Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
‘gur iblws pwqSwhI 6’sRI gurU gRMQ swihb jI-rUp siqgurU nwnk swihb jI dy ‘prK-drbwr’ ivc ]
(Bwg pihlw)
sloku ] kbIr ksautI rwm kI JUTw itkY n koie ]
rwm ksautI so shY jo mrjIvw hoie ]1]{pMnw-948}
ivSw s&w nMbr
1- jwx pCwx-rUp ArMBk bynqI- 1
2- kuJ hor zrUrI gurmiq ivcwrW 2
3- sMpwdk swihbwn vloN ilKI BUimkw bwry ivcwr qo pihlW-
ipCokV v`l sMKyp JwqI :- 3
4- BUimkw 6
> < siqgur pRswid ] >
"gur iblws pwqswhI 6" ivcoN gurmiq ivroDI ilKqW ?
sRI gurU gRMQ swihb jI dI ksv`tI-
pihlw kWf
1 gRMQ dw AwrMB 9
4- BUimkw
snmwn Xog sMpwdk ivdvwnW jI vloN 53 s&y qoN 111 s&y q`k ilKI ies BUimkw ƒ pVHn qoN dws dy mn iv`c
aupjy duKdweI SMikAW dw vyrvw ies pRkwr hY:-
a- ilKwrI dw nwm pqw l`Bx leI isMG swihb igAwnI joigMdr isMG jI Aqy fw: AmrjIq isMG jI ny, muV muV keI
ivDIAW vrq ky bVy Anumwn lwey, pr XkIn nwl inrxw koeI nw ho sikAw[ pusqk dy 59 s&y dy auprly pYry dy AMqly ih`sy
ivc sMpwdk mhW purKW dI ilKq ies pRkwr hY-“ies qrHW AsIN kih skdy hW ik gRMQ dw rcyqw koeI guMmnwm (Unknown) ivAkqI
hY[” [ (Bwv, auprokq vrxn, vyd purwx dy ilKx-FMg dI pihlI prmuK g`l ik, ilKwrI guMm-nwm ?)
pr BUmkw dy 59 s&y dy hyTly pYry ivc, ausy Unknown ilKwrI bwry swfy sMpwdk mhW purKW dy ieh bcn-“ kvI vloN Awpxy
bwry id`qy auprokq sMKyp iojhy vyrvy qoN igAwq huMdw hY ik auh bhuq hI inmr suBwv vwlw koeI “guris`uK hY” ijs krky auh muV-muV ky
Awpxy Awp ƒ Aiq nIvyN ivSySxW duAwrw sMboDn krdw hY[ kvI ny Awpxy pirvwrk ipCokV qy in`jI jwx-pCwx bwry koeI ieSwrw nhIN
kIqw[’ ilKwrI vloN Awpxy bwry koeI Aqw-pqw nw iliKAw hox qoN, cwhIdw qW ieh sI ik, swfy ivdvwn Drm-AwgU
swihbwn, ilKwrI dI suihrdqw bwry gMBIr S`kw drswauNdy, aultw aunHW vloN iLKy auprokq bcn ‘bdiksmqI vwly’
hox dy kwrnW dw vyrvw-
(1) gurmiq-mrXwdw, gurU ieiqhws iv`c gurU bwxI Anuswr Su`Dqw kwiem r`Kx dI muK izmyvwrI dI pdvI qy ibrwjy vydWqI jI
ieh ikvy Bu`l gey ik mhW huiSAwr ilKwrI, aus bhWblI ^wlsw jI dy siqgurU jI dy jIvn ieqihws ƒ AwpxI klpxw dI
aupj JUT-pRsMgw duAwrw dUSq krn l`gw sI, ijs sMq-sUrmy isMG jI ny aunHW inrdeI lutyirAW ƒ, kwbl kMDwr, ZznI Awid
ivcly aunHW dy A&ZwnsqwnI GrW ivc vwV ky BwrqIAW ƒ sdw dI aus inrdeI lu`t qoN bcw ilAw sI ijs ivc, inq dI
kql-Zwrq ivc sdIAW qoN in`q nvyN idn ihMdIAW dy mwl DMn dy nwl BwrqIAW dIAW b`cIAW ƒ vI lu`t dy mwl ivc lY jw ky
‘bsry’ q`k dIAW mMfIAW iv`c tky tky ƒ nIlwm krnw iek, SuZl smiJAw hoieAw sI[ AYvyN qW nhIN sn pMjwbIAW dIAW
bolIAW ivc ieh bol Aw rly-“swfI rn bsry ƒ jWdI moVIN BweI fWg vwilAw isrdwrw[” muV muV Awpxy leI inrmqw vwly
bcn ilKx ƒ aunHW dI inmrqw dy sUck ilKxw aus ilKwrI dI kutlqw dw swQ inBwaux-rUp bdiksmqI dI lKwiek hY[
(2) ieh ikvy mMn ilAw jwvy ik, Awpxy Awp ƒ ‘vydWqI’ sdwvwuaux vwly snmwn Xog isMG swihb igAwnI joigMdr isMG jI
ieh nw jwxdy hox ik ‘vydk kwl qoN ijMny vI gRMQ pRoihq jI ny ilKy hn (vydW purwxw isimRqIAW Awid smyq) iksy gRMQ ivcoN vI
ilKwrI dy nwm smyq aus dy Aqy-pqy dI koeI toh nw imldI hoxI, ib`pR jI dw p`kw ilKx FMg hY ? AwpxI AslIXq ƒ lukweI
r`Kx vwlI ienHW ilKwrIAW dI ‘^qrnwk cqurweI’ ƒ, aus dI “inmrqw” pqw nhIN iks Xojnw ADIn drswieAw igAw hY ?
A- ausy (59 s&y vwly) pYry iv`c A`glI pMjvI sqr qoN sMpwdk swihbwn jI dy ieh bcn- “auh iksy qrHW GuMmdy iPrdy
sb`b nwl BweI Drm isMG kol phuMc jWdw hY qy BweI Drm isMG dI pRyrnw sdkw auh pMjW ipAwirAW qoN AMimRq pwn krdw hY BweI Drm isMG
vloN hI aus ƒ smyN dy swDnW (A`gy s&w 60) muqwibk isiKAw id`qI jWdI hY[ BweI Drm isMG vloN aus dI hr pRkwr shwieqw kIqI jWdI hY
qy aus ƒ Dwrimk, ividAk qy swihqk p`KoN hr qrHW nwl Xog bxw id`qw igAw ” (1) sMpwdk swihbwn ny ikhVI ilKq dy ADwr qy
ilKy hn? (2) ieh Drm isMG kOx sI qy auh ik`QoN ilKwrI ƒ jw imilAw ? (3) aus ƒ AMimRq iks ny CkwieAw Aqy ieh
Drm isMG, jo vI ilKwrI vWg ieiqhws dy p`qirAW qy A`j q`k Aqy pqy rihq hI hY, aus ilKwrI dy isiKAw dwqy ikvyN Aqy
kdoN qoN bx bYTw ? (4) snmwn jog vydWqI jI ƒ ieh Brosw ikvy bx igAw ik, AMimRq pwn krdy swr hI ieh ilKwrI
Dwrimk, ividAk, swihqk p`KoN hr qrHW nwl Xog bx igAw sI ? (5) pusqk ivclIAW ijnHW ilKqw dw vyrvw BUimkw ivc
iliKAw hoieAw hY aunHW ivcoN vI ilKwrI dy AMimRqDwrI hox dw zrw vI sMkyq nhIN imldw[ ivvwdgRsq guMmnwm ilKwrI dIAW
AwpxI hI ilKIAW cOpeIAW qoN v`D, iksy hor QwauN vI puStI kr lYx dw koeI hvwlw nhIN[ hYrwnI hY kyvl in`jI AnumwnW qoN
ilKwrI ƒ AMimRqDwrI Aqy ividAw iv`c hr p`Ko inpuMn bixAw drswaxu ivc, vydWqI jI ƒ iks pRkwr dw lwB, iks eyjMsI
rwhIN pu`j irhw sI ?
BUmkw dy ausy 60 s&y qy hI-“ Drm isMG ikhVw hY” isrlyK hyTW vI, ilKwrI dIAW AwpxIAW hI ArQ-hIn iLKqW dy
mwmUlI hvwly nwl, in`jI Atkl-p`cUAW dy ADwr qy pwTk dI qs`lI krweI hoeI hY ik, BweI Drm isMG dSmyS jI dy in`jI
drbwrIAW ivcoN Aqy BweI mnI isMG dy p`ky jwxU-pCwxU sn[ iPr ieh inrwDwrq JUT, ik, ‘BweI mnIN isMG jI, nnkwxw swihb
dy drSnW ƒ Awey qy aunHW ny ies pusqk ivclI swrI vwrqw Awp bYT ky ilKwrI ƒ kih suxweI sI[ Bwv, jo vI JUT s`c
iliKAw hY aus dy izMmyvw bweI mnI isMG jI hn, ilKwrI dw qW sgoN vfw aupkwr hY ijs ny bweI mnI isMG dy khy bcnW ƒ
bVI krwmwqI PurqI nwl nwlo nwl ilK ilAw jo mgroN ‘guriblws pwqSwhI 6” dy rUp ivc gurU ieiqhws bxI [ ieh sB kuJ
inrADwr hI pMQ leI suZwq bxw dyxI isMG swihbwn dI krwmwq ? kI, ieh mMn lYxw gurU ieiqhws nwl DRoh qy nw hovygw ik,
9
guriblws ivclw gurmiq ivroDI swrw JUT, komI ShId, BweI mnIN isMG ny Awp hI bol ky ilKwieAw sI ? ieh At`l scweI hY
ik, JUT dI vifAweI gMBIr ku&r nwl hI kIqI jw skdI hY ? ihrdw ieh mMnx leI iqAwr nhIN ho irhw ik, sRI hirmMdr
swihb dy gRMQI vydWqI jI eyfw iGxwvxw Aqy pMQ-Gwqk JUT Awp hI ilKdy rhy hoxgy ? hd ho geI, vwV hI Kyq dy aujwVy dw
sb`b bx geI ?
s- pMQk bdiksmqI dI is`^r:- kI A`j swfIAW A~KW qy mUrK-SrDw dI AjyhI motI p`tI b`J cu`kI hY ik, AsIN
Awpxy siqgurU jI vloNpwey pUrinAW dI mh`qqw vI Bu`l gey ? AsI ausy AnUpm siqgurU jI dy is`K hW ijs prmsuDwrk jI ny
bcpn ivc hI jnyaU pwaux qy Ak`t ikMqU KVw krky hzwrW swlW qoN bxy Dwrimk ivSvwS qy krwrI cot mwrno zrw vI iJjk
nhIN sI mMnI[ swfy leI AMimRq bixAw Aw irhw auhI jnyaU mhurw ho id`isA [ pr eyQy Awpxy gRMQI jI qy zrw S`k nw kIqw qy
AsIN mhury Aqy AMimRq dI pCwx krnI Buu`l gey[ sMpwdk vydWqI jI ilKwrI ƒ D|wxy hI AMiMmRqDwrI mhWivdvwn Aqy BweI mnI
isMG jI dw smkwlI iks Xojnw ADIn drswieA jw irhw hY
h- pusqk ivc vkqw qy sroqw bxw lYxw qW purwxw vWg hY pr,Npusqk dy ilKwrI ny eyQy aucycI huiSAwrI ieh vrqI hY
ik, Awpxy bwry is`KW dy mn ieh Brm bxweI r`Kx leI ik auh ivcwrw qW kyvl Axjwx ijhw iek isKSk SrDwluU hI hY,
Awpxw ividAw dwqw iek qIjw pwqr ‘Drm isMG” GV ilAw[ pusqk dI sMpwdnw krn vwly mhWpurK, swfy Drm AwgUAW ny,
pusqk dI BUimkw ivc aus &rzI ivAkqI ƒ dSmyS jI dw drbwrI hox dw Brm p`kw kr id`qw[ iPr, ijvyN gruV purwx ivc
auqr dyx vwly vkqw ‘ivSƒ jI’ hn Aqy pRSn krqw pMKI-rwj ‘gruV jI” hn, eyDr ivSƒ jI dy QW ilKwrI ny gurmiq
ivroDI swrw JUT, ShId BweI mnI isMG jI dI zbwnI boilAw drsw dyxw TIk mMn ilAw Aqy gruV Bgvwn dI QW pRSn-krqw
(pMKI nhIN sgoN&rzI) Bgq isMG GV ilAw[ swfy vydWqI jI ny BUmkw dy 62 s&y qoN Bgq isMG dy ipCokV bwry ivcwrW
ilKxIAW ArMB kr id`qIAW[ injI (mn-GVq) dlIlW nwl ilKwrI dIAW Bu`lW dI suDweI krdy Aw ky (BUmkw dy hIy) 64 S&y qy
aus dy j`dI ipNf dI p`kI puStI ienHW bydlIly SbdW ivc ilK id`qI-“ies krky ieh mMnx ivc id`kq nhIN ik Bgq isMG
miGAwxy klW dw invwsI sI”[ iBweI bMnqw isMG vrgy ivrly vWjy gurmuKW ƒ C`f ky) ikhVw hY joo Awpxy snmwn jog jQydwr
swihb dI ies JUT-iLKq pRqI Apxw ivSvS bxw ky gMRQ dI hr g`l ƒ gurmiq dw AMg nw mMnygw ? (pihlw 1718 qoN Aqy
hux pMQk mohr hyT CpI 1998 qoN 2001 qk dI pMQk cu`p, Gt ^qry dI sUck nhI hY)
gurmiq-bbykqw ies g`l ƒ iksy vI dlIl nwl pRvwn nhIN krdI ik, BweI mnI isMG jI Aqy Bgq isMG ivc
hoieAw pusqk-rUp kiQq vwrqwlwp kdy hoieAw hovygw [ inrsMdyh pwqr vI auh Awp qy ilKwrI vI auh Awp hI hY ijs ny
bicqR nwtk Aqy icrqro pwKXwn Aid gRMQ ilKy hn?{not:-ilKwrI dy mUHMh cVIAW auhI gwlW muV muV ienHW iqMnW hI gRMQW ivc AwauxIAW, dws
dy ies ivSvS dI puStI krdIAW hn} Agly si&AW qy gurU bwxI dy pwvn SbdW dy hvwilAW duAwrw dws dw auprokq ivSvwS
A~Kr A~Kr s`cu is`D huMdw sujwn pwTk s`jx Awpy hI vyK lYxgy[
k- ieauN is`D huMdw hY ijvyN- snmwn jog sMpwdk swihbwn jI dy mn ivc pwTkW vloN hmly dw BY inrMqr bixAw
hoieAw sI[ ieauN l`gdw hY ijvyN, aus BwvI (Expected) hmly dy ivru`D Fwl dw kMm lYx dw pRbMD kr lYx dI icMqw, Nisr cVH
bolI hovy ? [ BUimkw dy (s&w 102) qy ilKy ieh bcn--“gurbwxI ƒ ksv`tI vjoN mMn ky s`c qy k`c dI pCwx kr lYxI cwhIdI hY
ikauNik swfy kol isrmOr ksv`tI gurbwxI dy rUp ivc pRwpq hY”[ hirmMd swihb dy sInIAr gMQI isMG snmwn jog vydWqI jI
dy ienHW bcnw qoN mn ivc au~Br irhw gMBIr SMkw:-“pr k`c-p`k dI pCwx, krnI iks ny hY ? Blw jy, dyS dy srbau~c
inAwie ADIS (Chief Justice) ƒ, dyS dI smwjk Aqy kwnUnI hwlq bwry, iksy guMmnwm ilKwrI dw iliKAw, sdIAW purwxw
KrVw l`B jwey[ vydWqI jI Aqy fw: AmrjIq isMG vWg hI auh vI bVI Gwlxw nwl aus dI sMpwdwn krky BUmkw ivc ieh not
ilK ky--“ ies Anmol suZwq dI prK dyS dI kwnUMnI fMfwvlI (Penal Code) Anuswr kr lYxI cwhIdI hY”-srkwrI ^zwny
ivcoN KulHw ^rc krky Cpvw ky bVI DUmDwm nwl AwpxI aus Anmol sMpwdnw ƒ Release kr idMdw hY[ qW ies ivc zrw vI
AqkQnI nhIN hY ik, AmrIknw vrgy jIaUNdy dyS vwsIAW dy lg pg swirAW GrW ivcoN, aus j`j swihb v`l PUn-kwlW, qwrW,
icTIAW Awid dw hV qur pey, ik, jy ies kUV-kbwV dI kwƒnI prK vI AsW hI krnI hY qW qUM aus snmwn dI s`B qoN au`~cIN
pdvI ƒ iks dlIl nwl sWBI bYTw hYN ?” eyDr ies dUly pMQ dI bdiksmqI vl JwqI mwro, Drm dI srb-au~c pdvI qy
13/14 kRoV swlwnw dI Awmdn vwlI pMQk jwiedwd ^rc kr skx dy AiDkwrI bxI bYiTAW ijnHW snwmn jog Drm-AwgU
swihbwn ny guurUpMQ ƒ, A`j qWeI “mUl mMqR” dy ArQ vI TIk (mUl mMqRü hir nwmu rswiexu khu nwnk pUrw pwieAw ]”) qrHW nhIN
smJwey, auh guriblws dI prK gurbwxI dI ksv`tI qy kr lYx ijhI hdwieq ilKx rUp koJw Clwvw ? lg-pg iqMn swl ho
gey hn gur iblws ƒ pMQ ivc c`kr lwauNdy ƒ[ kI iksy iek dy kMn qy vI jUM srkI hY ? hy jgq-gur-bwmn jIE ! nmskwrW
hn quhwfI cqurqw ƒ: iks siQqI ivc lY Awey ho, siqguurU nwnk swihb jI dy Anmol Aqy AnUpm-igAwn ƒ ?
10
K- kOmI bdiksmqI dw ieh hwl hY ik, jUn 1998 ivc CpI ies pusqk dIAW sYkVy kwpIAW pMQ ivc
vMfIAW jw cu`kIAW sn pr A`j dy AgWh vDU smy ivc vI, jUn 2000 q`k Bwv. iqMn swlW iv`c iksy iek vI
guris`K ny pMQ dI jQydwrI dy ies AnrQ ivru`D haukw q`k nw BirAw[ dws ƒ jwno mwr dyx dIAW DmkIAW vI
imlIAW, pr CyqI jW dyr nwl mrnw scu jwx ky, dws Afol irhw [ bnw iksy S`k dy, smy dy gyV nwl ies pusqk
ny dsm gRMQ vWg hI, vfI mh`qqw vwlI Dwrimk pusqk bx jwxw hY [ siqgurU nwnk swihb jI dI b^SS dw
sdkw, is`KI dI nuhwr bcweI r`Kx dy Xqnw ivc, kmzor ishq, lg-pg A`sI swlW ƒ pu`jy ies inmwxy dwsry dw
qrlw hY ik, jy ikqy Awm sMgqW Awpxy Asly vl ƒ moVw Kw ky gurmiq igAwn nwl juV jwx, qW Swied Aw rhI
iBAwnk hnyrI qoN siqgurU jI riKAw kr hI lYx[ nhIN qW auh idn koeI bhuqw dUr nhIN jdoN is`KI srUp ny
Ajwieb GrW ivc Swied ieh sunyhw idAw kry ik, kdy AsIN vI dyS dw mwx siqkwr bcwaux vwly isMG sUrmy
AQvw ivSwl rwj dy mhwrwjy sW [
pusqk ivclI gurmiq ivroDI sm`grI dI prK gurUbwxI dI ksv`tI qy iekswr ilKxI ArMB krn dw kTx kwrj
SurU krn qoN pihlW ieh jwx pCwx ilK ky gurmuK pwTkW ƒ sucyq krn dw inqwxw ijhw Xqn hY[ gurmiq Anuswr
jIvn bqIq kr rhy gurRmuKW dI crn DUV- dwsrw
gurb^S isMG
sgl ibDI juir Awhru kirAw qijE sgl AMdysw ]
kwrju sgl ArMiBE Gr kw Twkur kw Bwrosw ] 1 ]
4
‘siB sMqn ky pRwn’-Aqy gurmiq dw srb sWJw aupyS--
ivcwr ADIn uprokq 11 nMbr dohry ivc Aw^rI bcn‘siB sMqn ky pRwn’ hn [ pusqk dy sMpwdk jI ny,
eynI pMgqI dw ArQ-" swry Awqimk purSW dw Awsrw hY " Swied ilKwrI dI kutlqw qy prdw pwauNidAW
aus ƒ gurmiq Anuswr srbSWJw aupdySk hI drswaux dw Xqn hY [ pr purwxw dI ilKx mrXwdw
Anuswr, Aprokq bcnW qoN ilKwrI dw Apuxw mMqv dyvI ƒ kyvl sMqW dy pRwnW dw Asrw drswaux dw hI
sp`St ho irhw hY[ so ieh cMfkw qW kyvl ‘sMqn kI hI pRwn’ bx ky rih geI[ pr ijhVy ivcwry
Awqimk SWqI pRwpiq nhIN kr sky Bwv," PrIdw mY jwinAw duKu muJ kU duKu sbwieAY jig ] aUcy ciV kY
dyiKAw qW Gir Gir eyhw Aig ]81] jW," nwnk duKIAw sBu sMswru ]" Ajyhy duKI sMswr dw vwlI kOx ?
ikQoN pqw l`gy ik, ieh bRwhmxI dyvI dyvqy, srb`q dy Bly dI g`l, kdy vI iks kwrn nhIN krdy ? eyDr
kro drSn, vyKo gurU gRMQ swihb-rUp siqgurU nwnk swihb jI ibnw ivqkry qoN srbq ƒ iek swr ausy
isrjxhwr dI joiq drswieAw hY- “sB mih joiq joiq hY soie ] iqs kY cwnix sB mih cwnxu hoie ] gur
swKI joiq prgtu hoie ]” {soihlw}
11- myry swhw mY hir drsn suKu hoie ] hmrI bydin qU jwnqw swhw Avru ikAw jwnY koie ] rhwau ] swcw
swihbu scu qU myry swhw qyrw kIAw scu sBu hoie ] JUTw iks kau AwKIAY swhw dUjw nwhI koie ]1] sBnw
ivic qU vrqdw swhw siB quJih iDAwvih idnu rwiq ] siB quJ hI Qwvhu mMgdy myry swhw qU sBnw
krih iek dwiq ]2] sBu ko quJ hI ivic hY myry swhw quJ qy bwhir koeI nwih ] siB jIA qyry qU
sBs dw myry swhw siB quJ hI mwih smwih ]3] sBnw kI qU Aws hY myry ipAwry siB quJih iDAwvih
myry swh ] ijau BwvY iqau rKu qU myry ipAwry scu nwnk ky pwiqswh ]4]7]13] {670}
ieko ie`k prmwqmw hI sBnw dw Awsrw hY, swirAW dI ijMd jwn qy swirAW dI Aws murwd hY Aqy swry
ausy ƒ iDAwauNdy hn[ Awp hI pYdw kIqy Awpxy hI jIAW nwl ivqkrw s`cy ipqw dw suBwv nhIN ho skdw[
bRwhmxw dw Bgvwn rwm, ikRSn swry kyvl irSIAW dI hI riKAw leI pRgt huMdw drswey hoey hn[ kmwl
qW ieh hY ik, rewmwiex mhWBwrq Awid purwxk gwQWvW ivc ib`pR jI ny kiQq rwkSW dYNqW dI ^urwk
bxdy vI, kyvl irSI munI hI drswey hoey hn[ so kyvl sMqn kI purwn ies cMfkw dw gurmiq ivc kI
kMm ? Awau Awpxy gurdyv jI koloN aunHW dy srb sWJy AnUpm gurmiq aupdyS dI hor drSn kr ky
guriblws pusqk dI g`l A`gy qorIey:--
12- qUM krqw sBu ikCu Awpy jwxih ikAw quDu pih AwiK suxweIAY ] burw Blw quDu sBu ikCu sUJY jyhw ko kry
qyhw ko pweIAY ]1] myry swihb qUM AMqr kI ibiD jwxih ] burw Blw quDu sBu ikCu sUJY quDu BwvY iqvY
bulwvih ]1] rhwau ] sBu mohu mwieAw srIru hir kIAw ivic dyhI mwnuK Bgiq krweI ] ieknw siqguru
myil suKu dyvih ieik mnmuiK DMDu iptweI ]2] sBu ko qyrw qUM sBnw kw myry krqy quDu sBnw isir iliKAw
lyKu ] jyhI qUM ndir krih qyhw ko hovY ibnu ndrI nwhI ko ByKu ]3] qyrI vifAweI qUMhY jwxih sB quDno
inq iDAwey ] ijs no quDu BwvY iqs no qUM mylih jn nwnk so Qwie pwey ]4]2]13]{735}
13- koeI bolY rwm rwm koeI Kudwie ] koeI syvY guseIAw koeI Alwih ]1] kwrx krx krIm ]
ikrpw Dwir rhIm ]1] rhwau ] koeI nwvY qIriQ koeI hj jwie ] koeI krY pUjw koeI isru
invwie ]2] koeI pVY byd koeI kqyb ] koeI EFY nIl koeI supyd ]3] koeI khY qurku koeI khY
15
ihMdU ] koeI bwCY iBsqu koeI surigMdU ]4] khu nwnk ijin hukmu pCwqw ] pRB swihb kw
iqin Bydu jwqw ]5]9] {885}
5
gurmiq dI Gor KMfnw
iDAwn rhy ik, ivcwr ADIn ies pusqk ivc ilKwrI ny, hyTW ilKI krqUq, (eysy pusqk ivc) hor
keI QWeIN kIqI hY[
cOpeI ] gur nwnk AsQwn audwry [ nnkwxw ijh nwmu suDwry [
joaU jwie qh m`jnu krY [ mukiq rUp huie pwpn hrY ]14]
qhW inmwxI mylw hovY [ drs nHwie sMgiq duK KovY [
dUr dUr qy sMgiq AwvY [ mnbWCq Pl inscY pwvY ]15]
sMpwdk swihb dy ilKy hoey hyTW tUk ivcly ArQ:-audwry=sRySt[ sudwry=inscy pUrvk jxnw kro[ m`jn=ieSnwn[ hrY=nwS
kr lYNdw hY[ inmwxI=inrjlw eykwdsI Bwv 11 jyT ƒ[ drs=drSn krky[ nHwie=ieSnwn krky[ inscY=XkInn[ ienHW do cOpeIAW
14
bIV ƒ jWdy mwqw gMgw jI dy jlUs dw iek ieh p`K
prmwqmw dI Et qoN lWBy jwxw ijnHW leI mOq brwbr bx cu`kw sI auh pMcm pwqSwh jI, Blw Awpxy
jIvn-swQI ƒ pu`qr dI mMg krn leI iksy mnu`K v`l ikvyN Byj skdy sn[ bwbw jI ivc ausy hI ie`k
dwqwr dI joiq vyKxI hor g`l hY, pr mnu`K ƒ dwqw mMn bihxw siqguurU nwnk swihb nwl DRh hY AQvw
gurmiq dI Gor byAdbI hY[ vr-pRwpqI leI jw rhy jlUs dw hor vyrvw Aqy gurmiq ivcwrW-
ngr nwr Angn sMig DweI [ puqR bcn gur kyr sunweI [
gwfI CkVy cly Apwrw [ aufI DUiV kCu idRsit n pwrw]111]
ijvyN ik, siqgurU jI ny pihlW Sihr ivc munwdI krweI hovy, ik AsW pu`qR leI vr pRwpq krn jwxw hY
? jo- sRI gurU jI leI bwbw bu`Fw jI qoN imlwd vr suxn leI, n`gr dIAW Anigxq iesqRIAW DweI kr
AweIAW[ SwhI jlUs ivclIAW byAMq gfIAW qy CkiVAW nwl eynI DUV au~fI ik kuJ vI nzr nhIN sI
AwauNdw ? dsm siqguru jI dy Ainn syvk aunHW dy ivroswey ShId ‘igAnI, BweI mnI isMG jI’ qoN hI
siqgurW dy jIvn nw koJw T`Tw krvwieAw jw irhw hY[ A`g Aqy pwxI dy Asih qsIhW nwl ShIdI pw
lYxI vfw sbUq hY ik, siqgurU jI Awpxy ilKy dy ault ivhwr kdy iksy vI hwlq ivc nhIN sn kr skdy
[ so ausy siqgurU jI bwry Ajyhw gurmiq ivroDI sB kuJ ilKxw, sux ky sc mMn lYxw, siqgurW dy inMdkW
dw krm hY-
28- pauVI ] ijnw guru goipAw Awpxw qy nr buirAwrI ] hir jIau iqn kw drsnu nw krhu
pwipst hiqAwrI ] Eih Gir Gir iPrih kusuD min ijau Drkt nwrI ] vfBwgI
sMgiq imly gurmuiK svwrI ] hir mylhu siqgur dieAw kir gur kau bilhwrI ]23] {651}
* Foot Note:-pusqk ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg " dy dUjy Bwg dy 183 s&y qoN 196 s&y q`k inMdw AQvw inMidAw Aqy ausqiq bwry
24
gurmiq dw isDWq, gurbwxI dy pwvn SbdW dy prmwxw nwl bVw Kohl ky iliKAw hoieAw hY[ gurU bwxI ivc " ausqiq " Aqy "inMidAw" dovyN
ibvrjq hn:-"ausqiq inMdw doaU ibbrijq qjhu mwnu AiBmwnw ] lohw kMcnu sm kir jwnih qy mUriq Bgvwnw ]1]" hux jy AsIN ausqiq
dw ArQ iksy dI soBw krn qoN Aqy inMidAw dw ArQ iksy ƒ mwVw kihxw hI mMn leIey qW, qW ieqihws dI ikhVI pusqk hY ijs ivc
ieik dI is&q qy dUjy dI inMidAw nhIN ilKI hoeI ? vzIr KW su`cw nMd dI inMidAw Aqy tofr ml dI is&iq, AorMgzyb dI inMdw qy ausy dy
pu`qr bhwdr Swh dI is&q ? gurU bwxI ivc vI gurmuiK dI soBw ilKI hYY Aqy mnmuK swkq ƒ cMgw nhIN mMiAw [ iDAwn nwl pVHIey qW
pwvn gurUbwxI ivcoN hI ieh guMJl KulH jWdI hY[ " qij kwmu k®oDu AinMd inMdw pRB srxweI AwieAw ] " {461} jo inMdn jog nw hovy aus dI
inMidAw krnI Bwv, iksy qy JUTw ielzwm lwauxw, jW JUTw BMfxw, iksy qy quhmq lauxI, aUj lwauxI bdnwm krn leI JUTI g`l aus dy
jIvn nwl mVHnI, inMidAw hY[
eysy qrHW iksy dI JUTI vifAweI krnI, JolI cu`kxI ausqiq krn dw doS hY] suihrdqw nwl iksy dy gux d`sxy ausqiq nhIN hY, eyvyN scu scu
iksy qy AOgxW qoN lokW ƒ jwxU krwauxw, T`g koloN TigAw jwx leI sucyq krnw, inAW kwr dI kcihrI ivc iksy dy scu scu AYb d`sxy
inMidAw nhIN hY[ iijhVy kMm siqgurU jI nhIN sn krdy auh aunHW dy nwmxy nwl mVHny aunHW dI Gor inMdw hY, aunHW dI vwDU ausqiq vI inMidAW krn dw gMBIr
doS hY, ijvyN, siqgurU jI srIrk mOqy mry ƒ jIaUNdw kdy nhIN sn krdy, Awqmk mOqy mirAW ƒ surjIq biVAW ƒ kIqw[ siqgurU jI krx kwrx nhIN sn-"
krx kwrx pRBu eyku hY dUsr nwhI koie ]" eyvy hI svwlI bx ky iksy mnu`K dy dr jwx vwlI g`l siqgurU jI dy nwmxy nwl joVnI siqgurU jI dI iGxwvxI
inMidAW hY-" jo inMdw kry siqgur pUry kI iqsu krqw mwr idvwvY ] (303) ausqiq inMdw dy ivSy ƒ hor cMgI qrHW smJx leI aupRokq vrxn pusqk dy dUjy
Bwg pVHnw lwhyvMd hY[mnsw mwir mnu shij smwxw ibnu rsnw ausqiq krweI ]23] loiex dyiK rhy ibsmwdI icqu Aidsit lgweI ]24] Aidstu sdw rhY
inrwlmu joqI joiq imlweI ]25] hau guru swlwhI sdw Awpxw ijin swcI bUJ buJweI ]26] nwnku eyk khY bynµqI nwvhu giq piq pweI ]27]2]"(910)}
<<< prcwrkW koloN SwhI jlUs dIAW AjyhIAW g`lW sux ky Avwk rih jweIdw hY, kI, siqgrU jI
dy siqkwrXog mihl, jgq-mwqw gMgw jI ƒ gurmiq dw zrw vI igAwn nhI sI ? kI aunHW ƒ Awpxy pqI
gurdyv jI dy aupdyS dw ilhwj nhIN sI? Aqy i&r, GoiVAW. rQW vihgIAW vwlI eyfI iqAwrI siqgurU jI
dI mrzI qoN ibnw, jW aunHW dy igAwn qo ibnw ikvyN ho skdI sI? siqgurU jI dy hir ie`k guris`K leI
zrUrI bxdw sI, ik auh fUMGI ibbyk ivcwr nwl inrxw krdw-" ikqy ieh swrw AfMbr, gurmiq dy AwSy
ƒ ivgwVn leI ricAw bRwhmxI mwieAw jwl hI qW nhIN ?" Ajyhw jlUs bVy iGxwvxy AhMkwr dw sUck
huMdw hY[ inrmrqw Aqy sihnSIlqw dy muj`smy, pMcm siqguuruU jI, nwsvMq-JUT mwieAw dI pRdrSnI-rUp
koJw ivKwvw huMdw, kdy nhIN sn Jl skdy[
A`gy hux ilKwrI dw ieauN ilKxw hor vI v~D duKdweI hY:--
GuMGrlw rQ sbd sunwey [ swihb bu`Fw AYs Alwey [
rmdws pir BwjV ikin pweI [ sBY lok ikh Er isDweI]112]
ArQ:-r`Q nwl b`Jy Coty GuMGrUAW dy v`jx dI Avwz suxky swihb buFw (jI) ny ieauN AiKAw-"ieh rwmdws pury ƒ ikMnH BwjV
pw id`qI ? ieh swry lok ik`Dr jw rhy hn ?[112[
dw inSkwm syvk-’ “hukmu bUJY so syvku khIAY-” “bwbw jI” swrI aumr “ sMq jI “ jW “irSI jI“
Awd nW qoN kdy nhIN sn jwxy gey [ ijhVy gurmuiK bwbw jI AMqly suAwsW q`k, gurdyv jI dy dr dy JwVU-
brdwr hI bxy, aus bwbw bu`Fw jI ƒ ies kutl ilKwrI ny Ajyhy Alokwr bRhm-irSI drswieAw hY
ik, kiljug ivcly ies kiQq ivSƒ Bgvwn jI dy jnm qoN 10 mhIny pihlW hI, aunHW dy nwm-krn dy
nwl hI aunHW dy jIvn-iblws dI sMKyp BivK bwxI vI bol id`qI sI[
qumrY igRih pRgtygw joDw [ jw ko blu gun ikƒ n soDw [
rupy Cky hm jYs mrorY [ qurk sIs qYsy vhu qorY ] 134]
hirgoibMd suB nwm khwvY [ bhu mlyC ko mwir igrwvY [
mIrI pIrI Dwir ikRpwl [ bYTygw SuB q^q Akwl ]135]
qyry Gr Ajyhw joDw jnm lvygw ijs dy srIrk Aqy dYvI guxw dI Qwh koeI nhIN pw skygw[ ijvyN mYN gMFy
mroVy (BMny) hn auNvy hI auh qurkW dy isr BMnygw[ aus dw nwm hirgoibMd hovygw Aqy auh swry mlyCW ƒ
mwr igrwvygw, Aqy mIrI Aqy pIrI dIAW do ikrpwnw pihn ky Akwl q^q qy bYiTAw krygw[(134-135)
gurmiq dy ivroDI ies ilKwrI ny, pihlW bwbw bu`Fw jI ƒ haumY gRsy vfy ASrDk Awp-hudirAW
vWg siqgurU jI dy pirvwr ƒ srwp idMdy drsw ilAw[ hux ies kutl ilKwrI ny bRhm-vyqw bwbw buFw jI
ƒ jwx bu`J ky gurmiq dy ault ijvyN ivhwr krdy drswieAw hY, gurbxI dy prmwxw nwl sp~Stqw:-
18- “sBnw jIAw kw ieku dwqw so mY ivsir n jweI ]”
bwbw bu`Fw jI eyfy Bu`lV nhIN sn jo jpu jI swihb jI dI pMjvIN qy CyvIN pauVI ivc do vwrI AweI,
auprokq pMgqI Bul gey sn[ AQvw gurbwxI qoN lwprvwh ho ky "ddw dwqw eyku hY sB kau dyvnhwr ]
prmwqmw dy QW Awp hI dwqy bx bYTy [ Ajyhy keI byAMq guurU `&urmwnW ivc kyvl vMngI mwqr drSn:-
36- mnhiT iknY n pwieAw kir aupwv Qky sBu koie ] shs isAwxp kir rhy min korY
rMgu n hoie ] kUiV kpit iknY n pwieE jo bIjY KwvY soie ]3] sBnw qyrI Aws
pRBu sB jIA qyry qUM rwis ] pRB quDhu KwlI ko nhI dir gurmuKw no swbwis ]
ibKu Baujl fubdy kiF lY jn nwnk kI Ardwis ]4]1]65] {39/40}
37- mhlw 2 ] kIqw ikAw swlwhIAY kry soie swlwih ] nwnk eykI bwhrw dUjw dwqw nwih ]
krqw so swlwhIAY ijin kIqw Awkwru ] dwqw so swlwhIAY ij sBsY dy AwDwru ] nwnk
Awip sdIv hY pUrw ijsu BMfwru ] vfw kir swlwhIAY AMqu n pwrwvwru ]2] {1238}-vw-4
pd ArQ:-kIqw=pYdw kIqw hoieAw jIv, (bxweI hoeI vsqU)[ kry=jo pEdw krdw hY[ soie=ausy ƒ[ eykI bwhrw=ie`k pRBU qoN ibnw[ ijin=ijs (krqwr) ny[
Awkwru=ieh id`sdw jgq[ ij=ijhVw [ sBsY=sBnW ƒ[ AwDwru=Awsrw[ sdIv=sdw hI (kwiem rihx vwlw)[ ijs BMfweu=ijs dw ^zwnw[ pwrwvwru=pwrlw
qy aurlw bMnw (pwr-Avwr)[
vYrI imqRü hm kau sB sm idRsit idKweI ] Dnu Dnu siqgurU imqRü hmwrw ijin hir nwm isau hmwrI
pRIiq bxweI ]19] vYrIAW ƒ vI vYr Bwvnw nwl nw vyKx dw aupdyS idRV krw rhy siqgurU jI qW hr QW
aus krqwr hI vwsy vyKdy sn. mMd Bwvnw nwl iksy ƒ mMdw, mlyC jW qurk kdy nhIN sn kihMdy[ aunHW dw
srbsWJw aupdyS:--
38- vfBwgI Gru KoijAw pwieAw nwmu inDwnu ] guir pUrY vyKwilAw pRBu Awqm rwmu pCwnu ]4]
sBnw kw pRBu eyku hY dUjw Avru n koie ] gur prswdI min vsY iqqu Git prgtu hoie ]5]
sBu AMqrjwmI bRhmu hY bRhmu vsY sB Qwie] mMdw iks no AwKIAY sbid vyKhu ilv lwie ]6]
burw Blw iqcru AwKdw ijcru hY duhu mwih ] gurmuiK eyko buiJAw eyksu mwih smwie ]7]
syvw sw pRB BwvsI jo pRBu pwey Qwie ] jn nwnk hir AwrwiDAw gur crxI icqu lwie
]8]2]4]9] {757}
39- Awip aupwey nwnkw Awpy rKY vyk ] mMdw iks no AwKIAY jW sBnw swihbu eyku ] sBnw
swihbu eyku hY vyKY DMDY lwie ] iksY QoVw iksY Aglw KwlI koeI nwih ] Awvih nµgy jwih
nµgy ivcy krih ivQwr ] nwnk hukmu n jwxIAY AgY kweI kwr ]1]{1237}-vw-2 Ajyhy gurU
Sbd hor vI keI hn [
JUT khwxI A`gy qurI:-
dohrw] sMmq sorh sY Bey iekvMjw auipR jwnu[ AsU idn iekIsvI bu`Fy bcn bKwnu ]137]
ijs idn bwby buFy ny ieh bcn boly aus idn A`sU 21 sMmq 1651 sI[ {jnm cOpeI=175 pihlI nhwV 1652}
iqsI iCnk mwqw audir kIno paun invws [
mwqw min hrKq BeI icq mY biFE hulws ] 138 ]
bwbw buFw jI dy vr dyx dI iF`l sI ik ausI iCx mwqw jI dy audr ivc paux dw invws ho igAw,
ArQwq, mwqw jI ausy iCx hI grBvqI hoey idsx l`g pey [ ik`fw koJw An`rQ ? Awpxy pqI siqgurU
Arjn dyv jI mhwrwj kol pu`jx qoN pihlW hI gRBvqI ? kI, CyvyN pwqSwh jI, Awpxy ipqw jI dI ibMdI
sMqwn nhIN sn? siqguurU jI dI Azmq qoN, AQvw aunHW dIAW Apwr vifAweIAW dI smJ Aw jwx dy
kwrn, aunHW pRqI bxI Apwr SrDw vwlw ihrdw, pSymwnI Bry roh nwl pwtx ƒ ikvyN nw Awvy ? ivcwr ƒ
A`gy qorn qoN pihlW gRBvqI hox bwry gurmiq dw isDWq smJ leIey :-
20- rkqu ibMdu imil ipMfu kry ]
kyvl vr nwl gRB-vqI hox dI sMBwvnw ƒ gurU bwxI iek dm r`d krdI hY[ ies scweI ƒ
sp`St kr rhy siqgurU gRMQ swihb jI dy AnUpm &urmwn:-
40- pihlW mwshu inMimAw mwsY AMdir vwsu ] jIau pwie mwsu muih imilAw hfu cMmu qnu mwsu ]
mwshu bwhir kiFAw mMmw mwsu igrwsu ] muhu mwsY kw jIB mwsY kI mwsY AMdir swsu ] vfw
hoAw vIAwihAw Gir lY AwieAw mwsu ] mwshu hI mwsu aUpjY mwshu sBo swku ] siqguir
imilAY hukmu buJIAY qW ko AwvY rwis ] Awip Cuty nh CUtIAY nwnk bcin ibxwsu ]1]{1289}
mwqw dy audr ivc inMmx dw Aqy ijMd pYx dy r`bI isDWq dw igAwn, sRI gurU nwnk swihb jI ny
Awpxy pRQm srUp smy hI, smJw id`qw sI[ ies qoN ielwvw ies gurU Sbd duAwrw mws Kwx jW nw Kwx dw
mUrK JgVw KVw krn vwilAW ƒ vI gurmiq igAwn dI b^SS kIqI hY[
41/1- rkqu ibMdu kir inMimAw Agin audr mJwir ] aurD muKu kucIl ibklu nrik Goir gubwir ]
32
hir ismrq qU nw jlih min qin aur Dwir ] ibKm Qwnhu ijin riKAw iqsu iqlu n ivswir ]
pRB ibsrq suKu kdy nwih jwsih jnmu hwir ]2] {706}
42/2- mwq ipqw sMjoig aupwey rkqu ibMdu imil ipMfu kry ] AMqir grB
auriD ilv lwgI so pRBu swry dwiq kry ]1] sMswru Bvjlu ikau qrY ]
gurmuiK nwmu inrMjnu pweIAY APirE Bwru APwru trY ]1] {1013}-8
43/3- swkq inrguixAwirAw Awpxw mUlu pCwxu ] rkqu ibMdu kw iehu qno
AgnI pwis iprwxu ] pvxY kY vis dyhurI msqik scu nIswxu ]5] bhuqw
jIvxu mMgIAY muAw n loVY koie ] suK jIvxu iqsu AwKIAY ijsu gurmuiK
visAw soie ] nwm ivhUxy ikAw gxI ijsu hir gur drsu n hoie ]6] {63}
44/4-rMck ryq Kyq qin inrimq durlB dyh svwir DrI ] Kwn pwn soDy suK BuMcq sMkt kwit
ibpiq hrI ] mwq ipqw BweI Aru bMDp bUJn kI sB sUJ prI ] brDmwn hovq idn pRiq inq
Awvq inkit ibKMm jrI ] ry gun hIn dIn mwieAw ik®m ismir suAwmI eyk GrI ] kru gih
lyhu ik®pwl ik®pw iniD nwnk kwit BrMm BrI ]3] {1387}
45/5- gur jIau sMig quhwrY jwinE ] koit joD auAw kI bwq n puCIAY qW drgh BI mwinE
]1] rhwau ] kvn mUlu pRwnI kw khIAY kvn rUpu idRstwinE ] joiq pRgws
BeI mwtI sMig dulB dyh bKwinE ]1] qum qy syv qum qy jp qwpw qum qy qqu
pCwinE ] kru msqik Dir ktI jyvrI nwnk dws dswinE ]2]39]62] {1216}
gurmiq dw isDWq sp~St hY iksy vr nwl gRB kdy iksy vI hwlq ivc nhIN Tihr skdw[
klpxw dI aupj purwxk JUT ƒ, sdIvI scu nwl joV rhI gurmq dw AMg bxwaux dw Xqn ^qry dw
GiVAwl hY[ " iqsI iCnk mwqw audir kIno paun invws " ihrdw ivhdk pMgqI pVHidAW swr
dws idl idmwZ qy Bwgvq purwx ivcly mhWku&r ny Aw Gyrw pwieAw[
Bwgvq purwx dI ijs g`l ny aucycy qOr qy mn pIVq kIqw, aus dw sMKyp ies pRkwr hY:-" mwGI
dI sMgRWd dw ieSnwn krdIAW ipMf dIAW jvwn iesqRIAW dy k`pVy cu`k ky sRI ikRSn jI ru`K qy cVH bYTy
Aqy TMF nwl TrUM TrUM krdIAW bIbIAW ƒ nMgIAW bwhr Awaux leI mjbUr kIqw[ keI pRkwr dI CyV^wnI
aupRMq swrIAW dIAW kuKW hrIAW krky Gr ByjIAW " [ aus smyN ilKwrI dI ies huiSAwrI dI g`l bVy mwx
nwl pusqk ivc ilKI ik, aus ny ipMf dIAW DIAW BYxw nwl Ajyhw mMd drswaux leI Swied AxKhIx
vsnIkW dw ielwkw smJ ky XUpI ƒ ciuxAw hovy ? ikauNik jy AjyhI g`l pNMjwbIAW dy pRvwrW bwry ilKI
huMdI qW ilKwrI dy ^wndwn dI au`G su`G nw imldI[ kI pqw sI ik bRwhmx ny pihlW hI pMjwbIAW dy ihrdy
qy ies qoN keI guxw v`D zihrIlw nSqr clw riKAw hY[
ies guriblws dI BUmkw ivc vydWqI jI ny ik jW f: AmrjIq isMG ny mMinAW hY ik. ieh bVw
zrUrI gRMQ AxgOilAw ipAw irhw hY, Bwv, aunHW dy ies Xqn nwl hux ieh gRMQ bVI pRis`DI pRwpq kr
lvygw[ iksmq qy roxw qW ieh AwauNdw hY ik, prm sUrbIr AxKI ^wlsw jI dI vwgfor dy mwlk ienHW
jQydwr swihbwn ny, sRI gurU gRMQ swihb jI dy auprokq &urmwnW dy huMidAW jdoN hI, prm siqkwr Xog
mwqw jI ƒ bwbw bu`Fw jI dy gurmiq ivroDI 'vr' qoNN grBvqI ho jwx dI g`l pVI sI ausy iCx ies
pusqk ƒ A`g ikauN nw lw id`qI ?
bRwhmxI srkwr ny pihlW ^wlsw jI dI AxK ƒ hirmMdr swihb jI dy drSnW ƒ jWdIAW
bIbIAW dI jwmw-qlwSI lYx dy rUp ivc im`tI nwl rlw ilAw[ hux (inrsMdyh jQydwrI ƒ AMdrKwqy ^rId
ky) prm-siqkwr jog mwqw gMgw jI dI s^q hyTI dI JUT gwQw vwlI pusqk ƒ pMQ pRvwxq hox dI mohr
33
hyT guurU pMQ leI suZwq Qwp id`qw ? hy dUly ^wlsw jIE ! jy Ajy vI qusI pgVI nw sMBwlI qW auh idn
dUr nhIN hY jdoN swfy GrW ivc vI auhI aup`dr Aw vVny hn ijs ƒ lMpt ib`pR jI ‘ikRSn lIlHw’ kihMdy
hn [
rIq qoN scu dw mwrg dy dUjy Bwg dy 199 Aqy 200 s&y qy dohW guurU &urmwnw dI krmvwr ivAwiKAw ilKI hoeI hY)}
pMcm siqgurU nwnk swihb jI dy auprokq pwvn gurU Sbd qoN pRwpq ho rhy igAwn dw vyrvw:-
(a) ies pwvn gurU Sbd dI rhwau dI quk ivc siqgurU jI prmwqmw ƒ sMboDn krky &urmwn krdy
hn- hy pRBU-qyrI bxweI hoeI mwieAw AnykW qrIikAW nwl (jIvW au`qy) ibAwp rhI hY, AQvw
pRBwv pweI r`KdI hY (qy jIvW ƒ Awqmk mOqy mwr dyMdI hY pr qyry sMq qyrI Xwd ivc itky rihx
dy Awsry ies mwieAw nwgxI dy pRBwv qoN bcy rih ky Awqmk jIvn mwxdy hn[
(A) iPr swry gurU Sbd ivc aunW A`f A`f qrIikAW dw sKyp vrxn hY ijnHW qoN ieh mwieAw mnu`KW
dy mnw qy pRBwv pweI r`KdI hY ijvy-
pihlI quk - (1) hrK=^uSI Aqy sog=ZmI dy iKlwry qoN, (keI jIv Su`B krmW qoN)
surgW dy (Aqy keI jIv mMd krmW dy kwrn) nrkIN pYx dy ( AiDkwrI bx rhy hn) (2) Dn
dOlq qy soBw Aqy AwpxI ZrIbI vyK vyK (3) ivkwrW dI jVH loB rUp mwieAw.
dUjI quk- (1) pu`qr iesqRI dw moh Aqy hMkwr dI msqI (2) hwQI, GoiVAW dw mwx (3)
suMdr k`piVAW dI lgn hY (4) rUp qy jvwnI dw nSw hY[.
qIjI quk-- (1) BoieM dI mwlkI dw mwx (2) ikqy iksy dI AmIrI Aqy Awpxy kMgwl puxy dw swVw
(3) keI rwg rMg mOj myly (qy sB kuJ aujwV rhy hn) (4) sohxIAW syjW, hwr-iSMgwr rUp
A`XwSI qy durwcwr rUp mwieAw[
cOQI quk- (1) Awpxy vloN Dwrimk kMm krn dI haumY ivc PisAw hY (2) koeI igRhsq ivc
Ajyhw msq hY ik pRBU ƒ ivswr bYTw (3) audwsI rUp Dwr lYx ƒ sB kuJ mMn bYTw[ (4) koeI,
dwn puMn, qIrQ ieSnwn, mM`qR pwT, jp qp Awd dIAW rsmW ivc pRivrq hY (5) koeI (au`cI)
zwiq dy mwx ivc PisAw hoieAw hY[ ies qrHW dy mwieAw dy pRBwv ivc PisAw mnu`K prmwqmw
dy pRym ivc mgn hox qoN vWjw hY[
pMjvI quk-
prmwqmw Awp hI gurmuK-sMq jnW dy mwieAw dy bMDn k`t idMdw hY[ aunHW auqy mwieAw
Apxw zor nhIN pw skdI[ siqgurU jI dw &urmwn--ijs mnu`K n sMq (-siqgurU) jI dy crnW dI
37
DUV pRwpq kr leI hY (Bwv, ijs gurmu`K ny sigurU jI dy hukmW Anuswr jIvn Fwl ilAw hY)
mwieAw aus dy nyVy nhIN Fu`k skdI[4 [
16/ 17 pRkwr dy mwieAw dy rUpW ivc hrK sog qoN pRBwvq hox rUp mwieAw dw nMbr pihlw hY[ Aqy gurU
Sbd dI dUjI quk ivc pu`qr qy iesqRI dw nMbr pihlw hY[ mwieAw dy keI dy rUpW dy pRBwv qo mukq rihx
dI gl Awpxy hI kr-kMvlW nwl ilKx vwly pMcm pwqSwh jI ƒ pu`qr dI pRwpqI dI lwlsw kwrn Awpxy
mihlW ƒ, Awpxy hI Ainn syvk bwbw buFw jI kol Byjn vwlw gurmiq ivroDI krm krdy Aqy, bwbw buFw
jI dy fyry qoN hI gRBvqI ho ky Awey dI ^br suxdy swr ^uSI nwl ivqoN vD Pu`ly hoey, bVI hoCI AOkwq vwly
mnu`K vWg, lokW dI kmweI qoN Awey dn dI brKw krdy siqgurU jI ƒ drswauxw.. ? kI, vwikAw hI ieh
pusqk pMQ leI Anmol suZwq hY ? sUJvwn suihrd pwTk dI qs`lI leI qW ieh ieko gurU Sbd hI kw&I
hY, pr sUJvwn qW auh 14 rqn vI hn ijnHW ny ies pusqk ƒ pMQ leI Anmol suZwq vjoN pbilS kIqw
hY[ {sUcI- ^uSI qy ZmI qoN inrlyp rihx dI isiKAw bwry gurmiq dw isDWq AsQwpx kr rhy pMcm siqgurU nwnk pwqSwh jI dI
AwpxI pwvn klm qoN pRgt hoey keI gurU SbdW ivcoN kuJ dI sUcI;-(2) mhlw 5 guAwryrI ] ......hrK sog duhhUM qy mukqy ] sdw Ailpqu
jog Aru jugqy ] dIsih sB mih sB qy rhqy ] pwrbRhm kw Eie iDAwnu Drqy ]3]...4]17]86] {181}-(3)- pauVI ]... hrK
sog shsw sMswru hau hau krq ibhwie ]...3] gau: iQqI m:5[{297}-(4)-Awsw mhlw 5 ]....pwrbRhmu ijin@ irdY ArwiDAw qw kY sMig
qrau ry ]1]rhwau] mhw auidAwn pwvk swgr Bey hrK sog mih bsnw ] siqguru Byit BieAw mnu inrmlu jip AMimRqu hir
rsnw]2]...4]11]50]{383}-(5)-gUjrI mhlw 5 ]...hrK sog duhu mwih inrwlw krxYhwru pCwqw ]2] ijs kw sw iqn hI riK lIAw
sgl jugiq bix AweI ] khu nwnk pRB purK dieAwlw kImiq khxu n jweI ]3]1]9]pMnw497}
siqgurU jI ƒ ^uSI nwl dwn puMn krdy drswauxw gurmiq dy ivru`D hY[ auproikq kuMflIAw ivc dUjy isDWq
dI KMfnw:--
24-(e) sMswrI irSqy Aqy pMcm siqguruU nwnk jI-
mÚ 5 ] myrI myrI ikAw krih puqR klqR snyh ]
nwnk nwm ivhUxIAw inmuxIAwdI dyh ]3] {1101}-vw-20
sMswrI irSiqAW nwiqAW bwry siqgurU jI gurmiq isDWq smJw rhy hn[
50- mhlw 5 ] kwhy ry mn icqvih audmu jw Awhir hir jIau pirAw ] sYl pQr mih jMq aupwey
qw kw irjku AwgY kir DirAw ]1] myry mwDau jI sqsMgiq imly su qirAw ] gur prswid prm
pdu pwieAw sUky kwst hirAw ]1] rhwau ] jnin ipqw lok suq binqw koie n iks kI
DirAw ] isir isir irjku sMbwhy Twkuru kwhy mn Bau kirAw ]2] aUfy aUif AwvY sY kosw iqsu
pwCY bcry CirAw ] iqn kvxu KlwvY kvxu cugwvY mn mih ismrnu kirAw ]3] siB inDwn ds
Ast isDwn Twkur kr ql DirAw ] jn nwnk bil bil sd bil jweIAY qyrw AMqu n
pwrwvirAw ]4]5] {10} {sUcI- (2)-isrIrwgu mhlw 5 ] myrw qnu Aru Dnu myrw rwj rUp mY dysu ] suq dwrw binqw
Anykbhuqu rMg Aru vys ] hir nwmu irdY n vseI kwrij ikqY n lyiK ]1]{47-48}-15-85 (3)-mÚ 5 ]..... puqR imqR ibauhwr binqw
eyhkrq ibhwvey ].....1] {705}-2-3 (3)-kqM c mwqw kqM c ipqw kqMc binqw ibnod suqh ]....2] 1353}
^uSI ZmI qoN inrlyp pMcm pwqSwh jI dy DIAW pu`qr Awid irSiqAW bwry pihlI vwrI 7 nMbr
lyK qy Aqy dUjI vwr hux ies 20 nMbr qy gurmiq ivcwr dUjI vwr pVH ley hn[ vr pRwpqI qy (mwqw)
gMgw jI dy grBvqI ho jwx qy ^uSIAW nwl Dn lutwauNdy drsw ky ilKwrI ny siqgurU jI dI s^q hyTI
kIqI hY[ kuMflIAW dI ieh pMgqI:---
siqguurU s`cy pwqSwh jI qW (ipRQm mhwn bwxI) jpu (swihb) qoN hI, duK suK r`bI hukm dI Kyf-
" hukmI auqmu nIcu hukim iliK duK suK pweIAih ] mMn ky, duKW BuKW dI mwr ƒ prmwqmw dI dwq
smJx dw aupdyS-"kyiqAw dUK BUK sd mwr ] eyih iB dwiq qyrI dwqwr ]"{pauVI 25} idRV krw rhy
hn[ ijnHW dw ivSvwS hY ik- suKu duKu duie dir kpVy pihrih jwie mnuK ]{149}" suK qy duK dovyN pRBU
dy dr qoN, mwno k`pVy iml rhy hn[ iek qoN mgroN dUjw AwauNdw rihMdw hY[ isrjxhwr jI vloN duKW suKW
vwlw Ajyhw lyK hY jo, ArMB qoN hI jIv ny nwl rihxw iliKAw jw cu`kw sI:-" quDu duKu suKu nwil aupwieAw
lyKu krqY iliKAw ]"{787}- AQvw-"suKu duKu purb jnm ky kIey ] so jwxY ijin dwqY dIey ] iks kau
dosu dyih qU pRwxI shu Apxw kIAw krwrw hy ]14]"{1030} aus, krqy dI kwr ivc, bwbw bu`Fw jI dw jW
iksy vI mnu`K dw d^l siqgurU jI ny ikauN mnxw sI ? suKmnI swihb ivc aunHW dw aupdyS qW ies pRkwr
hY--
52- mn mUrK kwhy ibllweIAY ] purb ilKy kw iliKAw pweIAY ] dUK sUK pRB dyvnhwru ]
Avr iqAwig qU iqsih icqwru ] jo kCu krY soeI suKu mwnu ] BUlw kwhy iPrih Ajwn ]
kaun bsqu AweI qyrY sMg ] lpit rihE ris loBI pqMg ] rwm nwm jip ihrdy mwih ]
nwnk piq syqI Gir jwih ]4] {283}-Ast-15
ieh, nhIN hY, ik dwqwr jdoN mrzI, ijs ƒ cwhy DM|wxy duKI suKI krdw rihMdw hY[ isRStI dI isrjxw
Aqy sMBwl aus dy At`l inX`m-rUp hukm ivc b`JI Awpxy Awp ho rhI hY[ duKW suKW dy Awaux jwx dw
kwrn, sdIvI suKIey bxy rihx dw in`Xm, duKW suKW qoN inrlypqw pRwpq krn dI jugiq, Awid, keI p`K,
A`f A~f SbdwvlI vrq ky keI gurU SbdW duAwrw smJwey hn[ pUrI jwxkwrI vwsqy pVHo pusqk-"
ib`prn kI rIq qoN scu dw mwrg" dy cOQw Bwg dy 193 s&y qoN 245 s&y q`k [ eyQy AsW kyvl (vMngI mwqr)-
"duKu dwrU suKu rogu BieAw ", isDWq rUp gurUmiq dy aus p`K vl hI JwqI mwrI hY[
39
27-surg nrk Aqy pMcm siqgurU nwnk, gurU Arjn swihb jI-
vfwlI ivc rOxkW bxw lYx aupRMq, pwxI dI QuV mukwaux leI, Aqy aUc-nIc, CUq-Cwq dw Brm mukwaux
leI, siqgurU jI ny iCAW mwhlW vwlw srb sWJw iChrtw-KUh lvwieAw[ ijs qoN n`gr dw nwm vI
iChrtw hoieAw[ pr ies gRMQ dw ilKwrI, siqguurU jI dy ies mhwn praupkwr ƒ bRwhxI lu`t nIqI dw
rMg cwVHn leI, gurmiq ivroDI ieh bcn siqgurU swihb jI dy pwvn muKwribMd qoN khy drswauNdw hY:-
rcXo iChrtw Aiq suKdweI [ iqs kI mihmw AiDk bDweI [
sRI muiK soN As bcn aucwry [ ieh TW nHwie nr surg isDwry ]158]
ArQ:-siqgurU jI ny auQy (Cy itMf-mwhlW cl skx vwlw) bVw sukdweI KUh luAwieAw qy aus dI mihmw ivc bcn kih kw
cDweI ik, ijhVw eyQy nhwvygw auh surgW ƒ qur jweygw[158[
DrqI qoN A`fry bxy iksy hor surg ƒ, gurmiq muFoN hI koeI mwnqw nhIN idMdI, Aqy gurU nwnk swihb jI
dy is`KW leI “surgW ƒ qur igAw” dw ArQ, 'mr' igAw hY[ ilKwrI dw Bwv kI, ieh hY ik, iChrty KUh
ivc ieSnwn krn vwlw mnu`K (surg isDwry) Bwv kwl-v`s ho jWdw hY ? ikauNik," bYkuMT ngru jhw sMq
vwsw ] pRB crx kml ird mwih invwsw ]1] Aqy-qhw bYkuMTu jh kIrqnu qyrw qUM Awpy srDw lwieih
]2] {749} Aqu-sUhI mhlw 5 ]bYkuMT ngru jhw sMq vwsw ] pRB crx kml ird mwih invwsw
] 1 ]....4 ]21]27]{742} {not:-pwTk s~jx jI, surg-nrk bwry ivsQwr nwl gurmiq ivcwrW smJxIAW cwhux qW
“ib`prn kI rIqn qoN scu dw mwrg” pusqk dy cOQy Bwg (dy 246 s&y qoN 254 s&y q~k) ArQw smyq gurU SbdW dy ArDwr qy bVI ivsQwr
nwl ilKI ivcwr pVH skdy hn}
AiDAwie dUjw
1
vDweIAW qy dwn
cqur-BujI rUp r`b jI ƒ ZYrkudrqI ib`pRI-ivDI nwl swihbzwdw jI dy rUp ivc jnmdy drsw lYx vwlI
s&lqw auprMq, ilKwrI ny Agly swry krm vI gurmiq ivroDI huMdy hI drswauxy sn[ so ilKwrI jI, gurU
dI crn bMdnw krdy hoey Awpxy Awp ƒ Axjwx kvI drsw ky ividAw dI dyvI ƒ iDAw ky gurU hrgoibMd
dI bwl lIlHw ilKx ivc shweI hox dI Ardws krdy hoey qIjI cOpeI ieauN ArMB krdy hn:-
cOpeI] cVXo sUr jb ikC idn AwXo [nr nwrI min AnMd pwXo [
qurhI Fol ngwry bwjYN [ PUl dyv fr AMjl swjY ] 3 ]
dUr dUr kI sMgiq AwvY [ dyiq bDweI Aiq suK pwvY [
sbd rIiq gur nwnk gweI [ mwq gMg sB syie krweI ] 4 ]
pd ArQ:-sUr=sUrj [ qurIA=rxisMGw (QAjyhy vwjy audwsI AQQvw jogI swDW dy toly vjwauNdy hn[’hrk sog qoN AiB`j siqgurU jI dw
Ajyhy Poky ivKwivAW nwl kI vwsqw ?[3[ rIiq=gurbwxI pVHn dI mrXwdw [ mwq....krweI=mwqw gMgw jI ny auh rIq kIqI ]4]
sRI gur Arjn dyvq bhu dwnw [ rMk BUp huie GrY isDwnw [
qb lO swihb buFw AwXo [ swiQ BweI gurdws lXwXo ] 5 ]
“ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg “ pusqk dy pihly Bwg ivc hvwilAW nwl iliKAw hoieAw hY pRoihq jI
ny mnuismrqI ivc ilK ilAw hoieAw sI ik, mwiek pdwrQW dw dwn kyvl bRwhmx hI lY skdw hY[ so
dwn dy lwlcI pRwhmx dI byAsUlI drswauNidAW pWfy ƒ hI sMboDn krky aucwry srb-SWJI isiKAw dw
55
BMfwr siqgurU nwnk swihb jI dy Sbd ivcoN:-
1- mÚ 1 ] ...iesqRI purK inpjih mwshu pwiqswh sulqwnW ] jy Eie idsih nrik jWdy qW aun@
kw dwnu n lYxw ] dyNdw nrik surig lYdy dyKhu eyhu iD|wxw ] Awip n bUJY lok buJwey pWfy Krw
isAwxw ].....]2]{1290}
ArQ:-znwnI mrd, Swh pwqSwh..swry mws qoN hI pYdw huMdy hn[ jy ieh mws qoN bxn krky (mws dI vrqoN krn vwly, bRwhmx
dy &qvy Anusr) nrkW ivc pYNdy id~sdy hn qW aunHW qoN (mws-iqAwgI pMifq jI nUM) dwn vI nhIN lYxw cwhIdw[ (nhIN qW) vyKo,
ieh Ascrj D~ky dI g~l hY ik dwn dyx vwly nrky pYx qy (aunHW qoN dwn) lYx vwlw surg iv~c ?[ Asl iv~c) hy pMifq!) qUM
fwFw cqur hYN, qYnUM Apn nUM (mws Kwx dy mwmly dI) smJ nhIN, pr qUM lokW nUM isiKAw dyNdw hY[..2[
Agly idn siqgurU jI ƒ vDweIAW dyx leI dUroN dUroN sMgqW Sbd pVdIAW Awaux l`g peIAW[ siqgurU
Arjn swihb jI vDweI dyx Awey (ZrIb is`KW dI s`^q imhnq dI kmweI dwn vjoN vrqw ky ?) ZrIbW
ƒ rwjy bxw bxw ky GrW ƒ qorn l`g pey[ iBAwnk JUT ?
