IBRAHIM KELMENDI

ATENTATET
( ROMAN )

FOCUS PRISHTIN 2007

Prpunimi grafik i tekstit dhe faqosja: Ibrahim Kelmendi Email: ibrahim_kelmendi@yhoo.de i.kelmendi@gmx.de

Kopertina: Ngadhnjim Mehmeti (Shkup)

Focus ( janar - shkurt 2007 n Kosov ) Autori

Shtpia Botuese Focus, Prishtin, 2006 Shtypshkronja: Blini, Gjakov ISBN 978-9951-8583-9-7

Gjat formimit shoqror e kombtar, kulturor e religjioz, shkencor e politik, autori ka njohur shum mite, kulte, idole e hyjni. Prfundimisht kredoja e tij e ka prmbysur hierarkin e idiolatris duke ia shpalosur surrogatt e tyre. Ju mund ta akuzoni autorin pr munges modestie, gjat gjith kohs q ai njeh, respekton, i falet me prkulje dhe devotshmri vetm t vrtets. sht krejt i ndrgjegjshm se nj dit t gjith do tia kthejn shpinn e do ta ln. Nj dit, sht plotsisht i ndrgjegjshm, gjithkaje t ksobotshme do tia kthej shpinn e do ta lr. Edhe kur e ln, edhe kur i l, n thelb nuk ndrron gj. E vrteta do t qndroj e prjetshme n fronin e saj. Kjo vravashk ska t bj as me Dialogt e Platonit, as me Mbrojtjen e Sokratit. Ky shkrim ssht tjetr vese nj akt dshmimi i autorit, blatuar hyjneshs s tij, t vetms dhe t trkohshms. Adem Gashi

(N vend t parathnies) Ngjarjet e romanit jan fragmente t jets dhe veprimtaris n ekzil, gjat viteve 1979 1982, t personaliteteve tashm historike, Jusuf Grvalla, Kadri Zeka dhe Bardhosh Grvalla dhe t bashkveprimtarve e kundrshtarve t tyre, si dhe rrethanat para atentateve, m 17 Janar 1982, n Untergruppenbach, afr Hajbronit (Heilbronn) t Gjermanis dhe pas atentateve, deri m 17 janar 1985. Ato jan paraqitur ashtu si i kam prjetuar dhe si i kam mbajtur mend, pa pretendim pr t qen t vrteta historike. Mendimet dhe vlersimet jan t kohs, kur kan ndodhur ngjarjet. Autori

KAPITULLI I

Buzmbrmje e vitit t plakur 1979. Skishte vese tet dit q t prmbushte veten pr tia ln radhn Vitit t Ri 1980. Ndrrimi i moteve rndom shoqrohet me festime e shpresa t mdha. Askush nuk mund ta dij se sa dhe si jan prmbushur shpresat e planet, t bra nj vit m par. Ai tani po ikte prgjithmon. Dhe po ikte duke zhgnjyer shumknd, edhe ktu n Gjermani, n shtetin q ishte ndr m t zhvilluarit e globit. Tani sishte m koh bilancesh e llogarish, por ishte vlugu i mendimit pr kremte. Qytetart gjerman kan tradit t lasht krishtere dhe, pavarsisht se tani nuk jan gjithaq religjioz, jan shum t dhn pas festimit t Krishtlindjes. Gjithandej qen ndriuar rrugt me laterne, reklama farfuritse e kombinime nga m t bukurat. Miranin kjo atmosfer festive e hutonte. Ndihej i mrzitur, meq jeta e detyruar e ekzilit ia mbante mendjen pezull n Kosov. Prfytyronte shqiptart e vet q kishin halle krejt t tjera me kto t gjermanve. Atje po ndodhnin arrestime politike, prndjekje e trysni... N kuzhinn e prbashkt t konviktit t studentve Haus Mihael n Bochum, ksaj buzmbrmjeje kishte qetsi m shum se rndom. T pranishm ishin vetm Renata, Mihaeli, Mirani, Marta, Zdenko. Konvikti, pron e Kishs katolike gjermane, kishte rregulla t tjera banimi nga ata shtetrort. Ktu banonin vetm student meshkuj, kurse n t tjert, t przier. Renata, studente gjermane e gjuhve t huaja, ishte mysafire e Miranit, kurse Marta, polake e sapoardhur pr studime n Bochum, ishte mysafire e Zdenkos, studentit nga ekia. Kati i 2t, sipas numrimit gjerman, i njrit nga blloqet e ktij konvikti, kishte gjith7

sej 24 dhoma, pr po kaq student. Dhomat, t mdha ose t vogla, me rreth 10 metra katror pr person. Me lavaman brenda, kurse banjorja e dushi t prbashkta pr t gjith studentt e katit. Kuzhina po ashtu. Secili me frigoriferin e tij dhe kjo kuzhin ishte vetm pr rastet kur studentt prtonin t shkonin n mens. N kto rrethana Miranit i bhej sikur po banonte n hotel, n krahasim me jetn studentore trevjeare q kishte br n Prishtin. Vitin e par t studimeve pat banuar ilegal, si quheshin atje, te vllai q ishte absolvent n juridik dhe kimi. N dhomn nr. 5 t katit prdhes n konviktin nr. 1, banonin tre student legal, dy nga t cilt ishin t detyruar t strehonin aty edhe dy ilegal. Dhoma e atjeshme ishte po aq e vogl, sa kjo n Bochum. Atje banonin pes student, ndrsa ktu Mirani banonte i vetm. Mundohej t prfytyronte se si kishte mundur t flinte n krevatin e vogl bashk me vllan gjat gjith vitit. Vitin e dyt t studimeve, kur vllai kishte mbaruar tashm, qe vendosur ilegalisht t kushriri n barakn nr. 2. Vitin e tret kishte pasur fat t merrte shtrat t vetin n konviktin nr. 1, por tashti ndihej i detyruar t strehonte ilegalisht dajn e tij. Ai ishte tepr korpulent dhe edhe tani nuk e kuptonte se si kishte mundur t flinte me t n nj krevat gjat gjith vitit. Mirani, i regjistruar n semestrin e pest n gjermanistik e filozofi, ishte vendosur n kt konvikt me ndihmn e albanologut kroat, Dr. Lazar D., nga Janjeva e Kosovs dhe t studentit kroat, Damir P., udhheqs i Lvizje studentore t vitit 1971 n Split t Kroacis. Q t dy prej vitesh jetonin n ekzil n Gjermani, pa pasur mundsi t shkonin n vendlindjet e tyre. Dr. Lazar D., mbante lektoratin e albanologjis n RuhrUniversitt n Bochum, kurse Damiri studionte historin. Rndom, gjat fundvitit dhe n prag t Krishtlindjeve, studentt gjerman nuk qendronin n konvikt. Ata shkonin te prindrit e tyre ose n vende t preferuara pr kremtime. Edhe kt her, kishin mbetur pothuajse vetm studentt e huaj dhe ndonj gjerman q, ose po pr8

gatitej t shkonte ose kishte ndrprer traditn e festimit t Krishtlindjeve n familje. Po n kt kat, si n t gjitha katet tjer, pran kuzhins ishte kabina e vogl e telefonit. Telefonatat q vinin n konvikt, centralisti i prudhte kateve, varsisht nga numri i dhoms ose emri q krkohej. Ndoshta, ngaq kishte qetsi, cingrima u dgjua m shum se herave t tjera. Mihaeli, fqinji i par dhe miku shum dashamirs i Miranit, shkoi t merrte vesh se kush po krkohej n telefon. Duke dal nga kabina, thirri me z t lart: Miran, telefonat pr ty! Gjerman apo shqiptar? e pyeti tjetri. I huaj, por fliste mir gjermanisht. u prgjigj Mihaeli. Mirani shkoi n kabin. Alo, urdhroni! foli n gjuhn gjermane. Fol shqip t t marr vesh edhe perndia! u prgjigj telefonuesi. Mirani e njohu menjher zrin e Bardhit. Bardhosh Grvalln tashm t gjith e thrrisnin shkurt, Bardh. Sapo mbaruan pyetjet e prgjigjet e para pr shndetin, studimet, punn, Bardhi bri njoftimin: Mezi ia doli t arratisej vllai, Jusufi. Isha ta ndihmoja pr t hyr ilegalisht n Austri. Ai dshiron t t takoj sa m par. Mirani u kthye n kuzhin me nj hare t papritur. Pak aste m par ishte fjalosur me miken Renat. Ajo nuk pranonte t shkonte pa t pr Krishtlindje n familjen e saj n Bielefeld. Sishte ndonj besimtare, por gjermanve u ishte br tradit t mbledheshin me familje pr Krishtlindje. Renata dhe familja e saj donin gjithsesi ta kishin edhe Miranin n gjirin e tyre pr kremte. Ai se kishte pr gj bindjen fetare, por nuk e ndjente vetn pjestar familjeje. M kot ishte munduar ta bindte Renata. I kishte thn se as ajo nuk ishte besimtare, se edhe prindrit, duke qen
9

t krahut evangelist, ishin shum liberal, ndaj Mirani, pavarsisht se i besimit mysliman, skishte pse t nguronte. Edhe po t ishte besimtar, si i takonte sipas prejardhjes familjare, nuk do t hezitonte, i kishte thn ai. Shnimi i Ditlindjes se Jezusit, si e quajn kristiant, dhe i Isait, si e quajn myslimant, duhet t ishte i prbashkt. Pr t dy besimet, Jezusi, gjegjsisht Isai, pranohej si profet. Megjithat, Mirani nuk dinte tia shpjegonte asaj se prse myslimant nuk e shnonin Ditlindjen e Profetit t tyre, Pejgamberit Isa. Ndoshta, ngaq ata nuk e festonin as Ditlindjen e Pejgamberit Muhamed, themeluesit t fes myslimane. Renata i kishte thn t atit dhe t ms q ta ftonin Miranin me telefon, me shpresn e fundit se mbase ktij do ti vinte keq ta refuzonte ftesn e tyre. Edhe kjo nuk e kishte bindur at. Pastaj Renata kishte qajtur me dnes. As kjo nuk e kishte bindur Miranin t ndrronte vendimin. Thjesht, ai nuk donte t trajtohej si pjes e Familjes Baumann. Kur t gjitha prpjekjet kishin deshtuar, Renata kishte vendosur q pr Krishtlindje t rrinte me at. Pak para biseds telefonike me Bardhin, Mirani ishte munduar ta detyronte t shkonte, por Renata nuk kishte pranuar. T dy ishin t mrzitur. More ndonj lajm t mir q u ktheve kaq i hareshm? e pyeti ajo. Renata u gzohej si fmij gzimeve t rralla t tij. Tani po shpresonte se mos ky disponim i papritur do tia ndryshonte vendimin atij, pr t shkuar s bashku n Bielefeld, pr t hapur gzimin e gjith familjes s saj. Bardhi m njoftoi se i kishte ardhur vllai, u prgjigj Mirani. Dhe, prse t gzoi ardhja e vllait t Bardhit? pyeti ajo me kureshtje. Sepse vllai i Bardhit, Jusufi, sht shkrimtar, publicist, gazetar, kngtar. Ai sht detyruar t arratiset, meq pushteti jugo-sllav do ta burgoste. tha ai.
10

 Ksaj po i gzohesh ti tani!? pyeti e habitur Renata. Mos ma prish tani me kso pyetje sugjestive! foli Mirani. Ai vrtet ka psuar fakeqsi, por njerzit kan unin e tyre. Sa her t kam sqaruar, kur ma msoje gjermanishten. Sidomos kur m qortoje pr gabimet n drejtshkrim, se nuk e dija as drejtshkrimin e gjuhs shqipe. E mban mend? Po, m kujtohet, por lidhje ka kjo q po m thua me ardhjen e vllait t Bardhit, emrin e t cilit se mbajta mend? pyeti Renata. Jusuf Grvalla, i thon. Tani do t m ndihmoj ta prsos drejtshkrimin e shqipes dhe do t mi korrigjoj shkrimet pr gazetn Bashkimi. Shpresoj se do t pranoj edhe ta redaktoj gazetn. Do ta kem nj shok intelektual, me t cilin do ti diskutojm punt tona. Dhe kjo sht nj arsye egoiste, por q m bn t gzohem. E njeh ti at? ndrhyri Renata, duke humbur durimin nga prgjigjja e strzgjatur. Nuk e njoh personalisht. sht vllai i Bardhit, pr t cilin t kam folur se e kam shok. Bardhi m ka treguar se ai i krkonte q ktej literaturn q sht e ndaluar n Kosov. Tani po e kuptoj egon tnde. Jusufi sht detyruar t arratiset. Tani ai do t angazhohet, mendon ti, bashk me ju, kundr pushtetit komunist jugosllav? Dhe kundr pushtimit t Kosovs! plotsoi Mirani. Po, vetkuptohet! u prgjigj Renata, duke u ndjer paksa e bezdisur, prse po i rrinte kaq gati Mirani, kur ajo harronte t saktsonte, se atij i interesonte po aq lirimi i Kosovs sa edhe luftimi i diktaturs komuniste jugosllave. Renata ngriti gotn me ver t kuqe, ia afroi gots se Miranit dhe uroi: Pr mirseardhjen e Jusufit, pr shndetin e sukseset e tij dhe tuajat!
11

 Gzuar! ia ktheu Mirani, i knaqur q nuk kishte nevoj pr sqarime t tjera. Mihaeli, q ishte ulur afr tyre dhe po ndiqte bisedn, cakrroi gotn duke thn: Gzuar! Pas nj heshtjeje t nder, ishte Renata ajo q shprtheu: Domthn, tani mund t shkojm n Bielefeld? foli me shpres se gzimi i papritur mund tia ndryshonte vendimin kokfort Miranit. Mos m terrorizo m me insistimin tnd pr t shkuar te familja jote! Sikur nuk i di principet e mia. u prgjigj tjetri me nervozizm. M fal! ia bri Renata. Ather do t festojm s bashku ktu nesr mbrma Krishtlindjen, meq edhe Mihaeli nuk po shkon te familja e tij. Ktu do t jen edhe Marta, Zdenko e Detlefi. Megjithat, un t prgjerohem q ti t shkosh. M vjen keq nga prindrit, vllai e motra jote q t presin. tha Mirani. Un nuk kam fest dhe nuk kam pse t shtirm se do t festoj me ju edhe ktu. Edhe un kam principe. Kam vendosur t jem me ty pr Krishtlindje. M me dshir do t isha bashk me ty n gjirin e familjes, por edhe ktu, se bashku, do t ndihem e gzuar. Asaj sa nuk i shptoi goja pr t thn n gjirin e familjes son, por u prmbajt. 2. Renata e Mirani ishin njohur qysh n fillim t vitit 1977. Ather Mirani ndiqte kursin e gjuhs gjermane n Universitetin e Bochumit, ndrsa Renata ishte asistente e profesoreshs Hemermann. Meq Mirani tregonte interesim t madh pr t msuar gjuhn gjermane, Renata kishte shprehur gatishmri ta ndihmonte edhe jasht orarit t msimit. Ajo filloi ti shkonte n banes dhe ta ndihmonte at sidomos n msim t gramatiks. Njher Renata kishte shprehur dyshim nse Mirani kishte mbaruar shkoll t mesme, sepse, kishte hetuar se nuk po e kup12

tonte mjaftueshm gramatikn. Madje nuk kishte hezituar t shprehte dyshimin: meq me kaq vshtirsi po i kuptonte shpjegimet e gramatiks gjermane, ather patjetr q nuk e njihte as gramatikn e gjuhs shqipe! Ai i ishte prgjigjur se n shkoll fillore dhe t mesme i kishte rastisur t kishte msues t dobt t gjuhs shqipe, sado q diplomn e gjimnazit e kishte me not maksimale. Q ather kishte filluar afrimi i tyre, i cili ndrkoh qe shndrruar n dashuri. Tani Miranit nuk po i kujtohet se kur, ku dhe si ia kishte shpallur ajo dashurin konkretisht. Gjithka kishte rrjedhur spontanisht. Mirani dukej i prmbajtur. Kishte simpati t jashtzakoshme ndaj saj, e donte dhe e respektonte shum, por kish lidhur mendjen t mos binte n dashuri. Kjo e nxiste edhe m shum Renatn ta dashuronte at. Nj her, e dshpruar, e kishte pyetur: Prse refuzon dashurin time me kaq vendosmri, madje edhe kundr vullnetit tnd? Mirani ishte zn ngusht. Nuk po e refuzoj dashurin tnde, por po e frenoj veten t t mos dashuroj. Friksohem se dashuria do t m pengoj pr angazhimin tim total pr Kosovn. Dashuria jon do t shndrrohej n martes. Kur t lirohet Kosova un do t kthehem atje. Nuk dua t t shkaktoj ty mallngjim e vuajtje, si po i prjetoj un tani, larg familjes e vendlindjes sime. E marr me mend se ti do t vije pr t vazhduar bashkjetesn ton n Kosov. Po un do t vij me dshir. ishte prgjigjur ajo. Thua kshtu tani. Nuk mund ta marrsh me mend se sa e vshtir sht t jetosh larg vendlindjes. kishte thn Mirani. Ndoshta do t kem pak mall, po vuajtje nuk do t ndiej fare, sepse un nuk do ta kem t ndaluar t vij pr vizit sa her t dua n Gjermani. ia kishte kthyer Renata. Po pengesa q do t m shkaktohet tani pr angazhimin tim ndaj Kosovs? e kishte pyetur ai, ngaq i qe dukur se qllimisht harroi ti prgjigjej. Se mos po t pengoj ndonjher. Sa her po ke nevoj po angazhohem edhe un, duke ti korrigjuar letrat pr gjermant, duke ti korrigjuar diskutimet, tekstet e trakteve dhe t informatave, e t tjera, i ishte
13

prgjigjur Renata. I bn kto tani nga dashuria, por thuhet se pas martese ndryshon edhe dashuria, edhe prkushtimi, kishte vazhduar tjetri. Kto nuk mund ti parashikoj saktsisht q tani, por them se me bindjen q kam, nuk do t t pengoj as ather. Prkundrazi, ndoshta do t angazhohem edhe m shum, meq Kosova jote do t bhej edhe imja. Miranit po i mungonin kundrargumentet, pasi i vlersonte arsyetimet e logjikshme t Renats, ndaj e kishte mbylluar diskutimin me lutjen: Pr hir t dashuris q ke pr mua, mos me maltreto m me biseda t ktilla!. Renata nuk e kishte vazhduar m bisedn. Kishte respektuar lutjen e Miranit dhe bashkshoqrimi i tyre kishte vazhduar. Shpesh u kishte ndodhur t flinin n t njjtn dhom, por nuk kishin br seks. Ndonjher kur Mirani nuk i kishte frenuar epshet e astit, ajo kishte refuzuar. Se donte seksin pa dashurin brnda. Her tjetr kishte ndodhur e kundrta. Renata ishte ajo q i futej nn jorgan, por ky e refuzonte. I bhej se seksi e shmtonte admirimin pr qenien. N ato momente Renata e akuzonte pr kultur konservative. Po, kultur ishte kur refuzonte ajo? e ngacmonte Mirani. 3. N mngjes Renata kishte nisur t prgatiste gatesat pr darkn e Krishtlindjes. E ndihmonte edhe Mihaeli. Mirani tashm kishte shkuar te vllai n Mlheim a.d. Ruhr. Ai i kishte premtuar Renats se do kthehej n dark. Darka u shtrua rreth ors 21.00. N kuzhin t prbashkt t katit kishin zn vend vetm Renata, Mirani dhe Mihaeli. Marta e Zdenko kishin ikur te bashkvendsit e Zdenkos, ndrsa Detlefi te familja e tij, sekush duke ln nj shnim t ngjitur n der t kuzhins, ku shpjegohej ndryshimi i planit. Renata e Mihaeli kishin skuqur nj ros sipas tradits popullore,
14

kishin br mblsira, kishin bler ver t kuqe, djathra e gjra t tjera. Filluan t pinin e t hanin duke uruar njritjetrin. Mir br q nuk shkove n Bielefeld, iu drejtua Mihaeli Miranit. Atje nuk do t ndiheshe mir, si ktu. As familja e Renats nuk do t dshironte t shkoje vetm si shok i Renats, por si dhndr i familjes. Renata po e shikonte me kureshtje, ndrsa Mirani vetm sa miratoi me lvizje koke. Tradit e keqe kjo jona, vazhdoi t fliste Mihaeli, meq nuk mori asnj prgjigje. Pr Krishtlindje dshirojn t mblidhen vetm pjestart e familjes dhe t kremtojn pa shok e miq. Renata mund ta dshmoj kt. Renata u prmbajt nj ast. T dy po prisnin q ajo t fliste. Tashm i di traditat tuaja, ndrhyri m n fund Mirani. M duket se Renata po ndihet e mrzitur q nuk sht me familjen, ndaj nuk flet fare. Renata! thirri befas ai, por me nj dhembshuri q se fshihte dot, t lus t m falsh nse t kam hidhruar e mrzitur! Jo, ndihem mir. Sigurisht, m mir do t ndihesha po t ishim s bashku n familje. Nuk desha t flisja, sepse nuk m plqeu si e nisi Mihaeli bisedn. Kot, zuri t arsyetohej Mihaeli, vetm desha t shfaq knaqsin time pr kremtimin ton t prbashkt. Un kt traditn ton as e plqej dhe as e respektoj m. Jam ateist. Prse, pra, duhet t dhunoj veten duke festuar Ditlindjen e Jezusit, i cili, pr mendimin tim, sht m shum mit se sa realitet? T paktn pr hir t prindrve. ia ktheu Mirani. Nse vazhdojm t festojm pr hir t prindrve, ather feja do t vazhdoj t zvarritet si nj formalitet edhe pr disa mijvjear t tjer, sado q nj pjes e madhe e klerikve e kan shndrruar n biznes dhe shum qytetar tashm bhen sikur besojn pr shkak t inercis dhe t
15

imponimit. Mihaeli u ndie i vetknaqur q po filozofonte, si ia donte atij ti vlersonte pikpamjet e veta ateiste, q kishte filluar ti shndrronte ato n nj lloj feje m vete. Prse mendon se qytetarve u imponohet besimi fetar? pyeti Mirani. Sepse secili qytetar, q nga lindja, sht i privuar nga liria pr t zgjedhur religjionin q dshiron, ose pr t mos besuar fare. Atij i imponohet feja q kan prindrit. Po t kisha qen un fmij i prindrve mysliman, do t m ishte imponuar ai besim, si m sht imponuar besimi katolik. Fatmirsisht, kur kam filluar studimet, jam liruar nga feja q ma kan imponuar prindrit. E njjta do t kishte ndodhur edhe me ty po t kishe qen fmij i prindrve katolik. Dhe, po ta thelloj kt mnyr mendimi, m del se njeriu sht i privuar edhe nga e drejta pr t vendosur nse dshiron t lind, t zgjedh prindrit, t zgjedh vendlindjen, madje t zgjedh edhe emrin e tij. T gjitha i imponohen nga prindrit. Dhe faj ka fmija i posalindur q vjen nga prindr t varfr ose t paarsimuar? Ai fmij duhet ti prballoj pasojat derisa t arrij q t ndrgjegjsohet dhe t pavarsohet... Sonte nuk sht rendi t shpalossh fen tnde ateiste, meq filozofimet e tua i kemi dgjuar shum her, e ndrpreu Renata. Ka t drejt Renata, nuk ke prse t lodhesh se prsrituri, sepse ne nuk jemi aq besimtar, pos q na ka mbetur dika formale gjat rritjes n ambientin familjar, shtoi Mirani. Dakord, mori srish fjaln Mihaeli, nuk po filozofoj, ama problemet e sajuara prmes dallimeve n besimet fetare vazhdojn t jen evidente. Madje ato po shndrrohen n urrejtje, po shprdoren drejt luftrave duke marr haptas karkterin e prfitimit material. far ndiejn tani shum mysliman, kur kristiant festojn Krishtlindjen? Se mos ndihen mir shum kristian, kur myslimant agjerojn ose grat e tyre
16

mbajn ferexhe. Pr mua fet kan pasur rol historik kur njerzit kan qen t prapambetur. Tani ato jan br t teprta... T lutem, na kurse nga gjra t tilla! iu drejtua Renata me nj z emocional. M fal, nuk do t vazhdoj m, u prgjigj tjetri. Prap ra heshtja. Mihaeli kishte prirje pr t folur, ngaq nuk e duronte heshtjen. Pas pak, ai duke ndrruar tem, iu kthye Miranit: Po ti prse e refuzon dashurin e Renats? Me refuzimin tnd kryeneq po e provokon at t t dashuroj edhe m shum. Nuk e she se ajo po vuan? Mirani dhe Renata u shikuan. Asaj iu skuq fytyra. Ai u befasua. Asnjri nuk po prgjigjej. Renats i vinte vshtir t fliste, ndrsa Mirani nuk dshironte t bisedohej pr marrdhniet e tyre madje as nga Mihaeli, t cilin q t dy e kishin mik t ngusht. Mihael, sado q t kemi mik t ngusht, nuk t takon t diskutosh pr marrdheniet tona. Pastaj, un nuk po e refuzoj dashurin e Renats. Prkundrazi, po e respektoj. Un po e frenoj dshirn dhe dashurin time. Arsyet i di Renata dhe nuk kemi nevoj ti bjm publike, shpjegoi Mirani. Mirani shikoi Renatn, e cila vazhdonte t prskuqej. Edhe un them se marrdhniet tona jan tepr personale dhe ska prse t merret me to i treti, qoft ai edhe mik, si t kemi ne ty, Mihael. Mihaelit nuk i erdhi mir nga reagimi i t dyve. Ndjeu keqardhje pr kt dhe mbeti nj cop her i heshtur. Mirani, pr ta thyer heshtjen q po zgjaste m tpr se sa ishte e prshtatshme, meq druante mos heshtja po hapte hapsirn e mrzis pr Renatn, ngriti gotn me ver dhe tha me t qeshur t prajshm: T pim kt gjak t Krishtit dhe t urojm begatin e tavolins me gjith t mirat e Zotit! I kemi siguruar e prgatitur vet dhe asgj nuk na kan dhuruar
17

Zoti dhe Djali i Tij, Jezusi. u prgjigj Mihaeli me sarkazm, por i gzuar q Mirani ndrpreu heshtjen. Heshtja megjithate vazhdoi, derisa Mihaeli nuk duroi m. Nse ju pengoj un mund t iki? Jo, prania jote na ndihmon. u prgjigj Mirani. Renata nuk foli. E pra, spo di t flas. Nuk sht e domosdoshme t flasim, ndrhyri Renata. Kjo nat t bn edhe t meditosh. Meditimin, pikrisht sonte, nuk e plqej. tha Mihaeli. Ather, propozoj q t marrsh flautn dhe t m shoqrosh mua. Se mos pengojm njeri? pyeti Mirani i merakosur. Mihaeli zotronte mrekullueshm klarinetin, Renata flautn dhe shpesh ushtronin se bashku. Nuk pengojm njeri, u prgjigj Mihaeli, sepse ne do t ekzekutojm kompozime kishtare, nga ato q i shkojn Krishtlindjes dhe konviktit ku n gjendemi. N rregull, u pajtua Renata, por vetm dy melodi. T dy u ngritn. Renata e kishte flautn n dhom t Miranit. Dhomat ishin pran njratjetrs, prball ders se kuzhins. Luajtn prajshm dy melodi, q Mirani, nuk e dinte se kush i kishte kompozuar dhe si quheshin, por i plqyen, sepse iu dukn tepr qetsuese dhe inspiruese pr meditim. Pasi mbaruan melodin e dyt, Renata dhe Mihaeli u shikuan nse duhej t vazhdonin edhe m. Lan instrumentt mbi tavolinn e gjat. U uln dhe morn gotat e vers. Edhe Mirani mori t tijen dhe ngritn dolli, duke thn q t tre n gjuhn shqipe formuln e urimit: Gzuar!. Pr disa aste mbretroi heshtja medituese. Miranit i iku mendja n Kosov dhe po mendonte nse shqiptart katolik atje kishin pasur mundsi t mbushnin tavolinat pr kt fest.
18

Renata kujtoi kremtimin q po bnte familja, pr her t par pa pranin e saj. Ndrkoh ajo e kishte vn dorn mbi dor t Miranit. Mihaeli po krkonte me ngulm temn e radhs, meq nuk i rrihej pa folur. Miran, nse nuk m keqkupton, dshiroj t t pyes di, me q m ka mbetur edhe pak besim kristian, m shum si shprehi se sa si besim fetar. Them q Renata sht e informuar. Po edhe un, si mik q jam, dshiroj t di: Cilat jan motivet q t bjn kaq t prkushtuar dhe kaq energjik pr Kosovn? Renata i hapi m shum se rndom syt e vockl t saj q u shfaqn nn vetullat e bukura dhe nn flokt e gshtenjta, t prera drejt mbi vetulla. M shum ngjante me nj franceze t ndjeshme, se sa me nj gjermane, far ishte n t vrtet. Kjo pyetje e befasoi at dhe iu shfaq kureshtja pr prgjigjen e Miranit. Asaj nuk i kishte shkuar ndrmend t bnte pyetje kaq t drejtprdrejt, ose m sakt, i kishte ardhur keq. Mirani u zu ngusht, sepse ishte i bindur se miku Mihael nuk pyeti vetm sa pr t folur ose pr ta provokuar, por sepse vrtet dshironte t dinte m shum pr mikun e tij, t cilin e pyeste pothuajse do dit pr dika t re dhe interesohej ta ndihmonte. Ai e kuptoi se ishte asti t prgjigjej sinqerisht, duke e sqaruar at, por njkohsisht edhe Renatn. Jan shum motive, Mihael, nisi prgjigjen e mundimshme Mirani. Ato jan t ndrlidhura, prandaj e kam t vshtir ti zbrthej, q tjua bj t kuptueshme. Kryesorja, si e dini, sht se si pjestar i popullit t pushtuar, duhet t bj di. Secili pjestar i nj populli t pushtuar, q ka qoft edhe nj grimc t vetdijes kombtare e qytetare, duhet t prpiqet pr lirim nga pushtuesi. Kt aktualisht nuk po e bjn shumica e pjestarve t popullit tim. Ata po ndihen t pafuqishm pr t br luftn lirimtare. Pushtuesi i ka friksuar, lodhur e nnshtruar. Kjo, sigurisht, nuk e arsyeton mosangazhimin e atyre q kan kurajo. Kshtu
19

ka ndodhur n historit e popujve t pushtur. Nismat e individve shndrrohen n suksese, nse ata angazhohen me prkushtim dhe nse din ti organizojn aktivitetet e tyre. Nga dita n dit ata do t gjejn prkrahs, deri n kryengritjen lirimtare. Si e dini, pr arsye ekonomike nuk jam arratisur, sado q jemi t varfr deri n skajshmri. Ju nuk e merrni dot me mend. Isha disa muaj n Gjermani, n vitin 1972 t dajat n Erlangen. Bra pun t rnda n ndrtimtari si gjashtmbdhjetvjear dhe u ktheva. Ather mu ofrua dokumentacioni i punsimit legal, si gastarbajter, pr t qndruar ktu. Pash zhvillimin e ktushm, shijova standardin dhe jetn e ktushme n liri. U ktheva, meq doja t mbaroja shkollimin e mesm dhe t vazhdoja studimet. Nj motiv konkret sht vet jeta ime. Jemi njmbdhjet vllezr e motra. Kt tashm e dini. Nuk e dini se tre t mdhenjt i kam nga babai. Atyre u vdiq nna pak muaj pasi lindi i treti, q tani sht n Mlheim/Ruhr. Baba kishte mbi pesdhjet vjet kur u martua me nnn time pesmbdhjetvjeare. Ata nuk njiheshin. U b martes tradicionale, pa e pyetur nnn. Pesmbdhjetvjearja e nusruar duhej t rriste tre fmijt e burrit, t punonte tokn, t gatuante me radh me gra t tjera, sepse familja jon e athershme kishte mbi pesdhjet antar. Lindi fmija i par n moshn e saj gjashtmbdhjetvjeare, pr t cilin dini se sht jurist. Lindi pastaj binjak, t cilt vdiqen nga smundja q nuk do t duhej t vdesin fmijt, n munges t prkujdesjes se rndomt mjeksore. M lindi mua t tretin, pa pasur mundsi t m pyeste nse un dshiroja t lindja n ato rrethana, si filozofove m par ti, Mihael. N dhjetor t vitit 1956, kur un kisha gati nj vit e gjysm, policia serbe e arrestoi baban. M tregonin m von se e kishin lidhur pr trup t kumbulls n oborr t stacionit t policis. N at gjendje e kishin mbajtur dy dit e net. Bnte acar i madh dhe ai pothuajse ishte ngrir. Nuk e di si ka mundur ta mbijetoj at tortur e tmerr. Duke qen ai atje, un kam rn n zjarr, n oxhakun ton t madh, ku gatuhej pr rreth pesdhjet antar. U
20

dogja i tri, meq n ato aste nuk ishte askush n shtpi. M gjetn pastaj mish pr hell. uditrisht e mbijetova at tmerr. Nuk kishte mundsi mjekimi. Vite me radh jam dergjur Mirani doli nga kuzhina dhe shkoi n dhom. Atje qau me dnes. Ishte vaji q vinte nga thellsia e kohrave si nj lum i nndheshm. Asnjher nuk u kishte folur pr kto detaje. I vinte vshtir dhe druhej se nuk do ta besonin. Renata i shkoi prapa duke ia plasur vajit zshm. N dhom u mbrthyen ngrykas dhe po e shtrngoheshin duke u munduar ta qetsonin njritjetrin. Kur u kthyen, gjetn Mihaelin me kok mbi tavolin. Edhe ai ishte mrzitur. Mirani mori gotn e vers, bri nj Gzuar! dhe e piu me fund. E po, meq e nisa, po e mbaroj me fund rrfimin. sht nj borxh imi. T m falni pr shprthimin e pakontrollueshm! tha Mirani. Nuk ke prse krkon falje, un isha fajtori. ndrhyri Mihaeli. ... n moshn katrmbdhjetvjeare isha pjesmarrs n demonstratn q u b n Pej. Demonstrohej pr t drejtn e prdorimit t lir t flamurit dhe t gjuhs kombtare. Isha si ndihms n organizim. Kur nisi demonstrata, klasa jon kishte orn e fizkulturs dhe ishim n fush t shkolls. Msuesi ishte serb. Nxnsit e vitit t pest ishin grumbulluar n oborr t shkolls dhe kishin nxjerr flamurin e ndaluar pr t demonstruar. Un ika nga sporti, dhe u thash shokve t klass t shkojm klas m klas dhe t japin alarm t rrejshm, kinse po digjej shkolla. Pr pak minuta gjith nxnsit, t alarmuar, doln n oborr. Tashm t gjith nxnsit u nism drejt qendrs se qytetit. Ishte dit e shtun, dit pazari. Qytetart dhe fshatart u bashkangjiten. U bm dhjetra mij demonstrues dhe policia nuk mund t shtypte demonstratn ton. Ndodhn arrestime t mdha. Meq isha me mosh miturie dhe meq nuk dinin k t keqtrajtojn m par, shptova leht. Prfundova shkolln e mesme. N vitin 1973 regjistrova studimet, degn e fiziks. N nntor t vitit 1975 bm nj protest spontane, trid21

hjet student t grupit, kundr nj profesori serb. Kishim br provim me shkrim tek ai profesor, bashk me studentt serb. T gjith kolegt serb kishin kaluar, kurse mbi gjysma e shqiptarve jo. Vrtetuam se na kishte diskriminuar pr shkak t urrejtjes se tij nacionaliste. Protesta spontane pastaj u quajt politike, nacionaliste. N Fakultetin e Shkencave Natyrore u mbajtn nj mori mbledhjesh t Lidhjes Komuniste dhe t Lidhjes se Rinis Socialiste pr t dnuar protestn. Ndrhyn edhe komitetet e partis e t rinis t Prishtins e t Kosovs. M akuzuan si organizator. Pas nj akuze t till dihej se far t priste. Para se t m burgosnin u arratisa. N gusht, si e dini, isha ilegalisht n Kosov. Rrezikova sepse, nj mbes imja, vajz e re, m kishte shkruar nj letr t shkurtr, n t ciln ishte edhe fjalia: Eja se nuk po vdes dot pa t prqafuar!. E doja dhe m donte shum. Ishte me leukimi. Vuajti disa vite dhe tani po priste vdekjen, por nuk vdiste dot, ngaq dshironte t m prqafonte para vdekjes. Rrezikova tia plotsoja dshirn. Shkova, e takova n Klinikn Universitare n Prishtin. Aksidentalisht policia jugosllave mori vesh shkuarjen time. Munda ti iki. Pasuan keqtrajtimet e dhuna ndaj familjes, madje n kundrshtim edhe me ligjet prkatse n fuqi. Ky sht motivi dhe filli im i angazhimit pr t nxitur kryengritjen lirimtare. Ju tani mund t gjykoni pr kto gjra. Krahas vetdijes politike dhe qytetare, sigurisht q ka ndikim edhe inati subjektiv pr tu hakmarr. Tani nuk e di se kush me jep m shum energji, ndrgjegjja pr lirim, apo inati pr hakmarrje kundr pushtuesit q na e ka nxir kaq shum jetn. Mirani mori frym thell. Kishte zbrazur emocionet dhe tani m shum i interesonte reagimi i Renats. Asaj ia kishte rezervuar qkur kt rrfim dhe as vet nuk po e dinte tani prse. Ajo vazhdonte ti kishte syt e skuqur dhe dukej e mbytur n dhmbshuri. Edhe Mihaelit i
22

erdhi keq duke e pandehur veten fajtor q ishte br shkaktar i rrefimit emocional t Miranit. Pas situats s nder, ishte po Mihaeli q u hap duke ngritur dolli pr shndetin e tij. Ne gjermant e brezit t ri, q jetojm n shoqri t konsumit, tha ai, e kemi t vshtir t marrim me mend gjra, gjendje dhe zhvillime t ktilla. Ndaj nuk e prceptojm as vullnetin dhe prkushtimin pr tu liruar. Dhe jo vetm kaq, ndrhyri befas Renata duke iu drejtuar Miranit. Ti sakrifikon vetn tnde prtej mundsive. Ndrydh dshira e pasione, ndrydh egon deri n banalitet. Sa e sa her kemi debatuar. E le prapa msimin pr kualifimin dhe tr ditn ndjek ligjerata n shum fakultete q nuk kan t bjn me orientimin tnd profesional. Ktu, si e di, duhet diplom pr punsim dhe jo njohuri enciklopedike. Kohn tjetr e kalon n bibliotek universitare duke lexuar pr lvizjet lirimtare t popujve, pr lvizjen puntore ktu e n shtete t tjera. Lexon histori t popujve, literatur politike, sociologjike, filozofike. Pastaj shkon n bibliotek t albanologjis, lexon n gjuhn shqipe n kohn kur duhesh ta prsossh gjermanishten. Mson prmendsh vjersha e drama t Brecht, vjersha t Tucholsky, Erich Fried dhe i prkthen ato. Ti je tepr i shkaprderdhur si t t kishin rn mbi supe hallet e bots. Harron veten dhe refuzon kundr vullnetit dashurin time Un po shkaprderdhem kaq shum, si thua ti, q ti dal zot prcaktimit tim kmbnguls, ose si thot Mihaeli, me fanatizm, meq nuk mjafton vetm t duash vendin dhe lirin, por edhe t dish se si ta duash. Renatn nuk e knaqi prgjigjja, ndaj srish ia pati: ...dhe sikur nuk mjaftojn t gjitha kto. Pr do t premte ti shkon n Dyzeldorf (Dyzeldorf), n Klub t bashkatdhetarve dhe kthehesh t dielen pas mesnate. Sa her hyp n tren pa bilet, t kapin konduktort, sepse ke sedr t ndieshme pr t m krkuar t holla. Anga23

zhohesh n lvizje politike t studentve, ktu n universitet. Dhe, si t mos mjaftonin t gjitha kto, shpesh shprndan natn reklama pr t fituar pak para, financon vet traktet, informatat deri edhe gazetn q keni filluar t nxirrni. T vjen mkat tu krkosh para bashkatdhetarve, e t tjera. Kto jan fakte konkrete dhe mund t ndodh si n at anekdotn q ma ke treguar sa her, t rrzohesh si deveja nga lkura e lepurit. Njeriu nuk i ka dy koh dhe dy jet, shtoi Miranin si n faj. Un kam zgjedhur prcaktimin tim dhe atij dua ti shrbej me prkushtim. Mua m duhet tju informoj ju, gjermanve, sepse qeveria juaj, edhe n emr tuajin, po prkrah qeverin e Beogradit. Mua m duhet t merrem me bashkadhetart, sepse ata duhet t ndrgjegjsohen pr luftn lirimtare. Mua m duhet ta lexoj literaturn q prmende, sepse at nuk e kisha n Kosov. Mua m duhet t lexoj literaturn shqipe, sepse at q e gjej n bibliotek t albanologjis ktu nuk e gjeja n Kosov. Mua m duhet t prsos sidomos gjuhn shqipe, si po mundohem ta prvetsoj gjermanishten, sepse m duhet q ti prhap mendimet e mia e t tjera, e t tjera. Un nuk mund tu krkoj para bashkatdhetarve, sepse ata akoma nuk jan vetdijesuar pr ti dhn vet pr veprimtari lirimtare. Ata vuajn vet, i fitojn ato me vshtirsi, i kursejn me sakrific pr familjet e tyre n Kosov. Un nuk t krkoj ty para pr bilet e buk, sepse... prpak i ngeli fjala n fyt, ...duhet t jem i pavarur dhe nuk dua lmosh. M kupton!? Kto dhe t tjera jan edhe arsyet reale q m bjn ta frenoj dashurin ndaj teje!? Mos po dyshon se un jam aq naiv sa t mos i kuptoj kto gjra? T dy keni t drejt, ndrhyri Mihaeli, duke pasur durim t priste nse Mirani do t vazhdonte. Kto jan prmbajtje q nuk shterrohen pr nj nat, qoft kjo edhe nata e Krishtlindjes, kur thuhet se sht br sakrifica deri n vetmohim pr ti prhapur bindjet dhe idet. Ju lutem, lini vend kohs ti diskutoni pak e nga pak dhe mua m keni prher n
24

dispozicion pr bashkbisedim, po patt nevoj! T lumt, Mihael! iu drejtuar Mirani duke ngritur gotn me ver. Bre propozim me vend, gzuar, pra! Ndoshta e tepruam me hallet tona dhe t bezdism edhe ty, ia ktheu Renata. Edhe ajo ndihej e lehtsuar se kishte shfaqur mendime q si kishte thn her tjetr. Po afron koha pr t fjetur, se mund t dehemi nga vera dhe pastaj do kemi dhimbje koke. Nuk prish pun. tha Mirani. Na duhet ndonjher edhe dehja, nga se na i nxjerr ca gjra q nuk i nxjerrim dot kur jemi esull. Pr kt ne kemi nj proverb popullor: far ruan stomaku, e nxjerr bardaku. T dy qeshen. Mir, po vazhdojm t pim, por t mos harrojm edhe t ham se kemi br gjith at mund pr ti gatuar! kshilloi Renata duke ngritur gotn dhe duke thn n shqip gzuar! 4. Mirani e Bardhi ishin njohur n vern e vitit 1978, kur ky ishte pr t punuar n qytetin e vogl gjerman, Plochingen. Ky qytet gjendej rreth 30 km. afr Shtutgarttit. Mirani punonte n pushimet verore dhe dimrore semestrale, pr t mbajtur vetn gjat studimeve me buk e libra. Qira nuk paguante, pasi kisha katolike ia kishte mundsuar banimin falas. Asaj vere Mirani shkoi pr pun n Plochingen, meq atje ishte edhe dhndri i tij. Puna ishte e rnd. Sharritnin dhe prpunonin gur mermeri pr varre, po edhe pr ndrtimtari. Nj t shtun, kur mbaruan punn, dhndri propozoi t vizitonin nj bashkatdhetar q banonte n periferi t asaj qyteze. Ai do ta kishte pr vizit puntorin social, nga i cili mund t informoheshin pr t drejtat e t huajve n Gjermani. Mirani shkoi me prtes, meq ishte i lodhur. Akoma nuk ishte ambientuar pr pun t rnda fizike. Ai para25

plqeu t shtrihej pas pune n barakn e vogl, n oborrin e firms, fshehur pas gurve t mdhenj t mermerit. Megjithat, vendosi ta shoqronte dhndrin, t mos ia prishte qejfin. Kur arritn, aty gjetn edhe nj burr t imt, por shum t gjall e simpatik, veshur shik. Gjat prshndetjes ai u prezentua: Bardhosh Grvalla. Mikpritsi qe kushriri i tij. Biseda e Bardhit i bri prshtypje Miranit. Ishte bised e qart, informative dhe dashamirse. N fillim Mirani kishte paragjykime pr t, nga se dyshonte se mos ishte drguar zyrtarisht nga Beogradi pr shrbime spiunimi, kamufluar si puntor social. Por, gjat biseds, iu daravitn mjegullat e dyshimit. Madje shum shpejt Bardhi i hyri n zemr, gj q nuk ishte n natyrn e Miranit. Ndenjen rreth dy or dhe n fund, kur po ndaheshin, ndrruan adresat. Bardhi propozoi q t shiheshin prap para se Mirani t mbaronte pushimet, m saktsisht punn, sepse pastaj do t ishin larg q t takoheshin, kur Mirani do t kthehej n Bochum. Ai premtoi se do t vinte pr vizit n fundin e javs tjetr, n vendpunishte, meq kishte makin dhe i njihte mir ato an. Madje u ngut t sqaronte se kt do ta quante aktivitet social, n kuadr t puns pr t ciln paguhej. 5. T premtn, rreth ors 17.00, si kishte premtuar, Bardhi e gjeti Miranin mes gurve t mermert, duke u prgatitur t linte punn pr at dit. Meq baraka, si i thonin, ishte e vogl sa nj kotec pulash, plqyen t uleshin para hyrjes se saj. Nxoren prjashta tavolinn dhe karriget. Dhndri i kishte treguar Miranit pr Bardhin, para e pas takimit t par se sa i sjellshm dhe i prkushtueshm ishte n informim e kshillime q bnte. Ngaq e njihte familjarisht, i kishte treguar se baban e tij, po me emrin Bardhosh, ia kishin vrar serbt, kur Bardhi ishte n bark t Nns Ajshe. Pr shkak t prndjekjeve dhe kushteve t kqija
26

pr jetes, ai, me nn e vllezr, ishin vendosur n Slloveni. Vetm Jusufi kishte mbetur n Pej, nn prkujdesje t dajave, meq e donte shum shkollimin. Kur u rehatuan, dhndri solli limonad, pastaj krkoi falje se do t shkonte n dyqan. Ky gjest fillimisht e befasoi Miranin, nga se nj dit prpara kishin br furnizimin me ushqim. M von e kuptoi se dhndri deshi ti linte vetm. Br mir q nuk u prezantove zshm, kur ishim t kushriri, tha Bardhi, pas prshndetjeve e pyetjeve t rndomta. Atij nuk ia kam besn dhe mir q nuk e diti tamam se cili je. U mjaftua me prezantimin q t bri dhndri, si mik i tij. Ndoshta mund ta kesh hetuar, un nxitova t flisja q ai t mos kishte mundsi t t pyeste se nga je dhe i kujt je, si pyesin rndom shqiptart n kurbet. Sapo dgjova prezantimin tnd e mora me mend se cili je, ndaj nuk i lash radhn e pyetjeve. Nga Jugosllavija na vjen buletini i brndshm informativ dhe aty kam gjetur t dhnat pr ty. Vrtet qenke informuar! ndrhyri Mirani paksa me shpoti. Mos m keqkupto, informatat e tyre nuk i lexoj tekstualisht, sqaroi Bardhi me qetsin q e karakterizonte. Domethn, si na dilka, qenke nepuns zyrtar i Beogradit?! vazhdoi tjetri, por me ironi. Un jam puntor social, ardhur ktu nga Sllovenia n mnyr t rregullt, meq plotsoja kushtet q krkoheshin. Por, Beogradi, se kishte nj marrveshje me pundhnsin tim t ktushm, t cilin e quajn Arbeiter Wohlfahrt. Si mund ta kuptosh, prafrsisht do t thot mirqenia e puntorve. N baz t asaj marrveshjeje un, pos q kam status t puntorit social ktu, jam njkohsisht edhe puntor social i Jugosllavis, dika ngjashm me npunsit e administrats s atjeshme shtetrore. Madje, edhe atje shteti jugosllav m jep nj rrog simbolike, pavarsisht se un ktu paguhem nga gjermant pr t kshilluar emi27

grantt ekonomik nga Jugosllavija, t cilt n gjuhn zyrtare t atjeshme quhen puntor t prkohshm n botn e jashtme. E prse gjith ky informacion pr statusin tnd? pyeti Mirani pa t keq. Q ta kesh nga dor e par, pasi mund t ndodh t dgjosh llojlloj llomotitjesh nga bashkatdhetart. Ata me t drejt dyshojn ndaj do personi zyrtar nga Jugosllavia, sado q un nuk jam tamam npuns i tyre dhe n varsi t tyre. Bardhi fliste rrjedhshm, sinqerisht dhe pa ndonj ndruajtje e kompleks prej t dyshuari. Miranit po i vinte keq, meq ngjante sikur Bardhi po i rrfehej, prandaj ndrhyri q t mos vazhdonte me sqarime t tilla: M vjen mir q ra puna t njihemi dhe dshiroj t mos prfundoj me kaq. Para meje nuk ke prse rrfehesh. Shumicn e npunsve shqiptar n Kosov e gjetiu n Jugosllavi i njoh si atdhetar, sado q jan t indoktrinuar nga ideologjia komuniste jugosllave, e njohur si titizm. Kshtu na sht sajuar nj shtres e priviligjuar, nj Lidhje Komuniste e organizuar mir, q ka br monopol vetqeverisjen, ose vetadministrimin, si i thon n fjalorin ideologjik a la titist, por, n fakt, Lidhja e Komunistve ushtron pushtet monist. N vazhdim Bardhi u interesua pr studimet e Miranit, duke e uruar t kishte kmb t mbar, meq, si thoshte ai, nuk kishte dgjuar t kishte ndonj student tjetr shqiptar n Gjermani. Mirani e falnderoi duke i br me dije se kishte edhe nj koleg nga Kosova q studionte mjeksi po n Ruhr Universitet n Bochum. Madje ai kishte ardhur n Gjermani si puntor fizik, pa mbaruar as shkoll t mesme n Kosov. Duke qen minator, ai kishte mbaruar gjimnaz t nats dhe ishte regjistruar n studime. Tani po i prfundonte me sukses t shklqyeshm. Ndrkoh Bardhi hapi temn pr literaturn n gjuh shqipe, duke
28

br me dije se herpashere merrte libra, t botuar n Tiran, nga Hysni G., t cilin kolegt e thrrasin Vasil, meq i prgjante shum Vasil Shantos. Bile, Vasili i kishte dhn edhe disa ekzemplar t gazets ilegale Bashkimi, t cilat i kishte prcjell n Kosov. Me Vasilin, Mirani ishte njohur para disa javsh. Ai banonte n Esslingen, qytet buz Shtutgartit, dhe njihej mir me dhndrin e Miranit. Vasili kishte shkuar disa her pr vizit te Mirani n Plochingen. E kishte informuar pr formimin e nj grupimi ilegal, si shpreheshin ather pr organizime klandestine, t emrtuar Grupi komunist Zri i Kosovs dhe se kt Grup e drejtonte njfar Rezil Mejtepi. Vasili madje i kishte dhn nj trakt Miranit. I kishte krkuar pastaj edhe disa ekzemplar t gazets Bashkimi, meq ata t mparshmit q i kishte marr nga dhndri i tij i kishte shprndar. Edhe pse Bardhi informoi Miranin, se furnizohej nga Vasili me literatur e materiale t ndaluara, ky nuk u ndje i provokuar. Bardhi mund ta dinte se ai s shpejti do t takohej me Vasilin. Do t komunikojm dhe do t t drgoj edhe ndonj libr, q mund t mos e ket pasur Vasili, ia plotsoi krkesn Mirani. Ndrkoh u kthye dhndri dhe ata ndrruan temn e biseds, duke br sikur po flisnin pr t drejtat si student dhe pr t drejtat e Gastarbeiter-ve (puntorve mysafir), si i quanin emigrantt ekonomik n Gjermani, pr t cilt Mirani thoshte se ata jan skllvr t shoqris se industrializuar, t cilt shfrytzohen nga shitsi, Jugosllavia, dhe blersi, Gjermania. Pas pak Bardhi krkoi leje t shkonte se po i afrohej koha pr t br muzik n nj lokal gjerman. Arsyetimi i erdhi i habitshm Miranit, ndaj su durua: Pr far muzike e ke fjaln?
29

 Jam pjestar i nj grupi muzikor gjerman, si kitarist dhe si kngtar. Bj muzik q t fitoj t holla, pos pags, sepse m duhet t ndihmoj nnn e vllezrit. Sapo shkoi ai, Mirani vazhdoi t rrinte ulur para ders se baraks duke biseduar me dhndrin. Ai srish po i fliste pr Bardhin, pr mirsjelljen dhe ndihmn q ai u ofronte Gastarbeiterve nga Kosova. N barak bnte shum m nxeht se prjashta ksaj buzmbrmjeje tashm t freskt. Ndrkoh dhndri shtroi darkn. Kishte bler nj pul t pjekur n vetshrbimin Kaufhof , ushqim shum i preferuar nga Gastarbeiteret. Ndoshta pse ishte i gatshm dhe n vendlindje nuk kishin pasur rast kurr t hanin nj gjysm pule n nj racion. Pa prfunduar s ngrni erdhi Vasili. Ju bfshin mir ato q keni hngr deri tani! uroi ai me t qeshur, ndrsa kto q nuk i keni hngr hala, m takojn mua. Me t mbaruar se ngrni, Vasili i propozoi Miranit q t merrte disa ekzemplar t gazets Bashkimi dhe t shkonin n disa hajme, si u thonin konvikteve t puntorve edhe emigrantt shqiptar. Atje do ti shprndajm, tha ai, dhe do kemi rast t bisedojm me bashkatdhetar. Vasil, ndrhyri dhndri, shkoni n hajme ku nuk ju njohin, sepse kam frik se do tju spiunoj ndonjri dhe do ta psoj edhe un kur t shkoj pr pushim n Kosov. Dhndri vazhdimisht ndihej i friksuar pr veprimtarin e kunatit, Miranit dhe t Vasilit. Ai i kshillonte q t ruheshin, t mos e dinte njeri se Mirani punonte e banonte tek ai. Shpesh fliste pr psimet e bashkatdhetarve nga UDBja, kur ata shkonin pr pushime n Kosov. Nga afirat q po rrin me ne, po informohen ata t UDBs, vazhdoi t arsyetonte frikn dhe kshillat e tij dhndri. Sa bashkatdhetar t mjer kemi! Edhe pse jan rrogtar dhe t shitur, nuk shikojn hallet e tyre dhe, nse nuk ua mban t punojn pr Kosovn, s paku t mos i spiunonin vllezrit e tyre. Mos u merakos, ia kemi marr dorn ksaj pune, u mundua ta
30

qetsonte Vasili. Neve nuk na i din emrat e vrtet dhe nuk na njohin. 6. Vasili kishte nj makin tepr t vjetr. Ndonjher tallej: Po m duket ky kerr si me qen nj gjalles, sepse po i kupton hallet tona. Prandaj nuk po na le n rrug edhe pse e ka hngr t vetn. U nisn pr qytezn e Siendelfingenit, vendlindjen e Mercedesit, pasi i futn ekzemplart e Bashkimit n makin. Gjat rrugs Vasili i shpjegonte Miranit se n fabrikn e Mercedesit n Siendelfingen punonin qindra bashkatdhetar, banoin n hajme, q ngjanin me konviktet e studentve n Prishtin, t ndrtuara n oborr t fabriks enkas pr puntor t huaj, t cilt nuk i kan familjet me vete. Kur po i afroheshin Siendelfingenit, qytez n periferi t Shtutgartit, Vasili i propozoi Miranit q t shkonte n konvikte pr t shprndar Bashkimin, meq at e njihnin disa bashkatdhetar. Ai i tregoi disa numra t dhomave dhe disa emra, duke sqaruar se ndonjri nga ata do tia tregoj edhe dhomat e t tjerve. Pr sa koh q Mirani do t shprndante gazetn, Vasili do t priste n parking. Gjat shprndarjes, ndoshta n dhomn 205, Mirani hasi n nj qeros biond, sykaltr. Sy me maje iu dukn atij. Edhe pse ishin shum veta, si praktikonin shpesh t shkonin t njri-tjetri, Nuriu, t cilit Mirani ia vuri nofken qeros, e mirpriti gazetn me fjal t bujshme: Ju lumt patriot, kshtu duhet t veproni, se shpejt kemi pr tia qi nann Jugosllavis! Kta t mjer nuk guxojn ta lexojn, se duan ti ruajn pasaportat e kuqe q ua ka dhn Tito. T pranishmit nuk bn z. Nuriu e mori Miranin n prqafim, e shtrngoi aq shum sa gati ia zuri frymn, si t qen shum t dashur q sishin par prej kohsh. I ofroi nj karrige pr tu ulur. Nuriu nuk po pushonte s foluri. U prezantua me emrin Nuri Syleviqi, nga rrethi i Kumanovs. Pothuajse n form urdhrese, krkoi q herave t tjera tia
31

jepnin atij gazetn pr ta shprndar. Po n mnyr pompoze u interesua pr tu antarsuar n Organizatn ilegale Fronit i Kuq Popullor, meq gazetn Bashkimi e botonte kjo organizat. Aty pr aty ia zgjati Miranit nj letrz, t ciln sapo e grisi nga blloku q nxori prej xhepit, shnoi t gjitha t dhnat e tij personale, dhe tha: Ju lutem, m bni librezn e antarsis. Nuk e di kush e bn kt pun, u prgjigj Mirani duke refuzuar copletrn dhe duke sqaruar se gazeta atij i kishte shkuar me post, pa adres t drguesit. Nuriu u interesua ta njihte Miranin, nga ishte, ku punonte. Ky nuk iu prgjigj sakt, meq Nuriu iu b i bezdisshm. Mori leje t ikte, po ngjitas me t u nis edhe njri nga m t rinjt. Kur Mirani po zbriste shkallve, fare pran dgjoi t riun ti fliste: Ju kshilloi t mos i drgoni gazeta Nuriut, tullacit, si e thrrasim ne ktu, sepse ai i hedh n plehra dhe vetm ndonj ia jep atij q ia ka marr inat prsonalisht, pr ta denoncuar pastaj. Zri i djalit vinte gjithnj me ndrojtje. Pse nuk i the kto sa ishim n dhom, n prani t tij? e pyeti Mirani paksa i befasuar, meq nuk i plqenin sjelljet e tilla. Nuk guxoj, m duhet ta ruaj edhe ca at pasaportn e Titos, si e quajti Nuriu. u prgjigj i panjohuri dhe u nda nga Mirani pa ia treguar as emrin dhe pa u prshndetur. Bri sikur po futej n nj dhom tjetr n katin e radhs, me dro se mos po e shihte ndonjri duke folur me gazetashprndarsin. Kur Mirani u kthye n parking, Vasilin e gjeti n gjum, lodhur e kputur nga puna q bnte n fabrikn e montimit t televizorve. Mirani i tregoi Vasilit pr rastin e Nuriut. Edhe ai u pajtua q ktej e tutje ta quanin Qeros dhe jo Nuri. Vasili e njihte prej kohsh dhe tha se nuk qe mir q ai e paska par. E pra nuk u deshka t shprndajm m gazeta e trakte n ato kon32

vikte, sepse rrezikojm bashkatdhetart!? hamendsoi Mirani. Ti shprndajm na duhet gjithsesi, por duhet t gjejm mnyrn q ai t mos na hetoj. Ai ma ofroi nj si krkes pr antarsim. plotsoi Mirani. Spiuni, sht antarsuar edhe n Grupin ton. Vrtet deshka dajak. Nuk kemi ndrequr gj me dajak. Ktu jemi n dhe t huaj dhe na duhet t respektojm rregullat e vendit ku jemi. Nuk duhet t komprometohemi si t dhunshm. Pastaj, prse duhet ndshkuar me dhun nj mjeran t till, i cili, pr shkak t vetdijes se ult sociale e kombtare, spiunon kolegt e tij? Mir pra, do t flas me bashkatdhetar t tjer aty, se si do t mund ta diskreditojm e izolojm kt Nuriun, q t mos mund ti spiunoj bashkbanuesit e interesuar pr materiale tona informative e propagandistike. Gjat rrugtimit Vasili propozoi t shkonin n Shtutgart pr ta takuar Bardhin. Ai e dinte ku bnte muzik. Shkuan te nj lokal buz Sheshit qendror. Lokali kishte nxjerr tavolinat prjashta. Aty gjeten Grupin e Bardhit. Ai i vuri re dhe iu dha nj prshndetje me buzqeshje. Pas dy kngve u paralajmrua pauza dhe Bardhi iu dshiroi mirseardhje. Vasili bri ca shakara me t, meq praktikonte t shegarej n gjermanishten q flisnin gastarbeitert turq. Pas pak minutave Bardhit iu desh t ngrihej. Vasili ia zgjati nj pako t mbshtjell me gazet. Ai e mori dhe u prshndet. Duke u larguar, Martini e pyeti Vasilin se kishte n at pako? Pes ekzemplar t librit Imperializmi dhe revolucioni te Enver Hoxhs, t cilat i kam marr n Ambasadn shqiptare n Vjen, u prgjigj tjetri, duke sqaruar se Bardhi ia kishte krkuar pr ti drguar n Kosov. Bile, i kishte krkuar m shum, por Vasilit nuk i kishin ngelur
33

m. Pastaj tregoi se si kishte drguar vet libra e gazeta n Kosov. Marr televizor t vjetr, ua heq t gjitha pjest, ua thyej ekranin pr t krijuar hapsir, ngjyrosi gjamin e jashtm me ngjyr t prhimt, i mbush me material me pesh t njjt q ka televizori dhe ashtu i drgoj n Kosov, duke i paraqitur n dogann jugosllave pr ti zhdoganuar si televizor t vjetr. Nuk t zbulojn? Zbulohen vetm frikacakt, sepse i bjn t dyshojn doganiert q ti kontrollojn detajisht. Frikacakt e shfaqin frikn n fytyr dhe doganiert jan t strvitur tua lexojn at. Ora, thell nats shnonte 23.00. Vasili e la Miranin te baraka e dhndrit dhe iku. 7. T premten tjetr, rreth ors 17.30, Vasili shkoi prap te Mirani. Si me tallje, n gjermanishten e tij me mikstur turke, shfaqi dyshimin se mos po bhej i bezdisshm. Mirani e kshilloi t mos kishte t till siklet, meq Vasili i ishte br shum i dashur dhe i admiruar si veprimtar t prkushtuar. Nuk ia plqente shakat q bnte pr veten e tij, prir nga kompleksimi i inferioritetit se nuk ishte i shkolluar. Vasili e thoshte shpesh: Kam kryer katr klas fillore, plus katr vite bari delesh dhe, pos ktyre, edhe kolln e fruthin. Ai vrtet nuk ishte i shkolluar, por pr t lexuar kishte lexuar dhe lexonte shum. M shum se shum t diplomuar n fakultete. Lexonte t paktn nj libr n jav, sado q bnte pun t rnd dhe punonte me orar t zgjatur. Sa her takoheshin, ia shpjegonte ktij prmbajtjen e librit t fundit, gjat e rrjedhshm. Madje i fliste edhe pr mesazhin, pasi, si thoshte ai, librat nuk shkruhen vetm sa pr tu shkruar, por kan brnda mesazh prkats dhe kryesisht nga ai varet edhe cilsia e librit. Ksaj radhe shkuan n qytetin ku jetonte Vasili, dhe ai i krkoi t falur
34

dhndrit se sonte nuk do ta kthente pr t fjetur aty. N qytetin e Esslingenit, ata zun vend n nj mbltore, porositn kafe dhe tort. Mirani ia kishte kuptuar huqin e t nguruarit pr t qar ndonj hall q e mundonte. Edhe ksaj radhe Vasili i la prshtypjen se kishte nj hall. Pr t heshtur, nuk i heshtte, meq ishte gojtar. Brnda ngurimit t tij hyri Mirani: Si i keni hallet n Grupin tuaj? Vasili mezi kishte pritur kt pyetje, pasi aty e kishte pasur hallin, por bri nj parahyrje. Do t t tregoj vetm nse nuk m ndrhyn. Po e bjm nj bander un, (kshtu i thoshte ai shtylls se telefonit), nj ti, pasi ju t shkolluarit nuk keni durim t na dgjoni n analfabetve. Fol! ndrhyri padurueshm Mirani. Sdi nga tia filloj, meq kam shum pr t qar hall. N Grupimin ton nuk i kemi punt mir. T pata treguar se Kryetar Grupi kemi Rezil Mejtepin. Ai tani sht i ballafaquar me vshtirsi t mdha. Gjermant kan ndrmend ta przn pr shkak se ka hyr n borxh t madh n bank. Bile, ia kan prishur pasaportn me nj vulosje t madhe. Tani ka afat vetm dy jav: o t paguaj dyzet mij marka t borxhit, o iku! Pushoi me ndjenjn e hallemadhit. Pr momentin as ai dhe as shokt e Grupit nuk kishin mundsi tia paguanin at borxh. Kaq ishte shtylla jote? Tani duhet ta ket radhn shtylla ime, tha Mirani me t qeshur t prajshm. Po, po, urdhro, m kshillo far t bjm!? Prse i sht dashur t huazoj dyzet mij marka, nse vrtet i ka huazuar? Domethn, ti nuk po m beson!? u habit Vasili. Ty po t besoj se po tregon far t ka thn Kryetari Rezil, por nuk po besoj pr ato q ka thn ai. E para, ti ke thn se ai punon n fabrik t Cocacolas; pastaj ke thn se nuk sht n pun; nj her
35

tjetr ke thn se nuk e di nse sht ose nuk sht n pun. Bile, pr kt dyshim, ke treguar se je munduar ta survejosh, por ke dshtuar. Pra, ti tani tregon pr ato q ti ka thn njeriu pr t cilin ke filluar t dyshosh. Un po ti tregoj n konfidenc ca gjra q i kam dgjuar nga nj student kroat: Rezilin e pasksh ther me thik n shpatull nj i ri kroat, pjestar i lvijes se ustashve, si i thon lvizjes nacionale kroate n ekzil. Ka ndodhur kjo, pasi Rezili, duke qndruar n oborr t nj kishe gjermane n Shtutgart, ku i bjn meshat kroatt, i sht qasur nj kroat me gazetn Nova Hrvatska (Kroacia e re) n dor dhe ia ka ofruar atij. Ky far Rezili i sht prgjigjur: m duhet ajo paavur gnjeshtare e armiqsore, kur un lexoj kt gazet t vrtet! Me at rast Rezili ka ngritur gazetn e Beogradit Novosti. Kroati i ofenduar ka nxjerr thikn e ia ka futur n shpatull, meq Rezili ka provuar t iki. Pastaj ka prfunduar n spital me ndihm t shpejt. N spital i ka shkuar dit pr dit konsulli jugosllav duke e prgzuar pr patriotizmin e tij jugo-sllav A thua, t jen t vrteta kto q po m dgjojn vesht? pyeti Vasili i habitur dhe me nj pamje tepr serioze. Pse duhet t ket pasur arsye t m gnjej studenti kroat? M ka treguar fare spontanisht, me keqardhje, si ngjarje q kishte ndodhur para disa viteve. Kur ai m ka treguar, nuk ka pasur mundsi t parashikonte problemin dhe relatat q tani po i diskutojm. Mirani ia tha Vasilit kto me qetsi t madhe dhe me merak, se sqarimi i tij nuk duhej t nxiste ndonj dyshim pr xhelozi, gar e di t ngjashme, por vetm si merak, q ndaj Rezilit duhet shtuar kujdesi, meq mund t dmtonte bashkatdhetart e interesuar pr veprimtari kombtare. Por, si tia bjm hallit tani pr krcnimin q i bjn gjermant pr shkak t borxhit ndaj banks? vazhdoi Vasili. Di ti prse duhet ti ket borxh banks Rezili?
36

 I ka huazuar pr veprimtari patriotike. Meq ne q jemi t orgnizuar n kt Grup, nuk kishim t holla t mjaftueshme pr t prballuar shpenzimet q krkon veprimtaria jon kombtare. Ta zm, para disa ditsh, u dshen tetmij marka pr t shtypur traktin q kemi shprndar. Ne nuk i kishim, ndaj Rezili i huazoi n bank. Tet mij marka pr t shtypur nj trakt?! Po, tet mij na ka kushtuar, u prgjegj ai me sigurin q e karakterizonte. Sa ekzemplar i keni br, edhe pse ai nuk ishte i shumzuar, por i fotokopjuar pr ibret? Rezili na ka informuar se i ka br dhjet mij cop. E ka shoqruar ndokush kur ka br shumzimin dhe pagesn e tyre dhe, di ti, ku i ka shumzuar? Nuk i di kto q po m pyet, por edhe t dyshosh n kt far soji nuk ke nevoj. Ather po t informoj, se pr t shumzuar dhjet mij trakte t atij niveli duhet paguar t shumtn 400500 marka. Vasilit nisi ti ndrronte qehrja, sepse kishte krijuar aq shum besim ndaj Rezilit, sa nuk linte hapsir pr t dyshuar n Kryetarin e tij. Nga knaqsia se Rezili kishte marr iniciativn pr t formuar nj grupim veprimtarsh patriot, Vasili dukej se kishte formuar nj besim naiv ndaj tij. Meq jan shumzuar dhjet mij cop, ku duhet ti keni shprndar? pyeti sa pr t thyer heshtjen. Ai pati drojn se mos po keqkuptohej duke kaluar masn e shpjegimeve dhe t argumentimeve kundr ktyre sjelljeve t Rezilit. Tani po t prgjigjem: Nuk e di, por Rezili ashtu na ka informuar kur kemi mbajtur mbledhjen. Un i kam shprndar vetm 500 cop, Maksi 200 cop, pr t tjert nuk di gj, pasi kemi formn e organizimit n 3she.
37

 Domethn, ai duhet t ket br e shumta njmij cop, sepse po t kishin qen dhjet mij, do t kishte rn n sy shprndarja e tyre. N rrethin ton, n krahinat e Rajnit dhe t Rurit, ku gjenden dhjetra mij bashkatdhetar, nuk ka rn fare n sy ky trakt. Pr nj moment heshten t dy. Miranit po i dukej i mjaftueshm shpjegimi dhe interesohej t msonte nse Vasili e kishte kuptuar si ishte prpjekur ta sqaronte, apo ndoshta e kishte keqkuptuar. Ndrkoh, meq heshtja u shtri ngeshm ndrmjet tyre, Mirani e pa t arsyeshme ta pyeste: Kemi mundsi ta takojm Rezilin dhe t bisedojm me t? Sigurisht q kemi kt mundsi, por mos do t keqkuptohem si dekonspirues!? u prgjigj Vasili. Nse do ta gjesh, takohemi dhe un po shtirem sikur nuk di gj. Ti e hap bisedn, sikur t ishte bised e rastit. far mendon se duhet ti them kur ti propozoj pr kt takim? pyeti Vasili. I thuaj, Mirani ka ardhur. E kam par mbrm dhe dshiron t takohet pr t biseduar pr bashkpunim t organizimeve tona. Vasili po shfaqte interesim t vmendshm, me pamje serioze, duke i ln vetes koh, pas dgjimit t kujdesshm, ti pshonte mendimet. Mir, ashtu do t veprojm dhe besoj se do t jet takim sqarues me rndsi. Pas dakordimin ai i bri shenj kamerierit, duke i krkuar mendimin Miranit pr t pir edhe dika, apo pr t paguar? Si t duash. ia pati tjetri. Ather po marrim edhe nga nj lng portokalli Me Vasilin Mirani nuk mrzitej t rrinte sado gjat. Kishte krijuar admirim t madh pr natyrshmrin e gatishmrin e tij pr veprimtari t prkushtuar patriotike. Pos n Shtutgart, kishte dgjuar edhe n Nrnberg e Mynhen/Mynih (Mynhen), q ai bashk me Maksin, organi38

zonin shfaqje t filmave shqiptar, shprndanin literatur e gazeta shqiptare. Filmat dhe literaturn i merrnin kryesisht nga Partia Komuniste Gjermane-Marksiste-Leniniste, e cila furnizohej me literatur e filma nga Republika e Shqipris. Ndonjher Vasili e Maksi furnizoheshin edhe nga Ambasada Shqiptare n Vjen. Ndrkoh Vasili ndrroi temn e biseds: A mund t di gj pr organizimin tuaj, nse m lejohet t t pyes? Pyetja e tij e befasoi Miranin, meq mbante mend se Vasili disa her i kishte folur pr organizim klandestin, se kureshtja pr t ditur ka nuk t takon pr kt organizim konspirativ, e dmton at, duke prdorur citate nga veprat e Enver Hoxhs, q ua dinte edhe faqen dhe numrin e veprs. Ndonj libr tjetr politik dhe ideologjik t autorve joshqiptar nuk kishte lexuar dhe nuk lexonte, pos romaneve t shumta. Sigurisht mund t dish, pasi organizimi yn nuk sht aq konspirativ, sa t detyrohem t prmbahem pa t treguar. tha Mirani, duke menduar se vazhdimi i biseds ishte paraprgatitje e mir pr takimin e nesrm. Organizimi yn fillimisht, n shtator t viti 1978, zuri fill si tepr konspirativ. Tubimin themelues e mbajtm n dhomn time n konvikt. Ndrkoh e shndrruam n organizim popullor, si do ta karakterizoja. Ishim katr veta kur themeluam Frontin e Kuq Popullor. Miratuam Program e Statut. Asnjri nga ne nuk e njihte ann teorike t ktij organizimi, prandaj un e luta nj profesor gjerman q t na ndihmonte pr prpilimin e ktyre materialeve. Ai profesor ka bindje majtiste, pr t mos thn se e kamuflon prcaktimin e tij prej komunisti, por nuk sht i organizuar, sepse ligji gjerman nuk lejon t japin msim n shkolla e fakulte antart e ndonj partie komuniste. Profesori i prpunoi projektet, programin dhe statutin q i pata formuluar un. Un i prktheva dhe ato i miratuam. Emrat e bashkthemeluesve mund t ti tregoj, pasi m von vendosem t mos jemi konspirativ. Po ti them emrat dhe
39

pseudonimet: Proletari, me psedonim Shpati, q jeton n Velbert, Xhahili, me pseudonim Xhaviti, thot se jeton n Bielefeld, dhe Isa, pa psedonim, i cili jeton n Bochum. Dy t part kan mbaruar sholl t mesme, si kan thn, ndrsa Isa, vetm shkolln 8vjeare. Proletarin e kam njohur n ligjrata t gjuhs shqipe, q n kt universitet i mban albanologu markant kroat nga Janjeva e Kosovs, Prof. Dr. Lazar Dodiq. Proletari nuk kishte ditur pr kto ligjrata, por e kishte informuar dhe marr me vete, po nj kroat me banim n Wuppertal. E quanin Vinko K., i njohur nga Pranvera kroate e vitit 1971. Kroati Vinko ishte komunist dhe ithtar i flakt i Enver Hoxhs. Mu pr kt, ai kishte filluar t msonte gjuhn shqipe te Prof. Dodiqi. Pr kt mundsi ai i kishte treguar Proletarit, me t cilin shoqrohej, dhe e kishte marr nj dit me vete pr t na njoftuar. Kurse Proletari e kishte njohur Xhahilin n nj tubim t PKGj/ML dhe kshtu ndodhi njohja midis nesh. Isn e kisha njohur vet, meq e kisha komshi. M von vendosm pr organizim legal, me bashkatdhetar t tjer, duke anashkaluar Xhavitin, meq pr te krijova prshtypje se ishte informator i UDBs, i urdhruar pr tu antarsuar n PKGj/ML, q t informonte pr veprimtarin e ksaj partie komuniste sigurimet e fshehta jugoslave dhe gjermane. Kurse pr Proletarin formova prshtypjen se ishte nj dogmat primitiv. Ky nuk na linte t mbanim as mbledhje, meq sajonte ca rregulla strikte komuniste dhe na bezdiste me citime t klasikve t komunizmit, pa rend e pa vend, vetm pr t imponohej si teoricien i asaj doktrine. Isa ishte njeri i urt. Ndrkoh mbledhjet e prjavshme filluan t m bezdisin, meq mblidheshim sa pr ti br qejfin vetes dhe pr ti shitur mend njritjetrit. Pas dytre muajsh shpjegova se nuk kisha koh t merrem m me kt organizim dhe i luta t m lironin. Veprova kshtu, kryesisht pr faktin se Xhahili insistonte t shtrinim antarsimin ton sa m shpejt edhe n Kosov. Pr kt propozonte t prgatitja formular pr
40

antarsim. Pastaj, nuk dinte t prmbahej nga t pyeturit, se nga sa veta kishim antarsuar n Gjermani dhe cilt ishin ata. Pr vete arsyetohej se nuk kishte antarsuar asnj bashkatdhetar, meq ishte i zn me angazhim t madh n kuadr t PKGj/ML, pr t br revolucionin proletar n Gjermani. Pasi u ndava prej tyre, vazhdova veprimtarin krejt ndryshe. U mbusha mend se pr at form t organizimit nuk gjendeshin bashkatdhetar t gatshm dhe, edhe sikur t gjendeshin, mendova se do t rrezikoheshin kot se koti me antarsim formal, duke sajuar prova q do t mund ti binin n dor UDBs dhe ata do ta psonin pastaj me rend, kur n procese gjyqsore t tyre do t paraqitej, ta zm prova e antarsimit. Meq u prcaktova pr organizim ndryshe, si ta thash, nj si organizim popullor, u interesova t gjej bashkatdhetar patriot, t cilt do t ndihmonin pr nxjerrjen e gazets Bashkimi. Kta t interesuar duhej se pari t msonin q t lexonin, meq ishin gjysmanalfabet. Doemos duhej nj ngritje pr organizim m von. Nse nuk je mrzitur, po t tregoj edhe gjra t tjera. T lutem, vazhdoje! u prgjigj Vasili me nj prqendrimin maksimal pr t dgjuar. ...sa pr emrtimin, n tubimin themelues, un pata propozuar ta quanim Fronti Popullor Demokratik, meq m plqente emrtimi i prafrt i organizimit t masave n Republikn e Shqipris, i cili, si e di edhe ti, quhet Fronti Demokratik. Un i shtova popullor vetm sa pr t br dallim me at emrtim. Xhahili propozoi ta emrtonim Fronti i Kuq, duke arsyetuar se duhet t ndjekim shembullin e organizatave lirimtare Brigada Rosa, Rote Army Fraktion, etj. Proletari propozonte ta quanim Partia Komuniste e Kosovs/Marksiste-Leniniste, duke arsyetuar se vetm komunistt mund t bjn revolucion t vrtet proletar. Isa ishte do her pr ato q thosha un, meq thuaja
41

prdit, pas pune, vinte tek un pr t kaluar kohn e lir. Kur votuam ishim dy me dy. Meq Proletari hoqi dor nga propozimi i tij dhe prkrahu propozimin e Xhahilit, duke ia shtuar atij mbiemrin popullor. Pr t fituar varianti i tyre, Proletari prdori demagogjin, duke thn se ju intelektualt nnmoni proletariatin. Them demagogjin, sepse m drejtohej mua, e un isha vetm nj student. Me kt demagogjit t Proletarit, ata doln fitues, sado q edhe un pavullnetshm u dakordova me propozimin e tyre. Edhe tani mendoj se emri q kemi miratuar sht tepr bombastik e provokues. Ishim vetm katr veta q nuk njihnim mir njritjetrin, q nuk na prputheshin idet, t paprvoj dhe t padije pr organizim t ktill. Sigurisht, po kaq bombastik ishte edhe emrtimi q pata propozuar un, por jo edhe aq provokues pr organet prkatse gjermane. Tani nuk po antarsojm bashkatdhetar, por po merremi me takime t thjeshta informative, ku lexojm bashkarisht artikuj, kryesisht nga revista Ylli dhe Shqipria e re, ku jemi abonuar dhe vijn nga Tirana. Pastaj ndonj artikull interesant t Rilindjes. Bisedojm pr gjendjen n Kosov dhe nevojn pr nj luft lirimtare kundr pushtimit jugosllav. Bisedojm edhe pr gjendjen mjeruese t emigracionit ekonomik dhe mundsit e tij pr t ndihmuar luftn lirimtare, e t tjera. Dhe i gjith ky aktivitet epiqendrn e ka n Dyzeldorf, meq aty sht emigracioni m i madh. Kjo mnyr e angazhimit legal t bashkatdhetarve duket se po jep rezultat m t mir, se sa mnyra e organizimit konspirativ, t cilit njerzit po i friksohen shum, sidomos kur krkohet antarsimi i tyre. Ja kaq, mos e teprova gj? Vasili nuk bzani. Dukej se po prpunonte ato q kishte dgjuar. Pas disa astesh shtoi: Po m habit. Un kisha shpresn se organizimi juaj sht shum m i fort se yni. Kur mi ka dhn dhndri yt 50 ekzemplar t gazets
42

Bashkimi, un kam shpresuar se ju jeni shum t fuqishm, pasi gazeta juaj ia kalonte shum her traktit ton. Habia e tij e bri Miranin t mendohej se mos ndoshta pa dashur e kishte zhgnjyer Vasilin. Vasil, nuk kemi prse ta mashtrojm veten dhe njritjetrin. Sa her e kemi prjetuar se sa frik po kan bashkatdhetart t marrin gazeta e trakte nga ne. Pastaj, edhe kur i marrin ose kur ua japim, shumica nuk din ti lexojn. Besoj m kupton, nuk mund t korrim pa mbjell. Duhet t bhemi realist, ti njohim mundsit e aftsit tona. Edhe Gazeta Bashkimi, q ti thua se t ka br prshtypje t madhe, ka nivel mesatar, sht sajuar me shkrime t huazuara, pasi vet nuk dim t shkruajm. Nga Kosova nuk kemi gjetur lidhje q t na drgojn shkrime. Numri i par sht shtypur n tre mij ekzemplar. Nj mij i kemi drguar n Kosov, dy mij mezi i kemi shprndar n Gjermani, Belgjik e Franc. Shtypshkronja na ka krkuar vetm 300 marka. Besoj, mjafton pr fuqin q kemi, t bjm t paktn nj kso veprimtarie simbolike, q i shtyn bashkatdhetart t mendojn. Un nuk besoj se ju keni nivel m serioz. Kt po ta them n baz t traktit q kam lexuar. Po m flet sikur t ishe i organizuar me ne, ia ndrpreu bisedn Vasili, gj q nuk e praktikonte. Organizimi yn ka filluar ndryshe. Para 56 muajve na ka thirrur Shoku Rezil Mejtepi mua dhe Maksin, na ka informuar pr Grupin q kishte formuar. Vetn kishte caktuar pr Kryetar, mua pr Nnkryetar, kurse Maksin pr Sekretar. Na ka bindur q t plotsojm formulart q kishte prpiluar, (ai i quante formular antarsimi) njherit na ka dhn edhe nj si rregullore. Pastaj na ka bindur se ne nuk duhet ta pyesim pr Grupin, meq nuk lejon konspiracioni q zbatohet me rigorizitet gjat organizimit ilegal. Pos ktyre, na ka caktuar antarsin baz prej njqind markave n muaj. T tjerat duhet ti japim vullnetarisht, sipas nevojs se veprimtaris. Thn t drejtn, vazhdoi Vasili, po m detyron t mendohem mir dhe sonte
43

nuk do t m marr gjumi. Ne qem gzuar kur Rezili na organizoi dhe prej ather i prgjigjemi pr do gj q krkon prej nesh. Madje, q ather nuk kemi drguar t holla n familje. T gjitha ia japim Rezilit, ngase na i krkon, se ka udhtime, se po e ndihmon organizimin ilegal n Kosov... Besoj se biseduam mjaft pr sonte. E ndrpreu Mirani me ndjenj keqardhjeje. Ai qkur kishte dyshimin se Rezili ishte nj xhahil. Ndoshta edhe m xhahil se Xhahili q kishte rastisur t bashkorganizohej n Front. Pa as m t voglin kundrshtim, Vasili thirri kamarierin, pagoi dhe dolen nga lokali. Mirani shkoi pr t fjetur t Vasili dhe prap rikujtuan taktikn q duhej t ndiqnin pr takimin e nesrm me Rezilin. Ndenjen gjat koh zgjuar, t shtrir duke biseduar pothuajse pr t gjitha ngapak, duke pyetur her pas here njritjetrin: A nuk po t merr gjumi?. Dikur e kishte marr gjumi Miranin. Gjithsesi shum von, sado q Vasili po vazhdonte t fliste. Ishte pikrisht nj nat e jermishme. N mngjes Vasili u kujtua se ishte kotur fare pak. 8. Von pasditn e t nesrms Vasili gjeti Rezilin. Ai la Miranin n nj lokal afr baness se Rezilit, jo shum larg qendrs se Shtutgartit, dhe shkoi ta merrte at. Pa vones t madhe erdhn t dy dhe u uln n tavolinn ku kishte zn vend Mirani. Rezili ishte nj mashkull i gjat, paksa thatim, me frizur t prafrt me at t Hitlerit, megjithse flokt vinin me ngjyr pak m t hapur. Duhej t ishte rreth 2728vjear. Me pamje t rnd, serioze, pr t mos thn fodulle. Un kam ardhur q t njihemi dhe t bisedojm pr bashkpunim, nse kemi interesa dhe qllime reciproke. Filloi bisedn Mirani. Ne
44

kemi nj organizim t vogl dhe t thjesht, megjithat jemi t interesuar t njihemi e t bashkpunojm Mir se keni ardhur dhe keni br mir q keni ardhur, pasi njohja dhe bashkpunimi yn sht i domosdoshm pr forcimit ton pr ta br revolucionin proletar sa m t shpejt n Kosov. U ngut Rezili, pa ditur nse Mirani kishte mbaruar. Edhe ne kemi qen t gzuar kur kemi marr vesh pr organizimin tuaj. Vasili m ka folur shum pr ty, meq t ka kontaktuar e njohur prmes nj lidhjeje shoqrore, si m ka informuar. Para se t fillojm vazhdoi Rezili duke pozuar si t ishte ndonj funksionar, do t propozoja t caktojm rendin e dits pr takimin. Pastaj do t doja t dija nse ke autorizim me shkrim pr t biseduar dhe do t doja t dija se cilin pozicion e ke n organizatn Fronti i Kuq Popullor. I tha kto dhe po priste prgjigje nga Mirani, por ky u kap keq nga mosprvoja pr t biseduar me nj rang t till, si pretendonte Rezili. Nuk e kishte biseduar me ask kt takim. Me Vasilin kishte planifikuar nj takim spontan. Megjithat, mori t prgjigjej sa pr t br radhn. Ju falenderoj pr gatishmrin tuaj dhe pr propozim e pyetje q bt. Meq nuk e kemi paraprgatitur takimin, nuk kemi si ti bjm formalitetet q krkuat ju tani. Sigurisht q as ju nuk jeni konsultuar me strukturat tuaja organizative, ndaj nuk sht e nevojshme t keni ndonj autorizim pr t biseduar n nivel zyrtar q n kt takim, si po ma krkoni mua. Un nuk jua di dhe nuk krkoj tjua di pozitn udhheqse n Grupin tuaj. Mendoj se ksaj radhe m mir sht t prcaktohemi pr nj takim paraprgatitor pr takim zyrtar, ku do t prfaqsoheshim si delegacione, me rend pune q do ta propozonim q tani. Shpresoj t jeni dakort me propozimin tim? Mirani u gzua q bri rendin, pa qen krejt i sigurt se i kishte thn ato q do t duhej ti thoshte dhe pa ditur se far prshtypje kishte krijuar te Rezili.
45

 Un nuk kam nevoj pr konsultime e pr autorizim, ia pati Rezili, meq kemi aso forme t organizimit q i prgjigjet centralizmit demokratik dhe organizimit n ilegalitet t thell, me konspiracion rigoroz. Sa pr ann ton, jemi t gatshm q tani pr takim zyrtar n mes t dy organizatave tona. Ktu kam edhe Nnkryetarin, Vasilin. M vjen keq, por un nuk jam i prgatitur pr takim t till zyrtar. Ndaj propozoj q t bjm bised pr nj takim tjetr t mundshm, n t cilin do t prfaqsoheshim me delegacione t autorizuara. Them, t bisedojm pr tu njohur, sepse akoma nuk dim mjaft pr njritjetrin, q sht domosdoshmrish e nevojshme pr bashkpunim n t ardhmen. Miranit po i dukej vetja si nj gjel q e nxjerrin n fush t mejdanit, duke u krekosur pr ta friksuar kundrshtarin. Dakord, sado q nuk kam koh pr biseda t lira e shterpe. tha Rezili. Mirani vendosi t hapte qllimin e takimit. Ai heshti pr nj ast, duke u shtirrur sikur po mendohej far qndrimi duhej t mbante, meq tani ai e kishte radhn t pozicionohej ndaj propozimit t Rezilit. Sa pr t plotsuar boshllkun e heshtjes, Mirani nxori nj bllok nga xhepi kinse aty e tutje do t mbante shnime. Vasili e nuhati gjendjen, si i zgjuar q ishte, dhe e mori fjaln: Derisa t mendoheni ju, un, Shoku Kryetar, mendoj t bisedojm me Miranin pr hallin urgjent q kemi, meq ky studion ktu, i di m mir se ne gjuhn dhe ligjet gjermane. Vasili foli me z t prajshm dhe vazhdoi duke iu drejtuar Miranit, pa pritur miratimin e Kryetarit t tij: Shoku Miran, di gj ti nse organet gjermane mund t na e przn Kryetarin Rezil nga Gjermania, pr shkak t nj borxhi n bank? Nuk sht nevoja ta pyessh shokun Miran, kto jan shtje tona t brndshme! ndrhyri Rezili thuaja n form urdhruese.
46

 Shoku Kryetar, mendoj se me shokun Miran mund t bisedojm. Ai nuk sht prfaqsues i ndonj shteti armik, por bashkpatriot si ne. Pa e pritur prgjigjen e Rezilit, ai vazhdoi: Shoku Miran, Kryetari yn ka huazuar n bank katrdhjetmij marka pr t financuar veprimtarin patriotike t Grupit ton. Tani sht i papun dhe nuk sht n gjendje ti paguaj. As organizata nuk i paguan dot menjher, ndaj gjermant e kan krcnuar: Ti paguan ose ta lshoj Gjermanin. Bile, pr kt, ka nj vul n pasaport. Ke ndonj shpjegim pr kt vshtirsi q na ka goditur? Vasili mbaroi fjaln dhe u ndje i lehtsuar pr rolin. Tutje i la radhn Miranit. Me kaq sa dgjova, mendoj: E para, asnj bank gjermane nuk jep hua kaq t holla kesh, n dor, si themi ne, pa pasur nj garancion; E dyta, asnj organ gjerman nuk prz ata q nuk ua paguajn borxhet bankave, por gjen formn pr t detyruar borxhliun q ta paguaj borxhin; E treta, nuk m sht e njohur q gjermant t vulosin pasaport t ndonj borxhliu dhe po m habit ky prjashtim. Ndosha ti Vasil nuk e ke kuptuar problemin, se t tilla gjra jan t pamundura... T thash m par, se nuk sht ky problemi pr t cilin jemi takuar. ndrhyri Rezili i zn ngusht. Po mir de, Shoku Kryetar, ndoshta nuk dita t tregoj un, si na ke thn ti. Urdhro shpjegoja Shokut Miran. Ndoshta mund t na ndihmoj ky, meq nuk i kemi gjith ato t holla tani pr t paguar borxhin dhe ti je i rrezikuar, sepse mezi pret UDBja t t kap. Shoku Miran, sikur m bt mashtrues. Un kam prova se kam huazuar n bank, se ma kan vulosur pasaportn, me krcnim: t paguaj borxhin ose ta lshoj Gjermanin! Ksaj radhe Rezili foli me z m t lart se m par, me nuancime prej t mllefosuri e t ofenduari. Gjat t folurit futi dorn n xhepin e brendshm, nxori pasaportn jugosllave dhe e hapi n faqen ku kishte
47

nj vul dhe ia zgjati Miranit ta shihte, tashm i sigurt se do ta bindte me nj prov konkrete dhe do t dilte fitues, i pastruar nga dyshimet q shfaqi Mirani. Kjo vul m duket e sajuar. Reagoi Mirani pasi e pa shkurtas. V bast se at nuk e ka vn asnj organ gjerman, pasi edhe teksti gjuhsor n vul ka gabime gjuhsore. Ti qenke element provokator! thirri me trbim Rezili n drejtim t Miranit. Mos ulrit kshtu, Kryetar, ndrhyri Vasili, se po i habit njerit n lokal. Ky tha nj mendim dhe nuk ke pse ulrit, nse nuk ia qllon ose t duket se provokon! Ksaj radhe Vasili shfaqi autoritet t vendosur. Pllakosi heshtja dhe humbi radhn e folsit. Mirani mendoi se ishte pa takt shpjegimi i rastit. Ishte komprometues pr Rezilin, ndaj krkoi falje duke thn se un nuk prdor takt diplomatik ndaj bashkpatriotve. Si mendoj, ashtu flas. Nuk bj hipokrizi e elozhe. Si mu paraqit problemi, shpreha mendimin. Kshtu si ju, Shoku Rezil, reagon vetm ai q kapet n faj. Sidoqoft, Shoku Vasil krkoi nga un vetm kshill. Prap heshtja e rnd ra mbi t tri figurat e burrave. Ju qet dakorduar pr njoftim e informim t lir reciprok, ndrhyri mundimshm Vasili. Mua, shoku Miran, do t m interesonte, n sa ekzemplar e botoni gazetn Bashkimi dhe si po ia dilni ta financoni? Tirazhin e kemi tre mij ekzemplar. Si m kan thn shokt, pr shpnzimet e numrit t fundit, shtypshkronja ka krkuar treqind marka. Vetm treqind marka!? reagoi Vasili, duke u br sikur ishte shum i befasuar. Po, dhe shum jan. Po t dinim t krkonim shtypshkronj tjetr, ndoshta do t kushtonte m lir! tha Mirani natyrshm. Ti, shoku Kryetar, na ke raportuar se ke paguar nga arka e orga48

nizats tet mij marka pr traktin ton. iu drejtua Vasili habitshm t tretit. Po ta them pr her t fundit, nuk jemi takuar pr t biseduar pr gjrat tona t brndshme, aq m pak me prfaqsues t nj organizate tjetr! tha Rezili krcnueshm. Po vazhdove me t tilla gjra, ti japsh shkas t na provokoj ky shoku, ather un po largohem, me paraljmrimin se ndaj teje do t merren masa disiplinore. Ksaj radhe Rezili e kishte tepr seriozisht dhe bri t ngrihej. Mirani ia vendosi dorn mbi krah: T bisedojm pr ka jemi takuar ktu. Kshtu nuk ke arsye t iksh. Kto gjra jan cikrrima para prcaktimeve tona t mdha patriotike e komuniste. Duam ta lirojm Kosovn, si jemi prcaktuar ne, gjegjsisht t bjm revolucion proletar, si jeni prcaktuar ju, prandaj kto cikrrime nuk duhet t bhen shkas pr t na prishur. Kto duhet trajtuar si defekte e pengesa t vogla, q edhe ndodhin. Gjrat e tilla na kalisin pr t br pun t mdha. Ai zgjodhi kt metod i bindur se do ta glltis Rezili pr t vazhduar bisedn, gjoja pr prgatitjen e takimit tjetr zyrtar. Nuk e kishte merak ikjen e Rezilit dhe as i interesonte bashkpunimi me t, (ishte i bindur tashm se tjetri ishte i drguar i UDBs). Merakun e kishte te Vasili, Maksi dhe t tjert q Rezili i kishte mashtruar e prvetsuar. Pastaj merakosej pr veprimtarin e tij t rrezikshme n Kosov, prmes se cils mund ti vinte n kurth patriott e interesuar pr tu organizuar kundr pushtuesit. Urdhroni, far keni pr t thn, jam i gatshm tju dgjoj, sado q ma provokuat vetprmbajtjen me mendimet e mhershme pr ca probleme tona t brndshme q i ngriti gabimisht ktu, Shoku Vasil. Mendoj se ne e kemi m t drejt prcaktimin ton pr revolucion proletar, se sa ju pr lirim kombtar. Nuk po e shihni, ka shum shtete t liruara kombtarisht, ku po shfrytzohet egrsisht klasa puntore e
49

fshatarsia nga borgjezia. Edhe n Jugoslavi sht krijuar e ashtuquajtura borgjezi e kuqe, nga e cila duhet t lirohet proletariati jugosllav. Bile, kjo sht br aq e dukshme, sa ndonjher kt po e kritikojn edhe vet Tito e Kardeli, q jan n krye t ksaj borgjezie. I tha kto Rezili, i shtrnguar nga rrethanat se nuk mund t ikte aq leht nga ai takim. Ai zgjodhi mnyrn pr tu inponuar m i ditur se t tjert. Edhe mund t jet ashtu, si u shprehet, por n vende t pushtuara, s pari bhet lufta nacionallirimtare, pastaj mendohet pr t drejta sociale, vazhdoi Mirani, madje, ka nga ata klasik t komunizmit q mendojn se prpara duhet t bhen luftrat lirimtare dhe pastaj t bhen revolucione t dhunshme t proletariatit kundr pakics shfrytzuese. Po ti lm tashti teoritizimet se kush e ka m drejt. Propozoj t shkmbejm mendime me shkrim, ti diskutojm ato dhe pastaj t takohen t dy delgacionet pr t marr vendim. Pse jo, ndoshta mund t ndodh edhe bashkimi. Un nuk shoh vshtirsi q ti dakordojm mendimet dhe veprimtarin patriotike. Edhe prgjigja e Miranit, po t mos kishte taktikn brnda, i ngjasonte ksaj radhe stilit dhe paraqitjes se Rezilit, meq nuk dshironte ta ulte veten m posht se ai sa u prket njohurive teorike pr luftra nacional-lirimtare e pr revolucione proletare. Dakord, le t mbett q t shkmbejm mendime me shkrim. u prgjigj Rezili, me dshirn pr t ikur sa m par nga ky takim, aspak i kndshm. Vasili thirri kamarierin, bri pagesn dhe q t tre doln jasht. Vasili i ftoi n makinn e tij dhe sqaroi, se s pari do linte Miranin n Bahnhof (stacion hekurudhor), si i thoshin tashm shqiptart, prej ku ai gjoja do t shkonte pr Bochum, e pastaj Rezilin do ta drgonte n banes. Kur arritn te stacioni zbriti edhe Rezili, duke i thn Vasilit q t shkonte, pasi ai do t blinte gazeta dhe do t takonte dike. Mirani shkoi
50

n biletari, preu biletn pr n Plochingen. Tani ai e kishte merakun se mos po e vrojtonte Rezili, se n cilin drejtim do t udhtonte. Dyshimin ia shtoi ndrrimi i mendimit t Rezilit, i cili u ndal n stacion. Lvizja e njerzve n stacion ishte e madhe dhe Mirani nuk e pati t vshtir ti humbiste venerimit t Rezilit. N javt q vijuan ndodhn takime t shpeshta midis Miranit e Vasilit. Shumher biseduan rreth takimit me Rezilin, por Mirani vazhdoi t dyshonte, nse e kishte bindur Vasilin pr keqprdorim e rrezikshmri t Rezilit apo jo. N fund t shtatorit Mirani mbaroi punn n Plochingen dhe u kthye n Bochum. 9. T shtunn n mngjes, Mirani hipi n trenin pr Ludwigsburg, si i kishte premtuar Bardhit. Deri ather ai nuk e kishte njohur fizikisht Jusufin. Ishte kureshtar t dinte se cili ishte dhe pse i ishte dashur t arratisej. Gjat rrugtimit, pos leximit n tren t rehashm, ai meditonte, mendonte e shpresonte se Jusufi do t ishte intelektual i prcaktuar pr angazhim konkret lirimtar, q i duhej aq shum organizimeve q sapo kishin filluar n mjediset e emigracionit shqiptar, sidomos t emigracionit ekonomik q ishte br i madh gjat viteve t fundit. Kt shpres po ia prforconte detyrimi i Jusufit pr tu arratisur. N fakt, Mirani e dinte se n Perndim kishte organizime t kahershme t mrgats politike shqiptare, q veten e quanin nacionaliste, demokratike, patriotike, djathtiste e antikomuniste, por ishin kryesisht organizime q merreshin vetm me lirimin ideologjik t Republiks se Shqipris nga diktatura e Enver Hoxhs. Atyre nuk u interesonte, pothuajse fare, t merreshin me organizim t lirimit t territoreve t pushtuara shqiptare, rreth e rrotull Republiks se Shqipris. Kto organizime prbheshin kryesisht
51

nga t arratisurit nga Republika e Shqipris q kishin nisur veprimtarit e tyre n Perndim, n fund t vitetve t 60ta, kur n Jugoslavi ishte menjanuar ministri i brendshm Aleksandr Rankovi dhe klani i tij nacionalist serb. Prandaj, nga Jugosllavija ishin arratisur kta emigrant politik t Republiks se Shqipris, meq, me rnien e Rankoviit, shumica e tyre ndiheshin t rrezikuar t vazhdonin t qndronin atje. Kishte edhe nj organizim t vetquajtur nacionalist e djathtist, me emigrant nga Kosova me vise, q quhej Beslidhja Kombtare Shqiptare, drejtuar nga Emir Fatahu, alias Emil Kastrioti, si njoftonte ai publikisht. Edhe pamfleti i tyre Besa Shqiptare shkruante vetm pr diktaturn komuniste n RPS t Shqipris dhe rrallher pr gjendjen e rnd n Kosov. Njherit aty sulmoheshin kuqalosht e Enverit, si i quante ai pamflet rebeluesit n Kosov q donin t lironin Kosovn nga pushtimi jugosllav, gjegjsisht nga pushtimi serb, maqedonas e malazez. Mirani dyshonte t ishin ato organizime nacionaliste. Ato pos q u shrbenin shrbimeve t huaja, ishin t politizuara deri n skajshmri vetm pr lirim sistemor t Republiks se Shqipris dhe aspak pr lirim nacional t Kosovs. Madje n ndonj takim me bashkatdhetart, Mirani shfaqte mendimin se po t kishin qen ato organizime vrtet nacionaliste, ather do tua kishte pir ujin me t cilin do lanin kmbt krert e tyre dhe aspak nuk do t kritikoheshin pr prcaktime t tyre gjoja djathtiste. Ai tani po shpresonte shum te Jusufi. Ai do t jet nj ideator e promotor pr organizime t fuqishme. Mirani kishte edhe nj arsye m tepr pr t shpresuar n kontributin patriotik t Jusufit. Pas informimit t Bardhit pr arratisje t tij, prmes bisedave telefonike, kishte marr vesh se cili ishte Jusufi n Kosov dhe prse ishte arratisur. N Shtutgart ai ndrroi trenin, sepse tani i duhej t merrte nj tren lokal pr n Ludwigsburg, ku punonte Bardhi. E kishte paralajmruar pr nisje dhe orar t udhtimit, prandaj e dinte se do ta priste n stacion.
52

Kshtu edhe ndodhi. Bardhi kishte dal bashk me Vasilin, kurse Jusufin e kishin ln n zyr t Bardhit, n shrbimin social Arbeiter Wohfahrt. Prej stacionit shkuan n zyr n kmb, meq sishte larg. Aty gjeten Jusufin, me t cilin u prshndetn vllazrisht, si t qen njohur prej kohsh dhe t mos ishin par pr goxha vite. Mirani po e vshtronte Jusufin me nj simpati t veant. Pamja e tij, me flokt kaurrela, me fytyr simetrike q fshihte moshn, me shikim t mpreht, bnte q tjetri t mendonte se sa ngjante me dukjen e vllait t tij m t madh. Balli dhe vetullat i dikushin si t kopjuara. Parandjenja, se te Jusufi do t kishte jo vetm nj shok, por edhe nj si vlla m t moshuar q do ta kshillonte e ndihmonte n rritjen e formimin e tij, po e vetknaqnin Miranin deri n hutim. Mirani e pyeti i pari Jusufin pr vshtirsit e arratisjes. T kuptova, nisi tjetri, ty gjithsesi t intereson m shum shkaku i marrjes se vendimit pr arratisje, se sa vshtirsit. N fakt vet Jusufi i dha prparsi shpjegimit t vendimmarrjes pr arratisje. Shkaku definitiv pr arratisjen time qe tentimi, pothuajse njhrash, pr arrestim n banes, n Prishtin dhe n vendin e puns n Rilindje. Me gjas sigurimi famkeq jugosllav, q ende po e quajm UDB, na kishte rn n gjurm t organizimit ton ilegal. Shkas pr t qe ardhja e fsheht e gazets Bashkimi, shprndarja gjithashtu e fsheht dhe ideja q na lindi se mund e duhet t organizohemi pr tu liruar nga pushtuesi. Pr mnyrn teknike dhe vshtirsit gjat arratisjes ndoshta do t kemi rast t bisedojm, po qe nevoja, meq tani nuk sht aq me rndsi. Mjafton t sqaroj se arratisja q e suksesshme, sado me pripeci e rreziqe. Tani gjendem ktu. Vendimi pr tu arratisur ka qen i dhimbshm, ve t tjerash, edhe pr vshtirsit dhe dhmbjen q u kam shkaktuar fmijve e nns sime t shumvuajtur. Po m gzon fakti se ktu, vllai im Bardhi, paska zn shok t mir dhe uroj q kjo shoqri t thellohet. Pr t tjerat do
53

t kemi rast t bisedojm. Un akoma nuk kam pushuar mjaft, sidomos shpirtrisht, nga arratisja dhe ti po ashtu je i lodhur nga udhtimi i gjat q ke br. Ai po fliste me z aq t ult, sa mezi e dgjonte Mirani, i interesuar jo vetm t dgjonte, por edhe t inizonte seciln fjal, po t ishte e mundur. Ai po e gjente knaqsin e munguar prej vitesh pr t br bised me nj intelektual t Kosovs, kaq modest. Pas disa bisedave t rndomta, si praktikohet t thuhet, Bardhi shfaqi nj habi: Me gjas Rezil Mejtepi sht informuar pr arratisje t Jusufit, para se Jusufi t arrinte ktu. M telefonoi Vasili, sapo arritem n Ludwigsburg dhe m pyeti pr t. E pyeta se prej nga qe informuar aq shpejt. Mu prgjigj se i kishte treguar Rezili. Po Rezili nga e kishte marr vesh? Tani nuk e di, m tha, por do ta pyes. E luta Vasilin t vinte pr vizit. Sigurisht, qesh br merak se nga ishte informuar kaq shpejt Rezili. Mos e sforco kaq shum kt tematik q e diskutuam para se t vinte Mirani, ndrhyri Jusufi. Mir, mir, un nuk po e sforcoj, por fakt sht q Rezili duhet t jet informuar nga dikush. u prgjigj Bardhi. Jusufi e Bardhi nuk dinin asgj pr dyshimet q kishin Mirani e Vasili ndaj Rezilit, dyshime q Mirani pothuajse i kishte kthyer n bindje, ndrsa Vasili vazhdonte ti kishte dyshime fillestare. N fytyr t Miranin hetohej nj shqetsim, prandaj hodhi vshtrimin nga Vasili, t cilit nuk i foli, por tjetri e kuptoi se e kishte radhn pr t shpjeguar sadopak. E pyeta Rezilin, pasi pata folur n telefon me Bardhin. Ai m tha se e kishte informuar amnesty international. Nga e kishte marr vesh amnesty international, ndrhyri Mirani, mos e ke lajmruar ti Bardh? Ndryshe ajo nuk ka asnj mundsi t ishte kaq shpejt e informuar.
54

 Jo, ende nuk i kam telefonuar, u prgjigj Bardhi. Ather ti telefonojm Zonjs Melani Andersen n Londr, meq ajo sht prgjegjse e Sektorit pr Jugosllavin n amnesty international, propozoi Mirani, tashm i shqetsuar. At e njoh un dhe ktu e kam edhe telefonin e saj. Do ti telefonoj un, meq di knaqshm anglisht, tha Bardhi. Zonja Andersen di mir edhe serbisht, shtoi Mirani. Ather, telefonoji ti, Miran, meq e njihke! ndrhyri Jusufi. Nga telefoni i Zyrs Bardhi zgjodhi numrin q ia dha Mirani. Receptorin po e mbante n dor Mirani. Pas tre-katr cingrrimave, u paraqit vet Zonja Andersen. Pas prezantimit dhe prshendetjes Mirani e pyeti drejtprdrejt: Dini gj, Zonja Andersen, pr arratisje t Jusuf Grvalls nga Kosova? Jo, kush sht ai? Mos di dikush tjetr n amnesty international pr arratisje t tij? nguli kmb Mirani. Ssht e mundur, meq t gjitha informatat lidhur me Jugosllavin s pari vijn n tavolinn time, pastaj vendos un nse ato duhet t bhen publike, erdhi prgjigjja e Zonjs Andersen. Mos e njihni nj shqiptar n Gjermani, me emrin Rezil Mejtepi? bri pyetjen e tret Mirani. Jo. Prse m pyesni kaq shum, far ka ndodhur? reagoi Z. Anderson, me ndjenj nervozizmi. Nuk ka ndodhur shumgj, por vrtet sht arratisur Jusuf Grvalla dhe tani gjendet ktu n Gjermani. shtoi Mirani. Zotria Rezil Mejtepi ishte informuar para se ai t arrinte n Gjermani dhe thot se kt informat e ka nga amnesty international, ndaj ju telefonava, meq kur isha pr vizit te Ju, m keni kshilluar q tju marr n telefon n do koh dhe pr do informat e shqetsim.
55

 Ashtu sht. Tani keni ndonj shqetsim lidhur me rastin? Shqetsimi i par sht se policia ka ndrmarr aksion t madh pr kapjen e Jusuf Grvalls, duke krijuar shqetsime n familje dhe tek t afrmit e tij. Fatmirsisht Jusufi ka mundur t arratiset dhe tani sht ktu n Germani. Shqetsimi tjetr ka t bj me informatn kaq t shpejt t Zotri Mejtepit. E po, ju e dini se sa e shtrir dhe sa operative sht UDBja, po prpiqej t sqaronte Z. Andersen, lidhur me at informacion. Ndoshta ai far Zotria, t cilit nuk ia mbajta mend emrin, mund t jet nj baz e UDBs n Gjermani! Dakord, vetm kaq kisha, dsha t di nse ju dinit pr arratisjen e Zotri Grvalls dhe a mund ta kishit informuar Zotri Mejtepin pr arratisje t tij. Ju falenderoj pr gatishmrin tuaj, Zonja Andersen, q ndani shqetsimet me ne dhe q angazhoheni edhe pr t burgosurit shqiptar. Ne do tju informojm me shkrim pr aksionet e fundit t UDBs q uan n arratisjen e Jusufit dhe n arrestime q duhet t ken ndodhur atje. Gjithashtu edhe nga un, ju falenderoj pr telefonatn dhe mos ngurroni t m telefononi pr do gj, si edhe jemi mirkuptuar qysh kur ishit pr vizit te ne. Parlofoni i telefonit ishte gjat gjith kohs i hapur. Biseda u b n gjuhn serbokroatishte, si i thuhej asaj zyrtarisht. T gjith e dgjuan dhe e kuptuan at. Mirani ndjeu nj lehtsi q e gjeti kt Zonj n telefon dhe q pati rastin t demonstronte njfar shkathtsie e lidhjeje t rndsishme para Jusufit. Domethn Rezili nuk na qenka informuar nga amnesty international, theu heshtjen menduese pas telefonats Bardhi. Ather kush mund ta ket informuar? T lutem, ta lm me kaq ksaj radhe, i tha Jusufi Bardhit. Do t sqarohet ndonjher tjetr se kush mund ta ket informuar.
56

Pas ndrhyrjes s Jusufit ra nj heshtje n zyrn e mirrregulluar, q gjendej n ati t nj ndrtese t vjetr tre katshe. Vasili kishte ulur paksa kokn me nj ndjenj faji pr at q kishte ndodhur lidhur me informimin e Rezilit. Mirani theu heshtjen e bezdisshme duke thn se kishte sjell ca libra pr Jusufin, meq te Bardhi do ti mungonin librat pr t mbushur ditt e para n ekzil, plot shqetsime e brenga. Tutje Jusufi tha t shkonin n banes t Bardhit, meq atje do t rrinin m rehat. Bardhi deri ather kishte jetuar i vetm, prandaj n banesn e tij nuk kishte rregull. Mobilimi ishte i vjetr, banesa e vogl, n katin prdhes, madje pjesrish nn tok nga fundi i dritareve. Kjo thjeshtsi po e befasonte Miranin, pasi ai kishte menduar se Bardhi duhej t kishte banes komode, duke qen intelektual, npuns, me t ardhura t mira. Ndrkoh vetiu arsyetoi se ai t ardhurat duhet ti ket shpenzuar pr t ndihmuar nnn e vllezrit. Sapo u rehatuan, Jusufi mori npr duar librat q ia kishte sjell Mirani. E falenderoi duke i thn se kishte filluar t mrzitej dhe tani i kishte ato pr t spostuar vemendjen nga pasojat e arratisjes se tij dhe nga shqetsimet pr familjen e t afrmit. Me librat n duar, t cilat tashm po i vendoste me kujdes mbi dysheme, pran kolltukut ku ishte ulur, iu drejtua Miranit: A mund t m tregoni si i keni hallet ju ktu, me far po merreni? Por, m tregoni vetm pr ato q mendoni se duhet tia tregoni nj bashkatdhetari q takoni pr her t par. Pastaj, n baz t besimit reciprok q do krijohet n t ardhmen, do bisedojm edhe pr organizime e aktivitete patriotike? Vasili, sapo dgjoi pyetjen, vshtrimin e hodhi kah Mirani, q ti jepte pr t kuptuar se ai e kishte radhn. Kt e kuptoi Mirani, ndaj po mendohej nga tia niste. Thn shkoqur, nisi prgjigjn Mirani, ne nuk kemi pse t rez57

ervohemi, pasi ktu ambienti dhe rrethanat na krijojn mundsi q ne t mos i kushtojm rndsi edhe aq shum konspiracionit. Shumka e kemi biseduar edhe me Bardhin dhe prandaj, si vlla i tij q je, na bn q t jemi t hapur, si t ishe shoku e bashkveprimtari yn prej kohsh. Meq kemi kto relata dhe tashm edhe besim, thjesht po t informoj se jemi n fillim t nismave organizative dhe fillimi, si thuhet, sht m i vshtiri. Vuajm nga mungesa e njerzve t prgatitur intelektualist. Prandaj shum veprimtari tonat jan aq t thjeshta dhe t cekta, sa na e kan mbushur mendjen edhe ne se jan paksa naive. Por, shpresojm se do ti avancojm, meq dshirn dhe prkushtimin e kemi. Ardhja jote na ka dhn kurajo, prandaj edhe nj her, meq tani jemi n banes t Bardhit, mir se ke ardhur dhe t urojm, para s gjithash, q t mos mrzitesh dhe t kesh shndet e suksese. Mirani u ndal paksa pr t hetuar nse Jusufi ishte i knaqur me prgjigjen dhe nse duhej t vazhdonte apo t priste pyetje konkrete. Un mendoj se veprimtaria juaj nuk sht naive dhe e parndsishme. Vet fakti se keni mundur t nxirrni nj gazet dhe at t na e sillni edhe n Kosov, pavarsisht nivelit t saj, ka qen simbolik domethnse pr ne atje, se dikush po punon dhe se mund t punohet. Shprndarja e Bashkimit ka br jehon t madhe, por njherit i ka shkaktuar shqetsim t madh pushtetit. Prandaj ka urdhruar fushat t zgjeruar t bastisjeve dhe t arrestimeve. Pr mua kjo gazet, e shprndar n prmasa si asnjher tjetr deri tani, ka qen motiv i fuqishm q t ngazhohem konkretisht dhe t mos rri n pritje, si sht br shprehi e shumics se intelektualve, t cilt dshirojn t ndodh di, por hezitojn t angazhohen vet. Jam i bindur, se pas gazets Bashkimi duhet t qndroj nj organizim i mir. Jusufi u ndal me kaq, meq kishte virtyt t theksuar pr t mos folur gjat, sidomos para njerzve q mund t ndiheshin inferior. Mirani e kuptoi se ishte e nevojshme t jepte sqarime plotsuese.
58

 Organizimin e kemi t thjesht. Botimi i gazets, si sht Bashkimi, ktu sht tepr i kollajshm, sepse kushtet jan shum t favorshme. Ktu nuk t nget njeri pr nj veprimtari t till. Vshtirsia kryesore q kemi pasur ka qen mungesa e njerzve q din e duan t shkruajn. Pr kt arsye, pothuajse t gjitha shkrimet n kt gazet jan jo vetm t huazuara nga shtypi i Republiks se Shqipris, por ato jan t fotokopjuara, meq edhe kuadri pr t br radhitje e faqosje t tyre na mungon. Pr t mos e ln pr m von, meq jemi t gazeta, vazhdoi Mirani, edhe prmbajtja e saj na sht kontestuar nga njerz me pesh domethnse. Nse nuk ju mrzis, mund tju tregoj konkretisht. Vetm vazhdo, nse e gjykon se duhet t na e thuash! foli Jusufi, duke shfaqur gatishmri pr t dgjuar vmendshm. Papritmas kisha nj vizit n Bochum. Ishte buzmbrmje, kur mora nj telefonat nga recepcioni i konviktit. Zri i panjohur, me nj timbr q se kisha dgjuar ndonjher, mu lut q t zbrisja n holl t konviktit pr t takuar nj zotri q po m krkonte. Zbrita posht shum kurioz kur pran recepcionit pash nj burr t shkurtr, goxha t trash, i veshur me kostum e kravat. Hodha vshtrimin rreth e rrotull nse kishte tjetr njeri n holl, meq vetm t till vizitor nuk prisja. Kur nuk pash njeri tjetr, iu drejtova atij, nse po m krkonte. Mu prezantua me emrin Simon ., npuns n Ambasadn Shqiptare n Vjen. Sigurisht q m ngjalli habi. Ishte hera e par q po takoja npuns t Ambasads Shqiptare. E luta t shkonim n dhom, por refuzoi, duke shpjeguar se e kishte nj koleg prjashta. Dolm dhe takuam edhe kolegun e tij, nj njeri me trup sportiv, po ashtu me kostum e kravat. Edhe ai u prezantua, por emri i tij nuk po m kujtohet tani. E po, nse nuk gabohem, emrin duhet ta kishte SB. I luta srish t shkonim n dhom apo n bufe t konviktit, por Simoni tha se do t rrim paksa prjashta dhe pastaj edhe mund t shkojm pr t pir nga nj kafe.
59

Simoni i ra llafit shkurt. Nuk i mbaj mend t gjitha, por po prpiqem ti kujtoj ato q m kan ngelur. Ai sqaroi se ishte n dijeni t themelimit t Frontit, se kishte marr gazetn Bashkimi, (me at rast ai nxori nga xhepi gazetn), por tani erdhm edhe t njihemi dhe tju prgzojm pr kt nism. Mua po m habiste, nga e kishin ata at informacion aq konkret dhe menjher me shkoi mendja t njfar Xhahili, t cilin do t keni rast ta njihni. Ai mund t ket informuar strukturat e Partis Komuniste Gjermane dhe prej andej mund t jen informuar edhe n Ambasadn Shqiptare. Pastaj Simoni nisi me kritika, se gazeta nuk sht e qlluar, meq e keni kryesisht me artikuj t huazuar nga shtypi shqiptar. U arsyetua se at shtyp po e shprndanin vet dhe ne nuk kishim arsye t lodheshim e t harxhoheshim pr ta rishtypur e shprndar. Pastaj, fiksimi mu prqndrua t kritika q bri n vazhdim Simoni, t ciln e shprehu me ton t ngritur, madje do t thosha edhe brutal. Po mundohem ta reprodukoj, sepse e pata shnuar pasi ikn vizituesit dhe besoj se mund ta sjell si citim t prafrt: Ju nuk duhet t shkruani pr Republik t Shqipris, pr Marksizm-Leninizmin, pr Enver Hoxhn. Kto i bjm vet ne, kemi shetetin, kemi institute prkatse, kemi propagand t fuqishme dhe nuk ua ka njeri nevojn juve q t merreni me t tilla shkrime. Po desht ta ndihmoni Kosovn, si pretendoni, ju duhet t prqndroheni vetm brenda hapsirs se kushtetuts jugosllave, t krkoni vetm t drejta t barabarta nacionale n Jugosllavi dhe t mos merreni me gjra q nuk ju takojn!. Meq e kuptova ose e keqkuptova si urdhr, iu prgjigja, por me z paksa t ngritur: Ne shkruajm e bjm far t na thot mendja jon! Edhe kur e kemi nisur, nuk ju kemi pyetur!. Po xhanm, ashtu sht, por pa pasur nevoj t hidhroheni, un t bra nj kshill shoqrore, meq ky sht mendim zyrtar i Partis e Shtetit dhe ju nuk do keni prkrahjen ton, po e vazhduat me kt mnyr! ma ktheu Simoni. Prkrahjen e dshirojm, por jo t kushtzuar. Pastaj, ne e kemi filluar me forcat tona dhe
60

nuk kemi nevoj pr ndihma t kushtzuara, vazhdova un. Ather, Ju dini punn tuaj dhe ne erdhm vetm tju prgzojm dhe tju japin ndonj kshill vllazrore, nse i pranoni, prmbylli Simoni tashm me z m t qet. Pastaj ai m foli gjat pr t m bindur pr ato q m kishte thn. Jugosllavia ka pozit t favorshme ndrkombtare. Me kto shkrime ju do t akuzoheni, etiketoheni e luftoheni m leht nga ajo. Pr kt luft kundr jush Jugosllavia do t ket prkrahje edhe t perndimorve. Shqipria ka pozit ndrkombtare tepr t pafavorshme. Ne mund tju prkrahim vetm kur kosovart krkojn t drejta t barabarta nacionale e sociale brenda Jugosllavis. Prndryshe, nuk kemi mundsi tju prkrahim, sepse po e ngritem zrin, ta zm n OKB, pr t prkrahur Programin e krkesat tuaja pr bashkim me Shqiprin, ju nuk do t fitoni gj nga kjo dhe do ta psoj edhe shteti yn, e kshtu me radh. Pas rreth nj ore bised t ksaj natyre, duke ecur kmb n rrugicat e kopshtit t madh t konviktit, shkuam n dhom dhe ndenjem edhe nj or. Sigurisht, edhe aty nuk munguan ca kritika e vlersime t ngjashme, duke mos m kursyer edhe mua individualisht, se gjoja na qenkam indoktrinuar me anarkizm t lvizjes studentore gjermane, se qenkam nacionalist romantik, q nuk njihkam rrethanat politike dhe nuk ditkam se cili sht interesi aktual i Kosovs, etj. Po pushoj ca sepse, kur e kujtoj at takim, sesi m lodh. Ather, ato kritika e mendime m patn munduar, pr t mos thn se m dshpruan thellsisht. Tepr interesante kto, edhe pr mua q po i dgjoj pr her t par, ndrhyri Vasili. Edhe mua m ka ndodhur prafrsisht kshtu. Ndodhta edhe pak m ashpr se sa kto, por zemrplasur i kam ndryr n vete deri tani. I njjti Simon m ka takuar edhe mua, me gjas n t njjtn koh, dhe ma ka kritikuar emrin e Grupit ton Po, sa sharrova, ndrhyri Mirani pa pasur durim q t pres deri61

sa ta mbaronte fjaln Vasili, edhe pr emrin u qortova. Gjoja kishim zgjedhur emr bombastik dhe tepr karakterizues e provokues, veti e adoleshentve politik anarkist, si m pat thn ai. Tepr interesant! tha edhe Jusufi pa pritur nse do t vazhdonte Vasili. Edhe prgjigjja jote paska qen e guximshme, pr t mos thn e nxituar. Rreth ktyre qndrimeve na u dashka t mendojm me qetsi n t ardhmn. Tani mendoj t bisedojm nse keni nevoj pr prkrahjen time, m mir t them pr angazhim timin, sepse veprimtaria kombtare sht obligim pr secilin dhe nuk kemi prse ta prkrahim njritjetrin. Mua m vjen mir q nj njeri i letrave shqipe, si je ti, do t angazhohet. Kjo do t ndihmoj shum sepse, sa pr veprimtar krahu, jemi shtuar shum. Ndrkaq, kemi pasur munges totale pr veprimtar t mendjes e t pens. Kjo nuk ka si t mos na e shtoj moralin dhe vullnetin pr angazhim edhe m t madh. Tani, ta zm, kemi n prgatitje numrin e ri t Bashkimit dhe do t ndihemi t lumtur, sikur ti t angazhoheshe, q ai t dal m origjinal, me sa m shum shkrime autentike. Gjithsesi, me knaqsi. Po e l modestin pr nj ast anash dhe po e them sinqerisht, se po ndihem i mbushur, duke gjetur t gatshme mundsin pr t br Bashkimin edhe m cilsor. Pa humbur koh pr muhabete, mund t m sillni materialet q keni br gati, q un ta redaktoj. Epo, materiale krkoke nga ne. Un t ankohem se jemi hudum dhe ti pyet sa femij kemi, nse mund t shprehem kshtu, u prgjigj Mirani duke qeshur lehtas. Jo, ju duhet t shkruani si dini dhe un do ti rishkruaj. Edhe aq keq nuk duhet t qndroni, sepse pr t folur po flisni q ke me t. Shkruani si flisni dhe kaq. Un do tjua redaktoj pastaj. Jusufi foli me respekt dhe shum hapur. Nse do t m lejohet, un
62

dshiroj t rishkruaj Programin e Statutin e Frontit, t cilin ma dha Bardhi q ta lexoj. Prmbajtja m plqeu, por ka shum gabime gjuhsore. Do t ishte e mirseardhur kjo q propozon. Programin e Statutin i pata hartuar me nj profesor gjerman dhe un i prktheva. Ai sht niveli im i njohjes se gjuhs shqipe. Tamam, ish-student i fiziks, q shquhet pr mosnjohje t gjuhs. Bile, q t ta them hapur, ca gjra t gramatiks shqipe u detyrova ti msoj gjat leksioneve t gjuhs gjermane. Fatkeqsisht, nuk m ka rastisur t kem msues t prkushtuar t gjuhs n shkoll t mesme. Mirani i tha kto pa asnj stepje. Ai shquhej pr modesti t tepruar dhe transparenc, ndonjher deri n naivitet. Kshtu veproi edhe ksaj radhe, sikur me Jusufin t ishte shok prej vitesh. Mos u merakos, mund t kompensohet. Vetm mos prto t shkruash ashtu si mendon e flet, kurse un do t t ndihmoj drejt prsosjes, kshilloi me dashamirsi Jusufi. E po, Miran, dshironi t na e merrni Bacn Jusuf vetm ju t Frontit? Po ne t Grupit? foli papritur Vasili, i cili, si duket nuk foli vetm sa pr ta br radhn, por pse u merakos se mos Grupi do t injorohej fare. Mos u merakos, Vasil. Nuk do t antarsohem n asnj organizim, deri sa ju t mos bashkoheni dhe deri ather gjithandej do t angazhohem pr t ndihmuar veprimtarin patriotike, tha Jusufi paksa i merakosur pse deri ather nuk ishin angazhuar m intensivisht n biseda Vasili e Bardhi. M n fund, sikur secili e vetkuptoi se u bisedua mjaft. Bardhi qe m konkret: T dalim n qytet pr t pir di, meq ktu nuk kam br ndonj furnizim t bollshm? Asnjri nuk kundrshtoi. U ngritn njri pas tjetrit, pikrisht sikur Bardhi t kishte dhn urdhr e jo propozim.
63

Ecn n kmb meq lokali ishte afr. Nj lokal i qet, me orendi t vjetruara pr t ruajtur traditn. Sapo zun vend dhe bn porosin, Jusufi vshtroi thjeshtsin dhe vjetrsin e lokalit. N Gjermanin e zhvilluar dhe moderne, shoh lokal me orendi kaq t vjetra! Gjermant jan ruajts t tradits, bile kan t miratuara ligje prkatse. Shpesh iu nxjerrin telashe ndrtuesve kur dshirojn t ndrtojn mbi t vjetrn di t re, moderne, shtoi Bardhi. Ashu, a, tha ai, pastaj iu kthye Miranit: Un kam nj shqetsim t madh: Ktu nuk bkam dot pa fmijt dhe gruan. Kaq shpejt u mrzite, ia ktheu Vasili. Ne emigrantt shqiptar, q jemi me dhjetra mij nga Kosova, jetojm q prej m shum se dhjet vite pa gra e fmij. I shohim vetm nga njher n vit. Jetojm tamam si e thot ndonjher Mirani, si skllevr modern. Mos ju paa borxh, si e prballokeni jetn pa familje, tha Jusufi. N zrin e tij u hetua keqardhja dhe dhimbja pr emigrantt ekonomik. Sa ta shohsh jetn ton t prditshme, vazhdoi Vasili, dhe do t t vij akoma m keq. Ndeja dhe biseda zgjatn pr rreth dy or, meq Jusufit i interesonte mnyra e jetess dhe prjetimet e emigrantve. Ai bisedonte kryesisht me Vasilin. Pastaj u bisedua pr mundsit se si Jusufit do t mund ti vinte sa m par familja. U bisedua pr ligjet dhe si duhej ai t vepronte pr t rregulluar strehimin politik. M von doln nga lokali dhe shkuan n banes t Bardhit. Vasili krkoi leje t shkonte n konviktin e tij, meq qyteti i tij, Essling ishte vetm rreth 30 km., larg nga Ludwigsburgu, duke propozuar ta merrte edhe Miranin me vete pr t fjetur. Jusufi kmbnguli ngaq dshironte ta kalonin natn s bashku, edhe pse Bardhi nuk i kishte kushtet aq komode. Edhe Bardhi shkoi pr t br muzik. 10.
64

N banes mbetn vetm Jusufi e Mirani. Meq jemi vetm dhe kemi nge, tha Jusufi, dhe nse nuk je i lodhur nga udhtimi i gjat dhe nga bisedat q bm deri tani, do t kisha dshiruar t njiheshim m mir. Ta zm, kur dhe prse e ke lshuar Kosovn. N fakt m ka rastisur t lexoj ndogj pr ty n shtypin zyrtar dhe t dgjoj nga t tjert q kam pyetur, por tani po m jepet rasti t informohem nga ti, nse nuk nguron t m informosh. Jo, nuk ndihem i lodhur. T udhtosh me trena t ktushm sht pothuajse njsoj si t qndrosh n shtpi ose n restorant. Gjithashtu nuk kam prse t nguroj t t informoj pr ato q t interesojn, sado q nuk jan gjithaq interesante. Arsye konkrete q t marr vendimin pr arratisje, si do ta quaj un, edhe pse kam ikur me pasaport jugosllave, ka qen nj ngjarje e rastit n fakultet. N fund t majit t vitit 1976 u detyrova t arratisesha nga droja se do t arrestohesha n Kosov. Ndoshta edhe nuk do t ndodhte arrestimi, por ti bsh friks. N fakultetin e shkencave t natyrs, ku po studioja n vitin e 3t, n degn e Fiziks, pat ndodhur tepr spontanisht nj grev n prag t festave t nntorit, n vitin 1975. Greva u b kundr profesorve serb t Universitetit t Beogradit, q imponueshm vinin pr t na mbajtur ligjrata e provime n Prishtin dhe njherit na diskriminonin duke privilegjuar kolegt serb. Ne krkonim q t zbatohej Marrveshja q kishin br Universiteti i Kosovs me at t Tirans, n kuadr t s cils kishim t drejt ti kishim gjith profesort nga Tirana, pr lndt q mungonte kuadri i kualifikuar n Kosov. Kt grev, strukturat partiake n fakultet dhe strukturat partiake e pushtetore n Prishtin, e kategorizuan si grev politike nacionaliste dhe mua e kolegun Armend M., nga Rrethi i Ulqinit, na fajsuan si organizator. N fund, hetim pas hetimi, mbledhje pas mbledhjeje, t Lidhjes se Rinis e Lidhjes s Komunistve n fakultet, fajsimi u prqndrua tek un. Pritej vetm vendimi definitiv prjashtues i ktyre strukturave, q t angazhohej pastaj policia. Rasti
65

ishte politizuar dhe kishte ndodhur edhe pozicionimi i profesorve e studentve, shumica n mbrojtjen time. Kishte edhe nga ata, q nuk dshiroj tua prmend emrat, q krkonin prjashtimin tim. Meq po ngushtohej laku, falsifikova nj vrtetim se gjoja do t bnim nj ekskursion shkencor n Poloni. Edhe vet isha n Kryesi t Lidhjes se Studentve, prandaj nuk e pata t vshtir t shfrytzoj vuln e saj pr t sajuar vrtetimin q m duhej pr ta paraqitur para sektorit t APJs n Komunn e Pejs. Aty duhej ta merrja vrtetimin se mund t merrja pasaport pr t udhtuar n Poloni n kuadr t ekskursionit shkencor. Fati e dshi q brenda dy ditve nxora pasaportn n SPB t Pejs, pa e biseduar kt shtje me njeri t gjall. Meq kisha pasaportn n xhep, (Mirani asnjher nuk ishte dgjuar t tregonte pr arsyet e arratisjes se tij, ndaj ndjeu peshn e emocioneve) n mbledhjen e fundit n fakultet, q filloi n orn 17.00, pranova fajin dhe bra autokritik, sepse tani me kt rast po merreshin komitetet e Lidhjes se Rinis dhe t Lidhjes Komuniste t Kosovs, se gjoja n fakultetin ton kishte lshuar rrnj organizimi nacionalist q po prkrahej edhe nga disa profesor, antar t LK s ktij fakulteti. N mbledhje merrte pjes edhe i deleguari i Komitetit, Dragan Cvijiqi. Pas fjals sime filluan kritikat dhe pozicionimet e reja. Disa nga profesort q m mbronin nga prjashtimi i kisha informuar pr vendimet e mia. Ndaj ata menjher ndrruan pozicion, sipas marrveshjes. T tjert, q nuk i kisha informuar, u zun t befasuar. Ata q m sulmonin pa asnj vetprmbajtje, u gzuan m n fund se doli e tyre. Edhe studentt Gani Jashari e Mahmut Alidemaj, mezi pritn t ulrinin se sa t drejt kishin pasur n anatemimin me zell t tyre ndaj meje. I lash duke diskutuar dhe bra sikur po shkoja n tualet. Tutje ika n banes, mora plakat dhe drejt e n stacion t trenit n FushKosov. N orn 23.30 erdhi treni drejt pr n Mynhen. N fakt, nuk i droja gjithaq presekutimit, sepse kisha nj eufori djalo66

share, por mendova: m mir t arratisem. S paku punoj pr t ndihmuar familjen e varfr, n vend q ti bhem asaj edhe nj barr m shum. Fati e deshi q t regjistrohem ktu pr studime, pasi fillimisht me ndihmuan shum vllai dhe kunata, t cilt ishin emigrant ekonomik... T lutem pusho pak! - ndrhyri Jusufi. Po m vjen mir q kto q the prputhen me ato q kisha dgjuar pr ty n Kosov. Mirani u ndje i lehtsuar dhe i knaqur nga vlersimi q bri Jusufi dhe pr ta fshehur kt gzim ngazllyes mori nga tavolina gotn me lng, servuar qkur nga Bardhi, dhe po e mbante m gjat se sa i duhej koh q ta pinte t trn. Pas nj pauze t vogl, Jusufi srish ndrroi temn e biseds. Me gjas ai e hetoi q Mirani nuk e rrfente me dshir jetn e tij. Tani ai donte t informohej pr jetn studentore n Gjermani. Pas lodhjes, n ort e vona t nats, erdhi gjumi dhe i mori t dy n mbretrin e tij.

