Autor: dr Micha Nowosielski

Kondycja polskich i polskojzycznych organizacji w Niemczech

Na terytorium Republiki Federalnej Niemiec mieszka okoo 1,5-2 mln. osb zwizanych z Polsk. S to osoby posiadajce polskie obywatelstwo, obywatele niemieccy polskiego pochodzenia oraz osoby okrelajce si jako Niemcy, ale uywajce jako swojego pierwszego jzyka polskiego, czujce silne zwizki zarwno z Polsk, jak i z polsk kultur. Tak dua liczebno polskiej i polskojzycznej grupy w Niemczech sprawia, e naleaoby oczekiwa, i istnieje w RFN silny sektor polskich organizacji pozarzdowych. Z prowadzonych przez Instytut Zachodni bada1 wynika jednak, e kondycja polskich i polskojzycznych organizacji w Niemczech nie jest dobra. Jest to

Nr 19 / 2009
150709
INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna

przede wszystkim efektem niedostatkw zasobw ludzkich oraz materialnych. Poziom profesjonalizacji polskich organizacji w Niemczech jest bardzo niski. Wikszo (25 z 40) badanych organizacji nie zatrudnia patnego personelu. Jedynie 6 organizacji zatrudnia pracownikw na podstawie staej umowy o prac, 9 za korzysta lub w cigu ostatniego roku korzystao z patnej pracy na zasadzie zlece.
1

Redakcja: Joanna Dobrowolska-Polak (redaktor naczelny), Marta Gtz, Piotr Cichocki

Projekt badawczy Polskie organizacje pozarzdowe w Niemczech, finansowany przez Fundacj Wsppracy Polsko-Niemieckiej, by realizowany na przeomie 2008 i 2009 r. Przeprowadzono sonda instytucjonalny technik ankiety pocztowej oraz internetowej. Ankiety zosta wysane do okoo 200 organizacji. W okoo 100 przypadkach okazao si, e adres (zarwno mailowy jak i korespondencyjny) jest nieaktualny, co prowadzio do zaoenia, e organizacja nie istnieje, bd jest nieaktywna. Uzyskano zwrot 40 ankiet.

Gwnym nastpstwem takiego stanu rzeczy jest ograniczenie moliwoci dziaania organizacji. Oznacza to take, e w wikszoci przypadkw organizacje s zarzdzane przez czonkw, ktrzy zwykle prowadz normalne ycie zawodowe, za dziaalno organizacyjna odbywa si czsto po godzinach, co negatywnie wpywa na jej efektywno. Brak patnych pracownikw pociga za sob take mniejsz specjalizacj w obrbie organizacji zazwyczaj brak jest osb posiadajcych odpowiednie wyksztacenie lub dowiadczenie w realizacji poszczeglnych zada istotnych z punktu wiedzenia organizacji (pozyskiwanie funduszy, dbanie o wizerunek organizacji etc.). Ponadto brak personelu pomocniczego oznacza, e wszystkie, nawet najbardziej trywialne (korespondencja) oraz techniczne (ksigowo) zadania musz by realizowane przez czonkw zarzdu. Problemy wynikajce z braku patnych pracownikw mogyby zosta ograniczone przez prac wolontariuszy, jednak jedynie 16 z 40 organizacji korzysta z ich pracy. Z deklaracji badanych organizacji wynika, e w ich dziaalno aktywnie wcza si a poowa czonkw, co jest bardzo dobrym wynikiem. Gdy wemiemy pod uwag jedynie stowarzyszenia2 to rednia liczba ich czonkw wynosi 103 osoby. Jednak zrnicowanie midzy organizacjami jest bardzo due. Najwiksza badana organizacja skupia 800 czonkw, najmniejsza za jedynie omiu. Dziewi z 40 organizacji ma wicej ni 100 czonkw, za 10 mniej ni 25. W sumie badane organizacje skupiaj nieco ponad 3800 osb. Biorc pod uwag, e na ankiet odpowiedziao okoo 40% organizacji mona szacowa, e wszystkie polskie organizacje maj okoo 10 tys. czonkw. Mimo e rednia liczba osb aktywnie pracujcych na rzecz organizacji (ok. 50 osb na organizacj) jest wysza ni w przypadku innych organizacji etnicznych dziaajcych na terenie Niemiec (ok. 20