AKy, eyny ivc bwbw bu`Fw jI Aqy BweI gurdws jI vI Aw gey qy siqgurW ƒ vDweI id`qI qW:--
dohrw] swihb buFy kw qbY AiqsY Awdir kIn [
sRI gur Arjn dyv jI Awiq iciq hoie ADIn ]7]
bwbw bu`Fw jI dw siqgurU jI A`gy Jukx dw izkr q`k nhIN sgoN pMcm pwqSwh vloN bwbw bu`Fw jI dw bhuq
siqkwr kIqw jwx dI g`l ivsQwr nwl ilKI hY[ siqgurU jI ny mn ivc bhuq hI inmrqw Aqy ADIngI
sihq buFw jI ƒ vfw Awdr id`qw-(mwno, pMcm siqgurU nwnk swihb jI, spu`qr-rUp Bgvwn cqurBujI jI
dI b^SS krn vwly bwbw bu`Fw jI dy aupkwr hyT db cu`ky sn)[ EDroN, dyviqAW dIAW Gr vwlIAW
Ap`CrW, mnu`KI-srIr Dwrn krky ipMf dIAW iesqRIAW ivc Aw rlIAW Aqy mMgl gwien krdIAW drsw
ky mwqw gMgw jI ƒ bwbw bu`Fw jI bwry ieh bcn boldy drsw idqw:-
sv`Xw] mwq AnMd bry muK soN, As bYn khy sunho mm ipAwrI [
bu`Fy inhwl kIXo hm ko, ijh ky bc puqR lhXo suKkwrI ]13 ]
Bwv. s`cy dwqwr vihgur jI dw DMnvwd nhIN sgoN, bwbw byFw jI iek mnu`K ƒ dwqw mMn ky siqgurU jI Aqy
aunHW dy mhl (mwqw) gMgw jI -"mwnuK kI tyk ibRQI sB jwnu ] dyvn kau eykY Bgvwnu ] " AwpxI hI
rcnw suKmnI swihb dI inrwdrI krdy drswieAw hY[
pyNfU gIqW dy gwien Aqy rsmI idhwqI-nwc duAwrw ^uSIAW mnw rhIAW dyvWgnW smyq iesqrIAW
ny sRI AMimRqsr vI jw roxkW lweIAW[ ApxI ivauNq dI khwxI GVI Aw rhy ilKwrI ny aunW rOxkw qoN bwbw
ipRQI cMd jI dI pqnI krmo ƒ duKI drsw id`qw
2- (a) purwxk ku&r guurU ieiqhws dw AMg? (A) gurmiq dI Gor KMfxw-
(a) ' ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg ' pusqk dy pihly Bwg dy cOQy kWf dy nOvyN lyK 'ikRSn Avqwr'
ivc bVw ivsQwr nwl iliKAw hoieAw hY ik, siqgurU nwnk swihb jI dy jnyaU nw pwaux vwly idn qoN
hI, gurmiq igAwn dw vYrI bx Kloqw ib`pR, gurmiq dy scu dI rUp ryKw ivgwV ky, aus ƒ purwxw ivcly
JUT dy mhWswgr ivc Zrk kr lYx leI Xojnw-b`D Xqn krdw Aw irhw hY[ CyNvy pwqSwh jI, vloN pMcm
siqgurU jI dI Shwdq qoN murdw ho rhI guris`KI ivc bhwdrI dw jzbw Brn leI, pwvn srIr qy dUjI
ikrpwn Aqy dYvI brkqW vwly sIs qy klZI sjw lYxI, Akwl buMgy qy SwhI q^q isrj lYxw, iSkwr
Kyfx dI rIq, Aid ijhI, pihly gurU swihbwn qoN (vyKx ƒ A`frI) gurU mrXwdw Aqy nwm sRI ikRSn vwlw
hir (-Foot note-mhwn koS 264 pMjvW ArQ) qy ' goibMd ' (-Foot note-mhwn koS s&w 429 pihlw ArQ) hox qy brwhmx dw
swrw Xqn ienHW ƒ, siqgurU nwnk swihb jI dI joiq jugiq dI loV qoN by-muQwj kiQq ivSƒ Bgvwn dw
Avqwr is`D kr dyx qy kyNdrq ho cu`kw sI[ purwxw dI JUT-khwxI ƒ ik, mQurw dy rwjw kMs ny Awpxy
56
Bwxjy, bwlk ikRSn ƒ mwr mukwaux leI pUdnw nwmI rw^SS iesqRI ƒ ByijAw sI[ ijs ny Gwqk zihr dy
lyp vwlw Awpxw bwlk ikRSn mUMh ivc pwieAw qW ikRSn-rUp r`b jI ny aus dI jIvn lIlHw smwpq kr
id`qI[ aus dI murdw loQ ivcoN iek dyvI prgt hoeI, ijs ƒ lYx leI bYkuMT qoN ibbwn Aw igAw[ pUdnw
qoN bxI dyvI aus ibbwn ivclyy isMGwsx qy jw bYTI, qW swirAW dyviqAW ny aus qy Pu`lW dI vrKw kIqI[
ibbwn ivc bYTw syvk aus dyvI dy sIs qy cOr krn l`g ipAw Aqy ieh jQw ivSƒ jI dI purI bYkuMT Dwm
vl ƒ au`f quirAw[ EDr ivSnMU jI ieh kih ky, ‘mwqw Aw rhI hY’, suAwgq leI auT KVy hoey qW, (kiQq
ivSƒ jI dI kiQq pqnI) lkSmI jI dy pu`Cx qy ivsƒ Bgvwn jI ny d`isA ik, " jdoN AsIN dYNqw dy rwjy bl ƒ
Cln vwsqy rwjy dy mihlW ivc bxI X`g Swlw ivc bwvn Avqwr dy rUp ivc gey qW rwjy bl dI lVkI rqn mwlw swfy rUp qy
mohq ho geI[ aus dy mn ivc ieh Bwvnw pRbl rUp ivc jwg peI ik, Ajyhw suMdr bwlk aus dI god ivc bYT ky aus dI
CwqI dw du`D pIvy qW bVI pRsMnq hovy[ AsW aus dI ieh koml Bwvnw prvwn krky "qQwAsqu" kih idqw[ pr jdoN AsW
Awpxw Akwr vDw ky rwjy bl dw sB kuJ T`g ilAw qW rqn mwlw ny kRoDvwn ho ky AwiKAw- ‘Ajyhy ClIey pu`qr ƒ qW zihr
iplw dyxw cwhIdw hY "[ AsW aus dI auh ieiCAw vI pUrI krnI mMn leI[ A`j ies ny swƒ Awpxw du`D iplw ky mwqw pdvI vI
pw leI Aqy swƒ Zihr vI iplw ilAw[ so dovyN ieiCAw pUrIAW krky Aw rhI mwqw jI dw suAwgq krnw zrUrI hY"[{ieh
swrw kuJ T.V. qy ivKweI ikRSnw mUvI dw ih`sw hY}
ihMdU Drm dy purwxW ivclw koJw JUT gurmiq dy scu-AMimRq-srovr ivc rlwauNx leI auhI
kiQq pUdnw, eyQy dweI dw rUp Dwrn kr rhI hY[ ijvy mwmw kMs ny Awpxy Bwxjy sRI ikRSn jI dI jwn lYx
leI pUdnw ƒ ByijAw sI auvyN hI eyQy qweI krmo ny-
cOpeI[ krmoN qb dweI ko khw [ myry bcn swc qum lhw [
sO rupXw qum hm qy lyvo [ AsQn ivsu bwilk kO dyvy ]17]{AsQn=Qx[ ivsu=zihr[
Dn dy loB kwrn dweI kmIngI qy auqr AweI[ EDr mwqw gMgw jI ^uSIAW ivc KIvy hoey-'dyvq dwn bjq
bhu bwjy [ BeI BIr sRI guur drvwjy ]20] dwn dy rhy sn Aqy KUb vwjy v`j rhy sn[ Bwv, -" jnmy kau vwjih
vwDwey ] soihlVy AigAwnI gwey ] jo jnmY iqsu srpr mrxw ikrqu pieAw isir swhw hy ]7] gurU vwk
ƒ mwqw jI iblkul hI Bu`lI bYTy sn ? vwijAW gwijAW dI BIV ivc dweI vI jw Swml hoeI[ huiSAwr
ilKwrI ny, ieh drsw ilAw ik, bwlk mwqw gMgw jI dw Qx mUMh ivc nhIN sI pw rhy[ dweI ƒ vyK ky
mwqw jI ny vfw Awdr kIqw, qy b`cw aus dI god ivc pw id`qw, ijs ny zihr dy lypx vwlw Apxw Qx
bwlk-rUp ivSƒ jI dy mUMh ivc pw id~qw qW--AsQn muiK iqh pRwn ko krK ikRpwiniD lIn ]27] ikrpw dy
^zwny Bgvwn ny Qx rwhIN dweI dy pRwx iK`c ley[ pr:--
qb dweI kI dyh qy inksXo rUp Apwr [
dyvWgn idiK rUp ko mohI dyh ivswr ]29]
dweI dI loQ ivcoN pRgt hoeI Apwr rUp vwlI dyvI qoN dyvWgn (-Bwv, dyviqAW dI iesqRIAW jo rUp vtw
ky vDweI dyx AweIAW sn) mwqw gMgw jI smyq swrIAW iesqRIAW by-su`D ho geIAW[ bwlk hirgoibMd
swihb jI ny mwqw gMgw jI ƒ bVy imTy SbdW nwl bulwieAw qW auh sucyq ho bYTy [ mwqw gMgw jI ny
puiCAw, ' auh iesqRI kOx sI qy ikhVy kMm AweI sI ?' nvjnmy Swihbzwdw swihb jI ny d`isAw-' auh
(ieMdR dy drbwr ivc) gwaux vwlI gMDrbI (gwaux vwlI dyvI) sI[ iek idn swry dyviqAW dI mih&l ivc auh gw rhI sI,
ik ibRwhspiq gurU Su`kR aus sBw ivc Awey qW, aus dy Awdr ivc swry dyvqy au`T KVy hoey[ pr ieh gMDrbI nw au`TI qW,
ibRhspiq ny kRoDvwn ho ky aus ƒ dweI rUp ivc DrqI qy jnm lYx dw srwp dy idqw[ gMDrbI ny bVI inmrqw sihq igVgVw
ky pu`iCA ik, auh kdoN qy ikvyN srwp mukq hovygI ? qW SukR gurU jI ny ikhw ik, gurU Arjn (swihb jI) dy Gr ' lyhu Avqwr
guurU inrMkwr [' inrMkwrI gurU ' Avqwr Dwrn krngy, qW jdoN qUM aunHW dy muiK ivc Awpxw Qx pwvyNgI qW auh qyry pRwx iK`c
lYxgy[ ies qrHW qUM srwp mukq ho jWvygI [ hy mwqw ! aus dw AsQn swfy muK ivc pYx nwl aus ƒ mwqw dI pdvI pRwpq ho
geI ijs qoN auh-' geI bYkuMT Dir suMdR gwqw [-suMdr idv srUp Dwr ky myrI auh mwqw bYkuMT ivc jw pu`jI["
57
kiQq sRI ikRSn jI ƒ mwrn geI kiQq pUdwnw vwlI auprokq gwQw ivc kyvl eyh vwDw hY ik,
aus ivc pUdnw dw ipCokV bYkuMT Dwm ivc bYTy ivSƒ AwpxI GrdI l`CmI dyvI jI ƒ Awp suxwauNdy hn,
pr eyQy nvjnmy bwlk rUp cqurBujI AwpxI nvI bxI mwqw gMgw jI ƒ Awp hI suxwauNdy hn[ ies qrWH
inrml scu-srovr rUp gurU ieiqhws ivc JuT dI sVWd Swml krn leI pMQ dy (AKOqI) vwrsW ny
'guriblws pwqSwhI 6 ' pusqk-rUp AmoG bwx clwieAw hY[
(A/1) mwr jIvwlx vwlw ieh swrw JUT-frwmw aus siqgurU jI dy Gr hoieAw drswieAw igAw
hY ijhVy AnUpm siqgurU jI jgq ƒ idRV krw rhy sn ik, kyvl iek aus isrjxhwr jo inrAkwr Aqy-
(nwnk BMfY bwhrw eyko scw soie ] jo) AjonI hY, qoN ibnw, hor dUjw koeI iksy ƒ mwr jIvwl nhI skdw:-
hir ibnu koeI mwir jIvwil n skY mn hoie inicMd inslu hoie rhIAY] gurmiq dy ies is`DWq ƒ keI
gurU &urmwnw duAwrw hor vI cMgI qrHW idRV krw rhy siqgurU gRMQ swihb jI dI hzUrI ivc iekwgr ic`q ho
bYTIeY :-
3- jMmx mrxw hukmo vrqY ]
gurmiq dw muFlw aupdyS hY ik, pRBU dI hzUrI ivc sicAwr is`D hox leI, nwsvMNq mwieAw-rUpI JUT dI
kMD-rUp prdw ikvyN htwauxw hY-"ikv sicAwrw hoeIAY ikv kUVY qutY pwil ]" (?) A`gy nwl hI siqgurU
jI ies pRSn dw smwDwn &urmwn krdy hn, ik-" hukim rjweI clxw nwnk iliKAw nwil ]1] " Bwv,
pRBU dI rzw ivc pRsMn rihxw hI ieko iek mu`F kdImw dw qrIkw hY, ijs qoN mnu`K sicAwr bx skdw hY[
pusqk "ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg “ dy CyvyN Bwg ivc hukm, AwigAw, Amr, rzw Aqy Bwxy ivc
rihx, dI ivAiKAw, A`f A`f isrlyKW hyT, l`g-p`g 60 gurU SbdW dy hvwilAW duAwrw kIqI hoeI hY[
pwTk s`jx ies scweI qoN vI BlI BWqI jwxU hn ik, swrI gurU bwxI (cMgI qrHW GoK-ivcwr ky ivroDIAW vloN
pwey rly dUr krky-) pMcm pwqSwh jI ny Awp ilKI jW AwpxI ingrwnI hyT BweI gurdws jI dy h`QIN
ilKvweI sI[ ' hukmy AwvY hukmy jwvY ] bUJY hukmu so swic smwvY ]{1025} pRBU dy hukm ivc rwzI rihx
dI isiKAw dy rhy pMcm pwqSwh jI dy AwpxI mubwrk klm qoN ilKy keI gurUSbd rwhIN vMngI mwqr
drSn:-
2- vfhMsu mÚ 5 ] qU jwxwieih qw koeI jwxY ] qyrw dIAw nwmu vKwxY ]1] qU Acrju kudriq qyrI
ibsmw ]1] rhwau ] quDu Awpy kwrxu Awpy krxw ] hukmy jMmxu hukmy mrxw ]2] nwmu qyrw
mn qn AwDwrI ] nwnk dwsu bKsIs qumwrI ]3]8] {563}
ArQ:-hy pRBU ! jdoN iksy mnu~K nUM qUM sUJ b^Sdw bhYN, qdoN hI koeI qyry nwl fUMGI sWJ pwauNdw hY qy qyrw b^iSAw hoieAw qyrw
nwm kQn krdw hY [1[ hy pRBU ! qUM hYrwn kjr dyx vwlI hsqI hY[ qyrI rcI rcnw vIn hYrwngI pYdw krn vwlI hY[ 1[
rhwau[ qUM Awp hI (jgq-rcnw dw) vsIlw (bxwaux vwlw) hYN, qUM Awph hI (bixAw hoieAw) jgq hYN, (swrw jgq qyrw hI
rUp hY)[ qyry hukm ivc hI (jIvW dw) jnm huMdw hY (ieh swrw jgq qyrw hI srUp hY)[ qyry hukm ivh hI (qyry b`Jvy nIAm
Anuswr hI) mOq AwauNdI hY [2[ qyrw nwm myryn qn mn dw Awsrw hY[ hy nwnk (AwK-hy pRBU ! Apxw nwm b^S) qyrw dws qyrI
b^SS (dw AwsvMd hYN)[3[8[
{ r~bI hukm dI pCwx vwly Ajyhy kuJ hor gurU &urmwnW dI sUcI :-(1)-mwJ mhlw 5 ] sBy suK ....pRB imlxY kI eyh nIswxI ] min ieko
scw hukmu pCwxI ]..... 4]35]42] {106}(2)mwJ mhlw 5 ].. soeI isAwxw so piqvMqw hukmu lgY ijsu mITw jIau
]1]...4]42]49]{108}(3)..(3) mwJ: m: 5 ] hukmu bUJY so sic smwxw ]3]”..-66-135 {193} (5) 4-sUhI mhlw 5 ]..mwnY hukmu
qjY AiBmwnY ]...4]3]{737} (6)- khu nwnk ijin hukmu pCwqw ] pRB swihb kw iqin Bydu jwqw ]5]9]{885}-(7)-mwrU mhlw 5
]...jo jo hukmu BieE swihb kw so mwQY ly mwinE ]3]..4]5]{1000}
3- mwJ mhlw 5 ] kihAw krxw idqw lYxw ] grIbw AnwQw qyrw mwxw ]
sB ikCu qUMhY qUMhY myry ipAwry qyrI kudriq kau bil jweI jIau ]1]
BwxY auJV BwxY rwhw ] BwxY hir gux gurmuiK gwvwhw ] BwxY Brim
58
BvY bhu jUnI sB ikCu iqsY rjweI jIau ]2]nw ko mUrKu nw ko isAwxw ]
vrqY sB ikCu qyrw Bwxw ] Agm Agocr byAMq AQwhw qyrI kImiq khxu
n jweI jIau ]3] Kwku sMqn kI dyhu ipAwry ] Awie pieAw hir qyrY
duAwrY ] drsnu pyKq mnu AwGwvY nwnk imlxu suBweI jIau ]4]7]14]{98}
kwdr dI kudriq dy iek b~JvyN At~l nIX~m iv`c iksy mnu~K jW kiQq dyvI-dyvqy Awid dy vr-srwp dw
koeI d^l nhIN ho skdw[ so bwby bu~Fy jI dy nwmxy nwl AjyhI bRhmxI g`l joVI hoeI s~c mMn lYxI mn-
muKqweIn hY[
4- gurmiq dw bYkuMT-
swihbzwdw hirgoibMd swihb jI ƒ kiQq cqurBujI Bgvwn dw Avqwr drsw ky ilKwrI ny-'
joiq Ehw jugiq swie sih kwieAw Pyir pltIAY ]' gurUbwxI-&urmwn dI BrpUr KMfxw pihlW hI kr leI
sI, hux kiQq dweI dI loQ ivcoN pRgt hoeI kiQq dyvI dy mUMhoN swihbzwdw jI leI (30 nMbr sv`Xy ivc do
vwr qy 31vIN cOpeI iek vwr) mwqw gMgw jI ƒ gwQw suxw rhy nv-jnmy mwsUm bwlk, swihbzwdw hir goibMd
swihb jI dy hI muKwribMd ivcoN kiQq gwQw ivclI Sukr gurU dI AwKI gl:-
..qbY ibRspiq bcn aucwrw [ guru Arjn ky Dwm mJwrw ]38]
lyhu Avqwr guru inrMkwrI [ iqn ky muiK qum AsQn DwrI ]39]
ies qrHW, 'inrMkwr rUp gurU' dI zbwnI kihAw ku&r drsw ky, is`K jgq dy ies ivSvwS ƒ vI krwrI
cot pucweI hY, ik, siqgurU nwnk swihb jI dy au`qr AiDkwrI kyvl aus smyN hI gurU-pdvI dy mwlk
bxdy sn jd aunHW ƒ, siqgurU nwnk jI qoN sQwpq hoeI mrXwdw Anuswr guirAweI sONpI jWdI rhI sI[
aus ^ws smyN qoN pihlW auh BwvyN siqgurU jI dy spu`qr vI sn, qd vI auh isKW dy (siqkwr-jog)
gurUBweI hI sn, AQvw, bwkwiedw guirAweI imlx qoN pihlW iksy ƒ 'gurU' kdy nhIN ikhw jWdw[
pu`qr dI pRwpqI leI ADIr ho ky (mwqw) gMgw jI ƒ Awpxy syvk bwbw bu`Fw jI vl qorn qoN AwrMB
ho ky, du`D iplwaux AweI dweI dy bYkuMT gmn krvwauNx q`k dw swrw JUT-frwmw, gurU ieiqhws ƒ purwxk
JUT vrgw imiQhws bxwaux leI ArMBy Xqnw qoN v`D hor kuJ nhIN hY[ kutl ilKwrI, gur-^wlsw jI dy
mn ivcoN purwxk JUT qoN dUr rihx dw auh AnuBv, jo siqgurU jI ny (15vIN sdI qoN 1708 q~k) svw do
sdIAW Awp pUrny pw ky pYdw kIqw sI, ^qm krky swƒ Anykqw dy pujwrI bxw irhw hY[
bYkuMT Dwm-klpxw dI aupj, AsmwnI bxy iksy bYkuMT Dwm dw pqw kyvl bRwhmx ƒ hI hY pr, gwQw
ivc bYkuMT dw izkr swihbzwdw hirgoibMd swihb jI dy pwvn muKwribMd ivc pw ky kutl ilKwrI ny
gurmiq dy bVy zrUrI isDWq dI KMfxw krn dw BrpUr Xqn kIqw hY[ AsmwnI bxy iksy bYkuMT ƒ vyKx dw
sbUq A`j q`k ikqoN nhIN iml sikAw[ gurmiq dy AslI bYkuMT dy drSn krn qoN pihlW, ijs mukqI Aqy
bYkuMT Awid bwry jo Brm jogIAW ny sWB riKAw hoieAw sI, aus bwry BrQrI jogI ƒ sMboDn krky siqgurW
ny AslIXq smJweI hY[ Awau, siqgurU nwnk swihb jI dy aus isDWq ƒ smJ ky idRV kr lYx dw Xqn
kr leIey :--
4- Awsw mhlw 1 ] guVu kir igAwnu iDAwnu kir DwvY kir krxI ksu pweIAY ]
BwTI Bvnu pRym kw pocw iequ ris Aimau cuAweIAY ]1] bwbw mnu mqvwro nwm
rsu pIvY shj rMg ric rihAw ] Aihinis bnI pRym ilv lwgI sbdu Anwhd
gihAw ]1] rhwau] pUrw swcu ipAwlw shjy iqsih pIAwey jw kau ndir kry]
AMimRq kw vwpwrI hovY ikAw mid CUCY Bwau Dry ]2] gur kI swKI AMimRq bwxI
pIvq hI prvwxu BieAw ] dr drsn kw pRIqmu hovY mukiq bYkuMTY krY
59
ikAw ]3] isPqI rqw sd bYrwgI jUAY jnmu n hwrY ] khu nwnk suix BrQir
jogI KIvw AMimRq DwrY ]4]4]38] {360}
' sRI gurU gRMQ swihb drpx ' dI qIjI poQI dy 75 s&y qy ies pwvn gurU Sbd dy ArQ ies pRkwr hn:-
ArQ:-hy jogI ! (qusIN surq ƒ itkwaux leI Srwb pINdy ho, ieh nSw auqr jWdw hY, qy suriq muV au`KV jWdI hY) Asl
msqwnw auh mn hY jo prmwqmw dy ismrn dw rs pINdw hY (ismrn dw AnMd mwxdw hY) jo (ismrn dI brkiq nwl) Afolqw
dy hulwirAW ivc itikAw rihMdw hY, ijs ƒ pRBU-crnw dy pRym dI ieqnI ilv lgdI hY ik idn rwq bxI rihMdI hY, jo Awpxy
gurU dy Sbd-igAwn ƒ sdw iek-rs Awpxy AMdr itkweI r`Kdw hY[1[rhwau[ (hy jogI !) prmwqmw nwl fUMGI sWJ ƒ guV
bxw, pRBU-crnW ivc juVI suriq ƒ mhUey dy Pu`l bxw, au`cy Awcrn ƒ ik`krW dy s`k bxw ky (ienHW ivc) rlw dy[ srIrk moh ƒ
swV-ieh Srwb k`Fx dI B`TI iqAwr kr, pRBU-crnW ivc ipAwr-joV-ieh hY auh TMfw mocw jo Ark vwlI nwlI auqy Pyrnw
hY[ ies swry rs ivcoN (At`l Awqmk jIvn dwqw) AMimRq inklygw [ 1 [ (hy jogI !) ieh hY auh ipAwlw ijs dI msqI sdw
itkI rihMdI hY, sB guxw dw mwlk pRBU Afolqw ivc r`K ky aus mnu`K ƒ (ieh ipAwlw) iplwauNdw hY ijs auqy auh Awp myhr
dI nzr krdw hY[ jyhVw mnu`K At`l Awqmk jIvn dyx vwly ies rs dw vpwrI bx jwey auh (quhwfy vwly ies) hoCy Srwb
nwl ipAwr nhIN krdw[2[ ijs mnu`K ny At`l Awqmk jIvn dyx vwlI gurU dI isiKAw-BrI bwxI dw rs pIqw hY, auh
pINidAW hI pRBU dIAW nzrW ivc kbUl ho jWdw hY, auh pRBU dy dr dy dIdwr dw pRymI bx jWdw hY, aus ƒ nw mukqI dI loV
rihMdI hY nw bUkuMT dI[3[ hy nwnk ! (AwK-) hy BrQrI jhogI ! jo mnu`K pRBU dI is&iq-swlwh ivc rMigA igAw hY au sdw
(mwieAw dy moh qoN) ivrkq rihMdw hY auh Awqmk mnu`Kw jIvn jUey ivc (Bwv, AjweIN) nhIN bvwauNdw, auh qW At`l Awqmk
jIvn dwqy AwnMd ivc msq rihMdw hY [4[
siqgurU jI dI isiKAw qy qur ky, prmwqmw dy dyS dy pWDI gurmuiK ƒ bRwhmxI bYkuMT dI jW, purxW
ivclI drsweI, srIrk mOq auprMq imlx vwlI mukqI, dI, loV nhIN rihMdI[ Awau scu dI lKwiek
gurmiq dy AslI bYkuMT dy drSn kr leIey:-
sUcI:- (2)-gauVI kbIr jI ] nw jwnw bYkuMT khw hI ] .......swDsMgiq bYkuMTY Awih ] 4]10]{325} (3) -“keI bYkuMT nwhI lvY lwgy
] mukiq bpuVI BI igAwnI iqAwgy ] ......8]2]7]{1078} (4)-...nw jwnau bYkuMTu hY khW ].....swDsMgiq bYkuMTY Awih ]4]8]16]
{1161} (5)-clu ry bYkuMT quJih ly qwrau ] ihcih q pRym kY cwbuk mwrau ]2]31]{329} (6)...ijQY rKih bYkuMTu \iqQweI qUM sBnw ky
pRiqpwlw jIau ]3]33]40]{106}-(7)DnwsrI mhlw 5 ]...mukiq bYkuMT swD kI sMgiq jn pwieE hir kw Dwm 1]...2]17]48]{682}
(8)sUhI mhlw 5 ] bYkuMT ngru jhw sMq vwsw ].....4]21]27] (9)- rwmklI mhlw 5 ]..ATsiT qIrQ jh swD pg Drih ] qh bYkuMTu
jh nwmu aucrih ] ..4]14]25]..{890}
byAMq gurU SbdW rwhIN siqgrU jI smJw rhy hn ik, DrqI qoN A`frw Asmwnw ivc bxy iksy bYkuMT dI
Jwk bRwhmxI mwieAw jwl hY, pRBU dw BY ihrdy ivc vsw ky ivkwrW qoN rihq praupkwrI jIvn hI Asl
bYkuMT hY[ ies guriblws ivclI koeI vI gwQw AQvw koeI vI mrXwdw gurmiq dy AnkUl nhIN hY[
gurmiq qoN AigAwnqw dy kwrn, haumY dI gUVIH nINd ivc suqy, AduqI sUrbIrqw dy ibCokV vwly, hy dUly
^wlsw jIE ! qusIN ies duKdweI nINd ƒ iqAwg ky jy SyrvweI Bbkwr nw mwrI qW, kutl ib`pR ny,
AQvw aus dy eyjMtW ny, is`KW dy auvyN hI DrmgurU Aw bxnw hY, ijvyN auh ihMdU jgq dy Drm gurU hn[
^wlsw jI dy Ajoky Drm AwgUAW vloN jwrI kIqw "guriblws pwqSwhI 6. gRMQ ausy hI Apwr ^qry dw
GiVAwl Aw KVikAw hY[ jwgo Aqy mnw lvo ru`s ky qury jWdy Awpxy AnUpm ivrsy ƒ:-
5- gurmuiK jwig rhy cUkI AiBmwnI rwm ] Anidnu Boru BieAw
swic smwnI rwm ] swic smwnI gurmuiK min BwnI gurmuiK
swbqu jwgy] swcu nwmu AMimRqu guir dIAw hir crnI ilv lwgy
] pRgtI joiq joiq mih jwqw mnmuiK Brim BulwxI ]
nwnk Boru BieAw mnu mwinAw jwgq rYix ivhwxI ]2]{1111}-3
5- guurU nwnk swihb jI dy Gr nwl koJw T`Tw ?
swihbzwdw-rUp Bgvwn dI zbwnI jdoN mwqw jI ƒ dweI dy ipCly gMDRbI vwly jnm ivc srwpI
60
jwx dI Aqy iPr dweI dy jnm ivc srwp mukq ho ky kiQq bYkuMT Dwm ƒ vwpsI vwlI gwQw suxvw leI
qW ilKwrI ny iPr mwqw gMgw jI ƒ Awpxy pu`qr-rUp Bgvwn jI dI ausqiq ivc ieauN kihMdy drsw
id`qw:- dohrw] mwq gMg XON sunq hI ausqiq kIn Apwr[
mm suq kir jwno pRBU bKso BUl hmwr ]41]
ArQ:-ieauN suxidAW swr mwqw gMgw jI ny Apwr ausqiq kridAW AwiKAW ik, hy pRBU ! quhwƒ Awpxw pu`qr smJx vwlI jo
mYN Bu`l kr bYTI hW myrI auh Bu`l dI iKmw b^SS kro[41[
sv~Xw] bwl ko rUp DrXo hmro igRih, qoih sBI jgu nyiq bqwvY [
SMkr AO cqurwnn FUMFq, AOr qpI bhu DXwn lgwvY [
nwrd swrd Koj Qky siB, mrm qumHwr koaU nih pwvY [
so qum bwlk rUp bnwie, su dyKq hYN mm god suhwey ]42]
ArQ:-qYƒ swrw jg nyiq (pry qoN pry) pukwrdw hY pr qUM myry Gr ivc bwl rUp Aw DwirAw hY[ ijs ƒ iSv qy bRhmw l`Bdy iPrdy hn, ijs
ƒ pwaux leI keI qpI smwDIAW lw rhy hn[ nwrd qy ividAw dI dyvI srsvqI l~B l`B ky Q`k gey hn pr qyrw Byq nhIN pw sky pr qUM
bwlk rUp Dwr ky myrI god ƒ suBwiemwn kr irhw hYN[
pMcm siqgurU jI dy mihl (mwqw gMgw jI) jo 16 swl qoN siqgrW dI sMgq ivc rihx dI r`bI
b^SS ƒ mwx rhy sn, aunHW bwry ieh ikvyN mMinAW jwvy ik, aunHW ƒ ieh pqw hI nhIN sI ik, sRI gurU
nwnk swihb jI ny ArMB qoN hI prmwqmw ƒ, inrAkwr, AidRSt, Agocr, AgMm, Apwr, AjonI-,
&urmwn kr id`qw sI [ AQvw-kI mwqw gMgw jI ƒ Awsw jI dI vwr dI ies quk dw-“nwnk BMfY bwhrw
eyko scw soie ]” dw vI igAwn nhIN sI jo cqurBujI r`b dw jm Awpxy pytoN hoieAw scu mMn bYTy ? iPr
snmwn Xog BgqW smyq gurU swihbwn vIy isrjxhwr prmwqmw dy aupRokq guxw qoN mnu`K mwqr ƒ lgwqwr
jwxU krvw rhy sn[ gurmuK mwqw jI ieh vI BlI BWqI jwxdy sn ik, aunHW dy pqI prmySvr jI smyq
gurUswihbwn ny swfI sdIvI AgvweI leI Ajyhy keI gurU Sbd ilKy hn, ijvyN audwhrx vjoNN:-
6- soriT mhlw 1 ] AlK Apwr AgMm Agocr nw iqsu kwlu n krmw ] jwiq
Ajwiq AjonI sMBau nw iqsu Bwau n Brmw ]1] swcy sicAwr ivthu kurbwxu ] nw
iqsu rUp vrnu nhI ryiKAw swcY sbid nIswxu ] rhwau ] nw iqsu mwq ipqw
suq bMDp nw iqsu kwmu n nwrI ] Akul inrMjn Apr prMpru sglI joiq qumwrI
]2] Gt Gt AMqir bRhmu lukwieAw Git Git joiq sbweI ] bjr kpwt mukqy
gurmqI inrBY qwVI lweI ]3] jMq aupwie kwlu isir jMqw vsgiq jugiq sbweI ]
siqguru syiv pdwrQu pwvih CUtih sbdu kmweI ]4] sUcY BwfY swcu smwvY ivrly
sUcwcwrI ] qMqY kau prm qMqu imlwieAw nwnk srix qumwrI ]5]6] {597}
pd ArQ:-AlK={Invisible} AidRSt, bwhrI srIrk A`KIAW nwl nw vyiKAw jwx vwlw[ AgMm=AphuMc[ go=igAwn ieMdRy[
gocr=ijs q`k igAwn ieMdRy phuMc skdy hox[ Agocr=ijs q`k igAwn ieMdRy nw phuMc skdy hox, phMc qo pry[ kwlu=mOq[
krmw=krm, kMm[ Ajwiq=ijs dI koeI zwq nw hovy[ sMBau=Awpxy Awp qoN prgt hox vwlw[ Bwau=moh[1[ sicAwr=s`c dw
somw[ ibthu=qoN [ vrnu=rMg[ ryiKAw=ichn[ nIswxu=Qhu pqw[ rhwau[ suq=pu`qr[ bMDp=irSqydwr[ kwmu=kwm-vwsnw[
Akul=ijs dI koeI ^ws kul nhIN[ prMpr=pry qoN pry, byAMq {Infinite, Lacking limit} [2[ AMqir=AMdr[ Git Git=hryk
ihrdy ivc[ sbweI=hr QW] bjr=p`Qr vrgy[ kpwt=ikvwV, iB`q [ mukqy=KulH jWdy hn[ inrBY=infr AvsQw[
qwVI=smwDI[3[ isir jMqw=sB dy isr qy[ sbweI=swrI[ vsgiq=v`s iv`c kIqI hoeI[ pwvih=jIv pRwpq krdy hn[
kmweI=kmwie, kmw ky[ 4 [ Bwfy=BWfy ivc[ sUcwcwrI=su`cy Awcwr vwly [ qMqY kau=jIvwqmq ƒ[ prm qMqu=prm Awqmw[5[
{sUcI- (2)-- rwmklI mhlw 5 AstpdI]....Akwl mUriq AjUnI sMBau kil AMDkwr dIpweI ]18] ...21]1]6]{915} (3)-mwrU mhlw 5
.....AmoG drsn AwjUnI sMBau ] Akwl mUriq ijsu kdy nwhI Kau ] AibnwsI Aibgq Agocr sBu ikCu quJ hI hY lgw ]7]
....21]2]11] ] {1082} (4) swrg mhlw 1 ]........Agm Agocru AnwQu AjonI gurmiq eyko jwinAw ] suBr Bry nwhI icqu folY mn hI
qy mnu mwinAw ]7]...8]2] {1233}
61
mwqw gMgw jI nUM grBvqI hoeI ƒ ds mhIny hoey qW ausy dy gRB qoN pYdw hoieAw p`qr AjonI ikvyN mMinAW
jwvy ? mwqw dI godI ivc ipAw bwl, AidRSt, Agocr Aqy byAMq AQvw nyiq nyiq ikvyN AKvwieAw ?
auprokq ausqiq mwqw gMgw jI dy muKwribMd ivc pwauxI AqIAMq drjy dI kutlqw AQvw siqgurU nwnk
swihb jI dy Gr nwl kIqw iGxwvxw m^Ol hY[ kI, vydWqI jI smJwaux dI Kycl J`l skxgy ik, AjyhI
pusqk ƒ gurU pMQ leI suZwq kihx vwly ƒ suihrd guris`K ikvy mMinAW jwvy jI ? auprokq q`Q is`D
krdy hn ik, ies gwQw nwl gurU prvwr dw zrw vI koeI vwsqw nhIN hY[
6- dweI vwlI JUT-gwQw aupRMq dUjw purwxk ku&r[
srp-jUnI pey bRwhmx dw auDwr ?
siqgurU jI dy ies Anmol aupdyS ƒ kOx suxdw hY ? JUT qw swfy leI sgoN im`Tw mwiKEN bx bYTw
hoieAw hY[ iek idn mwqw gMgw jI iksy kMm ivc ruJy hoey sn ik, swihbzwdw jI irVHdy hoey Ajyhy QW cly
gey ij`Qy bVw lMmw qy motw sp inkilAw iPrdw sI-" eyk srp inksXo qbY lWbo-fIl suhwey"[ bwl
swihbzwdw jI ny dohW h~QW nwl PV ky aus iBAwnk s`p ƒ DrqI qy ptk ptk ky mwr id`qw[ mwqw jI
ny-‘hw hw-kwr su sbd pukwrXo[’{50} qy dOV ky kwkw jI vl Awey [ pr aunHW dy pujidAW ƒ murdw srp
ivcoN mnu`K-rUp dyvqw pRgt ho igAw[ mwqw jI ny aus qoN pu`C ilAw-“BweI ! qUM kOx hY” ? qy s`p dw rUp
ikauN DwirAw sI ? aus ny AwpxI kQw ieauN kih suxweI--" hy mwqw jI ! ipCly jnm ivc mY bRwhmx sW[
mYƒ AwpxI ividAw dw bVw AhMkwr sI[ iek idn nwrd munI jI Awey qW mYN AhMkwr vs hoey ny aunHW ƒ
T`Tw kIqw[ nwrd jI ny kRoDvwn ho ky mYƒ srwp id`qw- ‘Dro srp bpu Aiq duKdweI’ [ srp jUnI pYx dw
srwp sux ky mY bVw firAw Aqy rihm dI iBiKAw mMgI[ nwrd jI ny ikhw ik, gaU bRwhmx dI
riKAw leI, (“sUrw so pihcwnIAY ju lrY dIn ky hyq ]” duiKAwry AnwQW loVvMdW dI riKAw krn vwlw gurmiq
isDWq Alop ?) gurU Arjn (swihb jI) dy Gr, (auh Akwl purK ijs bwry gurmiq dw AZt~l isDWq
AjUnI, Ajnmw, AibnwsI, inr-Akwr-r~b jI AvwqwrI hoxgy, Bwv,) jnm lYxgy qy, nwm, hirgoibMd
hovygw, auh qyrI jUn k`tygw[ aus idn qoN s`p dI jUn ipAw A`j dw idn aufIk irhw sW”[ mwqw jI:-
Cuvq hwQ su pRwn qjy mm, suMdr dyh surM eyh pwXo [
Awid nrwiex hY suq qoih, Dry bpu mwnuK cirq idKwXo ]62]
ArQ:-(hy mwqw jI !) quhwfw pu`qr jg dw mUl prmwqmw Awp hI mnu`Kw srIr Dwr ky kOqk kr irhw hY, vyKo aunHW dw v`Q
lgidAW hI mY pRwx iqAg id`qy Aqy mYƒ dyvqy vwlw suMdr srIr iml igAw hY[
srIr ivc pRwx inkl jwx qy iksy ny ies qrHW dyvqy vwlw srIr pRwpq kr ilAw hovy, ies qblIlI dI
puStI sRI gurU gRMQ swihb nhIN krdy[ mOq aupRMq Awqmw ikDr clw jWdw hY, prmwqmw qoN ibnw iksy dUjy
ƒ koeI sUh nhIN imldI-" Enw ipMfu n pqil ikirAw n dIvw muey ikQwaU pwhI ]{149} isrjxw Aqy
jIvW dw sMswr qy Awauxw jwxw, sB kuJ AidRSt Agocr prmwqmw dy v`s ivc hI hY[ Awaux jwx vwly
Byq dI AslIAq kyvl auh Awp hI jwxdw hY:-
7- vykI isRsit aupweIAnu sB hukim AwvY jwie smwhI ] Awpy vyiK ivgsdw
dUjw ko nwhI ] ijau BwvY iqau rKu qU gur sbid buJwhI ] sBnw qyrw joru
hY ijau BwvY iqvY clwhI ] quDu jyvf mY nwih ko iksu AwiK suxweI ]2] {947}-pau
hr kdm qy gurU bwxI dI KMfxw kr irhw ieh ilKwrI A`gy ilKdw hY ik, ieh kih ky s`p qoN (bRwhmx
nhIN sgoN) dyvqw bxy ny, bVI ADIngI nwl, mwqw gMgw jI dIAW iqn pRkrmw kIqIAW Aqy iPr, '
bhury sRI gur crn ghwny [ bwl rUp suMdr suKkwny ]63]
62
ilKwrI muV muV "gurU" pd vrq ky XkIn idvweI jw irhw hY ik, sRI gurU Arjn swihb jI vloN
swihbzwdw swihb jI ƒ guirAweI (joiq Ehw jugiq swie sih kwieAw Pyir pltIAY ]) pRwpq hox dI
koeI muQwjI nhIN sI[[
bMdn kir qb cVXo ibbwnw [ gXo s@rg gur sujsu bKwnw [
qb mwqw min AnMdu pweI [ suq kI kInI qbY bfweI ]64]
swfy swihzwdw swihb pr ilKwrI dy, gurU hirgoibMd swihb jI ƒ nmskwr krky s`p qoN bxy dyvqw jI,
ibbwn qy cVH ky surgW ƒ qur gey [
cux cux ky gurmiq isDWqW dI inrMqr KMfnw krI r`Kx dy nwl pusqk ivc keI QWeIN gurbwxI dy
Sbd ilK irhw ieh ilKwrI, inrsMdyh gurU bwxI dw pUrn igAwqw hY[ pr siqguurU jI dy ies aupdyS
vl-JUTu n boil pwfy scu khIAY ] haumY jwie sbid Gru lhIAY ]1] rhwau ] " zrw vI iDAwn nw dy ky,
sgyN pRq`K JUT ilKx ivc zrw vI sMg nhIN mn irhw[ ijs mwqw gMgw jI ny pu`qr-rUp r`b jI dw eyfw
vfw cmqkwr vyiKAw Aqy 'suq kI kInI qbY bfweI ]64]'aus r`b pu`qr dI vifAweI krdy drswieAw hY
auQy nwl hI ku&r dw ieh rMg :-
Ab myro suq pRBU bcwXo [ nwqru kwl BuXMgm KwXo [
As kih dIno dwn ibAMqw [ kIn vwrny gur AiqAMqw ]66]
ArQ:-(Sukr hY) pRBU ny myrw pu`qr bcw ilAw nhIN qW kwl rUp s`p ny bwl ƒ Kw jwxw sI[ ieauN kih ky (mwqw gMgw jI ny) gurU
dy isr qoN vwr ky byAMq Dn dwn kIqw[(mwqw jI vI swihbzwdw jI ƒ gurU kihNdy hI drswey hn)[
ieauN kih ky mwqw jI ny vfwlI ipMf dw vsybw iqAg dyx dw ivcwr bxw ilAw[
7- purwxk JUT dw qIsrw, (gur-mrXwdw ivroDI) rUp-
mwqw gMgw jI dy plMG dy kol hI dyviqAW dI kichrI juVnI-
lVweIAW CyVn dy FMgW bwry ivcwrW, kMDW koiTAW dI pUjw-
rwq ƒ guruU Arjn swihb jI jd Gr Awey qW mwqw jI ny sp vyKx qoN bxy Awpxy mn dw fr* {*Foot
note:- jd mwqw jI ny sp dI AslIXq Aqy Awpxy r`b-sp`uqr dI krwmwqI SkqI AwpxI A`KIN vyK leI sI qW iPr fr iks
g`l dw aupijAw ? vfwlI qoN sRI AMimRqsr jwx dw Asl kwrn nw ilK ky mwqw jI dy ƒ inrmUl fr dw bhwnw krdy drsw
ilAw Aqy nwl hI siqgurW dI AMqrXwmqw dw vI mOjU aufw ilAw ?} eyfI idVqw nwl drswieAw ik, siqgurU jI
vfwlI qoN irhwieS, AMimRqsr lY jwx leI mMn gey[ kuJ dyr leI g`lW bwqW krdy rih ky, jdoN sON gey
qW--iek kOqk suMdr kIXo gurU grIb invwj ]73] gurU Arjn swihb jI qoN ibnw ieh grIb invwj gurU, kOx
sI ? lau kro drSn, guirAweI qoN pihlW hI bx rhy, (ilKwrI dy) aus ZrIb invwj cojI gurU dy:--
sv~Xw] mwq ibrwj geI jb hI, idiK Awp auTy gur bwl murwrI [
plMG qry hoie bYT gey BUim, Awvq By siB dyv ApwrI [
jwin iekMq Awey qb dyv, sdwisv nwrd AO kl BwrI [
jign cOsT bIr bvMjn Awie qbY gur A`g pukwrI [74[
tUk ivc ilKy pd ArQ:-murwrI= kiQq sRI ikRSn ny jdoN 'mur' nwmI dYNq mwirAw qW nwm murwrI vI juV gieAw)[ plG
qry=plMG qoN au`qr ky Q`ly ibrwjmwn ho gey[ sdwiSv=iSv [ nwrd AO kl BwrI=nwrd munI qy lVweI JgVy krwaux vwlI
kilH dI dyvI[ jogn cOsT=durgw dI AVdl ivc rihx vwlIAW 64 dyivAW jo jMg ivc joiDAW dw lhU pINdIAW hn[ bIr
bvMjn= bvMjw (-52) vIr, gup joDy ?[
cOpeI] siB imil ausqiq kIn Apwrw [ hy pRB hro Bwr mih swrw [
bwl rUp jw ihiq qum DwrXo [ kro soie duK dyv pukwrXo ]75]
63
nyiq nyiq quih byd bKwnY [ mrm qumwr koaU nih jwnY [
jogn khw ju`D pRB jyqI [ BrYN audr hm AnMd syqI ]76]
bhu icr BXo ju`D nih hoXo [ mrYN BUK hm siB suK Koxo [
bwl rUp pRB qb muskwno [ sRI muK sON As bcn bKwno ]77]
auQy pu`jy swirAw dyvI dyviqAW ny pihlW bwlk-rUp Awpxy pRBU jI leI nUM sMboDn krky- 'qyrw
Byd iksy ny vI nhIN jwixAw, vydW ny vI qYƒ Apwr Apwr hI AwiKAw hY Awid ' bcnw nwl bVI ausqiq
kIqI, Aqy iPr Awpxy Awaux dw mMqv d`isAw-" DrqI dw Bwr dUr krn vwly ijhVy kwrj leI qusW ieh
bwlk rUp DwirAw hY auh pUrw kro[" jognIAW ny &irAwdW kIqIAW ik, auh qW jMg ivc hI Apxw iF`f Br
skdIAW hn, bVy icr qoN jMg nw hox dy kwrn auh Bu`K dy kwrn ivAwkul hn[ koeI jMg CyVn dw sb`b
bxwauxw cwhIdw hY "[ bwlk rUp pRBU jI ny muskrw ky AwiKAw[- "DIrj kro holI hOlI swry Bwr dUr kr
idAWgy[" nwrd ƒ AwiKAw-" qusIN iSv jI dy gl ivc mnu`KI isrW dI mwlw pw idau[ lVweI-kilH dI dyvI ƒ
AwiKAw--qUNMN id`lI cMdU dy Gr jnm lY Aqy 52 bIrW ƒ ieh AwiKAw-" qusIN vI mnu`Kw srIr Dwrn krky myry
nwl rih ky qurkW nwl ju`D kirAw krn[(80vyN dohry qk) Bwv, A`gy hox vwlIAW jMgW ivc siqgurU nwnk
swihb jI dy is`K nhIN, sgoN Asmwno Awey ieh 52 vIr hI jUJdy rhy sn ?
eynI ilKq qoN aupjy SMikAW dw vyrvw:--
(1) jy DrqI qy Coty moty Xu`D AQvw lVweIAW AsmwnI v`sdy kiQq dyvI dyvqy, jW aunHW dy h`Q-Toky
kiQq Avqwr Awp hI kwrauNdy hn, qW qurkW, muZlW, pTwxw Aid dw kI doS ? ilKwrI dI
ilKq Anuswr Asl mlyC qW sgoN ieh ndyvqy Awid kiQiq AsmwnI SkqIAW hn[ ^wqmw
muslmwnw nhIN sgoN Asl puAVy dI jVH ienHW kiQ dyviqAW, jognIAW kLHw-dyvI dw krnw cwhIdw
sI[ sUrbIr virAwm ^wlsw pMQ ivc ieh byiensw&I ikvyN prvyS kr vVI ?
(2) jy cMdU ƒ pu`Ty rsqy pwaux dw prbMD bwlk pRBU sRI hirgoibMd swihb jI Awp hI kr rhy sn
qW cMdU ƒ doSI iks kwrn grdwinAW igAw ? huiSAwr ilKwrI ny cMdU dy QW swry zulm dI
iz`myvwrI, kI, sRI gurU hirgoibMd swihb dy isr hI nw mVH id`qI ?
(3) qurkW nwl lVweIAW krn leI Asmwno Awey 52 bIr r`Ky drsw ky, kI ilKwrI ny, swfy ies
ivSvwS ƒ vfI BwrI s`t nhIN mwrI ik, C`tm pIr ny murdw ho rhI is`K kOm ivc sUrbIrqw dw
Ajyhw jzbw Br id`qw sI, ik aunHW ny SwhI &OjW ƒ cwr vwr jMg dy mYdwn ivc hrw ky muZlIAW
srkwr ƒ s^q nmoSI dw mUMh ivKwieAw sI ?