67

KAPITULLI II

T paktn dy her n muaj Mirani udhtonte pr n Ludwigsburg, te Jusufi e Bardhi. T shpeshtn e herave ndodhte q Vasili t shkonte te Mirani t premteve, von, meq punonte deri n orn katrmbdhjet. Ata flinin n Bochum dhe t shtunave, hert, niseshin me automobil t Vasilit pr te Jusufi e Bardhi. Udhtime kto me nj distanc tutje 400 km. Ksaj radhe, pasi arritn, kryen ritualin e rndomt t prshndetjeve, pin kafet e para pr mirseardhje. Pastaj Jusufi i njoftoi pr t rejat, duke iu drejtuar Miranit: M ka telefonuar njfar Emir Fatahu, i cili m tha se e ka pseudonimin Emil Kastrioti. E njeh ti at? E njoh, pr aq sa mund t njihet njeriu n kto rrethana, u prgjigj, duke mos treguar interesim pr t biseduar pr Emirin ksaj radhe. Bardhi m ka folur shum pak pr t, ndrsa Emiri m tha se dshironte t njihej me mua dhe m luti q t angazhohesha pr t shkruar pr gazetn e tyre. Prandaj m intereson mendimi yt. Thn t drejtn, nuk qesh i interesuar t bisedojm pr t, meq para ca kohsh jemi zn, ndaj mund t keqkuptohem. Gjithsesi, dshiroj t dgjoj mendimin tnd, qoft ai edhe subjektiv, edhe pse, si t kam psikologjisur, nuk je nga ajo rac. Je tepr konkret dhe i sinqert, ndonjher deri n naivitet. Meq po insiston, Zotri Emir Fatahun e kam takuar para nj viti e gjysm, pr her t par. Ndoshta n tetor t vitit 1978. E kam takuar n nj tubim t emigracionit kroat. Diskutimi i tij n at tubim, thn t
68

drejtn, nuk m pat plqyer, meq prmbante vetm slogane t radhitura pakuptim. M erdhi keq, si shqiptar q ishte, meq kroatt e pranishm po e tallnin e injoronin. Megjithat, patm biseduar pr mundsi t bashkpunimit, pr ka ai ka qen tepr i gatshm. Un isha i rezervuar ndaj tij, ngase nj mik kroat kishte dyshime pr t. S fundi kemi pasur nj si incident t rnd, nse mund t thuhet kshtu. Q ather nuk komunikojm m. Sigurisht, ti mban ditar ose shnime dhe mund ti kesh m vete kur mban kt ant kaq t madhe, i foli Jusufi. As ditar dhe as shnime nuk mbaj. N fillim t jets n ekzil nisa t mbaja ditar, madje edhe pr imtsit m t vogla jetsore. M bhej se po m ndihmonte t zvogloja mrzit q ndieja pr shkak t largimit nga Kosova. Pas 56 muajve e ndrpreva. Lodhesha duke shkruar dhe nuk m plqenin ato q shkruaja. Shpesh i rilexoja. Nuk m dukeshin t formuluara mir, sepse ndonjher lexoja gjra pr t cilat bhesha pishman pse i kisha shkruar. Mendoja se ndoshta ato do ti lexonte edhe ndokush ndonjher. Grisja flet dhe i rishkruaja. Shkaktohej parregullsi n ditar, meq ishin t radhitura ditt vijuese dhe kshtu prishej renditja. Mundohesha t zbukuroja sjelljet e t zmadhoja aktivitetet e mia. Dikur mu mbush mendja: Nuk u mbaka ditar objektiv, ndaj nuk ia vleka t harxhosh gjith at energji. I dogja ato q kisha shkruar dhe m kurr nuk kam mbajtur ditar. Tani po prdor fletore kalendarike, nga ato q blehen t gatshme, sa pr t shnuar terminet dhe ndonj shnim shoqrues. Por edhe me kt nuk jam i rregullt. Kalendari i termineve po m rikujton ato q kam pr t br, meq kujtesn nuk e kam t ushtruar pr t mbajtur mend shumka. Kt kalendar po e prdor q kur dgjova proverbin kinez: Budallnjt mbajn mend, t menurit i shkruajn n letr ato q duhet t mbahen n mend. Interesant, po m bn prshtypje me kto q the pr ditarin. Sikur ma mbushe mendjen se vrtet ditart jan subjektiv dhe kur i lexojm
69

t botuar, ta zm ditart e kujtimet t ndonj personaliteti, u dashka pasur parasysh kt fakt. Tani, po ma dhe kalendarin e termineve, ndoshta gjej ndonj shnim pr takimet q ke pasur me Emir Fatahun. Sigurisht q po ta jap. Por, meq po kmbngul t dish mendimin tim pr at Zotrin, ather po ta jap ta lexosh nj shkrim q e kam menduar si nj ese politik. Duhet ta kem m vete, pasi gjerat q kam shkruar e shkruaj po i mbaj m vete, me shpres se do t gjendet rasti pr t ti dhn q ti vlersosh dhe, nse meritojn, ti redaktosh. Kt shkresurin, q un po e quaj ese, e kam titulluar Kneta e bretkocave. Derisa fliste Mirani po e kontrollonte antn ku nxori q andej fletoren kalendarike dhe ia zgjati Jusufit. Pas pak e gjeti edhe shkrimin n fjal. Pr nj ast u hamend: ta nxirrte apo t gnjente se nuk e kishte marr me vete, meq ndihej i zn ngusht midis nj ndjenje pasigurie. Ndoshta Jusufi do t zhgnjehej pr nivelin e ult t shkrimit. Ai kishte merakun e prsosmris s gjuhs pothuajse deri n fanatizm. Dshironte q gjuha t shkruhej e t flitej m bukur dhe shpesh bhej nervoz kur haste n nivel t ult t saj. Ma jep, se po m duket e gjete, ia preu hamendsimet Jusufi. Menjher, vetm shikova mos kam pshtjell ndonj flet, provoi t arsyetonte ngurrimin e vet tjetri. Ia zgjati shkrimin duke mos qen n gjendje ta fshihte merakun pr reagimin q do t shfaqte Jusufi. Sapo e mori shkrimin n dor, ai sqaroi se do ta lexonte m von pr t mos e prishur ndenjn dhe bisedn e lir. Megjithat, su durua pa ia hedhur nj vshtrim titullit pak pa e vn mbi cep t tavolins. Papritmas tha: Do t m falni, titulli po m provokon, prandaj po ik n dhomn tjetr q ta lexoj dhe kur t kthehem e vazhdojm bisedn. 2. N dhomn tjetr Jusufi nisi t lexonte shkrimin q Mirani e kishte
70

quajtur ese, pa qen i sigurt nse ishte i till.

KNETA E BRETKOCAVE N fund t qershorit t vitit 1979, rrreth ors tre t mngjesit, Mirani u tremb kur dgjoi ti thyhej furishm dera e dhoms n konviktin. N dhomn e tij t vogl rrufeshm hyn shum polic t maskuar, me helmeta dhe t armatosur m shum se sa polict e rndomt. Pa i dhn shans t zgjohej nga krevati, polict ia vun tytat e armve sipr. E urdhruan q t mos lvizte. Prdhunshm e prangosen dhe nuk e lejuan as t ulej n shtrat. Njri i rrinte sipr, me njrin gju mbi shpin, duke ia mbajtur tytn e arms pas qafe. N fillim u friksua se mos ishin kidnapues nga Jugosllavia, q mund t ishin kamufluar si polic gjerman. Por, kur i dgjoi t jepnin urdhra n gjuhn gjermane, ather u bind se ishin polic gjerman. Ai u lehtsua pasi, sidoqoft, policia gjermane do t zbatonte ligjet e rregulloret prkatse. N kt koh Gjermania sht n panik nga terrorizmi i organizats RAF, Rote Army Fraktion. Kishin ndodhur atentate t sofistikuara ndaj personaliteteve e objekteve, t cilat i merrte prsipr RAF-i. Parlamenti dhe qeveria kishin marr vendime t veanta. U formua nj polici speciale antiterroriste e emrtuar GSG 9, t cils i qen dhn kompetenca t jashtzakonshme. Gjithandej n Gjermani ishin afishuar pllakate n krkim t pjestarve t RAF-it, duke iu orfuar qytetarve shprblime t mdha pr zbulim a kapje t antarve t ksaj organizate terroriste. Edhe lvizja studentore ishte radikalizuar e politizuar deri n skajshmri. Mirani, po ashtu, ishte i angazhuar n kt lvizje studentore. Ai tashm ishte n Kryesi t Lidhjes se Studentve n Universitetin e Bochumit. Afirmimi i tij kishte ndodhur rastsisht n nj tubim t gjer t studentve me Ministrin e Arsimit. Ky tubim qe br n fund t grevs dy-javore, gjithprfshirse, t studentve, t cilt kishin ngritur barrikada pr t mos lejuar hyrjen e policis n Universitet. Krkesat ishin t shumta, po ndr m t rndsishmet: kushte m t mira dhe buxhet m t madh pr studime; gjelbrim t hapsirs se universitetit; ngjyrosje t godinave masive t universitetit e t tjera. Vrtet n kt universitet t mbyste vrazhdsia e njtrajtshme e ngjyrs gri t betonit. Opinioni publik e quante universitet industrial, q ishte ndrtuar rishtas, me kapacitet pr 150 mij student. Tani studionin 60
71

mij, pr t pritur nga viti n vit, q t bheshin 150 mij. E gjith kjo madhsi gri, thuhej se ishte br shkas q n kt universitet t ndodhnin shum vetvrasje t studentve, mesatarisht nj n jav. N at tubim, n amifiteatrin me njmij e pesqind ulse, pamja e t cilit nga jasht i ngjante koks se Afrodhitit mitologjik, Mirani kishte marr fjaln n debatin me Ministrin. Ndr t tjera ai kishte thn: M mir e kishim ne studentt nn ditaturn komuniste n Jugoslavi. Atje nuk kishim asnj t drejt pr kurrfar proteste, kurse ktu kemi t drejt t protestojm, por nuk na plotsohen krkesat. Pra, atje t paktn kurseheshim, q t mos protestonim kot, ndrsa ktu, na lejohet t lodhemi n protesta dhe krkesat nuk na plotsohen. Ky, Zotri Ministr, ndoshta duhet t jet njri nga dallimet midis t demokracis tuaj ktu dhe diktaturs komuniste atje! Ministri e hetoi ironin e fjals se Miranit, u ndie ngusht, ndrsa rreth dy mij student pjesmarrs q rrinin edhe n kmb, anash ulseve, ia plasen duartrokitjes s gjat. Kjo fjal Miranit ia siguroi votat n zgjedhje pr t qen antar i Kryesis se Lidhjes se Studentve t ktij Universiteti, t ciln t gjith e thrrisnin shkurtimisht: AStA. Sapo Mirani u kndell nga trembja e par, hetoi se uniformat q mbanin polict ishte uniforma t njsis antiterror GSG 9. Ai e dinte se nuk kishte t bnte asgj me RAF-in bile, kundr praktiks se ksaj organizate, kishte br kritik n nj mbledhje t Kryesis se studentve, kur po diskutohej nse duhej ose jo t prkrahej politikisht RAF-i. Prandaj, atij menjher i shkoi mendja te nj shkrim q kishte br Emir Fatahu, n gazetn Hrvatska Drzava, t ciln e nxirrte n Mynhen nj grupim i emigrantve t djatht kroat. N at artikull Emiri kishte shpifur se gjoja Mirani sht terrorist, hi m pak se antar i RAF-it dhe shpifje t ngjashme. Kt shkrim ai e kishte shkruar pr tu hakmarr ndaj Miranit, i cili i kishte ndrhyr n punt e brendshme t organizats q drejtonte ai. Pr kt shkak Emiri i kishte shkruar edhe letr krcnuese Miranit dhe e kishte krcnuar edhe prmes biseds telefonike. Sapo i kishte rn ndrmend ky shkrim, Mirani iu kishte drejtuar kryepolicit, i cili kishte filluar ta merrte n pyetje, se mos shkas pr kt sulm duhet t ishte dizinformata, e botuar n gazetn kroate Hrvatska Drzava. N prgjigjen e komandantit, sado q e krcnoi Miranin pr t mos pyetur fare, u vetkuptua se ai shkrim ishte shkaku pr at sulm. Me t dgjuar gjith at rrmuj t zhurmshme t policis qen zgjuar studentt e katit dhe pastaj edhe t gjith konviktit. Ata bllokuan korridort, hollin, hyrjen
72

kryesore, sa q policit nuk mund t dilnin jasht. Rasti u skandalizua, sa u detyruan t vijn antart dhe kryetari i Kryesis se studentve t Universitetit, rektori, politikan nga Komuna e Bochumit dhe qeveritar nga Bonni. Ky bllokim zgjati deri n orn 11.00 t asaj dite, sepse n ndihm t studentve t ktij konvikti kishin ardhur edhe qindra student t konvikteve t shumta, t ndrtuara n at lagje. Studentt protestues po krkonin sqarime pr kt sulm nga njsiti policor antiterror GSG 9, se si kishin guxuar t cenonin sovranitetin e konviktit dhe t jets se studentve. M von, institucionet prkatse t Bonnit i krkuan falje Miranit pr gabimin q pasksh ndodhur n baz t nj dezinformate t br publike n nj gazete estremiste t emigracionit kroat dhe n baz t disa shpifjeve q kishin br individ t caktuar. Mirani kishte krkuar prmes avokatit t tij q t tregoheshin emrat e shpifsve, por kishte marr prgjigje mohuese, me arsyetimin juridik se iu prmbahen vendimeve t veanta pr t garantuar anonimitetin e informuesve q duan t ndihmojn n zbulimin pjestarve t RAF-it. Emir Fatahu, i cili me fodullkun q e karakterizonte po e quante veten Emil Kastrioti, sipas bindjes se Miranit, nuk kishte asnj t dhn pr t shkruar ashtu n gazetn kroate dhe n pamfletin e tij Besa Shqiptare, dhe as ta krcnonte at me telefon e letr. Ai dyshonte se kt Emiri e kishte br vetm me urdhr nga Beogradi, meq kjo hakmarrje kishte lidhje me disa zhvillime q kishin ndodhur. N fillim t qershor t ktij viti Beslidhja Kombtare Shqiptare kishte mbajtur kongres, si i thoshin pjesmarrsit nj tubimi, n t cilin nuk ishin t pranishm m shum se pesmbdhjet veta. Kta ishin edhe e gjith antarsia e ksaj organizate. Pos krytarit, Emir Fatahu, n at tubim kishin marr pjes nj ishnpuns i Konsullats jugosllave n Dortmund dhe disa persona t inkriminuar n veprimtari udbeske dhe kriminale, si Vebi Ibrahimi nga Brukseli, F.D., R.Z., dhe t tjer t vetquajtur patriot. Pjesa m e madhe e tyre kan gra ose dashnore serbe, t cilat ata mundohen ti kamuflojn si kroate ose si bosnjake. Prplasjet e Miranit me Emirin kishin filluar m hert, gjat bashkpjesmarrjes n tubime t ndryshme. Por, meq Mirani po e rriste dyshimin ndaj tij, kishte filluar t mblidhte informata pr t msuar se cili vrtet ishte ky far Emil Kastrioti! Pjesrisht, pr vendlindjen dhe veprimtarin e kishte informuar vet Emiri. Ai kishte qen msues n nj fshat t Rrethit t Mitrovics. Prej andej ishte larguar pa e
73

ditur askush se ku kishte shkuar, ndrsa t njohurit i kishte dezinformuar, se studionte n Zagreb, madje hi m pak se filozofin. Mirani nuk i kishte besuar. Kt mosbesim ai e mbshteste n paraqitjen e Emirit fodull e sharllatan, kohn m t madhe me llull t madhe n goj, pr t pozuar filozofin. Mirani gjykonte se ky njeri vetm filozof nuk mund t ishte. E shumta, mund t kishte vetm diplom t falsifikuar t msuesit, nga ato diploma q i kishin shitur sekretari Musa Hoti dhe drejtori i Shkolls Normale n Mitrovic. Kt mendim ai e bazonte edhe n nivelin e ult t shkrimeve t tij n pamfletin Besa Shqiptare, organi i Beslidhjes; n letra dhe n paraqitje gojore t tij. Mirani madje po dyshonte se mos Emiri kishte qen n aftsimin prkats, n bazat e UDB-s n nj ishull n Bregdetin kroat. Pr kt i kishin folur disa miq kroat. Meq ai nuk i shndrronte leht dyshimet n konstatime, prqndrohej n vlersim t veprimeve konkrete t tij dhe mbi baz t tyre formonte vlersim. Pastaj miqt kroat e kishin informuar se Emiri atje ishte prgatitur konkretish pr tu infiltruar n emigracionin politik kroat. Pikrisht pr kt qllim ai pasksh sajuar nj organizat pseudonacionaliste shqiptare. N kuadr t prpunimit t gjith ktyre informatave e dyshimeve, Mirani pat shfrytzuar edhe nj profesor kroat, Dr. Petriqin, t Universitetit t Zagrebit, i cili ishte mysafir pr nj vit n Universitetin e Bochumit. Kt profesor Mirani e pat lutur t informohej nse Emir Fatahu, vrtet kishte studiuar filozofin n Zagreb. Profesori, duke shfrytzuar lidhjet e tij me rektorin, e informoi Miranin, se emri i Emir Fatahut nuk figuronte i regjistruar ndonjher n Universitet t Zagrebit. Kjo e dhn ia prforcoi dyshimin se vrtet Emiri duhej t ishte drguar n Gjermani nga UDB-ja, q ta informonte pr emigracionin kroat, por tani, meq kishte filluar organizimin edhe emigracioni i shqiptar, duhej t ishte urdhruar t informonte edhe pr t. Mirani e njihte Fekir Dalenn, nga fshati Kodrnaj i Deanit, qysh kur ishte n Kosov. Deri n fund t viteve t 60ta, formalisht ky ishte i punsuar n Post t Pejs, por realisht punonte pr UDB-n. Me rnien e Aleksandr Rankoviit, Ministrit federativ t Punve t Brendshme, edhe Fekirin e prjashtojn nga puna n Post, meq po akuzohej si bashkpuntor i Vuj Radiit, shef UDB-s n Pej. Pastaj ai kishte shkuar n Vjen. Mirani mendonte se at e kishin drguar n Vjen, por tani jo UDB-ja e Kosovs, por organizimi paralel n Kosov, n Serbi e m gjer, nga bashkpuntort e afrt t Rankoviit t prmbysur. Ky far Fekir Dalena, q kishte nivel m t ult se nj gjysmanalfabet, n pseudokongresin e
74

Emir Fatahut, ishte emruar kryeredaktor i pamfletit Besa Shqiptare. Kjo po e iritonte s teprmi Miranin, i cili, pos njohjes se mhershme nga Kosova, tani ishte informuar edhe nga disa bashkatdhetar se ai n Vjen po merrej me survejim t Ambasads Shqiptare pr t par se kush nga emigrantt shqiptar t Kosovs e frekuenton at. T gjitha kto se bashku, bn q Mirani t shkoj n Vjen. Atje ai do t msoj adresn e Fekirit dhe me eufori, ndoshta naive, si dyshonte ndonjher pr veten e tij, shkon pr vizit tek ai. Sapo i cingron n zile, hap pakz dern nj mashkull thatim, q dukej se kishte hyr n dekadn e 6t t moshs. At pakhapje t ders e siguronte nj zinxhir dhe Fekirit po i dikuj vetm gjysmfytyra. Miranit iu kujtua ajo fytyr sado q kishin kaluar shum vjet pa e par. far dshironi, pyeti Fekiri n nj gjermanishte t mjer. Jam Mirani, Miran Brui. Nuk po m mbani mend, i foli shqip ky duke u munduar t mos shfaqte as m t vogln ndjenj urrejtje pr t. Nuk ju njoh, ke krkoni, u prgjigj e pyeti tjetri, por tani shqip. Ju krkoj juve, Zotri Fekir Dalana, iu prgjigj srish me qetsi t madhe Mirani. Un nuk jam Fekir Dalana dhe juve nuk po ju njoh fare! foli ai pa mundur ta fshihte gnjeshtrn e tij naive. Si nuk m njihke? Jam nipi i ish-kolegut tnd, Dajs Ramadan. Tani sigurisht po t kujtohem. Sa her ju kam br kafe kur vinit te gjyshi Ibush dhe ju me lavdronit pr kafet e mira. O, po, m fal, urdhro nipash, tani po m kujtohesh, tha Fekiri duke hapur dern dhe duke u munduar t zgrdhihej sikur po i bhej qejfi q po e vizitonte Mirani. Mirani u fut brnda duke u br se ishte i gzuar q po takonte pas shum vjetve kolegun e shokun e Dajs Ramadan. U prqafuan dhe Mirani zuri vend aty ku e drejtoi mikpritsi. Ndrruan fjalt prshndetse duke pyetur pr hallet, jetn etj. Pastaj Mirani hapi bisedn pr qllimin e ardhjes. Zotri Fekir Dalana, t prgzoj q je zgjedhur kryeredaktor i Organit Besa Shqiptare. M sht br qejfi q jeni zgjedhur pikrisht Ju, meq ju njoh q moti pr patriot. Pr ju m ka folur shum Daja Ramadan dhe bile, kur fola para dy ditve me t n telefon, m porositi tju prshndes, meq i tregova se do t vija n Vjen. Ai m tregoi se Ju jeni ktu dhe m kshilloi pr mundsin e gjetjes se
75

adress suaj t dajat n Nrnberg. Mirani po e vshtronte Fekirin pr t msuar se efekt po i bnin kto lojra atij. Faleminderit, sa po m bhet qejfi q m keni ardhur pr vizit... ndrhyri Fekiri, edhe pse Mirani nuk e kishte ndrmend ta ndrpriste lojn mashtruese, duke u kujdesur q ta bnte sa m trheqse. Megjithat, edhe Mirani ia ndrpreu fjaln pa pritur: M ka ardhur keq q nuk kam mundur t marr pjes n kongresin tuaj n Dornsdorf. Isha i ftuar personalisht nga Zotri Emil Kastrioti, por fatkeqsisht, nuk munda t vij, meq isha i shtrir n spital. Edhe pr pamundsin tuaj, q t merrni pjes, m ka ardhur keq, pasi pjesmarrja juaj do ta kishte ndruar at kongres. M von u informova se kongresi juaj kishte qen shum i suksesshm dhe veanrisht mu b qejfi q kongresi ju emroi kryeredaktor t organit tuaj, Besa Shqiptare. Tani, pikrisht pse ju jeni kryeredaktor, jam i gatshm t shkruaj pr kt organ, meq dshiroj nj bashkpunim sa m t ngusht. Thn t drejtn, po m lejuat, tani e tutje do tju thrras Daj, meq ke qen mik e bashpuntor i ngusht me Dajn Ramadan. T gjitha kto ai po ia thoshte me nj gjakftohsi q do karakterizonte nj profesionist t sprovuar. Prbrenda i zienin dilemat: ta mbys kt qelbsir q kishte shrbyer me zell aq primitiv n strukturat m t errta t nacionalizmit serb, t komanduara prej Aleksandr Renkoviit. Me vete nuk kishte asnj lloj arme. Nuk kishte shkuar me at qllim, jo se i dhimbsej, apo se e pengonte ndonj moral prej besimtari, por sepse nuk ishte n natyrn e tij t vriste qoft edhe nj kriminel, pavarsisht nga urrejtja e madhe. Mir qenke informuar pr kongresin ton dhe akoma m gjersisht do t lexosh n Besn Shqiptare q po e prgatis, erdhi reagimin me nj vetknaqsi fmijrore i Fekirit. Njherit ju falenderoj pr gatishmrin q t bashkpunoni me gazetn ton. Vrtet t paskam nipash, meq je nip i shokut tim t ngusht, por tani m bheni edhe m i afrt se nj nip, meq po bheni bashkpatriot dhe bashkveprimtar imi. Ti, - vazhdoi ai pasi rrufiti kafen, - mbase ke marr vesh se n kongres themeluam ushtrin, se zgjodhm komandant t prgjithshm nj patriot e trim, m duket e ka emrin Vebi Ibrahimi. Prandaj Jugosllavia i ka ditt e numruara. Kshtu po drdlliste Fekiri, pa ditur se cilin kishte prball dhe me cilin qllim
76

i kishte shkuar ai n shtpi. T dy ishin ulur ball pr ball buz nj tavoline t vogl. Dhomza ishte nj kthin e vogl, q shrbnte si kuzhin dhe njherit edhe si dhom ndenjeje. Gruaja e Fekirit po rrinte n kmb duke prgatitur kafe, po edhe bukn. Mirani ishte n dilem, si t vepronte, meq prania e saj po e ngushtonte. Ndonj informat tjetr interesante nga Fekiri ai tashm nuk priste, meq nuk ishte ai nga ata q duhej t dinte shumka pr organizatn Beslidhja Kombtare Shqiptare, as pr antart, as pr rrolin e vrtet t secilit prej tyre. Dhe, meq ishin br publike t gjitha q kishin ndodhur n at far kongresi prmes prfoljes se pjesmarrsve q ishin ngarkuar ta propagandonin, Mirani mendoi se nuk ia vlente ta dgjonte edhe Fekirin. Mori frym me thell dhe u drejtua. Dgjo ktu, Fekir Dalana! Pa guxuar t lvizsh nga vendi, do nxjerrsh menjher far ke n xhepa! urdhroi Mirani t cilit, si dukej, i kishte humbur durimi pr t vazhduar fardo bisede t kot me at spiun. Ti duhet ti jesh mirnjohs pranis se gruas sate q po t jap shansin pr kontrollim t padhunshm. Ti e di, rankoviist i qelbur, se krime ka br soji yt ndaj popullit ton, se ma keni mbajtur babn t lidhur pr kumbull pr dit e net t tra n oborr t stacionit t policis n Kliin gjat netve t dimrit t rnd, se keni qitur njerz n prita duke i mashtruar se po i ndihmoni pr tu arratisur n Shqipri, se keni przn mijra shqiptar pr n Turqi e ka nuk keni br ju! Tani ke ardhur t vazhdosh at shrbim ktu n Vjen, meq n Kosov je i diskredituar! Shpejt nxirri gjrat q ke n xhepa, nse dshiron t rrosh si qen i zgjebosur dhe mos m shiko i hutuar. Jam vet Miran Bruaj, nuk i ndrroj emrat si ti, qelbsir, prandaj mos prit, nxirri t gjitha gjrat q ke n xhepa, pastaj do ta kontrolloj banesn! Fekiri u mpi. Fytyra iu b si fytyr kufome. E kaploi nj frik e ankth sa nuk guxonte as t ulrinte. E shoqja, pasi nxori nj klithm, sikur u shndrru n statuj dhe po vshtronte her Miranin gjakftoht, q nuk lvizte fare, her burrin e shastisur nga frika. Mirani e urdhroi at t shkonte n dhomn e gjumit, t cils paraprakisht i hodhi nj vshtrim t shkurtr nse kishte telefon. Me ngurrim t madh Fekiri futi dorn n xhep t brendshm t setrs dhe nxori nj pasaport jugosllave, pas gjpurave nga xhepat ansor, duke ua qitur edhe astart prjashta. Ngadal e lshoi mbi tavolin pasapotn dhe priste reagimin e tjetrit. Pastaj, me z q mezi po i dilte, si nj kufome t gjall, mundi t thoshte: Nuk kam gj tjetr n xhepa.
77

Mirani u duk i befasuar. Nuk kishte pritur q aq shpejt e aq leht do ta detyronte Fekirin t dorzohej. Se si iu kujtua nj kshill e babait: Biro, shpiunat shqiptar q punojn pr shkije, nuk kan kokrr trimnie. Mbaje mend, trimat nuk bahen kurr shpiuna t pushtuesit! Mirani po habitej se si ky far mistreci kishte filluar t dridhej. Filloi ta shfletonte me kureshtje pasaportn e kuqe, t zhubravitur q dshmonte se shprdorohej intensivisht. Po e shfletonte at pasaport t falsifikuar. Lexoi emrin e sajuar, Ferid Nurkoviq dhe pa fotografin e mistrecit Fekir, e cila ia nxiste urrejtjen e sforcuar. Pa dhe faqet n vijim, prplot vula kufitare t vendkalimit jugosllav afr Subotics. Ato dshmonin se Fekiri kishte shkuar n Jugosllavi pothuajse nj her n jav, sado q n Vjen kishte krkuar strehim politik dhe publikisht merrej me veprimtari patriotike, madje edhe si redaktor i nj pamfleti, n dukje tepr antijugosllav. Pasi e shfletoi deri n fund, e pyeti preras: Kush ta ka dhn kt pasaport? E kam bler, u prgjigj Fekiri me gjysmzri. Gnjen! Ta kan dhn eprort e tu. Prse t sht dashur, meq ktu ke krkuar strehim politik? Bj tregti, oj mall pr t shitur n Jugosllavi. Edhe pse je arratisur dhe merresh publikisht me veprimtari patriotike kundr Jugosllavis, si shkruani ju vet n pamfletin tuaj Besa Shqiptare!? Prandaj e kam bler me emr tjetr, q t mos m njohin. Sigurisht, surratin tnd n Pej e njohin t gjith ata q do t duhej t t arrestonin. Nuk shkoj atje, meq m njohin. Ku e shet mallin, meq po gnjen se merresh me kt pun? N Novi Sad. Mos po t mbushet mendja se po m bind me kso gnjeshtrash, e pyeti Mirani me merak, se ndoshta ai po formonte bindjen pr mashtrim t suksesshm, dhe kjo shpesh e nervozonte ate, m shum se sa vet gnjeshtra q i bhej. Un po t prgjigjem sakt, tha Fekiri duke br prpjekje q t nxirrte z sa m binds. Sigurisht, ia ktheu paksa me ironi. Tani mund t rrish shlirshm, meq nuk dshiroj ti flliq duart n ty, me kusht, t m tregosh se cilin ke epror nga kta t Beslidhjes suaj.
78

Mirani mori frym thell dhe po priste prgjigjen. Fekiri nuk po qetsohej dot. Ti dike pr Beslidhjen ton m shum se sa un. Po vetkuptohet, shef e kam Emil Kastriotin. Po kur shkon n Jugosllavi, kujt ia prcjell infomatat? Nuk jam spiun. Nuk t thash se je spiun, por t pyeta kujt ia jep informatat? Fekiri heshti, me gjas pr t pritur reagimin e Miranit, nse duhej t gnjente srish edhe n kt pyetje. Mirani e priti ca, derisa vendosi se si duhej t sillej ndaj tij. Nuk dshironte t ndodhte ndonj zhurm pr tu alarmuar fqinjt n ndrtes. Prgjigju, mistrec! e urdhroi m z t prmbajtur. Shkoj shpesh deri n Novi Sad, si i pe edhe vet vulat e kufirit. Atje, n UDB, m duhet t informoj nj serb me emrin Radovan, foli me z t prhumbur sa mezi e dgjoi Mirani. Kokn e mbante ulur, duart mbi tavolin, si e kishte urdhruar Mirani. Pse thua, t duhet? Sepse n fillim m kan rekrutuar me zor dhe kur nj her t rekrutojn, nuk mund tu dalsh i gjall nga kthetrat e tyre. Si, as pas menjanimit t Rankoviit dhe bashkpuntorve t tij? Ata tani kan br nj riorganizim me ne, pr t cilin nuk din organet n Kosov. Mua m kan detyruar t vij n Vjen, duke improvizuar arratisjen pr krkim t azilit politik. Ktu m duhet ta survejoj Ambasadn e Shqipris, se kush hyn e del dhe t informoj. Njherit duhet t informoj edhe pr veprimtari t emigrantve shqiptar n Austri. Tjetr detyr nuk m kan dhn. Fekiri u ndal pr nj ast. Ngriti me droj kokn pr t vshtruar Miranin nse i mjaftonte kjo prgjigje. Tjetri dukej i vetprmbajtur n dukje, pr t kamufluar knaqsin, meq nuk e kishte parashikuar se do ta detyronte aq leht t rrfente kt spiun qelbanik. N Austri ka jetuar disa vite Vehbi Ibrahimi, i cili propagandonte se ka formuar ushtri shqiptare. Dij gj ti? As ti nuk beson n kt gnjshtr t tij, prandaj po m pyet kot. Po t besoj, se ke filluar tju shrbsh serbomdhenjve nga frika, si shum t tjer, dhe frika sht legjitime, prandaj prmbahem t mos i ndot duart me gjakun tnd t flliqur. Por, trego nse t kan ngarkuar edhe me ndonj pun tjetr?
79

 Pr kok t vajzs, kjo sht e vetmja detyr q kam tani. Betimi n kok t vajzs e neveriti Miranin, meq kishte dgjuar se ajo po ushtronte prostitucion n Vjen. I kishin thn se ishte e pashme e trheqse dhe se shqiptart kurvar n Vjen garonin midis tyre q ti jepnin asaj shilinga dhe t krekoseshin para njritjetrit. Kush tjetr sht i organizuar n kt shrbim serbomadh, paralel dhe gjysmilegal, karshi strukturave legale, prkatse, t Kosovs? Nuk e di, por mund ti marrsh me mend vet. Ti dija un, nuk do t t pyesja. Jemi t gjith q na kan przn ather nga UDBja, q tani sht riorganizuar si SDB. Jan disa burra me emr, si pleqnar, n rrethinn e Pejs q mbajn shalla t mdhenj rreth koke, nse jan nga Rugova dhe shami t zeza, nse jan nga Rrafshi i Dukagjinit. Takoheshim nj her n muaj n fshatin e banuar kryesisht me serb, q quhet Gorazhd. Shef e kishim serbin VV, oficer i lart, por i kamufluar si shits i thjesht n shitore shtetrore n fshatit Zagaq. Cila ishte veprimtaria juaj? T prcillnim intelektualt dhe funksionart e rinj q jan zgjedhur e emrtuar pas rnies se Rankoviit. Mjafton! e ndrpreu Mirani duke gjykuar se nuk mund t zgjatej tepr me t. Ra heshtja pr disa aste, meq Miranit i duhej koh pr t menduar se far t bnte, ndrsa Fekirin vazhdonte ta lodhte ankthi e frika pr t papriturat q mundohej ti merrte me mend. Pas disa minutave Mirani e urdhroi: T gjitha kto q the dhe t tjerat q i di, por q harrove ti thuash, do ti shkruash dhe pastaj do t mi postosh n adres time q po ta jap! Nuk ke nevoj ta shkruash n letr emrin tnd t vrtet! Si urdhro nipalan, u prgjigj, n dukje ca i lehtsuar. Meq ua bn kt shrbim, prse nuk t japin m shum para q t rrosh m mir? E sheh se jetuake si kafsh, n kt banes t vjetr, me mobilie e kuzhin t zgjebosur. Sepse iu dhimbsen parat dhe ne, nga frika, shrbejm edhe me pages simbolike. Mistreca t shkret, punoni kaq shum kundr popullit tuaj dhe nuk
80

paguheni mir! Kt ia tha Mirani me sinqeritet, meq besonte se Serbia nuk i paguante edhe aq shrbtort e saj shqiptar. Pyetja e fundit: Prse pothuajse shumica e pjestarve t organizats suaj i kan grat ose dashnort serbe, duke filluar nga Emil Kastrioti, Vehbi Ibrahimi, e t tjer si kta? Mendoj se ua kan dhn eprort, pr ti mbajtur m mir nn kontroll edhe jasht. Po nga i di ti t gjitha kto, nse m lejohet t t pyes? T gjith ata q i njohin, flasin pr kt dukuri, meq jo t gjith antart i keni t rekrutuar nga kjo far UDBja serbe. Disa i keni antarsuar, meq i keni mashtruar sa pr ti prdorur pr informator dhe pr tua zhvatur ndonj para n emr t antarsis dhe t kontributit pr veprimtari, n dukje patriotike. Ata t shkret nuk ju njohin, por nuk durohen pa folur, meq nuk u plqen pse i kan grat e dashnort serbe. Edhe un nuk ua kam begensiur atyre kt prudni. Ti e pe, un e kam gruan shqiptare, at q ma ka fejuar baba, sipas tradits. Tashm Fekiri dukej shum m i liruar, meq po i ngjallej shpresa se nuk do ti ndodhte ndogj e tmerrshme, si mund ta merrte me mend se e meritonte. Mirani vazhdonte t heshtte, pa ditur se far duhej t bnte. Pas pak iu drejtua: Dgjo me vemendje Fekir Dalana. Po t jap vetm nj jav dit afat q t iksh nga Vjena dhe kurr m t mos dukesh ktu dhe asgjkundi n Perndim! Pas nj jave nuk ke bes m! Besoj m kuptove se e kam seriozisht! Mos harro t ma drgosh letrn m informatat q ti krkova. Tani po ta jap adresn. T jam mirnjohs, nipalan, meq e di se si duhet gjykuar shrbtort e pushtuesit, por, pr kok t vajzs, un nuk e bj kt shrbim vullnetarisht. E bj nga frika Mbaroi diskutimi! e ndrpreu Mirani rrfimin e tij prej zuzari. N t ngritur pr t dal nga ajo kthin e mykur ai ia hodhi mbi tavolin nj kartvizit. Doli pa ia zgjatur dorn dhe pa u prshndetur, por i bindur se zuzari Ferik do t zbatonte urdhrin pr t ikur nga Vjena. Kur doli jasht mori frym thell pr t mbushur mushkrit me ajr t freskt. Njher mendoi t shkonte n Ambasadn Shqiptare pr t rrfyer se far kishte br dhe sa leht e kishte detyruar Fekirin t rrfehej. Duke ecur drejt stacionit t
81

metros ndrroi mendim, meq iu duk vetja se do t bnte po shrbim prej spiuni, sado q pr shtetin e vet, si e prceptonte ai Republikn e Shqipris. Mori drejtimin pr Ostbahnhof, me bindjen se atje do t takonte ndonj bashkatdhetar, q do ti bnte konak pr at nat n Vjen. Gjat gjith rrugs po mendonte pr ato q kishte prjetuar. uditrisht, m shum ndjente keqardhje se sa urrejtje pr Fekirin. Arsyetonte, si edhe herave t tjera: Nuk jan krejt fajtor kta mjeran shpirtshitur. Po t kishim qen t liruar, nuk do ishin br shrbtor t pushtuesit. Kur arriti n Ostbahnhof u soll nj cop her vrdall dhe nuk takoi asnj bashkatdhetar. Mendoi se mund t ishte hert. Ata punojn dhe duhet t pastrohen pasi t kthehen nga puna, t han dhe pastaj ndonjri del pr ta kaluar kohn n stacion, meq nuk i rrihet vetm n banes. U soll kshtu rreth njzet minuta. U ul n nj kafe dhe piu nj aj. M shum nga monotonia, vendosi ti telefonoj Simon . t Ambasads Shqiptare, t cilin tashm e njihte. Vendosi kshtu t mos i shkonte hu puna q kishte br. U fut n nj kabin telefoni, nga shum kabina q ishin n kt stacion hekurudhor, dhe solli numrin. Alo, Miran Bruaj n telefon. Ka mundsi t flas me shokun Simon? Para nj ore ka dal. Ka mbaruar shrbimin, dgjoi prgjigjn e tjetrit nga Ambasada. Po, ka mundsi ta kontaktoni, ti thoni se po pres n hyrje kryesore t Ostbahnhofit. Do ta pres 20 minuta. Nuk ta dgjova qart emrin!? foli tjetri. Miran Bruaj, m njeh shoku Simon. Do prpiqem ta gjej. Prap brodhi disa her posht e lart hollit t stacionit e disa her doli edhe jasht. Dhjet minutat e fundit vendosi t rrinte jasht, para hyrjes kryesore, duke shfletuar gazetn Rilindja q e bleu n kiosk. Dshironte ti binte n sy ndonj bashkatdhetari q nuk e njihte, duke u identifikuar prmes gazets. Ambasada Shqiptare ishte afr. Kaluan gjithsej pesmbdhjet minuta dhe erdhi Simoni bashk me nj koleg t tij. Sapo i pa, mendoi me vete: Edhe afr ambasade e praktikuakan t takojn njerz, duke qen gjithnj dy veta?. Katrpes hapa n t afruar, Simoni foli me t qeshur: Ku je or anarkist i paprmirsueshm? Ku po m sheh, or komunist i devotshm, ia ktheu Mirani, po n t qeshur.
82

U prshndetn ngrohtsisht, si t ishin vrtet shok. Simoni propozoi t shkonin n nj kafene t vogl n ann e majt t stacionit, prtej rrugs q kalonte tangjent stacionit. Gjat t ecurit krahas pyetn njritjetrin pr shndetin e familjen. Zun vend. Ke koh q ke ardhur n Vjen? Para katrpes orve, iu prgjigj Mirani. Prse nuk ke ardhur n Ambasad pr t pir kafe? Nuk e di ku gjendet. Kam mbajtur mend se m ke thn q sht afr Ostbahnhofit. Ti e gjen edhe djallin kur t duhet. Paske edhe hartn e qytetit me vete. Ashtu mendon ti. Jo vetm q mendoj, por ju anarkistt jeni t shkatht, ia ktheu me ironi Simoni. Vrtet, u b e dyta her q po m ofendon. Mendon seriozisht se jam anarkist? Jo, more, po tallem. Nse t mbett hatri, nuk t thrras m kshtu. Ti e di se mua nuk m mbett hatri as kur dgjoj etiketime t tjera m fyese, prandaj nuk ke nevoj t krkosh falje. Ke dal pr turizm apo pr veprimtari patriotike? Sikur po tallesh me mua, varfanjakun. Ku e kam hallin t bj un turizm? T kuptoj, por mu desh tia nis disi biseds. Edhe pse nuk je i prshtatshm pr bised nuk ke nevoj t peshosh me peshore ari do fjal, meq jemi miq dhe bisedojm si miq. N rregull, sado sm vjen mir q m konsideroni t paprshtatshm. Domethn, e ke ndrmend ta peshosh do fjal, q t mos mund t bisedojm si miq? Sigurisht, dshiroj bisedimin, por jo t m pyesni sikur jam n shrbim tuajin. Simoni nuk foli. Bri sikur e ka radhn porosia pr t pir, ndaj thirri kamarierin. Mirani e kuptoi se biseda rrshqiti drejt keqkuptimeve, prandaj u mendua se si ta normalizonte. Dola me pak pun n Vjen dhe dshirova t pim nga nj kafe s bashku. Ather mir se ke ardhur dhe shum mir br q na telefonove, foli me dashamirsi t hapur Simoni. Tjetri, Kujtimi, si u prezantua, nuk fliste.
83

 Sapo bra nj sherr t vogl, bri tutje Mirani. Isha pr vizit te spiuni Fekir Dalana Ti ishe t Fekir Dalana? e ndrpreu Simoni i befasuar. E njihke edhe Fekirin? Po, ka qen shok e koleg i dajs tim. E kam takur shpesh n Kosov. Interesant, bota sht e vogl dhe njrzit njihen midis tyre, edhe ather kur mendon se nuk njihen. Nuk isha pr ta vizituar si shok t dajs. Ramdan e quajn dajn tim. Isha pr tu kusuritur me t, si spiun i UDBs rankoviiane q sht. Vrtet, spiun sht? Tallsh m mua? M fal q t ndrpreva, na trego si shkoi puna, po deshe. Ai prej vitesh nuk sht i UDBs legale q tani quhet SDB, por i UDBs se vjetr, q vazhdon t funksionoj paralalelisht me kt SDBn zyrtare, n gjysmilegalitet. Mendoni ju se vrtet Titoja e ka gozhduar Rankoviin, si po besojn shqiptart naiv? Nuk e dim, ti mund ta dish m mir, meq ke jetuar n Kosov. Mirani tregoi n mnyr t prmbledhur ato q kishte prjetuar. N fund Simoni e pyeti: Je i sigurt se Fekiri do t iki nga Vjena? Si e psikologjisa, jam i bindur. Na e paske br nj nder, nse ai ikn, se vrtet kosovart friksoheshin shum nga ai, si na tregojn kur i takojm n qytet, meq dshirojn t vijn n Ambasad q t marrin literatur, gazeta e revista. E keni fjaln pr shqiptart, emigrant ekonomik nga Kosova? Natyrisht, u prgjigj Simoni, pa ditur se prse e pyeti kshtu Mirani. Nuk sht gjithaq e natyrshme. Ne jemi shqiptar dhe jo kosovar. Titistt po mundohen t sajojn nga ne nj komb kosovar, prandaj t lutem t paktn n bised m mua mos e prdorni shprehjen kosovar. Ke t drejt, m fal, por se si na sht br shprehi, meq na duket m leht t themi kosovar se sa shqiptar t Kosovs. Dhe kjo shprehi jo qllimkeqe, mund t bhet nj dit realitet i hidhur. Prap ke t drejt. Simoni dshironte ti ikte polemiks me Miranin rreth ksaj shprehjeje.
84

 Ke rezervuar hotel? pyeti. Kshtu pyetet mysafiri? u prgjigj m t pyetur Mirani, sado e dinte se ai e kishte t ndaluar t priste mysafir n shtpi, e aq m pak tu ofronte konak. E po, ktu nuk jemi n Shqipri. Pastaj, un mendoj se ti nuk ke ardhur n Vjen si mysafir imi. Mos thuaj Shqipri, por Republik e Shqipris, sepse Shqipria prfshin gjitha territoret etnike rretherrotull Republiks se Shqipris, q akoma vazhdojn t jen t pushtuara. Ta kam thn edhe n Bochum, mor shejtan, se je kaprdisur n patriotizm romantik dhe jo real, pr t mos thn se je infektuar edhe nga demokracia borgjeze. Do t fle te nj i njohur q banon afr Westbahnohofit, nse nuk takoj tani ndonj bashkatdhetar n Ostbahnhof. Mbase e dini se un nuk e bj asnjher natn n hotele. Te Petrit Shala do t shkosh? Edhe at e njihke! Ti njoh t gjith shokt n Vjen, ia ktheu pa hezitim Simoni. Dhe thua se je Atashe pr Kultur! No coment, thon anglezt, u prgjigj Simoni. Mirani e kuptoi se nuk duhej t vazhdonte m tutje n kt drejtim ndaj tha: In Ordnung (n rregull), thon gjermant. Ather po t ojm me makin deri para ders se pallatit t tij. Dakord, faleminderit! shtoi tjetri pa m t voglin ngurim. Kujtimi thirri kamerierin dhe bri pagesn. Ai nuk kish folur fare, pos q kishte mbajtur her pas here ndonj shnim n bllokun e tij, duke u munduar t mos linte prshtypje te Mirani sikur po ia regjistronte gjith bisedn. Pas dy ditsh Ermir Fatahu i telefonoi Miranit n konvikt n Bochum, meq ai ia kishte dhn numrin dhe adresn n nj takim t mhershm. Alo, Emil Kastrioti n telefon! Ju njoha nga zri, zotri Kastrioti, mirmbrma! Do ti bie trup ksaj radhe, sqaroi ai me z t mllefosur. Vetm urdhroni, ia ktheu me qetsi Mirani. Ti ke shkuar te nj mik imi n Vjen. M mir t them te nj ushtar imi. E ke
85

krcnuar dhe tani ai ka ikur n Kosov. sht e vrtet? Pr cilin mik e keni fjaln, zotri Fatahu? Mirani u b i gzuar pr informimin se Fekir Dalana kishte ikur n Kosov para afatit prej nj jave q i kishte dhn. Mos u shtir sikur nuk di gj! Ke qen te patrioti e intelektuali i shquar Fekir Dalana dhe e ke krcnuar, apo jo? Kam qen pr vizit, sepse sht shoku dhe kolegu i dajs tim. Daja m kishte porositur q ta vizitoja Tallsh m mua? e ndrpreu tjetri. Ai m ka treguar se ti e ke krcnuar, pasi e ke detyruar t t informoj pr organizatn e veprimtarin ton. Pastaj e ke urdhruar q ta lshoj Vjenn brnda javs, prndryshe Ler, mos ulrisni kot, se ju paska dezinformuar. Me gjas ai nuk ka ditur se si t iki nga ju, prandaj ju ka dezinformuar kinse e kam krcnuar. Stil udbesk, dshiron edhe t na prash, ia ktheu Emiri. Nuk varet nga un e as nga ju se kur ju do t praheni e kur do t mirkuptoheni, iu prgjigj Mirani flak pr flak, por me merak se trashamani Emir Fatau nuk do ta kuptonte ndaj vazhdoi pa i ln shans t ndrhynte. Mund t mi shkruani n letr ato q keni pr t thn dhe mos ma shurdhoni m veshin n telefon! Deshi ta mbyllte menjher, por priti sa ta dgjonte krcnimin e ri t Emirit. Ke pr t par se kush jam un Ikni nga telefoni se ju nuk jeni gj tjetr pos knet bretkosash! ia preu ky krcnimin duke lshuar me pezm receptorin mbi aparatin e telefonit. Emir Fatahun e rroku pezm i madh. Si guxoi ky minuk t m ofendoj kshtu, mua Kastriotin e madh?! i doli npr dhmb t shtrnguar krcnimi dhe menjher u ul ti shkruante letr. Kt letr ai e postoi t nesrmn, meq tashm posta ishte mbyllur. Ca dit m von bri edhe shkrimin shpifs n gazetn kroate Hrvatska Drzava, i cili, si duket shkaktoi ndrhyrjen e policis speciale. Se mos ka ky far Emir Fatahu edhe ndonj mundsi tjetr pr t shpifur, m drejtprdrejt, te strukturat prkatse gjermane..., po mendonte me vete Mirani. Kishte dgjuar nga nj gjerman me kompetenc, se Gjermania nuk sht n gjendje ta ndaloj veprimtarin e sigurimeve sekrete t Jugosllavis. Kjo vinte si pasoj e kapitullimit pas Lufts se Dyt Botrore, ku ishte detyruar t lejonte veprimtarin edhe t strukturave policore t Jugosllavis, si t ShBA-ve, Anglis, Francs e Bashkimit
86

Sovjetik, n emr t ndjekjes e t arrestimit t kriminelve t lufts. Kt vazhdonte t shfrytzonte Jugosllavia, duke atashuar legalisht agjentt e vet n Gjermani, pr t prndjekur jo vetm kriminel t lufts, si i quante ajo kroatt e arratisur, por tashm edhe azilantt politik. Prndryshe, vetm nj shkrim n at gazet, nj letr dhe nj bised telefonike, ndoshta nuk do t kishin bindur gjermant pr kt ndrhyrje n mnyr kaq skandaloze. Bochum, dhjetor 1979 Martin Gucia

3. Pa, pa, pa, far lexova! po thoshte Jusufi duke dal nga dhoma tjetr n dhom t ndenjes ku ishin Bardhi, Vasili e Mirani. Sikur po fliste me vete. Me at brllok su takoka, tha pastaj duke u ulur. Tani e kam mjaft t qart, pr t mos pasur pun me at vrtet knet bretkosash. Pr titull do t mendoj gjat redaktimit. Kur sqaron di Mirani, foli Vasili, e bn shum bindshm. Mua m mjaftoi, prandaj do ta refuzoj takimin, u pozicionua Jusufi. Un mendoj se ti duhet t takohesh dhe bj kinse nuk di gj pasi m shum na levrdis q t mos hapim front me ta. Do t harxhojm energji kot se koti, prmbylli Mirani. Si, thua t mos hapim front me sherbtor t UDBs!? E ke me gjith mend!? shfaqi habi Jusufi sidomos pas asaj q kishte lexuar. Emiri duhet t jet kuadr me grada dhe jo informator i thjesht. Shum varet nga raportimet dhe propozimet q do ti bj ai, pr t marr vendim pastaj eprort e tij. Ata e kan prgatitur at pr kt hapsir duke i dhn kompetenca serioze, vazhdoi t sqaronte Mirani. Ne duhet t taktizojm me t, ndrsa un jam djegur nga aksidenti q kam br. Prpara taktizoja shum mir dhe m linte rehat. Pastaj... Tani, ti Jusuf, n takimin q do t bsh, si po propozoj un, mund t
87

prdorsh taktik manipuluese ndaj tij, sikur nuk je i informuar pr t. Nse bie fjala pr mua, pasi mund t ta krkoj mendimin, ti mund ti thuash se nuk m njeh gjithaq, por q ke dgjuar vlersime se jam aventurier, pa ndikim n emigracion. T till prvoj nuk kam dhe nuk mund t luaj rol kaq t ngatrruar, u shpreh Jusufi preras. Jusufi nuk sht edhe aq elastik pr t ndryshuar kollaj mendimin e tij. Na duhet t msohemi edhe me taktizime kundr armiqve, meq kemi filluar t merremi me veprimtari t organizuar lirimtare. Lufta e hapur e frontale bhet vetm kur do t forcohemi pr ta prballuar ballafaqimin. Me kt struktur udbeske, si m duket mua, duhet tani t tallemi, duke iu br elozhe t stisura, sikur sht organizim nacionalist me t cilin e kemi pr nder t bashkpunojm. Ata do t na vlersojn pr naiv dhe si t till gzohen se po na fusin nn kontroll. Kshtu nuk do t na luftojn me gjith forcn e mundsit q kan. Pasi shprehu mendimin Mirani nuk foli njeri, meq dukej se po e peshonin arsyetimin e tij. Pas disa asteve Jusufi e mori shtruar. Miran, arsyetimet q paraqite kan filluar t m bindin ta ndrroj mendimin fillestar, kmbnguls, pasi u ndikova nga leximi i shkrimit tnd. Ne nuk kemi pse t nxitohemi q t vendosim tani. Kemi koh t mendojm, pasi telefonatn e paske pasnesr, pr prgjigjen nse do t takohesh me t. Gjermant, kur jan para marrjes se nj vendimi dhe nuk jan t sigurt se pr cilin variant duhet t vendosin, thon: M duhet t fle mbi t, q do t thot se duhet t kem nj nat n dispozicion dhe nesr t vendos. Por, sa t mos m dal nga mendja, ti them edhe ca mendime q kan t bjn me shtjen pr t ciln po bisedojm. Un mendoj se strukturat prkatse jugsllave do ta sforcojn veprimtarin e tyre pas arratisjes sate, pr t luftuar kt hovzim t
88

vetdijsimit patriotik dhe t lvizjes son lirimtare. Rndom, duket e vshtir pr tu identifikuar veprimtaria speciale policeske, sepse ajo kamuflohet n mnyra m t nduarnduarshme. Shum njerz presin q tua shohin brirt pjestarve t UDBs dhe tek pastaj t binden e t ruhen prej tyre. Un mendoj se kam krijuar nj intuit autentike pr t identifikuar kta spiun t kamufluar. Mua m sht mbushur mendja se, ta zm, Emir Fatahu dhe njerzit q komandon ai, jan organizimi m i sofistikuar i lufts speciale jugosllave kundr organizimit ton kndej. Kt gjykim e mbshtes n biografin e ktyre njerzve, n propagandn e tyre, n aktivitetet e tyre. Argumentimin m t thjesht, i cili mund t duket primitiv, ma jep fakti se prse kta njrz jan t martuar me gra serbe ose bashjetojn me dashnore serbe, prderisa drdllisin se jan nacionalist shqiptar? Argumentimi tjetr: Prse propaganda e tyre e shkruar dhe gojore flet kryesisht pr llogoret n Republikn e Shqipris, pr diktaturn e atjeshme komuniste dhe pr nevojn kryesore pr ta liruar Republikn e Shqipris nga ajo diktatur, kurse pak, pr t mos thn aspak, flasin pr territort e pushtuara shqiptare dhe nevojn pr ti liruar ato, si do t duhej t ishte e logjikshme pr nacionalist t mirfillt; lirimi kombtar dhe jo lufta ideopolitike do t duhej t ishte shtylla vertebrale e programeve t nacionalistve q vijn nga territort tona t pushtuara. Pastaj ky soj i nacionalistve luftn e kan prqndruar kundr veprimtarve t lvizjes nacinallirimtarve t Kosovs dhe jo kundr pushtuesve t Kosovs, sikur t part t jen fajtor pse Kosova mbahet e pushtuar dhe jo kta t dytt. Djathtizmi i tyre m duket fars dhe jo prmbajtje, meq djathtistve nacionalist do tu shkonte m se paku t bashkjetonin me femra serbe, t cilat gjithsesi ua ka servuar UDBja... Mir e pate kur propozove q t diskutonim m von, ndrhyri Jusufi i shtyr nga mendimi se kjo bised do vazhdonte gjat. T ham njher dark, pastaj mund t bisedojm, bile mund ta shtyjm pr
89

nesr. Mendimet e fundit meritojn diskutim m t prkushtuar, sepse jan me prmbajtje q nuk mund tiu qasemi n mnyr tangente. Prandaj, po e lm t bisedojm pas darke ose nesr. Para se t harroj, po them ca mendime pr shkrimin q lexova. Do redaktim serioz letrar, meq ti nuk i njeh rregullat q ka eseu. Materien sht shum interesante, por e ke tepruar me sinqeritet t primtsua dhe mund t keqkuptohet si naiv. Takimi me shok t Ambasads Shqiptare duhet t hiqet, sepse l hapsir pr t dyshuar q ti je spiun i Sigurimit. Un do t prpiqem, por jo tani, ta prpunoj me prkushtim dhe besoj se do t dal ese politik interesant dhe informativ. T falenderoj pr vlersim e kritik. Sa pr sqarim, nuk kam menduar t botohet, ose s paku jo tani, pos nse kemi fat t krijohen rrethanat pr tu botuar, vetm ather kur nuk do t dmtohet veprimtaria lirimtare. N ato rrethana, besoj, nuk do t m dmtoj sinqeriteti deri n naivitet, si e vlersove. Me rndsi sht, a do t kesh mundsi ta prpunosh, q t bhet ese, pasi mendoj, m leht do ta kishe t shkruaje nj t re, se sa ta redaktoje kt. Orientimi pr t ruajtur sadopak origjinalitetin do t t nxjerr shum pun. Mirani i tha kto mendime, edhe pse m me dshir nuk do t fliste fare, por nuk i dukej shoqrore, t paktn pa e falenderuar pr mendimet q shprehu dhe pr gatishmrin q shfaqi. T shohim kur do t kemi koh pr ta prpunuar. Tani nuk kemi nevoj t lshohemi n diskutime teorike se far sht eseu dhe si duhet t shkruhet ai, meq nuk sht zanat q msohet brnda nj diskutimi. Un do ta lexoj edhe nj her sa pr informim dhe mendoj q ta marrsh me vete. Ndoshta, ndrkoh, do prpiqesh ta rishkruash. Do t tregoj kur do t kem koh pr ta redaktuar. Dakord, ashtu do t bj. Pr Fekir Dalann kam dgjuar edhe un, pasi ai sht i ans son. Por ti qenke m mir i informuar dhe mir ia paske punuar atij rankovi90

isti. Mir thua ti, por un kam dyshim. E kam przn nga Vjena dhe tani ai bn dme n Pej e rrethin. Kur ka shkuar n Pej, ka takuar rastsisht djalin e axhs, Imerin, pr t cilin ti mund t kesh dgjuar se survejohet e prndiqet pr shum vjet nga policia jugosllave. I ka thn atij: Ke t fala nga kushriri yt, Miran Bruaj. Imeri ia ka prer: Ma hangsh mutin ti ktu e ai atje! dhe nuk ka ndrruar asnj fjal tjetr me t. Imeri e ka njohur Fekirin m mir se sa un. Pas disa javsh, me urdhr t shefit t policis se Kosovs, Fekiri sht kthyer n pun n post t Pejs. Bile, posta sht urdhruar tia paguaj rrogat e gjith atyre viteve, q kur sht przn nga puna, me shpjegim se sht przn padrejtsisht. Pra, si po dgjon, un duhet ti kem br mir atij mistreci. Miran, m kupto, ti ke br mir q e ke przn at far afiri, kto t tjerat kan m pak rndsi! konkludoi Jusufi. Pas darks u diskutuan shkrimet q ishin prgatitur dhe duhej t prgatiteshin pr gazetn Bashkimi. Njherit u dakorduan q Jusufi t takohej me Emir Fatahun. Biseduan pr taktikn q duhej t ndiqnin ndaj tij dhe organizats q ai komandonte, q n t ardhmen t kishin sa m pak konfrontime, n mos fare. Vendosn q n gazet t mos shkruanin asgj pr ta dhe pr organizimet e tjera politike n emigracion, sepse kt dshironin ato; t kishin shkak konkret q t merreshin m intensivish me polemika, kritika, diformime, shpifje e sharje kundr organizimeve t Jusufit, Bardhit, Vasilit e Miranit. 4. Kur u kthye Mirani n Bochum gjeti Renatn duke e pritur n dhomn e tij, meq ai ia kishte dhn nj kopje t elsit. Sapo hapi dern e gjeti n tavolin t puns duke br nj punim seminarik q ia kishin caktuar n fakultet. Pas prshndetjes Mirani e ngacmoi:
91

 T duket ktu atmosfer m trheqse pr t studiuar? sht m qetsi se n konviktin ton shtetror, u prgjigj Renata, sa pr t br radhn. Ather, pun t mbar. Un po bj aj dhe po pushoj n kuzhin, q mos t t pengoj. Jo, rri ktu! Nuk sht arsyeja e vetme qetsia q kam ardhur, iu drejtua Renata n kohn kur nga anta po nxirrte nj pusull. Urdhro, lexoje, q ta shohesh se sa i ndershm je. Mirani zgjati dorn i befasuar nga fjalt q ia tha Renata, e cila mezi po e prmbante shprthimin e mllefit. Zuri ta lexoj: Miran i admiruar, t prita m se nj or para ders se baness, n kuzhin, por ti nuk erdhe. T lutm, sapo t vish, eja tek un se nuk po e prballoj dot pa br seks dhe para nuk po kam q t paguaj tipat q ua bjn me pages grave kt shrbim. M duhet ta plotsoj kt nevoj t domosdoshme fiziologjike q kam pr momentin, prandaj edhe nj her po t lutem q t vish. Do t t pres gjith natn... Mirardhsh! Marta sht kjo pusull, ku e gjete? pyeti i habitur Mirani. E gjeta sot, n mngjes, posht ders sate kur kalova kndej pr kaftjall. i thua ti ksaj? Ta lm q ta bisedojm kur t dalim shtitje, sepse ktu ti do ngrissh zrin dhe kjo nuk m plqen. Do ta shqetsojm komshiun Mihael dhe studentt e tjer. Nuk m shtitet, dua menjher shpjegim. Qetsohu. Kush je ti q t m krkosh llogari n kt mnyr? Jam mikja jote. E ka, nse je mikja ime? Mos jam i detyruar t t jap ty llogari pr
92

jetn time private? Do t thot, ti e pranon se bke marrdhnie seksuale me at kurvn polake!? Kt nuk e thash, por t thash q nuk jam i detyruar t t jap llogari. Tani mos ndrhyn q t shpreh mendimin tim. E para; nuk ke nevoj t prdorsh shprehje fyese ndaj zonjs Marta, sado e paska shfaqur kaq drejtprdrejt dhe n mnyr kaq skandaloze nevojn e saj fiziologjike pr marrdhnie seksuale. E dyta; un nuk kam pse t jem fajtor pr kt, pasi un nuk iu kam drejtuar asaj, por ajo mua. E treta; un nuk kam si tia ndaloj asaj q t fus kso pusulle nn dern e dhoms sime. Ma thuaj shkurt, bni marrdhnie seksuale? Nuk kam durim t dgjoj arsyetime q vijn vrdall. Mos po insiston q ne ta prishim miqsin, pa dashur q t bisedojm rastin m qetsisht e m arsyeshm? Renata e ndjeu kushtzimin dhe u ndal pr t menduar se si duhej t prgjigjej, por hidhrimi e mbisundoi. Dua nj prgjigje konkrete, me po ose jo, keni br marrdhnie seksuale? Pa ka nse prgjigjem me po dhe ka me jo? Ai nuk e kishte njohur kt segment t karakterit t Renats. Megjithat vazhdoi: Q t mos e pres prgjigjen tnde, po t siguroj, se un nuk kam pasur asnjher marrdhnie seksuale me zonjen Marta dhe se kjo mnyr q paska prdorur ajo, po m skandalizon. Por, un jam i prirur ta ruaj qetsin edhe kur skandalizohem. Renata iu hodh n qaf Miranit duke e shtrnguar fort. Ajo ishte e bindur n sinqeritetin e Miranit. M liro, t lutem, se ma zure frymn, iu drejtue Mirani, duke br nj qeshje t leht, nga gzimi se Renats po i kalonte hidhrimi. Tash93

m ia kishte msuar mnyrn e sjelljes se saj. Po bj nj aj, si e kishe n plan ti n fillim, u prgjigj Renata duke e lshuar Miranin nga prqafimi i shtrngueshm. ajin do ta shoqrojm me kekun q pata sjell pr kaftjall dhe me bashkbisedim t qet. Ajo u drejtua pr n kuzhin dhe vuri ujin mbi furrnel. Mirani mbeti i ulur n shtrat me mendime t prziera: Si nuk paskam qlluar mbrm ktu, far shansi m paska ikur. Jo mor, nuk zhburrrohem un, as n kt mnyr, sado q po m vjen keq pr t. Ajo nuk paska para t paguaj dike tjetr pr t mbuluar nevojat e veta fiziologjike dhe m pandehka mua pr dash kopeje. Si ta kuptoj kt prvoj kaq skandaloze.... Pa mbaruar kto mendime t prziera, u shtri prmbys n shtrat. Renata u kthye nga kuzhina me tasat n duar. I lshoi mbi tavolin dhe iu hodh sipr Miranit me dhelatime. Miran, t lutem mos mu hidhro! U menda nga frika se po t humbisja, se nuk po gjeja metod t t prvetsoj, si kishte vepruar Marta e gjor. E bre ajin? Ende nuk vloi uji. Ja, po shkoj ta sjell. Pas pak solli tabakan me kek, sheqer e xhygym porcelani me ujin e valuar dhe ajin. I vuri mbi tavolin duke i folur Miranit: Ti akoma nuk qenke ngritur, e paske pas vetm sa t m largosh mua. Mendova se sht m mir t pres i shtrir duke pushuar nga udhtimi. N tren kam ndenjur ulur shum or. Un po mendoja pr kt sjellje t Marts, por nuk po e kuptoj. Me t, si e di, njihem gati nj vit. Ajo ka ardhur pr specializim, meq n Varshav ka studiuar gjermanistikn. Ka treguar se sht e martuar, se ka nj goc dhe se sht shum e lumtur n jetn bashkshortore. Pastaj, ajo sht intelektuale e prkushtuar, tip shkenctareje. sht besimtare e prkushtuar katolike dhe,
94

pr aq sa e njoh un besimin tuaj, feja denon tradhtin ndaj bashkshortit. Se si po m vjen keq q qenka katandisur n at gjendje. M drejtohet duke m poshtruar, se dashka t bka seks m mua, meq nuk paska t holla pr t paguar mshkull kurvar, nga ata q e kan si marrdhnie pune dhe paguhen nga femrat pr t dfryer ato kur kan deficit seksual. Edhe ato fatura t pagess prmbajn tatimin e vlers se shtuar, q duhet tia paguajn shtetit, njsoj si edhe prostitutat e legalizuara q paguajn t gjitha sigurimet sociale dhe tatimin vjetor mbi fitimin. As un nuk po e kuptoj, filloi t fliste Renata. E dija pr zonj t sjellshme e t ndershme. Them se ka dashur t t keqprdor, me pretekstin e mungess t t hollave. Ajo ndjen simpati pr ty dhe ka menduar se n kt mnyr mund t t prvetsoj. Aq t holla sa pr t paguar nj mashkull duhet t ket, sepse asaj shteti gjerman i jep burs t lart. Pastaj, me bukurin e sharmin q ka, do t mund t gjente student sa pr marrdhnie seksuale t astit, pa pasur nevoj t paguaj. Kurse sa i prket besimit katolik t saj, ti po e sheh se shumica e studentve dhe e intelektualve, po besojn pr aq sa u ka tepruar nga edukata imponuese e prindrve. Se mos e kam lexuar un ndonjher Bibln pr t msuar se far krkohet nga besimtart, si e ke lexuar ti, pos Kuranit q duhet ta kesh lexuar kur ke qen n Kosov. N Kosov nuk e kam lexuar Kuranin. Ndoshta pr shkak t prkthimit t dobt nuk m ka trhequr ta lexoj. E kam lexuar ktu, t prkthyer n gjuhn gjermane. Sa ngjashmri q kan me Bibln! Po t jet e vrtet se t sht lutur ty pr munges t t hollave, ather do t ti jepja ty njqind marka tia falsh asaj pr t paguar kt shrbim. Por, friksohem se e ka taktik t t fus brenda. Jo vetm Marta. Ty po t vardisen edhe shum t tjera, si afganistanja Parvin, japonezja Yoriko, jordanezja Jaklin, francezja Rice dhe t tjera. Me ato po rrim shpesh n kafeteri t fakultetit. Ta kan msuar orarin dhe vijn
95

t rrin me ty, me shpres t t prvetsojn. Kurse ti vijke q t m ruash mua nga ato. Se mos sht ky nj solidaritet midis ne t huajve ktu, pasi ju jeni popull i mbyllur q nuk e akceptoni leht integrimin ton. Pse, e mbylluar po t dukem un? Po mendem pas teje dhe nuk po di se si t t integroj. Ndoshta, pikrisht kjo vetprmbajtje imja po ju bn t m vardiseni. N momentin q un t vendos t dashuroj njrn nga ju, t tjerat nuk do t m vardisen m. Mendon se un po t vardisem? E po, tani nuk ke arsye t fyhesh. Nuk mendova tamam ashtu. Ne po bisedojm shlirshm, pa protokoll, dhe un nuk po ndihem i detyruar t przgjedh shprehjet e qlluara. M fal, pr momentin gjykova gabim, se ti po e merr dashurin e prkushtimin tim si vardisje. Mos qoft thn nga goja ime! T moj shum, iu prgjigj Mirani duke ia vn dorn rreth qafe. Pas pak ajo iu drejtua: Si do tia bsh kur do ta takosh Martn, far do ti thuash? Se mos duhet t mendoj q tani se si do ti prgjigjem e si do t arsyetohem pr mosshkuarje tek ajo pr tia br qefin. Do flas far t m duket e arsyeshme pr momentin kur do ta takoj. Nuk jam i detyruar t paraprgatitem qysh tani. Pr momentin sikur po ndiej keqardhje pr nevojn e saj fiziologjike dhe pr mnyrn se si ka menduar ta ekuilibroj! Mos do t thuash se un duhet t sakrifikohem pr keqardhjen tnde? iu pati me humor tjetri. Tani po m kujtohet nj bised q patm me Martn pas nj ligjerate, kur po pinim kafe n kantin. Folm pr katolicizmin n Poloni, se ishte shum i shtrir e me ndikim konservativ. Ajo po m shpjegonte se i till sht, por n disa segmente sht
96

ekstrem. Mori shembull vetn e saj dhe un po prpiqem ti reprodukoj fjalt e saj: Jam ktu pr specializim gati q nj vit. M duhet t rri edhe nj vit. Dy vjet duhet t rri pa br marrdhnie t rregullt seksuale, pasi feja e quan kt tradhti n jetn bashkshortore, prkatsisht na e ndalon. Nuk u prballuaka, sado bashkshortin tim e dua dhe e dashuroj shum. T shkoj n Varshav, sa her q ndiej nevoj t paprballueshme pr seks, nuk mundem, pasi dua t kursej para nga bursa q t blej mobilie kur t kthehem. Nuk e besoj q Jezusi ka menduar tamam ashtu, si thuhet n Bibl, shkruar m von nga apostujt, sipas mbamendjes. Edhe kleri, q sht i dominuar nga burrat, ka marr her pas here vendime jonjerzore, se si gjoja marrdhniet thjesht seksuale gjat jets bashkshortore na qenkan tradhti ndaj bashkshortit. Kto pikpamje jan nga koha kur njerzit nuk kan shkuar m larg se sa kan mundur t ecin kmb, me gomar ose me kal. Ata nuk kan shkuar n specializime dyvjeare, larg bashkshortit. Prandaj duhen br reformime njerzore n religjionin ton. Nj marrdhnie thjesht fiziologjike seksuale n gjendje t domosdoshme, si po ndihem un tani, nuk do t thot tradhti ndaj bashkshortit. Un do t vazhdoja edhe pastaj ta dua e ta dashuroj njsoj bashkshortin tim, si para ksaj marrdhnieje. Duke e dnuar si tradhti seksin e rastit do t rriten divorcet, do t shprbhen familjet. Kjo po na ndodh me t madhe. Kurse un, si torollak q isha, vetm tani po e kuptoj se si e ku e kishte hallin. I pata thn: Kujdes q t mos takosh ndonjrin, q do t jet m seksi se bashkshorti yt, se ndodh ta harrosh bashkshortin, duke u mendur pas tipit me potenc m t madhe seksuale! Ajo mu prgjigj: Asnjher nuk do t ndahesha nga bashkshorti im derisa ta kem kt mirkuptim q e kemi tani. Jeta bashkshortore sht m shum mirkuptim e prgjegjsi reciproke, se sa dashuri e seks. Prandaj them t mos i gjykojm sjelljet, ndjesit e nevojat e njerzve n momente t caktuara, meq nuk jemi n gjendje ta vm veten n pozit t tyre.
97

Ndoshta mund t gjykonim, se do ishte njerzore, t paktn t mos e keqkuptonim ndjesit e saj... Mos u tall m mua dhe as me Martn, meq njerz jemi dhe n momente na shfaqen edhe t tilla nevoja dhe dshirojm ti prballojm me marrdhnie seksuale. Pse, ti nuk ndjen nevoja t tilla dhe si ia bn q ti prballosh? E po, tani po e tepron. Ku ishim dhe ku dole! Do q t shpjegoj ndjesit e mia. E para, nuk shpjegohen dot ashtu si i ndjen njeriu. E dyta, mir q nuk bisedohet pr gjithka. Disa gjra i mban brenda vetes njeriu. Dalim t shtisim! Ti ke nevoj t lvizsh pas udhtimit t gjat, ndrhyri Ranata me mendim se kishte prekur nj tem tabu pr Miranin. Ajo po mendonte se Mirani ngurron t bisedoj pr tema t tilla, meq vjen nga nj kultur ku nevojat fiziologjike pr seks nuk diskutohen. Mirani e mirpriti propozimin, me shpres se do ndrrohej tema e biseds. 5. Renata dhe Mirani prtuan t shkonin n pyllin e madh buz kopshtit botanik t universitetit. Vendosen t shtisnin n pyllin prball lagjes s re, Querenburhhe, e ndrtuar rishtazi karshi universitetit. N kt lagje jan ndrtuar pallate t larta e t mesme pr nevoja banimi pr profesor e student dhe pr t punsuar n metro, dyqane e restorante t reja. N ann e mbrapme, n drejtim t konvikteve ku banonin ata ishte edhe pishina e mbuluar, ndrtuar gjithashtu rishtazi dhe moderne, ku pothuajse do mngjes, duke shkuar n fakultet ose n bibliotek, Mirani lahej nga gjysm ore. Studentt e kishin falas hyrjen. Ngjitur me pishinn ishte mali me rrugica t rregulluara pr kmbsor. N kt ambient t mrekullueshm, ksaj nate t ngroht shtitnin Renata e Mirani.
98

 Harrova t t pyesja si ishte shoku yt, Jusufi dhe si ia kalove tek ai? Mir ishte dhe mir ia kalova. Po ty, nga t erdhi kaq papritmas kjo pyetje? Se si m erdhi tek mendoja, si nuk po prton t shkosh tek ai kaq shpesh, kur duhet br goxha rrug. E me k kam mundsi t kmbej mendime pr veprimtarin ton ktu? Pastaj ai po m ndihmon shum me kshilla, sesi duhet t shkruaj, duke mi korrigjuar me dashamirsi ato q po prpiqem ti hedh n letr. Pse, kaq i ngritur e i mirsjellshm sht? Nuk e ke iden. Mbi t gjitha e ka mirsin e modestin. Nuk t imponohet fare me gjith at bagazh intelektual q ka. Ta dgjoje se si luante me kitar, me far zri melodik, do t thosha romantik, kndon kngt q vet i kompozon. Knaqem duke e dgjuar. Ai kndon ngjashm me serenadat korare, t cilat ti i dgjon m ndje nga kaseta q ta kam dhuruar. Nj gj nuk po e kuptoj: luan aq mrekullueshm me kitare dhe sht goxha konservativ n familje. Edhe mua po m habitka ky krahasim q bre! ndrhyri Renata. Ndoshta ti nuk durohesh pa e qortuar pr kt, si t njoh un. E qortoj q ke me t. Ndonjher me zemrohet, por ti e di se mua nuk m bn shum prshtypje, pasi m mungon takti dhe gjentilesa. Pse jo, ndonjher debatojm vrullshm edhe pr pikpamjet tona dhe rastis t zihemi, pasi ne jemi rritur e edukuar n nj sistem monist dhe n shoqri patriarkale. Konfrontimi me kt shoqri demokratike dhe jetesa e ktushme po na bjn mir q ne ti demokratizojm mendsit tona dhe ta emancipojm mnyrn e t jetuarit. Kto procese ecin ngadal e nuk ndrrojn n mnyr mekanike. Ai shpesh m lutet q ti flas pr jetn studentore dhe pr demokracin e ktushme q ne po e quajm demokraci borgjeze. Pastaj, Jusufi vrtet shkruan bukur, sidomos poezi. Ka nj stil modern dhe ndonjher i them me t qeshur, q
99

tmi prkthej poezit e tij. M dshir i lexon dhe i korrigjon poezit e Heines, Brechtit, Tucholskit, Eri Fried, kur un prpiqem ti prkthej. Ai i ka lexuara ato kryesisht n gjuhn serbe e sllovene, pasi pak nga ato jan t prkthyera n gjuhn shqipe. Vrtet ia vleka q shkon kaq shpesh tek ai, por po m mungon mua n fundjav. Do dshiroja ti kalonim s bashku. Pastaj, kur nuk shkon te Jusufi, ti shkon n Klubin tuaj n Dyzeldorf dhe kshtu un duhet t jem vetm, pothuajse do fundjav. M vjen keq, por ti tashm e di se prioritet imi kryesor sht lirimi nga pushtuesit serb. Vrtet, i urren kaq shum serbt? Urrejtja sht motiv i fort pr t t br kaq t prkushtuar deri n fanatizm sfilits. Gabim e ke, m paske keqkuptuar. A nuk po rrim shpesh me at filozofin Popoviq, nj malazez vrtet demokrat, me t cilin ia vlen t bisedosh? Pastaj, n universitet takoj shpesh sudent serb dhe knaqemi duke br humor. Ata tregojn batuta politike nga jeta n Beograd. Q ta dish, komshit e par i kam serb e malazez. Nj pjes e tyre jan serb etnik, q jetojn aty prej shekujsh dhe me ta shkojm shum mir. Ata nuk mund ti dallosh prej nesh nga sjelljet. Kurse disa t tjer i kan sjell pushtuesit serb si kolon n vitet e 30ta, n tokat e shqiptarve q i kan przn n Shqipri e Turqi. Edhe me ata shkojm mir, por ata e pranojn se kan ardhur padrejtsisht n ato troje, duke u arsyetuar se mbretria e athershme i ka detyruar me dhun. Me kta fqinj shkojm m mir se sa me disa fqinj shqiptar. Besoj t sqarova. Pjesrisht. Q kur jam njohur me ty po lexoj literatur t shumt pr Kosovn dhe pjesa m e madhe flet pr Kosovn serbe, pr ardhje t mvonshme t shqiptarve, sidomos pas dyndjes s madhe t serbve n Austri n shekullin e 17-t... Mos e zgjat! ndrhyri Mirani me durim t humbur. Sa her kemi diskutuar se autort e atyre librave o jan nacionalist serb, o miq t
100

tyre. Ne nuk e kem pasur hallin t shkruajm e prkthejm kaq shum libra dhe nuk kemi pasur kaq shum miq, edhe pr shkak t prkatsis fetare, sa kan pasur e kan serbt. Edhe tani, vetm ta dish se far miqsish kan pushtetart e Bonnit me pushtetart e Beogradi dhe far marifetesh prdor Beogradi pr t thelluar kt miqsi. Jan t shumt pushtetart e npunsit e lart shtetror gjerman q bjn pushime si mysafir pa pages n Beograd e n bregdetin jugosllav. Atyre u vihen n dispozicion edhe serbe t bukura, q t shfryjn epshet e streset e tyre seksuale. Nuk ke nevoj t m shpjegosh me kt eufori hidhruese, sepse shpjegimet tua historike i di... Por, po ndikohesh nga ato libra dhe po dyshon n shpjegimet e mia. Sigurisht q librat bjn ndikim. E po, t shohim kujt do ti jap t drejt e ardhmja, meq ne kemi vendosur, o t lirohemi, o t vdesim! Ta njoh karakterin, por dshiroj t liroheni dhe t mos vdisni, sepse duhet tu njihet e drejta t jetoni t lir, n Kosovn tuaj. E thua kt sa pr t ma br qejfin, meq nuk dshiron t vazhdojm polemikn, apo e ke seriozisht? E po, tashm e njeh edhe ti karakterin dhe prcaktimin tim dhe m vjen vrtet keq nse kemi pushtetar t till gjerman. Mos e diskuto, keni q ke me t. T tillt, sidomos ata q jan n struktura t specializuara t shrbimeve informative, i glltitin t gatshme dezinformatat e akuzat nga sikolegt e tyre n Beograd. Sa pr konkretizim, ta zm, ata n kuadr t bashkpunimit, m shabllonizojn mua si ekstremist e nacionalist dhe japin urdhra t m survejojn e t m shqetsojn edhe ktu. Kjo nuk e nderon shtetin gjerman, pavarsisht se pushtetart e till i kan interesat t tyre egoiste. Korrupsion nuk sht vetm kur paguhen para, por edhe pushimet pa pages,
101

trajtimet speciale me femra t strvitura pr kt qllim e t tjera. Pr kt lloj korruptimi t pushtetarve, serbt jan ustallar dhe njihen historikisht, se me mjeshtri i kan shfrytzuar bukuroshet e tyre pr pashallart turq. Edhe ky qndrim do t ndryshoj, nse ju do t dini t ushtroni veprimtarin tuaj lirimtare dhe nse do t forcoheni pr tu br faktor. Kjo ka pr t ndodhur dhe q t dy do t jemi dshmitar, miratoi Mirani. Nga gojt tona e n vesh t Zotit, si thua ti ndonjher. Midis tyre hyri heshtja dhe spontanisht vendosn t ecnin n drejtim t konvikteve.

102

KAPITULLI III

Rreth katr muaj pas arratisjes se Jusufit, ditn e premte, n Bochum arriti Vasili. Ksaj radhe, pr dallim nga herat e tjer, ai arriti m hert, rreth ors 15.00. Kishte planifikuar t udhtonte me Miranin pr n Prag, meq mendonte se kishte gjetur nj lidhje pr t bler arm n nj fabrik t armatimit n eki. Vasili kishte pasion armn, tek e cila kishte besimin kryesor pr t liruar Kosovn nga pushtimi jugosllav. Pas nj pushimi t shkurtr rrfeu pr planin e tij pr t shkuar n Prag, pr t par nse lidhja q i kishin premtuar ishte funksionale. Vasili e bri Miranin kurioz pr kt lloj veprimtarie t re, t shoqruar me rreziqe, e cila se si i prvetsonte dhe i bnte euforik. Ky prshkallzim nga veprimtaria informative e propaganduese drejt veprimtaris s armatosur lirimtare, u dukej atyre m trheqs. Por, vshtirsia pr t siguruar t hollat pr blerje t armve, nse vrtet do t funksiononte lidhja, i detyronte ata t ndiheshin t vetprmbajtur. Vasili kishte biseduar me disa bashkveprimtar t tij, se si e sa t holla do t mund t grumbullonin pr blerje t armve. Tani u shtrngua edhe Mirani t mendonte pr t gjetur t holla n rrethin ku ai zhvillonte veprimtarin. Por, nj merak e shtyri at ta pyeste Vasilin: Di gj Rezili pr shkuarjen ton n Prag? Asgj. Kam menduar q s pari ta vrtetoj nse do t funksionoj lidhja q m sht premtuar, pastaj mendoj nse do ta informoj at. Nuk dua t dal i dshtuar, sepse ai sht tepr serioz, i disiplinuar e rigoroz. Mirani mendoi me vete: Vasili vazhduaka ti besoka Rezilit edhe pas
103

bisedave dhe pas takimit q kishin pasur me t. Me gjas, Rezili duhet t ket ndrruar taktikn e sjelljes ndaj Vasilit. Tani po i kujtoheshin disa rrfime t mpastajm t Vasilit, se Rezili i kishte folur atij n suprlativ pr Miranin. Madje e kishte informuar se i kishte shkruar Miranit letr pr domosdoshmrin e bashkpunimit q do t onte drejt bashkimit. Kto dhe t tjera si kto Vasili ia kishte treguar Miranit, por atij nuk i kishin br prshtypje sa tani. Ndrkoh Vasili e pyeti Miranin duke ia ndrprer fillin e mendimeve: Vrtet, je i sigurt se Jusufi sht patriot dhe nuk sht drguar nga UDBja pr t na sabotuar e prar? Kjo pyetje e habiti Miranin me nj parandjenj se mos shoqrohej me ndonj prapasken. Ai tashm e kishte piketuar Rezilin si kuadr me rndsi t lufts speciale policore jugosllave. Ai mendonte se veprimtaria e Rezil Mejtepit, edhe pse n dukje komuniste, dogmatike, ishte e inskenuar nga specialist t UDBs. Ky far Rezili ishte angazhuar me t madhe q t komprometonte sidomos Jusufin me nj propagand t sforcuar gojore. Pothuajse gjith kohn e kalonte n stacion t trenit n Shtutgart duke kontaktuar bashkatdhetart dhe duke u munduar ti bind ata se Jusufin e kishte drguar UDB-ja pr t identifikuar veprimtart patriot dhe pr t shpartalluar Grupin Komunist Zri i Kosovs. Pastaj, po ai Rezil, frekuentonte lokalet ku mblidheshin shqiptart, shtpit ku ata banonin pr ti sqaruar se cili rrezik e priste emigracionin revolucionar nga i drguari i UDB-s, Jusuf Grvalla. Miranin e shqetsonte sidomos ky njeri. Ai kishte prvetsuar emigrant me vetdijsim t lart patriotik, prkushtim energjik dhe vendosmri t theksuar. Dhe tani, kur Vasili i bri kt pyetje pr Jusufin, shqetsimi i Miranit u konkretizua: Rezili ia paska arritur ta lkund edhe Vasilin. Nj mendje i thoshte ta przinte menjher nga banesa. Mendja tjetr i thoshte se duhej t prpiqej ta shptonte at nga kthetrat e Rezilit. Vendosi pr variantin e dyt,
104

meq pr Vasilin kishte simpati e debules t dallueshme nga bashkatdhetart q kishte njohur deri ather. Vasil, br kt pyetje i shtyr nga dyshimi yt, apo pr t m provokuar mua? Nuk kam asnj arsye t t provokoj. Duhet ta dish se t moj e t dua m shum se sa vllezrit! Nse mendon se t pyeta pr t provokuar m mbett hatri. Vasili po shfaqte nj shqetsim t cilin Mirani nuk ia kishte vrejtur ndonjher, ndaj vendosi ta sqaronte kt shqetsim t tij deri n fund, ndoshta me rrjedhoja t pandreqshme. Domethn, e bre se ke filluar t dyshosh vet ndaj Jusufit edhe pse ai t ka afruar dhe t do si t t kishte vlla!? Prse u arratis pikrisht tani, kur filloi t hovzohej veprimtaria dhe organizimi yn!? pyeti Vasili me nj logjik q Miranit iu duk se ishte manipulim i Rezilit. Kur sht arratisur Jusufi ne ishim n nivelin fillestar. Jusufi po angazhohet pr t prvetsuar bashkatdhetart e rrethins se Shtutgartit. Shoku Vasil, ti po flet me mendime t huaja. Vet ke qen i pranishm kur kemi folur pr ndarje t punve, se ai me ndihmn tnde duhet t njoftohet me bashkatdhetart e ksaj rrethine dhe t punoni me ta pr ti ndihmuar n rritje t ndrgjegjsimit t tyre patriotik. Bile, ishim marr vesh q n vizitat q do tu bnte ai bashkatdhetarve, duhej t ishe edhe ti me t. T kujtohet kjo? M kujtohet, por ti ke dgjuar se far mendon Rezili pr Jusufin? Domethn, ti fliske i manipuluar nga ai!? Si duket t paska influencuar tepr! E kam kryetar dhe ai tani nuk i ka mendimet pr ty si i kishte dikur. T kam treguar, ai vazhdimisht po flet n suprlativ pr ty. Ai ka ndrruar taktikn dhe jo mendimet e qndrimet, meq e ka
105

gjetur si metod t prshtatshme prvetsimin e keqprdorimin tnd. Mua t m keqprdor ai? Kurrn e kurrs. As ai, as ti e askush tjetr! T mos bjm pa nevoj shamat. Ti kthehemi dyshimit tnd ndaj Jusufit, nga se i manipuluari nuk ka mundsi t dij se po manipulohet. Vrtet, dyshimin e ke autentik, sepse ke hetuar gj, apo e ke t imponuar nga Rezili? Mua nuk mund t mi imponoj asnjri mendimet e tija, kam kokn time! Imponimi bhet n mnyra t ndryshme. Nuk sht gjsend q t lshohet n dor dhe ti nuk e pranon. Ai ndodh n mnyr t pahetueshme, varsisht nga shkathsia e imponuesit. Domthn, ti je i bindur se Jusufin nuk e ka drguar UDBja? Si mendon, po t kisha ndonj dyshim, do t kisha bashkpunuar me t kaq ngusht? Pothuajse do her ke qen edhe ti i pranishm. Pastaj, ti ke shkuar shpesh her me t pr t vizituar bashkatdhetart. Ku e mbshtet ti kt bindje tndn? Prpara nuk e ke njohur? E kemi njohur Bardhin si shok t mir dhe vazhdojm ta kemi shok. Kam pyetur shok n Kosov pasi u arratis Jusufi, i kam lexuar syt e tij q reflektojn shpirtmirsi, bujari, njerzi, patriotizm, intelektualizm. T mjafton prgjigja ime? T lutem, mos u hidhro! Nuk ka vend pr kso lutjesh. Nuk sht njerzore e shoqrore t diskutohet kshtu pr nj shok q po na do kaq shum, sikur t na kishte lindur e njjta nn, q ka durim pr t na kshilluar urtsisht, q ka pranuar t nivelizohet me ne pr hir t shtjes son kombtare. Na ka pranuar sinqerisht pr bashkveprimtar. Ai nuk po e shprdoron pr asnj rast eprsin e tij intelektuale, po angazhohet me tr qenien pr lirimin e Kosovs. Kshtu mund t vazhdoj shum gjat, po t mund ti gjeja fjalt q shprehin gjith admirimin e respektin e madh q kam pr
106

t. Por nuk po e zgjas m, meq, me gjas, ty po t bezdis. Papritmas na qenke tjetrsuar. Mos t t vij keq, ngase gjithnj t kam folur hapur. Mendoj se t paska tjetrsuar e irituar nj hi, nj Rezil Mejtep me dy klas t Medreses se Prishtins, i dresuar pastaj mir nga specialistt e UDBs pr veprimtari n emigracion. Mjaft se me mende! Nuk ke nevoj t thrrassh. I mendur je nse lejon t influencohesh nga shpifjet mashtruese e manipuluese t Rezilit. Kurse un po prpiqem t t kndell q t mos bhesh viktim e tij. Paska qen e kot prpjekja ime e prparme q t t ndihmoj t kuptosh se cili sht ai gjarpr. Ti qenke tjetrsuar prandaj e ke toleruar Rezilin q t bj gjith at propagand shpifse e kompromentuese kundr Jusufit dhe kushedi ku do t prfundoj kjo menduri jotja, po vazhdove. Un nuk do t lodhem m n kt drejtim, meq nuk je n gjendje t m kuptosh, ose ndoshta un nuk po di t t sqaroj. Tani po m detyron q t mendoj edhe pr marrshniet tona. T lutm, mos m fol m, se vrtet po m bn t mendem! Nuk do t flas, do t t le t pushosh, sepse ke udhtuar gjat dhe kemi rrug t gjat deri n Prag. Un po dal t blej ca gjra pr rrug, kurse ti shtrihu. Mirani doli duke ln Vasilin n dhom, tashm me kok n mes t dy duarve, sikur donte ta mbronte nga fardo lloj dyshimi q e kishte mbrthyer. Pas nj ore Mirani u kthye. E gjeti Vasilin t shtrir, por me sy t skuqur. I erdhi keq pr t, meq si duket kishte qar. Mirani kishte krijuar bindje se Vasili ishte nga ata burra q nuk qanin n asnj situat. Kurse tani po i dukej se ai ishte zvogluar. Vendosi t mos i fliste tjetr, pos ta pyeste nse kishte pushuar dhe nse ishte i gatshm pr tu nisur pr rrugtim. Po m pyet kot, meq po m sheh se n gjendje jam katandisur,
107

gati sa nuk m ka plcitur shpirti. He mor burr i dheut, hall ke? Nuk bhet kiameti edhe sikur Jusufi t jet drguar nga UDB-ja. Nj m shum dhe ne duhet t kalitemi ta prballojm, tha tjetri duke menduar se duhej ta qetsonte derisa t niseshin pr t vazhduar bisedn gjat rruge. Nuk bhet kiameti, thua ti, por kiameti n fakt ka ndodhur, foli Vasili me z tr drithrima. Pr cilin kiamet e ke fjaln, fol se tani po m mend ti mua!? Nuk e thm dot, jo pse e kam t ndaluar, por nuk e di se si po ndihem. Ather do ma thuash gjat rrugtimit. T nisemi tani? Prit edhe pak. Nuk ndihem mir pr t vozitur, kurse ti nuk ke leje. N rregull, po rrim. Nse mendon, mund t mos shkojm fare. Mirani u nis drejt kuzhins prball. Mendoi ti bnte nj kafe, sado q vet as e mbante as e pinte. Vendosi t krkonte kafe n dollapt e studentve t tjer. Pas katr-pes minutash u kthye me kafe n dor dhe ia dha Vasilit. Tashm heshtja kishte rn midis tyre. Mirani kishte merakun pr hallin e Vasilit, kurse Vasili po mendonte me kok varur, pa qen n gjendje ta ngriste pr ta par n sy tjetrin. Nse ma jep fjaln se ti nuk do ti tregosh askujt, do t ta rrfej hallin e madh q kam, theu heshtjen Vasili. Varsisht nga prmbajtja. Ka gjra pr t cilat nuk mund t jepet fjala. Megjithat, ti e di se un nuk e keqprdori besimin tnd. Ather po ta them tro. Mua m ka urdhruar organizata q t bj atentat ndaj Jusufit Deri ktu paska shkuar puna!? pyeti tjetri pas nj asti. Ai ishte n dymendje se far duhej t fliste pas nj shoku aq t madh, t ciln e ndjeu si nj goditje t rnd. Deri ktu ka shkuar dhe prfundimin mund ta marrsh me mend. T falenderoj pr besimin q shfaqe ndaj meje, sepse vrtet e paske
108

pas t vshtir t dekonspirosh nj vendim kaq serioz! Mirani u ndal pr t menduar se far duhej t thoshte n vazhdim, kurse Vasili dukej i nemitur. I pari mendonte se paskan qen para nj kobi, meq kishte krijuar bindjen se Vasili ishte trim, i vendosur, pr t cilin mjaftonte vendimarrja dhe, o kryhej puna, o nuk rronte m. Njherit u ndi i lehtsuar q tani e dinte dhe duhej t bnte mos pr ta riparuar kt kob. Ishte momenti pr t vendosur pr mnyrn e vazhdimit t biseds. T betohem, nuk sht vendim i organizats, por i Rezil Mejtepit, foli Mirani prajshm duke menduar se nuk kishte koh ti onte deri n fund mendimet e vetmevetme. Vendimi sht i organizats, u prgjigj tjetri. Ke qen ti i pranishm kur sht diskutuar dhe kur sht marr vendimi? Jo, nuk kam qen. Ka qen i pranishm Maksi. Jo nuk ka qen, nuk e di askush pos Rezilit, meje dhe ti tani je i treti. Domethn ta ka shqiptuar Rezili si vendim t Grupit? Po, ai sht kryetar dhe sht kompetent t marr vendime e t jap urdhra. Ksaj nuk i thon organizat dhe ktij vendimi t kobshm nuk mund ti thuhet vendim organizate. Ti je Nnkryetar i Grupit dhe duhet t jesh pjesmarrs n vendimarrjet kapitale t tij. Ka marr vendim vetm Rezili, nse e ka marr me t vrtet ai, pr ka un nuk besoj dhe t ka urdhruar ty n emr t Grupit. Ksaj nuk di ti v emr. Pse, mendon ti, se nuk ka t drejt t marr kso vendimi kryetari? pyeti me habi Vasili. Vetm n organizata mafioze e kriminale, por jo nj organizat politike e patriotike. Rezili ka thn se n emr t centralizmit demokratik dhe t kon109

spiracionit, ka t drejt t marr vendime, pa pyetur asknd dhe ne nuk guxojm t kundrshtojm e t pyesim pr vendimmarrjen e tij. Domethn, nse ai sht udbash, si mendoj un, ather ju qorrazi duhet t vheni n shrbim t tij, gjegjsisht t UDB-s, pr t zbatuar vendime, gjegjsisht pr t vrar patriot, si sht rasti konkret? Po e tepron, po na akuzon tepr rnd, u prgjigj Vasili. Pse, si mendon ti, t vritet shoku yn Jusufi, ndrshmrin e t cilit nuk e kam vn n dyshim n asnj ast, q kur e kam njohur dhe po bashkpunojm si t ishim shok t t njjts organizat prej vitesh. Nuk do t thot se ky vendim sht marr nga UDB-ja dhe ajo gjithashtu ka urdhruar Rezilin, q t t urdhroj ty pr ta ekzekutuar!? Un kam bindjen se nuk sht vendim UDB-je. Sipas teje, nga i merr ai kompetencat dhe t drejtn pr t marr vendim pr kt atentat kaq t kobshm!? Nga t qenit Kryetar i Organizats son t fsheht. Cila, kur dhe si e ka marr kt vendim kjo far i thnin organizat, kur e dim, se ti je nnkryetar i saj? pyeti me ze t rrufeshm Mirani. Pastaj edhe e fsheht nuk sht, sepse Rezil katili po bredh me formular antarsimi n stacion, n hajme, n lokale duke i lutur hapur pr antarsim bashkatdhetart. Nuk e di, nuk m ka treguar. Organizatn nuk e prbn vetm emri, por antart dhe strukturat e saj drejtuese. Si po prgjigjesh tij, po provohet ajo q thash, se ksaj far organizats suaj vetm organizat politike patriotike nuk mund ti thuhet. Cilit organizim mund ti thuhet organizat, sipas teje? Kur sht fjala pr organizata politike, t karakterit patriotik, por edhe t karakterit komunist, si n rastin tuaj, q Rezili e ka zgjedhur si maskim pikant pr disa q e simpatizojn komunizmin pr hatr t Enver Hoxhs, duhet t ken struktura drejtuese, n t cilat diskutohet dhe
110

merren vendime dhe assesi nuk mund t quhet organizat pa pasur statut a rregullore q normon mnyrn e drejtimit, t vendimmarrjes dhe t funksionimit t saj. Ne kemi rregullore. Nuk besoj se n t shkruan q kryetari ka t drejt t marr individualisht vendime kapitale. Nuk shkruan, e di prmendsh. Ather? Nuk di far t them, u prgjigj Vasili duke rrudhur kraht. Kur ta ka komunikuar kt vendim? T dieln e kaluar, rreth ors 21.30, kur po bhesha gati t flija. Erdhi n hajm, ma komunikoi urdhrin dhe doli. M caktoi takim pr t nesrmn, n orn 18.00, n parkun e qytetit n Shtutgart. M duhej t punoja, prndryshe do t kisha ardhur, pasi ai urdhr m pat shokuar. T nesrmen dola n takim. M foli shum pr domosdoshmrin e kryerjes se atentatit, sepse ishte n interes t pashmangshm t revolucionit. E ke pasur ndrmend ta zbatosh? ndrhyri Mirani. Jo, pa marr trthorazi mendimin tnd. Ather pse ngurove t m tregoje? Sepse doja t ta merrja mendim trthorazi, pa t treguar pr urdhrin q ma ka dhn Rezili. Vetm deri n kt pik zgjaste besimi yt ndaj meje? Besimin e kam t qindprqindt, por Rezili m urdhroi t mos i tregoja askujt n bot. Po sikur Rezili t t urdhronte q ti t m vrisje mua? Po tallesh m mua? u prgjigj tjetri i zn ngusht. Nuk po tallem, por bra nj pyetje hipotetike, pasi ai, sipas mendjes sate t manipuluar, pasksh pasur t drejt t marr vendim. T t urdhronte t m vrisje edhe mua.
111

 Ather do ta kisha vrar un at. Domethn ti ke dyshuar vet n ndershmrin e Jusufit? Nuk kam dyshuar, por at nuk e kam njohur, si t njoh ty. Po tregohesh naiv dhe nuk po t ka hije. M ke kapur n faj, prandaj thuaj far t duash. Sigurisht q sht faj, i bazuar n keqprdorim t gatishmris sate, i disiplins sate naive organizative. A nuk sht ky naivitet primitiv!? Vrtet, si mund ti shkohet pas atij afiri!? T shohim si do t zhvillohen ngjarjet. Domethn, vazhdon t kesh dilema!? Nuk jam robot. E di ka, bisedimi i mtejm sht br i pakuptimt. T nisemi, por tani jo pr Prag, por te Jusufi. Kurrsesi, nuk vjen n shprehje! tha ai me z t prer. Pse jo, ende vazhdon t dyshosh se Jusufi sht drguar nga UDBja, si t ka mashtruar ai gjarpr? Nuk po dyshoj dhe kt mosdyshim e kisha q n fillim, por ti bja Rezilit q m urdhroi pa pyetur pr mendimin tim. Ec, t shkojm, mos u mundo t luash rolin e budallait, se nuk po t shkon! Nuk pranoj urdhra! Ti ke pranuar urdhr pr t br atentat n shokun ton dhe tani nuk pranon lutjen time, ia ktheu me nervozizm Mirani. At e kam kryetar, me ty jemi shok t ngusht dhe bashkveprimtar. Ather t nisemi, se kemi koh pr t biseduar e vendosur gjat rrugs. Vasili u ngrit pa kundrshtuar m. Duke qen n ashensor Mirani kishte bindjen se do ta kishte t vshtir t voziste Vasili pas gjith atij shqetsimi shpirtror. Kur u nisen, Mirani e kshilloi t voziste ngadal
112

dhe t ndaleshin pr pushim, sa her q nuk do t ndihej mir. Bn ca kilometra rrug dhe asnjri nuk po fliste. Mirani shtriu karrikn dhe po pushonte. Ndihej i drmuar. Pas rreth njzet minutash rrugtim, ai e theu heshtjen: Shoku Vasil, un prap jam i mendimit se duhet t shkojm te Jusufi e Bardhi. Atyre do tu tregojm pr urdhrin q t sht dhn, ndrsa Rezilit nuk do ti tregojm pr aq koh sa t kemi vendosur se si do ta prmbyllim kt kriminalitet t tij. Do t vendosim bashkrisht se si duhet t sillesh ti ndaj tij. M vjen vshtir nga Baci Jusuf, do t zhgnjehet n mua, meq e ndjeja se m donte njsoj si Bardhin. M mir sht q ty t t vij keq e ai t zhgnjehet, se sa, larg qoft, ai t vritej. Pastaj, mund t ndodh e kundrta. Ai sht aq i kuptueshm, sa q t t mos bj ty fare fajtor, por vetm Rezilin dhe eprort e tij. Ai tashm e di cili sht Rezili. Q ditn e par i ra t konfrontohej me veprimtari t ktij afiri, i cili as nj dit nuk ka pushuar duke shpifur e dezinformuar se gjoja Jusufin e ka drguar UDBja. Pr Flamur, m vjen vshtir! T kuptoj, por do ta prballojm s bashku. Pastaj do t bisedojm pr rrolin tnd n t ardhmen. Ai mund t urdhroj dik tjetr kur t shoh se ti nuk po ia zbaton urdhrin. Ka pr t ma paguar shtrenjt Rezili! Pr kt do t vendosim bashkrisht. Heshtn edhe nj cop her. U dakortuam q t shkojm prpara t Jusufi e Bardhi? foli Mirani. M ke mbshtetur pr muri. Nse nuk je bindur, nuk po shkojm. Kemi koh. Por un mendoj se duhet t shkojm q sonte. Ather po t dgjoj, edhe pse nuk mund ta marrsh me mend se
113

si po ndihem, i zn ngusht tej mase. N rastin e par del t pushojm dhe do t t qeras me kafe, propozoi me dashamirsi tjetri, i lehtsuar q Vasili pranoi t shkonin s pari t Jusufi e ti tregonin pr t gjitha dhe ta bisedonin se duhej br n t ardhmen. Vasili ia hodhi dorn rreth qafs Miranit dhe e mbajti aty pr disa aste. Mirani e shikoi me dhembshuri e keqardhje. Ai zuri t mendonte me vete pr tragjedin q mund t ndodhte, sikur Vasili t mos i besonte, duke ia hapur zemrn pr t bashkbiseduar pr di q pak m par mendonte se duhej t mbahej n konspiracion edhe pas zbatimit t urdhrit t kobshm. goditje t rnd q do t psonin nismat filizore patriotike, zot ruajna, po t ndodhte ky atentat! Boshllku i pastajm q do t vinte pr Miranin e ambientuar tani me nj bashkpunim tepr t ngusht e tepr shoqror me Jusufin, ishin mendime t llahtarshme. Miranit zun ti rridhnin lott. Ai ktheu kokn n ann e djatht t mos e shihte Vasili dhe bri sikur po flinte. Sa spo i plciste lukthi nga ca ngrqe ngashruese. 2. Rreth ors 21.30 Vasili dhe Mirani arritn te Jusufi. Edhe kt her, si gjithnj, u gzuan t gjith. Fmijt e Jusufit, sidomos me Miranin, kishin krijuar afrsi t madhe dhe mezi e prisnin. Mikpritsit as mund ta merrnin me mend se tragjedi kishte mundur t ndodhte nga Vasili q aq shum e donin. Mirani vshtronte prqafimin e Jusufit me Vasilin, ngurrimin e tjetrit. Dgjonte qortimin q Jusufi i bri Vasilit, prse ai nuk kishte shkuar fundjavn e kaluar dhe prap mendimet i shkonin terrinave t mendjes s keqe t njeriut. Nuk kishit paralajmruar se do t vinit, foli Jusufi. Nuk e kemi t domosdoshme, u prgjigj Mirani, por pa haren e herave t tjera. Na ke thn se na trajton si pjestar t familjes dhe
114

pjestart nuk e kan t domosdosm paralajmrimin pr ardhje n shtpi. Prgjigjet e qlluara i ke n maj t gjuhs, ia ktheu Jusufi. Vrtet si vllezr ju kam. Strprsritja se mund t vini n do koh, mu si n shtpit tuaja, mund t duket tani bajate. Shihej se ksaj radhe atmosfera nuk ishte aq e hareshme dhe e ngroht dhe pr kt nuk ishin fajtor shtpiakt, q vesa e kishin shtuar mirpritjen, nga malli q nuk ishin par pr dy jav. Fajtor ishin t sapoardhurit, Vasili dhe Mirani. Ata tani rrinin tpr t vetprmbajtur e t ndrojtur, ndryshe nga herat e tjera. Ka ndodhur gj? Sesi me dukeni, sikur nuk jeni me humor t mir si herave t tjera? pyeti Jusufi. Jo, jo, asgj me rndsi, tha Mirani me gjysm zri. Ai se kishte ndr mend t fliste gj n prani t familjes. Kt krkes, pothuajse n form urdhri, ia kishte br q n fillim Jusufi dhe tani ai duhej ti prmbahej. Jusufi e hetoi se prgjigjja e tjetrit nuk qe aq bindse. Vshtroi t dy pastaj iu drejtua Miranit: Kam pr t biseduar di me ty n dhomn tjetr. Shkojm se nuk po m pritt derisa t shtrohet darka pr ju, mqe ne kemi ngrn. Nuk keni nevoj t shtroni sonte dark pr ne, sapo hngrm rrugs, tha Mirani duke u ngritur me dorn e Jusufit mbi supe. E paske prishur rregullin. Herave t tjera, sapo hyje n shtpi, tregoje se je i uritur. Nuk thuhet kot se rregullat kan prjashtime. Kur doln n dhomn tjetr, akoma pa u ulur, Jusufi su durua: M dukeni tepr t shqetsuar e t ndrojtur. M trego far ka ngjar? Them t vijn edhe Bardhi e Vasili q t bisedojm. Mir, tha, Vasil e Bardh, ejani q ti pim kafet ktu, meq kemi
115

m shum qetsi. Bardhi mori tabakan me kafe e gota t lngjeve q ishin vn n tavolin dhe u nis drejt dhoms. Vasili i shkoi prapa duke zhagitur kmbt si t kishte nj pesh t rnd mbi supa sa mezi po e mbante. Kokn gjat gjith kohs e mbante posht dhe kjo secilit mund ti kishte rn n sy. Fmijve t Jusufit u erdhi shum keq q Mirani e Vasili nuk po rrinin m gjat aty, meq ata e dinin se nuk kishin t drejt t hynin n dhom t puns, kur bheshin biseda. Ata dshironin t mallshin me Miranin e Vasilin si edhe herave t tjera. Pr disa aste n dhomn e puns zotroi heshtja. Askush nuk dinte si ta fillonte bisedn. Jusufi e Mirani u pan edhe njher ndrmjet. Mirani e kuptoi se ishte ai q duhej t fillonte. Q t mos i bie rrotull dhe t mos bj ndonj parahyrje, po i bie shkurt: Shokut ton Vasil i sht dhn urdhri pr atentat ndaj teje. Kt urdhr ia ka dhn afiri Rezil Mejtepi. Urdhri Vasilit i sht komunikuar t dielen dhe sot Vasili erdhi t un pr t krkuar mendimin, sado, sipas tij, ia ndalonte disiplina organizative e Grupit t tyre. Mirani u ndal pak pr t par t tjert nse duhej t vazhdonte apo t priste ndonj ndrhyrje. Jusufi e Bardhi nuk kishin lvizur e ndrruar qehre. Dukeshin sikur nuk e dgjuan njoftimin pr atentat ndaj Jusufit. T flas vet Vasili, them un, shtoi Bardhi. Jo, le t vazhdoj Mirani, sepse Vasili duhet ta ket prjetuar rnd kt urdhrim, ndrhyri Jusufi me qetsin fisnike q e karakterizonte. Pr Rezil Mejtepin kemi biseduar her pas here, pasi na hidhronte veprimtaria e tij shpifse kundr teje, vazhdoi Mirani duke shikuar drejt Jusufit, se gjoja t ka drguar UDBja. Por, ti nuk hidhroheshe, sa hidhroheshim ne dhe nuk na le t vepronim pr ta detyruar Rezilin t ndrpriste at fushat shpifjesh e denigrimesh. Mua nuk m ka befasur nj vendim kaq i kobshm, sepse pr Rezilin vazhdimisht kam thn se duhet t jet i rekrutuar nga UDBja. Por, q Rezili ta urdhroj
116

Vasilin pr atentat, kjo ishte tepr befasuese e shokuese pr mua dhe ne duhet ta diskutojm kt urdhrdhnie t tij me urti. Prap ra heshtja dhe asnjri nuk dshironte t fliste. Pas disa asteve ia krisi Jusufi: Pr hajr na qoft. Nuk e paskam ditur se kam br kaq shum pr kombin tim, sa t merret vendim pr t m vrar. Kjo duhet t na e shtoj moralin pr veprimtari m t madhe, meq urdhrdhnia pr atentat sht tregues domethns se veprimtaria jon paska pesh. Pr nj ast ai u ndal, sikur deshi t msonte nse dikush nga t pranishmit priste radhn pr t folur. Kur nuk foli njeri ai iu drejtua Vasilit: Ti, shoku Vasil, nuk ke prse e mban kokn varur. Nuk ke arsye t ndihesh fajtor. Madje, do t thosha se paskam qen me fat ksaj radhe, meq ai ka mundur ta urdhroj ndonj tjetr, i cili nuk do t na tregonte, por do ta zbatonte urdhrin. Tani krkoj nga ti q t inkuadrohesh n bised si t gjith ne, me kokn lart. T njohim pr shok t mir dhe kt vlersim nuk e lkund kjo q ka ndodhur. Prkundrazi, vetm se ti ka shtuar vlerat me kurajon burrrore q shfaqe duke i treguar se pari Miranit e tani edhe neve. Un mendoj, ndrhyri Mirani, t bjm nj skenar t sjelljes son, tani e tutje karshi Rezilit, pr t zbuluar nse sht urdhr-vendim i tij, se ashtu ia ka thn koka, gj q nuk besoj, apo sht transmentues i nj urdhri q sht marr n ndonj shtab prkats n Beograd. Them kshtu, meq edhe ti Jusuf kundrshtoje prpara, se Rezili nuk duhet t jet i rekrutuar nga UDBja, por se shpif kundr teje nga xhelozia. Pr asnj lloj skenari nuk kemi nevoj, ndrhyri Bardhi. sht dashur m hert tia tregojm vendin e merituar atij gjarpri, sepse vrtet q moti e ka tepruar. Mos u nxito dhe mos u nxej! urdhroi Jusufi. Ne kt rrug e kemi zgjedhur me dshir. Nuk kemi qen aq naiv sa t hamendso117

hemi se UDBja dhe strukturat e tjera prkatse t pushtuesit do t na tolerojn dhe do t na ledhatojn. Ka qen e ditur se, hert a von, do t merren vendime t ngjashme, por nuk e kam menduar se e paskam merituar kaq shpejt. Ksaj radhe kemi pasur fat se urdhri i sht dhn shokut ton, por si ti ruhemi rasteve t tjera. Q t jem m konkret, propozimin e Miranit e prkrah, por kjo varet nga Vasili, nse do t pranoj t luaj rrolin, si do ta mendojm. T tre njhersh drejtuan vshtrimin nga Vasili pr t dgjuar prgjigjen dhe paraqitjen e tij, meq ai, sipas kshills s Jusufit, tashm e kishte ngritur kokn dhe po prcillte diskutimet e shokve. S pari dua tju krkoj falje, e nisi prajshm Vasili, pse m sht dhn urdhri pikrisht mua. Pastaj, po jua jap besn se po vendoset q ta dnojm me vdekje at qen, brenda javs kam pr ta vrar. Madje un paraplqej ta vras n vend publik, sepse mediat gjermane do t shkruajn ato q do ti them un me at rast edhe para gjyqit, dhe assesi tinzisht. Vasil, foli Jusufi ngjllor, nuk ke prse krkon falje. Ti nuk je pjesmarrs n vendimmarrje t atentatit. E dyta, nuk kemi arsye t nxitohemi. Duhet t jemi t vetdijshm se nuk jemi kompetent pr vendim kapital pr tia marr jetn qoft edhe shrbtorit t pushtuesit. Un paraplqej propozimin e Miranit. Ai tani do t na tregoj se si e ka menduar skenarin, meq ka pasur koh m shum t mendoj pr t. Un jam pr gjykimin q meriton ai kriminel, ndrsa nga ti Vasil do doja t dija mendimin tnd, se prse ai shpirtkatil t ka urdhruar pikrisht ty? tha Bardhi. Po mundohem t prgjigjem un, su durua Mirani, meq nuk e shihte t arsyeshme t prgjigjej n kt pyetje Vasili. Them q Vasili fillimish ka qen viktim e dshirs se paprmbajtur pr t qen i organizuar. Meq Rezili e ka hetuar veprimtarin e Vasilit, Maksit dhe ndonj bashkatdhetari tjetr, ather ka vendosur t themeloj organizat. M
118

saktsisht sht urdhruar t themeloj organizat pr t hetuar dhe pr t futur nn kontroll kt rreth bashkatdhetarsh patriot e t angazhuar. Kt sajes udbeske Rezili e kan formuar pr ti identifikuar e kontrolluar patriott e interesuar pr kryengritje lirimtare. Rezili i ka hetuar patriott m t angazhuar dhe i ka antarsuar n kt organizim t shpifur, por q, pr momentin, sht emrtuar me emr trheqs: Grupi Komunist Zri i Kosovs. Bile, pr ta br m t sofistikuar hilen e tij, Rezili i ka kooptuar Vasilin si nnkryetar dhe Maksin si sekretar t Grupit. Kta nuk e kan njohur teorin e organizimit, as at t tipit t ashtuquajtur centralizm demokratik, as at t organizimit klandestin. Rezili i ka keqprdor e komanduar sipas interesit t tij, duke i keqprdorur edhe pr interesa individuale. Pr keqprdorimet financiare t Rezilit kemi folur her pas here, si kemi folur edhe pr fushatn e tij kundr teje, Jusuf, po edhe pr gjera t tjera. Un jam prpjekur ti sqaroj, sidomos Vasilin dhe Maksin m hert, por edhe ty m von, se Rezili sht i rekrutuar nga UDBja, por ju nuk m dgjonit. Tani, besoj, ai gjarpr ka dhn prov kokfort, q dshmon se cili sht. Pa e zgjatur, mendoj se Vasili nuk duhet t shfaq asnj dyshim karshi tij. Duhet ti krkoj arm t sofistikuar pr kryerje atentati, ta zm revole me zhurmshues; ti krkoj t holla, me arsyetim se duhet ti ken bashkshortja e fmijt, n rast se do t bjer n burg, e t ngjashme si kto. Kshtu do t mund t zbulojm me prova, nse i qndron prapa UDB-ja. Pastaj, pr sa koh q ai nuk do t dyshoj ndaj Vasilit, nuk do ta urdhroj dike tjetr pr t br atentat. Kjo nuk do t thot se nuk duhet ta rrisim vigjilencn. Kt skenar do ta luajm deri sa t na duket i mjaftueshm pr t marr pastaj nj vendim konkret. Jam dakort me propozimin e Miranit, tha Jusufi, por secili duhet t tregohet i prmbajtur. Prndryshe, rrolet mund t prfundojn si t dshtuara. Thn t drejtn, ia pati Bardhi me z prej t hidhruari, nuk
119

kemi pse t humbasim koh, pasi ai afir e ka mbushur kupn. Megjithat, jam pr propozimin e Miranit, preu Jusufi, sepse duhet t hulumtojm, nse ai vrtet ka prcjell vendim t padronve t tij, apo e ka vendim autentik. Pastaj, duhet ta kemi nj gj t qart se ne nuk jemi institucion q kemi t drejt t marrim vendim kapital, si mund ti shkoj npr kok ndonjrit n kt situat t nxeht. Un se kam krejt t qart. se prse e ka urdhruar shokun ton Vasil, kur dihet se UDBja i ka vrassit e vet profesionist? Nga bisedat q kemi br me Miranin n Bochum dhe gjat rrugs, mori fjaln Vasili, kam krijuar nj version: UDBja ka dashur t t zhduk ty fizikisht dhe t fus grindje pastaj midis nesh. Jam m se i bindur se urdhrdhnsi do t m kishte dekonspiruar n ndonj mnyr prfide mua si vrass. Pastaj mediat ktu do t flisnin pr qrim hesapesh midis grupacioneve shqiptare dhe ne do t vazhdonim t vriteshim n emr t hakmarrjes. Duhet t ket t drejt Vasili, shtoi Mirani. UDBs m pak i interesojn atentatet e pazbuluara, sepse ather mediat do tia mvishnin asaj. Pra, asaj m shum i intereson t organizoj vrasje q do t zbuloheshin dhe pastaj do t komentoheshin si vrasje ndmjet grupacioneve shqiptare, n mnyr q dmtimet dhe prarjet t ishin t mdha dhe t vazhdonin pr shum koh. Vetm n rastet kur nuk mund t kurdisin vrasje me ekzekutues shqiptar, si kan planifikuar n kt rast, ather do t bjn edhe atentate me specialist tyre, q do t mbeteshin t pazbuluara, derisa t hapeshin arkivat prkatse. Ta mbyllim kt bised, tha Jusufi, pasi mund t flasim gjat dhe t mos ia qllojm tamam, nga se shoku dhe afekti, sado t prmbajtura n dukje, bjn ndikimin e tyre. Nsr, besoj, jemi m t qet dhe mund t vazhdojm. Asnjri nuk u prononcua zshm dhe secili e kuptoi se nuk kishte kuptim t shtonte gj pas mendimit e krkess se urt t Jusufit.
120

Biseda e ngarkuar me emocione, hidhrime, urrejtje, kaloi natyrshm n ndej t rndomt. Jusufi shquhej pr ustallk t kalimit t bisedave serioze, ndonjher t tensinuara, n ndenja t shlirshme. Edhe ksaj radh mori kitarn dhe shkoi n dhom t ndenjs q edhe t tjert t kalonin andej. Filloi t kndonte kngn pr tradhtin e Moisi Golemit, sipas vjershs se Kadares, t cils ia kishte gjetur nj melodi q i shkonte shum prmbajtjes. Fmijt dhe grat nuk dinin se far kishte ndodhur, se cila tragjedi mund tu kishte plasur. Pas kngs pr Moisiun, ai ia mori t preferuars pr Nnn. Mirani po mendonte se sa bot t largt kishin prmbajtjet e ktyre dy kngve dhe sa afr ishin pr momentin. Atentati i kobshm si tradhti, me dhmbjen e pastajme t Nns. E po, nuk thon kot, se vaji i burrit sht knga, vazhdonte t mendonte ai. Pakontrollueshm mendja po i prodhonte shum pamje: Sa e rnd do t kishte qen goditja, sikur atentati i kobshm t ndodhte; se si do ti mungonte zri kaq melodik, i embl i Jusufit, kshillat e tij, prkujdesja si e vllait m t madh. Padashur humbi vetprmbajtjen dhe e vrshuan lott q nuk dshironte tia shihte njeri. Rrbimthi shkoi n tualet. Atje ndenji gjat, qau me dnes, lau disa her fytyrn. Jusufi e hetoi gjendjen e tij shpirtrore dhe propozoi q Vasili e Mirani t shkonin t flinin, me shpjegim se kishin udhtuar gjat dhe ishin t lodhur. Meq banesa ishte e vogl, Vasilit iu duk m e arsyeshme t krkonte leje, q bashk me Miranin, t shkonin pr t fjetur n banesn e tij n konvikt. Jusufi nuk kundrshtoi si herave t tjera. 3. Gjat rrugs Vasili dhe Mirani zgjodhen heshtjen medituese, sado herave t tjera u ishte br shprehi, sidomos Vasilit, q t bisedonin pikrisht si llafazan t babzitur. Mirani nuk po shkputej dot nga mendimet pr Jusufin dhe Bardhin. Mundohej t futej sa m thell n botn e tyre shpirtrore, n mundsin e prshkallzimit t gjendjes nse Jusufi
121

do ti tregonte bashkshorts! Sado q, pr t tilla gjera, pr diskutimet q bnin e vendimet q merrnin, ishte tepr i rezervuar ndaj saj... T falnderoj pr gjith kontributin q dhe, e shkputi Vasili. Nuk mund ta marr me mend, se si do t rridhnin ngjarjet, po t mos m sqaroje e ndihmoje ti Na lr rehat me kto lavdrime! Po t ishim aq t zott sa lavdrojm njritjetrin do t ndreqnim shumka n mnyr preventive dhe nuk do t katandiseshim n kt gjendje. Mir e ke, ndoshta nuk qe momenti t flas fare, por meq mendimet m shkuan pakontrollueshm te tragjedia q do t mund t ndodhte, desha tua pres turrin me bised. Po friksohem se mund t prplasem me makin. Do t m falsh q po t bezdis! Nuk ke nevoj t krkosh falje. Jemi shok. Pastaj, mua m takon t falenderoj ty pr besimin e arsyen q tregove, sado q e kishe t vshtir. T ishte ngulitur n kok si e drejt nj form e organizimit q vetm djalli dhe Rezili mund t sajojn. T kishte prfshir deliri i madhshtis, se do t bnit mrekullira me veprimtari t organizuar lirimtare. N rrethana t tilla e ke pasur t vshtir ti thrrassh arsyes pr t biseduar edhe me nj shok t ngusht, si m di ti mua, por q nuk i takon t njjts organizat, q t dekonspiroje nj vendim kaq t kobshm. Mund ta marrsh me mend se nj dit Rezili, kryetari yt, do t t gjykoj edhe ty pr tradhti kombtare, kur do t marr vesh se ti, jo vetm nuk po zbaton urdhrin e tij, gjegjsisht t eprorve t tij, por e ke dekonspiruar at... U pa kjo pun. Tani do ti shkojm deri n fund... e kputi Vasili me vendosmri e inat, pa qen i vmendshm, nse Mirani e kishte mbaruar fjaln. Sigurisht, do ti shkojm, por si do ti shkojm? Mos t na ndodh q duke u munduar t vm vetullat, t nxjerrim sy, si na mson fillozofia e urt popullore.
122

 Q t hnn do t marr pushim mjeksor dhe do ti prkushtohem survejimit t atij qeni. Do vetprmbajtje dhe mjeshtri t madhe kjo pun, meq Rezili duket shum i shkatht. Ai ka natyr t dukshme prej krimineli profesionist. Nuk besoj ta ket t lindur. Duket q sht strvitur nga specialist t zot, e kshilloi Mirani. Gjithsesi, tani kam rast t dshmohem, edhe pse ju intelektualt na injoroni ne puntorve. Vasil, sa her t kam thn q ta heqsh nj her e prgjithmon kt paragjykim prej inferiori. Ndoshta nuk po e hetoj, por Jusufi, Bardhi, un, ti, Maksi dhe shum bashkveprimtar t tjer po sillemi tepr shoqrisht. Asnj keqprdorim t eprsis intelektuale nuk po e hetoj midis nesh. Nse ti ke vn re ndonjher dika, ather mos ngurro, thuaje! Madje, Jusufi po sillet ndaj nesh me aq modesti, sa po le hapsir t keqkuptohet pr modesti t tepruar e naive. Vrtet, kot e thash. Si duket m sht br shprehi. Pse m ndodh kshtu nuk e shpjegoj dot. Sado q na bjn mir bisedat, mendoj se nuk kemi nevoj t zgjatemi. Kemi kaluar gjendje tepr t tensionuar. Mir, mir, por po dshiroj ta spostoj vemendjen nga ca mendime t pasistemuara, q po m prdridhen pakontrollueshm si n nj ekran televizori t prishur. Mirani nuk bri tutje, por paraplqeu heshtjen. Pa orn n makin. Kishte ikur mesnate. Sapo arritn n konviktin ku banonte Vasili ra n krevat dhe menjher e mori gjumi. Vasili vazhdoi t rrinte zgjuar, ulur n karrigen pran tavoline, e cila gjendej midis dy krevateve. Mundohej t lexonte librthin e Enver Hoxhs, Vetadministrimi jugosllav teori dhe praktik revizoniste, por ecte. At ai e kishte msuar pothuajse prmendsh.
123