Nieco inaczej wyglda sytuacja 6 organizacji skupiajcych inne organizacje (tzw. organizacji parasolowych) i instytucje (np. przedsibiorstw). Skupiaj one rednio 25 czonkw. Wszystkie z nich, poza jedn skupiajc 100 czonkw, maj mniej ni 30 instytucjonalnych czonkw.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

aktywnych czonkw3) naley zwrci uwag na fakt, i nawet najwiksze organizacje s relatywnie mao liczebne. Rwnie zasoby materialne, ktrymi dysponuj badane organizacje s stosunkowo niewielkie. Wikszo (21 z 33, ktre odpowiedziay na pytanie dotyczce dochodw) w cigu ostatnich dwch lat dysponowaa rocznym budetem nieprzekraczajcym 5 tys. euro. Jedynie pi organizacji zanotowao przychd wikszy ni 50 tys. euro. Budet adnej z badanych organizacji nie przekroczy 500 tys. euro. Oznacza to, e moliwoci dziaania wikszoci organizacji s bardzo ograniczone. Dane te znajduj potwierdzenie take w odpowiedzi na pytanie o stan posiadania organizacji. A 24 z 40 organizacji nie ma adnego majtku. Wikszo pozostaych wycenia warto swego majtku na sum poniej 10 tys. euro. Podobnie 22 organizacje nie dysponuj wasnym sprztem biurowym (w tym komputerami), co wiadczy o gbokim finansowym kryzysie organizacji. Brak rodkw na funkcjonowanie i brak majtku koniecznego w wielu wypadkach do podstawowej dziaalnoci oznacza, e wiele z organizacji moe mie powane kopoty z funkcjonowaniem i realizacj swojej misji. rda finansowania polskich i polskojzycznych organizacji w Niemczech mona podzieli na kilka grup. Pierwsz s skadki czonkowskie, ktre stanowiy w cigu ostatnich piciu lat gwne rdo przychodw dla 35 z 40 badanych organizacji. Podobnie jak w przypadku organizacji w Polsce jest to najwaniejsze (i do pewnego stopnia najpewniejsze) rdo staych dochodw organizacji. Drug jest wsparcie ze strony polskich instytucji rzdowych (23 organizacje korzystay ze rodkw przekazywanych midzy innymi przez ambasady i konsulaty) i pozarzdowych (19 organizacji korzystao ze rodkw m.in. Wsplnoty Polskiej). Mona uzna wic, e istnieje spora zaleno badanych organizacji od pomocy z Polski mimo, e pomoc ta nie jest bardzo dua, bywa rdem regularnych przychodw. Trzecim wanym rdem dochodw s darowizny od osb fizycznych (wskazywane przez 19 organizacji z 40) oraz od firm i instytucji (15
3

F. Vermeulen, The Immigrant Organising Process. Turkish Organisations in Amsterdam and Berlin and Surinamese Organisations in Amsterdam 19602000, Amsterdam 2006, s. 17.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

organizacji). Kolejnym s niemieckie rodki publiczne: federalne (15 organizacji), landowe (15 organizacji) i samorzdowe (12 organizacji). Warto zwrci uwag na t grup przychodw poniewa moe ona by wskanikiem niskiego stopnia wywizywania si RFN z ustale Traktatu midzy Rzeczpospolit Polsk a Republik Federaln Niemiec o dobrym ssiedztwie i przyjaznej wsppracy z 17 czerwca 1991 r. (dotyczcych zobowizania do wspierania etnicznej tosamoci niemieckich o obywateli polskiego pochodzenia). wiadczy te stosunkowo niskiej umiejtnoci wsppracy polskich

i polskojzycznych organizacji z niemieckimi partnerami. W sumie mniej ni poowa badanych organizacji przyznaa, e korzystaa w cigu ostatnich piciu lat z finansowania wadz niemieckich rnych szczebli. W znacznie mniejszym stopniu organizacje korzystaj z pomocy niemieckich organizacji pozarzdowych (8 z 40), zbirek (6 z 40) czy odsetek bankowych (2 z 40). Zaledwie trzy z badanych organizacji korzystay ze rodkw unijnych co jak twierdz przedstawiciele badanych organizacji wynika przede wszystkim ze stopnia skomplikowania procedur aplikacyjnych. Organizacje pytane o pola ich dziaa najczciej wskazyway na promocj Polski w spoeczestwie niemieckim oraz budowanie stosunkw polsko-niemieckich (w obu przypadkach a 33 z 40 badanych organizacji). Mona wic uzna, e postrzegaj swoj rol w kreowaniu nie zawsze prostych relacji polsko-niemieckich jako bardzo istotn. Niemal rwnie wane s dla nich dziaania ekspresyjne, przede wszystkim na polu kultury i sztuki (31 organizacji) oraz podtrzymywania tradycji i tosamoci narodowej (30 organizacji). Dziaania te tradycyjnie stanowi podstaw aktywnoci organizacji etnicznych i imigranckich w tym przypadku jednak pobudzaj je dodatkowo ustalenia traktatowe Polski i Niemiec, ktre spowodoway, e przedstawiciele niemieckiej Polonii liczyli na finansowe wsparcie ze strony wadz niemieckich. przez Pozostae kategorie dziaa byy wskazywane organizacje znacznie rzadziej: edukacja

