Sie sind auf Seite 1von 250

1

‘gur iblws pwqSwhI 6’sRI gurU gRMQ swihb jI-rUp siqgurU nwnk swihb jI dy ‘prK-drbwr’ ivc ]
(Bwg pihlw)
sloku ] kbIr ksautI rwm kI JUTw itkY n koie ]
rwm ksautI so shY jo mrjIvw hoie ]1]{pMnw-948}
ivSw s&w nMbr
1- jwx pCwx-rUp ArMBk bynqI- 1
2- kuJ hor zrUrI gurmiq ivcwrW 2
3- sMpwdk swihbwn vloN ilKI BUimkw bwry ivcwr qo pihlW-
ipCokV v`l sMKyp JwqI :- 3
4- BUimkw 6
> < siqgur pRswid ] >
"gur iblws pwqswhI 6" ivcoN gurmiq ivroDI ilKqW ?
sRI gurU gRMQ swihb jI dI ksv`tI-
pihlw kWf
1 gRMQ dw AwrMB 9

2- dyvI dyvqy Aqy gurmiq 10


3- cMfkw dw vr Aqy gurmiq 11
4- ‘siB sMqn ky pRwn’-Aqy gurmiq dw srb sWJw aupyS-- 12
5- gurmiq dI Gor KMfnw 13
6- mn ieCy Pl pRwpq hox bwry gurmiq isDWq-- 14
7- "iQqI vwr syvih mugD gvwr ] " 15
8- mwqw gMgw jI bwbw bu`Fw jI koloN pu`qr mMgx gey 15
9- ddw dwqw eyk hY 16
10- sMswrI irSiqAW bwry gurmiq dw p`K 17
11- Avr aupdysY Awip n krY.....? 17
12- bwaulI dw kV pwtx dI gl qy Akbr ny
goieMdvwl Awaux ? 18
13- mwqw gMgw jI jlUs dI Skl ivc bwbw bu`Fw jI vl qury? 19
14- bIV ƒ jWdy mwqw gMgw jI dy jlUs dw iek ieh p`K 22
15- sjxu siqguru purK hY... 23
16- sMq pd bwry gurmiq ivcwr- 25
17- nMgy pYrIN jwx bwry gurmiq 27
18- “sBnw jIAw kw ieku dwqw so mY ivsir n jweI ]” 29
19- mMdw iks no AwKIAY jW sBnw swihbu eyku ] 29
20- rkqu ibMdu imil ipMfu kry ] 30
21- AsQwn vI vr dwqw ? 32
2
22- su`ky hry krn bwry pMcm pwqSwh jI dw &urmwn 33
23- hrK sog duhhUM qy mukqy ] 34
24- sMswrI irSqy Aqy pMcm siqguruU nwnk jI 36
25- dwqwr dI QW “smrQ hY jig sMq, du`K siB jg ky hreI”
bwb buu~Fw- jI leI ? auh vI, pMcm siqgurU nwnk swihb
jI dI rsnw qoN 36
26- sRI gurU Arjn swihb jI ny prvwr ƒ BwjV pweI ? 38
27- surg nrk Aqy pMcm siqgurU nwnk
, gurU Arjn swihb jI 40
28- qIrQW qy ieSnwn dw Pl Aqy gurmiq- 40
29- dunIAw husIAwr bydwr jwgq musIAq hau ry BweI ] 42
30- sRI gurU hirgoibMd swihb-rUp cqurBujI r`b jI dw jnm 43
31- Avqwr pRQw qy gurmiq 52
AiDAwie dUjw

1- vDweIAW qy dwn 53-

< siqgur pRswid ]


‘gur iblws pwqSwhI 6’
sRI gurU gRMQ swihb jI-rUp
siqgurU nwnk swihb jI dy ‘prK-drbwr’ ivc ]
(Bwg pihlw)
sloku ] kbIr ksautI rwm kI JUTw itkY n koie ]
rwm ksautI so shY jo mrjIvw hoie ]1]{pMnw-948}
jwx pCwx-rUp ArMBk bynqI-
gurmiq qoN sucyq, pMQ-drdI, BweI bMqw isMG jI ny, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI vloN, jUn 1998 dI
pRkwSq- ‘sRI gurU hirgoibMd swihb jI’ dy 400 swlw pRkwS auqsv qy, gurU pMQ leI Anmol suZwq vjoN jwrI
(Release) kIqI pusqk ‘gur iblws pwqSwhI 6‘, bwry (16 jnvrI 1999- 5 vjy SwmI Pon qy) dws dy ivcwr
pu`Cy[ dws qoN ieh sux ky- ‘AjyhI iksy pusqk dy Release hox bwry Ajy qk mYƒ koeI jwxkwrI nhIN hY’qW, bVI
icMqw gRsI sur ivc BweI bMnqw isMG jI dy ieh bcn:--
“ ies pusqk ny prcwrkW, rwgIAW, FwfIAW, ilKwrIAW leI hvwlw pusqk' bx jwxw hY[ ies dy prcwr qoN sRIgurU
gRMQ swihb jI dy pUrn sc dI QW, lu`t nIqI dI aupj bRwhmxI rIqI irvwj-rUp ku&r ny, Aqy ib`pR dy ilKy purwxk
gRMQW dy iGxwvxy JUT ny, pMQ leI AslI gurmiq-mrXwdw bxdy qury jwxw hY [ mYƒ ieauN l`gw hY, ijvy keI swlW
qoN
3
ilKxI ArMB kIqI, quhwfI bhu BwgI pusqk-‘ib`pRn kI rIq qoN sc dw mwrg, mwno suinAwry dI 'T`k-T`k' hI sI
ijs ƒ, sRomxI kmytI-rUp luhwr dy ies guriblws pusqk-rUp hQOVy dI ie`ko s`t ny, ijvy Pyh ky r`K id`qw hovy?
dws leI ieh sUcnw bVI ihrdw cIrvIN sI[ “ikrpw krky aus pusqk ƒ myry kol qurMq pucw idau”, dws, ies qoN v`D,
hor kuJ nw kih sikAw[ Agly idn hI pusqk dws kol phuMc geI[
gwhVy nIly rMg dy g~qy dI ijld qy " guriblws pwqSwhI 6' iliKAw hox dy nwl SROmnI gu: pRR: kmytI
AMiRqsr dI mohr vyKI qw sqy hI mn ieh pRBwv kbUlxo nw rih sikAw ik, gurU pMQ dI isrmOr jQybMdI
vloN CpI ieh pusqk zrUr pMQ dy ihq leI mwVI nhIN ho skdI[ iPr jd pusqk dI sMpwdnw, hirmMdr
swihb jI dy gRMQI, isMG swihb igAwnI joigMdr isMG jI Aqy ShId imSnrI kwlj sRI AMimRqsr dy
pRo&Ysr fw AmrjIq isMG jI ny SGPC dy pRDwn swihb (gurcrn isMG jI tOhHVw) jI dy hukm nwl, kIqI
dw vyrvw piVAw Aqy, iPr pusqk dI pRsMsw ivc ilKy pRsMsw p`qr pVHy ijnHW dw krm vwr sMKyp vyrvw
ies pRkwr hY:-
(1) ieiqhwsk syvw sRI Akwl q^q swihb jI dy jQydwr, isMG swihb rxjIq isMG jI [
(2) sMdyS SRo:gu: pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr dy pRDwn jQydwr gurcrn isMG jI tOhVw[
(3) AduqI syvw q^q sRI kysgV swihb dy jQydwr isMG swihb pRo:mnjIq isMG jI [
(4) gur iblws dw Su`D srUp igAwnI kyvl isMG jI jQydwr q^q sRI dmdmw swihb qlvMfI swbo kI (biTMfw)
(5) AnUpm suZwq sRI suKdyv isMG BOr AYkitMg pRDwn sRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr[
(6) swihq qy smwj jQydwr mnjIq isMG klk`qw aucyrI isiKAw qy BwSw mMqrI pMjwb[
(7) do Sbd igAnI sMq isMG jI mskIn [
(8) cmqkwrI ivAwiKAw igAwnI jsvMq isMG jI kQw-vwck mMjI swihb sRI drbwr swihb
9- "SlwGwXog au`dm" dlIp isMG jI mlUnMgl-
10- ieiqhwsk pusqkW dI pRkwSnw sMbMDI swfI izMmyvwr" ig: joigMdr isMG jI qlvwV,
11- cwr Sbd’- ` rItwierf ipRMsIpl nirMdr isMG jI soc [
12- "gur iblws dy Su`D srUp dw svwgq" ig:blvMq isMG jI koTw swihb izlw biTMfw
ienHW ivdvwnW dy ilKy klm-qoV SlwGw p~qrW nUM pVH ky ieh inscw bxno nhI rih skdw ik, guriblws
pwqSwhI 6 pMQ dy ihqW dy ault kdy ho hI nhIN skdI so Swied BweI bMnqw isMG jI nUM hI ZlqI l~gI hovy ?
DVkdy idl nwl pusqk pVnI SurU kIqI [ pr jd pusqk dw phlw pRsMg hI gurmiq ivroDI Aqy gurU ieiqhws dI
rUp ryKw ivgwVdw nzrIN AwieAw qW ihrdw pIV nw kurlw auiTAw[ isrmOr jQydwrI v~l ilKIAW ic~TIAW iksy nw
gOlIAW[ Aw^r pusqk ivcly kuJ pRsMgW dy hvwly nwl iliKAw dws dw lyK--"mu~Tw Awp muhwey swQy" pMQ dy
inrBY pqrkwr BweI swihb "joigMdr isMG jI" cMfI gVH ny Awpxy mwsk p~qr spoksmYn ivc Cwp id~qw[ pMQ dy
sujwn ihrdy roh ivc Aw gey[ dws uvru~D ismOr jQydwr dw kRoD aubwly Kw auiTAw [ jo dmn-c~kr dws ivru~D
cilAw Aqy dws nwl jo jo vwprI Aqy vwprdI Aw rhI hY, auh iviQAw jQydwrI vl ilKIAW icTIAW dI zbwnIN
pVHI jw skdI hY[ Ajy AsW gurU ieiqhws dI ivgwVI hoeI hwlq bwry gurmiq ivbcwrW swJIAW krnIAW hn[
inmwxw
inqwxw dwsrw
gurb^S isMG

2- kuJ hor zrUrI gurmiq ivcwrW


auprpkq sMKyp vyrvy nwl hor keI kuJ piVHAw qW Jt hI, gurU ieiqhws dI i&lm mn dIAW AKIAW
4
swhmxy Aw KloqI[ AnUpm siqgurU nwnk swihb jI ny ds srUpW ivc ivcridAW, krIb svw do sdIAW
ivc bVIAW krVIAW Gwlxw nwl, AQvw srbMs vwr dyx vrgIAW lw-imswl kurbwnIAW nwl, inAwrI
gurmiq mirXwdw dI dyx qoN pMQ ƒ Ajyhy inAwry Awcrn dw mwlk bxw ilAw ik, ieiqhwskwrW ƒ ies
inAwry pMQ ivcoN " qKiq rwjw so bhY ij qKqY lwiek hoeI ] ijnI scu pCwixAw scu rwjy syeI
]{1088}" DrmI rwijAW vwly gux pRq`K ho id`sy sn[ iPr aus idhwVy dI Xwd AweI jd ^wlsw pMQ dy
jQydwr swihbwn ƒ aus pwvn gurU mrXwdw dI Su`Dqw dI sMBwl dI izmyvwrI sONpI sI, ijs Anuswr jIvn
bxw lYx nwl pMQ ivc imly qyj pRqp nUM sMBwl skx dI Xogqw AweI sI[ (pMj ipAwirAW ƒ guirAweI dw
BweIvwl bxwey jwx vwly (kiQq) swky dw hor ArQ kI hY ?) A`j, jd pMj ipAwirAW-rUp auhI (lg-pg
smu`cI srb-au~c) jQydwrI ies 'gur iblws pwqSwhI 6' dI kyvl pRsMsk hI nhIN bxI hoeI, sgoN pMQk
srmwey nwl ies dI CpweI krvw ky ies ƒ pMQk qOr qy Release krn vwlI, vI auh Awp hI hY, qW
pwTkW dy mn ivc ieh XkIn bx jwxw kudrqI g`l hY, ik, ies pusqk ivc siqgurU jI dy hukmW dI
aulM|xw vwlI iek vI g`l nhIN hovygI[ ihrdy AMdr dI ibhblqw, kyvl eyho gl suxnw Aqy jwxnw
cwhygI, ik, ies pusqk ivc iek vI Sbd, gurmiq dI KMfnw vwlw nhIN hY[ muV muV idRVqw PVdw sW
ik, BweI bMnqw is`MG jI koloN TIk smJx ivc Swied Bu`l hI hoeI hovy ?"
auprokq 12 mMny hoey mhwn ivAkqIAW ivcoN iksy ny gurU bwxI dI ksv`tI dI g`l qW kI krnI
sI, swirAW ivco isMG swihb igAwnI kyvl isMG jI qoN Cu`t, iksy dI ilKq ivcoN sRI gurU gRMQ swihb jI
dw izkr q`k nhIN imldw[ dlIp isMG jI mlUnMgl jI ny Bwvy sRI gurU gRMQ swihb-rUp siqgurU nwnk
swihb jI dw izkr qW nhIN kIqw, pr gurmiq Anuswr prK krn dI loV sohxy SbdW iv`c drsweI hoeI
hY[ isMG swihb ig: kyvl isMG jI dy kiQq bcnW ivc vI ieh kuJ hoxw " BwvyN ieh scu hY swfy pws
ieiqhws dI sicAwrqw ƒ prKx leI DuroN AweI sRI gurU gRMQ swihb dI piv`qr bwxI hY, pr gurbwxI pRqI vI hr pwTk dI
phuMc lwzmI nhIN ik pUrI hovy "[ gMBIr SMky auBwrdw hY, ik, bVI AOKI BwSw sMsikRq ivc ilKy gRMQ bRwhmx ny
smJ ley, bweIbl pwdrI ny AQvw kurwn SrI& mOlwixAW ny smJ ilAw, pr kI, AnUpm siqgurU nwnk
swihb jI ny AjyhI bwxI rcI hY, jo isMG swihbwn smyq iksy vI pwTk dI smJ ivc nhIN sI Aw skdI
? kI, sRI hirmMdr swihb jI dy sInIAr gRMQI, isMG swihb ig:joigMdr isMG vydWqI jI dI vI gurUbwxI
pRqI phuMc, ipMglI hI sI ? isMG swihb igAwnI kyvl isMG jI dy aupRokq bcnW qoN ieh JOOLw sp`St rUp
ivc pYN irhw hY ik, guriblws nwmI ieh pusqk, gurbwxI dI KMfnW zrUr kr rhI hovygI[ swrI pusqk
ƒ ghu nwl piVHAw qW dws ƒ, BweI bMqw isMG jI dw qO^lw A~Kr A~Kr scu ho id`isAw[ pMQk mohr dI
Cwp hyT, pMQ dI srb-au`c sMsQw vloN Cwp ky pMQ ivc vMfI jw rhI ieh pusqk, smyN dy gyV nwl, dsm
gRMQ jI nwloN vI v`D gMBIr mslw bx jwxI hY[ gurU gRMQ swihb jI rUp-siqgurU nwnk swihb jI hI swfI
TIk rwhnumweI kr skdy hn[ ies nwcIz dwsry dy mn ivc Brosw bx irhw hY ik, isrmOr jQydwrI vloN
jwrI kIqy ies guriblws dI gurU bwxI dI ksv`tI qy prK kr skx dI sUJ Aqy ilKqI rUp ivc
ilAwaux dy a~udm dI b^SS, siqgurU jI dIAW Apwr imhrW dw hI sUck hY ?
3- sMpwdk swihbwn vloN ilKI BUimkw bwry ivcwr qo pihlW-
ipCokV v`l sMKyp JwqI :-
1- Bwrq ivc pYdw hoey hor vI keI smwj-suDwrk mhWpurKW ny ib`pR-vwd ƒ smiJAw vI hovygw Aqy aus dy
Aauguxw ƒ ilKq ivc vI ilAWdw hovygw, pr, kyvl siqgurU nwnk swihb jI hI iek Ajyhy AnUpm inrBY rihbr
hn ijnHW ny ies kutl ib`pr dI lu`t-nIqI dI AslIXq nUM inrw smiJAw nhIN sgoN aunHW ny bwl-pn qoN hI, ib`pR
nIqI dy ivru`D bVw Asrdwr prcwr, krnw ArMB kr id`qw sI[ l`g p`g 11 swl dI aumr ivc jnyaU pwaux l`gy
5
bRwhmx gurU dw h~Q rok dyxw, koeI mwmUlI motw swkw nhIN sI[ swrw bRwhmxI smwj ih`l igAw sI[ " rwjy dy Gr
pYdw hoey, Sihzwdy gOqm bu~D ny vI AjyhI dlyrI nhIN sI kIqI[ smu`cy bRwmxI smwj dy AMdr roh dI lihr PYl
geI,- “ihMdU ptvwrI dy Gr pYdw hoieAw ieh k`lH dw muMfw kOx hY jo, hzwrW swl purwxI bRwhmxI rIq qoN bZwvq
krn dw hOslw kry ?" btwly ivKy ivAwh dI cihl pihl ivc siqgurU jI qy jwn lyvw vwr kiqw jwxw vI,
bRwhmxI kutlqw dw hI nqIjw sI[ inAwry krm-XogI siqgurU nwnk swihb jI ny bRwhmx-fyrwvwdIAW dI Gwqk
AslIXq ƒ, kyvl ilKqI rUp hI nhIN sI id`qw, sgoN aunHW Drm-AgUAW dy lu`tgVHW (kWSI, hirduAwr, mnIkrx,
jgnwQpurI, gieAw, EAMkwr jI Aid mMdr, jogI mqy, i`sD m`T, Awid byAMq, qIrQ AsQwnw, swD-fyirAW dy Dur
AMdr) q`k phuMc phMuc ky, aunHW dy sMcwlkW ƒ aunHW dIAW kutl-nIqIAW dy drSn krwaux jyhI AduqI inrBYqw dy
pUrny pwey[ BweI gurdws jI dI klm vI llkwr au~TI;-
siqgurU nwnk pRgitAw imtI DuMD jg cwxnu hoAw [ ijau kir sUrju inkilAw qwry Copy AMDyr ploAw]
isMG buky imrgwvlI BMnI jwie n DIir DroAw [ ijQy bwbw pYr Dir pUjw Awsxu Qwpix soAw ]
isD Awsix siB jgq dy, nwnk Awid mqy jy koAw [ Gir Gir AMdir Drmswl hoey kIrqn sdw ivsoAw ]
bwby qwry cwir cik nauKMif ipRQmI scw FoAw ] gurmuiK kil ivic prgt hoAw ]
lokW ƒ ividAwhIn BrmI bxweI r`K ky AwpxI lut dw swDn bxweI bYTy pRoihq jI leI siqgurU nwnk
swihb jI dI ieh igAwn, bRwhmx smwj dIAW AKIAW ivc duKdweI roV bx ky rVkx l`g ipAw[ hr
hIly ies nv jnmy gurmiq-igAwn ƒ Bwrq ivcoN imtw dyx dIAW XojnW bxwauxIAW ib`pRvwd dw muK Drm
bx cu`kw sI[
2- siqgurU nwnk swihb jI dI jwn lY lYxI bRwhmx dy v`s dI gl nw bx skI[ iPr aus ny gurbwxI-igAwn
ivc rly pwey, pr pMcm siqgurU nwnk swihb ny swry rly inqwr ky k`F idqy Aqy smu`cI gurbwxI pUjnIk gRMQ
swihb dw rUp bx ky ^wlsw jI dIAW A`KIAW dw qwrw bx geI[ nv jnmy ies gurmiq igAwn ƒ bypCwx bxw dyx
leI, gurmiq dy vYrI ny hux ieh iqMn rsqy cuxy - (1) is`KW dI mrXwdw AjyhI bxw id`qI jwvy ik, Awm is`K
gurbwxI pVH ky smJx dI loV mukw bihx, (2) bRwhmxI mrXwdw ƒ hI gurmiq mRXwdw bxw id`qw jwvy, (3)
gurUieiqhws ƒ AjyhIAW JUT-kQw khwxIAW nwl ivgwV id`qw jwvy ik, gurUbwxI dw igAwn Awpxy Awp hI ins&l
huMdw quirAw jwvy qy ( bRwhmx-gurU qoN mYlw ho ky kdy qoN vI nw t`utx vwly jnyaU dI mMg krn vwly) gurU nwnk swihb
jI dw ieh AmoG igAwn bRwhmxI lutnIqI qy Asr pwaux jogw rhy hI nw[
3- mnu-isimRqI dy K`t krm kwnUMn Anuswr kyvl bRwmhx hI pVH skdw sI Aqy dUijAW ƒ pVHw vI kyvl
bRwhmx hI skdw sI[ vwsqv ivc ividAw bRwhmx dI in`jI jwiedwd bx cu`kI sI[ bRwhmx ny kyvl bRwhmxw ƒ jW
iv`c Kq`rI rwj GrwixAW ƒ hI ividAw pVHweI [ Bwrq dI bwkI swrI jMnqw ƒ ies Drm-AwgU ny Brmw gRsy
AigAwnIN qy AnpVH riKAw hoieAw sI [ sp`St hY ik gurU nwnk swihb jI dy is`K vI eysy AnpVH BwrqIAW dy
smUh ivcoN hI bxy hox dy kwrn swry, A`Kr-boD qoN kory sn[ ividAw qoN lg-pg korI jnqw dy bymuhwry v`g ivcoN
ivcoN Aw ky hI bxy sn is`KW dy jQydwr, srdwr Aqy rwjy mhwrwjy [ prsMsw p`qrW ivc, isMG swihb kyvl isMG jI
dw iliKAw AsIN pVH Awey hW, ik (aunHW smyq swry pMQ iv`c) gurbwxI qk pUrI puhMc iksy dI vI nhIN hY ? Bwv,
A`j q`k AsI swry gurmiq qoN AigAwnI AQvw Awpxy siqgurW leI AnpVH jW ividAw-hIn hI hW [ Awpxy
ieiqhws v`l JwqI mwrIey qW siqgurU nwnk swihb jI dy is`KW qoN lY ky dSmyS jI q`k dI is`KI ivcoN auBr ky
swihmxy Awaux vwly ilKwrI ivdvwn hn, kyvl Aqy kyvl do ? BweI gurdws jI Aqy BweI nMdlwl (isMG) jI,
ieunHW dohW gurmuKW kol vI ieiqhws ilKx jogw smw nw bicAw ?
4- ividAw-hIn ienHW inSkpt suihrd swDU-suBw is`K-AwgUAW ƒ ckrI dy lYxI ivdvwn bRwhmx leI ikhVI
AOKI gl sIN ? pr gurdyv jI dy pMjBUqk srIr smy Ajyhw hoxw sMBv nw bx sikAw[ gurbwxI dy igAwn ƒ cMgI
qrHW smJ ky sMBwl cuikAw bRwhmx-ivdvwn kWSI ivc bYTw bhup`KI iqAwrIAW krdw irhw [ gurmiq qoN ivroDI
kQw khwxIAW vwly Aqy siqgurW dI bwxI dw SrIk bx bYTx jogI kutl-bwxI dy gRMQ ilKx ivc Aqy isKI dy
DrmAsQwnW dw kMm sWB skx jogy audwsI Aqy inrmly Awid toly pYdw krdy rihx ivc ruJy, F`ukvy smy dI aufIk
huMdI rhI [ isKI dw ieiqhws rUp (jnm-swKIAW, gur-iblws, dsm gRMQ, srbloh Awid prclq purwqn gRMQ)
6
swry aunHW hI simAW ivc kWSI bYTy bRwhm dy bhurUpW dI hI ikrq hn[ A`j ijs ‘guriblws pwqswhI 6’ dI
prK gurU bwxI dI ksv`tI krn dI dlyrI dws kr irhw hY, auh vI ibnw iksy S`k-SuBy dy, kWSI-bYiTAW
is`KI dy vYrI aunHW hI (auprokq vrxn) ivdvwnW dI hI dyx hY[
5- 1708 ivc jd dSmyS jI, sRI gurU gRMQ swihb jI ƒ siqgurU nwnk swihb jI dI joiq jugiq dy mwlk
isKI dy siqgurU GoSq kr ky, Awp inj-Dwm ƒ ipAwxw kr gey[ is`KI dy vYrI dy GrIN mwno iGau dy dIvy jg pey [
iksy mnu`K dy QW gRMQ ƒ guirAweI iml jwx vwlI ies ^uS^brI dIAW aufIkW qW vYrIAW ny svw do sO swlw (krIb-
sMmq 1479) qoN hI lweIAW hoeIAW sn[
6- id`lI dy muZl smrwt ‘&ru`^isXr dy hukm nwl cyq suDI 1 sMmq 1773 (sMn 1716) ƒ bwbbMdw isMG
bhwdr ƒ ShId kr id`qw igAw [ CyqI mgroN is`KW dy isrW dy mu`l id`qy jwx vrgy by-inX`my zulmI kwƒn-rUp bxI,
^wlsw kOm qy BIV idAW iBAwnk simAW ivc, jd isMGW leI ipMfW n`grW (v`soN) ivc rihxw mOq bx igAw Aqy
isMG, jMglW, phwVW AQvw bIkwnyr dy ryqly QlW Awid ivc isrlukweI krn leI mjbUr ho gey[ vydWqI-rMg ivc
rMgy, kWSI mqIey inrmly, audwsI-mhMq-rUpI bRwhmxI smwj leI*, is`KI dy Drm AsQwn sWB lYx dw sunihrI
smW bx igAw[ {* Foot note:--audwsIAAW ƒ is`KI dw AMg bxwaux leI ijvy gurU nwnk swihb jI dy byty sRI cMd jI ƒ vriqAw aus
dI pUrI AlIXq ‘ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg’ pusqk dy cOQy Bwg dy pNjvy kWf ivcly, Bwv aus pusqk dy 255 s&y qoN 299 s&y q`k
bVy ivsQwr nwl iliKAw hY Aqy, dSmyS jI dy ieiqhws ivc rlweI ies JUT-gwQw ƒ ik, dSmyS jI ny Awp hI Awpxy pMj is`KW ƒ kWSI
ividAw pVHn ByijAw sI ƒ vrq ky, ijvy inrmilAW rUp bRwmxI eyjMtw ƒ is`K Drm dy prcwrk bxw ilAw aus dI AslIXq auprokq
vrxn ib`pRn....mwrg” pusqk dy pMjvy Bwg dy 28 s&y qoN 68 s&y q`k bVy ivsQwr nwl ilKI hoeI hY [ sujwn pwTk jy cwhux qW aunHW
pusqkW ivco hor vI bVy lwhyvMd gurmiq-q`Q pVH ky keI Brm BylyKy dUr kr skdy hn}
lg pg 1721 qoN 1921/22 q`k pUry 200 swl,u audwsI. inrmlw, mhMq, swD-sMq fyrydwr, Awid, keI rUpw vwlw
bRwhmx hI swfw Drm AwgU bixAw irhw[
7- GVy hoey p`QrW dI gl qW dUr rhI, AnGVy p`QrW ƒ vI, AwlISwn mMdrW ivc AsQwpq kr ky lokW leI
srbklw smrQ Bgvwn bxw dyx vwly, au~c kotI dy ivdvwn (audwsIAW, inrmilAW, mhMqw, swD-fyrydwrW-rUp)
bwhmxw AQvw bRwhmxI cyilAW leI is`KW ƒ ckrI dy lYxI ikhVI AOKI g`l sI[ ienHW 200 swlW ivc gurU bwxI dy
igAwn ƒ smJ ky aus Anuswr jIvn bxwaux vwlI gurU isiKAw ƒ sdw leI Bulw dyx leI, iD|wxy Aw bxy swfy
ienHW vYrI Drm AwgUAW ny, kWSI bYTI bRwhmxI ivdvwnw vloN ilKIAW JUT-khwxIAW dy Asrdwr prcwr dw sdkw,
sRI gurU gRMQ swihb dI pUjw Bytw-rUp kyvl drSn mwqr ƒ hI, AQvw gurbwxI dy kyvl pwT mwqr nUM hI, srb rogW
dw dwrU Aqy mn ie`Cy PlW dw dwqw bxw id`qw[ D|wxy dy Aw bxy, keI nwvw vwly ienHW ib`pRI Drm-AwgUAW ny keI
qrHW dy ivDI-ivDwn nwl kIqy (sihj-pwT, AKMf pwT, sMpt-pwT Awid keI nwvW vwly) mMqR pwTW dI mrXwdw
AjyhI s&lqw nwl clweI ik A`j sRI hirmMdr swihb qoN vI kIqy krwey pwT ^rIdy jw skdy hn[ siqgurU gRMQ
swihb jI dw pwvn srUp cMgy lwBdwiek vpwr dw swDn bx igAw[ hor AjyhI keI qhW dI bRwhmxI mrXwdw isKI
dw AMg bxw id`qI ik, AsIN gurmiq igAwn qoN kory rih ky aus jIvn mrXwdw ƒ muFoN hI Bulw bYTy ijs qoN AsIN
q^q-qwj dy mwlk bxy sW[
8- ^wlsw jI ny, gurU duAwry qW aunHW kutl bRwhmxw qoN zrUr KwlI krvw ley, pr, pMQ Gwqk bRwhmxI rIqW qoN
AwpxI ^lwsI nw krvw sky[ hwlq ieh bx cu`kI hY, ik, Awpxy Awp ƒ gurU gRMQ swihb jI dw is~K smJx vwlw
ieh ^wlsw jI, Awpxy hI gurmuK gurU BweIAW dw kihAw mMnx leI iqAwr nhIN ik, aus dw swrw rIqI irvwj, gurU
gRMNQ swihb jI dy AQvw gurmiq dy ault hY[ muV Awpxy Asly vl prq Awaux leI bQyrw vwvylw kIqw igAw
pr:- PrIdw kUkyidAw cWgyidAw mqI dyidAw inq ] jo sYqwin vM\wieAw sy ikq Pyrih icq ]15]{1378}
9- pr AjyhI swry kuJ dy bwvjUd- BwvyN gurmiq igAwn qoN AsIN pUrI qrHW dUr jw cu`ky hW, muV ausy
muFlI cVHdIAW klW vwly idnW dy prq Awaux dI Aws vI, AsMBv bx cu`kI dy crcy iCV rhy hn[ pr, ies inqwxy
inmwxy dwsry dy mn ivc Ajy vI qyj pRqwp vwly aunHW hI pYrW qy prq Awaux dIAW ‘AwsW’, hI rwq idn ilKI jwx
dI krVI imhnq krvw rhI hY[ swQIAW ny keI vwrI pui`CAw ik, aus sul`KxI Aws dI ikrx quhwƒ iksy JroKy
7
ivc Aw rhI hY jo ies aumry vI cYn nwl bihx nhIN dy rhI ?
aus nIly Awkws ivcoN itmitmwauNdI aus Aws dI ikrx pucw irhw ieko iek JroKw hY:--“N ies dUlY pMQ ny
Awpxy ihrdy ivcoN gurU gMQswihb-rUp siqgurU nwnk swihb jI dw Awdr snmwn Ajy nhIN guAwieAw” [
Ajy vI AsIN ieh nhIN sux skdy ik, ‘siqgurU gRMQ swihb jI dI bwxI iv`coN vI bRwhmxI purwxw vrgw JUT iml
skdw hY[’- swfy kMn Ajy ieh suxnw nhIN J`ldy, ik ‘swfy gurdyv jI dI krxI kuJ hor sI Aqy ilKdy jW kihMdy
kuJ hor sn[’ swfy ies ivSvwS ƒ sMswr dw koeI vI kwrn iF`lw nhIN kr skdw ik, (dsW srUpW vwly) siqgurU
nwnk swihb jI, kQnI Aqy krxI dy sUry sn[ swfy siqgurW ny AwpxI jIvnI ivc sdw auhI pUrny pwey, jo aunHW
ny prcwirAw Aqy jo kuJ aunHW ny iliKAw[ dws dw At`l ivSvwS hY ik, A`j vI ieh gurU-pMQ AjyhI pusqk dw
Kurw Koj imtw dyx leI kmk`sy kr Klovygw jo siqgurU gRMQ swihb jI dy isDWq dI KMfnw kr rhI hY AQvw ijhVI
pusqk siqgurU jI dy jIvn ƒ hwso hIxw bxw rhI hovy [
Awqimk suKW dy swgr ivc lY vVn leI dUr idRSt AMqrjwmI gurdyv jI qW gurU Sbd rwhI bwhW KVIAW
krky vwjW vI mwr rhy hn[ hy sujwn pwTk sjxo ! jy pihlW KuMJy rhy hW qW Awau A`j hI Awpxy siqgurU jI dIAW
kUk &irAwdW suxdy hoey, aunHW dI igAwn bu`kl ivc jw vVIey:-
sMqhu sunhu sunhu jn BweI guir kwFI bwh kukIjY ]
jy Awqm kau suKu suKu inq loVhu qW siqgur srin pvIjY ]5] {1326}-6
ArQ:-hy sMq jno ! hy Brwvo ! (quhwfy) gurU (jI) ny bWh au~cI (KVI) kIqI hoeI hY qy kUk irhw hY ( aus dI g`l) iDAwn nwlo
suxo [ hy sMq jno ! jy qusIN AwpxI ijMd vwsqy sdw dw suK cwhuMdy ho, qW gurU dI srn pey rihxw cwhI dw hI- (Bwv, sdw
Awpxy siqgurU jI dy khy Anuswr jIvn bqIq krdy rihxw hI aus dI srx pey rihxw huMdw hY[ jy quhwfw ivhwr , quhwfI
jIvn mrXwdw gurmiq dy ault hY, qW siqgurU jI dy A`gy lyt lyt kIqIAW quhwfIAW fMfOqW vI kyvl pKMf hY[) [5[
AsIN eyfy gusqw^ qW nhIN hW ik, hux jd ik swƒ pqw l`g irhw hY ik swfy siqgurU gRMQ swihb jI,
swƒ sdIvI suKW dy rsqy qorn leI swwnUM bVy qrilAW nwl Awpxy kol bulw rhy hn, Aqy AsI iPr vI
aunHW dI igAwn bu`kl ivc nw jw ibrwjIey [ Awau siqgurU jI dI hzUrI ivc iekwgr-cq hoeIey Aqy JUT
dI dldl dI pCwx krky AwpxI jIvn mrXwdw ƒ gurmiq dy Anuswr Fwl lYx dw Xqn krIey--
zrUrI sUcnw:--pusqk dI BUimkw ivcly BulyKw-pwaU ivcwrW ƒ smJxw ArMB krn qoN pihlw
Xwd r`Kx vwlI bVI zrUrI sUcnw:-
dws ny pwvn gurU bwxI ƒ ksv`tI mMn ky, bRwhmxI ivcwrDwrw dI aupj, ihMdUAW dy gRMQ pVyH Aqy
aunHW dy aus p`K ƒ sp`St kIqw hY ijs ƒ siqgurW ny mnu`K leI hwnI kwrk mMinAw hY[ aunHW gRMQW dy iek
swr ilKx FMg bwry dws ny 13 gMBIr SMky 1995 ivc CpI " ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg " pusqk dy
424 s&y qy ilKy hn[ A`j 2002 sMn dy jnvrI mhIny q`k, pusqk dI dUjI Addition vI Cp ky mu`k
geI hY pr. iksy iDroN vI aunHW SMikAW dI invrqI nhIN ho skI[ ihMdU ivdvwnw ivcoN vI koeI kuJ nhI
kih sikAw[ aunHW SMikAW ivcoN Ajoky ivSy nwl sMbDq gMBIr SMky ies pRkwr hn:-
ihMdU Drm dy gRMQ bwry pUry ivSvwS nwl ieh nhIN ikhw jw skdw ik:-(a)-vyd purwx, isimRqIAW,
Swsqr Awid ihMdU Drm dy purwqn gRMQW ivcoN ikhVw gRMQ ikQoN dy vwsI, iks mnu`K ny kdoN iliKAw sI ? (A)- (lg-pg) swry
ieh swry gRMQ, kiQq AwsmwnI SkqIAW dy ivckwr jW, pRisDqw pRwpq irSIAW dy ivckwr hoeI vwrqwlwp dw hI rUp iks
kwrn hn? ijvy-rwmwiex iSv jI Aqy pwrbqI dw sMbwd-AQvw iSv purwn bRhmw Aqy nwrd dw bcn blws, gruV purwx hY,
ivSnMU Aqy gruV dw sMbwd[ isK Drm nwl mVHy jw rhy swry purwqn gRMQ, (Bwv, dsmgRMQ, srbloh, Ssqr nwmw, cMfI
cirqr, cirqRopwKXwn,bMswvlI nwmw dsW pwqSwhIAW kw, Bgqmwlw, igAwn rqnwvlI Awidk swry dy swry)y auuprokq vrxn
ivDI ivDwn dI hI pYdwieS hox dy kwrn ib`pr ivdvwnw dy ilKy smJx iv`c zrw vI sMdyh nhIN hoxw cwhIdw [
ivcwr ADIn pusqk (guriblws pwqSwhI 6) ilKx ivc vI purwxk gRMQW dy ilKx vwlI ivDI hI vrqI hox dy
kwrn ikhw jw skdw hY ik, ivcwr ADIn pusqk vI bRwhmxI kutl nIqI dI dyx hI hY[
8

4- BUimkw
snmwn Xog sMpwdk ivdvwnW jI vloN 53 s&y qoN 111 s&y q`k ilKI ies BUimkw ƒ pVHn qoN dws dy mn iv`c
aupjy duKdweI SMikAW dw vyrvw ies pRkwr hY:-
a- ilKwrI dw nwm pqw l`Bx leI isMG swihb igAwnI joigMdr isMG jI Aqy fw: AmrjIq isMG jI ny, muV muV keI
ivDIAW vrq ky bVy Anumwn lwey, pr XkIn nwl inrxw koeI nw ho sikAw[ pusqk dy 59 s&y dy auprly pYry dy AMqly ih`sy
ivc sMpwdk mhW purKW dI ilKq ies pRkwr hY-“ies qrHW AsIN kih skdy hW ik gRMQ dw rcyqw koeI guMmnwm (Unknown) ivAkqI
hY[” [ (Bwv, auprokq vrxn, vyd purwx dy ilKx-FMg dI pihlI prmuK g`l ik, ilKwrI guMm-nwm ?)
pr BUmkw dy 59 s&y dy hyTly pYry ivc, ausy Unknown ilKwrI bwry swfy sMpwdk mhW purKW dy ieh bcn-“ kvI vloN Awpxy
bwry id`qy auprokq sMKyp iojhy vyrvy qoN igAwq huMdw hY ik auh bhuq hI inmr suBwv vwlw koeI “guris`uK hY” ijs krky auh muV-muV ky
Awpxy Awp ƒ Aiq nIvyN ivSySxW duAwrw sMboDn krdw hY[ kvI ny Awpxy pirvwrk ipCokV qy in`jI jwx-pCwx bwry koeI ieSwrw nhIN
kIqw[’ ilKwrI vloN Awpxy bwry koeI Aqw-pqw nw iliKAw hox qoN, cwhIdw qW ieh sI ik, swfy ivdvwn Drm-AwgU
swihbwn, ilKwrI dI suihrdqw bwry gMBIr S`kw drswauNdy, aultw aunHW vloN iLKy auprokq bcn ‘bdiksmqI vwly’
hox dy kwrnW dw vyrvw-
(1) gurmiq-mrXwdw, gurU ieiqhws iv`c gurU bwxI Anuswr Su`Dqw kwiem r`Kx dI muK izmyvwrI dI pdvI qy ibrwjy vydWqI jI
ieh ikvy Bu`l gey ik mhW huiSAwr ilKwrI, aus bhWblI ^wlsw jI dy siqgurU jI dy jIvn ieqihws ƒ AwpxI klpxw dI
aupj JUT-pRsMgw duAwrw dUSq krn l`gw sI, ijs sMq-sUrmy isMG jI ny aunHW inrdeI lutyirAW ƒ, kwbl kMDwr, ZznI Awid
ivcly aunHW dy A&ZwnsqwnI GrW ivc vwV ky BwrqIAW ƒ sdw dI aus inrdeI lu`t qoN bcw ilAw sI ijs ivc, inq dI
kql-Zwrq ivc sdIAW qoN in`q nvyN idn ihMdIAW dy mwl DMn dy nwl BwrqIAW dIAW b`cIAW ƒ vI lu`t dy mwl ivc lY jw ky
‘bsry’ q`k dIAW mMfIAW iv`c tky tky ƒ nIlwm krnw iek, SuZl smiJAw hoieAw sI[ AYvyN qW nhIN sn pMjwbIAW dIAW
bolIAW ivc ieh bol Aw rly-“swfI rn bsry ƒ jWdI moVIN BweI fWg vwilAw isrdwrw[” muV muV Awpxy leI inrmqw vwly
bcn ilKx ƒ aunHW dI inmrqw dy sUck ilKxw aus ilKwrI dI kutlqw dw swQ inBwaux-rUp bdiksmqI dI lKwiek hY[
(2) ieh ikvy mMn ilAw jwvy ik, Awpxy Awp ƒ ‘vydWqI’ sdwvwuaux vwly snmwn Xog isMG swihb igAwnI joigMdr isMG jI
ieh nw jwxdy hox ik ‘vydk kwl qoN ijMny vI gRMQ pRoihq jI ny ilKy hn (vydW purwxw isimRqIAW Awid smyq) iksy gRMQ ivcoN vI
ilKwrI dy nwm smyq aus dy Aqy-pqy dI koeI toh nw imldI hoxI, ib`pR jI dw p`kw ilKx FMg hY ? AwpxI AslIXq ƒ lukweI
r`Kx vwlI ienHW ilKwrIAW dI ‘^qrnwk cqurweI’ ƒ, aus dI “inmrqw” pqw nhIN iks Xojnw ADIn drswieAw igAw hY ?
A- ausy (59 s&y vwly) pYry iv`c A`glI pMjvI sqr qoN sMpwdk swihbwn jI dy ieh bcn- “auh iksy qrHW GuMmdy iPrdy
sb`b nwl BweI Drm isMG kol phuMc jWdw hY qy BweI Drm isMG dI pRyrnw sdkw auh pMjW ipAwirAW qoN AMimRq pwn krdw hY BweI Drm isMG
vloN hI aus ƒ smyN dy swDnW (A`gy s&w 60) muqwibk isiKAw id`qI jWdI hY[ BweI Drm isMG vloN aus dI hr pRkwr shwieqw kIqI jWdI hY
qy aus ƒ Dwrimk, ividAk qy swihqk p`KoN hr qrHW nwl Xog bxw id`qw igAw ” (1) sMpwdk swihbwn ny ikhVI ilKq dy ADwr qy
ilKy hn? (2) ieh Drm isMG kOx sI qy auh ik`QoN ilKwrI ƒ jw imilAw ? (3) aus ƒ AMimRq iks ny CkwieAw Aqy ieh
Drm isMG, jo vI ilKwrI vWg ieiqhws dy p`qirAW qy A`j q`k Aqy pqy rihq hI hY, aus ilKwrI dy isiKAw dwqy ikvyN Aqy
kdoN qoN bx bYTw ? (4) snmwn jog vydWqI jI ƒ ieh Brosw ikvy bx igAw ik, AMimRq pwn krdy swr hI ieh ilKwrI
Dwrimk, ividAk, swihqk p`KoN hr qrHW nwl Xog bx igAw sI ? (5) pusqk ivclIAW ijnHW ilKqw dw vyrvw BUimkw ivc
iliKAw hoieAw hY aunHW ivcoN vI ilKwrI dy AMimRqDwrI hox dw zrw vI sMkyq nhIN imldw[ ivvwdgRsq guMmnwm ilKwrI dIAW
AwpxI hI ilKIAW cOpeIAW qoN v`D, iksy hor QwauN vI puStI kr lYx dw koeI hvwlw nhIN[ hYrwnI hY kyvl in`jI AnumwnW qoN
ilKwrI ƒ AMimRqDwrI Aqy ividAw iv`c hr p`Ko inpuMn bixAw drswaxu ivc, vydWqI jI ƒ iks pRkwr dw lwB, iks eyjMsI
rwhIN pu`j irhw sI ?
BUmkw dy ausy 60 s&y qy hI-“ Drm isMG ikhVw hY” isrlyK hyTW vI, ilKwrI dIAW AwpxIAW hI ArQ-hIn iLKqW dy
mwmUlI hvwly nwl, in`jI Atkl-p`cUAW dy ADwr qy pwTk dI qs`lI krweI hoeI hY ik, BweI Drm isMG dSmyS jI dy in`jI
drbwrIAW ivcoN Aqy BweI mnI isMG dy p`ky jwxU-pCwxU sn[ iPr ieh inrwDwrq JUT, ik, ‘BweI mnIN isMG jI, nnkwxw swihb
dy drSnW ƒ Awey qy aunHW ny ies pusqk ivclI swrI vwrqw Awp bYT ky ilKwrI ƒ kih suxweI sI[ Bwv, jo vI JUT s`c
iliKAw hY aus dy izMmyvw bweI mnI isMG jI hn, ilKwrI dw qW sgoN vfw aupkwr hY ijs ny bweI mnI isMG dy khy bcnW ƒ
bVI krwmwqI PurqI nwl nwlo nwl ilK ilAw jo mgroN ‘guriblws pwqSwhI 6” dy rUp ivc gurU ieiqhws bxI [ ieh sB kuJ
inrADwr hI pMQ leI suZwq bxw dyxI isMG swihbwn dI krwmwq ? kI, ieh mMn lYxw gurU ieiqhws nwl DRoh qy nw hovygw ik,
9
guriblws ivclw gurmiq ivroDI swrw JUT, komI ShId, BweI mnIN isMG ny Awp hI bol ky ilKwieAw sI ? ieh At`l scweI hY
ik, JUT dI vifAweI gMBIr ku&r nwl hI kIqI jw skdI hY ? ihrdw ieh mMnx leI iqAwr nhIN ho irhw ik, sRI hirmMdr
swihb dy gRMQI vydWqI jI eyfw iGxwvxw Aqy pMQ-Gwqk JUT Awp hI ilKdy rhy hoxgy ? hd ho geI, vwV hI Kyq dy aujwVy dw
sb`b bx geI ?
s- pMQk bdiksmqI dI is`^r:- kI A`j swfIAW A~KW qy mUrK-SrDw dI AjyhI motI p`tI b`J cu`kI hY ik, AsIN
Awpxy siqgurU jI vloNpwey pUrinAW dI mh`qqw vI Bu`l gey ? AsI ausy AnUpm siqgurU jI dy is`K hW ijs prmsuDwrk jI ny
bcpn ivc hI jnyaU pwaux qy Ak`t ikMqU KVw krky hzwrW swlW qoN bxy Dwrimk ivSvwS qy krwrI cot mwrno zrw vI iJjk
nhIN sI mMnI[ swfy leI AMimRq bixAw Aw irhw auhI jnyaU mhurw ho id`isA [ pr eyQy Awpxy gRMQI jI qy zrw S`k nw kIqw qy
AsIN mhury Aqy AMimRq dI pCwx krnI Buu`l gey[ sMpwdk vydWqI jI ilKwrI ƒ D|wxy hI AMiMmRqDwrI mhWivdvwn Aqy BweI mnI
isMG jI dw smkwlI iks Xojnw ADIn drswieA jw irhw hY
h- pusqk ivc vkqw qy sroqw bxw lYxw qW purwxw vWg hY pr,Npusqk dy ilKwrI ny eyQy aucycI huiSAwrI ieh vrqI hY
ik, Awpxy bwry is`KW dy mn ieh Brm bxweI r`Kx leI ik auh ivcwrw qW kyvl Axjwx ijhw iek isKSk SrDwluU hI hY,
Awpxw ividAw dwqw iek qIjw pwqr ‘Drm isMG” GV ilAw[ pusqk dI sMpwdnw krn vwly mhWpurK, swfy Drm AwgUAW ny,
pusqk dI BUimkw ivc aus &rzI ivAkqI ƒ dSmyS jI dw drbwrI hox dw Brm p`kw kr id`qw[ iPr, ijvyN gruV purwx ivc
auqr dyx vwly vkqw ‘ivSƒ jI’ hn Aqy pRSn krqw pMKI-rwj ‘gruV jI” hn, eyDr ivSƒ jI dy QW ilKwrI ny gurmiq
ivroDI swrw JUT, ShId BweI mnI isMG jI dI zbwnI boilAw drsw dyxw TIk mMn ilAw Aqy gruV Bgvwn dI QW pRSn-krqw
(pMKI nhIN sgoN&rzI) Bgq isMG GV ilAw[ swfy vydWqI jI ny BUmkw dy 62 s&y qoN Bgq isMG dy ipCokV bwry ivcwrW
ilKxIAW ArMB kr id`qIAW[ injI (mn-GVq) dlIlW nwl ilKwrI dIAW Bu`lW dI suDweI krdy Aw ky (BUmkw dy hIy) 64 S&y qy
aus dy j`dI ipNf dI p`kI puStI ienHW bydlIly SbdW ivc ilK id`qI-“ies krky ieh mMnx ivc id`kq nhIN ik Bgq isMG
miGAwxy klW dw invwsI sI”[ iBweI bMnqw isMG vrgy ivrly vWjy gurmuKW ƒ C`f ky) ikhVw hY joo Awpxy snmwn jog jQydwr
swihb dI ies JUT-iLKq pRqI Apxw ivSvS bxw ky gMRQ dI hr g`l ƒ gurmiq dw AMg nw mMnygw ? (pihlw 1718 qoN Aqy
hux pMQk mohr hyT CpI 1998 qoN 2001 qk dI pMQk cu`p, Gt ^qry dI sUck nhI hY)
gurmiq-bbykqw ies g`l ƒ iksy vI dlIl nwl pRvwn nhIN krdI ik, BweI mnI isMG jI Aqy Bgq isMG ivc
hoieAw pusqk-rUp kiQq vwrqwlwp kdy hoieAw hovygw [ inrsMdyh pwqr vI auh Awp qy ilKwrI vI auh Awp hI hY ijs ny
bicqR nwtk Aqy icrqro pwKXwn Aid gRMQ ilKy hn?{not:-ilKwrI dy mUHMh cVIAW auhI gwlW muV muV ienHW iqMnW hI gRMQW ivc AwauxIAW, dws
dy ies ivSvS dI puStI krdIAW hn} Agly si&AW qy gurU bwxI dy pwvn SbdW dy hvwilAW duAwrw dws dw auprokq ivSvwS
A~Kr A~Kr s`cu is`D huMdw sujwn pwTk s`jx Awpy hI vyK lYxgy[
k- ieauN is`D huMdw hY ijvyN- snmwn jog sMpwdk swihbwn jI dy mn ivc pwTkW vloN hmly dw BY inrMqr bixAw
hoieAw sI[ ieauN l`gdw hY ijvyN, aus BwvI (Expected) hmly dy ivru`D Fwl dw kMm lYx dw pRbMD kr lYx dI icMqw, Nisr cVH
bolI hovy ? [ BUimkw dy (s&w 102) qy ilKy ieh bcn--“gurbwxI ƒ ksv`tI vjoN mMn ky s`c qy k`c dI pCwx kr lYxI cwhIdI hY
ikauNik swfy kol isrmOr ksv`tI gurbwxI dy rUp ivc pRwpq hY”[ hirmMd swihb dy sInIAr gMQI isMG snmwn jog vydWqI jI
dy ienHW bcnw qoN mn ivc au~Br irhw gMBIr SMkw:-“pr k`c-p`k dI pCwx, krnI iks ny hY ? Blw jy, dyS dy srbau~c
inAwie ADIS (Chief Justice) ƒ, dyS dI smwjk Aqy kwnUnI hwlq bwry, iksy guMmnwm ilKwrI dw iliKAw, sdIAW purwxw
KrVw l`B jwey[ vydWqI jI Aqy fw: AmrjIq isMG vWg hI auh vI bVI Gwlxw nwl aus dI sMpwdwn krky BUmkw ivc ieh not
ilK ky--“ ies Anmol suZwq dI prK dyS dI kwnUMnI fMfwvlI (Penal Code) Anuswr kr lYxI cwhIdI hY”-srkwrI ^zwny
ivcoN KulHw ^rc krky Cpvw ky bVI DUmDwm nwl AwpxI aus Anmol sMpwdnw ƒ Release kr idMdw hY[ qW ies ivc zrw vI
AqkQnI nhIN hY ik, AmrIknw vrgy jIaUNdy dyS vwsIAW dy lg pg swirAW GrW ivcoN, aus j`j swihb v`l PUn-kwlW, qwrW,
icTIAW Awid dw hV qur pey, ik, jy ies kUV-kbwV dI kwƒnI prK vI AsW hI krnI hY qW qUM aus snmwn dI s`B qoN au`~cIN
pdvI ƒ iks dlIl nwl sWBI bYTw hYN ?” eyDr ies dUly pMQ dI bdiksmqI vl JwqI mwro, Drm dI srb-au~c pdvI qy
13/14 kRoV swlwnw dI Awmdn vwlI pMQk jwiedwd ^rc kr skx dy AiDkwrI bxI bYiTAW ijnHW snwmn jog Drm-AwgU
swihbwn ny guurUpMQ ƒ, A`j qWeI “mUl mMqR” dy ArQ vI TIk (mUl mMqRü hir nwmu rswiexu khu nwnk pUrw pwieAw ]”) qrHW nhIN
smJwey, auh guriblws dI prK gurbwxI dI ksv`tI qy kr lYx ijhI hdwieq ilKx rUp koJw Clwvw ? lg-pg iqMn swl ho
gey hn gur iblws ƒ pMQ ivc c`kr lwauNdy ƒ[ kI iksy iek dy kMn qy vI jUM srkI hY ? hy jgq-gur-bwmn jIE ! nmskwrW
hn quhwfI cqurqw ƒ: iks siQqI ivc lY Awey ho, siqguurU nwnk swihb jI dy Anmol Aqy AnUpm-igAwn ƒ ?
10

K- kOmI bdiksmqI dw ieh hwl hY ik, jUn 1998 ivc CpI ies pusqk dIAW sYkVy kwpIAW pMQ ivc
vMfIAW jw cu`kIAW sn pr A`j dy AgWh vDU smy ivc vI, jUn 2000 q`k Bwv. iqMn swlW iv`c iksy iek vI
guris`K ny pMQ dI jQydwrI dy ies AnrQ ivru`D haukw q`k nw BirAw[ dws ƒ jwno mwr dyx dIAW DmkIAW vI
imlIAW, pr CyqI jW dyr nwl mrnw scu jwx ky, dws Afol irhw [ bnw iksy S`k dy, smy dy gyV nwl ies pusqk
ny dsm gRMQ vWg hI, vfI mh`qqw vwlI Dwrimk pusqk bx jwxw hY [ siqgurU nwnk swihb jI dI b^SS dw
sdkw, is`KI dI nuhwr bcweI r`Kx dy Xqnw ivc, kmzor ishq, lg-pg A`sI swlW ƒ pu`jy ies inmwxy dwsry dw
qrlw hY ik, jy ikqy Awm sMgqW Awpxy Asly vl ƒ moVw Kw ky gurmiq igAwn nwl juV jwx, qW Swied Aw rhI
iBAwnk hnyrI qoN siqgurU jI riKAw kr hI lYx[ nhIN qW auh idn koeI bhuqw dUr nhIN jdoN is`KI srUp ny
Ajwieb GrW ivc Swied ieh sunyhw idAw kry ik, kdy AsIN vI dyS dw mwx siqkwr bcwaux vwly isMG sUrmy
AQvw ivSwl rwj dy mhwrwjy sW [
pusqk ivclI gurmiq ivroDI sm`grI dI prK gurUbwxI dI ksv`tI qy iekswr ilKxI ArMB krn dw kTx kwrj
SurU krn qoN pihlW ieh jwx pCwx ilK ky gurmuK pwTkW ƒ sucyq krn dw inqwxw ijhw Xqn hY[ gurmiq Anuswr
jIvn bqIq kr rhy gurRmuKW dI crn DUV- dwsrw
gurb^S isMG
sgl ibDI juir Awhru kirAw qijE sgl AMdysw ]
kwrju sgl ArMiBE Gr kw Twkur kw Bwrosw ] 1 ]

> < siqgur pRswid ] >


"gur iblws pwqswhI 6" ivcoN gurmiq ivroDI ilKqW ?
sRI gurU gRMQ swihb jI dI ksv`tI-
pihlw kWf
1
(1) ieiqhws qW ArwMB ho irhw hY aus CyvyN siqgurU nwnk swihb-gurU hirgoibMd jI dw, kyvl ie`k dy
pujwrI ijs gurdyv jI dw kyvl mwqR isDWq ie`k Akwl purK isrjnhwr dI sdIvI Xwd, ausy iek dI
pUjw hY, ijhVy siqgurU jI bwr bwr ausy ie`k dI mihmw-(1)-" swihbu myrw eyko hY ] eyko hY BweI eyko hY
]1] rhwau ] "{350}(2)" eykY ry hir eykY jwn ] eykY ry gurmuiK jwn ]1] rhwau ] " {535}
(3)- hir ieko krqw ieku ieko dIbwxu hir ] hir ieksY dw hY Amru ieko hir iciq Dir ] hir
iqsu ibnu koeI nwih fru BRmu Bau dUir kir ] hir iqsY no swlwih ij quDu rKY bwhir Gir ] hir ijs no
hoie dieAwlu so hir jip Bau ibKmu qir ]1] {83}(4)-swihbu myrw eyko hY ] eyko hY BweI eyko hY
]1] rhwau ] Awpy mwry Awpy CofY Awpy lyvY dyie ] Awpy vyKY Awpy ivgsY Awpy ndir kryie ]2] jo
ikCu krxw so kir rihAw Avru n krxw jweI ] jYsw vrqY qYso khIAY sB qyrI vifAweI ]3]{350}-
(5)-eykY ry hir eykY jwn ] eykY ry gurmuiK jwn ]1] rhwau ] kwhy BRmq hau qum BRmhu n BweI
rivAw ry rivAw sRb Qwn ]1]{535}-ausy iek dw ismrx krdy ikdy r`jdy hI nhI sn, aus dI kQw dw
ArMB, bRwhmxI bolI dI cqurweI nwl iek dy QW Anykqw dI pUjw dw Brm ? pusqk dy qIjy s&y qoN gurU
11
hirgoibMd swihb jI dI kQw ArMB krn qoN pihlw:-
dohrw] ipRQm ismir sRI cNfkw vru1 dwqI suKdwn2 [
mMgl krn3 iklivK hrn4 siB sMqn ky pRwn5 ]11]
{pRBU iqAwig Awn jo cwhq qw kY muiK lwgY kwlyKw ]1] }{pMnw-1221}
sB qoN pihlW cMfkw ƒ ismridAW aus ƒ vrW Aqy suKW dI dwqI, ^usIAW prdwn krn vwlI,
pwpW ƒ nws krn hwrI srbq dI nhIN sgoN kyvl siB sMqn kI pRwn ikhw hY[ pr, ies swry ku&r dw
aucwrnhwry, dSmyS jI dy lwfW ipAwrW pwqr, BweI mnI isMG jI ? sB kuJ aunHW koloN suixAw zwhr krn
leI, cwqr ilKwrI ny nwl hI ieauN ilK id`qw-“mnI isMG brnn krI jYsy kQw suKKwn [ so pRsMg brnn kroN
suno sMq Dir DXwn”]12] siqgurU nwnk swihb jI dy ijs CyvyN srUp dI jIvn kQw ilKI jw rhI hY, auh
qW AkwlpurK qoN ibnw iksy hor kiQq dys SkqI ƒ pCwxdy hI nhI-jau jwcau qau kyvl rwm ] Awn
dyv isau nwhI kwm ]1] rhwau ]{pMnw 1162}
hzwrW swlW qoN Gwqk AsrW vwlI, ib`pR-ivDI s&lqw nwl vrqdy Aw rhy, kutl ilKwrI ny. ijs
gumrwh-kuMn FMg nwl siqgurU nwnk swihb jI dy CyvyN srUp, sRI guurU hrgoibMd swihb jI dI jIvn kQw
ilKI hY, aus qoN ies " gur iblws gRMQ " ivclw hr bcn gurmiq qoN AigAwnI is`K dy mn qy fUMGw Asr
krno kdy ivrQw nhIN jwxw[ ikauNik, dyvI dyviqAW dw izkr ies gRMQ ivc bVI vfI BUmkw inBw irhw
hY, ies leI gurmiq dw p~K ivsQwr nwl eysy ie`k QW ilK dyxw TIk mMn ilAw hY[
{not:-Xwd rhy ik, sdIvI scu vwly srb sWJy aupdyS ƒ idRV krwaux leI, gurbwxI ivc prQwie swKI mhw purK boldy swJI sgl jhwnY
] vwlw gurmiq isDWq vI driqAw hY[ gurmiq dy in`Xm ƒ idRV krwaux wleI ijvyN (kiQq qOr qy) siqgurU jI ny gMdy pwxI dy clHy ivc CMnw
sut ky kFvwaux vwly kOqk dw izkr ieiqhws ivc AwieAw hY, jW, ijs AsUl dI vrqoN ivc Awqmk rogW dy prm vYd, siqgurU jI ƒ
audwsI vys Dwrn krnw ipAw sI, gurU bwxI ivc pRQwie swKIAW vI ausy hI in`Xm Anuswr ilKxI smyN dI loV sI [ swƒ Brm jwl ivcoN
k`Fx leI Brm gRsIAW purwxk kQw khwxI dw ijhVw ikqy sMkyq mwqr izkr gurbwxI ivc AwieAw hY, aus ƒ gurmiq mMn bihxw Bu`l hY[

2- dyvI dyvqy Aqy gurmiq


1995 qoN Cp ky sMswr Br dy dySW iv`c v`s rhy gurisKW dy h`QW iv`c pu`j rhI pusqk “ib`pRn kI
rIq qoN scu dw mwrg” dy pihly Bwg ivc bRwhmxI ilKqW dy ADwr qy kiQq AvqwrW, Bgvwnw Aqy dyvI
dyviqAW dI kiQq A`frI hNod dy inrmUL Brm dI AslIXq nMgI kIqI hoeI hY[ ienHW dI hoNd dy AnuBv
dw mu`F ikvyN b`Jw, ienHW dIAW kiQq dYvI SkqIAW dI AslIXq bVy ivsQwr nwl smJweI hoeI hY[
pusqk ausy pihly Bwg dy qIjy kWf* ivc ^ws krky, dyvI dyviqAW dI hoNd dy bhup`KI Brm ƒ dUr krn
leI, gurU bwxI dy Anyk prmwx ArQW smyq ilKx qoN ielwvw, bRwhmxI gRMQW ivcoN bVy Tos Fukvy hvwly
AMikq kIqy hoey hn[ dyvI dyviqAW dy nwl pUrwxk kwl dy swry swry AvqwrW dI mnI keI hr qrHW dI
hod ƒ dws ny aus pusqk-mwlw ivc bVy sp`St SbdW ivc r`d kIqw hoieAw hY[ pr, 1995 qoN A`j
2002 q`k, (hMdU vIrW smyq), iksy p`Ko vI, dws kol, koeI ikMqU pMRqU nhIN pu`jw [
*{Foot note:- dyvI dyviqAW bwry bxy keI rMgW dy Brmw dUr krn dy Xqn iv`c ies qIjy kWf ivc ijhVy lyK ilKy hn
aunHW 22 lyKW dw vyrvw ies pRkwr hY:-1 bRwhmx bnwm qyqI kRoV dyvI dyvqy, 2-ivSÍkrmw,3-dyvI dyviqAW dI svwrI dw
pRbMD, 4-dyvI dyviqAW dI Apwr ikrpw, 5-vrW srwpW, AQvw AsIsW bdAsIsW dw ib`pRI mwieAw jwl, 6-vwr-srwp Aqy
gurmiq, 7-pUjw Arcw, 8-dyvI dyvqy dI pUjw Aqy gurmiq, 9-pUjw dw ins&l zulmI p`K, 10-[pUjw sbMDI gurmiq mrXwdw,
11-gur-prmySr pUjIAY, 12-Akwl purK dI pUjw, 13-AwrqI Aqy gurmiq, 14-dyvI dyvqy Aqy mws Srwb, 15-vYsno dyvI ƒ
mnu`K dw mws Bytw krn dI AjokI drGtnw,16-Bog lwaux dI pirpwtI, 17-kwm-vwsnw dI iqRpqI dy swDn dyvqy, 18-Bog
lwaux dI mrXwdw Qor pwpW dw mUl?, 19-Bog lwauxw Aqy gurmiq, 20-dyvI dyvqy Aqy gurbwxI, 21-gwieqRI mMqR, 22-pRBU
Awpy hI Awp hY[ }
12
jy pwTk sjx dyvI dyviqAW dI hoNd bwry bxy iksy Brm dI inivrqI krni cwhux qW auprokq vrxn
pusqk iDAwn nwl pVH lYx[ eyQy pusqk dI prK ivc ^wh m^wh vwDw krI jwxw Xog nhI hY[ eyQy hyT
ilKy ArQW smyq gurU &urmwnW qy hI sMquStqw lOVIey:--
6- dyvI dyvw mUlu hY mwieAw ] isMimRiq swsq ijMin aupwieAw ]
kwmu k®oDu psirAw sMswry Awie jwie duKu pwvixAw ]2] {129}-32-33
ArQ:-ieh mwieAw hI (Bwv, suKW dI kwmnw qy duKW qoN fr) dyvI dyviqAW dy rcy jwx dw kwrn hY, ies mwieAw ny hI
isimRqIAW qy Swsqr pYdw kr id`qy (Bwv, suKW dI pRwpqI qy duKW dI inivrqI dI ^wqr hI isimRqIAW SwsqrW dI rwhIN krm
kWf rcy gey)[ swry sMswr ivc suKW dI lwlsw qy duKW qoN fr dw jzbw psr irhw hY, ijs kr ky jIv jnm mrn dy gyV ivc
pY ky du`K pw rhy hn [2[
mwieAw DwrI ib`pR Drm-AgUAW ny dyvI dyviqAW dI hoNd vwly ies Brm-jwl dI rwhI lokW ƒ AwpxI lyt dw swDn
bxw ilAW hoieAw hY[ ies p`K dw pUrw ivsQwr auprokq vrxn pusqk ivcoN iml skdw hy[ eyQy cMfkw dw ilAw
vwVnw, ausy Brm jwl dw hI iGxwvxw rUp hY]
7- jil mil kwieAw mwjIAY BweI BI mYlw qnu hoie ] igAwin mhw ris nweIAY BweI mnu qnu
inrmlu hoie ] 5 ] dyvI dyvw pUjIAY BweI ikAw mwgau ikAw dyih ] pwhxu nIir
pKwlIAY BweI jl mih bufih qyih ] 6 ] gur ibnu AlKu n lKIAY BweI jgu bUfY piq
Koie ] myry Twkur hwiQ vfweIAw BweI jY BwvY qY dyie ] 7 ] 4 ]{sor: m: 1 pMnw 636-37}-4
qIrQW dy ieSnwn nwl AwauNdI ijs piv`rqW dw Brm AsW kbUilAw hoieAw hY, auprokq pMjvI quk ivc
aus ƒ gurdyv jI ins&l &urmwn krky qIrQW dy ieSnwn dy QW prmwqmw dy nwm ƒ hI pwvn krqw mMnx
dw aupdyS idRV krwieAw hY[
ArQ:- jy pwxI nwl ml ml ky srIr ƒ mWjIey qW vI srIr (pwpW dI mYl qoN) mYlw hI rihMdw hY[ pr jy prmwqmw dy
igAwn (-rUp jl ivc) prmwqmw dy nwm (-AMimRq) ivc ieSnwn krIey, qW mn vI pivqR qy srIr vI pivqR ho jWdw hY[5[ jy
dyvI dyviqAW dIAW p`Qr Awidk dIAW mUrqIAW dI pUjw krIey, qW ieh kuJ vI nhIN dy skdy, mYN ienHW pwsoN kuJ vI nhIN mMgdw
[ p`Qr ƒ pwxI nwl DONdy rhIey , qW vI auh (p`Qr dy bxwey hoey dyvI dyvqy) pwxI ivc fu`b jWdy hn ( Awpxy pujwrI ƒ auh
ikvyN sMswr smuMdr qoN pwr kr skdy hn ?)[6[prmwqmw dI hsqI ibAwn qoN pry hY ibAwn nhIN kIqI jw skdI[ hy BweI !
gurU qoN ibnw jgq (ivkwrW ivc) fu`bdw hY qy AwpxI iez`q gvwauNdw hY[ (pr jIvW dy kI v`s ?) vifAweIAW prmwqmw dy
Awpxy h`Q ivc hn[ jo aus ƒ cMgw lgdw hY aus ƒ dyNdw hY [7[
dyvI dyviqAW dIAW krwmwqw Awid dw izkr ies pusqk ivc keI vwrI Awauxw hY [ sujwn s`jx
ies g`l nwl sihmq hoxgy ik, bwr bwr eyhI g`l ilKI jwxI ( dyvI dyviqAW dI iksy pRkwr dI vI hoNd
ƒ nhIN mMndI) smw nSt krn vwlI byloVI g`l hY[ prmwqw qoN ibnw hor kiQq dYvI SkqIAW bwry ieh
AMqm gurmiq ivcwr smJxI cwhIdI hY[
3
cMfkw dw vr Aqy gurmiq
auproq ilKq Foot note ivc vr srwpW dw izkr Aw cu`kw hY[ bhuqI jwxkwrI leI puqsk ib`pRn kI rIq qoN scu
dw mwrg pVH lYxw lwhyvMd rhygw;
vr pd gurbwxI ivc ienHW SklW ivc AwieAw hY, vr, rwry hyT AONkV nwl-vru-,ishwrI vwlw
vir, Aqy bby nwl ‘br’ vI AwieAw hY[ iPr "vro" , "vrw" Aqy-vr´au- vI hY, pr ihMdU Drm dy
gRMQ dy ArQw vwlW, jW ‘cMfkw dyvI’ dy auprokq vr dy ArQW vwlw vr gurU bwxI ivcoN nhIN imldw[ gurU
bwxI ivc Awey vr, vru bhuqI vwrI pqI prmySvr dw lKwiek hY. kiQq qOr qy dyvI dyviqAW qoN imlx
vwly, jW swD sMq, irSI munI-rUp mnu`KW qoN imldy vr srwp dI gurbwxI ivc koeI QW nhIN hY[ guris`K dy
13
mn ivc Ajyhw Brm pwauxw isK dw krm nhIN mMinAw jw skdw[ hyT ilKy gurU &urmwn ivc vr bRwhmxI
ArQw vwlw smJxw Bu`l hY[ ies ivc vI gurdyv jI nwm dI hI mihmw idRV krweI hY[
8- hau siqguru syvI Awpxw iek min iek iciq Bwie ] siqguru mn kwmnw
qIrQu hY ijs n dyie buJwie ] mn icMidAw vru pwvxw jo ieCY so Plu pwie ]
nwau iDAweIAY nwau mMgIAY nwmy shij smwie ]1] {26}-1-34
vwr pd dI vrqoN vwly ho gurU SbdW dI sUcI ies pRkwr hY:-
1)-isrIrwgumhlw 1 ] ...jy loVih vru kwmxI nh imlIAY ipr kUir ]..4]9]{17}(2)-isrIrwgu mhlw 3 ]...Gir vru
pwieAw Awpxw haumY dUir kryie ] nwnk soBwvMqIAw sohwgxI Anidnu Bgiq kryie ]4]28]61]{37}(3)-isrIrwgu mhlw 3
] ...hir vru pwiein Gir AwpxY gur kY hyiq ipAwir ]......3]29]62]{38} (4)- isrIrwgu mhlw 1 ].... hir vru nwir
suhwvxI mY BwvY pRBu soie ] nwnk sbid imlwvVw nw vyCoVw hoie ]8]5]{56}(5)-isrIrwgu mhlw 1 ].... gur syvw suKu
pweIAY hir vru shij sIgwru ]...... 8]9]{58} (6) isrIrwgu mhlw 4 Gru 2 CMq ]...Akwl mUriq vru pwieAw AibnwsI
nw kdy mrY n jwieAw ].....5]1]{79} (7)-mwJ mhlw 5 ]...iQru suhwgu vru Agmu Agocru jn nwnk pRym swDwrI jIau
]4]4]11]{97}(8)-mWJ mhlw 5 ] ...ijsu ismrq vru inhclu pweIAY ]...4]43]50]{109}
br- (1)-bwvn AKrI kbIr jI ]... liKmI br isau jau ilau lwvY ] sogu imtY sB hI suK pwvY ]{340} (2)-
vrw- sveIey mhly qIjy ky 3 ]...ismrih nK´qR Avr DR¨ mMfl nwrdwid pRhlwid vrw ]....]2]{1393}
vr´au- sveIey mhly pMjvy ky 5 ]......... guir rwmdws Arjunu vr´au pwrsu prsu pRmwxu ]4]{1395}
vro- sveIey mhly pihly ky 1 ]... gwvih kiplwid Awid jogysur AprMpr Avqwr vro ]....]4]{1390}
ivQwr nwl pUrI qrHW pVqwl krn qy vI gurbwxI ivcoN ASjyhw gurU-Sbd nhIN iml sikAw ijQy prmwqmw ƒ C`f
ky iksy dyvI dyvqy qoN jW irSI munI qoN, mn ieCy PlW dI mMg kIqy hovy [ sgoN dyvI dyviqAW qoN mn ie`Cy PlW dI
pRwpqI dI sMBwvnw ƒ siqgurU nwnk swihb jI ny sp`St SbdW ivc r`d kIqw hoieAw hY:-
9- soriT mhlw 1 pihlw duqukI ] ...dyvI dyvw pUjIAY BweI ikAw mwgau ikAw dyih ] pwhxu nIir pKwlIAY
BweI jl mih bUfih qyih ]6] gur ibnu AlKu n lKIAY BweI jgu bUfY piq Koie ] myry Twkur hwiQ
vfweIAw BweI jY BwvY qY dyie ]7].....10]4] {637}
gurUbwxI ivc AsIsVIAW, AwsIsw AQvw AsIs pd AieAw hY[ pr siqgurU jI iksy mwiek lwB leI
AsIs dI g`l nhIN sgo pRBU imlwp leI AsIsW imldIAW drsw rhy hn-....dyhu sjx AsIsVIAw ijau
hovY swihb isau mylu ]3]{157}-1-20 Ajyhy hor gurU SbdW dI sUcI-(1)-{582}-5 (1){496}-3-4
jo kuJ jIvW ƒ imldw hY auh isjxhwr dy A`tl inXm ADIn srb`q ƒ iekswr imldw hY [ au~j
dyvI dyvqy, iksy ^ws jgwh dI, kbrW Awid JUT dI pujw dw Brm pYdw krn vwilAW dIAW JUTIAW
khwxIAW ivc keI qrHW dy cmqkwr vrqy drswey hoey hn[ AjyhIAW swrIAW sMBwvnw ƒ r`d krky
AkwlpurK pRBU dI rzw ivc AQvw aus dy hukm ivc rwzI rihxw isKwaux Awey siqgurU jI dw &urmwn-
10- BweI mq koeI jwxhu iksI kY ikCu hwiQ hY sB kry krwieAw ] jrw mrw qwpu
isriq swpu sBu hir kY vis hY koeI lwig n skY ibnu hir kw lwieAw ] AYsw hir nwmu
min iciq iniq iDAwvhu jn nwnk jo AMqI Aausir ley CfwieAw ]4]7]13]51]{168}
pd ArQ:-hwiQ=h`Q iv`c [ jrw=buFypw [ mrw=mOq [ qwpu swp=qwp sRwp, (bu^wr Awid-rUp srIrk duKW leI imldy kiQq srwpW dI
sp`St KMfnw)[ isriq=isr-pIV [min=mn iv`c [iciq=icq iv`c [AMqI Aausir=A^Irly smy, mOq Awaux dy smy [4[
ArQ:-hy BweI ! mqW koeI smJy ik iksy mnu`K dy (jW dyvI dyvqy Awid iksy vI kiQq SkqI dy) kuJ v`s ivc hY[ ieh qW sB
kuJ prmwqw (Awpxy BJvyN in`Xm-rUpI hukm Anuswr) Awp hI krdw krwauNdw hY[ buFypw, mOq, (eyQoN q`k ik) isr pIV, qwp
Awidk hryk (du`K klyS) prmwqmw dy Awpxy hI v`s ivc hY [ prmwqmw dy lwaux qoN ibnw koeI rog (iksy jIv ƒ) l`g nhIN
skdw [4[
roz Swm ƒ ies quk dw-" duKu dwrU suKu rogu BieAw jw suKu qwim n hoeI ]" pwT krn vwly hy dUly isMG
14
jIau! Awau, Awpxy siqgurU jI qNo sMswrI rogW dw vI dwrU pRwpq krnw is`K leIey-"hir AMimRq nwmu Bojnu
inq BuMchu srb vylw muiK pwvhu ] jrw mrw qwpu sBu nwTw gux goibMd inq gwvhu ]3]{611}]

4
‘siB sMqn ky pRwn’-Aqy gurmiq dw srb sWJw aupyS--
ivcwr ADIn uprokq 11 nMbr dohry ivc Aw^rI bcn‘siB sMqn ky pRwn’ hn [ pusqk dy sMpwdk jI ny,
eynI pMgqI dw ArQ-" swry Awqimk purSW dw Awsrw hY " Swied ilKwrI dI kutlqw qy prdw pwauNidAW
aus ƒ gurmiq Anuswr srbSWJw aupdySk hI drswaux dw Xqn hY [ pr purwxw dI ilKx mrXwdw
Anuswr, Aprokq bcnW qoN ilKwrI dw Apuxw mMqv dyvI ƒ kyvl sMqW dy pRwnW dw Asrw drswaux dw hI
sp`St ho irhw hY[ so ieh cMfkw qW kyvl ‘sMqn kI hI pRwn’ bx ky rih geI[ pr ijhVy ivcwry
Awqimk SWqI pRwpiq nhIN kr sky Bwv," PrIdw mY jwinAw duKu muJ kU duKu sbwieAY jig ] aUcy ciV kY
dyiKAw qW Gir Gir eyhw Aig ]81] jW," nwnk duKIAw sBu sMswru ]" Ajyhy duKI sMswr dw vwlI kOx ?
ikQoN pqw l`gy ik, ieh bRwhmxI dyvI dyvqy, srb`q dy Bly dI g`l, kdy vI iks kwrn nhIN krdy ? eyDr
kro drSn, vyKo gurU gRMQ swihb-rUp siqgurU nwnk swihb jI ibnw ivqkry qoN srbq ƒ iek swr ausy
isrjxhwr dI joiq drswieAw hY- “sB mih joiq joiq hY soie ] iqs kY cwnix sB mih cwnxu hoie ] gur
swKI joiq prgtu hoie ]” {soihlw}
11- myry swhw mY hir drsn suKu hoie ] hmrI bydin qU jwnqw swhw Avru ikAw jwnY koie ] rhwau ] swcw
swihbu scu qU myry swhw qyrw kIAw scu sBu hoie ] JUTw iks kau AwKIAY swhw dUjw nwhI koie ]1] sBnw
ivic qU vrqdw swhw siB quJih iDAwvih idnu rwiq ] siB quJ hI Qwvhu mMgdy myry swhw qU sBnw
krih iek dwiq ]2] sBu ko quJ hI ivic hY myry swhw quJ qy bwhir koeI nwih ] siB jIA qyry qU
sBs dw myry swhw siB quJ hI mwih smwih ]3] sBnw kI qU Aws hY myry ipAwry siB quJih iDAwvih
myry swh ] ijau BwvY iqau rKu qU myry ipAwry scu nwnk ky pwiqswh ]4]7]13] {670}
ieko ie`k prmwqmw hI sBnw dw Awsrw hY, swirAW dI ijMd jwn qy swirAW dI Aws murwd hY Aqy swry
ausy ƒ iDAwauNdy hn[ Awp hI pYdw kIqy Awpxy hI jIAW nwl ivqkrw s`cy ipqw dw suBwv nhIN ho skdw[
bRwhmxw dw Bgvwn rwm, ikRSn swry kyvl irSIAW dI hI riKAw leI pRgt huMdw drswey hoey hn[ kmwl
qW ieh hY ik, rewmwiex mhWBwrq Awid purwxk gwQWvW ivc ib`pR jI ny kiQq rwkSW dYNqW dI ^urwk
bxdy vI, kyvl irSI munI hI drswey hoey hn[ so kyvl sMqn kI purwn ies cMfkw dw gurmiq ivc kI
kMm ? Awau Awpxy gurdyv jI koloN aunHW dy srb sWJy AnUpm gurmiq aupdyS dI hor drSn kr ky
guriblws pusqk dI g`l A`gy qorIey:--
12- qUM krqw sBu ikCu Awpy jwxih ikAw quDu pih AwiK suxweIAY ] burw Blw quDu sBu ikCu sUJY jyhw ko kry
qyhw ko pweIAY ]1] myry swihb qUM AMqr kI ibiD jwxih ] burw Blw quDu sBu ikCu sUJY quDu BwvY iqvY
bulwvih ]1] rhwau ] sBu mohu mwieAw srIru hir kIAw ivic dyhI mwnuK Bgiq krweI ] ieknw siqguru
myil suKu dyvih ieik mnmuiK DMDu iptweI ]2] sBu ko qyrw qUM sBnw kw myry krqy quDu sBnw isir iliKAw
lyKu ] jyhI qUM ndir krih qyhw ko hovY ibnu ndrI nwhI ko ByKu ]3] qyrI vifAweI qUMhY jwxih sB quDno
inq iDAwey ] ijs no quDu BwvY iqs no qUM mylih jn nwnk so Qwie pwey ]4]2]13]{735}
13- koeI bolY rwm rwm koeI Kudwie ] koeI syvY guseIAw koeI Alwih ]1] kwrx krx krIm ]
ikrpw Dwir rhIm ]1] rhwau ] koeI nwvY qIriQ koeI hj jwie ] koeI krY pUjw koeI isru
invwie ]2] koeI pVY byd koeI kqyb ] koeI EFY nIl koeI supyd ]3] koeI khY qurku koeI khY
15

ihMdU ] koeI bwCY iBsqu koeI surigMdU ]4] khu nwnk ijin hukmu pCwqw ] pRB swihb kw
iqin Bydu jwqw ]5]9] {885}
5
gurmiq dI Gor KMfnw
iDAwn rhy ik, ivcwr ADIn ies pusqk ivc ilKwrI ny, hyTW ilKI krqUq, (eysy pusqk ivc) hor
keI QWeIN kIqI hY[
cOpeI ] gur nwnk AsQwn audwry [ nnkwxw ijh nwmu suDwry [
joaU jwie qh m`jnu krY [ mukiq rUp huie pwpn hrY ]14]
qhW inmwxI mylw hovY [ drs nHwie sMgiq duK KovY [
dUr dUr qy sMgiq AwvY [ mnbWCq Pl inscY pwvY ]15]
sMpwdk swihb dy ilKy hoey hyTW tUk ivcly ArQ:-audwry=sRySt[ sudwry=inscy pUrvk jxnw kro[ m`jn=ieSnwn[ hrY=nwS
kr lYNdw hY[ inmwxI=inrjlw eykwdsI Bwv 11 jyT ƒ[ drs=drSn krky[ nHwie=ieSnwn krky[ inscY=XkInn[ ienHW do cOpeIAW

ivc do pRkwr dw gurmiq ivroDI inrmUl Brm pwieAw hoieAw hY[


(a) iksy QW ƒ bRwhmxI ArQW vwlw qIrQ mMn ky auQoN dy drSn ieSnwn nwl hI.pwpW dw nws ho jwx
dy nwl mn ieCy PlW dI pRwpqI[
qIrQW dy drSn ieSnwn qoN pwpW dw nws ho ky mn ieCy PLw dI pRwpq hox vwly Pokt Brm bwry gurmiq
dw p`K pusqk-“ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg”- dy qIsry Bwg dy cOQy kWf ivc bVy ivsQwr nwl
iliKAw hoieAw hY [ gurmiq qoN jxU hox dw SOk r`Kx vwly gurmKW leI bVIAW lwhyvMd gurmiq-ivcrW
hn[ eyQy qIrQ-ieSnwnW qoN pwp nws krn vwilAW BrmIAW bwry kyvl vMngI mwqr gurU &urmwn:-
14 - pwp krih pMcW ky bis ry ] qIriQ nwie khih siB auqry ]
bhuir kmwvih hoie insMk ] jm puir bWiD Kry kwlµk ]2] {1388}-2
ArQ:-(ijhVy mnu`K kwmwidk) pMjW dy v`s ivc (rih ky) pwpkrdy rihMdy hn, (iPr iksy) qIrQ qy ieSnwn kr ky AwKdy hn
(-ivSvwS bxw lYNdy hn ik swfy) swry (pwp) lih gey hn, auh Jwkw lwh ky muV muV (auhI pwp) krI jWdy hn (qIrQ-
ieSnwn auhnW ƒ (kiQq) jm-fMf qoN bcw nhIN skdw, kIqy pwpW dy kwrn auh bMnH ky jmrwj dy dys ivc APVwey jWdy hn
[2[
Bwv qIrQ dw ieSnwn mnu`K dy pwpW dw nws nhIN kr sky ieh swrw bRwlmxI mwieAwjwl lu`t nIqI dI hI
aupj hY]
dUjw Pokt Brm-
(A) iQ`qW vwrW, mhUrqW ƒ iksy p`Ko vI piv`qr mMnxw pRoihqvwdI Pokt-Brm hI hY[ auprokq vrxn
pusqk dy cOQw Bwg dy pihly kWf ivc hI, ilKIAW gurmiq ivcwr swry BrmW dw nws kr rhIAW hn[
auhI QW cMgw hY ijQy Bly purS bYTky nykI PYlwaux dI ivcwrW krdy hn, ijQy pRBU dIAW vifAweIAW dI
ivcwrW kIqIAW jWdIAW hox k`l dw gMdw QW A`j auhI piv`qr bx jWdw hY[ pr ijQy pwp kmwieAw jwx
dw Afw bx jwvy auh vfy qoN vfw pwvn piv`qr mMinAW igAw QW aujwV bx ky rih jWdw hY;-
15- myrY min bwisbo gur goibMd ] jhW ismrnu BieE hY Twkur qhW ngr suK Awnµd ]1] rhwau ]
jhW bIsrY Twkuru ipAwro qhW dUK sB Awpd ] jh gun gwie Awnµd mMgl rUp qhW sdw suK
sMpd ]1] jhw sRvn hir kQw n sunIAY qh mhw BieAwn auidAwnd ] jhW kIrqnu swDsMgiq
rsu qh sGn bws PlWnd ]2] ibnu ismrn koit brK jIvY sglI AauD ibRQwnd ] eyk inmK
goibMd Bjnu kir qau sdw sdw jIvwnd ]3] srin srin srin pRB pwvau dIjY swDsMgiq
16
ikrpwnd ] nwnk pUir rihE hY srb mY sgl guxw ibiD jWnd ]4]7]{1204}
6-mn ieCy Pl pRwpq hox bwry gurmiq isDWq-
kyvl qIrQ dy drSn ieSnwn nwl iksy pRkwr dw Pl nhIN imldw[ pRBU dI sdIvI Xwd mn ƒ ivkwrW
vl Bjxo rokdI hY Aqy sbr sMqoK nwl prmwqmw dI rzw ivc itky rihx vwlw Awqmk AnMd pRdwn
krdI hY[
16- AwT phr hir iDAweIAY rwm ] mn ieiCAVw Plu pweIAY rwm ] mn ieC
pweIAY pRBu iDAweIAY imtih jm ky qRwsw ] goibdu gwieAw swD sMgwieAw BeI
pUrn Awsw ] qij mwnu mohu ivkwr sgly pRBU kY min BweIAY ] ibnvMiq nwnk
idnsu rYxI sdw hir hir iDAweIAY ]3] {578}-3
Aprokq vrxn pusqk dy cOQy Bwg ivcoN ivsQwr nwl ilKIAW gumiq ivcwrW qoN gumiq-igAwn vDwaux
iv`c ivSyS lwB dI pRwpqI ho skdI hY[ mwieAW dy g`Py iksy qIrQ dy drSn ienwn qoNjW iksy aucycy
idhVy iksy QW dw drSnW qoN mwiek Fl imlx dw JWsw, kyvl mnu`K ƒ Pokt BrmI bxwuax vwlI kUt
nIqI hY[ mwieAk pdwrQW leI au~dm nwl nyk kmweI krn dw aupdyS hY :-
17- sloku mÚ 5 ] audmu kryidAw jIau qUM kmwvidAw suK BuMcu ]
iDAwieidAw qUM pRBU imlu nwnk auqrI icMq ]1]{522}
gurU-isiKAw Anuswr jIvn Fwl ky isrjxhwr dI pRsMqw duAwrw AwnMd mMgl dy nwl swry mnorQ pUry huMdy
rihMdy hn[ pr, pMQ dIAW srb-au`c pdvIAW qy ibrwjy swfy AwgU swihbwn, aus pusqk ƒ pMQk mwnqw
dy rhy hn jo swƒ cMfkw dyvI dw SrDwlU bxwauNdw hY[-‘vjIdw kOx swihb ƒ AwKy, ieMj nhIN ieMj kir’
7- "iQqI vwr syvih mugD gvwr ] "
lut nIqI nwl cwlU kIqw hoieAw iQ`qW vwrW, mhUrqW Aid vwlw pRoihqvwdI Pokt-Brm:-
"qhW inmwxI mylw hovY [ drs nHwie sMgiq duK KovY "..]15]
pusqk ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg dw cOQw Bwg ajyhy Brmw nwl hI sMbMDq hY[ ausy Bwg dy djy kWf
dw qIjw lyK iQq vwr Aqy mhrqW dy Brm bwry ArQW smyq ilKy gurU SbdW dy ADwr qy bVy ivsQwr nwl
iliKAw hoieAw hY[ SrDw vwn gurmuK jy cwhux qW aus lyK iv`co pUrI qs`lI kr lYx bwr bwr auhI dlIlW
ilKI jwx ivc koeI aucycw lwB nhI ho skdw[ eyQy vxgI mwqr gurU Sbd :-
18- iQqI vwr siB sbid suhwey ] siqguru syvy qw Plu pwey ] iQqI vwr siB
Awvih jwih ] gur sbdu inhclu sdw sic smwih ] iQqI vwr qw jw
sic rwqy ] ibnu nwvY siB Brmihkwcy ]7] mnmuK mrih mir ibgqI jwih ]
eyku n cyqih dUjY loBwih ] Acyq ipMfI AigAwn AMDwru ] ibnu sbdY ikau pwey
pwru ] Awip aupwey aupwvxhwru ] Awpy kIqonu gur vIcwru ]8] {842}-2
8
mwqw gMgw jI bwbw bu`Fw jI koloN pu`qr mMgx gey
{not:--" pusqk ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg" ivc dws ny vrW srwpW ƒ duKdweI Brm is`D krn dy nwl hI bwbw buFw
jI dy pwvn nwmxy nwl juVI ies gwQw ƒ, gurmiq dy kutl vYrIAW vloN pwieAw gurmiq ivroDI gMBIr JUT-rlw
(guurU SbdW dy hvwly nwl), is`D kIqw hoieAw hY[ pr sRomxI gu: pR: kmytI dI mohr hyT jwrI hox dy kwrn, pMQ
pRvwxq ho cu`kI ies pusqk ny "hvwlw pusqk" bxdI qurI jw ky kutl prcwrkW leI sMgq ƒ v`D qoN v`D gurmiq
17
ivroDI Brm pweI r`Kx dw rwh KulHdw jwxw hY [ gurmiq ivroDI rIqW irvwjW ƒ gurmiq dw rUp dyx vwlI kutl
syvw vI ies pusqk ny hdoN v`D inBwauxI hY[ ies kwrn ies ivcly hr p`K ƒ gurmiq ivroDI is`D krn leI,
prm pwvn gurU bwxI dI ksv`tI vrqI jwxI zrUrI smJI geI hY}
ilKwrI dy ilKy Anuswr, SRI ipRQI cMd jI dI iesqRI (mwqw) krmo dw ihrdw, SrIkW dI,(Bwv, gurU dr) dI
pRBqw vyK ky duKI qW pihlW hI rihMdw sI, pr ivswKI qy juVI sMgiq vloN Bytw hoey suMdr qyvrW ƒ vyK ky
mwqw krmo jI dy idl dw swVw J`ilAw nw igAw[ Awpxy pqI kol jw duKVw roieAw[ ipRQI cMd ny aus dw
mn hOlw krn leI kih idqw ik (gurU) Arjn jI dI koeI sMqwn nw hox dy kwrn guirAweI smyq sB kuJ
aunHW dy pu`qr dw hI qW hY ? pr Gr dI dwsI ny mwqw gMgw jI kol jw cuZlI PUkI[ mwqw jI Jt siqgurU
dI syvw ivc jw &irAwdI hoey:-
dohrw ] AYsI ikrpw krhu pRBu pu`qR Dwm ijh hoie [ hm AnMd mn mYN hwsI krY n koie ]67]
Aiq ikRpwl sRI gur Bey muiK kIn pRkwS [ sRI gur bIV su jwh qum swihb buFy pwis ]68]
Bwv, mwqw gMgw jI dI gl suxidAW swr ikrpwlU pMcm siqgurU nwnk sRI guurU Arjn swihb jI
ny Awpxy sRI muK qoN '&urmwieAw ' ik, bwbw buFw jI dI syvw ivc bIV swihb jwau-" vhu suq ie~Cw pUrI
krY ", quhwfI pu`qr dI ie`Cw pUrI krn dy smr`Q auhI hn?
gwQw dy nwl A`gy qurn qoN pihlW eyny ƒ gurU bwxI dI ksvtI qy prK leIey[ dws dw rom
rom pukwrW kr irhw ik. swrI isRStI qy siqgurU nwnk swihb jI hI iek Ajyhy AnUpm siqgurU jI Awey
sn, ijnHW ny Apxy dsW hI srUpW ivc, mnu`K ƒ pUrn krmXogI bxwaux leI, sdw hI Awp pUrny pwey
sn[ mMgx bwry gurmiq dw isDWq pusqk dy dUjy Bwg ivc bVy ivsQwr nwl ilIKAw hoieAw hY[, pr
swrw gurmiq p`K qurMq smJ skx dI shUlq leI eYQy vI iliKAw igAw hY]
9- ddw dwqw eyk hY
dws 1995 qoN sMgqW ƒ idRV krvw irhw ik, vIr DIr, prm sMqoKI, sdw prpwqmw dI rzw ivc AnMd
mwxdy rihx vwly pMcm siqgurU nwnk swihb jI AwpixAw hI bcnW dI aulMGnw iksy vI hwlq ivc nhIN
sn kr skdy[ sB kuJ bySk AwpxI QW qo ih`l jwvy pr swD-gurU jI Awpxy bcnw qoN lWBy kdy nhIN snN
jw skdy --inis bwsur niKAqR ibnwsI riv ssIAr bynwDw ] igir bsuDw jl pvn jwiego ieik swD
bcn AtlwDw ]1] r`b qoN ibnW iksy mnu`K koloN mMgx nwloN mOq ƒ cMgw smJx vwly prm suDwrk scy
pwqSwh jI, AwpxI sup`qnI ƒ Awp hI iqAwr krky, gurU Gr dy Ainn syvk, bwbw bu`Fw jI-iek mnu`K
dy drbwr ivc, suAwlI dy rUp ivc kdy nhIN sn Byj skdy [ kyvl dwqwr ƒ dwqw mMnx vwly pMcm gurU
nwnk swihb jI dw Anmol &urmwn-
19- pauVI ] ddw dwqw eyku hY sB kau dyvnhwr ] dyNdy qoit n AwveI Agnq Bry BMfwr ]
dYnhwru sd jIvnhwrw ] mn mUrK ikau qwih ibswrw ] dosu nhI kwhU kau mIqw ]
mwieAw moh bMDu pRiB kIqw ] drd invwrih jw ky Awpy ] nwnk qy qy gurmuiK DRwpy ]34]{257}
ArQ:-hy nwnk ! pRBU idAW syvkW ny ieh vyK ilAw hY (ieh inscw kr ilAw hY) ik hryk dwq pRBU Awp hI dyx vwlw hY,
(ies vsqy auh mwieAw dI tyk r`Kx dy QW) pRBU dy dIdwr ƒ (AwpxI izMdgI dw) Awsrw bxw ky suAws suAws ausy ƒ hI Xwd
krdy hn[1[ pauVI-ie`k pRBU hI AYsw dwqw hY, jo sBu jIvW ƒ irzk pucwaux dy smr`Q hY, aus dy byAMq ^zwny Bry hoey hn,
irzk vMfidAW (aunHW AQwh) ^zwinAW ivc kdy qot nhIN AwauMdI[ hy mUrK mn ! aus (srbSkqI mwn) krqwr ƒ ikauN
BulwauNdw hY jo sdw hI qyry (sMg hY) ? (imhrW dw sweIN qrs dy Gr Aw igAw qy &urmwn kIqw ik) pr hy im`qr ! iksy jIv ƒ
ieh doS vI nhIN id`qw jw skdw (ik mwieAw dy moh ivc Ps ky aus dwqwr ƒ ikauN ivswr irhw hYN, Asl gl ieh hY ik jIv
dy Awqmk jIvn dy rwh ivc) pRBU ny Awp hI mwieAw dy moh dw bMnH bxw id`qw hoieAw hY[ ijnHW bMidAW dy idlW ivcoN qUM Awp
hI mwieAW dIAW) coBW dUr krdw hY, auh gurU dI srn pY ky mwieAW vloN iqRpq ho jWdy hn (aunHW dy AMdroN iqRsnw mu`k jWdI
18
hY[24[
pMcm pwqSwh jI qW eyQoN qk vI &urmw rhy hn ik mnu`K qoN mMgxw ivArQ dI Kycl hY:-
20- mWgau rwm qy siB Qok]
mwnuK kau jwcq sRmu pweIAY pRB kY ismrin moK ]1]rhwau]{682}-19-50
ArQ:-mYN qW swry pdrwQ prmwqmw qoN hI mMgdw hW mnu`KW koloN mMgxw (ins&l dI) Kycl hI huMdI hY[ pRBU dy ismrn qoN
mwieAw dy moh qoN (auNj ) ^lwsI (hI) iml jWdI hY[1[rhwau[
prmwqmw qo ibnw dUjy koloN mMgx nwl lwj AwauNdI hY[ siqgurU jI dw sp`St Purmwn hY ie`ko ie`k krqwr
hI jIAW dw dw dwqw hY, mnu`K kdy dwqw ho hI nhIN skdw-' sBnw dwqw eyku qU mwxs dwiq n hoie ]
{595} pr dwqwr koloN vI jdoN mMgxw hY aus dw nwm, aus dI nyVqw, aus ivc smwey rihx dI b^SS hI
mMgxI hY[ mMgx dy ies idWq ƒ ivsQwr nwl smJx leI pVHo auprokq pusq dy dUjy Bwg dq qIjy kWf
(57 s&y qoN 103 s&y q`k) ArQW smyq ilKy gurU SbdW dy ADwr qy bVI ivsQwr nwl ilKI ivcwr pVHI
jw skdI hY[
10- sMswrI irSiqAW bwry gurmiq dw p`K:--
pRBU dI rzw ivc sdw AnMd rihx dI jwc isKwaux Awey ijs pMcm pwqSwh jI dw sMswr leI qw aupdyS
ieh hY-’ mnmuKu jwxY Awpxy DIAw pUq sMjogu ]’{63} aunHW ƒ eyfy bysbry hoey drswieAw igAw ik, pu`qr
dI mMg leI Awpxy mihl bwbw bu`Fw jI kol Byj rhy hn[ jo auh supny ivc vI nhIN sn kr skdy[ sMswrI
irSiqAW nwiqAW bwry gurmiq dw isDWq sp`St kr rhy pMcm siqgurU nwnk jI dy hI, keI &urmwnW
ivcoN kyvl pMj gurU &urmwn:(1) puqR klqR lok igRh binqw mwieAw snbMDyhI ] AMq kI bwr ko
Krw n hosI sB imiQAw AsnyhI ]1]{609}(2)- rqn pdwrQ mwxkw suienw rupw Kwku ] mwq ipqw
suq bMDpw kUVy sBy swk ] ijin kIqw iqsih n jwxeI mnmuK psu nwpwk ]2] {47} (3)- bhuqu
drbu kir mnu n AGwnw ] Aink rUp dyiK nh pqIAwnw ] puqR klqR auriJE jwin myrI ] Eh
ibnsY Eie BsmY FyrI ]1] {179} (4)-koeI jwnY kvnu eIhw jig mIqu ] ijsu hoie ik®pwlu soeI ibiD
bUJY qw kI inrml rIiq ]1] rhwau ] mwq ipqw binqw suq bMDp iest mIq Aru BweI ] pUrb
jnm ky imly sMjogI AMqih ko n shweI ]1] {700} (5)-Avr idn kwhU kwj n lwey ] so idnu
mo kau dIjY pRB jIau jw idn hir jsu gwey ]1] rhwau ] puqR klqR igRh dyiK pswrw ies hI mih
aurJwey ] mwieAw md cwiK Bey audmwqy hir hir kbhu n gwey ]2] {999}
not:-auprokq guurU SbdW ivcly aupdyS ƒ idRV krw rhy pMcm siqgurU pwqSwh jI dy, Ajyhy hor vI keI grU &urmwn hn[
bwbw buFw jI dy koloN pu`qr dI dwq mMgdy siqgurW ƒ drswaux vwly ilKwrI ny ieh is`D kIqw hY
ik, sujwn siqgurU jI dw, auproikq bhu p`KI igAwn, kyvl dUijAW leI hI sI[
11- Avr aupdysY Awip n krY.....?
Awpxy Awp ƒ siqgurU jI dy SrDwlU is`K mMn rhy hy ^wlsw jIE ! jy siqgurU jI bwry ieh
ivcwr bxw lweIey ik auh Awp Apxy ilKy dy ivru`D ivhwr krn ivc hrj nhIN sMn mMndy qW, ieh nw
Bu`lIey ik, Ajyhw smJx nwl AsIN siqgurU jI dy ienHW bcnW ƒ JUTy kihx dI AprwDI hW:
21- rhq Avr kCu Avr kmwvq ] min nhI pRIiq muKhu gMF lwvq ] jwnnhwr pRBU prbIn ]
bwhir ByK n kwhU BIn ] Avr aupdysY Awip n krY ] Awvq jwvq jnmY mrY ] ijs kY
AMqir bsY inrMkwru ] iqs kI sIK qrY sMswru ] jo qum Bwny iqn pRBu jwqw ] nwnk aun jn
19
crn prwqw ]7] {269}-As-8
Aqy ieh guurUSbd vI siqguurU jI ny Awp hI sRI gurU gRMQ swihb ivc ilK ky swfy leI gurU QwipAw hY:-
bcnw dy blI, krxI dy sUry siqgurU jI dy ihrdy ivc jo huMdw, auhI kihMdy sn[ ieh gurU bwxI
&urmwn vI aunw dw hI hY -"ijn@ min horu muiK horu is kWFy kicAw ]1]" iksy pRkwr dI vI gurmiq
ivroDI ivcwr siqgurU jI dy nwmxy nwl juVI hoeI ƒ jy gurU pMQ dw jQydwr TIk mMnx dw aupdyS dy irhw
hY qW ieh bVI vfI kOmI bdiksmqI smJxI cwhIdI hY[
gurmiq ivroDI ku&r ƒ gurmiq bxweI jwx ivc inpuMn, lohVy dy ivdvwn, pr kutl, ilKwrI dy
mwieAw-jwl ivc Ajyhy Ps gey ik, AsW gurbwxI dy Anmol Aqy AQwh 'igAwn-BMfwry ƒ AxgOilAw
kr id`qw? hYrwnI hY ik, gurU gRMQ swihb jI ƒ, sRI guurU nwnk swihb jI dI joq jugiq dy sdIvI mwlk,
pRq`K siqgurU nwnk jI mMnx vwilAW AsW (is`K jgq ny), gurU bwxI dy ies pwvn &urmwn Anuswr:--
22- kil smudR Bey rUp pRgit hir nwm auDwrnu ] bsih sMq ijsu irdY duK
dwirdR invwrnu ] inrml ByK Apwr qwsu ibnu Avru n koeI ] mn bc
ijin jwixAau BXau iqh smsir soeI ] Drin ggn nv KMf mih joiq
sÍrUpI rihE Bir ] Bin mQurw kCu Bydu nhI guru Arjunu prqK´ hir ]7]19]{1409}
siqgurU Arjun swihb jI ƒ, prmwqmw dw pRq`K rUp qW kI mMnxw sI, eyny in~Gr gey AsIN ieh
vI, Bu`l jWdy hW ik, dUr idRSt sujwn pMcm siqgurU nwnk swihb cMgI qrHW jwxdy sn, ik, guirAweI dI
izmyvwrI dI sMBwl krn-jog swihbzwdw jI ny, iksy mnu`K dy vr ADIn nhIN, sgoN Awkwl purK dy hukm
Anuswr, inrDwrq smyN qy Awp hI jnm lY lYxw hY[ kI pMcm gurU nwnk swihb jI, nhIN sn smJdy ik,
jIvW dw jMmxw Aqy mrxw iksy mnu`K dy v`s dI g`l nhIN hY sgoN, sBu aus Akwl purK dw hI BJvW At`k
nIXm rUp hukm hI vrqdw hYY-(a) " hukmy jMmxu hukmy mrxw ]{564}-(A)- jMmx mrxw hukmo vrqY
gurmuiK Awpu pCwxY ] {754}-(e)- jMmx mrxw AwKIAY iqin krqY kIAw ]{420}- (s) " quJ hI kIAw
jMmx mrxw ] " {1022} (h)-Gly Awvih nwnkw sdy auTI jwih ]1] {1239} ienHW gurU &urmwnw ƒ
Awp ilKx vwly sujwn siqgurU jI nw Bu`ly sn Aqy nw Awpxy aupdyS dI Awp KMfxw hI kr skdy sn[so,
ieh swrI khwxI gurmiq dy ivru`D hox dy kwrn iek d`m r`d kr dyxI bxdI hY[
pr swfI hwlq eyfI mWdI ho cu`kI hY ik, ibbykqw nwl khwxI dI prK krn dI loV smJy ibnw,
AsIN sgoN ieh suxn leI kwhly pY jWdy hW ik, (jMgl dy rsqy 9/10 mIl dUr bIV ivc brwjy) " bwbw
bu`Fw jI vl mwqw jI Ajy qury ik nw ? swfI hwlq ieh bx cu`kI hY:-
23- AMDy AklI bwhry ikAw iqn isau khIAY ] ibnu gur pMQu n sUJeI ikqu ibiD inrbhIAY ]2]
Koty kau Krw khY Kry swr n jwxY ] AMDy kw nwau pwrKU klI kwl ivfwxY ]3] sUqy kau jwgqu
khY jwgq kau sUqw ] jIvq kau mUAw khY mUey nhI roqw ]4] ...9]2]18] {229}
gwQw A`gy qurI--
jdoN ilKwrI Anuswr pMcm pwqSwh jI ny mwqw gMgw jI ƒ ieauN -" vhu suq ie~Cw pUrI krY ' [
kihMdy drsw ilAw qW, bIV vl ƒ qurn dI g`l iv`cy C`f ky, A`gy cOpeI dI nwl dI quk qoN hI mnI isMG
qy Bgq isMG, AwpxI klpxw dI aupj pwqRW nUM ilKwrI ny, ieauN gl bdlI krdy drsw id`qw:-
cOpeI] 'vhu suq ie~Cw pUrI krY '[ mnI isMG jb As bc kry [
Bgq isMG qb ibny aucwrI [ hy pRB hro sMs mm bwrI ]69]
rwj dys siB qurk DrwvY [ siqgur bIV kYsy ibiD pwvY [
ijh TW mwqw jwvn khXo [ sihb bu`Fw bIV kYs rhXo ] 70 ]
20

12- bwaulI dw kV pwtx dI gl qy Akbr ny goieMdvwl Awaux ?


"pu`qr dI qyrI ieiCAw auhI pUrI krn jog hn[" siqgurU jI ny mwqw ƒ bcn khy pr AglI quk qo:- "
ilKwrI dy muK pwqr. mnI isMG (jo kiQq Bgq isMG ƒ siqguurU jI Gr sMqwn hox vwlw swkw suxw irhw drswieAw hoieAw hY)
jdoN ieh bcn khy qW Bgq isMG bol ipAw, hy pRBU ! pihlW myry mn dw ieh sMsw dUr kro ik jd swry dyS ivc muZlW dw hI
rwj Bwg sI, qW siqgurU jI ny bIV vwlw QW, ijQy mwqw jI ƒ jwx leI ikhw sI, ikvyN pRwpq kr ilAw ? aus QW bwbw byFw jI
ikvyN jw itky sn ?
(BweI) mnI isMG (jI) ny pRsMn ho ky Bgq isMG ƒ suxwieAw ik Akbr bwdSwh ny ApxI byAMq
sYnw nwl cqOV gVH iklyH qy cVHweI kIqI[ 11 swl jMg krdw irhw pr iklHw sr nw ho sikAw[ iPr
Akbr pwqSwh keI pIr &kIr mnwey pr kuJ nw bixAw qW auh vfw inrws Aqy icMqwqur ho igAw[
siqgurU jI dw iek is`K auQy nOkrI krdw sI[ aus qoN goieMdvwl v`sdy qIsry siqgurU nwnk guurU Amrdws
swihb jI dI mihmw sux ky smrwt Akbr ny Awpxy kuJ syvk iqAwr kIqy, Aqy bhuq Bytw dy ky aus
is`K ƒ siqgurU jI dI syvw ivc iklyH dI &qih vwsqy bVI inmrqw nwl bynqI krn leI qor idqw[ gurU
jI aus smyN sRI goieMdvwl ivKy-" bwvlI bYT kFwvq kwrw "[ aus is`K ny vI Akbr voloN ByjI Bytw crnW
ivc jw DrI[ bVI inmrqw nwl siqgurU Amrdws jI dI ausqiq kIqI Aqy Akbr vloN kIqI bynqI kih
suxweI[ siqguurU jI ny pRsMn ho ky &urmwieAw ik-ijh iCn bwvlI kV qut jweI[ iqh iCn swh &qy gVH
pweI ]89] ieh suxdy swr is`K ny Akbr vl ƒ DweI kr leI Aqy aus ƒ, ^uS^brI jw suxweI[
siqgurU jI dw bcn siq ho igAw[ baulI dw kV tu`tx vwly iCx hI cqOV dw iklHw &qih ho
igAw[ Akbr siqgurU jI dy drbwr dI hwzrI Brn goieMdvwl swihb AieAw qW bIV vwlI QW dy 84
ipMf jwgIr dwn vjoN dy igAw[ {106 cpI qk} bwbw buFw jI bwry dws ny qW ieh suixAw hoieAw sI ik auh
bIV ivcoN Gwh Koq ky siqgurU jI dy GoiVAW AQvw psUAW leI ByijAw krdy sn pr guriblws dw ilKwrI
ieauN ilK irhw hY:-
dohrw] swihb bu`Fw jI krY sBI gWv kw rwj [ bIV mwih inisidnu krY kir GweI kw swj ]107]
swihb bu`Fw rwj kr Brq rwm lGu jYs [ Bgq isMG bMdn krI suny bcn jb AYs ]108]
vydWqI jI vloN tUk ivc ilKy Anuswr ArQ:-bwbw buFw jI Gwh Koqx vwly dw Bys bxw ky rwq idn rwj krdy
hn[107[ ijvy rwm cMdr jI ny bhuq (lGu) sohxw (Brq) AXuiDAw dw rwj kIqw. ievyN hI bwbw jI bIV ivc invws krdy
swry ngrW dI swr sMBwl krdy sn[ ieh sux ky Bgq isMG ny nmskwr kIqI[108[
gurU Gr dy inSkwm Bgq nUM mnmuK bhurUpIey vjoN hkUmq kr rhy drswaux ivc vydWqI jI kI, scI gur
syvw inBw rhy sn ? kut ilKwrI hr ~KoN bwbw bu~Fw jI dI mihmw gurU swiuh nwloN v~D drsw ky gumiq dy
ies isDWq dI KMfxw nkr irhw hY-hir jIau qyrI dwqI rwjw ] mwxsu bpuVw ikAw swlwhI ikAw iqs kw
muhqwjw ] rhwau ]

13- mwqw gMgw jI jlUs dI Skl ivc bwbw bu`Fw jI vl qury ?


cOpeI] mnI isMG puin kInu aucwrw [ AwgY suno kQw inrDwrw [
gur Arjun bc mwin isDwrI [ mwq gMg suq ie`C ipAwrI ]109]
ArQ:-mnI isMG ny kQw A`gy qoridAW AwiKAw ik, (bwbw bu`Fw jI qoNN pu`qr prwpqI dw vr mMgx vwsqy) siqgurU jI dy bcn
mMn ky pu`qr dI ipAwrI ie`Cw sihq mwqw gMgw jI qur pey [109[
dwsI dws sMig bhu lIny [ hY rQ swij pXwnw kIny [
KIr KMf prswdu krweI [ bhuq sukwvr sMig clweI ]110 ]
ArQ:-bhuq swry dws, keI dwsIAW, isMgwry hoey GoVy qy rQ. KIr KMf Aqy keI qrHW dy pkvwn nwl l`dIAW suMdr bihMgIAW
21
vwly syvk (vfy pRBwvSwlI jlUS dI Skl ivc) nwl qur pey[110[
ShId BweI mnI isMG jI dI zbwnI aucwrI drsweI aupRokq cOpeI ivcoN bwbw buFw jI dI bIV v`l jWdy
mwqw gMgw jI dy jlUs dw auprokq vyrvw pVH ky bVI s^q hYrwnI hoeI ik, rjvwiVAW vWg iqAwr kIqy suAwidSt
pkvwn nwl l`dIAW hoeIAW vDIAW bihMgIAW, bhuq swry dws dwsIAW dy Jurmt ivc bVy kImqI sMdr hwr iSMgwr
nwl iSMgwry GoiVAW nwly iKcy jw rhy rQ ivc bYTy mwqw gMgw jI ? ZrIb ikrqIAW dI mwmUlI Awmdn dy dsvMD dy
Awsry ‘sMq ispwhI’ dI isrjxw krn dy Xqnw ivc ru`Jy hoey, swdgI ZrIbI sihnSIlqw dy pUrny pw rhy, ijs
gurdyv ipqw jI dy aupdyS dw Durw hI ieh sI:-
24- soriT mhlw 1 Gru 1 ] mnu hwlI ikrswxI krxI srmu pwxI qnu Kyqu ] nwmu bIju sMqoKu suhwgw
rKu grIbI vysu ] Bwau krm kir jMmsI sy Gr BwgT dyKu ]1] bwbw mwieAw swiQ n hoie ]
iein mwieAw jgu moihAw ivrlw bUJY koie ] rhwau ] hwxu htu kir Awrjw scu nwmu kir vQu ]
suriq soc kir BWfswl iqsu ivic iqs no rKu ] vxjwirAw isau vxju kir lY lwhw mn hsu
]2] suix swsq saudwgrI squ GoVy lY clu ] Krcu bMnu cMigAweIAw mqu mn jwxih klu ]
inrMkwr kY dyis jwih qw suiK lhih mhlu ]3] lwie icqu kir cwkrI mMin nwmu kir kMmu ] bMnu
bdIAw kir DwvxI qw ko AwKY DMnu ] nwnk vyKY ndir kir cVY cvgx vMnu ]4]2]{595}
ArQ:-Sbd dy kyNdrI Bwv vwlI rhwau dI quk ivc siqgurU dwqwr jI &urmw rhy hn ik, hy BweI ! (ieQoN qurn vyly) mwieAw
jIv dy nwl nhIN jWdI (ieh hryk ƒ pqw hY, pr, iPr vI) ies mwieAw ny swry jgq ƒ Apxy v`s vc kIqw hoieAw hY [ koeI
ivrlw mnu`K smJdw hY (ik, sdw nwl inBx vwlw Dn kor hor hI hY) [1[rhwau[
qy hux aus sdw nwl iBn vwly DMn dI pRwpqI qy SMBwl;:-(sdw nwl inBx vwlw Dn kmwaux leI) mn ƒ hwlI
(vrgw au~dmI) bxw, au~cy Awcrn ƒ vwhI dw kMm smJ, (krVI) myhnq (nwm &sl vwsqy) pwxI hY, (ieh Awpxy) srIr hI
pYlI hY[ (ies ies pYlI iv`c) r`b jI dw nwm bIj, (ijvyN pYlI ivc bIj iKlwr ky aus bIj ƒ pMCIAW qoN bcwaux leI suhwgw
Pyrnw zrUrI hY, eysy qrHW jy sMqoK vwlw jIvn nhIN qW mwieAw dI iqRSnW nwm bIj ƒ mukw dyvygI, ies leI) sMqoK (nwm-bIj
ƒ iqRSnw-pMCIAW qoN bcwuaux leI) suhwgw hY, swdw jIvn (nwm-&sl dI rwKI krn leI) rwKw hY[ (hy BweI! ieh vwhI
kIiqAW srIr-pYlI iv`c) prmwqmw dI myhr nwl pRym pYdw hovygw [ vyK, (ijnHW ieh vwhI kIqI) auh ihrdy ( nwm-Dn nwl)
Dnvwn ho gey [1[
vwhI qoN Cu`t, mwieAw kmwaux leI igRhsqIAW dy hor ik`qy vI nwm rs ivc iBauNeI r`Kx leI vfmu`lw aupdyS:-
hy BweI aumr dy hryk suAws ƒ h`tI bxw, ies h`tI ivc sdw iQr rihx vwlw hrI nwm dw sOdw bxw [ AwpxI
suriq qy ivcwr-mMfl ƒ BWifAW dI kqwr bxw, ies BWfswl iv`c hrI-nwm sOdy ƒ pw[ nwm-vxj krn vwly sqsMgIAW nwl
iml ky qUM vI hrI-nwm dw vxj kr [ ies vxj ivcoN K`tI imlygI mn dw iKvwE [2[ (hy BweI ! sOgwdgW vWg hrI-nwm dw
sOdwgr bx[ jIvn jugiq suAwrdw rih ky r`b dI sdIvI Xwd ivc juVy rihx dy Xqnw dy sbMD ivc, sRI gurU gRMQ swihb rUp)
Dr-pusqk (dw aupdyS) suixAw kr, ieh hrI nwm dI sOdwgrI hY, (sOdwgrI dw mwn l`dx leI) au~cy Awcrn ƒ GoVy bxw ky
lY qur, (izMdgI dy s&r ivc vI ^rc vwsqy) cMgy guxW ƒ jIvn-s&r dw ^rc bxw[ hy mn ! (ies vpwr dy au~dm ƒ ) k`l qy
nw pweIN [ ies vpwr nwl jy qUM prmwqmw dy dyS ivc (prmwqmw dy crnW ivc, prmwqmw dI sdIvI Xwd ivc) it`k jwvyN, qW
Awqmk suK ivc QW l`B lvyNgw [3[ (hy BweI nOkrI kridAW ijvyN kooeI myhnq nwl mwlk dI syvw krdw hY, qUN vI) pUry
iDAwn nwl (pRBU-mwlk dI nOkrI kr (ijvyN nOkr Awpxy mwlk dy hukm ƒ BulwauNdw nhIN qUM vI) prmwqmw dy nwm ƒ Awpxy
ihrdy iv`c p`kw kr r`K, iehI hY aus dI syvw [ ivkwrW ƒ (Awpxy nyVy AwauxoM) rok dy, ieh hY prmwqmw dI nOkrI vwsqy dOV
B`j[ jy ieh au~dm kryNgw) hr koeI qYƒ SwbwSy AwKygw[ hy nwnk ! ieh nOkrI* kIiqAW prmwqmw qYƒ myhr dI nzr nwl
vyKygw, qyrI ijMd au`qy cOguxW Awqmk rUp cVHygw [4[
1933 dy krIb dws dy ipqw jI rswly ivcoN CutI Awey sn qW swnUM swry (dws dIAW do BYxw Aqy
mwqw ipqw) pMj jIAW vwly pRvwr ƒ sRI goieMdwl swihb bOlI swihb dy drSn ieSnwn krwaux leI lY
gey sn[ guurU Amrdws swihb dy irhwieSI Gr dy drSn vI kIqy[ CotIAW ietW dw Aqy gwry imtI dy
iMmSrn dw rlvW imlvW bixAw, Cotw ijhy ivhVy vwlw swdw ijhw Gr sI[ dws ƒ cMgI qrHW Xwd hY ik,
gurU Gr dy pRbMDkW vloN drsnW dI AgvweI krn leI Byjy syvwdwr ny aucycy qOr qy, swnUM aus koTy dy
drSn vI krwey sn, ij`Qy (aus syvwdwr dy kihx Anuswr) bIbI BwnI jI dI kuKoN swihbzwdw Arjun dyv
22
jI (Bwv, swfy siqgurU Arjn swihb jI jnmy sn[ Coty ijhy Awkwr, k`cy &rS Aqy rOsndwn qoN ibnw,
koTy dy drvzy ivcoN lM|x l`igAw dws dy ipqw jI ƒ inauN ky lM|xw ipAw sI[
iPr dUjI vwr sRI goieMdvwl swihb drSnw leI, dws 1948 iv`c pu`jw sI[ dys dI nvIN nvIN vMf
hox dy AwswrW vwly n`gr goieMdvwl swihb iv`c siqgurU jI dy irhwieSI Gr dy drSn vI bVI auqsukqw
nwl kIqy sn[ Ajy q`k swry purwxy koTy ijauN dy iqauN sn[ koiTAW qoN is`D ho irhw sI ik, siqgurU jI dI
jIvnI bVI swdI AQvw &kIrwnw sI[ AmIrI TwT nyVy qyVy vI nzrIN nhIN sI Awaudw[ siqguurU Amrdws
jI dI swihbzwdI swihbw, bIbI BwnI jI dw ieh sI irhwieSI Gr, jo gurdyv ipqw jI vloN mwnoN dwj
ivc imilAw hovy[ qIsry siqguurU nwnk swihb jI dw swrw Gr swdgI Aqy &kIrI vwly inrmwx jIvn dw
sw^Swq aupdyS sI[ auprokq ivcwry gurU Sbd dy hr A`Kr dy pUrinAW rUp jIvn inrbwh[ gurdyv jI dI
Azmq dI swKI Br irhw sI[
Ajyhy swdy jIvn vwly gurdyv jI dy jIvn-swQI swfy mwqw gMgw jI ƒ gurU Gr dI AwpxI hI bIV
vl, Awpxy hI Gr dy purwxy inSkwm syvk bwbw bu`Fw jI vl jWidAW, mwVy moty rjvwVy dy mn ivc vI
eIrKw pYdw krn vwlw hY kutl ilKwrI vloN ( auprok 110 nMbr dohry vwlw) drswieAw jlUs[ AjyhI
gurmiq ivroDI JUT-khwxI BweI mnIN isMG jI dy mUhoN suxweI drswauNx dw AprwD krn vwlw ilKwrI
inrsMdyh, gurmiq-isDWq dw vYrI koeI ib`pR sI[ AKwx hY ik, “duSmx bwq kry AxhoxI” vYrIAW ny qW
gurU ieiqhws ivc kUV kubwV mVHnw hI sI, pr swfy pUjnIk isMG swihb igAwnI joigMdr isMG jI vydWqI
vloN ies pusqk sI sMpwdnW-rUp nv-inrmwx, iks XojnW dw pRqIk hY ? iPr, jd gurmiq ivroDI g`lW
dw izkr BUmkw ivc Aqy ivSyS itpxIAW ivc kIqw sI qW ies iGxwvxy AnrQ dy sgoN (110 nMbr
dohry dy) ArQ ilK ky, ies dohry ƒ sgoN gurmiq dy AnkUl smJx dw Brm kr id~qw ? kI, ies ivSy
v`l pwTk s`jx aucycw iDAwn dy ky koeI TOs inrxw lY skxgy ?
ijnHW idnW dw ilKwrI izkr kr irhw hY aunHW idnW ivc ipMfI QweIN, KMf dw iksy ƒ supnw qk
vI kdy nhIN sI AwieAw[ aunHW simAW q`k koeI ivrlw vWJw Swied v~D qoN v`D guV qoN S`kr BwvyN bxwaux
l`g ipAw hovygw ? pr ilKwrI qW KIr KMf Awid dy bxy pkvwvnw nwl l`dIAW bihMgIAW dI gl ilK
irhw hY ? ZrIbI dwvy, swdy moty Awty dy prSwdy CkidAW pyNfU julwihAW dIAW KfIAW dw K~dr pihxn
vwlI swdgI BrI izMdgI guzwrn dy pUrny pw rhy siqgurU nwnk swihb jI kI pMjvy srUp ivc svwidSt
kImqI BojnW dIAW bihgIAW GweI vwlI syvw inBw rhy, iek`ly Kwx vwly bwbw bu~Fw jI v~l ByjxIAW
sujwn pMcm pwqSwh jI nhIN sn mMn skdy [ kI, mwqw gMgw jI Awpxy pqI prmySr jI dI mrzI qoN AwkI
ho ky Ajyhy JUT AfMbr krn ivc ruJy rhy sn ?
pihlI g`l ieh hY ik, ik gurU gRMQ swihb-rUp siqgurU nwnk swihb jI dy sp`St guurU-SbdW qoN is`D
huMdw hY ik, gurU Gr iv`c dwn pRQw jW pUjw Bytw AwrqI Awid vwly ivKwvw-pKMf pKMf nUM ArMB qoN hI bVI
s`^qI nwl bMd kr id~qw hoieAw sI [ dwn bwry gurmiq-isDWq ivsQwr nwl smJxw hovy qW ijs pusqk
dw hvwlw ip`Cy vI keI QweI mUV muV id`qw igAw hY ausy-ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg pihly do Bwg
iDAwn nwl pVH lYx nwl gurU drbwr ivc Bytw hox vwly kImqI duswilAW vwlI g`l vI inrmUl ho ky rih
jwxI hY[
siqgurU jI dwn vjoN imly Dn pdwrQ qoN AwpxI Swn dw zrw Br vI ivKwvw krdy hoxgy, AQvw,
sMgqW qoN pRwpq huMdy Dn qoN aunHW ny Apxw jIvn SwhI TwT vwlw bxw ilAw sI, muFoN hI JUT AQvw
iGxwvxw ku&r-AprwD hY [ Ajyhw kihxw jW ilKxw, siqgurU jI dI Gor inMidAw hY[ ikauNik siqgurU jI
ny Awpxy pihly srUp qoN hI vfy qoN vfy du`KW BrI Bu`K dI mwr ƒ aus dwqwr dI dwq mMn dy (-kyiqAw dUK
BUK sd mwr ] eyih iB dwiq qyrI dwqwr ]") aus dy DMnvwdI, aus dy Sukr guzwr rihx vwly jIvn jugq
23
dy pUrny pwauxy ArMB kr id`qy hoey sn[ gurdyv jI sdw qoN nwm rsIey sMqoKI, inrmwx syvkW vwly gux
is~KW ƒ idRV krwauNdy rhy sn[ hy sujwn pwTk s`jx jIE ! auprokq 24 nMbr gurU Sbd dy nwl hux sRI
Awsw jI dI vwr dI sqvI pauVI vI iekwgrqw nwl ivcwr lYx dI Kycl kr lYxI jI:-
26- syv kIqI sMqoKIeˆØI ijn@I sco scu iDAwieAw ] En@I mMdY pYru n riKE kir
suik®qu Drmu kmwieAw ] En@I dunIAw qoVy bMDnw AMnu pwxI QoVw KwieAw ]
qUM bKsIsI Aglw inq dyvih cVih svwieAw ] vifAweI vfw pwieAw ]7]{466}
ArQ:-ijhVy sMqoKI mnu`K sdw iek AibnwSI pRBU ƒ ismrdy hn, (pRBU dI) syvw auhI krdy hn[ auh kdy vI mMdy kMm dy nyVy
nhIN jWdy sdw Blw kMm hI krdy hn Aqy Drm Anuswr Apxw jIvn inBwauMdy hn[ dunIAW dy JmyilAW ivc K`cq krn vwlI
mwieAw dy moh rUp bMDn aunHW ny qoV idqy hn, QoVw KWdy Aqy QohVw pINdy hn (Bwv, Kwx pIx, csky dI, AQvw lok ivKwvy dI
^wqr nhIN, sgoN kyvl srIrk inrbwh vwsqy hY)[ " hy pRBU ! qUM bVIAW b^SSW krn vwlw hYN, sdw jIvW ƒ dwqW b^Sdw hYN"-
-ies qrHW dI pRBU dI is&q swlwh kr ky auh sMqoKI mnu`K pRBU ƒ pRwpq krdy hn [7[
A`gy ilKy kbIr swihb jI dy bcn vI pMcm pwqSwh jI ny Awp hI gurU gRMQ swihb jI dy srUp dw ih`sw
bxwey sn:--
27- kbIr swDU kI sMgiq rhau jau kI BUsI Kwau ]
honhwru so hoiehY swkq sMig n jwau ]99]{1369}
ArQ:-(myrI qW ieh qWG hY ik) mYN gurmuKW dI sMgiq ivc itikAw rhW (cwhy myrI ikrq-kmweI bhuq hI Gt jwey) qy mYN jON
dy iC`lV Kw ky guzwrw krW[ (sc dy rsqy quridAW ZrIbI Awidk) jyhVw kSt vI Awvy ipAw Awvy[ pr mYN r`b qoN tu`ty hoey
bMidAW dI suhbq ivc nw jwvW (mYN scu-nykI dw rsqw nw iqAwgW)[99[

14
bIV ƒ jWdy mwqw gMgw jI dy jlUs dw iek ieh p`K
prmwqmw dI Et qoN lWBy jwxw ijnHW leI mOq brwbr bx cu`kw sI auh pMcm pwqSwh jI, Blw Awpxy
jIvn-swQI ƒ pu`qr dI mMg krn leI iksy mnu`K v`l ikvyN Byj skdy sn[ bwbw jI ivc ausy hI ie`k
dwqwr dI joiq vyKxI hor g`l hY, pr mnu`K ƒ dwqw mMn bihxw siqguurU nwnk swihb nwl DRh hY AQvw
gurmiq dI Gor byAdbI hY[ vr-pRwpqI leI jw rhy jlUs dw hor vyrvw Aqy gurmiq ivcwrW-
ngr nwr Angn sMig DweI [ puqR bcn gur kyr sunweI [
gwfI CkVy cly Apwrw [ aufI DUiV kCu idRsit n pwrw]111]
ijvyN ik, siqgurU jI ny pihlW Sihr ivc munwdI krweI hovy, ik AsW pu`qR leI vr pRwpq krn jwxw hY
? jo- sRI gurU jI leI bwbw bu`Fw jI qoN imlwd vr suxn leI, n`gr dIAW Anigxq iesqRIAW DweI kr
AweIAW[ SwhI jlUs ivclIAW byAMq gfIAW qy CkiVAW nwl eynI DUV au~fI ik kuJ vI nzr nhIN sI
AwauNdw ? dsm siqguru jI dy Ainn syvk aunHW dy ivroswey ShId ‘igAnI, BweI mnI isMG jI’ qoN hI
siqgurW dy jIvn nw koJw T`Tw krvwieAw jw irhw hY[ A`g Aqy pwxI dy Asih qsIhW nwl ShIdI pw
lYxI vfw sbUq hY ik, siqgurU jI Awpxy ilKy dy ault ivhwr kdy iksy vI hwlq ivc nhIN sn kr skdy
[ so ausy siqgurU jI bwry Ajyhw gurmiq ivroDI sB kuJ ilKxw, sux ky sc mMn lYxw, siqgurW dy inMdkW
dw krm hY-
28- pauVI ] ijnw guru goipAw Awpxw qy nr buirAwrI ] hir jIau iqn kw drsnu nw krhu
pwipst hiqAwrI ] Eih Gir Gir iPrih kusuD min ijau Drkt nwrI ] vfBwgI
sMgiq imly gurmuiK svwrI ] hir mylhu siqgur dieAw kir gur kau bilhwrI ]23] {651}
* Foot Note:-pusqk ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg " dy dUjy Bwg dy 183 s&y qoN 196 s&y q`k inMdw AQvw inMidAw Aqy ausqiq bwry
24
gurmiq dw isDWq, gurbwxI dy pwvn SbdW dy prmwxw nwl bVw Kohl ky iliKAw hoieAw hY[ gurU bwxI ivc " ausqiq " Aqy "inMidAw" dovyN
ibvrjq hn:-"ausqiq inMdw doaU ibbrijq qjhu mwnu AiBmwnw ] lohw kMcnu sm kir jwnih qy mUriq Bgvwnw ]1]" hux jy AsIN ausqiq
dw ArQ iksy dI soBw krn qoN Aqy inMidAw dw ArQ iksy ƒ mwVw kihxw hI mMn leIey qW, qW ieqihws dI ikhVI pusqk hY ijs ivc
ieik dI is&q qy dUjy dI inMidAw nhIN ilKI hoeI ? vzIr KW su`cw nMd dI inMidAw Aqy tofr ml dI is&iq, AorMgzyb dI inMdw qy ausy dy
pu`qr bhwdr Swh dI is&q ? gurU bwxI ivc vI gurmuiK dI soBw ilKI hYY Aqy mnmuK swkq ƒ cMgw nhIN mMiAw [ iDAwn nwl pVHIey qW
pwvn gurUbwxI ivcoN hI ieh guMJl KulH jWdI hY[ " qij kwmu k®oDu AinMd inMdw pRB srxweI AwieAw ] " {461} jo inMdn jog nw hovy aus dI
inMidAw krnI Bwv, iksy qy JUTw ielzwm lwauxw, jW JUTw BMfxw, iksy qy quhmq lauxI, aUj lwauxI bdnwm krn leI JUTI g`l aus dy
jIvn nwl mVHnI, inMidAw hY[
eysy qrHW iksy dI JUTI vifAweI krnI, JolI cu`kxI ausqiq krn dw doS hY] suihrdqw nwl iksy dy gux d`sxy ausqiq nhIN hY, eyvyN scu scu
iksy qy AOgxW qoN lokW ƒ jwxU krwauxw, T`g koloN TigAw jwx leI sucyq krnw, inAW kwr dI kcihrI ivc iksy dy scu scu AYb d`sxy
inMidAw nhIN hY[ iijhVy kMm siqgurU jI nhIN sn krdy auh aunHW dy nwmxy nwl mVHny aunHW dI Gor inMdw hY, aunHW dI vwDU ausqiq vI inMidAW krn dw gMBIr
doS hY, ijvyN, siqgurU jI srIrk mOqy mry ƒ jIaUNdw kdy nhIN sn krdy, Awqmk mOqy mirAW ƒ surjIq biVAW ƒ kIqw[ siqgurU jI krx kwrx nhIN sn-"
krx kwrx pRBu eyku hY dUsr nwhI koie ]" eyvy hI svwlI bx ky iksy mnu`K dy dr jwx vwlI g`l siqgurU jI dy nwmxy nwl joVnI siqgurU jI dI iGxwvxI
inMidAW hY-" jo inMdw kry siqgur pUry kI iqsu krqw mwr idvwvY ] (303) ausqiq inMdw dy ivSy ƒ hor cMgI qrHW smJx leI aupRokq vrxn pusqk dy dUjy
Bwg pVHnw lwhyvMd hY[mnsw mwir mnu shij smwxw ibnu rsnw ausqiq krweI ]23] loiex dyiK rhy ibsmwdI icqu Aidsit lgweI ]24] Aidstu sdw rhY
inrwlmu joqI joiq imlweI ]25] hau guru swlwhI sdw Awpxw ijin swcI bUJ buJweI ]26] nwnku eyk khY bynµqI nwvhu giq piq pweI ]27]2]"(910)}
<<< prcwrkW koloN SwhI jlUs dIAW AjyhIAW g`lW sux ky Avwk rih jweIdw hY, kI, siqgrU jI
dy siqkwrXog mihl, jgq-mwqw gMgw jI ƒ gurmiq dw zrw vI igAwn nhI sI ? kI aunHW ƒ Awpxy pqI
gurdyv jI dy aupdyS dw ilhwj nhIN sI? Aqy i&r, GoiVAW. rQW vihgIAW vwlI eyfI iqAwrI siqgurU jI
dI mrzI qoN ibnw, jW aunHW dy igAwn qo ibnw ikvyN ho skdI sI? siqgurU jI dy hir ie`k guris`K leI
zrUrI bxdw sI, ik auh fUMGI ibbyk ivcwr nwl inrxw krdw-" ikqy ieh swrw AfMbr, gurmiq dy AwSy
ƒ ivgwVn leI ricAw bRwhmxI mwieAw jwl hI qW nhIN ?" Ajyhw jlUs bVy iGxwvxy AhMkwr dw sUck
huMdw hY[ inrmrqw Aqy sihnSIlqw dy muj`smy, pMcm siqguuruU jI, nwsvMq-JUT mwieAw dI pRdrSnI-rUp
koJw ivKwvw huMdw, kdy nhIN sn Jl skdy[
A`gy hux ilKwrI dw ieauN ilKxw hor vI v~D duKdweI hY:--
GuMGrlw rQ sbd sunwey [ swihb bu`Fw AYs Alwey [
rmdws pir BwjV ikin pweI [ sBY lok ikh Er isDweI]112]
ArQ:-r`Q nwl b`Jy Coty GuMGrUAW dy v`jx dI Avwz suxky swihb buFw (jI) ny ieauN AiKAw-"ieh rwmdws pury ƒ ikMnH BwjV
pw id`qI ? ieh swry lok ik`Dr jw rhy hn ?[112[

15- sjxu siqguru purK hY... ]-


skUly pVHidAW &wrsI (zbwn) dI pusqk ivco pVHI khwxI dI iek quk XwdW dw Ajyhw ih`sw bx
geI ik A`j 80 swl dI aumr ivc ieauN Xwd hY ijvyN k`lH hI suxI hovy[ khwxI dw pwqr Apxy ipAwry
s`jx ƒ kih irhw sI- "hr ikh Az dUr nmUdwr mI Svd, ipMdwrm qUeI " Bwv, ijhVw vI dUroN AwauNdw
id`sdw sI, mYN smJdw sW ik qUM hI AwigAw hYN[ hr mnu`K mYƒ qyry Awaux dw hI Jaulw bx igAw hoieAw
sI[ im`qr dw ku`qw vI ikqy Kloqw vyK leIey qW im`qr dw swrw pRvwr mn dIAW A`KIAW swhmxy Aw KloNdw
hY[ pwvn gurU bwxI ny siqguurU jI ƒ s`cw s`jx, im`qr, sKw suhylw mMinAW hY:-
29- BweI ry imil sjx hir gux swir ] sjxu siqguru purKu hY duKu kFY haumY mwir ]1] rhwau
] gurmuKIAw sohwgxI iqn dieAw peI min Awie ] siqgur vcnu rqMnu hY jo mMny su hir
rsu Kwie ] sy vfBwgI vf jwxIAih ijn hir rsu KwDw gur Bwie ]2] {41}-5-69
AQvw- siqguru swjnu purKu vf pwieAw hir rsik rsik Pl lwigbw ] mwieAw BuieAMg gRisE
hY pRwxI gur bcnI ibsu hir kwiFbw ]1]{697}-4
25
BwvyN iksy vI hwlq ivc hovy, ipAwry ƒ jW ipAwry dy iksy bMdy ƒ AwauNdw vyKIey qW pRymI leI cMd
cVH jWdw hY[ s`jx, im`qr AQvw Awpxy sKy bwry iGrxw drswauNx vwlw jW hyTI vwlw mMdw Sbd bolxw qW
dUr dI g`l hY, aus bwry hwnIkwrk bcn suixAw vI nhIN jw skdw[ kutl pRoihq-ilKwrI ny, bVI AxhoxI
Aqy AqIAMq GtIAw g`l, siqgurU nwnk swihb jI dy Ainn Bgq, gurmiq dy igAwqw, bRhm dI pCwx
vwly AQvw siqgurW dy s`cy AwSk bwbw bu`Fw jI dy muKwribMd ivc pweI hY[ pSU cwrdy bwlk bUVy ƒ
siqgurU nwnk swihb jI ny gl nwl lw ilAw Aqy "auey bUiVAw " qoN bRhm vyqw, bwbw bu`Fw jI bxw ky,
Awpxy vrgw hI sdIvI Amr Awqmk-jIvn vwlw bxw ilAww[ bwbw jI dw qW rom rom siqgurU jI dw
irxI ho cu`kw sI[ guurmiq dy igAwqw, bwbw bu`Fw jI, Bu`l nhIN sn gey hoey ik, cOQy siqgurU nwnk sRI gurU
Amrdws jI ny bRhm dI pCwx krwaux vwly siqgurU jI ƒ vI pwrbRhm qu`l mMnx ijhw auq`m igAwn
bKSS kIqw hY:-
30- qum dieAwl srb duK BMjn iek ibnau sunhu dy kwny ] ijs qy qum hir jwny suAwmI so siqguru myil
myrw pRwny ]1] rwm hm siqgur pwrbRhm kir mwny ] hm mUV mugD AsuD miq hoqy gur
siqgur kY bcin hir hm jwny ]1] rhwau ] 4]{169-70}-18-56
jMglW ivc ruldy pSUAW dy vwgI bUVy qoN prm siqkwr Xog bwbw bu`Fw jI bxw dyx vwly mhwn aupkwrI
siqguurU jI dy dr dy kUkrW leI vI bwbw jI dw ihrdw sdw AQwh pRym Aqy siqkwr nwl lbw-lb BirAw
rihMdw hoxw, At~l scweI hY[ prwxw qoN ipAwry Awpxy siqgurU nwnk swihb jI dy pMjvyN srUp qoN 10/12 mIl
dUr bYTy bwbw bu`Fw jI dw ihrdw Awpxy bwl sKweI dy drSnW leI hr pl ieauN pukwrW krdw rihMdw sI:--
31- siqguru imqRü myrw bwl sKweI ] hau rih n skw ibnu dyKy myrI mweI ]
hir jIau ik®pw krhu guru mylhu jn nwnk hir Dnu plY jIau ]4]1] {94}
siqgurU jI dy mihlW dy drSnW qoN pMcm siqgurU jI dy dIdwirAW dI is`k ny sgoN pRq`K ho id~sxw
sI, Aqy bwbw jI ny qW sgoN ieauN kihMidAW inhwl inhwl hoxw sI:-
32- guru sjxu ipAwrw mY imilAw hir mwrgu pMQu dswhw ] Gir Awvhu icrI ivCuMinAw
imlu sbid gurU pRB nwhw ] hau quJu bwJhu KrI aufIxIAw ijau jl ibnu mInu mrwhw ]
vfBwgI hir iDAwieAw jn nwnk nwim smwhw ]2] {776}-1-15
jy vwikAw hI eyfy Awn Swn vwly jlUs nwl mwqw gMgw jI ƒ AwauNdy bwbw bu`Fw jI vyK lYNdy qW
aunHW bilhwry jWidAW Akwl purK dI hzUrI ivc sIs Jukw ky ieauN kihxw sI, hy dwqwr jIE ! qyrw l`K
l`K Sukr hY-" ipRQI cMd dI kUt nIqI dy kwrn jOAW, CoilAW ijhy ssqy im`sy AMn dy prSwdy Ckdy vI
pRsMn ic`q rihMdy pMcm siqgurU jI dy prm siqkwr jog mihl, jgq mwqw gMgw jI vyKo loko ik`fy A`j
ies dwsryn qy ik~fy dieAwvwn ho bhuVy hn ? myrIAW ibrD A`KIAW ƒ TMf pwauNx leI A`j SwhI TwT
bxw ky bIV v`l Aw rhy hn[ hy dwqwr mYƒ smrQw b^SS kro ik, mYN dOV ky jgq mW jI dy GoVy dI vwg
jw PVW[ "
sMswrI imqRqweI r`Kx vwlw vI Awpxy ipAwry vwsqy " BwjV pY geI " vrgy r`uKy duKdweI Sbd
kdy zbwn qy nhIN ilAwauNdw[ muZl SwhI dw koeI jQw DuUV DumweI AwauNdw huMdw qd qW (Swied) bwbw bu`Fw
jI ieau kih hI idMdy ik " ieh muZlW ƒ ikMn BwjVW pw id`qIAW ? " pr Awpxy siqgur s`jx leI
Ajyhy inMd`q bcn bwbw jI dy nwmxy nwl juVy mMn lYx vwilAW ƒ gurU jI dy is`K mMn lYx qoN vI ihrdw
duKI huMdw hY[ bRwhmx AwpixAw ieStW nwl durivhwr krdw kubcn boldw dws ny purwxw dy hvwly nwl
pusqk dy pihly Bwg ivc sp`St kIqw hoieAw[ ies pusqk dy ilKwrI dI vI auhI bolI hY[ so ijhVy lok
bwbw bu`FW jI dy muKwribMd ivc " BwjV ikin pweI " Sbd pw rhy hn auh vI, inrsMdyh, pMQ doKI
26
'ib`pr' hI hn[
auprokq ilKI jw cu`kI 112 nMbr cOpeI qoN A`gy jMgl dy ru`KW dI ausqiq hY[ iPr mwqw
gMgw jI pRqI hor vI v~D iqRskwr BirAw slUk -" BwjV rUp bnwie kY ikau AweI ieh TWie ](119)
bwbw bu`FW jI dy nwmxy nwl miVHAw hoieAw hY[ krwmwqW dy hMkwrI bRwhmx irKIAW ijhw gusqw^I BirAw
ivhwr koeI ib`pR hI ilK skdw hY[ srwp qoN duKI ho ky mwqw jI dy prq jwx bwry bkVvwh dw ivsQwr
iLKxw, smy dw nSt hY[ auNj vI, ilKwrI ny ieh pusqk gurmiq dy, jW guurU ieiqhws dy shI p`K qoN jwxU
krwaux dI nIX`q nwl qW ilKI hI nhI[ so AsW gurmiq dI Gor KMfxw vwly ienHW bcnW dI gurmiq
ivcwr q`k hI sImq rihxw hY[
ilKwrI Anuswr, mwqw jI ny bwbw bu`Fw jI qoN imly-" BwjV ikin pweI " rUp srwp vwlI swrI
gl siqgurU jI ƒ Aw d`sI [ (ilKwrI Anuswr) siqgurU jI ny sux ky, ieauN bcn boly-
dohrw ] sMqn pY n jweIAY kCU ifMB inrDwr [
sMq ^uSI ijh min DrY sy Ab suin prkwr ]125]
ifMB=ivKwvw Dwr ky AfMbr bxw ky[ inrDwr=XkInn[ DrYN=krdy hn[ prkwr=FMg[ (
ArQ:-hy gMgw ! bwbw bu`Fw jI vrgy) sMq (mhWpurK) kol jwx l`igAW (AmIrI dy) ivKwvy dw AfMbnr Dwr ky nhINN jwxw
cwhIdw [ hux quM (sMqW kol jwx dI) auh ivDI sux, ijs qo sMq jn XkInn Awpxy ihrdy qoN(qno-mnoN) ^uSI huMdy hn[125[ N
is`KI dI rUp ryKw ivgwV ky ies inAwry pMQ nUM muV huMdU-mhWswgr ivc hI smw lYx dI kWSI ivKy
GVI geI kutl XojnW dy ADIn hI siqgurU jI dy ienHW bcnw nUM- “mwxsu bpuVw ikAw swlwhI ikAw iqs
kw muhqwjw” ]{608} pMQ leI ivArQ bxwaux dy Xqn iv`c ieh ib`pr ilKwrI, gurdyv jI dy tihlUey
bwbw bu`Fw jI dI nUM, pMcm siqgurU nwnk swihb jI leI vI, pUjnIk bxy drsw irhw hY[
1 6- sMq pd bwry gurmiq ivcwr-
(a) gurU ieiqhws gvwh hY ik, sRI gurU nwnk swihb jI dy bwl sKweI ‘BweI mrdwnw’ jI qoN ‘bwbw
dIp isMG’ jI q`k, vfI qoN vfy guris`K, s`B dy sB ‘BweI’ jW ‘bwbw’ hI nzrIN Awey hn[ sMq jW swDU pd
guris`K leI vrqnw, siqgurU jI NnUM nhIN sI BwieAw[ bwbw b`uFw jI smyq, vfy qoN vfy guris`K leI vI
"sMq" pd vriqAw nhIN imldw[ ijvyN, BweI mrdwnw jI, BweI gurdws BweI ibDI cMd, BweI mnI isMG jI
Awid, eyvy srb SRI, bwbw bu`Fw, bwbw gurid`qw, bwbw AjIq isMG, (swry swihbzwdw sihbwn) bwb bMdw isMG
bhwdr, bwbw dIp isMG jI) Aid swrIAW snmwn Xog hsqIAW, AQvw ijnHW mhWpurKW dI bwxI swfy leI gurU
bx cu`kI hY, siqgurU jI ny aunHW ivcoN vI iksy ƒ "sMq'" nhIN iliKAw, Bgq Sy^ Awid pd vrqy hI imdy
hn[ dws dy hQoN siqgurU jI ny ilKvweIAW pusqkW ivc N pwTk s`jx 1995 qoN pVH rhy hn, ik gurbwxI
ivc siqgurU jI ny iksy mnu`K ƒ nhIN, sgoN, r`b jI ƒ jW aus dw rUp ho cu`ky siqgurU jI ƒ hI sMq
AwiKAw hY[ aucycI if`T vwlw bwxw AQvw ‘swD fyrw’ bxweI bYTy kiQq sMq leI aucwry gurU SbdW iv`co,
vxgI mwqRr, gurUbwxI Sbd :-
33- gj swFy qY qY DoqIAw iqhry pwiein qg ] glI ijn@w jpmwlIAw loty hiQ inbg ] Eie hir ky
sMq n AwKIAih bwnwris ky Tg ]1] AYsy sMq n mo kau Bwvih ] fwlw isau pyfw gtkwvih
]1] rhwau ] bwsn mWij crwvih aUpir kwTI Doie jlwvih ] bsuDw Koid krih duie cUly@ swry
mwxs Kwvih ]2] Eie pwpI sdw iPrih AprwDI muKhu Aprs khwvih ] sdw sdw iPrih
AiBmwnI sgl kutMb fubwvih ]3] ijqu ko lwieAw iqq hI lwgw qYsy krm kmwvY ] khu kbIr
ijsu siqguru BytY punrip jnim n AwvY ]4]2] {476}
{not:-ies pwvn gurUSbd dy ArQ pusqk ‘ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg’ dy pihly Bwg dy CyvyN kWf dy 203 s&y qy ilK id`qy hn}
27
vr, jW AsIsW qoN imldy PlW dw Brm iKlwrI bYTy g`dI dwrW bwry siqgurU nwnk jI dw gurmiq isDWq:--
34- slok mÚ 1 ] kulhW dyNdy bwvly lYNdy vfy inlj ] cUhw Kf n mwveI iqkil bMn@Y Cj ] dyin@
duAweI sy mrih ijn kau dyin is jwih ] nwnk hukmu n jwpeI ikQY jwie smwih ] Psil
AhwVI eyku nwmu swvxI scu nwau ] mY mhdUdu ilKwieAw KsmY kY dir jwie ] dunIAw ky dr
kyqVy kyqy Awvih jWih ] kyqy mMgih mMgqy kyqy mMig mMig jwih ]1]{1286}-19
ArQ:-(AwpxIAW g`dIAW AgWh AwpixAW cyilAW ƒ sOpx vjoN) (syhlI-) topI dyx vwly lok bwvly hn (Bwv, mUrK hn) Aqy
(AjyhI pKMf-g`dI) lYx vwly vI vfy bdId hn (jo AjyhI Brm-g`dI iml jwx nwl hI Awpxy Awp ƒ brkqW dyx dy smr`Q
smJ lYNdy hn) (ienHW dI hwlq qW ieauN hI hY, ijvyN) cUhw (Awp qW) Ku`f ivc (vV) nw skdw hovy (qy auqoN) l`k nwl C`j bMnH
lvy[ (Bwv, JUT &ryb dy kwrn pihlW pRBU dy drbwr ivc nw sI vV skdw au`qoN vr-AsIsW nwl lokW dy kMm svwrn dy sm`rQ
bx jwx dw haumY-rUp C`j bMnH ilAw-"haumY nwvY nwil ivroDu hY duie n vsih iek Twie ])
hy nwnk ! (ieho ijhIAW g`dIAW Qwp ky) jo hornW ƒ AsIsW dyNdy hn auh (Awp vI AMq) mr (m`uk) jWdy hn qy AsIsW lYx
vwly vI mOq qoN bc nhIN skdy[ prmwqmw dI rzw koeI nhIN jwxdw ik auh (mr ky) ik`Qy jw pYNdy hn (Bwv, inrIAW sylIAW
topIAW qy AsIsW kuJ nhIN suAwrdIAW, AjyhIAW swD-g`dIAW clwauxIAW jIvn dw shI rsqw nhIN hY)
mYN qW isr& 'nwm' hI hwVI dI &sl bxwieAw hY, qy s`cw nwm hI myry leI sauxI dI &sl hY, (Bwv, 'nwm' hI myry
jIvn-s&r dI pUMjI hY), ieh mYN iek AYsw ptw ilKwieAw hY jo ^sm-pRBU dI hzUrI ivc jw A`pVdw hY (not:-pyNfU ielwikAW
ivc pIr jW swD Awpxy murId SrDwlUAW qoN hwVI swauxI dI &sl smyN jw ky kwr-Byt lYNdy rhy hn[ dyS dI vMf qoN pihlW ieh
irvwj dws ny Awp bVw prclq vyiKAw hY[ hux fyry dwrI dw Asr lokW ny eynw kbUl kr ilAw hY ik. fyry dwrW leI bVy
qkVy g`Py Awpxy Awp pu`jdy rihMdy hn[ A`j fyrw clwauxw bVI qkVI lu`t mcwauNx dw pUjnIk-swDn bx igAw hox dy kwrn
keI fyry c`l pey hn)
dunIAW dy (pIrW murSdW Awid dy qW) bVy A`fy hn, keI eyQy AwauNdy qy jWdy hn, keI mMgqy ienHW pwsoN mMgdy hn qy
keI mMg mMg ky qur jWdy hn (pr pRBU dw nwm-rUp ptw ienHW qoN nhIN iml skdw)[1[
siqgurU nwnk swihb jI dy auprokq gurU Sbd dI ivcwr qoN, do g`lW sp`St hn ik:-
(1) swD fyirAW dy SrDwlU bxnw Aqy- (2) pwvn guirAweI nwl sylI topI joVnI, gurmiq nhIN hY[
ieh mMn lYxw ik, pMcm pwqSwh jI ny bwbw bu`Fw jI ƒ pIrW &kIrW vWg AQvw bRwhmxI swDw vWg vr AsIsW dyx
dy smr`Q mMn ilAw sI qW AsIN siqgurU jI dy inrml Awcrn qy gurmiq ivroDI ivhwr krn dw gMBIr doS lwaux
dy pwpI bxdy hW[
{sMq pd bwry hor v`D ugrmiq ivAwiKAw smJxI hovy qW “ib`prn kI rIq qoN sc dw mwrg” pusqk dy dUjy Bwg dw CyvW kWf
iekwgrqw nwl pVHn dI Kycl kr lYxI}
siqguurU gRMQ swihb jI duAwrw (snmwnXog) iB~Ky B`t jI dy bcn:-
35- rihE sMq hau toil swD bhuqyry ifTy ] sMinAwsI qpsIAh muKhu ey pMifq imTy ] brsu eyku
hau iPirE iknY nhu prcau lwXau ] khiqAh khqI suxI rhq ko KusI n AwXau ] hir nwmu
Coif dUjY lgy iqn@ ky gux hau ikAw khau ] guru diX imlwXau iBiKAw ijv qU rKih iqv
rhau ]2]20] {1395-96}
ArQ:-(siqgurU Amrdws jI nUM sMboDn krky iB~Kw jI kih rhy hn, ik,) mYN (AslI) sMq nUM toldw toldw Q~k igAw hW, mYN keI swD vyKy,
keI sMinAwsI, keI qp~svI qy keI ieh mUhoN-im~Ty pMifq vI vyKy hn, mYN iek swl iPrdw irhw hW, iksy ny myrI inSw nhI kIqI swry mUMho
AwKdy hI AKdy (Bwv, hornW nUM aupdyS krdy hI) suxy hn, pr iksy dI rhq vyK ky mYnUM AwnMd nhIN AwieAw [aunHW lokW dy gux mYN kI AwKW,
ijhVy hrI dy nwm nUM C~f ky dUjy, (Bwv, mwieAw dy ipAwr) 9iv~c l~gy hoey hn ? hy gurU (Amrdws) ! ipAwry (hrI) ny mYnUM, iB~Ky nUM, qUM
imlw id~qw hYN, (qYnUM imilAW ihrdw suKI hoieAw hY) hux ijvyN qUM r~KyNgw iqvyN rhWgw[
gwQw A`gy qurI:- gurdyv jI dy pwvn nwmxy nwl joiVAw, gurmiq ivroDI bcnW dw rihMdw ih`sw--
pRwq smy ieSnwn kir Coly kxk rlwie[ inj kr sON pIsn kry pun pRswdu pkwie ]126
ArQ:-qVky svyry (auT ky pihlW) ieSnwn kro, (iPr) Coly Aqy kxk rlw ky (aunHW nUM) Awpxy h`QIN (c`kI ivc) pIsy hoey Awty
nwl pRSwdy pkwey [126[
cOpeI ] BwjI ru`py lyvo swiQ [ diD mQIey puin Apny hwQ [
28
l`sI m`Kx mtkI Bry [ sBu pRswid isr pir Dry ]127]
nWgy pwien eykl jwvy [ B`qyhwrI vys bnwvy [
suq ie`Cw qb pUrI hoeI [ Xw mY sMs nhI Ab koeI ] 128]
ArQ:-sbzI qy gMfy nwl r`K lvo, iPr, Awpxy h`QIN dhI irVko qy l`sI dI cwtI ivc m`Kx pw lau [ ieh swrw pRSwd isr qy
cu`ko [127[ Aqy (hwl vwhk nUM rotIAW lY kw jwx vwlI)-BqyhwrI dy pihrwvy nMgy pYrI (12 mIl dUr bIV ivc Awpxy syvk)
kol iek`ly pujo (iPr) puu`qr pRwpqI dI ieiCAw pUrI hox ivc koeI SMkw nhIN hY [128}
not:-pwTk s`x ivdq rihx ik, sRI Akwlq^q swihb dy Ajoky (meI 2002) snmwn Xog jQydwr
joigMdr isMG vydWqI jI dy ilKy tUk ivcly pd-ArQW dy ADwr qy hI dws swry ArQ ilK irhw hY[
17- nMgy pYrIN jwx bwry gurmiq
bRwhmx dIAW ilKIAW, rwmwiex, mhWBwrq dohW gwQwvW ivc, krmvwr, AjuiDAw dw mhwrwjw dSrQ,
Aqy mhWBwrq gwQw ivc pMcwl dw rwjw dropd, pu`qr pRwpqI dI lwlsw dy mwry hoey, kMifAW nwl Bry
jMgl ivc bYTy irSIAW kol nMgy pYrI Btkdy drwswey hoey hn[
rwmwiex gwQw ivc kiQq qOr qy, rwm-rUp ivc Aqy eyvyN hI iPr mhWBwrq gwQw ivc ikRSn-rUp ivc
AkwlpurK ƒ DrqI qy AvqwrI hoey drswieAw hoieAw hY[ dohW rUpW ivc kwbU Awey r`b jI ƒ. bRwhmx
irSIAW (viSSt Aqy sMdIpn) koloN ividAw pVHn dy bhwny, aunHW dy AwSrmW dI syvw sMBwl krn ihq,
lokW dy GrW qoN iBiKAw mMg ky ilAwaux qoN ArMB ho ky, AwSrm ivcly pSUAW leI jMgl ivcoN Gw Koq ky
ilAwaux dI syvw, toibAW dy pwxI qoN AwSrm dy (shy, gaUAW ku`qy Aid) pSUAW dw ieSnwn, qoqy mYnw,
Aid pMKIAW dI dwxy pwxI dI syvw, bwlx leI jMgl ivco su`kIAW l`kVIAW ilAwxIAW, pSUAW dy gohy mU`q
smyq, AwSrm ivclI hr pRkwr dI s&weI r`Kx dI krVI syvw, AQvw dohW (kiQq) eISvrI AvqwrW ƒ
25/25 swl nMgy pYrIN hI ivcrdy drswieAw hoieAw hY[ eyQoN q`k ik 14 swl dy kiQq bnbws smyN,
duKdweI sUlW nwl Bry sMGxy jMglW ivc, srb SRI rwm cNdR jI, sIqw jI Aqy lCmx jI, iqMnW ƒ hI ies
leI nMgy pYrIN duK shwrdy drswieAw hY, ikauNik jMglw ivc QW QW qy irSIAW munIAW dy AwSrm sn[
pqw nhIN iks QW qoN iks irSI dy AwSrm dw QW ArMB huMdw hovy ? ies froN pYr nMgy rKx ivc hI rwm-
r`b jI dI pUrI br^urdwrI mMnI geI ? eyQoN q`k ik, rwkSW nwl lVweI krdy smyN vI rwm jI qy lCmx
jI nMgy pYrIN hI jUJdy drswey hoey hn[
(rwm sIqw qy lCmx) iqMny hI lg pg 14 swl nMgy pYrIN kMifAW dI mwr sihMdy bRhm-irSIAW dy
AwSrmW dI Xwqrw krdy Aqy aunHW qoN keI pRkwr dy vr Aqy AsIsW lYNdy drswey hoey hn[ pr, aunHW dohW
BgvwnW (rwm-ivSnUM Bgvwn Aqy lCmx-SySnwg Bgvwn) ƒ (qy sIqw-mhW-lCmI) ƒ mn ieCy Pl qW kI pRwpq
hoxy sn, ivcwry swrI aumr pRvwrk suK qoN vI vWjy hI jhwnoN jWdy, bRwhmx ny Awp drswey hoey hn[
viSSt gurU (bRwhmx) dy iSSX dy rUp ivc qW nMgy pYrI rihx dI smJ Aw skdI hY, pr Bwgvq purwx
ivc ikRSn jI ƒ AwpxI GrdI rukmnI smyq nMgy pYrIN bRwhmx dw rQ iK`cidAW vI drswieAw hoieAw hY
[ eyDr bRwhmx dI ies syvw dw, Bgvwn ikRSn jI ƒ Pl ieh imilAw ik, ru`K hyT lyty Acncyq iSkwrI
dy qIr nwl lwvwrs mnu`K dI mOqy mr gey, XwdvW dw swrw ^wndwn durbwSw dy srwp dI Bytw cVH igAw[
nMgy pYrIN rihx ƒ Drm-krm smJx vwilAW leI gurmiq dw &qvw ies pRkwr hY:-" pg aupyqwxw ]
Apxw kIAw kmwxw ]" Bwv, ju`qI dw iqAwg (krn vwly AnoKy iqAwgI ƒ) ipCly kIqy mMd krmW dw fMn
iml irhw huMdw hY ? sRI Awsw kI vwr ivc Ajyhy krm kWfW dI BrpUr KMfnw kr irhw pwvn slok ies
pRkwr hY:--mÚ 1 ] iliK iliK piVAw ] qyqw kiVAw ] bh qIrQ BivAw ] qyqo livAw ] bhu ByK kIAw dyhI duKu dIAw
] shu vy jIAw Apxw kIAw ] AMnu n KwieAw swdu gvwieAw ] bhu duKu pwieAw dUjw BwieAw ] bsqR n pihrY ] Aihinis
khrY ] moin ivgUqw ] ikau jwgY gur ibnu sUqw ] pg aupyqwxw ] Apxw kIAw kmwxw ] Alu mlu KweI isir CweI pweI ]
29
mUriK AMDY piq gvweI ] ivxu nwvY ikCu Qwie n pweI ] rhY bybwxI mVI mswxI ] AMDu n jwxY iPir pCuqwxI ] siqguru
Byty so suKu pwey ] hir kw nwmu mMin vswey ] nwnk ndir kry so pwey ] Aws AMdysy qy inhkyvlu haumY sbid jlwey
]2]{467}
lokW idAW mnW ivc AwpxI JUT-pRBqw dw BY bxw ky, igRhsqI ƒ AwpxI lu`t dw iSkwr bxweI r`Kx leI,
ieh swrw AfMbr, bRwhmxI kutlqw dI hI aupuj sI[ iksy dI pRsMnqw leI nMgy pYrI jwxw vI vYsw hI
gurmiq ivroDI krm hY[ ihrdyn ivc sqkwr nw hovy qW nMgy pYr jwx dI g`l dUr rhI gurdyv jI qy Ajyhy
mnLK dI fMfOq kIqI vI psMd nhIN kr rhy- sIis invwieAY ikAw QIAY jw irdY kusuDy jwih ] so inmrqW jW
SrDw dw ivKvw kwrnw gurmiq dy ivru~D bRwhmxI krm hY[
gurU duAwirAW ivc sMgqW dy joiVAW dI sMBwl dw pRbMD, SurU qoN huMdw Aw irhw hoxw, is`D krdw hY ik,
siqgurU jI dy drSnW ƒ nMgy pYrIN gurduAwry Awaux vwly ivKwvy vwlw Pokt irvwj siqgurU jI ny nhIN sI
pYx id`qw[ inrsMdyh ieh ilKwrI dI kutlqw hY, jo bwbw bu`Fw jI ƒ siqgrU jI nwloN vI v~D snmwnq
pdvI vwly drsw irhw hY [
gwQw A`gy qurI-siqgurU jI dy (kiQq) hukm Anuswr swrI iqAwrI krky mwqw gMgw jI, nMgy
pYrI qurdy bwbw jI dy fyry jw pu`jy [ pRSwd pwxI Bytw krky bwbw bu`Fw jI dy crnI jw FY pey, swfy pUjX
mwqw jI {cOpeI-130} " AgoN bwbw buFw jI ny ikhw ik pihlW Bojn Ckw ky myrI Bu`K imtwau qy iPr mn dy
mnorQ pRwpq kro[ (131) im`sIAW rotIAW BwjI Aqy m`Kx ivc rlw ky KwDIAW Aqy lsI C`k ky bwbw bu`Fw
jI AqI pRsMn hoey (132)-Agly bcn ilKwrI dI bolI ivc:-
swihb b~Fy bcn AlwXo [ suno mwq qum bf jsu pwXo [
AYs smy mm KuiDAw KoeI [ ie~Cw suq qum pUrI hoeI [133]
swihb b~Fw jI bcn boly -hy mwqw jI ! suno ik qusw ies smy myrI Bu~K imtw ky bVw j~s pwieAw hY[ quhwfI p~qr pRwpqI
vwlI ie~iCAw smJo purI ho geI [133[
dys ivc pUjy jw rhy miQhws dy ipCokV vl,pMKI-A`K Jwq:- purwxk gwQw Anuswr, qRyqw jug
ivc DrqI dI pukwr qy KIr smuMdr ivclyN ivSƒ jI ny jd (kiQq qOr qy) XU pI dy AjuiDAw dy rwjy
dSrQ dy Gr jnm ilAw qW, aus kiQq r~b jI nwm-krn irSI ivSvw im`qR ny kIqw qy aunHW dw nwm
rwm GoSq hoieAw [ duAwpr ju`g ivc, ( UP dI auhI ) DrqI pwpW dy Bwr qoN iPr duKI ho geI, qy dyviqAw
dw JuMf, pihlW vWg hI KIr smuMdr ivc, SySnwg dI syj qy su`qy ivSƒ jI kol jw &irAwdI hoieAw[
Bgvwn jI ny J`t kwrwgwr (=bMdI Kwny AQvw jylHKwny) ivc peI, vwsUdyv dI dyvkI dy pu`qr jw bxy [ ikRSn
Bgvwn jI dw nwm-krn vI SWfIlIAw (Shandilyay) nwmI iek irSI ny hI kIq hY[ *[ {*Foot note:--
1995 qoN Cp ky lokW idAW h`QW ivc pu`jdI Aw rhI, pusqk " ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg" ivc, dws ny, (a) bRwhmx dy
hI ilKy gRMQW dy, (A) pwvn gurubwxIU-SbdW dy, Aqy (e) ihMdUAW dy hI pRDwn-AMg, AwrIAW smwjIAW dy hvwly nwl, rwm ikRSn
Awid AvqwrW dIAW kQw-khwxIAw ƒ gurmiq dy ivru`DI Aqy bRwhmx dI kutl-klpxw dI aupj, JUT is~D kIqw hoieAw hY[
A`j iekIvIN sdI dy dUjy swl dw dUjw mhInw cVH ipAw hY, jo kuJ sRI gurU nwnk swihb jI ny dws qoN ilKvwieAw sI, aus ƒ
iksy vfy qoN vfy bRwhmx ny vI JUT, AQvw mnGVq nhINN AwiKAw[ pr swfy jQydwr swihbwn ^wlsw pMQ ƒ JUT pwqrW dI
AOlwd is`D kr rhy hn[ mUhoN ikvyN nw inkly-‘ies Gr ko Awg lgI Gr ky icrwZ sy?”}
qy hux qIjI vwrI, kiljug ivc, swry sMswr dI surq lY rhy, swry sMswr dy s`cy s`jx, srb-sWJy, jgq
gurU bwbw, “sB qy vfw siqguru nwnku”-swihb jI dy pihry ivc hI, (Swied ausy hI) DrqI dI pukwr qy
ivSƒ jI dy ijs kiQq Avqwr dy jnm dI JUT-g`l ilKwrI jI ilK rhy hn, aus dy nwm-krn dI rsm
pUrI krn vwlw, pihlW vWg koeI purwxk mhWirSI nhIN, sgo ies vwrI ijs su`c-Awqmw mgWpurK dy
nwmxy ƒ ilKwrI vrq irhw hY, auh, siqgurU nwnk swihb jI dw Ainn Bgq, Awpxy durdyv jI dy duAwry
30

dw inSkwm syvk-’ “hukmu bUJY so syvku khIAY-” “bwbw jI” swrI aumr “ sMq jI “ jW “irSI jI“
Awd nW qoN kdy nhIN sn jwxy gey [ ijhVy gurmuiK bwbw jI AMqly suAwsW q`k, gurdyv jI dy dr dy JwVU-
brdwr hI bxy, aus bwbw bu`Fw jI ƒ ies kutl ilKwrI ny Ajyhy Alokwr bRhm-irSI drswieAw hY
ik, kiljug ivcly ies kiQq ivSƒ Bgvwn jI dy jnm qoN 10 mhIny pihlW hI, aunHW dy nwm-krn dy
nwl hI aunHW dy jIvn-iblws dI sMKyp BivK bwxI vI bol id`qI sI[
qumrY igRih pRgtygw joDw [ jw ko blu gun ikƒ n soDw [
rupy Cky hm jYs mrorY [ qurk sIs qYsy vhu qorY ] 134]
hirgoibMd suB nwm khwvY [ bhu mlyC ko mwir igrwvY [
mIrI pIrI Dwir ikRpwl [ bYTygw SuB q^q Akwl ]135]
qyry Gr Ajyhw joDw jnm lvygw ijs dy srIrk Aqy dYvI guxw dI Qwh koeI nhIN pw skygw[ ijvyN mYN gMFy
mroVy (BMny) hn auNvy hI auh qurkW dy isr BMnygw[ aus dw nwm hirgoibMd hovygw Aqy auh swry mlyCW ƒ
mwr igrwvygw, Aqy mIrI Aqy pIrI dIAW do ikrpwnw pihn ky Akwl q^q qy bYiTAw krygw[(134-135)
gurmiq dy ivroDI ies ilKwrI ny, pihlW bwbw bu`Fw jI ƒ haumY gRsy vfy ASrDk Awp-hudirAW
vWg siqgurU jI dy pirvwr ƒ srwp idMdy drsw ilAw[ hux ies kutl ilKwrI ny bRhm-vyqw bwbw buFw jI
ƒ jwx bu`J ky gurmiq dy ault ijvyN ivhwr krdy drswieAw hY, gurbxI dy prmwxw nwl sp~Stqw:-
18- “sBnw jIAw kw ieku dwqw so mY ivsir n jweI ]”
bwbw bu`Fw jI eyfy Bu`lV nhIN sn jo jpu jI swihb jI dI pMjvIN qy CyvIN pauVI ivc do vwrI AweI,
auprokq pMgqI Bul gey sn[ AQvw gurbwxI qoN lwprvwh ho ky "ddw dwqw eyku hY sB kau dyvnhwr ]
prmwqmw dy QW Awp hI dwqy bx bYTy [ Ajyhy keI byAMq guurU `&urmwnW ivc kyvl vMngI mwqr drSn:-
36- mnhiT iknY n pwieAw kir aupwv Qky sBu koie ] shs isAwxp kir rhy min korY
rMgu n hoie ] kUiV kpit iknY n pwieE jo bIjY KwvY soie ]3] sBnw qyrI Aws
pRBu sB jIA qyry qUM rwis ] pRB quDhu KwlI ko nhI dir gurmuKw no swbwis ]
ibKu Baujl fubdy kiF lY jn nwnk kI Ardwis ]4]1]65] {39/40}
37- mhlw 2 ] kIqw ikAw swlwhIAY kry soie swlwih ] nwnk eykI bwhrw dUjw dwqw nwih ]
krqw so swlwhIAY ijin kIqw Awkwru ] dwqw so swlwhIAY ij sBsY dy AwDwru ] nwnk
Awip sdIv hY pUrw ijsu BMfwru ] vfw kir swlwhIAY AMqu n pwrwvwru ]2] {1238}-vw-4
pd ArQ:-kIqw=pYdw kIqw hoieAw jIv, (bxweI hoeI vsqU)[ kry=jo pEdw krdw hY[ soie=ausy ƒ[ eykI bwhrw=ie`k pRBU qoN ibnw[ ijin=ijs (krqwr) ny[
Awkwru=ieh id`sdw jgq[ ij=ijhVw [ sBsY=sBnW ƒ[ AwDwru=Awsrw[ sdIv=sdw hI (kwiem rihx vwlw)[ ijs BMfweu=ijs dw ^zwnw[ pwrwvwru=pwrlw
qy aurlw bMnw (pwr-Avwr)[

19- mMdw iks no AwKIAY jW sBnw swihbu eyku ]


qurkW nUM AQvw mlyCW ƒ mwr igrwvygw gurmiq ivroDI bcn ?-
gurU ieiqhws gvwh hY ik, bydoisAW dy kwql, T`g, Awdm-Kor, cor, AQvw, mnu~Kqw dy Gwqk byAMq T`gW
ƒ, ruhylKMf dy brdw-&roS DwVvIAW ƒ, jwn dy vYrI bx Awey sYd ^wn ijhy vrigAW ƒ, kurwhy pey hoey
hor byAMq zwlm Bu`lVW ƒ, siqgurU jI ny mwirAw nhIN, sgoN qwirAw sI[ gurU hirgoibMd swihb AQvw gurU
goibMd isMG jI dsm gurU nwnk swihb jI ny, kyvl aus hTIey mUrK v`l hI Awpxw bwx CifAw jo iksy
vI hor cwry, Gwqk vwr krI jwx qoN bwz nhIN sI Aw irhw[ "Dnu Dnu hir igAwnI siqgurU hmwrw ijin
31

vYrI imqRü hm kau sB sm idRsit idKweI ] Dnu Dnu siqgurU imqRü hmwrw ijin hir nwm isau hmwrI
pRIiq bxweI ]19] vYrIAW ƒ vI vYr Bwvnw nwl nw vyKx dw aupdyS idRV krw rhy siqgurU jI qW hr QW
aus krqwr hI vwsy vyKdy sn. mMd Bwvnw nwl iksy ƒ mMdw, mlyC jW qurk kdy nhIN sn kihMdy[ aunHW dw
srbsWJw aupdyS:--
38- vfBwgI Gru KoijAw pwieAw nwmu inDwnu ] guir pUrY vyKwilAw pRBu Awqm rwmu pCwnu ]4]
sBnw kw pRBu eyku hY dUjw Avru n koie ] gur prswdI min vsY iqqu Git prgtu hoie ]5]
sBu AMqrjwmI bRhmu hY bRhmu vsY sB Qwie] mMdw iks no AwKIAY sbid vyKhu ilv lwie ]6]
burw Blw iqcru AwKdw ijcru hY duhu mwih ] gurmuiK eyko buiJAw eyksu mwih smwie ]7]
syvw sw pRB BwvsI jo pRBu pwey Qwie ] jn nwnk hir AwrwiDAw gur crxI icqu lwie
]8]2]4]9] {757}
39- Awip aupwey nwnkw Awpy rKY vyk ] mMdw iks no AwKIAY jW sBnw swihbu eyku ] sBnw
swihbu eyku hY vyKY DMDY lwie ] iksY QoVw iksY Aglw KwlI koeI nwih ] Awvih nµgy jwih
nµgy ivcy krih ivQwr ] nwnk hukmu n jwxIAY AgY kweI kwr ]1]{1237}-vw-2 Ajyhy gurU
Sbd hor vI keI hn [
JUT khwxI A`gy qurI:-
dohrw] sMmq sorh sY Bey iekvMjw auipR jwnu[ AsU idn iekIsvI bu`Fy bcn bKwnu ]137]
ijs idn bwby buFy ny ieh bcn boly aus idn A`sU 21 sMmq 1651 sI[ {jnm cOpeI=175 pihlI nhwV 1652}
iqsI iCnk mwqw audir kIno paun invws [
mwqw min hrKq BeI icq mY biFE hulws ] 138 ]
bwbw buFw jI dy vr dyx dI iF`l sI ik ausI iCx mwqw jI dy audr ivc paux dw invws ho igAw,
ArQwq, mwqw jI ausy iCx hI grBvqI hoey idsx l`g pey [ ik`fw koJw An`rQ ? Awpxy pqI siqgurU
Arjn dyv jI mhwrwj kol pu`jx qoN pihlW hI gRBvqI ? kI, CyvyN pwqSwh jI, Awpxy ipqw jI dI ibMdI
sMqwn nhIN sn? siqguurU jI dI Azmq qoN, AQvw aunHW dIAW Apwr vifAweIAW dI smJ Aw jwx dy
kwrn, aunHW pRqI bxI Apwr SrDw vwlw ihrdw, pSymwnI Bry roh nwl pwtx ƒ ikvyN nw Awvy ? ivcwr ƒ
A`gy qorn qoN pihlW gRBvqI hox bwry gurmiq dw isDWq smJ leIey :-
20- rkqu ibMdu imil ipMfu kry ]
kyvl vr nwl gRB-vqI hox dI sMBwvnw ƒ gurU bwxI iek dm r`d krdI hY[ ies scweI ƒ
sp`St kr rhy siqgurU gRMQ swihb jI dy AnUpm &urmwn:-
40- pihlW mwshu inMimAw mwsY AMdir vwsu ] jIau pwie mwsu muih imilAw hfu cMmu qnu mwsu ]
mwshu bwhir kiFAw mMmw mwsu igrwsu ] muhu mwsY kw jIB mwsY kI mwsY AMdir swsu ] vfw
hoAw vIAwihAw Gir lY AwieAw mwsu ] mwshu hI mwsu aUpjY mwshu sBo swku ] siqguir
imilAY hukmu buJIAY qW ko AwvY rwis ] Awip Cuty nh CUtIAY nwnk bcin ibxwsu ]1]{1289}
mwqw dy audr ivc inMmx dw Aqy ijMd pYx dy r`bI isDWq dw igAwn, sRI gurU nwnk swihb jI ny
Awpxy pRQm srUp smy hI, smJw id`qw sI[ ies qoN ielwvw ies gurU Sbd duAwrw mws Kwx jW nw Kwx dw
mUrK JgVw KVw krn vwilAW ƒ vI gurmiq igAwn dI b^SS kIqI hY[
41/1- rkqu ibMdu kir inMimAw Agin audr mJwir ] aurD muKu kucIl ibklu nrik Goir gubwir ]
32
hir ismrq qU nw jlih min qin aur Dwir ] ibKm Qwnhu ijin riKAw iqsu iqlu n ivswir ]
pRB ibsrq suKu kdy nwih jwsih jnmu hwir ]2] {706}
42/2- mwq ipqw sMjoig aupwey rkqu ibMdu imil ipMfu kry ] AMqir grB
auriD ilv lwgI so pRBu swry dwiq kry ]1] sMswru Bvjlu ikau qrY ]
gurmuiK nwmu inrMjnu pweIAY APirE Bwru APwru trY ]1] {1013}-8
43/3- swkq inrguixAwirAw Awpxw mUlu pCwxu ] rkqu ibMdu kw iehu qno
AgnI pwis iprwxu ] pvxY kY vis dyhurI msqik scu nIswxu ]5] bhuqw
jIvxu mMgIAY muAw n loVY koie ] suK jIvxu iqsu AwKIAY ijsu gurmuiK
visAw soie ] nwm ivhUxy ikAw gxI ijsu hir gur drsu n hoie ]6] {63}
44/4-rMck ryq Kyq qin inrimq durlB dyh svwir DrI ] Kwn pwn soDy suK BuMcq sMkt kwit
ibpiq hrI ] mwq ipqw BweI Aru bMDp bUJn kI sB sUJ prI ] brDmwn hovq idn pRiq inq
Awvq inkit ibKMm jrI ] ry gun hIn dIn mwieAw ik®m ismir suAwmI eyk GrI ] kru gih
lyhu ik®pwl ik®pw iniD nwnk kwit BrMm BrI ]3] {1387}
45/5- gur jIau sMig quhwrY jwinE ] koit joD auAw kI bwq n puCIAY qW drgh BI mwinE
]1] rhwau ] kvn mUlu pRwnI kw khIAY kvn rUpu idRstwinE ] joiq pRgws
BeI mwtI sMig dulB dyh bKwinE ]1] qum qy syv qum qy jp qwpw qum qy qqu
pCwinE ] kru msqik Dir ktI jyvrI nwnk dws dswinE ]2]39]62] {1216}
gurmiq dw isDWq sp~St hY iksy vr nwl gRB kdy iksy vI hwlq ivc nhIN Tihr skdw[
klpxw dI aupj purwxk JUT ƒ, sdIvI scu nwl joV rhI gurmq dw AMg bxwaux dw Xqn ^qry dw
GiVAwl hY[ " iqsI iCnk mwqw audir kIno paun invws " ihrdw ivhdk pMgqI pVHidAW swr
dws idl idmwZ qy Bwgvq purwx ivcly mhWku&r ny Aw Gyrw pwieAw[
Bwgvq purwx dI ijs g`l ny aucycy qOr qy mn pIVq kIqw, aus dw sMKyp ies pRkwr hY:-" mwGI
dI sMgRWd dw ieSnwn krdIAW ipMf dIAW jvwn iesqRIAW dy k`pVy cu`k ky sRI ikRSn jI ru`K qy cVH bYTy
Aqy TMF nwl TrUM TrUM krdIAW bIbIAW ƒ nMgIAW bwhr Awaux leI mjbUr kIqw[ keI pRkwr dI CyV^wnI
aupRMq swrIAW dIAW kuKW hrIAW krky Gr ByjIAW " [ aus smyN ilKwrI dI ies huiSAwrI dI g`l bVy mwx
nwl pusqk ivc ilKI ik, aus ny ipMf dIAW DIAW BYxw nwl Ajyhw mMd drswaux leI Swied AxKhIx
vsnIkW dw ielwkw smJ ky XUpI ƒ ciuxAw hovy ? ikauNik jy AjyhI g`l pNMjwbIAW dy pRvwrW bwry ilKI
huMdI qW ilKwrI dy ^wndwn dI au`G su`G nw imldI[ kI pqw sI ik bRwhmx ny pihlW hI pMjwbIAW dy ihrdy
qy ies qoN keI guxw v`D zihrIlw nSqr clw riKAw hY[
ies guriblws dI BUmkw ivc vydWqI jI ny ik jW f: AmrjIq isMG ny mMinAW hY ik. ieh bVw
zrUrI gRMQ AxgOilAw ipAw irhw hY, Bwv, aunHW dy ies Xqn nwl hux ieh gRMQ bVI pRis`DI pRwpq kr
lvygw[ iksmq qy roxw qW ieh AwauNdw hY ik, prm sUrbIr AxKI ^wlsw jI dI vwgfor dy mwlk ienHW
jQydwr swihbwn ny, sRI gurU gRMQ swihb jI dy auprokq &urmwnW dy huMidAW jdoN hI, prm siqkwr Xog
mwqw jI ƒ bwbw bu`Fw jI dy gurmiq ivroDI 'vr' qoNN grBvqI ho jwx dI g`l pVI sI ausy iCx ies
pusqk ƒ A`g ikauN nw lw id`qI ?
bRwhmxI srkwr ny pihlW ^wlsw jI dI AxK ƒ hirmMdr swihb jI dy drSnW ƒ jWdIAW
bIbIAW dI jwmw-qlwSI lYx dy rUp ivc im`tI nwl rlw ilAw[ hux (inrsMdyh jQydwrI ƒ AMdrKwqy ^rId
ky) prm-siqkwr jog mwqw gMgw jI dI s^q hyTI dI JUT gwQw vwlI pusqk ƒ pMQ pRvwxq hox dI mohr
33
hyT guurU pMQ leI suZwq Qwp id`qw ? hy dUly ^wlsw jIE ! jy Ajy vI qusI pgVI nw sMBwlI qW auh idn
dUr nhIN hY jdoN swfy GrW ivc vI auhI aup`dr Aw vVny hn ijs ƒ lMpt ib`pR jI ‘ikRSn lIlHw’ kihMdy
hn [

21- AsQwn vI vr dwqw ? gurmiq dI KMfxw dw nvW rUp ?-


cOpeI [ mnI isMG qb bcn aucwry [ ieh idnu ju Awie bIV inhwry [
aus AsQwn drSnu krY [ suq ie`Cw iqh pUrI prY ] 139 ]
qdoN (BweI) mnI isMG ny bcn boly ik, (21
AsU idn iekIsvI AwvY [ jo ie`CY soeI bru pwvY [
AO Dn Dwm kI kmI n hoeI [ aUc nIc AwvY nru koeI ] 140 ]
bu`Fy AsQwn jo mylw lwvY [ iqs is`K pir gur bil bil jwvY [
sB qy AiDk su Qwn ibrwjy [ aupmw dyiK idvwpiq lwjY [141[
ArQ:-qdoN mnI isMG ny bcn aucwry ik, (21 A`sU vwly) ies idn ny bIV dy drSn krygw aus dI pu`qr dI ieiCAw pUrI hovygI
Aqy mn dIAW murwdW pUrIAW hoxgIAW[ Aqy Gr ivc Dn dI koeI kmI nw rhygI[ bwby bu`Fy dy AsQwn qy ijhVw mylw lwvygw
siqgurU jI aus qoN bilhwry jwxgy [ Ajyhw mnu`K sB qoN vDIk sRySt (prm pd) ruqby qy suBwiemwn ho jwvygw[ aus dI aupmW
vyK ky dyviqAW dw rwjw vI Srm mMnygw[ (139 qoN 141)
ilKwrI ny swnUM pUrI qrHW bRwhmx dy cyly bxw ky hI dm lYxw hY[ pihlW-"jYsy mwq ipqw ibnu
bwlu n hoeI ] " AQvw--" mwq ipqw sMjoig aupwey rkqu ibMdu imil ipMfu kry ] " dI BrpUr KMfxw
kridAW AigAwnI guris`KW ƒ AOJVy pw ilAw[ hux DrqI dw tukVw, pUjnIk AsQwn ? ik`fI ivl`Kx
cwl hY[ ilKwrI ny pihlW 43 nMbr dy dohry qoN--" Bgq isMG snmuK sunoN iek ic`q Awsn Dwir ]43]
mnI isMG kQw suxwauNdw drsw ilAw hoieAw hY, pr eyQy hux gurbwxI dI KMfxw dw hor vI gUhVw rMg
cwVHnw hY, aucycy qOr qy eyQy Pyr bcn aucwrdy mnI isMG jI ƒ hI drsw ilAw hY[ pwTk dy mn ivc eyhI
Brm bixAw hI rhy ik, g`lW ikauNik BweI mnI isMG jI suxw rhy hn, ies leI sBu kuJ gurmiq dy
AnkUl inrol s`c hI hoxw hY ? gurmiq qo AigAwnI pwTk dI g`l krn qoN pihlW, sRI hirmMdr swihb
jI dy, gRMQI isMG swihb, igAwnI joigMdr isMG jI vI ckrI Kw gey? (ik jW aunHW ny jwx bu`J ky ^wlsw
pMQ dw mOjU aufwieAw hY ?
kih kbIr hau BieAw audwsu ] qIrQu bfw ik hir kw dwsu ]3]42]{331}
Awpxy Awp ivc iksy vI AsQwn dI siqgurU jI ny koeI mh`qqw nhIN mMnI sgoN:-“Qwnu suhwvw
pivqu hY ijQY sMq sBw ]” {44} AQvw- DMin su Qwnu DMin Eie Bvnw jw mih sMq bswry ]{680}
pr jdoN ausy QW qy hI, rb qoN tu`ty hoey qmwSbIn swkq Aw v`sx qW auhI QW nrk brwbr ho jWdI hY-
kauqk kof qmwisAw iciq n Awvsu nwau ] nwnk koVI nrk brwbry aujVu soeI Qwau ] 2 ]{708} koeI
QW Apxy Awp ivc nw pUjxjog hY nw hI, bsgnw, burw jW duKW-suKW dw dyx vwlw hI hY:--
46- mÚ 5 ] guJVw lDmu lwlu mQY hI prgtu iQAw ]
soeI suhwvw Qwnu ijQY iprIey nwnk jI qU vuiTAw ] 3 ] {1097}
jd, siqgurU jI ny isvwey dwqwr dy iksy hor kiQq dYvI SkqI ƒ AQvw iksy mnu`K ƒ dwqW dyx jog nhIN
mMinAw, qW DrqI dw koeI tukVw mn ieCy PlW dw dwqw kihxw, lu`t Kwxy T`g pKMfIAW dw BrmwaU mwieAw
jwlw hY[ auNj DrqI ƒ pdwrQW nwl BrpUr dyg vI &urmwn kIqw hY-"DrqI dyg imlY iek vyrw Bwgu qyrw
BMfwrI ]2] {1190} pr inrw m`Qy rgVdy rihx nwl DrqI qoN vI kuJ pRwpq nhIN huMdw[ aus kwdr dy
At`l inX`m rUp hukmW Anuswr suikRq krn vwilAW au~dmIAW leI hI BwgW dy dr KulHdy hn[ ihrdy ivc
34
v`sdy pRBU dy dIdwirAW nwl srSwr rihx vwilAW gurmuKW leI qW mihl mwVIAW nwloN CprI vI AnMq
brkqW vwlI ho id`sdI hY-
47- aUc Bvn knkwmnI isKir Djw Phrwie ] qw qy BlI mDUkrI sMqsMig
gun gwie ]150] kbIr pwtn qy aUjru Blw rwm Bgq ijh Twie ]rwm
snyhI bwhrw jm puru myry BWie ]151] {1372}
bwbw bu`Fw jI dw vr imldy swr grBvqI ho jwx qoN mwqw gMgw jI dw mn AnMd meI pRsMnqw nwl ieau
iKV igAw ijvNy ikqy kMgwl ƒ Dn dw BMfwrw iml igAw hovy[ ^uSIAW nwl gutkdy mwqw jI Gr prq Awey[
rwq ƒ jd sujwn siqgurU Arjn dyv jI Gr Awey-" prI rYin siqgur Awey gur Arjn prbIn ]143] qW mwqw
gMgw jI qoN swrw ibrqWq sux ky, ijvyN siqgurU jI ƒ Awpxy hI aupdyS dy ivru`D ivhwr krdy drswieAw
hY, ilKwrI dI hI klm qoN drSn kro:--
kuMflIAw] iqh Avsr Arjn gurU, suin min Bey ikRpwl [
bwdr ibq brKw krI, dInn kIXo inhwl [
dInn kIXo inhwl, sRI muiK bcn aucwry [
dyKXo sMq pRqwp, AYs ibiD dwird twry [
smrQ hY jig sMq, du`K siB jg ky hreI [
suky hry inhwl ikRpw kI ndir inhwrI ]145]
ArQ:-aus smyN sRI gurU Arjn dyv jI mwqw gMgw jI qoN swrw ibRqWq sux ky ^uSI nwl bVI ikrpw dy Gr Awey Aqy bdl vWg
Dn dI brKw kr ky ZrIb gurby ƒ inhwl kr id`qw Aqy Awpxy sRI mu`K qoN &urmwieAw ik, dyiKAw eI sMqW dw pRqwp ? ikvyN
kMgwlqw dUr krdy hn? ikrpw idRStI nwl vyK ky, sMq qW suikAW ƒ vI hrw kr idMdy hn[145[
hyTW vrxn gurmiuq isDWqW dI KMfxw kIqI hY, ies kuMflIAw s`p ny :--
22- (a) su`ky hry krn bwry pMcm pwqSwh jI dw &urmwn--
" mwnuK kI tyk ibRQI sB jwnu ] dyvn kau eykY Bgvwnu ] " &urmwn krn vwly pMcm pwqSwh jI dw su`ky
hry krn vwlw kyvl prmwqmw ƒ AQvw Awqmk qOr qy suk rhy pRwxI dw ihrdw kOl hrw krn dI g`l
smjwauNdy hn:-hI mMndy hn:-
48- gauVI guAwryrI mhlw 5 ] jw kY vis Kwn sulqwn ] jw kY vis hY sgl jhwn ] jw kw kIAw
sBu ikCu hoie ] iqs qy bwhir nwhI koie ]1] khu bynµqI Apuny siqgur pwih ] kwj qumwry dyie
inbwih ]1] rhwau ] sB qy aUc jw kw drbwru ] sgl Bgq jw kw nwmu ADwru ] srb
ibAwipq pUrn DnI ] jw kI soBw Git Git bnI ]2] ijsu ismrq duK fyrw FhY ] ijsu ismrq
jmu ikCU n khY ] ijsu ismrq hoq sUky hry ] ijsu ismrq fUbq pwhn qry ]3] sMq sBw
kau sdw jYkwru ] hir hir nwmu jn pRwn ADwru ] khu nwnk myrI suxI Ardwis ] sMq pRswid
mo kau nwm invwis ]4]21]90] {182-83}
ArQ:-(hy BweI !) AwpxY gurU pws bynqI ke [ gurU qyry kwrj (jnm-mnorQ) pUry kr dyvygw, Bwv (qYnUM pRBU dy nwm dI dwiq
b^sygw [1[rhwau[ (dunIAw dy) ^wn qy sulqwn vI ijs prmwqmw dy ADIn hn, swrw jgq ijsdy hukm iv`c hY, ijs r`b jI
dw kIqw hoieAw hI (jgq ivc) sB kuJ huMdw hY, aus prmwqmw qoN koeI vI jIv AwkI nhIN ho skdw (bwbw b~fw aus Agy iks
bZdI mUlI ?)[1[ (hy BweI) ijs prmwqmw dw drbwr (dunIAw dy) swry SwhW-bwdSwhW dw drberW nwloN au~cw (Swndwr ) hY,
swry BgqW dI (izMdgI) vwsqy ijs prmwqmw dws nwm Awsrw hY, ijhVw mwlk-pRBU sB jIvW jIvW qy Awpxw pRBwv r~Kdw qy
sB ivc ivAwpk hY, ijs prmwqmw dI suMdrqw hryk srIr ivc P`bx ivKw rhI hY, (aus dw nwm sdw ismr) [2[ ijs
prmwqmw dw ismrn kIiqAw swry hI du`K dUr ho jWdy hn, ijsdw nwm ismirAW mOq dw fr poh nhIN skdw, ijs prmwqmw dw
35
ismrn kIiqAW su~ky mnu~K (Bwv, Awqmk jIvn-jl qoN suky, ipAwrW-l~dI rihmidlI qoN s~Kxy, inrdeI mnu~K vI) nrm-
idl ho jWdy hn, ijs dw nwm ismirAW p~Qr-idl mn~K (kTorqw dy smuMdr ivc) f~bxoN bc jWdy hn (qUM vI gurU dI srn pY
ky aus dw nwm ismr) [3[ (hy BweI !) swD(-gur) dI sMgiq A~gy sdw isr invwau, ikauNik r~b jI dw nwm swD jnW
(gurmuKW) dI izMdgI dw Awsrw huMdw hY, (aunHW dI sMgiq iv~c qYnUM vI hir-nwm dI pRwpqI( hovygI [ hy nwnk ! AwK -(krqwr
ny) myrI bynqI sux leI qy aus ny gurU d ikrpw nwl mYnUM Awpxy nwm dy Gr ivc (itkw id~qw hY) [4[
eyvy hI AsIN Swm nUM roz pVHdy hW:-myry mwDau jI sqsMgiq imly is qirAw ] gur prswid prm pdu
pwieAw sUky kwst hirAw ]1] rhwau ] {495}-1 ArQ:-hy myry pRBU jI ! gurmuKW dI sMgiq qo mnuLK auh
(ivArQ dy qO^ly-i&krW qoN bc jWdy hn[ guurU dI imhr nwl ijs mnuLK nUM ieh (Afolqw vwlI) au~cI Awqmk AvsQw iml
jWdI hY, auh (mwno) su~kw hrw ho jWdw hY[1[rhwau[ {not:-Ajyhy kuJ hor gurU SbdW dI sUcI -(3)-gauVI mhlw 5 ] sUky hry kIey iKn
mwhy ] .....4]58]127] {191}:(4) rwmklI mhlw 5 ]...sUky kwst hry clUl ] ...4]39]50]{898} (5)-BYrau mhlw 5 ]...iqsu
Bwxw sUky kwst hirAw ]..4]10]23]pMnw-1141}
su`kIAW l`kVIAW jy hrIAW ho skdIAW huMdIAW qW 'd`uK BMjnI byrI' jo drbwr swihb jI dI pirkRmw ivc
srovr dy kMFy qy lokW dIAW mno kwmnw pUrI krdI mMnI jWdI sI 1973 ivc Awp hI ikauN su`k sV jWdI[
lutyry pujwrI jQydwrW ny J~t aus dy QW nvIN byrI ilAw g~fI, ausy su`kI hoeI nUM ArdwsW nwl hrI iks
kwrn nw krvw ilAw ? jo nvIN byrI ikqyN ilAw leI sI hux auh vI ausy kiQq rjnI dy kiQq kohVy pqI
nUM kiQq qOr qy rwzI krn vwlI bx bYTI lokW dIAW mnokwmnw pUrIAW kr rhI hY? AjyihAW ArQhIx W
BrmW ivcoN k`F rhy siqgurU gRMQ swihb jI dy Awpxy hI drbwr iv`c iGxwvxy JUT dI pUjw ? kyvl
AjyhIAW ilKqW dy ADwr qy hI AjyhIAW swrIAW AxohxI ho rhI hY[
ijs bRwhmx ny AigAnqw dw hnyrw PYlw ky BwrqI mnu~K nUM Aqnykqw dI (33kYoV dyvI dyvqw,
ru~K, kbrW, mVHIAW, Awid keI kuJ dI pUjw ndy Brm jwl ivLsw Psw kY prvwr dy jIAW q~k Pu`t
nwieq&wkI dw zihrIlw bIj bIj ky BwrqIAW nUM kmzor bcxw ilAw hoieAw sI, eykqw nnwl joV rhy
gurmiq-igAwn dy vErI, kutl bRwhmx ilKwrI ny is~KI iv~coN iek ie~k guurU, ie~k prmwqmw, ie`k
jIvn jugqq, nwl bixAw is`KI ivcly eyky-ieq&wk dw AnuBv hI mukw dyxw sI[ so siqgrW dy mukwbly
bwbw bu`Fw jI aunhW dy syvk dI pYBqw vdw ky swnUM, AsQwnw, ruLKW, isn vwrW Awid dI pUjw vLl nUM pRyr
irhw hY[ iPr, aus nUM swfI isrmOr jQydwrI dIn purI hmwieq iml geI[ aucycy qOr qy swvDwn rihx dw
smw bx irhw hY [ gurmiq dw igAwqw ilKwrI hr moV qy jwx bu`J ky siqgurU jI ƒ gurmiq ivroDI
ivhwr krdy drsw ky sRI gurU gRMQ swihb dI bwxI ƒ siqgurU jI qoN hI insPl hoeI drsw ky, swfw
ivSvwS gurU gRMQ swihb jI qoN hOlI hOlI ^qm krI jwx dI Awhry l`gw hoieAw hY[ bhuqI icMqw jnk g`l
ieh bx geI, ik, gurmiq dI Su~Dqw kwiem r`Kx dy ijMmyvwrW ny, gurmiq dI BrpUr KMfxw kr rhy ies
gRMQ ƒ Su`D srUp GoSq kr ky pMQ leI Anmol suZwq bxw id`qw ?