4. N mngjes, n orn nnt, Mirani u zgjua. Ai pa t shtrir Vasilin e pazhveshur dhe t pambuluar n krevat dhe i erdhi keq pr t. Vendosi ta linte t flinte, por duke e mbuluar atij i doli gjumi. Mirmngjes! tha Vasili. Sa shpejt t zuri gjumi mbrm, tamam si t ishe radio q fiket me t prekur t susts prkatse! Nuk t paskam treguar ndonjher pr kt afinitet. Ather po t tregoj pasi t kesh lar fytyrn. Vitin e kaluar isha i smur nga lukthi. U detyrova t shtrihesha n spital. M vizitoi nj mjek q ishte profesor i shquar. N fund t vizits m tha ti shkoja n zyr. Shkova. Bm nj bashkbisedim t gjat. M prvetsoi q ti tregoja pa rezerv pr mallin pr nnn, vllezrit, motrat, farefisin, shokt, vendlindjen; pr vuajtjet emocionale, pr gjendjen e Kosovs, pr keqardhjet q nuk po realizoja ato q kisha dshir. Pastaj ai zuri t m kshilloj: Smundja q keni Ju sht karakteristik pothuajse e t gjith azilantve plitik. Por, sado q t keni mall e t vuani pr Kosovn, sado q tju vij keq pr pafuqin q t bni m shum pr t, nuk ju ndihmon gj. Prkundrazi, ju dmton juve dhe Kosovn. Tani, si i smur q jeni dhe q mund t smureni edhe m shum, do t keni nevoj edhe pr nj tjetr q t kujdeset pr ju. Kshtu, Kosova iu ka humbur juve dhe dike q duhet t kujdeset pr ju. Ju, pr shkak t smundjes, do t detyroheni ta tkurrni veprimtarin, ose ta ndrprisni fare. Psiqikisht do tju duket e vetmjaftueshme, meq vuani dhe kshtu krijoni nj si sadisfaksion, por realisht keni br shum m pak se sa mund t bni kur jeni i shndetshm. Prandaj ju kshilloj q ti disiplinoni sa m shum ndjenjat. Binduni se mund t gjykoni m qet, m realisht dhe gjithsesi mund t kontribuoni m shum pr t liruar Kosovn. Shum interesant. Pa m shpjego si po t merr gjumi kshtu? Pastaj e dgjova me vmendje, fillova ti zbatoja kshillat e tij. Sigurisht q nuk u smura m dhe nuk do ta kem ndrmend t smurem.
124

Q ather m merr gjumi kur un dshiroj. Si t t them, e kam nn komand. N fakt, profesori m pat folur m gjat dhe m bindshm, por un kam krijuar bindje se m ka folur si t tregova dhe po ndihem mir. Edhe ndjenjat po i kontrolloj m leht. Sa po ta kam lakmi! E kam nga kshillat e profesorit dhe nga prvoja e pastajme dhe nuk t bn keq t prvetsosh edhe ti di nga kshillat e tij. Kshtu do t mbrohesh m leht nga shqetsimet q ti shkaktojn t tjert dhe do t mund t rezonosh m mir e t kontribuosh m shum. Ke t drejt. Falemnderit q m jep t drejt. Ustallaku qndron n faktin nse do t bhesh i zoti pr t prvetsuar e praktikuar dika nga kshillat e profesorit q i dgjove dhe q mund t ti prsris sa her t duash. Do t prpiqem s paku gjat biseds s rrugtimit, meq un nuk jam manjetofon ti incizoj t gjitha kto. Pse jo? T tra kto mund t prmbledhen n nj fjali t shkurtr: M shum mund t bsh pr Kosovn duke qen i shndetshm dhe i qet sesa duke qen i smur dhe i shqetsuar. Kjo dihet, sht shum e thjesht. Si kjo, po kaq i thjesht sht edhe fakti se shumica e smundjeve vijn kryesisht nga tensionimi i sistemit nervor, nga shqetsimet, nga vuajtjet, nga urrejtja. Meq nuk di mir t t kshilloj teoritikisht, po marr shmbull konkretizues: faj ka, ta zm rastin konkret, pse Rezil Mejtepi ka lindur n robri, ka qen fmij i varfr, ka shkuar n medrese pr tu br hoxh. Gjykoj se n medrese duhet t ket qlluar ndonj msimdhns q punon pr UDB-n, pasi serbt i kan dhn rndsi prvetsimit t hoxhallarve. Msimdhnsi, sipas angazhimit, ka informuar UDB-n pr Rezilin si i zgjuar, por i varfr dhe me karakter t lkundur, ta zm pr shkak t varfris dhe t vetdijes s ult kombtare. Pastaj UDB-ja e ka rekrutuar. Deri ktu gjithka mund t quhet
125

normale, sepse edhe sistemi policor sht nj lloj hallke, ta zm, si sistemi arsimor dhe t njjtin pushtet i shrbejn. Do t thot, sht pothuajse njsoj t jesh msues ose pjestar i strukturave policore dhe shrbimeve sekrete. Msuesi u mson fmijve, ta zm kngn pr Titon ose pr Enverin, polici kujdeset t kontrolloj fmijt kur t rriten, nse msuesit nuk i kan edukuar n frym t sistemit prkats. N rastin konkret, t mos u kundrvihen Titos ose Enverit. Nse sht kshtu, prse duhet urrejtur Rezilin, po q se sht pjestar i mekanizmave t t njjtit pushtet si edhe msuesit q na kan msuar ty dhe mua. N rastin e Rezilit kriminal mund t jet fakti nse kemi t bjm me dik q sht spiun jasht strukturave legale t Kosovs, q nuk respekton ligjet, miratuar nga i njjti parlament, si pr udbashin, ashtu edhe pr msuesit tan. Ai jep urdhr pr atentat, i cili nuk parashihet as n ligjet jugosllave dhe t Kosovs. Ai duhet t jet nga ata t rekrutuarit e t prgatitur q komandohen ilegalisht nga strukturat e organizimit gjysmilegal t nacionalistve serb, pr ti shrbyer politiks hegjemoniste e unitariste serbomadhe. Pra, ai mund q komandohet nga struktura t jashtligjme, t cilat e kan kokn n Beogradin serbomadh dhe jo n Beogradin jugosllav. Varsisht se cili nga kta t dy ushtron pushtet ndaj tjetrit, ather kemi gjendje prkatse. Kur forcohet Beogradi jugosllav, edhe Kosova merr m lirshm frym. Kurse kur ushtron pushtet Beogradi serbomadh, ather Kosovs i shtrngohet laku. Deri n vitin 1966, kur ishte ministr i brendshm serbomadhi Rankovi, prkatsisht kur sundonte Beogradi serbomadh, Kosova prjetonte robri t tmerrshme. Pastaj fitoi Beogradi jugosllav, q do t thot klani m liberal serbo-kroato-slloven, dhe Kosovs filloi ti zbutej robria. Madje deri aty sa n sofr t pushtetit qendror, q ne e quajm titist, mundi t merrte hise edhe Kosova. Q t mos vazhdoj m gjat me gjra t ktilla, po merrem me Rezilin. Mendoj se nuk duhet ti vihet njanshmrisht gjith faji atij. Edhe ai
126

sht viktim. Po t kishim qen t liruar, ai nuk do t ishte i till. Kjo nuk do t thot se ne nuk duhet t mbrohemi ndaj veprimeve t jashtligjshme e kriminale t tij, gjegjsisht ndaj strukturave q e komandojn at. Mbaj mend se edhe Jusufi na dha kshilln kapitale q t gjykojm urtsisht, edhe prkundr faktit se urdhri ishte pr ta vrar pikrisht at. E di ka, mu b tepr dhe nuk po t prcjell dot, ndrhyri Vasili. Nga t gjitha q the, nuk m plqeu q i rendite Titon dhe Enverin. Ke t drejt, tumiri Mirani, meq e dinte se ashtu si e bri renditjen, do ta hidhronte Vasilin, i cili Enverin e njihte pr idhull e profet. Ata u pajtuan t niseshin pr rrug. Fillimisht kishin planifikuar t ndaleshin shkurtimisht t Jusufi e Bardhi, pastaj do t vazhdonin pr n Prag. Jusufi e Bardhi i mirpriten si rndom. Nuk hetuan ndonj sjellje t veant t tyre. Do t rrim fare shkurt, meq jemi pr rrug, sqaroi Mirani. Dalim n dhomn e puns, tha Jusufi. Sapo zun vend, ai e pyeti Miranin: Prse nxitoheni, ku keni ndrmend t shkoni? Them t mbarojm bisedn lidhur me skenarin q do ta prdorim karshi Rezilit, nse jemi dakortuar mbrm plotsisht. Tha Mirani. Miran, sht merit jotja e madhe q i ke dal para ktij atentati. Ti ke ditur t fitosh besimin e Vasilit. Mua nuk m takon t ndrfutem shum n kt skenar. Prandaj ju mbetet juve ta mendoni dhe t veproni. Un do t pranoj rrolin q do t ma caktoni. Duhet ti prjashtojm dramatizimet e sforcuara, vazhdoi Mirani, qllimi sht t hulumtojm nse Rezili ka prcjell urdhr t eprorve, si mendoj un, apo ia ka thn truri i tij i smur, si ka hapsir pr t dyshuar. Secili nga variantt prmban kriminalitetin makabr. Vasili, n dukje, do t vazhdoj ti ruaj marrdhniet me Rezilin, njsoj si deri tani, por duke br survejim sa m serioz ndaj tij. Njherit ai, pa rn n
127

sy, her pas here do tIi krkoj kushte q iu dashkan pr t br atentatin, sepse kjo sht mnyr pr t hetuar nse Rezilit i qndron dikush prapa. Kur ta kemi shterruar kt skenar, ather do t vendosim se far t bjm tutje. Besoj do t na marr rreth dy muaj ky skenar. Kjo koh ndihmon t dim nse Rezilit po e humb durimin dhe po angazhon dik tjetr. Gjat gjith kohs duhet ta rrisim vigjilencn. Them t mos merremi me detaje, ndrhyri Jusufi. Gatishmrin pr bashkpunim do ta gjeni, si thash m par, vetm nse veprohet brenda konturave njerzore. Pr disa momente nuk foli njeri. Bardhi doli pr t porositur pije. Baca Jusuf, i thirri Vasili, si bnte zakonisht, ne do t shkojm deri n Prag. Nj i njohur m ka folur pr nj lidhje atje pr furnizim me armatim. Ai do t na duhet n Kosov. Mendova ta marr shokun Miran me vete, sepse ky sht me gojtar dhe m i shkatht pr t vlersuar nse ka gj nga ky premtim. Vasili foli qetsisht. Me gjas kishin ndikuar kshillat e qortimet e bra nga Mirani n mngjes, sado q gjat rrugtimit t shkurtr, ishte hamendur, nse ato kshilla ishin vrtet t profesorit apo i kishte sajuar Mirani. Miran, vrtet pr kt do t shkoni n Prag!? pyeti Jusufi i befasuar. Mendoj se duhet t shkojm, pasi duhet t fillojm t bjm prvoj edhe n kt fush. Lufta lirimtare pr t ciln jemi angazhuar, nuk bhet pa arm. Mirani nuk e zgjati arsyetim, u ndal pr t pritur pyetjet e tjera konkrete q, sipas mendimit t tij, duhej t vinin. Un mendoj, tha i pari, se kjo pun sht e hershme dhe meq sht e hershme, e konsideroj si aventur. Ne ende nuk kemi afruar nj grusht njerzish, vrtet t ndrgjegjsuar pr lufn e armatosur lirimtare. Them nj grush njerzish, pasi na duhen shum. Akoma nuk po
128

kemi mundsi e t holla ta nxjerrim gazetn Bashkimi, m shpesh e m cilsore dhe tani na u dashka t merremi edhe me gjetje t armve, pr ka nuk sht koha dhe nuk i kemi mundsit, me sa di un. Them se nuk prish pun nse do t shkojn dhe t provojn nse ka mundsi pr blerjen e tyre, sepse do t krijohet nj prvoj q na duhet pr t ardhmen, ndrhyri Bardhi prkundr natyrs s tij. Jusufin e befasoi ndrhyrja ndaj nuk e vazhdoi mendimin e tij. Si duket nuk i erdhi mir. Mirani nuk la t zgjaste heshtja. T gjith kemi t drejt t shprehim mendime. Tani nuk do t na kushtoj shum energji e shpenzime nse shkojm deri n Prag. Nga ktu nuk sht edhe aq larg. Sigurisht q druaj mos po na kurdiset ndonj kurth. Nuk prjashtohet mundsia e bashkpunimit midis strukturave policore sekrete jugo-sllave dhe eko-sllovake. Prkundr drojs, un them q t shkojm. Nuk bhet nami nse na ndodh gj. Prova nuk do t ken dhe, n fund t fundit, do t na lirojn. Nuk prjashtohet edhe mundsia tjetr q t na arrestojn ose kindnapojn dhe t prfundojm n Jugosllavi, si ka ndodhur n disa raste me t ekziluar t tjer politik antijugosllav. Ksaj i thon aventur anarkiste dhe paprgjegjsi, reagoi me z t sforcuar Jusufi. Miran, kush do ta nxjerr Bashkimin nse do tju ndodh gj juve? Mir q e shtrove kt pyetje. Besoj sht br m se e vetkuptueshme, se prkujdesja pothuajse e gjithmbarshme pr Bashkimin ka mbetur n duart e tua. Edhe tani je duke i br punt kryesore pr prgatitje t tij. Sa pr financim, bashkatdhetart n Dyzeldorf e rrethin do t grumbullojn t hollat e nevojshme pr shtypshkronj. Nuk pajtohem! tha preras Jusufi. Kur njeriu organizohet nuk ka t drejt t marr vendime kok m vete, qoft edhe pr vetn e tij. Po ju vlersoj pr trimri, pr gatishmri, por kjo nuk ju jep t drejt t hidheni n aventura. Un q tani do t mendohem nse duhet t anga129

zhohem n t ardhmen pr botimin e Bashkimit, nse ju tregoheni kokfort pr t shkuar n Prag. Pasi Jusufi shfaqi kto mendime, pa ekuivoke, tepr t prera, pse jo edhe kushtzuese, doli nga dhoma duke shkaktuar heshtje e habi tek Mirani, Bardhi e Vasili. Mirani po frkonte shtrngueshm duart, krciste gishtrinjt. Ai tani po mendonte jermoshm nse ishte koha pr t vazhduar bisedn derisa ta bindte at pr kt veprimtari t re, kur gjendja ishte shum e rnduar. E gjykonte t paprshtatshme koincidencn e njkohshme t urdhrit pr atentat dhe shkuarjes n Prag. Ndoshta Jusufi ishte prmbajtur kur u informua pr urdhrin pr atentat ndaj tij pr t shprthyer tani vrullshm, kur nuk mund t fajsohej pr subjektivizm. Sa t komplikuara jan qeniet njerzore! Vasili e kishte mbshtetur kokn mes dy duarve. Atij nuk i shihej fytyra sa t hetohej reagimi ndaj mendimit t kushtzuar t Jusufit, ndaj qortimeve t rrebta. Bardhi po e ruante mrekullisht qetsin. Mos u merakosni, tani do t kthehet, tha m n fund ai. Nuk e kam par kaq t rrept dhe kaq t nxehur. Mbase mund ta kuptojm. Ai doli duke e ln dern hapur. Dardan! u dgjua duke thirrur vajzn e Jusufit. Ku shkoi babi? Dardana, nj vajz 9vjeare, simpatike, e urt, e dgjueshme dhe jashtzakonisht e zgjuar, mendonte si t ishte e rritur. Fytyra e saj gjasonte me fytyrn e t atit si nj kopje besnike. Ajo kishte krijuar afrsi me Miranin, vetm t cilit shpesh ia lexonte shnimet nga ditari i saj, gj q nuk e bnte ndaj t tjerve. Ia rrfente prjetimet si ato q kishin t bnin me mallin pr vendlindje e pr shoqrin n Prishtin, pr vshtirsit n msimin e gjuhs gjermane. Kjo afri ndodhte sepse ai i donte shum fmijt, u prkushtohej atyre. Mendonte se ata e kishin m s vshtiri pr ta prballuar jetn dhe zhvillimin e tyre n emigracion, midis dy kulturave: asaj familjare n shtpi dhe asaj gjermane, jasht shtpis. Babi hyri n dhom t gjumit dhe mund t jet shtrir n krevat.
130

Ai sht zgjuar shum i lodhur dhe i shqetsuar, u prgjigj Dardana me zrin e saj t embl. Ajo e kishte kuptuar se di e rnd kishte ndodhur, por prmbahej pr t pyetur. E dinte se do ta gjente rastin pr t biseduar vetm me Miranin. Shko thuaji se po e presin shokt! e luti me urtsi Bardhi. Si urdhron, xhaxhi Bardh, po shkoj! u prgjigj, duke shfaqur ndrojtje, se mos do ti hidhrohej Jusufi. Ata kishin afrsi m t madhe ndrmjet tyre sesa ndodh rndom midis babait e vajzs. Ndrsa ndaj unave, Premtimit dhe Egzimit, Jusufi mbante uditrisht qndrim tepr patriarkal. Pr kt madje ishte fjalosur me Miranin. Vasil, je dakort ta anulojm shkuarjen ksaj radhe, sepse si po e sheh nuk jan rrethanat e prshtatshme? tha Mirani kur mbetn vetm ata dy n dhomn e puns se Jusufit. Po, por m duhet ti telefonoj ndrlidhsit. Po sajoj ndonj penges sa pr t ln mundsin e hapur pr nj her tjetr. Prap ra heshtja midis tyre. Ndrkoh hyn brenda Jusufi e Bardhi. M falni, ndihesha i lodhur, kisha nj shtrngim n gjoks dhe mendova t shtrihem pr pak aste, shpjegoi Jusufi me z t qet e keqardhs. T kuptojm, po e shfajsonte Mirani, na fal ti neve se t kemi shqetsuar. Si kishim menduar e planifikuar, deshm t vepronim. Tani kemi ndrruar mendje, meq shpjegimet e tua ishin bindse. Them se sht koha t ham drek, pastaj Vasili do t m oj n stacion t trenit n Shtutgart. T gjith doln n dhom t ndenjs dhe po prisnin t shtrohej dreka. Secili mundohej ta pezullonte shqetsimin e hidhrimin. Hngrn e bn muhabet, pothuajse ngjashm si herave t tjera dhe po si herave t tjerave, u ulen vetm burrat n tavolin. Jusufi nuk pranonte t uleshin gruaja dhe fmijt pr t ngrn se bashku. Edhe kur nuk kishin mysafir, ai nuk pranonte t hante n nj tavolin me gruan e fmijt.
131

5. Nj jav m von Mirani udhtoi srish pr n Esslingen, meq i kishte telefonuar Vasili. Ata ishin marr vesh t prdornin gjuh ezopike, meq dronin nga prgjimet e bisedave telefonike. Kam pasur nj bised me Rezilin, po e informonte Vasili Miranin pasi u takuan. E kam survejuar gjat gjith ktyre ditve. N takim i kam folur keq pr Jusufin, se gjoja isha informuar nga bisedat telefonike me shok t organizats n Kosov. Pastaj i kam krkuar revole t mir, me zhurmshues, me arsyetim se nuk ma ka sjell nj shok q m kishte premtuar. Gjithashtu i kam thn se organizata do t duhej ti siguronte njqindmij marka dhe ato t lihen te Maksi. Po u kapa gjat kryerjes se atentatit, ti drgohen familjes pr tu ushqyer gjat viteve t para t qndrimit tim n burg, derisa t bhn fmijt t zot pr pun. Po nuk u kapa do ti mbeten Grupit. Kt ia kam thn duke simuluar keqardhje t madhe. E kam siguruar se as Maksi dhe askush tjetr nuk di gj, por se Maksit do ti themi kur tia japim parat pr ti mbajtur, se gjoja un do t shkoj pr nj pun n Kosov. Cili ishte reagimi i tij, e pyeti Mirani, pa pritur nse kishte ndrmend t vazhdonte Vasili. Ishte tepr i qet dhe nuk m ra n sy ndonj reagim i veant. Ai ka afinitet ta ruaj qetsin si nj statuj. Desha t t informoj edhe pr survejimin, por m ndrpreve. Un kam marr pushim mjeksor q t kem koh pr kt gj. Bra ca maskime t lehta, vendosa mustaqe dhe syze, prdora automobilin e dhndrit tnd. Rezultati i survejimit: Rezili nuk ka shkuar asnj dit n pun. Dilte n stacion t trenit dhe rrinte atje me or t tra n lokalin e madh prball peronit 13t. Prej andej ndrronte lokalin dhe ikte ku grumbulloheshin bashkatdhetart. Si nuk u mrzitke! Bisedat nuk kam mundur ti dgjoj, pasi po ti afrohesha, do t m hetonte, sado q e kisha edhe planin pr arsyetim.
132

Tani dgjo me vmendje se kam par. Thn t drejtn jam skandalizuar. N katin e tret ky ai banon, n t njtn hyrje t baness se tij sht edhe nj grua. Ajo kishte nj djal 45vjear q i ngjante shum Rezilit. Isha dy kate m lart, n shkall, para ders se baness se nj bashkvendsi. Ai shkon me pun n terren dhe aty kthehet vetm pr fundjav. Ma ka dhn elsin, meq ia kam krkuar. I dgjova kur doln s bashku Rezili me at gruan. Ata flisnin midis tyre serbisht, mbase kroatisht apo boshnjakisht, gjuh q un nuk i dalloj. Djalin e mbante ngryk Rezili. Para se t dilnin prjashta shtpis, ndaheshin, si t mos njiheshin. Kjo ndodhi disa her. M sht mbushur mendja se ata bashkjetojn n t njjtn banes. Banesa sht e vogl, ka plan t ngjashm me at t bashkvendsit. Ndalo se po m luan mendsh! ndrhyri Mirani, Mos ndoshta t sht dukur nga inati q ke krijuar ndaj tij? Mos m hidhro, sepse nuk e kam pasur t leht ta survejoj dhe sidomos t prmbahem pa e vrar n shkall kur e shihja t bisedonte e t tallej me at shkinul. Ather qenka puna thell. Nuk doka kallauz pr t konstatuar se ai sht kuadr i UDBs. Edhe individ t tjer, pr t cilt un kam formuar bindje se jan udbash, i kan grat serbe. Ata, si nacionalist e patriot q reklamohen, pr grat dhe dashnort e tyre serbe, gnjejn se i kan bosnjake ose kroate. Meq qenka kshtu, t shkojm te Jusufi e Bardhi Po shkojm, miratoi Vasili. Para se t niseshin Mirani i tha Vasilit ti telefononte Maksit dhe ti thoshte t vinte n Shtutgart, m s voni deri n orn 21.00. Maksi banonte n Nrnberg, rreth dyqind kilometra larg Shtutgartit dhe meq nuk e kishte autostrad, i duheshin rreth tri or rrug pr t arritur. U futen n makin dhe morn drejtimin pr Ludwigsburg.
133

 Vasil, sonte rreth ors 21.30 do ti shkojm n banes Rezilit. Rreth ors 21.00 do ti telefonosh dhe do ta njoftosh se do t takohemi. Arsyetimi i takimit t papritur duhet t jet se Mirani po shkon ilegalisht n Kosov dhe dshiron t marr ndonj kshill a porosi. I thuaj t dal para dere fiks n orn 21.30 dhe do t shkojm n ndonj lokal afr shtpis se tij. Ne do ti shkojm n der t baness n orn 21.25 dhe do t hyjm brenda tek ai, me shpjegimin se nuk dshironim ta mundonim, t dilte jasht n at koh. elsin e hyrjes kryesore e ke? Duhet ti tregojm Jusufit e Bardhit pr kt plan? pyeti tjetri. Nuk sht e nevojshme, mund t alarmohen. Po Maksi prse na u dashka? Sepse e kemi shok t mir dhe meq nuk di asgj, do t na dal vizita tepr origjinale. Prse duhet t shkojm? T shohim nse vrtet Rezili jeton me at gruan, pr t ciln ti po dyshon q sht serbe. Na duhet arm me vete? Po pate revole t vogl merre t t gjendet pr do t papritur. E kam n banes t bashkvendsit. 6. Ishte pasdite e von kur arritn te banesa e Jusufit. Ai i mirpriti. Bardhi nuk ndodhej aty, meq kishte shkuar pr t br muzik n nj lokal n Shtutgart. Vasili e informoi gjersisht Jusufin pr survejimin dhe inskenimet q kishte br. Jusufi nuk pati nevoj t ndrhynte me ndonj pyetje a krkes pr sqarim m t detajuar, meq Vasili ishte rrfimtar i shkatht dhe tani po i binte t prsriste ato q i kishte treguar para dy orve Miranit. Paskeni br pun t mdha, tha n fund t rrfimit. Kisha dile134

ma, se mos at vendim pr atentat ndaj meje ia kishte thn truri i tij pervers egoman, meq mund t kishte hetuar se do ti bja konkurrenc patriotike n t njjtin rreth t bashkatdhetarve. Tani po del se ti, Miran, paske pasur shum t drejt. Darkuan dhe u kthyen n Shtutgart me arsyetimin se kishin nj pun n kuadr t skenarit. N Shtutgart ata u takuan me Maksin rreth ors 20.50. Ndenjn n nj lokal afr baness se Rezilit, biseduan pr aktivitetet n Nrnberg dhe pr aktivitete t tjera. Pikrisht n orn 21.25, sipas planit, shkuan para ders s baness s Rezilit. U prballn me t, pasi ai ishte duke dal n takim. Mirbrma! iu drejtua Mirani. Na fal, nuk deshm t t mundonim e rrezikonim, prandaj erdhm q t takohemi n banesn tnde. Pa pritur prgjigje, Mirani hyri n korridor t baness s Rezilit. Rezili po i vshtronte i hutuar. Mos rrini para dere! iu drejtua qortueshm Mirani atyre. Nuk ka kuptim dhe do t biem n sy. Gjermant q banojn n kt pallat mund ta informojn policin. Pastaj shqiptari e ka dern gjithmon t hapur pr mysafir. Rezili ngeli pa tekst, nuk kishte mundsi t kundrshtonte. I mbeti vetm t shtirej, sikur po i bhej qejfi dhe u dshiroi mirseardhje. Banesa kishte korridor t ngusht, rreth tri metra t gjat dhe di m shum se nj metr t gjer. N fund, prball hyrjes kryesore, gjendej dera e banjos. Sapo hapej dera kryesore e baness, n krahun e majt, ishte dera e kuzhins. Nj kuzhin e ngusht dhe e gjat si tunel. N ann e djatht gjendej dera e dhoms se ndenjes, e cila dukej se ishte rreth 20 metra katror. N ann e majt, prball, dera tjetr q t onte n dhomn prball asaj t ndenjs. Ajo nuk kishte si t ishte banes e
135

veant, pos der e dhoms se gjumit. N dhomn e ndenjs ishte nj kau treshevendsh, i vjetruar, nga ata q nuk shtrihen. Prpara tij nj tavolin e vogl dhe dy fotele anash. Prball shtratit t dhoms ishte vitrina, kryesisht qelqore. Sipr vitrins disa vepra t Enver Hoxhs dhe t tjera, gjithsej rreth 20 cop. Mirani vshtroi gjithandej dhomn e ndenjs, nse po shihte orendi kuzhine. Asnj nga ato, meq kuzhina q pa duke hyr ishte kuzhin e prbashkt familjare. Mirani vshtroi vmendshm si t ishte blers. Ai konstatoi: Kjo ishte vetm dhom e ndenjs, pasi nuk pa gjkundi jorgan, araf e t tjera. Dhoma e gjumit duhej t ishte prball, por nuk e dinte nse n at koh ishte aty gruaja dhe djali. Ai po mendonte se serbja dhe fmija duhej t ishin n dhom t gjumit, meq takimi ishte planifikuar n lokal. Vasili u mundua t bj arsyetimin pr shkuarjen duke e ruajtur qetsin dhe natyrshmrin e tij si t mos kishte ndodhur asgj e veant. Shoku Kryetar, Mirani m telefonoi para gjysm ore nga bahnhofi (stacioni i trenit). Shkova dhe e mora. M tha se dshironte nj takim t menjhershm, mundsisht natn, q t mos binte n sy. Ky e ka br shprehi t mos i paralajmroj ardhjet, me gjas nga frika se mund ti vihen prita. M ka dal pak hujit pr kt t met. Ne kemi filluar organizimet tona patriotike, sepse s pari kemi vrar frikn ton, mendoj un. M fal pr pengesn dhe shqetsimin q mund t t kem shkaktuar, sepse t kemi kryetar dhe ke shum angazhime. Vasil, them ta lm s pari mysafirin t flas, ndrhyri Rezili me nj qetsi t shtirur. Si urdhron, kryetar! N rregull, ndrhyri srish Rezili, t thash se radhn e ka mysafiri dhe meq sht duke shkuar ilegalisht n Kosov, si m informove n telefon, duhet t bisedojm pr misionin e tij atje. Un kam ndrmend t shkoj ilegalisht n Kosov, ndrhyri Mirani, si isha para disa muajve. Smu duk e arsyeshme t shkoj pa u
136

takuar me ju. Ndoshta keni ndonj porosi a udhzim, sepse letra q m keni drguar para nj jave m ka fascinuar. Jam i interesuar t diskutojm edhe pr letrn. Besoj ta keni nj kopje t saj ktu, meq e paskam harruar, edhe pse e kisha ndrmend ta merrja me vete deri ktu. Ai letrn e kishte n ant dhe mendonte t diskutonte rreth saj pr t par nivelin intelektual t Rezilit. Dyshonte se at nuk e kishte shkruar ai vet, si kishte dyshuar edhe pr traktet q i shprndante Grupi i tyre. Vasili mendonte ndryshe. Dyshimi i Miranit bridhte ndrmjet prgatitjes intelektuale t nivelit t trakteve dhe letrs, meq Rezili kishte ndrprer msimet pas vitit t dyt t shkolls s mesme t medreses. Nisur nga vetja pr t br kt vlersim: kishte mbaruar gjimnazin me diplom t shklqyeshme, kishte studiuar tri vjet n Prishtin, sado q fizik kishte studjuar, dhe ndihej si handikapat pse nuk dinte t shkruante n nivel as t prafrt me ato q mendohej se po i shkruante Rezili. Nuk e kam dokumentacionin ktu, tha Rezili, e ruaj n nj vend konspirativ, por mund t bisedojm pr aq sa e mbaj mend. Mendoj se sht m me rndsi t bisedojm pr shkuarjen tnde ilegale n Kosov, se sa t diskutojm pr letrn, prmbajtja e s ciln nuk m kujtohet gjithaq. Dakord, por tju shkojm gjerave me radh, sepse ajo letr m ka shtyr q t kthehem kndej, prkundr rrugs m t gjat, tha tjetri. Mos u shtyni pr gjera formale, sepse po humbni koh kot, ndrhyri Maksi. N letr m kishe shkruar se Fronti sht organizat kaotike, pa organizim e disiplin t mirfillt revolucionare e komuniste, marksisteleniniste, por nuk i kishe arsyetuar kto vlersime. Pastaj kishe propozuar q Fronti t shkrihet n Grupin tuaj, meq do t menjanoheshin t metat q kishe prmendur. Nuk sht e vrtet, ndrhyri Rezili. M le ta mbaroj mendimin, pastaj merre fjaln. Ju rrahni gjoks se
137

jeni komunist t disiplinuar Pikrisht, prandaj i gjykojm rrebt shpifjet. M akuzon pr shpifje, sado q e the se nuk t kujtohet prmbajtja e letrs, u prgjigj me qetsi Mirani. Nuk prish pun. Ju komunistt jeni t drejtprdrejt dhe prandaj ju admiroj. Meq nuk po t kujtohet prmbajtja e letrs, nuk sht me rndsi, po diskutojm pr shkuarjen time t fsheht n Kosov. Un atje kam ndr mend t shkoj pr tu informuar, se sa na jan goditur radht. Atje kan ndodhur bugosje t shumta. Flitet se disave u sht dshmuar antarsimi n Grupin tuaj. Keni mendim pr kt? Mirani e dinte se e kishte letrn n ant, por donte ta demaskonte ndershmrin e tij. Meq iu duk se foli mjaft pr letrn, bri sikur po ndrronte temn pr t gjetur nj shkak q ta hapte antn. Njkohsisht ai synonte t debatonte edhe pr arrestimet n Kosov, meq kishte ca informata se gjat hetimeve, t arrestuarve u ishin vn prpara si dshmi formular origjinal t antarsimit, q i kishin nnshkruar vet kur i kishin plotsuar. Edhe kjo sht shpifje, u prgjigj Rezili. Sigurisht, un vetm shpifkam! u prgjigj Mirani. Prova dhe jo loj fjalsh, sepse kto jan akuza t rnda! ndrhyri Vasili. Ka t drejt Vasili, shtoi edhe Maksi midis atij tensionimi, duhet t ofrosh prova, Miran, prndryshe... far, prndryshe? Un po diskutoj si po mendoj, hapur. Mund t mos ia qlloj, por meq kryetari Rezil n letrn, prmbajtja e se cils nuk po i kujtohet, krkon, pr t mos thn urdhron q Fronti t shkrihet n Grupin tuaj, ather un dshiroj t sqaroj paqartsit para se t vendosim pr bashkim ose shkrirje. Meq dshironi prova, un kam me vete nj formular tuajin q prdorni pr t antarsuar bashkatdhetar ktu dhe n Kosov. Kta formular Rezili po ua shprndan bashkat138

dhetarve n bahnhof, n hajme, n lokale. T shoh nse e kam me vete nj ekzemplar n ant. Mirani nisi hallakatjen e ants pr t gjetur formularin e antarsimit t Grupit Komunist Zri i Kosovs. Ja formulari, hm, ja edhe letra q m keni drguar ju shoku Rezil. Un mendoja se e kisha harruar, tha Mirani duke i vendosur ato mbi tavolin. Maksi u zgjat pr ti par. Rezili e Vasili nuk lvizn vendit. Vasili po shtirej se ishte hidhruar nga akuzat q i kishte br Mirani pr arrestimet n Kosov. Maksi u kujtua se formular t till kishte drguar vet n Kosov dhe disa nga ata, t plotsuar e t nnshkruar, i kishte sjell me vete pr tia dorzuar kryetarit Rezil. Bile nj t till e kishte plotsuar edhe bashkshortja e Maksit n Kosov dhe ajo kohve t fundit ishte arrestuar. At formular, n origjinal, Maksi ia kishte dorzuar kryetarit Rezil. Kjo e bri Maksin t zgurdullonte syt, meq po priste q t zbuloheshin shkaqet e arrestimeve. M hert kishte shfaqur vet dyshimin, gjat nj bisede me Miranin, se n Kosov ishin arrestuar patriot q ishin treguar t gatshm t antarsoheshin n Grupin Komunist Zri i Kosovs, se ai vet ua kishte dorzuar formulart pr antarsim dhe pastaj i kishte sjell me vete pr tia dorzuar Rezilit. N fillim, kur i kishte antarsuar, kishte prjetuar gzim euforik. Tani, kur ata ishin arrestuar, kishte filluar t mrzitej dhe t dyshonte se mos e kishte ai vet nj pjes t fajit apo dikush tjetr q mund tua kishte prcjell kopjet e formularve t plotsuar. Ky dikush mund t ishte vetm kryetari i tij, Rezil Mejtepi. Vasili e kishte informuar se edhe disa nga ata q njihte Mirani kishin plotsuar formulart pr antarsim n Grupin e tyre. Tani Mirani dshironte t sqaronte se mos arrestimet n Kosov shkaktarin konkret e kishin ktu. Dini gj, shoku Rezil, si kan mundur ti bien n dor UDBs formulart e antarsimit? Ju that se dokumentacionin e ruani n nj vend
139

t sigurt, pyeti Mirani. Kto akuza nuk mund ti duroj, jan udbeske! ulriti tjetri, por me z t prmbajtur dhe hidhrim t shpifur. ti bjm tradits shqiptare pr respektim t mysafirit, prndryshe ti meriton t t hedhim pr dritare! thirri me zemrim t shtirur Vasili. Nuk kemi nevoj ti respektojm ato tradita, ne jemi komunist! ulriti Maksi. Ai i shkonte prapa Vasilit, me t cilin njiheshin prej vitsh, por q tani nuk e dinte se Vasili po e simulonte zemrimin. Mbylle, Maks! Edhe pse jemi komunist, duhet t respektojm traditat e mira t populli! Kshtu na porosit Shoku Enver, ia ktheu Vasili. Mir q tani po e shihni vet se far provokatori sht Mirani, shtoi Rezili. Nuk keni nevoj t eksitoheni, tha me qetsi Mirani. Thuhet se akuza q nuk t ngjitet, nuk ka pse t t eksitoj. Ne jemi shok dhe mund t bisedojm pr do gj me qetsi, edhe kur diskutojm pr shtje q nuk na plqejn. Mendoj se sht goditur Grupi juaj, por edhe Fronti yn. T analizojm me qetsi se ku mund t na ken shptuar gabimet q ia mundsojn UDBs zbulimin e antarve t organizimeve tona. Pr nj moment gjendja u b e qet. Ve Maksit gjith t tjert taktizonin. Meq e gjeta letrn, mori fjaln Mirani, mendoj t mos e diskutojm n kt atmosfer. Pasi t kthehem nga Kosova do t diskutojm pr shkrirje t Frontit n Grupin tuaj, si ka urdhruar Rezili n letr. Edhe n Kosov do t marr miratimin pr kt shkrirje. Tani, ju shoku Rezil, po bindeni se keni shkruar ato q thash n fillim? That vet, do ta diskutojm letrn pasi t jeni kthyer nga Kosova, u prgjigj i zn ngusht tjetri me shpres se edhe Mirani, kur do t arri n Kosov, do t prfundonte n burg dhe nuk do t kishte m mundsi ti nxirrte kaq shum shqetsime atij.
140

 Dakord, por ju m akuzuat se po shpifja pr prmbajtjen kur e citoja. Tani po jua lexoj ato q citova, meq i kam nnvizuar, q t bindeni se shpifsi dhe gnjeshtari jeni ju. Njherit do t provoj t argumentoj se ju nuk e keni shkruar kt letr vet. Ju nuk keni kaq kultur e inteligjenc pr t shkruar me kt stil t rrjedhshm, e ngacmoi Mirani. Ku do t dalsh m kt akuz t re? Mendon se vrtet nuk e kam shkruar un letrn? Po t mos e mendoja, nuk do t ta thosha n fytyr, Shoku Rezil. Nxori fletoren nga anta dhe ia vuri prpara. Urdhro, shkruaji dytre fjali q do t ti diktoj nga kjo letr! T provojm nse di t shkruash pa gabime drejtshkrimore, si sht niveli i ksaj letre q m ke drguar. Rezilit po shikonte si i nemitur. Tani ndihej i zn ngusht n mnyr skandaloze. Nuk e mori. E la Miranin pr disa aste me dor t zgjatur drejt tij Nuk e merr lapsin meq nuk do t diskreditohesh n prani t nnkryetarit e sekretarit, se nuk i shkruan vet traktet e letrat. E si ti shkruash ti, kur pas mbarimit t vitit t dyt t medreses, n mosh 17vjeare ke ndrprer shkollimin, ke humbur pr disa koh pr tu shfaqur pastaj n Shtutgart. Ti tani po m akuzon pr udbash! thirri Rezili. Jo, mos qoft e thn nga goj ime. Un fola pr nivelin tnd tepr t ult intelektual. Sigurisht q ty ti shkruan ndonj specialist, por q ti na e mban konspirativ. T paktn mua q nuk jam antar n Grupin tuaj. Mjaft! Nuk i duroj m kto fyrje q m bhen n banesn time! Pusho, sa nuk m ka humbur vetprmbajtja si m porositi Vasili! thirri edhe Maksi. Nuk kemi nevoj t sillemi brutalisht ktu. E kemi mysafir. Do gjejm rastin diku tjetr t merremi vesh me ty, Miran, iu drejtua Vasili.
141

Por, megjithat, mendoj se mund t bisedoni pr shkuarjen tnde n Kosov, apo ndoshta dshironi tju lm vetm q t bisedoni pa pranin ton? Un jam i intersuar q kt njeri t ma nxirrni sa m par nga banesa, foli preras Rezili. Po shkoj, por m falni, po shkoj se pari deri n tualet, u prgjigj qetas Mirani. E ke n t djatht, murmuriti npr dhmb Rezili. Mirani bri sikur nuk e dgjoi. Doli dhe hapi dern prball, at q ai dinte se sht dera e dhoms se gjumit. Tutje erdhi nj klithm t thell: Kuku mene (kuku pr mua)! ulriti n gjuhn serbe nj z femre. Ajo kishte vzhguar t thirrurat e Rezilit gjat atij takimi t papritur n banesn e tyre dhe gjat gjith kohs e kishte prfshir ankthi e frika se mos po i ndodhte gj atij. Fmija n gjum u tremb nga klithma e s ms dhe lshoi nj piskam t till sa q Miranit i erdhi keq. Mbylli dern menjher duke krkuar falje po n gjuhn serbe dhe hapi dern e banjos e u fut brenda. Sapo dgjoi britmat, Rezili brofi n kmb, por u ndal srish kur pa se Mirani mbylli dern e dhoms se gjumit dhe u fut n banjo. Vasili pahetueshm kishte vn dorn n brez dhe kishte prekur arm e mbuluar nga kmisha. Ftohtsia e arms e drithroi, por nuk ia ndrroi mendimin se duhej ta kishte t gatshme pr fardo t papriture. Maksi kishte mbetur i nemitur nga se nuk priste q aty prball po flinte nj serbe me nj djal. Rezili mbeti n kmb duke u sjell vrdall derisa t kthehej tjetri. Mirani bri sikur kreu nevojn dhe hapi rezervorin shplars t ujit sa pr zhurm. U kthye n dhom dhe mori antn n dor. Bri sikur po dilte jasht, por n at moment iu drejtua Rezilit me z q tingllonte vendosmri e qetsi: Zotri Rezil, kjo sht banes e prbashkt jotja me at serben. Pas142

keni edhe nj djal, si mu nga hapja t paqllimshme t ders se dhoms s gjumit. Tani, po t mos isha i vetm prball ju t treve do ta kisha bastisur banesn dhe jam i bindur se do t dilnin n drit t gjith dokumentt e organizats. Mbase shumica n fotokopje, diku n dhom t gjumit, nn prkudesje t gruas sate. Prjashta! ulriti Rezili tashm i trbuar fare. Nuk t duhet gj ty, sht jet private kjo! Mos ulrit se nuk ta kam frikn. Mos m bj t t hedh nga dritarja! ia ktheu Mirani. Ti do t duhet t shpjegosh se prse bashkjeton me nj serbe n nj banes? Prse e ke mbajtur deri tani kt t fsheht ndaj ktyre, nnkryetarit e sekretarit t Grupit? Duhet tu tregosh ktyre se n far vendi t sigurt, nn prkujdesjen e nj serbeje, ruake gjith dokumentacionin e Grupit! Mirani fliste drejtuar nga Rezili, por po vshtronte her pas here Maksin, se mos ai bnte ndonj lvizje. Tjetri nuk lvizte vendit, por dukej se ishte shokuar nga shprthimet e Rezilit, t bashkjetess s tij me serbe, si e mori vesh m n fund. Mirani ishte i shkatht fizikisht. I kishte hyr n kok se duhej t ishte i till pr t qen m i kompletuar n veprimtarin q kishte zgjedhur. Kishte bindjen se do tia dilte n krye me Rezilin, por edhe me Maksin, meq ai nuk i dinte rrolet e Miranit dhe t Vasilit n ato momente dramatike. Miran, mjaft, se e teprove! thirri me z paksa krcnues Vasili. Po t ishim n ndonj vend tjetr, t betohem, nuk do t t kisha duruar kaq gjat! U qofsh fal traditave! Vasili u ngrit, por nuk po ngrihej Maksi. Mirani kishte mbetur n kmb me antn n dor dhe tani kishte ndrmend t dilte nga dhoma. Rezili iu kishte afruar dritars dhe mbante kokn me t dy duart, duke mrmritur npr dhmb, por q nuk kuptohej se thoshte. Ndrkoh Maksi foli me z t theksuar: Vasil, ku po do? Ndal t bisedojm pse ky qen bashkjetoka me
143

nj shkinul ktu, kurse gruaja ime dhe shokt tan jan n burg n Kosov pr tradhtin q na e paska br ky pis. ohu more ahmak ta ojm deri n stacion kt provokator! iu drejtua n mnyr urdhruese Vasili. Ky vazhdimisht sht prpjekur t fus huti, dyshime e prarje n Grupin ton vetm nga xhelozia se jemi m t fort se organizata e tyre. Ne kemi kur i bisedojm shtjet tona t brendshme dhe jo n prani t ktij provokatori. Nuk t intereson ty, por as mua, se far jete private bn kryetari yn. Me rndsi sht se at e kemi t zotin, safi komunist. Nga momenti kur ta kemi ln n stacion kt do t shoh ky pastaj se kush jemi ne. Vasili tashm doli n korridor dhe po mbathte kpuct. Edhe Maksi iu vu pas. Mirani shkeli kpuct dhe i futi n kmb, pasi shpesh e praktikonte ti mbathte e ti lidhte n shkall. Doln jasht pa folur gj me njritjetrin dhe shkuan me automobil n nj lokal buz rrugs n drejtim t Esslingenit. Aty zun vend dhe po analizonin ato q kishin biseduar e prjetuar. Maks, kishe ti q n fillim i dilje n mbrojtje atij gjarpri, iu drejtua me z cinik Mirani. E kisha kryetar... u prgjigj tjetri. ...Dhe e ke, ndrhyri me ironi Vasili. Ta kesh me shndet ti, po deshe, se me sonten ai nuk sht m kryetar imi dhe un nuk jam m n kt Grup q e drejtoka n kt form ky udbash, ia preu Maksi. Nuk duhet t alarmohemi. Tani duhet me qetsi t mendojm pr fatin e dokumentacionit t Grupit dhe t izolimit t Rezilit, tha Mirani. Rndom, pasoja t mdha kan ndodhur q kur Rezili ka sajuar Grupin, pr ka mbani hise t bashkfajsis. Faji juaj sht shkaktuar nga dshira dhe vullneti i mir pr tu angazhuar n mnyr t organizuar pr lirimin e Kosovs dhe nga mungesa e informatave pr Rezilin. Natyrisht, gjith kohn ka ndikuar edhe mungesa e njohurive tuaja pr
144

mnyrn e rregullt t themelimit, organizimit dhe funksionimit t nj organizate, qoft edhe t fsheht. Kt e ka keqprdorur maksimalisht Rezili. Thuhet, sht br nuk zhbhet, por ne duhet t prqndrohemi n riparim t t gjitha ktyre dmeve q t mos kemi pasoja m t rnda. Jemi t vonuar, u inkuadrua n bised Vasili, sepse dokumentacioni origjinal i Grupit ka rn n dor t UDBs dhe tani ne do t merremi vetm me kopje. Ather duke u marr me kopje, do t shohim se far dokumentacioni ka kapur UDB-ja dhe njherit duhet t prqndrohemi rreth izolimit t Rezilit, protozoi Mirani. far po flisni kshtu, ai duhet vrar, foli Maksi i prndezur. I kam dorzuar n origjinal formulart e antarsimit t plotsuar e t nnshkruar n Kosov, pa ditur se ai jeton n t njjtn banes me nj shkin, me t ciln paska edhe djal. Tani ata formular Rezili duhet t mi kthej n origjinal. Po nuk i pati nuk do t pyes pr mendimin tuaj. Do t hakmerrem vet, si ma thot menda! Maks, ti duhet t qetsohesh, sepse me Vasilin jemi duke hulumtuar edhe nj veprim tjetr kriminal t Rezilit, e luti Mirani. A mund ta di pr ka sht fjala? pyeti Maksi me sy m t hapur se rndom. Momentalisht nuk duhet, por do t inkuadrohesh n momentin e duhur edhe n shqyrtim t atij veprimi, tha Mirani. Domthn Grupit ton i erdhi nj fund i keq, pr t mos thn i turpshm. Nuk ka m hapsir pr dilema, e preu Vasili dhe u drejtua nga kamarieri pr t br pagesn. Po shkojm t dhndri i Miranit pr t fjetur, sepse n barakn e tij ka krevate boshe, tha Vasili. Gjat ditve n vijim nuk do t flem n banesn time, sepse nuk ia kam besn Rezilit.
145

7. T dielen paradite, Vasili, Mirani e Maksi shkuan te Jusufi. Mirpritja ishte m e zbeht. Pr shkak t pranis se Maksit, vetm Jusufi e Mirani shkuan n dhomn tjetr, biseduan pr ato q kishin prjetuar mbrm. Domthn, kshtu qenka puna me kt far Rezilin!? shprehu habin Jusufi. Fatkeqsisht! Si do t veprojm n t ardhmn? Them ta prshpejtojm dhe ta mbyllim skenarin e investigimit. Tani varet vetm nga gjeturia e Vasilit se si dhe kur do t takohen me Rezilin. Pastaj do ta dgjojm Vasilin dhe do t marrim vendim. Njherit kemi vendosur ta shprbjm Grupin Komunist Zri i Kosovs. Ky ka qen propozimi i Maksit e i Vasilit, t cilt m n fund u bindet se cili sht Rezili. T shkrett, nuk e kan t leht, jan duke e prjetuar tepr rnd. Le t mbetet t presim kur do t na telefoj Vasili q t takohemi. Tani nuk po e zgjasim m shum se mund t keqkuptohemi nga Vasili, Maksi e Bardhi. N dhom t ndenjs muhabeti dhe shakat q rndom ishin t zshme, t shoqruara me t qeshura, mungonin. Po flitej sa pr t mos thn se po heshtej fare. Asnjri nuk ishte me qejf, si herave t tjera. Jusufi, para se t ulej, mori kitarn. Mirani e vshtroi, por nuk dinte nse donte t kndonte pr ta mbushur hapsirn e heshtur, apo pr t ekuilibruar vetn. Kjo u plqeu t gjithve, sepse ndonjher e lusnin t kndonte, po atij nuk i kndohej. Edhe ksaj radhe ai zgjodhi Ikjen e Mosi Golemit, ndrsa herave t tjera niste me kng zbavitse. Edhe przgjedhja e kngs i prgjigjet gjendjes, mendoi Mirani. Gjat kohs q po kndohej prajshm u shtrua tryeza pr t ngrn drek. Sapo prfundoi kngn, Jusufi mbshteti kitarn n fotele dhe i ftoi mysafirt pr drek. T pestt u uln e hngrn pa br bised e ga146

llat si herave t tjera. Mbaruan drekn e pin kafe. Vasili e Maksi krkuan leje t shkonin. Mirani ndenji aty. 8. Vasili u takua me Rezilin t nesrmn pasdite. I kishte krkuar t falur atij pr ato q kishin ndodhur mbrm dhe, pr ta prvetsuar, i premtoi se pas Jusufit do ta kishte n radh Miranin, gjithnj me lejen e tij. Rezili nuk i kishte siguruar akoma armn e atentatit q ia kishte krkuar tjetri, po as t hollat. Tashm as Vasili nuk po ia krkonte. Bhej sikur nuk ishin me rndsi sepse ngjarjet morn zhvillim skandaloz. Nj jav m von, t premtn, Vasili i telefonoi Jusufit e Miranit pr ti informuar se t pasnesrmn, t dieln, do t dshironte t pinte birr me ta. Po patn koh mund t pinin edhe kafe qysh t nesrmn, t shtunn, meq ishte i lir. Kshtu ishin marr vesh, q t informonte nse do t takohej me Rezilin, q ti ftonte ata pr t pir birr, ndrsa nse mendonte t takohej paraprakisht pr konsultime duhej ti ftonte pr t pir kafe. Mirani udhtoi t premtn pasdite me tren nga Bochumi. Natn e kaloi t Jusufi. Donte t ishte afr pr takimet e t nesrmes dhe t pasnesrmes. At mbrmje Jusufi dhe Mirani biseduan pr prgatitjen e gazets Bashkimi. Kushtet i kishin shum t vshtira. Mungonte teknika minimale e nevojshme, mungonin gazetart, mungonin financat dhe t gjitha kto duhej t kompensoheshin vetm me punn e tyre prkushtuese dhe t lodhshme. Pastaj Jusufi pyeti: Ke ndonj lidhje n Turqi se ende nuk kam vn kontakt me Sabitin, me Sabit Katunriun, i cili n ilegalitet e ka pasur pseudonimin Rrobaqepsi? Ai sht arratisur atje, por nuk po m paraqitet edhe pse e ka pasur numrin e telefonit zyrtar t Bardhit. M ke pyetur edhe m hert. Mbase ke harruar. Kam angazhuar
147

ca t njohur atje, t cilt nse e gjejn ti thon se po e krkon. M kan informuar se ai i sht kthyer me prkushtim vetm shrbimeve fetare dhe nuk do tia di m pr shtje kombtare. M ka ardhur keq, prandaj nuk t kam informuar, tha Mirani pa ia treguar t tra. Paske gabuar, ia ktheu i qet Jusufi. M fal, por vrtet m erdhi keq. Ti m kishe thn se ai sht njeri i madh, udhheqs i organizats suaj, Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe Visive t tjera Shqiptare n Jugoslavi, se ai t kishte antarsuar n at organizat. I till ka qen dhe nuk m mbushet mendja se mund t ket ndryshuar, tha Jusufi me nj z q nuk tingllonte edhe aq binds. Dukej i dshpruar pr faktin se edhe pas pes muajve nuk i ishte lajmruar dhe vet nuk kishte numr telefoni e adres q ta kontaktonte. Por dshprimin vazhdonte ta fshihte para Miranit. Nuk e di, porosin ta kam prcjell. Ndoshta do t t lajmrohet. Po deshe mund t t siguroj adres dhe telefon t tij. Do t m bje nder, meq dshiroj t kontaktoj drejtprdrejt dhe t dgjoj nga goja e tij, se cilin qndrim mban. Pun fare e leht, u prgjigj Mirani, duke u munduar ta marr me mend se sa do t ndihej i zhgnjyer Jusufi. Ai po rezervohej tia thoshte t gjitha q kishte dgjuar, pr zhgnjimin q kishin psuar bashkatdhetart, q e kishin mirpritur Sabitin n Turqi. Dikur kishin pasur respekt t madh pr t. Kishte qen shpesh atje, ishte marr me organizime e lidhjembajtje patriotike. Pastaj kishte rn n burg pr qepje t flamujve, q qen ngritur guximshm npr Kosov. Mirani nuk e merrte me mend, sesi nj rrobaqeps mund t bhej udhheqs i Jusufit, ktij intelektuali poliedrik... Ksaj radhe nuk m ke sjell libra, apo nuk ke m? Nga fusha e letrsis nuk kam t tjera pos atyre q ti kam sjell. Kam kompletin e veprave t Leninit, t Stalinit, t Enverit. Po t intere148

suan t sjell nga ato. Ktu e kam edhe nj list t librave q kam, meq m krkojn bashkatdhetart dhe mbaj evidenc. T atyre dy komunistve sllav nuk i dua, t Shokut Enver po. Nuk t shkon t bsh shabllonizim t ktill, ia ktheu Mirani i befasuar, meq nuk e priste kt nga Jusufi. Po t Tolstojit, t Dostojevskit, t Gorkit dhe t shkrimtarve t tjer t mdhenj sllav, t plqejn? Ma br shahmat, tha ai duke qeshur. M ka ndodhur t dgjoj vlersime t tilla t disa shqiptarve, se urrejn Leninin e Stalinin vetm pr shkak se na qenkan sllav, Marksin pr shkak se ka qen ifut, e kshtu me radh. Sa pr informim, Stalini nuk ka qen as rus dhe as sllav. Sado q nuk ishte rus u tregua m rusomadh se vet rust, sa q edhe vajzs i ka vn emr karakteristik rus: Svetllana. Njsoj veprojn edhe ca politikan shqiptar n Kosov, si prshmbull ai far funksionari Sinan Hasani. Ata martohen me serbe pr t prfituar besimin e serbomdhenjve dhe fmijve u vn emra karakteristik serb. Kam dgjuar t thuhet se po t kishte qen ifuti Marks i mir do ta mbanin gjermant pr vete. Naivt, nuk din se gjermant nuk e mbajn dhe as nuk e hedhin pr shkak t prjardhjes se tij, por pr shkak t pikpamjeve ideologjike. Bile, q ta dish, edhe pse gjermant e Perndimit nuk i akceptojn pikpamjet e Marksit, Bundestagu gjerman, si i thon ktu parlamentit, ndan nga buxheti i vet dyzetmij marka n vit, vetm pr mirmbajtje t varrit t Marksit n Londr. Ksaj i thon kultur. Respektojn personalitett e tyre historike edhe kur nuk ua plqejn mendimet. Prandaj, mendoj, as Enveri nuk duhet admiruar vetm pse sht shqiptar Pr Shokun Enver mos m fol keq, sepse e kam idhull! Edhe herave t tjera t kam dgjuar se bn ca ironira t trthorta pr Shokun Enver, por, q t mbetemi shok duhet t prmbahesh, t mos e kritikosh dhe aq m pak ta ironizosh Shokun Enver!
149

Mirani nuk iu prgjigj sepse e kishte vrejtur q Jusufi e adhuronte Enverin dhe idhulli tjetrit nuk i ironizohet, nse dshiron t mos ia cenosh ndjenjat. Idhulli sht si profeti pr besimtart. Meq prmendm Stalinin, po t informoj se kam dgjuar nga albanologu Lazar D., me origjin kroate nga Janjeva e Prishtins, tani me shtetsi gjermane dhe i antarsuar n Partin Socialdemokrate Gjermane, t thot se Stalini e ka shprtuar Republikn e Shqipris nga pushtimi jugosllav. Nse kjo sht e vrtet, nuk sht argument q ne shqiptart duhet tia lxojm librat e tij vetm pr kt merit. E kishim fjaln pr libra dhe ato jan t plqyeshme ose jo pr tu lexuar; kan ose nuk kan vler... Nuk m paske kuptuar, reagoi Jusufi pa pritur nse Mirani do t vazhdonte t fliste, kur t thash se m zure shahmat. Edhe mundet, por gjithsesi nuk t kam keqkuptuar. Ather po t sqaroj, un nuk i dua komunistt, pr t mos thn jam kundrkomunist, por Shokun Enver e idhulloj, si po shprehesh ti, pr shkak se sht udhheqs i shtetin ton am. Pr t mos e zgjatur, meq po kalojm n debat, po t mundsh m sill t gjith librat q nuk mi ke sjell gjer tani. Duke i shfletuar do t shoh nse do t m plqejn ti lexoj. Mjafton t jen n shqip ose n gjuht q i kuptoj un. Mirani e kuptoi se edhe kjo tem u konsumua. U ndal t mendonte se far duhej t fliste dhe nse duhej t fliste! Jusufi nuk u mendua gjat. Si ju shkojn punt me antarsim n Front, i keni zgjeruar ndopak radht? M duket se na ka rn t bisedojm m hert, apo ndoshta vetm kam menduar. Fronti nuk praktikon antarsim klasik. Edhe pse kemi Program e Statut, t cilat ndrkoh ti i ke korrigjuar. Statutit nuk i prmbahemi sepse nuk na eci me antarsim. Po friksohen bashkatdhetart pr tu antarsuar. Tashm e ke kuptuar edhe nga veprimtaria praktike, se do koh q t ngriten e t ndrgjegjsohen pr tu br t gatshm
150

pr antarsim. Derisa ata e lexojn me vshtirsi statutin dhe nuk mund ta kuptojn, ather nuk mund t funksionoj antarsimi i tyre. Jemi prcaktuar pr mnyrn popullore t organizimit e t veprimtaris, nse mund t thuhet kshtu. Mirani ishte n dijeni se Proletari, Xhahili, Qerozi dhe ndonj tjetr po e dezinformonin Jusufin dhe po habitej se prse ai nuk po merrej me sqarimin e atyre dezinformimeve duke e pyetur konkretisht Miranin. Vet nuk e gjykonte t arsyeshme t sqarohej q tani me Jusufin pr ato q ata i thoshin ose q mund ti thoshin. Ai e kishte t qart se UDBja nuk do t merrej vetm me atentate, por s pari do t prpiqej ti hutonte e prqante ata midis tyre duke prhapur thashetheme, dezinformata, shpifje. Jusufi ende nuk kishte informata t mjaftueshme sesi bhet lufta speciale e shrbimeve sekrete dhe nuk kishte br as prvoj praktike sesi duhet mbrojtur nga ato. Po ather, si mund t funksionoj organizata pa antarsim, pa struktura drejtuese? pyeti Jusufi. Veprimtaria jon nuk i prgjigjet veprimtaris se organizats. M shum i shkon nj lvizjeje patriotike t mrgimtarve. E kam vrejtur kur u kemi br vizita mrgimtarve n Shtutgart me rrethin. M duket m shum na duhet t merremi me shpjegime e propagand gojore sesa me shkrime e gazeta. Shumica mezi lexonin. Do ta kemi t vshtir t gjejm nj form t prshtatshme t organizimit, kur vetm disa po guxojn t takohen me ne publikisht. Tani m intereson t di, nse m lejohet, se a t ka dhn emigracioni reaksionar kroat t holla pr t bler arm. Kshtu kam dgjuar t prflitet dhe insistitimi yt e i Vasilit q t shkonit n Prag m shtyri tju besoj pakz ktyre prgojimeve. Mirani u gzua q Jusufi e hapi kt tematik i pari. Mendoj se ne duhet t flasim hapur, nisi Mirani duke marr
151

frym thell, po t mos prdorim kam dgjuar t prflitet, por tua themi emrin dezinformuesve e diversantve. Un nuk t kam mbajtur gj t fshehur, pos atyre q kam gjykuar se nuk t hyjn fare n pun. Sa her m ke pyetur t jam prgjigjur. Asnjher nuk t kam thn se kshtu ose ashtu prflitet pr ty, por i kam konkretizuar me emr e mbiemr prfolsit, shpifsit e dezinformuesit. Vrtet jam m i ri dhe nuk e kam nivelin tnd intelektual, por, meq m ke pranuar pr bashkveprimtar, nuk ke t drejt t sillesh joshoqrisht ndaj meje n kt drejtim. Sa pr t hollat e kroatve, pr t cilat po prflasin Xhahili, Proletari, Qerozi, e ndonj tjetr, nuk t kam treguar se m ka ardhur keq. Bile disa po shpifin, sikur un me ato t holla kam ndrtuar vil me pishin n Kosov. N t vrtet, un pata prjetuar nj fatkeqsi dhe vazhdoj ta vuaj, jo pse e si prflitet, por pse m ndodhi fatkeqsia q m ka turpruar. Fjala sht pr pesdhjet mij marka. Nj mashtrues me emrin Hysen Muhaxheri nga rrethi i Ferizajit krkoi ndihm. Ka qen n pun si inxhinier n Termoelekran t Obiliqit. E kan drguar ktu pr specializim n makinri t rnd. Pas specializimit nuk u kthye, sepse donte t doktoronte. E punsuan gjermant si asistent n fakultetin teknik n Duisburg. Ai, i shkreti, n ndrkoh filloi t merret me bixhoz, me ndrralla se do t bhet i pasur. Huazon t holla nga shum bashkatdhetar t njohur t tij, me mashtrimin se i duhen pr t mbrojtur doktoratn. Dajat e tij q jetojn n Dyzeldorf, e q ti i njeh, Hajzeri me t vllan, donin ta ndihmonin prtej mundsive t tyre, pa ditur se Hyseni ishte br bixhozxhi. Mu drejtuan edhe mua pr ndihm. E dinin se un nuk kisha mjaft as pr buk e libra, por e dinin se njihja shum kroat t pasur. Besova dhe desha ta ndihmoja q Kosovs ti kthehet nj kuadr i zoti. Shkova te nj kroat n Essen. Ishte vllai i mikut tim Vinko K. I tregova se nj bashkatdhetari i duhen pr eksprimente shkencore pr doktorantur t holla pr ti paguar si garanci. Nse
152

nuk do t dmtoheshin makinat, ku do t bhej eksprimenti, ato do ti ktheheshin. Kshtu m kishte dezinformuar Hyseni kur mu lut ta ndihmoja n prani t dajave t tij. Kroati u mjaftua me kaq sqarime. Tha t shkonim pas nj ore q ti merrnim pesdhjet mij markat. Ai shtoi, se po ia mbajtn gjermant pr kaucion, Hyseni nuk kishte nevoj ti kthente asnjher, meq dshironte ta ndihmonte Kosovn me doktorin q do ti kthehej. Ky far Hyseni mori t hollat dhe na humbi. M von mora vesh se kto dhe rreth treqindmij t tjera q i kishte huazuar t kolegt e tij gjerman, me mashtrime tjetrfare, i kishte humbur n bixhoz. Jam ndier shum keq karshi mikut kroat. E kam sqaruar si ka qen e vrteta dhe m ka thn t mos ngushtohem, meq kishim prjetuar mashtrim e fatkeqsi t prbashkt. Kjo sht historia konkrete e t hollave pr t cilat prflitet e shpifet. Tani, nse ke durim t m dgjosh, kam edhe disa sqarime t tjera. Vetm urdhro, por m vjen keq nse ndihesh i detyruar pr tu mbrojtur, pasi un dshirova t sqarohem dhe jo t t sulmoj, u prgjigj Jusufi me keqardhje. E para, un sugjeroj q t mos e prdorsh shprehjen reaksioni kroat, sepse sht prodhim titist. Reaksion nuk mund ti thuhet organizimit pr tu liruar nga robria. Ai sht emigracion patriotik me rrymime e gupime politike nga e djathta dhe e majta. Nuk di t ket n radht e ktij emigracioni t djatht dhe as t majt ekstrem. sht emigracion pr admirim dhe jo si yni pr faqe t zez. Kam pasur fat t njoh shum kroat. M kan ndihmuar pr regjistrim n universitet, n strehim. Personalisht njoh Kushanin, Markusin, Bilanxhiqin, Knezoviqin, Shtambukun, albanologun e shquar Lazar D. dhe shum t tjer. Madje edhe t atill q ndiqen si atentator ndaj prfaqsive diplomatike jugosllave. Kam strehuar t ashtuquajtur terrorist kroat nga se i krkonte Beogradi pr ekstradim, kam marr pjes n shum aktivitete t tyre. Jam bindur se edhe ata, pothuajse sa ne, kan t drejt t luftojn kundr
153

pushtuesve serb dhe titistve jugosllav. E dyta, nse ata do t m jepnin t holla pa kushtzime, si ndihm pr t luftuar pushtuesin e prbashkt, un do ti pranoja pa pyetur pseudokomunistt e udbasht, si jan Proletari, Xhahili, Rezili, Qerosi e ndonj tjetr. Nse nuk t mbetet hatri pr kt nuk do t t pyes as ty, po pata kt mendje kur t m ofrohet nj shans i till. E treta, prgojimet nga t apostrofuarit jan shum t ngjashme me shpifjet e Rezilit pr ty. N rastin tim tani ata nuk jan aq brutal sa n rastin tnd, sepse nuk jam intelektual i nivelit tnd. Pr Xhahilin e Qerosin mendoj se jan si Rezili, por aktualisht me rrole t tjera. Proletari, q mban publikisht pseudonimin e Enver Hoxhs, Shpati, sht nj demagog maniak. Ti mund t dgjosh shpifjet q prhapin ata, por nuk t ka hije q t ndikohesh nga ato. Ne do t duhej ti diskutonim shpifjet e tyre menjher dhe t gjenim metodat praktike, sesi ti prballojm ato dhe si ti izolojm ata. Besoj nuk t mbetet hatri q fola pak me emocione. Mirani sa nuk e kishte humbur durimin, duke pritur rastin q ti diskutonte kto gjra me Jusufin. N fytyr i shklqente nj djersitje e leht. Jusufi nuk foli menjher. Po mendohej. Dukej i befasuar nga ky shprthim i tjetrit. Ndrkoh kishte filluar t mbante shnime. Kto q i ngritem do ti bisedojm her pas here, n t ardhmn, pa i ln t grumbullohen, ngase edhe mund t na iritojn. Tani m intereson t di prse e zezove emigracionin ton dhe e lavdrove at kroat? Sepse i till sht. Dhe q ta dish, un nuk stepem ti kritikoj, pr t mos thn edhe ti shaj, t metat e kombit tim. T tjert le ti kritikojn e le ti shajn t metat e kombeve t tyre. Nse e vshtrojm nga prizmi i angazhimit lirimtar, emigracioni yn vrtet sht pr faqe t zez. Emigracioni ekonomik sht br i madh numerikisht, por atij nuk i intereson veprimtaria patriotike dhe aq m pak veprimtaria lirimtare.
154

Ata jan dhn pas ngritjeve t shtpive t mdha n Kosov, pas blerjes s tokave. Sikur jan n gar midis tyre. Pr kto un nuk i fajsoj. At nivel t vetdijes se ult sociale e kombtare kan. Po tua analizosh prejardhjen, sheh se jan individt m t varfr n Kosov, gjysmanalfabet e analfabet. Vetm n ktu, deri n fund t 1974ts, kur Gjermania ndrpreu importin e gastarbajterve, kan ardhur mbi shtatdhjet mij puntor shqiptar, si e tha nj dit shifrn nj propagandues i BANKKOSit. Me at u fjalosa n nj takim, n prani t bashkatdhetarve. Ai po propagandonte q edhe ato pak kursime q kan kurbetart, ti deponojn n at bank. Un u mundova t sqaroj kurbetart se devizat e kursyera edhe n BANKKOS prfundojn n Beograd dhe se mund q nj dit ti humbin fare. Ata nuk dshironin t m kuptonin, sepse i joshte vetm kamata e lart q ua premtonte mashtruesi. Megjithat, kta kurbetar t mjer, jan t mir shpirtrisht. Punojn e kursejn shum pr t mbajtur familjet n Kosov. Vetm ti shohsh se sa mjerueshm han e vishen, q t mund t kursejn edhe nga kafshata, si thuhet. Ndihmojn materialisht shkollimin e fmijve, vllezrve e motrave, nipave e mbesave. Kjo sht, si t thuash, nj ego biologjike pozitive pr t ndihmuar t vett. M larg nuk shkojn. Pr ilustrim konkret po t them se sado q jam student i varfr, nuk u shkon ndonjher ndrmend t m ndihmojn. M ndihmojn vetm vllai e kunata, por ata i kan mundsit e vogla sepse kan shum femij. M ndodh t udhtoj me tren nga Bochumi n Dyzeldorf, nj distanc prej rreth shtatdhejt kilometrash, pa pasur t holla pr bilet. Kur vjen konduktori, un fshihem n wc derisa t kaloj. Akoma m keq. M ndodh t shkoj i uritur dhe t pres n Klub mos ndoshta ndonjri do t blej di pr t ngrn aty dhe un ti ulm gjoja rastsisht n tavolin. Po t jap shans t m keqkuptosh sikur un po nxiros emigacionin nisur nga mllefi subjektiv. Kjo nuk qndron. Un jam shum i gzuar q ata kan pasur guximin t m ln t hyj n Klub, meq konsullata jugo155

sllave i ka krcnuar ata pr ti detyruar ta ma ndalojn frekuentimin. N klubet e tjer t emigrantve tan, q quhen klube jugosllave, nuk m ln t hyj, ngase friksohen. Pr kt guxim t tyre vitin q shkoi, kur shkuan pr pushim n Kosov, organet prkatse atje kan arrestuar Kryetarin dhe Sekretarin dhe disa ntar t Klubit, pikrisht pr guximin t tyre pr t bashkorganizuar klub vrtet shqiptar. Mirani hetoi q Jusufit po i mbusheshin syt lot, ndoshta nga zri ngashrues i tij derisa rrfente m emocione t paprmbajtura. M fal, po vazhdoj! Priti reagimin e Jusufit, por ai miratoi vetm me nj lvizje koke. Nuk e quaj pr turp edhe nse derdhim lot pr kt gjendje. Nuk zhburrrohemi. sht e natyrshme dhe e shndetshme t prloten ndonjher edhe burrat. Harrova ku e ndrpreva? u hutua Mirani. A po, nuk do ta zgjas m prshkrime dhe prjetime, por kisha ndrmend t flisja edhe pr nj shqetsim konkret. Kam dgjuar fajsime n Klub, se gjoja un jam fajtor pr arrestimin e Kryetarit, Sekretarit dhe antarve t tjer, se do duhej t mos shkoja m aty, meq do i rrezikoja edhe t tjert. Ndrgjegja m ka sugjeruar t mos trhiqem para t tilla sakrificave. Arsyetimi i ndrgjegjs sime ishte se, meq un nuk po e ndrprisja angazhimin lirimitar, edhe kur UDBja, duke dashur t m shantazhoj, torturonte barbarisht nnn dhe vllezrit n Kosov dhe ua thoshte atyre shkoqur arsyen e torturimit. Pra, si e dim, veprimtaria lirimtare ka koston e saj, ka sakrificn brenda dhe ne kt e kemi ditur q kur jemi prcaktuar pr t. Harrova t them se akoma m keq e ka psuar edhe Arkatari, nj malsor i mrekullueshm nga Malsia e Tetovs. Jam i vetdijshm se do ta psojn edhe shum t tjer, meq organet jugosllave jan koncentruar ta shprbjn kt Klub. Me bashkveprimtar atje kemi diskutuar dhe kemi vendosur q t mos dorzohemi, t rezistojm duke i shtuar aktivitetet kulturore. Edhe ti je befasuar dhe knaqur sa her e ke vizituar kt Klub t mrekullueshm.
156

Sigurisht e mban mend. U ke folur bashkatdhetarve gjat vizitave n Klub, se presioni i prqndruar i organeve jugosllave ndaj ktij Klubi do t zvoglohet duke hapur edhe shum klube si ky n qytete t tjera. Megjithat, ende nuk po ia dalim t hapim t tjera klube, si dshirojm. Jemi n faz t mir t themelojm t ktilla klube n Bruksel e Bielefeld. Po prpiqemi ta lirojm Klubin jugosllav Rilindja n Mynhen. Po vazhdoj me argumente t tjera. Po e ilustroj kt me nj ndodhi simbolike. N shtpi t malsorit nga Tetova, e njeh edhe ti Saimir Prcn, po palosnim Bashkimin, pr t kursyer q t mos e paguanim shtypshkronjn pr kt. Ishte babai dhe bashkshortja e Saimirit. Ajo sapo kishte ardhur nga vendlindja. Ishin edhe gjasht bashkveprimtar t tjer. N nj ast t papritur, bashkshortja e Saimirit vuri mbi tavolin bizhuterit e saj duke thn: Urdhroni, shfrytzoni kto pr t financuar daljen sa m t shpesht t gazets. Duhet tju vij keq q nuk po e ndihmoni financiarisht. Mirani po detyrohet t jap t hollat e veta q po i fiton duke shprndar natn pamflete e reklama.... Babai i Sajmirit, vjehrri i saj, i brtiti: Nuse, t ka ln mendja, si po na turpron kshtu! Ajo ia ktheu: Jo baba, por kto mi keni bler mua, jan t miat dhe un po vendos ti jap pr botim t gazets. Po m vret ndrgjegjja ti mbaj pr vete, sidomos kur po shoh se ju nuk po e kuptoni q duhet t ndihmoni m shum se sa ndihmat simbolike. Ju dgjova kur u paraqit raporti i ndihmave q kishit grumbulluar. M erdhi keq... Pusho m! e pat ndrprer vjehrri. Pllakosi heshtja dhe far heshtje se! I befasoi shprthimi i papritur i asaj malsoreje, deri ather tepr e heshtur, e cila po na shrbente pa pra me aj, si t ishte kameriere. Me kt ndrgjegjsim t ult patriotik q kan tani do t na duhet koh dhe angazhim i madh q ti ndrgjegjsojm politikisht. Tani pr tani merakun kryesor e kan, si ta ruajn kt status prej emigrantve ekonomik, sepse pushteti jugosllav ua ka futur
157

lepurin n bark. Nuk mund t angazhohen se duan ti ruajn pasaportat e kuqe jugo-sllave. Emigracioni politik shqiptar sht edhe m pr faqe t zez. Pr bandn rreth t vetquajturit Emil Kastrioti, t kam informuar. Emigracion tjetr politik sht ai q prbhet nga t arratisurit nga Republika e Shqipris. Ata jan t prqndruar n Bruksel dhe n Shtetet e Bashkuara t Ameriks. Nga njohurit q kam pr ta, t mbledhura gjat ktyre katr viteve q gjendem ktej, ata jan t organizuar n disa grupime t vogla e qesharake. Kryesisht merren me propagand kundr pushtetit t Republiks t Shqipris dhe me sharje t njritjetrit. Ata as formalisht nuk flasin pr lirimin e trojeve tona t pushtuara. Shumica e udhheqsve t ktyre organizimeve pseudonacionaliste dhe pseudopatriotike kan qen dhe vazhdojn t jen n shrbim t Beogradit. Ta zm drejtuesi e Partis Legaliteti, ()Nderim Kupi, shum vite ka jetuar n hotel Sllavija n Beograd, hotel ky e rezervuar vetm pr bost e kuq dhe delegacionet e huaja, pr kontributin q i kishte br Beogradit. N Bruksel, ta zm, ke nga ata q publikisht koketojn e bashkpunojn me prfaqsit diplomatike jugosllave. Emigracion politik t t arratisurve politik nga Kosova pothuajse nuk kemi. Tani ne kemi filluar t bjm di, por po e sheh se po heqim. Qindra veta jan ndrgjegjsuar, por nuk kan fuqi mendore e financiare q t bjn di me rndsi. Emigracioni politik kroat po i nxjerr disa gazeta e revista t nivelit shum cilsor. Enver Hadri, t cilin ti e njihje personalisht nga koha e shkollimit n gjimnaz t Pejs, n Bruksel sht n krye t nj organizimi mjeran q nuk i ka as dy-tre veta afr vets. Ti vet nuk pranove ta kontaktoje kur ta solla numrin e telefonit dhe adresn e tij. Kjo ndodhi me gjas pr shkak se u skandalizove kur e pe pamfletin q nxjerr ai. Tani UDB-ja duket se ka parashikuar, ta thm pa modesti, pr shkak t angazhimt ton, se emigracioni yn shpejt mund t ndrgjegjsohet.
158

Prandaj po ndrmerr masa preventive duke organizuar rrjet t dendur t udbashve dhe informatorve t tyre. Shum nga kta jan t kamufluar si msues, si diplomat, si gazetar dhe si kategoria e Rezilit, Xhahilit, Nuriut, gjegjsisht Qerosit. Sa pr ilustrim po sjell shmbullin e korrespondentit t gazets Rilindja. Ky far korrespondenti qe m brutal se ata t prfaqsis diplomatike gjat konfrontimeve q ka pasur ky Klub me prfaqsuesit jugosllav. Konkretisht, ai kmbngulte q n emrtim t Klubit t mos prmendej cilsimi puntor shqiptar, por jugosllav. Krkonte q Klubi atje t quhej Klub i puntorve jugosllav, si po quhet Klubi Rilindja n Mynhen, Prparimi n Bruksel dhe ndonj klub i ngjashm. N kt Klub n Dyzeldorf, ku e skterroste ky far korrespondenti, tani mblidhen qindra bashkatdhetar. Lexojn bashkrisht gazetat dhe libra, diskutojn pr gjendjen e tyre dhe gjendjen n Kosov, bejn aktivitete kulturore, mbrmje latrare. Ndihmojn simbolikisht shtypjen e Bashkimit, etj. Po e strprsris, me shpres se nuk po ta keqprdor durimin, se me kt prvoj po mundohemi t organizojm bashkatdhedhatart n metropole t tjera, n Bruksel, Zrich, Gjenev, Mnich, Hamurg, Kopenhagen e gjetiu. Nuk e prmenda Shtutgartin se tani ti je m i informuar. Kam frik se mos aty imponohet si udhheqs Qerosi dhe ne nuk do t kemi sukses. Mirani pushoi. Dukej se ishte lodhur, jo pse kishte folur, meq kt lloj llafazanrie ndrkoh e kishte ushtruar, por sepse kishte folur i ngarkuar me emocione, por edhe me hidhrime pr dizionformatat e shpifjet q po bnin trekatr veta ndaj tij, q ta hutonin Jusufin. Pas nj pauze t vogl Jusufi theu heshtjen: T kam admiruar dhe t admiroj, sidomos pr faktin q je i hapur karshi meje dhe flet pa vetcensur. N dukje i rrept, por pikrisht kshtu t dua un. Ke t drejt, kam hezituar ti diskutoj menjher prfoljet q i kam dgjuar, pikrisht nga individt q prmende. Prmba159

hesha sepse m dukej se ca nga kto sikur t shkonin. Kisha prshtypjen se ti nuk je revolucionar, i diciplinuar n nivelin q un e dshiroja. Meq po bisedojm hapur, t ka rastisur t thuash ndokund se un po i prvetsoj simpatizantt e Frontit n rrethin e Shtutgartit pr ti antarsuar ata n Organizatn q i prkas un? Vet ky dyshim q po shfaq, filloi t prgjigjet Mirani paksa shprthyeshm, tregon se krimbat q po veprojn pr t turbulluar marrdhniet tona kan gjetur njeriun e paprvoj n luftn mbrojtse kundr lufts speciale t UDBs. Kjo ka br q ti t harrosh se un kam propozuar q ti, bashk me Vasilin, duhet t merreni me bashkatdhetart e ksaj ane. Sigurisht edhe me ata q jan simpatizant t Frontit, q t mos kemi nevoj t harxhojm koh, energji dhe financa duke ardhur veprimtar prej rrethins se Dyzeldorfit deri n kto an... Nuk ke nevoj ta zgjassh, u sqarova. Ather po pushojm pak dhe nse na duket e arsyeshme, e vazhdojm kt diskutim tepr interesant. Them q pr mnyrn m t prshtatshme t organizimit t kurbetarve do t duhej t organizonim diskutime m t shpeshta dhe n rreth m t gjer, me pjesmarrs t paraprgatitur me analiza e ide konkrete. Tani, para se t dalim pr pushim n dhom t ndenjs, kam nevoj t m thuash di akoma m t drejtprdrejt q ke menduar ta thuash, por je vetprmbajtur, si thua ti... Mirani nuk i dha koh tjetrit ta bj pyetjen, meq iu shfaq nj dshir t shprehej pr ndrojtjen, vetprmbajtjen. Rndom, si mund ta kesh vn re, un nuk ndruhem t flas pr ato q mendoj e ndiej. Un vetprmbahem ti them t gjitha prnjhersh. Gjrat nuk thuhen vetm sa pr ti thn, por thuhen pr t arritur qllimin. Nse i thua t gjitha pa metodik e takt, paprshtatshm n hapsir e koh, mund t arrish t kundrtn e asaj q synon. Duhet vlersuar gjendjen e disponimin e atij q dshiron ti flassh. Sa pr ilustrim konkret, meq nuk po i gjej shprehjet dhe mnyrn pr ti shpjeguar
160

kto q po mundohem ti shpjegoj, po sjell vetprmbajtjen time pr t ti thn t gjitha pr Sabitin, alias Rrobaqepsin. T fola shum shkurt pr t. U friksova se do t t hidhroja po ti thosha t gjitha njhersh. Q t mos e zgjas deri n monotoni e bezdi, po shtoj konkretisht edhe ca shpjegime pr udhheqsin tnd. Pr t bashkatdhetart n Stamboll m kan folur shum keq. M kan folur ata q nuk merren me thashethme, me prfolje. Jan emigrant pothuajse t natyralizuar n Turqi dhe do tua thosha emrat sikur ti ti njihje. Ata ishin zhgnjyer dshprueshm. Ndrkaq ti m ke folur pr t si pr nj idhull. Sa keq m erdhi kur i dgjova gjith ato gjra. Pata menduar se si mundet q nj intelektual i kalibrit tnd, t udhhiqet nga nj diletant, me paraqitje skizofrenike. Akoma m keq do t m vinte po qe se ti do t prisje edhe m gjat q ai t t lajmrohet pr t t udhhequr. Parandiej se do t zhgnjehesh nj dit, si jan zhgnjyer bashkatdhetart tan n Turqi. Pr kto zhgnjime t tyre m konkretisht do t flasin ca bashveprimtar tan t mrekullueshm n Bruksel, t cilt vijn nga Turqia. Ata do t kesh rastin ti takosh s shpejti. Nga ato q m ke treguar se t ka antarsuar Rrobaqepsi dhe se ai t ka bindur se Lvizja sht organizat e madhe, pr kt t dytn nuk m sht mbushur mendja. Pr kt organizat ende nuk dihet gj n Kosov dhe nuk mendoj se sht themeluar pr ta mbajtur konspirativ emrin dhe veprimtarin, por pr t br punn q do t duhej t ndihej nga t tjert. Nuk besoj se nj organizat e madhe duhet dhe mund ta fsheh emrin e saj. Po ti them kto, meq n emr t ilegalitetit dhe konspiracionit disa kreten mund t bjn shum shprdorime. Ja, a nuk e kemi shmbull konkret Grupin Komunist Zri i Kosovs dhe sidomos kryetarin e tij, Rezilin, i cili n emr t konspiracionit, t centralizmit demokratik, i dha urdhr t kobshm Vasilit. Un mbajta ca shnime sepse ke ngritur tema interesante pr t diskutuar n t ardhmen. Jo t gjitha mendimet m plqyen, por mir
161

bre q i shprehe. Po e prseris edhe nj her: Mendoj se do t na duhet t organizojm takime pr t trajtuar tema t llojllojshme. Ne akoma nuk e ditkemi se cila form e organizimit sht m e prshtatshme, sado q angazhohemi shum pr t ndrgjegjsuar bashkatdhetart dhe pr ti afruar ata. T dy doln n dhom t ndenjs me nj lehtsim t kndshm. Askush deri ather nuk i kishte penguar, as edhe duke hapur dern e dhoms se puns pr t pyetur nse kishin nevoj pr t pir gj, si bnte ndonjher bashkshortja e Jusufit. 9. Sot (e shtun), Jusufi, Bardhi e Mirani u takuan me Vasilin n nj lokal n priferi t Shtutgartit, buz rrugs q vinte nga Ludwigsburgu. Vasili i informoi se t nesrmen, n orn 16.00, Rezili e kishte urdhruar ta priste n banes. Vasili ishte i mendimit q skenari ndaj Rezilit duhej t prfundonte nesr. M nuk kishin far t hulumtonin. Tashm mendimet e secilit anonin nga vlersimi se Rezili sht udbash dhe jo se vepron si ia thot mendja e tij. Edhe un jam i nj mendjeje me Vasilin. Nuk kemi pse ta hetojm tutje. Nesr duhet t marrim qndrim, tha Mirani. Un, tha qetas Jusufi, nuk do t jap mendim, sepse mund t m keqkuptohet si subjektive. N kt ngjarje jam viktim. Por, gjithsesi ju duhet t gjykoni me urtsi. Jusufi po reflektonte me qetsi e urtsi sepse, si e thoshte ndonjher, rruga e zgjedhur ishte me rreziqe dhe se vendimin pr t br atentat, nse e kishte marr UDBja, e bnte krenar. Ishte edhe nj dshmi se punonte mir e shum pr popullin e tij t robruar. Tani sht n dorn tuaj se si do ta mbyllni kt episod t shmtuar, por po vetkuptohet se far meriton ky qelbanik shqipfols! prfundoi Bardhi.
162

 Un them q nesr t shkojm n takim, tha prap Mirani. Ai nuk duhet ta dij derisa t ballafaqohemi aty pr aty, se ne do t jemi t pranishm. Ne do ta presim Rezilin n dhom dhe do ta detyrojm t flas se kush ia ka dhn urdhrin, cilt jan kolegt e tij t tjer n shtett perndimore etj. N takim them t jet i pranishm edhe Maksi. Ti, iu drejtua Jusufit, do t kesh rastin ta shohsh, madje edhe t flassh me kriminelin q sht hallk urdhruese pr vrasjen tnde. Prania jote do t ndihmoj t gjykojm me urtsi, si po na kshillon. Un, n fakt, jam pr prznie t tij q ktej, si veprova me Fekir Dalann., sepse nuk na ka hije dhe nuk kemi t drejt ta vrasim ktu. Ky shtet ka ofruar punsim pr mbi shtatdhjet mij puntor nga Kosova dhe nga viset e tjera shqiptare n Jugosllavi, po na strehon e toleron edhe ne. Se mos ka hetuar gj Rezili dhe po na prgatit ndonj kurth! shprehu dyshimin Bardhi. Ju siguroj, e mori fjaln Vasili, se nuk ka asnj dyshim. Pas takimit q kishim n banesn e tij para dy javsh un taktizova me t duke e krcnuar se do t marr hak edhe ndaj Miranit, pasi ta kem kryer me Jusufin, pavarsisht nse do t m jepte leje ai. Rezilit iu b qejfi dhe kto dit e ka rritur besimin dhe simpatin ndaj meje. Mir, ta lm t takohemi nesr n banesn e Vasilit, shtoi Jusufi me nj qetsi t ekulibruar, dhe aty pastaj, duke par e duke br, si i thon nj fjale. Jam dakord, miratoi Bardhi. E lam pra t takohemi nesr n orn 14.30 tek un? pyeti edhe nj her Vasili. T gjith miratuan takimin dhe planin prkats. Un dhe Vasili po shkojm n Nrnberg. Sonte do ta kalojm natn t Maksi. Nsr bashk do t kthehemi, shpjegoi Mirani duke ln t vetkuptohet se nuk kishin pse t humbnin m koh n at lokal.
163

10. Para ors 14.30 n dhomn e Vasilit n konviktin pr puntor t huaj t firms ITT n Esslingen, ishin t pranishm Jusufi, Mirani, Bardhi, Vasili dhe Maksi. Diskutuan planin teknik t takimit. Pikrisht n orn 14.24 Mirani e Bardhi, t fshehur n dhomn e dushve, pran hyrjes kryesore t katit, dgjuan hapat e Rezilit duke u ngjitur shkallve. Nuk kishin pse t dyshonin se mund t ishte dikush tjetr, meq dita ishte me diell dhe pothuajse t gjith gastarbajtert ishin n qytet. Rezili hyri n korridorin e katit t dyt, u kthye n t djatht drejt dhoms. Parakaloi dhomn me dusha, dera e se cils ishte ln gjysm e hapur. Po ecte prgjat dhoms ngjitur q ishte para asaj t Vasilit. N at dhom banonin dy puntor italian, t cilt n ato aste nuk ishin t pranishm. Rezili trokiti sinjalizueshm n dern e dhoms s Vasilit. Nga brenda u dgjua zri i lart i Vasilit: Hyr!. Ai hapi dern dhe sapo pa t tjer n dhom ulriti me trbim: Tradhti! Prplasi dern q t ikte, por prapa hasi n Miranin e Bardhin. Mirani i thirri: Prpara! Hyr n dhom! Dorn e mbante n xhep t xhupit drejtuar Rezilit si t kishte revole n dor. Pastaj iu drejtua Bardhit: Kontrolloje! Bardhi nuk i gjeti gj dhe ia dha t shtymn. E detyruan t ulej. Rreth tavolins, q ishte midis t dy shtretrve, ishte ulur Jusufi, n t majt, afr tij duhej t ulej Mirani, n t djatht ishte ulur Maksi dhe pran tij duhej t ulej Bardhi. N krye t tavolins ia kishin ln vendin Rezilit, t cilin tashm e urdhruan t ulej. N fund t tavolins, prball Rezilit ishte caktuar vendi pr Vasilin, i cili u ul i fundit. Sapo u ul Vasili nxori nga brezi revolen, nj collt t bardh dhe e vuri at para vetes mbi tavolin, duke folur: Njri nga ju t dy, Rezil e Jusuf, jeni t UDBs! Ne do t dgjojm ballafaqimin tuaj dhe n fund do t marrim vendim! Vasili i dha pesh zrit duke ruajtur qetsin, si e karakterizonte, pa e ngritur zrin, edhe pse e dinte se nuk kishte njeri n at kat t konvi164

ktit. Jusufi u befasua kur Vasili vendosi mbi tavolin revoln. Edhe m shum u befasua se si e nisi ballafaqimin. Rezili thatim, turimpreht, ishte zverdhur i tri, dridhej si pul e lagur. Mirani, Bardhi e Maksi kishin drejtuar shikimin drejt Rezilit pr ta par syrratin e tij. Ju betohem n flamur e n ideale, filloi t prgjigjet Rezili duke u dridhur si shevari n uj dhe me z pothuajse t prvajshm, un nuk jam udbash... N cilin flamur dhe n cilat ideale na betohesh, kriminel!? ia ndrpreu fjaln Mirani me z t prer. Ktu je pr tu rrfyer dhe jo q t betohesh. Nuk na bindin betimet e tua t rrejshme! Ather po mbett t jem un udbash, zuri t flas Jusufi me qetsi paksa t humbur. Ti Rezil nuk m njihje prpara. U informove posa u arratisa nga Kosova, pothuajse para meje. Akoma pa m njohur dhe pa filluar un ndonj veprimtari, ti fillove t shpifje te bashkatdhetart: UDBja ka drguar Jusuf Grvalln, nj udbash t rrezikshm, pr t survejuar shqiptart patriot dhe pr t prar Grupin Komunist Zri i Kosovs. Kto shpifje i bje publikisht, kryesisht n stacion t trenit n Shtutgart, q kur u arratisa. Sado q asgjkundi nuk isha przier n punt e Grupit tuaj. S fundi ti i dhe urdhr Vasilit t bj atentat ndaj meje... Meq Jusufi u ndal, Mirani nuk e kuptoi nse e kishte mbaruar fjaln. Megjithat, iu drejtua Rezilit: Si i komenton ti kto q tha Jusufi? Pr zotin nuk jam udbash! tha Rezili m z t prvajshm. N besn tuaj, mos m vrisni! I thua vetes komunist dhe betohesh n zot!? e ndrpreu Mirani. Prgjigju n kto q tha Jusufi dhe mos humb koh me betime e lutje prgjruese! T gjitha i kam br kok n vete, se ashtu ma ka thn truri im i smur, u prgjigj Rezili blbzueshm e prvajshm. Ju lutem t ma falni jetn!
165

 Si qe n gjendje t dinte truri yt i smur se Jusufi u arratis n Gjermani akoma pa hyr ky tamam n Gjermani? e pyeti Mirani. M kan informuar shokt, mezi foli ai. Si i kan emrat? pyeti prap Mirani. Nuk ua di emrat. M kan telefonuar nga Kosova dhe m kan treguar, por jan friksuar t mi tregojn emrat n telefon. N ka u mbshtet truri yt i smur kur mori vendim ta urdhronte Vasilin pr t br atentat n Jusufin? qe Mirani tashm n rrol hetuesi. Vetvetiu gjykova, meq mendova se erdhi n rrethin ton pr t penguar veprimtarin ton revolucionare dhe pr ti identifikuar antart e Grupit ton, tha tjetri. Mirani shikoi t gjith me radh nse donte ta merrte ndonjri fjaln. Meq t gjith po prisnin t vazhdonte ai ta merrte n pyetje, vazhdoi: Prse ta tha truri yt i smur q ta shash para shum viteve revistn kroate Nova Hrvatska, duke lavdruar gazetn e Beogradit Novosti dhe pr kt t hash thik nga kroati q u ofendua? Truri yt q n gjendje t komandoj konsullin jugosllav q t t vinte prdit pr vizit n spital? Truri yt dirigjoi shtypin jugosllav t shkruante me pompozitet pr patriotizmin tnd jugosllav pas atij rasti? Truri yt organizoi tubimet me emigrant, kur shkonin pr pushime n Kosov dhe n ato tubime titistt pushtetar t Kosovs flisnin pr heroizmin tnd? Truri yt ta tha t bashkjetosh me serbe, duke u reklamuar publikisht si antiserb? Truri yt ta tha t themelosh organizat t shpifur, gjoja ilegale, marksiste-leniniste? Truri yt i smur diti t mashtroj e manipuloj kta dy patriot t ndershm dhe shum t tjer deri n at shkall, sa ti japsh urdhr Vasilit pr atentat?... Ju lutm, ma falni jetn! mezi e shqiptoi lutjen Rezili nga vaji e ngashrimi, duke vendosur kokn mbi tavolin dhe duke i rn me grushta her koks e her tavolins.
166

Pr habi t t gjithve Jusufit filluan ti mbushen syt me lot. Tek tani po e shihnin se sa i brisht e sentimental ishte. Ai rrmbeu fjaln edhe pse Mirani e kishte ndrmend ta vazhdonte serin e pyetjeve. Ju lutem, ma falni mua jetn e tij dhe lreni t zhduket prej ktej kt udbash frikacak! Mos, Baca Jusuf, t lutem mos na krko kaq shum! shprtheu befas Vasili, pa e mbaruar tjetri fjaln. Si ti nxjerr goja kto fjal, Jusuf Grvalla? pyeti Maksi. Ai dha urdhr t t merret jeta, ti tani na lute q tia falim ktij udbashi kriminel jetn! Nuk dua ta argumentoj lutjen time, foli Jusufi. Kshtu po ma thon ndjenjat, ngase po m vjen gjynah si po qan ky zuzar. Ky frikacak sht viktim e zuzaris s tij. Ka pranuar ti shrbj UDB-s, por jo asaj t Kosovs, por UDB-s serbomadhe t Serbis, si shum shqiptar t mjer, frikacak e interesxhinj dhe tani i duhet t punoj sipas urdhrave t eprorve serbomdhenj. Prandaj t ma falni jetn e tij q ti jepet shans t dezertoj nga ajo struktur antishqiptare. Ke t drejt t shprehesh mendime, iu drejtua Mirani, si ke t drejt t na lutesh tia falim jetn, por mos insisto t ta miratojm, si ta thon ndjenjat e tua sentimentale t momentit. Ather, po vendoset ta vrisni at, duhet t m vrisni edhe mua! kundrshtoi kushtzueshm Jusufi, tashm me z m t qart e m t fuqishm. Ai e parandjeu rrezikun se aty, para syve t tij, mund t ndodhte ekzekutimi i Rezilit. Shkove larg, Baca Jusuf, m more n qaf, iu drejtua Vasili i egrsuar prbrenda, por duke ruajtur vendosmrin e qetsin e jashtme. Dgjoni ktu, shok, ndrhyri Mirani, edhe un jam me Jusufin sepse, n fund t fundit, ky ishte viktima e mundshme q tani po shfaq kaq zemrgjersi. Pr kt ky ka m se shumti t drejt morale n marrje t vendimit kolektiv. Por, ky zuzar, mir ia gjeti cilsimin Jusufi,
167

q friksohet kaq shum nga gjykimi yn, duhet t plotsoj kushtet q po i formuloj: Ta ndrpres veprimtarin udbeske ose t iki nga Gjermania, ta dorzoj gjith dokumentacionin e Grupit Komunist Zri i Kosovs, t mos provoj m t bj krime t tjera! Jeni dakort me propozimet e mia? T gjith po shikonin njritjetrin. Hezitonin sekush t prgjigjej i pari. Pas pak astsh Vasili tha: Un po pajtohem me t dy, sado q po detyrohem t shkel mbi vetn time. Do ti plotsosh kushtet q ti caktuam? iu drejtua Mirani Rezilit, pa pritur mendimin e Bardhit e t Maksit. Po ju betohem se i pranoj, jan kushte tepr simbolike n krahasim me faljen e jets q po m bni dhe pr kt do tju jem mirnjohs, pr jet t jetve, u prgjigj me z prvajts Rezili. Tani na u shporr nga syt dhe m telefono sa m shpejt kur ti kesh grumbulluar t gjitha dokumentet q ti zhdukim! e urdhroi Mirani. Rezilit mezi po i bnin kmbt t ngritej. Nisi t zgjas dorn pr tu prshndetur, por asnjri nuk ia pranoi. Uli kokn si i dhier dhe doli prjashta pa thn m asnj fjal. N dhom ra heshtja. Vasili mori revolen nga tavolina dhe e vendosi n dollap. Pas disa astsh heshtjeje u ndie Jusufi: Jua paa pr borxh q m dgjuat. Atij tashm i ishte kthyer dukshm qetsia dhe po fliste me zrin e natyrashm. Sa burr i dhmbshm e sensibil q qenke! iu drejtua Mirani. T kam ditur pr pak, por jo pr kaq shum. Prcaktimin tnd q t merresh me organizim t veprimtaris lirimtare kjo natyr do ta pengoj. Pastaj, ne qem marr vesh se nuk do ta gjykonim me vrasje dhe as q do ta vrisnim, donim vetm ti bnim presion q ta tregonte t vrtetn...
168

 M tmerroi revolja q nxori mbi tavolin Vasili. M preku vaji i atij zuzari mjeran. Sesi mi preku emocionet dhe m bri t m vinte gjynah, u prgjigj Jusufi. Un nuk do ta kisha lshuar kaq leht, si vepruat ju, u shpreh Bardhi i cili kishte heshtur gjat gjith kohs. As un, miratoi Maksi. Ai kriminel e ka pasur plumbin hak! Edhe un, e mori fjaln Vasili tashm bukur i natyralizuar, e pata t vshtir t shkel mbi veten time. Pothuajse e kisha vendosur t mos i prmbahem vendimit q kishim marr prpara. Por, shpirti i but i dhe lutjet e tua, Baca Jusuf, m detyruan t heq dor nga dnimi kapital. Ne e falem, mori fjaln Mirani, por parashikoj se ai nuk do tju prmbahet kushteve q i vum dhe ai formalisht i pranoi. Ai zuzar kriminel sigurisht u friksua, por m shum u friksohet eprorve t tij, sepse ata nuk jan njerzor si ne. Kjo vart nga komandimi i eprorve t tij. Ne duhet ti ruhemi. Ai mund t bhet edhe m i rrezikshm dhe m finok. UDBja nuk e ka t vshtir t bj atentat n do koh, ndaj kujdoqoft, por ajo preferon t gjej ekzekutor shqiptar, si n kt rast q e prjetuam. Prmes atentateve, UDB-ja synon t fus prarje midis nesh, t na komprometoj para opinionit gjerman. Ne duhet t diskutojm n mnyr t shtruar pr tu aftsuar q t identifikojm paraprakisht udbasht dhe informatort e tyre, para se ata t deprtojn n radht tona. Mnyra t tjera t sofistikuara, si jan informatort nga radht e brndshme t UDB-s, q do t na informonin pr t tillt, nuk kemi. Na mbett t jem vigjilent ndaj mnyrave t sjelljes e t veprimit t individve q t gjykojm nse jan shrbtor t UDB-s t cilt mundohen t penetrojn n radht tona. Kshtu do t prsosim vetmbrojtjen nga sulmet e tyre, jo vetm fizike, por edhe dezinformuese, prarse e diversioniste. UDB-ja e Beogradit, pos UDB-s s Kosovs, do t dynd q tani n rrethet tona njerz t saj dhe ne duhet t aftsohemi ti identifikojm, izolojm e bllokojm.
169

 Shprndahemi dhe kto tema i diskutojm n t ardhmen! tha Bardhi. Atij akoma nuk i kishte dal gjith inati pr vendimin q morn.

Ditve n vazhdim, Rezili, Vasili, Maksi dhe t tjer antar t Grupit Komunist po grumbullonin dokumentacionin. Pas dy javsh u mblodhen Jusufi, Mirani, Bardhi, Vasili, Maksi, Rezili dhe disa antar t Grupit, q t shihnin dokumentacionin e grumbulluar. Aty u vrtetua se shumica e dokumentacionit ishte fotokopjuar. U b debat i rrebt pr vendndodhjen e dokumentacionit origjinal, u akuzua Rezili se at dokumentacion ia kishte dorzuar eprorve t tij, u fjalosen dhe n fund u vendos t digjeshin ato q u grumbulluan n prani t tre vetave: Bardhit, Maksit dhe Rifatit, n banesn e t cilit bhej kjo mbledhje. Gjat djegies iu dha e drejta pr t asistuar edhe Rezilit. Ata gjeten nj vend t prshtatshm n natyr dhe i dogjn. Bardhi, Maksi dhe Rifati u kthyen pr t treguar se dokumentacionin e dogjn, ndrsa Rezili kishte ikur q andej, sepse u bind se nuk ishte m i dshirueshm t kthehej.

170

KAPITULLI IV

N shtator qe caktuar t mbahej kuvendi vjetor i Klubit t puntorve jugosllav Rilindja n Mynhen. Mirani bashk me tre aktivist t Klubit t puntorve shqiptar Emin Duraku t Dyzeldorfit shkuan n at Kuvend pr t prkrahur aktivistt patriot t Klubit Rilindja. Ata kishin punuar me antart, q t zgjidhnin nj kryesi, e cila kt Klub do ta pavarsonte nga tutela e konsullats jugosllave. Ekspertt e konsullats dhe ata jasht saj kishin sajuar skenar t sofistikuar. Ata udhzonin nj treshe shqiptare, informator t konsullats, rrjedhimisht t UDB-s, q t ricikloheshin si kryetar t ktij Klubi. Treshja prbhej nga Garipi, Rrahmani dhe Bedriu. Meq konsullata kishte paracaktuar q kryetar t radhs ta bnin Garipin, i kishin dhn t drejt ktij t bnte fushat zgjedhore pr vete, duke shar dy partnert e tjer. Garipi, sipas atij skenari, pos t tjerash, propagandonte pr vete: Me votoni mua se un jam br patriot, jam vetdijesuar se nuk duhet t rrim m nn tuteln e konsullats jugosllave. Rrahmani dhe Bedriu jan shrbtor t konsullats dhe t UDB-s. Po qet patriot duhet ti urrenti, t mos i votoni, madje edhe ti przini nga Klubi. Aktivistt patriot bnin fushat kundr t treve, duke shpjeguar se q t tre jan t t njjts hord, q dirigjohen nga konsulli, por q tani kan zgjedhur kt metod mashtruese. N kuvend asistonte edhe Mirani me t tre aktivistt e Klubit t Dyzeldorfit. Kjo prani e tyre shqetsoi treshn q kishin vendosur ta bnin kryetar Garipin. Mirani nuk duhej t eksponohej me marrje t fjals sepse ishte i anatemuar si armik i Jugosllavis. Ai ishte i pranishm,
171

por duhej t mos hetohej q ishte aty. Prfundimisht fitoi Garipi duke mbajtur nj fjalim t zjarrt patriotik, kryesisht kundr dy gjoja ishbashkpuntorve t tij, mnyr kjo tepr sugjestive pr ti prfituar votat. N mbarim t Kuvendit Mirani kritikoi aktivistt q humbn votimin, ngaq nuk kishin ditur t bnin fushat efektive. I njohuri i Miranit, Bardhec R., q banonte n Mynhen, e ftoi at me shokt t flinin tek ai. Sapo shkuan para pallatit (rreth ors 23.00), gjat parkimit u gjenden rastsisht pran makins se Bardh Grvalls. Nga makina e Bardhit doli Jusufi. Kur i pa u prshndet tepr formalisht dhe e shkputi Miranin anash. Tjetri mendoi se Jusufi kishte ti thoshte di me rndsi. Mirmbrma! Nuk thuhet kot se rasti sht mbret i bots. Ja ku u takuam. A kemi ndonj t re? Mos edhe ju jeni mysafir te Bardheci? Nuk e njoh kt far Bardhecin, tha Jusufi i nevrikosur, paskan t drejt ata q m kan thn se ti po m survejon intensivisht. Edhe ktu m paske ardhur prapa. Q sonte do ti ndrpresim marrdhniet derisa t sqarohen arsyet se prse po m survejon me kaq prkushtim. Mos ia fut si kau pels! foli hidhrueshm Mirani. T gnjejn ata maskarenj. Ne na mori nga Klubi Rilindja Bardheci, i cili e paska banesn ktu. Nga ta dinim ne q n t njjtn koh do vinit edhe ju? Survejuesi do ta kishte mnjanuar ballafaqimin fizik... Ne jemi mysafir t Minush M. dhe jo t Bardhecit. Ta thash mendimin tim dhe nuk do t diskutojm m ktu. Nuk po e duroj gjendshmrin tnde pr tu nxjerr edhe nga kjo situat tepr flagrante. Prit t sqarohemi se ky vrtet sht nj keqkuptim! e luti Mirani, por tjetri u largua duke i thn ftohtsisht: Mirupjekshim! Miranin e hidhroi kjo sjellje dhe ky fajsim q i bri Jusufi: E ke gabim dhe nuk po t ka aspak hije t sillesh kshtu prudshm, duke m provokuar t humb durimin. Po m fajson pa asnj arsye. Natyrisht q edhe un do ta respektoj vendimin q ma komu172

nikove... Mirani pa se Jusufi kishte prshpejtuar hapin dhe kot do ti fliste m shum. Tjetri nuk po e dgjonte m. U ndal dhe bri sikur po rregullonte pantallonat, q t tjert t mos e hetonin se Jusufi po largohej nxitueshm prej tij. Bashkatdhetart e tjer bashk me Bardhin kishin arritur para ders se hyrjes n pallat dhe po e prisnin Jusufin e Miranin. U bn t gjith s bashku dhe filluan ti ngjitnin t njjtat shkall. U ndan duke u prshndetur, meq Bardheci e kishte banesn n katin e 2t, ndrsa Minushi n t 3tin. Asnjri nuk e dinte se far kishte ndodhur pak m par midis Jusufit dhe Miranit. Sapo hyn n dhom t Bardhecit filluan analizat pr humbje t zgjedhjeve, ndrkoh q Mirani po rrinte i heshtur, duke analizuar prplasjen me Jusufin: Edhe sa koh do ti duhet t msoj se si duhet t mbrohet nga dezinformuesit prars? Vrtet, duhet ta pranoj un akuzn q m bri n mnyr tepr naive dhe far qndrimi duhet t mbaj karshi ksaj? Po Minushin, kt lahper, pse e vizituakan Jusufi e Bardhi!? Mbase nuk e njohin. Po si qenka sajuar kontakti i tyre me t ...!? Miran! i thirri Kuneja, bashkshortja e Bardhecit, e cila e njihte dhe e respektonte Miranin, meq ishte shoqe me kunatn e tij, Sabrushin. Mir se t ka pru Zoti dhe mos u mrzit pr humbjen n Klub se ktu nuk jan shqiptart e mir si n Dyzeldorf. Atje mu ka rritur ymri sa her kemi ardhur. Ktu fare nuk i ln grat t hyjn n kt t shkret klub t pijanecve, delenxhinjve e udbashve. Jo Kune, jo, nuk jan ktu shqiptart m t kqij se n Dyzeldorf. Mynheni nuk ka shpallur konkurs q ktu t vijn vetm shqiptart e kqij. Ktu po mungojn t mirt e guximshm pr t br pun patriotike. Ktu, meq sht m afr Kosovs, pr do fundjav po vijn udbash prej andej dhe po i manipulojn e friksojn shqiptart. Ka ardhur koha q t angazhoheni ju grat, sepse burrat i keni frikacak dhe
173

ran n provim edhe sonte. Plasi e qeshura duke ia ndrprer prgjigjen Miranit. Mos na poshtro kaq rnd n sy t gruas! Nuk po mundemi m mir dhe m shum sepse, e the edhe ti, ktu jan t angazhuar shum udbash dhe at treshen e kemi shum t strvitur, u mbrojt Bardheci. N dhomn e Minushit nuk kishte gjallri, meq Jusufi ishte i vrnjtur. Fodullku i mujshm i Minushit nuk po e nxiste Jusufin t fliste. Ai njihej me Bardhecin, si fqinj q ishin, por nuk kishin hyrje-dalje te njritjetri, meq Minushit i kishte dal nami pr qejflinj femrash, pas t cilave harxhonte fitimet q i kishte nga kontrabanda. Madje flitej se kohve t fundit po shkonte me nj serbe t bukur. Ai tani po u krekosej Jusufit e Bardhit si patriot i madh dhe kta po i besonin, me bindjen se at duhej ta ngarkonin ti koordinonte aktivistt patriot n Mynhen. Po i besonin, meq nuk e njihnin. Edhe Bardhi po habitej me qndrimin e heshtur t Jusufit sa q, kur Minushi shkoi n kuzhin, nuk u prmbajt pa e pyetur. Tjetri nuk dnjoi t prgjigjej. 2. Pas dy ditsh Jusufi i shkroi letr Miranit ku i komunikonte ndrprerjen e bashkpunimit. Ndr arsyet kryesore prmendte survejimin dhe aventurat e ppjekjes pr blerje t armve. Mirani iu prgjigj me nj letr t gjat n t ciln ia demantonte arsyetimet po, megjithat, nuk mori prgjigje. N kt gjendje Jusufi nisi botimin e revists Lajmtari i liris. Mirani i shkroi srish duke ia rikujtuar se ai ishte i interesuar t rivendosej bashkpunimi. Prap nuk mori prgjigje. Kjo gjendje vazhdoi derisa Jusufi e Mirani u takuan n festn e 28 Nntorit, n Nrnberg. N manifestim Jusufi bri nj diskutim, jo fjalim, por shum prmbajtsor. Q t dy kishin presion nga Vasili e Maksi
174

pr t rivendosur bashkpunimin. Ata me t dy mbanin lidhje dhe iu bnin prher lutje q t pajtoheshin e t bashkvepronin. Jusufi e kishte porositur Vasilin q t bnte shprndarjen e Lajmtarit t liris, por t mos i tregonte Miranit se kush po e botonte. Gjat fests Jusufi e Mirani u pajtuan dhe u morn vesh q t botonin numrin tjetr t Bashkimit. Gjat dhjetorit e prgatitn bashkrisht dhe e dorzuan n shtyp, duke i vn n ballin njoftimin: Viti i 3t i botimit, nr. 1, janar 1981 3. N prag t Vitit t Ri 1981 Vasili i telefonoi Miranit q t shkonte tek ai n Esslingen. Nuk ia tregoi arsyen konkrete, por i tha se e pret te Nazimi. Vasili kishte vendosur t shkonte n Kosov. Para se t nisej donte t takohej me Miranin. T premtn pasdite, sapo Mirani arriti n Esslingen, shkoi n banes t Nazim Ramazanit, q vinte nga rrethi i Tetovs. Aty Mirani, pos mikpritsve, gjeti Sadi Bakajn. Prballimi fizik me t e hutoi, sepse vazhdimisht e kishte refuzuar krkesn e njerzve pr ta takuar. Mirani e mbante mend vllan e Sadiut, Ramn, si patriot t devotshm. Ai ishte njri nga bashkorganizatort kryesor t demonstrats n Pej, n nntor t vitit 1968. Ather Mirani ishte katrmbdhjet vjear dhe dallimi n mosh nuk e kishte penguar t njihej mir me Ramn. N vitet e pastajme edhe Sadi Bakaj kishte br emr si student i mir n Shkolln e Lart Pedagogjike n Gjakov, n drejtimin pr gjuh dhe letrsi shqipe. Njherit prflitej si pr nj qejflinj. Pastaj ishte hedhur edhe n aventura t tjera, n bixhoz, degjenerim e pija, q rndom onin drejt koketimit me struktura t UDBs. Edhe t afrmit kishin filluar ta prflisnin. Para daljes se Sadiut n Perndim ishte sajuar nj arratisje e tij nga burgu i Gjilanit. Patrioti veteran Nesim Guri, nga fshati Grkoc i Pejs,
175

i cili ishte n farefisni me Miranin, ishte informuar pr daljen e tij nga burgu i Gjilanit dhe prej andej n Perndim. Kt informim Nesimi e kishte nga Rama, me t cilin ruante marrdhnie e miqsi prej vitesh. Ata t dy ishin veprimtar t angazhuar dhe kishin vujtur pr kt n burgjet jugosllave. Nesimi menjher ishte shqetsuar se mos Sadiu po drgohej nga UDBja pr ti br ndonj paudhsi Miranit. Ai dinte pr veprimtarin e Mirani, sepse mbante lidhje t fshehta me te. Por, m prafr ishte informuar nga nj vizit befasuese q Mirani ia kishte br atij n fshat, n vitin 1979, shoqruar nga Vasili. T dy s bashku kishin shkuar fshehurazi, natn, q t mos u binin n sy fqinjve t Nesimit. Ajo vizit nuk ishte paralajmruar dhe Nesimi e prjetoi si nj surpriz t kndshme. Sapo ishin takuar, pas shtrngimeve prqafuese, Nesimi kishte urdhruar t vllan, Remn, q t merrte armn dhe t bnte roje prjashta. N kt vizit Vasili kishte sjell me vete edhe material propagandistik. Ai ishte i prcaktuar q n do koh e lvizje t shprndante materialin, i cili shtypej n Perndim, por q e fuste n Kosov fshehurazi, me mjeshtrira q vetm atij i shkonin prdore. Kur Nesimi mori vesh pr dalje t Sadiut n Perndim, u angazhua t gjente mundsin sa m t shpejt pr ta informuar Miranin. N kt prpjekje ai gjeti Zymerin, nj farefis i tij dhe i Miranit. Meq kishte besim tek ai, e porositi t shkonte urgjentisht te Mirani. Kur Zymeri e gjeti Miranin n banesn e tij n Bochum, e bri me dije se e kishte drguar Nesim Guri me nj porosi konkrete: Andej do dal Sadi Bakaj. Ruaju nga ai! Kam frik mos po t shkakton ndonj t keqe. Mos u tako me t! Kam dro q UDBja po e drgon me mision konkret.... Zymeri nuk e njihte personalisht Sadiun. Ai, n fakt, kishte mbajtur mend vetm porosin q i kishte dhn Nesimi. Mirani e kishte marr seriozisht kt porosi. Nuk kishte pranuar ta takonte, sado q Sadiu nj her i kishte shkuar te banesa, por nuk e kishte gjetur aty. Dhe mir q nuk e kishte gjetur sepse do t ziheshin fizikisht. Pastaj ai i onte
176

fjal prmes bashkatdhetarve se dshironte ta takonte, t rrfehej dhe t bhej bashkveprimtar. Vasili ishte takuar me Sadiun para disa muajve, prkundr porosis se Miranit. Pr kt i kishte treguar m von Miranit, me arsyetim se nuk i prballonte lutjet e Demushit, bashkveprimtarit t tij t ngusht. Mirani ishte hidhruar dhe e kishte qortuar. Vasili i kishte krkuar t falur. Meq t gjitha prpjekjet pr tu futur n rrethin e bashkveprimtarve n Gjermani i kishin dshtuar, Sadiu ishte vendosur prkohsisht n qytetin e Sant Gallenit t Zvicrs. Atje jetonte, punonte dhe vepronte Kadri Zeka, si i strehuar politik. Sadiu kishte shkuar atje me detyr, ta survejonte Kadriun, si do ta merrte vesh m von Mirani. Her pas here, ai shkonte edhe n Bruksel, n Paris e gjetiu. Ishte usta i falsifikimit t dokumenteve pr udhtime. Megjithat, ai nuk po i shptonte syrit t mpreht t emigrantve, t cilt i kishte porositur Mirani. Sa e pa Sadiun n banes te Nazimit, ia njohu surratin, sado q kishte m shum se dhjet vjet q nuk e ishin takuar. Nazimi ia prezantoi Sadiun me emrin Rrustem. Me kt emr kamuflues e kishte prezantuar Vasili kur e kishte sjell aty Sadiun, pr ta vn n konak. As prezantimi kamuflues nuk e bri Miranin t dyshonte. Vasili nuk gjendej n banes t Nazimit. Ai ishte n qytet pr t br blerjet e fundit para se t nisej pr n Kosov. U prshndetn tepr ftoht e tepr formalisht. Mirani shtirej sikur nuk po e njihte. Zuri vend n n kanape dhe po mendonte rreth t papriturs. Po i vinte keq nga familja e Nazimit q i kishte rn hise ta kishte brenda nj imoral dhe spiun t UDBs. Pas pak Mirani mori vesh se Sadiu kishte me vete edhe dashnoren e tij, kur ajo hyri n dhom t ndenjs nga dhoma tjetr. Ai ishte informuar m hert nga bashkatdhetart e Malnajes se Gjilanit, ku Sadiu kishte punuar si msues n shkolln 8-vjeare. Aty ai e kishte mashtruar at minorene q ti bhej gruaja e tij e dyt, duke e pasur nxnse. Pr kt ishte prja177

shtuar nga msimdhnia dhe ishte burgosur e dnuar. Po bashkatdhetart e asaj ane i kishin thn Miranit se UDBja e kishte rekrutuar Sadiun gjat vuajtjes s dnimit dhe pastaj e kishin prdorur at pr ti hetuar t burgosurit pr veprimtari patriotike. Pr kt qllim UDBja e kishte transferuar nga qelia n qeli, ku mbaheshin t mbyllur patriott. E kishin ln me secilin nga disa dit q tua nxirrte informatat pr veprimtarin e tyre t fsheht. UDBja, e kishte hetuar talentin e tij prej aktori. Ai i mrekullonte dgjuesit kur recitonte poezit e rilindsve. Tani ky Sadi po e mbante pas vetes at minorene t mashtruar dhe dnjonte ta sillte edhe n familjen atdhetare t Nazimit. Brenda atyre asteve Mirani po i sillte npr kok t gjitha njohurit pr Sadiun. Ishte n dilem t vazhdonte t rrinte sa t vinte Vasili, apo t ikte. Mjaftonte vetm krimi q ai kishte br ndaj nxnses se tij katrmbdhjet vjeare q ta urrente skajshmrisht. Gjat prpunimit t t dhnave pr Sadiun, sado q se kishte t nevojshme, Miranit iu kujtua takimi i paradokohshm i ktij Sadiut me Jusufin. Jusufi, prkundr paralajmrimit q i kishte br Mirani, kishte pranuar t takohej me t n prani t dy bashkatdhetarve t tjer. Njri nga ata kishte qen Fahriu, q e thrrisnin Taksisti. Ai bnte taksistin pas orarit t puns n fabrik. Kur ishin takuar m von Jusufi e Mirani, i pari kishte shprehur mdyshjen: Mos po i hyjm n hak Sadi Bakajt q nuk po e qasim n radht tona? E takova prkundr rekomandimit tnd. Gjat biseds atij i rrodhn lott nga keqardhja q nuk po e qasnim. Bile m recitoi poezi aq mrekullueshm, saq m emocionoi me zrin dhe talentin e tij brilant. Mirani nuk kishte ndryshuar mendje. I kishte thn Jusufit se nuk kishte br mir q e kishte takuar dhe i kishte thn se vet nuk do ta ndrronte qndrimin ndaj Sadiut... N fund gjykoi me vete: Po rri, nuk duhet t iki. T paktn jo derisa t vij Vasili, meq shoku shokut i duhet sidomos n astet kur gabon.
178

Pr shkak t konspiracionit t shtirur, as Sadiu nuk po i prezantohej Miranit me emr t vrtet, se mos e merrte vesh Nazimi se nuk ishte Rrustemi. Nazimin e kishte zn halli, meq po i ndodhte pr her t par q Mirani t mos bisedonte gjallrisht me nj shok t ngusht t Vasilit, si bisedonte prher. Nuk vonoi shum dhe erdhi Vasili. Sa e pa q kishte arritur Mirani ai u step. Kishte menduar se do ta takonte prpara q ta sqaronte si qe puna. Tani Vasilit po i dukej si nj pabesi. Pas disa asteve Vasili e luti Miranin t shkonin pr nj pun deri t nj bashkatdhetar. Pasi doln nga banesa, Vasili shpjegoi se nuk do t shkonte gjkundi, por kishte nevoj t bisedonte pa prani t Sadiut. Mirani po mundohej ta prmbante hidhrimin, ndrkoh q Vasili ndihej i zn ngusht. Miran, m fal q t krijova situat t paprshtatshme! Domethn paske harruar se t kam paralajmruar pr rrezikshmrin e atij krimineli dhe kujdesin q duhet t kemi ndaj tij!? Nuk kam harruar, por gjrat kan ndryshuar. Un kam vendosur t shkoj me Sadiun n Kosov dhe atje ta v para sprovave nse sht patriot, si po pretendon tani. Vasil, m n fund ai ia paska arritur t t mashtroj. Dhe ti tani do q t viktimizohesh pr ta sprovuar nj udbash, n sht apo jo patriot. Kjo sht mendjelehtsi e shoqruar me rrezikim t jets sate. M lejo njher t t sqaroj se si e kam marr kt vendim. Isha para dy javsh te Demushi, i cili m thirri urgjentisht. Baca Nesim i kishte telefonuar nga Kosova dhe e kishte urdhruar t m gjente mua se pas pes orsh do t m telefononte. Shkova pr telefonatn. Ti e di se sa e moj un Bacn Nesim. Dhe vrtet erdhi telefonata. Ai m foli shkurt: Pas dy ditve do t vij shoku pr t cilin dikur ju kemi informuar se sht i rrezikshm. Duhet ta mirpritni dhe ta angazhoni pasi sht i aft dhe i besueshm. Kemi qen t dezinformuar kur ju kemi uar fjal q t ruheni nga ai. Kaq. Mirupafshim!. Ma mbylli telefonin
179

pa pasur mundsi ti bja ndonj pyetje. E paske hngr, more pus. Nuk ke biseduar me Nesimin, por me Sadiun. Ai t ka talefonuar nga Brukseli, ku gjendet pr momentin, si na kan informuar shokt atje. Meq i shkon aktrimi dhe e njeh mir Nesimin, t ka folur duke e intpretuar at. Nuk sht e mundur, un ia njoh zrin Bacs Nesim. T kujtohet kur ishim fshehurazi tek ai vitin e kaluar? T betohem se e paske hngr tunxh. Qind pr qind t ka folur Sadiu. Prandaj nuk e ka zgjatur se mos rrezikonte t identifikohej. Vet fakti q t ka thn Demushi se do t t telefonoj Nesimi nga Kosova ty t ka sugjestionuar. Pastaj t ka telefonuar Sadiu pa t dhn shans pr bashkbisedim. Ai mjeshtrisht tu ka imponuar nisur nga informimi se t tilla biseda nga Kosova na qenkan me rrezik po q se zgjaten. Prmes ktij mashtrimi vrtet mjeshtror, ti ke rn brenda... Tani mos u lodh kot, e ndrpreu Vasili, un jam i bindur se kam biseduar me t madhin, Bacn Nesim. Vasili dukej m tepr se i bindur. Mirani ia njihte tashm karakterin dhe nuk e vazhdoi bisedn rreth telefonats s improvizuar. Po mendonte me vete: Sa leht mashtrohen njerzit nga ata q i madhrojn! Kjo po i ndodh edhe ktij t shkretit. E ka madhruar deri n idhull Nesimin, ka ndjer lumturi q ai po i telefononte dhe skishte si ti shkonte ndrmend t dyshonte n ishte vrtet zri i tij. Pse nuk po flet? ia ndrpreu Vasili mendimet. Po ather far ndodhi? Vrtet, Sadiu erdhi pas dy ditve. Ndenjm ca dit bashk te Demushi n Nagold. Atje u fascinova nga shkathsit dhe patriotizmi i tij. Kishte shkathsi t falsifikonte dokumente t t gjitha llojeve. Madje edhe bileta t trenit. Kishte shkathsi pr t qen gueril i prkryer... A t fascinoi edhe pr bixhoz dhe kurvri, sepse kohn m t madhe e kalon me to?
180

 M le t t informoj un, pastaj m kundrshto e qorto sa t duash, foli Vasili me ndjenj fyerjeje. Fol de se po t dgjoj. Thuaji ato q jan me rndsi se si more vendimin pr t shkuar me t n Kosov? Njher u fjalosa me t duke i thn se vazhdojm t kemi dyshim ndaj tij. Ai emocionalisht dhe bindshm me tha: Urdhroni, m sprovoni!. Un, i zn ngusht, ia ktheva me inat: Po, do t t sprovoj duke shkuar s bashku n Kosov pr aksione!. Ai m tha: Mate veten se mua nuk m mat dot! Ia ktheva: Nuk jam nga ata burra q friksohen, prandaj sa t bhem gati, pr pak dit, para Vitit t Ri do t shkojm!. Dhe kshtu me vrull e me inat mora vendimin pr t shkuar me t n Kosov. Tani mendon se po t cenohet burrria ndaj atij udbashi nse bhesh pishman? Nuk sht udbash. M ka siguruar Baca Nesim, u prgjigj me kryeneqsi Vasili. Prap e riktheve arsyetimin? Ather, meq at telefonat e ke argument kryesor, them ta shtysh shkuarjen n Kosov. Ndrkoh do ta marrim vesh t vrtetn e telefonats s Nesimit. Gjrat i kam paketuar Nser n mngjes do t nisemi, tha preras Vasili. Domethn, shkon pr t rn n kurthin e UDBs? Shkon si cjapi t kasapi, si thot populli? Un nuk bie n kurth, e shpaguaj veten. Sadiun e kam peng garantues. Pastaj, m mir t dmtohem un se sa ti dhe Baca Jusuf. Kshtu do t bindeni nse ai vrtet sht njeri i UDBs... Mos vazhdo me t till naivitet! Ky q sht n gjendje t t mashtroj ktu, sht edhe m n gjendje t ta bj kurthin atje. Pastaj ne ishim bindur se at e ka drguar UDBja dhe se duhet ti ruhemi. Jo t gjith. Ai vinte her pas here te Demushi. Takohej me shokt
181

tan. Madje, si e di, sht takuar edhe me Bacn Jusuf. Domethn, edhe ti ke ndrruar qndrimin dhe tani ke vendosur t rrezikosh pr ta sprovuar? Po bhem kurban, ndrhyri Vasili. M mir un se ti dhe Baca Jusuf. far rndsie ka kjo sprov naive e shoqruar me rrezik t qind pr qindt!? N fakt, prse po na duhet ky far Sadiu!? Ti vet duhej t ishe bindur t paktn se ai sht kurvar, bixhozxhinj, rruga! i foli rrebt Mirani. Nuk jam edhe un aq me vler. Prse t vazhdoj t rri ktu pa dhn pothuajse kurrfar kontributi. Tani njerzit na jan shtuar sa pr t shprndar material informativ e propagandistik. M shum pesh ka nj aksion n Kosov, sado i vogl e simbolik, sesa shprndarja nat e dit e materialeve ktu. N fund t fundit, t thash se veten do ta shpaguaj sapo t hetoj se Sadiu ka ndrmend t m tradhtoj. Kur tjetri e pa se nuk i mbushte mendjen shokut vendosi t prqndrohej n kshilla. I tha se duhej t prpiqej t kontaktonte vet Nesimin sapo t arrinte n Kosov. Nga ai t informohej nse i kishte telefonuar. Ta pyeste ka duhej t bnte. Pastaj biseduan se cilat aksione do t ishin m domethnse. N fund t ksaj bisede t gjat, Mirani e pyeti: A je konsultuar me Jusufin pr kt vendim? Jo. Pash Flamurin mos i trego! Prse? Sepse edhe ai do t mundohet t ma thyej mendjen dhe nuk kam dshir t shkoj me brengn se nuk e kam dgjuar edhe at. Ty po t krkoj falje q nuk po t dgjoj ksaj radhe. E kam m t leht t t mos dgjoj ty se sa Bacn Jusuf. Mir, t dalt pr mbar dhe u kthefsh faqebardh!, i tha n fund Mirani. Gjat kthimit n banes t Nazimit, Mirani po mendonte me vete:
182