i wychowanie przede wszystkim zwizane z nauczaniem jzyka polskiego, ktre w Niemczech w duej mierze realizowane jest wanie przez polskie organizacje a nie pastwo niemieckie (17 z 40),

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

rzecznictwo (15 z 40).

reprezentowanie

interesw

Polakw

osb

polskojzycznych (16 z 40) oraz poradnictwo dla nowych imigrantw Niedobory zasobw mog przekada si na nisz dynamik organizacji. Niedostatki rodkw finansowych i ludzkich sprawiaj czasem, e organizacje przestaj aktywnie dziaa. Wydaje si jednak, e polskie organizacje w Niemczech potrafi pokona te trudnoci. A 32 z 40 badanych organizacji stwierdzio, e w cigu ostatnich dwch lat podejmowao dziaania lub realizowao projekty. rednia liczba projektw i dziaa realizowanych w cigu ostatnich dwch lat przez organizacj wynosi 24, co mona uzna za do du aktywno. Spora jest take szacunkowa liczba odbiorcw dziaa organizacji. W sumie wynosi ona okoo 80 tys. osb, ze redni liczb 1000 odbiorcw przypadajcych na jedn organizacj. Wstpne wyniki bada prowadzonych przez Instytut Zachodni pokazuj, e kondycja polskiego ruchu w Niemczech jest trudna do okrelenia. Z jednej strony mamy do czynienia z symptomami kryzysu. Organizacje cierpi na niedobory przede wszystkim finansowe, ktre powoduj, e ich dziaalno nie rozwija si tak bardzo, jak by sobie tego yczyli przedstawiciele organizacji. Brak rodkw finansowych powoduje take, e wikszo organizacji nie moe sobie pozwoli na zatrudnienie patnego personelu. W konsekwencji oznacza to, e ich dziaalno moe by ograniczona. spoecznemu zaangaowaniu czci Jednak analiza aktywnoci czonkw potrafi one organizacji pokazuje, e najprawdopodobniej dziki silnemu przezwyciy trudnoci i dziaaj bardzo aktywnie. wiadczy to o duym potencjale polskich organizacji dziaajcych w Niemczech, ktry mgby by peniej wykorzystany, gdyby poprawia si ich sytuacja finansowa. Dane zebrane podczas bada sugeruj take zrnicowanie wewntrz polskiego sektora w Niemczech. Z jednej strony mamy bowiem organizacje, ktre poddaj si kryzysowi coraz gorzej radz sobie z problemami i ograniczaj swoj dziaalno. Z drugiej strony s take z organizacje, ktre staraj si aktywnie rde walczy przeciwnociami poszukuj nowych finansowania,