23-(A) hrK sog duhhUM qy mukqy ]


bwbw bu`Fw jI dy vr nwl hI mwqw jI dy gRBvqI ho jwx vwlI duKdweI hd q`k gurmiq ivroDI g`l
sux ky siqguurU jI dI ^uSI eyfI h`dW bMny t`p KloqI ik, ZrIb ikrqIAW dI lhU psIny dI kmweI ƒ lu`t dy
mwl nwloN vi v`D bydrdI vrqidAW, b`dl dI brKw vWg lutwaux l`g pey ? hrK sog qoN inAwry
rihx dw aupdyS idRV krwauNdy rihx vwly ijhVy siqguurU jI, q`qI loh qy bYT ky vI iksy
pRkwr dw duK mnaux dI QW sgoN " qyrw kIAw mITw lwgY ] " gwauNdy rihx dy pUrny paux dI idRVqw dy
mwlk sn, auh puqr dy jnm qy vI, ^uSI nwl Ajyhy ADIr kdy nhIN sn ho skdy ijvy ilKwrI ny JUTI Aqy
gurmiq ivroDI ^br qo pMcm pwqSwh jI ƒ hoCy inl`ijAW vWg, lokW ivc pqnI dy AXog FMg nwl
gRBvqI hox dw FMforw idMdy drswieAw hY[ hrK sog qoN inAwry rihx bwry pMcm pwqSwh jI dI AwpxI
36
klm qoN Jrnw bx JirAw r`bI klwm:--
49- gauVI guAwryrI mhlw 5 ] ibAwpq hrK sog ibsQwr ] ibAwpq surg nrk Avqwr ]
ibAwpq Dn inrDn pyiK soBw ] mUlu ibAwDI ibAwpis loBw ]1] mwieAw ibAwpq bhu prkwrI ] sMq
jIvih pRB Et qumwrI ]1 ] rhwau ] ibAwpq AhMbuiD kw mwqw ] ibAwpq puqR klqR sMig rwqw
] ibAwpq hsiq GoVy Aru bsqw ] ibAwpq rUp jobn md msqw ]2] ibAwpq BUim rMk Aru
rMgw ] ibAwpq gIq nwd suix sMgw ] ibAwpq syj mhl sIgwr ] pMc dUq ibAwpq AMiDAwr
]3] ibAwpq krm krY hau Pwsw ] ibAwpiq igrsq ibAwpq audwsw ] Awcwr ibauhwr
ibAwpq ieh jwiq ] sB ikCu ibAwpq ibnu hir rMg rwq ]4] sMqn ky bMDn kwty hir
rwie ] qw kau khw ibAwpY mwie ] khu nwnk ijin DUir sMq pweI ] qw kY inkit n
AwvY mweI ]5]19]88] {181-82}
{not:-gur bwxI dy ArQ smJx l`igAW iDAwn ivc r`Kx leI zrUrI g`lW - (1) gurU Sbd ivclI rhwau dI quk, sbMDq
Sbd dw mUl isDWq hoieAw krdI hY[ (2) gurU bwxI ivc Awey sMq pd dw ArQ-" iksy aucycy ByK qo rihq, prclq igRsqI
pihrwvy vwlw, SWq Awqmw, aunHW guxW vwlw mhWpurK ijnHW (guxW) dw izkr pMcm srUp siqgurU jI ny (a) mwrU rwg dy Sbd
nMbr 3 ivc (pMnw 1017-18 ) Aqy (A) shsikRqI slok nMbr 40 ivc (pMnw 1357) qy kIqw hoieAw hY[ (pusqk ib`pRn kI

rIq qoN scu dw mwrg dy dUjy Bwg dy 199 Aqy 200 s&y qy dohW guurU &urmwnw dI krmvwr ivAwiKAw ilKI hoeI hY)}

pMcm siqgurU nwnk swihb jI dy auprokq pwvn gurU Sbd qoN pRwpq ho rhy igAwn dw vyrvw:-
(a) ies pwvn gurU Sbd dI rhwau dI quk ivc siqgurU jI prmwqmw ƒ sMboDn krky &urmwn krdy
hn- hy pRBU-qyrI bxweI hoeI mwieAw AnykW qrIikAW nwl (jIvW au`qy) ibAwp rhI hY, AQvw
pRBwv pweI r`KdI hY (qy jIvW ƒ Awqmk mOqy mwr dyMdI hY pr qyry sMq qyrI Xwd ivc itky rihx
dy Awsry ies mwieAw nwgxI dy pRBwv qoN bcy rih ky Awqmk jIvn mwxdy hn[
(A) iPr swry gurU Sbd ivc aunW A`f A`f qrIikAW dw sKyp vrxn hY ijnHW qoN ieh mwieAw mnu`KW
dy mnw qy pRBwv pweI r`KdI hY ijvy-
pihlI quk - (1) hrK=^uSI Aqy sog=ZmI dy iKlwry qoN, (keI jIv Su`B krmW qoN)
surgW dy (Aqy keI jIv mMd krmW dy kwrn) nrkIN pYx dy ( AiDkwrI bx rhy hn) (2) Dn
dOlq qy soBw Aqy AwpxI ZrIbI vyK vyK (3) ivkwrW dI jVH loB rUp mwieAw.
dUjI quk- (1) pu`qr iesqRI dw moh Aqy hMkwr dI msqI (2) hwQI, GoiVAW dw mwx (3)
suMdr k`piVAW dI lgn hY (4) rUp qy jvwnI dw nSw hY[.
qIjI quk-- (1) BoieM dI mwlkI dw mwx (2) ikqy iksy dI AmIrI Aqy Awpxy kMgwl puxy dw swVw
(3) keI rwg rMg mOj myly (qy sB kuJ aujwV rhy hn) (4) sohxIAW syjW, hwr-iSMgwr rUp
A`XwSI qy durwcwr rUp mwieAw[
cOQI quk- (1) Awpxy vloN Dwrimk kMm krn dI haumY ivc PisAw hY (2) koeI igRhsq ivc
Ajyhw msq hY ik pRBU ƒ ivswr bYTw (3) audwsI rUp Dwr lYx ƒ sB kuJ mMn bYTw[ (4) koeI,
dwn puMn, qIrQ ieSnwn, mM`qR pwT, jp qp Awd dIAW rsmW ivc pRivrq hY (5) koeI (au`cI)
zwiq dy mwx ivc PisAw hoieAw hY[ ies qrHW dy mwieAw dy pRBwv ivc PisAw mnu`K prmwqmw
dy pRym ivc mgn hox qoN vWjw hY[
pMjvI quk-
prmwqmw Awp hI gurmuK-sMq jnW dy mwieAw dy bMDn k`t idMdw hY[ aunHW auqy mwieAw
Apxw zor nhIN pw skdI[ siqgurU jI dw &urmwn--ijs mnu`K n sMq (-siqgurU) jI dy crnW dI
37
DUV pRwpq kr leI hY (Bwv, ijs gurmu`K ny sigurU jI dy hukmW Anuswr jIvn Fwl ilAw hY)
mwieAw aus dy nyVy nhIN Fu`k skdI[4 [
16/ 17 pRkwr dy mwieAw dy rUpW ivc hrK sog qoN pRBwvq hox rUp mwieAw dw nMbr pihlw hY[ Aqy gurU
Sbd dI dUjI quk ivc pu`qr qy iesqRI dw nMbr pihlw hY[ mwieAw dy keI dy rUpW dy pRBwv qo mukq rihx
dI gl Awpxy hI kr-kMvlW nwl ilKx vwly pMcm pwqSwh jI ƒ pu`qr dI pRwpqI dI lwlsw kwrn Awpxy
mihlW ƒ, Awpxy hI Ainn syvk bwbw buFw jI kol Byjn vwlw gurmiq ivroDI krm krdy Aqy, bwbw buFw
jI dy fyry qoN hI gRBvqI ho ky Awey dI ^br suxdy swr ^uSI nwl ivqoN vD Pu`ly hoey, bVI hoCI AOkwq vwly
mnu`K vWg, lokW dI kmweI qoN Awey dn dI brKw krdy siqgurU jI ƒ drswauxw.. ? kI, vwikAw hI ieh
pusqk pMQ leI Anmol suZwq hY ? sUJvwn suihrd pwTk dI qs`lI leI qW ieh ieko gurU Sbd hI kw&I
hY, pr sUJvwn qW auh 14 rqn vI hn ijnHW ny ies pusqk ƒ pMQ leI Anmol suZwq vjoN pbilS kIqw
hY[ {sUcI- ^uSI qy ZmI qoN inrlyp rihx dI isiKAw bwry gurmiq dw isDWq AsQwpx kr rhy pMcm siqgurU nwnk pwqSwh jI dI
AwpxI pwvn klm qoN pRgt hoey keI gurU SbdW ivcoN kuJ dI sUcI;-(2) mhlw 5 guAwryrI ] ......hrK sog duhhUM qy mukqy ] sdw Ailpqu
jog Aru jugqy ] dIsih sB mih sB qy rhqy ] pwrbRhm kw Eie iDAwnu Drqy ]3]...4]17]86] {181}-(3)- pauVI ]... hrK
sog shsw sMswru hau hau krq ibhwie ]...3] gau: iQqI m:5[{297}-(4)-Awsw mhlw 5 ]....pwrbRhmu ijin@ irdY ArwiDAw qw kY sMig
qrau ry ]1]rhwau] mhw auidAwn pwvk swgr Bey hrK sog mih bsnw ] siqguru Byit BieAw mnu inrmlu jip AMimRqu hir
rsnw]2]...4]11]50]{383}-(5)-gUjrI mhlw 5 ]...hrK sog duhu mwih inrwlw krxYhwru pCwqw ]2] ijs kw sw iqn hI riK lIAw
sgl jugiq bix AweI ] khu nwnk pRB purK dieAwlw kImiq khxu n jweI ]3]1]9]pMnw497}
siqgurU jI ƒ ^uSI nwl dwn puMn krdy drswauxw gurmiq dy ivru`D hY[ auproikq kuMflIAw ivc dUjy isDWq
dI KMfnw:--
24-(e) sMswrI irSqy Aqy pMcm siqguruU nwnk jI-
mÚ 5 ] myrI myrI ikAw krih puqR klqR snyh ]
nwnk nwm ivhUxIAw inmuxIAwdI dyh ]3] {1101}-vw-20
sMswrI irSiqAW nwiqAW bwry siqgurU jI gurmiq isDWq smJw rhy hn[
50- mhlw 5 ] kwhy ry mn icqvih audmu jw Awhir hir jIau pirAw ] sYl pQr mih jMq aupwey
qw kw irjku AwgY kir DirAw ]1] myry mwDau jI sqsMgiq imly su qirAw ] gur prswid prm
pdu pwieAw sUky kwst hirAw ]1] rhwau ] jnin ipqw lok suq binqw koie n iks kI
DirAw ] isir isir irjku sMbwhy Twkuru kwhy mn Bau kirAw ]2] aUfy aUif AwvY sY kosw iqsu
pwCY bcry CirAw ] iqn kvxu KlwvY kvxu cugwvY mn mih ismrnu kirAw ]3] siB inDwn ds
Ast isDwn Twkur kr ql DirAw ] jn nwnk bil bil sd bil jweIAY qyrw AMqu n
pwrwvirAw ]4]5] {10} {sUcI- (2)-isrIrwgu mhlw 5 ] myrw qnu Aru Dnu myrw rwj rUp mY dysu ] suq dwrw binqw
Anykbhuqu rMg Aru vys ] hir nwmu irdY n vseI kwrij ikqY n lyiK ]1]{47-48}-15-85 (3)-mÚ 5 ]..... puqR imqR ibauhwr binqw
eyhkrq ibhwvey ].....1] {705}-2-3 (3)-kqM c mwqw kqM c ipqw kqMc binqw ibnod suqh ]....2] 1353}
^uSI ZmI qoN inrlyp pMcm pwqSwh jI dy DIAW pu`qr Awid irSiqAW bwry pihlI vwrI 7 nMbr
lyK qy Aqy dUjI vwr hux ies 20 nMbr qy gurmiq ivcwr dUjI vwr pVH ley hn[ vr pRwpqI qy (mwqw)
gMgw jI dy grBvqI ho jwx qy ^uSIAW nwl Dn lutwauNdy drsw ky ilKwrI ny siqgurU jI dI s^q hyTI
kIqI hY[ kuMflIAW dI ieh pMgqI:---

25-(s) dwqwr dI QW “smrQ hY jig sMq, du`K siB jg ky


hreI” pMgqI, bwb buu~Fw- jI leI ? auh vI, pMcm siqgurU nwnk
38

swihb jI dI rsnw qoN ?(kMflIAw 145)


Awpxy Awp nUM “sMq mhWpurK” AKvwauNdy Aqy AwpxI pUjw krvwauNdy, prmwqmw dy byty, pYZNbr,
vlIA~Lw, Bgvwn keI AvqwrI purK sMswr ivc ho guzry, pr swrw sMswr suKW dw Gr nw bixAw[ v`fI
icMqw vwlI siQqI ieh bx rhI hY ik ilKwrI ny, gurmiq ivroDI ieh ieh pMgqI BweI mnI isMG qy Bgq
isMG dy sMbwd rUp duAwrw siqguurU jI dy muKwribMd ivc pw irhw hY[ siqguurU jI iksy mnu~K nUM nhIN sgoN
duKW dy nws krqw AQvw suKW dy dwqy aus r`b jI nUM hI mMndy hn, Aqy aus dwqwr jI dI nyVqw siqguurU
jI dy hukm Anuswr jIvn bxw lYx nwl aunHW dI imhr qoN pRwpq huMdI hy[ ies gurmiq isDWq nUM sp`St
kr rhy byAMq gurU SbdW ivcoN kyvl prmwx mwqr :-
51- gauVI mhlw 5 mWJ ] duK BMjnu qyrw nwmu jI duK BMjnu qyrw nwmu ] AwT phr AwrwDIAY
pUrn siqgur igAwnu ]1] rhwau ] ijqu Git vsY pwrbRhmu soeI suhwvw Qwau ] jm kMkru nyiV
n AwveI rsnw hir gux gwau ]1] syvw suriq n jwxIAw nw jwpY AwrwiD ] Et qyrI jgjIvnw
myry Twkur Agm AgwiD ]2] Bey ik®pwl gusweIAw nTy sog sMqwp ] qqI vwau n lgeI
siqguir rKy Awip ]3] guru nwrwiexu dXu guru guru scw isrjxhwru ] guir quTY sB ikCu
pwieAw jn nwnk sd bilhwr ]4]2]170] {218} Aqy-{sUcI vjoN-(2)-sUhI mhlw 5 ]...dKuBMjn
jgjIvn hir rwieAw ] sgl iqAwig nwnku srxwieAw ]4]13]19]{741} (3)-gauVI mhlw 5 ] ...dIn drd duK BMjn suAwmI ijsu
BwvY iqsih invwjY ry ]2]{209}16-137 -(4)-mwJ mhlw 5 ] ....duK BMjn inDwn Amoly ] inrBau inrvYr AQwh Aqoly ]
2]{99}-9-16-(5)-mwJ mhlw 5 ] ...duK BMjn suK swgr suAwmI dyq sgl Awhwry jIau ]2]{105}-29-36}

siqguurU s`cy pwqSwh jI qW (ipRQm mhwn bwxI) jpu (swihb) qoN hI, duK suK r`bI hukm dI Kyf-
" hukmI auqmu nIcu hukim iliK duK suK pweIAih ] mMn ky, duKW BuKW dI mwr ƒ prmwqmw dI dwq
smJx dw aupdyS-"kyiqAw dUK BUK sd mwr ] eyih iB dwiq qyrI dwqwr ]"{pauVI 25} idRV krw rhy
hn[ ijnHW dw ivSvwS hY ik- suKu duKu duie dir kpVy pihrih jwie mnuK ]{149}" suK qy duK dovyN pRBU
dy dr qoN, mwno k`pVy iml rhy hn[ iek qoN mgroN dUjw AwauNdw rihMdw hY[ isrjxhwr jI vloN duKW suKW
vwlw Ajyhw lyK hY jo, ArMB qoN hI jIv ny nwl rihxw iliKAw jw cu`kw sI:-" quDu duKu suKu nwil aupwieAw
lyKu krqY iliKAw ]"{787}- AQvw-"suKu duKu purb jnm ky kIey ] so jwxY ijin dwqY dIey ] iks kau
dosu dyih qU pRwxI shu Apxw kIAw krwrw hy ]14]"{1030} aus, krqy dI kwr ivc, bwbw bu`Fw jI dw jW
iksy vI mnu`K dw d^l siqgurU jI ny ikauN mnxw sI ? suKmnI swihb ivc aunHW dw aupdyS qW ies pRkwr
hY--
52- mn mUrK kwhy ibllweIAY ] purb ilKy kw iliKAw pweIAY ] dUK sUK pRB dyvnhwru ]
Avr iqAwig qU iqsih icqwru ] jo kCu krY soeI suKu mwnu ] BUlw kwhy iPrih Ajwn ]
kaun bsqu AweI qyrY sMg ] lpit rihE ris loBI pqMg ] rwm nwm jip ihrdy mwih ]
nwnk piq syqI Gir jwih ]4] {283}-Ast-15
ieh, nhIN hY, ik dwqwr jdoN mrzI, ijs ƒ cwhy DM|wxy duKI suKI krdw rihMdw hY[ isRStI dI isrjxw
Aqy sMBwl aus dy At`l inX`m-rUp hukm ivc b`JI Awpxy Awp ho rhI hY[ duKW suKW dy Awaux jwx dw
kwrn, sdIvI suKIey bxy rihx dw in`Xm, duKW suKW qoN inrlypqw pRwpq krn dI jugiq, Awid, keI p`K,
A`f A~f SbdwvlI vrq ky keI gurU SbdW duAwrw smJwey hn[ pUrI jwxkwrI vwsqy pVHo pusqk-"
ib`prn kI rIq qoN scu dw mwrg" dy cOQw Bwg dy 193 s&y qoN 245 s&y q`k [ eyQy AsW kyvl (vMngI mwqr)-
"duKu dwrU suKu rogu BieAw ", isDWq rUp gurUmiq dy aus p`K vl hI JwqI mwrI hY[
39

26- sRI gurU Arjn swihb jI ny prvwr ƒ BwjV pweI ?


kuMflIey qoN Aglw sv`Xw:-
sv`Xw ] suq lyvn qUM geI aun pY, Aiq inimRq huie mnbWCq pwXo [
sIl sMqoK Dry qn rwjq, sMqn AMqu iknI nih pwXo [
sys mhys gxys jlysur, sMqn soB sdw muiK gwXo [
swihb buFw suhY qp Kwn, Dry muK igAwn sRI muiK gwXo ]146]
ArQ:-jdoN qUM AqI inmRqw nwl pu`qr lYx geI qW mn dy mnorQ pUry ho gey[ sMq jnw ny iqRSnw dw iqAwg kIqw hY SWq suBwau
Aqy dYvI guxw dy mwlk hn[ sMq jnW dw AMq ikny nhIM pwieAw, SySnwg, iSv jI, gxyS jI, vrn dyvqw Awid SWq Awqmw
purSW dI vifAweI gwauNdy hn[ swihb buFw jI Bjn dI mUrqI hn, Aqy pUrn igAwn dy mwlk hn[ 146[
pr guurU bwxI ny iksy is`K-syvk ƒ nhIN sgoN, hrI nMU AQvw siqguurU jI ƒ hI igAwnI mMn ky DMn DMn
pukwirAw hY-" Dnu Dnu hir igAwnI siqgurU hmwrw ijin vYrI imqRü hm kau sB sm idRsit idKweI
]{594} lg-pg swrw is`K jgq, ArMB qoN hI ies p`KoN sucyq hY ik, guirAweI sdw Xogqw dI prK
aupRMq hI milAw krdI sI[ sRI gurU nwnk swihb jI dy smy qoN gurU Gr dI syvw krdy Aw rhy, bwbw buFw
jI Awpxy ivc AjyhI Xogqw pYdw nhIN sn kr sky ijs qoN gurU AMgd swihb jI dI, jW iPr sRI grU
Amrdws dws swihb jI dI prK ivc pUry au`qr skdy [ aunHW ny ijs h`d qk siqgurU nwnk swihb jI ƒ
rIJwieAw, Enw Pl pw ilAw sI[ pr aus pihly QW qoN AgWh swrI aumr nhIN sn t`p sky[ Byq BirAw
AdBuq ilKwrI, aultI gMgw vgwauNx vwlw AnoKw Bwxw vriqAw drsw irhw hY[ hYrwnI hY ik pMcm
pwqSwh jI ƒ bwbw bu`Fw jI ivc gurU nwnk swihb jI dI joiq-jugiq sMBwl skx dI Xogqw qW nw l~BI,
sgoN, (gurU Arjn swihb leI) bwbw buFw jI mno-kwmnw pUrIAW krn vwly prmwqmw qul byAMq Aqy AgMm
bx Kloqy ? ieh ikvyN mMn ilAw jwvy ik, ies pwvn quk dy rcyqw- "hir jIau qyrI dwqI rwjw ] mwxsu
bpuVw ikAw swlwhI ikAw iqs kw muhqwjw ] rhwau ]" ABu~L pMcm pwqSwh jI, ies AnUpm-gurmiq-
aupdyS qy Awp lkIr Pyyrn leI, Awpxy syvk, bwbw bu`Fw-rUp “mwxsu” ƒ prmwqmw qu~l smJx l`g pey
sn ? ijhVy pMcm ipqw jI, B~t 'mQurw' jI ƒ, prq~K hrI dw rUp ho id`sy-‘Bin mQurw kCu Bydu nhI
guru Arjunu prqK´ hir]"{1409} prmwqmw dy rUp aus siqgurU jI ƒ ie`k mnu`K bwry aupRokq bcn
kihMdy drsw ky, kutl ilKwrI ny, siqgurU nwnk swihb jI dI joiq jugiq qy iGxwvnI aUj lweI hY[
sp`St hY ik ieh 146 nMbr sv`Xw, siqgurU jI dI jwx bu`J ky ilKI Gor inMidAw qoN qoN v`D hor
kuJ nhIN hY[
kudrq dy inX`mW qoN ivru`D, kyvl " swihb bu`Fw " jI dy bcn-rUp vr qoN hI mwqw gMgw jI ƒ
gRBvqI ho jwx qoN siqgurU jI ny icq ivc bVw AnMd mwxidAW bu`Fw jI ƒ DMn DMn kihMdy drswaux vwlI
ilKwrI dI kutlqw dI is^r dy grSn kro:-
dohrw] gMg mwq Arjn gurU mn mY Bey pRsMn[ Aiq AwnMd iciq pwieE khXo sMq DMn DMn ]147
bhu suK soN Arjn guurU bsy AwpnY Dwm [ ikqk idvs bqwiekY kIno As kwm ]148]
khwxI dy hr moV qy bwbw bu~Fw jI dI pRBqw pMcm pwqSwh jI nwly sRySt drsw irhw ilKwrI qW vYrIAW
vwlw Drm pwl irhw hY, pr AjyhIAW gurmiq ivroDI Aqy gurU ieiqhws ivgwV rhIAW kutl krqUqW bwry
koeI icqwvnI-rUp not ilKx dy QW sgoN pd ArQ ilKx-rUp ilKwrI dI pRoVqw krI jwx vwlw pMQk Dro
krI jwxw, isMG swihb igAwnI joigMdr isMG jI leI sOBnIk nhIN hY[
keI idn suK dy lMGw ky iPr siqguurU ny ieh kMm kIqw:-
cOpeI] sRI gur Arjn dyv suAwmI [ sgl Gtw ky AMqrjwmI [
40
swihb bu`Fy bcn bKwnI [ BwjV s`iq kroN so bwnI ]149]
As ivcwr qb kIn pXwnw [ vfwlI Er hrK Dir nwnw [
ngr lok siB hI sMig Bey [ rmdwspuir Cif gur sMig gey ]150]
ArQ:-(swirAW dy) mwlk Aqy swirAw dy idlW dI jxn-hwr gurU Arjun dyv jI ny, dOV B~J pYx vwlI (srwp-rUp) bwxI
AwKI sI aus nUM siq (sdIvI At~l) krky ivKwaux (cwhIdI hY ?) [149[ AjyhI ivcwr krky bVI pRsMnqw nwl vfwlI v~l
cwlY pw ley[ rwmdws pur n~r dy swry vwsI vI siqgurU jI dy nwl hI qur pey [150[
not:-ilKwrI dI AjIb kutlqw ivSyS iDAwn dI mMg krdI hY ik, bwbw bu`Fw jI ƒ hr QW 'swihb bu`Fw"
hI ilKdw hY pr, siqgurU jI ƒ, ijQy Awm prclq ivhwr krdy drswauxw hY auQy A`Dw nwm ' Arjn gurU
’ (aupRokq 147-148 cOpeI) pr ij`Qy bVw pR`qK gurmiq ivroDI JUT siqgurU jI dy nwmxy nwl mVHnw
hovy, auQy kyvl pUrw nwm hI nhIN sgoN, hor vI v~D aucycw snsmwn drsw rhI SbdwvlI vrqdw hY[ ijvy
eyQy aunHW ƒ, ‘suAwmI Aqy sgl Gtw ky AMqrjwmI, Bwv, dYvI brkqW dy mwlk drswieAw hY pr (ies
149 cOpeI ivc) Awpxy Awp nUM Awp hI BwjV pwaux rUp, hwso-hIxw krm krdy drsw ilAw [ pr A~gy
nwl hI ieqihwsk swcweI vI nw lukweI, ik, siqgurU jI sulhI ^wn nwl ^wh-m^wh dy JgVy ivc aulJ
pYx qoN tldy hoey vfwlI cly gey sn[
ipRQIAw rhXo su six pRvwrw [ vYr Bwv ieh gur soN Dwrw [
qwih mIq sulhI qb AwXo [ jhWgIr id`lI su pTwXo ]151]
Awvq pMQ su As iciq DwrY [ Arjn bWD ngr lut swrY [
rmdws puir qb Awie inhwrw [ sun ipRQIAw imilE ipAwrw ]152]
dohrw ] qb ipRQIAw Awgy imlXo mIq Bwv ihqu Dwir [ qumry fr Arjn BjXo suno mIq inrDwr ]153]
ipRQIey kO DIrj dIXo sulhI kIn pXwn [ jb AwXo qb hI soiq bwq mm jwnu ] 154]
gurU ieiqhws qoN sucyq pwTk s`jx BlI BWqI jwxdy hn ik, AMimRqsr ivKy siqgurU jI dy prvwr ƒ
vfwlI jw Tihrn dy hwlwq ipRQIey dI vYrIAW vwlI kutl-krqUq qoN bxy sn[ ieh ilKwrI dI kUt-nIqI
hY jo bwbw bu`Fw jI dw bcn lokW dIAW nzrW iv`c s~cw is~D kr vKwaux leI siqgrU jI ny, Awpxy
prvwr dy nwl lokW nUM vI lY qurn-rUp frwmw rc ilAw sI ?
invYrqw dw pwT idRV krw rhy, DMn hn prm sMqoKI pMcm pwqSwh jI, ijnHW leI au~Ql pu`Ql rUp ajwVy
dI ieh Kyf, prm iKfwrI prmwqmw Awp hI iKfw irhw sI :--
53- gUjrI mhlw 5 ] mqw krY pCm kY qweI pUrb hI lY jwq ] iKn mih Qwip auQwpnhwrw Awpn
hwiQ mqwq ]1] isAwnp kwhU kwim n Awq ] jo AnrUipE Twkuir myrY hoie rhI auh bwq ]1]
rhwau ] dysu kmwvn Dn jorn kI mnsw bIcy inksy sws ] lskr nyb Kvws sB iqAwgy jm
puir aUiT isDws ]2] hoie Anµin mnhT kI idRVqw Awps kau jwnwq ] jo AinMdu inMdu kir
CoifE soeI iPir iPir Kwq ]3] shj suBwie Bey ikrpwlw iqsu jn kI kwtI Pws ] khu nwnk
guru pUrw ByitAw prvwxu igrsq audws ]4]4]5] {496}
ArQ:-(hy BweI !) mn~K dI AwpxI) cqurweI iksy kMm nhIN AwauNdI [ jo g`l myry Twkr ny imQI hoeI hY auhI ho ky rihMdI hY
[1[rhwau[ mnu~K p~Cm vl jwx dI slwh bxwauNdw hY, prmwqmw aus nUM cVHdy bMny lY qurdw hY[ prmwqw iek iKn iv~c pYdw
kr ky nws krn dI SkqI vwlw hY[ hryk &Yslw aus dy Awpxy h~Q iv~c hY [1[ hor (qoN hor) dys m`Lx qy, Dn iek~Tw krn
dI lwlsw dy iv~c hI mnu~K dy pRwx inkl jWdy hn, &OjW Aihlkwr cobdwr Awidk sB nUM C~f ky auh prlok qur jWdw hY
[(aus dI AwpxI isAwxp DrI dI DrI rih jWdI hY) [2[ (dUjy pwsy vyKo aus dw hwl jo dunIAw C~f cu~kw hY) Awpxy mn dy hT
dI pikAweI dy Awsry mwieAw vwlw pwsw C~f ky (igRhsq iqAwg ky, ies nUM bVw sRySt kMm smJ ky iqAwgI bixAw hoieAw
auh mnu~K) Awpxy Awp nUM vfw jqwauNdw hY, ieh igRhq inMdx-jog nhIN sI pr ies nUM inMdx-jog imQ ky C~f igAw sI pr
muV muV (igRhsqIAW koloN hI lY lY ky) KWdw hY [3[ (so nw Dn-pdwrQ iek~Tw krn vwlI cqurweI iksy kMm hY qy nw hI
iqAwgI bixAw koeI lwB huMdw hY) auh prmwqmw Awpxy sBwivk ipAwr dI pRyrnw nwl ijs mnu~K au~qy dieAwvwn huMdw hY aus
41
mnu~K dI (mwieAw dy moh dI) PwhI k~t idMdw hY[ hy nwnk ! AwK-ijs mn~K nUM pUrw gurU iml pYNdw hY auh igRhsq ivc rihMdw
hoieAw mwieAw vloN inrmoh ho ky prmwqmw dI hzUrI ivc kbUl ho jWdw hy [4[
(iLKwrI dI AglI ilKq Anuswr) siqgurU jI dI ikrpw idRStI qoN imldy auqSwh qoN sMgqW ny vfwlI
pujidAW swr siqgurU jI irhwieS leI bVy suMdr mkwn bxw ky Awpxy leI vI koTy bxw ky KUh vI lw
ley[ siqgurW dI sMgiq pw ky auhI QW bUkMT bx igAw[
brun surys mhys n Dwmw [ rIJq dyiK sBI nr bwmw [
gur Arjn jI qhW bswey [ suMdr kUp bhu qhW lgwey ]157]
pd ArQ:-brnu=jl dw dyvqw [ surys=ieMdr [ mhys=iSv [rIJq....=swry mrd Aqy iesqRIAW vyK vyK ^uS huMdy hn[ bswey=(siqgurU jI auQy) rihx lg
pey[ kUp=KuHh [ lgwey=lgvw ley[157]

27-surg nrk Aqy pMcm siqgurU nwnk, gurU Arjn swihb jI-
vfwlI ivc rOxkW bxw lYx aupRMq, pwxI dI QuV mukwaux leI, Aqy aUc-nIc, CUq-Cwq dw Brm mukwaux
leI, siqgurU jI ny iCAW mwhlW vwlw srb sWJw iChrtw-KUh lvwieAw[ ijs qoN n`gr dw nwm vI
iChrtw hoieAw[ pr ies gRMQ dw ilKwrI, siqguurU jI dy ies mhwn praupkwr ƒ bRwhxI lu`t nIqI dw
rMg cwVHn leI, gurmiq ivroDI ieh bcn siqgurU swihb jI dy pwvn muKwribMd qoN khy drswauNdw hY:-
rcXo iChrtw Aiq suKdweI [ iqs kI mihmw AiDk bDweI [
sRI muiK soN As bcn aucwry [ ieh TW nHwie nr surg isDwry ]158]
ArQ:-siqgurU jI ny auQy (Cy itMf-mwhlW cl skx vwlw) bVw sukdweI KUh luAwieAw qy aus dI mihmw ivc bcn kih kw
cDweI ik, ijhVw eyQy nhwvygw auh surgW ƒ qur jweygw[158[
DrqI qoN A`fry bxy iksy hor surg ƒ, gurmiq muFoN hI koeI mwnqw nhIN idMdI, Aqy gurU nwnk swihb jI
dy is`KW leI “surgW ƒ qur igAw” dw ArQ, 'mr' igAw hY[ ilKwrI dw Bwv kI, ieh hY ik, iChrty KUh
ivc ieSnwn krn vwlw mnu`K (surg isDwry) Bwv kwl-v`s ho jWdw hY ? ikauNik," bYkuMT ngru jhw sMq
vwsw ] pRB crx kml ird mwih invwsw ]1] Aqy-qhw bYkuMTu jh kIrqnu qyrw qUM Awpy srDw lwieih
]2] {749} Aqu-sUhI mhlw 5 ]bYkuMT ngru jhw sMq vwsw ] pRB crx kml ird mwih invwsw
] 1 ]....4 ]21]27]{742} {not:-pwTk s~jx jI, surg-nrk bwry ivsQwr nwl gurmiq ivcwrW smJxIAW cwhux qW
“ib`prn kI rIqn qoN scu dw mwrg” pusqk dy cOQy Bwg (dy 246 s&y qoN 254 s&y q~k) ArQw smyq gurU SbdW dy ArDwr qy bVI ivsQwr
nwl ilKI ivcwr pVH skdy hn}

28- qIrQW qy ieSnwn dw Pl Aqy gurmiq-


dohrw] jo ie`Cw mn mY DrY eIhW kir ieSnwn [ qwqkwl Pl so lhY iqsY n jm kI kwin ]159]
ArQ:- eyQy ieSnwn krn nwl qurMq mnokwmnw pUrI ho jweygI, Aqy aus ƒ jmW dI vI koeI kwx nw rhU [159[
AsW ipCy 23 nMbr lyK ivc gurbwxI ivcwr qoN smJ ilAw hY, ik, DrqI dy iksy vI QW ivc
cytkI FMg nwl iksy dIAW mnokwmnwvW pUrIAW krn dI koeI smrQw nhIN hoieAw krdI[ auhI QW cMgy qoN
mMdw bx jwx dI g`l vI gurbwxI dy SbdW qoN smJ leI hY[ eyQy ilKwrI ny ieSnwn krn qoN mnie`Cy PlW
dI pRwpqI dI Aqy pu`qr dI pRwpqI dI girmiq ivroDI g`l vI siqgurU jI dy sRI muK ivc pweI hY[ pr
ijnHW siqgurU jI dI isiKAw nw mMnI Aqy Awpxy AMdry bYTy prmwqmw dI pCwx nw kIqI auh sdw duKI
rhy[ mwieAw nwl ipAwr krn vwly Ajyhy mnu`K Bwvy ikMnw vI ieSnwn dwn kr lYx sdw ^uAwr hI huMdy
hn[ im`TbolVy siqgurU jI ny Awpxy mn ƒ sMboDn krky swfI rihbrI leI, bhup`KI Anmol igAwn dy
BMfwr, gurU Sbd-rUp b^SS kIqI hoeI hY:--
54- sqguru purKu n mMinE sbid n lgo ipAwru ] iesnwnu dwnu jyqw krih dUjY Bwie KuAwru ]
hir jIau AwpxI ik®pw kry qw lwgY nwm ipAwru ] nwnk nwmu smwil qU gur kY hyiq Apwir
42
]5]20]53] {34}
ArQ:- ijnHW mnu`KW ny siqgurU jI ƒ *Awpxw jIvn-rwhbr) nhIN mMinAw ijnHW dw gurU Sbd ivc ipAwr nhIN bixAw, auh
ijqnw vI (qIrQ-) ieSnwn krdy hn, ijMnw dwn puMn krdy hn mwieAw dy ipAwr dy kwrn auh swrw aunHW ƒ ^uAwr hI krdw
hY[ jdoNN prmwqmw Awp ApxI imhr kry, qW jIv dw aus dy nwm nwl ipAwr bxdw hY[ hy nwnk ! gurU dy At`l pRym dI
brkiq nwl qUM prmwqmw dw nwm (Apxy ihrde ivc) sWB ky r`K[ 5 [
siqgurU jI dy hukm ivc rihMidAW prmwqmw ƒ sdw AMg sMg smJx, gurmiq Anuswr jIvn
Fwl lYxw hI srb suKW dw mUl hY[ mwieAw dy moh ivc Ps ky qIrQ qy ieSnwn ƒ kilAwxkwrI mMn lYxw
hMkwr pYdw krwdw hY Awqy Awqmk mOq dw kwrn bxdw hY[ Ajyhw kilAwxkwrI igAwn idRX krw rhy
siqgurU jI, iksy srovr ivc ieSnwn qoN koeI murwd pUrI ho skx dI g`l kdy nhIN sn kr skdy[ Ajyhy
hor gurU-&urmwn:--
55- AMqir mYlu jy qIrQ nwvY iqsu bYkuMT n jwnW ] lok pqIxy kCU n hovY nwhI
rwmu AXwnw ]1] pUjhu rwmu eyku hI dyvw ] swcw nwvxu gur kI syvw ]1] rhwau ]
jl kY mjin jy giq hovY inq inq myNfuk nwvih ] jYsy myNfuk qYsy Eie nr iPir
iPir jonI Awvih ]2] 4-37{484}
qIrQW dw ieSnwn ivkwrW dI mYl nhIN Do skdw, ieh eYvy lok ivKwvw hI huMdw hY ik mYN qIrQ dw
ieSnwnI hW[ jy ijsy QW dy pwxI ivc ieSnwn kIqIAW mukqI iml jWdI huMdI qW f`fU (m`CIAW) Awid, jl
ivc rihx vwly jIv swry surgW ivc qur jWdy[ mn dw mYlw mnu~K kiQq dyviqAW dI DrqI kWSI ivc
mrn nwl vI nrkW qoN nhIN bc skdw pr, pRBU dy Bgq dI Bwvy hwVNby vrgI srwpI hoeI QW qy vI mOq ho
jwvy auh sgoN pwr lMG jwx ivc Awpxy sMgIAW swQIAW dw vI shweI bxdw hY[
ihrdy ivc prmwqmw dI sdIvI Xwd hI kilAwxkwrI hY[ hor iksy ^ws QW dI XwqRw jW kiQq qOr
qy mMny gey pviqr dirAw (ndI) srovr ivc ieSnwn krn nwl, AQvw iksy Drm pusqk dw pwT-mMqR-
mwqR, kuJ nhI svwrdw[ ib~pRn kI rIq qoN scu dw mwrg pusqk dy qIjy Bwg qy 96 s&y qoN 210 s&y q`k
qIrQ dI Aqy aunHW qy kIqy ieSnwnW dI AslIXq nUM gurU SbdW dy Aqy purwxg gRMQW dy hvwilAW nwl bVI
ivsQwr nwl ivcwrW ilKIAW hoeIAW hn[ cwhvwl pwTk s~jx aus lyK qoN inrsMdyh bVw lwB lY skdy
hn[ auh lyK pVN asuprMq pwTk s~jx Awpxy Awp ieh kih skxgy ik ijs gurdyv jI dw qIrQ
ieSnwnw bwry Ajyhw isDWq hY, scu dy Avqwr kQnI dy sUry, aus prm iqAwgI pMcm pwqSwh jI dy pwvn
nwmxy nwl ilKwrI ny ieh ku&r joV id`qw ik siqgurU jI nY vr dy id`qw ik, ijhVw eyQy ieSnwn krygw
auh surgW dw vwsI bx jwvygw[
srovr jW KUh lwauNxy aus smyN dI vfI loV sI[ pr siqgurU jI ny CUq Cwq dy BUq mgr jo sloqr
PiVAw hoieAw sI, (bRwhmx Aqy SUdr leI) sWJy srovr Aqy sWJy KUh ausy XojnW dI pUrqI leI hI luAwey
sn[ siqgurW ny ieSnwn qoN keI pRkwr dy PlW dI b^SS dy JWsy nwl bRwhmxI lu`t vwly (srovr, KUhH
Awid) qIrQ AsQwn nhIN sn bxwey [r gurmiq dy nieSnwn dy bjW nHwauc dy, kyvl vMngI mwq
drSn:--
56- slok mÚ 1 ] kubuiD fUmxI kudieAw kswieix pr inMdw Gt cUhVI muTI k®oiD cMfwil ]
kwrI kFI ikAw QIAY jW cwry bYTIAw nwil ] scu sMjmu krxI kwrW nwvxu nwau
jpyhI ] nwnk AgY aUqm syeI ij pwpW pMid n dyhI ]1]{91}-vw-20
ArQ:-BYVI miq (mnu`K dy AMdr dI) imrwsx hY, by-qrsI kswiex hY, prweI inMidAw AMdr dI cUhVI hY, qy kRoD cMfwlxI (hY
ijs) ny (jIv dy SWq suBwau ƒ) T`g r``iKAw hY[ jy ieh cwry AMdr hI bYTIAW hox, qW (bwhr cONkw su`cw r`Kx leI) lkIrW
k`Fx dw kI lwB ? hy nwnk ! jo mnu`K s`c ƒ (cOkw su`cw krn dI) jugiq bxwauNdy hn, au`cy Awcrn ƒ (cONky dIAW) lkIrW
43
bxwauNdy hn, jo nwm ismrdy hn qy iesy ƒ hI qIrQ ieSnwn smJdy hn, ho hornw ƒ vI pwpW vwlI is`iKAw nhIN idMdy, auh
mnu`K pRBU dI hzUrI ivc cMgy igxy jWdy hn[ 1 [

29- dunIAw husIAwr bydwr jwgq musIAq hau ry BweI ]


sucyq rihx leI AqIAMq nwzk GVI-
swfI iksmq vyKo, hirmMdr swihb jI qoN siqgurU jI dw hukmnwmw bwhr ivdySIN Byjxw ArMB krky
(sQwnk) gurU-srUp dI mh`qqw Gtwaux vwlw kukrm ArMB krn vwlI srbau~c jQydwrI, rl-iml ky
aus ilKwrI dIAW gurmiq ivroDI kutl g`lW ƒ gurmiq dw AMg bxw rhy hn ijhVw, ^wlsw jI ƒ mMidrW
ivc t`l KVkWaudy vyKx leI XqnSIl hY[ (AKMfpwTW AQvw bRwhmxI qrz dy mMqR-pwTW qy SrDw bxw id`qI
jwx dy kwrn, gurU bwxI qoN AigAwnI rih rhy is`K jgq leI, Su`D gurmiq bxdy jw rhy) 158 cOpeI qoN ArMB
hoey siqgurW dI zbwnI khy drswey hoey, gurmiq ivroDI bcnw dw rihMdw ih`sw:-
jo ie`Cw mn mY DrY eIhW kir ieSnwn [
qwqkwl Pl so lhY iqsY n jm kI kwn ]159]
iChrty KUh dy pwxI ivc ieSnw qoN kyvl pu`qr hI pwpq nhIN huMdw sgoN) mn dIAW swrIAW murwdW J`t
pUrIAW ho jwx dy nwl mOq dw fr vI jWdw rihMdw hy[ jMmx Aqy mrn vwlw r`bI hukm pwxI dy ieSnwn ny
sWB ilAw ? Bwv, DuroN AweI gurUbwxI dy ieh &urmwn-“AYsw swcw qUM eyko jwxu ] jMmxu mrxw hukmu pCwxu
]1]rhwau]”{412}-“sBo scu scu scu vrqY gurmuiK koeI jwxY ] jMmx mrxw hukmo vrqY gurmuiK Awpu
pCwxY ] nwmu iDAwey qw siqguru Bwey jo ieCY so Plu pwey ] nwnk iqs dw sBu ikCu hovY ij ivchu Awpu
gvwey ] 8 ] 1 ]”{754} Aqy Ajyhy hor keI &urmwn, siqgurU jI dI AwpxI zbwnI, r`d kIqy jwx dI
gMBIr clwkI ? swrIAW r`bI izMmyvwrIAW iChrty dy pwxI ny sWB leIAW ?y
pMQ dy ieh (tOhVw-vwdIey 14 rqn), swfy Drm-AwgU swihbwn, iChrty KUh dy pwxI ƒ pu`qr-dwqw
bxw ky siqgurU gRMQ swigb jI dI pwvnqw dI, AQvw gurmiq-igAwn dI muh`qqw ƒ pUrI qrHW ^qm kr
dyx dI Awhry l`g cu`ky id`s Aw rhy hn[ Ajy ikhVI ilKwrI ny eyQy hI bs kr id`qI hY ? vydWqI jI leI
vI -’seIAW Bey kuqvwl qo fr kwhykw’ vwlI mOj bx cu`kI sI[ pMQ dI srb sRySt sMsQw (SGPC)
jd, AwpxI ho geI qW fr iks dw ? ijvoN vydWqI jI Aqy aunHW dy h`Q Toky, f: AmrjIq isMG jI ƒ
msW hI mOkw imilAw hovy ? guriblws pusqk ivclw swrw kUV-kubwV gurmiq dw ih`sw bxw dyx leI zrw
vI aukweI nhIN Kw rhy[ ilKwrI ny jo swrw gurmiq ivroDI kUV-kbwV siqgurU jI dy pwvn piv`qr
muKwribMd ivc pwieAw hY, aus sB kuJ qy pMQ dy rwiKAW dI pMQk-prvwngI dI mohr jV id~qI geI[
smy dy gyV nwl iehI sB kuJ AslI gurmiq bx jwxw hY?
bcnw dw Aglw Bwg:-- pu`qr hoiq nwrI iehW mws mws jo nHwie [
eyk brs suq so lhE sRI muiK As Purmwie ]160]
ArQ:-(siq gurU jI ny) Awpxy sRI muK qoN ieauN &urmwieAw, ijhVI iesqRI hr mhIny iek swl eyQy nhweygI aus dI pu`qr
pRwpqI leI aupjI Aws pUrI ho jwvygI[160[
prmwqmw dI mOj qoN pRgt hoey, Ardws ivc sdw Brosw dwn mMg rhy, lwimswl sUrbIrqw dy ipCokV
vwly, hy ^wlsw jIE ! iDAwn idau siqgurU jI dI ies icqwvnI vn:--
dunIAw husIAwr bydwr jwgq musIAq hau ry BweI ]
jwgdy hI lu`ty jw rhy hy sMswr dy loko ! AQvw, Awpxy hI jQydwr swihbwn vloN mMidrW ivc pey inrijMd
p`QrW dy pujwrI bxwey jw rhy, hy ^wlsw jIE ! sucyq hovo [ bwbw bu`Fw jI dy vr qoN prm siqkwr Xog
mwqw gMgw jI ‘iqsI iCxk’ (138) gRBvqI ho gey drswaux vrgy kutl-JUT ƒ scu bnwaux ivc s&lqw
44
pRwpq kr cu`ky ilKwrI ny, dUjw iBAwnk ku&r, ik, swl ivc 12 vwrI (hr mhIny, Bwv bRwhmxI “lut-
p`qrI” vwlI m`isAw jW sMgrWd vwly idn ? ) ijhVI vI iesqRI, nym nwl iChrty dy jl ivc ieSnwn
krdI rhygI auhN (BwvyN ivDvw, Cu`tV, pqI qoN ru`sI iPrdI, iksy vI aumr? Bwvy 80 swl dI hovy?-) aus “nwrI”
dy grB coN zrUr bytw pYdw hox dw, k`cw qy gurmiq-ivroDI JWsw sRI guurU Arjn swihb jI dy muKwribMd
ivc pwaux dw iGxwvnw AprwD kIqw ? ShId BweI mnI isMG jI dy nwmxy ƒ vrq ky AnUpm siqgurU jI
dy pwvn muKwribMd q`k jw pu`jy ies kutl ilKwrI ƒ, swfy isMG swihbwn jI, 'gurmuK' Aqy 'pMQ dw s`cw
ihqYSI' ilK rhy hn ? hYrwnI hY ik, pMQ dy Drm AwgU swihbwn iks dlIl nwl ies gurmiq ivroDI
pusqk ƒ pMQ leI suZwq ikih ky pMQ ivc vMfI jwx dI iz~d qy AVy hoey hn[ sBnw qy s`jx, imhrW Bry
prm-suDwrk, imTbolVy AnUpm suDwrk, siqgurU nwkk swihb ji dw &urmwn:-
57- mÚ 1 ] jw hau nwhI qw ikAw AwKw ikhu nwhI ikAw hovw ] kIqw krxw kihAw kQnw
BirAw Bir Bir DovW ] Awip n buJw lok buJweI AYsw AwgU hovW ] nwnk AMDw hoie kY
dsy rwhY sBsu muhwey swQY ] AgY gieAw muhy muih pwih su AYsw AwgU jwpY ]2]{140}
ArQ:- jdoN mYN hW hI kuJ nhIN (Bwv, myrI Awqmk hsqI hI kuJ nhIN bxI), qW mYN (hornW nUM) aupdyS kI krW ? (AMdr) koeI
Awqmk gux nwh huMidAW ikqnw kuJ bx bx ky ivKwvW? myrw kMm-kwr myrw bol-cwl-ienHW dI rwhI (mMdy sMskwrW nwl)
BirAw hoieAw kdy mMdy pwsy if~gdw hW qy (kdy Pyr mn nUM) Dox dw jqn krdw hW [ jdoN mYnUM Awp nUM hI smJ nhIN AweI qy
lokW nUM rwh dsdw hW, ies hwlq ivc) hwso hIxw AwgU hI bxdw hW [ hy nwnk ! jo mnu~K Awp AMnHw hY, pr hornW nUM rwh
d~sdw hY, auh swry swQ nUM lutw dyNdw hY[ A~gy c~l ky mUMhoN mUMh aus nUM (juqIAW) pYNdIAW hn, qdoN Ajyhw AwgU (Asl rUp ivc)
au~GVdw hY (Ajyhy JUTy l&w&y-bwz dI AslIAq nMgI huMdI hY)[2[

30- sRI gurU hirgoibMd swihb-rUp cqurBujI r`b jI dw jnm ?


ilKwrI jI AglI 161 nMbr cOpeI ivc ilKdy hn, ik, eyvyN nON mhIny bIq gey[ jd dsvW
mhInw AwieAw qW mwqw gMgw ny mn ivc AnMd AnuBv hoieAw-’ mwq gMg min AnMd lhXo’[
hux ib`pR jI dy ‘kwl purK’ dy (Xwd rhy ik ^wlsw jI dw kwl purK nhIN sgoN Akwl purK hY) AvqwrI hox
I g`l hox l`gI hY[ jdoN DrqI pwpW dy Bwr nwl Awqur ho geI qW aus ny dyviqAW kol jw ky ro ro ky
&irAwdW kIqIAW[ swry dyviqAW ny aus ƒ nwl ilAw Aqy bRhmw jI kol jw &irAwdI hoey, ik jgq ivc
mlyC bhuq pwp kmw rhy hn Aqy Drm dw kMm rqI Br vI nhIN hox idMdy[ bRhmw ny AwiKAw ik ieh kMm
aus kwl purK dy v`s dw hY jo duKBMjn AKvwauNdw hY[ so kwl purK kol c`lx dI slwh bxweI[ (cOpeI 161
qoN 164 q`k) qW:-
dohrw] CIr isMDu jwvq Bey kInI ibny Apwr [ mhwrwj r`Cw kro Apno ibrdu sMBwr ]165]
jb jb hm duK hoq hY qb qb kro shwie[ mhwrwj r`Cw kro Apno ibrdu sMBwr ]166]
ArQ:-du`D dy smuMdr ivc jwky bVIAW bynqIAW kIqIAW ik, hy mhwrwj ! Apxy muF kdImW dy suBwA Anuswr swfI riKAw kro
[165[ bRhmW ibSn, mhyS dI AgvweI ivc swirAW ny &irAwd kIqI ik, jdo jdoN du`K huMdw hY AsIN quhwfI Srn ivc AwauNdy
hW, swfw qy DrqI dw duK dUr kro [166[
ivcwr[
(a) 1995 ivc CpI “ pusqk ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg’ ivc Aqy nvMbr 1997 ivc Cpy aus
dy dUjy AYfISn dy pihly Bwg dy pihly hI lyK-”DrqI mwqw dI pukwr” ivc dws ny bVIAW audwhrxw nwl
is~D kIqw hoieAw hY ik, pwpW dy Bwr nwl duKI ho ky DrqI mwqw ƒ pukwrW krdI drswaux dw frwmw
rcnw, sMswr iv`c kyvl bRwhmx dI cpl bu`DI qoN aupjI JUT-krwmwq hY[ sRI rwm jI qoN pihlW hzwrW
swl koeI vI aus qrHW dy Avqwr kdy DrqI qy Awaux dI g`l iksy ny nhIN sI suxI[ DrqI dI kiQq hwl-
duhweI ik, auh pwpW dy Bwr nwl duKI hY, bVI hwso hIxI bkVvwh hY[ ikauNik sRI rwm jW SRI kiRSn jI
45
UP prWq ivc hI pYdw hoey Aqy eysy pRWq ivc hI smwey drswey hoey hn[ sMswr dy bwkI dySW ivc, jW
Bwrq dy bwkI pRWqW nwl aunHW dohW ikiQq Bgvwnw dw hI koeI vwsqw iksy pusqk ivcoN iliKAw nhIN
imlkdw [ eyQoN q`k ik rwmwiex, mhWBwrq Aqy ihMdUAW dy bwkI purwxk gRMQW qoN jW Bwrq srkwr vloN
T.V.qy ivKweIAW geIAW rwmwiex, mhWBwrq Documentaries qoN, dohW AvqwrW dw koeI sMbD,
UP dy guAWfI pRWq pMjwb nwl vI is`D nhIN huMdw[ ies qoN mn dIAW A~KIAW swhxy ieh pRSn Aw KloNdw
hY ik, bRwhmx dy kQn vwlI &irAwdn DrqI, kI kyvl UP pRWq dI hI sI ? glob (Globe) rUp swrI
DrqI ijhVI rwmwiex i&lm ivc drsweI geI sI, kI, auh LokW ƒ buDU bxwaux vwsqy JUT hI sI ? Aqy
dUjw vfw SMkw ieh ik, hzwrW swlW qoN, aunHW dohW AvqwrW (rwm jI Aqy ikRSn jI) dw jnm, “rwvn”
Aqy “kMs” nUM mwrn leI hoieAw drswieAw jw irhw hY [ ienHW dohW kIQq rwkSW dy ivru~D jMglW ivc
rihMdy irSIAW nUM Kwx dw hI doS lwieAw jWdw hY [ aunHW ny n`grW ivc v~sdy iksy iek vI ikrqI nUM
AwpxI ^urwk nhIN sI bxwieAw [ pr Bwgvq purwn Anuswr 19vyN Avqwr, Bgvwn prsrwm ny K`qrIAW
dIAW inrdoS 21 kulW (bwl ibrD iesqRI sB dy sB) ^qm kr ky aunHW dy lhU nwl Bry (kiQq) srovr ivc,
(p`Qr idl nrdeIAW vWg,) Klo ky Awpxy kiQq ip`qrW ƒ lhU dw qrpx krdw drswieAw hY[ aus nwloN
vfw zwlm pwpI hor ikhVw ho skdw sI ? aus ƒ pwpI GoSq krn dy QW aultw Bgvwn mMn ilAw ?
rwvn jW kMs ijnHW dy ivru`D cOhW (bRhmx, K`qrI, vYSX Aqy SUdr) vrnw ivcoN iksy iek vrn dy ^wndwn ƒ
kql krn dw iksy vI gRMQ ivc koeI doS lwieAw nhIN imldw, aunW ƒ vfy pwpI imQ ky aunHW dw Bwr
DrqI leI Asih bxw id`qw igAw qy auh pukwrW krn qur peI ? sMswr ivc ijMny by-imswl zulm
AbdwlAW ny jW, cMgyzI hmlw AwvrW ny kIqy sn Aqy iPr bygunwh XhUdIAAW ƒ prvwrW smyq mwrn
ivc ihtlry dy pwpW dI imswl imlxI vI AsMBv hY, ienHW iBAwnk zulmW dI vwrI DrqI qy kMn qy jUM qk
vI iks kwrn nw srkI ? jy kdy mzlUm AnwQW dI pukwr drgwho suxI geI, qW kyvl auhI ieko iek
pukwr hY, ijs dw izkr BweI gurdws jI ny kIqw hY--suxI pukwr dwqwr pRB gurU nwnk jg mwih
pTwieAw [ siqgurU nwnk jI 1469 qoN sMswr dy duKIAW dw drd dUr kr rhy sn[ BweI gurdws jI dw
kQn hY ik, siqgurU nwnk swihb jI dy igAwn sUrj dw Asr ivkwrI jIvnI qy ieauN pY irhw sI ijvyN
Syr dI Bbkwr sux ky imrgW dIAW fwrW ƒ BwjVW pY jWdIAW hox ........isNG bukY inrgwvlI BMnI jwey n
DIr DroAw [ ........] rwmklI rwg ivcoN "rwey blvMf" Aqy "sqy fUm" dI vwr iekwgrqw nwl pVHIey qW
sRI gurU gMRQ swihb ivcoN hI bVI Ak`t gvweI iml jWdI hY ik, siqgurU nwnk swihb jI dy Agmn qoN
sMswr ivcoN kukrm ^qm ho ky nykI dw rwj sQwpq ho irhw sI[ AwE pMjvyN pwqSwh q`k bx cuky smy bwry
hwlwq iDAwn nwl pVH ivcwrIey:--
58- cwry jwgy chu jugI pMcwiexu Awpy hoAw ] AwpIn@Y Awpu swijEnu Awpy hI QMim@ KloAw ] Awpy ptI
klm Awip Awip ilKxhwrw hoAw ] sB aumq Awvx jwvxI Awpy hI nvw inroAw ] qKiq bYTw
Arjn gurU siqgur kw iKvY cMdoAw ] augvxhu qY AwQvxhu chu ckI kIAnu loAw ] ijn@I gurU
n syivE mnmuKw pieAw moAw ] dUxI cauxI krwmwiq scy kw scw FoAw ] cwry jwgy chu jugI
pMcwiexu Awpy hoAw ]8]1]{967-68}
pd ArQ:-cwry=cwry (pihly cwry gurU) [ chu jugI=Awpxy chuAW hI jwimAW ivc[ jwgy=prgt hoey rOSn hoey[ pB [ pMcwiexu=(pMj AXn,
pMjW dw Gr, pMj q`qW dw somw) Akwl purK[ q^iq=q^q auqy [ iKvY=cmkdw hY [ qY=Aqy [ augvxhu=sUrj augx qoN [ AQvxhu=sUrj
fu`bx qoN [ chu ckI=chuAW kUtW iv`c [ kIAnu=kIqw hY [ loAw=loA, cwnxw [ moAw=mrI (pwT muAw hY) [ krwmwq=bzurgI, vifAweI,
krwmwq [ FoAw=suZwq, quh&w [ cauxI=cwr guxI [ [
ArQ:-cwry gurU Awpo Awpxy smy rOSn hoey hn, AkwlpurK Awp hI (aunHW ivc) prgt hoieAw[ Akwl purK ny Awp hI Awpxy
Awp ƒ isRStI dy rUp iv`c) zwhr kIqw qy Awp hI (gurU rUp ho ky) isRStI ƒ shwrw dy irhw hY[ (jIvW dI AgvweI leI purny
pwaux leI) pRBU Awp hI p`tI hY Awp hI klm hY qy (gurU rUpho ky) Awp hI pUrny ilKx vwlw hY[ swrI isRStI qW jnm mrn dy
46
gyV ivc hY, pr pRBU Awp (sdw) nvW nroAw hY (Bwv, hr nvyN rMg ivc vI hY Aqy inrlyp vI hY)[ (aus nvyN nroey pRBU dy
b^Sy) q^q au~qy (ijs a~uqy pihly cwry gurU Awpo Awpxy smy rOSn hoey sn, hux)gurU Arjn (swihb) bYTy hoey hn[ siqgurU dw
cMdoAw cmk irhw hY, (Bwv, siqgurU Arjn swihb jI dw qyj pRqwp swry hY[ sUrj augx qoN (fu`bx q`k) Aqy fu`bx qoN cVHn
q`k chuM c`kW ivc ies gurU Arjun (swihb jI) ny cwnx kr id`qw hY[
Apxy mn dy ip`Cy qurn vwly ijMnHW bMidAW ny gurU dw hukm nw mMinAw aunHW ƒ mrI pY geI (Bwv, auh Awqmk mOqy mr
gwey [ gurU Arjn (swihb jI) dI (idn-) dUxI qy rwq cwr-guxI bzurgI v`D rhI hY, (isRStI ƒ) gurU, s`cy pRBU dI s`cI suZwq
hY[ cwry gurU Apo Awpxy smy ivc rOSn hoey, Akwl purK (aunHW ivc) prgt hoieAw hY[8[
Bwv. pMcm siqgur jI dy smy q`k hlyumI rwj dI sQwpnw dw kwrj ArMB ho cuikAw sI[ lok mnu`Kqw dy
SuB guxw dy mwlk bx rhy sn[ bdI qy nykI BwrU hoxI ArMB ho cu`kI sI[
(A)-(1) prm siqkwr Xog vydWqI swihb jI ny “CIr isMDu” dw ArQ ‘du`D dy smuMdr’ iliKAw hY[
pr ieh nhIN d`isAw ik ieh du`D dw smuMdr hY ik`Qy ? DrqI auqy qW ies dw koeI Kurw-Koj is`D nhI ho
sikAw Aqy ivigAwnIAW dy XMqr pulwV ivc mMgl gRh qk vI ho muVy hn, pr d`uD dw smuMdr ikqy nhIN
l`Bw[ Ajoky AgWh vDU smyN dy sWieMsdwn bVIAW SkqI SwlI dUrbInW duAwrw keI kRoVw mIlW q`k AwkwS
dI Koj kr cu`ky hn pr du`D dy smuMdrW vwlI iksy DrqI dI toh ikqoN nhIN imlI[ DrqI dI pukwr suxn
vwlI ivSnUM-kichrI iks DrqI qy l`gdI rhI hY ? ieh vydWqI jI jwxn, jW aunHW dw gurmuK ilKwrI
jwxy? (2) jy ieh mn ilAw jwvy ik swry kiQq dyvqy Aqy swfI ieh DrqI mW, AsmwnI bxy du`D dy
iksy smuMdr ivc jw pukwry sn qW A`gy 167 nMbr sv`Xy ivc ilKy ieh bcn- “suin kY siB dyvn kI
ibnqI, qb miD AkwS (-AkwS ivc, pulwV ivckwr ikqy?) srUp idKweI [ iok`fI pu~TI g~l ? mweI-DrqI
Aqy dyviqAW dw JuMf qw &irAwdw krdw irhw DrqI qy, pr r``b jI ny AkwS ivcoN drSn jw id`qy ? SyS
nwg dy ibsqry vwly iksy kiQq QW dw kI bixAw ? kI, eyQoN ieh is`D nhIN ik dyviqAW ny BulyKy nwl
iksy Ajyhy QW jw rOlw pwieAw jo DrqI qy hI imiQAw hoieAw sI Aqy aunHW nUM koeI ByKI JUT-rb iml
ipAw hovy ? Aqy jo mgroN pMjvyN siqgurW dI Jwl nw Jldw hoieAw auNj hI ikqy jw CuipAw ? pr ilKwrI
dI cpl bu`DI ny inrol JUTI kivqw dw Ajyhw jwl iKlwirAw ik, nvjnmy ^wlsw jI dy AigAwnI mnmuK,
gurid`q isMG cwnxw (Bimkw s&w 53) rUp pMCI jI J`t Aw Psy, ijnHW qy ies kUV kubwVy nUM ijauNdw iqauN
Cwp id~qw[ hYrwnI qW ieh hY ik, tkswlI pVHweI qo bxy vydWqI jI vrgy sUJvwn ivdvwn ƒ eyfI ZlqI
ikvyN lgI ? kUt nIqI vwlw eyfw bdnumw dwZ ?
siqgurU nwnk swihb jI dy pihry vwly ausy hI kiljug ivc iesy DrqI dI pukwr vwlw JUT-Bwxw ikvy
vrq skdw sI ? hy vydWqI jE jI ! kI. iksy AdBuq mUf ivc Aw ky kwly lyK qW nhIN ilKy gey hoey jI
? kI, qusI Kycl krky- AwpnvVy igrIvwn mih isr nIvW krky Awpw Prol skdy ho jI...?.
59- PrIdw jy qU Akil lqIPu kwly ilKu n lyK ]
AwpnVy igrIvwn mih isru nˆØIvW kir dyKu ] 6 ]{1379}
pusqk ivclI gl A`gy qurI:--
'kwl purK" qoN auvyN hI ' Akwl purK ' bx igAw ijvy' bic`qR nwtk iv`c kwl qoN, “Akwl purK
bwc ies kIt pRiq “ vwlw Bwxw vriqAw sI[ auQy hymkuMf dy kiQq qp`svI ƒ r`b jI ny AwpxIAW
As&lqwvW dw roxw kih suxwieAw sI, pr eyQy qW Bgvwn jI dy rMg hor hI hn:-
Akwl purK vwc dyvn pRiq ]
sv`Xw ] suin kY siB dyvn kI ibnqI, qb miD AkwS srUp idKweI [
47
sUr hzwr smw lskY su ids qm dUir prY muskweI [
Bujcwr gdw Ais sMK ibrwjq, pMkj hwQ su soB DrweI [
qb bolq BY muK pMkjw, sB dyv kho ikh kwrx Awey ] 167 ]
pd ArQ:- miD AkwS=Asmwn ivckwr[ sUr jzwr smw lskY su=hZwrW sUrjW dy qu`l AqIwAMq pRkw krky[ idsw=ds qrt&W dw[ qm..=hnyrw dUr krky[
muskwey=h`s pey[ Bujcwr=cwry bwhvW[ gdw=gurj[ Ais=ikrpwn [ Drwey=kMvl dw Pu`l h`Q ivc PiVAw hoieAw bhuq hI sohxwl1g irhw sI[ pMkj=kMvl
vrgy muK qoN[ iks kwrn Awey=iks vwsqy Awey ho ?
pr gurUbwxI ivco pMcm pwqSwh jI dy &urmwn qo auqly sv~Xy dI swrI g~l nUM JUT is~D hY --
60- n sMKM n ck®M n gdw n isAwmM ] Asçrj rUpM rhMq jnmM ]
nyq nyq kQMiq bydw ] aUc mUc Apwr goibMdh ]
bsMiq swD irdXM Acuq buJMiq nwnk bfBwgIAh ]57] {1359}
ArQ:- goibMd byAMq hY, (bhuq) au`cw hY (bhuq) v`fw hY, vyd (-igAwn vwn vI eyhI) AwKdy hn ik, aus vrgw hor koeI nhIN
hY, auh jnm qoN rihq hY, aus dw rUp Acrj hY (jo ibAwn nhIN ho skdw), aus dy h`Q ivc nw sMK hY nw c`kR hY nw gdw hY, nw
hI auh kwly rMg vwlw hY[ (Bwv, nw hI auh ivSƒ hY nw ikRSn hY) auh AivnwSI pRBU gurmuKW dy ihrdy ivc v`sdw hY[ hy nwnk
vfy BwgW vwly bMdy hI (ieh g`l) smJdy hn[5[
Swied swrw nzwrw ilKwrI ny Awpxy A`KIN vyiKAw hovy ? ilKdw hY ik, (Gt Gt ky pt pt kI
jwnxhwr, AMqrjwmI r`b jI Nny jd dyviqAW koloN Awaux dw kwrn puiCAw qW bRhmw jI ny pihlW bRwhmxI
bolI ivc cqurBuj jI dI ausqiq kIqI, iPr d`isAw ky gaU-Gwq krn vwilAW mlyCW ny qW K`qrIAW ƒ
vI Apxy dIn ivc vwV ilAw hY[ ies qrHW ADrm vD irhw hY[ hy r`b jI ! c`l ky mlyCW dw nws kro jI
“[ kwl purK jI boly- “ quih ihiqDroN jnm suK pwie [ “ quhwfy Bly leI mYN jnm Dwr ky quhwfy swry
vYrI nws kr idAWgw[ Bwv, cqur BujI r`b jI iksy dIn duiKAWry dI shwieqw krn nhIN sn Awey sgoN
dyviqAW dy vYrIAW dw nws krn Awey sn ? rb jI kihMdy hn, "mwqw gMgw dI mMg qy buFy jI ny vr idqw
hY, quhwƒ pqw hY ik sumyr BwvyN iKsk jwey sMq dw bcn kdy nhIN tldw[ so AsIN bwbw buFw jI dy vr dI
lwj r`Kx leI vfwlI ipMf ivc gMgw jI Gr srUp Dwr rhy hW "[ eynI gl kIqI qy Alop ho gey[ bRhmW
ny rb jI swrI gl DrqI ƒ smJweI qy dyvqy vI cldy bxy[(172) [
EDroN ds mhIny ho gey (gurU) hirgoibMd rUp r`b jI dy jnm lYx dw smw Aw igAw qW:-
dohrw] ieh ibiD soN gwQw BeI suno jnm kI bwq [ mwq gMg min suKu lXo jwn smw ibKXwq ]173]
sMpwdk(vydWqI) jI vloN kIqI AjIb ivAwiKAw:-
hwlWik ip`Cy 167 sv`Xy ivc cqurBujI r`b dy srUp dI ivAwiKAw vwly ArQ vI vydWqI jI ny
Awp hI ilKy hn[ inrsMdyh auh ivAwiKAw swihbzwdw (gurU) hirgoibMd jI dy srUp dI iksy sUrq ivc
vI nhIN mMnI jw skdI[ Aqy eyQy pihlI pMgqI ivc gl jnm lYx dI sw& SbdW ivc ilKI hoeI hY, kwl
purK jI Awpxy mUMhoN vI (quih ihq DroN jnm suK pwie-169) jnm lYx dI gl kr rhy hn pr swfy
Drm AwgU prm siqkwrXog vydWqI jI ibKXwq pd dI ivAwiKAw ieauN ilK rhy hn= pRgt hox dw Bwv,
guurU hirgoibMd swihb jI dy pRkwShox dw”[
gMBIr SMkw:- (1) jnm is`D gurU kyvl Aqy kyvl siqgurU nwnk swihb hI sn[ aunHW dy jnm ƒ vI
BweI gurdws jI ny pRgt hoxw nhIN iliKAw sgoN- suxI pukwr dwqwr pRBu gurU nwnk jgu mwih “
pTwieAw”-- iliKAw hY [ swihbzwdw hirgoibMd swihb jI ny mwqw gMgw jI dy audr ivcoN jnm ilAw sI
ik, jW auh klpxw dI aupj JUT-cqur-BujI r`b vWg kiQq qOr qy pRgt hoey hoxgy ? ikauNik ilKwrI ny
ieauN ilKky :- dsm mws bIqXo jbY, SuB gRh Avsr pwie [
cqurBuj rUp bnwie pRB bYT mwq inktwie ]174]
48
ArQ:-jdoN ds mhIny bqIq hogey qW FukvW mOkw pw ky, Bwv joqS Anuswr cMgy gRhW dw iek`T vyK ky cwr bwhW vwlw (cqur
BujI) rUpbxw ky mwqwjI dy kol Aw bYTy [174[
ilKwrI ny ieh drswieAw hY ik cqur BujI r`b jI ny mwqw gMgw jI dy audr qoN jnm nhIN sI ilAw[ Bwv,
cOhW bwhW vwlw idRstmwn bRwhmxI-r`b Ajnmw sI ? Bwv, ilKwrI dy Ajnmy rb jI AsmwnW qoN is`Dy
mwqw gMgw jI dy kol Aw bYTy qy aus dI pusqk dy pu`qr bx gey sn[ ckR ichn qoN inAwry AidRSt r`b jI
dy inAwry jnm dI qwrI^ ilKxI ilKwrI ikvyN Bu`l skdw sI?:-
cOpeI] sMmq sorh sY su bvMjw [ hwV ie`kI inis AwDI mMJw [
muK inC`qR suB gRh suKdweI [ ikRsn p`K pRgty pRB AweI ]175]
sMmq 1652 A`DI rwq, joqS dy sqweI nC`qrW ivcoN sRySt gRh sI Aqy ikRSn p`K sI ik, mwqw dy gRB ivco
(bwbw bu`Fw jI dy vr qo bIV ivKy hI mwqw jI dy audr ivc pRvyS kr geI sI) auh pvn inkl geI Aqy kwl purK jI
cqurBujI rUp ivc Aw pRgt hoey [ {hy pwTk s~jx jI ! AsW ipCy 137vIN cOpeI qoN (21 A~sU-sMmq 1651 qoN) mwqw
jI dy gRBvqI hox dI ^uSIAW dw ArMB huMdw Aqy iPr ausy ^uSI ivc pMcm pwqSwh jI nUM dwn vjo, Dn dI brKw krdy
drswieAw hoieAw vI piVHAw sI[ hux bVI s&weI nwl ilK id~qw ik, gRB nhIN sI auh qW hvw hI sI-kI ilKwrI Aqy sMpwdk
swihbwn vloN gurdyv jI dI isAwxp jW AMrXwmqw bwry GtIAW n^Ol qw nhIN kIqw igAw jI ?}
(ilKwr jI dI ilKq qo)Bwv, nw curBujI pu~qr jI nO mhIny mwqw dy gRB ivc rhy Aqy nw hI aunHW ny
jnm ilAw ?- Ascrjqw hY ik, mwqw jI dy hI mUMhoN ilKwrI ny ieauN iks Xojnw ADIn AKvwieAw?:-
mwq audr qy pvn inkswnI [ cqur BujI rUp dyiK hrKwnI [
myry audr 'jnm' ien lXo [ cqur Buj rUp khy ikm BXo ]176]
nIl kml sum suMdr dyhw [ nYn su ArnkMj Cib lyhw [
pIly pt Buj AMgd DwrI [ kuMfl kwnn soB ApwrI ] 177]
gd gd mwqw ausqiqkInI [hy pRB sbu jgu qor ADInI [
bRhm irKI qv DXwn n pwey [ mory audir kho ikm Awey ] 178]
pd ArQ:-..pvn=mwqw gMgw jI dy pyt qoN [ inkswnI=pvn inkl geI, Bwv siqgurW dw pRkwS hoieAw ? hrKweI=^uS ho
geI[ BXo= ikvyN bx igAw ?[176[ nIl kml..=nIly kmlvrgw suMdr srIr[ ArnkMj=A1KW lwl kMvl vWg [ lyhw=bhuq
suMdr l`g rhIAW sn [ pIly pt=bsqR pIly rMgdy[ Buj AMgd=bwhvW ivc bwjU-bMd [ kuMfl kwnn=kMnw ivc kuMfl[ soB
ApwrI=bhuq hI soBw dy rhysn [177[ gd gd=Aiq pRsMn ho ky[ bRhm..=bRhmw qy hor irSI vI qyrw iDAwn Drky drSn pw
skdy hn[ audir=myry pyt ivc[ ikm Awey=dso iks qrHW Awey ]178]
hYrwnIAW= pvn inkswnI dI ivAwiKAw ivc sMpwdk ivdvwn jI ny siqgurW dw pRkwS hoieAw iks
inX`q nwl iliKAw hY ? kI, siqgurU jI cwr bwhW vwly sn ? kI, auh nIl kml vrgy sn ? ikauNik
ilKwrI jI ny, r`b-pu`qr ƒ Awpxy audr ivc Awey kihMMdy mwqw jI ƒ Awp hI drswieAw hoieAw hY, qW
kI, siqgurU jI (ik jW swihbzwdw hirgoibMd jI ?) kMnw ivc kuMfl pihny pIly bsqrW smyq hI mwqw
gMgw jI dy audr ivcoN bwhr Awey sn ? kI, ilKwrI muV muV ky swfy mUMh qy SrimMdgI dy AQvw iDRkwrW-
rup pOly (iC~qr-ju`qIAW) qW nhIN jV irhw ? kI, sMpwdk swihbwn jI ilKwrI dI ies gMBIr kutlqw
ivc pUrI BweIvwlI nhIN inBw rhy ? kI, sRI Akwl q^q swihb jI dI jQydwrI qy sSoBq ho cu`ku isMG
swihb vydWqI jI ny BUmkw ivc jW vSys itpxIAW iv`c ies swrI JYT bkVvwh bwry koeI BulyKy dUr krn
vwl sp~t not nw ilK ky ies swry ku&r nUM sc hox dI qsdIkI mohr nw lw id~qI ? kI, ienHW hYrwnIAW
ƒ dUr krn leI koeI gurmiq-dlIl ilK skdy hn ?
mwqw jI dI auqsukqw dUr kr leI dInw nwQ jI boly-
dohrw[ mwqw kI ibnqI suin boly dInw nwQ [ CIr isMDu jwvq BXo cqurwnn idv swiQ ]179]
bRhmw kI ibnqI krI buFy bcn jo kIq [ mlyC nws ihiq bpu DrXo ie~Cw pUr qum kInu ]180]
49
cOpeI [ iem mm rUp inhwrXo joeI [ sMq drs Pl jwno soeI [
sB jgu mwq so muih ADInw [ mY sd rhoN sMq kY dInw ]181]
Bwv ArQ:- ‘bRhmw ny dyviqAW ƒ nwl ilAw Aqy KIr smuMdr ivc myry kol Aw ky buynqI kIqI ik, cl ky mlyCW dw
nws kro [ bwbw buFw jI ny quhwƒ vr id`qw hoieAw sI so mY Awauxw hI sI[ myry ies rUp dy drSn nsIb hoxy, smJo
ik, SWq Awqmw bwbw buFw jI dw drSn krn dw quhwƒ Pl imilAw hY[ swrw sMswr myry ADIn hY pr mYN sMqW dw
brdw hW[ {181} Bwv cqur BujI jI dw AvqwrI hoxw bwbw bu`Fw jI dy drSnw dw Pl prwpq hoieAw hY]
auprokq 179 qoN 181 q`k dydohry cOpeIAW qoN (a) gurmiq dI gMBIr aulM|w Aqy
(A) aupj rhy mwrU is`itAW bwry gMBIr ivcwrW;-
(a) (1) sRI rwmcMdR jI dy AvqwrI hox vwlI gwQw ivc, dyviqAW dI pukwr qy AjuiDAw ivKy rwjw
dSrQ dy Gr jnm lYx dw bcn pihlW hoieAw drsw ilAw sI, Aqy, rwjw dSrQ nMgy pYrIN, bRwhm irKI
kol pu`qr mMgx mgroN igAw drswieAw[ ijvy rwjw dSrQ dIAW iqMny rwxIAW KIr dIAW burkIAW Kwx qoN
gRBvqI hoeIAW sn ieh khwxI AsIN ip`Cy pVH Awey hW[ rwm rUp r`b ƒ rwxI kOs`ilAw dy pytoN jnm lYNx
dI gwQw ƒ T.V. qy ijvyN drswieAw igAw hY, aus qoN drSkW ƒ XkIn ho jWdw hY ik, sRI rwm jI Awpxy
iqMn BweIAW vWg mwqw dy audr qoN hI jnmy sn[ pr, ikauNik eyDr ilKwrI gurmiq dy rb bwry ‘AjonI”
isDWq qoN sucyq hY, AQvw gurbwxI ivcly ienHW pwvn gurU SbdW qoN cMgI qrHW jwxU sI -(1) so muKu jlau
ijqu khih Twkuru jonI ]3]{1136} (2)-hir Agmu Agocru AnwQu AjonI siqgur kY Bwie pwvixAw
]1]{118} (3)-"Dnu DrxIDru Awip AjonI qoil boil scu pUrw ] {930} (4)- AlKu n lKIAY Agmu
AjonI qUM nwQW nwQxhwrw ]{1255} (5)-nwnk BMfY bwhrw eyko scw soie ]{483} ies kwrn, JUT-
khwxI GVn dy mwhr pRoihq jI ny rb ƒ Ajnmw drswaux leI gwQw ƒ dohrw moV dy ilAw[ rwm jI dy
smy ihMdU pUrI qrHW AigAwnI sn[ aunHW ƒ bRwhmx ny Awpxy JUT dI pUjw krn igJw ilAw hoieAw sI[
dSrQ dy byty sRI rwm jI dw srb SkqImwn ivDwqw bx jwx ivc koeI AOkV nhIN sI Aw skdI[ so, ijvyN
dI khwxI mrzI sI GV leI[ jdoN Aqy ijvy id`l kIqw AwpxI khwxI dy AnkUl r`b pYdw kr ilAw [
ijvy, nrisMG QMm pwV ky, vrwh Avqwr sUrW ivcoN. m`C Avqwr Aqy kUrm Avqwr pwxI dI dunIAW ivcoN
pYdw kr ley[ pr eyDr guurU nwnk swihb jI dI is~KI ivc JUT-r~b jI dw prvbyS krwaux leI bRwhx
jI dy swhmxy -”nwnk BMfY bwhrw eyko scw soie ]” gurU bwxI &urmwn vfI rukwvt bx irhw sI[ “
r`b jI ƒ BMfu (=iesqRI) dy audr ivcNo, pYdw kIqy jwx qoN khwxI r`d kIqI jwx dI sMBwvxw bx skdI
sI[ so hux zrw v~D cqurweI dI loV si[ [ AigAwnI is`KW dI SrDw ies JUT-jnm bwry bxweI r`Kx
leI duhrI klw bwzI dI loV AnuBv kr leI? cqur BujI r`b, mwqw gMgw jI dy grB ivc AwieAw vI
ilK id`qw Aqy mwqw jI dy kol Aw bYTw vI drsw ilAw[ ijQy ijvyN dI loV pey auvyN dIAW pMgqIAW vrq
leIAW[ bs ACoply hI AwpxI klpxw dI aupj bixAw P`ibAw cqur-BujI “ kwl purK “ is`KI ivc
ilAw vwiVAw? swfy vydWqI jI vI ckrI Kw gey ?
(2) Bwv, ieh ik, " bwkI nO gurU swihbwn ivc guurU nwnk swihb jI dI hI joiq-jugiq ivcrdI rhI
sI Aqy auhI joiq hux sI gurU gRMQ swihb dy rUp ivc ^wlsw jI dI AgvweI kr rhI hY”- is`KW dy ies
dUjy inAwry ivSvwS ƒ sdw leI ^qm kr dyx dI AwpxI icrW dI s`Dr is`K dy vYrI ny pUrI kr leI[
is`KW ƒ lwvwrs bxw lYx ivc ^wlsw pMQ dI srb-au`c sMsQw ny AQvw Supreme Command ny vI
BrpUr qsdIkI mohr lw id`qI ? inAwry ^wlsw jI ƒ muV ihMdU mhWswgr ivc fob ley jwx dw prvwngI
p`qr AsW Awp hI jwrI kr id`qw? iksy kOm ƒ ^qm krn leI aus dy ieiqhws ƒ bdl dyx vwlI pRoihq
dI kutl-nIqI jo keI swlW qoN s&lqw nwl pOVIAW cVH rhI sI, pMQ dy isrmOr jQydwrW rwhIN, hux aus ny
50
mwno, s&lqw dy is`^r vl ƒ bVI v`fI Cwl mwr leI ?
(A) mwqw gMgw jI ƒ cqurBujI r~b jI dy (ies inAwrI ivDI duAwrw hoey ?) drSnW nUM ies kutl
ilKwrI ny, bwbw buFw jI dI (Apxy h~QI pIs-pkw ky, krIb 12 nMgy pYrIAW qury Aw ky im`sy prSwdy
l~sI, m~Kx Aid KuAwaux-rUp) syvw-BgqI-rUp drSnw dw P`l iliKAw hY [ Bwv, gurdyv jI prvwr
smyq BweIAwpxw lu`t jwl ivCwieAw hoieAw hY, is~KI nUM Blw aus jwl ivc bwhr ikauN Awaux idMdw
swD-pUjw dI ibmwrI PYlwaux leI clwk ilKwrI ny siqgurU nwnk swihb jI qo vroswey, "Eey bUiVAw"
bwbw bu~Fw jI bxwey gey BweI bu`Fw jI dI cox kr leI[ mnu~K dI aupwSnw qoN dy vr dy muQwj ho rhy is~Dw
ausy gurfdyv ipqw jI nUM drsw id~qw ijnHW dw Awpxw prv`cx ies pRkwr hY:-
61- soriT mhlw 5 ..]iks hau jwcI iks AwrwDI jw sBu ko kIqw hosI ] jo jo dIsY vfw vfyrw so so
KwkU rlsI ] inrBau inrMkwru Bv KMfnu siB suK nv iniD dysI ]1] hir jIau qyrI dwqI
rwjw ] mwxsu bpuVw ikAw swlwhI ikAw iqs kw muhqwjw ]rhwau] ...4]1]{608}
pd ArQ:-hau jwcI=mYN pMgW [ kIq=(prmwqmw dw bxwieAw hoieAw [ awrwDI=AwrwDIN, mYN AwrwDnw krW[ sB ko=hryk jIv [
kIqw=(prmwqmq dw) bxwieAw hoieAw[ hosI=hvygw, hY[ KwkU=^wk iv`c [ Bv KMfnu=jnm (prn dw klyS, BY) nws krn vwlw [
siB=swry [ nc iniD=jgq dy nO hI ^zwny [ dysI=dyvygw, dyNdw hY [1[
hir-hy hrI ! dwqI=dwqIN, dwqW nwl [ rwjw=rwjW, mY rijAw hW[ gurU Sbd dw kyNdrI Bwv, 'rhwau ]
ArQ:-hy pRBU jI ! mYN qyrIAW (id`qIAW) dwqW nwl hI r~ijAw rihMdw hW(-sMquSt rihMdw hW), mYNnUM iksy ivcwry mnu`K dI muQwjI
ikauN hovy ? [rhwa[u
kyvl Akwl purK dy hI hukm-rUp fr BY Adb siqkwr dI g~l [ ausy koloN hI swrIAW mMgW krnIAW[
bwbw bu~Fw jI qW Awp hI gurU drbwr dI inSkwm tiohl-syvw ivc ru~Jy suK mwx rhy sn[ Awpxy gur-
prmySr dy dwqy Akwl purK dy QW bwbw bu~Fw jI Awp hI bx bYTy? aus dy drSnW qoN gurU prvwr ivc
kiQq cqurbujI-rUp r~b jI dw jnm ? Akwl-purK jI dy AjMUnI hox vwly gurmiq dy muFly isDWq qy
motI lkIr iPr geI ? sMBlo ^wlsw jI rswql quhwfy nyVy Fu~k irhw hY[ ilKwrI kdm kdm qy gurmiq
dw m^Ol aufwauxw nhIN Bu`ldw[
auNj iek gloN ilKwrI s`cw vI hY, JUT ilKwrI dI JUT kwQw vwly swihb bu`Fw jI dy drSnw qoN bRwhmxI
JUT-rUp " cqurBujI" rUp JUT dy hI drSn hoxy sn so ilKwrI ny ilAw vwiVAw auh cwr bwhW vwlw korw
JUT mwqw gMgw jI dI god iv`c hI ? pr, scu dy rUp bx cuky pMcm siqguurU nwnk swihb jI dy drSnw qoN
mwqw ny scu dI pRwpqI hI krnI sI,
62- siq siq siq siq siq gurdyv ]
JUTu JUTu JUTu JUTu Awn sB syv ]1] rhwau ] {1166 }-1-2-11
mwqw jI ny bynqI kIqI ik-"bwl AMg koml sB kro [" jy pu`qr bxy ho qW C`fo rwsDwrIAW vwly sWg dw
KihVw qy bx jwau du`D cuMgdy bwlk [ qW cqur BujI jI ny mwqw jI ƒ ieh AwiKAw ik hy mwqw mn lw ky
myrI gl suxo, myrw qyrw ieh vwrqwlwp ijhVw pRwxI pVy suxygw[ 184[ auh:--
dohrw] so nr pwvY rUp mm Xw mY sMs n koie [
mrn smY iqh purK ko isMimRq hmrI hoie [185[
ArQ:-mrn smy ijhVw mnu~K swfy ies rUp nUM Xwd kr lvy aus nUM swfy pRq~K drSn hoxgy (qy ivSnUM dy bYkuMT Dwm dw vwsI
jw bxy gw?)
ijvy dsm gRMQ jI dy swirAW ihisAw ivclIAW (lg-purI pg) swrIAW JUT-khwxIAW dy AMq ivc pVn
suxn dw vfw Pl gupq-ilKwrI ilKdw Aw irhw hY, eyQy vI auhI Brm pwaux qo aukweI nhIN Kw irhw [
As kih inj mwieAw frI, mwqw BRm mn lIn [
51
bwl rUp qb h@Y hrI, rudn bwl sm kInu ]186]
Bwv, ieauN kih ky, AYsI mwieAw vrqweI ijs qoN mwqw jI fr gey Aqy Awp bwlk bx ky roxw SurU
kr idqw[ " mwqw jI Awpxy r`b-pu`q jI ƒ vyK ky bVy ^uS hoey[ Gr ivc rOxkW ny fyrw Aw lwieAw[ "
Gr Gr BXo kulwhl BwrI[ Awvq mMgl gwvq nwrI]187] gwxy vjwxy ArMB ho gey[ pu`qr dI Awmd qoN
siqgurU Arjn swihb dw ivhwr jo ilKwrI ny drswieAw-:
sRI gur Arjun suinE jb hI [ puqR jnm suKu pwXo qb hI [
dwnu dIXo ijh vwr n pwrw [ qb sumyr* inj BY mn Dwrw [[188]
mo ko bWt gurU ijin dyeI [ clo Bwj ikAw jqn kryeI [
qw sm jo nr Awvq BXo [ mnbWCq gur qy Dnu lXo ]189]
ik`fI koJI it`cr hY ? siqgurU jI ny pu`qr dI ^uSI ivc eynw dwn dyxw ArMB kr idqw ik sumyr prbq
ƒ icMqw l`g geI ik ikqy gurU Arjn swihb jI aus ƒ vI lokW oc vMf ky nw mukw dyx, qo auh frdw B`jx
ƒ rwh l`Bx l`g ipAw[*{Foot note:-dsmgRMQ dy igAwnpRboiD Bwg ivc XuiDStr ƒ dwn krdw drswaux smy eysy froN sumyr
prbq B`jx dI iqArI krdw drswieAw hoieAw hY:-
dust pust qRsy sbY QrhirE suin igrie [
kwt kwt n dY idjY inRp bWt bWt lutwie ]1]154]
ArQ:-swry vYrI bhuqw fr gey, Aqy (XuiDStr dy dwn dI g`l) suxky sumyr prbq vI kMb igAw ik rwjw (XuiDStr mYƒ vI) k`t k`t ky
bRwhmxw kol lutw nw dyvy [13[ eyho ijhIAW g`lW qoN XkIn bxdw hY ik ies gRMQ dw ilKwrI vI auhI hY ijs ny dsm gRMQ ilKAw sI}
A`gly sv~Xy ivc ilKwrI ny hor vI v`D duKdweI, gurmiq ivroDI g`l siqgurU jI dy pwvn muKwr ibMd
ivc pweI hoeI hY :-
sv~Xw] AnMd Dwir qbY gur Arjn, AYs muKoN suB bwq aucwrI [
dyvn p`C su dInn r`C, Drw duK twrn s`qR sMGwrI [
nB mY qb dyv Aey sB hI, jY jY muiK BwK su PUln fwrI [
mMgl hoih Grw Gr mY, auqrXo Avqwrn ky AvqwrI ] 190]
ArQ Bwv--siq gurU Arjn (dyv jI) ny ^uSI ivc Aw ky muKo ieau &urmwn kIqw, " dyviqAW dw p~K pUrn leI Aqy ZrIbW dI
riKAW vwsqy Aqy vYrIAW dw nws krky DrqI dw duK dUr krn leI (hirgoibMdw swihb dw pRkwS hoieAw hY[ aus smy Asmwn
qo dyviqAW ny jY jYkwr kIqI qy Pu`l brswey[ Gr Gr ^uSIAW mnweIAW geIAW ik AvqwrW dy Avqwr jI Asmwnw qoN auqry
hn[
gurmiq ivcwr:-
jd, pRQm siqgurU jI dy smy qoN hI, sp`St rUp ivc dyvI dyviqAW dI iksy A`frI hoNd nUM mu`Fo hI
rd kr id`qw hoieAw sI, qW pMcm siqgurU jI ny ikhVy dyviqAW dw p`K krn dI g`l krnI sI ? srb~q
dy sWJy Aqy srb`q dy Bly dI mMg krn vwly inrvYr siqguurU jI, ijhVy iksy ƒ vI vYrI nw mn ky srb`q
ivc aus iek Akwl purK dI joiq vyK ky ^uS huMdy rihx dw aupdyS idRV krw rhy sn, aunW ny-s~qR
sMGwr-bcn ikauN bolxy sn[ pMcm siqgurU jI dw bcn:-
63- kwnVw mhlw 5 ] ibsir geI sB qwiq prweI ] jb qy swDsMgiq moih pweI ]1]
rhwau ] nw ko bYrI nhI ibgwnw sgl sMig hm kau bin AweI ]1] jo pRB
kIno so Bl mwinE eyh sumiq swDU qy pweI ]2] sB mih riv rihAw pRBu eykY
pyiK pyiK nwnk ibgsweI ]3]8] {1299}
ArQ:-hy BweI ! jdoN qoN mYN siqgurU jI dI sMgiq pRwpq kIqI hY, (qdoN qoN) ( qwiq prweI =prweI eIrKw, swVw) dUijAW qw suK
vyK ky AMdry AMdr sVn dI swrI Awdq Bu~l geI hY [1[rhwau[ (hux) mYnUM koeI vYrI nhIN id~sdw, keI Eprw nhIN id~sdw,
sBnW nwl myrw ipAwr bx irhw hY[1[ (hux) jo kuJ prmwqmw krdw hY, mYN aus nUM (sB jIvW leI) Blw mMndw hW [ ieg cMgI
52
Akl mYN (Awpxy) gurU pwsoN is~KI hY[2[ hy nwnk ! (AwK-jdoN qoN swD(-gurU nwnk jI dI) sMgiq imlI hY, mYnUM ieauN id~sdw hY
ik) iek prmwqmw hI sB jIvW ivc mOjUd hY (qwhIeyN sB nUM) vyK vyK ky mYN ^uS huMdw hW[3[
siqgurU jI dw is`K bxn Awaux leI pihlI Srq :--
64- slok mÚ 5 ] pihlw mrxu kbUil jIvx kI Cif Aws ]
hohu sBnw kI ryxukw qau Awau hmwrY pwis ]1]{1102}
is~K bxn qoN pihlW mn iv`c sBnw dI ryxukw bx jwx qu~l, inmrqw gRhx kr lYxI pihlI Srq hY[
sBnw dw ArQ, srb~q AQvw swrI lokweI hY[ iksy XukqI nwl vI, sBnw dw ArQ kyvl ^ws lok nhIN,
kIqw jw skdw[ s`jx T`g, BUmIAW cor, kwql-T~gW dy smUh, brdw-&roS ruhylKMfIey, Awid, smwj dy
duSmxw ƒ mwirAW nhIN sI, sgo swirAW ƒ smwj dy s`jx bxw ky, aunHW ƒ sMswr smuMdr dIAW ivkwr-
lihrW ivcoN qwirAw sI] aupRokq 190 nMbr s`vXy ivclI-"dyvn p`C su dInn r`C, Drw duK twrn s`qR sMGwrI
"[siqgurU swihb jI dI khjI drsw ky ilKwrI ny ^wlsw pMQ dw mUMh icVwieAw hY[ bVI nwkwbly
brdwSq g~l vydWqI jI ny jwx by~J ky pMQ leI pUjnIk bxw dyx dw Xqn kIqw hY[
Asmwn qoN Pu`lW dI brKw vI bRwhmxI gRMQW dw hI mwieAw-jwl korW JUT hY[ JUTI g`l gurU ieiqhws
iv~c ilAw mVHnI suihrdqw dI sUck nhIN hY[ gurbwxI ivc DrqI qy hI au~gI kwdr dI byAMq PulvwVI
sugMDIAW dI iLKwrn rUp PulW dI brKw inrMqr krI jw rhI hY-DUpu mlAwnlo pvxu cvro kry sgl
bnrwie PUlµq joqI " Asmwnw qoN Pu`lW dI brKw hox dI g`l jW, iksy ƒ koeI isiKAw dyx leI AsmwnW qo
AkwSvwxI hoxI jW AwkwS qoN iksy dI jY jYkwr kIqI jwxI, inrmUl g`l hY jo kyvl ib`pRI mwieAwjwl qoN
v`D hor kuJ nhIN hY[ siqgurU jI dy muKwribMd ivcoN khy drswey bcnW dw Aglw ih`sw, kutlqw dI i`s^r
dw sUck hY:-- bRhm munI iSv iDAwnu n Awvq, AOr Anyk mhw qp DwrI [
bIn lIey ijh Kojq nwrd, swrd sMq isvI muKcwrI [
nyiq hI nyq rhY ijh byd, su jog smwiD lgwie ApwrI [
mMgl Awju BXo BU mMfl auqrXo Avqwrn ko AvqwrI ] 191 ]
Bwv, siqgurU Arjn dyv jI ny, aupRokq bRwhmxI Bwsw ivc ieh ikhw sI ik, aunHW dy Gr (spu`qr nhIN
sgoN, AvqwrW dw Avqwr auh r`b pRgt hoieAw hY ijs ƒ bRhmvyqw munISvr, isv, Aqy hor Anyk mhW
qpIsur iDAwn ivc ilAwaux dw insPl Xqn krdy rhy hn[ h`Q ivc bIn PVI iPrn vwlw nwrd,
srsvqI iSv, bRhmW ijs ƒ FMUf irhw hY AQvw cwry byd ijs ƒ byAMq byAMq pukwr rhy hn[ Bwv,
ilKwrI ny, is`KW dy ies ivSvswS ƒ inrmUl is``D kr ilAw ik, ijMnw icr koeI siqgurU jI dI cox ivc
Aw ky aunHW vloN auvyN hI bwkwiedw sRI gurU nwnk swihb dI joiq jugiq dw mwlk guirAweI pRwpq nhIN
krdw, aunW icr (BwvyN koeI siqgurU jI dw swihbzwdw hI hovy) gurU nhIN sI bxdw[ auh vI hor is`KW
ijhw gurU dw is`K hI huMdw hY[ clwk iLKwrI Avqwr pRQw bwry gurmiq dy isDWq ƒ vI mlIAw myt krI
jw irhw hY[

31- Avqwr pRQw qy gurmiq


ies ivSy bwry gurmiq dw isDWq, pusqk- "ib~prn kI rIq qoN sc dw mwrg" dy pihly Bwg dy cOQy kWf
ivc bVy ivsQwr nwl spSt kIqw hoieAw hY[ Avqwr pRQw gurmiq leI AxhoxI bkV-vwh qoN v~D hor
kuJ nhIN hY[ jy koeI pwTk s`jx SMkw dUr krnw cwhy qW auproq pusqk pVH skdw hY[ eyQy vMng mwqr hI
gurmiq dw p~K iliKAw jw irhw hY[ bRwhmxI klm dy ilKy purwxk gRMQW iv`c ie`k ivSnMU jI, jW ie~k
iSv-SMkr jI dy QW, aunHW nUMN kRoVW dI igxqI vwlI swDwrn ^lkq ivc g`f-m`f drswauux dw ArQ,
53
Bgvwn dI JUT-pdvI qoN GsIt ky aunHW nUM AwpxI AslI QW, iek swDwrn mnu~K dI p`Dr qy lY Awauxw,
Bwv, CUq-Cwq dy jnm dwqw su~cm nUM Drm smJx vwly pwvn piv~qr bRwhmx dy prm piv~qr Bgvwn
jI nUM SUdrW dI dunIAW ivc GsIt ilAwaux-rUp Avqwr pRQw dy isDWq qy motI lkIr ? bRwhmx dy
Bgvwn jI kI, ACoply hI AwpxI A`frI pCwx guAw nw bYTy ? drSn kro im~T-bolVy siqgurU jI gurU-
&urmwn:--
65- koit ibsn Avqwr ] koit ibsn Avqwr sMkr jtwDwr ] cwhih quJih dieAwr minqin ruc
Apwr ] Apwr Agm goibMd Twkur sgl pUrk pRB DnI ] sur isD gx gMDrb iDAwvih jK
ikMnr gux BnI ] koit ieMdR Anyk dyvw jpq suAwmI jY jY kwr ] AnwQ nwQ dieAwl
nwnk swD sMgiq imil auDwr ]2] {456}-2-5
ArQ:-hy dieAwl hrI ! ivSƒ dy kRoVW Avqwr Aqy kRoVW jtwDwrI iSv qYƒ (imlxw) locdy hn, aunHW dy mn ivc aunHW dy
ijrdy ivc qyry imlx dI) qWG rihMdI hY[ hy byAMq pRBU ! hy goibMd ! hy Twkur ! hy sB dI kwmnw pUrI krn vwly pRBU ! hy sB
dy mwlk ! dyvqy, jog-swDnW ivc pu`gy hoey jogI, iSv dy gx, dyviqAW dy rwgI, j`K, iknr (Awidk swry) qyrw ismrn krdy
hn, qy gux aucwrdy hn[ kRoVW ieMdr, AnykW dyvqy, mwlk-pRBU dI jYkwr krdy hn [ hy nwnk ! aus inKsimAW dy ^sm pRBU
ƒ, dieAw dy somy pRBU ƒ swD sMgq dI rwhI hI iml ky (sMswr smuMdr qoN) byVw pwr huMdw hY[2[
bRwhmxI kutl-klpxw dI aupj iek bRhmw, iek iSv Aqy ie`k ieMdr Awid igxqI imxqI vwly dyvI
dyviqAW dI bVI Alokwr SbdwvlI ivc KMfxw kr id`qI hY[ eysy qrHW dy hor vI keI gurU Sbs hn[
Avqwr pRQw siqgrU jI ny nwmxy nwl joVnI gurmiq ivroDI duSkrm hY[
dohrw] bhur qb Arjn gurU muK soN Sbd aucwr [
Awsw rwg mY qb khw suq prQwie ibcwir ] 192]
ijs gurU Sbd ƒ ilKwrI ny pu`qr prQwie aucwirAw drswieAw hY auh pwvn gurU-Sbd ies pRkwr hY:-
66- Awsw mhlw 5 ] siqgur swcY dIAw Byij ] icru jIvnu aupijAw sMjoig ] audrY mwih Awie
kIAw invwsu ] mwqw kY min bhuqu ibgwsu ]1] jMimAw pUqu Bgqu goivMd kw ] pRgitAw sB
mih iliKAw Dur kw ] rhwau ] dsI mwsI hukim bwlk jnmu lIAw ] imitAw sogu mhw Anµdu
QIAw ] gurbwxI sKI Anµdu gwvY ] swcy swihb kY min BwvY ]2] vDI vyil bhu pIVI cwlI ]
Drm klw hir bMiD bhwlI ] mn icMidAw siqgurU idvwieAw ] Bey AicMq eyk ilv lwieAw
]3] ijau bwlku ipqw aUpir kry bhu mwxu ] bulwieAw bolY gur kY Bwix ] guJI CMnI nwhI bwq
] guru nwnku quTw kInI dwiq ]4]7]101] {396}
ArQ:- hy BweI ! (gurU nwnk) prmwqmw dw Bgq, (prmwqmw dw pu`qr) jMimAw hY (aus dI srn Awaux vwly) swry jIvW dy
AMdr Dur-drgwh dw (syvw-BgqI dw) lyK au`GV irhw hY[ rhwau [
hy BweI ! sdw kwiem rihx vwly prmwqmw ny gurU (nwnk) ƒ (jgq ivc) G`ilAw hY aus dI sMgiq (dI brkiq) nwl (is`KW
dy ihrdy ivc) At`l Awqmk jIvn pYdw ho irhw hY[ (ijvyN jdoN mW dy) pyt ivc (b`cw) Aw invws krdw hY qW mW dy mn ivc
bhuq ^uSI pYdw huMdI hY (iqvyN is`K dy AMdr At`l Awqmk jIvn AwnMd pYdw krdw hY) [1[ (hy BweI ! ijvyN ijs Gr ivc)
prmwqmw dy hukm Anuswr dsIN mhInI pu`qr jMmdw hY (qW aus Gr ivcoN) Zm imt jWdw hY qy bVw auqSwh huMdw hY, (iqvyN
ijhVI sq-sMgx) shylI gurU dI is&iq swlwh dI bwxI gwauNdI hoeI Awqmk AwnMd mwxdI hY qy auh iQr rihx vwly pRBU dy
mn ivc ipAwrI l`gdI hY [ 2 [ (ijhVy vfBwgI mnu`K guurU dI sMgiq dI brkiq nwl) iek prmwqmw ivc suriq joVdy hn
auh icMqw qoN rihq ho jWdy hn, siqgurU aunHW ƒ mn-ie`Cq Pl idMdw hY, gurU aunHW guris`KW ivc prmwqmw dI Drm-s`iqAw
p`kI kr ky itkw idMdw hY, ieh guris`K hI (gurU-rUp prmwqmw dI) vD-rhI vyl (AQvw) cl-rhI pIVHI hn[ 3 [ hux ieh
koeI lukI iCpI g`l nhIN hY[ (hr koeI jwxdw hY ik ijs mnu`K au`qy) gurU nwnk dieAwvwn huMdw hY, (ijs ƒ nwm dI) dwq idMdw
hY, auh jo kuJ boldw hY gurU dw pRyirAw hoieAw gurU dI rzw hI boldw hY (auh Awpxy guurU au`qy ieauN &^r krdw hY) ijvyN koeI
pu`qr Awpxy ipau qy mwx krdw hY (auh is`K gurU pwsoN shwieqw dI auvyN Aws r`Kdw hY ijvyN pu`qr ipau mwsoN) [4[
sdIvI scweI drsw rhy gurU Sbd dy ArQW qoN ieh smJx ivc AOK nhIN rihMdI ik ies gurU
Sbd dw aucycw sMbMD swihbzwdw jI dy jnm nwl nhIN sgoN prmwqmw dy AslI Bgq siqgurU nwnk
54
swihb jI dy Awgmn qoN prmwqmw dy nwm nwl juV rhy guris~KW ivc PYl rhI dYvI AnMd vwlI ^uSI dw
izkr hY[ 205vIN cOpeI q`k aupRokq gurU Sbd ƒ Awpxy ihswb nwl kivqw duAwrw drsw lYx aupRMq
gurmiq ivroDI ilKwrI dy bcn ies pRkwr hn:-
cOpeI ] suq prQwie Sbd gur khY [ nr nwrI min AnMd lhy [
qb lO ciVE Bwn gur khy [ jYsy gur jnmXo suKdweI ]206]
ArQ:-pu`qr dy sbMD ivc Sbd aucwirAw qW qIvIAW mrdW dy mn ivc bVI ^uSI hoeI[ ijvyN suKdweI gurU ny jnm ilAw, aus
vyly qk auvyN dw hI suK dyx vwlw prkwS iKlwr irhw sUrj cVH ipAw sI[206] rwq bIq geI Aqy hnyrw ieauN ht igAw
ijvy, gurU dy jnm ny duStW dw ^wqmw kr id`qw hovy[ swrIAW znwnIAW ny Pu`lW dIAW p`qIAW dy ishry drvwizAw qy ilAw b~Dy
Aqy vDweIAW id`qIAW[207[(not:- lVky dy jnm qy drvwzy nwl p`iqAW Awid dy ishry bMnHx ijhw bRwhmxvwd gurmiq dy
ault krm hY) Bwv, swihbzwdw jI dy jnm qy gurU Arjn dy jI ny eyfw vfw auqsv mnwieAw ik, jy DrqI kwZz qy smuMdr
isAwhI bx jwvy, Aqy gxyS ilKx vwlw hovy qd vI auqsv ivclI ^uSIAW dIAW rOxkW nhIN ilKIAW jw skdIAW[208[
BU nB Bxo mMglcwrw [ siB dyvn min AnMdu Dwrw [
ieh ibiD soN gur jnm bKwnw[ kIn dXw jb ikRpw inDwnw ]210]
"hrK sog qy rhih inrwrw qW qU pwvih pRwnpqy ]1] rhwau ] " gurmiq aupdyS dy pUrny pw rhy gurUGr
ƒ Apwr ^uSIAW Bry jSnw nwl joV irhw, gurmiq dw s^q ivroDI ieh kutl ilKwrI, guruU pMQ ƒ
gurmiq igAwn qoN kohW dUr leI jw irhw hY[ pihlw AiDAwie smwpq hoieAw[
BU nB Bxo mMglcwrw [ siB dyvn min AnMdu Dwrw [
ieh ibiD soN gur jnm bKwnw[ kIn dXw jb ikRpw inDwnw ]209]
BU...mMglcwrw=DrqI AkwS sB qy, QweI bVIAW ^uSIAW mnweIAW geIAW, swry dyviqAW ny AnMd mwixAw
Awid[ siqgurU nwnk swihb jI dy Gr pu`qr dw jnm hox qy Apwr jSn mnwey jwx dI gl ?

AiDAwie dUjw
1
vDweIAW qy dwn
cqur-BujI rUp r`b jI ƒ ZYrkudrqI ib`pRI-ivDI nwl swihbzwdw jI dy rUp ivc jnmdy drsw lYx vwlI
s&lqw auprMq, ilKwrI ny Agly swry krm vI gurmiq ivroDI huMdy hI drswauxy sn[ so ilKwrI jI, gurU
dI crn bMdnw krdy hoey Awpxy Awp ƒ Axjwx kvI drsw ky ividAw dI dyvI ƒ iDAw ky gurU hrgoibMd
dI bwl lIlHw ilKx ivc shweI hox dI Ardws krdy hoey qIjI cOpeI ieauN ArMB krdy hn:-
cOpeI] cVXo sUr jb ikC idn AwXo [nr nwrI min AnMd pwXo [
qurhI Fol ngwry bwjYN [ PUl dyv fr AMjl swjY ] 3 ]
dUr dUr kI sMgiq AwvY [ dyiq bDweI Aiq suK pwvY [
sbd rIiq gur nwnk gweI [ mwq gMg sB syie krweI ] 4 ]
pd ArQ:-sUr=sUrj [ qurIA=rxisMGw (QAjyhy vwjy audwsI AQQvw jogI swDW dy toly vjwauNdy hn[’hrk sog qoN AiB`j siqgurU jI dw
Ajyhy Poky ivKwivAW nwl kI vwsqw ?[3[ rIiq=gurbwxI pVHn dI mrXwdw [ mwq....krweI=mwqw gMgw jI ny auh rIq kIqI ]4]
sRI gur Arjn dyvq bhu dwnw [ rMk BUp huie GrY isDwnw [
qb lO swihb buFw AwXo [ swiQ BweI gurdws lXwXo ] 5 ]
“ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg “ pusqk dy pihly Bwg ivc hvwilAW nwl iliKAw hoieAw hY pRoihq jI
ny mnuismrqI ivc ilK ilAw hoieAw sI ik, mwiek pdwrQW dw dwn kyvl bRwhmx hI lY skdw hY[ so
dwn dy lwlcI pRwhmx dI byAsUlI drswauNidAW pWfy ƒ hI sMboDn krky aucwry srb-SWJI isiKAw dw
55
BMfwr siqgurU nwnk swihb jI dy Sbd ivcoN:-
1- mÚ 1 ] ...iesqRI purK inpjih mwshu pwiqswh sulqwnW ] jy Eie idsih nrik jWdy qW aun@
kw dwnu n lYxw ] dyNdw nrik surig lYdy dyKhu eyhu iD|wxw ] Awip n bUJY lok buJwey pWfy Krw
isAwxw ].....]2]{1290}
ArQ:-znwnI mrd, Swh pwqSwh..swry mws qoN hI pYdw huMdy hn[ jy ieh mws qoN bxn krky (mws dI vrqoN krn vwly, bRwhmx
dy &qvy Anusr) nrkW ivc pYNdy id~sdy hn qW aunHW qoN (mws-iqAwgI pMifq jI nUM) dwn vI nhIN lYxw cwhIdw[ (nhIN qW) vyKo,
ieh Ascrj D~ky dI g~l hY ik dwn dyx vwly nrky pYx qy (aunHW qoN dwn) lYx vwlw surg iv~c ?[ Asl iv~c) hy pMifq!) qUM
fwFw cqur hYN, qYnUM Apn nUM (mws Kwx dy mwmly dI) smJ nhIN, pr qUM lokW nUM isiKAw dyNdw hY[..2[
Agly idn siqgurU jI ƒ vDweIAW dyx leI dUroN dUroN sMgqW Sbd pVdIAW Awaux l`g peIAW[ siqgurU
Arjn swihb jI vDweI dyx Awey (ZrIb is`KW dI s`^q imhnq dI kmweI dwn vjoN vrqw ky ?) ZrIbW
ƒ rwjy bxw bxw ky GrW ƒ qorn l`g pey[ iBAwnk JUT ?
AKy, eyny ivc bwbw bu`Fw jI Aqy BweI gurdws jI vI Aw gey qy siqgurW ƒ vDweI id`qI qW:--
dohrw] swihb buFy kw qbY AiqsY Awdir kIn [
sRI gur Arjn dyv jI Awiq iciq hoie ADIn ]7]
bwbw bu`Fw jI dw siqgurU jI A`gy Jukx dw izkr q`k nhIN sgoN pMcm pwqSwh vloN bwbw bu`Fw jI dw bhuq
siqkwr kIqw jwx dI g`l ivsQwr nwl ilKI hY[ siqgurU jI ny mn ivc bhuq hI inmrqw Aqy ADIngI
sihq buFw jI ƒ vfw Awdr id`qw-(mwno, pMcm siqgurU nwnk swihb jI, spu`qr-rUp Bgvwn cqurBujI jI
dI b^SS krn vwly bwbw bu`Fw jI dy aupkwr hyT db cu`ky sn)[ EDroN, dyviqAW dIAW Gr vwlIAW
Ap`CrW, mnu`KI-srIr Dwrn krky ipMf dIAW iesqRIAW ivc Aw rlIAW Aqy mMgl gwien krdIAW drsw
ky mwqw gMgw jI ƒ bwbw bu`Fw jI bwry ieh bcn boldy drsw idqw:-
sv`Xw] mwq AnMd bry muK soN, As bYn khy sunho mm ipAwrI [
bu`Fy inhwl kIXo hm ko, ijh ky bc puqR lhXo suKkwrI ]13 ]
Bwv. s`cy dwqwr vihgur jI dw DMnvwd nhIN sgoN, bwbw byFw jI iek mnu`K ƒ dwqw mMn ky siqgurU jI Aqy
aunHW dy mhl (mwqw) gMgw jI -"mwnuK kI tyk ibRQI sB jwnu ] dyvn kau eykY Bgvwnu ] " AwpxI hI
rcnw suKmnI swihb dI inrwdrI krdy drswieAw hY[
pyNfU gIqW dy gwien Aqy rsmI idhwqI-nwc duAwrw ^uSIAW mnw rhIAW dyvWgnW smyq iesqrIAW
ny sRI AMimRqsr vI jw roxkW lweIAW[ ApxI ivauNq dI khwxI GVI Aw rhy ilKwrI ny aunW rOxkw qoN bwbw
ipRQI cMd jI dI pqnI krmo ƒ duKI drsw id`qw
2- (a) purwxk ku&r guurU ieiqhws dw AMg? (A) gurmiq dI Gor KMfxw-
(a) ' ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg ' pusqk dy pihly Bwg dy cOQy kWf dy nOvyN lyK 'ikRSn Avqwr'
ivc bVw ivsQwr nwl iliKAw hoieAw hY ik, siqgurU nwnk swihb jI dy jnyaU nw pwaux vwly idn qoN
hI, gurmiq igAwn dw vYrI bx Kloqw ib`pR, gurmiq dy scu dI rUp ryKw ivgwV ky, aus ƒ purwxw ivcly
JUT dy mhWswgr ivc Zrk kr lYx leI Xojnw-b`D Xqn krdw Aw irhw hY[ CyNvy pwqSwh jI, vloN pMcm
siqgurU jI dI Shwdq qoN murdw ho rhI guris`KI ivc bhwdrI dw jzbw Brn leI, pwvn srIr qy dUjI
ikrpwn Aqy dYvI brkqW vwly sIs qy klZI sjw lYxI, Akwl buMgy qy SwhI q^q isrj lYxw, iSkwr
Kyfx dI rIq, Aid ijhI, pihly gurU swihbwn qoN (vyKx ƒ A`frI) gurU mrXwdw Aqy nwm sRI ikRSn vwlw
hir (-Foot note-mhwn koS 264 pMjvW ArQ) qy ' goibMd ' (-Foot note-mhwn koS s&w 429 pihlw ArQ) hox qy brwhmx dw
swrw Xqn ienHW ƒ, siqgurU nwnk swihb jI dI joiq jugiq dI loV qoN by-muQwj kiQq ivSƒ Bgvwn dw
Avqwr is`D kr dyx qy kyNdrq ho cu`kw sI[ purwxw dI JUT-khwxI ƒ ik, mQurw dy rwjw kMs ny Awpxy
56
Bwxjy, bwlk ikRSn ƒ mwr mukwaux leI pUdnw nwmI rw^SS iesqRI ƒ ByijAw sI[ ijs ny Gwqk zihr dy
lyp vwlw Awpxw bwlk ikRSn mUMh ivc pwieAw qW ikRSn-rUp r`b jI ny aus dI jIvn lIlHw smwpq kr
id`qI[ aus dI murdw loQ ivcoN iek dyvI prgt hoeI, ijs ƒ lYx leI bYkuMT qoN ibbwn Aw igAw[ pUdnw
qoN bxI dyvI aus ibbwn ivclyy isMGwsx qy jw bYTI, qW swirAW dyviqAW ny aus qy Pu`lW dI vrKw kIqI[
ibbwn ivc bYTw syvk aus dyvI dy sIs qy cOr krn l`g ipAw Aqy ieh jQw ivSƒ jI dI purI bYkuMT Dwm
vl ƒ au`f quirAw[ EDr ivSnMU jI ieh kih ky, ‘mwqw Aw rhI hY’, suAwgq leI auT KVy hoey qW, (kiQq
ivSƒ jI dI kiQq pqnI) lkSmI jI dy pu`Cx qy ivsƒ Bgvwn jI ny d`isA ik, " jdoN AsIN dYNqw dy rwjy bl ƒ
Cln vwsqy rwjy dy mihlW ivc bxI X`g Swlw ivc bwvn Avqwr dy rUp ivc gey qW rwjy bl dI lVkI rqn mwlw swfy rUp qy
mohq ho geI[ aus dy mn ivc ieh Bwvnw pRbl rUp ivc jwg peI ik, Ajyhw suMdr bwlk aus dI god ivc bYT ky aus dI
CwqI dw du`D pIvy qW bVI pRsMnq hovy[ AsW aus dI ieh koml Bwvnw prvwn krky "qQwAsqu" kih idqw[ pr jdoN AsW
Awpxw Akwr vDw ky rwjy bl dw sB kuJ T`g ilAw qW rqn mwlw ny kRoDvwn ho ky AwiKAw- ‘Ajyhy ClIey pu`qr ƒ qW zihr
iplw dyxw cwhIdw hY "[ AsW aus dI auh ieiCAw vI pUrI krnI mMn leI[ A`j ies ny swƒ Awpxw du`D iplw ky mwqw pdvI vI
pw leI Aqy swƒ Zihr vI iplw ilAw[ so dovyN ieiCAw pUrIAW krky Aw rhI mwqw jI dw suAwgq krnw zrUrI hY"[{ieh
swrw kuJ T.V. qy ivKweI ikRSnw mUvI dw ih`sw hY}
ihMdU Drm dy purwxW ivclw koJw JUT gurmiq dy scu-AMimRq-srovr ivc rlwauNx leI auhI
kiQq pUdnw, eyQy dweI dw rUp Dwrn kr rhI hY[ ijvy mwmw kMs ny Awpxy Bwxjy sRI ikRSn jI dI jwn lYx
leI pUdnw ƒ ByijAw sI auvyN hI eyQy qweI krmo ny-
cOpeI[ krmoN qb dweI ko khw [ myry bcn swc qum lhw [
sO rupXw qum hm qy lyvo [ AsQn ivsu bwilk kO dyvy ]17]{AsQn=Qx[ ivsu=zihr[
Dn dy loB kwrn dweI kmIngI qy auqr AweI[ EDr mwqw gMgw jI ^uSIAW ivc KIvy hoey-'dyvq dwn bjq
bhu bwjy [ BeI BIr sRI guur drvwjy ]20] dwn dy rhy sn Aqy KUb vwjy v`j rhy sn[ Bwv, -" jnmy kau vwjih
vwDwey ] soihlVy AigAwnI gwey ] jo jnmY iqsu srpr mrxw ikrqu pieAw isir swhw hy ]7] gurU vwk
ƒ mwqw jI iblkul hI Bu`lI bYTy sn ? vwijAW gwijAW dI BIV ivc dweI vI jw Swml hoeI[ huiSAwr
ilKwrI ny, ieh drsw ilAw ik, bwlk mwqw gMgw jI dw Qx mUMh ivc nhIN sI pw rhy[ dweI ƒ vyK ky
mwqw jI ny vfw Awdr kIqw, qy b`cw aus dI god ivc pw id`qw, ijs ny zihr dy lypx vwlw Apxw Qx
bwlk-rUp ivSƒ jI dy mUMh ivc pw id~qw qW--AsQn muiK iqh pRwn ko krK ikRpwiniD lIn ]27] ikrpw dy
^zwny Bgvwn ny Qx rwhIN dweI dy pRwx iK`c ley[ pr:--
qb dweI kI dyh qy inksXo rUp Apwr [
dyvWgn idiK rUp ko mohI dyh ivswr ]29]
dweI dI loQ ivcoN pRgt hoeI Apwr rUp vwlI dyvI qoN dyvWgn (-Bwv, dyviqAW dI iesqRIAW jo rUp vtw
ky vDweI dyx AweIAW sn) mwqw gMgw jI smyq swrIAW iesqRIAW by-su`D ho geIAW[ bwlk hirgoibMd
swihb jI ny mwqw gMgw jI ƒ bVy imTy SbdW nwl bulwieAw qW auh sucyq ho bYTy [ mwqw gMgw jI ny
puiCAw, ' auh iesqRI kOx sI qy ikhVy kMm AweI sI ?' nvjnmy Swihbzwdw swihb jI ny d`isAw-' auh
(ieMdR dy drbwr ivc) gwaux vwlI gMDrbI (gwaux vwlI dyvI) sI[ iek idn swry dyviqAW dI mih&l ivc auh gw rhI sI,
ik ibRwhspiq gurU Su`kR aus sBw ivc Awey qW, aus dy Awdr ivc swry dyvqy au`T KVy hoey[ pr ieh gMDrbI nw au`TI qW,
ibRhspiq ny kRoDvwn ho ky aus ƒ dweI rUp ivc DrqI qy jnm lYx dw srwp dy idqw[ gMDrbI ny bVI inmrqw sihq igVgVw
ky pu`iCA ik, auh kdoN qy ikvyN srwp mukq hovygI ? qW SukR gurU jI ny ikhw ik, gurU Arjn (swihb jI) dy Gr ' lyhu Avqwr
guurU inrMkwr [' inrMkwrI gurU ' Avqwr Dwrn krngy, qW jdoN qUM aunHW dy muiK ivc Awpxw Qx pwvyNgI qW auh qyry pRwx iK`c
lYxgy[ ies qrHW qUM srwp mukq ho jWvygI [ hy mwqw ! aus dw AsQn swfy muK ivc pYx nwl aus ƒ mwqw dI pdvI pRwpq ho
geI ijs qoN auh-' geI bYkuMT Dir suMdR gwqw [-suMdr idv srUp Dwr ky myrI auh mwqw bYkuMT ivc jw pu`jI["
57
kiQq sRI ikRSn jI ƒ mwrn geI kiQq pUdwnw vwlI auprokq gwQw ivc kyvl eyh vwDw hY ik,
aus ivc pUdnw dw ipCokV bYkuMT Dwm ivc bYTy ivSƒ AwpxI GrdI l`CmI dyvI jI ƒ Awp suxwauNdy hn,
pr eyQy nvjnmy bwlk rUp cqurBujI AwpxI nvI bxI mwqw gMgw jI ƒ Awp hI suxwauNdy hn[ ies qrWH
inrml scu-srovr rUp gurU ieiqhws ivc JuT dI sVWd Swml krn leI pMQ dy (AKOqI) vwrsW ny
'guriblws pwqSwhI 6 ' pusqk-rUp AmoG bwx clwieAw hY[
(A/1) mwr jIvwlx vwlw ieh swrw JUT-frwmw aus siqgurU jI dy Gr hoieAw drswieAw igAw
hY ijhVy AnUpm siqgurU jI jgq ƒ idRV krw rhy sn ik, kyvl iek aus isrjxhwr jo inrAkwr Aqy-
(nwnk BMfY bwhrw eyko scw soie ] jo) AjonI hY, qoN ibnw, hor dUjw koeI iksy ƒ mwr jIvwl nhI skdw:-
hir ibnu koeI mwir jIvwil n skY mn hoie inicMd inslu hoie rhIAY] gurmiq dy ies is`DWq ƒ keI
gurU &urmwnw duAwrw hor vI cMgI qrHW idRV krw rhy siqgurU gRMQ swihb jI dI hzUrI ivc iekwgr ic`q ho
bYTIeY :-
3- jMmx mrxw hukmo vrqY ]
gurmiq dw muFlw aupdyS hY ik, pRBU dI hzUrI ivc sicAwr is`D hox leI, nwsvMNq mwieAw-rUpI JUT dI
kMD-rUp prdw ikvyN htwauxw hY-"ikv sicAwrw hoeIAY ikv kUVY qutY pwil ]" (?) A`gy nwl hI siqgurU
jI ies pRSn dw smwDwn &urmwn krdy hn, ik-" hukim rjweI clxw nwnk iliKAw nwil ]1] " Bwv,
pRBU dI rzw ivc pRsMn rihxw hI ieko iek mu`F kdImw dw qrIkw hY, ijs qoN mnu`K sicAwr bx skdw hY[
pusqk "ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg “ dy CyvyN Bwg ivc hukm, AwigAw, Amr, rzw Aqy Bwxy ivc
rihx, dI ivAiKAw, A`f A`f isrlyKW hyT, l`g-p`g 60 gurU SbdW dy hvwilAW duAwrw kIqI hoeI hY[
pwTk s`jx ies scweI qoN vI BlI BWqI jwxU hn ik, swrI gurU bwxI (cMgI qrHW GoK-ivcwr ky ivroDIAW vloN
pwey rly dUr krky-) pMcm pwqSwh jI ny Awp ilKI jW AwpxI ingrwnI hyT BweI gurdws jI dy h`QIN
ilKvweI sI[ ' hukmy AwvY hukmy jwvY ] bUJY hukmu so swic smwvY ]{1025} pRBU dy hukm ivc rwzI rihx
dI isiKAw dy rhy pMcm pwqSwh jI dy AwpxI mubwrk klm qoN ilKy keI gurUSbd rwhIN vMngI mwqr
drSn:-
2- vfhMsu mÚ 5 ] qU jwxwieih qw koeI jwxY ] qyrw dIAw nwmu vKwxY ]1] qU Acrju kudriq qyrI
ibsmw ]1] rhwau ] quDu Awpy kwrxu Awpy krxw ] hukmy jMmxu hukmy mrxw ]2] nwmu qyrw
mn qn AwDwrI ] nwnk dwsu bKsIs qumwrI ]3]8] {563}
ArQ:-hy pRBU ! jdoN iksy mnu~K nUM qUM sUJ b^Sdw bhYN, qdoN hI koeI qyry nwl fUMGI sWJ pwauNdw hY qy qyrw b^iSAw hoieAw qyrw
nwm kQn krdw hY [1[ hy pRBU ! qUM hYrwn kjr dyx vwlI hsqI hY[ qyrI rcI rcnw vIn hYrwngI pYdw krn vwlI hY[ 1[
rhwau[ qUM Awp hI (jgq-rcnw dw) vsIlw (bxwaux vwlw) hYN, qUM Awph hI (bixAw hoieAw) jgq hYN, (swrw jgq qyrw hI
rUp hY)[ qyry hukm ivc hI (jIvW dw) jnm huMdw hY (ieh swrw jgq qyrw hI srUp hY)[ qyry hukm ivh hI (qyry b`Jvy nIAm
Anuswr hI) mOq AwauNdI hY [2[ qyrw nwm myryn qn mn dw Awsrw hY[ hy nwnk (AwK-hy pRBU ! Apxw nwm b^S) qyrw dws qyrI
b^SS (dw AwsvMd hYN)[3[8[
{ r~bI hukm dI pCwx vwly Ajyhy kuJ hor gurU &urmwnW dI sUcI :-(1)-mwJ mhlw 5 ] sBy suK ....pRB imlxY kI eyh nIswxI ] min ieko
scw hukmu pCwxI ]..... 4]35]42] {106}(2)mwJ mhlw 5 ].. soeI isAwxw so piqvMqw hukmu lgY ijsu mITw jIau
]1]...4]42]49]{108}(3)..(3) mwJ: m: 5 ] hukmu bUJY so sic smwxw ]3]”..-66-135 {193} (5) 4-sUhI mhlw 5 ]..mwnY hukmu
qjY AiBmwnY ]...4]3]{737} (6)- khu nwnk ijin hukmu pCwqw ] pRB swihb kw iqin Bydu jwqw ]5]9]{885}-(7)-mwrU mhlw 5
]...jo jo hukmu BieE swihb kw so mwQY ly mwinE ]3]..4]5]{1000}
3- mwJ mhlw 5 ] kihAw krxw idqw lYxw ] grIbw AnwQw qyrw mwxw ]
sB ikCu qUMhY qUMhY myry ipAwry qyrI kudriq kau bil jweI jIau ]1]
BwxY auJV BwxY rwhw ] BwxY hir gux gurmuiK gwvwhw ] BwxY Brim
58
BvY bhu jUnI sB ikCu iqsY rjweI jIau ]2]nw ko mUrKu nw ko isAwxw ]
vrqY sB ikCu qyrw Bwxw ] Agm Agocr byAMq AQwhw qyrI kImiq khxu
n jweI jIau ]3] Kwku sMqn kI dyhu ipAwry ] Awie pieAw hir qyrY
duAwrY ] drsnu pyKq mnu AwGwvY nwnk imlxu suBweI jIau ]4]7]14]{98}
kwdr dI kudriq dy iek b~JvyN At~l nIX~m iv`c iksy mnu~K jW kiQq dyvI-dyvqy Awid dy vr-srwp dw
koeI d^l nhIN ho skdw[ so bwby bu~Fy jI dy nwmxy nwl AjyhI bRhmxI g`l joVI hoeI s~c mMn lYxI mn-
muKqweIn hY[
4- gurmiq dw bYkuMT-
swihbzwdw hirgoibMd swihb jI ƒ kiQq cqurBujI Bgvwn dw Avqwr drsw ky ilKwrI ny-'
joiq Ehw jugiq swie sih kwieAw Pyir pltIAY ]' gurUbwxI-&urmwn dI BrpUr KMfxw pihlW hI kr leI
sI, hux kiQq dweI dI loQ ivcoN pRgt hoeI kiQq dyvI dy mUMhoN swihbzwdw jI leI (30 nMbr sv`Xy ivc do
vwr qy 31vIN cOpeI iek vwr) mwqw gMgw jI ƒ gwQw suxw rhy nv-jnmy mwsUm bwlk, swihbzwdw hir goibMd
swihb jI dy hI muKwribMd ivcoN kiQq gwQw ivclI Sukr gurU dI AwKI gl:-
..qbY ibRspiq bcn aucwrw [ guru Arjn ky Dwm mJwrw ]38]
lyhu Avqwr guru inrMkwrI [ iqn ky muiK qum AsQn DwrI ]39]
ies qrHW, 'inrMkwr rUp gurU' dI zbwnI kihAw ku&r drsw ky, is`K jgq dy ies ivSvwS ƒ vI krwrI
cot pucweI hY, ik, siqgurU nwnk swihb jI dy au`qr AiDkwrI kyvl aus smyN hI gurU-pdvI dy mwlk
bxdy sn jd aunHW ƒ, siqgurU nwnk jI qoN sQwpq hoeI mrXwdw Anuswr guirAweI sONpI jWdI rhI sI[
aus ^ws smyN qoN pihlW auh BwvyN siqgurU jI dy spu`qr vI sn, qd vI auh isKW dy (siqkwr-jog)
gurUBweI hI sn, AQvw, bwkwiedw guirAweI imlx qoN pihlW iksy ƒ 'gurU' kdy nhIN ikhw jWdw[
pu`qr dI pRwpqI leI ADIr ho ky (mwqw) gMgw jI ƒ Awpxy syvk bwbw bu`Fw jI vl qorn qoN AwrMB
ho ky, du`D iplwaux AweI dweI dy bYkuMT gmn krvwauNx q`k dw swrw JUT-frwmw, gurU ieiqhws ƒ purwxk
JUT vrgw imiQhws bxwaux leI ArMBy Xqnw qoN v`D hor kuJ nhIN hY[ kutl ilKwrI, gur-^wlsw jI dy
mn ivcoN purwxk JUT qoN dUr rihx dw auh AnuBv, jo siqgurU jI ny (15vIN sdI qoN 1708 q~k) svw do
sdIAW Awp pUrny pw ky pYdw kIqw sI, ^qm krky swƒ Anykqw dy pujwrI bxw irhw hY[
bYkuMT Dwm-klpxw dI aupj, AsmwnI bxy iksy bYkuMT Dwm dw pqw kyvl bRwhmx ƒ hI hY pr, gwQw
ivc bYkuMT dw izkr swihbzwdw hirgoibMd swihb jI dy pwvn muKwribMd ivc pw ky kutl ilKwrI ny
gurmiq dy bVy zrUrI isDWq dI KMfxw krn dw BrpUr Xqn kIqw hY[ AsmwnI bxy iksy bYkuMT ƒ vyKx dw
sbUq A`j q`k ikqoN nhIN iml sikAw[ gurmiq dy AslI bYkuMT dy drSn krn qoN pihlW, ijs mukqI Aqy
bYkuMT Awid bwry jo Brm jogIAW ny sWB riKAw hoieAw sI, aus bwry BrQrI jogI ƒ sMboDn krky siqgurW
ny AslIXq smJweI hY[ Awau, siqgurU nwnk swihb jI dy aus isDWq ƒ smJ ky idRV kr lYx dw Xqn
kr leIey :--
4- Awsw mhlw 1 ] guVu kir igAwnu iDAwnu kir DwvY kir krxI ksu pweIAY ]
BwTI Bvnu pRym kw pocw iequ ris Aimau cuAweIAY ]1] bwbw mnu mqvwro nwm
rsu pIvY shj rMg ric rihAw ] Aihinis bnI pRym ilv lwgI sbdu Anwhd
gihAw ]1] rhwau] pUrw swcu ipAwlw shjy iqsih pIAwey jw kau ndir kry]
AMimRq kw vwpwrI hovY ikAw mid CUCY Bwau Dry ]2] gur kI swKI AMimRq bwxI
pIvq hI prvwxu BieAw ] dr drsn kw pRIqmu hovY mukiq bYkuMTY krY
59
ikAw ]3] isPqI rqw sd bYrwgI jUAY jnmu n hwrY ] khu nwnk suix BrQir
jogI KIvw AMimRq DwrY ]4]4]38] {360}
' sRI gurU gRMQ swihb drpx ' dI qIjI poQI dy 75 s&y qy ies pwvn gurU Sbd dy ArQ ies pRkwr hn:-
ArQ:-hy jogI ! (qusIN surq ƒ itkwaux leI Srwb pINdy ho, ieh nSw auqr jWdw hY, qy suriq muV au`KV jWdI hY) Asl
msqwnw auh mn hY jo prmwqmw dy ismrn dw rs pINdw hY (ismrn dw AnMd mwxdw hY) jo (ismrn dI brkiq nwl) Afolqw
dy hulwirAW ivc itikAw rihMdw hY, ijs ƒ pRBU-crnw dy pRym dI ieqnI ilv lgdI hY ik idn rwq bxI rihMdI hY, jo Awpxy
gurU dy Sbd-igAwn ƒ sdw iek-rs Awpxy AMdr itkweI r`Kdw hY[1[rhwau[ (hy jogI !) prmwqmw nwl fUMGI sWJ ƒ guV
bxw, pRBU-crnW ivc juVI suriq ƒ mhUey dy Pu`l bxw, au`cy Awcrn ƒ ik`krW dy s`k bxw ky (ienHW ivc) rlw dy[ srIrk moh ƒ
swV-ieh Srwb k`Fx dI B`TI iqAwr kr, pRBU-crnW ivc ipAwr-joV-ieh hY auh TMfw mocw jo Ark vwlI nwlI auqy Pyrnw
hY[ ies swry rs ivcoN (At`l Awqmk jIvn dwqw) AMimRq inklygw [ 1 [ (hy jogI !) ieh hY auh ipAwlw ijs dI msqI sdw
itkI rihMdI hY, sB guxw dw mwlk pRBU Afolqw ivc r`K ky aus mnu`K ƒ (ieh ipAwlw) iplwauNdw hY ijs auqy auh Awp myhr
dI nzr krdw hY[ jyhVw mnu`K At`l Awqmk jIvn dyx vwly ies rs dw vpwrI bx jwey auh (quhwfy vwly ies) hoCy Srwb
nwl ipAwr nhIN krdw[2[ ijs mnu`K ny At`l Awqmk jIvn dyx vwlI gurU dI isiKAw-BrI bwxI dw rs pIqw hY, auh
pINidAW hI pRBU dIAW nzrW ivc kbUl ho jWdw hY, auh pRBU dy dr dy dIdwr dw pRymI bx jWdw hY, aus ƒ nw mukqI dI loV
rihMdI hY nw bUkuMT dI[3[ hy nwnk ! (AwK-) hy BrQrI jhogI ! jo mnu`K pRBU dI is&iq-swlwh ivc rMigA igAw hY au sdw
(mwieAw dy moh qoN) ivrkq rihMdw hY auh Awqmk mnu`Kw jIvn jUey ivc (Bwv, AjweIN) nhIN bvwauNdw, auh qW At`l Awqmk
jIvn dwqy AwnMd ivc msq rihMdw hY [4[
siqgurU jI dI isiKAw qy qur ky, prmwqmw dy dyS dy pWDI gurmuiK ƒ bRwhmxI bYkuMT dI jW, purxW
ivclI drsweI, srIrk mOq auprMq imlx vwlI mukqI, dI, loV nhIN rihMdI[ Awau scu dI lKwiek
gurmiq dy AslI bYkuMT dy drSn kr leIey:-
sUcI:- (2)-gauVI kbIr jI ] nw jwnw bYkuMT khw hI ] .......swDsMgiq bYkuMTY Awih ] 4]10]{325} (3) -“keI bYkuMT nwhI lvY lwgy
] mukiq bpuVI BI igAwnI iqAwgy ] ......8]2]7]{1078} (4)-...nw jwnau bYkuMTu hY khW ].....swDsMgiq bYkuMTY Awih ]4]8]16]
{1161} (5)-clu ry bYkuMT quJih ly qwrau ] ihcih q pRym kY cwbuk mwrau ]2]31]{329} (6)...ijQY rKih bYkuMTu \iqQweI qUM sBnw ky
pRiqpwlw jIau ]3]33]40]{106}-(7)DnwsrI mhlw 5 ]...mukiq bYkuMT swD kI sMgiq jn pwieE hir kw Dwm 1]...2]17]48]{682}
(8)sUhI mhlw 5 ] bYkuMT ngru jhw sMq vwsw ].....4]21]27] (9)- rwmklI mhlw 5 ]..ATsiT qIrQ jh swD pg Drih ] qh bYkuMTu
jh nwmu aucrih ] ..4]14]25]..{890}
byAMq gurU SbdW rwhIN siqgrU jI smJw rhy hn ik, DrqI qoN A`frw Asmwnw ivc bxy iksy bYkuMT dI
Jwk bRwhmxI mwieAw jwl hY, pRBU dw BY ihrdy ivc vsw ky ivkwrW qoN rihq praupkwrI jIvn hI Asl
bYkuMT hY[ ies guriblws ivclI koeI vI gwQw AQvw koeI vI mrXwdw gurmiq dy AnkUl nhIN hY[
gurmiq qoN AigAwnqw dy kwrn, haumY dI gUVIH nINd ivc suqy, AduqI sUrbIrqw dy ibCokV vwly, hy dUly
^wlsw jIE ! qusIN ies duKdweI nINd ƒ iqAwg ky jy SyrvweI Bbkwr nw mwrI qW, kutl ib`pR ny,
AQvw aus dy eyjMtW ny, is`KW dy auvyN hI DrmgurU Aw bxnw hY, ijvyN auh ihMdU jgq dy Drm gurU hn[
^wlsw jI dy Ajoky Drm AwgUAW vloN jwrI kIqw "guriblws pwqSwhI 6. gRMQ ausy hI Apwr ^qry dw
GiVAwl Aw KVikAw hY[ jwgo Aqy mnw lvo ru`s ky qury jWdy Awpxy AnUpm ivrsy ƒ:-
5- gurmuiK jwig rhy cUkI AiBmwnI rwm ] Anidnu Boru BieAw
swic smwnI rwm ] swic smwnI gurmuiK min BwnI gurmuiK
swbqu jwgy] swcu nwmu AMimRqu guir dIAw hir crnI ilv lwgy
] pRgtI joiq joiq mih jwqw mnmuiK Brim BulwxI ]
nwnk Boru BieAw mnu mwinAw jwgq rYix ivhwxI ]2]{1111}-3
5- guurU nwnk swihb jI dy Gr nwl koJw T`Tw ?
swihbzwdw-rUp Bgvwn dI zbwnI jdoN mwqw jI ƒ dweI dy ipCly gMDRbI vwly jnm ivc srwpI
60
jwx dI Aqy iPr dweI dy jnm ivc srwp mukq ho ky kiQq bYkuMT Dwm ƒ vwpsI vwlI gwQw suxvw leI
qW ilKwrI ny iPr mwqw gMgw jI ƒ Awpxy pu`qr-rUp Bgvwn jI dI ausqiq ivc ieauN kihMdy drsw
id`qw:- dohrw] mwq gMg XON sunq hI ausqiq kIn Apwr[
mm suq kir jwno pRBU bKso BUl hmwr ]41]
ArQ:-ieauN suxidAW swr mwqw gMgw jI ny Apwr ausqiq kridAW AwiKAW ik, hy pRBU ! quhwƒ Awpxw pu`qr smJx vwlI jo
mYN Bu`l kr bYTI hW myrI auh Bu`l dI iKmw b^SS kro[41[
sv~Xw] bwl ko rUp DrXo hmro igRih, qoih sBI jgu nyiq bqwvY [
SMkr AO cqurwnn FUMFq, AOr qpI bhu DXwn lgwvY [
nwrd swrd Koj Qky siB, mrm qumHwr koaU nih pwvY [
so qum bwlk rUp bnwie, su dyKq hYN mm god suhwey ]42]
ArQ:-qYƒ swrw jg nyiq (pry qoN pry) pukwrdw hY pr qUM myry Gr ivc bwl rUp Aw DwirAw hY[ ijs ƒ iSv qy bRhmw l`Bdy iPrdy hn, ijs
ƒ pwaux leI keI qpI smwDIAW lw rhy hn[ nwrd qy ividAw dI dyvI srsvqI l~B l`B ky Q`k gey hn pr qyrw Byq nhIN pw sky pr qUM
bwlk rUp Dwr ky myrI god ƒ suBwiemwn kr irhw hYN[
pMcm siqgurU jI dy mihl (mwqw gMgw jI) jo 16 swl qoN siqgrW dI sMgq ivc rihx dI r`bI
b^SS ƒ mwx rhy sn, aunHW bwry ieh ikvyN mMinAW jwvy ik, aunHW ƒ ieh pqw hI nhIN sI ik, sRI gurU
nwnk swihb jI ny ArMB qoN hI prmwqmw ƒ, inrAkwr, AidRSt, Agocr, AgMm, Apwr, AjonI-,
&urmwn kr id`qw sI [ AQvw-kI mwqw gMgw jI ƒ Awsw jI dI vwr dI ies quk dw-“nwnk BMfY bwhrw
eyko scw soie ]” dw vI igAwn nhIN sI jo cqurBujI r`b dw jm Awpxy pytoN hoieAw scu mMn bYTy ? iPr
snmwn Xog BgqW smyq gurU swihbwn vIy isrjxhwr prmwqmw dy aupRokq guxw qoN mnu`K mwqr ƒ lgwqwr
jwxU krvw rhy sn[ gurmuK mwqw jI ieh vI BlI BWqI jwxdy sn ik, aunHW dy pqI prmySvr jI smyq
gurUswihbwn ny swfI sdIvI AgvweI leI Ajyhy keI gurU Sbd ilKy hn, ijvyN audwhrx vjoNN:-
6- soriT mhlw 1 ] AlK Apwr AgMm Agocr nw iqsu kwlu n krmw ] jwiq
Ajwiq AjonI sMBau nw iqsu Bwau n Brmw ]1] swcy sicAwr ivthu kurbwxu ] nw
iqsu rUp vrnu nhI ryiKAw swcY sbid nIswxu ] rhwau ] nw iqsu mwq ipqw
suq bMDp nw iqsu kwmu n nwrI ] Akul inrMjn Apr prMpru sglI joiq qumwrI
]2] Gt Gt AMqir bRhmu lukwieAw Git Git joiq sbweI ] bjr kpwt mukqy
gurmqI inrBY qwVI lweI ]3] jMq aupwie kwlu isir jMqw vsgiq jugiq sbweI ]
siqguru syiv pdwrQu pwvih CUtih sbdu kmweI ]4] sUcY BwfY swcu smwvY ivrly
sUcwcwrI ] qMqY kau prm qMqu imlwieAw nwnk srix qumwrI ]5]6] {597}
pd ArQ:-AlK={Invisible} AidRSt, bwhrI srIrk A`KIAW nwl nw vyiKAw jwx vwlw[ AgMm=AphuMc[ go=igAwn ieMdRy[
gocr=ijs q`k igAwn ieMdRy phuMc skdy hox[ Agocr=ijs q`k igAwn ieMdRy nw phuMc skdy hox, phMc qo pry[ kwlu=mOq[
krmw=krm, kMm[ Ajwiq=ijs dI koeI zwq nw hovy[ sMBau=Awpxy Awp qoN prgt hox vwlw[ Bwau=moh[1[ sicAwr=s`c dw
somw[ ibthu=qoN [ vrnu=rMg[ ryiKAw=ichn[ nIswxu=Qhu pqw[ rhwau[ suq=pu`qr[ bMDp=irSqydwr[ kwmu=kwm-vwsnw[
Akul=ijs dI koeI ^ws kul nhIN[ prMpr=pry qoN pry, byAMq {Infinite, Lacking limit} [2[ AMqir=AMdr[ Git Git=hryk
ihrdy ivc[ sbweI=hr QW] bjr=p`Qr vrgy[ kpwt=ikvwV, iB`q [ mukqy=KulH jWdy hn[ inrBY=infr AvsQw[
qwVI=smwDI[3[ isir jMqw=sB dy isr qy[ sbweI=swrI[ vsgiq=v`s iv`c kIqI hoeI[ pwvih=jIv pRwpq krdy hn[
kmweI=kmwie, kmw ky[ 4 [ Bwfy=BWfy ivc[ sUcwcwrI=su`cy Awcwr vwly [ qMqY kau=jIvwqmq ƒ[ prm qMqu=prm Awqmw[5[
{sUcI- (2)-- rwmklI mhlw 5 AstpdI]....Akwl mUriq AjUnI sMBau kil AMDkwr dIpweI ]18] ...21]1]6]{915} (3)-mwrU mhlw 5
.....AmoG drsn AwjUnI sMBau ] Akwl mUriq ijsu kdy nwhI Kau ] AibnwsI Aibgq Agocr sBu ikCu quJ hI hY lgw ]7]
....21]2]11] ] {1082} (4) swrg mhlw 1 ]........Agm Agocru AnwQu AjonI gurmiq eyko jwinAw ] suBr Bry nwhI icqu folY mn hI
qy mnu mwinAw ]7]...8]2] {1233}
61
mwqw gMgw jI nUM grBvqI hoeI ƒ ds mhIny hoey qW ausy dy gRB qoN pYdw hoieAw p`qr AjonI ikvyN mMinAW
jwvy ? mwqw dI godI ivc ipAw bwl, AidRSt, Agocr Aqy byAMq AQvw nyiq nyiq ikvyN AKvwieAw ?
auprokq ausqiq mwqw gMgw jI dy muKwribMd ivc pwauxI AqIAMq drjy dI kutlqw AQvw siqgurU nwnk
swihb jI dy Gr nwl kIqw iGxwvxw m^Ol hY[ kI, vydWqI jI smJwaux dI Kycl J`l skxgy ik, AjyhI
pusqk ƒ gurU pMQ leI suZwq kihx vwly ƒ suihrd guris`K ikvy mMinAW jwvy jI ? auprokq q`Q is`D
krdy hn ik, ies gwQw nwl gurU prvwr dw zrw vI koeI vwsqw nhIN hY[
6- dweI vwlI JUT-gwQw aupRMq dUjw purwxk ku&r[
srp-jUnI pey bRwhmx dw auDwr ?
siqgurU jI dy ies Anmol aupdyS ƒ kOx suxdw hY ? JUT qw swfy leI sgoN im`Tw mwiKEN bx bYTw
hoieAw hY[ iek idn mwqw gMgw jI iksy kMm ivc ruJy hoey sn ik, swihbzwdw jI irVHdy hoey Ajyhy QW cly
gey ij`Qy bVw lMmw qy motw sp inkilAw iPrdw sI-" eyk srp inksXo qbY lWbo-fIl suhwey"[ bwl
swihbzwdw jI ny dohW h~QW nwl PV ky aus iBAwnk s`p ƒ DrqI qy ptk ptk ky mwr id`qw[ mwqw jI
ny-‘hw hw-kwr su sbd pukwrXo[’{50} qy dOV ky kwkw jI vl Awey [ pr aunHW dy pujidAW ƒ murdw srp
ivcoN mnu`K-rUp dyvqw pRgt ho igAw[ mwqw jI ny aus qoN pu`C ilAw-“BweI ! qUM kOx hY” ? qy s`p dw rUp
ikauN DwirAw sI ? aus ny AwpxI kQw ieauN kih suxweI--" hy mwqw jI ! ipCly jnm ivc mY bRwhmx sW[
mYƒ AwpxI ividAw dw bVw AhMkwr sI[ iek idn nwrd munI jI Awey qW mYN AhMkwr vs hoey ny aunHW ƒ
T`Tw kIqw[ nwrd jI ny kRoDvwn ho ky mYƒ srwp id`qw- ‘Dro srp bpu Aiq duKdweI’ [ srp jUnI pYx dw
srwp sux ky mY bVw firAw Aqy rihm dI iBiKAw mMgI[ nwrd jI ny ikhw ik, gaU bRwhmx dI
riKAw leI, (“sUrw so pihcwnIAY ju lrY dIn ky hyq ]” duiKAwry AnwQW loVvMdW dI riKAw krn vwlw gurmiq
isDWq Alop ?) gurU Arjn (swihb jI) dy Gr, (auh Akwl purK ijs bwry gurmiq dw AZt~l isDWq
AjUnI, Ajnmw, AibnwsI, inr-Akwr-r~b jI AvwqwrI hoxgy, Bwv,) jnm lYxgy qy, nwm, hirgoibMd
hovygw, auh qyrI jUn k`tygw[ aus idn qoN s`p dI jUn ipAw A`j dw idn aufIk irhw sW”[ mwqw jI:-
Cuvq hwQ su pRwn qjy mm, suMdr dyh surM eyh pwXo [
Awid nrwiex hY suq qoih, Dry bpu mwnuK cirq idKwXo ]62]
ArQ:-(hy mwqw jI !) quhwfw pu`qr jg dw mUl prmwqmw Awp hI mnu`Kw srIr Dwr ky kOqk kr irhw hY, vyKo aunHW dw v`Q
lgidAW hI mY pRwx iqAg id`qy Aqy mYƒ dyvqy vwlw suMdr srIr iml igAw hY[
srIr ivc pRwx inkl jwx qy iksy ny ies qrHW dyvqy vwlw srIr pRwpq kr ilAw hovy, ies qblIlI dI
puStI sRI gurU gRMQ swihb nhIN krdy[ mOq aupRMq Awqmw ikDr clw jWdw hY, prmwqmw qoN ibnw iksy dUjy
ƒ koeI sUh nhIN imldI-" Enw ipMfu n pqil ikirAw n dIvw muey ikQwaU pwhI ]{149} isrjxw Aqy
jIvW dw sMswr qy Awauxw jwxw, sB kuJ AidRSt Agocr prmwqmw dy v`s ivc hI hY[ Awaux jwx vwly
Byq dI AslIAq kyvl auh Awp hI jwxdw hY:-
7- vykI isRsit aupweIAnu sB hukim AwvY jwie smwhI ] Awpy vyiK ivgsdw
dUjw ko nwhI ] ijau BwvY iqau rKu qU gur sbid buJwhI ] sBnw qyrw joru
hY ijau BwvY iqvY clwhI ] quDu jyvf mY nwih ko iksu AwiK suxweI ]2] {947}-pau
hr kdm qy gurU bwxI dI KMfxw kr irhw ieh ilKwrI A`gy ilKdw hY ik, ieh kih ky s`p qoN (bRwhmx
nhIN sgoN) dyvqw bxy ny, bVI ADIngI nwl, mwqw gMgw jI dIAW iqn pRkrmw kIqIAW Aqy iPr, '
bhury sRI gur crn ghwny [ bwl rUp suMdr suKkwny ]63]
62
ilKwrI muV muV "gurU" pd vrq ky XkIn idvweI jw irhw hY ik, sRI gurU Arjn swihb jI vloN
swihbzwdw swihb jI ƒ guirAweI (joiq Ehw jugiq swie sih kwieAw Pyir pltIAY ]) pRwpq hox dI
koeI muQwjI nhIN sI[[
bMdn kir qb cVXo ibbwnw [ gXo s@rg gur sujsu bKwnw [
qb mwqw min AnMdu pweI [ suq kI kInI qbY bfweI ]64]
swfy swihzwdw swihb pr ilKwrI dy, gurU hirgoibMd swihb jI ƒ nmskwr krky s`p qoN bxy dyvqw jI,
ibbwn qy cVH ky surgW ƒ qur gey [
cux cux ky gurmiq isDWqW dI inrMqr KMfnw krI r`Kx dy nwl pusqk ivc keI QWeIN gurbwxI dy
Sbd ilK irhw ieh ilKwrI, inrsMdyh gurU bwxI dw pUrn igAwqw hY[ pr siqguurU jI dy ies aupdyS
vl-JUTu n boil pwfy scu khIAY ] haumY jwie sbid Gru lhIAY ]1] rhwau ] " zrw vI iDAwn nw dy ky,
sgyN pRq`K JUT ilKx ivc zrw vI sMg nhIN mn irhw[ ijs mwqw gMgw jI ny pu`qr-rUp r`b jI dw eyfw
vfw cmqkwr vyiKAw Aqy 'suq kI kInI qbY bfweI ]64]'aus r`b pu`qr dI vifAweI krdy drswieAw hY
auQy nwl hI ku&r dw ieh rMg :-
Ab myro suq pRBU bcwXo [ nwqru kwl BuXMgm KwXo [
As kih dIno dwn ibAMqw [ kIn vwrny gur AiqAMqw ]66]
ArQ:-(Sukr hY) pRBU ny myrw pu`qr bcw ilAw nhIN qW kwl rUp s`p ny bwl ƒ Kw jwxw sI[ ieauN kih ky (mwqw gMgw jI ny) gurU
dy isr qoN vwr ky byAMq Dn dwn kIqw[(mwqw jI vI swihbzwdw jI ƒ gurU kihNdy hI drswey hn)[
ieauN kih ky mwqw jI ny vfwlI ipMf dw vsybw iqAg dyx dw ivcwr bxw ilAw[
7- purwxk JUT dw qIsrw, (gur-mrXwdw ivroDI) rUp-
mwqw gMgw jI dy plMG dy kol hI dyviqAW dI kichrI juVnI-
lVweIAW CyVn dy FMgW bwry ivcwrW, kMDW koiTAW dI pUjw-
rwq ƒ guruU Arjn swihb jI jd Gr Awey qW mwqw jI ny sp vyKx qoN bxy Awpxy mn dw fr* {*Foot
note:- jd mwqw jI ny sp dI AslIXq Aqy Awpxy r`b-sp`uqr dI krwmwqI SkqI AwpxI A`KIN vyK leI sI qW iPr fr iks
g`l dw aupijAw ? vfwlI qoN sRI AMimRqsr jwx dw Asl kwrn nw ilK ky mwqw jI dy ƒ inrmUl fr dw bhwnw krdy drsw
ilAw Aqy nwl hI siqgurW dI AMqrXwmqw dw vI mOjU aufw ilAw ?} eyfI idVqw nwl drswieAw ik, siqgurU jI
vfwlI qoN irhwieS, AMimRqsr lY jwx leI mMn gey[ kuJ dyr leI g`lW bwqW krdy rih ky, jdoN sON gey
qW--iek kOqk suMdr kIXo gurU grIb invwj ]73] gurU Arjn swihb jI qoN ibnw ieh grIb invwj gurU, kOx
sI ? lau kro drSn, guirAweI qoN pihlW hI bx rhy, (ilKwrI dy) aus ZrIb invwj cojI gurU dy:--
sv~Xw] mwq ibrwj geI jb hI, idiK Awp auTy gur bwl murwrI [
plMG qry hoie bYT gey BUim, Awvq By siB dyv ApwrI [
jwin iekMq Awey qb dyv, sdwisv nwrd AO kl BwrI [
jign cOsT bIr bvMjn Awie qbY gur A`g pukwrI [74[
tUk ivc ilKy pd ArQ:-murwrI= kiQq sRI ikRSn ny jdoN 'mur' nwmI dYNq mwirAw qW nwm murwrI vI juV gieAw)[ plG
qry=plMG qoN au`qr ky Q`ly ibrwjmwn ho gey[ sdwiSv=iSv [ nwrd AO kl BwrI=nwrd munI qy lVweI JgVy krwaux vwlI
kilH dI dyvI[ jogn cOsT=durgw dI AVdl ivc rihx vwlIAW 64 dyivAW jo jMg ivc joiDAW dw lhU pINdIAW hn[ bIr
bvMjn= bvMjw (-52) vIr, gup joDy ?[
cOpeI] siB imil ausqiq kIn Apwrw [ hy pRB hro Bwr mih swrw [
bwl rUp jw ihiq qum DwrXo [ kro soie duK dyv pukwrXo ]75]
63
nyiq nyiq quih byd bKwnY [ mrm qumwr koaU nih jwnY [
jogn khw ju`D pRB jyqI [ BrYN audr hm AnMd syqI ]76]
bhu icr BXo ju`D nih hoXo [ mrYN BUK hm siB suK Koxo [
bwl rUp pRB qb muskwno [ sRI muK sON As bcn bKwno ]77]
auQy pu`jy swirAw dyvI dyviqAW ny pihlW bwlk-rUp Awpxy pRBU jI leI nUM sMboDn krky- 'qyrw
Byd iksy ny vI nhIN jwixAw, vydW ny vI qYƒ Apwr Apwr hI AwiKAw hY Awid ' bcnw nwl bVI ausqiq
kIqI, Aqy iPr Awpxy Awaux dw mMqv d`isAw-" DrqI dw Bwr dUr krn vwly ijhVy kwrj leI qusW ieh
bwlk rUp DwirAw hY auh pUrw kro[" jognIAW ny &irAwdW kIqIAW ik, auh qW jMg ivc hI Apxw iF`f Br
skdIAW hn, bVy icr qoN jMg nw hox dy kwrn auh Bu`K dy kwrn ivAwkul hn[ koeI jMg CyVn dw sb`b
bxwauxw cwhIdw hY "[ bwlk rUp pRBU jI ny muskrw ky AwiKAw[- "DIrj kro holI hOlI swry Bwr dUr kr
idAWgy[" nwrd ƒ AwiKAw-" qusIN iSv jI dy gl ivc mnu`KI isrW dI mwlw pw idau[ lVweI-kilH dI dyvI ƒ
AwiKAw--qUNMN id`lI cMdU dy Gr jnm lY Aqy 52 bIrW ƒ ieh AwiKAw-" qusIN vI mnu`Kw srIr Dwrn krky myry
nwl rih ky qurkW nwl ju`D kirAw krn[(80vyN dohry qk) Bwv, A`gy hox vwlIAW jMgW ivc siqgurU nwnk
swihb jI dy is`K nhIN, sgoN Asmwno Awey ieh 52 vIr hI jUJdy rhy sn ?
eynI ilKq qoN aupjy SMikAW dw vyrvw:--
(1) jy DrqI qy Coty moty Xu`D AQvw lVweIAW AsmwnI v`sdy kiQq dyvI dyvqy, jW aunHW dy h`Q-Toky
kiQq Avqwr Awp hI kwrauNdy hn, qW qurkW, muZlW, pTwxw Aid dw kI doS ? ilKwrI dI
ilKq Anuswr Asl mlyC qW sgoN ieh ndyvqy Awid kiQiq AsmwnI SkqIAW hn[ ^wqmw
muslmwnw nhIN sgoN Asl puAVy dI jVH ienHW kiQ dyviqAW, jognIAW kLHw-dyvI dw krnw cwhIdw
sI[ sUrbIr virAwm ^wlsw pMQ ivc ieh byiensw&I ikvyN prvyS kr vVI ?
(2) jy cMdU ƒ pu`Ty rsqy pwaux dw prbMD bwlk pRBU sRI hirgoibMd swihb jI Awp hI kr rhy sn
qW cMdU ƒ doSI iks kwrn grdwinAW igAw ? huiSAwr ilKwrI ny cMdU dy QW swry zulm dI
iz`myvwrI, kI, sRI gurU hirgoibMd swihb dy isr hI nw mVH id`qI ?
(3) qurkW nwl lVweIAW krn leI Asmwno Awey 52 bIr r`Ky drsw ky, kI ilKwrI ny, swfy ies
ivSvwS ƒ vfI BwrI s`t nhIN mwrI ik, C`tm pIr ny murdw ho rhI is`K kOm ivc sUrbIrqw dw
Ajyhw jzbw Br id`qw sI, ik aunHW ny SwhI &OjW ƒ cwr vwr jMg dy mYdwn ivc hrw ky muZlIAW
srkwr ƒ s^q nmoSI dw mUMh ivKwieAw sI ?
(4) ijvy im`tI dIAW mUrqIAW ƒ r`bI SkqIAW dI mwlk is`D krky, bRwhmx aunHW dI pUjw krvw
irhw hY, ausy bydlIly Aqy gurmiq ivroDI JUT-rUp mwieAwjwl ƒ AQvw purwxk ku&r ƒ gurU
ieiqhws dw AMg bxw ky kI, ieh kutl ilKwrI swfw mOjU nhIN aufw irhw ?
ilKwrI jI A`gy ilKdy hn, ik sRI gurU jI dI AigAw dyviqAW ny isr m`Qy qy r`K leI, Aqy bMdnw krky
vwps muV pey[ eyny ivc mwqw jI dI A`K KulH geI Aqy aunHW ny bwhr jWdy dyvqy vyK ley[ kwkw jI vI mMjy
qy nw l`By[ mwqw jI ƒ Brm ho igAw ik cor aus dy pu`qr ƒ curw ky lY jwx leI Awey sn[ guurU Arjn
swihb jI ny, mwqw gMgw jI dI ieh corW dy Awaux vwlI gl, twl id`qI [ Agly idn AMimRqsr jwx dI
iqAwrI ho geI[
vfwlI qoN AMimRqsr jwx smy gurU prvwr dw Swhwnw jlUs dw vrxn ilKwrI dI bolI ivc:-
so gQ suno swD inrDwrw [ Bey qXwr gurU inrMkwrw [
rQ hY bhlw swij AnMqw [ ciVH suKpwl cly BgvMqw ]89]
pd ArQ=so..=(suDw srovr vl ƒ) jwx dI auh kQw iDAwn nwl suxo [ hY=GoVy [ bhlw=svwrIAW (gf-bihlW)[ suKpwl=pwlkI[
64
sony jVXo jVwvn BwrI [ iqh rQ ciVH qb mwq isDwrI [
hir goivMd gur godI lIno [ kir Ardws ijn pXwnw kIno ]90]
ilKwrI pUrI qrHW sucyq hY ik, SwhI TwT drswaux leI sony dI vrqoN krnI gurbwxI dy ies mhWvwk dI
KulHI aulM|xw hY-
8- rsu suienw rsu rupw kwmix rsu prml kI vwsu ] rsu GoVy rsu syjw
mMdr rsu mITw rsu mwsu ] eyqy rs srIr ky kY Git nwm invwsu ]2] " {15}-4
mwqw jI dw rQ BwrI sony nwl jVq drsw ky aus ny siqgurU jy ƒ-"Avr aupdysY Awip n krY ] Awvq
jwvq jnmY mrY ]"{269} Awpxy hI &urmwn dy ivru`D ivhwr krn dy doSI bxwaux dw AprwD kIqw hY[
Ajy hor suxo:-
dohrw] bhlx pir dwsI cVI hY ciV dws Apwr [ bwj bjwvq qb cly gur Arjn krqwr ]91]
hY=GoVy[ Apwr=Anigxq[
dyvn qb bwjy hny nB mY PUl frwie [ mn mY AwnMd pwXo jY jY muKhu Alwie ]92]
tUk ivcly ArQ:-dyviqAW ny vI bwjy bjwey qy AkwS qoN Pu`lW dI vrKw kIqI[ ivdq rhy ik, gurmiq ivc dyvI dyviqAW
dI, iksy A`frI hoNd nUM, jW AsmwnW qoN huMdI Pu`lW dI brKw vwlI purwxk JUT nUM koeI QW nhIN hY[
siqgurU nwnk swihb jI dy ies pwvn gurU &urmwn qoN vI sucyq rihxw swfw Drm bxdw hY-soriT mhlw 1
].... dyvI dyvw pUjIAY BweI ikAw mwgau ikAw dyih ] pwhxu nIir pKwlIAY BweI jl mih bUfih qyih ]6]{637}
vfwlI mY siqgur rhy qIin brs suK pwie [ suDw srovr puin Aey bwjy Aink bjwie ]93]
aucy Awcx vwlI SuB krxI dy nwl ZrIbI pihrwvw riKidAw pRBU nwm ivc rMigAw, swdw jIvn guzwrn
dw aupdyS idRV krw rhy siqgurU nwnk swihb jI, Awpxy pMjvyN srUp ivc, Awpxy Gr vl nUM vwps
pridAW, byAMq vwijAW gwijAW vwlw Ajyhy SwhI jlUs dw Pokw ivKwvw, iksy vI hlq ivc nhIN sn kr
skdy:-
9- soriT mhlw 1 Gru 1 ] mnu hwlI ikrswxI krxI srmu pwxI qnu Kyqu ] nwmu bIju sMqoKu
suhwgw rKu grIbI vysu ] Bwau krm kir jMmsI sy Gr BwgT dyKu ]1] bwbw mwieAw
swiQ n hoie ] iein mwieAw jgu moihAw ivrlw bUJY koie ] rhwau ] {595}
ArQ:-hy BweI ! (ieQoN qurn vyly) mwieAw jIv dy nwl nhIN jWdI (ieh hryk ƒ pqw hY iPr BI) ies mwieAw ny swry jgq ƒ
Awpxy v`s ivc kIqw hoieAw hY [ koeI ivrlw mnu`K smJdw hY (ik sdw nwl inBx vwlw Dn hor hY) [1[rhwau[
(hy BweI ! sdw nwl inBx vwlw Dn kmwx leI) mn ƒ hwlI (vrgw au~dmI) bxw, aucy Awcrn ƒ vwhI smJ, myhnq (nwm
&sl vwsqy) pwxI hY, (ieh Awpxw) srIr (hI) pYlI hY [ (ies pYlI ivc) prmwqmw dw nwm bIj, (bI bIj ky aus ƒ pMCIAw
qoN bcwaux leI suhwgw Pyrnw zrUrI hY, iesy qrHW jy sMqoK vwlw jIvn nhIN, qW mwieAw dI iq®Snw nwm-bIj ƒ mukw dyvygI)
sMqoK (nwm-bIj ƒ iq®Snw-pMCIAW qoN bcwx leI) suhwgw hY, swdw jIvn (nwm-&sl dI rwKI krn leI) rwKw hY [ (hy BweI !
ieh vwhI kIiqAW srIr-pYlI ivc) prmwqmw dI myhr nwl pRym pYdw hovygw [ vyK, (ijnHW ieh vwhI kIqI) auh ihrdy (nwm-
Dn nwl) DnwF ho gey [1[
svYX ] puMin qwih smy gur Awgm pyiK, suDwsr lok sBY hrKwey [
AgRj Awie imly gur Arjn, pwie ^uSI qb dyq bDwey [
bMdn kir pur mwih Dsy , qb kOn kvI aupmw pur gwey [
SyS suryS mhyS jlyS, nhIN AlkyS purI ieh Bwey ]94]
pd ArQ:-sDwsr=SRI gurU Arjn dyv jI dw ricAw rwmdws pur dy m`D AMimRqsrovr."phuMcy Awn suDwsr swry." (gur pR:
sU) dyKo AimRqsr[ (mhwn koS s&w 213)[ do zrUrI glW iDAwn ivc rKxIAW hn- (1) kyvl pRBU dy nwm nUM hI AMimRq mMnx
vwlI guurU bwxI ilKx vwly siqguurU jI iksy jl dy srovr nUM AMimRq srovr iksy vI hwlq ivc nhIN sn kih skdy-slok
mhlw 2 ] ijn vifAweI qyry nwm kI qy rqy mn mwih ] nwnk AMimRqu eyku hY dUjw AMimRqu nwih ] nwnk AMimRqu mnY mwih
65
pweIAY gur prswid ] iqn@I pIqw rMg isau ijn@ kau iliKAw Awid ]1]{1238} (2)- pwvn gurU bwxI ivc suDwsr l&z
iksy QW vriqAw nhIN imldw[ gurbwxI ivc AMimrq sr 9 vwrI pr hr vwl nwm jl nwl iqRpq kr rhy siqgurU jI nUM vI
AMimRq sr jW srovr AiKAw hY[ audwrx vjo kyvl vMngI mwqr hI aunW gurU SbdW dI sUcI -1-isrIrwgu mhlw 4 ]
.....siqguru purKu AMimRq sru vfBwgI nwvih Awie ]..4]2]66] {40}-2-mwJ mhlw 3 ]..siqguru hY AMimRq sru swcw mnu
nwvY mYlu cukwvixAw ]1] rhwau ] ..8]7]8] {113}-3- rwgu gauVI pUrbI mhlw 4 krhly ]...hir AMimRq sru guir pUirAw
imil sMgqI mlu lih jwie ]7]...10]1]{234}-4- gauVI bwvn AKrI mhlw 5 ] sloku ]...gurdyv qIrQu AMimRq srovru
gur igAwn mjnu AprMprw ]..]1]{250}-5-sloku ] gurdyv qIrQu AMimRq srovru gur igAwn mjnu AprMprw ] {262}-6-
gUjrI mhlw 4 ]...AMimRq sru siqguru siqvwdI ijqu nwqY kaUAw hMsu hohY ]..4]2]{492}-7- mwrU mhlw 1 ].... guru swgru
AMimRq sru jo ieCy so Plu pwey ]8]5]{1011}-8- mwrU mhlw 3 ] kwieAw AMdir AMimRq sru swcw mnu pIvY Bwie suBweI hy
]4] ....16]3]{1046} -9-sveIey mhly cauQy ky 4 ]...Cutq prvwh AimA Amrw pd, AMimRq srovr sd BirAw
]...]2]{pMnw 1396} ieh vI ivdq rhy ik, gurpRqwp sUrj gRMQ vI eysy guriblws dI hI aupj hY[ ikauNik guriblws 1718
ivc iliKAw igAw is`D hY[ pr gurpRqwp sUrj gRMQ dy rcnhwry cUVwmxI BweI sMqoK isMG jI dw qW jnm hI, (BweI dyvw isMG
dy Gr rwjdyvI dI kuKoN) sMmq 1845 ib: ivc hoieAw sI[ hrKwey=^UsIAW nwl dIvwny hoey [ AgRj=AgoN vwlI [
bDwey=vDweIAW idMdy hn[
AMimrqsr srovr dw jW Sihr dw nwm hY[ aus dw ArQ AMimRq dw qlwb kihxw jW AigAwnqw
hY Aq jW Srwrq[ pr ilKwrI dw "suDwsr" ilKxw fUMGI swzS dI aupj hY, iksy gurmiq ivroDI kukrm
rUp Bwxy dy vrqx dw gMBIr sMkyq hY[

8- gurU srUp qoN ^wlI kyvl kMDW koiTAW dI pUjw ?