Prse sht katandisur n kt gjendje Vasili? Sa po m vjen keq pr t! Ka psuar demoralizime t rnda muajve e fundit, q kur u zbulua se kush ishte Rezil Mejtepi dhe q kur u shprb Grupi Komunist Zri i Kosovs. Po ndihet i detyruar q t bj di t madhe pr t shpaguar goditjet. Nuk ka prse ta ndiej veten fajtor. Mos tani ka ndikuar edhe roli i Nuriut. Ai po imponohet si udhheqs i bashkatdhetarve n rreth t Shtutgartit, duke e spostuar Vasilin n plan t dyt. Kshtu ndoshta po hatrohet se prse Jusufi po e afirmonte gjithnj e m shum Nuriun n rolin q e kishte Vasili deri kur i ndodhn gjith ato paudhsi!? Prandaj Vasili duhet t jet katandisur n kt gjendje pa rrugdalje sa t pranoj edhe mashtrimin e Sadi Bakajt. Ai sigurisht ka n plan ti bj kurth ktij veprimtari t palodhshm, ka n plan t hakmerret pr moszbatim t urdhrit pr atentat ndaj Jusufit... H, n cilin livadh i ke lshuar delet? ia ndrpreu fillin e mendimeve Vasili. Pasi u kthye n banes, si u mor vesh me Vasilin, Mirani u soll pothuajse normalish ndaj Sadiut. T nesrmn n mngjes ata u nisn. Me vete po merrnin materiale t shumta: ekzemplar t Programit e t Statutit t Frontit t Kuq Popullor, t Bashkimit e t Lajmtarit t liris, etiketa t vogla vetngjitse pr tu afishuar m leht n Kosov, t shtypura nga Fronti e t tjera materiale t ngjashme. Pr shkuarjen e tyre dinin edhe Fahriu, Demushi e Nazimi. Bile ata i kishin ndihmuar financiarisht. Transportues i tyre ishte Babai i Nazimit, Ramadani. Ai nuk e dinte se k dhe pse po voziste. Njihte vetm Vasilin, por as qllimin e shkuarjes se tij nuk e dinte. Ai nuk e dinte se kishte material t ndaluar, t fshehur mir n furgon. Kshtu Ramadani po rrezikohej t arrestohej e dnohej me shum vite burg n Jugosllavi. Ai e dinte vetm se po i bnte nj nder Vasilit dhe shokut t tij. Ishte vendosur q t mos i tregohej
183

derisa t kthehej pr t zvogluar kshtu rrezikshmrin. Arsyetimi: Meq nuk po i tregonin, ai do t bnte paraqitje normale n kontrollet kufitare dhe gjat rrugs deri n Kosov, pa hetuar gj policia. 4. Kur u ndan, Mirani shkoi te Jusufi e Bardhi. Ata ndrkoh ishin vendosur me banim n Untergruppenbach, nj fshat i madh n afrsi t Hajlbronit dhe Shtutgartit. Aty kishin zn me qira nj shtpi t re, dy katshe e gjysm, prkatsisht dy kate dhe ati. Shtpia e sapondrtuar po pranonte banuesit e par. N katin e dyt, t cilit gjermant i thon kat i par, prball prfundimit t shkallve, ishte nj dhom e vogl rreth dhjet metra katrore. Kt dhom Jusufi e kishte caktuar vetm pr Miranin. Fmijt kishin filluar t part ti thoshin dhoma e Axhit Miran. Pastaj kshtu kishin filluar ti thoshin t gjith antart e Familjes Grvalla. Kur Mirani nuk ishte aty nuk hynte njeri, meq kshtu kishte urdhruar Jusufi. Prgjithsisht shtpia ishte e mobiluar n mnyr modeste. Shum gjra ishin t prdorura, nga ato q rndom gjermant i falin. Mirani tani po shkonte i gzuar te Jusufi e Bardhi. Kishin pasur shkputje t bashkpunimit e shoqrimit t tyre, por ishin pajtuar n festat e nntorit. Jusufi kishte dyshuar se mos Mirani po e survejonte. Pr kt e kishin dezinformuar ca pseudopatriot dhe informator t UDBs. Si m t dalluar n kto shpifje ishin shquar Nuriu, Xhahili, Proletari e ndonj tjetr, q Mirani nuk e dinte ende. Kishin ndodhur edhe keqkuptime si ajo lidhur me shkuarjen n Prag. Vemas, n prkeqsim t marrdhenieve t tyre, kishte ndikuar Minushi, i cili ishte n farefisni me familjen q e kishte rritur bashkshortn e Jusufit, Dritn. Ajo ishte vajz e falur n familjen Shoshjani. Prmes ksaj lidhjeje farefisnore u b kontaktimi i Jusufit me Minushin. Familja e Miranit me familjen e Minushit kishin pasur ngatrresa para shum vitesh n Kosov. Mirani e kishte qortuar Jusufin se nuk i kishte hije ta afronte Minushin, duke e
184

sqaruar se nuk ishte kundr pr shkak t hasmris familjare n t kaluarn, por pr shkak t paburrris se tij t tanishme. Ishte mbushur viti dhe tani Jusufi dshironte ta konkretizonte veprimtarin e tij t organizuar politike n kuadr t Lvizjen Nacional-lirimtare t Kosovs dhe Viseve t tjera Shqiptare n Jugosllavi, por ja q udhheqsi, Sabiti, i cili ishte arratisur n Turqi, ende nuk po e kontaktonte. As nga Kosova nuk po i paraqitej askush n emr t ksaj Lvizjeje. Megjithat kishte vendosur ta nxirrte revistn Lajmtari i liris, e cila ishte e padefinuar dhe e paidentifikuar. Nuk kishte t evidentuar botuesin, qoft ai subjekt, qoft ndonj individ. Kshtu kishte vepruar ai pr shkak t shkputjes se do lidhjeje me organizatn n t ciln ishte antarsuar n Kosov dhe pr shkak se kishte vendosur t mos kontribuonte pr n nxjerrjen e gazets Bashkimi. Edhe Mirani nuk ishte prpjekur ta nxirrte Bashimin, derisa t sqarohej me Jusufin dhe ti rikthenin marrdhniet e mparme. U deshn dy-tre muaj q gjithka t sqarohej dhe t riktheheshin marrdhniet e mparm ndrmjet Jusufit e Miranit. Jusufi krkoi nga Mirani shkrimet e grumbulluara pr Bashkimin. Bri vet disa shkrime pr t dhe arritn ta prgatisnin n nivel m cilsor, m t mir se gjith numrat e mparshm, si i dukej Miranit. Shnimi n ballin: Organ i Frontit t Kuq Popullor, Viti i 3t i botimit, Nr. 1. Janar 1981. U ngutn ta nxirrin n dhjetor kur do shkonin shum kurbetar dhe do ta drgonin fshehurazi n Kosov. Atje do t shprndahej n prag t Vitit t Ri 1981 dhe gjat janarit 1982. Miran, kryeartikullin e ktij Bashkimi e kishe shkruar n nivel t shklqyeshm. M ka plqyer jasht mase, kishte nisur bisedn e puns Jusufi. Nuk e kisha t vshtir ta redaktoja si herave t tjera. Po ma bn qejfin? pyeti tjetri. Jo, ti e di se nuk sht n natyrn time t ta bj qejfin. Vrtet m
185

ka plqyer. Ke br prparime t mdha. Domthn nuk t ka shkuar krejt mundi hu! Me prkushtim m ke msuar se si duhet t shkruaj, u shpreh ai, duke mos qen n gjendje ta fshihte vetknaqsin pr lavdrimin e sinqert t Jusufit, por e kam pasur t vshtir ta kompensoj deficitin e njohjes se gjuhs e stilit, meq msuesit n Kosov i kam pasur t pakualifikuar. Kt her kam pasur koh t mjaftueshm pr ta rishkruar disa her, sepse hidhrimi yt ndaj meje zgjati shum dhe gazeta nuk vazhdoi daljen. Sigurisht, merit t madhe ka redaktimi yt. Po ta kisha botuar si kam ditur ta shkruaj un, cilsin do ta kishte t paktn 50 prqind m t ult, po t shprehemi me gjuh matematikore. Gjuha, drejtshkrimi, rrjedhshmria e qartsia kan shum rndsi dhe kto ti i ke br me prkushtim. Un nuk mund ti vlersoj, por m ka plqyer shum sesi e ke redaktuar. Pastaj ke prmirsuar edhe prmbajtjen, sepse kishim t bnim me nj si platform ideore, politike e organizative t organizimit ton. Mos ma rikujto kohn keqkuptimeve ndaj teje! i tha Jusufi, me ndjenj keqardhjeje. Ti u br burr dhe nuk shfaqe hidhrimin t pakontrolluar. Kjo quhet vler njerzore, sepse shoku shokun duhet ta ruaj edhe n koh keqkuptimesh e hidhrimesh. Nuk prish pun, ishte nj prvoj e mir drejt prsosjes s veprimtaris son. Ne nuk kemi pse hezitojm t bisedojm pr gjithka dhe sht n natyrn e njerzve q ndonjher t keqkuptohen, t hidhrohen e t prishen. Kto nuk guxojn t ndodhin n shoqrit ku mbisundon mendsia moniste se t pret burgu. N ato shoqri mbisundon sistemi njpartiak, prandaj divergjencat e keqkuptimet mohen si tepr tragjike dhe kan pasoja t rnda. Edhe ne n at sistem jemi rritur e edukuar, prandaj divergjencat e keqkuptimet i prjetojm rnd. Gjykojm se duhet t mendojm e t sillemi njsoj. Kqkuptime e znka ndodhin shpesh edhe n familje, por familjet nuk shprbhen aq kollaj pr shkak t hidhrimeve e znkave t astit. Gjykohet se m i madh sht intere186

si q t vazhdohet bashkjetesa familjare. Edhe n organizimet tona kan ndodhur dhe do t ndodhin keqkuptime, hidhrime e znka. Njerz jemi dhe jo krijesa ideale. Rndsi ka mnyra sesi do ti zgjidhim. Aq m tepr kur dihet se sa do t jen t interesuara shrbimet sekrete pr t penguar punn ton. Prandaj sht e nevojshme, pr t mos thn e domosdoshme, t diskutojm pa droj pr kt dukuri q mund ta dmtoj rnd veprimtarin ton... Qenke i disponuar pr t folur pr gjera q i kemi diskutuar prciptazi dikur, por q un m me ndja nuk do ti kisha diskutuar tani! ndrhyri Jusufi, pa pritur prfundimin e Miranit. Nuk sht se jam i disponuar, por sht fundi i vitit dhe ne, n njfar mnyre, duhet t bjm nj si bilanc dhe duhet t mendojm se si duhet t punojm vitin e ardhshm. Ather po t dgjoj, ndoshta ma mbush mendjen, se t tilla gjra u diskutuakan n kuadr t bilancit vjetor. Mund q pastaj do t inspirohem edhe un t shfaq mendimet. Ta zm, ti lavdrove kryeartikullin q kemi shkruar pr Bashkimin. Simon ., ai i Ambasads Shqiptare, nse t kujtohet, m ka thn se prmbajtja e Bashkimit sht tepr ideologjike, se nuk i kemi pasur parasysh kritikat e tij t mhershme pr t cilat t kam folur. Ai vazhdon t kmbngul, se ne nuk kemi pse t shkruajm pr Enver Hoxhn dhe ta citojm aq shpesh at, as pr PPSHn, pr marksizm-leninizmin, se nuk duhet t krkojm bashkimin e Kosovs me Republikn e Shqipris, meq dmtuakemi luftn ton, se u dashka kufizuar vetm n kuadr t krkesave pr barazi nacionale n kuadr t Jugosllavis e t tjera. Besoj po m kupton se far po mundohem t t sqaroj. Mirani u ndal pr nj ast pr t hetuar prshtypjet e Jusufit. Vazhdonte t kishte droj t thoshte gjithka q ia diktonte truri. Vazhdonte t friksohej se mos po keqkuptohej dhe pastaj do t hidhrohej tjetri. Prishjen me Jusufin e kishte prjetuar shum rnd.
187

 Thn t drejtn, edhe kur m ke treguar hern e kaluar, m pate krijuar dilema e iritime, ia pati Jusufi. Edhe ather kam menduar se kritikat e Simonit duhet t jen prsonale dhe jo t Shokut Enver dhe t PPSH-s. Bile, gati i pata shkruar letr Shokut Enver pr ato kritika, q ta informoja se far na thoshte nj diplomat i shtetit ton dhe ta pyesja se far do t na kshillonte ai. Paske br mir q nuk i ke shkruar. E para, do t dilnim tepr naiv; e dyta, nuk do t merrje prgjigje; e treta, mund q do ti krijoje shqetsime Simonit, meq sdo t ishe n gjendje tia prcillje informatat si qen n t vrtet kritikatna e Simonit. Meq nuk e kemi regjistruar Simonin, informimi do t merrej si i pasakt. Ne e idealizojm n mnyrn ton Shokun Enver dhe PPSHn, pa qen n gjendje ta kuptojm politikn dhe taktikn e tyre shtetrore dhe kombtare q tia prshtatim ato veprimtaris son. N vitin 1977 i pata shkruar un nj letr Shokut Enver, por kurr nuk mora prgjigje. Ti vazhdon t dyshosh se ne nuk jemi t prcaktuar si duhet ideopolitikisht dhe se nuk jemi n gjendje ti zbrthejm msimet e Shokut Enver pr shtjen ton? pyeti me habi Jusufi. Sigurisht q kam dilema. E si duhet ti kuptoj un kritikat, ndonjher fare pa takt, t Simonit, i cili duket se ka autorizim prej Enverit. Prndryshe, nuk do ta linin n at funksion. Pastaj, m kupto, un po e kam t vshtir ta prballoj sarkazmn e kolegve gjerman kur po u them se ideologjia dhe politika e Enver Hoxhs sht e drejt, se ai sht klasiku i 6t i marksizm-leninizmit. Sikur ti kisha sjell t gjitha variantt q kam shkruar gjat prpunimit t kryeartikullit t ktij Bashkimi do ti kishe konstatuar dilemat dhe vshtirsit q kisha pr kto shtje. Sa i prket mnyrs se organizimit ton, n kt kryeartikull nuk kemi pothuajse asgj origjinale, t prshtatur pr rrethan tona konkrete, por duket se sht vetm nj si kopjim i mnyrs s organizimit n Republikn e Shqipris gjat Lufts se Dyt Botrore. Edhe pluralizmi orga188

nizativ q e kemi trajtuar n kryeartikull ngjan me pluralizmin e viteve t paslufts, por t cilin, ku e di un prse, e shndrruan n pluralizm formal. Masat e gjera u organizuan n Front, rinia n organizat t tyre, grat gjithashtu n t tyren, puntort n sindikata, komunistt n Parti Komuniste, prkatsisht n Parti t Puns. Kjo e fundit u b kapu mbi t gjitha. Dhe pikrisht ky lloj kopjimi po e shqetson Simonin. Ndonjher po na kritikon me nervozizm, meq ne nuk po dim ti zbrthejm kritikat e tij. Ai po mendon se ne nuk po duam dhe nuk po ia varim. Po sm besove do ti them q t bisedoj me ty. Na u dashka t mendojm m me prkushtim pr kt, sidomos tani kur kan dal n sken edhe shokt e Organizats s MarksistLeninistve t Kosovs, ose si po i thon shkurtimisht: OMLK. Ata po mendojn pothuajse njsoj si ne. Sapo t marrim kontakt me ta do ti diskutojm kto shtje bashkrisht. Ata duket se jan shum her m t prgatitur se sa ne. Ta lm tashti kt tem pr nj her tjetr. Mendon, pra, se duhet t bisedojm pr gjendjen organizative dhe veprimtarin ton? pyeti Mirani. E po kjo sht tem m konkrete pr t ciln ia vlen t bisedojm, tha Jusufi. Cili po e fillojm raportimin se si e kemi gjendjen organizative dhe t veprimtaris? Po filloi un edhe pse nuk jam i informuar sa ti. Ti po merresh m intensivisht me veprimtri praktike, kurse un nuk po mund t dal shum npr bashkatdhetar dhe ende nuk kam udhzime t Organizats pr strukturim konkret. N Shtutgart me rrethin kemi krijuar nj brtham t bashkatdhetarve q e prbjn Nuriu, q ti po i thua Qeros, Fahriu, Vasili, Nazimi, Sheremeti dhe disa t tjer rreth tyre. Nuriu po tregohet m superior, prandaj po mendojm ta bjm at udhheqs t ksaj brthame. N Nrnberg kemi Maksin dhe Bacn elik, at plakun e mrekullueshm
189

nga rrethi i Dibrs. N Mynhen po mundohemi t deprtojm prmes Minushit. Interesimi sht rritur, por ende nuk kemi filluar t antarsojm. Nj pjes e tyre jan simpatizant t Frontit, kurse pr mua e din se nuk jam i organizuar n Front. N pjesn Perndimore, atje ku je ti, po bashkpunoj me Proletarin e Xhahilin, t cilt po m shkruajn e po m vizitojn. Nxorm dy numra t Lajmtarit t liris, t cilt jan shprndar e mirpritur. Ne fillim u fol se ti po e sabotoje shprndarjen, por Vasili, Fahriu e Maksi m kan sqaruar se jan vetm shpifje dashakeqe. Tani, meq po e nxjerrim Bashkimin n dhjet mij ekzemplar, duhet t fillojm shprndarjen e tij. Natyrisht, vetm pasi t jet shprndar n Kosov, si u morm vesh. Po ta shprndajm prpara ktej, UDBja do t marr masa shtuese pr pengim t futjes dhe shprndarjes s fsheht n Kosov. Mirani gjith kohn dgjoi me vemendje dhe po priste t dgjonte edhe m, por meq Jusufi mbaroi raportimin, ai filloi: Edhe ne kemi prparuar shum. Epiqendrn e veprimtaris patriotike e kemi n Dyzeldorf. Aty klubi Emin Duraku sht forcuar shum. Numri i antarsis ka shkuar mbi treqind veta, kurse frekuentimet nga bashkatdhetart e rretheve t tjera jan rritur shum. Aktivitetet kulturore jan t shumta. Shumica e tyre jan simpatizant t organizimeve tona. Bashkimi dhe Lajmtari i liris jan shprndar hapur n Klub dhe artikujt e tyre jan lexuar e diskuar publikisht. Kjo form e organizimit legal po tregohet shum e suksesshme dhe aty jan vetdijsuar shum patriot, t urt, modest dhe shum t angazhuar. Momentalisht jemi t ballafaquar me vshtirsi. UDBja ka arrestauar n Kosov disa veprimtar t Klubit kur ata shkuan pr pushime n Kosov. Momentalisht disa veta jan friksuar dhe nuk po e frekuentojn Klubin. N kryesi po diskutohet se si duhet ta prballojm kt situat, sepse konsullata jugosllave dhe adashi yt, i atashur ktu si korrespondent i gazets Rilindja, kan shtuar presionin dhe shantazhimin ndaj Klubit.
190

Pastaj, pengesa serioze kemi nga Proletari, Xhahili dhe ndonj i ngjashm me ta. Ata po na kritikojn nga bazat dogmatike, sikur ne jemi revizionist e etiketime t ngjashme sikur ne nuk po i zbatuakemi msimet e Shokut Enver e t PPSHs, sado pr gjra t tilla ata nuk kan as edhe nj lug tru. Edhe n Bielefeld sht duke u organizuar nj rreth, ku fatkeqsisht po dominon Xhahili, por jemi duke u munduar ta anashkalojm. N Mynhen jemi duke u prpjekur t marrim Klubin Rilindja. Ai vazhdon t jet nn tuteln e konsullats jugosllave. Aty ka qlluar djali i Dajs Ramadan, Garipi, kryetar, pr t cilin ke dgjuar. Jan edhe dy t tjer si ai q bjn far u thot konsulli dhe drejtori i prfaqsis se Eximkos-it, nj malazez q po keqprdor pasurin e Kosovs pr interesa t tij personale, pr dgjenerim dhe politik serbomadhe. Aty sht nj treshe q i merr udhzimet nga konsullata, ndrsa kur jan n Klubin Rilindja shajn njri-tjetrin pr udbash, q ti iritojn e dezorientojn antart e Klubit. Kt taktik t tyre bashkatdhetart nuk po e kuptojn, prandaj vazhdojn t votojn njrin nga kta t tre, q do thot se ata po e riciklojn njri-tjetrin. Atje po na prish pun ai far aventurieri, Minushi. Un nuk kuptoj se prse ti po e afron kt far Minushi, i cili po t komprementon. Nuk po t kuptoj prse po e afron Proletarin e Xhahilin, kur ata jeton n rrethin ton dhe ne jemi gzuar q i kemi izoluar. E njjat vlen edhe pr Nuriun. N Berlin e Hamburg kemi gjetur bashkatdhetar t gatshm pr tu angazhuar dhe kemi filluar ta organizojm brthamn patriotike. N Bruksel kemi kontaktuar shum bashkatdhetar, prej t cilve shumica jan t shprngulur nga Kosova n Turqi dhe prej andej kan ardhur si emigrant ekonomik. Kjo po na ndihmon shum, sepse ata nuk po friksohen, meq kan shtetsi turke dhe nuk shkojn n Kosov. Atje po ngrihet nj vatr e fort patriotike. Emrat e veprimtarve t brthams s tanishme patriotike do ti msosh vet kur do t kemi
191

rast t shkojm pr vizit. Do t befasohesh sidomos pr burrrin, patriotizmin e angazhimin e dy veteranve t Lufts se Dyt Botrore n Maqedoni, t cilt kan qen t shquar n luftimin e pushtuesve partizan, maqedonas e serb. Ata pastaj kan qen t angazhuar prkohsisht n Lidhjen e Dyt t Prizrenti, t udhhequr nga kolaboracionisti i nazistve gjerman, Xhafer Deva. Bile vllai i madh, Xhel Kalishti, ka qen kryetar i ksaj organizate n Bruksel, derisa ia ka kuptuar hilet Xhafr Devs dhe sejmenve t tij. Tani kan kaluar n ann ton dhe po angazhohen me prkushtim. Baca Hysen shquhet pr trimri, prandaj reaksioni q kontrollohet nga UDBja po ia ka frikn. Por edhe atje po sabotojn. Enver Hadri, pr t cilin me ke folur se nuk duhet t jet shqiptar i mir, Musa Hoti, Vebi Ibrahimi e t tjer, sigurisht edhe njerz t Mrgats s qyqeve, meq e ke lexuar romanin e Nasho Jorgaqit. N Kopenhagen e n Malme jemi duke vn bazat fillestare. N Kopenhagen mrgata prbhet kryesisht nga tetovart dhe nuk e beson se sa patriot dhe t ngritur q jan. N Zvicr kemi qen shum her me Vasilin. Atje kemi krijuar brthamat e para patriotike n Zrich, Gjenev e Luzan. Patriot si Rexhep Halimi, i cili njihet me emrin Rexha n Zrich, Shyqa n Gjenev dhe t tjer jan angazhuar me energji t madhe patriotike. Mendoj se atje kan grupim t simpatizantve shokt e OMLKs, por ata jan n ilegalitet aq t thell sa asnjri nuk di pr veprimtari t tyre dhe nuk e ndjen drejtprsdrejti. Edhe n Austri e Franc kemi qen dhe po krijojm brthama patriotike. Ju n rrethin e Shtutgartit nuk do t mund t prparoni derisa tju imponohet Nuriu si udhheqs i rrethit. Ai sht element trubullues dhe pr mendim timin sht informator i UDBs. Nse nuk e teprova me kt paraqitje telegrafike, po vazhdoj pr t shtuar edhe ca gjra.
192

 Vetm vazhdo. Po m duket interesant informimi yt dhe disa vlersime, u prgjigj Jusufi, i cili tashti kishte marr pamje serioze dhe po dgjonte me vemendje t prqndruar duke mbajtur edhe shnime t shkurtra. Me gjerman ende nuk kemi kontakte q do t na hynin n pun pr t na kuptuar e pr ta ndihmuar lvizjen ton. Kta t Partis Komuniste Gjermane po interesohen t marrin kontakt me ne, por kam krijuar prshtypjen se jan t interesuar vetm pr antarsim t aktivistve tan n Parti t tyre sa pr tua zhvatur kuotn e antarsis q sht goxha e lart. Pastaj, ata po mendojn sipas motos marksiste, proletart nuk kan atdhe dhe na thon: si proletar q qenkemi, duhet t inkuadrohemi n revolucionin e ktushm socialist. Angazhimi yn pr t liruar Kosovn nga pushtimi serb atyre u duket i pavend, romatizm nacional dhe n interes t borgjezis ndrkombtare. N disa takime q kemi pasur nuk jemi marr vesh pothuajse pr asgj dhe kan filluar t na urrejn. Sidoqoft, ata nuk kan ndonj ndikim n politikn gjermane q t na ndihmojn n luftn ton lirimtare. N radht e ksaj Partie jan aktiv Xhahili e Proletari dhe jemi dakord q tua falim pr fare. Me pozicionin q kam n Kryesin e Lidhjes se Studentve, q ktu shkurt e quajn AStA, po prpiqem ti informoj dhe ti bind pr prkrahje. Kjo sht me prspektiv. Ndonj student i tanishm mund t bhet personalitet n t ardhmn. Traktin e 1 Majit, q e patm shkruar bashkarisht n gjuhn gjermane, e kemi shumzuar n tridhjet mij cop dhe e kemi e shprndar n demonstrata, marshe e protesta, pothuajse n t gjitha metropolt e Evrops Perndimore. T njjtin e patm prkthyer edhe frngjisht e anglisht. Kshtu bm edhe me traktin q e shprndam n demonstratn e tetorit pr paqen, n Bonn, ku ishin t pranishm mbi 300 mij veta. Un do t them edhe dy-tri fjal pr t ardhmen. Tani ne gjendemi para nj paqartsie se si duhet t organizohemi konkretisht. Kan fillu193

ar zrat se kta e ata jan t Frontit ose t Lvizjes. Fronti pati ndrprer q n fillim antarsimin klasik. Ne po ia grahim popullore, ndrsa disa, si Proletari e Xhahili, po na thon se po veprojm bashibuzuke. Ju t Lvizjes ende nuk keni vendosur asgj konkrete. Po m habit durimi yt pr t pritur kontaktimin me Sabitin dhe udhzimet nga ai pr t cilin m the me nnkuptim prej t paknaquri se ende nuk t ka kontaktuar. Mua po m duket se di nuk sht n rregull me qndrimin e tij, por as tndin. Kam filluar t dyshoj se ai t ka manipuluar ty edhe n Kosov. Atje asgjkundi nuk duken gjurmt e veprimtaris se Organizats suaj. Besoj sht koha q t vendossh di konkretisht, sepse bashkatdhetart e angazhuar po fillojn t flasin pr njfar konkurrence midis nesh. Kjo ka ndodhur sidomos kur ju nxoret Lajmtarin e liris. Edhe pse revista ose buletini, nuk e di si duhet ti them konkretisht, u ka plqyer shum, nuk kan hezituar t pyesin me habi se a duhet t shkojn pas Bashkimit apo pas Lajmtarit t liris. Kan shkuar aq larg, sa disa bashkatdhetar q jan t lidhur ngusht me botimin e Bashkimit, kan propozuar q t ndalet botimi i tij, derisa t merremi vesh pr nj gazet t vetme. Prandaj, me gjas, ky do jet numri i fundit q botuam, pr t pritur bashkimin e organizimeve tona dhe botimin e nj gazet t vetme, q t mos krijohen kto huti. Miranit u ndal dhe po mendonte nse kishte folur tepr. Po i prziheshin kureshtja dhe droja se far do t thoshte Jusufi pr disa vlersime t tij. Por Jusufi vazhdonte t heshtte. Pas disa asteve nisi ngadal. Miran, me gjas t lazdrova n fillim kur ta lavdrova kryeartikullin e Bashkimit. Pastaj fole me nj kompetenc q nuk e ke. Shum informime e vlersime ishin t mira, por prdore edhe prgojime ndaj disa bashkatdhetarve. M bri prshtypje t keqe prgojimi i Nuriut, Xhahilit, Proletarit e Minushit. Sidomos prgojimin ndaj Nuriut e kontestoj vendosmrisht. At po e prgatisim pr prgjegjs t rrethit t Shtutgartit. Edhe ai t ka prfolur ty, se je nj ekstravagant, me xhinse e
194

flok t gjata, i padisciplinuar, anarkist e etkitime t ngjashme. Bile m pat thn se ti kishe sabotuar shprndarjen e Lajmtarit t liris n Dyzeldorf. Pr kt t fundit jam sqaruar se kishte qen shpifje. Dhe kur e qortova Nuriun pse kishte shpifur ai u arsyetua se ashtu i kishin thn disa bashkatdhetar q gravitojn n Klubin Emin Duraku. At e kam qortuar edhe ty po t qortoj dhe po t kshilloj q ta ndrpressh kt praktik, sepse nuk na ndihmon dhe nuk t nderon. Pr Shokun Sabit, pavarsisht se jam i paknaqur q nuk po m kontakton, nuk dshiroj t m flassh keq. Edhe pseudonimin Rrobaqeps po e prdor n mnyr denigruese, nga bazat e mendjemadhsis intelektuale. Edhe ato q the pr organizatn ton, shpresoj t mos i kesh thn ndokujt dhe t mos flassh n t ardhmen gjra t ngjashme. N Kosov organizatn e kemi n ilegalitet t thell, por e ka ndikimin e madh. Kshtu m ka thn Shoku Sabit dhe un i besoj atij. Dilemat pr mnyrn e organizimit ton n t ardhmen jan t arsyeshme, sepse mnyra q po praktikojm tani ktu nuk sht e njohur n histori t lvizjeve lirimtare. Jemi t organizatave t ndryshme dhe bashveprojm si t ishim t t njjts organizat. Sa u prket komunistve gjerman nuk di far t them, meq ende nuk kam kontakte. Nj komunist gjerman n Shtutgart, q e di shum mir gjuhn shqipe, mezi pranoi t na e korigjonte prkthimin e traktit pr demonstratn paqsore q u mbajt n Bonn. Na priti shum ftoht. Prit, po m kujtohet se t ai ishim s bashku me ty e me Bardhin. Bile pati vrejtje pr prmbajtje t traktit, ngaq iu duk tepr kombtar. T shoh pr far pike tjetr kam mbajtur shnim. A po, pr Klubin Emin Duraku. Pr t meriton t flitet edhe m gjat, por mos rrah gjoks se sht merit vetm jotja. Aty kam takuar patriot shum t zgjuar. Fatkeqsisht, n rrethin ton nuk po mund t bjm nj klub as t prafrt, sepse disa individ kan frkime midis tyre. Pr rrethe e shtete t tjera nuk nuk jam i informuar, por posa t marr dokument
195

udhtimi, do ti vizitojm. Pr bashkpunim me emigracion politik shqiptar, kryesisht reaksionar, nuk fole gj. Ndoshta vazhdon ti kesh mendimet e mhershme se ai emigracion kontrollohet nga shrbimet e ndryshme sekrete dhe kryesisht nga ato jugosllave. Edhe pr bashkpunim me emigracionin kroat nuk th gj. Un kam dgjuar se po bashkpunon shum ngjeshur. M jep pak leje t prgjigjem. Un kisha iden t bisedonim shtruar pr gjendjen dhe pr t ardhmen. Mendoja se ishim duke folur n nivel tjetr nga ai far ti flet me Nuriun, Xhahilin, Proletarin. Tashma duhet t kesh konstatuar se nuk rezervohem n bisedat me ty. Ti them gjrat si i mendoj dhe si i ndiej. Nuk ndruhem m se do t prishemi prap, po nuk ia qllova ose po gabova. Ty t mungon prvoja q ti njohsh njerzit, meq nuk i ke kontaktuar aq dendur dhe prgjithsisht i idealizon si puntor q jan. Un kontaktoj me mijra dhe vazhdimisht jam n lvizje. N munges t strukturave dhe aftsive pr t br survejime, gj q duhet br n mnyr profesionale n t ardhmen, m sht zhvilluar intuita pr ti lexuar tipat q nuk bjn. Nuriu e ka hetuar se un e kam zbrthyer se cili sht, prandaj m prgojon. Un thjesht po bj vlersim pr t. Dhe kjo ka dallim. Ai sht pshtjellai kryesor q po pengon themelimin e nj klubi n Shtutgart ose Sindelfingen. Nga ai po largohen patriott e interesuar q t na qasen, sepse ia kan frikn. Pr Xhahilin dhe Proletarin t kam folur m hert. Un nuk kam ndonj arsye personale pr mri ndaj tyre, por i kam dshifruar se jan element q bjn dm. Kur bjm analiza, ne duhet t mos rezervohemi ta themi mendimin pr secilin q pengon mbarvajtjen e veprimtaris son. E dgjove, nuk e kurseva as djalin e dajs n Mynhen. Pastaj, me takimin q ke pasur me Sadi Balajn, ia ke hapur dern t na futet. Atij i sht mundsuar t vizitoj shokt tan. Ai po i prvetson e manipulon ata do her e m shum. Bredh gjithandej, luan bixhoz e kaprdiset, pastaj na shfaqet si nj patriot i kulluar. Sigurisht q ai
196

do t na shkaktoj ndonj fatkeqsi, sapo t jet infiltruar n rrethet tona thell e m thell... Ktu Mirani Mori frym, meq pati dilema nse duhej ti tregonte Jusufit se Sadi Balaj tashm e kishte mashtruar Vasilin dhe ishin n rrugtim pr n Kosov. Megjithat vendosi t mos i tregonte, meq i ishte prbetuar Vasili. Pr Sabitin nuk do t flas m, por vetm t kisha lutur t shkundesh nga adhurimi pr t. Nuk t shkon, t pengon t gjykosh e t vendossh drejt lidhur me moskontaktimin e tij. Ai po t mban peng tash nj vit. Emigracioni i ashtuquajtur reaksionar shqiptar vazhdon t jet po ai. Sikur t ishte vrtet emigracion reaksionar vetm n aspejtin ideologjik, por i prcaktuar vrtet kombtarisht, do t qe me dobi. Shumicn syrsh i kan kaparisur shrbimet sekrete, pr t rekrutuar diversant q ti fusin n Republikn e Shqipris. Pr Kosovn atyre as q u bie ndr mend. E prmendin ndonjher vetm sa pr t br radhn kur takohen me njerzit nga Kosova. Sa pr konkretizim, kam takuar edhe Muharrem Bajraktarin, komanduesin e vrassve t Bajram Currit. Nuk t besohet po ai ndihej krenar pr at krim. Kur i thash se pr kt sht paguar nga Mbretria jugosllave, u arsyetua: Mbretria jugosllave sht demokratike, kurse Bajram Curri ishte komunist dhe e meritonte plumin! U egrsova sado q isha n klubin q frekuentohej nga ajo sort. I shava me nn e bab. Ia prplasa tavolinn n gjoks atij krimineli, si qem ulur ball pr ball. Nuk ia vlen t merremi fare me mrgatn e ashtuquajtur reaksionare, sepse as n Belgjik nuk kan m ndikim. Jan disa plakush t shkret, t cilve as fmijt e tyre su ven mbrapa. Sa i prket emigracionit kroat besoj kemi biseduar, nse t kujtohet. Ai sht emigracion me spektr t gjr. Nuk kam hetuar t ken organizim ekstremist, t majt ose t djatht. Jan patriot t angazhuar maksimalisht. Ata kan prvetsuar pluralizmin e demokracive perndimore. Megjithat, Perndimi nuk po i prkrah, meq qeverit perndi197

more prkrahin vetm pushtetin jugosllav. Dihet prse. Vetm naivet mendojn se Perndimi t prkrah nse je demokrat. Qeverit e Perndimit dhe gjetiu prcaktim parsor kan interesin e tyre shtetror. Bie fjala ato m shum e prkrahin Jugosllavin, q ka sistem monist, se Turqin q ka sistem pluralist. Un kam shkuar n tubime e n demonstrata t kroatve, sepse shum student kroat i kam koleg e miq dhe, prpos q kam shkuar pr hatr t tyre, kam shkuar q t msoj se si duhet t organizohet emigracioni yn dhe t krijoj urlidhjeje ndrmjet nesh. Tani, po pate durim t m dgjosh, po ti shpaloj ca vlersime t nxira. Ai priti reagimin e Jusufit dhe meq tjetri vazhdonte t mbante qndrim t t interesuarit vazhdoi: Un nuk jam n gjendje ti shpreh mendimet e sistemuara. Tani me ra ndrmend se duhet t bj edhe ca vlersime q dukje jan t errta, dshpruese, por ne duhet t jemi realist. Pr gjith sa diskutuam, na del se deri tani nuk i kemi as pesqind aktivist e simpatizant n gjith Perndimin. Ndrkaq emigrant ekonomik n shtetet perndimore dhe n Zvicr duhet t kemi mbi njqind e pesdhjet mij veta. Nga kta pesqind, t interesuar pr tu angazhuar me ndrgjegje t lart patriotike e lirimtare nuk i kemi as dyqind veta. T informova se Klubi Emin Duraku ka mbi treqind antar, por, do ti q as dhjet vetave nuk u shkon ndr mend t ndihmojn financiarisht, qoft edhe vetm me nga dhjet marka n muaj, pr Bashkimin dhe t pr materiale t tjera propagandistike. Un prdor nj si kriter vlersimi nivelin e vetdijes dhe t ndrgjegjsimit t tyre pr aq sa e kan gatishmrin pr t dhn ndihma financiare... Vrtet vlersime dshpruese e t errta ndrhyri tjetri. Mos po mendon se po e nxiros m shum se sa sht n t vrtet? Po, ti vet, a nuk po i jep ndihmat e socialit, q ti jep shteti pr ushqim
198

t familjes, pr t paguar shtypin e Lajmtarit t liris? Po ia merr edhe Bardhit t gjitha t hollat pr t financuar veprimtarin ton patriotike. Sa her m ka rastisur t ham ktu gjell pa mish nga q nuk iu dalin t hollat. Kto nuk kemi pse tia fshehim vets. Sa her m ka rastisur t mos kem as buk dhe jam mjaftuar me lmoshat e kolegve gjerman. Un nuk jam i dshpruar dhe as i hidhruar, por ky sht realiteti dhe duke e ditur kt mund t bjm planifikime m realiste. Duhet t mos rrzohemi si devja e anekdots nga mbingarkimi me nj lkur lepuri. Un e di se bashkatdhetart i fitojn t hollat me djers e vuajtje. I kursejn me sakrifica dhe i shpenzojn edhe pr t ndrtuar shtpi n Kosov, m t mdha sesa nevojat e mundsit. Pr inat t fqinjit blejn toka me mime t fryra, t cilat pastaj nuk i punon njeri. Shmbull tipik pr kt e kemi ktu, unakun, pothuajse adoleshent, Hafif Gagajn, i cili e ka baban n Ludwigsburg. Hafifi erdhi te babai i tij dhe tani po hyn n vitin e nntmbdhjet t moshs. Si shum fmij t emigrantve, ai erdhi i llastuar nga Kosova. Babai ka br pun t rnda, i ka kursyer t hollat me sakrific, pr tia drguar gruas dhe fmijve n Kosov. Meq Hafifi sht djali m i madh i ka br rrush e kumbulla t hollat e babai. Vet Hafifi, me lazdrimllk e krenari sharlatane, na ka treguar shum her se po t mos ishin markat e babait nuk do t merrte nota kaluese n shkoll. Me marka kam bler msuesit pr t m dhn nota kaluese. na thoshte. Kshtu e ka mbaruar shkolln e mesme n Gjilan. Tani Babai i tij lut Bardhin q t prkujdeset pr t birin, q mundsisht t vazhdoj shkollimin n Gjermani. Hafifit nuk i intereson shkollimi, por sorollatje dhe ju tani lodheni kot me at dshtak... M fal pr ndrhyrje, por po flet pr gjera t imta, ndrhyri Jusufi. Veprimtaria jon sht e madhe, sht e suksesshme. Gjithandej n Kosov po flitet pr veprimtarin ton, e cila atje ka ngjallur shpresa. Kt ndikim e sukses e dshmon m se miri trbimi i armikut. Ai po arreston n Kosov kuturu vetm pr t prhapur frik dhe pr t gjetur kanalet
199

e fshehta t shkuarjes se materialeve tona propagandistike. Armiku po e sforcon luftn kundr nesh edhe ktej. Vrtet ne nuk jemi shum t fuqishm sot, por nsr do t bhemi, prandaj armiku shpenzon kaq shum pr t na luftuar. Atij po i humb kontrolli mbi puntort tan. Vrtet puntort nuk po e ndihmojn tani veprimtarin ton patriotike, por do ta ndihmojn nesr. Ne po heqim keq pr t financuar veprimtarin ton, por nesr ky ndrgjegjsim i tyre, tani n embrion, do t jet m i madh dhe kshtu do t rritet vetdija e tyre edhe pr sakrific financiare dhe fizike. Sakrifica q po bjm ne sht madhshtia jon. Aty ku fitohet, jan titistt dhe udbasht. Sa pr informim, un pata huazuar t holla nga ca shok pr t bler makin radhitse pr faqosje m t mir t shtypit ton. Kjo ka ndodhur tani dhe do t ndryshoj pr mir nesr. Kjo bindje na jep forc se prkushtimi e sakrificat nuk do t na shkojn hu. Rndsi ka tani q ta organizojm futjen e Bashkimit dhe t Lajmtarit t liris n Kosov, sepse Kosova po zien. Kjo sht puna konkrete q duhet t bjm. Jusufi mendoi se e tha fjaln prmbyllse t ksaj bisede, ndaj palosi fletn e shnimeve. Ndoshta ishte edhe sinjal pr Miranin se biseda ishte mbyllur. Mirani bri sikur nuk po kuptonte ndaj mori fjaln: Un mbajta mend dy pika dhe dua t ta them pikpamjen time. The se armiku po e sforcon luftn kundr nesh. Si dhe ku? Si po mbrohemi ne? Nuk na ka ndodhur dhe nuk do t ndodh t dal ndonjri t na thot: Ruhuni nga un se jam n shrbim t UDBs, po shpif e prflas sepse jam udbash, etj. Ne zbuluam veprimtarin e Rezil Mejtepit, e demaskuam dhe e diskredituam at. Tani ai nuk shihet gjkundi dhe mendojm se e kemi izoluar ose se e kemi friksuar sa ai t mos merret m me veprimtari kundr nesh. Por, un mendoj se ai ka ndrruar vetm metodn dhe mund t jet br edhe m i rrezikshm. Pastaj kemi raste t vshtira si ai i Sadi Blakajt, i Nuriut e i Xhahilit. Ne jemi
200

prpjekur ti demaskojm e izolojm ata, kurse ata vijn dhe lidhen me ty, meq kan gjetur nj intelektual q nuk ka prvoj ti dshifroj. Ndonjher m t dmshm sesa udbasht e kamufluar jan disa ahmak e degjenerik si Proletari, Minushi, Hafifi e t ngjashm. Prshtypje t hidhur m ka ln edhe ai studenti q po e prezantoni me emrin Sknderi. Nuk e kuptova se si ka ardhur t punoj ktu pr pushime verore dhe ka vn kontakt t ngusht me ju, pa e pas njohur ju at prpara? Tani ai ka shkuar n Kosov dhe nuk i ka ndodhur gj, edhe pse takimet me t i kishim gjysmpublike dhe n prani t shum vetave. Dytre takime q kishim me ata student q patn ardhur pr pun gjat pushimeve verore, meq Bardhi ua kishte gjetur punn, ma trhoqi vemendjen pikrisht surrati i Sknderit, pr t cilin ti po shpreson, se do t bhet kuadr i mir i lvizjes son lirimtare. Pika tjetr sht situata n Kosov. Shtrohet pyetja: Mos po shprthen paknaqsia dhe po na gjen t paprgatitur? Ne kemi shkruar n kryeartikull t Bashkimit se organizata q do ta udhheq revoltn duhet t jet e formuar prpara se t ndodh shprthimi i saj. Pas shprthimit t revolts do t jet e pamundur pr t formuar nj organizim t suksesshm q do ta udhhiqte popullin. N kt drejtim jemi mbrapa. Atje patriott e organizuar duhet t veprojn n ilegalitet t thell dhe e kan t vshtir t njihen, t lidhen e t bashkohen. Mundsit m t mira i kemi ne kndej, por nuk po na ecn puna. Para sa kohe ishte pr nj blic-vizit tek un n Bochum nj ilegal, si po u thuhet, nj thatim q me tangarllk m kritikoi se nuk qenkam komunist, se Fronti nuk ka organizim t rrebt revolucionar, nuk sht konspirativ e t tjera. Nuk m tregoi se cili ishte, sado thoshte se m njihte, mi njihte vllezrit e shokt n Kosov. N fund m tha: Po t vrojtojm pr t ndikuar q t bhesh komunist i disiplinuar. Pastaj do t t pranojm n radht e organizimit ton. Pandeha se mos ishte i OMLKs. Ia thash edhe un ca llafe, se nuk po m plqente mnyra e vizits se tij, mosprezantimi dhe krkesat e tij
201

q un t disiplinohesha sipas arshinit t tyre. M foli shum mir edhe pr ty dhe m tha se edhe ti po u vrojtuake prej tyre, por po t vlersonin vetm pr enverist dhe jo edhe pr marksist-leninist. N fund m bri me dije se do t na kontaktonin e vizitonin pr t biseduar rreth riorganizimit t mirfillt. Vizita e tij m bri kureshtar, m dshproi dhe m gzoi njkohsisht. Ne kndej i kemi kushtet m t mira q t ndihmojm lidhjet dhe bashkimin e t organizuarve n Kosov. Por, ne jemi bllokuar, sepse ti po vazhdon t mbahesh peng nga udhheqsi yt, Sabiti. Un mendoj se ti nuk duhet t vazhdosh kshtu. N kt gjendje e kemi t vshtir zgjerimin e radhve. Sa i prket angazhimit t aktivistve tan pr tua prishur koncertt q po i organizon shteti jugosllav me kngtar e valltar, kam harruar t ta tregoj nj letr q mu dha kur u ndrpre koncerti n Hilden, qytez n afrsi t Dyzeldorfit. Duhet ta kem n ant. Them ta lexosh pastaj. Tani Miranit iu duke se kishte folur mjaft, madje tepr. Edhe kt her po e mundonte dyshimi pr metodn e bisedimit, t shfaqjes se mendimit dhe t argumentimit. Atij iu duk se Jusufi ishte thelluar n mendime ndaj do ti duhej ta priste m gjat. Letrn e palosur ia la mbi tavolin. Besoj, nisi tjetri, ksaj radhe biseduam mjaft. Nuk kemi nevoj t ngutemi. Kemi br pun t mir q i kemi shtruar gjrat n kryeartikull dhe tani duhet t mendojm pr ann praktike. Sigurisht, shokt e Liris, (kshtu i quajti aiantart e OMLKs), do ta lexojn dhe do t na paraqiten. T shpresojm se mendimet tona do tu plqejn edhe atyre. Nuk kemi koh q t presim, sepse mund t shndrrohemi n spektator t ngjarjeve. Ato mund t bhen tepr dinamike pr t qen ne n gjendje ti prcjellim e lre m ti kanalizojm e udhheqim. Pasi mbaruan bisedn doln s bashku n dhom t ndenjs. Dardana i krkoi Jusufit t kndonte. Ai e kishte pik t dobt at dhe,
202

edhe po t mos i kndohej fare, nuk ia prishte. 5. Pas nj pushimi Jusufi Grvalla shkoi n dhomn e puns dhe zuri t lexonte letrn q ia dha Mirani. Shum i respektuari dhe i nderuari, Shoku Miran! Kur m caktuan t merrja pjes n grupin q vinte t jepte koncerte n Gjermani u gzova shum. M beso, m shum u gzova pr mundsin t t takoja ty, sesa pr mundsin q po m jepej pr t vizituar Gjermanin. Pr ty po flitet shum n Kosov. Mua konkretisht m ka folur nj i afrm imi q gjendet si emigrant ekonomik n Dyzeldorf, i cili shpresoj t ta jap kt letr. Ky gzim q kisha para ardhjes ktu m sht shkatrruar barbarisht. Para nisjes pata shpresuar se do t bhesha shoqja jote duke e bashkuar jetn me ty, pr t t ndihmuar n veprimtarin patriotike dhe pr t krijuar familje t lumtur. Por, kur erdha n Gjermani m ndodhi tragjedia. Do t ta rrfej duke vlersuar arsyeshmrin tnde. Nuk friksohem se do ta shprdorosh sinqeritetin tim. Grupin ton po e shoqronte nj burr i pashm, i veshur me kostum e kollaro. Asnjri nga antart e grupit nuk e njihte, prandaj i friksoheshim se mos na e kishte dhn UDBja pr mbikqyrje q t mos kontaktonim me radht tuaja. Parmbrm nisi filli i tragjedis sime. Ishim n hotel. Ai m thirri t ngjitesha lart n dhomn e tij, duke m thn se kishte nj bised t shkurtr m mua. Kt ma tha me kultur mirsjelljeje. Por, kur un refuzova ai m urdhroi. Un u friksova dhe shkova, me bindjen se vrtet donte vetm t bisedonte m mua pr sjelljet e mia apo t ndonj antari t grupit. Kto dit po shoqrohesha shum me t afrmin tim dhe me gruan e tij. Kjo, mendova, duhet ta ket shtyr at q t m detyroj t bisedoj me t. Kur shkova n dhom m ofroi viski. Nuk e pranova me arsyetimin se nuk pi alkool. Ai e kishte frigoriferin plot dhe jo si ne. M dha nj fanta, kurse ai mori pr vete viski. Filloi t m pyeste pa u prezantuar se cili ishte n t vrtet. M pyeti pr t afr203

min tim, pr lidhjet e tij me ty, pr veprimtarin tuaj, me mendimin se i afrmi kishte br lidhje t fshehta prej kohsh midis meje dhe radhve tuaja. Un nuk tregova gj duke i thn se kishim vetm lidhje familjare. Nuk m bri shum presion q t flas detyrueshm, por m propozoi t bja seks me t, sepse iu paskshin fryr b... gjat ktyre ditve. Menjher u trbova duke i thn pusht, kurvar e t ngjashme. Bra t iki, por ai e kishte mbylluar dern dhe elsin e kishte futur n xhep. E krcnova se do t ulrija, po nuk ma hapi. Ai m kapi pr flokve duke m krcnuar q ta mbyll gojn, sepse do ta psojn keq njerzit e familjes n Kosov. E luta prgjrueshm q t m lironte dhe vrtet m liroi. Dje, pasdite, m telefonoi nna. Sa nuk m mendi. M tha se kishin shkuar dy njerz t UDBs n shtpi bashk me pes polic. Kishin bastisur shtpin dhe kishin gjetur nj gazet Bashkimi. Nana me ortoi pse e kisha fshehur at gazet n dhomn time. I thash asaj dhe po t tregoj edhe ty se gazetn Bashkimi e kam lexuar kur ma ka dhn n bes nj shoqe, por nuk kisha si ta fshihja, pasi ajo nj dit m von ma mori. Do t isha e lumtur sikur ajo t ma kishte ln q ta mbaja t fshehur, me knaqsin q do ndjeja, kur t ua jepja shoqve e shokve pr ta lexuar. Pra, ata q kishin bastisur shtpin, e kan sjell me vete Bashkimin, duke gnjyer se e kan gjetur nn dyshek t shtratit tim. N fund nns i kishin thn se shkak pr bastisje jam un, meq gjat turneut po kontaktoj armiq t Jugosllavis. E kishin krcnuar se po nuk bra si do m thot mbikqyrsi i grupit muzikor, do ta arrestonin gjith familjen. Dhe nna m luti: Vajza e nns, dgjoje at mbikqyrsin q t mos na shkaktosh tragjedi m t madhe! Sapo mbarova telefonatn ia plasa vajit, duke mallkuar veten. Vazhdova t qaja me dnes e shtrir n shtrat: far pushti e krimineli na qenka ky mbikqyrsi!? Paska pozita t larta n UDB, prandaj paska urdhruar menjher t m bastiset familja dhe t m shantazhoj n kt mnyr... Ndrkoh hyri shoqja e dhoms dhe u lemerit kur m pa se po qaja me dnes. M pyeti far kisha, duke ma fshir fytyrn me peshqir t lagur, por nuk i tregova. Mbeta e shtrir n krevat pr t pushuar dhe pr t menduar, se si duhej t veproja. Nj mendje m thoshte, t shkoja tek i afrmi pr t krkuar ndihm, duke e lutur t m kontak204

tonte me ty. Tjetra m thoshte, nuk duhet, pr hir t egoizmit tim, ta dmtoj familjen, pasi isha e bindur se UDBja do t hakmerrej. Pas nj ore pushim, zbrita posht pr t pir nj aj. E pash at pushtin. Kaloi pran meje, duke m thn me inat: Nuk dukesh se ndihesh mir. T pres n dhom n ora 20.00, sepse sonte nuk do t ket koncert. Mi tha kto dhe u ul vetm n ann tjetr t restorantit t hotelit. I vetm dhe n skaje t hotelit ulej prher dhe na vshtronte. U ngrita pr t shkuar srish n dhom, pasi edhe ajin ma zuri n fyt. Prap po mendohesha se si duhej t veproja. Kisha vetm dy alternativa. Vendosa pr alternativn e poshtrimit, pasi m mungonte kurajoja qytetare pr t prballuar torturat q do t psonin prindrit dhe sidomos vllai i hasretit, t cilin un e dua tej mase. T lutem, mos m keqkupto pr zgjedhjen e poshtrimit, pasi m duhet t sakrifikohem pr prindrit dhe sidomos pr vllain! Meq vendosa t jem e sinqert ndaj teje, kur vendosa t t shkruaj kt letr, po t informoj se n orn 20.00 i shkova n dhom fshehurazi t mos m hetonin shoqja e dhoms dhe pjestart e tjer t grupit. Sapo hyra, duke u zgrdhir dhe me paraqitje prej fitimtari cinik e sadist, m tha: Po m gzon fakti q je e zgjuar dhe pranon t kooperojm. N kohn kur po m thoshte kto, filloi t m zhvishte. Un po rrija si statuj, por si ato q dridhen kur bie trmeti dhe rrezikohen t thyhen n copa kur do rrzohen. Pastaj m shtriu n shtrat dhe m prdhunoi. Ndjeja dhimbje t mdha, sepse n kt mnyr kaq kriminale, po humbja edhe virgjrin time, t ciln kisha dshir t ta dhuroja ty. Nuk di se ka krejt ka br m mua, pasi pas pak astsh, meq po qaja me dnes, humba vetdijen. U kndella nga t lagurat me uj q po m bnte ai sadist. Pash se shtrati ishte prgjakur dhe srish shprtheva n vaj. M ofroi t pija, por ia refuzova. Po rrija prmbys n shtrat duke qar dhe ai po knaqej duke ma ledhatuar kurrizin. Pasi u lodha se qari, u ngrita dhe bra nj dush. Kur e kreva, ai m foli: U knaqem. Ti mos u frikso, se ngjashm u ndodh t gjitha femrave kur bjn seks pr her t par. Ti, tani e tutje, e di se duhet t veprosh si t them un. Un heshta. Ai prap m pyeti n form urdhruese: A do respektosh urdhrat e mia!? Iu prgjigja me z t ndrydhur: Nuk kam tjetr zgjidhje.
205

N vazhdim m tregoi: Jam oficer i lart n UDB dhe n Sekretariatin Krahinor t Brendshme kam pozit udhheqse pr gjith Kosovn. Emrin e vrtet e kam Josip Karaxha dhe jo si n pasaport t falsifikuar, enkas pr kt udhtim. Jam i ngarkua me nj mision t rndsishm dhe m duhet angazhimi yt. Ti tani duhet t bhesh e vetdijshme se po i tregove ndokujt gj, jo vetm q rrezikon prindrit dhe vllan, por rrezikon edhe jetn tnde fizike. Nsr mbrma kemi koncert n Hilden. Aty, sipas informatave q kam, do vij edhe Miran Bruaj, me shum bashkveprimtar t tij. Shpreso se nuk do t na e prishin koncertin, si n qytetet e tjera. Por kjo ka pak rndsi pr misionin tim. Ti, n fund t koncertit, duhet ti afrohesh Miranit dhe ti thuash se e pret n hotel, duke i dhn t kuptoj se e plqen dhe se do bsh seks me t. Pastaj do ta takoj un n hotel, pasi dy udhheqsit kryesor t Kosovs m kan ngarkuar q ta bind Miranin pr ta pushuar prkohsisht veprimtarin e tyre patriotike, sepse druajm se nacionalizmi serb, i cili sht konsoliduar tani, do ta shfrytzoj angazhimin e tyre dhe shprthimin e mundshm t revolts sociale n Kosov, q t ndrhyj brutalisht n Kosov, duke na i shkatrruar t arriturat e mdha politike gjat ksaj dekade. Ky, mendoj un, do t jet kontribut patriotik imi dhe yti, n mnyrn ton. Duke e dgjuar at, u gzova q po m jepte mundsin t t takoja fizikisht, qoft vetm nj her. Po mendohesha q ta shfrytzoja rastin pr tu njoftuar me ty dhe pr t ofruar dashurin time, duke ta fshehur prdhunimin q m kishte ndodhur. Por, pr shkak t adhurimit t madh q ndiej pr ty, hoqa dor nga kjo taktik. Fatkeqsisht, jam e detyruar t veproj si po m urdhron ky far Josipi. Si mund t m kuptosh, fatkeqsisht, jeta ime sht shkatrruar dhe nuk dihet se kur do t marr guxim t bj vetvrasje, pasi edhe pr kt akt u dashka trimri prkatse. Un kt letr do ta jap q n takim t par, q ti t informohesh se pr arsye po t lutem t vish n hotel. Pr t tjera do t bisedojm nse m jepet rasti. Un po filloj t lutem pr ty q t dalsh faqebardh n kt sprov t rnd. S fundi, po t lutem pr mirkuptim minimal njerzor pr fatkeqsin time t rnd. Edhe nga kjo gjendje poshtruese, por rrezikoj jetn pr t t informuar pr
206

planin e ktij krimineli sadist dhe kam besim se ti nuk do t ma rrezikosh jetn fizike, pasi tani po e v n loj pr ty dhe pr hir t popullit tim. Nse e pranon, nga kjo pozit imja poshtruese, T prqafoj gjithsesi miqsisht Fatkeqja Jetmbaruar Jusufit po i rrokulliseshin lott njri pas tjetrit dhe po pengohej t lexonte, sado ishte dorshkrim shum i lexueshm. Pas nj pushimi hapi pakz dern dhe i tha Miranit t shkonte tek ai. Kjo letr m ka shokuar. Prse nuk ma ke dhn m prpara dhe si t ra n dor e far ndodhi n koncert dhe pas tij? Un shkova n koncert. Bile, paraprakisht porosita aktivistt q t shkonin sa m shum veta. U thash gjithashtu se koncertin nuk do ta prishim, meq fjalime jugo-sllave nuk po mbahen dhe kshtu koncerti do t ndihmoj pr ndrgjegjsim patriotik t pjesmarrsve. Ishte paralajmruar se do t vinte edhe kngtarja e afirmuar, Shkurte Fejza, e cila me kngt e saj me prmbajtje patriotike dhe me stil autentik t intrpretimit, po frymzon shum njerz. N moment t fundit pushtetart n Prishtin ia kishin ndaluar asaj q t vinte. Megjithat edhe kngtart dhe valltart q erdhn, ishin t afirmuar dhe ia vlente t shkonim n koncert t tyre. Meq nuk po vinte Shkurta, pr inat t atyre q ia kishin ndaluar ardhjen, un vendosa t blej nj buqet me lule. Shkova n koncert. Nga fundi, meq koncerti u plqente bashkatdhetarve, kur mbaroi s knduari nj kngtare, emri i s cils nuk po m kujtohet pr momentin, dola n sken me buqet t luleve n dor. Spontanisht thash: Kt buqet e kam menduar pr kngtaren e madhe, Shkurte Fejza. Prandaj nuk po ia jap sonte askujt, por vetm po protestoj kundr ndrhyrjes s pushtetarve titist q na mashtruan se ajo do t vinte. Pr kt mashtrim turpi u takon atyre, kurse juve q na knaqet sonte, ju uroj suksese! Duartrokitjet m ndrpren t flisja m gjat. T gjith u ngri207

ten n kmb dhe filluan t shprndahen pa e pritur prfundimin e koncertit. Un ngrita lart buqetn pr t prgzuar pjesmarrsit pr at reagim dhe zbrita me lulet n dor. Shum aktivist m rrethuan q t m nxirrin nga salla shndosh e mir, meq u friksoheshin udbashve t shumt q ishin shprndar n sall, n mes t publikut. Prej aty shkuam n restorant t salls q t pim dhe t diskutojm pr koncertin dhe ato q ndodhen. Aty erdhi Nesimi dhe ma dha kt letr. Meq ishte e futur n zarf t hotelit, e futa n xhep. Nesimi mu afrua te veshi: Kam porosi ta lexosh menjher! E hapa. Kur e pash, u thash aktivistve n tavolin: Vazhdoni ju bisedat, kurse mua do t m falni se po ulem n kt tavolinn e afr q ta lexoj kt letr. Kur i shkova deri aty ku po fillonte tragjedia, filluan t m rrokullisen lott, ngjashm si ty. Ndrrova t ulurit q t mos m shihin aktivistt, t cilt ishin dalldisur duke diskutuar rrjedhn e koncertit dhe gjestin tim. Pasi e mbarova, shkova n tualet pr t lar fytyrn. Po mendoja se far qndrimi t mbaja. T shkoja n hotel apo t lajmroja policin. Gjykova se t dy variantet do ta rrezikonin Fatkeqn, ndaj ju thash aktivistve q t ecnim menjher. Nesimin e pyeta se cila ishte ajo q ia dha letrn. M tha se e kishte mbes dhe se ishte m e bukura n grup. Vetmevete mallkova edhe fatin tim, sepse kisha shansin t m binte hise nj zogz e bukur, si i rastis hutit, por m iku ai rast i mrekullueshm... Mirani u ndal t pushonte. Ndihej i rnduar nga emocionet, kurse Jusufi harroi pr pyetjen se prse nuk ia kishte treguar kt letr m prpara, po ndrkoh u kujtua: Harrove t m thoshe se prse nuk ma ke treguar m prpara kt letr, meq paska qen tragjedi e rnd, tepr e veant? Pastaj paska pasur edhe nj kumt brenda. M ndrpreve kur u ndala t merrja frym. E para, sa pr tragjedi, un prdit po dgjoj pr tragjedi q po prjeton nna ime, vllezrit dhe motrat. far terrori patn psuar vjet kur isha fshehurazi n Kosov
208

dhe UDBja aksidentalisht e zbuloi. Isha pr vizit n Kryegur t Ferizajt, bashk me Maln q jeton n Vupertal (Wuppertal), i cili tani sht burgosur n Kosov. Shokve t atjeshm u vdiq babai. M detyruan t mbaja fjal mortore te varri. Kshtu u zbulova. Policia ngriti prita. Nj msues imi i dikurshm, Saud Gorani, q tani sht oficer i policis kriminalistike n Pej, informoi pr pritat e policis djalin e axhs, Imerin. Menjher u alarmuam. M ndihmuan t arratisem dhe ia dola. Pasi dshtuan t m kapnin, terrorizuan sidomos vllan m t vogl se un, Demushin. E patn br pr gjips e lkur t dashit. Patn terrorizuar jo vetm familjen time, por edhe dajat e farefisin. Sivjet kan arrestuar pos Mals, edhe Sylmirin, q m pat drguar me makin t tij n Kosov. T gjitha i kam prjetuar si tragjedi t veanta, meq ndihesha shkaktar. Kur msova rastin e ksaj fatkeqeje, si e kishte quajtur veten, ti i kishe prer njanshmrisht marrdhniet me mua. Tani q u pajtuam, nuk dija far t t tregoja m par dhe ishim t zn me prgatitje t Bashkimit. As q m ra m n mend, ve kur sot e pash rastsisht n ant. Po njoftimin, q ai far Josipi ishte drguar me at misionin, si e komenton? Ku di ti komentoj un t tilla makinacione t UDBs dhe t titistve. Sigurisht ti i komenton m mir se un. Ndonj informat tjetr konkrete rreth atij misioni t Josipit nuk kam, pos atyre q lexove n letr. Rndom, nisi t komentoj Jusufi, kam dgjuar se pushtetart titist t Kosovs po e parandjejn rnien e tyre nga pushteti. Paknaqsit sociale t shqiptarve jan br t mdha. Zhvillimi ekonomik, vetkuptohet, po edhe rritja e papunsis n krahasim me republikat e tjera sa vete e rritet. Kjo po i shqetson pushtetart, jo pse po u dhimbset populli i Kosovs, por humbja e privilegjeve t tyre. Prandaj ata duan t luajn me kartn e krcnimit nga revanshizmi serbomadh q ta frik209

sojn popullin pr t mos u ngritur n protesta e revolta. Dhe, po qe e vrtet q serbomdhenjt po organizohen q t rikthehen n pushtet, si edhe po pritet, ata do ta bjn kt sido q t jet. Kjo taktik e titistve n Kosov nuk funksionon. Serbomdhenjt sajojn pretekse kur t duan e si t duan. E shumta, ata llogarisin t shprblehen nga serbomdhenjt, nse e dorzojn popullin ton pa asnj rezistenc. Kta titist nuk e kan pr turp q ti shrbjn pushtuesve t llojllojshm, vetm t shprblehen me fardo pushteti, si kock q i hudhet qenit. Them se ne nuk duhet t mashtrohemi me kto truke t tyre. sht urgjente, q ne t organizohemi dhe ta kanalizojm e udhheqim paknaqsin e popullit ton. Ato nuk jan vetm paknaqsi sociale, por tashm edhe m shum nacionale. Shumica e shqiptarve e kan kuptuar se prapambetja e Kosovs sht n radh t par pasoj e prbrjes s saj etnike. Po t mos ishte n pyetje fati i asaj goce fatkeqe, do t duhej ta informoje policin. Mir q ke mbajtur qndrim njerzore. Ndoshta do t duhej ta mendoje mundsin e kaprdirjes s fatkeqsis se saj dhe t martoheshe me t. Kjo do t ishte tepr njerzore. Si thua, mos po krkoj t pamundshmn nga ti? Kam menduar edhe un pr kt dhe m vjen mir q edhe ti gjykon njsoj si un. Sinqerisht, mua nuk do t m pengonte fare prdhunimi q i ka br ai kriminel. Madje ky do t ishte nj argument m shum q ta respektoja posarisht. Sa i prket ndjenjave t dashuris, thon se ato nuk mund t kanalizohen e komandohen. Ato rrjedhin sipas rregullit t tyre q ne nuk e definojm dot. E di ka, ta ndrpresim kt bised se nuk dihet ku do t prfundojm! ndrhyri Jusufi. Edhe ti, mir q pushove nga ai hidhrim egrsues q kishe, nga se kjo lufta jon do t ket shum viktima t llojllojshme, por ato do t bhen gur n kalan ton lirimtare.
210

 Hajde, hajde! Fute n loj edhe figura poetike. Ec more t pushojm se na u tha fyti pa pir gj. Q andej doln n dhomn e ndenjs. 6. Fundit t vitit po i numroheshin ort dhe minuatat n gjith sahatt e mdhenj elektronik, t varur n mure, n sheshet kryesore e kudo. Ishte dita e parafundit. Mirani dhe Renata kishin dal pr t shtitur n malin e madh rreth universitetit t Bochumit. Ata e kishin br ritual daljen pr do nat rreth ors 22.00, kur ishin q t dy n Bochum. Ndonjher dilnin edhe m von, kur kishin pr t studiuar. Daljen e tyre e arsyetonin me nevoj pr pastrim t mushkrive me ajr t pastr dhe t lvizjeve fizike q ti merrte gjumi m mir. Njherit ndinin knaqsin pr t biseduar t papenguar. Rrugt e malit ishin t ndriuara. Fillimisht Renata ishte friksuar t bnte kaq von shtitje, por m von ishte ambientuar dhe mezi priste t dilnin s bashku. Andejpari nuk banonte njeri dhe n kt koh pothuajse nuk lvizte njeri. Shtitja e tyre zgjaste t paktn nj or. Ndonjher ulshin n bangot e vendosura ndan rrugicave t malit. Tutje malit vinte kopshti i madh botanik i universitetit. I ndante nj prrock q gurgullonte prajshm e ritmikisht, nga se ia kishin br me mjeshtri rniet e vogla dhe dukeshin si rnie t natyrshme. Kjo prrock dhe gurgullimat e ujit e bnn romantik dhe magjepss gjith ambientin prreth. N kt mal, pothuajse gjat gjith dits, deri von n mbrmje, shtisnin vetm studentt, sepse universiteti ishte tet kilometra jasht qytetit dhe qytetart nuk vinin dot. Edhe kur ata vinin, vizitonin vetm kopshtin botanik, me nj hapsir prej rreth pesmbdhjet hektarsh, me shum sera t larta, me bim e drunj tropikal. N hyrje t kopshtit ishin informatat mbi speciet bimore ku gjendeshin mbi dyzetepes mij lloje bimesh nga e gjith bota. Ky numr shtohej vazhdimisht. Kopshti botanik mbyllej n orn 19.00 n
211

sezonin veror dhe n 17.00 gjat atij dimror. Pas ktij orari vizitort ktheheshin n qytet me tramvajin q qarkullonte pr do pes minuta ose me makinat e tyre. Kopshti, pos universitetit grandioz, ishte nj mrekulli pr t ciln flitej gjithandej dhe shpesh vinin vizitor edhe nga qytetet prreth. E n krahinn t Ruhrit qytett ishin aq t dndura sa vshtir mund t diheshin kufijt midis tyre se ku prfundonte njri e ku niste tjetri. Kishin kaluar shum koh duke ecur rrugicave t malit dhe Mirani e Renata nuk po flisnin. Rndom, kur Mirani kishte ndonj shqetsim, hall ose preokupim konkret nuk paraplqente t fliste. Ai dshironte vetm t ecte dhe t mendonte. Renata ia njihte kt shprehi dhe nuk e bezdiste me llafe koti. Po t kishte mundsi ta bartja gjith kt kompleks, universitetin, kopshtin botanik dhe malin prreth dhe ta oja n Kosov! ia futi me dshirore Mirani, duke dashur q njkohsisht ta prishte heshtjen dhe ta ruante durimin e Renats. I kishte ndodhur shpesh n t tilla raste kur ajo ia plaste vajit dhe merrte vrapin pr tu kthyer n konvikt. Merri pra! ia bri Ranata e cila e hetoi se tjetri foli vetm sa pr t thn. Sa her e ke shfaqur kt dshir! Un do t ta falja me gjith qejf, sepse Gjermania nuk do t varfrohej, kurse Kosovs do ti duhej shum. Pastaj, do t kishim mundsi t shtitnim edhe atje si ktu, kur t shkonim n Kosovn e liruar. Le t bhet nj her lirimi, pastaj edhe atje do t ndrtojm gjra kaq t mira, ia ktheu Mirani duke dshiruar ta bllokonte prirjen e Renats pr t diskutuar pr jetn e tyre t prbashkt n Kosov. Edhe Renata e hetoi se Mirani nuk dshironte as ksaj radhe t bisedonte pr kt tem. Miran, u bn disa dit q nuk ishe ktu. Kur shkove, nuk m tregove fare, foli tjetra duke zhvendosur bisedn. Tashm thm se je msuar m shprehit e mia...
212

 T mos i tregosh askujt se kur e ku shkon dhe kur kthehesh, madje as vllait, pos kunats Sabrush, e ndrpreu ajo. Sa mir e ke mbajtur mend, po prse u habite pra ksaj radhe? Sepse vazhdimisht prpiqem t ndikoj q t ndryshosh ca shprehi q nuk m plqejn. Vazhdo t prpiqesh... ia ktheu Mirani dhe sa nuk i tha kot e ke, por e frenoi veten q t mos ia prishte asaj. Po t m besoje vetm nj t qindtn pjes sa i beson Sabrushit, do t isha edhe m e lumtur. Nuk sht shtje besimi, sepse besim kam edhe te vllai, edhe te ti, edhe te disa shok t tjer. sht puna e shprehis s saj praktike. Ajo nuk flet me ask pr udhtimet e mia dhe nuk ka forc q mund ta detyroj t tregoj gj. Ktu sht e veanta e besimit ndaj saj. Sa zemrmadhe q sht! Kujdeset pr ty e t do m shum se sa t t kishte vlla. Edhe un e kam n vend t motrs n kt t mallkuar ekzil. Sa keq pr ne gjermant q i kemi industralizuar marrdhniet tona ndrnjrzore edhe n familje. Ti ke vrejtur q me vllan tim nuk kam as raporte t prafrta far i ke ti me Sabrushin. Kjo afrsi juaja po m prvetson do her e m shum, por ju po m mbani n distanc. Kur vijn kunata e vllai pr vizit dhe m gjejn mua tek ti, ti ndihesh keq... Sepse ata mund t mendojn se jemi t dashuruar dhe pastaj friksohen se m humbasin, e ndrpreu Mirani. Po Shabushi qenka i humbur pse sht martuar me Margotn? Sa harmoni t lakmushme q kan! Mirani nuk deshi ta komentonte martesn e Shabushit, studentit t shklqyeshm t fakultetit t mjeksis, nga Stralli i Deanit. Renata mendoi se ai nuk e kishte kuptuar pse ia solli kt shmbull dhe vazhdoi konkretizimin: T kujtohet kur i takuam, pasi ata ishin kthyer nga Kosova? Ti e
213

pyete Shabushin pr gjendjen atje dhe ai nuk dshi t tregoj asgj, sepse sht frikacak i madh. Sa pr ta br radhn t tha se gjendja n Kosov sht e mir. Kurse Margoti i tha : Pse po e mashtron kolegun, gjendja atje sht e rnd, varfria po rritet, paknaqsia gjithashtu. Pastaj na tregoi se si i kishte ndihmuar vjehrrit pr t lruar arn, duke i trhequr qet pr litari. Renata po priste prgjigjn e Miranit, kurse ai nuk deshi ta komentonte. Pr t mos u keqkuptuar se po e injoronte tha: Vrtet ata kan harmoni, por Shabushi po paraqitet sikur nuk sht m shqiptar. Ai nuk i viziton m ishkolegt e tij minator nga Kosova dhe as me ne nuk dshiron t takohet. Margota nuk i ka komplekset e tij. Ajo me dhmbshuri fliste pr gjendjen n Kosov, pr varfrin edhe pr vjehrrin, i cili n pleqri t thell lron arn. Ktu ke t drejt. Sa her e takoj Shabushin n universitet, me paraqitt m gjerman se sa vet Bizmarku. Ku ma kujtove tani Bizmarkun? Historiograft serb na kishin gnjyer pr nj shekull se gjoja ai pasksh thn n Kongres t Berlint se shqiptart nuk jan komb, por vetm shprehje gjeografike. I kam gjetur procesverbalet e atij Kongresi n arktivin shtetror n Belinin Lindor dhe nuk figuronte kjo shpifje serbe. Kjo shpifje ka dekurajuar e dmtuar shum shqiptart. Ku nuk t shkon mendja edhe ty, nga ktu e te procesverbalet e Kongresit t Berlinit. Si shpesh po m shkon atje dhe flitet se atje kurvart mund t gjejn femra sa t duan pr pak deviza... Edhe ty nuk t shkoi mendja aq afr dhe aq qllueshm. Un t fola pr lisa, kurse ti m flet pr fshesa, si shprehet populli yn. A nuk e kisha Martn ktu, e cila m prgjrohej, pa pages. Ather, prse u dashka t shkoj deri n Berlin pr kurvrim? E di ti sa jan shpenzimet e udhtimit deri atje dhe si keqtrajtohesh kur kalon transit npr Gjermanin Lindore? Pastaj, po t kisha kurvrimin si qllim, a nuk t kam
214

ty ktu m afr? Stop! Stop! Mua kurrsesi pr kurvrim. More vesh!? Stop! Stop! Ti e nise e para dhe m ofendove. Po ather, prse shkon aq shpesh atje? Se mos po dyshon q shkoj pr spiunim? Sa her e kemi biseduar q shkoj pr t takuar bashkatdhetar n Berlinin Perndimor, kurse matan Murit, n Berlinin Lindor, pr t bler libra, meq jan m lir. A e di sa libra ke porositur ti. M porosisin edhe shum koleg, meq kemi profesor q na sugjerojn edhe libra t autorve t Gjermanis Lindore. Gjermanistika nuk sht e ideologjizuar. Un, me pasaport jugosllave shkoj pa viz, kurse juve nuk ju ln. Blej libra atje dhe i shes ktu. M del rruga dhe ndonj fitim i vogl. Do t kisha br biznes me libra, por polict e kuq n kufij m krkojn llogari se ku i kam ndrruar devizat. Nj her, nse nuk ke harruar, m patn arrestuar. Kisha bler kompletin e veprave t Marksit e t Engelsit, q peshonin mbi pesdhjet kilogram. N Bibliotekn Popullore t Berlinit Lindor luta nj punonjse t ma firmoste nj deklarat, sikur ajo mi ka dhuruar. Kur erdha te kufiri n Friederichstrae, kufitart lindor, se perndimor aty nuk ka, m pyeten nse i kisha ndrruar deviza n treg t zi. sht e vrteta, vetm duke i kmbyer n treg t zi kishte levrdi, pasi kursi zyrtar ishte nj me nj, kurse kursi n t zez, nj me gjasht marka. U prgjigja se i kisha dhurat. Ma krkoi dshmin e dhurats. Ia dhash at deklaratn e asaj bibliotekists. Sapo e lexoi m pyeti si e ka emrin dhuruesja. Un e kisha harruar. Ai u tall. Paske mike q t dhuron libra q kushtojn sa dy rroga t saj dhe ti nuk ia ditke emrin! M arrestuan. I doli telashe edhe asaj nepunses s shkret. Kur m mori n pyetje nj oficer i Stasi-t, sigurimit t DDR-it, m tha se fajsohem pr ndrrim t devizave n treg ilegal. Iu prgjigja se e bra kt meq jam student dhe doja t blija veprat e Marksit dhe t Engelsit pr ti propaganduar ato n kapitalizm. Kto libra ju duhet t mi falnit, u thash, sepse po propa215

gandoj socializmin n kapitalizm. Ne na duhen devizat, qe prgjigjur ai. Ather, i thash, kapni kurvart q jua bn shosh grat e vajzat, duke i paguar devizat q ndrrojn n treg t zi. Ai u inatos dhe ma futi nj flakaresh t rrebt. M krcnoi se do t m mbanin pr shum vite n burg. Iu prgjigja, mir bni, se dshiroj ta njoh nga brenda sistemin tuaj socialist. Dhe vrtet m drgoi n eli. N mngjes erdhi dhe m mori n pyetje n tjetr oficer, ndoshta m madhor. M akuzoi se kisha ofenduar kombin e ri socialist gjerman, se kisha ironizuar sistemin socialist. Iu prgjigja se nuk kisha menduar ashtu, por se doja tju thosha ti pengoni kurvart q po vijn, po bjn kontraband dhe po jua provokojn grat e vajzat me para. Sa pr sistemin socialist, po t kisha ndrmend ta ironizoja, nuk do t rrezikoja t blija veprat e Marksit e Engelsit dhe ti oja ato n Perndim. Do t thot, t duket i drejt sistemi yn, m pyeti sugjestionueshm ai. Paj, jo edhe aq. Pa ma thuaj, far vrejtje ke? M kusht q ju t mos m hidhroheni dhe t mos e protokolloni. Ma thuaj nj her, pastaj do t shoh! Erdha sot q n orn katr t mngjesit. N orn pes u mbushn rrugt me puntor q shkonin kmb, me autobus, me metro, me tramvaj n pun pr t filluar turnin e par t ors gjasht. Asnj makin nuk qarkullonte. Rreth ors shtat u mbushn rrugt me makina, pasi nga gjumi u zgjua borgjezia e kuqe. Dhe ato sa vinin e shtoheshin, seciln her makina m t mira. Pastaj, n do hap pash vetm poster t Brezhnjevit, si t ishte ktu Bashkimi Sovjetik dhe jo Gjermania e kombit t famshm gjerman. Mjaft! m urdhroi, se po rrezikon tepr. Mendoi disa sekonda dhe m pyeti: T paskemi vlla jugosllav. Jo, iu prgjigja, jam shqiptar. U habit duke thn se si qenka e mundur t jem shqiptar me pasaport jugosllave. M shum ka shqiptar n Jugosllavi, i thash, sesa n Shqipri t Enver Hoxhs. E njihki ju edhe Enver Hoxhn? m pyeti. Po, i thash, nga se e mojm si kryetar t shtetit. Ather, urdhro pasaportn e ik q ktej, sepse e adhuroj Shokun Enver Hoxha pr tri216

mrin q pati pr tu liruar nga rust, kurse ne jo. Kjo vrtet m pat habitur. Sa aventurier e kokkrisur q je! far nuk prjeton. Kshtu e mbush kohn dhe t duket atraktive, kurse un, vetm duke studiuar, po m bhet jeta monotone. Mir q t kam ty dhe s paku po shpresoj pr nj jet t prbashkt dhe t lumtur. Pr disa minuta ra heshtja midis tyre. Po ecnin krahas, t kapur dor pr dore. Ishte nj form e veant e shoqrimit t tyre. Ecnin doradoras, natn npr mal dhe nuk puthshin. Kushedi sa t vshtir e kishin t ruanin kt nivel shoqrimi. Renats i bhej ti hedhej n qaf, ta puthte deri n shkrirje, por Mirani nuk i jepte shans. Edhe atij ia donte shpirti ta prqafonte e puthte me afsh, dhe jo vetm kaq, por ruhej si nga nj rrezik i madh. Renata, sa interesant m pat ardhur kur para dy javsh erdhn prindrit e tu pr vizit! theu heshtjen Mirani. Sa njerz t mir e t dashur i ke prindrit! Edhe ata u knaqn me ty. T admirojn e t duan shum, por po i brengos mosshkurja jote pr vizit, tha ajo. As vet nuk di ta shpjegoj se prse nuk m shkohet. Se si ndihem keq pr pamundsin q tua plotsoj dshirn... Vazhdojn t shpresojn se do t ndryshosh. Edhe ata, si mue, po i provokon edhe m shum ky qndrim prmbajts q ke, prandaj dshirojn gjithsesi t t bjn dhndr. Nuk i dihet s ardhmes. Ndoshta po torturohemi kot, sepse kam nj si parandjenj se mund t m bj ndonj kurth UDBja. Konfrontimet po ashprsohen... Mjaft me parandjenja ogurzeza! tha ajo dhe u ul n karrign buz rruge, e pafuqishme pr t qndruar n kmb. Nuk po ti shfaq aq shpesh, prandaj mos thirr kot se nuk bhet kiameti edhe sikur t t realizohet parandjenja! brtiti Mirani ngase e
217

kishte bezdi ligshtimin dhe alarmimin e saj. Un, pos gjrave q ti tashm i di, nuk dua t t l vejush T lutem, mos vazhdo me kso bisedash! u prgjrua ajo. M fal, i tha me keqardhje e pendes Mirani. E mori ngryk dhe e mbshteti pr gjoksi duke ia ledhatuar flokt. Prap ra heshtja. Ata po vazhdonin t qndronin t bashkdyzuar, si t ishin shndrruar n nj statuj t vetme. Pas disa asteve Mirani lvizi i pari. Ai e donte ecjen rrugicave t atij mali me lisa t lart. Krejt kjo ia kujtonte fmijrin n Rugov. Renata e kuptoi dhe u shkput nga gjoksi tij. Filluan t ecnin pa folur. T kujtohet vizita e para dy viteve n Bielefeld? e pyeti m n fund ai, duke menduar se e kishte gjetur temn pr ta shpenguar. Kishte menduar shpesh q t diskutonte pr at vizit, por nuk e dinte as vet se pr arsye ishte prmbajtur. M kujtohet, ia ktheu ajo me z t ult. At vizit e kishit kurdisur ti me Xhahilin, at bashkatdhetarin tim, q thoshte se banon n Bielefeld, por q n t vrtet banonte n Gytersloh (Gtersloch). Ather ai vinte shpesh n Bochum. Ti kishe menduar se e kam shok t mir. Kur t tha se jeton n Bielefeld duhet ti jesh lutur t t ndihmonte pr t ma mbushur mendjen t pranoja martesn ton. Sipas marrveshjes me ty, Xhahili m pat telefonuar q ti shkoja pr vizit n fundjav. Shkova n Bielefeld me bindjen se ishte fjala pr ndonj pun tonn. Atje Xhahili m tha se do t bnim vizit n familje tnde. Qesh habitur pr at propozim t tij. Edhe m shum u habita se si ta kishte msuar adresn. Nuk pranova. Ai mu lut aq shum, sa u ndjeva i detyruar. M solli deri para shtpis suaj. Ishte pasdite. Takova pr her t par prindrit e tu n oborr. Ata na luten q t hynim brenda se kishin br gati kafen. Prindrit dhe ti e dinit se do vinim, kurse un nuk e dija se ju e kishit paraplanifikuar vizitn. M shum nga inati nuk pranova t hyja brenda. U mundova t arsyetohe218

sha se nuk e kisha planifikuar at vizit, se nuk kisha qen ndonjher pr vizit n familje gjermane, sado q, n fakt kisha shkuar dhe shkoj shpesh, ta zm te profesori i famshm JL dhe te gjerman t tjer. Ata u mrzitn dhe ti edhe m shum. Ti fillove t qaje dhe u krijua nj gjendje e pakndshme. Babai propozoi q ne t shtisnim ca n parkun prapa shtpis dhe t ktheheshim pastaj, po t donim. Ti mezi pranove. Shtitem rreth 20 minuta. Xhahili ecte prpara. Dikur u afrua dhe mundohej t m bindte q t fejoheshim q at dit. Tani po t tregoj, sado q nuk sht fer, se far m tha ai pr t ma mbushur mendjen: Budalla, sht goc fabrikanti. Po u martove me t do ti biesh shqelm varfris sate. Nj pjes t pasuris s madhe t babait do ta trashgosh edhe ti, duke u br dhndr i prindrve tu. Pastaj, po nuk dshirove t vazhdosh bashkshortsin, mund t ndahesh dhe gjysma e pasuris t takon ty. M beso, m pat hidhruar shum. Me Xhahilin, e mban mend edhe ti, u fjalosm gjat shtitjes n park, por ti, pos zrit t ngritur nuk merrje vesh prmbajtjen, sepse flisnim shqip. Aty konstatova edhe karakterin e keq t tij, sado q m shitej komunist dhe antar i Partis Komuniste Gjermane, sikur gjoja ata jan idealist. Pas disa ditve jemi ndar pr t mos qen m shok, por jo vetm pr kt shkak. M beso, filloi ajo, un nuk kam kurdisur asgj t keqe me t. Un e njoha at n banesn tnde. Prindrit kishin dshir t t njihnin. Ti nuk pranoje t vije pr vizit. Ather e luta at t t bindte t vije n shtpi t prindrve. Mendova se do ta dgjoje si bashkpatriot q e kishe. Kur u nise ti me tren, na telefonoi se po vinit se bashku, diku rreth ors 14.00. Prindrit, motra dhe vllai qen gzuar. Enkas po t prisnim t gjith se bashku, sepse u kisha folur shpesh e me pasion pr ty. Kjo ka qen e tra. Ai paska qen i poshtr. Un nuk i kam ditur t gjitha kto. M fal pse t kam hidhruar dhe gjithashtu m fal pr gjendjen q paskam krijuar. Un mendoja se t kishte bindur q prpara t vije pr vizit te ne dhe nuk e pata kuptuar arsyen e vrtet se prse refuzoje t
219

hyje n shtpin ton. U sqarova. Edhe un t paskam keqkuptuar kot! M fal tani pr hidhrimin q jua pata shkaktuar ather. Pas nj heshtjeje ajo pyeti: Miran, pr Krishtlindje m ike, po Vitin e Ri ku do ta kalojm? M vjen keq, un nuk t kam ikur, por shkova me pun te Jusufi e Vasili, kurse pr festn e Vitit t Ri jam i rezervuar. Si, kush t ka rezervuar? pyeti me habi keqardhse Renata. Do ta festoj me bashkatdhetart n Dyzeldorf. Mund t vij edhe un me ty? Jo, tha shkurt Mirani. Prse? Do t m keqkuptojn. Ata do t mendojn se ne jemi miq intim q do t martohemi. Kt nuk e dshirojn. Prse? Sepse nuk i plqejn martesat e prziera me t huajt. Edhe nj her: prse? Sepse nuk i plqejn martesat e prziera me t huajt, thash. Ky sht qndrim i t robruarve. Friksohen se mos po paksohen e asimilohen prmes martesave t prziera. Po nse ndodh e kundrta, q t shtohen prmes martesave t prziera? Rndom, kur t pushtuarit martohen me t liruar, ather shkrihen t pushtuarit ose integrohen n kolektivitetin e liruar. Dukuri interesante dhe e paprceptueshme pr mua. Dshiron ta konkretizoj? T lutem! Sikur un, pjestar i popullit t pushtuar, t martohem me ty, do t gjermanizohem tok me fmijt q do t lindim, sepse ti je pjestare e popullit t lir. Pak m hert folm pr Shabushin e Margotin. Fmijt
220

e tyre nuk din fare shqip. Shabushi, e the edhe ti m hert, bhet m gjerman se Bizmarku. Tani po t kuptoj prse u prmbake q t mos martohesh m mua. Por, ti je rac e fort dhe nuk asimilohesh dot. Rasti yn ndryshon. Un sqarova opinionin e t pushtuarve, ndrsa arsyet e mia ti kam treguar. Edhe kjo mund t jet nj tjetr m shum. Edhe fmijt e imigrantve shqiptar i jan nnshtruar procesit t integrimit, gjegjsisht t asimilimit... N fund t fundit, t gjith njerz jemi... Sigurisht q njerz jemi, por fatkeqsisht ose fatmirsisht, dallimet ekzistojn, zuri t filozofonte Mirani, me mendimin se Renata nuk po i kuptonte dallimet e njerzve. Pr shkak se un, si njeri q jam, pjestar i popullit t pushtuar, jam prndjekur nga pushtuesi. Duke qen njeri i pushtuar, detyrimisht jam i varfr. Prjashtim nga ky rregull bjn shrbtort e pushtuesit. Kurse ti, njeri gjithashtu, pjestare e popullit t lir, nuk je e detyruar t arratisesh as t emigrosh. T sht dhn mundsia t jesh e pasur. Sa shum dallojn konceptet dhe jetesa ndrmjet pjestarve t liruar dhe t robruar, t pasurve dhe t varfrve, gjegjsisht ndrmjet nesh, pavarsisht se jemi miq. Ju gjermant, nuk i kuptoni hallet tona, prandaj habiteni pse ne krkojm t lirohemi. Edhe brenda vet gjermanve t lir kombtarisht, ka dallime. Gjermant e varfr, t papun, sigurisht edhe ata njerz, krkojn jet m t begat, krkojn pun. Ju t pasurit, sigurisht edhe ju njerz, nuk i keni t njjtat halle dhe habiteni kur t varfrit dhe t papunt kan zili ndaj jush, ju fajsojn se u bni padrejtsi, se vetm dshironi t pasuroheni sa m shum e t tjera. Kshtu flasin komunistt, ndrhyri Renata, e paknaqur me shpjegimet e tij. Edhe ata njerz jan, gjerman jan, si ishin Marksi dhe Engelsi, si ishte Rosa Luxemburgu, t ciln gjermant e pushkatuan, vetm se221

pse u solidarizua me puntort e papun kur protestuan pr t drejtn e tyre. E kupton, t gjith njerz jemi, por secili ka halle t veanta, rrjedhimisht edhe botkuptime t veanta, t kushtzuar kryesisht nga gjendja, nga edukata e nga ndrgjegjja sociale. Dallimet e mdha sociale, ju pjestart e shtress se pasur dhe strukturat intelektuale q ju shrbjn, i vlersoni si t natyrshme, njerzore, kurse ne t varfrit jo. Prandaj angazhohemi pr tu korrigjuar njeriu, q ai t bhet sa m njri, q do t thot t mos ket t robruar dhe pushtues, t shfrytzuar e shfrytzues, por t gjith t jetojm sa m njerzisht. Luft klasash do t bjm ne tani? pyeti Renata me t qeshur. Ta thash, kshtu flasin komunistt. E keni gjetur nj gogol pr tua mbyllur gojn atyre q ndihen t shfrytzuar nga t pasurit dhe pushteti q u shrben kryesisht t pasurve, pr tua mbyllur gojn t varfrve. Sa pr gjuhn e komunistve, sikur kemi biseduar dhe jemi dakorduar se nuk jam i till. Nuk kam premisa t jem idealist utopist. Si intelektuale q je, mund t mendosh m diferencueshm, t mos identifikosh socializmin teorik me pseudosocializmin e shteteve pseudosocialiste, gjegjsisht me sistemin diktatorial monist. Socialiste mund ta quajm Suedin me sistemin social q ka, me t drejtat tepr t avancuara t puntorve. Kurse socializmi n shtetet q e quajn veten t tilla sht nj diktatur e prafrt me nacionalfashizmin e Hitlerit. N sistemin monist, ta zm n Jugosllavi, q ju e shabllonizoni si komunist, qytetart, po edhe puntort dhe t papunt as q guxojn t ankohen e t protestojn kundr papunsis e varfris se tyre. Shefat e kuq, q atje u thon drejtor, keqmenaxhojn e shprdorojn firmat shtetrore, por kundr tyre nuk guxojn t ankohen t punsuarit, e lre m t protestojn. Varfria dhe papunsia n kto shtete jan t mdha, sepse borgjezia e kuqe e drejtuesve komunist dhe e pushtetarve, po ashtu komunist, nuk di t menaxhoj prodhimin, ta bjn at m cil222

sor. Shefat e kuq t firmave jan komunist t dgjueshm, ndaj jan kaq t prapambetur. Mirani pushoi sepse kishte filluar t bhej emocional. Kto shpjegime nuk i ndjente si teoretizim t that, por si prjetime. Renata mendoi se ai nuk e kishte ndrmend t fliste m. Sikur po m bn edhe mua bashkfajtore pse n Afrik vdesin fmijt nga uria. Sa e sa her kam dhn ndihma humanitare pr t varfrit e Afriks. E di, e di. Nuk i thash kto pr t t br bashkfajtore, por meq the se jemi t gjith njerz. Shpesh thuhet se jemi njerz duke nnkuptuar se secili duhet t pajtohet me gjendjen q ka dhe ta akceptoj at si t mirqen. Un nuk po e shprdoroj qenien time si pjestare t shtress s pasur, ndrhyri Renata. Sigurisht, prandaj sht domethns njerzillku yt. Shum njrz t pasur kan evoluuar, jan ndrgjegjsuar, jan br m social e m human; jan br m t prgjegjshm pr zhvillim t gjithmbarshm t njerzimit, prandaj njerzimi po zhvillohet e po socializohet me dinamik t madhe. Ky zhvillim, sidomos teknik e informativ, q po shkon drejt globalizimit, do t evoluoj deri atje sa t zhduken vetvetiu dallimet. Se mos kan qen Engelsi e Rosa Luxemburgu varfanjak? Jo, ata i prkisnin shtresave shum t pasura, por u prcaktuan pr t drejtat e puntorve e t varfrve. Edhe Krishti u angazhua pr t varfrit, prandaj u kryqzua. Historia e zhvillimit njerzor, fatkeqsisht, sht prplot me shmbuj t till. Edhe ti, edhe prindrit e tu, pr shkak t zhvillimeve pozitive dhe evoluimit shoqror, nuk dukeni se jeni shum t pasur. Silleni tepr njerzisht, bni jet modeste dhe jo si din t bjn jet t shfrenuar ca t pasur q kushedi si e kan krijuar pasurin dhe tani na thon se e drejta e prons private sht e shenjt. Ky proces, deri ktu, ka zgjatur me miliona vjet. Sigurisht do t zgjas shum derisa t zhdu223

ken dallimet, por ja q ne t pushtuarve, t shfrytzuarve, t varfrve nuk po na pritet. N kuadr t gjith ktij kompleksiteti duhet par edhe marrdheniet tona. Po t jetonim pas njqind vjetve nuk do t diskutonim se kush ku do t rronte, kush me k do t martohej, sepse bota do t shndrrohej n nj fshat t vogl dhe njerzit n kt fshat do t krijojn vrtet marrdhnie njerzore midis tyre, ndoshta si n komunitetin primitiv, por n nivel tjetr zhvillimi. Kaq ngatrrueshm e ndrlidhshm po i trajton ti edhe marrdhniet e ndjesit tona! ndrhyri me habi Renata. Jan akoma m t ngatrruara e m t ndrlidhura dhe duhet m shum koh e m shum aftsi pr ti zbrthyer e shpjeguar kuptueshm. Them, sikur mos t ishte shtja e ktij kompleksiteti, sikur un t zgjidhja vetm prcaktimin tim sipas egos, ngjashm me at t Xhahilit, ather dashuria dhe martesa me ty do t m sillte shum privilegje individuale. E di far, ta lm ktu pr sonte kt lloj diskutimimi!? ndrhyri Renata, duke shfrytzuar pushimin e vogl t Miranit dhe duke njohur babzin e tij pr t spekuluar me mendime, si dikur sofistt grek. Renata zotronte mir greqishtn e vjetr dhe greqishtn e re, lexonte n origjinal filozoft grek t antiks, zotronte mir edhe frngjishten, spanjollishten dhe anglishten dhe lexonte shum. Njohurit enciklopedike t saj i shfrytzonte me zell Mirani, duke e lutur at tia shpjegonte prmbajtjet e librave q lexonte. Ajo ishte e ndikuar edhe nga rrymat e reja sociologjike e filozofike, t cilat shpjegonin evoluimin e prshpejtuar t marrshnive sociologjike, varsisht nga dinamika e lart e zhvillimit teknik pr suprprodhimtari, pr komunikim e informim t shpejt, duke br q njeriu t socializohet prshpejtueshm si njeri i globit. Ajo i kishte shpjeguar atij gjat shtitjeve dhe n raste t tjera se bota po zhvillohej me dinamik aq t shpejt sa shum shpejt do t humbet kuptimi i pronsis dhe shfrytzimit t njeriut nga njeriu.
224

Mirani e kuptoi se ajo mbaroi radhn. Pr momentin heshtn, por heshtja nuk zgjati shum. Renata, duke par se kishin arritur para konviktit t saj, nuk harroi t pyeste: Domethn ne do t detyrohemi ta festojm Vitin e Ri ndaras? Fatkeqsisht iu prgjegj tjetri me keqardhe e dhimbshuri. Prse thua, fatkeqsisht? Sepse vrtet kisha dshir ta prisja nj vit t ri me ty. Cila pra sht arsyeja aq madhore q as ksaj radhe nuk po feston m mua? Un u prpoqa ta organizoj festimin sa m t mir t Vitit t Ri n Klubin ton. U desh t bind bashkatdhetart t festojm familjarisht, t festojn edhe grat e fmijt s bashku. Ti e di se si e sa jan t privuar emigrantt nga jeta e ktushme kulturore. Nuk shkojn n kinema, n teatr, n koncerte. Nuk i ndalon njeri, por ata e privojn vetn e tyre duke mos njohur jetn e kulturuar e t emancipuar. Akoma m keq e kan gjendjen grat emigrante. Ato nuk punojn dhe rrojn t izoluara. Pra, nuk e kan as mundsin q t kontaktojn me njerzit e ktushm, si bjn burrat e tyre, ta zm n orar t puns. Nuk mund ta marrsh me mend se n gjendje t rnduar sociale po jetojn ato. Edhe fmijt e emigrantve e kan t vshtir me jetn e tyre midis dy kulturave. Kur organizojm aktivitete kulturore ata knaqen dhe ndihen krenar se jan dikush. Uroj t knaqeni gjat festimit, t keni shndet e suksese n Vitin e Ri! Uroi sinqerisht e me mirkuptim Renata. Po ti ku do ta kalosh festn? pyeti Mirani. M mbetet t vendos nesr, ndoshta do ti bashkangjitem motrs dhe shoqris s saj, pasi prindrit shkuan dje n Majork, tha ajo zvarr e zvarr. Ather, uroj q edhe ju ta kaloni mir, t keni shndet n Vitin e Ri 1981 dhe mirsi e mbarsi gjat gjith jets sate!
225

Miranit sa nuk iu mbushn syt me lot. Duroi q t qante pas ndarjes, meq n kt gjendje nuk do ti festohej. Uruan n t ndar njri-tjetrin duke u prqafur shoqrisht, meq nuk do t shiheshin m gjat ktij viti. Mirani iku vettimthi drejt konviktit t tij duke qar me ngashrim...

226

KAPITULLI V

Ditn e par t Vitit t Ri 1981 Jusufin mori lajmin pr arrestimin e Vasilit. Ky lajm e mrziti at tej mase. Redaktimin e Lajmtarit t liris e kishte mbyllur. Arrestimin e Vasilit e prjetoi aq rnd, sa q vendosi ta rifaqoste Lajmtarin dhe pothuajse gjith faqen e par tia kushtonte arrestimit t tij, duke e vn midis faqes portretin e tij. Dit m par Jusufi ishte informuar pr arrestimin e disa patriotve n Kosov, ndr t cilt ishte edhe magister Hasan Ukhaxha, msimdhns i gjuhs shqipe n Gjimnazin Vllezrit Frashri n Dean, Ibish Neziri, student i letrsis e t tjer, emrat e t cilve vendosi ti botonte n nj flet t titulluar Shtojc e Lajmtarit. Pr kdo do t ishte e rendit q arrestimet n Kosov t radhiteshin para arrestimit t Vasilit, qoft duke marr pr baz arrestimin m t hershm t tyre, qoft pr shkak t prmbajtes. Arrestimi i Mr. Hasan Ukhaxhs, i cili ishte i organizuar n Kosovs, ishte goditje shum m e rnd pr radht e organizuara dhe pr Kosovn, se sa arrestimi i mrgimtarit Vasil. Kjo svlente pr Jusufin, sepse ai e njihte Vasilin personalisht. Me t kishte lidhje t veanta shpirtrore. Ishte mrgimtari i par, pas Bardhit, q e kishte takur, sapo kishte arritur n Gjermani. Kishin ndenjur pothuajse dit pr dit n fillim. Pastaj, Vasili kishte meritn e veant, at t refuzimit e zbatimit t urdhrit pr ta vrar Jusufin, urdhr ky i dhn nga kryetari i tij, Rezil Mejtepi. Jusufi kishte bashkvepruar me Vasilin derisa ai ishte nisur pr n Kosov. Dhe, pos gjitha ktyre, ishte edhe hidhrimi ndaj shokve q nuk e kishin informuar se Vasili po shkonte n Kosov pr t br aksione. Pr kt Jusufi qe hidhruar m se shu227

mti n Miranin, sado q pr shkuarje t Vasilit kishin ditur para Miranit tre bashkatdhetar t tjer, t cilt bashkvepronin n t njjtin rreth me Jusufin. Pra, Jusufi nuk u hidhrua ndaj t treve s bashku, Fahriut, Demushit e Nazimit, sa ndaj Miranit. Goditja q ndjeu pr kt arrestim e shtyri at ti telefononte Miranit q t shkonte tek ai sa m par. Mirani ishte informuar pr arrestimin e Vasilit, por nuk mundi ta merrte me mend se Jusufi po i telefononte t shkonte pikrisht pr kt ndodhi. U merakos, sepse telefonata e Jusufit i tinglloi alarmante. Pr shkak t ruajtjes nga prgjimi i telefonit, Jusufi nuk i kishte treguar prse duhej t shkonte sa m par. Posa arriti Mirani n shtpi t Jusufit, ai e drejtoi menjher n dhomn e puns, pa i ln koh t pinte gj dhe t prshndetej me familjart e tjer. Prse nuk m ke treguar para shkuarjes dhe pr shkuarjen e Vasilit n Kosov? Sepse Vasili e kishte br fakt t kryer shkuarjen kur un u njoftova. Pastaj ai mu lut me betim: Pash Flamurin nuk i tregon Bacit Jusuf! Jan tre bashkveprimtar t rrethit tuaj q e kan ditur para meje, q e kan ndihmuar edhe me financa dhe ata duhet t ken qen njsoj t detyruar t t tregojn. Mbase ata nuk i ka prbe si mua! Megjithat, ti sht dashur t m tregosh, tha preras Jusufi. Ja q se kam gjykuar se jam i detyruar. Them se ke br faj, madje faj t rnd. Ather, t thrrasim Fahriun, Demushin dhe Nazimin dhe t gjykojm rastin. T shohim se sa faj ka secili nga ne. Mir, edhe ashtu mund t bjm, por tani desha ta shfaq hidhrimin tim ndaj teje, zbuti pakz qndrimin Jusufi dhe vazhdoi: Pa m thuaj mendimin tnd se kush sht fajtor pr shkuarjen e Vasilit me Sadi Bakajn? Fajtori kryesor sht organizimi yn, jemi vet ne, sepse u kemi
228

ln mundsi e hapsir udbashve q t deprtojn n radht tona, t na i hutojn, manipulojn e mashtrojn shokt. Kjo ngjarje ka ndodhur n rrethin tuaj dhe un nuk kam prse ta kem prgjegjsin kryesore. Po t ishte rrethi juaj i organizuar m mir, po t bashkpunonit m n nivel, sigurisht q udbashi Sadi Bakaj nuk do t mund t deprtonte deri n kt nivel, sa t mund t mashtronte shokun ton m t mir n kto an. Gjat gjith paraprgatitjes, vet Vasili, por edhe Fahriu, Demushi e Nazimi kan pasur takime me ty dhe nuk t kan treguar. Them se kan menduar q do tua prishje planin, prandaj nuk t kan konsultuar. Demushi duhet t ket luajtur rol m t drejtprdrejt, sepse ai e ka njohur familjarisht Sadiun dhe jua ka sjell juve n kt rreth. Ai ia ka krijuar, them me qllim t mir mundsit q Sadiu t bie n kontakt me Vasilin. Kurse Fahriu e Nazimi nuk kan pasur ndonj ndikim n vendimmarrje t Vasilit, pos q e kan ndihmuar m t gjitha mjetet e mundsit financiare. Bile, Nazimi ka rrezikuar edhe baban e tij, Ramadanin. Ai e ka bindur at q ta vozis Vasilin bashk me Sadiun dhe me materialet e rrezikshme propagandistike, me bindjen se do t dukej si udhtim i rregullt i kurbetarve pr pushime n Kosov. Pas nj heshtjeje t shkurtr Jusufi e mori fjaln: Sidoqoft, n momentin kur ti je informuar, ke mundur ta urdhrosh Vasilin q ta anuloj shkuarjen e tij n Kosov. Ti mendon kshtu, por ja q ne nuk e kemi pr natyr dhe shprehi as t urdhrojm dhe as t zbatojm urdhra. Ndonj hiarki organizative e disiplin prkatse nuk e kemi krijuar, u prgjigj tjetri. Pavarsisht, Vasili t ka dgjuar gjithnj dhe do t t dgjonte edhe ksaj radhe. Ksaj radhe ai e kishte br fakt t kryer dhe nuk e kishte ndr mend t m dgjonte. N fund t fundit, si e tha, kishte vendosur t bhej kurban, q ne t dinim se kush ishte n t vrtet Sadi Bakaj, q ai t mos na rrezikonte ty dhe mua. Edhe kt arsyetim e dha Vasili kur
229

u prpoqa ta bindi q t mos udhtonte me t. I pata thn se nuk kishte prse t rrezikonte, meq un dija se kush ishte Sadiu. Kt sqarim me nnkuptim e bri q tia rikujtonte Jusufit se ishte ai q kishte shfaqur dilema pr Sadiun pas takimit me t. Kto ishin diskutuar disa her n kt rreth, madje ndonjher duke marr akuzn e ndonjrit se Mirani i ka kriteret e rrebta, se sht ekstremist, se i bn njerzit udbash ku jan e ku nuk jan. Jan aventura t paprgjegjshme, konkludoi Jusufi. Rrjedhoj kryesore e gjendjes son organizative, ndrhyri Mirani pa pritur t vazhdonte tjetri. Domethn, ti nuk ke ndrmend t pranosh se ke ndonj faj? Sigurisht, un do t pranoj hisn time, por jo gjith fajin. Secili nga ne duhet t pranoj hisn e vet t fajit pas t dhnave nga shokt e tjer dhe nga Kosova. Un kam angazhuar kunatn Sabrush q t informohet, meq shkoi n Kosov, se si kan rrjedhur ngjarjet atje dhe si ka ndodhur q Vasili t arrestohet e Sadiu jo, qoft edhe pr kamuflim t veprimit t tij. Ather po e lm ta shqyrojm m von. 2. Nga mesi i janarit n Gjermani u kthye Sadi Bakaj. Po at dit n banes t Fahriut takohen Jusufi, Demushi e Sadiu pr t diskutuar se si kishte ndodhur arrestimi i Vasilit. N fund t kuvendimit q kidhte zgjatur rreth tet or, deri n ora tre t mngjesit, Jusufin e kthejn n shtpi me automobil Demushi e Sadiu. Sadiu u mbrojt gjat marrjes n pyetje duke fajsuar vetm Vasilit, se gjoja ishte i pakujdesshm, i padisiplinuar dhe i paprvoj. Sadiun e mori n pyetje kryesisht Jusufi. Mirani nuk pranoi t takohej me Sadiun, prkundr faktit se kt ia krkonin shokt. Ai vendosi ti shkruante letr Fahriut pr ti krkuar
230

Sadiut q t jepte llogari me shkrim. Ndrkoh Mirani kishte marr informata nga Kosova se Nesim Guri ishte takuar me Vasilin, e kishte informuar se nuk i kishte telefonuar asnjher. Bile, e kishte qortuar, duke e kshilluar q gjithsesi t gjente mnyrn pr tu shkputur nga Sadiu, sa nuk i kishte ndodhur m e keqja. Takimi pr t gjykuar rastin nuk u mbajt gjat ditve t pastajme, edhe pse u grumbulluan informata t bollshme. Mirani, Fahriu e Nazimi ishin t bindur se Sadiu e kishte tradhtuar Vasilin, kurse Jusufi kishte dilema. Demushi vazhdonte t jepte garanci pr Sadiun se ishte patriot. Sadiu kishte arritur t shfajsohej prmes aktrimit t tij. Davaritje e dyshimit t Jusufit bri q ai t mos ket frik m nga Sadiu, prandaj pikrisht Demushi me Sadiun po e vozisnin Jusufin mbi njqind kilometra rrug, sa ishin larg Nagoldi me Untergrupenbahun, pas ors tre t mesnats, duke ia msuar kshtu vendbanimin e Jusufit edhe Sadi Bakajt. Mirani nuk kmbnguli q t mbahej takimi ku do t sqarohej arrestimi i Vasilit dhe t ndaheshin fajet, sepse gjykoi q n ato rrethana nuk ishte momenti. Sadiu ia kishte arritur q n vend se t jepte llogari pr at tradhti ndaj Vasilit, ti bnte t mendonin t tjert pr te se ishte patriot. Pavarsisht ksaj rrjedhe, ditve n vijim, sipas rastit e konjukturave, po shfaqeshin gjykime q e fajsonin Miranin m shum sesa vet Sadiun pr arrestimin e Vasilit... 3. E merkur, m 11 Mars 1981. Ora: 20.30. N Prishtin, n mens t studentve ndodh shprthimi i hapur i revolts sociale t studentve. Kjo do ta gjej t befasuar gjith mrgatn, madje edhe ata q ishin t angazhuar politikisht. Askush nuk kishte pasur parashikim konkret, e lre m informim se mund t ndodhte kaq shpejt e kaq papritmas shprthimi i revolts se hapur t studentve. Askush nuk dinte se far
231

duhej br n ato aste, pos informimit t opinionit publik t shteteve ku ata gjendeshin, duke jetuar n nj gjendje ankthi se mund t sillte dita tjetr. Kosova u mbyll hermetekisht dhe informatat q dilnin jasht ishin t pakta dhe t pasakta. Kjo ishte edhe nj dshmi kokfort se as ata q propagandonin se kishin organizatat e tyre t forta n Kosov nuk merrnin informata konkrete. Jusufi e Mirani u takuar menjher pas ksaj ngjarjeje historike pr t biseduar se far duhej e mund t bnin. Nuk do t bjm asgj pa marr kontakt me shokt e Liris, shfaqi pozicionim Jusufi. Kshtu e kishte m t przemrt ti quante ai njerzit e OMLKs, meq qysh n tetor t vitit paraprak ata kishin nxjerr numrin e par t ktij Organi. Atij i kishte plqyer shum prmbajtja, por jo forma, faqosja, letra e shtypja. Mir, po ku ti kontaktojm? pyeti Mirani. M sht dhn nj adres kontaktuese n nj librari n Zvicr. Ather po shkoj q sot n Zvicr, meq ty akoma nuk t kan dhn dokument udhtimi jasht shtetit, tha tjetri. Edhe un them ashtu, por po presim mos po m paraqitet n telefon te Bardhi ndonjri nga shokt e Liris, meq numrin ia dhash atij q ma solli adresn. Jusufin po hezitonte t merrte vendime, meq vazhdonte ta ndiente vetn peng t Sabit Katunriut, kurse ky ende nuk e kishte kontaktuar pr ti dhn udhzime, si po priste me padurim deri n naivitet i pari. Jusuf, tani u pa puna. Ne vendosm t mos e botojm m Bashkimin pa e bashkuar organizimin ton. Arsyetuam se nuk kishte m kuptim q ta botojm, meq tani po botohen Lajmtari i liris dhe Liria dhe nuk kemi nevoj e energji pr tri botime. Duke dal tri botime, pothuajse n t njjtn frym, nuk po e shtojm ndikimin, por po i iritojm mrgimtart pr t diskutuar e prfolur se kush mbas cils gazet qn232

dron. Jusufi e Mirani pritn kot telefonatn nga Zvicra. Meq shokt e Liris nuk po paraqitehin vendosen q t merreshin me informim t opinionit publik gjerman. Mediat gjermane jepnin vetm ndonj lajm telegrafik me sqarimin se n Kosov sht shpallur gjendja e jashtzakonshme, prandaj nuk kishin m shum informata. Jusufi u prpoq t arsyetonte se ndoshta shokt e Liris jan shum t zn, kurse Mirani e kundrshtoi, duke thn se ata ishin futur shtat pash nn tok n ilegalitet dhe vonojn derisa t dalin n siprfaqe pr t br ndonj veprimtari t dukshme, kaq t nevojshme pr momentin. Deri n demonstratn tjetr t prgjakshme t 25 Marsit, aktivitetet e veprimtarve patriot u prqndruan, pos informimit t opinionit publik gjerman, n pengimin e drgimit t telegrameve q drgoheshin n Prishtin e Beograd, n emr t puntorve t prkohshm, pr dnimin e demonstratave t studentve. Kt veprimtari t dnimit t demonstratave e drejtonin pjestart e trupit diplomatik jugosllav dhe emisart e tyre n mesin e emigracionit. 4. Prishtin, e mart, 25 mars 1981. Demonstrata e studentve n lagjen e konvikteve t tyre. Pr her t par paraqitet krkesa politike: KosovaRepublik! Masakrat q u bn aty ngriten gjakrat e gjith atyre q mendonin shqiptarisht. Mirani, tepr i revoltuar, srish udhtoi te Jusufi pr t biseduar se far duhej t bnin konkretisht, pas gjith asaj prgjakjeje n Prishtin. Ai kishte presion edhe nga aktivistt n Dyseldorf. Flitej se udhheqja politike titiste e Kosovs kishte thirrur n ndihm Beogradin pr t drguar forca speciale policore n Kosov. Serbia kishte drguar tashm njsit m barbare t policis s saj. Miran, shokt e Liris nuk na kontaktuan ende, prandaj ti do t
233

shkosh n Zvicr, tha Jusufi. Diskuto me ta se far duhet t bjm, meq ata jan m t ngritur e m t organizuar se ne. Derisa ti kontaktojm ata duhet ti udhzojm bashkatdhetart q t mos na plasin grindje vrastare kndej, shtoi Mirani. Diplomacia jugosllave dhe individ t UDBs, t infiltruar n radht e emigracionit po organizojn tubime dezinformuese pr t drguar telegrame dnimi kundr demonstratave. N shum kso tubimesh, si n Bruksel, Zrich e gjetiu gati sa nuk jan vrar mes tyre mrgimtart tan. Ata jan ndar n dy grupime t mdha: n ata q pranojn urdhrat e ktyre strukturave q ti dnojn demonstratat dhe n grupimin patriotik q t mos dnohen demonstratat. Flitet se n Bruksel, njfar Musa Hoti ka nxjerr revolen n tubim dhe ka krcnuar: Kush guxon t dal kundr Jugosllavis se Titos do t marr plumb n ball nga kjo allti! Kshtu kan informuar shokt tan q kan marr pjes n tubim dhe q kan guxuar t kundrshtojn. Edhe pse shumica e mrgimtarve nuk po pranojn ti dnojn demonstratat, prfaqsit diplomatike jugosllave dhe strukturat UDBeske po sajojn telegrame dnimi n emr t mrgimtarve. Kjo sht duke i revoltuar shum patriott. Ne duhet q me guxim ta pengojm mbajtjen e ktyre tubimeve. Tani kan ardhur kndej edhe delegacione t politikanve titist nga Kosova. Ata po dezinformojn mrgimtart pr karakterin e ktyre demonstratave. Kshtu, n Klubin ton n Dyzeldorf, ka ndodhur konfrontimi i hapur dhe delegacioni i konsullats dhe i titistve nga Kosova sht detyruar t iki me bisht nn shal, madje edhe n pranin e policve gjerman q kishin ardhur pr ti mbrojtur. Fatmirsisht polict e kuptuan hilen e dhnies se alarmit t rrejshm t delegacionit dhe u than t paftuarve se Klubi ka sovranitetin e tij dhe ata nuk mund ti detyrojn antart q ti mirpresin ata q nuk i ftojn dhe nuk i dshirojn. Kshtu delegacioni u detyrua t iki nga lokalet e Klubit, i mundur e me turp. N rregull, do t shprndajm udhzime gojore se far qndrimi
234

duhet t mbajn shokt, kurse ti shko n Zvicr. Besoj se i kontakton shokt e Liris dhe bisedo se far do t bjm. Mirani e miratoi udhzimin e Jusufit. 5. Ditn e ejte t 26 marsit, Mirani udhtoi n qytetin Bil/Bien (BielBienne) t Zvicrs. Duhej t gjente adresn kontaktuese t OMLKs, t ciln ia dha Jusufi. Shkoi tek ajo adres dhe gjeti vetm nj librari, n t ciln shiteshin libra edhe n gjuhn shqipe. N kutin postare, pos emrit t pronarit zviceran t libraris, ishte edhe shnimi: Liria. Ai u fut n librari, u soll vrdall pr t par se far librash t rinj kishin ardhur. Shitsin e njihte q m hert, sepse atje e kishin drguar bashkatdhetart kur i kishin treguar se aty shiten edhe libra nga Republika e Shqipris. Pronarit po i kujtohej Mirani, por nuk e dinte me tamam se cili ishte. Aty shkonin bashkatdhetar t shumt pr t bler libra. Urdhroni, keni nevoj pr ndihm? pyeti pronari q njherit ishte edhe shits. Falemnderit, h pr h nuk kam nevoj, pasi po i shikoj titujt e rinj, tha i ardhuri. Ju keni qen edhe prpara ktu, nse nuk gabohem? Po, kam qen disa her, por ju e keni t vshtir t na mbani mend, sepse ktu vijn shum shqiptar. Keni t drejt, tha dhe u trhoq pas banakut. Mirani vazhdoi t shikonte titujt. Pas disa minutave ai iu afrua banakut dhe u prezantua: Jam Miran Bruaj, jetoj n Bohum (Bochum) t Gjermanis. Benedikt Shafner, tha shitsi duke ia zgjatur dorn. Kaq larg keni udhtuar pr t bler libra? Nuk kam ardhur ksaj radhe pr libra, kam nj hall tjetr. Besoj mund t m ndihmoni, tha qetsisht ardhsi.
235

 Urdhroni, si mund tju ndihmoj!? Jam nj aktivist i lvizjes lirimtare n Gjermani. U takoj radhve q nxjerrin gazetn Bashkimi, t ciln ju e paskeni ktu pr lexim dhe pr shitje, sado q ne e shprndajm falas. Kam biseduar edhe me shokt q e nxjerrin Lajmtarin e liris, q gjithashtu e paskeni ktu. Erdha t takoj shokt e Liris. Mirani i kishte marr n dor nga tavolina t tri gazetat, q t konkretizonte m leht hallin q kishte. Benedickti e shikoi me vmendje dhe i tha: T ulemi n dhomn tjetr t pim nga nj kafe, pastaj do t bisedojm. Ju falemnderit, ia ktheu me dashamirsi Mirani, i cili kishte parasysh se duhej t mbante takt mirsjelljeje. I njihte disa komunist gjerman. Ata prdornin konspiracion t thell dhe ruheshin nga survejimi i policis, e cila i shrbente borgjezis, si thoshin ata. Ndaj atyre q nuk i njihnin, mbanin qndrim tpr t rezervuar e dyshues. Edhe Benedikti duhej t jet si ata, - mendoi me vete Mirani. Ju n Gjermani botoni gazeta t mira, tha Bendickti pasi i kreu bisedat pr informim personal. Por Liria ka linj m t qart marksiste-leniniste. Sepse sht Organizat marksiste-leniniste, kurse ne nuk jemi. Keni kontakt me Partin Komuniste Gjermane? I takoj ndonjher t enjteve n foajeun e menss s studentve. Aty nxjerrin nj tavolin me literatur e material propagandistik, si shum grupime t tjera t studentve t universitetit. Domethn nuk qenkeni br antar? Jo. Pyeta sa pr informim, por nuk prish pun, shok jemi derisa edhe ju jeni revolucionar, sipas prmbajtjes s gazets suaj Bashkimi. Keni mundsi t m kontaktoni me shokt e Liris? pyeti Mirani
236

pas nj heshtjeje t shkurtr. Duhet t presim kur t vijn pr t marr postn. Tjetr mundsi kontaktuese nuk kam. Ata prdorin konspiracion rigoroz. Po kur vijn, zakonisht? T shtunave ose t dielave. Po sot sht e ejte, sqaroi Mirani. Do t pressh ktu po dshe ti kontaktosh. Mbrapa kam arkivin. Aty do t t sjell nj shtrat portabl. Nuk kam nevoj, mund t shkoj pr t fjetur te ndonj bashkatdhetar. Mund t ndodh q ata t vijn m prpara dhe do t duhej t t gjenin ktu. Jam dhe i pakoh q t pres aq gjat. Ngjarjet n Kosov po precipitojn shum shpejt dhe ne duhet t bisedojm pr aktivitetet e prbashkta ktu. Vrtet, ju jeni t vonuar dhe nuk po e kuptoj pse keni ilegalitet kaq t thell? Edhe ne komunistt e revolucionart zviceran jemi t interesuar t bisedojm se si mund tju prkrahim. Do t dal pr pak koh ti telefonoj nj shoku, nse mund t pres deri t shtunn ose t dielen, tha ai dhe bri t ngrihej. Nuk ke nevoj, mund t telefonosh nga telefoni im, tha Benedikti duke sjell aparatin mbi tavolin. Mirani formoi numrin e Bardhit n zyr, meq akoma nuk kishin vn telefon n shtpi. E njoftoi at pr kontaktin q ishte i mundur vetm nse do t priste deri n fundjav. Foln n gjuh gjermanishte q t kuptonte edhe Benedikti. N fund t biseds, kur i tha Bardhi se do ta pyeste Jusufin dhe prgjigjen do ta kthente nesr, ia kaloi receptorin Benedicktin me shpjegimin se edhe miku zvicran, ku jam mysafir, dshiron t t prshndes. Mirani kishte merakun tia hiqte do dyshim atij, duke menduar se ai i kishte mundsit ti kontaktonte sho237

kt e Liris prmes telefoni, por akoma nuk e kishte fituar besimin. Benedikti po ashtu e sqaroi Bardhin se si ishte gjendja. N fund t biseds ai ia dha Bardhit numrin e telefonit t libraris q t mund t mbante lidhje me Miranin. Benedikti mbylli librarin sipas orarit, solli shtratin portativ, solli edhe ushqim pr Miranin dhe u uln t han dark s bashku, pa u br akoma terr. Ai i kishte thn se gjermant n Zvicr, sipas tradits e han darkn hert dhe t leht q t mund t flinin m mir. Duke ndenjur e duke biseduar cingrroi telefoni. Benedikti mendoi se mund t ishin shokt e Liris, por n telefon ishte Bardhi. Sapo u prshndetn, receptorin ia kaloi Miranit. Bardhi e informoi Miranin: Jusufi thot se ti duhet t pressh deri sa ti kontaktosh shokt!. At nat Benedikti e Mirani ndenjn rreth tri or duke biseduar. Pastaj Benedikti shkoi duke i thn ardhsit se po nuk pati gjum mund t shikonte n arkiv t tij. Mirani u gzua pr besimin. I interesonte t dinte se si organizohet mini-arkiva personale. E fascinuan skedat e shumta me emrtime karakteristike dhe pastaj artikujt prkats t shtypit dhe t revistave. Derisa po agonte dita nuk fjeti duke shfletuar materiale t ndryshme pr lvizjet lirimtare n shum vende t bots. T shtunn pasdite, m n fund, erdhi nj burr pr t marr postn. Benedikti e njoftoi se po e priste q nga e enjtja. Kadriut iu kujtua menjher emri i Miranit. Ai ishte shum simpatik dhe linte prshtypje se ishte i moshuar. Sapo u informua nga Bendikti gzimi iu shfaq n fytyr dhe menjher u drejtua ta prshndeste Miranin. U prezantua me emrin Zeqa dhe u prqafuan sikur t ishin shok prej kohsh, por q nuk ishin par qkur. Vetm n minutat e par Benedikti zuri vend n tavolin, sa pr t zbrazur kafet nga termosi. U ngrit me shpjegimin se dshironte ti linte t bisedonin shqip. Kam ardhur t enjtn. filloi Mirani. Biseduam me Jusufin se far duhet t bjm n kt situat kaq dramatike e alarmante. Ai m
238

tha se duhet t bisedojm me shokt e Liris, q t koordinohen aktivitetet n t gjitha shtetet ku gjendet emigracioni yn. Erdha tju kontaktoj dhe t bisedojm se cili sht mendimi juaj? Un tu prezantova n prani t Benediktit me emrin Zeq, por un n t vrtet e kam emrin e mbiemrin Kadri Zeka. Jam nga Gjilani, i strehuar politik ktu n Zvicr. Je ndr pak veta q po ta tregoj emrin e vrtet, por t lutem mos m dekonspiro! N fillim Kadriu paraqiti gjendjen n Kosov, si e kishin informuar shokt e organizats se tij, pastaj bri nj analiz t prmbledhur: Ne duhet t fillojm me demonstrata. T parn duhet ta bjm pas nja dy javsh, meq m nj prill planifikohen demonstrata t mdha n Prishtin... Domethn pr ditn e rrenve ndrhyri me shaka Mirani. Qenkan t vrteta ato q kam dgjuar pr ty, se nuk je komunist i disiplinuar, tha Kadriu, i paknaqur me kt shaka t Miranit. Tani jemi duke biseduar gjra serioze... M fal! Vrtet nuk jam komunist dhe aq m pak komunist i disiplinuar, si krkoni ju komunistt, sepse at lloj disipline nuk e plqej dhe nuk mund ti pmbahem. Kt prcaktim, si e kam, e kam me qejf dhe prandaj me qejf i shoqroj bisedat ndonjher me shaka. Them se edhe n front prball armikut lufttart bjn ndonj shaka, prandaj jeta nuk duhet t jet kaq serioze sa e merrni ju marksist-leninistt... N rregull, po vazhdoj aty ku m ndrhyre. Shokt po merren me organizim t demonstrats q duhet t shprthej m nj prill dhe duhet t presim se far do t ndodh. Populli sht revoltuar shum nga masakrat e 25 marsit. Them q t organizojm pastaj demonstrata edhe ne n Perndim. Propozoj q Jusufi t merret me hartimin e fjalimeve, kurse ti merru me hartim t trakteve pr t huaj dhe fol gjat demonstratave n gjuhn gjermane, nse nuk gjejm gjermanfols. Un do t flas n shqip, meq kam z t fuqishm. T parn demonstrat mendoj ta orga239

nizojm n Bern, meq n Zvicr jan mrgimtart m t rinj dhe m t arsimuar. Pr dat konkrete mund t vendosim pastaj, por q tani propozoj t shtunn, m 11 prill. Kshtu do ti planifikojm demonstratat vijuese: nga nj do t shtun, n kryeqytetet e motropolet evropiane. Duhet ti bjm t shtunave, meq mrgimtart nuk punojn. Thirrjet pr demonstrat do t lshohen n emr t tri organizatave tona, ose pr seciln demonstrat thirrja do t lshohet vetm n emr t nj organizate, duke u ndrruar me radh. Varet se cilin variant e dshiron Shoku Jusuf. Shokt n Kosov udhzojn q ne t dalim vetm me krkesn: Kosova-Republik! Je dakort me propozimet e mia? Si, nuk do t vazhdojm t krkojm lirimin e Kosovs me vise dhe bashkimin me Republikn e Shqipris, pyeti i habitur Mirani. Jo, krkesat tona t mparme do ti tkurrim vetm n krkesn: Statut Republike pr Kosovn dhe barazi nacionale n kuadr t Jugosllavis. Nuk kemi fuqi pr m shum sepse Jugosllavija sht e fort ushtarakisht. Pastaj bashksia ndrkombtare po mban ann e Beogradit. Perndimi dhe Lindja jan n gar se kush ta prkrah m shum Jugosllavin. Ne duhet tu prmbahemi krkesave t forcave tona dhe t popullit n Kosov. Domethn na u dashka t bisedojm pr kt ndryshim kaq t madh, q ti bindim bashkatdhetart. Njherit duhet t bisedojm edhe pr formn e organizimit ton jasht, shtoi tjetri. Do ti bjm n t ardhmn e afrt, por tani duhet ti prcjellim ngjarjet brenda dhe t shpresojm se forcat e organizuara atje do t bashkohen pr ti dal zot revolts se popullit. Se mos sht von... Nuk kemi koh t mendojm ne tani, ndrhyri Kadriu. Me rndsi sht q t merremi me veprimtari konkrete, at q propozova. Shpresoj se je i pajtimit. Un pr vete po. Besoj se edhe Jusufi pajtohet, meq m ka autor240

izuar ta prfaqsoj edhe at. Ne t Frontit kemi vendosur t ndrpresim botimin e Bashkimit pasi ju keni filluar ta nxirrni Lirin, kurse Jusufi Lajmtarin qysh vitin e kaluar. Duke shprndar tri gazeta n t njjtat mjedise vetm sa po i iritojm bashkatdhetart. Njherit edhe organizimin e Frontit do ta ngrijm, meq mendojm se sht koha e fundit q ne t bashkohemi n nj organizat. Prandaj duhet t vendosni ti dhe Jusufi nse do ti thrrisni demonstratat n emr t organizatave tuaja prkatse. Ne do t heqim dor q t lshojm thirrje n emr t Frontit. Cilat jan arsyet e tjera pse nuk doni t lshoni thirrje pr demonstrata n emr t Frontit? u b kurioz Kadriu. Sepse demonstratat do ti bjm n Perndim dhe emri i Frontit provokon asociacione t t qenit ekstremist, bile edhe terrorist dhe kshtu, n vend q t ndihmojm Kosovn, do ta dmtojm at. Arsyetim interesant, u dashka t mendojm edhe ne pr taktikn q duhet t ndjekim ktu, por pr kt do t bisedojm e do t vendosim kur do t takohemi. Mendoj se u sqaruam, sepse nuk kemi koh pr t humbur. Dakord! S fundi m intereson t di nse ishte i radhve tuaja njri q m vizitoi n tetor t vitit 1979. Ishte thatim dhe me mustaqe t holla. Po, e kemi udhheqs idopolitik. M von do t dgjosh m shum pr t dhe ndoshta do t kesh rast ta takosh. Sa shum ndryshoni! Ai kishte natyr fodulle dhe gati sa nuk e pata przn nga banesa. Nga ai qenke informuar se un nuk jam komunist dhe i disiplinuar. Miranit kishte merakun t dinte se cili ishte ai njeri q i kishte folur me kompetenca t mdha, por me fodullk edhe m t madh, duke pozuar klasikun e marksizm-leninizmit. Nuk kemi koh t merremi me t tilla sqarime. Tani po na presin pun t mdha, ndrhyri Kadriu, prkundr faktit se tjetri deshi t zbrazte inatin e paharruar pr kaq koh ndaj vizitorit t dikurshm.
241