(4) ijvy im`tI dIAW mUrqIAW ƒ r`bI SkqIAW dI mwlk is`D krky, bRwhmx aunHW dI pUjw krvw
irhw hY, ausy bydlIly Aqy gurmiq ivroDI JUT-rUp mwieAwjwl ƒ AQvw purwxk ku&r ƒ gurU
ieiqhws dw AMg bxw ky kI, ieh kutl ilKwrI swfw mOjU nhIN aufw irhw ?
ilKwrI jI A`gy ilKdy hn, ik sRI gurU jI dI AigAw dyviqAW ny isr m`Qy qy r`K leI, Aqy bMdnw krky
vwps muV pey[ eyny ivc mwqw jI dI A`K KulH geI Aqy aunHW ny bwhr jWdy dyvqy vyK ley[ kwkw jI vI mMjy
qy nw l`By[ mwqw jI ƒ Brm ho igAw ik cor aus dy pu`qr ƒ curw ky lY jwx leI Awey sn[ guurU Arjn
swihb jI ny, mwqw gMgw jI dI ieh corW dy Awaux vwlI gl, twl id`qI [ Agly idn AMimRqsr jwx dI
iqAwrI ho geI[
vfwlI qoN AMimRqsr jwx smy gurU prvwr dw Swhwnw jlUs dw vrxn ilKwrI dI bolI ivc:-
so gQ suno swD inrDwrw [ Bey qXwr gurU inrMkwrw [
rQ hY bhlw swij AnMqw [ ciVH suKpwl cly BgvMqw ]89]
pd ArQ=so..=(suDw srovr vl ƒ) jwx dI auh kQw iDAwn nwl suxo [ hY=GoVy [ bhlw=svwrIAW (gf-bihlW)[ suKpwl=pwlkI[
64
sony jVXo jVwvn BwrI [ iqh rQ ciVH qb mwq isDwrI [
hir goivMd gur godI lIno [ kir Ardws ijn pXwnw kIno ]90]
ilKwrI pUrI qrHW sucyq hY ik, SwhI TwT drswaux leI sony dI vrqoN krnI gurbwxI dy ies mhWvwk dI
KulHI aulM|xw hY-
8- rsu suienw rsu rupw kwmix rsu prml kI vwsu ] rsu GoVy rsu syjw
mMdr rsu mITw rsu mwsu ] eyqy rs srIr ky kY Git nwm invwsu ]2] " {15}-4
mwqw jI dw rQ BwrI sony nwl jVq drsw ky aus ny siqgurU jy ƒ-"Avr aupdysY Awip n krY ] Awvq
jwvq jnmY mrY ]"{269} Awpxy hI &urmwn dy ivru`D ivhwr krn dy doSI bxwaux dw AprwD kIqw hY[
Ajy hor suxo:-
dohrw] bhlx pir dwsI cVI hY ciV dws Apwr [ bwj bjwvq qb cly gur Arjn krqwr ]91]
hY=GoVy[ Apwr=Anigxq[
dyvn qb bwjy hny nB mY PUl frwie [ mn mY AwnMd pwXo jY jY muKhu Alwie ]92]
tUk ivcly ArQ:-dyviqAW ny vI bwjy bjwey qy AkwS qoN Pu`lW dI vrKw kIqI[ ivdq rhy ik, gurmiq ivc dyvI dyviqAW
dI, iksy A`frI hoNd nUM, jW AsmwnW qoN huMdI Pu`lW dI brKw vwlI purwxk JUT nUM koeI QW nhIN hY[
siqgurU nwnk swihb jI dy ies pwvn gurU &urmwn qoN vI sucyq rihxw swfw Drm bxdw hY-soriT mhlw 1
].... dyvI dyvw pUjIAY BweI ikAw mwgau ikAw dyih ] pwhxu nIir pKwlIAY BweI jl mih bUfih qyih ]6]{637}
vfwlI mY siqgur rhy qIin brs suK pwie [ suDw srovr puin Aey bwjy Aink bjwie ]93]
aucy Awcx vwlI SuB krxI dy nwl ZrIbI pihrwvw riKidAw pRBU nwm ivc rMigAw, swdw jIvn guzwrn
dw aupdyS idRV krw rhy siqgurU nwnk swihb jI, Awpxy pMjvyN srUp ivc, Awpxy Gr vl nUM vwps
pridAW, byAMq vwijAW gwijAW vwlw Ajyhy SwhI jlUs dw Pokw ivKwvw, iksy vI hlq ivc nhIN sn kr
skdy:-
9- soriT mhlw 1 Gru 1 ] mnu hwlI ikrswxI krxI srmu pwxI qnu Kyqu ] nwmu bIju sMqoKu
suhwgw rKu grIbI vysu ] Bwau krm kir jMmsI sy Gr BwgT dyKu ]1] bwbw mwieAw
swiQ n hoie ] iein mwieAw jgu moihAw ivrlw bUJY koie ] rhwau ] {595}
ArQ:-hy BweI ! (ieQoN qurn vyly) mwieAw jIv dy nwl nhIN jWdI (ieh hryk ƒ pqw hY iPr BI) ies mwieAw ny swry jgq ƒ
Awpxy v`s ivc kIqw hoieAw hY [ koeI ivrlw mnu`K smJdw hY (ik sdw nwl inBx vwlw Dn hor hY) [1[rhwau[
(hy BweI ! sdw nwl inBx vwlw Dn kmwx leI) mn ƒ hwlI (vrgw au~dmI) bxw, aucy Awcrn ƒ vwhI smJ, myhnq (nwm
&sl vwsqy) pwxI hY, (ieh Awpxw) srIr (hI) pYlI hY [ (ies pYlI ivc) prmwqmw dw nwm bIj, (bI bIj ky aus ƒ pMCIAw
qoN bcwaux leI suhwgw Pyrnw zrUrI hY, iesy qrHW jy sMqoK vwlw jIvn nhIN, qW mwieAw dI iq®Snw nwm-bIj ƒ mukw dyvygI)
sMqoK (nwm-bIj ƒ iq®Snw-pMCIAW qoN bcwx leI) suhwgw hY, swdw jIvn (nwm-&sl dI rwKI krn leI) rwKw hY [ (hy BweI !
ieh vwhI kIiqAW srIr-pYlI ivc) prmwqmw dI myhr nwl pRym pYdw hovygw [ vyK, (ijnHW ieh vwhI kIqI) auh ihrdy (nwm-
Dn nwl) DnwF ho gey [1[
svYX ] puMin qwih smy gur Awgm pyiK, suDwsr lok sBY hrKwey [
AgRj Awie imly gur Arjn, pwie ^uSI qb dyq bDwey [
bMdn kir pur mwih Dsy , qb kOn kvI aupmw pur gwey [
SyS suryS mhyS jlyS, nhIN AlkyS purI ieh Bwey ]94]
pd ArQ:-sDwsr=SRI gurU Arjn dyv jI dw ricAw rwmdws pur dy m`D AMimRqsrovr."phuMcy Awn suDwsr swry." (gur pR:
sU) dyKo AimRqsr[ (mhwn koS s&w 213)[ do zrUrI glW iDAwn ivc rKxIAW hn- (1) kyvl pRBU dy nwm nUM hI AMimRq mMnx
vwlI guurU bwxI ilKx vwly siqguurU jI iksy jl dy srovr nUM AMimRq srovr iksy vI hwlq ivc nhIN sn kih skdy-slok
mhlw 2 ] ijn vifAweI qyry nwm kI qy rqy mn mwih ] nwnk AMimRqu eyku hY dUjw AMimRqu nwih ] nwnk AMimRqu mnY mwih
65
pweIAY gur prswid ] iqn@I pIqw rMg isau ijn@ kau iliKAw Awid ]1]{1238} (2)- pwvn gurU bwxI ivc suDwsr l&z
iksy QW vriqAw nhIN imldw[ gurbwxI ivc AMimrq sr 9 vwrI pr hr vwl nwm jl nwl iqRpq kr rhy siqgurU jI nUM vI
AMimRq sr jW srovr AiKAw hY[ audwrx vjo kyvl vMngI mwqr hI aunW gurU SbdW dI sUcI -1-isrIrwgu mhlw 4 ]
.....siqguru purKu AMimRq sru vfBwgI nwvih Awie ]..4]2]66] {40}-2-mwJ mhlw 3 ]..siqguru hY AMimRq sru swcw mnu
nwvY mYlu cukwvixAw ]1] rhwau ] ..8]7]8] {113}-3- rwgu gauVI pUrbI mhlw 4 krhly ]...hir AMimRq sru guir pUirAw
imil sMgqI mlu lih jwie ]7]...10]1]{234}-4- gauVI bwvn AKrI mhlw 5 ] sloku ]...gurdyv qIrQu AMimRq srovru
gur igAwn mjnu AprMprw ]..]1]{250}-5-sloku ] gurdyv qIrQu AMimRq srovru gur igAwn mjnu AprMprw ] {262}-6-
gUjrI mhlw 4 ]...AMimRq sru siqguru siqvwdI ijqu nwqY kaUAw hMsu hohY ]..4]2]{492}-7- mwrU mhlw 1 ].... guru swgru
AMimRq sru jo ieCy so Plu pwey ]8]5]{1011}-8- mwrU mhlw 3 ] kwieAw AMdir AMimRq sru swcw mnu pIvY Bwie suBweI hy
]4] ....16]3]{1046} -9-sveIey mhly cauQy ky 4 ]...Cutq prvwh AimA Amrw pd, AMimRq srovr sd BirAw
]...]2]{pMnw 1396} ieh vI ivdq rhy ik, gurpRqwp sUrj gRMQ vI eysy guriblws dI hI aupj hY[ ikauNik guriblws 1718
ivc iliKAw igAw is`D hY[ pr gurpRqwp sUrj gRMQ dy rcnhwry cUVwmxI BweI sMqoK isMG jI dw qW jnm hI, (BweI dyvw isMG
dy Gr rwjdyvI dI kuKoN) sMmq 1845 ib: ivc hoieAw sI[ hrKwey=^UsIAW nwl dIvwny hoey [ AgRj=AgoN vwlI [
bDwey=vDweIAW idMdy hn[
AMimrqsr srovr dw jW Sihr dw nwm hY[ aus dw ArQ AMimRq dw qlwb kihxw jW AigAwnqw
hY Aq jW Srwrq[ pr ilKwrI dw "suDwsr" ilKxw fUMGI swzS dI aupj hY, iksy gurmiq ivroDI kukrm
rUp Bwxy dy vrqx dw gMBIr sMkyq hY[
(e) sRI gur khw ib`p suin lIjY [ pwCY aupwlMB mm dIjY [
quih mnu Qw Gr kwj smwey [ ieh kwrin nih mwQ itkwey [80]
(s) ib`p prQwie sbdu gur khw [ rwmklI AT sq su lhw [
80
so sMCyp khoN suin lIjY [ BUl dws kI b^s krIjY ] 81 ]
krm vwr gurmiq ivcwrW:-
(a) jd pihlW siqgurU jI ƒ KUh dy jl nwl ieSnwn krdy drsw ilAw sI, iPr srovr ivc m`jn
(tu`bIAW) lwauNdy drswaux dw kI ArQ ? kI, siqgurU jI dw srIr im`tI-gwry nwl gMdw sI jo suDw srovr
ivc tu`bI lwaux qoN pihlW Do ilAw? Asl ivc ilKwrI, siqguurU jI ƒ auvyN dy hI p`ky krmkWfI drsw
rhw hY ijvyN aus ny sRI rwm jI ƒ hr qrHW vydW SwsqRW dI miq Anuswr swry krmkWf krdy drsw ky aunHW
ƒ ‘mrXwdw prSoqm’ aupwDI pRdwn kIqI sI (rwmwiex dI gwQw sw^I hY ik sRIrwm jI hr krm bRwhmx dI isiKAw
Anuswr krdy rhy sn aunHW ny sMswr ƒ nvIN srl jIvn-mrXwdw koeI nhINN sI isKweI)[ eyQy hux jo kuJ auh is`KW ivc
vwVnw cwhuMdw sI auh kuJ siqgurW qoN krvwaux dI dlyrI BrI gurU-Av~igAw kr irhw hY[ ijs pwvn guurU
bwxI nwl siqguurU jI swƒ joV rhy sn aus dw &urmwn qW ies pRkwr hY:-
19- jl kY mjin jy giq hovY inq inq myNfuk nwvih ]
jYsy myNfuk qYsy Eie nr iPir iPir jonI Awvih ]2] {484}-4-37
jy kyvl ieSnwn kIiqAW jI gqI ho jWdI hovy qW ausy jl ivc f`fU mCIAW qy hor jIv vI byAMq rihMdy
hn[ Xwd r`Ko ik ijvyN f`fU muV muV jnm mrn ivc ipAw hoieAw hY, auvy hI auh mnu`K vI Btkxw ivc
pey rihMdy hn jo ieSnwn ƒ kilAwn dw swDn mMnI bYTy hn[
KUh Aqy srovr lwauxy aus smy dI loV sI[ pr gurmiq dy srovr kyvl jl dI QuV hI pUrI nhIN
sn krdy, sgoN Nieh srovr CUq Cwq, aUc nIc, AQvw Awps ivc iBMn Byq smJx vwly rog dUr krdy hoey
bRwhmxI ArQW vwlI "suc`m" dw Brm dUr krn dI vfmu`lI syvw vI inBw rhy sn[ siqgurU jI ny kyvl
prmwqmw dy nwm qoN ibnw dUjI iksy vI vsqU ƒ AMimRq nw mMnx vwlw ieh pwvn aupdyS Awp guru gRMQ
swihb jI dw AMg bxwieAw AQvw (BweI gurdws jI qoN ilKvwieAw--
20- ijn vifAweI qyry nwm kI qy rqy mn mwih ] nwnk AMimRqu
eyku hY dUjw AMimRqu nwih ] nwnk AMimRqu mnY mwih pweIAY
gur prswid ] iqn@I pIqw rMg isau ijn@ kau iliKAw Awid ]1] {1238}-v:-4
ArQ:-(hy pRBU !) ijMnHW ƒ qyry nwm dI soBw (krn dI suBwgq) imlI hoeI hY auh mnu`K Awpxy mn ivc (qyry nwm dy rMg nwl
rMgy rihMdy hn[ hy nwnk ! iek nwm hI (sdIvI Awqmk jIvn dyx vwlw) AMimRq hY, (pRBU nwm qoN ibnw) hor dUjI koeI vI vsqU
AMimRq nhI hY [1[
gurmiq dy ies isDWq dI isiKAw idRV krw siqgurU jI, srovr dy jl ƒ AMimRq ikvyN mMn skdy
sn ?* srovr dy pwxI nUM AMimRq-jl kihx dw Brm ienHW ilKqW dI hI dyx hY [>>>
*{Foot note:- srovr du pwxI nUM jW gurbwxI dy pwT kol pey jl nUM AMimRq smJx dy Brm bwry dws ny ivcwr ilK Byjy sn auh isK
bulytn, is~K ivrsw Aqy spoksmYn AQwv hor keI A^brW ivc CipAw sI[ pwTkW dI jwxkwrI leI aus lyK dw auqwrw ies prkwr hY--
nwnk AMimRqu eyku hY dUjw AMimRqu nwih
AMimRq kI hY ? mhwn koS Anuswr “AMimRq” dw ArQ hY, Amr kr dyx dI SkqI vwlw jl[ purwxk kwl qoN mMnIAW geIAW 84 l`K jUMnW
ivcoN kyvl mnu`K hI Ajyhw jIv hY, ijs ny du`K klySW qoN Aqy mOq dy smyN qoN bVw v`Fw fr kbUilAw hoieAw hY[ suKI jIvn vwlI Amr ijMdgI
dI Bwl qoN surgW (Paradise) dI klpxw ny jnm ilAw Aqy Amr ho jwx dI lwlsw qoN mnu`K ny sdIvI izMdgI dyx vwly ‘AMimRq’ dI klpxw
kr leI[ mOq qoN sdIvI Cutkwrw dyx dI SkqI vwly ies kiQq ‘AMimRq-jl’ bwry sMswr ivc keI khwxIAW c`l peIAW[ dsm gRMQ dy
cirqRopwiKXwn Bwg ivc ilKI ‘iskMdr-ey-Awzm’ dy nwmxy nwl juVI khwxI, isKW ivc bVI prc`lq rhI hY[ aus inrmUl gwQw Anuswr
iskMdr ny kiQq qOr qy AMimRq jl dw cSmw l`B ilAw sI[ pr jd aus ny cSmy dw pwxI pIxw cwihAw qW nyVy hI bYTw bVw kmzor Aqy bVI
mWdI hwlq vwlw pMCI, iKV iKVw ky h`s ipAw[ iskMdr ny h`sx dw kwrn p`uiCAw qW auh boilAw, ik, ‘iek pMCI qW AjyhI iBAwn Bu`l kr
ley, pr swrIAW jUnW dw isrdwr mnu`K, A`KIN vyK ky mhurw pI irhw hovy, qW hwsw Awauxw hI sI“[ bVw hYrwn ho ky iskMdr ny puiCAw, ‘kI
ieh sdIvI izMdgI dyx vwlw AMimRq nhI hY ?” ‘hY qW AMimRq hI, pr zihr nwloN hzwrW guxw BYVw[ mYN ieh pwxI rUp AMimRq pI bYTw qy
sdIvI zMdgI vwlw AswD rog shyV bYTw[ hux ies lMmI izMdgI qoN AqIAMq duKI ho ky ausy mOq leI qrly lY irhW ijs ƒ mYN Awp hI sdw
leI durkwr id`qw sIY[ mrn jMmx vwlw r`bI isDWq bVw rOxkW BirAw Aqy suKdweI hY[ AMimRq mMn ky ies cSmy dw pwxI pI lYxw AjyhI
81
mUrKqweI hY jo kdy vwps nhIN ho skxI[’ pMCI dI g`l ihrdy ƒ l`gI[ ijs AMMimRq ƒ bVIAW muSklW nwl liBAw sI, aus ƒ pIqy ibnw hI
(iskMdr) vwps prq igAw [
eyDr swfy bRwhmx jI ny smuMdr irVk ky pRwpq kIqy AMimRq dy GVy dI inrmUl khwxI GV leI[ iPr AMimRq dI vMf qoN dyviqAW Aqy dYNqW
ivc jMg iCV pYx qoN aus GVy ivcoN-hrduAwr, pRXwg, nwsk qy auujYn, cOhIN QweIN AMimRq jl dy iC`ty ifgy drsw id`qy [ aunHW qIrQ AsQwnW
qy kuMB dy myilAW qy ieSnwn krn qoN kIqy pwpW dw nws ho ky sdIvI surgW ivc vwsy dw Brm p`kw kr id`qw[ hzwrW swlW qoN prclq, ies
Brm qoN auprokq cOhIN QweIN kuMB dy myly l`gdy Aw rhy hn[ kroVW XwqrI bRwhmxw ƒ imQI hoeI &Is Br ky, auQoN dy dirAw ivc ieSnwn krky
mwno, sdIvI svrgI izMgdI dy prmt pRwpq kr rhy huMdy hn[ aus-inrmUl Brm-jwl ivc jkVy lokW ƒ ijvyN bRwhmx ny AwpxI Tos Awmdn
dw swDn bxw ilAw hoieAw hY, auh duKdweI gwQw, pusqk ‘ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg’ dy 5Mjvy Bwg ivc bVy ivsQwr nwl ilKI hoeI
hY[ qIrQW qy ieSnwn nwl pwpW dw nws hox vwly BrmW qoN Cutkwrw idvw irhw siqgurU nwnk swihb jI dw ieh Purmwn:-
‘pwp krih pMcW ky bis ry ] qIriQ nwie khih siB auqry ]
bhuir kmwvih hoie insMk ] jm puir bWiD Kry kwlµk’]2] {1348}
Amr hox dI lwlsw qoN sMswr dy mnu`K ny bVIAW T`gIAW KwDIAW, pr Amr krn vwlw ‘AMimRq jl’ A`j q`k iksy ƒ nw imilAw[ guru bwxI
Anuswr sMswr dI hr vsqU AQvw jIv nwsvMq hox dI swKI Br rhy gurU &urmwn (1)-jo dIsY so ivxsxw mn kI miq iqAwgu ] 1 ]{50}
(2)-jo dIsY so sMig n gieE ] swkqu mUVu lgy pic muieE ]{241} (3)-jo dIsY so aupjY ibnsY ]{352}-(4)-eyk swcy nwm bwJhu sgl
dIsY Cwru ]1] (5)-idRsitmwn sBu ibnsIAY ikAw lgih gvwr ] 2 ] {812}-
idRStmwn pdwrQ ƒ AMimRq mMnxw, gurmiq ivroDI iek duKdweI Brm hY[ suihrdqw mMg krdI hY ik AsIN Awpxy siqgurU gRMQ swihb dy Coty
qoN Coty ieSwry mwqR nUM vI r`bI hukm smJ ky aus dI pwlxw krdy rhIey[ pr swfI-krm krqUq qoN is`D ieh ho irhw hY ik, AsW ies
AnUpm siqgurU jI v`l, ijvyN ip`T krky sON hI gey hoeIey[ aus duKdweI nINd ivcoN sucyq krn leI pMj qoN v`D gurU hukmw dw shwrw lYxw
ipAw hY[ jd isrjxw dI swrI kwr, nws ho ky muV bxdy rihx dy A`tl isDWq qy cl rhI hY, qW Amr kr dyx vwly jl dI Aws krnI,
mUrKW dy surg ivc vsyby vwlw Brm hY[
suxdy Aw rhy hW ik AKMf-pwT kol r`Ky BWfy dw pwxI AMimRq bx jWdw hY[ sRI drbwr swihb dy ijs srovr dy ivckwr Aqy coigrdy bxI
prkRmw dy kMFy, sYNkVy swlW qoN inrMqr gurbwxI dw pwT, kQw kIrqn huMdw Aw irhw sI, aus dw jl qW bVw krwmwqI “AMimRq” bx cu`kw hox
dI SrDw ies kIt dy ihrdy ny vI kbUlI hoeI[ srIrk rogW qoN Cutkwry leI swfI mwqw jI ny Aqy aunHW dI isiKAw qyN pRyrnw lY AsIN vI, bVI
Srdw nwl aus pwvn piv`qr jl ivc keI keI ieSnwn kIqy[ myry mwqw jI dy h`QW qoN cMbl vrgI BYVI ibmwrI Aw^r moVw Kw geI sI[
dws dI iksy ibmwrI ny kdy koeI moVw nw sI KwDw pr iPr vI jy kdy mn ivc koeI SMkw aupijAw qW, dws dy AMdr bxI Apwr SrDw dI
pikAweI ny aus ny sdw Awpxy hI is`k ivclI kicAweI dw nqIjw mMinAw, srovr dy jl dI pwvnqw AQvw Su`Dqw bwry kdy zrw vI S`k nw
sI aupijAw[ pr 1984 ivc hoey GlUGwry qoN QoHVw icr mgroN jd A^bwrW ivcoN AQvw dySoN pu`jdy guris`KW qo ieh pqw l`gdw ik, ijhVy
nOjvwn ies mhwn AsQwn dI riKAw leI jUJ rhy sn aunW ƒ z^mI krky &OjIAW ny srovr dy jl ivc vgwh mwirAw[ bxy ivSvwS
anuswr auh rwzI hox dy QW sgoN srovr dy jl iv`c hI fu`b ky mrdy, gldy sVdy rhy[ srovr dw auhI pwvn piv`qr jl eynI sVWd mwrn
l`g ipAw ik nyVy jwxw Asih bx igAw sI[ haukw inkldw sI, hYN,ieh kI hoieAw ? lokW dy du`KVy dUr krn vwly srovr dw Awpxw hI
pwvl jl Ajyhw qr`k igAw ? keI, qrHW dIAW qrkW BrIrW pu`Cw Awaux l`gIAW[ kI, sMswr ny hux ieh jwx ilAw hY ik, srovr dw jl
AMimRq nhIN sI bx sikAw ? kI, bRwhmx vWg swfy Dwrimk AwgU vI swfy nwl JUT hI boldy Aw rhy hn ? kI, lokW nwl kIqI jw rhI ieh
iek T`gI hI sI ? Asl Byq jwxn leI dws ny SGPC AMimRrqsr dy pRDn swihb jI dI syvw ivc ic`TIAW ilKIAW[ ANdroN AwvwzW
Awaux, auQoN vI Blw kdy koeI SMkw dUr hoieAw hY ? srb au~c sMsQw vloN kdy koeI sp`StIkrn nw pu`jw[ iPr siqgurW dy eys bcn dI scweI
qy Brosw Aw itikAw “nwnk AMimRq eyku hY dUjw AMimRqu nwih]”
AsIN fyrydwr swD-T`gW dy mwieAw-jwl ivc Ps ky T`gy jwx ivc kilAwn mMn leI Aqy aunHW dy khy lg ky ivDI ivDwn nwl krwey AKMf
pwTW dIAW JVIAW lweI r`KIAW[ sYNkVy swlW qoN krvwey jw rhy ienHW mMqR-pwTW ny isvwey gurmiq qoN AigAwnqw vDwaux dy, kOm ƒ iksy
pRkwr dy Tos iksy lwB pucwey dw jy iksy guris`K ƒ pqw hovy qW dws ƒ jwxU krwaux dI ikrpw kr dyvy [ sdIvI izMdgI pRdwn kr rhy
AMimRq-jl dI AslIXq smJx leI Awau Awpxy AnUpm siqgurU jI dI AMimRq-meI bwxI dI ivcwr nwl juVIey, smJIey, Aqy aus Anuswr
jIvn bnwax dw rwh ApxweIey :-
(1) slok mhlw 2 ] ijn vifAweI qyry nwm kI qy rqy mn mwih ] nwnk AMimRqu eyku hY dUjw AMimRqu nwih ] nwnk AMimRqu mnY mwih pweIAY
gur prswid ] iqn@I pIqw rMg isau ijn@ kau iliKAw Awid ] 1 ] {1242}-pau-4
Bwv ArQ- ‘ijnHW BwgW vwly gurmuKW ƒ pRBU-nwm dI soBw krn dI suBwgqw pRwpq hoeI hY auh gurU dI ikrpw nwl nwm-rMg ivc rMgy gey Aqy
aunHW dy ihrdy ivc XkIn b`J cu`kw hY ik, sMswr ivc kyvl pRBU dw nwm hI sdIvI Awqmk izMdgI dyx vwlw AMimRq hY[ auh iksy hor vsqU ƒ
AMimRq nhIN mMndy[ Aqy ieh nwm AMimRq, mnu`K dy srIr-mn dy AMdry hI hY, pr pRgt rUp ivc pRwpq siqgurU jI dI imhr nwl hI hMudw hY[
Ajyhy BwgW vwly hI aus nwm AMimRq ƒ suAwd nwl pINdy hn[’
sp~St hY ik, iksy idRStmwn-nwsvMq pdwrQ ƒ AMimRq mMn bihxw gurmiq ivroDI Brm hY[ nwm AMimRq bwry swfI idRVqw bxw rhy gurU
&urmwn-
(2) AMimRq nwmu qumwrw suAwmI ] nwnk dws sdw kurbwnI ] sMqsMig mhw suKu pwieAw dyiK drsnu iehu mnu BIjw hy
]17]1]3]{1074}
(3) mY mUrK mugD aUpir krhu dieAw ] qau srxwgiq rhau pieAw ] 3 ] khqu nwnku sMswr ky inhPl kwmw ] gur pRswid ko pwvY
AMimRq nwmw ]4]8]{1174}
82
(4) AMimRq nwmu suAwmI qyrw jo pIvY iqs hI iqRpqws ] jnm jnm ky iklibK nwsih AwgY drgh hoie Klws ]1]{1211}-AMimRq
nwmu pIAw mnu iqRpiqAw AwGwey rsn cKw ] khu nwnk suK shju mY pwieAw guir lwhI sgl iqKw ]2]17]40] {1216}
(5) bolhu BeIAw rwm kI duhweI ] pIvhu sMq sdw miq durlB shjy ipAws buJweI ]1] rhwau ] BY ibic Bwau Bwie koaU bUJih hir
rsu pwvY BweI ] jyqy Gt AMimRqu sB hI mih BwvY iqsih pIAweI ] 2 ]{1123}-3
(6) folq folq hy sKI Pwty cIr sIgwr ] fwhpix qin suKu nhI ibnu fr ibxTI fwr ] frip mueI Gir AwpxY fITI kMiq sujwix ] fru
rwiKAw guir AwpxY inrBau nwmu vKwix ] fUgir vwsu iqKw GxI jb dyKw nhI dUir ] iqKw invwrI sbdu mMin AMimRqu pIAw BrpUir ]
dyih dyih AwKY sBu koeI jY BwvY qY dyie ] gurU duAwrY dyvsI iqKw invwrY soie ] 30 ] {933}
(7) audmu krq mnu inrmlu hoAw ] hir mwrig clq BRmu sglw KoieAw ] nwmu inDwnu siqgurU suxwieAw imit gey sgly rogw jIau ] 2 ]
AMqir bwhir qyrI bwxI ] quDu Awip kQI qY Awip vKwxI ] guir kihAw sBu eyko eyko Avru n koeI hoiegw jIau ] 3 ] AMimRq rsu hir
gur qy pIAw ] hir pYnxu nwmu Bojnu QIAw ] nwim rMg nwim coj qmwsy nwau nwnk kIny Bogw jIau ]4]10]17]{99} murdIAW kOmW nUM
sdIvI izMdgI pRdwn kr irhw AMimRq ? :-
(8) jgu aupjY ibnsY ibnis ibnwsY lig gurmuiK AsiQru hoie jIau ] guru mMqRü idRVwey hir rsik rswey hir AMimRqu hir muiK coie jIau ]
hir AMimRq rsu pwieAw muAw jIvwieAw iPir bwhuiV mrxu n hoeI ] hir hir nwmu Amr pdu pwieAw hir nwim smwvY soeI ] jn
nwnk nwmu ADwru tyk hY ibnu nwvY Avru n koie jIau ] jgu aupjY ibnsY ibnis ibnwsY lig gurmuiK AsiQru hoie jIau ]6]{447}
ArQ:-mwieAw-gRisAw jgq muV muV jMmdw hY mrdw hY (Bwv, Awqmk mOqy mrdw rihMdw hY) guru dI rwhIN pRBU-crnW ivc l`g ky
mwieAw dy moh vloN Afol-ic`q ho jWdw hY[ gurU ijs mnu`K dy ihrdy ivc nwm-mMqr p`kw krdw hY, ijs mn`uK dy mUMh ivc Awqmk jIvn
dyx vwlw nwm AMimRq nwm-jl coNdw hY, auh mnu`K hir-nwm rs ƒ suAwd nwl Awpxy AMdr rcw lYNdw hY[ jdoN auh gurU pwsoN Awqmk
jIvn dyx vwlw nwm-rs pRwpq krdw hY (pihlW Awqmk mOqy) mirAw hoeAw auh mnu`K Awqmk jIvn pRwpq kr lYNdw hY, muV aus ƒ
ieh (Awqmk) mOq nhIN ivAwpdI [ nwm AMimRq pRwpq kr lYx vwlw mnu`K auh drjw hwsl kr lYNdw hY ij`Qy Awqmk mOq poh nhIN
skdI[ Ajyhw mnu`K prmwqmw dI Xwd ivc lIn rihMdw hY[ gurdyv jI &urmwn krdy hn ik ik pRBU dw nwm aus mnu`K dI izMdgI dw
Awsrw nwl Awsrw bx jWdw hY[ nwm qoN ibnw hor koeI pdwrQ Awqmk jIvn dw shwrw nhIN bx skdw [4]
mn ry hir kIriq qru qwrI ] gurmuiK nwmu AMimRq jlu pweIAY ijn kau ik®pw qumwrI ] rhwau ]{506} gurmiq Anuswr jIvn
bqIq kr rhy gurmuKW dI crn DUV-dwsrw gurb^S isMG imqI jUn 10 2001}
<<jgq dI mwieAw qoN inrlyp, pUrn bRhm igAwnI, pMcm siqgurU swihb jI, Awp hI aunHW hI guxw dw
BMfwr sn ijHVy gux, aunHW ny suKmxI swihb dI ATvI ASt pdI ivc ilKy hoey hn[
(A) bwr bwr gurmiq ivroDI-krm ? koeI koTw jW mh`l kyvl aunw icr hI pUjxjog hY ijMnw icr
siqgurU jI auQy hwzr hn[ siqgurU jI qoN ibnw kyvl kMDW koiTAW dI pUjw GtIAW iks dI Awkwr
pRsqI , Bwv kMDW koiTAW ƒ m`Qw tykxw jW pirkRmw krnIAW mUrqI pujw nwloN vI niK`D krm hY[
eyQy ilKwrI dI kutlqw dw is^ ieh hY ik auh koiTAW ƒ siqkwr vwlw bxwaux vwly siqgurU jI
qoN hI koiTAW dI pirkRmw krvw irhw hY[ Ajyhy gurmiq ivroDI krm krdy siqgurU jI ƒ iks XojnW
ADIn bwr bwr drswieAw jw irhw hY ? guris`KW ƒ iek Akwl purK dy aupwSnw qoN htw ky Anykqw dy
pujwrI bxw lYx leI ies qoN cMgw swDn hor ho hI nhIN sI skdw[ ikauNik ilKwrI jwxdw hY-jyhw syvY
qyho hovY jy clY iqsY rjwie ] Awpxy siqgurU jI dy pUrinAW qy guris~K ny zrUrI hI cl pYxw huMdw
hY[ so, ^wlsw jI Awpxy Awp hI bRwhmx dy cyly bxdy qury gey sn[
(e) siqgurU jI ƒ ieh kihMdy-"quih mnu Qw Gr kwj smwey [ ieh kwrin nih mwQ itkwey [80]" drswauxN
qoN kutl ilKwrI ny eyQy vI pRSn icMnH lw id`qw ik, jy Blw, bRwhmx dw mn Gr dy DNMidAW dy QW
Twkur dI pUjw ivc lIn huMdw, qW kI, siqgurU jI ny aus ƒ nmskwr kr dyxI sI? (ik`fI cqurweI
nwl) ibnw kihauN siqgurU jI ƒ vI bRwhmx ƒ fMfOq krn dy pwbMd drswieAw hY ?
(s) kI, siqgurU jI dy smy hirmMdir swihb jI dIAW pirkRmW ivc mUrqI dI pUjw ho skdI sI ? hy
srbau~c siqkwr vwlI pdvI mwx rhy, isMG swihb, igAwnI joigMdr isMG vydWqI jIE! jy
pirkRmw ivc bRwhmx swlgrwm dI pUjw krdw nzrIN nw AwauNdw qW kI, siqgurU jI ny bhup`KI
igAwn dw BMfwr ieh Sbd nhIN sI aucwrn krnw jI ? :--
21- rwmklI mhlw 5 ] muK qy pVqw tIkw sihq ] ihrdY rwmu nhI pUrn rhq ] aupdysu
kry kir lok idRVwvY ] Apnw kihAw Awip n kmwvY ]1] pMifq bydu bIcwir pMifq ]
83
mn kw k®oDu invwir pMifq ]1] rhwau ] AwgY rwiKE swl igrwmu ] mnu kIno dh ids
ibsRwmu ] iqlku crwvY pweI pwie ] lok pcwrw AMDu kmwie ]2] Ktu krmw Aru Awsxu
DoqI ] BwgiT igRih pVY inq poQI ] mwlw PyrY mMgY ibBUq ] ieh ibiD koie n qirE
mIq ]3] so pMifqu gur sbdu kmwie ] qRY gux kI Esu auqrI mwie ] cqur byd pUrn
hir nwie ] nwnk iqs kI srxI pwie ]4]6]17] {887}
(sRI guurU gRMQ swihb drpx " gRMQ dI CyvI poQI dy 504-05 s&y qy ilKy ArQ ies pRkwr hn:-
ArQ:-vyd (Awid Drm pusqkW dI ivcwr krn vwly) hy pMifq ! Awpxy AMdr dw kRoD vI dUr kr lY [1[rhwau[
(ijhVw mnu`K Drm-pusqkW ƒ) mUhoN qW ArQW smyq pVHdw hY, pr aus dy ihrdy ivc prmwqmw dw nwm nhIN v`sdw, nw hI aus
dI rihxI by-dwZ hY, hor lokW ƒ (Drm-pusqkW dw) aupdyS krdw hY (Aqy aupdyS) kr ky aunHW ivc p`kI qrHW ibTwauNNdw hY,
pr Awpxw ieh d`isAw hoieAw aupdyS Awp nhIN kmwauNdw (aus ƒ pMifq nhIN AwiKAw jw skdw) [1 [
{eyQy ieh ivcwrIey ik, ijvyN ilKwrI siqgurU jI ƒ gurmiq ivroDI krm krdy drsw irhw hY kI, siqgurU jI Awp Awpxy
aupdyS dy ivru`D koeI krm krdy hoxgy ? kI, ieh swrw auyp`dr ilKwrI siqgurU jI ƒ bdnwm krn leI nhI ilK irhw ?}
(Awqmk jIvn vloN) AMnHw mnu`K swligrwm dI mUrqI Awpxy swhmxy r`K lYNdw hY, pr aus dw mn dsIN pwsIN itikAw hoieAw
hY[ AMnHw (mnu`K Awpxy m`Qy au`qy) iqlk lwauNdw hY, (mUrqI dy) pYrW au`qy vI pYNdw hY[ pr ieh sB kuJ auh dunIAW ƒ piqAwaux
dw kMm hI krdw hY [2[ (Awqmk jIvn vloN AMnHW mnu`K SwsqRW dy d`sy hoey) Cy Dwrimk kMm krdw hY, (dyv-pUjw krn vwsqy
aus ny auNn Awidk dw) Awsx (vI r`iKAw hoieAw hY, pUjw krn vyly) DoqI (vI pihndw hY), iksy DnwF dy Gr (jw ky) sdw
(AwpxI Dwrimk) pusqk vI pVHdw hY, (aus dy Gr bYT ky) mwlw Pyrdw hY, (iPr aus DnwF pwsoN) Dn-pdwrQ mMgdw hY--hy
im`qr ! ies qrIky nwl koeI mnu`K sMswr-smuMdr qoN pwr nhIN lMiGAw [3 [ auh mnu`K hI pMifq hY ijhVw gurU dy Sbd-igAwn
Anuswr Awpxw jIvn Fwldw hY[ iqMnw guxW vwlI ieh mwieAw aus mnu`K auqy Awpxw zor nhIN pw skdI[ aus dy Bw dy prmwqmw
dy nwm ivc (hI) cwry vyd mukMml qOr qy Aw jWdy hn[ hy nwnk ! (AwK-koeI BwgW vwlw mnu`K) aus (pMifq) dI srn pYNdw
hY[4[
gurU Sbd dy ienHW ArQW qoN pwTk s`jx, BlI-BWqI inrxw kr skdy hn ik, ieh pwvn gurU-
Sbd iksy iek pMifq dy prQwie nhIN sgoN Bu`lI pey hoey srb`q dI hwlq ivc suDwr ilAwauNx ihq
vfmu`ly igAwn dw zKIrw hY[ so, JUTIAW khwxIAW ilKx ivc mwhr ilKwrI gurU ieiqhws ivc AjyhI
ivauNq nwl JUT-rly pw irhw hY ik, gurbwxI dw igAwn ins&l ho ky rih jwvy[
4- gurbwxI dI vrqoN jwdU-tUixAW dy qOr qy ?
bRwhmx siqgurU jI dw is`K bx igAw[ pr nwl hI ilKwrI ny gurU hir goibMd jI ƒ bVw duKdweI
bu^wr ho igAw drsw ky ieauN iliKAw:-siqgurU jI ny hor swry jqn iqAwg ky kyvl vwihgurU jI qy Brosw
itkw ilAw[ pr, Akwl purK qy Brosy dw nvW rUp pyS krn leI kuMflIAw Aw phuMcw:-
kuMflIAw] mMqRn mY mhw mMqR, jo gur nwnk jI kInu [ siqnwmu sq vwr pVH gur Arjn suK lIn [
gurArjn suK lIn qwp qwp qb dUr prwXo [ hirgoibMd pRsMn dyiK, gur AYs AlwXo [
eyk qwp ikAw clI, qIin ieh qwp invwry [ siqnwm kw mMqR sdw ird mih Dwry ]96]
pihlW qoN bxI sDwrn rucI nwl piVHAW lg-pg swry pwTk eyhI smJxgy ik, ies kuMflIey ivc
gurmiq ivroDI koeI g`l nhIN hY[ pr ies scweI nUM mn dIAW A~KW qoN auhly nhIN hox dyxw cwhIdw ik,
gurbwxI ivc-bRwhmxI jwdUeI ArQW vwlw "mMqR" pd nhIN AwieAw[ gurU gRMQ swihb dI koeI vI bwxI
jwdU mMqR dy qOr qy vrxI s^q byAdbI hY[ gurbwxI ivc mMqR pd auopdyS vjoN vriqAw imldw hY[ icly
k`F ky mMqR is`D krnw gurmmiq nhIN hY[ gurbxI ƒ pwxI ivc nhIN GoilAw jWdw sgoN gurU aupdyS ƒ smJ
ky aus Anuswr jIvn bxwauxw huMdw hY[ koeI bxI Gol ky dvweI dy qOr qy vrqxI BrmIAW dw kMm hY[
bu^wr dw duK dUr krn leI iesw vwr ijvyN 'siqnwm' dI vrqoN kIqI hY eyhI vrqoN sIqlw qoN Cutkwry leI
kIqI y iks kwrn nw drswwieAw ? jy ies qrHW ibmwrIAW dUr krn vwlw Asr ho skdw sI qW ies
84
krwmwq vLl siqgurU jI dw iDAwn AwieAw nw drswauxw kI ilKwrI dY byeImwnI hY ik, jW ABu~l
siqgurU jI qoN hoeI 'aukweI' sI?
ieh vI iDAwn rhy ik, dUjy AiDAwie dy 180 nMbr qy Awey kuMflIAw ivc-" siqnwm kw mMqR piVHE m`D Awb,
su fwr dIXo iqn ky muiK rMjn [ bRwhmx ƒ surjIq krn leI pihlI vwrI siqnwm mMqR dI vrqoN krn ivc
siqgurU nwnk jI dw izkr nhIN kIqw, pr eyQy -"mMqRn mY mhw mMqR, jo gur nwnk jI kInu " swry mMqRW ivcoN
mhwn m`qR jo siqgurU nwnk jI vrqdy rhy sn, Acncyq iks kwrn iliKAw igAw hY ? gurU bwxI dI
ieauN vrqoN krn dw irvwj siqguurU nwnk swihb jI qoN ArMB hoieAw drsauxw ilKwrI dI bVI
^qrnwk kutl Xojnw dw ‘pyS ^Ymw’ hY[
Xwd rhy ik, huiSAwr ilKwrI eysy (siqnwm-mMqR dy GoL vwly) qIr nwl hI bVw qkVw inSwnw
iv`nH lYx leI rsqw sw& kr irhw hY[ eyQy qW siqnwm-mMqR nwl kyvl ibmwrI hI dUr kIqI drsweI hY,
A`gy cl ky ilKwrI ny, siqnwm mMqR cUsn qoN, iesqRIAW gRBvqI huMdIAW Aqy AwpxI mrzI Anuswr, jW
AwpxI loV Anuswr bwlk pYdw kIqy jWdy drswauxy hn[ kiQq bIbI kOlW jI dI qs`lI eyhI kih ky krnI
hY ik, ies qrHW b`cy pYdw krn dI rIq siqgurU nwnk swihb jI ny hI qorI hY [
ijs vyly swihbzwdw jI dw bu^wr lih igAw qW 97 nMbr cOpeI ivc AweI ies pMgqI-" soriT
mih auxvMjw jwno [ sRI muK qy qb gurU bKwno; " dy ArQ, vydWqI jI ny tUk ivc ies pRkwr ilKy hn-"sRI gurU
Arjn dyv jI ny sorT rwg AMdr 49vW Sbd jwxo (sRI gurU gRMQ swihb pMnw 620) [pwvn gurU-Sbd ies pRkwr hY:--
22- soriT mhlw 5 ] myrw siqguru rKvwlw hoAw ] Dwir ik®pw pRB hwQ dy rwiKAw hir goivdu nvw
inroAw ]1] rhwau ] qwpu gieAw pRiB Awip imtwieAw jn kI lwj rKweI ] swDsMgiq qy sB
Pl pwey siqgur kY bil jWeI ]1] hlqu plqu pRB dovY svwry hmrw guxu Avguxu n bIcwirAw
] Atl bcnu nwnk gur qyrw sPl kru msqik DwirAw ]2]21]49] {620}
pr iLKwrI dy nwl hI kI, vydWqI jI vI Bu`l gey ik, ies qoN pihlW (pMnw 620-vlw A`gy 24 nMbr qy
iliKAW) ‘18-46’ nMbr guurU Sbd vI vwihgurU jI dI imhr dy Sukrwny vjoN hI hY:-
23- soriT mhlw 5 ] bKisAw pwrbRhm prmysir sgly rog ibdwry ] gur pUry kI srxI aubry
kwrj sgl svwry ]1] hir jin ismirAw nwm ADwir ] qwpu auqwirAw siqguir pUrY ApxI
ikrpw Dwir ] rhwau ] sdw Anµd krh myry ipAwry hir goivdu guir rwiKAw ] vfI
vifAweI nwnk krqy kI swcu sbdu siq BwiKAw ]2]18]46] {620}
ieh pwvn gurU Sbd, siqguurU jI ny ikhVy aucycy bu^wr qoN rwzI hox pRQwie aucwirAw sI jI ? hr QW nvW
Gplw ? kOx pu`Cy ik, srb au~c pdvIAW mwx rhy snmwn jog jQydwr swihbwn iks Xojnw ADIn
ilKwrI dy swQI Aw bxy hn ? iPr, ies ivc kI Byq ik, ies pusqk ƒ pMQ vwsqy suZwq bxwauNx leI,
bRwhmxI igxqI vwly 14 hI (rqn) Aw juVy? dUly ^wlsw jE ! "bydwr. jwgq musIAq ha"u- jwgRq
AvsQw vl vrqx dI icqwvnI hY-ikauNik- qyry Gr ko Awg lg rhI hY, “Gr ky icrwZ sy ”
(Shabdiya) ny kIqw pr sRI rwm cMdR jI vWg hI sRI ikRSn pUry 25 swl jMgl ivc bxy mhWirSI
sMdIpn dy AwSrm ivc SsqRW, SwSqrW dI ividAw hwsl krdy drswey hn[ Bwv, isRStI dy
isrjxhwr, inrMkwr, AgMm, Apwr, Bgvwn jI dw jnm ijvyN irSIAW dy vrW qy inrBr hY auvyN hI
eISvr jI leI zrUrI hY ik, auh sMswr ivc mwx siqkwr dI ijMgI guzwrn jog bxn leI, AwpxI aumr
dw G`to G`t cOQw ih`sw, ib`pR-irSIAW dI mu`TI cwpI krdy rih ky ivdvwn bxn vwsqy krVI Gwlxw
GwlidAw ibqwaux dI p`kI pwbMdI hY [
pwTk s`jx ip`Cy pVH Awey hn, ik, guurU hir goibMd-rUp cqurBujI Bgvwn jI vI swihb bu`Fw jI-
rUp bRhmigAwnI, AQvw, ‘ bRhmirSI sihb bu`Fw’ jI dy bcn-rUp vr qoN mwqw gMgw jI dy Gr jnmy sn,
so, krIb 4 hzwr swl qoN bxI ib`pRI mrXwdw Anuswr zrUrI bxdw sI ik, kiljug ivc AvqwrI hoey
sRI hirgoiibMd-rUp cqurBujI-ivSƒ jI vI ividAw ‘swihb bu`Fw jI ‘ koloN hI lYNdy[ so ilKwrI ny, bVI
s&weI nwl AwpxI mnSw dI pUrqI leI, bwbw mhWdyv jI ƒ vrq ilAw[ Aqy siqgurU Arjn dyv jI ny
bwbw bu`Fw jI v`l, koeI kwsd, jW lwgI nhIN ByijAw, sgo pMjW is`KW dw jQw Byj id`qw ?
bwbw buFw jI dw gurU crnw ivc pu`jxw.
(ik jW bwbw jI ny Awpxy syvk-siqguruU jI dy gRih crn pwauxy ?)
siqgurU jI dw bcn suxidAW swr isK DweI krky gey Aqy bVy Awdr siqkwr nwl swihb bu`Fw
jI ƒ lY Awey:-dohrw[ sRI gur ky bc mwin kY gey isK qb Dwie [ Awdir soN ilAwvq Bey swihb bu`Fy jwie ]112]
swihb b`uFw qb AwXo gur Arjn inktwr [
qih dyiK sRI gur auTy kir Awdir AiDkwr ]113]
ArQ:-swihb bu`Fw jI nyVy AwauNdy vyKy qW siqkwr dy hkdwr jwxky siqgurU Arjn swihb jI Awpxy isMGwsn qoN au`T KVy hoey
[ ilKwrI dI kutlqw vl Pyr JwqI mwr leIey, gurU Gr dw tihlUAw qW swihb (=mwlk) hY, pr siqgurU
jI ƒ aunHW dy nW qoN- kyvl- “gur Arjn” ? Ajyhy &rk vydWqI jI dy mn ƒ iks kwrn nw cu`by ?
bwbw buFw jI qoN su`K AnMd pu`iCAw qy:-
puin sRI gur mn AYsy BwXo [ muhr pWc pRswdu mMgwXo [
sihb bu`YFy AgRj rwKXo [ sRI muK soN gur As bc BwKXo ]115]
bwbw buFw jI dy aucycy siqkwr vjo, aunHW ƒN bulwaux leI is`K vI pMj, qy hux pRSwd leI dmVy nhIN sgoN
mohrW vI pMj hI ? (20rupeIey brwbr iek mohr hoieAw krdI sI)* {* Foot note:-ieh pMj dw irvwj gurU Gr ivc kdoN
qy ikvyN AwieAw ? ikauNik, Bwrq srkwr ny rwmwiex gwQw dI Documentary jo T.V. qy ivKweI sI, aus ivc vI, irSI viSst jI ny,
sRI rwmcMdR jI Aqy aunHW dy iqMnw BweIAW dw jd jnyauY sMskwr (X`gXopvIq sMskwr) kIqw sI qW jnyaU ƒ pMj ivBUqIAW ny rl ky rwjkumwrW dy
gl pwieAw drswieAw hoieAw hY[ iPr mhWBwrq gwQw ivc pMfo vI pMj hI BweI, qy dropdI pMj pqIAW dI iesqRI ? is`KW Aqy ihMdUAW ivcoN
koeI iDr dUjy dI nkl kr irhw hY ik, jW dohI QWeI koeI ^ws Dwrimk Byq hY ? fw: AmrjIq isMG smyq vydWqI jI ny vI ies bwry koeI
jwxkwrI nhIN ilKI[
iPr siqgurU jI bwbw bu`Fw jI ƒ kihMdy hn ik, pRSwd vrqw ky auh sRI hirgoibMd jI dy
isiKAw dwqy bx ky p`tI qy pYNqI ilK dyx[
86
jy vwikAw hI bwbw jI ƒ ieh mhWn vifAweI b^SI geI sI qW aunHW ny siqgurU jI dy DMnvwd
vjoN sIs Jukwaux dy siq bcn kih ky sIs invwauxw sI[ pr ilKwrI ny bwbw jI ƒ ieh bcn kihMdy
drswieAw hY:- swihb bu`Fy bcn aucwrw [ mYN hON jwt Gws rKvwrw [
mYN ikAw jwno kYs pVHwvY [ hm ko pVHnw kCU nw AvY ] 117 ]
‘mY j`t bUt Gwh dw rwKw hW, mY kI jwxw ikvy pVHweIdw hY ? mYƒ Awp ƒ kuC vI pVHnw nhIN AwauNdw?’
“ kI ilKwrI ny bwbw jI ƒ, JUT boldy drswieAw hY ? {bRhmvyqw mhWprKW dI gl qW dUr
rhIy, bRwhmx ny qW Awpxy (kiQq) ieSt (rwmwiex ivc sRI rwm jI ƒ Aqy mhW Bwrq ivc sRI ikRrSn jI) ƒ JUT
boldy, bcnW qoN iKskdy drswieAw hoieAw hY[ (=pVo 1995 iv`c CpI pusqk ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg"}
(3)- “pUjw Bytw dw zulmI Aqy insPl p`K[“-ies scweI ƒ mn ivc p`kI qrHW ibTw lYx dI
loV hY ik, lg-pg swry Dwrimk AwgU, isrjwNhwr dw BY Bulw ky lokW dI kmweI qy A~K lweI bYTy
huMdy hn[ mwieAw dy moh ivc PisAw pujwrI AwpxI lMptI iqRSnw dI pUrqI leI dyvI dyviqAW dI pUjw dy
bhwny ZrIb ikrqIAW ƒ lu`tdw hY[ dvqy dI ^uSI pRwpq krn leI pUjw Bytw dy hI Brm gRisAW BoilAW
lokW ny AwpxIAW mwsUm bcIAW dIAW SwdIAW, p`Qr dy Bgvwn nwl kIqIAW [ Bgvwn dI ies AnoKI
syvwBgqI AQvw pUjw Arcw vNdnw qoN mukqI dI AQvw bYkyMT dI prwpqI dy Pokt Brm qoN hzwrW mwsUm
b`cIAW pujwrIAW dI hvs dw iSkwr bxIAW[ Ajyhy zulmI kwirAw qoN p`Qr idl hoieAw pujwrI eynw
inrdeI bx igAw ik, aus ny mry pqI dI lwS nwl auh b`cIAW vI swV ky suAwh kr id`qI ijnHW dI SwdI
bcpuxy ivc Ajy huxy hI kIqI sI[ ijs imrqk loQ bwry siqgurW dw &urmwn ies prkwr hY-“jy imrqk
kau cMdnu cVwvY ] aus qy khhu kvn Pl pwvY ] jy imrqk kau ibstw mwih rulweI ] qW imrqk kw ikAw Git
104
jweI ]3]” {1161} ies sqI hox dI rsm ny byAMq mwsUm bcIAW jIaUNdIAW AjweI swV ky kbwb bxw
id`qIAW geIAW[ lwlc gRsy pujwrI ny mwno zulm dI CurI PVI hoeI sI[ ivKwvw drm dw pr AMdroN pwp
dI rucI--
6- mÚ 1 ] mwxs Kwxy krih invwj ] CurI vgwiein iqn gil qwg ] iqn Gir bRhmx pUrih
nwd ] aun@w iB Awvih EeI swd ] kUVI rwis kUVw vwpwru ] kUVu boil krih Awhwru ] srm Drm
kw fyrw dUir ] nwnk kUVu rihAw BrpUir ] mQY itkw qyiV DoqI kKweI ] hiQ CurI jgq kwsweI
] nIl vsqR pihir hovih prvwxu ] mlyC Dwnu ly pUjih purwxu ] ABwiKAw kw kuTw bkrw Kwxw
] cauky aupir iksY n jwxw ] dy kY caukw kFI kwr ] aupir Awie bYTy kUiVAwr ] mqu iBtY vy
mqu iBtY ] iehu AMnu Aswfw iPtY ] qin iPtY PyV kryin ] min jUTY culI Bryin ] khu nwnk scu
iDAweIAY ] suic hovY qw scu pweIAY ] 2 ] {471}-16
ArQ:-(kwzI qy muslmwn hwkm) hn qW mwxs Kwxy=(v~FI-^ory), pr pVHdy hn nmwzW [ (ienHW hwkmw dy A~gy munSI auh
K~qRI hn jo) CurI clw rhy hn (Bwv ZrIbW au~qy zulm krdy hn), pr aunHW dy gl vI jnyaU hn[ ienHW zwlm K~qRIASW dy Gr
bRwhmx jw ky sMK vjwauNdyn hn, qW qy aunhW bRwhmxw nUMn vI aunHW nhIn pdwrQW dy suAwd AwauNdy hn (Bwv, auh bRwhmx vI
zulm dy kmwey hoey pdwrQ KWdy hn) [ ienHW lokW dI) ieh JUTI pUMjI hY Aqy JUTw hI ienHW dw ieh ivaupwr hY[ JUT bol bol ky
(hI) ieh rozI kmwauNdy hn[ hux Srm qy Drm dI sBw auT geI hY (Bwv, ieh lok nw AwpxI Srm dw i^Awl krdy hn Aqy
nw hI Drm dy kMm krdy hn ) [ hy nwnk ! sB QweIN JUT hI pRDwn hY[
(ieh K~qRI) m~Qy au~qy it~kw lwauNdy hn, l~k duAwly gyrUey rMg dI DoqI (bMnHdy hn) pr h~Q ivc, (mwno) CurI PVI hoeI hY[
(v~s l~gidAw) hryk jIv au~qy zulm krdy hn [ nIly rMZ dy k~pVy pw ky (qurk hwkmw dy pws jWdy hn, qW hI) aunHW pws
jwx dI AwigAw imldI hY[ (ijMnHW nUM) mlyC (AwKdy hn, aunHW hI) pwsoN rozI lYNdy hn, qy (Pyr vI) purwx nUM pUjdy hn (Bwv,
Pyr vI iehI smJdy hn ik AsIN purwxw Anuswr qur rhy hW) [ (ieQy hI b~s nhIN) ^urwk ienHW dI auh b~krw hY jo klmw pVH
ky hlwl kIqw hoieAw hY (Bwv, jo muslmwnw dy h~QW dw iqAwr kIqw hoieAw hY, pr AwKdy hn ik) swfy cOky au~qy koeI hor nw
Aw cVHy [ cOkw bxw ky (duAwly) lkIrW k~Fdy hn, (pr ies) cOky ivc auh mnu~K Aw bYTdy hn jo Awp JUTy hn[ (hornW nUM
AwKdy--swfy cOky dy nyVy nw Awauxw) ikqy cOkw iB~itAw nw jwey, (pr Awp ieh lok) Apiv~qr srIr nwl mMdy kMm krdy hn
Aqy JUTy mn nwl hI, (Bwv mn qW AMdroN mlIn hY, ivKwvy nUM) culIAW Brdy krdy hn [ hy nwnk ! AwK pRBU nUM idAwauxw
cwhidw hY[ qW cI suLc-piv~qrqw ho skdI hY jy s~cw pRBU iml pey [2[
siqgurU jI dI is`iKAw Anuswr jIvn Fwl lYxw hI siqgurU jI dI AslI pUjw hY[ eyvyN, ihrdy
ivc pRBU dI sdIvI Xwd itkweI r`KxI, prmwqmw dI pUjw hY[ swnUM gurmiq igAwn qoN dUr r`Kx leI,
pUjw-Arcw vwlI kmkWfI SrDw dy DwrnI bxwauxw hI, ies ilKwrI vloN vrqy pUjw Sbd dw AMqRIv Bwv
hY[ gurmiq ivc ivKwvy vwlI pUjw Bytw dw koeI QW nhIN hY[ AslIAq ieh hY ik, vydWqI-rUp Ajoky
Dwrimk AwgUAW dy vf`ikAW ny hI ies koJy irvwj ƒ is`KI ivc, AQvw gurmiq mrXwdw iv`c vwiVAw
sI[ eyhI kwrn hY ik ieh lok guurmiq dy AnkUl pusqkW dI ivroDqw krdy hn, pr gurmiq ivroDI
pusqkW dI srpr`sqI kr rhy hn[
kutlqw ivc inpuMn, huiSAwr ilKwrI ik`fI s&weI nwl gurmiq ivroDI ieh bcn , siqgrU jI dy
hI mUhoN AKvw irhw hY ik, auh sRI gurU dI sMpwdnw kyvl ies krky kr rhy hn ik lok dyvI dyviqAW dI
pUjw vWg hI gurbwxI dI pUjw krdy rih ky sMswr smuMdr qoN pwr hoeI jwxgy ?
hf bIqI:-iek idn kYQoilk eIsweIAW dy pwdrI nwl, ausy dI kwr ivc bYT ky s&r krn dw smw bx
igAw[ Drm bwry ivcwr qur peI[ gl-bwq smy pwdrI jI ieh d`sx ivc &^r mihsUs kr rhy sn ik,
aunHW dy Drm ivc pwdrI AQvw Nuns swrI aumr ivAwh nhIN krdy[ aus ny dws qoN pu`C ilAw ik, kI
is`K Drm dy Priest Bwv, gRMQI vI Single Bwv, CVy hI rihMdy hn[ dws ny ieh d`sx ivc bVw mwx
AnuBv kIqw- “swfy qW gurU swihbwn vI ivAwhy hoey, bwl-b`icAw vwly pUry igRhsqI sn”[ pwdrI jI dI
aumr 40 ku swl dy lg-pg sux ky, aunHW nwl jo gl bwq hoeI aus dw sMKyp rUp :--
' 'iKmw krnw jI, jy s`cu s`cu d`sx ivc sMg nw mMndy hovo qW dws, Awp jI dy injI jIvn bwry kuJ pu`Cxw cwhuMdw hY[
' SMkw Aqy iJjk rihq ho ky pu`Co s`c dsx ivc mYN sdw &^r AnuBv kirAW krdw hW[
' kI qusW sex krn dI ieiCAw (kwm vwsnw) ƒ pUrI qrHW mwr ilAw hoieAw hY ?