gurU bwxI ivc rly inKyVn-rUp gurbwxI dI punr-sMpwdnw qoN kyvl iek poQI ivc gurUbwxI ilK
lYxw dw, kwrj-" sMmq 1660 ivc rwmsr dy iknwry (AMimRqsr) BweI gurdws qoN ilKvwauxw ArMiBA."
(mhwn koS s&w 436) [ pr ipMf vfwlI ivKy swihbzwdw hir goibMd swihb jI dw jnm 21 hwV sMmq
1652 nuM hoieAw sI, Aqy Ajy pUry iqMn swly dy nhIN sn hoey ik, pMcm pwqSwh jI, swihbzwdw jI nUM
prvwr sihq sRI AMimRqsr vwly GrIN vwps lY muVy sn[ Bwv (krIb 5Mj (5) swl pihlW) jdoN Ajy gurU
gRMQ swihb jI dI Awid bIV dI iqAwrI dw ivcwr vI nhIN aupijAw ik, gurdyv jI vfwlI qoN vwps prq
Awey sn[ pr ies ilKwrI ny auprokq 94vyN svYXy ivc gurU prvwr nUM SwhI jlUs ivc AMimRqsr nMU
AwauNidAW nUM siqgurU jI nUM Sihr dy keI lok rsqy ivc jw imlidAW dw Aqy Sihr ivc dw^l huMidAW
dw vrxn bVI pRBwv SwlI SbdwvlI bolI ivc kIq hY[ iPr A`gy nwl hI Awpxy h`QIN bxwey drbwr
swihb dI hwzrI BridAW NnUM ieauN drswieAw hY:-
AwnMd Dwir hIey hrKwq cly drbwr gurU suK DwrI [
pwien nWg pXwn kIXy qb, lIn kVwhu Ardwis ApwrI [
aupmw drbwr kI kys khoN, jnu qwr jhwj su isMDu mJwrI [
pyiK drbwr sRI gur Arjn, bMdn kIn su AMcr fwrI ]95]
ArQ:-bVy AnMd BrpUr aumwh nwl kVHwh (prSwd) dy byAMqlY g`Py Bytw krn leI lY ky nMgy pYrI drbwr swihb dI hwzrI
Brn gey[ sRI drbwr swihb dI qulxw, (smwnqw) ikvyN khI jwvy ? ieh qW sMswr smuMdr qoN qwr lY krn vwlw (mno) AnUpm
jhwz hY[ drbwr dy drSn kridAW swr siqgurU jI ny gl ivc p`lw pw ky fMfOq bMdnw kIqI [ 95[
sorTw ] puin Ardws krwie pRSwdu vrqwie qb hI dXo [
gur Arjn suK pwie kIn prikRmw pRym soN ]96]
ArQ:- iPr Ardws krvwaux auprMq pRSwd vrqw id`qw, Aqy iPr pRym nwl prikRmw krn dw suK mwixAw [96[
cOpeI ]bwr bwr bMdn drbwr [ gur Arjn kIno hrKwr [
dyvq dwn cly suKu pweI [ bVI pirkRmw Aiq hrKweI ]97]
ArQ:-(siqguurU jI) drbwr swihb nUM muV muV nmskwrW krdy bVIAW ^uSIAW nwl dwn dyeI jWdy vfIAW pirkRmw kr nrhy sn[97[
66
drbwr swihb dy isrjxhwr siqgurU Arjn swihb jI nUM Awpxy hI isrjy mMdr dI pUjw krdy drsw ky
siqgurU jI nUM koiTAW nwlo vI CuitAwaux dy AprwD dy gurmiq gurUbwxI dI s^q inrwdrI vI kr irhw hY
[ ietW gwry dy bxy inrijMd Akwr dI pUjw AQvw p`Qr dIAW pUrqIAW dI pUjw ivc kI &rk ?
pihlW vI keI vwrI iliKAw igAw hY ik, srIr dy ql qy inauNx dI pRdrSnI, gurmiq ivroDI krm hY[
Aqy "pirkRmw" l&z gurbxI ivcoN nhIN sgo bRwhmxI gRMQW ivco imldw hY[ siqgurU jI ies gurU &urwn dI
Bwvxw qy ivru`D krm lky nhIN sn kr skdy- sloku mÚ 1 ]...sBu ko invY Awp kau pr kau invY n koie ]
Dir qwrwjU qolIAY invY su gaurw hoie ] AprwDI dUxw invY jo hMqw imrgwih ] sIis invwieAY ikAw QIAY jw irdY
kusuDy jwih ]1] {470}
gurmiq dI ksv`tI-
T.V swry jgq ƒ ivKweI rwmwiex gwQw ivc 14 swl dy bnvws smy sRI rwm cMdR jI ƒ Awpxy
Brwqw lCmx jI smyq AwpxI kiQq BgqxI mweI 'SbrI' jI dy AwSrm qy nMgy pYrIN gey drswieAw
hoieAw hY[ sRI rwm jI, prlok isDwr cu`ky mwqw SbrI dy gurU ' mqMg irSI ' dy qp-AsQwn qy jw ky
fMfOqW krdy Aqy irSI dI bVI ausqiq krdy i&lmwey hoey hn[ bnvws dy smy sRI rwm jI Ajyhy keI QwvW
qy Juk Juk nmskwrW krdy Aqy vr mMgdy hoey keI QWeIN lCmx ƒ Jukx leI kihMdy i&lmwieAw hoieAw
hY[ pr eyDr "AnUmp siqgurU " nwnk swihb jI ny kyvl prmwqmw dI hzUrI ivc Jukx dI isiKAw idRV
krweI Aqy aunHW dI joiq jugiq dy mwlk aunHW dy au`qr AiDkwrI gurU swihbwn ny, siqgurU nwnk dI
isiKAw ƒ Awpxy jIvn ivc Fwl ky swƒ aunHW lIhW auqy qorn dy hI pUrny pwey[ iPr sdIvI isiKAW dyNdy
rihx leI, keI keI gurU Sbd gurUbwxI dw ih`sw bxwey[ hr sMBv FMg nwl idRV krwieAw ik, iksy QW,
iemwrq, jW mMdr ivc lokW dIAW kwmnw pUrIAW krn dI, jW pwpIAW dy pwp nws krn dI koeI smrQw
nhIN hY[ pRBU dy Bgq, au~cI jIvn jugiq vwly siqsMgI Aw juVn qW auhI QW, jgwh, iemwrq, bYkuMT bx
jWdI hY BvyN jy k`l auhI QW durwcwr dw A`fw hI rhI hovy [ kyvl Aqy kyvl auhI QW--“Qwnu suhwvw pivqu hY
ijQY sMq sBw]” {44} auhI QW suhwvw qy piv~qr bx jWdw hY, auhI QW pUjnIk bx jWdw hY ij`Qy siqgurU jI
jw ibrwjdy hn-“ijQY jwie bhY myrw siqgurU so Qwnu suhwvw rwm rwjy ]”{450} pr iDAwn rhy ik,
swrIAW rOxkW swrI piv`qrqw siqgurW dI mOjUdgI nwl AQvw pRBU dy BgqW dI sBw dy kwrn hI hY, Awpxy
Awp ivc auhI QW nrk bx jWdI hY jdoN kubcn bolx vwly kusMgIAW dw vwsw Aw huMdw hY[ Awau smJIey
ik pMcm pwqSwh jI leI kI kuJ kdoN suhwvw bx jWdw hY ?:--
10- swrg mhlw 5 ] crnh goibMd mwrgu suhwvw ] Awn mwrg jyqw ikCu DweIAY qyqo hI duKu hwvw
] 1 ] rhwau ] nyqR punIq Bey drsu pyKy hsq punIq thlwvw ] irdw punIq irdY hir bisE
msq punIq sMq DUrwvw ] 1 ] srb inDwn nwim hir hir kY ijsu krim iliKAw iqin pwvw ]
jn nwnk kau guru pUrw ByitE suiK shjy And ibhwvw ] 2 ] 16 ] 39 ] {1212}
ArQ:-hy BweI ! pYrW nwl (inrw) prmwqmw dw rsqw (hI qurnw) sohxw l`gdw hY [ hor AnykW rsiqAW au~qy ijqnI BI dOV-
B`j krIdI hY, auqnw hI du`K l`gdw hY, auqnw hI hwhukw l`gdw hY [1[rhwau[
hy BweI ! prmwqmw dw drsn kIiqAW A`KW piv`qr ho jWdIAW hn, (prmwqmw dy sMq jnW dI) thl kIiqAW h`Q piv`qr ho
jWdy hn [ ijs ihrdy ivc prmwqmw Aw v`sdw hY auh ihrdw piv`qr ho jWdw hY, auh m`Qw piv`qr ho jWdw hY ijs auqy sMq
jnW dy crnW dI DUV l`gdI hY [1[
hy BweI ! prmwqmw dy nwm ivc swry (hI) ^zwny hn, ijs mnu`K dy m`Qy auqy (prmwqmw ny AwpxI) imhr nwl (nwm dI pRwpqI
dw lyK) ilK id`qw, aus mnu`K ny (nwm) pRwpq kr ilAw [ hy nwnk ! (AwK—hy BweI !) ijs mnu`K ƒ pUrw gurU iml ipAw
(aus ƒ pRBU dw nwm iml igAw, qy aus dI izMdgI) suK ivc Awqmk Afolqw ivc AwnMd ivc guzrn l`g peI [2[16[39[
sdky jweIey ilKwrI dI ilKx ivDI qoN ijsdy mwieAw jwl ivc aulJ ky ^wlsw jI, qs`lI kr
67
bYTy, ik, siqguurU nwnk swihb jI dI joiq jugq dy mwlk siqguurU swihbwn Awpxy hI bcnw dy ault
im`tI gwry dy bxy mMdrW qy pRswd Bytw krky aunHW dI pUjw vMdxw Aqy pirkRmw krdy rhy sn ?
gurmiq ny AKIAW nwl nzr Awaux vwlI, jW srIrk Coh nwl AnuBv kIqI jwx vwlI, sMswr dI
hr SY-pdwrQ ƒ ivnsxhwr, nwsvMq AQvw JUT &urmwn kIqw hY- idRsitmwn sBu ibnsIAY ikAw lgih
gvwr]" AKIAW nwl nzr Aw rhI hr SY jo Awp hI qbwh ho jwx vwlI hY, hy mUrK ! ies koloN qUN ikho
ijhI Aws lweI bYTw hYN ? nzIrIN Aw rhy hr pdwrQ ƒ 'imiQAw AQvw siqgurW ny JUT &urmwn kIqw hY[
jy swfw mn JUT nwl pqIj igAw qW Awid scu q`k puuMc nhIN hoxI- "JUTu smgRI min vsI pwrbRhmu n
jwnw ]" ies g`l ƒ siqgurU jI ny hor sp`St kridAW ieauN vI &urmwn kIqw-"ndrI AwvY iqsu isau mohu
] ikau imlIAY pRB AibnwsI qoih "] Awpxy h`QIN auswry mMdrW dI pUjw dI hd q`k moh pweI bYTy hy mn!
AidRSt pRBu nwl qyrw nyV kdy nhI bx skxw[
hYrwnI hY ik, pMQ dy isrmOr Drm-AgUAW ny, ijs pMcm pwSwh jI ƒ Awpxy hI h`QIN bxwey
koiTAW dI pUjw vMdnw qy pirkRmw kridAW drswauNdI pusqk ƒ pMQ leI Anmol suZwq mMinAw hY, pr
idRStmwn pdwrQW ƒ nwsvMq mMn ky aunHW dy moh qoN inrlyp rihx dw gurmiq isDWq idRV krw rhy pMcm
siqgurU nwnk swihb jI ny gauVI mhlw 5 ivc ieau &urmwn kIqw hY- jo dIsY so sMig n gieE ]
swkqu mUVu lgy pic muieE ] {241}-1-13 Aqy iPr suKmnI swihb-jo dIsY so cwlnhwru ]
lpit rihE qh AMD AMDwru ] btwaU isau jo lwvY nyh ] qw kau hwiQ n AwvY kyh ] {268}-Ast-5
iek Akwl purK ƒ hI ^sm mMn ky, mnu`K ƒ kyvl Aqy kyvl ausy iek dw hI pujwrI bxwaux Awey
siqgurU jI ƒ kMDW koiTAW dI pUjw pirkRmw krdy drswaux vwlw ilKwrI -'Ksmu Coif dUjY lgy fuby sy
vxjwirAw ]" dI aulM|xw krn dw auqSwh dy irhw hY[ gurmuKW ny auhI is`Kxw huMdw hY jo siqgurU jI Awp
pUrny pw pw ky isKw rhy hn[ Awpxw jIvn suAwrn dI lgn vwly gur is`KW ny siqgurU jI dI isiKAw
Cfky iksy hor pwsy jw ky jnm mrn dy gyV ivc pYx vwlw krm ikauN krnw hoieAw ?:-
11- gurmuiK eyko jwxIAY jw siqguru dyie buJwie ] so siqguru swlwhIAY ijdU
eyh soJI pwie ]2] siqguru Coif dUjY lgy ikAw krin AgY jwie ] jm puir bDy
mwrIAih bhuqI imlY sjwie ]3] myrw pRBu vyprvwhu hY nw iqsu iqlu n qmwie ] nwnk
iqsu srxweI Bij pau Awpy bKis imlwie ]4]5] {994}
Xwd rK~x vwlw zrUrI not:-pusqk ivc ilKwrI ny siqgurU jI ƒ ^ws QwvW qy m`Qy rgVdy keI vwr
drswieAw hoieAw hY[ pwTk s`jx ilKwrI dI ies kutlqw qoN sucyq rihx[ eyh jodVI sdw krdy rhIey-
hw dwqwr jI ! smrQw b^SS kro ik, swfy h`QoN gurmiq dy scu dw lV kdy nw iKsky qy AsIN JUT qy sdw
dUr rhIey:-siqgurW ƒ kMDW koiTAW dI pUjw krdy drsaux vwlw guris~K nhIN, sgoN RSS dw eyjMt hY[
9- bRwhmxI mwieAw jwl dy duKdweI rMg ny rUp vtwieAw-
is`KW ƒ bRwhmxI Bojn? drbwr swihb dI pUjw dI Et ivc sIqlw dyvI dI pUjw?
jodoN swihbzwdw jI iqMn swl dy ho gey qW mwqw jI ny siqguurU jI dI syvw ivc (jy bRwhmxw ƒ nhIN qW)
is`KW ƒ hI pRSwdw Ckwaux dw suJw riKAw:-
qIin brs kw suq jb cIno [ mwq gMg As audm kIno [
gur Arjn ko khw sunweI [ isKn ko prSwd krweI ]111]
sRI gur khw dyr nih lwvo [ Boj drb bhu vsqu mMgwvo [
qbY mwqw sB vsqu mMgweI [ dIn kVHwhy Aink cVHweI [112[
68
ZrIbW loVvMd BuiKAW leI lMgr dI prMprw siqgurU nwnk swihb jI dy krqwr pur invws smy qoN hI
ArMB ho geI hoeI sI[ srb sWJy lMgr dI prMmrw qy pRsMn ho ky hI id`lI dy smrwt Akbr ny bIV vwlI
zmIn dw ptw ilK id`qw sI[ kiQq qOr qy guuruU hirgoibMd jI dy Awgmn dw vr dyx vwly bwbw bu`Fw jI
ausy DrqI dy prbMDk sn[ so srb sWJy lMgr dI g`l C`f ky kyvl is`KW ƒ pRSwdy Ckwaux leI pkvwnw
leI AnykW kVwhy cVHw dyx vwlw dw aucycw pRbMD ? swrw kuJ gurmiq dy ivru`D[ bRwhmxvwd ƒ surjIq
krweI r`Kx dI kutlwqw? iksy Brm dy ADINn AQvw puMn krm jwxky iksy ƒ aucycw pRSwdw Ckauxw
gurmiq nhI sgoN bRwhmxI mwieAw jwl hY[
Anigxq BWqW dy pkvwn iqAwr kIqy jwx dw izkr-mn bWCq Bojn dIXo gnnw gnI n jwie]115] prSwd
pwxI Ck ky is`KW ny rl ky swihbzwdw jI dI lMmI aumr leI Ardws kIqI[ Aqy is`K-Bojn lY inj Dwm
isDwny-inrw r``j ky KwDw hI nhIN sgoN bRwhmxI irvwj vWg Bojn GrW ƒ vI is`K lY gey[ keI pRkwr dy
svwidSt pkvwn vI inry nhIN sn bxy sgoN, vfw vwDw ieh vI sI, ik-" bhuq nPIrI qUqIAW bwjy bjq
Apwr[ {120} ByAMq vwjy, qUqIAW, f`PW, keI SihnweIAW vjweIAW geIAW lok ivKwvy dw pUrw gurmiq
ivroDI pRbMD [ vyrvw ies pRkwr hY :--
(1) dwl Pulky vwlw swdw, zwq pwq dy iBMn Byq qoN ibnw, srbsWJw Aq`ut gurU lMgr vrdw hox vwlI
gurmiq mrXwdw dy QW, SwhI TwT nwl iqAwr kIqw, vfy DMnvwnw vwlw bRHm Boj ? ivKwvy vwly AfMbrW ƒ
iqAwg ky swdw jIvn jugq dw rwh drsw rhy ijs siqgurU s`cy pwqSwh jI dy GroN ieh aupdyS iml
irhw hY :-
12- PrIdw skr KMfu invwq guVu mwiKEu mWJw duDu ] sBy vsqU imTIAW rb n pujin quDu ]27] PrIdw rotI
myrI kwT kI lwvxu myrI BuK ] ijnw KwDI copVI Gxy shingy duK ]28] ruKI suKI Kwie kY TMFw
pwxI pIau ] PrIdw dyiK prweI copVI nw qrswey jIau ]29] {1379}
aus siqgurU jI dy Gr vwijAW gwijAW nwl AhMkwr dI pRdrSnI-rUp rMgw rMg suAwdW vwlw SwhI Boj ?
swdgI dy jIvn dy QW im`Ty pkvwn Kwx dy suAwd qoN gurU &urmwn-imTw kir kY KwieAw bhu swdhu viDAw
rogu ] " auhI kuJ siqgurU jI dy Awpxy Gr ? gurmiq ivroDI rsmw, siqgurU jI dy pwvn nwmxy nwl joV
ky huiSAw ilKwrI guris`KW ƒ bRwhmxI rIqW dw DwrnI bxw irhw hY[ pMcm pwqSwh jI dw bhup`KI igAwn
dw BMfwr &urmwn:--
13- imTw kir kY KwieAw kauVw aupijAw swdu ] BweI mIq suird kIey ibiKAw ricAw bwdu ] jWdy
iblm n hoveI ivxu nwvY ibsmwdu ]1] myry mn sqgur kI syvw lwgu ] jo dIsY so ivxsxw mn kI
miq iqAwgu ]1] rhwau ] ijau kUkru hrkwieAwDwvY dh ids jwie ] loBI jMqu n jwxeI BKu
ABKu sB Kwie] kwm k®oD mid ibAwipAwiPir iPir jonI pwie ]2] mwieAw jwlu pswirAw
BIqir cog bxwie ] iqRsnw pMKI PwisAw inksu n pwey mwie ] ijin kIqw iqsih n jwxeI iPir
iPir AwvY jwie ]3] {sRI m: 5-pMnw 50}-21-91
ArQ:-hy myry mn! gurU dI (d`sI hoeI) syvw ivc ru`Jw rhu[ (hw BweI) Awpxy mn dy ip`Cy qurnw C`f dy qy
(dunIAw dy pdwrQW dw moh iqAwg ikauNik) jo kuJ id`s irhw hY sB nwsvMq hY[ (siqgurU jI dw sp`St &urmwn hY ik Drm
mMdrW dy kMDw koTy vI AibnwSI nhIN hn[ ieh vI smy gyV nwl rUp vtwauNdy Awey hn[ ieh vI nwsvMq pdrwrQ hI hn, ienHW
dI pUjw vI mnmiq hY)[1[rhwau[
jIv dunIAw dy pdwrQW ƒ suAwdly jwx ky KWdw (KulwauNdw) vrqdw hY, pr ienHW BogW dw suAwd (AMq ivc) kOVw
(duKdweI) swbq huMdw hY (ivkwr qy rog pYdw huMdy hn)[ mn`uK (jgq ivc) Brw im`qr dosq (Awidk) bxwauNdw hY qy (ies qrHW
ieh) mwieAw dw hI JgVw KVw kr irhw huMdw hY[ pr Ascrj g`l ieh hY ik prmwqmw dy nwm qo ibnw iksy vI SY ƒ nws
huMidAw icr nhIN l`gdw (qy mnu`K i&r vI pRBU-nwm dy QW, Drm AsQwnw dy kMDW koiTAW Awid, idRStmwn-nwsvMq pdwrQW dy
moh ivc hI PisAw cotW KWdw rihx ivc AwpxI kilAwx mMnI bYTw hY)[1[ ijvyN hlkwieAw ku`qw hr pwsy B`jw iPrdw hY,
iqvyN loBI jIv ƒ vI kuJ nhIN su`Jdw, cMgI mMdI hryk cIz Kw lYNdw hY (moh pw byTdw hY) [ kwm kRoD dy nSy ivc PisAw mnu`K
69
muV muV jUnW ivc pYNdw hY[2[ mwieAw ny iviSAW dy coZy vwlw jwl iKlwirAw hoieAw hY, mwieAw dI iqRSnW ny jIv- pMKI ƒ
(aus jwl ivc) PswieAw hoieAw hY[ (jIv aus jwl ivcoN) ^lwsI pRwpq nhIN kr skdw, (ikauNik) ijs krqwr ny (ieh sB
kuJ) pYdw kIqw hY aus nwl ieh jIv sWJ nhIN pwauNdw, ijs kwrn muV muV jMNmdw mrdw rihMdw hY[3[ ies mwieAw ny
AkwlpurK dy QW kdy kMDw koiTAW dI pUjw Aqy, kdy swdgI iqAwg ky keI qrHW dy suAwidSt
Bojn KuAwlx-rUp pUjw dy bdly mu`nuKW qoN AsIsW leIAW jWdIAW, gurmiq qoN sB kuJ ault ivhwr huMdw
drsw ky is`KI ivc bRwhmxvwd vwiVAw jwx dI kutlqw ? muV muV siqguurU jI ƒ Awpxy bcnw qo iKsky
hoey drsw ky swƒ BrmI bwxwaux leI ilKwrI pUrw zor lweI quirAw jw irhw hY[
sIqlw AQvw mwqw rog
swihbzwdw jI, (ilKwrI dy cqurBujI-r`b jI, jd pMj swl dy hoey qW aunHW ƒ sIqlw (mwqw)
inkl AweI[ AKIAW vI F`kIAW geIAW qW-bhuq Kyd bwilk qn ley ]129] bwlk ny bhuq duK pwieAw[ hr
QW 'ikRpw isMD ilKx vwly ilKwrI dw eyQy swihbzwdw jI ƒ bwlk ilKx ivc koeI ^ws Byq qW nhIN ?
pMjIN idnI jd mwqw rwxI ny moVw Kw ilAw qW-
"kVwh pRSwdu pRB kIXo ibAMqw[ gurU gRMQ kI Byt AnMqw [
jrI rmwl bhuq bnweI [ sRI drbwr kY aUpir pwey ]131]
pRBU jI ny bhuq swrw kVwh pRSwd sRI gurU gRMQ swihb jI dI Bytw jw kIqw] Aqy sunihrI jVq vwly bhuq swry rumwly (sRI)
drbwr swihb dy au`pr jw pwey[
swihbzwdw jI ƒ ' gurU inrMkwrI '. 'gurU grIb invwz ' " bwl murwrI " Aid qoN 'bwlk' keI pYNqVy bdl
irhw ilKwrI kI ieh Bu`l igAw ik, swihbzwdw hirgoibMd swihb jI dw jnm hwV sMmq 1652 ivc
hoieAw sI, jd ik ilKwrI dy hI ilKx Anuswr sIqlw pMj swl dI aumry Bwv sMmq 1657 ivc inklI
sI[ pr (mhwn koS dy 436 s&y Anuswr) siqguurU Arjn swihb jI ny bwxI iek`qr krky 1660 ivc rwmsr
dy kMFy BweI gurdws jI koloN ilKvwauNxI ArMB krvweI sI[ Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI dw pihlw pRkwS
BwdoN sudI 1 sMmq 1661 ƒ (Bwv, Swihzwdw jI ƒ sIqlw ilkl ky mUV jwx qoN 4 swl ipCoN), sRI hirmMdr swihb
ivKy hoieAw sI[ ilKwrI jI, pRSwd qy rumwly ikhVy gurU gRMQ jI qy cVHvw rhy hn ? ies SMky dw TIk
au`qr kox dyvy .......?
isMG swihb ig: joigMdr isMG vydWqI jI qW ^wlsw jI ƒ kurwhy pw ky vydW dy pujwrIAW vlI syvw
inBw rhy hoxgy, pr, isMG swihb pRo&Ysr mnjIq isMG jI jQydwr q^q sRI kysgVH swihb, ijnHW ny
pusqk dy 26 s&y qy “Adu`qI syvw” isrlyK vwly Awpxy pRsMsw p`qr ivc ilKwrI ƒ inskwm qy gurmuiK
ilKx dy nwl ieh bcn vI AMikq kIqy hoey hn:-“dlBMjn gurU sUrmw vf joDw bhu praupkwrI siqgurU jI dy
kOqkW ƒ lyKxI duAwrw klmbMd krn vwly inSkwm gurmuK ilKwrI dy ‘kr’ DMnqwXog hn ijs ny AlwhI nUr gurU jI dy cojW
ƒ guriblws AMdr ilKqI rUp duAwr wAwaux vwlIAW nslW leI sMBwl ky iek mhwn praupkwrI kwrj kIqw hY ‘bwbwxIAW
khwxIAW puq spuq kryn’ dy gurU hukm ƒ snmuK r`Kky pRBU dI ie`Cw qy mOj ivc pRgt hoey qy sRI gurU nwnk dyv jI dy
vroswey ‘auqm pMQ’ dI isrmOr qy pRqIinD Dwrimk sMsQw So:gu:pR: kmytI dI Drm prcwr kmytI vloN bMdI CoV dwqy dy 400
swlw sMswr Awgmn dI mhwn SqwbdI ƒ sdIvI qOr qy iek Xwd-gwrI rUp pRdwn krn ihq gurU jI dy jIvn nwl sMbMDq
mh`qv pUrn gRMQ guriblws ƒ Cwp ky iek SlwGwXog kwrj kIqw hY[ ies kwrj ƒ XwdgwrI srUp pRdwn krn dw ishrw
siqkwrXog igAwnI joigMdr isMG jI vydWqI qy f: AmrjIq isMG ƒ jWdw hY ijnHW ny BY-BwvnI ivc rihMidAW pUrI lgn qy
imhnq nwl pRwcIn h`Q ilKq KriVAW dw muqwilAw krky SuD pwT ƒ swhmxy ilAwauux dy ies kMm ƒ nypry cwiVAw hY gurU
pwqSwh ienHW dI klm ƒ hor smr~Qw pRdwn krn qW ik gurU pMQ dI syvw ivc ieh klm inrMqr cldI rhy“[ kI auh vI
ieiqhws dI ies aupRokq scweI ƒ Bu`l cu`ky sn ? kI aunHW ny vI siqgurU jI dI pwvn Swn ivru`D lgy
keI guxw v`D iGxwvxy doSW ƒ scu-AMimRq mMn ilAw ? aunHW ny Blw, ies ilKwrI ƒ iksy g`loN vI burw
ikauN nw AwiKAw ? ienHW 14 rqnw ny rl ky slwh nwl ik jW lwprwhI vwlI nINd ivc suiqAW ny hI dUly
70
pMQ leI mMdrW ivc t`lIAW vjwauNdw dw rsqw iqAwr kIqw hovygw ?
Pyr auhI kuMflIAw s`p?
kuMflIAw] sRI drbwr kI ikRpw qy durgw BeI pRsMn [
spq idvs bIqq Bey TMfI kih DMn DMn [
TMFI kih DMn DMn gur guivMd hir nYn auGwry [
idiK hrKI qb mwq AOr idiK sBu prvwry [
sRI gur Arjn dyv sRI muiK sbd aucwrXo [
inj suq ky pRQwie AOr siB jg ko qwrXo ]132}
ArQ:-drbwr swihb dI ikrpw nwl dugw pRsMn ho geI Aqy sq idn bqIq huMidAw sIqlw gurU goivMd (swihbzwdw jI) ƒ DMn
DMn kihAw qy aunHW ny nyqR Kohl ley[ vyK ky mwqw (gMgw) jI bhuq ^uS hoey Aqy gurU Arjn dyv jI ny Awpxy pu`qr dI pRQwey
swry jgq dy Bly leI Awpxy muKwribMd coN Sbd aucwrn kIqw[
dohrw[ iek sO iqMin puir Sbd hY gauVI rwg mJwr[ TMFI kSt n ivAwpeI jo nr sbdu aucwir] 133]
auh Sbd 103 nMbr qy gOVI rwg ivc hY[ ijhVw pRwxI aus Sbd dw aucwrn krygw aus ƒ sIqlw duKI nhIN krygI[
sv~Xw] nYn pRkwS gurdyv kIXo, BRm dUir BXo mn mY suKu pwXo [
pUrn syv BeI hmrI Ab, sIqlw r`C krI ibrdwXo [
pwrbRhim krI ikrpw hmry suq, nwnk nwm mhw rsu KwXo [
sq sMgiq bu`Fy jVH hoeI hrI, hir AMimRq pwin kY dUK gvwXo ]134]
ArQ:-A`KW dI joiq prgt ho AweI BRm dUr gey Aqy mn suKI hoieAw[ swfI syvw pUrn hoeI Aqy ibrd plxhwrI sIqlw dyvI
ny swfI riKAw kIqI[ nwnk nwm dw mhw rs ciKAw qy pwrbRhm ny swfy pu`qr qy imhr kr id`qI [ swD sMgiq qy bwbw buFw jI
dw sdkw cyck dI ibmwrI dUr ho geI[ nwm rUpI AMimRq Ck ky duK dUr ho gey[134[
auprok ArQ ausy s&y dy hyTW tUk ivc iliKAW ArQW dy ADwr qy ilKy hn[ Bwv. sIqlw dyvI, bwbw
bu`Fw jI, swD sMgq qy prmwqmw swirAW dI rlvIN ikrpw nwl swihzwdy dw duK dUr hoieAw hY, kyvl
prmwqmw dI Et ilKwrI ƒ ikvy BwauNdI[ kMuflIAw dw ilKwrI guurbwxI dy ArQ vI AwpxI ivauNq dy
ilKdw Aw irhw hY[ gauVI rwg dy ijs Sbd dw izkr ilKwrI ny kIqw hY Awau aus guurU Sbd dy drSn,
" sRI gurU gRMQ swihb drpx " (poQI dUjI s&w 249-50) dy JroKy ivc dI krIey :-
14- gauVI mhlw 5 ] nyqR pRgwsu kIAw gurdyv ] Brm gey pUrn BeI syv ]1] rhwau ]
sIqlw qy riKAw ibhwrI ] pwrbRhm pRB ikrpw DwrI ]1] nwnk nwmu jpY so jIvY ]
swDsMig hir AMimRqu pIvY ]2]103]172]{200}
ArQ:-hy gurdyv ! ijs mnu`K dIAW (Awqmk) A`KW ƒ qUM (igAwn dw) cwnxw b^iSAw, aus dy swry (QW QW dy Btkx) dUr ho
gey, qyry dr qy itk ky kIqI hoeI aus dI) syvw isry cVH geI[1[rhwau[ hy suMdr srUp ! hy pwbRhm ! hy pRBU ! qUM hI ikrpw
krky sIqlw qoN bcwieAw hY (hor koeI dyvI Awidk qyry brwbr dI nhI) { not:-sMn 1594 qoN 1599 qk mwJy ivc s^q
kwl ipAw irhw[ sIqlw Awidk ibmwrIAW dw vI bVw zor irhw[ gurU Arjn swihb jI Bu`Ky qy rog-pIVqW dI shwieqw krn
vwsqy cwr pMj swl mwJy dy ipMfW ivc, iPr lhOr Sihr ivc vI ivcrdy rhy[ bwlk gurU hirgoibMd jI ƒ vI Awpxy nwl hI
r`Kx dI AvSkqw bxI rhI, ikauNik bwbw ipRQI cMd aunHW dI jwn dy lwgU sn)[ cIck vwly ielwky ivc iPrn krky AMimRqsr
vwps Awaux qy swihzwdw jI ƒ mwqw inkl AweI[ vhmx Brmx iesqrIAW Aw Aw ky sIqlw dyvI dI pUjw krn dI pRyrnw
krdIAW rhIAW[ ies Brm vihm qoN sdw leI bcn vwsqy gurU Arjn swihb jI ny ies Sbd dI rwhIN audyS kIqw hY }[1[
hy nwnk ! (AwK-hy BweI !) ijhVw mnu`K (hor swry Awsry C`f ky) prmwqmw dw nwm jpdw hY, auh Awqmk jIvn hwsl kr
lYNdw hY (ikauNik) auh swD sMgiq ivc rih ky Awqmk jIcn dyx vwlw hir-nwm-rs pINdw rihMdw hY[2[103[ mwqw AQvw
cyick rog dy smy sIqlw dyvI dI pUjw dw irvwj Bwrq ivc bhuq purwxw hY[ jmU kSmIr kWgVw Aid
phwVI ielwikAW dy keI gur-is`K pRvwr, rogI dy Bly leI sIqlw mwqw dI pujw krn dy Brm ƒ pUrI qrHW
Ajy qk vI nhIN iqAwg sky[ siqgurU jI ny kyvl iek (auprokq) Sbd hI nhI aucwirAw, dyvI dI pUjw
71
dy Brm ƒ dUr krn leI pMcm pwqSwh jI ny sIqlw dy izkr vwly, hyTW ilKy iqMn hor Sbd vI aucwry
hn[ jwxkwrI leI aunHW pwvn gurU SbdW dI sUcI ies pRkwr hY: (1)-soriT mhlw 5 ] sdw sdw hir jwpy ]
pRB bwlk rwKy Awpy ] sIqlw Twik rhweI ] ibGn gey hir nweI ]1]......2]11]75]{627} (2) kwnVw mhlw 5
]...sIqlw suK sWiq mUriq ismir ismir inq iDAwie ]1] rhwau ].....{1300}-(3)-kwnVw mhlw 5 ]...sIqlw hir
nwmu qyrw ]...4]6]17] {1301}- cOQW pUrw gurU Sbd ArQW smyq iliKAw hY qW jo dyvI dyviqAW dI A~fI
hoNd bwry gurmiq dy p~K dI hor vI sp~Stqw ho jwvy:-
15- goNf ] BYrau BUq sIqlw DwvY ] Kr bwhnu auhu Cwru aufwvY ]1] hau qau eyku rmeIAw lYhau ]Awn dyv
bdlwvin dYhau ]1] rhwau ] isv isv krqy jo nru iDAwvY ] brd cFy faurU FmkwvY ]2] mhw mweI
kI pUjw krY ] nr sY nwir hoie AauqrY ]3] qU khIAq hI Awid BvwnI ] mukiq kI brIAw khw CpwnI
]4] gurmiq rwm nwm ghu mIqw ] pRxvY nwmw ieau khY gIqw ]5]2]6]
ArQ:-jo mnu`K BYroN vl jWdw hY (Bwv, jo BYroN dI pUjw ArwDnw krdw hY) auh (v`D qoN v`D BYroN vrgw hI) BUq bx jWdw hY(
Bwv, jo iksy dy p`ly hY aus ny Awpxy Bgq ƒ vI auhI dyxw hY, nwly, jYsw ismry vYsw hI hovy)[ jo sIqlw ƒ ArwDdw hY auh
(sIqlw vWg) Koqy dI svwrI krdw hY qy (Koqy vWg) suAwh hI aufwauNdw hY[ 1 [ (hy pMfq !) mYN qW ie`k sohxy rwm dw nwm hI
lvWgw, (quhwfy) hor swry dyviqAW ƒ aus (pRBU-) nwm dy v`ty ivc idAWgw, (Bwv, pRBU-nwm dy twkry qy mYƒ quhwfy iksy dyvI
dyvqy dI koeI loV nhIN[1]rhwau[ jo mnu`K iSv dw nwm jpdw hY auh (v`D qo v`D jo kuJ hwsl kr skdw hY ieh hY ik, iSv
dw rUp lY ky, iSv dI svwrI) bld au`qy cVHdw hY qy (iSv vWg hI) fMBrU vjwauNdw hY [2[ jo mnu`K pwrbqI dI pUjw krdw hY
auh mnu`K qoN znwnI bx ky jnm lYNdw hY (ikauNik pUjw krn vwlw Awpxy pUjX dw rUp hI bx skdw hY) 3 [ hy BvwnI ! qUM sB
dw mu`F AKvwauNdI hY, pr (Awpxy BgqW ƒ) mukqI dyx smy qUM vI, pqw nhIN, ik`Qy lukI rihMdI hY (Bwv, mukqI BvwnI kol vI
nhIN hY)[4[ so nwmdyv bynqI krdw hY--hy im`qr (pMfq) siqgurU (nwnk jI) dI isiKAw lY qy prmwqmw dy nwm dI Et PV,
(quhwfI Drm-pusqk) gIqw vI iehI AwKdI hY[5[ dyvI dyviqAW dI hoNd ƒ mMnx vwilAW dy mUMh qy bVI krwrI
cot hY [
SWqI Aqy sbr sMqoK dy puMj, " shj iDAwin bYrwgI ] " pRBU dI rzw ivc sdw suKI rihx
vwly siqgur Arjn swihb jI qoN, ijvy swihbzwdw jI dy Arog ho jwx dI ^uSI J`lI hI nw jWdI hovy ?-
"pUjn kI iqArI krI rwmdws drbwr ["{135} kutl ilKwrI ny, siqgurU jI ƒ byAMq Dn, dwn vjoN vMfdy hoey,
(ausy crbwr swihb dy kMDw koiTAW dI Apwr pUjw dy cwau ivc ivcrdy drswieA hY, ijs ƒ aunHW ny Awp
hI isrjAw sI qy siqgr qoN ibnw ijs swihb dy AMdr dUjI iksy vI vsqU dI pUjw gurmiq ivroDI hY[
bwbw ipRQI cMd qy aunHW dI pqnI byby krmo smyq, swrw prvwrw, A`gy A`gy vwijAW dI Gxkor vwly jlUs
ivc, Apwr Dn qy kVHw pRSwd drbwr ivc Bytw krn leI, siqgurU Arjn swihb jWdy Aqy auQy muV muV
m`Qy rgVdy, pirkRmw krdy drswey hoey hn[ vwjy vjwaux dw, iesqRIAW dy gIq gwaux dy Aqy surgW ivcoN
Pu`lW dI vrKw hox dy AjIb nzwry ƒ ilKwrI ny bVy ivSQwr nwl drswieAw hoieAw hY[ hrK, sog qo
inAwry rihx vwlw gurU aupdyS, KMB lw ky ikqy au`f igAw AnuBv ho irhww hY[ kdm kdm qy gurmiq
ivroDI kwry, siqgurU jI dy hQoN krvwey hoey J`l lYx nwloN qW kuJ Kw ky....... pr ^wlsw jI dI jQydwrI ƒ
kI AwKIey ?
pirkRmw l&z sRI guru gRMQ swihb ivc nw hox qoN sp`St ho irhw hY ik pirkRmw krnIAW gurmiq ivc
Swml nhIN hY[ inrsMdyh ieh irvwj bRwhmxI kutlqw dI aupj hY[ Aqy ijnHW 200 swlW ivc audwsI,
inrmly, mhMq rUp ib`pr swfw Drm AwgU bixAw irhw sI Ajyhy krmkWf sfy ivAc Aw vVny aunHW idnW
dI dyx hY[ Drm-krm smJ ky nMgy pYrIN iPrnw vI siqgurU nwnk swihb jI ƒ nhIN sI BwieAw[ Pokt
Drm krmw dI KMfxw kr rhy Awsw dI vwr dI nOvIN pauVI dy nwldy slok ivc nMgy pYrIN iPrn ƒ,
siqgurW ny ipCly kIqy krmW dw fMn iliKAw AsW ipCy pVH ilAw hY[
10- dhIN ivc zihr, Gr dw ku`qw aupydSk, bUkuMT gmn ?
72

Brwqw ipRQI cMd duSmnI krn ivc nMgw ho quirAw


auprokq vrxn Awpwr ^uSIAW dI pRdrSnI vwlw rMg ilKwrI ny b`Dw hI iesy Xojnw nwl sI ik,
auh bwbw ipRQI cMd nwl peI Gr ivclI Pu`t dw kwrn siqguru jI dw hoCwpn is`D kr sky[ so Jt ilK
id`qw ik SrIkw dy Gr ivclIAW Apwr rOxkW dI Jwl, SrIkW koloN nw J`lI geI so:--
dohrw] hirguivMd ibK dIjIAY pIs dhI ivic pwie [
BwvI vis idj mwnXo loB lhir fub jwie ]153]
zihr rilAw dhIN swihbzwdw jI ƒ KuAwlx-rUp Gor pwp krn leI idj=bRwhmx iqAwr ho igAw[
swihbzwdw hirgoibMd jI ƒ dhI CkwauNx leI koTy qy lY ciVHAw[ pr jd bRwhmx ny dhIN swihbzwdw jI
dy mu`K ivc pwaux dw Xqn kIqw qW bwlk hirgoibMd jI ny h`Q nwl icmcw pry kr id`qw [ bRwhmx D`kw
krn l`gw qW swihzwdw jI ny roxw cIkxw SurU kr id`qw[ siqgurU jI ny Sor suixAw, qW pqw krn leI
is`K ƒ ByijAw [ auh bRwhmx smyq dhIN Awid sB kuJ siqgurU jI dy kol lY AwieAw[ rOly dw kwrn pu`Cx
qy bRwhmx ny ikhw ik auh dhI iKlwaux l`gw sI ik kwkw jI ny cIkxw SurU kr id`qw[ siqgurU jI ny auh
dhI Gr dy ku`qy A`gy riKAw qW --
(a) srmw khXo moih ikauN dyvo [ Xw mih kXw pRB sMk kryvo ]162]
kuqw kihx l`gw- pRBU ƒ kI S`k pY igAw, jo dhI Kwx leI mYƒ kih rhy ho[162[ qW siqgurW ny
AwiKAw ik SMkw ieh hY ik hirgoibMd ies ƒ nhI pI irhw[ ku`qy ny d`isAw ik ies ivc zihr
hY hirgoibMd jI ies kwrn nhIN pI irhw[163[ A`gy ilKwrI dI bolI ivc hI pVHo-
(A) mY jy pIvoN Aibgiq jwvoN [ iPir kb qumro drSn pwvoN [
qumro crn qy hoie ibCorw [ qw qy mY nih jwvoN nyrw ]164]
(e) dohrw] gur Arjn AYsy khw pIvhu SMk iqAwig [
jh jwvn hm, qh clo, qum sm ko vfBwg ]165]
mnI pMcwnn qb khw Bgq jK suin pRIiq [
sRI gur ku srmw ibKY krwmwq As nIq ]166]
pd ArQ:-SMk ...=Brm ƒ iqAwg ky[ sm...=qyry smwn hor kOx v`ifAW BwgW vwlw hovygw [ 165[ mnI pMcwnn=mnI isMG[
AMimRqDwrI bMd bMd ktw ky snmuK ShIdI pwaux vwly dSmyS jI dy inkt vrqI pUrn igAwnvwn isdkI isMG dw nwm iek
vwrI gnhIN keI bwr eyv hI, ieh kutl ilKwrI, ivgwV ky ilK irhw hY pr sMpwdk jI ArQ ilKx qoNv`D zrw vI ros nhIN
kr rhy[ jK=isMG “dyv kul dYq kul jK´ ikMnr nr swgr auqry pwry ]”{1269}-9-13 isMGW dw nwm ivgwV ky lYxw ? kI
vydWqI jI joigMdr Syr AQvw AmrjIq Lion AKvwauxw J`l lYxgy jI [ mhwn koS s&w-791 qy pMcwnn=pMj hn ijs
dy Awnn (muK), Bwv iSv[2.Syr[ pMc (ivsqwr) vwlw hY Awnn (muK) ijs dw, AQvw-cwr pMjy Aqy mUMh, ieh pMjhn Awnn ijs dy[--
ArQ:-gurU Arjn (swihb jI) ny AwiKAw ik, SMkw iqAg qy (zihr vwlw dhI) pI lY[ qyry qW sgo bVyy vfy Bwg hn, ij`Qy
AsW jwxw hY, qUM (pihlW hI) auQy jw irhw hY[165[ mnI isMG ny Bgq isMG ƒ AwiKAw ik pRIq nwl suxI jw, sRI guurU jI dy
kuiqAW ivc AjyhIAW krwmwqw inq (vyKIAW jWdIAW sn) ]166]
zrUrI not-
Bwvy mnI isMG Aqy Bgq isMG klpxw dI, aupj khwxI dy pwqr hI hox, pr isMG pd ^wls`eI Swn dw
pRqIk, gurmKW dy nwauN dw ih`sw hY[ ies kwrn ‘isMG’ pd dI QW isMG hor koeI vI l&z vriqAw isMG jI
dI hyTI hY[ BwvyN ArQ kuJ vI hovy, isMG dy QW kyvl isMG hI hoxw P`bdw hY[ kI, AsIN Amarjit Loin,
Jogider Tiger Bibi Bhagvan loiness or Prncess ilKxw pRvwn kr lvWgy ? iLKwrI ny ivgwV ky nwm
ilKxy SuZl bxwieAw hoieAw hY[ sigurW smyN Aqy au~dm dI b^SS kIqI qW ivgwVy hoey nwvW dw A`frw
sMgRih pwTkW dy pyS kIqw jwvygw[ DMn hY ^wlsw jI dI srbau~c jQydwrI, ijs ƒ iksy pRkwr dw vI Gu`s-
73
pYT Eprw nhIN l`gdw[ ho skdw hY gurcrn tweIgr Aqy mnjIq lwien kihxw vI Swid mnzUr hI hovy
?
ilKwrI dI aucycI kutlqw dw vyrvw:--
(a) hwlWik gurbwxI dw &qvw hY ik isvwey mnu`K dy--" cwir pwv duie isMg guMg muK qb kYsy gun
geIhY ] aUTq bYTq Tygw pirhY qb kq mUf lukeIhY ]1]{524}" hor koeI jUn g`lW krn jog,
pRBU dI Bgq, AQvw igAwn-vwn kdy nhIN ho skdI[ pr ilKwrI ny kuqy ƒ mnu`KI zbwn b^SS
krky (siqguurU jI nwloN vI aus ku`qy v`D igAwnvwn drswieAw ?) dhINN ivcly zihr dw pqw pihlW aus
rwhI pRgt hoieAw drsw ky pMcm siqgurU nwnk swihb jI ƒ ku`qy ijMny igAwnvwn vI nw hox dI
bVI duKdweI aUj lwauxI, smu`cy pMQ nwl bVI GtIAw it`cr hY[
(A) kuqy dy mUMh ivc ieh pw idqw “ bygqw ikauN mrW ? ilKwrI dI dUjI klwbwzI kuqy dy mUhoN ieh AKvw
ilAw-“ hux qW siqgurW dy hI crnw ivc rihx dw mwx mwx pRwpq krI bYTw hW, mrn dw ArQ siqgurU jI dy
crnw qoN ivCoVw hY ijs ƒ J`lxw myry leI AsMBv hY “[ ijs iBAwnk ivAMg leI ieh kuJ ku`qy dI zbwnI
drswieAw igAw sI, swfI AigAwnqw dy kwrn, loHVy dy dlyr ho cu`ky ilKwrI ny, swfy mUMh qy
kwlK mlx vwlw auh ivAMg vI nwl hI ilK id`qw[
(e) siqgurU Arjn swihb dI zbwnI ku`qy ƒ ieh kihMdy drsw id`qw- “qUM qW sgoN vfy BwgW vwlw hY ikauNik
zihr Kwx nwl mrn aupRMq qUM auQy hI jwxw hY, (ShIdI pRwpq krky) ij`Qy AsW pu`jxw hY ” Bwv, siqguurU jI dI
AduqI Shwdq pRqI kIqy GtIAW m^Ol dw vyrvw ies pRkwr hY;--
(1) jd siqgurU jI ny prlok isDwr jwx dw &Yslw Awp hI kr ilAw sI qW cMdU jW jhWgIr
ƒ aunHW dI Shwdq dw izMmyvwr iks dlIl nwl ikhw jw irhw hY ?
(2) Shwdq aupRMq siqgurU jI ƒ auhI QW pRwpq hoeI ijhVI ku`qy ƒ imlI drsw leI[ gurU
^wlsw pMQ dI ies qoN vfI hyTI hor kI ho skdI hY ?
kuqy nwl drsweI auprokq gl-bwq qoN pwTk dy mn qy ieh pRBwv vI pY skdw hY ik, jd AwpxI Srq
mnvwaux qoN ibnw iek ku`qw vI siqguru nwnk swihb jI dw hukm nhIN sI mMn irhw qW, is`K dy mn ivc
siqgurU jI pRqI ik`fw ku siqkwr hovygw? kI, AjyhIAW swrIAW aUxqweIAW sMpwdk AQvw pRsMsk 14
rqnw qoN lukIAW hoeIAW sn ?
16- mÚ 2 ] so ikau AMDw AwKIAY ij hukmhu AMDw hoie ]
nwnk hukmu n buJeI AMDw khIAY soie ]3] {954}-v-16
bdiksmqI dw is^r:-
ijhVI BwrqI kOm, ies h`d q`k in`Gr cu`kI sI ik, Awpxy mwl Dn dy nwl AwpxIAW DIAW BYxw
dI riKAw vI nhIN sI kr skdI, Aqy ijnHW dIAW bhU bytIAW ieslwmI dySW dIAW mMfIAW ivc nIlwm
huMdIAW rihxIAW aunHW dI iksmq bx cu`kI sI[ hIxqw dI K`f ivc peI inpuMskW dI ausy BwqI ihMdUAW dI
kOm ivcoN, iks krwmq dw sdkw Ajyhy sMq sUrimAW dI kOm pYdw hoeI ijnHW isrl`Q bhwdrW dy GoVy aus
lutyry vYrI dy GrW dy swhmxy kwbl jw ihxky sn, ijs inrdeI ny BwrqI Dn dOlq dy nwl hI BwrqI
AxK nwl iKlvwV krdy rihxw Apxw h`k mMn ilAw hoieAw sI ? inrsMdy auh AnUpm krwmwq gurU
ieiqhws ivc pwey pUrinAW ny hI vrqweI sI[ ik`fI mMdBwgI GVI Aw bxI hY ik A`j ausy hI sMq
sUrimAW dI kOm dw jQydwr, AQvw guur-pMQ dw Drm-AwgU, aus kutl ilKwrI dI ilKq ƒ suZwq vjoN
pMQ ivc vMf irhw hY, ijs ny pYr pYr qy gurU prvwr nwl GtIAW iksm dy T`Ty ilKy hoey hn[ DwhW qW
ies gloN inkl rhIAW hn, ik gurU mrXwdw dw Gwq kr rhI aus cMdrI pusqk ƒ, (Ardws ivc roz
74
Brosw dwn mMgx vwly dUly) pMQ dI hI kmweI nwl CpvwieAw hY[ hr moV qy ilKwrI gurU-ieiqhws rUp
scu dy nUrwnI mu`KVy ƒ purwxk imiQhws dI AjyhI ku&r-durgMD nwl lyQU-pyQU krI jw irhw hY ijs qoN,
inAwrI AwBw vwlw pwvn piv`qr gurU ieiqhws sMswr ivc m^OlW dI QW bx ky rih jwxw hY[
JUT khwxI A`gy qurI:-siqgurU jI dy bcn mMn ky kuqy ny dhI pIqw qy pRwx iqAwg id`qy[ AwkwS qoN
ic`ty rMg dw suMdr ibbwn AwieAw ijs qy ku`qw cVH ky bYkMuT dy rwhy ipAw[167[ siqgurU jI dI h`qk hoeI
smJ ky (cqurBujI) pRBU (swihzwdw hir goibMd jI ny ?) sUl pw ky bRwhmn ƒ mwr id`qw-' AvigAw gur idiK pRB
dUK lXo [ suL aupwie mwr idj dXo [169[' DrqI qy murdw ipAw pRoihq vyK ky sRI gurU jI ivsmwdI AvsQw
ivc AsiQq ho gey[ pu`qr Aqy bRwhmx dI pRQwie BYroN rwg ivclw nOvW Sbd aucwirAw:-
17- BYrau mhlw 5 ] lypu n lwgo iql kw mUil ] dustu bRwhmxu mUAw hoie kY sUl ]1]
hir jn rwKy pwrbRhim Awip] pwpI mUAw gur prqwip ]1] rhwau ] Apxw Ksmu
jin Awip iDAwieAw] ieAwxw pwpI Ehu Awip pcwieAw ]2] pRB mwq ipqw Apxy
dws kw rKvwlw ] inMdk kw mwQw eIhW aUhw kwlw]3]jn nwnk kI prmysir suxI
Ardwis ] mlyCu pwpI picAw BieAw inrwsu ]4]9]{1137}
sRI gurU gRMQ swihb drpx, poQI ATvI dy 313 s&y Anuswr ies gurU Sbd dy ArQ ies pRkwr hn:-
ArQ:-hy BweI ! prmwqmw ny Awpxy syvkW dI r`iKAw (sdw hI) Awp kIqI hY[ (vyKo, ivswh-GwqI) duSt gurU (-prmySr) dy
prqwp nwl (Awp hI) mr igAw hY [1[rhwau[ prmwqmw dI imhr Awpxy syvk au`qy hoeI hY, bwlk (hirgoibMd swihb au`qy
aus duSt dI mMdI krqUq dw) iblkul rqw Br vI mwVw Asr nhIN ho sikAw pr auh cMdrw bRwhmx (vwihgurU dI rzw nwl)
pyt ivc sUl au`Tx nwl mr igAw hY[ 1 [prmwqmw ny Awpxy syvk dI Awp r`iKAw kIqI hY, (ikauNik) syvk ny Awpxy mwlk-
pRBU ƒ sdw Awpxy ihrdy ivc vswieAw hY[ auh bysmJ duSt (ies r`bI Byq ƒ smJ nw sikAw, qy prmwqmw ny) Awp hI aus
ƒ mwr mukwieAw [2 [ mW ipau (vWg) pRBU Awpxy syvk dw sdw Awp rwKw bxdw hY, (qwhIey pRBU dy syvk dy) doKI dw mUMh lok
prlok duhIN srweIN kwlw huMdw hY [3[ hy nwnk ! (AwK-hy BweI !) Awpxy syvk dI prmySr ny (sdw hI) Ardws suxI hY
(bwlk dw qy kuJ nw ivgiVAw pr) pwpI (Awp hI) mr imitAw, qy bymurwd hI rih igAw[ 4 [

11- is`^rW ƒ CUh rhI siqgurU swihb jI dI byAdbI:-


auprokq gurU Sbd dI ivAwiKAw AwpxI mnmqI ivauNq Anuswr ilK ky AdBuq ilKwrI iPr
ieauN ilKdw hY:-cOpeI[ AYs sbdu ieh gur jI khw [ inj suq idj prQwie su lhw [
suAwn dyh gur qbY dbweI [ AwCy KwPn dIn bnweI ]174]
Bwv, Awpxy pu`qr Aqy bRwmx prQwie Sbd aucwirAw Aqy siqgurU jI ny vDIAW k`Pn pw ky (Awpxy
ipAwry Bgq aus) ku`qy dI imrqk dyh ƒ d&nw id`qw[ iDAwn rhy ik, jd hor psUAW dIAW imrqk loQW
ƒ bwhrdy BuKy jwnvrW dI ^urwk bxn leI h`fo-roVy suitAw jWdw sI qW ies kuqy dI loQ leI kImqI
k`Px dw kI ArQ ? pSU dy moh ivc PisAw Awm AwdmI qW Swied eyho ijhw &zUl pKMf lY bYTdw hovy
pr, lokW ƒ Ajyhy ivArQ dy BrmW ivcoN k`F rhy siqgurU jI koloN gurbwxI dI Av`igAw hoeI drswauxI,
suihrdqw dI inSwnI nhIN hY[ imrqk bwry guurU bwxI dw &urmwn:-
18- jy imrqk kau cMdnu cVwvY ] aus qy khhu kvn Pl pwvY ]
jy imrqk kau ibstw mwih rulweI ] qW imrqk kw ikAw Git jweI ]3] {1160}-4-12
ies qoN A`gy, Awpxy imQy tIcy Anuswr gurmiq dI bVI s^q inrwdrI krn leI gwQw ƒ AqIAMq
duKdweI moV dy idqw[
ilKwrI Anuswr, aus &swdI bRwhmx dI loQ DrqI qy peI vyK ky mwqw gMgw jI bVy duKI hoey[ aunHW dy
mn ivc dieAw Aw geI qW h`Q joV ky ieauN bcn boly--hy ikrpw inDwn siqgurU jI ies bRwhmx ƒ
pRwnW dI b^S kr idau [176[ siqgurW AwiKAw ik ies pwpI ƒ jIaUNdw nhIN krnw cwhIdw ieh Abgq
75
mirAw hI cMgw hY[ ieh hir goibMd (jI) dw doKI hY, ies dy jIvn dI ivcwr Cfo [177[ mwqw jI ny iPr
AwiKAW ik, lokW ivc crcw iCV jwxI hY ik AsW jwx-bu~J ky bRwhmx ƒ mwr idqw hY[ gaU bRwhx dI
riKAw krnI quhwfw ibrd hY, Aqy bRwhmx ƒ jIvn dwn dy ky AsIN (bRhm h`iqAw qoN hox vwlI) lokW dI
inMidAw qoN vI bc jwvWgy [
svYXw] gMg krI ibnqI bhu bwr, su mwn leI sRI gur duKBMjn [
(a) siqnwm kw mMqR piVHE m`D Awb, su fwr dIXo iqn ky ky muiK rMjn [
pwn suDwKr jIv auTXo idj, rwm aucwrq syv auTMjn [
AYs kukrm ikau kIn idjwDm, pUCq By gur Air gMjn ]180]
pd ArQ=m`D Awb=pwxI ivc[ muiK rMjn=suMdr mUMh [ pwn suDwkr.....auTMjn=AMimRq pINdy swr hI bRwhmx rwm rwm krdw
auT KVw hoieAw ijvy koeI suqw mnu`K auTdw hY [ AYs ...... idjwDm=hy nIc bRwhmx qUM ies qrHW dw mMd krm ikau kIqw ?
Air gMjn=vYrIAW ƒ nws krn vwly (siqguurU jI)[
gMgw jI dy bhuqI vwr AwKx qy siqgurU jI ny siqnwm dw mMqr pwxI ivc piHVAw qy murdw dyh dy mUMh
ivc pw id`qw[ aus AMimRq jl ƒ pI ky auh rwm rwm krdw jIaUN auiTAw[ vYrIAW dw nws krn vwly
siqgurU jI ny aus qoN puiCAw ik Ajyhw nIc krm qUM ikauN kIqw sI[ bRwhmx ny d`s id`qw ik, auh ipRQI
cMd dy khy, mwieAw dy lwlc ivc kukrm krn leI iqAwr ho ipAw sI Aqy siqguurU jI qoN iKmw mMgI[
gurmiq dI ksv`tI;--
(a) “pwxI ivc siqnwm dw mMqR puIVAw qy auh bRwhmx dy suMdr muKVy ivc pw idqw[“ qrl vsqU
koeI vI pwau, imrqk dy mUMh ivcoN Jt bwhr vg qurdI hY] eyhI kwrn hY ik, svwsW qo s`KxI
imrqk loQ dy mUMh ivc iksy hkIm fwktr ny kdy koeI dvweI, nhIN pweI, ikauNik auh imrqk
dy AMdr nhI jw skdI[
siqnwm dIAW PUkW qoN pwxI, murdy ijvwlx dy smr~Q, AMimRq bx jwvy--AjyhI sMBwvxw dw
gurmiq ivc koeI QW nhIN hY [ swvDwnI nwl mn joV ky guurUbwxI suxo Aqy smJ ky aus Anuswr
jIvn bnwau, qd hI iksy krwmwqI Asr dI Aws b`JdI hY[ A`j q`k Ajyhw AMimRq iqAwr nhIN
ho sikAw ijs dIAW C`ty mwirAW murdw jIaUN sky[ {not:-ies scweI ƒ ikvy JUTlwieAw jwvy ik,
srovr dy jl dy ivckwr bxy hirmMdr swihb ivcoN (lg-pg 24 GMty hI) laUf spIkrW dI vrqoN nwl gurU bwxI
pVHI jWdI hY pr sMswr Br ivc ieh ^brW pu`j geIAW sn ik, 1984 dy GlUGwry ivc aunHW gurmuKW ivco keIAW
dIAW loQW keI idn (pwvn) srovr dy jl ivc peIAW gldIAW sVHWd mwrdIAW rhIAW sn ijnHW ƒ ShId kih ky
aunHW nimq ArdwsW kIqIAW jWdIAW hn[ mnu`KI lhU nwl lwl hoieAw srovr jw jl Awp vI sVHWd mwrn l`g ipAw
hox dIAW khwxIAW A^bwrW ivc CpIAW sn}
siqgurU jI ny vI gurbwxI ivc jl ƒ AMimRq, bVI vI AMimRq-jl iliKAw imldw hY, pr
siqnwm dIAW PUkW nwl iqAwr hoieAW kiQq AMimRq nhIN sgoN pRFBU dy nwm jl dI g~l hY[ aunHW gurU
SbdW dI- {sUcI:-(1)- gauVI guAwryrI sRI kbIr jIau ky caupdy 14 ] Ab moih jlq rwm jlu pwieAw ] rwm audik qnu jlq buJwieAw ]1] rhwau
]...... 4]1] 323} AQvw-(2)-DnwsrI mhlw 5 ]....nwm audku pIvq jn nwnk iqAwgy siB Anurwgw ]2]16]47]{682}-(3)-gUjrI mhlw 1 ]....
nwnk cwiqRku AMimRq jlu mwgY hir jsu dIjY ikrpw Dwir ]8]2]{504}-(4)- gUjrI mhlw 4 ]....gurmuiK nwmu AMimRq jlu pweIAY ijn kau ik®pw qumwrI ]
rhwau ]....8]1]7] {507} -(5)- rwgu soriT bwxI Bgq BIKn kI ]...hir kw nwmu AMimRq jlu inrmlu iehu AauKDu jig swrw ] gur prswid khY jnu
BIKnu pwvau moK duAwrw ]3]1] {659}-(6)-sUhI mhlw 5 ] .....AMimRq jlu CwieAw pUrn swju krwieAw sgl mnorQ pUry ] jY jY kwru BieAw jg AMqir
lwQy sgl ivsUry ]......4]7]10] {783}-(7)-iblwvlu mhlw 4 ] gurmuiK Agm Agocru......gurmiq nwmu AMimRq jlu pwieAw Agin buJI gur sbid
buJeIAw ]4]......8]3]6]{834}-(8)-mÚ 3 ] cwiqRk qU n.....dUjY Bwie BrMimAw AMimRq jlu plY n pwie ] ndir kry jy AwpxI qW siqguru imlY suBwie ]
nwnk siqgur qy AMimRq jlu pwieAw shjy rihAw smwie ]2]-15{1284}-(9)-
gurU bwxI dw &qvw hY ik, prmwqmw dy nwm dIAW PUkW nwl koeI jl, murdy surjIq krn vwlw
AMimRq, iksy vI hwlq ivc nhIN bx skdw[ bRwhmxI soc dI aupj, AjyhIAW g`lW nwl ilKwrI scu=rUp
gurmiq ƒ hwsohIxI bxw irhw hY[
76
(A) aupRoikq 18 nMbr qy, ArQW smyq iliKAw guurU Sbd, jo bRwhmx dI mOq auprMq siqgurU jI ny
(prmwqmw dy Dnvwd vjoN) aucwirAw hoieAw hY, aus ivc bRwhmx dy surjIq hox bwry sMkyq q`k
nhIN hY[ gurU Sbd ivc-" ieAwxw pwpI Ehu Awip pcwieAw ]" AQvw- pRB mwq ipqw Apxy
dws kw rKvwlw ]" pMgqIAW is`D krdIAW hn ik, bRwhmx dI mOq Akwl purK dy hukm ivc
hoeI sI[ ip~Cy eysy AiDAwie dy 'jMmx mrxw hukmo vrqY' lyK ivc, gurmiq dy ies
sDWq ƒ ik, jIvW dw jMmxw qy mrnw kyvl AwkwlpurK dy hI h`Q ivc hY, gurU SbdW dy hvwly
nwl is`D kr cu`ky hW[
suKmxI swihb ivc pMjvyN pwqSwh jI dy Awpxy bcn is~D kr rhy hn ik iksy jIv dI srIrk mOq
krnI AQvw mry hoey jIv ƒ surjIq krnw, kyvl Aqy kyvl prmwqmw dy Awpxy hI h`Q ivc hY-" mwrY
rwKY eyko Awip ] mwnuK kY ikCu nwhI hwiQ ] {282}-A:-14
20 swl q`k pqnI rUp ivc, Brqw-gurdyv jI dI nyVqw mwx rhy mwqw gMgw jI, iksy murdwr
ivc ijMdw pwaux vwlI gurmiq ivroDI mMg, iksy vI hwlq ivc nhIN sn kr skdy, auprokq sv`Xw swƒ
kurwhy pwaux leI GiVAw.iGxwvxw JUT mMn ky swnUM gurmiq dy At~l isDWq qy idRV ivSvwSI rihxw
cwhIIdw [ vfI hYrwnI ieh ho rhI hY ik, Drm-prcwrkW ivcoN isrk`F, sujwn kQwkwr mMny gey isMG
swihb igAwnI joigMdr isMG vydWqI jI ny, ies p`K v`l iDAwn idMidAW, aucycy not duAwrw gurmiq dw
p`K aujwgr. iks kwrn nw kIqw ?
(e) Gor inrdwieqw dI szw r`bI hukm ADIn pw cu`ky pwpI bRhmx dI inrijMd loQ dy frwauxy ichry
ƒ suMdr muKVw ilKx vwlw ilKwrI, guris`K ho hI nhIN skdw[ pusqk dw ilKwrI inrsMdyh, kooeI
ib`pR hY [ pusqk dy 26 s&y vwlw pRsMsw p`qr pukwr pukwr ky kih irhw hY ik aus dw ilKwrI vI
koeI ib`pR dw vfw cylw Aqy pMQ dw vYrI hI hY[
(s) gurbwxI qoN AigAwnI pwTkW leI aupRoikq (18 nMbr qy ilKy) pwvn gurU Sbd dy swhmxy ilKwrI
ny pRSn icMnH lw id`qw hY ? kI, siqgurU jI ny bRwmx ƒ surjIq krn vwlI g`l lukw leI ? jy
ilKwrI ny JUT iliKAw hY qW, isMG swihb igAwnI joigMdr isMG jI ny, SRI hirmMdr swihb jI dy
gRMQI hox dy nwqy AjyhI gurmiq ivroDI JUTI g`l bwry gurmiq dy p`K qoN pwTkW ƒ sucyq nw krnw
pMQ dy Biv`K leI gMBIr ^qry dw GiVAwl smiJAw jw ky, kurIqIAW ivru~D Drm-Xu`D ArMB
krn dw p`kw s`dw smJx ivc hI pMQ dI BlweI hY[
(h) gaU bRwhmx dI riKAw-- mwqw gMgw jI dy muKwribMd ivc ilKwrI ny ieh bcn-'go idj
kI rC`Xw kro qumwro iehu ibrdwie ]179]" vI gurmiq ivroDI hn[ jy hlkI hoeI pwgl gaU,
lokW dw KY krI jw rhI hovy qW aus dw ^wqmw bRwhmx Awp krn leI iqAr ho jWdw hY[ Aqy eyvyN hI
mnu`Kqw dw vYrI bx Kloqy bRwhmx dI riKAw nwl siqgurU jI dw kI vwsqw hovy? smwj leI BYVy bxy. lu`t
Kwxy bRwhx leI siqguruU jI dy ieh bcn-(1)-DoqI Koil ivCwey hyiT ] 'grDp vWgU lwhy pyit
]1]{201}- (2)-" jO qUM bRwhmxu bRhmxI jwieAw ] qau ` Awn bwt kwhy nhI AwieAw ]2] qum kq
bRwhmx hm kq sUd ] hm kq lohU qum kq dUD ]3] {325} (3)-pUjw iqlk krq iesnwnW ] CurI
kwiF lyvY hiQ dwnw ]2] bydu pVY muiK mITI bwxI ] jIAW kuhq n sMgY prwxI ]3] {201}-(4)-ijqu
dir qum@ hY bRwhmx jwxw ] iqqu dir qUMhI hY pCuqwxw ]1] AYsy bRwhmx fUby BweI ] inrwprwD icqvih
buirAweI ]1] rhwau ]{372}(5)-JUTu n boil pwfy scu khIAY ] haumY jwie sbid Gru lhIAY
]1]{904} bRwhmx leI siqkwr qW nhIN drsw rhy[ siqgurU jI mzlUm, duiKAwirAW dI rikAw krdy
sn Aqy shI jIvn rsqy qoN KuMJy. kurwhy pY ky Awqmk mOqy mirAW AigAwnIAW ƒ bRhm dw igAwn b^SS
77
krky au~cw Awqmk jIvn pRdwn krdy sn[ Awpxy hI mn ip`Cy qurn vwly hMkwrI lutyirAW dI riKAw
siqgurU jI ny ikvyN krnI sI ? so, auprokq sv`Xw kyvl kUV As`q dw hI dUjw rUp hY[
gl A`gy qurI--
AKy, mry hoey bRwhmx ƒ, jdoN nvW jnm iml igAw qW-
cOpeI] nvW jnm idj ny jnu pwXo [ iPir sRI gur iqh bcn AlwXo [
hy idj ipRQIey muK pir khy [ jo iqn khw kIn duK lhy ]185]
bRwhmx khw pRBU sBu BwKoN [ iqs dy muK pir CpI n rwKoN ]...
jd bRwhmx ny ieh ikhw ik auh ipRQI cMd dy mUMh qy sB kuJ scu scu kih dyvygw qW siqgurU jI
ny dws Byj ky bVy Awdr nwl Brwqw ipRQI cMd ƒ bulvw ilAw[ pr jdoN bRwhmx ny mwieAw dw lwlc dy ky
swihbzwdw jI ƒ zihr dyx leI Byjx vwlI ipRQI cMd jI dI swrI krqUq aus dy mUMh qy kih suxweI qW
bwbw ipRQI cMd jI Zu`sy nwl BuVk auTy Aqy ieh AwK ky,-'qusW bRwhmx ƒ isKw ky myry m`Qy bdnwmI dw
it`kw lwieAw hY ' Awid hor kI kuJ boilAW bikAw, ilKwrI dI AwpxI bolI ivc:--
j`idp idj swcI kih dIny [ q`dip AMbj nIv n kIny [
ipRQIey mn mY Aiq irs KweI [ gwrI deI joaU min zAweI ] 193]
Awpxy vfy hox dy mwx ivc gwlIAW idMidAW bVw kuJ boilAw Aqy ieh DmkI id`qI--
qumry sihq qum suq ko GwvYN [ qY ipRQIAW inj nwm khwvON ]200]
qyqy nwl qyry pu`qr dw vI ^wqmw Nnw kIqW qW mYnUM ipRQIAW iknH AwKxw hY ? Ago siqgurW dy bcn ilKwrI
dI bolI ivc:-
sRI gur khw lwl idRg krYN [ ikAw kir hYN qU hm nh mrY ]
AYvyN AKIAW lwl ikayu krdy ho jo idl Awvy kr leyE AsW quhwfy koloN mrnw nhIN[
ipRQIey khw id`lI hON jwvYN [ jhWgIr ko jwie suxwvYN ]201]
iqh TW qO ko pkir mMgwaU [ suq dwrw sx Kyd idKwaUN [
jbY duKq hvY qumY pukro [ lwl AKIN qb ArQ inhwro ] 202]
dohrw] bhuq sprDw jb bFI BwKq bcn kTor [ ipRQIAW qb inj igRih gXo kIn icMq bhu Gor ]203]
Agy hux AigAwnIAW leI gurmiq ivroDI Brm:--
kQw iDAwie pUrn BXo jo suinhY mn lwie [ sIqlw Aru ivKu Kyd ju qw kY inkt n Awie ]204]
ArQ:-ies AiDAie dI kQw smwpq hoeI[ ijhVw ies nUM mn lw ky sunygw sIqlw (cycl-SmalpoX)
rog dw dUK aus dy nyVy nhIN Aw skdw[ Ajyhw ilK ky ilKwrI ny ie~KI dy ies gurmiq ivSvwS-"srb
rog kw AauKdu nwmu ]" qy gMBIr cot mwrI hY [
AwgY ipRQIAw jwiego ijh ib`iD sulhI pwis [ id`lI jwie muiV igRh rcY so gb kroN pRkwis]205]
DXwie smwpq msqu suB msqu [2[ dUjw AiDAie smwpqI dI GoSnw[
AiDAwie qIjw
1
vfy Brwqw jI dw vYr in`Kr ky swhmxy Aw igAw-
muKoN Zu`sy dI J`g su`tdw hoieAw ipRQI cMd Gr pu`jw [ mMJly vIr, bwbw mhWdyv jI ny purwqn gwQwvW dIAW
keI audwhrxw nwl bVw smJwieAw ik, Gr ivc Pu`t cMgI nhIN huMdI, pr jd auh Awpxy prvwr smyq
GroN cly jwx dI mUrK-iz`d qy AiVAw irhw qW:-
78
ipRQIey soN qb nih bin AwXo [ mhwdyv inj Bvn isDwXo [
jo sXwny kI bwq n mwny [ sy duKu pwvq bIc jhwny ] 30 ]
mhwdyv kI jrw n mwnI [ hyrIN gRwm clXo AiBmwnI [
suq dwrw sB hI sMig lIny [ Aiq irs so qb pXwnw kIny ] 31 ]
ies qrHW Zu`sy ivc sVdw Bu`jdw Awpxy pRvwr smyq GroN inkl quirAw[ mwJy dw srkwrI mwmlw augRwhux
leI idlI qoN jhWgIr dw ByijAw hwkm ‘sulhIKW’ pMjwb Aw ky ‘hyr’ ipMf ivc TihirAw hoieAw sI,
(bwbw) ipRQI cMd aus kol jw &irAwdI hoieAw[ ik. aus dy ipqw ny Coty byty (gurU) Arjn dyv ƒ
guirAweI dy ky aus nwl pihlW hI bVw D`kw kIqw sI pr hux, (gurU) Arjn dyv ny aus ƒ GroN hI k`F
id`qw hY[ sulhI KW ny ipRQI cMd ƒ hyr ipMf ivc mkwn bxw ky v`sx leI leI BuieM dy id`qI[ siqgurU jI
ƒ pqw l`gw qw aunHW ny BweI gurdws jI ƒ ByijAw ik auh vfy Brwqw jI ƒ moV ilAwvy[ BweI jI ny bVw
smJwieAw pr keI qrHW dy mMdy bcn kihMdy hoey ipRQIey ny jd ieauN AiKAw:-
ieh ibiD hm nih lyih kpt kir bwq bnweI [
id`lI pkr mMgwie qbY lyNvYN guirAweI ]48]
BweI gurdws jI ny smJ ilAw ik, ies dy mn qy mwieAw svwr ho cu`kI hY Aqy aus dy bVy suMdr vys ƒ
vyK ky BweI jI ny:-iqshI ky prQwie CqIvIN vwr aucwrI [..50[ Bwv, BweI gurdws jI ny 36vIN vwr eysy
prQwie aucwrI sI[ BweI jI mwXUs vwps prq gey[ ipRQIey ny jo DmkIAW id~qIAW swrI vwrqw siqgurW
nUM kih swxweI[ SWq ic~q siqgurU jI dy bcn :-
gur Arjn qb khw sunweI [ AgR nIc inv Aiq duKdweI [
sRI gurU nwnk krY su hoeI [ AOr bwq nih hovY koeI ]52]
ArQ:-gurU Arjn (swihb jI) kih swnwieAw ik, nIvy A~gy Jukxw bhuq duKdweI huMdw hY[ auhI gl hoxI hY jo siqgurU nwnk
swihb jI ny krnI hY [52[
kuJ smy ip~CoN bwdSwh dw hukm AwieAw qW sulhI KW dy nwl hI ipRQI cMd id`lI jw viVAw[ sulhI KW ny,
mwmly dI rkm qy hor pdwrQ pyS krn dy nwl ipRQI cMd dI mulwkwq vI jhWgIr nwl krw id`qI sulhI
^W dI Sih qy (bwbw) ipRQI cMd id`lI dy qwjdwr jhWgIr kol vI Awpxw JUT-roxw ro ky jhWgIr dy mn qy
AwpxI cMigAweI dw pRBwv pwaux dw pUrw zor lwieAw-qW pru ipRQIey Arj sunweI [ jhWgIr bolXo ieh
Bwie-(57)-kutl ilKwrI pqw nhIN iks XojnW ADIn jhWgIr nUM sgoN gurU Gr dw SrDwlU drswauNdw
hoieAw ieauN ilKdw hY:-
gur nwnk igRh ko hm dws [ qumrw inAwauN sRI gur pwis [
gur rwmdws iqh dIn guirAweI [ jo hm qy nih jwq imtweI ]58]
jy guirAweI qum ko hoqI [ jIvq dyvq sRI gur joqI [
Ab iqn ko qum lwgY pweI [ jhWgIr As bwq AlweI ]59]
ArQ:-mYN qW gurU nwnk jI dy Gr dw dws hW, qyrw inAW siqgurU jI kol hI hY[ ijhVI guirAWeI siqgurU rwm dws jI ny Awp
sOpI hY auh myry koloN nhIN imtweI jw skdI [58[ jy qyrw hk bxdw huMdw qw joiq srUp siqgurU jI jIauNidAw hI qyƒ dy idMdy[
jhWgIr ny sgoN ieh bcn AwKy ik, qyƒ cwhIdw hY ik siqgurU jI dI crnI jw l`gyN]59]

2- gurU ieqhws nwl iGxwvxw T~Tw


bwr-bwr auh JUT pVH ky aus bwry gurmiq ivcwrW lKxIAW smw &zUl gueAwauxw kTn
bx Kloqw hY[ ies leI A~gy qurn qoN pihlW sB kuJ gurmuK pwTkW nwl sWJw kr lYxw zrUrI bx igAw
hY[ ASW pihly AiDAwie dI 137vIN cOpeI ivc mwqw gMgw jI 21 A~sU-sMmq 1651 nUM grB vqI hoey
79
piVHAw, Aqy ausy AiDwie dI 151vIN cOpeI ivc-"jhWgIr id~lI su pTwXo[" Bwv, jhWgIr id~lI qoN
AwieAw sI, pVH ilAw sI[ swihbzwdw hirgoibMd jI dw jnm 175vIN cOpeI Anuswr 21 hwV 1652 nUM
hoieAW sI[ vfwlI qoN AMimRqsr Awey qW lg-pg 3/4 swl dy smy iv~c (bwbw) ipRQI cMd iPr jhWgIr
kol jw ky SkwieqW kr rhy hn[ jd ik, ieiqhwsk scweI ieh hY ik, aunHW idnW (sMmq 1651-52)
ivc id`LI dw qwjdwr Akbr jIaUdw hox dy kwrn muZl-SwhI ^wndwn ivc 'jhWgIr' nwmI koeI mnu~K hY
hI nhIN sI[ so 10/11 swl pihlW hI ilKwrI bwbw ipRQI cMd ikhVy jhWgI nUM imldw drswieaw hY[
Akbr dw bytw "slIm" AkqUbr sMn 1605 (muqwbk A~sU 1662) nUM jhWgIr lkb Dwrn krky
id`lI dy q^q qy bYTw sI[ J`t hI aus dy pu~qr ^usro ny bZwvq kr id~qI qW aus ivc Ajyhw auliJAW ik
rwj dy kMm kwj Bu~l ky aus dw ip~Cw krdw mgr ipAw jhWgIr lwhOr AwieAw [ q^q nSInI qoN sqvy
mhIny q~k, jhWgIr ny, pMcm pwqSwh jI nUM igR&qwr krvw ky ShId krvw id`qw sI[ sulhI ^wn qW
pihlW hI B~Ty dI A~g dI B~Ty dI A~g dI Bytw ho cu~kw sI[ so ipRQI cMj jI nUM nwl lY ky pMcm pwqSwh
jI dy ivru~D jhWgIr nUM imldw rihx vwlIAW swrIAW Skwieqw JUTIAW hn[ aus smy dIAW jhWgZIr
nwl hoeIAW ipRQI cMd jI dIAW mulwkwqw JUT-khwxIAW hn[ ies kwrn aus bwry gurmiq ivcwrW
ilKxIAW smw nSt krnw hovygw[
swfy snmwn jog isMG swihb jI hr QW tUkW ivc ArQ ilKx-rUp ilKwrI dy JUT nUM scu bxweI
gey[ ies bwry pwTk s~jx inrxw kr lYx[ ^wlsw pMQ dy Ajoky isMG swihb igAwnI joigMdr isMG jI
koloN Adb siqkwr nwl njw puCx ik aunHW ny, eyfy v~fy JUT vwlI pusqk pMQ leI nsuZwq iks dlIl
nwl bxw id~qI sI?

3- siqgurU gurmiq ivroDI krmkWf krn dy DwrnI ?


sIs nw invwauN qoN kRoDvwn ho bRwhmx ny JwV pweI ?
ipRQI cMd dI g`l eyQy hI C`f ky, gurU Arjn swihb jI bwry ilKwrI ilKdw hY ik, iek svyr jd
siqgurU jI suDw srovr (AMimRq dy srovr) ivc ieSnwn krn leI gey qW (a)-ipRQmy kUp gur kir iesnwnw [
AmI srovir m`jn Twnw ]74]" pihlW KUh qy ieSnwn kIqw qy iPr "AmI srovr" (=AMimRq srovr) ivc
mjn kInw (=t`ubw lieAw)[ (A) " sRI drbwr drs puin gey [ bMdn kir pirkRmw suK ley [ bhuir pirkRmw bfI
isDwry [ auqir ids idj eyk inhwry ]75} Bwv, iPr drbwr swihb drSnw ƒ gey, nmskwr krky pirkRmw
krn dw suK mwixAw qy iPr vfIAW pRkrmw leI cwly pw id`qy[ phwV dI bwhI iek bRwhmx nzrI
AwieAw (75) (vyKx ƒ qW) auh bRwhmn AMimRq srovr ivc ieSnwn krky swlgrwm dI pUjw kr irhw
sI[ pr aus dw mn Gr dy kMmw kwjW ivc ru`Jw hoieAw sI[ AMqrjwmI siqgurU jI ny aus dy mn dI hwlq
jwx leI qy aus kol Awey:--
irs Dir ib`p kih, C`qrI huie kir [ sIs invwXo nw idj ky pg pir [
guirAweI kw mwn qumHwry [ Twkur idj kw mwnu n Dwro ]79]
ArQ:-bRwhmx dy Zu`sy ivc Aw ky AwiKAw ik C`qrI ho ky qusW (myry crnW qy) sIs ikauN nw invwieAw ? kI quhwƒ girAweI
dw mwx hY jo Twkr qy bRwhmx dw koeI Awdr nhIN kIqw ?

(e) sRI gur khw ib`p suin lIjY [ pwCY aupwlMB mm dIjY [
quih mnu Qw Gr kwj smwey [ ieh kwrin nih mwQ itkwey [80]
(s) ib`p prQwie sbdu gur khw [ rwmklI AT sq su lhw [
80
so sMCyp khoN suin lIjY [ BUl dws kI b^s krIjY ] 81 ]
krm vwr gurmiq ivcwrW:-
(a) jd pihlW siqgurU jI ƒ KUh dy jl nwl ieSnwn krdy drsw ilAw sI, iPr srovr ivc m`jn
(tu`bIAW) lwauNdy drswaux dw kI ArQ ? kI, siqgurU jI dw srIr im`tI-gwry nwl gMdw sI jo suDw srovr
ivc tu`bI lwaux qoN pihlW Do ilAw? Asl ivc ilKwrI, siqguurU jI ƒ auvyN dy hI p`ky krmkWfI drsw
rhw hY ijvyN aus ny sRI rwm jI ƒ hr qrHW vydW SwsqRW dI miq Anuswr swry krmkWf krdy drsw ky aunHW
ƒ ‘mrXwdw prSoqm’ aupwDI pRdwn kIqI sI (rwmwiex dI gwQw sw^I hY ik sRIrwm jI hr krm bRwhmx dI isiKAw
Anuswr krdy rhy sn aunHW ny sMswr ƒ nvIN srl jIvn-mrXwdw koeI nhINN sI isKweI)[ eyQy hux jo kuJ auh is`KW ivc
vwVnw cwhuMdw sI auh kuJ siqgurW qoN krvwaux dI dlyrI BrI gurU-Av~igAw kr irhw hY[ ijs pwvn guurU
bwxI nwl siqguurU jI swƒ joV rhy sn aus dw &urmwn qW ies pRkwr hY:-
19- jl kY mjin jy giq hovY inq inq myNfuk nwvih ]
jYsy myNfuk qYsy Eie nr iPir iPir jonI Awvih ]2] {484}-4-37
jy kyvl ieSnwn kIiqAW jI gqI ho jWdI hovy qW ausy jl ivc f`fU mCIAW qy hor jIv vI byAMq rihMdy
hn[ Xwd r`Ko ik ijvyN f`fU muV muV jnm mrn ivc ipAw hoieAw hY, auvy hI auh mnu`K vI Btkxw ivc
pey rihMdy hn jo ieSnwn ƒ kilAwn dw swDn mMnI bYTy hn[
KUh Aqy srovr lwauxy aus smy dI loV sI[ pr gurmiq dy srovr kyvl jl dI QuV hI pUrI nhIN
sn krdy, sgoN Nieh srovr CUq Cwq, aUc nIc, AQvw Awps ivc iBMn Byq smJx vwly rog dUr krdy hoey
bRwhmxI ArQW vwlI "suc`m" dw Brm dUr krn dI vfmu`lI syvw vI inBw rhy sn[ siqgurU jI ny kyvl
prmwqmw dy nwm qoN ibnw dUjI iksy vI vsqU ƒ AMimRq nw mMnx vwlw ieh pwvn aupdyS Awp guru gRMQ
swihb jI dw AMg bxwieAw AQvw (BweI gurdws jI qoN ilKvwieAw--
20- ijn vifAweI qyry nwm kI qy rqy mn mwih ] nwnk AMimRqu
eyku hY dUjw AMimRqu nwih ] nwnk AMimRqu mnY mwih pweIAY
gur prswid ] iqn@I pIqw rMg isau ijn@ kau iliKAw Awid ]1] {1238}-v:-4
ArQ:-(hy pRBU !) ijMnHW ƒ qyry nwm dI soBw (krn dI suBwgq) imlI hoeI hY auh mnu`K Awpxy mn ivc (qyry nwm dy rMg nwl
rMgy rihMdy hn[ hy nwnk ! iek nwm hI (sdIvI Awqmk jIvn dyx vwlw) AMimRq hY, (pRBU nwm qoN ibnw) hor dUjI koeI vI vsqU
AMimRq nhI hY [1[
gurmiq dy ies isDWq dI isiKAw idRV krw siqgurU jI, srovr dy jl ƒ AMimRq ikvyN mMn skdy
sn ?* srovr dy pwxI nUM AMimRq-jl kihx dw Brm ienHW ilKqW dI hI dyx hY [>>>
*{Foot note:- srovr du pwxI nUM jW gurbwxI dy pwT kol pey jl nUM AMimRq smJx dy Brm bwry dws ny ivcwr ilK Byjy sn auh isK
bulytn, is~K ivrsw Aqy spoksmYn AQwv hor keI A^brW ivc CipAw sI[ pwTkW dI jwxkwrI leI aus lyK dw auqwrw ies prkwr hY--
nwnk AMimRqu eyku hY dUjw AMimRqu nwih
AMimRq kI hY ? mhwn koS Anuswr “AMimRq” dw ArQ hY, Amr kr dyx dI SkqI vwlw jl[ purwxk kwl qoN mMnIAW geIAW 84 l`K jUMnW
ivcoN kyvl mnu`K hI Ajyhw jIv hY, ijs ny du`K klySW qoN Aqy mOq dy smyN qoN bVw v`Fw fr kbUilAw hoieAw hY[ suKI jIvn vwlI Amr ijMdgI
dI Bwl qoN surgW (Paradise) dI klpxw ny jnm ilAw Aqy Amr ho jwx dI lwlsw qoN mnu`K ny sdIvI izMdgI dyx vwly ‘AMimRq’ dI klpxw
kr leI[ mOq qoN sdIvI Cutkwrw dyx dI SkqI vwly ies kiQq ‘AMimRq-jl’ bwry sMswr ivc keI khwxIAW c`l peIAW[ dsm gRMQ dy
cirqRopwiKXwn Bwg ivc ilKI ‘iskMdr-ey-Awzm’ dy nwmxy nwl juVI khwxI, isKW ivc bVI prc`lq rhI hY[ aus inrmUl gwQw Anuswr
iskMdr ny kiQq qOr qy AMimRq jl dw cSmw l`B ilAw sI[ pr jd aus ny cSmy dw pwxI pIxw cwihAw qW nyVy hI bYTw bVw kmzor Aqy bVI
mWdI hwlq vwlw pMCI, iKV iKVw ky h`s ipAw[ iskMdr ny h`sx dw kwrn p`uiCAw qW auh boilAw, ik, ‘iek pMCI qW AjyhI iBAwn Bu`l kr
ley, pr swrIAW jUnW dw isrdwr mnu`K, A`KIN vyK ky mhurw pI irhw hovy, qW hwsw Awauxw hI sI“[ bVw hYrwn ho ky iskMdr ny puiCAw, ‘kI
ieh sdIvI izMdgI dyx vwlw AMimRq nhI hY ?” ‘hY qW AMimRq hI, pr zihr nwloN hzwrW guxw BYVw[ mYN ieh pwxI rUp AMimRq pI bYTw qy
sdIvI zMdgI vwlw AswD rog shyV bYTw[ hux ies lMmI izMdgI qoN AqIAMq duKI ho ky ausy mOq leI qrly lY irhW ijs ƒ mYN Awp hI sdw
leI durkwr id`qw sIY[ mrn jMmx vwlw r`bI isDWq bVw rOxkW BirAw Aqy suKdweI hY[ AMimRq mMn ky ies cSmy dw pwxI pI lYxw AjyhI
81
mUrKqweI hY jo kdy vwps nhIN ho skxI[’ pMCI dI g`l ihrdy ƒ l`gI[ ijs AMMimRq ƒ bVIAW muSklW nwl liBAw sI, aus ƒ pIqy ibnw hI
(iskMdr) vwps prq igAw [
eyDr swfy bRwhmx jI ny smuMdr irVk ky pRwpq kIqy AMimRq dy GVy dI inrmUl khwxI GV leI[ iPr AMimRq dI vMf qoN dyviqAW Aqy dYNqW
ivc jMg iCV pYx qoN aus GVy ivcoN-hrduAwr, pRXwg, nwsk qy auujYn, cOhIN QweIN AMimRq jl dy iC`ty ifgy drsw id`qy [ aunHW qIrQ AsQwnW
qy kuMB dy myilAW qy ieSnwn krn qoN kIqy pwpW dw nws ho ky sdIvI surgW ivc vwsy dw Brm p`kw kr id`qw[ hzwrW swlW qoN prclq, ies
Brm qoN auprokq cOhIN QweIN kuMB dy myly l`gdy Aw rhy hn[ kroVW XwqrI bRwhmxw ƒ imQI hoeI &Is Br ky, auQoN dy dirAw ivc ieSnwn krky
mwno, sdIvI svrgI izMgdI dy prmt pRwpq kr rhy huMdy hn[ aus-inrmUl Brm-jwl ivc jkVy lokW ƒ ijvyN bRwhmx ny AwpxI Tos Awmdn
dw swDn bxw ilAw hoieAw hY, auh duKdweI gwQw, pusqk ‘ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg’ dy 5Mjvy Bwg ivc bVy ivsQwr nwl ilKI hoeI
hY[ qIrQW qy ieSnwn nwl pwpW dw nws hox vwly BrmW qoN Cutkwrw idvw irhw siqgurU nwnk swihb jI dw ieh Purmwn:-
‘pwp krih pMcW ky bis ry ] qIriQ nwie khih siB auqry ]
bhuir kmwvih hoie insMk ] jm puir bWiD Kry kwlµk’]2] {1348}
Amr hox dI lwlsw qoN sMswr dy mnu`K ny bVIAW T`gIAW KwDIAW, pr Amr krn vwlw ‘AMimRq jl’ A`j q`k iksy ƒ nw imilAw[ guru bwxI
Anuswr sMswr dI hr vsqU AQvw jIv nwsvMq hox dI swKI Br rhy gurU &urmwn (1)-jo dIsY so ivxsxw mn kI miq iqAwgu ] 1 ]{50}
(2)-jo dIsY so sMig n gieE ] swkqu mUVu lgy pic muieE ]{241} (3)-jo dIsY so aupjY ibnsY ]{352}-(4)-eyk swcy nwm bwJhu sgl
dIsY Cwru ]1] (5)-idRsitmwn sBu ibnsIAY ikAw lgih gvwr ] 2 ] {812}-
idRStmwn pdwrQ ƒ AMimRq mMnxw, gurmiq ivroDI iek duKdweI Brm hY[ suihrdqw mMg krdI hY ik AsIN Awpxy siqgurU gRMQ swihb dy Coty
qoN Coty ieSwry mwqR nUM vI r`bI hukm smJ ky aus dI pwlxw krdy rhIey[ pr swfI-krm krqUq qoN is`D ieh ho irhw hY ik, AsW ies
AnUpm siqgurU jI v`l, ijvyN ip`T krky sON hI gey hoeIey[ aus duKdweI nINd ivcoN sucyq krn leI pMj qoN v`D gurU hukmw dw shwrw lYxw
ipAw hY[ jd isrjxw dI swrI kwr, nws ho ky muV bxdy rihx dy A`tl isDWq qy cl rhI hY, qW Amr kr dyx vwly jl dI Aws krnI,
mUrKW dy surg ivc vsyby vwlw Brm hY[
suxdy Aw rhy hW ik AKMf-pwT kol r`Ky BWfy dw pwxI AMimRq bx jWdw hY[ sRI drbwr swihb dy ijs srovr dy ivckwr Aqy coigrdy bxI
prkRmw dy kMFy, sYNkVy swlW qoN inrMqr gurbwxI dw pwT, kQw kIrqn huMdw Aw irhw sI, aus dw jl qW bVw krwmwqI “AMimRq” bx cu`kw hox
dI SrDw ies kIt dy ihrdy ny vI kbUlI hoeI[ srIrk rogW qoN Cutkwry leI swfI mwqw jI ny Aqy aunHW dI isiKAw qyN pRyrnw lY AsIN vI, bVI
Srdw nwl aus pwvn piv`qr jl ivc keI keI ieSnwn kIqy[ myry mwqw jI dy h`QW qoN cMbl vrgI BYVI ibmwrI Aw^r moVw Kw geI sI[
dws dI iksy ibmwrI ny kdy koeI moVw nw sI KwDw pr iPr vI jy kdy mn ivc koeI SMkw aupijAw qW, dws dy AMdr bxI Apwr SrDw dI
pikAweI ny aus ny sdw Awpxy hI is`k ivclI kicAweI dw nqIjw mMinAw, srovr dy jl dI pwvnqw AQvw Su`Dqw bwry kdy zrw vI S`k nw
sI aupijAw[ pr 1984 ivc hoey GlUGwry qoN QoHVw icr mgroN jd A^bwrW ivcoN AQvw dySoN pu`jdy guris`KW qo ieh pqw l`gdw ik, ijhVy
nOjvwn ies mhwn AsQwn dI riKAw leI jUJ rhy sn aunW ƒ z^mI krky &OjIAW ny srovr dy jl ivc vgwh mwirAw[ bxy ivSvwS
anuswr auh rwzI hox dy QW sgoN srovr dy jl iv`c hI fu`b ky mrdy, gldy sVdy rhy[ srovr dw auhI pwvn piv`qr jl eynI sVWd mwrn
l`g ipAw ik nyVy jwxw Asih bx igAw sI[ haukw inkldw sI, hYN,ieh kI hoieAw ? lokW dy du`KVy dUr krn vwly srovr dw Awpxw hI
pwvl jl Ajyhw qr`k igAw ? keI, qrHW dIAW qrkW BrIrW pu`Cw Awaux l`gIAW[ kI, sMswr ny hux ieh jwx ilAw hY ik, srovr dw jl
AMimRq nhIN sI bx sikAw ? kI, bRwhmx vWg swfy Dwrimk AwgU vI swfy nwl JUT hI boldy Aw rhy hn ? kI, lokW nwl kIqI jw rhI ieh
iek T`gI hI sI ? Asl Byq jwxn leI dws ny SGPC AMimRrqsr dy pRDn swihb jI dI syvw ivc ic`TIAW ilKIAW[ ANdroN AwvwzW
Awaux, auQoN vI Blw kdy koeI SMkw dUr hoieAw hY ? srb au~c sMsQw vloN kdy koeI sp`StIkrn nw pu`jw[ iPr siqgurW dy eys bcn dI scweI
qy Brosw Aw itikAw “nwnk AMimRq eyku hY dUjw AMimRqu nwih]”
AsIN fyrydwr swD-T`gW dy mwieAw-jwl ivc Ps ky T`gy jwx ivc kilAwn mMn leI Aqy aunHW dy khy lg ky ivDI ivDwn nwl krwey AKMf
pwTW dIAW JVIAW lweI r`KIAW[ sYNkVy swlW qoN krvwey jw rhy ienHW mMqR-pwTW ny isvwey gurmiq qoN AigAwnqw vDwaux dy, kOm ƒ iksy
pRkwr dy Tos iksy lwB pucwey dw jy iksy guris`K ƒ pqw hovy qW dws ƒ jwxU krwaux dI ikrpw kr dyvy [ sdIvI izMdgI pRdwn kr rhy
AMimRq-jl dI AslIXq smJx leI Awau Awpxy AnUpm siqgurU jI dI AMimRq-meI bwxI dI ivcwr nwl juVIey, smJIey, Aqy aus Anuswr
jIvn bnwax dw rwh ApxweIey :-
(1) slok mhlw 2 ] ijn vifAweI qyry nwm kI qy rqy mn mwih ] nwnk AMimRqu eyku hY dUjw AMimRqu nwih ] nwnk AMimRqu mnY mwih pweIAY
gur prswid ] iqn@I pIqw rMg isau ijn@ kau iliKAw Awid ] 1 ] {1242}-pau-4
Bwv ArQ- ‘ijnHW BwgW vwly gurmuKW ƒ pRBU-nwm dI soBw krn dI suBwgqw pRwpq hoeI hY auh gurU dI ikrpw nwl nwm-rMg ivc rMgy gey Aqy
aunHW dy ihrdy ivc XkIn b`J cu`kw hY ik, sMswr ivc kyvl pRBU dw nwm hI sdIvI Awqmk izMdgI dyx vwlw AMimRq hY[ auh iksy hor vsqU ƒ
AMimRq nhIN mMndy[ Aqy ieh nwm AMimRq, mnu`K dy srIr-mn dy AMdry hI hY, pr pRgt rUp ivc pRwpq siqgurU jI dI imhr nwl hI hMudw hY[
Ajyhy BwgW vwly hI aus nwm AMimRq ƒ suAwd nwl pINdy hn[’
sp~St hY ik, iksy idRStmwn-nwsvMq pdwrQ ƒ AMimRq mMn bihxw gurmiq ivroDI Brm hY[ nwm AMimRq bwry swfI idRVqw bxw rhy gurU
&urmwn-
(2) AMimRq nwmu qumwrw suAwmI ] nwnk dws sdw kurbwnI ] sMqsMig mhw suKu pwieAw dyiK drsnu iehu mnu BIjw hy
]17]1]3]{1074}
(3) mY mUrK mugD aUpir krhu dieAw ] qau srxwgiq rhau pieAw ] 3 ] khqu nwnku sMswr ky inhPl kwmw ] gur pRswid ko pwvY
AMimRq nwmw ]4]8]{1174}
82
(4) AMimRq nwmu suAwmI qyrw jo pIvY iqs hI iqRpqws ] jnm jnm ky iklibK nwsih AwgY drgh hoie Klws ]1]{1211}-AMimRq
nwmu pIAw mnu iqRpiqAw AwGwey rsn cKw ] khu nwnk suK shju mY pwieAw guir lwhI sgl iqKw ]2]17]40] {1216}
(5) bolhu BeIAw rwm kI duhweI ] pIvhu sMq sdw miq durlB shjy ipAws buJweI ]1] rhwau ] BY ibic Bwau Bwie koaU bUJih hir
rsu pwvY BweI ] jyqy Gt AMimRqu sB hI mih BwvY iqsih pIAweI ] 2 ]{1123}-3
(6) folq folq hy sKI Pwty cIr sIgwr ] fwhpix qin suKu nhI ibnu fr ibxTI fwr ] frip mueI Gir AwpxY fITI kMiq sujwix ] fru
rwiKAw guir AwpxY inrBau nwmu vKwix ] fUgir vwsu iqKw GxI jb dyKw nhI dUir ] iqKw invwrI sbdu mMin AMimRqu pIAw BrpUir ]
dyih dyih AwKY sBu koeI jY BwvY qY dyie ] gurU duAwrY dyvsI iqKw invwrY soie ] 30 ] {933}
(7) audmu krq mnu inrmlu hoAw ] hir mwrig clq BRmu sglw KoieAw ] nwmu inDwnu siqgurU suxwieAw imit gey sgly rogw jIau ] 2 ]
AMqir bwhir qyrI bwxI ] quDu Awip kQI qY Awip vKwxI ] guir kihAw sBu eyko eyko Avru n koeI hoiegw jIau ] 3 ] AMimRq rsu hir
gur qy pIAw ] hir pYnxu nwmu Bojnu QIAw ] nwim rMg nwim coj qmwsy nwau nwnk kIny Bogw jIau ]4]10]17]{99} murdIAW kOmW nUM
sdIvI izMdgI pRdwn kr irhw AMimRq ? :-
(8) jgu aupjY ibnsY ibnis ibnwsY lig gurmuiK AsiQru hoie jIau ] guru mMqRü idRVwey hir rsik rswey hir AMimRqu hir muiK coie jIau ]
hir AMimRq rsu pwieAw muAw jIvwieAw iPir bwhuiV mrxu n hoeI ] hir hir nwmu Amr pdu pwieAw hir nwim smwvY soeI ] jn
nwnk nwmu ADwru tyk hY ibnu nwvY Avru n koie jIau ] jgu aupjY ibnsY ibnis ibnwsY lig gurmuiK AsiQru hoie jIau ]6]{447}
ArQ:-mwieAw-gRisAw jgq muV muV jMmdw hY mrdw hY (Bwv, Awqmk mOqy mrdw rihMdw hY) guru dI rwhIN pRBU-crnW ivc l`g ky
mwieAw dy moh vloN Afol-ic`q ho jWdw hY[ gurU ijs mnu`K dy ihrdy ivc nwm-mMqr p`kw krdw hY, ijs mn`uK dy mUMh ivc Awqmk jIvn
dyx vwlw nwm AMimRq nwm-jl coNdw hY, auh mnu`K hir-nwm rs ƒ suAwd nwl Awpxy AMdr rcw lYNdw hY[ jdoN auh gurU pwsoN Awqmk
jIvn dyx vwlw nwm-rs pRwpq krdw hY (pihlW Awqmk mOqy) mirAw hoeAw auh mnu`K Awqmk jIvn pRwpq kr lYNdw hY, muV aus ƒ
ieh (Awqmk) mOq nhIN ivAwpdI [ nwm AMimRq pRwpq kr lYx vwlw mnu`K auh drjw hwsl kr lYNdw hY ij`Qy Awqmk mOq poh nhIN
skdI[ Ajyhw mnu`K prmwqmw dI Xwd ivc lIn rihMdw hY[ gurdyv jI &urmwn krdy hn ik ik pRBU dw nwm aus mnu`K dI izMdgI dw
Awsrw nwl Awsrw bx jWdw hY[ nwm qoN ibnw hor koeI pdwrQ Awqmk jIvn dw shwrw nhIN bx skdw [4]
mn ry hir kIriq qru qwrI ] gurmuiK nwmu AMimRq jlu pweIAY ijn kau ik®pw qumwrI ] rhwau ]{506} gurmiq Anuswr jIvn
bqIq kr rhy gurmuKW dI crn DUV-dwsrw gurb^S isMG imqI jUn 10 2001}

<<jgq dI mwieAw qoN inrlyp, pUrn bRhm igAwnI, pMcm siqgurU swihb jI, Awp hI aunHW hI guxw dw
BMfwr sn ijHVy gux, aunHW ny suKmxI swihb dI ATvI ASt pdI ivc ilKy hoey hn[
(A) bwr bwr gurmiq ivroDI-krm ? koeI koTw jW mh`l kyvl aunw icr hI pUjxjog hY ijMnw icr
siqgurU jI auQy hwzr hn[ siqgurU jI qoN ibnw kyvl kMDW koiTAW dI pUjw GtIAW iks dI Awkwr
pRsqI , Bwv kMDW koiTAW ƒ m`Qw tykxw jW pirkRmw krnIAW mUrqI pujw nwloN vI niK`D krm hY[
eyQy ilKwrI dI kutlqw dw is^ ieh hY ik auh koiTAW ƒ siqkwr vwlw bxwaux vwly siqgurU jI
qoN hI koiTAW dI pirkRmw krvw irhw hY[ Ajyhy gurmiq ivroDI krm krdy siqgurU jI ƒ iks XojnW
ADIn bwr bwr drswieAw jw irhw hY ? guris`KW ƒ iek Akwl purK dy aupwSnw qoN htw ky Anykqw dy
pujwrI bxw lYx leI ies qoN cMgw swDn hor ho hI nhIN sI skdw[ ikauNik ilKwrI jwxdw hY-jyhw syvY
qyho hovY jy clY iqsY rjwie ] Awpxy siqgurU jI dy pUrinAW qy guris~K ny zrUrI hI cl pYxw huMdw
hY[ so, ^wlsw jI Awpxy Awp hI bRwhmx dy cyly bxdy qury gey sn[
(e) siqgurU jI ƒ ieh kihMdy-"quih mnu Qw Gr kwj smwey [ ieh kwrin nih mwQ itkwey [80]" drswauxN
qoN kutl ilKwrI ny eyQy vI pRSn icMnH lw id`qw ik, jy Blw, bRwhmx dw mn Gr dy DNMidAW dy QW
Twkur dI pUjw ivc lIn huMdw, qW kI, siqgurU jI ny aus ƒ nmskwr kr dyxI sI? (ik`fI cqurweI
nwl) ibnw kihauN siqgurU jI ƒ vI bRwhmx ƒ fMfOq krn dy pwbMd drswieAw hY ?
(s) kI, siqgurU jI dy smy hirmMdir swihb jI dIAW pirkRmW ivc mUrqI dI pUjw ho skdI sI ? hy
srbau~c siqkwr vwlI pdvI mwx rhy, isMG swihb, igAwnI joigMdr isMG vydWqI jIE! jy
pirkRmw ivc bRwhmx swlgrwm dI pUjw krdw nzrIN nw AwauNdw qW kI, siqgurU jI ny bhup`KI
igAwn dw BMfwr ieh Sbd nhIN sI aucwrn krnw jI ? :--
21- rwmklI mhlw 5 ] muK qy pVqw tIkw sihq ] ihrdY rwmu nhI pUrn rhq ] aupdysu
kry kir lok idRVwvY ] Apnw kihAw Awip n kmwvY ]1] pMifq bydu bIcwir pMifq ]
83
mn kw k®oDu invwir pMifq ]1] rhwau ] AwgY rwiKE swl igrwmu ] mnu kIno dh ids
ibsRwmu ] iqlku crwvY pweI pwie ] lok pcwrw AMDu kmwie ]2] Ktu krmw Aru Awsxu
DoqI ] BwgiT igRih pVY inq poQI ] mwlw PyrY mMgY ibBUq ] ieh ibiD koie n qirE
mIq ]3] so pMifqu gur sbdu kmwie ] qRY gux kI Esu auqrI mwie ] cqur byd pUrn
hir nwie ] nwnk iqs kI srxI pwie ]4]6]17] {887}
(sRI guurU gRMQ swihb drpx " gRMQ dI CyvI poQI dy 504-05 s&y qy ilKy ArQ ies pRkwr hn:-
ArQ:-vyd (Awid Drm pusqkW dI ivcwr krn vwly) hy pMifq ! Awpxy AMdr dw kRoD vI dUr kr lY [1[rhwau[
(ijhVw mnu`K Drm-pusqkW ƒ) mUhoN qW ArQW smyq pVHdw hY, pr aus dy ihrdy ivc prmwqmw dw nwm nhIN v`sdw, nw hI aus
dI rihxI by-dwZ hY, hor lokW ƒ (Drm-pusqkW dw) aupdyS krdw hY (Aqy aupdyS) kr ky aunHW ivc p`kI qrHW ibTwauNNdw hY,
pr Awpxw ieh d`isAw hoieAw aupdyS Awp nhIN kmwauNdw (aus ƒ pMifq nhIN AwiKAw jw skdw) [1 [
{eyQy ieh ivcwrIey ik, ijvyN ilKwrI siqgurU jI ƒ gurmiq ivroDI krm krdy drsw irhw hY kI, siqgurU jI Awp Awpxy
aupdyS dy ivru`D koeI krm krdy hoxgy ? kI, ieh swrw auyp`dr ilKwrI siqgurU jI ƒ bdnwm krn leI nhI ilK irhw ?}
(Awqmk jIvn vloN) AMnHw mnu`K swligrwm dI mUrqI Awpxy swhmxy r`K lYNdw hY, pr aus dw mn dsIN pwsIN itikAw hoieAw
hY[ AMnHw (mnu`K Awpxy m`Qy au`qy) iqlk lwauNdw hY, (mUrqI dy) pYrW au`qy vI pYNdw hY[ pr ieh sB kuJ auh dunIAW ƒ piqAwaux
dw kMm hI krdw hY [2[ (Awqmk jIvn vloN AMnHW mnu`K SwsqRW dy d`sy hoey) Cy Dwrimk kMm krdw hY, (dyv-pUjw krn vwsqy
aus ny auNn Awidk dw) Awsx (vI r`iKAw hoieAw hY, pUjw krn vyly) DoqI (vI pihndw hY), iksy DnwF dy Gr (jw ky) sdw
(AwpxI Dwrimk) pusqk vI pVHdw hY, (aus dy Gr bYT ky) mwlw Pyrdw hY, (iPr aus DnwF pwsoN) Dn-pdwrQ mMgdw hY--hy
im`qr ! ies qrIky nwl koeI mnu`K sMswr-smuMdr qoN pwr nhIN lMiGAw [3 [ auh mnu`K hI pMifq hY ijhVw gurU dy Sbd-igAwn
Anuswr Awpxw jIvn Fwldw hY[ iqMnw guxW vwlI ieh mwieAw aus mnu`K auqy Awpxw zor nhIN pw skdI[ aus dy Bw dy prmwqmw
dy nwm ivc (hI) cwry vyd mukMml qOr qy Aw jWdy hn[ hy nwnk ! (AwK-koeI BwgW vwlw mnu`K) aus (pMifq) dI srn pYNdw
hY[4[
gurU Sbd dy ienHW ArQW qoN pwTk s`jx, BlI-BWqI inrxw kr skdy hn ik, ieh pwvn gurU-
Sbd iksy iek pMifq dy prQwie nhIN sgoN Bu`lI pey hoey srb`q dI hwlq ivc suDwr ilAwauNx ihq
vfmu`ly igAwn dw zKIrw hY[ so, JUTIAW khwxIAW ilKx ivc mwhr ilKwrI gurU ieiqhws ivc AjyhI
ivauNq nwl JUT-rly pw irhw hY ik, gurbwxI dw igAwn ins&l ho ky rih jwvy[
4- gurbwxI dI vrqoN jwdU-tUixAW dy qOr qy ?
bRwhmx siqgurU jI dw is`K bx igAw[ pr nwl hI ilKwrI ny gurU hir goibMd jI ƒ bVw duKdweI
bu^wr ho igAw drsw ky ieauN iliKAw:-siqgurU jI ny hor swry jqn iqAwg ky kyvl vwihgurU jI qy Brosw
itkw ilAw[ pr, Akwl purK qy Brosy dw nvW rUp pyS krn leI kuMflIAw Aw phuMcw:-
kuMflIAw] mMqRn mY mhw mMqR, jo gur nwnk jI kInu [ siqnwmu sq vwr pVH gur Arjn suK lIn [
gurArjn suK lIn qwp qwp qb dUr prwXo [ hirgoibMd pRsMn dyiK, gur AYs AlwXo [
eyk qwp ikAw clI, qIin ieh qwp invwry [ siqnwm kw mMqR sdw ird mih Dwry ]96]
pihlW qoN bxI sDwrn rucI nwl piVHAW lg-pg swry pwTk eyhI smJxgy ik, ies kuMflIey ivc
gurmiq ivroDI koeI g`l nhIN hY[ pr ies scweI nUM mn dIAW A~KW qoN auhly nhIN hox dyxw cwhIdw ik,
gurbwxI ivc-bRwhmxI jwdUeI ArQW vwlw "mMqR" pd nhIN AwieAw[ gurU gRMQ swihb dI koeI vI bwxI
jwdU mMqR dy qOr qy vrxI s^q byAdbI hY[ gurbwxI ivc mMqR pd auopdyS vjoN vriqAw imldw hY[ icly
k`F ky mMqR is`D krnw gurmmiq nhIN hY[ gurbxI ƒ pwxI ivc nhIN GoilAw jWdw sgoN gurU aupdyS ƒ smJ
ky aus Anuswr jIvn bxwauxw huMdw hY[ koeI bxI Gol ky dvweI dy qOr qy vrqxI BrmIAW dw kMm hY[
bu^wr dw duK dUr krn leI iesw vwr ijvyN 'siqnwm' dI vrqoN kIqI hY eyhI vrqoN sIqlw qoN Cutkwry leI
kIqI y iks kwrn nw drswwieAw ? jy ies qrHW ibmwrIAW dUr krn vwlw Asr ho skdw sI qW ies
84
krwmwq vLl siqgurU jI dw iDAwn AwieAw nw drswauxw kI ilKwrI dY byeImwnI hY ik, jW ABu~l
siqgurU jI qoN hoeI 'aukweI' sI?
ieh vI iDAwn rhy ik, dUjy AiDAwie dy 180 nMbr qy Awey kuMflIAw ivc-" siqnwm kw mMqR piVHE m`D Awb,
su fwr dIXo iqn ky muiK rMjn [ bRwhmx ƒ surjIq krn leI pihlI vwrI siqnwm mMqR dI vrqoN krn ivc
siqgurU nwnk jI dw izkr nhIN kIqw, pr eyQy -"mMqRn mY mhw mMqR, jo gur nwnk jI kInu " swry mMqRW ivcoN
mhwn m`qR jo siqgurU nwnk jI vrqdy rhy sn, Acncyq iks kwrn iliKAw igAw hY ? gurU bwxI dI
ieauN vrqoN krn dw irvwj siqguurU nwnk swihb jI qoN ArMB hoieAw drsauxw ilKwrI dI bVI
^qrnwk kutl Xojnw dw ‘pyS ^Ymw’ hY[
Xwd rhy ik, huiSAwr ilKwrI eysy (siqnwm-mMqR dy GoL vwly) qIr nwl hI bVw qkVw inSwnw
iv`nH lYx leI rsqw sw& kr irhw hY[ eyQy qW siqnwm-mMqR nwl kyvl ibmwrI hI dUr kIqI drsweI hY,
A`gy cl ky ilKwrI ny, siqnwm mMqR cUsn qoN, iesqRIAW gRBvqI huMdIAW Aqy AwpxI mrzI Anuswr, jW
AwpxI loV Anuswr bwlk pYdw kIqy jWdy drswauxy hn[ kiQq bIbI kOlW jI dI qs`lI eyhI kih ky krnI
hY ik, ies qrHW b`cy pYdw krn dI rIq siqgurU nwnk swihb jI ny hI qorI hY [
ijs vyly swihbzwdw jI dw bu^wr lih igAw qW 97 nMbr cOpeI ivc AweI ies pMgqI-" soriT
mih auxvMjw jwno [ sRI muK qy qb gurU bKwno; " dy ArQ, vydWqI jI ny tUk ivc ies pRkwr ilKy hn-"sRI gurU
Arjn dyv jI ny sorT rwg AMdr 49vW Sbd jwxo (sRI gurU gRMQ swihb pMnw 620) [pwvn gurU-Sbd ies pRkwr hY:--
22- soriT mhlw 5 ] myrw siqguru rKvwlw hoAw ] Dwir ik®pw pRB hwQ dy rwiKAw hir goivdu nvw
inroAw ]1] rhwau ] qwpu gieAw pRiB Awip imtwieAw jn kI lwj rKweI ] swDsMgiq qy sB
Pl pwey siqgur kY bil jWeI ]1] hlqu plqu pRB dovY svwry hmrw guxu Avguxu n bIcwirAw
] Atl bcnu nwnk gur qyrw sPl kru msqik DwirAw ]2]21]49] {620}
pr iLKwrI dy nwl hI kI, vydWqI jI vI Bu`l gey ik, ies qoN pihlW (pMnw 620-vlw A`gy 24 nMbr qy
iliKAW) ‘18-46’ nMbr guurU Sbd vI vwihgurU jI dI imhr dy Sukrwny vjoN hI hY:-
23- soriT mhlw 5 ] bKisAw pwrbRhm prmysir sgly rog ibdwry ] gur pUry kI srxI aubry
kwrj sgl svwry ]1] hir jin ismirAw nwm ADwir ] qwpu auqwirAw siqguir pUrY ApxI
ikrpw Dwir ] rhwau ] sdw Anµd krh myry ipAwry hir goivdu guir rwiKAw ] vfI
vifAweI nwnk krqy kI swcu sbdu siq BwiKAw ]2]18]46] {620}
ieh pwvn gurU Sbd, siqguurU jI ny ikhVy aucycy bu^wr qoN rwzI hox pRQwie aucwirAw sI jI ? hr QW nvW
Gplw ? kOx pu`Cy ik, srb au~c pdvIAW mwx rhy snmwn jog jQydwr swihbwn iks Xojnw ADIn
ilKwrI dy swQI Aw bxy hn ? iPr, ies ivc kI Byq ik, ies pusqk ƒ pMQ vwsqy suZwq bxwauNx leI,
bRwhmxI igxqI vwly 14 hI (rqn) Aw juVy? dUly ^wlsw jE ! "bydwr. jwgq musIAq ha"u- jwgRq
AvsQw vl vrqx dI icqwvnI hY-ikauNik- qyry Gr ko Awg lg rhI hY, “Gr ky icrwZ sy ”

3- swihbzwdw jI ƒ pVHny pwauxw, “ividAw sMskwr” ?


siqgurU jI ny swihbzwdw jI ƒ pVHweI leI skUl Byjx dI g`l kIqI qW vfy Brwqw mhWdyv jI ny
swihbzwdw hirboibMd swihb ƒ bwbw buFw jI dI sONpxI ivc dyx dI slwh id`qI jo siqgurU jI ƒ bVI
psMd AweI[ AKy aunHW ny J`t-p`t pMj is`K mMgvwey Aqy bwbw bu`Fw jI ƒ Awdr nwl ilAwaux leI Byj
id`qy[ A`gy qurn qoN pihlW, imiQhws vl JwqI:-
(kiQq) qRyqw jug ivc DrqI dI pukwr qy KIr smuMdr ivcoN ivSƒ jI (kiQq qOr qy) dSrQ dy Gr rwm
85
rUp ho ky mhwrwxI kuS`ilAW dy pytoN jnmy[ nwm krn, muMfn qy jnyauU sMskwr Aid, sB kuJ irSI iviSSt
jI ny kIqw [ iPr Bgvwn rwm cMdr jI Awpxy iqMnW BweIAW (Brq, lCmn, SqRGx) nwl 25 swl jMgl
ivc bxy irSI viSSt jI dy hI AwSrm ivc SsqrW Aqy vyd SwsqRW Awid Drm gRMNQW dI ividAw pVH ky
ivdvwn bxy[ eysy qrHW duAwpr ju`g ivc, ( U.P. dI ausy ) DrqI ny kiQq pwpW dy Bwr qoN duKI ho ky
dyyviqAw smyq KIr smuMdr ivcly ausy hI ivSƒ jI kol jw pukwrW kIqIAW, qW Bgvwn jI kwrwgwr (=bMdI
Kwny AQvw jylHKwny ) ivc peI, vwsUdyv dI dyvkI dy audr qoN ikRSn rUp ho jnmy[ nwm krn qW irSI SWfIlIAw

(Shabdiya) ny kIqw pr sRI rwm cMdR jI vWg hI sRI ikRSn pUry 25 swl jMgl ivc bxy mhWirSI
sMdIpn dy AwSrm ivc SsqRW, SwSqrW dI ividAw hwsl krdy drswey hn[ Bwv, isRStI dy
isrjxhwr, inrMkwr, AgMm, Apwr, Bgvwn jI dw jnm ijvyN irSIAW dy vrW qy inrBr hY auvyN hI
eISvr jI leI zrUrI hY ik, auh sMswr ivc mwx siqkwr dI ijMgI guzwrn jog bxn leI, AwpxI aumr
dw G`to G`t cOQw ih`sw, ib`pR-irSIAW dI mu`TI cwpI krdy rih ky ivdvwn bxn vwsqy krVI Gwlxw
GwlidAw ibqwaux dI p`kI pwbMdI hY [
pwTk s`jx ip`Cy pVH Awey hn, ik, guurU hir goibMd-rUp cqurBujI Bgvwn jI vI swihb bu`Fw jI-
rUp bRhmigAwnI, AQvw, ‘ bRhmirSI sihb bu`Fw’ jI dy bcn-rUp vr qoN mwqw gMgw jI dy Gr jnmy sn,
so, krIb 4 hzwr swl qoN bxI ib`pRI mrXwdw Anuswr zrUrI bxdw sI ik, kiljug ivc AvqwrI hoey
sRI hirgoiibMd-rUp cqurBujI-ivSƒ jI vI ividAw ‘swihb bu`Fw jI ‘ koloN hI lYNdy[ so ilKwrI ny, bVI
s&weI nwl AwpxI mnSw dI pUrqI leI, bwbw mhWdyv jI ƒ vrq ilAw[ Aqy siqgurU Arjn dyv jI ny
bwbw bu`Fw jI v`l, koeI kwsd, jW lwgI nhIN ByijAw, sgo pMjW is`KW dw jQw Byj id`qw ?
bwbw buFw jI dw gurU crnw ivc pu`jxw.
(ik jW bwbw jI ny Awpxy syvk-siqguruU jI dy gRih crn pwauxy ?)
siqgurU jI dw bcn suxidAW swr isK DweI krky gey Aqy bVy Awdr siqkwr nwl swihb bu`Fw
jI ƒ lY Awey:-dohrw[ sRI gur ky bc mwin kY gey isK qb Dwie [ Awdir soN ilAwvq Bey swihb bu`Fy jwie ]112]
swihb b`uFw qb AwXo gur Arjn inktwr [
qih dyiK sRI gur auTy kir Awdir AiDkwr ]113]
ArQ:-swihb bu`Fw jI nyVy AwauNdy vyKy qW siqkwr dy hkdwr jwxky siqgurU Arjn swihb jI Awpxy isMGwsn qoN au`T KVy hoey
[ ilKwrI dI kutlqw vl Pyr JwqI mwr leIey, gurU Gr dw tihlUAw qW swihb (=mwlk) hY, pr siqgurU
jI ƒ aunHW dy nW qoN- kyvl- “gur Arjn” ? Ajyhy &rk vydWqI jI dy mn ƒ iks kwrn nw cu`by ?
bwbw buFw jI qoN su`K AnMd pu`iCAw qy:-
puin sRI gur mn AYsy BwXo [ muhr pWc pRswdu mMgwXo [
sihb bu`YFy AgRj rwKXo [ sRI muK soN gur As bc BwKXo ]115]
bwbw buFw jI dy aucycy siqkwr vjo, aunHW ƒN bulwaux leI is`K vI pMj, qy hux pRSwd leI dmVy nhIN sgoN
mohrW vI pMj hI ? (20rupeIey brwbr iek mohr hoieAw krdI sI)* {* Foot note:-ieh pMj dw irvwj gurU Gr ivc kdoN
qy ikvyN AwieAw ? ikauNik, Bwrq srkwr ny rwmwiex gwQw dI Documentary jo T.V. qy ivKweI sI, aus ivc vI, irSI viSst jI ny,
sRI rwmcMdR jI Aqy aunHW dy iqMnw BweIAW dw jd jnyauY sMskwr (X`gXopvIq sMskwr) kIqw sI qW jnyaU ƒ pMj ivBUqIAW ny rl ky rwjkumwrW dy
gl pwieAw drswieAw hoieAw hY[ iPr mhWBwrq gwQw ivc pMfo vI pMj hI BweI, qy dropdI pMj pqIAW dI iesqRI ? is`KW Aqy ihMdUAW ivcoN
koeI iDr dUjy dI nkl kr irhw hY ik, jW dohI QWeI koeI ^ws Dwrimk Byq hY ? fw: AmrjIq isMG smyq vydWqI jI ny vI ies bwry koeI
jwxkwrI nhIN ilKI[
iPr siqgurU jI bwbw bu`Fw jI ƒ kihMdy hn ik, pRSwd vrqw ky auh sRI hirgoibMd jI dy
isiKAw dwqy bx ky p`tI qy pYNqI ilK dyx[
86
jy vwikAw hI bwbw jI ƒ ieh mhWn vifAweI b^SI geI sI qW aunHW ny siqgurU jI dy DMnvwd
vjoN sIs Jukwaux dy siq bcn kih ky sIs invwauxw sI[ pr ilKwrI ny bwbw jI ƒ ieh bcn kihMdy
drswieAw hY:- swihb bu`Fy bcn aucwrw [ mYN hON jwt Gws rKvwrw [
mYN ikAw jwno kYs pVHwvY [ hm ko pVHnw kCU nw AvY ] 117 ]
‘mY j`t bUt Gwh dw rwKw hW, mY kI jwxw ikvy pVHweIdw hY ? mYƒ Awp ƒ kuC vI pVHnw nhIN AwauNdw?’
“ kI ilKwrI ny bwbw jI ƒ, JUT boldy drswieAw hY ? {bRhmvyqw mhWprKW dI gl qW dUr
rhIy, bRwhmx ny qW Awpxy (kiQq) ieSt (rwmwiex ivc sRI rwm jI ƒ Aqy mhW Bwrq ivc sRI ikRrSn jI) ƒ JUT
boldy, bcnW qoN iKskdy drswieAw hoieAw hY[ (=pVo 1995 iv`c CpI pusqk ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg"}

4- siqgurU jI leI ‘swihb bu`Fw jI’ srbklw smr`Q


Aqy
cMgy mwVy iQq, vwr.mhUrq Awid dw bRwhmxI Brm
bwbw bu`Fw jI qoN AnpVH GweI hox dI g`l suxky, ilKwrI ny, ies qoN vI vfw aup`dr, aus siqgurU jI
pRqI kIqw, ijnHW bwry sRI gurU gRMQ swihb jI dy bcn ieh hn-”Bin mQurw kCu Bydu nhI guru Arjunu
prqK´ hir ]{1410}, krxI dy sUry bcwnw dy pUry ijs pMcm pwqSwh jI dy Awpxy bcn ies pRkwr
hn-
25- slok mÚ 5 ] ausqiq inMdw nwnk jI mY hB v\weI CoiVAw hBu ikJu iqAwgI ]
hBy swk kUVwvy ifTy qau plY qYfY lwgI ] 1 ]{964}
inAwry siqgurU jI ƒ ijvyN bwbw bu`Fw jI-rUp mnu`K, dI ausqiq krky Awpxy hI bcnw dy
ivru`D ivhwr krdy drswieAw hY, ilKwrI dI hI bolI ivc:--
dohrw] AYs bcn suin sRI gur boly dInw nwQ [
srb klw smrQ qum sBu ikCu quprY hwiQ ]118]
Xw mY sMs n kCu kro qum jwno sB swr [
suB idn Awju ibqwq hY Blo mhUrq Dwir ]119])
ArQ:- (bwbw bu~Fw jI dy) ieh bcn sux ky ZrIb invwz j boly ik. qusI qW srb klw smrQ ho Aqy sB kuJ quhwfy hI h~Q
ivc hY[[118] ies ivc zrw vI S`k nhIN ik, qusIN sb kuJ dy igAwqw ho[ A`j dw idn cMgy mhUrq vwlw hY, ikqy ieh
(mhUrq) bqIq hI nw hojwvy[ (so A`j hI pVHweI dw kMm Suru kr dyxw cwhIdw hY)
SMikAW dw vyrvw Aqy gurmiq dw p`K-
(1) "hir jIau qyrI dwqI rwjw ] mwxsu bpuVw ikAw swlwhI ikAw iqs kw muhqwjw ] rhwau ]" sMswr nUM
ieh aupdyS idRV krw ry pMcm siqguurU nwnk jI bwbw bu`Fw jI ƒ, srb klw smrQ, Aqy, swrw kuJ aunHW
dy hI h`Q ivc hoxw mMn rhy AQvw pRBU dI QW bwbw bu~Fw jI nUM dInw dw nwQ iksy vI siQqI ivc bnhiN
sn kih skdy [
(2) gurU Gr dy Ainn syvwdwr ƒ srb klw smr`Q Aqy sBu kuJ aus dy h`Q ivc kihMdy drswauxw,
kyvl siqgurU jI dI hI h`qk nhIN hY, sgoN siqgurU jI pRqI Apwr SrDw r`Kx vwly bwbw bu`Fw jI dI vI
inrwdrI hY[ bwbw jI, Awpxy ieSt siqgurU jI dy pwvn muKwribMd ivcoN Awpxy bwry Ajyhy bcn kdy nhIN
sn sux skdy[ cOQy pwqSwh jI dy (A`gy 83 nMbrqy ilKy) gurU Sbd ƒ bwbw bu`Fw jI, ny Awpxy jIvn ivc
87
Fwl ilAw hoieAw sI[ bwbw bu`Fw jI leI siqguurU jI pwrbRhm dw rUp bx cu`ky hoey sn:-
ies qoN Aglw kuMflIAW:--
kuMflIAW ] iqh Avsr bc mwin gurbu`Fw BXo ikRpwl [ pRswdu vrqwie dIno qbY, iliK p`tI qqkwl [
iliK p`tI qqkwl, gur suq ky kr dInI [ hirguivMd iliK lIn qbY so A`Kr cInI [
kCU idvs mY pVHI ibidAw qb BwrI [ iqh Avsr buiD bwl pyiK, min ibsmY DwrI]120]
pd ArQ:-iqh Avsr= iqs smy[ bc mwin=gurUjIdy bcnw ƒ mMnky [ qqkwl=qurMq, Jtpt[ iliK...dInI=SIGr hI P`tI
ilK ky bwl hirgoibMd jIdy h`Q ivc PVwid`qI[ iliK lInI=aus vyly A~KrW dI pCwx krky P`tI ilK id`qI[ kCU idvs=qdoN
kuJ ku idnW ivc hI swrI pVHweI kr leI[ ibsmY DwrI= hYrwngI Dwrn kIqI[120[
cOpeI ] cOdh ibidAw sB pVH leI [ Xw mY kCU dyir nhI BeI [
buFy khq su lwgq dyir [ guru suq smiJ su pUCq Pyir ]121 ]
pd ArQ:-cOdh ibidAw=cOdW pRkwr dI ividAw[ {not:-hYrwnI hY ik 14 pRkwr dI ividAw dw vyrvw nw ilKwrI ny d`isAw
Aqy nw vydWqI jI ny hI kuJ p`ly pwieAw ? } dyir nhI BeI=bhuq G`t smw l`gw[ by`Fy...=bwbw bu`Fw jIƒ d`sx ivc qW kuJ
smw lgdw sI[ gur...Pyir=bwlk hirgoibMd smJ ky A`gy hor pu`Cdy hn[121[
Xw mY sMsw mq ko kIjY [ gur smr`Q smiJ iciq lOjY [
ividAw sB ien auqpiq krI [ kOn isKwvY ienko nrI ] 122]
pd ArQ-krI=bxweI hY[ ividAw....nrI=ividAw bbwayx vwilAW ƒ ikhVw mn`K isKw skdw hY[122[
piVH ividAw gur Bey pRsMin [ bu`Fy ko BwKXo Dn DMnu [
SsqR SwsqR sB ividXw pweI [ hirgoibMd min hrK DrweI ]123]
pd ArQ:-BwKXo=DMnqw Xog AwiKAw[ SsqR=hiQAwrW dI ividAw[ SwsqR=Dwrimk gRMQW dI[123[
swihb bu`Fy ky pg lwgw [ gur dIiKAw dInI riq pwgw [
bhuro dIno dwnu Apwrw [ gur Arjn suK mn mY Dwrw ]124[
ArQ:-(hr pRkwr dI ividAw is`K ky swihbzwdw hirgoibMd swihb AqIAMq ^uS hoey Aqy, DMnvwd vjoN) bwbw bu`Fw jI dy crnI
l`gy[ bwbw bu`Fw jI dy crnW pRqI ipAwr qy SrDw hI guurU dIiKAw sI[ siqguurU jI koloN bwr bwr bwbw bu`Fw jI ƒ DMn DMn AKvw
irhw kutl ilKwrI, ZrIbW nIcW dy sMgI swQI siqgurU jI ƒ ZrIb is`KW dI kmweI ƒ, rjvwiVAw vWg, dwn vjoN lutwauNdy
drwauNxo zrw aukweI nhIN KWdw[
qIjy AiDAwie dI smwpqI qy koJw Brm pwaux leI ilKwrI bVw sucyq hY:-
dohrw] ihrgoivMd ky pFn kI kQw khI inrDwr [
sB ividXw iqh min bsY joaU pVHY ihq Dwir [125]
ieh iDAwie pUrn BXo suMdr kQw pRsMg [
in`qnym jo nru pVHy hoq suD ijm gMg ]126]
pd ArQ:-inrDwr=inscy pUrbk[ Dwir= SrDw sihq pRymnwl [ gMg=gMgwdy jl vWg ausdw mn inrml hojweygw [
" gurmiq pRkwS " mwsk p`qr rwhIN ies pusqk ƒ bwr bwr pMQ leI vfI lwhyvMd drsw rhy SRomxI
gurUduArw pRbMDk kmytI AMmRqsr, dy muKI swihbwn qoN, sujwn pwTk Awp hI pu`C lYx ik, kI. hux ies
qIjy AiDAwie dw inqnym kirAw krnw hY ? kI, gurbwxI pVHn dI hux koeI loV nhIN rhI ? ilKwrI dy
ies "iDAwie" ƒ inq hI nym nwl pVHdy rh ky, kI pwTkW ny ausy gMgw vWg suD ho jwxw hY ijs dI
AwpxI s&weI srkwrI qOr qy krvwaux qy rwjIv gWDI jI ny kRoVw dmVy ^rc kIqy sn ?*
{Foot note:-- ilKwrI dI gurmiq ivroDI auprokq ilKq bwry gurmiq ivcwrW ilKx qy smW nSt krn nwlo pusqk-
'ib~pRn kI rIq qoN scu dw mwrg' dy sqvy Bwg dy sqvyN kWd dy 13vyN lyK dw auqwr jo keI mwsk p~qrW ivc Cp cuikAw hY,
aus dw auqwrw pwTkW dI syvw ivc hwzr kr irhw hW:--
guirAweI dw, bIbI BwnI jI dy prvwr iv`c rihx vwlI
ieiqhwsk scweI dw AslI kwrn
88
eysy sqvy kWf dy pihly iqMn luyKW ivc 15 gurU &urmwnW dy hvwly nwl 'Awqmw' bwry Aqy iPr cOQy lyK qoN auprok 11vyN lyK ivc 16 qoN 73
nMbr kul 58 guurU &urmwnw dy ArQW smyq hvwilAW nwl, "joiq" nUM A~f A~f ArQW iv~c bVy ivsQwr nwl smJ Awey hW[ Aqy AsW ieh
vI smJ ilAw hY ik, aus Apwr prm SkqI-rUp AkwlpurK, jo AwpxI Apwr isrjxw dy kx kx ivc ivAwpk hY, auhI r`b jI dI joiq,
srb`q jIvW dy pMj BUqk srIrW ivc ivcr rhI hY-“AlK inrMjnu eyko vrqY eykw joiq murwrI ]” jIvW dw sUJ-bUJ rUp 'cwnxw' vI r`bI
joiq dw hI pRkwS hY- “sB mih joiq joiq hY soie ] iqs dY cwnix sB mih cwnxu hoie ]” ieh vI sp~St ho cuikAw hY ik, ie`k auhI
ijMd-rUp joiq, do (Two) 2 srIrW ivc kdy nhIN hoieAw krdI[ iek srIr ivc ijMd, jwn, Awqmw-rUp s`iqAw AQvw ‘joiq’ kyvl iek hI
hY[ iek srIr ivc dUjI joiq dw vwsw, BUq-rUp idmwZI ibmwrI jW Brm hoieAw krdw hY[ jd gurbwxI qoN ieh sB kuJ is`D hY, qW suqy hI
SMkw swhmxy Aw KloNdw hY, ik, ies pwvn pMgqI vwlI- “joiq Ehw jugiq swie sih kwieAw Pyir pltIAY ] ikhVI “ joiq” hY ? kI ieh
guirAweI nwl sbMDq koeI krwmwqI joiq hY jo gurU dI pRsMnqw rUp imhr nwl, A`K Jmkx dy smy qoN vI pihlW aus cyly iv`c Aw v`sdI sI,
qy auh cyly qoN gurU bx jWdw sI, inrsMdyh ieh auhI "igAwn joiq" hY jo, auprokq 11 nMbr lyK ivc gurSbdW duAwrw cMgI qrHW sp`St kIqI
jw cu`kI hY, Aqy A`j auhI igAwn-joiq siqgurU gRMQ swihb-rUp ho, swfI AgvweI kr rhI hy[
gurmiq bwry Koj BrpUr ivcwrW qoN dws dy mn ivc zrw vI sMdyh nhIN irhw hoieAw ik, khwxI dw ieh s~cw p~K ivgwVn leI
hI, cOkI dy pwvy vwlI khwxI GVI jwxI cwqr vYrI dw bVw mwrU dwau P~ibAw hoieAw hY [ AslIXq ieh hY ik, ijvyN guirAweI dw gurU
prvwr ivc rihxw ie`k ieiqhwsk swcweI hY eyvy hI guirAweI nUM inrDwrq smy q`k qorI rKx leI ies nUM gurprvwr ivc r~Kxw vI,
siqgurU swihbwn dw iek pRmu~K AnUpm aupkwr hI hY [ swfI ieh vfI AikrqGxqw vI ieiqhwsk scweI hI hY, ik AsW Awpxy AnUpm
siqgurW dy ies kurbwnIAW-Bry lwimswl aupkwr nUM, kyvl gurU Amrdws swihb jI dw 'vr' smJ ilAw[ "Gr dI Gry" rihx vwlI scweI
qoN ijhVI AnUpm isiKAw rUp Anmol lwB prwpq krnw sI, auh sB kuJ AsW G~ty ivc rol id~qw [
kOVw s`c:-
ijhVI kOVI scweI dws ilKxI cwhuMdw hY aus nuM Awm pwTkW dI smJ jogw bxwaux leI pihlW siqgurU nwnk swihb jI dy jgq ivc Awaux
smy BwrqI mnu`K dy jIvn ieiqhws dy ipCokV dI Xwd krwauxI zrUrI hY[ “ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg” pusqk-mwlw dw pihlw Bwg
1995 qoN Bwrq smyq sMswr dy keI dySW ivc inrMqr piVHAw jw irhw hY[ aus iv`c purwqn mnu`K dy kruxw meI jIvn ieiqhws dw ipCokV
bVy ivsQwr nwl iliKAw, sujwn pwTkW nUM BlI BWqI Xwd hoxw hY [ bRwhmx vrg ny ijvyN ihMdU Drm dy kwnUMn dy gRMQ ‘mnuisimRqI’ iv`cly ‘Kt
krm’ dw (ividAw pVHn qy pVHwxI, dwn lYxw qy Drm gRMQW ivc ilKy ivDI ivDwn nwl dwn krvwauxw, X`g krnw qy krwauxw ieh Cy krm)
kyvl bRwhmx dI in~jI sMpqI bxw dyx dw is~tw hY ik, bRwhmx-gurU ny isvwey bRwhmxw Aqy kuJ KqrI rwj-GrwixAW dy, bwkI swry BwrqIAW
nUM ividAw hIn r`K ky AwpxI sdIvI lu`t dw swDn bxw ilAw[ ijvy BwrqIAW nUM AxKhIn jIvn guzwrn dw sihMdV bxwaux dy Xqn SurU kr
ley sn, ies dw pUrw vyrvw vI auprokq vrxn aus pusqk ivc iliKAw hoieAW hY[ kyvl Xwd qwzw krn ih`q-(1)- ividAw-hInqw qoN
prly drjy dy BrmI bx rhy BwrqIAW ny AwpxIAW DIAW BYxw ƒ p`Qr dI mUrqI-rUp Bgvwn nwl ivAwhux nUM ‘srb-Pl dwiek puMn-krm’
mMn ky hzwrw bcIAW rwmjnIAW (vwsqv iv`c gwiek ncwr vysvW) dy rUp ivc, mMdrW dy bRwhmx pujwrIAW dy mn prcwvy dw, Aqy aunHW dI
kwm-AgnI TMFI kridAW rihx dw, swDn bxw dyx-rUp inrl`jqw, (2) murdw pqI dI lwS nwl sqI hoxw swry prvwr leI kilAwxkwrI
mMn ky, roNdIAW kurlwauNdIAW AwpxIAW bhU-bytIAW ƒ bldI icqw ivc sV ky kbwb huMdIAW kol Klo ky vyKx rUp p`Qr idlI, (3) ivDvw
bcIAW nwl pSUAW nwloN vI burw slUk krn ijhI inrdwieqw, (4) dyvI-dyvqy dI mUrqI ƒ "Srwb-pRSwd" dw Bog luAwaux dI mrXwdw qoN
vwprdy rhy zulmI kwirAW Aid, sB kuJ dw is`tw, mnu`K AxKhIn, inqwxw, frpok, inrdeI, iKmw gux s~Kxw, bdlw-laU Bwvxw gRisAw,
vfw AikrqGx, BrmI qy byieqbwrw bxdw igAw[
(5) 21 jUn sMn 712 qoo jd 'bsry' dy hwikm 'h`jwj' dy sYnwpiq 'muhMmd ibn kwism' ny rwjw ‘dwihr’ ƒ ij`q ky Bwrq dy dy ielwky isMD
pRdyS qy kbzw krky, lokW nUM bydrdI nwl l`uitAw Aqy jWdw hoieAw rwjy ‘dwihr' dIAW suMdr puqrIAW smyq, sYNkVy muMfy kuVIAW vI l`ut dy mwl
vjoN nwl lY igAw[ aunHW simAW qoN hI “bsrw Sihr”' ihMdI b`cIAW dI nIlwmI dI mMfI bx igAw[ {not:-ieh smw vI AwieAw jd siqgurU
nwnk swihb jI dw supnw swkwr kr rhy, ^wlsw jI dIAW brkqW qoN pRBwvq ho ky - “C`eI, rMn geI bsry nUM moVIN [ E moVIN BweI fWg
vwilAw srdwrw” Aid pyNfU ‘bolI’ ny jnm lY ilAw[} sMn 1192 ivc Shwbu`dIn muhMmd ZOrI ny mUrqI-pUj ihMdUAW nUM kw&r GoSq krky aunHW
GrIN sMudr iesqRI, Cy mhIinAW qoN v`D Kwx leI dwxy pihxn leI k`pVy AQvw hor mwl-Dn nw C`fx dw ieslwmI kwnMUn, muslmwnw dy Qu`kx
leI Awpxw mUMHh KolH dyx vwlI AqIAMq iGrxw gRsI iz`lq SrAeI molwinAW dw hukm, AwpxIAW DIAW BYxw dy foly Awpxy moiFAW qy muZlW dy
mihlW q`k pucwaux rUp iz`lq-^uAwrIAW dw jo ArMB sMn 712 qoN mhMmd ibnw kwsm ny ArMB kIqw sI, 1799 q`k inrMqr huMdw irhw [
zulmW dw ieh sMKyp ijhw ipCokV kyvl ieh Xwd krwuax leI iliKAw hY, ik, mnu`Kqw dy scy hmdrd, mzlUmW, inAwsirAW dy sMgI swQI,
Awqmk rogW dy AnUpm vYd, siqgurU nwnk swihb jI ny ijs ‘jn-smUh’ ivcoN sMq sUrimAW dI kOm isrjx dw bIVw cuikAw sI, BwrqI
mnu`KW dI auh Awp-hudrI BIV, keI pIVIAW qoN T`g Drm-AwgUAW dy, Aqy inrdeI lutyry isAwsI hwkmW dy zulmI kwirAW dw iSkwr bixAw
rihx qoN, kwierqw, qMg idlI, byeImwnI, ivSvwSGwq, inrdwieqw, JUT, inMidAw, eIrKw, ijhy Awqmk rogW qoN burI qrHW pIVq sI[ hor vI
duKdweI Bwxw, ik, ividAw hIn BwrqI mnu~K, iek Akwl dI pUjw dy QW, ‘Anykqw’ (qyqI kRoV dyvI dyviqAW, Awid ) dI pUjw qoN prvwr dy
jIAW qk AwpsI Pu`t dw iSkwr hox dy nwl keI AwaugxW dw BMfwr, Awpxy sMskwrW ivc smweI bYTw Awcrn hIn, mwno byqwilAW dw ivSwl
jn-smUh sI[ bymuhwry ivkwrw gRsy BrmI jIvn ƒ hI Awpxw Drm mMn bYTy mnu`K ƒ ‘pUrn sMq’ dy nwl ‘AduqI sUrmW’ vI bxwauNxw, Awpxy
Awp ivc hI bVI kTn sm`isAw sI[ pr, Awp hudry lokW dy jIvn-GoVy dI lgwm, hzwrW swlW ausy bRwhmx-gurU dy h`Q iv`c hoxI, ijhVw
BC (-Befote christ)- 624 iv`c jnmy mhwqmw bu~D {not:- bRhmw, lMkw smyq A&Zwinsqwn q`k dy ivSwl rwj dy mhwrwjw Asok vrDn
Aqy aus dy au~qr AiDkwrI, boDI rwijAW dy, B.C. 300 qo sMn 890 eIsvI q`k l`g-p`g 12sdIAW dy rwj ny-(kbIr bwmnu gurU hY jgq
kw-1377) bwmx-gurU dI cODr nUM im`tI ivc imlweI r~iKAw sI} dy jnm qoN Avyslw rihx dI bVI krVI szw Bugq cu`kw hox dy kwrn eyfw
89
^brdwr bx bYTw sI ik, A`gy qoN Ajyhw krWqI kwrI BwrqI pYdw hI nw hox id`qw jwvy[ hux jd aus dy Awpxy j`dI jjmwn ‘mihqw kwlU’
(jI) dy byty (gurU) nwnk dy ‘XgXopvIq’ (jnyaU) pwaux dI hzwrW swl purwxI Dwrimk rsm smy, cmqkwrI bu~DI vwly dYvI bwlk dy drSnW
qoN Aqy iPr- sloku mÚ 1 ] dieAw kpwh sMqoKu sUqu jqu gMFI squ vtu ] eyhu jnyaU jIA kw heI q pwfy Gqu ] nw eyhu qutY nw mlu lgY nw
eyhu jlY n jwie ] DMnu su mwxs nwnkw jo gil cly pwie ] caukiV muil AxwieAw bih caukY pwieAw ] isKw kMin cVweIAw guru bRwhmxu
iQAw ] Ehu muAw Ehu JiV pieAw vyqgw gieAw ]1] mÚ 1 ] lK corIAw lK jwrIAw lK kUVIAw lK gwil ] lK TgIAw pihnwmIAw
rwiq idnsu jIA nwil ] qgu kpwhhu kqIAY bwm@xu vty Awie ] kuih bkrw irMin@ KwieAw sBu ko AwKY pwie ] hoie purwxw sutIAY BI iPir
pweIAY horu ] nwnk qgu n quteI jy qig hovY joru ]2]{471} mÚ 1 ] nwie mMinAY piq aUpjY swlwhI scu sUqu ] drgh AMdir pweIAY qgu
n qUtis pUq ]3] mÚ 1 ] qgu n ieMdRI qgu n nwrI ] Blky Quk pvY inq dwVI ] qgu n pYrI qgu n hQI ] qgu n ijhvw qgu n AKI ]
vyqgw Awpy vqY ] vit Dwgy Avrw GqY ] lY BwiV kry vIAwhu ] kiF kwglu dsy rwhu ] suix vyKhu lokw eyhu ivfwxu ] min AMDw nwau sujwxu
]4] {471} AigAwnqw dI DMuD imtw rhy AnUpm igAwn dw qIr klyjy iv`c vjw qW pRoihq dI dI swrI bRwdrI siqguurU jI dy pwvn vjUd
smyq aunHW dy gurmiq igAwn dw k`tV ivroDI bx cu`kI hox vwlI s`misAw, aus qoN vI keI guxw v`D krVI sI [ igrwvt dI hnyrI K`f ivcoN
k`Fx vwly kyvl siqgurU nwnk jI Aqy ausy QW vl ƒ muV DU KVn vwlw pRoihq-rUp Drm-gurU Gr Gr bYTw, jnqw dy idl idmwZ qy CwieAw
hoieAw sI [isAwsI SkqI nwl bRwhmx dw pUrw g`T joV hoxw, mslw vI bVw gMBIr sI] bRwhmxI soc dI pYdwieS, is~D, audwsI, jogI,
jMgm, sryvVy inrmlyy Awid swD-fyrw vwdIAW dI mcI lu~t qoN, auqSwhq, Aqy, ieslwmI rwj dI Sih, dI prwpqI vwly pIrW &kIrW ny ‘s^I
srvr” ijhy keI dwrW ny ieslwmI Drm ivc vwDw krnw SurU kIqw hoieAw sI[ auh sgoN dUijAW nwloN v~D kOmI kmzorI dw sb`b bxdy jw
rhy sn[ lokW nUM v`D qoN v`D BrmI bxweI jwx ivc ienHW muslmwn fyrydwrw dI, lu`t, bRwhmxI lu`t nwloN G`t ^qrnwk nhI sI[ iksy mnGVq
klwm dy qvIq ilK ilK dyeI juwx qoN murwdW pUrIAW krn vwilAW dIAW g`dIAW dI igxqI idno idn v~D rhI sI[ Apxy cyly nUM sylI topI
dy ky Awpxy ijhw hI vr srwpW dw dwqw bxw rhy, pUjnIk mhWpurK-g`dIdwr pKMfI pIrW dw pwj nMgw kr rhy hn, mhW-blI, inrBY sUrmy,
Xkqw suDwrk, siqgurU nwnk swihb jI dy ieh Anmol bcn:-
74- slok mÚ 1 ] kulhW dyNdy bwvly lYNdy vfy inlj ] cUhw Kf n mwveI iqkil bMn@Y Cj ] dyin@ duAweI sy mrih ijn kau dyin is
jwih ] nwnk hukmu n jwpeI ikQY jwie smwih ] Psil AhwVI eyku nwmu swvxI scu nwau ] mY mhdUdu ilKwieAw KsmY kY dir jwie] dunIAw
ky dr kyqVy kyqy Awvih jWih ] kyqy
mMgih mMgqy kyqy mMig mMig jwih ]1] {1286}
ArQ:-auh lok mUrK hn jo (cyilAW nUM) (syhlI-)topI dyN ky (Awpxy Awp nUM mShUr krn leIAwpxy QW g~dI dyNdy hn (ieh syhlI topI) lYx
vwly vI bdId hn (jo inrI syhlI-topI nwl Awpxy Awp nUM brkqW dyx dy smr`Q smJ bYTdy hn, ienHW dI hwlq qW ieauN hI hY ijvyN cUhw
(Awp qW) Ku`f ivc vV nw skdw hovy (qy l`k nwl C`j bnH lvy) [ (Bwv, prmwqmw dI nyVqw qW pihlW hI nsIb nhIN ho rhI mgroN AhMkwr
pYdw krn vwlI pIrI dI g~dI-rUp cODr sWB leI)
hy nwnk ! (ieho jhIAW g`dIAW Qwp ky) jo hornW nUM (vr-)AsIsW idMdy hn auh (Awp) vI mr jWdy hn qy AsIsW lYx vwly vI
mr (mu`k) jWdy hn, pr prmwqmw dI rzw smJI nhIN jw skdI ik auh mr ky ik`Qy jw pYNdy hn [ (eyho ijhIAW g`dIAW clwauxIAW nykI dw
kMm nhIN, sgoN T~gI dy A~fy bxwaux vwlI kutlqw hY) [
mY qW isr& ’nwm’ hI (pRBU dI inrMqr Xwd) hI hwVI dI &sl bxwieAw hY qy s`cw nwm hI swauxI dI &sl, (Bwv, ’nwm’ hI myry
jIvn-s&r dI pUMjI hY), ieh mYN iek AYsw ptw ilKwieAw hY jo ^sm-pRBU dI hzurI iv`c jw A`pVdw hY {not-pIr Awpxy cyilAW qoN hwVI qy
swvxI dy &sl smy jw ky lokW qoN kwr-Bytw lYNdy hn}[ dunIAW dy (pIrW murSdW dy qW) bVy A`fy hn, keI ieQy AwauNdy qy jWdy hn, keI mMgqy
ienHW pwsoN mMgdy hn qy keI mMg mMg qy qur jWdy hn (pr pRBU dw nwm-rUp ptw ienHW qoN nhIN iml skdw)[1[
Dwrimk AwgUAW dI lu~t Ksu`t dy nwl isAwsI zulm[ qMg id`l ieslwmI rwj dy jbr-zulm Aqy zulmI D~ky SwhI qoN duKI ho rhI
lokweI dy drdI srbsWJy s`jx, siqgurU nwnk swihb jI ny, bRwhmxI hnyr grdI dy nwl ieslwmI` D`ky SwhI dy ivru~D vI bVw dlyrwnw
prcwr ArMB id`qw[ ies zulmI ieiqhws dy sbUq vjoN AnUpm sUrmy gurdyv jI dy keI gurU SbdW ivcoN kyvl vMngI mwqr pwvn bcn:-
zwlm rjvwVw SwhI dw pwj nMgw ho irhw hY-
75- mÚ 1 ] hrxW bwjW qY iskdwrW eyn@w piV@Aw nwau ] PWDI lgI jwiq Phwiein AgY nwhI Qwau ] so piVAw so pMifqu bInw ijn@I kmwxw
nwau ] pihlo dy jV AMdir jMmY qw aupir hovY CWau ] rwjy sIh mukdm kuqy ] jwie jgwiein@ bYTy suqy ] cwkr nhdw pwiein@ Gwau ] rqu
ipqu kuiqho cit jwhu ] ijQY jIAW hosI swr ] nkˆØI vFˆØI lwieqbwr ]2] {1288}-22
ArQ:-hrn, bwj, qy (srkwri) Ahlkwr-ienHW dw nwm lok “pVHy hoey” (Bwv isKy hoey) r`Kdy hn, pr ieh ividAw kwhdI ? ieh qW)
l~gI hoeI hY ijs ivc Awpxy jI zwq BrwvW nUM PswauNdy hn; pRBU dI hzUrI ivc AYsy pVHy hoey kbUl nhIN hn [ ijs ijs ny ‘nwm’ dI kmweI
kIqI hY (Bwv, ijs ijs ny pRBU dI sdIvI Xwd ivc juVy rihx dI kmweI kIqI hY) auhI ivdvwn pMifiq hY qy isAwxw hY (ikauNik ru`K dI)
jVH sB qoN pihlW (zmIn dy) AMdr jMmdI hY qW hI (ru`K au~g ky) bwhr CW bxdI hY (so, suKdweI ividAw auhI hY jy pihlW mnu~K Awpxy mn
iv~c ‘nwm’ bIjy) [ (pRBU nUM ivswrI bYiTAW dI ividAw dw hwl q~ko) rwjy (mwnoN) Syr (bxI bYTy) hn (aunHW dy pVHy hoey) Ahlkwr (mwno) ku~qy
hn jo bYTy-su`qy bMidAW nUM (Bwv vyly kuvyl) jw jgwauNdy hn (Bwv, duKI krdy hn[ ieh Ahlkwr (mwno rwjy SyrW dIAW) nhuMdRW hn, jo (lokW
dw) Gwq krdIAW hn[ (rwjy-SINh ienHW muk`dm) ku`iqAW dI rwhIN (lokW dw) lhU pINdy hn[ Pr ijQy jIvW dI (krxI dI) prK huMdI hY, EQy
Ajyhy (pVHy hoey bMdy) by-ieqbwry n`k-v~fy (smJy jWdy hn) [2[
76- kwdI kUVu boil mlu Kwie ] bRwhmxu nwvY jIAw Gwie ] jogI jugiq n jwxY AMDu ] qIny EjwVy kw bMDu ]2] so jogI jo jugiq pCwxY
] gur prswdI eyko jwxY ] kwjI so jo aultI krY ] gur prswdI jIvqu mrY ] so bRwhmxu jo bRhmu bIcwrY ] Awip qrY sgly kul qwrY ]3]
dwnsbMdu soeI idil DovY ] muslmwxu soeI mlu KovY ] piVAw bUJY so prvwxu ] ijsu isir drgh kw nIswxu ]4]5]7] {662}
90
ArQ:-kwzI (jo iek pwsy qW ieslwmI Drm dw nyqw hY qy dUjy pwsy (inAwkwr, muns&, j`j) hwkm vI hY, irSvq dI ^wqr SreI kwnUMn
bwry) JUT bol ky hrwm dw mwl (irSvq) KWdw hY[ bRwhmx (kRoVW Sudr-AKvw rhy) bMidAW nUM duKI kr ky qIrQ-ieSnwn vI krdw hY[ jogI
vI AMnHW hY qy shI jIvn-jwc nhIN jwxdw [ (ieh iqMny Awpxy vloN qW Drm-nyqw hn, pr) ienHW iqMnW dy hI AMdr Awqmk jIvn vloN suM\
hY[2[ Asl jogI auh hY jo jIvn dI shI jwc smJdw hY qy guurU dI ikrpw nwl iek prmwqmw nwl fUMGI sWJ pwauNdw hY [ kwzI auh hY jo
suriq nUM hrwm dy mwl vloN moVdw hY [ bRwhmx auh hY jo srb-ivAwpk pRBU iv`c suriq joVdw hY, ies qrHW Awp vI sMswr-smuMdr ivcoN pwr
lMGdw hY qy AwpxIAW swrIAW kulW nUM vI pwr lMGw lYNdw hY [3[ auhI mnu~K AklmMd hY jo Awpxy idl iv`c itkI hoeI buirAweI nUM dUr krdw
hY [ auhI muslmwn hY jo mn iv`coN ivkwrW dI mYl nws krdw hY [ auhI ivdvwn hY jo jIvn dw shI rsqw smJdw hY, aus dy hI m~Qy auqy
drgwh dw it`kw l`gdw hY auhI pRBU dI hzurI ivc mnzUr huMdw hy [ 4[
ijnHW ny AigAwnI BrmIAW dy mn iv`c Awqmk jIvn dI sUJ-bUJ jwgrq krnI sI aunW Drm AwgUAW dI AwpxI jIvn-jugq iv~c hr p~Ko
inGwr Aw cuikAw sI[ aunHW dIAW kmzorIAW v`l iDAwn idvwaux dy nwl aunW dy hnyry mn ivc shI jIvn jugq-rUp cwxnw pYdw krn leI`
srbsWJy aupdyS dy BMfwr Ajyhy hor vI keI gurU Sbd hn[ pr mwieAw nUM hI Drm mMn bYTy Drm AgUAW dw hlvw mMfw qW c`ldw hI BrmW-
gRsI hnyr grdI dy Awsry qy hY [ gurmiq igAwn dy prcwr dw ArQ sI, bRwhmxI lu~t dy nwl, (keI ByKW vwly swDU, sMinAwsI, jogI, isD,
pIr &kIr Awid g~dI-dwrW dw, AQvw) lu~t-Kwxy swry pKMfI Drm-AwgUAW dw ibsqrw gol [
Drm AwgUAW nUM, Aqy isAwsI SkqI dy mwlkW nUM isDy rwh pwaux dy Xqnw bwry ieh kuJ ilKx vwly gurdyv ipqw jI dw ieh
&urmwn-“tUtY nyhu ik bolih shI ]{933} Bwv, " s~c kihx nwl sgoN bixAw hoieAw ipAwr vI tu`t jWdw hY " is~D krdw hY ik, siqgurU
jI BlI BWqI sucyq sn, ik, jdoN ies scu-rUp ilKqI igAwn dI vwsnw iK`lrnI ArMB hogeI, iPr, ij~Qy s~c dy ipAwirAW ny isKI dy pRymI
bxnw hY, auQy lutyry Dwrimk AwgUAW ny Aqy qMg idl isAwsI SkqIAW ny, is~KI isDWq dy k~tV ivroDI vI bxdy jwxw hY[
sMq sUrbIrW dI AjyhI kOm isrjI jw rhI sI ijs ny rwj Bwg dy mwlk vI bxnw sI[' qKiq rwjw so bhY ij qKqY lwiek hoeI
]'{1088} kurbwn jweIey aus dYvI suDwrk-siqgurU s`jx ipAwry qoN ijs dw iDAwn ies pwsy vI pUrw sI, ik, AigAwnqw dy ijs TwTW
mwrdy AQwh swgr ƒ irVk ky k`Fy sMq-sUrbIr-rUp hIry mwxkW dI ( soBw-rUp) cmk dmk, jd sMswr ivc PYlI qW, eIrKwlU Aqy qMg-
idlI dy BMfwr, aus ‘bRwhmxI-ihMdU-mhWswgr koloN J`ilAw nhIN jwxw[ srb`q dw Blw mMgx vwlw ihrdw bxw rhy, AQvw, srb`q ivc iek
ausy dwqwr jI dI hI joiq smJx nuM Awpxy inq dy jIvn ivhwr dw AMg bxw rhy, inSkpt sMq-sUrbIrW ƒ, muV Awpxy ivc Zrk kr lYx
leI, aus mhWswgr iv`c kutlqw BrUp lihrW dy bVy ^qrnwk jvwr Bwty AwauNdy rihxy hn[ aus smy dy smwj ivcoN sMq-sUrimAW dI SkqI
SwlI kOm bxwauxI, keI pRkwr dy ^qirAW Aqy AOkVW nwl BirAw AnUpm au~dm sI, AJu`k prmsUrmy siqgurU nwnk swihb jI dw[
AswD mwnsk rogW dy rogIAW dy DuroN Awey dYvI vYd, siqgurU nwnk swihb jI ny, hr p~Ko in~Gry hoey BwrqI rogIAW dy ielwj
leI jo AmoG dwrU qjvIz kIqw, auh sI-
(a) AwpsI P`ut Aqy iGrxw dw mUl “Anykqw” dI pUjw dy QW, kyvl ie`k ‘Akwl’ dI hoNd dw sp`St AnuBv, Aqy aus pRqI
sdIvI At`l ivSvwS BrI SrDw,
(A) DuroN lY ky Awey Awpxy kyvl mwqR inAwry gurmiq igAwn dy Anuswr, mnu`K dI jIvn-jugq bxwauxI [
sdIAW qoN sMskwrW ivc smweI, Anykqw rUp JUT dI pUjw, Aqy krwmwqW gRsIAW JUTIAW kQw khwxIAW ƒ s`c mMn lYx vwlw p`kw suBwau ? jdoN
hI gurmiq igAwn dw prcwr iF`lw ipAw, auprokq vrxn j`dI sMskwrw vwilAW ny Jt ausy pihlI hwlq v`l ƒ moVw Kw qurnw hY, ies
kudrqI ikirAw qoN vI, gurdyv jI pUry sucyq sn[ gurmiq igAwn qoN soJI krw ky aus Anuswr jIvn bxvweI r`Kx leI, isKlweI dw smw vI
aucycy qOr qy kw&I lmyrw loVIdw sI[ jgq iv`c Awey pihly Aqy Swied AM`qm rihbr, siqgurU nwnk swihb jI ny, mnu`K-rUp dIvy qoN mnu`K-
rUp dIvw jgwauNdw rihx dI loV AnuBv kIqI[ ieh kwrj (lg pg) AsMBv ies krky sI ik, pdwrQ dw bixAw inrijMd dIvw, asy qrHW
dI rOsnI vwlw iek swr jgdw riKAw jw skdw hY, pr cMcl mn vwlw ' mn`uK-rOSn-mnwr* ' iksy smy vI mn dy khy l`g ky AqIAMq p`kI
Xojnw qoN vI lWBy jw skdw hY[ gurU &urmwn-“iehu mnu cMclu vis n AwvY ] duibDw lwgY dh idis DwvY ] ibKu kw kIVw ibKu mih rwqw ibKu
hI mwih pcwvixAw ]4] {127} AQvw- kWieAw ngir ieku bwlku visAw iKnu plu iQru n rhweI ] Aink aupwv jqn kir Qwky bwrM bwr
BrmweI ]1]{1191}-Aqy-mn Kuthr qyrw nhI ibswsu qU mhw audmwdw ] Kr kw pYKru qau CutY jau aUpir lwdw ]1] rhwau ]” {815}
{Foot Note:- -mhwn koS dy 950 s&y qy mnwr dy ArQ=snmwnXog, Awdr lwiek[ 2. sMgXw-nUr (pRkwS) dI QW, auh au~cw burj, ijs
pejhwzW nUM rwh d~sx leI roSnI hovy. Lighthouse)[ gurU bwxI iv~c gurU nUM mnwr Bwv igAwn-joiq dw rOSn mInwr) vI iliKAw imldw
hY- "gur mnwir ipRA dieAwr isau rMgu kIAw ] kIno rI sgl sˆØIgwr ] qijE rI sgl ibkwr ] Dwvqo AsiQru QIAw ]1]" (rwgu mlwr
mhlw 5] pMnw-1271}
Ajyhy AqIAMq ibKVy hwlwq ivc vI AJ`u`k siqgurU sUrmy ny in~Gry hoey BwrqIAW ivcoN sMq-ispwhI bhwdrW dw inAwrw pMQ isrj lYx dI
Xojnw GV leI[ aus inAwrI Xojnw dw phlI Dwrw dw rUp sI- (a)- gurmiq dy inAwry igAwn dw ilKqI BMfwr iqAwr krky aus dI sdIvI
sMBwl dw pRbMD,
(A) kyvl auhI gurmiq igAwn inrMqr sYkVy swl, AjyhI inpuMnqw nwl prcwirAw qy idRV krwieAw jwx dw Ajyhw swDn
bxwauxw, ik, isrjI jw rhI ieh kOm ie`k lVI ivc proqy, ie`k swr hIirAW vWg bxdI jwvy, ikauNik, iksy ie~k dy
Awcrn ivc AweI iF`l swrI kom leI kmzorI dw pRqIk bxnw hovwgw[
(e) siqgurU nwnk swihb jI ny Awpxy gurmiq-ividAwly dI dw^lw &Is ieh r`K LeI:-“jau qau pRym Kylx kw cwau ] isru Dir qlI
glI myrI Awau ] iequ mwrig pYru DrIjY ] isru dIjY kwix n kIjY ]{1412}
gurU nwnk nwm lyvw mnu~KW dI smu`cI kOm dy iekswr inAwry gux, sMswr ivc aus dI inAwrI pCwx dw prqIk bxny ArMNB ho gey[
hux,.Ajyhy Xog ivAkqI dI Bwl sI jo aunHW dy ies sMklp nUM pUrw krn leI Agy vI Awpxy ijhy auqr AiDkwrIAW dI cox dy
91
kwrj nUM pUrI inpuMnqw nwl qor sky[ DuroN bx ky Awey, inAwry siqgurU jI dw, sMswr ivc pihlw qy Swied Aw^rI AnUpm cmqkwrI kwrj
sI, (1)-bwbw lihxw jI dI cox, Aqy, aunHW ƒ ausy gurmiq igAwn-joiq nwl jgmgw dyxw (2)- AwpxI gurmiq-jIvn-juigiq idRV krwauxI
(3) guirAweI dy Cqr dy nwl, sMswr pRis~D icMnH ikrpwn-rUp KVg dI b^SS Aqy (4)- dYvI brjqw dw ASmu`k in~D bxw ky, bwbw lihxw
qoN " siqgurU AMgd swihb jI ", bxw dyxw [ ies inAwrI cox vwly AnUpm kwrj dy sw^SI hn siqgurU gRMQ swihb jI-
77-…kudriq Aih vyKwlIAnu ijix AYvf ipf iTxikEnu ] lhxy DirEnu CqRü isir Asmwin ikAwVw iCikEnu ] joiq smwxI joiq mwih
Awpu AwpY syqI imikEnu ] isKW puqRW GoiK kY sB aumiq vyKhu ij ikEnu ] jW suDosu qW lhxw itikEnu ]4] {967}
pd ArQ:-kudriq=smr`Qw, SkqI [ aih=eyho ijhI [ vyKwlAnu=ivKwlI aus ny [ ijix=ijq ky, bwbw lihxw jI dy mn nUM AwpxIAW
Awqmk vifAweIAW qoN moh ilAw[ AYvf ipMf=ieqnI au~cI Awqmw [ iTxikaunu=txkwieAw aus (gurU nwnk jI) ny ijvyN Bwfw lYx l~igAW
tuxkw ky vyKIdw hY, priKAw aus (guurU nwnk jI) ny[ DirEnu=DirAw aus ny [ Awpu=Awpxy Awp nUM[ Awpy syqI=Awpxy Awpy dy nwl [
imikEnu=imikAw aus gurU nwnk jI) ny`, brwbr kIqw aus (gurU nwnk) ny[ {not:-kb`fI Awidk Kyf Kyfx vyly ieko ijhI qwkq qy k`d vwly
muMfy pihlW ‘im`k ky’ AwauNdy hn, do brwbr dy muMfy AwauNdy hn ienHW ivcoN iek iek nUM dohW pwisAW v`l cuixAW jWdw hY} [ GOiK ky=[not-
purxI pMjwbI dy ‘kY’ dy QW a`j k`l AsIN ‘ky’ vrqdy hW } [ aumiq=sMgiq [ ij=jo kuJ [ ikaunu=kIqw aus (gurU nwnk swihb jI) ny [
suDosu=soiDAw aus nUM, soD kIqI aus dI[ itikEnu=cuixAw aus(gurU nwnk swihb jI) ny[
ArQ:-aus (gurU nwnk swihb jI ny) AjyhI smr`Qw ivKweI ik, (pihlW bwbw lihxw jI dw mn) ij`q ky Awqmw dI suicAweI nUM priKAW[
(Bwv, siqgurU nwnk swihb jI dI vifAweI qo bwbw lihxw jI dw mn pUrw kwiel ho igAw sI, mn-ihrdy qoN siqgurU nwnk swihb jI nUM
Awpxw ieSt mn bYTy, qW gurU nwnk swihb jI ny bwbw lihxw jI dI Awqmk sv~Cqw dI bVI GoK ky prK kIqI) iPr bwbw lojxw jI dy
isr qy (guirAweI) dw Cqr DirAw qy (aunHW dI) soBw Asmwn qk ApVw id`qI[ gurU nwnk swihb jI dI igAwn-joiq bwbw lihxw jI ivc
ieauN iml geI ik gurU nwnk (jI) ny bwbw lihxw jI nUM Awpxy brwbr dw kr ilAw) swry dw swry gurmiq-igAwn cMgI qrHW idRV krky bwbw
lihxw jI vI (Apxy) gurU nwnk swihb jI dy qu`l hI ho gey[ hy swrI sMgiq ! vyKo, jo aus gurU nwnk (swihb jI) ny kIqw[ Awpxy is~KW qy
puqrW nUM prK ky jdoN pUrI suDweI kIqI qW (Awpxy QW leI bwbw) lihxw (jI nUM) cuixAw [4[!
Aqy KVg dI b^SS hox vwlI b^SS dy swKS siqgurU gRMQ swihb-
78- nwau krqw kwdru kry ikau bolu hovY joKIvdY ] dy gunw siq BYx Brwv hY pwrMgiq dwnu pVIvdY ]
nwnik rwju clwieAw scu kotu sqwxI nIv dY ] lhxy DirEnu Cqu isir kir isPqI AMimRqu pIvdY ] miq gur Awqm dyv dI
KVig joir prwkuie jIA dY ] guir cyly rhrwis kIeI nwnik slwmiq QIvdY ] sih itkw idqosu jIvdY ]1] {966}
ies CotI ijhI (Awty ivc lUx brwbr) nvjnmI kOm dI inAwrI jIvn mrXwdw iek swr hovy [ iksy ie`k dy Awcrn ivcoN vI
kmzorI dw pRgtwvw hoxw, swrI kom ƒ kmzor bxw dyx dw mu`F b`J jwx qu`l hoxw hY [ ieiqhwsk sbUq hn ik, siqgurU nwnk swihb jI dy
jIvn kwl iv`c hI is`KI Awcrn dI p`kI inAwrI pCwx bx cu`kI sI[ dYvI brkqW vwly gurdyv ipqw jI ny, iek qoN A`gy dUjy isiKAw dwqy
Awpxy vrgy (gurU-nwnk qoN gurU-nwnk) hI pYdw krdy rihx vwlI (gurU AMgd swihb bxwaux rUp), cmqkwrI, prwpqI kr leI[ AYn Esy hI
Xogqw vwlI “Sbd-igAwn-joiq”, Aqy, siqgurU nwnk swihb jI vwlI hI jIvn-jugq, pUrI s&lqw nwl A`gy qoN A`gy qurnI ArMB ho jwx
dw suKvW mu~F b~J igAw [
‘pr’ siqgurU nwnk swihb jI dy smy qoN hI gurmiq dw vYrI bx cuikAw bRwhmx qW pihlW hI bVw srgrm sI[ iPr mOlwxy qy
pIr &kIrW ny jd Awpxy hlvy mMfy nbdw swDn Awpxw ivCwieAw Brm jwl qwr qwr huMdw vyiKAw qW auh vI ieslwmI rwjSwhI kol
cuZlIAW krn vwilAW iv`c mohrI bx Kloqy sn[ pihlw muZl-sihMnSwh ‘zhIru~dIn muhMmd bwbr’ qW siqgurU nwnk swihb jI dI
Azmq dw kwiel ho cuikAw sI[ aus dy AiDkwrI ‘hmwXUM’ nUM SyrSwh sUrI ny BwjVw pweI r~KIAW[ pr purwqn ieiqhws gwvhI Brdw hY ik,
ZznI nUM dOVy jWdy hmwXoN ny vI siqgurU AMgd dyv jI nUM gusqw^ jwx, qlvwr qy h~Q pw ilAw sI::- gXo rwj mYN hoXo dIn [ pws Kro
iein kIin n cIn [
auicq mwirbo irdY ibcwr [ DrXo hwQ kbjy qlvwr ]54]{gur pRqwp sUrj gRMWQ s&w 1351}
ArQ:-kI hoieAw jy ) rwj clw jwx qy (A`j) mY inAwsrw hI sW, pr koL Kloqy dI (ies swD ny) myrI koeI pRvwh nw kIqI[ ies nUM qw mwr
dyxw hI TIk hY, qy h~Q qlvwr dy kbzy qy r`K ilAw[54[
gRM@Q dy ilKwrI ny qW ies qoN A~gy siqgurU jI dy pwvn nwmxy nwl gurmiq ivroDI ieh PokI krwmwq mVHI hoeI hY, ik hmwXUM dw h~Q qlvwr
dy kbzy nwl hI juV igAw sI[ pr AslIAq ieh hY ik, dYvI brkqqW vwly gurdyv jI ny jd ieh AwiKAw-- 'Swh jI, ij`Qy ies qlvwr
dy jOhr ivKwauxy sn auQoN qW B`j Awey ho, qy hux &kIrW auqy vrq ky ies SwhI qlvwr dI kI, Swn hor vI im~tI ivc imlwaux l~gy ho ? hYN
! ies &kIr nUM ikvyN pqw lgw ik, sYkVy mIl dUr hoeI lVweI iv~coN mYN BgOVw ho AwieAw hW ?" pUrn mrd dy bcn kwt kr gey [ hmwXUM
iKmw dw jwck hoieAw qy b^iSMd siqgurU jI dIAW ^uSIAW mwxdw Awpxy pYNfy ipAw[
Awm nzr nwl vyKx nUM ieh vwikAw BwvyN iksy ^qrnwk mh`qqw dw pRqIk nhIN id`s irhw hY, pr ies qoN ieh pUrI qrHW is~D ho irhw hY ik,
gurU nwnk swihb jI dI is~KI muZlSwhI dIAW nzrIN cVH cu`kI sI[
(mhwn koS dy 111 s&y Anuswr) (gurU) bwbw Amrdws jI gMgw dI XwqRRw-BgqI iqAwg ky jnvrI 1502 nUM guurU AMgd swihb jI
dy is~K jw bxy sn[ ivl~Kx sUJ bUJ dy mwlk hox dy nwl SrDwvwn isdkI ihrdw vI fu~lH fu~LH pY irhw sI[ siqgurU ANMgd dyv jI dy ihrdy
nUM fwFy Bw gey[ bVI krVI Gwlxw BrI lgn qoN bwbw Amrdws jI gurmiq dy pUrn igAwnvwn bx gey[ pUrn suc~jqw nwl guraupdyS nUM
AgWh qorn vwly-“gurU isKu isKu gurU hY eyko gur aupdysu clwey]” vwlI AvsQw dy mwlk bx cukyu [ siqgurU ANMgd swihb jI dI qs~lI ho
geI ik, Amrdws jI, BwrqIAW ivcoN sMq-sUrimAW dI iekswr kOm bxwaux leI, siqguurU nwnk swihb jI dI mnSw Anuswr (igAwn-joiq
Aqy aunW vwlI jIvn jugiq dI KunwmI rihq sMBwl dy) pRbMD NnUM hor qoN hor Asrdwr bxweI rKx dy mhwn kwrj dy pUrny pwaux dI smrQw
92
prwpq kr c~ky hn[ so qIjy gurU nwnk guruU Amrdws jI nUM swrIAW izmyvwrIAW sONp ky, Awp, mwrc sMn 1552 nUM-gauVI mhlw 1 ] pauxY
pwxI AgnI kw mylu ] cMcl cpl buiD kw Kylu ] nau drvwjy dsvw duAwru ] buJu ry igAwnI eyhu bIcwru ] 1] kQqw bkqw sunqw soeI ]
Awpu bIcwry su igAwnI hoeI ]1] rhwau ] dyhI mwtI bolY pauxu ] buJu ry igAwnI mUAw hY kauxu ] mUeI suriq bwdu AhMkwru ] Ehu n mUAw jo
dyKxhwru ]2] jY kwrix qit qIrQ jwhI ] rqn pdwrQ Gt hI mwhI ] piV piV pMifqu bwdu vKwxY ] Biqir hodI vsqu n jwxY ] 3 ] hau
n mUAw myrI mueI blwie ] Ehu n mUAw jo rihAw smwie ] khu nwnk guir bRhmu idKwieAw ] mrqw jwqw ndir n AwieAw ]4]4]{152}
guurU Sbd ivclI r~bI rzw pUrI ho geI[
ivqkirAW rihq KulHy suBw vwly hridl-AzIz smrwt ‘Akbr’ ny rwj s~qw sMBwl leI[ SihnSwh Akbr dy drbwr dy pRis~D nON rqnw
ivcoN, rwjw bIrb`l, hYgw qW B`t vMS dw bRwhmx sI pr, Akbr dIAW ^uSIAW pRwpq krn leI ies ny dIn-ielwhI kbUl kr ilAw sI[
gurpRqwp sUrj gRMQ Anuswr, p`Cm dyS vl bZwvq ny isr c~uikAw sux ky, bIrbl dy isr hoxI cVH bolI ik, auh cVHweI krky jwvy qW
bwZIAW dw sdw leI nws kr muVy[ bwdSwh Akbr ny ^us ho ky SwhI sYnw dw muKI bxw ky qor id`qw :-
dohrw] Akbr ko mMqRI huqo ib~pR bIrbl nwm [ pscm idSw muihMm kir cFXo jIqbo kwm ]26]
cOpeI] r~Kih Swhu iqh sMg snyhU [ ipRQk n hoin dyiq kib kyhU [ honhwr jb iqh isr AweI [ khiq BXo ‘mY krON cFweI ]27]
Skl mvws qor kir AwvoN [ bwr bwr kw Jgr cukvoN [
suin Akbr bhu BXo pRsMn [ khXo bIrbr ko qum DMn ]28]
ArQ-dohrw] bIrbl nwm, (muZl smrwt) Akbr dw iek mMqRI sI, (dyS dy) pCmI pwsy aus ny iksy muihm nUM ij`qx vwsy cVweI kIqI
[26[cpeI] bwdSwh nUM aus nwl (bhuq) ipAwr sI, aus nMU Apxy qoN kdy judw nhIN sI hox dyNdw[ jdoN aus dy isr qy (mwno) hoxI Aw bolI,
aus ny Akbr nUM AwiKAw ik-mYN cVHweI krky jWdw hW qy swirAW AwkIAW (mvws) dw nws krky bwr bwr dw JgVw hI mukw AwauNdw hW” [
ieh sux ky Swh nUM bVI pRsMnqw hoeI qy bIrbl nUM AwiKAw qUM DMn hY [27=28}
pMjwb dI hd ivc vVidAw swr bIrbl ny prjw kOloN nzrwny lYxy ArMB kr id~qy[ goieMdvwl kol vI fyrw Awx lwieA [ gurU-Gr smyq
goieMdvwl n`gr-vwsIAW koloN vI nzrwny lYxy cwhy[ jd guru jI ny ieh AwK ByijAw ik, goieMdvwl dy ZrIb ikrqIAW ivc AjyhI Kycl
J~lx dI ‘smrQw’ nhIN, qW bIr bl jlwl iv`c Aw ky DmkIAW qy au~qr AwieAw[ eyny nUM idlIEN, iksy muihMm qy CyqI pu~jx dw hukm Aw
igAw[ SihnSwh dy hukm dI pwlxw ivc CyqI iqAwrI krnI peI[ pr jwx l~gy ny siqgurW dw sunyhw lYky gey guris~KW nUM DmkIAW gRsy jo
krVy bcn boly isKW ny siqgurU jI nUM Awx d`sy [ ‘gu:p: sU: gRMQ’ dI rwis 1, AMSU 41, Aqy gRMQ dy 1497 s&y qy auh bcn ieaU hn:-
so nr cl ky gur iFg AwXo [ khXo bIrbl kyr sunwXo [‘qum pr hoXo kRoD Gnyry [ dyaUN sjwie Awie ijs byry ]67]
kXON nih cwhXo Apn Blyrw [ imly kXoN n dy drb bfyrw [ht Awvih bhu dyie ibKwDw [ krih kYd, Dn ly bhu bwdw ]68]
ArQ:-auh mnu~K (bIrbl dIAW JwVW Kw ky) siqgurU jI kol Awey qy jo kuJ bIrbl ny AwiKAw sI swrw kih suxwieAw, qy disAw, ik, ‘auh
quhwfy qy bVw kRoDvwn hY, AglI vwrI AwieAw qy bV szw dyvygw Aqy (bIrbl ny ieauN vI AwiKAw ik, gurU) Apxw Blw ikauN nhI loVdy?
auh sgoN bhuqw DMn lY ky Awp ikauN nw Aw imly ? hux jdoN muV ky AwieAw qw vfy du~K idAWgw [ kYd iv~c r~K ky bhqw swrw DMn vsUl
krWgw[67+68[
gurU ieqihws dI Asl Skl vgwV ky siqgurW nUM gurmiq dy ault-ivhwr krdy drsw rhy purwxk ilKwrIAW vWg hI gurpRqwp
sUrj dy krqw jI vI, siqgurU jI nUM purwxw dIAW JUT-khwxIAW dy JUT-pwqr irSIAW munIAW vrgy hI, drswaux ivc ip~Cy nhIN rih rhy[
vYr Bwvnw gRsI kRoD AgnI iv`c sVdy, durbwSw irSI vWg srwp dyx ivc kwhly. drsweI jwx nUM ies ilKwrI ny is~KI Drm mMn riKAw hY[
purwxk khwxI iv~c durbwSw dy srwp nwl ikRSn ijhy klwDwrI ‘Bgvwn jI’ dw vI kulW smyq srb-nws kr id`qw iliKAw hoieAw hY[ pr,
ijhVy gurU Amrdws jI kyvl siqgurU nwnk swihb jI dy pwey pUrinAw-ikv sicAwrw hoeIAY ikv kUVY qutY pwil ] hukim rjweI clxw
nwnk iliKAw nwil ]1] qy hI qurn dI isiKAw idRV krwky, ivkwrI gIdIAW vwlI jIvnI qoN mnu~K nUM srb sRySt jIvnI vwlw sMq-sUrmw
bxw rhy sn, auh Blw prmwqmw dI hukm-rzw iv`c d^l dyx vwlI (srwp-dyx rUp ) gMBIr Bu`l krn dw ivcwr vI mn ivc ikauN AwauNx
idMdy ? iPr, aunHW dI ricq AwpxI bwxI iv`c bwr bwr, aus ie`k dy hukm ivc rihxw is~Kx dIAW byAMq qwkIdW hn[ siqgurU jI nUM srwp-
rUpI bwx clw ky bIrbl nUM ausy muihMm ivc &OjW smyq br&W hyT db ky ^qm hoieAw drsw rhy kvIrwj BweI sMqoK isMG jI dy gurmiq
ivroDI ku-bcn:- iek duie jMg AKwVy Bey [ br& igrn mih siB Dis gey [
Twk sIq qy Tr igr prXo [ duMdiB qbY bjwvn krXo ]71]
BeI br& nB brKw GnI [ dbXo bIrbl juiq siB AnI [
gur ko bwk sdw suPlwvY [ nhIN surwsur ko auultwvY ]72]
ArQ:- (Ajy) Xu~D dy (msWW) iek do twkry hI hoey sn ik, br& pY jwx nwl swry aus ivc D~s gey[ TMFI hvw dy T~ky vwlI srdI kwrn
swry mrd (ieauN) ifg pey, mwno, swirAW dw ngwrw KVk igAw hovy ? [71[ AkwS qoN bhuq br& peI ijs ivc bIrbl vI dUjy swry
swQIAW smyq d~ibAw igAw [ siqgurU jI dw vwk sdw hI s&l hoieAw krdw hY aus nUM dYNq jW dyvqw koeI vI nhIN aultw skdw[ 72 [
siqgurU jI qW jgq nUM, aus At~l krqwr dy hukm nUM, kyvl ausy dI rzw nUM hI, sdIvI At~l smJx dI isiK`Aw dy pUrny pw rhy
sn[ gurmiq Anuswr, hr-pl mOq dI burkI bx jwx sI sMBwvxw vwly mnu~K dw (vr srwp rUp) Biv~K-bcn, kdy vI srb sRySt jW At~l
nhIN mMinAw jw skdw [ siqgurU jI Biv~K bwxI bolxI prmwqmw dw SrIk bxn vwlI Av`igAw mMndy hn[ pr, gurmiq ivroDI 'BivK-
bwxI-rUp vr, gurdyv jI dy nwmxy nwl joVn vwlw ieh ilKwrI, gurmuK jW pMQ ihqYSI kdy nhIN ho skdw[
gurpRqwp sUrj dy iLKwrI jI dw ieh ilKxw ik, bIrbl ausy muihMm ivc hI mwirAw jwx dy krn vwps `nhIN sI priqAw,
purwxk khwxIAW ijhw iBAwnk ku&r (Sheer Lie) hY [ (1) ikauNik mhwn koS dy 879 s&y qy iliKAw 42hY ik, bIrbl 'Xus&z`eI pTwxw
nwl lVdw hoieAw sMn 1586 iv~c mirAw sI [ jd ik, l~g p`g swry ieiqhwsk gRMQW Anuswr, siqgurU Amrdws jI AkqUbr 1574 ivc
93
(-bIrbl dI mOq qo 12 swl pihlW) joqI joq smw cu~ky sn [ (2) pRo&Ysr swihb isMG jI fI.ilt-ricq gur ieiqhws (dUjI qoN nOvI
pwqSwhI q`k) pusqk ivcly - gur ieiqhws vnMbr 5- 'jIvn-ibRqWq sRI gurU Arjn dyv jI ' pusqk dy 41-42 s&y qy-swihb isMG jI dI
klm qoN ilKy ieh bcn-"bIbl k~tV bRwhmx sI, SwsqrW dIAw pweIASW lIhw auqy qurn vwlw[ Akbr dy nwl jdoN jdoN ieh lwhOr
AwauNdw irhw, qW gurU Amrdws jI dy lMgr ivroDI au~c jwqIey, ies nUM iml ky is~K Drm dy ivru~D ies dy kMn Brdy rhy [ bwbw dwqU dy
ivroD vwlI GTnbw lMG cu~kI sI[ is~Dw h~Q is~K Drm auqy koeI pY nhIN sI skdw [ bIbl ny Akbr nUM keI vwr XkIn idvwx dw Xqn
kIqy ik guurU nwnk dy jw-nSIn ku&r Aqy nsqkqw dw prcwr kr rhy hn, pr Akbr dw mn nw mMinAw[ Aw^r jdoN bwbw sRRI ipRQI cMd ny
gurU Arjun swihb jI dI ivroDqw SurU kIqI, qW bIrbl nUM vI Drm dy rwh ivc rokW pwx dw mOkw iml igAw [....Aid[
ienHW q~QW qoN sp~St hY ik, bIrbl dy goieMdvwl Aw ky gurU Gr bwry qlKI ivKwaux vwlI dur-Gtnw nwl aus dI AwpxI mOq dw, koeI sbMD
nhI sI [ guris~K leI ieh mMn lYxw TIk nhIN ik, siqguurU jI ny vI bIrbl dI DmkI qoN nrwz ho ky, vYr-Bwvnw ivc sVy kRoDI irSIWAW
vWg hI, srwp-rUp JUT boilAw sI[ pr, bIrbl dw pMjwb Aw ky nzrwny lYx vwlI g~l JUTI is~D nhIN khI jw skdI [ bwrkz~eIAW nwl
jMg hox vwlI PyrI qoN ibnw vI id~lI q^q dw rqn keI vwr pMjwby AwieAw hox vwlI gl AsMBv nhIN khI jw skdI [
muZlSwhI drbwr dy rqn rwjw bIrbl dy m~Qy qy peI qIaUVI qoN sQwnk hwkmw dw rv~Xw bdl jwxw kudrqI g`l sI[ ieiqhws
ivcoN ieh izkr vI imldw hY ik, Akbr ny gurU Amrdws jI nUM AwpxI ilKI jw rhI Drm-pusqk lY ky hwzr hox dw hukm vI ByijAw sI [
siqgurU jI ny gurbwxI gurmiq dy igAwqw ‘BweI jyTw jI nUM poQI dy ky ByijAw, jo (cuZlKorW vloN pwey) smrwt Akbr dy swry SMky bVI
suc`jqw nwl dUr kr muVy sn [ pr, bRwhmx Aqy mOlwxy cuZlW ny bwdSwh dy mn ivc SMky pwauxy bMd nw sI kIqy [ Aw^r Akbr Awpxy
A`KINN sB kuJ vyKx leI goieMdvwl swihb Aw inkilAw[ siqgurU jI dy sIqlqW BrpUr bcnw-rUp gurUdrSnW qoN, Aqy ^ws krky lMgr dI
srbsWJI mrXwdw qoN, id`lI dw muZl smrwt bVw hI pRsMn hoieAw, Aqy, A`gy qoN inMdkW dw mUMHh bMd kr dyx dy Xqn iv`c, lMgr dI syvw
vjoN Jubwl dy nyVy 12 ipMf dwn kr muiVAw sI[
iPr SihnSwh Akbr dy nyVy qW cuZl^or nw l~g sky, pr, aus dy vlIAihd byty, ‘slIm’ dy mn ivc, aus dy isiKAw dwqy,
mOlwxy ausqwdW ny, qy bRwhmx gurUAW ny, gurU Gr ivru~D ku`t ku`t ky zihr BirAw [ ies scweI dI puStI, jhWgIr dI AwpxI ilKq qoN ho
rhI hY, (pVo mhWn koS dy 497 s&y dy hyTly ih~sy ivc &wrsI zbwn iv~c ilKy jhWgI h~QW dy auh kOVy bcn) [ muZl SwhI vloN Ajyhw kuJ
huMdw rihx qoN Awm jMnqw dy mnw ivc Brm pYdw ho jwxw kudrqI g~l sI, ik, siqgurU nwnk swihb jI dw "pUrn-s~c", rwjSwhI nUM rws
nhIN Aw irhw[ BrmW vihmW qoN rihq kridAw, bRwhmx dy krmkWf dy du^dweI bMDnw qoN mukiq krw rhI, gur is~KI dI bVI srl qy ieko
iek prm scu nwl joV ky srb`q dy Bly dI kwmnw dI locnw krdy rihx dI isKlweI nwl vYr Bwvxw guAw rhI gurmiq, srb~q nUM Awpxw
s~jx ipAwrw jwx ky, vMf-Ckx vwlI jIvn mrXwdw, lokW dI iK~c dw kwrn bxdI qurI jw rhI sI [ iudn-bidn is~KI ivc vwDw ho irhw
sI[ pr Ajyhw SrDwlU ie~k vI A~gy nhI sI Aw irhw, jo hor mwiek JMjtw qo iqAwgI bx ky, siqgurU jI qoN gurmiq igAwn AjyhI SrDw
Aqy lgn nwl smJdw isKdw hovy ik, aus ivc guirAweI dIAW izmyvwrIAW sMBwl skx dy swry loVINdy gux nzr Aw skdy[ pUrn scu dI
prcwrk sMsQw dw mohrI bxnw ^qirAW BirAw bxdw jw irhw sI[ gurU Amrdws jI, Awpxy GridAW bwhridAW swirAw dI CwxbIn
inrMqr krI jw rhy sn[ pr guirAweI sMBwl ky, siqgurU nwnk swihb jI vwly pUrinAW qy quridAW, sMq-sUrimAW dI iekswr KunwmI rihq
kOm bxwaux dw sMklp pUrw krn leI, guirAweI ijauN dI iqauN qr~kIAW krdI A~gy qoN A~gy qorI r~Kx dI Xogqw vwlw nzr Awauxw kTn
bx irhw sI[
Aw^r sqigurU jI dI nzr BweI jyTw jI qy jw itkdI sI[ pr, ieh qW swfI bytI dy pqI aus dy iqMn byitAW dy ipqw hn[ guirAweI BwvyN
v~D qoN v~D iqKIAW sUlw dI syj hI bxdI jw rhI hY pr, mwieAw vhyiVAW AigAwnIAW ny eyhI kihxw hY, kI, guirAweI leI jvweI hI
imilAw sI? hr p~KoN sucyq swirAW dy sucy s~jx, srbsWJy siqgurU nwnk swihb jI vloN imlIAW hdwieqw Anuswr isvwey jyTw jI dy hor
dUjw koeI Xog vwrs nw iml skx dy kwrn, scweI dI jgdI ies AnUpm gurmq-imswl, ies rOSn mInwr nUM, AgWh qorI rK~x leI, BweI
jyTw jI, swirAw prK pricAw ivc pUry nMbr lY ky pws huMdy, bVI suMdr kVI Xogqw-rUp ivc, siqgurU jI dI prK iv`c pUry auqrdy Aw
rihx qoN kdy nw sI auKVy[ BweI jyTw jI dI Gwl pUrn hoeI vyKI qW, 2 A~sU 1631 (sMn 1574) nUM siqgurU nwnk swihb jI dI guirAweI
dIAW swrIAW izmyvwrIAW siqguurU rwmdws jI nUM sONp ky Awp ausy prm joiq ivc jw lIn hoey [
bRwhmx Aqy mOlwxy Drm AwgUAW dw prcwr vD irhw hox dy kwrn qMg idl muZlIAW hwkmw dIAW nzrW gurUGr bwry mYlIAW
huMdIAW jw rhIAW sn[ Xuvrwj ‘slIm’ jvwn ho cuikAw sI[ aus dIAW ^rmsqIAW qoN smrwt Akbr vI pRySwn sI[ Akbr-ey-Awzm qW
swry BwrqI ivc dIny ielwhI nwm dw nvW srbsWJw Drm, jo, ZYr-muslmwnw leI vI ivqkrw nhIN sI isKwauNdw, clw ky swry BwrqIAW nUM
ie`k krn dy Xqnw ivc sI[ siqgurU nwnk swihb jI dI is~KI qw "zhIru~dIn muhMmd bwbr" qoN hI sUJvwn muZl smrwt nUM Bw geI hoeI
sI[ pr, dInI jnUMn nwl Bry mOlwixAW dy zordwr prcwr qoN, Xuvrwj bx cu~ky, dyS dy BwvI smrwt, Sihzwdw slIm, Awpxy bwp dI nrm
nIqI dy QW SreI kwnUMn jwrI krn leI kwhlw pY irhw sI[ ihMdUAW is`KW nUM kw&r mMn ky aunHW nwl iGrxw, Aqy hr QW ivqkrw kIqw jwx
vwlw k`tV vwdI qA~sb zor PVI jw irhw sI[ BwvyN SihnSwh Akbr dy qyjpRqwp dw vI Ajy kw&I Asr sI, pr lg-pg swirAw ipMfw
n`grW iv`c mOlwxy pIrW &kIrW dw jwl ivCdw jw irhw Awpxw inAwrw Asr pweI jwx ivc pUrw s&l ho irhw sI[ Akbr dy nvyN bxn vwly
SihnSwh dy m~Qy dIAW qIaUVIAW ny srkwr dy Awm AihlkwrW dw vqIrw is~KW leI bhuqw cMgw nhIN rihx id`qw hoieAw [ Ajyhy bdl rhy
hwlwq iv~c, siqgurU nwnk swihb jI dw kOVw s~c J~lxw hor vI v~D AOKw bxdw jw irhw sI[ is~KI dy prcwr dI izmyvwrI, Bwv siqgurU
nwnk swihb jI dI joiq-jugiq vwlI guirAweI dI TIk sMBwl leI hIAW krdw koeI nzr nhIN sI Aw irhw[
gurU rwmdws jI dw vfw swihbzwdw ipRQI cMd guirAweI dI vD rhI pRBqw qoN bVI iK`c Kw irhw sI [ pr, igAwn joiq nUM igRhx
krn vwly mn dy itkwa dI AxhoNd dy kwrn ipqw gurdyv jI dI sMgiq krn dI rucI zrw vI nhIN sI[ Coty swihbzwdw "Arjn dyv" jI
ipqw gurdyv jI koloN swry gux bVI lgn nwl pRwpq krxy hr p~KoN guxI bxdy rihx qoN, pUrn purK bxdy gey [ guirAweI dIAW loVINdIAW
94
izmyvwrIAW swihbzwdw Arjn dyv jI ivc vyK prK leIAW [ siqgurU rwmdws jI ny Awpxw smw nyVy AwieAw vyK ky 2 A~sU 1638 (3
sqMbr sn 1581) nUM, gurU Arjn swihb dy moiFAW qy Ajr guirAweI dw Bwr itkw id~qw Aqy Awp- "pvnY mih pvnu smwieAw] joqI mih
joiq ril jwieAw ] mwtI mwtI hoeI eyk ] rovnhwry kI kvn tyk ]" Bwv, siqgurU jI dw pMjBUqk vjUd, ausy bhurMgI "ie~k" iv~c AByq ho
ky sdw leI sMswrI nzrW qoN dUr clwigAw [
prjw nwl ie`k swr KulH idlI vwlw ivqkirAW rihq, swvW slUk krn vwlw, smrwt Akbr, ibrD Aqy kmzor ho irhw sI[
ieslwm dy jnMUnIAW dI isKSw dIKSw ivc prvwn ciVHAw ‘Xuvrwj slIm’ jvwnI dIAW ^rmsqIAW ivc msq, Awpxy ipqw dI srbSWJI
nrm idlI vwlI rwjnIqI nUM ^qm krky SrA~eI kwnUMn nUM lwgU krn leI kwhlw ipAw, jvwnI dIAW mMnzlW cVH irhw sI[ ‘slIm’ dw bytw
‘^usro’ vfw ivdvwn Aqy bVy KulHy idl vwlw, Awpxy dwdw jI Akbr dw nyk poqRw, smrwt dw v~D ipAwrw hox dy kwrn`, id~lI dyu q^q dy
nyVy F`ukdw jw irhw sI [ so, slIm dI Sih nwl, mOlwxy qy frydwr pIr &kIr, Aqy aunW dw sihXogI jw bixAw 'bRwhmx', ieh swry-DrAwgU,
'Xuvrwj slIm ' dy h~k ivc bVw Asrdwr JTU-prcwr kr rhy sn[ Ajyhy KulH-mKulHy prcwr dw Asr guirAweI qy vI bhuq pY irhw sI
nhIN sI Aw irhw [ aus qoN vI bhuqw burw Asr sI gurprvwr ivclI bVI aujwgr Pu~t dw[ Ajyhy hwlwq ivc Awm sMgiq ivcoN guirAweI dw
supnw lOx dI ivcwr kOx kry ? guirAweI nUM swiD fyirAW vWg vrq ky, lu`t mcwaux dI lwlsw vwly qW sgo v~D srgrm sn[
ienHW swry auprok vrxn hwlwqw qoN dUridRSt sujwn pMcm pwqSwh jI ny, Awpxy iekloqy swihbzwdw hirgoibd jI dI pwlxw krn
dw Aqy hr pKoN ivdvwn bxwaux dw kwrj, AwpxI in~jI izmyvwrI bxw ilAw[ qIKx bu~DI swihbzwdw jI nUM siqgurU nwnk swihb jI dI
igAwn joiq nwl rOSn krI jwx dy nwl, aunHW dI srIrk-irSt-puStqw vI AnUpm bxweI jwx dI vI smy dI bVI zrUrI mMg sI[ swihbzwdw
jI dI ksrq-GolW leI, cMgy nwmI pihlvwnw nwl SMgwirAw bVw vDIAw AKwVw bxvwieAw igAw, Aqy, jMgI krqbW dI isKlweI leI bVw
suMdr pRbMD kr lYx dy nwl, GoiVAW dw vpwr vI siqgurW ny ArMB krvw ilAw sI[
16 AkqUbr sMn 1605 nUM Akbr &Oq ho igAw[ 24 AkqUbr 1605 nUM ‘slIm’ ny “jhWgIr” dy ‘lkb’ nwl id~lI dw q^q sWB ilAw [
ieslwmI Srw Anuswr rwj clwaux dw pRx krky q^q qy bYTy jhWgIr ny, Cy (6) mhIinAW dy AMdr AMdr hI siqgurU Arjn swihb jI nUM
igR&qwr krvw ky ‘A~g qy pwxI’ dy qsIhy dy ky ShId kr dyx dw &urmwn jwrI kr dyxw, aus dI icrW qoN ivcwrI krqUq sI[ swrIAW BulyKy
pwaU dlIlW dy Q@W kyvl eyhI s~c hY ik, siqgurU Arjn swihb dI ShIdI dw kwrn kyvl ieslwmI qA~sb AQvw mzhbI kt~V vwd hI sI[
s^q grmI dy idnI D~upy ibTweI r~Kx auprMq grm pwxI dI dyZ ivc ibTwey gey iPr A`g vrgI grm loh qy ibTw ky Cwly pwauxI grm
ryq dy kVCy sIs qy pweI rKx dy kwrn, siqgurU jI dw pwvn srIr CwilAw nwl Br cu~kw sI…..] {pMj idn imldy rhy swry kStW dw
vyrvw fw: BweI vIr isMG pusqk ‘Ast gur cmqkwr’ dy 80 qoN 83 s&y q`k pUry ivsQwr nwl iliKAw hoieAw hY` } CwilAW nwl auDVI
cmVI vwly srIr nUM dirAw dy TMfy pwxI ivc Zoqw dyxw zuwlmW dw AMqm kihr sI[ {ieh kihxw jW ilKxw bVw AjIb iksm dw JUT hY, ik,
aus hwlq ivc gurdyv jI ny ieSnwn krn dI ieiCAw drsweI jo Jt prvwn kr leI geI sI[ sgoN pRwcIn pMQ pRkwS ivcly s: rqnisMG
BMgU dy ieh bcn-"ik gurU Arj dirAwie nw boiVE ?" kI (qusW) gurU Arjn swihb nUM iPr dirAw dy TMFy pwxI ivc nhIN sI fob id~qw' ?
scweI dy bhyqy nyVy hn[}
aunHW idnw iv~c rwvI dirAw lwhOr dy SwhI ikly dy nyVy hI vgdw sI[ aus q`k jwxw vI gurdyv jI leI bVw kSt dwiek sI[ fw: BweI vIr
isMG jI Anuswr dirAw v`l jwx smy pMj is~K jo vI kYd ivc sn, Aqy 10 ispwhI gurdyv jI dy nwl gey sn[ BweI vIr isMG jI dy bcn-
“ieh pMD Awp ny bhuq hI hOly hOly turky PlUihAW nwl Bry srIr nUM cu~kI msW mukwieAw[ ‘iprwxw’ syvk jo pMjW ivcoN sI, qurn ivc Asrw
dyNdw igAw”[
pMjW idnW qoN kIqy jw rhy ies zulm qoN hr pwsy hwhwkwr mc geI hoeI sI[ siqgurU jI dy QW hux gurU kOx bxygw ? Swied A~gy
qoN guirAweI ^qm ho geI ? pMjW swQI is~KW ny vI jd eyhI qO^lw gurdyv jI kol aus AMqm smy pRgt kIqw, qW siqgurU jI vloN ieau qs~l
krweI geI-“ kOqkhwr dwqwr jI dI rzw Anuswr ivhwr krn vwilAW nUM Gbrwaux dI kI loV hovy ? AsW pihlW hI (swihbzwdw)
hirgoibMdw (swihb) nUM hr p~KoN inpuMn Awpxy h~QIN bxwieAw hY[ GoiVAW dw vpwr vI ienHW idnW vwsqy hI ArMB krwieAw sI[ siqgurU
nwnk swihb jI dw sMklp zrUr pUrw hoxw hY[ jwau jw ky drSn kro[ (swihzwdw) hirgoibMd jI pUrI qrHW iqAwr cVHdI klw ivc ies
mnhUs ^br nUM sux ky Afol ic~q rihMidAW guirAweI dw kwrj pUrI suc`jqw nwl sMBwl lYx leI iqAwr hn ”[ kuJ Ajyhy bcnW dy auprMq,
ipAwrW l~dy ijhVy gurdyv-ipqw jI iqRSnw AgnI nwl Julsdy ivkwrI mnu~K dy qpdy sVdy ihrid`AW nUM, nwm rUpI sIqlqw nwl sdw TMfW
pucwauNdy rhy sn, sBnW dy s~cy s~jx ausy praupkwrI AnUpm gurdyv jI nUM, mnu~K dI AikRqGxqw ny Awpxy lwimswl muhsn nUM , A~g dy
iBAnk syk nwl pey CwilAW qoN vlUMDry hoey srIr nwl, bRr&wnI pwxIAW vwly dirAw vl D~k id`qw[ iKmw dy swKSwq rUp, buirAW nwl
BilAweIAW krn vwly, bwxI dy boihQ, imT-bolVy pRIqm-ipAwry jI, dirAw dy fUMGy pwxIAW iv~c nzrW qoN sdw leI auhly ho gey Aqy Awpxy
ienHW bcnw Anuswr-
79- rwmklI mhlw 5 ] pvnY mih pvnu smwieAw ] joqI mih joiq ril jwieAw ] mwtI mwtI hoeI eyk ] rovnhwry kI kvn tyk
]1] kaunu mUAw ry kaunu mUAw ] bRhm igAwnI imil krhu bIcwrw iehu qau clqu BieAw ]1]rhwau] AglI ikCu Kbir n pweI ] rovnhwru
iB aUiT isDweI ] Brm moh ky bWDy bMD ] supnu BieAw BKlwey AMD ]2] iehu qau rcnu ricAw krqwir ] Awvq jwvq hukim Apwir ]
nh ko mUAw n mrxY jogu ] nh ibnsY AibnwsI hogu ]3]
jo iehu jwxhu so iehu nwih ] jwnxhwry kau bil jwau ] khu nwnk guir Brmu cukwieAw ]
nw koeI mrY n AwvY jwieAw ] 4 ] 10 ] {890}
ies vfy iBAwnk zulmI kwry qoN swry nyk idl dySvwsIAW iv`c BY rlvW sog p~sr igAw[ hzwrW swlW qoN zulmW dy im~Dy hoey frpok lokW
ivc nvIN inAwrI jIvn-jugq dy DwrnI bx rhy is~K aucycy qOr qy BY BIq sn[ Gr Gr dihsq qy sogW BrI Gbwrt dw rwj sI [ gurU nwnk
jI dw is~K bxn dI dlyrI hux iknH krnI hY ? Ajyhw FihMdIAW klW vwlw ^qrnwk smw vrq igAw ik is`KI prcwr sdw leI ^qm
95
hoieAw nzrIN Awaux l~g ipAw sI[ Ajyhy hwlwq ivc A~j, isKI dI AgvweI iks ny krnI hY ? guirAweI dI sMBwl qW is~Dw mOq nUM s`dw
dyx qu~l smiJAw jw irhw sI[ Ajy q~k pMjvy pqSwh jI qoN Agy lokw ny iksy nvy gurU dw, izkr q`k vI nhIN sI suixAw[ Swied hux gurU
nwnk swihb jI dI is~KI dw kI bxy ? swihzwdw hirgoibMd jI qW (jnm-14-jUn 1595 guirAweI-25 meI 1606) Ajy msW 11 swl dy hI
hn ? A`j dy ^qrnwk hwlwq ivc GwbrI hoeI isKI dI sMBwl krn dI izmyvwrI lYx dI ih~mq iks ny krnI hY ?
'pihlW mrn kbUl' ky bxy kuJ mrjIvVy is~K rl iml ky, siqgurU jI dy prvwr dI suK-sWd dw pqw lYx gey[ A~gy swihbzwdw
hirgoibMdw swihb jI Awpxy CyvyN vfjoDy siqgurU jI dy drSn krky dMg rih gey [ gurdyv ipqw jI dI ShIdI-rUp sdIvI ivcoVy qoN sogvwr
hox dw, jW icMqw i&kr hox dw ikqy koeI Jolw vI nhIN sI pY irhw[ sgoN vfIAW cVHdIAW klW vwlw nzwrw ? ijhVI ieslwmI hkUmiq
muslmwn qoN ibnw iksy dy isr dy p~g b`JI Aqy kol iek cwkU vI vyKxw nhIN sI J`ldI, ijs hkUmiq ny ipqw gurdyv jI nUM iBAwnk qsIhW
nwl ShId kIqw, ausy jhWgIr dI hkUmq ivc, bwl aumrw siqgurU sUrmy ny kyvl suNMdr dsqwr hI nhI sI sjweI, sgoN sIs qy klZI Aqy
Awpxy suMdr sfOl, bWky pwvn piv`qr srIr qy ie`k dy QW do ikrpwnw ? inAwrI s~j-D`j ny A~KIAW cuiDAw id~qIAW[ mrdI jWdI is~KI
ivc nvw lhU gyVy Kwx l`g ipAw [ kyvl drSnw qoN hI, llkrW qy BbkwrW suxIAW jw rhIAW sn, "siqgurU nwnk swihb jI dI guirAweI,
dsqwr bMdI jw iqlkw Awid ivKwvy vwly iksy vI rsm dI muQwj nhIN hY[ siqgurU nwnk swihb jI dI igAwn-joiq Aqy aunHW dI b^SI
jIvn jugiq dw nwm hI guirAweI hY[ ikrpwn-rUp ijs KVg dI b^SS guirAweI dy nwl dUjI pwqswhI qoN b^SIS vjoN guirAweI dI sMBwl
ivc sI, auh hux pRgt rUp ivc gwqry Aw peI [ loV Aw bxI qW svY riKAw leI, AQvw mzlUmW inAwsirAW dI shwieqw leI, ausy KVg-
b^SS ny hux jMg dy mYdwn ivc ibjlI bx, lSkwry vI mwrny hn" gurdyv jI dI ShIdI qoN BY-BIq ihridAW iv~c roh Br AieAw[ murdw
ho rhIAW nwVIAW iv`c mwno nvW lhU srk ipAw hovy [ mrdI jwdI is`KI ivc jwn pY AweI[ iksy dw dubYl qW kI bxnw hY, sgoN siqgurU
nwnk swihb jI dy is~K ny qW, ie~k SkqIswlI rwj dw mlwk vI bxnw hY[ Gwbry hoey is~K jgiq ivc nvIN jwn pYdw ho rhI AnuBv hox
l`g peI[ idl-kMbwaU ShIdI swky dy nwl hux, ieh ^brW vI jMgl dI A`g vWg nwl hI PYl rhIAW sn[ iBAwnk pwp dy kwrn pwpIAW dy
ihridAW ivc kmzorI vrq rhI sI pr, sicAwr DrmIAW dy mnW ivc aumwh qy dlyrI AwkVW BMnx l`g peI[ murdw ho rhI kOm SyrveI
swhs dw pRgtwvw kr rhI sI[ ieh sI inAwrw cmqkwr jo CyvIN QW pujidAW swr siqgurU nwnk swihb jI dI joiq jugq ny kr ivKwieAw[
sMgqW hum humw ky drSnW nUM aumf AweIAW [ hux qw gurdyv jI Awpxy bYTx leI q^q rUp bUMgw vI bxvw cu`ky sn[ sIs qy cOr qy
aup~r C~qr, sOBw pw irhw sI[ gurU-q^q dy igrdy inrBY bhwdrrW dI BIV juVnI SurU ho geI[ isKI dy jnm dwqw siqgurU nwnk swihb jI
dy ieh pwvn bcn-jau qau pRym Kylx kw cwau ] isru Dir qlI glI myrI Awau ] iequ mwrig pYru DrIjY ] isru dIjY kwix n kIjY
]20]{1412} rwhW glIAW ivc gwey jwxy SurU ho gey[ Ctm pIr vfjoDy praupkwrI jI dw pihlw drbwr s`j igAw[ imTbolVy ipqw
gurdyv jI dI dYvI god ivc pl ky jvwnI cVH rhy blvwn srIr-siqgurU jI ny bVI grjvIN sur ivc sMgqW nUM sMboDn kIqw-' hy, siqgurU
nwnk swihb jI dy ipAwirE ! myry srIr qy ikrpwn do nwl dUjI qlvwr nUM, SsqrW dI iksy aucycI jMg dw AYlwn nw smJ lYxw[ ieh sgoN
sMq sUrimAW dI kOm vloN swhs BrpUr imqrqw dw vDwieAw h~Q hY[ "nw ko bYrI nhI ibgwnw sgl sMig hm kau bin AweI ]" AsI Awpxy
ies jIvn isDWq qoN bwhr jw hI nhIN skdy [ hy dunIAw dy loko ! hy dwqwr jI dI b^SS, isAsI SkqIAW dy mwlko ! srbq dw Blw mMgx
vwly suihrd Aqy s~cy syvkW nUM, swnUM Zlq nw smiJAw jwvy[ AsW inrdeI zwlmw dy ihridAW ivc vI igAwn joiq jgwaux dw BpUr Xqn
krn leI Awpxy ipqwmw gurdyv jI dy ienHW bcnw dI pwlxw-siqguir igAwn KVgu hiQ dInw jmkMkr mwir ibdwry ] krnI hY[ swfw Asl
Ssqr gurmiq-igAwn-KVg hI hY[ AsIN kyvl bydlIlI D~ky KorI dy ivru~D AV Kloxw hY[ auJ AsI srb`q lokweI dI crnDUV hI hW[ AsIN
Awpxy gurdyv ipqw jI dw ieh &urmwn-"hohu sBnw kI ryxukw qau Awau hmwrY pwis" -kdy iksy vI hwlq ivc nhIN Bu`lxw[ gurU nwnk swihb
jI dI is~KI ivc vYr BwvnW dw ikqy inSwn q`k vI hoxw, siqgurUn nwnk swihb jI dIAW s`DrW dw pRqIk smJy rihxw lOVIey[ swfy jIvn dw
sdIvI Durw, gurdyv ipqw jI dw ieh pwvn gurU Sbd :--
80- DnwsrI mÚ 5 ] kir ikrpw dIE moih nwmw bMDn qy Cutkwey ] mn qy ibsirE sglo DMDw gur
kI crxI lwey ]1] swDsMig icMq ibrwnI CwfI ] AhMbuiD moh mn bwsn dy kir gfhw gwfI ]1] rhwau ] nw ko myrw dusmnu
rihAw nw hm iks ky bYrweI ] bRhmu pswru pswirE BIqir siqgur qy soJI pweI ]2] sBu ko mIqu hm Awpn kInw hm sBnw ky
swjn ] dUir prwieE mn kw ibrhw qw mylu kIE myrY rwjn ]3] ibnisE FITw AMimRqu vUTw sbdu lgo gur mITw ] jil Qil
mhIAil srb invwsI nwnk rmeIAw fITw ]4]3] {671}
gurdyv ipqw jI dI ShIdI-rUp krqwr dw Bwxw, AsW im~Tw krky mMnxw hY[ AjyhI isiKAw dI b^SS krky hI siqgurU nwnk swihb ny,
guirAweI vwlw ieh islislw qoirAw hY[ igR&qwr krky lY jwx smy gurdyv jI dI ieh isiKAw AsW kdy nhIN B~lxI[ AsW iksy prkwr dI
bdlw Bvxw nUM nyVy nhIN Awaux dyxw ] hovygw-" jhW iKmw qh Aip" bcn sdw Xwd rKxw hY[ pr, nwjwiez dbw, D`ky KorI AQvw zulm
swihmxy AsW kdy iksy hwlq ivc nhIN Jukxw [ BwvyN srbMs kurbwn ho jwvy zwlm, dI eIn AsW kdy nhIN mMnxI "[ kRoD AgnI qoN qpdy
ihrdy TMFy Twr ho gey [
siqgurU Arjn swihb jI nUM byrihmI nwl ShId kIqy jwx qoN vwpr rhI lokW dy mnW nUM dihSq AQvw FihMdIAW klW v`l lY
qurn vwly BY dw nws huMdw igAw [ sMq dy nwl hI mnu`K nUM sUrmW bxw rhy siqgurU nwnk swihb jI dy CyvyN srUp vf-joDy siqgurU jI ny
bhwdrI, dlyrI Aqy, vDIAw inSwny bwzI vwlI Ssqr-ividAw ivc inpuMn krn dI Xojnw ADIn, jMglI jwnvrW dy iSkwr Kyfx dw irvwj
clwieAw[ Ajy q~kVI dI fMfI hI ijnHW dw kyvl mwqr hiQAwr sI, ijhVy AwpxIAW DIAW BYxw dI ie`zq vI nhIN sn bcw skdy, aunHW
BwrqIAW ivcoN bx rhy isKW nUM bhwdr joiDAW dI kOm bxw id~qw [ ieiqhws gvwh hY ik, siqgurU jI dI pwvn jwn dI vYrI bx AweI muZl
SwhI dIAW &OjW nUM cwr Xu~DW ivc buQwV-BMnvI hwr dw suAwd cKwieAw sI[
muZl SwhI nwl ivroDqw dw pRBwv hor vI v~D bx igAw sI[ sMq-sUrimAW dI BIV qW vDdI geI pr guirAweI dI SMBwl krn dI lgn
nwl, igAwn-joiq dI pRwpqI jog koeI nhIN sI in`qr irhw[ prvwr ivcoN bwbw guridqw jI dy vfy swihzwdw hirrwie jI ny siqgurU jI dI
96
sMgq qoN swry gux bVI CyqI idRV kr ley[ jIvn jugq qW cwr pIVHIAW qoN sMskwrW ivc smwauNdI Aw rhI sI[ ivdwiegI dw smw nyVy AwieAw
jwx ky Awpxy poqRy (gurU) hir rwie swihb jI nUM (mwrc 1644) guirAweI dIAW izmy vwrIAW sMBwl ky Awp in~J Dwm nUM isDwr gey-
sujwn siqgurU gurU hir rwie swhb jI ny dUr nyVy iPr ky gurmiq dy iKmw Aqy sihnSIlqw vwly guxw nUM idRV krw ky 'bdlw laU Bwvxw' nUM
hor vI dUr kIqw gurmiq dy inrBau-"Awip n frau n Avr frwvau ]" rihx vwly gurmiq-isDWq dy nwl lokW nUM gurmiq dw inrvYrqw
vwlw-"nw ko myrw dusmnu rihAw nw hm iks ky bYrweI ] bRhmu pswru pswirE BIqir siqgur qy soJI pweI ]" gurmiq isDWq idRV
krwieAw[ sUrimAW dy nwl SWq ic~q sMq suBwau ivc hor vwDw kIqw[ do swihzwidAw ivcoN vfy 'bwbw rwm rwey jI' hor hr qrHW sUjvwn sn,
pr gumiq dy TIk DwrnI nw ho skx dy kwrn AOrMgzyb dy mwieAw pswry qy mohq ho ky mnmu`K bx gey sn[ inj Dwm nUM vwpsI dw smw
Acncyq nyVy Aw igAw jwx ky, jnm qoN hI cmqkwrI sUJ bUJ vwly Aqy bwlpn qoN gurU-sMgq ivc lInqw drsw rhy, dYvI brkqW vwly
(juleI 1656 nUM jnmy) Awpxy Coty spu~qr, hir ikRSn jI nUM (AkqUbr 1661) Awpxy QW guirAweI dIAW zMvyvwrIAW sOMp ky Awp prm joiq
ivc jw lIn hoey[
krIb pMj swl dy bwl aumrw siqgurU hir ikRSn swihb ny sMswr ivc is~D kr id~qw ik gurmiq-igAwn iksy aumr dw muQwj nhIN hY, ijs
ny ijs aumr iv`c Awpxy siqguuru jI dI pRsMnqw-rUp nyVqw pRwpq krky Sbd ivcwr iv~c mn joV ilAw qW-"siqgur sbid aujwro dIpw ]
ibnisE AMDkwr iqh mMdir rqn koTVI Kul@I AnUpw ]1]" bwl aumrw guru hir ikRSn swihb jI nUM guirAweI sONpI jwx qoN bRhmx vrg
k~CW vjw irhw sI ik, "ies bwlk koloN siqgurU nwnk swihb jI dy igAwn dI sMbwl nhIN ho skxI qy myrI mr rhI sw^ iPr hrI ho pYxI
hY[ myry krmkWfI jwl dI pkV myrI pUjw iPr auvyN dI auvy bhwl ho jwxI hY[" pr guurU swih jI dI vdvqw qoN vYrIAW dy mnsUby i~ti ivc
iml gey[ AOrMgzyb ny rwmrwey nUM h~Q ivc lY ky Awpxy ic~qoN v~fI m`l mwr leI sI ik, hux guirAweI dw Asr Gt jwxw hY[ pr aus ny vI
Apxw Anumwx Zlq AnuBv kr ilAw Aqy is~Dw id^l dyx leI siqgurU hir ikRSn jI nUM imrzw rwjw jY isMG dI rhIN id~lI sd ilAw[
"imrzW rwjw jY isMG jI ny Awpxy dIvwn prs rwm nUM 50 svwr dy ky ihdwieq kIqI ik kIrqpur jw ky myry vloN siqgurU jI nUM idLI Awaux
dI pRrwrQnw krIN, qy aunHW nUM bVy Awdr siqkwr nwl iek pwlkI iv~c svwr krky lY Awauxw["
id~lI ivKy AOrMgzyb dy drbwr ivc hwzr nw hox vwlI AduqI inrBYqw dI pRdrSnI qoN v~fy vfy pIrW &kIrW nUM cikRq kr id~qw sI[ sIqlw
bImwrI r~bI s~dy dw kwrn bx geI[ siqgurW ny ApxI vwpsI dw smw nyVy AieAw jwx ilAw[ gurmiq igAwn imSnrI kwlj ivc pVHauNx
dI syvw inBw rhy BweI swihb ieMdr isMG jI G~gw volo pwpq hoeI aunHW dI il^q ivcly ienHW bcnw-"fw: qwrn isMG Aqy fw: &Ojw isMG vloN
iliKAw jIvn qy rcnw gurU qyZ bhwdr iv`c qrIkW dy ky disA hY, 9vyN siqgurU Bory ivc bYTy hI nhIN qW l`Bx dw svwl ikvyN hoieAw ?
21 mwrc 1664 ƒ bwbw qyZ bhwdr jI Aswm ibhwr dy prcwr dOry qoN vwps muVidAW id`lI ivKy gurU hir ikRSn jI ƒ imly sn[ ATvyN
sigurW ny qdoN hI AwK id`qw sI ik, swfw smw Awx puijAw hY[ qusIN bkwly jwau, sMgqW Aw ky quhwƒ gurqw dyx dI rsm Adw kr dyxgIAW [
30 mwrc 1664 ƒ ATvyN siqguru joqI joq smw gey "[ Anuswr guirAweI dI izmyvwrI Awpxy ipqw gurdyv jI dy cwcw jI, bwbw-gurU
qyZbhwdr swihb jI kol jw itkI[ gurU hir ikRSn jI imqI 30 mwrc 1964 nUM sMswrk Xwqrw mukw ky, srbjoqW dy Apwr in~D ivc jw
lIn hoey [
gurU bwxI dy rcyqw mhwn iqAwgI siqgurU qyZbhwdr jI ny swry dyS ivc gurmiq porcwr dI lihrw clweI[ Aswm nUM jWdy smy
Awxy mhl gRB-vqI (mwqw) gujrI jI nUM pTny C~f gey sn ij~Qy imqI 22 dsMbr sMn 1666 nUM (swihbzwdw goibMd rwey jI dw jnm hoieAw[
Aswm qoN vpsI gurmiq dw prcwr krdy gurU qyZbwhdr swihb sRI AnMdpur vwps Aw gey[ gurdyv jI voN bulwvw igAw qW mwqw gujrI jI vI
swihzwdw jI nwl sRI AnMdpur swihb Aw gey[ siqguurU qyZbhwdr jI gurirAweI dIAW izmyvwrI Awpxy dYvI brkq vwly spuqr siqgurU
goibMd isMG jI nUM sONp ky, AOrMgzybI d~ky-SwhI ivr~D jUJdy imqI 11 nvMbr 1675 nUM id~lI dy cWdnI cOk iv`c AduqI ShIdI swkw vrqw ky
ausy prm ipqw ivc jw AByq hoey[
pr ijs AnUpm siqgurU nwnk swihb jI nUM, pMcm-pwqSwh jI ny Awpxy hI kr-kMvlW nwl ilKy " sveIey sRI muK nbwkH mhlw
5 " ivc, prmwqm' Akwl npurK jI qu~l mMnidAW ieh prbcn->> (sveIey sRI muK bwkH mhlw 5 -nM: ]2]-qo-nM:]4] ivcN pihlW
Akwl purK jI gux ilK ky iPr lgwqwr)-"jnu nwnku Bgqu dir quil bRhm smsir eyk` jIh ikAw bKwnY ] hW ik bil bil bil bil sd
bilhwir ]" cwr vwr,=ArQ:-hrI dw Bgq dws (gurU) nwnk (hrI dy) dr qy pRvwn (hoiwAw hY) Aqy hrI vrgw hY[ (myrI) ie~k jIB (aus
gurU nwnk jI dy) kI (gux) kih skdI hY ? mYN (gurU nwnk swihb jI qoN) sdky hW, sdky hW, sdw sdky hW ]2]3]4] (guru gRMQ rpx poQI
10 s&w 429 qoN 432 q`k)[ Aqy iPr sveIey ]5] qoN ]]8] q`k- pihlW aus AgMm AQwh inrAkwr isjxhwr dy gux gwiex, qy iPr
lgwqwr, siqguurU nwnk swihb jI nUM 'hrI-rUp siqgurU nwnk swihb jI" ilKx dy nwl- 'hir guru nwnku' ijn prisAau is jnm mrx duh
Qy rihE ]5],-'hir guru nwnku' ijn@ prisE iqn@ sB kul kIE auDwru ]6],-'hir guru nwnku' ijn@ prisE qy bhuiV iPir join n Awey
]7],-'hir guru nwnk'u ijn@ prisE qy ieq auq sdw mukqy ]8] ilKx auprMq vI, ijvyN ihrdw nw r~ijAw hovy, AMqly nOvyN (9vyN) pUry
sveIey ivc-"pRB dwqau dwqwr pir´au jwcku ieku srnw ] imlY dwnu sMq ryn jyh lig Baujlu qrnw ] ibniq krau Ardwis sunhu jy
Twkur BwvY ] dyhu drsu min cwau Bgiq iehu mnu ThrwvY ] bilE crwgu AMD´wr mih sB kil auDrI iek nwm Drm ] pRgtu sgl hir
Bvn mih jnu nwnku guru pwrbRhm ]9] ArQ:-hy hrI ! qyrw syvk-hy pwrbRhm ! qyrw rUp gurU nwnk swry jgq iv~c prgt hoieAw hY[
(gurU nwnk) (Gu~p) hnyry iv~c crwZ jg ipAw hY, (aus dy d~sy hoey) (gurmiq igAwn rUp) nwm dI brkiq nwl swrI isRStI pwr lMG rhI
hY[9[ (guru gRMQ drpx poQI 10 s&w 437 qoN 438 q`k)[<<ilKy hn jo A`j auhn pwvn bcn siqgurU gRMQ swihb rUp ho ky, swnUM ausy
siqgurU nwnk swihb jI dI AnUpm Azmq qoN jwxU krauNdy rihx dI sdIvI izMmyvwrI inBw rhy hn[
hy sujwn pwTk s~jx jIE ! Awau AsIN vI ausy siqgurU nwnk s~cy pwqSwh jI dy au~qr AiDkwrI, nON siqgurU swihbn qoN kurbwn jWdy hoey
aunHW dy pUrinAW-rUp Sdb-gurbwxI-isiKAw Anuswr, jIvn bxwaux dI Awhry l~g jweIey, ijnHW ny Awpxy pRQm gurdyv jI dy imQy tIcy vwlw
Ajyhw sMq-sUrmw isrj ivKwieAw jo, Awpxy srIr, AwpxI ijMd-jwn q`k dy moh dw iqAwgI, ZrIbW dI shwieqw ivc bMd bMd kitAw jwx
97
qy vI mYdwn nw C`fx vwlw sMq, srb~q dy Bly dI kwmnw krdw hoieAw Apxy Awp nUM sBnW dI crn-DUV mMndw hY[ siqgurU swihbwn dI
mhwn kubwnIAW BrI, AduqI idRVw Aqy inrBYqw dy purny pw rhI dyx nUM, kdy nw ivswrIey[ AqIAMq ibKVy simAW ivc swfI AgvweI krn
leI Awpxy prvwr ivcoN vI gurU-pdvI dI Xogqw vwly inpuMn gurU swihbwn rUpmwn krdy rhy, Aqy Anyk AokVw ivcoN lMGidAw siqgurU nwnk
swihb jI dI guirAweI, inrDwrqw tIcy q~k pucw id~qI [ dSmyS ipqw jI ny siqgurU nwnk swihb jI dy hukm dIAW AMqlIAW hdwieqW nUM
sMpUrxqw q~k pucwauNidAW, im~qI 7 AkqUbr sMn 1708 nUM, jgojug At~l siqgurU gRMQ swihb-rUp, Sbd-grU dI hzUrI iv~c sIs invw ky,
guirAweI dIAW swrIAW izmyvwrIAW, q^q cvr dy AslI qy sdIvI mwlk-siqgurU-gRMQW swihb-rUp sRI gurU nwnk swihb jI dy hvwly, krky
Awp pMj BUqk srIr qoN inrlyp, Esy prmjoiq ivc jw AByq hoey sn, ijs Awid purK ny siqgurU nwnk swihb duAwrw sMq sUrmw isrjx
vwlw AduqI kOqk rcwieAw sI[
vfI kutlqw dI aupj, "Gr dI Gry rhy' inrmUl vr' qoN guirAweI Gry rihx vwlI JUT-khwxI ivc aulJ ky, Awpxuy inAwry siqgurU jI dy
AnUpm aupkwr nUM ivswr ky, AsW sgoN Awpxy siqgurW dy m~Qy prvwr-prvrI vrgI suAwrQI rcI vwly hox dw inrmUl doS lgw, J~l lYx-
rUp pwp kr bYTy[
ijs ny SrDw nwl Awpxy siqguurU ipqw jI dI isiKAw Anuswr jIvn Fwl ilAw auhI guirAweI dw mwlk
bx sikAw[ gurU pdvI dy Ainn syvk, bwbw buFw jI ny Blw iksy ƒ gurU bx skx jog AwpxI iks
aucycI ividAw dy ADwr qy bWauxw sI ?
AiDAwie cOQw
1
Dwrimk AwgU Aqy DrmI mhWpurK
pusqk ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg ivc keI QweI sp`St kIqw jWdw irhw hY[ eyQy vI ikauuNik
‘Dwrimk AwgU’ dw izkr inrMqr AwauNdw Aw irhw hY, ies froN ik, kutl bu`DI SrwrqI mnmuK, ikqy
suihrd pwTkW dy mn ivc koeI duKdweI Pokt Brm nw bxw dyvy, ies leI AglI ivcwr ilKx qoN
pihlW “DrmI mhWpurK” Aqy “Dwrimk AwgU” dy ArQ sp`St kr dyxy zrUrI hn[
Dwrimk mhWpurK Akwl purK dI imhr nwl iksy dyS ivc AwauNdy hn[ aus dyS dy lokW dI ivgVI
bxwaux leI DrmI mhWpurK aucycy AsUlW vwlw iksy ^ws nwm Qly koeI Drm clwauNdy hn, Aqy Awpxy smy
nwl auh vwps prq jWdy hn-“gurmuiK AwvY jwie insMgu”[ aus dy mgroN aus Drm ƒ jwrI r`Kx vwly,
Dwrimk AwgU mMny jWdy hn[ Ajyhy Dwrimk AwZU, DrmI mhWpurKW dy Drm ƒ AwpxI AwpxI smJ Aqy
ivauNq nwl clwauNdy rihMdy hn[ ijs qoN smy nwl hOlI hOlI ArMBk Drm dI rUp ryKw ivgVdI rihMdI hY[
keI vwrI aus Drm d hwlq ies h`d q`k ivgV jWdI hY ik auh AwpxI Asl nuhwr, iblkul guAw hI
bYTdw hY[ pr, isrjxhwr jI dI bVI aucycI ikrpwlqw dw sdkw hI kdy ivrly vWjy, “Dwrimk prm
purK swihb jI” sMswr qy pRgt huMdy hn[ Ajyhy prm purK jI, swry sMswr ƒ aus iek 1 dI ikrq
mMn ky swry mnu`K mwqR ƒ iek prvwr qrHW ivcrn dw aypdyS idMdy hn[ pRwxI-mwqR dw jIvn mrn, duK
klySW qoN rihq krn jog bnwauux vwlI AQvw sMswr ivc sMq sUrimAW vWg jIvn jIaUx jog bnwaux
vwlI, jIvn mrXwdw dw igAwn prdwn krdy hn[ sMswr ivc Awaux vwilAW Ajyhy prm mnuKW ivcoN
pihly (Aqy Swied Aw^rI) inAwry mnu`K sRI gurU nwnk swihb jI hn[ Asl ivc auh ies krky prm-
purK mMny jwxy cwhIdy hn ikauN~!ik aunHW dy ihrdy ivc kwdr dI smUh ikrq nwl swvW ipArw Aqy dUMGw
snyh hox dw kwrn aunHw ny lg p`g A`Dw sMswr pYdl iPirAw Aqy mnu`K mwqR leI-‘eyku ipqw eyks ky hm
bwirk” - swrw sMswr iek ipqw dI Aolwd hox dy kwrn swry jgq dw mnu`K iek prvwr vWg rihxw cwhIdw hY
AQvw -“jo AMqir so bwhir dyKhu Avru n dUjw koeI jIau ] gurmuiK eyk idRsit kir dyKhu Git Git joiq smoeI
jIau ] 2 ] {599}-jd aus qoN ibnw koeI hY hI nhI qW--“mMdw iks no AwKIAY jW sBnw swihbu eyku ]”-
98
{1238}“mMdw iks no AwKIAY jW iqsu ibnu koeI nwih ]” {1381]- AQvw- “mMdw iksY n AwKIAY piV
AKru eyho buJIAY ]”-- jd swirAW ivc auh Awip hI Awip hY ,iPr iksy ƒ mMdw kihxw aus krqy ƒ
hI burw kihx dw pwp hY [ ies leI siqgurW ny PurmwieAw ik sdw eyhI smJo ik jy koeI mMdw hY qW
kyvl qyrI AwpxI hauymY qoN bxI qyrI A`frI hoNd vwlI miq[ ies leI- “mMdw jwxY Awp kau Avru Blw
sMswru ] 4 ]{991} jd swrw sMswr hI myrw Awpxw pRvwr hY qW-“nw ko bYrI nhI ibgwnw sgl sMig hm
kau bin AweI ]”{1299}- gurmiq dI d`sI 'jIvn jugiq' hI, gurdyv jI vloN b^SS hoieAw AslI
inArw Drm hY[ so siqgurU nwnk swihb jI dw is`K auh hY jo siqgurW dy Sbd igAwn Anuswr jIvn
bqIq krdw hY[
sB qo pihly aus inAwry prm mnu`K dI, sB qo pihlI AnUpm mirXwdw-rUp krwmwq jo sMswr ny
vyKI, auh sI, aus iek ny, nO hor mnu`KI srIrW ivc ivcr ky sMswr ivc hlymI rwj sQwpq krn vwlw
sMq sUrmW isrijAw[ 1708 ƒ siqgurU jI ƒ jd, vwps in`j-Dwm ƒ prq Awaux dw sMkyq pRwpq
hoieAw qW, aunHW ny Agy qoNN mnu`Kw srIr ivc ivcridAw isKlweI ArMB r`Kx dI loV nw mMn ky, swfI
sdIvI AgvweI leI AwpxI guirAweI dI sdIvI mwlkI siqgurU gRMQ swihb jI-rUp gurU nwnk swihb jI
ƒ sONp ky swƒ aunHW dy lV lwieAw [ sMswr ivc TMF vrqwaux vwlI ies AnUpm Aqy srb-au~qm jIvn
jugq dy is`DWq dw prcwr krn dI izmyvwrI ijnHW gurmuKW dy moiFAW qy Aw peI sI auh, guraupdyS ƒ
A`gy qoN A`gy clwaux vwly bx jwx kwrn siqgurW jI dw hI rUp bx cu`ky sn, “gurU isKu isKu gurU hY eyko
gur aupdysu clwey ] rwm nwm mMqu ihrdY dyvY nwnk imlxu suBwey ]” gurU rUp auh ^wlsw, muZlIAW jwbr
SwhI dy kihr smy jIvn dI riKAw leI Aqy zulmI rwj pRbMD qoN duKI, prjw leI nykI dw rwj sQwpq
krn ihq, jUJdy rihx leI, aus sMq sUrmy ƒ jMglW dw vwsI bxnw ipAw[ swfy Gr-Gwt Aqy Drm
AsQwn ivhly pey vyKky swfw mu`Flw vYrI, audwsI. inrmlw, mhMq-rUp ib`pR, Bwv is`KI dw sB qoN v`D
^qrnwk vYrI, hI swfw Dwrimk AwgU Aw bixAw[ 1720 qoN 1921 q`k pUry 200 swl ivc siqgurU jI
dI swrI mRXwdw dy QW bRwhmxI mrXwdw swfy leI gurmiq bxw id`qI[ swrw gur-ieiqhws AQvw is`K
ieiqhws ivgwV ky aunHW vYrIAW ny AjyhI SbdwvlI ivc iliKAw ik, A`Kr boD qoN lg-pg korw guris`K
ckrI Kw igAw Aqy ies guriblws ivcly ‘kUV kbwV’ ƒ gurmiq mMnI quirAw igAw[
A`j (AprYl 2002 ivc) vI swfy Drm dI bwg for Asl ivc aunHW hI vYrI Dwrimk AwgUAW dy
h`Q ivc hI hY[ (audwsI dy QW vydWqI ? qy inrmly mhMqw dw dujw rUp tkswlIey, rMgw rMg rUpW vwly fyrydwr bhurUpIey ?)
A``f A`f rUpW vwly swry dy swry auhI qW hn-swfy snmwn jog ib`pR jI” [ so jdoN dws ‘Dwrimk AwgU’
ilKdw hY aus dw ArQ Ajoky jQydwr swihbwn, gRMNQI swihbwn, prcwrk Aqy kIrqnIey AQVw fyrydwr
swihbwn hI hoieAw krdw hY[
A`j swfy “DrmI-phWpurK” AQvw “prmpurK” siqgurU gRMQ swihb jI hn[ pr
bdiksmqI dI hwlq ieh hY ik, aunHW dy bcnw Anuswr jIvn bxwaux dI g`l qW dUr rhI aunHW dy bc
suxny vI swfy leI BwrU bx rhy hn[ ijs pwisauN swƒ siqgurU nwnk swihb jI ny 15vIN sdI ivc hI
bVy Asr dwr FMg nwl rok ilAw sI, A`j AsIN ausy hI S^SI (mnu`K dI) pUjw vl ƒ doVy jw rhy hW?
iksy jQydwr ƒ srb au~c pdvI dw mwlk mMn lYxw, siqgurW dI srb au~cqw ^qm krn dw rwh Kohlx
dI Bu`l hY[ srb au~c pdvI dy mwlk kyvl Aqy kyvl siqgurU gRMQ swihb jI hI hn, ieh jQydwr
swihbwn vI ausy dy hI, tihlUeuy, brdy AQvw aunHW dI mirXwdw dy pihrUey hI mMny jwxy cwhIdy hn[
pihrydwr-tihlUAw hI jd mwlk qoN A`gy lMG qury. Aqy inrmwx syvk qoN Awp-hudrw “ AiBmwnI isMG
swihb jQydwr” bx bYTy, Aqy gurmiq dI prvwh krnI Bu`l ky kyvl bwxI bwxy dy ivKwvy qoN hMkwrI bx
99
bYTy qW, auh smW kOmI bdiksmqI dw sUck ho inbVdw hy[
24- khY pRBu Avru Avru ikCu kIjY sBu bwid sIgwru Pokt PokteIAw ]
kIE sIgwru imlx kY qweI pRBu lIE suhwgin QUk muiK peIAw ] 7 ][836}-5-8
2
nvW SoSw[ AKy gurbwxI-igAwn dw somw vyd SwsqR
isimRqIA, bRwhmxI gRMQ... ?
siqgurU jI ƒ, kMDW koiTAW dIAW pirkRmw krdy inrMqr drsweI jwx vwly ilKwrI ny eyQy hux,
pihlW ieh ilK ilAw ik, sRI gurU jI dI ikRpw nwl Apwr kQw vrxn kr irhW hW jy koeI Bu`l kr bYTW
qW qusIN Awpy suDwr lieau[ qy AglIAW pMgqIAW:-
eyk smy mn mY DrXo gur Arjn vIcwir [ ibpu gwQ icqvn krI BwKw bwk4 aucwir ]2]
sMpwdk ivdvwnW dy ilKy hoey, tUk ivcly ArQ:-bRwhmx nwl hoeI g`l-bwq ƒ Xwd krky inrxY kIqw[4bwk=auh
bolI jo dyS ivc vrqI jwey, Bwv, dyS dI BwSw ivc bwxI dI rcnw krIey [
siqguurU jI dy pwvn nwmxy dy nwl joVy hoey, eyny hI bcn qoN aupjy gMBIr SMikAW dw vyrvw:--
(1) kI, pihlW swrI bwxI iksy ivdySI BwSw ivc sI ?,
(2) ik jW, gurUbwxI AjyhI BwSw (sMsikRq Awid) ivc ilKI hoeI sI jo dyS ivc prclq nhIN sI ?
(3) pihly cwr siqgurU swihbwn jI ny, kI, pMjwbI bolI ivc gurU bwxI nhIN sI ilKI ?
(4) ieh Xwd AwauNidAW hYrwnI hor vI vDdI hY ik, rwg gauVI pUrbI bwvn AKrI iv`c kkw, KKw,
ggw, GGw, |M|w Awid gurmuKI ilpI dI pYNqI kI. kbIr swihb jI ny Awp nhIN sI ilKI ? kI,
pMcm pwqSwh jI qoN pihlW vwlI swrI bwxI dw muFlw rUp koeI hor sI ?
(5) auprokq ArQ ilKx vwlIAW mhwn s^SIAqW ny, pYdw hox vwly Ajyhy SMikAW vl, iks kwrn
iDAwn nw id`qw ? kI, ikqy (ijvy gurbwxI q`k phuMc ho skx dI sMBwvxw ƒ isMG swihb ig:
kyvl isMG jI ny rd kIqw hoieAw hY, eyvyN hI sMpwdk mhWpurKW ƒ vI iehI XkIn qW nhIN sI,
ik, aunHW dy kr-kMvwlW qoN iliKAw sB kuJ Awp hI, pwTkW leI gurmiq bx jWxw hY ?
mslw hor vI gMBIr Skl PV igAw ?--
A`gy Ajyhw cMd ciVHAw hoieAw hY jo igAwn dI rOSnI dy QW, AigAwnqw dw Gu`p hnyrw PYlwaux
dw sUck bixAw hoieAw hY:-
cOpeI ] gur Arjn min AYs DwrXo [ kroN jqn ijh jg insqwrXo [>>
bwxI gurU gurU hY bwxI [ bydn qqu miQ buiD mDwxI ]3]
siqgurU nwnk swihb jI ny jdo hIN jnyau pwaux l`gy bRwhmx-guru koloN, sdw nwl inBn vwly jnyaU
dI mMg kr leI, aunHW plW qoN hI, Bwrq dy smHhu bRwhmxI smwj ny, siqgUrU nwnk swihb jI dI is`KI
ivru`D kutlqw BrpUr, bhu-p`KI Xqn ArMB kr id`qy sn[ zrw ghu nw ivcwirAW spSt ho jWdw hY ik,
mhW kutl ilKwrI ny, ies cOeI ivc, gurU bwxI dy igAwn qoN (l`g-p`g) kory guris`KW ƒ, gurmiq-Gwqk
Brm pwaux dw gMBIr Xqn kIqw hY[ pihlI pMgqI (-“gur Arjn min AYs DwrXo [ kroN jqn ijh jg insqwrXO)“ qoN
ieh Brm bxw ilAw ik, siqgurU Arjun swihb jI sMswr dy pwr auqwry dw swDn bxw rhy hn[ pr
AglI hI pMgqI-“bwxI gurU gurU hY bwxI” [ bydn qqu miQ buiD mDwxI ]3] ivc gurUbwrI dI BrpUr hyTI ?
pMgqI dw pihlw Bwg, ilKwrI ny gurbwxI dI ies quk “bwxI gurU gurU hY bwxI, ivic bwxI AMimRqu
100
swry ] guru bwxI khY syvku jnu mwnY prqiK gurU insqwry ]5]"{982} ivcoN vriqAw hY[ pMgqI dy ies
zrUrI Bwg 'bwxI gurU gurU hY bwxI'‘ ƒ sMpwdk swihbwn ny AxgOilAw krky rihMdy Bwg (bydn qqu miQ buiD
mDwxI ]3]) dy ArQ, ies pRkwr ilKy hn:-"vydW dy q`q-swr ƒ bu`DI rUpI mDwxI nwl irVk ky kiFAW hY "[ pr,
snmwn jog sMpwdk ivdvwnw ny eyQy jwx bu`J ky ilKwrI dI kutlqw dw ieh p`K s`pSt nhIN kIqw ik aus
ny vydW dw q`q-swr, jy gurbwxI ƒ nhIN AwiKAw qW hor (vydW d q`q swr) iks ƒ AwiKAw hY ?
ies pMgqI qoN dws dy mn idAW kMnw ny ilKwrI ƒ ieauN llkwrdw suixAw hY-prmwqmw dI aucycI
mOj nwl pRgt hoey, hy isMG swihb jIE ! Awpxy Awp ƒ guirAweI dy BweIvwl mMn rhy vfy sUrbIr qy
AxKI -hy au~c dumwlIey ^wlsw swihb jIau ! ijs ‘Sbd’ ƒ Awpxw gurU mMndy ho, ijhVI gurU
bwxI ƒ qusIN DuroN AweI mMndy ho, auh bwxI qhWfy siqgurW ny Asl ivc, swfy pRoihqW dy ilKy hoey vydW
iSwsqRW, purwxW Aod vcoN hI pRwpq kIqI hoeI hY["
kutl ilKwrI dI ip`T pUr rhy hy sMpwdk swihbwn jIE ! auprokq cOpeI dy ieh bcn- bydn qqu
miQ buiD mDwxI” Aqy quhfy ilKy ieh ArQ-"vydW dy q`q-swr ƒ bu`DI rUpI mDwxI nwl irVk ky kiFAW hY” BulyKy
KVw kr irhw inrol JUT hY [eyDr siqgrU gRMQ swihb jI dy bcnw ƒ DAwn nwl suxn dI Kycl krky
sMpUrn scu dy drSn kro ik, q`q-igAwn pRwpq krn leI siqgurU nwnk swihb jI ny iks pRkwr dw
ryVkw pw ky ikho ijhW q`Q kiFAw sI ?:--
1- hoirNE gMg vhweIAY duinAweI AwKY ik ikEnu] nwnk eIsir jgnwiQ auchdI vYxu ivirikEnu]
mwDwxw prbqu kir nyiqR bwsku sbid irVikEnu ] caudh rqn inkwilAnu kir
Awvw gauxu iclikEnu ] {967}-4
sRI gurU gRMQ swihb drpx " dI sqvIN poQI dy 236-37 s&y qy ies pauVI dy ArQ ies pRkwr hn:--
" dunIAw AwKdI hY jgq dy nwQ gurU nwnk (swihb jI) ny h`d dw au`cw bcn boilAw hY, aus ny qW hor pwsy vloN hI gMgw vgw
id`qI[ ieh aus ny kIh (Ascrj kOqk) kIqw hY ? aus (gurU nwnk swihb jI) ny au`cI surq ƒ mDwxI bxw ky, (mn-rUp)
bwsk nwg ƒ nyqRy ivc pw ky (Bwv, mn ƒ kwbU kr ky) "Sbd ivc ryVkw pwieAw (Bwv, DuroN Aw rhy AgMmI Sbd ƒ
ivcwirAw, ies qrHW) aus (gurU nwnk jI) ny (ies Sbd-smuMdr ivcoN r`bI gux-rUpI) cOdW rqn (ijvyN kiQq qOr qy) smUMdr
ivcoN dyviqAW ny 14 rqn k`Fy sn), kFy qy (ieh au`dm kr ky) sMswr ƒ sohxw bxw id`qw[ hy is`MG swihb igAwnI
joigMdr isMG vydWqI swihb jIE ! kI ilKwrI dw kihAw siqgurU gRMQ swihb ny pUrI qrHW r`d kr id`qw hY
ik, jW koeI ksr rih geI hY jI ?
cOpeI nMbr 3 vwly auprokq bcnW ƒ BwvyN guru bwxI ny muFoN hI r`d kr id`qw hY, pr Ajy ilKwrI bs
nhIN kr bYTw, auh A`gy ieauN ilKdw hY:--
(a) chu Kt nO kw swr inkwrw [ gur nwnk bwxI ivsQwrw [
(A) ds mhlW qk rUp hmwry [ Awgy pUjw ikh insqwry ] 4 ]
kvI dy ilKy Anuswr cOpeI dy TIk ArQ:- gurU nwnk swihb jI dI bwxI dw swrw hI ivsQwr, cwir vyd Cy SwsqR, nON
ivAwkrxw qoN kiFAw hoieAw q`q (incoV) hI hY[ dsw mihlW q`k qW swfy rUp hI hn pr swfy joqI joiq smwaux mgroNjIvW dI
kilAwx iks dI pUjw qoN hoieAw krygI ?
auprokq qIjI cOpeI ivc bVI cqureI nwl pwey ies Brm dI ik, pwvn gurU bwxI vydW SwsqRW,
ivAkwrn Awid dw hI q`q AQvw incoV hY, dI KMfnw gurU SbdW dy ADwr qy kIq jw cu`kI hy[ hux ies
cOQI cOpeI ivc sMpwdk swihbwn ny kutl ilKwrI dw swQ inBwauNidAW tUk ivc bVy BulyKw pwaU
SbdwvlI ivc AwpxI hI ivauNq dy ArQ, ieauN ilKy hn--“cwir vyd Cy SwsqR, nON ivAwkrxw dw isDWq
k`F ky q`q ieh kiFAw ik gurbwxI hI sBnw qoN isrmOr hY [" ilKwrI dI gMBIr Srwrq qy sMpwdk jI ny
101
JUT-ArQW duAwrw prdw pw id`qw ? ies qoN Awm pwTk dy mn ivc XkIn bx jWdw hY ik ilKwrI suihrd
gurmuK hI hY jo gurU bwxI ƒ swry ihMdU gRMQW qoN vfw ilK irhw hY[ Aqy ieh Brm vI p`kw ho irhw hY, dyv
mUrqIAW vWg hI siqgurU gRMQ swihb jI dI kyvl pUjw mwqr qoN hI lokW dI kilAwx ho jWdI hY[
ilKwrI ny A`gy jw ky pwvn gurbwxI dw ijvyN vD qoN v`D iqRskwr krnw hY aus qy prdw pwaux
leI sMpwdk swihbwn nwlo nwl rwh sw& krI jw rhy hn[ auprokq cOpeIAW qoN ieh Brm p~kw kr id`qw
ik. gurbixI vydW dw hI swrAMs hY, AQw kyvl pUjw-mwqR qoN hI cOrwsI k`tI jwx dy bx rhy Brm dI
sMBwvnw ƒ r`d kr rhI pwvn gurbwxI dw p`K invyklw krky ilKxw. sMpwdk swihbwn dw Dwrimk &rz
bxdw sI[ pr sgoN Brm p`kw krn leI koloN hI bxw ky Zlq ArQ iLK dyx nwl ilKwrI dI kutlqw qy
prdw pw id`qw[ “ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg” pusqk dy pihly dUjy BwgW ivc-(a)-vyd, SwsqR,
isimRqIAW, Awidk, ihMdU Drm-gMRQ Aqy gurUbwxI, (A)- pUjw Bytw, gurmiq dy ieh dovyN isDWq bVy
ivsQwr nwl sp`St kIqy jw cu`ky hn so hux eyQAy auhI kuJ ilKxw smy dw nSt hY Pir vI kyvl Xwd-
dhwnI leI tUk krm vwr gurmiq ivcwrW kr leIey:-
3
(a) vyd purwx isimRqIAW Aid Drm gRMQ Aqy gurbwxNI
bRwhmx dw kQn hY ik vyd iksy sMswrI ivdvwn dI ilKq nhIN hn [ bRwhmx jI ny, vyd SwsqR
Awid Drm gRMQ, kudrqI inXmW dy ivru`D krwmwqI ivDIAW duAwrw pRgt hoey drswey hoey hn[ ijnHW Drm
gRMQW dI iqAwrI bwry hI Ajyhw JUT juiVAw hoieAw hY, aunHW dI bwxNI qy SrDw r`Kx vwly ik`fy ku Brosy jog
ho skdy hn ? AnhoxIAW Aqy mnoklpq kQw khwxIAW duAwrw imldy vyd-igAn nUM, bRwhmx, srb sRySt
AQvw eISvrI hukm d`sdw hY[ ies ivcwr ƒ dws ny pusqk “ib`prn kI rIq qoN scu dw mwrg” dy dUjy
Bwg dy pMjvyN kWf ivc ijs ivsQwr nwl iliKAw hoieAw hY aus dw sMKyp vyrvw ies pRkwRR hY[
(1) vyd SwsqR Awid ihMdU-Drm gRMQ (2) ihMdU-Drm gRMQW dw vyrvw (3)-vyd, purwx, ismrqIAW Awid
Drm gRMQ Aqy gurbwxI- (ies ivc aunHW 12 gurSbdW dw ArQW smyq hvwlw hY ijnHW duAwrw is`D hY ik,
vyd bwxI ƒ siqgurW ny, mnu`Kqw leI hwnI kwrk mMinAw hY[ Aqy Ajyhy 97 hor gurU SbdW dI sUcI id`qI
hoeI hY[ (4) ihMdU Drm gRMQW dw inAwrw ilKx-FMg[ ies lyK ivc vydW, SwsqrW, purwxW Awid dI
ivl`Kx ilKx-ivDI ƒ aujwgr kIqw hoieAW hY[ ijvyN iek ^ws ivl`Kxqw ieh hY ik, vydW smyq, ihMdU dy
iksy vI Drm-gRMQ ivcoN aus dy ilKwrI dI koeI toh nhIN imldI[ lg-p`g iswry gRMQ AswmnI JUT-
SkqIAW dw sMbwd Bwv,-AwpsI g`l bwq hoeI hI drsweI hoeI hY, ijs qoN ku&r-qu&wn dI izMmyvwrI, suqy
hI, gl bwq kr rhy pwqrW dy isr pY rhI huMdI hY[ eyuhI Bwxw ies ‘iblws’ ivc vriqAw hoieAw hY[
ies qrHW auprokq vrxn pusqk dy, smu`cy pMjvy kWf ivc ihMdUA dy ienHW Drm gRMQ@ bwry gurmiq dw p`K
bVy ivsQwr nwl iliKAw hoieAw hY[ 1995 qo ies pusqk dw dUjw AYfISn vI smwpq ho igAw hY pr
iksy bRwhmx AQvw ihMdU ny aus ilKy bwry kdy koeI ikMqU pRMqU nhIN kIqw[ pwTkW dI shUlq leI eyQy vI
vxgI mwqr gurU Sbd:--
2- qRY gux bwxI byd bIcwru ] ibiKAw mYlu ibiKAw vwpwru ] mir jnmih iPir hoih KuAwru ]
gurmuiK qurIAw guxu auir Dwru ]4] guru mwnY mwnY sBu koie ] gur bcnI mnu sIqlu hoie ]
chu juig soBw inrml jnu soie ] nwnk gurmuiK ivrlw koie ]5]4]13]9]13]22] {1262}
ArQ:-(ijhVy pMifq) Awidk lok mwieAw dy) iqMnW guNxw iv`c rKx vwlI vydW dI bwxNI dI ivcwr krdy rihMdy hn (aunHW dy
mn nMU) mwieAw dy moh dI mYl (sdw cMbVI rihMdI hY)[ (aunHW dy ies ivcwr qoN mn) mwieAw kmwaux dw hI vpwrI bxdw hY[
(Ajyhy mnu`K) jnm mrn dy gyV ivc pey rihMdy hn, Aqy ^uAwr huMdy rihMdy hn[ gurU dy snmuK rihx vwly mnu`K dy ihrdy iv`c
102
hir-nwm dw shwrw huMdw hY, auh aus gux qoN aus AvsQw nUM hwsl kr lYN'dw hY ijhVI mwieAw dy iqMnw guxw qoN auqWh huMdI hY[
3- vydu pukwrY iqRibiD mwieAw ] mnmuK n bUJih dUjY BwieAw ]
qRY gux pVih hir eyku n jwxih ibnu bUJy duKu pwvixAw ]7] {128}-30-31
ArQ:- (pMifq vyd Awid Drm pusqkW) ƒ au~cI au~cI pVHdw hY, (aus dy AMdr) iqRYguxI mwieAw (dw pRBwv bxdw rihMdw hY)
Awpxy mn dy ip`Cy qurn vwly mnmu`K (mnu`K ) Awqmk jIvn (dI vifAweI) ƒ nhIN smJdy qy (aunHW dw mn) mwieAW dy hI
ipAwr ivf itikAw rihMdw hY[ auh ienHW Drm pusqkW (ƒ qRYguxI mwieAw kmwaux dI ^wqr hI pVHdy hn, iek prmwqmw nwl
sWJ nhIN pwauNdy (iesy kwrn Drm pusqkW pVHdy hoey vI ies Byq ƒ) nhIN SMjdy Aqy sdw du`K hI pwauNdy hn[
auproikq gurU SbdW ivc siqgurW ny sp`St krky smJwieAw hY ik vydW dI bwxI lokW ƒ pRBU dI
Xwd nwl joV ky au~cy jIvn vwlw bxwaux dI QW, mwieAw dy moh ivc Psw rhI hY, is`ty vjoN lok ivkwrI
bx rhy hn[ hyTly gurU Sbd ivc gurdyv jI ny ieh sp`St kIqw hY ik bRwhmxI klpxw dI aupj ieh
vyd SwsqR, isimrqIAW, purwx Awd, mnu`K ƒ krmkWfI bMDn-rUp Ajyhy kYd ivc jkV rhy hn ijnHW dI
shwieAqw nwl ieh lok lokW dy lhUpsIny dI kmweI lu`t irhw hY:--
4- kbIr mwie mUMfau iqh gurU kI jw qy Brmu n jwie ]
Awp fuby chu byd mih cyly dIey bhwie ]104] {1369}
sRI gurU gRMQ swihb drpx dI poQI nMbr 10 dy drpx dy 205vyN s&y qoN ilKy:--
ArQ:-(ieh pMifq mYƒ nwm vc juVn qoN hoVdw hY,qy Awpxy vyd Awidk Drm pusqkW dy, krmkWf dw Fol vjw ky myrw gurU.
Awp bxnw chuMdw hY[ pr hy kbIr ! Ajyhy gurU dI qW sgoN mW dw isr mMnxw cwhidw hY (Bwv, Ajyyhy kutl bRwhmx ƒ jnm dyx
vwlI mW iDrkwrXog hY) ies dy rwh qy quirAW (srIrk moh dI Btkxw dUr nhIN ho skdI) ieh lok Awp vI chuAW vydw (qoN
aupjy krmkWfI sMglW ivc nUVy hoey)?) iXs de r;h te tuira" (srIrk moh dI BTkN; dUr nhI' ho skdI iXh lok Ap vI chua" ved" (de
krm-k"D) ivc pE ke (deh aLiwAs de DU|Qe p;NIa" ivc) DuLbe hoXe hn . jo jo bMde iXnH" de ipLze lLgde hn PunH" nU| vI iXnH" Pus moh ivc roxH idLt;
hE . {104 } jy pwTk dy mn ivc SMkw rhy qW auh auprokq pusqk dw pMjvW kWf pVHn dI Kycl kr lYx[

