July 16, t , 2010.
16

Xem A Report on the Development of China Enterprises 2007 (Enterprise s Management House, 2007).

Thi i Mi | Thng 3, 2012

John Lee | Ch ngha L-nin hp doanh ca Trung Quc

102

nh i Loan, Nht Bn, Hn Quc v ngay c Singapore, chng t lun trn l sai. ng hn, L-nin nh hng n l trnh ca Trung Quc nhiu hn l Khng T. D c gii thch s khc bit ca Trung Quc th no i na th ngi M v nhng ngi khc cn chp nhn ci thc t l Trung Quc qu quan trng b qua, qu to ln hm da, qu gh gm bt nt. Trung Quc s khng theo mt con ng quen thuc hng ti mt im n khng trnh khi, ch v cc nh quan st Phng Ty qu li bing hoc t mn v vn ha hnh dung nhng kh nng khc na. Bn dch ca Thi i Mi

Thi i Mi | Thng 3, 2012