' nhI'- kwm vwsn; nhIN sI mwr sikAw, mYN qW iek dy ip`Co hux dUjI iesqRI (Girl friend) rKyl bxw leI hY[
bVI srlqw nwl ieh kuJ kih id`qw[ pr bVw hYrwn ho ky aus ny ieauN AiKAw-
'Ajyhy suAwl dI mYN zrw vI Aws nhIN sW r`Kdw[ sc sc kihx leI bcn b`D sW, so mYN sc kih id`qw, pr mYƒ
vfI hYrwnI ies g`l dI hoeI hY ik, ies qrHW inJ`k ho ky, bVI XkIn BrI sur ivc, eyfI dlyrI nwl iksy pwdrI qoN, jW swfI
iksy n`n qoN, quhwQoN pihlW kdy vI iksy ny nhIN puiCAw[ qusIN d`so ik, Acncyq AjyhI g`l p`uCx dI ihMmq, qusW iks XkIn
Aqy Brosy qy kIqI hY ?” AgoN bVI idRVqw Aqy dlyrI BrI sur ivc dws ny ieauN AwiKAw:--
''swfy gurdyv jI dw &qvw hY ik, ibMd ƒ srIr ivc sdw rokI r`Kx dI g`l kwdr dy kwnUMn-rUp hukm dy ivru`D hY[
aunHW dw Awpxw iliKAw, sdIvI scweI vwlw ieh s`pSt AYlwn, swfy Drm gRMQ (sRI gurU gRMQ swihb) ivc) sdw leI sruiKAq
hY [ sMswr ivc Ajyhw koeI vI mnu`K (mhWpurK, Avqwr vlI-A`lHw pYZMbr Awid,) pYdw nhIN hoieAw ijs ny kwm dy hV-rUpI
ies vyg ƒ, sdw leI bMnH riKAw hovy[ SwdI krky igRhsqI prvwr dI rihxI, kudrq-kwƒn dy AnkUl hY[ iPr Awdr
siqkwr nwl jIaUNx dI ies mrXwdw ƒ iqAwg ky koeI bwl bRhcwrI hox dw JUT-pKMf rcw bYTx vwlw ivAkqI suihrd
mhWpurK ikvyN mMinAW jwvy jI ? iksy gMBIr rog dy rogI dI g`l nhIN, pr Arog mnu`K jqI hox dw jy suAWg rcw bYTy qW auh
keI qrHW dy ZYr kudrqI, smwj ivroDI AQvw kwƒn ivroDI pMgy lYx qoN kdy nhIN bicAw rih skd[ qusW Awp mMn ilAw hY ik
qusW koeI bIbI swQx bxw leI hY[ quhwfw ieh aud`m BwvyN kudrq dy nymw dy ivru`D nhIN hY, pr smwjI irvwjW dI pwvnqw dw,
quhwfy Awpxy Dwrimk ivSvwS dw Gwq, zrUr ho irhw hY[ supny ivc mMd ho jwxw, ivcwrW dy mMdy hox dw sMkyq hY[ Rape,
Adultery,Sodomy Masturbation,Aid, iQrNt doSW ivcoN koeI n koeI doS Apxwaux qoN ibnw, ieh, AxivAhy
mhWpurK kdy vI bc nhIN skdy[ jy iesqRI dy iqAwg ivc zrw vI vf`px jW gux huMdw, qW gurmiq ies dw ivroD, kdy nw
krdI[ {Gr kI nwir iqAwgy AMDw]”} `igRhsq dy iqAwgI vfy pUjnIk bxy bYTy iek bwbw jI vI, jylH ivc jw ibrwjy sn[
AnoKy iqAgI aus bwbw jI ny kbrsqwn dy kMFy Awpxw fyrw bxwieAw hoieAw sI Aqy aus dI mwnqw dUr dUr qk iK`lrI hoeI
sI[ biVAW dIAW suKxw pUrIAW ho rhIAW sn[ hOlI hOlI rOlw pY igAw ik s`jry d`by purdy dI kbr pu`t ky iesqRI dI lwS nwl
^rwbI kIqI jWdI hY[ Aw^r iek jvwn aumr iesqRI dI rwKI r`Kx qy pKMfI bRhmcwrI bwbw jI mMd kmwauNdy, isroN PVy gey[
Ajy k`l ijhVy lok aus ‘swDU jI' qoN mUMh mMgIAW murwdW pUrIAW hox dIAW sw^IAW suxw rhy sn, Aqy aus dy crnW ivc mQy
rigV rhy sn A`j ausy ‘krxI vwly’ bwbw jI ƒy jylH ivc bMd krvwaux leI zor zor dI nwAry lwaux ivc sMG pwV rhy sn[
sMswr ivc Ajyhw mnu`K kdy pYdw nhIN hoieAw ijs ny jnm qoN lY ky bu`Fw ho ky mrn q`k, (swrI aumr) Awpxw vIrj srIr ivcoN
bwhr jWdy dw rs nw mwixAw hovy[ eyhI kwrn sI jo swfy siqgurU jI ny AOrq ƒ eImwn, Aqy igRhsq ƒ pRDwn mMinAW hY[
dwsry qoN ieh bcn sux kyN pwdrI swihb eyny pRBwvq hoey ik, siqgurU jI dI soBw kridAW ikhw ik,
swcweI dy eyfw nyVy is`K Drm, Asl ivc swry sMswr dw sWJw Drm bx jwxw cwhIdw hY[ aus Bly lok ƒ
kI pqw ik AsIN qW Awp hI Awpxy siqgurU jI dI Asl mihmW ƒ nhIN pCwx sky, iksy dUjy ƒ kI d`sxw
hY ? ienHW pKMfIAW ƒ bwl-bRhmcwrI mMn ky aunHW dI pUjw krdy aunHW qoN vr mMgx vwly BlyKy ivc Psy hoey
mnm`uK Aqy mUrK hn[ aunHW inrdeI Aqy ivhlV T~gw qoN AsIN ApxI imhnq dI kmweI lutw rhy huMdy
hW[ Ajyhy BrmI lok hI, T`gI dy gVH, swD fyirAW dI igxqI vDwaux dw pwp K`tdy hn[ lut-Kwxy ienHW
ivhlVw ƒ siqgurU jI dy bcn-Gwil Kwie ikCu hQhu dyie ] nwnk rwhu pCwxih syie ]1] ivhu smwn
bx rhy hn[
113
CVy mnu`K bwry auprokq gurmiq -ivcwrW qoN, is`D ho jwxw cwhIdw hY ik. bwbw mohn jI dw gurmiq nwl
AQvw, gurU pMQ nwl zrw vI koeI nyV nhIN sI ? pr vydWqI jI, jW pusqk dy pRsMsk, isMG swihbwn,
AQvw mskIn jI swry dw swry bwbw isrI cMd ƒ pMQ dw mhWpurK mMndy prcwrdy hn[
ieh scweI, ilKwrI ny Awp hI bwbw mohn jI dy hI muKwribMd ivc pweI hoeI hY ik, aunHW ny kRoD
vs hoieAW ho ky Awpxy ipqw-gurdyv jI dy bcnW dI prvwh nhIN sI kIqI[ kRoDI mnu`K kwmI nw hovy- ieh
kwdr dy inXmW dy ault hY[ kwmI kRoDI vI zrUr hY Aqy kRoDI kwm vwsnw qoN ibnw ho hI nhIN skdw[
BweI gurdws jI Aqy bwbw bu`Fw jI dy Xqnw nwl vI ijnHW dI smDI nhIN sI KulH skI, glI ivc
gwauNdy gurU Arjn swihb jI dy bcn, aunHW leI qIr ikvyN bx gey ?
bwbw mohn jI dI haumY qW eyfI is^rW qy jw ibrwjI hoeI hY ik, ipqw gurdyv jI dy hukm dI
prvwh krnI qW kI krnI sI , ijhVy bwbw bu`Fw jI ny pihlI pqSwhI qoN hI siqgurU jI dIAW nzrw ivc
siqkwr vwlI QW bxw leI hoeI sI, aunHW dI qW, g`l suxnI vI, bwbw mohn jI dy AhMkwr ny psMd nhIN sI
kIqI[ vfhMsu mhlw 3 ] haumY nwvY nwil ivroDu hY duie n vsih iek Twie ] haumY ivic syvw n hoveI
qw mnu ibrQw jwie ]1]....4]9]12]
hy BweI ! haumY dw prmwqmw dy nwm nwl vYr hY, ieh dovy iek`Ty (ihrdy ivc) nhIN rih v`s skdy[ haumY ivc itky rihAW
prmwqmw dI syvw-BgqI nhIN ho skdI (jdoN mnu`K haumY ivc itikAw rih ky BgqI krdw hY) qW aus dw mn (nwm qoN) s`Kxw ho jWdw hY
[1[
pr, eyDr ilKwrI DM|wxy hI bwbw mohn jI ƒ AKMf smwDI ivc sMswr qoN bysu`D hoey drsw irhw hY [
pihlI pMgqI hI sp`St kr rhI hY ik haumy vwlw mnu`K prmwqw dI Xwd ivc juV hI nhIN skdw[ gwQw qoN is`D
ho irhw hY ik, gurU dI isiKAW Anuswr Awpxw jIvn Fwl lYx dI kmweI krnI bwbw mohn jI jwxdy qk nhIN sn[
aunHW dI swrI jIvn mrXwdw gurmiq dy ivroD vwlI nzrIN Aw rhI hY[
ikfI vic`qr gl hY ik, prm TMf ivc smwey hovy, prm-suKdweI sIqlqw dy somy, siqgurU nwnk swihb
jI dy qIsry prq`K srUp, ausy hI Gr iv`c drSnw dI TMF vrqw rhy sn, pr bwbw mohn jI drsnW dI auh TMF
ikauN nw mwx sky ?hwlW ik-ipqw gurUdyv jI ny nyVy rihMidAW bxI ies dUrI dw kwrn vI smjwieAw:-mÚ 3 ] gur
sBw eyv n pweIAY nw nyVY nw dUir ] nwnk siqguru qW imlY jw mnu rhY hdUir ] 2 ] {84} bwbw mohn jI dw mn qW
loB, eIrKw Aqy haumY ny Awpxy v`s ivc kIqw hoieAw sI[ mn dI AjyhI ZYrhwzrI dy kwrn aunHW ƒ siqgurU jI
dI hzUrI ikvyN pRwpq hoxI sI ?
15- haumY krq ByKI nhI jwinAw] gurmuiK Bgiq ivrly mnu mwinAw]1] hau hau krq nhI scu
pweIAY ] haumY jwie prm pdu pweIAY ]1] rhwau ] haumY kir rwjy bhu Dwvih ] haumY Kpih
jnim mir Awvih ]2] haumY invrY gur sbdu vIcwrY ] cMcl miq iqAwgY pMc sMGwrY ]3] AMqir swcu
shj Gir Awvih ] rwjnu jwix prm giq pwvih ]4] scu krxI guru Brmu cukwvY ] inrBau kY Gir
qwVI lwvY ]5] hau hau kir mrxw ikAw pwvY ] pUrw guru Byty so Jgru cukwvY ]6] jyqI hY qyqI ikhu
nwhI ] gurmuiK igAwn Byit gux gwhI ]7] haumY bMDn bMiD BvwvY ] nwnk rwm Bgiq suKu pwvY
]8]13]{226}
10- bwbw mohn jI dI smwDI ik jW.....? --
gurU bwxI ivc hor vI keI gurU Sbd drSndy rhy hn, pr (hyT ilKy) doN gurU SbdW qoN hI
sp`St hox ivc ksr nhIN rihMdI, ik smwDI lweI rKx vwlI bwbw mohn jI krqUq pKMf qoN v`D hor kuJ
nhIN hY [ pMcm pwqswh jI dw ieh pwvn gurU-Sbd:--
16- mwrU mhlw 5 ] bydu pukwrY muK qy pMfq kwmwmn kw mwTw ] monI hoie bYTw iekWqI ihrdY
114
klpn gwTw ] hoie audwsI igRhu qij cilE CutkY nwhI nwTw ]1] jIA kI kY pih bwq khw ]
Awip mukqu mo kau pRBu myly AYso khw lhw ]1] rhwau ] qpsI kir kY dyhI swDI mnUAw dh ids
Dwnw ] bRhmcwir bRhmcju kInw ihrdY BieAw gumwnw ] sMinAwsI hoie kY qIriQ
BRimE ausu mih k®oDu ibgwnw ]2] GUMGr bwiD Bey rwmdwsw rotIAn ky Epwvw ] brq nym krm
Kt kIny bwhir ByK idKwvw ] gIq nwd muiK rwg Alwpy min nhI hir hir gwvw ]3] hrK
sog loB moh rhq hih inrml hir ky sMqw ] iqn kI DUiV pwey mnu myrw jw dieAw kry
BgvMqw ] khu nwnk guru pUrw imilAw qW auqrI mn kI icMqw ]4] myrw AMqrjwmI hir rwieAw
] sBu ikCu jwxY myry jIA kw pRIqmu ibsir gey bkbwieAw ]1] rhwau dUjw ]6]15]{1003}
cu`p swD ky smDI lw bihx vwl hT krm, gurmiq ny psMd nhIN kIqw[ sgoN, Ajyhy hTI mon-smwDIey ƒ
m`CIAW PV PV Kwx vwlw bgulw mMinAw hY:- "mnhiT jo kmwvY iqlu n lyKY pwvY bgul ijau iDAwnu
lwvY mwieAw ry DwrI ] {687} bglswmwDIAw AQvw " bgul smwDM ]" (470}-Sbd vI vriqAw hY[
cu`p swDI bYTy mnu`K dw mn sgoN bhuqw Btkxw ivc ipAw rihMdw hY[ ANgRyzI dw kQn hY-"An Idle mind
is devils workshop " ivhlV mnu`K dw mn sdw srwrqW hI GVdw rihMdw hY[ dUijAW dI kmweI qy
mOjW mwx rhy ivhlV bwbw jI, kI jwxn, hyT ilKy ies gurU &urmwn dw Bwv-ArQ ƒ ?:--
17- sloku mÚ 5 ] audmu kryidAw jIau qUM kmwvidAw suK BuMcu ]
iDAwieidAw qUM pRBU imlu nwnk auqrI icMq ]1]{522}vw-17
mohn pd ?
A`gy qurn qoN pihlW gurU bwxI ivc 'mohn' dI vrqoN dw vyrvw smJ leIey::- gurU bwxI ivc, ieh l&z "
mohn, mohnu Aqy mohin", ienHw iqMnW rUpW ivc AwieAw hY[ bwxI dy rcyqw siqgurU swihbwn dy hvwly
115
nwl igxqI dw vyrvw, krm vwr ies pRkwr hY:- mhlw 1 ] (mohin) 7 vwr, mhl 3] (mohin) 1 vwrI,
mhlw 4 ] (moihn=2 mnmohno=1 kul) 3 vwrI, Aqy mhl 5] (mohn=23, mohnu=6, mohnw=3, mohin=2,
mnmohn=1 kul-) 35 vwrI[
pMcm pwqSwh jI dy mn ƒ prmwqmw leI “mohn” pd eynw BwieAw ik, ilKwrI dI cox ivc Awey
kyvl mwqR gurU-Sbd ivc hI nhIN sgo (pwTk s`jxw ny aupr vyK ilAw hY ik), ies pd dI vrqoN hor vI keI
gurU SbdW ivc kIqI hoeI hY[ aunHW keI gurU SbdW ivcoN ilKwrI ny ApxI ivauNqw dw cux ky AwpxI bolI
iv~c aus dI bnqr ivgwV ky ArQ vI AwpxI mrzI Anuswr Fwl ky ilKy hoey hn, pr dws aus S~D gurU
Sbd dy ArQ auhI ilKy hn jy ‘sRI gurU gRMQ swihb drpx’ dI dUjI poQI dy 495 s&y qoN 499 s&y qk
ilKy hoey hn:-
18/1- gauVI mhlw 5 ] mohn qyry aUcy mMdr mhl Apwrw ] mohn qyry sohin duAwr jIau sMq
Drmswlw ] Drmswl Apwr dYAwr Twkur sdw kIrqnu gwvhy ] jh swD sMq iekqR hovih qhw
quJih iDAwvhy ] kir dieAw mieAw dieAwl suAwmI hohu dIn ik®pwrw ] ibnvMiqnwnk drs
ipAwsy imil drsn suKu swrw ]1] mohn qyry bcn AnUp cwl inrwlI ] mohn qUM mwnih eyku
jI Avr sB rwlI ] mwnih q eyku AlyKu Twkuru ijnih sB kl DwrIAw ] quDu bcin gur kY vis
kIAw Awid purKu bnvwrIAw ] qUM Awip cilAw Awip rihAw Awip sB kl DwrIAw ]
ibnvMiq nwnk pYj rwKhu sB syvk srin qumwrIAw ]2]{248}
ArQ:-hy mn ƒ moh lYx vwly pRBU ! qyry mMdr (AQvw) mihl eyny au`cy hn ik aunHW dw pwrlw bMnw nhIN id`sdw[ hy mohn ! qyry
dr qy qyry Drm-AsQwnW (-DrmSwlw) ivc, qyry sMq jn (bYTy) sohxy l`g rhy hn[ hy byAMq pRBU ! hy dieAwl pRBU ! hy Twkur
! qyrI Apwr Drm swl ivc, qyry sMq jn sdw qyrw kIrqn gwauNdy hn[ hy mohn !) ijQy vI swD sMq iek`Ty huMdy hn auQy qYƒ
hI iDAwauNdy hn[ hy dieAw dy Gr mohn ! sB dy mwlk mohn ! qUM dieAw, qrs kr ky ZrIbW AnwQW auqy ikrpwl huMdw hYN[
(hy mohn !) nwnk bynqI krdw hY--qyry drSn dy ipAwsy (qyry sMq jn) qYƒ iml ky qyry drSn dw suK bwxdy hn [1[
hy mohn ! qyrI is&iq swlwh dy bcn sohxy hn, qyrI cwl (jgq dy jIvW dI cwl nwloN) v~KrI hY[ (swry jIv) isrP
qYƒ hI sdw (kwiem rihx vwlw) mMndy hn, hor swrI isRStI nwsvMq hY[ hy mohn ! isr& qYƒ iek ƒ (AsiQr) mMndy hn-
isrF qYƒ-ijs dw srUp ibAwn nhIN kIqw jw skdw, qUM jo, sB dw pwlxhw hYN Aqy ijs ny swrI isRStI ivc AwpxI s`qw
vrqweI hoeI hY[ hy mohn ! qYƒ (qyry BgqW ny) gurU dy drSn dI rwhIN (ipAwr-) v`s kIqw hY, qUM sB dw mu`F hYN, qUM srb-
ivAwpk hYN, qUM swry jgq dw mwlk hYN[ hy mohn ! (swry jIvW ivc mOjUd hox krky) qUM Awp hI (aumr Bog ky jgq qoN) clw
jWdw hYN, iPr vI qUM hI sdw kwiem rihx vwlw hY, qUM hI jgq ivc AwpxI s`qw vrqeI hoeI hY[ nwnk bynqI krdw hY --
(Awpxy syvkW dI qUM Awp hI) lwj r`Kdw hYN, swry syvk-Bgq qyrI srn pYNdy hn [2[
dohrw] gur Arjn ky bcn suin mohn BXo ikRpwl [ mn mY AYs ivcwrXo kroN kwj drhwl ]33]
{drhwl=CyqI hI}
AiVl] smqw bcn sunwie mnY suK pwvhIN [ gurU ibKmqw nwih su sWiq rhwvhIN [
qw qy dyir iqAwig poQIAW dIjXY [ ho inj mn mY suKu pwie bfo jsu lIjIXY ]34]
pd ArQ:-smw=SWqI vwly bcn[ guruU ibKmqw=gurU kRoD vwlw nhI [ su SWiq rhwvhIN=(su) AqIAMq SWq hI rihMdy hn[
dohrw] gurU Arjn rUp inhwir kY mohn min suK pwie [ cwir gurU kI joiq jo ies mY rhI smwie ]35]
{cwir gur kI joiq-ilKxw-joiq Ehw jugiq swie sih kwieAw Pyir pltIAY ]-gurUbwxI &urmwn dI aulM|xw hY[ joiq
Aqy jugiq, kyvl siqgurU nwnk swihb vwlI hI 9 gurU swihbn duAwrw A`j sRI gurU gRMQ swihb rUp ho
swfI AgvweI kr rhI hY[ [
mohn jI qb hI auTy hwQ poQIAW Dwir [
qIjI pauVI qb rhI mohn js ibsQwr ]36]
{not:-Xwd rhy ik, ies pusqk ivcly AOKI bolI dy pd ArQ, sdw aunHW ArQW dw hI auqwrw hY, jo snmwn-jog
116
vydWqI swihb jI ny hyTw tUk ivc ilKy huMdy hn}- pd ArQ:- js ibsQwr=vifAweI ivsQwr pUrvk[
Bwv, qIjI pauVI ivc, gurU Arjn swihb jI ny-iqsu mohn lwl ipAwry hau iPrau KojMqIAw ] dI gl
nhIN ilKI, sgoN, Awpxy mwmw, bwbw mohn jI dI vifAweI bVy ivsQwr nwl ilKI hY[ SRomxI gu:pRbMDk
kmytI sRI AMimRqsr dI mohr hyT, (?) lKwrI vloN gurU bwxI dw ivgwiVAw hoieAw rUp:-{not: Bumkw ivc
poQIAW vwlI gwQw JUTI ilKx dy nwl gurbwxI dI kutl vrqoN bwry iksy QW vI koeI not nw dyxw, sMpwdk mhWpurKW dI
suihrdqw ƒ gMBIr rUp iv`c S`kI bxwauNdw rihx vwlI (jwx bu`J ky kIqI ?) aukweI hY}
, kib`q ] mohn siqsMig bIc drs iDAwn AmI sINc, mohn ju jpY qoih AMqk iblwie hY [
jmkwl lgY nwhI joaU iek mn iDAwhIN, mn bc ArwD quDu sBI Pl pwey hY [
ml mUq mUVH mugD joaU quD drs kY igAwn hoaU, rwj quDu inhcl gurU nwnk Alwie hY [
mohn qum pUrn purK Bgvwn sm, dIjY moih drs qyro jsu sdw gwie hY ]37]
pd ArQ:-ml mUq=Apiv`qR [ mUVH mugD=mhW mUrK[ drs kY igAwn=drSn krky igAwn vwly bx jWdy hn[ sm=pRBU vrgy[
{pMQ dI (kiQq) srbau~c Dwimk pdvIAW mwx rhy, pd ArQ ilKx vwly snmwn jog sMpwdk-mhWpurK jI ny, auprokq 37 nMbr kibq ƒN
gurbxI smJ lYx vwlw tplw Kwx dw fr mukwaux leI kuJ vI nw ilK ky, (gurbwxI qoN AigAwnIAW leI) ies kib`q ƒ vI gurUbwxI hI
smJI jwx dw Brm p`kw kr id`qw hY ?}
auprokq 18/a nMbr qoN ArMB kIqy, gurU Sbd dI qIjI pauVI Asl rUp ies pRkwr hY :--
19/2 mohn quDu sqsMgiq iDAwvY drs iDAwnw ] mohn jmu nyiV n AwvY quDu jpih indwnw ]
jmkwluiqn kau lgY nwhI jo iek min iDAwvhy ] min bcin krim ij quDu ArwDih sy
sBy Pl pwvhy ] ml mUq mUV ij mugD hoqy is dyiK drsu suigAwnw ] ibnvMiq nwnk rwju
inhclu pUrn purK Bgvwnw ]3] pd ArQ:-indwnw=AMq ƒ [ lgY nwhI=poh nhIN skdw [ iek mn=iekwgr mn nwl[ ml
mUq=gMdyivkwrI lok[ ij=ijhVy mnu`K[ suigAwnw=isAwxy[ pUrn pur=hy pUrn srb-ivAwpk ! [ 3[ {bwbw mohn jI ƒ, jW iksy vI ivXkqI ƒ ieauN sMboDn
nhIN kIqw jw skdw[ iksy mnu`K leI Ajyhy bcn, aus mnu`K dI JolI cukx dw AQvw gurmiq ivroD krm, ausqiq krn dy doSI ?-ausqiq inMdw doaU
iqAwgY KojY pdu inrbwnw ] jn nwnk iehu Kylu kTnu hY iknhUM gurmuiK jwnw ]
A`gy vyKIey (b-iemdwd pMQk srbau~cqw) hor kI cMd cVHdy hn:-
dohrw ] mm ibnqI sunIey pRBU inj sRqn ky mwih [ {inj=Awpxu kMnw nwl[}
jig jsu qumrw hoie go mo kO drs idKwie ]38]
Bwv, pRBU myrI ieh bynqI Awpxy kMnw nwl sux lau ik, jy ies dws ƒ drSn ivKw idau qW j`g ivc quhwfI bVI
soBw hovygI :--
sv`Xw] iem vwk suny gur Arjn ky, qb mohn jI mn AnMd pwXo [
poQIAW hwQ lY AwXo qbY, jnu bIn sunY cil bwsuk AwXo [
dIn su poQIAW hwQ gurU, gur ky crnMbuj sIs invwXo [
sRI gur sIs auTwie dIXo, As mohn jI qum nwih suhwXo ]39]
pdArQ:-jn....AwXo=jwxy ijs qrHW bIn sux ky s`p dOiVAw AwauNdw hY [ crnMbuj=crn kMvlW auqy [nwih suhwXo=ies qrHW
cMgw nhIN l`gdw[
cOpeI] hm ko sIs invwvn jog [ crn prn qum ko su Ajog [
mo gur gur ky suq qum doaU [ qumry drSn qy suK hoaU ]41]
pd ArQ:-hm...=swfw sIs invwauxw xog hY[ crn...=quhwfw swfy crnw qy Jukxw AXog hY[ mo gur..=swfy gurU jI dy gurU dy qusIN spu`qr ho[
ieh bcn sux ky bwbw mohn jI bVy pRsMn hoey[Aqy boly:-
hm qy BUl prI hY BwrI [ hmry pir ipq kop sDwrI [
so pRsnoqr Ab suin lIjY [ BUl iCmwpn hmrI kIjY ]43]
pd ArQ:- hm..=myry pwsoN BwrI glqI ho geI hY[ hmry..=myry ipqw jI ny myry qy gu`sw kIqw jo shI sI[ BUl...=myrI Bu`l
117
muAw& kr dyvo[ mohn jI boly ik-quhwfy soBnIk ipqw sRI rwmdws jI ny myry ipqw dI bVI syvw kIqI[ syvw qoN
hI auh gurU bxy[(44)
dohrw= guirAweI dyvn lgy rwmdws ko Awip [ muJY bol pTXo ipqw nwih gXo kir dwp ]45]
pd ArQ:-muJY .....dwp=mYƒ sunyhw ByijAw qy mYN (dwp) AhMkwr kwrn aunHW pws nw igAw[45[ Bwq=myrw BweI mohrI jI[
Bwv, mohn jI Awpxy muKwr ibMd qoN hI kih rhy hn ik, jdoN myry ipqw jI rwmdws jI ƒ guirAweI dyx
l`gy qW, myry vl vI bulwvw ByijAw pr mY hMkwr-v`s hox dy kwrn aunHW kol nw igAw[ hMkwrI dy nyVy pRBU
dw nwm ikvy Aw skdw sI, ikauNik-“haumY nwvY nwil ivroDu hY duie n vsih iek Twie ]” A`gy:-
muJY BRwq mohrI gXo rwmdws pg lwg [gurU rwm dws iriD isiD dy khXo puqR vfBwg ]46]
myrW BweI mohrI gurU rwmdws jI dy crnI jw l`gw qW guurU rwmdws jI ny aus ƒ irDIAW isDIAW dI b^SS krky aus ƒ
vfBwgw bxw id`qw[ 46[
ilKwrI dI pRq`K kutlqw:-
sRI jpu swihb ivc hI siqgurU nwnk swihb jI dw spSt &urmwn-“iriD isiD Avrw swd”
Bwv, “irDIAW isDIAw (nwm rs qoN htw ky) dUjy pwsy (mwieAw dy moh ivc nPsaux vwlw) suAwd hY” irDIAW isDIAW vI
mwieAW hI hox dy kwrn ies pwsy pYxo roikAw hoieAw hY[ Aqy iPr pRBwqI mhlw 1 ] ieh sp~St
&urmwn-“siqgur kY vis cwir pdwrQ ] qIin smwey eyk ik®qwrQ ] 5 ]”{1345}-6 “sRI gurU gRMQ
swihb drpx”, poQI nOvIN dy 627 s&y qy ies quk dy ArQ ies pRkwr hn:-(lok dunIAw dy pdwrQW dI ^wqr
dyvI dyviqAW dI pUjw krdy hn, pr) siqgurU dy ie^iqAwr ivc (Drm, ArQ. kwm, moK) cwry hI pdwrQ hn[ gurU dI srnI
ipAW (pihly) iqMnW dwrQW dI vwsnw hI mu`k jWdI hY, mnu`K ƒ ie`k ivc s&lqw imldI (Bwv, mwieAw dy moh qoN mukqI iml
jWdI hY)[5[ so siqgurU jI ny bwbw mohrI jI dy mn ivcoN irDIAW isDIAW dI vwsnw ^qm krn dy QW
gurmiq ivroDI irDIAW is`DIAW dyx vwlI g`l kdy nhIN kIqI hoxI? ilKwrI ny ieh ilK ky-“gurU rwm dws
iriD isiD dy khXo puqR vfBwg” siqguru dI hyTI kIqI hY[ iPr ilKwrI ny bwbw mohn jI dy mUMhoN gurU Amrdws
jI (gurU) rwmdws jI ƒ guirAweI dw iqlk lwauNdy, pMj pYsy Aqy nryl r`K ky sIs JukwauNdy Aqy joqI joiq
smw gey drswieAw hY[ gurU rwmdws jI dy hzUr SrDwlUAW vloN bVI mwieAw Byt kIqI jwx qoN Awpxy
AMdr vDI icMqw dw izkr Aqy cubwry qy cVH bYTx dI g`l krky gurU rwmdws jI vloN poQIAW idqIAW jwx
dw izkr, ienHW SbdW ivc-“rKo pwis poQI ktM pwp qyry”y[
AwpxI ivauNq dw keI qrW dw vwrqwlwp hoieAw drsw ky ilKwrI ny AMq ivc ieauN iliKAw:-
sorTw] sRI muiK XON &urmwie, jo BwvY soeI kro [
mohn crn ghwie gur Arjn qb vru dIXo ]53]
ArQ:-mohn=mohn ny crn PV ley [ vru dIXo= ASIrvwd id`qw [
dohrw] cOQI pOVI qb khI sRI gur Arjn dyv [
AibnwsI mohn sujs brnn kIn AByv ]54]
pd ArQ:-AByv=ijs dw Byd nw jwinAw jw skdw hovy [
AnMg syKr CMd] mohn qUM PlXo sPl sBI prvwr sxu, kutMb BweI mIq qwrXo jhwn ko [
gurdws buFy mwnu hr inj mwnu dUr kir, ijnI drs pwXo qoih, duKu n indwn ko [
joaU DMn khYN AMqk qXwig Eih, ibAMq gux qyry kQy kOx Dir iDAwn ko [
purK murwrI qoih tyk rwKI lwj moih, ibnvMiq nwnk ijqu lig nru igAwn ko ]55]
AnMg syKr CMd=iek CMd dw nwm hY[ sxu kutMb=pRvwr smyq=prvwr smyq[ BweI mIq=BrwvW qy dosqW ƒ [ mwnu hr=hMkwr
dUr krky[ inj mwn dUr kir=Awpxw AiBmwn iqAwg ky[ duK nw indwn ko=AMq smyN koeI duK nhIN puMcygw [ AMq qXwig
Eih=jmdUq vI aus ƒ C`f idMdy hn[ murwrI=AigAwn ibnwSk ? (gurSbd ivc murwry hY)[ tyk rwKI lwj moih=myrI qUM Et
hYN qy myrI lwj rK ? (ik, myrI lwj r`K leI ?) ijqu lig nru igAwn ko=ijs nwl juV ky mn`K igAwnvwn bx jWdw hY[
118
dohrw] cOQI pOVI qwih vru gur Arjn jb dIn [
mohn suin gd gd BXo inj min AnMd lInu ]56]
Bwv ArQ:-gd gd=pRsMn ho igAw[ Bwv, cOQI pOVI ivc siqguu rU Arjn swihb jI ny bwbw mohn jI ƒ vru id`qw qW sux ky
bwbw jI gd gd ho gey Aqy mn ivc bVw AnMd mwixAw[
ilKwrI dlyr ho ky ‘nwnk’ nwm dI vrqoN krky k`cI bwxI ƒ gurbwxI dw rUp dy irhw hY Aqy sRI hirmMdr
swihb jI dy gRMQI isMG swihb vydWqI jI, koeI ikMqU q`k nhIN iLK rhy[ auprokq 56 nMbr dohry ivc
ilKwrI ny guurU Sbd dI ijs cOQI pOVI ivc bwbw mohn jI dI is&q nhIN kIqI hoeI aus pauVI ivc pMcm
pwqSwh jI ny mnW ƒ moh rhy aus pRBU dIAW vifAweIAW kIqIAW hn[ aus pwvn cOQI pauVI dI ArQW
smyq ivcwr auprMq sujwn pwTk s~jxw ny Awp hI inrxw kr lYx, ik, swfy Dwrimk AwgUAW ny ies
pusqk dI punr sMpwdnw dy rUp ivc swfy nwl gux kIqw hY ik, jW vfw vYr kmwieAw hY:--
20/3 mohn qUM suPlu PilAw sxu prvwry ] mohn puqR mIq BweI kuutMb siB qwry ]
qwirAw jhwnu lihAw AiBmwnu ijnI drsnu pwieAw ] ijnI quDno DMnu kihAw
iqn jmu nyiV n AwieAw ] byAMq gux qyry kQy n jwhI siqgur purK murwry ]
bnvMiq nwnk tyk rwKI ijqu lig qirAw sMswry ] gux qyry kQy n jwhI siqgur
purK murwry ] ibnvMiq nwnk tyk rwKI ijqu lig qirAw sMswry ] 4]2] {248}
sRI gurU gRMQ swihb drpx dI dUjI poQI dy 498 s&y qy ilKy ‘pd ArQ’ Aqy ‘ArQ’ ies pRkwr hn:--
pd ArQ:-mohn=mn ƒ moh lYx vwly hy mohn ! hy suPl=Pl vwlw, bwg-prvwr vwlw, jgq-rUp prvwr vwlw[ sxu=smyq [ sxu
prvwry=prvwr smyq hyN, byAMq jIvW dw ipqw hYN [ puqR mIq BweI kutMb=pu`qr im`qrW, BrwvW vwly swry (AnykW) t`br{ not:-bwbw mohn jI ny
swrI aumr ivAwh nhIN sI kIqw, aunHW dw koeI t`br hY hI nhIN sI} [ qwirAw jhwn=qUM swrw jhwn qwr id`qw hY bwbw mohn jI nhIN, ieh
mohn-pRBU hI ho skdw hY}[ tyk=Awsrw [ ijq=ijs 'tyk' dI brkiq nwl[4[
ArQ:--hy mohn pRBU ! qMU (AwpxI Apwr AdBuq rcnw dy rUp ivc) bVw sohxw PilAw hoieAw hY, (ies qrHW) qUM
bVy hI v`fy prvwr vwlw hYN[ hy pRBU ! pu`qrW BrwvW im`qrW vwly vfy t`br qUM swry dy swry (sMswr smuMdr qoN) lMGw
idMdw hY[ hy mohn ! ijMnW ny qyrw drSn kIqw, aunHW dy AMdroNN qUM AhMkwr dUr kr idqw (ikauNik-“ haumY nwvY nwil
ivroDu hY duie n vsih iek Twie ]” pMnw 560)[ qUM swry jhwn ƒ hI qwrn dI smrQw vwlw hYN [ hy mohn ! ijMnHW
vfBwgIAW) ny qyrI is&iq-swlwh kIqI, Awqmk mOq aunHW dy nyVy nhIN Fu`kdI[ hy sB qoN vfy, srb ivAwpk pRBU !
qyry gux byANq hn, ibAwn nhIN kIqy jw skdy[ nwnk bynqI krdw hY--mYN qyrw hI Awsrw ilAw hY, ijs Awsry dI
brkiq nwl mYN ies sMswr-smuMdr qoN pwr lMG irhw hW [4[
auprokq 55 nMbr 'AnMg syKr CMd' jo, ies 20/3 nMbr qy ivwcwrI pwvn pauV dw ivgwiVAw hoieAw
rUp hY, ivc vI, kutl ilKwrI ny AMqlI pMgqI ivc “ibnvMiq nwnk” ilK ky gurbwxI-ArQW qoN
Axjwx pwTkW leI tplw Kwx dw rwh bxw idqw hoieAw AsW vyK ilAw hY[ AwpxI ivDI Anuswr ilKI
bwbw jI dI ausqiq qoN auhU mohn jI ijnHW nUM vfw hTI kRoDvwn drsw irhw sI qy hux:-
kr inj mohn joir kY AYsy kInu aucwru [ dwsu jwin ibnqI suno qum gur rUp murwir ]58]
siqgurU jI dy vfy mwmW jI qoN AqIAMq nIvy dws bx Kloqy Aqy ApxI BYx dy byty qoN r`b rUp gurU ho
id~sy? Aqy ieauN ilKwrI jI ny bwbw mohn jI nUM ieauN qrly lYNdy drwsw id~qw:-
sv~Xw ] dyih indys pRBU hm ko, qum swiQ cloN kCu syv kmwvoN [
ikMkr AOr kFYN js kwr su, kwr kFoN inj sIs itkwvoN [
moih inhwl idAwl kro, crnMbuj inkit sdw suK pwvoN [
gd gd hYv, romwc Kry, As Awids duhu su sMig isDvoN ]59]
ijhVy bwbw moh jI Apxy ipqw gurdyv siqgurU Amrdws jI qoN nswrI aumr bwZI rhy Aqy AMqly smy
bulwux nqy vI hMkwr v~s hwzr nw hoey hux Awpxy pu~qr rUp gurU Arjn swihb jI dI swrI aus ZulwmI
119
krn leI iqAwr drswaux ivc ilKwrI nUM kI su~JI ? drSn kro ik, auhI gurU Arjn swihb ijnHW nUM
Ajy huxy hI bwbw mohn jI dy Awpr sohly gw rhy drswieA sI, hux ausy hI vfy mwmw jI bwbw mohn nUM
ASinn Bgq qy syvk bxy qoN, auprokq ausqiq rUp bcn sux ky, inmrqw dy AnUpm purny pw rhy
siqguurU Arjwn swihb jI Ndy muKwribMd ivcoN, ieh mhW huiSAr ilKwrI, 'smDI AsiQq' ho bYTx dy
AwdyS-rUp, gurmiq ivroDI bcn boly drsw irhw hY:-
cOpeI ] mohn ky iem bcn sunweI [ gur Arjn min AnMd pweI [
sRI muiK As indyS iqh dInI [ mohn jI qum sB iciq cInI ]60]
bIc cubwry "Dro smwD" [ pUrn purK isau ihRdy rwD [
gur nwnk kw mMqR aucwro [ Awp qro sgly kul qwro ]61]
kI, ilKwrI dw Bwv ieh hY ik kul qwrn vwlw kulW qwrn vwlw kiQq kwrj bwbw mohn jI dy ipqw
grdyv siqgurU Amrdws jI nhIN sn kr sky, jo hux pMcm pwqswh jI mohn jI qoN krvw rhy sn ?
DnI K`qRI AwieAw ijs ny “bhuq swrw Dn Bytw krky” * siqgurU AMgd swihb jI dI nmskwr
{*Foot note:--pwTk s`jx iDAwn r`Kx, bVIAW Ju`k Juk ky nmskwrW krn qoN pihlW Dn Bytw krnw bRwhmxvwd hY, gurUGr ivc ieh irvwj 1721 qoN
1921 q`k dy aus smy ivc gurmiq dw AMgw bxw idqw igAw sI, jd swfy swry Drm-AsQwn dy sMcwlk sMBwlU, audwsI, inrmly. mhMq-rUp bRwhmxw dy kbzy
ivc rhy sn[ gurmiq ivc ihrdy qoN kIqI nmskwr, fMfOq hI prvwn hY, srIr qW SkwrIAW dw AQvw qopcIAW dw vI bVIAW lMmIAW lMmIAW fMfq
O W krdy hn-
-XQw-“sBu ko invY Awp kau pr kau invY n koie ] Dir qwrwjU qolIAY invY su gaurw hoie ] AprwDI dUxw invY jo hMqw imrgwih ] sIis invwieAY ikAw
QIAY jw irdY kusuDy jwih ] 1 ] {470} ikauNik bRwhmx dw Awpxw hlvw mMfw ies PokI dwn pRQw dy Awsry hI clxw ARMB ho ky jzwrW swlW qoN inrMqr cldw
Aw irhw so auh kdy brdwSq nhIN krdw ik Bwrq ivc koe Drm vI aunHW dI iksy vI Drm mrXwdw dw kdy pol nMgw kry[ guris`KI AQvw gurmiq dy isDWq
dw vYrI ikvyN J`ly ik siqgurW dw duAwrw ies dUSq irvwj qoN bicAw rhy[ eyhI kwrn hY ik. ieh kutl ib`pR ilKwrI, hr QW Bytw pUjw dI pRDwngI drswauxI,
AQvw mwVI motI ^uSI qy vI DMn dI brKw huMdI dy drSn krwauxy nhIN Bu`ldw[}
siqgrW dy pu`Cx qy aus ny d`isAw ik, ibAws dy kMFy qy- SkqIvwn BUqW dw vwsw hY “BUq vws iqh TW
pRbl, ngr rcn niuh dyih”[131[- jo auQy n`gr nhIN v`swaux idMdy[ siqgurU jI ny swƒ dohW (bwb swqU jI
qy bwb dwsU jI) BweIAW ƒ shwieqw leI Byjxw cwieAw pr AsIN BUqW dy froN jwxoN nwh kr id`qI[{(a)
ilKwrI ny siqgurU jI ƒ pihlW BUqW dy gurmiq ivroDI Poky BY ƒ igAwn-KVg duAwrw dUr krdy drswaux
dI QW is`Dw pu`qrW ƒ K`qrI dy nwl Byjx dw Xqn krdy drsw id`qw?} siqgurU swihb jI ny (gurU)
124
Amrdws jI ƒ ikhw qW auh hukm mMn ky aus K`qRI dy nwl jwx leI iqAr ho gey[ {(A) siqgrW ny
(guurU ) Amrdws jI ƒ ikhw (Asw hmrw lY sMig jwvo [) Awpxw sotw dy ky AwiKAw ik, ies nwl lkIr
k`FxI, qy ies BweI goNdy dy nwm qy n`gr vswauxw[ { gumiq igAwn dy QW sotw dyx vwlw dUjw gurmiq
ivroDI krm} swihb Amrdws jI ny BuqW dw zrw vI Fr nw mMinAW[ Aqy gONdy dy nwl cly gey[ (134-
35)[
ilKwrI jI ny AwpxI ivauNq Anuswr (guurU) Amrdws jI koloN pihlw gurmiq ivroDI krm
“siqnwmu piVH jl qh fwrI ” pwxI ivc siqnwm pVH ky auQy pwieAw Aqy iPr fMfy nwl lkIr iK`cI
pihlW gurmiq ivroDI krm krn dw Brm p`kw kr ilAw qy iPr nINh-p`Qr r`Kx qoN pihlW Ardws
krky pRSwd vrqwieAw, vI drsw id`qw[ sMq-siqguru jI dw rUp bx cu`ky-gurU isKu isKu gurU hY eyko gur
aupdysu clwey ] rwm nwm mMqu ihrdY dyvY nwnk imlxu suBwey ]8]{444} gurUAmrdws jI dy crn pY jwxy hI kw&I
nhIN sn sgoN mMqRy hoey pwxI dI Aqy fNfy dI mwr qoN frdy mwry BUq pRyq ipswc Awid sB dOV gey[ Aqy
iPr-- sRI gur BY iciqDwir kY BUq n Awvih nyr [
icMqwqur mn mY Bey, geyBwg cOPyr ] 137]
16- BUq pRyq Aqy gurmiq--
BUqW pRyqW dy fr dw Brm ijvyN purxw dy ilKwrIAW ny BwrqI jnqw dy mnW ivc pwieAw hY aus dw
pUrw vyrvw audwhxw duAwrw pusqk “ib`pRn kI rIq qoN s`c dw mwrg” d cOQy Bwg dy pihly kWf ivc bVy
ivsQwr nwl iliKAw hoieAw hY[ s`B qoN v`D siqkwry jw rhy SRI Akwl q^q dy isMG swihb dy nwl cwr
hor pRiqStq isMG swihbwn dI ilKqI s&wrS qoN Aqy pMQ dI isrmOr sMsQW SRomxI gu: pRbMDk kmytI dI
mohr hyT pMQ ivc vMfI jw rhI ies pusqk dw kbUilAw jw rihw gurmiq ivroDI Dwrimk Asr, r`d
krn leI, ies pusqk dw hr p`K ivcwr hyT ilAwauxw zrUrI hY[ gurmiq dy AslI BUq pRyqW dy drSn
krn dw cwhvwl gurmuK ipAwry--"ib~pRn kI rIq qoN scu dw mwrg" pusqk dy cOQy Bwg dyb 55 s&y qoN
67 s&y q`k iekwgrqw nwl pVHn dI Kycl J`l vyKx, ihrdw gd-gd nw hovy qW dws nUM aulwmW dyx[
gurmiq dy AslI byqwly AQvw BUq pRyq kOx hn ?vMngI mwqwr drSn:-(1)-slok mÚ 1 ] klI
AMdir nwnkw ijMnW dw Aauqwru ] puqu ijnUrw DIA ijMnUrI jorU ijMnw dw iskdwru ]1] {556}-(2)- BYrau mhlw 3 ] kil mih
pRyq ijn@I rwmu n pCwqw sqjuig prm hMs bIcwrI ]...4]6]16] {1132}-(2)-slok ]....hir Bgiq Bwv hIxM nwnk pRB
ibsrq qy pRyqqh ]1]....pauVI]....ijsu ibsrq qnu Bsm hoie khqy siB pRyqu ].....]4]{706}
25- kbIr jw Gr swD n syvIAih hir kI syvw nwih ]
qy Gr mrht swrKy BUq bsih iqn mwih ] 192 ]{1374}
pd ArQ:-jw Gr=ijnHW GrW ivc[ swD=Bly mnu`K, auh bMdy ijnHW Awoxy mn ƒ swD ilAw hY, Ajyhy gurmuK ijnHW Awpxw jIvn siuqgurU gRMQ swihb-rUp
siqgurU nwnk swihb jI dI isiKAW Anuswr bxw ilAw hoieAw hY[ n syvIAih=nhIN syvy jWdy, (gurmuKW dI kdr-mwx, syvw nhIN kIqI jWdI[ syvw=BgqI (nw
hI pRBU dI BgqI kIqI jWdI hy[ mrht=prGt, mswx[ swrKy=vrgy[
gurmiq qoN AigAwnI, keI nwnk nwm lyvw s`jx vI, gurbwxI ivc Awey BUq pRyq dy izkr qoN duKdweI
tplw Kw rhy huMdy hn[ aunHW dw kihx hY ik, jy gurmiq BUqW dI A`frI hoNd ƒ mMndI nhI qW keI vwr
aunHW dw izkr ikauN ? idRV kr lYx vwlI scweI ieh hY iki, gurUbwxI ivc izkr Brm dI aupj BUqw dw
nhIN, pRBU ƒ ivswrI bYTy ivkwrI mnu~K hI siqgurW leI BUq pRyq Awid jUMnw hn[ auprokq vrxn BUq pRyq
l&zW bwry hor bhup`KI jwxkwrI leI, pVo pusqk ‘ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg’ dy cOQy Bwg 55 s&y
qoN 67 s&y q~k[
jdoN gurU Amrdws jI dIAW brkqW nwl (kiQq) BUq pRyq dOV gey qW ijhVw krmW vwlw ipMf visAw aus
125
cOpeI] goieMdvwl iqh nwmu rKweI [ puin Awey sRI gurpih DweI [
sBu ibRqMq sRI gurih sunwXo [ Bey pRsMn su icq hrKwXo ] 138]
dw nwm goieMdvw r`iKAw [ iPry DweI krky (guurU) Amrdws jI KfUr pu`jy Aqy Awpxy siqgurU swihb jI ƒ
swrw hwl Aw suxwieA[ siqgurUjI bVy pRsMn hoey[
17- gurU AMgd swihb dy ieSnwn leI kiQq hT-syvw
gurmiq-ibbykqw dI ksv`tI -
dwqU jI dI zbwnI drsweI, (gurU) rwm dws jI vloN kIqI kiQq gurmiq ivroDI h`T-syvw jo aunHW
ny KfUr swihb qoN Cy mIl dUr dirAw ibAws qoN jl dI gwgr ilAw ky siqgurU jI ƒ ieSnwn krvwaux
dy rUp ivc kIqI mMnI geI hoeI hY aus kmwaux dw vyrvw, ilKwrI dI AwpxI bolI ivc:-
ieh ibiD syvw krI Apwrw [ ko kir skY qwih ibsQwrw [
svw jwm1 inis jb rhweI [ gur AMgd ieSnwn krweI ]139]{1=rwq dy iqMn vjy}
ibpwsw jl gur Amru lXwvY [ doie jwm inis rih qb jwvY [
qIin kos gur smUih clwie [ kir bMdn gur, AgR isDwie ]140]
(tUk ivcly pd ArQW dy ADwr qy) pd ArQ:-- svw jwm=rwq dy iqMn vjy [139[ ibpws..=ibAws dirAw qoN pwxI ilAw ky[ doie jwm.=jdoN do
phr rwq rih jWdI sI[ qIin kos..=iqMn koh gurU jI vl mUMh krky cldy sn[ kir bMdn=nmskwr krky A`gy ƒ cldy sn[140]
do pihr rwq rihMdI qoN (siqgurU) Amrdws jI qur pYNdy sn, i`qMn mIl ip`ClKurI qurdy Aqy krIb eynw
hI pYMfw isDy pYrIN kridAw 6 mIl qoN dirAw dw pwxI Brnw qy qVky iqMn vjy siqgurU jI dw ieSnwn vI
krvw lYxw ?
SMikAW dw vyrvw-
(1) bwb lihxw jI dw jnm izlw &Irozpur dy ipMf mqy dI srwie dy vsnIk bwbw PyrU ml jI K~qrI
dy Gr (mqI 31 mwrc sn 1504 nUM) hoieAw sI[ bwbwlihxw jI dw shurw ipMf sMGr (izlw AMimRqsr)
dirAw ibAws dy p`qx qoN qrn-qwrn jwx vwlI sVk qy hox dy kwrn vpwr dw kyNdr hox dy kwrn
dukwndwrI leI bVw FukvW tkwxw sI[ siqguurU AMgd swihb jI ny guirAweI pRwpq krn auprMq pRvwr
smyq sMGr (Ajokw KfUr swihb) iv~c rihAw r~K lYx qy ies ipMf dI mh`qqw hor vI v~D geI sI[ Gu`g
vsdy aus BwgW vwly ipMf iv`c ieSnwn-pwxI dI KulHI vrqoN leI j`l dw KulHw pRMbD nw hovy, ieh mMnx jog
g`l nhI hY[
(2) ilKwrI dw Awpxw iliKAW pwTkW ny ip`Cy piVHAw hY ik, kyvl swihb bu`Fw jI dw “BwjV” pYx
vwlw bcn pUrw krn leI QuhVy smy leI hI siqgurU jI vfwlI ipMf gey sn[ iPr vI jWidAW hI
rhwieSI mkwn bnxwaux dy nwl ipMf ivc KUh vI luAw lYx dy nwl ipMfoN bwhr vI, pwxI dI keI pRkwr
dI QuV dUr krn leI, iChrtw KUh vI luAw ilAw sI[ jy, vwikAw hI KfUr n`gr ivc pihlW koeI KUh
nhIN sI l`gw hoieAw qW, duKIAW dy drdI gurU nwnk swihb jI ny Awpxy dUjy srUp ivc pwxI dI QuV vwlw
lokW dw duK iKVy m`Qy brdwSq kr ilAw hovy, ieh, gl vI mMnxXog nhIN hY ? (gwgr qW msW sMg sr&y
iSnwn hI krw skdI sI, iPr- blvMf KIvI nyk jn ijsu bhuqI Cwau pqRwlI ] lµgir dauliq vMfIAY
rsu AMimRqu KIir iGAwlI ] mwqw KIvI jI dI ies iGau vwlI KIr vlw lMgr-pwxI iks jl dy Awsry c`l
irhw sI ? sp`St hY ik ipMf dy vwsIAW leI KUh dy pwxI dI QuV koeI nhIN sI[ iPr kyvl siqgurU jI dy
ieSnwn leI 6 mIl dUroN dirAw dw pwxI, iks mjbUrI dy kwrn ?
126
dohrw] gur mMqR jpu jI pVq Awvq pMQ mJwir [ eyk kos pir Awie kY, pwvq Bog suDwr]142]
Dir gwgr iqh TW qbY suMdr BUMim idKwie [ sRI gur ko prnwm qb mn icq krY bnwie]143]
pd ArQ:-pMQ..=rsqy ivc[ pwvq...=pwT dI smwpqI drusq FMg nwl kr lYNdy[142[ idKwie=dyKdy[ icq..=iekwgr icq ho ky[
(3) sMpwdnw krn vwilAW ivdvwn mhW purKW ny kos AQvw koh dI lMbweI bwry kuJ nhIN iliKAw[
mhwn koS dy 621 s&y qy ‘kos’ Bwv koh dI lMbweI cwr hzwr (4000) gz, Aqy 975 s&y qy
‘mIl’ dI lMbweI 1760 gz ilKI hY[ 4000 ƒ 1760 qy qksIm kIiqAW 2 mIl 48 gz
bxdI hY[ aus ihswb nwl (gurU) Amrdws jI dy ip`Cl-pYrI jwx dw pYNfw 6 mIl 144 gz
bxdw hY[ auNNj (17 AkqUbr 1922 ƒ jnmy) dws ny CotI aumry hIN bzurgW kolo iek koh fyVH mIl
dw suixAw hoieAw hY[ aus qo vI pu`Ty pYrIN jwx vwlw pYNfw 4 mIl 4 &rlWg bxdw hY[
A`j (meI- 2000) jd ies pusqk bwry gurmiq ivcwrW ilKxIAW dws dI qkdIr Aw bxI
hY, dyS qo Awey ƒ 17 swl 5 mhIny ho pey hn[ rsqy dI TIk TIk lMbweI ikvyN ilKW ? ilKwrI
dI ilKq Anuswr kfUr swihb qoN ibAws q`k kul pYNfw 4 kos hY[ mhwn koS vwlI imxqI dy
ihswb nwl ieh pYNfw 9 mIl qoN v`D bxdw hY[ jy suxI suxweI imxqI TIk mMn leIey qW kul pYNfw
6 mIl bixAw[
(A) pihlW ieh ivcwr kr leIey ik, kI, ieh swFy cwr mIl pYNfw rwq dy smy ip`Cl KurI quirAw
jwx dy Xog hY vI sI ik nhI ?
1930 ivc dws dy mwqw ipqw prvwr sihq, baulI swihb ivc ieSnwn leI sRI goieMdvwl
swihb gey sn[ cMgI qrHW Xwd hY ik KfUr swihb siqgurW dy drbwr dI hwzrI Br ky rsqy ivc dmdmw
sihb drSnW leI ruky sW[ syvwdwrW ny aus krIr dy drSn vI krwey ij`Qy (syvwdwrW dy d`sx Anuswr),
gurU Amrdws jI pwxI dI BrI gwgr r`K ky QuhVw smw dm ilAw krdy sn[ syvwdwrW ny ieh vI d`isAw
sI ik, ieh QW dirAw ibAws Aqy KfUr swigb dY TIk A`D ivc hY[ (ikQoN pqw l`gy ik, ilKwrI dw kQn
iks kwrn myl nhINN KWdw ?
(e) aus smy vI goieMdvwl swihb dw k`cw rsqw, QW QW qy keI qrHW dIAW rukwvtW nwl Aqy im`tI
G`ty G`ty nwl BrAw hoieAw sI[ keI nIvyN QweIN rwh ivc pwxI AQvw gwrw vI hY sI[
goieMdvwl swihb qoN dirAw q`k dw QW srkVy Aqy keI qrHW dIAW JwVIAW vwlw sI[ 1974
ivclI dws dI jwxkwrI Anuswr, ibAws dy pwxI q`k pujx leI bxy (p`qx vl ƒ) bxy hoey
rsqy vI eyfy p`Dry nhIN sn[ (sMmq 1597-1609 ) lg pg 400 swl pihlWy 19vI sdI dy
twkry qy bVI G`t AbwdI vwly aunHW simAW ivc, KfUr swihb qoN dirAw ibAws ƒ jWdw, qkrIbn aujwV
pYNfw, kMfy dwr JwVIAW nwl Aqy hor jMglI ru`KW bUiutAW nwl BirAw hoxw kudrqI g`l sI[ ienHW q`QW qo
is`D hY ik, rwq dy smy qurnw CifAw, idn vyly vI swFycwr mIl pYNfw ip`Cl pYrIN, do GMitAW ivc koeI
gBrU vI nhI mukw skdw[
(4) 139vIN cOpeI ivc ilKwrI ny iliKAw hY ik (gurU) Amrdws jI gurU AMgd swihb jI ƒ roz
iqMn vjy svyry ieSnwn krw ilAw krdy sn[ aupr ivcwrI siQqI ivc (gurU Amrdws swihb swfy wr
mIl pYNfw ipCly pYrIN krn nwl) SwmI rihrws swihb dy Bog aupRMq ausy vyly vI jy qur ipAw krdy huMdy
127
qd vI, ibAws dy jl nwl roz svyry iqMn vjy siqgurU jI dw ieSnwn krwauxw mnu`KI SkqI qoN bwhr dI
gl hY[
cOpeI= Amrdws puin isir Dir gwgr[ Awvq pMQ ibKY suKswgr [
iqsI AsQwn dmdmw sohY [ jgq kwm pUrn mn mohY ]144]
aucycy qOr qy ies pusqk sMpwdnw krn dI Gwlxw Gwlx vwly mhWpurK isMG swihb igAwnI joigMdr isMG
vydWqI jI ny, sRI drbwr swihb dy gRMQI swihb dI pdvI dy AnkUl gurmiq dw p~K sp~St krn dI QW
sgoN tUk ivc jo iliKAw hY, aunHW bcnw dI vrqoN nwl ies cOpeI dy ArQ ies pRkwr hn:-
ArQ:-suKW dy swgr (guruU) Amrdws jI, isr qy gwgr cu~kI rsqy ivc ijs QW AieAw krdy sn, “aus AsQwn auqy hux
dmdmw swihb suBwiemwn hY, mnW ƒ mohn vwlw ieh AsQwn sMswr dy lokW dIAW SuB kwmnwvW pUrIAW krdw hY [144[
au~pr 11vy lyK ivc AsW cMgI qrHW smJ ilAw sI ik, pihly srUp qoN lY ky pMcm jwmy qk.
siqguurU jI leI “mn ƒ mohn vwlw AQvw sB dIAW kwmnwvW pUrIAW krn vwlw kyvl Aqy kyvl
isjxhwr AKwlpurK jI hI hn[ pr eyDr vydWqI jI Awpxy h`QIN kyvl iek syvwdwr dy ibsrwm leI
Atkx vwlI QW ƒ, hI sB kwmnw prIAW krn vwlw mMnx dw aupdyS ilK rhy hn ?
(5) QW QW guurU bwxI isDWq dI KMfnw krI r`Kx leI JUT gwQw gMFI Aw rhy ilKwrI dI kutlqw ?
kyvl iek Akwl dw pUjwrI hox dw mwx kr rhI is~KI ƒ, Anykqw dw pujwrI bxwieAw jw irhw hY ?
Bwv, "duXI kudriq swjIAY kir Awsxu ifTo cwau ]"{463} isrjxw nUM siqgurU njI ny 'dUjI ' &urmwn
kIqw hY[ Aqy ^sm pRBU dy QW aus dI ikrq dI pUjw dUjy lgx vwlI Bu~l [- "Ksmu Coif dUjY lgy fuby sy
vxjwirAw ]" {470} Bwv, vYdWqI jI vloN ilKy auprokq ArQW dy ADwr qy, sMswr smuMdr ivc fu~b prn dI
pMQk AigAw ? ipAwry ^wlsw jIE ! sWBo surq qy pCwxo Awpxy siqguurU gRMQ swihb jI dI vifAweI ƒ[
l`gw jy ilKwrI khwxI ƒ nvW moV dyx [ suKxw pUrIAW krn vwlw iek hor nvW swDn ?:--
eyk smy jl jbY lXwey [ AWDI clI bhuq BY dwey [
pMQ sUJ nih rYin AMDyrI [ clq iSqwb hoie mqu dyrI ]146]
julwhy K`fI myK gfwey [ qh igr pry muiK gur aucrwey [
gwgr jl isir igrn n dInI[ rKIQWB duhu kir idRV kInI ]147]
dohrw] qbY julwhy As khw inj nwrI ky swQ [ hmry dir ko hY igrw AYsy smy AnwQ ]148]
julhI qb piq ko khw AmrU hY inhQwv [ jw ko rYin Arwm nih jl Fovq duKu pwv ]149]
keI swlW dI gurmiq dy AwSy ivroDI hTkrmIAW vwlI syvw aupRMq hux Acncyq bVI s^q hnyrI qy
J`KV iJu`l ipAw ? ibrD (siqgurU Amrdws jI aus mINNh J`KV dy kwrn, rwhoN au`KV ky julwhy (dy sUqR dw
qwxw b`nHx leI g`fI hoeI) ik`lI nwl Tokr Kw ky K`fI ivc ifgx qoN, Acn cyq v`jy s^q Jtky ƒ J`l
gey Aqy jl ƒ shI slwmq sMBwlI riKAw[ julwhy julwhI vloN “AmrU inQvW” kihx rUp duKdweI coBW
mwrIAW[ pr (gurU) Amrdws jI SWq rhy[
Afol icq rihMidAW, bVI SrDw nwl siqgurU jI dw ieSnwn krwieAw, Aqy iPr siqgurU jI
iDAwn ivc juV gey[ rwq dw hnyrw hitAw[ sUrj cVHy siqgurW ny dIvwn sjwieAw[ dwqU jI d`s rhy hn
ik, bwbw buFw jI Awid muKI is`KW ƒ (guurU) Amrdws (jI) qy swnUM dohW (bwbw dwqU jI qy dwsU jI) BweIAW ƒ
vI bulw ky kol ibTw ilAw[ siqguurU jI ny gurU Amrdws jI koloN rwq dw ibrqWq puiCAw(152 q`k) qW:-
kMflIAw]Amrdws gur vwk suin BwKy bcn rswl[ hm ko ikCU n kCu khXo, sunIXo pRB ikRpwl[
sunIXo pRBu ikRpwl sBI ibiD jwnn-hwry [ qum Avgn bKsMd dws hm dIn ivcwry [
gur AMgd piq bwm, soaU qqkwl bulwey [ dMpiq Aiq BY Kwie, pRBU ky inkit su Awey ]153]
128
sqqgurU jI ny julwhy pqI pqnI nUM bulw ky puiCAw qW aunHW ny AmrU inQvW AwKx vwlI rwq dI swrI g`l
sc sc d`s idqI[ qW, gurU swihb jI ny (gurU) Amrdws jI ƒ AwpxI glv`kVI ivc lY ky ieauN &urmwn
kIqw-“inQwivAW kw QWv qU inEtIAW kI qum Et [ jo nr qum drsn kry imtY pwp iqh koit ]158]”
julwhy pRiq sRI gur khw ieh gRh qum Cf dyhu [ gur sQwn ieh hY BXo AOru Dwm ric lyhu ]159]
(gurU) Amrdws jI ƒ ieau vrW-AsISW nwl inhwl krky julwhy ƒ siqgurU jI ny AwiKAw ik, ieh ik`lI
vwlw QW hux gurU dw ho igAw hY, qU ikqy hor QW suhxw Gr bxw lY, qy-”dIno drb Apwr julhy ko sRI gur
qby ]” julwhy ƒ siqgurU jI ny byAMq Dn dy idqw[ aus ny siqgurU jI dI bVI aupmW aucrwrI Aqy jw ky
hor iksy cMgy jhy QW qy, bVw suMdr Gr bxw ilAw[
pr aus julwhy dy prvwr dw kI bixAw ? auh nvW Gr ik`Qy bixAw ?-ieh iksy ƒ kuJ pqw nhIN[
ividAwhIn is`K, kI jwxy scu JUT dI pCwx ?