4- (A) pUjw Arcw Aqy gurU bwxI


(A) ds mhlW qk rUp hmwry [ Awgy pUjw ikh insqwry ]4])
ivcwr ADIn pusqk dy ies cOQy AiDAwie dI cOQI cOpeI dI dujI pMgqI dy ieh bcn-' ds mhlW
qk rUp hmwry [ Awgy pUjw ikh insqwry ]" Aqy- pMjvIN cOpeI dI pihlI pMg`qI-" qw qy sB bwxI iekT`Xo [
pUjnIv gur igRMQ bn`Xo [" 1pUjnIv=pUjxXog ) Bwv, swrI bwxI ie`k QW ie`kqR krky pUjnIk gurU gRMQ bxw dyxw cwhIdw hY
[ kutlqw ivc inpuMn ilKwrI ny, pMcm pwqSwh jI dy muKwribMd qoN hI ieh kuJ boilAW drsw ilAw ik,
sRI gurU gRMQ swihb dI pUjw (Arcw vMdnW) hI pRwxIAW leI mukqI dw swDn bx jwxI hY[ gurmiq igAwn
smJx dI Aqy aus Anuswr jIvn Fwl ky inAwrw Awcrn bxwaux dI sMBwvxw qy p`kI lkIr ? siqgurU
nwnk swihb jI dy ijs gurmiq igAwn qoN pRoihq jI Gwbrht ivc Awey sn, auh qO^lw (Swied sdw
leI ?) jWdw irhw ? kyvl pUjw hI bx geI sB kuJ dI dwqI ?
“ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg” pusqk dy pihly Bwg dy qIjy kWf ivc “pUjw” dy ies ivSy qy ijnHW
isrlyKW hyT bVy ivsQwr nwl rOSnI pweI hoeI hY aunHW dw vyrvw ies pRkwr hY:-
(1) ‘pUjw’ qy ‘Arcw’- ienHW dohW SbdW dy A`KrI ArQ, Aqy gurmiq ivroDI Ajyhw ivArQ dw BrmwaU
irvwj pYx dw ipCokV (s&w 102)-
(2) “dyvI dyviqAW dI pUjw Aqy gurmiq“- dwn puMn nwl juVI hr iksm dI pUjw Arcw vMdnw, hvn,
X`g Aid, swrw AfMbr kutl Drm-AwgUAW dI lut nIqI dI aupj hY[ pUjw Arcw AwrqI Awid vwsqv
ivc dwn pRQw dw hI vtwieAw hoieAw rUp hY[ AigAwnI Aqy BolI jMnqw ƒ T`g Kwx leI AQvw ikrqIAW
103
dw lhU pIx leI bxweI dwn-puMn vwlI auhI duKdweI mrXwdw hY, jo sMswr ivc sB qoN pihlW bRwhmx ny
hI cwlU kIqI sI[ ‘guriblws pwqSwhI 6” pusqk dw ilKwrI vI Asl ivc ausy hI ib`pR dw vMSk hY[
gurmiq dy ies p`K ƒ ( auprokq vrxn pusqk dy 103 qoN 105 s&y q`k) ArQW smyq gurU SbdW dy hvwly nwl,
bVy ivsQwr nwl iliKAw hoieAw hY[ vxgI mwqr kyvl iek gurbwxI Sbd:--rwgu gUjrI mhlw 1
caupdy Gru 1 ]
5- qyrw nwmu krI cnxwTIAw jy mnu aursw hoie ] krxI kuMgU jy rlY Gt AMqir pUjw hoie ] 1 ]
pUjw kIcY nwmu iDAweIAY ibnu nwvY pUj n hoie ] 1 ] rhwau ] bwhir dyv pKwlIAih jy mnu DovY
koie ] jUiT lhY jIau mwjIAY moK pieAwxw hoie ] 2 ] psU imlih cMigAweIAw KVu Kwvih
AMimRqu dyih ] nwm ivhUxy AwdmI iDRgu jIvx krm kryih ] 3 ] nyVw hY dUir n jwixAhu inq
swry sMm@wly ] jo dyvY so Kwvxw khu nwnk swcw hy ] 4 ] 1 ] {489}
ArQ:- (hy pRBU !) jy mYN qyry nem IdI Xwd) ƒ cMdn dI l`kV bxw lvW, jy myrw mn (aus cMdn dI l`kVI ƒ Gswaux vwsqy)
isl bx jwvy, jy myrw au~cw Awcrn (ienHW dy nwl) kysr (bx ky) rl jwey, qW qyrI pUjw myry ihrdy AMdr hI (Awpxy Awp)
peI hovygI . 1 .
(hy BweI !) prmwqmw- dw nwm ismrnw cwhIdw hY, iehI hY aus pRBU dI pUjw[ pRBU dw nwm ismrn qoN ibnw ho koeI
pUjw AYsI nhIN (jo aucycy qOr qy prvwn ho jWdI hovy) [1[ rhwau[
ijvyN bwhroN dyv mUrqI dy ieSnwn krweIdy hn, iqvyN hI koeI mnu`K Awpxy mn ƒ (nwm ismrn nw Dov, qW aus dy mn
qo ivkwrW dI mYl lih jWdI hY, aus dI ijMd Su`D piv`qR ho jWdI hY[ 2 [
(ies DrqI au~qy mnu`K ƒ pSU pMKIAW Awidk dw isrdwr mMinAw jWdw hY pr) pSUAW ƒ SwbwSy imldI hY, ikauNik
auh Gw KWdy hn qy (du`D vrgw) au~qm pdwrQ idMdy hn[ Bwv pS qW mnu`K dI id`qI su`kI sVI qUVI Kw ky du`D dyNdy hn, pr pRBU
dIAW byAMq dwqW dy v`ty mnu`K aus dw idloN Dnvwd krn dI bjwey sgoN T`gIAW mwrn vwlI rucI ADIn aus dy bu`q bxw ky
ivKwvy vwly krm kWf rwhI lokW ƒ Brm ivc pw (ky lu`t irhw) hY, so Ajyhy) nwm qoN s`Kxy mnu`KW sd jIvn iPtkwr jog hY
ikauNik auh( nwm ivswr ky hor T`gIAW mwrn kvwly kMm kr rhy hn [3[ guurdyv jI &urmwn krdy hn ik, swfI qy pRBU deI
bVI nyVy dI sWJ hY (ieqnI nyVy dI ik) jo kuJ auh swƒ idMdw hY auhI KWdy hW, jIvn inrbwh krdy hW) auh dwqw hY vI sdw
(swfy isr auqy) kwiem[ aus ƒ Awpxy qoN dUr nw smJo, auh swfI swr lYNdw hY (mUrqIAW dI AjyhI pUjw krn dy QW aus hwzr-
hzUr pRBU dy inrml-BY ivc jIvn bqIq kry qW joivkwrW qoN bcy rih ky sMswr smuMdr qoN pwr lMG jwau [4[
iksy ^ws sm`grI nwl, iksy ^ws QW Aqy iksy aucycI krmkWfI ivDI nwl dyvI dyvqy dI,
prmwqmw dI AQvw sRI gurU gRMQ swihb jI dI dI pUj krnI AwrqI krnI, iksy rUp iv`c mwiXAw dI Bytw
krn nUM pUjw dw AMg smJxw, AQvw gurU jI A`gy iksy pRkwr dy pdwrQW dI Bytw (Arpn) krn ivc,
prmwqmw smyq (ieSt, Bgvn, dyvI dyvqy irsI Awid) iksy vI dYvI SkqI dI pRsMnqnw mMn bihxI,
gurmiq ivroDI Pokt Brm hY[ AwpxI kmweI, (ivhLV AQvw T`g Drm-AgUAW (pujwrI, pwdrI, gRMQI, fyry dwr
AKOqI mhWpurKW Awid ictkpVIey lutyirAW qoN ivArQ) lu`tweI jwx vwlI duKdweI AigAwnqw hI hY[

(3)- “pUjw Bytw dw zulmI Aqy insPl p`K[“-ies scweI ƒ mn ivc p`kI qrHW ibTw lYx dI
loV hY ik, lg-pg swry Dwrimk AwgU, isrjwNhwr dw BY Bulw ky lokW dI kmweI qy A~K lweI bYTy
huMdy hn[ mwieAw dy moh ivc PisAw pujwrI AwpxI lMptI iqRSnw dI pUrqI leI dyvI dyviqAW dI pUjw dy
bhwny ZrIb ikrqIAW ƒ lu`tdw hY[ dvqy dI ^uSI pRwpq krn leI pUjw Bytw dy hI Brm gRisAW BoilAW
lokW ny AwpxIAW mwsUm bcIAW dIAW SwdIAW, p`Qr dy Bgvwn nwl kIqIAW [ Bgvwn dI ies AnoKI
syvwBgqI AQvw pUjw Arcw vNdnw qoN mukqI dI AQvw bYkyMT dI prwpqI dy Pokt Brm qoN hzwrW mwsUm
b`cIAW pujwrIAW dI hvs dw iSkwr bxIAW[ Ajyhy zulmI kwirAw qoN p`Qr idl hoieAw pujwrI eynw
inrdeI bx igAw ik, aus ny mry pqI dI lwS nwl auh b`cIAW vI swV ky suAwh kr id`qI ijnHW dI SwdI
bcpuxy ivc Ajy huxy hI kIqI sI[ ijs imrqk loQ bwry siqgurW dw &urmwn ies prkwr hY-“jy imrqk
kau cMdnu cVwvY ] aus qy khhu kvn Pl pwvY ] jy imrqk kau ibstw mwih rulweI ] qW imrqk kw ikAw Git
104
jweI ]3]” {1161} ies sqI hox dI rsm ny byAMq mwsUm bcIAW jIaUNdIAW AjweI swV ky kbwb bxw
id`qIAW geIAW[ lwlc gRsy pujwrI ny mwno zulm dI CurI PVI hoeI sI[ ivKwvw drm dw pr AMdroN pwp
dI rucI--
6- mÚ 1 ] mwxs Kwxy krih invwj ] CurI vgwiein iqn gil qwg ] iqn Gir bRhmx pUrih
nwd ] aun@w iB Awvih EeI swd ] kUVI rwis kUVw vwpwru ] kUVu boil krih Awhwru ] srm Drm
kw fyrw dUir ] nwnk kUVu rihAw BrpUir ] mQY itkw qyiV DoqI kKweI ] hiQ CurI jgq kwsweI
] nIl vsqR pihir hovih prvwxu ] mlyC Dwnu ly pUjih purwxu ] ABwiKAw kw kuTw bkrw Kwxw
] cauky aupir iksY n jwxw ] dy kY caukw kFI kwr ] aupir Awie bYTy kUiVAwr ] mqu iBtY vy
mqu iBtY ] iehu AMnu Aswfw iPtY ] qin iPtY PyV kryin ] min jUTY culI Bryin ] khu nwnk scu
iDAweIAY ] suic hovY qw scu pweIAY ] 2 ] {471}-16
ArQ:-(kwzI qy muslmwn hwkm) hn qW mwxs Kwxy=(v~FI-^ory), pr pVHdy hn nmwzW [ (ienHW hwkmw dy A~gy munSI auh
K~qRI hn jo) CurI clw rhy hn (Bwv ZrIbW au~qy zulm krdy hn), pr aunHW dy gl vI jnyaU hn[ ienHW zwlm K~qRIASW dy Gr
bRwhmx jw ky sMK vjwauNdyn hn, qW qy aunhW bRwhmxw nUMn vI aunHW nhIn pdwrQW dy suAwd AwauNdy hn (Bwv, auh bRwhmx vI
zulm dy kmwey hoey pdwrQ KWdy hn) [ ienHW lokW dI) ieh JUTI pUMjI hY Aqy JUTw hI ienHW dw ieh ivaupwr hY[ JUT bol bol ky
(hI) ieh rozI kmwauNdy hn[ hux Srm qy Drm dI sBw auT geI hY (Bwv, ieh lok nw AwpxI Srm dw i^Awl krdy hn Aqy
nw hI Drm dy kMm krdy hn ) [ hy nwnk ! sB QweIN JUT hI pRDwn hY[
(ieh K~qRI) m~Qy au~qy it~kw lwauNdy hn, l~k duAwly gyrUey rMg dI DoqI (bMnHdy hn) pr h~Q ivc, (mwno) CurI PVI hoeI hY[
(v~s l~gidAw) hryk jIv au~qy zulm krdy hn [ nIly rMZ dy k~pVy pw ky (qurk hwkmw dy pws jWdy hn, qW hI) aunHW pws
jwx dI AwigAw imldI hY[ (ijMnHW nUM) mlyC (AwKdy hn, aunHW hI) pwsoN rozI lYNdy hn, qy (Pyr vI) purwx nUM pUjdy hn (Bwv,
Pyr vI iehI smJdy hn ik AsIN purwxw Anuswr qur rhy hW) [ (ieQy hI b~s nhIN) ^urwk ienHW dI auh b~krw hY jo klmw pVH
ky hlwl kIqw hoieAw hY (Bwv, jo muslmwnw dy h~QW dw iqAwr kIqw hoieAw hY, pr AwKdy hn ik) swfy cOky au~qy koeI hor nw
Aw cVHy [ cOkw bxw ky (duAwly) lkIrW k~Fdy hn, (pr ies) cOky ivc auh mnu~K Aw bYTdy hn jo Awp JUTy hn[ (hornW nUM
AwKdy--swfy cOky dy nyVy nw Awauxw) ikqy cOkw iB~itAw nw jwey, (pr Awp ieh lok) Apiv~qr srIr nwl mMdy kMm krdy hn
Aqy JUTy mn nwl hI, (Bwv mn qW AMdroN mlIn hY, ivKwvy nUM) culIAW Brdy krdy hn [ hy nwnk ! AwK pRBU nUM idAwauxw
cwhidw hY[ qW cI suLc-piv~qrqw ho skdI hY jy s~cw pRBU iml pey [2[
siqgurU jI dI is`iKAw Anuswr jIvn Fwl lYxw hI siqgurU jI dI AslI pUjw hY[ eyvyN, ihrdy
ivc pRBU dI sdIvI Xwd itkweI r`KxI, prmwqmw dI pUjw hY[ swnUM gurmiq igAwn qoN dUr r`Kx leI,
pUjw-Arcw vwlI kmkWfI SrDw dy DwrnI bxwauxw hI, ies ilKwrI vloN vrqy pUjw Sbd dw AMqRIv Bwv
hY[ gurmiq ivc ivKwvy vwlI pUjw Bytw dw koeI QW nhIN hY[ AslIAq ieh hY ik, vydWqI-rUp Ajoky
Dwrimk AwgUAW dy vf`ikAW ny hI ies koJy irvwj ƒ is`KI ivc, AQvw gurmiq mrXwdw iv`c vwiVAw
sI[ eyhI kwrn hY ik ieh lok guurmiq dy AnkUl pusqkW dI ivroDqw krdy hn, pr gurmiq ivroDI
pusqkW dI srpr`sqI kr rhy hn[
kutlqw ivc inpuMn, huiSAwr ilKwrI ik`fI s&weI nwl gurmiq ivroDI ieh bcn , siqgrU jI dy
hI mUhoN AKvw irhw hY ik, auh sRI gurU dI sMpwdnw kyvl ies krky kr rhy hn ik lok dyvI dyviqAW dI
pUjw vWg hI gurbwxI dI pUjw krdy rih ky sMswr smuMdr qoN pwr hoeI jwxgy ?

5- sRI gurU gRMQ swihb jI dI sMpwdnw dw ivcwr


" qb lo eyku is`K qh AwXo [ gur Arjn ko sIsu invwXo ]5] qdoN qeIN iek is`K ny siqgurU jI ƒ sIs
Aw invwieAw Aqy ieh iglw kIqIw, ik, auh BweI gurdws jI dI bwxI bVy ipAwr nwl pVHdw hY pr, guurU
ibnw iksy k`cI bxI ivc mn nhIN l`gdw[ qy siqguurU jI kol bynqI kIqI ik, auh aus ƒ TIk
gurbwxIbwry smJwaux[ siqgurU jI ny BweI gurdws jI ƒ bulw ky. aus is`K vloN kIqI &irAwd kih
105
suxweI[(cOpeI 8)[
kib`q] sRI gur ikRpw pwie is`K su`D buiD kwie, sRI gurbwxI is`K Ab qo pCwx hYN [
Awgy klU bl pwvY su`D buiD n rhwvY, inj gurbwxI is`K kYsk sXwn hYN [
qw qy gurbwxI sB kIJXY iekqR Ab, soD gurbwxI qwih gRMQ ko rcwn hY [
pUjnIv jig hoie gurU sm igRMQ soie, joaU pUj krYN mukiq rUp su jhwn hY ]9]
Aqy AwiKAw ik Ajy qW AjyhI suiD buD vwly keI is`K mOjUd hn jo k`cI bwxI dI pCwx kr skdy hn
pr AgWh ƒ kljug ny Ajyhw bl pw lYxw hY ik suD bu`D nhI rihxI so au~dm krky swrI gurbwxI
iek`qr krky pUrI qrHW soD ky iek Ajyhw gRMQ rc leIe jo Ajyhw pUjnIk hovy ik lokW dI mukqI dw
swDn bx jwvy[
"A`j pqw l`gw hY ik. mhW kutl brwhmx ny, p`Qr idAW dyvI dyviqAW AQvw rMgw rMg BgvwnW
vWg hI, sRI gurU gRMQ swihb jI ƒ vI kyvl pUjw qoN cwr pdwrQW dI b^SS krn vwlw vr-dwqw bxw lYx
dw SRIgxyS sMn 1718 ivc hI, BweI mnI isMG jI dI rwhIN pMcm siqgurU nwnk swihb jI dI zbwnI hI
krvw ilAw sI[
eyny ilKy bwry gurmiq ivcwrW:--
(1) gurbwxI ivc k`cI bwxI dy rly dw cyqw, jy koeI sUJvwn is`K nw krwauNdw qW
kI, pMcm pwqSwh jI ny sRI guru gRMQ swihb dI rcnw nhIN sI krnI ? siqgurW nwloN kdy, bwbw bu`Fw jI ƒ
isAwxw, kdy ipsqy ku`qy ƒ Aqy hux ib`pR ilKwrI iksy Ajyhy is`K ƒ isAwxw drsw irhw hY ijs dy nwm
q`k dw pqw ilKwrI ƒ vI nw iml sikAw ?
im`tI, l`kV. p`Qr AQvw Dwq, Aid dIAW inrijMd mUrqIAW ivc r`bI SkqIAW drsw ky aunHW ƒ
pUjnIk ieSt bxw lYxw, Drm-AwgU bRwhmx dI lu`t-nIqI dw bVw zrUrI AMg sI[ jy mUrqIAW ivc
dYvI SkqIAW hox dw Brm bxw ky, lokW dI kilAwx dw swDn dy rUp ivc, AdBuq mMdrW ivc sQwpq nw
kIqIAW jWdIAW qW, jnqw dI kmweI ivcoN Apwr Dn-dOlq ivhlV pujwrIAW dI AYS-ieSrq dw sdIvI-
swDn ikvyN bxdw? DrmI Aqy lokW dy s`cy hmdrd mhWpurK-DrmIAW dIAW ilKIAW pusqkW AQvw, prm
mnu`KW dy ilKy gRMQW dw bhup`KI igAwn dw Anmol swDn hn[ jy aunHW qoN igAwn pRwpq kr ky aus Anuswr
jIvn jugq nw FwlI jWdI qW lokW dy Awcrn ivc suKwvIAW brkqw vwly gux kdy nzrIN nw AwauNdy[
igAwn vigAwn ivc inpMn ivdvwnW dIAW ilKIAW pusqkW ƒ vI AwlISwn mihl-mMdrW ivc itkw ky,
aunHW dI kyvl pUjw hI kIqI jWdI , qW sMswr ivc AweIAw AjokIAW ienklwbI roxkW nw huMdIAW, nvIAW
nvIAW kwFW nhIN sI kIqIAW jw skdIAW AQvw AjokIAW mSInI suhUlqW ikvyN pRwpq huMdIAW? eyvyN hI
Drm gRMQW ƒ pVH ky aunHW dy aupdyS Anuswr jIvn nw FwilAw jwx dy kwrn, du`K klySW BrpUr, BrmW gRsI
ivkwrI izMdgI dI Brmwr hY [
sRI gurU gRMQ swihb jI qW, pRwxI ƒ lok prlok ivc mwx siqkwr vwlI jIvn-jugq pRwpq krn
jog bxw rhy Anmol igAwn dw Amu`k ^zwnw hn[ ienHW dI kyvl pUjw qoN hI, mukqI dw swDn mn bihx
dI isiKAw ilKxI, ilKwrI dI bVI ^qrnwk vYrI-cwl hY[ ik`fI mMdBwgI siQqI bx rhI hY ik,
ilKwrI dI ies gurmiq ivroDI ^qrnwk krqUq ƒ pMQ dy Drm AwgU ny, is`K jgq leI Anmol suZwq
mMn ilAw ?
kQw khwxI bydI AwxI {=The Vedas bring forth stories and legends)
{eysy cOQy AiDAwie dy, 11 nMbr qy ilKy guurU Sbd dI pihlI pMgqI }
106
bRwhmxI soc ijvyN is~KI isDWq ƒ ^qm krky ^wlsw jI ƒ mMdrW ivc lY jwx leI bycYn ho rhI
hY, aus dw vyrvw dws ny 1995 qoN CpI pusqk 'ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg' ivc bVw ivsQwr nwl
iliKAw hY[ aupRMq ausy pusqk dy hux q`k Cp cu`ky iCAW hI BwgW ivc bRwhmxI kutlqw dw auh vyrvw
inrMqr iliKAW hoieAw hY[ guris~K ƒ gurUbwxI dy igAwn qoN qoNVn leI, ies pusqk dw ilKwrI, guurU
ieiqhws dI rUp-ryKw ivgwV ky bRwhxI kQw- khwxIAW dI rMgq ivc pyS kr irhw hY[ ausy hI Xojnw dy
ADIn, siqgurU nwnk swihb jI dy aupRoikq &urmwn qoN icV ky, gurbwxI ƒ vI kQw khwxIAW dy hI ADwr
qy ilKI hoeI is`D krn leI, gur bwxI ivcoN AwpxI ivauNq Anuswr gurU-Sbd cux ky aunHW ƒ aunHW hI
khwxIAW pRQwie aucwry drsw irhw hY, ijhVIAW purwxk JUT-khwxIAW bRwhmx ny Awp hI GVIAW
hoeIAW sn [ gurU ieiqhws (gurpRqwp sUrj, sUrj pRkwS, jnmswKIAW, iblws Awid) ƒ vI aunHW dy hI rup iv`c
pyS kIqw hYw [ eyhI Bwxw ies hQ ivcly gRMQ dy ilKwrI (pRoihq) ny vrqwieAw hoeIAw hY[
gurU Amrdws swihb jI dy vfy swihbzwdw jI dw nwm 'bwbw mohn jI' sI[ JUT-khwxIAW GV ky
jnqw dI socxI ƒ AwpxI mrzI Anuswr moVw dy lYx ivc inpuMn ho cu`ky, gurmiq dy vYrI ies ilKwrI ny.
gurbwxI ivcoN pMcm pwqSwh jI idAW gurU SbdW ivcoN auh pwvn ' CMd ' cux ilAw ijs ivc 'mohn' pd
dI vrqoN iek qoN v`D (Cy) vwrI hox dy nwl, mihlW, mMdrW, duAwirAW Awid dw izkr vI hY [ aus smyN dI
siQqI ivc ivcridAW sroiqAW ƒ 'Awid-scu" dy AQvw "suMdr srUp” kyvl mwqR aus "bRhm" dy srgx
srUp dy drSn krw ky siqgurU jIW ny ausy nwl hI joVn dw aUprwlw kIqw hoieAw hY[ pr ib`pR ny aus gurU
Sbd ƒ AwpxI miq Anusr ivgwV ky ilKy ArQW qoN, gurmiq ivroDI khwxI GV leI, ik, is`KI isDWq
dy jnm dwqw, siqgurU nwnk swihb jI vloN clweI mrXwdw dy ault, gurU Amrdws jI ny gurUbwxI
dIAW poQIAW, aus sRI jyTw jI ƒ nw sONpIAW, ijhVy (a) keI swlW qoN igRhsqI jIvn dIAW izmyvwrI
inBwauNdy rihx dy nwl, gurU drbwr dIAW swrIAW izmyvwrIAW vI bVI Xogqw nwl inBw rhy sn (A)
siqgurU jI dI hr AwigAw dI pwlxw iKVy m`Qy krn leI, gurU Amrdws jI ƒ sdw kmr-bsqw iqAwr-
br-iqAwr imldy rhy ijhVy swrIAW pRIiKAvW ivc pUry a~uqrdy rhy qW gurU nwnk swihb jI dI joiq
jugq dw mwlk bxwey jw rhy sn[ sgoN igRhsq dIAW izmyvwrIAW inBwaux dy AsmrQ, bcpn qoN Al`g
Ql`g ipqw-gurdyv qoN bwZI, auh pwvn poQIAW ivhlV bwbw mohn jI dy hvwly kr idqI ? AjyhI
bydlIlI Aqy gurmiq ivroDI gwQw ƒ AsW gurU ieiqhws mMn ilAw ? (not BUmkw ivc vydWqI swihb ny vI
mMinAw hY ik poQIAW vwlI ieh gwQw JUTI hY)
6- bwbw mohn jI qoN poQIAW lYx jwx vwlI gwQw
qy gurbwxI dI Gor inrwdrI ?
ilKwrI ny jo khwxI ilKI hY aus Anuswr, bwbw mohn jI qoN poQIAW ilAaux leI siqgurU Arjn
swihb jI ny pihlW BweI gurdws jI ƒ ByijAw pr bwbw mohn jI ny cubwry dw drvwzw hI nw KohilAw[
iPr bwbw bu`Fw jI gey[ AKy, aunHW ny bwbw mohrI jI dy Gr dy dUjy jIAW dI shwieqw lYx dy QW, hUV
mqIAW vwg cubwry dw drvwzw jw pu`itAw[ pr bwbw mohn jI dI smwDI iPr vI nw Ku`lI[ AKy bwbw jI
ijaU dy iqaUN Afol smwDI AsiQq bYTRy rhy[ drvwzw pu`ty jwx dw KVkw sux ky bwbw mohrI jI dOV ky
aupr cubwry ivc Aw gey Aqy-"Awie bcn bu`Fy ko khy [ ieh Almsq msq hI rhy"[20[ imTI jhI JwV-rUp
pRSwd lY ky, bwbw mohn jI ny bwbw mohrI jI ƒ nmskwr krky bwbw bu`Fw jI ACoply hI vwps muV Awey[
Aqy siqgurU jI ƒ ieauN Aw AwiKAw:-
kuMflIA] gur Arjn ky crn l`ig buFy kIn bKwn [
107
ilAwvY kOx su poQIAW KulHy nw iqn kw DXwn [
KulHy n iqn kw DXwn jqn hm kIn Anykw [
XON suin buFy bYn sRI guurU Dwir ibbykw [..23]
bwbw jI qoN swrI vwrqw sux ky gurU Arjn swihb jI Awp goieMdvwl swihb gey[ aunHW pihlW baulI
swihb ieSnwn kIqw qy iPr smwDI lw kY bYT gey[ iek GVI Br pihly cOhW siqgurW dw iDAwn DirAw
qW sRI gurU Amrdws jI ijvy pRgt ho pey, ilKwrI dy hI bcnw ivc:--
dohrw] cwir gurU ko iDAnu qb.eyk mhUrq kInu [ Amr gurU drSnu dIXo idiK Arjn suK lInu ]21]
gur Amrdws AYsy khw mohn aupmw aucwr [ soaU Awie crnI lgY pUrY ie`C qumwr ]26]
jy, gurU Amrdws jI dIAW njrW ivc bwbw mohn dI AvsQw eyfI au`cI sI ik, aunHW ny, siqgurU nwnk
swihb jI dI joiq jugiq dy mwlk, pUrn siqgurU jI, ijhVy sMswr ƒ ieh aupdyS idRV krw rhy sn-
'mwxsu bpuVw ikAw swlwhI ikAw iqs kw muhqwjw ]' ijhVy siqgurU dw dw aupdyS ieh hY- slok mÚ 5 ]
ausqiq inMdw nwnk jI mY hB v\weI CoiVAw hBu ikJu iqAwgI ] hBy swk kUVwvy ifTy qau plY qYfY lwgI
]1] jy kdy ausqiq kIqI vI qW kyvl aus inrMkwr jI dI-' ausqiq mn mih kir inrMkwr ]" aus
smriQ siqgurU jI ƒ iek Ajyhy mnu`K dI aus`qiq krn leI ikhw jw irhw hY ijhVw sMswr leI inkMmw
AQvw dUijAW dI kmweI qy idn guzwrn vwlw sI[ ijs ƒ prmwqmw dy rwh dI pCwx dw vl-"Gwil Kwie
ikCu hQhu dyie ] nwnk rwhu pCwxih syie ]1]"{1245} is`Kx dI loV kdy AnuBv hI nhIN sI hoeI[
gMBIr SMky:--
(a) jy siqgurU Amrdws jI ny, kyvl iehI gurmiq ivroDI mSvrw dyx leI, Ajyhy dysoN muV ky Awauxw
pYxw sI, ij`Qy igAw kdy koeI ies qrHW vwps AwieAw hI nhIN sI, qW ABu`l siqgurU jI ny gurU bwxI dIAW
poQIAW Ajyhy AVIKory mun`K ƒ sONpxIAW hI ikauN sn ? (A) kutl ilKwrI, qIjy siqgurU nwnk jI koloN,
pMjvy nwnk swihb ƒ AKvw irhw hY, ik auh ivhlV mnu`K dI aus`qiq krn ? (3) qIsry pwqSw swry
r`bI inX`m BMn ky jy prlok ivcoN vwps muV Awaux dy smr`Q sn, qW gurbwxI dIAW (kiQq) poQIAW vI
ausy AslI vwrs q`k pucwauNxIAW smr`Q siqgurU jI leI AOKIAW iks kwrn bx geIAW ? purwxk JUT
dw rUp ies pusqk ƒ gurmiq dy AnkUl drsw ky pMQ ivc suZwq vjoN vMfx vwly, hy siqkwrq mhWpuK
swihbwn jIE ! ienHW SMikAW dI invrqI vI nwl hI kr dyxI sI jI ? hux hI ilK Byjo ik, ienHW SMikAW
dw smwDwn iks ny krnw sI ? vwihgurU jI dI rzw ivc rihMidAW, Awau ilKwrI dI bolI ivc nwnk dI
mohr vrq ky ilKI hoeI mohn jI dI ausqiq dw hwl pVHIey ?
kuMflIAw] Amr As BwiK kY Bey su AMqr DXwn [
gur Arjn min suKu lXo sRI gur bMdn Twin [
sRI gur bMdn Twn mohn kY cly cubwry [
jwie hW inktwr glI miD BUim bYTwry [
kOqk qhW inhwir, isK bhu s&w ilAwey [
ZlIcy drI Apwr sRI gur sBY htwey ]27]
pd ArQ:-As=ies pRkwr dy bcn AwKy[AMqr DXwn=gupq ho gey [bMdn Twn=nmskwr krky[ inktwr=kol dI glI ivcBUim bYTwry=DrqI qy bYTgey[

7- ieh kIh ? JUT bwxI ƒ gurU bwxI smJx dw pMQk &urmwn ?


sorTw] qMbUrw hwQ suDwr gur Arjn muK kml soN [
kInoN sbdu aucwr, mohn kI aupmw lIXo ]28]
108
tUk ivc ilKy ArQ ies pRkwr hn:- “gurU Arjn dyv jI ny qMbUrw sur krky h`Q ivc lY ilAw[ kMvl srIKy mu`K qoN
mohn dI soBw ivc Bwv, krqwr dI soBw ivc jo sB ƒ mohq kr irhw hY[ ieh Sbd guruU Arjn dyv jI ny pRBU dI ausqiq
ivc aucwrn kIqw pr ivc mohn Sbd dy pRXog qoN mohn jI BulyKw Kw gey ik Swied gurU jI aus dI vifAweI kr rhy hn qy
gurbwxI dIAW poQIAW dy id`qIAW”[{28}
ies 28 nMbr sorTy qoN aupjy SMikAW dw vyrvw:-
(1) ilKwrI jI ny poQIAW dw qW ikqy ieSwrw q`k nhIN kIqw, iPr vI vydWqI jI ny “ gurbwxI
dIAW poQIAW dy id`qIAW” ilKx qoN ieauN AnuBv huMdw hY ijvyN, prm siqkwr Xog, isMG swihb
igAwnI joigMdr isMG jI vydWqI, Biv`K dIAW ^brW jwxnhwr hn[ pr, jy ilKwrI qoN AgWh vg
qurnw TIk hY, qW A`gy vrqn vwly keI duKdweI BwixAW qoN vI isMG swihb zrUr sucyq hoxy cwhIdy hn[
nhIN qW Blw ibnw inSwny qoN qIr C`fI jwx ivc kI Byq ? ik`QoN pqw l`gy ik, isMG swihb dw Asl
inSwnw ikQy itikAw hoieAw hY ?
(2) mwieAw augRwhux dI inX`q nwl bxy rwgI FwfI, prcwrkW dI ikrpw nwl lg-pg swrw is`K
jgq eyhI mMn irhw sI ik, siqgurU Arjn swihb jI ny auh Sbd bwbw mohn jI dI ausqiq
ivc aucwirAw sI [ cOhW CMdw dy [ aus pwvn gurU Sbd dy QW pusqk dy ilKwrI ny, iqMn kib`q
Aqy iek AnMg syKr CMd, ilKy qW Awp hn, pr drswey siqgurU Arjn dyv jI dI ikrq vjoN
hn[ cOhI QWeI “mohn” pd dI vrqoN kIqI hoeI hY[ kib`qW ivc ‘ibnvMq nwnk” Aqy AnMg CMd
ivc “nwnk Alwie” pdW dI vrqoN vI kIqI hoeI hY [ cMgw Blw piVHAw iliKAw mnu`K vI ies
Brm ivc pY jWdw hY ik, ieh cwry (3 kib`q qy 1 AnMg CMd) Swied gurbwxI hI hovy ? pr srb
auc Dwrimk podvI dy mwlk gurUbwxI dy bVy sulJy hoey kQwkwr, gurU ieiqhws dy igAwqw,
ikrpwlU vydWqI jI dw ieauN ilKxw-“ieh Sbd guruU Arjn dyv jI ny pRBU dI ausqiq ivc aucwrn kIqw,
pr ivc mohn Sbd dy pRXog qoN mohn jI BulyKw Kw gey ik Swied gurU jI aus dI vifAweI kr rhy hn[”
ilKwrI dI ilKq ƒ kivqw dy QW gurbwxI smJ lYx vwlI iJjk dUr kr id`qI[ sRI drbwr
swihb jI dy gRMQI swihb vloN auprokq not Notified snd hY ijs qo, -siqgurU ibnw hor
kcI hY bwxI ]” dI pwbMdI qoN mukq, Su`D gurU bwxI bx geI hY ? ieh ikvyN mMn ilAw jwvy ik,
suLJy hoey mhWn ivdvwn vydWqI jI aukweI Kw gey hn ? ieh not ilK dyxw ik`fI ku AOKI gl
sI ik, “ieh gurbwxI nhIN hY” [ swrI pusqk ƒ swhmxy r`K ky inrxw kIqw jwvy qW ihrdw
pukwr auT`dw hY ik, sMpwdk mhWpurK jI sB kuJ soc smJ ky ilK rhy hn[
(3) (a) ies pusqk ƒ pMQ dI (kiQq) srbau~c sMsQw vloN AwpxI mohr hyT, gurmiq dy AnkUl,
Anmol suZwq dy rUp ivc vMifAw jwxw (A) is`K jgq dI gurbwxI qoN AigAwnq dI g`l isMG
swihb kyvl isMG jI Awpxy prSMsw p`qr ivc mMn cu`ky hn[ ienHW hwlwq qo smiJAw jwxw
cwhIdw hY ik pusqk Release krqw, jQydwr swihbwn hr p`Ko bVy sucyq sn[
sujwn pwTk s`jx iekwgrqw nwl pVH ky AslIX`q ƒ smJx dw Xqn nwlo nwl krdy hoey not
r`KI jwx dI Kycl krn qW jo dws dI ibrD AvsQw koeI gMBIr aukweI nw krvw dyvy ?:-
kib`q] mohn qyry aUcy gRyh skR sm Cib lyih, mohn qyry duAwr Drmswl swDsMg kI [
Drmswl mwih su gupwl jsu sdw gih, aupmw su rry qyrI qyro js mMg kI [
dieAw mXw Dwir hir dInn inhwl kir ibnvMiq nwnk su moh Pws bMd kI [
drSn kI ieC myrI aupmw Apwr qyrI, dyiK kY cubwrw Cib lwjq AnMg kI ]29]
pd ArQ:-mohn qyry...=hy mohn ! qyry au`cy mhl mMdr ieMdrpurI vWg suBwiemwn ho rhy hn[ (ieQy ilKwrI koloN bdo bdI scu
109
iliKAw igAw, Bwv, ijvyN ies isRStI qy ieMdrpurI dw QW ihMdU vIrW dy Drm gRMQW qoN bwhr hor ikqy nhIN hY, eyvyN hI aus vrgy
suBwiemwn mohn dy iksy cubwry dw vI sRI goieMdvwl ivc koeI nwm inSwn nhIN)[ guo=DrqI, pwl=pwlx vwlw, Bwv pRBU[
rry=aucwrdy hn[dInn..=ZrIbW ƒ inhwl krn vwly[ moh=moh dI PwhI[ AnMg=kwmdyv[
auh mohn jI, ijnHW dI smwDI cubwry dw bUhw pu`tx qy vI nhIN sI KulHI, hux:-
sv~Xw=suin kY gur vwk su mohn jI qb, Koil bwrI kt bYn aucwry [
pwtk pwie dIXo ApnY igRih, BRwq inkws vfy suK Dwry [
Awp gurU bin hoie inl`j, bfo qum FIT n koie inhwry [
poQIAw lyvn AwXo eIhW qum, bIQn mY dIXo ifMB pswry ]30]
pd ArQ:-pwtk=Pu`t pw id`qI[ BRwq..=Brw ƒ GroN k`F ky[ inl`j=l`jw qoN rihq[ bIQn..=gILAW ivc pwKMf iKlwr rhy
ho[ bfo qum FIT n koie inhwry.=quhwfy vrgw in`fr korI nhIN vyiKAw[

8- sMpwdk mhWpurKW dI mjbUrI ?


auprokq pihlI pMgqI ivcly 'kt bYn' pd dw ArQ, kwt krn vwly i`qKy bcn, ilKxo
vydWqI jI sMg gey[ Aqy qIjI pMgqI ivcly FIT Sbd dw ArQ inl`j ilKx qoN tl ky in`fr ilKxy. kI
mohn jI dy kUt-ikrdwr qy prdw pieAw igAw hY[ ^wLSw jI dy kyNdrI AsQwn qy gRMQI isMG dI syvw
inBwauNdy hoieAW qW sgoN vydWqI swihb jI ƒ sRI gurU gRMQ swihb jI qoN pRwpq ho rhy hr Coty qo Coty sMkyq
ƒ pwqSwhI hukm mMn ky sdw aus dy AnkUl ivhwr krdy rihx dy pUrny pwauNdy rihxw ivc zrw vI Awls
nhIN krnw cwhIdw [ gurU bwxI ivco pMcm pwqSwh jI dy ilKy FIT, FITu jW FITw pd vwly 5 (pMj)
gurU SbdW dI sUcI::-(1)-Awsw mhlw 5 ].... ibnisE mn kw mUrKu FITw ] pRB kw Bwxw lwgw mITw ]2]...4] 15]66]
{387}{mUrK FITw=mn qoN mUrKqweI vwlw FIT puxw dUr ho igAw}(2)DnwsrI mÚ 5 ] ....ibnisE FITw AMimRqu vUTw sbdu lgo gur mITw ] jil
Qil mhIAil srb invwsI nwnk rmeIAw fITw ]4]3]{671} {ibnisE FITw=FITpuxw dUr ho igAw} (3)-tofI mhlw 5]....gun gwvq
Acuq AibnwsI kwm k®oD ibnsy md FITy ] AsiQr Bey swc rMig rwqy jnm mrn bwhuir nhI pITy ]1]...2]8]27]{717}ibnsy md
FITy=(muV muV h`ly krky Awaux vwly kwm kRoD ahMkwr Awid FIT ivkwr nws ho gey[ (4)--sUhI mhlw 5 ]... pwvau dwnu FITu hoie mwgau
muiK lwgY sMq rynwry ] jn nwnk kau guir ikrpw DwrI pRiB hwQ dyie insqwry ]4]6]{738}-(5)-iblwvlu mhlw 5 ]...jo jo kIno so qum@
jwinE pyiKE Taur nwhI kCu FIT mukrn ] bf prqwpu suinE pRB qum@ro koit AGw qyro nwm hrn ]1] 2]2]118] {828}
sRI gurU gRMQ swihb drpx Anuswr, ienHW pMjW gurU SbdW ivc Awey FIT Sbd dw ArQ, in`fr
iksy QW iliKAw nhIN imilAw, sgoN swry QweI FIT dw ArQ inrl`j hI hY[ swry gurU Sbd, hn vI
mhlw 5jvyN dy hI [ ies swrI ivcwr qoN XkIn nwl ikhw jw skdw hY ik, pusqk guriblws pwqSwhI 6
ƒ gurmiq dy AnkUl ilKI qurI jw rhI (SGPC dI) Drm prcwr kmytI vI, (pVoH &rvrI mhIny dw gurmiq
pRkwS s&w 111-112) gurbwxI ivcoN in`fr ArQW ivc AwieAw FIT pd nhIN l`B skxgy[
bVI s^q hYrwnI jnk siQqI bx rhI hY, ik, {hwlW ik bwbw mohn jI Awp hI mMn rhy hn-
muJY bol pTXo ipqw, nwih gXo kir dwp ]45]} aunHW dw kRoD Awpxy ipqw-gurdyv dI AwigAw qy vI
BwrI bx Kloqw hoieAw sI, qW vI vydWqI jI, sp`St SbdW ivc iks mjbUrI dy kwrn nhIN mMn rhy ik, ‘
bwbw mohn jI kRoDvwn hoey Adb rihq krVy bcnW duAwrw siqgurU jI dI s^q byAdbI kr rhy sn?
ies iJjk dw kwrn, aunHW dI ivdvqw Aqy gurmiq bwry ivSwl jwxkwrI hY[ auh jwxdy hn ik jy auh
ieh mn jwx ik, bwbw mohn jI prly drjy dy kRoDI sn qW poQIAW mohn dy kbzy ivc Awaux qoN gurU
ieiqhws ƒ ivgwVn leI, buixAw, ies gwQw dw swrw qwxw bwxw qwr qwr ho jwxw hY[ (hwlW ik, ip`Cy
Buimkw ivc ilK Awey hn ik poQIAW ilaux vwlI ilKwrI dI ieh khwxI JUTI hY[ pr eyQy ijQoN pwTkW dy
mnw qy bwbw mohn jI ies khwxI qoN sucy krnw sI auQy sgoN smrQn krI jwx dw ArQ guris`KI nwl vYr
kmwauxw hY ik jW s`jxqweI ?
110
prm snmwn jog vydWqI jI jwxdy hn ik, kwm, kwmxw AQvw haumy hMkwr jy nw hovy qW kRoD leI
kdy QW nhIN bxdI [ jy bwbw jI ƒ kroDI mMn lYx qW, iesqRI dy iqAwgI AQvw jqI AKvwaux vwlw
gurmiq ivroDI pKMf nMgw hox dw fr hY[ ikauNik kwm-kwmxw qo iksy vI ivDI nwl mukqI pw lYx dI g`l
ƒ gurU bwxI r`d krdI hY[ siqgurU nwnk swihb jI qoN poQIAW au`qr AiDkwrI dy hvwly kIqIAW jwx vwlI
mrXwdw, gurU Amrdws jI, (kwmI kRoDI bwbw mohn jI vwsqy) BMg ikvyN kr dkdy sn ?
gurbwxI dy hr p`K qoN jwxU, au`c kotI dy ivdwvwn vydWqI jI ƒ qW sUrj ƒ dIvw ivKwaux vwlI g`l hY,
pr, is`K jgq dy Awm pwTkW dI kcYhrI ivc pyS ho irhw ieh mslw mMg krdw hY ik, gurmiq dy swry
sMbMDq p`KW ƒ, gurUbwxI dy pwvn SbdW dy hvwly nwl spS`t krdy jweIey:-
(a) kRoD, kWm Aid bwry gurmiq dw &qvw kI hY:--
7- kTn kroD Gt hI ky BIqir ijh suiD sB ibsrweI ] rqnu igAwnu sB
ko ihir lInw qw isau kCu n bsweI ]1] jogI jqn krq siB hwry gunI rhy
gun gweI ] jn nwnk hir Bey dieAwlw qau sB ibiD bin AweI ]2]4] {219}-4
ArQ:- (hy sMq jno) vws ivc nw Awaux vwlw (prVw) kRoD (jdoN) ihrdy ivc (pRbl rUp Dwr KloNdw hY qW mnuK ƒ Bly pwsy
dI) swrI hoS Bulw idMdw hY[ (kRoD ny) mn`K dw sRySt igAwn (mwno) curw ilAw hY, aus nwl iksy dI koeI pyS nhIN jWdI [1[
swry jogI ies ƒ kwbU krn dy) jqn krdy Q`k gey, ivdvwn mnu`K AwpxI iv`idAw dIAW vifAweIAW krdy Q`k gey (nw jog-
swDwn Aqy nw hI vfI qoN vfI ividAw ies mn ƒ v`s ivc ilAwaux dy smr`Q hY)[ hy dws nwnk ! jdoN pRBU jI dirAwvwn
huMdy hn, qW (ies mn ƒ kwbU ivc r`Kx dy) swry Fo Fu`k pENdy hn[2[
sihsikRqI slokW ivc pMcm pwqSwh jI dw kRoD bwry &qvw:-
8- hy kil mUl k®oDM kdMc kruxw n auprjqy ] ibKXMq jIvM vs´M kroiq inrq´M
kroiq jQw mrkth ] Aink swsn qwVMiq jmdUqh qv sMgy ADmM nrh ]
dIn duK BMjn dXwl pRBu nwnk srb jIA rK´w kroiq ]47] {1358}
arq:--he Zgxe de muLY kRow ! (tere aMdr) kde diXA nhI' PupjdI . tU| ivk;rI jIv" nU| ApNe vLs ivc kr lE'd; hE' . tere
vLs ivc AiXA jIv iXPu' nLcd; hE ijve' b"dr . terI sMgt ivc nIc (suB;v v;le) bN j"de hn . jmdUt PunH" nU| anek"
hukm te dMD idMde hn . he n;nk ! dIn" de duLK dUr krn v;l; idAl pRBU hI (iXs kRow to') sB jIv" dI riKA krd; hE
(hor koXI nhI' kr skd;) .47.
kroD dy v`s ivc ipAw mnu`K bu`D hIn kswdI, inrdeI Aqy nIc suBw vwlw huMdw hY[ Awau hx kRoD rUp
duKdweI rog dy jnm dwqy, hauymY-AhMkwr bwry gurmiq dw &qvw vI smJ leIey:-
9- hy kwmM nrk ibsRwmM bhu jonI BRmwvxh ] icq hrxM qRY lok
gMm´M jp qp sIl ibdwrxh ] Alp suK Aivq cMcl aUc nIc
smwvxh ] qv BY ibmuMicq swD sMgm Et nwnk nwrwiexh ]46] {1358}
arq:--he k;m ! tU| (jIv" nU| ApNe vLs ivc kr ke) nrk ivc apx;PuN v;l; hE', ate kXI jUn" ivc BTk;PuN v;l; hE .
tU| jIv" de mn Brm; lE'd; hE', itMn" hI lok" ivc terI phuMc hE, tU| jIv" de jp tp te suLw Acrn n;s kr idMd; hE' .
he cMcl k;m ! tU| suK t" qox; hI idMd; hE', pr iXse n;l tU| jIv" nU| (suLw Acrn de) wn to' sLKN; kr idMd; hE' .
jIv PuCLce hoN, nIve' hoN, sBn" ivc tU| phuMc j"d; hE . s;w (-gurU gRMq s;ihb dI) sMgit ivc phuMica" tere Dr to' <l;sI
hE . gurdev jI d; Furm;n-- (s;w gurU gRMq s;ihb de sMg ivc j; ke) pRBU dI srn lE . 46 .
*[Foot note:--r;m;iXN dI Video Documentary ivc, ivSv;imtR n;mI iXLk bx; pRisLw irKI ApN; kXI s;l" d; tp iXk suMdr
apLzr; to' BMg krd; drs;iXA hoiXA hE . (2) isLK iXith;s ivc vI Y;'DIa", r;gIa" prc;rk" Aid ne iXLk s;KI ivc dSmeS jI de
inkTvrtI, B;XI jog; isMQ n;mk iXLk isdkI isLK nU| kiqt tOr te huiSApur dI ikse vesv; nU| veK ke isdk to' Doila" hoiXA drs; ke sMgit
kolo' m;iXA WLg K;N d; prpMc rc;iXA hoiXA hE . B"ve' iXs kh;NI nU| pMq ivrowIa" ne hI ikse ikt;b ivc ilK idLt; hove pr iXh gq; iXLk
s;KI de rUp ivc gurU drb;r" d; isMgr bN rhI huMdI hE. ]
111

9- kI, bwbw mohn jI vwikAw hI bwl bRhmcwrI sn ?-


kyvl SwdI (ivAwh, AnMd-kwrj Marriage)) nw krwaux vwly ƒ npuMsk, Kusrw, nwmrd,
Awid kihx dy QW ‘bwl bRhmcwrI kihx,w gurmiq nhIN sgoN bRwhmx kutl-bolI hY[ kwdr dy At`l inX`m
dy ADwr qy, siqgurU jI dw &urmwn ies pRkwr hY -
10- pwpI hIAY mY kwmu bswie ] mnu cMclu Xw qy gihE n jwie ]1] rhwau ]
jogI jMgm Aru sMinAws ] sB hI pir fwrI ieh Pws ]1] {1186}-2
ArQ::-pwpW ivc Pswaux vwlI kwm-vwsnw (mnu`K dy) ihrdy ivc itkI rihMdI hY[, ies vwsqy(mn`K dw) cMcl mn kwbU nhI'
Aw skdw [ 1 [ rhwau [jogI jMgm Aqy sMinAwsI ienHW sBnW au`qy (kwm vwsnw dI) ieh PqhI peI hoeI hY [1
11- iesu qn mn mDy mdn cor ] ijin igAwn rqnu ihir lIn mor ]
mY AnwQu pRB khau kwih ] ko ko n ibgUqo mY ko Awih ]1] mwDau
dwrun duKu sihE n jwie ] myro cpl buiD isau khw bswie ]1]rhwau]{1194}-6
kwm Aqy kRoD cMgy Bly mnu`K ƒ bWdr bxw idMdy hn[ dws ny AwpxI ilKI pusqk dy ATvyN Bwg ivc ienHW
pMj ivkwrW bwry bVy ivsQwr nwl gumiq ivcwrW ilKIAW heIAW hn[ kwm qoN s`Kxw koeI jIv vI nhI
pr mnu`K kwm dw rogI hY[ ienHW (kwm, kRoD, loB, moh, haumY Awid) ivkwrW ƒ sMjm ivc r`Kx nwl, ienHW
dy mwrU AsrW qoN gurmiK, bc inkldw hY[
auNj qW gurU gRMQ swihb jI dy 93 AMk auqly gurU Sbd ivc sw& iliKAw hY ik, aumr dy AMqly smy jd
mnu~K dy kys du~D vrgy ic~ty ho cu~ky huMdy hn, A~KIAW iv~coN pwxI isMm irhw huMdw hY, Avwz ieauN huMdI
ijvyN sqvyN pqwl ivcoN Aw rhI hovy, Akl jvwb dy c`kI huMdI hY, pr kwm vwsnw eyfI kmzorI vI kwv
vsnw dI mDwxI aus krMg ho cu~ky srIr ivc vI c~l rhI huMdI hY:--
12- sRIrwg bwxI Bgq byxI jIau kI ]..... puMfr kys kusm qy Dauly spq pwqwl kI bwxI ] locn sRmih buiD
bl nwTI qw kwmu pvis mwDwxI ] qw qy ibKY BeI miq pwvis kwieAw kmlu kumlwxw ] Avgiq bwix
Coif imRq mMfil qau pwCY pCuqwxw ]4]...]5]{93}
siqguurU nwnk swihb jI dw &qvw hY, ik BwvyN koeI ikMnw vI jqn kr ley, vIrj rUp kwm ƒ rok ky kdy
nhIN riKAw jw skdw[ hyT iliKAw gurU Sbd, siqguurU jI ny Drm dw colw pweI iPrdy isD-swDk swDU
ƒ hI sMboDn krky aucwirAw hY:-
13- rwmklI mhlw 1 ]....jqn krY ibMdu ikvY n
rhweI ] mnUAw folY nrky pweI ] jm
puir bwDo lhY sjweI ] ibnu nwvY jIau jil bil jweI ]5] isD swiDk kyqy muin dyvw ] hiT
ingRih n iqRpqwvih Byvw ] sbdu vIcwir ghih gur syvw ] min qin inrml AiBmwn AByvw ]6]
.....8]6]905-06}
AOrq nwl SwdI krky igRhsqI jIvn guzwrn dI QW bRhmcwrI jW iqAwgI-jqI sqI bx bYTx vwlw
mnu`K, inrsMdyh. (AXog ivDIAW nwl kwm AgnI ƒ SWq krn vwlw) durwcwrI jW rogI huMdw hY[
14- mwrU mhlw 1 ]mnmuKu lhir Gru qij ivgUcY Avrw ky Gr hyrY ].....hwQ kmMflu kwpVIAw
min iqRsnw aupjI BwrI ] iesqRI qij kir kwim ivAwipAw icqu lwieAw pr nwrI ] isK kry
kir sbdu n cInY lµptu hY bwjwrI ] AMqir ibKu bwhir inBrwqI qw jmu kry KuAwrI ] 6 ] ...
9]7]{1013}
siqgurU jI dI imhr dw sdkw ijvyN dws ny iesqRI dy iqAwgI iek pwdrI ƒ siqgurU jI dy scu
qoN pRBwvq kIqw sI, aus dw pUrw vyrvw, pusqk 'ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg ' dy cOQy Bwg ivc Cp
cu`ikAw hY[ pwTkW dI idlcspI AQvw shUlq leI, eyQy vI auh vwqwlwp hwzr hY:-
112

hf bIqI:-iek idn kYQoilk eIsweIAW dy pwdrI nwl, ausy dI kwr ivc bYT ky s&r krn dw smw bx
igAw[ Drm bwry ivcwr qur peI[ gl-bwq smy pwdrI jI ieh d`sx ivc &^r mihsUs kr rhy sn ik,
aunHW dy Drm ivc pwdrI AQvw Nuns swrI aumr ivAwh nhIN krdy[ aus ny dws qoN pu`C ilAw ik, kI
is`K Drm dy Priest Bwv, gRMQI vI Single Bwv, CVy hI rihMdy hn[ dws ny ieh d`sx ivc bVw mwx
AnuBv kIqw- “swfy qW gurU swihbwn vI ivAwhy hoey, bwl-b`icAw vwly pUry igRhsqI sn”[ pwdrI jI dI
aumr 40 ku swl dy lg-pg sux ky, aunHW nwl jo gl bwq hoeI aus dw sMKyp rUp :--
' 'iKmw krnw jI, jy s`cu s`cu d`sx ivc sMg nw mMndy hovo qW dws, Awp jI dy injI jIvn bwry kuJ pu`Cxw cwhuMdw hY[
' SMkw Aqy iJjk rihq ho ky pu`Co s`c dsx ivc mYN sdw &^r AnuBv kirAW krdw hW[
' kI qusW sex krn dI ieiCAw (kwm vwsnw) ƒ pUrI qrHW mwr ilAw hoieAw hY ?
' nhI'- kwm vwsn; nhIN sI mwr sikAw, mYN qW iek dy ip`Co hux dUjI iesqRI (Girl friend) rKyl bxw leI hY[
bVI srlqw nwl ieh kuJ kih id`qw[ pr bVw hYrwn ho ky aus ny ieauN AiKAw-
'Ajyhy suAwl dI mYN zrw vI Aws nhIN sW r`Kdw[ sc sc kihx leI bcn b`D sW, so mYN sc kih id`qw, pr mYƒ
vfI hYrwnI ies g`l dI hoeI hY ik, ies qrHW inJ`k ho ky, bVI XkIn BrI sur ivc, eyfI dlyrI nwl iksy pwdrI qoN, jW swfI
iksy n`n qoN, quhwQoN pihlW kdy vI iksy ny nhIN puiCAw[ qusIN d`so ik, Acncyq AjyhI g`l p`uCx dI ihMmq, qusW iks XkIn
Aqy Brosy qy kIqI hY ?” AgoN bVI idRVqw Aqy dlyrI BrI sur ivc dws ny ieauN AwiKAw:--
''swfy gurdyv jI dw &qvw hY ik, ibMd ƒ srIr ivc sdw rokI r`Kx dI g`l kwdr dy kwnUMn-rUp hukm dy ivru`D hY[
aunHW dw Awpxw iliKAw, sdIvI scweI vwlw ieh s`pSt AYlwn, swfy Drm gRMQ (sRI gurU gRMQ swihb) ivc) sdw leI sruiKAq
hY [ sMswr ivc Ajyhw koeI vI mnu`K (mhWpurK, Avqwr vlI-A`lHw pYZMbr Awid,) pYdw nhIN hoieAw ijs ny kwm dy hV-rUpI
ies vyg ƒ, sdw leI bMnH riKAw hovy[ SwdI krky igRhsqI prvwr dI rihxI, kudrq-kwƒn dy AnkUl hY[ iPr Awdr
siqkwr nwl jIaUNx dI ies mrXwdw ƒ iqAwg ky koeI bwl bRhcwrI hox dw JUT-pKMf rcw bYTx vwlw ivAkqI suihrd
mhWpurK ikvyN mMinAW jwvy jI ? iksy gMBIr rog dy rogI dI g`l nhIN, pr Arog mnu`K jqI hox dw jy suAWg rcw bYTy qW auh
keI qrHW dy ZYr kudrqI, smwj ivroDI AQvw kwƒn ivroDI pMgy lYx qoN kdy nhIN bicAw rih skd[ qusW Awp mMn ilAw hY ik
qusW koeI bIbI swQx bxw leI hY[ quhwfw ieh aud`m BwvyN kudrq dy nymw dy ivru`D nhIN hY, pr smwjI irvwjW dI pwvnqw dw,
quhwfy Awpxy Dwrimk ivSvwS dw Gwq, zrUr ho irhw hY[ supny ivc mMd ho jwxw, ivcwrW dy mMdy hox dw sMkyq hY[ Rape,
Adultery,Sodomy Masturbation,Aid, iQrNt doSW ivcoN koeI n koeI doS Apxwaux qoN ibnw, ieh, AxivAhy
mhWpurK kdy vI bc nhIN skdy[ jy iesqRI dy iqAwg ivc zrw vI vf`px jW gux huMdw, qW gurmiq ies dw ivroD, kdy nw
krdI[ {Gr kI nwir iqAwgy AMDw]”} `igRhsq dy iqAwgI vfy pUjnIk bxy bYTy iek bwbw jI vI, jylH ivc jw ibrwjy sn[
AnoKy iqAgI aus bwbw jI ny kbrsqwn dy kMFy Awpxw fyrw bxwieAw hoieAw sI Aqy aus dI mwnqw dUr dUr qk iK`lrI hoeI
sI[ biVAW dIAW suKxw pUrIAW ho rhIAW sn[ hOlI hOlI rOlw pY igAw ik s`jry d`by purdy dI kbr pu`t ky iesqRI dI lwS nwl
^rwbI kIqI jWdI hY[ Aw^r iek jvwn aumr iesqRI dI rwKI r`Kx qy pKMfI bRhmcwrI bwbw jI mMd kmwauNdy, isroN PVy gey[
Ajy k`l ijhVy lok aus ‘swDU jI' qoN mUMh mMgIAW murwdW pUrIAW hox dIAW sw^IAW suxw rhy sn, Aqy aus dy crnW ivc mQy
rigV rhy sn A`j ausy ‘krxI vwly’ bwbw jI ƒy jylH ivc bMd krvwaux leI zor zor dI nwAry lwaux ivc sMG pwV rhy sn[
sMswr ivc Ajyhw mnu`K kdy pYdw nhIN hoieAw ijs ny jnm qoN lY ky bu`Fw ho ky mrn q`k, (swrI aumr) Awpxw vIrj srIr ivcoN
bwhr jWdy dw rs nw mwixAw hovy[ eyhI kwrn sI jo swfy siqgurU jI ny AOrq ƒ eImwn, Aqy igRhsq ƒ pRDwn mMinAW hY[
dwsry qoN ieh bcn sux kyN pwdrI swihb eyny pRBwvq hoey ik, siqgurU jI dI soBw kridAW ikhw ik,
swcweI dy eyfw nyVy is`K Drm, Asl ivc swry sMswr dw sWJw Drm bx jwxw cwhIdw hY[ aus Bly lok ƒ
kI pqw ik AsIN qW Awp hI Awpxy siqgurU jI dI Asl mihmW ƒ nhIN pCwx sky, iksy dUjy ƒ kI d`sxw
hY ? ienHW pKMfIAW ƒ bwl-bRhmcwrI mMn ky aunHW dI pUjw krdy aunHW qoN vr mMgx vwly BlyKy ivc Psy hoey
mnm`uK Aqy mUrK hn[ aunHW inrdeI Aqy ivhlV T~gw qoN AsIN ApxI imhnq dI kmweI lutw rhy huMdy
hW[ Ajyhy BrmI lok hI, T`gI dy gVH, swD fyirAW dI igxqI vDwaux dw pwp K`tdy hn[ lut-Kwxy ienHW
ivhlVw ƒ siqgurU jI dy bcn-Gwil Kwie ikCu hQhu dyie ] nwnk rwhu pCwxih syie ]1] ivhu smwn
bx rhy hn[
113
CVy mnu`K bwry auprokq gurmiq -ivcwrW qoN, is`D ho jwxw cwhIdw hY ik. bwbw mohn jI dw gurmiq nwl
AQvw, gurU pMQ nwl zrw vI koeI nyV nhIN sI ? pr vydWqI jI, jW pusqk dy pRsMsk, isMG swihbwn,
AQvw mskIn jI swry dw swry bwbw isrI cMd ƒ pMQ dw mhWpurK mMndy prcwrdy hn[
ieh scweI, ilKwrI ny Awp hI bwbw mohn jI dy hI muKwribMd ivc pweI hoeI hY ik, aunHW ny kRoD
vs hoieAW ho ky Awpxy ipqw-gurdyv jI dy bcnW dI prvwh nhIN sI kIqI[ kRoDI mnu`K kwmI nw hovy- ieh
kwdr dy inXmW dy ault hY[ kwmI kRoDI vI zrUr hY Aqy kRoDI kwm vwsnw qoN ibnw ho hI nhIN skdw[
BweI gurdws jI Aqy bwbw bu`Fw jI dy Xqnw nwl vI ijnHW dI smDI nhIN sI KulH skI, glI ivc
gwauNdy gurU Arjn swihb jI dy bcn, aunHW leI qIr ikvyN bx gey ?
bwbw mohn jI dI haumY qW eyfI is^rW qy jw ibrwjI hoeI hY ik, ipqw gurdyv jI dy hukm dI
prvwh krnI qW kI krnI sI , ijhVy bwbw bu`Fw jI ny pihlI pqSwhI qoN hI siqgurU jI dIAW nzrw ivc
siqkwr vwlI QW bxw leI hoeI sI, aunHW dI qW, g`l suxnI vI, bwbw mohn jI dy AhMkwr ny psMd nhIN sI
kIqI[ vfhMsu mhlw 3 ] haumY nwvY nwil ivroDu hY duie n vsih iek Twie ] haumY ivic syvw n hoveI
qw mnu ibrQw jwie ]1]....4]9]12]
hy BweI ! haumY dw prmwqmw dy nwm nwl vYr hY, ieh dovy iek`Ty (ihrdy ivc) nhIN rih v`s skdy[ haumY ivc itky rihAW
prmwqmw dI syvw-BgqI nhIN ho skdI (jdoN mnu`K haumY ivc itikAw rih ky BgqI krdw hY) qW aus dw mn (nwm qoN) s`Kxw ho jWdw hY
[1[
pr, eyDr ilKwrI DM|wxy hI bwbw mohn jI ƒ AKMf smwDI ivc sMswr qoN bysu`D hoey drsw irhw hY [
pihlI pMgqI hI sp`St kr rhI hY ik haumy vwlw mnu`K prmwqw dI Xwd ivc juV hI nhIN skdw[ gwQw qoN is`D
ho irhw hY ik, gurU dI isiKAW Anuswr Awpxw jIvn Fwl lYx dI kmweI krnI bwbw mohn jI jwxdy qk nhIN sn[
aunHW dI swrI jIvn mrXwdw gurmiq dy ivroD vwlI nzrIN Aw rhI hY[
ikfI vic`qr gl hY ik, prm TMf ivc smwey hovy, prm-suKdweI sIqlqw dy somy, siqgurU nwnk swihb
jI dy qIsry prq`K srUp, ausy hI Gr iv`c drSnw dI TMF vrqw rhy sn, pr bwbw mohn jI drsnW dI auh TMF
ikauN nw mwx sky ?hwlW ik-ipqw gurUdyv jI ny nyVy rihMidAW bxI ies dUrI dw kwrn vI smjwieAw:-mÚ 3 ] gur
sBw eyv n pweIAY nw nyVY nw dUir ] nwnk siqguru qW imlY jw mnu rhY hdUir ] 2 ] {84} bwbw mohn jI dw mn qW
loB, eIrKw Aqy haumY ny Awpxy v`s ivc kIqw hoieAw sI[ mn dI AjyhI ZYrhwzrI dy kwrn aunHW ƒ siqgurU jI
dI hzUrI ikvyN pRwpq hoxI sI ?
15- haumY krq ByKI nhI jwinAw] gurmuiK Bgiq ivrly mnu mwinAw]1] hau hau krq nhI scu
pweIAY ] haumY jwie prm pdu pweIAY ]1] rhwau ] haumY kir rwjy bhu Dwvih ] haumY Kpih
jnim mir Awvih ]2] haumY invrY gur sbdu vIcwrY ] cMcl miq iqAwgY pMc sMGwrY ]3] AMqir swcu
shj Gir Awvih ] rwjnu jwix prm giq pwvih ]4] scu krxI guru Brmu cukwvY ] inrBau kY Gir
qwVI lwvY ]5] hau hau kir mrxw ikAw pwvY ] pUrw guru Byty so Jgru cukwvY ]6] jyqI hY qyqI ikhu
nwhI ] gurmuiK igAwn Byit gux gwhI ]7] haumY bMDn bMiD BvwvY ] nwnk rwm Bgiq suKu pwvY
]8]13]{226}
10- bwbw mohn jI dI smwDI ik jW.....? --

gurU bwxI ivc hor vI keI gurU Sbd drSndy rhy hn, pr (hyT ilKy) doN gurU SbdW qoN hI
sp`St hox ivc ksr nhIN rihMdI, ik smwDI lweI rKx vwlI bwbw mohn jI krqUq pKMf qoN v`D hor kuJ
nhIN hY [ pMcm pwqswh jI dw ieh pwvn gurU-Sbd:--
16- mwrU mhlw 5 ] bydu pukwrY muK qy pMfq kwmwmn kw mwTw ] monI hoie bYTw iekWqI ihrdY
114
klpn gwTw ] hoie audwsI igRhu qij cilE CutkY nwhI nwTw ]1] jIA kI kY pih bwq khw ]
Awip mukqu mo kau pRBu myly AYso khw lhw ]1] rhwau ] qpsI kir kY dyhI swDI mnUAw dh ids
Dwnw ] bRhmcwir bRhmcju kInw ihrdY BieAw gumwnw ] sMinAwsI hoie kY qIriQ
BRimE ausu mih k®oDu ibgwnw ]2] GUMGr bwiD Bey rwmdwsw rotIAn ky Epwvw ] brq nym krm
Kt kIny bwhir ByK idKwvw ] gIq nwd muiK rwg Alwpy min nhI hir hir gwvw ]3] hrK
sog loB moh rhq hih inrml hir ky sMqw ] iqn kI DUiV pwey mnu myrw jw dieAw kry
BgvMqw ] khu nwnk guru pUrw imilAw qW auqrI mn kI icMqw ]4] myrw AMqrjwmI hir rwieAw
] sBu ikCu jwxY myry jIA kw pRIqmu ibsir gey bkbwieAw ]1] rhwau dUjw ]6]15]{1003}
cu`p swD ky smDI lw bihx vwl hT krm, gurmiq ny psMd nhIN kIqw[ sgoN, Ajyhy hTI mon-smwDIey ƒ
m`CIAW PV PV Kwx vwlw bgulw mMinAw hY:- "mnhiT jo kmwvY iqlu n lyKY pwvY bgul ijau iDAwnu
lwvY mwieAw ry DwrI ] {687} bglswmwDIAw AQvw " bgul smwDM ]" (470}-Sbd vI vriqAw hY[
cu`p swDI bYTy mnu`K dw mn sgoN bhuqw Btkxw ivc ipAw rihMdw hY[ ANgRyzI dw kQn hY-"An Idle mind
is devils workshop " ivhlV mnu`K dw mn sdw srwrqW hI GVdw rihMdw hY[ dUijAW dI kmweI qy
mOjW mwx rhy ivhlV bwbw jI, kI jwxn, hyT ilKy ies gurU &urmwn dw Bwv-ArQ ƒ ?:--
17- sloku mÚ 5 ] audmu kryidAw jIau qUM kmwvidAw suK BuMcu ]
iDAwieidAw qUM pRBU imlu nwnk auqrI icMq ]1]{522}vw-17

11- pwvn gurUbwxI dI Gor byAdbI


qy
gurdyv ipqw jI dI Swn ivru`D hOly bol
dohrw] ktk bcn mohn khY, inMd ausqqI bXwj [
so suin min suKu pwie kY bolXo grIb invwj ]31]
pd ArQ:-inMd...=(mohn jI ny aupRokq khy gwlHIAW qu`l bVy s^q bcnw dy nwl ieh bcn vI AwKy-) vifAweI dy bhwny inMdw vwly bol[ grIb
invwj=ZrIbW ƒ invwjx vwly [
kib`q] mohn bcn qyry suin min Bwey myry, cwl hY inrwlI qyrI sdw iek mwn ho [
Avr qum moh cUrw Twkur AlK pUrw, ijnih klDwrI sdw iqshI ko jwn ho [
mohn gur bYn lIAw Awid purKu vis kIAw, Amr gur Bey eIhW igAwn ho [
mohn Srin qyrI pYj rwKhu lwj myrI, ibnvMiq nwnk su lwgY iDAwn ho ]32]
pd ArQ:-Bwey=cMgy l`gy[ cUrw=moh dUr kr id`qw [ Twkur..=jwnx qoN rihq prI purn pRNBU [ gur..=gurU dy crn mMn ky[
sujwn pwTk BlI BWqI jwxdy hn, siqgurU jI dy smy qoN hI 'nwnk' nwm dI vrqy kyvl gurbwxI iv~c hI
kIqI jwx dI pwbMdI mnI jw cu~kI sI[ pr ies kutl ilKwrI ny AMqlI pMgqI ivc gurU bwxI vwg eyQy vI
“ibnvMq nwnk” pd vrq ky ies k`cI bwxI ƒ gurUbwxI smJI jwx dw duKdweI BulyKw pwieAw hoieAw hY
[ Awau hux pMcm pwqSwh jI dy aus gurU-Sbd dy pRq`K drSn-ivcwrW ivc mn joVIey:-

mohn pd ?
A`gy qurn qoN pihlW gurU bwxI ivc 'mohn' dI vrqoN dw vyrvw smJ leIey::- gurU bwxI ivc, ieh l&z "
mohn, mohnu Aqy mohin", ienHw iqMnW rUpW ivc AwieAw hY[ bwxI dy rcyqw siqgurU swihbwn dy hvwly
115
nwl igxqI dw vyrvw, krm vwr ies pRkwr hY:- mhlw 1 ] (mohin) 7 vwr, mhl 3] (mohin) 1 vwrI,
mhlw 4 ] (moihn=2 mnmohno=1 kul) 3 vwrI, Aqy mhl 5] (mohn=23, mohnu=6, mohnw=3, mohin=2,
mnmohn=1 kul-) 35 vwrI[
pMcm pwqSwh jI dy mn ƒ prmwqmw leI “mohn” pd eynw BwieAw ik, ilKwrI dI cox ivc Awey
kyvl mwqR gurU-Sbd ivc hI nhIN sgo (pwTk s`jxw ny aupr vyK ilAw hY ik), ies pd dI vrqoN hor vI keI
gurU SbdW ivc kIqI hoeI hY[ aunHW keI gurU SbdW ivcoN ilKwrI ny ApxI ivauNqw dw cux ky AwpxI bolI
iv~c aus dI bnqr ivgwV ky ArQ vI AwpxI mrzI Anuswr Fwl ky ilKy hoey hn, pr dws aus S~D gurU
Sbd dy ArQ auhI ilKy hn jy ‘sRI gurU gRMQ swihb drpx’ dI dUjI poQI dy 495 s&y qoN 499 s&y qk
ilKy hoey hn:-
18/1- gauVI mhlw 5 ] mohn qyry aUcy mMdr mhl Apwrw ] mohn qyry sohin duAwr jIau sMq
Drmswlw ] Drmswl Apwr dYAwr Twkur sdw kIrqnu gwvhy ] jh swD sMq iekqR hovih qhw
quJih iDAwvhy ] kir dieAw mieAw dieAwl suAwmI hohu dIn ik®pwrw ] ibnvMiqnwnk drs
ipAwsy imil drsn suKu swrw ]1] mohn qyry bcn AnUp cwl inrwlI ] mohn qUM mwnih eyku
jI Avr sB rwlI ] mwnih q eyku AlyKu Twkuru ijnih sB kl DwrIAw ] quDu bcin gur kY vis
kIAw Awid purKu bnvwrIAw ] qUM Awip cilAw Awip rihAw Awip sB kl DwrIAw ]
ibnvMiq nwnk pYj rwKhu sB syvk srin qumwrIAw ]2]{248}
ArQ:-hy mn ƒ moh lYx vwly pRBU ! qyry mMdr (AQvw) mihl eyny au`cy hn ik aunHW dw pwrlw bMnw nhIN id`sdw[ hy mohn ! qyry
dr qy qyry Drm-AsQwnW (-DrmSwlw) ivc, qyry sMq jn (bYTy) sohxy l`g rhy hn[ hy byAMq pRBU ! hy dieAwl pRBU ! hy Twkur
! qyrI Apwr Drm swl ivc, qyry sMq jn sdw qyrw kIrqn gwauNdy hn[ hy mohn !) ijQy vI swD sMq iek`Ty huMdy hn auQy qYƒ
hI iDAwauNdy hn[ hy dieAw dy Gr mohn ! sB dy mwlk mohn ! qUM dieAw, qrs kr ky ZrIbW AnwQW auqy ikrpwl huMdw hYN[
(hy mohn !) nwnk bynqI krdw hY--qyry drSn dy ipAwsy (qyry sMq jn) qYƒ iml ky qyry drSn dw suK bwxdy hn [1[
hy mohn ! qyrI is&iq swlwh dy bcn sohxy hn, qyrI cwl (jgq dy jIvW dI cwl nwloN) v~KrI hY[ (swry jIv) isrP
qYƒ hI sdw (kwiem rihx vwlw) mMndy hn, hor swrI isRStI nwsvMq hY[ hy mohn ! isr& qYƒ iek ƒ (AsiQr) mMndy hn-
isrF qYƒ-ijs dw srUp ibAwn nhIN kIqw jw skdw, qUM jo, sB dw pwlxhw hYN Aqy ijs ny swrI isRStI ivc AwpxI s`qw
vrqweI hoeI hY[ hy mohn ! qYƒ (qyry BgqW ny) gurU dy drSn dI rwhIN (ipAwr-) v`s kIqw hY, qUM sB dw mu`F hYN, qUM srb-
ivAwpk hYN, qUM swry jgq dw mwlk hYN[ hy mohn ! (swry jIvW ivc mOjUd hox krky) qUM Awp hI (aumr Bog ky jgq qoN) clw
jWdw hYN, iPr vI qUM hI sdw kwiem rihx vwlw hY, qUM hI jgq ivc AwpxI s`qw vrqeI hoeI hY[ nwnk bynqI krdw hY --
(Awpxy syvkW dI qUM Awp hI) lwj r`Kdw hYN, swry syvk-Bgq qyrI srn pYNdy hn [2[
dohrw] gur Arjn ky bcn suin mohn BXo ikRpwl [ mn mY AYs ivcwrXo kroN kwj drhwl ]33]
{drhwl=CyqI hI}
AiVl] smqw bcn sunwie mnY suK pwvhIN [ gurU ibKmqw nwih su sWiq rhwvhIN [
qw qy dyir iqAwig poQIAW dIjXY [ ho inj mn mY suKu pwie bfo jsu lIjIXY ]34]
pd ArQ:-smw=SWqI vwly bcn[ guruU ibKmqw=gurU kRoD vwlw nhI [ su SWiq rhwvhIN=(su) AqIAMq SWq hI rihMdy hn[
dohrw] gurU Arjn rUp inhwir kY mohn min suK pwie [ cwir gurU kI joiq jo ies mY rhI smwie ]35]
{cwir gur kI joiq-ilKxw-joiq Ehw jugiq swie sih kwieAw Pyir pltIAY ]-gurUbwxI &urmwn dI aulM|xw hY[ joiq
Aqy jugiq, kyvl siqgurU nwnk swihb vwlI hI 9 gurU swihbn duAwrw A`j sRI gurU gRMQ swihb rUp ho
swfI AgvweI kr rhI hY[ [
mohn jI qb hI auTy hwQ poQIAW Dwir [
qIjI pauVI qb rhI mohn js ibsQwr ]36]
{not:-Xwd rhy ik, ies pusqk ivcly AOKI bolI dy pd ArQ, sdw aunHW ArQW dw hI auqwrw hY, jo snmwn-jog
116
vydWqI swihb jI ny hyTw tUk ivc ilKy huMdy hn}- pd ArQ:- js ibsQwr=vifAweI ivsQwr pUrvk[
Bwv, qIjI pauVI ivc, gurU Arjn swihb jI ny-iqsu mohn lwl ipAwry hau iPrau KojMqIAw ] dI gl
nhIN ilKI, sgoN, Awpxy mwmw, bwbw mohn jI dI vifAweI bVy ivsQwr nwl ilKI hY[ SRomxI gu:pRbMDk
kmytI sRI AMimRqsr dI mohr hyT, (?) lKwrI vloN gurU bwxI dw ivgwiVAw hoieAw rUp:-{not: Bumkw ivc
poQIAW vwlI gwQw JUTI ilKx dy nwl gurbwxI dI kutl vrqoN bwry iksy QW vI koeI not nw dyxw, sMpwdk mhWpurKW dI
suihrdqw ƒ gMBIr rUp iv`c S`kI bxwauNdw rihx vwlI (jwx bu`J ky kIqI ?) aukweI hY}
, kib`q ] mohn siqsMig bIc drs iDAwn AmI sINc, mohn ju jpY qoih AMqk iblwie hY [
jmkwl lgY nwhI joaU iek mn iDAwhIN, mn bc ArwD quDu sBI Pl pwey hY [
ml mUq mUVH mugD joaU quD drs kY igAwn hoaU, rwj quDu inhcl gurU nwnk Alwie hY [
mohn qum pUrn purK Bgvwn sm, dIjY moih drs qyro jsu sdw gwie hY ]37]
pd ArQ:-ml mUq=Apiv`qR [ mUVH mugD=mhW mUrK[ drs kY igAwn=drSn krky igAwn vwly bx jWdy hn[ sm=pRBU vrgy[
{pMQ dI (kiQq) srbau~c Dwimk pdvIAW mwx rhy, pd ArQ ilKx vwly snmwn jog sMpwdk-mhWpurK jI ny, auprokq 37 nMbr kibq ƒN
gurbxI smJ lYx vwlw tplw Kwx dw fr mukwaux leI kuJ vI nw ilK ky, (gurbwxI qoN AigAwnIAW leI) ies kib`q ƒ vI gurUbwxI hI
smJI jwx dw Brm p`kw kr id`qw hY ?}
auprokq 18/a nMbr qoN ArMB kIqy, gurU Sbd dI qIjI pauVI Asl rUp ies pRkwr hY :--
19/2 mohn quDu sqsMgiq iDAwvY drs iDAwnw ] mohn jmu nyiV n AwvY quDu jpih indwnw ]
jmkwluiqn kau lgY nwhI jo iek min iDAwvhy ] min bcin krim ij quDu ArwDih sy
sBy Pl pwvhy ] ml mUq mUV ij mugD hoqy is dyiK drsu suigAwnw ] ibnvMiq nwnk rwju
inhclu pUrn purK Bgvwnw ]3] pd ArQ:-indwnw=AMq ƒ [ lgY nwhI=poh nhIN skdw [ iek mn=iekwgr mn nwl[ ml
mUq=gMdyivkwrI lok[ ij=ijhVy mnu`K[ suigAwnw=isAwxy[ pUrn pur=hy pUrn srb-ivAwpk ! [ 3[ {bwbw mohn jI ƒ, jW iksy vI ivXkqI ƒ ieauN sMboDn
nhIN kIqw jw skdw[ iksy mnu`K leI Ajyhy bcn, aus mnu`K dI JolI cukx dw AQvw gurmiq ivroD krm, ausqiq krn dy doSI ?-ausqiq inMdw doaU
iqAwgY KojY pdu inrbwnw ] jn nwnk iehu Kylu kTnu hY iknhUM gurmuiK jwnw ]
A`gy vyKIey (b-iemdwd pMQk srbau~cqw) hor kI cMd cVHdy hn:-
dohrw ] mm ibnqI sunIey pRBU inj sRqn ky mwih [ {inj=Awpxu kMnw nwl[}
jig jsu qumrw hoie go mo kO drs idKwie ]38]
Bwv, pRBU myrI ieh bynqI Awpxy kMnw nwl sux lau ik, jy ies dws ƒ drSn ivKw idau qW j`g ivc quhwfI bVI
soBw hovygI :--
sv`Xw] iem vwk suny gur Arjn ky, qb mohn jI mn AnMd pwXo [
poQIAW hwQ lY AwXo qbY, jnu bIn sunY cil bwsuk AwXo [
dIn su poQIAW hwQ gurU, gur ky crnMbuj sIs invwXo [
sRI gur sIs auTwie dIXo, As mohn jI qum nwih suhwXo ]39]
pdArQ:-jn....AwXo=jwxy ijs qrHW bIn sux ky s`p dOiVAw AwauNdw hY [ crnMbuj=crn kMvlW auqy [nwih suhwXo=ies qrHW
cMgw nhIN l`gdw[
cOpeI] hm ko sIs invwvn jog [ crn prn qum ko su Ajog [
mo gur gur ky suq qum doaU [ qumry drSn qy suK hoaU ]41]
pd ArQ:-hm...=swfw sIs invwauxw xog hY[ crn...=quhwfw swfy crnw qy Jukxw AXog hY[ mo gur..=swfy gurU jI dy gurU dy qusIN spu`qr ho[
ieh bcn sux ky bwbw mohn jI bVy pRsMn hoey[Aqy boly:-
hm qy BUl prI hY BwrI [ hmry pir ipq kop sDwrI [
so pRsnoqr Ab suin lIjY [ BUl iCmwpn hmrI kIjY ]43]
pd ArQ:- hm..=myry pwsoN BwrI glqI ho geI hY[ hmry..=myry ipqw jI ny myry qy gu`sw kIqw jo shI sI[ BUl...=myrI Bu`l
117
muAw& kr dyvo[ mohn jI boly ik-quhwfy soBnIk ipqw sRI rwmdws jI ny myry ipqw dI bVI syvw kIqI[ syvw qoN
hI auh gurU bxy[(44)
dohrw= guirAweI dyvn lgy rwmdws ko Awip [ muJY bol pTXo ipqw nwih gXo kir dwp ]45]
pd ArQ:-muJY .....dwp=mYƒ sunyhw ByijAw qy mYN (dwp) AhMkwr kwrn aunHW pws nw igAw[45[ Bwq=myrw BweI mohrI jI[
Bwv, mohn jI Awpxy muKwr ibMd qoN hI kih rhy hn ik, jdoN myry ipqw jI rwmdws jI ƒ guirAweI dyx
l`gy qW, myry vl vI bulwvw ByijAw pr mY hMkwr-v`s hox dy kwrn aunHW kol nw igAw[ hMkwrI dy nyVy pRBU
dw nwm ikvy Aw skdw sI, ikauNik-“haumY nwvY nwil ivroDu hY duie n vsih iek Twie ]” A`gy:-
muJY BRwq mohrI gXo rwmdws pg lwg [gurU rwm dws iriD isiD dy khXo puqR vfBwg ]46]
myrW BweI mohrI gurU rwmdws jI dy crnI jw l`gw qW guurU rwmdws jI ny aus ƒ irDIAW isDIAW dI b^SS krky aus ƒ
vfBwgw bxw id`qw[ 46[
ilKwrI dI pRq`K kutlqw:-
sRI jpu swihb ivc hI siqgurU nwnk swihb jI dw spSt &urmwn-“iriD isiD Avrw swd”
Bwv, “irDIAW isDIAw (nwm rs qoN htw ky) dUjy pwsy (mwieAw dy moh ivc nPsaux vwlw) suAwd hY” irDIAW isDIAW vI
mwieAW hI hox dy kwrn ies pwsy pYxo roikAw hoieAw hY[ Aqy iPr pRBwqI mhlw 1 ] ieh sp~St
&urmwn-“siqgur kY vis cwir pdwrQ ] qIin smwey eyk ik®qwrQ ] 5 ]”{1345}-6 “sRI gurU gRMQ
swihb drpx”, poQI nOvIN dy 627 s&y qy ies quk dy ArQ ies pRkwr hn:-(lok dunIAw dy pdwrQW dI ^wqr
dyvI dyviqAW dI pUjw krdy hn, pr) siqgurU dy ie^iqAwr ivc (Drm, ArQ. kwm, moK) cwry hI pdwrQ hn[ gurU dI srnI
ipAW (pihly) iqMnW dwrQW dI vwsnw hI mu`k jWdI hY, mnu`K ƒ ie`k ivc s&lqw imldI (Bwv, mwieAw dy moh qoN mukqI iml
jWdI hY)[5[ so siqgurU jI ny bwbw mohrI jI dy mn ivcoN irDIAW isDIAW dI vwsnw ^qm krn dy QW
gurmiq ivroDI irDIAW is`DIAW dyx vwlI g`l kdy nhIN kIqI hoxI? ilKwrI ny ieh ilK ky-“gurU rwm dws
iriD isiD dy khXo puqR vfBwg” siqguru dI hyTI kIqI hY[ iPr ilKwrI ny bwbw mohn jI dy mUMhoN gurU Amrdws
jI (gurU) rwmdws jI ƒ guirAweI dw iqlk lwauNdy, pMj pYsy Aqy nryl r`K ky sIs JukwauNdy Aqy joqI joiq
smw gey drswieAw hY[ gurU rwmdws jI dy hzUr SrDwlUAW vloN bVI mwieAw Byt kIqI jwx qoN Awpxy
AMdr vDI icMqw dw izkr Aqy cubwry qy cVH bYTx dI g`l krky gurU rwmdws jI vloN poQIAW idqIAW jwx
dw izkr, ienHW SbdW ivc-“rKo pwis poQI ktM pwp qyry”y[
AwpxI ivauNq dw keI qrW dw vwrqwlwp hoieAw drsw ky ilKwrI ny AMq ivc ieauN iliKAw:-
sorTw] sRI muiK XON &urmwie, jo BwvY soeI kro [
mohn crn ghwie gur Arjn qb vru dIXo ]53]
ArQ:-mohn=mohn ny crn PV ley [ vru dIXo= ASIrvwd id`qw [
dohrw] cOQI pOVI qb khI sRI gur Arjn dyv [
AibnwsI mohn sujs brnn kIn AByv ]54]
pd ArQ:-AByv=ijs dw Byd nw jwinAw jw skdw hovy [
AnMg syKr CMd] mohn qUM PlXo sPl sBI prvwr sxu, kutMb BweI mIq qwrXo jhwn ko [
gurdws buFy mwnu hr inj mwnu dUr kir, ijnI drs pwXo qoih, duKu n indwn ko [
joaU DMn khYN AMqk qXwig Eih, ibAMq gux qyry kQy kOx Dir iDAwn ko [
purK murwrI qoih tyk rwKI lwj moih, ibnvMiq nwnk ijqu lig nru igAwn ko ]55]
AnMg syKr CMd=iek CMd dw nwm hY[ sxu kutMb=pRvwr smyq=prvwr smyq[ BweI mIq=BrwvW qy dosqW ƒ [ mwnu hr=hMkwr
dUr krky[ inj mwn dUr kir=Awpxw AiBmwn iqAwg ky[ duK nw indwn ko=AMq smyN koeI duK nhIN puMcygw [ AMq qXwig
Eih=jmdUq vI aus ƒ C`f idMdy hn[ murwrI=AigAwn ibnwSk ? (gurSbd ivc murwry hY)[ tyk rwKI lwj moih=myrI qUM Et
hYN qy myrI lwj rK ? (ik, myrI lwj r`K leI ?) ijqu lig nru igAwn ko=ijs nwl juV ky mn`K igAwnvwn bx jWdw hY[
118
dohrw] cOQI pOVI qwih vru gur Arjn jb dIn [
mohn suin gd gd BXo inj min AnMd lInu ]56]
Bwv ArQ:-gd gd=pRsMn ho igAw[ Bwv, cOQI pOVI ivc siqguu rU Arjn swihb jI ny bwbw mohn jI ƒ vru id`qw qW sux ky
bwbw jI gd gd ho gey Aqy mn ivc bVw AnMd mwixAw[
ilKwrI dlyr ho ky ‘nwnk’ nwm dI vrqoN krky k`cI bwxI ƒ gurbwxI dw rUp dy irhw hY Aqy sRI hirmMdr
swihb jI dy gRMQI isMG swihb vydWqI jI, koeI ikMqU q`k nhIN iLK rhy[ auprokq 56 nMbr dohry ivc
ilKwrI ny guurU Sbd dI ijs cOQI pOVI ivc bwbw mohn jI dI is&q nhIN kIqI hoeI aus pauVI ivc pMcm
pwqSwh jI ny mnW ƒ moh rhy aus pRBU dIAW vifAweIAW kIqIAW hn[ aus pwvn cOQI pauVI dI ArQW
smyq ivcwr auprMq sujwn pwTk s~jxw ny Awp hI inrxw kr lYx, ik, swfy Dwrimk AwgUAW ny ies
pusqk dI punr sMpwdnw dy rUp ivc swfy nwl gux kIqw hY ik, jW vfw vYr kmwieAw hY:--
20/3 mohn qUM suPlu PilAw sxu prvwry ] mohn puqR mIq BweI kuutMb siB qwry ]
qwirAw jhwnu lihAw AiBmwnu ijnI drsnu pwieAw ] ijnI quDno DMnu kihAw
iqn jmu nyiV n AwieAw ] byAMq gux qyry kQy n jwhI siqgur purK murwry ]
bnvMiq nwnk tyk rwKI ijqu lig qirAw sMswry ] gux qyry kQy n jwhI siqgur
purK murwry ] ibnvMiq nwnk tyk rwKI ijqu lig qirAw sMswry ] 4]2] {248}
sRI gurU gRMQ swihb drpx dI dUjI poQI dy 498 s&y qy ilKy ‘pd ArQ’ Aqy ‘ArQ’ ies pRkwr hn:--
pd ArQ:-mohn=mn ƒ moh lYx vwly hy mohn ! hy suPl=Pl vwlw, bwg-prvwr vwlw, jgq-rUp prvwr vwlw[ sxu=smyq [ sxu
prvwry=prvwr smyq hyN, byAMq jIvW dw ipqw hYN [ puqR mIq BweI kutMb=pu`qr im`qrW, BrwvW vwly swry (AnykW) t`br{ not:-bwbw mohn jI ny
swrI aumr ivAwh nhIN sI kIqw, aunHW dw koeI t`br hY hI nhIN sI} [ qwirAw jhwn=qUM swrw jhwn qwr id`qw hY bwbw mohn jI nhIN, ieh
mohn-pRBU hI ho skdw hY}[ tyk=Awsrw [ ijq=ijs 'tyk' dI brkiq nwl[4[
ArQ:--hy mohn pRBU ! qMU (AwpxI Apwr AdBuq rcnw dy rUp ivc) bVw sohxw PilAw hoieAw hY, (ies qrHW) qUM
bVy hI v`fy prvwr vwlw hYN[ hy pRBU ! pu`qrW BrwvW im`qrW vwly vfy t`br qUM swry dy swry (sMswr smuMdr qoN) lMGw
idMdw hY[ hy mohn ! ijMnW ny qyrw drSn kIqw, aunHW dy AMdroNN qUM AhMkwr dUr kr idqw (ikauNik-“ haumY nwvY nwil
ivroDu hY duie n vsih iek Twie ]” pMnw 560)[ qUM swry jhwn ƒ hI qwrn dI smrQw vwlw hYN [ hy mohn ! ijMnHW
vfBwgIAW) ny qyrI is&iq-swlwh kIqI, Awqmk mOq aunHW dy nyVy nhIN Fu`kdI[ hy sB qoN vfy, srb ivAwpk pRBU !
qyry gux byANq hn, ibAwn nhIN kIqy jw skdy[ nwnk bynqI krdw hY--mYN qyrw hI Awsrw ilAw hY, ijs Awsry dI
brkiq nwl mYN ies sMswr-smuMdr qoN pwr lMG irhw hW [4[
auprokq 55 nMbr 'AnMg syKr CMd' jo, ies 20/3 nMbr qy ivwcwrI pwvn pauV dw ivgwiVAw hoieAw
rUp hY, ivc vI, kutl ilKwrI ny AMqlI pMgqI ivc “ibnvMiq nwnk” ilK ky gurbwxI-ArQW qoN
Axjwx pwTkW leI tplw Kwx dw rwh bxw idqw hoieAw AsW vyK ilAw hY[ AwpxI ivDI Anuswr ilKI
bwbw jI dI ausqiq qoN auhU mohn jI ijnHW nUM vfw hTI kRoDvwn drsw irhw sI qy hux:-
kr inj mohn joir kY AYsy kInu aucwru [ dwsu jwin ibnqI suno qum gur rUp murwir ]58]
siqgurU jI dy vfy mwmW jI qoN AqIAMq nIvy dws bx Kloqy Aqy ApxI BYx dy byty qoN r`b rUp gurU ho
id~sy? Aqy ieauN ilKwrI jI ny bwbw mohn jI nUM ieauN qrly lYNdy drwsw id~qw:-
sv~Xw ] dyih indys pRBU hm ko, qum swiQ cloN kCu syv kmwvoN [
ikMkr AOr kFYN js kwr su, kwr kFoN inj sIs itkwvoN [
moih inhwl idAwl kro, crnMbuj inkit sdw suK pwvoN [
gd gd hYv, romwc Kry, As Awids duhu su sMig isDvoN ]59]
ijhVy bwbw moh jI Apxy ipqw gurdyv siqgurU Amrdws jI qoN nswrI aumr bwZI rhy Aqy AMqly smy
bulwux nqy vI hMkwr v~s hwzr nw hoey hux Awpxy pu~qr rUp gurU Arjn swihb jI dI swrI aus ZulwmI
119
krn leI iqAwr drswaux ivc ilKwrI nUM kI su~JI ? drSn kro ik, auhI gurU Arjn swihb ijnHW nUM
Ajy huxy hI bwbw mohn jI dy Awpr sohly gw rhy drswieA sI, hux ausy hI vfy mwmw jI bwbw mohn nUM
ASinn Bgq qy syvk bxy qoN, auprokq ausqiq rUp bcn sux ky, inmrqw dy AnUpm purny pw rhy
siqguurU Arjwn swihb jI Ndy muKwribMd ivcoN, ieh mhW huiSAr ilKwrI, 'smDI AsiQq' ho bYTx dy
AwdyS-rUp, gurmiq ivroDI bcn boly drsw irhw hY:-
cOpeI ] mohn ky iem bcn sunweI [ gur Arjn min AnMd pweI [
sRI muiK As indyS iqh dInI [ mohn jI qum sB iciq cInI ]60]
bIc cubwry "Dro smwD" [ pUrn purK isau ihRdy rwD [
gur nwnk kw mMqR aucwro [ Awp qro sgly kul qwro ]61]
kI, ilKwrI dw Bwv ieh hY ik kul qwrn vwlw kulW qwrn vwlw kiQq kwrj bwbw mohn jI dy ipqw
grdyv siqgurU Amrdws jI nhIN sn kr sky, jo hux pMcm pwqswh jI mohn jI qoN krvw rhy sn ?