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

wsppracuj z niemieckimi wadzami i organizacjami oraz realizuj kolejne pomysy. Co ciekawe ta linia podziau na organizacje aktywne i nieaktywne nie pokrywa si z lini podziau na due i mae organizacje. Przeciwnie, w niektrych wypadkach to mniejsze, lokalne organizacje okazuj si by bardziej aktywne. Mimo niedoborw finansowych polski sektor pozarzdowy w Niemczech ma duy potencja. Nie jest on jednak w peni wykorzystany. Tymczasem saba kondycja caego sektora polskich i polskojzycznych organizacji dziaajcych w Niemczech odbija si negatywnie nie tylko na pozycji polskiej grupy w spoeczestwie niemieckim, ale moe mie take niekorzystny wpyw na relacje polsko-niemieckie oraz ksztatowanie pozytywnego wizerunku Polski w Niemczech. Z punktu wiedzenia interesw Polski wane jest, by polskie organizacje byy silne, co pozwoli im lepiej reprezentowa Polakw i osoby polskojzyczne mieszkajce na terenie RFN oraz biorc pod uwag du liczebno tej grupy spoecznej moe w duszym czasie pozytywnie wpyn na realizacj polskiej polityki zagranicznej wobec Niemiec poprzez stworzenie silnego polskiego lobby w Niemczech. Jako e wikszoci organizacji za swj cel stawia sobie budowanie pozytywnego wizerunku Polski w Niemczech naley take dy do wykorzystania ich potencjau do promocji Polski. Jednak realizacja tych zada wymaga wzmocnienia organizacji poprzez dostarczanie im pomocy. Najprostszym sposobem jest zwikszenie pomocy finansowej przekazywanej za porednictwem ambasady i konsulatw oraz Wsplnoty Polskiej. Bardzo istotne jest jednak, by nowe rodki finansowe mogy by take przeznaczane na dziaalno podstawow, a nie tylko na realizacj konkretnych zazwyczaj kulturalnych projektw. Wane jest wzmocnienie organizacji poprzez umoliwienie zatrudnienia personelu, wynajcia lokalu, zakup sprztu biurowego etc. Jednak i zauwaa to take cz organizacji pomoc finansowa to nie wszystko. Potrzebne jest take silniejsze wsparcie polskich organizacji w kontaktach z wadzami niemieckimi rnych szczebli. Biorc pod uwag niezbyt siln pozycj polskich organizacji wynikajc przede wszystkim ze saboci finansowej, ale i ze

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

stosunkowo niewielkiej liczebnoci, ich sia polityczna i moliwoci negocjacyjne nie s wielkie. W wielu wypadkach ta sabo moe by wykorzystywana przez stron niemieck. Potrzebna jest wic zwikszona ochrona ze strony polskich wadz polegajca tam gdzie to konieczne na skuteczniejszym przekazywaniu postulatw polskich i polskojzycznych organizacji wadzom niemieckim ronych szczebli. Trzecim moliwym sposobem pomocy jest wypenienie do istotnej luki, ktr jest brak tzw. organizacji infrastrukturalnych dostarczajcych innym organizacjom pomocy i wiedzy na temat zasad funkcjonowania, zdobywania dotacji, dbania o wizerunek, ksztatowania relacji z wadzami i otoczeniem, etc.

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl

CZASOPISMA INSTYTUTU ZACHODNIEGO: Przegld Zachodni WeltTrends. Zeitschrift fr internationale Politik Siedlisko. Dziedzictwo kulturowe i tosamo spoecznoci na Ziemiach Zachodnich i Pnocnych Biuletyn Instytutu Zachodniego

NOWOCI WYDAWCZNICZE INSTYTUTU ZACHODNIEGO: M. Rutowska, Lager Glowna. Niemiecki obz przesiedleczy na Gwnej w Poznaniu dla ludnoci polskiej (1939-1940), Pozna 2009; Transformacja w Polsce i Niemczech Wschodnich. Prba bilansu, red. A. Sakson, Pozna 2009; lzacy, Kaszubi, Mazurzy i Warmiacy midzy polskoci a niemieckoci, red. A. Sakson, Pozna 2008; B. Koszel, Polska i Niemcy w Unii Europejskiej. Pola konfliktw i paszczyzny wsppracy, Pozna 2008; P. Cichocki, Wybrane problemy bada nad tosamoci europejsk, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 53/2009; B. Koszel, Integracja Turcji z Unia Europejsk z perspektywy RFN, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 52/2009; I. Romiszewska, Banki niemieckie w Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego: nr 51/2009, Pozna 2009; J. Kiwerska, Osabione mocarstwo. Pozycja USA w wiecie po omiu latach prezydentury Georgea Busha, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 50/2008, Pozna 2008; P. Kubiak, Pocztki wielkiej koalicji w Niemczech (2005), Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 49/2008, Pozna 2008; M. Gtz, Czynniki wzrostu gospodarczego zwizane z wiedz. Niemcy na tle Unii Europejskiej, Zeszyty Instytutu Zachodniego nr 48/2008, Pozna 2008.

Nr 19 / 2009
INSTYTUT ZACHODNI im. Zygmunta Wojciechowskiego Instytut Naukowo-Badawczy, Pozna ul. Mostowa 27 A, 61-854 Pozna, tel. 061/852 76 91, fax 061/852 49 05, e-mail: izpozpl@iz.poznan.pl, www.iz.poznan.pl

Biuletyn Instytutu Zachodniego www.iz.poznan.pl