(6) siqgurU AMgd dyv swihb jI ƒ smrQ AMqrjwmI, “sBI ibiD jwnn-hwry” drswaux qoN sp`St
hY ik, siqgurU jI pihly idn qoN ies syvw bwry sB kuJ jwxdy sn ik, ibrD AvsQw guurU Amrdws jI
dI, rwqo rwq ibAws qoN jl ilAwaux vwlI krVI “hT- Gwlxw” rUp aunHW pUjw ArMB kr rhy hn[
srb`q sMswr pRqI, qrs imhr nwl lbwlb Bry ihrdy vwly siqgurU nwnk swihb jI dI joiq jugq
sMBwlI, lokW ƒ siqgurU nwnk swihb jI dy aupdyS nwl joV rhyy, Ainn guurU-Bgq, AduqI inSkwm
syvwdwr, bwbw lihxw jI qoN bxy siqgurU AMgd swihb jI, KUhW dw pwxI huMidAW, inrMqr 12 swl, aus
jl nwl ieSnwn krdy rihx vwlI vfI (bRwhmx gurUAW vwlI) inrdwieqw dw ivcwr vI mn ivc
ilAwauxw kdy iksy vI hwlq ivc nhIN sn J`L skdy ? siqgurU jI p`Qr dy Twkur jI nhIN sn jo Ajyhy
dirAweI-jl nwl ieSnwnw krdy rihMdy ijhVw (pwxI), ipqw dI aumr dy ibrD * (gurU) Amrdws
jI, (jo kyvl sB qoN v`D Brosy vwly syvwdwr hI nhI sn sgoN aunHW dI puqrI bIbI AmrO jI shury-ipqw jI dy sky Brwqw jI vI
sn), zihrIly s`pW Aqy hor jMglI jwnvrW qoN hr smy dy ^qry nwl BirAW, 6/7 mIl bVw ibKVw pYNfw
mwr ky rwqo rwq, AqIAMq krVI hT-Gwlxw nwl ilAWauNdy sn ? aunHW ny qW pihly idn hI (gurU
Amrdws jI ƒ kol bulw ky bVy ipAwr nwl kih dyxw sI- “hy Bly purK jIE ! pivqr qy inSkwm ihrdy
qoN kIqI jw rhI quhwfI CotI qoN CotI syvw siqguurU nwnk swihb jI dy Gr kbUl hY-“syvw krq hoie
inhkwmI ] iqs kau hoq prwpiq suAwmI ]” iPr, bcpn qoN vrq rhy KUhW toibAW dy by-AMq
jl dy huMidAW kyvl swfy ieSnwn vwsqy hI jwx bu`J ky qusW ieh bRhwmxI miq vwlI &zUl h`T-
syvw, srIr ƒ AjWeI nukswn p`ujx dI vfI sMBwvxw bxweI r~Kx vwlw krm, iks kwrn ArMB kr
ilAw ? ies durl`B dyhI kSt dyx leI nhIN bxI, sgoN ies dI pwlxw kridAW pRBU imlwp dw AnMd
mwnxw hY[ hT-krmW nwl srIr ƒ kSt pucwaux vwly ivhwr dy bwry gurU-prmySr jI qoN pRwpq hoey pwvn
bcn--
*
{ Foot note:-iksy ivArQ BylyKy ivc nw pY jwxw-auprokq 6 nMbr pYry ivc dws ny (siqgurU) Amrdws swihb jI leI “ibrD aumr”
Sbd vriqAw hY[ mn ny SMkw kbUilAw hY, ik ho skdw hY gurUbwxI dI AMqrIv rmz dI TIk pCwx nw kr skx vwly KrV igAwnI, Jt-
pt-“gurmuiK buFy kdy nwhI” pwvn pMgqI vrq ky suihrd pwTk dy mn ivc SMkw KVw krky, sYNkVy swlW qoN pMQ ivc prclq ies purwxk
qrz dI gwQw bwry, auprokq ilKy gurmiq-ivcwr AjweIN r`d krn dw Xqn krn ? ies kwrn pihlW ies pMgqI bwry gurmiq ivcwr ilK
lYx dI loV AnuBv kIqI hY:- gurU bwxI dI ieh pwvn pMgqI slok vwrW qo vDIk mhlw 3 dy 44vyN slok ivcoN hY[ pMgqI dw sMbMD srIr dy
buFypy nwl iblkul nhIN hY[ gurmiq ny Awqmk jIvn ivc AweI kmzorI ƒ byFypw mMinAw hY[ 44 dy nwl hI 43 slok dI ivcwr krn nwl
AslIAq dI smJ Aw jWdI hY:-sbid mrY so muAw jwpY ] gur prswdI hir ris DRwpY ] hir drgih gur sbid is\wpY ] ibnu sbdY muAw
hY sBu koie ] mnmuKu muAw Apunw jnmu Koie ] hir nwmu n cyqih AMiq duKu roie ] nwnk krqw kry su hoie ] 43 ] gurmuiK buFy kdy
129
nwhI ijn@w AMqir suriq igAwnu ] sdw sdw hir gux rvih AMqir shj iDAwnu ] Eie sdw Anµid ibbyk rhih duiK suiK eyk smwin ]
iqnw ndrI ieko AwieAw sBu Awqm rwmu pCwnu ] 44 ]{1419}
jy 44 nMbr slok ivcly ‘gurmiK’ ƒ srIr qoN bu`Fw kdy nhIN huMdw mMndy ho qW kI, 43 nMbr slok ivc do vwr Awey “mUAw” pd dw Bwv
srIrk qOr qy murdw ho cu`ikAw, smiJAw jwvygw? so mUAw dw ArQ ivkwrW leI murdw ho cu`kw hY[ ivkwr poh hI nw skx[ eyvyN hI ‘gurmuiK
buFy kdy nwhI’ dw ArQ=siqgurU jI dy snmuK rihx vwly, gurmuK s`jx, Awqmk qOr qy kdy kmzor nhI ho skdy[ jy Ajy vI SMkw rih jwvy
qW gurU gRMQ swihb drpx dI dsvIN poQI dy 622 qy 623 s&y qy ilKy ArQW qoN dUr kr ilAw jwvy jI[
ijcru sbid n kry vIcwru ] haumY mYlu n cukeI nwim n lgY ipAwru ]
ieik Awpy bKis imlwieAnu duibDw qij ivkwr ] nwnk ieik drsnu dyiK
mir imly siqgur hyiq ipAwir ] 1 ]{594}-21
pwTkW dI ieh qs`lI nw krwauxI, pMQ leI Su`B sMkyq nhIN hY ik, kyvl vyKx nwl jy
kilAwx ho jWdI sI, qW, pMcm pwqswh jI ƒ qsIhy dyx vwilAW jlwdW ny AwpxIAW A`KIAW qy p`tAW qW
nhIN sn b`DIAW hoeIAW [ siqgurU jI v`l q`k q`k ky Gwqk qIr clw rhy vYrI vI siqgurU jI dy drSn
bIV nIJ lw ky kr rhy huMdy sn[ dSmyS jI qy Gwqk vwr krn vwly do pTwx Brqw qW drnW dy nwl keI
mhIny siqguurU jI dI syvw vI krdy rhy sn[ aunHW dw mn ikauN bdI qoN pwk-sw& nw hoieAw ? is`K dw gurU
idRStmwn srIr nhIN sgoN AidRSt guurU-Sbd-igAwn hY ikauNik- ndrI Awvdw nwil n cleI vyKhu ko
ivaupwie ] siqguir scu idRVwieAw sic rhhu ilv lwie ] nwnk sbdI scu hY krmI plY pwie ]{84}-
idRSmwn dyh dw kyvl drSn mwqR kuJ nhIN suAwrdw[ ihrdy ivclI su`cI SrDW nwl gurUmiq Anuswr
jIvn bxwaux qo ibnw iksy krwmwqI lwB dI Aws bxw lYxI AigAwnqw hY[
(A) dUjI pMgqI-pMQk bdiksmqI dw iGxwvxw rUp aus smy Dwr KloNdI hY jdoN gurmiq aupdyS dy
cwnx munwry, isMG swihb jI vIN ‘purI hmwrI*’ dw gurmiq ivroDI ArQ “scuKMf” ilKx l`g pYx--
dUjI pMgqI ivclI ‘purI hmwrI’ l&z, bRwhmxI miq dy sUck hox bwry krmvwr gurmiq
ivcwrW--
(a) “purI hmwrI’ dw ArQ scuKMf iksy vI Sb koSd ivcoN nhIN imldw[
(A) ijnHW ArQW ivc ‘scuKMf’ Sbd sMpwdk ivdvwnW ny vriqAw hY auh ArQ vI krIb 200 swl
qoN ^wlsw pMQ dy Drm AwgU bxy rhy Drm AgUAW dI dyx hI hn[ ikauNik, sRI gurU gRMQ swihb
ivc “scKMf” l&z au`kw AwieAw hI nhIN[ ‘sc KMif’ do Alu`g Al`g SbdW dw rUp (kyvl
ieko vwr) AwieAw zrUr hY, pr auh vI, Drm KMf, iPr igAwn KMf Aqy iPr srm KMf
vwlI mwnsk AvsQw dI pRwpqI ho jwx aupRMq jdoN “sc KMif vsY inrMkwr” vwlI srb au~c
AvQw prwpq hox vwly Bwg audy huMdy hn[ srIrk mOq aupRMq pRwpq hox vwly kiQq, surg, bYkuMT AQvw
scuKMf, Awid QwvW dw vjUd, kyvl bRwhmxI gRMQW ivc ilKy hox qk hI hY[ gurmiq leI Ajyhy iksy
idRStmwn QW dw koeI ArQ nhI hY[ ip`Cly si&AW qy ilKy dUjy AiDAwie dy cOQy lyK ivc gurmiq dy bYkuMT
dy drSn AsIN kr Awey hW[
(e) “purI hmwrI’ dw ArQ kyvl ‘swfI purI’ hI bxdw hY[ (‘hmwrI’ pd ‘purI’ nwl hI P`bdw hY
‘scuKMf’ nwl ‘hmwrI nhIN sgo Nhmwrw scuKMf hovygw)
(s) purI ƒ ‘scuKMf’ ilKxw bRwhmxI miq ƒ pMQ ivc vwVI r`Kx leI mhury ƒ KMf ivc lpyt dyx
vwlI krqUq hY jo vydWqI jI dI suihrdqw dI sUck nhIN hY[
(h) “purI” pd gurUbwxI ivc “bMnw purIAw Bwr” qoN ArMB ho ky (A) bRwhmxI Brm dI KMfnw rUp ivc
ijvyN (kyvl vMngI mwqR quk jW sbMDq pMgqI):-
(1) ieMdR purI mih srpr mrxw ] bRhm purI inhclu nhI rhxw ]
isv purI kw hoiegw kwlw ] qRY gux mwieAw ibnis ibqwlw ] 2 ]{232}-4
(2) isv purI bRhm ieMdR purI inhclu ko Qwau nwih ]{214}1-158
(3) pwqwl purIAw eyk Bwr hovih lwK kroiV ]
133
sRI Pl pYsy pWc lY bhur nwXo mwQ [ swihb bu`Fy hwQ qy iqlk krwXo nwQ ]167]
SRI Pl dw ArQ sMpwdk jI ny nryl iliKAw hY[ srb-au`c Awqmk mMflW dy vwsI siqgurU nwnk swihb
jI, ny siqgurU nwnk swihb jI qoN pRwpq hoeI-"miq gur Awqm dyv dI KVig joir prwkuie jIA dY ]"
aunHW dy-:"igAwn-joiq Aqy jIvn jugiq" Bwv "KVig"-(SkqI dy icMnH) rUpI Amwnq AQvw pwvn
'gurirAweI', Agly h`kdwr ƒ sONpx l`igAW, auhI bRwhmxI rIq ikauN AwpxwauxI sI, ijs dI dI KMfnw
pihly idn qoN hI kIqI jw rhI sI ?
(1) SRI P`l=nwrIAl:-bRwhmxI gRMQW Anuswr nwrIAl jW nryl, mnu`K dy isr dI, kurbwnI dyx
dw, (sIs Byt krn dw) pRqIk hY[ (a)-Awpxy pqI dy nwl sqI hox vwlI iesqRI sMDUr ilbiVAW nwrIAl
Awpxy h`QW ivc lY ky pqI dI loQ dy nwl sVn leI icqw qy bYiTAw krdI sI[ (-mhwn koS 685)
{not:-bdSgnI qoN Cu`t nryl "inrdwieqw" Aqy "mOq dw BY" pYdw krn vwlI vsqU ies sRI P`l ƒ siqgurU
nwnk swihb jI dI guirAweI nwl ilAw joVnw gurmiq dy vbYrIAW dI gMBIr kutl-krqUq hY?} (A)-
eyhI sRI Pl, q^q sRI hzUr swihb ivKy sRI dsm gRMQ swihb dy AKMfpwT smyN, iehI nwrIAl, cMifkw
dyvI dI SuMB inSuMB dYNqW nwl hoeI jMg ivc, dYMqW dI mOq hox dw sUck bixAw hoieAw hY[ jdoN hI pwT
iksy dYNq dI mOq qy pu`jdw hY qW nwrIAl Byt krn dy nwl ‘boly so inhwl’ dy jYkwry C`fy jWdy hn[ Bwv,
pMQk bdiksmqI dw ngwrw KVkwieAw jw irhw huMdw hY[ iksy vI idRStmwn vsqU ƒ Drm dw AMg, AQvw
ieSt dI pRsMnqw dw swDn, mMn lYxw gurmiq dI AQvw siqgurU nwnk swihb jI dI inrwdrI hY[
(2) iqlk Aqy gurmiq-‘iqlk’ lwaux ƒ gurbwxI ivc bRwhmxI lu`t nIqI dI aupj, iek-ByK
AQvw pKMf qoN v`D hor kuJ nhIN mMinAw[gurmiq dy ies p~K nUM pusqk ib~prn kI rIq qoN scu dw mwrg
dy dUjy Bwg dy sqvyN kWf iv~c bVw Kohl ky smJwieAw hoieAw hY[ gurirAweI imlx smy dI rsm bwry
gurmiq isDWq ausy sqvyN kWf dw 18vyN lyK ivc bVy ivsQwr nwl iliKAw hoieAw hY [
gwQw A`gy qurI:-
dwqU jI ny kQn kIqw ik, siqgurU jI ny AwpxI joiq Dr ky Amrdw jI ƒ sRI gur Amrdws
jI bxw id`qw[ Awp smwDI iesiQq ho gey Aqy, Awqmw siqgurU nwnk swihb jI kol jw ibrwijAw[ mY
suMdr ibbwn swjw ky srIr ƒ Agn Byt kr id`qw[
vfI kutlqw hY[ (e) bVI gMBIr Zusqw^I-rUp pwp qW kIqw (bwbw) dwqU (jI) ny pr, ivCoVy dI szw
SrDwvwn sMgq ƒ ? kry koeI qy Bry koeI ? siqgurU nwnk jI dy Gr eyfI byiensw&I ? AjyhI g`l mMnx
Xog ikvyN bx geI ? bVI vfI hYrwnI hY ik, q^q sRI kysgVH swihb jI dy jQydwr swihb, isMG
swihb pRo:mnjIq isMG jI ny ies pusqk dI sMpwdnw vwly krm ƒ ‘AnUpm syvw” iks dlIl nwl mMn
ilAw ?
(5) gurU nwnk swihb jI dI joiq jugiq dy mwlk, pUrn siqguurU jI nUM iksy vI g`loN lukx dI loV
ikauN pvy ? mnu`K ƒ sMq-sUrmw bxw rhy sUrmy siqguurU jI Awp hI luk bYTx ? bMdy Kwxy kOfy ƒ, pySwvr
KunI fwkUAW smyq ruhylKMfIAW Awid smwj dy vYrIAW ƒ mnu`Kqw dy s`jx bxw rhy sRI gurU nwnk swihb jI
Awpxy qIsry srUp ivc, mwieAw dy pRBwv hyT Awey gurU-sp`qr, (bwbw) dwqU jI dy mn qoN mwieAw dw
pRBwv dUr krn dI QW, aulty Awp hI luk bYTy? ieh mMnxXog nhIN ik, AjyhI kmzorI drsw ky siqgurU
jI nY wAwpxy ies &urmwn dI mh`qqw Awp hI ^qm kr id~qI hovy -
siqgur kY vis cwir pdwrQ ] qIin smwey eyk ik®qwrQ ]{
swfI snmwnXog jQydwrI ny rl-iml ky ies AslIXq nUM lukwaux dw Xqn kIqw hY ik- hzwrW
swlW qoN gurU bxy bYTy bRwhmnx dw ijnyaU pwaux qoN nwh krn dI dlyrI krn vwly mhwn sUrmy siqgurU
nwnk swihb jI dI imhr nwl, isr-l`Q bhwdrW dI kOm bxdI jwx vwlI scweI qoN pRoihq dI nINd hrwm
ho rhI [ iesy du`KoN GwbirAw ib`pr swfy ^wlsw jI dy Awcrn ivc inrblqw dw bIj bIjx dIAW nvIAW
qoN nvIAW GwVqW GVI quirAw Aw irh sI[ ausy hI XojnW ADIn, swfy iest siqgurU jI ƒ mwmUlI ijhI
siQqI qoN BgoVy hoey drsw irhw hY[ Awpxy ieSt dy hI pUrinAW qy pujwrI ny qurnW huMdw hY[ jd gurU
mwmUlI isiQqI qoN BgOVw ho luikAw qW is`KW ny cmqkwrI mwrHky kI mwr lYxy hn ? AjyhI Gwqk JUT gwQw
dw pMQ ivc prclq krI rKxw [ vroDqw krn dy QW srb-auc jQydwrI vloN sgNo pRoVqw ? pMQ leI
gMBIr ^qry dw GiVAwl hY [
scu dy muqlwSIAW leI, auproikq gurmiq ivcwrW qoN sp`St ho jWdw hY ik, “sMnH swihb
gurdwAwrw” aunHW ib`pRW dy hI vMSkW ny bxwieAw hY, ijnHW ny jMmdw hnuMmwn sUrj ƒ igldw ivKw ky aus
dI pUjw dw mMdr bxw ilAw hoieAw hY[ gurU mrXwdw dy sucy ieiqhws dI pwvxqw Su`Dqw dw rwKw gurmuiK
^wlsw jI qW keI swl fUgr QlW, jMglW phwVw ivc kVwky k`tdw hoieAw, ivdySI lutyirAW nwl JUjdw
Aqy hlymI rwj dI sQwpxw krn ivc AnUpm Gwlxw Gwldw irhw[ gurmiq qoN AigAwnIAW dy smUh dw
Drm AwgU “ auhI Aw bixAw ijs ny swƒ muV mMdrW ivc t`l KVkw KVkw ky su`qy dyviqAW ƒ jgwauNdy
rihx ivc suK l~Bdy rihx dI Awhry l`gy vyKxw sI[ pr A`j gurU-pMQ dy bwZ dw rwKw, siqgurU nwnk
swihb jI dw auhI is`K ijs bwry siqgurW dw &urmwn ies pRkwr hY-- sloku mÚ 2 ] dIiKAw AwiK
buJwieAw isPqI sic smyau ] iqn kau ikAw aupdysIAY ijn guru nwnk dyau ] 1 ] siqgurU nwnk swihb
jI dy aunHW hI guris`KW dw srbau~c jQydwr“ ^wlsw pMQ-rUp gurU-b`ZIcy dy aujwVy dw bwnHxU bMnH irhw hY
? gurU nwnk swihb jI dy Ajoky igAwnvwn is`K dI ieh hwlq ? pr-
32- kbIr swcw siqguru ikAw krY jau isKw mih cUk ]
AMDy eyk n lwgeI ijau bWsu bjweIAY PUk ] 158 ]{1373}
“ sB soN bu`Fy kInu aucwrw[ Xh GorI ko, kro isMgwrw[” gurU Amrdws jI dI prm SrDwlU, ijs GoVI ny
bwbw dwqU jI ƒ Awpxy au`qy nhIN sI cVHn id`qw aus GoVI ƒ iSgwrn dI AwigAw -
cOpeI] puin b`uFy min AYsy cNIno [ gurU drb sBu dwqU lIno [
GorI rhI gurU kI pXwrI [ cVHn n dyie iksU suKDwrI ] 229]
ieh kwrin dwqU Cif gXo [ gur ibn GorI cVHn n dXo [
sBu soN b`uFy kIn aucwrw [ Xh GorI ko kro iSMgwrw ] 230]
ArQ:-iPr bwbw bu~Fw jI ny mn ivc ieau ivcwirAw ik siqgurU jI dw hor swrw Dn qW dqU jI lY gey, pr GoVI ny ikauNik
cVHn nhIN sI id~qw ies kwrn bcI rhI[ so bwbw jI ny sMgq nUM AiKAw ik GoVI nUM isMgwirAw jwvy [
SMikAW dw vyrvw:--(1) auprokq pihlI pMgqI ivcly, drb sBu= pdW dw ArQ, sMpwdk mhWpurKW ny (tUk
ivc), ‘swrw Dn’ iliKAw hY[ ividAw hIn, jW aunHW ny ijnHW dw izkr ies gurU &qvy ivc hY-“AMDy AklI bwhry
mUrK AMD igAwnu ] nwnk ndrI bwhry kbih n pwvih mwnu ]” AMD ivSvwSIAW leI ies pusqk dy ilKwrI dIAW
swrIAW g`lW gurmiq hI hn[ pr, sucyq gurmiK ikvyN Bu`l skdy hn ik, kIqy dwn dy v`ty, keI guxw vD Dn pRwpq
hox dy Brm ivc lu`ty jw rhy Boly ikrqIAW dI riKAw leI, dwn pRQw dw Bog qW siqgurU nwnk swihb jI ny Awpxy
pihly srUp smy hI pw id~qw hoieAw sI Aqy hux jd sRI gurU Amrdws jI ny, gurmiq dw prcwr dUr dUr q`k
PYlwaux leI Aqy dsvMD augrwhux dI gurU syvw inBwaux vwsqy, msnd AQwvw mMjIAW sQwpq kr idqIAW hoieAw
142
sn iPr siqgurU jI dy drbwr ivc hor ikhVw Dn ikQyN AwigAw sI jo dwqU dI dy h~Q suKYn hI cVH igAw ?
drSnw ƒ Awaux vwlyN SrDwvwn Awpxy dsvMD dI ijhVI mwieAw ilAwieAw krdy sn auh qW ^zwncI kol jmW ho
ky, Ajyhy syvwdwrW dI spurdgI ivc huMdI sI jo siqgrurU jI nUM l~q mwrn dI gursqw^I krn vwly (bwbw) dwqU
iksy vI sUrq ivc nhIN sn lY skdy [
bwbw buFw jI dy kihx qy:--
zIn lgwm pwie Cif dyvo [ ijh ids jwie pwC lg lyvo [
kir isMgwr GorI Cif deI [ sMgiq min Dirj kCu peI ]231]
SÍCq cly AsÍnI GorI qh KrI [ buFy Xuq siB pwCy lwgy [
clq clq GorI qh KrI [ kCuk aury bwsr kI purI ] 232] [
Awqmk AvsQw ivc bwbw bu`Fw jI nwloN vI AgWh lMG qurI, ilKwrI dI ipXwrI auh “GoVI jI” A`gy A`gy
l`g qury[ bwbw buFw jI smyq swrI sMgiq, aus cmqkwrI GoVI dy ip`Cy ip`Cy ? bwsrky ipMf nyVy bixAW auh
koTw nzrIN AwieAw qW--
dohrw] sRI gur ko koTw qhW idiK GoVI hrKwie [
ipRQm pirkRmw iqn krI puin snmuK ihhnwie ]233]
puMn bMdn dr pir krI GorI Aiq hoie dIn [
iehY Bwv kiv ky bsXo suno sMq prbIn ]234]
pd ArQ:-hrKwie=^uS hoeI [ ihhnwie=ihxkI[ puin..=iPr drvwzy auqy nmskwr kIqI[233[ Bwv=ieh i^Awl [234[
SMky :-(au)-sUJvwn pwTk s`jx, BlI BWqI jwxdy hn ik, AibnwSI Akwl-purK dy bxy inX`m-rUp
hukm vI sdIvI scweI vwly hI hn[ hwQI, GoVw, gaU, m`J, b`krI, ku`qw Aid, GrylU jW jMglI jwnvrW dy
A`f A`f gux-Aaugx jW suBw A`j vI lg-pg auhI hn jo hjwrW sdIAW pihlW sn[ ieh scu hY ik
GoVw Awpxy mwlk dI pCwx bxw lYNdw hY, Aqy ieh vI scu hY ik, kuJ GoVy GoVIAW qy svwrI krnI, aupry
mnu`K leI AOKI bx jWdI hY [ AjyhI nyVqw ausy nwl bxdI hY ijhVw GoVI GoVy dI syvw sMNBwl Awpxy h`QI
krdw hY Aqy inq ipAwrdw puckwrdw mwlSW krdw hY[ ieh vI scu hY ik, keI vwrI keI mIlW qoN GoVI-
GoVw Awpxy mwlk dy Gr prq AwauNdw vyiKAw igAw hY[ pr mwlk ikQ`y jw luikAw hY ? ieh sUh ku`qw qW
BWvyN lw lvy, pr GoVI smyq bwkI swry pwlqU pSUAW leI luk bYTy mwlk dI FUMf kr skxI, A`j q`k
AsMB bxI hoeI hY[ purwxk qrz dI ieh gwQw gurmiq dy AnkUl nhIN hY[ kwdr dI bxI ieh scweI vI
nhIN JTlweI jw skdI ik, pSU ivc Dwrimrk Dwrmk sUJ-bUJ jW Dwrimk SrDw ikQoN ?
(A) pirkRmw Sbd gurmiq dw nhIN hY[ guris`K leI nhIN, sgo ib`pR leI
pirkRmw krnIAW Drm dw AMg hY[ pirkRmw bwry dws gurmiq ivcwrW ilK cu`kw hY [ gurbwxI dw sp`St
&qvw hY ik, ieSt pRqI Dwrimk SrDw AQvw prmwqmw dI hoNd bwry iehsws, aus dy imlwp pRqI BgqI
Bwvnw, pSU pMKIAW ivc kdy nhIN pYdw hoeI[ swrIAW jMUnw ivcoN kyvl mnu`Kw dyh hI hY jdoN Awjyhy imlwp
dw smw bx skdw hY[ syDW dI b^SS kr rhy gurU Sbd:- rwgu gUjrI .. sRI kbIr jIau kw caupdw Gru 2
dUjw ] cwir pwv duie isMg...4]1]pMnw524) Aqyy-gauVI guAwryrI mhlw 5 ] keI jnm ...4]3]72]pMnw-124[
kiQq cmqkrI GoVI dy mn ivc guurU imlwp dI qWG ? iek Srmnwk ivAMg:-
sv`Xw] FUMFq hY lCmI piq ko, ikDON Kojq ividAw bRhm ko AweI [
ikDON swrsqI jgpiq inhwrn, hYÍ AsÍnIY piq Kojn DweI [
jIv su bRhm imlwp kY hyiq, ikDON sRsvqI muKcwr pTweI [
moh jry pt hY nr kY auir, qYs jry pt dIn idKweI ]235]
pd ArQ:-FUMFq..=ijvyN lCmI Awpxy pqI ivSƒ ƒ l`BdI hoeI [ ikDON Kojq...=jW bRhm ividAw bRhm ƒ BwldI sI[ ikDON swrsuqI=jW srsvqI [
143
jgpiq=Awpxyn pqI bRhmw ƒ [ inhwrn=vyKdI hoeI [ AsVnI...=aus pRkwr hI GoVI Awpxy mwlk sRI gurU Amrdws jI ƒ [ Kojq DweI=l`Bx leI doVI hY[
jIv..=jW ieauN smJo jIv ƒ bRhm nwl imlwaux leI [ sUqI=bydbwxI [ muKcwir...= bRhmw ny ByjI hovy [ moh...=moh rUpI drvwjy jVy hoey hn [ nr..=mnu`K
dy ihrdy ivc[ jry....=(GoVI dy ihrdy ivc vI) ausy qrHW (dy moh ipAwr dy pt) jVy hoey ids rhy hn[
ijvy lCmI lCmI Awpxy pqI ivSnUM jI nUM l~BdI hoeI,jW ijvy bRmm ividAw bRhm nUM l~BdI hovy, jW ijvyN srsvqI GoVI dw
rUp Dwr ky Awpxy pqI bRhmw jI KojdI AweI hovy, jW ieauN smJo ik, jIvW nUM bRhmw jI nwl imlwaux leI sRsvqI qurI Aw rhI
hovy[ Agy (koTy dw dr) ieau juVy nzrIN Aw rhy hn ijvyN mnu~K dy ihrdy dy dr mOh nrUp drW nwl bMd hox[235[
hy prm siqkwr Xog sMpwdk swihb jIE ! kI, guriblws dI ilKq ny gurmiq dy ies
isDWq ƒ s^q hwnI qW nhIN pucweI jI ? Avr join qyrI pinhwrI ] iesu DrqI mih qyrI iskdwrI ]{374}
gurmiq Anuswr DrqI qy kyvl mnuK dI hI isrdwrI hY, pSU pMKI mnu~K dI AgvweI svY ieiCAw nwl kdy
nhIN kr skdy[ A`f A`f pSU pMKIAW ivc kudrq vloN pweI hoeI aucycI SkqI qoN, mnu`K AwpxI sUJ bUJ
duAwrw su`K lY irhw hY[ ijvy ku`qy dI v&wdwrI Aqy aus dI suMGx SkqI qo,N GoVy, bld hwQI Awid dI
Apwr srIrk SkqI qoN, Aqy eysy qrHW bwkI swry jwnvrW koloN mnu`K AwpxI mrzI dy nwc ncvw irhw hY[
irMg mwstr dy ieSwry qy hI GoVI pirkRmw jW nmskwrW kr skdI hY, Dwrimk SrDw vwly Ajyhy krm
Awpxy Awp kr lYx dI smrQw pSUAW dy srIr ivc kwdr ny nhIN pweI hoeI[
ilKwrI ny pihlW bwbw bu`Fw jI ƒ bRhmw dw rUp, AMqrXwmI, smwDI ivc bYT ky qRYlokI dy gupq
ByqW dw igAwqw hox dI g`l ilK leI, iPr GoVI ƒ bwbw jI qoNN A`gy lMG qurI drsw id`qw ? ilKwrI dw
kyvl iek eyhI bydlIlw Aqy kwdr dy inX`mw dw ivro`D vwlw iGxwvxw ku&r, ausdy ies pusqk rUp swry
JUT-mhl ƒ KyrUM KyrUM kr irhw hY[
swry pqy drsw ky ik myrw pqI ies qW ibrwj irhw hY GoVI KVI ho geI (236) swrI sMgq ivc ^uSI dI
lihr dOV geI qW-buFy qb A`Cr pVy jo dir ilKy murwir[ (ilKwrI dy) swihb bu`Fw jI ny drvwzy qy ilKy
siqguurU jI dy bcn pVHy qW EDroN ht ky ipCvwVy vl ho gey[ aunHW idnW ivc Ajyhy koTy dI kMD p`kI hox
bwry qW iksy dy mn ivc kdy ivcwr vI nhIN AweI hoxI[ so koTw swihb dy AMdr vVn leI fwFy XukqI
bwbw jI ny ipClI kMD ivc sMnH jw lweI [ (lhOr nyVy dI DrqI dy lok sMnH lwaux ivc mwhr mMny gey hoey sn, Swied
eysy kwrn ilKwrI ny mJYl bwbw jI dy m`Qy vI sMnH lwaux dw doS mVHn ivc iJjk nhIN mMnI [ sU^Sm ivMAMg ilKx ivc
ilKwrI pUrI qrHW inpuMn hY ?) AMdr kI vyiKAw ? ilKwrI dI bolI ivc:-
sv`Xw ] dyiK smwiD BweI gur kI, qb AYs ivcwr mnih ThrwXo [
nwrd swrdpiq nhIN, Gtjon, nhI ieh BWiq DXwXo [
kpl cXvn ircIk nhIN, qpsI, irK SMBU, nhI As BwXo [
AOr nhIN aupmw aupjY ipiK AYs smwiD eyhI muiK gwXo ]245]
pd ArQ:-dyiK..=smwDI l`gI vyK ky [ nwrd=nwrd munI jI[ swrdpiq=sursqI dw pqI bRhmw [ Gtjon=Agsq munI [
kpl=kpl munI [ cXvn=iBRgU dw pu`qr iek irKI [ ircIk=iek irKI jo aurv irKI dw puqR sI Aqy jmhgdn irKI dw
ipqw sI[ SMBU=iSv [ AOr...= siqgurU jI dI smwDI ƒ drswaux leI hor koeI aupmw nhIN suJdI Bwv, AnUpm hY] BweI bu`Fy ny
AwiKAw ies qrHW dI smwDI ienHW ƒ hI bix AwauNdI hY[
mhW kutl kvI ny siqgurU jI dI smwDI dI aupmw ivc iliKAw hY ik, nwrd munI, Bgvwn bRhmw, Agsq
munI (Agsq munI ny dirAw dy pwxI ivc inrMqr 12 swl smwDI lweI r`KI dI kQw purwxw dw iSMgwr bxI hoeI hY[ ijs idn
smwDI KulHxI sI, aus idn sRI rwm jI vI hor swry dyvI dyviqAW dy nwl aus dirAw dy iknwry qy pu`jy hox dw Scene rwmwiex
mUvI ivc i&lmwieAw hoieAw, T.V. qy ivKwieAw igAw sI) Aqy iSv jI Awid dIAW ijhVIAW smwDIAW (kiQq
qOr qy) sYNkVy, hzwrW, l`KW, kRoVw swlW mgroN KulHdIAW hox dI JUT-gwQwvW ihMdU-Drm dy gRMQw ivc drSn
dy rhIAW hn, aunHW dI (ilKwrI dy aupRokq bcnw vwlI-) CbI vI siqgurU jI dI smwDI dy qu`l nhIN sI?
purwxw ivclIAW bVIAW pRis`D smwDIAW nwloN vI, siqgurU jI dI smwDI ƒ cMgw drswaux leI ieauN vI
ilK ilAw ik, aus (Coty ijhy koTy dI) kMD ƒ mnu`KW dy lMGx jog pwV lwaux dy KVwk qyN vI, siqguuruU jI
144
AwpxI smwDI ivc Afol itky rhy [ pr hux nwl hI aus At`l smwDI dy KulHx dw ivAMg-rUp izkr:-
Bgq isMG bu`Fy Aiq inimRiq hÍY gur ko pd nIrj bMdn DwrI [
smwiD ivrwm BeI gur kI, gur AYs khXo AXo ikau bc twrI ]246]
bwbw bu`Fw jI ny bVI inmRqw nwl siqgurU jI dy crn kMvlW qy nmskwr kIqI qy (iDAwn rhy ik smwDI
AsiQq mhWpurKW dy srIr ƒ CyVnw pwp jW srwp iml jwx dy ^qry dw sUck mMinAw igAw hY, swhmxy fMfOq kr lYx qy hI
sbr kr ilAw jWdw hY, pr ibnw iksy pRkwr dy sp`rS dy ) siqgurU jI dI smwDI KulH geI[ ijvyN A`gy hI pu`Cx
leI iqAwr bYTy hox, siqgurU jI ny J`t-pt ieauN pu`iCAw “hukm ƒ BMg krky AMdr ikauN Awey ho?”
Gor byAdbI--
iek GVI kwr krn auprMq swrI sMgiq ny Aw ky siqguurU jI nUM nsmkwrW kIqIAW Aqy bRwhmxI bolI ivc
ausqiq krky gurdyv jI aus QW dw nwauN r~Kx leI bynqI kIqI[ iPr bwbw bu~Fw jI Aqy BweI gurdws jI
dI zbwnI vI ausqiq Aqy nwm-krn leI bynqI(326-cOpeI q`k)
iDAwn rhy ik ilKwrI jdoN vI loV qo ibnw siqguurU jI dI aucycI ausqiq drswauNdw AwieAw hY,
audoN hI gurdyv jI ƒ gurmiq ivroDI, krm krdy, jW (gurmiq ivroDI)-bcn aucwrdy dswauNxo kdy nhIN
au~ikAw[ so eyQy siqguru jI ƒ ieauN kihMdy drsw ilAw:-
sRI muK qy sRI gurU khw pMcbtI sm TOr [ qhW rwm kCu idn rhy iehW igRMQ isrmOr ]326]
cOpeI] rwmu gRMQ mY Byd su nwhI [ rwm nwmu pRgt Xw mwhI [
qw qy Xw qIrQ ko nwmw [ rwm srovru sd suK Dwmw ]327]
scu dy Avqwr scu dy FMforcI, kQnI krnI dy sUry, scu-rUp siqgurU jI dy scy gur-ieiqhws ƒ
purwxk-gwQwvW dI JuT-sVWd ivc glyPI Aw rhy ilKwrI ny, siqgurU jI qoN ieh is`D krvw ilAw ik,
AjuiDAw dy kiQq rwjy dy Gr jnimAw Aqy kIQq qOr qy pMc btI vwlw rwm hI AkwlpurK hY[
pMjvyN siqgurU nwnk swihb jI dy r~b jI dy drSn:-
44- jYqsrI mhlw 5 Gru 3 dupdy < siqgur pRswid ] dyhu sMdysro khIAau ipRA khIAau ]
ibsmu BeI mY bhu ibiD sunqy khhu suhwgin shIAau ] 1 ] rhwau ] ko khqo sB bwhir
bwhir ko khqo sB mhIAau ] brnu n dIsY ichnu n lKIAY suhwgin swiq buJhIAau
] 1 ] srb invwsI Git Git vwsI lypu nhI AlphIAau ] nwnku khq sunhu ry logw
sMq rsn ko bshIAau ] 2 ] 1 ] 2 ]{700}
ArQ:-hy suhwgvMqI shylIho ! (hy isqgurU jI ipAwry gurisK vIro!) mYƒ ipAwry pRBU dw im`Tw ijhw snyhw idau[ mYN (jIv
iesqrI, aus ipAwry dI bwbq) keI iksmW (dIAW g`lW) sux sux ky hYrwn ho rhI hW[1[ rwhwau[ koeI AwKdw hY auh sBnw qoN
bwhr hI v`sdw hY, koeI AwKdw auh sBnw dy iv`c v`sdw hY, (pr) aus dw rMg (-rUp) koeI l`Cx (Awid kuJ) vI nzr nhIN
id`sdw, hy suhwgxo mYƒ qusIN s`cI gl smJw idau [1[ nnk AwKdw hY--hy loko ! suxo [ auh prmwqmw swirAW ivc invws
r`Kdw hY, hryk srIr ivc v`sx vwlw hY (iPr vI aus ƒ mwieAW dw) rqw vI lyp nhIN hY[ auh pRBU sMq jnW dI jIB auqy v`sdw
hY (sMqjn hr vyly aus nw nwm ismrdy hn[2[
45- suin mn AkQ kQw hir nwm] iriD buiD isiD suK pwvih Bju gurmiq hir rwm rwm ]1]
rhwau ] nwnw iKAwn purwn jsu aUqm Kt drsn gwvih rwm ] sMkr k®oiV qyqIs iDAwieE nhI
jwinE hir mrmwm ]1] suir nr gx gMDRb jsu gwvih sB gwvq jyq aupwm ] nwnk
ik®pw krI hir ijn kau qy sMq Bly hir rwm ] 2 ] 1 ]{719}
ArQ:--hy myry mn ! aus prmwqmwdw ismrn kirAw krijs dw) au~qm js AnykW pRsMg, purwxw Aqy Cy Swsqrr gwauNdy hn
(pr aus dw AMqnhIN pw sky)[ (purwxk gwQwvW Anuswr, iSv jI Aqy qyqI kRoV dyviqAW ny vI aus dw iDAwn DirAw, pr auh
hrI dw Byq iksy ny nhIN pwieAw[ 1 [ (hy mn`! aus prmwqmw dI kQw suixAw kr ijs dw) js dyvqy mnu`K (KiQw) gx gMDrb
pr gwauNdy Aw rhy (drswey hoey hn)[ ijqnI vI pYdw kIqI hoeI isRtI hYswrI ijs pRBU dy gux gwauNdI hY[ hy nwnk! (AwK--hy
mn !) prmwqmw ijMnHW mnu`KW auqy ikrpw krdw hY. aus au~cy jIvn vwly sMq bx jWdy hn (au\ aus dw TIk TIk pUrw Byq koeI
nhIN pw skdw [2]
ilKwrI dy auprokq bcnw vl iDAwn nw dyx qoN sMpwdk swihbwn dw Bwv kI ieh hY ik, auprokq pMcbtI
vwly ies rwm ivc-“rovY rwmu inkwlw BieAw ] sIqw lKmxu ivCuiV gieAw ]” Aqy ienHW gurU SbdW
ivcly y ‘rwm ’ ivc koeI &rk nhIN ? ksy pRkwr dI gurmiq syD nw ilKx vwilAW swifAW snmwn-Xog
AwgUAW dw Bwv, kI, ieh hY ik, AjuiDAw dy mMdrW qoN ArMB ho ky ihMdU-Drm dy byAMq pMdrW ivc mUrqIAW
157
rUp sIqw-rwm jI, AQvw rwmwiex gwQw vwly sRI lCmx dy vIrn, sRI rwm cMd jI Aqy sRI gurU gRMQ swihb
jI dy ies rwmu rwm ivc-“iqn mih rwmu rihAw BrpUr ]” (jpu pMnw 8)- “gurmuiK mnu smJweIAY
Awqm rwmu bIcwir ]” (pMnw,18)- “BweI ry rwmu khhu icqu lwie ]” (pMnw 22)-“AYsw myrw rwmu
rihAw BrpUir ] inkit vsY nwhI hir dUir ] 1 ] rhwau ](pMnw-165) - “Aihinis rwmu irdY sy pUry
] nwnk rwm imly BRm dUry ]” (pMnw-154) koeI AMqr nhI hY ?
rihMdI ksr vI pUrI krdw hoieAw ilKwrI A`gy hux ieMauN boilKdw hY:-
iqsI pRQwie Sbd gur khw [ gauVI rwg pcwnvy lhw [
Bgq isMG suin hrK DrweI [ gd gd hÍY pulkwvl AweI ]328]
pd ArQ:-pcwnvyN=guauVI rwg dw pcMnvw Sbd [ gd gd..=pRsMnqw kwrx [ pulkwvl=srIr dy rm KVy ho gey [ (klpxw dI aupj
ies Bgq isMG-rUp JUT-pwqr dw srIr qy aus dy rom ? sdky, ilKwrI dy ilKx-mwieAwjwl qoN)
sMpwdk ivdvwnw dy ilKy qoN “pcwnvy” pd qoN=gauVI guAwryrI mhlw 5 ]---4 ] 26 ] 95 ]{184} guurU
Sbd is~D hY [ pr ieh pwvn gurU Sbd ilKwrI dy ArQW nwl myl nhIN KWdw[ sRI gurU gRMQ swihb ivcly
nMbrW dy isDWq dI jwxkwrI nw huMdI qW, ies aulJx qoN dws leI bVI pRySwnI bxI rihxI sI[ Xqn kIqw
qW aus gurU Sbd dy vI drSn vI ho gey, ilKwrI ny, ijs gurU-Sbd dy ArQ AwpxI in`jI ivauNq Anuswr
ilK ky gurbwxI dI AXog vrqo-rUpN gMBIr Av`igAw kIqI hoeI hY[ srb-SWJy aupdyS dw somW, ijhVw
gurU-Sbd ilKwrI dI cox ivc AwieA hY auh, pwvn piv`qr gurU Sbd ies pRkwr hY--
46- gauVI mhlw 5] inqpRiq nwvxu rwm sir kIjY ] Joil mhw rsu hir AMimRqu pIjY ]1] rhwau ]
huiSAwr ilKwrI dI Sbd-cox kmwl dI hY[ sMpwdk swihb jI vloN koeI syD nw ilKI hox qoN
'rhwa'u dI iesy pMgqI qoN sMgqW ny Brm kbUl kr ilAw ik, ieh gurU Sbd pMcm pwqSwh jI ny iliKAw
hI iesy QW bwry sI[ 'rwm sir' dw ArQ auhI smJ ilAw igAw jo ilKwrI cwhuMdw sI [ ijs qoN gurmiq
ivroDI su~Kxw dI Brmwr ArMB ho geI} pr AglI hI pMgqI iksy idRStmwn sMswrI jl vwly srovr dI
sp`St qOr qy KMfxw kr rhI hY:--
inrml audku goivMd kw nwm ] mjnu krq pUrn siB kwm ] 1 ] sMqsMig
qh gosit hoie ] koit jnm ky iklivK Koie ] 2 ] ismrih swD krih Awnµdu ]
min qin rivAw prmwnµdu ] 3 ] ijsih prwpiq hir crx inDwn ] nwnk dws
iqsih kurbwn ]4]95]164]{198}{sRI gurU gRMQ swihb drpx” poQI dUjI pMnw 241 Anuswr ArQ-}
ArQ:-hy BweI prmwqmw dy nwm-rs ivc sdw hI ieSnwn krnw cwhIdw hY[ (prmwqmw dy nwm dw rs) sB qoN sRySt rs hY,
Awqmk jIvn dyx vwly ies hir-rs ƒ bVy pRym nwl pIxw cwhIdw hY [1[rhwau[ (hy BweI !) prmwqmw dw nwm pivqR jl hY,
ies jl ivc ieSnwn kridAW swry mnorQ pUry ho jWdy hn (sB vwsnW mu`k jWdIAW hn) [1 [ aus (hir-nwm-jl ivc cu`bI
lwauNidAW) pRBU-sMq nwl imlwp ho jWdw hY, (qy mnu`K Awpxy) kRoVW jnmw dy (kIqy hoey) pwp dUr kr lYNdw hY [2[ ijhVy gurmuK
bMdy (hir-nwm ) ismrdy hn, aunHW ƒ Awpxy mn qy ihrdy ivc srb-sRySt AwnMd dw mwlk prmwqmw hr vyly hwzr-nwzr
id`sdw hY [3[ hy nwnk ! (AwK--) prmwqmw dy crnW dy ^zwny ijs mnu`K ƒ l`B pYNdy hn, aus mnu`K qoN pRBU dy Bgq-syvk
kurbwn jWdy hn [4 [ (sRIgurU gRMQ swihb drpx poQI dUjI s&w 241}
gurU-Sbd dy ienHW ArQW qoN sw& is`D hY ik, auprokq gurU Sbd dw sMbD iksy ^ws qIrQ jW srovr nwl
nhIN hY[ Aqyy, jpu swihb jI dI 21vIN pauVI qoN hI sp`St ho cu`kw hY ik,-“qIrQu qpu dieAw dqu dwnu ] jy
ko pwvY iql kw mwnu ]” qIrQW dy ieSnwn smyq ivKwvy vwly kiQq puMn krmW qoN iql ku mwqr AhMkwr qW
BwvyN hor vD jwvy pr lwB koeI nhI huMdw [ gurbwxI dy ies At`l isDWq dy huMidAW ik-, (1) “jl kY
mjin jy giq hovY inq inq myNfuk nwvih ]”{pMnw-484}-(2)-“pwp krih pMcW ky bis ry ] qIriQ nwie khih
siB auqry ] bhuir kmwvih hoie insMk ] jm puir bWiD Kry kwlµk”]{pMnw-1348}(3)-“gurdyv qIrQu AMimRq
158
srovru gur igAwn mjnu AprMprw ]”{250}-(4)-“AMqir igAwnu mhw rsu swrw ] qIrQ mjnu gur vIcwrw ]”
{pMnw-411} (imQy hoey tIcy Anuswr, (byAMq gurU SbdW ivcoN) gurmiq dw isDWq dy inrxy lei imQy hoey
pMj gurU &urmwnw dw AMqm AQvw pMjvW gurUSbd--)-(5)- “qIriQ nwvx jwau qIrQu nwmu hY ] qIrQu sbd
bIcwru AMqir igAwnu hY ] gur igAwnu swcw Qwnu qIrQu ds purb sdw dswhrw ] hau nwmu hir kw sdw
jwcau dyhu pRB DrxIDrw ] sMswru rogI nwmu dwrU mYlu lwgY sc ibnw ] gur vwku inrmlu sdw cwnxu inq swcu qIrQu
mjnw ] 1 ]{pMnw-687}
auprokq gurmiq ivcwr qoN is`D hY ik, i328 nMbr cOpeI ivc ilKwrI dy dy ieh bcn ‘iqsI pRQwie
Sbd gur khw’- pwTk ƒ scu qoN dUr lY jwx leI AmoG bwx bx dw kMm kr rhy hY[ aupRokq gurbwxI-
Sbd bwry ieh kihxw ik auh iksy srovr jW qIrQ dy pRQwie hY, gurUbwxI dI AQvw siqgurU nwnk
swihb dI joiq jugiq dy sdIvI mwlk, siqgurU gRMQ swihb jI dI Gor inrwdrI hY[
AwpxI ivauNq dy mnmqI ArQW dy AM`q ivc, gurmuiK ipAwry ShId BweI mnI isMG jI dy rUp
ivc, kutlqw BrpU ies guriblws pusqk dy nwiek “mnI isMG” dI zbwnI ieh bcn ?
dohrw] ijh pRwpiq soaU lhY, ieh sru prm inDwn [
gur nwnk bil bil iqsY sd sd iqh kurbwn ]334]
ieSnwn smy nru jo pVHy Xwih Sbd ihqu Dwir [
rwmsr ko ieSnwn kw Plu hovY duKtwr ]334]
pd ArQ:-soaU lhY=aus ƒ imlygw [ sru=rwmsr (nvW isrijAw jw irhw ‘rwmsr’ nwmk srovr)[ bil..=vwrny jWdw hW [ Xwih..=auh
Sbd pRym sihq [ duKtwr=duK dUr krn vwlw [
gurmiq dy ies isDWq ƒ pwTk s`jx smJ cu`ky hn, ik, qIrQW dy ieSnwn qoN koeI vI Dwrimk
lwB nhIN huMdw[ siqgurU gRMQ swihb jI ƒ iekswr pwvn piv`qr mMn ky aus dI hr AwigAw dI pwlxw
kridAw Awpxw jIvn suDwr lYx dI gl C`f ky, gurbwxI ivcoN ^ws ^ws gurU-Sbd cux ky, jW iksy ^ws
bwxI dI cox krky, aus dy pwT mwqr qoN aucycy PlW dI pRwpqI dw Brm pwaux dI gl, gurUbwxI dI
inrwdrI hY[ jy koeI ^ws bwxI PlW dI dwqI mMn leIey qW kI, bwkI bwxI inrwrQ hY ? kyvl pwT mwqr
hI kilAwn-kwrI smJ lYx mUrK-SrDw bx jwx qoN, gurbwxI ivcly Anmol igAwn ƒ smJ ky aus
Anuswr jIvn bxwaux dI loV mu~k jwxI kudrqI ikirAw hY[ kyvl mMqR pwT qoN PlW dI pRwpqI dw Brosw
AQvw (T`g Kwxy bRwhmxI Drm AgUAW dI aupj Ajyhw) Pokt ivSvwS, gurU-pMQ ivc vwVI Awauxw, kOm
nwl iGxwvxw ivSvwS-Gwq Aqy siqgurU jI dy ienHW bcnW dI inrwdrI hY-(1)-ssY sBu jgu shij
aupwieAw qIin Bvn iek joqI ] gurmuiK vsqu prwpiq hovY cuix lY mwxk moqI ] smJY sUJY piV
piV bUJY AMiq inrMqir swcw ] gurmuiK dyKY swcu smwly ibnu swcy jgu kwcw ]2]{930} (2)- hau vwrI
jIau vwrI piV buiJ mMin vswvixAw ]{127} (3)- piVAY nwhI Bydu buiJAY pwvxw ] {148},
(4)-dwnsbMdu soeI idil DovY ] muslmwxu soeI mlu KovY ] piVAw bUJY so prvwxu ] ijsu isir drgh
kw nIswxu ] 4 ] {662}-(5)-ikAw pVIAY ikAw gunIAY ] ikAw byd purwnW sunIAY ] pVy suny ikAw hoeI ] jau
shj n imilE soeI ] 1 ] {655} Drm pusqkW ƒ jW iksy pwT ƒ smJy ibnw, kyvl pVHI jwx nwl kdy iksy dw
kuJ nhIN sOirAw[ jo kuJ AsIN AKMfpwTW, sihj pwTW Aid keI nwvW vwly mMqR pwTW qoN prwpq huMdw mMn bYTy hW,
swQo keI guxw v~D lokW dI igxqI key pRkwr qy DrmAsQwnW, dyvAsQwnw, kbrsqwnW, r~Kw Aqy qoN pRwpq krdy
vyK rhy hW[ sMswr ivcly AnUpm siqgurU gRMQ swihb jI nUM vYSnU dyvI AQvw keI nwvW vwlw l`KW dyvI dyviqAW dy
mMdr, pIrW dIAW kbrW dI kqwr ivc ilAW KVw krnw, AigAwnqw hY[ inAwry siqgurU jI dw igAwn hI swfw
AslI Drm hY-
159
sB AwvY jwsI ] inhclu scu Kudwie eyku Kudwie bMdw AibnwsI ] 17 ] {1100}
so hy ipAwry im`qr ! cMgI qrHW jwx lY ik, siqgurU jI jd swry sMswr ƒ ryq dI kMD dy smwn
kih rhy hn qW qyrI ieh pUjnIk byrI kdoN itkI rhIN ? pqw nhIN ivcwrI ikhVy vyly Fih FyrI hoxI hY-
“jg rcnw sB JUT hY jwin lyhu ry mIq ] kih nwnk iQru nw rhY ijau bwlU kI BIiq ]49]{1429}
aus sirjxhwr krqwr qoN ibnw hor swry hI musw&r hn, sdIvI itkwxw iksy dw nhIN[ Awau, lok prlok
dy suKW dy scy dwqwr dI soJI krw rhy, siqgurU nwnk swihb jI dy pwvn aupdyS ƒ iekwgrqw nwl smJ
ky Awpxw jIvn suAwr lYx dw Xqn krIey :--
53- isrIrwgu mhlw 1 ] iqRsnw mwieAw mohxI suq bMDp Gr nwir ] Din jobin jgu TigAw lib
loiB AhMkwir ] moh TgaulI hau mueI sw vrqY sMswir ] 1 ] myry pRIqmw mY quJ ibnu Avru n
koie ] mY quJ ibnu Avru n BwveI qUM Bwvih suKu hoie ] 1 ] rhwau ] nwmu swlwhI rMg isau gur
kY sbid sMqoKu ] jo dIsY so clsI kUVw mohu n vyKu ] vwt vtwaU AwieAw inq
cldw swQu dyKu ] 2 ] AwKix AwKih kyqVy gur ibnu bUJ n hoie ] nwmu vfweI jy imlY sic
rpY piq hoie ] jo quDu Bwvih sy Bly Kotw Krw n koie ] 3 ]{62}-13
54- khu kbIr min BieAw Anµdw ]
gieAw Brmu rihAw prmwnµdw ] 3 ]{327}-3
AwpxI Ardws ivc Brosw dwn mMgx vwly dUly ^wlsw jI ƒ AwpxI ivauNq dy BrmW ivc PsweI Aw irhw
ilKwrI, Awpxy ilKy JUT-qu&wn dI izMmyvwrI vI Awpxy ilKx FMg dI bdOlq Awpxy qy nhIN lY irhw[
pwTkW dI g`l dUr rhI swfy srbrwh vI ckrI Kw gey [ swfI AigAwnqw qoN dlyr ho cu`ky vyKo ies inpuMn
ilKwrI dI ilKx klw dw kmwl:--
dohrw ] Bgq isMG sRI gur khI BweI ilKI bnwie [
suKmnI mwno myru sm sRI muK Pl pRgtwey ]405]
Awpxy mu`K nwiek kiQq (BweI) mnI isMG dI zbwnI Awpy pYdw kIqy hoey (JolI-cu`k-) Bgq isMG ƒ
sMbodn kr ky ieau AKvw ilAw:-(gurmiq ivroDI myrIAW g`lW ƒ cu`p kIqy suxI jw rhy)” hy Bgq isMG jIE!
jo kuJ siqgurU jI ny AwiKAw, BweI gurdws jI ny suAwr ky ilK ilAw, (byrI ƒ, pwvn suKmnI swihb nwloN
AgWH lMgI drsw ky, ieh ivAMg ?) suKmnI dy pVHn suxn qoN imldy PLW dw pRgtwvw, vI siqgurW ny Awpxy
hI sRI muKwribMd qoN kIqw hY ”
dohhy dw rihMdw ih`sw, ikqy ieh ilKwrI dw koJw ivAMg qW nhIN hY ?-
sRI gur ko ieh ibrdu hY ijauN iqau dws auDwr [
dws Kyd nih idiK sky, kry qwih Bv pwir ]406]
ArQ-Bwv:- siqgurU jI dw ieh muFlw SuBwv hY ik auh Awpxy syvkW dw zrw vI duK nhI vyK skdy Aqy
hr hIly aunHW dw pwr auqwrw kr idMdy hn (Bwv, ividAw-hIn isKW qoN suKmnI swihb pVHI qW jwxI hI
nhIN sI so byrI dy drSnW qoN hI pwrauqwry vwlw pRbMd kr id`qw, nhINN qW Blw, bwkI gurbxI dy nwl qUMbu
ivc ilKx dy QW suKmnI swihb dI rcnw aucycy qOr qy byrI hyT bYT ky ikauN krnI sI ?) “sdky
jweIey” ilKwrI jI dI cplqw qoN Aqy mu`K jQydwr swihbwn vloN pMQ qy kIqy ies mhwn aupkwr qoN .. ]
Ajyhy s`jxW dy huMidAW duSmnw dI kI loV ? AKIN vyK ilAw aurdU dy Swier dy aus “icrwZ” ƒ ijs ny
Awpxy hI Gr ƒ A`g lw id`qI sI[
165
(*Foot note:-ilKI jw rhI eysy pusqk dy pihly AiDAwie dy 15vyN lyK ivc Aqy qIjy AiDAwie dy CyvyN lyK ivc ‘ausqiq’ qy ‘inMdw’
pdW bwry gurimq ivcwrwrW ilKIAW jw cukIAW hn[ vDw cVw ky soBw ausqiq Aqy JUTI aUj, inMdw hY-“ausqiq inMdw doaU iqAwgY KojY pdu
inrbwnw]” siqgurU jI ƒ “mwXw bwjIgr hrI” ilKxw ausqiq hY[ SrDw Aqy siqkwr vis ho ky siqgurU jI leI Ajyhy Sbd vrqny hor
g`l hY, pr ies ilKwrI dy ieh Sbd suihrdqw nhIN drswauNdy, sgoN koJw ivMAg hY [ ikauNik ienHW SbdW dI vrqoN krky aus ny siqgurU jI
dy izMmy, ‘cirq’ Aqy, ‘qwih BulwXo ‘ bRwhmxI Bgvwnw vwlw ku&r miVHAw hY}
aupRokq pd ArQW dy ADwr qy ies sv`Xy dy ArQ -“gauVI rwg dw Bog ipAw qW ikrpW dy swgr, mhW suKW dy Gr
(siqguru jI) ny pRNsMn ho ky koeI kOqk (cil`qr, krqUq, qmwSw) ivKwaux dI ivauNq bxweI [ bwjIgr hrI ny AwpxI ‘Awid
SkqI’ (-mwXw) duArw BweI gurdws jI dy mn ivc ieh hYrwnI vrqw id`qI ik, BgqW ny ijhVy cirq kmwey sn auh (siqgurU
jI) Awpxy sRI muK qoN boldy hn (aucwr ky vyrvy sihq ilKweI jWdy hn) ”[
Agly dohry ivc ilKwrI ieh pRBwv idMdw hY ik, BweI gurdws dy mn ivc ieh icMqw vrq geI
ik, chuAW siqgurW dI bwxI qW ilKI hoeI kol hI hY sI Aqy AwpxI bwxI auh Awp hI ilKw skdy sn
pr. Bgq qW ikqy idsdy nhIN sn. iPr gur UjI aunHW dI bwxI ikvyN ilKw rhy sn ?