12- siqgurU Arjn swihb jI dI Gor (inrwdrI AQvw) byAdbI


ilKwrI Anusr bwbw mohn jI ny siqgurU Arjn swihb jI AigAw qoN:-
mohn As gur AwgXw pwey [ pirkRmw kir gur crn ghwey [
bMdn kir qb gXo cubwry [ lgI smwiD AKMf Apwry ] 62]
iDAn rhy ik ilKwrI prkrmw krauxIAW nhIN Bu`ldw [ pr iks kwrn ? ieh SMkw vDdw jw irhw hY?
eyny ivc bwbw mohrI jI Aw gyey [ nmskrW dw vtWdrw krn auprMq bwbw mohrI jI, siqguurU jI ƒ
Awpxy Gr lY gey[ bwbw mohrI jI dI iesqrI ny ihrdy ivc bVw AnMd mwixAw[ keI k`pVy Aqy gihxy
siqgurU jI qoN vwry[ suK AnMd puCx aupRMq, bVy duKI ihrdy nwl (gurU Arjn swihb jI dy mwqw) bIbI
BwnI jI Aqy (ipqw) gurU rwmdws jI dy clwxy dI g`l krky..{73 q`k}-
dohrw] AYs BwK rovq BeI, mohrI jI kI bwm ] nr Anuhr rovq Bey sRI gur pUrn kwm ]74]
pd ArQ:-mohrI jI kI bwm=mohrI jI dI iesqRI[ (sRI gurU Arjn dyv jI vI) nr Anuhr=Awm mnu`KW vWg (rox l`g pey?]
mohrI jI inj nwir ko khI gXwn kI bwq [
sMqn ko nih roeIAY jo Apno igRh jwq ]75]
cOpeI] sRI gur ko qb khw sunweI [ sBu imiQAw sMswru idKweI [
pRB ibswir jo mnmiq lwgoy[ socX qwih jo Bey ABwgy ]76]
iml ibCrq nd kwT smwnw [ jQw pUr naukw mnmwnw [
qs kutMb ko myl pCwnI [ socq nih joaU suD igAwnI ]77]
rwmdws gur pRB AwgXw pwey [ jg qwrn ihiq ieh TW Awey [
kir kwrj pRB rUp smwny [ socn jog nhIN suKkwny ]78]
ArQ:-'mwqw BwnI jI Aqy guru rwmdws swihb dy Akwl clwxy dI gl, krky, bwbw mohrI jI dI pqnI rox-Kpx
l`g peI[ gurU Arjn dyv jI vI (Awpxy mwqw ipqw ƒ Xwd krky) Awm mnu`KW vWg rox-(ip`tx ?) l`g
pey qW bwbw mohrI jI ny AwpxI iesqRI ƒ igAwn dI g`l smJweI, ik, sMq (mr ky) Awpxy (AslI) Gr
cly jWdy hn, aunHW ƒ kdy nhIN roxw cwhIdw[(75) iPr (ro-kurlw rhy ?) siqgurU jI ƒ suxw ky AwiKAw,
nzr AwauNdw sMswr sB nwsvMq hY, ijhVw mnu`K pRBU (dI rzw ivc rwzI rihx dI g`l ) ƒ Bu`l ky mnmiq
ip`Cy lg qurdw hY, aus ƒ bsiksmq smJxw cwhIdw hY[(76) imlxw ivCVnw ndI dy vihx vWg huMdw hY,
(sMswr dI irSqydwrIAW, BweI bMd) byVI dy pUr smwn huMdw hY iPr muV ky myl sMjog nwl hI huMdw hY, vIcwrnw
kro [ so sMswrI sMbMDW ƒ ies pRkwr hI smJxw cwhIdw hY[ jo piv`qR igAwnvwn hY, ies qrHW nhIN ivcwrdw[
gurU rwmdws jI prmwqmw dI AwigAw nwl eyQy sMswr ƒ qwrn Awey sn Awpxw kwrj krky pRmwqmw ivc hI
120
lIn ho gey hn, ieh gl soc ivcwrn vwlI nhIN, Bwv, icMqw iPkr krn vwlI (rox kurlwaux dI loV)
nhIN hY, siqgurU jI qW suKW dy ^zwny (huMdy) hn[ (77-78)'
eyny ƒ bwbw mohrI jI dw pu`qr bwbw AnMd jI, Awpxy byty bwbw suMdr jI dy nwl auQy Aw gey[
ilKwrI dI suihrdqw gurmiq dI ksv`tI qy:-
ibbyk-bu`DI nwl ivcwrIey ik- pMcm pwqSwh jI Awpxy ipqw gurdyv jI dI sMgiq ivc rih ky hr p`KoN
eyfy inpuMn ho cu`ky sn ik, vfy do BrvW ƒ ip`Cy C`f ky siqgurU nwnk swihb jI dI joiq jugiq dy mwlk
bx gey Aqy B`t Bgq. sRI muQrw jI ƒ jgq dy qwrnhwr ho id`sy -"qqu ibcwru XhY mQurw jg qwrn kau
Avqwru bnwXau ] jp´au ijn@ Arjun dyv gurU iPir sMkt join grB n AwXau ]6]" srb au`c AvsQw dy
mwlk bx cu`ky, sujwn siqgurU Arjn swihb jI, ("sB qy vfw siqguru nwnku" swihb jI dy smy qoN hI gurUmiq dw
ih`sw bxy hoey), ies pwvn slok qoN-'kbIr sMq mUey ikAw roeIAY jo Apuny igRih jwie ] rovhu swkq bwpury
ju hwtY hwt ibkwie ]16]{1365} kI, Axjwx hI sn ? ijs ABu`l siqguurU dw Awpxw aupdyS ieh hY-
"jo jo dIsY vfw vfyrw so so KwkU rlsI ]"{608} Aqy idRStmwn sMswr leI jo ieauN &rmw rhy hn-"jo
dIsY so sMig n gieE ] swkqu mUVu lgy pic muieE ]"{241} ijhVy smrQ siqgurU jI, sMswr ƒ ieh
Anmol aupdyS dy rhy sn--"Anidnu ismrhu qwsu kau jo AMiq shweI hoie ] ieh ibiKAw idn cwir
iCA Cwif cilE sBu koie ] kw ko mwq ipqw suq DIAw ] igRh binqw kCu sMig n lIAw
]"..]15]{gauVI bwvn AKrI m:5] pMnw- 253} Aqy suKmnI swihb dI pMjvI AstpdI ivc-imiQAw
qnu Dnu kutMbu sbwieAw[ audyS idRV krwuaux dy nwl swry idRstn jgq-pswry nUM nwsvMq hox dI
scweI smJw ehy pMcm gurdyv jI dw sihsikRqI slok:-.
21- kqMc mwqw kqMc ipqw kqMc binqw ibnod suqh ] kqMc BRwq mIq ihq bMDv
kqMc moh kutMb´qy ] kqMc cpl mohnI rUpM pyKMqy iqAwgM kroiq ] rhMq sMg
Bgvwn ismrx nwnk lbD´M Acuq qnh ]1]{slok shsik®qI mhlw 5 ] {1353}
ArQ:-ik`Qy rih jWdI hY mW, qy iuk`Qy rih jWdw hY ipau ? qy ik`Qy rih jWdy hn iesqRI dy lwf-ipAwr? ik`Qy rih jWdy hn Brw imqR ijqU qy
dnbMDI ? qy ik`Qy rih jWdw hY prvwr dw moh ? ik`Qy jWdI hY mn ƒ mohn vwlI cMcl mwieAw vyKidAW hI C`f jWdI hY[ hy nwnk ! (mnu`K
dy) nwl (sdw) rihMdw hY Bgvwn dw Bjn (hI), qy ieh Bjn imldw hY AibnwSIU pRBU dy pu`qrW qo [(AkwlpurK nwl joV dyx dy smr`Q. A`j
swfy leI AibnwSI pRBU dy AibnwSI spu`qr, siqgurU gRMQ swihb hI hn)N[1[
Ajyhy pwvn piv`qr Aqy bhup`KI igAwn dy AQwh swgr siqgrU Arjn swihb jI ƒ, bwbw mohrI jI
dI zbwnI, (kutlqw ivc lwswnI ies) AdBuq ilKwrI ny, Apivqr igAwn vwly drswaux-rUp
siqgurU jI dI Gor byAdbI kIqI hY[
{not:-pwTkW s`jxw dy iDAn ivc rhy ik, pihlW auprokq 76 nMbr cOpeI dy ArMB ivc ieauN ilK ilAw-'sRI gur ko qb
khw sunweI " Bwv siqgurU jI ƒ suxw ky AiKAw'[ Aqy iPr 77 nMbr cOpeI ivclI -"socq nih joaU suD igAwnI ]77] "
pMgqI dy ArQ ivdWqI jI ny tUk ivc ieau ilKy hn- 'jo pivqR igAwn vwlw hY ies qrHW nhIN ivcwrdw[ Bwv, ipqw jI dy
prlok isDwr jwx dI ^br sux ky siqgurU jI nUM roNdy kurlauNdy drswaunx auprMq, kult ilKwrI ny aunHW ƒ AS`uD igAwnI
drsw id`qw ? pr vydWqI jI dy kMn qy juM qk nw srkI[ sgoN gurmiq ivroDI sB kuJ leI, aunHW vloN cu`p rUp prvwngI ?}
ies qoN A`gy ilKwrI Anuswr, mohrI jI ny siqguruU jI ƒ iqMn idnw leI Atkw ilAw[ Agly idn
suMdr jI dy nwl dirAw ibAws dy kMFy gey Aqy gurU Amrdws jI dy AMgITy dy, Bwv, aunHW dI “mVHI” dy
drSn Aqy pirkRmw kIqIAW iPr (ilKwrI Anuswr-) auQoN dI DUV Awpxy p`Qy qy lweI[ auQy kuJ smW bYT
ky bwbw suMdr jI koloN gurU Amrdw jI dy srIr iqAgx dI Aqy gurU rwmdws jI ƒ guirAweI sONpx dI g`l
suxI jo rwmklI rwg ivclI "sdu " dy rp ivc siqgurU gRMQ swihb jI dw AMg bx cu~kI hY[
iPr, gurU swihb jI Awpxy ipqw gurdyv (siqgurU rwmdws) jI dy AMgITy qy gey Aqy nmskwrW
121
sihq pirkRmw kIqIAW qy Gr prq Awey[ Bwv. ilKwrI ny gurmiq dy igAwqw (dSmyS jI dy) “igAwnI”
BweI mnI isMG jI dI zbwnI hI pMcm ƒ mVHIAW dI pUjw krdy drsw ky is`KW ivc mVHIAW, kbrW pUjx
vwlw gurmiq ivroDI Brm vwV ilAw ? (96 cOpeI q`k) ilKwrI Anuswr iqn idn bwbw mohrI jI kol
Atk ky cOQy idn:-- dohrw] mwmw jI qum ikRpw kir dyhu ibdw qqkwl [
syDw srovr hm clYN qum siB Bey inhwl ]99]
mohrI jI ƒ Awpxy nwl jwx leI iqAwr kr ilAw[ mwmI jI qoN ibdw leI qy iPr:-
iqn kI AwigAw sRI gur pwey [ kir iesnwnu bwvlI Awey [
bhuir cubwry drsn pwXo [ gur Amrdws jh qp mnu lwXo..]104]
ilKwrI dy ilKy qoN qW eyhI is`D huMdw hY ik, aunHW dI AwigAw lY ky pihlW baulI (swihb) qy
ieSnwn kIqw Aqy iPr aus cubwry dy drSn kIqy ij`Qy gurU Amrdws jI ny mn lw ky sp kIqw sI[ pr,
sMpwdk ivdvwn jI ny, ies bRhmxI ilKq ƒ gurmiq dw AMg bxw ky hI suK dw swh lYx dI Dun ivc-
’qp’. pd dy ArQ-"iekwgr icq ho ky BgqI kIqI sI" ilKy hn[ k`cI bwxI ƒ k`cI kihx dy QW sMpwdk
vydWqI jI, sgoN gurUbwxI smJI jwx dw Brm bxweI r`Kx qy cu`p-rUp mohr lweI jw rhy hn[

13- jp qp Aqy gurbwxI


jpu swihb dI 21vIN pauVI dy ArMB ivc hI- qIrQu qpu dieAw dqu dwnu ] jy ko pwvY iql kw
mwnu] {Bwv, qIrQ dy ieSnwn, qp swDxy, pSU pMKIAW qy ivKwvy dI dieAw ƒ Drm mMn lYx dw Brm Aqy idqy hoey dwn qoN
QuhVw bhuq mwx (-hMkwr) qW zrUr vDdw hY pr lwB kuJ nhIN huMdw} qy rihrws swihb pVidAw- ("qyrI Aink qyrI Aink
krih hir pUjw jI qpu qwpih jpih byAMqw) &urmwauN vwly inAwry siqgurU nwnk pwqSwh jI ny jpW qpW Awid
bwry (gurmiq-) isDWq sJw id~qw hY[ Arogqw dy vYrI ienHW "jpW qpW" dy ipCokV dw ieiqhws smJxw
hovy qW, suihrd pwTk s~jx pusqk-ib~pRn kI rIq qoN scu dw mwrg" dy qIjy Bwg dy 255 s&y qoN 260
s&y q~k pVH skdy hn[ hor shUlq leI kuJ guurU &urmwnw dI vMngI mwqR sUcI ies pRkwr hY:-(1)-
isrIrwgu mhlw 3 ] kWieAw swDY aurD qpu krY ivchu haumY n jwie ]....4]18]51]{33}-(2)-isrIrwgu mhlw
1 ] jpu qpu sMjmu swDIAY qIriQ kIcY vwsu ]...... 8]6]{56}-(3)-m: 3] siqguru syiv suKu pwieAw.....jpu qpu
sMjmu mnY mwih ibnu nwvY iDRgu jIvwsu ] gurmqI nwau pweIAY mnmuK moih ivxwsu ] ijau BwvY iqau rwKu qUM nwnku
qyrw dwsu ]2] {86}-(4)- ikAw jpu ikAw qpu ikAw bRq pUjw ]...4]6]{324}-(5)-Awsw mhlw 1 ]...jpu qpu
kir kir sMjm QwkI hiT ingRih nhI pweIAY ] nwnk shij imly jgjIvn siqgur bUJ buJweIAY ]2]...4]2]
{437} lok ivKwvy vwlw kIqw koeI vI srIrk Drm-krm, pRBU dy dr qy kbUl nhIN [ jpW qpW nwl srIr
nUM duKI kr dy QW gurmiq dw isDWq qW sgoN pRBU nwl imlwp krw rhI ies drl~B mnu`Kw dyhI dI pwlxw
krn dw hY:-
22- mÚ 5 ] Git vsih crxwribMd rsnw jpY gupwl ]
nwnk so pRBu ismrIAY iqsu dyhI kau pwil ]2]{554}-14

14- goieMdvwl, qoN siqgurU jI dI vwpsI-


gurU bwxI dIAW poQIAW lY jwx leI bwbw mohrI jI ny ijhVI pwlkI mMgvweI aus dI inAwrI CbI dw
vyrvw ilKwrI dy hI SbdW ivc:-
dohrw]..ng mwnk jw mY Kcy suMdr soB Apwr [ Kwsw qbY mMgwXo mohrI jI qqkwr ]106]
pd ArQ:-ng..=ng qy hIry [ Kcy=jVy hoey sn[ Kwsw=pwlkI [ qqkwr=Jtpt [
122
ArQ:- hIry moqIAW nwl jVI iJl iml krdI Apwr soBw vwlI pwlkI mohrI jI ny Jtpt mMgvw leI [106[
cOpeI] Kwsw idiK sRI gur min hrKo [ idpq joiq mno qm krKy [
poQIAW qbY qwih mih DrI [ hwQ joir gur bMdn krI ]107]
pd ArQ:-hrKy=^uS hoey [ idpq=dIvy dI lwt [qm=ijvyN hnyry ƒ [ krKy=dUr krdI hY[ pwlkI dIvy vWg hnyry ƒ dUr krn vwlI sI ƒ vyK
ky siqgurU jI vyK ky bVy pRsMn hoey Aqy aus ivc poQIAW Dr ky gurdyv jI ny h`Q joV ky nmskwr kIqI[
lok ivKwvy vwly krm ƒ AhMkwr dw pRqIk kih rhy sqgurU jI Awp, pOQIAW ijs jlUs ivc lY
qury, pusqk dy iLKwrI ny siqgurU jI ƒ drswieAw hoieAw hY aus dy drSn:--
sRI gur kI qb AwigAw pwey [ Kwsw is`Kn kMD cVHwey [
sMKn kI Duin hoq Agwrw [ qurhI qUqI bjq Apwrw ]108]
ibn pdqRwn clY gur jwhI [ Kwsy sMig AiDk icq cwhI [
jwvq koql sMig furwey [ syvk ibnu pdqRwn isDwey [ 109 ]
siqgurW dI AwigAw nwl is`KW ny pwlkI moiFAW qy cu`k leI[ A`gy A`gy sMKW dI DuMn ivc rxisMGy qy
byAMq nPrIAW v`j rhIAW sn[ kImqI swz-swmwn nwl iSMgwry bVy suMdr GoiVAW ƒ lZwmW qoN PVI syvk,
nMgy pYrIN jw rhy sn[ siqgurU jI vI pwlkI dy nwl bVy siqkwr nwl nMgy pYrIN qur pey qW, bwbw mohrI jI
Aqy aus dy prvwr dy jIAW ny siqgurU jI ƒ bynqI kIqI- “ jy qusW GoVy qy nhIN cVHnw qW quhwfy bYTx
leI iek pwlkI hor mMgvw lYNdy hW ”[ pr swiqgrW ny AiKAw ik, ies qrHW kIiqAw (poQIAW rUp) cohW
siqgurW dI bVI byAdbI hovygI [ cMgw eyhI hY ik, pwlkI dy nwl ibnw ju`qI pwieAW nMgy pYrIN hI qury
jweIey[ {112-q`k)
23- nwnk dunIAw kIAW vifAweIAW AgI syqI jwil ]
eynI jlIeIN nwmu ivswirAw iek n clIAw nwil ]2]{1290}-26
hYrwnIAW ?
(a)- ZrIbI ƒ gurj Aqy srb`q dy crnW dI DUV nUM KMfw &urmwn krn vwly pMjm pwqSwh jI, AhMkwr
pYdw krn vwlI hIry jVq pwlkI-rup ibK-mwieAw dI pRdrSnI ikvyN J`l skdy sn? ijhVy
siqgurU hI leI nwm qoN ibnw swry sMswrI mwieAw-rs suAwh bx cu`ky sn, Ajyhy BVkwaU pKMf-
ivKwivAW ƒ Awpxy nyVy kdy nhIN sn Fu`kx idMdy ?
(A) kI, mohrI jI, (ijnHW dy ipqw-gurdyv jI swrI aumr im`tI-gwry dy bxy mwmUlI koiTAW ivc hI pRsMn-icq rhy sn)
rwjy mhwrwjy jW kubyr smwn, mwieAw-DwrI sn, ijnHW dy qoSyKwny ivc hIirAW moqIAW Awid nwl
jVIAW hoeIAW Anmol pwlkIAW pihlW hI mOjUd sn, jo ies qrHW dUjI pwlkI vI, mMgvwaux leI
J`t iqAwr ho pey ?
(e) mhW iqAwgI Aqy prm SMqoKI pMcm pwqSwh jI, kImqI mwiek pdwrQW bwry ijnHW dy ivcwr ieh
ieh hn:-
24- Awsw mhlw 5 iqpdy ] Ehw pRym iprI ]1] rhwau ] kink mwixk gj moqIAn lwln nh nwh
nhI ]1] rwj n Bwg n hukm n swd n ] ikCu ikCu n cwhI ]2] crnn srnn sMqn bMdn ]
suKo suKu pwhI ] nwnk qpiq hrI ] imly pRym iprI ]3]3]143] {406}
nIc smJy jw durkwry hoey inAwsry ZrIbW dw Awsrw-"nIcI hU Aiq nIcu" kihx vwly gurdyv jI AjyhI
hIirAW jVq pwlkI iv~c, pwvn gurUbwxI dIAW poQIAW AMimRqsr lY jwxIAW kdy iksy vI hwlq ivc
nhIN sI mMn skdy[ AwpxI ivauNq nwl gurU ieiqhws ƒ ivgwV irhw ilKwrI lgwqwr iGxwvxy JUT rlweI
quirAw jw irhw hY[ hor vI vfw aup`dr ?:--
cOpeI ] Buim Akws sMK Duin BeI [ icq jI icMq sgl imit geI [
123
AnMd mgin cly sMig jweI [ kos pRjMq phuMcy AweI ]113].....
DrqI AkwS qy peI sMKW dI DunI nwl icq dI icMqw jWdI rhI[ AnMd ivc msq ho ky iek koh dUr Aw
pu`jy[ siqgguru jI ny swirAW dw Awdr kridAW mohrI jI dy crnW qy sIs jw itkwieAw[ iPr keI qrHW
dIAW bynqIAW dy nwl mohrI jI Aqy bwbw suMdr jI smyq swirAW ƒ vwps GrW ƒ moV id`qw[
( bRwhmx irSIAW dy toilAW vWg) sMKW Awid dI Gxkor ivc ieh jlUs jdoN KfUr pu`jw qW sRI
guurU jI ny gurU drbwr vyK ky keI pRkwr dw pRSwd ilAw Aqy gl ivc p`lw pw ky, (srb klw smr`Q pMjvyN
rUp ivc siqguurU nwnwk swihb jI, pihly srUpW ivc Awpxy h`QI bxvwey kMDW koiTAW ƒ kI siq srUp AkwlpurK jI qu`l
jwxn l`g py snjo aunHW dIAW ?) gurmiq ivroDI cwr pirkRmw kIqIAW Aqy (pqw nhIN iks idAW crnW dI ) DUV
Awpxy msqk qy lw ky siqgurU Arjn swihb jI ny bVI ADIngI ic`q ivc vsw ky bynqIAW kIqIAW ik,
hy (myry ivc smw cu`ky pr drbwr rUp) siqgurU jIaU ! myry qy b^SS kro ik mYN idn rwq nwm jpdw rhW[
hy (ies drbwr rUp eISvr jIE ! smrQW pRdwn kro ik) mY qyry nwm dw byVw bxw ky sMswr smuMdr ivcoN qr
inklW [ myrI riKAw kro myrI riKAw kro (-qRwih qRwih) mYN quhwfI srn AwieAw hW[ iPr siqgurU jI
krIr dy ruK kol gey Aqy aus dIAW pirkRmW krky nmskwrW kIqIAW Aqy bVI ADIngI nwl keI pRkwr
dIAW bynqIAW kIqIAW[
{zrUrI not-isvwey Awpxy ieSt dy Aqy prm ipqw prmwqmw dy, hor iksy vI idRStmwn Akwr ƒ ieSt
mn ky aus swhmxy kdy vI sIs nw jukwaux dw aupdyS idRV krw rhy siqgurU jI ƒ, kutl ilKwrI iks
qrHW-”Avr aupdysY Awip n krY ] Awvq jwvq jnmY mrY ]” Awpxy hI bcnw dI aulMGxw krdy drsweI
quirAw jw irhw hY ? A`j, jy is`K jgq ShIdW dIAW QwvW ƒ, ru`KW ƒ AQvw kbrW Awid ƒ pUjdw hY qW
doS-rUp AprwD, vydWqI jI & Co dw AQvw ies pusqk ƒ pMQ leI suZwq GoSq kr rhy (pMQ dy 14
rqnW-) isMG swihbwn vrgy, prm siqkwrq Drm AwgUAW dw hI hY[}

15- bwbw dwqU jI dI Awp-bIqI dw ArMB


eyny ƒ gurU sMgd swihb jI dy vfy swihbzwdy dwqU jI Aw gey [ ib`pR ilKwrI ny, Awidkwl qoN bxI
hoeI AwpxI nIqI Anuswr, nmskwrW krn dw koJw vtWdrw huMdw drsw ky, bwbw dwqU jI Awpxy nwl bqIq
hoey hwlwq ibAwn krdy drsw hoey hn[ kiQq qOr qy, aunHW d`isAw ik, iek vwrI goNdw nwmI iek vfw

DnI K`qRI AwieAw ijs ny “bhuq swrw Dn Bytw krky” * siqgurU AMgd swihb jI dI nmskwr

{*Foot note:--pwTk s`jx iDAwn r`Kx, bVIAW Ju`k Juk ky nmskwrW krn qoN pihlW Dn Bytw krnw bRwhmxvwd hY, gurUGr ivc ieh irvwj 1721 qoN
1921 q`k dy aus smy ivc gurmiq dw AMgw bxw idqw igAw sI, jd swfy swry Drm-AsQwn dy sMcwlk sMBwlU, audwsI, inrmly. mhMq-rUp bRwhmxw dy kbzy
ivc rhy sn[ gurmiq ivc ihrdy qoN kIqI nmskwr, fMfOq hI prvwn hY, srIr qW SkwrIAW dw AQvw qopcIAW dw vI bVIAW lMmIAW lMmIAW fMfq
O W krdy hn-
-XQw-“sBu ko invY Awp kau pr kau invY n koie ] Dir qwrwjU qolIAY invY su gaurw hoie ] AprwDI dUxw invY jo hMqw imrgwih ] sIis invwieAY ikAw
QIAY jw irdY kusuDy jwih ] 1 ] {470} ikauNik bRwhmx dw Awpxw hlvw mMfw ies PokI dwn pRQw dy Awsry hI clxw ARMB ho ky jzwrW swlW qoN inrMqr cldw
Aw irhw so auh kdy brdwSq nhIN krdw ik Bwrq ivc koe Drm vI aunHW dI iksy vI Drm mrXwdw dw kdy pol nMgw kry[ guris`KI AQvw gurmiq dy isDWq
dw vYrI ikvyN J`ly ik siqgurW dw duAwrw ies dUSq irvwj qoN bicAw rhy[ eyhI kwrn hY ik. ieh kutl ib`pR ilKwrI, hr QW Bytw pUjw dI pRDwngI drswauxI,
AQvw mwVI motI ^uSI qy vI DMn dI brKw huMdI dy drSn krwauxy nhIN Bu`ldw[}

siqgrW dy pu`Cx qy aus ny d`isAw ik, ibAws dy kMFy qy- SkqIvwn BUqW dw vwsw hY “BUq vws iqh TW
pRbl, ngr rcn niuh dyih”[131[- jo auQy n`gr nhIN v`swaux idMdy[ siqgurU jI ny swƒ dohW (bwb swqU jI
qy bwb dwsU jI) BweIAW ƒ shwieqw leI Byjxw cwieAw pr AsIN BUqW dy froN jwxoN nwh kr id`qI[{(a)
ilKwrI ny siqgurU jI ƒ pihlW BUqW dy gurmiq ivroDI Poky BY ƒ igAwn-KVg duAwrw dUr krdy drswaux
dI QW is`Dw pu`qrW ƒ K`qrI dy nwl Byjx dw Xqn krdy drsw id`qw?} siqgurU swihb jI ny (gurU)
124

Amrdws jI ƒ ikhw qW auh hukm mMn ky aus K`qRI dy nwl jwx leI iqAr ho gey[ {(A) siqgrW ny
(guurU ) Amrdws jI ƒ ikhw (Asw hmrw lY sMig jwvo [) Awpxw sotw dy ky AwiKAw ik, ies nwl lkIr
k`FxI, qy ies BweI goNdy dy nwm qy n`gr vswauxw[ { gumiq igAwn dy QW sotw dyx vwlw dUjw gurmiq
ivroDI krm} swihb Amrdws jI ny BuqW dw zrw vI Fr nw mMinAW[ Aqy gONdy dy nwl cly gey[ (134-
35)[
ilKwrI jI ny AwpxI ivauNq Anuswr (guurU) Amrdws jI koloN pihlw gurmiq ivroDI krm
“siqnwmu piVH jl qh fwrI ” pwxI ivc siqnwm pVH ky auQy pwieAw Aqy iPr fMfy nwl lkIr iK`cI
pihlW gurmiq ivroDI krm krn dw Brm p`kw kr ilAw qy iPr nINh-p`Qr r`Kx qoN pihlW Ardws
krky pRSwd vrqwieAw, vI drsw id`qw[ sMq-siqguru jI dw rUp bx cu`ky-gurU isKu isKu gurU hY eyko gur
aupdysu clwey ] rwm nwm mMqu ihrdY dyvY nwnk imlxu suBwey ]8]{444} gurUAmrdws jI dy crn pY jwxy hI kw&I
nhIN sn sgoN mMqRy hoey pwxI dI Aqy fNfy dI mwr qoN frdy mwry BUq pRyq ipswc Awid sB dOV gey[ Aqy
iPr-- sRI gur BY iciqDwir kY BUq n Awvih nyr [
icMqwqur mn mY Bey, geyBwg cOPyr ] 137]
16- BUq pRyq Aqy gurmiq--
BUqW pRyqW dy fr dw Brm ijvyN purxw dy ilKwrIAW ny BwrqI jnqw dy mnW ivc pwieAw hY aus dw
pUrw vyrvw audwhxw duAwrw pusqk “ib`pRn kI rIq qoN s`c dw mwrg” d cOQy Bwg dy pihly kWf ivc bVy
ivsQwr nwl iliKAw hoieAw hY[ s`B qoN v`D siqkwry jw rhy SRI Akwl q^q dy isMG swihb dy nwl cwr
hor pRiqStq isMG swihbwn dI ilKqI s&wrS qoN Aqy pMQ dI isrmOr sMsQW SRomxI gu: pRbMDk kmytI dI
mohr hyT pMQ ivc vMfI jw rhI ies pusqk dw kbUilAw jw rihw gurmiq ivroDI Dwrimk Asr, r`d
krn leI, ies pusqk dw hr p`K ivcwr hyT ilAwauxw zrUrI hY[ gurmiq dy AslI BUq pRyqW dy drSn
krn dw cwhvwl gurmuK ipAwry--"ib~pRn kI rIq qoN scu dw mwrg" pusqk dy cOQy Bwg dyb 55 s&y qoN
67 s&y q`k iekwgrqw nwl pVHn dI Kycl J`l vyKx, ihrdw gd-gd nw hovy qW dws nUM aulwmW dyx[
gurmiq dy AslI byqwly AQvw BUq pRyq kOx hn ?vMngI mwqwr drSn:-(1)-slok mÚ 1 ] klI
AMdir nwnkw ijMnW dw Aauqwru ] puqu ijnUrw DIA ijMnUrI jorU ijMnw dw iskdwru ]1] {556}-(2)- BYrau mhlw 3 ] kil mih
pRyq ijn@I rwmu n pCwqw sqjuig prm hMs bIcwrI ]...4]6]16] {1132}-(2)-slok ]....hir Bgiq Bwv hIxM nwnk pRB
ibsrq qy pRyqqh ]1]....pauVI]....ijsu ibsrq qnu Bsm hoie khqy siB pRyqu ].....]4]{706}
25- kbIr jw Gr swD n syvIAih hir kI syvw nwih ]
qy Gr mrht swrKy BUq bsih iqn mwih ] 192 ]{1374}
pd ArQ:-jw Gr=ijnHW GrW ivc[ swD=Bly mnu`K, auh bMdy ijnHW Awoxy mn ƒ swD ilAw hY, Ajyhy gurmuK ijnHW Awpxw jIvn siuqgurU gRMQ swihb-rUp
siqgurU nwnk swihb jI dI isiKAW Anuswr bxw ilAw hoieAw hY[ n syvIAih=nhIN syvy jWdy, (gurmuKW dI kdr-mwx, syvw nhIN kIqI jWdI[ syvw=BgqI (nw
hI pRBU dI BgqI kIqI jWdI hy[ mrht=prGt, mswx[ swrKy=vrgy[

gurmiq qoN AigAwnI, keI nwnk nwm lyvw s`jx vI, gurbwxI ivc Awey BUq pRyq dy izkr qoN duKdweI
tplw Kw rhy huMdy hn[ aunHW dw kihx hY ik, jy gurmiq BUqW dI A`frI hoNd ƒ mMndI nhI qW keI vwr
aunHW dw izkr ikauN ? idRV kr lYx vwlI scweI ieh hY iki, gurUbwxI ivc izkr Brm dI aupj BUqw dw
nhIN, pRBU ƒ ivswrI bYTy ivkwrI mnu~K hI siqgurW leI BUq pRyq Awid jUMnw hn[ auprokq vrxn BUq pRyq
l&zW bwry hor bhup`KI jwxkwrI leI, pVo pusqk ‘ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg’ dy cOQy Bwg 55 s&y
qoN 67 s&y q~k[
jdoN gurU Amrdws jI dIAW brkqW nwl (kiQq) BUq pRyq dOV gey qW ijhVw krmW vwlw ipMf visAw aus
125
cOpeI] goieMdvwl iqh nwmu rKweI [ puin Awey sRI gurpih DweI [
sBu ibRqMq sRI gurih sunwXo [ Bey pRsMn su icq hrKwXo ] 138]
dw nwm goieMdvw r`iKAw [ iPry DweI krky (guurU) Amrdws jI KfUr pu`jy Aqy Awpxy siqgurU swihb jI ƒ
swrw hwl Aw suxwieA[ siqgurUjI bVy pRsMn hoey[
17- gurU AMgd swihb dy ieSnwn leI kiQq hT-syvw
gurmiq-ibbykqw dI ksv`tI -
dwqU jI dI zbwnI drsweI, (gurU) rwm dws jI vloN kIqI kiQq gurmiq ivroDI h`T-syvw jo aunHW
ny KfUr swihb qoN Cy mIl dUr dirAw ibAws qoN jl dI gwgr ilAw ky siqgurU jI ƒ ieSnwn krvwaux
dy rUp ivc kIqI mMnI geI hoeI hY aus kmwaux dw vyrvw, ilKwrI dI AwpxI bolI ivc:-
ieh ibiD syvw krI Apwrw [ ko kir skY qwih ibsQwrw [
svw jwm1 inis jb rhweI [ gur AMgd ieSnwn krweI ]139]{1=rwq dy iqMn vjy}
ibpwsw jl gur Amru lXwvY [ doie jwm inis rih qb jwvY [
qIin kos gur smUih clwie [ kir bMdn gur, AgR isDwie ]140]
(tUk ivcly pd ArQW dy ADwr qy) pd ArQ:-- svw jwm=rwq dy iqMn vjy [139[ ibpws..=ibAws dirAw qoN pwxI ilAw ky[ doie jwm.=jdoN do
phr rwq rih jWdI sI[ qIin kos..=iqMn koh gurU jI vl mUMh krky cldy sn[ kir bMdn=nmskwr krky A`gy ƒ cldy sn[140]

do pihr rwq rihMdI qoN (siqgurU) Amrdws jI qur pYNdy sn, i`qMn mIl ip`ClKurI qurdy Aqy krIb eynw
hI pYMfw isDy pYrIN kridAw 6 mIl qoN dirAw dw pwxI Brnw qy qVky iqMn vjy siqgurU jI dw ieSnwn vI
krvw lYxw ?
SMikAW dw vyrvw-
(1) bwb lihxw jI dw jnm izlw &Irozpur dy ipMf mqy dI srwie dy vsnIk bwbw PyrU ml jI K~qrI
dy Gr (mqI 31 mwrc sn 1504 nUM) hoieAw sI[ bwbwlihxw jI dw shurw ipMf sMGr (izlw AMimRqsr)
dirAw ibAws dy p`qx qoN qrn-qwrn jwx vwlI sVk qy hox dy kwrn vpwr dw kyNdr hox dy kwrn
dukwndwrI leI bVw FukvW tkwxw sI[ siqguurU AMgd swihb jI ny guirAweI pRwpq krn auprMq pRvwr
smyq sMGr (Ajokw KfUr swihb) iv~c rihAw r~K lYx qy ies ipMf dI mh`qqw hor vI v~D geI sI[ Gu`g
vsdy aus BwgW vwly ipMf iv`c ieSnwn-pwxI dI KulHI vrqoN leI j`l dw KulHw pRMbD nw hovy, ieh mMnx jog
g`l nhI hY[
(2) ilKwrI dw Awpxw iliKAW pwTkW ny ip`Cy piVHAw hY ik, kyvl swihb bu`Fw jI dw “BwjV” pYx
vwlw bcn pUrw krn leI QuhVy smy leI hI siqgurU jI vfwlI ipMf gey sn[ iPr vI jWidAW hI
rhwieSI mkwn bnxwaux dy nwl ipMf ivc KUh vI luAw lYx dy nwl ipMfoN bwhr vI, pwxI dI keI pRkwr
dI QuV dUr krn leI, iChrtw KUh vI luAw ilAw sI[ jy, vwikAw hI KfUr n`gr ivc pihlW koeI KUh
nhIN sI l`gw hoieAw qW, duKIAW dy drdI gurU nwnk swihb jI ny Awpxy dUjy srUp ivc pwxI dI QuV vwlw
lokW dw duK iKVy m`Qy brdwSq kr ilAw hovy, ieh, gl vI mMnxXog nhIN hY ? (gwgr qW msW sMg sr&y
iSnwn hI krw skdI sI, iPr- blvMf KIvI nyk jn ijsu bhuqI Cwau pqRwlI ] lµgir dauliq vMfIAY
rsu AMimRqu KIir iGAwlI ] mwqw KIvI jI dI ies iGau vwlI KIr vlw lMgr-pwxI iks jl dy Awsry c`l
irhw sI ? sp`St hY ik ipMf dy vwsIAW leI KUh dy pwxI dI QuV koeI nhIN sI[ iPr kyvl siqgurU jI dy
ieSnwn leI 6 mIl dUroN dirAw dw pwxI, iks mjbUrI dy kwrn ?
126

eyk kos ibpwsw smuhwey [ mnu gur crnMbu lptwvY [


ieh ibiD ipRQmY m`jn krYN [ ibpwsw jl gwgr isirDrYN ]141]
pd ArQ;-eyk kos...=iek koh rihx qoN bwAd ibAws vl mUMh krky qurdy sn[ mnu...=mn crn kMvlW ivc juiVAw rihMdw sI[ n`jn krYN=pihlW (Awp)
ieSnwn (krdy sn qy iPr isr qy gwgr Drdy sn)[141[

dohrw] gur mMqR jpu jI pVq Awvq pMQ mJwir [ eyk kos pir Awie kY, pwvq Bog suDwr]142]
Dir gwgr iqh TW qbY suMdr BUMim idKwie [ sRI gur ko prnwm qb mn icq krY bnwie]143]
pd ArQ:-pMQ..=rsqy ivc[ pwvq...=pwT dI smwpqI drusq FMg nwl kr lYNdy[142[ idKwie=dyKdy[ icq..=iekwgr icq ho ky[

(3) sMpwdnw krn vwilAW ivdvwn mhW purKW ny kos AQvw koh dI lMbweI bwry kuJ nhIN iliKAw[
mhwn koS dy 621 s&y qy ‘kos’ Bwv koh dI lMbweI cwr hzwr (4000) gz, Aqy 975 s&y qy
‘mIl’ dI lMbweI 1760 gz ilKI hY[ 4000 ƒ 1760 qy qksIm kIiqAW 2 mIl 48 gz
bxdI hY[ aus ihswb nwl (gurU) Amrdws jI dy ip`Cl-pYrI jwx dw pYNfw 6 mIl 144 gz
bxdw hY[ auNNj (17 AkqUbr 1922 ƒ jnmy) dws ny CotI aumry hIN bzurgW kolo iek koh fyVH mIl
dw suixAw hoieAw hY[ aus qo vI pu`Ty pYrIN jwx vwlw pYNfw 4 mIl 4 &rlWg bxdw hY[
A`j (meI- 2000) jd ies pusqk bwry gurmiq ivcwrW ilKxIAW dws dI qkdIr Aw bxI
hY, dyS qo Awey ƒ 17 swl 5 mhIny ho pey hn[ rsqy dI TIk TIk lMbweI ikvyN ilKW ? ilKwrI
dI ilKq Anuswr kfUr swihb qoN ibAws q`k kul pYNfw 4 kos hY[ mhwn koS vwlI imxqI dy
ihswb nwl ieh pYNfw 9 mIl qoN v`D bxdw hY[ jy suxI suxweI imxqI TIk mMn leIey qW kul pYNfw
6 mIl bixAw[
(A) pihlW ieh ivcwr kr leIey ik, kI, ieh swFy cwr mIl pYNfw rwq dy smy ip`Cl KurI quirAw
jwx dy Xog hY vI sI ik nhI ?
1930 ivc dws dy mwqw ipqw prvwr sihq, baulI swihb ivc ieSnwn leI sRI goieMdvwl
swihb gey sn[ cMgI qrHW Xwd hY ik KfUr swihb siqgurW dy drbwr dI hwzrI Br ky rsqy ivc dmdmw
sihb drSnW leI ruky sW[ syvwdwrW ny aus krIr dy drSn vI krwey ij`Qy (syvwdwrW dy d`sx Anuswr),
gurU Amrdws jI pwxI dI BrI gwgr r`K ky QuhVw smw dm ilAw krdy sn[ syvwdwrW ny ieh vI d`isAw
sI ik, ieh QW dirAw ibAws Aqy KfUr swigb dY TIk A`D ivc hY[ (ikQoN pqw l`gy ik, ilKwrI dw kQn
iks kwrn myl nhINN KWdw ?
(e) aus smy vI goieMdvwl swihb dw k`cw rsqw, QW QW qy keI qrHW dIAW rukwvtW nwl Aqy im`tI
G`ty G`ty nwl BrAw hoieAw sI[ keI nIvyN QweIN rwh ivc pwxI AQvw gwrw vI hY sI[
goieMdvwl swihb qoN dirAw q`k dw QW srkVy Aqy keI qrHW dIAW JwVIAW vwlw sI[ 1974
ivclI dws dI jwxkwrI Anuswr, ibAws dy pwxI q`k pujx leI bxy (p`qx vl ƒ) bxy hoey
rsqy vI eyfy p`Dry nhIN sn[ (sMmq 1597-1609 ) lg pg 400 swl pihlWy 19vI sdI dy
twkry qy bVI G`t AbwdI vwly aunHW simAW ivc, KfUr swihb qoN dirAw ibAws ƒ jWdw, qkrIbn aujwV
pYNfw, kMfy dwr JwVIAW nwl Aqy hor jMglI ru`KW bUiutAW nwl BirAw hoxw kudrqI g`l sI[ ienHW q`QW qo
is`D hY ik, rwq dy smy qurnw CifAw, idn vyly vI swFycwr mIl pYNfw ip`Cl pYrIN, do GMitAW ivc koeI
gBrU vI nhI mukw skdw[
(4) 139vIN cOpeI ivc ilKwrI ny iliKAw hY ik (gurU) Amrdws jI gurU AMgd swihb jI ƒ roz
iqMn vjy svyry ieSnwn krw ilAw krdy sn[ aupr ivcwrI siQqI ivc (gurU Amrdws swihb swfy wr
mIl pYNfw ipCly pYrIN krn nwl) SwmI rihrws swihb dy Bog aupRMq ausy vyly vI jy qur ipAw krdy huMdy
127
qd vI, ibAws dy jl nwl roz svyry iqMn vjy siqgurU jI dw ieSnwn krwauxw mnu`KI SkqI qoN bwhr dI
gl hY[
cOpeI= Amrdws puin isir Dir gwgr[ Awvq pMQ ibKY suKswgr [
iqsI AsQwn dmdmw sohY [ jgq kwm pUrn mn mohY ]144]
aucycy qOr qy ies pusqk sMpwdnw krn dI Gwlxw Gwlx vwly mhWpurK isMG swihb igAwnI joigMdr isMG
vydWqI jI ny, sRI drbwr swihb dy gRMQI swihb dI pdvI dy AnkUl gurmiq dw p~K sp~St krn dI QW
sgoN tUk ivc jo iliKAw hY, aunHW bcnw dI vrqoN nwl ies cOpeI dy ArQ ies pRkwr hn:-
ArQ:-suKW dy swgr (guruU) Amrdws jI, isr qy gwgr cu~kI rsqy ivc ijs QW AieAw krdy sn, “aus AsQwn auqy hux
dmdmw swihb suBwiemwn hY, mnW ƒ mohn vwlw ieh AsQwn sMswr dy lokW dIAW SuB kwmnwvW pUrIAW krdw hY [144[
au~pr 11vy lyK ivc AsW cMgI qrHW smJ ilAw sI ik, pihly srUp qoN lY ky pMcm jwmy qk.
siqguurU jI leI “mn ƒ mohn vwlw AQvw sB dIAW kwmnwvW pUrIAW krn vwlw kyvl Aqy kyvl
isjxhwr AKwlpurK jI hI hn[ pr eyDr vydWqI jI Awpxy h`QIN kyvl iek syvwdwr dy ibsrwm leI
Atkx vwlI QW ƒ, hI sB kwmnw prIAW krn vwlw mMnx dw aupdyS ilK rhy hn ?
(5) QW QW guurU bwxI isDWq dI KMfnw krI r`Kx leI JUT gwQw gMFI Aw rhy ilKwrI dI kutlqw ?
kyvl iek Akwl dw pUjwrI hox dw mwx kr rhI is~KI ƒ, Anykqw dw pujwrI bxwieAw jw irhw hY ?
Bwv, "duXI kudriq swjIAY kir Awsxu ifTo cwau ]"{463} isrjxw nUM siqgurU njI ny 'dUjI ' &urmwn
kIqw hY[ Aqy ^sm pRBU dy QW aus dI ikrq dI pUjw dUjy lgx vwlI Bu~l [- "Ksmu Coif dUjY lgy fuby sy
vxjwirAw ]" {470} Bwv, vYdWqI jI vloN ilKy auprokq ArQW dy ADwr qy, sMswr smuMdr ivc fu~b prn dI
pMQk AigAw ? ipAwry ^wlsw jIE ! sWBo surq qy pCwxo Awpxy siqguurU gRMQ swihb jI dI vifAweI ƒ[
l`gw jy ilKwrI khwxI ƒ nvW moV dyx [ suKxw pUrIAW krn vwlw iek hor nvW swDn ?:--
eyk smy jl jbY lXwey [ AWDI clI bhuq BY dwey [
pMQ sUJ nih rYin AMDyrI [ clq iSqwb hoie mqu dyrI ]146]
julwhy K`fI myK gfwey [ qh igr pry muiK gur aucrwey [
gwgr jl isir igrn n dInI[ rKIQWB duhu kir idRV kInI ]147]
dohrw] qbY julwhy As khw inj nwrI ky swQ [ hmry dir ko hY igrw AYsy smy AnwQ ]148]
julhI qb piq ko khw AmrU hY inhQwv [ jw ko rYin Arwm nih jl Fovq duKu pwv ]149]
keI swlW dI gurmiq dy AwSy ivroDI hTkrmIAW vwlI syvw aupRMq hux Acncyq bVI s^q hnyrI qy
J`KV iJu`l ipAw ? ibrD (siqgurU Amrdws jI aus mINNh J`KV dy kwrn, rwhoN au`KV ky julwhy (dy sUqR dw
qwxw b`nHx leI g`fI hoeI) ik`lI nwl Tokr Kw ky K`fI ivc ifgx qoN, Acn cyq v`jy s^q Jtky ƒ J`l
gey Aqy jl ƒ shI slwmq sMBwlI riKAw[ julwhy julwhI vloN “AmrU inQvW” kihx rUp duKdweI coBW
mwrIAW[ pr (gurU) Amrdws jI SWq rhy[
Afol icq rihMidAW, bVI SrDw nwl siqgurU jI dw ieSnwn krwieAw, Aqy iPr siqgurU jI
iDAwn ivc juV gey[ rwq dw hnyrw hitAw[ sUrj cVHy siqgurW ny dIvwn sjwieAw[ dwqU jI d`s rhy hn
ik, bwbw buFw jI Awid muKI is`KW ƒ (guurU) Amrdws (jI) qy swnUM dohW (bwbw dwqU jI qy dwsU jI) BweIAW ƒ
vI bulw ky kol ibTw ilAw[ siqguurU jI ny gurU Amrdws jI koloN rwq dw ibrqWq puiCAw(152 q`k) qW:-
kMflIAw]Amrdws gur vwk suin BwKy bcn rswl[ hm ko ikCU n kCu khXo, sunIXo pRB ikRpwl[
sunIXo pRBu ikRpwl sBI ibiD jwnn-hwry [ qum Avgn bKsMd dws hm dIn ivcwry [
gur AMgd piq bwm, soaU qqkwl bulwey [ dMpiq Aiq BY Kwie, pRBU ky inkit su Awey ]153]
128
sqqgurU jI ny julwhy pqI pqnI nUM bulw ky puiCAw qW aunHW ny AmrU inQvW AwKx vwlI rwq dI swrI g`l
sc sc d`s idqI[ qW, gurU swihb jI ny (gurU) Amrdws jI ƒ AwpxI glv`kVI ivc lY ky ieauN &urmwn
kIqw-“inQwivAW kw QWv qU inEtIAW kI qum Et [ jo nr qum drsn kry imtY pwp iqh koit ]158]”
julwhy pRiq sRI gur khw ieh gRh qum Cf dyhu [ gur sQwn ieh hY BXo AOru Dwm ric lyhu ]159]
(gurU) Amrdws jI ƒ ieau vrW-AsISW nwl inhwl krky julwhy ƒ siqgurU jI ny AwiKAw ik, ieh ik`lI
vwlw QW hux gurU dw ho igAw hY, qU ikqy hor QW suhxw Gr bxw lY, qy-”dIno drb Apwr julhy ko sRI gur
qby ]” julwhy ƒ siqgurU jI ny byAMq Dn dy idqw[ aus ny siqgurU jI dI bVI aupmW aucrwrI Aqy jw ky
hor iksy cMgy jhy QW qy, bVw suMdr Gr bxw ilAw[
pr aus julwhy dy prvwr dw kI bixAw ? auh nvW Gr ik`Qy bixAw ?-ieh iksy ƒ kuJ pqw nhIN[
ividAwhIn is`K, kI jwxy scu JUT dI pCwx ?
(6) siqgurU AMgd dyv swihb jI ƒ smrQ AMqrjwmI, “sBI ibiD jwnn-hwry” drswaux qoN sp`St
hY ik, siqgurU jI pihly idn qoN ies syvw bwry sB kuJ jwxdy sn ik, ibrD AvsQw guurU Amrdws jI
dI, rwqo rwq ibAws qoN jl ilAwaux vwlI krVI “hT- Gwlxw” rUp aunHW pUjw ArMB kr rhy hn[
srb`q sMswr pRqI, qrs imhr nwl lbwlb Bry ihrdy vwly siqgurU nwnk swihb jI dI joiq jugq
sMBwlI, lokW ƒ siqgurU nwnk swihb jI dy aupdyS nwl joV rhyy, Ainn guurU-Bgq, AduqI inSkwm
syvwdwr, bwbw lihxw jI qoN bxy siqgurU AMgd swihb jI, KUhW dw pwxI huMidAW, inrMqr 12 swl, aus
jl nwl ieSnwn krdy rihx vwlI vfI (bRwhmx gurUAW vwlI) inrdwieqw dw ivcwr vI mn ivc
ilAwauxw kdy iksy vI hwlq ivc nhIN sn J`L skdy ? siqgurU jI p`Qr dy Twkur jI nhIN sn jo Ajyhy
dirAweI-jl nwl ieSnwnw krdy rihMdy ijhVw (pwxI), ipqw dI aumr dy ibrD * (gurU) Amrdws
jI, (jo kyvl sB qoN v`D Brosy vwly syvwdwr hI nhI sn sgoN aunHW dI puqrI bIbI AmrO jI shury-ipqw jI dy sky Brwqw jI vI
sn), zihrIly s`pW Aqy hor jMglI jwnvrW qoN hr smy dy ^qry nwl BirAW, 6/7 mIl bVw ibKVw pYNfw
mwr ky rwqo rwq, AqIAMq krVI hT-Gwlxw nwl ilAWauNdy sn ? aunHW ny qW pihly idn hI (gurU
Amrdws jI ƒ kol bulw ky bVy ipAwr nwl kih dyxw sI- “hy Bly purK jIE ! pivqr qy inSkwm ihrdy
qoN kIqI jw rhI quhwfI CotI qoN CotI syvw siqguurU nwnk swihb jI dy Gr kbUl hY-“syvw krq hoie
inhkwmI ] iqs kau hoq prwpiq suAwmI ]” iPr, bcpn qoN vrq rhy KUhW toibAW dy by-AMq
jl dy huMidAW kyvl swfy ieSnwn vwsqy hI jwx bu`J ky qusW ieh bRhwmxI miq vwlI &zUl h`T-
syvw, srIr ƒ AjWeI nukswn p`ujx dI vfI sMBwvxw bxweI r~Kx vwlw krm, iks kwrn ArMB kr
ilAw ? ies durl`B dyhI kSt dyx leI nhIN bxI, sgoN ies dI pwlxw kridAW pRBU imlwp dw AnMd
mwnxw hY[ hT-krmW nwl srIr ƒ kSt pucwaux vwly ivhwr dy bwry gurU-prmySr jI qoN pRwpq hoey pwvn
bcn--
*
{ Foot note:-iksy ivArQ BylyKy ivc nw pY jwxw-auprokq 6 nMbr pYry ivc dws ny (siqgurU) Amrdws swihb jI leI “ibrD aumr”

Sbd vriqAw hY[ mn ny SMkw kbUilAw hY, ik ho skdw hY gurUbwxI dI AMqrIv rmz dI TIk pCwx nw kr skx vwly KrV igAwnI, Jt-
pt-“gurmuiK buFy kdy nwhI” pwvn pMgqI vrq ky suihrd pwTk dy mn ivc SMkw KVw krky, sYNkVy swlW qoN pMQ ivc prclq ies purwxk
qrz dI gwQw bwry, auprokq ilKy gurmiq-ivcwr AjweIN r`d krn dw Xqn krn ? ies kwrn pihlW ies pMgqI bwry gurmiq ivcwr ilK
lYx dI loV AnuBv kIqI hY:- gurU bwxI dI ieh pwvn pMgqI slok vwrW qo vDIk mhlw 3 dy 44vyN slok ivcoN hY[ pMgqI dw sMbMD srIr dy
buFypy nwl iblkul nhIN hY[ gurmiq ny Awqmk jIvn ivc AweI kmzorI ƒ byFypw mMinAw hY[ 44 dy nwl hI 43 slok dI ivcwr krn nwl
AslIAq dI smJ Aw jWdI hY:-sbid mrY so muAw jwpY ] gur prswdI hir ris DRwpY ] hir drgih gur sbid is\wpY ] ibnu sbdY muAw
hY sBu koie ] mnmuKu muAw Apunw jnmu Koie ] hir nwmu n cyqih AMiq duKu roie ] nwnk krqw kry su hoie ] 43 ] gurmuiK buFy kdy
129
nwhI ijn@w AMqir suriq igAwnu ] sdw sdw hir gux rvih AMqir shj iDAwnu ] Eie sdw Anµid ibbyk rhih duiK suiK eyk smwin ]
iqnw ndrI ieko AwieAw sBu Awqm rwmu pCwnu ] 44 ]{1419}
jy 44 nMbr slok ivcly ‘gurmiK’ ƒ srIr qoN bu`Fw kdy nhIN huMdw mMndy ho qW kI, 43 nMbr slok ivc do vwr Awey “mUAw” pd dw Bwv
srIrk qOr qy murdw ho cu`ikAw, smiJAw jwvygw? so mUAw dw ArQ ivkwrW leI murdw ho cu`kw hY[ ivkwr poh hI nw skx[ eyvyN hI ‘gurmuiK
buFy kdy nwhI’ dw ArQ=siqgurU jI dy snmuK rihx vwly, gurmuK s`jx, Awqmk qOr qy kdy kmzor nhI ho skdy[ jy Ajy vI SMkw rih jwvy
qW gurU gRMQ swihb drpx dI dsvIN poQI dy 622 qy 623 s&y qy ilKy ArQW qoN dUr kr ilAw jwvy jI[

18- hT krm Aqy gurU bwxI


26- iblwvlu mhlw 1 ] mY min cwau Gxw swic ivgwsI rwm ] mohI pRym ipry pRiB AibnwsI rwm ]
Aivgqo hir nwQu nwQhu iqsY BwvY so QIAY] ikrpwlu sdw dieAwlu dwqw jIAw AMdir qUM jIAY ]
mY Avru igAwnu n iDAwnu pUjw hir nwmu AMqir vis rhy ] ByKu BvnI hTu n jwnw nwnkw
scu gih rhy ] 1 ]{844}-2
27- rwmklI mhlw 1 ] hTu ingRhu kir kwieAw CIjY ] vrqu qpnu kir mnu nhI BIjY ]
rwm nwm sir Avru n pUjY ] 1 ]{905}-5
28- ieik nwgy BUKy Bvih Bvwey ] ieik hTu kir mrih n kImiq pwey ] giq Aivgq kI swr n
jwxY bUJY sbdu kmweI hy ] 13 ] {mwrU mhlw 1] 1225}-5
Drm dw AMg mMn ky keI qrHW dy ByK Dwrn kr lYxy, AMn Kwxw C`f ky, bolxw iqAwg ky kMn n`k Awid
sRoq mUMd ky mon DwrI bx bYTy, nMgy rihx vwly AQvw puTy pYrIN jW nMgy pYrIN qurn qoN srIr ƒ duKI Aqy
KIn krn vwly hT krmIAW ƒ inrw mUrK Aqy AMDy hI nhIN AwiKAw sgoN, siqgurU nwnk swihb ny aunHW
ƒ ipCly mMdy krmW dw Pl pw rhy &urmwn kIqw hY:-
29- mÚ 1 ] iliK iliK piVAw ] qyqw kiVAw ] bhu qIrQ BivAw ] qyqo livAw ] bhu ByK kIAw
dyhI duKu dIAw ] shu vy jIAw Apxw kIAw ] AMnu n KwieAw swdu gvwieAw ] bhu duKu pwieAw
dUjw BwieAw ] bsqR n pihrY ] Aihinis khrY ] moin ivgUqw ] ikau jwgY gur ibnu sUqw ]
pg aupyqwxw ] Apxw kIAw kmwxw ] Alu mlu KweI isir CweI pweI ] mUriK AMDY piq
gvweI ] ivxu nwvY ikCu Qwie n pweI ] rhY bybwxI mVI mswxI ] AMDu n jwxY iPir pCuqwxI ]
siqguru Byty so suKu pwey ] hir kw nwmu mMin vswey ] nwnk ndir kry so pwey ] Aws AMdysy qy
inhkyvlu haumY sbid jlwey ] 2 ]{467}-9-
ArQ:-ijMnw koeI mnu~K (koeI iv~idAw) ilKxI pVHnI jwxdw hy, aunw hI aus nMU AwpxI ividAw dw mwx hY (so ieh zrUrI
nhIN ik, r~b jI dy dr qy prvwn hox leI iv~idAw dI loV hY), ijMnw hI koeI bhuqy qIrQW dI XwqRW krdw hY, aunw hI QW QW qy
d~sdw iPrdw hY (ik, mYN Plwxy qIrQ qy ieSnwn kr AwieAw hW [ qo qIrQ-XwqRw vI AhMkwr dw hI kwrn bxdI hY[ (iksy ny
lokW nUM piqAwaux vwsqy, Drm dy) ichn Dwry hoey hn, Aqy koeI Awpxy srIr nUM kSt dy irhw hY, (aus nUM vI iehI kihxw
TIk jwpdw hY ik,) hy BweI ! Awpxy kIqy dw du`K shwr(Bwv, ieh ByK Dwrny srIr nUM du~K dyxy vI r~b dy dr qy kbUl nhI
hn)[
(hr vyKo, iksy ny) AMn CifAw hoieAw hY (pRBU dw isrmrn qW nhIN krdw, ismrn iqAwg ky) aus nUM ieh hor hI
kMm cMgw l~gw ho[ aus ny vI AwpxI izMdgI duKI bxweI hoeI hY Aqy du~K shwr irhw hy[ k~pxy nhIN pwauNdw qy idn rwq AOKw ho
irhw hY [(ieklvWjy) cu~p v~t ky (AslI rwh qoN) KuMiJAw hY, Blw, d~so (mwieAw dI nINd iv~c) su~qw hoieAw mnu~K gurU qoN
ibnw ikvyN jwg skdw hY ?
(iek) pYrW qoN nMgw iPrdw hY Aqy AwpxI ies kIqI hoeI Bu~l dw du~K sih irhw hY [ (su~cw Bojn C`f ky) jUTw im~Tw KWdw hY
Aqy isr ivc suAwh pw r~KI hY, AigAwnI mUrK ny (ies qrHW) AwpxI p~q gvw leI hY[ pRBU dy nwm qoN ibnw hor koeI au~dm
prvwn nhIN hY [(AkloN) AMnHw (mnu~K) aujwVW, mVHIAW, mswxw iv`c jw rihMdw hY`, (r~b vwlw rsqw) nhIN smJdw qy smW ivhw
jwx qy pCqwauNdw hy[
ijs mnu~K nUM gurU iml ipAw hY (AslI) suK auhI mwxdw hY` (auh vfBwgw) r~b dw nwm Awpxy ihrdy iv`c
130
(itkwauNdw ) hY [ (pr) hy nwnk ! gurU vI ausy nUM hI imlkdw hY ijs au~qy Awp krqwr imhr dI nzr krdw hY[ auh sMswr
dIAW AwsW iPkwrW qoN inrlyp ho ky gurU dy Sbd duAwrw AwpxI haumY nUM swV dyNdw hY [2[
{ienHW guurU &urmwnw qoN ielwvw krmkWfI rucIAW qoN vrj rhy hor vI byAMq gurU Sbd hn, pVHo pusqk ib`prn kI
rIq qoN scu dw mwrg"-Bwg qIjw }

19- krIr dw ik`lw cwr pdwrQW dw dwqw ?


svYXw]gur AMgd AYs aucwr kIXo ieh myK krIr AbY siB joeI [
nr nwir joaU ieh drs krY Pl cwir lhY duKsMkt KoeI [
puin AYs indys krI muK so mm Dwm rcY iqh TW suK hoeI [
mm Dwm ky A`gRj myK krIr, su drSn qy AG EG nsoeI ]161]
pd ArQ:-ieh myK..=ieh ik`lw hux krIr dw ru`K bxygw[ siB joeI=ijs ƒ swry vyKxgy [ cwir=cwr pdwrQ[ duK sMkt..=d`uKW musIbqW dw ^wqmw ho
jwvygw[ indys=iesmuKwribMd qoN ieh AwigAw krI[ iqh TW=ies QW[ A`gRj=swhmxy[ AG...=swry pwp nws ho jwxgy [
ijnHW cwr pdwrQW dy pRwpq hox dw ilKwrI ny lwlc id`qw hY, aunHW bwry (bwbw lihxw jI dy) gurU
prmySr siqgurU nwnk swihb jI ny bhu-p`KI igAwn dI, Aqy kiQq cwr pdwrQW bwry ieau dI sUJ
b^SS kIqI hY:-
30- gauVI mhlw 1 ]...... cwir pdwrQ khY sBu koeI ] isMimRiq swsq pMifq muiK soeI
] ibnu gur ArQu bIcwru n pwieAw ] mukiq pdwrQu Bgiq hir pwieAw ] 2 ]...4]12]{154}
“sRI gurU gRMQ swihb drpx” dUjI poQI dy 23 s&y qy aupRokq dUjI quk dy ArQ ies pRkwr ilKy hn:-
‘hryk jIv Drm ArQ kwm moK(=mukqI) ienHW cwr pdwrQW dw izkr qW krdw hY, isMimRqIAW SwsqRW (ihMdUAW dy
Drm gRMQ ijnHW dw ilKwrI bRwhmx hY) dy pMfqW dy mUhoN vI eyhI sxIdw hY, pr mukiq pdwrQ kI hY (auh AvsQw ikho jhI hY
ij`Qy jIv iqMnw guxw qoN inrlyp jWdw hY) gurU dI srn pYx qoN ibnw ies dw AnuBv nhIN ho skdw, ieh pdwrQ prmwqmw dI
BgqI kIiqAW hI imldw hY [2[- Bwv, cwr pdwrQW ivc vMfI hoeI mwieAw, krIr dy isy ru`K koloN kdy nhIN
iml skdy [ sqguurU jI dy igASwn Anuswr jIvn Fwl lYx nwl iqMn mwiek pdwrQ dI qW ieiCAw hI
mu`k jWdI hY;- siqgur kY vis cwir pdwrQ ] qIin smwey eyk ik®qwrQ ] 5 ]..8]6]{1344}
“sRI gurU gRMQ swihb drpx” nONvI poQI dy 627 sFy qy aupRoq gurU Sbd dI pMjvI qukdy ArQ:-
‘(lok dnIAw dy pdwrQW dI ^wqr dyvI dyviqAW dI pUjw krdy hn, pr) gurU dy ie^iqAwr ivc (Drm, ArQ, kwm, moK) cwry
pdwrQ hn [ (gurU dI isiKAw qy quirAW) iqMn pdwrQW dI vwsnw hI mu`k jWdI hY, qy mnu`K ƒ iek ivc s&lqw pRwpq ho jWdI
hY (Bwv, mwieAw dy moh qoN mukqI iml jWdI hY) [5[
(7) ies gwQw dw iek ieh p`K-
(a) jd ilKwrI Awp hI mMndw hY ik (gurU) Amrdws jI rwq dy hnyry ivc hI ibAws qoN pwxI ilAw
ky qVky iqMn vjy siqgurU AMgd swihb jI dw ieSnwn vI krw lYNdy sn qW aus syvw ƒ vyK ky
nwlo nwl kox ilKdw irhw jo ieh gwQw sYMkVy swl mgroN jnmy ilKwrI qk hU-bhU auvyN dI auvyN
Aw pu`jI ? ilKwrI ny jd hoyr CotIAW CotIAW byAMq g`lW ilKIAW hn, iPr ieh ikauN nhIN
iliKAw ik dwqU jI BwvyN ipqw gurdyv jI dI syvw krnI AwpxI h`qk smJdy sn, pr rwq smyN
ieSnws krwaux vwlI ies kTn syvw ƒ vyKx leI auh rwqIN AoKy ho ky vI auT bYTdy sn [
(A) jy gurU Amrdws jI leI ibAws dw pwxI eyfw pwvn piv`qr bx cu`kw sI qW dirAw dy kMFy qy
Awp hI vswey goieMdvwl swihb ivc Aw ky aunHW ny ibAws dw pxI vrqxw swirAW leI zrUrI
bxwuax dI QW sgoN bVIAW Gwlxw nwl 84 pwuVIAW vwlI bwaulI` ikauN isrj leI ? hy isKW dI
131
vwg for dy mwlk, siqkwr jog jQydwr swihbwn jIE ! JUT dy nMgyj dw ikhVw ikhVw pwsw F`k
lvogy ?
(8)- ies JUT kwQw dy ilKx qoN ilKwrI dw mMqv (Motive)
AjyhIAW JUTIAW khwxIAW ƒ gurU ieiqhws ivc rlwaux ivc pRwpq kr leI pUrI s&lqw dw hI
cmqkwr hY ik, ijs gurmiq igAwn dw sdkw AsIN, (mnu`Kqw dy Su`B guxw dI Gwqk), Anykqw dI pUjw
iqAwg ky, kyvl ie`k Akwl dy pujwrI, siqgurU nwnk swihb jI dy > 1 > dy aupwSk bx jwx qoN
ASIN SkqI-SwlI rwj Bwg dy mwlk bx gey sW, A`j AsIN kMDW koiTAW, ru`KW qy ikilAW dy, SsqrW dy,
jl qy byrI dy, eyQo q`k ik, muridAW dIAW kbrW dy pujwrI bx ky idno idn is`KI dy k`tV vYrI pRoihq jI
dy Zulwm bxdy mMdrW dy t`lW KVkwaux dI mirXwdw vl ƒ qury jw rhy hW[ is`KI dy vYrIAW s&lqw dw
kmwl vyKo ik, AsIN sB kuJ guAw ky vI AhMkwr dI is^r qoN hyTW auqr Awauxw h`qk mMnI bYTy hW[
eyQy ilKwrI ny pihlW dmdmw swihb ƒ pwp nwsk qIrQ bxw ilAw, Pyr ik`lI qoN bx irhw
krIr dw r`uK ? pihlW aus BwvI-ru`K dy drSn kro qW gurU AMgd swihb jI dy drS ho skdy sn ? nhIN
qW ...? ilKwrI dI cqurqw dw AQvw swfI mUrKqw dw sdkw auhI ik`lw ijs ny (siqguru) Amrdws jI ƒ
duKdweI Tokr mwrI sI, ik`ly qoN krIr dw ruK bx ky cwr pdwrQW dw dwqw bx igAw ? dmdmy swihb vI
krIr dy drSn kro Aqy KfUr swhb vI krIr dw ru`K hI, srb pwp nwsk, cwry pdwrQW dw dwqw AQvw
srb suK dwqw bx bYTw ? DMn hY ilKwrI qy DMd DMn hY aus dI s&lqw [eyDroN swfy vydWqI jI DMn
hn ijnHW ny gurmiq-Gwqk ies pusqk ƒ pMQ leI suZwq vjoN vrqwauxw ArMB kr id`qw[ aurdU zbwn dy
Swier dw kQn pRq~K ? id`l ky PPoly j`l auTy sIny ky dwZ sy [
ies Gr ko Awg lgI Gr ky icwZ sy [
20- kyvl drSn mwqR qo ‘purI hmwrI’ ivc vwsw ?
kI ‘purI hmwrI’ dw ArQ ‘swfw scKMf’ hY ?
kutlqw ivc hr p`KoN inpuMn ilKwrI ny, ijhVI Awqm kQw bwbw dwqU jI qoN ArMB krvweI hoeI hY
aus ƒ jwrI rKidAW dwqU jI ƒ boldw drswauNxoN ht ky, ies JUT-gwQw dy Agly ih~sy dw ‘sRI gxyS’,
siqgurU jI qoN khwey ienHW gurmiq ivroDI bcnW qoN krdw hY -
cOpeI] ipRQm ies kw drSn pwvY [ bhuro hmrw drsu idKwvY [
so nru jwvY purI hmwrI [ Xw mY sMs n kCu ibcwrI ]162]
pd ArQ:-purI=scKMf ivKy[ sMs...=koeI S`k nw kro [ Bwv. ijhVw mnuK pihlW ies (swihb Amrdws jI ik~ly) dy drSn
kr ky mgroN swfy drSn krygw auh scKMf ivKy (ik, jW swfI purI ivc) jwvygw ies ivc koeI sMsw nw kry[162[
(a) pihlI pMgqI- auprokq 161 nMbr cOpeI ivc krIr dI myK dy drsnW qoN cwr pdwrQW dI pRwpqI
dw (gurmiq ivroDI) vr idMdy drswaux aupRMq nwl hI Agy,- swfy drSnW qoN pihlW “ies kw drSn
pwvY” qoN suqy hI pwTk smJdw hY ik, eyQy vI ‘ik`ly’ dy hI drSnW dI g`l hY[ pr jy eyQy ieSwrw (guurU)
Amrdws jI dy crnW vl hY qd vI kyvl drSn mwqR qoN scuKMf dI pRwpqI dI g`l gurmiq dy AnkUl
nhIN hY[ ^wlsw jI dy srb-au`c kyNdrI AsQwn, sRI hirmMdr swihb dy gRMQI swihb, ies pusqk dI
sMpwdnW dI syvw inBw rhy hox, pr hYrwnI hY ik aunHW ny auprokiq cOpeI ƒ piVHdy swr AigAwnI guris`K
ƒ gurU bwxI dy ies pwvn gurU Sbd qoN sucyq iks Xojnw ADIn nhI krwieAw ?:--
31- sloku mÚ 3 ] siqgur no sBu ko vyKdw jyqw jgqu sMswru ] ifTY mukiq n hoveI
132

ijcru sbid n kry vIcwru ] haumY mYlu n cukeI nwim n lgY ipAwru ]
ieik Awpy bKis imlwieAnu duibDw qij ivkwr ] nwnk ieik drsnu dyiK
mir imly siqgur hyiq ipAwir ] 1 ]{594}-21
pwTkW dI ieh qs`lI nw krwauxI, pMQ leI Su`B sMkyq nhIN hY ik, kyvl vyKx nwl jy
kilAwx ho jWdI sI, qW, pMcm pwqswh jI ƒ qsIhy dyx vwilAW jlwdW ny AwpxIAW A`KIAW qy p`tAW qW
nhIN sn b`DIAW hoeIAW [ siqgurU jI v`l q`k q`k ky Gwqk qIr clw rhy vYrI vI siqgurU jI dy drSn
bIV nIJ lw ky kr rhy huMdy sn[ dSmyS jI qy Gwqk vwr krn vwly do pTwx Brqw qW drnW dy nwl keI
mhIny siqguurU jI dI syvw vI krdy rhy sn[ aunHW dw mn ikauN bdI qoN pwk-sw& nw hoieAw ? is`K dw gurU
idRStmwn srIr nhIN sgoN AidRSt guurU-Sbd-igAwn hY ikauNik- ndrI Awvdw nwil n cleI vyKhu ko
ivaupwie ] siqguir scu idRVwieAw sic rhhu ilv lwie ] nwnk sbdI scu hY krmI plY pwie ]{84}-
idRSmwn dyh dw kyvl drSn mwqR kuJ nhIN suAwrdw[ ihrdy ivclI su`cI SrDW nwl gurUmiq Anuswr
jIvn bxwaux qo ibnw iksy krwmwqI lwB dI Aws bxw lYxI AigAwnqw hY[
(A) dUjI pMgqI-pMQk bdiksmqI dw iGxwvxw rUp aus smy Dwr KloNdI hY jdoN gurmiq aupdyS dy
cwnx munwry, isMG swihb jI vIN ‘purI hmwrI*’ dw gurmiq ivroDI ArQ “scuKMf” ilKx l`g pYx--
dUjI pMgqI ivclI ‘purI hmwrI’ l&z, bRwhmxI miq dy sUck hox bwry krmvwr gurmiq
ivcwrW--
(a) “purI hmwrI’ dw ArQ scuKMf iksy vI Sb koSd ivcoN nhIN imldw[
(A) ijnHW ArQW ivc ‘scuKMf’ Sbd sMpwdk ivdvwnW ny vriqAw hY auh ArQ vI krIb 200 swl
qoN ^wlsw pMQ dy Drm AwgU bxy rhy Drm AgUAW dI dyx hI hn[ ikauNik, sRI gurU gRMQ swihb
ivc “scKMf” l&z au`kw AwieAw hI nhIN[ ‘sc KMif’ do Alu`g Al`g SbdW dw rUp (kyvl
ieko vwr) AwieAw zrUr hY, pr auh vI, Drm KMf, iPr igAwn KMf Aqy iPr srm KMf
vwlI mwnsk AvsQw dI pRwpqI ho jwx aupRMq jdoN “sc KMif vsY inrMkwr” vwlI srb au~c
AvQw prwpq hox vwly Bwg audy huMdy hn[ srIrk mOq aupRMq pRwpq hox vwly kiQq, surg, bYkuMT AQvw
scuKMf, Awid QwvW dw vjUd, kyvl bRwhmxI gRMQW ivc ilKy hox qk hI hY[ gurmiq leI Ajyhy iksy
idRStmwn QW dw koeI ArQ nhI hY[ ip`Cly si&AW qy ilKy dUjy AiDAwie dy cOQy lyK ivc gurmiq dy bYkuMT
dy drSn AsIN kr Awey hW[
(e) “purI hmwrI’ dw ArQ kyvl ‘swfI purI’ hI bxdw hY[ (‘hmwrI’ pd ‘purI’ nwl hI P`bdw hY
‘scuKMf’ nwl ‘hmwrI nhIN sgo Nhmwrw scuKMf hovygw)
(s) purI ƒ ‘scuKMf’ ilKxw bRwhmxI miq ƒ pMQ ivc vwVI r`Kx leI mhury ƒ KMf ivc lpyt dyx
vwlI krqUq hY jo vydWqI jI dI suihrdqw dI sUck nhIN hY[
(h) “purI” pd gurUbwxI ivc “bMnw purIAw Bwr” qoN ArMB ho ky (A) bRwhmxI Brm dI KMfnw rUp ivc
ijvyN (kyvl vMngI mwqR quk jW sbMDq pMgqI):-
(1) ieMdR purI mih srpr mrxw ] bRhm purI inhclu nhI rhxw ]
isv purI kw hoiegw kwlw ] qRY gux mwieAw ibnis ibqwlw ] 2 ]{232}-4
(2) isv purI bRhm ieMdR purI inhclu ko Qwau nwih ]{214}1-158
(3) pwqwl purIAw eyk Bwr hovih lwK kroiV ]
133

qyry lwl kImiq qw pvY jW isrY hovih hoir ] 2 ]{1328}-2


(4) dyv purI mih gXau Awip prmysÍr BwXau ] {1410}-143
(5) pwqwl purI jYkwr Duin kib jn kl vKwixE ] {1381}-6
(6) AkQ kQw Amrw purI ijsu dyie su pwvY ] iehu jnk rwju gur
rwmdws quJ hI bix AwvY ] 13 ] {1399}
(7) pwqwl purIAw loA Awkwrw ] iqsu ivic vrqY hukmu krwrw ]
hukmy swjy hukmy Fwhy hukmy myil imlwiedw ] 5 ] {1060}-3-17
Sihr n`gr ipMf-
(8) goibMd vwlu goibMd purI sm jl´n qIir ibpws bnwXau ] gXau
duKu dUir brKn ko su gurU muKu dyiK grU suKu pwXau ] 6 ] 10 ]{1401}
(9) sgl jnmu isv purI gvwieAw ] mrqI bwr mghir auiT AwieAw ] 2 ] {326}-15
(10) swihb ky gux nwnku gwvY mws purI ivic AwKu msolw ] ijin aupweI rMig rvweI bYTw vyKY viK
iekylw ] scw so swihbu scu qpwvsu scVw inAwau krygu msolw ] kwieAw kpVu tuku tuku hosI
ihdusqwnu smwlsI bolw ] Awvin ATqrY jwin sqwnvY horu BI auTsI mrd kw cylw ] sc kI
bwxI nwnku AwKY scu suxwiesI sc kI bylw ] 2 ] 3 ] 5 ] {723}
(k) ihMdU mq dIAW sq pUrIA ieh hn-(1) AXoiDAw, (2) mQurw, (3) hirduAwr, (4) kWSI
.......(5) kWcI, (Conjeeveram) (6) AvMiqkw (auj~XnI). (7) dvwrw mqI {m:ko: sPw 147}
purI hmwrI, Bwv swlokX dw AiDkwrI bx jwxw[ swlokX=Awpxy ieSt nwl ie`ko hI lok AQvw ausy
dys iv`c v`sxw[ ienHW q`QW qoN ikhw jw skdw hY ik ibnw iksy S`k dy, ies guriblws dw ilKwrI
aunHW hI ib`pR ivdvwnw dw vMSk hY, ijnHW ny l`KW nrkW qy surgW Awid qoN Cu`t, kRoVW dyviqAW ivcoN hzwrW
BgvwnW dIAW pUrIAW klp leIAW hoeIAW hn[ eyvyN jd siqgurU jI ƒ bRwhmxI Brm-ivSvwS dI aupj,
SySnwg dI syj qy pey, KIr smuMdr ivcly Bgvwn dy Avqwr ilK ilAw qW ienHW leI A`frI purI vI
icqvnI hI sI[ ‘ purI hmwrI’ dy ArQ ‘swlokX purI’ qoN ibnw dujw hor Bwv ho hI nhIN skdw[

21- (gurU) Amrdws jI ƒ guirAweI


hYrwnI hY ik, ieh AdBuq ilKwrI, jdoN idl krdw hY, mnI isMG qy Bgq isMG ƒ ikQy Aqy ikauN
lukw lYNdw hY ? mnI isMG jI dI QW, eyQy hux dwqU jI ƒ ieh kihMdy drsw irhw hY:-
AYs bcn sRI muKoN Alwey [ puin hm duhUMn bc Purmwey [
doaU BRwq qum lwgo crnI [ Amrdws kI pro su srnI ]163]
pr AsW kRoDvwn ho ky AwiKAw ik, quhwfy swhmxy sIs JukwauN ƒ iqAwr hW pr, ies Awpxy dws A`gy
AsIN Jukx leI iqAwr nhIN hW[ siqgurU jI ny muV muV iqn vwrI AwiKAw pr AsW hukm nw mMinAw[ qW
aunHW ny ikhw ik, qusIN ies pdvI dy lwiek hI nhIN ho[
dohrw] sRI gur AMgd As khw Ab nwvq hON sIs [
ieh Ajr qum nih jro. ieh jr hYN b^SIS ]166]
sRI gurU AMgd jI jy AwiKAW ik, qusIN ies Ajr vsqU ƒ nhIN jr skdy ies leI hux AsIN Awp sIs
invwauNdy hW[
134

sRI Pl pYsy pWc lY bhur nwXo mwQ [ swihb bu`Fy hwQ qy iqlk krwXo nwQ ]167]
SRI Pl dw ArQ sMpwdk jI ny nryl iliKAw hY[ srb-au`c Awqmk mMflW dy vwsI siqgurU nwnk swihb
jI, ny siqgurU nwnk swihb jI qoN pRwpq hoeI-"miq gur Awqm dyv dI KVig joir prwkuie jIA dY ]"
aunHW dy-:"igAwn-joiq Aqy jIvn jugiq" Bwv "KVig"-(SkqI dy icMnH) rUpI Amwnq AQvw pwvn
'gurirAweI', Agly h`kdwr ƒ sONpx l`igAW, auhI bRwhmxI rIq ikauN AwpxwauxI sI, ijs dI dI KMfnw
pihly idn qoN hI kIqI jw rhI sI ?
(1) SRI P`l=nwrIAl:-bRwhmxI gRMQW Anuswr nwrIAl jW nryl, mnu`K dy isr dI, kurbwnI dyx
dw, (sIs Byt krn dw) pRqIk hY[ (a)-Awpxy pqI dy nwl sqI hox vwlI iesqRI sMDUr ilbiVAW nwrIAl
Awpxy h`QW ivc lY ky pqI dI loQ dy nwl sVn leI icqw qy bYiTAw krdI sI[ (-mhwn koS 685)
{not:-bdSgnI qoN Cu`t nryl "inrdwieqw" Aqy "mOq dw BY" pYdw krn vwlI vsqU ies sRI P`l ƒ siqgurU
nwnk swihb jI dI guirAweI nwl ilAw joVnw gurmiq dy vbYrIAW dI gMBIr kutl-krqUq hY?} (A)-
eyhI sRI Pl, q^q sRI hzUr swihb ivKy sRI dsm gRMQ swihb dy AKMfpwT smyN, iehI nwrIAl, cMifkw
dyvI dI SuMB inSuMB dYNqW nwl hoeI jMg ivc, dYMqW dI mOq hox dw sUck bixAw hoieAw hY[ jdoN hI pwT
iksy dYNq dI mOq qy pu`jdw hY qW nwrIAl Byt krn dy nwl ‘boly so inhwl’ dy jYkwry C`fy jWdy hn[ Bwv,
pMQk bdiksmqI dw ngwrw KVkwieAw jw irhw huMdw hY[ iksy vI idRStmwn vsqU ƒ Drm dw AMg, AQvw
ieSt dI pRsMnqw dw swDn, mMn lYxw gurmiq dI AQvw siqgurU nwnk swihb jI dI inrwdrI hY[
(2) iqlk Aqy gurmiq-‘iqlk’ lwaux ƒ gurbwxI ivc bRwhmxI lu`t nIqI dI aupj, iek-ByK
AQvw pKMf qoN v`D hor kuJ nhIN mMinAw[gurmiq dy ies p~K nUM pusqk ib~prn kI rIq qoN scu dw mwrg
dy dUjy Bwg dy sqvyN kWf iv~c bVw Kohl ky smJwieAw hoieAw hY[ gurirAweI imlx smy dI rsm bwry
gurmiq isDWq ausy sqvyN kWf dw 18vyN lyK ivc bVy ivsQwr nwl iliKAw hoieAw hY [
gwQw A`gy qurI:-
dwqU jI ny kQn kIqw ik, siqgurU jI ny AwpxI joiq Dr ky Amrdw jI ƒ sRI gur Amrdws
jI bxw id`qw[ Awp smwDI iesiQq ho gey Aqy, Awqmw siqgurU nwnk swihb jI kol jw ibrwijAw[ mY
suMdr ibbwn swjw ky srIr ƒ Agn Byt kr id`qw[

22- gurduAwrw sMnH swihb


Ajy ilKwrI dwqU jI ƒ hI vrq irhw hY[ ilKwrI Anuswr dwqU jI kihMdy hnI- ‘swfI dohW BrvW
dI eIrKw dy kwrn gurU Amrdws jI KfUroN goieMdvwl cly gey[ QuhVy icr ivc hI swrIAW rOxkW
goiMeMdvwl clIAW geIAW[ auQy 84 pOVIAW vwlI suMdr bwvlI vI rc leI geI[ (cOpeI182) gurU Amrdws
jI dI soBw dUr nyVy iK~lrdI geI[ aunhW dI vD rhI pRBqw dy ik`sy sux sux ky myrw idl hor qpdw
igAw[ (185) mY Awpxy sMgIAW dI cu`k ivc Aw ky Awpxw guirAweI dw h`k Koh lYx leI goiMeMvwl clw
igAw[ siqguurU jI dy suMdr drbwr dI cVHq vyK ky mYQoN jirAw nw igAw Aqy siqgurU jI dI v`KI ivc eyfy
zor dI l`q jw mwrI ik, suKW dI Kwn siqgurU Amrdws jI isMGwsx qoN hyTW jw pey:--
dohrw] lwq pRhwr jbhI kIXo b`KX sbl irs Twn [
isMGwsn qy BUim igry Amrdws suKKwn ]191]
auiT sMBwr mm crn gih hwQ kml ky mwih [
135

mrdn kir bolq Bey suno bcn kih qwih ]192]


svYXw] bjR smwn BeI mm dyh ju, FIT gvwr su sMg smwnw [
koml hY crnMbuj qoih, lgI qum cot iCmy suKkwnw [
gur ko suq qoih Awvq dyiK rhXo mm bYT Dry mn mwnw [
AgRj qoih auTXo n ikRpwiniD nIiq krI ieh qwVn Twnw[193]
ps ArQ:--lwq pRhw..=jdoN Zu`sy nwl l`q mwrI [ b`KX=v`KI iv`c [ BUim...=DrqI qy if`g pey [ bjR smwn=p`Qe vWg s^q
[ sMg smwnw=p`Qr smwn [ koml......=quhwfy pYr kMvl vrgy koml hn [ lgI...= hy su`KW dy Gr quhwfy s`t l`gIhovygI mYƒ
nuAw^ kr idau [ Avq..=AwauNidAW vyK ky [ Dry..=mn ivc hMkwr Dwrn krky [ AgRj.....=hy ikrpw dy ^zwny quhƒ vyK ky
mYN au`T ky KVw nhIN hoieAw [ nIiq...=qusW myry l`q mwr ky pRXwdw vwlw kMm krky TIk hI kIqw hY [ inj..=Awpxw syvk
jwxo[
Ascrj sMjog ? gMbI ^qry dI sUck bVI AjIb g`l hY ik, hzwrW swl pihlW ilKy gey
purwxw dI mno-klpq JUT-gwQw ivcly bcnw ny ies svYXy iv`c vI Aw drSn id`qy ? pdmpurx ivc
gwQw hY ik, iek vwr swry irKIAW ny sBw krky inrxw krnw cwihAw ik iqMnw dyviqAW (bRRhmw, ivSƒ qy
iSv) ikhVw pUjX hY[ iBRgU ny AwiKAw ik, ‘mY pRIiKAw krky ies dw &Yslw krWgw[’ sBu qoN pihlW iBRgU
iSv pws phuMicAw, A`gy auh pwrbqI nwl (Bog)-ivlws kr irhw sI[ ies pr irSI ny srwp dy id`qw ik
iSv ilMg-rUp bx jwie[ iPr bRhmw kol igAw auQy vI iBRgU dw mwn nhIN hoieAw qW bRhmW ƒ vI pUjX
pdvI qoN ^wrj kIqw[ jd irSI ivSƒ jI dy Gr pu`jw qW auh GUk s`qy pey sn [ iBRgU jI ny Bgvwn dI
CwqI ivc zor dI l`q dy mwrI[ ivSƒ jI ny koeI vI rMj nw krky sgoN bVI inmrqw nwl iBRgU irSI dy
koml crnW dI mwlS krn l`g pey Aqy ieMn-ibMn auhI bcn boly jo, ies pusqk dy ilKwrI ny jo
inrsMdyh is`KI dw duSmn koeI kutl ib`pR hY siqgurU Amrdws jI dy muKwribMd ivc pwey hoey hn [ jo
kuJ Bgvwn jI nwl vriqAw auhI Bwxw siqgurU Amrdws jI nwl vwprnw AxgOilAw Cfx vwlI Gtxw
nhIN hY[ auhI bcn gurU Amrdws swihb jI dy pwvn nwmxy nwl Aw juVn vwlw ieh strange
Coincident ies AslIAq nUM nMgw kr irhw hY ik, ilKwrI purwxw dw pwTI koeI gurmiq ivroDI
bRwhmx hY [
ivcwr ADIn gwQw Anuswr jd bwbw dwqU jI, siqgurU jI dI g`dI sWB bYTy qW siqgurU Amrdws
jI, goieMvwloN cu`p kIqy iKsk ky Awpxy j`dI ipMf bwsrky vl ƒ cly gey[ hYrwnI hY ik, Awpxy j`dI Gr
jwx dI QW ipMfoN bwhr, aujwV ivc gaU pwlkW (-crvwihAW) dy (vyly-kuvyly isr lukweI leI bxy) koT ƒ
Awpxy "luk-bYTx" leI cux ilAw[ aus (kiQq) koTy dy drvwzy qy siqgurU jI ny (ilKwrI Anuswr) ieauN
ilK id`qw:- cOpeI] ieh dr jo nr Awie aupwro [ nw iqh gur nw isK hmwro [
lok pRlok doaU iqh jweI [ hm iqn ky nih Bey shweI ]202]
iliK As dr pir icixE soeI [ qw mih Cpy jwn nih koeI [....>
pd ArQ:-aupwro..=:Aw ky pu`tygw, auKwVygw[ nw iqh...=nw aus dy AsI gurU qy nw auh swfw cylw [ icixiE..=drwvwjy ƒ ie~tW
nwl bMd kr id`qw[
ArQ:- ijhVw mnu`K Aw ky ies drvwzy ƒ putygw nw aus dy AsI gurU qy nw auh swfw cylw hY. lok prlok ivc AsIN aus dy
shweI nhIN hoxw”[ Aqy drvwjw ie`tW nwl icx ilAw qy ACoply hI AMdr luk bYTy[ (ArQ, pusqk dI tUk ivc ilky pd ArQW dy ADwr
qy ilKy hn)

aupjIAW hYrwnIAW dw vyrvw -


(1) pihlI gMBIr hYrwnI ieh hoeI hY ik, isAwhI vwly klm (Fountain Pen) qW swfI hoS ivc bxy
hn, aunHW idnW ivc cwk jW pYnslW bxIAW dw vI koeI sbUq nhIN imldw[ ilKwrI ny ieh nhIN iliKAw
136
ik, siqgurU jI ny iks vsqU nwl drvwjy qy ieh kuJ iliKAw ? kI, siqgurU jI klm duAwq nwl hI
cukI iPrdy sn ? ik, jW sb`b nwl auQo (sVI hoeI l`kVI dy) koly vI pey hoey sn jo siqgurU jI ny vrq
ley ?
(2) “ijhVw mnu`K Aw ky ies drvwzy ƒ putygw” ..kI, aus koTy ƒ drvwzw pihlW hI l`gw hoieAw sI
? kI, qdy aus dy puty jwx dw fr, siqgurU jI qoN khwey bcnw ivc drswauxw ipAw ? pr A`gy nwl hI
ieh bcn- “iliK As dr pir icixE soeI” tUk ivc vydWqI jI dy ilKy ArQ--drvwzy ƒ ie`tW nwl bMd
kr id`qw’[- vfIAW gNBIr hYrwnIAW ? (a) jd koTy ƒ drvwzw pihlW hI l`gw hoieAw sI qW ie`tW icx
ky bMd krn dI dw kI ArQ ? (A) kI, aus drvwjy ƒ AMdroN bMd krn leI AMdrly pwsy kuMfw nhIN sI
l`gw hoieAw ? (e) bUhy dy q^iqAW-(P`itAW) ƒ AMdroN bMd krn dw kI, hor koeI vI swDn nhIN sI jo
ie`tW dI icxweI krnI peI ? (s) aunHW idnW ivc ietW durl`B sn[ vfy Dnwf mnu`K hI ietW dw supnw
lY skdy sn[ Aqy iPr iet vI CotI qy pqlI huMdI sI [ siqgurU jI ny ie`tW ikQoN leIAW ? (h) kI,
drvwzw bMd krn jogIAW ie`tW Aqy icxweI krn leI gwrw Awid AMdroN hI l`B igAw sI ? ikauNik jy
bwhr Klo ky icxweI kIqI jwvy qW iPr koTy dy AMdr ikvyN vVnw hoieAw ? (k) pihlW auppRokq vrxn
qwVnw ilK leI sI ik jW pihlW ie`tW dI icxweI kIqI ? ikqy sBu kuJ JUT hI ilK ky, is`KW dw mOjU qW
nhIN aufwieAw hoieAw hY ?
(3) hr kdm qy siqgurU jI dy pwvn jIvn ieiqhws ƒ bydlIlIAW purwxk khwxIAW ijhw JUT-rMg
dyeI jw irhw ieh ilKwrI ieau drsw irhw hY, ijvyN koeI bwl Awpxy swQIAW nwl lukx-l`Bx -(Hide
& find) vwlI Kyf rcw bYTw hovy ?
bwbw dwqU jI dI gusqw^I qoN aupjI siQqI ƒ TIk FMg nwl nijTx dy vDIAw pUrny pwaux dy smrQ, l`g
pg 80 swl qoN v`D dI AwXU vwly siqgurU jI dy pwvn srUp nwl AjyhIAW g`lW mVH rhI gwQw ƒ snmwn
jog vydWqI jI dw smrQn ? drvwjw qy ‘ieh dr jo nr Awiaupwro [ nw iqh gur nw isK hmwro’ [ gurmiq ivroDI
frwvw? siqgurU jI dy pwvn nwmxy nwl eyfI k`cI gl mVH id`qI ? kI auh srb-GtW dy igAwqw smr~Q
sqigurU jI, ieh vI nhIN sn jwxdy ik kMD pwV ky vI AMdr jw skIdw sI? jd bwhr Aw hI jwxw sI qW
lukx dw ArQ kI? jy bwhr nhIN sI Awauxw cwhuMdy qW, iksy vI qrIky nwl AMdr vVn dI sp`St pwbMdI
iks kwrn nw lweI ? kyvl drvwzw nw auKwVn dI hI g`l ilKI hox qoN, kI, (suqy hI) kMD ƒ pwV lwaux
dw sMkyq nhIN sI bxdw? siqgurU nwnk swihb jI vloN sONpI geI guirAeI dI mhwn syvw iqAwg ky J`t
p`t luk bihxw ? AqIAMq ZYr-izmyvwrI vwlI ivcwr siqgurU sUrmy dy nwmxy nwl mVHI hoeI inrI J`l hI
nhIN leI sgoN AMimRqDwrI ^wlsw jI dy jQydwr swihbwn jI vloN ies nUM pUrn s`cu mMn ky pMQ leI suZwq
bxw id~qw ? ieh Bwxw is~K pMQ dI cVHdI klw dw sMkyq nhIN hY [
(4) (a) bVI gMBIr hYrwnI vwlI g`l hY ik, g`dI dw iqAwg krn aupRMq gMBIr, DIr, ibRD aumrw
siqgurU swhb jI, DIAW puqrW poqirAW dy Gr C`f ky bwsrky ipMf vwly Awpxy j`dI Gr ivc vI nw gey ?
kI, ilKwrI ieh drsw irhw hY ik, “Drq lokweI” soDn cVH bihx vwly prm sUrmy siqgurU nwnk
swihb jI, Awpxy qIsry srUp ivc eyfy kmzor ho gey ik, lokW ƒ bRwhmxI Brm jwl qo ^lwsI idaux dI
mhwn syvw inBwaux dy QW sgoN luk bYTy sn ?
(A) 'iekWq' qW sgoN Gr ivc bhuqI cMgI iml skdI sI[ aujwV ivc bixAw koTw, ijs ƒ
ividAw-hIn pSU pwlk iksy vyly vI KolH skdy sn, luk bYTx leI cux ilAw drswauxw, ilKwrI dI bVI
137

vfI kutlqw hY[ (e) bVI gMBIr Zusqw^I-rUp pwp qW kIqw (bwbw) dwqU (jI) ny pr, ivCoVy dI szw
SrDwvwn sMgq ƒ ? kry koeI qy Bry koeI ? siqgurU nwnk jI dy Gr eyfI byiensw&I ? AjyhI g`l mMnx
Xog ikvyN bx geI ? bVI vfI hYrwnI hY ik, q^q sRI kysgVH swihb jI dy jQydwr swihb, isMG
swihb pRo:mnjIq isMG jI ny ies pusqk dI sMpwdnw vwly krm ƒ ‘AnUpm syvw” iks dlIl nwl mMn
ilAw ?
(5) gurU nwnk swihb jI dI joiq jugiq dy mwlk, pUrn siqguurU jI nUM iksy vI g`loN lukx dI loV
ikauN pvy ? mnu`K ƒ sMq-sUrmw bxw rhy sUrmy siqguurU jI Awp hI luk bYTx ? bMdy Kwxy kOfy ƒ, pySwvr
KunI fwkUAW smyq ruhylKMfIAW Awid smwj dy vYrIAW ƒ mnu`Kqw dy s`jx bxw rhy sRI gurU nwnk swihb jI
Awpxy qIsry srUp ivc, mwieAw dy pRBwv hyT Awey gurU-sp`qr, (bwbw) dwqU jI dy mn qoN mwieAw dw
pRBwv dUr krn dI QW, aulty Awp hI luk bYTy? ieh mMnxXog nhIN ik, AjyhI kmzorI drsw ky siqgurU
jI nY wAwpxy ies &urmwn dI mh`qqw Awp hI ^qm kr id~qI hovy -
siqgur kY vis cwir pdwrQ ] qIin smwey eyk ik®qwrQ ]{
swfI snmwnXog jQydwrI ny rl-iml ky ies AslIXq nUM lukwaux dw Xqn kIqw hY ik- hzwrW
swlW qoN gurU bxy bYTy bRwhmnx dw ijnyaU pwaux qoN nwh krn dI dlyrI krn vwly mhwn sUrmy siqgurU
nwnk swihb jI dI imhr nwl, isr-l`Q bhwdrW dI kOm bxdI jwx vwlI scweI qoN pRoihq dI nINd hrwm
ho rhI [ iesy du`KoN GwbirAw ib`pr swfy ^wlsw jI dy Awcrn ivc inrblqw dw bIj bIjx dIAW nvIAW
qoN nvIAW GwVqW GVI quirAw Aw irh sI[ ausy hI XojnW ADIn, swfy iest siqgurU jI ƒ mwmUlI ijhI
siQqI qoN BgoVy hoey drsw irhw hY[ Awpxy ieSt dy hI pUrinAW qy pujwrI ny qurnW huMdw hY[ jd gurU
mwmUlI isiQqI qoN BgOVw ho luikAw qW is`KW ny cmqkwrI mwrHky kI mwr lYxy hn ? AjyhI Gwqk JUT gwQw
dw pMQ ivc prclq krI rKxw [ vroDqw krn dy QW srb-auc jQydwrI vloN sgNo pRoVqw ? pMQ leI
gMBIr ^qry dw GiVAwl hY [
scu dy muqlwSIAW leI, auproikq gurmiq ivcwrW qoN sp`St ho jWdw hY ik, “sMnH swihb
gurdwAwrw” aunHW ib`pRW dy hI vMSkW ny bxwieAw hY, ijnHW ny jMmdw hnuMmwn sUrj ƒ igldw ivKw ky aus
dI pUjw dw mMdr bxw ilAw hoieAw hY[ gurU mrXwdw dy sucy ieiqhws dI pwvxqw Su`Dqw dw rwKw gurmuiK
^wlsw jI qW keI swl fUgr QlW, jMglW phwVw ivc kVwky k`tdw hoieAw, ivdySI lutyirAW nwl JUjdw
Aqy hlymI rwj dI sQwpxw krn ivc AnUpm Gwlxw Gwldw irhw[ gurmiq qoN AigAwnIAW dy smUh dw
Drm AwgU “ auhI Aw bixAw ijs ny swƒ muV mMdrW ivc t`l KVkw KVkw ky su`qy dyviqAW ƒ jgwauNdy
rihx ivc suK l~Bdy rihx dI Awhry l`gy vyKxw sI[ pr A`j gurU-pMQ dy bwZ dw rwKw, siqgurU nwnk
swihb jI dw auhI is`K ijs bwry siqgurW dw &urmwn ies pRkwr hY-- sloku mÚ 2 ] dIiKAw AwiK
buJwieAw isPqI sic smyau ] iqn kau ikAw aupdysIAY ijn guru nwnk dyau ] 1 ] siqgurU nwnk swihb
jI dy aunHW hI guris`KW dw srbau~c jQydwr“ ^wlsw pMQ-rUp gurU-b`ZIcy dy aujwVy dw bwnHxU bMnH irhw hY
? gurU nwnk swihb jI dy Ajoky igAwnvwn is`K dI ieh hwlq ? pr-
32- kbIr swcw siqguru ikAw krY jau isKw mih cUk ]
AMDy eyk n lwgeI ijau bWsu bjweIAY PUk ] 158 ]{1373}

23- “pdmwsn kir lgI smwiD”


138

iliK As dr pir icixE soeI [ qw mih CpY jwn nih koeI [


pdmwsn kir lgI smwiD [ gur nwnk pd Agm AgwD ]203]
lokW dI A`K bcw ky bwsr ky ipf dIAW jUhW ivc bxy k`cy koTy ivc jw lukx bwry jo gl siqgurU jI dy pwvn jIvn
nwl ilKwrI ny joVI hoeI hY, au`pr AsW ivsQwr nwl ivcwr leI hY[ eyQy auprokq cOpeI dI dujI pMgqI dI ivcwr
krnI hY [
pd ArQ;-pdmwsn=Xog mq Anuswr kml dy Awkwr dI bYTk, (-COkVw) s`jw pYr K``by p`t au`pr Ar K`bw pYr s`jy p`t aupr r`K ky CwqI
dw vl k`Fky isDy bYTxw, s`jI bWh ip`CoN dI ilAw ky s`jy pYr dw Aqy K`bI nwl K`bw AMgUTw PVnw, TofI CwqI nwl lw ky nyqRW dI tk n`k dI
nok pr jmwauNxI ies qrHW pdm Awsx lw ky BgqI krn l`gy [ gur nwnk pd .=sRI gurU nwnk jI dy crnw dw[

ArQ ilKx ivc hyrw PyrI ?


hYrwnI hY ik, pusqk dI sMpwdnw krn vwly ivdvwn mhWpurKW ny jd ‘pdmwsn’ Sbd dy ArQ mhwn
koS dy 741 s&y dI A`Kr A~Kr nkl ilKI hY, qW “Agm AgwD” pdW dy ArQ vI mhWn koS ivcoN hI
lY ky, ‘gur nwnk pd’ pUrI pMgqI dy TIk ArQ ilKx dI imhr iks kwrn nw kIqI ? kI, aunHW dy mn
ivc ieh BY sI ik ikqy pwTk s`jx, ilKwrI vloN kIqI duKdweI coB dI AslIXq qoN jwxU nw ho jwx ?
ArQ ivcwr:-
(a) sMpwdk ivdvwnw ny, mhwn koS dy ijs s&y qoN ArQ ley sn, ausy 741 s&y dy swhmxy (K`by pwsy)
740 s&y qy ‘pd’ l&z dy ArQW ivc-4-‘ drjw, ruqbw- “ imrqk ipMif pd md nw, Aihins eyk AigAwn su
“KojY pd inrbwnw” (gau:m: 9) vI ilKy hoey hn[ vyKxw hY ik eyQy pd dw ArQ crn TIk
nwgw[”(sRI byxI jI)
hY, ik, jW ‘ruqbw’ AQvw ‘drjw’ TIk Fu`kdw hY[
(A) mhwn koS 41 s&y qy Agm pd dy ArQ- 1. jo gmn nw kry, Ac`l, iliKA hY[ Aqy 42 s&y qy
AgwD pd dy ArQ=ijs dW Qwh nw pwieAw jwvy, ijs dw Q`lw nw mlUm ho sky, AqXMq gMBIr,-ilKy hn [ ies
Anuswr aus swrI pMgqI dw ArQ bixAw-"siqgurU nwnk swihb dI A`tl pdvI dw AMq nhIN pwieAw jw
skdw "[ iksy mhWpurK dy kyvl crnw ƒ hI inKwr ky ‘ AgMm AgwD’. iliKAw, dws ny iksy gRMQ ivc
nhIN piVHAw[ ieh gl mMnI nhIN jw skdI ik ilKwrI ƒ pqw nw hovy ik, “pdmwsn” smwDI ƒ gurmiq
ivc koeI QW nhIN hY[ aucycy Awsx lw ky ivKwvw kr rhy pKMfI nUM vyK ky gurdyv jI dw bcn:-
33- DnwsrI mhlw 1 ] kwlu nwhI jogu nwhI nwhI sq kw Fbu ] Qwnst jg Birst hoey fUbqw iev
jgu ]1] kl mih rwm nwmu swru ] AKI q mItih nwk pkVih Tgx kau sMswru ]1] rhwau ]
AWt syqI nwku pkVih sUJqy iqin loA ] mgr pwCY kCu n sUJY eyhu pdmu AloA]2]..4]]6]
8]{662}
pd ArQ:-kwlu=smw, mnu~Kw jnm dw smw[ jog=imlwp, prmwqmw dw imlwp [ sq=au~cw Awcrn[ Fb=qrIkw [ Qwnst=sRySt QW,
piv~qr ihrdy [ jg=jgq dy [ Birst=gMdy [ iev=ies qrHW, ienHW ivKwvy dIAW smwDIAW nwl [1[ kl mih=sMswr iv~c {not:-gurmiq
Anuswr iksy ^ws jug nUM pRBqw vifAweI nhI hY}[ swr=sRySt[ q=qW[ mItih=mItdy hn[ kau=vwsqy [1[rhwau[ AWt=AMgUTw qy nwl dIAW
do auNglW [ syqI=nwl [ iqin=iqMn-3- [ loA=lok[ mgr=ip`T [ pdmu=pdm Awsn (cOkVI mwr kY K~bw pYr s~jy p~t a`uqy Aqy s~jw pYr
K~by p~t au~qy r~K ky bYTxw) AloA={A-loA} jo kdy vyiKAw nw hovy, Ascrj [2[
ArQ:-jg ivc prmwqmw dw nwm iswmrnw (hor swry kMmw nwloN) sRySt hY[ (ijhVy lok) A~KW mItdy Awqy (keI jxy nwl) n~k
vI PVdy hn (ieh) jgq nUM T`gx vwsqy (krdy hn, ieh BgqI nhIN hY, ieh sRySt Drm-krm nhI hY) [1[rhwau [
ieh mnu~Kw jnm dw smw n~k PV ky A~KW mItx vwsqy nhIN hY, (ienHW FBW nwl) prmwqmw dw myl nhIN huMdw [ nw
hI ieh au~cy Awcrn dw qrIkw hY[ (ienHW FMg-qrIikAW dy rwhIN) jgq dy (AnykW) piv~qR ihrdy vI gMdy ho jWdy hn, ies qrHW
jgq (ivkwrW iv~c) fubx lg pYNdw hY[1[ h~Q dy AMgUTy qy nwl dIAW do auNglW nwl ieh (Awpxw) n~k PVdy hn (smwDI dI
Skl iv~c bYT ky mUhoN AwKdy hn ik) iqMn hI lok id~s rhy hn, pr AwpxI hI ip~T ip~Cy peI koeI cIz nhIN id~sdI[ ieh
Ascrj pdm Awsx hY [ {"sRI gurU gRMQ swihb drpx" poQI CyvIN, s&w 14}
sMpwdk swihbwn vloN hr QW ilKwrI dI kutlqw qy prdw pwaux dw Zqn krI jwxw hYrwnI dw kwrn
139
bx irhw hY[ sMpwdk swihbwn smyq prSMsw-p`qr ilKx vwlIAW (kiQq) mhwn S^SIAqW dI suihrdqw
swhmxy, QW QW qy ieh pRSn icMnH Aw KloNdw hY ik, gurU pMQ dIAW mhwn pdvIAW mwx rhy, ieh isMG
swihbwn, kI, s`c-m`uc siq gurU nwnk swihb jI dy hI is`K hn ?
cor nUM cor pY gey ?
cVXo idvs jb rYx ibhweI [ gur Cp gey ^br sun pweI [
mY mn mY qb AnMdu pwXo [ drb bMfwr sBu Apn krwXo ]204].....
ilKwrI Anuswr bwbw dwqU jI ApxI khwxI nUM jwrI r~Kdy hoey kih rhy hn ik, idn cVy jd ieh sun
ilAw ik gurU (jI) ikqy luk bYTy hn qW bVw AnMd mwxidAw Dn-BMfwr Awpxy kbzy ivc kr ilAw[
204[ kImqI bsqr Aqy gihxy swry Awpxy srIr qy pihn ley qy siqgurU jI dI QW q^q qy jw bYTw[
pr myry swhmxy koeI sIs nw invwey sgo mYnUM vyK ky ipCy muVdy jwx [205[
(Agy BweIy mnI isMG jI kihMdy drsw id~qy) pr ijvyN gux ibnw pUjw nhIN Aqy ividAw ibnw ikqy Awdr
siqkwr nhIN imldw, eyvyN dwqU jI dw hwl t~lIAw vwlI aus suMdr gaU vrgw ho igAw jo duD qoN ibnw
duKW dI Kwn ho inbVdI hY [ jd sMgq iv~coN koeI vI nyVy nw Fu~ky qw guirAweI dI pdvI duKdweI jwx ky
gurU drbwr swrw DMn-dOlq K~cr qy l`d ky dwqU jI ny KfUr vl nUM jwx leI iqAwrI kr leI[ gurdyv jI
dI GOVI vI lY jwxI cwhI[ pr jdoN auh GoVI dy nyVy gey qW auh A~goN c~k mwry qy ip~Co l`qW mwrn pey[
bVw Xqn kIqw pr GoVI ny dwqU jI nUM nyVy nw Awaux id~qw[* do GVIAW idn rihMdw sI ik auh KfUr vl
nUM qur pey[ rsqy ivc cor lutyirAW ny sB kuJ lu~t ilAw[ duKI ho ky Gr pu~jw Aqy l~q dI pIV nwl
bYhwl idn rwq duKI rihx l~gy[ *{Foot note:-kutlqw ivc inpuMn, QW QW qy gurmiq dw Gwq krI jw rhy ies ilKwrI ny
GoVI koloN Ajy sNgq dI AgvweI krdy hoey siqguurU jI dI kiQq smwDI vwly koTy qk jo lY jwx dw Axhoxw Aqy hwsohInw gurmiq ivroDI kMm
jo lYxw sI-vyKo cOpIAW-229 qoN 237 q`k dIAW}

AqIAMq gMBIr Aqy iDAwn gocrw SMkw-


jy ieh mn leIey ik, bwbw dwqU jI ƒ, siqgurW dI byAdbI krn dI szw imlI sI qW, (bwbw
dwqU jI dI Zusqw^I dy twkry qy), fwkUAW ƒ ikhVy nyk kMm dw Pl imilAw, jo byAMq Dn Koh ky ieko idn
ivc Dnvwn bx gey ? sMpwkd swihbwn qoN ibnw ies SMky dI inivrqI hor kOx kry ? ikauNik dws dI
m`q ies SMky dw smwDwn l`Bx qoN AsmrQ hY[
jd siqgurU jI ikqy nzr nw Awey qW sMgqW ieauN bYcYn ho geIAW ijvyN kwnH ibnw gopIAW ivAkul ho
jWdIAW sn-" gupIXW ijm kwnH ic~q qwey " ]216]-Aqy swirAw ny iml ky siqgurU jI nUM lBxw bwry
ivcwrW krnIAW ArMB kIqIAW:-
sB hI imil AYs ivcwr kIXo, rmdws clY bu`Fw suKdweI [
cil AgRj qwih pukwr krYN duK soie hrY inscY smdweI [
imil kY sBhI iqq ko su cly, qb jwie qhW muiK aupm gweI [
gur nwnk AMgd rUp smwn, su jwin Awey qumrI srnweI ]217]
ilKwrI dI kutlqw dI is^r vyKo, khwxI ivc AwpxI klpxw dI aupj, JUT-c`krIAW duAwrw siqgurU jI
koloN gurmiq ivroDI krm huMdy drsw lYNdw hY qy bwbw buFw jI hr smy isiKAw dwqy ABu`l mhWpurK dy rUp
ivc bhuVdy drsweI jWdw hY[ ilKwrI ny pihlW, siqgurW ƒ Awpxy &rz qoN BgOVy drsw ilAw Aqy eyQy
hx gurU-prmySvr jI dy QW 'bwbw bu`Fw jI' ƒ hI gurU nwnk gurU AMgd swihb, sB kuJ drsw irhw hY:-
Byt pRswdu DrXo iqh A`gRj, AMcr fwir Kry smuhwey [
sMq auqwr Bey jg mY, pr pIr invwrn ky ihiq Awey [
140
gur nwnk AMgd Amr quhI, kCu Byd nhI hm lwgq pwey [
shwie kr hmrI pRB jU, iGiGAwie pry qumrI srvwey ]218]
ArQ:-pRSwd Bytw kIqw qy gl ivc p`lw ky (Awpxy gur-BweI) bwbw bu~Fw jI dy swhmxy (hzUrI iv`c) KVy ho ky gurU sMgiq
&irAwdW krdI kih rhI hY, ik, hy lokW dI pIV dUr krn vwsqy jgq ivc pRgt hoey mhwn sMq jI ! gurU nwnk, gurU AMgd
gurU Amrdws (s~B kuJ) qUM hI hYN[ qyry ivc qy aunHW iv~c rqw vI AMqr nhIN hY[ AsIN qyry crnI FY pey hW, swfI shwieqw
kro[ AsIN ADIgnI sihq qyrI srnI Aw pey hW swfI bhuVI kro[ 218[
^wlsw pMQ ivc sMn 1922 qoN pihlW iksy guris`K ƒ sMq kih ky sMboDn nhIN sI kIqw igAw[ gurbwxI
ivc Akwl purK ƒ AQvw siqgurU jI ƒ hI sMq mMinAw igAw hY[ iPr bwbw bu`Fw jI ikhVy sMq dy
Aauqwr ho pRgty sn ? auh qW siqgurU nwnk swihb jI dI imhr nwl pSUAW dy crvwhy iek mwmUlI
Cokry qoN siqkwr Xog ‘bwbw’ jI bx jwx kwrn Awpxy Awp nUM siqgurU jI irxI mMndy hoey guurU Gr dy
inSkwm syvk AQvw SrDwlU tihlUey bx bYTy hoey sn [ ilKwrI dI ieh vfI kutlqw hY jo auh gurU-syvk
bwbw jI nUM siqgurU nwnk swihb jI nwlo vI bhuq A`gy lMG qury drswaux dw gMBIr AprwD kr irhw hY[
dohrw ] bu`Fy ky crnn prI sMgiq AYs Alwie [
bu~Fw qb pUCq BXo kwj ju moih sunwie ]219]
pd ArQ:-Alwie=AiKAw, bynqI kIqI [ pUCq ....=d~so iks kMm leI Awey ho [219[
AqIAMq duKdweI bcn:-
sBu ibRqMq sMgiq khXo gur ibn Bey ADIn [ ikDON iqlk ikh dIjIAY ikDON drs gur dInu ]220]
pd ArQ ADIn=DIrj rihq ho gey hW [ ikDON...........dIn= jW iksy hor nUM gurqw dw iqlk dy idau jW gurU jI dy drSn krvw idau
[220[
sMpwdk swihb jI dI klm dy ilKy ArQW dy ieh bcn sMgq vloN bwbw jI dI syvw ivc kihMdy drwauxw-
"iksy hor nUM gurqw dw iqlk dy idau " khy drswaux qoN ilKwrI dw Bwv ieh hY ik, guirAweI dw AiDkwrI
dI cox siqgurU jI Awp nhIN sn kirAw krdy sgoN ieh mhwn zrUrI kwrj vI bwbw bu`Fw jI dI imhr
idRStI qoN hI hoieAw krdw sI [ ilKwrI jI AQvw sMpwdk swihbwn vloN Ajyhw krky gurbwxI dy ienHW
pwvn gurU Sbd auqy mwno lkIr Pyr dyx dw Xqn kIqw igAw hovy :-
34- kudriq Aih vyKwlIAnu ijix AYvf ipf iTxikEnu ] lhxy DirEnu CqRü isir Asmwin ikAwVw iCikEnu
] joiq smwxI joiq mwih Awpu AwpY syqI imikEnu ] isKW puqRW GoiK kY sB aumiq vyKhu ij ikEnu ] jW
suDosu qW lhxw itikEnu ]4]{967} Aqy ies dy nwl dUjw ieh gurU &urmwn :--
35- mÚ 4 ] ij hoNdY gurU bih itikAw iqsu jn kI vifAweI vfI hoeI ] iqsu kau jgqu inivAw sBu pYrI
pieAw jsu vriqAw loeI ] iqs kau KMf bRhmMf nmskwru krih ijs kY msqik hQu DirAw guir pUrY so
pUrw hoeI ] gur kI vifAweI inq cVY svweI ApiV ko n skoeI ] jnu nwnku hir krqY Awip bih
itikAw Awpy pYj rKY pRBu soeI ]3] {309} -15
goieMdvwl swihb qoN krIb pMjwh mIl dUr, Ajoky pwiksqwn dI h`d qy ‘rmdws’ pu`jI sMgq qoN
swrI g`l suxI qW, A`gy bwbw buFw jI dI idb idRStI dw hwl, ilKwrI dI klm qoN;--
rswvl CMd] suny bYT AYsy [ khy qwih jYsy [ bu`Fy moin DwrI [ GtM eyk swrI ]221]
gurU dyiK lIno[ jbY DXwn kIno [ punM kI ibcwrM [ khoN jy pukwrM ]222]
krwmwq hoeI [ duKM dyv loeI [ AsM bwq kIjY [ nhI jwn lIjY ]223]
ArQ:-AweI sMgq dy bcn sux ky bwbw bu`Fw jI ny iDAwn joV ky GVI Br mon DwrI r`KI qy siqgurU jI dy drSn kr ley[ iPr
soicAw ik jy mYN sB kuJ Awvwz dy ky ds id`qw qW ies krwmwq qoN 'dyv lok' ivc duK mnwieAw jwvygw[ (vfI hYrwnI hY ik,
bwbw buFw jI dy vr qoN mwqw gMgw jI dy grBvqI hox vwlI eyfI qkVI krwmq vwprdI drswuax vwlw ieh kutl ilKwrI, eyQy
hux ausy bwbw jI nUM ieh mwmUlI ijhI krmwq pRgt krn ivc iJjk mMndy iks XojnW ADIn drsw irhw ?*) so ies qrHW
krIey ik (myrI ies pRwpqI dI AslIAq) koeI nw jwx sky[
141
muKM AYds gweI [ sBM ko sunweI [ suno mor pXwry [ gurU kwjswry ]224]
nhI icMq kIjY [ gurU nwmu lIjY [ clo godvwlM [ hmU sMig cwlM ]224]
cly sMig AYsy [ muKMcwir jYsy [ idvM sMig lwey [ cly KIr Dwey ]226]
ArQ:-(bwbw bu~Fw jI ny muKwribMd coN ieauN AiKAw:- "hy ipAwirE ! sno, koeI icMqw nw kro gurU swry kwrj Awp hI svwr
dyvygw clo mY quhwfy nwl goieMvwl cldw hW"[ qo auh sMgq nwl ieau qur cOhW mUhW vwlw (bRHmw) dyviqAw nwl KIr smuMdr vl
DweI krky jw irhw hovy [
(*not:-iDwAn rhy ik, 'KIr smuMdr' vwly bRwhmxI JUT ƒ gurU ieiqhws dw ih`sw drsweI jwx qoN ieh kutl ilKwrI aukweI nhIN Kw irhw[
pwTk s~jx pVH Awey hn ik, "joiq Ehw jugiq swie" gurmiq isDWq dw Bog pwauNidAW bRwhmx soc vwly cqurBujI Bgvwn dI syvw ivc
&irAwdW krn leI, kiQq Bgvwn bRhmw jI dI AgvweI ivc dyvqy qy DrqI-mW, KIr smuMdr vl jWdy drswey sn ijQyN siqgurU hir goibMd
jI dy rUp ivc cqur BujI Bgvw mwqw gMgw jI dw bytw bxdw drsw ilAw sI, qy hux guruU Amrdws dI FUMf leI dyviqAw dy QW is~K sMgiq dI
) bwbw bu~Fw jI ƒ bRwhmxI Bgvwn bRhmW
AgvweI bwbw bu`Fw jI nUM bRhmw dy rUp iv`c KIr smuMdr vl nUM jWdy drsw irhw hY
jI vrgy pRqwpI drsw ilAw[ idb idRStI nwl sB kuJ vyK-smJ lYx aupRMq bwbw jI sRI goieMdvwl swihb
pu`jy, pr gurU drSnW dI is`k nwl ibhbl sMgq nUM scu nw d`sidAW aunHW nwl auvyN hI ivhwr kIqw ijvyN
rwmwiex gwQw ivc sRI rwm jI ny Awpxy sky vIrn lCmx jI nUM, AQvw hnUMmwn, sugRIv, ANMgd, BbIKx
Awid Awpxy ipAwry BgqW nwl kIqw sI[{*Foot not:- -TV qy swry jgq nUM ivKweI rwmwiex Documentry i&lm iv~c, sIqw jI nUM
rwvn Cl ky lY jWdw drsw ky rwm jI nUM aus dy ivXog ivc ivrlwp krdy, pSU-pMKIAWqoN, ru~K-bUitAW Awid qoN pu~Cdy ibhbl hoey, vrlwp krdy drswieAw
hY[ aunHW nUM duKI vyK ky lCmn jI Aqy iPr sugRIv hnUMmwn AMgd bBIKx Awid, sIAw pqI-rwm jI dy Ainn Bgq swry hI sIqw jI dy ivCoVy kwrn AqIAMq
duKI, sIqw dI pRwpqI leI rwvn dw Kurw Koj mukwaux leI jUJdy drswey hoey hn [ pr rwvn dy mwry jwx auprMq jd lCmn Awpxy vIr rwm jI koloN sIqw
mwqw jI nUM ASok bwtkw ivclI nzrbMdI iv`coN ilAwaux leI jwx dI AwigAw mMgdw hY qW, ieh d`sx auprMq ik, sIqw vl hnUMmwn igAw hY, lCmx jI nUM
AgnI dw pRbMD krn leI kihMdy hn[ jd ieh jwixAw ik, rwm jI sIqw jI dI AgnI pRIiKAw lYx dI iqAwrI kr dhy hn, lCmx jI kRoDvwn ho ky iv~dRoh qy
auqwrU ho geY, Aqy Ssqr lYx qur pey[ qW rwm jI ny lCmx dI kRoD-AgnI nUM SWq krn leI AiKAw- "Ary pgly ! hm ny Agn dyvqw sy AwpxI sIqw lynI
hY" - iPr pMcvtI ivcly ausy itkwxy dw Scene ivKwilAw jWdw hY ijs QW-kutIAw qoN rwvn ny sIqw jI nUM D~ky nwl cu~k KiVAw sI[ hux auQy rwm jI sIqw nUM
ieh kihMdy drswieAw hY ik, aunHW ny koeI sMswrI Kyf KyfxI hY ies leI auh kuJ smy leI Agn dyvqw jI dI riKAw ivc clI jwey[ sIqw jI Ag dw BWbV
bwldy hn ijs iv~coN Agn dyvqw poRgt huMdw hY[ rwm jI dy kihx qy Agn dyvqw Awpxy ivcoN CwieAw-rUp sIqw (Bwv-nklI sIqw) pRgt krdw hY, jo sIqw jI
dI QW kutIAw ivc Aqy sIqw jI Agn dyvqw iv~c jw vVdIAW hn[ Bwv, AslI sIqw rwm jI ny AgnI dyvqw jI kol Byj idqI sI qy nklI sIqw nUM jwx-bu~J
ky rwvx koloN cukvwieAw sI[ iPr JUTy ivrlwp iek frwmw, Aqy sIqw jI nUM mwqw smJx vwly s~cy BgqW ƒ scI g`l nw d`s ky, aunHW ƒ mwqw sIqw jI dy
ivCoVy dw s`l shwrdy duKI Aqy prySwn riKAw[ auhI swrI JUT-vwrqw hux bwbw bu~Fw jI duAwrw ?}

“ sB soN bu`Fy kInu aucwrw[ Xh GorI ko, kro isMgwrw[” gurU Amrdws jI dI prm SrDwlU, ijs GoVI ny
bwbw dwqU jI ƒ Awpxy au`qy nhIN sI cVHn id`qw aus GoVI ƒ iSgwrn dI AwigAw -
cOpeI] puin b`uFy min AYsy cNIno [ gurU drb sBu dwqU lIno [
GorI rhI gurU kI pXwrI [ cVHn n dyie iksU suKDwrI ] 229]
ieh kwrin dwqU Cif gXo [ gur ibn GorI cVHn n dXo [
sBu soN b`uFy kIn aucwrw [ Xh GorI ko kro iSMgwrw ] 230]
ArQ:-iPr bwbw bu~Fw jI ny mn ivc ieau ivcwirAw ik siqgurU jI dw hor swrw Dn qW dqU jI lY gey, pr GoVI ny ikauNik
cVHn nhIN sI id~qw ies kwrn bcI rhI[ so bwbw jI ny sMgq nUM AiKAw ik GoVI nUM isMgwirAw jwvy [
SMikAW dw vyrvw:--(1) auprokq pihlI pMgqI ivcly, drb sBu= pdW dw ArQ, sMpwdk mhWpurKW ny (tUk
ivc), ‘swrw Dn’ iliKAw hY[ ividAw hIn, jW aunHW ny ijnHW dw izkr ies gurU &qvy ivc hY-“AMDy AklI bwhry
mUrK AMD igAwnu ] nwnk ndrI bwhry kbih n pwvih mwnu ]” AMD ivSvwSIAW leI ies pusqk dy ilKwrI dIAW
swrIAW g`lW gurmiq hI hn[ pr, sucyq gurmiK ikvyN Bu`l skdy hn ik, kIqy dwn dy v`ty, keI guxw vD Dn pRwpq
hox dy Brm ivc lu`ty jw rhy Boly ikrqIAW dI riKAw leI, dwn pRQw dw Bog qW siqgurU nwnk swihb jI ny Awpxy
pihly srUp smy hI pw id~qw hoieAw sI Aqy hux jd sRI gurU Amrdws jI ny, gurmiq dw prcwr dUr dUr q`k
PYlwaux leI Aqy dsvMD augrwhux dI gurU syvw inBwaux vwsqy, msnd AQwvw mMjIAW sQwpq kr idqIAW hoieAw
142
sn iPr siqgurU jI dy drbwr ivc hor ikhVw Dn ikQyN AwigAw sI jo dwqU dI dy h~Q suKYn hI cVH igAw ?
drSnw ƒ Awaux vwlyN SrDwvwn Awpxy dsvMD dI ijhVI mwieAw ilAwieAw krdy sn auh qW ^zwncI kol jmW ho
ky, Ajyhy syvwdwrW dI spurdgI ivc huMdI sI jo siqgrurU jI nUM l~q mwrn dI gursqw^I krn vwly (bwbw) dwqU
iksy vI sUrq ivc nhIN sn lY skdy [
bwbw buFw jI dy kihx qy:--
zIn lgwm pwie Cif dyvo [ ijh ids jwie pwC lg lyvo [
kir isMgwr GorI Cif deI [ sMgiq min Dirj kCu peI ]231]
SÍCq cly AsÍnI GorI qh KrI [ buFy Xuq siB pwCy lwgy [
clq clq GorI qh KrI [ kCuk aury bwsr kI purI ] 232] [
Awqmk AvsQw ivc bwbw bu`Fw jI nwloN vI AgWh lMG qurI, ilKwrI dI ipXwrI auh “GoVI jI” A`gy A`gy
l`g qury[ bwbw buFw jI smyq swrI sMgiq, aus cmqkwrI GoVI dy ip`Cy ip`Cy ? bwsrky ipMf nyVy bixAW auh
koTw nzrIN AwieAw qW--
dohrw] sRI gur ko koTw qhW idiK GoVI hrKwie [
ipRQm pirkRmw iqn krI puin snmuK ihhnwie ]233]
puMn bMdn dr pir krI GorI Aiq hoie dIn [
iehY Bwv kiv ky bsXo suno sMq prbIn ]234]
pd ArQ:-hrKwie=^uS hoeI [ ihhnwie=ihxkI[ puin..=iPr drvwzy auqy nmskwr kIqI[233[ Bwv=ieh i^Awl [234[
SMky :-(au)-sUJvwn pwTk s`jx, BlI BWqI jwxdy hn ik, AibnwSI Akwl-purK dy bxy inX`m-rUp
hukm vI sdIvI scweI vwly hI hn[ hwQI, GoVw, gaU, m`J, b`krI, ku`qw Aid, GrylU jW jMglI jwnvrW dy
A`f A`f gux-Aaugx jW suBw A`j vI lg-pg auhI hn jo hjwrW sdIAW pihlW sn[ ieh scu hY ik
GoVw Awpxy mwlk dI pCwx bxw lYNdw hY, Aqy ieh vI scu hY ik, kuJ GoVy GoVIAW qy svwrI krnI, aupry
mnu`K leI AOKI bx jWdI hY [ AjyhI nyVqw ausy nwl bxdI hY ijhVw GoVI GoVy dI syvw sMNBwl Awpxy h`QI
krdw hY Aqy inq ipAwrdw puckwrdw mwlSW krdw hY[ ieh vI scu hY ik, keI vwrI keI mIlW qoN GoVI-
GoVw Awpxy mwlk dy Gr prq AwauNdw vyiKAw igAw hY[ pr mwlk ikQ`y jw luikAw hY ? ieh sUh ku`qw qW
BWvyN lw lvy, pr GoVI smyq bwkI swry pwlqU pSUAW leI luk bYTy mwlk dI FUMf kr skxI, A`j q`k
AsMB bxI hoeI hY[ purwxk qrz dI ieh gwQw gurmiq dy AnkUl nhIN hY[ kwdr dI bxI ieh scweI vI
nhIN JTlweI jw skdI ik, pSU ivc Dwrimrk Dwrmk sUJ-bUJ jW Dwrimk SrDw ikQoN ?
(A) pirkRmw Sbd gurmiq dw nhIN hY[ guris`K leI nhIN, sgo ib`pR leI
pirkRmw krnIAW Drm dw AMg hY[ pirkRmw bwry dws gurmiq ivcwrW ilK cu`kw hY [ gurbwxI dw sp`St
&qvw hY ik, ieSt pRqI Dwrimk SrDw AQvw prmwqmw dI hoNd bwry iehsws, aus dy imlwp pRqI BgqI
Bwvnw, pSU pMKIAW ivc kdy nhIN pYdw hoeI[ swrIAW jMUnw ivcoN kyvl mnu`Kw dyh hI hY jdoN Awjyhy imlwp
dw smw bx skdw hY[ syDW dI b^SS kr rhy gurU Sbd:- rwgu gUjrI .. sRI kbIr jIau kw caupdw Gru 2
dUjw ] cwir pwv duie isMg...4]1]pMnw524) Aqyy-gauVI guAwryrI mhlw 5 ] keI jnm ...4]3]72]pMnw-124[
kiQq cmqkrI GoVI dy mn ivc guurU imlwp dI qWG ? iek Srmnwk ivAMg:-
sv`Xw] FUMFq hY lCmI piq ko, ikDON Kojq ividAw bRhm ko AweI [
ikDON swrsqI jgpiq inhwrn, hYÍ AsÍnIY piq Kojn DweI [
jIv su bRhm imlwp kY hyiq, ikDON sRsvqI muKcwr pTweI [
moh jry pt hY nr kY auir, qYs jry pt dIn idKweI ]235]
pd ArQ:-FUMFq..=ijvyN lCmI Awpxy pqI ivSƒ ƒ l`BdI hoeI [ ikDON Kojq...=jW bRhm ividAw bRhm ƒ BwldI sI[ ikDON swrsuqI=jW srsvqI [
143
jgpiq=Awpxyn pqI bRhmw ƒ [ inhwrn=vyKdI hoeI [ AsVnI...=aus pRkwr hI GoVI Awpxy mwlk sRI gurU Amrdws jI ƒ [ Kojq DweI=l`Bx leI doVI hY[
jIv..=jW ieauN smJo jIv ƒ bRhm nwl imlwaux leI [ sUqI=bydbwxI [ muKcwir...= bRhmw ny ByjI hovy [ moh...=moh rUpI drvwjy jVy hoey hn [ nr..=mnu`K
dy ihrdy ivc[ jry....=(GoVI dy ihrdy ivc vI) ausy qrHW (dy moh ipAwr dy pt) jVy hoey ids rhy hn[
ijvy lCmI lCmI Awpxy pqI ivSnUM jI nUM l~BdI hoeI,jW ijvy bRmm ividAw bRhm nUM l~BdI hovy, jW ijvyN srsvqI GoVI dw
rUp Dwr ky Awpxy pqI bRhmw jI KojdI AweI hovy, jW ieauN smJo ik, jIvW nUM bRhmw jI nwl imlwaux leI sRsvqI qurI Aw rhI
hovy[ Agy (koTy dw dr) ieau juVy nzrIN Aw rhy hn ijvyN mnu~K dy ihrdy dy dr mOh nrUp drW nwl bMd hox[235[
hy prm siqkwr Xog sMpwdk swihb jIE ! kI, guriblws dI ilKq ny gurmiq dy ies
isDWq ƒ s^q hwnI qW nhIN pucweI jI ? Avr join qyrI pinhwrI ] iesu DrqI mih qyrI iskdwrI ]{374}
gurmiq Anuswr DrqI qy kyvl mnuK dI hI isrdwrI hY, pSU pMKI mnu~K dI AgvweI svY ieiCAw nwl kdy
nhIN kr skdy[ A`f A`f pSU pMKIAW ivc kudrq vloN pweI hoeI aucycI SkqI qoN, mnu`K AwpxI sUJ bUJ
duAwrw su`K lY irhw hY[ ijvy ku`qy dI v&wdwrI Aqy aus dI suMGx SkqI qo,N GoVy, bld hwQI Awid dI
Apwr srIrk SkqI qoN, Aqy eysy qrHW bwkI swry jwnvrW koloN mnu`K AwpxI mrzI dy nwc ncvw irhw hY[
irMg mwstr dy ieSwry qy hI GoVI pirkRmw jW nmskwrW kr skdI hY, Dwrimk SrDw vwly Ajyhy krm
Awpxy Awp kr lYx dI smrQw pSUAW dy srIr ivc kwdr ny nhIN pweI hoeI[
ilKwrI ny pihlW bwbw bu`Fw jI ƒ bRhmw dw rUp, AMqrXwmI, smwDI ivc bYT ky qRYlokI dy gupq
ByqW dw igAwqw hox dI g`l ilK leI, iPr GoVI ƒ bwbw jI qoNN A`gy lMG qurI drsw id`qw ? ilKwrI dw
kyvl iek eyhI bydlIlw Aqy kwdr dy inX`mw dw ivro`D vwlw iGxwvxw ku&r, ausdy ies pusqk rUp swry
JUT-mhl ƒ KyrUM KyrUM kr irhw hY[
swry pqy drsw ky ik myrw pqI ies qW ibrwj irhw hY GoVI KVI ho geI (236) swrI sMgq ivc ^uSI dI
lihr dOV geI qW-buFy qb A`Cr pVy jo dir ilKy murwir[ (ilKwrI dy) swihb bu`Fw jI ny drvwzy qy ilKy
siqguurU jI dy bcn pVHy qW EDroN ht ky ipCvwVy vl ho gey[ aunHW idnW ivc Ajyhy koTy dI kMD p`kI hox
bwry qW iksy dy mn ivc kdy ivcwr vI nhIN AweI hoxI[ so koTw swihb dy AMdr vVn leI fwFy XukqI
bwbw jI ny ipClI kMD ivc sMnH jw lweI [ (lhOr nyVy dI DrqI dy lok sMnH lwaux ivc mwhr mMny gey hoey sn, Swied
eysy kwrn ilKwrI ny mJYl bwbw jI dy m`Qy vI sMnH lwaux dw doS mVHn ivc iJjk nhIN mMnI [ sU^Sm ivMAMg ilKx ivc
ilKwrI pUrI qrHW inpuMn hY ?) AMdr kI vyiKAw ? ilKwrI dI bolI ivc:-
sv`Xw ] dyiK smwiD BweI gur kI, qb AYs ivcwr mnih ThrwXo [
nwrd swrdpiq nhIN, Gtjon, nhI ieh BWiq DXwXo [
kpl cXvn ircIk nhIN, qpsI, irK SMBU, nhI As BwXo [
AOr nhIN aupmw aupjY ipiK AYs smwiD eyhI muiK gwXo ]245]
pd ArQ:-dyiK..=smwDI l`gI vyK ky [ nwrd=nwrd munI jI[ swrdpiq=sursqI dw pqI bRhmw [ Gtjon=Agsq munI [
kpl=kpl munI [ cXvn=iBRgU dw pu`qr iek irKI [ ircIk=iek irKI jo aurv irKI dw puqR sI Aqy jmhgdn irKI dw
ipqw sI[ SMBU=iSv [ AOr...= siqgurU jI dI smwDI ƒ drswaux leI hor koeI aupmw nhIN suJdI Bwv, AnUpm hY] BweI bu`Fy ny
AwiKAw ies qrHW dI smwDI ienHW ƒ hI bix AwauNdI hY[
mhW kutl kvI ny siqgurU jI dI smwDI dI aupmw ivc iliKAw hY ik, nwrd munI, Bgvwn bRhmw, Agsq
munI (Agsq munI ny dirAw dy pwxI ivc inrMqr 12 swl smwDI lweI r`KI dI kQw purwxw dw iSMgwr bxI hoeI hY[ ijs idn
smwDI KulHxI sI, aus idn sRI rwm jI vI hor swry dyvI dyviqAW dy nwl aus dirAw dy iknwry qy pu`jy hox dw Scene rwmwiex
mUvI ivc i&lmwieAw hoieAw, T.V. qy ivKwieAw igAw sI) Aqy iSv jI Awid dIAW ijhVIAW smwDIAW (kiQq
qOr qy) sYNkVy, hzwrW, l`KW, kRoVw swlW mgroN KulHdIAW hox dI JUT-gwQwvW ihMdU-Drm dy gRMQw ivc drSn
dy rhIAW hn, aunHW dI (ilKwrI dy aupRokq bcnw vwlI-) CbI vI siqgurU jI dI smwDI dy qu`l nhIN sI?
purwxw ivclIAW bVIAW pRis`D smwDIAW nwloN vI, siqgurU jI dI smwDI ƒ cMgw drswaux leI ieauN vI
ilK ilAw ik, aus (Coty ijhy koTy dI) kMD ƒ mnu`KW dy lMGx jog pwV lwaux dy KVwk qyN vI, siqguuruU jI
144
AwpxI smwDI ivc Afol itky rhy [ pr hux nwl hI aus At`l smwDI dy KulHx dw ivAMg-rUp izkr:-
Bgq isMG bu`Fy Aiq inimRiq hÍY gur ko pd nIrj bMdn DwrI [
smwiD ivrwm BeI gur kI, gur AYs khXo AXo ikau bc twrI ]246]
bwbw bu`Fw jI ny bVI inmRqw nwl siqgurU jI dy crn kMvlW qy nmskwr kIqI qy (iDAwn rhy ik smwDI
AsiQq mhWpurKW dy srIr ƒ CyVnw pwp jW srwp iml jwx dy ^qry dw sUck mMinAw igAw hY, swhmxy fMfOq kr lYx qy hI
sbr kr ilAw jWdw hY, pr ibnw iksy pRkwr dy sp`rS dy ) siqgurU jI dI smwDI KulH geI[ ijvyN A`gy hI pu`Cx
leI iqAwr bYTy hox, siqgurU jI ny J`t-pt ieauN pu`iCAw “hukm ƒ BMg krky AMdr ikauN Awey ho?”

26- siqgurU Amrdws jI dI Gor inrwdrI,


AiqAMq GtIAw ivAMg-
bwbw bu`Fw jI ny ikhw ik, ‘quhwfy bcn AsW BMg nhIN kIqy, sMgqW ivAwkul sn, jg ivc hnyrw
p`sirAw C`f ky, qusI eyQy luky bYTy ho[246[ Agy, ilKwrI vloN drsweyN siqgurW dy bcn suxo:--
cOpeI ] BweI kI aupmw gur kInI [ praupkwr bfo qum lInI [
eIrK Agin mwih jgu BwrI [ DIrj gXwnu sBY hin fwrI ]247]
ArQ:-gurU jI ny BweI dI (vfI) aupmw kIqI qy AwiKAw ik, (qUM) vfw aupkwr kIqw hY[ eIrKw dI A`g ivc siVidAw lokW ny
qW mn dw itkwau qy igAwn iqAwg id`qw hoieAw hY[247[
Acncyq hI (bwbw) 'bu~Fw' (jI) qoN BweI ?
ipsqwsnI AwSw duKdweI [ pUrn rwj iqlokI pweI [
kwmwidk jig sUr Apwrw [ bRhmwidk jIqw jgu swrw ]248]
Bwv, mn`uK dw (ipsqwsnI) mws Kwx vwlI qy duK dyx vwlI Awsw (mnsw) hI hY, iqMnw lokW dw rwj pRwpq krky vI Asw
r`jdI nhIN, kwm kRoD Awid sMswr ivc v`fy sUrmy bx rhy hn[ bRhmw qoN lY ky swry sMswr ƒ ienHW ny ij`q ilAw hoieAw hy[
(248)
AsMqW qoN sMq Aqy ig`dVW qoN Syr bxwaux Awey siqgurU jI dy muKwribMd ivc, ies qoN Agy jo kuJ pwieAw
hY, iLKwrI dI hI klm qoN:---
smw Gor kiljug kw AwXo [ mwn iqsI fr Awin CpwXo [
qb bu`Fy As, bcn aucwro [ siB kOqk qumro ibsQwro ]249]
pd ArQ:-Gor=iBAwnk[ fru=fr ky [ iCpwXo=luk gey hW [ ibsqwro=bxwey hoey hn[ {pr mhwn koS dy 861 s&y qy ‘ibsqwr’ dy ArQ=1. ivsqwr, PYlwau
2. ibrC[ ilKy hn[
ArQ:-kiljug dw bVw iBAwnk smw Aw igAw hY, ausy dw hI fr mn ky AsIN eyQy Aw luky hW[ (qy bwby buFy jI ƒ
ieh kihMdy drswieAw )-swry kOqk qusW Awp hI bxwey hoey hn [249[
siqgurU nwnk swihb jI dI guirAeI sONpI jwx dw ArQ-"joiq Ehw jugiq swie sih kwieAw Pyir
pltIAY ]'" hY-Bwv, guirAweI dI pdvI pRwpqI Srq siqgurU nwnk swihb jI dI igAwn-joiq Aqy
jIvn-jugiq dw purn qOr qy DwrnI bx ky pUrn qOr qy siqgurU nwnk jI bx jwxw[ pr kutl ilKwrI
is`D kr irhw hY ik, gurU Amrdws jI pihly do srUpW dI rcI bwxI AQvw aunHW dI jIvn jugiq Awpxy
ivc pUrI qrHW nhIN sn Fwl sky hoey hoey [
pr AslIXq ieh sI ik, siqgur nwnk swihb jI dy igAwn-cmqkwr nwl jgmgw auTI gurU-Awqmw dy
(qIsry srUp dy) muKwribMd ivcoN vI, siqgurU nwnk dyv jI vWg hI, igAwn dw Jrnw vih qyuirAw hoieAw
sI[ rwmklI dKxI EAMkwr bwxI dI 9vIN pauVI ivc siqgurU nwnkn swihb jI ny ijvy ‘Asur sMGwry’
145
Bwv, kwmwidk ivkwr-rUp pMj dYNq mwr lYx, vwlI jugiq dI jIvn-isiKAw id~qI sI qIsry srUp ivc
vI auh Amu`k vihx dw rUp Dwr KloqI hoeI sI:--
36- isrIrwgu mhlw 3 ] qRY gux mwieAw mohu hY gurmuiK cauQw pdu pwie ] kir ikrpw mylwieAnu hir nwmu
visAw min Awie ] poqY ijn kY puMnu hY iqn sqsMgiq mylwie ] 1 ] BweI ry gurmiq swic rhwau ] swco
swcu kmwvxw swcY sbid imlwau ] 1 ] rhwau ] ijnI nwmu pCwixAw iqn ivthu bil jwau ] Awpu Coif
crxI lgw clw iqn kY Bwie ] lwhw hir hir nwmu imlY shjy nwim smwie ] 2 ] ibnu gur mhlu n
pweIAY nwmu n prwpiq hoie ] AYsw sqguru loiV lhu ijdU pweIAY scu soie ] Asur sMGwrY suiK vsY jo
iqsu BwvY su hoie ] 3 ] jyhw sqguru kir jwixAw qyho jyhw suKu hoie ] eyhu shsw mUly nwhI Bwau lwey jnu
koie ] nwnk eyk joiq duie mUrqI sbid imlwvw hoie ] 4 ] 11 ] 44 ] {31}
Awqk qOr qy sUrmw bxn dw bhu p`KI aupdyS:--
37- mwrU mhlw 3 ] jgjIvnu swcw eyko dwqw ] gur syvw qy sbid pCwqw ] eyko Amru eykw piqswhI
jugu jugu isir kwr bxweI hy ] 1 ] so jnu inrmlu ijin Awpu pCwqw ] Awpy Awie imilAw
suKdwqw ] rsnw sbid rqI gux gwvY dir swcY piq pweI hy ] 2 ] gurmuiK nwim imlY vifAweI
] mnmuiK inMdik piq gvweI ] nwim rqy prm hMs bYrwgI inj Gir qwVI lweI hy ] 3 ] sbid
mrY soeI jnu pUrw ] siqguru AwiK suxwey sUrw ] kwieAw AMdir AMimRq sru swcw mnu pIvY Bwie
suBweI hy ] 4 ] piV pMifqu Avrw smJwey ] Gr jlqy kI Kbir n pwey ] ibnu siqgur syvy
nwmu n pweIAY piV Qwky sWiq n AweI hy ] 5 ] ieik Bsm lgwie iPrih ByKDwrI ] ibnu sbdY
haumY ikin mwrI ] Anidnu jlq rhih idnu rwqI Brim ByiK BrmweI hy ] 6 ] ieik igRh
kutMb mih sdw audwsI ] sbid muey hir nwim invwsI ] Anidnu sdw rhih rMig rwqy BY Bwie
Bgiq icqu lweI hy ] 7 ] mnmuKu inMdw kir kir ivguqw ] AMqir loBu BaukY ijsu kuqw ]
jmkwlu iqsu kdy n CofY AMiq gieAw pCuqweI hy ] 8 ] scY sbid scI piq hoeI ] ibnu nwvY
mukiq n pwvY koeI ] ibnu siqgur ko nwau n pwey pRiB AYsI bxq bxweI hy ] 9 ] ieik isD
swiDk bhuqu vIcwrI ] ieik Aihinis nwim rqy inrMkwrI ] ijs no Awip imlwey so bUJY Bgiq
Bwie Bau jweI hy ] 10 ] iesnwnu dwnu krih nhI bUJih ] ieik mnUAw mwir mnY isau
lUJih ] swcY sbid rqy iek rMgI swcY sbid imlweI hy ] 11 ] Awpy isrjy dy vifAweI ]
Awpy BwxY dyie imlweI ] Awpy ndir kry min visAw myrY pRiB ieau PurmweI hy ] 12 ] siqguru
syvih sy jn swcy ] mnmuK syiv n jwxin kwcy ] Awpy krqw kir kir vyKY ijau BwvY iqau lweI
hy ] 13 ] juig juig swcw eyko dwqw ] pUrY Bwig gur sbdu pCwqw ] sbid imly sy ivCuVy nwhI
ndrI shij imlweI hy ] 14 ] haumY mwieAw mYlu kmwieAw ] mir mir jMmih dUjw BwieAw ]
ibnu siqgur syvy mukiq n hoeI min dyKhu ilv lweI hy ] 15 ] jo iqsu BwvY soeI krsI ] Awphu
hoAw nw ikCu hosI ] nwnk nwmu imlY vifAweI dir swcY piq pweI hy ] 16 ] 3 ] {1046}
sRI gurU gRMQ swihb jI dy 1043 AMk qoN 1069 AMk q`k dy 24 gur SbdW ivc, nIcW ƒ auc krn
vwlw, kwier ivkwrIAW ƒ sMqsUrmy bxw irhw, siqgurU Amrdws jI qIjy siqgurU nwnk swihb jI dy
bhup`KI igAwn dI ndI inrMqr TwTW mwrdI vih rhI igAwn-ndI su`ikAW ihridAW ƒ hry Bry kr rhI
hY[ pusqk dy kutl ilKwrI ny, siqgurU swihbwn jI dw swrw jIvn aunHW dy Awpxy aupodySW dy ault
drswaux dw AprwD kIqw hY[ ivkwrW nUM v`s ivc kridAw sMswr nUM inrBYqw Aqy sUrbIrqw dw vfmu`lw
audys dy rhy siqgurU sUrmy nUM ivkwrW qoN luky drswaux rUp iGxwvxw AprwD kIqw hY[ ilKwrI qW swfw
vYrI sI, siqgurU nwnk swihb jI dI is~KI nMU AOJVy pwaux dy Xqn krdy rihxw aus dw Drm sI, pr
snmwnXog igAwnI joigMdr isMG jI vydWqI Aqy pRsMswp`qrW duArw ies pusqk nUM bVIU nAnmol drsw
146
rhy snmwnXog jQydwr swihbwn AQvw pRiqStq ivdvwn mhWn ivBUqIAW ny ies pusqk nUM AQvw ies
pusqk dy ADwr qy ilKIWAW hor vI v~D pMQ ivroDI sm~grI nwl BrpUr pusqkW nUM pMQ ivc vrqweIAw
jwx dI Ku~lHI Cot dyeI rKxI bVw ASuB sMkyq hY [

27- “sMnH (swihb)” dI pUjw-


pu`j ky kutl Aqy huiSAwr ilKwrI ƒ p`kw XkIn hY ik, dUly ^wlsw jI ƒ eyfI surq jW ivhl ik`Qy, jo
ies AdBuq JUT-ilKq ƒ gurbwxI dI ksv`tI qy prK sky ? ipClI 249 nMbr cOpeI ivc bwbw bu`Fw
jI dI zbwnI siqgurU jI ƒ ieauN kihMdy drwieAw hY-“qb bu`Fy As, bcn aucwro [ siB kOqk qumro ibsQwro ]”
qy A`gy hux ieh bcn:--
qum prmysr jgu aupjwvo [ qum AKyd Kyd nih pwvo [
ApnI lIlHw Awip inhwro [ dyiK idRst inj AnMdu Dwro ]250]
pd ArQ:-aupjwvo=pYdw kr idMdy ho [ AKyd..=duK qoN rihq ho [ Awip=Awp hI vyKdy ho[ dyiK isRSit=rcnw vyK ky [
iDAwn rhy ik AwpxI kutl XojnW ADIn iLKwrI ny, pihlW siqgurW dy Awpxy muKwribMd ivcoN
qW kiljug qoN frdy luk bYTy AKvw ilAw hY, pr hux bRwmxI bolI ivc bwby buFy dI zbwnI, gurmiq ivroDI
ausqiq ? siqgurU jI ƒ isRStI dy krqw, “jgu aupjwvo” AKvw ilAw ? krqwr qoN ibnw dUjw krxhwr
kOx hovy-“sloku ] krx kwrx pRBu eyku hY dUsr nwhI koie ] nwnk iqsu bilhwrxY jil Qil mhIAil soie
] 1 ]” pwTkW ƒ in`rMqr nvINN qoN nvI ckrI ?:-
dohrw] sMgiq isRSit qumrI pRBu, iqn ko drs idKwie [
sB Awsw pUrn kro, jo ijh ky min Bwie ]251]
BwvI AOkVW qoN frdy luk bYTy drswky hux, ausqiq suxidAW swr, prwxw ivcly dyv irSIAW vWg pRsMn ho
ky siqgurU jI dI audwrqw ienHW SbdW ivc drsw id`qI:-
sRI muiK qb AYsy khw AbY Kol dru dyhu [
sMgiq ko AwgXw kro ieh drsu siB lyhu ]252]
Jt p`t drvwjw Kohl idau (ik jW ie`tW dI kMD Fw idau ?) Aqy sMgiq ƒ AwigAw idau ik auh drSn
kr lvy [ bs iPr kI sI, pY geI sMgiq hum humw ky[ cVHq cVwvy dy Dn dw FyrW dw AMNq nw irhw-“cVI
Byt Angnq Apwrw [ lgy AMbwr ko gnq suDwrw”[ Bytw hoey Dn dw shI AMdwzw disAw hI nhIN sI jw
skdw[ kI ilKwrI dw Bwv ieh kY ik, l`Bx cVHI ^lkq vI bySumwr sI Aqy siqgurU dI syvw ivc Bytw
krn leI bySumwr Dn Awpxy nwl hI cu`kI iPrdI sI ?
{not:-pwTkW ƒ Xwd krw dyeIey ik. ip`Cy nwlo nwl sw& qOr qy iliKAw jWdw irhw hY Aqy ‘ib`pRn kI rIq qoN scu
dw mwrg’ pusqk dy dUjy Bwg ivc gurU SbdW dy Aqy gurU ieiqhws dy Tos hvwilAW nwl pUrI qrW sp`St kIqw
hoieAw hY ik, siqgurW dy drbwr ivc mwieAw Awid Bytw krn dI koeI rIq nhIN sI[ sMgqW AwpxI nyk kmweI
ivcoN dsvMD siqgrW dy ^zwny ivc dw^l krw idAw krdIAW sn[ siqgurU Amrdws jI ny Awp hI dUr durwfy dySW
ivc pu`j ky gurmiq dw prcwr krn leI Aqy dsOND iek`qR krn leI mMjIAW sQwpq kIqIAW sn[ vyKo mhwn koS
dw 1001 s&w[ AijhIAW JUTIAW khwxIAW gurmiq dI rUp ryKw ivgwVn leI hI ilKIAW geIAW sn[ gurpRqwp
sUrj gRMQ ivc vI Ajyhy gMBIr rol GcoilAW dI coKI Brmwr hY}
ilKwrI dI kutlqw dy muV auhI duKdweI drSn ? iDAwn rhy ik, AkwlpurK jI dI
ausqiq vI rOlw pw ky nhI, sgONN ihrdy qoN krn dw AQvw mn krky aus nwl juVy rihx dw hI aupdyS
hY-“ausqiq mn mih kir inrMkwr ] kir mn myry siq ibauhwr]”{suKmnI} swhmxy Klo ky iksy dy mUMh
147
qy ausqiq krn vwlw ausy qrHW dw hI SrDwlU hY ijs bwry siqgurU nwnk swihb jI dw &urmwn ies pRkwr
“sBu ko invY Awp kau pr kau invY n koie”- mUMh qy is&qW JolI cu`k krdy hn[ s`cI SrDw qW sgoN mUhoN
ieh kFvwauNdI hY- “ausqiq kvn krIjY krqy pyiK rhy ibsmw ]” s`cw s`jx, Awpxy s`jx dIAW scIAW
is&qW vI sdw ip`T ipCy hI kQn krdw hY[
dws keI QWeI ilKdw Aw irhw hY ik jdoN vI ies AdBuq ilKwrI ny siqgurU jI dI aucycI
ausqiq ilKI smJo iksy aup`dr dI sUck hY[ eyQy ilKwrI ny pihlW (250 cOpeI-) bwbw bu`Fw jI dI
zbwnI siqgurU jI dI DM|wxy dI ausqiq krvw leI[ Awau kro drSn aus Gor aup`dr dy ijs dI BUmkw,
ilKwrI kdy dw iqAwr kr irhw hY[ auh vI ABu`l siqgurU jI dI hI zbwnI ?
ieh aupkwr bu`Fy jI kInw [ Kyd bfo inj qn pir lInw [
jo ieh sMnH dw drSnu pwvY [ jmduAwr iqh idRsit n AwvY]256]
pihlI pMgqI ivc, siqguruU jI ƒ bwbw bu`Fw jI dy ies aupkwr dy irxI hoey drsw ilAw, jo. bwbw jI ny
AMmRqsroN sMgqW dy nwl bwsrky pu`jx dI Kycl shwrI Aqy koTy ƒ sMnH lw ky aunHW (siqgurU jI) ƒ dobwrw
lokW ivc pRgt kIqw sI[ nwl hI dUjI pMgqI ivc, gurmiq ivroDI gMBIr duSkrm, sMnH dy drSnW qoN
jmW dw bUhw sdw leI bMd ? jm duAwr Alop ? “jIauxw s`c qy mrnw JUT ? bx igAw”- aultI gMgw ?
siqgurW dy hI pwvn muKwribMd ivcoN ? “ hoirNE gMg vhweIIAY ” dw Bwv ivgV ky hux ieh ? kiQq
sMn swihb dy drSnW qoN jmduAwrw idsx dI sMBwvxw qy lkIr-rUp aultI gMgw ? hy, sMn lw ky lokW dw
J`ugw cOV krn vwilE ! quhwƒ vDweIAW [ gurU nwnk swihb jI dI is`KI ‘sMnH’ dI pujwrI ? sMnH dI
izAwrq Drm-krm bxw id~qw ?
jylHW ivc sMnH lwaux vwilAW dI igxqI-
iPr, “jYsw syvY qYso hoie ]” vwlw Bwxw vI zrUr vrqnw hI sI [ fw: AmrjIq isMG jI pqw kr
lYx ik, kI mwJy dy is~KW ivc sMnH lwaux vwilAW dI igxqI audoN (1888 dy nyVy qyVy qoN) hI vDI sI, jdoN
AMgRyzW dI Sih nwl gurpRqwp sUrj AQvw sUrj pRkwS Aqy ies guriblws dI bwxI dw prcwr, FwfIAW
dI vwrW duAwrw hoxw ArMB hoieAw sI[ AnpVH ivhlV mUMfIr juMflIAW ny “sMnH” lwauxI guris`KI dw Drm
mMn ilAw ? pMjwb dIAW jylHW ivc snH lwaux dy mwhrW ivcoN is`KW dI igxqI jy sdw v`DIk hI rhI hovy
qW ies qoN vfI kOmI bdiksmqI hor ikhVI ho skdI hY ? siqgurU jI dy drSn dIdwirAW qoN pRsMnqw dI
gl nhIN sgoN “sMnH swihb” dy drsnW qo ^uSIAW dI pRwpqI hoxI ArMB ho geI ? hy ib`pR jIau ! AStWg
fNfOq qyrI ilKx ivDI swhmxy ?:-
dohrw] qb sMnH kw drsnu kIXo sMgiq mnu hrKwie [ b`uF`y qb ibnqI krI sRI gur crn ghwie]257] ,
goieMdvwl pRB jU cly hÍY GoVI Asvwru [ bcn mwin sRI gur auTy bwhir dIXo iddwru]258]
pd ArQ:-ghwie=pkV ky [ hÍY....=GoVI qy Asvwr ho ky[ iddwr=drSn [
siqgurW ny bwbw buFw jI dw bcn swaUAW vWg mMinAW qy kiQq koTy qoN bwhr inkl Awey-
28- siqgurU jI dI pwvn zwq nwl kIqw iGxwvxw m^Ol
GoVI SrDw-vwn BgqnI ? ik jW..ikRSn lIlw ?
ip`Cy AsIN pVH Awey hW ik siqgurU jI dI Bwl GoVI ny kIqI sI[ Aqy aus AdBuq GoVI dI aupmw ivc ilKy
235 nMbr sv`Xy duAwrw ilKwrI ny GoVI ƒ vwsqv ivc siqgurU jI dI pqnI drswieAw hY[ guruU
ieiqhws dy inrml srovr ivc vI purwxw vwlI JUT-sVWd pwaux dy Xqnw ivc hI keI qrHW dIAW mn
148
GVq khwxIAW rlweIAW geIAW hn[ ijnHW pwTkW ny pusqk--“ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg” dw
pihlw Bwg nhI piVHAw aunHW leI ies ilKwrI dI kutlqw dI AslIAq ƒ smJxw kTn hY[ ibnw iksy
duibdw ivc ipAW, ilKwrI dI nIXq dw TIk rUp smJx leI aunHW gwQwvW dw pqw hoxw zrUrI hY, ijnHW
ivc pUSAW qoN mnu`K Aqy mnuKW qoN pSuAW ny jnm ilAw, bRwhmx ilKwrI ny Awp drswieAw hoieAw hY[
purwxw dy ilKwrI ny auh swry AYb Awpxy ieSt-BgvwnW ivc vI drsw id`qy jo aus dy Awpxy Awcrn dw
ih`sw bx cu`ky sn[ vMngI mwqR vyrvw ies pRkwr hY:-
(1) mhWBwrq ivc gwQw hY ikimMdX irSI SyrnI nwl Bog krdw hoieAw pWfo rwjy dy qIr nwl Gwiel
ho igAw sI, ijs ny pRwx iqAwgx qoN pihlW rwjy ƒ srwp dy id`qw ik, jdoN hI auh (AwpxI pqnI smyq)
iksy vI iesqRI nwl sMg krn dw Xqn krygw qW, ausy iCx aus dI mOq ho jwvygI[ mOq dy froN auh
AwpxIAW dohW hI iesqRIAW dy nyVy nw igAw pr aus dI rwxI ‘kuMqI’ ny iqMn (XuiDStr, BIm qy Arjun)
Aqy dUjI rwxI ‘mwDurI’ ny (nkul qy sihdyv) do pu`qr jnmy[ i&lmweI hoeI gwQw Anuswr aunHW pMjW dw hI
ipqw koeI mnu`K nhIN sI[
(2) koro pWfuAW dw gurU droxAcwrIAw iesqRI dy grB ivc nw inMimAW Aqy nw hI iesqRI dy pytoN
jnimAW[ ieh sB kuJ bRwhmx ny Awp drswieAw hoieAw hY[
(3) mhwn koS dy 32 s&y Anuswr ASÍnIkumwr dovyN dyvqy GoVI dy pu`qr sn[
(4) Bwgvq purwx ivc qIjy Avqwr hYgRIv dw isr GoVy dw qy srIr mnu`K dw hY[
(5) mhwn koS dy 320 s&y qy iliKAw hY :- kwlkw purwx iv`cN kQw hY ik dkS dI kMinAw ‘sriB’ dy audr qoN
kSXp dI bytI rohxI dy grB qoN sUrsYx vsu dy vIrX krky kwmDyn (iesqRI dy grB iv`coN gaU) dw jnm hoieAw[ ie`k ivSeI
byqwl (BUq) kwmDyn dI suMdrqw dyK ky mohq ho igAw, Aqy bYl dw rUp Dwr ky aus ny kwmDyn nwl Bog kIqw[ ijs qoN iek vfy
k`d dw bld jMnimAw jo iSv dw vwhn hoieAw [ (Bwv, iSv jI dI svwrI bixAw) [ ijs bld dw ipqw BUq, mwqw gaU
Aqy nwnI iesqRI hovy, auh iSv jI dI svwrI leI TIk mMinAW igAw ? ( kI ikqy, ieh gur iblws vI
gurU ieiqhws ƒ ausy hI JUT-K`f ivc ƒ GsIt KVn dw SRI gxyS qW nhIN ?)
ilKwrI AwpxI kutlqw hor vI sp`St krdw hY[ ik jdoN hI siqgurU jI koTy dy AigAwq-vws
ivcoN bwhr Awey qW, sB qoN pihlW crnI kOx l`gw ? eysy ilKwrI ny, guirAweI sOpI jwx dy izkr ivc
crnI l`gx dI pihl bwbw bu`Fw dI ƒ id`qI hoeI hY, pr eyQy siqgurU jI dI crnI koeI gurmuiK SrDwlU
is`K nhIN, sgoN :-
cOpeI ] qbY AsÍnI gur pg lwgI [ snmuK KVI qbY vfBwgI [
hwQ Pyir sRI gur suKu pwXo [ gur nwnk aur mwih iDAwXo ]259]
pd ArQ:-AsÍ=GoVI [ hwQ....=(GoVI dI) kMf au`qy h`Q PyirAw (qy sRI gurU jI ny suK mwixAw [ aur=ihrdy ivc[ {Bwv, sMnH qoN
bwhr Awaux dI iF`l sI ik, (ibrhoN ku`TI ?) GoVI J`t hI crnI Aw l`gI [ qy siqgurU Amrdws jI ny aus dy srIr qy h`Q Pyr
ky suK mwixAW Aqy ihrdy ivc siqgurU nwnk swihb jI ƒ iDAwieAw ?[ ikfI bdiksmqI vwlI siQqI bx rhI hY
ik, ‘suK’ bwry jpu swihb ivc roz pVdy hoey ienHW gurU-&urmwnw ƒ-(a)-“hukmI auqmu nIcu hukim iliK duK
‘suK’ pweIAih ]” (A)-“gwvIAY suxIAY min rKIAY Bwau ] duKu prhir suKu Gir lY jwie ]” pVHdy hoey Aqy pRBU dy
BgqW dI sdw KyVy ivc rihx vwlI ies AvsQw qoN-(e) “ nwnk Bgqw sdw ivgwsu ]” Aqy rihrws swihb
ivc-(s) “hir iDAwvih hir iDAwvih quDu jI sy jn jug mih suKvwsI ]”-(h)-“ijin hir syivAw iqin suKu pwieAw
]” Aqy rwq ƒ soihlw swihb iv`c-(k) - qum gwvhu myry inrBau kw soihlw ] hau vwrI ijqu soihlY sdw suKu hoie
] 1 ] rhwau ]” (K)- “jn nwnk nwmu ADwru tyk hY hir nwmy hI suKu mMfw hy ]” (g)- “jw kau Awey soeI ibhwJhu hir gur
qy mnih bsyrw ] inj Gir mhlu pwvhu suK shjy bhuir n hoiego Pyrw ] 3 ] roz jwxU huMdy hoey vI, AsIN gurmiq dy
vYrIAW dy mwieAw-jwl ivc Psdy jwx ƒ gurmiq mMn rhy hW [ ilKwrI drsw irhw hY ik, siqgurU jI,
149
Awpxw iliKAw suK duK vwlw isDWq Awp hI Bu`l gey Aqy GoVI qy h`Q Pyrn ivc suKI ho rhy sn[ duK
suK bwry gurmiq dw isDWq ivsQwr nw smJx leI -ib`pRn kI qIr qoN scu dw mwrg’ pusqk dy cOQy Bwg
dw cOQw hI kWf , iekwgrqw nwl pVHn dI Kycl kr vyKo gurmiq-igAwn dy ies p`K vloN mwlwmwl jo
jwvogy jI[ klm dI krwmwq vyKo, (hrI-nwm ƒ suKW dw swgr mMnx vwly) siqgurU jI leI, ilKwrI ny
iek GoVI ƒ suKW dI dwqI bxw id`qw ? pihlW GoVI qy h`Q Pyrn qoN suKI huMdy drsw ilAw qy iPr kutl-
ktwKS dI BrI hoeI AglI cOpeI:-
Bey sÍwr qb dIn dXwlw [ sMgiq hrK gXo duKu jwlw [
clq cwl GorI Cb pwvY [ qw kI aupmw khI n jwvY ] 260]
pd ArQ:-dIn...=ZrIbW qy dieAw krn vwly [ sMgiq..=sMgiq ^uS ho geI qy swrw du`K dUr ho igAw [ Cib..=soBw pwauNdI hY[ siqgurU
jI nhIN sgoN GoVI dI aupmw ? qy hux mwieAw-nwgnI-rUp cVHq cVwvY dI sMBwl dw aucycy qOr qy vrxn-
FMg:-
Byt drb BweI iekTweI [sRI gur ky sMig lwd clweI [
swihb bu`Fw swiQ pDwry [ pdnIrj gur idiK hrKwry ] 261]
pd ArQ:-iekTweI=isk`TI krky (gTVI ivc bMnH leI) [ lwid=hI ld ky [ (mwieAw dI gMF siqgurU jI ny Awxy nwl GoVI qy dI ldvw
leI ?)[ pdnIrj=kMvl vrgy crn [
mhury ivc lpytI ivAMg BrI ktw^S dy do rUp:-
(a)- gurU drbwr ivc mwiek pdwrQW dI Bytw ƒ, AQvw dwn puMn dy bRwhmxI irvwj ƒ siqgurW ny
ins&l disAw -“kink kwimnI hYvr gYvr bhu ibiD dwnu dwqwrw ] AMn bsqR BUim bhu Arpy nh imlIAY hir duAwrw
] 4 ]” siqgurU nwnk swihb jI ny Awpxy pihly srUp qoN hI hukm mMnx dw, AQvw, gurmiq Anuswr
jIvn bxwaux dw pRx krnw AQvw isiKAw-rUpI nwm-AMimRq duAwrw jIvn jugq suAwr lYx dw bcn
krnw hI, scI Bytw imQ id`qI hoeI sI:-
38- quDno invxu mMnxu qyrw nwau ] swcu Byt bYsx kau Qwau ]
squ sMqoKu hovY Ardwis ] qw suix sid bhwly pwis ] 1 ] {rwmklI mhlw 1 ] 878}-8
ArQ:-qyry hukm ivc rihx (dw bcn hI, jIvn jugq suAwrn dw idRV sMklp-“imlidAw iFl n hoveI jy nIAiq rwis kry”
hI) qyry A`gy isr invwauNxw hY[ eyhI hY kbUl hox vwlI scI Bytw, (ijs dI bdOlq aus dI hzUrI ivc) bYTx ƒ QW imldI hY[
(pr) jdoN mnu`K sMqoK Dwrdw hY (loVvMdw dI) syvw krdw hY, (ies jIvn-mrXwdw ivc rih ky pRBU dy dr qy) kbUl ho jWdw
hY[1[
39- mÚ 3 ] qRY gux mwieAw vyiK Buly ijau dyiK dIpik pqMg pcwieAw ] pMifq Buil Buil
mwieAw vyKih idKw iknY ikhu Awix cVwieAw ] dUjY Bwie pVih inq ibiKAw nwvhu diX
KuAwieAw ] jogI jMgm sMinAwsI Buly En@w AhMkwru bhu grbu vDwieAw ] Cwdnu Bojnu n lYhI
sq iBiKAw mnhiT jnmu gvwieAw ] eyqiVAw ivchu so jnu smDw ijin gurmuiK nwmu
iDAwieAw ] jn nwnk iks no AwiK suxweIAY jw krdy siB krwieAw ] 2 ]{513}-12
ArQ:-(swry jIv, kI ivdvwn qy kI iqAwgI) qRYguxI mwieAw vyK ky (jIvn dy shI rsqy qoN) KuMJ ky auvyN hI) duKI ho rhy hn)
ijvyN BMbt (dIvy ƒ) vyK ky aus dIvy auqy sV rhy huMdy hn[ pMifq auN\ qW hornW ƒ kQw suxw rhy huMdy hn, pr) muV muV KuMJ ky,
mwieAw v`l hI q`kdy hn, ik vyKIey iksy ny kuJ Bytw r`KI hY (jW nhIN) [ so mwieAw dy ipAwr ivc (Asl ivc auh) sdw
mwieAw dw (pwT hI ) pVHdy hn[ prmwqmw dy nwm vloN KuMJy rihMdy hn[ (siqgurU jI dy ienHW bcnW qoN sp~St ho jWdw hY
ik, siqgurU jI dy hzUr mwiek pdwrQ Bytw nhIN sn hoieAw krdy) jogI, jMgm sMinAwsI (Awpxy vloN iqAwgI bxy huMdy
hn pr ieh vI jIvn dy Asl rsqy qoN) KuMJy hoey hn (ikauNik iek qW Awpxy ’iqAwg’ dy ) mwx ny ienHW dw AhMkwr vDwieAw
hoieAw huMdw hY, (dUjy, igRhsqIAW pwsoN Awdr SrDw nwl imilAw k`pVw, Bojn-rUp iBiCAw nhIN lYNdy (Bwv, QoVI cIj imlx
qy aunHW ƒ GUrdy hn, so ienHW vI) mn dy hT nwl (ies Dwry hoey iqAwg dy kwrx) AwpxI izMdgI AjweIN gvweI hY[
150
ienHW swirAW ivcoN auh mnu`K pUrn AvsQw vwlw hY ijs ny snmuK ho ky pRBU-nwm dw ismrn kIqw hY [ pr hy nwnk ! (ies
qRYguxI mwieAw dy h`QoN) hor iks A`gy pukwr krIey ? swry qW pRBU dy pRyry hoey hI kwr kr rhy hn, (so ies mwieAw dy moh qoN
bcn leI pRBU A`gy kIqI Ardws hI shYqw krdI hY[ 2 [
mwieAw dy moh qoN ^lwsI pwaux dw rwh d`s ky, mnu`K ƒ pRBU dI nyVqw jogw bxw rhy, siqgurU nwnk
swihb jI dy qIsry srUp siqgurU, Amrdws jI dy Ajyhy hor keI gurU SbdW ivcoN kyvl vMngI vjoN hI
auprokq gurU-Sbd hI, bRhm-igAwn dy cwnx-munwry, siqgurU Amrdws jI dI lwswnI S^SIAq dw pRgt
rUp smJwauNx leI kw&I hn[ cVHq cVHwvy dI mwieAw sWB sMBwl ky Awpxy kol ausy hI GoVI qy l`dI drsw
ky, ilKwrI ny siqgurU nwnk swihb jI dy nwmxy nwl bVw GtIAw m^Ol kIqw hY[ guirAweI dy BweIvwl
smJy jwx dI ieiCAw nwl “gurU pMQ” AKvw rhy AsIN vwsqv ivc kI hW, ijnHW dy kiQq srbau~c
(srb-au~c kyvl siqgurU prmySr jI hI hn hor iksy vI pdvI ƒ srb au`c kihxw siqgurW ƒ bydwvw ilK PVwaux vwlI Bu`l
hY) jQydwr swihbwn ies ku&r ƒ s`cw gurU ieiqhws mMn ky pMQ leI suZwq mMn ilAw ?
(A) pihlW gurU swihb ƒ ivkwrW dy J`KV qoN frdy luky drsw ky bwbw bu`Fw jI ƒ aupdyS dwqw drsw
ilAw, qy hux auhI isiKAw dwqw, aupRokq 261 nMbr cOpeI ivc Awpxy (sqgurU-rUp) “iS`S” dy crn-
kMvlW qoN bilhwry jWdw drsw id`qw? nvyN qoN nvW ivAMg ?
swƒ sdIvI aulU bxweI r`Kx leI, (EprI nzr nwl vyKx ƒ) im`Ty dI bVI gwhVI cwSnI ivc foibAw
sMKIAw ? {dws dy ienHW bcnW dI AslIAq smJx leI Awpxw iDAwn zrw 248-249 Awid, cOpeIAW vl KVo[ kiljugI ivkwrW qoN
fr ky luikAW ƒ l`iBAW qy bMd koTy ivcoN k`F ky ilAwey, isiKAw dwqy ikvyN nw bwbw jI ƒ mMinAw jwvy ?}--
is`K sMgiq Awvq qb AYsy [ AnMd diD auCrY jn jYsy [
iueh ibiD dInwnwQ suAwmI [ goieMdvwl phMcy suKDwmI ]262]
{AnMd......jYsy=jwxy, ijs qrHW AnMd sihq smuMdR auCwly mwrdw hY aus pRkwr ^uSI nwl sMgqW dw hV aumf AwieAw ?
siqgurU jI ƒ l`q mwr ky guirAweI dy q^q qoN BuMjy suty jwx smyN qoN lY ky, pUSU-pwlkW dy koTy
ivc luk bYTx dy smyN qoN Fyr icr bwAd q`k, AiB`j Aqy AvyslI rohx vwlI ieh Alokwr sMgq, hux
^uSIAW ivc mqvwly hoeI eyfy ivSwl swgr dw rUp ikvyN Dwr bYTI ? ies AdBuq klwbwzI qoNy, ilKwrI dw
Asl mMqv kI hoieAw jI ?
dohrw] sB kI ibniq inhwir kY sRI gur Aiq suKu pwie [ gurXweI q^iq bYTq Bey sRI gur pwd mnwey ]263]
Buim Akws jY jY BXo sRI gur q^q ibrwj [ bwjy qb mMgl bjy geI icMq sB Bwj ]264]
inhwr ky=vyK ky [ gur pwd=gur crnW ƒ ArwD ky [(gurU nwnk jI dy ik, jW gurU AMgd dyv jI dy crn-kMvlW dI ArwDnw ?
ilKwrI siqgurU jI ƒ isrjxhwr dw Dmnvwd krdy iks Xojnw ADIn nhIN drsw irhw ? kOx Kohly ilKwrI dIAW ienHW
GuMfIAW dw Byq ? [263[ (a) BUim Akws=DrqI AwkwS [ mMgl=^uSIAW dy vwj vj gey ?(A) icMq sB Bwj=swr icMqw
dOV geI Bwv icMqw ^qm ho geI[
snmwn jog sMpwdk swihbwn qoN ibnw ieh SMkw kOx inivrq kry ?:-
(a) (svY ieiCAw nwl luk bYTy siqgurU jI muV Awpxy q^q qy Aw bYTx nwl siqgurU jI leI AnMd
qy ^uSIAW nwl DrqI qy AwkwS JUm auiTAW ? ies qoN vfw m^Ol vI gurdyv jI dy pwvn srUp nwl kIqw
jw skdw hY ? pr suqw mirAw iek brwbr ? ijs ^wlsw jI dy kiQq srbau~c jQydwr jI ƒ ilKwrI dI
ieh kmInAW vwlI it`cr nzr nhIN AweI, AigAwnqw dI AQvw mwieAw-moh dI nIMd ivc su`qy GurwV
mwr rhy ies dUly pMQ ny ies p`K vl kI ivcwrnw sI Bwvy, gurmiq ivroDI ieh pusqk 1944 qoN vI
pihlW dI rwgIAW FwfIAW prcwrkw dI K`tI dw swDn bxI, gurUdrbwrW ivc rOxkW lw rhI hY[ kI
i:LKwrI dI pRoVqw krn vwly ienHW 14 hI rqnW dw ieh Bwv hY ik, eyfI hoCI Aqy hwsohIxI krqUq
drswaux qoN aupRMq siqgurU jI ƒ ^uSIAW qy AnMd mwxdy drswaux vwlw ieh ilKwrI siqgurW ƒ Awpxy hI
ienHW bcnw dy--“duKu suKu gurmuiK sm kir jwxw hrK sog qy ibrkqu BieAw ]” AQvw “hrK sog duhhUM
151
qy mukqy ] sdw Ailpqu jog Aru jugqy ]” ault ivhwr krdy nhIN drsw irhw ? Bwv, kI ieh kutl
ilKwrI siqgurU swihbwn dy m`Qy ieh doS inrMqr nhIN mVHI jw irhw-
-“Avr aupdysY Awip n krY ] Awvq jwvq jnmY mrY ]”
(A) “jYsy jl mih kmlu inrwlmu murgweI nY swxy ]” vwlI AvsQw dy mwlk siqgurU jI dy kol ieh icMqw AweI
ik`QoN sI jo ilKwrI ny B`j geI drsweI hY jI ? hy vydWqI swihb jIE! kI, Awp jI vloN ieh hukm ho
irhw hY ik, ilKwrI dI hr gl pwTkW leI ‘hukmwau’ hI hY [ A`gy iPr siqgurW qoN mn ieCy vr pwaux
vwlI gurmiq ivroDI gl ? siqgurU jI inAwry igAwn dI brKw vrsw rhy hn, vrW rwpW nwl aunHW dw kI
vwsqw? ilKwr dw &urmwn- cOpeI ]mnie`Cq bru gur qy pweI [ ibdw BeI sMgiq gun gweI [
buFw jI gur AwigAw pwey [ rmdws Er qb pXwn krwey ]265]

29- pMcm pwqSwh jI ny sRI hirmMdr swihb dy


drSn kIqy [
dwqU jI qoN ieh vwrqw suxn auprMq aus dI ieh ieiCAw-“myrI ieh pRB pUro Aws [ jwvoN Ab
gur nwnk pwsw”- pUrI kridAW siqgurU jI ny ieauN &urmwieAw:-
dohrw ] gur Arjn jI qb khw kCu idn rhy pRwn [ bhuir joiq gur joiq imlY n sMsw mwn ] 281]
iPr KfUr swihboN qurn ligAW, pihlW ilKwrI ny N is`KW dy AMdr ru`K Aqy kMDW koiTAW dI pUjw krdy
rihx dw irvwj p`kw krI rKx leI pMcm pwqSwh jI ƒ auh syvw inBwauNidAW drsw ilAw:--
AYs bcn kih sRI gurU qw qy ividAw pwie [
jwie krIr bMdn krI puin drbwr idKwie ]282]
cOpeI] gur Arjn jI ibnqI aucwrI [ hy pRB gur AMgd suKDwrI [
dws jwin pRB ikrpw Dro [ Apny kwj gur AMgd kro ] 283]
As kih crn bMdnw kInI [ kIn pirkRmw hoie ADInI [
kir pRxwm qb bcn suney [ qb dwsU bhu ibnqI key ]284]
kiQq ik`ly qoN bxy krIr dy ru`K ƒ pRxwm krky aus QW pu`jy ijQy SRI gurU AMgd swihb jI dIvwn sjwieAw
krdy sn[ bVI ADIngI nwl bynqI kIqI, ik, ‘hy suKW dy dwqy gurU AMgd swihb jIE! dws jwx ky myry qy
ikRpw bxweI r`KxI’- iPr bVI inmrqw nwl aunHW koiTAW dIAW pirkRmW kIqIAW[ fMdOqW krky jdoN
ivhly hoey qW dwsU ny kuJ idn Tihrn leI bynqI kIqI pr siqgurU jI ny, pOQIAW vwly Kwsy ƒ moFy qy
cuikAw Aqy vwijAW gwijAW dI GxGor ivc nMgy pYrIN sRI AMimRqsr vl ƒ qur pey[ do pihr idn
rihMdy AMimRq srOvr qoN, do koh qy Tihrn dw hukm ho igAw[ eyQy siqgurU jI ny ieSnwn krky hr pRkwr
nwl (bRwhmxI su`cm) kIqI Aqy QohVw smw (gurmiq ivroDI) smwDI lw ky bYT gey, XQw:-
fyrw qh kir sRI gurU sBY sOc qb kIn [ mjn kir bYTy pRBU kCk DXwn mY lIn ]289]
lok ivKwvy vwlI aucycI smwDI lw bYTx bwry AsI ip`Cy keI QWeI gurmiq ivcwrW ilK Awey hW[ ijhVy
siqgurU jI kwr-ivhwr krdy smy vI Akwl purK nwloN ivCunw mOq brwbr smJdy sn auh bRwhmxI su`cm
gRisAw ieSnwn pwn krdy hoey smwDI ikauN lwaux lwauNdy ?
jdoN A`DI GVI idn rihMdw sI qW siqgurU jI ny kmrk`sw kIqw Aqy sMKw Awd dIAW DunIAW qy
ngwirAW dI gVg`j ivc poQIAW dI pwlkI cu`k ky nMgy pYrIN AMiMmRq srovr Aw pu`jy [ srovr smyq kMDw
koiTAW Aqy QVHy dIAW pikRmw krky nmskwrW kIqIAW qy QohVw smw bYTy rhy[ mwqw gMgw jI, siqgurW ƒ
152
iml ky AqI prSMn hoey[ Agly idn pihr rwq rihMidAW siqgurU jI jwgy Aqy:-
jwm insw rih sRI gur jwgy [ gur nwnk ky rs mih pwgy [
sBI sOc muK m`jn kInw [ dInw nwQ pRBU prbInw ]305 ]
pd ArQ:-jwm..=phr rwq rihMdI [ rs..=pRym rs ivc mgn ho gey [ sO=bRwmxI su`cm (-rUp Brm) [ dInw nwQ=ZrIbW dy
mwlk [ pRQm kUp pir mjn Twnw [ duKBMjn qb kIn snwnw [
bYTy qhW DXwn lgwey [ Ajpw jwp gur mMqR DXwey ]306]
ipRQm..=pihlW Kuh qy ieSnwn kIqw[ (kI loV sI ?) ikauNik siqgurU jI leI sB qoN aucw su`cw qW auh
hY, ijs dy ihrdy ivc pRwqmw dI sdIvI Xwd ny fyrw lw lYx nwl auh nIcW dw syvk bx igAw -“Ehu sB
qy aUcw sB qy sUcw jw kY ihrdY visAw Bgvwnu ] jn nwnku iqs ky crn pKwlY jo hir jnu nIcu jwiq syvkwxu
] 4 ] 4 ]” {862}-kI, ilKwrI dw Bwv ieh hY pMcm pwqSwh jI, (ibnw ieSnwn qoN, auNj Awpxy Awp
ivc hI) sB qo aucy Aqy srb-sRySt sucy nhIN sn bx cu`ky hoey, jo ipMfw Do ky su`cy bx rhy sn ? kI,
pMcm pwqSwhI jI sRI gurU nwnk swihb jI dy ieh bcn-“mÚ 1 ] ijau jorU isrnwvxI AwvY vwro vwr ] jUTy
jUTw muiK vsY inq inq hoie KuAwru ] sUcy eyih n AwKIAih bhin ij ipMfw Doie ] sUcy syeI nwnkw ijn min
visAw soie ] 2 ]” {472} B`ul-Bulw cu`ky hoey sn jo (ilKwrI Anuswr auh) ipMfw Do ky su`cy bxdy rhy ?
eyvyN hI “Ajpw jwp gur mMqR DXwey ]” pMgqI vI gurbwxI qoN AigAwnI guris`KW dy mn ivc bRwmxI soc
dI aupj iksy vyd-mMqR dy ivDI Anuswr jwp dw Brm pYdw krdI hY [ AjyhIAW by muhwrIAW ilKqw qoN hI
pKMfI fyry dwrW ny keI pRkwr dy jwp pRclq kIqy hoey hn[ gurbwxI ivc Awey aunHW gurU SbdW dy drSn
ijnHW ivc “Ajpw jwp” l&zW dI vrqoN kIqI hoeI hY:-
41- duAwdsI dieAw dwnu kir jwxY ] bwhir jwqo BIqir AwxY ] brqI brq rhY inhkwm ]
Ajpw jwpu jpY muiK nwm ] qIin Bvx mih eyko jwxY ] siB suic sMjm swcu pCwxY ] 16 ]
{iblwvlu mhlw 1 iQqI Gru 10 jiq- 840}
ArQ:-hy BweI ! (krmkWfI mnu`K iksy vrq Awidk smy mwieAw dw dwn krdw hY, Aqy iksy mMqR dw ‘Ajpw jwp’ krdw hY,
pr ijhVw mnu`K bMidAw ivc) ipAwr vMfxw jwxdw hY, bwhr Btkdy mn ƒ (hir-nwm dI shwieqw nwl Awpxy) AMdr hI lY
AwauNdw hY, ijhVw mn`K vwsnw-rihq jIvn jIaUNdw hY, Aqy prmwqmw dw nwm iDAwauNdw hY, auh mnu`K (mwno) Ajpw jwp kr
irhw hY [ ijhVw mnu`K swry sMswr ivc iek pRBU ƒ hI v`sdw smJdw hY, Aqy aus sdw-iQr prmwqmw nwl fMNGI sWJ pweI
r`Kdw hY, auh (mwno) srIrk piv`qrqw dy swry au~dm kir irhw hY, igAwn-ieMidRAW ƒ v`s ivc krn dy swry jqn kr irhw
hY[16[ sp`St hY ik siqgurU nwnk swihb jI ny ies pwvn gurU Sbd ivc, aucycy Ajpw jwp ƒ krm-
kWf dw ih`sw hI mMinAW hY[
gwQw A`gy qurI--
dohrw ] insw geI riv AwXo BeI loie sMswir [ sRI drbwr bMdn krI sRI gur rUp murwir ]307]
vfI pirkRmw kir sRI pRBu Awey QVy suKmwn [
poQIAn ko bMdn krI sRI gur ikRpw inDwn ]308]
swfI swrI gurmiq ivroDI mrXwdw` Ajyhy pMQ Gwqk gRMQW qoN hI bxdI AweI hY[ pihlW KUh dy
pwxI nwl sOc pivqRw iPr, duKBMjnI byrI hyTly srovr dy jl ivc ieSnwn, kMDW koiTAW dIAW pirkRmw,
Aqy, ijvy ihMdUAW dy dyvqy iek dUjy dy iDAwn ivc juVdy (vyKo rwmwiex gwQw dI mUvI ivc-iSv jI sRI rwm
jI dy Aqy sRI rwm jI iSv jI dy iDAwn ivc smwDI AsiQq huMdy bRwhmx ny Awp drswey hoey hn[) auvyN hI
prmwqmw dy QW, gurU swihbwn vI kMDW koiTAW dy nwl pihly siqgurU jI dw iDAwn Drdy, mMgW mMgdy,
ilKwrI lgwqwr drsweI Aw irhw hY[ jd ik, gurbwxI ienHW swrIAW krmkWfI rsmw dw ivroD kr rhI
hY[ (ieh gurmiq-igAwn pRwpq krn leI ik, krmkWf kI huMdw hY Aqy Brm dIAW h`dW ik`fIAW ku hn-‘pusqk
ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg’, Bwg qIjw qy cOQW pVHn dI Kycl J`lxI pYxI hY} pirkRmw dI g`l qW dUr rhI
153
siqgurU jI qW suArQ is~DI dI lwlsw nwl inauN inaU nmskwrW krn ƒ AQvw iksy mwiek kwmnw nwl
lMmy pY pY fMfOqW krnIAW vI siqgurU swihb jI ƒ mu`FoN hI nhIN sn BweIAW[ sRI Awsw jI dI vwr 14vIN
pauVI dw pihlw slok:--
42- sloku mÚ 1 ] isMml ruKu srwierw Aiq dIrG Aiq mucu ] Eie ij Awvih Aws kir jwih
inrwsy ikqu ] Pl iPky Pul bkbky kMim n Awvih pq ] imTqu nIvI nwnkw gux cMigAweIAw
qqu ] sBu ko invY Awp kau pr kau invY n koie ] Dir qwrwjU qolIAY invY su gaurw hoie ]
AprwDI dUxw invY jo hMqw imrgwih ] sIis invwieAY ikAw QIAY jw irdY kusuDy jwih ]1]{473}
ArQ:-isml dw ru`K kyfw is`Dw, lMmw qy motw huMdw hY[ (pr) auh pMCI jo ( Pl Kwx dI) Aws nwl (ies auqy) Aw bYTdy hn,
auh inrws ho ky (ikq=ikauN, iks vjwh) ikau jWdy hn ? ies dw kwrn ieh hY ik ru`K BwvyN eyfw au~cw lMmw qy motw hY, pr
(ies dy Pl iP`ky qy bysuAwdy huMdy hn, Aqy p`qr vI iksy kMm nhIN AwauNdy [ hy nwnk ! (AhMkwr rihq) nIvyN rihx ivc
imTws hY, (miTy suBw ivc AhMkwr rihq)) nIvWN rihxw swry guxw dw swr hY, Bwv, sB qoN cMgw gux hY[ (BwvyN Awm qOr qy
jgq ivc) hryk jIv Awpxy suAwrQ leI hI il&dw hY, iksy dUjy dI ^wqr nhIN, (ieh vI vyK lvo ik) jy q`kVI auqy Wr ky
qoilAw jwvy (Bwv, jy cMgI qrHW prK kIqI jwvy qW vI) nIvW p`lVw hI Bwrw huMdw hY, Bwv, jo il&dw hY auh v`fw igxIdw hY)[
(pr inauNx dw Bwv, mnoN inaUxw hY, inrw srIr invw dyxw inauxw nhIN hY, jy srIr dy nIvW Io igAw mMn leI qW) iSkwrI jo
imrg mwrdw hY. il& ky dohrw ho jWdw hY, jy srir nvw id`qw jwvy pr AMdroN Kot hovy qW sIs invwaux dw koeI lwB ArQ nhIN
hY[1[
mn krky ie`zq Adb siqkwr kIqw jwx dI loV hY[ lok ivKwvy vwlw srIr dy iksy vI krm ƒ
Drm mMnxw krmkWfI mnu`K dI inSwnI hY[ ijhVw rogI qur iPr hI nhIN skdw auh prkrmw krn qoN
ibnW auh qW Avgq hI irhw ? kutl ilKwrI siqgurU jI qoN ieh gurmiq ivroDI krm iks Xojnw ADIn
krvw irhw hY ? Xwd rhy ik, bwly dI jnm swKI qo lY ky lg-pg swry purwqn gRMQW dy ieh ilKwrIy
^wlsw jI ƒ Awpxy gurdyv jI dy AnUpm “:1 ” qoN qoV lYx ivc pUrI qrHW s&l ho cu`ky hn[ bRwhmxI
kutlqw is`K pMQ dI mrXwdw dw ih`sw bxw dyx ivc s&l ib`pR ny swry pMQ dw muFlw Awcrn ivgwV ky
r`K id`qw hY[ kdy ies dUly pMQ ivcoN kutlqw l`BxI AsMBv bxI hoeI sI[ mwiek cVHq cVwvy vwlIAW mno
ksu`iDAW nwl kIqIAW pirkRmw qy kIqIAW fMfOqW dw hI nqIjw hY ik A`j is`KW ivc krxI qy kQnI dw
pUrw guris`K imlxw, durl`B ho cu`kw hY[

30- sI gurU gRMQ swihb jI dI sMpwdnw dy


pRbMD (eyQy vI Brmwr, purwxk-JUT dI ?)
svYXw ] sRI gur lwie dIvwn qbY, Aiq AnMd soN ieh BWq AlweI [
BweI gurdws suno icq dY, Ab syq rco Bv isMDu qrweI [
igRMQ jhwj kro ien poQIAn, pVH hY suin hY, nru jo drsweI [
imRqM Bv qwih imtY nr kI, puin AMq smy gur isimRiq pweI ]309]
pd ArQ:-AlweI=hukm kIqw [ icq dY=iDAwn dy ky [ Ab syq..=bwxI dw iek gRMQ iqAwr krWgy ijhVw sMswr smuMdr qoN pwr auqwrn
leI (syq-) pul vjoN kMm Aweygw [ Bv..=sMswr smuMdr [ ien poQIAn=ienHW poQIAW qoN, (iDAwn rhy bwbw mohn jI nwl sbMDq poQIAW
ilAwaux vwlI swrI g`l gurmiq dy vYrIAW dI aufweI hoeI iblkuL JUTI is`D ho cu`kI hY[ gurbwxI dw aunHW kiQq poQIAW nwl zrw vI koeI
vwsqw nhIN hY[) [ pVH hY..=jo pVygw suxygw drSn krygw (gurbwxI dw Bwv smJx dI loV mu`k geI ?) imRqM Bv=jnm mrn [ ...pweI=AMq
smy gurU dI Xwd pRwpq krygw[
auNj qW swfy leI gurU jI vI pRBU dw hI rUp hn, pr ijs AgMm, Apwr, inrAkwr Akwl purK nwl joVn
vwsqy siqgurU jI Awey sn, ieh ilKwrI iks Xojnw ADIn, aus isrjxhwr dI Xwd bwry kuJ nhIN ilK
irhw ? hwlWik gurbwxI ivc AMq vyly kyvl prmwqmw dI Xwd hI, mrn vwly leI kilAwx kwrI hox dw
154
ivSvwS krwieAw hY-“AMiq kwil nwrwiexu ismrY AYsI icMqw mih jy mrY ] bdiq iqlocnu qy nr mukqw
pIqMbru vw ky irdY bsY ]5]2]”{526} pr siqgurU koloN kyvl hor hor dI pUjw ? gurdyv jI ny gurmiq
igAwn dw surmw pw ky mnu`K dy AMdroN AigAwnqw dw hnyrw dUr krnw huMdw hY --
43- sloku ] igAwn AMjnu guir dIAw AigAwn AMDyr ibnwsu ]
hir ikrpw qy sMq ByitAw nwnk min prgwsu ] 1 ]{293}
gurU dy igAwn AMjn ny qW ieh sUJ b^SS krnI sI ik pRBU dI Xwd ivc lInqw qoN ibnw mnu`Kw jnm
insPl hY-“igAwn AMjnu mo kau guir dInw ] rwm nwm ibnu jIvnu mn hInw ]1]” {858}-1 pr
gurmiq igAwn dI scweI qoN fr ky vYrI bx bYTy qjrbykwr ivdvwn pRoihq jI ny, igAwn-dwqw pMcm
pwqSwh jI dy hI muKwribMd ivc ieh bcn-‘igRMQ jhwj kro ien poQIAn, pVH hY suin hY, nru jo drsweI [
imRqM Bv qwih imtY nr kI, puin AMq smy gur isimRiq pweI ]’ gurU-Sbd igAwn ƒ smJ ky aus Anuswr
jIvn-jugq suAwr lYx dI loV dw Bog pw id~qw ? ieh duKdweI aup~dr vI pMcm pwqSwh jI hI zbwnI ?
siqgurU jI dI pwvn rsnw qoN qW bRhm dy igAwn dI JVI l~gI drswauxI sI-"BieE pRgwsu srb
aujIAwrw gur igAwnu mnih pRgtwieE ] AMimRqu nwmu pIE mnu iqRpiqAw AnBY ThrwieE ]{209}-15
gurmiq igAwn dy AQwh BMfwr siqgurU gRMQ swihb jI ƒ, pVHn suxn Aqy drSnW nwl hI mn
ieCy mnorQ pUry krn vwlw kiQq krwmwqI dyvqw bxw ky guris`K leI gurU-Sbd igAwn smJ ky aus
Anuswr jIvn bxw lYx dI loV dw Bog pwieAw jwx dw k`Mm bVI Xojnw b~D ivDI nwl ArMB ho igAw [
gurU igAwn dy Jlkwry mwqr auropkq guru Sbd ilKxy, ies dwsry dw inmwxw ijhw qrlw hY ik, Swied
AOJVy peI myrI kOm pKMf mrXwdw iqAwg ky gurU bwxI smJx smJwaux dy Asr dwr auprwilAW vl moVw
Kw lvy[ Awau gwQw A`gy qorIey] ilKwrI siqgurU jI ƒ hI boldy drsw irhw hY:- --
cOpeI ] auqm TOr iekMq inhwro [ jhW bYiT bIV inrDwro [
duie kr joV khw gurdws [ hy pRB myr sno Ardws ]310]
auqm TOr hoey hY soeI [ ikRpwisMD ko BwvY joeI [
sRI muiK khw clo Ab BweI [ suMdr TOr iekMq idKweI ] 311]
pd ArQ-auqm TOr=sRySt QW [ iekMq..=iekWq vwlI QW, v`soN dy rOly goly qoN dUr[310[ doie kr...=dovyN h`Q joV ky [
myr=myrI bynqI suxo [ Bwvy joeI=ijhVI cMgI lgdI hovy[ idKweI=dyKIey[
swry swQIAW dy nwl jw ky, Gxy ippl byrI Awid ru`KW dI sM|xI CW vwlI iekWq QW vyKI, pr aus
QW dI aupmw bRwhmxI JUT-gwQw nwl jw joVI:-
dohrw] pIpr byr qh GnI jMf krIr Apwr [ invV Cwv suMdr GnI TOr iekMq inhwir ]314]
mdwn m`iD bn qws ky CpVI inpt nvIn [ sRI gur min hrKq Bey pMcbtI sm cIn ]315]
pd ArQ:-mdwn m`iD....=iqs jMgl dy ivckwr [ CpVI...=iek AdBuq CpVI sI [ pMcbtI=rwm cMdR (jI) dy bnbws smy rihx vwlI
pMcvtI vrgw AsQn [ sm cIn=vrgw vyK ky[
kuMflIAw] qb gurdws ko gur khw Xh iekMq AsQwn [ BweI idiK hrKq BXo suMdr ikRpw inDwn [
suMdr ikRpw inDwn TOr Xw sm nhIN koeI [ drSn qy AG jwih, SWq idiK mn ko hoeI [
pMcbtI sm TOr sRI gur muKo AlweI [ qMbU ieh mdwn lwie suMdr suKdweI ] 316]
pd ArQ:-drSNn qy AG...=vyK ky mn ƒ SWqI imldI hY drSn krky pwp dUr ho jWdy hn[
ArQ:-qdoN BweI gurdws ny AiKAw, hy ikrpw dy ^zwny ! ieh QW (vwikAw hI bVI) iekWq vwlI qy mn nUM SWqI dyx vwlI hY[y
vyKx nUM bVI suMdr Aqy ies dy drSnW qoN hI swry pwp dUr ho jWdwy hn[ ieh QW qy (sRI rwm jI dy bnbws smy dy invws vwlI
mwno) pMcbtI hI hY (not:-bRwhmxI imQhws nwl joV ilAw ? swvDwn rihx dI icqwvnI hY[ smy nwl ies Qw qy bRhmxI
kbzw kr ilAw jwx dw rwh qW nhIN bxwieAw jw iurhw ?)[ eyQy qMbU l~gw bVw sBwiemwn hovygw[316]
gurmiq igAwn dy sUrj nwl vihmW Brmw dI DuMd dw nws krky lokW dw jIvn suKI bnwaux vwlI
isiKAw ilKx dy QW, BweI gurdws jI dI zbwnI, kyvl drSn qoN hI pwpW dw nws ho ky byVy pwr huMdy
155
rihx vwly duKdweI Brm dw bIj bIijAw igAw[ syvkW ƒ qMbU knwqw lwaux dI AigAw dy ky Awp poQIAW
lYx cly gey qy, nmskwrW krn aupRMq kiQq poQIAW dy kol jw bYTy Aqy-
puin Kwsy cOPyr su cwry lgy, su gurU gur pu`qR buFw Aru BweI [
Duin sMKn kI su Apwr BeI, imil dyv bDU sB dyKn DweI [
isK sMgiq BIr GnI su BeI, aupmw kiv ko mn mY eyh AweI [
rwm ko jnm sunXo pur bwsn, nwr nrY jnu dyq vDweI [318[
JUT ƒ sc bxw ky pUjnIk bxwaux ivc mwhr ilKwrI, gurmiq ivroDI ilKqW vwlIAW bwbw mohn
jI dIAW kiQq poQIAW vwlI JUTI g`p dI mihmw nUM gwQw dy hr moV qy vDweI quirAw jw irhw hY[ eyQy hux
kiQq poQIAW vwlI klpq pwlkI ƒ siqgurU jI Aqy aunHW dy (lg-pg 8 swl dy) swihbzwdw hirgoibMd
jI, BweI gurdws Aqy bwbw bu`Fw jI cwry mhwn hsqIAW ny moiFAW qy cuk ilAw qy sMKW vwijAW dI gVg`j
ivc qur pey[ dyviqAW dIAW GrdIAW ieau vyKx Aw juVIAW ijvy ipMf vwsIAW ny sRI rwm jI dy jnm dI
^br suxI qy vDweIAW dyx qud peIAW hox [ gurmiq dw Gwq krI jwx ivc juitAw hoieAw ieh ilKwrI,
ik`fy mnmohxy qrIky nwl gurU ieiqhws ƒ purwxk JUT-khwxIAW dI JUT-sVWd ivc lpytI quirAw jw
irhw hY[ (Xwd rhy ik, 1995 ivc Cp cu`kI pusqk ivc rwmwiex Aqy mhWBwrq dovyN N khwxIAW bRwhmxI klpxw dI
aupj, JUTIAW gwQwvW is`D ho cu`kIAW hn[ svwmI dXwnMd ihMdU ivdvwn mhWpurK ny vI purwxw ƒ klpxw dI aupj, JUT-
khwxIAW dw sMgRh hI iliKAw hY}
qMbUAW knwqw vwlI QW qy pu`j ky siqgurU jI ny swrw pRbMD vyK ky bVI pRsMnqw pRgtweI Aqy:--
cOpeI] sRI gur Arjn mn hrKwey [ suMdr qhW dIvwn sjwie [
jwm eyku idnu qb hI rhw [ sRI gur qb sMgiq ko khw ]321]
jo CpVI kI kwr kFwvY [ jnm mrn ky sMs imtwvy [
sMgiq is`K sBY suin Dwey [ kwr pot inj sIs auTwey ]322]
aus rmnIk QW qy :dIvwn s`j gey [ jdo iek pihr idn rih igAw qW siqgurU jI ny sMgiq ƒ AwiKAw
ik ijhVw pRymI CpVI ivcoN kwr k`Fx dI syvw krygw aus dw jnm mrn dw sMsw jWdw rhygw [ Bwv auNj
Bwvy blwqkwrIAw, cor, kwql, kuJ vI hovy, kyvl CpVI ivcoN “kwr” k`Fxw hI cOrwsI dy gyV ivc bc
inklx vwlw bRwhmxI lwrw siqgurU jI dy pwvn nwmxy nwl miVAw igAw ? gurmiq dy isDWq qy kwrI
cot mwrn vwlw gurmiq ivroDI krm siqgurU jI dI zbwnI krvwauxw ilKwrI dI kutlqw dw is^r hY[
“SuB AmlW bwJoN dovyN roeI” (Bw:gu:)- jy kyvl ‘kwr’ kFx’ nwl hI byVw pwr hox dI g`l krnI huMdI qW
kwmnw rihq ho ky syvw krn dI ieh pwbMdI-“syvw krq hoie inhkwmI ] iqs kau hoq prwpiq suAwmI
]” {386} lwaux dw ArQ kI bicAw ? jnm mrn dw sMsw imtw lYx dI lwlsw-kwmnw qW syvw ArMB
krn qoN pihlW hI lg geI-syvw krq hoie inhkwmI ] iqs kau hoq prwpiq suAwmI ]{286}-18 gurU aupdyS
qy lkIr ? lwlc dy JWsy qoN ibnw kI siqgurU jI dy hukm dI pwlxw nhIN sI hoxI ? iksy jgwh
dI, jW ru`K dI pUjw qoN, iksy QW dy jl ivc kIqy ieSnwn qo, AQvw iksy CpVI ivcoN ‘kwr’ kFx mwqR qoN
siqgurU jI vloN mukiq pdwrQ dI b^SS huMdI drswaux dw ArQ bRwhmxI mnSw dI pUrqI ? jd kyvl
kwr k`Fx nwl jnm mrn dw klyS ^qm ho ky jIv-Awqmw pRBU crnW ivc jw ibrwjdw hY qW hyT ilKIAW
gurmiq-pwbMdIAW dI kI loV ?