 Ather un po shkoj dhe po e informoj Jusufin pr bisedn ton. Ja ku po ta shnoj numrin e telefonit t puns t Bardhit. Mund ti telefonosh pasdite dhe t lidheni me Jusufin. Kurse ktu e ke numrin tim n konvikt. Kur t lajmrohet centralisti, do krkosh dhomn numr 205. Po ta jap edhe numrin e familjes s vllait, meq tani rrall jam n banes dhe q andej do t informohem pr porosin tnde. 6. Mirani gjeti lidhjen e par t trenit dhe u kthye n Shtutgart. Aty po e prisnin Fahriu e Nazimi. Bashk shkuan te Jusufi. Ai informoi pr bisedat me Kadriun. Jusufi u pajtua duke saktsuar se demonstratat do ti thrrasin n emr t organizatave sipas radhs. E para le t thirret n emr t OMLKs, pastaj n emr t Frontit dhe e treta n emr t Lvizjes. Mirani i tregoi se t Frontit nuk do t lshojn thirrje dhe e arsyetoi kt vendim. Miran, ti tani do t shkosh n Vjen ti takosh shokt n Ambasadn Shqiptare, tha Jusufi. Ata do ti pyessh far mendojn, nse e kemi mir me kto q kemi planifikuar. Mbase mund t gabojm dhe n vend q t ngjesim vetulla, nxjerrim sy, si thot proverbi popullor. Un mendoj se nuk sht e nevojshme. Edhe po t shkoj nuk do t marr prgjigje konkrete, sepse do t thon se nuk na przihen n punt tona dhe se fardo q bjm ne, atyre nuk ju intereson... Patjetr do t shkosh, pasi un nuk pranoj t fillojm demonstratat pa e ditur mendimin e tyre! kmbnguli Jusufi. Ja q ata nuk do t japin mendim dhe bile mund t keqkuptohemi se mos po i provokojm. Kushedi se far hallesh kan n Republik t Shqipris. Ende nuk po dalin me asnj qndrim pr ato q po ndodhin n Kosov, pos me lajme telegrafike... Nuk ke prse merakossh ti pr politikn e Partis s Puns n krye me Shokun Enver! e preu Jusufi.
242

 Por, mua nuk po m plqen heshtja e tyre... Do t shkosh n Vjen apo ta drgojm dik tjetr meq un nuk kam dokument udhtimi? pyeti kushtzueshm Jusufi duke mos dshiruar t bisedohet m pr qndrimin politik t shtetit shqiptar lidhur me protestat e demonstratat n Kosov. Nuk po prtoj t shkoj, por kam parandjenj se mund t keqkuptohemi. Dhe, meq po shkoj, do t them se m ka drguar Jusufi. N rregull, ti do ti informosh saksisht dhe do t krkosh mendimin e tyre. Po nuk m besove se do ti paraqes saktsisht tezat e tua, ather mi shkruaj q tua dorzoj! 7. T hnn Mirani u paraqit n Ambasadn Shqiptare n Vjen. Dern e gjeti t mbyllur. I ra zils dhe nuk po i prgjigjej njeri. Priti disa aste dhe i ra zils prap. Pas nj pritjeje u paraqit nj z burri: Urdhroni, kush jeni? Jam Miran Bruaj, vij nga Gjermania. K krkoni? Shokun Simon. Nuk sht ktu, ka ikur n Tiran. Ather ambasadorin. Nuk sht ktu pr momentin. Ma hapni dern, dua tju takoj juve. Un nuk ju njoh. Do t njoftohemi. Kshtu i prisni vllezrit ju? Urdhroni, urdhroni, por mendova se dshironi takim konkret me ndonjrin nga personeli i ambasads. elsi elektrik zhurmoi. Mirani shtyu dern dhe u fut brenda. N krye t shkallve e priste nj burr thatim, pothuajse qeros. U prshn243

detn dhe hyn n nj dhom t vogl t pritjes s par, n krye t shkallve. Mirani nisi ti rrfente se prse kishte shkuar. M ka drguar Shoku Jusuf Grvalla tju infomoj se kemi ndr mend t fillojm demonstrata q nga e shtuna e ardhme. Do ta thrrasim mrgatn ton q ti prkrahim demonstratat dhe krkesat e studentve t Kosovs dhe t protestojm kundr dhuns policore jugosllave. Shokut Jusuf i interson mendimi juaj... Mendimet tona, Partia jon e Puns dhe Shoku Enver i shprehin publikisht, prandaj nuk keni pasur nevoj t vini q andej q t dini mendimin ton, ndrhyri brutalisht diplomati, t cilin Mirani nuk e njihte dhe ai nuk u prezentua. Sigurisht q Qeveria Shqiptare i shpall publikisht qndrimet e veta, por ne na intereson t dim, nse bjm mir t fillojm me demonstrata? u mundua t sqaronte sa m konkretisht e qetsisht Mirani. Punt tuaja nuk na interesojn. Qndrimet tona i kemi t hapura dhe prandaj nuk kemi prse t bisedojm m! Mirani u iritua nga prononcimi i diplomatit q skisht aspak takt diplomatik. Ju kuptoj, edhe shteti shqiptar po hesht pr ato q po ndodhin n Kosov, sado q shum shtete t bots po i dnojn rapresaljet policore ndaj demonstratave t studentve n Prishtin. Ju thash, biseda mbaroi dhe tani duhet t ikni! urdhroi diplomati. M falni, jam n Ambasadn Shqiptare apo n shtpin tuaj private? Si, doni edhe t m provokoni!? Nse nuk e kuptuat pyetjen, ather dshiroj ta di, jeni apo jo shqiptar, pasi shqiptari nuk sillet kshtu ndaj vllait kur sht n hall. Kurse sa i prket urdhrit pr t dal nga Ambasada, zotri, nuk m przini dot se nuk e keni shtpi private. Kjo Ambasad, aq sa sht e
244

juaja sht edhe imja. Ju vetm paguheni pr t shrbyer, por pr t shrbyer njerzisht dhe jo kshtu me kt arroganc... Prjashta! Ju doni t m tregoni mua... Diplomati nuk arriti ta shqiptonte krcnimin, meq Mirani krceu me vrull mbi tavolin, si sportist q ishte dhe e mbrtheu pr zverku. Kujt i hakrrehesh kshtu, mor maskara? Mos po mendon se Republikn e Shqipris e ke pashallk, t trashguar nga babai? thirri me z t lart Mirani, i hidhruar deri n egrsim. Diplomati ulriti: Ndihm! Ndihm! por zri iu ndal, pasi tjetri ia shtrngoi zverkun. Menjher n dhom hyri nj npuns dhe pas tij edhe ambasadori, I.B. Sapo e pa ambasadorin, Mirani e lshoi diplomatin. Ai e kishte takuar ambasadorin n Zvicr gjat pranis s tij n nj koncert q shfaqte Ansambli Shtetror. Aty kishin biseduar vllazrisht. Kishin dal shum veta pr ta prcjell pas koncertit. Kur Ambasadori bri t hipte n makinn zyrtare, priti tia hapte shoferi dern e pasme n krahun e djatht. Mirani i qe afruar: Ti na qenke komunist e jo mahi, pret si pasha t ta hapin dern. Ambasadori ishte arsyetuar: Kshtu e krkon protokolli dhe ishte futur me shpejtsi n automobil. Disa t pranishm i than Miranit: Mir ia punove, se ishte veprim i shmtuar!. Miran, ke luajtur mendsh!? thirri ambasadori duke ia hedhur dorn rreth qafe. Un nuk kam luajtur mendsh, por ky far maskarai, q paguhet t prfaqsoj shetit ton. Me gjas nuk qenka shqiptar! tha ai duke u dridhur nga inati e egrsimi. Po pse nuk erdhe tek un? pyeti me takt ambasadori. M gnjeu ky pra. Tha se nuk ishit ktu. Eja t pim nga nj kafe n zyrn time! Mirani e kapi pr qafe dhe e prshndeti me dashamirsi t madhe. Pastaj q t dy u ngjiten shkallve. Ambasadori vazhdonte tia mbante
245

dorn rreth qafs. Atij tashm iu kishte zbutur egrsimi i pakontrolluar. Ambasadori nxori nga nj got raki mbi tavolin, porositi ti sillnin edhe kafe. Miran, m trego tashti se prse u zut? tha urtsisht ambasadori. U soll harbute, ia ktheu tjetri. Si qe puna, ma trego m gjersisht!? e luti srish ambasadori. Mirani ia tregoi gjith rrjedhn duke mos shfaqur asnj pendim. Miran, m dgjo tani mua se t kam si un. Ai ka ardhur rishtas, nuk ju njeh dhe nuk di gj pr angazhimin tuaj patriotik. Jusufit do t mi bsh shum t fala. Sa pr mendimin ton, nuk dim far tju kshillojm, pasi akoma Udhheqja jon nuk ka dal me qndrime. Mendimi im personal, si patriot, sht q ju bkeni mir q do t demonstroni. Prse sillni njerz t painformuar dhe q nuk din t mirpresin qoft edhe provokatort? Diplomati duhet t mos provokohet, shprehu habin protestuese Mirani, i knaqur me prgjigjen q mori nga ambasadori, duke pandehur se ai ishte qndrim edhe i shtetit, por q me marifet ambasadori ia tha si mendim personal. Her pas here bhen ndrrime, sipas konvents prkatse. Personelin e cakton sektori prkats n Ministrin e Jashtme dhe un nuk mund t krkoj ke dshiroj, tha prajshm ambasadori. 8. I mrzitur pr ato q prjetoi, Mirani mori taksin pr n Vestbahnhof, prej ku udhtohej pr n Gjermani. Mori trenin e par n drejtim t Shtutgartit. Telfonoi q ta prisnin n stacion duke treguar orn e arritjes. Prej andej me makin shkuan te Jusufi. Besoj t kesh qen, sado q u ktheve shum shpejt! shprehu dyshimin n fillim t biseds Jusufi. Nuk jemi ktu n Kosovs. Ti ende nuk ke udhtuar me tren.
246

Mbrm u nisa, sot n mngjes isha n ambasad dhe u ktheva. Lidhjet ishin t mira dhe t shpejta. Mos mat me kut t Kosovs! tha tjetri. Kot thash, sepse pate kundrshtuar q t shkoje. Po si t pritn dhe far t than? Mirani po mendohej nse duhej tia thoshte gjith t vrtetn. Edhe gjat udhtimit me tren e kishte menduar kt dilem. Nj mendje i thoshte se duhej ti tregonte t gjitha, ashtu si i kishte ndodhur dhe far i kishin thn. Tjetra ishte kundr, pasi Jusufi do ti hidhrohej. Gjat rrugtimit me tren ishte ndier i mrzitur pr sjelljen e prfaqsuesit t Republiks s Shqipris, pr heshtjen e Qeveris Shqiptare, pr shum gjera q kishin t bnin me kto... Trego, prse po hesht!? ia preu fillin Jusufi. Po mendoja gjra koti dhe harrova q m pyete. Pastaj, nata sht e jona, dita e zotris, thot populli. Nuk kemi prse t ngutemi. Mir, mir, por mua po m intereson mendimi i shtetit shqiptar pr demonstratat q kemi n plan t bjm, insistoi Jusufi. Mendim zyrtar nuk mu tha, u prgjigj Mirani. Ambasadori I.B. t prshndeti. Ai tha se Qeveria e Partia ende nuk kan dal me qndrime, por mendimi i tij personal ishte q ne bjm mir me thirrje e organizim t demonstratave... Kaq na mjafton, sepse ai nuk thot mendime personale, por qndrime t Partis e t Shokut Enver dhe i kamuflon ato si mendime personale. Ashtu mendon ti, por nuk duhet t jet krejt ashtu. Personeli i Ambasads dukej i irituar. Me njrin nga ata, q nuk e nihja, ndrrova ca llafe t rrebta... Se mos je fjalosur!? shprehu habin pytse Jusufi. Jo more, nuk u fjalosa, por bm debat. Miran, kshtu po ia prish vendin vets. Edhe para pes muajve kur u takuam me Simonin e Engjllin, e kaprceve kufirin. Shpesh po t
247

ndodh t bsh biseda pa takt. M dike na duhet ta kemi mir. M ke qortuar dy-tre her pr at takim dhe tani, meq kemi distanc t bollshme kohore, jam i interesuar ta diskutojm, q t mos ma rikujtosh edhe ndonjher. Jo more, nuk kemi nevoj, kemi pr t biseduar mjaft pr pun m konkrete. Koh kemi pr t biseduar sa t kemi nevoj, meq aktualisht nuk po i ndjek ligjratat n universitet. E prse dshiron t bisedosh pr at takim tani? pyeti Jusufi. Sepse her pas here me ke br fajtor dhe kjo ndodhi edhe sot. Arsyetohu se nuk ishe fajtor q ta ndryshoj edhe un mendimin. T kujtohet, ti i krkove takim Simonit. Ai erdhi me Engjllin dhe u takuam n pushimore t autobanit. Takimin e kishe krkuar ti pr ti lutur pr viz q t vizitoje Republikn e Shqipris. Para takimit un thash se do ti shpreh ca mendime kritike ndaj tyre. T bra me dije se ata shtirn sikur hidhrohen kur nuk ju plqejn kritikat dhe ndrpresin takimin. T pata propozuar q ti t ndrhyje, po hetove se mund ta ndrprisnin takimin. Bile t pata propozuar q n rast t till, ti t m brtassh q ta mbyll gojn dhe pastaj t vazhdoje bisedn me ata. Ti u pajtove sepse un t tregova se prse nuk na lejojn ta vizitojm Republikn e Shqipris. U takuam. Ti ua shfaqe dshirn dhe lutjen pr ta vizituar Republikn e Shqipris. Ata t than se do t ta plotsonin dshirn kur t marrsh dokument udhtimi. Un nuk u durova. T thash mos ju beso, sepse un kisha pasaport, kisha krkuar disa her viz dhe nuk ma jepnin. M bnin demagogji se gjoja sht me rrezik pr t hetuar jugosllavt dhe pastaj do t m akuzonin se jam agjent i Sigurimit. Ua thash se e vrteta sht se nuk dshironi t na mundsoni ta vizitojm Republikn e Shqipris t ciln ne e idealizojm, meq do t zhgnjeheshim. Pastaj nuk u prmbajta dhe vazhdova edhe me mendime t tjera. N fund u hidhruan kur u thash me ironi se Shqi248

pria e Ahmet Zogut ka br m shum pr lirimin e Kosovs se sa Shqipria e Enver Hoxhs. Krkuan argumente. U thash se ather, t paktn qe toleruar Komiteti pr Kosovn me seli n Shkodr, q drejtohej nga Hoxh Kadriu... Kjo sht paraqitja telegrafike e biseds sime t athershme. E paraqita besnikrisht? Korrekt, por ne qem marr vesh q ti t shfaqje mendimin kritik vetm sa i prket vizs, saktsoi Jusufi. E vrtet, por ja q un nuk u durova pa i thn edhe t tjerat. Ta zm se shfaqa mendime t gabuara, prse kishin nevoj t hidhroheshin dhe ta ndrprisnin takimin? Sepse ti shprehe mendime kritike pr t cilat ata e kan t ndaluar t debatojn. Domethn, ata nuk kan liri as pr t menduar? Prandaj i thon diktatur e proletariatit. E cilit proletariat more? Mos u tall se nuk jemi nn komand t asaj far diktature q vetm e proletariatit nuk sht. Po t ishim atje, pr kto biseda do t prfundonim n burg. Miranin nuk e kishte liruar plotsisht mllefi nga ambasada dhe nga heshtja e Tirans, ndaj e humbi taktin edhe karshi Jusufit. Nuk kemi nevoj t debatojm tani pr at sistem dhe qndrimin politik t Tirans, sepse se shpejti do t dalin publikisht, por jan duke e pshuar mir. Un e kisha hallin se ti nuk po tregon takt dhe nuk po le hapsir ta kemi mir me ata t cilat i kan gjrat n dor sa i prket lirimit e bashkimit t Kosovs. Pr aq sa i kan n dor. N koh e hapsir dominon politika prkatse dhe ne duhet ti prmbahemi. Le ta prfundojm kt bised, sepse kemi pun t tjera. Nuk ke t drejt, n koh e hapsir dominon edhe politika pushtuese ndaj nesh, por ne po rrezikojm edhe jetn ton q ta ndryshojm, kmbnguli Mirani duke mos prfillur propozimin e Jusufit pr
249

t ndrprer kt bised. Ta zm, ti rezervohesh pr t treguar se Simoni t ka kritikuar pr prmbajtje t Lajmtarit, e sidomos t botimit t posterit me portretin e Enver Hoxhs. Edhe pse dukesh i dgjueshm ndaj tyre, vazhdon t mos iu prmbahesh udhzimeve e kritikave q t bjn. Vrtet do t na fussh n debat pa fund. Ne na duhet t vazhdojm veprimtarin ton, si mendojm ne. OK! bri Mirani. Thuaj n rregull, pasi e kam bezdi t prdorn fjal t huaja n gjuhn ton t mir e t pasur shqipe! kshilloi Jusufi. Tani, mendoj q ti t hartosh traktin n gjuhn gjermane, q ta diskutojm bashkarisht pasi ta kesh formuluar, un po prgatis fjalimin pr demonstrat. Thirrjen e kam br gati, si u morm vesh n telefon me Zeqn. Pr thirrje ksaj radhe kemi prdorur ballinn e gazets Liria. Q nesr e deri ditn e demonstrats duhet t dalim pr t takuar bashkatdhetar q ti bindim t dalin sa m masivisht. Ti e di se sa friksohen ata q t dalin hapur kundr pushtuesit. 9. N demonstrat t Bernit doln vetm rreth katrqind demonstrues. Gjat rrugs brohoritnin parulla. Gjermanisht foli miku zvicran Misheli, kurse fjalimin qndror n shqip e mbajti Kadriu. Pjesmarrsit i mbanin ison Mishelit q brohoriste me megafon t instaluar mbi automobil. Demonstratn e kishte paraqitur tek organet policore po Misheli. Zvicrant, n dy ant e rrugs, shihnin me kureshtje, se paska n Zvicr edhe shqiptar, meq deri ather kishin menduar se nga Jugosllavija ishin aty vetm jugosllavt. Nj pjes e madhe e demonstruesve ishin t maskuar, kishin vn syze, mustaqe e ndonjri edhe mjekr, q t mos mund t identifikoheshin. Kishin frik se do ta humbisnin pasaportn jugosllave dhe statusin e t qndruarit n shtetet prkatse t Evrops
250

Perndimore. Kishte nga ata q nuk e kishin as iden se far do t thot demonstrat. Miranit i kishte rastisur t dgjonte: Duhet t marrim arm me vete, sepse n demonstrat do t ballafaqohemi me serb dhe t tjer q jan kundr demonstratave n Kosov? Pas ksaj demonstrate, tjetra n vijim u vendos t bhej n Zrich, m 18 prill, n Shtutgart, m 25 prill, n Dyzeldorf, m 9 maj, n Mynhen, m 16 maj, n Gjenev, m 30 maj, n Franfurt, m 7 qershor dhe n Bruksel, m 13 qershor. Pr kt renditje ndikuan krkesat e bashkatdhetarve n qytett prkatse, t cilat i miratuan Jusufi, Kadriu e Mirani. Kjo bashkveprimtari konkrete po zhvillohej si t ishte e organizuar vetm nga nj organizat dhe jo nga tri, meq mirkuptimi midis tyre ishte n nivelin m t lart t mundshm. N demonstratn e Shtutgartit plasi sherri. Diplomat t konsullats jugosllave dhe informator t tyre t kamuflluar si puntor t prkohshm kishin zn pozicion n nj banes n qendr t Shtutgartit ku dinin se do t kalonte demonstrata. Prej aty ata donin t fotografonin pr t identifikuar demonstruesit. Bardhi me disa kujdestar t tjer i heton dhe ua thyen aparatt e kamerat duke e goditur edhe me grushta ndonjrin prej atyre q kishte guxuar t rezistonte. N mesin e survejuesve ishte gjendur edhe diplomati B.H. Policia gjermane ndrhyri n prleshjen e tyre, i identifikoi pjesmarrsit, por jo t gjith, sepse disa mundn t iknin. Pas demonstrats disa aktivist t rrethit t Shtutgartit ishin mbledhur pr t analizuar rrjedhn e demonstrats. Kishte nga ata, si Nuriu e Xhafari, q kishin shprehur paknaqsi nxitse, se vetm ai i Liris po afirmohej me fjalimet q mbante, kurse Jusufi po vazhdonte t mbetej anonim. Kadriut nuk kishin denjuar tia prmendnin as emrin, por thoshin: ai i Liris. Vet Jusufi ishte detyruar t ndrhynte q t ndalonte pshprimat e tilla, duke sqaruar se n ndarje t punve ishte ai q kishte bashkvendosur.
251

M 9 maj u b demonstrata n Dyseldorf, por askush nuk pati vrejtje, meq aktivistt e ktij rrethi ishin prkujdesur q gjithka t shkonte mbar. Edhe policia e ktij qyteti kishte m shum kujdes q kur n Klub kishin ndodhur nj mori ndrhyrjesh e presionesh nga konsullata, nga korrespondenti i Rilindjes, nga delegacioni i Prishtins. Pr kto policia ishte informuar dhe po prkujdesej me prkushtim t mbronte Klubin dhe shqiptart n kt qytet. Pr kt kishte garantuar edhe vet Ministri i Brendshm i ksaj Republike, n prgjigjen e letrs q ia kishte drguar Klubi. M 16 maj u zhvillua demonstrat n Mynih pa asnj incident, por gjat diskutimit t mbarvajtjes s ksaj demonstrate Jusufit, Kadriut e Miranit iu doli nj pikpyetje enigmatike: Nga i kishte siguruar televizioni i Beogradit incizimet e demonstrats, t cilat i paraqiste n edicionin e lajmeve!? Ishin shfaqur edhe inizime t bra n afrsi, kurse ata e dinin se nuk kishin ln t regjistronte asnj qendr televizione t huaj pr shkak t siguris se pjesmarrsve. N fund ishte konstatur se kujdestart e demonstrats e kishin lejuar vetm Xhahilin dhe ato duhej t ruheshin pr arkivin kombtar. Tani vinte dyshimi se mos Xhahili i kishte drguar kopje e regjistrimeve, prandaj u mor vendimi t hulumtohej. U krahasuan ato me regjistrimet r emetuara nga televizioni i Beogradit. Meq u konstatua se ishin identike, u vendos q atij ti ndalohej inizimi i demonstratave t tjera. Ai kot u mundua ti bindte se origjinalet i kishte dorzuar t organizatort nj jav m von. Edhe demonstrata e 30 majit n Gjenev, e cila nisi n qendr dhe prfundoi para Selis se OKBs, kaloi pa incidente. Demonstruesit u gzuan kur n OKB u pranua nj delegacion pr t dorzuar peticionin e demonstrats. N kt demonstrat nuk mundi t marr pjes Jusufi pr shkak t mungess s dokumentit t udhtimit. Pr demonstratn q duhej t mbahej n Frankfurtit t shtunn, m 7 qershor, Jusufi, Mirani e Bardhi shkuan dy net prpara tek Ahmad
252

Sadeku pr t par se si kishin vajtur paraprgatitjet. Ata shkuan te adresa e Ahmadit q ai ia kishte dhn Bardhit. Doli se ishte adres falso. Pastaj shkuan te barakat e ca emigrantve duke shfrytzuar adresat q i kishte Mirani. Aty u informuan se ata nuk dinin gj pr mbajtje t demonstrats. Pyetn nse e njihnin Ahmadin, se ai e kishte marr prsipr informimin e emigrantve t Frankfurtit me rrethin. Ata than se e njihnin, por nuk donin t kishin pun me t, meq e pandehnin informator t konsullats jugosllave n Frankfurt dhe mashtrues e gnjeshtar. Madje gnjente pa pik turpi kinse ishte student n universitetin e qytetit. Kto informata e zhgnjyen Jusufin, Miranin e Bardhin. Edhe vet Ahmadit dukej se i ishte mbushur mendja n gnjshtrn q kishte sajuar e prhapur vet, prandaj sorollatej shpesh n mens t studentve. Me ndihmn e emigrantve, Jusufi, Mirani e Bardhi, gjeten adresa t reja, t cilat ai i kishte shprndar, por t gjitha doln falso. Vizituan dhe informuan edhe shum emigrant t tjer. I bindn t dilnin sa m shum veta n demonstrat, duke iu dhn zemr se do t bheshin shum, meq do t vinin nga t gjitha ant e Evrops Perndimore dhe kshtu nuk do mund t identifikoheshin nga survejuesit dhe spiunt. Gjykuan se nuk kishte kuptim t bnin vizita t t tjera, ngase ishte br von dhe emigrantt duhej t dilnin hert n pun t rnda. Mendonin t ktheheshin n Untergrupenbah pr t fjetur dhe prej andej t ktheheshin srish t nesrmn q t gjenin Ahmadin dhe t informonin t tjer bashkatdhetar. M n fund vendosn t flinin n Frankfurt, n makin, ca or nate q kishin mbetur derisa t agonte dhe kshtu kursenin karburantin. U skajuan n nj vend t prshtatshm, me bindjen se aty nuk do ti trazonte policia. Aty zun t diskutonin me shqetsim se mos Ahmadi nuk e kishte paraqitur demonstratn! Liria e demonstrimit n Gjermani ishte e garantuar dhe procedura ishte thjeshtsuar. Mjaftonte vetm lajmrimi dhe t dhnat se kush dhe prse do t demonstronte dhe kush do ishte prsoni prgjegjs dhe kontaktues.
253

Kt e diskutuan nj cop here n makin dhe pastaj bn nj sy gjum. N mngjes hert e diskutuan mundsin e lvizjes pr ta gjetur Ahmadin. Fillimisht shkuan n ca adresa t reja q ti informonin bashkatdhetart, por nuk i gjetn aty, meq banuesit kishin ikur n pun. Nndyerve t tyre dhe n kutit postale futn nga disa kopje t njoftimit pr demonstratn, me shpres se ata kur do ktheheshin nga puna do ti shprndanin n adresat q dinin. N mesdite shkuan n mens t studentve, meq as me telefon nuk e kapnin dot Ahmadin. N mensn gjigante po drektonin mijra student. U endn nj cop her npr foajeun e menss, pa shpres se n gjith at mori mund ta gjenin at. Foajeu ishte prplot me tavolina, me materiale informative e propagandistike. Tavolinat shtriheshin n dy rreshta t gjat, q nga hyrjet kryesore, duke krijuar nj si rrug n mes, n mnyr q studentt t merrnin materialet q u interesonin. Studentt q qndronin prapa tavolinave ishin aktivist t grupimeve t ndryshme, q nga djathtizmi ekstrem, t cilt nga majtistt quheshin neofashist e deri t ekstremi i majt, komunist/marksist-leninist, simpatizant t Fraksionit t Kuq Ushtarak, i cili n opinion njihej si RAF. Organet e shtetit e kishin ndaluar dhe e ndiqnin si organizat terroriste. Midis ktyre dy spektreve ideopolitike ishin studentt demokristian, socialdemokrat, liberal, ekologjist, t lvizjes pr paqe e t tjera. Dominonin grupimet komuniste me orientim maoist, pro Bashkimit Sovjetik e Gjermanis Lindore, me idhujt e tyre Marksin, Engelsin, Leninin e Brezhnjevin. Pastaj vini ata pro Stalinit e Enver Hoxhs, trockist, buharinist, prkatsisht anarkist e t tjer. Edhe t huajt, sidomos studentt nga Irani e Turqia, kishin tavolinat e tyre me literatur n gjuhn amtare dhe n gjuhn gjermane, por ata vinin me grupime t vogla, me prcaktime ideologjike pothuajse ngjashm me grupimet e studentve gjerman. E gjith kjo Miranit nuk po i bnte prshtypje, meq e kishte prditshmri n mensn e studentve n Bohum. Jusufi e Bardhi po habi254

teshin nga anagzhimi kaq i madh dhe kaq i politizuar dhe i ideologjizuar i studentve gjerman dhe i studentve t huaj. Mirani identifikoi tavolinn e grupimit t studentve simpatizant t PKGJ/m-l, q kishin udhrrfyes pos Marksist, Engelsit e Leninit edhe Stalinin, Mao Ce Dunin dhe Enverin. Ai informoi Jusufin e Bardhin q ishin prqndruar t shfletonin sa m shum materiale, pothuajse n do tavolin. U tregoi se n at tavolin po ekspozoheshin e shiteshin edhe vepra t Enver Hoxhs, t prkthyera n gjermanisht, anglisht e frngjisht. Kjo i bri prshtypje Jusufit dhe nuk nguroi pa shfaqur mburrjen. Rreth asaj tryeze ishin tet student gjerman q ftonin edhe gojarisht studentt tu qaseshin pr t par se far materiali kishte aty. Ata u ndjen t befasuar nga kjo vizit, pasi i njihnin simpatizantt e tyre q u qaseshin do dit, jo vetm pr t marr informata t reja dhe pr t bler Organin e Partis, gazetn javore Roter Morgen (Mngjesi i kuq), por edhe pr t br numr sa m t madh, si taktik pr t trhequr vmendjen dhe interesimin e ndonj studenti q ende nuk dinte pr at grupim. Mirani pyeti njrin nga studentt e atij grupimi: E njihni Ahmad Sadekun? Po, ktu sht. Pr pak aste do t kthehet. Kush jeni Ju q e krkoni? pyeti i befasuar njri nga studentt. Jemi bashkvends t tij dhe jemi t interesuar ta takojm? Edhe ju qenkeni nga Kosova!? Duhet tju drejtohemi me shok apo me zotri? Nuk na prish pun, si t dshironi, tha Mirani. Ather po ju thrrasim shok, meq e krkuakeni Shokun Ahmad. At e kemi shok t ngusht. sht pothuajse i prditshm ktu, e kemi proletar me vetdije t lart klasore. sht komunist i devotshm. Mirani po mendonte me vete: Edhe ky na qenka si Xhahili ose si Proletari! E njohim, prandaj kursehuni nga reklamimi se nuk kemi ardhur
255

tjua blejm! ironizoi tjetri. Bashkbiseduesit nuk i erdhi mir. Jusufi pyeti Bardhin se far i tha Mirani, meq hetoi se ai studenti u ngrys. Bardhi ia prktheu, meq Jusufi ende nuk e zotronte gjermanishtn sa ta ndiqte komunikimin e shpejt. Ai iu drejtue me z t ult Miranit: Si nuk u mbushe mend, more ahmak? Edhe ktu nuk po durohesh pa br provokimet e ironizime... Bardhi e ndrpreu me shqetsim se mos do t fjaloseshin me Miranin para gjermanve. Pastaj iu drejtua studentve gjerman: Vllai ka ardhur tani nga Kosova dhe po ju krkon falje pr humorin e zi t Miranit. ti bjm, e ka ves. N rregull, mir q na sqarove, sepse ndiheshim t lnduar, meq me Ahmadin jemi krenar. Ai sht bir i klass puntore t Kosovs. Ne e dinim q sht student! ndrhyri srish Mirani, pa dashur t respektoj qortimin e Jusufit dhe sqarimet e gjermanit. N kto momente po i bhej sikur Ahmadi gjasonte me Proletarin, i cili shpesh takonte studentt komunist gjerman kur i vinte pr vizit Miranit n Bohum. Proletari i gnjente ata duke ua kripur me slogane komuniste gnjeshtrat se gjoja kishte mbaruar studimet n Kosov, por kishte vendosur t bhej pjestar i klass puntore, meq intelektualt pr nga natyra jan t prirur t jen borgjez; se ishte i prcaktuar vendosmrisht pr t br revolucin proletar e socialist n gjith botn... Miran, e ndrpreu Jusufi, mos hyr lakrave se nuk kemi ardhur pr t tilla rrokopendla. Them q i kemi shok, prandaj sht e nevojshme ti sqarojm. Ku dim ne se far i gnjen ai dhe na turpron m keq kur ta zbulojn. Nuk kemi nevoj t bjm kso sqarimesh meq nuk na njohin. T presim derisa t vij ai. Pr at dhe pr shtjen ton kemi ardhur. Jusufi, veprimtaris se organizuar kombtare, shpesh i thoshte shkurtimisht: shtje.
256

Bardhi kishte filluar t bisedonte me gjermanin. N at moment erdhi Ahmadi dhe u befasua kur pa Jusufin, Miranin e Bardhin. Menjher shfaqi mdyshjen nse duhej ose jo t gzohej pr ardhjen e tyre. Mirdita shok! prshndeti ai duke zgjatur dorn drejt Jusufit. Mirdita! ia kthyen Jusufi e Bardhi n gjuhn shqipe, kurse Mirani n gjermanisht, i bindur se m praktike do ishte q t komunikonte gjermanisht, pasi ua dinte huin gjermanve t ksaj partie. N prani t tyre ata dshironin t flitej vetm gjermanisht. Jemi duke t krkuar qysh mbrm, iu drejtua Mirani. N adresn q ia ke dhn Bardhit na rezultoi se nuk je aty banues. Pyetm edhe disa bashkatdhetar q t njihnin, por as orientimet e tyre nuk na ndihmuan. Deshm t informohemi se si po shkon paraprgatitja e demonstrats, si t priti policia? Ahmadi u zu ngusht nga kto pyetje t menjhershme dhe t drejtprdrejta. Po prplitej pr tu arsyetuar pr moskryerje t detyrave q kishte marr prsipr vullnetarisht javn e kaluar, pasi prfundimit t demonstrats n Mynhen. Nuk e kam paraqitur fare, tha ai. E diskutova me shokt gjerman dhe me Proletarin dhe m than se nuk duhej t angazhohesha, meq karakteri i demonstratave q bni ju sht vetm patriotik, kurse ne jemi t prcaktuar pr luft klasash dhe revolucion proletar kundr borgjezis s ktushme dhe kundr borgjezis s re jugosllave. U ndal i lehtsuar se kishte gjetur prgjigjn e qlluar pr tu arsyetuar. Kur dgjuan prgjigjen Jusufi e Bardhi mbetn me goj hapur, sepse nuk prisnin t ballafaqoheshin me kt t patritur, pasojat e t cils nuk mund ti merrnin me mend menjher, por e dinin se ishte shum keq. Mirani nuk priti t merrte fjaln Bardhi, meq ai po prkthente pr Jusufin. Ti e dije karakterin e demonstrats q n Mynhen, ku more pjes
257

pr her t par dhe e more prsipr t bje paraqitjen e saj n polici. Pastaj, ke mundur t informosh menjher se ke hequr dor nga angazhimi q more prsipr. Sa pr karakterin e demonstrtatve tona nuk sht vendi t diskutojm ktu. Nuk kemi ardhur t marrim vlersimet e miratimin tuaj... Pse jo, ndrhyri gjermani, edhe ne jemi t interesuar tju prkrahim, por do tju prkrahim dhe do ta lajmronim demonstratn n emr t Partis son, nse karakteri i demonstrats suaj do t ishte si sqaroi Shoku Ahmad. Ju duhet t kuptoni se duhet demonstruar s pari kundr borgjezis gjermane, e cila po i prkrah konkretisht revizionistt jugosllav pr t shtypur revoltn e studentve n Prishtin. Sigurisht e dini se Ministri i Punve t Brendshme, Zimmermann, q sht nj revanshist i partis djathtiste CSU, i ka dhn mjete moderne policis s Beogradit, n vler prej 120 milion DM, si dhurat pr ta shtypur revoltn popullore n Kosov... Mirani, duke e ditur se komunistt gjerman jan t prirur e t shkatht pr diskutime ideo-politike, mendoi t ndrhynte pr ta ndrprer diskutimin: T lutem, nuk kemi koh sot pr diskutime, pasi bashkatdhetart jan t informuar pr demonstratn q duhet t mbahet nesr. Ata kan marr autobus me qira dhe prej largsive t mdha jan nisur pr t arritur nesr n Frankfurt. Ne duhet t angazhohemi se si ta zgjidhim kt sabotazh t ktij far shoku! Vrtet, shoku Ahmad, prse nuk ke informuar me koh pr trheqjen tnde? iu drejtua gjermani. Ky zuri t belbzonte pr t gjetur ndonj arsyetim. Mirani ia preu duke iu drejtuar gjermanve: Ditn e mir se na duhet t shkojm! Se cili sht ky psikopat, e njoh. t bj se nuk sht vendi, se do tia shtypja surratin ktij mashtruesi.
258

 Prit! ndrhyri Jusufi duke hetuar q Mirani po e ngriste zrin. Ky duhet t vij q t sqarohemi. Nuk na duhet gj, tha Mirani. Eja t ulemi diku t pim kafe dhe t sqarohemi! ia bri Jusufi Ahmadit. Na trego ku sht kafeneja! tha Bardhi. Sapo zun vend, Jusufi iu drejtua: Ahmad, a je i vetdijshm se para cils prgjegjsi e vshtirsi na ke vn? E dgjuat arsyetimin tim, filloi t shfajsohej tjetri i zn ngusht. Pasi e diskutuam me shokt gjerman dhe sidomos me Proletarin vendosa t trhiqem nga obligimet q mora n atmosfern euforike q ishte n Mynhen... Prse nuk telefonove? e ndrpreu Bardhi pa e duruar krekosjen e tij. T kam telefonuar... Kur, prse gnjen? Bardh, ndrhyri Mirani, mos u zemro kaq shum me kt plehr se po na shikojn studentt gjerman. Nuk ia vlen dhe nuk sht vendi. I dgjove mbrm bashkatdhetart kur na than se ky sht informator i konsullats jugosllave ktu n Frankfurt. Ta injorojm se na qenka m brllok se Xhahili e Proletari Qetsohu Miri! tha Jusufi. Ky duhet t jap llogari pr kt sabotim. T lutem Bacalok, ne nuk kemi pse i krkojm llogari ktij plehu. Ky kapardiss i jep llogari vetm konsullats jugosllave. T shkojm se nuk ia shoh dot surratin dhe mjekrn si t cjapit! Mirani bri t ngrihej dhe menjher pas tij edhe Bardhi tepr i hidhruar. Jusufi hodhi vshtrimin dhe kur pa vendimin e Bardhit e t Miranit se nuk do ulshin m edhe po ti luste, u ngrit duke mallkuar
259

Ahmadin: Haram t qoft gjiri i nns shqiptare, or plangprishs! Q andaj shkuan n polici pr t br lajmrimin, por u refuzuan sepse duhej br t paktn 24 or prpara. T nesrmn policia e Frankfurtit priti grumbullimin e shqiptarve para stacionit hekurudhor, meq kishte t dhna pr udhtimet e tyre drejt Frankfurtit. Asaj po i vinte keq nga mospasja e lejes, prandaj ofroi nj zgjidhje alternative. T shkonin pas tyre drejt parkut pa brohoritur. Gjat rrugs shqiptart i nxorn bandarolat e paraprgatitura, shprndan trakte dhe filluan t brohorasin fuqishm krkesat kryesore: Republik fr Kosova (Republik pr Kosovn) dhe Freiheit fr Kosova (Liri pr Kosovn). Pr t gjitha kto policia u tregua tolerante, meq kishte t dhnat se emigrantt shqiptar po i bnin demonstratat tepr paqsore. 10. Pas demonstrats n Frankfurt u diskutuan krcnimet q ishin lshuar n etr, se n demonstratn e Brukselit do t derdhet gjaku po u mbajt atje. Kto krcnime ishin t koordinuara (si i informoi Mirani, Jusufin dhe Kadriun), nga ambasada e atjeshme jugosllave dhe nga disa pseduopatriot, gjoja antikomunist, si Vebi Ibrahimi, Musa Hoti, Reshit Sahataj, Galan Azapi dhe disa t tjer q silleshin rreth tyre. N fund u vendos q pr kt t bhej edhe nj takim, ku do t analizoheshin t dhnat konkrete dhe do t merrej vendimi. Ky takim u mbajt n Felbert (Velbert), n banes te Proletarit. Mirani e kishte t paqart se prse takimi po mbahej pikrisht n banes t tij, pasi prej kohsh ishte munduar ta diskreditonte e izolonte Proletarin. N takim merrnin pjes Jusufi, Kadriu, Bardhi, Mirani, Hajzeri, Proletari. Q n hyrje t baness Jusufi dhe t tjert u habiten kur pan t shnuar n etiket t zils s Proletarit emrat Proletar Pashtriku e
260

Shpati (pseudonimi i Enver Hoxhs gjat lufts). Kur hyn brenda, ata pan se njra nga dyert e tre dhomave t baness kishte etiket t madhe me shnimin Byro. Kto Mirani i kishte par prej kohsh, por disa q nuk kishin qen ende n banes t Proletarit, nuk i zinin bes kur u tregonte. Edhe kur hyn n Byro te Proletarit, ktij puntori t shkret fizik, pan tavolinn e madhe t puns, kulltuqe, karrige q gjasonin me ato t pashallarve t kuq, t cilat Proletari kishte mundur ti shihte n fotografi katalogsh t tyre, prandaj ishte munduar ti imitonte me pajisje t ngjashme q i kishte vendosura n Byron e tij. Shok, jemi takuar pr t diskutuar t dhnat q kemi grumbulluar pr rrezikun q na kanoset, nse e mbajm demonstratn n Bruksel, filloi Jusufi, si m i moshuari q ishte. E shihni n far atmosfere po e mbajm takimin? foli menjher Mirani me mosdurim nga inati se prse ky takim po mbahej pikrisht n banes t Proletarit. Q n hyrje vrejtt t shnuar n zile dhe n der pseudonimin Shapti. N der t ksaj dhome e pat etiketn Byro, edhe pse Proletari sht vetm nj puntor fizik. Orendit q po shihni ktu, Proletari i ka bler shtrejt, me kredi, pr t imituar zyrn e Enver Hoxhs. Gruja polake, q na solli kafe, bashkjeton ktu me Proletarin. Ajo sht ankuar n pranin time, kur isha pr vizit, se Proletari ia ka thyer kryqin dhe e ka rrahur, sepse ky sht kuadr i lart i Partis se Puns dhe nuk ia lejon asaj t mbaj kryq n banesn e ktij ateisti. Tani, meq t gjitha po i shihni vet, mund t bindeni se ky far kuadri i shpifur i Partis se Puns sht psikopat politik q do t mund t na shkaktoj dme m t mdha se sa t ishte udbash. Mendoj se udbashi punon pr pag dhe nuk rrezikon kokn, kurse ky sht n gjendje t ler edhe kokn pr kto marrzira. Nj her nj gazetar gjerman m tha se ky Proletar i kishte thn atij se ishte antar i Komitetit Qendror t PPSHs! Ai kishte ndrmend ta botonte kt sensacion n gazet, por m pat telefonuar t m pyeste, se mos edhe un mendoja
261

se Proletari sht vrtet antar i KQ t PPSHs. E luta t mos e ulte seriozitetin e profesionit t tij duke botuar shpifjet e ktij psikopati. Kso marrzirash ky nxjerr pafundsisht... Miran, t lutm, nuk jemi takuar ktu pr t diskutuar inatt personale me Proletarin! ndrhyri Jusufi. Kemi informata se krcnimet jan serioze, prandaj jam pr anulim t demonstrats. Un mendoj q s pari t paraqiten informata sa m t konkretizuara dhe n fund t marrim vendim, tha Kadriu. Pas nj heshtjeje t shkurtr, kur askush nuk po merrte fjaln, u paraqir Hajzeri. Ai po priste Jusufin tia jepte fjaln, sado q takimi nuk e kishte at karakter dhe at nivel. Diskutimi po bhej midis shokve dhe jo nga ndonj struktur e drejtuese. N fund, kur e pa se askush nuk po ia jepte fjaln, qiti e tha: Un kam informata se kto krcnime jan vetm shantazh i kot dhe nuk kemi nevoj ta anulojm vendimin pr demonstratn. Miran, urdhro mendim ke ti, meq je m i informuar nga t gjith ne! iu drejtua Kadriu duke menduar se mos ai ishte hidhrua tej mase pse takimi po mbahej n banes t Proletarit dhe nuk donte t fliste m. Un kam kontaktuar bashkatdhetart aktivist n Bruksel, tha Mirani duke e fshehur hidhrimin. Ata patn br krkes pr t mbajtur kt demonstrat. M kan thn prafrsisht ato q tha Hajzeri, por un do t ndalem n konkretizime. Emigracioni i vjetr politik q prbhet kryesisht nga t arratisurit nga Republika e Shqipris n Jugosllavi dhe prej andej, me ndihm t UNHCRit e t Kryqit t Kuq, pas rnies se Rankoviit jan vendosur n Belgjik. Ata jan tepr indiferent dhe pothuajse vetm ndonjrit i interson Kosova. Krert e atij emigracioni nuk jan prononcuar pro as kundr, kurse disa nga individt e atij emigracioni duan t dalin n demonstrat. Krcnimet i kan lshuar e po i prhapin diplomatt jugosllav, q n fakt jan udbash
262

dhe disa informator t tyre dhe disa t vetquajtur patriot. Do ti veoja nga kta t fundit Vebi Ibrahimin, Musa Hotin dhe t tjert q rrin rreth tyre. Kta kan dal hapur me krcnime se do t derdhet gjaku po guxoi njeri t ngre flamurin shqiptar me yll komunist. T tillt nuk e kan shqetsimin fare t ylli, pasi ata lartsojn flamurin jugosllav q ka yll m t madh se yni. Ata kt e kan sajuar si preteks pr t konkretizuar krcnimet pa mbules. Sigurisht, provokime mund t kemi, por nuk kemi nevoj ta anulojm demonstratn vetm pr shkak t ktyre krcnimeve. Demonstratat jan br n Prishtin e qytete t tjera t Kosovs, duke u ndeshur ball pr ball me policin jugosllave. Dhjetra veta kan rn dshmor, kurse neve n Bruksel na mbron policia belge dhe nuk kemi prse t friksohemi. Nuk jemi duke u friksuar, por nuk kemi arsye t rrezikojm e t komprometohemi duke derdhur gjak mes vete n Bruksel, reagoi Jusufi duke u ndier i vetmuar n vlersim. Un shpreha mendimin tim, foli prap Mirani. N fund t takimit, megjithat, u vendos q demonstrata t anulohej dhe Mirani e Hajzeri t shkonin n Bruksel pr ti bindur aktivistt pr kt vendim. 11. N Bruksel Mirani dhe Hajzeri shkuan fillimisht te Bahriu, vllai i Hajzerit. Aty ata thirren pr bisedime bashkatdhetart q kishin propozuar pr tu mbajtur demonstrata. Ata nuk ia doln ti bindnin pr anulimin e demonstrats. Bashkatdhetart kmbnguln se do ta bnin demonstratn edhe po u trhoqen organizuesit. Pr kt i informuan Jusufin e Kadriun. Ato dit Kadriu gjendej te Jusufi dhe s bashku po prgatisnin organin Liria. Jusufi nuk nguroi t fajsonte Miranin: Po t donte ai bashkatdhetart n Bruksel do t bindeshin pr anulimin t demonstrats. Meq ai edhe n takimin n Felbert ishte
263

kundr anulimit, nuk do t ket provuar njmendsisht ti bind ata. Kadriu e Bardhi shkuan n Bruksel pr t par gjendjen n terren dhe pastaj edhe nj her t vendosej pr demonstratn. Jusufi srish nuk mundi t shkonte pr shkak t dokumentit t udhtimit. Kshtu atij po i zgjatej kufizimi i liris s lvizjes nga nj shtet demokratik, sado q kishte mbi nj vit e gjysm q kur kishte br krkesn pr njohje t strehimit politik. Mirani e kishte komentuar kt si padrejtsi skandaloze q i bhej Jusufit nga organet gjermane, t ndikuara prej Beogradit. Edhe Kadriu e Bardhi u vendosn n banes t Bahriut. Sado q banesa ishte e vogl, Bahriu dhe bashkshortja e tij, Bujarja, kishin mikpritje t atyre prmasave sa as ata me dy fmij t vegjl dhe as mysafirt nuk ndiheshin ngusht. Aty vinin edhe dhjetra bashkatdhetar pr ta takuar Kadriun e Bardhin, pasi gjat demonstratave nuk kishin mundur t malleshin me ta. Aty u rimor vendimi prfundimtar pr mbajtje t demonstrats. Gjat javs paraprgatitore aty u improvizua nj si shtab organizativ ku bheshin edhe bandarolat. Bahriu e Bujarja i prisnin dhe i prcillnin me dashamirsi gjith ata njerz q hynin e dilnin deri n ort e vona t nats. Ditn e dyt t qndrimit shkuan n banes t Bahriut dy bashkatdhetar. Ata dukeshin t alarmuar. Sapo hyn brenda, informuan se kishin par Vehbi Ibrahimin duke tentuar ti hidhte sheqer karburatorit t automobilit t Bardhit. Me at rast ata i kishin brtitur dhe ai kishte ikur. Shpjeguan se sheqeri n karburant prish motorin. Ky dmtim i tij u vlersua si simbolik, se ai me bashkmendimtar t tij donin ti friksonin organizatort dhe pjesmarrsit q t anulohej demonstrata. As ky veprim nuk lkundi tashm asnjrin. Lajmrimin e demonstrats n policin prkatse e bri bashkatdhetari Mehdi, me origjin nga Loxha e Pejs, i shprngulur n Turqi dhe prej andej i ardhur n Bruksel. U vendos q ai t bnte lajmrimin, meq ndrkoh kishte marr shtetsi belge.
264

Gjat bisedave pr organizim t demonstrats bashkatdhetart e atyshm informuan se duhet pasur parasysh izolimin e Enver Hadrit, nse ai do t merrte pjes. Arsyetuan se muaj m par ai kishte mbajtur konferenc shtypi n Bruksel dhe kishte thn, pos t tjerash, se statutin e Republiks pr Kosovn do ta fitonin edhe me ndihm t Bashkimit Sovjetik. Kt argument Stane Dollanci e kishte shprdorur n konferenc shtypi, mbajtur me gazetar t huaj n Beograd, pr t akuzuar se n trazirat e Kosovs kishin gisht edhe shrbimet sovjetike. Prandaj Enver Hadrin, t cilin tashm e njohin gazetart belg, nuk duhet lejuar t flas at dit, sepse do t quhet organizator i demonstrats. T ejtn, nga dera e prapme e baness, n kuzhin, Bahriut i erdhi Sekretari i Par e Ambasads jugosllave, shqiptari Garip D. Ata kishin lidhje farefisnie. Garipi po ia trhiqte vrejtjen Bahriut t mos udhtonte m n Kosov, pasi n ambasad spiunt kishin drguar informata se aty ishte vendosur shtabi organizues i demonstrats. Pastaj ai i kishte thn Bahriut se krcnimet me gjakderdhje ishin vetm shantazh koti, me shpres se do t funksiononte dhe se ai shantazh burimin e kishte n ambasad. Bahriu e kishte pyetur Garipin, nse dshironte t bisedonte me Miranin, por ai kishte refuzuar me arsyetim se do t informohej ambasada, do ta humbte vendin e puns dhe pastaj do t prfundonte n burg. Pas pesmbdhjet minutash bised Garipi iku. Bahriu menjher e informoi Miranin: Sapo shkoi Garipi, sekretari i par i ambasads jugosllave. N vazhdim e informoi pr detajet e biseds. Si nuk m thirre ta bindja t dezertonte nga ajo prgjegjsi dhe kt ai ta komunikonte n konferenc shtypit t shtunn? tha Mirani. Ti them sonte, pasi mund ta takoj? pyeti Bahriu, sado q e dinte se ai ishte frikacak i madh. 12.
265

Nj dit para demonstrats, t premtn, grupi i Vebi Ibrahimit, Musa Hotit, Galan Azapit, Reshid Sahatajt e t tjer bashkmendimtar t tyre, lshuan njoftimin se shqiptart patriot t Brukselit do t demonstronin po t shtunn n Paris. Kjo ishte ndrhyrja e tyre e fundit pr ta sabotuar daljen sa m numerike t bashkatdhetarve n demonstrat n Bruksel. Ata gjetn vetm rreth njzet veta. Shkuan dhe bn nj minidemonstrat simbolike n Paris. N qendr t Brukselit, ndrkaq, n Plac Kleber, filluan t grumbulloheshin shum bashkatdhetar nga Gjermania, Zvicra, Danimarka, Suedia, Franca e gjetiu. Pjesa m e madhe e bashkatdhetarve t Brukselit hezitonin t dilnin t part n shesh duke vrojtuar rretherrotull, sepse kishin dgjuar pr krcnimet. Kur pan grumbullimin aq numrik t demonstruesve edhe kta u bashakangjiten. Mirani porositi patriotin e angazhuar preshevar, Hasan Kadria dhe nj kujdestar tjetr t mbikqyrnin Enver Hadrin, meq edhe ai kishte dal n shesh. Hasani fliste mir frngjishtn dhe iu dha kompetenca q ti informonte gazetart belg, kurse Enverit iu tha se e kishte t ndaluar t fliste me gazetar, pr sa koh do t qndronte n radh t demonstruesve. Zri kumbues i Kadriut filloi t oshtinte n shesh, pikrisht sipas orarit t planifikuar pr fillim t demonstrats. Demonstrata prfundoi me sukses dhe pa asnj incident. Vetm Proletari m zshm, e ndonj tjetr nn hund, kishin kritikuar pse vajza e e nj reaksionari, sipas tij, kishte prkthyer n konferenc me gazetart belg dhe t huaj t akredituar n Bruksel. Kjo kishte ndodhur pas konference kur ishin ulur n foajeun e Qendrs pr shtyp pr t biseduar pr rrjedhn e demonstrats dhe t konferencs s shtypit. Mirani q akuzohej pr fajtor u mbrojt duke sqaruar: Vrtet Miradia sht vajz e nj t arratisuri nga Malsia e Gjakovs, q tani i thon Malsia e Tropojs, por babai i saj, Ukshin N., arra266

tisur n vitet e 50ta nga Shqipria n Jugosllavi, nuk ka prse t etiketohet reaksionar nga nj dogmat i smur si sht Proletari. Kur Ukshini u arratis n Kosov, shrbimet sekrete jugosllave u munduan ta prvetsonin pr ta angazhuar at si diversant pr t vrar bashkvends t tij n Republikn Popullore t Shqipris. Ai nuk kishte pranuar, prandaj jugosllavt e kishin burgosur. Aty i kishin br lloj-lloj shantazhesh, deri edhe me vrasje t gruas e fmijve. Megjithat, ai nuk u tund. N burg t Gurakocit t Kosovs sht detyruar ta pres barkun me xham t dritars se burgut, vetm q t mos e detyronin t bhej diversant. Ka ndrhyr pastaj Kryeqi i Kuq Ndrkombtar dhe e ka sjell n Belgjik. Meq kto i kam dgjuar nga bashkvendsi im, njherit edhe bashkveprimtar yni, por edhe nga bashkatdhetar t tjer, ather prse duhet t etiketohet ai patriot si reaksionar, n kuptimin dogmatik t Proletarit? Pastaj, edhe sikur Ukshini t kishte pranuar dhunshm t bhej diversant, prse do t duhej fajsuar tani fmijt e tij. Miradia ka studiuar dhe sht br pedagoge, rast ky i par n emigracionin ton n Belgjik. Vllai sht pedagog i gazetaris, q t dy jan tepr t angazhuar pr Kosovn. Miran, mos lejo vetn t t provokojn tipa si ky far Proletari, t cilin un po e shoh pr her t par! ndrhyri Muzaferi. Ne e njohim kt familje t mrekullueshme e patriote prej vitesh, kurse ky nuk e njeh fare, por dikush i ktushm e paska dezinformuar. Po q nevoja mund ta nxjerrim forcrisht prjashta kt far mizeviri! Nuk kemi nevoj. Ky e ka nxjerr vetn prej kohsh prjashta, por ja q ka pafytyrsi t asistoj n mjedise ku nuk i takon, me gjas i dshiruar pr t provokuar ndonjrin q tia jap ndonj flakaresh. Mendon, s paku kshtu t bhet personazh politik n radht e mrgats son. Proletari u zvarrit q andej me bisht nn shal dhe iku. T tjert vazhduan ti gzoheshin suksesit t demonstrats dhe konferencs s shty267

pit, t ciln e frekuentuan shum gazetar. 13. Q kur kishin ndodhur demonstratat e marsit, Mirani e Renata ishin takuar vetm n raste t rralla, shkurtazi, kur Miranit i duhej ndihma e saj pr t korrigjuar traktet, thirrjet dhe fjalimet n gjuhn gjermane. Gjat gjith kohs Mirani kishte qndruar te bashkatdhetart, me bindjen se ata duheshin motivuar q t dilnin sa m shum n demonstrata. Njherit merrej me shtypjen dhe shprndarjen e trakteve e thirrjeve n gjuh germane dhe edhe n gjuh t tjera. Takohej me gazetar, mbante konferencave shtypi, bisedonte me pushtetar perndimor. Nj pjes t madhe t kohs e kishte kaluar n shtpi t Jusufit. Tani, pas demonstrats se Brukselit, ndrkoh q nuk kishte t tjera, Mirani u kthye n Bohum. Ai linte prshtypjen se gjat gjith kohs nuk i kishte rn ndr mend pr Renatn, por malli pr t e grryete prher. Edhe ajo ishte merakosur pr t dhe habitej prse ai nuk paraqitej t paktn m telefon. Banesn e tij Mirani e gjeti t pastruar e t rregulluar, si pas nj ndrhyrjeje t dors s vyeshme t gruas s prkushtuar. Drgesat postare i gjeti t pahapura mbi tavolin bashk me shtypin q i vinte nga Republika e Shqipris. Renata kishte kopje t elsave t baness s Miranit dhe t kutis postare. Kjo prkujdesje e Renats e lumturoi Miranin, por u pendua prse nuk e kishte vizituar m shpesh gjat ktyre tre muajve dhe as i kishte telefonuar. Ishte koh darke dhe asgj nuk gjeti n banes pr t ngrn. Fqinji dhe miku i tij, Mihaeli e ftoi pr dark. Mirani, duke e falenderuar i tha se do t shkonte pr dark t Renata. Mihaelit iu b qejfi. Renatn e gjeti duke shtruar darkn pr vete. Ajo banonte n konvikt t studentve n rrugn Markstrasse. Ky ishte konvikt shtetror dhe
268

kishte liri m t madhe se sa n konviktin kishtar, ku banonte Mirani. Sapo iu afru, pa hetuar, nga mbrapa ia vuri duart mbi sy dhe priti nse ajo ia qllonte se cili ishte. Sapo ndjeu duart mbi fytyrn e saj, thirri me emocione t paprmbajtura: Miraaan! U kthye me hov dhe iu hodh n prqafim. E puthi disa her, si puth motra vllan dhe iu mbushn syt me lot. Dridhej e tra mbshtetur mbi gjoksin e tij. Sa m ka marr malli, Miran i dashur! Ku ishe gjat gjith ksaj kohe? T paktn nj telefonat t ma bje Qetsohu nj her! e ndrpreu tjetri. Ti e dije se ku isha, me far merresha, sa shqetsime e angazhime kisha, prandaj duhet ta kesh marr me mend se prse nuk t kam vizituar dhe nuk t kam telefonuar. M fal, por m ka marr malli dhe gjith kohn kam qen e merakosur pr ty dhe pr shqetsimet e tua. Gjithandej i kam prcjell lajmet se far po ndodh n Kosov. Madje kam prcjell edhe shtypin botror n biblotek t universitetit dhe ti kam kopjuar gjith artikujt q kishin t bnin me Kosovn. T ham nj her dark se jam i uritur. Tani po vij nga Brukseli. Isha pak n banes dhe erdha tek ti t mallem. Nuk e di prse ma tha truri t prgatis sonte dark m t mir se rndom? far parandjenje dhe far surprize e lumtur! Pasi darkuan n kuzhinn e prbashkt, kaluan n dhomn e Renats. Ajo e luti at t shtrihej t pushonte, por tjetri tha se nuk ishte i lodhur. Biseduan gjat pr ngjarjet: Renata duke treguar pr ato q kishte mbajtur mend nga lajmet, komentt e analizat e mediave, Mirani duke plotsuar nga ato q kishte marr vesh prej shokve dhe nga shtypi shqiptar e jugosllav. Renata e informoi se e kishte marr me rregull gjith shtypin jugosllav q ai e kishte rezervuar n kiosk t stacionit t trenit dhe ia kishte ln mbi tavolin. Mirani llogariti n heshtje: Renata
269

paskesh harxhuar mbi pesqind marka pr t paguar gazetat e revistat jugo-sllave! Qenke harxhuar goxha. T falnderoj, moj mike e shtrenjt, iu drejtua me dashamirsi e mirnjohje Renats. Nuk ia vlen t m falenderosh. N Kosov po vritn njerzit dhe mua m takon t paktn t jap nj kontribut simbolik, tha ajo me sinqeritet. Fatkeqsisht, nuk vijka liria pa u sakrifikuar njerzit! Prse pothuajse t gjitha mediat e ktushme dhe strukturat politike e jo politike, Kosovn po e quajn krahin serbe? pyeti Renata. Un kam lexuar nj mori librash historik, por nuk m sht mbushur mendja ta cilsoj si krahin serbe, kurse ata kshtu po e cilsojn dhe nuk po mund ti arsyetoj. Mirani u habit nga kjo pyetje dhe vendosi ti prgjigjej m gjersisht. Dgjo, Renat e dashur, po deshe prgjigje pak m bindse n kt pyetje. Po t dgjoj, por prit sa t sjell nga nj pije. Aspektin historik, se si dhe kur Kosova sht e pushtuar nga serbt ta kam treguar disa her, madje duke t t bezdisur, por ishte nj lloj terapie pr t prballuar mrzin e nostalgjin pr vendlindjen, pr Nnn, pr vllezrit e motrat, pr shokt dhe prgjithsisht pr Kosovn. Ksaj radhe do t tregoj gjera t reja, m kokrete, q duhet t kem harruar herave t tjera se far i ka bindur gjermant q ta quajn Kosovn krahin serbe. Urdhro, po t dgjoj. Un jam detyruar t arratisem nga vendlindja pr shkak t angazhimit tim simbolik pr m shum t drejta demokratike. N kt fatkeqsi timn rastsisht m ka ndodhur nj fat i madh dhe ky sht njohja me ty dhe miq t tjer. Nj fat tjetr, por m me vler pr interesin nacional serb, ka pasur n fatkeqsin e tij personaliteti serb, Vuk Karaxhiqi.
270

Tani po t tregoj ato q kam dgjuar nga Erih Frid (Erich Fried), i cili, si e di sht nj poet markant. Si ifut q ishte, qe detyruar t arratiset n Londr gjat Lufts se Dyt Botrore. Ai, pos poet i njohur, sht edhe personalitet shum i angazhuar. Ka pasur e ka ndikim t madh politik n lvizjen e studentve, jo vetm n Gjermani. E ka afirmuar edhe qndrimi i tij kundr pushtimeve t Palestins nga Izraeli. N vitin 1978 Erih Frid erdhi n universitetin ton dhe mbajti nj ligjerat. Ishim mbi tre mij pjesmarrs. Pas ligjrats u prit n Bashksin Evangjeliste t studentve, sepse edhe pastori i ksaj Bashksie ishte ithtar i tij. Meq isha antar i Kryesis se Lidhjes se studentve, m ftuan t merrja pjes n at pritje. N nj moment mu dha shansi t bisedoj me Erih Fridin. Kur mori vesh q jam nga Kosova, n prani t t gjithve, recitoi nj fragment t kngs epike pr Betejn e Kosovs, duke sqaruar pastaj se i sht kushtuar betejs se famshme serbe n krahinn serbe t Kosovs. Un e kundrshtova. Kosova, thash, gjithnj ka qen e banuar me shumic absolute me shqiptar etnik, por q ka edhe minoritet serb, malazez, bosniak, turk, rom. Pastaj ai rrfeu kt histori: Vuk Karaxhiqi, mbledhsi i eposit popullor serb, detyrohet t arratiset, sepse kishte marr pjes n Kryengritjen serbe t vitit 1804, t ciln osmanlinjt e shtypen. Vendoset n Vjen. Aty njihet me personalitetin slloven Jerenej Kopitar, i cili ishte i afirmuar si linguisti i gjuhve sllave dhe punonte si censor pr librat sllavisht n Komisionin mbretror n Vjen. Kopitari ishte antar i Rrethit vjenez t romantikve. Ai u b mentor i Karaxhiqit, t cilin e nxiti ti mblidhte kngt e eposit serb. Pasi grumbulloi 108 kng, n vitin 1813, Kopitar organizoi botimin e tyre n gjuhn serbe, m 1814 n Vjen. Prkthimin e ktyre kngve e organiyoi po Kopitari, ndrsa recensionin pr kt botim e shkroi Jakob Grim (Jackob Grimm). Kto kng bhen hit n Gjermani dhe n Evrop n vitt e 20ta t shekullit t kaluar. Meq pr jehonn e tyre kon271

tribuoi me shkrime n revista t ndryshme vet Gte (Goethe) dhe t tjera personalitete t kohs, ajo prmbledhje u ribotua 54 her. Kshtu Kopitar e bri Karaxhiqin mik personal me Gten, Grim, Johan S. Fater (Johann Sevrin Vater), Vilhelm fon Humbold (Wilhelm von Humbold), Leopold von Ranke dhe t tjera personalitete gjermane, q ndikuan shum n formimin e shpirtit kulturor kombtar gjerman, n shekullin e 18t e t 19t. Bile Jakob Grim, pr hir t ksaj miqsie dhe Fridrih Engels (Friedrich Engels), pr hir t kngve q mblodhi Karaxhiqi, provuan t msonin gjuhn serbe, q ti shijojn ato n origjinal. Q ather, prmes atij eposi serb, t shndrruar n mod letrare n Gjermani e n Evrop, Kosova u ngulit n mendjet intelektuale elitore gjermane dhe evropiane si krahin serbe. Pas rreth 180 vjetve edhe un jam impresionuar nga ai epos, ndaj i di t paktn 30 kng pr mendsh. - pat shpjeguar Erih Frid. Un desha ti hidhrohesha Erih Fridit, por meq kisha respekt t madh pr t, shum vjersha t t cilit i dija pr mendsh, u prmbajta sepse gjykova se ai ishte i influencuar nga klasikt e mendimit intelektual gjerman dhe jo nga inati pr shqiptart. U mundova t sqaroj, pr aq sa dija, se kngt q kishin t bnin me ndrtimin e Kalas se Rozafs n Shkodr dhe me Betejn e Kosovs, Karaxhiqi duhet ti ket falsifikuar si epos serb, sepse ato i takonin eposit shqiptar, se Heroi i Betejs q vrau Sulltan Muratin ishte shqiptar, ndaj serbt nuk i kan knduar atij. Kisha serbe, n fund t shekullit t 19-t e ka falsifikuar prkatsin e tij shqiptare, duke e shndrruar n serb. N kohn kur u b Beteja e Kosovs serbt ishin t prar dhe nj pjes, proosmane, i printe Princi serb, Vuk Brankovi, t cilin populli serb e quante Vuku i zi. N betej kan marr pjes edhe shqiptart me princat e tyre po edhe popuj t tjer t asaj hapsire. Interesant, ka ndodhur dhe nuk korrigjohet dot, tha Renata. Ngjan si me prkatsin ton fetare. T ngulitet di n mendsi dhe
272

nuk t shkulet pastaj. Paraadhsve tan u sht imponuar feja islame me dhun nga pushtuesit otoman. Ndoshta m prpara edhe besimi katolik e ortodoks nga t tjer pushtues. N at koh njerzit besonin n fen q sillnin sundimtart. Sidoqoft, mendoj se do t korrigjohet ky mashtrim kur do t lirohet Kosova. T shpresojm se do dalsh fitimtar, miratoi me dashamirsi Renata. Nuk mjafton vetm shpresa. Po t kuptoj, prandaj po prpiqem t t ndihmoj, pr aq sa po krkon ti ndihm nga un, tha Renata. Pr disa aste heshtn t dy. Renata ia mori duart dhe ia vuri ato mbi gjunjt e saj duke ia frkuar me dhmbshuri. Pas pak ajo prishi heshtjen: Sa jam hidhruar n qeverin ton! N vend q t prkrahte krkesat tepr t arsyeshme t demonstruesve paqsor, drgoi ndihm n pajisje pr policin jugosllave, n vler prej 120 milion DM! Je hidhruar, por nuk ke bn, tha tjetri. Qeveria gjermane, si shum qeveri t tjera, ndihet e obliguar ta mbshtes partneren e vet, Qeverin e Beogradit. Dyshon edhe pr qeverin ton, ndrhyri Renata. Un kam votuar lirshm pr kt qeveri... E cila tani, kundr dshirs sate i drgon ndihma n pajisje policore qeveris se Beograd pr t shtypur kolegt e tu student n Prishtin, ndrhyri Mirani duke e ndrprer at ta prfundonte mendimin. Ca marka, nga ato 120 milion, sigurisht jan edhe tuat. Mirani u ndal pr t hetuar nse Renata e kishte kuptuar. Nuk po t kuptoj, a ke mundsi konkretizimi? Qeveria gjermane nuk ka pasuri t veten. Ajo sht votuar nga ti, prkatsisht nga votuesit gjerman pr t administruar pasurin tnde,
273

prkatsisht pasurin e gjith qytetarve gjerman. Por, ajo tani sillet me pasurin tuaj si t ishte e saj. Njerzore e logjike do t ishte q ti dhe bashkqytetart t mos drgonit ndihm nga pasuria juaj pr policin jugosllave, q shtyp kolegt e tu dhe kolegt e bashkqytetarve t tu, kur ata krkojn t drejta e liri elementare. Tani nuk po t prcjell dot... ndrhyri Renata. Edhe un nuk po e kuptoj dot Weberin tuaj, sociologun e politologun e afirmuar, kur po i lexoj librat e tij, ndaj nuk po di t shpjegoj kuptueshm. Domethn, qeveria ime, s cils un ia kam dhn votn sipas bindjeve e vullnetit tim, po keqadministruaka pasurin time? pyeti habitshm Renata. Si ta marrsh. N rastin konkret varet nga gjykimi yt, nse e ka keqmenaxhuar ose jo. Un mendoj se ti, markat e tua, m me dshir do tjua kishe drguar kolegve tu q tani po terrorizohen nga policia jugosllave, tashm e armatosur edhe me pajisje moderne nga qeveria jote. Pastaj vullneti yt pr t dhn votn nuk duhet t ket qen autentik, por i ndikueshm, pr t mos thn i manipulueshm. Ktu, si edhe n vende t tjera, jan konsoliduar prej kohsh forca qeverisse, oligarki administruese shtetrore. Ti tani nuk ke alternativ tjetr pr t votuar. A nuk patm shmbull interesant sesi shprdorohet vota e qytetarve, kur ajka elitare intelektuale gjermane u injorua nga votuesit gjerman. Forcat konservative patn caktuar Straussin kandidat pr kancelar. Ajka e intelegjencies gjermane, n krye me nobelistt Bll, formuan nj list zgjedhore pr t evituar votimin e Straussit, i cili vlersohej si revanshist nga kta intelektual gjerman. Rezultati: Straussi fitoi rreth 37 pr qind t votave, kurse lista e intelegjencies siprore gjermane nuk mori as 4 pr qind t votave. Pra nuk e kaprceu pragun pr t hyr n Bundestag, si i thoni ju Parlamentit. Domethn, un nuk jam kompetente ta moj votn time, pran274

daj ia jap atij q ma keqmenaxhon pasurin time? ndrhyri Renata. Nuk e di, por shmbulli mbase t bind. Tani po e tepron, tha ajo me t qeshur. Ndoshta, ia ktheu Mirani, i cili deshi ta ndrpriste diskutimin pr kt tematik. Megjithat, ti je m e privilegjuar se un. Ke t drejt votimi pr disa alternativa, ke t drejt proteste, demonstrimi, arsimimi, punsimi, udhtimi pothuajse n t gjitha vendet e bots. Un nuk i kisha asnjrn dhe shumicn nga kto nuk i kam as tani. Mungesn e tyre e vuaja, gjegjsisht e vuaja diktaturn moniste. Tani po e vuaj diskriminimin e t qenit i huaj. Madje tani po e parandiej nj rrezik konkret, t paralajmruar nga shtypi i Beogradit. Ta zm, gazeta serbe, m e madhja dhe m nacionalistja, Novosti, n faqe t par t saj, me titull t madh e bombastik ka shkruar: Sa her q terroristt Miran Bruaj dhe Jusuf Grvalla shkojn n Bruksel, ndodhin akte terroriste. Kjo dhe gazeta t tjera, po edhe Rilindja e Kosovs, q sht br e ngjashme me gazetat e Beogradit, vese e prkthyer n gjuhn shqipe, po shkruajn fejtone pr terrorizmin, ekstremizmin e stalinizmin ton. Kjo sht faz e paraprgatitjes s terrenit, dhe mund t ndodh krkesa e qeveris se Beogradit, q qeveria jote t na dorzoj ne si terrorist atje ose q Beogradi t organizoj atentate kundr nesh ktu Mos m mend! thirri shprthyeshm Renata. Nuk ke prse mendesh. Gjra t tilla ndodhin n kuadr t bashkpunimit ndrmjet qeverive... Ty kjo nuk guxon t t ndodh! brtiti ajo. Se mos do t pyesin ty, msa je pyetur kur jan dhn ndihmat policore... Un do t bj vetvrasje, nse ndodh kjo! Edhe sikur t bje di kaq t tmerrshme nuk do t ndreqje gj. T lutem, mos fol m kshtu se po m mend! tha prgjerueshm Renata.
275

 N rregull, un nuk po flas, por gjrat nuk ndryshohen me t heshtur. Ato kan rrjedhn e tyre n kuadr t rrjedhs se prgjithshme dhe ne jemi si dy pika uji n nj lum, t cilat vetvetiu bashkrrjedhin n shtratin e tij... T dalim t shtisim sepse sht br koh e gjat q nuk kemi dal dhe m ka marr malli, tha Renata. Dalim! tha tjetri. 14. Nata ishte m tepr se e bukur dhe shoqrohej me nj fllad t leht. T dy ndrruan rrobat, meq ai kishte nj pjes t rrobave te Renata. Ajo ia pastronte e hekuroste me prkushtim. Veshn pantollona t shkurtra sportive, bluza e atlete. Bluzat q t dy i kishin me krah t ngusht. Renata nuk vuri sutjena dhe gjoksi i saj i fryr nn bluzn prej mendafshi shprthente hovshm e ngacmueshm deri n prndezje me thimthat q shquheshin prposh saj. T dy ndrruan rrobat n dhom duke u br sikur nuk e shihnin njri-tjetrit. Ata zhvisheshin e visheshin pas raftit me libra n fund t krevatit, nj metr larg lavamanit. Mirani bhej sikur ia kishte kthyer shpinn Renats kur po i ndrronte rrobat, por gjoksin e saj e vshtronte n xham t dritares. Kjo pamje i dukej m trheqse se sa n pasqyr. Prjashta kishte rn terri dhe xhami i dritars ishte shndrruar n pasqyr romantike. N ato aste atij i iku mendja: Sa afr e kam kt kraharor kaq prvetsues pr ta shtn n dor, pr ta prjargur si do t m komandonte epshi, kt gjoks q askush deri tani se ka ndrydhur.... Sesi iu kujtuan fjalt e plakut t familjes, Demirit: Burr i thon atij q koka e eprme ia komandon kokn e poshtme!. Ai edhe tani po i jepte t drejt plakut Demir. Po ta ndiqja qejfin e koks s poshtme, tani do ti hidhesha si luan dhe nuk do ti dihej prfundimi Renata, pasi u prgatit, nuk u prmbajt pa ia vn duart mbi lkur
276

t kraharorit atij, duke i thn: Po vazhdon ta mbash me fanatizm kt konfiguracion kaq sportiv. Po ecnin dora-dors dhe kushdo ti shihte do t mendonte: Sa ift i dashuruar!. Po kta ishin nj ift i veant q nuk ngjanin as n vlla e motr, as n ift t dashuruarish, as n koleg, as n shok. Mirani e definonte kt lloj marrdhnieje si t veant, marrdhnie e ngusht miqsh, t dashuruarish, por q frenonin ta materializonin kt dashuri. Ndonj kureshtar q knaqet duke par iftt tek shtisnin e putheshin n kt mal kaq romantik, sonte sigurisht do tu vhej prapa ti prcillte derisa t shtriheshin n tokn e vakt pr t shfryr epshet e paprmbajtura seksuale. N fund do t ndiheshin t zhgnjyer e t habitur se prse kta shtisin e shtisin e t paktn nuk puthen si iftet e tjera!? A sm shpjegon edhe nj her pr ato q shkruakan gazetat jugosllave? Vazhdoj t jem e friksuar nse mund t t ndodh ndonj fatkeqsi. rihapi srish temn ajo. Me kusht, t ma japsh fjaln se nuk do t alarmohesh. Po ta jap fjaln! tha Renata duke ia zgjatur dorn. Shtypi jugo-sllav, veanrisht ai i Beogradit... M fal pr ndrhyrje, por sa her kam pasur ndr mend t t pyes, prse e ndan n rrokje kt fjal jugo-sllav dhe nuk thua si e them un? ndrhyri ajo. Sepse, po ta prkthejm nga serbishtja n gjermanisht, do t thot sllav t jugut dhe Jugo-sllavi do t thot shtet i sllavve t Jugut. Edhe kto emrtime na prjashtojn ne shqiptarve t Kosovs q jemi kombi i tret n Jugo-sllavi pr nga numri, pasi ne nuk i takojm grupimit t madh t popujve sllav dhe as jugo-sllav. Tani t kuptova. T lutm, vazhdo aty ku ndrhyra. Edhe njher po t krkoj falje pr kt ndrhyrje! Nuk prish pun. Ndonjher ndrhyrjet e gjallrojn bashkbise277

dimin. Ku e pata ln?... Ah po, sapo pata filluar t t shpjegoj pr shtypin jugo-sllav. Ai ka filluar nj fushat marramendse me shpifje e dezinformime tepr diskredituese kundr lvizjes son patriotike lirimtare, sidomos kundr Jusufit dhe kundr meje. Sesi mund t sajohen shpifjet e dezinformimet skandaloze, po t sjell nj shmbull tipik q ta kuptosh m leht: Jusufi asnjher n jetn e tij nuk ka qen n Bruksel. Pra as n demonstratn e djeshme, sepse ende nuk i sht lshuar nj dokument udhtimi nga organet prkatse gjermane, as pas nj viti e gjysm, q kur sht ktu. Dhe, pr mendimin tim, nuk po ia lshojn sepse duan tia kufizojn lirin e lvizjes. M konkretisht duan ta pengojn n veprimtarin e tij patriotike e politike, kundr Beogradit pushtues. Sikur Jusufi t ishte i arratisur nga Republika e Shqipris, do ti kishte t miratuar statusin e t prndjekurit politik dhe dokumentin e udhtimit brnda dy muajve. Pikrisht pr kt Jusuf, shtypi i Beogradit, me tituj t mdhenj sensacional shpif se gjoja sa her ai dhe un shkojm n Bruksel, atje ndodhin akte terroriste... ...dhe po t kisha ditur ta lexoja at shtyp dhe t t mos njihja ty, do ti kisha besuar edhe un ndrhyri ajo. Ja, kshtu spekulojn mediat me opinionin e qytetarve. Marramendse, trishtuese! shfryu Renata. Beogradi me kt fushat po mundohet t na detyroj t merremi me veprime hakmarrse, sepse e di se sht mnyra m e suksesshme pr t na komprometuar dhe pr t na luftuar. Meq kjo taktik nuk po i ka sukses, rrjedhimisht mund t pasoj rreziku i atentateve ndaj nesh... Vetm atentatt mos mi prmend, t lutem, se po m mend! Po ti tani po krkon sqarime dhe un nuk kam sesi t mos i prmend, meq mund t ndodhin edhe atentatt n kuadr t lufts bn Beogradi, nse nuk i dalin me sukses metodat e tjera. Friksohesh se mund t ndodh dorzimi yt n Beograd nga qeveria jon? pyeti prap Renata.
278

 Sa pr frik, ta kam thn sa her, kur njeriu prcaktohet me vetdije pr kt veprimtari, ai e ka vrar frikn, si shprehet figurativisht Jusufi. Ndrsa rreziku pr ekstradim nuk prjashtohet. Ti nuk mund ta marrsh me mend se para se t marr qeveria vendim, marrin vendim struktura t tjera, si jan shrbimet inteligjente, q ktu quhen Enti Federativ pr Mbrojtje t Kushtetuts (Bundesverfasugschutz), Shrbimi Federativ Informativ (Bundes Nachriten Dienst, shkurt BND), pastaj Enti Fedrativ pr Kriminalistik (Bundeskriminalamt), Prokuroria Federative (Bundeststaatsanwaltschft) etj. N kto struktura punojn npuns, t cilt n kuadr t bashkpunimit me struktura analoge jugosllave, jan shoqruar me koleg jugo-sllav, ose jan korruptuar prej tyre, si po flitet pr Shefin e BNDs. Pastaj, n kuadr t bashkpunimit, ndodhin edhe kushtzime reciproke. Dhe, nse prgjegjsit e ktyre institucioneve vendosin pr ekstradim, ata fabrikojn prova arsyetimi, duke e vn qeverin para aktit t kryer pr t miratuar vendimin e tyre... O bobo! bri tjetra, qenkemi vrtet para nj rreziku...! ...I cili nuk duhet t na shqetsoj kaq shum. ndrhyri Mirani. Pr disa momente nuk foli asnjri. Pastaj u hap Renata: Mirani im i dashur, kur ndodhen demonstrat e para t studentve n Prishtin dhe pastaj ato t qytetarve q iu bashkangjiten studentve, q ngjanin me nj rrebelim popullor, pata shpresuar se Kosova do ti fitoj t drejtat q po krkonte. Pr kt kisha arsye konkrete, sado tingllon paksa egoiste. Shpresova se do t zhbllokohej frenimi yt dhe do t bnim far na diktojn zemrat tona. Nuk ke nevoj t arsyetohesh, meq e di tashm. Tani po m vjen keq pr popullin e Kosovs, ndaj t cilit po ushtrohet terror i madh, por njherit po m vjen keq edhe pr fatin tim t zi... Pa prit njher se fjalia e fundit po ngjan n dialogt e Zhuliets se
279

Shekpirit! ndrhyri me t qeshur Mirani duke mbshtetur n gjoksin e tij Renatn. Trupat u dridhen kur u takuan. Bluzat i kishin t holla dhe disa pjes t trupit u puqn lkur me lkur, duke shkmbyer energji epsh. Mirani e puthi leht n ball, kurse Renata n gjoks. Do t vish m mua t bjm nj pushim dyjavor n bregdetin grek, q sht vazhdim i bregdetit shqiptar? tha ajo pas pak. Mirani, n vend t prgjigjes filloi t mendonte. Pa dashur i erdhi nj kujtim nga koht e largta. H, prse nuk po prgjigjesh, ku e ke mendjen? pyeti Renata. M fal, por sesi mu kujtuan ca gjra nga e kaluara q kishin t bnin me detin... Cilat? Mirani po hezitonte ti tregonte. Mendonte se do ta dshpronte... Pse heziton? Pr gjra t karakterit jopolitik nuk je hamendur ndonjher, apo ke edhe ndonj t fsheht q nuk ma beson, ose q ndruhesh se mos po ma prish qejfin? tha ajo. Dika e ngjashme, u prgjigj m n fund ai. Po ti tashm e di se un nuk hidhrohem pr t kaluarn tnde. Ai vendosi ti tregonte. Habitse, far dhuntie ka truri i njeriut. Sapo prmende detin, pa dashur mendja m iku n Ulqini, nj qytet i banuar me shqiptar, tani nn pushtimin e Malit t Zi. N vitin 1969, kur po mbushja 15 vjet, pr her t par dola jasht qytetit tim ku kam lindur. Isha n prfundim t vitit t dyt t shkolls se mesme, ose n klas t dhjet, si i numroni ju ktu. Msuesin e fiziks e kishim kujdestar klase. Ai organizoi q klasa jon t shkonte n shtitje nj fundjave n Ulqin. Daja mi dha t hollat. Shkuam dhe u mahnita nga deti, nga shumsia e ujit t tij, nga horizonti i tij q bashkohej me qiellin. Ndenjm dy dit. N t kthyer natn me autobus t gjith nxensit i kishte marr gjumi nga lodhja. Edhe msuesin po e merrte gjumi, ndaj m tha t ulesha n karrig t par,
280

pran vozitsit, ku rrinte ai dhe t kisha kujdes at se mos po e merrte gjumi. Rruga ishte me kthesa t mdha prmes nj kanjoni piktoresk. N nj ast autobusi mori n t djatht pr t dal nga rruga. Ia ngjita timonit dhe i dhash n t majt. Shoferi u trand nga e kotura e tij dhe frenoi menjher. T gjith u zgjuan me t ulritura. Besmira, shoqja e klass, q ishte n karrign prapa meje, mu hodh n qaf me t puthura nga gzimi q ua kisha shptuar jetn. Ishte vajza m e mir n klas, m e bukura n imagjinatn time shpirtrore, m e zgjuara. Pr kt e kishin zgjedhur kryetare t klass. Si e till, ajo ndihej tepr prgjegjse pr mbarvajtje t shtitjes son. Por edhe at e kishte zn gjumi. Kur ndaloi autobusin, dolm t shihnim se ku kishte mundur t ndodhte rreziku vdekjeprurs pr t gjith. Hna bnte drit dhe t gjith u lmeritn kur pan honin ku do t binim, po t mos i kisha shptuar. Besmira prap m puthi, tashm me lot gzimi. Un, pr shkak t dashuris adoleshente ndaj saj, m shum iu gzova atyre puthjeve se shptimit nga vdekja. N brendsi ndjeja dashuri t madhe pr t, por nuk ia shfaqja dot sepse m dukej e paarritshme. Edhe ajo m donte si shok klase, ve nga t tjert, por nuk m dashuronte. Kshtu t paktn gjykoja un. Shpesh m thoshte: Sa t lezetshme i ke lazdrimin, humorin dhe sherret! Dhe vrtet ather kam qen i lazdruar, humorist e i prdreqt. Dashuria e athershme me koh u shndrrua n simpati pr t, e cila nuk mu tret asnjher... Mirani u ndal pr t menduar nse duhej t vazhdonte. Renata e vshtroi nse do t vazhdonte rrfimin e kujtimeve, apo e kishte prfunduar. Pa e ditur se far po mendonte tani tjetri, ajo tha: Pr kto q tregove doje t prmbaheshe!? Nuk u rash deri n fund kujtimeve, tha ai. Ather vazhdoje, po pret, apo ndoshta dshiron t m bsh kureshtare? N vitt e mvonshme shum her kam fjetur me t n ndrra.
281

Edhe m shpesh kur u arratisa dhe u vendosa ktu. Ktu u mundova shpesh ta portretoja, por nuk m dilte si e shihja n ndrr. E shihja ndrr dhe m bhej se do t mund ta portretoja kur zgjohesha. M bhej sikur kisha fjetur gjith natn me t, sikur disa her gjat t njjts nat kishim br marrdhnie seksuale. Me kalimin e kohs edhe n ndrra vendin e saj e zure ti. Pr nj koh flija her me t dhe her m ty, duke ma przn ti gjithnj e m shum ate. araft nuk ia jepja kunats Sabrush tmi lante. Sa her i ke lar edhe ti dhe nuk t kam treguar se me ciln kisha fjetur n ndrr. Pastaj mendoja, far informatash bartnin qelizat e trurit q koordinojn epshet seksuale. Mrekulli m vete. Ma sillnin ate n ndrr pr t ma ruajtur kshtu ekulibrin biologjik. Mirani pushoi se rrfyeri dhe ndjeu se kishte marr zjarrmi e po djersitej. Renata kishte filluar t qeshte dhe n t qeshur tha: Dora tu ka br val... Ti e kishe fajin, meq m detyrove t tregoj... Gjithka ishte njerzore dhe nuk ke prse hidhrohesh. Ktu nuk po na sheh njeri pos lisave dhe n ndonj boshllk t tyre edhe yjet e kristalt n qiell. Mirani nuk reagoi m, trhoqi dorn e tij nga dor e saj. Renata priste q Mirani ti prgjigjej n pyetjen q ia kishte br po ai shtirej sikur kishte harruar. Gjith kto emocione t bn t harrosh t m prgjigjesh: pranon t vish me mua n pushime dyjavore n Greqi? ia rikujtoi ajo. Nuk mundem, m duhet t punoj gjat ktyre tre muaj t pushimeve n Fabrik t Opelit, sepse aty m ka plqyer kur punova gjat dimrit. Se mos po nguron pr shkak t parave? Un i kam parat e kursyera nga puna q po bj me ushtrimet n seminar gjuhsor. Pastaj edhe prindrit m kan thn se do t na japin t holla t bollshme pr pu282

shime. Ti e di, ata edhe prpara t jan lutur q t mos punosh, po vetm t studiosh. Po t erdhi keq t shkojm me para t prindrve, i kam kursimet e mia. Ushtrimet e kursit po i mbaj q t pavarsohem financiarisht sa m shum nga prindrit. Nuk m bhet pushim tani kur mbretron situat kaq e rnd n Kosov, sado q do t vija me dshir me ty dhe pr t par bregdetin nga kufiri i Butrintit e deri n Pervez. Pushim nuk kam br n jetn time, pos atij uikendi n Ulqin. N fakt ai po mendonte se dy jav edhe mund tia lejonte vetes, meq ndonj aktivitet nuk kishin planifikuar dhe tani Jusufi e Kadriu po merreshin me prgatitjen e botimit t Liris. Ndonj ndihm atij nuk ia kishin krkuar. Por, hallin e kishte kryesisht te parat q do ti duheshin pr vitin tjetr t studimeve, pasi me punn q bnte n pushime mbante veten dhe financonte angazhimin e tij politik. Nuk po t ngushtoj, t kuptoj q nuk t pushohet n kto rrethana, i foli Renata, duke menduar se e kishte vn n pozit t keqe. Renata e Mirani shtitn deri pas mesnate. Duhej shfrytzuar nj nat aq e mir se nuk i dihet motit n Gjermani. 15. N mbarim t korrikut dy polic t kriminalistiks erdhn n konvikt te Mirani, pasi e paralajmruan n telefon, duke i krkuar leje pr nj bised. Je duke marr postn me rregull? e pyti njri nga polict. Domethn, ju ma merrkeni postn, meq nuk po m vijn drgesat pr gati nj muaj? u prgjigj me pyetje Mirani. Tash sa dit nuk merrni post? Them po bhet muaji, sado q n fillim nuk qesh i vmendshm. Jeni interesuar pr t pyetur t paktn n post? Jo, meq jan pushimet. Pata menduar se duhet t m vij vetm
283

shtypi i abonuar nga Republika e Shqipris. Gjykova se ata ma kan ndalur, prandaj i kam shkruar nj letr Ndrmarrjes se Librit n Tiran. E keni kopjen e asaj letre? pyeti polici. Po. Mund ta shohim? Pse jo, por nuk e kuptoni. sht e shkruar n gjuhn shqipe. Nuk prish pun, vetm ta shohim. Mirani u ngrit nga vendi, sepse biseda po zhvillohej n kuzhin, dhe shkoi n dhom prej ku u kthye me letr n dor. Polici e mori dhe kur pa edhe dshmin q ishte drguar rekomande, i tregoi kolegut t tij, i cili mbajti shnim. E paskeni drguar rekomande, a mund t na e prktheni prmbajtjen? Po, u prgjigj shkurt Mirani dhe ua prktheu fjal pr fjal. E njihni njfar jugosllavi me emr Rezil Mejtepi? Kam dgjuar pr t, por ai nuk sht jugosllav, sht shqiptar nga Kosova. E njihni mir? Jo, kam dgjuar pr t, gnjeu Mirani. A mund t na tregoni, se far keni dgjuar, pyeti polici me qetsi. Kam dgjuar t jet spiun i UDBs, si mund ta dini, por ju ata i toleroni... Kjo sht n kompetencn ton, nse i tolerojm ose jo! Ju pyetem far keni dgjuar konkretisht? ndrhyri polici, ksaj radhe me paraqitje m serioze. Mirani u tregoi pr ato q kishin ndodhur midis Rezilit e kroatit, kur kroati e kishte ther me thik. Dika tjetr keni dgjuar? pyeti polici duke mos u mjaftuar me kt ngjarje. Se ka sajuar nj grup me emrin Grupi Komunist Zri i Kosovs, por ai
284

grup ka pushuar veprimtarin e tij. A keni pasur korrespondenc me Rezil Mejtepin? pyeti polici. M falni, por kto pyetje jan tepr konkrete dhe dua t shfrytzoj t drejtn pr t mos u prgjigjur! u prgjigj Mirani. Polici tjetr nxori nga dosja ca letra dhe ia vuri prball Miranit. I njihni kto letra, jan korrespondenc e zotri Mejtepit? pyeti polici i dyt duke ia vn letrat mbi tavolin. Po, m ka shkruar dy her dhe iu kam prgjigjur. Tjetr korrespondenc nuk kemi pasur. Mir, tani po ju informojm se zotri Rezil Mejtepi sht kapur n flagranc duke jua vjedhur postn juve dhe Jusuf Grvalls. I njihni zotrinjt Grvalla? I njoh. Edhe atyre ua ka vjedhur postn zotri Mejtepi. Si ka mundur t na e vjedh postn, nse m lejohet tju pyes? N post t Shtutgartit ka hapur postlager, pastaj ka falsifikuar n emr tuaj krkes prkatse, sikur ju pr nj koh do t jeni n Shtutgart, ku duhej tju vinte posta. Npunsit e posts n Shtutgart jan br t dyshimt, kur atij i sht grumbulluar post e shum personave. Kan informuar policin, e cila ka shkuar dhe e ka pritur derisa ai ta merrte postn. E kan kapur dhe pastaj ia kan bastisur postlagerin dhe banesn. I kan gjetur postimet n emr tuaj dhe t Grvallajve, disa vula q prdoren pr falsifikime, nj ditar interesant dhe materiale t tjera. Jeni i knaqur me informim? pyeti n fund polici. Ju falenderoj, pasi keni t drejt t mos m tregoni asgj. Tani do tju tregojm nj kopje nga ditari, meq sipas prmbajtjes s tij, ne po dyshojm se zotri Mejtepi sht spiun i Sigurimit t Shqipris dhe jo i UDB-s se Jugosllavis, si e akuzuat ju. Polict ia vun kopjet e ditarit t Rezilit prpara dhe i than ti lexonte pjest e nnvizuara nga hetuesit, q tashm e kishin prkthyer t trin.
285

Mirani sapo e pa dorshkrimin e Rezilit, iu kujtua gjysmanalfabetizmi i tij. Pastaj nisi ta lexonte tekstin. Hasi n vshtirsi pr t lexuar at dorshkrim t shmtuar. U krkoi falje policve, me shpjegimin se sht dorshkrim i gjysmanalfabetit. Sapo lexoi shnimin: U takova me Draprin e ekanin nga Republika e Shqipris n nj vend konspirativ, m urdhruan q ta survejoj Jusuf Grvalln dhe Miran Bruajn. Survejimin e tyre ata e arsyetuan, se q t dy jan spiun t rrezikshm t UDBs... Mirani ndrpreu leximin. Ju lutem, mos u bni naiv t dyshoni se Rezil Mejtepi sht spiun i Sigurimit t Republiks se Shqipris. N fjali t par, t nnvizuar nga ju, prforcova dyshimin se ai vrtet sht spiun i sofistikuar i UDB-s, ose ndonj psikopat. Ai ka br gjith kt aksion, vetm q ju tia kapni rastsisht kt ditar, pasi posta jon nuk i ka hyr n pun, sepse nuk sht post q meriton t survejohet. Ju lutem, lexoni edhe kt pasus! iu drejtua polici Miranit duke treguar pasusin n nj flet tjetr. Mirani filloi ta lexonte tekstin e nnvizuar q ia ofroi polici: Me Miran Bruajn jemi takuar pr t biseduar pr organizatat tona. Pasi konstatova se at nuk e lejon UDB-ja, u binda se ai duhet luftuar. U binda se informatat e Sigurimit ton kombtar ishin t vrteta, sepse Sigurimi yn kombtar sht vigjilent dhe nuk gabon, meq drejtohet nga Partia jon lavdimadhe, me Shokun e dashur Enver n krye... Kjo sht edhe nj dshmi m shum, q ky njeri sht vrtet udbash dhe jo psikopat, si improvizon ndonjher. Spiuni i Sigurimit nuk do t kishte guxuar t mbante kso shnimesh, sepse do ta paguante me kok. Ju lutemi, lexojeni edhe kt pasusin ktu! iu drejtua polici. Polici tjetr mbante shnime. Mirani zuri t lexonte:
286

Sot u takova me dy bashkatdhetar n stacion. U fola pr rrezikun q paraqiste udbashi Jusuf Grvalla. Ata mu prgjigjen, se edhe n Kosov iu kishin thn po kt gj disa intelektual q i kishin farefis, por q nuk pranuan ti tregonin emrat e tyre. Bile, ata ishin informuar se Jusufi po prpiqej t vihej n shrbim t Sigurimit shqiptar, por nuk po i mashtronte dot, sepse Sigurimi e kishte marr vesh, jo vetm prmes meje, por edhe nga t tjer agjent t tij, se kt detyr UDBja Jusufit ia ka caktuar, pos q t identifikoj se cilt shqiptar jan patriot, t shprbj edhe Grupin ton fammadh Komunist Zri i Kosovs. Kjo sht edhe nj dshmi m shum, se askush, as i kamufluari Jusuf Grvalla, nuk mund tia hedh Sigurimit ton syshqiponj dhe as mua, ushtarit t saj, gjegjsisht t Atdheut... Ju lutem, mos m bezdisni me shkarravina t sajuara primitivisht nga Rezil Mejtepi! iu drejtua Mirani policve. Ekspertt do tjua vrtetojn kt q po jua them dhe mendoj se nuk keni nevoj t bheni naiv duke informuar mediat se gjoja keni zbuluar nj spiun t Sigurimit t Republiks s Shqipris. Ju falenderojm pr kshill, por nuk jua kemi nevojn, sepse ne vendosim vet se ka duhet t bjm, ia tha polici q po ruante paksa inatin nga fajsimi i mhershm dhe propozimi i tanishm i Miranit. T lutem, vetm edhe kt pasus dhe nuk do t t bezdisim m, iu drejtua polici tjetr duke vn gishtin tregues mbi pasusin q i sugjeronte ai Miranit ta lexonte. Sot u takova n t njjtin vend konspirativ me shokt Drapr e ekan dhe m prgzuan n ndikimin q kisha n organizim t demonstratave n Kosov. M bn me dije se edhe n Kosov kishin angazhuar shum spiun q tani t prgatisnin kryengritje t armatosur, pasi protestat paqsore politike nuk dhan rezultatin e planifikuar. Sa krenar q ndihem q po i shrbej kauzs son kombtare, q do t konkretizohet me krijimin e Shqipris se Madhe... Vrtet m mjafton, pasi montimi i tij duket aq transparent, sa nuk do mend t konstatohet edhe nga laikt, ndrpreu leximin Mirani duke dhn mendim plotsues, por tani dukej se po bhej nevrik nga
287

provokimi q i shkaktuan kto pjes t ditarit t Rezil Mejtepit. Termin Shqipri e madhe e kan shpikur serbt, por shqiptart e arsyeshm nuk e prdorin. Asnjher nuk kam dgjuar t prdoret as n Republikn e Shqipris, meq rregullisht po lexoj shtypin e saj dhe po dgjoj Radio Tirann. Bile, un dyshoj se diktatura e Enver Hoxhs nuk e dshiron as bashkimin e Kosovs me Republikn e Shqipris, pasi nuk do t mund t ushtrohej kjo diktatur, t cils n Tiran zyrtarisht po i thon diktatur e proletariatit. Mbaroi biseda dhe ju kshillojm q t tregoheni m t kujdesshm gjat ktyre ditve! iu drejtua polici tjetr Miranit. Po na u deshe ose po patm ndonj informat do tju kontaktojm. Kjo sht kartvizita ime dhe mund t m telefononi, nse dyshoni se po survejoheni nga ndokush, ose nse dshironi t na thoni dika q u rezervuat ta thoni tani. Ju faleminderit! tha Mirani. Mirupafshim! u prshndetn polict duke paluar dokumentacionin. Kur shkuan Mirani nisi ti analizonte prjetimet duke thn m vete: Qeni, ia falem jetn, pasi vrtet do ta kishte vrar Vasili! Tani sajuaka gjra m t rrezikshme dhe sigurisht q do ti avancoj e sforcoj. 16. T nesrmen Mirani udhtoi pr Shtutgart. Shkoi t Jusufi e Bardhi. Aty gjeti edhe Kadriun. U mirprit dhe i erdhi mir q Jusufi e Kadriu nuk po e angazhonin pr ti ndihmuar n prgatitje t gazets Liria. Prpara e vuante prgjegjsin pr botim t Bashkimit, meq vlersonte vetn se nuk ishte kompetent pr ti dal zot asaj prgjegjsie. Po bnte koh e mir. Jusufi propozoi t dilnin n natyr, pasi n afrsi kishte livadhe e pyje q t hiqnin mallin e Rugovs piktoreske. Bashk me Jusufin, Kadriun e Miranin, n shtitje doln edhe fmijt e
288

Jusufit. Meq n nj rast u gjendn vetm Mirani dhe Dardana, q ecnin m shpejt se t tjert, ajo kureshtare dhe fascinante e pyeti Miranin: Axhi Miran, prse nuk po e prgatit bashk me babin dhe Axhin Kadri edhe gazetn Liria, si dikur gazetn Bashkimi!? Sepse mjaf e kam nervozuar un babin, tani ai ka Shokun Kadri, q sht m i sjellshm se un. Shoku Kadri sht edhe gazetar, si babi yt, prandaj bashkpunojn si koleg. Mirani iu prgjigj kureshtjes se Dardans, duke menduar m vete: Sa e zgjuar q sht, bhet sikur nuk i intereson gj nga punt tona, por sa mir i ka kap syri i saj i vmendshm! Mir q m sqarove, sepse un isha br merak, se mos babi sht hidhruar me ty dhe nuk dshiron t bashkpunoj m, ia ktheu e gzuar Daradana. Arsye konkrete nuk ka pasur, pos atyre nervozave q ia shkaktoja rastsisht e her pas here. Pastaj, ndonjher edhe mund t jemi hidhruar, si hidhrohen shokt e vllezrit, por jo m shum. Ty sa her po t ndodh t hidhrohesh me Premtimin. Po, po, por ai sht fajtori, u mbrojt Dardana. T gjith kshtu thon, askush nuk dshiron ta pranoj fajin, prandaj as ti nuk ke nevoj, meq ju kam prcjell. Ndonjher edhe ti e ngacmon prpara ose nuk e dgjon. Sepse ai do t keqprdor faktin se sht m i madh e un nuk pranoj komandime t tij, u arsyetua tjetra. Secili gjen arsyetime edhe kur sht fajtor, prndryshe nuk do t kishin ndodhur znkat. Domethn, do t m bsh mua fajtor, Axhi Miran? pyeti Dardana paksa e hidhruar. Jo, nuk thash se je fajtore. Kjo nuk do t thot q Premtimi sht fajtor prher. Falimenderit! u shpreh e lehtsuar Dardana.
289

Jusufi e thirri Miranin t mos nxitonte. Do t ulemi ne t rriturit, ndrsa fmijt le t lozin! tha ai. Fmijt e kuptuan se duhej t largoheshin, pasi babi dhe xhaxhallart Kadri e Miran donin t bisedonin pa prani t tyre. Tek un ishte policia kriminalistike e Hailbronit, nisi Jusufi. M informuan q Rezil Mejtepi kishte vjedhur postn time dhe tnden. Besoj edhe te ti, Miran, duhet t ken qen. Po, miratoi shkurt Mirani. Jusufi informoi se si kishte shkuar biseda me polic. Edhe atij i kishin ofruar pjes t ditarit t Rezilit pr t lexuar, por ishte prmbajtur pr t dhn komente, si kishte vepruar Mirani. Tregoi se sa e kishte irituar e hidhruar kjo veprimtari e Rezilit, ndrsa Mirani informoi edhe pr komentet q kishte br para policve. Me sa kuptova, nisi t sqaroj Mirani, Rezili po e vazhduaka veprimtarin e tij, vetm se ka ndryshuar metodn dhe taktikn. Q kur na u burgos Vasili nuk po ka kush ta vrojtoj. Kurse Nuriu ua ka br orape rrethin tuaj kndej dhe angazhimi i mhershm i rrethit tuaj sht dmtuar. Edhe Sadi Bakaj po mban linjen Shtutgart Sant Gallen, prandaj kta gjarpririnj q ne po na duket se po lvizin kot ktej e andej, mund edhe t na kafshojn. Ti m pate thn, Kadri, se bashkatdhetart e kishin par Sadiun n Sant Gallen, pr t cilin ti kishe dgjuar q moti se sht i rrezikshm. Shok ju kndej nuk po ruheni, nuk jeni konspirativ, mori fjaln Kadriu. Sidomos ti, Shoku Jusuf, vigjilencn e ke lshuar prtoke. Shtpia jote sht br si t ishte stacion treni. Vijn njerz vetm pr t kaluar kohn, sepse mrziten pr t ndenjur n banesat e tyre. Te ti ata kan gjetur mirpritje bujare dhe nuk duan tia din se kshtu po konsumojn ushqimin e familjes sate. Ti, me bujarin e tepruar, e mirpret secilin, sikur t t vinin si miq. Duke ardhur kaq shum, t pengojn n pun, n pushim, lexim e ndej me familje. Kjo sht nj pjes e dmit.
290

Pjesa tjetr, e rrezikshmja, sht se n mesin e gjith ktyre njerzve, vijn t kamufluar edhe informues t UDBs, pse jo edhe ndonj q prgatitet pr dika m serioze n t ardhmen. Prandaj, meq jemi shok, kam t drejtn t propozoj q ti t ndyshosh kt mirpritje ndaj gjith atyre njerzve. Pjesrisht ke t drejt, tha Jusufi, por kt mnyr po e shfrytzoj pr t edukuar disa t rinj dhe pr t ndrgjegjsuar puntort e interesuar pr veprimtari patriotike. Sikur t ishte ndonjri informator e spiun i UDBs, do t na tregonin nga Prishtina, sepse n hiarkin e UDBs n Kosov kemi njeri q na informon se cilt njerz ktej punojn pr UDBn. Kshtu, ne dim pothuajse pr do vikend, se cili udbash do t vij nga Kosova n Mynhen, Shtutgart e gjetiu, t cilt mbledhin informata, dezinformojn bashatdhetart, udhzojn dhe u japin detyra informatorve dhe kthehen. Ndr ta m aktivt jan Selim Brosha dhe M.H., pr t cilt m sht thn se dyshohen q vetm rrogat legale i marrin si t punsuar n UDB-n e Kosovs, por q komandohen nga UDB-ja e Beogradit. Kto lidhje q kemi nuk m kan paralajmruar se n mesin e atyre q vijn ka informator t UDB-s... Domethn njeriu juaj nuk paska informtata t bollshme. Por, nga t tjera burime jemi informuar ne se kush hyn e del te ti, ndrhyri Kadriu, pa pritur nse Jusufi kishte prfunduar prgjigjen e tij. Un jam i bindur, se UDBja e Serbis ka organizim paralel n Kosov dhe n mrgat, shtoi Mirani. Kam ardhur n prfundimin se q kur sht menjanuar Rankovii, Beogradi serbomadh, nuk u beson strukturave politike e policore t Kosovs, prandaj ka organizuar struktura t vetat paralele, sidomos sa i prket shrbimeve t fshehta. Pr nj rast Jusufi e di, meq e kemi diskutuar. Tani, sa pr njoftim tndin, Kadri, n Vjen ishte nj spiun i UDBs s Serbis. E quanin Fekir Dalana. Por, ai m nuk sht dukur ktej. Tani, un po dyshoj n njfar Xhafarin, t cilin ju e thrrisni me pseudonim Skander. Erdhi
291

vern e vitit t kaluar i kamufluar si student dhe u punsua pikrisht n afrsi t Ludwigsburgut. Rrinte haptazi, n prani t shum vetave, me ty Jusuf dhe me Bardhin. U kthye dhe si ndodhi gj. Prap erdhi e shkoi dhe tani sht ktu. Pra, ka ardhur disa her, sht kthyer dhe asnjher nuk i ndodhi gj. E habitshme. Bile, nuk po pyesim se ku i merr t hollat pr gjith kto udhtime, meq thot se sht student. Kurse sa pr t riun Hafif Gagaj, q sht nga ana e juve, Kadri, kam pyetur dhe m sht thn se sht rruga ordiner, degjenerik dhe me t vetm se komprometohemi. Me tipa t till nuk kemi koh t merremi dhe as t rrezikojm, sepse kemi mrgimtar t tjer, tashm edhe t interesuar pr tu angazhuar, ngse n Kosov ata tashm po friksohen t shkojn. Pr Xhafarin garantoj un, pasi at ma ka sugjeruar Shoku Sabit, njri nga udhheqsit kryesor t organizats son... sqaroi Jusufi. M n fund, t paska kontaktuar! ndrhyri Mirani. Miran, e di q ti ke krijuar nj mendim negativ pr Shokun Sabit, por ta kam trhequr disa her vrejtjen se at nuk guxon ta prgojosh! ia trheqi vrejtjen Jusufi me z serioz duke menduar se Mirani do t fliste pr Sabitin edhe para Kadriut. Se mos sht profet, pr t cilin nuk guxuakemi t shfaqim mendime kritike, edhe kur njerzit na tregojn se n gjendje sht katandisur, ia ktheu Mirani. Edhe ai ka informata t kqija pr ty... Q mund ti ken shkuar q ktej nga t njjtit q u munduan t t dezinformojn edhe ty, por meq nuk ia arritn, paskan gjetur form t trthort, e ndrpreu me hidhrim Mirani. Ne jemi sqaruar dhe nuk kemi nevoj tu rikthehemi, sepse ti vet i ke pranuar vrejtjet e mia... reagoi Jusufi. Nuk kemi nevoj t bisedojm n kt nivel, ndrhyri Kadriu. Kto gjra, shoku Jusuf, i kemi biseduar s bashku, edhe pse nuk ishte i pranishm Mirani. Bisedn e kishim pr rrezikun se si do t na infiltro292

hen shrbtort e UDBs, pasi do t angazhohen m me prkushtim, pr t na penguar... Ata ve jan infiltruar, prderisa n merremi me dezinformatat e tyre, edhe pse ne e njohim m mir njri-tjetrin. T till tipa q prflasin her pr njrin e her pr tjetrin, varsisht nga mesi ku gjenden dhe me k bisedojn... ia ndrpreu fjaln Mirani. ...Sepse organizimi juaj nuk i prgjigjet bllokimit t infiltrimit t udbashve dhe informatorve t tyre, ndrhyri Kadriu, duke mos i ardhur mir pr ndrhyrjen e Miranit. Edhe kt do ta ndryshojm, mori fjaln Jusufi, sepse tani m ka udhzuar Shoku Sabit, se si duhet t veproj... Se mos e keni ju t OMLKs organizimin m t mir, ndrhyri Mirani, meq i erdhi inat pr zhvlersimin q bri Kadriu. Ju jeni futur n ilegalitet aq t thell, sa gati nuk jeni shndrruar n uritha. Megjithat, burgosjet n Kosov po dshmojn se edhe konspiracioni juaj komunist nuk duhet t ket qen i atij niveli sa shisni ju mend. Kurse n mrgat, ti shoku Kadri ende nuk ke antarsuar njeri vetm mban rreth vets disa kandidat simpatizant q duhet ta plotsojn stazhin para se ti antarsoni. Miran, po m ndrhyn pa vend dhe po shpreh mendim pr tema q nuk t prkasin dhe nuk je kompetent... iu drejtu Kadriu, duke u mundur ta prmbante hidhrimin, sepse ai po e vuante rnd burgosjen e shum antarve t organizats s tij n Kosov. sht n natyr t Miranit dhe prandaj ky ves i tij e ka nj si lezet n vete, tha Jusufi duke br nj qeshje t leht. Pavarsisht, duhet t tregohet m i prmbajtur dhe m i vmendshm. Un mendoj se ju ende nuk duhet t filloni me antarsime, sepse do t keni frkime t simpatizantve tuaj. Them, derisa t formalizohet marrveshja pr bashkim, meq prmbajtsisht jemi dakorduar, t presim me antarsime. Kur bashkimi t shpallet, riorganizimi do t
293

nis n Kosov, pastaj do t bjm riorganizim t prbashkt edhe n mrgat, prshtatshm me riorganizimin n Kosov. Meq ti, Kadri, i dhe t drejt vetes t na kritikosh ne, prse nuk paskam t drejt t shpreh mendime kritike edhe un, ndaj jush... Jusufit nuk i plqeu kundrvnia e Miranit ndaj ndrhyri: Sikur po vonohemi, sepse ky nivel i organizimit t tanishm nuk mund t jap rendiment m t lart se sa kemi arritur. Pr hir t prpjekjeve q po bjm pr bashkim, un shtyva pr m von nxjerrjen e nj organi t organizats son. Kt ma krkoi para ca kohe Shoku Sabit. Pastaj, them se tani nevojat tona po na i plotson Liria q po e nxjerrim bashkarisht, por na duhet, gjithsesi, t ngutemi q ti bashkojm radht n nj organizim t vetm, t disiplinuar dhe mir t koordinuar e me udhheqje t centralizuar. Kadriu e shikoi Jusufin pr ta sinjalizuar se nuk bri mir q tregoi se po e nxjerrnin bashkarisht Lirin. Shoku Kadri, u ngut Jusufi, nga Mirani nuk kemi nevoj ta mbajm t fsheht kt bashkveprimtari, pasi e kemi shok dhe prfaqson organizatn e Frontit, pavarsisht se veprimtarin e asaj organizate e kan ngrir pr t pritur bashkimin dhe bashkorganizimin ton. Mos u bni merak, edhe Dardana shprehu shqetsimin, se prse nuk po angazhohesha pr t prgatitur bashkarisht Lirin, por e sqarova, se nuk isha i nevojshm. Lri bisedat me fmijt, Miran, se nuk po na hyjn n pun tani! mori fjaln Kadriu. Bashkimi po vonohet, Shoku Jusuf, sepse shokt tan nuk po gjjn kontakt me Lvizjen tuaj. Te Metush Krasniqi kan shkuar shokt, meq ua pata drguar informatn q morm nga ti, por ai nuk ka pranuar t jet udhheqs i organizats suaj, bile ka thn se me Rrobaqepsin, si e quante ai Shokun Sabit, nuk dshiron t ket kurrfar pune e lidhje. Pr kt shkak po ndodh vonesa dhe do t lutesha t kontaktosh Shokun Sabit q t na e mundsoj ndonj kontakt
294

t ri n Kosov. Jusufi u befasua nga sqarimi i Kadriut dhe nuk i erdhi mir prse foli n mnyr aq konkrete n prani t Miranit, pasi ai i kishte thn disa her se Sabitit nuk po i duket gjkundi organizata e tij n Kosov. Shoku Kadri, nuk br mir q prmende emra konkret n Kosov, iu drejtua Jusufi. Pak m par the se nga Mirani nuk kemi asgj t fsheht dhe un u ndjeva i detyruar t shpjegoj pr vonesn q po ndodh n Kosov, u prgjigj Kadriu. Nuk e kisha pr arsye t pranis se Miranit, filloi t mbrohet Jusufi, por jemi prcaktuar q n prani t t tretit t mos prmenden emra konkret n Kosov. Njsoj do t kisha reaguar edhe po t ishte i pranishm Bardhi. T kuptoj, miratoi Kadriu. Ather po shtisim ca q t na lviz gjaku m mir, iu drejtua Jusufi Kadriut. Mi falni ca minuta edhe mua! i luti Mirani. Urdhro, se nuk pate ln gj mngut, iu prgjigj Kadriu n t qeshur. N ilegalitet t thell dhe pr shkak t konspiracionit, ndonjher edhe naiv, vshtir gjenden lidhjet. Pastaj, sikur hetoj nj dukuri q ka t bj me pozimet tuaja, sikur keni kushedi far organizime t shtrira dhe t fuqishme. Tani jemi t vonuar dhe po dshmohen parashikimet q patm br n kryeartikull t Bashkimit. Bile Jusufi pat shtuar nj citat t Leninit, q dikur e urrente pr shkak t prkatsis s tij sllave, se kur ndodhin shprthimet, sht e pamundur t organizohet forca udhheqse. Ajo duhet t jet e formuar para shprthimeve. Me kt nuk desha t them se Jusufi ta ka kaluar ty, Kadri, me leninizm. Desha t them q t mos strzgjateni me bisedime n Kosov, pasi sikur vjen er e gars se kush duhet t ket primatin n organizim t ri. Me rndsi sht q
295

t bhet riorganizimi midis atyre q njihen dhe jo t vonohet duke pritur gjetjen e lidhje me organizime q nuk mund t gjenden. Dhe, nse n Kosov do t vonohen, e do t vonohen pr shkak t arrestimeve e prndjekjeve t mdha, ather ne duhet t mendojm konkretisht pr organizimin ton n mrgat, sepse kshtu nuk mund t avancojm gj. Bisedimet pr bashkim, n parim, i kemi br duke marr pr baz Tezat e Frontit q na i ofrove ti. Si nuk e paske harruar qndrimin tim pr Leninin? pyeti Jusufi, duke shprehur paknaqsin pse Mirani po e thoshte kt n prani t Kadriut. Vrtet un isha vetm enverist dhe nuk doja Lenin e Stalin, meq ishin sllav. Por, pr Stalinin m tregoi Mirani, se nuk ishte sllav, por se ishte br m rus se sa Lenini, duke br krahasim me shqipfolsit tan t tipit t Sinan Hasanit, q mundohen t bhen m jugosllav se vet Titoja. Ndrsa sa i prket mendimit tjetr, edhe un prkrah at q shprehu Mirani. Edhe prpara, Shoku Kadri, t kam thn q mbshtete platformn politike t shtruar n kryeartikull t Bashkimit, jo pr faktin se e kam redaktuar vet dhe kam shtuar edhe un ndonj gj, por se m pat plqyer, prandaj u dakordova q ta botonim. Edhe Tezat tuaja i pata vlersuar se ishin t bazuara n at kryeartikull, prandaj nuk patm vshtirsi t mirkuptohemi kur e diskutuam platformn q duhet t ket organizata q do t dal nga bashkimi yn. Mir, a jeni dakord q t presim edhe ca dit se far prgjigje po na japin shokt nga Kosova dhe pastaj t prfundojm bisedat tona. Nse jeni t pajtimit, mendoj q t bjm paraprgatitjet, meq nuk mund t flasim spontanisht, si tani Mirani, edhe pse jam dakord me ato q tha. Pasi kreu propozimin Kadriu, Mirani u ngrit pr t shtitur. Pas tij bn t ngrihen edhe Jusufi e Kadriu. Mirani mori vrapin pr te fmijt e Jusufit, t cilt po loznin e po mblidhnin lule.
296

17. N fundjavn e tret t gushtit Kadriu i telefonoi Miranit pr ta njoftuar se do t takoheshin t shtunn te Jusufi. Kur Mirani arriti te shtpia e Jusufit, aty gjeti Kadriun. Tani po e radhisnin tekstin e platforms finale pr bashkim me Jusufin. N fund Jusufi shtypi tri kopje q ta kishin secili nga nj gjat diskutimit. T gjith ndiheshin t gzuar se m n fund po bhej di konkrete pr bashkim. Kadriu informoi se bisedimet pr bashkim n Kosov nuk kishin mund t prfundonin me bashkim, pasi kt e kishte penguar burgosja e drejtuesve t OMLK-s dhe burgosjet e antarve t organizimeve t tjera. Ai informoi Jusufin e Miranin se OMLK-ja e kishte autorizuar at pr t vazhduar bisedat n emigracion. Jusufi shfaqi qndrimin se Lvizja do t prfaqsohet nga Shoku Sabit dhe vet ai. Mirani prsriti qndrimin se Fronti ka ngrir organizimin dhe sht dakord me vendimet q do t marrin prfaqsuesit e ktyre dy organizimeve. Meq Tezat ishin identike me iden e shtruar n kryeartikull t Bashkimit, ato u miratuan si t tilla, duke mbetur hapur pr t vendosur pr prcaktimin politik t krkess KosovaRepublik, vetm pr KSA t Kosovs apo me t gjitha viset shqiptare n Jugosllavi. Kadriu konkretizoi mendimet e tij: Krkesa e deritanishme kombtare pr lirim t Kosovs me t gjitha viset etnike shqiptare nn Jugosllavi dhe bashkimi i tyre me Republikn e Shqipris, tashm vetvetiu sht rrudhur n krkesn KosovaRepublik! Edhe prcaktimet ideore e politike nga ekstremi i majt deri tek ekstremi i djatht, tashm kan nj karakter formal. T gjitha organizimet jan prcaktuar vetm pr barazi nacionale n Jugosllavi, duke respektuar rendin kushtetues t saj. Kshtu sht e formuluar edhe n Teza t Frontit. Se si ndodhi ky transformim askush nuk po e shpjegon saktsisht. Mendohet se kt tkurrje e bri populli, i cili n demonstrata t marsit e prillit doli vetm me krkesn KosovaRepublik.
297

 Kjo, shfaqi mendimin Jusufi, nuk mund t qndroj, sepse popullit nuk i ishte lejuar t bj referendum. Ky arsyetim vjen nga nj praktik, se populli i bn edhe ato q nuk i bn, sepse nuk mundet, ose nuk sht i vetdijshm pr ti br. Po t ishte e vrtet se kshtu ka vendosur populli, ather organizimet e fshehta e t hapura, ilegale e legale, si po praktikohen t quhen gabimisht n fjalorin e prditshmris, del se populli po i udhheq edhe kto subjekte. Ndrsa kto subjekte nuk kan si ta pranonojn se po i udhheq populli. Kjo do t ishte e ngjashjshme, sikur orkestra t dirigjonte dirigjentin. Prandaj, them se kto zhvillime na dalin si t ngatrruara. Po prpiqem t vazhdoj mendimet e Jusufit, e mori fjaln Mirani. Beogradi po dezinformon se shrbimet e fshehta po i organizojn demonstratat e trazirat kundrrevolucionare dhe po i kanalizojn krkesat politike n Kosov. Kto shrbime na qenkan sovjetike dhe shqiptare. Kjo u duhej pushtetarve t Beogradit pr t manipuluar opinionin dhe perndimort, duke synuar t paktn neutralizimin e tyre. Shrbimet sovjetike nuk kishin interes t nxisnin trazira n Kosov, sepse kshtu do t nxisnin importin e tyre n shtetet socialiste t Paktit t Varshavs, duke u treguar popujve se sht e mundur t demonstrohet edhe nn kto diktatura moniste. Shrbimet e Republiks se Shqipris gjithashtu nuk kan interes ideo-politik, edhe pse do t duhej t kishin interes kombtar. Por intersi kombtar pr kt diktatur t proletariatit, si po quhet zyrtarisht n Tiran, sht shndrruar n interes internacionalist. Udhheqsit n Tiran i ka prfshir deliri i madhshtis s t qenit i vetmi vend socialist n bot. Kt e dshmon edhe fakti se ata po ndihmojn financiarisht partit komuniste n disa vende perndimore, n Azi, n Amerik Latine e n Afrik. Ato parti po thon, se Republika e Shqipris sht i vetmi shtet socialist dhe udhheqsi i ktij shteti, Enver Hoxha, sht i vetmi klasik i gjall i marksizm-leninizmit. Kz pushtet nuk po ndihmojn fare, t paktn financiarisht, organizimet
298

ton n Kosov dhe as n emigracionin shqiptar. Sa i prket tkurrjes se krkesave t mparme kombtare, n krkes pr republik e barazi nacionale, sipas asaj q di un, rol kryesor ka luajtur grupi i studentve q organizuan protestn e 25 Marsit n oborr t konvikteve t studentve. Ata, me at rast, pr her t par, kan paraqitur krkesn pr statut t republiks. Kjo krkes u prqafua nga revolta masive e 1 dhe 2 prillit n Prishtin. N at protest, hipur n bli, para Komitetit Krahinor t Lidhjes Komuniste, mbajti fjalim historik lideri i OMLK-s, duke potencuar edhe nj her krkesn pr statut t republiks pr Kosovn dhe pr barazi nacionale n kuadr t Jugosllavis. Kaq desha t them pr momentin. Kadriut i shndriti nuri, kur dgjoi kt vlersim t Miranit, sidomos kur dgjoi ti prmendej udhheqsi dhe shoku i tij, q dikur ia kishte kritikuar. Sipas mendimit t Miranit, mori fjaln Jusufi, nga grupi i paorganizuar i studentve e paskemi tkurrjen e krkesave kombtare n krkes pr statut t Republiks pr Kosovn. Kjo do t thot se nuk qenka inicuar nga organizatat tona, aq m pak nga Partia Komuniste Marksiste-Leniniste e Shqiptarve n Jugosllavi (PKMLSHJ), udhheqsi i s cils sht identifikuar nj oficer i UDB-s n Prishtin. Ata po rrahin gjoks se partia e tyre i ka organizuar demonstratat dhe ka orientuar krkesat politike. Pr t vrtetuar konstatimin tim, po ju sjell nj dshmi kokfort. Para dy javsh erdhi tek un Abdullah Tahiri nga Malisheva e Gjilanit. Ai, pas daljes nga burgu i Gjilani, kishte ardhur te vllai i tij n Berlin. Atje ai kishte lexuar gazetn Bashkimi. E kishte pyetur vllan nga e kishte dhe ai ia kishte dhn adresn time. Prej andej Abdullahu vjen tek un. Biseduam gjat pr ngjarjet, pr gjendjen dhe pr krkesat. Meq mu duk interesant informimi i tij, e luta ti shkruante, me arsyetim, se nuk do ti mbaja t gjitha n mend. Shkroi rreth 22 flet t formatit A4.
299

Mu lut q ato shnime ti mbaja h pr h t fshehta dhe ti publikoja kur do t m dukej e arsyeshme, sepse tani mund t dmtohen shokt gjat proceseve gjyqsore. Meq ato shnime nuk i kam me vete, po mundohem ti prmbledh si i kam n kujtes: N mbrmje t 11 marsit, dit e merkur, isha n mens t studentve. Rreshti ishte tepr i gjat dhe mu desh t pres t paktn gjysm ore derisa t vija te pjata e fasules. Kur mora pjatn, mu neverit pamja e saj. Futa gishtin n pjat. Ishte krejtsisht e ftoht. U revoltova dhe u brtita me z t lart kuzhinierve: Po na trajtoni si kafsh! Me at rast prplasa pjatn pr dysheme, hipa mbi nj tavolin dhe thirra me sa z q kisha: T dalim t protestojm kundr trajtimit t keq q po na bhet! T gjith studentt mezi kishin pritur kt thirrje, sepse t gjith ishin t paknaqur. Shprthyen brohoritjet. N mens duhet t ken qen t paktn pesqind student. Ata nuk m lan t flas m gjat: Urra n protest! thrrisnin. Po ndrydhnim njri-tjetrin duke nxituar prjashta, n protest. U nism drejt qytetit. Erdhm deri te prplasja me polici. Aty m ka ra n sy studenti Ali Laji, se si po kacafytej trimrisht me polic. E mbajta mend se kishte mjekr. T hnn, m 23 mars, rreth ors 15.00, isha duke luajtur top me ca koleg n parkingun para barks nr. 2, e cila sht e para afr menss, n lagjen ku jan konviktett e barakat e studentve. N hyrje t baraks dy polic me rroba civile po tentonin ta arrestonin Ali Lajin, i cili n ato memente donte t hynte n barak. Aliu nuk po pranonte t shkonte me ta. Meq e njoha, u thash kolegve: Po duan ta arrestojn Ali Lajin, prandaj ti przm ata qena. Shkuam dhe i rrethuam. Polict shkuan duke e krcnuar Aliun se do ta arrestonin hern tjetr. Duke par rrezikun Aliu na u lut ta shoqronim deri n konviktitn nr. 3, me shpjegim se atje kishte nj shok. E shoqruam dhe hym n dhom t Syl Mujs. N at dhom u grumbulluan edhe disa student t tjer, ndr ta edhe Bajram Kosumi. Ia shtruam ajit. Nuk m kujtohet kush propo300

zoi q t organizonim protest pr ditn e nesrme. Ishim shum student n dhom t vogl. Vendosm t shkruanim nj letr me krkesat tona. Me at rast, pos krkesave sociale pr kushte m t mira pr student, bm edhe krkesn Kosova-Republik. Ndam rrolet se kush n cilin konvikt duhej t shkonte q ti bindnim studentt t dalin n mngjes n oborr t konvikteve. Mua m ra ti informoj studentet n konvikt t femrave, meq aty kisha shum shoqe. N mngjes u tubuam, fillimisht qindra veta, por nga minuta n minut numri rritej. Erdhi Azem Vllasi me funksionar t tjer pr t biseduar, sepse kishin frik se mos po u prishej manifestimi i pritjes se Stafets. Me gjas donin t prfitonin n koh q policia ti rrethonte konviktt. Nuk donin t na lejonin t dilnim n protest rrugve. Gjat bisedimeve Aliu nxori letrn q kishim hartuar dhe e lexoi. Azemi na akuzoi se po i shndrronim krkesat sociale n krkesa politike dhe kjo do t na dal me rrezik. Aliu kmbnguli: Kto jan krkesat tona. Bisedat po acaroheshin. Nj student u duk sikur po luante rolin e truprojes s Azem Vllasit, emrin ia than Xhafer Halimaj. Disa student t tjer dyshuan dhe e rrahen. Ishte incidenti i par q po ndodhte aty. Pastaj shkuan funksionart, sepse u friksuan se mos po i mbanim peng ose mos po i rrahnim edhe ata. T paknaqur nga bisedimet, u b thirrja t nisemi drejt Fakultetit Filozofik dhe prej andej drejt Qendrs. Rrethimi policor ndrkoh ishte konsoliduar. Filluan prleshjet. Na erdhn n ndihm puntort e Kombinatit Ndrtimor Ramiz Sadiku, t cilt u gjenden aty duke ndrtuar nj konvikt t ri. Policis se Kosovs i erdhn n ndihm edhe forcat speciale nga Serbia. U b masakr e madhe mbi protestues. Studentt iknin nga sheshi i konvikteve brenda n konvikte. Para hyrjes s konviktit nr. 1 kam par nj trimri e shkathsi t rrall. Karateisti Haki Ibrdemaj kishte bllokuar dern e ktij konvikti. E njihja dhe e adhuroja, sepse ishte kampion. Ai ringjalli Bruc Lee q e kishim par n filma. Cilido polic q ia msyente hyrjes, ai e shtrinte pr tok. U bn dhjetra polic q
301

shpurdhnin t plandosur n tok. Dgjova njrin t jepte urdhrin q ta vrisnin. U shashtisa dhe thirra: Ik Haki se u dha urdhri pr t t vrar!. Ai hyri n konvikt, theu dern e dhoms prball dhe doli pr dritare n ann e prapme. Sa m pat dhn zemr q t godas edhe un n fuqin time dhe n fund arrita t iki. N mbrmje ikn nga lagjia e konvikteve t gjith studentt, duke shkuar secili n rrethin e tij. Kshtu u prhap gojarisht lajmi n gjith Kosovn pr masakrat dhe pr krkesn KosovaRepublik. Secili student u thoshte fshatarve e qytetarve q t ishin n gjendje gatishmrie se do t plaste kryengritja. Se si plasn protestat masive me 1 e 2 prill nuk e di, pasi un isha vetm nj pjesmarrs. Isha para Komitetit Krahinor. Pash kur hipi Hydajet Hyseni n bli. Ai me megafon prsriti krkesat q kishim br m 25 mars. Pastaj na arrestuan t gjithve q kishim qen n dhom t Syl Mujs. Mua m merrte n pyetje Ali Vllasi, vllai i Azemit. Kisha prshtypjen se i kishte marr vesh t gjitha. M tha t tregoj si kishte ndodhur, me premtimin se do t m lironte nga burgu. Un i tregova dhe ai mbajti fjaln e m liroi. Ja, ky sht rrfimi i prmbledhur i Avdullahut. Edhe pse nuk na hyn n pun n kt bised, po shtoj se i pata thn: I paske tradhtuar shokt. Ai q hidhruar. U arsyetua se policia i dinte t gjitha. E sqarova, se ashtu i duket t burgosurit q merret n pyetje, por dshmin kundr t tjerve e kan kompletuar me protokollin q ke nnshkruar. Qe prekur e hidhruar shum. Pr ta qetsuar pak, i thash se at e kishte br n mnyr t pavetdijshme. Informim shum interesant e domethns, mor fjaln Kadriu. Studentin Abdullah Tahiri e njoh, m kan folur mir pr t, por kan thn se sht patriot q eksponohet. Kushriri i tij sht burgosur dhe po akuzohet si pjestar i organizats son.
302

 Interesant sht fakti, se asnjri nga studentt q ishte at dit e at nat n dhom t Syl Mujs, nuk duhet t ket qen antar n ndonj organizat tonn t fsheht, plotsoi Mirani. Kt prshtypje krijova nga bisedat me Abdullahun. Dhe, prandaj mendoj, nuk ka prse rrah gjoks akcili, se sht ideator i krkess Kosova-Republik dhe nuk kemi pse t spekulojm se kt krkes e lansoi populli ose sigurimet e fshehta. Tubimi n dhom t Syl Mujs ishte i rastsishm, sipas dshmitarit q e citova. Megjithat, mori fjaln Jusufi, un mendoj se tani Tezat i kemi, duhet ti diskutojm seriozisht. Ne tani jemi t autorizuar pr ta konkretizuar bashkimin e organizatave tona. Mos ta fryjm misionin q kemi, sepse do ta kemi m t vshtir pr ti dal zot, mori fjaln Kadriu. Duhet t ruhemi nga kaprdisja n delir madhshtie. Gjrat jan t thjeshta: Ti miratojm apo jo Tezat? Nse ndonjri sht pr ndryshim t ndonj pike, le t propozoj, ta diskutojm dhe n fund ti miratojm. Un mendoj q n kuadr t Republiks s Kosovs t prfshihen t gjitha territoret tona etnike nn Jugosllavi, u shpreh Jusufi. Argumentimi? pyeti Kadriu. Mund t jet m pragmatike ashtu si e keni menduar ju t OMLKs, por nuk duhet harruar maksimn se duhet krkuar m shum pr t marr t mundshmn, argumentoi Jusufi. Pastaj, kshtu si propozoj un, Fronti pr Republik t Kosovs nuk mund t akuzohet pr separatizm, pasi nuk po krkojm q kufijt e jashtm t Jugosllavis t ndryshohen. Kto argumentime qndrojn, por un jam pr variantin e formuluar n Teza, u shpreh Kadriu. Sigurisht, ti nuk mendon ndryshe, sepse ju keni organizim hiarkik dhe disiplin aq strikte, sa nuk guxoni ta vini n dyshim at q ka formuluar udhheqja, iu kundrvu Mirani. Edhe ti, Zeq, do t duhej
303

t argumentosh, se prse je pr t mbetur ashtu, nse ke argument tjetr pos faktit q kshtu ka vendosur udhheqja e OMLKs. Miran, t kshilloj t ruash nivelin e seriozitetit! e qortoi Jusufi. M fal, por meq krkoi nga ti argumentin, iu drejtua Mirani Jusufit, duhet edhe Shoku Zeq ta argumentoj. Sa pr mua, propozimi i Jusufit m duket m i dshiruar, kurse propozimi n Teza m i mundshm. Cilindo variant q ta vendosim nuk gabojm. M von mund t bjm ndryshime, varsisht nga rrjedhat. Tani nuk po miratojm kuran pr t mos guxuar ta ndryshojm m. Pastaj kjo krkes nuk ishte jona, na u imponua, por jo nga populli si e madhrojn dogmatt e sektart. As nga shrbimet, si dezinformon Beogradi. Tani duhet ta pranojm si t till, them un. Edhe pse paraqitesh ahmak, ndonjher, pr t mos thn shpesh her, ia qllon, miratoi Jusufi. Un po trhiqem nga propozimi im dhe le t mbetet si sht, me kusht q pr variantin prfundimtar do t vendos Shoku Sabit... M lejo t bhem edhe nj her ahmak dhe t t qortoj se nuk ke prse bie n kt nivel, ndrhyri Mirani, duke mos e prmbajtur neverin q kishte krijuar pr Sabitin. Lre Rrobaqepsin ta vazhdoj jetn e tij prej anadollaku, sepse ai nuk kupton gj nga kto q jan t shkruara ktu, pos nse ti do ta kshillosh.Vazhdoj t t mos t kuptoj, iu drejtua Jusufit, si nuk po mund t lirohesh nga Sabiti, i cili nuk tu paraqit gati nj vit e gjysm dhe tani q tu ka lajmruar, do ta lejosh t t udhheq, gj q nuk e meriton. A nuk t mjaftoj argumenti q solli Kadriu se Metush Krasniqi nuk sht fare n organizatn tuaj, e lre m udhheqs kryesor, si t ka mashtruar udhheqsi yt. Bile, tashm mund t supozohet se ai e ka sajuar kt organizat, ta zm i shtyer nga ndjenja e tij patriotike, por meq sht i kompleksuar pse nuk sht m i zgjuar se nj rrobaqeps, ka mashtruar se at e drejtojn themelues t tjer meritor. Dhe tani nuk kemi pse ta respektojm si sulltan, le ta lm
304

si anadollak, meq ashtu sht duke i plqyer, q kur ka emigruar atje dhe atje tamam e ka gjetur veten. Propozoj q sot e ktu ta bjm bashkimin... E di ka, t lejoj t bhesh ahmak, por edhe ahmaku duhet ti dij kufijt e tolerancs, e ndrpreu Jusufi i hidhruar ndaj Miranit. Q sa her jam duke tu hidhruar pr shkak t zhvlersimit ofendues q po i bn ti Shokut Sabit dhe q sa her ta kam trhequr vrejtjen q t mos e prflassh kaq ofendueshm, por ti prap nuk durohesh pa folur dhe pa shprehur edhe insinuata kundr tij. Sepse po m vjen keq, q ai injorant t luaj me intelektualizmin tnd, pr t cilin kam shum respekt. Pastaj nuk po dshiroj ta presim miratimin e tij pr bashkim... Kt gajle nuk ke pse e mban ti, ndrhyri preras Bardhi. Ti Bardh mos u przi n kt bised, shko na sill di t pim, po dshe! iu drejtua Jusufi. Do tju lutsha ta ndrprisni kt bised dhe ti kthehemi shtjes pr t ciln jemi mbledhur, propozoi Kadriu, duke par se znka mund t marr prmasa hidhrimi e prishjeje. Mos u shqetso, Shoku Kadri, iu drejtua Jusufi, me Miranin e kemi pa teklif dhe pa tarif. Sa her i jam hidhruar, por nuk mundem pa t, sepse e dua si ta kisha vlla. Kt ka t mir, far mendon, ta thot, pastaj nuk prflet pas shpine, por respekton vendimet q marrim. Kurse sa pr Tezat, jam dakord me kt prmbajtje q kemi n duar, por kmbngul q miratimin prfundimtar ta jap Shoku Sabit, edhe pr shkak se sht veteran i veprimtaris s organizuar patriotike. Ather, meq dashke t na marrsh n qaf, q bashkimi t vart nga Zotri Katunriu, edhe un po miratoj propozimin e Jusufit, u shpreh Mirani. Mir, edhe un po e miratoj propozimin tuaj, u prononcua gzueshm Kadriu.
305

T katrt u ngritn n kmb, ia dhan dorn njri-tjetrit duke u prqafuar e duke uruar pr mirkuptimin q u arrit, t bindur se ishte arritur edhe bashkimi, por q duhej br nj takim formal me Sabitin. Pastaj vazhduan me shaka e t qeshura, si t mos kishte ndodhur asnj bised tepr serioze, me rndsi t madhe, por her-here edhe e tensionuar. U morn vesh q n tetor mund t shkojn n Turqi, pasi shpresonin q deri ather organet gjermane do ti lshonin dokumentin e udhtimit Jusufit. Kurse Mirani nuk duhej t shkonte, sepse mund t prishte pun, meq Sabitin e urrente, edhe pse nuk e njihte. 18. N tetor pr n Turqi udhtuan Kadriu e Bardhi, pasi Jusufit ende nuk iu lshua dokumenti i udhtimit. Atje takohen me Sabitin n prani t nj diplomati t Republiks se Shqipris me origjin nga Kosova. Madje hi m pak se djali i Hoxh Kadris, Bujari. Takimi zgjat vetm disa minuta. Rezultati: prishje. Jusufi urdhrohet menjher nga Sabiti t filloj botimin e organit t Lvizjes. Edhe emrin e organit Zri i Kosovs e zgjodhi Jusufi. Ai kishte dgjuar se n fillim t viteve t 80ta, Grupi Revolucionar n Kosov kishte botuar organin e tij me po kt emr, prandaj e paraplqeu kt emrtim. Numrin e par Jusufi e botoi n nntor, t dytin n dhjetor. N numrin e par Jusufi shkroi se bashkimi nuk u arrit pr faj t Kadriut, pa ia prmendur emrin. Aty shprehet dshprim kundr Kadriut, pa qen n gjendje t gjykoj se fajtori i vrtet ishte komanduesi i tij, Sabiti. Jusufi dhe Kadriu fillojn antarsimin. Jusufi antarsonte n Lvizje, ndrsa Kadriu n Frontin pr Republikn e Kosovs. Kadriu i propozoi Miranit antarsimin, por Mirani nuk pranoi me arsyetimin se dshironte t priste edhe ca, pasi bisedimet duhet t rindodhnin shpejt dhe ato do t sillnin bashkimin. Kurse Jusufi nuk ia bri Miranit asnj
306

propozim, meq ishte dezinformuar nga Nuriu se gjoja Miranin e kishte futur nn tutel t tij Kadriu dhe po e manipulonte, duke e dezionformuar edhe pr takimin n Turqi. Edhe Kadriu botoi nj numr t organit Liria. Por, cilsia e tij grafike ishte ku e ku m posht se sa dy numrat q i kishte prgatitur bashk me Jusufin. Kurse Zri i Kosovs kishte nivel m t lart grafik, pasi Jusufi ishte usta. T gjith u angazhuan pr shprndarje t Liris dhe t Zrit t Kosovs, edhe pse gojkqinjt dhe prarsit, prgojonin e dezinformonin se gjoja Kadriu e Mirani po sabotonin shprndarjen e Zrit t Kosovs. Festn e Pavarsis kombtare do ta festojn t gjith se bashku n Eslingen t Gjermanis. Fjalime mbajtn Jusufi dhe Kadriu. Edhe n podium ishin s bashku Jusufi dhe Kadriu. Bashkatdhetart, prgjithsisht, flisnin pr bashkimin, e krkonin at, madje tashm mbi platformn e Frontit pr Republikn e Kosovs, q po e quanin Program t Frontit. Ata e dinin se Tezat ishin miratuar qysh n gusht dhe tashm ishin program politik. Shumzimi dhe shprndarja e platforms s Frontit kishte nisur qysh n gusht dhe po shprndahej me t madhe edhe duke u rikopjuar nga ata q u binte n dor.