‘sRI gurU gRMQ swihb drpx” ƒ iDAwn nwl piVHAW gurU bwxI qoN hI sp`St ho huMdw hY ik, BgqW dI bwxI
siqgurU nwnk swihb jI dI hI syvw ivc pu`j cu`kI sI[ ieh ho hI nhIN skdw ik BweI sgurdws ies
scweI qoN Axjwx hox [ BgqW dI bwxI, sRI gurU nwnk swihb qoN guirAweI dy nwl hI sRI gurU AMgd
swihb jI dy spurd ho jwx qoN A`gy qoN A`gy siqgurW kol pu`jdI Aw rhI sI[ kI BweI swihb ieh vI nhIN
sn jwxdy ik, Bgq qW iek sdI pihlW dy prlok isDwr cu`ky sn ? gurmiq dy igAwqw BweI swihb
ieh vI jwxdy sn, ik loV Anuswr prlok ivcoN prq Awaux dI g`l, kyvl purwxk kQw khwxIAW dw hI
iSMgwr hY[ gurmiq ivc AjyhI bkV-vwh ƒ koeI QW nhIN hY[
dws ny pihlW vI ilKAw hY ik, vydW SwsqRW, isimRqIAW purwxW Awid ihMdUAW dy gRMQw dw igAwqw hox dy
nwl ivcwr ADIn pusqk dw ilKwrI, gurU gRMQ swihb dI bwxI dw vI pUrn igAwqw hY[ gurbwxI-gurmiq
dI rUp ryKw ivgwV ky ies dw hr p`K purwxk JUT-khwxIAW ijhw bxwaux ivc zrw vI aukweI nhIN Kw
irhw[ lohVy dw huiSAwr ilKwrI gurU ieiqhws ƒ AjyhI cqurweI nwl ivgwV irhw hY ik, swrI gurbwxI
isKW leI ivArQ bx ky rih jwvy[ gurmiq ivroDI, mnmohxy JUT-bolW dW BMfwr-“ muiK JUT ibBUKx swrM
]” ieh ku&r-khwxIAWy (mwieAW augrwhux leI bxy rwgI, FwfI, swfy Awpxy prcwrkW dI ikRpw sdkw) hOlI hOlI
(gurbwxI qoN AigAwnI) is`KW dy mnw ivc AjyhI SrDw bxw lYNdIAW hn ik, auh ienHW gRMQW dIAW JUT
khwxIAW ƒ r`d krn vwly gurbwxI-Sbd suxnw vI psMd nhIN krdy[ qjrbykwr ilKwrI smJdw hY ik
166
aus dw iliKAw hI iek idn isKW dw Drm bx jwxw hY[
keIAW swlW qoN (lg-pg 18vIN sdI dy A`D qoN) K`jl ho rhI ies ‘guriblws’ pusqk dI aucycI
sMpwdnw kIqI jwxI Aqy pMQk srmwey qoN pMQk Cwpy^wny qoN CwpI jwxI, Aqy CyvyN pwqSwh jI dy 400 swlw
Awgmn purb qy pMQk qOr qy Release kIqI jwxI, (zrUrI nhIN, dws dw SMkw KunwmI rihq scu hovy, pr
gurbxI dI ksv`tI dI prK qoN,’ dws dI bu~DI ny jo kbUilAw hY aus guriblws dI sMpwdnw dw swrw Xqn) bRwhmxI
CVXMqr dw swkwr rUp ho idisAw hY?
SMikAW dw vyrvw ies pRkwr hY:--
(a) ijho ijhy cirqrW dy mwieAw jwl duAwrW lokW ƒ pRySwn krdy ib`pR jI ny Awpxy (kiQq) Bgvwnw
dw Aqy dyvI dyviqAW dw pRBwv lokW dy mnw ivc bxw riKAw hY, auvyN hI ieh ilKwrI bVI dlyrI nwl
siqgurU jI dy scu ieiqhws ƒ JUT (-imiQhws) bxweI jw irhw hY[ jgq ƒ scu dI soJI krwaux Awey
“Awid scu” nwl lokW ƒ joV rhy siqgurU nwnk swihb jI dy ivhwr ivc mwVI ijhI g`l vI prdy vwlI
ikauN hovy ? siqgurU jI dw hr suAws lokW leI Ku`lI pusqk nw huMdw qW aus dw ^wlsw srb`q dy Bly dI
Ardws ivc Brosw dwn dI mMg kdy nw krdw huMdw-“ ijn@ min horu muiK horu is kWFy kicAw ]” {pMnw
488} Aqy iPr-“hmUM mrd bwieAd Sv`d su^nvr [ n iSkmy idgr dr dhwny idgr”-{z&r nwmw}
ihrdy dI g`l, dUijAW ƒ sw& sw& kihx dI dlyrI nw r`Kx vwlw mnu`K, jW dUijAW ƒ Brosy dy kwbl nhIN
smJdw jW aus dy Awpxy mn ivc Kot huMdw hY[ Ajyhy ijs mnu`K dy Awpxy hI ihrdy ivc ieh-gurmiq
iehsws- “hm nhI cMgy burw nhI koie ]” AQvw- “nwnk mUrKu eyku qU Avru Blw sYswru ]” pYdw nhIN ho
skdw aus ny iksy dUjy bcnw dw s`cw kihxI kQxI dw sUrw ikQoN bnwauxw hoieAw ? siqgurU nwnk swihb
jI qW jgq dy mnu`K mwqR dy ihrdy ivc ieh scweI-“mMdw iks no AwKIAY jW iqsu ibnu koeI nwih ]”
idRV krw ky aus ƒ hr vyly s`cy ihrdy qo ’srb`q dw Blw” mMgx dIAW s`DrW vwlw bxwaux Awey sn, aunHW
ny BweI gurdws jI dy ihrdy ivc Brm pwaux dI locnw ikauN krnI sI ? Awpxy iksy vI is`K koloN iksy
pRkwr dw Byq r`Kxw, siqgurU nwnk swihb jI dy Gr dI mrXwdw nhIN sI[ iPr kiQq Awid SkqI
BRwhmwhmxI mwieAw rwhI, gurU-Gr dy prm SrDwlU, isdkI is`K, ivdvwn gurmuK ipAwry Awpxy mwmw jI
ƒ koeI ckrI dyx dI ivcwr ? iek dm, swrw ku&r hY, ilKwrI dy Awpxy mn dy AMdr dI kutlqw aubwly
mwr mwr bwhr Aw rhI hY[
gl bdlI dw kmwl
dohrw] qb gurdws icMqw krI mn mY AYs ivcwir [ cqur gur bwxI rcI, pMcm Awip svwir ]408]
bhuir sbd sRI muiK rrYN Bgq nwmu Dir dyNh[ Awp khYN hm ilKY, Bgq n ko idRstyih ]409]
pd ArQ:-cqur...=cwr gurUAW dI jo bwxI rcI hoeI sI [408[ nwmu...=nwm pw idMdy hn[ Awp khYN..=(guurU jI Awp) aucwrdy hn qy mYN
ilKdw hW [ Bgq....idRstyih=Bgq qW ikqy nzr nhIN AwauNdy[[409]
ies dohry ivclI ilKq bwry auqy ivcwr ho cu`kI hY[ BweI jI cMgI qrHW jwxdy sn ik prlok ivcoN prq
Awaux dI g`l bRwhmxI gRMQ dw hI ku&r hY[
copeI] sRI siqgur iqh mn kI jwnI [ mwXw smiJ min bMdn TwnI [
puin BweI ko AwgXw kInI [ pRwq smY Awvo iciq cInI ]410]
pd ArQ:-iqh=BweI gurdws jI dy[ bMdn TwnI=aus qy pRBU dI mwieAw dw pRBwv jwx ky pRBU ƒ nmskwr kIqI [ (gur pMQ dy muKI,
isMpwdk mhWpurK jI, gurmiq dy vYrI ib`pR dy swQI ? lKwrI ny kyvl ‘mwXw’ iliKAw hY, inrsMdy ieh auhI mwieAw hY ijs ƒ
ib`pr jI ny ivSƒ Bgvwn dI iesqrI ilK ky ivSƒ-r`b jI ƒ mwieAw-pqI GoSq kIqw hoieAw hY[ pr, tUk ivc, sMpdk mhWn purKW ny
nmskwr pRBU ƒ kIqI ilKAw? kI, ilKwrI dI kutl-cwlW dI BweIvwlI inbwhI hY?)[ Awvo...=AMimRq vyly smJ soc ky Awauxw hY[33
167
auproikq 444 cOpeI qoN 449 sv`Xy qk, qoN aupjy SMikAW dw krmvwr vyrvw-
(a) bRwhmxI vrn-vMf qoN smwj ivc pey aUc-nIc dy pwVy ƒ imtwaux Awey ijs inrBY siqgurU nwnk
swihb jI nyy ikSor AvsQw ivc hI, ihMdUAW dI v`soN qoN htvI iB`tVW dI bsqI ivc rihMdy, mrdwny (-
fUMm) ƒ inrw AwpxIAW audwsIAW (lMimAW pYNifAW dw) swQI hI nhIN sI smiJAW sgoN aus ƒ Awpxw
‘BweI’ bxw smiJAw Aqy ipAwirAw sI[ ijs AnUpm siqgurU jI ny, BumIey cor, bMdy Kwxy kOfy BIl, Aqy
hor byAMq iB`tV nIcW ƒ mnu`Kqw dy s`cy syvk AQvw ‘BweI’ bxw ilAw sI[ nIcW ƒ aUc krI jw rhy, Aqy
ausqiq inMdw qoN inlyp rihx dw aupdyS idRV krw rhy-slok mÚ 5 ] ausqiq inMdw nwnk jI mY hB v\weI
CoiVAw hBu ikJu iqAwgI ] hBy swk kUVwvy ifTy qau plY qYfY lwgI ]1]{963} pMcm siqgurU nwnk swihb jI
kI hux ib`pRI dyvI dyviqAW vWg AwpxI ausqiq suxy ibnw (ikRpwisMD kI aupm krweI’) iksy &irAwdI dI
&irAwd pUrI nhIN hI sn kirAw krdy ?
(A) Swhwnw TwT bwT- gurU-Gr dI aus Swhwn TwT-bwT dI Xwd vyrvy sihq kr leIey, jo
(kiQq) BweI mnI isMG dI zbwnI ieh ilKwrI Awp hI drswauNdw irhw hY -
(1) pihlI vwr bwbw bu`Fw jI vl jWdy mwqw gMgw jI dw Swhwnw jlUs-“dwsI dws sMig bhu lIny [ hY rQ
swij pXwnw kIny [ KIr KMf prswdu krweI [ bhuq sukwvr sMig clweI” (110/1)
(2) bwbw bu~Fw jI qoN (kiQq) vr dI pRwpqI dI ^br sux ky-“bwdr ibq brKw krI dInn kIXo inhwl”
(145/1) mINh vWg pwieAw dI vrKw krky ZrIbW ƒ inhwl kr dyx dI gl,
(3) sRI gur hirgoibMd swihb-rUp cqur BujI Bgvwn dy jnm qy vDweIAW dyx AwieAW ƒ gurU Arjn
swihb-‘sRI gur Arjn dyvq dwnw [ rMk BUp huie GrY isDwnw’-(5/2) eynw Dn dwn krdy drswey hoey
hn ik, kMgwl vI rwjy bx bx GrW ƒ prq rhy sn[
(4) swihbzwdw hirgoibMd swihb jI ƒ vfwlI qoN sRI AMimRqsr vl ƒ ilAwaux leI gurU prvwr dy Swhwnw jlUs
dIAW JlkIAW-‘rQ hY(GoVy) bihlW (gfbihlW) swij AnMqw(-bySumwr)[ ciVH suKpwl (-pwlkI) cly BgvMqw
(89/2)-sony jVXo jVwvn BwrI [ iqh rQ ciVH qb mwq isDwrI [ Bwv, mwqw gMgw jI ijs r`Q qy cVy drswey
sn auh BwrI sony nwl jVq sI ?(90/2) bhlx pir dwsI cVI hY(-GoVy) ciV dws Apwr (Axigxq)[bwj
bjwvq (vwjy vjwauNdy) qb cly gur Arjn krqwr (]91])
(5) bwbw mohn jI qoN (kiQq qOr qy) pRwpq hoeIAW poQIAW kyvl sRI AMimRqsr hI pucwauxIAW sn qW siqgurU jI
dy mwmw bwbw mohrI jI ny J`t pt hIirAW moqIAW nwl jVq AnmOl pwlkI mMgvw id`qI sI, XQw:-ng mwnk jw
mYN Kcy (-jVy hoey) suMdr soB Apwr [ Kwsww(-pwlkI) qbY mMgXo mohrI jI qqkwr[(106/4),
nwnky Gr smyq SwhI TwT bwT vwly siqgurU jI, GrogI ^uSIAW drswaux leI qW Awpxy Dn ƒ
pwxI vWg lutw rhy hox, pr Awpxy kIrqnIey dI BYx, iek kMinAw, ijs dy ivAwh bwry gurdyv-ipqwmw
jI dI bRwhmx ƒ ieh qwVnw-“sweI puqRI jjmwn kI sw qyrI eyqu Dwin KwDY qyrw jnmu gieAw”- ausy puqRI
dI SwdI qy audwrqw drswaux dy QW, svyry drSnW ƒ Awaux vwilAW SrDwlUAW qoN Bytw kIqw jwx vwly
pUjw dw Dn dyx dw lwrw ? gurmiq ivroDI trkwaU g`l, dInw dy aus nwQ jI dy pwvn nwmxy nwl
mVH id`qI, ijhVy mn`uK mwqR ƒ ieh aupdyS idRV krw rhy sn-“guru pIru sdwey mMgx jwie ] qw kY mUil n
lgIAY pwie ] Gwil Kwie ikCu hQhu dyie ] nwnk rwhu pCwxih syie ]1]{1245} ” ?
171
(e) (1) dws ƒ cMgI qrHW Xwd hY ik, 1930 ivc iek rupY dI iek mx (40 syr) kxk ivkdI sI[
jo A`j 70 swlW ivc lg pg 200 guxw v`D mihMgI ho geI [ 1930 ivcly rupeIey dI kImq 70 swlW
ivc 200 guxw Gt geI[ ies ihswb nwl sMn 1603 ivc lg pg 300 swl pihlW iek mx kxk dy
mul vwly 1930 ivcly rupeIey dI kImq jy 400 guxw nhI qW Gto G`t 200 guxw v`D qW zrUr hI
hovygI[ Bwv, aunHW idnW ivc iek 1rupeIAw Ajoky G`to G`t 200 dmVIAW qul sI[ qW 100 rupIey dw
mu`l 200 guxw hor vDw lau[ aunHI idnI cOQy drjy dw jIvn jIaUN rhy vrg dI gl C`fo, mwVw motw
izmIdwr vI 100 rupY ivc bytI dw ivAwh bVw g`j v`j ky, iez`q mwx nwl kr skdw sI[ ies leI
ilKwrI dI ieh g`l vI mMnx Xog nhIN hY ik, iksy fUMm ƒ 100 rupeIey imly hox, qy auh ^uSI hoky AsIsW
dyx dy QW sgoN duKI ho ky, Awpxy muhsn dI inMidAW kry:? (2) Aqy iPr ilKwrI dw ieh ilKxw, jW
kiQq BweI mnI isMG dw ieh kihxw-“sRI gur AgR vgwie dIeo, hm lyvq nih qum hws krwey[ " auvyN dw hI
ku&r hY ijvyN ieh kihxw ik, “Agsq munI ny swry smuMdrW dw pwxI pI ky ipSwb rsqy kiFAw sI”[
ilKwrI dI ieh bydlIlI aukqI, dYvI brkqw nwl iSMgwry, siqgurU jI dI Gor inrwdrI hY [ (3) sMn
1594 qoN 1599 q`k mwJy ivc s^q kwl ipAw Aqy sIqlw Awid ibmwrIAW dw zor pY igAw qW, siqgurU
Arjn swihb jI, mwJy dy ipMfW ivc Aqy lwhOr ivc BuKy rog-pIVqW dI syvw shwieqw ivc rwq idn eyny
mGn rhy ik, swihbzwdw hr goibMd jI dI pUrI sMBwl nw ho skx dy kwrn aunHW ƒ vI CUq dI ibmwrI
sIqlw rog Aw cMbiVAw sI[ ZrIbW dy drd nwl Bry hoey ihrdy vwly lokW dIAW AKIAW dw qwrw bxy,
vfy siqkwr dy mwlk, pMcm siqgurU nwnk swihb ƒ aunHW dy syvk imrwsI gv`eIey kolo l`jq hoey
drswaux vwlw ieh ilKwrI, sUrbIr ^wlsw jI dw mOjU aufw irhw hovy pr srbauc jQydwrI ies ilKq ƒ
pMQ leI suZwq vjoN vMfy ? iek sO (100) rupeIey dy QW jy siqgurU jI ny, blvMf BrwvW ƒ iek
rup`eIAW vI b^SIS vojoN idqw huMdw qd vI, (hzwrW swlW qoN, lokW qoN jUTI, ru`KI, byhI (bwsI), rotI dw
tukVw Aqy pwty purwxy kpVy lY ky AsIsW dyxIAW ig`Jy hoey) SUdrW vwlI hIx izMdgI ijauxI J`l cuky fUMm,
rupeIAw vgwh mwrn vwlI ‘bRwhmxI-guswq^I “ kdy nw krdy[
(s) ArQW smyq ilKy jw cu`ky 449 sv`Xy dIAW pihlIAW do pMgqIAW ivc iLKwrI ny siqgurU jI ƒ
ikrpw dw swgr DIrjvwn ilKx auprMq-"vgwh ky suitAw sO rupeIAw cu`k ky sqy blvMf ƒ vwps
PVwauNidAW bVI inmRqw nwl ieh bcn kihMdy drswieAw hY-“hwlI ieh lvo, siqgurU (nwnk swihb) jI
hor imhrW vI zrUr krngy”[ siqgurU jI dI sihnSIlqw Aqy inmrqw dw is^r sI[ siqgurU dy Ajyhy
gMBIr-DIr ipqw vwly vqrIry auprMq vI fUm-rwgIAW dw vqIrw ienHW SbdW ivc drswauxw--rupXw sq
lY soaU Dwm, gey gur inMd kir min AYs ivcwry [ jwvY nwih gurU iFgu Awj qy, kwrj nwih koaU gur swry
] Awpxy Awp ivc iek AxhoxI g`l hY[ ikauNik aunHW idnW ivc 100 rupeIAw vgwh mwrn vrgI
gusqw^I BrI AYsI ^rmsqI, dwn dw Dn lYxw Awpxw h~k smJx vwlw, koeI bRwhmx qw kr skdw sI pr
iek SUdr AjyhI hrkq kdy nhIN sI kr skdw[ Awpxy jjmwnw nwl Droh krn igJy hoey bRwhx ƒ
sMboDn krky aucwirAw siqgurU jI dw &urmwn :-
55- Awsw mhlw 5 ] dwnu dyie kir pUjw krnw ] lYq dyq aun@ mUkir prnw ] ijqu dir qum@ hY bRwhmx jwxw
] iqqu dir qUMhI hY pCuqwxw ] 1 ] AYsy bRwhmx fUby BweI ] inrwprwD icqvih buirAweI ] 1 ] rhwau ]
AMqir loBu iPrih hlkwey ] inMdw krih isir Bwru auTwey ] mwieAw mUTw cyqY nwhI ] Brmy BUlw bhuqI
rwhI ] 2 ] bwhir ByK krih Gnyry ] AMqir ibiKAw auqrI Gyry ] Avr aupdysY Awip n bUJY ] AYsw
bRwhmxu khI n sIJY ] 3 ] mUrK bwmx pRBU smwil ] dyKq sunq qyrY hY nwil ] khu nwnk jy hovI Bwgu ]
mwnu Coif gur crxI lwgu ] 4 ] 8 ] {372}
ijs sujwn siqgurU jI ny, gurbwxI ivc aus bRwhmx dw izkr iliKAw ijs nIc ny swihbzwdw
172
hirgoibMd ƒ zihr dyx dw insPl Xqn kIqw pr dyv nyq nwl Awp hI sUl pY ky mr igAw sI,(“dustu
bRwhmxu mUAw hoie kY sUl ]”) ijnHW ny, sulhI Kwn dI vDIkI dw vI izkr-“sulhI kw hwQu khI n phucY
sulhI hoie mUAw nwpwku ]” kr id`qw sI, buirAweI qoN lokW ƒ sucyq kr rhy siqgurU jI, auproikq guru
Sbd ivclI bRwhmxI kmInIngI nwloN vI vD, hMkwrI fUmW vloN gurU drbwr nwl kIqI gus`qw^I dw izkr
krno vI zrUr krdy[ pr, Ajyhw ikqy ieSwrw qk nw hoxw ies swrI gwQw qy lkIr Pyr dyx leI kw&I
iks kwrn nw smiJAw igAw ? Aqy iPr AjyhI AikRqGxw vwlI rucI, iek vwrI vI drsweI huMdI qW
iBtV fUm mMny gey aunHW fUMmw dI bwxI, gurU bwxI dw Bwg kdy nw sI bx skxI[ so ieh vwrqw
ivroDIAW dI dyx iek iGxwvxy ku&r qoN vD hor kuJ nhIN hY[
37- mnmohxI SbdwvlI-rUp ‘smrpx’ Aqy siqgurW
dy pwvn muKwribMd ivcoN AKvwey ieh bcn ?
‘pRwqkwl pUjw jo cVY, sB hI drb qumHwr’[
pusqk dy ArMB ivc ‘sprpx’ dI GoSnw dy ieh Sbd-
“mIrI pIrI dy mwlk swihb sRI hirgoibMd swihb jI dy 400 swlw pRkwS-auqsv qy
aunHW smUh ShIdW ƒ ijnHW ny guris`KI dy bUty ƒ sujIq r`Kx leI ShIdIAW pRwpq kIqIAW”
pVHn aupRMq 111 si&AW dI lMmI cOVI BUmkw vwcx qoN ‘gur ibwls pwqSwhI 6’ pusqk dI sMpwdnw krn
ivc kIqI krVI Gwlxw dw ivsQwr pVHIey qW suqy hI pwTk dy mn ivc ieh XkIn pRp`k huMdw hY ik, pMQ
dy isMG swihbwn ny AQvw 14 mhwn ivBUqIAW vloN gurU pMQ leI jUn 1998 qoN suZwq vjoN Release
kIqI ieh pusqk, guri`s~KI dy soky pey (ausy, smrpx vwly is`KI dy) bUty leI, inrsMdyh bVw kImqI
Fertilizer dw kMm krygI[ pr, BwvyN hux q`k ivcwrI pusqk dw koeI iek s&w vI gurbwxI dy AnkUl
is`D nhIN ho sikAw, hr moV qy ilKwrI, t`l KVkw KVkw ky dyvI dyviqAW dw mn prcwvw krn leI pMQ
ƒ dyv-mMdrW vl ƒ D`kI quuirAw jWdw hI imldw hY, pr 446vyN dohry dy ieh bcn “ pRwqkwl pUjw jo cVY,
sB hI drb qumHwr”[ BweI mnI isMG jI dI zbwnI pMcm pwqSwh jI dy khy drswaux vwlw AnrQ, Asih
bx Kloqw hY[ hir suAws iek hOkw, iek hUk bx irhw hY- hwey ! ieh kI Bwxw vriqAw ? (siqgurU
gRMQ swihb-rUp sRI gurU nwnk swihb jI vl ip`T krky, pusqk dy sMpwdk Aqy pRsMsk 14 rqn rUp-)
pMQ dI High Command ny qW ieh &qvw dwZ id`qw ik, siqgurU nwnk swihb jI vI, bRwhmx mMgqy
vwg hI pUjw dy Dwn qy hI Jwk lweI r`Kdy sn ?
bRwhmxI igAwn dI aupj swD-g`dIAW clw irhw fyrwvwd, ^wlsw pMQ ivc kmzorI pYdw krn ihq, nvyN
DVy pYdw krdy rihx leI, pRgt huMdy rihMdy swDW sMqW dy prcwr dy kwrn, AsIN swry hI, nwrIAl, DUp,
dIvy, Bog, AQvw mwieAw Aid sm`gRI nwl, dyvI dyvqy dI pUjw dy bRwhmxI Brm ƒ siqgurU jI dy drbwr
dw AMg bixAw Aqy bxdw jw irhw J`lI quro jw rhy hW[ prmwqmw dI pUjw kox skdw hY ? ies SMky nUM dUr
krn leI pMcm gurU nwnwk swihb jI dw ieh &urmwn :-
56- iblwvlu mhlw 5 ] kvnu jwnY pRB qum@rI syvw ] pRB AivnwsI AlK AByvw ] 1 ] gux byAMq pRB gihr
gMBIry ] aUc mhl suAwmI pRB myry ] qU AprMpr Twkur myry ] 1 ] rhwau ] eyks ibnu nwhI ko dUjw ]
qum@ hI jwnhu ApnI pUjw ] 2 ] Awphu kCU n hovq BweI ] ijsu pRBu dyvY so nwmu pweI ] 3 ]
khu nwnk jo jnu pRB BwieAw ] gux inDwn pRBu iqn hI pwieAw ] 4 ] 10 ] 15 ]{805
pwTkW dy drbwr ivc, ndI-iknwry ies inmwxy dwsry dI bwr bwr eyhI duhweI hY, ik -"ibpRn kI rIq qoN
173
scu dw mwrg" pusqk Av~l qW swry Bwg pVH nhIN qW GbRwhmxI igAwn dI aupj swD-g`dIAW clw irhw
fyrwvwd, AQvw, jIaUdIAW kOmW to G~t pihly Bwg dy qIjy kWf ivcoN pUjw Aqy pUjw dy Dwn bwry, gurU
SbdW dy prmwxw nwl bVy ivsQwr nwl ilKIAW gurmiq ivcwrW pVH-ivcwr ky scyq hovo [ swfI jQydwrI
swfy nwl jo Droh kr rhI hY aus qoN vI hr dm sucyq rho[ dws guriblws pwqSwhI pusqk jo pMQ dy hI
srmwey nwl CpvweI sI, idAW Xqnw nwl AYvyN ivKwvy nUM vwps lY leI sI, pr, auNj hor vI Gwqk nvyN
rUp ivc DVw DV ivk rhI hY[}
ijau bwirk ipq mwqw ]” dI srnI ibnw sMkoc, jw pYx dI QW BweI l`Dy dy crnI jw pey ?
40- BweI l`Dw jI dI audwrqw ik jW ....?
AKy, sqy blvMf ƒ AwauMdy vyK ky BweI l`Dy jI ny vI Gr dy drvwjy bMd krilAw[ pr aunHW dw
ieh hwVw ik, BwvyN mUMh A`gy k`pVw hI lY leyE pr swfI Ardws zrUr suxo, qW:-
Koil ikvV BIqir qb Awny [ DIrj dIXo n sMsw Twny [
qumry ihq mY jqn krwvo [ muih kwlw ciV grDb DwvoN ]502]
siqgurU jI pRqI SrDw BrpU gurmuKqweI qW ieh mMg kr rhI sI ik, siqgurU jI dy Ainn Bgq, gurmuiK
ipAwry BweI l`Dw jI, kurwhy pey aunHW Bu`lVW ƒ siqgurU jI dI srnI jw pYx dI slwh idMidAW ieauN kihMdy
ik, -“hy ipAwirau ! kI, quhwƒ siqgurU jI dI audwrqw qy XkIn nhIN irhw ? kI quhwnUM ieh Bu`l igAw
ik auh eyfy b^iSMd hn ik, iksy dw Aaugux icqwrnw jwxdy hI nhIN Aqy srn Aw pey ƒ Jt Awpxy ugl
nwl lw lYNdy hn ? hy suLJy hoey rwgI vIro ! quhwfy kol qy kIrqn dw Amu`uk BMfwrw hY[ jwau jw ky gurU-
duwAwry dy swhmxy bYT ky aunHW dw ieh pwvn Sbd gwien krnw ArMB kridau:-
59- mwJ mhlw 5 caupdy Gru 1 ] myrw mn locY gur drsn qweI ] iblp kry cwiqRk kI inAweI
]iqRKw n auqrY sWiq n AwvY ibnu drsn sMq ipAwry jIau ]1] hau GolI jIau Goil GumweI gur
drsn sMq ipAwry jIau ] 1 ] rhwau ] qyrw muKu suhwvw jIau shj Duin bwxI ] icru hoAw dyKy
swirMgpwxI ] DMnu su dysu jhw qUM visAw myry sjx mIq murwry jIau ] 2 ] hau GolI hau
Goil GumweI gur sjx mIq murwry jIau ] 1 ] rhwau ] iek GVI n imlqy qw kiljugu hoqw ]
huix kid imlIAY ipRA quDu BgvMqw ] moih rYix n ivhwvY nId n AwvY ibnu dyKy gur drbwry
jIau ] 3 ] hau GolI jIau Goil GumweI iqsu scy gur drbwry jIau ] 1 ] rhwau ] Bwgu hoAw
guir sMqu imlwieAw ] pRBu AibnwsI Gr mih pwieAw ] syv krI plu csw n ivCuVw jn
nwnk dws qumwry jIau ] 4 ] hau GolI jIau Goil GumweI jn nwnk dws qumwry jIau ]
rhwau ] 1]8 {97}
gurU-imlwp leI lu~Cdy Su`D ihrdy nwl ijauN ijauN gwaux dw Xqn krdy jwaugy Awpxy Awp
quhwfIAW surW dI mDurqw vDdI jwvygI [ ies pwvn slok dw -“sloku ] lyKY kqih n CUtIAY iKnu iKnu
BUlnhwr ] bKsnhwr bKis lY nwnk pwir auqwr ] 1 ] {261} gwien kridAw qoN hI imhrW dy dr
KulH jwxy hn[ pCuqwvy dI A`g ivc sV rhy hy sqy blvMf jIE ! XkIn jwxo Ajyhy SbdW dw gwien
smwpq hox qoN bhuq pihlW hI qusI rihmqW dI JolI ivc pey dYvI muKwribMd ivcoN lorIAW sux rhy hovogy[
jy myry ieh bcn is`D nw hoey (jo AsMBv hY) qW prq Awauxw myry kol[ pr ieh kuJ huMdw vyKxw ilKwrI
ƒ nhIN sI BwauNdw aus dI kUt-nIqI ny qW sB kuJ ault drswauxw sI--
dohrw ] grDb eyk mMgwie kY cVXo hrK min Dwir [ pwCU Fol bjwXo dyKY lok hzwr [
rYin pMQ bis AwXo diDsuqsr inktwie [ ipRQm pirkRmw ngr kI l`Dy kIn bnwie ]506]
pd ArQ:-grDb=Koqw [ hrK min=mn ivc ^uSI Dwrn krky[ rYin pMQ bis=rsqy ivc rwq bqIq krky[ diDsuqsr=AMimRqsr dy nyVy[
pihlW vI ie`k qoN v`D vwrI iliKAw igAw hY ik, prkRmw l&z sRI gurUbwx dww nhIN hY[ ieh krm-
kWfI Bwxw vI bRwhmxI rIqI-irvwj dw hI AMg hY[ sdw leI Xwd r`Kxw cwhIdw hY ik, ies krm dw
grmiq nwl dUr dw vI koeI joV nhIN hY[ pr, swfy leI auh kuJ gurmiq bx cuikAw hY jo kuJ swfy
muFly vYri gumnwm ilKwrIAW ny iliKAw hY[ jW jo kuJ srkwr dI aupj ieh fyrydwr sMq kih rhy huMdy
hn[ AsIN ACopl Awpx Awp hI krmkWf dy swirAW p`KW nwl juJdy qury jweIey qjrbWkwr ilKwrI swry
181
krm kWf siqgurW VLOn Awp AwpxI ^uSI nwl kIqy drsw irhw hY[
hor vI gMBIr hYrwnI:-
kI, gurmuiK ipAry BweI l`Dw jI siqgurU jI dy s`cy is~K nhIN sn, jo aunHW ny lhOroN hI sRI AMimRqsr
q`k AwpxI audwrqw Aqy praukwrqw drsw ky lokW dy mnw ivc AwpxI mhwnqw Aqy siqgurU jI pRqI
inrdwieqw Aqy kTorqw dw FMfor ip`tdw jwx vwlw jlUs k`F qurn dw Jt pt mn bxw ilAw ? isr
rgV ky munw ilAw, mUMh kwlw krky Koqy auqy cV bYTy Aqy A`gy A`gy nhIN sog ip`Cy ip`Cy Fol dw fgw v`jdw
jwvy[ ieh AdBuq jlUs, lwhOroN 30 mIl dUr, sRI AMimRqsr vl ƒ qur ipAw[ Awau Awpxy mn dIAW A`KW
nwl aus AdBuq jlUs ivc Swml ho jweIey rsqy ivc lkW dy pRsn auqr hoxy kudrqI g`l sI---
pRSn krqw- ‘hy BweI, inAwrI iksm dy ies jlUs dw kI ArQ ?’
au~qr- ‘is~KW dy gurU Arjn dyv jI qoN iKmw dI Xwcnw krn leI aunHW dy drbwrI s`qy vlvMf dy vkIl (ivcolw
bx ky jW s&wrSI) BweI l`Dw jI jw rhy hn ?
pRSnN- pr BweI l`Dy vrgy praupkwrI swDU dI AjyhI mWdI hwlq iks ny Aqy ikauN bxweI ? vydk kwl ivc
Ajyhw iBAwnk fMn kwqlW ƒ id`qw jWx dI g`l bVI G`t sI. bhuqy AprwDI aW isr munwey jwx dI Srm
nwl mr hI jWdyy sn[ Ajoky smy Ajyhw fMn ? koeI vfw inrdeI hwlkm hI idMdw hovygw ? siqgurU
nwnk swihb jI dy DrmI is`K ƒ AjyhI szw ? kI, AprwD ho igAw sI BweI swihb jI qoN ?
au~qr- ‘suixAw hY. s`qy blvMf ny rwg dy md ivc Aw ky siqgruW dI Gor inMidAw kIqI sI ik. siqgur nwnk
swihb jI ƒ lokI bwly prdwny dy kwrn hI gurU mMndy sn, Aqy bwkI gurU swihbwn vI imrwsI rwgIAW dy
kwrn hI pUjnIk bxdy Aw rhy hn[ gurU Arjn jI ny bVw ros mnwieAw Aqy A`gy qoN kIrqn krn leI
is`KW ƒ iqAwr kr ilAw[ kuJ smy mgroN ptny qoN AweI sMgiq ny sqy blvMf dI gurU drbwr ivcoN ZYr-
hwzrI dw kwrn pu`C ilAw[ siqgurU jI dw su`qw hoieAw kRoD aubwly Kw auiTAw [ aunHW ny hMkwrI fUMmW ƒ
srwp dy ky kohV pw id`qw Aqy nwl ieh bcn kih id`qy ik. ijs ny vI ienHW dI mw&I leI swfy kol
Ardws kIqI, aus dw isr muMn ky mUh kwly nwl Koqy qy cVHw ky aus ƒipMfW ivc PyirAw jwvygw [ so BweI
jI ny Awp hI auh sB kuJ kr ilAw jo (kiQq qOr qy) siqguru jI chuMdy sn[ ijvyN siqgurU jI bydsI
gRsI SrmswrI dw AnuBv krwaux leI mUMh icVw rhy hox, ik, hy siqgurU jI ! bs eyhI kuJ cwhuMdy swau ik kuJ
hor vI?
pR:krqw- ieh ikvyN mMn ilAw jwvy ik, ZrIbW inAwsirAW, nIcW dy sMgI swQI, duiKAwirAW dy drdI, iKmw qy
puMj. rihmqW dI bwrS krdy “aUnv b`dl“ im`TbolVy siqgurU jI. koloN iKmw mMgx leI iksy vkIL dI vI
kdy loV pY skdI hY ? siqgurU jI dy Gr Awey vfy vYrI ƒ vI ipAwrW Bry sIny nwl lw ilAw jWdw irhw
hY[ Ajyhw sWg bxw ky BweI l`Dy jI ny gurU-Gr dI bVI inrwdrI kIqI hY[
au~qr- nhIN jI, qusIN BwvyN ik`fy vI cMgy AwKo pr koeI sMswrI guurU, dyvI dyviqAW nwloN jW jMglW dy vwsI irSIAW
munIAW nwloN Awqmk AvsQw ivc au`cw kdy nhIN ho skdw [ jy auh asqiq sux ky vr dyx leI Aqy i
nMidAw sux ky v`fy qoN vfw srwp dyx leI J`t iqAwr ho pYNdy hn, qW gurU Arjn dyv jI ikhVy bwZ dI
mUlI hn ? auh vI qW sRI rwm jI dy p`qrW, laU kuSU dI hI jd ivcoN hn [
pR: krqw- qyrw ivcwr kI, ieh hY ik siqgurU jI dw ieh aupdyS kyvl lokW leI hI hY-“mru muieAw sbdy mir jwie
] ausqiq inMdw guir sm jwxweI iesu jug mih lwhw hir jip lY jwie ] 1 ] rhwau ]”{362}
“ausqiq inMdw kry ikAw koeI ] jW Awpy vrqY eyko soeI ] 2 ]”{1128}- “nh inMidAw nh ausqiq jw kY
loBu mohu AiBmwnw ] hrK sog qy rhY inAwrau nwih mwn Apmwnw ] 1 ]” {633} kI. ies sB kuJ nwl
siqguru jI dw Awpxw koeI vwsqw nhIN sI ? Aqy kI, pMcm pwqSwh jI ƒ Awpxy ipqw gurdyv jI
dy ienHW bcnW dw vI koeI ilhwz nhI sI ?- “ BweI mq koeI jwxhu iksI kY ikCu hwiQ hY sB kry
krwieAw ] jrw mrw qwpu isriq swpu sBu hir kY vis hY koeI lwig n skY ibnu hir kw lwieAw ] AYsw
182
hir nwmu min iciq iniq iDAwvhu jn nwnk jo AMqI Aausir ley CfwieAw ] 4 ] 7 ] 13 ] 51 ] jo
ienHW At`l swD bcnw ƒ JuTlwauNidAW Awp hI srwp dy ky ivcwry kIrqnIAW ƒ kohVI bxw id`qw? ?
au~qr- mYN kI kihxw hY qusIN hI d`s idau [ jy siqgurU jI, gurU bwxI dy ienHW aupdySW nwl Awpxw zrw vI vwsqw
smJdy huMdy, qW s`qw blvMf dI iksy vI gl qoN Bwv, aunHW vloN kIqI kiQq inMidAw qoN pRBwvq ikauN huMdy ?
s`qw blvMf duAwly ieh dmn c`kr ikauN c`ldw ?
ies guriblws ƒ pMQ ivc suZwq vjoN vMf rhy, hy pMQ dy isrmor Drm AwgU swihbwn jIau ! kI qusI
gurbwxI dI CqrCW ivc rihMidAw auprokq gl bwq ƒ ivArQ dI bkVvwh is`D kr skdy ho jI?
Ajy vyKo Awp jI dw ieh gurmuK ilKwrI iks iks ivDI nwl gurmiq dw ibsqrW gol krI jw irhw hY ?
gwQw dy hr moV qy ilKwrI dI kutlqw nvyN qoN nvyN ivAMg dy rUp ivc T`Ty krdI swhmxy
Aw KloNdI hY:-
1- cOpeI ] bwjq Fol gDy Asvwrw [ pRvyS kIXo qb ngr mJwrw [
2- kOqk dyiK sBy nr nwrI [ lDy kI muiK aupm aucwrI ]507]
3- pr ihiq AYs jwn ijh kIno [ hwn lwB ihiq rMc n cIny [
4- suDw srovr lDw gXo [ QVyH suny sRI gur suKu lXo ] 508 ]
ArQ:-prwey dy Bly leI ijs (BweI l`Dw) jI ny AjyhI (kurbwnI) kIqI, Apxw hwx lwB zrw vI nhIN ivcwirAw ? (BweI l`Dw jI pihlW)
srovr vwlI QW gey qW ieh sux ky bVw su^ AnuBv kIqw ik siqgurU jI QVw (swihb qy l`gy drbwr ivc) sSoBq hn[505[
ip`Cy Fol v`jdw, Koqy dw Asvwr, (ieh AdBuq jlUs) n`gr ivc dw^l jw hoieAw [ hYrwnI hY ik,
(487-88 cOpeI ivc) ilKwrI ny s`qy blvMf dI Bu`l iKmw krn dI gl krn vwly leI siqgurU jI dI
zbwnI kho drswey ienHW bcnw iv`c- ‘iqn kI Arj joie is`K krY [ qwih sjwie AYs hm DrY [muih kwlw kir sIs
muMfweI [ grDb cwiVH su ngr iPrweI ’- Fol vjwaux dw ikqy sMkyq qk nhI hY[ Aqy Koqy qy cwV ky, ngr iPrweI
ipMf ivc Fyrn dI g`l hY vD qoN sQwnk ipMf dI g`l, pr BweI jI, gurdyv jI dy nwmxy ƒ bdnwmI dw
dwZ lwaux dw swDn bx irhw, Fol dI gVg`j vwlw ieh inAwrw, jlUs lhOroN hI k`F qury[ sRI gurU
hirgoibMdw swihb jI dy isrjy hoey prm siqkwrXog AsQwn sRI Akwl q^q swihb jI qy ibrwjmwn,
gurU nwnk swihb jI dI joiq-jugiq dy sdIvI mwlk, siqgurU-gRMQ swihb jI-rUp XwrHvyN siqgurU-nwnk
swihb jI dy, JwVU-brdwr, inSkwm syvk bxn dy gurmiq dy gwfI-rwh ƒ Bu`l-Bulw ky, siqgurU jI dI
QW is`Dy Awp hI, pMQ dy ‘vwlI’ bx bYTy, hy isMG swihb igAwnI joigMdr isMG jI vydWqI jQydwr sRI
Akwl q^q swihb jIE ! Aqy sihXogI isMG swihbwn AQvw ies pusqk leI pRsMsw p`qr ilKx-hwry
snmwnq B`dr mWpurK swihbwn jIau ! ies pusqk dw ih`sw bxn leI, SWJI ivcwr auprMq AjyhI dlIl
ilK Byjo ijs qoN pwTkW dy ies SMky ƒ r`d kIqw jw sky ik, Ajyhw AdBuq jlUs, krIb 33 mIl pYNfy
ivcly keI n`grW ivc pMcm siqgrU nwnk swihj jI ivr`uD ros Aqy BweI l`Dy prqI siqkwr Aqy
hmdrdI dw mwhOl nhIN sI bxwauNdw jw irhw [ Aqy ienHW aukqIAW dw invwrx vI ilK Byjo ik, sBnw dy
sWJy, srb`q dy s`cy im`qr siqgurU jI dw, AQvw, gurU Gr dw, mOjU auf, rhI ieh GtIAW hrkq, iksy
vYrI dI hY ik, jW siqgurU jI dy iksy Ainn guris`K dI ? pCqwvy ivc iB`jI inmrqw nwl siqgurU jI dI
srn ivc jwx dI g`l C`f ky BweI l`Dw jI ƒ, siqgurW dI inMidAw kraux vwlw Ajyhw GtIAw jlUs k`F
qury drsw id`qw Aqy qusW swirAW Drm-AgUAW ny iml ky ies cMdrI pusqk ƒ Drm pusqk GoSq kr
id`qw ? (pVoH Agy nwl hI CwpIAW geIAW auh ic`TIAW ijnHW qoN quhwfI pMQ ivroDI AduqI SrDw auCyly
mwrdI svwgq kr rhI imlygI jI-)
pRwn suKdwqw jIA suKdwqw qum kwhy ibswirE AigAwnQ ]
hoCw mdu cwiK hoey qum bwvr dulB jnmu AkwrQ ]1]
183
hy prm siqkwrXog vydWqI jIE ! ieh vI sp`St kr dyxw sI ik, duinAwvI pdwrQW qo Cu`t hor sMswrI bMDn ikhVy
huMdy hn ? Aolwd zmIn Aqy bwkI Dn dOlq hI qW AslI bMDn hn [ jy BweI gurdws dI bwxI pVHn qy aunHW
pdwrQW dy KulHy g`Py imldy rihc hn qW iPr ^lwsI iks kYd qo imldI sI ? ikhVw AwKy rwxIey Agw F`k[
AwpxI bwxI cwVh lYx leI siqgurW ny BweI jI nUM iqMn vwrI AwiKAw pr aunHW ny guurU bwxI dI brwbrI vwlI g~l
nw mMnI [ qW pRsMn ho ky gurdyv jI ny ieau &urmwn kIqw:-
BweI jI sunIey inrDwrw [ qumrI bwxI Apr Apwrw [
mnuh igRMQ ko tIkw BXo [ Xwih pVy duK sglw gXo ]607]
inrDwrw=inscy pUrvk [ Awpr Apwrw=pry qoN pry[
dohrw] jIv tuty ko myil hY qum bwnI inrDwr [ is`KI pRwpiq hoie iqh joaU pVHy ihqu Dwir ]608]
196
jnm mrn sMsw imtY qum bwxI prqwp [ AYsy kih ds^q kry iqsI Aid gur Aip]609]
SMky= jy BweI gurdws jI dI bwxI ‘Apr Apwrw’ hY, qW gurUbwxI dw drjw Awpxy Awp nIvW ho igAw [
jd BweI jI dI rcI bwxI pVHn mwqr nwl sB pRwpqIAW ho jwxIAW hn qW gurU bwxI igAwn dw ArQ kI
bicAw ? swfy snmwnXog jQydwr swihbwn jI dw ieh "gurmuK ilKwrI", iks AjIb kutlqw nwl gurU
bwxI nUM ins&l drsweI quirAw jw irhw hY ?
67- JUTu n boil pwfy scu khIAY ]
haumY jwie sbid Gru lhIAY ]1]rhwau]{904}-2
45- siqgurU jI vloN ibvrjq AsQwn ivc hux
cwry vyd Aw vVy-
siqgurU jI vloN l`gI pwbMdI dI koeI prvwh nw kridAW ausy ibvrjq AsQwn sRI ‘rwmsr’
ivKy hux bRwhmx dy "bhurUpIey* ‘vyd’ B~t bx Aweyy[ ieh bRwhmxI vyd jy zrw vI sMg mMndy huMdy
qW aus pwvn AsQwn qy kdy pYr vI nw r`Kdy ijQy aunHW dy ivru`D bVy krVy bcn ausy gurU gRMQ
swihb dw dw ih`sw bxw ky SrDwlUAW leI pwvn piv`qr gurUbwxI bxw id`qy hoey sn[ audwrx vjo:-(1)-
‘kbIr mwie mUMfau iqh gurU kI jw qy Brmu n jwie ] Awp fuby chu byd mih cyly dIey bhwie ]104]’ (2) -byd
kI puqRI isMimRiq BweI ] sWkl jyvrI lY hY AweI ]1]{328}- (3)-swsq byd purwx pukwrih Drmu krhu Ktu krm
idRVeIAw ] mnmuK pwKMif Brim ivgUqy loB lhir nwv Bwir bufeIAw ] 6 ]{844}-(4)-gauVI mhlw 1 ] jnim
mrY qRY gux ihqkwru ] cwry byd kQih Awkwru ] qIin AvsQw khih viKAwnu ] qurIAwvsQw siqgur qy hir jwnu
] 1 ]{153}-Aqy gurmiq dw p`kw isDWq mMn lYx leI imQy tIcy dw pMjvW gurU Sbd-(5)-kbIr bwmnu gurU
hY jgq kw Bgqn kw guru nwih ] AriJ auriJ kY pic mUAw cwrau bydhu mwih ]237]{1377} ies qrHW
gurbwxI ivc vydW leI iqRskwr QW QW qy imldw hY pr ienHW dw svwgq kIqw iksy QW nhIN hY[ pqw nhI
bRwhmx dy vyd JUT-rUp ByK dw shwrw lY ky (B`t bx ky) siqgurW dI hzUrI ivc iks nIX`q nwl Aw
hwzr hoey hn ? Amr hox dI lwlsw nwl ik, jW siqgrU jI dI m`Qy ieh bdnwmI dw it`kw laux leI,
ik aunHW ny AwpxI Aqy bwkI cwr gurU swihbwn dI ausqiq Awp kih ky ilKvweI sI ? ijvyN qwV ivc
bYTy hoey hoxy Ajy Bgq jn ivdw hoey hI sn ik, Bys bdilAw qy J~t Aw vVy rwmsr:-
kir crcw siB Bgq isDwey [ bhury byd dyh Dir Awey [
Bgq isNG qb ibnqI key [ kw kI dyh byd Dir Aey ]612]
jdoN vI khwxI ƒ koeI gurmiq ivroDI kutlqw BrpUr moV dyxw hovy qW. ilKwrI AwpxI klpxw dI aupj
Bgq isMG &rzI pwqr ƒ vrq lYNdw hY[ kQw vwck mnI isMG-rUp JUT-pwqR ny isrjxhwr dI isrjxw-
-isDWq dI KMfnW vwlw ku&r disAw, ik, vyd-rUp gRMQ, mnu`Kw dyh Dwr ky Aw gey ? Bgq isMNG ny vyrvw
puC ilAw, ik, iks vyd ny ikhVw srIr Dwrn kIqw? qW kiQq mnI isMG, jo imiQhws dw vfw igAwqw
drswieAw hoieAw hY, kihMdw hY ik, vyd Awpxy bhu rMgI cMcl suBwv Anuswr ib`pR dyh Dwrn krky kWSI
ivc AnykW kOqk kr rhy sn, ik, iek vwrI aunHW ny vyd hox dw AhMkwr kIqw[ ijs qoN (JUT-) AwkwS
bwxI hoeI ik, quhwfw ieh haumY rog siqgurU qoN ibnw dur nhIN hoxw[ vydW dI pukwr qy bRwhmx dI aus
JUYT-AwkwSbwxI ny AiKAw, ik, iek iek jxw cwr cwr rUp Dwr ky jgq ivc jnm lvo[ AKy
bRhmw ƒ vI jnm lY ky ienHW 16 bRwhmx vydW dI riKAw krdy rihx dI AwigAw hoeI[ (ik`fI hYrwnI dI
g`l hy ik, eysy Awty dy dIvy bRhmw kolo A`gy cwry vyd Koh ky hrnkSp rw^SS smuMdr ivc jw viVAW
197
eysy ‘bRhmw” dI hwl-pwhirAw qy ivSƒ Bgvwn ny keI hzwr swl jMg krky bVI muSkl nwl eyhI vyd
moV ky bRhmw dy hvwly kIqy sn[ (Gr cUihAW dw qy bwh kWvW dw BY mMnx vwly Awty dy dIvy ?) bRhmw dI
riKAw ivc mwJy dI DuMnI ‘rwmsr’ ivKy Aw vVy ? ies pRSn dw au~qr, ilKwrI dI hI bolI ivc ies
pRkwr hY:--
iBKy bpu bRhmw DrXo biD ibdXw prbIn [ cqur cqur bydn Dry suMdr bdn nvIn]621]
cOpeI] cqur dyh swm byd DrweI [ mQrw, hirbMs, jwlp, blH, pweI [
irg byd suMdr qn Dwry [ klH, shwr, jlHx, nlH cwry ]622]
tlH, slH, BlH, kwie [ jujr byd qn cwir bnwey [
kIrq, goieMd, dws, sdrMg [ AQrbx dyh cqur suB AMg ]623]
iB~Ky dyh kmlj jo pweI [ sB qy AiDk BXo suKdweI [
ibpR dyh sMgXw B`t pweI [ kOqk krq Bv mY suKdwey ]624]
tUk ivcly pd ArQ:-swm byd dyh DrweI=Swm vyd ny (mQrw, hirbMs, jwlp qy blH, BtW dI) dug Dwrn kIqi[ kmlj=bRhmw [
sMgXw=B`tW dw nwm Dwrn kIqw[ kOqk=swry B`t sMswr ivc bhuq qrHW dI lIlHw krdy rhy[
gurmiq dI ivroDqw leI bxweI- AwpxI p`kI Xojnw ADIn ilKwrI gurmiq ivroDI ieh gl ilKxI
nhIN BuilAw ik. B`tW dy ienHW sveIAWI ƒ icq lw ky prIq nwl pVHn vwly ƒ ivSyS Pl pRwpq hovygw:-
dohrw] sRI gur nwnk jsu krw sv~Xy gRh ky mwih [ Dwir pRIiq jo nru pVYH Bugiq mukiq Pl pwih ]641]
tUk ivc ilKy sMpwdk swihbwn Anuswr igRh dy ArQ= nO (9) sv`Xy (pr gurU gRMQ swihb AMdr 10
drj hn) ilKy hn[ ArQ= 9 sv`XW ivc sRI gurU nwnk jI dw js kIqw ijhVw mnu`K pRIiq Dwr ky pVHygw auh mukiq
pdwrQ pRwpq hovygw[ 641[
gur AMgd kw jsu kIXo sv`Xy ds pRgtwie[ Bgiq igAwnu iqh auir bsY joaU pVHY ihq lwie ]642]
iPr dsW sv~XW ivc gurU AMgd swihb jI dw js pRgtwieAw, ijhVw ienW ƒ pRym sihq pVHygw aus dI ihrdy ivc (eISvr
dI) BgqI dw igAwn v`s jwvygw[642] smJ ky aus Anuswr jIvn Fwl lYx dI g`l, ilKwrI Bu`l ky vI nhIN
ilKdw[ ..... mukiq Bugiq dwiek gur pUrw [ gur Arjn kw jsu ric rUrw [
bIs eyk sv`Xy gun gwey [ iek sO bweI Bey smdwey ]644]
mukqI qy Bog dI b^SS krn vwly gurU Arjun dy 21 svIXW ivc suMdr js iliKAw[ ies qrHW kul joV 122 svLXy ho igAw[
ilKwrI ny joV 122 TIk nhIN Asl ivc B`tW dy kul sv`Xy 143 hn[ sv~Xy ilK ky ilKwrI dy B`t-rUp
cOhW vydW ny Aqy pMjvy iB`Kw-rUp Bgvwn ‘bRhmw’ ny, siqgurU jI A`gy nmskwrW kIqIAW qW:--
Aiq pRsMn Bey ikRpw inDwnw [ sv~ey ilKy gRMQ mnmwnw [
mn ieCy sB ko vru dIno [ kIn is`K BRm iqn kw KIno ]646]
ArQ:-bhuq pRsMn ho ky ikRpw dy ^zwny siqgurU jI ny, bVy snmwn nwl B`tW d sveIey gRMQ ivc ilK ley[ is``K bxw ky aunHW dy
Brm dw nws kIqw
dohrw]bwr bwr bMdn krI sRI gur AwgXw pwie [
sBI Bwt ividAw Bey SWiq gXwn min Awie ]647}
keI vwr nmskwrW kIqIAW, mn ie`Cy vr lY ky Bt-rUp ihMdUAW dy cwry vyd, auQoN cldy bxy[ siqgurW ny
slok vwrW qoNN vDIn muMdwvxI qy qqkrw ilK ky (gurU) gRMQ pUrw kr ilAw[ AYn ausy vyly :-
swry rwg iek`qr ho ky ausy ibvrjq QW qy Aw vVy --
cOpeI]qb lau rwg sBI iekTwey [ gur Arjn ky snmuK Awey [
ikRpw isMD kI ausqiq krI [ BWq BWq min AnMdu BrI ]649]
dyvI dyviqAW ƒ PUk Ckwaux leI vrqI jWdI purwxw vwlI ilKx ivDI, pg hr nvyN Awaux vwly koloN
siqgurU jI dI muV muV ‘ausqiq’ drsw irhw, AQvw GtIAW qoN GtIAw bRwhmxI ku&r, scu dy Avqwr
siqgurW dy AMimRq meI pwvn ieiqhws ivc rlweI quirAw jw irhw, mUMh-cVHy "BWq BWq " pMgqI vrq
irhw, ieh bhu-rUpIAW SYqwn ilKwrI, ibnw iksy S`k dy auhI ib`pr hY ijs ny bic`qR nwtk, cirqRo
pwKXwn, (iqRXw cirqr), cMfI dI vwr Awidk, kiQq sRI dsmgRMQ dy A`f A`f Bwg ilKy hn[ pihlw gMQ
rUp vydW qoN kyvl B`t hI nhI, sgoN ijs ƒ isRStI dw krqw AQvw ijs dy mUMh ivcoN bRwhmx Awp
jnimAW kihMdw Aw irhw hY, aus kiQq Bgvwn ‘bRhmw’ qoN hI iB~Kw B`t bixAw drsw hitAw hY[ qy
hux aus qoN vI hzwrW guxw v`fw JUT, sur AQvw Awvwz-rUp rwgW ƒ siqgurW dI ausqiq krky fMfONqw
krdy drsw id`qw[ AglI bkVvwh bwry pusqk dy 804 s&y qy ivSyS itpxIAW ivc snmwn jog vydWqI
jI dw ieh (Note) not:-’(h) rwg:-rwg vI mnu`KW jwmw Dwr ky sRI gurU Arjn dyv jI kol &irAwd krn Aw gey,
ik sMswr AMdr sMgIqk igAwn dI Gwt hox krky lok by-joV qy by-mOky dw rwg gwauNdy hn[ nUMh dw shury nwl qy pu`qr dw mW
nwl sbMD bxw rhy hn, ijs krky auh bhuq du`KI hn[ ies qoN pihlW vydW vloN B`tW dw srUp bxw ky Awaux dw pRsMg cldw
Aw irhw sI[ aus cldy pRsMg dy vyg ivc hI kvI rwgW ƒ vI guurU jI dy snmuK ilAw KVy krdw hY, jo ik drusq nhIN hY[ rwg
sRI gurU gRMQ swihb d srUp pUrw ho jwx qoN bwAd AwauNdy ilKy hn pr ies qoN pihlW hI gurU swihb bwxI dI vK-vK rwgW
207
ivc sMpwdnw kr cu`ky sn qy aunHW ƒ gwaux bwry vI sp`St hdwieqW ilK cu`ky sn[’
ies not bwry gNBIr SMky
(1) pihlw ieqrwz qW auhI hY ik sMpwdk swihbwn ny BUmkw ivc bVIAW lMmI dlIlW dy ky ilKwrI ƒ
BweI mnI isMG jI ShId dw smkwlI Aqy, AMimRqDwrI p`kw gurmuK guris`K Aqy BweI swihb nwl aus dw
imlwp hoieAw, aunHW ƒ vI ilKwrI dy nwl hI nkwxw swihb Awey drswieAw hoieAw hY[ ieh kuJ iliKAw
vI Ajyhy XkIn Bry lihjy ivc hY ik, Awm smJ vwlw pwTk aunHW ivcwrW ƒ scu mMn bYTdw hn[ sMpwdk
mhWpurK ies scweI qoN vI sucyq hn ik, ilKwrI ny swrI pusqk ivclI vwrqw BweI mnI isMG jI dI
zbwnI hI khI drsweI hoeI hY[ ies qoN vydWqI jI dw Drm bxdw sI ik ies g`l vI sw& kr idMdy ik,
auh ShId BweI mnI isMG jI dI khI g`l iks dlIl nwl r`d kr rhy sn[
(2) rwgW qoN mnu`K bx jwx dI gurmiq ivroDI, r`bI inXm dI aulM|xw krky purwx vwlI JUT bk-bk
hox dw qW koeI ieqrwz q`knhIN sgoN rwgw dy lyt pu`jx bwry ieh dlIl--rwg sRI gurU gRMQ swihb d srUp pUrw
ho jwx qoN bwAd AwauNdy ilKy hn pr ies qoN pihlW hI gurU swihb bwxI dI vK-vK rwgW ivc sMpwdnw kr cu`ky sn qy aunHW
ƒ gwaux bwry vI sp`St hdwieqW ilK cu`ky sn[“ dy ky rwgW dy mnu`K bxn nwl sihmqI ?