31- gurU bwxI dI mnm`qI vrqoN-rUp


156

Gor byAdbI--
iek GVI kwr krn auprMq swrI sMgiq ny Aw ky siqguurU jI nUM nsmkwrW kIqIAW Aqy bRwhmxI bolI ivc
ausqiq krky gurdyv jI aus QW dw nwauN r~Kx leI bynqI kIqI[ iPr bwbw bu~Fw jI Aqy BweI gurdws jI
dI zbwnI vI ausqiq Aqy nwm-krn leI bynqI(326-cOpeI q`k)
iDAwn rhy ik ilKwrI jdoN vI loV qo ibnw siqguurU jI dI aucycI ausqiq drswauNdw AwieAw hY,
audoN hI gurdyv jI ƒ gurmiq ivroDI, krm krdy, jW (gurmiq ivroDI)-bcn aucwrdy dswauNxo kdy nhIN
au~ikAw[ so eyQy siqguru jI ƒ ieauN kihMdy drsw ilAw:-
sRI muK qy sRI gurU khw pMcbtI sm TOr [ qhW rwm kCu idn rhy iehW igRMQ isrmOr ]326]
cOpeI] rwmu gRMQ mY Byd su nwhI [ rwm nwmu pRgt Xw mwhI [
qw qy Xw qIrQ ko nwmw [ rwm srovru sd suK Dwmw ]327]
scu dy Avqwr scu dy FMforcI, kQnI krnI dy sUry, scu-rUp siqgurU jI dy scy gur-ieiqhws ƒ
purwxk-gwQwvW dI JuT-sVWd ivc glyPI Aw rhy ilKwrI ny, siqgurU jI qoN ieh is`D krvw ilAw ik,
AjuiDAw dy kiQq rwjy dy Gr jnimAw Aqy kIQq qOr qy pMc btI vwlw rwm hI AkwlpurK hY[
pMjvyN siqgurU nwnk swihb jI dy r~b jI dy drSn:-
44- jYqsrI mhlw 5 Gru 3 dupdy < siqgur pRswid ] dyhu sMdysro khIAau ipRA khIAau ]
ibsmu BeI mY bhu ibiD sunqy khhu suhwgin shIAau ] 1 ] rhwau ] ko khqo sB bwhir
bwhir ko khqo sB mhIAau ] brnu n dIsY ichnu n lKIAY suhwgin swiq buJhIAau
] 1 ] srb invwsI Git Git vwsI lypu nhI AlphIAau ] nwnku khq sunhu ry logw
sMq rsn ko bshIAau ] 2 ] 1 ] 2 ]{700}
ArQ:-hy suhwgvMqI shylIho ! (hy isqgurU jI ipAwry gurisK vIro!) mYƒ ipAwry pRBU dw im`Tw ijhw snyhw idau[ mYN (jIv
iesqrI, aus ipAwry dI bwbq) keI iksmW (dIAW g`lW) sux sux ky hYrwn ho rhI hW[1[ rwhwau[ koeI AwKdw hY auh sBnw qoN
bwhr hI v`sdw hY, koeI AwKdw auh sBnw dy iv`c v`sdw hY, (pr) aus dw rMg (-rUp) koeI l`Cx (Awid kuJ) vI nzr nhIN
id`sdw, hy suhwgxo mYƒ qusIN s`cI gl smJw idau [1[ nnk AwKdw hY--hy loko ! suxo [ auh prmwqmw swirAW ivc invws
r`Kdw hY, hryk srIr ivc v`sx vwlw hY (iPr vI aus ƒ mwieAW dw) rqw vI lyp nhIN hY[ auh pRBU sMq jnW dI jIB auqy v`sdw
hY (sMqjn hr vyly aus nw nwm ismrdy hn[2[
45- suin mn AkQ kQw hir nwm] iriD buiD isiD suK pwvih Bju gurmiq hir rwm rwm ]1]
rhwau ] nwnw iKAwn purwn jsu aUqm Kt drsn gwvih rwm ] sMkr k®oiV qyqIs iDAwieE nhI
jwinE hir mrmwm ]1] suir nr gx gMDRb jsu gwvih sB gwvq jyq aupwm ] nwnk
ik®pw krI hir ijn kau qy sMq Bly hir rwm ] 2 ] 1 ]{719}
ArQ:--hy myry mn ! aus prmwqmwdw ismrn kirAw krijs dw) au~qm js AnykW pRsMg, purwxw Aqy Cy Swsqrr gwauNdy hn
(pr aus dw AMqnhIN pw sky)[ (purwxk gwQwvW Anuswr, iSv jI Aqy qyqI kRoV dyviqAW ny vI aus dw iDAwn DirAw, pr auh
hrI dw Byq iksy ny nhIN pwieAw[ 1 [ (hy mn`! aus prmwqmw dI kQw suixAw kr ijs dw) js dyvqy mnu`K (KiQw) gx gMDrb
pr gwauNdy Aw rhy (drswey hoey hn)[ ijqnI vI pYdw kIqI hoeI isRtI hYswrI ijs pRBU dy gux gwauNdI hY[ hy nwnk! (AwK--hy
mn !) prmwqmw ijMnHW mnu`KW auqy ikrpw krdw hY. aus au~cy jIvn vwly sMq bx jWdy hn (au\ aus dw TIk TIk pUrw Byq koeI
nhIN pw skdw [2]
ilKwrI dy auprokq bcnw vl iDAwn nw dyx qoN sMpwdk swihbwn dw Bwv kI ieh hY ik, auprokq pMcbtI
vwly ies rwm ivc-“rovY rwmu inkwlw BieAw ] sIqw lKmxu ivCuiV gieAw ]” Aqy ienHW gurU SbdW
ivcly y ‘rwm ’ ivc koeI &rk nhIN ? ksy pRkwr dI gurmiq syD nw ilKx vwilAW swifAW snmwn-Xog
AwgUAW dw Bwv, kI, ieh hY ik, AjuiDAw dy mMdrW qoN ArMB ho ky ihMdU-Drm dy byAMq pMdrW ivc mUrqIAW
157
rUp sIqw-rwm jI, AQvw rwmwiex gwQw vwly sRI lCmx dy vIrn, sRI rwm cMd jI Aqy sRI gurU gRMQ swihb
jI dy ies rwmu rwm ivc-“iqn mih rwmu rihAw BrpUr ]” (jpu pMnw 8)- “gurmuiK mnu smJweIAY
Awqm rwmu bIcwir ]” (pMnw,18)- “BweI ry rwmu khhu icqu lwie ]” (pMnw 22)-“AYsw myrw rwmu
rihAw BrpUir ] inkit vsY nwhI hir dUir ] 1 ] rhwau ](pMnw-165) - “Aihinis rwmu irdY sy pUry
] nwnk rwm imly BRm dUry ]” (pMnw-154) koeI AMqr nhI hY ?
rihMdI ksr vI pUrI krdw hoieAw ilKwrI A`gy hux ieMauN boilKdw hY:-
iqsI pRQwie Sbd gur khw [ gauVI rwg pcwnvy lhw [
Bgq isMG suin hrK DrweI [ gd gd hÍY pulkwvl AweI ]328]
pd ArQ:-pcwnvyN=guauVI rwg dw pcMnvw Sbd [ gd gd..=pRsMnqw kwrx [ pulkwvl=srIr dy rm KVy ho gey [ (klpxw dI aupj
ies Bgq isMG-rUp JUT-pwqr dw srIr qy aus dy rom ? sdky, ilKwrI dy ilKx-mwieAwjwl qoN)
sMpwdk ivdvwnw dy ilKy qoN “pcwnvy” pd qoN=gauVI guAwryrI mhlw 5 ]---4 ] 26 ] 95 ]{184} guurU
Sbd is~D hY [ pr ieh pwvn gurU Sbd ilKwrI dy ArQW nwl myl nhIN KWdw[ sRI gurU gRMQ swihb ivcly
nMbrW dy isDWq dI jwxkwrI nw huMdI qW, ies aulJx qoN dws leI bVI pRySwnI bxI rihxI sI[ Xqn kIqw
qW aus gurU Sbd dy vI drSn vI ho gey, ilKwrI ny, ijs gurU-Sbd dy ArQ AwpxI in`jI ivauNq Anuswr
ilK ky gurbwxI dI AXog vrqo-rUpN gMBIr Av`igAw kIqI hoeI hY[ srb-SWJy aupdyS dw somW, ijhVw
gurU-Sbd ilKwrI dI cox ivc AwieA hY auh, pwvn piv`qr gurU Sbd ies pRkwr hY--
46- gauVI mhlw 5] inqpRiq nwvxu rwm sir kIjY ] Joil mhw rsu hir AMimRqu pIjY ]1] rhwau ]
huiSAwr ilKwrI dI Sbd-cox kmwl dI hY[ sMpwdk swihb jI vloN koeI syD nw ilKI hox qoN
'rhwa'u dI iesy pMgqI qoN sMgqW ny Brm kbUl kr ilAw ik, ieh gurU Sbd pMcm pwqSwh jI ny iliKAw
hI iesy QW bwry sI[ 'rwm sir' dw ArQ auhI smJ ilAw igAw jo ilKwrI cwhuMdw sI [ ijs qoN gurmiq
ivroDI su~Kxw dI Brmwr ArMB ho geI} pr AglI hI pMgqI iksy idRStmwn sMswrI jl vwly srovr dI
sp`St qOr qy KMfxw kr rhI hY:--
inrml audku goivMd kw nwm ] mjnu krq pUrn siB kwm ] 1 ] sMqsMig
qh gosit hoie ] koit jnm ky iklivK Koie ] 2 ] ismrih swD krih Awnµdu ]
min qin rivAw prmwnµdu ] 3 ] ijsih prwpiq hir crx inDwn ] nwnk dws
iqsih kurbwn ]4]95]164]{198}{sRI gurU gRMQ swihb drpx” poQI dUjI pMnw 241 Anuswr ArQ-}
ArQ:-hy BweI prmwqmw dy nwm-rs ivc sdw hI ieSnwn krnw cwhIdw hY[ (prmwqmw dy nwm dw rs) sB qoN sRySt rs hY,
Awqmk jIvn dyx vwly ies hir-rs ƒ bVy pRym nwl pIxw cwhIdw hY [1[rhwau[ (hy BweI !) prmwqmw dw nwm pivqR jl hY,
ies jl ivc ieSnwn kridAW swry mnorQ pUry ho jWdy hn (sB vwsnW mu`k jWdIAW hn) [1 [ aus (hir-nwm-jl ivc cu`bI
lwauNidAW) pRBU-sMq nwl imlwp ho jWdw hY, (qy mnu`K Awpxy) kRoVW jnmw dy (kIqy hoey) pwp dUr kr lYNdw hY [2[ ijhVy gurmuK
bMdy (hir-nwm ) ismrdy hn, aunHW ƒ Awpxy mn qy ihrdy ivc srb-sRySt AwnMd dw mwlk prmwqmw hr vyly hwzr-nwzr
id`sdw hY [3[ hy nwnk ! (AwK--) prmwqmw dy crnW dy ^zwny ijs mnu`K ƒ l`B pYNdy hn, aus mnu`K qoN pRBU dy Bgq-syvk
kurbwn jWdy hn [4 [ (sRIgurU gRMQ swihb drpx poQI dUjI s&w 241}
gurU-Sbd dy ienHW ArQW qoN sw& is`D hY ik, auprokq gurU Sbd dw sMbD iksy ^ws qIrQ jW srovr nwl
nhIN hY[ Aqyy, jpu swihb jI dI 21vIN pauVI qoN hI sp`St ho cu`kw hY ik,-“qIrQu qpu dieAw dqu dwnu ] jy
ko pwvY iql kw mwnu ]” qIrQW dy ieSnwn smyq ivKwvy vwly kiQq puMn krmW qoN iql ku mwqr AhMkwr qW
BwvyN hor vD jwvy pr lwB koeI nhI huMdw [ gurbwxI dy ies At`l isDWq dy huMidAW ik-, (1) “jl kY
mjin jy giq hovY inq inq myNfuk nwvih ]”{pMnw-484}-(2)-“pwp krih pMcW ky bis ry ] qIriQ nwie khih
siB auqry ] bhuir kmwvih hoie insMk ] jm puir bWiD Kry kwlµk”]{pMnw-1348}(3)-“gurdyv qIrQu AMimRq
158
srovru gur igAwn mjnu AprMprw ]”{250}-(4)-“AMqir igAwnu mhw rsu swrw ] qIrQ mjnu gur vIcwrw ]”
{pMnw-411} (imQy hoey tIcy Anuswr, (byAMq gurU SbdW ivcoN) gurmiq dw isDWq dy inrxy lei imQy hoey
pMj gurU &urmwnw dw AMqm AQvw pMjvW gurUSbd--)-(5)- “qIriQ nwvx jwau qIrQu nwmu hY ] qIrQu sbd
bIcwru AMqir igAwnu hY ] gur igAwnu swcw Qwnu qIrQu ds purb sdw dswhrw ] hau nwmu hir kw sdw
jwcau dyhu pRB DrxIDrw ] sMswru rogI nwmu dwrU mYlu lwgY sc ibnw ] gur vwku inrmlu sdw cwnxu inq swcu qIrQu
mjnw ] 1 ]{pMnw-687}
auprokq gurmiq ivcwr qoN is`D hY ik, i328 nMbr cOpeI ivc ilKwrI dy dy ieh bcn ‘iqsI pRQwie
Sbd gur khw’- pwTk ƒ scu qoN dUr lY jwx leI AmoG bwx bx dw kMm kr rhy hY[ aupRokq gurbwxI-
Sbd bwry ieh kihxw ik auh iksy srovr jW qIrQ dy pRQwie hY, gurUbwxI dI AQvw siqgurU nwnk
swihb dI joiq jugiq dy sdIvI mwlk, siqgurU gRMQ swihb jI dI Gor inrwdrI hY[
AwpxI ivauNq dy mnmqI ArQW dy AM`q ivc, gurmuiK ipAwry ShId BweI mnI isMG jI dy rUp
ivc, kutlqw BrpU ies guriblws pusqk dy nwiek “mnI isMG” dI zbwnI ieh bcn ?
dohrw] ijh pRwpiq soaU lhY, ieh sru prm inDwn [
gur nwnk bil bil iqsY sd sd iqh kurbwn ]334]
ieSnwn smy nru jo pVHy Xwih Sbd ihqu Dwir [
rwmsr ko ieSnwn kw Plu hovY duKtwr ]334]
pd ArQ:-soaU lhY=aus ƒ imlygw [ sru=rwmsr (nvW isrijAw jw irhw ‘rwmsr’ nwmk srovr)[ bil..=vwrny jWdw hW [ Xwih..=auh
Sbd pRym sihq [ duKtwr=duK dUr krn vwlw [
gurmiq dy ies isDWq ƒ pwTk s`jx smJ cu`ky hn, ik, qIrQW dy ieSnwn qoN koeI vI Dwrimk
lwB nhIN huMdw[ siqgurU gRMQ swihb jI ƒ iekswr pwvn piv`qr mMn ky aus dI hr AwigAw dI pwlxw
kridAw Awpxw jIvn suDwr lYx dI gl C`f ky, gurbwxI ivcoN ^ws ^ws gurU-Sbd cux ky, jW iksy ^ws
bwxI dI cox krky, aus dy pwT mwqr qoN aucycy PlW dI pRwpqI dw Brm pwaux dI gl, gurUbwxI dI
inrwdrI hY[ jy koeI ^ws bwxI PlW dI dwqI mMn leIey qW kI, bwkI bwxI inrwrQ hY ? kyvl pwT mwqr
hI kilAwn-kwrI smJ lYx mUrK-SrDw bx jwx qoN, gurbwxI ivcly Anmol igAwn ƒ smJ ky aus
Anuswr jIvn bxwaux dI loV mu~k jwxI kudrqI ikirAw hY[ kyvl mMqR pwT qoN PlW dI pRwpqI dw Brosw
AQvw (T`g Kwxy bRwhmxI Drm AgUAW dI aupj Ajyhw) Pokt ivSvwS, gurU-pMQ ivc vwVI Awauxw, kOm
nwl iGxwvxw ivSvwS-Gwq Aqy siqgurU jI dy ienHW bcnW dI inrwdrI hY-(1)-ssY sBu jgu shij
aupwieAw qIin Bvn iek joqI ] gurmuiK vsqu prwpiq hovY cuix lY mwxk moqI ] smJY sUJY piV
piV bUJY AMiq inrMqir swcw ] gurmuiK dyKY swcu smwly ibnu swcy jgu kwcw ]2]{930} (2)- hau vwrI
jIau vwrI piV buiJ mMin vswvixAw ]{127} (3)- piVAY nwhI Bydu buiJAY pwvxw ] {148},
(4)-dwnsbMdu soeI idil DovY ] muslmwxu soeI mlu KovY ] piVAw bUJY so prvwxu ] ijsu isir drgh
kw nIswxu ] 4 ] {662}-(5)-ikAw pVIAY ikAw gunIAY ] ikAw byd purwnW sunIAY ] pVy suny ikAw hoeI ] jau
shj n imilE soeI ] 1 ] {655} Drm pusqkW ƒ jW iksy pwT ƒ smJy ibnw, kyvl pVHI jwx nwl kdy iksy dw
kuJ nhIN sOirAw[ jo kuJ AsIN AKMfpwTW, sihj pwTW Aid keI nwvW vwly mMqR pwTW qoN prwpq huMdw mMn bYTy hW,
swQo keI guxw v~D lokW dI igxqI key pRkwr qy DrmAsQwnW, dyvAsQwnw, kbrsqwnW, r~Kw Aqy qoN pRwpq krdy
vyK rhy hW[ sMswr ivcly AnUpm siqgurU gRMQ swihb jI nUM vYSnU dyvI AQvw keI nwvW vwlw l`KW dyvI dyviqAW dy
mMdr, pIrW dIAW kbrW dI kqwr ivc ilAW KVw krnw, AigAwnqw hY[ inAwry siqgurU jI dw igAwn hI swfw
AslI Drm hY-
159

47- kbIrw jhw igAwnu qh Drmu hY jhw JUTu qh pwpu ]


jhw loBu qh kwlu hY jhw iKmw qh Awip ]155]{1372}
32- gurbxI iv~c sYNkVy vwr Awey ‘bu`Jx’ Aqy
ivcwr’ SbdW ivclIAW gurU-s~DrW dw kI bixAw ?
bu`Jx Aqy ivcwr krn dIAW guru qwkIdW dI prvwh nw krky gurbwxI dy kyvl pwT-mwqR qoN PlW
dI pRwpqI dy bRwhmxI JWsy dy ivru`D, sMpwdk mhWpurKW vloN, swrI pusqk ivc ikqy, sMkyq mwqr vI
icqwvxI nw hox dw ArQ kyvl eyhI bxdw hY ik, jQydwrI vloN ‘ies bRwmxI rIqI-irvwjW leI pMQk
prvwngI iml cu~kI hY ? auprokq pdW vwly keI gurU pdW (‘bu`Jx’ Aqy ‘ivcwr‘) ivcoN imMQy tIcy dI
pwlxw kridAW kyvl vxgI mwqr pMj gurU &urmwnW dw hvwlw mwqR_(1) “gurw iek dyih buJweI ] sBnw
jIAw kw ieku dwqw so mY ivsir n jweI ]” {jpu swihb, pMjvI CyvI pauVI) (2) rogI Kt drsn ByKDwrI nwnw
hTI Anykw ] byd kqyb krih kh bpury nh bUJih iek eykw ] 6 ]{1154}-(3)- DOlu Drmu dieAw kw
pUqu ] sMqoKu Qwip riKAw ijin sUiq ] jy ko bUJY hovY sicAwru ] DvlY aupir kyqw Bwru ]{jpu-16vIN
pauVI) smJx buJx dI qwkId qW ipRQm bwxI qoN hI ArMB ho cu`kI sI, iPr isrjxw nwl sbMDq gurmiq
dw q`q-swr ieh gurU-aupdyS-(4) ijin eyhu jgqu aupwieAw iqRBvxu kir Awkwru ] gurmuiK cwnxu
jwxIAY mnmuiK mugDu gubwru ] Git Git joiq inrMqrI bUJY gurmiq swru ] 4 ] {20}-(5) mnu mwinAw
nwmu sKweI ] pwie prau gur kY bilhwrY ijin swcI bUJ buJweI ]rhwau]{596}-3
buJ`x vWg, ivcwr, vIcwr AQvw ibcwr dw sbMD vI smJ soc nwl hI hY[
ibcwr qo ibnw inrw-piV piV gfI ldIAih piV piV BrIAih swQ ] piV piV byVI pweIAY piV piV
gfIAih Kwq ] pVIAih jyqy brs brs pVIAih jyqy mws ] pVIAY jyqI Awrjw pVIAih jyqy sws ] nwnk lyKY
iek gl horu haumY JKxw JwK ]1] hI hY[ kyvl zbwnI pVHI jwx ivc ilv jW itkwau ƒ koeI QW nhI, vIcwr
qNo Sbd igAwn ivc iDAwn juVdw hY Aqy ilv, itkwau, iekwgrqw, igAwn-pRwpqI dw swDn bxdw hY[ gurbwxI
iv`c itkwau dw jW ilv juVn dw ArQ igAwn dI pRwpqI AQvw pRBU nwl nyVqw, jnm mrn qoN Cutkwrw hY-(1) -
suix isKvMqy nwnku ibnvY Cofhu mwieAw jwlw ] min bIcwir eyk ilv lwgI punrip jnmu n kwlw
]4]1]{503} (2)-sqguru syiv mnu inrmlw haumY qij ivkwr ] Awpu Coif jIvq mrY gur kY sbid
vIcwr ] DMDw Dwvq rih gey lwgw swic ipAwru ] sic rqy muK aujly iqqu swcY drbwir ]4]{34} (3)
pRB jI qau pRswid BRmu fwirE ] qumrI ik®pw qy sBu ko Apnw mn mih iehY bIcwirE]1]rhwau]{529}
(4)- Kojq Kojq Koij bIcwirE hir sMq jn pih Awhw ] iqn@w prwpiq eyhu inDwnw ijn@ kY krim
ilKwhw ] 1 ]{530} (5) - iqRsnw iqRKw BUK BRim lwgI ihrdY nwih bIcwirE ry ] aunmq mwn ihirE mn
mwhI gur kw sbdu n DwirE ry ]2] suAwd luBq ieMdRI rs pRyirE md rs lYq ibkwirE ry ] krm Bwg sMqn
sMgwny kwst loh auDwirE ry ]3] Dwvq join jnm BRim Qwky Ab duK kir hm hwirE ry ] kih kbIr gur imlq
mhw rsu pRym Bgiq insqwirE ry ]4]1]5]56]{335} ies qrHW byAMq gurU Sbd hn ijnHW duArw siqgurW ny
swƒ pVHn dy nwl smJ buJ ky ivcwr krI r`Kx dI qwkId kIqI hoeI hY[ AsW siqgurW dI iek nw suxI qy
sMswr ivc bXI srbsRySt pRBqw guAw leI qy A`j swfI hoNd ƒ hI cxwauqIAW iml rhIA hn[ ijMnw icr
AsIN pUrI qrHW siqgurU jI dI Cqr CwieAw hyT nhIN Aw jWdy, ijMnw icr AsIN “ siqgur ky jmy” nhIN
160
bxdyy” AsIN cVHdI klw vl ƒ moVw qW kI Kwxw hY, sgoN idno idn invwx vl ƒ hI CwlIN pey rihxw hY[
iDAwn rhy ik, siqgurW dI Cqr CwieAw hyT Awaux dw AQvw “siqgur kY jnmy” ArQ kyvl eyhI hY
hY ik, AsIN gurmiq igAwn dI lo ivc Awpxw jIvn Fwl leIey[ ijs dI ndr, b^SS, AQwv ijs qoN
‘pRswid’ dI pRwpqI krnI hovy aus vrgw hI bxn dI loV huMdI hY, b^SSW dI brKw ArMB huMdI ny icr
nhI lwauxw[
48- DnwsrI mhlw 1 ] ndir kry qw ismirAw jwie ] Awqmw dRvY rhY ilv lwie ] Awqmw prwqmw
eyko krY ] AMqr kI duibDw AMqir mrY ]1] gur prswdI pwieAw jwie ] hir isau icqu lwgY
iPir kwlu n Kwie ]1] rhwau ] sic ismirAY hovY prgwsu ] qw qy ibiKAw mih rhY audwsu ]
siqgur kI AYsI vifAweI ] puqR klqR ivcy giq pweI ]2] AYsI syvku syvw krY ] ijs kw jIau
iqsu AwgY DrY ] swihb BwvY so prvwxu ] so syvku drgh pwvY mwxu ]3] siqgur kI mUriq
ihrdY vswey ] jo ieCY soeI Plu pwey ] swcw swihbu ikrpw krY ] so syvku jm qy kYsw frY ]4]
Bniq nwnku kry vIcwru ] swcI bwxI isau Dry ipAwru ] qw ko pwvY moK duAwru ] jpu qpu sBu
iehu sbdu hY swru ]5]2]4]{661}

33- Aw^r, BweI gurdws jI dI klm


cl hI peI
cOpeI ] mnI isMG qb kQw aucwrI [ Bgq isMG sunIey inrDwrI [
AQXo idvs guMbd ivis AweI [ sB sMgiq inj Gry isDweI ] 336 ]
pd ArQ:-inrDwrI=inscy pUrvk [ guMbd=AkwS qy rwq Cw geI[
rwq dw hnyrw p`sirAw drsw ky ilKwrI ny (Awpxy) BweI mnI isG dI zbwnI, bwbw buFw jI,y BweI gurdws
jI aqy iek do syvkW qoN ibnw, swihbzwdw hirgoibMd smyq, bwkI swrI sMgiq GrW ƒ qor id`qI[ pRSwd
pwxI CikAw qy siqgurU jI ibsrwm leI ibrwj gey[
do GVIAW rwq rihMdI sI ik siqgurU jI ny bwbw buFw jI Aqy BweI gurdws jI ƒ kol bulw ky
smJwieAw ik, ies QW dI iekWq BMg nhIN hoxI cwhIdI[ sMgqW ƒ sdw suDw-srovr hI itkweI r`Kx leI
bwbw bu`Fw jI ƒ qor id`qw [ syvkW ƒ dUr l`gI knwq ivc rihx dI AigAw krky, Awpxy qMbU ivc kyvl
BweI gurdws dI hwzrI, aus itkwxy (Camp) dw p`kw inXm imQ id`qw igAww[ ilKx dI syvw krn leI
BweI gurdws jI ƒ siqgurU jI ny ieauN AiKAw:-
rco bIV qum igRMQ Apwrw [ gurmuKI A`Kr mwih suDwrw [
mYN BwKoN qum ilKo bnwey [ cqur gurU bwxI suKdwie ]350]
pd ArQ:-Apwrw=ijs dw koeI pwrwvwr nhI [ gurmuKI...=gurmuKI A~KrW ivc cMgI qrHW shI krky [ BwKoN=mYN aucwrn krWgw
[ ilKo bnwey=aus ƒ TIk ilKo [ suKdwie=suK dyx vwlI, (srIrk suK ik Awqmk ? suK dyx vwlI dy QW igAwn dI sugMdI
nwl munu`K ƒ ‘A`k’ qoN ‘ cMdn’ bxwaux vwlI ilKxw.....? ),
poQIAW ieh gur byd su bwxI [ hm jo khI qum pih iekTwxI [
jQw smiJ AsQwn bnwey [ hm BwKyN qum ilKo suhwey ]351]
byd...=cwr gurU swihbwn dI bwxI[ iekTwxI=iek QW iek`TIAW krky [ jQw smJ=ijqnI ku smJ hY[
ies qrHW ilKweI dw kMm ArMB ho igAw [ siqguurU jI dy qMbU qoN QohVI dUr BweI gurdws jI Awpxy qMbU
ivc ibsrwm krdy Aqy smy isr iqAwr ho ky ilKweI leI siqgurU jI dy qMbU ivc hwzr ho jWdy[ ies
qrHW ilKweI dw kMm ho irhw sI ik-“eyku idvs gur cirq ibcwry [ qrYN suKyn isMDu nr pwry” ]369]
161
iek, idn siqgurU jI ny mnu`K leI, sMswr smuMdr qoN sOiKAW pwr lMGwauNx dw swDn bxwaux leI
ivcwirAw qy, ‘jwm idvsu jb hI rhXo gey rwmsr Awip [ bwvn AKrI qb rcI sRI muiK sRI gur jwip’]372]
sRI gurU gRMQ swihb jI dI sMpwdnw dw pRsMg ilK irhw ilKwrI, ies pwvn piv`qr iekWq QW
ivc purwxw dy JUT ƒ ilAw vwVnw nw B`uilAw[ gauVI rwg ivc ’bwvn A`KrI’ bwxI dI rcnw kIqI Aqy
nwl hI gurmiq ivroDI vr ?--
cOpeI] sRI muIK qW kI aupmw keI [ gauVI rwg mih ieh BeI [
qIin lok miD jo nr pVHY [ jnm jnm AG iCn mih sVY ]372]
bwvn A`KrI ƒ kyvl pVHn nwl hI byVy pwr ? bwkI grbwxI bwry kI &urmwn hoieAw?
dohrw ] jwm insw jb hI geI min ivcwr gur kIn [ smw Gor kil AwXo nr iviKAn lIn ]376]
eyk GrI nih hir BjY nih Dn dwn kryih [ Aiq Acrj mo min BXo mukiq kYs ibiD lyh ]377]
(guMmnwm ilKwry dI klpxw dI aupj) hy BweI mnI isMG jIE ! Ajy huxy qW qsI ieh ilK ky hty hI ho, ik, iqMnw
lokW ivc ijhVw pRwxI vI bwvn A`KrI dw pwT krdw hY iek iCx ivc aus dy jnmw jmWqrW dy pwp sV ky suAwh
ho jWdy hn, pr eyQy muV auhI icMqw ik, kiljug ivc jd ik mnu~K ivkwrW ivc pRivrq hY Aqy nw hrI dw Bjn
krdw hY Aqy nw Awpxw Dnw-dOlq hI (bRwhmxw nUM) dwn krdw hY qW ies dw pwr auqwrw ikvy hovy ?
cOpeI ] isMimRiq swsqR byd bKwny [ cvI hzwr sÍws nr Twny [
As aupwv krIey ko qw qy [ sÍws s&l hovY siB Xw qy ] 378]
eyQy vwDw ieh hY ik hux svwsW dy ihswb nwl mnu~K dI kilAwx dI iqAwrI ho rhI hY [
ilKwrI dI AjIb huiSAwrI ?
lohVy dw kutl, ivdvwn ilKwrI cMgI qrHW jwxdw sI ik, pMcm pwqswh jI ny suKmnI swihb dI nOvIN
AstpdI dy ArMBk bcnW ivc isimRqIAW SwsqRW bwry sp~St ilK id~qw hoieAw hY ik-“ bhu swsqR bhu
isimRqI pyKy srb FFoil ] pUjis nwhI hir hry nwnk nwm Amol ]1]” qoN pMcmpwqSw jI dI hI zbwnI hux
ieh ilK ilAw ik suKmnI swihb dI rcnw dI pRyrnw aunHW ny isimRqIAW Awid qoN hI leI sI [ gurbwxI
ivcly sp~St &urmwn dI prvwh nw kridAW swfy prcwrk swihbwn ies ilKwrI dI ilKq Anuswr hI
gurU drbwrW ivc 24 hzwr svwsW dI kilAwx dI gl smJw rhy huMdy hn[ eysy qrHW QW QW qy ilKwrI dI
ieh ilKq gurmiq qoN swnUM inrMqr qoVI jWdI rhI pr swfy jQydwr swihbwn nUM nzr nw AweI ?
jdoN iqMn pihr rwq bIq geI qW siqgur jI ny BweI gurdws jI ƒ nwl ilAw Aqy ieSnwn krky
srovr dI pUrb auqr dI nu`kry iek suKdwiek byrI dw ru`K vyiKAw [ aus dy hyTW ikrpw dy swgr
siqgurU jI bYT gey[ BweI jI vI jd aunHW dy swhmxy zmIn dy Asx jmw bYTy qW siqgurU jI ny BweI jI ƒ
smJwieAw ik pwpW dy kwrn mnu`K mW dy pyt ivcly gMd mUq ivc aulty isr ltkdw hY Aqy aus ƒ Du`nI
rsqy ^urwk imldI hY (-387 q~k) qW:-
gruV purwx vwlw by dlIlw ku&r ?:-
dohrw ] Aink du`K iqh TW Dry jw qy vwr n pwr [ jTrwgnI swVY pRbl bfo du`K iciq Dwir ]388]
shMsR jnm suiD hoie qb, pwp puMn jo kIn [ so ivcwr l`j DrY qb BgvMq iciq cIn ]389][
pd ArQ:-TW..=mwqw dy pyt ivc [ vwr n pwr=koeI hd bMnw nhI [ jTrwgin=pyt dI AgnI [ pRbl..=bhuq duKI krdI hY [ shMsR
jnm..=pihly hzwr jnmW dI [ pwp puMn....=cMgy mwVy krmW dw pqw l`gdw hY jo ies ny kIqy huMdy hn [ l`jw=SrimMdw huMdw hY[ cIn..=mn
ivc Xwd krdw hY[
" ib~pRn kI rIq qoN scu dw mwrg " pusqk dy cOQy Bwg dy qIjy kWf ivc pwp-puMn bwry gurmIq dw isDWq
gurU SbdW dy ADwr qy bVy ivsQwr nwl sp~St kIqw hoieAw hY[ gurdyv jI dI nzr ivc pwp Aqy puMn dy
ihswb dw AnuBv iek Brm hy-(1) -"sUK dUK jn sm idRstyqw ] nwnk pwp puMn nhI lypw ]" {266}-3
(2)-jb Akwru iehu kCu n idRstyqw ] pwp puMn qb kh qy hoqw ]{290}-(3)- pwp puMn duie eyk smwn ] inj
162
Gir pwrsu qjhu gun Awn ]3]{325}-(4)-pwp puMn kI swr n jwxI ] dUjY lwgI Brim BulwxI ] AigAwnI AMDw
mgu n jwxY iPir iPir Awvx jwvixAw ]5] {110}-1-2 gurdyv jI dw &qvw hY ik pwpW Aqy puMnW dy
ihswb-ikqwb dw Aqy nrkW qoN bc ky surgW ivc pu~jx dw Jmylw AvydW SwsqRW qoN KVw hoieAw jo
bRwhmx leI iBAwnt lu~t dw swDn bixAw[ (5)-swsqR byd pwp puMn vIcwr ] nrik surig iPir iPir
Aauqwr ]2]{385}-(6)-isimRiq swsq swijAnu pwp puMn gxq gxInI ] ijsu buJwey so buJsI scY sbid pqInI
]{949}-pau-7 (7)- pwp puMn duie sMgmy KuiDAw jmkwlw ] ivCoVw Bau vIsrY pUrw rKvwlw ]4]{1012}-6-
(8)-pwp puMn vrqY sMswrw ] hrKu sogu sBu duKu hY Bwrw ] gurmuiK hovY so suKu pwey ijin gurmuiK nwmu pCwqw hy
]6]{1052}-9 (9)- kQw khwxI bydˆØI AwxI pwpu puMnu bIcwru ] dy dy lYxw lY lY dyxw nrik surig Avqwr
]{1243}-16 (10) idsit ibkwrI bMDin bWDY hau iqs kY bil jweI ] pwp puMn kI swr n jwxY BUlw iPrY AjweI
]1] {1329}-10 so pwp-puMn duK-suK rUp surg nrk Awid bRwhmxI mwieAw jwl dy sB kuJ nUM gurmiq
igAwn qwr qwr kr irhw sI, pr A&sos swfy jQydwr rUp DrmAwgUAW ny siqgurU jI dy ies aupkwr nUM
imtI-G~ty ivc rol id~qw:-
gurdyv jI ny bVy sw& qy srl SbDW ivc smJwieAw hoieAw hY ik, pwp-puMn surg nrk, muh-
mwieAw Awid dy bMDn mnu~K ny Awp Awpxy leI bxwey hn[ gurmiq igAwn ienHW bMDnw qoN mukq krdw
sI[ pr ikauNik ies nwl bRwhmx dI AQwh Awmdn bMd hox dw BY sI, so aus ny gurmiq dw ieh vfmu~lw
igAwn pMbmp pwqSwh jI dI zbwnI hI ^qm kr ilAw:-
49- slok mÚ 3 ] krm Drm siB bMDnw pwp puMn snbMDu ] mmqw mohu
su bMDnw puqR klqR su DMDu ] jh dyKw qh jyvrI mwieAw kw snbMDu ]
nwnk scy nwm ibnu vrqix vrqY AMDu ]1]{551}-pau:-7
ilKwrI dI hor inrwrQ bkV-vwh
cOpeI ] quhI quhI qb muKo aucwry [ hy pRB kwto Kyd hmwry [
nwm ADwr duh qh rhY [ jTrwgin qwih nwih dhY ]390]
sÍws sÍws qh quhI aucwry [ hy pRB iCmhu BUl ieh vwry [
qb qkrwr AYs ieh krY [ kwFo pRBU dyh mm jrY ]391]
ieh gl ik bcw mW dy pyt ivcoN bwhr Awaux leI ArdwsW kr irhw huMdw hY, sMswr ivcoN A`j dy auh vigAwnk
vI pqw nhIN kr sky jo vIrj dy gRB ivc itkx dy smy qoN b`cy dy ivkws dI hr gl bVy ghu nwl vyKdy suxdy Aqy
rIkwrf krdy rihMdy hn[ A`j swrIAW mwqwvW pqw kr skdIAW / lYNdIAW hn ik aunHW dy gRB ivc lVkw hY ik
lVkI ? jo kuJ ilKwrI ny iliKAw hY auh AjokI swieMs leI sqrq kUV-kbwV hI hY[
cvI hzwr sÍws nru lyeI [ AwT phr pRB kwu ibsryeI [
inis idn mwXw ky md rwqw [ jpY n qwih audr jo qRwqw ]393]
dohrw ] qw qy jqn krIjIey sÍws sPl ijh hoie [ AwT mihr ky sÍws jo jwih pVY Flu hoie ]394]
koeI AYsI bwxI rcI jwey ijs dy pVHn nwl swry svws s&l ho jwx[ kyvl bwxI pVHn qoN hI AnykW PlW
dI pRwpqI dI g`l krnI nw Bulx vwlw ilKwrI auhI bRwmx hY jo swƒ gurbwxI dy igAwn qoN dUr r`K ky
swfw jIvn muV auhI bxw irhw hY ijs ivcoN siqgurU jI ny k`F ky swƒ qyj pRqwp dy mwlk bxwieAw sI[
34- idRsitmwn hY sgl ibnwsI
suKmnI dI rcnw krn aupRMq siqgurU jI dI zbwnI vI kyvl svyr vyly pwT krn dI hI g`l drsweI hY,
aus qoN imldI isiKAw Anuswr jIvn Fwl lYx dI g`l swrI pusqk ivc, ikqy nhI imldI[ iek pwsy qW
suKmnI swihb dy pwT qoN (402 cOpeI qk)) swry suK qy pdwrQ imldy drsw ley iPr Jt pt nwl hI
163
aus byrI dI mihmW sgoN suKmnI swihb nwloN vI AgWh tpweI jw rhI hY, ijs dyu hyTW bYT ky suKmnI
swihb ilKx dI g`l aucycI gMF leI sI[ siqgurW ny ausy qMbU ivc hI suKmnI swihb bwxI ikauN nhIN sI
ilxI ijs ivc bwkI gurbwxI iek QW bYT ky ilKI jw rhI sI ? ijhVy isK-syvk hwzr sn. aunHW ny qW
kuJ iliKAw nhIN, hux sYkVy swlW mgroN pRgt hoieAw ieh ilKwrI iek Akwl dy pujwrI ^wlsw jI ƒ QW
QW qy ruKW dw, jl dw, AQvw kMDW koiTAW dw pujwrI bxweI quirAw Aw irhw hY[ hux byrI bwry ieau ilK
id`qw:-
suKmnI Pl iqh pRwpiq hovY [ byrI ky drsn duK KovY [
byrI pwp inbyrI jwno [ jw ko drs sgl AG hwno ]404]
suKmnI swihb dw pwT krn dI Kycl vI mukw id`qI[ byrI dy drSnw qoN hI suKmnI swihb dy pwT dw Pl
Aqy vwDw ieh ik, byrI swry pwpW dw inbyVw krn vwlI vI drsw id`qI [ iPr v`fw vwDw ieh ik, swry
isrmOr jQydwr swihbwn dy pRsMsw p`qr Aqy S.G.P.C. dI mohr ? ikvy rih jwxgy ^wlsw jI eykqw dy
pujwrI ?
ies ivSvwS GwqI DMdUGwry ivcoN shI slwmq bc inklx leI Aw jwau muV Awpxy siqgurU jI dy
igAwn-C`qr dI CWvy {siqgurU jI vwjW mwr mr ky swƒ bVw sp`St Aqy sdIvI scweI vwlw isDWq
b^SS kr rhy hn, ik A`KIAW nwl vyKI jwx vwlI sMswr dI hr vsqU Bwv ieh idsdw sMswr pswrw
jIv jMq sB kuJ nwsvMq hY-idRsitmwn hY sgl imQynw ]{1083]- idsdw swrw sMswr Awpxy AMq vl ƒ
inrMqr cwly ipAw Gtdw Gtdw Awpxy ^wqmy dy nyVy pu`j irhw hY:-
50- GtMq rUpM GtMq dIpM GtMq riv ssIAr nK´qR ggnµ ] GtMq bsuDw igir qr isKMfM ]
GtMq llnw suq BRwq hIqM ] GtMq kink mwink mwieAw sÍrUpM ] nh GtMq kyvl
gopwl Acuq ] AsiQrM nwnk swD jn ] 9 ]{1354}
ArQ:-GtMq=Bwv, hr pl Gt rhy hn, nwsvMq hn so, rUp nwsvMq hY, dIp- (DrqIAW) nwsvMq hn, sUrj, cMdRmw qwry
AwkwS nwsvMq hn, DrqI auqly aucy aucy phwV nwsvMq hn, iesqRI pu`qr Brw qy sMbMDI nwsvMq hn, sonw, moqI mwieAw dy swry
srUp nwsvMq hn[ hy nwnk ! kyvl AibnwSI pRBU nwsvMq nhIN hY, Aqy aus dI swD-sMgiq vI iQr hY[9[
siqgurU jI dw &urmwn hY ik, kyvl, AibnwSI prmwqmw qoN ibnw iksy vI idRStmwn nwl koeI moh
pwauxw duKW dw kwrn bxdw hY[ idRStmwn pdwrQW dw moh prmwqmw qoN dUrI dw krn bxdw hY[ AsI moh
qoN AgWh lMG qury, ruKW, srovrW, koiTAW Awid keI qrHW dy idRStmwn pdwrQW ƒ suKW dy dwqy Qwp rhy
hW[ ies bwry siqgurU gRMQ swihb jI dy &urmwn:-ndrI AwvY iqsu isau mohu ] ikau imlIAY pRB
AibnwsI qoih ] kir ikrpw moih mwrig pwvhu ] swDsMgiq kY AMcil lwvhu ] 1 ] {801}
BrmI lokW dIAW s`DrW pUrIAW krn vwlI (sRI drbwr swihb AMimRq) srovr dy kMFy qy l`gI, kiQq
duKBMjnI byrI 1973 ivc su`k geI sI[ pr T`gIAW dI kmweI qy mOjW mwx rihAW kiQq AMimRqDwrI
pujwrIAW ny ikqoN qwzw-dm byrI hor lAw g`fI [ hux auh muitAwr hoeI nvIN byrI, lokW dIAW mno kwmnw
pUrIAW krn vwlI-JUT syvw inBw rhI hY[
“ ddw dwqw eyku hY sB kau dyvnhwr” siqgurU jI dy ies pwvn bcn ƒ ivswr ky, q`uC ijhI byrI ƒ
AibnwSI prmwqmw dy qu`l dwqI bxw bihx vwly hy AmoV qy BrmI mn ! eyDr vyK, siqgurU jI iks iks
pRkwr dy nwsvMq sMswr dI soJI b^S rhy hn:-
52- pauVI ] Driq Awkwsu pwqwlu hY cMdu sUru ibnwsI] bwidswh swh aumrwv Kwn Fwih fyry jwsI]
rMg quMg grIb msq sBu loku isDwsI ] kwjI syK mswiekw sBy auiT jwsI ] pIr pYkwbr
AaulIey ko iQru n rhwsI ] rojw bwg invwj kqyb ivxu buJy sB jwsI ] lK caurwsIh mydnI
164

sB AwvY jwsI ] inhclu scu Kudwie eyku Kudwie bMdw AibnwsI ] 17 ] {1100}
so hy ipAwry im`qr ! cMgI qrHW jwx lY ik, siqgurU jI jd swry sMswr ƒ ryq dI kMD dy smwn
kih rhy hn qW qyrI ieh pUjnIk byrI kdoN itkI rhIN ? pqw nhIN ivcwrI ikhVy vyly Fih FyrI hoxI hY-
“jg rcnw sB JUT hY jwin lyhu ry mIq ] kih nwnk iQru nw rhY ijau bwlU kI BIiq ]49]{1429}
aus sirjxhwr krqwr qoN ibnw hor swry hI musw&r hn, sdIvI itkwxw iksy dw nhIN[ Awau, lok prlok
dy suKW dy scy dwqwr dI soJI krw rhy, siqgurU nwnk swihb jI dy pwvn aupdyS ƒ iekwgrqw nwl smJ
ky Awpxw jIvn suAwr lYx dw Xqn krIey :--
53- isrIrwgu mhlw 1 ] iqRsnw mwieAw mohxI suq bMDp Gr nwir ] Din jobin jgu TigAw lib
loiB AhMkwir ] moh TgaulI hau mueI sw vrqY sMswir ] 1 ] myry pRIqmw mY quJ ibnu Avru n
koie ] mY quJ ibnu Avru n BwveI qUM Bwvih suKu hoie ] 1 ] rhwau ] nwmu swlwhI rMg isau gur
kY sbid sMqoKu ] jo dIsY so clsI kUVw mohu n vyKu ] vwt vtwaU AwieAw inq
cldw swQu dyKu ] 2 ] AwKix AwKih kyqVy gur ibnu bUJ n hoie ] nwmu vfweI jy imlY sic
rpY piq hoie ] jo quDu Bwvih sy Bly Kotw Krw n koie ] 3 ]{62}-13
54- khu kbIr min BieAw Anµdw ]
gieAw Brmu rihAw prmwnµdw ] 3 ]{327}-3
AwpxI Ardws ivc Brosw dwn mMgx vwly dUly ^wlsw jI ƒ AwpxI ivauNq dy BrmW ivc PsweI Aw irhw
ilKwrI, Awpxy ilKy JUT-qu&wn dI izMmyvwrI vI Awpxy ilKx FMg dI bdOlq Awpxy qy nhIN lY irhw[
pwTkW dI g`l dUr rhI swfy srbrwh vI ckrI Kw gey [ swfI AigAwnqw qoN dlyr ho cu`ky vyKo ies inpuMn
ilKwrI dI ilKx klw dw kmwl:--
dohrw ] Bgq isMG sRI gur khI BweI ilKI bnwie [
suKmnI mwno myru sm sRI muK Pl pRgtwey ]405]
Awpxy mu`K nwiek kiQq (BweI) mnI isMG dI zbwnI Awpy pYdw kIqy hoey (JolI-cu`k-) Bgq isMG ƒ
sMbodn kr ky ieau AKvw ilAw:-(gurmiq ivroDI myrIAW g`lW ƒ cu`p kIqy suxI jw rhy)” hy Bgq isMG jIE!
jo kuJ siqgurU jI ny AwiKAw, BweI gurdws jI ny suAwr ky ilK ilAw, (byrI ƒ, pwvn suKmnI swihb nwloN
AgWH lMgI drsw ky, ieh ivAMg ?) suKmnI dy pVHn suxn qoN imldy PLW dw pRgtwvw, vI siqgurW ny Awpxy
hI sRI muKwribMd qoN kIqw hY ”
dohhy dw rihMdw ih`sw, ikqy ieh ilKwrI dw koJw ivAMg qW nhIN hY ?-
sRI gur ko ieh ibrdu hY ijauN iqau dws auDwr [
dws Kyd nih idiK sky, kry qwih Bv pwir ]406]
ArQ-Bwv:- siqgurU jI dw ieh muFlw SuBwv hY ik auh Awpxy syvkW dw zrw vI duK nhI vyK skdy Aqy
hr hIly aunHW dw pwr auqwrw kr idMdy hn (Bwv, ividAw-hIn isKW qoN suKmnI swihb pVHI qW jwxI hI
nhIN sI so byrI dy drSnW qoN hI pwrauqwry vwlw pRbMd kr id`qw, nhINN qW Blw, bwkI gurbxI dy nwl qUMbu
ivc ilKx dy QW suKmnI swihb dI rcnw aucycy qOr qy byrI hyT bYT ky ikauN krnI sI ?) “sdky
jweIey” ilKwrI jI dI cplqw qoN Aqy mu`K jQydwr swihbwn vloN pMQ qy kIqy ies mhwn aupkwr qoN .. ]
Ajyhy s`jxW dy huMidAW duSmnw dI kI loV ? AKIN vyK ilAw aurdU dy Swier dy aus “icrwZ” ƒ ijs ny
Awpxy hI Gr ƒ A`g lw id`qI sI[
165

34- ilKwrI dw hor vI v`D kwlw rUp? siqgurU jI


ƒ dyvI dyviqAW vrgy cirqr ivKwaux vwly bxw id`qw :-
sv`Xw] ikRpwisMD cirq idKlwvn hyiq, mhw suK kyq su bXoNq bnwXo [
gauVI rwg inkyq su, rwg ko, pwie kY Bog gurU hrKwXo [
sRI muiK pwCy su sbd rrYN, siB Bgqn ko joaU cirq kmwXo [N
ibsmY min pwie su BweI ilKY [
mwXw bwjIgr hrI qb qwih BulwXo ] 407 ]
pd ArQ:-mhw...=mhW suK, Bwv Awqimk suK dw kyq (-Gr) [ bXoq=qrqIb bxweI hY, (ik jW ivauNq bxweI, skIm GVI
?) hrKwXo=pRsMn hoey [ ibsmy=mn ivc hYrwngI Dwrn krky [ mwXw,,...BulwXo=Awid SkqI duAwrw Brm ivc pw id`qw[
mhwn koS dy dy 458 s&y qy cirq pd dy ArQ=Awcrx, krqUq [ 2.krm. ikrXw [ 3. rIiq rsm [ 4.
ivRqWq, hwl [ ilKy hn[ Aqy mhwn:koS: dy hI 851 s&y qy bwjIgr dy ArQ=Kyl krn vwlw “bwjI Kyil gey
bwjIgr.” (mwrU solhy) [ 2. nt [ 3-jwdUgr [ 4.krqwr ijs ny jgqrUp bwjI rcI hY[ ilKy hn]

(*Foot note:-ilKI jw rhI eysy pusqk dy pihly AiDAwie dy 15vyN lyK ivc Aqy qIjy AiDAwie dy CyvyN lyK ivc ‘ausqiq’ qy ‘inMdw’
pdW bwry gurimq ivcwrwrW ilKIAW jw cukIAW hn[ vDw cVw ky soBw ausqiq Aqy JUTI aUj, inMdw hY-“ausqiq inMdw doaU iqAwgY KojY pdu
inrbwnw]” siqgurU jI ƒ “mwXw bwjIgr hrI” ilKxw ausqiq hY[ SrDw Aqy siqkwr vis ho ky siqgurU jI leI Ajyhy Sbd vrqny hor
g`l hY, pr ies ilKwrI dy ieh Sbd suihrdqw nhIN drswauNdy, sgoN koJw ivMAg hY [ ikauNik ienHW SbdW dI vrqoN krky aus ny siqgurU jI
dy izMmy, ‘cirq’ Aqy, ‘qwih BulwXo ‘ bRwhmxI Bgvwnw vwlw ku&r miVHAw hY}
aupRokq pd ArQW dy ADwr qy ies sv`Xy dy ArQ -“gauVI rwg dw Bog ipAw qW ikrpW dy swgr, mhW suKW dy Gr
(siqguru jI) ny pRNsMn ho ky koeI kOqk (cil`qr, krqUq, qmwSw) ivKwaux dI ivauNq bxweI [ bwjIgr hrI ny AwpxI ‘Awid
SkqI’ (-mwXw) duArw BweI gurdws jI dy mn ivc ieh hYrwnI vrqw id`qI ik, BgqW ny ijhVy cirq kmwey sn auh (siqgurU
jI) Awpxy sRI muK qoN boldy hn (aucwr ky vyrvy sihq ilKweI jWdy hn) ”[
Agly dohry ivc ilKwrI ieh pRBwv idMdw hY ik, BweI gurdws dy mn ivc ieh icMqw vrq geI
ik, chuAW siqgurW dI bwxI qW ilKI hoeI kol hI hY sI Aqy AwpxI bwxI auh Awp hI ilKw skdy sn
pr. Bgq qW ikqy idsdy nhIN sn. iPr gur UjI aunHW dI bwxI ikvyN ilKw rhy sn ?
‘sRI gurU gRMQ swihb drpx” ƒ iDAwn nwl piVHAW gurU bwxI qoN hI sp`St ho huMdw hY ik, BgqW dI bwxI
siqgurU nwnk swihb jI dI hI syvw ivc pu`j cu`kI sI[ ieh ho hI nhIN skdw ik BweI sgurdws ies
scweI qoN Axjwx hox [ BgqW dI bwxI, sRI gurU nwnk swihb qoN guirAweI dy nwl hI sRI gurU AMgd
swihb jI dy spurd ho jwx qoN A`gy qoN A`gy siqgurW kol pu`jdI Aw rhI sI[ kI BweI swihb ieh vI nhIN
sn jwxdy ik, Bgq qW iek sdI pihlW dy prlok isDwr cu`ky sn ? gurmiq dy igAwqw BweI swihb
ieh vI jwxdy sn, ik loV Anuswr prlok ivcoN prq Awaux dI g`l, kyvl purwxk kQw khwxIAW dw hI
iSMgwr hY[ gurmiq ivc AjyhI bkV-vwh ƒ koeI QW nhIN hY[
dws ny pihlW vI ilKAw hY ik, vydW SwsqRW, isimRqIAW purwxW Awid ihMdUAW dy gRMQw dw igAwqw hox dy
nwl ivcwr ADIn pusqk dw ilKwrI, gurU gRMQ swihb dI bwxI dw vI pUrn igAwqw hY[ gurbwxI-gurmiq
dI rUp ryKw ivgwV ky ies dw hr p`K purwxk JUT-khwxIAW ijhw bxwaux ivc zrw vI aukweI nhIN Kw
irhw[ lohVy dw huiSAwr ilKwrI gurU ieiqhws ƒ AjyhI cqurweI nwl ivgwV irhw hY ik, swrI gurbwxI
isKW leI ivArQ bx ky rih jwvy[ gurmiq ivroDI, mnmohxy JUT-bolW dW BMfwr-“ muiK JUT ibBUKx swrM
]” ieh ku&r-khwxIAWy (mwieAW augrwhux leI bxy rwgI, FwfI, swfy Awpxy prcwrkW dI ikRpw sdkw) hOlI hOlI
(gurbwxI qoN AigAwnI) is`KW dy mnw ivc AjyhI SrDw bxw lYNdIAW hn ik, auh ienHW gRMQW dIAW JUT
khwxIAW ƒ r`d krn vwly gurbwxI-Sbd suxnw vI psMd nhIN krdy[ qjrbykwr ilKwrI smJdw hY ik
166
aus dw iliKAw hI iek idn isKW dw Drm bx jwxw hY[
keIAW swlW qoN (lg-pg 18vIN sdI dy A`D qoN) K`jl ho rhI ies ‘guriblws’ pusqk dI aucycI
sMpwdnw kIqI jwxI Aqy pMQk srmwey qoN pMQk Cwpy^wny qoN CwpI jwxI, Aqy CyvyN pwqSwh jI dy 400 swlw
Awgmn purb qy pMQk qOr qy Release kIqI jwxI, (zrUrI nhIN, dws dw SMkw KunwmI rihq scu hovy, pr
gurbxI dI ksv`tI dI prK qoN,’ dws dI bu~DI ny jo kbUilAw hY aus guriblws dI sMpwdnw dw swrw Xqn) bRwhmxI
CVXMqr dw swkwr rUp ho idisAw hY?
SMikAW dw vyrvw ies pRkwr hY:--
(a) ijho ijhy cirqrW dy mwieAw jwl duAwrW lokW ƒ pRySwn krdy ib`pR jI ny Awpxy (kiQq) Bgvwnw
dw Aqy dyvI dyviqAW dw pRBwv lokW dy mnw ivc bxw riKAw hY, auvyN hI ieh ilKwrI bVI dlyrI nwl
siqgurU jI dy scu ieiqhws ƒ JUT (-imiQhws) bxweI jw irhw hY[ jgq ƒ scu dI soJI krwaux Awey
“Awid scu” nwl lokW ƒ joV rhy siqgurU nwnk swihb jI dy ivhwr ivc mwVI ijhI g`l vI prdy vwlI
ikauN hovy ? siqgurU jI dw hr suAws lokW leI Ku`lI pusqk nw huMdw qW aus dw ^wlsw srb`q dy Bly dI
Ardws ivc Brosw dwn dI mMg kdy nw krdw huMdw-“ ijn@ min horu muiK horu is kWFy kicAw ]” {pMnw
488} Aqy iPr-“hmUM mrd bwieAd Sv`d su^nvr [ n iSkmy idgr dr dhwny idgr”-{z&r nwmw}
ihrdy dI g`l, dUijAW ƒ sw& sw& kihx dI dlyrI nw r`Kx vwlw mnu`K, jW dUijAW ƒ Brosy dy kwbl nhIN
smJdw jW aus dy Awpxy mn ivc Kot huMdw hY[ Ajyhy ijs mnu`K dy Awpxy hI ihrdy ivc ieh-gurmiq
iehsws- “hm nhI cMgy burw nhI koie ]” AQvw- “nwnk mUrKu eyku qU Avru Blw sYswru ]” pYdw nhIN ho
skdw aus ny iksy dUjy bcnw dw s`cw kihxI kQxI dw sUrw ikQoN bnwauxw hoieAw ? siqgurU nwnk swihb
jI qW jgq dy mnu`K mwqR dy ihrdy ivc ieh scweI-“mMdw iks no AwKIAY jW iqsu ibnu koeI nwih ]”
idRV krw ky aus ƒ hr vyly s`cy ihrdy qo ’srb`q dw Blw” mMgx dIAW s`DrW vwlw bxwaux Awey sn, aunHW
ny BweI gurdws jI dy ihrdy ivc Brm pwaux dI locnw ikauN krnI sI ? Awpxy iksy vI is`K koloN iksy
pRkwr dw Byq r`Kxw, siqgurU nwnk swihb jI dy Gr dI mrXwdw nhIN sI[ iPr kiQq Awid SkqI
BRwhmwhmxI mwieAw rwhI, gurU-Gr dy prm SrDwlU, isdkI is`K, ivdvwn gurmuK ipAwry Awpxy mwmw jI
ƒ koeI ckrI dyx dI ivcwr ? iek dm, swrw ku&r hY, ilKwrI dy Awpxy mn dy AMdr dI kutlqw aubwly
mwr mwr bwhr Aw rhI hY[
gl bdlI dw kmwl
dohrw] qb gurdws icMqw krI mn mY AYs ivcwir [ cqur gur bwxI rcI, pMcm Awip svwir ]408]
bhuir sbd sRI muiK rrYN Bgq nwmu Dir dyNh[ Awp khYN hm ilKY, Bgq n ko idRstyih ]409]
pd ArQ:-cqur...=cwr gurUAW dI jo bwxI rcI hoeI sI [408[ nwmu...=nwm pw idMdy hn[ Awp khYN..=(guurU jI Awp) aucwrdy hn qy mYN
ilKdw hW [ Bgq....idRstyih=Bgq qW ikqy nzr nhIN AwauNdy[[409]
ies dohry ivclI ilKq bwry auqy ivcwr ho cu`kI hY[ BweI jI cMgI qrHW jwxdy sn ik prlok ivcoN prq
Awaux dI g`l bRwhmxI gRMQ dw hI ku&r hY[
copeI] sRI siqgur iqh mn kI jwnI [ mwXw smiJ min bMdn TwnI [
puin BweI ko AwgXw kInI [ pRwq smY Awvo iciq cInI ]410]
pd ArQ:-iqh=BweI gurdws jI dy[ bMdn TwnI=aus qy pRBU dI mwieAw dw pRBwv jwx ky pRBU ƒ nmskwr kIqI [ (gur pMQ dy muKI,
isMpwdk mhWpurK jI, gurmiq dy vYrI ib`pR dy swQI ? lKwrI ny kyvl ‘mwXw’ iliKAw hY, inrsMdy ieh auhI mwieAw hY ijs ƒ
ib`pr jI ny ivSƒ Bgvwn dI iesqrI ilK ky ivSƒ-r`b jI ƒ mwieAw-pqI GoSq kIqw hoieAw hY[ pr, tUk ivc, sMpdk mhWn purKW ny
nmskwr pRBU ƒ kIqI ilKAw? kI, ilKwrI dI kutl-cwlW dI BweIvwlI inbwhI hY?)[ Awvo...=AMimRq vyly smJ soc ky Awauxw hY[33
167

35- sYkVy swlW dy prlok isDwr gey Bgq-jn AwpxI bwxI


ilKvwaux dI icMqw ivc, DrqI dI iK`c qoN bwhr nw jw sky ?
{not:-BwvyN sMpwdk mhWpurK swihbwn ny pusqk dy A^Ir ivc 803 s&y qy ivSyS it`pxAW isrlyK hyTW BgqW dy gurbxI ilKwaux Awaux
vwlI khwxI A~SuD hox dw not id`qw hoieAw hY pr jd khwxI vwlI ies QW qy aus not dw hvlw dy ky BgqW dy prlok ivcoN prq-Awaux dI
gl bwry Aqy sqy, blvMf, mrdwnw qy dwl dy dubwrw jnm lY ky Awaux vwlI ilKwrI dy g~l nUM sp`St qOr qy “JUTI " ilKxw aunHW dI
suihrdqw S~kI bxwauNdw hY ? Aqy iPr jd sMpdk swihbwn ny BUmkw ivc bVIAW dlIlW dy ky ieh is`D kIqw hoieAw hY ik ilKwrI
AMimRqDwrI iek gurmuK guris`K sI Aqy aus nUM swrI vwrqw ilKaux vwlw (Bwv, ilKwrI ny ijs dI zbwnI swrI vwrqw khI drsweI hoeI hY
auh) iLKwrI dw koeI &rzI JUT-pwqr nw kih ky sgoN bMd bMd ktw ky ShIdI pwaux vwly , BweI mnI isMG jI is~D kIqw hoieAw hY[ iPr
BweI mnI isMG jI dy muKwribMd ivcoN khIAW g`lW sMpwdk jI ny iks dlIl nwl TIk nw mMnIAW ? pusqk dIAW nukrW ivc id`qy not jW
it`xIAW suihrdqw dw pRgtwvw nhI sgoN gMBIr swzS dw lKwiek hY[ s`cI suihrdqw sqy hI pRq~K nzrIN Aw rhI huMdI hY Aqy SMikAW dI
guMjwieS pYdw hI nhIN huMdI[ it`pxIAW ivclIAW kiQq suDweIAW dw pusqk ivc iksy QW vI ieSwry mwqr vI Cross-Reference nw
dyxw, kutlqw dw sp`St sMkyq hY[ Dmwky ^yz nvIAW qoN nvIAW g`lw suxw suxw ky mwieA augrwhx leI bxy rwgIAW prcwrkW leI BUmkw
ivcly notW dw jW ivSyS itpxIAW dw kI ArQ ? keI swlW qo ies pusqk ivlIAW gurmiq ivroDI kqw khwxI prcwrkW rwhIN prcwrIAW jw
rhIAW hn ie~k qu~kry ilKIAW sMpwdk swihbwn dIAW it~pXIAW dw kI ArQ[ eyhI pusqkW hux nvy rUp ivc DVw DV ivk rhIAW hn[}

gMBIr SMky dw krn-


aupRokq 407vyN sv`Xy dI pihlI pMgqI ivc-“ikRpwisMD cirq idKlwvn hyiq, mhw suK kyq su bXoNq
bnwXo” iliKAw hY [ jd cirq ivKwaux dI ivauNq siqgurU jI ny bxweI sI, qW, BweI jI ƒ Brm ivc
ausy isrjxhwr ny pwauxw sI ijs ƒ BweI jI smyq swrw is`K jgq-“pRB mwq ipqw Apxy dws kw
rKvwlw ]” kyvl aucwrn hI nhIN krdw sgoN ihrdy qoN aus pRBU ƒ mwq ipqw dI inAweI hI Awpxw
rKvwlw mMndw hY[ sMpwdk s`jx mu`kr nhIN skdy ik iesy pusqk ivc ilKwrI ny “ikRpwisMD” Sbd
siqgurU jI leI, keI vwrI vriqAw hY[ mwXw dw ArQ pRBU, mhwn koS ivc vI iliKAw nhIN imldw[
gurbwxI ivc vI pRBU leI ’mwXw’ Sbd iksy QW nhINN AwieAw [ Bwv, bhurMgI mwieAw ƒ r`b, pwvn
gurbwxI ny vI nhIN mMinAw[ mwXw AQvw mwieAw dw ivSyS Aqy pRclq Dn dOlq hI hY-“ ijau nlnI
sUAtw gihE mn baurw ry mwXw iehu ibauhwru ]” {336}- “ Bojnµ gopwl kIrqnµ Alp mwXw jl kml
rhqh ]‘ [ Asl ivc ilKwrI ny siqgurU jI ƒ vI auvy hI nwtk cytk qoN lokW ƒ BrmI bxwaux leI
mwieAw vrqwauNdy drswieAw hY, ijvyN purwxw vclIAW khwxIAW ivc dYNqW Awid ƒ mwXwvI drswieAw
hoieAw hY[ gurmiq dw Gwq krn leI gurU ieiqhws ƒ purwxw dy JUT-rMg ivc gVu`c krky ies dI rUp-
ruKw bypCwx kr rhI ies pusqk ƒ, pMQ ivc prclq krn leI bycYn, sMpwdk mhWpurK jI, ilKwrI dy
kutl ivhwr qy prdw pwauNx leI, vkqI qOr qy keI QweIN ArQW ƒ ivgwVdy jw rhy hn[ ikauNik pMQ dI
srbau`c sMsQw dI mohr hyT Cp ky, pMQk pRvwngI pRwpq kr cu`kI ies pusqk dI iksy vI g`l ƒ sihjy
JUTI is`D nhI kIqw jw sikAw krnw[
aupokq cOpeI ivclw ilKwrI dw Asl Bwv ik-‘ siqgurU jI ny vI jd smJ ilAw ik, aunHW dI ivauNq
Anuswr BweI gurdws dy mn ivc (mwieAw-pqI ivSƒ jI dI) mwieAw vrq cu`kI hY, qw aunHW ny mwieAw ƒ
nmskwr kIqI (kI, aus mwXw ƒ nmskwr kIqI ijs ny aunHW dy prm syvk, ivdvwn, s`cy gurisK irSqy ivc aunHW
dy mwmw jI, dy mn ivc inrmUl iksm dw bRwhmxI Brm pw id`qw sI ? ) ijs pMcm siqgurU nwnk swihb jI dw
Awpxw &urmwn hY-“so siqguru Dnu DMnu ijin Brm gVu qoiVAw ]” auh Awp hI Awpxy guris`K ƒ
gurmiq ivroDI Brm ivc PisAw vyK ky pRsMnqw pRgtw rhy hox ? siqgurU nwnk swihb jI dy Gr, gurU
Aqy is`K ivc AjyhI bRwhmxI Brm-kMD kdy iksy hwlq ivc vI nhIN sI au`sr skdI [
siqgurU jI BweI jI nUM hdwieq krdy hn ik, quM do GVI pihlW knwq by bwhr Aw bYTIN Aqy
168
AMdr bulwux qy hI AwvIN[ BweI jI Agly idn qVky hI ieSnwn pwxI krky knwq dy bwhr Aw bYTy[ aus
smyN q~k Bgq jn prlok ivcoN Aw cu~ky sn qy siqgurU jI knwq dy AMdr aunHW nwl vwrqwlwp dw mn
ivc ^uSI mwx rhy sn:-"BIqir sRI gur crcw krYN [ Bgqn swiQ hrK min DrYN ]413]
dohrw] knwq bwihr bYTy qhW BweI moin suDwr [ inks knwq qb cly Bgq srUp Apwr ]414]
iBMn iBMn sBhUM krXo BweI ko su pRnwm [ inj inj nwm sB hI khq jwvq inj inj Dwm ]415]
pd ArQ:-moin=cu`p krky [ inks=inkl ky [ Bgiq.....=byAMq pRBU dy srUp vwly Bgq (not;-kI, by`AMq pRBU dw srUp vI byAMq
nhIN sI ? kI, isrjxw qoN A`frw pRBU dw sw^Swq inrgux srUp, A`j q`k iksy ny kdy vyiKAw hY ? kI, sMpwdk mhWpuK
swihbwn pwTkW dy ieh SMky dUr krn dI kdy ikrpwlqw kr skxgy ?) pRnwm=nmskwr kIqI [ nwmu..=nwm lY ky Bwv d`s ky[ inj
Dwm= Awpxy (prlok ivcly) Gr[
Awqmw dw Akwr jW srUp koeI nhIN huMdw[ sRI gurU gRMQ swihb jI ny jIvwqmw ƒ prmwqmw dw hI
rUp mMinAw hY:-“ pRwqmw pwrbRhm kw rUpu ]{868} Aqy ijvy prmwqmw-“rUpu n ryK n rMgu ikCu iqRhu gux qy
pRB iBMn ]” hY EvyN hI jIvwqmw dw vI koeI rUp ryK nhIN huMdw[ iPr qMbUu dy iks ny Awauxw sI iks ny
BweI jI nUM nmskwrn krky Awpxy ikhVy Gr jwxw sI ? ilKwrI dw BgqW dy prlok qoN Awaux vwlw swrw
JUT frwmw hI hY[
36- s`qw blvMf, qy swfw ib`pR ilKwrI ?
BgqW dy prlk ivcoN Aw ky AwpxI bwxI ilKvwaux vwlI JUT-vwrqw ilKx aurMq ilKwrI ny BweI
mnI isMG jI dI zbwnI ieh AwiKAw drsw ilAw:-
cOpeI] ijh nr ko, jig koie n jwnY [ sRI gur su pRgtu jhwnY [
s~qw AO blvMf imrwsI [ qw kI ktI guurU Bv PwsI ]430]
iqnY vwr gur apm aucwrI [ sRI gRMQ mih gur iliK DwrI [
rwmklI duie vwr ilKI jb [ qw pwCY so vwr ilKI qb ]431]
(jdoN ilKwrI dy ) BweI mnI isMG jI qoN, (IlKwrI vlo icqvy hoey dUjy JUT-pwqr) Bgq isMG ny
blMvf fUMm (Bwv,imrwsI) dI vwr vI sRI gurU gRMWQ swihb ivc drj kIqI jwx dI gl suxI, qW SMkw gRsq
ho igAw[ aus ny mu`F qoN swrI kQw suxnI cwhI qW p~kI ibprI-rIq Anuswr mnI isMG dI (gurmiq ivroDI)
aupmw kridAW ieauN AwiKAw :--
dohrw] Cor kQw sB hI kho hy pRBu dInw nwQ [
qum ikrpwl suAwmI sdw ho mm dws AnwQ ]434]
koeI gurmu`K AQvw s`cw is`K gurU prmySr qoN ibnw, iksy mnu`K ƒ ikrpw dw Gr, jW AnwQW dw suAwmI
kdy nhIN mMn skdw[ ilKwrI ny pusqk dy ArMB ivc hI ienHW dohW (mnI isMG qy Bgq isMG) ƒ bVy s`cy
Aqy su~cI krxI vwly is~K ivKw ilAw Aqy iPr aunHW ƒ gurmiq ivroDI g`lW krdy, AQvw mnmuKW vwlw
ivhwr krdy drsweI jw irhw hY[ ik`fw AjIb sumyl hY ik, rwmwiex gwQw ivc sRI rwm ƒ iSv jI dI Aqy
iSv jI ƒ sRI rwm jI dI ausqiq krdy Aqy iek dUjy dI pUjw qoN swry suK mwxdy drswieAw hoieAw hY[
eyQy vyKo, auprokq pMgqI ivc Bgq isMG ƒ mnI isMG ivc ieSt vwly gux nzr Aw rhy hn, hux A`gy
mnI isMG ƒ Bgq isMG ivc r`bI gux nzr Awaux l`g pey ?:-
Bgq isMG kI bynqI suin mnI isMG suKKwn [
hoie pRsMn bolq Bey prm pRIiq iqh jwin ]435]
ilKwrI ƒ hux suKW dw ^zwnw mnI isMG ho id`isAw ? ilKdw hY, 'suKW dy ^zwny (BweI) mnI isMG (jI) Bgq isMG
dI bynqI sux ky bVy pRsMn hoey Aqy aus ƒ bhuq pRymI Aqy SrDwvwn jwxky ieauN boly:--
cOpeI ] Bgq isMG qumry sm koeI [ qIin lok mY hoie n hoeI [
169

sRI gur cirq sunn kI cwhw [ qumry mn mY bDI aumwhw ]436]


hy Bgq isMG (jIE) ! “iqMnW lokW ivc (-swrI isrjxw ivc) qyry ijhw hor dUjw koeI nw hY Aqy nw hI kdy hovygw”-
Ajyhw vfw prq`K JUT, ik`fI dlyrI nwl gurU ieqhws dw ih~sw bxwieAw igAw hY ? kmwl dI g`l ieh
ik, Ajyhw bydlIlw ku&r vI ausy pwqr dI zbwnI ijs ƒ, ivcwr ADIn pusqk (guriblws pwqSwhI 6)
dI BUmkw ivc hI, pMQ dy srb-au~c Drm-AwgUAW ny, mhwn ShId BweI mnI isMG hI mMnx dw suJw
iliKAw hoieAw hY ? iPr dUjI pMgqI ivc Awpxy Bgq isMG dy AnUpm (Unique) hox dw kwrn ieh
d`isAw hY ik, aus ny siqgurU jI ( dI Anmol isiKAw pRwpq krn dI nhIN, sgoN aunHW) dy (gurmiq dI KMfnw
vwly) ‘cirqR’ suxn dI ieiCAw pRgtweI sI[
iesqoN AglIAW sq cOpeIAW dw sMKyp ies pRkwr hY:- do gv`Xy BrwvW (vfw blvMf qy Cotw s`qw) dI
gwQw, gurUbwxI- igAwn dw KMfn-rUp, siqgurU jI dI inMidAw qu`l SbdwvlI ivc, (kiQq BweI) mnI
isMG dI hI zbwnI drsweI hoeI hY[ AKy, ZrIbI qoN duKI ho ky ‘blvMf’ pRdysI qur igAw pr Cotw BweI
‘s`qw’ siqgurW dI syvw ivc itikAw rih ky suKI ho igAw[ dysW pRdysW ivc K`jl-^uAwr ho ky vfy BweI
‘blvMf’ ny vI gurU-drbwr ivc pu~j ky siqgurU jI dI aupmw Aw kIqI[ siqgurU jI ny ^uS ho ky aus ƒ
’rwie-blvMf’ kih ky invwijAw Aqy aus ƒ (‘bhu Dnu dUXo qwih murwrw’) bhuq swrI mwieAw dy ky aus dI
dridRqw dUr kr id`qI[ dovy Brw rl ky gurU drbwr ivc kIrqn dI syvw krdy rhy [
kuJ smy aupRMq ienHW rwgIAW ƒ AwpxI BYx dy inkwh (ivAh) leI mwieAw dI loV peI, qW auh:-
duhUM BRwq gur ky iFg jweI [ ikRpwisMD kI aupm krweI [
pwCy gur ko BwK sunwXo [ inkwh bihn kw pRB jI AwXo ]444]
Dwir ikRpw gur drb su d`XY [ dws jwin hm kwrj k`XY [
sRI gur khw DIr qum Dwrw [ gur nwnk kw AlK BMfwrw ]445]
ipCy keI QWeI siqgurU jI ƒ mwmUlI jhI (kiQq) ^uSI qy Dn dI brKw krdy rswieAw hoieAw hY, A`j
auhI siqgurU jI, Awpxy drbwrI rwgIAW ƒ gurmiq ivroDI bcn kihMdy drsw id`qy ?:-
dohrw] pRwqkwl pUjw jo cVY, sB hI drb qumHwr [
gur Arjn As khXoN kwrj gurU svwr ]446]
k`l svyry sMgiq vloN Bytw hox vwlw pUjw dw Dn swrw qusIN lY lYxw, gurU Arjn (swihb jI ny) ieau khw ik, gurU quhwfy kwrj
rws kry- ik jW, gurU Arjn jI ny eynw kih ky, aunHW dw kwrj suAwirAw ? hr QW ivAMg Aqy ktw^S ?
siqgurU jI dy auprokq bcn sux ky dohW BrwvW ny siqgurU jI dw js gwieAw qy jw ky BYx dI SwdI dI
iqAwrI ArMB kr id`qI[ Aqy AglI svyr:-
sv`Xw] hoq prwq BXo jb hI, qb sRI gur drSn ko is`K Awey [
sq eyk rup`Xw su Byt DrI, sB hI is`K sMgiq hÍY iekTwey [
dXwisMDu bulwie qbY duhUM BRwqn, dIn soaU iqn lY duKu pwey [
sRI gur AgR vgwie dIeo, hm lyvq nih qum hws krwey ]448]
pd ArQ:-hoq...=jdoN svyr hoeI [ sq..=ie`k sO rupY [ iekTwey..=(cVHwvy dI swrI rkm) iek`TI ho ky, (ieko sO rup~Xw
bixAw)[ dIn..=aunHW ƒ dy id`qI [ duKu pwie=duKu pwieAw [ vgwie..=su`t id`qy, (vgwh ky mwry)[ lyq nih=nhIN lYNdy [
hws..=m^Ol krdy [
Bwv, AglI svyr ie`k sO rupeIAW jo sMgq vloN Bytw hoieAw sI auh siqgurW ny kIrqnIAW nUM
id~qw qW aunHW ieh AwK ky aunHW nwl ieh T`Tw kIqw igAw hY auh rkm gurdyv jI dy vGwh mwrI[
ikRpwisMD DIrj Pyir dIXo., muiK eyh khXo qum lyh pXwry [
ieC qumY gur pUr krY, Aiq inmRiq hÍY gur bYn aucwry [
170
rupXw sq lY soaU Dwm, gey gur inMd kir min AYs ivcwry [
jwvY nwih gurU iFgu Awj qy, kwrj nwih koaU gur swry ]449]
ArQ:-ikrpw dy swgr, DIrjvwn siqgurU jI ny auh 100 rup`Xey muV aunHW ƒ PVw ky bVI inmrqw sihq bcn aucwry, ik hy
ipAwirau, hwlI qusI ieh lY lvo gur (nwnk swihb jI) quhwfy swry kMm pUry krngy[ qW 100 rpY lY ky (dovyN Brw) Gr ƒ qur
gey, pr siqgurU jI dI inMidAw kiridAW mn ivc ieauN ivcwr ilAw ik, gurU (jI) kMm qW koeI suAwrdy nhIN ies leI
A`gy qoNN gur (jI) dy kol nhIN jwxw[ (kOx d`sy ik, fUMmW BweIAW dy mn dI gl dw pqw, ilKwrI ƒ ikvyN l`gw ?)[

auproikq 444 cOpeI qoN 449 sv`Xy qk, qoN aupjy SMikAW dw krmvwr vyrvw-
(a) bRwhmxI vrn-vMf qoN smwj ivc pey aUc-nIc dy pwVy ƒ imtwaux Awey ijs inrBY siqgurU nwnk
swihb jI nyy ikSor AvsQw ivc hI, ihMdUAW dI v`soN qoN htvI iB`tVW dI bsqI ivc rihMdy, mrdwny (-
fUMm) ƒ inrw AwpxIAW audwsIAW (lMimAW pYNifAW dw) swQI hI nhIN sI smiJAW sgoN aus ƒ Awpxw
‘BweI’ bxw smiJAw Aqy ipAwirAw sI[ ijs AnUpm siqgurU jI ny, BumIey cor, bMdy Kwxy kOfy BIl, Aqy
hor byAMq iB`tV nIcW ƒ mnu`Kqw dy s`cy syvk AQvw ‘BweI’ bxw ilAw sI[ nIcW ƒ aUc krI jw rhy, Aqy
ausqiq inMdw qoN inlyp rihx dw aupdyS idRV krw rhy-slok mÚ 5 ] ausqiq inMdw nwnk jI mY hB v\weI
CoiVAw hBu ikJu iqAwgI ] hBy swk kUVwvy ifTy qau plY qYfY lwgI ]1]{963} pMcm siqgurU nwnk swihb jI
kI hux ib`pRI dyvI dyviqAW vWg AwpxI ausqiq suxy ibnw (ikRpwisMD kI aupm krweI’) iksy &irAwdI dI
&irAwd pUrI nhIN hI sn kirAw krdy ?
(A) Swhwnw TwT bwT- gurU-Gr dI aus Swhwn TwT-bwT dI Xwd vyrvy sihq kr leIey, jo
(kiQq) BweI mnI isMG dI zbwnI ieh ilKwrI Awp hI drswauNdw irhw hY -
(1) pihlI vwr bwbw bu`Fw jI vl jWdy mwqw gMgw jI dw Swhwnw jlUs-“dwsI dws sMig bhu lIny [ hY rQ
swij pXwnw kIny [ KIr KMf prswdu krweI [ bhuq sukwvr sMig clweI” (110/1)
(2) bwbw bu~Fw jI qoN (kiQq) vr dI pRwpqI dI ^br sux ky-“bwdr ibq brKw krI dInn kIXo inhwl”
(145/1) mINh vWg pwieAw dI vrKw krky ZrIbW ƒ inhwl kr dyx dI gl,
(3) sRI gur hirgoibMd swihb-rUp cqur BujI Bgvwn dy jnm qy vDweIAW dyx AwieAW ƒ gurU Arjn
swihb-‘sRI gur Arjn dyvq dwnw [ rMk BUp huie GrY isDwnw’-(5/2) eynw Dn dwn krdy drswey hoey
hn ik, kMgwl vI rwjy bx bx GrW ƒ prq rhy sn[
(4) swihbzwdw hirgoibMd swihb jI ƒ vfwlI qoN sRI AMimRqsr vl ƒ ilAwaux leI gurU prvwr dy Swhwnw jlUs
dIAW JlkIAW-‘rQ hY(GoVy) bihlW (gfbihlW) swij AnMqw(-bySumwr)[ ciVH suKpwl (-pwlkI) cly BgvMqw
(89/2)-sony jVXo jVwvn BwrI [ iqh rQ ciVH qb mwq isDwrI [ Bwv, mwqw gMgw jI ijs r`Q qy cVy drswey
sn auh BwrI sony nwl jVq sI ?(90/2) bhlx pir dwsI cVI hY(-GoVy) ciV dws Apwr (Axigxq)[bwj
bjwvq (vwjy vjwauNdy) qb cly gur Arjn krqwr (]91])
(5) bwbw mohn jI qoN (kiQq qOr qy) pRwpq hoeIAW poQIAW kyvl sRI AMimRqsr hI pucwauxIAW sn qW siqgurU jI
dy mwmw bwbw mohrI jI ny J`t pt hIirAW moqIAW nwl jVq AnmOl pwlkI mMgvw id`qI sI, XQw:-ng mwnk jw
mYN Kcy (-jVy hoey) suMdr soB Apwr [ Kwsww(-pwlkI) qbY mMgXo mohrI jI qqkwr[(106/4),
nwnky Gr smyq SwhI TwT bwT vwly siqgurU jI, GrogI ^uSIAW drswaux leI qW Awpxy Dn ƒ
pwxI vWg lutw rhy hox, pr Awpxy kIrqnIey dI BYx, iek kMinAw, ijs dy ivAwh bwry gurdyv-ipqwmw
jI dI bRwhmx ƒ ieh qwVnw-“sweI puqRI jjmwn kI sw qyrI eyqu Dwin KwDY qyrw jnmu gieAw”- ausy puqRI
dI SwdI qy audwrqw drswaux dy QW, svyry drSnW ƒ Awaux vwilAW SrDwlUAW qoN Bytw kIqw jwx vwly
pUjw dw Dn dyx dw lwrw ? gurmiq ivroDI trkwaU g`l, dInw dy aus nwQ jI dy pwvn nwmxy nwl
mVH id`qI, ijhVy mn`uK mwqR ƒ ieh aupdyS idRV krw rhy sn-“guru pIru sdwey mMgx jwie ] qw kY mUil n
lgIAY pwie ] Gwil Kwie ikCu hQhu dyie ] nwnk rwhu pCwxih syie ]1]{1245} ” ?
171
(e) (1) dws ƒ cMgI qrHW Xwd hY ik, 1930 ivc iek rupY dI iek mx (40 syr) kxk ivkdI sI[
jo A`j 70 swlW ivc lg pg 200 guxw v`D mihMgI ho geI [ 1930 ivcly rupeIey dI kImq 70 swlW
ivc 200 guxw Gt geI[ ies ihswb nwl sMn 1603 ivc lg pg 300 swl pihlW iek mx kxk dy
mul vwly 1930 ivcly rupeIey dI kImq jy 400 guxw nhI qW Gto G`t 200 guxw v`D qW zrUr hI
hovygI[ Bwv, aunHW idnW ivc iek 1rupeIAw Ajoky G`to G`t 200 dmVIAW qul sI[ qW 100 rupIey dw
mu`l 200 guxw hor vDw lau[ aunHI idnI cOQy drjy dw jIvn jIaUN rhy vrg dI gl C`fo, mwVw motw
izmIdwr vI 100 rupY ivc bytI dw ivAwh bVw g`j v`j ky, iez`q mwx nwl kr skdw sI[ ies leI
ilKwrI dI ieh g`l vI mMnx Xog nhIN hY ik, iksy fUMm ƒ 100 rupeIey imly hox, qy auh ^uSI hoky AsIsW
dyx dy QW sgoN duKI ho ky, Awpxy muhsn dI inMidAW kry:? (2) Aqy iPr ilKwrI dw ieh ilKxw, jW
kiQq BweI mnI isMG dw ieh kihxw-“sRI gur AgR vgwie dIeo, hm lyvq nih qum hws krwey[ " auvyN dw hI
ku&r hY ijvyN ieh kihxw ik, “Agsq munI ny swry smuMdrW dw pwxI pI ky ipSwb rsqy kiFAw sI”[
ilKwrI dI ieh bydlIlI aukqI, dYvI brkqw nwl iSMgwry, siqgurU jI dI Gor inrwdrI hY [ (3) sMn
1594 qoN 1599 q`k mwJy ivc s^q kwl ipAw Aqy sIqlw Awid ibmwrIAW dw zor pY igAw qW, siqgurU
Arjn swihb jI, mwJy dy ipMfW ivc Aqy lwhOr ivc BuKy rog-pIVqW dI syvw shwieqw ivc rwq idn eyny
mGn rhy ik, swihbzwdw hr goibMd jI dI pUrI sMBwl nw ho skx dy kwrn aunHW ƒ vI CUq dI ibmwrI
sIqlw rog Aw cMbiVAw sI[ ZrIbW dy drd nwl Bry hoey ihrdy vwly lokW dIAW AKIAW dw qwrw bxy,
vfy siqkwr dy mwlk, pMcm siqgurU nwnk swihb ƒ aunHW dy syvk imrwsI gv`eIey kolo l`jq hoey
drswaux vwlw ieh ilKwrI, sUrbIr ^wlsw jI dw mOjU aufw irhw hovy pr srbauc jQydwrI ies ilKq ƒ
pMQ leI suZwq vjoN vMfy ? iek sO (100) rupeIey dy QW jy siqgurU jI ny, blvMf BrwvW ƒ iek
rup`eIAW vI b^SIS vojoN idqw huMdw qd vI, (hzwrW swlW qoN, lokW qoN jUTI, ru`KI, byhI (bwsI), rotI dw
tukVw Aqy pwty purwxy kpVy lY ky AsIsW dyxIAW ig`Jy hoey) SUdrW vwlI hIx izMdgI ijauxI J`l cuky fUMm,
rupeIAw vgwh mwrn vwlI ‘bRwhmxI-guswq^I “ kdy nw krdy[
(s) ArQW smyq ilKy jw cu`ky 449 sv`Xy dIAW pihlIAW do pMgqIAW ivc iLKwrI ny siqgurU jI ƒ
ikrpw dw swgr DIrjvwn ilKx auprMq-"vgwh ky suitAw sO rupeIAw cu`k ky sqy blvMf ƒ vwps
PVwauNidAW bVI inmRqw nwl ieh bcn kihMdy drswieAw hY-“hwlI ieh lvo, siqgurU (nwnk swihb) jI
hor imhrW vI zrUr krngy”[ siqgurU jI dI sihnSIlqw Aqy inmrqw dw is^r sI[ siqgurU dy Ajyhy
gMBIr-DIr ipqw vwly vqrIry auprMq vI fUm-rwgIAW dw vqIrw ienHW SbdW ivc drswauxw--rupXw sq
lY soaU Dwm, gey gur inMd kir min AYs ivcwry [ jwvY nwih gurU iFgu Awj qy, kwrj nwih koaU gur swry
] Awpxy Awp ivc iek AxhoxI g`l hY[ ikauNik aunHW idnW ivc 100 rupeIAw vgwh mwrn vrgI
gusqw^I BrI AYsI ^rmsqI, dwn dw Dn lYxw Awpxw h~k smJx vwlw, koeI bRwhmx qw kr skdw sI pr
iek SUdr AjyhI hrkq kdy nhIN sI kr skdw[ Awpxy jjmwnw nwl Droh krn igJy hoey bRwhx ƒ
sMboDn krky aucwirAw siqgurU jI dw &urmwn :-
55- Awsw mhlw 5 ] dwnu dyie kir pUjw krnw ] lYq dyq aun@ mUkir prnw ] ijqu dir qum@ hY bRwhmx jwxw
] iqqu dir qUMhI hY pCuqwxw ] 1 ] AYsy bRwhmx fUby BweI ] inrwprwD icqvih buirAweI ] 1 ] rhwau ]
AMqir loBu iPrih hlkwey ] inMdw krih isir Bwru auTwey ] mwieAw mUTw cyqY nwhI ] Brmy BUlw bhuqI
rwhI ] 2 ] bwhir ByK krih Gnyry ] AMqir ibiKAw auqrI Gyry ] Avr aupdysY Awip n bUJY ] AYsw
bRwhmxu khI n sIJY ] 3 ] mUrK bwmx pRBU smwil ] dyKq sunq qyrY hY nwil ] khu nwnk jy hovI Bwgu ]
mwnu Coif gur crxI lwgu ] 4 ] 8 ] {372}
ijs sujwn siqgurU jI ny, gurbwxI ivc aus bRwhmx dw izkr iliKAw ijs nIc ny swihbzwdw
172
hirgoibMd ƒ zihr dyx dw insPl Xqn kIqw pr dyv nyq nwl Awp hI sUl pY ky mr igAw sI,(“dustu
bRwhmxu mUAw hoie kY sUl ]”) ijnHW ny, sulhI Kwn dI vDIkI dw vI izkr-“sulhI kw hwQu khI n phucY
sulhI hoie mUAw nwpwku ]” kr id`qw sI, buirAweI qoN lokW ƒ sucyq kr rhy siqgurU jI, auproikq guru
Sbd ivclI bRwhmxI kmInIngI nwloN vI vD, hMkwrI fUmW vloN gurU drbwr nwl kIqI gus`qw^I dw izkr
krno vI zrUr krdy[ pr, Ajyhw ikqy ieSwrw qk nw hoxw ies swrI gwQw qy lkIr Pyr dyx leI kw&I
iks kwrn nw smiJAw igAw ? Aqy iPr AjyhI AikRqGxw vwlI rucI, iek vwrI vI drsweI huMdI qW
iBtV fUm mMny gey aunHW fUMmw dI bwxI, gurU bwxI dw Bwg kdy nw sI bx skxI[ so ieh vwrqw
ivroDIAW dI dyx iek iGxwvxy ku&r qoN vD hor kuJ nhIN hY[
37- mnmohxI SbdwvlI-rUp ‘smrpx’ Aqy siqgurW
dy pwvn muKwribMd ivcoN AKvwey ieh bcn ?
‘pRwqkwl pUjw jo cVY, sB hI drb qumHwr’[
pusqk dy ArMB ivc ‘sprpx’ dI GoSnw dy ieh Sbd-
“mIrI pIrI dy mwlk swihb sRI hirgoibMd swihb jI dy 400 swlw pRkwS-auqsv qy
aunHW smUh ShIdW ƒ ijnHW ny guris`KI dy bUty ƒ sujIq r`Kx leI ShIdIAW pRwpq kIqIAW”
pVHn aupRMq 111 si&AW dI lMmI cOVI BUmkw vwcx qoN ‘gur ibwls pwqSwhI 6’ pusqk dI sMpwdnw krn
ivc kIqI krVI Gwlxw dw ivsQwr pVHIey qW suqy hI pwTk dy mn ivc ieh XkIn pRp`k huMdw hY ik, pMQ
dy isMG swihbwn ny AQvw 14 mhwn ivBUqIAW vloN gurU pMQ leI jUn 1998 qoN suZwq vjoN Release
kIqI ieh pusqk, guri`s~KI dy soky pey (ausy, smrpx vwly is`KI dy) bUty leI, inrsMdyh bVw kImqI
Fertilizer dw kMm krygI[ pr, BwvyN hux q`k ivcwrI pusqk dw koeI iek s&w vI gurbwxI dy AnkUl
is`D nhIN ho sikAw, hr moV qy ilKwrI, t`l KVkw KVkw ky dyvI dyviqAW dw mn prcwvw krn leI pMQ
ƒ dyv-mMdrW vl ƒ D`kI quuirAw jWdw hI imldw hY, pr 446vyN dohry dy ieh bcn “ pRwqkwl pUjw jo cVY,
sB hI drb qumHwr”[ BweI mnI isMG jI dI zbwnI pMcm pwqSwh jI dy khy drswaux vwlw AnrQ, Asih
bx Kloqw hY[ hir suAws iek hOkw, iek hUk bx irhw hY- hwey ! ieh kI Bwxw vriqAw ? (siqgurU
gRMQ swihb-rUp sRI gurU nwnk swihb jI vl ip`T krky, pusqk dy sMpwdk Aqy pRsMsk 14 rqn rUp-)
pMQ dI High Command ny qW ieh &qvw dwZ id`qw ik, siqgurU nwnk swihb jI vI, bRwhmx mMgqy
vwg hI pUjw dy Dwn qy hI Jwk lweI r`Kdy sn ?
bRwhmxI igAwn dI aupj swD-g`dIAW clw irhw fyrwvwd, ^wlsw pMQ ivc kmzorI pYdw krn ihq, nvyN
DVy pYdw krdy rihx leI, pRgt huMdy rihMdy swDW sMqW dy prcwr dy kwrn, AsIN swry hI, nwrIAl, DUp,
dIvy, Bog, AQvw mwieAw Aid sm`gRI nwl, dyvI dyvqy dI pUjw dy bRwhmxI Brm ƒ siqgurU jI dy drbwr
dw AMg bixAw Aqy bxdw jw irhw J`lI quro jw rhy hW[ prmwqmw dI pUjw kox skdw hY ? ies SMky nUM dUr
krn leI pMcm gurU nwnwk swihb jI dw ieh &urmwn :-
56- iblwvlu mhlw 5 ] kvnu jwnY pRB qum@rI syvw ] pRB AivnwsI AlK AByvw ] 1 ] gux byAMq pRB gihr
gMBIry ] aUc mhl suAwmI pRB myry ] qU AprMpr Twkur myry ] 1 ] rhwau ] eyks ibnu nwhI ko dUjw ]
qum@ hI jwnhu ApnI pUjw ] 2 ] Awphu kCU n hovq BweI ] ijsu pRBu dyvY so nwmu pweI ] 3 ]
khu nwnk jo jnu pRB BwieAw ] gux inDwn pRBu iqn hI pwieAw ] 4 ] 10 ] 15 ]{805
pwTkW dy drbwr ivc, ndI-iknwry ies inmwxy dwsry dI bwr bwr eyhI duhweI hY, ik -"ibpRn kI rIq qoN
173
scu dw mwrg" pusqk Av~l qW swry Bwg pVH nhIN qW GbRwhmxI igAwn dI aupj swD-g`dIAW clw irhw
fyrwvwd, AQvw, jIaUdIAW kOmW to G~t pihly Bwg dy qIjy kWf ivcoN pUjw Aqy pUjw dy Dwn bwry, gurU
SbdW dy prmwxw nwl bVy ivsQwr nwl ilKIAW gurmiq ivcwrW pVH-ivcwr ky scyq hovo [ swfI jQydwrI
swfy nwl jo Droh kr rhI hY aus qoN vI hr dm sucyq rho[ dws guriblws pwqSwhI pusqk jo pMQ dy hI
srmwey nwl CpvweI sI, idAW Xqnw nwl AYvyN ivKwvy nUM vwps lY leI sI, pr, auNj hor vI Gwqk nvyN
rUp ivc DVw DV ivk rhI hY[}

38- sqy vlvMf qoN siqgurU jI dI, Ajy


hor vI v`D inrwdrI huMdI drsweI ?
mwmUlI ijhI audwrqw drswaux nwl jjmwnW dI kilAwx krn ig`Jy hoey fMm kIrqnIAW ƒ bulwaux leI
siqgurU jI ny iek qoN v`D vwrI Awpxy is~K Byjy pr auh kIrqn krn leI vwps nw prqy[ Aw^r
siqgurU jI Awp cl ky vI aunHW dy Gr auvyN hI gey ijvy ikRSn jI drjoDn kol gey qW rwj md ivc mqy
kOronMdn ny kwnHW jI dI gl nw sI suxI:-
js dRjoDn inkit gey kwnH bru [ ho nih mwny Qy bYn rwj ko mwnu Dir ] 459]
ilKwrI gl qW kr irhw sdIvI scu nwl joVn Awey siqgurU nwnk jI dI, pr QW QW audwhrxw dy irhw hY
purwxk JUT-khwxIAW dIAW ? gurU-inrwdrI dI iek Jlk ieh:--
cOpeI] qYsy sRI gur qhW isDwey [ blvMf s`qy ky igRih gur Awey [
Awgy bYT rhy Dir mwnw [ sRI gur ko nih Awdr Twnw ]460]
bYiT sRI gur bcn Alwey [ kwrin kOn qumy irs pwey [
ijqny drb cho Ab lyvo [ gur nwnk BMfwr AByvo ]461]
blvMf khY hm kCU n dyKw [ qum BwKq BMfwr AlyKw [
shMsR rupXw lgo ibvwhw [ qum dIXo sO eyku aumwhw ]462]
qumrY pwis nhIN hm jwvY [ AOr jgq hm mWg AGwvY [
sRI gur khw kRoD nih Dwry [ gur nwnk ko bcn icqwro ]463]
pd ArQ:-isDwey=auQy gey [ Dir mwnw=hMkwrI bxky [ nwih Awdir..=sqkwr nw kIqw [ irs..=Zu`sy ho, nrwz ho[ BMfwr...=byAMq ^zwny
hn [460-61[ kCU...=(ASI qW) kuJ nhIN vyiKAw[ qum BwKq...=qUM qW Axigxq BMfwr dI gl krdw hYN [ aumwhw=auqSwh sihq (ivAMg
nwl AwKdy hn)[ kRoD..=Zu`sw nw kro [362-63}
jdoN siqgurW ny blvMf ƒ gurU nwnk swihb jI dy bcn Xwd krn leI AiKAw qW ilKwrI dyy
Bgq isMG ny (BweI) mnI isMG qoN puC ilAw ik, ikhVy bcnw dI gl siqgurU jI ny kIqI hY ? qW mnI
isMG ny disAw ik, siqguurU nwnk swihb rwvI dirAw dy iknwry AwpxI msqI ivc ibrwjmwn sn ik,
‘mrdwnw’ qy ‘dwl’ fUMm siqgurU jI dI Bwl krdy auQy Aw gey [ siqgurU jI dI ieiCAw Anuswr ‘mrdwnw’
rbwb vjwaux l`g ipAw Aqy ‘dwl’ Aqy siqgurU jI Asw rwgnI ivc Sbd gwien krn l`g pey, ijs qoN
jMgl dy imRg qy pMCI eyfy mohq ho gey ik aunHW dy AMdroN vYr Bwvxw jWdI rhI[ ijs qoN-“mwn u kIXo prdwny
dwly [ imRg pMK mohy hm ieh kwly” [ dwly Aqy mrdwny dohW dy mn ivc hMkwr Aw igAw ik, imRg pMKyrU aunHW
dI rwg-klw qoN mohq hoey hn[ aunHW dy mn dI ieh hwlq vyK ky siqgurU jI ny mon Dwr leI[ dwly ny cu`p
swD lYx dw kwrn puiCAw qW siqgurU jI ny AwiKAw ik hMkwrI mnuK dI kilAwx nhIN ho skdI[ dohW vloN
b^SS leI pRwrQnw kIqI drsw ky kutlqw dI tIsI qy bYTy ilKwrI ny, kiQq BweI mnI isMG dI zbwnI,
scu dy Avqwr siqgurU nwnk swihb jI pwvn muKwribMd qoN jo AnrQ boilAw drswieAw hY, ilKwrI dI
174
AwpxI bolI ivc:-
cOpeI ] pMcm dyh jbY mY DroN [ kOqk Aink jgq mY kroN [
rwg mwnu qb hI qum kirho [ bhuqu inrwdr hmrw Dirhu ]472]
jYsy mwnu AbY qum kInw [ ies QI AiDk kro irs lInw [
ipRQmY pTo is`K qup pwsw [ bhuir kroN Awpn Ardwsw ]473]
bc myry qum mwno nwhI [ bhuir pCqwih srin qum pwhI [
kQw ibRiD sMkoc bKwnI [ Qor mih qum jwnhu igXwnI ]474]
so dwlw blvMf khwXo [ mrdwny s`qy bpu pwXo ]
msyr BRwq dwlw mrdwnw [ sky BRwiq ieh TW suKKwnw ]475]
tUk ivcly pd ArQW dy ADwr qy ies cOpeI dy ArQ:--“siqgurU nwnk ny ikhw ik jdoN pMjvW srUp
DwrWgy qW AsW jgq ivc bVy kOqk krny hn qusW (dohW ny) audoN vI rwg dy hMkwr ivc myrI (swfI) bhuq byiezqI krnI hY [
ijvy qusW hux AhMkwr kIqw hY, audoN qusW kRoD v`s ho ky hor vI v`D hMkwrI (bx bihxw hY)[ AsW pihlW quhwfy kol is`K Byjxy
hn, aunHW myry vloN quhwfy kol bhuq bynqIAW krnIAW hn pr qsW myry bcn zrw nhIN mMnxy[ mgroN (jdoN vtxw ciVAw ? qW
duKI ho ky qusW) pCqwauNdy hoey myry kol Awauxw hY”-- eynI gl AwKI drsw ky, ilKwrI ny, kiQq mnI isMG dI
zbwnI Bgq isMG ƒ ieauN kihMdy drsw id`qw- “kQw qW bVI hY pr sMKyp ijhw suxwieAw hY, qusIN igAwnvwn ho QuhVI
qoN sB kuJ smJ skdy ho[474] ijhVw (aus jnm dw) dwlw sI auh blvMf sI Aqy (hzwrW mIl jwn-lyvw ibKVy pYNifAW dy
duKW suKW ivc sdw dw swQI, BweI mrdwnw jI ƒ syvw dw bdlw ieh imilAw ik) aus ny s`qy dw srIr pwieAw [ 475[
qy A`gy hux sorTw rUp ivAMg ? AQvw, gurmiq qoN AigAwnI, SrDwvwn gurisK ƒ aucycI mnmohnI bolI
rUp T`g-bUtI:-
sorTw] sRI gur nwnk rUp gur Arjn prq~K hir [
rhy dws qm kUp jwsu ikRpw soaU lKY ]476]
pd ArQ:-qm=AigAwnqw dw hnyrw [ kUp=KUh [ jws...=ijs auqy ikrpw huMdI hY [ so lKY=(auhI) jwx skdw hY[
ArQ:-sRI gurU nwnk-rUp sRI gurU Arjn swihb jI (jo jgq ivc pRgty) pRq`K hrI hn, kRoD-rUp AigAnqw dy KUh ivc pey
Awpxy dwsW ivco ijs dws qy AwpxI imhr krn (kyvl) auhI (dws, rwvI dy kMFy qoN ArMB hoey gurmiq dy AwSy dI KMfnw kr
rhy auprokq kOqk dw ?) Byq smJ skdw hY[
sdky jweIey ilKwrI dI ilKx ivDI qoN [ jy siqgurU jI ny gurmiq isDWq AQvw gurbwxI-igAwn
dIAW KulHIAW b^SSW nw kIqIAW hoeIAW hox qW, ies sorTy ƒ pVH ky ikhVw hY jo ieh khy ik, ilKwrI dI
aupRokq gwQw JUT hY ?
eyny ilKy qoN gurmiq qoN sucyq, suihrd gurmuKW dy mn ƒ Gyrw pw Klox vwly gMBIr SMikAW dw vyrvw:--
(a) hr suAws nwl srb`q dy Bly dI locnw krdy rihx vwly ihrdy dy mwlk- “vwhu vwhu swcy mY qyrI
tyk ] hau pwpI qUM inrmlu eyku ]1] rhwau ]”{153} -“jyqw smuMdu swgru nIir BirAw qyqy Aaugx
hmwry ] dieAw krhu ikCu imhr aupwvhu fubdy pQr qwry ] 5 ] jIAVw Agin brwbir qpY BIqir vgY
kwqI ] pRxviq nwnku hukmu pCwxY suKu hovY idnu rwqI ] 6 ] 5 ] 17 ]”{156},--hm nhI cMgy burw nhI
koie ] pRxviq nwnku qwry soie ] 4 ]{728} Ajyhw Anmol aupdyS idRV krw rhy, gurdyv
ipqw jI, ijnHW ny, bVy bdnwm ivSvwSGwqI T`gW ƒ, ‘kOfy‘ ijhy bMdy Kwxy BIl ƒ, AQvw Anyk pwp
kmwvMidAW dy GrIN jw jw ky sB ƒ is`Dy rsqy pw ky, mnu`Kqw dy syvk bxw ky sdIvI Awqmk
izMgdI dy mwlk bxwieAw, iPr, ijs siqgurU s`cy pwqSwh jI ny sMswr ƒ ieh ivSvwS Awp hI
idRV krvwieAw sI-“Bulx ivic kIAw sBu koeI krqw Awip n BulY ]”{1344}, krqwr qoN ibnw swry
sMswr ƒ Bu`lV mMn rhy siqgurU jI, Awpxy purwxy syvkW dy mn ivcN AweI AhMkwr-rUp Bu`l ƒ
dUr krky aunHW dw jnm mrn suAwr dyx vwlw Awpxw ibrd ikvyN iqAwg skdy sn? kI,
175
sMswr ivc Awey inAwry siqgurU nwnk swihb jI vI, ib`pR-gurU dI klpxw dI aupj, dyvI
dyviqAW vWg AQvw bRwhmxI irSIAW munIAW vWg hI nrwz ho ky, AwpxI bcpn dy swQI, ijs
ƒ “BweI” kih ky invwijAw hoieAw sI, BweI mrdwny jI dy isr qoN J`t hI imhrW dw h~Q cuk
ky aus ƒ muV jnm lY ky, siqgurW dI inrwdrI krn dw, AQvw, gurU-inMdk bxn dw iGxwvxw
srwp dy id`qw ?
(A) ‘ieik swD bcn AtlwDw” mrdwny Aqy ‘dwl’ nwl kIqy siqgurU nwnk swihb jI dy bcn pUry hoxy
hI sn[ kI, AjyhI koJI gwQw GV ky, ^wlsw jI ƒ ieh drswieAw hY ik, ‘sqy’ ‘blvMf’ dw koeI
doS nhI sI, sgoN gurmiq ivroDI swry (kiQq) kOqk krI r`Kx dw pRbMD siqguurU jI ny Awpxy
pihly srUp qoN Awp hI kr ilAw hoieAw sI ?
{not:-ieh TIk hY ik, "ivSyS it~pxIAW" isrlyK hyT pusqk dy 803 s&y qy mrdwny qoN blvMf bxn vwlI ilKwrI dI g~L
nUM sMpwdk swihbwn ny JUT iliKAw hY, pr eyQy pRsMg ivc ies dy JUT hox dw koeI not (Cross Referance) nw hoxw suihrdqw
dw sUck nhIN hY, sgoN hyTW tUk ivc ArQ ilKidAw vI gwQw dy dy JUT hox dw zrw vI sMkyq nw ilKxw Awm pwTkW leI gwQw
dy s~cI hox dw Brosw krwuauNdw hY[ ies pusqk nUM vwps lYx dw frwmw sgoN v~D ivSvwS Gwqk ies kwrn hY ik, eyhI pusqk
Awpxy pihly srUp ivc AQvw qzIAW CpIAW pusqkW ijauN dIAW iqauN DVw DV ivk rhIAW hn}
(e) hy, gurU pMQ dy Awg,U mhW-ivdvwn mhWpurK isMG swihbwn jIE ! kI, BweI mnI isMG qoN
AKvweI ilKwrI dI aupRokq g`l ‘solW Awny scu’ smJI jwx leI hI, qusW ies, gurU iblws
pusqk ƒ, Awpxy hsqA`KrW vwly SlwGw p`qrw nwl iSMgwr ky, SromxI gurduAwrw pRbMDk kmytI
dI mohr hyT, gurU pMQ leI suZwq vjoN vMfxw ArMB nhIN sI kIqw hoieAw sI jo rUp vtw ky
inrMqr pMQ ivc c~kr lgw rhI hY?
dohrw] Xwd krwey bcn so gur Arjn suKKwnw [ BwvI v`is mwnY nhIN gur kI inMdw Twn ]477]
gur nwnk jg mY Bey bwlw sMig sujwn [ mrdwny soBw bDI, eykl koie n jwn ]479]
ArQ:-su`KW dI Kwx siqgurU Arjn swihb jI ny (pihly srUp smy qy rwvI dirAw dy kMFy qy AwKy srwp rUp Awpxy) bcn Xwd
krwey pr BwvI (ibDnw), hoxhwr dy pRBwv hyT AwieAw (rwgIAW ny) nw mMny sgoN siqgurU dI inMidAw krn l`g pey[ gurU nwnk
(swihb) nwl vI iek sujwn bwlw qy dUjw mrdwnw sI, qdy hI aunHW dI soBw sMswr ivc vDI sI , nhIN qW Blw iek`ly gurU ƒ
iknH jwxnw sI ? (-ieh bcn ilKwrI dy Awpxy qW ho skdy hn, pr gurdyv jI dy drbwrI imrwsrI AjyhI
kur~^q bolI kdy nhIN sn bol skdy[
SMky-
(1) bic`qR nwtk ivc, bydI rwjy dy mUMhoN qRyqwjug (smy) ivc AKvwey kiQq bcn (aus JUT gwQw dI loV
Anuswr) s`c is`D krny sn qW kiljug ivc vI “brdwn smy jb Awvw” ilK ilAw sI[ auQy iksy ‘BwvI’
dw izkr iks kwrn nw AieAw jI ? hux kiQq qOr qy lg pg iek sdI pihly AwKy siqgurU nwnk
swihb jI dy bcnW ƒ scu is`D krn dy QW “BwvI vis” ivAMg Aw vVn dw ArQ kI hoieAw jI ? dws
dw ieh ivSvwS ik, (a) ieh iLKwrI ausy pRoihq dw hI vMSk hY ijhVw, s`DrW nwl vitAw Awpxw
jnyaU, siqgurU nwnk swihb jI dy, pwvn srIr nwl nhIN sI Cuhw sikAw, (A) gurmiq dw auhI vYrI,
scu idRVH krw rhy siqgurW dy ieiqhws dI scweI ƒ ivgwV ky, Ajyhy AqIAMq kutlqw BrpUr ivAMgW
duArw pyS kr irhw hY ik, (Awcrn-hIn frpok bx cu`ky mnu`K ƒ sMq sUrmw bxw rhy) ijs gurbwxI-
igAwn ivc (AwpxI ivauNq Anuswr) rly nhIN sI pw sikAw, auhI AnUpm gurmiq igAwn, is`KW leI
ivArQ bx ky rih jwvy [
(2) ieh ik`QoN pqw l~gy ik, sYkVy swl pihlW, siqgurUR (nwnk swihb jI Aqy siqgurU Arjn dyv)
swihbwn jI, Aqy, (srb-sRI ‘mrdwnw’‘dwl’ Aqy ‘s`qw’, ‘blvMf’) dy ivckwr huMdIAW rhIAW (kiQq auprokq)
176
g`lW, ies AdBuq ilKwrI q`k ikvyN pu`jIAW ? }
siqgur nwnk swihb jI dI inMidAw qoN mn ivc ros AwieAw qy pMcm siqgurU jI cup-kIqy (sqy blvMf dy
GroN) prq Awey [ kIrqn krn leI Awpxy is`KW ƒ hI iqAwr kr ilAw[ sqy blvMf dI loV Bulw id`qI[
cOpeI ] ptxy qy sMgiq qb AweI [ sRI gur kI qk kY srnweI [
Awie pUij gur AgR cVwnI [ qb sMgiq As bolI bwnI ]485]
blvMf s`qw pRB khW isDwey [ kIrqn krq is`K mn lwey [.....
ArQ:--qudoN, siqgurU jI dy srn q`k ky (drSnw ƒ) ptxy qoN sMigq AweI Aqy (siqgurU jI dI) pUjw vjoN ilAWdI mwieAw
siqgurU jI dy swhmxy cVwauNx aupRMq (aus sMgiq jI ny) mn lw ky kr rhy guris~KW dy kIrrqn (qoN Swied auh rs nw mwixAw
hovy jo pySwvr mrwsI rwgIAW qoN mwxdy hox ies kwrn ? ) siqgurU jI dy snmuK ho ieauN bvcn boly ik hy pRBU jI blvMf qy
s`qw ikDr cly gey ?

39- kI, siqgurU jI, bRwhmxI dyvI dyviqAW vWg AQvw


kRoDI ib`pR-irSIAW vWg srwp dyx vwly sn ?
siqgurU jI qoN, gurmiq ivroDI krm krvwaux leI nvyN pwqr lB lYx vwlI, Aqy AzmweI hoeI
AwpxI ivDI Anuswr, ilKwrI ny ieh ilK ilAw ik iek idn, ptny dI sMgiq AweI[ aunHW ny ‘pUjw dy
pdwrQ AQvw mwieAw Bytw krn aupRMq, sqy blvMf kIrqnIAW dI drbwr qoN ZYr-hwzrI bwry pu`C ilAw[
ies pu`C ƒ ilKwrI ny ieauN vriqAw ijvyN siqgurU jI dy ihrdy AMdr sulG rhI kRoD AwgnI qy BVkwht
dw brUd pw id`qw hovy[ jwx buJ ky gurU ieiqhws dI rUp ryKw ivgwV ky gurU bwxI dy krwmwqI igAn ƒ
ins&l bxwaux dy Xqn ivc ru`Jy ies ilKwrI ny siqgurW ƒ ptny dI sMgq ƒ sMboDn krky Awpxy hI
ienHW guurUbwxI-bcnW dI-(1) “PrIdw bury dw Blw kir gusw min n hFwie ] dyhI rogu n lgeI plY sBu ikCu
pwie ] 78 ] (2) “ mn Apuny qy burw imtwnw ] pyKY sgl isRsit swjnw ]”- (3)- mMdw jwxY Awp kau Avru
Blw sMswru ] 4 ]” (4)-“eyh vYrI imqR siB kIiqAw nh mMgih mMdw ]” (5) -“Ein vYrI imqR sm kIiqAw
sB nwil suBweI ]” Awid Ajyhy hor prvcnw dw KMfn kridAW-“Avr aupdysY Awip n krY ] Awvq jwvq
jnmY mrY ]” Awpxy hI aupdyS dy ault ivhwr krdy drswaux ivc zrw vI iJjk nw mMnI Aqy siqgurU
jI dy muKwribMd qo ieh bcn:-‘i’kRpwisMD Asu bwq aucwrI [ vih iPt gey mwin md DwrI ]486]
ikrpw dw smuMdr ilK ky iPr, mhW kutl ib`pRW vWg duKdweI h`d q`k bydlIlw ivhwr krdy drsw id`qw?:
(ipCy ilKI jw cu`kI khwxI Anuswr) hor keI QweI AjweI Dn lutw rhy siqugurU jI ny drbwr dy
kIrqnIAW dI kMvwrI bIbI dI SwdI leI audwrqw qW Awp nw drsweI, pr koVH pYx dw iBAwnk srwp
Bu`lV syvkW ƒ ? ies qo keI guxw v`fw Aqy mnu`Kqw dy Su`B guxw dw Gwq kr rhy kRoD-gRsy ieh bcn ?
Ab iqn ky jo msqik lwgy [ iqn ko duK lwgy bf Awgy [
iqn kI Arj joie is`K krY [ qwih sjwie AYs hm DrY ]487]
muih kwlw kir sIs muMfweI [ grDb cwiVH su ngr iPrweI ]
AYs bcn sRI gur ky suny [ sB sMgiq ijn msqk DunY ]488]
pd ArQ:-iqn..=aunHW ƒ bhuq du`K imlygw (AwgY) Awaux vwly smy ivc[..Arj=aunHW bwry ijhVw koeI bynqI krygw[ qwih-DrY=aus ƒ AsIN
ies szw idAWgy[ muih kwlw=mUMh kwlw krky qy isr mMn ky[ grDp=Koqy auqy cwV ky (ipMf ivc PyrWgy [ Duny=A&sos ivc isr ihlwauNdy
sn[ ‘ijhVw aunHW (kIrqnIAW) dy m`Qy l`gygw auh Awaux vwly smy ivc, Bwv rihMdI izMdgI ivc sdw duKI rhygw[’ ijhVw aunHW
leI iKmw mMgx dI Bu`l kr bYTw aus dy kys kql kr ky, mUMh kwlw kIqw jwvygw Aqy iPr Koqy qy cwV ky aus dw ieh jlUs
swry n`gr ivc PyirAw jwvygw[ siqgurU jI dy ieh bcn sux ky swrI sMgq ny A&sod iv~c isr ihlwieAw[4[
ikvy mMn ilAw igAw ik, aurokq bcn ausy praupkwrI siqgurU s`cy pwqSwh jI ny AwKy hoxgy jo jgq ƒ
177
buirAW nwl BilAweI krnI isKw rhy sn[ kI, siqgurU jI eyfI nIvI h`d qk kRoDI ho gey sn ik aunHW dy
nyVy iksy ivcoly dI AQwvw ApwrwDI dy vkIl dI vI iksy dlIl ApIl dw koeI ArQ hI nhIN sI rih
igAw ? rb nwl bxI nyVqw dI inSwnI, iKmw leI vI drvwjy bMd ? siqgurU jI leI, kI, iKmw pRqI
Awpxyy ieh bcn lok ivKwvw hI sn ?:-
57- iKmw ghI bRqu sIl sMqoKM ] rogu n ibAwpY nw jm doKM ] mukq Bey pRB rUp n ryKM ] 1 ]
{223}-7 kuJ hor gurU SbdW dIn sUcI-(2)-Awsw Gru 6 mhlw 1 ] mnu moqI....iKmw sIgwru kwmix qin
pihrY rwvY lwl ipAwrI ] 1 ]....4]1]35]{359} (3)-iKmw ivhUxy Kip gey KUhix lK AsMK ]...... 49 ] {938} (4)-
slok mÚ 1 ] scu vrqu....dieAw dyvqw iKmw jpmwlI qy mwxs prDwn ] ....1 ] {1246}-21 (5)- kbIrw jhw...jhw
iKmw qh Awip ] 155 ]{1373}
ijs gurU prmySr jI dI bwxI pukwr pukwr ky smJw rhI hY ik, lokW dI vDIkI iKVy m`Qy shwrn dI
smrQw pRBU nwl bx cu`kI gUVHI nyVqw dI pRqIk hY, hrI dy pRq`K rUp ijs siqgurU Arjn swihb jI ny,
q`qI qvI qy bYiTAW, A`g dw rUp hoeI ryq, sIs qy pweI jwx smy vI, m`Qy qy v`t nhIN sI pYx id`qw, aus
imTbolVy Aqy mnu`Kqw dy s`cy s`jx sUry siqgurU jI dy pwvn nwmxy nwl mVyH gey inrdeI hwkmW ijhy
bydlIly ieh kihrI bcn ?
dohrw ] sRI gur ky ieh bcn suin iqh muK lgy n log [ qwih smy vih iPt gey sRvXo qwih bf rog ]489]
rog gRsiq ibXwkul Bey, BXo rbwb Alop [ mWgn jwvq jws igRih Awgy hovq kop ]490]
pd ArQ:-iPt=kohV ho igAw[ SRvXo=lhU irsn l~g ipAw [ ibXwkul=kmzor, ASWq, bycYn[ BXo..=kIrqn krnw bMd ho igAw[
iks gloN eyfy iBAwnk rog dw fMn ? aunHW rbwbIAW ƒ ijhVy pIhVIAW qoN gurU bwxI dw kIrqn
suxwauNdy Aw rhy sn ? (ilKwrI Anuswr jd siqgurU jI ƒ ieh vI) pqw sI ik auh “mrdwnw” qy “dwl”
hI hn qW vI auh qluMby dy s`jx, bMdy Kwxy BIl nwloN vfy AhMkwrI pwpI qW nhIN sn [ iPr gwlI AQvw
srwp sdw ausy mnu~K dI zbwno inkldy hn ijs ihrdy dI hwlq kRoD kwrn ieauN dI-“kTn kroD Gt hI
ky BIqir ijh suiD sB ibsrweI ]” bx rhI hovy [ pr eyQy qW ilKwrI ny siqgurU ƒ ptny qoN AweI sMgiq
nwl bcn krdy drswieAw hY, jd kRoDvwn hox dw koeI kwrn hY hI nhIN sI ?
Awau ihrdo qoN hr pRkwr dy mwx-AhMkwr dw pRBwv htw ky inrmwxqw sihq pRBU dy droNN ieauN mMg
krIey-“hwir pirE suAwmI kY duAwrY dIjY buiD ibbykw ]” Aqy ibbykqw nwl ivcwrIey ik, gurU ieiqhws
ƒ purwxw ivclIAW JUT khwxIAW Anuswr GVdw quirAw jw irhw ieh ilKwrI, s`qy blvMf vwlI gwQw ƒ
Ajyhy moV iksy gurmiq ivroDI kwry leI qW nhIN sI idMdw Aw irhw?
sv`Xw] swihb isau joaU mwnu krY, duKu soie BrY iem byd bKwny [
dRjoDn mwnu kIXo sRI kwnH soN dyh smyq sBI kul hwny [
mnwvn Awip gey suKisMDu, n mwnq By min rwg gumwny [
liek AYs sjwie Bey, qn PIt gXo koaU BIK n Twny ]491]
mhWBwrq gwQw ivc qW drXoDn ƒ bVI mwmUlI jhI gl, (BrjweI ƒ Awpxy idaurW nwl keI qrHW dy
T`Ty krn dI smwjk Ku`lH hox dy bwvjUd) mwvW vrgI v`fI BrjweI dy hws-T`Ty qoN kRoDvwn hoieAw nIcqw dI
K`f ivc ifigAw vfy kmIinAW vwlIAW hrkqW krdw drswieAw hoieAw hY[ krn kwrn smr`Q,
isrjxhwr ivDwqw dI BUmkw inBw irhw nt-KtIA ikRSn, drXoDn ƒ aus dI mUrK h`T-DrmI qoN htw ky
BrwvW ivc suK SWqI dw vwqwvrn bnwaux jWdw hY, qW drjoDn aus dI Gor inMidAW hI nhI krdw sgoN
aus r`b-ikRSn ƒ kYdI bxwaux dw Xqn krdw drsw ilAw Aqy iPr aus dI qbwhI huMdI drsweI sI [
AYn EvyN hI pihlW sqw blvMf 100 rupeIAw jo A`joky (jUn 3000 dy lg-pg pMjI hzwr (-25000)
dy brwbr sI) qoN nWh krdw, Aqy iPr Gr gey siqgurU jI dI inrwdrI krdw drsw ilAw[ iPr siqgurW
178
dy (gurmiq ivroDI) srwp qoN Bu`lV kIrqnIAW ƒ kohVy ho jwx vwlI inrdwieqw ƒ, (gurmiq qoN AigAwnI
guris`KW leI) Drm dy AnkUl hox dw Brm p`kw krn leI mhWBwrq dI gwQw dw hvwlw, BweI mnI isMG
jI dI jbwnI ? gwQw dw vI auh Bwg ijs ivc iek rwjy ny Awxy Esy vIrn dI bhU (Arjun dI pqnI
dropdI) ƒ Bry drbwr ivc ngn krn dy suJw qy, cu`p-rUp prvwngI dI SwhI-mohr lw id`qI sI[ Aqy
ijs rwj sMGws qy bYTy ny kmIinAW Aqy AikRqGxw vwlw ieh iGxwvxI inrdwieqw dw kwrw kIqw sI, auh
rwj isMGwsx vI ausy sky BeI ny aus dy crnw ivc Bytw kr id`qw sI[ nIcqw Aqy inrdwieqw dw sbk
isKw irhw Ajyhw imiQhws, scu dy FMforcI siqgurU nwnk swihb jI dy jIvn ieiqhws dI pRoVqw leI
vriqAw igAw ? jgq ƒ ’Awid scu’ nwl juV ky SBnw dy s`jx-qy inSkwm syvk bxn dy pUrinAW dw
kMm kr rhy (scu-rUp gurU-ieiqhws) dI rUp ryKw ivgwV ky, ies ƒ purwxk JUT-khwxIAW dI rMgq
cwVHn duArw bypCwx bxwaux dI XojnW ADIn iliKAw ieh ‘guriblws’ pMQ leI suZwq bxw id`qw ? sdky
jweIey guru pMQ dy ienHW 14 rqn-rUp mhW purKW qoN.....] gurmiq dw isDWq:-
58- PrIdw jo qY mwrin mukIAW iqn@w n mwry GuMim ]
AwpnVY Gir jweIAY pYr iqn@w dy cuMim ]7]{1378}
gwQw A`gy qurI-
Aiq hI duKu pwey doaU pCuqwie, shI gur ko prmySur jwnXo [
ibnqI kir hwr rhy qb hI, Arj ko n krY gur kw BY mwnXo [
mUMf muMfwie krYN muih kwl so, Arj krY gur bYn bKwnXo [
qbhI iKisAwie mhw duKu pwie, su, Sok ky isMDu Bey glqwinXo ]492]
pd ArQ:-shI=inscy krky[ Arj=koeI vI bynqI nw kry [..bcn=siqgurU jI dy bcnw dw BY mMnidAW[ bYn=bcn kIqy sn[
iKisAwie=SrimMdy ho ky [ Sok...=icMqw dy smuMdr ivc [ glqwnXo=fu`b gey ]
iek. kohV vrgI duKdweI ibmwrI, dUjw, lokW ny KYr pwauxI vI bMd kr id`qI[ krVy du`K, hux
dwrU Aw bxy ? dohW ƒ smJ Aw geI ik aunHW ny (sRI gurU Arjun swihb jI rUp)-scy r`b nwl AjweI
ivgwV pw ilAw[ gurU swihb jI qoN iKmw-rUp iBkSw lYx ivc shweI hox leI ivcolw bxn leI aunHW ny
keIAW kol hwVy k`Fy[ ihMdUAW dy gRMQW Anuswr, siqjug qoN hI, isr munw lYx nwloN isr luhw lYx ƒ cMgw
smiJAw jWdw sI[ so, ikhVw kry ijgrw isr munw ky kwly mUMh nwl Koqy qy cVHn dw ? sgoN ijs dy m~Qy vI
auh l`gdy siqgurU jI dy bcnW dy froN auh Awpxw mUh hI F`k ilAw krdy[ gurmiq dw Gwq krn leI
pihlW siqgurU gRMQ swihb dy nwl BweI gurdws jI dI ricq vwrW dI vI pUrI GoK pVqwl kr cuikAw
ilKwrI, BweI swihb dI 11vI vwr dI ies 24vIN pauVI dw vI jwxU sI :---
25-whOr mujMgI sMgq}
snmuK is`K lwhOr ivic soFI Awiexu qwieAw sMhwrI [
sweIN id`qw JMJIAw sYdo jt sbd vIcwrI [
buDU mihqw jwxIAY kul kuimHAwr Bgiq inrMkwrI [
lKU ivic ptOlIAw BweI lDw praupkwrI [
kwlU nwno rwj duie hwVI kohlIAW ivic BwrI [
......gurmuiK suK Pl krxI swrI ]25]
Aw^r BweI gurdws jI dy ienHW bcnw dI ivcwr qoN N-“BweI gurdws khw inrDwrI [ BweI l`Dw praupkwrI ”[
ilKwrI dI kutl Bwvnw dI pUrqI leI “praupkwrI” Sbd bVw FukvW ho idisAw [ dovy fUm Brw, lwhOr rihMdy
BweI l`Dy kol kol jxy drsw id`qy [ pr khwxI Anuswr BweI l`Dy ny vI Gr dw bUhw bMd kr ilAw[ pr
jd dohW BweIAW ny ieauN pukwrW kIqIAW-
179
dohrw] qb dhUMnAn ibnqI krI hmrI kro shwie [ qRwih qRwih srnI prY praupkwr krwie ]499]
praupkwrI nwmu suin Awey qumwro pwis [ nwm lwj pwlo pRBU hmrI kir Ardwis ]500]
pd ArQ:-hmrI...=swfI shwieqw kro] qRwih...=swfI r`iKAw kro r`iKAw kro [ nwm lwj pwlo pRBu.=hy pUjnIk BweI l`Dw jI ! Awpxy nwm
dI l`ijAw r`Ko, {not-sMpwdk jI ny pRBU Sbd dw ArQ ‘pUjnIk’ iliKAw hY, jo iksy vI Sbd-koS ivcoN nhIN imldw[ pRBU dw
ArQ ‘Bgvwn’ iks kwrn nw iliKAw ? hwlW-ik ‘Bgvwn’ ArQ ilKwrI vloN pRgtweI jw rhI kutl Bwvnw dy AYn AnkUl
hn[ s`qy huxw ny, eyhI &irAwd jgq ipqw siqgurU jI kol, iks kwrn nw jw kIqI ? qjrbykwr huiSAwr ilKwrI, ibnw
iliKAW hI gurmiq qoN AigAwnI pwTkW dy mnW ivc, siqgurU jI ƒ vI, bdlw Bwvnw ivc sVdy dyvI-dyviqAW vrgy AQvw
Jt-pt srwp dyx leI iqAwr ‘durbwSw’ ijhy kRoDI irSIAW munIAW vrgy hI hox dw Brm p`kw krI jw irhw hY}

gMBIr SMky AQvw s^q hYrwnIAW:-


(1) dovy Brw cMgI qrHW jwxdy sn ik, siqgurU nwnk swihb jI Awpxy pihly rUp smy qoN hI, sdIvI
suKW dIAW b^SSW pRdwn krn leI, aunHW duiKAwry SUdrW dIAW k`K-kulIAW ivc vI Acn-cyq jw viVAw
krdy sn, ijnHW kuStIAW ƒ lokW ny iB`tV mMn ky v`soN qoN dUr, aujwV ivc vgwh mwirAw hoieAw sI[ ‘sqw
blvMf’ ieh vI nhIN sn Bu~ly hoey ik mwJy ivc kwl pYx smy jdoN mOq vMfdI iPrdI, CUq dI iBAwnk
ibmwrI cyck (mwqw) ipMfW ivc zorW qy PYlI hoeI sI, pMcm pwqSwh jI ny Awpxy pRvwr sihq, Bu`Ky qy
rogI duKIAW sI syvw ivc idn rwq ie`k krI riKAw sI[ aus ibKVI syvw ivc eyfy mgn sn ik, bwlk
swihbzwdw hirgoibMd swihb jI vI aus iBAwnk ibmwrI dI pkV ivc Aw gey sn[ bVI s^q hYrwnI
hY ik, dieAw, imhr, DIrj sihnSIlqw Aqy iKmw dy pUrny pw rhy pMcm siqgurU nwnk, gurU Arjn
swihb jI dy Awpxy hI bcnw qoN aunHW dy BulV kIrqnIAW ƒ kohV ipAw sI, Aqy jd BwvyN, (kiQq qOr qy)
du`KW ny dwrU dw kMm kr id`qw hoieAw sI Aqy auh ZrIbVy (ijnHW dI inrdoS BYx dw ivAwh vI Ajy nhIN sI ho
sikAw) ihrdy qoN pCqw vI rhy sn, iPr vI aunHW dw ivhVw “ suB idvs Awey gih kMiT lwey imly
AMqrjwmIAw ]”{778} AMqrjwmI siqgrW ny Awpy hI ^uSIAW nwl ikauN nw jw BirAw ? Awpxy Awp hI
aunHW ƒ gl nwl lw ky imhrW dI bwrS ikauN nw jw kIqI ?
{ noot:-Awpxy drbwrI kIrqnIAW dI AjyhI mWdI hwlq Av`l qW imhrbwn siqgurW ny hox hI nhI sI dyxI[ pr ijvy auh duiKAwry hoey
iPr rhy, ilKwrI ny drswey hn, nIcW dy sMgI swQI, AnUpm siqgurU jI ny Awpxw ibrd (inrsMdyh) pwlxw sI Aqy Awp aunHW ƒ jw CwqI
nwl lwauxw sI[ pr gurU gurbwxI Anuswr Fly hoeI siqgurW dI AnUp jIvn mrXwdw dw scw ieiqhws ivgwV ky bRwhmxI imiQhws vrgw hI
lokW ivc prclq krn leI hI, AjyhIAW khwxI GVIAW jw rhIAW sn[ ieiqhws ƒ ivgwVn leI khwxIAW GV rhy ib`pr dy Axigqxq
rUpW ny hI, dsmgRMQ, gurpRqwp sUrj, nwnk pRkwS, purwqn jnmswKIAW, sOswKI Awid swrIAW pusqkW ilKIAW Aqy AsW Awp hI ^Ub
prcwrIAW[ A`j AslI gurieqihws dI TIk toh isvwey sRI guru gRMQ swihb jI dy hor iksy QwauN nhIN imlxI lg-pg asMBv bx cukI hY[}

(2) dUjI hYrwnI-


rwmklI rwg ivclI pwvn vwr rUp-gurbwxI rcn dI smrQw vwly, ieh dovyN ivdvwn fUMm Brw,
kI, auh sB kuJ Bu`l gey jo siqgurU jI dy drbwr ivc gwien kirAw krdy sn ? vMngI vjoN:-
(a) “nIcw AMdir nIc jwiq nIcI hU Aiq nIcu ] nwnku iqn kY sMig swiQ vifAw isau ikAw rIs ] ijQY nIc
smwlIAin iqQY ndir qyrI bKsIs ]4]3]{15} (A) -”nw ko bYrI nhI ibgwnw sgl sMig hm kau bin AweI
] 1 ] (e)-hmro shwau sdw sd BUln qum@ro ibrdu piqq auDrn ] kruxw mY ikrpwl ik®pw iniD jIvn pd
nwnk hir drsn ] 2 ] {828} (s)- jYsw bwlku Bwie suBweI lK AprwD kmwvY ] kir aupdysu iJVky bhu
BwqI bhuiV ipqw gil lwvY ] ipCly Aaugux bKis ley pRBu AwgY mwrig pwvY ] 2 ] {625} (h)-jo srix
AwvY iqsu kMiT lwvY iehu ibrdu suAwmI sMdw]{544} bVI AcMBy vwlI siQqI hY ik, lokW dw shwrw l`Bdy
iPrn dI QW, s`qw qy blvMf, (klwDwr nwrwiex dw rUp bx cuky siqgurU jI-“Apuny dws kau kMiT lwie rwKY
180

ijau bwirk ipq mwqw ]” dI srnI ibnw sMkoc, jw pYx dI QW BweI l`Dy dy crnI jw pey ?
40- BweI l`Dw jI dI audwrqw ik jW ....?
AKy, sqy blvMf ƒ AwauMdy vyK ky BweI l`Dy jI ny vI Gr dy drvwjy bMd krilAw[ pr aunHW dw
ieh hwVw ik, BwvyN mUMh A`gy k`pVw hI lY leyE pr swfI Ardws zrUr suxo, qW:-
Koil ikvV BIqir qb Awny [ DIrj dIXo n sMsw Twny [
qumry ihq mY jqn krwvo [ muih kwlw ciV grDb DwvoN ]502]
siqgurU jI pRqI SrDw BrpU gurmuKqweI qW ieh mMg kr rhI sI ik, siqgurU jI dy Ainn Bgq, gurmuiK
ipAwry BweI l`Dw jI, kurwhy pey aunHW Bu`lVW ƒ siqgurU jI dI srnI jw pYx dI slwh idMidAW ieauN kihMdy
ik, -“hy ipAwirau ! kI, quhwƒ siqgurU jI dI audwrqw qy XkIn nhIN irhw ? kI quhwnUM ieh Bu`l igAw
ik auh eyfy b^iSMd hn ik, iksy dw Aaugux icqwrnw jwxdy hI nhIN Aqy srn Aw pey ƒ Jt Awpxy ugl
nwl lw lYNdy hn ? hy suLJy hoey rwgI vIro ! quhwfy kol qy kIrqn dw Amu`uk BMfwrw hY[ jwau jw ky gurU-
duwAwry dy swhmxy bYT ky aunHW dw ieh pwvn Sbd gwien krnw ArMB kridau:-
59- mwJ mhlw 5 caupdy Gru 1 ] myrw mn locY gur drsn qweI ] iblp kry cwiqRk kI inAweI
]iqRKw n auqrY sWiq n AwvY ibnu drsn sMq ipAwry jIau ]1] hau GolI jIau Goil GumweI gur
drsn sMq ipAwry jIau ] 1 ] rhwau ] qyrw muKu suhwvw jIau shj Duin bwxI ] icru hoAw dyKy
swirMgpwxI ] DMnu su dysu jhw qUM visAw myry sjx mIq murwry jIau ] 2 ] hau GolI hau
Goil GumweI gur sjx mIq murwry jIau ] 1 ] rhwau ] iek GVI n imlqy qw kiljugu hoqw ]
huix kid imlIAY ipRA quDu BgvMqw ] moih rYix n ivhwvY nId n AwvY ibnu dyKy gur drbwry
jIau ] 3 ] hau GolI jIau Goil GumweI iqsu scy gur drbwry jIau ] 1 ] rhwau ] Bwgu hoAw
guir sMqu imlwieAw ] pRBu AibnwsI Gr mih pwieAw ] syv krI plu csw n ivCuVw jn
nwnk dws qumwry jIau ] 4 ] hau GolI jIau Goil GumweI jn nwnk dws qumwry jIau ]
rhwau ] 1]8 {97}
gurU-imlwp leI lu~Cdy Su`D ihrdy nwl ijauN ijauN gwaux dw Xqn krdy jwaugy Awpxy Awp
quhwfIAW surW dI mDurqw vDdI jwvygI [ ies pwvn slok dw -“sloku ] lyKY kqih n CUtIAY iKnu iKnu
BUlnhwr ] bKsnhwr bKis lY nwnk pwir auqwr ] 1 ] {261} gwien kridAw qoN hI imhrW dy dr
KulH jwxy hn[ pCuqwvy dI A`g ivc sV rhy hy sqy blvMf jIE ! XkIn jwxo Ajyhy SbdW dw gwien
smwpq hox qoN bhuq pihlW hI qusI rihmqW dI JolI ivc pey dYvI muKwribMd ivcoN lorIAW sux rhy hovogy[
jy myry ieh bcn is`D nw hoey (jo AsMBv hY) qW prq Awauxw myry kol[ pr ieh kuJ huMdw vyKxw ilKwrI
ƒ nhIN sI BwauNdw aus dI kUt-nIqI ny qW sB kuJ ault drswauxw sI--
dohrw ] grDb eyk mMgwie kY cVXo hrK min Dwir [ pwCU Fol bjwXo dyKY lok hzwr [
rYin pMQ bis AwXo diDsuqsr inktwie [ ipRQm pirkRmw ngr kI l`Dy kIn bnwie ]506]
pd ArQ:-grDb=Koqw [ hrK min=mn ivc ^uSI Dwrn krky[ rYin pMQ bis=rsqy ivc rwq bqIq krky[ diDsuqsr=AMimRqsr dy nyVy[

pihlW vI ie`k qoN v`D vwrI iliKAw igAw hY ik, prkRmw l&z sRI gurUbwx dww nhIN hY[ ieh krm-
kWfI Bwxw vI bRwhmxI rIqI-irvwj dw hI AMg hY[ sdw leI Xwd r`Kxw cwhIdw hY ik, ies krm dw
grmiq nwl dUr dw vI koeI joV nhIN hY[ pr, swfy leI auh kuJ gurmiq bx cuikAw hY jo kuJ swfy
muFly vYri gumnwm ilKwrIAW ny iliKAw hY[ jW jo kuJ srkwr dI aupj ieh fyrydwr sMq kih rhy huMdy
hn[ AsIN ACopl Awpx Awp hI krmkWf dy swirAW p`KW nwl juJdy qury jweIey qjrbWkwr ilKwrI swry
181
krm kWf siqgurW VLOn Awp AwpxI ^uSI nwl kIqy drsw irhw hY[
hor vI gMBIr hYrwnI:-
kI, gurmuiK ipAry BweI l`Dw jI siqgurU jI dy s`cy is~K nhIN sn, jo aunHW ny lhOroN hI sRI AMimRqsr
q`k AwpxI audwrqw Aqy praukwrqw drsw ky lokW dy mnw ivc AwpxI mhwnqw Aqy siqgurU jI pRqI
inrdwieqw Aqy kTorqw dw FMfor ip`tdw jwx vwlw jlUs k`F qurn dw Jt pt mn bxw ilAw ? isr
rgV ky munw ilAw, mUMh kwlw krky Koqy auqy cV bYTy Aqy A`gy A`gy nhIN sog ip`Cy ip`Cy Fol dw fgw v`jdw
jwvy[ ieh AdBuq jlUs, lwhOroN 30 mIl dUr, sRI AMimRqsr vl ƒ qur ipAw[ Awau Awpxy mn dIAW A`KW
nwl aus AdBuq jlUs ivc Swml ho jweIey rsqy ivc lkW dy pRsn auqr hoxy kudrqI g`l sI---
pRSn krqw- ‘hy BweI, inAwrI iksm dy ies jlUs dw kI ArQ ?’
au~qr- ‘is~KW dy gurU Arjn dyv jI qoN iKmw dI Xwcnw krn leI aunHW dy drbwrI s`qy vlvMf dy vkIl (ivcolw
bx ky jW s&wrSI) BweI l`Dw jI jw rhy hn ?
pRSnN- pr BweI l`Dy vrgy praupkwrI swDU dI AjyhI mWdI hwlq iks ny Aqy ikauN bxweI ? vydk kwl ivc
Ajyhw iBAwnk fMn kwqlW ƒ id`qw jWx dI g`l bVI G`t sI. bhuqy AprwDI aW isr munwey jwx dI Srm
nwl mr hI jWdyy sn[ Ajoky smy Ajyhw fMn ? koeI vfw inrdeI hwlkm hI idMdw hovygw ? siqgurU
nwnk swihb jI dy DrmI is`K ƒ AjyhI szw ? kI, AprwD ho igAw sI BweI swihb jI qoN ?
au~qr- ‘suixAw hY. s`qy blvMf ny rwg dy md ivc Aw ky siqgruW dI Gor inMidAw kIqI sI ik. siqgur nwnk
swihb jI ƒ lokI bwly prdwny dy kwrn hI gurU mMndy sn, Aqy bwkI gurU swihbwn vI imrwsI rwgIAW dy
kwrn hI pUjnIk bxdy Aw rhy hn[ gurU Arjn jI ny bVw ros mnwieAw Aqy A`gy qoN kIrqn krn leI
is`KW ƒ iqAwr kr ilAw[ kuJ smy mgroN ptny qoN AweI sMgiq ny sqy blvMf dI gurU drbwr ivcoN ZYr-
hwzrI dw kwrn pu`C ilAw[ siqgurU jI dw su`qw hoieAw kRoD aubwly Kw auiTAw [ aunHW ny hMkwrI fUMmW ƒ
srwp dy ky kohV pw id`qw Aqy nwl ieh bcn kih id`qy ik. ijs ny vI ienHW dI mw&I leI swfy kol
Ardws kIqI, aus dw isr muMn ky mUh kwly nwl Koqy qy cVHw ky aus ƒipMfW ivc PyirAw jwvygw [ so BweI
jI ny Awp hI auh sB kuJ kr ilAw jo (kiQq qOr qy) siqguru jI chuMdy sn[ ijvyN siqgurU jI bydsI
gRsI SrmswrI dw AnuBv krwaux leI mUMh icVw rhy hox, ik, hy siqgurU jI ! bs eyhI kuJ cwhuMdy swau ik kuJ
hor vI?
pR:krqw- ieh ikvyN mMn ilAw jwvy ik, ZrIbW inAwsirAW, nIcW dy sMgI swQI, duiKAwirAW dy drdI, iKmw qy
puMj. rihmqW dI bwrS krdy “aUnv b`dl“ im`TbolVy siqgurU jI. koloN iKmw mMgx leI iksy vkIL dI vI
kdy loV pY skdI hY ? siqgurU jI dy Gr Awey vfy vYrI ƒ vI ipAwrW Bry sIny nwl lw ilAw jWdw irhw
hY[ Ajyhw sWg bxw ky BweI l`Dy jI ny gurU-Gr dI bVI inrwdrI kIqI hY[
au~qr- nhIN jI, qusIN BwvyN ik`fy vI cMgy AwKo pr koeI sMswrI guurU, dyvI dyviqAW nwloN jW jMglW dy vwsI irSIAW
munIAW nwloN Awqmk AvsQw ivc au`cw kdy nhIN ho skdw [ jy auh asqiq sux ky vr dyx leI Aqy i
nMidAw sux ky v`fy qoN vfw srwp dyx leI J`t iqAwr ho pYNdy hn, qW gurU Arjn dyv jI ikhVy bwZ dI
mUlI hn ? auh vI qW sRI rwm jI dy p`qrW, laU kuSU dI hI jd ivcoN hn [
pR: krqw- qyrw ivcwr kI, ieh hY ik siqgurU jI dw ieh aupdyS kyvl lokW leI hI hY-“mru muieAw sbdy mir jwie
] ausqiq inMdw guir sm jwxweI iesu jug mih lwhw hir jip lY jwie ] 1 ] rhwau ]”{362}
“ausqiq inMdw kry ikAw koeI ] jW Awpy vrqY eyko soeI ] 2 ]”{1128}- “nh inMidAw nh ausqiq jw kY
loBu mohu AiBmwnw ] hrK sog qy rhY inAwrau nwih mwn Apmwnw ] 1 ]” {633} kI. ies sB kuJ nwl
siqguru jI dw Awpxw koeI vwsqw nhIN sI ? Aqy kI, pMcm pwqSwh jI ƒ Awpxy ipqw gurdyv jI
dy ienHW bcnW dw vI koeI ilhwz nhI sI ?- “ BweI mq koeI jwxhu iksI kY ikCu hwiQ hY sB kry
krwieAw ] jrw mrw qwpu isriq swpu sBu hir kY vis hY koeI lwig n skY ibnu hir kw lwieAw ] AYsw
182
hir nwmu min iciq iniq iDAwvhu jn nwnk jo AMqI Aausir ley CfwieAw ] 4 ] 7 ] 13 ] 51 ] jo
ienHW At`l swD bcnw ƒ JuTlwauNidAW Awp hI srwp dy ky ivcwry kIrqnIAW ƒ kohVI bxw id`qw? ?
au~qr- mYN kI kihxw hY qusIN hI d`s idau [ jy siqgurU jI, gurU bwxI dy ienHW aupdySW nwl Awpxw zrw vI vwsqw
smJdy huMdy, qW s`qw blvMf dI iksy vI gl qoN Bwv, aunHW vloN kIqI kiQq inMidAw qoN pRBwvq ikauN huMdy ?
s`qw blvMf duAwly ieh dmn c`kr ikauN c`ldw ?
ies guriblws ƒ pMQ ivc suZwq vjoN vMf rhy, hy pMQ dy isrmor Drm AwgU swihbwn jIau ! kI qusI
gurbwxI dI CqrCW ivc rihMidAw auprokq gl bwq ƒ ivArQ dI bkVvwh is`D kr skdy ho jI?
Ajy vyKo Awp jI dw ieh gurmuK ilKwrI iks iks ivDI nwl gurmiq dw ibsqrW gol krI jw irhw hY ?
gwQw dy hr moV qy ilKwrI dI kutlqw nvyN qoN nvyN ivAMg dy rUp ivc T`Ty krdI swhmxy
Aw KloNdI hY:-
1- cOpeI ] bwjq Fol gDy Asvwrw [ pRvyS kIXo qb ngr mJwrw [
2- kOqk dyiK sBy nr nwrI [ lDy kI muiK aupm aucwrI ]507]
3- pr ihiq AYs jwn ijh kIno [ hwn lwB ihiq rMc n cIny [
4- suDw srovr lDw gXo [ QVyH suny sRI gur suKu lXo ] 508 ]
ArQ:-prwey dy Bly leI ijs (BweI l`Dw) jI ny AjyhI (kurbwnI) kIqI, Apxw hwx lwB zrw vI nhIN ivcwirAw ? (BweI l`Dw jI pihlW)
srovr vwlI QW gey qW ieh sux ky bVw su^ AnuBv kIqw ik siqgurU jI QVw (swihb qy l`gy drbwr ivc) sSoBq hn[505[
ip`Cy Fol v`jdw, Koqy dw Asvwr, (ieh AdBuq jlUs) n`gr ivc dw^l jw hoieAw [ hYrwnI hY ik,
(487-88 cOpeI ivc) ilKwrI ny s`qy blvMf dI Bu`l iKmw krn dI gl krn vwly leI siqgurU jI dI
zbwnI kho drswey ienHW bcnw iv`c- ‘iqn kI Arj joie is`K krY [ qwih sjwie AYs hm DrY [muih kwlw kir sIs
muMfweI [ grDb cwiVH su ngr iPrweI ’- Fol vjwaux dw ikqy sMkyq qk nhI hY[ Aqy Koqy qy cwV ky, ngr iPrweI
ipMf ivc Fyrn dI g`l hY vD qoN sQwnk ipMf dI g`l, pr BweI jI, gurdyv jI dy nwmxy ƒ bdnwmI dw
dwZ lwaux dw swDn bx irhw, Fol dI gVg`j vwlw ieh inAwrw, jlUs lhOroN hI k`F qury[ sRI gurU
hirgoibMdw swihb jI dy isrjy hoey prm siqkwrXog AsQwn sRI Akwl q^q swihb jI qy ibrwjmwn,
gurU nwnk swihb jI dI joiq-jugiq dy sdIvI mwlk, siqgurU-gRMQ swihb jI-rUp XwrHvyN siqgurU-nwnk
swihb jI dy, JwVU-brdwr, inSkwm syvk bxn dy gurmiq dy gwfI-rwh ƒ Bu`l-Bulw ky, siqgurU jI dI
QW is`Dy Awp hI, pMQ dy ‘vwlI’ bx bYTy, hy isMG swihb igAwnI joigMdr isMG jI vydWqI jQydwr sRI
Akwl q^q swihb jIE ! Aqy sihXogI isMG swihbwn AQvw ies pusqk leI pRsMsw p`qr ilKx-hwry
snmwnq B`dr mWpurK swihbwn jIau ! ies pusqk dw ih`sw bxn leI, SWJI ivcwr auprMq AjyhI dlIl
ilK Byjo ijs qoN pwTkW dy ies SMky ƒ r`d kIqw jw sky ik, Ajyhw AdBuq jlUs, krIb 33 mIl pYNfy
ivcly keI n`grW ivc pMcm siqgrU nwnk swihj jI ivr`uD ros Aqy BweI l`Dy prqI siqkwr Aqy
hmdrdI dw mwhOl nhIN sI bxwauNdw jw irhw [ Aqy ienHW aukqIAW dw invwrx vI ilK Byjo ik, sBnw dy
sWJy, srb`q dy s`cy im`qr siqgurU jI dw, AQvw, gurU Gr dw, mOjU auf, rhI ieh GtIAW hrkq, iksy
vYrI dI hY ik, jW siqgurU jI dy iksy Ainn guris`K dI ? pCqwvy ivc iB`jI inmrqw nwl siqgurU jI dI
srn ivc jwx dI g`l C`f ky BweI l`Dw jI ƒ, siqgurW dI inMidAw kraux vwlw Ajyhw GtIAw jlUs k`F
qury drsw id`qw Aqy qusW swirAW Drm-AgUAW ny iml ky ies cMdrI pusqk ƒ Drm pusqk GoSq kr
id`qw ? (pVoH Agy nwl hI CwpIAW geIAW auh ic`TIAW ijnHW qoN quhwfI pMQ ivroDI AduqI SrDw auCyly
mwrdI svwgq kr rhI imlygI jI-)
pRwn suKdwqw jIA suKdwqw qum kwhy ibswirE AigAwnQ ]
hoCw mdu cwiK hoey qum bwvr dulB jnmu AkwrQ ]1]
183

41- BweI l`Dw jI dI audwrqw ik jW gMBIr mnmKuqweI?


gurU swihb jI dy siqkwr dw Gwq krI jwx ivc ru~Jy ies

ilKwrI dw ieh iGxwvxw AfMbr ?


pwTkW nUM Xwd hY ik, gurU ieiqhws nwl sMbMDq AsQnw dy nyVy pu~jdy drsw ky, siqgurU jI nUM nMgy pYrIN
ho qurdy Aqy aus AsQwn {bwaulI swihb, gurU Amrdws jI AQvw gurU rwmdws jI dy AMgITy (dyh-sskwr vwlIAW QwvW),
KfUr swihb ivclw krIr dw ik~lw, gurU AMgd swihb jI dy siqMsg vwlI QW AQvw, sRI AMiMmRqsr ivcly guur-AsQwn Awid)
nUM fMfOqW-nmskwrW krdy aus dIAW in~kIAW v~fIAW prikRmw krdy, inrMqr drswuauNdw Aw irhw hY, pr
eyQy auprokq vrxn siqgurW qo ibnw kyvn gurU-AsQwn hI nhIN, sgo hwzrw-hzUr pMcm siqgurU jI dw
drbwr sSoBq hY Aqy hor vwDw ieh ik auQy doSIAW vWg pYSI Brn leI siqgurU jI dw Ainn syvk
AwauNdw drswieAw jw irhw, pr siqgurUn jI dy siqkwr vjoN Koqy dI svwrI iqAwg ky gurU drbwr iv`c
pYdl hwzr Awaux dI QW sgoN bymuhwry Sor-Srwby vwly gurmiq ivroDI jlUs smyq qiry jWdy drsw irhw
hY[ kI, BweI l~Dw jI gurU-drbwr dw prcl irvwj vI Bu`l Bulw cu`ky hoxgy ? ilKwrI ny sgoN auvyN hI, Fol
v`jdy nwl aUs AdBuq jlUs ƒ ijhVw ivhlV qmwSbInW dI BIV nwl hr pl vDdw hI Aw irhw drbwr
dy nyVy Fu~kdw drswieSAw hY[ ies Aximxvy BIV-BV`ky Aqy bymuhwry Soro-Zul qoN lwpRwh, BweI l`Dw jI ƒ
gurU drbwr v`l DweI krI AwauNdy drswauxw, ilKwrI dI bVI v``fI kutlqw hY[ kI, ilKwrI ieh is`D kr
irhw hY siqgurW dy drbwr dI mwx-mrXwdw koeI hY hI nhIN sI ? jW bwbw bu~Fw jI vWg BweI l`Dy jI dI
dI Azmq, siqgurU jI nwloN v`D drswaux dw Xqnw kr irthw hY ?
kI, BweI l`Dw jI Koqy qy s`jy sjwey auvyN hI sRI drbwr swihb dI h`d ivc Aw vVy hoxgy ? jy iehI scu hY
qW Ajyhy gusqw^ ƒ BweI gurdws jI ny ‘BweI’ iks aucycI Xogqw kwrn iliKAw ? sp~St hY ies JUT-
khwxI ivc BweI jI dw kyvl nwm hI vriqAw hoieAw hY[ swrw qmwsw qW ilKwrI Awp hI rcweI bYTw hY[
aus dI Xojnw hI siqgurU jI dy jIvn ƒ hr p`Ko inrdeI Aqy bRhmx-irSIAW qoN vI v`D hwso hIxy rUp
ivc drswaux dI hY[ eyQy iksy scy jW JUTy pwqr dy ikrdwr dw kI kMm ? ilKwrI dI klm, AwpxI mrzI
dy nwc swry rMg icqr rhI hY[
gurdyv jI ny v`jdy Fol dI gVg`j suxI qW :--
Fol bjwvq qhW isDwXo [ Fol Sbd sRI gur suin pwXo [
pUCq Bey kOn cil AwXo [ bwjq FOl BIr bf pwvy ]509]
qb lO l`Dw gur inktwXo [ grDb pir TwFw smuhwXo [
muih kwlw kir mUMf muMfweI [ sRI gur kI muiK aupm krweI ]510]
siqgurW ny puiCAw ik, ieh FOl v`jdy nwl lokW dI eyfI bymuhwrI BIV eyDr ik`Dr Aw rhI hY ? eyny ivc
isr mMuny kwly mMUMh nwl Koqy qy bYTy BweI l`Dw jI siqgurU jI dy snmuK Aw Kloqy qy ausy kwly mUMh nwl
siqgurU jI dI bRwhxI-tIcy vwlI ausqiq krnI SurU kr id~qI[ Ajyhw kuJ bRwhmx ilKwrI, iSv jI jW
aunHW dI pqnI iSvw-durgw-pwrbqI Awid (dyvI-dyviqAW Awid dI) dI ausqiq krky Aqy A~go aunHW qoN
vr-AsISW imldy purwxk gwQwvW ivc drswieAw hoieAw hY[ ieh drbwr qW aus gurdyv dw sI ijs ny
Ajyhy Avqrw dI jW dyvIdyviqAW dI iksy A~frI hoNd dI mwnqw qoN vrijAw hoieAw hY[ BweI l~Dw jI
vloN kIqI ausqiq ilKwrtI ieauN drsw irhw hY:---
svYXw] hy kruxwiniD hy suKswgr, Acuq, hy ibnqI suin lIjY [{sMpwdk jI qo ikqy Bul hoeI l`gdI hY}
184
BUl iCmy hmrI pRB Awpih, dwsu AXo qumrI srn`XY [....
pd ArQ:-kruxwiniD=hy dieAw dy bMfwr ! ? suKswgr=suKW dy swgr [? Acuq=sdw At`l rihx vwly [?[ ibnqI
suin l`XY=bynqI suxo [ BUl iCmY=kIqI hoeI Bu`l muAw& kr dyvo[ dwsu...A`Xo=Awp jI dw syvk quhwfI srn AwieAw hY[ Awp jI
dy kIqy hoey hukm dI pihlw pwlxw kr leI hY[ dyir n k`Xo=dyrI nw kro [
ausqiq dy Aqy inMdw dy ArQ, eysy pusqk dy pihly AiDAwie dy pMdrvyN (-15vyN) lyK ivc ilK Awey hW[
AslIAq nwloN vwDU is&q AQvw ausqiq vI siqgurW ny inMdw qul hI mMn ky mnu`K ƒ ausqiq inMdw dohW
qoN roikAw hoieAw hY[ ilKwrI dI kutlqw dw pRq`K Jlkwrw- (1) pihlW aus ny siqgurU jI ƒ Awpxy
kIrqnIey, ZrIbVy tihlUey dI BYx dy ivAwh ivc shwieqw nw dyx dy AjweIN doSI bxwieAw, (2) iPr
kIrqnIAW dI Bu`l qoN rMj ho ky siqgurW ƒ byAsUly inrdeIAW vWg Apxy drbwrI, ZrIb kIrqnIAW ƒ
srwp dy ky kohV vrgw iBAwnk rog cMbyVdy drsw idqw [ Awp hI ieh ilK id`qw ik, siqgurU jI dI
ies kropI qoN, swrw is`K jgq Ajyhw BY-BIq ho igAw ik, aunHW inAwsirAW ƒ mMgI ^Yrwq (iBiKAw) vI
koeI nhIN sI idMdw[ aunHW duiKAwirAW dy m`Qy l`gxo vI swry is`K ht gey sn[ (3) qIjw sB qoN v`D nIc
krm ilKwrI ny ieh kIqw ik, “sd bKisMdu sdw imhrvwnw” lukweI dy s`cy im`qr, ijs siqgurU jI bwry
pwvn gurbwxI ivc ies qrHW dy &urmwn hn-
60- pauVI ] so siqguru Dnu DMnu ijin Brm gVu qoiVAw ] so siqguru vwhu vwhu ijin hir isau joiVAw ] nwmu
inDwnu AKutu guru dyie dwrUE ] mhw rogu ibkrwl iqnY ibdwrUE ] pwieAw nwmu inDwnu bhuqu KjwinAw ]
ijqw jnmu Apwru Awpu pCwinAw ] mihmw khI n jwie gur smrQ dyv ] gur pwrbRhm prmysur AprMpr
AlK AByv]16]{522}
61- vwhu vwhu siqguru purKu hY ijin scu jwqw soie ] ijqu imilAY iqK auqrY qnu mn sIqlu hoie ] vwhu
vwhu siqguru siq purKu hY ijs no smqu sB koie ] vwhu vwhu siqguru inrvYru hY ijsu inMdw ausqiq
quil hoie ] vwhu vwhu siqguru sujwxu hY ijsu AMqir bRhmu vIcwru ] vwhu vwhu siqguru inrMkwru hY ijsu
AMqu n pwrwvwru ] vwhu vwhu siqgurU hY ij scu idRVwey soie ] nwnk siqgur vwhu vwhu ijs qy nwmu
prwpiq hoie ] 2 ] {1421}
idlNo pCqwvy nwl srn AwieAW vfy qoN v`fy pwpIAW ƒ vI, (iBMn Byq vwly iksy ovqkry qoN ibnw), sB ƒ
gl nwl lw lYx leI iqAwr, iKmw dy pRq`K muj`smy, siqgurU jI dI srn ivc hwzr ho ky, (kiQq) Bu`lW
qo pCqwvw krdy drswaux dy QW, keI mIl dUr lwhOr, BweI l`Dw jI kol Byj id`qy [ iPr BweI swihb ƒ
vYrIAW vwlw ivhwr krdy drsw id`qw[ lwhOroN Fol vjdw lokW ivc bVI krVI dMdkQw dw kwrn bxdw
Awaux vwlw qmwSw, bVw koJw jlUs, is`Dw siqgrU jI dI hzUrI ivc l`gy drbwr ivc ilAw vwiVAw ?
Aqy hux gurmiq ivroDI ieh ausqiq hY ik jW GtIAw iksm dw ktw^S ?
iLKwrI vloN Awp hI lweIAW nrdwieqw gRsIAW aUjW Ajy purwxIAW nhI sn hoeIAW ik, auhI
ilKwrI BweI l`Dw jI qoN siqgurW leI “kruxwiniD” Sbd vriqAw drsw irhw hY[ (2) kI., kohV dI
ibmwrI, Bu`K mrI, smwj ivc Cyky jwxw Awid swrw kuJ ‘iBAwnk duKW BrpUr-rog sn, ik, jW v`fI
dieAw qoN imildw suK sI ? kI, ieh swrw kuJ ausy siqgurU sihb jI dI hI dyx nhIN drswey ijnHW nUM hux
dieAw dy BMfwr ‘suKswgr’ siqgurU kih irhw hY ? iks dlIl nwl aunHW ƒ hux ‘kruxwin`D Aqy
suKswgr’ AKvwieAw igAw hY ? kI ieh ausqiq hY ik, ktw^S Bry ivAMg ? AjyhI siQqI ivc, Ajyhy
Sbd vrqny, (gurmiq Anuswr) Gor inMdw hY Aqy siqgurW dI bdnwmI dw FNMforw hY? (3) iPr igAwn rUp
gurU qW AibnwSI mMinAW jw skdw hY pr` kI, siqgurW dw srIr sdw leI At`l sI jo ilKwrI ny BweI
l`Dw jI koloN aunHW ƒ “Acuq” {ArQ=At`l, in`q iesiQq; AQvw prmwqmw, krqwr, “gun gwvq Acuq
AibnwsI.”(sor m: 5-mhwn koS s&w 44)} AwiKAw drswieAw hY ? pMcm pwqSwh jI ny ‘Acuq’ AQvw ‘AibnwSI’
Sbd, kyvl prmwqmw leI hI vriqAw hY, ijvyN-- gauVI bwvn A`KrI ivc-
185
62- pauVI ] hy Acuq hy pwrbRhm AibnwsI AGnws ] hy pUrn hy srb mY duK BMj ] hy sMgI hy
inrMkwr hy inrgux sB tyk ] hy goibd hy gux inDwn jw kY sdw ibbyk ] hy AprMpr hir hry
hih BI hovnhwr ] hy sMqh kY sdw sMig inDwrw AwDwr ] hy Twkur hau dwsro mY inrgun gunu
nhI koie ] nwnk dIjY nwm dwnu rwKau hIAY proie ] 55 ]{261}
gurmiq dw isDWq sp`St krn leI, kyvl audwhrx vjoN, 4 gurU &urmwn hor-(2) sorT rwg ivc pMcm
pwqswh jI-“ibGn bnwsn siB duK nwsn gur crxI mnu lwgw ] gux gwvq Acuq AibnwsI Anidnu
hir rMig jwgw”]3] {661} (3) jYqsrI mhlw 5 ]- slok] icqvMiq crn kmlµ swis swis ArwDnh
] nh ibsrMiq nwm Acuq, nwnk Aws pUrn prmysurh ] 1 ] {706} (4)-tofI mhlw 5] ..gun gwvq Acuq
AibnwsI kwm k®oD ibnsy md FITy ] AsiQr Bey swc rMig rwqy jnm mrn bwhuir nhI pITy ]1]{717} (5)
sUhI m: 5: gux gwvq Acuq AibnwsI ] qw qy kwtI jm kI PwsI ] 2 ] kir ikrpw lIny liV lwey ] sdw Andu
nwnk gux gwey ]\ 3 ] 30 ] 36 ] {744} eyho ijhy keI gurU Sbd hor hn, ijnHW qo Acuq kyvl Akwl
purK ƒ mMnxw hI gurmiq dw p`kw isDWq prp`k is`D ho irhw hY:--
auNj, sdIvI suKW BrpUr izMdgI bwxaux vwlI prm TMF nwl joVn dw aupkwr kIqw hovy, Ajyhy pUrn
siqgurU jI iv~c hI rb jI pRq`K ho id`sdy hn[ ijvyN B`t BgqW ƒ siqgurU nwnk swihb jI dy Sbd-
igAwn dI soJI Aw jwx qoN vydk kwl qoN (prclq nwvW vwly) r`b jI dy, AQvw 33kRoV dyvqy Aqy swry
kiQq Bgvwn Awid sB dy sBu (gurU nwnk swihb jI smyq aunHW dy aus smyN q~k dy bwkI cauhW srUpW)
iv~c pRq`K ho id`sy sn[ AnUpm dYvI guxw qoN ihrdy Ajyhy pRBwvq hoey siqkwr Xog B`t BgqW leI
siqgurU swihbwn-“Awp nwrwiex klwDwr” “vwh gur”U- “prqK´ hir,” ho id~sy sn [
pr eyQy, isMG swihb pRo: mnjIq isMG jI jQydwr q^q sRI kysgVH swihb jI dy ‘gurmuK’ ilKwrI
ny, ijs ivDI nwl pihlW siqgurU jI dI rjvIN Av`igAw rUpn hyTI drsweI Aqy ijvy BweI l`Dw jI ƒ
(ibbyk ivcwr kIqI ibnw) J`t pt is`r muMn, mUHMh kwlw kr, Koqy qy cV ky ip`Cy ip`Cy v`jdy Fol nwl
siqgurW dI bdnwmI vwlw jlUs k`F qury drsw d`qw, Aqy iPr J`t hI, ausy BweI l`Dw praupkwrI jI qoN
AxhoxI ausqiq kIqI drsw ky, BweI swihb jI dw ikrdwr aunHW hI bRwhmxI kutl T`gW vwlw drswieA
hY, ijhVy kyvl suAwrQ is~DI leI iksy Bgvwn, dyvqy dI, jW iksy irKI munI dI ausqiq rUp, JolI cu`k
rhy huMdy hox ? ivdwvwn ilKwrI ieh vI inrMsdyh jwxdw sI ik, AjyhI ausqiq, pMcm ipqw jI ny inMdw
qu`l smJ ky iqAwgI hoeI hY-“slok mÚ 5] ausqiq inMdw nwnk jI mY hB v\weI CoiVAw hBu ikJu
iqAwgI ]{763}
siqgurU jI ny, BweI jI qoN AjyhI koJI hwlq bxw ky gurU drbwr ivc Awaux dw kwrn pu~iCAw qW BweI jI
dy bcn:- mwn ley ipRQmy bc Awp ko Arj kro ienhU suKu dXo [
AOr sjwie jo hoie pRBU, soeI muih kho kCu dyir n k`Xo ]511]
ArQ:-Awp jI dy kIqy hoey hukm dI hI pwlxw kIqI hY[ hy pRBU ! jy Ajy hor szw dyxI hovy qW kihx ivc dyr nw kro [511[
dUjy SbdW ivc ilKwrI ny BweI jI nUM ieh kihMdy durdSw id~qw ik, myrw mUMh kwlw krky Koqy qy qusW Awp
hI cwiVHAw hY[ jy quhwfw mn Ajy vI nw BirAw hovy Aqy hor szw dyxI cwho qW auh vI CyqI hI kih suxwau
[ kurwhy pY ky duKI hoey iPrdy kIrqnIAW nUM SrDwlU gurmuKW vWg gurmiq smJw ky is~Dy siqgurU jI dI
crnI jw pYx dI pRyrnw krn dy QW, aunHW dI gl suixidAW swr, qurMq hyTI kwrk jlUs k`F qurn dw ArQ
eyhI bxdw hY ik BweI jI ny ausy smy auprokq g`l kihx dw mn bxw ilAw sI[ AjyhIAW ros gusqw^IAW
Awpxy dieAwlU siqgurW ivru`D nhI sgoN vfy inrdeI hwkmw dy vqIry ivru`D hoieAw krdIAW hn[
bwlpn qoN gurmiq dy s`cy ivc Fl cu~ky jIvn vwly, inAwsry, duiKAwry ZrIb nIcW dy sMgI swQI, swry
186
sMswr leI ipAwrW l~dy syvwdwrW vwlI AnUpm igRhsq-iqAwgI jIvn-jugq dy pUrny pw rhy, siqgurU jI
dy inAwry jIvn cirqR ƒ bVy hlky mnu`K dy jIvn dI p`Dr vwlw drswaux leI hI qW ilKwrI ny,
iGxwvxy JUT-AfMbr-rUp, ies guriblws pusqk dI rcnw kIqI sI[ pihlW bwbw bu`Fw jI dw jIvn
siqgurW leI AgvweI krdw drsw ilAw qy hux kutl ilKwrI BweI l`Dw jI koloN gusqw^I dIAW h`dW pwr
krweI jw irhw hY [ dws ny Ajyhy Bwxy vwprdy vyky hn, jdoN iksy hwkm dy zulm qoN duKI ho ky mwmUlI
hsqI vwly mnu`K ny isrl`Q bwZIAW vwlw rwh PV ilAw qy inrdeI hwkm nUM l`lkwr ky kih id`qw-“jy
Ajy vI qyrw mn nhIN rijAw qW rihMdI ksr vI id`L Kohl ky pUrI kr lY”[
Awm qOr qy ieho ijhI siQqI zulm dI is`^r ivru`D bgwvq dy rUp ivc hI jnm lYNdI hY[ ijvyN
isMGW ny muZlI-SwhI smyN dy pMjwb dy gvrnr mIr mMnUM ny zulm dI kridAW, isMGW dy isrW dw mu`l r`K
id`qw qW isMGw ny, aus dmn c`kr ƒ hwso-hIxw bxwaux leI, keI boly prclq kr ley sn-ijvy -“mMnU
swfI dwqrI AsIN mnUM dy soey, ijau ijauN swƒ v`Fdw AsIN dUxy cOxy hoey”[ jwbr hwkm dy mUMh qy krwrIAW
cpyVW sn Ajyhy boly? isMGw dy ies vqIry qoN muZlSwhI dy jbr dw BY, CweIN mweINo igAw[ vYsI hI
GtIAw Zusqw^W vwlI gl, aus dieAwlU siqgurU jI dI jIvn kQw dw AMg bxweI hoeI J~l lYxI
suihrdqw nhIN hY[ ieh g~l vI Bu~lx-Xog nhIN hY ik, is~KI isDWq dy jnm-dwqw, siqgurU nwnk swihb
jI ny Awpxy pihly srUp qoN hI qoN hI buirAW nwl (keI prkwr dy AprwDW vwlw T`gI dw A`fw clw irhw s~jx, bMdy
Kwxw kOfw, BUmIAw cor, Aqy hor byAMq pwp-kmWvMidAW nUM mwirAw nhIN sgoN qwirAw sI) BilAweI krn dy pUrny pwauxy
ArMB kr idqy hoey sn[ gurdyv jI ny &rId swihb jI dy ieh bcn Awpxy aupdyS dw zrUrI ih`sw bxw
ilAw- "PrIdw bury dw Blw kir gusw min n hFwie ] dyhI rogu n lgeI plY sBu ikCu pwie
]78]{1382}-PrIdw jo qY mwrin mukIAW iqn@w n mwry GuMim ] AwpnVY Gir jweIAY pYr iqn@w dy cuMim ]
7 ]{1379}
aup`drI ilKwrI dw Ajy hor iGxwvxw aup`dr:--
BweI l`Dy dy auprokq bcn, “Ajy koeI ksr rihMdI hY qy kro hor hukm”- sgoN siqgurU jI dI hI hwlq
doSIAW vwlI, bxw id`qI ?--
gur dyiK ivcwr ikXo inj nYnn qy qb nIr bhwXo [
bWDI Bgiq Cfwvn hyiq, miD dIvwn sRI muiK gwXo [
AYs ivcwwr gurU krqwr, gdh auqwir iesnwn krwXo [
iesnwn kIX l`Dy suK mwin, sRI gur pMkj mY lptwXo ]512]
siqgurU jI ny ivcwr ky vyiKAw qW dIvwn ivc bYiTAW hI nyqrW qoN pwxI vgnw SurU ho igAw[ ilKwrI ny
siqgurU jI dy nyqrW ivcoN A`QrU ikrdy iks Xojnw ADIn drwsy ? kI, auh pCqwvy dy AQrU sn ? jW,
BweI l`Dw jI dI aus duKdweI hwlq qoN dr`v ky? (ijhVI hwlq BweI jI ny lokW dI hmdrdI ij`qx-rUp ‘rs
mwxn leI, svY ieiCAW nwl bxweI sI ? )
dUjI pMgqI ivcly ‘bWDI Bgiq’ dIvwn ivc gwauNdy drswaux qoN, gurbwxI qoN AigAwnI pwTk NkI smJy ?
auNj, ilKq qoN imldy sMkyq Anuswr Bgq nwmdyv jI dw ieh pwvn Sbd iDAwn ivc AwieAw hY:--
63- dws AinMn myro inj rUp ] drsn inmK qwp qReI mocn prsq mukiq krq igRh kUp ] 1 ] rhwau ]
myrI bWDI Bgqu CfwvY bWDY Bgqu n CUtY moih ] eyk smY mo kau gih bWDY qaU Puin mo pY jbwbu
n hoie ]1] mY gun bMD sgl kI jIvin myrI jIvin myry dws ] nwmdyv jw ky jIA AYsI qYso qw kY pRym
pRgws ] 2 ] 3 ] {1252}
auprokq JUT-khwxI ivc jo siQqI ilKwrI ny drsweI hY, aus pRQwie ies gurU Sbd dw koeI nyV nhIN
bxdw? ieh qW sgoN buJwrq bx rhI hY, ik siqgurW ny iks ƒ bMnH riKAw sI, jo BweI lDy ny Cufw
187
ilAw? ‘sqw’ ‘blvMf’ qW ApxI hYNkV dy mwry dUr dUr dOVy iPrdy sn[ qy hux BweI l`Dy ny iks ƒ bMnH
ilAw ijs ƒ siqgurU jI nhIN sn Cufw skdy ?
ilKwrI dw Asl mMqv siqgurW ƒ gurmiq ivroDI kwry krdy drsw ky, hor vI v`D lhweI krI r`Kx dy
Xqn ivc hY[ A~QrU kyrdy hoey Sbd gwauNdy drswaux auprMq qIjI pMgqI ivc BweI lDy ƒ Koqy qoN auqwr
ky ieSnwn krwauNNdy drsw ilAw qy iPr aus ƒ siqgurW dI crnI pey drsw id`qw[ pr A`gy nwl hI kutl
klw bwzI ? iek pwsy qW siqgurW ƒ srb Gtw dy igAwqw, AMqrjwmI Awid dYvI guxw dy ‘iniD’ iLKI jw
irhw hY Aqy eyQy vyKo hux siqgurU jI Anjwx bxy BweI lDy koloN muV muV kI pu`C rhy hn Aqy BweI l`Dy
vloN krVy ihrdy vwly inrdeIAW vwlw au~qr ?:--
dohrw] sRI gur qb pUCq Bey kwrin kho sunwie[ jw kwrin AYso kIXo kyaU n jYs krwie ]513]
hwQ joir l`Dy khw qum qy CpI n koie[ s`qy Aau blvMf kI BUl iCmwpn hoie ]514]
hwlik ausy hI dohry ivc, siqgurU BweI l`Dy qoN Ajyhw BYVw jlUs k`F ky Awaux dw kwrn pu`Cdy hn pr
sw& au~qr dyx dy QW, auh h`Q joV ky- ‘hyy jwxIjwx siqgurU jI, quhwQoN Blw ikhVI g`l lukI hY ?’
kihky sqy blvMf dI Bu`l iKmw dI gl khI qy nwl hIN gurmiq ivroDI hyTI BrI bkVvwh ? :--
cOpeI] sRI muiK so qum bcn sunwey[ jo isK ien kI Arj krwey [
mih kwlw iqh mUMf mUMfwvy [ cwiV gDy iqh ngr iPrwvo ]515]
ipRQmY qumry bcn kmwey [ pwCy ien kI Arj krwey [
Aiq pRsMn Bey ikRpw inDwnw [ praupkwrI l`Dw jwnw ]516]
sMpwdk mhW purKW vloN tUk ivc ilKy ArQW dy ADwr qy,ArQ:-“qusW Awpxy suBwiemwn muKwribMd qoN bcn
&urmwn kIqy sn ik, ijhVw is`K ienHW bwry koeI bynqI krygw aus dw isr muMn ky mUMh kwly nwl Koqy qy cwVH ky ipMf ivc PyirAw
jwvygw[ so dws ny pihlW quhwfy bcn pUry kr ley, ip`Co aunHW dI b^SS leI bynqI kIqI hY[ siqgurU jI ny AqI pRsMn ho ky
AwiKAw ik. hy BweI l`Dw jI qUM vwikAw hI praupkwrI hYN [
ilKwrI qW hY hI is`KI dw vYrI [ so duSmn ny sdw AnhoxI g`l krnI hI huMdI hY, pr pMQ ivc isrmOr
mMnIAW hoeIAW pdvIAW mwx rhy isMG swihbwn ny vI siqgurU jI dI zbwnI ieh bcn drswey TIk mMn
ley ? siqgurU jI ny qW AgoN ieh kihxw sI-'hy BweI l`Dw jIE ! jIvW ivcoN, r`b dI srb-sRySt 'r~bI
ikrq'', mnu`K ƒ lMmy vwlW vwlw suMdr srUp vyKx dI hI s`Dr nwl aus Akwl purK, God, prmwqmw,
eISvr, mwDo murwrI ƒ AsW suMdr nyqrW qy moqIAW vrgy dMdW Awid dy nwl lMmy kysW vwlw icqivAw hY[
qW jo S`cy ihrdy nwl aus dI ArwDnw krn vwlw ausy dy srUp vrgw bxdw qurAw jwvy[ ASIN qW siqgurU
nwnk swihb jI dy s`cy is`K dy kysW dw kql, r`b dI bxweI sUrq ivgwVn vwlw b`jr pwp mMndy hW[ hy
BweI l`iDAw ! qUM ikvy XkIn kr ilAw isr muMn ky mUMh kwlw kIqw jwx vwlI AxhoxI g`l AsW kdy
icqvn ivc vI Awaux id`qI hovy ? kI, qyrI gurmuKqweI eyho hY ik qUM swƒ imly-pu`Cy ibnw hI, rb vloN
hoeI aucycI b^SS, kys-rUp Anmol suZwq ƒ J`t-vgwh mwirAw ? kys k`t qW ley hn, pr kI, qUM aunHW
ƒ muV auvyN dy augw vI skdw hYN ? jy augwauxy qyry v`s ivc nhIN qW k`tx dw qYƒ AiDkwr iks ny id`qw
sI? hY BweI l`Dw aupkwrI jIE ! kI qusW jnm is`D siqgurU nwnk swihb jI dIAW ipAwr-s`DrW ivcoN
pRgt hoieAw auh Anmol gurUSbd* vI ivswr id`qw ?
64- qyry bMky loiex dMq rIswlw ] sohxy nk ijn lµmVy vwlw ] kMcn kwieAw suieny kI Fwlw ] sovMn
Fwlw ik®sn mwlw jphu qusI shylIho ] jm duAwir n hohu KVIAw isK suxhu mhylIho ] hMs hMsw
bg bgw lhY mn kI jwlw ] bMky loiex dMq rIswlw ]7]>{566-67}-2
pd ArQ:-bMky={bhu vcn} bWky, (suhxy qy nroey)[ nk={bhu vcn[ nku iek vcn} ijn=ijnHW dy {ijsu iek vcn ijs dw} ijn=ijnHW dw
,{ ijMnHNW dy} [ lMmVy=sohxy lMmy [ vwlw=kys[ kMcn kwieAw=sony dw srIr, sohxw Arog srIr [ Fwlw=FwilAw hoieAw [ sovMn=sony dw [
188
ikRSn mwlw=vYjXMqI mwlw {kdy vI nw kumlaux vwly (kiQq) Pu`lW dI bxI (kiQq) ivSƒ Bgvwn dI (kiQq) mwlw[}duAwir=dr qy [
isK=is`iKAw [ shylIho= hy jIv-iesqRIE ! hMs hMsw=vfy hMs, bhuq sRySt mnu`K [ bg-bgw=vfy bgly, mhW T`g [ lhY=dUr ho jWdw hY [ 7 [
{sRI gurU gRMQ swihb drpx’ poQI cOQI s&w 361 qoN 367 q`k }
ArQ=(hy srb- ivAwpk isrjxhwr ! jgq dI swrI suMdrqw qUM Awpxy hI srUp qoN rcI hY[ qUM auh auh iesqRI mrd pYdw
kIqy hn ijnHW dy nYx dMd n`k kys Awiqyrw nk (sB) sohxy hn, (ieh sohxy srIrW vwly lok Asl ivc sB qUM hI qUM hY) hy pRBU
qyrw srIr sony vrgw su`D Arog dk swryhI AMg mhwn suMdr hn[ aunHW ivc , hy pRBU ! qUM Awp hI bYTw jIvn joiq jgw irhw
hY[ qyyry nYx bWky hn, qyry dMd, qy sfOl hY, mwno sony ivc hI FilAw hoieAw hY[ hy shylI ho ! (hy sqsMgI s`jxo !) qusIN aus
prmwqmw (dy nwm) dI mwlw jpo (aus pmwqmw dw ismrn sdw krdy rho) ijs dw srIr (aupokq vrxn AMgw sihq) Arog qy
Ajyhw sfOl hY mwno sony ivc ilAw hoieAW hY {ihrdy ivcly fUMGy ipAwr qy pUrn SrDw nwl aus dw inrMqr ismrn quhwƒ vI
ausy vrgy sohxy nYx, suMdr dMd. sohxw n`k qy lMmy kysW vwly sony vq nroey srIr vwlw bxw dyvygw[ quhwfy ivc vI ausy pRBU ijhI
suMdrqw pYdw ho jwvy, ieh myrI ‘nwnk dI’ idlI qm`nw hY, myry jIvn dI pRmu`K s`Dr hY}
hy jIv-iesqRIE ! myrI (ieh) isiKAw (vI iDAwn nwl) suxo[ (jy qusINaus Arog qy suMdr-sfOl srIr vwly srb-ivAwpk
isrjxhwr dw ismrx krogIAW qW ) qusIN (AMq vyly) jm rwj dy drvwjy qy KVIAW nhI NhovogIAW (ijhVy bMdy aus pRBU dy
ismrn ivc lIn rihMdy hn aunHW dy) mn qoN ivkwrW dI mYl lih jWdI hY[ (aus suMdr srUp dI Xwd ivc juVy rihx vwly suBwgy
mnu`K) mhW pKMfI bgilAW qoN, sRySt hMs bx jWdy hn (vfy pKMfI T`gW qoN au~cy jIvn vwly gurmuK bx jWdy hn)[ hy shylIE !
(aus srb ivAwpk pRBU dy) sohxy nYx hn sohxy dMd hn (ieh idsdy sMswr dI swrI suMdrqw dw somW pRBU Awp hI hY}
gurU Sbd dy ArMB qo hI aus isrjxhwr Akwl purK dI Xwd dI, aus dy drSnw dI Apwr is`k Clkwry
mwrdI (SrDwlU guris`K) pwTI dw suAwgq kr rhI huMdI hY[ *
O {*Foot note:- koeI kutl ib~pr AQvw aus dw nIc cylw- fyrydwr jW ByKI prcwrk koeI AsuKwvW BulyKw nw KVw kr dyvy[ ies froN swrw
guurU Sbd iliKAW igAw hY[ qW jo siqgurW dw Asl mMqv smJx ivc sOK rhy-ArQ smJx leI SRI gurU gRMQ swihb drkx” pusqk mwlw dI cOQI poQI dy
361 qoNN 367 s&y q`k ArQ ivcwr pVH kyN pUry gurU Sbd ivc isrjx hwr dy suMdr srUp dy drSn-icqvn dIAW brkqW dI smJ Awvy-vfhMsu mhlw 1
] krhu dieAw qyrw nwmu vKwxw ] sB aupweIAY Awip Awpy srb smwxw ] srby smwxw Awip qUhY aupwie DMDY lweIAw ] ieik quJu hI kIey rwjy ieknw iBK
BvweIAw ] loBu mohu quJu kIAw mITw eyqu Brim Bulwxw ] sdw dieAw krhu ApxI qwim nwmu vKwxw ] 1 ] nwmu qyrw hY swcw sdw mY min Bwxw ] dUKu gieAw
suKu Awie smwxw ] gwvin suir nr suGV sujwxw ] suir nr suGV sujwx gwvih jo qyrY min Bwvhy ] mwieAw mohy cyqih nwhI Aihlw jnmu gvwvhy ] ieik
mUV mugD n cyqih mUly jo AwieAw iqsu jwxw ] nwm qyrw sdw swcw soie mY min Bwxw ] 2 ] qyrw vKqu suhwvw AMimRqu qyrI bwxI ] syvk syvih Bwau kir lwgw
swau prwxI ] swau pRwxI iqnw lwgw ijnI AMimRqu pwieAw ] nwim qyrY joie rwqy inq cVih svwieAw ] ieku krmu Drmu n hoie sMjmu jwim n eyku pCwxI ]
vKqu suhwvw sdw qyrw AMimRq qyrI bwxI ] 3 ] hau bilhwrI swcy nwvY ] rwju qyrw kbhu n jwvY ] rwjo q qyrw sdw inhclu eyhu kbhu n jwvey ] cwkru q qyrw
soie hovY joie shij smwvey ] dusmnu q dUKu n lgY mUly pwpu nyiV n Awvey ] hau bilhwrI sdw hovw eyk qyry nwvey ] 4 ] jugh jugMqir Bgq qumwry ]
kIriq krih suAwmI qyrY duAwry ] jpih q swcw eyku murwry ] swcw murwry qwim jwpih jwim mMin vswvhy ] Brmo Bulwvw quJih kIAw jwim eyhu cukwvhy ] gur
prswdI krhu ikrpw lyhu jmhu aubwry ] jugh jugMqir Bgq qumwry ] 5 ] vfy myry swihbw AlK Apwrw ] ikau kir krau bynµqI hau AwiK n jwxw ] ndir
krih qw swcu pCwxw ] swco pCwxw qwim qyrw jwim Awip buJwvhy ] dUK BUK sMswir kIey shsw eyhu cukwvhy ] ibnvMiq nwnku jwie shsw buJY gur bIcwrw ]
vfw swihbu hY Awip AlK Apwrw ] 6 ] qyry bMky loiex dMq rIswlw ] sohxy nk ijn lµmVy vwlw ] kMcn kwieAw suieny kI Fwlw ] sovMn Fwlw
ik®sn mwlw jphu qusI shylIho ] jm duAwir n hohu KVIAw isK suxhu mhylIho ] hMs hMsw bg bgw lhY mn kI jwlw ] bMky loiex dMq rIswlw ] 7 ] qyrI
cwl suhwvI mDurwVI bwxI ] kuhkin koiklw qrl juAwxI ] qrlw juAwxI Awip BwxI ieC mn kI pUrIey ] swrMg ijau pgu DrY iTim iTim Awip Awpu sMDUrey
] sRIrMg rwqI iPrY mwqI audku gMgw vwxI ] ibnvMiq nwnku dwsu hir kw qyrI cwl suhwvI mDurwVI bwxI ] 8 ] 2 ] {566-67}
hy BweI l~Dw jIE ! gurdyv jI vloN aurokq Sbd ivc drswey, prmwqmw dy drSn, SrDw BrIAW mn
dIAW A~KIAW nwl sdw krdy rhy huMdy, qW quhwfw rUp rMg, jIvn-cwl, swrw kuJ hI Ajyhw ho jWdw ik,
qusIN A``j vwlI Awqmk mOq kdy nw mrdy[ aunHW kIrqnIey mUrKW bwry qW koeI ros, myry ihrdy ivc hY hI
nhIN sI, pr quhwfy vrgy igAwnI ƒ ieh fr iks kwrn nw vwpirAw ik-“ikqy AjyhI iGrxq Av`igAw
myrw lok prlok hI nw ivgwV dyvy ?” hy myry ipAr BweI l`Dw jIE ! qusI qW aumr ivc myQoN v`fy ho [
lhOr ivc hI jnmy Awpxy vfy siqgurW rwmdws jI dw ieh pwvn &urmwn jy qusW idRV kr ilAw hMdw qW
qusIN AjyhI Bu`l Swied nw hI krdy:- ieh &urmwn qusIN iks kmzorI dy kwrn idRV nw kr sky ? :--
65- ijn kY pRIiq nwhI hir ihrdY qy kptI nr inq kptu kmWiq ] iqn kau ikAw koeI dyie KvwlY Eie
Awip bIij Awpy hI KWiq ] 3 ] hir kw ichnu soeI hir jn kw hir Awpy jn mih Awpu
rKWiq ] Dnu DMnu gurU nwnku smdrsI ijin inMdw ausqiq qrI qrWiq ] 4 ] 5 ]{1264}
ArQ:-ijnHW dy ihrdy iv`c prmwqmw dw ipAwr nhIN (v`sdw). auh pKMfI (-T`g) bx jWdy hn (auh mwiek pdwrQW dI ^wqr) sdw
189
(dUijAW nwl) T`gI mwrdy hn[ aunHW ƒ hor koeI mnu`K (Awqmk jIvn dI ^urwk) nw dy skdw hY nw Kvw skdw hY [ Ajyhy (ies pusqk dy
ilKwrI ijhy, AQvw swfy vydWqI Awid 14 rqnw vrgy) bMdy (T`gI dw bIj) Awp bIj ky Awp hI (aus dw Pl sdw) KWdy hn [3[ hy BweI !
au~cy Awqmk jIvn dw ijhVw) l`Cx prmwqmw dw huMdw hY (ihrdy ivc s`cI sdIvI Xwd dI brkiq nwl) auhI l`Cx prmwqmw dy Bgq dw ho
jWdw hY[ pRBU Awp hI Awpxy Awp ƒ Awpxy syvk ivc itkweI r`Kdw hY [ hy BweI ! sB jIvW ivc ie`ko prmwqmw dI joiq vyKx vwlw gurU
nwnk (-m: 1 [ hr vyly) slwhux-jog hY ijs ny Awp (jgq ƒ Awpxy ivc roVHI leI jw rhIAW kWg-lihrW vwlI) inMdw qy ^uSwmd (dI
TwTW mwrdI ndI) pwr kr leI hY Aqy hornw ƒ ies ivcoN pwr lMGwauNx dw (gurbwxI-rUp) swDn bxwieA [4[
jy ilKwrI dI iLKI iehI JUT-g`l iksy r`bI Bwxy dy kwrn sc-mucN hI vwpr geI huMdI qW pMcm
siqgurW ny AjyhI krqUq qoN BweI l``Dy nwl vI auho slUk krnw sI ijhVw bwbw rwmrwie jI nwl hoieAw
sI[ gurU jI dI bwxI dI Av`igAw qu`l hI siqgurW dI ieh AvigAw hY[
AYsw pRBu iqAwig Avr kq lwghu ] gur pRswid nwnk min jwghu ] 6 ]
42- gurbwxI dI Su`Dqw qy ilKwrI dw duKdweI hmlw
Aqy vydWqI jI smyq swrI isrmOr jQydwrI vloN
cu`p-rUp sihmqI ?
auprokq vrxn AwpxI mrzI dw Kyf iKfw lYx auprMq, siqgurU jI dy pwvn pivqr muKwribMd ivc ieh
ArQ-hIn bol pw id`qy:-
sRI guir qb l`Dy ko khw [ AYs Kyd kwhy qum lhw [
qumry bcn b^S hm dyqy [ kwhy Kyd AYs qum lyqy ]517]
ArQ:-sRI siqgrU jI ny qdoN l`Dy ƒ AwiKAw-“ quM Ajyhw (cMdrw) du`K ivArQ hI J`ilAw[ (qUM auNj hI Aw jWdw)
qyry qW kihx qy hI AsW ienHW ƒ b^S dyxw sI[ qy nwl lgidAW ieh &urmwn:-
Ab iqn ko qum lyhu bulweI [ l`Dy mwnuK dIXo pTweI [
AwgXw suin doaU qb Awey [ gir AMcr sRI gur smuhwey ]518]
ilKwrI kutlqw dIAW swrIAW h`dW qoN pwr?
siqgurW dy kihx qy BweI l`Dw jI ny sqy blvMf BrwvW ƒ bulvw ilAw jo AwauNdy hI siqgrW dI
crnI jw pey[ BweI jI ny aunHW dw rog dUr krn leI bynqI kIqI qW A`gy ilKwrI ny jo kuJ siqgurW dy
nwmxy nwl bcn mVyH hoey hn auh ilKwrI dI hI klm qoN:-
sRI gur khw inMd gur kInI [ dyh rogw qw qy ien lInI [
ijh muK sy gur inMdw krI [ qw soN aupmw kryN duKu trI ] 522]
ArQ:siqgurU jI ny AwiKAw ik, ienHW ny (Awpxy) gurU dI inMdw kIqI ijs qoN ienHW dI dyh rogI ho geI[ (hxu
kyvl ie`ko ie`k eyhI cwrw hY ik) ijs mMh nwl inMdw kIqI sI ausy nwl hI aupmw (-ausqiq) krn, qw hI ienHW dw swrw du`K
tl skdw hY [
ijhVy, siqgurU swihb jI, inMdw ƒ ausqiq dy qu`l smJx dy pUrny pw rhy sn auh Awp hI Ajyhy bcn
ikvyN bol skdy sn ? (ies pRQwie pihlW ie`k qoN v~D vwrI VgurU Sbd ilKy jw cu~ky hn)-vMngI mwqRR:-
"vwhu vwhu siqguru inrvYru hY ijsu inMdw ausqiq quil hoie ]{1432}u ijhVy siqgurU jI ausqiq jW
inMdw iek brwbr smJx dw aupdyS idRV krw rhy sn aUS AnUpm siqgurU jI bwry ieh mMn lYxw ik, s`qy
blvMf koloNN gurU dI inMidAw sux ky iksy pRkwr dw srwp dy id~qw sI, Aqy hux aunHW qoN ausqiq suxy ibnw
aunHW dw rog dUr nhIN sn kr rhy ? ies gMBIr ku&r ivrd krVw ros pRgt nw krnw sMpwdk mhWpurKW
dI suihrdqw nUM S~kI bxwauNdw hY[ inMdw qoN kRoiDq hol ky srwp idMdy Aqy AwpxI ausqiq sux ky ausy vyly
hI srwp qoN mukq hox dw FMg smJwauxw bRwhmxI irSIAW munIAW vwlw kUt-krm, srbq qy Bly dI kwmnw
190
nwl BrpUr ihrdy vwly siqgurU jI dy pwvn nwmxy nwl ilAw joVny ilkwrI dI gurmiq ivroDI krqUq qoN
v~D hor kuJ nhINN hY[
auprokq bcnw qoN dUjw vfw gurmiq ivroDI-bdlw laU Bwvvnw dw sMkyq imlxw vI ilKwrI dI gMBIr
kutlqw hY[ ies bwry kuJ vI nw ilK ky ies ƒ pMQ prvwxq bxw dyxw, jQydwr swihbwn dw pMQk DRoh ho
id~sdw hY[ bdlw laU Bwvnw gurU ieiqhws ivc ilAw vwV vwlI AjyhI krqUq TIk mMn lYxI swnUM ib`r
guurU dy cyly bxw dyxwau vwlI cwl hY [
iPr kI, ieh is~D nHIN ho irhw ik, sqy blvMf kolo rwmklI rwg ivclI vwr,
fMfy dy zor nwl ilKweI geI sI ? dws dw At`l ivSvwS ies QW itikAw hoieAw hY ik, jy sqy blvMf ny
kIrqn C`f ky, (ilKwrI dI klm qoN ilKI) auprokq vrxn Av`igAw kIqI huMdI qW, aunHW dI bwxI iksy
vI hwlq ivc gurbwxI dI brwbrI prwpq nw kr skdI[ pr, eyDr aultw Bwxw ? ilKwrI ny duKBMjnI
byrI vwly JUT-Brm qy vI siqgurU jI dI prvwngI-mohr luAw leI ? siqgurU jI dI hzUrI iv~c BweI
l`Dw jI qoN ieh bcn :-
blvMf sqy so l`Dy khw [ qumry rog AbY sBu dhw [
duKBMjn ieSnwn krwvo [ gur nwnk sm bRhm lKwvo ]523]
pWc gurU kI aupmw kro [ iBMn iBMn inj muK soN rro [
duKBMjn qb m`jn Twnw [ blvMf s`qy AnMdu mwnw ]524]
BweI lDw jI ny sqy blvMf ƒ AwiKAw ik, jw ky duKBMjnI gyrI hYT ieSnwl krky pihlW Awpxy swry
pwp swV lvo[ kI, ilKwrI ny BweI l`Dy jI dI zbwnI swƒ ieh smJw idqw hY, ik, inrdeIAW vwlw slUk
krn vwly siqgurU (jI) ny ivcwry kIrqnIAW qy imhr ik`QoN krnI sI[ `aunHW dy Agly ipCly swry pwp qW
byrI hyT ieSnwn krn qoN nSt ho gey? sMpwdk swihbwn jI ies p`KoN vI cu`p ? isKI ivc Ajyhy duKWq
pRvyS krweI jwx vwly ilKwrI ivru`D koeI ikMqU krn dI QW, hirmMdr swihb dy gRMQI isMG ny aultw
vYrIAW vwlw ivhwr kridAw, BUmkw ivc ies ilKwrI ƒ AMimRqDwrI suihrd guris`K hox bwry pwTkW ny
mnw ivc aus pRqI SrDw bxwauxI hY, qW iPr hMdU mhW swgr dIAW vDI Aw rhIAW iBAwnk (99% bRwmxI
kUt nIqI qoN bxIAW) kWgW ivc fu`bxo dUlY pMQ ƒ iks ny bcwauxw hY ?
duKBMjnI byrI hyT ieSnwn kridAW swr, dovyN Brw bRhm-igAwn dy vfy igAwqw bx gey qy auh (“joiq
Ehw jugiq swie” dI pwbMdI vwlI gurU nwnk swihb jI dI) guirAweI dy Xog, gurbwxI aucwrn dy smr`Q ho geY ?
dohrw ] sqgur snmuK Aie kY kInI vwr aucwr [ rwmklI SuB rwg mY pauVI ASt suDwr ] 525]....
ijvyN siqgurU jI bVy bycYn ho rhy hox ? sqy blvMf koloN suKW dw ^zwnw vwr suxI Aqy ^SIAW nwl auCwly
mwrdy ihrdy nwl Jt p`t sRI gurU gRMQ dy rwmlklI rwg ivc A`Ty pauVIAW bVy sRySt FMg nwl
ilK leIAW:-
ikRpwisMDu hrKq Bey sunI vwr suKKwn [ qwqkwl qb hI ilKI sRI igRMQ mih mwin ]532]....?
rbwb vI prq AwieA:--
Aqy dUjw cmqkwr ieh vriqAw ik, ij`Qy sqy blvMf dI dyh Arog Aqy gwaux leI sur qwl ivc inpuMn,
Aqy Awvwz koielW vrgI im`TI ho geI, EQy, rbwbIAW dw ijhVw rbwb siqgurU jI dy kRoDvwn hox qoN
Alop ho igAw sI, auh muV pRgt Awix hoieAw:-
sorTw] pwCy BXo Alop rbwb gur irs dyiK kY [
Ab AwXo Dir Ep blvMf sqw hrKq Bey ]533]
191
isRStI dI isrjxw, pwlxw qy KY krn vwly iqMn Bgvwn (bRhmw, ivSƒ qy iSv) bxw bihx vwlw,
bRwhmx-gurU smJ bYTw hoieAw sI ik, hux aus dy iKlwry mwieAw jwl ivco koeI nhIN inkl skygw[ pr
pihlW mhwqmw bu`D ny ies dy mwieAw jwl qoN Awzwd kOm bxw ky ies qoN Bwrq dI hkUmq Koh leI[ iPr
ijs pRkwr dw hmlw siqgurU nwnk swihb jI ny ies dy kUV-kbwV dy kotu qy kIqw, aus qoN ies dy mihl
dIAW fUMGIAW nIhW jVHW qoN ih`l geIAW sn[ aus sB kuJ qoN icV ky ijs kutlqw nwl bRwhmx ny is`KI qy
hmlw kIqw hoieAw hY, aus qNo ies nvjnmy pMQ dw nwmo inSwn kdy dw mu`k cu`kw hoxw sI jy, sujwn
siqgurW ny swƒ sRI gurU gRMQ swihb jI dy lV nw lwieAw huMdw[ gurU pdvI qy is`Dw hmlw krnw aus leI
Ajy q`k AOKw bixAw hoieAw hY[ pr Ais`Dy qOr qy swƒ siqgurW nwloN qoV lYx ivc ieh ^qrnwk vYrI
pUrI qrHW s&lqw pRwpq kr cuikAw hY[ inrMqr vrqI jw rhy iesy Bwxy qoN hI pMQ ƒ sUcyq krn leI dws
ny- ‘ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg’ pusqk-sMgRh ilKxw ArMB kIqw hoieAw hY[ ivsQwr nwl ilKdw Aw
irhw hW ik, dsmgRMQ qoN lY ky 1708 qoN 1890 q`k iliKAw swrw gurU ieiqhws, (gurpRqwp sUrj smyq
gurU ieiqhws dy swry purwqn gRMQ) bRwhmxI kUt nIqI dI aupj hn jo swnUM gurmiq igAwn qoN auKyV ky
bRwhmxI JUT nwl joV dyx dy Xqnw ivc iliKAw hoieAw hY[
ies guriblws pusqk dw ilKwrI, kwl-rUp kyvl prm scu dy pujwrI, ^wlsw jI ƒ, KUhW,
koiTAW ruKw, ik`ilAW Awid, keI qrW dy JUT dy pujwrI drsweI quirAw jw irhw hY[ eyQoN q`k ik, is`KW ƒ
Ju`gy BMnx vwly corW dI kOm bxw dyx leI ‘sMnH swihb’ dw, AQvw AwpxI ilKI ies (guriblws) pusqk
dIAW cuxvIAW cOpeIAW dw pujwrI bxweI jwx ivc aukweI nhIN Kw irhw[ eyQy pMcm siqgurUjI dy huMidAW
aunHW dy QW byrI ƒ AQvw aus dy hyTly pwxI ƒ aucycIAW krwmwqw vwlw ivKw ilAw hY qy, hux sqy blvMf
koloN ilKvweI vwr ƒ siqgurU jI dI AwpxI jbwnI, inAwrIAW krwmwqw dI mwlk drsw irhw hY:--
cOpeI ] blvMf sqy BeI dyh Arog [ koikl kMT BXo duK Kog [
(ilKwrI dI AxhoxI bkvws)>> aupm vwr kI sRI gur kInI [ ksit invwrn inj iciq cInI ]534]
ijh nr ko bf rog duKwvY [ Xwih pVHy duK dUir prwvY [
AOr kst ko rhn n pweI [ pVY vwr jy nym DrweI ] 535]
sMpwdk mhW purKW vloN tUk ivc ilKy pd ArQW dy ADwr qy ilKy ArQ:-blVMf qy sqy dw srIr Arog ho
igAw , aunHW dw gly dI koiel vrgI im`TI Awvwz ho geI [ siqgurU jI ny vwr dI bVI aupmw kIqI. Aqy Aqy aunHW Awpxy ic`q
qoN Bwv ihrdy qoN ies vwr ƒ duKW ƒ dUr krn vwlI icqv ilAw[534[ ijs mnu`K ƒ koeI bVw v`fw rog sqw irhw hovy ies
vwr ƒ pVHY kSt dUr ho jwvygw[ jy ies vwr ƒ inXm nwl pVY qW iksy vI kSt ƒ (ieh vwr) nhIN rihx idMdI [535}
ilKwrI ny pihlW swry duK suKmnI swihb qoN dUr hox dI g`l ilKx dy nwl aus byrI dy drSnW qoN
swry duK dUr hox dw Brosw bxw id~qw, ijs dy hyTW bYT ky suKmnI swihb ilKweI drsweI sI[ hux ies
vwr dw pwT nym nwl krn qoN swry duKW dw nws dUr huMdw drsw id`qw ? siqgurU gRMQ swihb jI dI bwkI
byAMq gurbwxI dI mh`qqw kI bcI ? pd ArQ ilKx ligAw gurmiq dw p`K nw ilKxw is`D krdw hY ik,
sMpwdk mhWpurKW dI ies ilKwrI nwl pUrI sihmqI sI[ iPr ies Brosy dy swhmxy mOtw pRSn-icMn Aw
juVdw hY ik- kI. Ajoky (1947 qoN 2002 q`k dy) “isMG swihbwn AQvw isrmOr Dwrimk AwgU swihbwn pMQ
dy s`jx s`cy syvwdwr hI hn?
ies qoN A~gy ies kQw dw AMq kridAW ilKwrI jI ieauN ilKdy hn:-
Awgy kQw Anyk pRkwrw [ bDy gRMQ jo khoN suDwrw [
fUm vwr qum pUCI swKI [ bgq isMG mYN qy kO BwKI ]536]
ArQ:-ies qoN A~gy hI Anyk pRkwr dI kQw hY, ijsy ivsQwr nwl AwKW qw gRMQ bVw vD jwxw hY[ hy Bgq isMG !
qUM jo mrwsIAW dI g`l pu~CI sI auh mY swrI kih suxweI hY [536[
192
ijs bIbI dI SwdI qoN gurdyv jI nwl nrwzgI pYdw hoeI sI, ilKwrI ny, s~qy blVMf vIrW dI aus BYx dw
nwm nhIN iliKAw, nw hI ieh iliKAw hY ik, (kIQq qOr qy) siqgurU jI nwl sulwh ho jwx auprMq aus
(kiQq) bIbI dI SwdI iks nwm qy Aqy-pqy vwly ivAkqI nwl kdoN hoeI, AQvw aus dI SwdI kdy hoeI
vI sI ik, jW auh kuAwrI hI rhIN? s`c ieh, AjyhIAW JUTIAW kQw-khwxIAW gurU ieiqhws ivc rldIAw
J~l lYxIAW swfI bdiksmqI qoN v`D hor kuJ nhIN hY[
sclIAq:- ipRMsIpl swihb jI fI.ilt. jI Anuswr sqw blvMf kIrqnIAW dy rusyvy vwlI mwmUlI
Gtxw (jy vwprI vI sI qW ieh) aunHW idnW dw izkr ho skdw hY, siqgurjd v~Fw guirAweI dw pKMf
rcw ky mwieAw iek`qr kr rhy mwieAw dy lwlcI, ipRQI cMd jI dI ivroDqw qoN Awm sgqW Brm ivc pY
gIAW sn[ siqgurU Arjn swihb jI dwqwr dy Bwxy ivc msq itky hoey Awpxy bwry kuJ vI nhI sn lokW
nUM d~s rhyy jd kI iprQI cMd vfw bweI hox dy kwrn AwlI gurU bx bYTw hoieAw sI[ dsvMD Awid ijsy
pRkwr dI koeI Awmdn vI siqgurU Arjn swihb jI q~k nhIN sI phuMc rhI, ijs kwrn s^q qMgI dy
idn sn[ lMgr ivc vI moty Anwj (bwjrw, Coly, jON Awid) dI vrqo nwl guzwrw c~l irhw sI[ aunHI
idnI sqy blvMf dI (kiQq) BYx dI SwdI Aw jwx qyN ho skdw hY ik, ienHW drbwrI kIrqnIAW nwl
mwmUlI mq-Byd vwpirAw hox dI A&vwh cl inklxI hovy [ ijs qoN gurbwxI igAwn nUM hwso-hIxw bxw
dyx dy Xqnw ivc r`uJy, khwxIAW GVn ivc inpuMn bRwhmx-ivdvwn ny AwjyhI gurmiq ivroDI gwQw GV ky
(pusqk dy sMpwdk vydWqI jI Anuswr) 1718 qoN ilK ky audwsI, inrmly rUp bRwhmx-Drm AwgUAW rwhI
is~K pMQ ivc prcwrI jwx dw rsqw iqAwr kr ilAw[ siqgurU jI nUM pihly gurU swihbwn dy jIvn nwl
sbMDq kMDw-koiTAW AsQwnw dI, ru~KW AQvw jl Awid dI pujw krdy, AwpxI ausqiq-inMdw qoN pRBwvq
huMdy, AQvw B~t bx Awey vydW qoN Awp kih ky AwpxI ausqiq ilKvw ky aus nUM gurU bwxI dw ih`sw
bxwaux rUp GtIAw g~lW gurdyv jI dy jIvn ieiqhws iv~c rlw dIqIAW [
fUMm BweIAW dI bwxI sRI gurU gRMQ swihb jI dw ih`sw bx jwx vwlI At`l scweI qoN
is~D hY ik, s`qw blvMf bVy suLJy hoey ivdvwn gurU Gr dy suihrd tihlUey sn jo siqgurU
jI dI Swn ivru`D AhMkwr gRsy krVy bcn iksy vI hwlq ivc nhIN sn bol skdy[
43- siNqgurU jI Bu`lV Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI ADUry ?
bsMq rwg ivclI pwvn vwr bwry SMkw ?
BweI l`Dw jI ivdw ho ky lwhOr jw A`pVy [ eyDr ilKwrI jI ny Awpxy pwqrW rwhIN hor mslw CyV ilAw[
Bgq isMG rwhI kiQq BweI mnI koloN pu`C ilAw ik bsMq rwg ivclI vwr kyvl iqMn pauVIAW hI hox dy
kwrn ADUrI hI gurbwxI dw ih`sw ikvyN bx geI ? qW BweI mnI isMG ny d`isAw ik siqgurU jI bVI
mgnqw nwl vwr ilKw rhy sn ik lWgrI pRSwd iqAwr krky lY AwieAw qW-“dyK pRswid qb hI auTy,
gurU grIb invwj” ]546] ZrIbW AnwQW dI pwlxw krn vwly, siqgurU jI pRSwd vyKidAW swr hI.
gurbwxI ilKxI ivcy hI C`f ky au~T KVy hoey
cOpeI ] qRY pauVI ies hyiq rhweI [ AOrbwq gur kY min AweI [
doie phr BweI eIhW rhY [ bwxI bhuir jwie inj khY ]547]
qRY pauVI iqh swiQ imlweI [ bsMq mwih lwvY icq lweI [
bhuir gurU kI gurU hI jwnY [ kY nw sMdyh icq mih TwnY ]548]
sMpwdk mhW purKW dy ilKy, pd ArQ:-rhweI=rih geI [ AYr ....AweI=jW koeI hor g`l mn ivc Aw geI [ doie
phr=do phr [ bwxI...khY=iFr AwpxI rcnw ilKdy hn[ bsMq mwih lwvY...=bsMq ruq ivcsuGV kIrqnIey ienHW iqMnw
193
pauVIAW dw qrqIb Anuswr kIrqn krdy hn[ bhuir gur kI..=bwkI gurU dIAW gurU jwxy [ ko...Twny=ies krky koeI vI SMkw
mn vc nw kr[
SMky= ilKwrI dy ilKx Anuswr siqgrU jI ny prSwdw Ckx dI kwhl ivc vwr purI krn dw i^Awl hI
ivswr hI id`qw ? Ajyhw ilK ky ilKwrI ny (1) siqgurU pMcm pwqSwh jI ƒ bRwhmxI pytUAW vWg Kwx qoN
&rz kurbwn kr dyx vwly, bysbry Bu`KV zwhr krn qoN ieauN AnuBv huMdw hY ijvyN ilKwrI nY siqgurU jI
dy gauVI rwg ivcly ies gurU &uirmwn bwry-gauVI mhlw 5 ] DoqI Koil ivCwey hyiT ] grDp vWgU lwhy
pyit ] 1 ] ...4 ] 107 ] {201} Awpxy ihrdy ivclI ikV k~Fx dw Xqwn kIqw hovy ?
(2) pMcm siqgurU nwnk swihb jI ƒ Bu`lV Aqy siqgurU gRMQ swihb jI ADUry kih id`qw ? pd ArQ
ilKx vwly swfy snmwn jog vydWqI jI ny ilKwrI vloN lweIAW ienHW aUjW dw koeI auqr nw ilK
ky, aus nwl sihmqI drsweI hY[ ijs qo siqNgurU jI pRqI bxI Awm guris`K pwTkW dI SrDw ƒ,
Gwiel krdy rihx dw mwno pMQk qor qy p`kw sbb bxw id`qw igAw ?
gurmiq ivcwrW ;-(1) ipCy AsIN eysy ilKwrI dw iliKAw pVH Awey hW ik sRI gurU gRMQ swihb dI
isrjxw leI AwbwdI qoN bwhr jMgl ivc iekWq QW cuxI geI sI, ij~Qy lWgrI Aqy BweI gurdws jI qoN
ibnw, hor sB ƒ auQy Awaux dI s^qI nwl mnwhI bwbw buFw jI rwhIN kr ByjI sI -(cOpeI nMbr-344-345
s&w 89-90) eynIAW krVIAW pwbMdIAW vwly QW AYn aus smy jdo vwr ilKI jwrhI sI lWgrI vloN
iekwgrqw BMg kiqI jwxI vI AxhoxI g`l AnUBv huMdI hY[ aus QW qy soc-ieSnwn, ibsrwm, ilKweI
Awd dw smw vI sp~St qOr qy muk~r~r kIqw igAw hoxw hY[ Ajyhy QW Acncyq pRswdw lY ky lWgrI dy Aw
jwx vwlI g`l vI khwxI-GwVy kUt bRwhmx dI AwpxI hI hI hY[ iPr ilKwrI kol kI dlIl hY ik,
siqgurU jI iqMnw pauVIAW ivc hI vwr dI smwpqI nhIN sn kr skdy ? kI, vwr dI ilKq qoN ilKwrI ƒ
jW (ilKwrI dy mn-GVq pwqr) mnI isMG ƒ, koeI sMkyq imilAW sI ijs qoN vwr ADUrI is~D huMdI hovy?
Awau AsIN vI rl iml ky aus pwvn vwr dy drSn kr leIey:--
66- bsMq kI vwr mhlu 5 <siqgur pRswid ] hir kw nwmu iDAwie kY hohu hirAw BweI ] krim
ilKMqY pweIAY ieh ruiq suhweI ] vxu iqRxu iqRBvxu mauilAw AMimRq Plu pweI ] imil swDU suKu
aUpjY lQI sB CweI ] nwnku ismrY eyku nwmu iPir bhuiV n DweI ] 1 ] pMjy bDy mhwblI kir
scw FoAw ] Awpxy crx jpwieAnu ivic dXu KVoAw ] rog sog siB imit gey inq nvw inroAw
] idnu rYix nwmu iDAwiedw iPir pwie n moAw ] ijs qy aupijAw nwnkw soeI iPir hoAw ] 2 ]
ikQhu aupjY kh rhY kh mwih smwvY ] jIA jMq siB Ksm ky kauxu kImiq pwvY ] khin
iDAwiein suxin inq sy Bgq suhwvY ] Agmu Agocru swihbo dUsru lvY n lwvY ] scu pUrY guir
aupdyisAw nwnku suxwvY ] 3 ] 1 ] {1193}
(1) iekwgrqw qy swvDwnI nwl smJ ky vwr pVHn qoN ies vwr dy ADUrI hox dw zrw vI sMkyq nhIN
imldw[ (2) dUjI g`l, vwr dy AMq ivc joV ‘1’ dw hoxw, vwr dI smqpqI dI GoSnw dw pRq~K sUck
hY[ (3) kyvl iqMn pauVIAW hox vwlw Fu`cr, kI, pauuVIAW ilKx ivc iksy ^ws igxqI dI pwbMd sI ?
pauVIAW vwlIAW kuJ pwvn bwxIAw dy vyrvy dy drSn:---
(1) ipRQm bwxI (m:1)-jp =38 [(2) SRI rwg kI vwr m: 4] = 21 [(3) vwr mwJ kI mhlw:1]=27 pauVIAW[
(4) bwvn AKrI mhlw: 5 ]=55 [(5) iQqI gauVI mhlw:5]= 17 [(6) vwr Awsw mhlw 1]=24 pauVIAw[
(7) gujrI kI vwr mhlw:3]=22 [(8) rwg guUjrI vwr m; 5]=21 [(9) vfhMs kI vwr mhlw:4]=21 pauVIAW[
(10) rwg sorT vwr m: 4]=29 [(11)iblwvl kI vwr mhlw 4]=13[(12) rwmklI kI vwr m: 5]=22 pauVIAW[
(13) vwr rwie blvMf sqwfUMm=8[ (14) rwg mwrU vwr mhlw 5]=23[ (15)bsMq kI vw m:5]=3
(16)swrMg kI vwr m:4]=36[ mlwr kI vwr m: 1]=28 ies qrHW is`D hY ik vwrW ivc pauVIAW dI igxqI ikMnI
194
hovy, AjyhI koeI pwbMdI nhIN sI[ inrmUl khwxIAW gMNFx ivc inpuMn, gurmiq dy muFly vYrI dw vMSk,
ieh ilKwrI AjyhIAW &zUl aukqIAW duAwrw siqgurW pRqI jW, gurU bwxI pRqI SMky pYdw krky gurmuKW dy
ihrdy vlUMDr irhw hY[ ies, pwvn vwr pRqI AQvw gurUbwxI pRqI SMky KVy krn vwsqy C`ifAW iLKwrI dw
ieh zihrI ‘qIr’ aultw ausy dI kutl-JUT dy koit ivc mGory kr irhw hY[[
vwrw dI rcnw sdw qoN slokW qoN ibnW hI hoieAw krdI sI[ sRIrwg dI vwr qoN ArMB ho ky lg-
pg swrIAW dIAW pauVI nwl juVy slokW dI cox pMcm pwqSwh jI ny Awp hI kIqw sI[ sqy blvMf dI
ijs vwr ƒ ilKwrI ny swry duKW dw nws krn vwlI iliKAw hY, auh vI kyvl A`T pauVIAW dI hI hY[ jd
ik hor swrIAW vwrw v~D pauVIAW vwlIAW hn[ so nw pMcm pwqSwh jI Bu`ly Aqy nw siqgurU gRMQ swihb
ADUry[ swrW JMjt ilKwrI ny Aqy swfI jQydwrI ny hI KVw kIqw hoieAw hY[
aDr lwhOr ivKy BweI lDy qoN gRMQ rcy jwx dI soBw sux ky, kwnHW, C`jo, Swh husYn Aqy pIlU
nwmk aus smy dy mShUr kvI vI AwpxIAW nzmw ƒ gurbwxI ivc QW idvwaux leI siqgurU jI kol pu~jy
ilKwrI ny drswey hn[ AKy, mr mu`k cu`ky, kbIr, nwmdyv, rivdws Awid BgqW dI bwxI cwV leI hY
AsIN ijhVy jIaUNdy jwgdy lokW ivc ivcr rhy hW swfI bwxI aus gRMQ ivc ikvyN nw cVHy ? (jd, ilKwrI ny
Awp hI iliKAw hY, ik, ij`Qy gRMQ swihb jI dI rcnw ho rhI sI aus ‘rwmsr’ ivKy, isvwey BweI gurdws
jI Aqy iek lWgrI dy, swihbzwdw hirgoibMd AQvw mwqw gMgw jI smyq sB dw dw^lw siqgurU jI bMd
kr ir`qw hoieAw sI qW ienHW kiQq BgqW ƒ auhI ilKwrI ik`Dr dI lY viVAw ?) AwpxI haumY dy kwrn
aunHW ny As&l qW muVnw hI sI, pr ilKwrI ny eyQy vI gurmiq ivroDI ib`pRI ‘srwpW dy vtWdry dI g`l,
sdw hI inrvYr Akwl purK jI dy Bwxy iv~c ivcrdy srb`q dy Bly dIAW ArdwsW kr rhy sBnW dy SWJy,
swirAW dy s~jx siqgurU jI dy pwvn nwmxy nwl mVH idqI hY[ siqgurU jI ny kwnHy kvI dy kivqw-rUp
bcn gurmiq dI ksv`tI qy pUry au~qrdy nw vyK ky jd r`d kr id`qy qW :--
kwnHyH khw hm bYn htwey [ qurk hwQ qum lhy sjwey [
sRI gur khw dyh iQr nwhI [ qum hI rho pYNf ky mwhI ]562]
pihlI pMgqI qoN ihrdw duKI hox dw kwrn ieh hY ik, pihlW ieh kutl ilKwrI, swihbzwdw hirgoibMd
swihb ƒ dhIN ivc zihr dyx dy Xqn vwly pRsMg ivc, ipsqy k`uqy nwl hoieAw pMcm pwqSwh jI dw
Ajyhw bcn-ibwls drswieAw hY ijs ivc ku~qw gurdyv jI dI Shwdq dw m^Ol aufwauNdw hY[ hux Awau
auprokq cOpeI bwry gurmiq ArQ-ivcwrw smJIey:- (sMpwdk mhWpurKW vloN tUk iv ilKy ArQW dy ADwr qy ilKy-
ArQ:-kwnHy ny AiKAw myry bolW ƒ rd kIqw hY qUM qurkW dy h`QoN szw pwvyNgw, {AgoN jvwb iv~c aus prm dieAwlU gurdyv jI
dy bcn ijnHW dw sMswr leI ieh aupdyS hY:-‘pr kw burw n rwKhu cIq ] qum kau duKu nhI BweI mIq](suuKmnI)}-sRI gurU jI
ny AwiKAw srIr sdw rihx vwlw nhIN qUM rsqy iv~c hI rih jwxw hY[562] ieh bcn aus gurdyv jI dy muKwribMd
ivc jo, iek swr gurmiq dy scy ivc FlI hoeI ApxI jIvn mirXwdw qoN mnu`K dy Awcrn nUM ‘iKmw’ Aqy
‘DIrj’ ijhy dYvI guxW nwl lbw-lb Br rhy hn[ kI, pMcm siqgurU nwnk swihb jI, kwnHy Bgq qoN
srwp-rUp ‘gwlI’ sux ky kRoDvwn ho gey ? ies kutl ilKwrI ny moVvW srwp idMdy drsw id~qy ? prm-
suDwrk siqgurU Arjun swihb jI qW sMswrIAW koloN aus QW dw pqw pu`C rhy hn ijQy gwlI sux ky aunHW ƒ
Ajyhw ibKVw P`t ligAw ik. auh kRRoD-rUp mUrKqweI qoN kwrny lokW leI qmwSw bx gey XQw:-kTn kroD
Gt hI ky BIqir ijh suiD sB ibsrweI ] rqnu igAwnu sB ko ihir lInw qw isau kCu n bsweI ]1]{219} iksy
dy mUMho gwlI suxn qoN qYnUM iks QW Ajyhw z^m ho igAw jo eyfw kRoDvwn ho igAw hYN ?=kvn ichn suin
aUpir CoihE muK qy suin kir gwrw ]{mwrU m: 5 [ 999}
dohrw ] Agm pOn cwlI qbY kwnHw rQh igrwie [ rQ c`kR qr isru AXo mrXo imJ inkswie ]573]
195
siqgurW dy bcn sn ik, jW iksy inrdeI kwql dw CfAw Amog bwx ? vwh ilKwrI jI aus gurdyv jI
pwvn nwmxy nwl Ajyhw AnrQ jo hn hI iKmw DIrj dy muj~smy [ ilKwrI dw swrw JUT qu&wn kyvl
gurmiq dI rUp ryKw ivgwVn vwsqy hI ies pusqk dy rUp ivc vrqwieAw jw irhw hY[ jodVISAW hn ky
hy dwqwr jI ! AOJVy pY cu`ky Awpxy ies inSkpt isMGW vwly pMQ dI riKAw kro--