307

KAPITULLI VI Viti i Ri 1982 do ti gjej t gzuar Jusufin, Kadriun, Bardhin, Miranin dhe shum t tjer. Kadriun sepse ishte bashkuar me Bulen. T tjert sepse po u martohej bashkveprimtari dhe ishin ftuar n dasmn e tyre q do ta bnin, m 2 janar n Zvicr. Por, gzimi i Jusufit kufizohej pothuajse vetm n faktin se nj shqiptar, i njohur i tij, po martohej, ndrsa ishte n dilem nse do t merrte pjes n dasm. M n fund gjykoi se duhej t merrte pjes, m shum pr hatr t dasmorve q ishin kryesisht aktivist t t njjtave radh. Ata dshironin ti shihnin udhheqsit e tyre t bashkuar. Sa pr Kadriun, Jusufi nuk do t merrte pjes. Me t ishte hidhruar q nga tetori. Miqt zviceran, pr dasm kishin rezervuar nj shtpi n male, sipr qytetit, i cili gjermanisht quhet Biel (Bil), ndrsa frngjisht Bienne (Bien), meq sht qytet dygjuhsh. N njrn an, at jugore, ai kufizohet me liqenin ku n sfond ka bjeshk t larta, t veshura pjesrisht me pisha. N brendsi t ktyre maleve, sipr qytetit, sht shtpia, pron e Bashkis s qytetit q shfrytzohet pr manifestime t qytetarve. Dasmort vinin nga metropole t ndryshme evropiane. Kadriu ishte kujdesur t thrriste dy a tre veta nga secili metropol ku kishte shqiptar t angazhuar pr veprimtari lirimtare. Vetm nga Dyzeldorfi ai kishte ftuar m s shumti, gjasht veta, me Miranin shtat. N dasm erdhi edhe Jusufi, meq n dhjetor organet gjermane, m n fund, ia njohn statusin e t strehuarit politik, duke i dhn edhe dokument udhtimi. Shtpia ishte nga ato malore, prdhese e modeste, q kur ishte ndrtuar qe menduar si shtpi gjuetarsh. Mali dhe livadhet prreth saj ishin
308

t mbuluara me bor, mbi gjysm metri trashsi, duke i shtuar nj madhshti t bardh ksaj dasme. Dasmort vinin njri pas tjetrit. Ata takoheshin n stacion t trenit n qytet (Kadriu pr shkaqe sigurie nuk i kishte njoftuar pr vendmbajtjen e dasms). Prej atje dasmort transportoheshin nga individ t caktuar. Dasma po fillonte. Pas prshndetjeve t ngrohta t dasmorve me iftin dhe midis tyre filloi knga, vallzimi dhe gzimi. Mirani, q nuk ishte merakosur fare t vishej si vishen dasmort, kishte ardhur me xhinse t vjetruara, flok t gjata e kaurela. Ai po i nxiste dasmort pr t qeshur me shakat e tij, her me e her pa krip. Vetm Jusufi rrinte serioz, i vetprmbajtur ulur n qoshn e poshtme t salls pr t mos rn n sy. Bardhi, ndrkaq, po mundohej t integrohej n kt atmosfer gzimi. Duke par Jusufin n kt gjendje Mirani iu afrua. Shoku Jusuf, nuk t ka hije t rrish kaq i ngrysur, kur t gjith dasmort jan t angazhuar n argtim. Nse e ke inatin e sajuar nga shpifjet e dezinformatat. se Kadriu dhe un kemi sabotuar shprndarjen e Zrit t Kosovs, si kam dgjuar, ather ktu jan shum aktivist dhe mund ti pyessh vet se cila sht e vrteta. Jusufi e shikoi ngultas Miranin sikur desh ti thoshte: Or ti, himu qafe se kam ardhur vetm sa pr t br radhn!. Por Mirani ia kishte vn melhemin mbi plag, meq vrtet shpifjet dhe dezinformatat e kishin hidhruar m shum se dshtimi i biseds pr bashkim, si e vlersonte ai. Pasi u mendua pakz, ia ktheu: Vrtet jan n gjendje kta aktivist t dshmojn se ju nuk e keni sabotuar shprndarjen e Zrit? Sigurisht, thirr cilt t duash dhe pyeti vet! tha Mirani me nj z q prmbante siguri t plot. Ai ishte i sigurt se, jo vetm q nuk e kishte sabotuar shprndarjen e Zrit, por as q e kishte komentuar me ndonjrin shkakun e dshtimit t takimit pr bashkim. Mirani nuk mund ta fshihte hidhrimin ndaj Jusufit se prse po u
309

besonte shpifsve e dezinformuesve pr t e pr Kadriun. Njherazi po mendonte me vete: Sa ashpr i flas Jusufit ndonjher dhe ky nuk m hidhrohet, ose m hidhrohet pr pak koh, derisa t sqarohemi. Pr asgj nuk i jam rezervuar dhe nuk do ti rezervohesha as tani pr ti thn se nuk do ta shprndaja Zrin e Kosovs pr kt ose pr at arsye, po t ma thoshte truri. Kisha parandjenj se Rrobaqepsi anadollak po e manipulonte Jusufin. Ai edhe n Kosov e kishte shprdorur ilegalitetin dhe konspiracionin q ti imponohej ktij. Pastaj, mos vall Jusufin po e shtynte t dyshonte se ne po e sabotojm veprimtarin e tij, meq ai n numrin e par t Zrit t Kosovs ka shkruar rrebt kundr Kadriut!? Jo more, at shkrim mund ta kishte br vet Rrobaqepsi gjysmanalfabet dhe tia kishte redaktuar Jusufi...! M dgjo me kujdes! M sht thn se pos sabotimit gjat shprndarjes, ju po organizoni t krkohen edhe ekzemplar t tjer t Zrit, q ti hidhni pastaj n plehra dhe kshtu t mbarohen sa m shpejt, q ne t na mbesin sa m pak pr ti shprndar vet, ia ndrpreu Jusufi fillin mendimeve. T kan gnjyer vet plehrat q po hedhin mish dhie midis. Disa nga gnjeshtart po i shoh ktu dhe tani do t mund ti ballafaqojm me aktivist patriot, t angazhuar e t sinqert. K dshiron ta pyessh nga aktivistt e Klubit Emin Duraku? Un do t qndroj pran pr t dgjuar ose edhe mund t largohem, nse dyshon se prania ime do ti detyroj ata t mos e thon t vrtetn. Them t vijn pa rn n sy vetm Shoku Hajzer, Baca Avni e Baca Zymri, tha tjetri. Mirani drgoi Maksin ti thrriste ata, me arsyetim se Jusufi donte ti prshndetste. Ata ishin vetm disa metra larg dhe u habiten se prse Jusufi nuk po shkonte t ulej pran tyre, meq Baca Zymri dhe Baca Avni ishin m t moshuarit. Ata nderoheshin nga t gjith, sado kohve t fundit po dyshonin ndaj tyre se nuk ishin edhe aq sa ta meritonin
310

gjith at nderim. N kt rol atyre u ishte rritur mendja. Mirani nuk u ndie dhe aq mir kur Jusufi propozoi bacallart Avni e Zymri, sepse ndaj tyre kishte dyshimin se jan vet dezinformatort. Muaj m par, pr shkak se kta dy pleq kishin ndryshuar sjelljet e tyre nga ato patriotike, t urta e burrrore, n ato prgojuese e prarse, ai i kishte scanuar pr tua br vlersim. Rezultati: Anxhellkoviqi, oficeri i UDB-s n Konsullatn jugosllave n Dsseldorf, n bashkpunim me UDB-n n Kosov, kishte zbuluar se kta dy pleq kishin vetm nga nj djal dshiri, nj pik e dobt e tyre. Sa her q kta flisnin pr djemt e tyre, goja u jargavitej duke i lavdruar e madhruar. Sa vuanin kta t shkret se djemt e tyre po u rriteshin n Kosov, kurse kta po kurbetonin larg tyre, me mall t madh pr t shijuar nga afr rritn e trashgimtarve t tyre. Meq kto informata Anxhelkoviqi i kishte grumbulluar, kishte thirrur pleqt Avni e Zymri, ve e ve n konsullat pr ti shantazhuar se do tua vriste djemt n Kosov po nuk i shrbyen atij. Pr t prforcuar kt shantazh, UDB-ja n Kosov i kishte arrestuar pr pak koh q t dy djemt, pa ndonj arsye konkrete vetm sa pr ti friksuar baballart e tyre. Mirani kishte besim n vlersimin e tij prtej mase. Lidhur me kt vlersim intuitiv pr Bacn Zymri, atij iu kujtua edhe vizita e djalit t tij para katr muajve. Kishte qen i pranishm kur Baca Zymri e kishte qortuar djalin, student i shklqyeshm n fakultetin e mjeksis n Prishtin pr pjesmarrje n demonstrata. Djali ishte mbrojtur se ndjenjat patriotike e kishin shtyr t dilte prkrah kolegve student, se ato ndjenja ia kishte ngritur edhe babai duke i drguar literatur t ndaluar nga Gjermania, se arrestimi kishte qen tepr formal, meq nuk ishte zbuluar pjesmarrja e tij n demonstrata, se nuk e dinte arsyen konkrete prsese e kishin arrestuar, por nuk e kishin keqtrajtuar. Baca Zymri prap kishte vazhduar me qortim e kshilla: T kam djal hasreti dhe krejt jetn time e kam t lidhur me jetn tnde. Kurse djali ishte mbrojtur:
311

Sesecili djal sht i hasretit pr vete, pasi sekush ka vetm nga nj shpirt. Edhe Baca Avni e kishte komentuar arrestimin e djalit t tij t dshirit. Q nga ato momente ata po merreshin me prgojime, shpifje e dezinformata, por me kamuflim t prsosur, meq q t dy kishin nj dhunti natyrore pr t folur rrjedhshm. Zotronin pr mrekulli filozofin dhe traditat popullore. Veprimtaria e tyre e ndryshuar sillte dm sidomos n friksim t antarve t Klubit, duke i kshilluar ata q t trhiqeshin se do ta psonin si e kishin psuar dhjetra t tjer deri ather kur kishin shkuar pr pushime n Kosov. Edhe t tjer aktivist kishin hetuar pak a shum ndryshimin e tyre. Por, Miranin tani po e qetsonte prania e Hajzerit, meq ata nuk do t mund ta gnjenin Jusufin n prani t tij, si mund ta kishin dezinformuar po t ishin ve e ve. Sapo iu afruan Jusufit e prqafuan, e pyetn pr shndetin, punn e hallet jetsore. Pastaj Jusufi qiti e tha: Ju lutem, m tregoni si sht pritur Zri i Kosovs n Klubin tuaj? Shum mir, nisi t prgjigjej Hajzeri, e kemi lexuar e diskutuar disa her publikisht n Klub, meq shumica e bashkatdhetarve jan gjysmanalfabet. E kemi shprndar n rrethe, duke ua dhn antarve vetm nga dy-tre kopje, pasi nuk kishim mjaft ekzemplar. Ju patm krkuar t tjer po ju na drguat vetm njqind. Krkuam prap po na u tha se kishin mbaruar. Domethn askush nuk ju ka urdhruar q t sabotohet shprndarja, ose q Zri t hidhet n mbeturina!? Si, si? ndrhyri Baca Avni. T lutem, djali i Bacs, pasi ju kam si djem, mos na provokoni kaq rnd se boll kemi hidhrimet q po na i shkakton pushtuesi! M falni, por dshirova t sqarohem, pasi m... kan thn se n Klubin tuaj Mirani ka urdhruar q t sabotohet shprndarja e Zrit, u prgjigj tjetri duke br nj pauz t vogl pr t menduar nse ishte momenti t shprthente, por ruajti qetsin. Nuriu i kishte thn se
312

informatat pr sabotim t Miranit i kishte t sigurta, meq burim i tyre ishte Baca Avni e Baca Zymri. Mos e thnt Zoti, Klubi yn e ka shprndar at me knaqsi e prpikmri, iu prgjigj Baca Zymri, i inspiruar nga dinakria e Bacs Avni. Natyrshm, Jusufi ndrroi vend, pasi mbaroi bisedn, q ti lironte ata t shkonin prap n vendet e tyre n krye t salls. Se si ndjeu nj keqardhje pr bacallart, por nuk i rrihej m gjat ulur pran tyre. Mirani e pyeti: K tjetr dshiron ta pyessh? M mjafton prgjigjia q mora nga aktivistt e Klubit Emin Duraku. Mirani, megjithat, propozoi Rexhep Halimin, q jetonte n Cyrih dhe Shukriun e Gjenevs. Edhe kta e sqaruan Jusufin pr shprndarje t suksesshme t Zrit n Zvicr. Miran, sa shum isha hidhruar ndaj teje kto dit! Tani t jam shum mirnjohs pr kt sqarim. T kam pasur krah t djatht do her dhe vazhdoj t t kem. Mirani heshti pr nj moment pr t menduar se far duhej ti thoshte. Or Bacalok, iu drejtua me dashamirsi e dhmbshuri Jusufit, ndaj t cilit rrallher e prdorte kt epitet. Si kta q po t dezinformojn e nxisin ktu, ka pr t dal edhe Rrobaqepsi. Kjo m sht br m e qart se kurdoher nga syt e Bardhit kur bisedova me t pasi u kthye nga takimi n Turqi. M vjen shum keq q do t zhgnjehesh rnd n momentin q ke pr ta takuar personalisht, sepse ai nuk do t jet m n gjendje t t manupuloj e t spekuloj n emr t ilegalitetit e konspiracionit, si t ka manipuluar edhe n Kosov, si t ka injoruar pr gati nj vit e gjysm pas arratis sate dhe t tij. Ai t ka kontaktuar vetm kur lvizja jon mori prmasa t mdha. Ka sabotuar trbueshm bashkimin ton n takimin e tetorit. T dshiroj forc q t
313

mos thyhesh shpirtrisht e moralisht kur ta takosh dhe do t m vinte keq nse vazhdon veprimtarin nn komandim t tij! Uroj t mos kesh t drejt! u prgjigj Jusufi, por tashm nuk e kundrshtoi dhe nuk iu hidhrua si herave t mparme. Ksaj radhe Mirani konstatoi n paraqitjen e Jusufit nj si paknaqsi ndaj Sabriut, ndryshe nga herat e tjera. Bacalok, do t ishte burrrore e shoqrore q ta thrrasim edhe Kadriun dhe ti bjm tre-katr minuta bised, shtoi Mirani. Por jo ktu, q t biem n sy, miratoi Jusufi. Mirani ftoi Kadriun dhe Jusufin q t ngjiteshin n ati t asaj pushimoreje ku gjendeshin dhomat e vogla t fjetjes. Edhe nj her urime t przemrta dhe u trashgofshi! e mori ngryk Jusufi Kadriun duke e shtrnguar pr qafe. Mirani m ndihmoi t kndellm, sepse m kishin bombarduar nga shum knde dezinformuesit e shpifsit prars. Besoj shum shpejt, pasi ta kesh kryer muajin e mjaltit, do t takohemi pr t biseduar pr bashkim t radhve tona. Kshtu nuk shkon m. T krkoj falje pr shkrimin n gazet. Pr muaj t mjaltit nuk kemi koh. Do t m mjaftonte po t kisha vetm nj jav, u prgjigj me t qeshur e i gzuar Kadriu. Ather, pas disa ditsh planifikoje kohn q t takohemi, tha Jusufi. Po e miratoj un, meq dhndrit t ri nuk i takon t flas kaq shum, u prgjigj me n t qeshur Mirani. Tani t shkojm tek dasmort q t mos keqkuptohet mungesa jon. T tre zbritn shkallve. Jusuf e Kadiu zbrisnin krahas duke ia mbajtur dorn mbi supe njri-tjetrit. Tashm gzimi q deri ather ishte i ndrydhur nga hidhrimi i Jusufit doli n siprfaqe dhe po shmbllente tek dasmort. Nuriu e nuhati kthesn dhe syt zun ti vezullonin e lviznin mu si nj dhelpreje. Ai filloi t mos ndihej mir, meq i kishte prcjell lvizjet. Fillimisht t Miranit e pastaj edhe t Jusufit e t Kadriut.
314

Atij i kishte mbetur merak q nuk kishte mundur ti dgjonte edhe bisedat midis tyre, sidomos kur ata ishin ngjitur lart dhe nuk po i prcillte dot. Tani ndrroi vend q ti ikte prballimit t shikimeve me Jusufin. Pas disa asteve doli prjashta pr t br telefonat nga kabina q gjendej para pushimores. Pr kt telefonat Mirani u njoftua nga Rexha, t cilin e kishte ngarkuar ta mbante nn vrojtim Nuriun. 2. Ditn e ejte t 14 janarit, Kadriu udhtoi n Krahin t Ruhrit n Gjermani. T nesrmn n mesdit ishte n Dsseldorf i shoqruar nga Mirani. U vendosn n banes t Suliot e Vesmir Nelajt. Kjo familje ishte br streh e dyt, pas asaj t vllait Muj e Kunats Sabrush, ku Mirani mund t kthehej n do koh dhe t drgonte mysafir pa ndrojtje se nuk do t mirpritshin. Kadriu kishte dshir t vizitonte Klubin, t bisedonte me aktivist t Klubit dhe aktivist t ktij rrethi e t rretheve t tjera n afrsi. Ai kishte planifikuar q kt fundjav ta kalonte n kto an. Tani ai po merrej me propagandimin e Tezave t Frontit pr Republikn e Kosovs, meq mendonte se t gjith aktivistt patriot se shpejti duhej t prfshiheshin n kt Front. Vesmira, pasi u dshiroi mirseardhje, e qortoi Kadriun pse nuk e kishte marr me vete nusn. Mirani ndrhyri: Si e pash n dasm, nuk kishte nuse edhe aq t bukur, sado q prgjithsisht velloja i zbukuron nuset, prandaj ka pas turp ta sjell me vete q tia shohim. Fanatik nuk duken t jen asnjri prej tyre. Shprtheu e qeshura. Prandaj t hidhrohen shokt, iu prgjigj Kadriu me t qeshur, sepse shakat ndonjher i ke t rnda e t hidhura. Ne nuk i hidhrohemi, e kemi n vend t vllait, foli Vesmira. Ju jo, por ka nga ata q nuk i durojn dot shakat e ktij malsori, tha Kadriu.
315

 Se mos u hidhrove ti, ndrhyri Mirani, q t t krkoj falje, pasi sht fare leht kur njerzit m hidhrohen nga shakat q bj, tu krkoj falje dhe prap rikthehet gjenda para hidhrimit. Prap plasi e qeshura. Po, fort merakosesh ti q tu krkosh falje kur t hidhrohen njerzit! e mbylli Kadriu duke qeshur. Pasditen dhe mbrmjen, deri natn von, ata e kaluan duke vizituar aktivistt q banonin n afrsi t Klubit. Von u kthyen pr t pushuar. N mngjes, meq kishin fjetur pak, u zgjuan t lodhur. Aktivistt e kishin lutur Kadriun t qndronte edhe t dielen mbrma, sepse n Klub do t shfaqej nj film shqiptar q do tua drgonte Jusufi. Miranin skishin nevoj ta ftonin, meq ai ishte antar Klubi. I kishin thn Kadriut se shpallja pr shfaqje t filmit ishte br dhe pritej t vinin qindra bashkatdhetar. Prandaj duhej t ndalej q tu fliste pr filmin dhe pr gjendjen n Kosov. Kadriu u kishte premtuar se do t ndalej, edhe pse i duhej t ishte t hnn n mngjes n pun. Sapo u pastruan, Sulioti mori aparatin e tij fotografik. Kadriu po edhe Mirani nuk i kishin qejf fotografimet, ndoshta pse ishin shprfytyruar nga pagjumsia dhe lodhja e madhe gjat gjith muajve t fundit. Por, sado q Kadriu kundrshtoi, Sulioti shkrepi aparatin dhe ia bri nj portret, duke thn me t qeshur se nuk do tia jepte UDB-s. Ku ta dinte Sulioti se kjo do t ishte fotografia e fundit n jetn e Kadriut. Vesmira shtroi mngjesin rreth ors 10.30. Ajo e kishte prgatitur me prkushtim. Ndrkoh Muja, vllai i Miranit, bri telefonat dhe njoftoi se Jusufi i kishte thirrur Kadriun e Miranin t shkonin sonte tek ai, por piktakimi ishte te Murtez Kryebardhi n Bernhausen, afr aeroportit t Stuttgartit. N banesn e tij do t shfaqeshin filmat, meq Jusufit tashm i kishin arritur videokasetat nga Tirana. N rreth t Stuttgartit akoma nuk ishte formuar klub shqiptarsh ku do t bheshin aktivitete,
316

si ishte formuar n Dyzeldorf. Kadriu e Mirani po prgatiteshin t shkonin n stacion t trenit pr ti kapur lidhjet q do ti onin atje. Sulioti tha ti voziste ai. Rreth ors 16.00 u nisn pr rrug q t tre. Arritn n mbrmje te Murtez Kryebardhi, meq Mirani e kishte adresn e tij. Aty gjeten Jusufin, Bardhin dhe mbi dhjet veta, aktivis q po prisnin Kadriun e Miranin. Bardhi po merrej me instalimin e videorekorderit, q e kishte bler enkas pr at nat dhe pr prdorim t mtejm pr t shfaqur filma. Nuk po ia dilte dot ta akordonte videorekorderin me televizorin. T tjert, her bnin biseda midis tyre, her i bnin ndonj propozim teknik Bardhit, her e shpotitnin pr pazotsi elektronike. M n fund u shfaq tv-drama Grsheta lufte, q i kushtohej lvizjes kaake n Kosov, n krye me Azem e Shot Galicn. Sa mbaroi shfaqja u hap diskutimi. Nuriu ndrhyri n bisedim me pyetje provokative: Prse ju, i drejtuar nga Kadriu e Mirani, po e sabotoni shprndarjen e organit t Lvizjes son, Zri i Kosovs? Kjo pyetje befasoi shumicn dhe e hidhroi sidomos Jusufin. M n fund, Qeros, nxore fytyrn e vrtet prej shpifsi e dezinformuesi... ia prplasi Mirani. Miran, nuk ke nevoj ti prgjigjesh tani, sepse do t marr prgjigjen e merituar n nj rast m t prshtatshm, ndrhyri Jusufi. Po shprndahemi sepse iku mesnata. Kt propozim Jusufi e bri pr t ndrruar vend, meq m nuk dshironte t vazhdonte biseda aty, n prani t Nuriut e t ndonj tjetri. T gjith e miratuan propozimin e Jusufit, pos Murtezit, i cili i luti t rrinin, q ta kalonin natn aty. Kur doln n oborr t shtpis pan se kishte rn mjegull aq e dndur sa mezi shihnin njri-tjetrin. Fahriu i luti Kadriun e Miranin t shkonin tek ai pr t fjetur, por Jusufi propozoi: Sonte Kadriu e Mirani jan mysafir tek un. Ai e kshilloi Bardhin q t ndizte automobilin e tij dhe i tha Kadriut
317

hynte bashk me t n makin, kurse Mirani ta shoqronte Suliotin, q t mos voziste vetm dhe q tia tregonte rrugn po t mos mundte ta prcillte automobilin e Bardhit. Nuriu po interesohej se ku po shkonin Jusufi, Kadriu, Mirani dhe t tjert. Pos mjegulls s dndur zuri t binte bor. Rruga shihej me vshtirsi, ndaj u detyruan t vozisnin shum ngadal. Udhtimi prej rreth pesdhjet kilometrash zgjati dy or. Rreth ors 03.00 t mngjesit, t dits s diel, t 17 janarit, arritn n shtpin e Jusufit e t Bardhit. Sapo Jusufi hapi dern dhe hyri brenda, pa nj njeri t cilin ai menjher e njohu. At e kishte zn gjumi mbshtetur n shtrat n dhom t pritjes. Sinjalizoi me gisht te hunda q t mos fliste njeri, duke br me shenj q t ngjiteshin shkallve lart pas tij. Por, mysafirit gjumleht, t paftuar dhe t padshiruar, i doli gjumi. Kshtu, t gjith u detyruan t rrinin n dhom t ndenjs. Sulioti krkoi falje pr t fjetur meq ishte i lodhur nga vozitja. Bardhi e shoqroi at tia tregonte dhomn e Miranit, si e quanin dhomn e vogl n krye t shkallve, n shtpi t tyre. N dhom t ndenjs filloi biseda. Jusufi prezantoi musafirin, tani t zgjuar, q mori pamje t t zgjuarit jerm, pa ia thn emrin. U mjaftua duke thn se ishte nga Fshati Bllac, Rrethi i Lumthatit dhe q ishte azilkrkues i vendosur n nj qytez n afrsi. Kurse musafiri zuri t tregonte arsyen prse ishte ardhur dhe kishte pritur aty, pa pranuar t shkonte t finte, si i kishte propozuar bashkshortja e Jusufit, Drita. Rrfeu se prap ishte friksuar t flinte n strehimore t azilkrkuesve, pasi srish i kishte ndodhur ti trokiste dikush natn n dritare, tia gjuanin dritarn me guraleca dhe tia zinin pritn n terr njerz t panjohur. Jusufi ia ndrpreu rrfimin duke u thn t tjerve: Ka ardhur para disa ditsh dhe na ka treguar kto q po tregon se i ka ndodhur srish. Na ka krkuar ndihm dhe pos t tjerash na ka krkuar ti gjenim revole q ti qllon pr vetmbrojtje...
318

 T lutem, vllai im, foli Bardhi, mos u merr me sajesat e tij, sepse ky sht duke gnjyer q nga mnyra e arratisjes s tij e deri te kto t fundit, se gjoja sht i rrezikuar. Kush e njeh ket far baloshi q ta krcnoj... Bardh, mos fol kshtu! tha Jusufi me z luts. Jo, po nuk durohen m bezdisjet e tij t sajuara. Dyshoj se ka ardhur t hetoj nse ne mbajm arm... Pr kok t fmijve nuk ju kam gnjyer dhe nuk po ju hetoj... zuri t ulriste mysafiri si i zn n faj. Pr kok t vllezrve, ndrhyri Mirani i padurueshm pr t dgjuar betimin e tij ulrits, mbrm kam ngrn nj pjat me mut! T gjith ia hapn syt Miranit nga befasia pr kt lloj betimi kaq vulgar. Prse po betohesh kshtu? e pyeti Jusufi. Sepse gnjeshtart e kan shprehi t betohen n kok t fmijve, pa i detyruar njeri, prandaj desha ti tregoj se sa i z bes betimit t ktij t shpifuri. Miranin e kishte prvetsuar sqarimi i Bardhit, meq vlersonte shkathsin e tij pr ti njohur njerzit dhe, i irituar, nuk po prmbahej karshi ktij mysafiri. Ai, meq punonte si puntor social, ishte msuar t lexonte ata q i shkonin pr kshillim se kur thoshin t vrtetn dhe kur gnjenin pr ndonj interes t vogl. T shkojm pr t fjetur se sht br von dhe jemi t lodhur! tha Kadriu duke dashur ta mbyllte kt bised. Bardh, sillja mysafirit nj batanije q ta vazhdoj gjumin, urdhroi Jusufi t vllan ndrsa vet u ngrit duke u thn Kadriut e Miranit q ta ndiqnin. T tre u ngjitn shkallve dhe hyn n dhomn e puns se Jusufit. Aty zun vend sipas krkess s t parit pr t biseduar. Pas disa asteve atyre iu bashkangjit edhe Bardhi.
319

 Shok, tha Jusufi, ju kam thirrur q t rifillojm bisedimet pr bashkim, por m erdhi keq pr provokimin q bri Nuriu n banes t Shokut Murtez. N fakt, atje kisha mendimin t bisedonim dhe t vendosnim pr bashkim, n prani t aktivistve q kisha thirrur, por m pengoi provokimi i tij. Edhe ktu m erdhi keq q gjetm mysafirin, vrtet t paftuar dhe t padshiruar, por q Bardhi u desh t tregohej m i prmbajtur ndaj tij. Shoku Jusuf, mori fjaln Kadriu, edhe prpara kemi biseduar se n shtpi po t vijn shum njerz, edhe nga ata q nuk i njeh se kush jan dhe nuk e di se prse vrtet vijn. Rasti i sontm sht tepr domethns, si sht domethns edhe reagimi i Bardhit, i cili pr mendimin tim ishte reaksion meritor ndaj atij far provokatori t panjohur nga asnjri. E kam thn edhe prpara, por po e prsris se t till njerz jo vetm q t pengojn n pun dhe shkaktojn harxhime e shqetsime, por ndr ta mund t kamuflohet ndonj informator i UDB-s pr t informuar pr lvizjet, takimet e aktivitetin tuaj, gjegjsisht tonin. Situata n Kosov sht ashprsuar skajshmrisht, prandaj mund t merret me mend se UDB-ja edhe jasht do t ndrmarr hapa konkret ndaj nesh. Edhe provokimit t atij far Nuriut nuk i vinte er e mir. Edhe un po ia trheq vrjetjen, zuri t sqaroi Bardhi, pasi q dy her gjat ksaj jave, kur kthehesha von n shtpi, kam hetuar silueta njerzish t dyshimt q silleshin rreth shtpis son, por Jusufit nuk i bnri prshtypje kur i tregova... Kto mendime e vrejtje i kam dgjuar disa her, ndrhyri Jusufi, meq nuk deshi ta linte Bardhin t zgjatej, por ne nuk i przm dot njerzit q ia msyjn shtpis son. sht tradit jon bujaria dhe mikpritja edhe pr ata q nuk e meritojn. Sa i prket rrezikimit, kt e kam menduar sa her. Kam ardhur n prfundim se ne nuk mund t mbrohemi, sepse UDB-ja sht n gjendje t bj far t doj edhe kndej. Meq ne jemi t strehuar ktu, ajo do t peshoj nse vrasjet ndaj nesh
320

i sjellin m shum dobi se sa dm. Them se ne, tani pr tani, nuk meritojm atentate nga UDB-ja, pasi veprimtaria jon kohve t fundit nuk duhet t vlersohet nga ana e saj si aq e rrezikshme. Nse do ta bashkojm veprimtarin n nj organizim t vetm dhe nse do ta forcojm, si duhet t ndodh pas bashkimit, ather ne do t rrezikohemi. Por, mendoj, ne nuk kemi nevoj t ruhemi aq shum sa t pengohemi n veprimtarin ton sepse, q kur jemi prcaktuar pr kt mision, e kemi matur se mund t na ndodhin vrasje dhe shumka tjetr. Them se duhet tia shtrydhim sa m shum vlern jets son. Nuk pajtohem me kto q the s fundi, kundrshtoi Kadriu. Nse praktikojm konspiracion t thell edhe mund t ruhemi nga shrbimet jugosllave, parandaj, si shum prgjegjsi q kemi, natyrisht kemi prgjegjsi edhe q t ruhemi sa m shum. Jo pr shkak t friks, por pr shkak se dmtohen radht dhe veprimtaria jon. Sa i prket momentit kur UDB-ja vendos pr t br atentat, un do t shtoja se ajo do ta zgjedh momentin m t volitshm pr interesa t saja. Kjo do t ndodh, them un, pasi ajo t ket infiltruar njerz t saj n radht tona q, pos eliminimit ton fizik, t godas rnd edhe radht tona pastaj duke futur prarje e dyshim, duke synuar q vendet tona ti zn njerzit e saj. Sa i prket konspiracionit strikt, q thua, sht e pamundur ta praktikojm n rrethanat q veprojm, sepse ne jemi t detyruar t kemi kontakte sa m t shpeshta me puntort tan. Pastaj, ti mendon se praktikon konspiracion t thell vetm pse aktivistt tan nuk e din se ku jeton ti. Por, si kam mundur t informohem kohve t fundit, Sadri Bakaj ka qen n qytetin ku ti jeton dhe ka mundur t t survejoj. Un mendoj, nse me lejohet t inkuadrohem prap n bised, mori fjaln Bardhi, se rreth nesh po sillen njerz t dyshimt. Shmbulli m flagrant sht ai njeriu posht, t cilin ne nuk e njohim dhe nuk e dim nga e kishte adresn pr t ardhur vetm n shtpin ton. Pastaj,
321

t infiltruar duhet t jen t gjith ata q po shpifin e po dezinformojn kundr nesh, njerit ose tjetrit dhe ne po i dgjojm dhe po influencohemi prej tyre duke u mbushur pastaj me keqkuptime midis nesh. Problematike sht se far duhet t ndrmarrim q t rrisim sigurin dhe ti menjanojm t infiltruarit. Nse vendosim pr bashkim n nj organizat t vetme, ather UDB-ja do t ndrmarr masa t menjhershme q organizata e re e prbashkt t mos startoj me sukses. Dhe masa m e suksesshme, do gjykoj UDB-ja, sht eliminimi yn fizik. E para, mori fjaln Mirani, besoj se ju nuk po e abstrahoni mundsin e bashkpunimit t qeveris s Beogradit me qeverin e ktushme. Tashm dihet se sigurimet sekrete bashkpunojn midis tyre dhe secila ka pr baz interesat egocentrike t shtetit t vet. N kuadr t bashkpunimit ndodhin edhe kushtzime e favorizime reciproke dhe mund t merret me mend se qeverit e shteteve q na kan strehuar nuk do t konfrontohen aq ashpr me at t Beogradit pr t na mbrojtur ne me do kusht. N kt drejtim, vizita e ministrit jugosllav t punve t brendshme, Hrleviqit, n Bonn fare nuk m plqeu. Pastaj, vet kto shrbime inteligjente, si po i quajn, n plan t par i kan interesat e tyre si struktura q i shpallin si interesa shtetrore, meq ato jan br shtet n shtet dhe ca mekanizma t kontrollit nga ana e parlamenteve e qeverive prkatse dominohen po nga njerzit q seleksionojn kto sigurime dhe prandaj kan karakter formal, meq politikant e parlamentart e votuar me mandat t caktuar nuk jan n gjendje ti kontrollojn specialistt e ktyre shrbimeve. E dyta, edhe sikur t mos ishin njerz t infiltruar nga UDB-ja, Nuriu, gjegjsisht Qerozi, atje dhe ky far mysafiri ktu, q edhe emrin nuk po ia dim, a nuk na penguan q t bisedojm. Sigurisht na penguan. Pastaj, a nuk sht e mundur q ky mysafiri q sht ktu t ket pajisje prgjimi me vete, ta zm nj mikrofon t vogl spiunazhi? T tjert mund t bjn incizim jasht, madje edhe nga nj distanc e
322

madhe. T gjitha kto ne po i neglizhojm... Them, u ngut Jusufi, q t kalojm n temn q na preokupon m shum, at pr bashkim t radhve tona, pr ka ju kam ftuar, sepse pr t tilla tematika Mirani mund t flas gjat, pr aq sa do t kemi koh ne ta dgjojm. Tani sht von. Jemi edhe t lodhur kurse tema q kan t bjn me mnyrn e mbrojtjes ton nga infiltrimi i spiunve dhe nga survejimet e UDB-s duhet t diskutojm n mnyr t prkushtuar. Ato na duhen n kuadr t prsosjes se veprimtaris son. Urdhro, po t dgjojm, miratoi Kadriu. N parim ne qem marr vesh qysh n muajin gusht q platform e bashkimit t jen Tezat e Frontit pr Republikn e Kosovs. Sipas meje, pr bashkimin q ne u dakorduam ather duhej t jepte vetm miratimin formal Sabiti, t cilin menduam ta nderojm si veteran i lvizjes patriotike. Por tashm jemi sqaruar se ai jo vetm q nuk dha miratimin formal, por na bllokoi fare duke mos marr parasysh mendimin dhe vendimin ton paraprak. Tani nuk kemi pse t marrim si shkak refuzimin bllokues t Sabitit q ne t mos merremi vesh se si dhe ka duhet t vendosim. Thn t drejtn, mori fjaln Bardhi, pasi pa se asnjri nuk po fliste pr momentin, mua m ka ardhur shum keq q e kam njohur Sabitin. Edhe m keq m erdhi pr rastin dhe mnyrn se si e njoha at, pasi Jusufi dhe un e kemi idealizuar deri n idhull. Se peshoj me mall, si praktikohet t thuhet, po t mund ta zhbja shkuarjen tek ai n Turqi. Sidomos m ka ardhur keq pr Kadriun se si u soll Sabiti ndaj tij. Po kshtu edhe pr diplomatin shqiptar, Shokun Bujar Hoxha, m erdhi keq sepse u zhgnjye nga harbutria e destruktiviteti i Sabitit. Un kam nguruar deri sonte tia them kto Jusufit, sepse m vinte keq ta zhgnjeja, por tani mu duk momenti i duhur. Prandaj, koha prej ather e deri tani duhet t vlersohet si koh e humbur, krejtsisht pr fajin e Sabitit, t cilin Mirani e kishte njohur mjaft mir, po ne, jo vetm q nuk e
323

dgjonim, por edhe i hidhroheshim kur ai na informonte dhe e vlersonte si njeri negativ. Un nuk e kam njohur personalisht, shtoi Mirani. Prpara kisha dgjuar pr emrin e tij dhe kisha respekt. Pa u zgjatur pr folur pr t ksaj radhe, meq mund ta kem tepruar herave t tjera, po shpreh nj dilem konkrete: Shoku Jusuf, ai tu lajmrua vetm kur ne e rritm veprimtarin, do thot pas nj viti e gjysm q kur je arratisur. Edhe ather kur tu lajmrua, dyshoj ta ket br vetm sa pr ndrhyrje destruktive. Por, t shkauara e t harruara, si thot populli. Tani rndsi ka se e kuptuam t gjith q bashkimi jo vetm q sht i domosdoshm, por sht edhe i vonuar dhe pr kt bashkim, t paktn kndej, mund t vendosim vet ne. Prandaj, propozoj t bisedojm vetm pr bashkimin sesi t bhet ai konkretisht. E mbshtes propozimin e Miranit, miratoi Bardhi. Ather nuk kemi pse harxhojm koh, u pozicionua Jusufi, duke br ndrrim t pozicionit t t ulurit n fotele pr t marr pozicion me serioz. Besoj se t gjith jemi q pr platform t organizats q po krijojm prmes bashkimit t organizimeve tona t deritanishme t jen Tezat e Frontit pr Republikn e Kosovs, ashtu si i patm miratuar n fund t gushtit. Po i patm harruar vendimet e athershme mund ti gjej shnimet q kam mbajtur. Them q ti Kadri dhe ti Miran, t deklaroheni nse jeni edhe ju pr t njjtat vendime q patm marr ather. Kadriu dhe Mirani shprehn miratimin e tyre duke shfaqur gzimin, sidomos pr faktin q kt propozim tani po e bnte vet Jusufi. Tani ta ndrpresim bisedn pasi jemi t lodhur, tha Kadriu. Pasi t flem tre-katr or, e hartojm vendimin, t cilin propozoj ta nnshkruajm dhe t bisedojm pr mnyrn e organizimit konkretisht. Por, paraprakisht them se Tezat mund ti prshtasim edhe m shum, sidomos sa i prket forms organizative. Ne kemi ndryshuar prcak324

timet kombtare e ideo-politike nga prcaktimi pr lirim e bashkim kombtar me Republikn e Shqipris, n krkesn pr Statut t Republiks pr Kosovn, gjegjsisht nga prcaktimi komunist, marksist-leninist, n respektim t sistemit kushtetues t RSFJ-s, e cila Kushtetut duhet t modifikohet pr ta njohur Republikn e Kosovs. Prandaj, edhe m t leht do ta kemi q ta prshtasim edhe formn e organizimit. Ta zm se organizatn e masave duhet ta udhheq pararoja marksiste-leniniste. N rrethana t reja nuk ka nevoj t jet kshtu, nga se prvoja na ka treguar se ne kemi funksionuar shum mir s bashku, edhe kur u takonim organizimeve t ndryshme. Q kur jan hartuar jan quajtur Teza, q t diskutohen dhe t modifikohen, duke u zgjedhur varianti m i prshtatshm sipas gjykimit ton. Tani e tutje nuk jan m Teza, por Program i Frontit pr Republikn e Kosovs, derisa ta mbajm Kuvendin e Par, konkludoi Jusufi. Urime pr Bashkimin! u ngrit n kmb Bardhi duke ia zgjatur dorn Kadriut, meq e dinte se kt lloj prononcimi prurues po e priste secili, por ja q secili nga t tre po ngurronte ta thoshte i pari. Pas tij u ngritn edhe Mirani, Kadriu e Jusufi, duke uruar e prqafuar njritjetrin me gzim. Jusufit e Miranit iu mbushn syt me lot. Dalshim faqebardh dhe fitues! uroi Jusufi gjithnj n kmb. T lumt goja! than njzri Kadriu e Mirani. T flem pak dhe kur t zgjohemi e konkretizojm kt bashkim historik edhe me formulim me shkrim dhe me nnshkrimet tona! tha Kadriu pasi prfunduan me prurime entuziaste t njri-tjetrit. Ran t flinin rreth ors pes t mngjesit. 3. Rreth ors 12.00, kush m hert e kush m von, u zgjuan njri pas tjetrit. T gjith po i habiste vazhdimi i qndrimit t mysafirit aty. Ai nuk ishte shkuar se nuk ishte shkuar. Ishte aq injorant sa t mos e kuptonte
325

se ishte i teprt aty, apo luante rrolin e injorantit pr t qndruar sa m gjat? Deri rreth ors 13.30 ndenjn duke pir kafe dhe duke pritur drekn. Pasi drekuan, rreth ors 14.00, Sulioti krkoi leje t udhtonte sepse i duhej t drgonte n Klub videokasetat e filmave. Jusufi i propozoi Kadriut e Miranit q t ngjiteshin lart n dhom t puns. Sulioti nuk duhet t shkoj vetm, tha Jusufi. sht i lodhur dhe dikush nga ne patjetr duhet ta shoqroj. Gjithashtu, patjetr duhet t jet njri nga ne n Klub pr t br prezantimin e tv-drams Grsheta lufte dhe pr t diskutuar pr t. Njherit duke shfrytzuar rastin pr t folur edhe pr gjendjen n Kosov, pasi t jet shfaqur tv-drama, meq sht moment i volitshm q t pranishmit t dgjojn me vemendje t prqndruar. Mendoj se asnjrit nga ne nuk i takon para Miranit, pasi ai me kt rast do ti afrohet edhe vendbanimit t tij. Kurse Kadriu dhe un mbetemi pr t finalizuar me shkrim n letr vendimin q morm. E di se Mirani do ta miratoj punn ton dhe do firmos pastaj formulimin q do ta prpilojm Shoku Kadri dhe un. Mirani e pranoi me prtes kt propozim t Jusufit, pasi dshironte t ishte i pranishm gjat hartimit t dokumenteve t bashkimit dhe t merrte pjes n marrje t vendimit edhe pr form t organizimit t Organizats se prbashkt, q tashm gojarisht e kishin themeluar. Por, e kuptoi Jusufin se vrtet nuk ishte e arsyeshme q Sulioti t lihej vetm dhe tani nuk duhej t shfaqte dilem pse dokumentet do ti prpilonin vetm Jusufi e Kadriu. Mir, un po e pranoj propozimin e Shokut Jusuf, sado q kisha dshir t ishim bashk gjat prpilimit e firmosjes s dokumentacionit prkats pr bashkim. Pr mua ky sht moment historik. Megjithat, po shkoj me qejf se bashkimin e bm dhe kam besim t plot n vendimet konkretizuese q do ti hartoni ju. Nuk m mbetet tjetr pos tju uroj sukses, sepse nuk duhet t vonohemi dhe ti lm duke na prit326

ur qindra bashkatdhetar n Klub. Un do t firmos pastaj do dokument q keni firmosur edhe ju. Pas u krye ky diskutim i shkurtr q t tre zbritn n dhom t ndenjs. Bardhi akoma po flinte dhe nuk e zgjuan q ta prcillte Miranin e Suliotin. U ndan duke u prqafur. Mirani e Sulioti udhtuan. N shtpi ngeln Jusufi, Kadriu e Bardhi, mysafiri i padshiruar, Drita, bashkshortja e Jusufit, Tina, bashkshortja e Bardhit dhe fmijt. 4. Gjat rrugs, sipas propozimit t Suliotit, u kthyen te bashkatdhetari Ryshan B., sepse deshn ta merrnin me vete n Klub. Sipas paralajmrimit, drama televizive Grsheta lufte, filloi s shfaquri n orn 20.00, sipas orarit t paralajmruar. Mirani bri prezantimin. Pas mbarimit t drams Mirani bri nj diskutim t shkurtr, duke ua ln radhn t tjerve q t shprehnin mendimet e mbresat e tyre. Rreth ors 22.40 Mirani dhe Hajzeri, me dy bashkatdhetar t tjer shkuan n banes t Hajzerit pr t pushuar, sepse t tjert, me prjashtim t Miranit, t nesrmn n mngjes duhej t punonin. Sapo u rehatuan pr t fjetur erdhi lajmi se kishte ndodhur hataja. Lajmin e kobshm e solli Halim B, t cilit i kishte telefonuar Muja, vllai i Miranit. I mbushur frym e me vaj n buz, pasi u hap dera, mezi tha: Miran, sht br atentat ndaj shokve Jusuf, Kadri e Bardhosh! Halimi ishte zverdhur i tri, pasi shokt nuk i shihte si lider t largt, por si shok t afrt. Sa e sa her kishte bashkbiseduar me ta. Lajm tepr trondits pr ta mbajtur shpatullat e Miranit. Shum her kishin biseduar pr rrezikun, pr atentatet. Edhe para rreth njzet orsh kishin biseduar, pa e ditur se vdekjen e kishin kaq pran jets s tyre. Ishte lajm pr atentat, por nuk po i dinin akoma prmasat. Mirani po klithte: Fatziu un, pse u bra i dgjueshm dhe nuk ndenja me ta, t isha
327

prkrah tyre edhe n vdekje! Nuk po kuptonte se nga i vinin klithmat, nga se njkohsisht mendonte: nuk duhet ti turproj duke br vaj e gjm, po duhet ti v gjoksin goditjes kaq t rnd. Ai udhtoi bashk me kunatn, Sabrushin, dhe axhn e saj, q bashkatdhetart e quanin Bajraktar. Udhtuan n natn sterr t zez, mbi asfalt t mbuluar me shtres akulli e bore, e cila po vazhdonte t reshte duke mbuluar rrugn q t mos shihnin nga duhej t shkonin. Te familja e Vllezrve Grvalla arritn tek rreth ors shtat t mngjesit, edhe pse Bajraktari ngiste automobilin me guxim t teprt. Akoma nuk kishte ikur errsira e asaj nate t rnd dimri. N shtpi gjetn vetm Tinn, bashkshortn e Bardhit me fmijt. T tjert ishin n spital t Hajlbronit. Tina dhe fmijt nuk po qanin, sepse ashtu kishte porositur Jusufi. Na i vran t tre, foli ngadal-ngadal Dardana, si t ishte vajz q vinte nga legjendat. Qerpiku nuk i lvizte. Ajo iu hodh n prqafim Miranit duke i thn: Shyqyr q na shptove ti, xhaxhi Miran! Dhe ec e guxo Mirani t shkrehej n vaj para saj, sado q zemra e shpirti sa nuk po i plcisnin. Por, porosia e Jusufit, q ia kumtoi e bija, Dardana, ishte mesazh, ishte fuqi, ishte vetprmbajtje, ishte moral e forc pr t vazhduar veprimtarin. Policia q ndodhej para dere, e legjitimoi dhe e luti Miranin t shkonte bashk me t n Hajlbron, atje ku po kujdestaronte SOKO (Sonderkomission, Komisioni i Veant), i ngritur enkas pr kt vrasje. Shefi i SOKO-s po e priste Miranin t vinte nga asti n ast. Vet ai e mori Miranin n pyetje q m shum ngjante n nj bashkbisedim. U morn vesh q Mirani t rrfente fillimisht pr ort e fundit t kaluara s bashku me Jusufin, Kadriun e Bardhoshin, tashm t shndrruar n prjetsi.
328

Kryehetuesi Mayer (Majer), e pyeti Miranin pastaj se n ke dyshonte pr vrass t mundshm. Gjithsesi atentatin e ka br UDB-ja, - u prgjigj me qetsi Mirani. Dorasi ka domethnie vetm figurative n kt atentat t rnd politik, por kapja e tij sht me rndsi, pasi ju gjermant doni prova faktike. Dhe, besoj se po patt vendosmrin do ti kapni atentatort. Ju keni shtet t fort dhe organe t profesionalizuara. A keni mundsi t na tregoni pr organizimet tuaja dhe t na ofroni programet politike dhe statutet si edhe listat e antarsis? pyeti kryehetuesi. Organizimet tona kan karakter popullor, si i quajm ne, kurse ju i quani organizime qytetare. Programet politike t organizimeve tona kan ndryshuar q kur kan shprthyer demonstratat politike t marsit e t prillit t vitit t kaluar. Prpara kto programe kishin kryesisht karakter kombtar, t lirimit t territoreve tona etnike shqiptare t pushtuara nga Jugosllavia dhe bashkimin e tyre n nj Shqipri etnike. Por ato i prvijonte edhe ideologjia komuniste dhe revolucionare. Pas shprthimit t demonstratava kto prcaktime u tkurrn n krkesa politike pr barazi nacionale n kuadr t Jugosllavis, duke njohur rendin kushtetues t saj. Antarsim nuk kemi praktikuar, sepse nuk dshironim ti rrezikonim emigrantt tan, q ju i quani Gastarbeiter. A keni pasur rivalitet dhe frkime ndrmjet organizatave tuaja? Jo, tri organizimet ku bnin pjes Vllezrit Grvalla, Kadri Zeka dhe un, nuk kemi pasur rivalitet dhe as frkime. Kemi bashkvepruar q nga kontaktet e para e deri n moment t atentatit si t ishim nj organizat e vetme. Ndonj divergjenc t rastit edhe kemi pasur, pasi kto ndodhin edhe n organizimet pluraliste. Gjithsesi ato kan qen brenda normave t organizimit pluralist demokratik. Fjaln e kam pr organizimet q ju tashm i dini: Organizata e Marksiste-Leniniste e Kosovs, shkurtimisht OMLK, se cils i prkiste tashm i ndjeri Kadri Zeka,
329

Lvizja Nacional-lirimtare e Kosovs dhe Viseve Shqiptare n Jugoslavi, shkurtimisht LNKVSHJ, q i prkisnin tashm t ndjert Vllezrit Grvalla dhe Fronti i Kuq Popullor, shkurtimisht FKP, t cilit i prkisja un. Me organizime t tjera politike t shqiptarve jasht Kosovs nuk kemi pasur bashkpunim, rrjedhimisht as frkime. U kemi ndenjuar n distanc. A keni diskutuar ndonjher pr bashkim t ktyre organizatave meq, sipas asaj q that, kan pasur prcaktime identike politike? Po, kemi biseduar. Lvizja dhe Fronti kishin prcaktime ideore e politike pluraliste, duke inkuadruar n radh t tyre do emigrant shqiptar, pavarsisht bindjeve ideore, politike e fetare. Pas demonstratave t marsit e prillit t vitit t kaluar, ne pranuam tkurrjen e prcaktimit ton politik n krkes pr Republik t Kosovs n kuadr t Jugosllavis. OMLK-ja kishte prcaktim komunist. Jasht Kosovs nuk besoj t ket pasur antar, pos Kadri Zeks, ndrsa sa u prket simpatizantve, ai ka afruar edhe bashkatdhetar q nuk kan qen komunist. Bisedimet pr bashkim t ktyre subjekteve filluan n Kosov n maj t vitit t kaluar. Pr shkak t arrestimeve t mdha kto bisedime u vazhduan nga qershori deri n gusht n emigracion dhe i kemi br Jusufi, Kadriu dhe un. Platformn politike, t hartuar n Kosov, e kemi diskutuar dhe e kemi miratuar versionin prfundimtar, t ciln ju duhet ta keni tani n dosjen tuaj, meq tashm i keni marr materialet n shtpi t Jusufit e Bardhit. Edhe pse ne patm miratuar platformn dhe bashkimin, me krkes t Jusufit kemi pranuar q bashkimin ta shpall nj veteran i lvizjes patriotike n Kosov, i cili tani gjendet i strehuar n Turqi. N tetor u takuan ai, Kadriu e Bardhi, por ai refuzoi t bhet bashkimi sipas asaj platforme q kishim miratuar ne. Kshtu vazhdoi forma e prparme e organizimit. Parmbrm, me ftes t Jusufit, u takuam prsri. Fillimisht n Bernhausen e pastaj, pas mesnate, erdhm n shtpi t Vllezrve Grvalla. Rreth ors pes t mngjesit t dits se djeshme
330

vendosm definitivisht pr tu bashkuar n baz t vendimeve t mparme. Gjithashtu u vendos q dje, pasdite, ti konkretizonim formn e organizimit dhe platformn politike, gjegjsisht programin deri n kuvend t par q synonim ta mbanim sa m shpejt. Rreth ors pesmbdhjet u vendos q un t udhtoja bashk me Suliot Neln, sepse kishin paralajmruar shfaqje t nj filmi shqiptar n Klubin ton n Dzyeldorf. Pr detajet e rrejdhs konkrete pas udhtimit tim nuk di tju rrfej. Besoj se do ti gjeni shnimet pr konkretizimin e vendimit q morm, meq Kadriu e Jusufi ndenjn pr at qllim. K dyshoni se mund t ket br atentatin e trefisht? pyeti kryehetuesi. Zotri, ju prgjigja nj her. Atentatin e ka br UDB-ja ose ndonj shrbim tjetr prkats jugosllav. u prgjigj Mirani. Ne duhet t zbulojm atentatort q t mund ti akuzojm pastaj zyrtarisht kto shrbime dhe qeverin jugosllave. Prandaj pyetja ime konkrete sht: N k dyshoni ju konkretisht si atentator t mundshm? Si ju sqarova, ju keni t drejt t mos prgjigjeni n pyetjet e mia. Mirani u zu ngusht. Kishte mdyshje nse duhej ose jo ta konkretizonte ndoknd pr t dyshimt. Prfundimisht vendosi t prgjigjej: Mendoj se shrbimet jugosllave duhet t ken prgatitur e urdhruar atentator shqiptar. Kshtu mendoj sepse ato mund t ken menduar se ju mund ti kapni atentatort dhe pastaj Beogradi do t dezinformonte se jan vrar shqiptart ndrmjet tyre pr t qruar hesapet e tyre mafioze e kriminale. Mirani u ndal pr t hetuar prshtypjen e kryehetuesit. Ai mendoi se Mirani nuk po vazhdonte m me kt prgjigje, prandaj hapi dosjen dhe nxori nj flet ku ishin skicuar dy persona q kishin kryer atentatin. Zotri Bruaj, ktu sht nj skicim, q do t prpunohet n fotografi fantom. sht br nga specialisti n baz t dshmis t fqinjit t Vllezrve Grvalla. N k t ngjajn kto dy skicime, pyeti krye331

hetuesi Mayer. Pr kt t gjatin besoj e dini, sepse e keni zn n vepr duke vjedhur postn e Vllezrve Grvalla dhe timn. Mendoj se po m kuptoni q fjaln e kam pr Rezil Mejtepin, me banim n Stuttgart. Skica i ngjan shum atij, kurse ky tjetri nuk di kujt i ngjan. Prse dyshoni n Rezil Mejtepin, dini gj tjetr pos atyre q mendoni se i dim ne, ndrhyri kryehetuesi Mayer. Un supozoj se ju dini shum pr t, si mund t dini se ai qe shum vite sht rekrutuar e strvitur nga UDB-ja pr tu atashuar ktu, n mesin e emigrantve shqiptar q ti survejoj ata. Pos detyrs se survejimit, ju duhet t dini znkn e tij me emigrant politik kroat, plagosjen e tij n kt zenk, qndrimin e tij n spital dhe vizitat e shpeshta q i ka br atij konsulli jugosllav pr ta prgzuar pr meritat e tij patriotike jugosllave. Gjithashtu dini se ai ka vjedhur postn ton. Nuk mund ta di se prse e keni toleruar kaq shum e kaq gjat. Pos ktyre q ju duhet ti dini, ai pat urdhruar t bhej atentat ndaj Jusufit disa muaj pas ardhjes s Jusufit ktu, por e zbuluam dhe e evituam... Ai ka urdhruar atentat, thoni ju? Po. Dhe ju nuk e keni denoncuar ose nuk u hakmort n asnj form kundr tij? ndrhyri me habi Shefi. Jo, nuk pranoi Jusufi. Edhe ne t tjert gjykuam se nuk sht n kompetencn ton pr t marr vendim kapital pr dnim t tij. Kurse, sa pr denoncim, nuk e kemi br, meq do t involvoheshim n mekanizmat tuaj q ndonjher vetm sa krijojn telashe. Si ka ndodhur? Mirani rrfej rastin me t gjitha detajet e tij. Domethn, ju dyshoni n Rezil Mejtepin? pyeti Shefi. Mendoni se nuk kam arsye!? Nse ai ka alibi do t gzohesha, sepse nuk dshiroj q dorasi t dal shqiptar, sado q kjo nuk e shkarkon
332

UDB-n nga prgjegjsia. Ndrsa dikush nga pjesmarrsit e takimit t parmbrmshm n Bernhausen duhet t ket qen informues pr lvizjet tona. N cilin dyshoni? pyeti Shefi. E kam piketuar njrin, por se them dot. Druhem se mos dyshimi im ndaj tij nis nga urrejtja subjektive q ndiej. Pastaj, kur patm shkuar n shtpi t Jusufit, gjetm aty nj mysafir t paftuar dhe t padshiruar, si e karakterizoi at Jusufi... Edhe pr t Mirani i rrfeu kryehetuesit Mayer gjersisht. Prse nuk e thoni emrin e t dyshuarit nga takimi n Bernhausen, pavarsisht arsyetimit q bt. Atij nuk i bni ndonj padrejtsi t madhe, sepse ne do t hulumtojm dhe, nse del i pafajshm, nuk do ti ndodh asgj. Kshtu ju kontribuoni n zbulim t dorasve dhe njerzve t prapavijs, q i kan ndihmuar ata pr t br kt krim. Ather, ai sht Nuri Syleviqi. Ia patm vn nofkn Qerosi, meq sht pa flok. Banon n Sindelfingen. Mbi baz dyshoni n Nuriun? Q kur e kam njohur, besoj n tetor t viti 1978, m sht dukur i dyshimt, fillimisht n baz t intuits, pastaj t sjelljeve. Kishte nj paraqitje t shtirur prej patrioti t flakt. Pastaj vreja se atij po i friksoheshin emigrantt q bashkbanonin n hajme t puntorve t Fabriks Mercedes. Ai ishte usta pr t prhapur dezinformata dhe pr t nxitur urrejtje e grindje. Parmbrm ishim n Bernhausen, t paktn dhjet veta, n banes te Murtez Kryebardhit. Pos Jusufit, Kadriut, Bardhit e meje, ishte edhe Nuriu, Fahriu, Nazimi, Shabani dhe t tjer. Pasi pam nj tvdram filluam diskutimin. Nuriu menjher bri nj pyetje provokative q na e drejtoi mua dhe Kadriut se prse po sabotonim shprndarjen e organit t tyre, Zri i Kosovs. Kjo pyetje kishte pr qllim q t dezorientonte bisedn pr t ciln ishim mbledhur. Ai duhet t ishte informuar nga Jusufi se ne do t mblidheshim pr t biseduar e pr t
333

vendosur pr bashkim tonin. Menjher Jusufi reagoi, meq iu duk provokative pyetja e tij. Reagimi i Jusufit ishte q n t shprndaheshim q andej. Kur dolm nga banesa e Murtezit, von pas mesnate, kishte rn mjegull e dendur. Ai po interesohej t dinte se ku po shkonim ne me Jusufin, Kadriun e Bardhin. Jusufi n prani t tij tha se Kadriu, Sulioti dhe un do t shkonim n shtpi t Jusufit. N baz t ksaj rrjedhe po dyshoj se ai duhet t jet informuesi i lvizjeve tona fizike. Pastaj edhe Bardhi na informoi se gjat javs s fundit kishte par njerz t dyshimt q silleshin rreth shtpis, kur kthehej natn. Ju falenderoj pr kt sqarim, tha kryehetuesi. Pas pak ai vazhdoi: T rikthehemi edhe nj her te Rezili. Cilin pat urdhruar Rezil Mejtepi pr t br atentatin ndaj viktims, Jusuf Grvalla? Ju lutem, nuk sht viktim, sht dshmor, u prgjigj Mirani duke e paraqitur n mnyr naive vlersimin e tij personal karshi nj polici gjerman. Varet nga kndvshtrimi dhe pozicioni. Por, ju lutem, prgjigjuni n pyetje, nse doni. Ai pat urdhruar nj bashkatdhetar me emrin Hysni G., t cilin ne e thrrisnim Vasil. Dhe, pr shkak se Vasili ka refuzuar ta zbatoj urdhrin, UDB-ja ka organizuar hakmarrjen kundr Hysniut. Ajo ka drguar nj tjetr UDB-ash me emrin Sadi Bakaj, i cili e ka drguar Hysniun n Kosov. Tani Hysniu gjendet n burg n Kosov dhe sht dnuar me dymbdhjet vjet heqje lirie. Ne tashm, n baz t t dhnave tona, kemi marr urdhrin pr arrestim t Rezil Mejtepit dhe gjat dits do t publikohet n mediat elektronike portreti i tij, meq deri tani nuk e kemi gjetur. Edhe kt skic do ta prpunojm n fotografi fantom (fotorobot) e pastaj do ta shtypim si trakt, t cilin do ta shprndaj policia. T shohim nse ka apo jo alibi. Pas nj pauze t shkurtr, t ciln kryehetuesi e shfrytzoi pr t
334

menduar nse duhej ose jo t vazhdonte me marrje n pyetje t Miranit, ai sqaroi se ksaj radhe kaq mjafton. Mirani ndrkaq po mendonte se, pavarsisht aftsis profesionale t kryehetuesit, nuk duhet t jet prkushtimi i nivelit pr ti kapur atentatort. Kishte rezerva se mos ishte thurur ndonj komplot n nivelet m t larta, meq pr vizit n Bonn ishte Ministri i Brendshm jugosllav, Hrleviq. Kt dyshim ia kishin prforcuar edhe lajmet se policia nuk i kishte bllokuar shpejt t gjitha rrugt q lidhnin kt fshat me rrugt kryesore, si di dhe mundet t veproj rndom policia gjermane. 5. Miranin e kthyen polict n shtpi t Jusufit, meq Heilbronni ishte rreth 15 km., larg dhe lidhjet e komunikacionit publik nuk ishin aq t shpeshta. N shtpi mbretronte atmosfer vetprmbajtjeje. T gjith tashm kishin dgjuar porosin e Jusufit q t mos i qanin e vajtonin, pasi kishin rn pr atdheun. Kjo porosi prcillej nga njri te tjetri, duke pasur burim t vetm bashkshortn e Jusufit, Dritn dhe vetkuptohej q porosia duhej t zbatohej si urdhr i prer. Ajo porosi vetvetiu po shndrrohej n qndrimin: kushdo q qan nuk duhet t rrij aty, sepse shkilej porosia q kishte ln Jusufi. Tashm, sikur po bhej gar se cili sht m i fort pr t respektuar porosin. Dardana, je mrzitur shum? e pyeti Rrahimi q mezi po prmbahej pr t mos shprthyer n vaj. Mrzitem, por meq ka shptuar xhaxhi Miran, jo edhe aq shum. Ky do t vazhdoj rrugn e babit dhe t xhaxhallarve, u prgjigj ajo duke mbajtur vshtrimin keqardhs drejt Miranit. Mbylle gojn edepsze dhe mos t ta dgjoj m kt prgjigje! ulriti Nuriu, t cilit po i puliteshin syt nga sikleti q i shkaktoi prgjigjja e Dardans. Ajo u habit nga kjo ulrim e tij, por syri nuk i bri vr. E
335

vshtronte pa lvizur qepallat, sikur desh ti thoshte: Cili je ti q ndrhyn n mesin ton n kt mnyr kaq vulgare e hileare!?. Mirani, i cili qlloi pran, u prmbajt pa shfaqur asnj reagim, sado q nj mendje e urdhronte q ta nxirrte Nuriun zvarr prjashta. Vshtroi Dritn pr t hetuar reagimin e saj. Ajo nuk shfaqi ndonj reagim. Bri sikur nuk e dgjoi. Drita e thirri me z t ult Miranin q t shkonte n kuzhin. Miran, vllai yn i dashur, edhe nj her ngushllimet e mia m t thella pr shokt q na lan! Edhe juve ngushllime dhe shokve lavdi t prjetshme! Un sapo erdha nga policia, ku u intervistova. Nuk pata rast t shiheshim prpara... Isha n spital, te Jusufi im i shtrenjt, q nuk e kam m, ndrhyri Drita. Po ndihem krenar pr ty q po mbahesh kaq e fort. Jusufi kshillo: N shtpin ton t mos derdh askush lot, pasi kemi rn pr atdheun! Un ia dhash fjaln. Q ather jam ngurtsuar... Qofshi t fort e faqebardh gjith jetn! bekoi Mirani. Vlla Miran, m fal q heshta kur Shoku Nuri i brtiti ashtu Dardans, por nga ai Udhheqsi n Turqi kam urdhr q Nuriut tia besoj drejtimin e ceremonis mortore n shtpin ton, sqaroi Drita me zrin q mezi i dgjohej. Domethn kshtu qenka puna! foli Mirani pa ditur se far duhej ti thoshte. M gjas mua nuk m paska mbetur vend ktu... shtoi Mirani duke u prmbajtur q t mos ia rndonte gjendjen Drits. Mos e thuaj kt fjal, t lutem, nga se je n shtpin tnde, sqaroi ajo me keqardhje. Do t prpiqem t mos i koris shokt tan, tha tjetri me z t zvargur duke i shtrnguar nofullat, por edhe atij maskarai duhet ti tre336

gohet kufiri deri ku mund t harbutrohet. ti bj urdhrit t Shokut Sabit, prndryshe do ta kisha nxjerr jasht. M erdhi rnd kur i brtiti gocs sime t vetme, q e kam yll. Kurse ty po t lutem si vllait q t durosh edhe ato q nuk durohen pr hir t shokve. Drita nuk mundi t vazhdoj m. Piu nj got uj pastaj pyeti: Si e kalove n polici? M mori n pyetje vet kryehetuesi Majer. Krijova prshtypjen sikur nuk jan gjithaq t interesuar pr t kryer detyrn si jan korrekt e preciz gjermant. Edhe un at prshtypje kam krijuar q kur u vonuan aq shum pr t ardhur n vend t ngjarjes policia dhe ndihma e shpejt, meq komshiu u ka telefonuar menjher. Mendoj se Jusufi do ta mbijetonte atentatin sikur n spital t mos kishte qen kujdestar nj mjek serb. Ai u tregua tepr neglizhent dhe nuk thirri as prforcime pr ndrhyrje serioze q t na e shptonte at. Dyshon se edhe ai ka qen pjes e ksaj makinerie vrastare? pyeti Mirani. Them se po, meq Jusufi ishte i fort. Vet iu prgjigj policve, se ishte UDB-ja ajo q i vrau. Pastaj gjat gjith rrugs pr n spital kemi biseduar. Pos t tjerave m tha: Nse dorasit jan shqiptar, mos u zbulofshin kurr!. M porositi q t kem kujdes pr mirrritje dhe mirdukim patriotik t fmijve... Ather un paskam gabuar, e ndrpreu Mirani, meq ajo po fliste ngadal dhe nuk e dinte nse e kishte ndr mend t vazhdonte. N polici deponova dyshimin pr Rezil Mejtepin si doras, duke ua treguar gjith veprimtarin e tij t mhershme. Kryehetuesi m njoftoi se e kishin lshuar urdhr-arrestin pr t, duke u mbshtetur n rastin e kapjes se Rezilit duke vjedhur postn ton. Edhe skicimi q kishin br specialistt i ngjante atij. E kishin punuar n baz t dshmis s komshi337

ut tuaj. Nuk di si ta kuptoj thnien e Jusufit: Nse dorasit jan shqiptar, mos u zbulofshin kurr!, si amanet apo si dshir!? As un nuk po e di edhe pse, sapo m tregove, pr kt po mendohesha. Gjithsesi, nse duhet vlersuar si amanet, ather un nuk e kam shkelur, nse doras sht vrtet Rezili, si po dyshoj un tani konkretisht dhe nse e vrteton hetuesia. U tregova gjermanve para se t informohesha nga ti pr dshirn e Jusufit, e cila tingllon si porosi ose si amanet. Nuk gjykoj dot n kt gjendje t kobshme nse ke vepruar drejt. Po komshiu a ju tregoi pr ato q kishte par, pasi kryehetuesi nuk m tregoi detaje nga rrfimi i tij? Vetm ai e ka par ngjarjen. N at koh kishte qen duke br gjimnastik n ballkon para se t flinte, meq e kishte shprehi si msues i sportit q ishte. Por, shikimin e tij prej rreth njzet metrave largsi e kishte penguar errsira, ndriimi i dobt i vendit dhe sidomos reshja e dndur e bors. Nuk ndihesh e bezdisur nse m tregon se prse doln shokt n at koh prjashta? pyeti Mirani. Pasi shkuat ju, filloi Drita, Jusufi e shoku Kadri u ngujuan n dhom t puns. Nuk kan dal derisa i kam thirrur t han dark. Jusufi m porositi q ta vonoj darkn. Disa her kam hyr sa pr tu uar aja, por, si e di edhe ti, n pranin time nuk flisnin gj. N tavolin kishin flet shnimesh, por ato tani i ka marr policia. Rreth ors nnt kam shtruar darkn. Pas darke shoku Kadri filloi t pinte aj, si e kishte shprehi. Jusufi im i dashur i propozoi t shkonin n kabin telefonike t fshatit pr ti telefonuar shoqes Sarand. Kadriu iu prgjigj se nuk ishte e domosdoshme. Jusufi kmbnguli se ajo do t shqetsohej pr mosshkuarje t Kadriut, meq ai duhej t dilte n pun n mngjes. Sa keq q nuk na qlloi telefoni n shtpi! Doln t tre pas ors dhjet, ktej nga
338

dera e tarass q t shkonin m trup te garazhi. Bora binte e dndur. Ne nuk ditm gj. Erdhi komshiu i alarmuar dhe na tregoi. Dolm. Shokun Kadri e gjetm t shtrir n tok pran ders se hapur t automobilit, n krahun e djatht. Fatziu ishte prpjekur t dilte nga makina. Bardhi kishte rn pa shpirt mbi timon. Jusufi ishte i ulur mbrapa dhe po gjmonte me z t prmbajtur. Tina solli nj batanije dhe e mbuloi shokun Kadri, meq mendonte se kishte t ftoht mbi bor. Un u ula pran Jusufit dhe e mbshteta mbi gjoksin tim. Plasa n vaj. Ai m pyeti pr shokun Kadri e Bardhin nse ishin gjall. Pastaj m tha preras: T mos jua dgjoj kush vajin sepse e kemi pr krenari t flijohemi pr Kosovn! Rreth gjysm ore u vonuan policia dhe ndihma e shpejt. N spital mjeku kujdestar qlloi serb. U tregua tepr neglizhent. Me vones bri operacionin, pa thirrur ndonj prforcim. Rreth ors tre t mngjesit duhet t ket ndrruar jet Jusufi... Drita u ndal pr t marr frym dhe nxori nj ofsham t thell. Tani ti seriozisht po mendon se kujdestaria e mjekut serb ishte pjes e skenarit pr t realizuar vrasjen, nse ndokush do ti shptonte atentatit? ndrhyri Mirani duke menduar se ashtu do tia spostonte vmendjen asaj nga goditja dhe prjetimet kaq t rnda. Ashtu mendoj sepse edhe surrati i tij mu duk surrat krimineli. Neglizhenca e tij m iritoi. M ka habitur vonesa aq e madhe e ndihms s shpejt dhe e policis, pavarsisht se qe koh shum e keqe dhe rrugt i kishte zn bora. M dukej sikur edhe zoti n ato aste t kobshme pr ne ishte n ann e krimit. Uroj t t rritn fmijt dhe t bhen si i dshironte Jusufi! foli Mirani me bindjen se po i jepte forc morale. Drita u prgjegj me nj z q mezi dgjohej: Faleminderit! Pr nj ast ra heshtja. Minut pas minute cingronte zilja e ders. Nga an e ans vinin bashkatdhetar duke ngushlluar njri-tjetrin me
339

shprehjen: Lavdi! Drita dhe Mirani vazhdonin t rrinin ulur n kuzhinn e vogl, pa ditur nse duhej t vazhdonin t rrinin si t nemitur aty apo t dilnin pr t pritur njerzit. Miranit nuk po i dilej, meq ende nuk i kishte kaluar hidhrimi nga reagimi arrogant i Nuriut. N kt gjendje, megjithat, vendosi ta pyeste Dritn: Si mundi t t urdhroj kaq shpejt ai udhheqsi nga Turqia, kur ju nuk keni telefon!? Ai nuk m telefonoi mua, por kur erdhi Nuriu m tha se e kishte urdhruar udhheqsi yn q ai ta drejtonte ceremonin mortore derisa t vij nj shok nga Kosova. Pastaj ai do ta zvendsoj Jusufin. Drita shpjegonte duke i trhequr fjalt zvarr ngase po i mungonte vullneti prkats. Po sikur t dal se Nuri Syleviqi ka gnjyer, t cilin me gjas ti nuk po e njeh, si nuk duhet ta njohsh as udhheqsin Sabit? ka t them un e shkreta? Jusufi at kishte udhheqs, prandaj tani m duhet ta dgjoj... Po nse del se vrtet Sabiti e ka urdhruar Qerosin Nuri kaq shpjt pa e njohur ai kt maskara, ather mundet q kemi t bjm me dika krejt tjetr, do t thosha tepr t dyshimt, sepse pr Nuriun kam shfaqur dyshim n polici se ka qen informator i dorasve pr ardhjen ton ktu... Mirani u ndal pr t hetuar reagimin e Drits nse po e kuptonte. T paa vlla, mos u nxito me t tilla dyshime, pasi un nuk jam n dijeni t formave tuaja t organizimit dhe nuk jua njoh mir as bashkveprimtart! Ti e di m s miri se sa sht rezervuar shoku Jusuf ndaj meje. M ka angazhuar kryesisht n pun praktike pr ta ndihmuar at, por nuk m ka informuar pr shtje t tjera. M fal, m vjen keq, por ne duhet t gjejm forc pr t prballuar pasojat dhe ndrhyrjet pas ktyre atentateve kaq goditse pr luftn ton lirimtare! tha tjetri. Mua m duhet t merrem me rritjen e fmijve. Nuk jam e pr340

gatitur pr tu ballafaquar me t tilla goditje e pasoja. T kuptoj, por vura re sesi Nuriu tani dhe ndonjri m von nuk do t rezervohen pr t keqprdorur gjendjen tnde. Un do ti nnshtrohem vendimeve t organizats, sepse kshtu besoj do ti mbetem besnike shokut tim t jets. Kjo nuk do t thot q n emr t organizats t keqprdoret ajo pr t shkatrruar at q e kemi formuar dje. Nuriu sht shmbulli m skandaloz q sht angazhuar kundr t gjith neve dhe nuk jan t pakt ata q kan dyshuar se ai sht nj informator i armikut, i infiltruar n radht tona. Ather do t prpiqem t jem m vigjilente ndaj sjelljeve t tij, tha Drita me nj lodhje q nuk jepte asnj mundsi pr t vazhduar diskutimin. Do t shohim si do t rrjedhin ngjarjet dhe besoj se nj angazhim yti pr t prballuar goditjet e tjera q vijn rndom pas atentatit politik do t t ndihmoj pr t prballuar edhe dhimbjen e madhe dhe vazhdimin me sukses t rrugs se dshmorve tan. T dy doln heshturazi nga kuzhina, sepse Sabrushi dhe grat e tjera donin t fillonin prgatitjen e ushqimit pr njerzit e shumt q po vinin nga ant e anve, nga Gjermania, Zvicra, Belgjika, Franca e shtete t tjera. 6. T mrkurn nga Kosova erdhi Xhalat D., i cili njihet vetm me emrin Xhafari. Ishte njeriu t cilin me padurim po e prisnin Drita dhe disa t tjer. At po e prisnin q t zinte vendin e Jusufit n organizat. Ardhja dhe paraqitja e par e tij qe tepr zhgnjyese, sepse ai stononte gjithanshm sa t bnte t ndiheshe i neveritur nga paraqitjet e tij, sidomos nga zri i tij shterrak. Xhafari, duke qen i kompleksuar pr t metat e tij natyrore, ndjeu
341

eufori pr rrolin q po merrte. Paraplqeu t rrfente se sa rnd e kishin goditur atentatet e shokve. Isha n mbltore n fillim t shtitores n Prishtin, n afrsi t Hotelit Grand, filloi t rrfente ai me z t grvishtur e t shterrur. Aty po haja akullore. Papritmas erdhi nj polic q e njihja dhe m dha lajmin pr atentatet Si, po haje akullore n mes t janarit n nj mbltore n Prishtin? ndrhyri i padurueshmi Miran, duke u habitur se si hahej akullorja dhe po mendonte se n koh t till n Prishtin nuk bhet fare akullore. Ndaj ktij far Xhafarit edhe m hert kishte shprehur dyshime, por t prmbajtura meq akoma nuk e kishte kategorizuar n skedarin e tij as si shrbtor t UDB-s, as si patriot t vrtet, si i kategorizonte ai njerzit me t cilt kishin t bnin. Xhafari gjat vitit 1981 ishte shpesh te Jusufi dhe ishte angazhuar pr ta ndihmuar at n prgatitje t Zrit t Kosovs. Pastaj shkonte n Kosov dhe atje nuk i ndodhte asgj, sado q nuk kishte praktikuar ndonj konspiracion pr t qen. Dhe tani rrfente se pr atentatin ishte informuar nga nj polic duke qen n nj mbltore n Prishtin. Prej atje vinte pa ndonj penges pr t trashguar vendin e Jusufit, sepse kshtu duhej t kishte vendosur udhheqsi Sabit. Miranin e provokoi mnyra se si e filloi Xhafari fjaln e tij, q m se paku i shkonte nj trashgimtari t Jusufit n at moment, prandaj nuk mundi t prmbahej pa ndrhyr. Disave, sidomos Nuriut, nuk u plqeu ndrhyrja e Miranit, kurse Xhafari ia hedhi nj vshtrim t egrsuar, por me vetprmbajtje pr t mos reaguar hapur aty pr aty. Xhafari vazhdoi rrfimin e tij me zrin q mezi i dilte nga gryka dhe mezi dgjohej: Un jam i kooptuar nga Udhheqsi pr t drejtuar organizatn n Evropn Perndimore duke e zn kshtu vendin e shokut Jusuf. Tani e tutje do ti nnshtroheni udhheqjes sime... Si urdhroni! ndrhyri prshpejtueshm Nuriu.
342

T tjer si Hafifi, Fahriu, Nazimi, Naili e Goni, q ishin t painformuar dhe t paprvoj organizative e pa ndonj prgatitje politike, vetm po vshtronin si t huatuar pa ditur se far qndrimi duhej t mbanin. Ata po i zgurdullonin syt t ulur rreth Xhafarit q po u imponohej si udhheqs n vend t Jusufit, pa qen n gjendje t vlersonin se far po nxirrte nga goja ai. Kurse, ujqr t regjur si tullaci Nuriu, Xhehili dhe ndonj tjetr e dinin se cilin rrol duhej t luanin n kuadr t lvizjes lirimtare, pas goditjes s rnd nga atentatet. Disa puntor q nuk po e kuptonin rrjedhn e ngjarjeve, i ishin nnshtruar inercis. Drita n ato aste po bisedonte me ca gra, t cilave u tregonte pr ngjarjen e kobshme. Ajo nuk po e dgjonte Xhafarin, po edhe sikur ta dgjonte, ishte prcaktuar ti prmbahej hierarkis organizative q po kurdiste Sabiti nga Stambolli. Ajo po mendonte t nxirrte veten n pah. Mos u ngutni! mori fjaln Mirani pasi npr kok po i kalonin nj mori mendimesh, sepse n ort e fundit para atentatit ndaj dshmorve tan, ne kemi marr vendime me rndsi dhe na duhet ti konkretizojm pasi t kemi kryer ceremonin e varrimit... Mir thot Mirani, - ndrhyri Xhafari hilear, i friksuar se po ta lejonte at, do ndodhte ta komunikonte vendimin, t cilin ve atij nuk e dinte njeri, ndrsa m vete thoshte: krkon ktu ky njeri, tashm i mundur, t cilit s shpejti do tia tregojm vendin ku e ka. 7. Nga mesdita organet prkatse shtetrore solln trupat e pajet t Jusufit, Kadriut e Bardhit t shtrir n arkivole. I vendosn midis dhome tre heronjt. U hapen arkivolet q familjart e shokt ti shihnin. Fytyrat e tyre ngjllore sikur po zbeheshin nga ledhatimet e atyre q su takonte t ishin fare aty. Secili sikur po bnte gar pr t mos qar, pasi Jusufi kishte ln amanet q t mos i qanin. Nnmadhja Ajshe pyeti: M tregoni, cili sht Djali i Nns, Kadriu, pasi jam plak e nuk
343

po shoh mir? Nna dshiron ti flas s pari atij. Mirani e mori pr krahu dhe e afroi te koka e Kadriut. Djali i Nns! nisi prajshm Nnmadhja, ti tani vrtet u br vllai i djemve t mi, i bijve t nns, pasi e dhe jetn bashk me ta pr Kosovn. Nna nuk t ndan asnjher nga djemt, bir i Nns! Sa nur i bukur t paska rn! Nnmadhja po ia ledhatonte lehtas faqet dhe u prkul e puthi n ball. Pastaj me radh prkdheli e puthi n ball Bardhin dhe u ul te koka e Jusufit. Bir i Nns! Sot po m dukesh m i bukur se kurr, sepse pr t vdekur pr Kosovn t pata lindur. Shiko, Biri i Nns! Nuk po t qajn as fmijt, pasi duan ta respektojn amanetin tnd. T past Nna! E praruar u bft Kosova q ka trima si ju! Nnmadhja heshti meq buzt e saj i vendosi mbi ball t Jusufit dhe t dy duar i mbante mbi faqe t tij. Fjalt prekse, po nga ato q ishin dgjuar nga epi legjendar, bnin q t pranishmit t prmbaheshin, edhe pse shpirti prbrenda u ziente pr tu shkrehur n vaj e dnesje. Mirani po shtrngonte nofullat duke shikuar sa shokt e shtrir sa Nnmadhen. Ai po e ndrydhte vajin q e kishte n gryk. Duhej respektuar porosia e Jusufit dhe krkesat e Nnmadhes. Pasi i ledhatoi fytyrat e shokve dhe i puthi n ball u ngrit dhe po qndronte pa lvizur si nj statuj. Pas pak te koka e Jusufit, Kadriut e Bardhit u afrua Xhafari. Mori pozicion gatitu dhe ngriti grushtin te koka e tij dhe me gjith fuqin e zrit, por q mezi e dgjuan t tjert, deklaroi: Sa t dal pranvera, me arm n dor do t dalim maleve dhe do tjua marrim hakun. Lavdi! Lavdi! thirrn t pranishmit me z t prmbajtur, pa pasur koh t mendonin pr llafet q kishte thn Xhafari. Mirani, q ishte tepr i vmendshm pr gjithka q bnte e thoshte
344

Xhafari, mendoi me vete: Si ia futka kot ky satrap!? Kush do t dal n male n pranver nse njerzit tani po friksoheshin t vinin pr vizit ngushlluese? Nuk i bhej tu besonte veshve se kishte dgjuar trashgimtarin politik t Jusufit... U mundua ta zhvendoste vmendjen por, si ndodh rndom, kur nuk e bn zap trurin prap t ikn mendja: Sikur m bjn mir shfaqje t tilla prej budallnjve, pasi ma shkundin vmendjen nga dhimbjet e shkaktuar nga vrasja e shokve t idealit! 8. Si me zor Mirani kishte shtypur e shumzuar nj informat nekrologjike pr Heronjt e rn. Kundr ksaj ishin Nuriu dhe disa t tjer. Por, meq ata vet nuk dinin t shkruanin, u detyruan ta pranonin sepse edhe ata mendonin se duhej t kishin dika t shkruar pr tua shprndar bashkatdhetarve. Pr kt pun u informa udhheqsi i ri Xhafar, alias Sknderi, t cilit nuk i erdhi mir pse e kishte br Mirani dhe urdhroi q herave t tjera gjithka duhet t bhej vetm me leje t tij. Miranit sesi po i vinte ta kundrshtonte brutalisht, por prmbahej se ishte n ceremoni mortore. T enjtn paradite postieri solli nj letr rekomande. Drita e mori dhe menjher informoi Miranin: Vlla Miran, kjo duhet t jet letra e fundit q ka shkruar Shoku Jusuf n jetn e tij dhe ta ka drguar ty rekomande. Meq ti nuk ke qen n banes, ja, u kthye prapa. Nse m lejon, dshiroj ta hap dhe ta lexoj. Po kshtu do dshiroja ta kisha nj kopje pr kujtim, meq gjith t tjerat i ka marr policia dhe nuk di kur do ti kthej! T pranishmit n dhom t ndenjs u befasuan pr t mir, kurse ata q tashm nuk merakoseshin gjithaq pr t kamufluar hilen, zgurdulluan syt nga smira. Dakord. Po prisja q kjo letr do t kthehej ktu, pasi pr t m pat
345

informuar Jusufi. Por, nse t pritet, dshiroj ta lexoj njher vet. Mirani e mori letrn n dor dhe si t ishte pergamen e vjetr, e hapi me kujdes. U nis drejt kuzhins meq nuk i plqente ta vshtronin gjith ato shikime kureshtare e hileare. Drita i shkoi pas dhe po prcillte lvizjet e kujdesshme t duarve t Miranit, duke ndier dika si zili se prse vetm Mirani kishte tani n duar nj letr origjinale t Jusufit. Sapo Mirani e hapi, filloi ta lexonte n heshtje: I dashur shok Miran! Me bisedn q patm n dasm, un n njfar mnyre u tregova i padrejt ndaj teje. Por, duhet ta kesh kuptuar q gjaknxehtsin time mund ta zbrazja vetm mbi nj shok me t cilin nuk kemi pasur kufij. Arsye pr t qen aq gjaknxeht mbase nuk kam pasur (...) E premte, m 15 janar 1982 Jusuf Grvalla Mirani nuk e zgjati m tej leximin, meq pa se po fillonin arsyetimet e Jusufit, t bazuara n hidhrimin e tij ndaj Kadriut. Shikoi Dritn dhe bri tia zgjaste letrn, duke e sqaruar: Drita, urdhro lexoje! Edhe kopje mund t bsh, nse m premton se nuk do t flassh me asknd pr prmbajtjen dhe as tia japsh ndokujt pa plqimin tim. Kjo sht letr q Jusufit ma ka drguar mua dhe prandaj sht pron imja personale. Besoj e kupton, nuk ke prse hyn midis shokve. Po krkoj t mos ia japsh askujt, sepse ktu ka pjes t prmbajtjes, e cila sht e kaprcyer, sidomos sa i prket hidhrimit t Jusufit ndaj Kadriut. Kjo do t mund t keqprdorej po tu binte n dor dashakqinjve. Shumka kemi sqaruar n dasmn e Kadriut e Sarands, gjithka sqaruam t dielen n mngjes, para agimit dhe shumka tjetr duhet t ken sqaruar vet Jusufi e Kadriu t dielen pasdite. Kurse kt letr Jusufi e ka shkruar, parandej, t premtn, prandaj prmbajtja e saj sht e kaprcyer. Ata kan vazhduar s bashku t hartonin
346

e konkretizonin vendimin q morm pr bashkim. N kt mision kan vazhduar t jen Kadriu bashk me Jusufin, pr t rn po s bashku n krye t ktij angazhimi. T falenderoj q po ma jep, pasi kjo sht vrtet pasuri jotja. Njherit t falenderoj pr besimin q po tregon, sado q nuk pate nevoj t m kshillosh q t mos ia jap askujt. Kurse midis jush nuk kam si hyj, sepse gjat ktyre m shum se dy viteve keni qen shok aq t ngusht, sa nuk mund t hynte askush midis jush. Jusufi i madh nuk ka pasur gjat ksaj kohe shok e bashkveprimtar m t afrt se ty. Drits i mbaroi fuqia pr t vazhduar bisedn, ngriti letrn me t dy duart dhe e puthi prajshm, pastaj e shtrngoi pr gjoks duke prshpritur: Loka ime!, dhe doli n drejtim t dhoms s gjumit. N mbrmje, pasi e kishte kopjuar, ia ktheu Miranit origjinalin. 9. N shtpi erdhi pr nj vizit kryehetuesi Volfgang Majer (Wofgang Mayer), i shoqruar me dy hetues t tjer. Jemi pr vizit t shkurtr, pr t dgjuar nga ju, nse keni ndonj informat ose ndonj shqetsim, tha ai. Kur bn t iknin, Ermiri, djali i vogl i Jusufit, q ishte rreth katr vjear, duke mbajtur nj revole loje n dor, iu drejtua Kryehetuesit: M dgjoni Zotri! O do zbulosh vrassit e babit dhe t xhaxhallarve, o do marr hak n ty! Ermiri ishte shum i zgjuar pr moshn q kishte. Fliste rrjedhshm gjermanisht, reflektonte nj simpati t shklqyer, gjithnj i qeshur. Kt moment ai kishte marr pamje e qndrim tepr serioz, pikrisht si nj burr. Kryehetuesi Majer zuri t qeshte me mendimin se fmijs duhet br qejfin. Por, atij ia ngriu t qeshurn Ermiri: Po ta jap besn e shqiptarit, po nuk kapt vrassit, kam pr t marr
347

hak ndaj Jush! Kt merreni seriozisht, pa pasur nevoj t ma bni qejfin mua, si fmij q po m trajtoni! Kryehetuesit i shkuan mornica npr trup e syt iu mbushn me lot. Nuk mundi t mbante m qndrim prballs me syt e Ermirit q nuk po i lvizte as epalla. Ai vettimthi u drejtua t dilte nga shtpia. Pas rreth nj ore u kthye srish, por tani, pr her t par ishte pa shoqrues. Sapo hyri sinjalizoi Miranin ti shkonte pas n kuzhin. Mirani nuk po e kuptonte gjestin e tij dhe as prse duhej t shkonte pikrisht n kuzhin. Ktu nuk kemi instaluar prgjues. Mos m keqkuptoni, Zotri Bruaj. Ermiri m ka vn n dilem t madhe: T mbaj prgjegjsin q kam ose t jap dorheqje. Un kam udhzim nga eprori im q t prqndrohem n hulumtimin e organizimit dhe veprimtaris suaj... Majer ndali fjalin n gjysm, sa se tha shkoqur se nuk duhej t angazhohej pr t zbuluar vrassit. Mirani e dgjoi me vmendje sqarimin e tij. Po mendohej t gjente fjalt q duhej ti thoshte, pasi paraqitja e tij iu duk tepr njerzore. Ai po shkonte drejt rrezikimit t karriers s tij, por edhe m tepr shokante i tinglloi urdhri i eprorve. M kuptoni, zotri Majer, vrtet nuk kemi ka t fshehim para jush. Gjith veprimtarin karshi jush e kemi legale. T fsheht e kemi vetm karshi survejuesve t UDB-s, sepse rrezikojm bashkatdhetart. Ju e dini sa bashkatdhetar jan arrestuar kur kan shkuar q ktej pr pushime n Kosov dhe akoma m shum nuk po guxojn t shkojn fare. Jam i gatshm tju jap t gjitha shpjegimet q ju interesojn pr veprimtarin ton. Sa pr krkesn e Ermirit, po besoj se nuk e keni vlersuar si krcnim. At nuk e ka msuar njeri. Ai ka nj dhunti natyrore t pjekuris s parakohshme, prandaj i ka thn truri i tij ato q jua tha juve. Ai shfaqi at krkes, n dukje krcnuese, i shtyr nga tronditja e tij e momentit, por do t bindeni edhe ju se ne nuk jemi hakmarrs, pasi kto jan atentate politike dhe hakmarrja q do t pretendonim sht lirimi i popullit nga ata q kan dhn urdhr pr kto atentate. Kshtu q ne
348

vetm luftn lirimtare t popullit ton do t mundohemi ta organizojm, meq vetm kshtu do t marrim hak pr shokt tan. Ju kuptoj, ju kuptoj. I kam parasysh t gjitha. Prandaj po vijm disa her n dit, jo q tju shqetsojm, por t informohemi nse ndokush ju shqetson. Jeni t lir t m telefononi n do koh edhe pr dyshimin m t vogl. Do tju lutesha t mos e bni publik urdhrin e eprorit tim dhe as t mos e komentoni, pasi do t m dmtoni rnd. N fund edhe nj her ju shpreh ngushllime t przemrta t gjithve dhe do tju lutesha t bisedoni me takt me Ermirin, q ta ndihmoni pr ta kaprcyer tronditjen q e ka goditur. Ja edhe kt okollat pr t si shnj e mirkuptimit tim. Mirupafshim! Kryehetuesi Mayer gjykoi t mos rrinte m gjat aty. Mirupafshim dhe ju jemi mirnjohs pr prkushtimin tuaj njerzor dhe profesional, u prgjigj Mirani duke ia zgjatur dorn pr tu prshndetur. I shtrnguan duart njri-tjetrit m fort se do her tjetr. U ndan. Kryehetuesi doli prajshm prjashta, ndrsa Mirani e prcolli deri te dera kryesore. 10. Atmosfera n shtpi t Familjes Grvalla sht e shumllojshme. Pr t goditurit rnd nga atentatet kjo atmosfer sht shumfish e rnduar. Pr trashgimtart politik t Jusufit e Bardhit, ishte tepr ngazllyese si t jetonin n ekstaz. Zgrdhirjet, vetknaqsit dhe vetbegenisjet i kishin t metalta, t prhimta, t uthulluara, sado q prpiqeshin ti fshihnin. Atentatet e br ndaj tre personaliteteve tashm po jepnin pasojat konkrete n mnyrn m t vrazhdt. Sjelljet dhe inskenimet e Nuriut, Xhafarit dhe ndonj tjetri afr tyre, t komanduar nga Sabiti, po rivrisnin shpirtin e atyre q kishin dhimbje t madhe, q qanin e krenoheshin n heshtje. Prdit po ndodhnin atentate ndaj shpirtit t tyre t plagosur. Trashgimtart vazhdonin t rrinin kok me kok, n mnyr
349

demonstrative e provokative, duke pshpritur se si do t duhej t vinin n sken prapsit e tyre t radhs. Nnmadhja e nemitur neveritej nga sjelljet e tyre. Edhe m shum neveriteshin Saranda, nusja e Kadriut, Hakani, bashkvendsi dhe miku i afrt i Kadriut, Mirani, shoku e bashkveprimtari m i ngusht i tre personaliteteve, tashm dshmor, q vazhdonin t qndronin n morgun e spitalit n Hajlbron, n pritje t lejes nga vrassit jugosllav pr tu bartur e varrosur n Kosov. Drita dukej e mpir dhe e hutuar nga mizanskenat q po i ndodhnin para syve t saj, t kurdisura nga trashgimtart politik. Ajo ndinte keqardhjet pr vjehrrn, pr nusen e Kadriut dhe pr gjith t tjert q vrtet kto vrasje i kishin goditur, por ishte e detyruar ti prmbahej hierarkis dhe disiplins organizative, meq po synonte t bhej kuadr n organizat. Babai i Kadriut mbante ballin e dhoms me biseda, duke br nj durim stoik dhe duke u munduar ti inkurajoj t goditurit. Ndonjher, si pr inat t trashgimtarve, bnte shaka n dukje marrashe. Isha fare i panjohur, tha ai kur i krkuan t fliste. Nuk m njihnin as n katundin fqinj. Kur ndodhi kjo vrasje, u bra i njohur. Me mijra erdhn pr ngushllim dy ditt e para, sa isha atje. Po ta kisha ditur se kshtu do t afirmohesha, do ta kisha vrar vet djalin tim dhe do tia kisha ln fajin UDB-s... Kur e dgjuan trashgimtart, gati sa nuk plcitn nga inati. Xhafari nuk u prmbajt pa thn: Qenka manjak e i matufosur! Po zri i tij i grvishtur nuk i shkoi n vesh Hakanit. Ndrsa Mirani sa nuk u ngrit ta nxirrte at zvarr prjashta. T goditurit mundoheshin t gjenin ndonj rast pr t ndenjur larg pranis se trashgimtarve, por kta shpirtkatran vigjilonin gjithandej. Nnmadhja fliste tepr rrall, m shum si rrjedhoj e neveris q po i shkaktonin trashgimtart, se sa nga goditja. Ajo po mbahej si t ishte Ajkuna e legjendave. Kur gjente ndonj rast t prshtatshm, sido350

mos kur aty nuk ishin trashgimtart, ajo thrriste Miranin pran saj pr t qar halle, si bn rndom nna me t birin n kso raste t rnda. Ajo i rrfente pr jetn e Jusufit e t Bardhit, pr peripecit e saja jetsore q kur ishte martuar dhe sidomos pasi ia kishin vrar bashkshortin, Bardhoshin fammadh. Rrfente pr meritat e vllait t saj n Pej q e kishte rritur e shkolluar Jusufin. Rrfente pr jetn e rnd t saj dhe t fmijve t tjer n Slloveni, pr mallin e madh q ndjente pr Jusufin, q e kishte ln tek i vllai i saj n Pej q t shkollohej. Bile, nuk nguronte ti rrfente edhe pr mrzin e tmerrin q kishte ndier kur, pas vdekjes s Bardhoshit, e kishin detyruar t martohej me nj kushri t burrit... Nnmadhja kishte krijuar besim e konfidenc ndaj Miranit duke u mbshtetur n intuitn dhe sensin e saj t rryer jetsor. Ndaj nuk hezitonte q ta pyeste se kush ishin kta t pacip q ia kishin uzurpuar shtpin e bijve t saj. Gjat ktyre bisedave, si mes nns e t birit, ajo ia merrte duart Miranit n duart e saja t regjura e t rrudhura. Kshtu bjn nnat kur ndjejn dhimbje t madhe pr t birin e cfilitur. Mirani kursehej ti rrfente Nnmadhs pr t gjitha, sepse dronte se mos po ia rndonte m shum gjendjen. Nnmadhja po i lxonte vet pothuajse t gjitha prapsit q inskenonin trashgimtart. I lexonte ajo n syt, tkurrjet dhe dron e fmijve t Jusufit, n cfilitjen drrmuese t Miranit, n strukjet e Sarands, babait t Kadriut, n trheqjen e nemitur t t res, Tins, bashkshortes engjll t Bardhit, i cili kishte lindur pasi ia kishin vrar babain. Prandaj Nnmadhja e kishte pagzuar me t njjtin emr. I vshtronte dhe ofshante, por edhe ofshamat i kishte t fshehta. Nuk dshironte ti knaqte trashgimtart kopuk. 11. N fundjav vrshuan qindra bashkatdhetar pr t shprehur ngushllimet dhe admirimin pr heronjt. Nuk erdhn sa parashikoheshin,
351

pasi kishte dal fjala se n Familje t Grvallajve ku mbahej ceremonia mortore ishin ca njerz q mbanin evidenc pr vizitort. Edhe kur nuk i njihnin i pyesnin pr emr e mbiemr, pr vendlindjen dhe i regjistronin ose i detyronin t shnoheshin n libr t zis me t dhna t plota personale. Bashkatdhetart kishin filluar t friksoheshin se do ta psonin kur t shkonin pr pushime n Kosov, prandaj nj numr i madh i tyre hezitonin t vinin pr vizit ngushlluese. Po n fundjav erdhn edhe shum bashkatdhetar nga Dyzeldorfi e rrethina. Klubi shqiptar Emin Duraku kishte organizuar udhtimin e tyre me autobus. N fund t vizits, kryetari i Klubit, Hajzer Lumi, iu drejtua Miranit: Urdhro, merri t hollat q kemi grumbulluar pr ndihm famijeve t shokve t rn. T lutem, ua jep grave t shokve t rn, sepse do t jet nj prforcim moral pr to kjo gatishmri juaja pr ti ndihmuar. Pasi i propozoi Hajzerit kshtu, Mirani thirri Dritn dhe Sarandn t pranonin ndihmat. Ja, ktu i keni ca ndihma simbolike q i grumbulluam pr ju shpejt e shpejt, iu drejtua me dhembshuri kryetari Hajzer, Drits dhe Sarands. Do t grumbullojm prap. Mos ngurroni, krkoni si nga vllezrit, se far ndihme tjetr ju duhet. Ju falenderojm nga zemra, i ktheu Drita me z t ngjirur si e zn ngusht. Ju dim si vllezr t gjithve, por mos u harxhoni, sepse secili keni hallet tuaja. Nuriu po vshtronte vngr e me hatrmbetje se prse nuk po ia dorzonte Hajzeri atij ndihmat financiare, meq ai tashm kishte uzurpuar plotsisht rrolin e bosit. Ai e dinte se Hajzeri ishte bashkveprimtar i Miranit. Drita, sapo e pa Nuriun q po shikonte vngr, menjher ia dorzoi t hollat. Ai ndjeu ekzaltim kur i pranoi t hollat, por nuk u prm352

bajt pa shfaqur cinizmin dhe harbutrin e tij: Sa pak paskan grumbulluar, flliqanat! N buzmmbrmje t asaj dite, Nuriu mendoi me vete: M erdhi n kuti tia bj nj kurth Miranit q ta przm q ktej. Ai mori t hollat q Hajzeri ia kishte dorzuar Drits, i futi n pal t jorganit n dhomn q e quanin dhoma e Miranit. Jorganin Pastaj Nuriu urdhroi djelmoshat e rinj t moshs 17 e 19-vjeare, Gonin e Nailin q ti shkonin prapa. U ngjit shkallve drejt dhoms s Miranit. Kur hyn brenda, mbylli me kujdes dhomn, sikur kishte t bisedonte me ta di tepr serioze. I urdhroi t uleshin n dyshek. Me djallzi bri sikur dshironte ti rehatonte duke ua vn jorganin q ata t mos mbshteteshin n mur. Kapi jorganin shkujdesshm dhe sapo e ngriti, nga palt e tij ra grumbulli i markave. U shtir si i befasuar. O bobo, jan kto t holla ktu, n dhom t hajdutit Mirani!? I paska fshehur n pal t jorganit t tij! Naili dhe Goni, t paprvoj, zgurdulluan syt kur pan t hollat q pikuan nga pala e jorganit. Baci Nuri, iu drejtuar Goni i shqetsuar, kush i paska fshehur aty!? E thash, Miran hajduti, tha tjetri q po shtirej sikur po befasohej. Kjo dhom dhe ky shtrat jan t Miranit. N kt shtrat fle vetm ai. Po si ia kan dorzuar kto t holla? i shikoi dhe nuk nguroi t konstatonte sikur fliste me vete: Po kto q kan sjell bashkatdhetart e Dyzeldorfit qenkan! I ka fshehur ktu pr t ikur me kto t holla kur do t errsohet. Paska dashur ti vjedh! Ruajna zot, edhe kjo na ka munguar! thirri Naili i befasuar dhe i egrsuar. Mir t na e bj, meq e tolerojm at kriminel t na sillet ktu npr kmb! thirri Nuriu. Patjetr do ta przm dhe them se sht pak ta przm. shtoi
353

Naili. Nuriu po e vshtronte dibranin Goni, duke i ln atij t kuptonte se e kishte radhn pr tu pozicionuar. Por Goni u prmbajt, ndoshta jo vetm pr shkak se ndinte admirim t madh pr Miranin. At e karakterizonte vetprmbajtja dhe nj inteligjenc e theksuar pr moshn prej 18-vjeari. Kishte koh q ishte trhequr n vete, meq shum paraqitje, sidomos t Nuriut e Xhafarit, e neverisnin. Por, as ndaj tyre nuk reagonte. Nuriu grumbulloi t hollat, i shtrngoi n grusht dhe pastaj, duke dal nga dhoma, i futi me kujdes n xhepin e brendshm t xhakets. Kt veprim e shoqroi me t folur, gjoja vetmevete: Ktu jeni t sigurta nga ai hajdut! Baca Nuri, harrove pr ka na thirre, iu drejtua Goni. Djali i Bacs, nuk harrova, por sht br e teprt t flitet. Pikrisht pr t biseduar pr sjelljet prej krimineli t hajduti Miran ju thirra. Tani e pat vet dhe mendoj se sht e teprt t bisedojm vetm ne. M von do ta thrrasim nj mbledhje t celuls, ku do t diskutojm e do t marrim vendime. Pa mbaruar mir fjalt, Nuriu doli duke prplasur dern me hidhrim t shpifur. Naili e Goni mbetn ulur dhe po shikonin njri-tjetrin. Nail, vrtet duhet ta ket br kt axha Miran!? iu drejtua Goni. Edhe po dyshon, more hajvan. Kjo sht dhoma e Miranit, ky sht shtrati i tij. Baca Nuri e njeh prej kohve Miranin, prandaj kishte ndrmend t bisedonte me ne pr keqsjelljet e tij. Tani Miranin e kapm me pel pr dore, si shprehet populli. Po prse na thirri pr bised pikrisht neve m t rinjve nga t gjith shokt? pyeti tjetri me habi. Sepse na do si t na kishte djem t tij dhe ne po na vlerson m s shumti. Ose sepse do t na keqprdor, ndrhyri Goni. Nuk m duket edhe aq burr i ndershm. Shum sjellje t tij po m neverisin.
354

 Mos ia le seri, shoku Gon! Pr mua nuk ka vend pr dyshim. Mirani i ka fshehur t hollat n pal t jorganit t tij q ti merrte sapo t errsohej dhe t ikte q ktej. Ather po dalim nga kjo dhom dhe po e vrojtojm Miranin nse do t vij ktu pr ti marr t hollat. Nse e zm n vepr un do ta godas me thik. Por, kujdes, t mos na hetoj. Agroni dhe Naili doln ngadal nga dhoma. U ndan pr t mos zbritur s bashku shkallve dhe pastaj n dhom t ndenjs u uln larg njri-tjetrit. Miranin e gjeten t ulur afr babait t Kadriut. Nuriu iu afrua Xhafarit q po rrinte ulur n knd t dhoms. I tha me z t ult: Shoku Sknder, po t thrrasin prjashta. Xhafari menjher u ngrit. Doln s bashku prjashta q t mos i dgjonte njeri. Shoku Sknder, t thirra pr t njoftuar se Miran kriminelin e zum n flagranc. Qet-qet po i tregonte pr rastin q kishte sajuar dhe n fund i propozoi: T thrrasim m von, kur t shkojn vizitort, nj mbledhje t celuls. T cils celul? e pyeti Xhafari. Celuln se organizats son, u prgjigj Qerosi Nuri. I paskeni ndryshuar emrtimet e hallkave t organizimit? Prpara flitej pr komitete. Edhe ashtu e thrrasim, por mua m plqen m shum emrtimi celul dhe n nj bised me udhheqsin ton t lavdishm, shokun Jusuf, kt emrtim e pata propozuar dhe ai m qe prgjigjur: Shoku Nuri, vendos vet, pasi ti do t bhesh kryetar i organizimit t bashkatdhetarve patriot t rrethit t Shtutgartit. Ather, informoji vetm antart e ksaj celule, si po e quan ti, q t takohemi n orn 22.00. Por, mos harro t m prezentosh si kryetar t komitetit t organizats pr Gjermani, pasi n kt post m
355

ka kooptuar Kryetari i Organizats son. E ke fjaln pr Shokun Sabit Katunriu q gjendet n Turqi? pyeti Nuriu duke dshiruar ti tregonte se kishte vn lidhje t drejtprdrejta me t. E njihke Shokun Sabit? pyeti me habi tjetri duke e ndalur t ecurit e ngadalshm pr tu drejtuar nga Nuriu q ta shihte n fytyr. Si jo, m ka telefonuar t hnn n mngjes dhe m ka urdhruar q ta drejtoj ceremonin mortore, derisa t vije ti nga Kosova. Nga e gjete lidhjen? pyeti Xhafari. Menjher pas takimit t tetorit, kur Kadriu sabotoi bashkimin. Q ather m telefonon rregullisht pr ti raportuar pr veprimtarin ton. Njherit m ka udhzuar far duhet t bj. u prgjigj Nuriu me vetknaqsi se kishte gjetur mnyrn pr t reklamuar e imponuar veten para udhheqsit Sknder. N rregull, po m gzon fakti se do t bashkpunoj me nj kuadr t devotshm, meq njerzit q kontakton drejtprsdrejti Kryetari yn jan sagllam. Ather, si e lam, thirri shokt q t mbajm mbledhje! Besoj nuk kam nevoj ta them se duhet t tregohemi revolucionar gjat marrjes se vendimit pr Miran kriminelin, i cili na sht br therr n kt ceremoni mortore. Pr kt i kam telefonuar sot Shokut Sabit dhe ai ka miratuar iden time, duke m kshilluar q t tregohemi vigjilent, pasi ai kishte t dhna se Mirani sht i rrezikshm. 12. Mirani gjat gjith kohs nuk lvizi nga vendi, me prjashtim t nj rasti kur shkoi deri n kuzhin pr t pyetur kunatn, Sabrushin dhe Vesmirn, nse e kishin prgatitur darkn. N fakt, Mirani ndinte keqardhje pr to, sepse ato nuk po i lodhte angazhimi i madh pr t prgatitur ushqimin pr shum njerz q vinin dhe pr bjerrakohs q rrinin aty sa pr tu ushqyer e pr t br prapsira, por m shum i lodhnin
356

prapsit q po i vrenin. U dhimbsej sidomos Nna Ajshe, Saranda, Tina dhe Mirani. Njher i than Miranit se do t iknin, pasi nuk po mund ta prballonin gjendjen, por ai i kshilloi t qndronin dhe t duronin, pr hir t shokve t rn, t Nnmadhes dhe t tjerve q vrasjet i kishin goditur rnd, por edhe pr inat t keqbrsve. Dhe ato e dgjuan meq e donin si ta kishin vlla e shkuar vllait. Sapo qe ngritur Mirani, Naili e Goni u shikuar mes vete, u ngritn pa rn n sy pr ti shkruar prapa. Kur Mirani u fut n kuzhin, ata, pr t mos rn n sy, bn sikur ishin ngritur pr tu marr me prgatitje t tavolins s ushqimit q ishte afr ders se kuzhins, n aneksin e dhoms s ndenjs. Mirani u kishte thn Sabrushit e Vesmirs q t fillonin ta shtronin darkn, pastaj ishte kthyer srish n vendin ku kishte qndruar i ulur m par. Naili e Goni u pan srish mes tyre dhe mbetn afr tavolin, tani duke u marr me shtrimin e saj pr ta br gati q t darkonin t pranishmit sipas radhs, s pari ata q ishin m t moshuar. Ata po habiteshin se prse Mirani nuk po shkonte n dhomn e tij, meq ishte br nat dhe, sipas Nuriut, ai duhej t ngjitej lart, ti merrte t hollat dhe t ikte q andej. Kur u krye darka pjesa m e madhe e njerzve u shprndan. Ata q gjendeshin n afrsi merrnin me vete mysafir, njerz t ardhura nga an t largta t Gjermanis dhe nga shtete t tjera, por q dshironin t ishin srish nesr aty. Disa t tjer nuk po iknin si herave t tjera. Kjo i bri prshtypje Miranit. N orn dhjet disa bashaktdhetar t rrethins s Shtutgartit u ngjitn lart n dhom t Miranit, pr t mbajtur mbledhje. Przgjedhjen e tyre e kishte br Nuriu. Merrnin pjes vet Nuriu e Xhafari, Fahriu, Nazimi, Shabani, Hafifi, Faziti, Naili dhe Goni. Nuriu e hapi mbledhjen: Po e hap mbledhjen e celuls s Shtutgartit me rrethin. N mbledhje na nderon me prezenc t tij shoku Sknder, udhheqsi i Komitetit pr Gjermani, i t cilin na e ka drguar Kryetari i Organizats son
357

nga Kosova. Me falni, un po dal jasht, pasi nuk jam antar i kurrfar celule, ndrhyri Goni q ishte m i riu nga t gjith, por edhe m i zgjuari. Pr Xhafarin asnjri nuk dinte se cili ishte ai n t vrtet. T gjith u pan me njri-tjetrin. Reaguan edhe Nazimi e Fahriu. As ata nuk ishin antar t nj celule, kryetar i s cils na qenksh Nuriu. Duke e par gjendjen, ndrhyri Xhafari: Shok, ndoshta nuk diti t shprehet shoku Nuri, por un i thash q t thrras shokt veprimtar t rrethins s Shtutgartit q t takohemi pr t biseduar pr gjendjen dhe pr detyrat q na dalin. Dhe, meq sht takim i lir, mund t propozoni secili se far do t bisedojm, q t kemi kshtu nj rend pr diskutim. Goni, meq ishte ngritur pr t dal, u ul srish duke thn: Meq sht takim i lir po rri nse mendoni se ju duhem gj, prndryshe shkoj, sepse un nuk i takoj ktij rrethi. Kam ardhur vetm pr ca dit, derisa t m vijn dokumentet q t shkoj te kushrinjt n Amerik. Dhe, nse mund t asistoj un, pse t mos asistojn edhe t tjer bashkatdhetar q i lam posht, e q sigurisht jan m t merituar se un pr t asistuar n kt takim t lir. Nuriu, duke ndier rrezikun se mos po fillonte nj diskutim q mund tia prishte planin, menjher e mori fjaln: Shoku Kryetar, nisi ai duke iu drejtuar Xhafarit, t propozova q t mbajm kt takim, sepse para katr orve zbuluam nj hajdut q kishte ndrmend t vidhte t hollat q kan dhuruar bashkatdhetart e Klubit Emin Duraku pr familjet e dshmorve. Prandaj e lus Nailin t na rrfej se si sht zbuluar hajduti. Nuriu u ngut tia jepte fjaln Nailit, ngase nuk ishte i sigurt se mos po degjeneronte tubimi n diskutimet pr prmbajtje t tubimit dhe pr kompetencn e tij. Trego vet, Baca Nuri! u prgjigj Naili.
358

 Fol ti Shoku Nail, pasi t gjith t njohin se je djali i shokut Isfort, i cili ishte shok i ngusht i dshmorit Jusuf, iu drejtua Nuriu marifetshm Nailit. Ather po flas, meq nuk po m pritet, sepse na ka ndodhur nj turp i rnd... Prit nj her shoku Nail, pasi ktu duhet t jet Axhi Miran! ndrhyri Goni. Xhafari urdhroi Hafifin t zbriste posht ta thrriste Miranin. Mirani bri t zinte nj vend n radht e t pranishmve, t cilt ishin ulur duke u mbshtetur pr muri, por Xhafari i bri me shenj t ulej prball. T ulm prball t gjithve!? Se mos keni ndrmend t m bni ndonj gjyq, u shpreh me t tallur Mirani. Zr vendin ku t caktohet! urdhroi preras Xhafari me z t grvishtur. Kush je ti t m urdhrosh mua? M sqaro, prndryshe t nxora prjashta! Ktu je n dhomn time! ia ktheu preras dhe duke shtrnguar nofullat Mirani, meq gjat gjith kohs po ruante nj urrejtje t theksuar ndaj Xhafarit. Shoku Miran, ulu t lutm, se shok jemi dhe t dgjojm far ka pr t na thn ky jabanxhiu q ende nuk po e njohim, iu drejtua Fahriu. Ather po ulem, por t keni kujdes n sjellje, sepse ka rrezik t zbrazt kupa q sht mbushur! bubulloi Mirani. Ky sht krcnim, u prgjigj Xhafari. Si ta marrsh, nse t shkon pr shtati, ta mbash me shndet! ia ktheu Mirani. Ju lutemi, lerini grindjet se mjaft na ka goditur armiku, prndryshe po ohemi! foli Shabani. Fol Nail, se ti e kishe fjaln! iu drejtua Nuriu.
359