(3) rwgW ƒ ies qrHW mnu`KW dy rUp ivc ilAw vwVn qoN ilKwrI dw AwSw kyvl rwg mwlw ilKI jwx
dI Jstification krnI hI qW sI[ so aus ny pUrI kr leI[ pqw nhIN sMpwdk swihbwn ƒ rwgW bwry lyt
ilKx dI g`l ik`QoN su`JI ? rwgW ivcwirAW ny mnu`K ikvy bxnw sI ? ieh qW ilKwrI dI AwpxI hI klm
ivauNq dI Xojnw Anuswr swry rMg Br rhI hY[ qW jo sB qoN inAwry siqgurU swihbwn dw ieiqhws pUrI
qrHW ‘cMU cUM kw mr`bw’ bxdw quirAw jwx ivc koeI ksr nw rih jwvy[ kI, sMpwdk jI ny ilKwrI dy ieh
bcn nw pVy hoxgy ?:-
dohrw] qw qy jqn AYsw kro hy pRB dInw nwQ [ iBMn iBMn sB ko ilKo hm sB kro snwQ ]653]
rwgb kI ibnqI sunI gur Arjn suK Kwn [ rwgmwl qb hI ilKI Bogu qih pir Twn ]654]
cOpeI ]khy rwg Kt qIh sMig nwrI [ ASt ASt suq kry aucwrI [
ATqwlI suq sB ky Bey [ Aiq AnMd min rwgn ley ]655]
[ sRI gur Bog igRMQ kw pwXo [ BWiq BWiq prswid krwXo [
kVwh pRSwd su BXo ibAMqw [ AwgXw krI gurU BgvMqw ]656]
Bwv, sRI gurU gRMQ swihb jI dI sMpwdnw ivc mMn Awey rly pwaux vwlw ilKwrI dw kwrj pUUrw ho jwx qy,
Bog dw dIvwn s`ijAw[ sMgqW, bhuq hum hmw ky AweIAW[ qW siqgurU jI dI AwigAw nwl, keI pRkwr dy
kVwh pRSwd dy bVy KulyH g`Py iqAwr kIqy gey[
ipCokV vl JwqI:-
Drm ƒ clwaux vwlw DrmI mhWpurK, AwpxI ivauNq dw Drm AsQwn vI zrUr bxwauNdw AwieAw
hY[ Drm AswQn ivclI mrXwdw, kOm dI nuhwr suAwrn dw, jW DNuMdlI krI jwx dw krn bxdI AweI hY[
sMswr dy lg-pg swry DrmW dw clwaux-hwrw koeI ivSyS rihbr zrUh hY[ ijvy hzrq eIsw qoN krIb
bwrW sO (1200) swl pihlW jnmy hzrq mUsw ny XhUdI Drm clwieAw, jo snIcr vwr ƒ piv`qr mMn ky
aus idn Awpxy Drm-AsQwn (igrjy) ivc juV bYTdy Aw rhy hn[ auprMq hzrq eIsw jI ny eIsweI
Drm clwieAw, jo AYqvwr ƒ Cu`tI krnI ^udweI hukm mMndy hn, Aqy prmwqmw dI Xwd ivc, AQvw Drm
AwgU pwdrIAW qoN bweIbl dw aupdyS suxn LeI igrijAW ivc juV bYTdy hn[ hzrq eIsw qoN 570 vrHy
ip`Co, Bwv, 20ArYl sMn 570 ƒ Arb dyS ivcly m`ky Sihr ivc hzrq mhuMmd jI jnmy[ aunHW ny
ieslwm Drm clwieAw[ ieh vI XhUdIAW eIsweIAW vWg hI bu`q pR~sqI qoN dUr hn[ Su`kr vwr ienHHW leI
piv`qr idn hY[ msIqW ivc juV ky nmwz pVHdy Aqy mOlvIAW qoN vwAz suxdy hn[
Bwrq dyS ivcly ihMdU Drm dIAW kuJ inrlIAW ivSySqweIAW hn[ (1) swirAW DrmW qoN purwnw, ibnw
iksy aucycy qy sp`St muF vwlw hox dy nwl dyvI-dyvqw-rUp r`b dw Gr vI sMswr ivc sB qoN pihlW
bRwhmx-ihMdU ny hI bxwieAw sI[ (2) lg p`g swry DrmW qo ault, ies Drm ƒ iksy ^ws mhWpurK ny,
jW iksy vlI-A`lw pYZMbr jW iksy r`b dy byty ny nhIN clwieAw[ (3) ihMdU Drm dw muF kdoN b~Jw ies
bwry p`kI toh nhIN iml skI[ ies dw jnm dwqw Aqy sMcwlk koweI ^ws Av qwr jW mhWpurK nhIN sgoN
bRwhmx-(vrn) Awp hY[ bRwhmxI soc ny h&qy ivcoN mMglvwr, pr mhIny ivcoN sMkRWq, m`isAw puMinAW
Awid keI idn piv`qr GoSq kr r`Ky hn[ bRwhmxI klpxw dI aupj 33 kRoV dyvI dyviqAW dw aupwSk
ihMdU, keI qrWH dy mwiek ^rcW gRsy krm-kWfW ivc b`Jw hoieAw hY[ bhuqI ivSySqeI ieh hY ik, bRwhmx
ny Awpxy vydk ihMdU Drm qo ibnw kdy iksy vI dUjy Drm ƒ KulHy idl brdwSq nhIN kIqw[ hzrq mUsw qoN
lgpg 600 vrHy mgroN (620 BC) qoN, AQvw hzrq muhMd swihb qoN krIb 1200 swl pihlw Bwrq dy
kiplvsqU n`gr ivc ivc Sdodn nwmI rjvwVy dy Gr gOqm, sDwrQ AQvw mhwqmw bu`D ny jnm ilAw[
ies ny bRwhmxI lu`t mrXwdw ADIn bxy swry krmkwfW qoN inrlyp, swdw qy sp`St ArQW vwlw Drm
clwieAw[ pRoihqvwdI mMdrW nwlo boDIAW iBkSUAW dy Drm AsQnw dI mrXwdw bhuqI AnuswSn vwlI Aqy
ArQ BrpUr sI[ keI ivDIAW nwl ZrIbW dw luhU incVvy mwiek dwn-pMn gRsy bRwwhmxI krkWf qoN dKI
lok DVw DV boDI bxdy gey[ bRhmx dI Dwrimk qy isAwsI srdwrI boDIAW ny Koh leI Aqy suAwmI
SMkrAcwrXw dy sMn 788 ivc jnm qoN jvwn hox q`k lgpg 1100 swl Bwrq ivc boDIAW dw bVw
SkqI SwlI rj bixAw irhw[ SMkr AcwXw dI AgvweI ivc bRwhmx ny Bwrq ivcoN boDIAW dw ^wqmw kr
id`qw[ Ajyhw qMg idl bRwhmx is`K Drm dw vYrI ikvyN Aqy iks smy qoN bixAW ?- ies bwry pusq`k
“ib`pRn kI rIq qoN scu dw mwrg“- dy pihly Bwg ivc pUry ivsQwr nwl ilKAw hoieAw hY [ ausy hI
pusqk mwlw ivc hor vI keI QweIN bRwhmxI kutl inrdwieAqw dw bwdlIl vrxn pVHn Aqy smJx
gocrw hY[ pr, hy dwqwr jIE ! qyrI imhr bnw pMQ ny is`Dy rwh qy ikvyN Aw skxw hY ? :--
72/A ijsih idKwlw vwtVI iqsih BulwvY kauxu ]
ijsih BulweI pMD isir iqsih idKwvY kauxu ]1]{952}-12
48/A- siqgurU nwnk swihb jI dI DrmSwlw:-
ies scweI qoN koeI vI munkr nhIN hY ik, siqgurU nwnk swihb jI ny cwr audwsIAW ivc hmwlIAw
prbq Aqy aus qoN cIn dyS dy nwnkweI n`gr qoN huMdy, l`dw^ rsqy bRhmw lMkw AQvw d`KxI, pUrbI,
211
p`CmI Aqy m`D pRdyS Awid swrw Bwrq, bloicsqwn, kwbl, A&nwisqwn, eIrwn qoN swry Arb dySW dy
lokW ivc ivcridA igAwn crcw duAwrw gurmiq-igAwn dy JMfy lihrwey[ vwpsI qy siqgurU jIy rUs dy
keI ielwikAW ivc gurmiq igAwn dI brKw krdy hoey sMmq 1578 (sMn 1521) ivc Bwrq prqy[
ijQy vI gey, hr Drm dy ivdvwnw nwl igAwn crcw huMdI rhI [ aunHW dy Drm AsQwnw qy jw jw ky lokW
dy keI qrHW dy Brm dUr krn dy nwl Awpxy qjrby ivc lwhyvMd vwDy kIqy[ ies ivSwl BRmx iv`c
siqgurU jI ny Drm AsQwnW dI mh`qqw vyKI Aqy AzmweI[ gux Awaugxw dw cMgI qrHW inrxw kIqw[
siqgurU jI ny BwrqI bRwhmx dy bxwey qIrQ AsQnW-rUp lu`t dy AifAW dI AslIAq jwxI Aqy Awp jw
jw ky cMgI qrHW pCwxI[ cMgy AnuswSn ivc b~JI mrxwdw vwly Drm AsQwn iksy Drm dw kI svwrdy hn,
Aqy AnuswSn-hIn Drm ASQwn Awpxy DrmIAW dw kI kuJ vgwV idMdy hn? ieh swrw Byq, siqgurU jI
ny BlI BWqI jwx ilAw sI[
inrsMdyh, siqgurU nwnk swihb jI dI DrSwlw, sMq-ispwhIAW dI hr sWJIvwl ƒ, srb`q
dy Bly dI locnw krdy rihx vwly inSkpt ihrdy dw mwlk, inqwixAW inAwsirAW dw shweI, nIcW qoN
vI nIc bxw id`qy gey mnu`K-vrg dI shwieqw ivc, srbMs kurbwn kr dyx vwlw bxw rhI sI[ ‘Awid
scu’-rUp auh 'bRhm' bwry inAwrIAW sUJW dI b^SS vwly srb-sWJy aupdyS nwl, pRwxI mwqR ƒ, im`T
bolVw s`jx-joDw, sMq sUrmW bxwaux vwly inAwry mnu`K dI isrjxw kr irhw, sMswr Br dy DrmW dy
Drm-AsQwnW nwlNo ikqy v`D hr-mn ipAwrw bxdw jw irhw, au`cI jIvn jugiq dI GwVq GV irhw sI
siqgurU nwnk swihb jI dw ieh AnUpm ividAwlw[ aus inAwry gurU prmySvr jI dI ieh
DrmSwlw, dyvI-Bgq bwbw lihxw jI qoN siqgurU AMgd swihb, gMgw-Bgq Amrdws qo inmwixAW dw
mwx siqgurU Amrdws swihb jI, AQvw XqIm qy lwvwrs jyTw (jI) qoN siqgurU rwmdws jI AQvw
bwlpn qoN lwfW Aqy ipAwrW BrIAW godW ivc Kyfdy rhy, swihbzwdw jI qo, sMswr dy Bly leI sRI gurU gRMQ
swihb ijhy ivSwl srUp vwly sRI gurU gRMQ swihb-rUp bRhm igAwn-AMimRq dw AnUpm mhW swgr iqAwr
krn vwly, rySm ijhy sohl ipMfy qy A`g Aqy pwxI dy iBAwnk qsIhy JlidAW iKVy m`Qy kurbwn ho jwx
vwly mhW hTI Aqy prm iqAwgI, hrI dy pRq`K rUp siqgurU Arjn swihb jI ijhy s`cy Bgq, AlHV bwl
qoN dlBMjn sUrmW, vf-praupkwrI joDw blkwrI, siqgurU hrgoibMd swihb, gl kI, jnmis`D siqgurU
gurU nwnk swihb jI dI eysy DrmSwlw ny hI AnUpm SkqIAW dy mwlk igRsq vYrwgI pwqSwh drvyS sRI
gurU goibMd isMG q`k nO hor siqgurU nwnk swihb jI, sMswr ƒ id`qy[ pq`K hY ik, siqgurU nwnk-
DrSwlw ny sMswr dy mnu`K mwqR ƒ sMq sUrimAW dI inAwrI jQybMdI ivc bdl dyx vwlw Awpxw sMklp
pUrw kr ilAw sI[ aunHW dI sQwpq kIqI DrmSwlw krwmwqI Asr ivKaudI, rwq dUxI Aqy idxy cOxIAW
qr`kIAW krI jw rhI sI[ swrw sMswr hI pr-apkwrI sMq sUrimAW dI sMsQw dw rUp Dwr lYx dy pwvn
rsqy qur ipAw nzrIN Awaux l`g ipAw [ swry sMswr ƒ hI AjyhI s`cI DrmSwlw dw rUp bxw
ilAw jwx dI SrUAwq ho cu~kI sI[ siqgurU nwnk swihb jI dy ies mubwrk ‘sMklp’ dI swKI Br
rhy iehw pwvl gurU Sbd:--
DrqI Drm swl-
73- rwqI ruqI iQqI vwr ] pvx pwxI AgnI pwqwl ] iqsu ivic DrqI Qwip rKI Drm swl
] iqsu ivic jIA jugiq ky rMg ] iqn ky nwm Anyk Anµq ] krmI krmI hoie vIcwru ] scw
Awip scw drbwru ] iqQY sohin pMc prvwxu ] ndrI krim pvY nIswxu ] kc pkweI EQY pwie
] nwnk gieAw jwpY jwie ] 34 ] (jpu-pMnw 7)
212
jpu swihb dI pihlI pauVI qoN sicAwr bxn dI jwc isKw rhy siqgurU nwnk swihb jI ny ies 34vIN
pwvn pauVI q`k-“ikv sicAwrw hoeIAY ikv kUVY qutY pwil”- sicAwr bxwaux vwly igAwn dI rUp ryKw
vrxn kr leI qW, aunHW ny ies ƒ hI, DrqI-rUp DrmSwlw iv`c isKwey jwx vwly Drm dw mUl isDWq
mMnidAW, A`gy nwl hI, 35vIN pauVI dI ArMBk pMgqI ivc, sp`St &urmwn kr id`qw ik,- hy BweI
AslI--‘Drm KMf kw eyho Drmu ]” hY[ kUV dI kMD igrw ky ‘Awid scu, jugwid scu’ nwl iek surqw
swry sMswr ƒ iesy Drm dI isiKAw nwl joVn vwlI
bxwaux vwly Drm dI rUp-ryKw aulIkI geI[
DrmSwlw dw islybs iqAwr kr ilAw igAw sI[ eysy ƒ hI mnu`K mwqR leI “eyho Drmu ”
GoSq kr idqw igAw [ Ajyhy Drm dy isKSkW dy vwsqy swrI DrqI ƒ hI “scI DrmSwlw”-bxwaux
vwly gurU-sMklp dI puStI kr rhy gurU &urmwn-“ Driq aupwie DrI Drm swlw” ]{mw: m: 1 d`KxI- pMnw
1033} (2)- “Awpy qKqu rcwieEnu Awkws pqwlw ] hukmy DrqI swjIAnu scI Drm swlw” ] {sUhI kI
vwr m:3-pMnw -785} Bwv, AwkwS qy pwqwl dy ivclw swrw jgq-rUp q^q pRBU ny (Awp hI) bxwieAw hY, aus ny
Apxy hukm nwl hI jIvW dy Drm kmwaux leI DrqI-rUp Drmswl bxweI hY[ (3) “mohn qyry sohin duAwr
jIau sMq Drmswlw ] Drmswl Apwr dYAwr Twkur sdw kIrqnu gwvhy ]{248} pUrw gurU Sbd auprokq
18/1 qy ArQW smyq iliKAw hoieAw hY[ (4) mY, bDI scu Drm swl hY] gurisKw lhdw Bwil kY] pYr Dovw
pKw Pyrdw iqsu iniv iniv lgw pwie jIau ]10]...12 {is:m:5]pMnw-72}-2-29 (5)-pauVI ] hau mwgau
.......] moih inrgux idcY Qwau sMq DrmswlIAY ]3] {518} -swry sMswr ƒ, AQvw, srb`q lokweI ƒ
auprokq ArQW vlI DrqI-DrmSwl ivc v`sx jog bxwaux dw sMklp Clkwry mwrdw pRq`K id`s irhw
hY[ sdky jweIey siqgurU jI dI scI DrmSwl qoN Aqy aus dI AnUpm gurmiq-mrXwdw qoNN:siqgurU nwnk
swihb vloN sQwpq kIqI aus (auprokq vrxn sicAwr bxn dw) Drm is`Kx dy ASQwn ivc juV bYTI
siq-sMgiq ivc dw^lw lYx dI auh s`Dr, jo kdy guris~KW dy ihridAW ivc TwTW mwr rhI huMdI sI,
pMcm pwqSwhI jI dI mubwrk zbwn qoN, gUjrI rwg dI vwr iv`c:-
74- pauVI ] hau mwgau quJY dieAwl kir dwsw goilAw ] nau iniD pweI rwju jIvw boilAw ] AMimRq nwmu
inDwnu dwsw Gir Gxw ] iqn kY sMig inhwlu sRvxI jsu suxw ] kmwvw iqn kI kwr srIru pivqu hoie ]
pKw pwxI pIis ibgsw pYr Doie ] Awphu kCU n hoie ndir inhwlIAY ] moih inrgux idcY Qwau sMq
Drm swlIAY ]3] {518}
ArQ:-hy dieAw dy Gr pRBU ! mYN qYQoN ieh mMgdw hW (ik mYƒ Apxy) dwsW dw dws bxw lY; qyrw nwm (qyrI is&iq swlwh)
aucwirdAW hI mYN jIaUNdw hW (qy, mwno mYN Dn dy) nO ^zwny qy DrqI dw rwj pw lYNdw hW, ieh AMimRq-nwm-rUp ^zwnw qyry
(gurmuK) syvkW dy Gr ivc bhuq hY, jdoN mYN aunHw dI sMgiq ivc (bYT ky, Awpxy) kMnw nwl (qyrw) j`s suxdw hW, mYN inhwl ho
jWdw hW[ (ijauN ijauN) mYN aunHW dI syvw krdw hW, (myrw) srIr piv`qR huMdw, (aunHW ƒ) p`Kw J~l ky, (aunHW leI) pwxI Fo ky,
(c`kI) pIh ky, (qy aunH) dy pYr Do (myrw ihrdw bhuq) pRsMn huMdw hY [
‘pihlw mrxu kbUil’ krky, Awpw Bwv guAw ky, Awpxy Awp ƒ, ausy iek swcy swihb dI rzw dy spurd
kr cu`ky, aus dI nyVqw pRwpq krn leI ibhbl ihrdy dI pukwr Aw^rI pMgqI-
pr hy pRBU ! mYQoN Awpxy Awp qoN kuJ nhIN ho skdw, qUM hI myry vl myhr dI nzr nwl q`k, qy mYƒ gux-hIn ƒ gurmuKW di
sMgiq (aunHW dy juV bYTx vwly AsQwn) Drmswl ivc QW (mlI r`Kx jogI smrQw) dI b^SS kr [3[
50
(1) swihb pd Aqy (2) BviK bwxI bwry,
gurmiq ivcwrW"
(1) swihb pd:-
dws dy ihrdy ivc Ajyhw gMBIr ros auqpn hox dy krW dw vyrvw ies prkwr hY:--
(a)- mhwnkoS dy 177 s&y Anuswr ‘swihb’ dyy ArQ ies pRkwr hn-swihb-sÍwmI. mwilk. “ swihb
” (vwr Awsw m:2) 2. krqwr. (isrjxhwr pRBU) “ swihb isau mnu mwinAw ” (Awsw A: m: 1) AsW vyK ilAw
syqI hukm n clY
hY ik, mhwn koS Anuswr ‘swihb’ dw ArQ mwlk jW AkwlpurK hI hY[ Awau hux ieh vyK leIey ik, kI
kdy, siqgurU jI ny r~b jI leI 'swihb' pd dI vrqo vIN kIqI hY ? kI, aunHW kdy iksy mnu`K leI vI
swihb pd vriqAw hY ?:-
217
jgq ivc is`KI isDWq ƒ pRgt krn vwly siqgurU nwnk swihb jI ny muFlI mhwn bwxI ‘jpu’ swihb
ivc hI ‘swihb’ pd dI vrqoN cwr vwr kIqI hY-(1)-“swcw swihbu swcu nwie BwiKAw Bwau Apwru ]”(pau-4)
(2)-“vfw swihbu vfI nweI kIqw jw kw hovY ]”(22)-(3)-“vfw swihbu aUcw Qwau ] aUcy aupir aUcw nwau ]”(24)
(4)-“soeI soeI sdw scu swihbu swcw swcI nweI ]”(27)[ sRI gurU gRMQ swihb drpx stIk ivc prlok vwsI,
au~c kotI dy ivdvwn, iprMsIpl rih cu`ky gurmuiK ipAwry swihb isMG jI Anuswr auuprokq cOhW hI pwvn
pauVIA ivc ‘swihb’ dw ArQ srb ^wlk. srb pwlk, Akwl purK jI hI hY[ siqgurU nwnk swihb jI
ny Awpxy pihly srUp smy pwey pUrinAW ivc swihb pd dI vrqoN Akwl purK jI leI kridAW ieh
qwVnw vI ilKI hoeI hY ik, mnu~K dy ihrdy ivc ivAwpk, srb ivAwpI 's`cy swihb AkwlpurK jI dI
pCwx krky sdw ausy dI swihbI ADIn hI ivcrnw hY [ aus qoN ibnw iksy “Aby qby” dI, Bwv, iksy mnu`K
dI swihbI kdy nhIN mMnxI hovygI[ bhup`KI igAwn dy BNfwr, gurdyv jI dy aunHW kuJ pwvn gurU-Sbd dy,
ArQW smyq drSn:-
76- Awsw mhlw 1 ] ikAw jMglu FUFI jwie mY Gir bnu hrIAwvlw ] sic itkY Gir Awie sbid
auqwvlw ]1] jh dyKw qh soie Avru n jwxIAY ] gur kI kwr kmwie mhlu pCwxIAY ]1] rhwau] Awip
imlwvY scu qw min BwveI ] clY sdw rjwie AMik smwveI ]2] scw swihbu min vsY visAw min soeI
] Awpy dy vifAweIAw dy qoit n hoeI ]3] Aby qby kI cwkrI ikau drgh pwvY ] pQr kI
byVI jy cVY Br \nwil bufwvY ]4] AwpnVw mnu vycIAY isru dIjY nwly ] gurmuiK vsqu pCwxIAY
Apnw Gru Bwly ]5] jMmxu mrxw AwKIAY iqin krqY kIAw ] Awpu gvwieAw mir rhy iPir mrxu n
QIAw ]6] sweI kwr kmwvxI Dur kI PurmweI ] jy mnu siqgur dy imlY ikin kImiq pweI]7] rqnw
pwrKu so DxI iqin kImiq pweI ] nwnk swihbu min vsY scI vifAweI ]8]17] {420}
ArQ:-mYN ij~Dr vyKdw hW prmmwqmw hI nzrIN pYNdw hY[ (jgq ivc aus ijhw ) iksy hor ƒ kdy nhIN jwxnw cwhIdw[ gurU dI d`sI kwr
kmw ky (hr QW v`sdy prmwqmW) dI pCwx kr leIdI hY [1[rhwau[
(jdoN siqgurU gRMQ swihb jI dI d`sI kwr kmw ky srb ivAwpI prmwqmw dI pCwx Aw jWdI hY) qW mYN jMglW ivcoN aus pRB dI Bwl ikauN krW
? (ijs mnu`K ƒ hr QW v`sdw vyKx vwlI A`K dI pRwpqI ho jwvy, aus) mnu`K leI Awpxw (ihrdw) Gr hI (kiQq qOr qy pRB dy vwsy vwlw)
hrIAwvlw jMgl ho id`sdw hY[ jdoN mnu`K gurU dI rwhIN sdw iQr pRBU nwl iek surqw bxw lvy qW prmwqmw aus dy ihrdy ivc qurq Aw pRgt
hMdw hY[1[ jdoN sdw-iQr pRBU Awp (iksy jIv ƒ Awpxy crnW ivc) imlwauNdw hY qW aus jIv dy mn ivc auh ipAwrw l`gx l`g pYNdw hY[
Ajyhw pRwxI sdw aus pRBU dI rzw iv`c qurdw hY qy aus dI god ivc (aus dI Xwd ivc) lIn ho jWdw hY[2[ s`cw swihb (sdw iQr mwlk
AkwlpurK) ijs mnu`K dy mn ivc v`s pey qW hr qW ausy dw vsybw hI nzrIN AwauNdw hY (ihrdy ivc Aw v`isAw qW bwhr hr QW ausy s`cy
swihb dw hI vsybw nzrIN Awauxw kudrqI inX`m hY)[ (Ajyhy mnu`K ƒ inscw bx jWdw hY ik,) pRBU Awp hI vifAweIAW dyNdw hY[ (qy aus dy
^zwny iv`c ieqnIAW vifAweIAW hn, ik) dyNidAW auh GtdIAW nhI [3[
iDr iDr dI ^uSwmd kIiqAW prmwqmw dI hzUrI pRwpq nhIN huMdI [ (iksy dI swihbI mMnx ijhI Aby qby dI
swihbI jW cwkrI mMn lYxI ieauN hY ijvyN p`qr dI byVI ivc svwr hoxw, qy jo mnu`K ies) p`Qr dI byVI ivc svwr
huMdw hY, auh (inscy hI sMswr-) smuMdr ivc fu`b jWdw hY[ 4 [
(prmwqmw dy nwm dw sOdw krn vwsqy) jy Awpxw mn qy isr (gurU A`gy) vyc dyeIey (Bwv AwpxI Akl dw mwx iqAwg dyeIey Aqy) gurU dI
miq rwhIN Awpxw ihrdw-Gr Bwl ky (Awpxy AMdroN hI) nwm pdwrQ pCwx leIdw hY[5[ hr koeI jnm dy gyV dy izkr krdw hY (Bwv, mn
mrn dy gyV ivc pYx qoN frdw hY pr ieh jnm mrx dw c`kr) krqwr ny Awp hI bxwieAw hY[ ijhVy jIv Awpw Bwv guAw ky (mwieAw dy
moh vloN ) mr jWdy hn aunHW ƒ ieh jnm mrn dw gyV nhIN ivAwpdw[6[
(jIv dy Awpxy hI kIqy hoey ipCly ykrmw qoN bxy sMskwrW Anuswr) DuroN hI ijhVI kwr krn dw hukm(-rUpI lyK iliKAw) hMudw hY jIv auhI
kwr krdw hY, (pr ieh lyK bdly vI jw skdy hn) jy jIv Awpxw mn gurU dy hvwly kr ky pRBU-crnW ivc itk jwey (qW ies dw ieqnw
au~cw Awqmk jIvn bx jWdw hY ik.) koeI vI aus dw mu`l nhIN pw skdw [ (ieh swry jIv aus prmwqmw dy Awpxy hI bxwey hoey rqn hn)
auh mwlk Awp hI ienHW rqnW dI prK krdw hY qy Awp hI ienHW dw mu`l pwauNdw hY[ hy nwnk ! ijs mn`uK dy mn vc mwlk-pRBU v`s pey aus
ƒ sdIvI ie`zq dI b^SS ho jWdI hY]7]
auprokq gurU Sbd ivc prmwqmw dI srb-ivAwpkqw dw ivSvwS idRV krwaux dy nwl AsW ieh vI
smJ ilAw hY ik gurdyv jI ny ‘swihb’ pd Akwl purK leI vriqAw hY [ iPr cOQI pMgqI vc siqgurU
218
jI ny ieh vI smJw id`qw ik prmwqmw qo ibnw iksy hor dI cwkrI AQvw swihbI qy ivSvwS kr bYTxw
p`Qr dI byVI qy svwr ho jwx vwlI mUrKqweI hY[ Ajyhy BrmI dubwjry mnu`K, ivkwrW Bry sMswr smuMdr dI
ivkwr-lihrW ivc fu`b inbVdy hn[
ies auprokq gurU Sbd ivc swnUM “Aby qby kI cwkrI” qoN vrijAw hY qy hux ies Agly pwvn
Sbd ivc, bVy ipAwr nwl swƒ idRV krwaux dw Xqn kIqw hY ik AsIN kyvl ie~k AkwlpurK qoN ibnW
iksy dUjy dI kdy vI muQwjI nw krIey[
77- Awsw mhlw 1] lyK AsMK iliK iliK mwnu] min mwinAY scu suriq vKwnu] kQnI bdnI piV piV
Bwru lyK AsMK AlyKu Apwru ]1] AYsw swcw qUM eyko jwxu ] jMmxu mrxw hukmu pCwxu ]1]
rhwau] mwieAw moih jgu bwDw jmkwil ] bWDw CUtY nwmu sm@wil ] guru suuKdwqw Avru n Bwil ]
hliq pliq inbhI quDu nwil ]2] sbid mrY qW eyk ilv lwey ] Acru crY qW Brmu cukwey ]
jIvn mukqu min nwmu vswey ] gurmuiK hoie q sic smwey ]3] ijin Dr swjI ggnu Akwsu ]
ijin sB QwpI Qwip auQwip ] srb inrMqir Awpy Awip ] iksY n pUCy bKsy Awip ]4] qU puru
swgru mwxk hIru ] qU inrmlu scu guxI ghIru ] suKu mwnY BytY gur pIru ] eyko swihbu eyku
vjIru ]5]...8]3]{411}
pihlW, gurU Sbd dy kyNdrI Bwv ƒ smJw rhI rhwau dI quk:-
ArQ:-(hy BeI !) eyho ijhw (ksy vI lyKy iv`c nw Awax vwlw AlyK) qy sdw kwiem rihx vwlw scu, qUM kyvl iek pRBU-dwqwr
ƒ hI jwx (bwkI swrw jgq jMmx mrn dy gyV ivc hY qy ieh) jMmxw mrnw vI qUM (iksy mnu`K dy v`s ivc nhIN sgoN N) ausy
prmwqmw dw hI hukm smJ [1[rhwau[
auprokq ivcwr ADIn inrxy leI swfy inAwry gurdyv jI dw eynw &urmwn hI kw&I hY, pr AsW hor vI
KulHI gurbwxI-ivcwr krnI ies leI zrUrI smJI hY, ikauNik A`j AsIN bRwhmx vwd ivc eyfI burI qrHW
Psy hoey hW ik, bRwhmxI ivcwr ivcoN bwhr Aw ky gurU bwxI nwl juV jwxw swfy leI sOKI g`l nhIN rhI
hoeI[ so Awau rihMdy gurU Sbd dI ivcwr nwl juVIey :--N
(prmwqmw dy srUp bwry) Anigxq (ivcwr Bry) lyK, ilK ilK ky (ilKx vwilAW dy mn ivc AwpxI ividAw qy ivcwr SkqI
dw) mwx hI pYdw huMdw hY[ byS`k Axigxq lyK ilKy jwx, prmwqmw dw srUp ibAwn qo ilKx qoN pry hY aus dy guxw dw pwrlw
bMnw nhIN l`B skdw [ aus dy gux kihx nwl bolx nwl qy muV muV ky pVHn nwl vI (mn au~qy haumY dw) Bwr (hI vDdw) hY [
(pr hW) jy mnu`K dw mn prmwqmw dI Xwd ivc ig`J jwvy, jy (mnu`K dI) suriq ivc sdw iQr-pRBU (itk jwey) qW b`s ! iehI
hY Asl lyK (jo aus ƒ prvwn hY)[1[ (hy BweI aus sdw-iQr prmwqmw ƒ ivswr ky) mwieAw dy moh dy kwrn jgq, mOq dy
sihm ivc b`JW ipAw hY[ prmwqmw dy nwm dI sMBwl qoN ky b~Jw Cu`t skdw hY[ (hy BweI !) Awqmk suKW dw dwqw Aqy lok
prlok ivc qyry nwl inB skx vwlw ieh nwm, (gurU dI rwhIN imldw hY) ieh dwq dyx vwlw gurU qoN ibnw hor koeI nhIN l~Bdw
[2[ (mwieAw dy moh ivc PisAw ieh jIv, nwm ivc juVy ikvy?) nwm ivc suriq qd hI juVdI hY jdoN ieh jIv gur-Sbd-
ivcwr rwhIN (moh vloN) mr jwvy[ (Bwv, mwieAw dw moh dw pRBwv Awpxy au~qy kdy nw pYx dyvy)[ mwieAw vwlI mn dI Btkxw
jIv qd hI mkw kr skdw hY jd (gurU-Sbd-ivcwr duAwrw kwmwidk pMjW ivkwrW dy ) nw mukwey jw skx vwly toly (dy pRBwv
ƒ mukw dyvy[ jIvn ƒ ivkwrW qoN mukqI idvwaux vwly pRBU-nwm ivc auhI lIn ho skdw hY ijhVw gurU dy snmuK irhMdw hY (Bwv
gurU dI is~iKAw Anuswr jIvn dI GwVq GVdw rihx vwlw gurmuK hI pRBU-nwm ivc smw skdw hY) [3[ ausy prmwqmw ny hI
ieh DrqI AwkwS Awidk rcy hn ijs ny swrI isRStI rcI hY, jo rc ky nws krn dy vI smr`Q hY[ iPr, sB dy AMdr vI auh
Awp hI Awp ivAwpk hY[ auh Awp hI (sB jIvW qy) b^SSW krdw hY[ (AjyhIAW byAMq b^SSW krn ivc auh) iksy hor dI
(kiQq dyvI-dyviqAW smyq, ilKwrI dy swihb bu`Fw jI, jW Ajoky iksy swD-sMq-gRMQI Awidk iksy dI) slwh nhIN loVdw [4[
(hy r~b jI !) qUM Awp hI, ieh BirAw hoieAw (sMswr) smuMdr hY, qUM Awp hI ies iv`c mWxk-hIrw hY, qUM pivqR-srUpN hYN Aqy
sdw-iQr rihx vwlw hY, qy swry guxw dw ^zwnw hYN[ qUM Awp hI (kyvl mwqR) swihb-mwlk-bwdSwh hY Aqy Awp hI Awpxw
(slwh-kwr) vzIr hYN[ ijs mnu`K ƒ (qyrI imhr nwl) gurU-pIr iml pYNdw hY, auh (qyry imlwp dw Awqmk) AwnMd mwxdw hY [5[
siqguur nwnk nwnk swihb jI dy hI Awpxy qIjy srUp smyN dy ieh bcn vI ikvyN A`KoN proKy
kIqy jw skdy hn, “ dunIAw n swlwih jo mir vM\sI ] lokw n swlwih jo mir Kwku QIeI ]1] vwhu myry swihbw
219
vwhu ] gurmuiK sdw slwhIAY scw vyprvwhu ]1] rhwau ] dunIAw kyrI dosqI mnmuK diJ mrMin ] jm puir bDy
mwrIAih vylw n lwhMin ]2]..34]-1]3]{766} iksy vI nwsvMq jIv dI ausqiq krn qoN sp`St SbdW
ivc vrj ky, siqgurU jI dI isiKAw Anuswr, kWiem dwiem ausy iek inrBY prmWqmw dI hI is&iq
swlwh krnw isKwieAw hY[ nwsvMq jgq dI AQvw sdw At`l pRBU dy QW, mr imtx vwly iksy jIv dI
dosqI qy Brosw kr bihxw mnmuKqweI hY, jo AMq iBAwnk duKW dw kwrn bxdI hY[ iDAwn rhy ik, Awm
bolI ivc mnu`K vwsqy ‘swihb’ Bwv ‘mwlk’ p`d dI vrqoN, AMgryzI rwj dI dyx hY[ jo inrsMdyh ZulwmI
dI inSwnI sI[ pr mgroN ieh pd ie`zq snmwn dw pRqIk smiJAw jwx l`g ipAw jo gurmiq ivroDI
koJw Brm-krm hY[ AsW pY cu`ky ies irvwj mgr nhI jwxw, sgoN ausy siqgurU jI qoN imldIAW syDW
Anuswr hI jIvn bxwauxw hY ijhVy pUurn gurdyv jI hor vI keI pRclq rsmw irvwjW qoN vrj rhy hn[
pMcm pwqSwh jI dy muKwribMd qoN bwbw bu`Fw jI ƒ swihb AKvwieAw pVH ky snmwn Xog vydWqI nUM koeI
ieqrwz nw hoxw, bhuqw hYrwnkun ies krky hY, ikauNik vydWqI jI keI swl dyS ivdySW ivc iPr ky
sMgqW ƒ gurbwxI dw Su`D aucwrn Aqy ArQ smJwaux dI syvw qy l`gy, Drm prcwr kmytI dy, nyqr-hIn
mYNbr, igAwnI mYvw isMG jI dI shwieqw krn dI syvw inBwauNdy rhy hox qoN gurmiq gurbxI dy bVy
igAwqw ho cu~ky mMny gey hn [ sRI drbwr swihb dy gMRQI “isMG swihb igAwnI joigMdr isMG vydWqI jI’
ies 'guriblws pwqSwhI 6' pusqk, ƒ pMQ leI Drm-pusqk bxwaux ivc ho rhI s&lqw dI ^uSI ivc,
ieh vI Bu`l gey sn ik, pMcm siqgurU jI, Awpxy nwnw jI, (qIsry siqgurU nwnk, gurU Amrdws jI) dy
ies &urmwn nUM kdy nhIN sn Bu`l skdy-“scw swihbu eyku hY mqu mn Brim Bulwih]” Bwv, iksy Brm
ivc pY ky, ieh nhIN Bu`lxw hovygw ik, s`cw swihb-mwlk kyvl iek Akwl purK hI hY[ so gurdyv jI gurU
Gr dy Ainn syvk bwbw bu`Fw jI leI swihb pd kdy nhIN sn vrq skdy Aqy nwl hI ieh vI At`l
scweI hY, gurU nwnk jI dy duAwry dw inSkwm syvk, siqhurU jI dw Ainn Bgq, gurmiq dy siqgurU
nwnwk swihb jI qoN inrMqr gurU-sMgiq ivc rihMx dy Pl srUp grmiq-igAwn dy pUrn igAwqw, bwbw
bu`Fw jI, AkwlpurK jI dy QW Awpxy Awp nUM "sihb" AKvwauxw iksy vI hwlq ivc nhIN sn J`l skdy[
ikfy du~K dI g`l hY ik sRI drbwr swihb dy sInIAr gRMQI isMG huMdy hoey snmwn Xog vydWqI jI, sRI gurU
gRMQ swihb jI qoN syD lYxI vI Bu`l gey ?
dwsry dI aumr dw vDIAw ih`sw pulIs dI nOkrI ivc guAwc cu~kw sI [ iPr vI siqgurU jI dy ies inmwxy
dwsry ny, kyvl jpu swihb jI dI cOQI pauVI dI ivcwr qoN hI XkIn bxw ilAw, ik, gurmiq ivc
‘swihb’ pd kyvl Akwl purK jI leI hI prvwn hY[ iesy hI ivSvwS qoN hor cMgI qrHW qs~lI krn
leI dws ny bVI krVI imhnq nwl guurU bwxI ivcoN pVqwl krnI ArMB kr id`qI[ ijs qoN is~D ho huMdw
igAw ik, gurbwxI iv`c ‘sihb’ pd dI vrqoN kyvl Aqy kyvl AkwlpurK vwsqy hI kIqI hoeI hY[ dws ny
siqgurU gRMQ swihb jI ivcoN ‘swihb’ pd dI vrqoN vwly gurU SbdW dI sUcI iqAwr krn dw au~dm kr
ilAw [ kmzOr Aqy jkrjrI ishq vwlw ieh inmwxw dwsrw bVI lgn nwl siqgurU gRMQ swihb jI dy
kyvl 800 AMk q`k dI pVqwl qoN sUcI iqAwr kr sikAw hY jo pwTkW dI jwxkwrI leI tUk iv~c vI
hwzr*[ m~D qoN v`D kIqI pVqwl qoN pRwpq is`ty qy, pMKI-A~K JwqI leI sMKyp SbdW ivc- siqgurU
nwnk swihb (pRQm srUp) qoN pMcm pwqSwh jI q`k ilKy, ‘swihb’ p`d dI vrqoN vwly gurU SbdW dw
krmvwr vyrvw ies pRkwr hY :-
siqgurU nwnk swihb mhlw 1 = 67
““ “ “ “ “ mhlw 2 = 2
““ “ “ “ “ mhlw 3 = 24
220
““ “ “ “ “ mhlw 4 = 22
““ “ “ “ “ mhlw 5 = 69
sRI gurU gRMQ swib jI dy 800 AMk qk prmwqmw vwsqy kul= 184 vwr swihb pd dI vrqoN ? jpu
swihb ivc rwm pd kyvl do vwr, pr swihb pd dI vrqoN cwr vwr kIqI imldI hY[ ieh kdy mMinAw
hI nhI jw skdw ik pMcm pwqSwh jI ny bwbw bu~Fw jI nUM swihb kih ky sMboDn kIqw hovygw[
*Foot Note:--mhlw 1 -(1)-swcw swihbu swcu nwie BwiKAw Bwau Apwru ]..]4] (2)- vfw swihbu vfI nweI kIqw jw kw hovY ]..]21] (3)-
vfw swihbu aUcw Qwau ]...]24] (4)-soeI soeI sdw scu swihbu swcw swcI nweI ]..]27] A`gy pwvn bwxI irihrs ivc-(5)-soeI soeI sdw scu swihbu
swcw swcI nweI ] hY BI hosI jwie n jwsI rcnw ijin rcweI ] (6)-vfy myry swihbw gihr gMBIrw guxI ghIrw ] -(7)-so ikau ivsrY myrI mwie ] swcw
swihbu swcY nwie ] 1 ] rhwau ]- soihlw-(8)-dyhu sjx AsIsVIAw ijau hovY swihb isau mylu ] 3 ] isrIrwgu(9)-swcy swihb siB gux Aaugx siB
Aswh ] 1 ] (10) -rMig rqw myrw swihbu riv rihAw BrpUir ] 1 ] rhwau ]Sbd nM:25] (11)-ikq kau swihb Awvih roih ] jy qU swihb Awvih roih
] qU Enw kw qyry Eih ]2] (12)-ACl ClweI nh ClY nh Gwau ktwrw kir skY ] ijau swihbu rwKY iqau rhY iesu loBI kw jIau tl plY ]1]{33}-(13)-
iswihbu Aqulu n qolIAY kQin n pwieAw jwie ]5]{9}-(14)-swca swihbu syvIAY gurmuiK AkQo kwiQ ]6] ...{10]- (14)-scw swihbu syvIAY gurmuiK vsY
min Awie ] { 7-24}-(15)-swihbu inqwixAw kw qwxu ] Awie n jweI iQru sdw gur sbdI scu jwxu ]1]rhwau]{1-26} (14)vwr isrI rg] mÚ3] horu
ibrhw sB Dwqu hY jb lgu swihb pRIiq n hoie ] pauVI-1}-(16)- dwqI swihb sMdIAw ikAw clY iqsu nwil ]{pau-2} (17)...iKn mih aupjY iKin KpY
iKnu AwvY iKnu jwie ] sbdu pCwxY riv rhY nw iqsu kwlu sMqwie ] swihbu Aqulu n qolIAY kQin n pwieAw jwie ] 5 ]..9]{59}-(18)- swcau swihbu
syvIAY gurmuiK AkQo kwiQ ]6]-- 10]{59} (19)- dwqI swihb sMdIAw ikAw clY iqsu nwil ] iek jwgMdy nw lhMin ieknw suiqAw dyie auTwil ]1]-
2{93}-{20}- scw swihbu scu inAwau pwpI nru hwrdw ]{90}-v-18 -(21)-scu imlY muiK nwmu, swihb BwvsI ] krsin qKiq slwmu iliKAw pwvsI
] 11 ]{143}-(22)-BI auiT ricEnu vwdu sY vir@Aw kI ipV bDI ] sBy vylw vKq siB jy ATI Bau hoie ] nwnk swihbu min vsY scw nwvxu hoie ]1]
{146}-(23)- jyvfu swihbu qyvf dwqI dy dy kry rjweI ] nwnk ndir kry ijsu aupir sic nwim vifAweI ]1]-19-{147}-(24)- miq pMKyrU ikrqu swiQ
kb auqm kb nIc ] kb cMdin kb Aik fwil kb aucI prIiq ] nwnk hukim clweIAY swihb lgI rIiq ]2]-21-{147}-(25)-AauKD mMqR mUlu mn eykY
jy kir idRVu icqu kIjY ry ] jnm jnm ky pwp krm ky kwtnhwrw lIjY ry ] 1 ] mn eyko swihbu BweI ry ] qyry qIin guxw sMswir smwvih AlKu n lKxw jweI
ry ]1]rhwau] skr KMfu mwieAw qin mITI hm qau pMf aucweI ry ] rwiq AnyrI sUJis nwhI lju tUkis mUsw BweI ry ]2] mnmuiK krih qyqw duKu lwgY
gurmuiK imlY vfweI ry ] jo iqin kIAw soeI hoAw ikrqu n myitAw jweI ry ]3] suBr Bry n hovih aUxy jo rwqy rMgu lweI ry ] iqn kI pMk hovY jy nwnku qau
mUVw ikCu pweI ry ]4]-4]16]{156}-(26)-.myry swihbw kauxu jwxY gux qyry ] khy n jwnI Aaugx myry ] 1 ] rhwau ]-- 5 ] 17 ]{156}-(27)-sMbiq
swhw iliKAw imil kir pwvhu qylu ] dyhu sjx AwsIsVIAw ijau hovY swihb isau mylu ] 3 ]- 1]20]{157}-(28)- soeI soeI sdw scu swihbu swcw swcI
nweI ] hY BI hosI jwie n jwsI rcnw ijin rcweI ].. ]1]{348}-(29)- vfy myry swihbw gihr gMBIrw guxI ghIrw ] koeI n jwxY qyrw kyqw kyvfu cIrw
].. 1 ] {349}-(30)-so ikau ivsrY myrI mwie ] swcw swihbu swcY nwie ] 1 ] rhwau ]}349}-(31)-myry swihb hau kIqw qyrw ] jW qUM dyih jpI nwau
qyrw ]- 28 ]{357}-(32)-qau kwrix swihbw rMig rqy ] qyry nwm Anykw rUp Anµqw khxu n jwhI qyry gux kyqy ] 1 ] rhwau ] dr Gr mhlw hsqI GoVy
Coif ivlwieiq dys gey ] pIr pykWbr swilk swidk CofI dunIAw Qwie pey ] 2 ] swd shj suK rs ks qjIAly kwpV Cofy cmV lIey ] duKIey drdvMd
dir qyrY nwim rqy drvys Bey ] 3 ] KlVI KprI lkVI cmVI isKw sUqu DoqI kIn@I ] qUM swihbu hau sWgI qyrw pRxvY nwnku jwiq kYsI ] 4 ]1]33] {358}-
(33)-suKu mwnY BytY gur pIru ] eyko swihbu eyku vjIru .. 5 ].8]3]{411}-(34)-cwry kuMfw FUFIAw ko nIm@I mYfw ] jy quDu BwvY swihbw qU mY hau qYfw
]..]8]-14 ]{419}-(35)-swcO swihbu min vsY haumY ibKu mwrI ]..8]-15]{419}-(36)-swihbu irdY vswie n, pCoqwvhI ] gunhW bKsxhwru sbdu
kmwvhI ..9]16]{420}-(37)- scw swihbu min vsY visAw min soeI ] Awpy dy vifAweIAw dy qoit n hoeI ] 3 ] Aby qby kI cwkrI ikau drgh pwvY ]
pQr kI byVI jy cVY Br nwil bufwvY ].. 8]17]{420}-(38)-swihbu myrw eyku hY Avru nhI BweI ] ikrpw qy suKu pwieAw swcy prQweI ]..8]- 18 ]
{420}-(33)- swihb isau mnu mwinAw dy swcu ADwru ]..]8]- 20 ]{421}-(39)-ssY soie isRsit ijin swjI sBnw swihbu eyku BieAw ] syvq rhy icqu
ijn@ kw lwgw AwieAw iqn@ kw sPlu BieAw ]1]-{432}-(40)-.GGY Gwl syvku jy GwlY sbid gurU kY lwig rhY ] burw Blw jy sm kir jwxY ien ibiD
swihbu rmqu rhY ]8] {432}-(41)- myrw mno myrw mnu rwqw rwm ipAwry rwm ] scu swihbo Awid purKu AprMpro Dwry rwm ] Agm Agocru Apr Apwrw
pwrbRhmu prDwno ]..4]- 3 ]{437}-(42)-myry jIAiVAw prdysIAw ikqu pvih jMjwly rwm ] swcw swihbu min vsY kI Pwsih jm jwly rwm ]{439}-
(43)- pa:scw swihbu eyku qUM ijin sco scu vrqwieAw ]..8]{467}-(44)-..qUM scw swihbu isPiq suAwil@au ijin1 kIqI so pwir pieAw
]..2 ]{469}pau-12-(45)-pau-:swihbu hoie dieAwlu ikrpw kry qw sweI kwr krwiesI ]..]15]{471}-(46)-pau:- ijs ky jIA prwx hih ikau
swihbu mnhu ivswrIAY] ]20]{474}-(47)-pau:- ijqu syivAY suKu pweIAY so swihbu sdw sm@wlIAY ]..]21]{474}-(48)-..hau vwrI vM\w KMnIAY vM\w qau
swihb ky nwvY ]1] rhwau]swihbu sPilE ruKVw AMimRqu jw kw nwau ] ijn pIAw qy iqRpq Bey hau iqn bilhwrY jwau ]2] mY kI ndir n AwvhI vsih
hBIAW nwil ] iqKw iqhwieAw ikau lhY jw sr BIqir pwil ]3] nwnku qyrw bwxIAw qU swihbu mY rwis ]..4]1]{557}-(49)-..vfy myry swihbw AlK
Apwrw ]..8]2]{567}-(50)-....swihbu ismrhu myry BweIho sBnw eyhu pieAwxw ] .. swihbu ismirhu myry BweIho sBnw iehu pieAwxw ]2]{579}-(51)-
..rovh ibrhw qn kw Awpxw swihbu sMm@wlyhW ] swihbu sm@wilh pMQu inhwilh Asw iB EQY jwxw ].. ]2]{579}-(52)-..kIqw vyKY swihbu Awpxw kudriq
kry bIcwro ]..]4]2]{580}-(53)-scVw swihbu scu qU scVw dyih ipAwro ] rhwau ]..]2]{580}-(54)-ijin jgu Qwip vqwieAw jwlou so swihbu prvwxo
] 1 ]{581}-(55)-..ijn myrw swihbu vIsrY vfVI vydn iqnwh ]..]4]1]{595}-(56)-swihbu myrw nIq nvw sdw sdw dwqwru ]1]rhwau] Anidnu swihbu
syvIAY AMiq Cfwey soie ]...syvI swihbu Awpxw Avru n jwcMau koie ] nwnku qw kw dwsu hY ibMd ibMd cuK cuK hoie ]4] swihb qyry nwm ivthu ibMd ibMd cuK
cuK hoie ]1]rhwau]4]1] {660}-(57) -..swcw swihbu ikrpw krY ] so syvku jm qy kYsw frY ]..5]-2]4]{666}-(58)-.. nwnk swihbu Agm Agocru
jIvw scI nweI ]1]..nwnk swihbu Avru n dUjw nwim qyrY vifAweI ]2]..nwnk swihbu sbid is\wpY swcw isrjxhwrw]...]5]-2]{699}- (59)-rM|x
vwlw jy rM|Y swihbu AYsw rMgu n fIT ]..4]1]3]{733}-(60)-...scw so swihbu scu qpwvsu scVw inAwau krygu msolw ..2]3]5]{733}--(61)-..pUjw pRwx
syvku jy syvy ien@ ibiD swihbu rvqu rhY ].. 4]-1]{728}-(62)-CutY qw kY boil swihb ndir ijsu ] 3 ] Gly Awxy Awip ijsu nwhI dUjw mqY koie ] Fwih
auswry swij jwxY sB soie ] nwau nwnk bKsIs ndrI krmu hoie ] 4 ] 3 ] 5 ]{740}-(63)-AMiq n swihbu ismirAw jweI ]3--]1]{751}-(64)-rhau
swihb kI tyk n mohY mohxI ]1]rhwau]..8 ]3]5]{752}-(65)-jw qU qw mY sBu ko qU swihbu myrI rwis jIau ]..2]{762}-swihbu so swlwhIAY ijin kwrxu
221
kIAw ]..swihbu so swlwhIAY ijin jgqu aupwieAw ].. swihb rMig rwqw sc kI bwqw ijin ibMb kw kotu auswirAw ]..9 ]-2]5]{767}-(66)-Koty Kry
prKIAin swihb kY dIbwix ]1] {789}- (67)..qyrw AMqu n jwxw myry swihb mY AMDuly ikAw cqurweI ]2]..4 ]1]{795}-.. quJ ibnu Avru n jwxw myry
swihbw gux gwvw inq qyry ]3]..4 ]2]{795}
m:2]-nwil ieAwxy dosqI kdy n AwvY rwis ] jyhw jwxY qyho vrqY vyKhu ko inrjwis ] vsqU AMdir vsqu smwvY dUjI hovY pwis ] swihb syqI hukmu n clY
khI bxY Ardwis ] kUiV kmwxY kUVo hovY nwnk isPiq ivgwis ]3]{474}-(2)- eyh iknyhI dwiq Awps qy jo pweIAY ] nwnk sw krmwiq swihb quTY jo
imlY ] 1 ]{474}-
mhlw 3-(1)-scw swihbu syvIAY scu vifAweI dyie ]{43} (2}- inrmlu swihbu pwieAw swcw guxI ghIru ]2]{54}(3)-.sdw swihb kY rMig rhY kbhUM n
qUtis nyhu ] ..{pau-5} (4)- scw swihbu syvIAY gurmuiK vsY min Awie ] sdw rMig rwqy sc isau ApunI ikrpw kry imlwie ] 7 ] -- 7 ] 24 ]{69}-
(5) horu ibrhw sB Dwqu hY jb lgu swihb pRIiq n hoie ]2]{83} -(6)- klau mswjnI ikAw sdweIAY ihrdY hI iliK lyhu ] sdw swihb kY rMig rhY kbhUM
n qUtis nyhu ] {84}v-5 (7)-scw swihbu scI nweI ] gur prswdI mMin vsweI ] Anidnu sdw rhY rMig rwqw dir scY soJI pwvixAw ] 4 ] - 1 ]2]
{110}-(8)-scw swihb mY Aiq ipAwrw ] pUry gur kY sbid ADwrw ] nwnk nwim imlY vifAweI duKu suKu sm kir jwnixAw ]8]10]11] {116} (9)-
rwm rwm kriqAw suKu sWiq srIr ] AMqir vsY n lwgY jm pIr ] Awpy swihbu Awip vjIr ] nwnk syiv sdw hir guxI ghIr ]4]- 6]26]{159}-(10)-
scw swihbu eyku hY mqu mn Brim Bulwih ] gur pUiC syvw krih scu inrmlu mMin vswih ]..8]- 11]33]{431} -(11)-swcw swihbu eyku hY mqu mn Brim
Bulwih ] gur pUiC syvw krih scu inrmlu mMin vswih ]5].. ]8]- 11 ] 33 ]{431}-(12)-scy myry swihbw scI qyrI vifAweI ]..10 ]-2]7]{442}-
(13)-swihbu myrw sdw hY idsY sbdu kmwie ]..]1]{509}-(14)-pau:-myrw swihbu Aiq vfw scu gihr gMBIrw ].]7]{514}-(15)pau:-. swihbu syvin@
Awpxw pUrY sbid vIcwir ]10]{515}-(17)-mÚ 3] vwhu vwhu swihbu scu hY AMimRqu jw kw nwau ]..] 2 ]{515}-(18)-swihbu sdw hjUir hY BrmY ky CauV
kit kY AMqir joiq Dryhu ]{554} (19)- jy kir swihbu mnhu n vIsrY qw sihlw mrxw hoie ] {555}-16-(20)- scVw swihbu sbid pCwxIAY Awpy ley
imlwey ]..scVw swihbu sbid pCwxIAY Awpy ley imlwey ] 2 ] {582}-(21)-...scw swihbu scI nweI vyKY ndir inhwly ] rovih iprhu ivCuMnIAw mY ipru
scVw hY sdw nwly ]1] pRBu myrw swihbu sB dU aUcw hY ikv imlW pRIqm ipAwry ] {584} (22)-.. nwnk swcw swihbu swcI nweI scu insqwrw hoeI
]1]..4]2]3]{769 (23)-swihb qy syvku syv swihb qy ikAw ko khY bhwnw ] .. 4]3]{797}-(24)- ijs dw swihbu fwFw hoie ] iqs no mwir n swkY
koie ] swihb kI syvku rhY srxweI ] ...10 ]-2]{843}
}mhlw 4] . scw swihbu scu inAwau pwpI nru hwrdw ] ..]18]{90}-(2)- scw swihbu scu hY scu scw gosweI ] quDuno sB iDAwiedI sB lgY qyrI pweI ]
qyrI isPiq suAwilau srUp hY ijin kIqI iqsu pwir lGweI ] gurmuKw no Plu pwiedw sic nwim smweI ] vfy myry swihbw vfI qyrI vifAweI ] 1 ] {301}-
(3)- quDu jyvfu dwqw qUhY inrMjnw qUhY scu myrY min BwieAw ] scy myry swihbw scy scu nwieAw ] 2 ]{301}-(4)-qU swihbu Agmu dieAwlu hY siB quDu
iDAwhI ] {302}-(5)- ijs no swihbu vfw kry soeI vf jwxI ] ijsu swihb BwvY iqsu bKis ley so swihb min BwxI ] {302}(6)-qU scw swihbu scu hY
scu scy BwvY ]{302}-(7)-qU swihbu Agm dieAwlu hY vf dwqw dwxw ] {305}-(8)-..quDuno sB iDAwiedI sy Qwie pey jo swihb loVy ]{306}-(9)-
swihbu ijs kw nµgw BuKw hovY iqs dw nPru ikQhu rij Kwey ] ij swihb kY Gir vQu hovY su nPrY hiQ AwvY AxhodI ikQhu pwey ].. 2 ]{306}-pau-12-
(10)- scu swihbu siqgurU kY vil hY qW JiK JiK mrY sB luokweI ] ...1 ]{307}-pau-13 -(11)- qU scw swihbu Awip hY scu swh hmwry ] scu pUjI nwmu
idRVwie pRB vxjwry Qwry ] scu syvih scu vxMij lYih gux kQh inrwry ] syvk Bwie sy jn imly gur sbid svwry ] qU scw swihbu AlKu hY gur sbid lKwry
]14]{308} -(12)- scu swihbu scu ijnI syivAw kwlu kMtku mwir iqnI swiDAw ]..22]{313}-(14)- qU Git Git ieku vrqdw scu swihb clqY
].. 24 ]{314}-(15)- scY swihb mwirAw kauxu iqs no rKY ] nwnk iqsu srxwgqI jo purKu AlKY ]28]{315}-(16)-qUM scw swihbu Aiq vfw quih jyvfu
qUM vf vfy ] ijsu qUM mylih so quDu imlY qUM Awpy bKis lYih lyKw Cfy ] ijs no qUM Awip imlwiedw so siqguru syvy mnu gf gfy ] qUM scw swihbu scu qU sBu jIau
ipMfu cMmu qyrw hfy ] ..33 ] {317}-(17)- .so AYsw hir inq syvIAY myrI ijMduVIey jo sB dU swihbu vfw rwm ] {541}-(18)- hir scw swihbu scu qpwvsu
kir vyKY clq sbwey ] {550}-(19)-..swcw swihbu scu qU myry swhw qyrw kIAw scu sBu hoie ]..4]-7]13]{674}-(20)-.. scu swihb swcw Kylu sBu hir
DnI ]..2]1]{723}-(21)swihbo qUhY myrw mIrw ]..22 ]-2]{727}- (22) -qyry kvn kvn gux kih kih gwvw qU swihb guxI inDwnw ] qumrI mihmw
brin n swkau qUM Twkur aUc Bgvwnw ]1] mY hir hir nwmu Dr soeI ] ijau BwvY iqau rwKu myry swihb mY quJ ibnu Avru n koeI ]1]rhwau]..4]-
1]12]{746}
mhlw 5 ] (1)- sBu ikCu vsgiq swihbY Awpy krx kryv ] {5-75} (2)-sdw sdw kir cwkrI pRBu swihbu scw soie ] 2 ]{7-77} (3)-swihbu myrw
inrmlw iqsu ibnu rhxu n jwie ]{49}-(4)-scw swihbu min vuTw hoAw Ksmu dieAwlu ]{19-89}- (5)-scu krqw scu krxhwru scu swihbu scu
tyk]{28- 98} (6)-syvw mMgY syvko lweIAW ApunI syv ] swDU sMg mskqy qUTY pwvw dyv ] sBu ikCu vsgiq swihbY Awpy krx kryv ] siqgur kY bilhwrxY
mnsw sB pUryv ]3]- 5 ] 75 ] {44} (7)-sdw sdw kir cwkrI pRBu swihbu scw soie ]2]..7 ]77]{44}-(8)-swihbu myrw inrmlw iqsu ibnu rhxu n
jwie ]. 19 ] 89 ]{49}-(9) scw swihbu min vuTw hoAw Ksmu dieAwlu ] pUrw siqguru ByitAw ibnisAw sBu jMjwlu ]1]-- 28 ]98]{52}-(10)-scu
krqw scu krxhwru scu swihbu scu tyk ] sco scu vKwxIAY sco buiD ibbyk ].. 28 ]98]{52}-(11)-swihbu inqwixAw kw qwxu ] 1 ] 26 ]{70}-(12)-
qUM swJw swihbu bwpu hmwrw ] nau iniD qyrY AKut BMfwrw ]- ] 2 ] 9 ]{97} (13)-AMimRqu nwmu qyrw soeI gwvY ] jo swihb qyrY min BwvY ] qUM sMqn kw sMq
qumwry sMq swihb mnu mwnw jIau ]2]{100}-(14)-kwit islk pRiB syvw lwieAw ] hukmu swihb kw syvk min BwieAw ] soeI kmwvY jo swihb BwvY syvku
AMqir bwhir mwhru jIau ] 2 ]-- 18 ] 25 ]{101}-(15)-..scw swihbu scI nweI ] gur prswid iqsu sdw iDAweI ] jnm mrx BY kwty mohw ibnsy sog
sMqwpy jIau ] 3 ]... ] 4 ]--- 27 ] 34 ] {104}-(16)-.jnm jnm ky iklibK jwvih ] min icMdy syeI Pl pwvih ] ismir swihbu so scu suAwmI
irjku sBsu kau dIey jIau ] 2 ]--- 28 ] 35 ]{104}-(17)-qyrw mwxu qwxu pRB qyrw ] qUM scw swihbu guxI ghyrw ] nwnku dwsu khY bynµqI AwT phr quDu
iDAweI jIau ] 4 ]- 34]41-{106}-(18)-Agm Agocru swihbu myrw ] Gt Gt AMqir vrqY nyrw ] sdw Ailpqu jIAw kw dwqw ko ivrlw Awpu pCwxY jIau
] 2 ]- 35] 42 ]{10-(19)-rwgu mwJ AstpdIAw mhlw 1 Gru 1 ] sbid rMgwey hukim sbwey ] scI drgh mhil bulwey ] scy dIn dieAwl myry
swihbw scy mnu pqIAwvixAw ] 1 ] {109}-(20)-.swcw swihbu gurmuiK jwpY ] pUry gur ky sbid is\wpY ] ijn pIAw syeI iqRpqwsy scy sic AGwvixAw
] 8 ]-1 ]35] {131}-(21)-ijs kau qUM pRB BieAw shweI ] iqsu qqI vwau n lgY kweI ] qU swihbu srix suKdwqw sqsMgiq jip pRgtwvixAw ]7] qUM
aUc AQwhu Apwru Amolw ] qUM swcw swihbu dwsu qyrw golw ] qUM mIrw swcI TkurweI nwnk bil bil jwvixAw ]8]- 3 ]37]{132}-(22)-nwnk kau pRB
rwiK lyih myry swihb bMdI moc ]{135}-(23)-jo quDu BwvY so inrml krmw ] jo quDu BwvY so scu Drmw ] srb inDwn gux qum hI pwis ] qUM swihbu syvk
Ardwis ] 3 ] mnu qnu inrmlu hoie hir rMig ] srb suKw pwvau sqsMig ] nwim qyrY rhY mnu rwqw ] iehu kilAwxu nwnk kir jwqw
] 4 ] 14 ] 83 ]{180}-(24)-qUM myry lwln qUM myry pRwn ] qUM myry swihb qUM myry Kwn ]1]rhwau]-18 ]87]{182}-(25)-bwrnY bilhwrnY lK brIAw ]
nwmo ho nwmu swihb ko pRwn ADrIAw ]1]rhwau]..]4]5]143] {211}-(26)-KKw Krw srwhau qwhU ] jo iKn mih aUny suBr BrwhU ] Krw inmwnw hoq prwnI
] Anidnu jwpY pRB inrbwnI ] BwvY Ksm q auAw suKu dyqw ] pwrbRhmu AYso Awgnqw ] AsMK Kqy iKn bKsnhwrw ] nwnk swihb sdw dieAwrw ] 49 ]
222
{260}-(27)- pRB kI AwigAw mwnY mwQY ] aus qy caugun krY inhwlu ] nwnk swihbu sdw dieAwlu ] 2 ]-Ast:-5 {268}-(28)- quDu jyvfu dwqw qUhY
inrMjnw qUhY scu myrY min BwieAw ] scy myry swihbw scy scu nwieAw ] 2 ]{301}(29)- qU swihbu Agmu dieAwlu hY siB quDu iDAwhI ] siB jIA qyry qU
sBs dw qU sB CfwhI ] 4 ]-{302}-(30)- cyqw eI qW cyiq swihbu scw so DxI ] nwnk siqguru syiv ciV boihiQ Baujlu pwir pau ] 1 ]{318}-(31)-
mMgxw q scu ieku ijsu quis dyvY Awip ] ijqu KwDY mnu iqRpqIAY nwnk swihb dwiq ]2]{321}-20 -(31)-Agm Agocru swihbo jIAW kw prxw ] hsq
dyie pRiqpwldw Brx poKxu krxw ]..20]{323}-(32)- jwicku mMgY inq nwmu swihbu kry kbUlu ] nwnk prmysru jjmwnu iqsih BuK n mUil ]2]{323}-
(33)-- so swihbu rihAw BrpUir ] sdw sMig nwhI hir dUir ] 2 ]-- 38]{330}-(34)-swihbu hoie dieAwlu ik®pw kry Apunw kwrju svwry ] qw
sohwgix jwxIAY gur sbdu bIcwry ]3]- 5 ]6]50]{334}-(35)--bMdy bMdgI iekqIAwr ] swihbu rosu Drau ik ipAwru ].. 18 ]69]{338}-(36)- jo qUM
krih soeI prvwxu ] swcy swihb qyrw scu Purmwxu ] 2 ] jw quDu BwvY qw hir gux gwau ] qyrY Gir sdw sdw hY inAwau ] 3 ] swcy swihb AlK AByv ]
nwnk lwieAw lwgw syv ] 4 ] 20 ] {376}-(37)- swihb kw syv ibrwnI ] AYsy gunh ACwidE pRwnI ] -- 22 ]{376}-(37)-jw qUM swihbu qw Bau kyhw
hau quDu ibnu iksu swlwhI ] -- 7 ] 46 ]{382}-(38)- gux inDwn swihb min mylw ] srix pieAw nwnk suohylw ] 4 ] 9 ] 48 ]{383}-(39)-jau
mY Apunw swihbu cIiq ] qau Bau imitE myry mIq ] 2 ]-- 29 ]80]{390}-(40)- sdw Anµd AnµdI swihbu gun inDwn inq inq jwpIAY ]--
5 ]99]{395}-(41)-imitAw sogu mhw Anµdu QIAw ] gurbwxI sKI Anµdu gwvY ] swcy swihb kY min BwvY ] 2 ]... ]4]-- 7 ] 101 ]..]3]--
8 ] 102 ]{396}-(42)-mY bMdw bY KrIdu scu swihbu myrw ] jIau ipMfu sBu iqs dw sBu ikCu hY qyrw ] 1 ] mwxu inmwxy qUM DxI qyrw Brvwsw ] ibnu swcy
An tyk hY so jwxhu kwcw ] 1 ] rhwau ] qyrw hukmu Apwr hY koeI AMqu n pwey ] ijsu guru pUrw BytsI so clY rjwey ] 2 ] cqurweI isAwxpw ikqY kwim n
AweIAY ] quTw swihbu jo dyvY soeI suKu pweIAY ] 3 ]- 1 ] 103 ]{396}-(43)--srb suKw mY BwilAw hir jyvfu n koeI ] gur quTy qy pweIAY scu swihbu
soeI ] 1 ] bilhwrI gur Awpxy sd sd kurbwnw ] nwmu n ivsrau ieku iKnu csw iehu kIjY dwnw ]1]rhwau]..]4]- 2]104]{396}-(44)-pUir rihAw sRb
Twie hmwrw Ksmu soie ] eyku swihbu isir Cqu dUjw nwih koie ]1]..]4]--7]109][398}-(45)-jIA pRwn myrw Dno swihb kI mnIAw ] nwim ijsY kY
aUjlI iqsu dwsI gnIAw ]1]rhwau]..]4]-15]117]{400}-(46)-iqsu swihb kI tyk nwnk mnY mwih ]2] {518}-(47)-ijsu piq rKY scw swihbu nwnk
myit n skY koeI ]2] {520}-8(48)-pa: AwvY swihbu iciq qyirAw Bgqw ifiTAw ].. ]9] {523}-(49)-pau:- . AwieAY iciq inhwlu swihb bysumwr
],]17]{523}-(50-pau:-.sUK shj Awnµd vuTy iqqu Gir ] Awvx jwx rhy jnmu n qhw mir ] swihbu syvku ieku ieku idRstwieAw ]..]21]{524}-
(51)-Gt Gt AMqir swihbu nyrw ]{536}-(52)-..qum imhrvwn dws hm dInw ] nwnk swihbu Brpuir lIxw ] 4 ] 2
]{562}-(53)-..qU eyko swihbu Avru n hoir ]..4]7]{563}-(54)-..swcw swihbu min vsY BweI eyhw krxI swr ] ,,]4]- 2 ]{608}-(55)-..koie n
phucnhwrw dUjw Apuny swihb kw Brvwsw ] .. ]4]- -5]{609}-(56)-swcw swihbu Aimiq vfweI Bgiq vCl dieAwlw ]..4]-11]{611}-(57)-...pRB
jIau qU myro swihbu dwqw ] ..4 ]-14 ]25]{615}-(58)-.. bKis lYhu swihb pRB Apny lwK Kqy kir Pyro ].. ]2]-7]35]{618}-59)-swihbu gunI
ghyrw ] Gru lskru sBu qyrw ]..]4]{622}-(60)-qU swihbu guxI ghyrw ] ..4]-6]56]{622}-(61)-swcw swihbu ivsirAw ipAwry bhuqI imlY sjwie
...8]-- 2]{640}-(62)-swcw swihbu hoAw rKvwlw rwiK lIey kMiT lwie ]..2]17]{679}-(63)-..rwiK lyie swihbu pRBu myrw ..4]1]22] {680}-
(64)-..swcw swihbu scu drbwru ] kImiq kauxu khY bIcwru ]..4]-3]24]{681}-(65)-imhrvwnu swihbu imhrvwnu] swihbu myrw imhrvwnu ]..4]-
3]{735}-(66)-dIdny dIdwr swihb kCu nhI ies kw molu ] pwk prvdgwr qU Kuid Ksmu vfw Aqolu ] 1 ] dsœgIrI dyih idlwvr qUhI qUhI eyk ] krqwr
kudriq krx Kwlk nwnk qyrI tyk ] 2 ] 5 ]{724} (67)-Agm Agocru scu swihbu myrw ] nwnku bolY bolwieAw qyrw]4]23]29] 743}-(68)- nwmu
qyrw suKu nwnku mwgY swihb quTY pwvw ]4]-1]`48]{747}-(69)-myry swihb qUM mY mwxu inmwxI ] Ardwis krI pRB Apny AwgY suix suix jIvw qyrI bwxI
Ajyhy iqMn gurU Sbd hor:-(1)-DnwsrI mhlw 1 Gru 1 ] jIau frqu hY Awpxw kY
]1]rhwau]..4]9]56]{749} Aqy pVqwl qoN imly
isau krI pukwr ].....]1]rhwau ]4]1] {660}-(2)-Awsw mhlw 5 ] pUir rihAw sRb Twie hmwrw Ksmu soie ] eyku swihbu
isir Cqu dUjw nwih koie ]1]...4]7]109]{398} (3)-vfhMsu mhlw 5 ] ivsru nwhI.....[3[ qU eyko swihbu Avru n hoir
] ibnau krY nwnku kr joir ]4]7]{{563}
bwr bwr ieko aus prmwqmw ƒ hI swihb &urmwn kr rhy pMcm pwqSwh jI bwry sp`St hY ik, auh
Akwl purK qoN Cu`t, iksy vI hor, SkqI SwlI smJy jwx vwly dyv dwnv muMn Awid iksy ivAkqI leI jW
bwbw bu`Fw jI leI ’swihb’ pd dI vrqoN, kdy nhIN sn kr skdy [ ieh mMn lYxw vI gurmiq ivroDI
korw JUT hY ik, swihbzwdw hirgoibMd swihb jI dw jnm bwbw bu`Fw jI dy vr qoN hoieAw sI[ ^wlsw jI
ivcoN qW Swied hI hY jo iksy vfy qoN vfy ivdvwn ƒ jW iksy KojI gurmuK ƒ pqw l`g sikAw hovy, pr
isKI dy vroDI ies pusqk dy ilKwrI ƒ pUrw pqw sI ik, (a)-prmwqmw leI swihb pd vrqn dw rwh
siqgurU nwnk swihb ny hI KohilAw sI (A)-isRStI dy isrjxhwr AkwlpurK leI, gurbwxI ivc, ijMnI
vwrI “swihb” pd AwieAw hY, "rwm" qo ibnw Swied hI hY, jy koeI dUjw 'pd' vriqAw hovy ? guriblws
pusqk dw ilKwrI gurmiq dy ies p`K vloN vI inrsMdyh sucyq sI, ik, ijs AnUpm siqgurU jI ny iksy
Awpxy ipAwry qoN ipAwry is`K leI vI ’sMq’ pd vrqxw psMd nhIN sI kIqw (ieiqhs ivc ‘BweI’ Aqy ‘bwbw’
pd vrqy hI imldy hn) aunHW ny iksy mnu`K leI ‘swihb’ pd vrqxw ikvyN J`lxw sI ? siqgurU nwnk
swihb jI dI guirAweI ƒ hr p`Ko v`D qoN v`D hwsohIxI bwxweI quirAw Aw irhw ieh ilKwrI, khwxI dy
hr moV qy gurdyv jI ƒ bwbw buFw jI dy swihmxy mwno gofy tykdy drsweI AwauNdw vyK ky, ies dwsry
vwsqy Asih bixAw hoieAw hY[ eyhI kwrn hY ik, AwpxI kmzor Aqy AMqly idnW ivc pu`jI jrjrI
223
ishq nwl AqIAMq krVI Gwlxw duAwrw gurbwxI dy v`D qoN v`D p`K ies Aws nwl pyS kIqy hn ik,
Sied su`qy hoey ies dUly pMQ ƒ jwg Aw hI jwvy ? (s) qIjI g`l ieh nw Bu`lIey ik, ieh ilKwrI cMgI
qrHW jwxdw sI ik, siqgurU nwnk swihb iksy mnu~K "sMq" pd vrqxw vI psMd nhIN sn krdy, so aus
ny auNj hr p`Ko bwbw bu~Fw jI nUM siqgurU jI leI rihbr, pUjnIk mhWpurK Aqy dYvI SkqIAW nwl BrpUr
drsw ky ky pMQ dy mn iv`c mnu~K dI mh`qqw vDw ky, gurU bwxI dy ies sp`St &urmwn nUM-hir jIau qyrI
dwqI rwjw ] mwxsu bpuVw ikAw swlwhI ikAw iqs kw muhqwjw ] rhwau ]{pMnw-608} is`K pMQ dy AigAwnI
lwxy leI insPl bxwaux ivc s&l ho igAw[ is`K jgq ivc bRwhmxI qrz vwly sMq fyirAW dy bx
skx dw rwh iqAwr kr ilAw, pr BweI bu~Fw jI jW bwbw bu~Fw jI leI 'sMq' pd vrqx qoN bc ky irhw
[
78- swcw swihbu mwhro siqguir dIAw idKwie ] AMimRqu vrsY mnu
sMqoKIAY sic rhY ilv lwie ] hir kY nwie sdw hrIAwvlI
iPir sukY nw kumlwie ]4] {1277}-2
(2) Biv`K bwxI:-
ArQW smyq ilKIAW jw cukIAW 690-691 nMbr cOpeIAW ƒ iek vwr iPr swhmxy r`K leIey:-swihb bu`Fy
bcn bKwnw [ qum krny hY ju`D mhwnw [ igRMQ bIV hm joie ilKweI [ bweI vwr sunhu mn lweI ]690] mn psMd suin vwr ju
pwvo [ qbY DunW qum qwih cVHwvo [ bwnI AOr nhI qum qum krnI [ s`q bcn sunhu mm sRvnI ]691] CotI CotI, AQvw
mwmUlI jhI g`l qy, bbw buFw jI dy bcnW dI hI muQwjI ? Bwv-“mwnuK kI tyk ibRQI sB jwnu] dyvn kau
eykY Bgvwn ]”{281}Ast-14 Aqy suKmnI swihb dI 16vIN AStpdI iv`c-“AibnwsI pRBu mn mih rwKu ]
mwnuK kI qU pRIiq iqAwgu ]” {263} Aqy iPr iLKwrI Nny pMcm pwqSwh jI ƒ bwbw bu`Fw jI dy rQIey ivKw ky
aunHW dI pwvn piv`qwr zwq qy, Apxy hI aupdyS dy ault ivhwr krn dw doS vI nwl hI ilAw miVAw ?