44- sRI guru gRMQ swihb jI dI rcnw dw kwrj


ies ilKwrI leI iek qmwSw ?
pihlW kWSI qoN ikRSn lwl qy hir lwl, do bRwhmx BweI, crcw krn Aw vVy[ ijnHW qoN siqgurW dI
ausqiq dy bhwny bRwhmxI imiQhws dy swry kiQq Avqwr-BgvwnW dw jwp ilK ilAw[ iPr aunHW ƒ
isdk mukiq dw vr dy ky pRsMn icq kWSI moV dyx dI JUT-vwrqw ilKI (cOpeI 580 qoN 596) iPr
AglI dunIAW ivcoN swry Bgq prq Awey crcw krn leI[ aunHW dIAW igAwn BrIAW g`lW qoN siqgurU jI
ny bVw suK mwixAw-XQw-‘ikRpwisMD AiqsY suKu pweI[’ eysy ilKwrI dw iliKAw pwTkW ƒ Xwd hY ik,
siqgurW ny swrI gurbwxI ƒ iek QW krky, kyvl ieko gRMQ dI rcnw krn dw AYlwn krky cMgy iekWq
vwly QW dI Bwl kIqI Aqy aus QW dy Ajyhy p`ky inX`m bxwey ijnHW qoN sp`St sI ies mhwn kwrj dy pUry
hox q`k aus QW qy hor vwDU JMjt koeI nhIN pYx id`qw jwvygw[ pr kI kwrn hY ik, sB kuJ anHW bcnw dy
ivpRIq huMdw drswieAw jw irhw hY ? koeI n koeI nvIN qoN nvI DM|wxy dI mudw^lq, (Trespass) inrMqr
huMdI drsweI jw rhI hY[ jy jIaUdy sMswrIAW ivcoN koeI nw AwieAw qW dy iqAwg ky prlok isDwr cuikAW
ivcoN prq Awaux dw (kwdr dy A`t`l nymW dy ault,) bRwhmxI purwxw vwlw JUT-frwmw rc ilAw[ keI swl
pihlW clwxw kr gey hoey, vwps prq Awaux vwlI, BgqW dI AxhoxI khwxI ilAw vwVI? Ajy Bgq
ivdw nhIN sn hoey qW Acncyq siqgurU jI, BweI gurdws ƒ ieh kihMdy drsw id`qy -‘doie jwm qum iehW
rhwvo [ bhuro inj bwxI pRgtwvo’-qusI kyvl do GVIAW hI swfy kol Tihr ky iPr AwpxI bwxI rcdy rhy ho
[ jwau CyqI ilAwvo AsIN vI vyKIey ik qusW kI iliKAw hY? BweI jI bVy pRsMn icq J`t AwpxI rcnw lY
Awey[ vyK ky, swry Bgq vI bVy ^uS hoey [ ihrdy qoN bVy suKI ho ky, siqgurW ny BweI jI ƒ jo AwiKAw,
ilKwrI dI hI bolI ivc:--
dohrw] idiK pRsMn siqgur Bey Bgq sBI hrKwey [ sRI muiK qb sRI gur khw BweI ko suKu pwie]602]
inj bwxI cwVoH qumy gurU igRMQ ky mwih [ nr nwrI joaU pVHY, mukiq Bugiq Pl pwih ]603]
vydWqI jI dy ilKy ArQW dy ADwr qy ArQ:-BweI gurdws jI dI bwxI vyK ky siqgurU jI bVy pRsMn hoey Aqy prlok ivcoN prq
ky Awey hoey swry Bgq vI bVy ^uS hoey[ siqgurU jI ny BweI gurdws jI ƒ AiKAw ik qUM AwpxI bwxI vI sRI gurU gRMQ swihb
ivc cwVH lY[ qW jo ijhVw dI qIvIN mrd qyrI bwxI pVHygw auh sMswr dy bMDnW qoN ^lwsI pwey Aqy duinAwvI pdwrQW dw Pl
pRwpq kr lYxgy[603]

hy prm siqkwrXog vydWqI jIE ! ieh vI sp`St kr dyxw sI ik, duinAwvI pdwrQW qo Cu`t hor sMswrI bMDn ikhVy
huMdy hn ? Aolwd zmIn Aqy bwkI Dn dOlq hI qW AslI bMDn hn [ jy BweI gurdws dI bwxI pVHn qy aunHW
pdwrQW dy KulHy g`Py imldy rihc hn qW iPr ^lwsI iks kYd qo imldI sI ? ikhVw AwKy rwxIey Agw F`k[
AwpxI bwxI cwVh lYx leI siqgurW ny BweI jI nUM iqMn vwrI AwiKAw pr aunHW ny guurU bwxI dI brwbrI vwlI g~l
nw mMnI [ qW pRsMn ho ky gurdyv jI ny ieau &urmwn kIqw:-
BweI jI sunIey inrDwrw [ qumrI bwxI Apr Apwrw [
mnuh igRMQ ko tIkw BXo [ Xwih pVy duK sglw gXo ]607]
inrDwrw=inscy pUrvk [ Awpr Apwrw=pry qoN pry[
dohrw] jIv tuty ko myil hY qum bwnI inrDwr [ is`KI pRwpiq hoie iqh joaU pVHy ihqu Dwir ]608]
196
jnm mrn sMsw imtY qum bwxI prqwp [ AYsy kih ds^q kry iqsI Aid gur Aip]609]
SMky= jy BweI gurdws jI dI bwxI ‘Apr Apwrw’ hY, qW gurUbwxI dw drjw Awpxy Awp nIvW ho igAw [
jd BweI jI dI rcI bwxI pVHn mwqr nwl sB pRwpqIAW ho jwxIAW hn qW gurU bwxI igAwn dw ArQ kI
bicAw ? swfy snmwnXog jQydwr swihbwn jI dw ieh "gurmuK ilKwrI", iks AjIb kutlqw nwl gurU
bwxI nUM ins&l drsweI quirAw jw irhw hY ?
67- JUTu n boil pwfy scu khIAY ]
haumY jwie sbid Gru lhIAY ]1]rhwau]{904}-2
45- siqgurU jI vloN ibvrjq AsQwn ivc hux
cwry vyd Aw vVy-
siqgurU jI vloN l`gI pwbMdI dI koeI prvwh nw kridAW ausy ibvrjq AsQwn sRI ‘rwmsr’
ivKy hux bRwhmx dy "bhurUpIey* ‘vyd’ B~t bx Aweyy[ ieh bRwhmxI vyd jy zrw vI sMg mMndy huMdy
qW aus pwvn AsQwn qy kdy pYr vI nw r`Kdy ijQy aunHW dy ivru`D bVy krVy bcn ausy gurU gRMQ
swihb dw dw ih`sw bxw ky SrDwlUAW leI pwvn piv`qr gurUbwxI bxw id`qy hoey sn[ audwrx vjo:-(1)-
‘kbIr mwie mUMfau iqh gurU kI jw qy Brmu n jwie ] Awp fuby chu byd mih cyly dIey bhwie ]104]’ (2) -byd
kI puqRI isMimRiq BweI ] sWkl jyvrI lY hY AweI ]1]{328}- (3)-swsq byd purwx pukwrih Drmu krhu Ktu krm
idRVeIAw ] mnmuK pwKMif Brim ivgUqy loB lhir nwv Bwir bufeIAw ] 6 ]{844}-(4)-gauVI mhlw 1 ] jnim
mrY qRY gux ihqkwru ] cwry byd kQih Awkwru ] qIin AvsQw khih viKAwnu ] qurIAwvsQw siqgur qy hir jwnu
] 1 ]{153}-Aqy gurmiq dw p`kw isDWq mMn lYx leI imQy tIcy dw pMjvW gurU Sbd-(5)-kbIr bwmnu gurU
hY jgq kw Bgqn kw guru nwih ] AriJ auriJ kY pic mUAw cwrau bydhu mwih ]237]{1377} ies qrHW
gurbwxI ivc vydW leI iqRskwr QW QW qy imldw hY pr ienHW dw svwgq kIqw iksy QW nhIN hY[ pqw nhI
bRwhmx dy vyd JUT-rUp ByK dw shwrw lY ky (B`t bx ky) siqgurW dI hzUrI ivc iks nIX`q nwl Aw
hwzr hoey hn ? Amr hox dI lwlsw nwl ik, jW siqgrU jI dI m`Qy ieh bdnwmI dw it`kw laux leI,
ik aunHW ny AwpxI Aqy bwkI cwr gurU swihbwn dI ausqiq Awp kih ky ilKvweI sI ? ijvyN qwV ivc
bYTy hoey hoxy Ajy Bgq jn ivdw hoey hI sn ik, Bys bdilAw qy J~t Aw vVy rwmsr:-
kir crcw siB Bgq isDwey [ bhury byd dyh Dir Awey [
Bgq isNG qb ibnqI key [ kw kI dyh byd Dir Aey ]612]
jdoN vI khwxI ƒ koeI gurmiq ivroDI kutlqw BrpUr moV dyxw hovy qW. ilKwrI AwpxI klpxw dI aupj
Bgq isMG &rzI pwqr ƒ vrq lYNdw hY[ kQw vwck mnI isMG-rUp JUT-pwqR ny isrjxhwr dI isrjxw-
-isDWq dI KMfnW vwlw ku&r disAw, ik, vyd-rUp gRMQ, mnu`Kw dyh Dwr ky Aw gey ? Bgq isMNG ny vyrvw
puC ilAw, ik, iks vyd ny ikhVw srIr Dwrn kIqw? qW kiQq mnI isMG, jo imiQhws dw vfw igAwqw
drswieAw hoieAw hY, kihMdw hY ik, vyd Awpxy bhu rMgI cMcl suBwv Anuswr ib`pR dyh Dwrn krky kWSI
ivc AnykW kOqk kr rhy sn, ik, iek vwrI aunHW ny vyd hox dw AhMkwr kIqw[ ijs qoN (JUT-) AwkwS
bwxI hoeI ik, quhwfw ieh haumY rog siqgurU qoN ibnw dur nhIN hoxw[ vydW dI pukwr qy bRwhmx dI aus
JUYT-AwkwSbwxI ny AiKAw, ik, iek iek jxw cwr cwr rUp Dwr ky jgq ivc jnm lvo[ AKy
bRhmw ƒ vI jnm lY ky ienHW 16 bRwhmx vydW dI riKAw krdy rihx dI AwigAw hoeI[ (ik`fI hYrwnI dI
g`l hy ik, eysy Awty dy dIvy bRhmw kolo A`gy cwry vyd Koh ky hrnkSp rw^SS smuMdr ivc jw viVAW
197
eysy ‘bRhmw” dI hwl-pwhirAw qy ivSƒ Bgvwn ny keI hzwr swl jMg krky bVI muSkl nwl eyhI vyd
moV ky bRhmw dy hvwly kIqy sn[ (Gr cUihAW dw qy bwh kWvW dw BY mMnx vwly Awty dy dIvy ?) bRhmw dI
riKAw ivc mwJy dI DuMnI ‘rwmsr’ ivKy Aw vVy ? ies pRSn dw au~qr, ilKwrI dI hI bolI ivc ies
pRkwr hY:--
iBKy bpu bRhmw DrXo biD ibdXw prbIn [ cqur cqur bydn Dry suMdr bdn nvIn]621]
cOpeI] cqur dyh swm byd DrweI [ mQrw, hirbMs, jwlp, blH, pweI [
irg byd suMdr qn Dwry [ klH, shwr, jlHx, nlH cwry ]622]
tlH, slH, BlH, kwie [ jujr byd qn cwir bnwey [
kIrq, goieMd, dws, sdrMg [ AQrbx dyh cqur suB AMg ]623]
iB~Ky dyh kmlj jo pweI [ sB qy AiDk BXo suKdweI [
ibpR dyh sMgXw B`t pweI [ kOqk krq Bv mY suKdwey ]624]
tUk ivcly pd ArQ:-swm byd dyh DrweI=Swm vyd ny (mQrw, hirbMs, jwlp qy blH, BtW dI) dug Dwrn kIqi[ kmlj=bRhmw [
sMgXw=B`tW dw nwm Dwrn kIqw[ kOqk=swry B`t sMswr ivc bhuq qrHW dI lIlHw krdy rhy[

eynI iLKq bwry gMBIr SMky:--


AwpxI dlIl sp~St krn leI pihlW kuJ ieiqhwsk ipCokV [-hzwrW swl pihlW qoN BwrqI jMnqw dy
gurU bxI bYTy bRwhmx ny, (1) kudrq dy nymW dI vI koeI prvwh nw kridA, vfy qoN vfy Axhoxy JUT*
{*Foot note:-ijvy (1)dirAw dy fobU pwxI ivc 12 swl smwDI AsiQq rihx vwly Agsq nwmk iek kiQq munI ny, swry smuMdrw dw
pwxI pI ky ipSwb rsqy k`iFAw ijs qoN swrw pwxI Kwrw ho igAw ? (2)-hnUMmwn jMmdy ny hI Pl smJky AsmwnI cmkdy sUrj ƒ ingl ky
sMswr ivc hnyrw kr id`qw ? (3) DrqI qy bixAw Cotw ijhw phwV, kroVW mIl au~cy sUrj swhmxy AV Kloqw ik, auh aus ƒ cVn nhIN
dyvwgw, (4) sYkVy mIl CoVy AQwh fUMGweI vwly smuMdr qy 10 idnW ivc Ajyhw pul bMnH id`qw ijs qoN bySumwr cqurMgI sYnw dgV dgV krdI
lMgdI rhI, (5) sumyr prbq qy ApxI GrdI pwrbqI nw kwm KyfW Kyfdy iSv jI dw vIrj DrqI qy bldy vfy A`g dy DUxy ivc if`gw qW aus
dI A`g syk rhIAW swrIAW iesqRIAW grB-vqI ho geIAW ? Aid, Axhoxy ku&r}
lokW leI sdIvI scu dw rUp bxw ky AwpxI
sdIvI Awmdn dw swDn bxw ilAw (2) ihMd ivc pYdw hoey bu`D ijhy vfy Drmw dw vI Awpxy dyS ivcoN
^wqmw kr id`qw sI[ qjrby-kwr ib`pR AwpxI ilKx-ivDI dIAW krwmwqW qoN pUrI qrHW inpuMn sI jwxdw
sI ik, aus dI klm nwl iliKAw vfy qoN v`fw JUT vI smy nwl lokW vwsqy pUjnIk bx jWdw hY[ 15vIN
sdI qoN pRgt hoey siqgurU nwnk swihb dy isKW dI, 1718 sMn qk, Fl cukI swrI jIvn mRXwdw qoN,
socx dI rucI qoN AQvw ^ws qOr qy AKMfpwTW dy prclq ho rhy irvwj qo, gurbwxI pRqI vD rhI
AigAwnqW qoN. Aqy siqgurU jI leI bx cu`ky Apwr ivSvwS Aqy SrDw qo, (is`KW dy lg-p`g swirAW GrW dw
pRoihq, ieh) ib~pR cMgI qrHW jwxdw sI ik, aunHW dI ilKI iksy vI gurmiq ivroDI g`l qoN, is`K (smyq
Awpxy jQydwrW dy) Awps ivc qW byS`k ju`qI KVkweI r`Kx, pr aunHW dy ilKy ƒ kdy JUT nhIN mMnxgy [ so
aus ny ies guriblws ijhyy keI gRMQ ilK ky lokW dy GrIN pucw id`qy, ijHVy swfy ivc pwtoDwV bxweI r`Kx
dI syvw inBweI jw rhy hn[ dws vloN pyS kIqIAW jw rhIAW ivcwrW dw vyrvw:--
(1) ivcwr vwlI pihlI g`l ieh hY ik ies ilKwrI ny, cOhWN vydW qy cwr cwr dy ihswb vMfI jwx vwlI
B`t BgqW dI ‘16’ igxqI ikQo leI ? ‘sRI gurU gRMQ swihb’ dI dsvI poQI dy 380 s&y qy ‘B`tw
dI igxqI’ kyNdRI isrlyK dy (‘igxqI bwry mq-Byd’-(Sub Title) hyTW ies pRkwr iliKAw hioeAw hY--
“B`tW dI igxqI sMbMDI mq-Byd cilAw Aw irhw hY[ 10,11,13, 17 Aqy 19[ is`K dy purwxy pusqk B`tW dI igxqI 15 dyNdy
hn, pr ienHW dw Awpo ivc nwvW sMbMDI ikqy ikqy mq-Byq hY[ jy swry i^AwlW vwilAW dy mq Anuswr B`tW dy nwm iek`Ty kIqy
jwx, qW hyT-ilKy bxdy hn:-
(1) klshwr, (2) jwlp, (3) kIrq, (4) iB~Kw, (5) sl, (6) Bl, (7) nlH, (8) mQWurw, (9) blH, (10) gXMd,
198
(11) hirbMs, (12) dws, (13) klH. (14) jlH, (15) jlHn, (16) tlH, (17) syvk, (18) sdrMg, (19)
prmwnMd, (20) pwrQ, (21) nlH Tkr, (22) gMgw[”
ies qoN A`gy bVI bw-dlIl Aqy inmrqw ivc iB`jI bolI ivc, A`f A`f ilKwrAW dIAW dlIlW qy
KulHI ivcwr ilK ky, AQvw sRI gurU gRMQ swihb jI dIAW purwqn bIVW qoN, A`f A`f BtW dI bwxI dy
hvwilAW nwl ibbyk ivcwrW iLKx aupRMq, ipRMsIpl swihb isMG jI ny auprokq vrxn 10vIN poQI dy hI
399 S&y qy ApxI Koj dy is`ty vjoN B`tW dy nwm ies prkwr ilKy hn:-(1) klH, ijs dy dUjy nwm ‘klshwr’
Aqy ‘tl’H hn [ (2) jwlp, ijs dw dUjw nwm jlH hY, (3) kIrq, (4) iB`Kw, (5) slH, (6) BlH, (7) nlH, (8) gXMd (9)
mQurw, (10) blH, Aqy (11) hirbMs[ iksy QwauN vI B`tW dI igxqI 16 nhIN iml skI[ sdIvI Awid-scu nwl
imlwp krwaux dy smr`Q, pwvn gurU bwxI-“vwhu vwhu bwxI scu hY sic imlwvw hoie ]” ƒ, (bRwhmxI
klpxw dI aupj, JUTIAW kQw-khwxIAW vwly, XQw- ‘kQw khwxI bydˆØI AwxI pwpu puMnu bIcwru ] dy dy lYxw lY lY dyxw nrik surig
Avqwr ] auqm miDm jwqIN ijnsI Brim BvY sMswru ]” pwp puMn dIAW ivcwrW qoN bxweI sOdy-bzI (Bargain) duAwrw mnu`K ƒ
mwieAW dy moh ivc AQvw vrx vMf vwlI iGrxq mirXwd ivc Psw ky, nrkW surgW vwly jnm mrn dy c`krW ivc pw rhy),
scu nwl joV rhI gurbwxI ƒ, (sMswr ƒ nwvMq-JUT mwieAW nwl joV rhy, JUT dw pRqK rUp,) cOhW vydW qoN hI
pRgt hoeI is`D krn leI, ArMBy Xqnw dI lVI ivc hI, gurmiq dy vYrI, ies guriblws dy ilKwrI pWfy
ny, BtW dI igxqI, “by-dlIlw JUT, 16” ilK id`qI[
(2) dUjw kwrn ieh hY ik gRMQW qoN mnu`K bx jwx dI g`l pwvn gurbwxI r`d krdI hY Aqy sMswr dw
igAwn vigAwn vI AjyhI gl ƒ JUTy mUrKW dI bydlIlI bkVvwh hI mMndw hY[ ies leI is`D hY
ik, vydW dw koeI nwqw, gurUbwxI nwl nhIN juV skdw[ pMQ dI eykqw dw inrMqr nSt krI jw rhy
nvyN qoN nvyN Brm KVy kridAW rihx vwlIAW AjyhIAW aukqIAW kWSI ivc bxI SYqwnIAq-dI
prXogSwlw ivcoN iqAwr ho ho bwhr PYldIAW Aw rhIAW hn[
gurbwxI qoN fUMGI jwxkwrI dw sp`St Jlkwrw
ijMnI iK`c BrpIUr lgn nwl pMQ ƒ nukswn pucwaux vwly vYrIAW ny gurbxI ƒ piVHAW qy smiJAW hY,
gurbwxI dy igAwn ƒ smJx dI aunI iK`c, jW gurmiq dy AMqrIv Bwv.NnUM TIk qrHW gurbwxI qoN smJx dI
vYsI lwlsw vwlw au~dm, iksy s`cy SrDwlU guris`K ny kdy Swied hI kIqw hovy ? suKxw kr leIAW, Bytw
cVHwvy vwly m`Qy tyk ley, A`f A`f nwvW vwly ivDIAW nwl pwT krvw ley, siqgurU leI Gr bxw ley bs
eyhI rih geI is`KI ? eyDr gurmi`q dy vYrI dI sUJ bUJ, qy gurmiq qy kIqy Gwqk vwrW dy drSn kro:--
FUFq gurU jgq mY iPrY [ Awv n SWiq gur nYn n prY [
jogI sMinAsI ky gey [ bRhmcwrI qpsI idK ley ]625]
dohrw] brsu eyku jg mY iPrY sBI pMQ idRstwie [ SWiq pRd suiKsMDu guru khuM n nYn prwie ]626]
SuDw srovr mY Aey iPrq iPrq siB dys [ gur Arjn jI jb suny BeI SWiq kCu lys ]627]
625 qoN 627 q`k cOpeI dy dohry, hyT sv`Xo dI AwpxI kutl bolI ivc AXog vrqoN kIqI hoeI hY[ hux pVHo
iekwgrqw nwl sveIey mhly qIjy ky dw ieh pwvn sveIAw :--
68- rihE sMq hau toil swD bhuqyry ifTy ] sMinAwsI qpsIAh muKhu ey pMifq imTy ]
brsu eyku hau iPirE iknY nhu prcau lwXau ] khiqAh khqI suxI rhq ko KusI
n AwXau ] hir nwmu Coif dUjY lgy iqn@ ky gux hau ikAw khau ] guru diX imlwXau
iBiKAw ijv qU rKih iqv rhau ] 2 ] 20 ]{1395-96}
pMQ ivc gurmiq igAwn dw prcwr krweI r`Kx leI syD p`qr jwrI krdy rihx dI izmyvwrI vwlI
kursI qy bYTy vydWqI jI qoN iksy prkwr dI gurmiq syD imlx dI Aws r`KxI mUrKW dy surg ivc rihx
vwlI g`l hY[ ies leI gurbwxI dI ArQ ivcwr qoN jIvn bxw lYx ƒ s`cI guris`KI smJx vwly sUJvwn
199
gurmuKW dI syvw ivc bynqI hY ik, “sRI gurU gRMQ swihb drpx” dI dsvI poQI dy 493 s&y qo auprokq
sv`eIey dy ArQ pVH ky inrxw krn, ik, kI, ilKwrI ny AwpxI bolI ivc eysy pwvn sv`Xy dI Zlq QW
vrqoN, krky gurbwxI dw Gor inrwdr qW nhIN kIqw ?
dohrw] puin ausqiq gur kI krI mhw ivsnu idiK rUp [ siB imil As BwKq Bey qum hI jg gur BUp ]632]
BujMg CMd] inrwvYv rUpM AjM Awp hoey [ rcy jIv jMqM AsM kOx goey [ (ko n goey?)
hrI rUp hÍY kY kro r`C pwlM [ quhI sMBu hÍY kY kro jIv kwlM ]633]
ArQ:-ibnw AMgW qoN qUM Awp hI bRhmw hYN, ies qwrHW kOx kih skdw hY ik jIv jMq qUM hI bxwey hn-? (vydWqI jI ny ieh sw&
nhIN kIq ik, kI ilkwrI jI ny Awp hI g`l bdlI kr leI hoeI hY. ik, jIv jMq isrjxhwr dI QW bRhmw ny hI bxwey sn ?)
hrI rUp ho ky qsINhI jIvW dI pwlxw krdy ho Aqy iSv rUp ho ky jIvW dw sMGwr (vI qusIN hI) krdy ho[633[
iedwnI DrXo rUp suMdr ApwrI [ prYN Awie pwdM hro moh BwrI [
quhIN rwm hÍY ky dsMgRIv mwrXo [ quhI kwnH hÍY ky kMs kys mwrXo ] 634]
AlopM sdw lyp lwgY n koeI [ kty qwih jwlM su dwsM su ju joeI [
pRBU qoih AMqM hmU nwih pwXo [ sdw nyiq nyqM qumY rUp gwXo ]635]`` ` ` ` ` ` `
pd ArQ:-iedwnI=ies smy [ prYN Awie pwdM=AsIN Aw ky crnw qy Fih pey hW[ dsMgRIv=dsW isrW vwlw rwvn[ kyis mwirE=kysW qoN PV
ky ptkw ky mwirAw[ (siqgurU nwnk swihb jI “kysW’ ƒ mnu`Kqw dw iSMgwr, prmwqmw voN b^SS hoeI Anmol dwq mMndy hn[ awunHW ny , v`fy
qoN vfy Ajyhy vYrI dy kysW dI vI byAdbI krnI kdy psMd nhIN sI kIqI ijhVw aunHW dI jwn dw vYrI bx AwieAw sI) [634[ AlypM sdw
lyp=sdw inrlyp, hor iksy qrHW dI mYl nhIN l`gdI[ jlM...joeI=vyK ky syvk dy bMDn k`t idMdy sn[ sdw nyq nyqM=ieh vI nhIN, ieh vI
nhIN, Bwv qyry vrgw hor dUjw hY hI nhIN (Ajyhy bcn kyvl isrjxhwr prmwqmw leI hI vrqy jw skdy hn[ (JolI c`kW vwlI ausqiq, ijs
ƒ, siqgurU jI ny inMidAw q`l &urmwn kIqw hY-“ausqiq inMdw guir sm jwxweI iesu jug mih lwhw hir jip lY jwie ]1]rhwau ]”{362}
siqgurW dI (inMdw qu`l igurmiq ivroDI) ausqiq ilK ky A`gy:--
dohrw[ ieh ibiD ausqiq kir sBY, pry crn lptwey [ "dXwisMD sRI muK khw mWgo bru ruic pwie]636]"
imiQhwsk JUT khwxIAW dy &rzI nwiek drswaux-rUp ausqiq kr lYx auprMq, siqgurU jI ƒ AgMm
Apwr rb jI dI brwbrI qy bYTy drsw ilAw qy swry B`t aunHW dy crnw qy Fih pey[ iPr AwpxI ausqiq
sux kY ijvy bRwmxI-dyvI dyvqy kiQq Bgvwn.Awid PUk Ck ky vrRW dI brKw krdy hn, auvyN hI
‘dieAwisMD’ (siqgurU jI) ny B`tW ƒ-“mMg lau hux mn BwauNdw koeI vr”, gurmiq ivroDI bcn khy
drsw id`qy [ gurmiq dy ies At~l isDWq qy--'BweI mq koeI jwxhu iksI kY ikCu hwiQ hY sB
kry krwieAw ] ..4]7]13]51]{168}-kI lkIr nw iPr geI ?
sMswr dw swrw kwr ivhwr isrjxhwr dy bxwey p`ky nymW dy ADIn cl irhw hY, aus ivc hor iksy dUjy dw koeI
d^l nhIN[ pdwrQW dw imlxw Ku`sxw sB kuJ ausy p`ky inX`m-rUp hukm ivc AnMq kwl qoN inrMqr cl irhw hY[ so
vr mMgx dI mUrK-PVH siqgurU jI dy nwmxy nwl joVnI gurmiq dI Gor byAdbI hY[ AKy AgoN iB~Kw-rUp bRhmw
ny AwiKAw ik ‘swfI swirAW dI eyhI ieiCAw hY ik swnUM gur-dIiKAw dy ky Awpxy is`K bxw lvo[’ {637}
mhW kutl ilKwrI pRBwv ieh dy irhw hY, ik B`t qW ivcwry is`K bxn leI iqAwr sn, pr siqgurU jI
aunHW ƒ AwpxI is`KI ivc lYx nwloN AwpxI PokI vifAweI krvwaux dy lwlcI bhuqy sn[ ies XojnW dI
pUrqI ihq aunHW dy pwvn nwmxy nwl jo bcn mVHy hoey hn, auh ilKwrI dI hI bolI ivc:-
sRI gur khw suno ic`q lwey [ byd dyh Dir qum ho Awey [
sRI BgvMq jsu iqh TW rro [ gur nwnk js ieh TW kro ]638]
vydW qoN Bt bx Awaux vwlI JUTI g`l qy vI siqgurU jI dI sdIkI-mohr l`gI hoeI drsw ky,
gurmiq qoN AigAwnI SrDwlUAW dy mnW ivc koJw Brm bxweI r`Kx dw prbMD kr ilAw, ik B`t Asl
ivc vyd hI sn? hux jd prmwqmw dI Aqy gurU nwnk swihb jI dI ausqiq krn leI, gurmiq ivroDI
mMg siqgurU jI vloN kIqI drsw leI, qW, ilKwrI ny Awpxw auh mMqv, ijs leI auprokq BUmkw iqAwr
200
kr ihw sI. pUrw hoieAw jwixAw, qW, vydW qoN bxwey JUT-B`tW qoN vfy FIT-bySrmW vwly bcn khy drsw
id`qy- iqnY khw pRB smiJ n pXY [ ikh ibiD ausqiq gur kI k`Xo ]
Awp smJweie cwl pRB dyvo [ piqq auDwrn rUp AByvo ]639]
ArQ:-aunHW (B`tW ny) AwiKAw, hy pRBU swnUM smj nhIN pY rhI ik AsIN gurU dI ausqiq ikvyN krIey [ hy pwpIAW dw auDwr
krn vwly, nw jwxy-jwx vwly (siqgurU jIau ! pihlW swƒ (quhwfy ijhy gurU dI) ausqiq ilKx dw qrIkw smJw idau [639[
au~pr AsIN pVH Awey hW ik, (4 vydW qoN 16 bxy) ilKwrI dy Alokwr ienHW B`t mhWpurKW ny ,
633 qoN 635 cOpeI q`k, hMfy-vrqy JolI cu`kW vWg, pMcm pwqSwh jI dI ausqiq kr ky hI, siqgurU jI
ƒ nmskwr kIqI sI[ hx ausy vyly hI, aunHW, JUT-B`tW dy mUMh ivc inl`jW vwlw ieh JUT pw id`qw, ik,
aunHW ƒ gurU dI ausqiq krnI AwauNdI hI nhI N? AjyhI DM|wxy dI ‘g`l-bdlI’ qo isvwey ^wlsw jI
dy hor iks ny roh ivc Aw ky ikrpwn dI mu`T ƒ h`Q pwauxw sI ? pr, ieauN l`gdw hY ijvyN qjrby-kwr
huiSAwr ilKwrI, ies scweI qoN pUrI qrHW sucyq sI, ik, ^wlsw jI AigAwnqw dI AjyhI hnyrI K`f ivc
pY cu`ky hn. ik, auh iksy vI gurmiq ivroDI g`l dI AslIXq smJx dI Aqy Ajyhy Gwqk-rilAW qoN
sucyq rihx dI smJ, Akl, buiD, ibbykqw, kohW dUr C`f Awey hoey hn [ iLKwrI ƒ XkIn sI ik, ^wlsw
jI ivc iK`lry hoey bRwhmxI eyjMtW dw sdkw, pMQ dI srb au~c sMsQw (SGPC) ny qW sgoN, (gurmiq
ivroDI) ies sB kuJ ƒ, C`tm pIr siqgurU horgoibMd swihb jI dy hI 400 swlw jnm idvs qy pMQ ivc suZwq
vjON vMfxw ArMB kr dyxw hY, “ hy mhW kutl ilKwrI, hy cpl-b`uDI lohVy dy huiSAwr ib`pr jIE ! AStWg fNfOq
hY qyry swhmxy [ JolI cu`kW vrgI, jlybI ijMny vlW vwlI bolI ivc gurU-ausqiq krky, ausy vyly, ieh mMg kr rhy ho
ik, (AigAwnI-) B`tW ƒ, (scu-srUp siqgurU dI JUT-)ausqiq krn dI jwc isKweI jwvy ? DMn hY quhwfI
kutlqw Aqy DMn ho qusIN. ijnHW ny Bwrq dyS ivc (ju`qI nwl qW BwvyN koeI quhwfy qy rwj vI krdw rhy,
pr dlIl vkIl dy Awsry qusW), Awpxy bxwey ihMdU-Drm qoN ibnw, dUjy hor iksy Drm ƒ kdy brdwSq
nhIN kIqw ?
iDAn rhy ik, pwTkW dy mnw ivc ilKwrI ieh Brm p`kw kr irhw hY, ik, ( klm dy zor nwl, vydW
qoN bxwey ienHW JUT B`tW koloN) AwpxIAW vifAweIAW ivc sv`Xy ilKx dI, isiKAw Aqy auqSwh, pMcm
siqgurU, Arjn swihb jI ny ilKqI rUp iv`c Awp id`qw sI[ B`tW ny qW, gurU-vifAweIAW ivc sv~Xy
ilKx dw, kyvl hukm hI kmwieAw sI, auNj Blw B`t rUp swfy vydW ƒ, AjyhI JUTI ausqiq ilKx dI, kI
loV sI ?

hor vI v`D iGxwvxw JUT ?:-


ilKwrI ilKdw hY ik B`tw dI bynqI qy pMcm siqgrU nwnk swihb jI ny:--
ivMs sv`Xy sRI muiK rry [ pwrbRmhm jsh brnn kry [
smJ cwl iqh jsu pRgtwXy gur nwnk jsu ipRQmY gwXo ]640]
ArQ-=Awpxy sRI muK qoN pwrbRhm dy js vwly 20 sv`Xy aucwrn kIqy, pr pihlw sRI gurU nwnk (swihb jI) dw j`s gw ky
(B`t BgqW ƒ) ilKx dw FMg isKwieAw [640]
AMqm is`ty dI g~l qoN pihlW ieh inrxw kr lYxw zrUrI hY, kI. ilKwrI dI auprokq g`l
KunwmI rihq s`cI hY ? ik jW aus dw Apxw iliKAw inrol JUT, ie`k kUt-Clwvw hY ? ies
gMBIr SMky dw TIk smwDwn l`Bx leI gurSbd ivcwr ilKxI ArMB krn qoN pihlW......(vydWqI swihb
vloN BUimkw ivc ilKy Anuswr) ieh guriblws pusqk 18vIN sdI dy ArMB qoN kOm dy ivdvwnW dy h`QW
ivcoN lMGdI Aw rhI hY[ pMQ dy rwgIAW FwfIAW prcwkW dy jQy, gurU drbwrW ivc ies ivclIAW gurmiq
201
ivroDI khwxIAW suxw suxw vwh-vwh dy AQvw mwieAW dy g`Py, inrMqr mwTdy qury Aw rhy hn[ siqgurW dI
ikRpw dw sdkw kuJ jwgRq Awaux qy keI vwrI AjyhIAW JUT khwxIAW qy ikMqU hox l`g pey sn[ auDroN dyS
dI isAwsI SkqI, ausy bRwhmxI soc vwlI bx geI ijhVw guris`KI ƒ bRhmxI rMg ivc rMgI vyKx leI
15vI sdI qoN s^q bycYn ho irhw hY[ Ajyhy gMBIr smy AMdr ies gurmiq ivroDI sB kuJ ƒ swfy Drm-
AwgU mhWpurKW vloN pRsMsw-rUp mohrW lw ky pMQ leI Anmol suZwq vjoN lwhyvMd Drm pusqk dw drjw
pRdwn kr dyxw ? ies dy ip`Cy, koeI nw koeI, vfy Byq vwlI g`l zrUr hoxI hY[ pr, ieh 14 pMQ-rqn vI
Aw^r pMQ dy vfy SuBicMqkW ivcoN hI hn[ ies leI Aws rKxI cwhIdI hY, ik, kI pqw ies JUT-sm~gRI
ivcoN ikho jyhI lwhyvMd scweI, Acncyq Aw drSn dyvy ? Ardws hY- hy dwqwr jE ! AwpxIAW imhrW
dw h`Q, sdw swfy isrW qy itkweI r`Kxw, asIN inrBY rih ky scweI dy fty rihx qoN iF`l nw pY jweIey -
-
69- Twkur jIau quhwro prnw ] mwnu mhqu qum@wrY aUpir qum@rI Et qum@wrI srnw ] 1 ]
rhwau ] qum@rI Aws Brosw qum@rw qumrw nwmu irdY lY Drnw ] qumro blu qum sMig
suhyly jo jo khhu soeI soeI krnw ] 1 ] qumrI dieAw mieAw suKu pwvau hohu
ik®pwl q Baujlu qrnw ] ABY dwnu nwmu hir pwieE isru fwirE nwnk sMq crnw
] 2 ] 9 ] {1299}
ilKwrI dw auprokq kQn hyT ilKy iqMn BwgW ivc vMifAw hoieAw hY--
(1) siqgurW ny Awpxy muKwribMd ivcoN “ivMs sv`Xy sRI muiK rry [ pwrbRmhm jsh brnn kry”
pwrbRHm prmwqmw dI ausqiq ivc 20 sv~Xy aucwrn kIqy[
(2) “gur nwnk jsu ipRQmY gwXo” pwrbRhm dI ausqiq qoN pihlW auprokq (swry vIhW) sv`XW ivoNco (kuJ
ivc,) grU nwnk swihb jI dI ausqiq gweI hoeI hY[
(3) ‘smJ cwl iqh jsu pRgtwXy’ ilKwrI dy aunHW AdBu`q B`tW leI, mwno pUrny pw ky, pMcm pqSwh
jI ny, guurU (swihbwn) dI ausqiq ilKx jogy bxw ilAw sI ?
krm vwr gurmiq ivcwr--
(1) ilKwrI dw ieh kQn ik, 20 sv`Xo kyvl prmwqmw dI hI ausqiq hY pUrw sc nhIN hY--
ilKwrI dw ieh ilKxw-“gur nwnk jsu ipRQmY gwXo” vI D|wxy dw JUT hI hY[ AslIXq smJx leI swƒ sRI
muK bwkH mhlw 5[ sv`XW dy dohW hI sMgRhW dI krmvwr ivcwr krn leI iekwgrqw Aqy ibbykqw zrUrI
hY[ Awau Akwl purK dI hzUrI ivc Ardws krIey -‘hy dwqwr jIE ! AsIN hwr hu`t ky qyry dr qy Aw pey
hW, swfI jodVI prvwn krky swƒ AjyhI ibbyk bu`DI prdwn kro ik. AsIN pMcm ipqw jI dy sv`XW dI
AslIXq dy TIk TIk drSn kr skIey[-
nON sv`XW dy pihly sMgRh iv`c siqgurU jI ny siqgurU nwnk swihb jI dI nhIN sgoN “Awid purK krqwr”
dI ausqiq ilKxI ArMB krky AMqlIAW do pMgqIAW ivc siqgurU nwnk swihb leI khy bcn-“ jnu
nwnku Bgqu dir quil bRhm smsir eyk jIh ikAw bKwnY ] hW ik bil bil bil bil sd bilhwir ]1]”-
{Bwv=(hrI dw) Bggq syvk (gurU) nwnk (hrI dy) dr qy prvwn (hoieAw hY) qy hrI vrgw hy) (myrI) iek jIB
(aus gurU nwnk dy) kIh (gux) kQn kr skdI hY ? mYN (gurU nwnk qoN) sdky hW, sdky hW sdw sdky hW [’- ienHW
bcnw ivc vI vfp`x Akwl purK jI dw hI pRq`K nzrIN Aw irhw hY[ pr nwl hI siqgurU nwnk swihb
jI pRqI pMcm siqgurW dI Apwr SrDw vI Clkwry mwrdI drSn dyNdI hoeI, swnUM siqgurW dI isiKAw nwl
juV ky jIvn suDwr lYx dw rsqw ivKw rhI hY[ A`gy cOQy sv`Xy q`k eyvyN hI pihlW Akwl purK dwqwr jI
202
dIAW b^SSW dy Apwr BMfwirAW dI, aus dI AnUpm SkqI dI soJI krw ky AMqlIAW dovy pMgqIAW muV muV
lg mwqR q`k auhI hn[ pMjvyN sv~Xy dw ArMB-“inrMkwru Awkwr ACl pUrn AibnwsI ]” dI ausqiq nwl
hoieAw Aqy AMqlIAW do pMgqIAW eyQy -“DMin DMin qy DMin jn ijh ik®pwlu hir hir BXau ] hir guru nwnku
ijn prisAau is jnm mrx duh Qy rihE ]5]” ArQ:-BwgW vwly hn auh mnu`K ijMnHW au~qy hrI dieAwvwn ho igAw hY[
ijMnHW mn`uKW ny (auprokq guxW vwly) hrI dy rUp gurU nwnk ƒ prisAw hY, auh jnm mrn dohW qoN bc gey hn[5[ eyvy hI Cyvy
sv~Xy ivc-siq siq hir siq siq sqy siq BxIAY ] dUsr Awn n Avru purKu paUrwqnu suxIAY ] AMimRqu hir
ko nwmu lYq min sB suK pwey ] jyh rsn cwiKE qyh jn iqRpiq AGwey ]
ArQ:-mhwqmw lok sdw qoN kihMdy Awey hn ik prmwqmw sdw At`l hY, sdw kwiem rihx vwlw hY,auh pRq`K purK suxINdw hY
(Bwv, auh sB dw mu`F hY) koeI hor dUjw auhy vrgw suxIdw hY[ hy mn ! ijMnHW ny hrI dw Awqmk jIvn dyx vwlw nwm ilAw hY
aunHW ƒ swry suK l`B pey hn[ ijnHW ny (nwm AMimRq-) jIB nwl c`K ilAw auh mnu`K r`j gey hn ( Bwv, ijMnHW ny nwm-AMimRq
ihrdy ivc Dwrn kr ilAw aunHW ƒ sMswrI pdwrQW dI AQvw hor rsW Awid dI qWG nw rhI ) ANqlIAW do pMgqIAW--
ijh Twkuru supRsMnu BXuo sqsMgiq iqh ipAwru ] hir guru nwnku ijn@ prisE iqn@ sB kul kIE auDwru ]6]
ArQ:-ijMnHW mnu`KW qy mwlk-pRBU dieAwvwn hoieAw hY, aunhW dw swD sMgiq ivc (pRym pY igAw hY)[ (ieho ijhy) hrI rUp gurU
nwnk (dy crnw) ƒ ijMnHW ny prisAw hY, (Bwv, ijnHW ny AhMkwr iqAwg ky ihrdy ivc inmrqw igRhn kr leI Aqy siqgurW dI
isiKAw Anuswr jIvn bxw ilAw) aunHW mnu`KW ny AwpxI swrI kul dw byVw bMny lw ilAw [6[ eyvyN hI nOvy sv`Xy q`k ausy
prm SkqI AkwlpurK dIAW vifAweIA dy vrxn mgroN AMqlIAW do pMgqIAW ivc prmwqmw dIAW
imhrW dy pwqr bx cu`ky siqgurU nwnk swihb jI dw js hY[ sqvyN sv~Xy dIAW AMqlIAW pMgqIA ieauN
hn-“ijh ik®pwlu hoXau guoibMdu srb suK iqnhU pwey ] hir guru nwnku ijn@ prisE qy bhuiV iPir join n Awey ]7]”
ATvyN sv~Xy dIAW ieauN-“ijh kwtI islk dXwl pRiB syie jn lgy Bgqy ] hir guru nwnku ijn@ prisE qy ieq auq
sdw mukqy ]8] auNvyN hI AMqly nOvy sv`Xy ivc ausy Awid, krqwr A`gy jodVI hY ik, auh Awpxy nwm-
iddwirAW dI iBiKAw nwl invwjy Aqy AMqlIAW do pMgqIAW ivc ausy “Awid” dw DMnvwd hY ijs ny
Awpxw rUp, siqgurU nwnk swihb jgq ivc Byj ky ivkwrW dy Gu`p hnyry ivc igAwn dw sUrj audY krn
vwlw aupkwr kIqwH hY[ ijs sUrj vq cwnx munwry dI brkiq nwl sMswrI lok ivkwr lihrW dy TwTW
mwrdy sMswr smuMdr ivcoN shI slwmq pwr lMgI jw rhy hn[ auh AMqlIAW pMgqIAW ies prkwr hn-
bilE crwgu AMD´wr mih sB kil auDrI iek nwm Drm ] pRgtu sgl hir Bvn mih jnu nwnku guru pwrbRhmu
]9] {1387}
siqgurU nwnk swihb jI ƒ aus pRBU dw Bgq aus dw rUp drswieAw hoieAw hY[ prmwqmw dw rUp
kihxw iksy dI koeI aucycI vifAweI nhIN, sgo gurU nwnk jI qW sn hI prmwqmw dw rUp[ auNj vI
gurmiq ivc keI QweI mnu`K ƒ prmwqmw dw rUp prmwqmw vrgw hI iliKAw imldw hY, audwhrx vjoN-
(1)-kbIr pwnI hUAw q ikAw BieAw sIrw qwqw hoie ] hir jnu AYsw cwhIAY jYsw hir hI hoie ] 149 ]
{1372} is`D hY ik, AjyhI hwlq zrUr bx jWdI hY ij`Qy mn`K hrI jyhw ho jWdw hY [ qdy hI qW “hir hI jYsw”
dI g`l kIqI geI hY[ drSn kro hrI dy rUp syvk:dy- (2)-hir kw syvku so hir jyhw ] Bydu n jwxhu mwxs dyhw ]
ijau jl qrMg auTih bhu BwqI iPir sllY sll smwiedw ]8]{1976} (3) kbIr qUM qUM krqw qU hUAw muJ mih
rhw n hUM ] jb Awpw pr kw imit gieAw jq dyKau qq qU ]204]{1375}-(4)-Ab qau jwie cFy isMGwsin
imly hY swirMgpwnI ] rwm kbIrw eyk Bey hY koie n skY pCwnI ]6]3]{969}- (5)-jo quDu syvih so qUhY hovih
quDu syvk pYj rKweI ] 20 ] {758}
so prmwqmw vwly guxw nwl BrpUr jIvn vwly hox dy kwrn, prmwqmw dw rUp bx cu`ky, ‘siqgurU
nwnk swihb jI’ ƒ Awid purK krqwr dw rUp ilKx ivc aucyc ikhVI id`s peI ? scu dI soJI krwaux
vwly SbdW dy ArQ ivgwV ky aus ƒ “gur nwnk jsu ipRQmY gwXo ] ilKx ivc ilKwrI dI kutlqw
hY[ siqgurU swihbwn ny, js kyvl Aqy kyvl prmwqmw dw hI sdw gwieAw hY[ idRsitmwn
203
swrw sMswr nwsvMq hY, Bwv JUT hY[ AjyhI iksy vsqU. pdwrQ jIv, AQvw AKIAW nwl vyKy jwx vwly
iksy vI vjUd nwl snyh jW SrDw bxw bihxw, mUrKqweI hY-- iblwvl rwg ivc pMcm pwqSwh jI dw
Awpxw &urmwn-“jYsw supnw rYin kw qYsw sMswr ] idRsitmwn sBu ibnsIAY ikAw lgih gvwr” [ idRsitmwn
mnuKw srIr bwry gurbwxI dw aucycw &urmwn- “jo qnu aupijAw sMg hI so BI sMig n hoieAw ]”gurU swihbwn dy
iksy idRStmwn vjUd dI aupmw, JUT dw js gwauxw huMdw hY[ srIr ƒ nhIN sgoN Sbd-igAwn, jo vI
prmwqmw vWg AibnwSI hY, kyvl ausy ƒ gurmiq ny gurU mMnx dw aupdyS idRV krwieAw hY[ siqgurU
swihbwn jI dy idRStmwn srUp, nwsvMq sMswr qoN Alop ho cu`ky hn[ pr aunHW dw Sbd-igAwn Amr hY[
aunHW dsW hI pwvn vjUdW ivcly ausy igAwn qoN AgvweI lY ky jIvn dI jugq suDwrnI huMdI hY[ ijHVw
mrzI hY Sbd ivcwr leIey ausqiq AidRSt guxw dI hI ho rhI huMdI hY[ prmwqmw dw hI rUp bx jwx dw
gurmiq-Bwv, prmwqmw dy guxw dw DwrnI bxnw hI hY[ gurU Nnwnk swihb jI ny AwpxI ipQm bwxI ‘jpu’
ivc hI sp`St smJw id`qw hY ik jy nwm jpx vwly swdk Awpxy jIvn ivc prmwqmw vwly ‘gux’ pYdw
nhIN kr sky qW aunHW ƒ pRBU dy Bgq nhIN mMinAw jw skdw-“ivxu gux kIqy Bgiq n hoie” [ so ilKwrI vloN
B`tW dI mMg..‘ikh ibiD ausqiq gur kI k`Xo ]..Awp smJwie cwl pRB dyvo [’ drswauxI gurmiq ivrooDI
^qrnwk huiSAwrI hY[
svXy sRI muKbwk´ mhlw 5 ] dy dUjy sMgRh ƒ vI- jy iekwgr ic`q ho bbyk buiD nwl pVHIey qW
sp`St ho jWdw hY ik, pMcm ipqw jI dy ienHW 11 sv`XW vwly sMgRh ivc, sgoN pRQm siqgurU nwnk swihb
jI dI vifAweI dI g`l ilKxI dUr rhI eyQy qW sgoN siqgurU nwnwk swihb jI vYsw izkr vI nhIN jYsw
pihly 9 svXW vwly sMgRih dIAW AMql``IAW pMgqIAW hY[ kyvl ‘nwnk’ nwm auvyN hI AwieAw hY ijvyN bwkI
swrI bwxI ivc Sbd dy A^Ir ivc vyKdy hW [
qIjw p`K-ilKwrI dy ilKy 639 cOpeI ivcly ienHW bcnW vwlw-‘ikh ibiD ausqiq gur kI k`Xo ]..Awp
smJweie cwl pRB dyvo'- Anuswr kI, siqgurU jI ny vwikAw AwpxI ausqiq ilKx dy pUrny hI pwey sn ?
kI, B`tW dI bwxI dw ilKx FMg pMcm pwqSwh jI vrgw hI hY ? AwauN twkrw kr vyKdy hW:--
svXy sRI mK bwku mhlw 5 dy pihly sMgRih vwly AsW 9 svIey lg pg ivcwr ley hn, eyQy hux 11
svXW vwly dUjy sMgRh dw pihlw sv`Xw:--
70- svXy sRI muKbwk´ mhlw 5 < siqgur pRswid ]
kwcI dyh moh Puin bWDI sT kTor kucIl kuigAwnI ] Dwvq BRmq rhnu nhI pwvq pwrbRhm kI giq nhI
jwnI ] jobn rUp mwieAw md mwqw ibcrq ibkl bfO AiBmwnI ] pr Dn pr Apvwd nwir inMdw Xh
mITI jIA mwih ihqwnI ] blbMc Cip krq aupwvw pyKq sunq pRB AMqrjwmI ] sIl Drm dXw suc nwisœ
AwieE srin jIA ky dwnI ] kwrx krx smrQ isrIDr rwiK lyhu nwnk ky suAwmI ]1] kIriq krn
srn mnmohn john pwp ibdwrn kau ] hir qwrn qrn smrQ sBY ibiD kulh smUh auDwrn sau ] icq
cyiq Acyq jwin sqsMgiq Brm AMDyr moihE kq DNau ] mUrq GrI csw plu ismrn rwm nwmu rsnw sMig
lau ] hoCau kwju Alp suK bMDn koit jnµm khw duK BNau ] isK´w sMq nwmu Bju nwnk rwm rMig Awqm
isau rNau ] 2 ]{1387}
ArQ:-mYN durjn hW, kTor-idl hW, mMdy kMmw ivc l`gw rihMdw hW Aqy mUrK hW[ (iek qW A`gy hI myrw) srIr nwsvMq hY,
au~qoN sgoN ieh moh nwl jkiVAw ipAw hY, (ies moh dy kwrx) Btkdw iPrdw hW, (mn) itkdw nhI hY, qy nw hI mYN ieh
jwixAw hY ik prmwqmw ikho ijhw hY[ mYNM, juAwnI, sohxI Skl qy mwieAw dy mwx ivc msq hoieAw hW, Awpxy Awp ƒ Bulw ky
Btk irhw hW Aqy bVw AhMkwrI hW[ prwieAw Dn, prweI bKIlI, prweI iesqrI vl mMdI ingwh nwl q`kxw, qy prweI
inMdw-ieh g~lW mYƒ Awpxy ihrdy ivc im`TIAW l`gdIAW hn[ hy AMqrjwmI pRBU ! mYN luk luk ky T`gI dy auprwly krdw hW
(pr) qUM vyKdw qy suxdw hY[ hy jIA dwn dyx vwly ! myry ivc nw sIl hY nw Drm hY, nw dieAw hY nw su`c hY] mYN qyrI srn
AwieAw hW[ hy isRStI dy smr`Q krqwr ! hy mwieAw dy mwlk ! hy nwnk dy suAwmI ! (mYƒ ivkwrW qoN) r`K lY [1[
204
mn ƒ moh lYx vwly hrI dI si&iq-swlwh krnI qy aus dI srnI pYxw (jIvW dy) pwpW dw nws krn leI ieh
smr`Q hn (Bwv, hrI dI srn pY ky aus dw js krIey qW pwp dUr ho jWdy hn)[ hrI (jIAW ƒ sMswr-swgr qoN) qwrn leI
jhwz hY Aqy (Bgq jnW dIAW) AnykW kulW ƒ pwr auqwrn leI pUrn qOr qy smr`Q hY[ hy myry Zw&l mn ! (rwm ƒ) ismr,
swD sMgiq nwl sWJ pw, Brm-rp hnyry dw muiTAw hoieAw (qUM) ik`Dr Btkdw iPrdw hYN ? mhUrq mwqR, GVI Br, csw pwqR jW
pl Br hI rwm dw ismrn kr, jIB nwl rwm dw nwm ismr[ (ieh dunIAw dw) DMDw sdw nwl inBn vwlw nhIN hY (mwieAw dy
ieh) QoVy ijhy suK (jIv ƒ) Pswaux dw kwrn hn; (ienHW dI ^wqr) ik`Qy kRoVW jnmW qweIN (qU) du`KW ivc Btkdw iPryNgw ?
qW qy, hy nwnk ! sMqW dw aupdyS lY ky nwm ismr, qy rwm dy rMg ivc )mgn ho ky) Awpxy ANdr hI AwnMd lY]2[
Awau hux B`t BgqW dy pihly do svXy ivcwr vyKIey:--
71- sveIey mhly pihly ky 1 < siqgur pRswid ]
iek min purKu iDAwie brdwqw ] sMq shwru sdw ibiKAwqw ] qwsu crn ly irdY bswvau ] qau prm
gurU nwnk gun gwvau ] 1 ] gwvau gun prm gurU suK swgr durq invwrx sbd sry ] gwvih gMBIr DIr
miq swgr jogI jMgm iDAwnu Dry ] gwvih ieMdRwid Bgq pRihlwidk Awqm rsu ijin jwixE ] kib kl
sujsu gwvau gur nwnk rwju jogu ijin mwixE ] 2 ] {1389}
{ not:-ArQ ivcwr qoN pihlW pwTk s`jx siqgurW qoN B`tW dy ilKx ivc pihlI sp`St iBMnqw i&rk not krn
ik siqgurU jI ny ‘svXy pd ‘X’ A`Kr dI vrqoN nwl iliKAw hY, pr Bt ivdvwnw ny ’e’ A`Kr nwl sveIey pd
iliKAw hY[ so ilKwrI dI ieh kihxw ik, pMcm pwqSwh jI ny B`tw leI pUrny pwey sn, TIk nhIN hY[ Awau hux
ArQ vI ivcwr leIey:-
ArQ:-b^SSW krn vwlws vly, aus Akwl purK ƒ iekwgR mn nwl ismr ky, jo sMqW dw Awsrw hY, mYN aus dy crn Awpxy
ihrdy ivc itkwauNdw hW Aqy (ienHW dI brkiq nwl) pr siqgurU nwnk swihb jI dy gux gwauNdw hW[1[ mYN aus prm gurU
nwnk dyv jI dy gux gwauNdw hW jo pwpW dy dUr krn vwlw hY Aqy jo bwxI dw somw hY[ (gurU nwnk ƒ) jogI, jMgm iDAwn` Dr ky
gwauNdy hn jo gMBIr jMgm Aqy jo gMBIr hn, DIrjvwn hn Aqy au~cI mq vwly hn[ ijs gurU nwnk ny Awqmk AwnMd jwixAw
hY, aus ƒ ieMdr Awid (dyvqy) Aqy pRilwd Awidk Bgq gwauNdy hn[ k`l kvI (AwKdw hY) mYN aus gurU nwnk jI dy sohxy gux
gwauNdw hW ijs ny rwj qy jog mwixAw hY (Bwx, jo igRhqI vI hY, qy nwl hI mwieAw qoN auprwm ho ky hrI dy nwl juiVAw hoieAw
hY) [2[
sUJvwn pwTk s`jx sp`St vyK skdy hn ik B`t BgqW dy ilKx FMg, siqgurU jI dy ilKx FMg
qoN zrw vI pRBwvq hoieAw nzr nhIN AwauNdw [ fyrwvwd aupijAw hI bRwhmxvwd ƒ is`KI ivc vwVn leI
sI eyhI kwrn hY ik, iBMfrW vwlI tkswl ivcoN pVHy prcwrk Aqy gMRQI vI AslIXq qoN AigAwnI hox dy
kwrn sgoN f`t ky kih rhy huMdy hn ik. B`tW koloN ausqiq vwly sv`Xy siqgurU jI ny Awp kih ky ilKvwey
sn[ auprokq ivcwr qoN sp`St hY ik, AjyhI ivcwr mn ivc Awaux dyxI bdiksmqI dI inSwnI, siqgrU
jI dI inMidAw krn dw doS hY]
ivcwr dw is`tw-lKwrI dI ieh g`l ik,(-ivMs sv`Xy sRI muiK rry [ pwrbRmhm jsh brnn kry )[ siqgurU jI ny
Awpxy muKwribMd ivcoN prmwqmw dI ausqiq ivc kul vIh sv`Xy aucwrn kIqy sn-N “gur nwnk jsu ipRQmY gwXo”
(aunHW vIhW) sv`XW ivoNco (kuJ ivc,) gurU nwnk swihb jI dI ausqiq gweI hoeI hY‘- iblkul inr-ADwr
is`D ho cu`kI hY[ nw swry vIh sv`Xy kyvl prmwqmw dI ausqiq ivc hn, Aqy nw hI koeI ie`k vI pUrw
sv`Xw siqgurU nwnk swihb dI ausqiq ivc iliKAw imilAw hY[
ilKwrI dI qIjI ieh gl ‘smJ cwl iqh jsu pRgtwXy’ vI muFoN JUTI Aqy mn GVq hY ik,
siqgurU Arjn swihb jI dy ilKy 20 sv~XW qo,N B`tW ny gurU swihbwn dI ausqiq ilKx leI koeI
isiKAw jW syD leI sI [
ivcwr ADIn “gur iblws pwqSwhI 6” pusqk dI sMpwdnw krn vwly Aqy pRsMsw p`qrW-rUp b^SSW dI
JVI lwaux vwly, swfy isMG swihbwn ƒ, AQvw dUjIAW pRiqStq ivBUqIAW ƒ inrMdyh cMgI qrHW pqw hoxw
hY ik, (ilKwrI dy drswey Anuswr) pihlW sqy blvMf ƒ srwp dI bhurMgI mwr cwVH ky frw ilAw, qy iPr
205
fry hoey aunHW ZrIb fUmW koloN, rwmklI rwg ivclI (siqgurW dI jIvn kQw nwl sMbDq) vwr-rUp
ausqiq ilKvw leI[ Aqy hux eyQy, ilKx qoN AsmrQw drsw rhy B`tW ƒ, ausqiq ilKxI isKw ky pMcm
pwqSwh jI ƒ AwpxI ausqiq Awp kih kih ky iLKvwauNdy drsw ky, gurbwxI dI pWvnqw Aqy Su`Dqw bwry
ivSvwS dy swhmxy bVw motw pRSn-icnH (?) KVw kr id`qw[ Ajyhw krky ilKwrI ny gurbwxI dy ienHW
pwvn bcnw dI vI inrwdrI kIqI hY- (a)-“logu jwnY iehu gIqu hY iehu qau bRhm bIcwr ] ijau kwsI aupdysu
hoie mwns mrqI bwr ]3] koeI gwvY ko suxY hir nwmw icqu lwie ] khu kbIr sMsw nhI AMiq prm giq
pwie]4]1]4]55]{335}{loV smJI jwvy qW ArQ smJx leI pVHo-’sRI gurU gRMQ swihb drpx’ dUjI poQI s&w 937} (A)- Dur
kI bwxI AweI ] iqin sglI icMq imtweI ] dieAwl purK imhrvwnw ] hir nwnk swcu vKwnw 2]13 ]77]
{628} (e)- vwhu vwhu bwxI scu hY sic imlwvw hoie ] nwnk vwhu vwhu kriqAw pRBu pwieAw krim prwpiq
hoie ]1]{514}-(s)-jnu nwnku bolY AMimRq bwxI ] gurisKW kY min ipAwrI BwxI ] aupdysu kry guru siqguru pUrw
guru siqguru praupkwrIAw jIau ]4]7]{96}-(h)-bwxI gurU gurU hY bwxI ivic bwxI AMimRqu swry ] guru
bwxI khY syvku jnu mwnY prqiK gurU insqwry ]5]{983}-(k)-qpiq buJwnI AMimRq bwnI iqRpqy ijau
bwirk KIr ] mwq ipqw swjn sMq myry sMq shweI bIr ]1] Kuly BRm BIiq imly gopwlw hIrY byDy hIr ] ibsm Bey
nwnk jsu gwvq Twkur gunI ghIr ]2] 2]3]{978} (K)-rqnw rqn pdwrQ bhu swgru BirAw rwm ] bwxI
gurbwxI lwgy iqn@ hiQ ciVAw rwm ] gurbwxI lwgy iqn@ hiQ ciVAw inrmolku rqnu Apwrw ] hir hir nwmu
Aqolku pwieAw qyrI Bgiq Bry BMfwrw ] smuMdu ivroil srIru hm dyiKAw iek vsqu AnUp idKweI ] gur goivMdu
(g)-hir rsu pIvhu purK igAwnI ] suix suix mhw iqRpiq
guoivMdu gurU hY nwnk Bydu n BweI ]4]1]8] {442}
mnu pwvY swDU AMimRq bwnI ] rhwau ]{612}-10(G)-chu jug mih AMimRqu swcI bwxI ] pUrY Bwig hir nwim
smwxI ] isD swiDk qrsih siB loie ] pUrY Bwig prwpiq hoie ]3]{665}-7 (|)-jYsI mY AwvYKsm kI bwxI
qYsVw krI igAwnu vy lwlo ] pwp kI jM\ lY kwblhu DwieAw jorI mMgY dwnu vy lwlo ]{722}-3-5
sRI gurU nwnk swihb jI qoN pMjvy pwqswh jI qk gurU swihbwn dy js ivc ilKy sv`XIAW ivcoN
iksy iek QwauN vI koeI zrw ijMnw Jolw qk nhIN pYNdw ik, snmwnXog B`tW ny, pMcm pwqSwh jI koloN iksy
pRkwr dI syD pRwpq hox dw Asr kbUilAw hovy[ ivdvwn B`t BgqW dw Awpxw inAwrw hI ilKx FMg hY[
ilKwrI ny gurUbwxI dI Gor inrwdrI krky, (kdy mMny jWdy rhy,) sUrbIr, virAwm AxKI ^wlsw
jI dI p`g ƒ h`Q pwieAw hY[ hy dUly ^wlsw jIE ! kI Ajy vI qusW suiqAW GurwVy hI mwrdy rihxw hY ?
kI, swfy siqgurU jI s`cu-mu`c vI vifAweI dy Bu`Ky sn ? kI, AwpxI is&q vwlIAW aunHW bwxIAW ƒ sRI gurU
gRMQ swihb ivc cwVH ky aus ƒ gurUbwxI dw drjw ies kwrn id`qw sI ik, smy nwl hOlI hOlI is`K pMQ
sRI gurU gRMQ swihb jI dw siqkwr iblku`l hI ivswr bhy ?” AwpxI is&iq Awp hI ilK ky jW dUijAW
qoN ilKvweI ausqiq gurbwxI ivc ilKI drswaux qoN, ieauN sp`St ho irhw hY, ijvyN ilKwrI dw
Asl mMqv, AigAwnI guris`KW dy mnW ivc Brm bxw dyx dw hY ik, gurU swihbwn vloN gurbwxI rcnI,
iek ArQ-hIn qmwSw hI sI ?

46- B`tW dI ivdwiegI, gurUprmySr dy pwvn ieiqhws ivc


purwixk JUT-sVWd dw hor rlw
vydW vWg swry ‘rwg’, mnuKw dyh Dwr ky,
ausy ibvrjq QW ivc Aw vVy ?
206

gurmiq dI ivroDqw leI bxweI- AwpxI p`kI Xojnw ADIn ilKwrI gurmiq ivroDI ieh gl ilKxI
nhIN BuilAw ik. B`tW dy ienHW sveIAWI ƒ icq lw ky prIq nwl pVHn vwly ƒ ivSyS Pl pRwpq hovygw:-
dohrw] sRI gur nwnk jsu krw sv~Xy gRh ky mwih [ Dwir pRIiq jo nru pVYH Bugiq mukiq Pl pwih ]641]
tUk ivc ilKy sMpwdk swihbwn Anuswr igRh dy ArQ= nO (9) sv`Xy (pr gurU gRMQ swihb AMdr 10
drj hn) ilKy hn[ ArQ= 9 sv`XW ivc sRI gurU nwnk jI dw js kIqw ijhVw mnu`K pRIiq Dwr ky pVHygw auh mukiq
pdwrQ pRwpq hovygw[ 641[
gur AMgd kw jsu kIXo sv`Xy ds pRgtwie[ Bgiq igAwnu iqh auir bsY joaU pVHY ihq lwie ]642]
iPr dsW sv~XW ivc gurU AMgd swihb jI dw js pRgtwieAw, ijhVw ienW ƒ pRym sihq pVHygw aus dI ihrdy ivc (eISvr
dI) BgqI dw igAwn v`s jwvygw[642] smJ ky aus Anuswr jIvn Fwl lYx dI g`l, ilKwrI Bu`l ky vI nhIN
ilKdw[ ..... mukiq Bugiq dwiek gur pUrw [ gur Arjn kw jsu ric rUrw [
bIs eyk sv`Xy gun gwey [ iek sO bweI Bey smdwey ]644]
mukqI qy Bog dI b^SS krn vwly gurU Arjun dy 21 svIXW ivc suMdr js iliKAw[ ies qrHW kul joV 122 svLXy ho igAw[
ilKwrI ny joV 122 TIk nhIN Asl ivc B`tW dy kul sv`Xy 143 hn[ sv~Xy ilK ky ilKwrI dy B`t-rUp
cOhW vydW ny Aqy pMjvy iB`Kw-rUp Bgvwn ‘bRhmw’ ny, siqgurU jI A`gy nmskwrW kIqIAW qW:--
Aiq pRsMn Bey ikRpw inDwnw [ sv~ey ilKy gRMQ mnmwnw [
mn ieCy sB ko vru dIno [ kIn is`K BRm iqn kw KIno ]646]
ArQ:-bhuq pRsMn ho ky ikRpw dy ^zwny siqgurU jI ny, bVy snmwn nwl B`tW d sveIey gRMQ ivc ilK ley[ is``K bxw ky aunHW dy
Brm dw nws kIqw
dohrw]bwr bwr bMdn krI sRI gur AwgXw pwie [
sBI Bwt ividAw Bey SWiq gXwn min Awie ]647}
keI vwr nmskwrW kIqIAW, mn ie`Cy vr lY ky Bt-rUp ihMdUAW dy cwry vyd, auQoN cldy bxy[ siqgurW ny
slok vwrW qoNN vDIn muMdwvxI qy qqkrw ilK ky (gurU) gRMQ pUrw kr ilAw[ AYn ausy vyly :-
swry rwg iek`qr ho ky ausy ibvrjq QW qy Aw vVy --
cOpeI]qb lau rwg sBI iekTwey [ gur Arjn ky snmuK Awey [
ikRpw isMD kI ausqiq krI [ BWq BWq min AnMdu BrI ]649]
dyvI dyviqAW ƒ PUk Ckwaux leI vrqI jWdI purwxw vwlI ilKx ivDI, pg hr nvyN Awaux vwly koloN
siqgurU jI dI muV muV ‘ausqiq’ drsw irhw, AQvw GtIAW qoN GtIAw bRwhmxI ku&r, scu dy Avqwr
siqgurW dy AMimRq meI pwvn ieiqhws ivc rlweI quirAw jw irhw, mUMh-cVHy "BWq BWq " pMgqI vrq
irhw, ieh bhu-rUpIAW SYqwn ilKwrI, ibnw iksy S`k dy auhI ib`pr hY ijs ny bic`qR nwtk, cirqRo
pwKXwn, (iqRXw cirqr), cMfI dI vwr Awidk, kiQq sRI dsmgRMQ dy A`f A`f Bwg ilKy hn[ pihlw gMQ
rUp vydW qoN kyvl B`t hI nhI, sgoN ijs ƒ isRStI dw krqw AQvw ijs dy mUMh ivcoN bRwhmx Awp
jnimAW kihMdw Aw irhw hY, aus kiQq Bgvwn ‘bRhmw’ qoN hI iB~Kw B`t bixAw drsw hitAw hY[ qy
hux aus qoN vI hzwrW guxw v`fw JUT, sur AQvw Awvwz-rUp rwgW ƒ siqgurW dI ausqiq krky fMfONqw
krdy drsw id`qw[ AglI bkVvwh bwry pusqk dy 804 s&y qy ivSyS itpxIAW ivc snmwn jog vydWqI
jI dw ieh (Note) not:-’(h) rwg:-rwg vI mnu`KW jwmw Dwr ky sRI gurU Arjn dyv jI kol &irAwd krn Aw gey,
ik sMswr AMdr sMgIqk igAwn dI Gwt hox krky lok by-joV qy by-mOky dw rwg gwauNdy hn[ nUMh dw shury nwl qy pu`qr dw mW
nwl sbMD bxw rhy hn, ijs krky auh bhuq du`KI hn[ ies qoN pihlW vydW vloN B`tW dw srUp bxw ky Awaux dw pRsMg cldw
Aw irhw sI[ aus cldy pRsMg dy vyg ivc hI kvI rwgW ƒ vI guurU jI dy snmuK ilAw KVy krdw hY, jo ik drusq nhIN hY[ rwg
sRI gurU gRMQ swihb d srUp pUrw ho jwx qoN bwAd AwauNdy ilKy hn pr ies qoN pihlW hI gurU swihb bwxI dI vK-vK rwgW
207
ivc sMpwdnw kr cu`ky sn qy aunHW ƒ gwaux bwry vI sp`St hdwieqW ilK cu`ky sn[’
ies not bwry gNBIr SMky
(1) pihlw ieqrwz qW auhI hY ik sMpwdk swihbwn ny BUmkw ivc bVIAW lMmI dlIlW dy ky ilKwrI ƒ
BweI mnI isMG jI ShId dw smkwlI Aqy, AMimRqDwrI p`kw gurmuK guris`K Aqy BweI swihb nwl aus dw
imlwp hoieAw, aunHW ƒ vI ilKwrI dy nwl hI nkwxw swihb Awey drswieAw hoieAw hY[ ieh kuJ iliKAw
vI Ajyhy XkIn Bry lihjy ivc hY ik, Awm smJ vwlw pwTk aunHW ivcwrW ƒ scu mMn bYTdw hn[ sMpwdk
mhWpurK ies scweI qoN vI sucyq hn ik, ilKwrI ny swrI pusqk ivclI vwrqw BweI mnI isMG jI dI
zbwnI hI khI drsweI hoeI hY[ ies qoN vydWqI jI dw Drm bxdw sI ik ies g`l vI sw& kr idMdy ik,
auh ShId BweI mnI isMG jI dI khI g`l iks dlIl nwl r`d kr rhy sn[
(2) rwgW qoN mnu`K bx jwx dI gurmiq ivroDI, r`bI inXm dI aulM|xw krky purwx vwlI JUT bk-bk
hox dw qW koeI ieqrwz q`knhIN sgoN rwgw dy lyt pu`jx bwry ieh dlIl--rwg sRI gurU gRMQ swihb d srUp pUrw
ho jwx qoN bwAd AwauNdy ilKy hn pr ies qoN pihlW hI gurU swihb bwxI dI vK-vK rwgW ivc sMpwdnw kr cu`ky sn qy aunHW
ƒ gwaux bwry vI sp`St hdwieqW ilK cu`ky sn[“ dy ky rwgW dy mnu`K bxn nwl sihmqI ?
(3) rwgW ƒ ies qrHW mnu`KW dy rUp ivc ilAw vwVn qoN ilKwrI dw AwSw kyvl rwg mwlw ilKI jwx
dI Jstification krnI hI qW sI[ so aus ny pUrI kr leI[ pqw nhIN sMpwdk swihbwn ƒ rwgW bwry lyt
ilKx dI g`l ik`QoN su`JI ? rwgW ivcwirAW ny mnu`K ikvy bxnw sI ? ieh qW ilKwrI dI AwpxI hI klm
ivauNq dI Xojnw Anuswr swry rMg Br rhI hY[ qW jo sB qoN inAwry siqgurU swihbwn dw ieiqhws pUrI
qrHW ‘cMU cUM kw mr`bw’ bxdw quirAw jwx ivc koeI ksr nw rih jwvy[ kI, sMpwdk jI ny ilKwrI dy ieh
bcn nw pVy hoxgy ?:-
dohrw] qw qy jqn AYsw kro hy pRB dInw nwQ [ iBMn iBMn sB ko ilKo hm sB kro snwQ ]653]
rwgb kI ibnqI sunI gur Arjn suK Kwn [ rwgmwl qb hI ilKI Bogu qih pir Twn ]654]
cOpeI ]khy rwg Kt qIh sMig nwrI [ ASt ASt suq kry aucwrI [
ATqwlI suq sB ky Bey [ Aiq AnMd min rwgn ley ]655]
[ sRI gur Bog igRMQ kw pwXo [ BWiq BWiq prswid krwXo [
kVwh pRSwd su BXo ibAMqw [ AwgXw krI gurU BgvMqw ]656]
Bwv, sRI gurU gRMQ swihb jI dI sMpwdnw ivc mMn Awey rly pwaux vwlw ilKwrI dw kwrj pUUrw ho jwx qy,
Bog dw dIvwn s`ijAw[ sMgqW, bhuq hum hmw ky AweIAW[ qW siqgurU jI dI AwigAw nwl, keI pRkwr dy
kVwh pRSwd dy bVy KulyH g`Py iqAwr kIqy gey[

47- kOmI AnuswSn ^qm krn ihq, gurmiq dy


vYrIAW dw nvW SoSw ?
kiljug vI mnu~Kw dyh Dwr ky gurU-drbwr ivc Awx viVAw ?
hum humwie sMgiq sB AweI [ rwmsr min AwnMdu pweI [
sRI gur snmuK kiljug AwXo [ ausqiq krI AiDk mnu lwXo ]657]
bhuir khw hy pRB gunwgr [ ibnqI mor suno suKswgr [
rcXo igRMQ qum isMDu jhwz [ kilAwn kro hmrI mhwrwj ]658]
rwmsr ivKy swrIAW sMgqW bVIAW hum humw ky AweIAW qW. Bog smy jd byAMq sMgiq ivc kVHw pRSwd
208
vriqAw jwxw sI qW AYn aus smy ilKwrI dw kiljug vI mnu`Kw dyh Dwr ky Awx hwzr hoieAw[ Aqy mn
lw ky siqgurU jI AiDk. Bwv bhuq izAwdw.(dyviqAW qoN mn ie`Cy vr mwT lYx leI AzmwieAw hoieAw bRwhmxI
hiQAwr vrqidAW, kiljug ny vI gurdyv jI dI ^Ub) ausqiq kIqI Aqy ieauN AwiKAw, lokW dI kilAwn krdy
rihx leI (gurU) gRMQ-rUp jhwz dI rcnw krn vwly, hy, guxw dy ^zwny qy suKW dy swgr siqgurU jIE !
myrI kilAwn krn dw vI koeI swDn bxw idau[ ikauNik, ij`Qy pRym nwl SWq-icq bwxI dw pwT ho irhw
hovy auQy qW mYN zrw vI nhIN Tihr skdw, hy pRBU ! iksyN smy qW mYƒ vI sMgiq ivc vwsw iml jwvy qW jo
myrI vI gqI ho sky[ qW, AwpxI ausqiq suxn qoN Pul ky ku`pw ho jwx vwly dyvI dyviqAW vrgy jW bRwhmxI
irSIAW munIAW vrgy hI siqgurU jI ƒ drsw irhw ieh ilKwrI, siqgurU jI dy pwvn muKwribMd ivc ieh
bcn pw irhw hY:-
cOpeI ] iqh ibnqI suin sRI gur boly [ sno klU qum bcn Amoly [
inrivklp jh sMgiq hovy [ qW ko qum nih nuYnn jovY ]661]
jb kVwh sMgiq mY AwvY [ iqh iCn qum BI vwsw pwvY [
ijcr vrqq rhY kVwh [ iqcr vwsw iCn qumro Awhw ]662]
ArQ:-aus (kiljug) dI bynqI sux ky siqgurU jI boly, hy kiljugw ! qUM swfy ieh Anmol bcn sux ik, ij`Qy sMgiq iekwgr
ic`q bYTI hovy aus QW ƒ qUM AKIAW nwl vyK vI nhIN skyNgw [661[ pr jdo sMgiq ivc kVwh pRSwd Awvy ausy iCx qUM vI Aw
viVAw kr[ iPr ijMnw icr kVHw vrqdw rhy aunw icr qUM vI (byS`k guurU sMgiq ivc) invws krI riKAw kr[662[
BXo pRsMnu klU mn mwhI [ mno rMk Gir nO iniD pwhI [
sRI gur kI isK AwigXw pwvn [ kVwh pRSwdu lgy vrqwvn ]663]
smw jwin kiljuig qh AwXo [ dyiK pRBU mn mY muskwXo ]
kVwh swiQ kiljug cil AwvY [ sMgiq mY gogw pr jwvy ]664]
ArQ:-(siqgurU jI dy ieh bcn sux kY) kiljug Awpxy mn ivc ieauN pRsMNn hoieAw, mno iksy kMgwl dy ny bhuq BwrI ^zwnw
pRwpq kr ilAw hovy [ siqgurW dI AwigAw nwl jdoN is`K kVwh pRSwd vrqwaux lgy qW kiljug vI Aw igAw ijs ƒ AwauNdw
vyK ky siqgurU jI Awpxy mn ivc muskrwey[ kiljug dy AwauNidAW hI sMgq ivc Sor Srwbw mc igAw[664[
(nwl l`gdy Agly hI dohry ivc ilKwrI ny ieh smJwieAw ik)- 'hux q`k vyK lau, pRSwd imldw hI kljug dy
AwieAw hY]665]" ivcwr A`gy qorn qoN pihlW Awau ilKwrI vloN drsweI, kiljug dI A`frI hoNd bwry
prm-siqgurU nwnk swihb mhlw pihlw dw &qvw smJ leIey:-
72- rwmklI mhlw 1 AstpdIAw < siqgur pRswid ] soeI cMdu cVih sy qwry soeI idnIAru qpq rhY ]
sw DrqI so pauxu Julwry jug jIA Kyly Qwv kYsy ]1] jIvn qlb invwir ] hovY prvwxw krih iD|wxw
kil lKx vIcwir ]1]rhwau] ikqY dyis n AwieAw suxIAY qIrQ pwis n bYTw ] dwqw dwnu kry qh nwhI
mhl auswir n bYTw] 2] jy ko squ kry so CIjY qp Gir qpu n hoeI ] jy ko nwau ley bdnwvI kil ky
lKx eyeI ]3] ijsu iskdwrI iqsih KuAwrI cwkr kyhy frxw ] jw iskdwrY pvY jMjIrI qw cwkr hQhu
mrxw ]4] AwKu guxw kil AweIAY ] iqhu jug kyrw rihAw qpwvsu jy gux dyih q pweIAY ]1]rhwau]
...8-1]{902-3}
ArQ:-(hy pMifq ! Awpxy mn ivcoN) ^udZrzI dUr kr (ieh ^udZrzI hI kiljug hY] ies ^ud-ZrzI dy Asr hyT jrvwxy
lok kmzorW auqy) D`kw krdy hn qy )aunHW dIAW nzrW ivc) ieh D`kw jwiez smiJAw jWdw hY[ (^udZrzI qy dUijAW auqy D`lw-
h pMifq ! ienHW ƒ) kiljug dy l`Cx smJ[1[rhwau [
(ijs kiljuig dw izkr AsW kIqw hY aus) kiljug dw pRBwv hI jIvW dy mnw ivc (KyfW)Kyfdw hY iksy ^ws QwvW ivc (auh
kiQq kiljug) koeI Kyf nhIN Kyf skdw (ikauNik siqjug qRyqw duAwpr Awid swry hI simAW ivc) auhI cMdRmw,auhI qwry cVHdy
Awey hn, qy auhI sUrj cmkdw Aw irhw hY, auhI DrqI h qy auhI hvw JuldI Aw rhI hY[1[ iksy ny kdy nhIN suixAw ik
kiljug iksy ^ws dyS ivc AwieAw hoieAw hY, iksy ^ws qIrQ kol bYTw hY[ ijQy dwnI dwn krdw hY auQy vI bYTw hoieAw iksy
ny nhIN suixAw, iksy ^ws QW kiljug koeI mhl auswr ky vI nhIN bYTw [2[ jy koeI mnu`K Awpxw Awcrn au~cw bxwauNdw hY auh
(sgoN lokW dIAW nzrW iv`c) ifgdw hY, jy koeI qpI hox dw dwhvw krdw hY qW aus dy ieMdRY Awpxy v`s ivc nhIN hn, jy koeI
209
prmwqmw dw nwm ismrdw hY qW (lokW ivc sgoN aus dI) bdnwmI huMdI hY[ (hy pMifq ! BYVw Awcrn, ieMdRy v`s ivc nw hoxy
pRBU-nwm qoN n&rq-) ieh hn kiljug dy l`Cx [3[ (pr ieh ^ud-ZrzI qy kmzorW au`qy D`kw suKI jIvn dw rsqw nhI) ijs
mnu`K ƒ dUijAW auqy srdwrI imldI hY (qy auh kmzorW auqy D`kw krdw hY) ausy dI hI (ies D`ky zulm dy kwrn Aw^r) durgiq
huMdI hY[ nOkrW ƒ (aus durgq qoN koeI) ^qrw nhIN huMdw[ jdoN aus srdwr dy gl ivc Pwhw pYNdw hY, qW auh aunHW nOkrW dy h`QoN
hI mrdw hY[4[(hy pMifq ! qyry kihx Anuswr jy hux) kiljug dw smw hI Aw igAw hY (qW BI qIrQ vrq Awidk krm kWf
dw rsqw C`f ky) prmwqmw dI is&iq swlwh kr (ikauNk qyry DrmSwsqW Anuswr kiljug ivc is&q slwh prvwn hY, qy
qyry) pihly (kiQq) iqMn jugW dw pRBwv huxmu`k cu`kw hY[ (so, hy pMifq ! prmwqmw Agy ieauN ArzoeI kr- hy pRBU ! jy b^SS
krnI hY qW Awpxy ) guxW dI b^SS kr, ieh hI pRwpiq krn jog hY[ 1[ rhwau[
gurU Sbd dI ArQ-ivcwr qoN is`D ho igAw hY ik, siqgurU jI ny bRwhmxI pusqkW vwly kiQq
kiljug dI iksy A~frI hoNd dy Brm ƒ muFON hI r`d kIqw hY[ gurbwxI ivc hor QweIN AweI kilju pd dI
vrqoN, kyvl pRQwie sw^I dy qOr qy hI hY, auNj siqgurU jI bRwhmxI-gRMQW vwly iksy kljug dI gl nhIN
mMndy [ jd gurdyv jI kiljug dI hoNd mMndy hI nhIN sn, aus nwl bcn ikQoN krny sn ? Aqy ijs swD
sMgiq bwry siqgurU jI dw ieh &urmwn hY- sqsMgiq kYsI jwxIAY ] ijQY eyko nwmu vKwxIAY ] eyko nwmu hukmu hY
nwnk siqguir dIAw buJwie jIau ]5](72) Aqy-'myry BweI jnw mo kau goivMdu goivMdu goivMdu mnu mohY ] goivMd goivMd
goivMd gux gwvw imil gur swD sMgiq jnu sohY ]1]rhwau]" siqgurU jI dI hzUrI ivc juVI AYsI sMgiq qW
sdw hI bRhm ivcwr ivc AQvw pRBU-nwm dIAW vifAeIAW dI ivcwr ivc juVI huMdI sI:] nwm dI mihmw
vwly Ajyhy SWq-meI vwqwvrn ivc pMcm siqgurU jI ny Zogw mcwaux Aw rhy, kiljug ƒ vyK ky, mn
ivc muskrwauNdy drswauxw, kutl ilKwrI dI bVI v`fI kutlqw hY ? ikauNik ijs g`loN siqgurU jI pRsMn,
aus qoN sMgiq ny Awpy hI pRsMn hoxw sI [ ik`fI cqur-s&weI nwl sB kuJ JUT hI ilK ky, ilKwrI ny
gurduAwirAW ivc juVdI swD sMgiq ivc, by-muhry Sor-Srwby vwlI siQqI pYdw huMdI rihx ƒ ,
gurU-drwbwrW dw sdIvI AMg bxw ilAw ?
ij`Qy ikqy vI AjyhI aucycI GwVq vwlI gurmiq ivroDI khwxI GVI, auQy ieh ilKwrI, nIcqw dI
is`^r q`k pujxo kdy nhIN aukweI nhIN KWdw[ pRBU-nwm dy rMg iv`c rMgI Afol bYTI sqsMgiq ivc
KlblI pwaux Aw rhy SYqWn AQvw kiQq kiljug dy Aw vVn qy, SWqI dy puMj gurdyv jI ny hwridk
AwnMd mwixAW ? sMq ispwhIAW dI ijs kOm dw b`cw b`cw, siqgurU jI dy mwmUlI ieSwry qy Awpxw sIs
Bytw krn leI iqAwr huMdw jw irhw sI, Ajyhy mhWn iqAwgI gurmuKW dI sMgiq, Awpxy AnUpm siqguru
jI dw siqkwr Bu`l Bulw, ky aunHW dI hzUrI ivc hI, (ilKwrI dy ienHW bcnw vwlw-“sMgiq mY gogw pr
jwvy”) bymuhwrW Sor Srwbw mcwaux l`g pYNdI sI ? Ajyhy iGxwvxy qy Anhoxy bcn Awpxy gurU prmySr jI
dy nwmxy nwl juVy scu mMn lYx vwly swfy ijhy nIcW dw rwj-Bwg ikvyN bixAw rihxw sI ?
nIcW inqwixAW dy sMgI swQI hy gurU-prmysr jIE ! qusI DMn ho jo Awpxw ibrd pwldy hoey
swfIAW swrIAW Zusq^IAW ƒ inrw iKmw hI nhIN krdy rhy, sgoN qusIN sdw swƒ Anmol aupdyS inrMqr
dyeI jw rhy, hy s`cy pwqSwh jIE ! qusIN DMn DMNn DMn qusI DMn ho[ pr AsIN prly drjy dy Ajyhy FIT
AikRqGx hW ik, quhwfy hI drbwr ivc, styj qy Klo ky sMG-pwVvIAW surW ivc iehI BONkdy Aw rhy hW,
ik, pRSwd vrqx smy rOlw gOlw mcwaux leI kiljug ƒ Aw vVn dI AwigAw Awpxy pMjvyN srUp smy,
siqgurU nwnk swihb jI ny Awp hI id`qI hoeI hY[

48- kiljug vwlI inrmUl khwxI ilKx dy ip`Cy


ilKwrI dw Asl mMqv ?
210

ipCokV vl JwqI:-
Drm ƒ clwaux vwlw DrmI mhWpurK, AwpxI ivauNq dw Drm AsQwn vI zrUr bxwauNdw AwieAw
hY[ Drm AswQn ivclI mrXwdw, kOm dI nuhwr suAwrn dw, jW DNuMdlI krI jwx dw krn bxdI AweI hY[
sMswr dy lg-pg swry DrmW dw clwaux-hwrw koeI ivSyS rihbr zrUh hY[ ijvy hzrq eIsw qoN krIb
bwrW sO (1200) swl pihlW jnmy hzrq mUsw ny XhUdI Drm clwieAw, jo snIcr vwr ƒ piv`qr mMn ky
aus idn Awpxy Drm-AsQwn (igrjy) ivc juV bYTdy Aw rhy hn[ auprMq hzrq eIsw jI ny eIsweI
Drm clwieAw, jo AYqvwr ƒ Cu`tI krnI ^udweI hukm mMndy hn, Aqy prmwqmw dI Xwd ivc, AQvw Drm
AwgU pwdrIAW qoN bweIbl dw aupdyS suxn LeI igrijAW ivc juV bYTdy hn[ hzrq eIsw qoN 570 vrHy
ip`Co, Bwv, 20ArYl sMn 570 ƒ Arb dyS ivcly m`ky Sihr ivc hzrq mhuMmd jI jnmy[ aunHW ny
ieslwm Drm clwieAw[ ieh vI XhUdIAW eIsweIAW vWg hI bu`q pR~sqI qoN dUr hn[ Su`kr vwr ienHHW leI
piv`qr idn hY[ msIqW ivc juV ky nmwz pVHdy Aqy mOlvIAW qoN vwAz suxdy hn[
Bwrq dyS ivcly ihMdU Drm dIAW kuJ inrlIAW ivSySqweIAW hn[ (1) swirAW DrmW qoN purwnw, ibnw
iksy aucycy qy sp`St muF vwlw hox dy nwl dyvI-dyvqw-rUp r`b dw Gr vI sMswr ivc sB qoN pihlW
bRwhmx-ihMdU ny hI bxwieAw sI[ (2) lg p`g swry DrmW qo ault, ies Drm ƒ iksy ^ws mhWpurK ny,
jW iksy vlI-A`lw pYZMbr jW iksy r`b dy byty ny nhIN clwieAw[ (3) ihMdU Drm dw muF kdoN b~Jw ies
bwry p`kI toh nhIN iml skI[ ies dw jnm dwqw Aqy sMcwlk koweI ^ws Av qwr jW mhWpurK nhIN sgoN
bRwhmx-(vrn) Awp hY[ bRwhmxI soc ny h&qy ivcoN mMglvwr, pr mhIny ivcoN sMkRWq, m`isAw puMinAW
Awid keI idn piv`qr GoSq kr r`Ky hn[ bRwhmxI klpxw dI aupj 33 kRoV dyvI dyviqAW dw aupwSk
ihMdU, keI qrWH dy mwiek ^rcW gRsy krm-kWfW ivc b`Jw hoieAw hY[ bhuqI ivSySqeI ieh hY ik, bRwhmx
ny Awpxy vydk ihMdU Drm qo ibnw kdy iksy vI dUjy Drm ƒ KulHy idl brdwSq nhIN kIqw[ hzrq mUsw qoN
lgpg 600 vrHy mgroN (620 BC) qoN, AQvw hzrq muhMd swihb qoN krIb 1200 swl pihlw Bwrq dy
kiplvsqU n`gr ivc ivc Sdodn nwmI rjvwVy dy Gr gOqm, sDwrQ AQvw mhwqmw bu`D ny jnm ilAw[
ies ny bRwhmxI lu`t mrXwdw ADIn bxy swry krmkwfW qoN inrlyp, swdw qy sp`St ArQW vwlw Drm
clwieAw[ pRoihqvwdI mMdrW nwlo boDIAW iBkSUAW dy Drm AsQnw dI mrXwdw bhuqI AnuswSn vwlI Aqy
ArQ BrpUr sI[ keI ivDIAW nwl ZrIbW dw luhU incVvy mwiek dwn-pMn gRsy bRwwhmxI krkWf qoN dKI
lok DVw DV boDI bxdy gey[ bRhmx dI Dwrimk qy isAwsI srdwrI boDIAW ny Koh leI Aqy suAwmI
SMkrAcwrXw dy sMn 788 ivc jnm qoN jvwn hox q`k lgpg 1100 swl Bwrq ivc boDIAW dw bVw
SkqI SwlI rj bixAw irhw[ SMkr AcwXw dI AgvweI ivc bRwhmx ny Bwrq ivcoN boDIAW dw ^wqmw kr
id`qw[ Ajyhw qMg idl bRwhmx is`K Drm dw vYrI ikvyN Aqy iks smy qoN bixAW ?- ies bwry pusq`k
“ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg“- dy pihly Bwg ivc pUry ivsQwr nwl ilKAw hoieAw hY [ ausy hI
pusqk mwlw ivc hor vI keI QweIN bRwhmxI kutl inrdwieAqw dw bwdlIl vrxn pVHn Aqy smJx
gocrw hY[ pr, hy dwqwr jIE ! qyrI imhr bnw pMQ ny is`Dy rwh qy ikvyN Aw skxw hY ? :--
72/A ijsih idKwlw vwtVI iqsih BulwvY kauxu ]
ijsih BulweI pMD isir iqsih idKwvY kauxu ]1]{952}-12
48/A- siqgurU nwnk swihb jI dI DrmSwlw:-
ies scweI qoN koeI vI munkr nhIN hY ik, siqgurU nwnk swihb jI ny cwr audwsIAW ivc hmwlIAw
prbq Aqy aus qoN cIn dyS dy nwnkweI n`gr qoN huMdy, l`dw^ rsqy bRhmw lMkw AQvw d`KxI, pUrbI,
211
p`CmI Aqy m`D pRdyS Awid swrw Bwrq, bloicsqwn, kwbl, A&nwisqwn, eIrwn qoN swry Arb dySW dy
lokW ivc ivcridA igAwn crcw duAwrw gurmiq-igAwn dy JMfy lihrwey[ vwpsI qy siqgurU jIy rUs dy
keI ielwikAW ivc gurmiq igAwn dI brKw krdy hoey sMmq 1578 (sMn 1521) ivc Bwrq prqy[
ijQy vI gey, hr Drm dy ivdvwnw nwl igAwn crcw huMdI rhI [ aunHW dy Drm AsQwnw qy jw jw ky lokW
dy keI qrHW dy Brm dUr krn dy nwl Awpxy qjrby ivc lwhyvMd vwDy kIqy[ ies ivSwl BRmx iv`c
siqgurU jI ny Drm AsQwnW dI mh`qqw vyKI Aqy AzmweI[ gux Awaugxw dw cMgI qrHW inrxw kIqw[
siqgurU jI ny BwrqI bRwhmx dy bxwey qIrQ AsQnW-rUp lu`t dy AifAW dI AslIAq jwxI Aqy Awp jw
jw ky cMgI qrHW pCwxI[ cMgy AnuswSn ivc b~JI mrxwdw vwly Drm AsQwn iksy Drm dw kI svwrdy hn,
Aqy AnuswSn-hIn Drm ASQwn Awpxy DrmIAW dw kI kuJ vgwV idMdy hn? ieh swrw Byq, siqgurU jI
ny BlI BWqI jwx ilAw sI[
inrsMdyh, siqgurU nwnk swihb jI dI DrSwlw, sMq-ispwhIAW dI hr sWJIvwl ƒ, srb`q
dy Bly dI locnw krdy rihx vwly inSkpt ihrdy dw mwlk, inqwixAW inAwsirAW dw shweI, nIcW qoN
vI nIc bxw id`qy gey mnu`K-vrg dI shwieqw ivc, srbMs kurbwn kr dyx vwlw bxw rhI sI[ ‘Awid
scu’-rUp auh 'bRhm' bwry inAwrIAW sUJW dI b^SS vwly srb-sWJy aupdyS nwl, pRwxI mwqR ƒ, im`T
bolVw s`jx-joDw, sMq sUrmW bxwaux vwly inAwry mnu`K dI isrjxw kr irhw, sMswr Br dy DrmW dy
Drm-AsQwnW nwlNo ikqy v`D hr-mn ipAwrw bxdw jw irhw, au`cI jIvn jugiq dI GwVq GV irhw sI
siqgurU nwnk swihb jI dw ieh AnUpm ividAwlw[ aus inAwry gurU prmySvr jI dI ieh
DrmSwlw, dyvI-Bgq bwbw lihxw jI qoN siqgurU AMgd swihb, gMgw-Bgq Amrdws qo inmwixAW dw
mwx siqgurU Amrdws swihb jI, AQvw XqIm qy lwvwrs jyTw (jI) qoN siqgurU rwmdws jI AQvw
bwlpn qoN lwfW Aqy ipAwrW BrIAW godW ivc Kyfdy rhy, swihbzwdw jI qo, sMswr dy Bly leI sRI gurU gRMQ
swihb ijhy ivSwl srUp vwly sRI gurU gRMQ swihb-rUp bRhm igAwn-AMimRq dw AnUpm mhW swgr iqAwr
krn vwly, rySm ijhy sohl ipMfy qy A`g Aqy pwxI dy iBAwnk qsIhy JlidAW iKVy m`Qy kurbwn ho jwx
vwly mhW hTI Aqy prm iqAwgI, hrI dy pRq`K rUp siqgurU Arjn swihb jI ijhy s`cy Bgq, AlHV bwl
qoN dlBMjn sUrmW, vf-praupkwrI joDw blkwrI, siqgurU hrgoibMd swihb, gl kI, jnmis`D siqgurU
gurU nwnk swihb jI dI eysy DrmSwlw ny hI AnUpm SkqIAW dy mwlk igRsq vYrwgI pwqSwh drvyS sRI
gurU goibMd isMG q`k nO hor siqgurU nwnk swihb jI, sMswr ƒ id`qy[ pq`K hY ik, siqgurU nwnk-
DrSwlw ny sMswr dy mnu`K mwqR ƒ sMq sUrimAW dI inAwrI jQybMdI ivc bdl dyx vwlw Awpxw sMklp
pUrw kr ilAw sI[ aunHW dI sQwpq kIqI DrmSwlw krwmwqI Asr ivKaudI, rwq dUxI Aqy idxy cOxIAW
qr`kIAW krI jw rhI sI[ swrw sMswr hI pr-apkwrI sMq sUrimAW dI sMsQw dw rUp Dwr lYx dy pwvn
rsqy qur ipAw nzrIN Awaux l`g ipAw [ swry sMswr ƒ hI AjyhI s`cI DrmSwlw dw rUp bxw
ilAw jwx dI SrUAwq ho cu~kI sI[ siqgurU nwnk swihb jI dy ies mubwrk ‘sMklp’ dI swKI Br
rhy iehw pwvl gurU Sbd:--
DrqI Drm swl-
73- rwqI ruqI iQqI vwr ] pvx pwxI AgnI pwqwl ] iqsu ivic DrqI Qwip rKI Drm swl
] iqsu ivic jIA jugiq ky rMg ] iqn ky nwm Anyk Anµq ] krmI krmI hoie vIcwru ] scw
Awip scw drbwru ] iqQY sohin pMc prvwxu ] ndrI krim pvY nIswxu ] kc pkweI EQY pwie
] nwnk gieAw jwpY jwie ] 34 ] (jpu-pMnw 7)
212
jpu swihb dI pihlI pauVI qoN sicAwr bxn dI jwc isKw rhy siqgurU nwnk swihb jI ny ies 34vIN
pwvn pauVI q`k-“ikv sicAwrw hoeIAY ikv kUVY qutY pwil”- sicAwr bxwaux vwly igAwn dI rUp ryKw
vrxn kr leI qW, aunHW ny ies ƒ hI, DrqI-rUp DrmSwlw iv`c isKwey jwx vwly Drm dw mUl isDWq
mMnidAW, A`gy nwl hI, 35vIN pauVI dI ArMBk pMgqI ivc, sp`St &urmwn kr id`qw ik,- hy BweI
AslI--‘Drm KMf kw eyho Drmu ]” hY[ kUV dI kMD igrw ky ‘Awid scu, jugwid scu’ nwl iek surqw
swry sMswr ƒ iesy Drm dI isiKAw nwl joVn vwlI
bxwaux vwly Drm dI rUp-ryKw aulIkI geI[
DrmSwlw dw islybs iqAwr kr ilAw igAw sI[ eysy ƒ hI mnu`K mwqR leI “eyho Drmu ”
GoSq kr idqw igAw [ Ajyhy Drm dy isKSkW dy vwsqy swrI DrqI ƒ hI “scI DrmSwlw”-bxwaux
vwly gurU-sMklp dI puStI kr rhy gurU &urmwn-“ Driq aupwie DrI Drm swlw” ]{mw: m: 1 d`KxI- pMnw

1033} (2)- “Awpy qKqu rcwieEnu Awkws pqwlw ] hukmy DrqI swjIAnu scI Drm swlw” ] {sUhI kI
vwr m:3-pMnw -785} Bwv, AwkwS qy pwqwl dy ivclw swrw jgq-rUp q^q pRBU ny (Awp hI) bxwieAw hY, aus ny
Apxy hukm nwl hI jIvW dy Drm kmwaux leI DrqI-rUp Drmswl bxweI hY[ (3) “mohn qyry sohin duAwr
jIau sMq Drmswlw ] Drmswl Apwr dYAwr Twkur sdw kIrqnu gwvhy ]{248} pUrw gurU Sbd auprokq
18/1 qy ArQW smyq iliKAw hoieAw hY[ (4) mY, bDI scu Drm swl hY] gurisKw lhdw Bwil kY] pYr Dovw
pKw Pyrdw iqsu iniv iniv lgw pwie jIau ]10]...12 {is:m:5]pMnw-72}-2-29 (5)-pauVI ] hau mwgau
.......] moih inrgux idcY Qwau sMq DrmswlIAY ]3] {518} -swry sMswr ƒ, AQvw, srb`q lokweI ƒ
auprokq ArQW vlI DrqI-DrmSwl ivc v`sx jog bxwaux dw sMklp Clkwry mwrdw pRq`K id`s irhw
hY[ sdky jweIey siqgurU jI dI scI DrmSwl qoN Aqy aus dI AnUpm gurmiq-mrXwdw qoNN:siqgurU nwnk
swihb vloN sQwpq kIqI aus (auprokq vrxn sicAwr bxn dw) Drm is`Kx dy ASQwn ivc juV bYTI
siq-sMgiq ivc dw^lw lYx dI auh s`Dr, jo kdy guris~KW dy ihridAW ivc TwTW mwr rhI huMdI sI,
pMcm pwqSwhI jI dI mubwrk zbwn qoN, gUjrI rwg dI vwr iv`c:-
74- pauVI ] hau mwgau quJY dieAwl kir dwsw goilAw ] nau iniD pweI rwju jIvw boilAw ] AMimRq nwmu
inDwnu dwsw Gir Gxw ] iqn kY sMig inhwlu sRvxI jsu suxw ] kmwvw iqn kI kwr srIru pivqu hoie ]
pKw pwxI pIis ibgsw pYr Doie ] Awphu kCU n hoie ndir inhwlIAY ] moih inrgux idcY Qwau sMq
Drm swlIAY ]3] {518}
ArQ:-hy dieAw dy Gr pRBU ! mYN qYQoN ieh mMgdw hW (ik mYƒ Apxy) dwsW dw dws bxw lY; qyrw nwm (qyrI is&iq swlwh)
aucwirdAW hI mYN jIaUNdw hW (qy, mwno mYN Dn dy) nO ^zwny qy DrqI dw rwj pw lYNdw hW, ieh AMimRq-nwm-rUp ^zwnw qyry
(gurmuK) syvkW dy Gr ivc bhuq hY, jdoN mYN aunHw dI sMgiq ivc (bYT ky, Awpxy) kMnw nwl (qyrw) j`s suxdw hW, mYN inhwl ho
jWdw hW[ (ijauN ijauN) mYN aunHW dI syvw krdw hW, (myrw) srIr piv`qR huMdw, (aunHW ƒ) p`Kw J~l ky, (aunHW leI) pwxI Fo ky,
(c`kI) pIh ky, (qy aunH) dy pYr Do (myrw ihrdw bhuq) pRsMn huMdw hY [
‘pihlw mrxu kbUil’ krky, Awpw Bwv guAw ky, Awpxy Awp ƒ, ausy iek swcy swihb dI rzw dy spurd
kr cu`ky, aus dI nyVqw pRwpq krn leI ibhbl ihrdy dI pukwr Aw^rI pMgqI-
pr hy pRBU ! mYQoN Awpxy Awp qoN kuJ nhIN ho skdw, qUM hI myry vl myhr dI nzr nwl q`k, qy mYƒ gux-hIn ƒ gurmuKW di
sMgiq (aunHW dy juV bYTx vwly AsQwn) Drmswl ivc QW (mlI r`Kx jogI smrQw) dI b^SS kr [3[

siqgurU jI dI DrmSwlw dI ivl`Kxqw nw J`lI geI[


DrmAwgUAW smyq (kiQq) gur-pMQ dI in`GrdI jw rhI hwlq qoN pRySwn, inmwxw, inqwxw, ieh
nwcIz dwsrw, auhI bcn muV muV Xwd krwauxo nhI rih skdw ik, 10/11 swl dI aumry hI, jd jnm
is`D siqgurU nwnk swihb jI ny ihMdU jgq gurU bxy bYTy bRwhmx, (..bwmnu gurU hY jgq kw..) pRoihq jI qoN
213
mYlw ho ky kdy nw tu`rx vwlw AQvw mrn aupRMq vI nwl inMBx vwlw jnyaU mMg ilAw, qW, swrw bRwhmx
vrg siqgurU nwnk swihb jI dw vYrI bx Kloqw sI[ pihlW siqgurU jI dI jwn lYx dw vI BroUr Xqn
kIqw pr-“gurmuiK AwvY jwie insMgu”-svY ieiCAw nwl sMswr ivc Awey au~qy mwrU Gwq dw kI Asr ?
siqgurU jI dy igAwn ƒ insPl bxwaux leI rly pwauxy ArMB kr id`qy pr jd sujwn siqgurU jI ny Kot
k`F ky inrol Dur dI bwxI dw A`frw pwvn (gurU) gRMQ (swhb dI) isrjxw kr leI qW aus dy A`K Drm
swlw qy Aw itkI[ AnUpm AnyswSn vwlI BrmW vihmw Aqy krmkWfI bMDnw qo rihq inArI srl
mrXwdw vwlI lokW leI Aqy ^ws krky BwrqI ihMdUAW leI hrmn ipAwrI bxdI jw rhI siqguurU nwnk
swihb jI dI inAwrI DrmSwlw, ies kutl ib`pR dIAW A`KIAW ivc bVw cuBvW kMkr bx ky rVkx l`g
ipAW hoieAw sI [ jy gurU nwnk (swihb jI) dI ies DrmSwlw dI mrXwdw eyhI bxI rhI qW ies CotI
ijhI kOm ny swry sMswr qy PYl ky swrI Drq ƒ hI s`cI DrmSwlw bxw dyxw hY[ iPr lokW dI kmweI qy
pl rhy ienHW kroVW bRhmxw dw AQvw sMqqweI dy ByK vwly sMinAwsIAW jogIAW is`DW Awid hrwm-^wxy
fyrydwrW dw kI bxygww ? gurU nwnk swihb jI dI DrmSwlw bRwhmx leI bVw s^q ^qry dw GiVAwl bx
cu`kI sI[
pr siqgurU jI dI mOjUdgI ivc DrmSwlw dy AnuswSn ƒ BMg kr skxw bRhmx dy v`s dw rog
nhI sI[ sMn 1708 ivc jd guirAweI sRI gurU gRMQ swihb qy Aw itkI qW bRwhmx vYrI ny, gurU mirXwdw
qbwh kr dyx leI, gurU ieiqhws ƒ gurmiq ivroDI khwxIAW dI rMgx ivc Ajyhw rMgxw ArMB kr idqw
ik, purwxk JUT gurmiq bxdw jwvy[ iPr jdoN isAwsI kihr qoN jIvn bcwaux leI ^wlsw jI ny jMglW
phwVW Aqy ryq dy ivSwl QlW ƒ zulm ivruD sMGrS dIAW iqAwrIAW dw A`fw bxw ilAw Aqy Gr GwtW
swfy Drm AsQwn, Bwv, pMQ dI ipAwrI “DrSwlw” vI suM\IN rih geI, qW bhurUpIey bRwhmx ny AwpxI
rihMdI s`Dr vI pUrI kr leI[ swifAW Drm AsQwnw dw AQvw, siqgurU nwnk swihb jI dI DrmSwlw
dw sMcwlk, audwsI,- inrmlw,- mhMq-rUp bRwhmx Awp hI Aw bixAw[
1718 ivc ilKy ies guriblws ivclI kiljug vwlI ieh khwxI sgo, NgurU drbwrW ivc pRsMg
dy qOr qy aucycy qOr qy suxweI jwxI ArMB ho geI[ gurmiq qoN AigAnI A``Kr boD qoN kory, prmqmw dI mOj
nwl pRgt hoey 230 swl qoN gurmiq (is~K ky AMimRqDwrI bx rhy) ^wlsw qoN mwieAw dI GUkI ivc msq
guxhIn AMD ivSvwSI, gurU-vwlw` ingurw, sihDwrI-AMimRqDwrI, bwdlIey, tOHVwvwdIey Awdy huMdy gey is`K
jgq ny, pRSwd vrqn vyly BWq BWq dw rOlw pwaux nUM siqgurU jI dw hukm mMn ilAw ?
A`f A`f nwvW vwly A`f A`f PlW dy dwqy, Aqy Afo A`fry ivDI ivDwn vwly (puqRyTI j`g, ASv-
myD j`g, gaUmyD j`g, nrmyD j`g Aid keI j`gW rwhI mn AweI lu`t mcwaux dw s&l qjrbw kr cu`ky
mhW kutl-ivdvwn Aqy lohVy dy huiSAwr dUridRSt bRwhmx ny, swnUM bVI ^qrnwk dohrI nIqI ADIn ,
“SRI gurU gRMQ swib jI” dy A`f A`f nwvW Aqy vKo v`KrI ivDI-ivDwn vwly, AKMf-pwT, sihj-pwT,
spqwhk pwT, sMpt pwT Aid vydk rIqI vwly mMqR-pwTW nwl joV idqw[ gurmiq igAwn qoN qoVI r`K ky
kdy Brm-rihq smJy gey ^wlsw jI ƒ BrmI bxweI r`Kx dw rwh bxw ilAw[ lu`t-nIqI ADIn bxI
dyv-mMdrW dI mrXwdw eyDr vI Aw vVI[ siqgurU nwnk swihb jI dI “DrmSwlw-rUp gurmiq igAwn dy
vidAwly”y ƒ vI pUjw Arcw, dwn pMn rwhI lokW dw ^Un incoVI r~Kx dw Brm gVH, AQvw lut dw A`fw
bx geI ? lMmI soc ivcwr auprMq, AigAwnI is`KW ƒ hI mohrI Qwp ky aunHW rwhI ies DrSwlw dw nW
‘gurU duAwrw’ 'gurU Gr' Dr ilAw igAw[ mMidr ivc mUrqI dI pUjw gurduAwry ivc (gurmiq igAwn
smJx dy QW) gurU gRMQ swihb jI dI pUjw dw AsQwn bxdw clw igAw[ mMdrW ivc mn ie`Cy PLW dw dwqw
isjxhwr dy QW dyvI dyviqAW dIAW mUrqIAW, eyQy vI-“ddw dwqw eyku hY sB kau dyvnhwr” dwqwr dy QW
214
isDw siqgurU jI ƒ hI kwmDyn gaU bxw ilAw [
vfy qoN vf`y pwxI dy fYm ivc AweI sUeI dy n`ky ij`nHI dRwV jy AxgaulI kr id`qI jwvy, qW auh vD
ky swry fYm dI qbwhI dw kwrn bx jWdI hY[ Awpxy vloN qW AMD-ivSvwSI kiQq SrDwlU ‘isMG swihb’ jI
ny kyvl pRSwd smy dy hI Sorgogy qy siqgurU jI dI mnzUrI dI mohr l`gI nUM J`ilAw sI[ pr ieh siqgurU
jI dy inAwry AnuswSn-rUp krVy-bMD ivc sUeI ijMnw Cyk nhIN sI sgoN ieh qW muFoN hI qkVw mGorw sI[
SMkw krnw qW dUlw ^wlsw jwxdw hI nhIN, ies ny bRwhmxI JUT-ivAMg ƒ scu dw rUp dy ilAw[
ies CotI ijhI khwxI dI eyny ivsQwr nwl ivcwr ilKx qo dws dw Bwv-
eIsweI Aqy XhUdIAW dy AnuswSn dI qW g`l hI kI krnI hY Awpxy hI dyS vwsI muslmwn dI msIq ivc
BwvyN, pUjx Xog koeI mUrqI jW gRMQ Aid nhI hY, iPr vI aunHI QweIN kOmI AnuswSn-hInqw dw JOlw vI q`k
nhI pYNdw[ ihMdUAW dy mMdrW ivc kI huMdw hY, ies nwl swfw koeI vwsqw nhI[ AsIN ijhVy rwj Bwg dI
mMg rhy hW, rwjBwg dIAW mwlk kOmW dy Drm AsQnw ivcly AnuSwsn nwl Awpxy gurU drbwrW ivcly
AnuswSn dI qu`lxw krIey qW Srm nwl isr zmIn dy gifAw jWdw hY[
aus kiQq kiljug nwmk mGory ny gurU drbwr dy Awdr Snmwn dI AjyhI qbwhI kIqI ik, Awpxy siqgurU
jI dy ieSwry qy sIs kurbwn krn vwly isMG swihb jI, Ajy huxy hI Awpxy ijs siqgurU jI ƒ pRgt gurW
dI dyh kih irhw sI, ausy hI siqgurU jI dw Adb siqkwr Bu`l Bulw ky, aus dI hzUrI ivc l`gy gurU
drbwr dy iv`cy hI iek dUjy ƒ gwlIAW idMdy, hUUry-mu`kI qo t`p ky kyso kysI, dwhVIE dwhVI Aqy iPr keI
QWeIN “jY qyg” vI ilSkwry Aw pRgt hoeI[ iPr BwvyN ju~qIAW smyq puls Aw vVy[ ^wlsw jI ny AwpxI
‘is`K rihq mrXwdw’ ivc ijs gurU gRMQ swihb jI ƒ ‘dsW pwqSwhIAW dI joq’ iliKAw hoieAw hY, ijHVw
AMimRDwrI isMG Ardws smY roz jugo jug At`l, pRq`K siqgurU jI dI dyh kihMdw hY, Aqy pdwrQW dy Bog
lvwauNdw hY, ausy s`cy pwqSwh jI dw drbwr Awpxy gurBweIAW dy pu`ty hoey kysW (vwlW) nwl, Aqy “ijqy
SsqR nwmM[ nmskwr qwmM[’-pUjnIk SsqrW dI vrqoN qoN ‘prl-prl’ vg rhy lhU (^Un-Blood) nwl
ic`qr id`qw? kRoD ivc pwZl-“kTn kroD Gt hI ky BIqir ijh suiD sB ibsrweI ]” Awpxy sky
(gur-) BweI ƒ jwno mwr dyx leI, CfwivAW dy hQoN inkl inkl pY rhy, &swdI “^wlsw jI” ƒ kwbU
krn leI puls juqIAW smyq hI gurU drbwr ivc Aw vVI ? aus idn Srm nwl swrw srIr pwxIEN pwxI
ho igAw, jd Ajyhy jY-qygMg kr rhy is`G jI ƒ iek AmrIkn pulIs dI bIbI, kysW qoN PV ky bwhr DUeI
AwauNdI dI qsvIr vdySI A^bwrW ivc CpI vyKI[ bRwhmx jI k`CW vjw rhy sn,- “vyKI jy swfy JUT dI
krmwq ? Awpxy Awp ƒ sMq-sUrmw kihx vwlw ieh isMG jI, ikvy kRoDI bWdrW vWg Awpxy hI s`cuy
pwqSwh jI dI im`tI rol irhw hY?
75- AMDw AwgU jy QIAY ikau pwDru jwxY ] Awip musY miq hoCIAY ikau rwhu pCwxY ] ikau rwih
jwvY mhlu pwvY AMD kI miq AMDlI ] ivxu nwm hir ky kCu n sUJY AMDu bUfO DMDlI ]
idnu rwiq cwnxu cwau aupjY sbdu gur kw min vsY ] kr joiV gur pih kir ibnµqI
rwhu pwDru guru dsY ] 6 ] {767}
pauVI] inrBau nwmu ivswirAw nwil mwieAw rcw ] AwvY jwie BvweIAY bhu jonI ncw ]
bcnu kry qY iKsik jwie boly sBu kcw ] AMdrhu QoQw kUiVAwru kUVI sB Kcw ] vYru kry
inrvYr nwil JUTy lwlcw ] mwirAw scY pwiqswih vyiK Duir krmcw ] jmdUqI hY hyirAw
duK hI mih pcw ] hoAw qpwvsu Drm kw nwnk dir scw ] 15 ] {1099}

49- BweI bMno vwlI bIV ?


215
ies qoN A`gy BweI bMno jI vloN bIV lY jwx dw pRsMg hY[ aus bwry vI pusqk dy ausy hI 804 s&y
qy sMpwdk swihb dw not ies pRkwr hY:-
(s) BweI bMno vwlI bIV:-BweI bMno dw pRsMg ies gRMQ ivc kuJ vKryvyN nwl AwieAw hY[ ieQy auh bIV dw auqwrw
Awpxy ngr mWgt jWdw rsqy ivc nhIN krdw sgoN lwhOr ijld bnvwaux jwx smyN krdw hY[ rsqy ivc auqwrwkr
dI swKI pRo: swihb isMG ny ‘Aid bIV‘ pusqk AMdr qrk sihq KMfx kIqw hY[ rsqy ivc bwxI dw auqwrw AsMBv
hY ikauNik ieh koeI suKYn kwrj nhIN qy iesƒ nypry cwVxw hor iksy vwsqy sMBv nhIN sI [ aus smy qW ividAw dw
pswrw vI ieqnw nhIN sI hoieAw ik swrI sMgq hI auqwrw krn l`g peI hovy[ ieh auqwrw bwAd ivc kIqw igAw
qy ies swKI ƒ mgroN joV id`qw igAw pr iPr vI ieh bIV pMQ ivc pRvwxq nw ho skI[ BweI bMno jI ijs ielwky
iv`c rihMdy sn, aus ƒ Kwr dw ielwkw khIdw sI[ ijs krky aunHW dy nwm vwlI bIV dy nwl KwrI Sbd pRclq ho
igAw[
bwr bwr auhI ieqrwz krn dI kI loV? pwTkW dI jwxkwrI leI eynw hI kw&I hY[
ilKwrI Anuswr jdoN BweI BweI bMno ƒ bIV vwps ilAwauNidAW ƒ vyiKAw qW siqgurU jI siqkwr ihq
sMGwsx qoN au`T pey[ siqgurU jI dw &urmwn:--
dohrw] mm AwgXw sB hI suno s`iqbwq inrDwr [
gRMQ gurU sm mwnXo Byd n koaU ibcwr]687]
sMpwdk mhWpurKW dI hI Koj Anuswr ikauNik guriblws pusqk sMn 1718 ivc ilKI geI hY Aqy gRMQ
rUp, sRI gurU gRMQ swihb jI nUM bwkwiedw guirAW 1708 ivc iml geI sI, ies leI ilKwrI dw ieh
ilKxw ik, jdo hI BweI bMno duAwrw sijld bIV iqAwr ho ky pu`jI (sRI gurU) gRMQ swihb ƒ gurU smJx dI
AwigAwn pMjvy pwqSwh jI ny hI kr id`qI sI[ jo scu nhI sgoN Brm pwaU JUT hY[ iksy idRStmwn Awkwr
ƒ ieSt jW gurU mMnx dI g`l qW siqgurU nwnk swihb (mhlw 1) ny hI r`d kr idqI sI[ “-bwxI gurU
gurU hY bwxI ivic bwxI AMimRqu swry ] guru bwxI khY syvku jnu mwnY prqiK gurU insqwry ] 5 ] bcn qW gurbwxI
ivc imldy hn, pr iksy idRStmwn vjUd ƒ ibnw bwkwiedw guirAweI imilAW gurU pdvI dy qul mMnx dw
sMkyq ikqoN nhIN imldw[ guirAweI leI ieh pwbMdI zrUrI hY- “joiq Ehw jugiq swie sih kwieAw Pyir
pltIAY ]” joiq Aqy jugiq siqguru nwnk swihb jI vwlI hI hoxI zrUrI Srq hY[ iqAwr hoeI bIV Ajy
siqgurU nwnk swihb dI sMpUrn joiq (jo siqgurU qyZbhwdr swihb jI dI bwxI Swml ho ky sMpUrnqw q`k pu`jxI sI)
qoN vWjI sI[ sMpurnqw Aqy bwkwiedw guirAweI dI mwlkI dSmyS jI dI pwvn zwq qoN pRwpq hoxI sI[ aus
qoN pihlW dy Awid gRMQ swihb kol bwkwiedw guirAweI dI pdvI iml cu~kI smJxI gurmiq nhIN hY[
in~Xm AnuswrI guirAweI dSmyS jI qoN hI imlI sI[ gurmiq dI pwvn inX`mwvlI ƒ hwso hIxI bxwaux
leI ilKwrI jwx bu`J ky Ajyhy Brm bxw irhw hY]
iqAwr hoeI Awid gRMQ bIV dI syvw sMBwl aucycy qOr qy kIqI jwx dw ArQ kyvl pUjw vMdnw kdy
nhI ho skdw[ so (gurU) grMQ swihb vI Ajy kyvl siqkwr-Xog ‘gRMQ’ hI sn[ gRMQ-rUp ivc guirAweI
Aw jwx dw sMswrI lokW ƒ Ajy supnw q`k vI kdy nhIN sI AwieAw[ pUjw Bytw fMfOqW, prikRmw cOr kIqy
jwx dI g`l ies ilKwrI vloN bwr bwr ilKI jwxI gMBIr Srwrq hY [ gurbwxI ƒ igAwn-dwqI dy QW
mMdrW ivcly inrijMd dyvI dyviqAW vrgI hI, vrW srwpW dI dwqI bxwaux dw Xqn hY[ swƒ gurUbwxI dy
igAwn qoN qoV dyx leI rcI hoeI ^qrnwk brwhmxI-swzS dw mu`K mMqh gurisK ƒ gurmiq igAn qoN
qoV dyx dw hI sI[ iqAwr hoeI bIV ƒ pMcm gurU gurU nwnk hI smJx dI g~l ilKx qo Agly bcn :--
joaU igRMQ ies qy ilKy soDau iesy bnwey [
gurdws bIV qy jo ilKy soaU qwih swDwey ]688]
Bwv, BweI bMno vwlI bIV qo iqAwr kIqI jwx vwlI bIV dy QW auhI bIV mnzUr sI jo BweI gurdws jI dI
216
klm qoN iqAwr krvweI Aqy Esy Anuswr soDI hoeI bIV mnzUr sI[
cOpeI ] sRI siqgurU idiK lgo dIvwn [ bu`Fy Awidk siB iekTwn [
hir goibMd ko khw sunweI [ AwgXw mor suno icqu lweI ]689]
lgy dIvwn ivc bwbw bu~Fw jI Awid snmwn pRwpq guris`Kw dy huMdAw pMcm pwqSwh jI ny swihbzwdw hir
goibMd swihb jI ƒ vsIhqw-rUp hdwieqW kridAw ieauN AwiKAw:-
swihb bu`Fy bcn bKwnw [ qum krny hY ju`D mhwnw [
igRMQ bIV hm joie ilKweI [ bweI vwr sunhu mn lweI ]690]
mn psMd suin vwr ju pwvo [ qbY DunW qum qwih cVHwvo [
bwnI AOr nhI qum qum krnI [ s`q bcn sunhu mm sRvnI ]691]
ArQ:-swihb bu`Fw jI dy bcn hn ik qusW bVy BwrI Xu`D kny hn, jhVIAW 22 vwrW (gurU) gRMQ swihb ivc ilKweIAW hn
aunHW ƒ mn lw ky sux lYxw[ 690[ mn psMd vwrW dIAW (Fu`kvIAW) DunW qusW Awp cwVH lYxIAW[ myry s`cy bcn kMnW nwl sux
lvo (Bwv, kMn Kohl ky iDAwn nwl suxo) ik, qusW hor bwxI dI rcnw nhIN krnI[692[
ienHW auprokq dohW cOpeIAW qoN ilKwrI ivruDw dws dy ihrdy ivc aupijAw gMBIr ros:-
auNj qW ArMB qoN hI dws Awpxy ies ros ƒ pwTkW nwl sWJw krdw Aw irhw hY, ik. ies pusqk
dw ilKwrI aus bwbw bu`Fw jI nUM siqgurW nwnk swihb jI dy hI pMjvy srUp leI vI hr p`Ko pUjnIk
drsweI Aw irhw hY, ijs siqguru nwnk jI ny Awpxy pihly srUp smy psUAW dy pwlI ZrIbVy bUVy qoN
siqkwrXog BweI swihb jI bxw id`qw sI (iDAwn rhy ik BweI qoN "swihb bwbw jI" ies ilKwrI( ny
bxwieAw hY)[ ies ivc koeI S`k nhIN ik, snmwn Xog bwbw jI, gurU drbwr dy inSkwm, bVy s`cy su`cy Aqy
suihrd syvk ho guzry hn[ bwbw jI vrgy gurU-Gr dy SrDwlU syvk Aqy siqgurU jI dy vfy SrDwvwn
aupwSk bwry ieh mMn lYxw bVI iBAwnk Bu`l hY, ik auh iksy p`KoN vI siqgurU jI leI pUjnIk mhWpurK
bx cu`ky sn[ auNj qW iksy pwqr dI zbwnI vI bwbw jI ƒ ‘swihb’ ilKxw v`fw BulyKw pwaU gurmiq ivroDI
duS-krm hY[ pr eyQy qW ilKwrI ny pMcm siqgurU nwnk swihb jI dI zbwnI bwbw bu`Fw jI ƒ kyvl
‘swihb’ kihMdy hI nhIN drswieAw sgoN bwbw jI ƒ Biv`K bwxI aucwrdy vI drsw ky, gurmiq-isDWq dI
jwx-bu`J ky KMfnw kIqI hY[ ies leI A`gy qurn qoN pihlW 1- 'swihb' pd Aqy` 2- 'Biv~K bwxI'' bwry
gurmiq dw p~K ivsQwr nwl ivcwr leIey:-

50
(1) swihb pd Aqy (2) BviK bwxI bwry,
gurmiq ivcwrW"
(1) swihb pd:-
dws dy ihrdy ivc Ajyhw gMBIr ros auqpn hox dy krW dw vyrvw ies prkwr hY:--
(a)- mhwnkoS dy 177 s&y Anuswr ‘swihb’ dyy ArQ ies pRkwr hn-swihb-sÍwmI. mwilk. “ swihb
” (vwr Awsw m:2) 2. krqwr. (isrjxhwr pRBU) “ swihb isau mnu mwinAw ” (Awsw A: m: 1) AsW vyK ilAw
syqI hukm n clY
hY ik, mhwn koS Anuswr ‘swihb’ dw ArQ mwlk jW AkwlpurK hI hY[ Awau hux ieh vyK leIey ik, kI
kdy, siqgurU jI ny r~b jI leI 'swihb' pd dI vrqo vIN kIqI hY ? kI, aunHW kdy iksy mnu`K leI vI
swihb pd vriqAw hY ?:-
217

jgq ivc is`KI isDWq ƒ pRgt krn vwly siqgurU nwnk swihb jI ny muFlI mhwn bwxI ‘jpu’ swihb
ivc hI ‘swihb’ pd dI vrqoN cwr vwr kIqI hY-(1)-“swcw swihbu swcu nwie BwiKAw Bwau Apwru ]”(pau-4)
(2)-“vfw swihbu vfI nweI kIqw jw kw hovY ]”(22)-(3)-“vfw swihbu aUcw Qwau ] aUcy aupir aUcw nwau ]”(24)
(4)-“soeI soeI sdw scu swihbu swcw swcI nweI ]”(27)[ sRI gurU gRMQ swihb drpx stIk ivc prlok vwsI,
au~c kotI dy ivdvwn, iprMsIpl rih cu`ky gurmuiK ipAwry swihb isMG jI Anuswr auuprokq cOhW hI pwvn
pauVIA ivc ‘swihb’ dw ArQ srb ^wlk. srb pwlk, Akwl purK jI hI hY[ siqgurU nwnk swihb jI
ny Awpxy pihly srUp smy pwey pUrinAW ivc swihb pd dI vrqoN Akwl purK jI leI kridAW ieh
qwVnw vI ilKI hoeI hY ik, mnu~K dy ihrdy ivc ivAwpk, srb ivAwpI 's`cy swihb AkwlpurK jI dI
pCwx krky sdw ausy dI swihbI ADIn hI ivcrnw hY [ aus qoN ibnw iksy “Aby qby” dI, Bwv, iksy mnu`K
dI swihbI kdy nhIN mMnxI hovygI[ bhup`KI igAwn dy BNfwr, gurdyv jI dy aunHW kuJ pwvn gurU-Sbd dy,
ArQW smyq drSn:-
76- Awsw mhlw 1 ] ikAw jMglu FUFI jwie mY Gir bnu hrIAwvlw ] sic itkY Gir Awie sbid
auqwvlw ]1] jh dyKw qh soie Avru n jwxIAY ] gur kI kwr kmwie mhlu pCwxIAY ]1] rhwau] Awip
imlwvY scu qw min BwveI ] clY sdw rjwie AMik smwveI ]2] scw swihbu min vsY visAw min soeI
] Awpy dy vifAweIAw dy qoit n hoeI ]3] Aby qby kI cwkrI ikau drgh pwvY ] pQr kI
byVI jy cVY Br \nwil bufwvY ]4] AwpnVw mnu vycIAY isru dIjY nwly ] gurmuiK vsqu pCwxIAY
Apnw Gru Bwly ]5] jMmxu mrxw AwKIAY iqin krqY kIAw ] Awpu gvwieAw mir rhy iPir mrxu n
QIAw ]6] sweI kwr kmwvxI Dur kI PurmweI ] jy mnu siqgur dy imlY ikin kImiq pweI]7] rqnw
pwrKu so DxI iqin kImiq pweI ] nwnk swihbu min vsY scI vifAweI ]8]17] {420}
ArQ:-mYN ij~Dr vyKdw hW prmmwqmw hI nzrIN pYNdw hY[ (jgq ivc aus ijhw ) iksy hor ƒ kdy nhIN jwxnw cwhIdw[ gurU dI d`sI kwr
kmw ky (hr QW v`sdy prmwqmW) dI pCwx kr leIdI hY [1[rhwau[
(jdoN siqgurU gRMQ swihb jI dI d`sI kwr kmw ky srb ivAwpI prmwqmw dI pCwx Aw jWdI hY) qW mYN jMglW ivcoN aus pRB dI Bwl ikauN krW
? (ijs mnu`K ƒ hr QW v`sdw vyKx vwlI A`K dI pRwpqI ho jwvy, aus) mnu`K leI Awpxw (ihrdw) Gr hI (kiQq qOr qy pRB dy vwsy vwlw)
hrIAwvlw jMgl ho id`sdw hY[ jdoN mnu`K gurU dI rwhIN sdw iQr pRBU nwl iek surqw bxw lvy qW prmwqmw aus dy ihrdy ivc qurq Aw pRgt
hMdw hY[1[ jdoN sdw-iQr pRBU Awp (iksy jIv ƒ Awpxy crnW ivc) imlwauNdw hY qW aus jIv dy mn ivc auh ipAwrw l`gx l`g pYNdw hY[
Ajyhw pRwxI sdw aus pRBU dI rzw iv`c qurdw hY qy aus dI god ivc (aus dI Xwd ivc) lIn ho jWdw hY[2[ s`cw swihb (sdw iQr mwlk
AkwlpurK) ijs mnu`K dy mn ivc v`s pey qW hr qW ausy dw vsybw hI nzrIN AwauNdw hY (ihrdy ivc Aw v`isAw qW bwhr hr QW ausy s`cy
swihb dw hI vsybw nzrIN Awauxw kudrqI inX`m hY)[ (Ajyhy mnu`K ƒ inscw bx jWdw hY ik,) pRBU Awp hI vifAweIAW dyNdw hY[ (qy aus dy
^zwny iv`c ieqnIAW vifAweIAW hn, ik) dyNidAW auh GtdIAW nhI [3[
iDr iDr dI ^uSwmd kIiqAW prmwqmw dI hzUrI pRwpq nhIN huMdI [ (iksy dI swihbI mMnx ijhI Aby qby dI
swihbI jW cwkrI mMn lYxI ieauN hY ijvyN p`qr dI byVI ivc svwr hoxw, qy jo mnu`K ies) p`Qr dI byVI ivc svwr
huMdw hY, auh (inscy hI sMswr-) smuMdr ivc fu`b jWdw hY[ 4 [
(prmwqmw dy nwm dw sOdw krn vwsqy) jy Awpxw mn qy isr (gurU A`gy) vyc dyeIey (Bwv AwpxI Akl dw mwx iqAwg dyeIey Aqy) gurU dI
miq rwhIN Awpxw ihrdw-Gr Bwl ky (Awpxy AMdroN hI) nwm pdwrQ pCwx leIdw hY[5[ hr koeI jnm dy gyV dy izkr krdw hY (Bwv, mn
mrn dy gyV ivc pYx qoN frdw hY pr ieh jnm mrx dw c`kr) krqwr ny Awp hI bxwieAw hY[ ijhVy jIv Awpw Bwv guAw ky (mwieAw dy
moh vloN ) mr jWdy hn aunHW ƒ ieh jnm mrn dw gyV nhIN ivAwpdw[6[
(jIv dy Awpxy hI kIqy hoey ipCly ykrmw qoN bxy sMskwrW Anuswr) DuroN hI ijhVI kwr krn dw hukm(-rUpI lyK iliKAw) hMudw hY jIv auhI
kwr krdw hY, (pr ieh lyK bdly vI jw skdy hn) jy jIv Awpxw mn gurU dy hvwly kr ky pRBU-crnW ivc itk jwey (qW ies dw ieqnw
au~cw Awqmk jIvn bx jWdw hY ik.) koeI vI aus dw mu`l nhIN pw skdw [ (ieh swry jIv aus prmwqmw dy Awpxy hI bxwey hoey rqn hn)
auh mwlk Awp hI ienHW rqnW dI prK krdw hY qy Awp hI ienHW dw mu`l pwauNdw hY[ hy nwnk ! ijs mn`uK dy mn vc mwlk-pRBU v`s pey aus
ƒ sdIvI ie`zq dI b^SS ho jWdI hY]7]
auprokq gurU Sbd ivc prmwqmw dI srb-ivAwpkqw dw ivSvwS idRV krwaux dy nwl AsW ieh vI
smJ ilAw hY ik gurdyv jI ny ‘swihb’ pd Akwl purK leI vriqAw hY [ iPr cOQI pMgqI vc siqgurU
218
jI ny ieh vI smJw id`qw ik prmwqmw qo ibnw iksy hor dI cwkrI AQvw swihbI qy ivSvwS kr bYTxw
p`Qr dI byVI qy svwr ho jwx vwlI mUrKqweI hY[ Ajyhy BrmI dubwjry mnu`K, ivkwrW Bry sMswr smuMdr dI
ivkwr-lihrW ivc fu`b inbVdy hn[
ies auprokq gurU Sbd ivc swnUM “Aby qby kI cwkrI” qoN vrijAw hY qy hux ies Agly pwvn
Sbd ivc, bVy ipAwr nwl swƒ idRV krwaux dw Xqn kIqw hY ik AsIN kyvl ie~k AkwlpurK qoN ibnW
iksy dUjy dI kdy vI muQwjI nw krIey[
77- Awsw mhlw 1] lyK AsMK iliK iliK mwnu] min mwinAY scu suriq vKwnu] kQnI bdnI piV piV
Bwru lyK AsMK AlyKu Apwru ]1] AYsw swcw qUM eyko jwxu ] jMmxu mrxw hukmu pCwxu ]1]
rhwau] mwieAw moih jgu bwDw jmkwil ] bWDw CUtY nwmu sm@wil ] guru suuKdwqw Avru n Bwil ]
hliq pliq inbhI quDu nwil ]2] sbid mrY qW eyk ilv lwey ] Acru crY qW Brmu cukwey ]
jIvn mukqu min nwmu vswey ] gurmuiK hoie q sic smwey ]3] ijin Dr swjI ggnu Akwsu ]
ijin sB QwpI Qwip auQwip ] srb inrMqir Awpy Awip ] iksY n pUCy bKsy Awip ]4] qU puru
swgru mwxk hIru ] qU inrmlu scu guxI ghIru ] suKu mwnY BytY gur pIru ] eyko swihbu eyku
vjIru ]5]...8]3]{411}
pihlW, gurU Sbd dy kyNdrI Bwv ƒ smJw rhI rhwau dI quk:-
ArQ:-(hy BeI !) eyho ijhw (ksy vI lyKy iv`c nw Awax vwlw AlyK) qy sdw kwiem rihx vwlw scu, qUM kyvl iek pRBU-dwqwr
ƒ hI jwx (bwkI swrw jgq jMmx mrn dy gyV ivc hY qy ieh) jMmxw mrnw vI qUM (iksy mnu`K dy v`s ivc nhIN sgoN N) ausy
prmwqmw dw hI hukm smJ [1[rhwau[
auprokq ivcwr ADIn inrxy leI swfy inAwry gurdyv jI dw eynw &urmwn hI kw&I hY, pr AsW hor vI
KulHI gurbwxI-ivcwr krnI ies leI zrUrI smJI hY, ikauNik A`j AsIN bRwhmx vwd ivc eyfI burI qrHW
Psy hoey hW ik, bRwhmxI ivcwr ivcoN bwhr Aw ky gurU bwxI nwl juV jwxw swfy leI sOKI g`l nhIN rhI
hoeI[ so Awau rihMdy gurU Sbd dI ivcwr nwl juVIey :--N
(prmwqmw dy srUp bwry) Anigxq (ivcwr Bry) lyK, ilK ilK ky (ilKx vwilAW dy mn ivc AwpxI ividAw qy ivcwr SkqI
dw) mwx hI pYdw huMdw hY[ byS`k Axigxq lyK ilKy jwx, prmwqmw dw srUp ibAwn qo ilKx qoN pry hY aus dy guxw dw pwrlw
bMnw nhIN l`B skdw [ aus dy gux kihx nwl bolx nwl qy muV muV ky pVHn nwl vI (mn au~qy haumY dw) Bwr (hI vDdw) hY [
(pr hW) jy mnu`K dw mn prmwqmw dI Xwd ivc ig`J jwvy, jy (mnu`K dI) suriq ivc sdw iQr-pRBU (itk jwey) qW b`s ! iehI
hY Asl lyK (jo aus ƒ prvwn hY)[1[ (hy BweI aus sdw-iQr prmwqmw ƒ ivswr ky) mwieAw dy moh dy kwrn jgq, mOq dy
sihm ivc b`JW ipAw hY[ prmwqmw dy nwm dI sMBwl qoN ky b~Jw Cu`t skdw hY[ (hy BweI !) Awqmk suKW dw dwqw Aqy lok
prlok ivc qyry nwl inB skx vwlw ieh nwm, (gurU dI rwhIN imldw hY) ieh dwq dyx vwlw gurU qoN ibnw hor koeI nhIN l~Bdw
[2[ (mwieAw dy moh ivc PisAw ieh jIv, nwm ivc juVy ikvy?) nwm ivc suriq qd hI juVdI hY jdoN ieh jIv gur-Sbd-
ivcwr rwhIN (moh vloN) mr jwvy[ (Bwv, mwieAw dw moh dw pRBwv Awpxy au~qy kdy nw pYx dyvy)[ mwieAw vwlI mn dI Btkxw
jIv qd hI mkw kr skdw hY jd (gurU-Sbd-ivcwr duAwrw kwmwidk pMjW ivkwrW dy ) nw mukwey jw skx vwly toly (dy pRBwv
ƒ mukw dyvy[ jIvn ƒ ivkwrW qoN mukqI idvwaux vwly pRBU-nwm ivc auhI lIn ho skdw hY ijhVw gurU dy snmuK irhMdw hY (Bwv
gurU dI is~iKAw Anuswr jIvn dI GwVq GVdw rihx vwlw gurmuK hI pRBU-nwm ivc smw skdw hY) [3[ ausy prmwqmw ny hI
ieh DrqI AwkwS Awidk rcy hn ijs ny swrI isRStI rcI hY, jo rc ky nws krn dy vI smr`Q hY[ iPr, sB dy AMdr vI auh
Awp hI Awp ivAwpk hY[ auh Awp hI (sB jIvW qy) b^SSW krdw hY[ (AjyhIAW byAMq b^SSW krn ivc auh) iksy hor dI
(kiQq dyvI-dyviqAW smyq, ilKwrI dy swihb bu`Fw jI, jW Ajoky iksy swD-sMq-gRMQI Awidk iksy dI) slwh nhIN loVdw [4[
(hy r~b jI !) qUM Awp hI, ieh BirAw hoieAw (sMswr) smuMdr hY, qUM Awp hI ies iv`c mWxk-hIrw hY, qUM pivqR-srUpN hYN Aqy
sdw-iQr rihx vwlw hY, qy swry guxw dw ^zwnw hYN[ qUM Awp hI (kyvl mwqR) swihb-mwlk-bwdSwh hY Aqy Awp hI Awpxw
(slwh-kwr) vzIr hYN[ ijs mnu`K ƒ (qyrI imhr nwl) gurU-pIr iml pYNdw hY, auh (qyry imlwp dw Awqmk) AwnMd mwxdw hY [5[
siqguur nwnk nwnk swihb jI dy hI Awpxy qIjy srUp smyN dy ieh bcn vI ikvyN A`KoN proKy
kIqy jw skdy hn, “ dunIAw n swlwih jo mir vM\sI ] lokw n swlwih jo mir Kwku QIeI ]1] vwhu myry swihbw
219
vwhu ] gurmuiK sdw slwhIAY scw vyprvwhu ]1] rhwau ] dunIAw kyrI dosqI mnmuK diJ mrMin ] jm puir bDy
mwrIAih vylw n lwhMin ]2]..34]-1]3]{766} iksy vI nwsvMq jIv dI ausqiq krn qoN sp`St SbdW
ivc vrj ky, siqgurU jI dI isiKAw Anuswr, kWiem dwiem ausy iek inrBY prmWqmw dI hI is&iq
swlwh krnw isKwieAw hY[ nwsvMq jgq dI AQvw sdw At`l pRBU dy QW, mr imtx vwly iksy jIv dI
dosqI qy Brosw kr bihxw mnmuKqweI hY, jo AMq iBAwnk duKW dw kwrn bxdI hY[ iDAwn rhy ik, Awm
bolI ivc mnu`K vwsqy ‘swihb’ Bwv ‘mwlk’ p`d dI vrqoN, AMgryzI rwj dI dyx hY[ jo inrsMdyh ZulwmI
dI inSwnI sI[ pr mgroN ieh pd ie`zq snmwn dw pRqIk smiJAw jwx l`g ipAw jo gurmiq ivroDI
koJw Brm-krm hY[ AsW pY cu`ky ies irvwj mgr nhI jwxw, sgoN ausy siqgurU jI qoN imldIAW syDW
Anuswr hI jIvn bxwauxw hY ijhVy pUurn gurdyv jI hor vI keI pRclq rsmw irvwjW qoN vrj rhy hn[
pMcm pwqSwh jI dy muKwribMd qoN bwbw bu`Fw jI ƒ swihb AKvwieAw pVH ky snmwn Xog vydWqI nUM koeI
ieqrwz nw hoxw, bhuqw hYrwnkun ies krky hY, ikauNik vydWqI jI keI swl dyS ivdySW ivc iPr ky
sMgqW ƒ gurbwxI dw Su`D aucwrn Aqy ArQ smJwaux dI syvw qy l`gy, Drm prcwr kmytI dy, nyqr-hIn
mYNbr, igAwnI mYvw isMG jI dI shwieqw krn dI syvw inBwauNdy rhy hox qoN gurmiq gurbxI dy bVy
igAwqw ho cu~ky mMny gey hn [ sRI drbwr swihb dy gMRQI “isMG swihb igAwnI joigMdr isMG vydWqI jI’
ies 'guriblws pwqSwhI 6' pusqk, ƒ pMQ leI Drm-pusqk bxwaux ivc ho rhI s&lqw dI ^uSI ivc,
ieh vI Bu`l gey sn ik, pMcm siqgurU jI, Awpxy nwnw jI, (qIsry siqgurU nwnk, gurU Amrdws jI) dy
ies &urmwn nUM kdy nhIN sn Bu`l skdy-“scw swihbu eyku hY mqu mn Brim Bulwih]” Bwv, iksy Brm
ivc pY ky, ieh nhIN Bu`lxw hovygw ik, s`cw swihb-mwlk kyvl iek Akwl purK hI hY[ so gurdyv jI gurU
Gr dy Ainn syvk bwbw bu`Fw jI leI swihb pd kdy nhIN sn vrq skdy Aqy nwl hI ieh vI At`l
scweI hY, gurU nwnk jI dy duAwry dw inSkwm syvk, siqhurU jI dw Ainn Bgq, gurmiq dy siqgurU
nwnwk swihb jI qoN inrMqr gurU-sMgiq ivc rihMx dy Pl srUp grmiq-igAwn dy pUrn igAwqw, bwbw
bu`Fw jI, AkwlpurK jI dy QW Awpxy Awp nUM "sihb" AKvwauxw iksy vI hwlq ivc nhIN sn J`l skdy[
ikfy du~K dI g`l hY ik sRI drbwr swihb dy sInIAr gRMQI isMG huMdy hoey snmwn Xog vydWqI jI, sRI gurU
gRMQ swihb jI qoN syD lYxI vI Bu`l gey ?
dwsry dI aumr dw vDIAw ih`sw pulIs dI nOkrI ivc guAwc cu~kw sI [ iPr vI siqgurU jI dy ies inmwxy
dwsry ny, kyvl jpu swihb jI dI cOQI pauVI dI ivcwr qoN hI XkIn bxw ilAw, ik, gurmiq ivc
‘swihb’ pd kyvl Akwl purK jI leI hI prvwn hY[ iesy hI ivSvwS qoN hor cMgI qrHW qs~lI krn
leI dws ny bVI krVI imhnq nwl guurU bwxI ivcoN pVqwl krnI ArMB kr id`qI[ ijs qoN is~D ho huMdw
igAw ik, gurbwxI iv`c ‘sihb’ pd dI vrqoN kyvl Aqy kyvl AkwlpurK vwsqy hI kIqI hoeI hY[ dws ny
siqgurU gRMQ swihb jI ivcoN ‘swihb’ pd dI vrqoN vwly gurU SbdW dI sUcI iqAwr krn dw au~dm kr
ilAw [ kmzOr Aqy jkrjrI ishq vwlw ieh inmwxw dwsrw bVI lgn nwl siqgurU gRMQ swihb jI dy
kyvl 800 AMk q`k dI pVqwl qoN sUcI iqAwr kr sikAw hY jo pwTkW dI jwxkwrI leI tUk iv~c vI
hwzr*[ m~D qoN v`D kIqI pVqwl qoN pRwpq is`ty qy, pMKI-A~K JwqI leI sMKyp SbdW ivc- siqgurU
nwnk swihb (pRQm srUp) qoN pMcm pwqSwh jI q`k ilKy, ‘swihb’ p`d dI vrqoN vwly gurU SbdW dw
krmvwr vyrvw ies pRkwr hY :-
siqgurU nwnk swihb mhlw 1 = 67
““ “ “ “ “ mhlw 2 = 2
““ “ “ “ “ mhlw 3 = 24
220
““ “ “ “ “ mhlw 4 = 22
““ “ “ “ “ mhlw 5 = 69
sRI gurU gRMQ swib jI dy 800 AMk qk prmwqmw vwsqy kul= 184 vwr swihb pd dI vrqoN ? jpu
swihb ivc rwm pd kyvl do vwr, pr swihb pd dI vrqoN cwr vwr kIqI imldI hY[ ieh kdy mMinAw
hI nhI jw skdw ik pMcm pwqSwh jI ny bwbw bu~Fw jI nUM swihb kih ky sMboDn kIqw hovygw[
*Foot Note:--mhlw 1 -(1)-swcw swihbu swcu nwie BwiKAw Bwau Apwru ]..]4] (2)- vfw swihbu vfI nweI kIqw jw kw hovY ]..]21] (3)-

vfw swihbu aUcw Qwau ]...]24] (4)-soeI soeI sdw scu swihbu swcw swcI nweI ]..]27] A`gy pwvn bwxI irihrs ivc-(5)-soeI soeI sdw scu swihbu
swcw swcI nweI ] hY BI hosI jwie n jwsI rcnw ijin rcweI ] (6)-vfy myry swihbw gihr gMBIrw guxI ghIrw ] -(7)-so ikau ivsrY myrI mwie ] swcw
swihbu swcY nwie ] 1 ] rhwau ]- soihlw-(8)-dyhu sjx AsIsVIAw ijau hovY swihb isau mylu ] 3 ] isrIrwgu(9)-swcy swihb siB gux Aaugx siB
Aswh ] 1 ] (10) -rMig rqw myrw swihbu riv rihAw BrpUir ] 1 ] rhwau ]Sbd nM:25] (11)-ikq kau swihb Awvih roih ] jy qU swihb Awvih roih
] qU Enw kw qyry Eih ]2] (12)-ACl ClweI nh ClY nh Gwau ktwrw kir skY ] ijau swihbu rwKY iqau rhY iesu loBI kw jIau tl plY ]1]{33}-(13)-
iswihbu Aqulu n qolIAY kQin n pwieAw jwie ]5]{9}-(14)-swca swihbu syvIAY gurmuiK AkQo kwiQ ]6] ...{10]- (14)-scw swihbu syvIAY gurmuiK vsY
min Awie ] { 7-24}-(15)-swihbu inqwixAw kw qwxu ] Awie n jweI iQru sdw gur sbdI scu jwxu ]1]rhwau]{1-26} (14)vwr isrI rg] mÚ3] horu
ibrhw sB Dwqu hY jb lgu swihb pRIiq n hoie ] pauVI-1}-(16)- dwqI swihb sMdIAw ikAw clY iqsu nwil ]{pau-2} (17)...iKn mih aupjY iKin KpY
iKnu AwvY iKnu jwie ] sbdu pCwxY riv rhY nw iqsu kwlu sMqwie ] swihbu Aqulu n qolIAY kQin n pwieAw jwie ] 5 ]..9]{59}-(18)- swcau swihbu
syvIAY gurmuiK AkQo kwiQ ]6]-- 10]{59} (19)- dwqI swihb sMdIAw ikAw clY iqsu nwil ] iek jwgMdy nw lhMin ieknw suiqAw dyie auTwil ]1]-
2{93}-{20}- scw swihbu scu inAwau pwpI nru hwrdw ]{90}-v-18 -(21)-scu imlY muiK nwmu, swihb BwvsI ] krsin qKiq slwmu iliKAw pwvsI
] 11 ]{143}-(22)-BI auiT ricEnu vwdu sY vir@Aw kI ipV bDI ] sBy vylw vKq siB jy ATI Bau hoie ] nwnk swihbu min vsY scw nwvxu hoie ]1]
{146}-(23)- jyvfu swihbu qyvf dwqI dy dy kry rjweI ] nwnk ndir kry ijsu aupir sic nwim vifAweI ]1]-19-{147}-(24)- miq pMKyrU ikrqu swiQ
kb auqm kb nIc ] kb cMdin kb Aik fwil kb aucI prIiq ] nwnk hukim clweIAY swihb lgI rIiq ]2]-21-{147}-(25)-AauKD mMqR mUlu mn eykY
jy kir idRVu icqu kIjY ry ] jnm jnm ky pwp krm ky kwtnhwrw lIjY ry ] 1 ] mn eyko swihbu BweI ry ] qyry qIin guxw sMswir smwvih AlKu n lKxw jweI
ry ]1]rhwau] skr KMfu mwieAw qin mITI hm qau pMf aucweI ry ] rwiq AnyrI sUJis nwhI lju tUkis mUsw BweI ry ]2] mnmuiK krih qyqw duKu lwgY
gurmuiK imlY vfweI ry ] jo iqin kIAw soeI hoAw ikrqu n myitAw jweI ry ]3] suBr Bry n hovih aUxy jo rwqy rMgu lweI ry ] iqn kI pMk hovY jy nwnku qau
mUVw ikCu pweI ry ]4]-4]16]{156}-(26)-.myry swihbw kauxu jwxY gux qyry ] khy n jwnI Aaugx myry ] 1 ] rhwau ]-- 5 ] 17 ]{156}-(27)-sMbiq
swhw iliKAw imil kir pwvhu qylu ] dyhu sjx AwsIsVIAw ijau hovY swihb isau mylu ] 3 ]- 1]20]{157}-(28)- soeI soeI sdw scu swihbu swcw swcI
nweI ] hY BI hosI jwie n jwsI rcnw ijin rcweI ].. ]1]{348}-(29)- vfy myry swihbw gihr gMBIrw guxI ghIrw ] koeI n jwxY qyrw kyqw kyvfu cIrw
].. 1 ] {349}-(30)-so ikau ivsrY myrI mwie ] swcw swihbu swcY nwie ] 1 ] rhwau ]}349}-(31)-myry swihb hau kIqw qyrw ] jW qUM dyih jpI nwau
qyrw ]- 28 ]{357}-(32)-qau kwrix swihbw rMig rqy ] qyry nwm Anykw rUp Anµqw khxu n jwhI qyry gux kyqy ] 1 ] rhwau ] dr Gr mhlw hsqI GoVy
Coif ivlwieiq dys gey ] pIr pykWbr swilk swidk CofI dunIAw Qwie pey ] 2 ] swd shj suK rs ks qjIAly kwpV Cofy cmV lIey ] duKIey drdvMd
dir qyrY nwim rqy drvys Bey ] 3 ] KlVI KprI lkVI cmVI isKw sUqu DoqI kIn@I ] qUM swihbu hau sWgI qyrw pRxvY nwnku jwiq kYsI ] 4 ]1]33] {358}-
(33)-suKu mwnY BytY gur pIru ] eyko swihbu eyku vjIru .. 5 ].8]3]{411}-(34)-cwry kuMfw FUFIAw ko nIm@I mYfw ] jy quDu BwvY swihbw qU mY hau qYfw
]..]8]-14 ]{419}-(35)-swcO swihbu min vsY haumY ibKu mwrI ]..8]-15]{419}-(36)-swihbu irdY vswie n, pCoqwvhI ] gunhW bKsxhwru sbdu
kmwvhI ..9]16]{420}-(37)- scw swihbu min vsY visAw min soeI ] Awpy dy vifAweIAw dy qoit n hoeI ] 3 ] Aby qby kI cwkrI ikau drgh pwvY ]
pQr kI byVI jy cVY Br nwil bufwvY ].. 8]17]{420}-(38)-swihbu myrw eyku hY Avru nhI BweI ] ikrpw qy suKu pwieAw swcy prQweI ]..8]- 18 ]
{420}-(33)- swihb isau mnu mwinAw dy swcu ADwru ]..]8]- 20 ]{421}-(39)-ssY soie isRsit ijin swjI sBnw swihbu eyku BieAw ] syvq rhy icqu
ijn@ kw lwgw AwieAw iqn@ kw sPlu BieAw ]1]-{432}-(40)-.GGY Gwl syvku jy GwlY sbid gurU kY lwig rhY ] burw Blw jy sm kir jwxY ien ibiD
swihbu rmqu rhY ]8] {432}-(41)- myrw mno myrw mnu rwqw rwm ipAwry rwm ] scu swihbo Awid purKu AprMpro Dwry rwm ] Agm Agocru Apr Apwrw
pwrbRhmu prDwno ]..4]- 3 ]{437}-(42)-myry jIAiVAw prdysIAw ikqu pvih jMjwly rwm ] swcw swihbu min vsY kI Pwsih jm jwly rwm ]{439}-
(43)- pa:scw swihbu eyku qUM ijin sco scu vrqwieAw ]..8]{467}-(44)-..qUM scw swihbu isPiq suAwil@au ijin1 kIqI so pwir pieAw
]..2 ]{469}pau-12-(45)-pau-:swihbu hoie dieAwlu ikrpw kry qw sweI kwr krwiesI ]..]15]{471}-(46)-pau:- ijs ky jIA prwx hih ikau
swihbu mnhu ivswrIAY] ]20]{474}-(47)-pau:- ijqu syivAY suKu pweIAY so swihbu sdw sm@wlIAY ]..]21]{474}-(48)-..hau vwrI vM\w KMnIAY vM\w qau
swihb ky nwvY ]1] rhwau]swihbu sPilE ruKVw AMimRqu jw kw nwau ] ijn pIAw qy iqRpq Bey hau iqn bilhwrY jwau ]2] mY kI ndir n AwvhI vsih
hBIAW nwil ] iqKw iqhwieAw ikau lhY jw sr BIqir pwil ]3] nwnku qyrw bwxIAw qU swihbu mY rwis ]..4]1]{557}-(49)-..vfy myry swihbw AlK
Apwrw ]..8]2]{567}-(50)-....swihbu ismrhu myry BweIho sBnw eyhu pieAwxw ] .. swihbu ismirhu myry BweIho sBnw iehu pieAwxw ]2]{579}-(51)-
..rovh ibrhw qn kw Awpxw swihbu sMm@wlyhW ] swihbu sm@wilh pMQu inhwilh Asw iB EQY jwxw ].. ]2]{579}-(52)-..kIqw vyKY swihbu Awpxw kudriq
kry bIcwro ]..]4]2]{580}-(53)-scVw swihbu scu qU scVw dyih ipAwro ] rhwau ]..]2]{580}-(54)-ijin jgu Qwip vqwieAw jwlou so swihbu prvwxo
] 1 ]{581}-(55)-..ijn myrw swihbu vIsrY vfVI vydn iqnwh ]..]4]1]{595}-(56)-swihbu myrw nIq nvw sdw sdw dwqwru ]1]rhwau] Anidnu swihbu
syvIAY AMiq Cfwey soie ]...syvI swihbu Awpxw Avru n jwcMau koie ] nwnku qw kw dwsu hY ibMd ibMd cuK cuK hoie ]4] swihb qyry nwm ivthu ibMd ibMd cuK
cuK hoie ]1]rhwau]4]1] {660}-(57) -..swcw swihbu ikrpw krY ] so syvku jm qy kYsw frY ]..5]-2]4]{666}-(58)-.. nwnk swihbu Agm Agocru
jIvw scI nweI ]1]..nwnk swihbu Avru n dUjw nwim qyrY vifAweI ]2]..nwnk swihbu sbid is\wpY swcw isrjxhwrw]...]5]-2]{699}- (59)-rM|x
vwlw jy rM|Y swihbu AYsw rMgu n fIT ]..4]1]3]{733}-(60)-...scw so swihbu scu qpwvsu scVw inAwau krygu msolw ..2]3]5]{733}--(61)-..pUjw pRwx
syvku jy syvy ien@ ibiD swihbu rvqu rhY ].. 4]-1]{728}-(62)-CutY qw kY boil swihb ndir ijsu ] 3 ] Gly Awxy Awip ijsu nwhI dUjw mqY koie ] Fwih
auswry swij jwxY sB soie ] nwau nwnk bKsIs ndrI krmu hoie ] 4 ] 3 ] 5 ]{740}-(63)-AMiq n swihbu ismirAw jweI ]3--]1]{751}-(64)-rhau
swihb kI tyk n mohY mohxI ]1]rhwau]..8 ]3]5]{752}-(65)-jw qU qw mY sBu ko qU swihbu myrI rwis jIau ]..2]{762}-swihbu so swlwhIAY ijin kwrxu
221
kIAw ]..swihbu so swlwhIAY ijin jgqu aupwieAw ].. swihb rMig rwqw sc kI bwqw ijin ibMb kw kotu auswirAw ]..9 ]-2]5]{767}-(66)-Koty Kry
prKIAin swihb kY dIbwix ]1] {789}- (67)..qyrw AMqu n jwxw myry swihb mY AMDuly ikAw cqurweI ]2]..4 ]1]{795}-.. quJ ibnu Avru n jwxw myry
swihbw gux gwvw inq qyry ]3]..4 ]2]{795}
m:2]-nwil ieAwxy dosqI kdy n AwvY rwis ] jyhw jwxY qyho vrqY vyKhu ko inrjwis ] vsqU AMdir vsqu smwvY dUjI hovY pwis ] swihb syqI hukmu n clY
khI bxY Ardwis ] kUiV kmwxY kUVo hovY nwnk isPiq ivgwis ]3]{474}-(2)- eyh iknyhI dwiq Awps qy jo pweIAY ] nwnk sw krmwiq swihb quTY jo
imlY ] 1 ]{474}-
mhlw 3-(1)-scw swihbu syvIAY scu vifAweI dyie ]{43} (2}- inrmlu swihbu pwieAw swcw guxI ghIru ]2]{54}(3)-.sdw swihb kY rMig rhY kbhUM n
qUtis nyhu ] ..{pau-5} (4)- scw swihbu syvIAY gurmuiK vsY min Awie ] sdw rMig rwqy sc isau ApunI ikrpw kry imlwie ] 7 ] -- 7 ] 24 ]{69}-
(5) horu ibrhw sB Dwqu hY jb lgu swihb pRIiq n hoie ]2]{83} -(6)- klau mswjnI ikAw sdweIAY ihrdY hI iliK lyhu ] sdw swihb kY rMig rhY kbhUM
n qUtis nyhu ] {84}v-5 (7)-scw swihbu scI nweI ] gur prswdI mMin vsweI ] Anidnu sdw rhY rMig rwqw dir scY soJI pwvixAw ] 4 ] - 1 ]2]
{110}-(8)-scw swihb mY Aiq ipAwrw ] pUry gur kY sbid ADwrw ] nwnk nwim imlY vifAweI duKu suKu sm kir jwnixAw ]8]10]11] {116} (9)-
rwm rwm kriqAw suKu sWiq srIr ] AMqir vsY n lwgY jm pIr ] Awpy swihbu Awip vjIr ] nwnk syiv sdw hir guxI ghIr ]4]- 6]26]{159}-(10)-
scw swihbu eyku hY mqu mn Brim Bulwih ] gur pUiC syvw krih scu inrmlu mMin vswih ]..8]- 11]33]{431} -(11)-swcw swihbu eyku hY mqu mn Brim
Bulwih ] gur pUiC syvw krih scu inrmlu mMin vswih ]5].. ]8]- 11 ] 33 ]{431}-(12)-scy myry swihbw scI qyrI vifAweI ]..10 ]-2]7]{442}-
(13)-swihbu myrw sdw hY idsY sbdu kmwie ]..]1]{509}-(14)-pau:-myrw swihbu Aiq vfw scu gihr gMBIrw ].]7]{514}-(15)pau:-. swihbu syvin@
Awpxw pUrY sbid vIcwir ]10]{515}-(17)-mÚ 3] vwhu vwhu swihbu scu hY AMimRqu jw kw nwau ]..] 2 ]{515}-(18)-swihbu sdw hjUir hY BrmY ky CauV
kit kY AMqir joiq Dryhu ]{554} (19)- jy kir swihbu mnhu n vIsrY qw sihlw mrxw hoie ] {555}-16-(20)- scVw swihbu sbid pCwxIAY Awpy ley
imlwey ]..scVw swihbu sbid pCwxIAY Awpy ley imlwey ] 2 ] {582}-(21)-...scw swihbu scI nweI vyKY ndir inhwly ] rovih iprhu ivCuMnIAw mY ipru
scVw hY sdw nwly ]1] pRBu myrw swihbu sB dU aUcw hY ikv imlW pRIqm ipAwry ] {584} (22)-.. nwnk swcw swihbu swcI nweI scu insqwrw hoeI
]1]..4]2]3]{769 (23)-swihb qy syvku syv swihb qy ikAw ko khY bhwnw ] .. 4]3]{797}-(24)- ijs dw swihbu fwFw hoie ] iqs no mwir n swkY
koie ] swihb kI syvku rhY srxweI ] ...10 ]-2]{843}
}mhlw 4] . scw swihbu scu inAwau pwpI nru hwrdw ] ..]18]{90}-(2)- scw swihbu scu hY scu scw gosweI ] quDuno sB iDAwiedI sB lgY qyrI pweI ]
qyrI isPiq suAwilau srUp hY ijin kIqI iqsu pwir lGweI ] gurmuKw no Plu pwiedw sic nwim smweI ] vfy myry swihbw vfI qyrI vifAweI ] 1 ] {301}-
(3)- quDu jyvfu dwqw qUhY inrMjnw qUhY scu myrY min BwieAw ] scy myry swihbw scy scu nwieAw ] 2 ]{301}-(4)-qU swihbu Agmu dieAwlu hY siB quDu
iDAwhI ] {302}-(5)- ijs no swihbu vfw kry soeI vf jwxI ] ijsu swihb BwvY iqsu bKis ley so swihb min BwxI ] {302}(6)-qU scw swihbu scu hY
scu scy BwvY ]{302}-(7)-qU swihbu Agm dieAwlu hY vf dwqw dwxw ] {305}-(8)-..quDuno sB iDAwiedI sy Qwie pey jo swihb loVy ]{306}-(9)-
swihbu ijs kw nµgw BuKw hovY iqs dw nPru ikQhu rij Kwey ] ij swihb kY Gir vQu hovY su nPrY hiQ AwvY AxhodI ikQhu pwey ].. 2 ]{306}-pau-12-
(10)- scu swihbu siqgurU kY vil hY qW JiK JiK mrY sB luokweI ] ...1 ]{307}-pau-13 -(11)- qU scw swihbu Awip hY scu swh hmwry ] scu pUjI nwmu
idRVwie pRB vxjwry Qwry ] scu syvih scu vxMij lYih gux kQh inrwry ] syvk Bwie sy jn imly gur sbid svwry ] qU scw swihbu AlKu hY gur sbid lKwry
]14]{308} -(12)- scu swihbu scu ijnI syivAw kwlu kMtku mwir iqnI swiDAw ]..22]{313}-(14)- qU Git Git ieku vrqdw scu swihb clqY
].. 24 ]{314}-(15)- scY swihb mwirAw kauxu iqs no rKY ] nwnk iqsu srxwgqI jo purKu AlKY ]28]{315}-(16)-qUM scw swihbu Aiq vfw quih jyvfu
qUM vf vfy ] ijsu qUM mylih so quDu imlY qUM Awpy bKis lYih lyKw Cfy ] ijs no qUM Awip imlwiedw so siqguru syvy mnu gf gfy ] qUM scw swihbu scu qU sBu jIau
ipMfu cMmu qyrw hfy ] ..33 ] {317}-(17)- .so AYsw hir inq syvIAY myrI ijMduVIey jo sB dU swihbu vfw rwm ] {541}-(18)- hir scw swihbu scu qpwvsu
kir vyKY clq sbwey ] {550}-(19)-..swcw swihbu scu qU myry swhw qyrw kIAw scu sBu hoie ]..4]-7]13]{674}-(20)-.. scu swihb swcw Kylu sBu hir
DnI ]..2]1]{723}-(21)swihbo qUhY myrw mIrw ]..22 ]-2]{727}- (22) -qyry kvn kvn gux kih kih gwvw qU swihb guxI inDwnw ] qumrI mihmw
brin n swkau qUM Twkur aUc Bgvwnw ]1] mY hir hir nwmu Dr soeI ] ijau BwvY iqau rwKu myry swihb mY quJ ibnu Avru n koeI ]1]rhwau]..4]-
1]12]{746}
mhlw 5 ] (1)- sBu ikCu vsgiq swihbY Awpy krx kryv ] {5-75} (2)-sdw sdw kir cwkrI pRBu swihbu scw soie ] 2 ]{7-77} (3)-swihbu myrw
inrmlw iqsu ibnu rhxu n jwie ]{49}-(4)-scw swihbu min vuTw hoAw Ksmu dieAwlu ]{19-89}- (5)-scu krqw scu krxhwru scu swihbu scu
tyk]{28- 98} (6)-syvw mMgY syvko lweIAW ApunI syv ] swDU sMg mskqy qUTY pwvw dyv ] sBu ikCu vsgiq swihbY Awpy krx kryv ] siqgur kY bilhwrxY
mnsw sB pUryv ]3]- 5 ] 75 ] {44} (7)-sdw sdw kir cwkrI pRBu swihbu scw soie ]2]..7 ]77]{44}-(8)-swihbu myrw inrmlw iqsu ibnu rhxu n
jwie ]. 19 ] 89 ]{49}-(9) scw swihbu min vuTw hoAw Ksmu dieAwlu ] pUrw siqguru ByitAw ibnisAw sBu jMjwlu ]1]-- 28 ]98]{52}-(10)-scu
krqw scu krxhwru scu swihbu scu tyk ] sco scu vKwxIAY sco buiD ibbyk ].. 28 ]98]{52}-(11)-swihbu inqwixAw kw qwxu ] 1 ] 26 ]{70}-(12)-
qUM swJw swihbu bwpu hmwrw ] nau iniD qyrY AKut BMfwrw ]- ] 2 ] 9 ]{97} (13)-AMimRqu nwmu qyrw soeI gwvY ] jo swihb qyrY min BwvY ] qUM sMqn kw sMq
qumwry sMq swihb mnu mwnw jIau ]2]{100}-(14)-kwit islk pRiB syvw lwieAw ] hukmu swihb kw syvk min BwieAw ] soeI kmwvY jo swihb BwvY syvku
AMqir bwhir mwhru jIau ] 2 ]-- 18 ] 25 ]{101}-(15)-..scw swihbu scI nweI ] gur prswid iqsu sdw iDAweI ] jnm mrx BY kwty mohw ibnsy sog
sMqwpy jIau ] 3 ]... ] 4 ]--- 27 ] 34 ] {104}-(16)-.jnm jnm ky iklibK jwvih ] min icMdy syeI Pl pwvih ] ismir swihbu so scu suAwmI
irjku sBsu kau dIey jIau ] 2 ]--- 28 ] 35 ]{104}-(17)-qyrw mwxu qwxu pRB qyrw ] qUM scw swihbu guxI ghyrw ] nwnku dwsu khY bynµqI AwT phr quDu
iDAweI jIau ] 4 ]- 34]41-{106}-(18)-Agm Agocru swihbu myrw ] Gt Gt AMqir vrqY nyrw ] sdw Ailpqu jIAw kw dwqw ko ivrlw Awpu pCwxY jIau
] 2 ]- 35] 42 ]{10-(19)-rwgu mwJ AstpdIAw mhlw 1 Gru 1 ] sbid rMgwey hukim sbwey ] scI drgh mhil bulwey ] scy dIn dieAwl myry
swihbw scy mnu pqIAwvixAw ] 1 ] {109}-(20)-.swcw swihbu gurmuiK jwpY ] pUry gur ky sbid is\wpY ] ijn pIAw syeI iqRpqwsy scy sic AGwvixAw
] 8 ]-1 ]35] {131}-(21)-ijs kau qUM pRB BieAw shweI ] iqsu qqI vwau n lgY kweI ] qU swihbu srix suKdwqw sqsMgiq jip pRgtwvixAw ]7] qUM
aUc AQwhu Apwru Amolw ] qUM swcw swihbu dwsu qyrw golw ] qUM mIrw swcI TkurweI nwnk bil bil jwvixAw ]8]- 3 ]37]{132}-(22)-nwnk kau pRB
rwiK lyih myry swihb bMdI moc ]{135}-(23)-jo quDu BwvY so inrml krmw ] jo quDu BwvY so scu Drmw ] srb inDwn gux qum hI pwis ] qUM swihbu syvk
Ardwis ] 3 ] mnu qnu inrmlu hoie hir rMig ] srb suKw pwvau sqsMig ] nwim qyrY rhY mnu rwqw ] iehu kilAwxu nwnk kir jwqw
] 4 ] 14 ] 83 ]{180}-(24)-qUM myry lwln qUM myry pRwn ] qUM myry swihb qUM myry Kwn ]1]rhwau]-18 ]87]{182}-(25)-bwrnY bilhwrnY lK brIAw ]
nwmo ho nwmu swihb ko pRwn ADrIAw ]1]rhwau]..]4]5]143] {211}-(26)-KKw Krw srwhau qwhU ] jo iKn mih aUny suBr BrwhU ] Krw inmwnw hoq prwnI
] Anidnu jwpY pRB inrbwnI ] BwvY Ksm q auAw suKu dyqw ] pwrbRhmu AYso Awgnqw ] AsMK Kqy iKn bKsnhwrw ] nwnk swihb sdw dieAwrw ] 49 ]
222
{260}-(27)- pRB kI AwigAw mwnY mwQY ] aus qy caugun krY inhwlu ] nwnk swihbu sdw dieAwlu ] 2 ]-Ast:-5 {268}-(28)- quDu jyvfu dwqw qUhY
inrMjnw qUhY scu myrY min BwieAw ] scy myry swihbw scy scu nwieAw ] 2 ]{301}(29)- qU swihbu Agmu dieAwlu hY siB quDu iDAwhI ] siB jIA qyry qU
sBs dw qU sB CfwhI ] 4 ]-{302}-(30)- cyqw eI qW cyiq swihbu scw so DxI ] nwnk siqguru syiv ciV boihiQ Baujlu pwir pau ] 1 ]{318}-(31)-
mMgxw q scu ieku ijsu quis dyvY Awip ] ijqu KwDY mnu iqRpqIAY nwnk swihb dwiq ]2]{321}-20 -(31)-Agm Agocru swihbo jIAW kw prxw ] hsq
dyie pRiqpwldw Brx poKxu krxw ]..20]{323}-(32)- jwicku mMgY inq nwmu swihbu kry kbUlu ] nwnk prmysru jjmwnu iqsih BuK n mUil ]2]{323}-
(33)-- so swihbu rihAw BrpUir ] sdw sMig nwhI hir dUir ] 2 ]-- 38]{330}-(34)-swihbu hoie dieAwlu ik®pw kry Apunw kwrju svwry ] qw
sohwgix jwxIAY gur sbdu bIcwry ]3]- 5 ]6]50]{334}-(35)--bMdy bMdgI iekqIAwr ] swihbu rosu Drau ik ipAwru ].. 18 ]69]{338}-(36)- jo qUM
krih soeI prvwxu ] swcy swihb qyrw scu Purmwxu ] 2 ] jw quDu BwvY qw hir gux gwau ] qyrY Gir sdw sdw hY inAwau ] 3 ] swcy swihb AlK AByv ]
nwnk lwieAw lwgw syv ] 4 ] 20 ] {376}-(37)- swihb kw syv ibrwnI ] AYsy gunh ACwidE pRwnI ] -- 22 ]{376}-(37)-jw qUM swihbu qw Bau kyhw
hau quDu ibnu iksu swlwhI ] -- 7 ] 46 ]{382}-(38)- gux inDwn swihb min mylw ] srix pieAw nwnk suohylw ] 4 ] 9 ] 48 ]{383}-(39)-jau
mY Apunw swihbu cIiq ] qau Bau imitE myry mIq ] 2 ]-- 29 ]80]{390}-(40)- sdw Anµd AnµdI swihbu gun inDwn inq inq jwpIAY ]--
5 ]99]{395}-(41)-imitAw sogu mhw Anµdu QIAw ] gurbwxI sKI Anµdu gwvY ] swcy swihb kY min BwvY ] 2 ]... ]4]-- 7 ] 101 ]..]3]--
8 ] 102 ]{396}-(42)-mY bMdw bY KrIdu scu swihbu myrw ] jIau ipMfu sBu iqs dw sBu ikCu hY qyrw ] 1 ] mwxu inmwxy qUM DxI qyrw Brvwsw ] ibnu swcy
An tyk hY so jwxhu kwcw ] 1 ] rhwau ] qyrw hukmu Apwr hY koeI AMqu n pwey ] ijsu guru pUrw BytsI so clY rjwey ] 2 ] cqurweI isAwxpw ikqY kwim n
AweIAY ] quTw swihbu jo dyvY soeI suKu pweIAY ] 3 ]- 1 ] 103 ]{396}-(43)--srb suKw mY BwilAw hir jyvfu n koeI ] gur quTy qy pweIAY scu swihbu
soeI ] 1 ] bilhwrI gur Awpxy sd sd kurbwnw ] nwmu n ivsrau ieku iKnu csw iehu kIjY dwnw ]1]rhwau]..]4]- 2]104]{396}-(44)-pUir rihAw sRb
Twie hmwrw Ksmu soie ] eyku swihbu isir Cqu dUjw nwih koie ]1]..]4]--7]109][398}-(45)-jIA pRwn myrw Dno swihb kI mnIAw ] nwim ijsY kY
aUjlI iqsu dwsI gnIAw ]1]rhwau]..]4]-15]117]{400}-(46)-iqsu swihb kI tyk nwnk mnY mwih ]2] {518}-(47)-ijsu piq rKY scw swihbu nwnk
myit n skY koeI ]2] {520}-8(48)-pa: AwvY swihbu iciq qyirAw Bgqw ifiTAw ].. ]9] {523}-(49)-pau:- . AwieAY iciq inhwlu swihb bysumwr
],]17]{523}-(50-pau:-.sUK shj Awnµd vuTy iqqu Gir ] Awvx jwx rhy jnmu n qhw mir ] swihbu syvku ieku ieku idRstwieAw ]..]21]{524}-
(51)-Gt Gt AMqir swihbu nyrw ]{536}-(52)-..qum imhrvwn dws hm dInw ] nwnk swihbu Brpuir lIxw ] 4 ] 2
]{562}-(53)-..qU eyko swihbu Avru n hoir ]..4]7]{563}-(54)-..swcw swihbu min vsY BweI eyhw krxI swr ] ,,]4]- 2 ]{608}-(55)-..koie n
phucnhwrw dUjw Apuny swihb kw Brvwsw ] .. ]4]- -5]{609}-(56)-swcw swihbu Aimiq vfweI Bgiq vCl dieAwlw ]..4]-11]{611}-(57)-...pRB
jIau qU myro swihbu dwqw ] ..4 ]-14 ]25]{615}-(58)-.. bKis lYhu swihb pRB Apny lwK Kqy kir Pyro ].. ]2]-7]35]{618}-59)-swihbu gunI
ghyrw ] Gru lskru sBu qyrw ]..]4]{622}-(60)-qU swihbu guxI ghyrw ] ..4]-6]56]{622}-(61)-swcw swihbu ivsirAw ipAwry bhuqI imlY sjwie
...8]-- 2]{640}-(62)-swcw swihbu hoAw rKvwlw rwiK lIey kMiT lwie ]..2]17]{679}-(63)-..rwiK lyie swihbu pRBu myrw ..4]1]22] {680}-
(64)-..swcw swihbu scu drbwru ] kImiq kauxu khY bIcwru ]..4]-3]24]{681}-(65)-imhrvwnu swihbu imhrvwnu] swihbu myrw imhrvwnu ]..4]-
3]{735}-(66)-dIdny dIdwr swihb kCu nhI ies kw molu ] pwk prvdgwr qU Kuid Ksmu vfw Aqolu ] 1 ] dsœgIrI dyih idlwvr qUhI qUhI eyk ] krqwr
kudriq krx Kwlk nwnk qyrI tyk ] 2 ] 5 ]{724} (67)-Agm Agocru scu swihbu myrw ] nwnku bolY bolwieAw qyrw]4]23]29] 743}-(68)- nwmu
qyrw suKu nwnku mwgY swihb quTY pwvw ]4]-1]`48]{747}-(69)-myry swihb qUM mY mwxu inmwxI ] Ardwis krI pRB Apny AwgY suix suix jIvw qyrI bwxI
Ajyhy iqMn gurU Sbd hor:-(1)-DnwsrI mhlw 1 Gru 1 ] jIau frqu hY Awpxw kY
]1]rhwau]..4]9]56]{749} Aqy pVqwl qoN imly
isau krI pukwr ].....]1]rhwau ]4]1] {660}-(2)-Awsw mhlw 5 ] pUir rihAw sRb Twie hmwrw Ksmu soie ] eyku swihbu
isir Cqu dUjw nwih koie ]1]...4]7]109]{398} (3)-vfhMsu mhlw 5 ] ivsru nwhI.....[3[ qU eyko swihbu Avru n hoir
] ibnau krY nwnku kr joir ]4]7]{{563}
bwr bwr ieko aus prmwqmw ƒ hI swihb &urmwn kr rhy pMcm pwqSwh jI bwry sp`St hY ik, auh
Akwl purK qoN Cu`t, iksy vI hor, SkqI SwlI smJy jwx vwly dyv dwnv muMn Awid iksy ivAkqI leI jW
bwbw bu`Fw jI leI ’swihb’ pd dI vrqoN, kdy nhIN sn kr skdy [ ieh mMn lYxw vI gurmiq ivroDI
korw JUT hY ik, swihbzwdw hirgoibMd swihb jI dw jnm bwbw bu`Fw jI dy vr qoN hoieAw sI[ ^wlsw jI
ivcoN qW Swied hI hY jo iksy vfy qoN vfy ivdvwn ƒ jW iksy KojI gurmuK ƒ pqw l`g sikAw hovy, pr
isKI dy vroDI ies pusqk dy ilKwrI ƒ pUrw pqw sI ik, (a)-prmwqmw leI swihb pd vrqn dw rwh
siqgurU nwnk swihb ny hI KohilAw sI (A)-isRStI dy isrjxhwr AkwlpurK leI, gurbwxI ivc, ijMnI
vwrI “swihb” pd AwieAw hY, "rwm" qo ibnw Swied hI hY, jy koeI dUjw 'pd' vriqAw hovy ? guriblws
pusqk dw ilKwrI gurmiq dy ies p`K vloN vI inrsMdyh sucyq sI, ik, ijs AnUpm siqgurU jI ny iksy
Awpxy ipAwry qoN ipAwry is`K leI vI ’sMq’ pd vrqxw psMd nhIN sI kIqw (ieiqhs ivc ‘BweI’ Aqy ‘bwbw’
pd vrqy hI imldy hn) aunHW ny iksy mnu`K leI ‘swihb’ pd vrqxw ikvyN J`lxw sI ? siqgurU nwnk
swihb jI dI guirAweI ƒ hr p`Ko v`D qoN v`D hwsohIxI bwxweI quirAw Aw irhw ieh ilKwrI, khwxI dy
hr moV qy gurdyv jI ƒ bwbw buFw jI dy swihmxy mwno gofy tykdy drsweI AwauNdw vyK ky, ies dwsry
vwsqy Asih bixAw hoieAw hY[ eyhI kwrn hY ik, AwpxI kmzor Aqy AMqly idnW ivc pu`jI jrjrI
223
ishq nwl AqIAMq krVI Gwlxw duAwrw gurbwxI dy v`D qoN v`D p`K ies Aws nwl pyS kIqy hn ik,
Sied su`qy hoey ies dUly pMQ ƒ jwg Aw hI jwvy ? (s) qIjI g`l ieh nw Bu`lIey ik, ieh ilKwrI cMgI
qrHW jwxdw sI ik, siqgurU nwnk swihb iksy mnu~K "sMq" pd vrqxw vI psMd nhIN sn krdy, so aus
ny auNj hr p`Ko bwbw bu~Fw jI nUM siqgurU jI leI rihbr, pUjnIk mhWpurK Aqy dYvI SkqIAW nwl BrpUr
drsw ky ky pMQ dy mn iv`c mnu~K dI mh`qqw vDw ky, gurU bwxI dy ies sp`St &urmwn nUM-hir jIau qyrI
dwqI rwjw ] mwxsu bpuVw ikAw swlwhI ikAw iqs kw muhqwjw ] rhwau ]{pMnw-608} is`K pMQ dy AigAwnI
lwxy leI insPl bxwaux ivc s&l ho igAw[ is`K jgq ivc bRwhmxI qrz vwly sMq fyirAW dy bx
skx dw rwh iqAwr kr ilAw, pr BweI bu~Fw jI jW bwbw bu~Fw jI leI 'sMq' pd vrqx qoN bc ky irhw
[
78- swcw swihbu mwhro siqguir dIAw idKwie ] AMimRqu vrsY mnu
sMqoKIAY sic rhY ilv lwie ] hir kY nwie sdw hrIAwvlI
iPir sukY nw kumlwie ]4] {1277}-2
(2) Biv`K bwxI:-
ArQW smyq ilKIAW jw cukIAW 690-691 nMbr cOpeIAW ƒ iek vwr iPr swhmxy r`K leIey:-swihb bu`Fy
bcn bKwnw [ qum krny hY ju`D mhwnw [ igRMQ bIV hm joie ilKweI [ bweI vwr sunhu mn lweI ]690] mn psMd suin vwr ju
pwvo [ qbY DunW qum qwih cVHwvo [ bwnI AOr nhI qum qum krnI [ s`q bcn sunhu mm sRvnI ]691] CotI CotI, AQvw
mwmUlI jhI g`l qy, bbw buFw jI dy bcnW dI hI muQwjI ? Bwv-“mwnuK kI tyk ibRQI sB jwnu] dyvn kau
eykY Bgvwn ]”{281}Ast-14 Aqy suKmnI swihb dI 16vIN AStpdI iv`c-“AibnwsI pRBu mn mih rwKu ]
mwnuK kI qU pRIiq iqAwgu ]” {263} Aqy iPr iLKwrI Nny pMcm pwqSwh jI ƒ bwbw bu`Fw jI dy rQIey ivKw ky
aunHW dI pwvn piv`qwr zwq qy, Apxy hI aupdyS dy ault ivhwr krn dw doS vI nwl hI ilAw miVAw ?
ieh aupdyS-“Avr aupdysY Awip n krY ] Awvq jwvq jnmY mrY ]” vI pMcm pwqSh jI dw hI hY [ ies dI
aulM|xw siqgurU jI qoN hI ? kwxI dy hr moV qy gurmiq dI KMfxw ?-ilKwrI Anuswr, (auprokq cPpeIAW
ivc)-pMcm pwqSwh jI, swihbzwdw hir goibMd jI ƒ sMboDn krky ieh kihMdy hn-“qusW bVy Xu`D krny
hn ies leI gurU gRMQ swihb ivclIAW 22 vwrW bVy iDAwn nwl pVH ky ijhVI Dun cwho aus dw vyrvw
gRMQ ivc ilK lYxw[ pr qusW bwxI nhI rcnI hovygI[(691 q`k cOpeI)
sMn 1718 ivc ieh pusqk nUM ilK rhy, ilKwrI ƒ pqw qW hY hI sI ik, CyvyN qoN ATvyN siqgurU
jI q`k bwxI nhIN sI rcI geI[ so ieh bcn BivK vwkW dy rUp ivc sRI gurU Arjn swihb jI dy
mUKwribMd qo khy drsw dyxy aus leI ikhVI AOKI g`l sI ? klpxw dI aupj dyvI dyviqAW vWg hI
gurdyv jI nUM vI BivK bwxI aucwrn vwlY Poky krm krdy drsw ilAW? nwl hI ieh Brm vI bxw id`qw
ik pMcm pwqSwh jI ny vwrw dIAW DunW Awp nhI sn ilKIAW, sgoN auh kMm Awpxy swihbzwdw swihb
vwsqy ADUrw hI rihx id`qw sI ? Xwd rhy ik, krwmwqW vWg hI Biv`K bwxIAW, AwkwSbwxIAW Awid sB
kuJ, bRwhmxI mwieAw jwl hI hY[ gurmiq dw isDWq smJw irhw pMcm pwqSwh jI dw pwvn guurU sbd;-
79- gUjrI mhlw 5] mqw krY pCm kY qweI pUrb hI lY jwq] iKn mih Qwip auQwpnhwrw Awpn hwiQ
mqwq ]1] isAwnp kwhU kwim n Awq ] jo AnrUipE Twkuir myrY hoie rhI auh bwq ]1]rhwau]
dysu kmwvn Dn jorn kI mnsw bIcy inksy sws] lskr nyb Kvws sB iqAwgy jm puir aUiT
isDws]2] hoie Anµin mnhT kI idRVqw Awps kau jwnwq ] jo AinMdu inMdu kir CoifE soeI
iPir iPir Kwq]3] shj suBwie Bey ikrpwlw iqsu jn kI kwtI Pws] khu nwnk guru pUrw
224
ByitAw prvwxu igrsq audws]4]4]5]{496}
ArQ:-(hy BweI ! mnu`K dI AwpxI) cqurweI iksy kMm nhIN AwauNdI [ jo g`l myry Twkur ny imQI huMdI hY auhI ho ky rihMdI hY
[1[rhwau[ mnu`K (AwpxI ivauNq Anuswr) p`CM vl jwx dI slwh bxwaNdw hY, prmwqmw aus ƒ cVhdy pwsy lY qurdw hY[
prmwqmw iek iKn ivc pYdw krky nws kr dyx dI SkqI r`Kdw hy[ hryk fYslw aus dy AwpxY h`Q ivc huMdw hY [1[
hor qo hor dysW dI m`l mwr lYx dI Aqy Dn ie`kTw krn dI lwlsw dy ivc hI mn`K dy prwx inkl jWdy h, &OJW Aihlkwr
cobdwr Awidk sB ƒ C~f ky auh prlok v`l qur pYMdw hY[ (aus dI AipxI isAwxp DrI dI SrI hI ih jWdI hY)[2[
(dUjy pwsy vyKo aus dw hwl jo Awpxy vloN unIAW C~f cu`kw hY) Awpxy mn dy hT dI pilAweI dy Awsry mwieAw vwlw pwsw C`f ky
(igRhsq iqAwg ky, ies iqAwg ƒ bVw sRySt kMm smJ ky qAwgI bixAw hoieAw auh mnu`K) Awpxy Awp ƒ v`fw jqwauNdw hY
ieh igRhsq jo inMdx-jog nhIN sI pr ies ƒ inMdn-jog imQ ky ies ƒ C`f dyMdw hY C`f ky vI) muV muV (igRhsqIAW dy GrW
qoN mMg mMg ky) KWdw hY[3]
(SO nWh Dn-pdWRQ iek`Tw krn vwlI cqurweI iksy kMm hY qy nw hI iqAwg dw mwx koeI lwB pucwauNdw hY) su prmwqmw AwpXY
SuBwivk ipAwr dI pRyrnw nwl ijs mnu`K au~qy dieAwvwn huMdw hY aus mnu`K dI (mwieAw dy moh dI) PwhI k`t idMdw hY[ hy
nwnk ! AwK- ijs mnu`K nUM pUrw gurU ikl pYNdw hY auh igRhsq ivc rihMdw hoieAw mwieAw nloN inrmoh ho ky prmwqmw dI
hzUrI iv`c kbUl ho jWdw hY [4[
mnu`Kqw ƒ hukm ivc rihxw isKw rhy gurdyv jI AgMmqw bwry koeI vI BviK bwxI nhI sn
boilAw krdy sgoN ies msly qy aunHW dw ivhwr Awm mnu`K ijhw hI sI. auprokq gurU Sbd qoN ielwvw hyT
ilKy 5 hor gurU &urmwnW qoN gurmiq dw ieh kihxw- "mY AgMm bwry kI jwxw?" BivK bwxI bwry grmiq
dw isDWq sp~St ho jWdw hY:- (1)-ikrqu pieAw nh mytY koie ] ikAw jwxw ikAw AwgY hoie ] jo iqsu
Bwxw soeI hUAw ] Avru n krxY vwlw dUAw ]1] .. ..{154}-(2)] ikAw jwxw ikv mrhgy kYsw mrxw hoie ] jy
kir swihbu mnhu n vIsrY qw sihlw mrxw hoie]{558}-17 (3) --DnwsrI CMq mhlw 1 ] ipr sMig mUTVIey
Kbir n pweIAw jIau ] msqik iliKAVw lyKu purib kmwieAw jIau ] lyKu n imteI purib kmwieAw ikAw jwxw
ikAw hosI ].. 1 ] {693}-3- (4) - AgY ikAw jwxw nwih mY BUly qU smJwie ] BUly mwrgu jo dsy iqs kY lwgau
pwie ] gur ibnu dwqw ko nhI kImiq khxu n jwie ] 4 ]{1014}-3 -(5) qU vf dwqw qU vf dwnw Aauru nhI
ko dUjw ] qU smrQu suAwmI myrw hau ikAw jwxw qyrI pUjw ] 3 ] qyrw mhlu Agocru myry ipAwry ibKmu qyrw hY
Bwxw ] khu nwnk Fih pieAw duAwrY riK lyvhu mugD Ajwxw ]4]2]20] {1190}
sp`St qOr qy is`D hY ik, siqgurU jI dy nwmxy dy nwl Biv`K bwxI joVnI gurmiq ivroDI AigAwnqw hY jW
bRwhmxI kutlqw hY[