 Shok, sot kemi zbuluar nj krim t rnd q e ka br ky far kapadaiu q po na shet tani ktu trimri, por q nuk i friksohemi fare. Nisi fjaln Naili me z m t ngritur se e kishte shtatin duke drejtuar shikimin drejt Miranit. Rreth ors gjasht, para katr orve, Baca Nuri na thirri n kt dhom mua dhe Gonin pr t biseduar. Ai kapi jorganin pr t na e vn pas shpine mua dhe Gonit, q t mos mbshteteshim n mur. Kur e ngriti jorganin, nga palt e tij ra dngu i t hollave q bashkatdhetart e Klubit Emin Duraku ia kishin dorzuar atij q tua prcillte familjeve t dshmorve. Bashkatdhetart e atij Klubi nuk e dinin se kompetent pr t pranuar t hollat sht caktuar vetm Baca Nuri, kurse ky hajdut qllimisht nuk u ka treguar, se nuk sht kompetent pr t pranuar ndihma financiare. Kjo dhom sht e ktij kapadaiu, ky shtrat dhe jorgani gjithashtu. Ai, n vend q ato t holla tia dorzonte Bacit Nuri, i ka fshehur n pal t ktij jorganit ktu, q ti vjedh m von. Kaq kisha, urdhroni e gjykojeni. N dhom u dgjuan ca klithma habie. T gjith ia kishin drejtuar shikimin Miranit, ca me keqardhe pasi e njihnin si shok prej kohsh, kurse ca me inat. Edhe Mirani po e prballonte shikimin e tyre duke i shikuar me radh. Meq po insistohet t m bhet gjyq i montuar, t paktn do t m lejohet t flas pr tu mbrojtur, para se t shqiptohet dnimi... nisi fjaln e tij Mirani me qetsi t habitshme. Edhe ke fytyr t mbrohesh? ndrhyri Xhafari. Mos m ndrhyn mor fytyr bajg, se nuk t krkova ty leje t flas! Vazhdoi fjaln Mirani duke shprehur krcnimin drejt Xhafarit. Po flas vetm pr hir t disa shokve q njihemi nj koh t gjat. Prandaj, kini durim e m dgjoni. E para, sot nuk i kam pranuar un t hollat e askujt. T hollat e bashkatdhetarve t Dyzeldorfit, kryetari Hajzer ia ka dorzuar Drits dhe ajo pastaj ia ka dorzuar ktij far Nuriut, q ju po i thoni baca dhe
360

shoku Nuri. Pr kt le t thirret t dshmoj vet Drita. E dyta, Nuriu i ka futur vet ato t holla n pal t jorganit tim dhe pastaj ka thirrur Nailin e Gonin, gjoja pr t biseduar me ta n kt dhom, me bindjen se t dy respektohen si djem t padjallzuar dhe si trima adoloshent. Kur i ka urdhruar t uln, Nuriu, gjoja pr respekt ndaj tyre, ka kapur jorganin q tua qes atyre prapa shpine q t mos mbeshtetn n mur. Por, nuk e ka kapur t paluar si do t duhej, por pr nj cepi q t bien t hollat nga pala e tij, ku i ka futur vet ky dinak. Dhe, natyrisht, duhet t ket br koment: E shihi djema, kto jan t hollat q bashkatdhetart e Dyzeldorfit ia kan dorzuar Miranit. Ai i ka fshehur n pal t jorganit t tij q ti vjedh kur t bhet terr. Tani Qerosi maskara e dinak, kur keni ardhur ktu pr t m br gjyq t montuar, jorganin nuk ia ka dhn askujt, por e ka mbajtur pr vete q t mbshtetet, i knaqur se ka kurdisur skenar t zgjuar. Kaq sa pr fillim, pastaj varet nga biseda. Shoku Fahri, shko thirr Dritn t dshmoj pr t hollat e bashkatdhetarve t Dyzeldorfit. Fahriu u ngrit menjher, i gzuar se shoku i tij i kahmotshm, Mirani, po mbrohej logjikshm. Xhafarit iu nxiros akoma m shum fytyra e tij bajg, ndrsa Nuriut po i lviznin syt sa andej kndej dhe kishte filluar s dridhuri. Heshtja ishte e rnd tunxh. T gjith, her shikonin Mirani e her nga dera kur do t vinte Drita. Xhafari e Nuriu uln syt prtok, meq e dinin se do tu zbulohej komploti. Goni ishte skuqur dhe vetm her pas here ia hedhte syt Miranit. Vllezr ju paa, mos m bezdisni pr t marr pjes n bisedimet tuaja, pasi jam e drrmuar nga mrzia e lodhja, u drejtua prgjrueshm Drita, sapo u paraqit n der. Na fal, nuk t thirrm pr t marr pjes n kto bisedime, por vetm t na tregosh se kujt ia dorzuan t hollat bashkatdhetart e Klubit Emin Duraku, pasi na ka lindur nj keqkuptim i vogl, iu drejtua Mirani.
361

 Po ti vlla Miran e di. Kryetari i Klubit ti zgjati ty. Ti i the q sht me njerzore tua dorzosh bashkshorteve t shokve. Pastaj Kryetari i Klubit mi dorzoj mua. Ato menjher ia dhash n dor shokut Nuri, duke e porositur q ti regjistronte si ndihma nga Klubi shqiptar Emin Duraku. A sht kshtu shoku Nuri? pyeti Drita. Nuriu kishte ulur kokn dhe nuk po i bhej ta ngriste, meq e kishte futur ngusht. Prse nuk po prgjigjesh, shoku Nuri? Aman, m tregoni far po ndodh ktu!? Mos na bni kahre, se mjaft na ka goditur Serbia!? prfundoi prgjrueshm Drita. T lutem, na fal se t shqetsuam, kaq patm! iu drejtua Mirani. Drita mbeti mbshtetur n der duke vshtruar pjesmarrsit e tubimit, t cilt, kush duke e shikuar at me dhmshuri, kush duke mbajtur kokn posht, po heshtnin. Shoqja Drita, kemi urdhr nga udhheqsi i Organizats pr ta przn Miranin q ktej, meq sht element destruktiv, iu drejtua me z, t cilin pos q e kishte t grvishtur e t shterrur nga natyra, tani po i prdridhej nga frika dhe mezi po kuptohej. T lutm, shoku Sknder, mos na turproni. Miranin e kam n vend t vllait. Ktu ku jeni, i kemi thn dhe do ti themi dhoma e Miranit. Ka qen shoku e bashkpuntori m i ngusht i Jusufit, prandaj mos bni gabime q do t na turprojn. Pasi shqiptoi kto fjal duke iu dridhur zri gati si n vaj, Drita u largua. Pr nj ast ra heshtje e rnd. Ti, komplotist mashtrues, deshe t m shprdorosh duke m marr n qaf e duke me turpruar pr jet t jetve? Iu drejtua krcnueshm Goni Nuriut, i cili po vazhdonte t mbante kokn ulur. Urdhro, jep tani sqarime! Prndryshe... Do t kalojm n nj pik tjetr... e ndrpreu Xhafari Gonin, me taktik q t kaprcente kt znk, meq u kuptua se Nuriu u zbulua katrciprisht si inskenues i ktij komploti.
362

 Prit zotrrote, se nuk mund t kalosh kaq leht n pik tjetr, pasi kjo pik q po provon ta kaprcesh duhet ti bie dikujt n kok, apo ndoshta je edhe ti bashkkomplotist!? iu drejtua vendosmrisht Mirani Xhafarit. N pranin tnde nuk kemi pse t diskutojm m pr kt pik. Ti dgjove vendimin e Organizats son, prandaj mund t na lirosh tubimin, u prgjigj Xhafari. Un zotrrote nuk do t dal, sepse ksaj dhome i thon akoma dhoma e Miranit. Dhe, dgjo mir, do tju duroj derisa t kryhet varrimi, pastaj do t flasim si do ta meritoni. Kurse sa pr at vendim, nse vrtet nuk sht marr nga ti, u thuaj urdhrdhnsve t shkojn n pidh t sams bashk me ty dhe ata q t mbshtesin ty, mor surrat krimineli! Mos u bni kaq t pacip duke keqprdorur gjendjen e mortit q e kemi! Mirani mori frym thell pr t pritur reagimin. Kishte frik mos po e humbiste durimin, pasi ishte bindur se shtabi i UDB-s q kishte urdhruar atentatet, tani kishte dhn urdhr q t provokohej Mirani pr t br ndonj hata ndaj provokuesve. Jo vetm ti, por as ajo kurva, q ju po i thoni Bule, nuk jeni t dshiruar t qndroni m ktu, foli Xhafari. T gjith t pranishmit hapen syt n drejtim t Xhafarit, pos Nuriut q vazhdonte t mbante kokn ulur, pothuajse midis kmbve. Sikur pjesmarrsit nuk po u znin bes veshve far dgjuan. Prse sht kurv bashkshortja e nderuar e Kadriut? ia drejtoi Mirani Xhafarit, duke ruajtur qetsin e jashtme, t ciln prbrenda pothuajse e kishte humbur. Sa spo eksplodonte. Ajo kurv e drguar nga UDB-ja i ka qitur shokt n prit, u prgjigj Xhafari, q po ngjante me shum n nj krm se sa n njeri. Pa na e zbrthe edhe kt komplot, se si i keni sajuar detajet!? Nuk jam ktu para UDB-s q t prgjigjem n pyetjet e tua, tha
363

Xhafari. Mor kriminel i drguar, do t sqarosh apo do t ta dredh qafn si t gjelit!? e krcnoi Mirani, i cili po shtrngohej pr tia mbrthyer fytin. Tashm Mirani kishte fituar siguri se pos ndrhyrjes pr ti ndar nuk do ti hidhshin t tjert. Dihet, nisi t prgjigjet Xhafari, q kishte humbur davan, Kadriu ka ln orarin kur do ti telefonoj kurvs s tij. Ajo ka informuar vrassit pr orar dhe pastaj vrassit kan zn prit. Dgjo, kriminel i shpifur, po flas pr hir t pjesmarrsve t tjer, t cilt i ke mashtruar duke uzurpuar rrolin prej trashgimtari t Jusufit, prndryshe me ty do t kisha komunikuar ndryshe, nisi fjaln e tij Mirani i cili u ndal pr t hetuar mendimet e pjesmarrsve. E para, ti nuk duhet t ofendosh dshmort tan duke i quajtur shok, pasi ata nuk kan qen asnjher shokt e tu. E dyta, Kadriu i ka telefonuar Buls pr her t fundit t shtunn n mesdit nga Dsseldorfi. Kemi udhtuar me automobil te banesa e Murtez Kryebardhit, ku kan qen duke pritur Jusufi, Bardhi dhe disa q jan ktu e t tjer q nuk jan ktu. Nga banesa e Murtezit, ku kemi ndejur deri pas mesnate, Kadriu nuk ka telefonuar. Meq aty e prishi ndejn ky komplotisti q nuk po ka fytyr ta ngre m kokn (Mirani drejtoi gishtin drejt Nuriut), kemi udhtuar me dy makina nga Bernhauzeni deri ktu. Ktu nuk ka pas telefon. Kadriu, normalisht, sht dashur t ishte n Zvicr t dielen n mbrmje, pasi t hnn n mngjes sht dashur t dal n pun. Meq kan vendosur ta konkretizojn vendimin q morm pr bashkim, ka anuluar udhtimin. Nga q nuk kan pasur telefon n shtpi, si ka informuar Drita, me insistim t Jusufit kan vendosur t shkojn n kabin telefonike t fshatit pr ta informuar shoqen Sarand pr mosshkuarje t Kadriut. Si jua thot truri, sa sht logjike q burri ti tregoj gruas se n ciln or fikse do tia bj telefonatn tjetr, kur telefonin e kan n banes t tyre? Ja, mor kriminel, sa primitiv t doli edhe ky skenar q keni sajuar pr t
364

br atentat moral e politik ndaj shokve q e psuan me jet t tyre n atentatet fizike dhe jo vetm ndaj tre shokve, tashm heronj kombtar, por edhe ndaj pasuesve t tyre t vrtet. Pastaj, ti mor fytyr bajge e thar, ke akuzuar Kadriun se ka faj n kt vrasje, pse ai ka ardhur ktu. Kt fajsim ia ke shfaqur disave q jan ktu dhe kan kurajo t dshmojn tani, po q nevoja. Po t logjikoja me mendsin tnde perverse, ather do duhej fajsuar Jusufin, pse na ka ftuar dhe Kadriu sht vrar n buk t tij. Mjaft me kto krime tuat se t bj q t mos ket mundsi t t laj as hoxha! Tani kt lloj takimi e shpall t mbyllur dhe ti, kriminel, dhe Nuriu maskara mu shporrni nga syt se do tju nxjerr zvarr nga dhoma ime! Po ua trheq edhe nj her vrejtjen, q t mos ofendoni e provokoni derisa ta kemi br varrimin. As Jusufi nuk t ka pas shok e as bashkveprimtar ty, si m kan informuar shokt. Bile pat ndrprer marrdhniet me ty, por kur ai t przinte nga dera, ti i hyje me zor nga dritarja, si po vepron tani, pasi nuk po respekton vendimin e Organzats son q t ikesh prej ktu! iu kundrvu Xhafari me mendim se kishte gjetur argument t fort pr tju kundrvn suksesshm Miranit. Edhe kto spekulime i keni prtypur dhe jam i informuar. Mund q Jusufi nuk m ka ndier pr shok dhe ajo ka qen e drejta e tij. Mua nuk m ka interesuar shum t gjurmoj kt ndjesi konkrete t tij. M ka mjaftuar ndjesia ime ndaj tij dhe bashkpunimi yn i ngusht. Un at e kam ndier pr shok. Mendoj se nuk mund ta mosh pr shok dike q nuk e ndjen, gjegjsisht q nuk t jep dashuri reciproke shoqrore. Por, e gjith kjo nuk ka rndsi pr momentin. Ne na kan njohur e lidhur angazhimi yn patriotik. Un nuk e kam filluar veprimtarin patriotike pasi jam njohur me Jusufin dhe pr hatr t Jusufit, por pse t till ndrgjegje kam pas. Sigurisht as ai. Keqkuptimet e rastit dhe ndrprerjet e bashkpunimit kan qen n natyr t puns, pasi ne nuk kemi pasur mendsi moniste, q njri-tjetrit vetm tia miratonim mendimet,
365

propozimet e veprimet, si ndodh n organizimet homogjene, njmendsore, q sht karektistik e sekteve dhe e partive komuniste, t cilat ndrydhin pluralizmin e mendimit. Se nuk ka pasur bashkveprimtar dhe bashkpuntor me t ngusht se mua, q kur ai sht detyruar t arratiset, kt mund ta dshmojn disa t pranishm ktu, q i kemi pas bashkveprimtar q n fillim. Sigurisht, nuk po e mendoj Qeros maskarain, i cili na sht qasur me hile, fillimisht mua, por e refuzova, pastaj Jusufit. Ai e qasi kt far satrapi n munges t prvojs praktike politike e organizative dhe n munges t prvojs pr t njohur informatort e UDB-s. Dhe, si rrjedhoj e dezinformimeve q i bnin kategoria e ktij dhe jotja, ka ndodhur q ai t m keqkuptoj dhe t ndrpres bashkpunimin prkohsisht, por srish i kemi rikthyer marrdhniet e ngushta, kur jemi sqaruar se t trett po na prajn. Kshtu i ndodhi edhe me Kadriun, pr shkak t Rrobaqeps anadollakut, t cilin ju po e fryni si Kryetar t Organizats suaj. Por, ja q ne u sqaruam pr nj mori t inflitruarish, prandaj Jusufi na thirri q t takohemi t shtunn dhe t marrim vendime, pr t cilat ti, soji dhe sejment tu, as q dshironi t informoheni, e lre m ti respektoni. Zatn, kjo ka qen arsyeja kryesore pr atentatet ndaj shokve, tashm dshmor, q t pasojn me kto atentate q po bni tani ti dhe Rrobaqepsi me sejmen t komanduar e t mashtruar, gjoja n emr t organizats q e udhhiqni, por q nuk po duket gjkundi se ekziston. Dhe kam parandjej se do t bni atetantate edhe m t rnda, pasi UDB-ja do tju drgoj prforcime. Besoj se t shpjegova mjaft, nse dshiron t kuptosh. Urdhro, po pate fytyr t flassh! iu drejtua Mirani Xhafarit, i cili kishte ulur kokn pothuajse deri t herdhet. O un, o ti, n kt shtpi! pshpriti duke u ngritur Xhafari. Un po se po, nse do t mund t mbrohem nga atentati q ju mund t m kurdisni, pasi ju ka ardhur keq, pse kam shptuar. Ktu do
366

t jem derisa t bjm varrimin, pastaj do t shohim. Ti, po pate fytyr, shporru q ktej se vrtet nuk e ke vendin ktu! ia prplasi Mirani i lehtsuar. U ngrit brof n kmb dhe shkoi posht n dhom t ndenjs, duke ln t tjert q po ngriheshin zvarr zvarr, si gjysmkufoma. Atyre tashm nuk po u flitej. 13. Nnmadhja e thirri Miranin ti ulej pran. Pse m dukesh kaq i egrsuar, bir i nns? Asgj, Nnmadhe, nuk kam asgj, u prgjigj Mirani. Edhe pse jam plakur, nnn se mashtron dot dhe nuk duhet t m mashtrosh, as edhe kur mendon se ma shton dhimtn, tha Nnmadhja. Patm nj kuvendim me disa kopuk q po i thon vets trashgimtar t Jusufit. M than se duhet t iki nga kjo shtpi, u prgjigj shkurtimisht Mirani, i detyruar tia tregonte t vrtetn. Ti si u prgjigje, djali i nns? U thash, pr t gjall, derisa ti varros shokt, nuk iki. T past nna, mir qenke prgjigjur! Po t kishe pranuar t zhburrroheshe nga t paburrat dhe nga t panjerzit, ather do t duhej t m merrje me vete, sepse nga dita n dit po bhem edhe un m e huaj n shtpi t djemve t mi. Tani nna po e merr vesh se pas vrasjes s djemve t nns, po duan t vrasin edhe luftn pr liri, po duan ta vrasin Kosovn, por nuk kan pr ta vrar, sepse nna ka me mijra djem e ika, jasht e n Kosov, q do ta vazhdojn rrugn e djemve t nns, Kadris, Jusufit e Bardhit. Mbahu djali nans, mbahu se ta kan tha krahun shokt q ti vran! Miranit iu mbushn syt me lot. Nuk po u zinte bes veshve nse po dgjonte kng nga epi i kreshnikve apo nga nj Nnmadhe reale q pushtuesi ia kishte vrar dikur bashkshortin dhe tani t dy djemt.
367

 Shko flij, bir i nns! Po m duken sikur syt e tu po lotojn. Un nuk dshiroj t t shoh t ligshtuar, bir i nns... Mirani u ngrit duke i trhequr duart prajshm nga duart e saj, meq po i vinte keq t qante para saj. Shkoi n tualet dhe qau me dnes. Pastaj u ngjit n dhomn e tij pr t fjetur. Kishte kaluar prplasje t rnda, m t rnda sesa ishin n gjendje t bartnin shpatullat e tij. T nesrmen, (e hn, 25 janar), pasdite erdhi pr vizit t shkurtr kryehetuesi. Ai takoi Miranin. Jemi t shqetsuar pr nj bised q keni pasur mbrm n dhomn tuaj, prandaj na duhet t caktojm roje pr t ty, ose t t strehojm n nj vend t sigurt. Sili sht mendimi juaj? Un do t qndroj ktu pa truproje derisa t kryhet varrimi, edhe sikur kiameti t bhet. Nga kta komplotist e provokator q ishin mbrm n at bised nuk kam frik, kurse ju, besoj, do kujdeseni t na ruani prjashta. Ather nuk po marr ndonj vendim konkret, por kini kujdes, sepse biseda e mbrmshme ishte alarmante, sado q akoma nuk e kemi analizuar tamam. Ju falnderoj pr prkujdesjen tuaj. Si urdhroni, kt e kemi pr detyr. Tani kam nj vshtirsi pr tia kontestuar para gjyqit alibin zotri Rezil Mejtepit, vazhdoi kryehetuesi. Kam vizituar familjen e motrs s tij, ku ai pretendon t ket qen gjat nats s krimit. Dhndri dhe motra jan prgatitut mir pr t dshmuar se at nat Rezili e ka kaluar natn aty, por nga biseda q bra m fmijt e motrs se tij, msova se ata nuk e kishin par Rezilin pothuajse nj vit. Tani m lind vshtirsia, meq fmijt nuk i lejon ligji si dshmitar. Do duhej t gjenim bashkautorin e krimit... Gjith kohn kam menduar, ndrhyri Mirani i padurueshm, se cili duhet t ket qen shoqruesi i Rezilit, por nuk po e gjej dot. E kam diskutuar kt edhe me bashatdhetar. Po m vijka keq q nuk
368

paske mundsi t sigurosh prova pr Rezilin, sado q e paske krijuar bindjen prmes nipave t tij se ai nuk ka alibi, por q ata nuk i lejuaka ligji t dshmojn, edhe kur fmijt jan shum her m t sinqert se t rriturit. Zotri Bruaj, a keni edhe ndonj shqetsim konkret gjat ceremonis mortore? Jo aq serioz sa pr t krkuar ndihmn tuaj, tha Mirani. Sapo kryehetuesi shkoi, nna Ajshe e thirri Miranin ti ulej pran. H loke, pat naj lajm gjermani? pyeti ajo. Mirani i tregoi nns Ajshe pr bisedn q kishte pasur me kryehetuesin. Edhe un, moj loke, jam me menim t Jusufit. Nana nuk ka qejf, bile pr tgjall tim, me u zbulue, se dorasi asht shqiptar, se ja qet nj marre tmadhe popullit ton. Jo loke, t gjith popujt e robruar kan mercenar, shrbtor e spiun q i shrbjn pushtuesit. Por, t vjen turp kur dgjon t lavdrohen shbtort e pushtuesve, si po flasin e shkruajn me krenari historiant tan, se kaq e aq vezir, sadriazem e pashallar i ka dhn populli shqiptar imperatoris otomane. U t past lokja, sa larg t paska shkue mendja, po na i kemi tani n Kosov pushtetart q bajn gara mes vedit se kush po i shrben ma mir Beogradit. Bile Jusufi m thojke se ka shkrimtar, poet, gazetar q bajn gara midis tyne se kush po shkruen ma mir pr Tit qenin dhe pr sundues tjer t Beogradit. Dro m na lshue toka, i pata than Djalit tNans e ai mu gjegj se shpejt po na vjen liria. 14. T premtn e 29 janarit, avokati i angazhuar njoftoi se kishte marr refuzimin definitiv nga konsullata jugosllave pr krkesn e tij q Jusufi, Kadriu e Bardhi t varroseshin n Kosov. Mirani dhe bashkatdhetar
369

t tjer bn takim dhe vendosn ta bnin varrimin n Shtutgart, m 5 shkurt. Gjendja ishte rnduar dhe organizimi rreth varrimit ishte vshtirsuar. Megjithat, ia doln t bnin takim t shtunn, m 30 janar. Ata q ishin t pranishm tashm kishin filluar t klasifikoheshin vetvetiu si t krahut t Jusufit, t krahut t Kadriut dhe t Miranit me shok t tij q trajtoheshin si t asnjrit krah. N takim po diskutohej pr t lshuar njoftimin pr varrim dhe pr t caktuar se kush duhej k t njoftonte edhe gojarisht. Mirani u ngarkua t informonte bashkatdhetart n Gjermanin Perndimore e Veriore, n Belgjik, n Franc e n shtetet skandinave, meq secili e dinte se ai kishte m s shumti kontakte. Pastaj Xhafari shtroi pyetjen konkrete: Kush do t mund t gjente lidhje pr t informuar Njerkun e Jusufit e t Bardhit, Galipin n Suedi? Asnjri nuk u prgjigj, meq u mungonin kontaktet e njohjet. Mirani shprehu gatishmrin e tij, sepse donte t mos e informonte at, i cili q gjith atyre ditve nuk kishte ardhur pr ngushllim, sado q duhej t kishte dgjuar, si t gjith shqiptart. N vazhdim filloi t diskutohej se kush do t bnte fjalimin prmorts q do t lexohej te varrezat. T gjith u shikuan mes tyre pr t pritur se cili do t paraqitej vullnetarisht. Mirani po vetprmbahej pr t vn n sprov se cili nga t pranishmit do t dinte ta shkruante at fjalim. Meq u vrejt se nuk po paraqitej askush dhe nuk po bhej nga asnjri propozimi pr ndonjrin, Mirani shfaqi gatishmrin. As Xhafari nuk kundrshtoi, sado q talenti pr t shkruar nuk i mungonte, por pr biografi t dshmorve nuk ishte i informuar. Ai tashm nuk po e merrte guximin pr t kundrshtuar Miranin, meq e shihte se ai po mbante hidhrim t theksuar ndaj tij dhe kishte frik se mos rastsisht po e psonte ndonj t rrahur nga ai. N vazhdim u shtrua shtja se kush duhej ta lexonte fjalimin prmorts. Srish ra heshtja. Fahriu propozoi Gonin, me mendimin se ai po mbante qndrim neutral dhe nuk do t kontestohet nga asnjri. Ha370

kani, bashkvends dhe ithtar i Kadriut, q kishte statusin e kandidatit n OMLK, me profesion traktoristi n Kosov, ndrsa n Zvicr puntor vozits, ia bri pyetjen domethnse Fahriut: A nuk po t duket tepr i ri Goni dhe m duket se edhe zrin e ka si z fmije? Nuriu propozoi ta lexonte Xhafari, por ai vet nuk pranoi me arsyetim se nuk i shkonte oratoria pr fjalime. Ai nuk deshi t thoshte se zri i tij ishte tepr defektoz. Prfundimisht u pajtuan q ta lexonte Goni. Pasi i biseduan edhe ca detaje teknike e prfunduan takimin. Mirani me ndihmn e Sarands t dielen e prpiloi fjaln prmortse dhe ia dha Gonit. Me at rast e kshilloi ta ushtronte leximin dhe vetprmbajtjen gjat deklamimit t asaj fjale gjat varrimit. Pas takimit Nnmadhja thirri Miranin ti ulej pran. Ju dgjova gjat mbledhjes. Gati t gjitha punt t mbetn ty. Por pse e more prsipr t informosh Galipin n Suedi? Nnmadhe, e mora prsipr q ta thrras, pasi nuk e kisha ndrmend ta thrrisja, tha ai. E pse nuk do q ta thrrassh? Sepse nuk duhet thirrur ai faqezi q nuk ka ardhur tash e dy jav pr ngushllime, edhe pse ka marr vesh pr vrasje t Jusufit e Bardhoshit, si kan dgjuar gjith shqiptart e ksaj bote. T past Nana, ma preu menja se ti e more prsipr pr t mos e thirr... 15. T hnn pasdite Mirani vendosi t shkonte n Bochum. Ngjarja e kishte rnduar s teprmi dhe e kishte t domosdoshme nj shkputje nga ajo atmosfer e ngarkuar. M vete kishte romanin Prisja e komitve t Sulejman Krasniqit, t cilin ia dha t dilen Fahriu. Vendosi t udhtonte vetm me tren, se po t udhtonte me ndonj bashkatdhetar me makin do ti duhej t bisedonte gjat rrugs dhe kshtu nuk do t shkputej
371

nga atmosfera e fjalt e atyre ditve. N trenin komod mundohej ti shprendronte mendimet nga ato q kishte prjetuar e dgjuar gjat gjith atyre ditve t llahtarshme. E kishte t vshtir. Nxori nga anta romanin q t lexonte. Romani kishte prmbajtje t prafrt me tv-dramn Grsheta lufte, prandaj po e lexonte aty-ktu. Ndalonte te fragmentet q ia trhiqnin vmendjen, ku kishin t bnin me skenart e xhandarmris serbe kundr Azem e Shot Galics. N ato skenare xhandarmria kishte angazhuar edhe njerz t afirmuar shqiptar, si ndonj hoxh, kryeplak e t ngjashm. Bile kishte manipuluar edhe ndonj bashklufttar t tyre. Mirani po mendonte se serbt vetm sa e paskan prsosur veprimtarin, meq skenart e athershm me t tanishmit po i dukeshin pothuajse t ngjashm. N fund t romanit, me prmbajtje goxha romantike, heronjt dilnin fitimtar edhe kundr atyre skenarve t prkryer t xhandarmris, sado q prjetonin goditje t rnda. Pasi e mbaroi shfryu me vete: Falemnderit Sulejman, po m duket sikur kt roman e paske shkruar enkas pr mua, q n kto aste t bhem i fort dhe i zgjuar pr t prballuar goditjet q po mi bn Beogradi prmes shqipfolsve q po imponohen si patriot e si trashgimtar politik t Jusufit. Kur arriti n stacionin e Bohumit, rreth ors 22.00, i telefonoi Renats, i bindur se tek ajo do t pushonte m mir, do t darkonte, t lahej e ndrrohej. U gzua kur e gjeti n banes. Vendosi q para saj t tregohej sa m i prmbajtur, meq ajo ishte shum sentimentale. Ngushllime nga thellsia e shpirtit tim! iu drejtua ajo duke e shtrnguar fort n kraharor. U informova nga mediat gjermane pr vrasjet e kobshme t shokve tu. Tu kam hidhruar pse nuk m ke telefonuar, kurse un nuk dija ku t t gjeja. Doja t t ngushlloja dhe t informohesha pr gjendjen tnde shpirtrore. Kam telefonuar te familja e vllait tnd dhe mora vesh se edhe kunata Sabrush ka qen gjith kohn atje. Ti, si gjithnj, m anashkalon e m injoron, shprfill ndjesit
372

e mia, prandaj nuk t bie ndr mend t m telefonosh. Erdha pr t pushuar dhe jo pr t dhn llogari pr keqsjelljet e mia ndaj teje, e ndrpreu Miranu. M fal, nuk dsha t t krkoj llogari. Desha t t qortoj pr injorimin q po m bn. Edhe un kam t drejt t ndaj me ty vuajtjet e hidhrimet e tua. Kur ti m privon nga kjo e drejt sigurisht q hidhrohem. Thua ti q nuk kam t drejt ta shfaq hidhrimin tim? T lutem, lerm t qet! Ndihem i sfilitur, tha tjetri lodhshm. T kuptoj, e shoh si je katandisur. Ra heshtja. Renata po ia frkonte duart me dhimbshuri. Asaj tashm po i rrokulliseshin kokrra t mdha lotsh npr faqe. A po zbulohet se kush e ka br kt vrasje kriminale? Policia ka br nj arrestim pr t cilin duhet t kesh dgjuar n lajme. Por, sikur kam nj si shqetsim se pushteti i ktushm nuk sht i prkushtuar vendosmrisht pr t kapur vrassit. Ndoshta pr shkak t ndonj marrveshjeje ndrinstitucionale me strukturat prkatse policore t Beogradit. Mos more, dyshon q qeveria jon bka edhe t tilla marrveshje kriminale? M bhet se ndonjher e tepron me dyshime nga m t llojllojshmet, edhe t atilla q nuk duket t ken logjik brenda. Kto dyshime ndaj strukturave tona shtetrore nuk mund t qndrojn. Prndryshe, un do t revoltohesha... Revoltohu, po deshe. Kot. Mundet q ktu qeveria nuk i kontrollon plotsisht shrbimet e ashtuquajtura sekrete, meq ato fuqizohen n aso prmasash, sa t manipulojn edhe me qeverin. Ato shrbime bjn marrdhnie me struktura t ngjashme t Beogradit. Shefat e tyre shoqrohen, korruptojn e dezinformojn njri-tjetrin dhe prandaj, n situata t tilla mund t tolerojn edhe atentate t ktij niveli. sht prfolur se pjestar t RAF-it po strehohen n Jugosllavi dhe ata kan gjetur prkrahje atje. Bonnit mund ti interesoj bashkpunimi me Beogra373

din pr ti kapur ose pr ti vrar ata. Q ta prfitoj Beogradin pr kt, mbase i kan br ndonj kundrshrbim! Sapo bri vizit Ministri i Brendshm i Jugosllavis... T lutem, mos u zgjat n kt drejtim se nuk po t prcjell dot. Jan frekuenca q antenat e mia nuk i njohin. Un do t thosha se ju si emigracion po gaboni q po bni jet t izoluar. Sikur i ndjeri Jusuf t ishte shoqruar me koleg gjerman t profesionit, me shkrimtar, me kngtar, me gazetar ather ata do t kishin protestuar tani kundr ksaj vrasjeje makabre. Ky aktivizim e shoqrim do t ishte mas preventive q shrbimet sekrete t mos merrnin vendim pr ta vrar, pasi edhe shteti yn do ta kishte mbrojtur m seriozisht, n mos pr tjetr, pr t evituar kritikat q do t pasonin. Tani askush nuk po proteston, meq askush nuk po e di se personalitete jan vrar. Asnj gazetar ktu e n Zvicr nuk e di se jan vrar koleg t tyre. Edhe mediat kan informuar shkurtimish, duke ngritur shum dilema. Vetm gazetari i TAZit, q ti e ke mik, ka shkruar m gjersisht e m objektivisht. Renata u ndal paksa e vetknaqur se kshtu po zhvillonte bashkbisedim t nivelizuar. Tani po priste prgjigjn e radhs nga Mirani. Them t drejtn m duhet t pranoj se shfaqe mendime interesante. Por, e do q ne nuk i kemi nga dy energji dhe nga dy koh q t angazhohemi pr lirimin e popullit ton dhe njkohsisht edhe n jetn mediatike, kulturore e politike ktu. Ne nuk po kemi energji t mjaftueshme q tju dalim zot angazhimeve tona kombtare, prandaj nuk po na tepron koh pr t tjera angazhime. E sheh, un q nga marsi nuk kam mundur ti dal zot prgjegjsis sime n Lidhjen e Studentve dhe jam shkputur pothuajse trsisht nga jeta studentore. Do t pranosh lutjen time q kto bisedime ti vazhdojm nesr, pasi sonte t duhet pushimi? Nesr m duhet t shkoj n Untergruppenbach, meq vazhdojn ceremonit e ngushllimeve derisa ti varrosim shokt.
374

 Them t pushoje nja dy-tre dit!? Se bj dot, meq nuk mund ti l vetm nnn dhe fmijt e Jusufit, babain e Kadriut, miqt e bashkveprimtart... T kuptoj, prandaj nuk ke nevoj t arsyetohesh m gjat. Tani nj pyetje t drejtprdrejt: Ku po e gjen gjith energjin e nevojshme q ti prballosh goditjet dhe tronditjet kaq t rnda? Hm, po psoj goditje t njpasnjshme, sa po m bhet ti harroj goditjet e tronditjet q psova me rastin e humbjes s shokve. Ndonjher po rndohem aq shum sa po e ndhem fatkeq prse nuk jam vrar edhe un bashk me shokt. UDB-ja nuk e ka pasur pr synim vetm mnjanimin e tyre fizik, sepse at mund ta bnte edhe m hert. Ajo ka prgatitur terrenin q, pas atentateve fizike ndaj shokve, t bj atentate t njpasnjshme politike ndaj lvizjes son patriotike. Sa pr konkretizim, q t kuptosh m leht, ta zm, ka pasur raste kur kan ardhur bashkatdhetar nga Kosova dhe kan shprehur habin kur m kan par aty. Ata kan treguar se n Kosov UDB-ja ka prhapur dezinformata pr gjoja karakterin tim t ult, duke prekur nervin e ndjeshm t popullit ton. Paskan thn se un gjoja kam br atentatin pr tia marr gruan Kadriut dhe tani qenkam zhdukur diku me t. Pastaj, n ceremonin mortore na jan imponuar individ q vetn e quajn trashgimtar politik t Jusufit. Ata po sajojn skena e po bjn provokime aq banale e aq skandaloze, sa po m mrzisin q kam shptuar nga atentati fizik. Gati sa nuk harrova t t shpjegoj se ti m pate br nj shrbim t madh kur ma pate dhuruar, kujtoj n fillim t vitit 1978, dramn Jeta e Galile Galileut, te Bertolt Brehtit. Kur e lexova m prvetsoi tej mase. Pastaj e rilexova disa her, sa q shum pjes i dija pr mendsh dhe t bezdisja duke ti recituar, duke improvizuar talent prej aktori. Si e di, u ndjeva i detyruar ta prktheja n shqip, me bindjen se nuk ishte prkthyer deri ather. E postova n adres t Ndrmarrjes pr prhapje t
375

Librit n Tiran. Meq nuk mora prgjigje, droja se ka prfunduarn dosjen q duhet t ken formuar pr mua Sigurimi, si i thon policis politike n Republikn e Shqipris. Mirani ndaloi pr t hetuar nse Renata po vazhdonte t shfaqte interesim pr t dgjuar, apo po shtirej sikur sht e interesuar. Mos qofsha n lkurn tnde! Sa po m vjen keq pr ty! Uroj t gjesh forc shpirtrore e mendore pr t prballuar kt gjendje kaq t rnduar! Uroj t kesh sukses si Galile Galileu dhe t mos e psosh si Xhordano Bruno! T falnderoj! Mirani mendoi se m nuk duhej t vazhdonte me diskutime rreth atentateve. N kt prfundim erdhi duke menduar se t till mesazh transmetoi Renata me prurimin q i bri. 16. M 5 shkurt, n varrezat e qytetit t Stuttgartit po vinin shqiptar nga t gjitha ant. N vendtubimin ku ishin edhe arkivolet e Jusufit, Kadriut e Bardhit po formohej kortezhi dhe po radhiteshin kurorat. N ball doli Bajraktari, veshur me rroba kombtare t Rugovs s Pejs. Ai mbante n gjysmshtiz flamurin kombtar. Numri i pjesmarrsve duhej t ishte vetm rreth 600 vetave, meq t tjert ishin friksuar t merrnin pjes. Gjat atyre ditve UDB-ja kishte lshuar njerzit e vet pr t prhapur friksim pr ata q do t merrnin pjes. Mirani sinjalizoi Bajraktarin q t nisej drejt varreve t hapura. Rrugicat dhe rregullimi i varrezave ishin mrekulli m vete, sa t bnin ta dshiroje vdekjen sa m par midis atij rregulli, harmonie e gjelbrimi aq prvetsues. Kortezhi i gjat, radhitur tre nga tre e diku edhe katr nga katr veta, lvizi pas Bajraktarit dhe pas Jusufit, Kadriut e Bardhit n arkivole, t mbuluar me flamuj. Vetm individ t autorizuar mund t fotografonin e incizonin kortezhin.
376

Pasi arritn n vendvarrim, Mirani sinjalizoi Gonin se e kishte radhn pr t lexuar fjaln prmortse. Ai iu afrua dhe po i rrinte pran. Goni filloi s lexuari. Mezi po dgjohej vetm nga ata q ishin m afr. Pasi lexoi ca rreshta ia plasi vajit. T gjithve po u vinte keq pr t dhe t shumtit filluan t qanin bashk me t. Mirani fillimisht hezitoi ta deklamonte fjalimin, por nuk e zgjati, meq mendoi se duhej t kaprcehej ajo gjendje. Shrngoi nofullat pr tu zotuar se do tia dilte ta deklamonte deri n fund. Bashkatdhetar t dashur, nisi ai fillimisht pa e shikuar tekstin e shkruar, Jusufi yn i dashur ka ln porosi q t mos i qajm, sepse kan rn pr Kosovn. N vazhdim filloi t deklamonte fjalimin e shkruar, por jo me gjith zrin e fuqishm q kishte ai, pasi mendoi se nuk po i shkonte rastit e vendit. Me t prfunduar filloi ti dridhej zri, por mori frym thell dhe u zotuar se nuk do t shfaqte ligshtim para armiqve q i mendonte se ishin t pranishm. Kjo i dha atij forc q ti dilte n fund. Pas mbarimit t fjals, stafi teknik gjerman bri varrosjen. Shum t pranishm filluan t ngushllonin Miranin. Ndonjri me z t ult i thoshte gjat prqafimit: T lumt q na nxore faqebardh! Nn Ajshen po e mbante Mirani pr krahu dhe po ktheheshin me hapa q i trhiqnin zvarr-zvarr drejt daljes nga varrezat. Ku do shkosh tani, djali i nans? Mezi e shqiptoi pyetjen Nna Ajshe. Prse po ma bn kt pyetje, Nnmadhe? ia bri ai. Hm, mor djali i nans, mos kujto se pleqnia m ka matufosun. T gjitha i kam pa nsyt e tu. E di nana. Ti nuk ki ma vend n shtpin e bijve t mi, q tani i rehatova nn tokn gjermane. Aty po komandojn kopukt e hileart. Por, ti e di gjithashtu se tani as nana nuk ka ma vend aty. Ishalla vijn koh ma t mira pr ne!...
377

T dy iu hodhn n prqafim njri-tjetrit dhe mbetn ashtu pr disa aste, si t ishin shndrruar n statuj. Mirani shkoi n ish-shtpin e Vllezrve Jusuf e Bardhosh Grvalla, paketoi plakat q kishte n ish-dhomn e tij, u prshndet me fmijt dhe grat e shokve me keqardhje t madhe dhe iku q andej duke mbajtur kokn prapa pr t par shtpin derisa i humbi nga shikimi. Ditve n vazhdim Mirani nuk u kthye m n at shtpi dhe as mori vesh se kur dhe si e lshuan Gjermanin dhe ku shkuan grat dhe fmijt e Jusufit dhe Bardhoshit. Trashgimtart politik t Jusufit, Xhafari me sejmen, kishin vendosur ti izolonin ata nga Mirani. At e digjte malli sidomos pr fmijt e Jusufit, me t cilt kishte pasur nj afrsi t madhe.

378

KAPITULLI VII E diel, 16 maj 1982. Mirani sapo u takua me Xhabir Shatorin. Vendtakimi: Parku buz Liqenit piktoresk t Gjenevs. Ai pr Miranin mbante pseudonimin Bacaloku, kurse pr ndonj tjetr Halili. M t till pseudonim ia kishte prezantuar jav m par Hakani. Mirani dshironte t dinte se cili ishte ai me t vrtet, meq tashm po luante rol t madh n Lvizje. Gjat prezantimit Hakani i kishte thn se kt shok e kishte drguar OMLK-ja nga Kosova pr t drejtuar OMLK-n n Perndim (e cila as q ekzistonte, po t kihet parasysh fakti se simpatizantt dhe kandidatt pr antarsim nuk mund t quhen organizat). Pas atentatit Hakani po prpiqej t luante rolin e trashgimtarit politik t Kadriut, prafrsisht si po bnte Xhafari q uzurpoi vrazhdsisht rolin e trashgimtarit politik t Jusufit. Kta t dy dukeshin krijesa qesharake, meq kostumet e Jusufit dhe t Kadriut u binin tepr t mdha. Kt prgjegjsi Hakani e ushtroi derisa erdhi Xhabiri. Mirani qe habitur kur dgjoi Hakanin ta thrriste at Bacalok, meq vet Hakani ishte ku e ku m i moshuar se tjetri. N Kosov ky epitet rndom prdoret nga vllai i vogl kur i drejtohet me nderim vllait m t moshuar. T kam thirrur n kt takim, filloi bisedn Xhabiri, t t informoj se dje bm marrveshje pr bashkim. N bisedime un prfaqsova OMLKn, ndrsa Xhafari prfaqsoi Lvizjen q e kan themeluar m 17 shkurt. Me kt rast themeluam Lvizjen pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi (LRSSHJ). Pata dshir t ta uroj kt fitore s pari ty, si veteran i veprimtaris patriotike e lirimtare n mrgat. Xhabiri pushoi duke ia zgjatur dorn dhe duke e vrojtuar reagimin e Miranit. Edhe ai bri t'ia zgjaste dorn, por iu duk sikur dora nuk po ia dgjonte komandn, ndaj u detyrua ta rikomandonte dhunshm.
379

 Urime kt fitore dhe dalshim faqebardh! tha Xhabiri duke ia shtrnguar fort dorn tjetrit. Dora e Miranit nuk iu prgjigj me t njjtin shtrngim dors entuziaste t t parit. Ajo tani po i gjasonte nj gjymtyre t shkputur nga trupi. Falemnderit, urime edhe ty! prshndeti Mirani me gjysmzri dhe vazhdoi: Nuk mund t quhet bashkim, por bashkngjitje OMLKs, pseudobashkimit t 17 shkurtit n Stamboll. Megjithat, a mund ti di detajet e ktij bashkimi? Kemi prgatitur komunikat dhe sot do ta bjm publike. Domethn, pr detajet e bashkimit un duhet t informohem si gjith t tjert, sado q n fillim the se m ke thirrur n takim pr t ma uruar mua t parit, si veteran q m muake!? M dshir do t t informoja, por u morm vesh q t mos informojm asnjrin m shum sesa thot komunikata. E kuptoj... Mirani nisi t mendoj nse duhej t shtonte gj tjetr n kt drejtim. Xhabiri e hetoi hezitimin e Miranit, ndaj shtoi: T kuptoj. Q nga vrasja e shokve ti ke qen i persekutuar nga Xhafari me sejment e tij. Bile, patn shkuar aq larg, sa fillimisht t akuzuan edhe ty pr bashkautor t vrasjes. Ktu e tutje nuk ke prse shqetsohesh, meq t kam marr un n mbrojtje.Dhe njra nga pikat e marrveshjes s bashkimit t djeshm thot q asnjri nga antart e subjekteve t tjera nuk guxon t shpif e t prflas m kundr teje. Xhabiri u ndal pr t br rivlersimin e Miranit nse e kishte knaqur me kto sqarime. Tjetri ishte pa asnj shprehje dhe dukej sikur nuk kuptonte gj nga ato q po i thoshte ai. Pikrisht si nj torollak. H, he burr, thuaj dika! iu drejtua Xhabiri. t them, mor Bacalok? Jam br t ma qaj hallin Rahoveci, si thon nga ana jon. Vrtet paskeni marr vendim t favorshm pr mua, nse e keni marr,por dyshoj n keni marr vendim t mir pr Lvizjen ton.Nuk ke prse mban sekrete ndaj meje.Un i di se si dhe far vendimi sht marr n Turqi,m 17 shkurt dhe kush e ka marr at vendim.Gjithashtu,po rezul380

ton se ti vetm sa ia paske bashkngjitur OMLKn asaj, i thnin organizat, q sht formuar n Stamboll. Mirani u zu n mendime nse duhej t vazhdonte t konkretizonte gjithka q kishte t bnte me kto komplote, apo t taktizonte edhe ksaj radhe. Vendosi t mbante qndrim taktik prej naivi pr t pritur koh m t favorshme q tu kundrvihej m hapur komplotistve Sabit, Avdyl, Xhabir e Xhafar, si po i vlersonte pr momentin. Thuaji t gjitha, pse ngurron? Fundja, jemi shok t idealit, ia preu dilemat i pari. far t them, un q e humba kt betej. M anashkaluat fare ju q nuk kishit t bnit aspak me organizimet tona n Perndim. sht hera e katrt q takohemi dhe bisedojm. T kam informuar pr t kaluarn ton dhe sidomos pr bisedimet dhe vendimet pr bashkim. Po e strprsris n mnyr telegrafike: T pata informuar se n muajin gusht t vitit t kaluar Jusufi, Kadriu dhe un patm vendosur ti bashkonim t tri organizatat n Frontin pr Republikn e Kosovs. At vendim na e dhjeu Rrobaqepsi n tetor. Me at rast ai qe sjell n mnyr barbare ndaj Kadriut. Gjat muajve n vazhdim Jusufi e Kadriu ndrpren bashkpunimin,madje Jusufi i qe hidhruar aq shum Kadriut, saq pr kt shkroi edhe n Zri t Kosovs.. N dasm t Kadriut e Sarands u sqaruam. Me nismn e Jusufit u takuam m 16 janar, nj dit para atentateve t kobshme. N agun e 17 Janarit rivendosm themelimin e Lvizjes pr Republikn e Kosovs.Ndodhn atentatet. Na u vran shokt n krye t detyrs, si praktikohet t thuhet. Pasuan komplotet njri pas tjetrit, duke kulmuar me vendimin q morn ata n Turqi, u thnin prfaqsues, m 17 shkurt. Erdhe ti nga Kosova si prfaqsues i OMLKs dhe ia bashkngjite organizatn tnde asaj q qe formuar n Turqi. Mirani pushoi pr t vzhguar Xhabirin nse i kishte folur shum dhe mund ti hidhrohej. Meq ai po priste duke u shtirur se po dgjonte me vmendje, ky e pyeti: Jan t vrteta kto q ti thash?
381

 Po, kshtu m ke informuar. Po pastaj? Si, po pastaj?! T duket se e ke prfaqsuar denjsisht OMLKn? Domethn kaq ngushtsisht menduake ti? Ngushtsisht po t duket? Erdhi nga Prishtina oficeri i UDBs, Avdyl Prapashpina, u takua me Rrobaqepsin e Xhafarin n Turqi dhe formuan organizat sipas shijes se tyre pr t mos thn sipas ndonj porosie. Asaj organizate ti ia bashkngjite OMLKn pa marr parasysh t kaluarn, pr t ciln duhet t t ken informuar edhe Hakani e Saranda, si t kam informuar edhe un. Domethn, ti je kundr vendimeve q morm dje? Mirani kt e kuptoi si krcnim. Kur Xhabiri e informoi pr vendimet e djeshme, edhe pr vendimin pr t mos shpifur m kundr tij, q i qe dukur m i favorshmi,tani nuk po e besonte m.Mendoi se Xhabiri mund ta kishte sajuar pr t qen m autoritar ndaj Miranit. E pa se kishte shkuar larg dhe duhej t korrigjonte taktikn. Nuk thash se jam kundr, por nuk mund t jem as pro, meq do t na duhet t bisedojm edhe ne t Frontit se far qndrimi t mbajm. Sa pr mua, un kam interes q ta tejkalojm kt situat as luft as paqe dhe t bashkrendisim veprimtarin e lvizjes son.Emri i organizats s re sesi mu duk i strzgjatur dhe i koklavitur.Do t mjaftonte ta emrtonit ta zm vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs. Por kjo nuk ka qen n dorn tnde, meq t tjert e kan themeluar at organizat,kurse ti vetm ia ke bashkngjitur organizatn q prfaqsove. Mirani ndaloi i vetknaqur me prshtatjen e taktiks q pr momentin iu duk e suksesshme dhe tani po priste reagimin e t parit. Kshtu pra, filloi se krekosuri Xhabiri, kurdoher u kam thn t tjerve sa her q diskutohej pr ty se je i prgatitur, i guximshm dhe i arsyeshm. E pra, edhe njher, dalshim faqebardh, meq q tani jam i bindur se at q mendon ti do ta miratojn edhe aktivistt e Frontit. Ndoshta! dha komentin e hamendsuar Mirani. Se mos po nisesh nga vetja. Ke br si ta ka thn truri dhe duhet t hesht OMLKja, meq
382

e ke vn para faktit t kryer.Apo ndoshta burgosjet e kan goditur aq rnd, saq ka humbur funksionalitetin e saj pr t reaguar. Tani vjen ti, shprdoron Hakanin, nj ishtraktorist, puntor krahu ktu. Ai t legjitimoi ty shprdorueshm si t drguar t organizats.Tani ti me Xhafarin bni nj bashkim t shpifur bashk me shprdoruesit q bn bashkimin m 17 shkurt. Gjith ksaj nuk i vjen er e mir. E di ka, ndrhyri Xhabiri duke e humbur durimin, t kshilloj q t mos sajosh kso deklasimesh kaq t rnda. Shkurt e shqip: Je dakord pr bashkimin q arritm dje, si e miratove m hert, apo jo? Nuk kam alternativ tjetr, meq jam i mundur, miratoi Mirani. Pas nj pauze t vogl ai qiti e i tha Xhabirit: Bacalok, besoj e konsumuam kt tematik. Tani dua t sqaroj nj gj tjetr. Hakani dhe ti sa her m keni premtuar se do t m takoni me Xhabir Shatorin i cili, sipas jush, ka krkuar strehim n Franc dhe se shpejti do t bhet me pasaport. Madje m keni thn se edhe ai mezi po pritka t m takoj mua. Prse duhet t presim derisa ai t marr pasaport? Un mund t shkoj q sot tek ai n Franc ngase ktu afr e kemi, po ma dhat adresn e tij. Qysh n vitin 1975 kam krijuar respekt t madh pr t. Ather isha me studime n Prishtin,gjendesha n konvikt kur dgjova pr dnimin e tij.Kur muzgu po e mundte ditn, ndeza arshafin n dritare t konviktit dhe hapa nj protest simbolike. Edhe t tjer student dogjn tekstile t ndryshme n dritaret e tyre duke lshuar t shara ndaj pushtetit.Tani po m bhet e padrejt q nuk po m mundsohet ta takoj at sa m par. Mjaft! Nuk e duroj m kt taktikn tnde t sofistikuar. Ti shtiresh sikur nuk e di se un vet jam Xhabir Shatori. Ti je Xhabir Shatori? ndrhyri Mirani duke zgurdulluar syt e duke shtrnguar nofullat. Nj ast i thirri mendjes: Ruaje qetsin! Kot e ke m kt shtirje prej aktori. Ti e ke ditur q n takimin e par. N t vrtet nuk e kam ditur dhe mir q nuk e kam ditur. Po ta kisha ditur, nga respekti i madh pr Xhabir Shatorin do ti kisha glltitur t gjitha
383

matrapazllqet q ke br, q kur ke ardhur dhe t ka prezantuar Hakani si Bacalok dhe udhheqs t OMLKs jasht Kosovs. Respekti i madh pr Xhabirin do t m kishte penguar q veprimet e tua t mos i vlersoj n mnyr kritike. Pusho! Nuk t duroj m. Mos ulrit se po ta shkrdhej surratin grushta! A more vesh?! U lodha me banditizmat tuaj. Shporrmu nga syt sa nuk t kam br pr spital! Do t ma paguash shtrenjt kt poshtrim e krcnim! mrmriti i pari duke u larguar. Mirani nuk i dgjoi fjalt e mpastajme. Xhabiri u largua n drejtim t qendrs s qytetit duke kaluar kmb mbi urn e gjat dhe t gjer, ndrtuar n vendin ku lumi zgjerohej n liqe. Mirani vendosi t pushonte edhe ca aty. Duke qen naivisht i gzuar q i kishte mbijetuar fizikisht nj beteje sfilitse, por t humbur, ai nxori fletoren pr t shnuar pr zhvillimin e ngjarjeve q kur ia kishin vrar shokt e deri n kt moment tepr trondits. Pa menduar gjat, qndrimin pr t br kto shnime e arsyetoi me konstatimin e tij: Kta kriminel do t m vrasin dhe bashk me mua do ta varrosin edhe t vrtetn. Kto shnime do tia besoj kunats Sabrush, me porosi q ti ruaj derisa t mos jem m mbi faqe t sheut. Do tia krkoj besn q, vetm kur t m vrasin,tia dorzoj n fotokopje policis gjermane,nse atentati ndodh n Gjermani, ose policis s shtetit ku mund t m ndodh atentati. Bile, do ta msoj q kopjen ta postoj pa adres t drguesit, nga se policia prkatse do tia krkoj edhe origjinalin.Nuk i dihet nse origjinali vetm arkivohet.N rast se do ti arkivonin pr hir t interesave madhore shtetrore, si veprohet ndonjher, ather kunatn do ta porosis q ta gjej nj shok timin t guximshm q ti publikoj... Mjaft m me kso mendime ogurzeza prej frikamani! urdhroi veten ai me z t ult, por jo edhe aq t ult sa t mos e kthente kokn nj qytetar q po kalonte atypari, pr t vrejtur se prse ky njeri flitka me veten e tij. Mirani e pa dhe u skuq. U ngrit n kmb duke marr frym thell dhe zuri t
384

shtiste. Duke u endur posht e lart zuri t mendoj: Duhet t qetsohem nj her dhe pastaj t nis me shnimet. 2. Freskia dhe bukuria e liqenit po e ndihmonin t qetsohej,meq vetm urdhri qe i dha vetes nuk do ti mjaftonte. Ai po mendonte se kto rrethana do tia nxisnin maksimalisht mbamendjen pr t br shnime sa m t kompletuara. Pas rreth dhjet minutash shtitjeje u ul srish n bank t parkut, por jo n at q ishte i ulur m hert kur bisedoi dhe u zu me Xhabirin. Sapo u ul nga anta nxori nj fletore t formatit A4, nga xhepi nxori stilolapsin. Papritmas e bezdisi nj ift q po i kalonte pran duke i hedhur vshtrimin kureshtar se po bnte ai. Qytetart ishin msuar t shihnin piktor q bnin peizazhe e portrete buz liqenit, duke ua shitur ato t interesuarve. Rreth tyre mblidheshin qytetar kureshtar, t interesuar pr t par mjeshtrin e tyre. N fund ndonjri blinte ndonj nga ato punime. Miranit pr nj ast iu duk vetja si ata. Kjo nuk i plqeu ndaj vshtroi anash pr t par nj mundsi m t prshtatshme ku do t shkruante i papenguar nga shtitsit kureshtar. N ann e majt, n breg t liqenit, afr urs ai pa anijen e ankoruar, t adaptuar si restorant. Ngaq iu duk trheqs vendosi t shkonte aty. Zgjodhi tavolinn q iu duk n vendin m t prshtatshm, nxori fletoren dhe nisi: SHNIME T VETIMPONUARA Vshtroi titullin. Sikur nuk iu duk i qlluar. Mendoi pr ndonj titull tjetr. Pse duhet t mendohem pr t gjetur titull m artistik?, tha me vete ai i impresionuar edhe nga valt e lehta t liqenit q e kishte nn kmb. Q n start m duket se shnimet do t jen subjektive, meq edhe pr titullin po brengosem q t jet sa m poetik. Pamundsia pr tu mbrojtur nga subjektivizmi m ka ln pa ditar. M mir do t kishte qen t kisha nj ditar subjektiv se sa t mos kem fare dhe tani ta shalakat mbamendjen. Tani do t nis me shnimet, sado q njeriu su liroka dot nga subjektivizmi.... Mendja tjetr
385

i tha: Mjaft m, fillo e shkruaj! Ke koh e mundsi ti rishkruash duke u prpjekur t bsh saktsime sa m objektive. Kohn pr t ciln do t shkruash nuk e ke t largt dhe mbamendjen e ke t freskt.Shno ato q t jan dukur m t besueshme pr t br nj tablo sa m t kompletuar t ngjarjeve e zhvillimeve. Vlersimet nuk mund ti mbrosh nga subjektivizmi. E ardhmja do ti verifikoj se sa jan subjektive dhe sa do t jen t vrteta. Mirani u shkund pa vendosur ende se ciln mendje ta prfillte. Ktu ndrhyri kamerieri: Mir se erdht, zotri! Ju lutem, far dshironi? Ardhsi porositi nj lng portokalli dhe zuri t shkruante: N agun e 17 Janarit 1982, Jusuf Grvalla, Kadri Zeka, Bardhosh Grvalla dhe un bm bashkimin. N natn e asaj dite ndodhn atentatet ndaj Jusufit, Kadriut e Bardhoshit. M 17 shkurt 1982, n Turqi u takuan Sabit Katunriu, alias Rrobaqepsi, i shoqruar nga Xhafar Durdeli, alias Sknderi, me Avdyl Prapashpinn. N takim asistoi edhe diplomati i Republiks s Shqipris, Bujar Hoxha, si e dekonspiruan pastaj sejment e Xhafarit. I njjti pat marr pjes edhe n takimin e tetorit 1981, po n Turqi, midis Kadri Zeks e Bardhosh Grvalls me Sabit Katunriun. Sabiti dhe Xhafari u prezantuan si prfaqsues t Lvizjes Nacionallirimtare t Kosovs dhe t Viseve Tjera Shqiptare n Jugosllavi (LNKVTSHJ). Avdyl Prapashpina u prezantua si Kryetar dhe si prfaqsues i Partis Komuniste MarksisteLeniniste t Shqiptarve n Jugosllavi (shkurtimisht: PKMLSHJ). Kta prfaqsues t ktyre dy organizimeve formuan Lvizjen pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi (duke shnuar n marrveshje edhe shkurtesn: LRSSHJ). Ata injoruan bashkimin e 17 Janarit q e bn Jusufi, Kadriu, Bardhi e Mirani. Avdyli ishte oficer i lart i SDBs n Prishtin, riemrtim ky i tanishm zyrtar i ishUDBs. Duke qen n prgjegjsi prej oficeri t lart t ktij shrbimi policor, ai themeloi Partin e tij, ose e urdhruan eprort ta themelonte at. Kjo parti mori prsipr organizimin e demonstratave t marsit e t prillit 1981 n Kosov. Zbulohen dhjetra antar t saj, arrestohen disa nga ata dhe dnohen me shum vite heqje lirie. Avdyli dhe disa sejmen t tij arratisen. Edhe Avdyli, si dikur Rrobaqepsi, arratiset s pari n Republikn e Shqipris dhe
386

prej andej n Turqi. Kush e prgatiti kt takim n Turqi, ndrmjet ktyre prfaqsuesve dhe kush i bri lidhjet nuk kam mundur ta marr vesh. Po shpresoj se do t jetoj aq gjat sa pr t pritur hapjen e arkivave t Jugosllavis e t Republiks s Shqipris q t informohem, meq kta vet nuk po tregojn dhe as q do ta tregojn ndonjher t vrtetn. Sqarim teknik: Bazuar n vzhgimet e mia t mbledhura nga bashkatdhetart si trohat e buks n sofr, do t m duhej q emrtimin prfaqsues, emrtimet e organizimeve t tyre dhe ndonj gj tjetr ti v n thonjza ose t prdor prefiksin pseudo, meq m rezulton se kta jan prfaqsues n thonjza ose pseudoprfaqsues si edhe emrat e organizimeve t tyre gjithashtu. Por, pr lehtsim t shnimeve, nuk do ti prdor thonjzat dhe prefiksin pseudo. Marrveshjen e tyre me shkrim pr themelim t organizats s re dhe as nnshkrimet e tyre ende nuk kam arritur ti shoh. Jam kureshtar pr ti par. Kur shkuan n Turqi Kadri Zeka e Bardh Grvalla pr tu takuar me Sabitin, n tetorin e vitit t kaluar, n vend t prshndetjes mirseardhse, Sabiti duhet t ket thirrur me histerizm n drejtim t Kadriut: Nuk pranoj t bisedoj me nj komunist si ju t OMLKs! Nuk e kam kuptuar ather, po as tani, prse n at takim kishte asistuar diplomati shqiptar Bujar Hoxha. M shum detaje rreth atij takimi nuk m kan interesuar. Mundsit i kisha pr t pyetur Kadriun, Bardhoshin e Jusufin, por nuk kam dshiruar tua shtoj hidhrimet e tyre t shkaktuara nga ai dshtim. Pr mua qe tepr deshpruese dhe zhgnjyese pse ai takim dshtoi. E parandieja dshtimin e tij, meq kisha informata t bollshme pr karakterin e Sabitit. Kt parandjenj nuk ma hoqi as propozimi i Jusufit, i br n gusht t vitit t kaluar, q bashkimin ton formalisht ta shpallte Sabiti, si veterani i veprimtaris s fsheht patriotike pr lirimin e Kosovs. Ather Jusufi, Kadriu e un u dakorduam pr platform t oganizats q themeluam, duke u bazuar n Tezat e Frontit pr Republikn e Kosovs. Ato OMLKja na i pat drguar nga Kosova, prmes Kadriu. Jusufi, Kadriu dhe un qem marr vesh q ti bashkonim tri organizimet n kt organizat. Tani m jan ngatrruar vlersimet, m jan br lesh arapi. Nuk po kuptoj prse Sabiti ather nuk kishte pranuar t bisedonte me Komunistin Kadri Zeka, kurse m 17 shkurt t ktij viti firmosi marrveshje me Avdyl Prapashpinn, i cili veten po e deklaron si kryekomunist duke qen, ve ksaj edhe oficer i lart i UDBs. Nga kjo marrveshje e tyre doli Lvizja pr Republikn Socialiste Shqiptare n Jugosllavi (shkurtimisht: LRSSHJ), si do
387

ta publikojn zyrtarisht, tek m 16 maj. Pr kt m informoi sot Xhabiri, alias Bacaloku, si ma prezantoi Hakan Mali, alias Plaku. Xhafari q shoqronte zyrtarisht Sabitin n at takim, e dinte se m 17 janar, n ort e para t agimit, Jusufi, Kadriu, Bardhoshi dhe un patm marr nj vendim madhor pr bashkim n organizatn: Lvizja/Fronti pr Republikn e Kosovs. Kur ia thash kt, nuk i interesoi ti prmbahet vendimeve t 17 Janarit. Duke dshiruar t mos u imponohem ose t keqkuptohem, u pata thn se vendimi q kemi marr do t dshmohet edhe kur policia ti kthej materialet e Jusufit q i pat konfiskuar pas atentateve. Akoma nuk e di nse Xhafari e kishte informuar udhheqsin e tij, Sabitin, pr vendimin e 17 Janarit. Po ta ket informuar, ather rezulton se edhe ai nuk ka denjuar ta respektoj at vendim. Sa pr qndrimin e Xhafarit, i cili nuk u interesua fare t informohet nga un pr ort e fundit t jets dhe veprimtaris, t paktn t Jusufit, nuk jam befasuar dhe nuk po befasohem as tani. Ai duhet t jet ndier m shum i shqetsuar pr fatkeqsin ose pr fatin, varsisht nga kndvshtrimi se prse edhe un nuk jam vrar bashk me Jusufin, Kadriun e Bardhoshin, si duhet t ket qen planifikuar. Prkundrazi, Xhafari, por edhe Sabiti kishin preokupim kryesor komplotet, mizanskenat, sabotimet kundr meje qysh gjat nats s 17 janarit kur kan marr lajmin e hidhur se un kam shptuar. Edhe pse m 17 shkurt Sabiti, Xhafari e Avdyli themeluan LRSSHJn, n mars, nj muaj m von, n banes t Halim Berbatit formohet Komiteti i Vllezrve Grvalla. Pjesmarrs: Xhafar Durdeli, alias Skenderi, Drita Grvalla, Halim Berbati, Nail Harabadaj, Fahri Tafaleku, Osalan Osforti, Hafif Gagaj, Nuri Syleviqi Qerosi. Kopjen e protokollit themelues, t firmosur nga emrat e siprshnuar e kam par dhe habitem si kam mundur ti mbaj mend gjith kta emra. Ndoshta duhet t kem harruar edhe emrin e nj ose dy pjesmarrsve: Fazit Melaj dhe Xhahil Rambeja, alias Xhaviti. Themelimi i LRSSHJs ndodhi m 17 shkurt, por nuk po e publikonin themeluesit. Publik u b vetm themelimi i Komitetit t Vllezrve Grvalla. Prse nuk u b publike deri sot se ishte themeluar ajo organizat? M rezulton se binjakt komplotist, Sabit Katunriu dhe Avdyl Prapashpina po prisnin t tretin q do t duhej t prfaqsonte OMLKn, pr tu shndrruar pastaj n trenjak. Po prse po vonohej i treti? Tani mendoj se po e teproj nse shfaq supozimin tim se UDBja ishte vonuar pr t gjetur prfaqsuesin adapt t OMLKs, pr tjua bashkangjitur binjakve Sabit e Avdyl. Dhe vetm n
388

mbarim t muajit shkurt e gjeti t tretin: Xhabir Shatorin. Pr kt qllim atij ia sajoi arratisjen nga burgu i Prishtins. Sapo erdhi n Zvicr, Hakani ia vuri pseudonimin Bacaloku, kur n t vrtet ai ishte m i ri se Hakani, alias Plaku. N muajin mars Xhafari nxori Zrin e Kosovs. M 31 mars, Nuri Syleviqi, alias Qerosi, n shtpi t Vllezrve Grvalla, ia dorzon, kundr vullnetit t tij, arkn e LNKVTSHJs, arktarit t ri t Komitetit t Vllezrve Grvalla, Fahri Tafalekut, alias Taksistit. Shuma: 500 DM, 5.500 lireta italiane, 70 shilinga austriak. Ather nuk m pat interesuar t informohesha, kur pash kopjen e pranim-dorzimit, prse ai ka dorzuar kaq pak t holla, sado q gjat ceremonis mortore tre javore u grumbulluan ndihma t shumta nga bashkatdhetart. I pranonte dhe i evidentonte Nuri Suleviqi. Nuk besoj tia ket dorzuar Nns Ajshe dhe bashkshorteve t Jusufit, Kadriut e Bardhoshit. Sarand Istrefajn, alias Bulen, bashkshortn e Kadrit, e kam pyetur nse Nuriu i ka dhn gj nga ato ndihma. Ajo e ka mohuar. M 3 prill organizuam demonstrat n Bonn. Formalisht isha bashkorganizues. Trashgimtarve t Jusufit, ndrkoh edhe trashgimtarve t Kadriut, po u duhesha vetm si argat, meq ata nuk dinin si organizohej demonstrata. M 24 prill patm demonstrat n Vjen. Isha i pranishm kur u mor vendimi pr t br kt demonstrat. Halim Berbati, si prfaqsues i Komitetit Vllezrit Grvallaj mori prsipr t paraqes krkesn tek organet prkatse n Vjen. U tubuam para Westbahnhofit. Policia ndrhyri: Nuk e keni paraqitur demonstratn, prandaj ju ndalohet t demonstroni! Doli se Halimi nuk e kishte paraqitur krkesn, gjegjsisht nuk kishte marr leje. Ishin tubuar rreth njmij veta. Un iu afrova policit kryesor, i krkova falje pse kishte ndodhur ai lshim i rnd dhe n vazhdim e luta pr nj kompromis, pr hir t gjith atyre njerzve q kishin ardhur nga largsit e mdha. Keni ju ndonj propozim? m pyeti kryepolici. T na lejoni t shkojm te Muzeu Mbretror pr t par Prkrenarn dhe Shpatn e Gjergj Kastriotit! iu prgjigja. E bisedoi me koleg, bisedoi edhe me eprorin e tij prmes radiolidhjes. M njoftoi se duhej t prisja disa aste derisa ti kthehej prgjigjja. N at moment sejment e Xhafarit e Halimit po bheshin trima. Ata po thrrisnin: Nuk do pyesim policin, do demonstrojm edhe pa leje! Urra! thirrn ata q u eksituan. Duke u friksuar se po eskalonte gjendja, luta tre bashkatdhetar q t formonin nj si skele trekndshe, t lidhur sup m sup, q t hip sipr supeve t tyre pr tju drejtuar bashkatdhetarve, tashm t revoltu389

ar, shumica pse nuk ishte nxjerr leja. Disa donin t demonstronin prdhunshm. Sapo hipa mbi supet e tyre, nisa t thrrisja me gjith zrin tim t fuqishm: Bashkatdhetar, vllezr e motra, ju lutem t mbani qetsi! T gjith heshtn. Un vazhdova: Gabimi sht yni dhe jo i policis austriake. Ne nuk kemi br krkes, prandaj nuk kemi leje. Tani sapo bisedova me kryepolicin. E luta t na mundsoj t shkojm rresht pr t vizituar Prkrenarn dhe Shpatn e Gjergj Kastriotit ton t madh n Muzeun e ktushm. Ai e prcolli lutjen tek eprori i tij dhe, pr pak aste, do t na kthehet prgjigjja. Ia lexova n fytyr kryepolicit me t cilin bisedova se do t na mundsohet t shkojm rresht deri te Muzeu. Kjo do t jet demonstrata m origjinale, pasi do kalojm rrugs m t frekuentuar m kmbsor n Vjen. Sigurisht, jeni t vetdijshm, se ne nuk guxojm assesi t demonstrojm dhunshm ose t prleshemi me policin, sepse do ta komprometojm lvizjen dhe popullin ton, sepse do t dalim humbs e me tur. A jeni t mendimit se do t rreshtohemi qetsisht gjat shkuarjes dhe do t jemi t disiplinuar? Pothuajse t gjith duartrokitn duke prodhuar nj jehon t fuqishme. Pastaj ra qetsia. Qllimisht nuk i pyeta pjesmarrsit nse do ta miratonin propozimin tim pr t shkuar. Kshtu do ti jepej shansi ndonjrit t kundrshtonte. Kryepolici, kur pa kt vetprmbajtje t disiplinuar, prdori prap radiolidhjen pr t informuar eprorin n qendr: Jan shum t disiplinuar dhe t qet. Do tju lutesha t ua mundsojm q t shkojn n rresht te Muzeu, pasi nuk do t krijojn shqetsime. Pas disa asteve u miratua lutja. Them se me kt gjeturi e shkathtsi evitova prleshjen e mundshme, gjithsesi t turpshme, me policin vjeneze, t ciln po e provokonin Xhafari dhe sejment e tij. Sigurisht, edhe tani ndihem i knaqur si ather. Me at rast shumica e pjesmarrsve pan Prkrenarn dhe Shpatn e Gjergjit ton t madh. Kur u kthyem n Westbahnhof, n vendtakimin e nisjes, ndodhn prleshje t prgjakshme midis t disa demonstruesve tan dhe diplomatve jugosllav. Ata kishin dal pr t na fotografuar e provokuar. Ndihma e shpejt mori dy diplomat t prgjakur, pasi i identifikoi policia. Njherit, policia arrestoi edhe katr demonstrues, kurse t tjert u shprndan. Un mbeta, i shoqruar m pes bashkveprimtar q punonin n Vjen. Isha gjat gjith kohs n kontakt me policin. Ju shpjegoja se po t ishin t prgjakurit vrtet diplomat, nuk do fotografonin dhe t provokonin demonstruesit. Ju propozova q ti lironin demonstruesit dhe t m arrestonin mua. Pas katr orve i liruan ata, kurse mua nuk m arrestuan. N fund t shkurtit m telefonoi Enis Mitrovica, veprimtar shum i angazhuar n Bruksel.
390

Enisi m komunikoi ftesn e motrs s tij, Fllanzs pr nj vizit n Suedi. Dshironin t shkonin nj grup veprimtarsh pr t vizituar bashkatdhetart n Suedi. E pranova ftesn. Udhtova me Hakanin,, alias Plakun dhe Sarandn, alias Bulen. N Suedi na pritn bujarisht. Fllanza me bashkshortin dhe patriotin e devotshm, Nexhip Toskn na dhan pesdhjet mij korona suedeze ndihma. Ishte rasti i par q po na jepej nj ndihm kaq e madhe. Atje qndruam nj jav. Donim t qndronim edhe m gjat, por Hakanit i telefonuan. Ai u njoftua se nga burgu i Prishtins ishte arratisur Xhabir Shatori. Ai tashm kishte arritur n Zvicr. Sa nuk u mend nga gzimi. Xhabiri ishte arrestuar e dnuar bashk me t vllan e Hakanit. Ai nuk po prmbahej s shfaquri gzimin: Na ka ardhur nj kuadr shum i zoti dhe tani ka kush t na udhheq. Kur u kthyem nga Suedia n Zvicr takuam Xhabirin. Paraprakisht Hakani e takoi at vetm, pastaj m tha mua: Xhabiri sht n Franc, atje ka krkuar strehim politik. Do ta takosh m von. Tani do t t njoftoj me nj kuadr t OMLKs, i cili ka ardhur pr t na udhhequr. Pseudonimin e ka Bacalok. T m mashtronte kshtu e kishte msuar Xhabiri. Kur u takova hern e par me Xhabirin, alias Bacalokun, nse nuk gabohem m 6 mars, m la prshtypje fascinuese. Edhe un iu gzova ardhjes s tij meq shpresoja se do t mund ta bindnim krahun e Sabitit dhe Xhafarit q t vm n jet vendimin q morm m 17 janar. Pa e pyetur ai m sqaroi se Xhabir Shatori sht n Franc dhe dshiron t m takoj n rastin e par t mundshm. Nuk insistova m shum. M shum kisha nevoj ta informoja dhe ta prfitoja Bacalokun, sepse krahu i Sabitit e Xhafarit m kishin mbshtetur pr muri. I tregova se edhe Hakani nuk ishte antarsuar akoma n OMLK, pasi Kadriu thoshte pr t se nuk e ka plotsuar stazhin e kandidatit. Kt ia thash pr ta sqaruar se edhe Hakani nuk sht i informuar pr vendimet q kishim marr Jusufi, Kadriu, Bardhoshi dhe un. Por Xhabirin e luta q ta respektoj e dgjoj Hakanin me takt, pasi sht puntor i moshuar, megjithse tani ka begenisur vetn si udhheqs n vend t Kadriut. M Xhabirin jam takuar edhe dy her t tjera dhe prap kemi biseduar se si jan zhvilluar deri ather aktivitetet e veprimtaria jon patriotike, por kemi biseduar edhe pr tema t lira. Xhabiri dshironte t m imponohej si intelektual me njohuri enciklopedike dhe me talent prej udhheqsi. Edhe n t dy takimet e tjera i kam krkuar q t ma mundsoj takimin me Xhabir Shatorin. Prap u arsyetua se sapo ai t rregulloj dokumentin e udhtimit do t kem mundsi ta takoj. Nuk insistova me kmbngulje, pasi edhe arsyetimet e prcipta t Xhabirit
391

po m bindnin. Ai tashm po m imponohej si udhheqs. Sot, kur u informova se Bacaloku paska qen vet Xhabir Shatori sa nuk ndodhi hataja mes nesh. Po gzohem q munda t vetprmbahesha pa e br pr spital. Por edhe atij ia shfaqa mendimin se ai manipulim q m kishte br, duke mos m treguar se ishte Xhabiri dhe jo Bacaloku, m kishte ndihmuar meq si Xhabir Shatori dot m ishte imponuar akoma m udhheqs dhe kshtu do t m pamundsohej m shum q t polemizoja me t m lirshm dhe ta kundrshtoja. Mendoj se akoma nuk jam liruar plotsisht nga mendsia q m sht injektuar n sistemin monist n Kosov q t mos guxoj ti kundrshtoj udhheqsit. Kur Xhabiri m informoi se jan bashkuar tri organizatat n LRSSHJ, un polemizova me t. M sht dashur t taktizoj pr t mos shprehur gjith mendimin tim kritik. Ia thash tro se ata nuk ishin bashkuar, por Xhabiri ia kishte bashkngjitur OMLK-n surrogatit q formuan Sabiti, Xhafari dhe Avdyli, m 17 shkurt n Stamboll. Pr mendime m t kompletuara i thash se do tia shfaq pasi t kam par gjith dokumentacionin e themelimit t asaj organizate. Taktizova dhe u vetprmbajta edhe pr shkak se ai m informoi pr vendimin q Xhafari dhe sejment e tij nuk do t m terrorizonin m. Bile, Xhabiri m dha fjaln se do ta kisha mbrojtjen e tij personale. N fakt nuk i besova, por dshirova ti besoj. E gjitha u dhie n fund, kur doli se Bacaloku nuk ishte i drguari i OMLKs, si m patn mashtruar vet Xhabiri dhe Hakani i shkret, t cilin tashm po e manipulon Xhabiri n mnyr t paskrupullt. Ky q sot nuk sht m Bacaloku, si i kisha besuar ktij dhe Hakanit, por vet Xhabiri. Vlersoj se organizata e themeluar m 17 shkurt e 15 maj nuk sht krijes autentike e tre prfaqsuesve, por skenar i dikujt tjetr. Momentalisht nuk jam n gjendje t gjykoj nse sht krijes e diplomatit shqiptar Bujar Hoxha, q do t thot krijes e Sigurimit shqiptare, apo urdhr i UDBs q e solli dhe e jetsoi oficeri i saj Avdyl Prapashpina, me bekim t Sabitit, Xhafarit dhe diplomatit Bujar Hoxha. Edhe pse sht e till, vlersoj se sht zgjidhja q do t m ndihmoj pr t kaprcyer krizn time. Pr momentin dshiroj t spekuloj se arratisja e Xhabir Shatorit nga burgu i Prishtins, pikrisht n kt situat kur i kishin mbetur vetm edhe disa muaj pr t vuajtur dnimin, sht skenar i UDBs. Dyshja Sabit Katunriu dhe Avdyl Prapashpina nuk i ka mjaftuar asaj pr t br atentat t suksesshm politik kundr lvizjes son lirimtare n Perndim pas atentateve fizike ndaj Jusufit, Kadriut
392

e Bardhoshit. UDBja duhet t ket menduar se un kt dyshe do ta prballoj, prandaj ka drguar t tretin q atentati politik t bhet sa m godits. Vlersim prmbylls: Trenjakt Avdyl Prapashpina, Xhabir Shatori dhe Sabit Katunriu, por momentin jan goditja m e rnd politike ndaj lvizjes son lirimtare n Perndim. Njherit kta do t jen goditje tepr e rnd edhe pr lvizjen ton lirimtare n Kosov. Po nuk dita ti prballoj me mjeshtri, gjegjsisht ti mund, ather kta duhet t jen kompetent pr t marr vendimin pr vrasjen time. Tani e tutje duhet t zgjedh taktik shum mjeshtrore se si t dal ndaj tyre fitues politikisht dhe organizativisht. Fillimisht m duhet t shtirm se po bhem bashkveprimtar i tyre i ngusht, me arsyetimin se kta kan br vepr t madhe patriotike. Duke e perfeksionuar kt taktik, un do prpiqem t kundrshtoj vetm pr aq sa t mos i shtyj q t marrin vendim pr likuidimin tim. Q sot e tutje q t tre do ti vrojtoj me prkushtim dhe pr kt do t angazhoj edhe bashkveprimtar t sprovuar. Do t organizoj, pa u hetuar nga ata, fraksion q tua imponoj mbajtjen sa m par t kuvendit ku krahu im duhet t dal fitues, meq do t votohen vlerat. Kam parasysh edhe mendimin e Jusufit: Ndonjher UDBja ka formuar organizata gjoja patriotike e revolucionare pr t zbuluar patriott e vrtet shqiptar, t interesuar pr tu angazhuar konkretisht. Ata i ka antarsuar dhe n momentin e duhur pr UDBn, jan burgosur duke i akuzuar se jan organizuar pr t br veprimtari armiqsore. Kshtu UDBja ka krijuar prshtypjen se nuk shpton asnj organizim i fsheht pa u zbuluar prej saj. Kshtu ajo i ka friksuar patriott. Kshtu ajo e ka dmtuar rnd kauzn ton kombtare, gjegjsisht e ka vonuar lirimin ton. Por, si do e keqe q ka nj t mir brnda, ajo me kt taktik ka mbajtur t gjall iden se shqiptart patriot duhet t organizohen, prndryshe nuk do t lirohen asnjher. N fund t fundit, sa m shum q mbushn burgjet e pushtuesve serbomdhenj me t burgosur politik shqiptar, aq m afr liris do t jemi. (Prifrazim i lir sipas mbamendjes nga bisedat me Jusufin). Prplasjen e sotme me Xhabirin, q ai t mos detyrohet menjher t marr vendim duke i bindur edhe dy t tjert pr likuidim timin do ta kompiloj si vijon: Do ta prvetsoj Hakanin, i cili po m do shum, q t na pajtoj. Para tij do t bj autokritik t rrebt dhe do ta madhroj Xhabirin duke br vetm vetn fajtor. N fund do ti krkoj falje po qe nevoja edhe me shkrim. Kt do ta han s pari Hakani, pastaj edhe Xhabiri. Parashikimi: Shum shpejt Avdyli, Xhabiri e Sabiti do t prahen midis tyre. Fillimisht
393

do t mbledhin informata se sa sht numri i veprimtarve n Perndim duke i manipuluar ata q t organizohen n krah t veant t secilit prej tyre. Pastaj do t prahen q ti demoralizojn prfundimisht bashkatdhetart. Kjo strategji e tyre do t ket synim shkatrrimin prfundimtar t lvizjes son patriotike e lirimtare q inicium dhe drejtuam Jusufi, Kadriu, Bardhoshi, Hysni G., alias Vasili, Maksim Saraaj, alias Maksi, Hysen Kalishti, Muzafer Besfortaj, Enis Mitrovica, Hysen e Sulejman Ua, Suliot, Nazmi e Besmir Nelaj, Hajzer Lumi, Rexhep Halimi, Fahri Tafaleku, alias Taksisti, Nazim Tetova, Saimir Perca, e shum t tjer, aktivist e bashkveprimtar. Dshira: Mos dalshin t vrteta vlersimet e parashikimet e mia ogurzeza q bra n kto shnime t vetimponuara. Gjenev, m 16 maj 1982 Miran Bruaj PS. Kto shnime duhet t publikohen vetm ather kur nuk do t dmtohet lufta jon lirimtare! Sapo prfundoi shnimet ai hetoi se ishte djersitur dhe e zuri droja se mos freskia e liqenit do ta ftohte. Vendosi t futej n ambient t mbyllur t restorantit anije. Vshtroi shnimet. Ato i krijuan nj ndjesi shplodhjeje. I palosi me kujdes dhe i futi n ant duke i br porosi vetes: Duhet ti ruaj mir derisa tia jap kunats Sabrush. Do t kem koh gjat udhtimit me tren ti lexoj me qetsi, me syrin kritik si ti kishte shkruar nj tjetr. Po qe nevoja do i rishkruaj. Kamarieri sapo e pa q Mirani po i mblidhte gjrat mbi tavolin ia ofroi faturn pr t paguar. Ai i sqaroi se do t futej brenda pr t ngrn. Me t mbaruar ushqimin Mirani shkoi n stacion t trenit,mori trenin e par pr n Biel/Bienne. Atje gjeti Hakanin dhe i tregoi far i kishte ndodhur. Fajsoi vetn e tij, shfajsoi Xhabirin, bri autokritik, i krkoi atij falje dhe e luti ta ndihmonte q t pajtoheshin me Xhabirin. Ai i premtoi se do ta ndihmonte duke e kshilluar q t jet m i kujdesshm n t ardhmen.
394

Taktika e menduar i pati sukses. Jo vetm se u pajtuan, por ditn vijuese ai dhe Xhabiri u bn bashkveprimtar t ngusht. U mor vesh, secili duke taktizuar pr ti dhn goditje sa m t rnd tjetrit. 3. Pas shpalljes se formimit t LRSSHJs Xhabiri u tregua shum operativ. Ai thirri mbledhjen m 29 maj, pr t formuar organin drejtues. Mbledhja u mbajt n Biel/Bienne,n banes t Hakanit dhe Sarands.N mbledhje morn pjes Xhabir Shatori,alias Bacaloku ose Halili,Xharar Durdeli,alias Skenderi, Hakan Mali, alias Plaku, Fahri Tafaleku, alias Taksisti, Sarand Istrefaj, alias Bulja dhe Miran Bruaj i papseudonim publik ndonjher.Xhabiri uzurpoi imponueshm drejtimin e mbledhjes. Fillimisht po ju informoj se n mbledhje nuk sht i pranishm asnj prfaqsues i krahut t Avdyl Prapashpins. Kt munges t tyre po e arsyetojn se kinse ata jan penduar pse jan bashkuar me ne. Tani propozoj q organi drejtues i organizats t quhet Komiteti qendror, i cili do t prbhet nga 15 antar, 6 n Kosov dhe 7 jasht Kosove, n Perndim. Kush sht pr dhe kush kundr? pyeti Xhabiri duke vshtruar zhbirueshm me radh pjesmarrsit. Propozimet e tij u miratuan njzri pa asnj diskutim e kundrshtim. Prap Xhabiri: Konstatim: Propozimi u votua njzri dhe duhet ta protokolloj. Tashm Xhabiri jo vetm q po e drejtonte Komitetin Qendror, por po e komandonte at dhe njherit po luante rolin edhe t procesmbajtsit. Prap Xhabiri: Propozo q tre antar n Kosov ti caktojn Shoku Sabit ose Shoku Xhafar, kurse tre t tjer do ti caktoj un. Jasht Kosove, ktu n mrgat,kto dy organizata q u bashkuan do ti caktojn nga tre veta,i shtati do t jet Mirani. Emrat e antarve n Kosov do t mbahen t fsheht. Vendimet e tyre n Komitetin Qendror n Zvicr do ti komunikojm un dhe Sabiti ose Xhafari. Emrat e antarve n mrgat do t jen: Nga
395

OMLKja: Un, Hakani dhe Saranda. Nga LNKVTSHJa: Sabiti, Xhafari dhe Fahriu. Sabiti do t vij s shpejti nga Turqia dhe do t vendoset n Zvicr. I shtati, si thash m par, do t jet Mirani. Prap Xhabiri: Kush sht pr kto propozime? Edhe kto u miratuan njzri. Xhabiri dhe as ndonjri nga t pranishmit nuk e diskutoi nse do t ket ky Komitet kryetar. Vetvetiu po imponohej Xhabiri pr Kryetar. Mirani gjykoi t bnte nj shaka, por q prmbante n vete nj t vrtet: Kur Komiteti Qendror t mbaj mbledhje do t jemi 7 antar, tre prej t cilve t krahut tnd, Xhabir, dhe tre t krahut t Sabitit. Ather vendimet u varkan nga vota ime, e shtata. E meriton, ndrhyri Xhabiri, je veteran i lvizjes son patriotike n mrgat dhe vota jote prcaktuese do t na bj mir derisa t jen menjanuar kraht e dy ish-organizatave tona. Ne ende nuk po e kuptojm se jemi bashkuar. Kt mendim ai e formuloi me perfiditet,duke menduar se votn e Miranit do ta kishte t sigurt, meq ai tani po e trajtonte at si t zn peng. 4. N Bruksel Musa Hoti vret nj punonjs t ambasads jugosllave. Vrasja ndodh rreth ors tre t mngjesit n nj barlokal. Si motive t ksaj vrasjeje prfliteshin dy variante: E para, konflikt i astit gjat ndarjes s prfitimeve financiare nga veprimtaria e tyre e prbashkt kriminale. E dyta, vrasje e komanduar nga UDBja, q t inkriminohet e kriminalizohet emigracioni shqiptar n Belgjik. Nga vendvrasja Musa strehohet n shtpin e Mentor Krimbnajes. Mentori ishte arratisur n vitt e 60ta nga Republika e Shqipris n Kosov. Ishte rekrutuar pastaj nga UDBja, s cils i kishte shrbyer me prkushtim edhe pasi ishte vendosur n Bruksel. Ai e monte pr merit q n shtpi t tij shkonte shpesh pr vizit vet ambasadori jugosllav. Pr kto t gjitha Mirani ishte informuar nga bashkatdhetart q
396

jetonin n Bruksel. N agun e dits vijuese Enis Mitrovica, shqiptar nga Kosova, dikur me shtetsi turke,tani me shtetsi belge dhe Hysen Kalishti,nj patriot i moshuar e me fam q nga Lufta e 2-t Botrore, arritn te Mirani. Q t dy aktivist t dalluar. Sapo hyn n banes, ve shqetsimit q solln iu drejtuan atij: Miran, ti ke dgjuar pr aktin patriotik t Musa Hotit. Ai ka vra nj shka t ambasads jugosllave. Tani ti duhet t na ndihmosh. E dini motivin e vrasjes? pyeti tjetri. Nuk e dim, por ka vra nj shka. E dini ku sht i strehuar? Te Mentor Krimbnaja. E dini se Mentori sht udbash apo m keni gnjyer kur m keni thn disa her, me sugjerim q ne duhet t ruhemi nga ai? E vrtet, por Musa tani ka vra nj shka t ambasads jugosllave dhe ne duhet ta ndihmojm. far mendoni, si mund t ndihmoj un? T shkosh n Ambasadn Shqiptare n Paris q t intrvenosh pr tia br nj pasaport false. Me at pasaport ai do t arratiset n Shqipri. sht ide juaja apo jua ka propozuar dikush? Mentor Krimbnaja na e ka propozuar dhe na sht lutur q t bjm kt ndihm patriotike. Ather dgjoni me vmendje: E para, mua po m vjen keq q keni br mundin t vini kaq hert nga Brukseli. Gjithashtu po m vjen keq q m shqetsuat mua n kt koh. E dyta, pr Mentorin dhe pr Musn do her keni thn se jan t UDBs, prandaj pr ta nuk do ta luaj prapanicn vendit. Madje as ju nuk duhet ta ndihmoni tani udbashin Musa Hoti dhe nuk duhet t manipuloheni nga Mentor Krimbnaja, po ashtu udbash. E treta, nse vrtet doni ta ndihmoni Musn, ju personelin e Ambasads Shqiptare e njihni m mir se un. Un ju kam shoqruar dy her kur m keni marr me vete, meq ishit t ftuar pr Festa t Nntorit. Shkoni vet dhe do t shi397

hni se si do tju tallin e qortojn. E katrta, me sa di un viktima nuk sht serb dhe ju assesi nuk keni pse e prdorni termin pezhorativ shka. E pesta, Mentori si njeri njdimensional q sht ka menduar se ne vrtet do ti sigurojm pasaport shqiptare false. Me t ka shpresuar ta nis Musn drejt Tirane dhe, n momentin e volitshm sipas tij, do t informonte policin belge. Kshtu ai ka shpresuar q pos inkriminimit e kriminalizimit t emigracionit ton, t komprometoj edhe Republikn e Shqipris si t implikuar n kt kriminalitet. Nuk ke nevoj t na flassh m gjat, ndrhyri Enisi, pasi me kaq u bindem se ne paskemi gabuar q jemi angazhuar pr ta ndihmuar. Pas gjasht ditve strehimi, Mentori e bind Musn q t dorzohet n polici, e cila e burgos. Sapo burgoset Musa, Xhabiri thrret mbledhjen urgjente t Komitetit Qendror. shtje akute e rendit t puns: Angazhimi i Lvizjes pr lirim nga burgu t patriotit Musa Hoti. Duhet t angazhohemi q t ndihmojm pr lirimin e patriotit trim Musa Hoti nga burgu belg! filloi diskutimin Xhabiri. Kush duhet t angazhohet? ndrhyri Mirani. Mos m ndrprit kur t diskutoj! iu drejtua Xhabiri me z autoritativ. Se mos t kemi kryetar q t thrrassh mbledhje me kt rend akut t puns dhe pastaj ta hapsh e drejtosh mbledhjen ti? ia bri flak pr flak Mirani duke vazhduar: Me kt rend pune dhe me kt urdhr q po provon t na imponosh, ti dshiron t inkriminosh e kriminalizosh Lvizjen ton. Akuz e rnd! ndrhyri Xhabiri. Ta mbash me shndet! ia ktheu tjetri. Un fillova mbledhjen dhe duhet t arsyetoj propozimin tim. Do ti thrrasim t gjith mrgimtart q ti drgojn mijra telegrame Qeveris s Belgjiks ku do t krkohet lirimi i patriotit trim, Musa Hoti. Ai n mendsin e mrgimtarve sht shndrruar n Avni Rrustem dhe me telegrame duhet ta lirojm, si u lirua ather Avni Rrustemi. Jeni dakord me propoz398

imin tim? Edhe pse kta po e ngrisin dorn, vazhdoi kundrshtimin e tij Mirani, tashm i hidhruar, meq nuk kan vetdije e kurajo t t kundrshtojn ty, diktator i shpirtit dhe mendsis s tyre, un jam kundr dhe kt duhet ta protokollosh n procesverbal t mbledhjes, meq pos imponimit si kryetar po na imponohesh edhe si procesmbajts. 5. Sabiti i shkruan letr Musa Hotit n burg ku e gnjen se Komiteti Qendror i LRSSHJs, pr ta shprblyer at pr veprimtarin patriotike dhe aktin heroik t vrasjes s nj shkau t ambasads jugosllave, e koopton si antar n Komitetin Qendror. Disa veprimtar t Lvizjes angazhohen ti drgojn telegrame Qeveris belge. Musa shumzon letrn e Sabitit n qindra kopje dhe ua bashkangjet prgjigjeve falnderuese. Mirani e kishte par kt fotokopje. Pr her t par po shihte dorshkrimin e gjysmanalfabetit Sabit.Ai u hidhrua pr kt komplot komprometues q po i bnte edhe tjetri Lvizjes. 6. N qershor 1982 Mirani shkoi n ShBA.Shkuarjen e tij e arsyetoi me nevojn q Lvizja t shtrinte aktivitetet e saja, meq mrgata e atjeshme po angazhohej fare pak pr Kosovn. Ai njherit kishte nevoj t madhe q t arratisej nga Evropa, larg individve q ia kishin nxir jetn dhe tani po detyrohej ti akceptonte si bashkveprimtar. Kt udhtim ia miratoi edhe Xhabiri meq, sidoqoft e dinte se nuk e ndalonte dot. Ai kishte menduar me vete: M mir sht t m hiqet qafesh q ktej ky rebel destruktiv. N aeroport t Brukselit,n zonn e lir doganore,Mirani po shtiste npr dyqane taxfree duke pritur fluturimin e aeroplanit.Kur u afrua pr t paguar nj okollat, pa dashur shikoi sesi nj vajz po nnshkruante ekun me emrin Drilon Tanasi.Supozoi se edhe ajo po shkonte pr New York,ndaj
399

mori guximin q ta prshndeste kur u largua nga banaku i dyqanit. Mirdita, zonj! Vajza ia ktheu n gjuhn frnge: M falni, nuk ju kuptova. Mirdita! prshndeti srish Mirani m me z dhe m artikulueshm. Mirdita,mirdita! Shqiptar qenkeni!? M falni,nuk ju kuptova q m prshndett n gjuh shqipe, meq nuk po prisja t takoja ktu shqiptar! Ju, ndoshta m njihni!? Jo,por nga pamja mu dukt shqiptare,ndaj thash tju prshndes.Mirani e heshti faktin se e kishte par duke firmosur ekun. Sa po m behet qejfi q paskam dukje shqiptare edhe nga paraqitja. Prndryshe, jam e lindur n New York dhe asnjher nuk kam qen, madje as pr vizit n troje shqiptare. Sa rrjedhshm e flisni gjuhn shqipe! tha Mirani. Edhe ju nuk e flisni keq, u prgjigj me sarkazm Drilona duke mos i ardhur mir pr komplimentin. M falni, por vrtet desha tju bja kompliment, meq sht surpriz pr mua q nj shqiptare e New Yorkut flet nj shqipe me artikulim e intonacion kaq t mrekullueshm! Mir q e kuptuat se nuk m erdhi mir pr komplimentin, sepse nuk mund ti bhet shqiptarit kompliment se e flet mir gjuhn shqipe. Un jam Martin Gucia, malsor nga rrethina e Plavs, u prezantua Mirani duke ia zgjatur asaj dorn me dshirn q ta zgjaste sa m shum bisedn. Atij po i knaqeshin syri e shpirti duke par nj vajz t bukur shqiptare. Kishte vite pa takuar vajz shqiptare. Drilon Tanasi, malsore nga New Yorku. Dhe, q t kurseheni pr t gjetur taktikn nse jam e martuar apo beare, po ju informoj se jam beare. Hajde, hajde, nuk e paskam ditur se edhe New Yorku paska malsi! tha ai me nj t qeshur t leht. Nuk ka malsi, por ka se t duash malsor shqiptar. Domethn, qenkeni nga raca jon!?
400

 Sigurisht, malsore. Rrafshjanja nuk do tju fliste kaq lirshm. Po kto, nga i ditkeni ju n New York!? Sepse atje ka edhe rrafshjan. Pastaj di gjithka pr Malsin e Tropojs. M kan treguar prindrit t cilt kan lindur atje. Por nuk e ditke se Malsia e Tropojs, deri n vitet e 60ta sht quajtur Malsi e Gjakovs. Nj me zero pr juve, qenkeni t vmendshm kur bhet gar n bised. S bashku shkuan drejt sektorit t daljes pr New York. Kur hyn n aeroplan Drilona e luti personin q e kishte numrin e vendin n afrsi t saj q ta ndrronte me Miranin. Sapo u uln, Mirani e falnderoi pr kt mirsjellje duke menduar se far duhej t fliste. Nse m lejohet t di, prse ishit n Belgjik? N Paris po bj magjistratur n shkencat politike. N t kthyer pr New York thash ta vizitoj Brukselin. Po ju, q jetoni n Bruksel, prse po vini n New York, nse edhe mua m lejohet ta di? Jetoj n Gjermani, dshiroj t vizitoj ca miq q m kan ftuar. Mua po m bhet qejfi pr ju q, edhe shqiptare, edhe malsore po bkeni studime pasuniversitare n Paris. Falemnderit! Besoj t jeni e informuar pr emigracion shqiptar n ShBA. A mund t m tregoni sidomos pr emigracionin politik? pyeti Mirani me shpres se do t merrte informacion, meq pr at qllim po udhtonte dhe po mendonte se kishte takuar nj vajz kompetente pr tiu prgjigjur. Pavarsisht faktit se nuk e di prse ju duhet ky informim? Mos u merakos. Jemi br si hije me dyshimet e shumta q kemi. Them q, sikur edhe dele t ishim, do t duhej t na interesonte se ku dhe si jemi. N malsit tona ndodh q bariu ti shprndaj delet n dimr npr farefis e miq kur nuk ka ushqim pr to deri n pranver. Por ama e di se ku i ka shprndar q ti grumbulloj srish n pranver dhe sigurisht q i intereson
401

t pyes her pas here gjat dimrit nse i ka mir. Kurse kombit ton i dalin jasht qindra mij veta dhe askujt nuk i intereson sesi i kan hallet ata, a po asimilohen, a po merren edhe me veprimtari politike patriotike. Besoj duhet ta dini se si e kemi gjendjen n atdheun ton. Nejse, nejse, ndrhyri Drilona me ton hakmarrs pr ndrhyrjen q i bri Mirani, por gjithnj me fines, ju kuptoj far ju intereson t dini. Ndrkaq, se prse ju intereson mua nuk po m shqetson. Ai shmbulli me delet nuk m plqeu se ne nuk jemi dele. As un nuk jam dash, ndrhyri me t qeshur Mirani duke vazhduar, un nuk e kuptoj prse duhet t prekeni kur nuk e meritojn kafsht ti paragjykojm kaq shum.Sidomos ne malsort meq pr kafsht shtpiake kemi respekt t admirueshm, u jemi mirnjohs q kemi mundur t mbijetojm duke i shfrytzuar ato. Ok. N rregull, desha t them, por sesi na sht br shprehi ta themi n anglisht. Tani dgjojeni mendimin tim lidhur me komunitetin ton atje. Jemi komuniteti m i paorganizuar, pr t mos thn m pr faqe t zez. Do thosha se ngjajm me nj turm skllevrish q vetm punojm dhe nuk bjm fare jet qytetare.Sa i prket organizimeve patriotike jemi edhe m keq. Babn e kam intelektual t angazhuar q redakton nj gazet tradicionale shqiptare. Shpesh debatojm. Ai hidhrohet kur shqiptart nuk kan interesim q ta lexojn at gazet. Pra, q t jem sa m konkrete, n Amerik sht nj emigracion i vjetr politik, i prbr kryesisht nga t arratisurit nga Shqipria. Tani ata jan aq t moshuar sa q nuk jan n gjendje ti mbajn takimet e tyre n kat t dyt se nuk i ngjesin dot shkallt. Pikrisht ata e kan prar emigracionin.Jan t organizuar n dhjetra grupime q vetn e quajn parti politike nacionaliste, djathtiste, zogiste, balliste e t ngjashme. Edhe pse kan prcaktime ideopolitike tepr t ngjashme mes vete, nuk ishin e nuk jan n gjendje t bashkohen qoft edhe pr t festuar bashkrisht Festn e Flamurit. Q ta dini, ne fmijt e tyre, brezi i dyt, ndihemi t neveritur nga patriotizmi arkaik i tyre, prandaj e shikojm jetn ton individuale. Shumica e
402

brezit t dyt tashm nuk flet fare shqip,me ndonj prjashtim t vogl si rasti im q kemi prindr vrtet patriot. Emigrantt m t moshuar ekonomik jan fare t painteresuar pr shtje kombtare. Emigrantt ekonomik, ata t moshs m t re q kan ardhur nga pjest e robruara t Shqipris etnike jan m t ndrgjegjsuar dhe m t interesuar pr t br tani di pr Kosovn,por pengohen brutalisht nga emigracioni i vjetr politik,pr t cilin ju fola.Sa pr konkretizim po ju sjell nj shembull q tregon m s miri vetdijen dhe kulturn ton kombtare e qytetare. N prill t vitit 1981 u organizua nj protest pr Kosovn para Selis s OKBs n New York.Nuk morn pjes as treqind veta. Pse, mund t pyesni ju. Sapo ndodhn demonstratat n Kosov, mrgata e vjetr politike, si e quan baba im, me ndonj prjashtim simbolik nisi t prfliste se n Kosov jan ngritur kuqalosht e Everit, se ata nuk e din se e kan m mir t jetojn n Jugosllavi e t tjera. Pastaj qen aktivizuar ca t tjer nn dirigjim t diplomatve jugosllav pr t prhapur frik se do t prndiqen gjith ata q marrin pjes, kur do t shkonin pr vizit n vendlindje.Edhe vet organizuesit e protests u shamatuan mes tyre se n emr t kujt do t bhej protesta, se cili do t mbante fjalim e t tjera si kto. Prfundimisht doln m pak se treqind veta, shumica t ardhur nga t gjitha ant e Ameriks. Ndrsa vetm n New York duhet t ket mbi 50 mij shqiptar. A smund t themi se ky emigracion sht pr faqe t zez? Drilona bri nj pauz t vogl pr t menduar nse duhej ta vazhdonte apo ndoshta e kishte tepruar. Mirani hetoi dilemn e saj dhe gjykoi se duhej t fliste, por pa ditur far t thoshte. Nuk kishte pritur se krejt rastsisht, gjat nj fluturimi do t dgjonte shpjegim kaq analitik nga nj bukuroshe shqiptare. Sikur t mos shqiptohej kjo analiz nga goja e saj e bukur mbase do ti kundrvihej. Megjithat, foli. Ju falenderoj pr kt shpjegim kaq analitik! Pak a shum kisha informim. Shpesh kam marr letra e telefonata nga bashkatdhetart tan.Madje tani m kan ftuar q tu shkoj n ndihm. Domethn, ju jeni t angazhuar politikisht. A mund t m thoni m
403

konkretisht,meq nuk ju pyeta n fillim se m erdhi keq,me se merreni? Mos m keqkuptoni, edhe emrin jua harrova! Jam veprimtar i Lvizjes pr Republik t Kosovs dhe aktualisht vetm ksaj veprimtarie iu kam kushtuar. Emrin e kam Miran Bruaj. Fillimish qesh prezantuar me emrin Martin Gucia, meq nuk ju njihja. Mos e zgjatni! Ju t ilegales e keni shprehi t prdorni pseudonime pr shkak t konspiracionit. Krkoj falje q po jua them kaq shkoqur. Ju shpesh panevojshm e teproni me pseudonime deri n banalitet. Njoh ca nga aktivistt tuaj n New York q ende edhe n familje t tyre i thrrasin me emrat q i kan prdorur gjat ilegalitetit n Kosov.Tani do t m dilni i njohur,meq kemi ca Bruaj n New York.Ata t restorantit t madh ku i bjn dasmat shqiptart dhe ku kemi mundsi t dgjojm muzik t mir shqipe. Nj kushrir imja i ka daj. Domethn, Ju tek ata shkuakeni pr vizit? Jo, shkoj te disa patriot t Malsis s Madhe. Ata m kan ftuar. Kushrinjt friksohen t angazhohen hapur. Edhe fshehurazi nuk po na ndihmojn gj se kan vendosur t pasurohen pr vete. E pra,ju uroj suksese dhe besoj se do t na nderoni me vizitn tuaj.Babait tim do ti bhet qejfi t njihet e t bisedoj me juve. Edhe un ju mirpres dhe, po sdoli ndokush tju pres n aeroport,ju ftoj t vini n shtpin ton,meq mua m presin. Q andej do tju ojm tek ata malsort, t cilt baba duhet ti njoh. Ju falenderoj pr ftesn, por do t marr taksi dhe do t shkoj te nj mik. Mirani e kuptoi se bri lajthitjen e dyt. Ai kishte ndr mend t shkonte te kushrinjt, por mendoi se nuk duhej ti tregonte asaj n kaudr t vigjilencs s tepruar t shndrruar pothuajse n mani. Tutje biseduan pr shumka, pr lvizjen studentore n Evrop q nuk ekziston n Amerik, pr filozof e politolog, pr letrsin. N aeroportin Kenedi u ndan pa shkmbyer adresa e numra telefoni, sado q nna e Drilons si dhe e bija insistuan ta merrnin Miranin me vete.
404

7. N New York ditve t para Mirani u vendos te patrioti tashm i afirmuar, Ahmet Zherka. At e pandehte si dhndr, meq bashkshortn e tij, Diellzn, e kishte si kushrir, sado q t brezit t pest. Nj dit Diellza e pyeti: A ma tregon historin e familjes son se ku puqemi ne? Mirani sa nuk e keqkuptoi, se mos ajo dshironte ta przinte mjeshtrisht nga shtpia.Ndoshta i erdhi ky mendim meq familja e Diellzs dhe Ahmetit mezi po e prballonin shkollimin e fmijve t tyre: vajzs s madhe q e kishin n Akademi ushtarake dhe t tre djemve q shkonin n fakultet dhe shkolla t mesme e fillore. Megjithat vendosi ti tregonte, meq nj mendje i thoshte se shqiptart e kan kujtesn e shkurtr historike edhe pr prejardhjen e tyre familjare. Asnjher nuk kishte mundur ta kuptonte se prse shumica e shqiptarve nuk e dinin emrin e t parit t tyre t brezit t tret e lre m t t katrtit e tutje.Ndoshta kjo vinte nga muzgu i kohrave kur pushtuesit osmanlinj donin q shqiptart t harronin se sa shpejt ishin konvertuar nga besimi katolik e ortodoks n besimin mysliman, apo pr shkak se shqiptart ndiheshin si ti kishin lindur zotit me zor. Istrefi ka qen i pari yn i prbashkt. Ate, bashk me 300 burra t fshatit, q ndonjher gabimisht po praktikohet t thuhet se ishin m t mirt, pushtuesi malazez i lidhi dor pr dore, i drgoi n vendekzekutim, i detyroi t hapnin varret e tyre, i theri me bajoneta dhe i groposi pa u dal akoma shpirti. Djali i tij, Kadriu, shkon te vllai i nns, Rexh Avdia, n Rugov t Pejs.Ky,Rexh Avdia,tashm sht figur historike dhe nj kng folklorike q i sht kushtuar atij nga rapsodi popullor i kohs, prmban vargjet: Rexh Avdia zog i atit, fyt pr fyt me tbit e Markut... Kur jemi ktu po t tregoj nj shaka t zez. M rastisi ta qortoj vllan tim m t vogl,Qerkinin,t cilin nuk e kam par prej vitesh.Ai ma ktheu:Nuk prish pun pse po m qorton duke m thn kal, meq kemi nj lidhje me
405

t n prejardhjen ton familjare. Daja i katragjyshit ton, Rexh Avdia, pasksh qen zog i atit,sipas kngs qe ende kndohet e q do thot mz i kalit... Dhndri, Ahmeti, qeshi paprmbajtshm dhe Miranit i erdhi inat ndaj iu drejtua: Po ti dhndr, ke q tallesh me t part e mi t largt? Ti prdit babn tnd, q e kemi t pranishm, vazhdon ta thrrassh kriminel dhe jo bab. I till sht. Na arratisi nga Malsia e Tropojs n Kosov sepse nuk i plqente regjimi komunist shqiptar. I manipuluar, mendonte se regjimi komunist serb ishte m i mir. Vet pastaj u vu n shrbim t detyrueshm t UDBs dhe sa her ka dal diversant n Shqipri pr interesa t pushtuesit serb.Ai m arsyetohet se ka dal pr t luftuar komunistt e Enver Hoxhs. Por, kur i kundrvihem se a nuk ishte komunist edhe krimineli Rankovi, ather ministr i brendshm i Jugosllavis, ai hesht i zn n faj, duke u arsyetuar se nuk dinte shumka n at koh. Miranit i erdhi keq pr baban e Ahmetit dhe e ndrpreu: T shkuara, t harruara, thot populli. Le t orientohemi nga e ardhmja duke qortuar t shkuarat e hidhura, por jo duke i shar e duke i ofenduar viktimat e shprdoruara! Ato nuk kan qen t vetdijshme pr veprimet e tyre. Jan shprdoruar nga t tjert dhe si t tilla kan qen edhe vet viktima. Pushoi nj hop duke menduar se kishte thn di t zgjuar pr momentin, por iu ngatrrua ke mendimi labirinteve t kujtess. Harrova ku e lash? Te Rexh Avdia q paska qen zog i atit dhe prandaj vllai t ka tallur se origjina juaj u lidhka me kuaj nga ana e katragjyshs. Prit dhndr se Malsia nuk e ka pasur tradit q ta ofendoj kaq rnd mysafirin! M fal, ishte shaka e rastit e pamenduar mir! Nj bised e lir e shoqruar edhe me pak humor t zi. Edhe un si humor e kuptova dhe nuk u preka, e ndrpreu Mirani.
406

E po, isha te Rexh Avdia. Desha t tregoj edhe nj si legjend t dgjuar nga baba im. I pasksh falur Rexha nipit t tij, Kadriut, nj livadh t madh n form t nj lugine. Kadriu i thot: Daj, t falenderoj q po m fal kaq shum tok pr t filluar ktu jetn time t pavarur, por urdhro nj cigare dhe thuaj q nuk ma fale, por ma dhe pr nj cigare, meq pasardhsit e tu mund ti bien pishman se gjrat e dhuruara edhe mund t merren. Q ather ato livadhe quhen Gropa e Kadris. Kadriu, katragjyshi im, ka lindur vetm nj djal,Ramn,Gjyshin tim.Ai kishte tre djem:Shabanin,Cenn dhe Haxhiun.Shabani vdiq.N vitet e 20ta familja jon kishte vetm gjasht antar. Tani jemi rreth 70, meq pr lindjet e viteve t fundit nuk jam i informuar. Jam detyruar ti shkpus lidhjet me familje pr ta zbutur terrorin q po i bn UDBja asaj shkaku i angazhimit tim. Ja kjo sht historia e lidhjes son familjare, kushrin e dashur. Pas nj heshtjeje t vogl, Mirani gjykoi se ishte momenti t bnte edhe nj shpjegim: Edhe dika q t kuptosh prse jam n shtpi t dhndrit dhe jo te babai dhe vllezrit e tu, ku sht dashur t shkoj s pari. Kur erdha n aeroport telefonova tek ata. Zymryti, vllai yt, t cilin n Prishtin gjat studimeve e kisha edhe shok, u befasua pr ardhjen time, meq un nuk paralajmroj njerzit pr vizitat q u bj. M tha ta merrja taksin, tia jepja adresn dhe ai do t priste para dere q ta paguante.Kur arrita aty m tha:M vjen keq,por babai po friksohet q ti t hysh n shtpin ton,sado q t gjith jemi gzuar pr ardhjen tnde. Ai po friksohet pr shkak t vllait Shabiut q sht Sekretar i Kuvendit t Kosovs, se mos UDBja po e merr vesh q ti je te ne dhe do ta nxjerr at nga puna e ta burgos. Prandaj po shkojm te dhndri, meq ai nuk i friksohet UDBs. Mir se na ke ardhur! ndrhyri Ahmeti. N vazhdim ai u mundua ta arsyetoj vjehrrin, me gjas pr hir t gruas. UDBja, vrtet bn edhe kso prndjekjesh koletikive q jan t ndaluara madje edhe me ligjet jugosllave. Do t shkojm sonte pr vizit kur t errsohet se kshtu me ka porosi407

tur, tha Djellza kok m vete sa pr ta shfajsuar baban e saj. Do t shkojm, miratoi Mirani. 8. Shpresoj nuk m ke keqkuptue e nuk m je idhnu q nuk t pranova n shpi, pasi rendi e donte t vish ktu se pari, foli Binaku pasi u prqafuan prmallshm dhe pasi u prshndetn. Jo xhaxha, gjithka sht njerzore, edhe frika e kujdesi. Ti ke t drejt. Edhe vllan tim, Mujn, kur shkoi pr pushime me familje n vitin 1979 n Kosov, UDBja e persekutoi pse po m linte t shkoja n shtpi tek ai. Ia morn pasaportn dhe nuk e lan t kthehej n pun n Gjermani pr gati dy vjet. Kshtu po veprohet n Kosov. Prandaj ti ke arsye q friksohesh e ruhesh. Edhe Shabiut mund ti ndodhin t kqija po nuk e ruajtm edhe ne. Djali i mixhs, un po frigohem edhe pr ardhjen tane ktu, pasi kemi shum mizevira, q jan rrogtar t shkjaut dhe tutem se t bajn noj tkeqe. Ti do ta ngosh mixhn tand, do t vendosesh fillimisht n nji katund turistik ktu afer. Un do ta paguaj hotelin... Axh, mos u merakos pr mua, ndrhyri Mirani. Nuk kam ardhur ktu t pushoj n hotele, por t takoj shqiptar. Me Ahmetin po takojm prdit dhe shpejt do t shkojm n qytete t tjera, meq po na zgjerohet rrethi i atyre q po shfaqin dshirn q ti vizitojm. N vazhdim plaku Binak po rrfente pr gjendjen n Kosov, pr nnn e Miranit, pr hallet n familje t saj, meq para katr muajve ai kishte qen atje pr vizit dhe pr tia sjell nusen djalit t parafundit,Zymriut.T pes djemt i kishte n pun n New York, kurse Shabiun n Prishtin. Tri rejat dhe vajza po dgjonin, kurse nusja shrbente. N nj moment t papritur nusja Mirvetja ndrhyri: Baba, nuk po je i sakt, pasi gjendja sht shum m e rnd dhe m e tensionuar se sa e si i tregove ti Miranit. Ky m njeh mua nga koha e studimeve, ather kur u njoha me Zymriun dhe kta ishin shok t ngusht.
408

Ky e di se un gjat demonstratave t 81-shit punoja n klinik, si infermiere. Gjat atij rebelimi popullor kam par tmerr me sy. Gati sa nuk na e nxori shpirtin profesoresha Sadete Mekuli q ishte drejtoresh reparti.Na urdhroi t bnim t pamundurn q ti shptojnim demonstruesi e plagosur. Shum veta vdiqn n duart tona. Erdha ktu dhe pash se si shqiptart po bnin vetm llafe, po punonin si skllevr pr t paluar sa m shum dollar dhe i kishte mbrthyer vesi i babzis pr t hngr tri her n dit steka. Un nuk po mundem ta duroj kt gjendje. Ja ku i ke bizhuterit e mia, foli Mirvetja n drejtim t Miranit, sepse nuk po mund ti mbaj n qaf mbi 100 tonelata miell,kur n Prishtin vllezrit e motrat tona q po przihen nga puna pr shkak t pjesmarrjes n demonstrata nuk kan buk t han, nuk kan as arm t vetmbrohen nga kriminelt serb. Vaji me dnes ia ndrpreu fjaln emocionuese. I hoqi bizhuterit e shumta nga qafa dhe i vendosi mbi tavolin. Iku pr t vazhduar vajin gjm n dhomn tjetr. Kunatat i shkuan prapa dhe po e lagnin me uj duke menduar se e kishte humbur vetdijen kur u prplas n shtrat n dhomn ku rrinte familja me mysafirt. Binaku dhe Mirani mbeten t heshtur pa ditur far t flisnin. Nuk po lviznin vendit dhe dukeshin n gjendje prej t nemiturve. Mirani po mendonte me vete: Hera e pest q grat po shfaqin gatishmri pr t ndihmuar veprimtarin lirimtare n mnyr konkrete. Hera par me ka ndodhur n vitin 1978,n Dsseldorf.Malsorja nga Tetova,emri i s cils tani nuk po m kujtohej, por di q sht bashkshortja e bashkveprimtarit Saimir Prca, kishte ofruar gjithashtu bizhuterit e saja pr t financuar botimin m t shpesht t gazets Bashkimi. Ajo tani nuk sht n Gjermani, pasi UDBja pat arrestuar Saimirin kur shkoi pr pushime n Tetov. Hern e dyt, Fatushi, vajza e veteranit Hysen Kalishta q kishte lindur n kampe t refugjatve t lufts n Greqi, ishte organizuar n Bruksel bashk me tri shoqe t saja q tu trokisnin der m der shqiptarve duke u krkuar atyre ndihma financiare pr Kosovn. Gojkqijt ishin prpjekur ta sabotonin kt aksion duke i prgojuar ato se gjoja po mblidhnin t holla pr vete.Hern
409

e tret, Malsorja e Gostivarit, Hana, me shami t havales n kok, gjat vitit 1981, mblodhi ndihma simbolike n tubimet e gjermanve, pasi u kishte folur atyre pr gjendjen e rnd n Kosov dhe pr domosdoshmrin e lirimit t Kosovs nga pushtimi serb dhe nga diktatura komuniste. Hern e katrt,Fllanza,bashkshortja e patriotit veteran Nexhip Pogradeci dhe motra e Enis Mitrovics, e cila bashk me t Shoqin dha ndihm pesdhjet mij korona suedeze kur ishim gjat vizits n Suedi n fund t shkurtit t vitit 1982. Tani edhe Mirvetja po i ofronte bizhuterit e veta n kt mnyr kaq demonstrative dhe dramatike. Se mos sht kjo dhunti e mendsi, po rezymonte Mirani, q ka pr baz ndjeshmrin m t theksuar t gruas, pr dallim nga burrat, meq nuk kam prjetuar ndonjher q burrat, madje as bashkveprimtart, t shprehin gatishmrie kaq konkrete dhe kaq me vler pr t ndihmuar veprimtarin lirimtare!?. Folna dika, Miran burri! ia kputi fillin Binaku. ka t them,axha Binak? Mirvetja ia vuri kapakun biseds ton dhe mua m la pa tekst,si thon intelektualt.Do t thot me la pa fjal,si thot populli. Qe besa edhe mua m preku n zemr,por nuk kemi ka me ba,se shkau asht i fort e ne kemi qllua xhahila pr njanitjetrin. Mos axh, mos fol ashtu! E kam me t dgjuar, kur jan ue n revolt populli, m 1 e 2 Prill, n Prishtin i ka ndodhur ndonjrit ti thot t njohurit t tij: A edhe ti paske dal n protest? Un t ruhesha me mendimin se spiunon pr pushtuesit. Prandaj nuk jemi xhahila pr njritjetrin, por na ka lodhur pushtimi, na kan shtypur q t mos kemi vetdije sociale, qytetare e patriotike. Tani po ngjallemi dhe me ndihm edhe t zotit do t fitojm. T lumt goja! ndrhyri Binaku meq i erdhi mir q tjetri prmendi edhe ndihmn e zotit. Kemi me fitua, por kemi me u damtua shum pasi Serbia nuk e lshon kollaj Kosovn. 9.
410

T nesrmen Ahmeti e njoftoi Miranin se Hasmi Terpeza kishte filluar t prfliste sipas mesit ku gjendej se UDBja ka drguar spiunin Miran Bruaj pr t prar shqiptart n Amerik dhe pr t prhapur ideologji komuniste, ose se e ka drguar Sigurimi pr t prhapur ideologji enveriste. Kjo fushat e tij e kishte hidhruar s teprmi Ahmetin, prandaj i propozoi Miranit ta takonin dhe t sqaroheshin. E gjetn n restorantin e malsorit Feroviq nga rrethi i Plavs, i cili veten e ndjente pr shqiptar, por nuk dinte shqip. Fliste serbish si rrjedhoj e asimilimit serb t shqiptarve t Plavs. Aty gjeten Hasmiun dhe iu uln n tavolin pa e pyetur nse ishte e lir t uleshin. Nga e more vesh q po vija un dhe q jam spiun i UDBs, ose i Sigurimit shqiptar? pyeti preras Mirani. Kush jeni ju, nuk po ju njoh? pyeti Hasmiu me nj z q nuk ia fshihte frikn nga Ahmeti. Ahmeti para ca viteve kishte pasur nj incident t rnd. Firma e madhe ku punonte ai ishte e nj amerikani me origjin ruse. Kur pronari i kishte hyr pr vizit t rastit n zyr t puns Ahmetit, e kishte par flamurin shqiptar n tavolin t puns dhe e kishte pyetur: I cilit shtet sht ky flamur? Ahmeti i kishte thn se sht flamur kombtar shqiptar. Pronari e kishte hedhur flamurin prdhe dhe e kishte shkelur me kmb duke i thn se nuk guxonte m ta vendoste at flamur t urryer mbi tavolin t puns n firmn e tij. Ahmeti, i prekur n sedrn e tij patriotike, si malsor q ishte, menjher kishte nxjerr revolverin nga sirtari i tavolins dhe ia kishte zbrazur n gjoks prdhunuesit t flamurit. Kjo trimri dhe qndrimi serioz i tij bn q Hasmiu tani t kishte frik nga Ahmeti. Jam vet Miran Bruaj! A, ti qenke? pyeti Hasmiu i befasuar dhe tashm edhe m i friksuar. Kshtu na kan informuar nga Gjermania individt q i keni n krye t Lvizjes suaj. Ka emr ai q t ka dezinformuar? Nuk ia di, meq mua m ka treguar O. G., konsulli shqiptar n konsul411

latn jugosllave. Domethn,ti u informoke nga konsulli jugosllav? A po t duket e logjikshme q konsulli jugosllav ti dekonspiroj spiunet e UDBs s tij? Ai shqipfols kshtu do ti kompromentoj patriott e angazhuar shqiptar si spiun t UDBs,q pastaj patriott ktu t friksohen q ti takojn.Kurse ti,kriminel i urryer,je vet spiun i UDBs.A nuk t ka drguar UDBja ty disa her si diversant n Republikn e Shqipris q atje t bsh krime? T qenit tnd diversant ua tregon me krenari njerzve ktu. Prgjigju, pusht! Jo, m ka rekrutuar kushriri im, patrioti veteran Hysen Trpeza. Gnjen,ai vet m ka thn se nuk t ka drguar.Por as ai satrap nuk sht m i mir se ti. T nj loze jeni. Pr poshtrsit e tij kundr kombit shqiptar me ka folur n Bruksel gjer e gjat,n mnyr tepr bindse,patrioti i vrtet, lufttari i shquar, veterani Gjel Kalishta. Edhe nj her: A ke qen diversant n Shqipri? Po, jam kan, un ia qi nann Shipnis. Shqipris ia qi nnn ti!? Po, asht shtet komunist. Shave Shqiprin apo komunizmin? Shipnin komuniste, u prgjigj duke u dridhur si pul e lagur. Krko falje q shave Shqiprin, kurse komunizmin shaje sa t duash, klysh i komunistve serb! Kurse pr shpifjet kundr meje do t ma paguash! Mirani u ngrit nga karriga dhe ia ngjiti pr grklani. Hidhrimi i tij mori prmasa egrsimi. Ndrhyn ca t pranishm dhe iu lutn q ta lironte. Disa emigrant t rinj filluan t gajasshin.Njri nga ata,i mllefosur,por edhe i ngazlluar nga ky gjest i Miranit foli zshm: Tregoje tani trimrin, qen serbi! Kshtu na kan terrorizuar kta mercenar t UDBs, lum trimi q ende nuk po ju njoh, dhe kshtu duhet tua bjm sa her q t na dalin prpara. A ta vras, e pyeti Ahmeti Miranin. Jo, e ka vrar Zoti. E sheh se sht br kufom e gjall. Lre t vuaj kjo
412

qelbsir, tha ai. 10. Malsori Non C. kishte prgatitur dark pr nder t Miranit. Me kt rast ai fton miq e bashkveprimtar t tij. Ky grupim i malsorve nga Malsia e Madhe, pjesa e pushtuar nga Jugosllavia, me kryeqendr urbane Tuzin, prbhej nga burra t gjat e t pashm, gojtar e me plot humor, kryesisht t besimit katolik, po edhe ithtar t ateistit Enver Hoxha. Sapo Mirani hyri n banes t Nonit bashk me Ahmetin, i ran n sy simbolet e besimit katolik dhe fotografia e Enverit t varura n muret e dhoms s miqve. Kur u prshndeten,Mirani me humor u thot se tani e tutje do t m thrrisni Palok, meq gjendem midis shqiptarve katolik. Dhe ashtu ndodhi. T gjith vazhduan ta thrrisnin Palok. Pastaj bri humorin e dyt: Nuk po kuptoj si mund t qndruakan t varur n mur pran e pran, Profeti Jezu Krisht n kryq dhe ateisti Enver Hoxha. Jan q t dy profet, u prgjigj nikoqiri, Edhe Enver Hoxha po ban n Shqipni, ato qi bante Jezu Krishti, kjoft i lavduem! Kur hetoi se t pranishmit e nderonin Enverin si profet, frenoi veten q t mos bnte m shum humor. Ndrkoh, Gjergj K. pyet Miranin: Si po ecn aksioni pr lirimin e trimit Musa Hoti n Evrop? Pr cilin aksion e ke fjaln? Drgimi i telegrameve dhe mbledhja e ndihmave financiare pr tia paguar avokatt. Nuk jemi duke i dhn shum zor, tha ky. far po thua? A je ti n kryesi t Lvizjes ku sht marr vendimi pr kt aksion? Pastaj Sabit Katunriu, n emr t kryesis s Lvizje e ka kooptuar Musn n at kryesi pr merita patriotike q ka pr vrasjen e atij shkau t ambasads jugosllave. Ne e kemi kopjen e letrs q e ka shkruar me dorn e tij Shoku Sabit. Ktu ne kemi filluar t mbledhim ndihma financiare dhe
413

gatishmria e patriotve sht e madhe. Besoj keni durim t dgjoni sqarime m t zgjeruara, sepse ju ktej jeni larg dhe nuk kemi mundur tju informojm, si i informojm bashkatdhetart n Evrop Perndimore. Njherit nuk keni qen n rrjedh t ngjarjeve. Q n fillim po ju tregoj edhe nj fakt q nuk e dini. Musa, kur u shkruan disave n Evropn Perndimore i porosit q t ruhen nga un,t mos m tregojn asgj, t m izolojn se gjoja jam element destruktiv. E tregova kt q t mos m hidhroheni kur t merrni vesh m von. Kurdoher do t bindeni se nuk po flas i nxitur nga inati personal. Un vrtet jam antar i Komitetit Qendror t Lvizjes, ku sht antar edhe zotri Katunriu. N at Komitet jemi antar t barabart. Por, e keqja qndron se q kur sht formuar Komiteti Qendror, zotri Katunriu nuk ka marr pjes n asnj mbledhje. Ai jeton n Turqi dhe nuk mund t marr pjes n mbledhjet q bn Komiteti yn n Zvicr e n Gjermani. Pr shkak t pamundsis pr t marr pjes n mbledhje,ai,si gjysmanalfabet q sht, dhe kt ju duhet ta keni par nga shkrimi i tij, Komitetin Qendror e quan kryesi, sado q Lvizja nuk ka organ me kt emr. N kt Komitet Qendror q e drejton Lvizjen nuk sht marr vendim pr ta kooptuar Musa Hotin dhe as pr ta ndihmuar financiarisht. Zotri Katunriu e ka br kt veprim, do t thosha naiv, ndoshta edhe hilear, krye m vete, pa qen fare i autorizuar nga organi i vetm drejtues q ka tani Lvizja. Pastaj, sipas mendimit tim, Musa Hoti nuk ka br vepr patriotike, por akt kriminal. Ai vrtet ka vrar nj npuns t Ambasads Jugosllave. Por, shtrohet pyetja: prse e ka vrar? N vazhdim Mirani rrfeu vendndodhjen, motivin dhe bri vlersimet duke e prbyllur me konstatimin q dilte sipas rrjedhs s ngjarjes. Tani jam i mendimit se Musa po prdoret nga organet belge t hetuesis, q si duket bashkpunojn me ekspert t strukturave prkatse t Beogradit, pr t mbledhur informata pr gjith veprimtarin e Lvizjes. Them kshtu sepse Muss n burg, ndoshta edhe n ndonj kabinet pune, i sht dhn
414

mundsia t shkruaj qindra letra me makin shkrimi, t fotokopjoj qindra her letrn e zotri Katunriut dhe t gjitha kto tua drgoj veprimtarve t Lvizjeve. Pastaj atij i vihen n dispozicion kopjet e telegrameve e letrave q patriott e painformuar, romantik e naiv ia drejtojn qeveris belge. Bashkatdhetarve ai ua kthen falenderime, u krkon informata pr aktivitetet n rrethe t tyre, u jep udhzime... Si po t kuptoj un, paskemi br pun muti! ndrhyri nikoqiri Noni. Di t prafrt, tha Mirani dhe shtoi: Por, ju e keni br duke u nisur nga qllimi dhe dshira e mir. Po ka duhet t bjm me ndihmat financiare q i kemi mbledhur? pyeti Gjergji. Pr t mos i rn shum rrotull, m mir sht ti shkrdheni vet sesa tia drgonin vllait t Muss n Bruksel q tjua shkrdhej ai. Sa pr informim, ai gjith kohn e kalon duke luajtur bixhoz, duke u marr me veprimtari t gjithllojshme kriminale dhe duke shkrdhyer prostituta. Shoku Gjergj, mori fjaln Prela, t mos e zgjasim, ndihmat financiare q i kemi mbledhur do tua kthejm atyre q i kan dhn sipas lists. Mirani hetoi se ishte djersitur, meq kishte folur n gjendje prej t mllefosuri. Ai tani po mundohej ta fshihte edhe vetknaqsin se t pranishmit i kuptuan drejt kshillat e tij. Papritmas mendja i shkoi te vllai i Muss, Istrefi: Sikur ai t marr vesh se po ia boshatis grazhdin, sigurisht q do t prpiqet t marr hak. Bra apo nuk bra mir q isha tepr i drejtprdrejt? Le t bhet far t bhet! Nuk i duroj m kta gangster q po ua sheh sherrin gjith emigracioni,populli yn dhe sidomos Lvizja.Mendimin ia preu nikoqiri Noni: Bujrum, he malsor se ky hell n sofr nuk sht gic, por qingj. E po, kur po pim raki e ver, ather m mir do kishte qen q helli t ishte gic se do t na shijonte m shum. Kurse ti, gjithmon pa e shtrofsh sofra kaq t begata pr miq pa hile! Ali Pash Gucia ka pas thn: Bani ner, kush asht pr ner.
415