51- pMQ ivc ie`k mu`Tqw bxweI r`Kx leI,


sdw,gurU gRMQ swihb jI AgvweI dy muQwj rhIey:
(ies guriblws pusqk dI, Buimkw dy 69 s&y qy ilKy-) vydWqI jI Anuswr ieh pusqk sMn 1718 ivc
ilKI geI sI[ so is~D hY ik, il~Kx vwly kutl ilKwrI ƒ ieh vI pqw sI ik, pMcm pwqSwh jI auprMq
gurbwxI rcn vwly siqgurU qyZ bwhwdr swihb jI ƒ, muZl-SwhI dy zulm ivr`uD jUJidAW Shwdq dyxI
peI sI[ so kutlqw ivc inpuMn ilKwrI ny, AglI cOpeI ivcly bcn vI, pMcm pwqSwh jI vloN Biv`K
bwxI dy rUp iv`c hI aucwry drsw id`qy :-
dIn hyiq jo sIs auqry [ cwVHy bwxI muKoN aucwry [
bwnI AOr nhI qum krnI [ s`iq bcn sunho mm sRvnI ]692]
gRMQI qoN qr`kI krky sRI Akwl q`^q swihb jI dy jQydwr bx cu`ky, isMG swihb igAwnI joigMdr isMG
vydWqI jI voloN, AQvw pRo&YsrI qoN qr`kI krky gurU kI kWSI ividAwly dy ipRSIpl bx cu`ky fw: AmrjIq
isMG vloN tUk ivc ilKy pd ArQW dy ADwr qy ies (aurokq) cOpeI dy ArQ ies pRkwr hn:-
225
"qusI myry ieh siq bcn iDAwn nwl suxo ik, "Drm " vwsqy ijhVy sIs dyxgy (Bwv, sRI gurU qyZbhwdr swihb) Awpxy muKoN
aucwrI bwxI cwVH lYxgy pr qusW hor bwxI dI rcnw nhIN krnI [692[
SMky:-(1) pMcm pwqSwh jI ny AwpxI Shwdq dw qW ikqy sMkyq q`k nw dy sky pr 69 swl ipCo hox
vwlI siqgurU qyZbhwdr swihb bwry gurmiq ivroDI BivKbwxI iks kwrn aucwrnI sI? kI ilKwrI ieh
kihxw cwhuMdw hY ik, gurU qyZbwhdr swihb jI dI Shwdq dw kwrn pMcm pwqSwh jI dy bcn hI sn ?
(2) ‘swihb’ pd dy mgroN J`t nwl hI pMcm pwqSwh jI dy pwvn muKwribMd ivco “dIn hyiq jo sIs
auqry” (gurmiq ivroDI) bcn khy drsw id`qy ? pwTk s~jx vyKxgy ik, ilKwrI ny, nOvyN pwqSwh jI dI
Shwdq dw swkw ilKidAW AOrMgzyb dy mUhoN boilAw Ajyhw ieSwrw q`k nhI drswieAw hoieAw, ijs qoN
is`D ho sky ik, aus ny gurdyv jI ƒ Drm dw iqAwg krn dI g~l vI khI sI [ ilKwrI Anuswr
AOrMgzyb ny kyvl krwmwq vyKwaux dI ieiCAw pRgtweI sI, jo siqgurU jI ny twl id`qI* [ bs eyny qoN hI
aunHW ƒ SwhI bMdIKwny dy ipMjry ivc bMd krvw id`qw igAw sI[ iPr ieh pqw nhIN l`gdw ik, pusqk dy
sMpwdk swihbwn ny dIn pd dw ArQ Drm, iks ADwr qy ilKAw hY ?
*{Foot note:-ilKwrI Anuswr bMdI Kwny pujidAW swrN Jt hI siqgurW dy hukm nwl iek is`K C`f ky bwkI cwr (mqIdws
sqI dws Aid?) guris`K iKsk gey sn[ iPr siqgurU jI ny bVy nwtkI FMg nwl kol rhy Awpxy hI aus is`K koloN Awpxw sIs
DV nwloN judw krvw ilAw [ ies mnGVq gwQw ivc BweI swihbwn- mqIdws jI, sqIdws jI, dieAwlw jI ShId guris`KW dw
koeI izkr q`k nhIN hY[ ies pusqk dI punr sMpwdnw krn vwly, Ajoky (-julweI 2001) isMG swihb igAwnI joigMdr isMG
jI vydWqI jI dI syvw ivc bVw rosmeI p`qr ilK ky, gurU ieiqhws nwl kIqy ies iGxwvxy T`Ty-rUp ieiqhwsk hyrw PyrI bwry
sp~StI krn mMigAw, ik, auh gurdyv jI dI Shwdq bwry Awpxw in`jI pK ilK Byjx qW jo ilKI jw rhI ies pusqk ivc
vydWqI jI dy ivcwr vI Cwp id`qy jwx[ qW jo, ies duKdweI BulyKy dI AslIXq bwry sRI Akwl q^q swihb jI qyN Awey
sp`StIkrn qo suihrd pwTk jwxU ho jwx Aqy pMQ ivc koeI Zlq Brm nw PYl sky[ pr vydWqI jI ny sgoN bVy roh ivc Aw ky
dws dIAW ilKIAW pusqkW qy pwbMdI lwaux dy Xqn ArMB kr idqy[ jo pqw nhIN iks h`d q`k dws ƒ pRySn krI r`Kx leI
mwmlw ivcwr ADIn AtkwieAw hoieAw hY ?}

“dIn” pd bwry gurmiq dw p`K-


nvI g`l ilKxI ArMB krn l`gw ieh ilKwrI, iksy iek QwauN vI gurmiq dI KMfnw krnI nhI
Bu`ilAw Aqy eyDoNroN vydWqI jI AQvw fw: AmrjIq isMG jI ijQoN q`k vwh l`gdw hY ilKrI dI kutlqw qy
prdy pauxo aukweI nhIN KWdy [ swihb pd bwry vI vydWqI jI ny gurbwxI Anuswr pwTkW ƒ syD b^SS nw
krky ilKwrI dy ilKy ƒ gurmiq dy AnkUl smiJAw jwx dw rwh hor vI moklw kr id`qw, qy eyQy hux dIn
pd dy ArQ vI ilKidAW gurU gRMQ swihb jI dI AgvweI dI loV nw mMnidAw bRwhmxI mnSw vwly ArQ
ilK id`qy ? Awau AsIN rl iml ky siqgurW qoN dIn Sbd dy gurmiq Anuswr ArQ smJIey[ dIn pd dI
vrqoN vwly keI gurU SbdW ivcoN vyKx ƒ A`f A`f ArQW vwly (vMngI mwqr kuJ) gurU SbdW dI ivcwr qoN
gurmiq dw TIk Bwv smJIey:--
mhwn koS Anuswr 'dIn' pd dw ArQ ‘ZrIb, inmwxw-kmzor, AnwQ’ hY[ pr siqgurU jI nwl
sbMDq hr msly dw inrxw siqguurU gRMQ swihb jI qoN pwpq krnw guris`KI inX`m hY so Awau siqguru gRMQ
swihb jI dI hzUrI ivc iekwgr ic`q ho bYTIey:-
80/1 rwmklI mhlw 5 AstpdIAw ] iknhI kIAw privriq pswrw ] iknhI kIAw pUjw ibsQwrw ]
iknhI invl BuieAMgm swDy ] moih dIn hir hir AwrwDy ] 1 ] qyrw Brosw ipAwry ] Awn n
jwnw vysw ] 1 ] rhwau ] iknhI igRhu qij vx KMif pwieAw ] iknhI moin AauDUqu sdwieAw ]
226

koeI khqau Anµin BgauqI ] moih dIn hir hir Et lIqI ] 2 ] iknhI kihAw hau qIrQ
vwsI ] koeI AMnu qij BieAw audwsI ] iknhI Bvnu sB DrqI kirAw ] moih dIn hir hir
dir pirAw ]3] iknhI kihAw mY kulih vifAweI ] iknhI kihAw bwh bhu BweI ] koeI khY
mY Dnih pswrw ] moih dIn hir hir AwDwrw ]4] iknhI GUGr inriq krweI ] iknhU
vrq nym mwlw pweI ] iknhI iqlku gopI cMdn lwieAw ] moih dIn hir hir hir
iDAwieAw ] 5 ] iknhI isD bhu cytk lwey ] iknhI ByK bhu Qwt bnwey ] iknhI qMq mMq
bhu Kyvw ] moih dIn hir hir hir syvw ] 6 ] koeI cquru khwvY pMifq ] ko Ktu krm sihq
isau mMifq] koeI krY Awcwr sukrxI] moih dIn hir hir hir srxI ]7]sgly krm Drm
jug soDy] ibnu nwvY iehu mnu n pRboDy] khu nwnk jau swDsMgu pwieAw] bUJI iqRsnw mhw
sIqlwieAw ]8]1]{916}
81/2 isrIrwgu mhlw 5 ] pRIiq lgI iqsu sc isau mrY n AwvY jwie ] nw vyCoiVAw ivCuVY sB
mih rihAwsmwie ] dIn drd duK BMjnw syvk kY sq Bwie ] Acrj rUpu inrMjno guir
mylwieAw mwie ]1]......4]- 13]83]{46}
ArQ:-hy mW ! myrI pRIiq (hux) aus sdw iQr rihx vwly prmwqmw nwl l`g geI hY, jo kdy mrdw jMmdw nhIN [auh ivCoiVAW
iv`CVdw vI nhIN[ (hyy mW !) auh prmwqmw sB jIvW iv`c smw irhw hY[ ZrIbW dy drd du`K nws krn vwlw auh pRBU syvk ƒ
aus dI BlI Bwvnw nwl imldw hY, aus au`qy mwieAw dw pRBwv nhIN pYMdw [ hy mW auh prmwqmw mYƒ (myry) gurU ny imlw id`qw
hY[1[ Aqy kuJ sUcI:- (3) mwJ mhlw 4 ].... myrw ipAwrw pRIqmu siqguru rKvwlw ] hm bwirk dIn krhu pRiqpwlw ]..
]3]2]{mwJ mhlw 4]- 95} (4)- mwJ mhlw 4 ] hm cwiqRk dIn siqgur srxweI ]...]4]3]{m:4-95}-(5)-....kir
ikrpw goibMd pRB pRIqm dInw nwQ sunhu Ardwis ] ...2 ]3]120]{204} hux auh gurU Sbd ijnHI QweIN dIn dw
ArQ Drm hox dw JOlw pYNdw hY- (6)- DnwsrI mhlw 5 ]....inMdk kw muKu kwlw hoAw dIn dunIAw kY drbwir
]2]15]{674} (7)- kbIr dInu gvwieAw dunI isau dunI n cwlI swiQ ]...]13]{1369} (8)-slok vwrW qy
vDIk ] mhlw 1 ] ... dunIAw kwrix dInu gvwieAw ]5]{1410}--(10)-
82- slok kbIr ] slok kbIr ] ggn dmwmw bwijE pirE nIswnY Gwau ]
Kyqu ju mWifE sUrmw Ab jUJn ko dwau ]1] sUrw so pihcwnIAY ju lrY
dIn ky hyq ] purjw purjw kit mrY kbhU n CwfY Kyqu ]2]2]{1109}
pd ArQ=ggn=AkwS, dsvW duArw, idmwZ [ dmwmw=DONsw [ pirE Gwau=cot peI hY, s`t peI hY[ nIsnY=inSwn au~qy, TIk
itkwxy qy, ihrdy ivc [ pirE inSny Gwau=ihrdy ivc iK`c peI hY pRB crnW l[ Kyq=rx BUmI, lVweI dw mYdwn [ ju=jo mnu`K
[ mWifE=m`l bYTw hY[ Kyq ju mWifE=jo mn`K rx BUmI ivc dlyr ho ky mYdwn m`l bYTw hY, jo mn`K ies jgq-rUp rxBUmI ivc
dlyrI nwl ivkwrW dy twkry qy f`t Kloqw hY[ Ab=hux dw smw, mnu`Kw jnm[ jUJn ko dwau=(kwmwdk ivkwrW nwl) lVn dw
mOkw [1[ hux dUjI quk dy ArQ:--
ArQ:- (hW ,iek sUrmw hor vI hY) aus mnu`K ƒ vI sUrmw hI smJxw cwhIdw hY jo ZrIbW dI ^wqr lVdw hY [ (ZrIbW vwsqy
lVdw lVdw) toty toty ho mrdw hY (srbMs vwr idMdw hY) pr lVweI dw mYdwn kdy nhIN C`fdw (PVI hoeI ZrIbW dI bWh kdy
nhIN C`fdw[2[ (sRI gurU gRMQ swihb drpx poQI ATvIN s&w 104)
auprokq Sbd nMbr 7, 8 qy 9 iqMnI QWeI Awey dIn pd dw ArQ brwhmxI ArQW vwlw Drm nhIN hY
sgoN mnu`Kw jnm dw sB qoN vfw zrUrI &rz eImwndwrI jW ZrIbI hI hY[ sMswrI DMidAW ivc aulJ ky,
mwieAw moh dI aupj, ivkwrW ivc pY ky AslI jIvn mnorQ Bulw id`qw hY[ mzlUm ZrIbW AnwQW dI
shwieqw leI srbMs vwr dyxoN vI sMkoc nw krnw, jIvn mnorQ dw bVw zrUrI p`K hY[ auh gux guAw dyxw
hI dIn guAwauxw huMdw hY[
prclq Brm dUr krn leI kuJ Ajyhy gurU Sbd hor:-
227

83- Awsw] hm mskIn KudweI bMdy qum rwjsu min BwvY ] Alh Avil dIn ko swihbu joru nhI
PurmwvY ]1] kwjI boilAw bin nhI AwvY ]1] rhwau ] rojw DrY invwj gujwrY klmw iBsiq n
hoeI ] sqir kwbw Gt hI BIqir jy kir jwnY koeI ]2] invwj soeI jo inAwau ibcwrY klmw
Aklih jwnY ] pwchu muis muslw ibCwvY qb qau dInu pCwnY ]3] {480}
ArQ:-(hy kwzI !) AsIN qW mskIn (-Awjz inmwxy ZrIbVy) lok hW, pr hW (AsIN vI) r`b dy hI pYdw kIqy hoey[ quhwƒ
Awpxy mn iv`c hkUmq cMgI l`gdI hY (Bwv, quhwƒ hkUmq dw mwx hY)[ mzhb dw sB qoN vfw mwlk qW r`b hY, auh (iksy
au~qy) D`kw krn dI AwigAw nhIN idMdw [1[ hy kwzI ! qyrIAW (zbwnI kIqIAW PokIAW) g`lW P`bdIAW nhIN [1[rhwau[ (inrw)
rozw r`iKAW, inmwz piVHAW qy klmw AwiKAW bihSq nhIN iml jWdw[ r`b dw gupq Gr mn`K dy ihrdy iv`c hI hY (pr l`Bdw
qW hI hY) jy koeI (ies AslIq ƒ) smJ ley [2[ jo mnu`K inAW krdw hY auh (mwno) inmz pVH irhw hY, qy jo aus r`b ƒ
Akl nwl pCwxdw hY qW (auh mwno) klmw AwK irhw hY, kwmwidk pMj (blI ivkwrW) ƒ Awpxy v`s ivc krdw hY qW (mwnoN)
mus`lw ivCwauNdw hY, qy mzhb ƒ pCwxdw hY [3[ hy kwzI ! mwlk pRBU ƒ pCwx, Apxy ihrdy ivc ipAwr vsw[ mxI ƒ iP`kI
jwx ky mwr dyh (Bwv, hMkwr ƒ mwVw jwx ky dUr kr)[ jdoN mnu`K Apxy Awp ƒ smJw ky dUijAW ƒ (Awpxy vrgw hI) smJdw
hY qd hI bihSq dw BweIvwl bxdw hY [4[ im`tI ieko hI hY, (^wlk ny ies dy) AnykW vys Dwry hoey hn[ (Asl momn ny)
ienW (vysW) ivc aus kwdr ƒ pCwixAw hY (qy eyhI hY bihSq dw rwh) pr, kbIr AwKdw hY, (hy kwzI !) qusIN qW (dUijAW
au~qy zor-D`kw kr ky) bihSq (dw rsqw) C`f ky doz^ nwl mn joVI bYTy ho [5[
84-- Awsw ] rojw DrY mnwvY Alhu suAwdiq jIA sMGwrY ] Awpw dyiK Avr nhI dyKY kwhy kau JK
mwrY ]1] kwjI swihbu eyku qohI mih qyrw soic ibcwir n dyKY ] Kbir n krih dIn ky baury
qw qy jnmu AlyKY ]1]rhwau] swcu kqyb bKwnY Alhu nwir purKu nhI koeI ] pFy guny nwhI kCu
baury jau idl mih Kbir n hoeI ] 2 ] Alhu gYbu sgl Gt BIqir ihrdY lyhu ibcwrI ] ihMdU
qurk duhUM mih eykY khY kbIr pukwrI ]3]7]29]{483}
ArQ:-hy kwzI ! (swry jgq dw) mwlk ie`ko r`b hI hY, (so qyrw koeI A`frw r`b nhIN hY) qyry AMdr vI auhI r`b mOjUd hY (jo
srb`q dy AMdr hY), pr qUM soc ivcwr ky nhIN q`kdw[ hy (dInI-) Srh ivc kmly hoey kwzI ! (ies Byq ƒ qUM) smJdw nhIN,
ies vwsqy qyrI aumr qyrw jIvn AjWeIN jw irhw hY[ rhwau[ (hy BweI kwzI ! qUM) rozw r`Kdw hYN (roizAW dy A^Ir qy eId vwly
idn) A`lw dy nwm qy kurbwnI dyNdw hY, (jo Asl ivc qUM) Awpxy suAwd dI ^wqr (ieh) jIv mwrdw hYN[ Awpxy hI suAwd ƒ
A`KW A`gy r~K ky hornW dI prvwh nhIN krdw, (ies kwrn) qyrw ieh swrw au~dm ivArQ JKW mwrn vwlI g`l hY [1[ hy kwzI
quhwfIAW AwpxIAW mzhbI ikqwbW vI iehI AwKdIAW hn ik A`lw sdw kwiem rihx vwlw hY (Aqy swrI dunIAW ausy iek dI
hI pYdw kqI hox krky) aus dy nUr qoN ibnw, znwnI mrd (koeI vI jIv) jIaUNdw nhIN rih skdw, pr hy kwzI ! jy qyry idl
ivc ieh sUJ nhIN peI qW (mzhbI ikqwbW ƒ inrw) pVHn qy ivcwrn dw koeI lwB nhIN [2[ hy kwzI ! kbIr au~cI kUk ky
AwKdw hY (Bwv, XkIn nwl kihMdw hY), qUM vI Awpxy mn ivc ivcwr krky vyK lY, r`b swry jIvW ivc luikAw bYTw hY[ ihMdU qy
muslmwn ivc vI ie`k auhI v`sdw hY [3[
85- sloku mÚ 1 ] muslmwxu khwvxu musklu jw hoie qw muslmwxu khwvY ] Avil Aauil dInu kir imTw
mskl mwnw mwlu muswvY ] hoie musilmu dIn muhwxY mrx jIvx kw Brmu cukwvY ] rb kI rjwie mMny isr
aupir krqw mMny Awpu gvwvY ] qau nwnk srb jIAw imhrMmiq hoie q muslmwxu khwvY ] 1 ]{141}-8
ArQ:-(Asl) muslmwn A^vwauxw bVw muSkl hY (auho ijhw) bxy qW mnu`K Awpxy Awp ƒ muslmwn AKvwey[ (AslI
muslmwn bxn leI) sB qoN pihlW (ieh zrUrI hY ik), mzhb ipAwrw l`gy, (iPr) ijvyN imskly nwl jMgwl lwhIdw hY iqvyN
(AwpxI kmweI dw) Dn (loVvMdW nwl) vMf ky vrqy (qy ies qrHW dOlq dw AhMkwr dUr kry)[ mzhb dI AgvweI iv`v qur ky
muslmwn bxy qy swrI aumr dI Btkxw mukw dyvy (Bwv, swrI aumr kdy mzhb dy d`sy rwh qoN lWBy nw jwey)[ rb` dy kIqy ƒ isr
m`Qy qy mMny, kwdr ƒ hI (sB kuJ krn vwlw) mMny qy ^udI imtw dyvy[ ies qrHW hy nwnk ! (r`b dy Ydw kIqy)y swry bMidAW nwl
ipAwr kry, eyho ijhw bxy qW muslmwn AKvwey [1[
Awm vYKx suxn iv`c AwieAw hY ik, bRwhmxI su`cm vwly Brm ivc lyQU-pyQU swfy auh vIr ijhVy gurU
bwxI dI vrqoN ApxI ivauNq Anuswr kIiqAW huMdy AprwD dy AnuBv qoN mukq hn, auh su`cm dy ies
gurmiq ivroDI Brm qoN mukq guris`KW ƒ ADrmI dsdy hoey ieh pwvn pMgqI-‘vydInw kI dosqI vydInw kw
228
Kwxu]’ bol ky dUijAW dy ihrdy hInqw dy AnuBv qoN duKI kr rhy huMdy hn[ ies leI Awau aus pMgqI vwly
pUry slok dI ivcwr krky siqgurW dy AslI aupdyS qoN jwxU hoeIey:-slok mÚ 1]--
86- corw jwrw rMfIAw kutxIAw dIbwxu ] vydInw kI dosqI vydInw kw Kwxu ]
isPqI swr n jwxnI sdw vsY sYqwnu ] gdhu cMdin KaulIAY BI swhU isau pwxu ]
nwnk kUVY kiqAY kUVw qxIAY qwxu ] kUVw kpVu kCIAY kUVw pYnxu mwxu ]1]{790}pau-14
ArQ:-corW, ivBcrI bMidAW, ivBcwrn AOrqW qy dilAW dw dIbwx-(-Awpo iv`c bihxw Kloxw) huMdw hY, Ajyhy Drm qoN vWijAW
dI Awpo iv`c imqRqw qy Awpo iv`c hI Kwxw pIxw huMdw hY, r`b dI is&iq swlwh krn dI sUJ nhIN huMdI, ienHW dy mn ivc (mwno)
sdw SYqwn v`sdw hY [ (smJwieAW vI smJdy nhIN, ijvyN) Koqy ƒ jy cMdn nwl mlIey qW vI aus dI vrqoN ivhwr suAwh nwl hI
huMdI hY (ip`Cly kIqy krmW dw gyV ies mMdy rh qoN htx nhIN idMdw[) hy nwnk! ’kUV’ (=JUT, dw sUqr) k`iqA ‘kUV’ dw hI
qwxw qxIdw hY. kUV dw hI k`pVw kXIdw hY qy pihnIdw hY (Bwv, KiqAhu jMmy Kqy rihn q KiqAw ivic pwih) [1[
kIqy gunwhW dy sMskwr lY ky jMmy hoieAW pRwxIAW dy jIvn vI gunwhW vl hI pRyry jWdy hn[ siqgurU
nwnk swihb jI dw &urmwn:-KiqAhu jMmy Kqy krin q KiqAw ivic pwih ] Doqy mUil n auqrih jy sau Dovx
pwih nwnk bKsy bKsIAih nwih q pwhI pwih ]1]{149}-pwuVI-24 ArQ:-(Kiqauh=^qw qoN, pwpW qoN[ pwpW dy kwrn
(jo jIv) jMmdy hn, (eyQy vI) pwp hI krdy hn (Aqy AgWh vI enHW pwpW dy sMskwrW dy kwrn) pwpW ivc hI pRivrq huMdy
hn[ ieh pp DoiqAW au`kw hI nhIN a~uqrdy BwvyN sO Dox DoeIey)] hy nwnk jy pRBU imhr kry (q ieh pwp) b^Sy jWdy hn, nhIN
qW ju`qIAW hI pYNdIAW hn[1[(‘sRI gurU gRMQ swihb dpx’ poQI pihlI s&w 875)
dUijAW ƒ vydI, Bwv ADrmI kihx vwly
Asl ivc pwpW dI pYdwieS huMdy hn, ies leI dUijAw dw ihrdw duKwaux vwlw hor pwp kr rhy huMdy
hn[ A`gy ilKy gey gurU &urmwn qoN is`D ho rhw hY ik, gurU bwxI ivc dIn pd dw ArQ ZrIb, inqwxw
Awqur Aid hY:-
87- swrg mhlw 5 ] Awquru nwm ibnu sMswr ] iqRpiq n hovq kUkrI Awsw iequ lwgo ibiKAw Cwr
]1]rhwau] pwie TgaurI Awip BulwieE jnmq bwro bwr ] hir kw ismrnu inmK n ismirE
jmkMkr krq KuAwr ]1] hohu ik®pwlu dIn duK BMjn qyirAw sMqh kI rwvwr ] nwnk dwsu drsu
pRB jwcY mn qn ko AwDwr ]2]78]101]{1223}
pd ArQ:--Awquru=duKI, ivAwkul[ iqRpiq=rjyvW, qs`lI, SWqI [kUkrI=ku`qI (dy suBwv vwlI) lwgo=(jgq nl) l`gw rihMdw hY[
ibiKAw=zihr, mwieAw[ Cwr=suAwh, inkMmI[ 1[rhwau[ pwie=pw ky[ TgaurI=T`g-bUtI[ BulwieE=kurwhy pw r`iKAw hY[ bo bwr=muV muV [
inmK=A`K Jmkx ijMnw smw[ kMkr=nOkr[ jm kMkr=jmdUq [1[ dIn duK BMj=hy ZrIbW dy du`K nws krn vwly ! rwvw=rvwr, crn-DUV [
jwcY=mMgdw hY (ie`k vcn) [ ko=dw [ AwDwr=Awsrw [2[
AONkV vwlw dInu-
nny dy hyT AONkV vwlw ‘dInuu’ pd vI gurU bwxI ivc 15 qoN v`D vwrI AwieAw hY [ ies dw ArQ vI
inmwxw inqwxw inAwsrw mzlUm ZrIb hI hY[ ieh vI koeI krmkWfI Drm nhIN hY jo fyrwvwdI swDW sMqW
dy isiKAwrQI isMG swihb vydWqI jI ny Brm pwieAw hY [ dInu dw dUjw ArQ vI nwm-DMn nwl mwlwmwl
au~cI jIvn jugq vlw praupkwrI jIvn hI hY[ audwhrx vjoN ieh gurU Sbd ijs ivc dohW qrHW nwl
ilKAw dIn pd auprok vWg auhI ieko ArQ dy do rUp sp`St kr irhw hY:-
88/16 dInu Cfwie dunI jo lwey ] duhI srweI KunwmI khwey ]1] jo iqsu BwvY so prvwxu ]
AwpxI kudriq Awpy jwxu ] 1 ] rhwau ] scw Drmu puMnu Blw krwey ] dIn kY qosY dunI n jwey
]2].. .4]23]29]{747}
ArQ:-hy BweI ! prmwqmw AwpxI rcI isRStI bwry Awp hI sB kuJ jwxn vwlw hY [ prmwqmw ƒ jo juJ cMgdw l`gdw hY jvW
ƒ auhI kuJ isr-m`Qy qy mMnxw (auhI kuJ jIv krdy hn[1[ rhwau[ ijs wmnu`K ƒ prmwqmw dIn (Bwv, nwm DMn) ivhwjx vloN
htw ky dunIAW dy Dn v`l lw idMdw hY auh mnudohW jhwn iv`c (ies lok qy prlo ivc) gunwhgwr AKvwauNdw hY [1[ (ijs mnu`K
pwsoN pRBU) sdw iQr rihx vwlw nwm-ismrn (dw sRySt mnu`Kw)-Drm krvwauNdw hY (auh mnu`K pRBU dI Xwd ivc juVn dw sdkw
nyk jIvn jugq vwlw bx ky) nykI dy Bly kMm krdw hY, nwm DMn iek`Tw kridAW aus dI ieh dunIAwvI jIvn ivgVdw nhIN
229
(Bwv, jIvn AjWeIN nhIN jWdw-lok suKIAw hox dy nwl prlok suhylw ho jWdw hY) [2[
dws dI Koj qoN gurbwxI ivcoN; ‘dIn’ pd dI vrqoN vwly 91 gurU Sbd Aqy n`ny hyTW AOkV vwly ( u )
‘dInu’ l&z dI vrqoN vwly 17 gurU Sbd imly hn [ vydWqI jI vloN kIqy ArQW vwlw dIn pd,kyvl
ieslwm Drm nwl sMbMDq gurU Sbd ivc hI AwieAw hY[ ijvy ik AsW auprokq (10/189, 11/190,
12/191) ivcwry hn[ swfI jQydwrI ny siqgurU gRMQ swihb jI qoN syD lYxI ijvyN h`qk mMn leI hovy ? kyv
mnmiq qy Brosw r`Kxw is`KI leI Su`B sMkyq nhIN hY[ dws leI kyvl mwqR Awsrw siqgurU gRMQ swib jI dI
bwxI hI hY[ Ajoky hnyr-grdI dy smy, swry Drqm-gRMQW qy inAwr,y ib`pRI kutl-rly qoN pwk piv`qr,
guris`KI dw ieko ie`k Awsrw gurU bwxI hI sI[ bxI Xojnw-b`D skIm nwl gurmiq qo AigAwnI rKy hoey
gurU pMQ ƒ (ihMdU srkwr dI kTpuqlI bx cu`kI) ismOr jQydwrI is`K jgqlƒ bRwmxwvwd nwl joV ky ies
ƒ ihMdU mhW swgr ivc Zrk kr dyx leI Xqn SIl hY[ suxo gurdyv jI dI icqwvnI--‘dunIAw husIAwr
bydwr jwgq musIAq hau ry BweI ] ingm husIAwr phrUAw dyKq jmu ly jweI ]1]rhwau]{972} hy dunIAw dy
loko ! sucyq rho qusIN qW jwgdy hI lu`ty jw rhy ho qusIN qW Drm pusqkW dy huMidAW jwgdy hI lu`ty jw rhy ho , jm rj quhwƒ lu`tI
jw irhw hYN[-A`j AsIN siqgurU gRMQ swihb jI dy AnUpm igAwn qoN Avysly ho ky, vYrIAW dy jwl ivc Psy,
qbwhI v`l ƒ qury jWdy vI, “sB h`Cw” dI r`t lweI jw rhy hW[ dwqwr jIE ! kro bhuVI, PV lau Awpxy
inSkpt pr sUrmy pMQ dI bWh[ k`F lau ies mwrU BMvr dI mwr ivcoN ?
gwQw dw Aglw dohrw-
dhorw] gurU gRMQ kiljug BXo sRI gur rUp mhnu [ ds piqswhIAW rUp ieh guru igRMQ suKKwn ]693]
gur dru ijh dyKnw sRI gurU igRMQ idKwie [ bwqW kir gur sON chY pVHY igRMQ mnu lwie ]694]
sMpwdk jI vloN iLKy tUk ivc pd ArQW dy ADwr qy auprokq dohry dy ArQ:--
ArQ:-suKW dw ^zwnw dsW dsW pwqSwhIAW dw rUp suKW dw ^zwnw (sRI gur)U gRMQ swihb hI ies kiljug ivc guurU
hovygw[693[ jd koeI pRwxI gurU dw drSn krnw cwhy qW auh sRI gurU gRMQ swihb jI dy drSn kr ley Aqy ijhVw siqgurU jI
nwl bcn krny cwhy auh mn lw ky gurU gRMQ swihb ƒ pVH ilAw kry[ 694[
SMkw:-Bv`K bwxI bwry AsIN au~pr bVy ivsQwr nwl ivcwr kr Awey hW[ mhwn koS Anuswr Ajy qW gRMQ
nwl 'gurU' pd vI nhIN sI l`gw, aus smyN dI g`l ivc pMcpwqSwh jI pMcm pwqswh jI dI zbwnI dsW
pwqSwhIAW dy rUp ikhw drswauxw, ilKwrI dI gMBIr Srwrq hY[
cOpeI ] AwgXw AOr suno mnu lwie [ sB hI min Dwro suK pwie [
pwCY cwLI rIiq ieh AweI [ imrqk pwCy AYs krweI ]695]
gruV purwx pFwvq koaU [ AOr purwx pVHq suK hoaU [
bydpurwx Ab siB mQ lIny [ swr igRMQ sBu pRgt kIny ]696]
ArQ:-iek AwigAw hor mn lw ky suno, ies ƒ mn iv`c vsw ky qusIN swry suK mwixAw krogy[ ipCly simAw qoN imrqk pRwxI
dy ip`Cy ies pRkwr dI rIq clI AweI hY[695[ ik, koeI qW gruV purwx dw pwT krwauNdw sI Aqy koeI iksy hor purwx dw pwT
krvw ky sK mwxdw sI[ pr hux (AsW) swry vyd purwxw ƒ irVk ky aunHW dw q`q-swr ieh (gurU) gRMQ pRgt kIqw hY [693[
huiSAwr ilKwrI ny gurmiq qoN AigAwnI pwTk dy mn ivc ieh Brm vI, pMcm pwqSwh jI zbwn hI
p`kw krw id`qw ik, sRI gurU gRMQ swihb jI dy iqAwr kIqy jwx vwly BwgW vwly idhwVy qoN pihlW {(a)
bRwhmxI mrXwdw vwlw jnyaU pwaux qoN nwh krn vwlyy, (A) ivAwh smy vydk rIqI vwlIAW pRclq krm-bMdSW qoN bZwvq
kr jwx vwly-siqgurU nwnk swihb jI dy Awpxy hI} guris`KW iv`c vI, gruV prwx dw jW iksy hor purwxW
dw pwT krvwaux dw irvwj pRclq sI[
pwTk s`jx ijvyN pihlW qoN hI vyKI ivcwrI Aw rhy hn ik, gurU pMQ dI Dwrimk vwg-for dy mwlk
bxI bYTy, snmwn jog isMG swihb vydWqI jI, ilKwrI dI kutlqw ƒ nMgw krn dy QW, sgoN inrMqr
230
lukwauNdy hI qry Aw rhy hn hux eyQy iPr auvy hI ilKwrI dy ies kutl Bwv ƒ ik, ‘sRI gurU gRMQ swihb jI
kyvl vyd purwxw dy igAwn dw hI incoV hn, ArQwq sRI guurU gRMQ swihb ivc koeI nvIN g`l nhIN hY, sgoN
ieh kyvl vyd purwxw ivcoN pRwpq kIqy igAn dw incoV hI hY, (vydWqI ny) tUk ivc ilKwrI dI ilKq dy
Asl Bwv-ArQW dy pRiqkUl, sgoN ies pRkwr ilK id`qw:-(vyd purwn)- ‘irVk ley hn Bwv, swry Koj ley hn[
sRI gurU gRMQ swihb iv`c swrw isDWq pRgt kr idqw hY jo vydW Aqy isimRqIAW qoN sRySt hY[’ iDAwn nwl pVHIey qW
vyKWgy ik, ilKwrI ny qW ‘isimRqIAW’ dw ikqy izkr q``k nhI kIqw, pr, AwpxI pdvI dI nwjwiez vrqoN
kridAW vydWqI jI ny swry dw swrw kuJ inr-ADwr Awpxy koloN JUT hI ilK idqw ? sMpwdk swihbwn dI
ieh icMqw- hwey, ikqy ilKwrI dI kutlqw qoN pwTk sucyq ho ky koeI rOlw nw KVw kr dyx ? ikqy swfy kIqy
k`qry qy pwxI nw iPr jwvy? ikqy swfw ieh JUT-rUP ‘ryq dw koit’ Fih FyrI hI nw ho jwvy ? swfy
siqkwrXog isMG swihb jI JUT qy JUT ilKI qury jw rhy hn[
ikfw Gor AnrQ kIqw jw irhw hY ik, ilKwrI ny swrw kUV kubwV BweI mnI isMG jI rwhIN pMcm pwqSwh
jI dI zbwnI &urmwn kIqw hI drswieAw hY[ ijs qoN swfy gurbwixI qoN AigAwnI prcwrk Tplw Kw ky
aus swry kutl kuFr ƒ pMQ ivc prcwri qury jw rhy hn[ Aqy swrw JUT gurmiq scu dw rUp bxdw irhw
A`j pUrn gurmiq bx cu`ikAw hY[
eyQy hux ilKwrI jI pMcm pwqSwh jI dI hI zbwnI is~KW leI gurmiq ivroDI rIq idRV krvw rhy hn:--
imRqu pwCy ieh rIiq krwvo [ gurU gRMQ kw pwT Drwvo [
pwvY Bog rwgmwlw piVH [ iCn mih pwp jwih iqn sV ]697]
iCn mih=iek pl ivc hI[
ArQ:-imrqk dy ip`Cy ieh rIq kirAw kro ik, aus dy inimq (sRI) guurU gRMQ swihb jI dw pwT Drwau qy rwgmwlw
pVH ky Bog pwau ijs qoN (aus imqrk pRwxI dy kIqy swry) pwp iek pl ivc sV jwieAw krngy [697]
iLKwrI ƒ rwgmwlw pVHn dw aucycw i&kr? rwgmwlw pVHn dy nwl hI swry pwp iek pl ivc sV jwx dw
Brosw idvwauxw? kI ikqy ^ws Bwxw vriqAw hox dw sUck qW nhIN hY ? fUMGI ivcwr dI loV ?
kVHw pRSwdu ijh inimq idvwvY [ nrk duAwru iqsu nih idRstwvY [
pwCY imRqk AYs ibiD kro [ 1-jIvq jqn AYs ibiD Dro ]698]
ArQ:-ijs imrqk dy nimq kVHw prSwd Bytw kIqw jwvy qW auh (imRqk) nrkW dy drSn krnoN bc rhygw ? gI hY qusIN hr
imrqk dy ip`Cy ‘jIaHidAW ies pRkwr Xqn kro’ (vydWqI jI ny tUk ivc eyny hI bcn ilKy hn)[(698)
not-hYrwnI jnk siQqI hY ik, ilKwrI qW sp~St SbdW ivc- (kVHw pRSwdu ijh inimq idvwvY [ nrk duAwru iqsu
nih idRstwvY [)ieh kih irhw hY ik mr gey ijs (imrqk) dy inimq kVHw pRSwd Bytw kIqw jwvy auh
nrkW iv`c nhIN pYNdw pr ivdWqI jI jIaUNidAw ieh rsm krn dI g~l ilK rhy hn[ nrkW qoN jIaUNdy
bc ilkx gy ik jW mrn vwlw ? kox kry sw& ies GuMfI nUM ?
dohrw] Dwir pRym ,gur igRMQ kw pwT krY mn lwey [
rwgmwl piVH pRym soN Bog jpu jI qy pwie ]699]
ArQ:-guurU gRMQ swihb jI dw pwT mn lw ky kro Aqy iPr bVy pRym nwl rwg mwlw pVH ky, pwT dw Bog, jpu jI qy pwvoy[
pihlW, rwg mwlw pVHn qoN iek pl ivc swry pwpW dy sV jwx dw Brm pw ilAw qy hux ies
dohry ivc, pwT auprMq aucycy qOr qy jpu swihb dy pwT qy Bog pwaux dI g`l dw kI ArQ ? jd pwT dy
ArMB iv`c hI jp swihb dw pwT kr ilAw huMdw hY iPr, aucycy qOr qy kyvl ausy bwxI dy dobwrw pwT qy
Bog pwaux dI pwbMdI dw kI Bwv ? iDAwn rhy ik, pMQ vloN ilKy is`K rihq mrXwdw dy KrVy ivc
isvwey AnMd swihb jI dy pwT qoN hor bwxI pVHn dw koeI izkr nhIN hY[
231

52- imRqk pRwxI dy pwp sV jwx bwry pwey gurmiq-ivroDI


Brm sbMDI ‘gurmiq-ivcwrW’-
gurmiq ivroDI pusqk ilKx vwly kutl ilKwrI ny, ‘imrqk dy ip`CoN aus dy pwpW dw nws krn
ih`q pihlW gruV purwx dy pwT dy irvwj dI g``l dw cyqw krvw ky, guris`KW dy mnW iv`c ausy gurmiq
ivroDI rIq ƒ surIjq r`Kx leI, gruV purwx dy QW imrqk dy ip`CoN hux sRI gurU gRMQ swihb jI dy pwT dI
rIq idRV krwaux leI, auproikq cOpeIAW siqgurU nwnk swihb jI dy pMjvy srUp dy muKwribMd ivcoN
aucwrIAW drsw id`qIAW hn[ Aqy iPr vfw duKdweI Bwxw ieh vriqAw ik, pMQ dIAW isrmOr pdvIAW
mwx rhIAW, vfIAW snmwnq ivBUqIAW ny ies pusqk dIAW is&qW nwl BrpUr pRMssw p`qrw nwl isMgwr
ky gurmiq ivroDI ies pusqk ƒ, SGPC dI mohr hyTw pMQ leI suZwq vjoNN 3 swl qoN vMfxw SurU kIqw
hoieAw hY[ aus qoN ies pusqk ivclIAW gurmiq ivroDI khwxIAW gurmiq dw AMg bx jwx iv`c koeI rok
nhIN rihxI[ ieh guriblws guris`KW iv`c bRwmxI Brm surjIq krI r`Kx dI Xojnw dw bVw Asrdwr
Xqn mwno Amog-bwx hY[
auprokq bRhmxI Brm ƒ dUr krn leI swƒ gurbwxI dI bhup`KI ivcwr krn dI loV hY[ sB qoN
pihlW pRoihqvwdI ivSvwS vwlI mOq bwry gurmiq dw p~K jwx lYxw cwhIdw hY[ imrqk ipCoN aus dI kilAwn
leI ijs gruV purwx dy pwT krn dI muFlI mrXwdw dw izkr, ilKwrI ny-(auprokq 695-696cOpeIAW)
pMcm pwqSwh jI qoN hI krvwieAw hY, aus gruV purwx dw AiDwAwie vwr izkr ‘ib`pRn kI rIq qoN
scu dw mwrg’ pusqk dy CyvyN Bwg dy qIjy kWf ivc bVy ivsQwr nwl iliKAw hoieAw hY[ sujwn pwTk
aus ƒ pVH ky BlI BWqI smJ skdy hn ik, ienHW purwxw rwhI BwrqI mnu`K dy ihrdy iv`c mOq dy smy dw
Ajyhw BY kbUL kr ilAw ik, ihMdU smwj bRwhmx dI ikirAw krm-rup-inrdeI lut dw sdIvI iSkwr
bx igAw[ vfI hYrwnI hY ik, eyDr AsIN vI siqgurU nwnk swihb jI dy hI dsvyN srUp, SRI dSmyS jI dy
pwvn piv`qr nwmxy nwl mVHI hoeI ijs cOpeI swihb dw pwT inq roz krdy hW aus ivclI ieh cOpeI:-
Awp hwQ dY muJY aubirXY ] mrn kwl kw qRws invirXY ]
hUjo sdw hmwry p`Cw ] srI AisDuj jU kirXo r`Cw” ]5]
ArQ:--ikrpw sihq Awpxw h`Q dy ky myrw auDwr kro, Aqy mOq dy smy dy qoN l``g rhy BY dw invwrx kro[ Awp sdw swfy p`K
ivc rho Aqy hy (hy dUlo dyvI dy nvy pqI) sRI AsDuj jIE ! Awp swfI riKAw kro [381[ vI, eyhI pukwrW kr rhI hY, ik,
dsvyN QW Aw ky- dSmyS-rUp siqgurU nwnk swihb qW Awp hI mOq dy smyN qoN Qr Qr kMbdy ies sMswr qNo ivdw
hoey sn[ aunHW ny iksy dUjy ƒ mOq dy BY qoN inivrq kI krnw sI ? kyvl ieh ie`ko cOpeI swrI “cOpeI swihb” ƒ
gurmiq dI BrpUr KMfxw vwlI AQvw siqgurW dy jIvn ieiqhws ƒ bRwhmxI fr BY ivc guzwirAw, mOq qoN Gwbry
kwierW dy jIvn vwly hoey, drsw rhI hox dy kwrn, mnu`Kqw dy Su`B guxw dw nws krn vwlI hY[
*{Foot note:--kOVw suc:--siqgurW dy pMj-BUqk srIr dy ivCoVy auprMq CyqI hI swfy Drm AsQwnw qy sMcwlk Aw bxy, audwsI-inrmly-
mhMq-rUp pRoihq-vYrI ny auh swrIAw ib`prI rIqW pMQ ivc pRclq kr id`qIAW ijnHW dy kwrn A`j pMQ dw hr iek sUJvwn gurmuK, s^q
icMqwqr hY[ mhMq rUp aus vYrI ny sRI drbwr swihb jI dI pRkrmw ivc 33 kRoV dyvI dy iqAW dIAW mUrIqIAW dI pUjw ArMB krvaux dy nwl,
jd pMQ dI bhU bytI-rUp AxK ƒ h`Q pwaux dw rwh vI PV ilAw. qW, kRoDvwn hoey AxKI isMG jI ny (kyvl ivKwvy mwq AYvyN kihx ƒ hI)
pMQ dw ip`Cw aunHW pR`qK ib`pRW qoN inrsMdyh Cufw id`qw[ pr AslIXq ieh hY ik, guurU ^wlsy iv`c Aw vVIAW bRwhmxI rIqW dI AslIXq ƒ nw
smiJAW Aqy auh ijauN dIAW iqauN hI prclq rhIAW[ Dwrimk AwgU dI Skl sUrq bdl geI pr vwsqv ivc auh sw^Swq ib`pR AwgUAW
nwloN v`D hwnI kwrk is`D huMdy Aw rhy hn[ pMQ dy lIfr dI ies swrI Kyf dy smy, kihx ƒ dsvyN gurU nwnk swihb siqgurU goibMd isMG,
dSmyS ipqw jI dy pwvn muKwrbMd ivc pRgt hoeI, cOpeI qoN qurMq ip~Cw nw Cufw lYxw mihgw pY irhw hY [ ijs kiQq pwvn cOpI ƒ swDU
isMG jI BOrw dy smy qoN hI sMq isMG mskIn pMQ dw QMmH GoSq krI jWdw AwieAw hY, ausy (kiQq pwvn cOpeI dy AslI nMbr (Bwv, kiQq sRI
dsm gurU gRMQ jI ivcly) nMbr BMn ky nvIN igx`qI dy id`qI[ Bwv ]381] dy QW (“hmrI kro hwQ ....kro pRiqpwrw”) nMbr 1 kr id`qw [
232
Asw dSm siqgurU nwnk swihb jI dy nwmxy dw Aslsiqkwr Bulx l`igAW zrw iF`l nw lweI] }

‘mOq’ dy prclq BY ƒ dUr kr rhI gurU-miq dI bhup`KI ivcwr:-


(1) Sbd dI ivcwr nwl juV ky jy igAwn pRwpq nhI kIqw qW siqgurU jI dIAW nzrW ivc ASjyhw
jgq imrqk hY-siqguru ijnI n syivE sbid n kIqo vIcwru ] AMqir igAwnu n AwieE imrqku hY sMswir
]{88} bRwhxI rIqI irvwj qoN sucyq krn dI syvw dy nwl, gurbwxI pRqI v`D qoN v`D jwxkwrI vI nwlo-
krweI jwx dy kIqy sMklp dI pwlxw iv`c kyvl sbMq qukW hI ilKx dy QW, ArQW smyqguru pUrw gurUsbd
ilKx dw Xqn kIqw hY[ gurbwxI ivc mrn, mrx, moieAw, mUAw, mIc, kwl Awid l&z qW bhuq vwrI
AwieAw hY pr Death bwry vriqAw jWdw prclq Sbd 'mOq' gurU bwxI iv`coN nhIN imldw[ eyvyN suAwsW
rihq srIr leI, imrqk murdwr loQw {-imrqk Bey dsY bMd CUty imqR BweI sB Cory](pMnw-480)-dunˆØIAw murdwr
KurdnI gwPl hvwie ] (pMnw 723)-ijau sws ibnw imrqk kI loQw ]I(pMnw-280)} pd qW imldy hn, pr Ajokw
prcl Sbd 'lwS' vI gurbwxI ivcoN nhIN imldw[[
2- gurbwxI dw ie`k suAwdlw p`K--bRwhmxI gRMQW (^ws qOr qy gruV purwx) ivc, ijs jmdUq, jm,
jmrwj, AQvw icqR gupq Aqy Drmrwj Awid Aqy aunHW dy vwsy vwly QW itkwixAw idAW bVy frwauxy icqRW duAwrw
mnu`K ƒ BY-BIq kr r`iKAw hY, gurmiq ny aus sB kuJ ƒ, kyvl Brm kih ky, aunHW dI iksy hoNd bwry bxy ivSvwS
ƒ r`d krn dw BrpUr Xqn kIqw hoieAw hY[ "ib`prn kI rIq qoN scu dw mwrg"- pusqk dy CyvyN Bwg uiv`c ies
kiQq AxifTI dunIAW dy Poky Brm dI AslIAq, guurU SbdW dAwrw bVy ivsQwr nwl sp`St kIqI hoeI hY
[ cwhvwn pwTk s`jx pVH ky lwB auTw skdy hn[ prlok isDwr cu`ky mhwn ivdvwn ipRMsIpl swihb
isMG jI ricq-''sRI gurU gRMQ swihb drpx" iv`cly ArQW dy ADwr qy, sp`St kIqw igAw hoieAw hY ik,
siqugurU gRMQ swihb jI ny, kiQq AsmwnI sMswr dy vsnIkW (jm, jmUAw, jm-rwj, Drm-rwj Awidk)
dI pCwx krw rhy, jW ienHW dy nwvW pRQwie vrqy ienHW pdW ƒ vI Awid ƒ 'Awqmk mOq" dy lKwiek hI
mMinAw hY[ ienHW kiQq SkqIAW dI iksy hoNd ƒ gurU bwxI ny muFoN hI r`d kIqw hY[ ies ivSy ƒ pusqk
ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg dy CyvyN Bwg iv`c bVw KolH ky iliKA hoieAw hY[ eyQy pihlW AsW ieh
smJxw hY ik, vfI iBAwwnk bxweI geI ‘mOq’ AQvw ‘kwl’ dI AslIXq is`KI-isDWq dy jnm dwqw,
siqgurU nwnk swihb jI dIAW nzrW iv`c kI hY ? 'mOq' kwrn AsIN imrqk pRwxI leI roNNdy ip`tdy hW,
aus dy inimq gurU bwxI dy pwT krvwauNdy Aqy imrqk pRwxI leI Drm krm krdy hoey keI pRkwr dy puMn
dwn krdy hW, AQvw mrqk pRwxI dI kilAwx leI lMmIAW lMmIAW ArdwsW kr-krvw rhy huMdy hW, aus
mOq dI AlIXq bwry (sMswr leI DuroN hI gurmiq dw isDWq lY ky Awey, jnm is`D) s`cy siqguurU nwnk
swihb jI ny jo AnUpm igAwn b^SS kIqw hY Awau auus inAwry gurmiq-isDWq ƒ smJ ky ihrdy ivc
idRV krn dy Xqn ivc iekwgr ic`q ho bYTIey:-
89- gauVI mhlw 1 ] pauxY pwxI AgnI kw mylu ] cMcl cpl buiD kw Kylu ] nau drvwjy dsvw
duAwru ] buJu ry igAwnI eyhu bIcwru ] 1] kQqw bkqw sunqw soeI ] Awpu bIcwry su igAwnI
hoeI ]1] rhwau ] dyhI mwtI bolY pauxu ] buJu ry igAwnI mUAw hY kauxu ] mUeI suriq bwdu
AhMkwru ] Ehu n mUAw jo dyKxhwru ]2] jY kwrix qit qIrQ jwhI ] rqn pdwrQ Gt hI mwhI
] piV piV pMifqu bwdu vKwxY ] Biqir hodI vsqu n jwxY ]3] hau n mUAw myrI mueI blwie]
Ehu n mUAw jo rihAw smwie ] khu nwnk guir bRhmu idKwieAw] mrqw jwqw ndir n AwieAw
]4]4]{152}
ArQ:-hy BweI ! ijhVw mnu`K (gurU dI srn pY ky, gurU dI isiKAw Anuswr) Awpxy Awqmk jIvn ƒ pVqwldw rihMdw hY, auh
mnu`K Awqmk sUJ vwlw ho jWdw hY[ (aus ƒ ieh smJ Aw jWdI hY) ik prmwqmw hI (swry jIAW iv`c ivAwpk ho ky) bolx
233
vwlw qy suxn vwlw hY [1[rhwau[
hy Awqmk jIvn dI sUJ vwly mnu`K ! (gurU dI srn pY ky, gurU dI is`iKAw qoN imlx vwlI) ieh gl smJ lY ik jdoN pwxI hvw
A`g (Awidk q`qW dw) imlwp huMdw hY (qW ieh srIr bxdw hY, qy ies iv`c) iek QW nw itkx vwlI cMcl bu`DI dI dOV B`j
(SurU ho jWdI hY) [ (srIr dIAW) nON hI golkW (ies dOV B`j ivc Swiml rihMdIAW hn, isr&) idmwZ (hI hY ijs rwhIN
Awqmk jIvn (ivkwrW rihq s`cy su`cy jIvn) dI sUJ pY skdI hY [1[ hy igAwnvwn mnu`K ! ies g`l ƒ smJ lY (ik jdoN
mnu`K ƒ gurU dI sMgiq pRwpq ho jWdI hY qW mnu`K dy AMdroN isr& Awpw Bwv dI mOq huMdI hY, auN\) hor kuJ nhIN mrdw, im`tI
Awidk q`qW qoN bxy ies srIr iv`c suAws cldw hI rihMdw hY[ (hW, gurU imlidAW mnu`K dy AMdroN mwieAw vwly pwsy dI) iK`c
mr jWdI hY, (mwieAw dI ^wqr mn dw) JgVw mr jWdw hY[ pr auh (sMJ-surq-mn rUp) Awqmw nhIN mrdw jo ikauNik auh
sB kuJ dI SMBwl krn vwly prmwqmw dw hI AMg hY [2[ hy BweI ijs (nwm rqn) dI ^wqr lok qIrQW dy kMFy qy jWdy hn
(auh mnu`K dy) ihrdy iv`c hI v`sdw hY[ (vyd Awidk pusqkW dw ivdvwwn) pMifq (vyd Awidk Drm pusqkW ƒ) pVH pVH ky
(vI kyvl) crcw (hI) krdw rihMdw hY [ auh pMifq (Awpxy) AMdr v`sdy nwm pdwrQ nwl sWJ nhIN pwauNdw [3[ siqgurU
nwnk jI) &urmwn krdy hn ik ijs mnu`K ƒ gurU ny prmwqmw dw drSn krw id`qw aus ƒ sUJ Aw jWdI hY ik, auh nw jMmdw hY
nw mrdw hY [ aus ƒ id`s pYNdw hY ik jIvwqmw mrdw nhI (mnu`K dy AMdoroN mwieAw dI mmqw rUp cuVyl hI mrdI hY[ sB jIvW
iv`c ivAwpk r`b jI kdy nhIN mrdy [4[ {sRI gurU gRMQ swihb drpx poQI dUjI pMnw. 7)
siqgurU jI ny mOq dy eysy isDWq ƒ Awpxy pMjvyN srUp iv`c, ƒ hor vI sp`St kIqw hY:-
90- rwmklI mhlw 5 ] pvnY mih pvnu smwieAw ] joqI mih joiq ril jwieAw ] mwtI mwtI hoeI
eyk ] rovnhwry kI kvn tyk ]1] kaunu mUAw ry kaunu mUAw ] bRhm igAwnI imil krhu
bIcwrw iehu qau clqu BieAw ] 1 ] rhwau ] AglI ikCu Kbir n pweI ] rovnhwru iB aUiT
isDweI ] Brm moh ky bWDy bMD ] supnu BieAw BKlwey AMD ] 2 ] iehu qau rcnu ricAw
krqwir ] Awvq jwvq hukim Apwir ] nh ko mUAw n mrxY jogu ] nh ibnsY AibnwsI hogu
] 3 ] jo iehu jwxhu so iehu nwih ] jwnxhwry kau bil jwau ] khu nwnk guir Brmu cukwieAw ]
nw koeI mrY n AwvY jwieAw ] 4 ] 10 ] {890}
ArQ:-(kaun mUAw ry kOn mUAw ])-hy BweI ! mirAw kOn hY ? ieh p`kI g`l hY ik, Asl ivc mrdw qW koeI vI nhIN[ ijhVw
koeI gurmuK prmwqmw nwl iml ky fUMGI sWJ pwauNdw hY, aus nwl (bySk) swry ivcwr kr lvo (ik, ieh Kyf kI vrq rhI hY
? (Asl iv`c kyvl ivKwvy ƒ) ieh jMmx mrn vwlI iek Kyf hI bxI hoeI hY [1[rhwau[
hy BweI ! jdoN AsIN ieh smJdy hW ik koeI mr igAw hY, Asl iv`c huMdw ieh hY ik, aus dy pMj-q`qI srIr ivcoN) suAws hvw
iv`c jw imldy hn, (srIr dI) im`tI (DrqI dI im`tI nwl) jw imldI hY, qy joiq (Bwv jIv Awqmw) aus joqI (-prm joiq
prmwqmw) ivc jw smwauNdI hY, (muey ƒ ) rox vwlw BulyKy dy kwrn roNdw hY [1[ (hy BweI ! iksy dy srIrk ivCoVy dy kwrn rox
vwlw pRwxI aus vyly) AgWh (sdw) bIqn vwlI g`l nhIN smJdw ik, ijhVw (hux iksy dy ivCoVy qy) ro irhw hY (Aw^r) aus ny
vI eyQoN kUc kr jwxw hY[ (hY BweI ! swƒ jIvW ƒ) Brm Aqy moh dy bMDn b`Jy hoey hn, (jIvwqmw dw qy pMjW q`qI srIr dw
imlwp qW supny vWg hY, ieh Aw^r) supnw hI ho in`bVdw hY, mieAw dy moh ivc AMnHW hoieAw mnu`K (ivArQ hI) brVwauNdw hY
[2[ krqwr ny ieh jgq-rUp iek Kyf rcI hoeI hY[ aus krqwr dy kdy vI n ^qm hox vwly hukm iv`c hI srIr rUpI jIv
pRgt ho ky Alop huMdy rihMdy hn, auNj kdy kuJ mrdw mu`kdw nhI hY[ ikauNik ies sB kuJ dw Aslw AkwlpurK hY, jo AibnwSI
hY[ aus nwl imly hoey ieh (idsdy swry Akwr vI auh Awp hI qW hY, AibnwSI dw rUp AibnwSI hI hY- (sloku mÚ 1 ] scy
(=Bwv AibnwsI) qyry KMf scy bRhmMf ] scy qyry loA scy Awkwr ] scy qyry krxy srb bIcwr ] scw qyrw Amru scw dIbwxu
] scw qyrw hukmu scw Purmwxu ] scw qyrw krmu scw nIswxu ] scy quDu AwKih lK kroiV ] scY siB qwix scY siB joir ]
scI qyrI isPiq scI swlwh ] scI qyrI kudriq scy pwiqswh ] nwnk scu iDAwiein scu ] jo mir jMmy su kcu inkcu ] 1 ])
[3[ (jIv Aqmw ƒ, jW ies idsdy sMswr ƒ, jo kuJ smJ ky ies dy moh ivc Ps rhy ho, Asl ivc ieh scweI nhI hY) jo
vyKdy ho ies dw Aslw auh nhIN hY[ mYN aus mnu`K qoN kurbwn hW, ijs ny ieh AslIAq smJ leI hY[ hy nwnk ! AwK--gurU ny
ijs dw BulyKw dUr kr id`qw hY, auh jnm mrn dy gyV ivc pYx vwly (Brm ivc nhIN) P`sdw[ auh Awqmk qOr qy) muV muV
jMmdw mrdw nhIN hY [4[
SRomnI Bgq kbIr jI vloN auprokq gurmiq isDWq dI kIqI puStI dy drSn-ipMif mUAY jIau ikh Gir jwqw ]
sbid AqIiq Anwhid rwqw ] ijin rwmu jwinAw iqnih pCwinAw ] ijau gUMgy swkr mnu mwinAw ]1] {327}]4]18]
91- gauVI mhlw 1] gur prswdI bUiJ ly qau hoie inbyrw ] Gir Gir nwmu inrMjnw so Twkuru myrw
234
]1] ibnu gur sbd n CUtIAY dyKhu vIcwrw ] jy lK krm kmwvhI ibn gur AMiDAwrw ]1]
rhwau ] AMDy AklI bwhry ikAw iqn isau khIAY ] ibnu gur pMQu n sUJeI ikqu ibiD
inrbhIAY ]2] Koty kau Krw khY Kry swr n jwxY ] AMDy kw nwau pwrKU klI kwl ivfwxY ]3] sUqy kau
jwgqu khY jwgq kau sUqw ] jIvq kau mUAw khY mUey nhI roqw ]4] Awvq kau jwqw khY jwqy
kau AwieAw ] pr kI kau ApunI khY Apuno nhI BwieAw ]5] mITy kau kauVw khY kVUey kau mITw ]
rwqy kI inMdw krih AYsw kil mih fITw ]6] cyrI kI syvw krih Twkuru nhI dIsY ] poKru nIru ivrolIAY
mwKnu nhI rIsY ]7] iesu pd jo ArQwie lyie so gurU hmwrw ] nwnk cInY Awp kau so Apr
Apwrw ]8] sBu Awpy Awip vrqdw Awpy BrmwieAw] gur ikrpw qy bUJIAY sBu bRhmu smwieAw
]9]2]18]{229}
pd ArQ :-bUiJ l=smJ lY [ qau=qdoN [ inbyrw=inrnw, ^lwsI, mwieAw dy moh dy hnyry qoN ^lwsI] Gir Gir=hryk ihrdy-
Gr ivc [ Twkur=pwlxhwr, mwlk [1 n CUtIAY=(mwieAw dy moh dy hnyry qoN) ^lwsI nhIN huMdI [ jy kmwvhI=jy qUM kmweyN, jy
qUM kryN [ AMiDAwr=hnyrw, Awqmk hnyrw, mwieAw dy pRBwv dw hnyrw [1[rhwau [ AklI bwhry—AkloN ^wlI [ ikAw
khIA=auhnW ƒ smJwx dw koeI lwB nhIN [ pMQ=(jIvn dw is`Dw) rsqw [ ikqu ibiD inrbhIAY=(shI jIvn-rwh dy rwhI dw
auhnW nwl) iksy qrHW BI inrbwh nhIN ho skdw, swQ nhIN inB skdw [2[khY=AwKdw hY [ swr=kdr, kImq [
pwrKU=isAwxw [ ivfwxY=Ascrj dw [ klI kwl ivfwxY=Ascrj kil jug dw hwl, Ascrj mwieAw-vyVHI dunIAw dw hwl
{not=siqgurU jI ieh nhIN kih rhy ik koeI jug iksy dUsry jug nwloN cMgw hY jW mwVw [ mwieAw-mohy jgq dw izkr hY [ ijs
smy dw nwm bRwhmx ny kiljug r`K id`qw sI, ausy ivc Awaux krky Awp l&z ‘jgq’ dy QW ‘klI kwl’ vrq rhy hn} [3[sUqy
kau=(mwieAw dy moh ivc) su`qy hoey ƒ [ jwgqu—sucyq [ jwgq kau—aus ƒ jo pRBU-nwm ivc juV ky mwieAw dy h`ilAW vloN
sucyq hY [ mUAw=dunIAw dy Bw dw igAw-guzirAw [4[ pr kI kau=aus mwieAw ƒ jo prwey dI bx jwxI hY [ BwieAw=cMgw l`gw
[5[ rwqy kI—nwm-rMg ivc rMgy hoey dI [ krih—krdy hn [ kil mih=jgq ivc [6[ cyrI=prmwqmw dI dwsI, mwieAw [
dIsY=id`sdw [ poKru=C`pV [ nIru=pwxI [ ivrolIAY=jy irVkIey [ nhI rIsY=nhIN inkldw [7[ pd=Awqmk drjw [ ArQwie
lyie=jqn nwl pRwpq kr ley [ cInY—prKy, pCwxy [ Apr=mwieAw dy pRBwv qoN pry [ Apwrw=ijs dy guxW dw pwr n l`B
sky [8[ sBu=hr QW [ Awpy—(pRBU) Awp hI [ BrmwieAw=BulyKy ivc pwieAw [ qy=qoN, nwl [9[
ArQ :—(mwieAw dy moh ny jIvW dIAW Awqmk A`KW A`gy hnyrw KVw kr id`qw hY, hy BweI !) ivcwr ky vyK lvo, gurU dy Sbd
qoN ibnw (ies Awqmk hnyry qoN) ^lwsI nhIN ho skdI [ (hy BweI !) jy qUM l`KW hI Drm-krm krdw rhyN, qW BI gurU dI srn
Awaux qoN ibnw ieh Awqmk hnyrw (itikAw hI rhygw) [1[rhwau[(hy BweI !) jy qUM gurU dI ikrpw nwl ieh g`l smJ leyN ik
mwieAw-rihq pRBU dw nwm hryk ihrdy-Gr ivc v`sdw hY qy auhI inrMjn myrw BI pwlx-hwr mwlk hY, qW mwieAw dy pRBwv qoN
pYdw hoey Awqmk hnyry ivcoN qyrI ^lwsI ho jwiegI [1[ ijnHW bMidAW ƒ mwieAw dy moh ny AMnHw kr id`qw hY qy Akl-hIx kr
id`qw hY, auhnW ƒ ieh smJwx dw koeI lwB nhIN [ gurU dI srn qoN ibnw auhnW ƒ jIvn dw shI rsqw l`B nhIN skdw, shI
jIvn-rwh dy rwhI dw auhnW nwl iksy qrHW BI swQ nhIN inB skdw [2[mwieAw dy moh ivc AMnHw hoieAw mnu`K aus Dn ƒ jo
pRBU dI drgwh ivc m`ul nhIN pWdw Asl Dn AwKdw hY, pr (jyhVw nwm-Dn) Asl Dn (hY aus) dI kdr hI nhIN smJdw [
mwieAw ivc AMnHy hoey mnu`K ƒ isAwxw AwiKAw jw irhw hY—ieh Ascrj cwl hY dunIAw dI smy dI [3[ mwieAw dy moh dI
nINd ivc su`qy pey ƒ jgq AwKdw hY ik ieh jwgdw hY sucyq hY, pr jyhVw mnu`K (prmwqmw dI Xwd ivc) jwgdw hY sucyq hY,
aus ƒ AwKdw hY ik su`qw ipAw hY [ pRBU dI BgqI dI brkiq nwl jIaUNdy Awqmk jIvn vwly ƒ jgq AwKdw hY ik ieh swfy
Bw dw moieAw hoieAw hY [ pr Awqmk mOqy mry hoey ƒ vyK ky koeI A&sos nhIN krdw [4[ prmwqmw dy rsqy auqy Awaux vwly
ƒ jgq AwKdw hY ik ieh igAw-guzirAw hY, pr pRBU vloN gey-guzry ƒ jgq smJdw hY ik iesy dw jgq ivc Awauxw sPl
hoieAw hY [ ijs mwieAw ny dUjy dI bx jwxw hY aus ƒ jgq AwpxI AwKdw hY, pr jyhVw nwm-Dn Asl ivc Awpxw hY auh
cMgw nhIN l`gdw [5[ nwm-rs hor swry rsW nwloN im`Tw hY, ies ƒ jgq kOVw AwKdw hY [ iviSAW dw rs (AMq ƒ) kOVw
(duKdweI swbq huMdw) hY, ies ƒ jgq suAwdlw kih irhw hY [ pRBU dy nwm-rMg ivc rMgy hoey dI lok-inMdw krdy hn [ jgq
ivc ieh Acrj qmwSw vyKx ivc Aw irhw hY [6[
lok prmwqmw dI dwsI (mwieAw) dI qW syvw-^uSwmd kr rhy hn, pr (mwieAw dw) mwlk iksy ƒ id`sdw hI nhI [ (mwieAw
ivcoN suK l`Bxw ieauN hY ijvyN pwxI irVk ky aus ivcoN m`Kx l`Bxw) [ jy C`pV ƒ irVkIey, jy pwxI irVkIey, aus ivcoN m`Kx
nhIN inkl skdw [7[ hy nwnk ! jyhVw mnu`K Awpxy Asly ƒ pCwx lYNdw hY, auh aus prmwqmw dw rUp bx jWdw hY jo mwieAw
dy pRBwv qoN pry hY Aqy ijs dy guxW dw pwrlw bMnw nhIN l`B skdw [ Awpw pCwxn dy Awqmk drjy ƒ jyhVw mnu`K pRwpq kr
lYNdw hY, mYN aus A`gy Awpxw isr invWdw hW [8[(pr mwieAw ivc qy jIvW ivc) sB QW prmwqmw Awp hI Awp ivAwpk hY,
235
Awp hI jIvW ƒ kurwhy pWdw hY [ gurU dI imhr nwl hI ieh smJ pYNdI hY ik prmwqmw hryk QW mOjUd hY [9[2[18[
pRwxI dI mOq hox qy vwprdI ikirAw dw gurmiq-vyrvw smJw rhyu ienHW auprokq pwvn guru sbdW
auprMq hux prclq ArQW vwlI mOq dy BY qoN inrlyp kr rhy guru sbd;--
sB qoN pihlW AMimRq vyly pVHI jw rhI pwvn mhwn bwxI jpu swihb ivclI ieh pwvn pMgqI-" suixAY
poih n skY kwlu ] (pauVI 8) Bwv, iekwgr ic`q ho ky qyry nwm dI mihmW suxidAW suxidAW jd aus dy nwm ivc
ihrdw rMigAw jwvy qW (Awqmk) mOq nyVy nhIN Aw skdI[ Aqy-BYrau mhlw 5 ] qyrI tyk rhw kil mwih ] qyrI tyk
qyry gux gwih ] qyrI tyk n pohY kwlu ] qyrI tyk ibnsY jMjwlu ]1]...4]26]39]{1147} Bwv, aus krqy purK
dy Awsry jIvn bqIq kr rhy mnu~K nUM, Awpxy jIvn ivc hr kwmXwbI ivc ivc qyrw hI shwrw qyrI hI swhieqw
dw cmqkwr mwx rhy pRwxI nUM Awqwmk mOq kdy poh nhIN skdI [ Aqy iPr ieh guurU Sbd:-
92- ijh mrnY sBu jgqu qrwisAw ] so mrnw gur sbid pRgwisAw ]1] Ab kYsy mrau umrin
mnmwinAw ] mir mir jwqy ijn rwmu n jwinAw ]1] rhwau ] mrno mrnu khY
sBu koeI ] shjy mrY Amru hoie soeI ]2] khu kbIr min BieAw Anµdw ] gieAw
Brmu rihAw prmwnµdw ]3]20]{327}
pd ArQ:-ijh mrnY=ijs mOq ny[ qrwisAw=frw id`qw hY[ gur sbid=gurU dy Sbd (-igAwn dI brkiq) nwl[ pRgwisAprgt ho gAw
hY, aus dw AslI rUp id`s ipAw hY. pqw l`g igAw hY ik Asl ivc ieh mOq hY kI [1[mrau=mYN mrW, jnm mrn ivc pvW[ mrin=mrn
ivc, mOq ivc, sMswrk moh dI mOq iv`c, Awpw Bwv dI mOq iv`c[ mir mir jwqy=sdw hI mrdy Kpdy hn [1[rhwau[ mrno mn=mOq Aw jwxI
hY, mr jwxw hY[ shjy=sihj AvsQw iv`c, Afolqw iv`c, iQr ic`q ho ky[ mrY=mrdw hY, mwieAw voloN mrdw hY, Awpw Bwv dI moq ivc, mYN
myrI vwlI rucI dw iqAg krn ivc, mn ƒ rsw ksw mgr dOVnoo rok ky dunIAW dIAW ^whSW qoN b-y prvwh ho jWdw hY, (mn ƒ pUrn itkwau
ivc lY Awaux dI AvsQw ivc XkIn nhIN r`Kdw)[ Amr=mrn qoN rihq, sdIv izMdgI vwlw[2[
ArQ:-ijs mOq qoN swrw (BwrqI) jgq frw id`qw hoieAw hY gurU dy Sbd-igAwn dI brkq nwl mYƒ smJ Aw geI hY ik auh
mOq Asl ivc kI cIz hY [1[ hux mYN jnm mrx ivc ikauN pvWgw ? (Bwv nhIN pvWgw) (ikauNik) myrw mn Awpw-Bwv dI moq
ivc pqIj igAw hY [ (kyvl) auhI mnu`K sdw jMmdy mrdy rihMdy hn ijnHW ny pRBU ƒ nhIN pCwixAw (pRBU nwl sWJ nhIN
bxweI)[1[rhwau[
hryk jIv mOq mOq AwK irhw hY, (Bwv, hryk jIv mOq qoN Gwbr irhw hY), (pr jo mnu`K) Awqmk-Afolqw ivc (itk ky)
dUnIAw dIAW ^whSw qoN byprvwh ho jWdw hY, auh Amr ho jWw hY (Bwv, mOq aus ƒ kdy frw nhIN skdI[ ArQwq- sMswrI ^whSw
qoN mOq hI sdIvI Awqmk izMdgI hY [ eyhI qW hY jIvn mukiq pRwx dI pCwx[) [3[ hy kbIr ! AwK-(gurU dI ikrpw nwl myry)
mn ivc AnMd pYdw ho igAw hY, myrw BulyKw dUr ho igAw hY[ qy prm su`K (myry ihrdy iv`c) Aw itikAw hY [4[
iek vwrI iPr Xwd kr leIey ik- pMQ dI isrmOr sMsQw dyy, isMG swihb pRo: mnjIq isMG
jI dy A^bwrI ibAwn-rUpI aucycy AwdyS ny mwno guriblws pwqSwhI 6 pusqk duAwsrw ^wlsw jI dI
bcI-KucI pCwx Alop kr dy dw gMBIr ^qrw pYdw kr id`qw hY[ ieh vI scu hY ik, zbwnI qW AsIN swry
9 gurU swihbwn nUM gurU nwnk swihb jI dw hI rUp kihMdy hW, pr vwsqv iv`c AsIN swry gurU swihbwn NnUM
auvyNH hI siqkwrdy pUjdy hW ijuvyN, Anykqw dy pujwrI, ihMdU vIr Awpxy dyvI dyviqAW-rUp BgvwnW dI A~fo
A~frI hsqI mMn ky aunHW dI pUjw vMdnw Awid krdy hn[ eyQy, ikauNik gurmiq dw vYrI bxy bYTy ies
pusqk dy ilKwr ny, pMcm siqgurU nwnk, gurU Arjn swihb jI dy pwvn muKwribMd ivcoN auprokq 695
qoN 698 q`k dIAW cOpeIAW khIAW drsw ky is`K jgq iv`c imrqk dy inimq gurU gRMQ swihb jI dy pwT
krwaux dw Brm hor vI p`kw kr id`qw hY[ ies kwrn is`KI isDWq dy jnmdwqw siqgurU nwnk swihb jI
dy Aqy pMcm pwqSwh jI dy hI auorokq gurU SbdW duAwrw ieh sp`St krn dw Xqn kIqw ik, ijs
siqgurU s``cy pwqSwh jI dw swrw ilKqI igAwn Ajyhy Pokt Brmw dy iv`ruD hovy, auh AjyhI gurmiq
ivroDI isiKAw ikvyN dy skdy sn ? Ardws hY ik, siqgurU jI dy bcnW qy ADwrq mcweI dws dI ieh
hwl-duhweI, pMQ dy srbrwh kr lYx jo AsI gurmiq igAwn Anuswr jIvn bxw ky muV Apxy Asly v`l
ƒ prq AweIey[
236

jnm mrn qoN imldy kiQq du`KW dw BY guAw rhy, pMcm siqgurU nwnk swihb jI dy gurU
SbdW dI sUcI:-(1)-gauVI mhlw 5]....4 ] 51 ] 120]{190}-(2)-soriT mhlw 5 ] jw kY ismrix hoie Anµdw bnsY
jnm mrx BY duKI ].....2]2]30]{617} -(3)-DnwsrI mhlw 5 ] dIn drd invwir Twkur rwKY jn kI Awip
]......4]2] 20 ]{680}-(4)- sUhI mhlw 5] ijs ky isr aUpir qUM suAwmI so duKu kYsw pwvY ]
.....4 ] 10 ] 57 ] {753} (5)- gauVI mhlw 5 ]... quJ ibnu kvnu hmwrw ]....jnm mrx ko cUko shsw
swDsMgiq drswrI ] ...4]7]128]{206} (6)-tofI mhlw 5 ] mweI myry mn ko suKu ]....nwnk srin ghI suK
swgr jnm mrn iPir grB n DuKu ]2]10]29]{722}-(7)-iblwvlu mhlw 5 ] sdw sdw jpIAY pRB
nwm ] jrw mrw kCu dUKu n ibAwpY AwgY drgh pUrn kwm ]1] rhwau ]...2 ]13]99]{828}-(8)-blwvlu
mhlw 5 ] dovY Qwv rKy gur sUry ]...Awvx jwx rhy iQiq pweI jnm mrx ky imty ibsUry ]1] BRm BY qry Cuty BY
jm ky Git Git eyku rihAw BrpUry ]..2]22]108]{829}(9)-soriT mhlw 5 ] kir iesnwnu ismir pRBu
Apnw mn qn Bey Arogw ].....jrw mrw qwpu sBu nwTw gux goibMd inq gwvhu ]... 4 ] 11 ]{611]-(10)-Awsw
mhlw 5 iekquky 2 ] jIvq dIsY iqsu srpr mrxw ] muAw hovY iqsu inhclu rhxw ]....5]13] {374}-(11)-
soriT mhlw 5 ] ijnw bwq ko bhuqu AMdysro qy imty siB gieAw ]....eyk bUMd guir AMimRqu dIno qw Atlu Amru n
muAw ]4]3]14] {612}-(12)- rwmklI mhlw 5 ] jip goibMdu gopwl lwlu ] rwm nwm ismir qU jIvih
iPir n KweI mhw kwlu ]1] rhwau ]....2]11]{885}
ies kutl ilKwrI ny, ijs pMcm siqgurU Arjn swihb dy muKwibMd ivcyN gurmiq ivroDI bcn khy
drswieAw hY, kQnI krxI dy sUry aus gurdyv jI dy imrqk-dyh leI sdw Xwd r`Kx vwlw bVw sp`St
&urmwn ies prkwr vI h
93- jy imrqk kau cMdnu cVwvY ] aus qy khhu kvn Pl pwvY ] jy imrqk
kau ibstw mwih rulweI ] qW imrqk kw ikAw Git jweI ]3]4]12]{1160}
ArQ:--jy koeI murdy ƒ cMdn (rgV rgV ky) lwey qw aus qoN (aus imrqk loQ qoN AjyhI syvw krn vwly ƒ jW) iksy ƒ vI
koeI Pl nhIN imldw [ qy jy koeI murdy ƒ (iksy gMd iv`c su`t dyvy qW imrqk dw kuJ nhIN ivgVdw [4[
SRomxI Bgq kbIr swihb jI dw mOq bwry gurmiq isDWq::-
kbIr swihb jI dIAW nzrW ivc mOq Aqy iesy ivSy nwl sbMDq hor gurSbdW dI sUcI:-
94- kbIr mrqw mrqw jgu mUAw mir BI n jwinAw koie ] AYsy mrny jo mrY
bhuir n mrnw hoie ] 29 ] {1366}
ArQ:-hy kbIr ! mrdw mrdw (auM\ qW) swrw sNswr mr irhw hY, pr iksy ny vI (s`cy) mrn dI jwc nhIN is~KI, jo mnu`K ies
qrHW dI s`cI mOq mrdw hY, as ƒ iPr mrnw nhINpYNdw [1[
95- kbIr ijsu mrny qy jgu frY myrY min Awnµdu ]
mrny hI qy pweIAY pUrnu prmwnµdu ] 22 ] {1370}
ArQ:-hy kbIr ! ijs (sMswrk moh vloN) mrn qoN jgq Jkdw hY, aus (sMswrk pdwrQW dy moh dy iqAwg rUp) mOq qo myry mn
iv`c ^uSI pYdw huMdI hY, dunIAw dy ies moh vloN mirAW hI aus prmwqmw nwl imlwp huMdw hY jo sMpUrn (-mukMml) qOr qy AwnMd
hI AwnMd hY [22[
96- kbIr muih mrny kw cwau hY mrau q hir kY duAwr ]
mq hir pUCY kaunu hY prw hmwrY bwr ]61]{1373}
ArQ:-hy kbIr ! myry AMdr qWG hY ik mY Awpw-Bwv imtw idAW, mmqw mukw idAW, pr ieh Awpw Bwv qdoN hI imt skdw hY
jy pRBU dy dr qy if`g peIey, (ies qrHW koeI Ajb g`l nhIN ik imhr kr ky auh b^iSMd) pRBU kdy pu`C hI ley ik myry drvwzy
qy kOx ip`gw ipAw hY [ (eynI inmrqw nwl Awqm smrpx iks ny kIqw hY qW myrI Awpw Bwv imtwaux vwlI s`Dr pUrI ho jwvy)
[61[
237
97- kbIr AYsI hoie prI mn ko Bwvqu kInu ]
mrny qy ikAw frpnw jb hwiQ isDaurw lIn ]71]{1373}
hux Ajyhy hI kuJ guru SbdW dI sUcI, kyvl sbMDq qukW qy rUp ivc:--
(1) isrIrwgu mhlw 5 ]...jnm mrx kw Bau gieAw Bwau Bgiq gopwl ] swDU sMgiq inrmlw Awip kry pRiqpwl ] jnm mrx kI
mlu ktIAY gur drsnu dyiK inhwl ] 2 ].. ]4] 12 ] 82]{46}
(2)- mwJ mhlw 5 ] ..mnsw Dwir jo Gr qy AwvY ] swDsMig jnmu mrxu imtwvY ] Aws mnorQu pUrnu hovY Bytq gur
drswieAw jIau ] 2 ] .. 25 ] 32 ]{104}
(3) gauVI bYrwgix CMq mÚ 5]... vfBwgI hir sMq imlwhI ] jnm mrx iqh mUly nwhI ]3].. 4 ] 1]117]{203}
(4) mwrU mhlw 5 ] ....jnm mrx siB dUK invwry jip hir hir Bau nhI kwl kw ]3]..16-]4]13]{1084}
(5) gauVI mhlw 5 ] ...sKI vis AwieAw iPir Coif n jweI ieh rIiq BlI BgvMqY ] nwnk jrw mrx BY nrk invwrY
punIq krY iqsu jMqY ] 1 ]...4-]4]2]5]11]{249}
(6) iQqI gauVI mhlw 5 ]}..pauVI ].. rwm rqnu min qin bsY qij kwmu k®oDu loBu mIq ] mrxu imtY jIvnu imlY
ibnsih sgl klys ]... ] 2 ]{296]
(7) Awsw CMq mhlw 5 ].. hir Git Gty fITw AMimRquo vUTw jnm mrn duK nwTy ] ...] 4 ] 1 ] 3 ] {454}
(8) slok mÚ 5 ] jIvidAw n cyiqE muAw rlµdVo Kwk ] nwnk dunIAw sMig gudwirAw swkq mUV npwk ] 1 ] u{526}
(9) mÚ 3 ] .. jnm mrn kw Bau gieAw jIvn pdvI pwie ] nwnk iehu mrqbw iqs no dyie ijs no ikrpw kry
rjwie ]2]{556}
(10) gauVI kI vwr.. slok mÚ 5 ]..jnm mrn duKu kitAw hir ByitAw purKu sujwxu ] sMq sMig swgru qry jn nwnk
scw qwxu ] 1 ]pau-1{318}
(11) soriT mhlw 5 ].. guir kIno mukiq duAwrw ] sB isRsit krY jYkwrw ] nwnk pRBu myrY swQy ] jnm mrx BY lwQy
] 4 ] 2 ] 52 ]{625}
(12) DnwsrI mÚ 5 ] ... jnm mrn sglw duKu nwsY ] gurmuiK jw kY min qin bwsY ] 2 ]3]24]{677}
(13) DnwsrI mhlw 5 ] ..Awn Acwr ibauhwr hY jyqy ibnu hir ismrn Pok ] nwnk jnm mrx BY kwty imil swDU
ibnsy sok ]2]19]50]{682}
(14) tofI mhlw 5 ] nwnk srin ghI suK swgr jnm mrn iPir grB n DuKu ] 2 ] 10 ] 29 ] {718}
(15) rwgu iblwvlu mhlw 5 ].. AMimRq nwmu ArwDIAY inrmlu mnY hovY prgwso ] jnm mrx duKu kwtIAY ipAwry cUkY jm
kI kwxy ] iqnw prwpiq drsnu nwnk jo pRB Apxy Bwxy ] 3 ].. 4 ]1]4]{806}
(16) blwvlu mhlw 5 ]...jrw mrw nh ivAwpeI iPir dUKu n pwieAw ]..]4]3]33]{812}
(17) rwmklI mhlw 5 ].. jnm mrx kw shsw cUkw bwhuiV kqhu n DweI]7].. 21 ]1]6]{920}
(18) rwmklI CMq mhlw 5 ].. jnm mrx ibkwr CUty iPir n lwgY dwgu jIau ] bil jwie nwnku purK pUrn iQru jw kw
sohwgu jIau ] 3 ]{931}-4
(19) pRBwqI mhlw 5 ]..jnm mrn guir rwKy mIq ] hir ky nwm isau lwgI pRIiq ] koit jnm ky gey klys ].]4]5] {1340}
(20) pRBwqI mhlw 5 ]... jnm mrn duK Pwhw kwitAw ] khu nwnk guir pVdw FwikAw ]4]8] {1340}
(21)- iblwvlu mhlw 5 ] ..jrw mrw nh ivAwpeI iPir dUKu n pwieAw ] pI AMimRqu AwGwinAw guir Amru krwieAw ]2] ..]4]3]33]{808}
(22)- isrI rwg mhlw 1 ]... khu nwnk dUjY phrY pRwxI iqsu kwlu n kbhUM Kwie ]2]..gux sMjim jwvY cot n KwvY nw iqsu
jMmxu mrxw ] kwlu jwlu jmu joih n swkY Bwie Bgiq BY qrxw ]... ]5]2] {76}
(23) gauVI mhlw 5 ] hir ismir ismir kwitAw Bau kwl ]3] ..]4]100]169] {199}
(24) Awsw mhlw 5 ] ....jnm mrx duK kwl ismrq imit jwveI ] nwnk kY suKu soie jo pRB BwveI]4]11]113] {399}
(25) jYqsrI mhlw 5 ] ....kwl jwl Aru mhw jMjwlw Cutky jmih frw ] AwieE duK hrx srx kruxwpiq gihE crx Awsrw
]1]...]2]2]6]{701}
mOq leI vrqy gey A`f A`f pdW vwly hor vI keI gurU SbdW ivco ieh 25 gurU Sbd, kyvl aupRoikq dlIl dI
puStI leI qrlw hY ik, Swied gurU ipAwry imrqk inimq Drm krm krn dw Brm iqAwg ky gurmiq dI Asl
isiKAw nwl juVn vwlw suKwvW moVw Kw qurn ? eysy Xqn ivc mOq nwl hI sbMDq gurmiq dw iek hor ieh p`K:-
mOq qoN nUM sdw Xwd rKx dI vI qwkId:-
auprokq gurUSbd ivcwrn qoN ieho iekvwgw is`tw k`F bYhxw ik, siqgurW ny mnu`K dy mn ƒ mOq qoN
238

iblkul inrBY Aqy lwprvwh ivcridAW jIvn bqIq krn dw auupdys hI idRV krwieAw hY, pUrn scu
nhI hovygy[ ikauNik gurU bwxI ivc keI gurU Sbd Ajyhy vI imldy hn ijnHW duAwrw siqgurU jI ny ausy
prclq ArQW vwlI mOq dw cyqw vI krwieAw hY [
98- DnwsrI mhlw 5 ] myry lwl Blo ry Blo ry Blo hir mMgnw ] dyKhu pswir nYn sunhu swDU ky bYn
pRwnpiq iciq rwKu sgl hY mrnw ] rhwau ] cMdn coAw rs Bog krq AnykY ibiKAw ibkwr
dyKu sgl hY PIky eykY goibd ko nwmu nIko khq hY swD jn ] qnu Dnu Awpn QwipE hir jpu n
inmK jwipE ArQu dRbu dyKu kCu sMig nwhI clnw ]1] jw ko ry krmu Blw iqin Et ghI sMq
plw iqn nwhI ry jmu sMqwvY swDU kI sMgnw ] pwieE ry prm inDwnu imitE hY AiBmwnu eykY
inrMkwr nwnk mnu lgnw ]2]2]30] {678}
ArQ:- hy myry ipAwry ! hy BweI ! (prmwqmw dy dr qoN) r`b jI (dw nwm) mMgxw sB qoN cMgw kMm hY[ hy s`jx ! gurU dI bwxI (sdw) suxdy
rho, ijMd dy mwlk pRBU ƒ Awpxy ihrdy iv`c vsweI r`Ko [ A~KW kolH ky vyKo, (Aw^r) sB ny mrnw hY[rhwau[ hy s`jx qUM cdn Aqr (vrqdw
hYN) Aqy AnykW hI suAwdly Kwxy KWdw hYN[ pr, vyK, ieh ivkwr pYdw krn vwly mwieAw dy swry Bog iP`ky hn [ sMq jn kihMdy hn ik isr&
Akwl purK dw nwm hI cMgw hY [ qUM ies srIr qy Dn ƒ Awpxw smJ irhw hYN, (ienHW dy moh ivc Ps ky) prmwqmw dw ismrn qUM iek pl
vI nhI ismrdw [ vyK ieh Dn-pdwrQ (kuJ vI qyry) nwl nhI jwvygw[ hy BweI ijs mnu`K dI cMgI iksmq hoeI., aus ny sMqW dw Awsrw
ilAw, aus ny sMq (guu rU gRMQ swihb jI) dw l`V PiVAw [ ijhVy mnu`K gurU dI sMgiq iv`c rihMdy hn (Bwv, jo gurU-Sbd dI ivcwr nwl juVy
rihMdy hn) aunHW ƒ mOq dw fr sqw nhIN skdw [ hy nwnk ! ijs mnu`K dw mn kyvl AkwlpurK nwl juiVAw rihMdw hY aus ny (smJo) sBu qoN
vDIAw ^zwnw l`B ilAw, aus dy AMdroN AhMkwr imt igAw (qy prmwqmw nwl bx AweI, XQw gurvwk-‘haumY jweI qw kMq smweI ] qau
kwmix ipAwry nv iniD pweI’]
Ajyhy kuJ hor gurU bdW dI sUcI:-(2)-vwr mwJ kI qQw slok mhlw 1 ] pauVI ]....kwlu burw KY kwlu isir
dunIAweIAY ] hukmI isir jMdwru mwry dweIAY ]...]20]{147}-(3)-swrg mhlw 5 ] ry mUV@y qU ikau ismrq Ab nwhI ]
nrk Gor mih aurD qpu krqw inmK inmK gux gWhI ].....4]2]16]{1207}-(4)-isrIrwgu mhlw 1 ] mCulI jwlu n
jwixAw sru Kwrw Asgwhu ].... BweI ry ieau isir jwxhu kwlu ] ijau mCI iqau mwxsw pvY AicMqw jwlu ]1] rhwau
]....8]4]{55}
frOxI mOq dw Ajyhw cyqw krwaux dI loV kyvl, ivkwrI ho ky gIdI bxy mnuK qoN sMq-sUrmw pRgt
krn dy hI Xqnw dw suKwvW p`K hI hY[ auNj qW gurmiq hr QW ies iBAwnk kwl ƒ m^OlW krdI hI id`s
AwauNdI hY[
53- kI, prlok ivcly, kiQq, Drmrwj jW jmW dI mwr rUp
kSt, nrk, surg, mukqI, sc KMf, Awid imrqk pRwxI nUM imldy hn
? gurmiq igAwn dy ies p`K pRqI krm vwr ivcwr:-
(a) cor jwr jUAwr pIVy GwxIAY ]-
bRwhmxI lu`tnIqI vwlI kutlqw dI aupj, hzwrW swl purwxy gruV purwx gRMQ ivc, mOq mgroN
prRwxI ƒ qsIhy id`qy jwx dI sUcI iv`c, kohlU ivc iqlW vWg pIVy jwx dw iBAwnk duK vI drswieAw
hoieAw hox dy kwrn qsvIrW rwhIN vI ies iBAwnk idRSÎ dw bVw fwauxw prcwr huMdw AwieAw sI[
muslmwnW smyq l`g pg swry BwrqIAW dy mnW ivc ies kiQq iBAwnk qsIhy dI bVI crcw clI hY[
gurbwxI ivc ies bRwhmxI qsIhy dw izkr vI imkdw hY[ pr eyQy vI siqgurW dw AMqRIv mMqv ivkwrW qoN
dUr r`K ky mnu`K ƒ sdw leI suKI bxwaux dw hI hY; audwhrx vjoN gurU Sbd ies pRkwr hn:-
99- pauVI 5 ] lY Pwhy rwqI qurih pRBu jwxY pRwxI ] qkih nwir prweIAw luik AMdir TwxI ]
sMn@I dyin@ ivKMm Qwie imTw mdu mwxI ] krmI Awpo AwpxI Awpy pCuqwxI ] AjrweIlu Prysqw
239

iql pIVy GwxI ]27]{vw:gau: m: 4 pMnw 315}


ArQ:-mnu`K rwq ƒ Pwhy lY ky (prwey GrW ƒ lu`tx leI Awpxy vloN swirAW qoN luk ky) qurNdw hY, (pr) pRBU aunHW ƒ jwxdw hY
[ (mnu`K) AMdrly QweIN luk ky prweIAW iesqrIAW v`l q`kdy hn, AKOy QweI snH lwauNdy hn qy Srwb ƒ im`Tw krky mwxdy hn[
(AMq ƒ) Awpo Awpxy kIqy krmw Anuswr Awp hI pCqwauNdy hn. (ikauNik) mOq dw &irSqw (Bwv r`bI hukm) mwVy kMm krn
vwilAW ƒ (Awqmk Aqy srIrk du`KW ivc) iea pIVdw hY ijvy GwxI ivc iql [27[
100- mwrU mhlw 5 ] ibrKY hyiT siB jMq iekTy ] ieik qqy ieik bolin imTy ] Asqu audoqu BieAw auiT cly
ijau ijau AauD ivhwxIAw ]1] pwp krydV srpr muTy ] AjrweIil PVy PiV kuTy ] dojik pwey
isrjxhwrY lyKw mMgY bwxIAw ]2] sMig n koeI BeIAw bybw ] mwlu jobnu Dnu Coif v\ysw ] krx krIm
n jwqo krqw iql pIVy ijau GwxIAw ]3] Kuis Kuis lYdw vsqu prweI ] vyKY suxy qyrY nwil KudweI ]
dunIAw lib pieAw Kwq AMdir AglI gl n jwxIAw ]4] jim jim mrY mrY iPir jMmY ] bhuqu sjwie
pieAw dyis lµmY ] ijin kIqw iqsY n jwxI AMDw qw duKu shY prwxIAw ]5] Kwlk Qwvhu Bulw muTw ]
dunIAw Kylu burw ruT quTw ] isdku sbUrI sMqu n imilE vqY Awpx BwxIAw ]6] maulw Kyl kry siB
Awpy ] ieik kFy ieik lhir ivAwpy ] ijau ncwey iqau iqau ncin isir isir ikrq ivhwxIAw ]7] imhr
kry qw Ksmu iDAweI ] sMqw sMgiq nrik n pweI ] AMimRq nwm dwnu nwnk kau gux gIqw inq vKwxIAw
]8]2]8]12]20]{1019-20}
ArQ:-(hy BweI ! ijvyN sUrj fu`bx vyly AnykW pMCI iksy ru`K auqy Aw iek`Ty huMdy hn, iesy qrHW) ies AwkwS-ru`K hyT swry
jIv-jMq Aw iek`Ty hoey hn, keI KrHvy boldy hn keI im`Ty bol boldy hn [ fu`bw hoieAw sUrj jdoN AwkwS ivc muV cVH pYNdw
hY qW (pMCI ru`K auqoN) au~T ky au~f jWdy hn (iqvyN hI) ijauN ijauN (jIvW dI) aumr mu`k jWdI hY (pMCIAW vWg ieQoN kUc kr jWdy
hn) [1[ hy BweI ! ieQy pwp krn vwly jIv (Awpxy Awqmk jIvn dw srmwieAw) zrUr lutw jWdy hn, pwp krn vwilAW ƒ
mOq dw &irSqw PV PV ky kuhI jWdw hY (ieh XkIn jwxo ik AijhW ƒ) isrjxhwr ny dozk ivc pw r`iKAw hY, auhnW pwsoN
Drmrwj (auhnW dy kIqy krmW dw) lyKw mMgdw hY [2[ hy BweI ! (jgq qoN kUc krn vyly) nwh koeI Brw nwh koeI BYx koeI BI
jIv dy nwl nhIN jWdw [ mwl, Dn, jvwnI—hryk jIv zrUr C`f ky ie`QoN clw jwiegw [ ijnHW mnu`KW ny jgq rcnhwr b^iSMdw
pRBU nwl fUMGI sWJ nhIN pweI, auh (du`KW ivc) ieauN pIVy jWdy hn ijvyN iqlW dI GwxI [3[ hy BweI ! qUM prwieAw mwl-Dn Koh
Koh ky iek`Tw krdw rihMdw hYN, qyry nwl v`sdw r`b (qyrI hryk krqUq ƒ) vyKdw hY (qyry hryk bol ƒ) suxdw hY [ qUM dunIAw (dy
suAwdW) dy csky ivc PisAw ipAw hYN (mwno fUMGy) toey ivc if`gw hoieAw hYN [ AgWh vwprn vwlI g`l ƒ qUM smJdw hI nhIN
[4[ hy BweI ! jdoN mnu`K (mwieAw dy moh ivc) AMnHw (ho ky) aus prmwqmw nwl sWJ nhIN pWdw ijs ny ies ƒ pYdw kIqw hY,
qdoN ieh (jnm mrn dy gyV dw) du`K sihMdw hY, ies ƒ bhuq szw imldI hY, ieh (jnm mrn dy gyV dy) lMmy pYNfy ivc pY
jWdw hY, ieh muV muV jMm ky (muV muV) mrdw hY, jnm mrn dy gyV ivc pY jWdw hY [5[ hy BweI ! ijs mnu`K ƒ gurU nhIN
imldw, auh Awpxy mn dw murId ho ky Btkdw iPrdw hY, aus dy AMdr mwieAw vloN nwh SWqI hY nwh rjyvW; auh mnu`K
isrjxhwr v`loN KuMiJAw rihMdw hY, auh Awpxy Awqmk jIvn dw srmwieAw lutw bYTdw hY; ieh jgq-qmwSw aus ƒ burw
(^uAwr krdw hY), kdy (mwieAw guAwcx qy ieh) Gbrw jWdw hY, kdy mwieAw imlx qy) ieh ^uS ho ho bihMdw hY [6[ (pr, hy
BweI ! jIvW dy kIh v`s ?) prmwqmw Awp hI swry Kyl kr irhw hY [ keI AYsy hn ijhVy mwieAw dy moh dIAW lihrW ivc
Psy hoey hn, keI AYsy hn ijnHW ƒ aus ny iehnW lihrW ivcoN k`F ilAw hY [ hy BweI ! prmwqmw ijvyN ijvyN jIvW ƒ (mwieAw
dy h`QW qy) ncWdw hY; iqvyN iqvyN jIv n`cdy hn [ hryk jIv dy isr au~qy (aus dy ipCly jnmW dy kIqy krmW dI) kmweI Asr
pw rhI hY [7[ hy BweI ! prmwqmw Awp imhr kry, qW hI mYN aus Ksm-pRBU ƒ ismr skdw hW [ (ijhVw mnu`K ismrdw hY)
auh sMq jnW dI sMgiq ivc rih ky nrk ivc nhIN pYNdw [ hy pRBU ! nwnk ƒ Awqmk jIvn dyx vwlw Awpxw nwm-dwn dyh,
(qw ik mYN nwnk) qyrI is&iq-swlwh dy gIq sdw gWdw rhW [8[2[8[12[20[
eysy qrHW dy hoir gurU SbdW dI sUcI:-(3)-pauVI ] ieknw glIN jMjIr bMid rbwxIAY ]...]21] {1288}(2)-kbIr GwxI
pIVqy siqgur lIey Cfwie ]..{1375}-(4)-slok mÚ 3 ]..dUjy Bwie nwmu ivswirAw mn mUrK imlY sjwie ]....1]vwr-
pauVI-30{1253}-(5)- mlwr mhlw 1 ] ....mn AMDy kau imlY sjwie ]....4]2]7]{1256}

(A) surg -- nrk- pusqk 'ib~pRn kI rIq qoN scu mwrg' dy cOQy Bwg ivc bVy ivsQwr nwl
ilKIAW gurmiq ivcwrW qaoN sp`St kIqw hoieAw hY ik, Asmwnw ivc bxy surg nrk dI iksy kiQq
hoNd nUM gurmiq n,y mUloN hI r~d kIqw hY[
240

(e) surg dUjw klipq-rUp "bYkuMT"-


bRwhmxI kutl-prcwr dy kwrn, mrn auprMq ijs bYkMuT ivc vwsy dI Aws bxI hoeI hY, aus dI
AslIAq smJ leIey:-mhwn koS dy 890 s&y Anuswr bYkuMT dy ArQ:-vYkuMT, nwnw pRkwr dI kuMTw (mwXw) hY[
2. ivSƒ dy rihx dw lok.“ nw jwnw bYkuMT khwhI.“ (gau: kbIr) 3. siqsMg. gurmuKW dw dIvwn, “swDsMgiq bYkuMTY
Awih.”(gau kbIr) “qhw bYkuMTu jhu kIrqn qyrw.” (sUhI m: 5)- surg nrk vWg ‘bYkuMT’ vI ib`pRI mwXw-jwl hI
hY[ ies kiQq AwsmwnI bYkuMT bwry siqgurU gRMQ swihb jI dy srb-sWJy aupdyS vwly pwvn gurU-Sbd-
rUp &urmwn ies pRkwr hn:--
101- gauVI kbIr jI ] jo jn primiq prmnu jwnw ] bwqn hI bYkuMT smwnw ]1] nw jwnw bYkuMT khw hI
] jwnu jwnu siB khih qhw hI ]1] rhwau ] khn khwvn nh pqIAeI hY ] qau mnu mwnY jw qy haumY
jeI hY ]2] jb lgu min bYkuMT kI Aws ] qb lgu hoie nhI crn invwsu ]3] khu kbIr ieh
khIAY kwih ] swDsMgiq bYkuMTY Awih ]4]10] {325}
ArQ:-jo mnu`K (inrw AwKdy hI hn ik) AsW aus pRBU ƒ jwx ilAw hY jo primiq hY (Bwv jo imxqI igxqI qo pry, jo Awpwr
hY, ijs dy Awid AMq dI kdy iksy ƒ pUrI toh nhI l`g skI) jo prmnu hY (Bwv, jo mn dI klpxw qoN pry hY, ijs dw mukMml
srUp mn dI ivcwr ivc nhIN Aw skdw) auh mnu`K inrIAW g`lW nwl hI bYkuMT ivc A`pVy hn (Bwv, auh g`pW hI mwr rhy hn,
aunHW Ajyhw koeI bYkuMT A`j qweIN vyuiKAw ikqy nhIN) [1 [ mYƒ qw (Awp ƒ) kuJ pqw nhIN ik auh bYkuMT ik`Qy hY, ij`Qy iueh
swry lok AwK rhy hn ik, c`lxw hY, c`lxw hY [1[rhwau[
inrw ieh AwKx nwl qy suxn nwl (ik AsW bYkuMT iv`c jwxw hY) mn dI qs`lI nhIN ho skdI, mn ƒ qdoN dI DIrj Aw skdI
hY jy AhMkwr dUr ho jwvy [2[ (iek g`l hor cyqy r`Kx vwlI hY ik) jd qk mn iv`c bYkuMT jwx dI qWG hY, qd q`k pRBU dy
crnW ivc mn nhIN juV skdw (ikauHNNik lwlsw qW aus bYkuMT ivc vwsy dI hY ijs dw koeI vjUd hY hI nhI, aus dI pRwpqI
ikQoN? pr jo pRBU sdw AMg s`Mg ivAwpk hY aus bwry imlwp dI qWG jW SrDw hI nw hovy qW aus dI nyVqw ikvyN qy ikQoN hovy ?
sgoN mn iv`c Awpxy krmkWfI hox dw mwx hY, AQvw, ihrdy ivc imlwp dI is`k dy QW vfy DrmI hox dI haumY hY, iPr ijs
haumY dw aus nwl Awid kwl qoN ivroD cilAw Aw irhw hovy -“haumY nwvY nwil ivroDu hY duie n vsih iek Twie ] haumY
ivic syvw n hoveI qw mnu ibrQw jwie ]1]” mwx-m`qy AhMkwrI mn dw aus r`b jI dy crnW ivc invws ikvyN ho skdw hY ?)
[3[ hy kbIr ! AwK--ieh g`l ikvyN smJw ky d`sIey (Bwv, ieh g`l prq`K hY) ik, swD-sMgq hI (AslI) bYkuMT hY [4[
102- sUhI mhlw 5 ] pwrbRhm prmysr siqgur Awpy krxYhwrw ] crx DUiV qyrI syvku mwgY qyry drsn kau
bilhwrw ]1] myry rwm rwie ijau rwKih iqau rhIAY ] quDu BwvY qw nwmu jpwvih suKu qyrw idqw lhIAY
]1] rhwau ] mukiq Bugiq jugiq qyrI syvw ijsu qUM Awip krwieih ] qhw bYkuMTu jh kIrqnu qyrw qUM
Awpy srDw lwieih ]2] ismir ismir ismir nwmu jIvw qnu mnu hoie inhwlw ] crx kml qyry Doie
Doie pIvw myry siqgur dIn dieAwlw ]3] kurbwxu jweI ausu vylw suhwvI ijqu qumrY duAwrY AwieAw ]
nwnk kau pRB Bey ik®pwlw siqguru pUrw pwieAw ]4]8]55] {749}
gurmuKW leI auhI QW bYkuMT hY ijQy pRBU jI dI is&iq-swlwh ho rhI hovy, auh QW Gor-nrkW vrgI aujwV hY, ijQy
hor rMg qmwiSAW vwlIAW rOxkW Aqy byAMq qmwSy ho rhy hox pr isrjxhwh dwqwr dw cyqw hI ivsirAw rihMdw
hovy[
103- kbIr surg nrk qy mY rihE siqgur ky prswid ]
crn kml kI mauj mih rhau AMiq Aru Awid ]120]{1370}
ArQ:- hy kbIr ! mYN qW (Awid AMq Bulw, Bwv mYnMU ieh pqw nhIN ik aus dI ipAwrI Xwd iv`c lIn kdo ho igAw sW, qy hux
ivCoVy dw AMq myry leI myrw AMq bx cu`kw hY, inrMqr aus dI Xwd ivc msq rihxw hI myry leI Awid AMq bx cu`kw hY) qy ies
qrHW Awpxy siqgurU (gRMQ swihb jI dI) ikrpw nwl mYN surgW dI lwlsw qoN Aqy nrkW (dy fr) bc igAw hW[(surg nrk dy
bRwmxI c`krW ivcoN bc inikilAw hW[120}

(s) scuKMf
241
mrn aupRMq, imrqk snbMDI dy scuKMf ivc vwsy dIAW ArdwsW kIqIAW jW ArdwsIey BweIAW kolo
krvweIAW jWdIAW AsIN roz suxdy hW[ kI, bRwhmxI ivSvwS vwly surg-lok jW nrk-lok vWg, ieh
scKMf vI, Asmwnw ivc koeI A`frw "lok" hI hovygw ? ik, jW surg lok dy ivcy hI ieh koeI ivSyS QW
bxI hoeI hY ? kI, gurbwxI ivcoN AjyhI A`frI hoNd vwly iksy lok dw, jW DrqI vrgy ivSyS iksy sc-KMf
dI hoNd bwry koeI toh jW sMkyq imldw hY ? ik, jW surgW nrkW vWg ieh vI suK duK dy AnuBv vrgw hI,
iksy ANnMd-meI AnuBvI AvsQw dw hI nwm hY ?
dws ny sRI gurU gRMQ swihb jI dI bwxI qoN bVI lgn nwl pVqwl kIqI hY, pr- (1) ijvy jpu swihb jI
dy AwrMB ivcly slok- Awid 'scu' jugwid 'scu' ] hY BI 'scu' nwnk hosI BI 'sc'u ]1] ivcly ‘scu’ dy ‘c’ hyT
AONNkV hY ies qrhW "sc KMf" pd nwl Awey ‘sc’ dy ccw A~Kr hyT AONkV vwlw "scu" guurU bwxI ivcoN
nhIN iml sikAw [ (2) dUjI ivSyS g`l ieh hY ik, swfy Brm vwlw ‘surg’, bihSq, iBSq Awid
“scKMf” gurbwxI ivcoN nhIN imilAw[ Bwv, Ajyhw juVvW 'scuKMf' jW 'scKMf' pd swry gurU gRMQ swihb
ivcoN nhI imldw[mhwn koS ivcoN vI Ajyhw juVvW 'scKMf' pd nhIN imilAw[
pwvn jpu (jI) dI 37vIN pauVI ivc Awey sc KMif dI AslIAq:--
jp swihb dI pihlI pauVI dI AMqlI quk-“ikv sicAwrw hoeIAY ikv kUVY qutY pwil ] hukim rjweI clxw
nwnk iliKAw nwil ]1]” EprI nzr nwl vyiKAW qy ivcwirAW, ies pwvn quk dw AMqrIv Bwv, eyhI
bxdw hY ik, “r`b jI" nwloN jIv dI iv`Q pwaux vwlI JUT dI kMD ƒ Fw-FyrI krnw hI, pRBU nwl nyVqw bxwaux dw
ieko iek qrIkw jW swDn hY, [AQvw, rb jI vloNN, ieh AsUl Dur qoN hI jIv leI zrUrI bx igAw hoieAw hY ik,
srb-SkqIAW dy Amu`k BMfwry, aus dwqwr jI dy hukm-rzw ivc jIvn ibqwauxw hI, pRBU dI nyVqw dw swDn hY[
ieh kudrqI scweI hY ik ijhVw pu`qr Awpxy ipqw dy khy ivc qurdw hY, auh ipqw dw aucycw ipAwr mwxdw hY pr,
mwqw ipqw dI AigAw qoN bwhry Awp hudry Awpxy puqr nwl ipqw dI iv`Q pYNdI jWdI hY Aqy keI vwrI duSmxI dw
rUp vI Dwr KloqI hY[ Awm qOr qy ivdvwnw ny ieh ivAwiKAw eyny ivc hI mukweI hoeI hY[
hukm-rUp-Drm jW r`bI in`Xm, ijs dI pwlxw duAwrw jIv sicAwr bxdw hY, aus “Drm” dI
soJI dI ivAwiKAw dI GoSnw, siqgurU nwnk swihb jI ny, 34vIN pauuVI dI smwpqI auprMq kridAW,
AglI hI pMgqI qoN qurMq, igAwn KMf vwly 'krm' dw aupdyS smJwauxw ArMB kr id`qw hY-....kc pkweI
EQY pwie ] nwnk gieAw jwpY jwie ]34] Drm KMf kw eyho Drmu ] igAwn KMf kw AwKhu krmu ] ..... iPr
ihrdw aus smy gd-gd ho au~Tdw hY, jd ieh Byq K`ulHdw hY ik, ijvy igAwn KMf dw krm smJwauNidAw
ausy pauuVI dy AMdry hI, swDk nUM srm KMf q`k pucw id`qw sI, eyvyN hI, prmwqmw nwl iek surqw bxwaux
dI is^r qy phMucw rhI " krm KMf kI bwxI" vwlI 37vIN pauVI hI, sc KMif (dy vsyby vwlI AvsQw)
dIAW b^SSW krdI hoeI Aw imldI hY[
sp`St hY ik bRwhmxI lu`t-nIqI dI aupj, AsmwnI bxy iksy kiQq s`cKMf dI gurmiq ivc koeI QW nhIN
hY [ eysy kwrn ‘scuKMf’ jW sicKMf pd (Sbd, l&z, Word) dI gurU-bwxI ivc AxhoNd hY[ “sc KMif
vsY inrMkwru”- Bwv sicAwr AvsQw dw lKwiek, AQvw, sicAwr ho cu`ky ihrdy dy AMdroNN hI, inrMkwr
dy drSnW dw ivsmwdI hulwrw prwpq huMdw hY[ 'mn-ihrdy’ dI sicAwr AvsQw qoN Cu`t, “sc KMif vsY
inrMkwr”-pwvn pMgqI dw dUjw hor koeI ArQ (r`b jI dy vsybw dw ^ws AsQwn jW koeI lok) bxw bihxw
gurmiq nhIN hY[
gurmiq ivroDI rIq--
hwzrw hzUr siqgurU gRMQ swihb-rUp siqgurU nwnk swihb jI dI hzUrI iv`c Klo ky, imrqk pRwxI leI
scuKMf dw vwsI krn leI ArdwsW-jodVIAW krnIAW Sbd-igAwn-rUp siqgurU jI dy mnSy dI aulM|xw
242
kIqI jw rhI huMdI hY[
(h)- mukiq AQvw moK-
1993 qoN ilKI jw rhI pusqk ivc ieh dwsrw inrMqr ilKdw Aw irhw hY ik, pRoihq jI dIAW
hor keI dUr-rs isitAW vwlIAW krm-krqUqW ivcoN, ieh bVI AdBuq krqUq hY, ik, aus ny Drm gRMQ
ilKx smy jMnqw qy ieh pwbMdI vI lw id`qI sI, ik, Drm dI g`l Awm igRhsqI nhIN sgoN bRwhmx jW
bRwhmx-swDU hI kr skdw hY[ lokW qoN dwn vjo mwieAw dI augrwhI vI kyvl bRwhmx hI kr skdw hox
dI pwbMdI, bRwhmxI kwnUMn-gRMQ mnuisimRqI dI bVI krVI Aqy zrUrI Dwrw hY[ so, keI iksmw dy swD fyry
jW m`T AQvw lu`t-A`fy, kyvl Aqy kyvl bRwhmxI-cqur bu`DI dy hI rUp hn [ bRwhmx qoN ibnw cVHq cVHwvy
vwlI g`dI dUjw hor koeI nhIN sI clw skdw[ scu dy Avqwr siqgurU nwnk swihb jI dy igAwn-^Vg
A`gy ienHW lu`t AifAw vwilAW ƒ BwjVW pY geIAW Aqy auh gurmiq igAwn dy ivroDI bxy hoey hn[
‘Dwrimk-AwgU rUp bRwhmx dy hI imQy hoey cwr pdwrQW-(“cwir pdwrQ Ast dsw isiD sB aUpir swD Bly
]"{1227} " cwir pdwrQ hir kI syvw ]”) ivcoN mrn auprMq pRwpq hox dy Poky JWisAW-rUp sdIvI suKW
ivcoN ‘mukiq’ AQvw ‘moK’ vI vydk kwl qoN hI, bVy durl`B pdwrQ dy rUp ivc inrMqr prcwirAw jwx
dy kwrn, lg pg swirAW BwrqI mnu`KW dy mn dI lwlsw dw kyNdr bxdw AwieAw hY[ vKo-v~Kry nwvW
vwly, A`f A`f vysW ivc ivcr rhy bRwhmxI DiVAW Anuswr mukiq dI ivAiKAw dw vyrvw ies prkwr
hY:--
(a)- nXwX SwsqR Anuswr (mukiq-) SrIr, mn smyq CI ieMdRIAW dy BI gXwn, suK duK, ienHW iekIAW duKW dw jo nwS
hojwxw hY, ieh mukiq hY[
(A) vYSiSk mq" Anuswr jIvwqmw, nO gux (gXwn, suK, duK, ie`Cw, pRXqn, Drm, ADrm Aqy Bwvxw) Dwrn vwlw
ivAwpk hY, ivcwr Aqy ABXws nwl nO guxW qoN jIvAwqmw dw AsMg ho jwxw, 'mukiq' hY[
(e) pRikriq Aqy purS dw iBMn iBMn gXwn hox qoN AwDXwqimk AiDBOiqk Aqy AwiDdYivk iqMn pRkwr dy duKW dw pUrI
qrHW ht jwxw sWKÎmw dI mukiq hY[
(s) Xoigmq Anuswr AicidXw Awid pMj kluSW dw smwiD Aqy ABXws dvwrw imtjwxw Aqy jIvwqmw ƒ suqMqRqw dI
pRwpqI hoxI muikq hY[
(h) AighoqR jd dwn Aid krmW qoN AKY surgsuK dI pRwpqI, sImWsmq dI mukiq hY[
(k) AwqmgXwn duArw AivdXw aupwDI dUr krky jIv dw bRhm nwl AByd hojwxw vydWqmq dI muikq hY[
(K) SYv vYSnv Awid mqW dI muliq hY ik Awpxy Awpxy ieSt dyvqw dw pUjn DXwn krn qoN aupeSX dyvqw dy lok
iv1c jw ky AKYsuK Bogxy [
(g) jYnmq Anuswr qp AihMsw Awid krmw dy bMDnWE dw ABwv hox qy jIv dw au~cy lok iv`c lgwqwr clyjwxw muV hyTW
nw Awauxw hI mukiq hY[ {mko: s&w )
(G) bODmq Anuswr A`T SDuB guxW dy Dwrn qoN, srv ie`Cw dw qXwg hox qoN inrvwxpd dI pRwpqI muikq hY[
(|) ieslwm mq Anuswr kurwnSrI& dy vcnW qy Aml krnw Aqy nmwz rozy Awid pMj inmwzW qy p`ky rihxw, pYgMbr m
muhMmd qy inScw r`Kxw , ies qoN kXwmq dy idn dy &Ysly Anuswr hmySW leI bihSq dI pRwpqI, 'mukiq' hY[
sU&I muslmwn prmwqmw iv`c rUh dy imlwp ƒ mukiq mMndy hn ieh mq vydWq nwl hI jw imldw hY[
(c) eIsweI mq Anuswr ^udw dy puqR hzrq eIsw qy pUrw Brosw krn qoN pwpW qoN Cutkwrw Aqy AKYjIvn pwauxw mukiq hY.
aunHW dw i^Awl hY ik koeIU AwdmI ibnwm pwp nhIN hY Ar pwp dw Pl mOq hY. pYZMbr eIsw ny Awpxy pRwx dyky lokW
dy pwpW dw pRwsicq kIqw hY, jo aus qy eImwn ilAwauxgy ,auh pwpW qoN Cutkwrw pwauxgy Aqy AivnwSIjIvn pRwpiq
krngy] O(m: ko 981)
mhwn koS dy 981 s&y Anuswr hI ‘mukiq’ AQvw ‘mukœ’-sMgXw- Cutkwrw. irhweI ies dw mUl DwqU hY. “haumY pYKVu
qyry mnY mwih ] hir n cyqih mUVy mukiq jwih ]6]”{bsM A: m: 1} Cut jwvyN[ 2. AividXw dy bMDnw qoN Cutkwrw, klySW qoN
irhweI. -mukqI hY[
hwzrw hzUr Sbd-gurU gRMQ swihb jI(-rUp AnUpm siqgurU nwnk swihb jI) dy ivSwl Sbd-
243
aupdyS ivcoN, sUJvwn gurmuK pwTkW dI iekwgr-icq ivcwr gocry, vMngI mwqR kuJ gurU-&urmwn:--
104- gauVI mhlw 1 ] jnim mrY qRY gux ihqkwru ] cwry byd kQih Awkwru ] qIin AvsQw khih viKAwnu ]
qurIAwvsQw siqgur qy hir jwnu ]1] rwm Bgiq gur syvw qrxw ] bwhuiV jnmu n hoie hY mrxw ]1]
rhwau ] cwir pdwrQ khY sBu koeI ] isMimRiq swsq pMifq muiK soeI ] ibnu gur ArQu bIcwru n
pwieAw ] mukiq pdwrQu Bgiq hir pwieAw ]2] jw kY ihrdY visAw hir soeI ] gurmuiK Bgiq
prwpiq hoeI ] hir kI Bgiq mukiq Awnµdu ] gurmiq pwey prmwnµdu ]3] ijin pwieAw guir dyiK
idKwieAw ] Awsw mwih inrwsu buJwieAw ] dInw nwQu srb suKdwqw ] nwnk hir crxI mnu rwqw
]4]12] {154]
ArQ:-(jnm mrx dw gyV mwno iek GuMmxGyrI hY, ies ivcoN) prmwqmw dI (sdIvI Xwd vwlI) BgqI Aqy gurU dI d`sI hoeI
kwr kridAW rih ky pwr lMG jweIdw hY.(ijhVw lMG jWdw hy, aus ƒ) muV nw jnm huMdw hY nw mOq [ (aus AvsQw ƒ qurIAw
AvsQw jih lvo) [1[rhwau[
cwry vyd ijs qRYguxI sMswr dw izkr krdy hn (jo mnu`K pRBU-BgqI qoN s`Kxw hY qy) aus qYYguxI sMswr nwl hI ihq (ipAwr)
krdw hY (jnm mrn dI GuMmxGyrI) iv`c ipAw rihMdw hY [ (Ajyhy mnu`K) jo vI ivAwiKAw krdy hn mn dIAW iqMnw AvsQW dw
hI izkr krdy hn[ (ijs ivc jIvwqmw prmwqmw nwl ie`k rUp ho jWdw hY, auh AvsQw ibAwn nhIN kIqI jw skdI) [ gurU
nwl iml ky (gurU dy khy Anuswr jIvn bxw ky) prmwqmw nwl fUMGI jwx-pCwx bxw lvo-ieh hY qurIAwvsQw [1[ hryk jIv
Drm ArQ kwm moK(=mkqI) ienHW cwr pdwrQW dw izkr qW krdw hY isMimRqIAW SwsqrW dy pMfqW dy mUMhoN vI eyhI suxIdw hY,
pr mukq pdwrQ hY kI ? (auh AvsQw ikho ijhI hY ij`Qy jIv iqMnw guxw dy pRBwv qoN inrlyp ho jWdw hY) gurU dI srn pYx qoN
ibnw (siqgurW dy bcnw Anuswr jIvn Fwl lYx qoN ibnw) ies dw AnuBv nhIN ho skdw, ieh pdwrQ prmwqmw dI BgqI
kIiqAw hI imldw hY [2[ ijs mnu`K dy ihrdy iv`c prmwqmw Aw v`sdw hY aus ƒ smJo BgqI pRwpq ho geI qy ieh BgqI
gurU dy rwhIN imldI hY[ prmwqmw dI BgqI duAwrw hI mukqI pdwrQ dw AwnMd mwxIdw hY[ ieh au~cy qoN au~cw AwnMd gurU dI
isiKAw qy quirAW hI imldw hY [3[ ijs mnu`K ny mukqI dw AwnMd hwsl kr ilAw, gurU ny srb-suKdwqw dInwnwQ pRBU Awp
vyK ky ijs mn`K ƒ ivKw id`qw aus ƒ dunIAw dIAW AwsW dy AMdr rihMidAW hI AwsW qoN aprwm rihxw vI gurU isKw idMdw hY
(AwsW aumIdW qo inrwsqw vwlI AvsQw hI gurmiq dI mukqI hY) [ hy nwnk Ajyhy mnu`K dw mn pRBU-crnW (dy ipAwr) ivc
rMigAw rihMdw hY [4[
105- mwrU mhlw 1 ] ...rwjy Drmu krih prQwey ] Awsw bMDy dwnu krwey ] rwm nwm ibnu mukiq n hoeI Qwky
krm kmweI hy ]9] krm Drm kir mukiq mMgwhI ] mukiq pdwrQu sbid slwhI ] ibnu gur sbdY
mukiq n hoeI prpMcu kir BrmweI hy ]10] mwieAw mmqw CofI n jweI ] sy CUty scu kwr kmweI ]
Aihinis Bgiq rqy vIcwrI Twkur isau bix AweI hy ]11] {1024}-4
ArQ:-rwjy lok iksy Zrz dI ^wqr Drm kmwauNdy hn[ AwsW dy b`Jy hoey dwn-puMn (Aid keI qrHW dy Drm-krm) krdy hn
(iehH SB kuJ aus l`k-Tu`tI dieAw dy kwrn krdy hn, Ajyhy Drm-krmw dy v`ty mukqI-rUp lok prlok dohW QwvW dw suK
Bwldy hn)[ pr pRBU dy nwm qo ibnw mukqI ikQoN ? Bwvy hor qrHW dy imQy hoey Drm-krm krdy Q`k jwx pr prmwqmw dw nwm
ismrn qoN ibnw dunIAW dIAW AwsW qoN ^lwsI nhIN imldI [9[ isrjxhwr ny ieh jgq-rcnw krky jIvW ƒ AjIb BulyKy
iv`c pwieAw hoieAw hY ik (dwn-puMn qIrQ-iesnwn Awidk) krm kr ky mukqI mMgdy hn[ pr mukqI dyx vwlw nwm pdwrQ,
gurU dy Sbd-igAwn rwhIN r`b jI dI is&iq kIiqAw hI imldw hY[ ieh p`kI g`l hY ik smy dw nwm BwvyN siqjug r`K lvo cwhy
qRyqw qy cwhy duAwpr) gurU dy Sbd-igAwn qo ibnw (AsW dy jW, ivkwrW dy bMDnw qoN) mukqI nhIN iml skdI [10[ (smw koeI
vI hovy) mwieAw dI Apx`q C`fI nhIN jw skdI [ isr& auhI bMdy (ies mmqw dy pMjy ivcoN) ^lwsI pwauNdy hn ijhVy sdw-iQr
pRBU dy ismrn dI kwr krdy hn, ijhVy idn rwq r`b jI dy ipAwr (rMg ivc) rgy rihMdy hn Aqy ijnHW dI pRIq mwlk-pRBU
nwl sdw bxI rihMdI hY [11[ Ajyhy kuJ gurU SbdW dI sUcI:-(1)-isrIrwgu mhlw 5 ]... so pRBu iciq n AwieE
CutYgI bybwix ] ...mukqy syeI BwlIAih ij scw nwmu smwil ]2].....4]3] 73]{43} (2)-kilAwn mhlw 4 ]...... surg
mukiq bYkuMT siB bWCih iniq Awsw Aws krIjY ] hir drsn ky jn mukiq n mWgih imil drsn iqRpiq mnu DIjY
]1]....8]2] {1324] (3)--mwJ mhlw 5 ] iniD isiD iriD hir hir hir myrY ]....mukiq BieAw ijsu irdY
vsyrw]....4]16]23] {101} -(4)- gauVI mhlw 5 ] ....khu nwnk guir Koly kpwt] mukqu Bey ibnsy BRm Qwt
244
]4]43]112] {188}
(k) jIvn mukiq
hr pRkwr dI mwieAw dy bMDnw qoN Cutkwrw pw lYx vwlw, jIauNidAW hI jIvn-mukiq smiJAw jWdw hY[
Awpxy siqugurU jI dI miq Anuswr Awpxy Awqmk jIvn dI pVqwl qoN Awpxy AMdr AweIAW kmzorIAW
dI pCwx krky Awpxy jIvn ivc suDwr ilAauNdy rih ky, AMdr bYTy inrMjn pRBU dI pCwx kr lYx nwl
ihrdw inrml ho jWdw hY, mn mwieAw dy moh qoN Cutkwrw pw lYNdw hY, AQvw ivkwrW mgr l`g`I Btkxw qoN
ht ky pRBU dy ipAwr-rMg iv`c rMigAw jWdw hY, auhI hY jIvn mukiq--“Awpu pCwxY mnu inrmlu hoie ]
jIvn mukiq hir pwvY soie ] hir gux gwvY miq aUqm hoie ] shjy shij smwvY soie ]2] {161} jIvn mukiq
pdvI dI hor ivAwiKAW:--
106- pRBu kI AwigAw Awqm ihqwvY ] jIvn mukiq soaU khwvY ] qYsw hrKu qYsw ausu sogu ] sdw
Anµdu qh nhI ibEgu ] qYsw suvrnu qYsI ausu mwtI ] qYsw AMimRqu qYsI ibKu KwtI ] qYsw mwnu
qYsw AiBmwnu ] qYsw rMku qYsw rwjwnu ] jo vrqwey sweI jugiq ] nwnk Ehu purKu khIAY jIvn
mukiq ] 7 ] {275}Ast pdI- 9
ArQ:-ijhVw mnu`K pRBU dI rzw ƒ imTI krky mMndw hY, auhI jIaUNdw mukiq AKvauNdw hY[ aus ƒ ^uSI qy ZmI brwbr hY, sdw
AnMd-KyVy iv`c ivcrdw hY, (ikauNik) EQy (Bwv, aus dy ihrdy ivcoN pRBU crnW qoN) ivCoVw nhIN huMdw[ (duK suK AQvw) sonw qy
im`tI vI Ajyhy mnu`K leI ie`k smwn hY (Bwv sony vrgy kImqI pdwrQ vyK ky aus dw mn loB iv`c nhIN Psdw) AMimRq qy kOVI
ivhu (zhr) vI aus leI ie`k brwbr hY, (iksy vloN) Awdr dw (vrqwau hovy) jW (AhMkwr gRsy) inrwdr dw, aus leI koeI
&rk nhIN[ kMgwl qy sulqwn aus leI ik jYsy hn[ jo rzw vI pRBU vrqwauNdw hY auh aus leI jIvn dw gwfI rwh hI hY[ hy
nwnk ! auh mnu`K (AslI) jIvn mukq hY[7[
sUcI:--(1)- suKmnI AstpdI 23-...jIvn mkiq ijsu irdY BgvMqu ]....8 ] 294} (2)-blwvlu mhlw 9 ]...khu nwnk
ieh ibiD ko pRwnI jIvn mukiq khwvY ]2]2] {831}(3)-rwmklI mhlw 1 ] ...jIvn mukiq giq AMqir pweI
]4]........ 8]3]{904} (4)- mlwr mhlw 3 ].. jIvn mukiq hir nwmu iDAwieAw hir rwiKAw auir Dwir
]...3]5]{1059}
jIaUNidAW hI (ivkwr-rUpI) mwieAw-idAW bMDnW qo Cutkwrw iml jwxw hI gurmiq Anuswr Asl
mukqI hY[ mrn ip`Co imldI kiQq ‘mukqI’ bRhmx-rp (Dwrmk AwgUAW dI) lu`t nIqI dI , dyx iek
inrmUl Brm hI hY[ AjyhI mukqI kdy vI iksy ƒ pRwpq nhIN ho skI[
(K) krm-lyK
AwpxI isrjxw dy kxkx ivc ivAwpk rih ky ijs ny swrI jgq-rcnw nUM, ies swrI kwienwq
ƒ Awpxy vjUd iv`c n`iQAw hoieAw hY-“Awip nwQu nwQI sB jw kI”, iPr AwpxI mrzI dIAW KyfW jIvW
koloN iKfwaux hwry isrjxhwr dI-“bwjIgr sau muoih pRIiq bin AweI ]”{487} ieh iek, bVI AjIb
Kyf hY, ik, BwvyN jIv ƒ Awpxy v`s iv`c r`K ky aus qoN swry krm vI Awp hI krvw irhw hY, pr aus dy
krm lyK vI aunHW hI krmw qoN bx rhy hn[ ies pRQie gurU &urmwn:-“hukim clwey AwpxY krmI vhY
klwm” ]{1241} jIv dy ienHW lyKW ƒ ilKx leI nw iksy vhI-Kwqy dI loV hY Aqy nw iksy klm-dvwq
isAwhI Awid vwly icqr-gupq ilKwrI dI hI zrUrq-XQw-“hukmI ilKY isir lyKu ivxu klm msvwxIAY ]”
{1280} hr QW auh Awp hI Awp vrq irhw hY--mÚ 1 ] Awpy ptI klm Awip aupir lyKu iB qUM ] eyko
khIAY nwnkw dUjw kwhy kU ]2]”{836}-
107- pMunI pwpI AwKxu nwih ] kir kir krxw iliK lY jwhu ] Awpy bIij Awpy hI Kwhu ] nwnk hukmI
Awvhu jwhu ]20] {pMnw 4}--
Arq;- hy nwnk ! puMn-krm qy pwp krm inry kihx mwqr hI nhIN hn, s`c mu`c hI qUM ijho ijhy krm kryNgw
iqho ijhy sMskwr qyry AMdr au`kr ky qUM (Awpxy jIvn dw AMg bxweI jw irhw hYN) jo kuJ bIjxw hY ausy (Awpxy
245
h`QIN bIjyy dw) Pl qUM Kwxw hYN[ (Awpxy hI bxwey krmw Anuswr) AkwlpurK dy hukm iv`c jnm-mrn dy gyV (ivc
pey rihx dy Brm-jwl iv`c ) PisAw rhyNgw (Bwv, Awqmk qOr qy duKI rhyNgw) [20[
ies qoN A`gy ‘ Awsw jI dI vwr’ ivc siqgurU nwnk swihb jI dw ieh &urmwn:-nwnk hukmI
ilKIAY lyKu ] jyhw vyKih qyhw vyKu ]1]{466} ArQwq-ijhy ijhw jIv vyKdy hn iqho ijhw aunHw dw srUp
bxdw jWdw hY (Bwv, ijs ijs nIXq nwl AsIN dUijAW nwl vrqdy hW, ausy qrHW dy sMskwr swfy Awpxy
AMdr bx rhy huMdy hn, auhw ijhw swfw v`Krw mwnsk srUp in`Krdw jWdw hY, aho ijhI swfI hauN bxdI
jWdI hY) pr ieh lyK vI r`b jI dy hI hukm ivc iliKAw jw irhw huMdw hY, (Bwv, hryk jIv dI ieh v`Ko
v`KrI hsqI vI r`bI hukm qoN bwhr nhIN hY, sB kuJ aus dy bxwey b`Jvy inX`m Anuswr hI vrq irhw
huMdw hY) [ pihlW siqgurW ny krm-lyK ilKy jwx dw ieh Byq smJwieAw hY, ik, Awpxy krm-lyK mnu`K
ny Awp hI ilKxy hn [ A`gy hux, AnUpm gurdyv ipqw, siqgurU nwnk swihb jI krm lyK ilKx dw bhu
p~Kw igAwn smJwauNdy hn:-
108- isrIrwgu mhlu 1 ] jwil mohu Gis msu kir miq kwgdu kir swru ] Bwau klm kir icqu lyKwrI gur puiC
ilKu bIcwru ] ilKu nwmu swlwh ilKu ilKu AMqu n pwrwvwru ]1] bwbw eyhu lyKw iliK jwxu ] ijQY lyKw
mMgIAY iqQY hoie scw nIswxu ]1]rhwau] ijQY imlih vifAweIAw sd KusIAw sd cwau ] iqn muiK
itky inklih ijn min scw nwau ] krim imlY qw pweIAY nwhI glI vwau duAwau ]2] ieik Awvih ieik
jwih auiT rKIAih nwv slwr ] ieik aupwey mMgqy ieknw vfy drvwr ] AgY gieAw jwxIAY ivxu nwvY
vykwr ]3] BY qyrY fru Aglw Kip Kip iCjY dyh ] nwv ijnw sulqwn Kwn hody ifTy Kyh ] nwnk auTI
cilAw siB kUVy quty nyh ]4]6]{16}
ArQ:-(hy BweI ! mwieAw dw moh) swV ky (aus ƒ) Gsw ky isAwhI bxw qy (AwpxI) Akl ƒ sohxw kwZz bxw [ pRym ƒ
klm, qy Awpxy mn ƒ ilKwrI bxw [ gurU dI isi`KAw lY ky (prmwqmw dy guxw dI) ivcwr krnI (is`Kx dI ictk lwaux dI
dlIl) ilK[ (Agocr, inr-AMjn, inr-Akwr qy AidRSt krqwr siq-rUp) nwm ilK [ aus ‘1’ dI is&iq swlwh ilK, ieh
ilK ik krqwr dy guxW dw AMq nhIN pY skdw, aus dw pwrlw aurlw bMnw nhIN l`B skdw [1[ ieh lyKw ilKx dI jwc is`K [
ijs QW-? (-“AMdir rwjw qKqu hY Awpy kry inAwau” ]pMnw-1092) (izMdMgI dw) ihswb mMigAw jwxw hY auQy ieh lyKw s`cI
rwhdwrI bxdw hY [1[rhwau[
ijnHW mnu`KW dy mn iv`c (r`b jI dw) sdw iQr nwm v`sdw hY (lyKw mMgx vwly aus QW) aunHW dy mUMh auqy it`ky l`gdy hn (Bwv,
Awpxy zmIr dy swhmxy s`cw is`D ho jwx qy Awqmk suK imldw hY) aunHW ƒ (dyS bdyS iv`c) vifAweI imldI hY, aunHW ƒ sdw
dIAW ^SIAW qy Awqmk hulwry imldy hn[ pr pRBU dw nwm aus dI imhr nwl imldw hY [2[ (sMswr ivc) byAMq jIv AwauNdy
hn (qy jIvn s&r mukw ky eyQoN) kUc kr jWdy hn, (keIAW dy) srdwr (Aidk v`fy v`fy) nW r`KIdy hn, keI (jgq iv`c)
mMgqy hI jMmy, keIAW dy vfy vfy drbwr l`gdy hn [ (pr drwbrW dy srdwr hox qy BwvyN kMgwl hox) jIvn s&r mukwieAW
smJ AwauNdI hY ik prmwqmw dw nwm ismrn qoN ibnw ieh jIvn ivArQ (gvwieAw hY) [3[ hy nwnk ! (AwK-hy krqwr !)
qYWQoN dUr dUr irhW sMswr dw qO^lw bhuq ivAwpdw hY, (ies qO^ly iv`c) iKJniKJ ky srIr vI FihMdw jWdw hY, (qyrI Xwd qoN
ibnw mwieAw dw vI kI mwx ?) ijnHW dy nwm sulqwn ^wn krky v`jdy hn sB (ieQy hI) im`tI ivc iml jWdy hn (jgq qoN
qurn vyly swry JUTy moh-ipAwr mu`k jWdy hn) [4[
109- mwrU mhlw 1 Gru 1 ] krxI kwgdu mnu msvwxI burw Blw duie lyK pey ] ijau ijau ikrqu clwey iqau
clIAY qau gux nwhI AMqu hry ]1] icq cyqis kI nhI bwvirAw ] hir ibsrq qyry gux gilAw ]1]
rhwau ] jwlI rYin jwlu idnu hUAw jyqI GVI PwhI qyqI ] ris ris cog cugih inq Pwsih CUtis mUVy
kvn guxI ]2] kwieAw Awrxu mnu ivic lohw pMc Agin iqqu lwig rhI ] koiely pwp pVy iqsu aUpir
mnu jilAw sMn@I icMq BeI ]3] BieAw mnUru kMcnu iPir hovY jy guru imlY iqnyhw ] eyku nwmu AMimRqu Ehu
dyvY qau nwnk iqRstis dyhw ]4]3] {990}
ArQ:--hy kmly mn ! qUM prmwqmw ƒ ikauN Xwd nhIN krdw? ijau ijau qUM prmwqmw ƒ ivswr irhw hYN iqauN iqauN qyry
(AdMro)N gux Gtdy jw rhy hn[1[rhwau[ hy hrI ! qyry guxw dw AMq nhIN pY skdw (qUM Acrj Kyf rcI hoeI hY ik qyrI
kudriq iv`c guxw dw) Awcrn mWno kwZz hY mn dvwq hY (aus bx rhy Awcrn-kwZz auqy mn dy sMskwrW dI isAwhI nwl
246
cMgy mMdy (nvyN) lyK ilKy jw rhy hn (Bwv, mn ivc hux q~`k dy iek`Ty hoey sMskwrW dI pRyrnw nwl jIv ijhVy nvy cMgy mMdy kMm
krdw hY) auh kMm Awcrn-kwZz auqy nvyN sMskwr au~krdy jWdy hn[ (ies qrHW) ip`Cly kIqy krmW dy sMskwrW dw iek`T-rUp
suBwau ijauN ijauN jIvW ƒ pRyrdw hY iqvyNN iqvyN hI auh jIvn-rwh qy qur skdy hn {1[ (hy mn pMCI ! prmwqmw ƒ ivswrn nwl
qyrI izMdgI dw hryk) idn qy hryk rwq (qYƒ mwieAw ivc Pswaux leI) jwl dw kMm dy irhw hY, qyrI aumr dIAW ijMnIAW vI
GVIAW hn auh swrIAW hI (qYƒ Pswaux ihq) PwhI bxdIAW jw rhIAW hn [ qUM bVy suAwd lY lY ky ivkwrW dy cog cug irhw
hY qy ivkwrW ivc hor Fsdw jw irhw hY[ hy mUrK mn ! ienHW ivcoN ikhVy guxw dI shwieqw nwl ^lwsI pweyNgw ?2[ mnu`K dw
srIr, mwno, (lohwr dI) B`TI hY, aus B`TI ivc mn, mwno, lohw hY qy aus auqy kwmwidk pMj A`gW bl rhIAW hn, (kwmwidk dI
qpS ƒ qyz krn leI) aus auqy pwpW dy (BKdy) koly pey hoey hn, mn (ies A`g ivc) sV irhw hY, icMqw dI sMnHI hY (jo ies
ƒ coBW dy dy ky hr pwsy vloN swVn ivc mdd dy rhI hY) [3[ pr hy nwnk ! jy smr`Q gurU iml pey qW auh sV ky inkMmw lohw
ho cuky mn ƒ BI sonw bxw dyNdw hY [ auh Awqmk jIvn dyx vwlw prmwqmw dw nwm dyNdw hY ijs dI brkiq nwl srIr itk
jWdw hY (Bwv, ieMd®y ivkwrW vloN ht jWdy hn) [4[3[
eyhI gurmiq-isDWq, pusqk "ib~prn kI rIq qoN scu dw mwrg"- dy CyvyN Bwg iv`c hor vI bVy ivsQwr
nwl iliKAw hoieAw hY[
(g) nwnk AgY so imlY ij Kty Gwly dyie]:-
kI, imrqk dy inimq kIqy A`f A`f ivDIAW vwly keI nwvW vwly pwT, dwn-puMn, qIrQ-ieSnwn,
Awid iksy vI hor Drm-krm dw koeI lwB pRwxI dy Awqmw ƒ pRwpq ho skdw hY ? kI, mrn auprMq kIqy
Drm krmW nwl imrqk dy pWpW dw nws ho jWdw hY ? kI, grUV purwx dy ilKy Anuswr bRwhmxw nUM jW
irSI munI gRMQI, sMq fyrydwr swDU Awidk Drm gUrUAW ƒ, imrqk nimq dwn kIqy vsqr, Dn dOlq jW
vrqx dIAW hor vsqUAW prlok ivc aus ƒ jw imldIAw hn ? ies SMky nUM dUr kr rhw hY siqgurU
nwnk swihb jI dw ieh pwvn gurU Sbd:--
110- sloku mÚ 1 ] jy mohwkw Gru muhY Gru muih ipqrI dyie ] AgY vsqu is\wxIAY ipqrI cor kryie
] vFIAih hQ dlwl ky musPI eyh kryie ] nwnk AgY so imlY ij Kty Gwly dyie ]1]{472}
Bwv-ArQ, Blw jy koeI cor Awpxy ip`qrW ƒ corI dw mwl qyry rwhIN prLok Byj dyvy Aqy sb`b nwl aus Dn dOlq
dy AslI vwrs vI dyvnyq nwl auysy prlok ivc cly jwx qy Awpxw corI dw mwl pCwx ky cor cor dw rOlw jw pwaux
qW, hy mhW cwqur Drm AwgU bRhwmx jIE ! qusW qW lokW ƒ prlok ivc vI jw cor bxwieA ? pr hy T`gy jw rhy hy
Boly loko ! (Xwd r`Ko) ik hr mnu`K ƒ kyvl ausy cMgy mMdy krm dw Pl imldw hY, jo auh Awp Awpxy h`QI krky
sMswr ivcoN C`f igAw hovy [
pwvn bwxI bwrh mwhw mWJ mhlw 5 dy BwdoN mhIny dy nW qoN rcy gurUSbd ivc pMcm pwqSwh jI
dw &urmwn- (1)-jyhw bIjY so luxY krmw sMdVw Kyqu ]{134} krm BUmI ivc mnu~K ny jo bIjxw hY auhI
pRwpq krnw hY[ pr (2) (2)-bIjy ibKu mMgY AMimRqu vyKhu eyhu inAwau ]2]{474} Bwv, ieh kI inAw hY
ik mnu~K bIjdw zihr pr aus dw P`l mMgdw hY AMimRq ? eyvyN hI-(3)- jYqsrI vwr mhlw 5 ] pauVI
cOQI :-- "jYsw bIjY so luxY krm iehu Kyq ] AikrqGxw hir ivsirAw jonI Brmyqu ]4] {717}-
izMdgI iv`c kdy Drm dww koeI kMm nhIN kIqw sgoN ZrIbW dw lhU cUsdw irhw pr aus leI mMgxw scuKMf
ivc vwsw ? AQvw (4)-PrIdw loVY dwK ibjaurIAW ikkir bIjY jtu ] hMFY auNn kqwiedw pYDw loVY ptu
] 23 ]{1390}Bwv- bIjIAW kMfy-dwr ik`krW pr aunHW qoN Jwk r`KxI AMgUrW dI ? auNn dy qwxy pyty qoN
rySmI k~pVy dI Aws ? Aqy (5)--"krm DrqI srIru kiljug ivic jyhw ko bIjy qyhw ko Kwey ] glw aupir
qpwvsu n hoeI ivsu KwDI qqkwl mir jwey ] BweI vyKhu inAwau scu krqy kw jyhw koeI kry qyhw koeI pwey
]..1]{308}pauVI-15
auprokq 89 qoN 110 q`k, dy gurUsbdW dI ivcwr qoN AsW, cMgI qrHW smJ ilAw hY, ik, siqgurW ny bwr
bwr eyhI smJwieAw hY ik, (auprokq ‘a’ qoN ‘K’ isrlyuKW vwlIAW pRwpqIAW jIaUNidAW hI krnIAW
huMdIAW hn) mrn auprMq kyvl aunHW hI krmw dw P`l pRwpq huMdw hY jo auh Awpxy jIvn ivc Awp hI kr
247
igAw sI[ mrn auprMq pRwxI dy inimq kIqy hor iksy vI Drm-krm dy bdly kdy kuJ nhIN imilAw[
ilKwrI ny ijs pMcm siqgurW dy nwmxy nwl auprokq duKdweI gurimq-ivroDI Brm miVHAw hY, aus bwry
ilKI auprokq Sbd-ivcwr dw incoV vI hux pMcm gurdyv jI dI hI mubwrk bcnw qoN:--
111- swrg mhlw 5 ] Avir siB BUly BRmq n jwinAw ] eyku suDwKru jw kY ihrdY visAw iqin
bydih qqu pCwinAw ]1] rhwau] privriq mwrgu jyqw ikCu hoeIAY qyqw log pcwrw ] jau lau
irdY nhI prgwsw qau lau AMD AMDwrw ]1] jYsy DrqI swDY bhu ibiD ibnu bIjY nhI jWmY ] rwm
nwm ibnu mukiq n hoeI hY qutY nwhI AiBmwnY ]2] nIru iblovY Aiq sRmu pwvY nYnU kYsy rIsY ] ibnu
gur Byty mukiq n kwhU imlq nhI jgdIsY ]3] Kojq Kojq iehY bIcwirE srb suKw hir nwmw ]
khu nwnk iqsu BieE prwpiq jw kY lyKu mQwmw ]4]11]{1205-6}
ArQ:-ijs mnu`K dy ihrdy iv`c r`b jI dw piv`qr nwm v`sdw hY aus ny (smJo) vyd (Awidk Drm-pusqkW ) dw q`q smJ
ilAw[ Hhor swry jIv kurwhy pey rihMdy hn, (mwieAw dI ^wqr) BtkidAW aunHW ƒ (shI jIvn rwh dI) sUJ nhIN AwaNdIu
[1[rhwau[ dunIAw dy DMidAw iv`c ruJY rihx vwlw ijMnw vI jIvn-rsqw hY, ieh swrw lokW iv`c AwpxI ie`zq bxweI r`Kx
vwlw rsqw hI hY[ jdoN q`k mnu`K dy ihrdy iv`c (hrI nwm dw) cwnxw nhIN huMdw, qd qk (Awqmk jIvn vloNN (Gu~p hnyrw hI
itikAw rihMdw hY [1[ ijvyN (koeI ikswn AwpxI) zmIn ƒ keI qrIikAW nwl iqAwr krdw hY, aus ivc (cMgw) bIjx qoN
ibnw kuJ vI nhIN augdw[ (iesy qrHW) prmwqmw dw nwm (ihrdw-DrqI iv`c bIjx) qoN ibnw mnuK dI ivkwrW qoN ^lwsI nhIN
huMdI,
aus dy AMdroN AhMkwr nhIN mu`kdw ]2]
hux q~k dI gurmiq ivcwr qoN mOq dI AslIAq smJx dy nwl ASW ieh vI smJ ilAw hY ik,
imrqk pRwxI nimq iksy vI prkwr dw Drm krm krnw krwauNxw ins&l hY[
54- rwg mwlw bwry gurmiq ivcwrW
dws dy hQoN ilKvweIAW pusqkW bwry suihrd pwTkW dy mn iv`c ijauN ijauN kdr v`DdI geI iqau
iqauN rwg mwlw bwry gurmiq dw p`K ilKx dI mMg vI vDI[ pr ikauNik zwhrw qOr qy rwg mwlw qoN
gurmiq rihxI au~qy ib`pR-vwdI dw, AQvw bRwhmxI rIqI-irvwj dw, koeI Asr nhIN pY irhw, ies leI,
D|wxy dw iuek hor vwDU dw nvW JgVw CyV bihxw, dws ny isAwxp nw sI mMnI [ auNj, ieh bcn krdw
irhw hW ik, jy kdy koeI F``ukvW kwrn nzrIN AwieAw qW, "rwg-mwlw" bwry vI Awpxy sp~St ivcwr
ilKx iv~c iJjk nhIN hovygI [
hux ies ‘gur iblws pwqSwhI 6’ ƒ gurbwxI dI ksv`tI qy prKdy smy ilKwrI dI kutlqw swry
h`d bMny t``pdI qurI jWdI nzrI Aw rhI hY [ ivcwr ADIn ies cOQy AiDAwie dy A^Ir ivc AsIN pVH
Awey hW ik, phlW ies ilKwrI ny purwxW dI lyKxI vWg hI JUT-ivDI Anuswr swry rwg dyh Dwr ky, aus
AsQwn ivc Aw vVdy drsw id`qy ijs QW dI iekWq BMg krn dI s^q mnwhI siqgurU jI vloN hI ies
ilKwrI ny Awp hI drsweI hoeI hY[ iPr kiQq dyhDwrI rwg bVw ArQ-hIx roxw roNdy drswey hoey hn[
hux AsW vyiKAw hY ik, gurU gRMQ swihb jI dI sMpwdnw dy kwrj dI smwpqI qy iek`qr hoeI sMgq nUM
sMboDn krky ieh kihMdy drswieAw hY ik, "pRwxI dI mOq auprMq pihlW AsIN gruV purwx piVHAw krdy
sW, pr A`gy qoN kyvl gurbwxI dy pwT dw 'rwg mwlw' pVH ky Bog pwaux nwl imRqk pRwxI dy pwp iCx ivc
nws hox dw Brosw vI pMcm pwqSwh jI dI hI zbwnI nhIN drswieAw hoieAw hY[ XQw-" iek iCn mih
pwp jwih iqn sV"]697]"
pMcm siqgurU jI dI zbwnI pwey gey ies inrmUL Brm qo dws dy mn ivc gMBIr SMkw aupijAw ik, ho
skdw hY, rwg-mwlw rUp, ieh ArQ-hIn iLKq, gurU gRMQ swihb dw ih~sw bxw dyx vwlw kutl-kwrw vI
ikqy eysy ilKwrI dw hI nw hovy ? so dws ny ies p~Ko vI pVqwl krnI zrUrI jwx leI[ ghu nwl ivcwr
248
kIiqAw dws dI bu~DI ny ijnHW kwrnw qoN ieh Brosw bxw ilAw hY ik, gurU bwxI dy rcyqw siqugurU
swihbwn nwl, rwgW dI ies kiQq mwlw dw kdy koeI sMbMD nhIN sI irhw, aunHW kwrnw dw vyrvw ies
pRkwr hY:-
(1) ‘rwg mwlw’ isrlyK qNo hI sp`St ho jWdw hY ik, g`l rwgw dI hY, bRhm nwl imlwp krw rhI
pwvn gurbwxI nwl ies dw koeI nyV nhIN hY[ rOly gOly ƒ cu~p krw ky sroiqAw dy mnW ivc iekwgrqw
bxwauNx dw Asrdwr swDn hox dy kwrn, gurmiq dy prcwr leI rwg dI vrqo lwhy vMd zrUr hY, pr pRBU
dI BgqI nwl ienHW rwgW dw koeI vwsqw nhI hY[
(2) swfI mjbUrI dy kwr swfy Drm AwgU Aw bxy audwsIAW, inrmilAW, AQvw mhMq rUp bRwhm dI
kutlqw dy kwrn ijs pRQm bwxI mhwn bwxI dw nwm pMQ ny mUl mMqR kbUl kr ilAw hoieAw hY, guruU bwxI
dy rcyqw siqgurU swihbwn ny, pUrw jW Cotw auh pwvn mMqR (gur-aupdyS) sdw ausy bwxI dy ArMB dI
sjwvt bxwieAw jo pihlI pMgqI qoN hI bRhm nwl joVn dI AQvw jIvn jugq suArwn dI isiKAw dI
lKwiek bx rhI huMdI hY, pr eyDr ies swrI rwg mwlw iv`coN bRhm dI ivcwr dw koeI sMkyq q`k nhI
imldw[ so dws dw At`l XkIn hY ik, sujwn Aqy smr~Q siqguurU jI pRBU imlwp dI g`l qoN vWjI, AQvw
gurmiq-rihxI dI isiKAw qoN s~KxI AjyhI ivArQ bwxI qy " < siqgur pRswid " kdy nhIN sn ilK
skdy[
(3) gurmiq-igAwn dy prcwrk, pMQ ivc jwxy pCwxy ivdvwn, igAwnI surjIq isMG jI ipRMsIpl
is`K imSnrI kwlj id`lI, dI ilKI "rwg mwlw pVcol" nwmk CotI ijhI pusqk nUM ghu nwl piVHAW ieh
sp`St ho jWdw hY ik, ieh rwg mwlw "Awlm" nwmI iksy kvI dyu ilKy kwmkMdlw ik`sy dI pwqr nwmI
iek n`cwr bIbI dI pRym khwxI dw ih~sw hY jo, gur iblws dy ilKwrI ny, AQvw aus dy smkwlI ib~pRW
vloNy, sMn 1708 qoN 1718 ivckwr, krqwr purI bIV smyq, sRI gurU gRMQ swihb jI dy bwkI h~Q ilKq
srUpW ivc drj kr lYxI koeI AnhoxI g`l nhIN hY [ swfy Drm-AsQwnW dy sMcwlk Aw bxy hoey,
(audwsI, inrmly, mhMq-rUp) bRwhmxw ny guriblws, gurpRqwp sUrj Awid gurmiq ivroDI ilKqW dI vrqo
nwl isK ies nUM is~KI Drm dw AMg bxw ilAw[ iPr, ies rwg-mwlw nUM sRI gurU gRMQ swihb jI dy pwT dy
Bog smy pVHn dI mh`qqw gurbwxI nwloN vI v`D drsw id`qw ijs nUM swfI AigAwnqw ny, ies nUM vI
gurbwxI hI mMn ilAw[
khwxI A`gy qurI:-
rwgmwlw pVH ky Bog pwaux dI mh`qqw drsw lYx dy nwl hux, kVwh pRSwd vI kilAwx
kwrI ? gurU bwxI ivcwr qoN jIvn suDwr lYx dI loV mukwaux vwly BrmW dI Brmwr krI
jwx vwlI kutlqw nUM ilKwrI kdy nhIN Bu`iLAw:-
"kVwh krwvY hrK so koit X`g P`l cIn [ sBu sMgiq suin bYn gur, Dwir icMq mY lIn ]700]
jo ieCw koaU krY, so sB pUrn hoie" [ sRI muiK qy AYso khw jwn lyhu sB koie ]701]
ArQ:- SrDw BrpUr ^uSIAW nwl kVwh krwvo qy kRoVW XgW dw Pl pRwpq kro [ siqgurU jI dy ieh bcn Awpxy ihrdy ivc
p`ky kr lvo[ ieh g`l swry TIk smJ lvo, bcn siqgurU jI dy Awpxy muKwribMd dy hn[ (700+7012)
A`glIAW cOp`eIAW ivc, ilKwrI, gurbwxI dI sMpwdnw vwly AsQwn dy drSn mwqR dI Apwr mihmw
drswaux dy nwl, sMbMDq idn mhUrq dI vifAweIAW drsw ky gurmiq qoN swfI AigAwnqw nUM &zUl dy
BrmW ivc jkVdw hoieAw, guris~K nUM gurUbwxI-igAwn qoN qoVI r`Kx dy p`ky Brm pwauxo zrw nhI
Buldw:- cOpeI ] sRI muiK bhuir kho As bYnw [ rwmsr au~qir qt su AYnw [
rcI bIV ieh TW mnu lweI [ aupm QWv kI khI n jweI ]702]
249
bhu duK qpq iehW jo AweI [ dyKq drs sWiq hoie jwvY [
BwdoRo suid eykm suKdweI [ krY drsu jo mnu icqu lweI ]703]
igRMQ Bog kw Pl iqh hovY [ jnm mrn AG sMkt KovY [
ieh AsQwn kI aupm mhwnw [ sRI igRMQ jhW pRgtwnw ]704]
ArQ:-(siqgurU jI ny(sRI puK qoN ieh bcn boly ik rwmsr dy auqrI iknwry (d`Kx idSw dy ault SmwlI phwV dI bwhI) ijs
QW bIV rcI geI hY aus QW dI soBw kQn kihx ivc nhI Aw skdI]702] bVy duKW nwL sVdw bldw ijHVw BwdoN sudI
eykm (sMmq 1661) nUM ies AsQwn dy drSn Aw kry auh suKW dI TMfk mwxydw suKI jo jwvygw [702[ ies QW dy
drSn mwqr qoN hI gRMQ dy Bog dw Pl pRwpq ho jwvygw; (gurbwxI pVHn suxn kmwaux dI loV nhIN b`s ies QW dy drSn hI
kw&I hn ?) ies gRMQ dI kQw suxdy rihx vwly ^wlsw jI nUM gurbwxI Anuswr jIvn bxwaux dI loV ^qm ? siqgurU
nwnk swihb jI dI Gwlxw qy pwxI ?
ilKwrI dI ies gMBIr kutlqw qoN pwTk s~jx aucycy qOr qy sucyq rihx:--
cOpeI] jb bMno inj dsy isDwXo [ BXo iDAwie pUrn suKdwXo [
igRMQ bIV DXwie pUrn BXo [ Xwih pVY duKu sglw gXo ]708]
ArQ:-(BweI) vloN bIV nUM Awpxy dys lY jwx dy prsMg dy nwl hI ieh suKdwiek (ik jW gurmiq ivroDI vfw duKdwiek ?)
AiDwie smwpq hoieAw[ ies AiDAwie dI kQw ijhVw pRwxI pVHy suxygw aus dy swry duK dUr ho jwxgy[ 708[
gurbwxI dI mhqqw GtwauNxI nw Buldw hoieAw ieh kutl ilKwrI AwpxI imQI hoeI p`kI Xojnw ADIn eyQy vI cOQy
AiDAwie ivc jo JUT sc iliKAw hY aus dy hI pVHn suxn qoN duKW dw nws hox dw Brm p`kw kr irhw hY[
Bgq isMG Xh Plu AiDkweI [ joaU DXwie pVHY mnu lweI [
igMQ Bog nru so Plu pwvY [ jnm bIic bhuro nih AwvY ]709]
ArQ:-(AwpxI klpxw dI aupj khwxI qy pwqr Bgq isMG koloN vI iehI AwiKAw drsw id`qw ik) ijhVw koeI mn lw ky ies
AiDAwie nUM pVHy aus nUM (bwxI dw) gRMQ pVNn dy Bog dw vfw Pl pRwpq hovygw[ 709[
iDAwn rhy ik gurbwxI dI sMpdnw dw kwrj spwq hox qy (cOpeI 702 qoN 709 qk) iqAwr hoey gRMQ nUM
bIV jW gRMQ qW iliKAw hY, pr gurU gRMQ iksy QW nhIN drswieAw[ Agly AiDAwie ivc swrIAW ksrW
purIAW ho jwx dw sp`St ieswrw Agly dohry dy AwrMB ivcoN hI iml irhw hY[

dohrw ] Awgy Xh kQ hoiegI guu ru igRMQ AsQwn [ hirgoivMd ky ivAwh kI huie hY kQw mhwn ]710]
ieiq sRI gur iblws sRI igRMQ swihb jI kI bIV brnnM nwm cqrQy iDAwie smwpqu suB msqu ]4]A&jU]

ArQ:-A`gy hux ieh kQw (vydWqI jI ny tUk ivc ieauN iliKAw hoieAw hY:-) "sRI gurU gRMQ swihb dy AsQwn dI hY pRkwS dy
AsQwn dI Aqy siqguoibMd swihb jI dy ivAwh dI v`fI ibsQwr pUrvk kQw hovygI [710[ ies qoN sRI guriblws ivclI bIV
rcI jwx dI kQw vwlw AiDAwie smwpq[710[

sMpwdnw hMdy qk bIV jW kyvl gRMQ hY pr Agly hI pl gurU gRMQ swihb ? sMpwdW kwl sMmq 1661 hY
pr dSmyS jI voL guirAweI sOpI jwx dw sMmq 1765 hY[ 104 swl pihlW hI gurU gRMQ Aqy AsQwpn
krn dIAW g`lW ? khwxI dy hr moV qy ^wlsW jI dI inAwrI gurmiq mrXwdw nUM mnmqI rMg cwiVHAw
igAw ? hwey swfI eyfI iBAwnk bdiksmqI ? gurU ieiqhws nUM inrol JUT ivc rMigAw hoieAw hox qy
vI swfy Drm AwgUAW ny TIk mMn ilAw ? vwh, isMG swihb bx bYTy hoey vydWqI jIE ! sdky jweIey
quhwf yijhy bRwhmxI dlwl qoN ? iksy iek QW qy hI ilKwI vloN ilKy jw rhy JUT bwry bol pYNdy...........
idl ky PPoly jl auTy hY sIny ky dwZ sy [ies Gr ko Awg lg rhI hY Gr ky icrZ sy [
250
gurb^S isMG10
dsMbr 2002

AMDw AwgU jy QIAY ikau pwDru jwxY ] Awip musY miq hoCIAY ikau rwhu pCwxY ]
ikau rwih jwvY mhlu pwvY AMD kI miq AMDlI ] ivxu nwm hir ky kCu n sUJY
AMDu bUfO DMDlI ] idnu rwiq cwnxu cwau aupjY sbdu gur kw min vsY ] kr joiV
gur pih kir ibnµqI rwhu pwDru guru dsY ]6] {767}

Das könnte Ihnen auch gefallen