11. N gusht Shoqata e Vatrs do t mbante kuvend. Pr kt Mirani e informoi Xhabirin. Ai vazhdonte ta respektonte formalisht si udhheqs. Pas dy ditve Xhabiri i telefonoi q ta njoftonte se Vatra kishte drguar ftes.Ai e luti Miranin q tia jepte nj numr faxi se kishte ndr mend t drgonte nj fjal prshndetse t cilin do ta lexonte Mirani. N kuvend u mblodhn mbi njqind veta. Shkoi edhe Mirani bashk me dy malsor.Qysh n fillim t Kuvendit,kur po zgjidhej kryesia,disa persona q ai nuk i njihte, u ngritn pr ta propozuar veten. Ata po vetreklamoheshin. Madje edhe se kush kishte takuar m shpesh Millosh Miniqin e Josip Verhovecin, njri ish dhe tjetri ministr aktual i jashtm i Juosllavis. Mirani humbi durimin.Ngriti dorn dhe mori fjaln.Kryesuesi i Kuvendit e prezantoi: sht Miran Bruaj, antar i Kryesis s Lvizjes pr Republik t Kosovs. Ka ardhur mysafir pr t prshndetur Kuvendin. Urdhroni, zotri Bruaj. Mirani doli n foltore: Ju falenderojm pr ftesn, zotri kryetar. Vrtet kam ardhur mysafir pr t prshndetur Kuvendin e Vatrs, por t Vatrs se Nolit dhe jo t ithtarve t Beogradit. Po m vjen keq nga Noli i respektuar se ku qenka katandisur Vatra.Kuvendit i dshiroj mossukses.Un po iki me keqardhje q kam humbur koh pr t ardhur n kt Kuvend. Pr kt veprim u krkoj falje vatranve t vjetr,t cilt,mendoj un,nuk duhet t marrin pjes n kuvende t ktilla ku dominojn projugosllavt. Salla zuri t gumzhinte.Malsort shkuan me vrap q ta fusnin Miranin n mes t merakosur se mos e sulmonte ndonjri.U drejtuan kah dalja.Vatrant e vjetr doln pas tyre duke uruar: Sa mir ua punove, turp t kemi ne q vijm dhe nuk guxojm tua themi dot fjalt q meritojn... Kshtu kuvend u shprnda.
416

Ditve n vazhdim ky eksces u komentua m t madhe. Dush thoshte, sa mir ua punoi krerve t Legalitetit,q me komandim t UDBs kan uzurpuar Vatrn e Nolit, dikush thoshte se e ka drguar Enver Hoxha e t tjera. Ndrkoh Xhabiri i telefonoi Miranit: Ke gabuar q e ke br at skandal... Njsoj do t kishe vepruar edhe ti, po t ishte n vendin tim. Kshtu i tha Mirani, edhe pse ishte i bindur se Xhabiri do t ndihej mir n at Kuvend. 12. Qelmani, kushriri i Miranit, i propozoi atij ta vizitonin Misionin Shqiptar pran OKBs n New York. Mirani e pyeti at nse ia kishte thn ndokush, apo ishte propozim i tij. Kushriri sqaroi se sht ide e tij, duke arsyetuar se Ambasadori A. B. sht nj patriot i mir. Mirani hezitoi tia miratonte propozimin. Atij iu kujtua skandali q i kishte ndodhur n Ambasadn Shqiptare n Vjen n prillin e vitit t kaluar dhe tani ndiente nj si ngr. Ambasadori i mirpriti duke u dshiruar mirseardhje t przemrt. Ai iu drejtua Miranit: Po ku je mor Malsor q nuk vjen pr vizit te ne!? U bn kaq dit q ke ardhur. Malsort e ktushm m kan folur vetm fjal miradie pr ty. Mirani po prmbahej q t mos fliste. M n fund u detyruar tia kthente: Edhe un kam dgjuar lvdata pr ju.Malsort i kishe indoktrinuar e br m enverista se vet Shoku Enver. Tamam, m kan thn se ke humor, bile se ndonjher e tepron. Mirani hetoi se nuk ia kishte qlluar, prandaj ia lshoi radhn e biseds kushriri dhe bashkshortes s tij. Ndrkoh n dhom t pritjes hyri nj zotri. Mirani e njohu menjher. E kishte takuar n Ambasad n Vjen. Ai ishte pothuajse qeros, thatim, fytyr sigurimsi. Edhe ai e njohu Miranin, por bri sikur nuk duhej ti fliste n at takim me ambasadorin. Pas pak erdhi nj tjetr dhe i tha ambasadorit:
417

 Po ju krkojn n telefon. M falni, do t kthehem menjher! Kur kaloi n dhomn tjetr, sigurimsi i tha: Miran Bruajn nuk duhej ta linit brenda. Shporreni menjher. Ambasadori nuk guxoi ta kundrshtonte: Nuk e dija q sht ai. Na telefonoi Zotri Qelman Bruaj dhe lajmroi se po vinte pr vizit. Kur pash se edhe Mirani ishte me t me erdhi keq ti przija, meq Qelmani, q fatkeqsisht sht kushri me Miranin, kishte marr edhe bashkshorten me vete. Ka qen taktik e Miranit. Diskutimi mbaroi. Nxirri prjashta! urdhroi sigurimsi. Ambasadori u kthye prap t mysafirt, por tani jo i hareshm si prpara. Nuk jeni t mirseardhur, tha shkurt. Mund t shkoni.Takimi mbaroi. Nuk shkojm, ia ktheu Mirani preras pa e menduar fare prgjigjen. Nuk jemi n shtpin private t atij sigurimsit, as n shtpin tuaj, zoti ambasador. Kjo sht shtpi e shtetit shqiptar. Ambasadori po dgjonte me pamje prej t befasuarit nga kjo arroganc e Miranit. Ai u ngrit t ikte, por kushriri ia stopoi ikjen duke ndrhyr: Marre ju kjoft! Qou t shkojm vllau jem, se kta nuk e meritojn vizitn ton. N ditt e pastajme Mirani takoi ambasadorin n disa vizita q u bri ai malsorve enverist. Gjithsesi ndiente keqardhje e dhmshuri pr t. 13. N muajin korrik erdhi nga Detroiti malsori Kol G., enkas pr ta marr Miranin,musafir.Por,edhe pse e thrriste me t qeshur leht Palok,ai e dinte se ishte Miran Bruaj.Kur hyri n shtpi t Kols,Mirani prjetoj nj surpriz t veant. Pr her t par po shihte sesi nj emigrant shqiptar kishte nj vil luksoze n mes t nj gjelbrimi hapsinor. I impresionuar nga mirpritja e bujaria e tij dhe nga ambientet prreth, Mirani nuk u prmbajt pa i thn
418

Kols: Ktu edhe nse me del shpirti sbrengosem. sht hera e par q po e shoh nj emigrant q i ka krijuar familjes kt standard jetese. Ta gzoni, me shndet e me faqe t bardh! Miranit i bri prshtypje sidomos mirpritja bujare e bashkshortes dhe s res s Kols. Po mendonte m vete: Vrtet un e kam origjinn nga Malsia e Plavs dhe Gucis dhe malsor dshiroj t ndihem, por lindja dhe jeta n Rrafshin e Dukagjinit t Kosovs ma kan strkequr gjenin e origjins. Lum si kta q kan ruajtur traditat iliroshqiptare, mjer shqiptart e rrafsheve q u sht imponuar mnyra e jetess sipas kulturs s pushtuesve osmanlinj!.Si pr ta ngushlluar veten mendoi:Pse nuk thua lum si kombi yn q ka mundur t prballoj asimilimin e plot, meq nuk ishin as pes, as pesdhjet vjet, por pesqind vjet t pushtimit turko osmano, i cili zvendsoi njmij e pesqind vjet pushtim romak, bizantin, bullgar dhe serb. Pasi pin nga nj got, Kola dhe Mirani shkuan t vizitonin restorantin e familjes. Aty gjeten Lenn, vajzn e Kols. Kjo sht varza ime simpatike, zonjusha Len, tha Kola. Mir se ju ka pru zoti dhe ju falenderojm pr kt vizit. Po i bani ner familjes son! prshndeti Lena duke ia zgjatur dorn Miranit si t prshndeste nj mik t saj. Baba ka fol fjal shum t mira pr ju. Urdhroni, zini vend ktu! Mir se ju gjeta, tha tjetri. Shpresoj t mos e ket tepruar Kola, pasi ishte propagandist markant, me talent pr t br marketing t mrekullueshm. Por, marketing shpesh i bhet mallit q nuk sht i mir. Po taman, baba na tha se je hokatar, si malsort e anve tona! Po shtrohej darka e begat, si u shkon prdore malsorve bujar. U uln q t gjith antart e familjes pr t ngrn. Po bisedohej e po bhej humor nga t gjith, pa asnjlloj rezerve e frenimi, kurse Mirani po vetprmbahej. Ky qndrim i tij e shtyri Koln ti thoshte:
419

 Mos u ngushto, mor mik, se po i thua vets malsor! As gruan, as ren, as varzn nuk i kam arusha malit dhe nuk t han.Mos m turpno,por kthejua shpotit flak pr flak. Mir se t ka pru zoti, pasi kur e fusim mikun n shtpi, dshirojm t mos nguroj, por t sillet si n shtpin e tij. Mir se ju gjeta, gjithmon pai e shtrofshi pr miq! Po un si n shtpi time po sillem, uroi Mirani, por ti e di se kam lindur e rritur n Rrafsh t Dukagjinit dhe aty edhe n familje njerzit bjn pavetdijshm jet t ndrydhur.Ushqehen ndaras burrat nga grat,nuk bjn shaka e shpotitje n familje, i zoti i shtpis urdhron dhe kontrollon sjelljet e antarve t tjer. Pas nj jave Mirani dhe Kola shkuan n ikago. Kola kishte paralajmruar Agim Gashin e Mentor Ll. pr kt vizit. Kur doln n magjistrale, Kola i tha Miranit t voziste makinn. Ai para dy ditve e kishte drguar Miranin t bnte provimin teorik pr patent shoferi. Mirani kishte dhn provimin teorik n gjuhn gjermane, tani duhej t voziste makin nj muaj, i shoqruar nga nj shofer dhe pastaj t paraqitej pr provim praktik. Dhe gjith ky shpenzim kushtonte vetm nnt dollar.N Evrop t rjepin pr nj patent shoferi. Kola dhe Mirani arritn rreth ors 15.00 te dibrani Mentor n periferi t ikagos. Ai shquhej pr angazhimin patriotik. Mentori kishte ftuar shok t tij, por deri n at moment kishin ardhur vetm katr veta. Agim Gashi, prishtinas, nj patriot ekstremist, si e vlersonin, ngaq ishte afirmuar pr ballafaqime brutale fizike me nacionalistt serbomdhenj n ikago, t cilt vepronin t organizuar n lvizje etnike. Ndrkoh erdhn edhe t tjer. Ndenjn duke biseduar deri n ort e vona t nats. T nesrmen pasdite Agimi me shok organizuan nj tubim informativ n restorantin e Kurtish Zajazit. N kt rrethin m t numrt ishin shqiptart nga Krova, gjegjsisht nga Malsia e Zajazit.Organizuesit kishin ftuar edhe Mulla Istref Azalin me origjin nga rrethina e Tetovs,udhheqs i Lidhjes Kosovare pr Shtetin Ilinois,nnorganizim ky i Ballit Kombtar.Tubimi po shtyhej nga orari i plan420

ifikuar, meq e prisnin Mulla Istrefin. Pas pritjes prej erek ore u vendos ti telefononin q ta pyesnin pr vonesn. Aparatit t telefonit ia hapn parlofonin q ta dgjonin edhe t tjert prgjigjen e tij. Nuk vij q t dgjoj at komunist me yll n ball, tha tjetri prtej telit. Mentori nuk priti: Edhe nse sht komunist nuk mund t na prvetsoj me nj bashkbisedim. Ju mund ta kundrshtoni. Kjo nuk sht arsye q ju t mos vini, pasi do t diskutohet pr gjendjen n Kosov. Jemi rreth 70 burra q po ju presim. At e pash mbrm kur i kishte rn terri toks duke hyr n konsullatn jugosllave pr t marr udhzimet sesi duhet t na praj, tha Mullai. Ssht e vrtet... kundrshtoi Mentori, po tjetri e kputi linjn. N restorant u krijua gjendje keqardhse e shqetsuese. Mullai kishte aty shum ithtar t tij. Ju lutem, bashkpatriot t nderuar, ndrhyri Agimi me nj z burri, m dgjoni se dua t bj nj sqarim:Zotrit Kol G.dhe Miran Bruaj kan ardhur dje rreth ors 15.00. Jemi shum burra ktu q mund t dshmojm se q nga ajo or e deri pas mesnate kemi qen s bashku n shtpi t Mentorit. Kjo sht nj shpifje skandaloze. Un do t shkoj me dy veta q ta lusim Mullain edhe nj her t vij, kurse ju fillojeni tubimin. Sapo Agimi prfundoi fjaln e tij filluan t uleshin edhe ata q ishin ngritur nga shqetsimi. Gafurri, q ishte m autoritativi n kt komunitet, doli n tavolinn e vendosur pr mysafir n krye t salls s restorantit. Ai ftoi Miranin e Koln t zinin vend pran tij. Agimi bashk me Kurtishin dhe Mentorin shkuan t Mullai. Mulla i nderuar, erdhm tju lutemi edhe nj her q t vini n tubim. Nuk vij. Ja tregova n telefon prse refuzova thirrjen tuaj. Ne dshmojm q zotri Miran Bruaj nuk ishte mbrm n konsullat jugosllave. Si, gnjej un? ndrhyri Mullai duke u betuar: Pr Allah e pash me
421

sy t mi. A mund t bni be me dor mbi Kuran? iu drejtua Agimi. Sigurisht, dhe zgjati dorn pr t marr Kuranin n raft, pasi aty po e mbante sa pr tu kamufluar se sht besimtar dhe pr ti qlluar n betime t gnjeshtrta. Vuri dorn mbi t dhe zuri t betohej: Bismilahe... Agimi e ndrpreu: Do t marrsh prpara abdes,pasi betimi me dor mbi Kuran, pa abdes sht gjynah dhe nuk ka vler. Ather po marr abdes, u prgjigj Mullai, i gzuar se edhe ksaj radhe po ua hidhte me trukun mashtrues q kishte prdorur disa her kur e kishin zn t gnjente pr interesa t tij politike dhe pr prfitime financiare. Gjat marrjes s abdesit filloi t thot ca lutje me z pothuajse pshprits, pasi dshironte ta dgjonin dhe t bindeshin se ishte besimtar i vrtet. Mbaroi abdesin, fshiu ujin me peshqir, mori srish Kuranin dhe e vuri dorn mbi t: Bismilahe Rrahmane Rahim. Betohem me dor mbi Kuranin e Pejgamberit alej salatu ve selam, se mbrm e pash Miran Bruaj duke hyr n konsullatn jugosllave! Mori frym thell dhe e la srish Kuranin ku e kishte marr. far krkove ti, zotrote, n at koh te konsullata jugosllave? e pyeti Agimi. Po kaloja rastsisht, tha Mullai. Si e njohe ti Miran Bruajn? E kam par n fotografi. Dgjo ktu mor Mulla shejtan! Un,Mentori e Kurtishi bashk me shtat t tjer t betohemi shqiptarisht se zotri Miran Bruaj dhe Kol G. kan qen mysafir te ne prej ors 15.00 t dits. Vetm kur ka shkuar pr nevoj n WC ka dal nga dhoma e miqve. Pas mesnate sht shtrir pr t fjetur n krevat n shtpi t Mentorit. Agimi humbi vetprmbajtjen dhe e pshtyu n surrat duke i thn:
422

 Mor surrat shejtani, ti vazhdimisht na paske mashtruar duke na u shitur pr hoxh dhe patriot dhe duke na u betuar rrejshm n Allah e n Kuran! M kt fytyr t pasha dhe mos m dil m prpara se do t bj troshtrosh! Kt her kaq se nuk dshiroj ti trazoj mysafirt me ndrhyrje t policve. Agimi, Mentori e Kurtishi u kthyen srish n restorant. Kurtishi i informoi t pranishmit far kishte ndodhur,duke u rezervuar t tregonte se si e kishte shar e krcnuar Agimi. T pranishmit u hidhruan. Gafurri mori fjaln: Qetsohuni burra, he medet pr ne! Do t bisedojm nj her tjetr pr kt marre, tani po vazhdojm bisedn ku e lam. Pas prfundimit t tubimit Kurtishi shtroi dark pr pjesmarrsit. Atmosfera u b vllazrore. Agimi i shpjegoi Miranit traditn bujare t emigrantve t Malsis se Zajazit t Krovs: N restorantet e tyre asnjher nuk na ln t paguajm. Jan shum mikprits. I kan t paktn 80 restorante. Jan t organizuar si jahudit. E ndihmojn njritjetrin n biznes. Kan krijuar fond t prbashkt. Kur u vjen ndonj i ri nga vendlindja, Kshilli i Fondit ia cakton restorantin ku do t punoj, derisa ta msoj zanatin. Pastaj, me dollar t fondit ia blejn restorantin. E mbikqyrin q restoranti t ecn mir dhe tia kthej Fondit borxhin pa kamat.Kshtu kan krijuar gjendje t mir ekonomike dhe prandaj na ndihmojn financiarisht sa her u drejtohemi, meq edhe patriotizmin e kan tradit. Ne emigrantt nga Kosova dhe nga viset tona n Maqedoni dhe n Mal t Zi nuk jemi n gjendje t organizohemi n kt mnyr. Me fjalin e fundit dshirove t na prishsh oreksin, ndrhyri Mirani. Le t na prishet, reagoi Kola, sepse duhet t na vij keq q nuk po marrim msim nga kjo form e organizimit, kaq vllazrore dhe kaq me interes reciprok dhe atdhetar. 14. Numri i simpatizantve t Lvizjes n ShBA nga dita n dit po rritej.
423

Gjithashtu edhe aktivitetet. Ata u prcaktuan t presin n mnyr t organizuar Ditn e Flamurit. Mirani po prgatiste thirrjen, skenarin pr nj manifestim t madh, fjalimet dhe fmijt q dshironin t recitonin. Flinte te Ahmeti n Bronx, kurse ditn shkonte te Gjergj K. n Manhatan, meq aty kishte nj makin shkrimi. Pr t mos humbur koh, Gjergji i tha pothuajse n form urdhruese: Do t flesh te ne, pasi po humb koh n udhtime dhe po lodhesh. Si t fle te ju, kur ti dhe bashkshortja jote keni apartament t vogl? Nuk na ngushton. Shoqja ka elsa t zyrave q pastron, prandaj mund ti fotokopjoni natn materialet.Kot kundrshton.Na vjen keq nga ti q kemi apartament t vogl, por punn e kemi n Manhatan dhe ktu nuk mund t paguash qira pr banes m t madhe. Disa net Mirani i kaloi aty. ifti i malsorve flinin n krevatin e tyre, n qoshe t apartamentit njdhomsh me nj kuzhin t vockl si aneks, kurse Miranit i shtronin rehatoshm. Atij i vinte keq q po i ngushtone, por edhe mrekullohej nga sakrifica e tyre. Krert e mrgats pseudonacionaliste lshuan n qarkullimet krcnimet e tyre: Do tua ojm n ajr salln kuqaloshve t Enverit, do ti vrasim kta zagar t kuq, e t tjera. Mirani i kshillonte bashkveprimtart t prmbaheshin se ato sishin tjetr vese krcnime boshe. Palok, kshtu vazhdonte ta thrriste Noni, po do me ardh konsulli jugosllav, shqipfolsi O. G. Duhet ti ojm fjal t mos vij. Edhe un pajtohem, tha Gjeto S., redaktori e folsi i radioprogramit Zani i Malsis,nj program cilsor q dgjohej nga shumica e shqiptarve n New York. Un jam i mendimit t vij, tha Mirani. Ku i dihet, ndoshta sht shqiptar i mir ose ka koh t bhet i mir. Sa patriot t mdhenj si Ismail Qemali e Hasan Prishtina kan qen n shrbim t pushtuesve turq. Edhe ky i shkret, mbase kur t ndrgjegjsohet populli dhe t vij dita, kalon n ann e popullit. Ky krahasim sigurish q alon, por ka gjasa.
424

 Nuk na prish pun, nisi t prkrahte mendimin e tij Agimi, sepse e kemi peng pr siguri t pjesmarrsve n manifestim. Ndoshta edhe pr at qllim vjen, meq krert e mrgats politike nuk ndrmarrin gj kur ta din se konsulli jugosllav sht n sall! Sa holl ta pret menja,or Tosk! miratoi Preka, T lumt ne q t kemi! Kshtu e thrrisnin Agim Z., meq vinte nga rrethi i Strugs dhe fliste n dialektin e toskrishtes. Salla kishte dy mij vende, kurse n t hyn pesqind veta m shum. Do t hynin edhe qindra t tjer,por ndrhyn zjarrfiksit dhe firma q bnte sigurimin, se nuk mund t garantonin siguri. Programi dhe atmosfera e manifestimit po i knaqte pjesmarrsit. Grupi muzikor q kishte ardhur nga Detroidi shklqeu si edhe recitatort. Fjalimi patriotik u dgjua me qetsi t madhe dhe duartrokitje t gjata. Salla shpeshher shprtheu me t thirrura t fuqishme si n kor: KosovaRepublik! KosovaRepublik!. Mirani po e krkonte n holl t salls korrespondentin e Rilindjes, A. S. Ishin njohur q nga koha e studimeve dhe dshironte ta takonte. Edhe A. S., po e krkonte tjetrin.U takuan n nj knd.Pasi u prshndetn,Mirani i tha: Kalo n ann ton dhe mos u kthe m n Kosov, derisa ta lirojm. Po t rrim t gjith ktej, kush do ti dal zot Kosovs atje? tha ai me nj qeshje t leht e miqsore. Si njalat jeni ju titistt, ia ktheu po me humor Mirani. Kur prfundoi manifestimi pjesmarrsit po shprndaheshin t gzuar, duke i thn njritjetrit: Hera e par q n Amerik bhet nj manifestim kaq madhshtor. N parking trimat frikacak kishin shprthyer gomat e dymbdhjet makinave. Njri nga pronart e makinave u shpreh: Na e marrshin t keqn, se tani e tutje nuk ua kemi m frikn!. Organizuesit shkuan n restorant pr tju gzuar s bashku suksesit.

425

15. N fillim t dhjetorit Mirani vendosi t kthehej sepse po i afrohej afati i pasaports jugosllave T rrinte aty, nuk i rrihej. Nuk i plqeu mnyra e jetess n Amerik.Tani ai dhe bashkveprimtart kishin nj shqetsim.Mos do t ket probleme n aeroport, Mirani! Ky shqetsim bazohej n informimin e nj npunsi t lart shqiptaroamerikan q punonte n FBI. Ai kishte informuar se shum veta kishin spiunuar, kush duke thn se Miranin e ka drguar Sigurimi shqiptar pr t prhapur ideologjin enveriste, kush duke thn se e kishte drguar UDBja pr t prar mrgatn. Nj i afrm ia krkoi ndihmn npunsit t lart. N aeroport Mirani pa nj peshore n der t nj barnatoreje. Hipi. 98 kilogram. E shihni, iu drejtua me humor Mirani bashkveprimtarve q po e prcillnin, keni dashur t m plasni me steka. Erdha 76 , po kthehem 98 kilogram. Edhe derri q theret pr Krishtlindje nuk majmet kaq shpejt. Juve po ju terrorizuaka industria ushqimore dhe gastronomia. Kujdes! Ai kaloi kontrollin kufitar pa telashe dhe iku pr Bruksel. 16. Ditn e parafundit t vitit 1982 Mirani udhtoi drejt Zvicrs. Pasaporta jugosllave i kishte skaduar para gjasht ditve. Bisedoi n telefon me nj aktivist n Lindau pr mundsin e kalimit ilegal t kufirit. Ai e dinte se pa pasaport nuk do t mund t lvizte si prpara, ndrsa po t krkonte strehim politik n Gjermani, do ti vonohej dokumenti i udhtimit, si ia kishin vonuar Jusufit. Donte t ishte n Zvicr q t merrte pjes n mbledhjen e Komitetit Qndror n janar dhe, ndoshta atje mund t krkonte strehim, q t prezantonte rregullisht n mbledhjet e ktij Komiteti,i cili tubimet i mbante kryesisht n Zvicr, meq n Gjenev jetonte Xhabiri. Kur arriti me tren n Lindau,bashkatdhetari Dren T.i premtoi se do ta nxirrte n Zvicr pa problem. U nisen sapo u errsua. N kufirin gjerman
426

Miranin e kapi policia dhe e burgosi. Gjat marrjes n pyetje nuk pranoi t prgjigjej fare pa kontaktuar me avokatin. Policia ia mundsoi. I telefonoi avokatit Karl E., mikut nga koha e studimeve. Ai u alarmua: sht koh e festave. Ka rrezik t t ekstradojn n Beograd. Po nisem menjher me motorin tim sportiv. Rreth 550 km., i bri pr katr or. Arriti pak para mesnats. M vete solli krkesn pr azil politik, t ciln e kishte shkruar n byro n t nisur. Para se ta dorzonte krkoi nga personeli i burgut q ta takonte Miranin, meq i duhej autorizimi i tij pr tia bashkngjitur krkess. T jam shum mirnjohs, mik i dashur! i foli Mirani duke e prqafuar. Qetsohu tani,sepse mnjanuam rrezikun e ekstradimit tnd n Beograd. Sa pr mirnjohje q po m shpreh,po ta kthej me proverbin shqiptar q ma ke thn sa her: Miku i mir n dit t vshtir. Nuk po friksohem, u prgjigj Mirani duke e keqkuptuar siku avokati Karl e bri frikaman. Ta njoh kokn tnde, nuk t thash mos u frikso, por qetsohu! Shqetsimi dhe frika nuk jan njsoj. Shko tani fli n hotel, ndoshta ndonjher ta paguaj kt mund! tha Mirani. Po ta dija se do t m prmendje pagesn nuk do t vija.Nuk bhet gjith kjo rrug n kt koh t acart pr para. Sikur nuk po e kupton far do t thot t kesh nj mik t vrtet gjerman. M fal, nuk qesh i vmendshm sa duhet! T martn, m katr janar 1983, Mirani u lirua nga burgu. Krkesa pr strehim do t shqyrtohej n Lindau dhe aty duhej t mbetej derisa t vendosej nse do ti njihej statusi i azilantit. Po at dit udhtoi pr Bochum meq duhej ta dorzonte dhomn n konviktin e studentve, t paketonte bibliotekn dhe plakat e tij. Sapo arriti takoi Renatn dhe i rrfeu pr ato q i kishin ndodhur. Ajo qau,
427

edhe nga inati se nuk e kishte ditur ku e kishte kaluar tjetri Vitin e Ri. Akoma m shum u mrzit kur u informua se tani e tutje ai duhej t jetonte n Lindau. Si mendon, do t pranosh t bjm martes formale? Kshtu mund t t trheq prap n Bochum, pyeti ajo me dashamirsi. N asnj mnyr.Martesa sht di madhore dhe nuk bhet vetm sa pr t rregulluar statusin e qndrimit. M fal, nuk di si t t ndihmoj ndryshe. Pastaj, nuk ke nevoj ta ngrissh zrin se t propozova martes formale dhe jo vetvrasje. Edhe po tallesh m mua, a? Nuk po tallem,por po dshiroj ti ndaj me ty shqetsimet dhe vshtirsit. T jam mirnjohs, mos mu hidhro nse m mungon mirsjellja e duhur! e luti duke ia zgjatur dorn drejt faqes t ciln ia frkoi prajshm. N mngjes Mirani shkoi pr t vizituar familjen e vllait n Mlheim/Ruhr. Aty gjeti edhe miqt,bashkshortt Hana e Zymryt B.,t rrethit t Gostivarit, q jetonin n Bremen. Kishin ardhur pr ta vizituar at, pasi ishin mrzitur kur kishin dgjuar pr burgosjen e tij. Hana su durua pa e pyetur: A pranon t vish te ne n Bremen? Nuk m lejohet. Krkesa pr azil do t shqyrtohet n Lindau dhe aty m duhet t banoj. Kam konsultuar nj avokat dhe m ka thn se mund t ndrrosh vendbanimin. Pastaj kam pyetur nj mike gjermane, t ciln e kam mjeke t familjes. Ajo sht konsultuar me bashkshortin e saj, po ashtu mjek, dhe m ka thn se mund t banosh n shtpin e tyre, derisa t gjesh zgjidhje t prshtatshme. Shtpin e kan t madhe dhe t mir. Mua m ke afr q t ti pastroj rrobat. H, se mos dashkeni t m oni edhe n abe!? Oferta nuk qenka edhe aq e keqe! Q sot mund t vish me ne, shtoi Zymryti.Gjat rrugs do ta mbushim makinn me plaka. Pastaj marrim nj mikrobus q ti transportojm t tjer428

at. Po vij njher t bisedoj me miqt tuaj gjerman dhe me at avokatin,pastaj shohim e bjm. N rregull. 17. Avokati i sqaroi Miranit se mund ta trhiqte krkesn pr strehim me arsyetim se do t shihte ndonj mundsi tjetr jasht Gjermanis. Pastaj paraqet krkes ktu n Bremen ose n ndonj qytet q preferon ti. Mik i dashur, je i mirseardhur n familjen ton, tamam si pjestar i familjes, than njzri Johani dhe Hellga S. Pr ty na ka folur Hana shpesh me nj dashamirsi e admirim t theksuar. Q t kesh m shum t ardhura financiare,t cilat t duhen pr veprimtarin tnde patriotike,do t bjm formalisht nj kontrat qiraje n lartsin maksimale q e pranon enti social. Qiran q do t na paguaj sociali n xhirollogarin ton, do t ta japim ty. Do ti marrsh edhe ndihmat sociale pr ushqim e veshmbathje, sipas normave. Ushqimin dhe t gjitha gjerat q t duhen n shtpin ton i ke falas nga ne. Edhe nj her: Je i mirseardhur pr hir t miqsis q kemi me Hanen e Zymrytin. Mirani po befasohej nga kjo lloj gatishmria pr ndihm e prkrahje. Ju falnderoj przemrsisht dhe jua paa borxh gjith jetn! Edhe un dua tju falnderoj pr kt shpirtmadhsi tuajn, shtoi Hana. Mos e zgjatni se ndihmn e prkrahjen ton e keni merituar, pasi na keni prvetsuar q t bhemi miqt tuaj. 18. Prkundr rrezikut, Mirani studioi mundsin e kalimit ilegal pr n Zvicr, meq ishte i vendosur t merrte pjes n mbledhje t janarit t organit drejtues t Lvizjes. Nuk thot kot populli, nevoja e mson njeriun mendoi me vete ai. Ishte br specialist i trenave, se ku ndrrohej turni i konduk429

torve dhe si mund t bnte pjesn m t madhe t rrugtimit pa bilet. Udhtoi me tren IC (InterCyti), nga Bremeni n Feiburg (Frajburg). Aty ndrroi trenin dhe mori lokalin q shkonte deri n stacion t fundit n Lrach, duke kaluar npr stacionin n Basel/Badische Bahnhof e tutje. Ky stacion gjerman gjendet n qytetin Basel, brenda n Zvicr. Treni lokal nuk kontrollohej nga asnjra polici kufitare. Ai ishte informuar se at stacion e kishte bler para nj shekulli Mbretria e Badenit. Q ather ishte marrveshja q garantonte qytetart, t cilt udhtonin pr n Lrach, se nuk do t kontrolloheshin nga kufitart e doganiert gjerman dhe as nga ata zviceran. Mirani hyri n Zvicr. Prej aty mori trenin pr n Biel/Bienne ku do t mbahej mbledhja e radhs e Komitetit Qendror t Lvizjes. 19. Mbledhja po mbahej n banes t Hakanit dhe Sarands. N mbledhje ishin t pranishm vetm Xhabiri, Hakani, Saranda, Fahriu dhe Mirani. Tre t part ende po vazhdonin t ndiheshin si krah i Xhabirit, kurse Fahriu ishte shabllonizuar si krah i Sabitit. Kjo doli nga sqarimet q bri Xhabiri kur hapi mbledhjen dhe shpjegoi se Xhafari kishte arsyetuar pamundsin e pjesmarrjes me munges t dokumentit t udhtimit. Sapo Xhabiri bri kt sqarim, Mirani si n humor tha: E po,e ka prapanicn e madhe dhe nuk ia mban t kaloj ilegalisht kufirin. Edhe un nuk kam dokument udhtimi, por erdha. Megjithat, e quaj t arsyeshme frikn dhe mosardhjen e tij. Tani m lejoni t shpreh keqardhje pr di m t rndsishme. Ju ende po vazhduakeni me krah, edhe pse po bhet viti q kur u themelua Lvizja. Ndrsa ty Fahri, sa pr humor, po t pyes: kur dhe si u br pjestar i krahut t Sabitit e Xhafarit? Mos shprush se i vjen era! filloi t prgjigjet Fahriu i zn ngusht, un nuk jam pjestar i asnjrit krah, por vetm i Lvizjes. Kjo do thot se qenke br me mua, pasi q kur themeluam kt organ, Xhabiri m definoi si t asnjanshm.
430

 Nuk ta paska ln fare as Amerika, tha Xhabiri. Prkundrazi,Amerika m ka impresionuar pr lirit e mdha demokratike dhe ne nuk kemi nevoj as arsye q aktivistt e Lvizjes ti mbajm n kt pozit. Ata nuk po e din se kush dhe si po i udhheq, prandaj ata se shpejti duhet t ken mundsi t marrin pjes n nj kuvend t gjer, ku do t duhej t diskutohej platforma dhe mnyra e organizimit, gjegjsisht t miratohohet nj program politik dhe nj statut. Njkohsisht ai kuvend duhet t zgjedh strukturat drejtuese t Lvizjes, duke i dhn fund krahve, kooptimeve dhe shprdorimeve n emr t ktij ilegaliteti t shpifur. Ktu jemi n bot t lir dhe nuk kemi pse t simulojm nj kso ilegaliteti. Sa i prket kooptimeve, un kam marr vesh se Sabiti, n emr t organit ton, ka kooptuar aventurierin Musa Hoti duke na e inkriminuar e kriminalizuar Lvizjen me aktin e tij. Paske ardhur me hu n krah nga Amerika! ndrhyri Xhabiri, t cilit i humbi durimi duke dgjuar Miranin. Keni pasur mjaft koh t mbusheni mend. iu kundrvu Mirani. Po kthehemi te rendi i puns, ndrhyri Xhabiri. Mos u tall, pr far rendi t puns mund t flitet n kt organ, ku vetm ti dhe un po dialogojm mujshm, ndrsa kta t tre po dgjojn hutueshm. Lvizja na doli nga bashkimi q sajuat ju. Ather ku jan antart e tjer, pse nuk vijn? Ata t Avdul Prapashpins, zuri t prgjigjet Xhabiri, gjegjsisht t Partis Komuniste, jan prononcuar se nuk e kan firmosur bashkimin q e kemi proklamuar. Kshtu po shkruajn n pamfletin e tyre q e kan emrtuar Puntort. Por, pr qndrimin ton ndaj tyre do t diskutojm n mbledhjen e ardhshme q do ta mbajm n Gjermani pr ti krijuar Xhafarit mundsi t marr pjes. Ne nuk kemi proklamuar asfar bashkimi m 16 maj, tha Mirani. Kt e ke br ti. Sa pr rend t puns, propozoj q organit ton ti ndryshohet emri, meq kt q ia ke vn ti sht tepr bombastik dhe, meq jemi n Perndim, po ngjall asociacione negative. Kt ma than edhe disa patriot
431

n Amerik, t cilt kt organ po e thrrisnin kryesi. Pastaj, si e thash, un n do mbledhje do t vazhdoj t krkoj mbajtje t nj kuvendi t gjer. Ne ende nuk kemi filluar me antarsim t rregull, prandaj si do t kemi mundsi t mbajm kuvend kur nuk kemi si i caktojm delgatt? ndrhyri Xhabiri. Nuk kemi nevoj t antarsojm,sepse organizata jon sht Lvizje dhe jo parti. Pastaj, ata i friksohen antarsimit. Mjafton t mblidhen aktivistt e simpatizantt n rrethe, t zgjedhin nga dytre prfaqsues t tyre, varsisht se sa veta do t marrin pjes n ato tubime. Kaq nj her. T shoh se far rendi t puns do t propozosh ti. Xhabiri zuri t tregoj se teknika e Zrit t Kosovs do t kaloj n Zvicr, pa precizuar se do t vendosej n banesn e tij, duke paralajmruar vetlavdrueshm se ktej e tutje Zri do t dal m cilsor. Bhej fjal pr nj makin t marks Olivetti,me t ciln mund t radhiteshin e faqoseshin tekstet e Zrit. At e kishte bler Jusufi me dhjet mij dollar q ia kishte drguar si ndihm Enver Hoxha. Kaq i kishte krkuar Jusufi n letrn q i kishte drguar Enverit. Edhe propozimi i Miranit pr t ndryshuar emrin e organit drejtues u miratua me propozimin e emrit t ri q bri Xhabiri: Qendra Ekzekutive (shkurt: QE). N fund Xhabiri foli edhe pr vshtirsit financiare duke br apel q t angazhohej secili pr t mbledhur ndihma nga bashkatdhetart. Ai po mendonte se mos Miranit i kishin dhn ndihma n Amerik dhe nuk po i dorzonte. Kshtu e nnkuptoi Mirani, ndaj mori fjaln: N Amerik as nuk lypa, as nuk m dhan ndihma. Ti dhe Sabiti kishit br apel q atje t mblidheshin ndihma financiare pr aventurierin Musa Hoti. Aty ku arrita i binda q t mos mblidhnin ndihma pr t. Meq ndodhi kshtu, nuk ngjante q un tu lutesha q ta ndihmonin Lvizjen. Ja, edhe n kt aspekt sa e keni dmtuar Lvizjen. Xhabiri u gjend i zn n faj nga mnyra si iu kundrvu Mirani, ngase po bhej fjal pr munges t financave, prandaj e shpalli t prfunduar mbledhjen.
432

Mirani tani po pendohej pse kishte rrezikuar t kalonte ilegalisht kufirin q t vinte n kt far mbledhjeje duke br rreth 750 km., rrugtim. 20. N mbledhjen e radhs t organit drejtues t Lvizjes, tani riemrtuar Qendr Ekzekutive, q u mbajt n banes t Fahriut, n fund t marsit 1983, Xhafari bri sqarime: Avdyl Prapashpina po gnjen pr t arsyetuar prarjen q ka shkaktuar. Propozoj t organizojm tubim informativ me aktivistt tan. Tubimin ta mbajm n korrik. N kt tubim un do t paraqes referatin kryesor. A pajtoheni? Mirani mori fjaln, sado t tjert ngritn duart pr miratim: Si sht e mundur t vlersosh se po praheni kur ju, de facto nuk jeni bashkuar fare.Akoma nuk sht thar ngjyra e nnshkrimeve tuaja dhe ju po na impononi mjeshtrisht atmosfer e veprime prarse.Me kt ju po synoni demoralizimin e prgjithshm t patriotve. Ky ka qen qllimi juaj kryesor pas atentateve.Ju jeni bashkuar sa pr t komplotuar vendimin q morm Jusufi, Kadriu, Bardhoshi dhe un, m 17 Janar 1982. Tani po synoni ta shpartalloni gjith lvizjen ton patriotike edhe me kso far prarjesh t sajuara e t shpifura. Miran, ndrhyri Xhabiri, nuk sht momenti e vendi t na rikthesh n at koh, sado q e kuptoj se nuk je liruar nga subjektivizmi yt. Nuk jam subjektiv,por fakt sht se nuk sht br bashkimi m 17 shkurt dhe aq me pak ka ndodhur prarja. S pari do t duhej t kishim bashkim e bashkveprim,q pastaj t mund t ndodhte prarja.Un ende nuk ia kam par surratin Avdylit, edhe pse banon afr Fahriut. Pra, as ata e as ju, qoft edhe formalisht nuk keni dshiruar, prndryshe do ta kishit br bashkimin e mirfillt. Edhe bashkimit t 15 majit ka pr ti dal tymi. Ju tani jeni bashk vetm sa pr ta mundur Avdyl Prapashpinn dhe t prforconi secili pozicionet tuaja.Shum shpejt do t grindeni edhe mes vete.Bile,pr tu br fare
433

provokativ, si po m akuzoni shpesh, ju sikur merreni vesh natn se si t praheni ditn, q ne pastaj t mos kemi tjetr preokupim, vese t merremi me skenart tuaj t prarjes. Tani po dgjoj versione se n emrtim sht ose nuk sht vendosur mbiemri cilsues Socialiste pr Lvizjen. Nuk besoj t ket ndodhur gabim teknik. N numrin e fundit t Zrit, ti Xhabir ke shnuar n ballin: Organ i Lvizjes pr nj Republik Shqiptare n Jugosllavi, ndrsa deri tani ishte: Organ i Lvizjes pr nj Republik Socialiste t Shqiptarve n Jugosllavi. sht e vrtet kjo? pyeti me habi Xhafari. Nse nuk e paske par kt q sht e shkruar n ballin, si paske ditur t lexosh vendimin e organizats, e cila gjoja t paska ngarkuar si prfaqsues t saj n takimin e Stambollit ku duhet t jeni marr vesh pr tu bashkuar? A ka mundsi t mos ironizosh m, sepse po e tepron? ndrhyri Xhabiri. Shok, vrtet un e kam br kt ndryshim q e paska vrejtur Mirani, por e kam br duke qen i bindur se do t ma miratoni n kt mbledhje. M falni pr harresn, sepse e kisha ndrmend ta paraqes n rend t puns pr miratim. Tani do tju lutesha ta miratoni kt ndryshim. S pari, mori srish fjaln Mirani pa e pyetur Xhabirin, drejtuesin e tubimit, t konstatohet se ke vepruar kok m vete dhe tani po na v para faktit t kryer.E them kt,pasi fardo q t bsh e t veprosh ti,kta vetm miratojn. S dyti, ti nuk ke pasur ndr mend ta paraqessh n rend dite kt ndryshim,por vetm ta protokollosh rrejshm n procesverbal,pa e ditur ne. As procesverbalet nuk jemi duke i par se far po shnon ne to. Pastaj, edhe sikur t mos e miratojm ne ktu, ti ke mundsi t thirresh rrejshm n emr t antarve n Kosov.S treti,sa i prket ktij ndryshim,pr mua sht krejt e njjt, sado m duket emrtim m i qlluar sesa ai i miratuar n Stamboll, m 17 shkurt t vitit t kaluar. Dikur dshiroja t quhej vetm Lvizja pr Republikn e Kosovs, por atentatet, bashk me shokt, ma vran edhe kt propozim. Un po krkoj q t mbajm kuvendin e par, i cili do t vendos pr emrin, pr programin e pr statutin dhe pr propozimet e tjera q do t bhen aty.
434

 Me kt kuvend, t cilin shpesh po e prmend, sikur po na krcnohesh, ia pati Xhabiri. Sigurisht q edhe kuvendi do t mbahet kur do vendosim ne ktu dhe, besoj, edhe ather do t dal fitues kundr teje. Mua po m duket se ju vetm po shtyheni mes vete, mori fjaln Hakani. Do t m falni se un jam puntor dhe nuk po ju kuptoj, por nse po grindeni do tju lutesha t mos na maltretoni ne puntorve. Plak, me kt un puntori, e ke gjetur nj si marifet pr tu imponuar. Ishe ti, puntori, kur na e imponove Xhabirin si t drguar nga Kosova pr t prfaqsuar OMLKn. Ky uzurpoi rolin e trashgimtarit t Kadriut. Sigurisht, nuk ta ka pre mendja, si puntor qe ish. OMLKja n Kosov, t cils policia ia pamundsoi funksionimin prmes arrestimeve t shumta, nuk e ka gjetur pikrisht Xhabirin n burg pr ta prfaqsuar.Po ta kishte ngarkuar ajo q ta prfaqsonte, ather Xhabiri do t ngarkohej t bazohej n Tezat e Frontit pr Republikn e Kosovs, si qe ngarkuar Kadriun. Bile, sikur t kishte OMLKja funksionalitet n Kosov, ather ti, Plak, do t duhej ta informoje at pr bashkimin e 17 Janarit t 82shit. Ajo do ta kishte par t udhs t drgonte zvendsin e Kadriut, por jo t na imponohej ky Xhabir si prfaqsues i OMLKs. Dhe erdhi pa ditur gj OMLKja t t shprdoroj ty,puntor i nderuar,dhe ia bashkngjiti OMLKn atij far bashkimit t 17 shkurtit, i cili nga njra pal pjesmarrse tashm po kontestohet. Besoj, ndonjher do t informohesh nga Kosova dhe do t kesh kurajon q t m japsh t drejt pr kto q thash. A di ka, ndrhyri Xhabiri,t cilit i humbi durimi, po tu ndejt n kt organizat, rri. Jojo, lirisht mund t dalsh. A more vesh?! Nuk ke nevoj t thrrassh se nuk jam ktu n firmn tnde private, iu prgjigj Mirani me z t sforcuar. Hakani ndrhyri: Aman bre shok, mos i nxeni gjakrat! Propozoj nj pauz, tha Fahriu. Xhabiri nuk u kthye m n mbledhje, iku n Gjenev. Mbledhja u ndrpre
435

me kaq. Nga kjo mbledhje e dshtuar Xhabiri mori vendimin: Miranin duhet mnjanuar, por pa e hetuar ai, meq ka shum ithtar n baz t Lvizjes, si i quante ai bashkatdhetart aktivist. Akoma m shum ai po i friksohej Muharremit, djalit t axhs s Miranit, i cili ndrkoh ishte arratisur nga Kosova dhe kishte krkuar strehim n Gjermani. Muharrremin tani Xhabiri po e klasifikonte si prforcim t Miranit. Ai kishte arsimim profesional superior, i pari i kategoris s tij n Lvizje. Xhabiri po e hetonte guximin e hovshm t Miranit dhe kt e arsyetonte me kshillimet e trimrimet q po i bnte Muharremi. 21. N qershor Xhabiri dhe Mirani u grinden deri n egrsim reciprok. Zanafilln kjo grindje e kishte te krkesa e Miranit: T organizojm sa m par kuvendi e Lvizjes. Mundsisht, tubimin me aktivistt ta shndrrojm n kuvend, i cili do t mbahet, si sht planifikuar, n korrik. Xhabiri kundrshtoi: I kam pyetur antart e Qendrs Ekzekutive n Kosov dhe ata kan kundrshtuar. Ata mendojn se akoma sht hert pr ta legalizuar Lvizjen n Perndim. Mos gnje! ndrhyri Mirani duke mos pasur durim ta dgjonte. Ata as qe ekzistojn si antar t QEs son, por i ke t sajuar q t na imponohesh ne n emr t tyre. Un nuk besoj se n Kosov jan zgjedhur tre t krahut t Sabitit dhe tre t krahut tnd n nj forum t prbashkt. Prndryshe, ndonj propozim ose urdhr nga ata do t na e prezantonin edhe shokt e krahut t Sabitit q i kemi antar n kt organ. Bile, kam dyshimin se ti n Kosov po imponon huti e anarki pr t mos thn katrahur. Atyre po iu imponohesh me destruktivitetin tnd n emr t organit ton, kurse neve po na komandon gjoja n emr t gjasht antarve
436

t po ksaj qendre,por q na qenka n Kosov.Kshtu ky organ yni m nuk mund t funksionoj. Pusho! ndrhyri Xhabiri i egrsuar. Nuk t duroj t m bsh edhe gnjeshtar. Mua po guxon t m urdhrosh, mor maskara!? tha tjetri i egrsuar. Prmbahu sa se kam humbur durimin. Un nuk po t bj gnjeshtar, meq ti je gnjeshtar. Urdhro, paraqit ndonj dokument q t dshmosh t kundrtn e akuzs sime, se ata t kan drguar ndonj vendim t tyre! Po e paraqite do t jap llogari un. Aman! nisi t lutura Hakani, po jua bj rixhan e zotit q t mos ziheni se po na mendni. Xhafari vetm heshtte. Ai i gzohej ksaj znke duke menduar se cilido q t humbte, ai do t dilte fitues. Xhabiri vendosi t mos e acaronte m shum Miranin, meq po mendonte ta mnjanonte ndryshe, duke u munduar ti bind antart e tjer t Qendrs Ekzekutive pr ta prjashtuar nga Lvizja. Sa pr ta kaprcyer gjendjen propozoi: Shok, po u dakorduat, bjm nj or pushim q un t sjell dokumentin q krkoi shoku Miran. Kt propozim Xhabiri e bri me bindjen se shumica do ti thoshte se nuk kishte nevoj ta sillte. Prndryshe, po e krkuan, do ta falsifikonte. Mirani, duke u ngritur n kmb miratoi propozimin e tjetrit. Xhabiri doli n korridor dhe prej andej u fut n kuzhin. Sarands i tha q t mos e pengonte njeri, meq dshironte t prpilonte nj propozim pr mbledhje. Sapo hyri dhe mbylli dern, ai nxori qumshtin nga frigoriferi. Pastaj nxori stilografin nga xhepi dhe ia derdhi ngjyrn n lavaman.E shplau me uj dhe e mbushi me qumsht. Hapi furneln q t ngrohej. Nxori nj letr t bardh dhe filloi t shkruante me stilograf t mbushur me qumsht. Sapo iu duke se kishte shkruar qi duhej e vuri me kujdes letrn mbi furnel. Nga temperatura qumshti u skuq menjher dhe i doli teksti i shkruar. U
437

gzua q ia doli t prodhoj prov t suksesshme pr tiu kundrvn Miranin, duke menduar se do ta shfrytzonte pr ti krkuar llogari atij. Sigurisht prjashtim nga Qendra Ekzekutive. Fiku furneln dhe vendosi qumshtin n frigorifer. Hapi dern dhe e pyeti Sarandn nse kishte nj got qumsht pr t pir. Kt truk e bri pr t kamufluar m mir falsifikimin.Vazhdoi t qndronte ulur pran tavolins se kuzhins, tani me der t hapur, q t shihej nga dhoma e ndenjs dhe nisi t prpiloj propozimin pr prjashtim t Miranit. Pasi mbaroi s shkruari, q andej u fut n dhomn e gjumit t Hakanit duke e porositur at: Kam nevoj pr pushim prej gjysm ore. Po nuk prtove ma gjej q tani elsin e sejfit se m duhet ta gjej dokumentin q na e kan drguar shokt nga Kosova. Hakani ia dha elsin ku po ruheshin dokumentet e Qendrs Ekzekutive dhe dokumentet e tjera t Lvizjes dhe e la Xhabirin n dhom t gjumit. Tamam kur u rrumbullaksua nj or ai u fut n dhom t ndenjs ku po rrinin t tjert. Shok, nisi t flas me z t qet e t sigurt Xhabiri, po vazhdojm me mbledhjen. M par mendova se dokumentin nga Kosova e kisha n arkiv t mikut vicran Benedickti dhe po prtoja t shkoja ta merrja. Gjat pauzs thash t shoh se mos e kam sjell ktu. Hakani ma dha elsin e sejfit t dokumentave sekrete. I kontrollova dokumentet dhe pr fat e gjeta. Ja, urdhro e shikoje, shoku Miran. Xhabiri vendosi letrn mbi tavolin. Shkrimi kishte ngjyr t kaft. Mirani po e vshtronte,njherit po ndihej i zn ngusht.Po mendonte far propozimi duhej t bnte pr llogaridhnien q e kish premtuar. Iu afrua letrs duke e par me kureshtje pr ngjyrn q kishte. A ke mundsi, shoku Xhabir, t na e dekonspirosh, me far ngjyre sht shkruar? pyeti Mirani pr t fituar koh pr t menduar se si duhej t vepronte dhe pr ta shuar kureshtjen pr ngjyrn e shkrimit q nuk e kishte par asnjher.
438

 Shokt n Kosov, filloi t prgjigjej me qetsi Xhabiri, e kan shkruar me qumsht dhe mua m ka ardhur si letr e bardh. Ishim marr vesh m hert se un duhej ta nxeja me kujdes mbi furnel.Duke u nxe,qumshti piqet dhe del teksti. Kt teknik e dim vetm ne dhe sht tepr e sigurt, pasi polict serb nuk hetojn gj, kur ia shohin letrn e bardh korrierit q bart postn ton sekrete. Vendevende ngjyra ishte tepr e zbeht, sa mezi lexohej. Ndrkoh dorshkrimi po i dukej i njohur. Hodhi vshtrim mbi fletoren q e prdorte Xhabiri pr t mbajtur procesverbalet, t ciln Xhabiri e kishte vendosur mbi tavolin,sapo nisi vazhdimi i tubimit.Pa se dorshkrimi ishte i njjt.Vshtroi t gjith t pranishmit me radh. Ata po prisnin n heshtje prgjigjen e Miranit. E mori letrn n dor dhe filloi ta lexonte: T dashur shok t QEs n mrgat, Krkesa juaj pr t mbajtur kuvend t LRSHJs n mrgat nuk miratohet nga ana jon, sepse... Shok, nisi t flas Mirani, pasi u bind edhe nga stili, se dokumentin e kishte shkruar vet Xhabiri, ky dokument sht i falsifikuar.Ky dorshkrim sht i Xhabirit.Ja,urdhroni e shihne,sht krejtsisht identik me dorshkrimin e procesverbalit. Mirani vendosi letrn mbi tavolin pran fletores se procesverbaleve. Xhabiri bri ta grabiste: sht dokument sekret dhe nuk ju lejohet ta lexoni. Mos e prek se t prek damlla! e krcnoi Mirani duke vn dorn me shpejtsi mbi letr. Menjher Xhafari, pastaj Saranda, pastaj Fahriu u ngritn dhe u zgjatn mbi tavolin. Hakani nuk po lvizte vendit. Vrtet, dorshkrimi i Xhabirit qenka! miratoi Xhafari duke u shtirrur se po i vinte keq.
439

T tjert mbetet duke br o bo bo, edhe kjo na u desh! Jam i sigurt, shok, se Xhabiri m par e falsifikoi n kuzhin. N xhep duhet ta ket stilografin t mbushur ende me qumsht. Nuk sht e vrtet, ndrhyri Xhabiri i zn n flagranc, ky kriminel vetm shpif. Kriminel e shkuar kriminelit, ndrhyri Mirani i prmbajtur. Hape setrn se ke stilografin n xhep t mbushur me qumsht! T mos shkoj n kuzhin pr ta gjetur n lavaman gjurmn e tints s stilografit q e ke zbrazur. Pa m dgjoni mua m plakun n kt dhom! ndrhyri Hakani si gjithnj me z luts, t bjm nj pauz t shkurtr. Saranda do t na sjell kafe, pastaj bjm vlersime e mbajm qndrime pr kt letr. Un po e mbaj letrn gjat pauzs. Jo, Plak i dashur, po e ruaj vet, kundrshtoi Mirani duke e marr letrn nga tavolina dhe e vuri n prehr. Mir, mir, mbaje, por po bjm pauz, tha tjetri. Dakord,un dua nj got qumsht nse i ka tepruar Xhabirit,meq kafen nuk e pi, foli Mirani. Saranda u ngirt dhe shkoi n kuzhin pr t br kafe. T tjert po qndronin t heshtur e t nemitur, meq i kishte zn halli nga ky falsifikim dhe nuk po dinin si tia bnin. Mirani po mendonte t mos e dramatizonte falsifikimin m shum, meq mund t prisheshin dhe t praheshin me pasoja t rnda pr Lvizjen. Sapo mbaruan kafet ai e mori fjaln: Shok dhe ti shoqja Sarand, jam i mendimit ta vlersojm t pandodhur kt falsifikim t shokut Xhabir, gjegjsisht t Bacalokut, si e emrtoi pr kamuflim Hakani. Njerz jemi dhe prandaj ndonjher gabojm. Un po ia shtri dorn shokut Xhabir tia fal kt gabim t rnd, i bindur se tani e tutje do t na e shprblej me veprimtari konstruktive. Kurse juvu do tju lutesha ta miratoni propozimin tim dhe ta heshtim kt incident t rastit. Ndrsa letrn, mendoj ta zhdukim se asnjrin nuk na nderon, nse e ruajm.
440

 T lumt! foli Hakani. Kshtu i ka hije revolucionarit q di t fal burrrisht. T tjert miratuan zvarrzvarr,ndrsa Xhafarit po i lexohej n fytyr dshprimi. Mirani ia zgjati dorn Xhabirit duke i thn: Mos u ngushto, shok i dashur, se ta fala meq jam i bindur se tani e tutje do t jemi m t vmendshm, m t sinqert ndaj njritjetrit dhe m konstruktiv e m t bashkuar. T falenderoj, u prgjigj Xhabiri me nj z q mezi u dgjua dhe me kokn varur turpshm. Ather shok, mori fjaln Mirani, gjykoj se sot nuk mund ta vazhdojm kt mbledhje.Shihemi nesr meq kemi nevoj t qetsohemi se njerz jemi. Atmosfera sht e ngarkuar dhe e paprshtatshme pr t qen t ekuilibruar dhe konstruktiv. T gjith miratuan propozimin e Miranit, sekush duke ndrruar vend, sekush duke pastruar tavolinn, i dhan fund mbledhjes tejet skandaloze. Xhabiri menjher iku pr n Gjenev, Xhafari e Fahriu po e komentonin sjelljen e Miranit sesi nuk e shfrytzoi shansin e tij deri n fund pr tiu hakmarr Xhabirit, kurse Hakani e Saranda po merreshin me rregullim t baness. Mirani nuk luajti vendit. Ai po mendonte me vete: Bra mir q nuk i shkova deri n fund. Pr momentin kisha favorin t dilja fitues, por prarja q do t shkaktohej do ta vriste Lvizjen. Ndikimi i Xhabirit n kt organ sht ende i madh, si jan edhe mundsit e tij t mdha. Ai pas disa ditve do ta kishte srish n ann e tij Hakanin,Saradn dhe Xhafarin.Fahriu ndoshta do t mbante qndrim neutral ose n ann time, por far suksesi do kisha me kt gjysmanalfabet, pavarsisht se sht i ndershm dhe patriot i angazhuar. Gjithsesi m duhet t pres duke punuar q t mbahet kuvendi. M kt qndrim q mbajta, mbase do t kem shanse m t mdha pr t imponuar mbajtjen e kuvendit n afat sa m t shpejt. Nga anarkia e turbulencat q po i imponon Xhabiri n radht e organizuara n Kosov do t ndodhin goditje t rnda edhe nga ana e policis. Disa do t detyrohen t
441

arratisen pr tu ikur arrestimeve, torturave e dnimeve t rnda. N kt fatkeqsi t madhe un do t kem shansin e prforcimit,pasi ata q do t vijn ktej do ti kem n ann time. Un kam prcaktime e angazhime m konstruktive pr Lvizjen... Shoku Miran, do t ecim apo do t presim deri nesr? ia ndrpreu mendimet Fahriu. Nuk besoj se do t mund t mbajm mbledhje nsr, pasi ai nuk do t vij m nga Gjeneva. E di ka, them t dalim nj her buz liqenit pr t ngrn akullore, pastaj, me trurin e freskuar atje do t vendosim m mir se si ia bjm. Mirani e Fahriu vendosen t shkonin kmb.Gjat rrugs Fahriu nisi t komentonte skandalin, por Mirani i tha se at tematik e quaj t prfunduar n mbledhje. Kshtu veproi, meq ia dinte dobsit Fahriut. Ai ua tregonte pa nevoj dhe pa dashur t tjerve bisedat q bnte me ndonjrin prej shokve. Kjo e dshproi Fahriun. Miran, foli pas pak ai, ti e meriton t t informoj se Xhabiri na ka drguar nj letr t gjith neve,antarve t Qendrs Ekzekutive,pos teje.N at letr ai krkonte q ne t t mnjanonim ty heshturazi. Kt propozim q ngjante n urdhr e kishte arsyetuar me disa shpifje tepr skandaloze.Aishkruante se ti po i dekonspiron vendimet e QEs n mnyr imorale, se gjoja me ty bka marrdhnie seksuale Fllanza. Pastaj ajo ia prcillte njeriut t Sigurimit q sht i kamufluar si diplomat n Ambasadn Shqiptare n Stockholm.Prej andej u prcillkan n Tiran.Xhabiri gjoja i merrte vesh kto nga kushriri i tij, Sal Shatori, q sht oficer i lart i Sigurimit, sektori pr kosovart q arratisen n Shqipri.I kishte shkruar edhe ca shpifje t tjera,por kjo m sht dukur m skandalozja. M keq m erdhi pr Fllanzn sesa pr ty,sepse sht grua plak,nn e dy fmijve,nj patriote e ndershme,e zgjuar dhe shum e angazhuar.M fal q nuk t kam treguar deri sot ngase na kishte urdhruar ta mbanim sekret. Por, falsifikimi q bri ai sot, dhe ty t lumt q e zbulove, po m shtyn t mos e mbaj sekret at letr. Jo, nuk e gjykoj si skandaloze, zuri t prgjigjej Mirani pas ca astsh.
442

Prmbajtja e asaj letre m dmton mua, fyen Fllanzn, dmton edhe Lvizjen n Perndim. Por, skandali i falsifikimit q bri ai sot pr t na manipuluar i ka pasojat m t rnda n Kosov. Ashtu si na ka manipuluar ne n emr t drejtuesve t Lvizjes n Kosov, po kshtu i ka manipuluar ata, n emr t Qendrs son Ekzekutive, sigurisht me letra t shkruara po me qumsht. Pr sa kam dgjuar nga ca bashkatdhetar q kan ardhur nga Kosova, por ende nuk i kam t verifikuara, ai po urdhron grupime t patriotve n Kosov q t formojn parti lufte,parti komuniste dhe t ngjashme, duke krijuar amulli e anarki atje. Nse kjo del e vrtet pasojat do t jen t mdha pr t mos thn tragjike. Besoj, tashm, vazhdoi ai, edhe ty t sht mbushur mendja se ne duhet t mbajm sa m par kuvendin e Lvizjes n Perndim. Na duhet organizimi i mirfillt q t minimizohen veprimet anarkike m pasoja t rnda pr konsolidimin dhe forcimin e Lvizjes. Veprimtaria e ktyre t katrve, pas atentateve, sht goditje e rnd pr ne. Ne duhet t gjejm forma ta disiplinojm e kontrollojm Xhabirin, sidomos sa i prket manipulimeve q po u bn radhve tona n Kosov. Vetm m udhzo se si duhet t punoj se tani e tutje do t jem n ann tnde dhe do t m falsh pr padrejtsit q t kam br n t kaluarn! u prgjigj Fahriu. Nuk sht zgjidhje t ndrrosh kraht, por t prpiqesh t prkrahsh t drejtn rast pr rast, shtoi Mirani.

22. N korrik u organizua tubimi informativ me aktivistt e Lvizjes. Vendtubimi: Shtpia ku ishte br dasma e Kadriut dhe Sarands, alias Bules, n periferi t Bien-Bein n Zvicrs. Referuesit Xhafari e Xhabiri nuk lan gj pa thn kundr Avdyl Prapashpins dhe prkrahsve t tij. Shumica e pjesmarrsve n tubim u ekzaltuan. Asnjri nuk doli n mbrojtje t Avdylit, i cili tashm po prononcohej se nuk e njihte LRSHJn, por ruante vazhdim443

sin e organizimit t para 17 shurtit. Nuriu, alias Qerosi, i cili para disa muajve fshehurazi kishte kaluar n krahun e Avdylit, nga paknaqsia se nuk ishte m arktar i Komitetit t Vllezrve Grvalla,ishte aty pr t prcjell tubimin dhe pr t informuar padronin e tij t ri. Ai vlersoi si hap taktik q t diskutonte: Mos u nxitoni,vllezr,me gjykime kaq t rrebta t krahut t shokut Avdyl Prapashpina, sepse edhe ata vllezr tan jan dhe nj dit do t sqarohemi e do t bashkohemi. Diskutimin ia ndrpreu e qeshura ironike e mbi 100 pjesmarrsve. Qendra Ekzekutive vazhdonte t mbante mbledhje her pas here,edhe pse fillimisht ishte vendosur t bheshin nj her n muaj. N mbledhje t radhs mungonte Sadriu,alias Rrobaqepsi,meq ai vazhdonte t qndronte n Turqi. N at mbledhje mungonte edhe Mirani, meq Xhabiri nuk e kishte informuar. Xhabiri, prmes letrave q u kishte shkruar antarve t tjer t Qendrs, pas letrs pr t ciln Fahriu e kishte informuar Miranin, i kishte urdhruar antart e tjer q t mos e informonin Miranin, por ti thoshin se nuk po mbahen mbledhje t rregullta.Fahriu e kishte informuar Miranin pr kt veprim t Xhabirit. Ndrkoh ia kishte dhn n konfidenc kopjet e ktyre letrave. Mirani u kishte shkruar pastaj Xhabirit dhe antarve t tjer t QE nj letr si prgjigja ndaj letrave t Xhabirit.Sigurisht q nuk i kishte informuar se cili ia kishte dhn kopjet e letrave, por ia kishte demantuar shpifjet. Pas ksaj letre t Miranit, Xhabiri u detyrua t bnte autokritik n mbledhjen e radhs. Tani e tutje Mirani ishte prcaktuar pr nj luft m intensive kundr Xhabirit. M 28 tetor 1983 mbahet demonstrat n Strasburg. Demonstrata qe e fuqishme, por e shoqruar me nj incident. N flagranc u kapn duke fotografuar fshehtas nga makina, pjestar t policis sekrete franceze. Demonstruesit, duke menduar se jan spiun jugosllav, i sulmuan. Ata provuan t
444

iknin duke rrezikuar ti shkilnin me makin demonstruesit. U konfiskohet aparati fotografik dhe nj ant e gruas q po ngiste makinn. N t gjendet letrnjoftimin zyrtar lshuar nga Ministria e Brendshme franceze. Bisedimet pr t kthyer kt dokument i zhvilloi Mirani. Francezt ofruan dhjet mij DM, por Mirani nuk i pranoi, me shpjegimin se nuk e kishte letrnjoftimin zyrtar, pos ants me dokumente t tjera personale. Mirani u premtoi atyre se do tua kthente letrnjoftimin zyrtar kur tia dorzonte ai q e kishte marr nga anta, pa pasur nevoj t paguanin. N nntor t 83shit vjen nga Turqia Sadri Katunriu, alias Rrobaqepsi. Ai fillimisht vendoset n Gjenev, te Xhabiri. Pas dy ditsh qndrimi aty, ata zihen brutalisht mes vete n banes t Xhabirit. Xhabiri ndihet i detyruar ta thrras n ndihm Miranin. T lutem, eja e ma hiq nga banesa kt skizofren anadollak! i thot n telefon. Kur shkon n Gjenev, Mirani konstaton se znka midis tyre kishte qen tepr skandaloze dhe e egrsuar. N banes t Xhabirit ishte nj gjendje as luft as paqe. Akoma m pervers ishte fakti se Sadriu nuk kishte pranuar t dilte nga banesa e tjetrit. Ai, kur erdhi Mirani zuri t arsyetohej: Jam friksuar nga udbashi Xhabir t iki nga banesa e tij. Ai kishte n plan t m nxirrte prjashta dhe t m vriste n rrug.Prandaj m i sigurt ndihesha n banes t tij sesa prjashta. Qetsohu, nuk ke nevoj t friksohesh m. Tani un jam ktu. Erdha t t marr, i tha Mirani me ndjenj keqardhjeje. Si t qe... qetsohem? zuri t prgjigjej Sadriu n gjendje prej t smuri, kur ky UDB-ash, duke qen un ktu, zhvilloi bised telefonike me UDBn dhe foli n gjuhn serbe. Nga prmbajta e biseds m rezultoi se ky kriminel po fliste me eprorin e tij t UDBs. Mirani po shikonte n drejtim t Xhabirit.Tjetri e kuptoi dhe filloi t prgjigjej me z t prmbajtur. Shoku Miran, un bisedova me nj emigrant politik bullgar. Ai m tele445

fonoi pr bashkpunim. Papritmas, duke biseduar un, filloi t ulrij ky maskara,taman si i mendur.U ndjeva keq,meq bashkbiseduesi po e dgjonte ulrimn e ktij kokkrisurit. Sigurisht se mu tmerrua edhe gruaja. Me nj emigrant politik bullgar!? shfaqi habin Mirani! Po ti nuk na ke folur ndonjher pr t.Ma shkruaj emrin dhe numrin e telefonit bullgarit q ta verifikoj nse vrtet ekziston ky individ. Ai m telefonoi dhe nuk ia mbajta n mend emrin e nuk ia di as numrin. Nuk po t kuptoj, si bisedove pr bashkpunim me njeriun q nuk ia dije as emrin dhe as numrin e telefonit? Mir, kt do ta sqarojm n mbledhje, t shtunn. Me emigrantin bullgar e kemi ln t takohemi, pasi ai do vij enkas nga Franca, u prgjigj Xhabiri i rrshqitshm si njal. Sadriu i qetsuar tashm po shfaqte knaqsi fmijrore kur pa sesi Mirani e mori n pyetje tjetrin. Do t na japsh leje? iu drejtua Mirani Xhabirit, ne po shkojm dhe do t takohemi nesr n orn 10.00, n banes t Hakanit. T lutem, porosit nj taksi t na oj n stacion t trenit! Xhabiri u gzuar q ai ia nxori Sadriun nga banesa, por kt gzim ia ndrydhi dyshimi. N stacion Mirani dhe Sadriu morn trenin pr n Bil/Bien. Gjat rrugs Sadriu po mundohej ta bindte Miranin: Xhabirin e ka drguar UDBja q ta shpartalloj Lvizjen ton. Pr kt qllim e kan sajuar arratisjen e tij nga burgu i Prishtins. E si mund t quhet arratisje vetanake,kur Xhabirin e kan vozitur me mercedes t zi t Komitetit Krahinor t Lidhjes s Komunistve t Kosovs nga burgu i Prishtin e deri n Slloveni,te kufiri me Italin!? A ke besuar ti se vrtet Xhabiri sht arratisur nga burgu dhe se at vrtet e ka ngarkuar OMLKja pr ta prfaqsuar n bisedimet pr bashkim? Sadri,t lutem mos nxito, ia ktheu Mirani, sepse Xhabirin e kemi shok, bashkveprimtar e tashm edhe udhheqs. Edhe un kam dgjuar prgo446

jime t ngjashme nga m t llojllojshmet pr t, pr ty, pr mua dhe pr t tjert. UDB-ja sht e specializuar n luft speciale t dezinformimit. Ne duhet t flasim vetm me fakte dhe t mbrojm njri-tjetrin nga dezinformatat. Pse, nuk tu duk fakt biseda telefonike e Xhabirit me UDB-n? Ti me dy proteza ia bre mat. Tham,pr kt rast do t bisedojm nesr n mbledhje,sepse nuk sqarohen kto gjra duke biseduar n dyshe, si na sht br shprehi, mbajti qndrim Mirani duke mos dashur ta vazhdoj m gjat kt bised, meq ndaj Sadriut kishte dyshime akoma m t mdha sesa ndaj Xhabirit. Pastaj ra nj heshtje e nder.Pauza i dha Sadriu favor t mendonte sesi duhej ta prvetsonte Miranin n kt betej kundr Xhabirit, q pas eliminimit t tij ti kthehej t parit. Mbase je informuar, shoku Sadri, se un kam folur vetm keq pr ty, kam pasur shum paragjykime i tha Mirani. Kam dgjuar, por ti ke folur vetm para Jusufit dhe jo para t tjerve. At je munduar ta bindsh q t mos m dgjoj mua, por ai ishte tamam burr, tani hero dhe prandaj nuk ke mundur tia lkundesh besimin ndaj meje, si veteran i kauzs kombtare q jam. Sepse ishte idealist dhe ti e ke shprdoruar idealizmin e tij n emr t ilegalitetit e konspiracionit. Shpeshher, n emr t ilegalitetit e t konspiracionit bhen shprdorime t mdha, pasi n kt gjendje sht vshtir t verifikohet e t kundrshtohet udhheqsi. Kurse ti vazhdon t besosh se ai t kishte idhull ngase e meritoje, se akoma t ushqen deliri i madhshtis prej veterani, ia priti Mirani duke ironizuar pozn prej veterani fodull.(Kt gjendje duhet shfrytzuar pasi e kam n dor deri nesr kt satrap! mendoi Mirani). Ather, prse nuk e kontaktove Jusufin pr m shum se nj vit e gjysm? Isha i demoralizuar dhe doja ti kthehesha jets private. Nuk gjykoje se ia kishe borxh q ta kontaktoje dhe ta njoftoje, qoft edhe pr kt vendim tndin? Ai priste me padurim kontaktimin me ty. Nuk kisha vullnet ta kontaktoja m.
447

 Dhe t erdhi ky vullnet n qershor t 81shit? Ather m erdhi morali, ngase populli yn heroik e tregoi veten. Si shum t paska vonuar vullneti q t vij nga Kosova deri n Stamboll, pasi populli e tregoi veten gjat marsit dhe n fillim t prillit! Sa i karrabytht qenke, si gjyqtar hetues! e ndrpreu Sadriu. Ne bised t lir po bjm dhe nse ndihesh i bezdisur mund t hesht. Jam i ri dhe po dshiroj t informohem e t msoj prej teje, se t kemi veteran me prvoj t madhe patriotike! ironizoi tjetri. Po m vjen mir q ti, si i ri e i paprvoj dshiron t msosh nga prvoja ime e madhe, si veteran q jam, u krekos akoma m shum Sadriu. Sapo kontaktove me Jusufin, ia sugjerove Xhafar Durdelin, alias Skenderin dhe Nuri Syleviqin, alias Qerosin. I njihje ti ata? Personalisht nuk i njihja, por kisha porosi nga udhheqsi i organizats son. K keni udhheqs? Shkove larg. Kemi disiplin konspirative strikte. Pastaj nuk do t mbtet t msosh asgj nga historia. Tani jemi bashkuar dhe jemi antar t t njjtit organ udhheqs. Vrtet edhe tani m duhet t pres t informohem nga historia pr njerzit q na i keni sjell n udhheqje t Lvizjes? Bashkim i thua ti ktij tonit? pyeti Sadriu. A po sheh ka po shkruan Avdyl Prapashpina, oficeri i qelbur i UDB-s!? A u binde kush sht Xhabir Shatori, edhe ky udbash i kamufluar!? Me kta t bashkohemi? Kurr. Kur u grinda me Xhabirin, mendova se vetm me ju t Frontit duhet ta vazhdojm Lvizjen, pasi ata jan komunist dhe n bisedime pr bashkim prfaqsonin organizime komuniste. Komunistt gjithher na e kan ngulur. Po edhe n radh t Frontit kishim komunist dhe antikomunist. Un kisha qejf t bhesha komunist, por ma vun kusht q ti shkurtoj flokt, t mos vesh xhinse, t disiplinohem... Ku i dihet, ndoshta edhe ti do t bhesh komunist!
448

 Jo, shptova, se tani t kam ty udhrrfyes, ironizoj Mirani pa kuptuar gj tjetri. Ashtu pra, je djal i mbar dhe di t m respektosh mua, veteranin. Kur ishim te udhheqsi i organizats suaj, po t informoj se Jusufi na pat thn se Metush Krasniqin e kishit udhheqs kryesor t organizats. Pr kt ai ishte i sigurt,meq ia kishe thn ti n bes.Kt informim e krkonin n Kosov, meq atje gjat muajve qershor e korrik po diskutohej pr bashkim t organizatave t fshehta, por nuk po e gjenin udhheqsin tuaj. Kur i shkuan Metushit ata t OMLK-s q t bisedonin pr bashkim, ai pranoi t jet udhheqs i organizats. Bile pat thn se ajo organizat ekziston vetm n kokn e Sadri rrobaqepsit defektoz. Jan spekulime t atyre komunistve qelbanik. Komunist jan edhe Nuriu, Xhafari dhe kta prfaqsuesit me t cilt ti krijove LRSHJn ose LRSSHJn. Pastaj edhe Jusufi ishte enverist i flakt. Por,Jusufi nuk ka qen komunist.Enverin e ka dashur vetm si burrshtetas shqiptar, ndrhyri Sadriu duke e ln qllimisht si t harruar Nuriun, Xhafarin, Avdylin e Xhabirin. A e ngarkove ti Nuriun prmes telefonit, n mngjesin e 18 janarit, q t drejtonte ceremonin mortore? Po, edhe ai sht veteran i shtjes kombtare, kurse ti je akoma i ri e i paprvoj. Po Drits, bashkshorts s Jusufit, i ke dhn ndonj urdhr? Sigurisht, por ato i prkasin tashm historis dhe kishin t bnin me ishorganizatn ton, e cila sht bashkuar n Lvizjen pr Republik. Pak m par nuk e njohe ket bashkim. E njoh vetm hisen time t ktij bashkimi. E si u ndaka n pjes ky bashkim? Do ta msosh shpejt,pasi krahu yn dhe juaji do ta fusin n dor Lvizjen q e kam formuar un. Avdyl udbashin e mnjanuam, nesr po e menjanojm edhe Xhabir udbashin.
449

 E dije ti se Avdyli ishte oficer i lart dhe legal i UDBs dhe njherit edhe komunist, bile edhe Kryetar i Partis Komuniste dhe pranove t bashkoheshe me t? Po, e dija, por organizata m detyroi q ta bj bashkimin me t. Organizata q nuk po e njihte askush n Kosov, as edhe Baca Metush. Mirani mendoi t vazhdonte avazin e deklasimit t tij,por u frenua meq kishte dshir t informohej sa m shum,sado q biseda po i dukej m shum e lezetshme sesa informuese. Organizatn ton do ta njoh historia. Kjo sht merita jon, sepse kemi zgjedhur konspiracionin m t sofistikuar. T tjert prdit po i zbulon e burgos UDB-ja. Se mos po mbeten si shum gjra pr ti treguar historia dhe nuk ia del dot, tha duke qeshur Mirani. A i ke caktuar ti tre veta dhe Xhabiri tre veta n Kosov, t cilt i kemi antar t organit ton udhheqs dhe nse po, si funksionojn ata, pasi nga krahu yt asnjher nuk na ka ardhur gj nga ata tre? Gnjen ai udbash,as un e as ai nuk i kemi emruar nga tre veta,n pjesn e organin ton udhheqs brenda n Kosov. Ai vetm po e manipulon gatishmrin e patriotve t dshmuar duke i viktimizuar ata. Pothuajse harrova t t pyes pr rastin e Musa Hotit. Vrtet, pse e kooptove at n organin ton drejtues? Sepse bri akt t madh patriotik kur vrau nj shka. N organ nuk morm vendim t till. Ather nga i more ti kompetencat q t thirresh n emr t organit ton kur e kooptove at? Sepse un jam themelues i Lvizjes dhe kam t drejt t kooptoj kdo q e meriton. Kshtu mbase t sht lejuar n ish-organizatn tnde, por kshtu nuk ke t drejt dhe nuk do t lejojm t shprdorosh organizatn. Ktu vendimet duhet ti marrim kolegjialisht dhe asnjrit nuk na lejohet t bjm kso shprdorimesh.
450

 Un jam lider dhe m lejohet. Nuk sht logjike q un dhe ti t kemi prgjegjsi t njjta, ndrhyri Sadriu. Kjo form nuk i takon liderit, por bajraktarit. Shum m mir i kemi pasur punt kur jemi udhhequr nga bajraktart. T plqyeka bajraktarizmi sepse kt institucion e patn themeluar pushtuesit turq pr t mbajtur nn kontroll rebelimin e popullit ton t pushtuar. Vet fjala bajraktar dshmon se sht institucion i themeluar nga turqit, meq n shqip do t thot flamurtar. Mos e zgjat,se ve hajrin ia kemi pa Turqis q na pat myslimanizuar,prndryshe do t ishim br shkie. Na pat myslimanizuar me dhun.E pse nuk u bn shkie shqiptart katolik e ortodoks? iu kundrvu Mirani, por duke menduar se nuk ia vlente ta vazhdonte bisedn me kt turkoshak,vendosi ti rikthehej kooptimit t Musa Hotit. A je vetdijesuar tani se ke gabuar q e pate kooptuar Musa Hotin? Ai, deri n momentin kur vrau bashkveprimtarin e tij, nuk ishte antar, por kundrshtar i Lvizjes. Me krimin q bri dhe prmes kooptimin q i bre, ti inkriminove e komprometove Lvizjen. Pastaj ai, duke shprdoruar kooptimin nga ti, na ka shkaktuar dme e prarje t mdha, duke i urdhruar se si t veprojn aktivistt tan naiv, prmes letrave q ua drgonte. Ngadal he burr,ai sht patriot dhe kuadr meritor n organin ton dhe pr kt ne duhet t krenohemi... Sipas kutit tnd t vlersimit naiv dhe sipas shijes e prcaktimit tnd. Lajmrimi q u b prmes altoparlantit shnoi arritjen e trenit n stacion t Bil/Bienit, duke ia ndrprer fjaln Miranit. Caku i fundit pr ta ishte banesa e Hakanit dhe Sarands, alias Bules. Pas prshndetjeve, Hakani iu drejtua Miranit me t qeshur: T lumt,Miran! Ia hoqe belan Bacalokut nga shtpia dhe ma solle mua. Mendova se ktu do ta ket m s miri, pasi jeni t t njjts mosh dhe do t mirkuptoheni. Pastaj ky sht rrobaqeps dhe ndoshta ta pret edhe ty ndonj kostum.
451

 T lumt, i ke llafet si t ishe plak me mjekr! ia pati Hakani. 23. Nj dit pas znks s madhe, m 13 nntor, mbahet mbledhje e QE. Pjesmarrs: Xhabiri, Sadriu, Mirani, Xhafari, Hakani, Saranda dhe Fahriu. Srish plas shamat e madhe ndrmjet Xhabirit e Sadriut. Mbledhjen po e drejtonte Mirani, meq t gjith ishin pajtuar se ai do ta pleqronte drejtsisht kt znk, n dukje aksidentale. Dgjohen t dy. Meq Sadriu e Xhabiri nuk po ofronin fakte t reja, pos akuzave reciproke q diheshin, Mirani tha: Do tju lutesha t dgjoni me vmendje, sepse ju po mendoni se ne jemi naiv dhe mund t vazhdoni t talleni me ne, si jeni tallur deri tani. Ju kto prarje i keni t inskenuara, t shpifura dhe tani vetm po aktroni q ne vazhdimisht t merremi vetm me prarjet q po i impononi artificialisht. Kt skenar nuk e di se kush e ka br dhe cili prej jush sht regjisori. Ndoshta sht Avdyli, si oficer i UDBs, i cili nuk e sheh t nevojshme t marr pjes ktu. Ju sajuat bashkimin pr t plagosur vendimet q patm marr n agun e 17 Janarit, Jusufi, Kadriu, Bardhoshi dhe un. E bt kt n kuadr t nj makroskenari: T vriten lidert e lvizjes q po lindte n momentin kur ata nuk po mund t manipuloheshin m nga dezinformatort q na kishin rrethuar,n momentin kur ata po bnin bashkimin n nj organizat me perspektiv. Ju mundt t deprtonit, sepse na u vran lidert dhe ne ishim t pafuqishm e naiv pr tu mbrojtur nga deprtimi juaj. Juve, t katrve, ju bashkoi dikush dhe ju urdhroi t sajoni bashkimin n LRSShJ. Ishit gjoja prfaqsues, ju kishin ngarkuar gjoja organizatat q ju u shtirt se i prfaqsonit. Ju deprtuat duke shprdoruar fatkeqsin e rnd t bashkshorteve t Jusufit e Kadriut. Ju deprtuat duke shprdoruar goditjen e rnd dhe naivitetin e hilen e Nuriut, Hakanit, Fahriut. Ju deprtuat duke shfrytzuar pafuqin time pr tu mbrojtur, sadoq q nga momenti i par kam qen i vetdijshm pr rolin tuaj. Ju vepruar n baz t megaskenarit q t fillonit menjher t praheshit, sapo shpallt publikisht bashkimin e shpifur, pr ti
452

dhn kshtu goditjen prfundimtare patriotve q u shkonin mbrapa Jusufit e Kadriut. Sepse donit t impononit vetm grindje e vllavrasje midis nesh. Kto t gjitha po jua them nj ik m shkoqur n kt mbledhje,meq m caktuat si pleqnar t grindjes suaj t fundit q po m duket fragment i megaskenarit tuaj komplotist. Kto po jua them sepse tani jam kaq i fort sa tju kundrvihem, meq jan ndrgjegjsuar edhe Hakani, edhe Saranda, edhe Fahriu dhe shum t tjer. Kt po jua them, sepse nuk po mund ta duroj talljen q po na bni, as bindjen q keni se mund t na manipuloni pafundsisht, si naiv q na pandehni. Kt po jua them tani q tjua japim shansin e fundit: o do t bheni bashkveprimtar konstruktiv, o m nuk keni prse vini n mbledhje t organit ton! Kt po jua them tani, pasi jam i bindur se edhe n kt mbledhje shumica e votave jan n an time. Ktu e tutje nuk do ta pleqrojm grindjen tuaj,sepse jemi t mbisunduar nga mllefi e hidhrimi q kemi karshi jush. Pleqrimin do ta bjm n ndonjrn nga mbledhjet e ardhshme, kur ju t jeni prgatitur pr akuzat e rnda q jua bra. Do tju bja padrejtsi t krkoja q t mbroheni nga kjo akuz, t ciln un kam filluar ta prpiloj q nga mngjesi i 18 janrit t 82shit e deri tani q e shfaqa. Me kaq prfundon ky rend i puns. Kush sht dakord q pleqrimin dhe marrjen e vendimeve pr kt pik ta shtyjm pr mbledhjen tjetr? Sapo bri kt pyetje ai e drejtoi shikimin kah Fahriu, Saranda e Hakani, q ata t mos e zhgnjenin. Fatmirsisht Saranda ngriti dorn e para, t ciln e shikoi me habi Hakani. Menjher pas saj e ngriti Fahriu dhe me zvarritje e ngiti edhe Hakani. Q t tre komplotistt, si i akuzoi Mirani, u shokuan nga votimi i tyre, por nuk bn z. Shoqja Sarand, shno n procesverbal: Me shumic votash u vendos q pleqrimi dhe marrja e vendimit pr grindjet midis Xhabirit e Sadriut t shtyhet pr mbledhjet e ardhshme. Po n kt mbledhje u mor vendimi pr demonstrat n Bruksel, m 10 dhjetor, Ditn Ndrkombtare t t Drejtave t Njeriu. Mirani u ngarkua prgjegjs organizativ, sepse ai e njihte m s miri emigracionin n Belgjik.
453

Pastaj u mor vendimi pr t organizuar vizit me rastin e prvjetorit t 2t n varrezat e Stutgartit (organizimi iu besua Fahriut), si dhe mbajtja e akademive prkujtimore n shum kryeqendra. 24. Mirani shkoi n Bruksel pr t organizuar demonstratn. Kshilli i Lvizjes n Bruksel cakton dy veta, Muzaferin dhe Tahirin, q t bnin paraqitjen e demonstrats n polici. Kur shkuan, policia i informoi se nj demonstrat e kishte paraqitur Enver Hadri bashk me nj parlamentar belg, emrin e t cilit nuk e kishin mbajtur mend Muzaferi dhe Tahiri. Mirani kontaktoi me Enver Hadrin pr tu informuar se n emr t kujt e kishte paraqitur demonstratn. Mori prgjigjen se e kishte paraqitur n emr t Lvizjes dhe t Komitetit pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut. Pr kt, kishte sqaruar Enveri, kishte nj shkres nga Xhabiri, prmes t cils e kishte ngarkuar t bnte paraqitjen e demonstrats. Enveri me at rast ia dha letrn Miranit, i cili sapo e lexoi mendoi me vete: ka bn kshtu ky far pushti? N mbledhje ngarkohem un pr organizim t demonstrats, kurse ky n prapashpin ngarkon Enver Hadrin. N rregull, tumiri Mirani, meq t paska ngarkuar Xhabiri, por kij kujdes q t mos bsh ndonj aventur kompromentuese. E di platformn e Lvizjes, e pranoj at, kam shprehur dshirn pr tu antarsuar,por Kshilli i Lvizjes n Bruksel nuk po m pranon, u prgjigj Enveri. Pastaj edhe Komitetin pr mbrojtjen e t drejtave t njeriut e ka themeluar n Kosov Xhabiri dhe mua m ka emruar pr kryetar t tij ktu n Bruksel. T premtn n mbrmje Mirani bashk me Enisin dhe Islam Un shkuan pr t takuar srish Enver Hadrin,pr t diskutuar nse gjithka ishte n rregull me demonstratn q duhej t mbahej t premten. Takimi u caktua n banes t Relat Satatajt. Aty ishin t pranishm edhe pes veta, q veten e quanin bashkveprimtar t Enver Hadrit. Gjat bisedimit, Mirani i krkoi
454

Enverit ta shihte lejen e demonstrats.Ai nxori nga anta kopjen.Mirani hetoi se fotokopja kishte montime falsifikuese, prandaj iu drejtua Enverit: Ma jep origjinalin, sepse kjo kopje, si po shihet sht e falsifikuar. E kam n banes, tha tjetri. Shko merre! e urdhroi Mirani. T tjert than se nuk ishte e nevojshme, pasi kopja mjaftonte. N kt moment Miranit ia mori mendja se Enveri duhej ta kishte n ant origjinalin, ndaj i tha: Ma jep antn! dhe me nj t zgjatur dore ia rrmbeu at. Nuk ke t drejt t ma kontrollosh antn, sht personale! kundrshtoi Enveri. Ke ardhur me kt ant n bised sqaruese, prandaj edhe anta i takon ktij bashkorganizim! ia preu tjetri. M n fund e gjeti origjinalin. E sheh mor maskara, origjinali sht n emr t belgut Michel R. dhe tndin. Lvizja nuk prmendet fare ktu. Kush sht ky belgu? Parlamentar, tha Enveri. I cils parti? pyet Mirani. I Partis Komuniste Belge, u prgjigj duke belbzuar ai. I Partis Komuniste Belge,i partis q akuzohet nga shteti i ktushm dhe nga mediat se financohet nga Bashkimi Sovjetik? pyeti dhe konstatoi Mirani, duke u habitur pr kt veprim t Enverit, i cili tani po heshtte i zn me pel pr dore. Dgjo ktu, maskara! foli Mirani i revoltuar, tani sht von ta anulojm demonstratn,meq autobust me bashkatdhetar jan pr rrug.Nesr ti do t sillesh disiplinueshm, pa folur me asnj gazetar. Do ti caktojm dy veta, midis t cilve duhet t qndrosh gjat gjith demonstrats. Kurse pr kt komprometim q na ke br duhet t japsh nj shpjegim pas demonstrate. Ndoshta t kujtohet se nj veprim t ngjashm ke br edhe n prill t 81-shit. Ather, dy dit para se Stane Dollanci n Beograd t mbante kon455

ferenc shtypi me gazetar t huaj, ti ke mbajtur ktu n Bruksel nj konferenc shtypi. Stane Dollanci u tha gazetarve n at konferenc se n trazirat e Kosovs sht i involvuar edhe Bashkimi Sovjetik. N pyetje t gazetarve pr argumente, ai tha se mund t informohen pr konferencn e shtypit n Bruksel, q e ka mbajtur para dy ditve nacionalisti shqiptar Enver Hadri, i cili ka thn se statusin e Republiks do ta fitojm me ndihmn e Bashkimit Sovjetik. Edhe tani po t njjtn metod ke prdorur pr ta komprometuar veprimtarin ton lirimtare. Si mund ta shpjegosh q ti n opinion, prmes shkresurinave e llafomanis sate paraqitesh si nacionalist antikomunist, kurse n praktik bashkpunon me struktura komuniste ose thua se do ta fitojm Republikn me ndihmn e Bashkimit Sovjetik? Kshtu po jep prova q Perndimi t mos e prkrah krkesn e drejt t popullit ton pr status t Republiks. Sigurisht, prgjigje nga ti nuk dua t dgjoj tani, sepse jam shum i irituar dhe i revoltuar. T gjith heshtn. Natn e mir jua dshiroj juve t tjerve, kurse kt maskara e znt mallkimi i popullit, prshndeti e mallkoi Mirani. Kur doln jasht,Islami i propozoi atij t shkonte tek ai pr t fjetur se kishte m shum dhoma se Muzaferi. Pas plot njzet minutave, rreth ors 22.30, sulmuesit e paidentifikuar cingruan n dern e shtpis s Muzaferit. Ai doli ta hapte dern duke menduar se po kthehej Mirani. Sulmuesit nga makina shtin me rafale revoleje drejt tij, por plumbat nuk e qlluan. Menjher u mblodhn antart e Kshillit t Lvizjes dhe vendosn t mos e bnin t madhe dhe as t mos e informonin policin. Gjykuan se situata do t tensionohej para demonstrate dhe policia mund t merrte vendim pr anulimin e saj.

456

SINOPSIS N FORM MOZAIKU * M 18 dhjetor mbahet mbledhja e radhs e QE t LRSHJs. N mbledhje Komisioni pr analiz t shkrimeve t Xhabirit n Zrin e Kosovs, t cilin e kryeson Mirani, paraqet raportin. Xhabiri nuk i pranon kritikat q i bhen. Gjithashtu ai kundrshton edhe referimin e Miranit pr rrjedhn e demonstrats n Bruksel. Pr grindjen ndrmjet Sadriut dhe Xhabirit nuk diskutohet fare, meq Sadriu nuk ishte i pranishm n mbledhje. * M 11 janar 1984 n Prishtin policia vret veprimtart Rexhep Malaj e Nuhi Berisha. Miranit i tregon nj bashkatdhetar, i cili sapo qe kthyer nga pushimi n Kosov,se skuadronet speciale t policis i kishte komanduar oficeri Tahir Zemaj. Ai ishte kritikuar nga eproret e tij pr joprofesionalizm dhe pr kt arsye ishte degraduar n pozit m t ult t prgjegjsis. Ky vendim ishte arsyetuar me inatin e tepruar t oficerit Tahir Zemaj,q t vriste kundrshtar t pushtetit, prndryshe ai kishte mundsi ti arrestonte t gjall Nuhiun e Rexhepin,pasi po u mbarohej municioni.N pamundsi t verifikimit t ktij informimi, Mirani e arkivoi at n mbamendje t tij. N t njjtn koh ai po e akuzonte Xhabirin se kishte faj t trthort n kt vrasje, meq kta dy veprimtar t shquar si duket i kishte irrituar me urdhrat kontradiktor e konfuz q ua jepte rrejshm n emr t Qendrs Ekzekutive t Lvizjes, deri edhe t atill q ata t formonin parti komuniste ose parti lufte.Kto fajsime Mirani i mbshteste n (dez)informatat q i bnte gjoja rastsisht Xhabiri.N fakt ai u tregonte Miranit,Hakanit dhe t tjerve,q t vetlavdrohet pr sukseset udhheqse t tij t ilegales n Kosov. N t njjtn koh n Kosov arrestohen Kader Osamani dhe dhjetra t tjer. Disa veprimtar t dekonspiruar kalojn n ilegalitet t thell dhe vendosin t arratisen n Perndim.
457

Edhe pr kto arrestime dhe vendime pr arratisje jasht Kosove, Mirani m shum po i hidhrohej Xhabirit sesa policis, me arsyetim se policia at pun kishte, kurse Xhabiri nuk duhej t impononte gjendje irituese n radht e organizuara n Kosov, q kishin pr pasoj gjith kto goditje t rnda. * N janar u organizua vizita te varret e Jusufit, Kadriut e Bardhoshit, n varrezat e Shtugartit. Mirani nuk e mbajti fjaln e rastit, pasi akoma nuk ishin ndrprer prgojimet, shpifjet e akuzat ndaj tij lidhur me atentatet, nga krahu i Sabitit e Xhafarit. * M 21 janar mbahet tubim komemorativ pr Rexhep Malajn, Nuhi Berishn, Jusuf Grvalln, Kadri Zekn dhe Bardhosh Grvalln. Tubimi mbahet n Sant Gallen t Zvicrs. Sejment e Xhafarit e t Sabitit sulmojn fizikisht n tubim ithtar t Xhabirit. Pasoj: nj i plagosur. * M 8 shkurt n Prishtin policia vret veprimtarin Bajram Bahtiri.Flitej se n kt vrasje kishte dor kushriri i Xhahilit, i cili duhej t kishte informuar policin pr vendndodhjen e Bajramit, q kishte kaluar n ilegalitet. * M 2 mars organizohet demonstrat e fuqishme n Gjenev,pastaj mbledhja e QE t LRSHJs. Kjo mbledhje u mbajt n situat t tensionuar, meq Mirani fajsoi Xhabirin pr vrasjet dhe arrestimet n Kosov, me arsyetimin se ai kishte provokuar anarki organizative,i kishte futur organizimet ilegale n kundrthnie organizative e ideopolitike midis tyre. Gjitha kto po ndodhnin, si e akuzonte Mirani Xhabirin, si rrjedhoj e urdhrave dhe udhzimeve q Xhabiri i prcillte n Kosov prmes letrave t shkruara me qu458

msht, gjithher n emr t QE t LRSHJs, sado q ky organ nuk dinte gj pr kt lloj veprimtarie destruktive t Xhabirit. * Po n mars arratisen nga Kosova n Zvicr disa veprimtarve t organizimeve t fshehta. Ksaj fatkeqsie t tyre po u gzohej Mirani, me shpres se me ndihm t tyre do ti jipej mundsia ti mundte prfundimisht Xhabirin, Sabitin, Xhafarin dhe sejment e tyre. Ndr kta t arratisur ishin A. A., alias Abazi, E. Xh, alias Muhameti, M. Sh., alias Samiu, B. B., alias Bajrami, B. Ll., alias Bexheti dhe m von edhe M. Xh., alias Rrusta e t tjer. Kur ata vijn n Zvicr,takojn s pari Xhabirin.Nga ai krkojn q ta takojn Miranin, por Xhabiri prpiqet ti izoloj nga Mirani. Njherit prpiqet ti bind se Mirani sht destruktiv e anarkist. Ai veproi kshtu meq friksohej se ata do ta prkrahnin Miranin pasi ti dgjonin shpjegimet e tij pr gjith rrjedhat jasht dhe pr rolin e Xhabirit n goditjet e rnda t organizimeve t fshehta n Kosov. Shum shpejt lirohen nga izolimi q ua kishte montuar Xhabiri, takojn Miranin, dgjojn shpjegimet e tij dhe vendosin t pozicionohen pa u deklaruar formalisht n ann e tij. Kt e kuptoi Mirani dhe zuri t ndihej i prforcuar n betejn kundr Xhabirit, Sadriut, Avdylit, Xhafarit dhe sejmenve t tyre.

* M 7 prill organizohet tubim i madh n Dsseldorf. Sejment e Sabitit dhe t Xhafarit, ndr t cilt Xhahili, M.Z., M. D., Baca Zymri, e Faziti provokojn gjakderdhje, t bindur se do ti japin goditjen e fundit Miranit dhe bashkveprimtarve t tij. M. D., godet me thik prapa shpine Suliot Nelajn, kur ai ishte angazhuar t qetsonte znkat q po ndodhnin n sken, prapa perde pr t dal n mikrofon ose jo M. Z. Sapo Sulioti merr gotitjen e rnd, shkon qetsisht deri te Mirani q gjendej n fund t salls.
459

 M drgo shpejt n spital se m sht ngulur thika prapa shpine!, i thot ai pa buj e zhurm, pikrisht si nj trim i vrtet. Di gj, cili t plagosi, se do tia bj n vend dekn? e pyet Mirani egrshan deri n trbim. Mos e humb kontrollin! foli Sulioti duke e mbajtur tjetrin pr xhakete, sepse ktu kemi grat e fmijt. Jan rreth 700 veta n sall. Aktivistt jan t prndezur dhe po morn vesh pr plagosjen time do t shprthejn prleshjet e prgjakshme. Mirani e dgjoi me vmendje dhe mendoi me vete:far trimrie e urtsie prej kreshniku!. Mendimet ia ndrpreu Sulioti: Thirri mendjes dhe ec t shkojm me taksi n spital! Nuk duhet t thrrasim ndihmn e shpejt sepse do t vij edhe policia. Duhet t ruajm imazhin e mir q kemi tek organet gjermane, si njerz t urt e paqsor. T lumt, or trim pr kt urtsi! tha Mirani duke zhveshur xhaketn t ciln ia vuri mbi supe q t tjert t mos ia shihnin gjakun q nxirrte plaga. Gjat daljes u ballafaquan me kushririn e Suliotit. Ai u shqetsua kur i pa n at gjendje dhe pyeti: Suliot, vlla, mos t plagosi ndokush n sken? Jo, jo, e ndrpreu Mirani, vetm po dalim prjashta q t ajrosemi. Vazhduan drejt daljes, por Murtezani u shkoi mbrapa, meq prgjigjja e Miranit nuk e bindi. Kur doln jasht morn taksin q po priste para salls. Prit, ku po doni, m tregoni t vrtetn? pyeti i alarmuar Murtezani. Ec, futu me ne n taksi, do t bisedojm gjat rrugs! urdhroi Mirani. Sapo u futn n taksi, Mirani i tha t voziste shpejt pr n klinik. Pse n klinik? pyeti Murtezani i alarmuar. Qetsohu, e kan plagos Suliotin me thik pas shpine! i tha ai. Ndalo! urdhroi Murtezani taksistin duke iu drejtua Suliotit: Kush t plagosi, vllai im se do t shkoj tia zbraz n gjoks? Mos ndalo, m shpejt n klinik! urdhroi Mirani.
460

N sall, pasi M. Z., ia dhan prdhunshm mikrofonin sejment e Xhafarit, Xhahili, M. D., Faziti dhe t tjer, ai foli kundr Xhabirit e Miranit, duke i akuzuar ata pr bandit dhe armiq t Lvizjes. T pranishmit n sall e keqpritn kt paraqitje t tij,prandaj si n kor u ngritn vetvetiu pr ta lshuar salln, duke protestuar kundr huliganizmit q e uzurpoi skenn. Nga salla aktivistt shkuan n Klubin Emin Duraku dhe aty msuan pr thikn prapa shpine dhe pr gjendjen e shndetsore t Suliotit. Me maturi diskutuan gjith ngjarjen dhe, meq merrnin pjes shum veprimtar nga t gjitha rrethet, jo vetm t Gjermanis, formuan nj komision n krye t t cilit zgjodhn Fahriun. Analizat, konkluzionet dhe propozimet e komisionit u prgatitn brenda pak ditve, duke dnuar keqsjelljen e keqbrsve t asaj mbrmjeje, n krye me Xhafarin. Xhabiri shfaqi kritika t shkruara ndaj ktij komisioni se prse nuk e kishte vlersuar edhe Miranin si bashkfajtor. * Fundjavs vijuese Lvizja organizoi demonstrat n Bern. Pas demonstrate u b edhe mbledhja e QE-s. N demonstrat dhe n mbledhje nuk morn pjes Sadriu, Xhafari dhe sejment e tyre. N vend q t merrte pjes n demonstrat dhe mbledhje,Xhafari shkroi nj letr publike prej 12 faqesh dhe ua drejtoi shokve t Stuttgaritit me rrethin. N letr ai komunikonte daljen nga Lvizja e uzurpuar nga banditt si Mirani e Xhabiri dhe formimin e Lvijes s vrtet. Prapa tij dhe Sadriut, n kt lvizje shkuan edhe shtattet sejmen t tyre dhe epiqendrn e ktij fraksioni e ngritn n Suedi, ku tashm kishte krkuar strehim politik Sadriu e M. Z., duke shkuar atje edhe Xhafari. * Veprimtart e rinj q u detyruan t arratisen nga Kosova u bn krah i fort pr t vn Lvizjen n binart e saj konstruktiv. Disa nga ata u kooptuan
461

n organin drejtues dhe n redaksi t Zrit t Kosovs. Tashm Mirani ndihej akoma m i prforcuar dhe parashikonte avancim t madh t veprimtaris dhe riorganizim t Lvizjes.Xhabiri nuk ishte m n gjendje t frenonte insistimin e kamotshm t tij pr mbajtje t nj kuvendi t gjr. Kt rrit dhe kt avancim konstruktiv t Lvizjes Mirani e vlersonte edhe si fitore hakmarrse pr atentatet ndaj bashkveprimtarve Jusuf e Bardhosh Grvalla dhe Kadri Zeka, edhe si hakmarrje pr atentatet e komplotet e mpastajme politike e organizative. Mirani gzohej si fmij pr kto fitore, meq parandjente se s shpejti do t mundej edhe Xhabiri, si ishin mundur e deklasuar Avdyl Prapashpina, Sabit Katunriu, Xhafar Durdeli dhe sejment e pakt t tyre. Ky prforcim i Lvizjes oi drejt marrjes s vendimit pr t formuar komisionin q do t hartonte projekt-programin dhe projekt-statutin e Lvizjes. Kto dokumente komisioni ua shprndau aktivistve t Lvizjes q t jepnin mendimin pr to. N baz t atyre komisioni ripunoi edhe nj her projektprogramin dhe projektstatutin, t cilt do ti paraqiteshin kuvendit pr miratim. 25. N prag t Vitit t Ri 1985 Mirani i drgoi nga Bremeni nj kartolin urimi Renats. Katolins ia bashkngjiti edhe letrn: E shtrenjta Renat, Vrtet m ka marr malli pr ty. Mungesn tnde, n njfar mnyre, po ma kompensojn miqt Johan dhe Helga S. Dy zgjedhje t prdhunshme, por domethnse, n jet m kan dal t mbara: ajo q m detyruan t arratisem nga atdheu dhe kjo q t vendosem te kjo familje e mrekullueshme. Zgjidhja e par, e imponuar, m ndihmoi t jetoj dhe prjetoj zhvillimin e qytetrimit perndimor, t iki nga diktatura moniste dhe t jetoj n demokraci, do t thot, n liri pluraliste; t iki nga prapambetja zhvillimore e kulturore dhe t jetoj n zhvillim t lart e t gjithanshm; t iki nga prndjekja dhe t filloj me veprimtari t angazhuar patriotike, e cila m bri
462

bashkveprimtar e shok me Jusufin, Kadriun, Bardhoshin dhe shum t tjer. Por, nj nga fatet domethnse qe edhe njohja dhe miqsia me ty. Vrtet ti ke qen akumulator i fuqishm i shpirtit tim. Gjat ktyre gjasht viteve farkuam nj lidhje e miqsi t veant, t ciln ti dhe un e kemi t vshtir ta shpjegojm. Por, nuk kemi nevoj ti shpjegojm ndjesit tona, pothuajse t pashpjegueshme me fjal e me shkrim... Zgjedhja e dyt e imponuar u shoqrua me prparsi t shumta q gjeta n bashkjetes n kt familje. Tashm po e ndjej si familje timn. T kam folur pr ta n vizitat e rralla q ti kam br gjat ktyre dy viteve, por nuk po prmbahem pa t shkruar edhe tani. N gjirin e familjes s ktij ifti t mrekullueshm jam duke i ndier mrekullit. Po mbushen dy vjet q kur un po jetoj n gjirin e ksaj familjeje. Tani q po mendoj pr miqsin e tyre, po m duket si nj ndrr. Po t shkruaj fillimisht pr aspektin material t ksaj bashkjetese. Tash dy vjet nuk m sht lejuar t blej me para t mia asgj pr t ngrn e pr t pir. Sa koh q isha n shtpi t tyre, vrtet u b edhe shtpia ime. Gjithher jam ushqyer n t njjtn tavolin familjare dhe me t njjtin ushqim familjar. Mngjesin dhe drekn, gjat ditve t puns, i prgatit dhe i servon shrbtorja, kurse darkn e prgatisnim s bashku. Qiran, q ua paguante shteti pr mua, ma jepnin e ma japin q ti kem pr t zhvilluar aktivitete. Dhe, qiraja ishte m e madhe se ndihmat sociale q mi jepte mua shteti. Kshtu mu rritn mundsit financiare pr t udhtuar, mu rrit mundsia q t paguaj m shpesh bileta dhe jo si prpara kur drrmohesha duke udhtuar pa bilet n tren, n t zez, si thoni ju gjermant. Vetm kur doja, shkoja n dhomn time. Shtratin shpesh ma rregullonte shrbtorja, ndonjher edhe Helga e Jochani. M ndodhte t m zinte gjumi n dhom t ndenjs, kur kishte n televizion ndonj film t mir. Kur zgjohej ifti pr tu br gati pr pun, m gjenin aty dhe qeshnin m mua, duke me qortuar se nuk duhej t flija aty, por t bja gjum t rregullt n shtrat. Kur nuk zgjohesha n t njjtn koh me ta, m zgjonin vetm kur shtronin tavolinn, pasi arsyetoheshin se po u shijonte kaftjalli m shum, kur hanim s bashku. Tani, besoj nuk po t bezdis, nse t shkruaj edhe pr aspektin shoqror e shpirtror. Prkujdesi shoqror i Jochanit dhe Helgas ka qen nj ndihm e madhe pr mua, pr t prballuar gjendjen e rnd pas atentateve dhe goditjeve t pastajme. Kta, jo vetm q jan shum njerz t mir, por jan shum me kultur, prandaj jan t angazhuar politikisht dhe sidomos
463

n aktivitetet qytetare n lagje dhe n qytet. Kjo prvoj e tyre m ndihmonte, meq ata nuk prtonin t bisedonin m mua, gjat dhe shtruar, pr t gjitha peripecit e mia n veprimtarin ton kombtare. Kshillat e tyre po i moj, po i ndiej t pazvendsueshme. Meq jan mjek t mir, ata shpesh m kan br terapi, kur kisha kriza psikike e strese nga lodhja dhe mrzit gjat veprimtaris sime. O zot, ti nuk mund ta marrsh me mend, meq edhe un nuk kam mundur e nuk mundem t t shpjegoj se far goditjesh e vuajtjesh kam psuar nga ca, u thnin bashkveprimtar, me t cilt isha i detyruar t bashkudhhiqja Lvizjen ton. Dhe, sikur t mos i kisha kta ktu, q t ma kompensonin prkujdesjen tnde, do t kisha prfunduar n mendin ose do t kisha br vetvrasje. Prandaj, shikuar n kt aspekt, un jua kam borxh juve jetn, sepse ndihma e prkujdesi juaj m kan ndihmuar shum q un t mbijetoj tmerret q prjetova, q nga momenti kur ndodhen atentatet ndaj shokve t mi, Jusufit, Kadriut e Bardhoshit. Bashkjetesa aktive, dyvjeare, n kt familje t mrekullueshme m ka ndihmuar shum pr ndrgjegjsim social e politik. Nuk m vjen turp ta them se m ka ndihmuar shum edhe n emancipimin tim kulturor e qytetar. Nj ndihm e madhe shpirtrore pr mua ishte dhe sht, dashuria e madhe dhe reciproke q krijova me tre fmijt e tyre. Nga fmijt krijova siguri m t madhe, q t zihem gjat bisedimeve dhe debateve politike, sociologjike, filozofike, jetsore, shpesh edhe t nxehta, me Jochanin e Helgn, pa pasur frik se mund t prisheshim dhe ata t m przinin nga shtpia, meq nuk do ti lejonin fmijt. Siguria rrit edhe lirin e mendimit e t zhvillimit. Pos ktij ifti prej miqve t ngusht, ktu kisha dhe kam edhe nj ift t mrekullueshm shqiptar. Ata prkujdesn pr mua, me prkrahin e ndihmojn, si t m kishin vlla t mir t tyre. Ky ift, si t kam treguar, ma ka mundsuar strehimin dhe bashkjetesn n kt familje t mrekullueshshme gjermane. Edhe pes fmijt e ktij ifti ishin dhe jan nj knaqsi e madhe pr mua, pr t ekuilibruar mallin pr vendlindje e pr familjen time. Pastaj, Hana, q ti e ke takuar, kishte rreth t madh shoqror gjerman dhe n fillim m detyroi, e m von mu b nevoj e knaqsi, q t merrja pjes bashk me t n takimet e rregullta t qytetarve ktu n Bremen. Ktu msova pr angazhim t drejtprdrejt t qytetarve n jetn politike, sociale, kulturore e sportive. Nuk po e zgjas m shum, sado q kisha dshiruar t t shkruaj shum gjat, pr t shpjeguar primtsisht pr bashkjetesn n kt familje dhe n kt rreth shoqror. Tani po prqen464

drohem te marrdhniet tona. Me kalimin e kohs, meq po takoheshim rrall, sikur m ndodhte shkputja shpirtrore nga ti, e cila vetvetiu ndika shkputjen fizike. Por, akoma e kam t fuqishme kt lidhje. Tani, pr hir t interesit tnd dhe timin, t sugjeroj e t lutm, q ti t provosh t lirohesh nga marrdhniet tona. Nse vazhdojm t ruajm lidhjet e mhershme, do t vazhdojm t ngelemi peng i njritjetrit. Dhe, meq edhe ti tashm e di se bashkjetesa jon bashkshortore nuk mund t realizohet, ather t sugjeroj e t lus, pr hir tndin dhe timin, q t orientohesh pr t gjetur nj fat tjetr, prkatsisht pr t gjetur shok tjetr me t cilin do ta lidhsh dashurin dhe jetn tnde bashkshortore, duke pasur q tani prurimin tim t dhimbshm, por t arsyeshm, q t kesh fat e lumturi, bashkardhmri e shndet. Nuk jemi adoleshent q t bhemi robr t ndjenjave, pasioneve, epsheve e dashuris q ndjenim e ndiejm pr njritjetrin, dhe tani t ulrijm: u b kiameti. Sa her ta kam shprehur mendimin tim se arsyen e favorizoj m shum se sa ndjenjat e pasionet. Dhe kjo arsye po m bind q ne duhet t shkpusim avashavash lidhjet tona shpirtrore dhe t orientohemi drejt realitetit funksional, pa dramatizim e gjm, me kurajo, energji, e orientim t ri. Besoj, nuk do t dyshosh, se un, ndrkoh t kam zvendsuar me ndonj tjetr. Tani arsyeja po m kshillon q t gjykoj e veproj kshtu, meq nuk po ndihem mir kur po mendoj se po t mbaj peng ty. Gjith kt rrug jetsore, nga asti kur u ndjeva i detyruar t arratism, pastaj ardhja n Gjermani dhe njohja me ty ka qen rrug jetsore e imponuar nga robria nacionale dhe prcaktimi pr tu liruar prej saj. Dhe, meq kt rrug m duhet ta vazhdoj derisa t jem gjall, e shpresoj se lirimin do ta prjetoj, gjykoj se bashkjetesa jon sht e pamundur. Prandaj ti duhet ta nissh jetn tnde t re, t ndar nga jeta ime. Kt propozim q ti duhet t fillosh ta jetsosh, ta bj duke u mbshtetur n dashurin e respektin e thell q ndiej pr ty. Nuk po e zgjas, pasi ti tani e ke lexuar aq mir mnyrn e t menduarit e t logjikuari tim, konceptet e prcaktimet e mia, sa do t kishte mjaftuar t nisja fillin e ktyre mendimeve, sugjerimeve, propozimeve e qndrimeve, q ti t vazhdoje ti formuloje deri n fund, ngjashm si po i formuloj un. Pr ndonj keqkuptim, paqartsi e paknaqsi q padashur mund ta kem shkaktuar do ta sqarojm her pas here, pasi un nuk po sugjeroj shkputje t menjhershme, mekanike dhe as prishje e armiqsim, por t fillojm ta realizojm kt proces bashkrisht, natyrshm me sa
465

m pak dhimbje e me sa m shum mirkuptim. Do t kisha dshiruar q Vitin e Ri 1985 ta kalojm s bashku ktu, n kt familje q po e ndiej si familjen time. Ti e di se si t kan mirpritur dhe t mirpresin Helga, Jochani dhe fmijt, pasi sa her q ke ardhur ktu, t gjith jemi gzuar. Nse nuk e ke mundsin, ose nuk dshiron t vish t festojm s bashku, ather edhe nj her: Gzuar Vitin e Ri 1985, shndet, suksese e fat! T prqafo przemrsisht e shpirtrisht Mirani 26. N prvjetorin e 3t t atentatit t Jusufit, Kadriut e Bardhoshit, Mirani u caktua t mbaj fjaln e rastit para varreve t tyre n Shtutgart. Kt nder e prgjegjsi ia kishin privuar n dy prvjetort paraprak komplotistt,si i quante ai Xhabirin dhe Xhafarin. Tani, kt Mirani e kuptoi si nder q po i bnte Lvizja, e cila tashm dukshm ishte konsoliduar n binar t saj konstruktiv. Ajo po zgjerohej e forcohej me hov. Por, pos nderit e prgjegjsis, Mirani kt e kuptoi edhe si fitore ndaj kundrshtarve t jashtm dhe t brendshm t tij dhe t Lvizjes. Ditve vijuese po mendohej se si ta prpilonte fjaln e rastit, far prmbajtje duhej t kishte ajo. Prfundimisht vendosi pr bashkbisedim me shokt e bashkveprimtaret e tij, prandaj shkroi:
Shum t dashur shok e bashkveprimtar, Jusuf, Kadri e Bardhosh! Sot, n prvjetorin tuaj t 3-t, kam ardhur ktu t bashkbisedoj me ju pa rezerva, hapur, shoqrisht, si kemi bashkbiseduar gjithher, q kur jemi njohur. Dhe, sesi mu krijua bindja se shpirti juaj vrtet do t m dgjoj. Jusuf, Kadri e Bardhosh! Deri n kt prvjetor t 3-t, mua m qe privuar mundsia dhe e drejta t mbaja para jush fjal rasti. Sigurisht, ju dshironi t dini se cilt m privuan nga kjo mundsi dhe e drejt. Po ju tregoj. Ata kriminelt q ju vdiqn juve fizikisht dhe bashkpuntort e tyre

466

q mua m vrisnin prdit pr se gjalli, sepse fati ose fatkeqsia deshi q un t mos jem pran jush, nn kt tok mike gjermane. Dhe meq rastsia dshi q un t mos vritem bashk me ju, armiqt tuaj dhe t mit, u egrsuan kundr meje pse mbeta gjall. M besoni, si m keni besuar do her, sa her m kan detyruar ta ndiej pr fatkeqsi pse kisha mbetur i gjall dhe nuk isha ktu, pran jush. Jusuf, sa her t jam hidhruar pse m detyrove pasditn e dits se kobshme t 17 janarit t shkoja pr t br aktivitet patriotik, duke m shptuar nga vdekja e prbashkt. Dhe t hidhrohesha sidomos kur n shtpin tnde, gjat ceremonis mortore, uzurpuesit e zotshpillkut t shtpis sate, u imponuan si trashgimtart e tu politik. Ata u prpoqen t m przinin nga shtpia jote dhe nga ceremonia mortore, por nuk po e di as vet se si i prballova. Jusuf, Kadri, Bardhosh! N shpirtin tuaj po ju betohem! Vendosa t mos iki i gjall prej shtpis, n t ciln kishim marr vendimin pr bashkim n Organizatn ton t prbashkt. N shpirtin tuaj po ju betohem, vendosa ta mbroj derisa t jem gjall vendimin q morm se bashku dhe ta jetsoja at, edhe pse na e kishin plagosur rnd vrassit tuaj dhe bashkpuntort e tyre. Jusuf, Kadri, Bardhosh! Vetm tani, bashk me ju, po ndihem fitues ndaj urdhrdhnsve e dorasve vrastar, ndaj armiqve tan t jashtm, por edhe t brendshm, q na u imponuan n radht tona para vrasjes suaj si t kamufluar, pas vrasjes suaj fare hapur, pr t vrar edhe kauzn dhe rrugn ton patriotike e lirimtare. Jusuf, Kadri, Bardhosh! M falni, ata m munden ather, sepse nuk isha i prgatitur pr ti prballuar. Gzohuni, kisha pasur nnt shpirtra dhe prandaj, tani dola fitues. Kjo ndodhi sepse u rrit e u forcua Organizata q donim ne, pr ka qen t domosdoshme shum mund e sakrifica. Pr kt u flijuan edhe shum bashkidealist tan. Pra, vetm tani po e jetsojm vendimin pr bashkim q e morm s bashku n agun e 17 Janarit. Ather ai vendim na qe plagosur rnd, kur kriminelt ju vran juve, n natn sterr e t acart, t po asaj dite. Ne patm marr vendim pr bashkim, nga i cili donim t bnim organizat t mir, t fort, patriotike e lirimtare. Na e plagosen rnd at nat t kobshme, por vendimi dhe qllimi yn i prbashkt i mbijetoi plagt e rnda dhe vetm tani organizata jon po ngrihet n kmbt e veta. E gzofshim bashkrisht kt fitore!
467

Jusuf, Kadri e Bardhosh! Dshiroj tju informoj shkurtimisht pr Kosovn, pr gjendjen, ngjarjet dhe zhvillimet atje. Pushtimi atje sht thelluar akoma m shum, sht br i tmerrshm dhe, prandaj, i padurueshm. N tabor t pushtuesve kan dal hapur edhe disa intelektual t profesionit tuaj. Shpresonim e mendonim se ata nuk do ti shrbenin asnjher pushtuesit. Kishim qen idealist naiv. Ata kishin qen shrbtor t kamufluar t pushtuesit pr interesa t tyre t ngushta. Tani pushtuesi i detyroi t dalin hapur kundr popullit ton. Dhe ky veprim i tyre po hidhron popullin ton m shum sesa terrori i pushtuesit. Edhe populli, naiv si ne, mendonte se i ka shkolluar me djers t ballit pr tu br shkrimtar e gazetar t mir, patriot, si ishit ju, por ata u bn mercenar t pushtuesit. Sigurisht, ky informim po jua plagos tani shpirtin, por m mir t shtit shpirti juaj i plagosur tek ata q po dshirojn t angazhohen pr ta liruar Kosovn, sesa shpirti i mashtruar, sepse ithtart tuaj do t vetdijesohen m shpejt e m ndrgjegjshm, pr t dalluar m mir intelektualt patriot, nga intelektualt mercenar. Jusuf, Kadri e Bardhosh! Burgosjet dhe vrasjet kan marr prmasa t mdha. Vjet na i vran bashkveprimtart tan, Rexhepin, Nuhiun, Bajramin, Zijan. Urdhrdhnsit, si n rastin tuaj, qen pushtuesit, kurse dorasit, shqipfols t uniformuar me uniforma t pushtuesit. Por, si thoshe ti Jusuf, sa m shum q t mbushen burgjet e t shtohen vrasjet e patriotve lirimtar, aq m afr liris jemi. Prandaj radht e organizats son t prbashkt, brenda e jasht, po marrin veten, po rritn e forcohen, sado me vones e me dhimbje, t kushtzuar nga vrasja juaj dhe e shokve q po na vritn. Jusuf, Kadri, Bardh! Dikur bisedimet pr platform t organizats q dot dilte nga bashkimi, i bnim n rreth t ngusht, prandaj vendimet q merrnim mund t na i stoponin e t na i plagosnin armiqt e kamufluar. Tani pr platform t Lvizjes jan aftsuar e po diskutojn qindra, pr ta miratuar n kuvend t gjer, vrtet demokratik, si jemi duke e prgatitur q ta mbajm. Kjo fitore, dalja nga vendimet q merreshin n dyshe e treshe, nga kooptimet, nga mnyra e t urdhruarit prej njshit q impononte ilegaliteti, pr t vendosur n kuvend demokratik pr platform, pr t votuar vlerat, vrtet sht nj hap i madh q Lvizjes po i garanton ardhmri t suksesshme. Jusuf, Kadri, Bardhosh! Pr fund t bashkbisedimit ton t sotm, na lejoni t betohemi edhe nj her para jush, se rrugn ton t prbashkt do ta ndjekim deri n lirim t Kosovs! Do t na falni
468

pr gabimet e paqllimshme q do ti bjm gjat ktij rrugtimi, sepse lvizjet e mdha paevitueshm shoqrohen edhe me gabime! Ne jemi prcaktuar q ti minimizojm ato dhe do prvjetor, kur do vijm q t japim llogari para jush, do tju gzojm me suksese t reja. Jusuf, Kadri e Bardhosh! Shum t dashur e shum t respektuar nga t gjith shqiptart patriot, Ju e prmbyllt jetn tuaj fizike faqebardh. Edhe ne do t prpiqemi ta prfundojm faqebardh, jo vetm pr hir tonin, por edhe pr t mos ju koritur juve, sepse populli e ka pr tradit ti mas vlerat tuaja edhe me ata q lat prapa, pr t vazhduar rrugn dhe amanetin tuaj. Mirupjekshim dhe pushofshi t qet, me premtim se s shpejti do tju bartim n Kosovn e liruar. Lavdi jets dhe veprs suaj madhore! Lavdi jets dhe veprs s t gjith dshmorve!

Me t prfunduar bashkbisedimin, Mirani dhe qindra pjesmarrs parakaluan duke nderuar heronjt Jusuf Grvalla, Kadri Zeka e Bardhosh Grvalla. Shum nga pjesmarrsit po e prshndetnin Miranin, i cili me qetsi po ruante ekuilibrin,as t mos krekosej pr nderin q pat pr t mbajtur fjaln e rastit, as t mos shfaqte mendjemadhsi pse bashkbisedoi kaq iltrsisht me shokt e tij, as t mos shfaqej si lider i imponuar. Ai tashm kishte propozuar t merrej vendim q n Kryesi t Lvizjes t mos jen dy e m shum veta t t njjts familje. Dhe kt propozim e kishte br duke dhn shembull nga vetja e tij.Ai kishte vendosur t trhiqej nga kandidimi pr n Kryesi, pr tia lshuar vendin djalit t axhs, Muharremit, meq e dinte se q t dy do t votoheshin. Kt shmbull e ndoqn edhe vllezrit Xhemshiri, kur u trhoq vllai i madh, Mujota. Xhabiri po priste ta takonte Miranin. Nuk m plqeu bashkbisedimi yt, qe skandaloz, tha me inat. Sigurisht, qe skandaloz pr ty, meq ti ende nuk po kupton se duhet tu bashkngjitesh partnerve t tu, Sabitit, Avdylit e Xhafarit, si iu bashkngjite m 15 maj t 82shit.
469

 Akoma nuk e ke fituar betejn kundr meje. tha Xhabiri gjithnj me hidhrim dhe i inatosur. Nuk e kam fituar krejtsisht, ndrhyri me qetsi Mirani, dhe nuk jam i interesuar tashm t harxhoj energji t t prz ty nga Lvizja, meq ajo energji m duhet pr pun m t mdha kundr pushtuesit. Ti do t largohesh vet, sapo t gjesh ofert tjetr, pr t mos thn sapo t t komandojn.Megjithat,tani e ktu,po t jap shansin q t bashkveprojm n Lvizje, po dshirove t bsh kthesn e madhe, duke respektuar demokracin pluraliste q po sanksionohet e po jetsohet tani dhe konkretisht n Lvizje. Nse je i gatshm t respektosh konkurrimin e vlerave ktej e tutje do t vendos demokracia e bazuar n votim t lir n organnizatn time, po deshe, edhe n organizatn ton. Mirupafshim! e prshndeti duke u larguar, meq po e prisnin nj grup shoksh. Untergruppenbach (Gjermani), janar 1982 Prishtin, janar 2007

470

Katalogimi n botim (CIP) Biblioteka Kombtare dhe Universitare e Kosovs

821.1831 Kelmendi, Ibrahim ATENTATET (Roman) / Ibrahim Kelmendi. Prishtin, 2007, Shypshkronja: Blini, Gjakov, 472 faqe, 21 cm ISBN 987-9951-8583-9-7

Tirazhi: 3.000 kopje

471

Botimin e ndihmuan:
(Lutja pr ndihma pr botim t ktij romani, - drejtuar shokve, miqve dhe dashamirve t librit, - sht botuar n gazetat ditore Epoka e re dhe InfoPress, sht shprndar me post elektronike n 800 adresa. Deri m 12.01.2007 ndihma kan dhn): Rinor Cara Tetov Sahit Krasniqi CH-Biel/Bienne Muamet Ameti Tetov Fanol Bardhaj D - Bochum Ramiz Lladrovci Prishtin Muharrem Berisha dhe miqt n Bruxelles Isuf Idrizi / Uglari CH-Cyrih Nj grup miqsh Osllo/Norvegji Blerim Muriqi CH-Cyrih Miku NN Dyzeldorf/Gjermani Nj Laptop 150 Euro 200 Euro 100 Euro 20 Euro 600 Euro 500 SFr 1000 Euro 300 SFr 500 Euro

Koprtinn e librit e punoi dhe e shtypi falas Ngadhnjim Memeti. Krkoj falje nga ata q kan drguar ndihma n xhirollogarit bankare, por q ende nuk jan regjistruar si t hyra, pr shkak t transferit t ngadalshm bankar. Pr kt arsye nuk kam mundur ti evidentoj emrat e tyre ksaj radhe. Pr ata q dshirojn t ndihmojn kt botim dhe ribotimin q parashikohet t ndodh se shpejti, si dhe botimet tjera t prgatitura, po i publikoj xhirollagarit bankare: Reiffeisen BANK n Prishtin (Kosov) Pranues: Ibrahim Kelmendi, Konto-Nr.: 1501030000582464 Swift Code: RBKOCS22 dhe ProCredit Bank Tetov (Maqedoni) Pranues: Ibrahim Kelmendi, Konto-Nr. (Euro): MK037216294400279 Swift Code: PRBUMK22XX Ju falnderoj pr ndihmn. Ibrahim Kelmendi E-Mail: ibrahim_kelmendi@yahoo.de i.kelmendi@gmx.de

472