ieh aupdyS-“Avr aupdysY Awip n krY ] Awvq jwvq jnmY mrY ]” vI pMcm pwqSh jI dw hI hY [ ies dI
aulM|xw siqgurU jI qoN hI ? kwxI dy hr moV qy gurmiq dI KMfxw ?-ilKwrI Anuswr, (auprokq cPpeIAW
ivc)-pMcm pwqSwh jI, swihbzwdw hir goibMd jI ƒ sMboDn krky ieh kihMdy hn-“qusW bVy Xu`D krny
hn ies leI gurU gRMQ swihb ivclIAW 22 vwrW bVy iDAwn nwl pVH ky ijhVI Dun cwho aus dw vyrvw
gRMQ ivc ilK lYxw[ pr qusW bwxI nhI rcnI hovygI[(691 q`k cOpeI)
sMn 1718 ivc ieh pusqk nUM ilK rhy, ilKwrI ƒ pqw qW hY hI sI ik, CyvyN qoN ATvyN siqgurU
jI q`k bwxI nhIN sI rcI geI[ so ieh bcn BivK vwkW dy rUp ivc sRI gurU Arjn swihb jI dy
mUKwribMd qo khy drsw dyxy aus leI ikhVI AOKI g`l sI ? klpxw dI aupj dyvI dyviqAW vWg hI
gurdyv jI nUM vI BivK bwxI aucwrn vwlY Poky krm krdy drsw ilAW? nwl hI ieh Brm vI bxw id`qw
ik pMcm pwqSwh jI ny vwrw dIAW DunW Awp nhI sn ilKIAW, sgoN auh kMm Awpxy swihbzwdw swihb
vwsqy ADUrw hI rihx id`qw sI ? Xwd rhy ik, krwmwqW vWg hI Biv`K bwxIAW, AwkwSbwxIAW Awid sB
kuJ, bRwhmxI mwieAw jwl hI hY[ gurmiq dw isDWq smJw irhw pMcm pwqSwh jI dw pwvn guurU sbd;-
79- gUjrI mhlw 5] mqw krY pCm kY qweI pUrb hI lY jwq] iKn mih Qwip auQwpnhwrw Awpn hwiQ
mqwq ]1] isAwnp kwhU kwim n Awq ] jo AnrUipE Twkuir myrY hoie rhI auh bwq ]1]rhwau]
dysu kmwvn Dn jorn kI mnsw bIcy inksy sws] lskr nyb Kvws sB iqAwgy jm puir aUiT
isDws]2] hoie Anµin mnhT kI idRVqw Awps kau jwnwq ] jo AinMdu inMdu kir CoifE soeI
iPir iPir Kwq]3] shj suBwie Bey ikrpwlw iqsu jn kI kwtI Pws] khu nwnk guru pUrw
224
ByitAw prvwxu igrsq audws]4]4]5]{496}
ArQ:-(hy BweI ! mnu`K dI AwpxI) cqurweI iksy kMm nhIN AwauNdI [ jo g`l myry Twkur ny imQI huMdI hY auhI ho ky rihMdI hY
[1[rhwau[ mnu`K (AwpxI ivauNq Anuswr) p`CM vl jwx dI slwh bxwaNdw hY, prmwqmw aus ƒ cVhdy pwsy lY qurdw hY[
prmwqmw iek iKn ivc pYdw krky nws kr dyx dI SkqI r`Kdw hy[ hryk fYslw aus dy AwpxY h`Q ivc huMdw hY [1[
hor qo hor dysW dI m`l mwr lYx dI Aqy Dn ie`kTw krn dI lwlsw dy ivc hI mn`K dy prwx inkl jWdy h, &OJW Aihlkwr
cobdwr Awidk sB ƒ C~f ky auh prlok v`l qur pYMdw hY[ (aus dI AipxI isAwxp DrI dI SrI hI ih jWdI hY)[2[
(dUjy pwsy vyKo aus dw hwl jo Awpxy vloN unIAW C~f cu`kw hY) Awpxy mn dy hT dI pilAweI dy Awsry mwieAw vwlw pwsw C`f ky
(igRhsq iqAwg ky, ies iqAwg ƒ bVw sRySt kMm smJ ky qAwgI bixAw hoieAw auh mnu`K) Awpxy Awp ƒ v`fw jqwauNdw hY
ieh igRhsq jo inMdx-jog nhIN sI pr ies ƒ inMdn-jog imQ ky ies ƒ C`f dyMdw hY C`f ky vI) muV muV (igRhsqIAW dy GrW
qoN mMg mMg ky) KWdw hY[3]
(SO nWh Dn-pdWRQ iek`Tw krn vwlI cqurweI iksy kMm hY qy nw hI iqAwg dw mwx koeI lwB pucwauNdw hY) su prmwqmw AwpXY
SuBwivk ipAwr dI pRyrnw nwl ijs mnu`K au~qy dieAwvwn huMdw hY aus mnu`K dI (mwieAw dy moh dI) PwhI k`t idMdw hY[ hy
nwnk ! AwK- ijs mnu`K nUM pUrw gurU ikl pYNdw hY auh igRhsq ivc rihMdw hoieAw mwieAw nloN inrmoh ho ky prmwqmw dI
hzUrI iv`c kbUl ho jWdw hY [4[
mnu`Kqw ƒ hukm ivc rihxw isKw rhy gurdyv jI AgMmqw bwry koeI vI BviK bwxI nhI sn
boilAw krdy sgoN ies msly qy aunHW dw ivhwr Awm mnu`K ijhw hI sI. auprokq gurU Sbd qoN ielwvw hyT
ilKy 5 hor gurU &urmwnW qoN gurmiq dw ieh kihxw- "mY AgMm bwry kI jwxw?" BivK bwxI bwry grmiq
dw isDWq sp~St ho jWdw hY:- (1)-ikrqu pieAw nh mytY koie ] ikAw jwxw ikAw AwgY hoie ] jo iqsu
Bwxw soeI hUAw ] Avru n krxY vwlw dUAw ]1] .. ..{154}-(2)] ikAw jwxw ikv mrhgy kYsw mrxw hoie ] jy
kir swihbu mnhu n vIsrY qw sihlw mrxw hoie]{558}-17 (3) --DnwsrI CMq mhlw 1 ] ipr sMig mUTVIey
Kbir n pweIAw jIau ] msqik iliKAVw lyKu purib kmwieAw jIau ] lyKu n imteI purib kmwieAw ikAw jwxw
ikAw hosI ].. 1 ] {693}-3- (4) - AgY ikAw jwxw nwih mY BUly qU smJwie ] BUly mwrgu jo dsy iqs kY lwgau
pwie ] gur ibnu dwqw ko nhI kImiq khxu n jwie ] 4 ]{1014}-3 -(5) qU vf dwqw qU vf dwnw Aauru nhI
ko dUjw ] qU smrQu suAwmI myrw hau ikAw jwxw qyrI pUjw ] 3 ] qyrw mhlu Agocru myry ipAwry ibKmu qyrw hY
Bwxw ] khu nwnk Fih pieAw duAwrY riK lyvhu mugD Ajwxw ]4]2]20] {1190}
sp`St qOr qy is`D hY ik, siqgurU jI dy nwmxy dy nwl Biv`K bwxI joVnI gurmiq ivroDI AigAwnqw hY jW
bRwhmxI kutlqw hY[
koeI khqau Anµin BgauqI ] moih dIn hir hir Et lIqI ] 2 ] iknhI kihAw hau qIrQ
vwsI ] koeI AMnu qij BieAw audwsI ] iknhI Bvnu sB DrqI kirAw ] moih dIn hir hir
dir pirAw ]3] iknhI kihAw mY kulih vifAweI ] iknhI kihAw bwh bhu BweI ] koeI khY
mY Dnih pswrw ] moih dIn hir hir AwDwrw ]4] iknhI GUGr inriq krweI ] iknhU
vrq nym mwlw pweI ] iknhI iqlku gopI cMdn lwieAw ] moih dIn hir hir hir
iDAwieAw ] 5 ] iknhI isD bhu cytk lwey ] iknhI ByK bhu Qwt bnwey ] iknhI qMq mMq
bhu Kyvw ] moih dIn hir hir hir syvw ] 6 ] koeI cquru khwvY pMifq ] ko Ktu krm sihq
isau mMifq] koeI krY Awcwr sukrxI] moih dIn hir hir hir srxI ]7]sgly krm Drm
jug soDy] ibnu nwvY iehu mnu n pRboDy] khu nwnk jau swDsMgu pwieAw] bUJI iqRsnw mhw
sIqlwieAw ]8]1]{916}
81/2 isrIrwgu mhlw 5 ] pRIiq lgI iqsu sc isau mrY n AwvY jwie ] nw vyCoiVAw ivCuVY sB
mih rihAwsmwie ] dIn drd duK BMjnw syvk kY sq Bwie ] Acrj rUpu inrMjno guir
mylwieAw mwie ]1]......4]- 13]83]{46}
ArQ:-hy mW ! myrI pRIiq (hux) aus sdw iQr rihx vwly prmwqmw nwl l`g geI hY, jo kdy mrdw jMmdw nhIN [auh ivCoiVAW
iv`CVdw vI nhIN[ (hyy mW !) auh prmwqmw sB jIvW iv`c smw irhw hY[ ZrIbW dy drd du`K nws krn vwlw auh pRBU syvk ƒ
aus dI BlI Bwvnw nwl imldw hY, aus au`qy mwieAw dw pRBwv nhIN pYMdw [ hy mW auh prmwqmw mYƒ (myry) gurU ny imlw id`qw
hY[1[ Aqy kuJ sUcI:- (3) mwJ mhlw 4 ].... myrw ipAwrw pRIqmu siqguru rKvwlw ] hm bwirk dIn krhu pRiqpwlw ]..
]3]2]{mwJ mhlw 4]- 95} (4)- mwJ mhlw 4 ] hm cwiqRk dIn siqgur srxweI ]...]4]3]{m:4-95}-(5)-....kir
ikrpw goibMd pRB pRIqm dInw nwQ sunhu Ardwis ] ...2 ]3]120]{204} hux auh gurU Sbd ijnHI QweIN dIn dw
ArQ Drm hox dw JOlw pYNdw hY- (6)- DnwsrI mhlw 5 ]....inMdk kw muKu kwlw hoAw dIn dunIAw kY drbwir
]2]15]{674} (7)- kbIr dInu gvwieAw dunI isau dunI n cwlI swiQ ]...]13]{1369} (8)-slok vwrW qy
vDIk ] mhlw 1 ] ... dunIAw kwrix dInu gvwieAw ]5]{1410}--(10)-
82- slok kbIr ] slok kbIr ] ggn dmwmw bwijE pirE nIswnY Gwau ]
Kyqu ju mWifE sUrmw Ab jUJn ko dwau ]1] sUrw so pihcwnIAY ju lrY
dIn ky hyq ] purjw purjw kit mrY kbhU n CwfY Kyqu ]2]2]{1109}
pd ArQ=ggn=AkwS, dsvW duArw, idmwZ [ dmwmw=DONsw [ pirE Gwau=cot peI hY, s`t peI hY[ nIsnY=inSwn au~qy, TIk
itkwxy qy, ihrdy ivc [ pirE inSny Gwau=ihrdy ivc iK`c peI hY pRB crnW l[ Kyq=rx BUmI, lVweI dw mYdwn [ ju=jo mnu`K
[ mWifE=m`l bYTw hY[ Kyq ju mWifE=jo mn`K rx BUmI ivc dlyr ho ky mYdwn m`l bYTw hY, jo mn`K ies jgq-rUp rxBUmI ivc
dlyrI nwl ivkwrW dy twkry qy f`t Kloqw hY[ Ab=hux dw smw, mnu`Kw jnm[ jUJn ko dwau=(kwmwdk ivkwrW nwl) lVn dw
mOkw [1[ hux dUjI quk dy ArQ:--
ArQ:- (hW ,iek sUrmw hor vI hY) aus mnu`K ƒ vI sUrmw hI smJxw cwhIdw hY jo ZrIbW dI ^wqr lVdw hY [ (ZrIbW vwsqy
lVdw lVdw) toty toty ho mrdw hY (srbMs vwr idMdw hY) pr lVweI dw mYdwn kdy nhIN C`fdw (PVI hoeI ZrIbW dI bWh kdy
nhIN C`fdw[2[ (sRI gurU gRMQ swihb drpx poQI ATvIN s&w 104)
auprokq Sbd nMbr 7, 8 qy 9 iqMnI QWeI Awey dIn pd dw ArQ brwhmxI ArQW vwlw Drm nhIN hY
sgoN mnu`Kw jnm dw sB qoN vfw zrUrI &rz eImwndwrI jW ZrIbI hI hY[ sMswrI DMidAW ivc aulJ ky,
mwieAw moh dI aupj, ivkwrW ivc pY ky AslI jIvn mnorQ Bulw id`qw hY[ mzlUm ZrIbW AnwQW dI
shwieqw leI srbMs vwr dyxoN vI sMkoc nw krnw, jIvn mnorQ dw bVw zrUrI p`K hY[ auh gux guAw dyxw
hI dIn guAwauxw huMdw hY[
prclq Brm dUr krn leI kuJ Ajyhy gurU Sbd hor:-
227
83- Awsw] hm mskIn KudweI bMdy qum rwjsu min BwvY ] Alh Avil dIn ko swihbu joru nhI
PurmwvY ]1] kwjI boilAw bin nhI AwvY ]1] rhwau ] rojw DrY invwj gujwrY klmw iBsiq n
hoeI ] sqir kwbw Gt hI BIqir jy kir jwnY koeI ]2] invwj soeI jo inAwau ibcwrY klmw
Aklih jwnY ] pwchu muis muslw ibCwvY qb qau dInu pCwnY ]3] {480}
ArQ:-(hy kwzI !) AsIN qW mskIn (-Awjz inmwxy ZrIbVy) lok hW, pr hW (AsIN vI) r`b dy hI pYdw kIqy hoey[ quhwƒ
Awpxy mn iv`c hkUmq cMgI l`gdI hY (Bwv, quhwƒ hkUmq dw mwx hY)[ mzhb dw sB qoN vfw mwlk qW r`b hY, auh (iksy
au~qy) D`kw krn dI AwigAw nhIN idMdw [1[ hy kwzI ! qyrIAW (zbwnI kIqIAW PokIAW) g`lW P`bdIAW nhIN [1[rhwau[ (inrw)
rozw r`iKAW, inmwz piVHAW qy klmw AwiKAW bihSq nhIN iml jWdw[ r`b dw gupq Gr mn`K dy ihrdy iv`c hI hY (pr l`Bdw
qW hI hY) jy koeI (ies AslIq ƒ) smJ ley [2[ jo mnu`K inAW krdw hY auh (mwno) inmz pVH irhw hY, qy jo aus r`b ƒ
Akl nwl pCwxdw hY qW (auh mwno) klmw AwK irhw hY, kwmwidk pMj (blI ivkwrW) ƒ Awpxy v`s ivc krdw hY qW (mwnoN)
mus`lw ivCwauNdw hY, qy mzhb ƒ pCwxdw hY [3[ hy kwzI ! mwlk pRBU ƒ pCwx, Apxy ihrdy ivc ipAwr vsw[ mxI ƒ iP`kI
jwx ky mwr dyh (Bwv, hMkwr ƒ mwVw jwx ky dUr kr)[ jdoN mnu`K Apxy Awp ƒ smJw ky dUijAW ƒ (Awpxy vrgw hI) smJdw
hY qd hI bihSq dw BweIvwl bxdw hY [4[ im`tI ieko hI hY, (^wlk ny ies dy) AnykW vys Dwry hoey hn[ (Asl momn ny)
ienW (vysW) ivc aus kwdr ƒ pCwixAw hY (qy eyhI hY bihSq dw rwh) pr, kbIr AwKdw hY, (hy kwzI !) qusIN qW (dUijAW
au~qy zor-D`kw kr ky) bihSq (dw rsqw) C`f ky doz^ nwl mn joVI bYTy ho [5[
84-- Awsw ] rojw DrY mnwvY Alhu suAwdiq jIA sMGwrY ] Awpw dyiK Avr nhI dyKY kwhy kau JK
mwrY ]1] kwjI swihbu eyku qohI mih qyrw soic ibcwir n dyKY ] Kbir n krih dIn ky baury
qw qy jnmu AlyKY ]1]rhwau] swcu kqyb bKwnY Alhu nwir purKu nhI koeI ] pFy guny nwhI kCu
baury jau idl mih Kbir n hoeI ] 2 ] Alhu gYbu sgl Gt BIqir ihrdY lyhu ibcwrI ] ihMdU
qurk duhUM mih eykY khY kbIr pukwrI ]3]7]29]{483}
ArQ:-hy kwzI ! (swry jgq dw) mwlk ie`ko r`b hI hY, (so qyrw koeI A`frw r`b nhIN hY) qyry AMdr vI auhI r`b mOjUd hY (jo
srb`q dy AMdr hY), pr qUM soc ivcwr ky nhIN q`kdw[ hy (dInI-) Srh ivc kmly hoey kwzI ! (ies Byq ƒ qUM) smJdw nhIN,
ies vwsqy qyrI aumr qyrw jIvn AjWeIN jw irhw hY[ rhwau[ (hy BweI kwzI ! qUM) rozw r`Kdw hYN (roizAW dy A^Ir qy eId vwly
idn) A`lw dy nwm qy kurbwnI dyNdw hY, (jo Asl ivc qUM) Awpxy suAwd dI ^wqr (ieh) jIv mwrdw hYN[ Awpxy hI suAwd ƒ
A`KW A`gy r~K ky hornW dI prvwh nhIN krdw, (ies kwrn) qyrw ieh swrw au~dm ivArQ JKW mwrn vwlI g`l hY [1[ hy kwzI
quhwfIAW AwpxIAW mzhbI ikqwbW vI iehI AwKdIAW hn ik A`lw sdw kwiem rihx vwlw hY (Aqy swrI dunIAW ausy iek dI
hI pYdw kqI hox krky) aus dy nUr qoN ibnw, znwnI mrd (koeI vI jIv) jIaUNdw nhIN rih skdw, pr hy kwzI ! jy qyry idl
ivc ieh sUJ nhIN peI qW (mzhbI ikqwbW ƒ inrw) pVHn qy ivcwrn dw koeI lwB nhIN [2[ hy kwzI ! kbIr au~cI kUk ky
AwKdw hY (Bwv, XkIn nwl kihMdw hY), qUM vI Awpxy mn ivc ivcwr krky vyK lY, r`b swry jIvW ivc luikAw bYTw hY[ ihMdU qy
muslmwn ivc vI ie`k auhI v`sdw hY [3[
85- sloku mÚ 1 ] muslmwxu khwvxu musklu jw hoie qw muslmwxu khwvY ] Avil Aauil dInu kir imTw
mskl mwnw mwlu muswvY ] hoie musilmu dIn muhwxY mrx jIvx kw Brmu cukwvY ] rb kI rjwie mMny isr
aupir krqw mMny Awpu gvwvY ] qau nwnk srb jIAw imhrMmiq hoie q muslmwxu khwvY ] 1 ]{141}-8
ArQ:-(Asl) muslmwn A^vwauxw bVw muSkl hY (auho ijhw) bxy qW mnu`K Awpxy Awp ƒ muslmwn AKvwey[ (AslI
muslmwn bxn leI) sB qoN pihlW (ieh zrUrI hY ik), mzhb ipAwrw l`gy, (iPr) ijvyN imskly nwl jMgwl lwhIdw hY iqvyN
(AwpxI kmweI dw) Dn (loVvMdW nwl) vMf ky vrqy (qy ies qrHW dOlq dw AhMkwr dUr kry)[ mzhb dI AgvweI iv`v qur ky
muslmwn bxy qy swrI aumr dI Btkxw mukw dyvy (Bwv, swrI aumr kdy mzhb dy d`sy rwh qoN lWBy nw jwey)[ rb` dy kIqy ƒ isr
m`Qy qy mMny, kwdr ƒ hI (sB kuJ krn vwlw) mMny qy ^udI imtw dyvy[ ies qrHW hy nwnk ! (r`b dy Ydw kIqy)y swry bMidAW nwl
ipAwr kry, eyho ijhw bxy qW muslmwn AKvwey [1[
Awm vYKx suxn iv`c AwieAw hY ik, bRwhmxI su`cm vwly Brm ivc lyQU-pyQU swfy auh vIr ijhVy gurU
bwxI dI vrqoN ApxI ivauNq Anuswr kIiqAW huMdy AprwD dy AnuBv qoN mukq hn, auh su`cm dy ies
gurmiq ivroDI Brm qoN mukq guris`KW ƒ ADrmI dsdy hoey ieh pwvn pMgqI-‘vydInw kI dosqI vydInw kw
228
Kwxu]’ bol ky dUijAW dy ihrdy hInqw dy AnuBv qoN duKI kr rhy huMdy hn[ ies leI Awau aus pMgqI vwly
pUry slok dI ivcwr krky siqgurW dy AslI aupdyS qoN jwxU hoeIey:-slok mÚ 1]--
86- corw jwrw rMfIAw kutxIAw dIbwxu ] vydInw kI dosqI vydInw kw Kwxu ]
isPqI swr n jwxnI sdw vsY sYqwnu ] gdhu cMdin KaulIAY BI swhU isau pwxu ]
nwnk kUVY kiqAY kUVw qxIAY qwxu ] kUVw kpVu kCIAY kUVw pYnxu mwxu ]1]{790}pau-14
ArQ:-corW, ivBcrI bMidAW, ivBcwrn AOrqW qy dilAW dw dIbwx-(-Awpo iv`c bihxw Kloxw) huMdw hY, Ajyhy Drm qoN vWijAW
dI Awpo iv`c imqRqw qy Awpo iv`c hI Kwxw pIxw huMdw hY, r`b dI is&iq swlwh krn dI sUJ nhIN huMdI, ienHW dy mn ivc (mwno)
sdw SYqwn v`sdw hY [ (smJwieAW vI smJdy nhIN, ijvyN) Koqy ƒ jy cMdn nwl mlIey qW vI aus dI vrqoN ivhwr suAwh nwl hI
huMdI hY (ip`Cly kIqy krmW dw gyV ies mMdy rh qoN htx nhIN idMdw[) hy nwnk! ’kUV’ (=JUT, dw sUqr) k`iqA ‘kUV’ dw hI
qwxw qxIdw hY. kUV dw hI k`pVw kXIdw hY qy pihnIdw hY (Bwv, KiqAhu jMmy Kqy rihn q KiqAw ivic pwih) [1[
kIqy gunwhW dy sMskwr lY ky jMmy hoieAW pRwxIAW dy jIvn vI gunwhW vl hI pRyry jWdy hn[ siqgurU
nwnk swihb jI dw &urmwn:-KiqAhu jMmy Kqy krin q KiqAw ivic pwih ] Doqy mUil n auqrih jy sau Dovx
pwih nwnk bKsy bKsIAih nwih q pwhI pwih ]1]{149}-pwuVI-24 ArQ:-(Kiqauh=^qw qoN, pwpW qoN[ pwpW dy kwrn
(jo jIv) jMmdy hn, (eyQy vI) pwp hI krdy hn (Aqy AgWh vI enHW pwpW dy sMskwrW dy kwrn) pwpW ivc hI pRivrq huMdy
hn[ ieh pp DoiqAW au`kw hI nhIN a~uqrdy BwvyN sO Dox DoeIey)] hy nwnk jy pRBU imhr kry (q ieh pwp) b^Sy jWdy hn, nhIN
qW ju`qIAW hI pYNdIAW hn[1[(‘sRI gurU gRMQ swihb dpx’ poQI pihlI s&w 875)
dUijAW ƒ vydI, Bwv ADrmI kihx vwly
Asl ivc pwpW dI pYdwieS huMdy hn, ies leI dUijAw dw ihrdw duKwaux vwlw hor pwp kr rhy huMdy
hn[ A`gy ilKy gey gurU &urmwn qoN is`D ho rhw hY ik, gurU bwxI ivc dIn pd dw ArQ ZrIb, inqwxw
Awqur Aid hY:-
87- swrg mhlw 5 ] Awquru nwm ibnu sMswr ] iqRpiq n hovq kUkrI Awsw iequ lwgo ibiKAw Cwr
]1]rhwau] pwie TgaurI Awip BulwieE jnmq bwro bwr ] hir kw ismrnu inmK n ismirE
jmkMkr krq KuAwr ]1] hohu ik®pwlu dIn duK BMjn qyirAw sMqh kI rwvwr ] nwnk dwsu drsu
pRB jwcY mn qn ko AwDwr ]2]78]101]{1223}
pd ArQ:--Awquru=duKI, ivAwkul[ iqRpiq=rjyvW, qs`lI, SWqI [kUkrI=ku`qI (dy suBwv vwlI) lwgo=(jgq nl) l`gw rihMdw hY[
ibiKAw=zihr, mwieAw[ Cwr=suAwh, inkMmI[ 1[rhwau[ pwie=pw ky[ TgaurI=T`g-bUtI[ BulwieE=kurwhy pw r`iKAw hY[ bo bwr=muV muV [
inmK=A`K Jmkx ijMnw smw[ kMkr=nOkr[ jm kMkr=jmdUq [1[ dIn duK BMj=hy ZrIbW dy du`K nws krn vwly ! rwvw=rvwr, crn-DUV [
jwcY=mMgdw hY (ie`k vcn) [ ko=dw [ AwDwr=Awsrw [2[
AONkV vwlw dInu-
nny dy hyT AONkV vwlw ‘dInuu’ pd vI gurU bwxI ivc 15 qoN v`D vwrI AwieAw hY [ ies dw ArQ vI
inmwxw inqwxw inAwsrw mzlUm ZrIb hI hY[ ieh vI koeI krmkWfI Drm nhIN hY jo fyrwvwdI swDW sMqW
dy isiKAwrQI isMG swihb vydWqI jI ny Brm pwieAw hY [ dInu dw dUjw ArQ vI nwm-DMn nwl mwlwmwl
au~cI jIvn jugq vlw praupkwrI jIvn hI hY[ audwhrx vjoN ieh gurU Sbd ijs ivc dohW qrHW nwl
ilKAw dIn pd auprok vWg auhI ieko ArQ dy do rUp sp`St kr irhw hY:-
88/16 dInu Cfwie dunI jo lwey ] duhI srweI KunwmI khwey ]1] jo iqsu BwvY so prvwxu ]
AwpxI kudriq Awpy jwxu ] 1 ] rhwau ] scw Drmu puMnu Blw krwey ] dIn kY qosY dunI n jwey
]2].. .4]23]29]{747}
ArQ:-hy BweI ! prmwqmw AwpxI rcI isRStI bwry Awp hI sB kuJ jwxn vwlw hY [ prmwqmw ƒ jo juJ cMgdw l`gdw hY jvW
ƒ auhI kuJ isr-m`Qy qy mMnxw (auhI kuJ jIv krdy hn[1[ rhwau[ ijs wmnu`K ƒ prmwqmw dIn (Bwv, nwm DMn) ivhwjx vloN
htw ky dunIAW dy Dn v`l lw idMdw hY auh mnudohW jhwn iv`c (ies lok qy prlo ivc) gunwhgwr AKvwauNdw hY [1[ (ijs mnu`K
pwsoN pRBU) sdw iQr rihx vwlw nwm-ismrn (dw sRySt mnu`Kw)-Drm krvwauNdw hY (auh mnu`K pRBU dI Xwd ivc juVn dw sdkw
nyk jIvn jugq vwlw bx ky) nykI dy Bly kMm krdw hY, nwm DMn iek`Tw kridAW aus dI ieh dunIAwvI jIvn ivgVdw nhIN
229
(Bwv, jIvn AjWeIN nhIN jWdw-lok suKIAw hox dy nwl prlok suhylw ho jWdw hY) [2[
dws dI Koj qoN gurbwxI ivcoN; ‘dIn’ pd dI vrqoN vwly 91 gurU Sbd Aqy n`ny hyTW AOkV vwly ( u )
‘dInu’ l&z dI vrqoN vwly 17 gurU Sbd imly hn [ vydWqI jI vloN kIqy ArQW vwlw dIn pd,kyvl
ieslwm Drm nwl sMbMDq gurU Sbd ivc hI AwieAw hY[ ijvy ik AsW auprokq (10/189, 11/190,
12/191) ivcwry hn[ swfI jQydwrI ny siqgurU gRMQ swihb jI qoN syD lYxI ijvyN h`qk mMn leI hovy ? kyv
mnmiq qy Brosw r`Kxw is`KI leI Su`B sMkyq nhIN hY[ dws leI kyvl mwqR Awsrw siqgurU gRMQ swib jI dI
bwxI hI hY[ Ajoky hnyr-grdI dy smy, swry Drqm-gRMQW qy inAwr,y ib`pRI kutl-rly qoN pwk piv`qr,
guris`KI dw ieko ie`k Awsrw gurU bwxI hI sI[ bxI Xojnw-b`D skIm nwl gurmiq qo AigAwnI rKy hoey
gurU pMQ ƒ (ihMdU srkwr dI kTpuqlI bx cu`kI) ismOr jQydwrI is`K jgqlƒ bRwmxwvwd nwl joV ky ies
ƒ ihMdU mhW swgr ivc Zrk kr dyx leI Xqn SIl hY[ suxo gurdyv jI dI icqwvnI--‘dunIAw husIAwr
bydwr jwgq musIAq hau ry BweI ] ingm husIAwr phrUAw dyKq jmu ly jweI ]1]rhwau]{972} hy dunIAw dy
loko ! sucyq rho qusIN qW jwgdy hI lu`ty jw rhy ho qusIN qW Drm pusqkW dy huMidAW jwgdy hI lu`ty jw rhy ho , jm rj quhwƒ lu`tI
jw irhw hYN[-A`j AsIN siqgurU gRMQ swihb jI dy AnUpm igAwn qoN Avysly ho ky, vYrIAW dy jwl ivc Psy,
qbwhI v`l ƒ qury jWdy vI, “sB h`Cw” dI r`t lweI jw rhy hW[ dwqwr jIE ! kro bhuVI, PV lau Awpxy
inSkpt pr sUrmy pMQ dI bWh[ k`F lau ies mwrU BMvr dI mwr ivcoN ?
gwQw dw Aglw dohrw-
dhorw] gurU gRMQ kiljug BXo sRI gur rUp mhnu [ ds piqswhIAW rUp ieh guru igRMQ suKKwn ]693]
gur dru ijh dyKnw sRI gurU igRMQ idKwie [ bwqW kir gur sON chY pVHY igRMQ mnu lwie ]694]
sMpwdk jI vloN iLKy tUk ivc pd ArQW dy ADwr qy auprokq dohry dy ArQ:--
ArQ:-suKW dw ^zwnw dsW dsW pwqSwhIAW dw rUp suKW dw ^zwnw (sRI gur)U gRMQ swihb hI ies kiljug ivc guurU
hovygw[693[ jd koeI pRwxI gurU dw drSn krnw cwhy qW auh sRI gurU gRMQ swihb jI dy drSn kr ley Aqy ijhVw siqgurU jI
nwl bcn krny cwhy auh mn lw ky gurU gRMQ swihb ƒ pVH ilAw kry[ 694[
SMkw:-Bv`K bwxI bwry AsIN au~pr bVy ivsQwr nwl ivcwr kr Awey hW[ mhwn koS Anuswr Ajy qW gRMQ
nwl 'gurU' pd vI nhIN sI l`gw, aus smyN dI g`l ivc pMcpwqSwh jI pMcm pwqswh jI dI zbwnI dsW
pwqSwhIAW dy rUp ikhw drswauxw, ilKwrI dI gMBIr Srwrq hY[
cOpeI ] AwgXw AOr suno mnu lwie [ sB hI min Dwro suK pwie [
pwCY cwLI rIiq ieh AweI [ imrqk pwCy AYs krweI ]695]
gruV purwx pFwvq koaU [ AOr purwx pVHq suK hoaU [
bydpurwx Ab siB mQ lIny [ swr igRMQ sBu pRgt kIny ]696]
ArQ:-iek AwigAw hor mn lw ky suno, ies ƒ mn iv`c vsw ky qusIN swry suK mwixAw krogy[ ipCly simAw qoN imrqk pRwxI
dy ip`Cy ies pRkwr dI rIq clI AweI hY[695[ ik, koeI qW gruV purwx dw pwT krwauNdw sI Aqy koeI iksy hor purwx dw pwT
krvw ky sK mwxdw sI[ pr hux (AsW) swry vyd purwxw ƒ irVk ky aunHW dw q`q-swr ieh (gurU) gRMQ pRgt kIqw hY [693[
huiSAwr ilKwrI ny gurmiq qoN AigAwnI pwTk dy mn ivc ieh Brm vI, pMcm pwqSwh jI zbwn hI
p`kw krw id`qw ik, sRI gurU gRMQ swihb jI dy iqAwr kIqy jwx vwly BwgW vwly idhwVy qoN pihlW {(a)
bRwhmxI mrXwdw vwlw jnyaU pwaux qoN nwh krn vwlyy, (A) ivAwh smy vydk rIqI vwlIAW pRclq krm-bMdSW qoN bZwvq
kr jwx vwly-siqgurU nwnk swihb jI dy Awpxy hI} guris`KW iv`c vI, gruV prwx dw jW iksy hor purwxW
dw pwT krvwaux dw irvwj pRclq sI[
pwTk s`jx ijvyN pihlW qoN hI vyKI ivcwrI Aw rhy hn ik, gurU pMQ dI Dwrimk vwg-for dy mwlk
bxI bYTy, snmwn jog isMG swihb vydWqI jI, ilKwrI dI kutlqw ƒ nMgw krn dy QW, sgoN inrMqr
230
lukwauNdy hI qry Aw rhy hn hux eyQy iPr auvy hI ilKwrI dy ies kutl Bwv ƒ ik, ‘sRI gurU gRMQ swihb jI
kyvl vyd purwxw dy igAwn dw hI incoV hn, ArQwq sRI guurU gRMQ swihb ivc koeI nvIN g`l nhIN hY, sgoN
ieh kyvl vyd purwxw ivcoN pRwpq kIqy igAn dw incoV hI hY, (vydWqI ny) tUk ivc ilKwrI dI ilKq dy
Asl Bwv-ArQW dy pRiqkUl, sgoN ies pRkwr ilK id`qw:-(vyd purwn)- ‘irVk ley hn Bwv, swry Koj ley hn[
sRI gurU gRMQ swihb iv`c swrw isDWq pRgt kr idqw hY jo vydW Aqy isimRqIAW qoN sRySt hY[’ iDAwn nwl pVHIey qW
vyKWgy ik, ilKwrI ny qW ‘isimRqIAW’ dw ikqy izkr q``k nhI kIqw, pr, AwpxI pdvI dI nwjwiez vrqoN
kridAW vydWqI jI ny swry dw swrw kuJ inr-ADwr Awpxy koloN JUT hI ilK idqw ? sMpwdk swihbwn dI
ieh icMqw- hwey, ikqy ilKwrI dI kutlqw qoN pwTk sucyq ho ky koeI rOlw nw KVw kr dyx ? ikqy swfy kIqy
k`qry qy pwxI nw iPr jwvy? ikqy swfw ieh JUT-rUP ‘ryq dw koit’ Fih FyrI hI nw ho jwvy ? swfy
siqkwrXog isMG swihb jI JUT qy JUT ilKI qury jw rhy hn[
ikfw Gor AnrQ kIqw jw irhw hY ik, ilKwrI ny swrw kUV kubwV BweI mnI isMG jI rwhIN pMcm pwqSwh
jI dI zbwnI &urmwn kIqw hI drswieAw hY[ ijs qoN swfy gurbwixI qoN AigAwnI prcwrk Tplw Kw ky
aus swry kutl kuFr ƒ pMQ ivc prcwri qury jw rhy hn[ Aqy swrw JUT gurmiq scu dw rUp bxdw irhw
A`j pUrn gurmiq bx cu`ikAw hY[
eyQy hux ilKwrI jI pMcm pwqSwh jI dI hI zbwnI is~KW leI gurmiq ivroDI rIq idRV krvw rhy hn:--
imRqu pwCy ieh rIiq krwvo [ gurU gRMQ kw pwT Drwvo [
pwvY Bog rwgmwlw piVH [ iCn mih pwp jwih iqn sV ]697]
iCn mih=iek pl ivc hI[
ArQ:-imrqk dy ip`Cy ieh rIq kirAw kro ik, aus dy inimq (sRI) guurU gRMQ swihb jI dw pwT Drwau qy rwgmwlw
pVH ky Bog pwau ijs qoN (aus imqrk pRwxI dy kIqy swry) pwp iek pl ivc sV jwieAw krngy [697]
iLKwrI ƒ rwgmwlw pVHn dw aucycw i&kr? rwgmwlw pVHn dy nwl hI swry pwp iek pl ivc sV jwx dw
Brosw idvwauxw? kI ikqy ^ws Bwxw vriqAw hox dw sUck qW nhIN hY ? fUMGI ivcwr dI loV ?
kVHw pRSwdu ijh inimq idvwvY [ nrk duAwru iqsu nih idRstwvY [
pwCY imRqk AYs ibiD kro [ 1-jIvq jqn AYs ibiD Dro ]698]
ArQ:-ijs imrqk dy nimq kVHw prSwd Bytw kIqw jwvy qW auh (imRqk) nrkW dy drSn krnoN bc rhygw ? gI hY qusIN hr
imrqk dy ip`Cy ‘jIaHidAW ies pRkwr Xqn kro’ (vydWqI jI ny tUk ivc eyny hI bcn ilKy hn)[(698)
not-hYrwnI jnk siQqI hY ik, ilKwrI qW sp~St SbdW ivc- (kVHw pRSwdu ijh inimq idvwvY [ nrk duAwru iqsu
nih idRstwvY [)ieh kih irhw hY ik mr gey ijs (imrqk) dy inimq kVHw pRSwd Bytw kIqw jwvy auh
nrkW iv`c nhIN pYNdw pr ivdWqI jI jIaUNidAw ieh rsm krn dI g~l ilK rhy hn[ nrkW qoN jIaUNdy
bc ilkx gy ik jW mrn vwlw ? kox kry sw& ies GuMfI nUM ?
dohrw] Dwir pRym ,gur igRMQ kw pwT krY mn lwey [
rwgmwl piVH pRym soN Bog jpu jI qy pwie ]699]
ArQ:-guurU gRMQ swihb jI dw pwT mn lw ky kro Aqy iPr bVy pRym nwl rwg mwlw pVH ky, pwT dw Bog, jpu jI qy pwvoy[
pihlW, rwg mwlw pVHn qoN iek pl ivc swry pwpW dy sV jwx dw Brm pw ilAw qy hux ies
dohry ivc, pwT auprMq aucycy qOr qy jpu swihb dy pwT qy Bog pwaux dI g`l dw kI ArQ ? jd pwT dy
ArMB iv`c hI jp swihb dw pwT kr ilAw huMdw hY iPr, aucycy qOr qy kyvl ausy bwxI dy dobwrw pwT qy
Bog pwaux dI pwbMdI dw kI Bwv ? iDAwn rhy ik, pMQ vloN ilKy is`K rihq mrXwdw dy KrVy ivc
isvwey AnMd swihb jI dy pwT qoN hor bwxI pVHn dw koeI izkr nhIN hY[
231
jnm mrn qoN imldy kiQq du`KW dw BY guAw rhy, pMcm siqgurU nwnk swihb jI dy gurU
SbdW dI sUcI:-(1)-gauVI mhlw 5]....4 ] 51 ] 120]{190}-(2)-soriT mhlw 5 ] jw kY ismrix hoie Anµdw bnsY
jnm mrx BY duKI ].....2]2]30]{617} -(3)-DnwsrI mhlw 5 ] dIn drd invwir Twkur rwKY jn kI Awip
]......4]2] 20 ]{680}-(4)- sUhI mhlw 5] ijs ky isr aUpir qUM suAwmI so duKu kYsw pwvY ]
.....4 ] 10 ] 57 ] {753} (5)- gauVI mhlw 5 ]... quJ ibnu kvnu hmwrw ]....jnm mrx ko cUko shsw
swDsMgiq drswrI ] ...4]7]128]{206} (6)-tofI mhlw 5 ] mweI myry mn ko suKu ]....nwnk srin ghI suK
swgr jnm mrn iPir grB n DuKu ]2]10]29]{722}-(7)-iblwvlu mhlw 5 ] sdw sdw jpIAY pRB
nwm ] jrw mrw kCu dUKu n ibAwpY AwgY drgh pUrn kwm ]1] rhwau ]...2 ]13]99]{828}-(8)-blwvlu
mhlw 5 ] dovY Qwv rKy gur sUry ]...Awvx jwx rhy iQiq pweI jnm mrx ky imty ibsUry ]1] BRm BY qry Cuty BY
jm ky Git Git eyku rihAw BrpUry ]..2]22]108]{829}(9)-soriT mhlw 5 ] kir iesnwnu ismir pRBu
Apnw mn qn Bey Arogw ].....jrw mrw qwpu sBu nwTw gux goibMd inq gwvhu ]... 4 ] 11 ]{611]-(10)-Awsw
mhlw 5 iekquky 2 ] jIvq dIsY iqsu srpr mrxw ] muAw hovY iqsu inhclu rhxw ]....5]13] {374}-(11)-
soriT mhlw 5 ] ijnw bwq ko bhuqu AMdysro qy imty siB gieAw ]....eyk bUMd guir AMimRqu dIno qw Atlu Amru n
muAw ]4]3]14] {612}-(12)- rwmklI mhlw 5 ] jip goibMdu gopwl lwlu ] rwm nwm ismir qU jIvih
iPir n KweI mhw kwlu ]1] rhwau ]....2]11]{885}
ies kutl ilKwrI ny, ijs pMcm siqgurU Arjn swihb dy muKwibMd ivcyN gurmiq ivroDI bcn khy
drswieAw hY, kQnI krxI dy sUry aus gurdyv jI dy imrqk-dyh leI sdw Xwd r`Kx vwlw bVw sp`St
&urmwn ies prkwr vI h
93- jy imrqk kau cMdnu cVwvY ] aus qy khhu kvn Pl pwvY ] jy imrqk
kau ibstw mwih rulweI ] qW imrqk kw ikAw Git jweI ]3]4]12]{1160}
ArQ:--jy koeI murdy ƒ cMdn (rgV rgV ky) lwey qw aus qoN (aus imrqk loQ qoN AjyhI syvw krn vwly ƒ jW) iksy ƒ vI
koeI Pl nhIN imldw [ qy jy koeI murdy ƒ (iksy gMd iv`c su`t dyvy qW imrqk dw kuJ nhIN ivgVdw [4[
SRomxI Bgq kbIr swihb jI dw mOq bwry gurmiq isDWq::-
kbIr swihb jI dIAW nzrW ivc mOq Aqy iesy ivSy nwl sbMDq hor gurSbdW dI sUcI:-
94- kbIr mrqw mrqw jgu mUAw mir BI n jwinAw koie ] AYsy mrny jo mrY
bhuir n mrnw hoie ] 29 ] {1366}
ArQ:-hy kbIr ! mrdw mrdw (auM\ qW) swrw sNswr mr irhw hY, pr iksy ny vI (s`cy) mrn dI jwc nhIN is~KI, jo mnu`K ies
qrHW dI s`cI mOq mrdw hY, as ƒ iPr mrnw nhINpYNdw [1[
95- kbIr ijsu mrny qy jgu frY myrY min Awnµdu ]
mrny hI qy pweIAY pUrnu prmwnµdu ] 22 ] {1370}
ArQ:-hy kbIr ! ijs (sMswrk moh vloN) mrn qoN jgq Jkdw hY, aus (sMswrk pdwrQW dy moh dy iqAwg rUp) mOq qo myry mn
iv`c ^uSI pYdw huMdI hY, dunIAw dy ies moh vloN mirAW hI aus prmwqmw nwl imlwp huMdw hY jo sMpUrn (-mukMml) qOr qy AwnMd
hI AwnMd hY [22[
96- kbIr muih mrny kw cwau hY mrau q hir kY duAwr ]
mq hir pUCY kaunu hY prw hmwrY bwr ]61]{1373}
ArQ:-hy kbIr ! myry AMdr qWG hY ik mY Awpw-Bwv imtw idAW, mmqw mukw idAW, pr ieh Awpw Bwv qdoN hI imt skdw hY
jy pRBU dy dr qy if`g peIey, (ies qrHW koeI Ajb g`l nhIN ik imhr kr ky auh b^iSMd) pRBU kdy pu`C hI ley ik myry drvwzy
qy kOx ip`gw ipAw hY [ (eynI inmrqw nwl Awqm smrpx iks ny kIqw hY qW myrI Awpw Bwv imtwaux vwlI s`Dr pUrI ho jwvy)
[61[
237
97- kbIr AYsI hoie prI mn ko Bwvqu kInu ]
mrny qy ikAw frpnw jb hwiQ isDaurw lIn ]71]{1373}
hux Ajyhy hI kuJ guru SbdW dI sUcI, kyvl sbMDq qukW qy rUp ivc:--
(1) isrIrwgu mhlw 5 ]...jnm mrx kw Bau gieAw Bwau Bgiq gopwl ] swDU sMgiq inrmlw Awip kry pRiqpwl ] jnm mrx kI
mlu ktIAY gur drsnu dyiK inhwl ] 2 ].. ]4] 12 ] 82]{46}
(2)- mwJ mhlw 5 ] ..mnsw Dwir jo Gr qy AwvY ] swDsMig jnmu mrxu imtwvY ] Aws mnorQu pUrnu hovY Bytq gur
drswieAw jIau ] 2 ] .. 25 ] 32 ]{104}
(3) gauVI bYrwgix CMq mÚ 5]... vfBwgI hir sMq imlwhI ] jnm mrx iqh mUly nwhI ]3].. 4 ] 1]117]{203}
(4) mwrU mhlw 5 ] ....jnm mrx siB dUK invwry jip hir hir Bau nhI kwl kw ]3]..16-]4]13]{1084}
(5) gauVI mhlw 5 ] ...sKI vis AwieAw iPir Coif n jweI ieh rIiq BlI BgvMqY ] nwnk jrw mrx BY nrk invwrY
punIq krY iqsu jMqY ] 1 ]...4-]4]2]5]11]{249}
(6) iQqI gauVI mhlw 5 ]}..pauVI ].. rwm rqnu min qin bsY qij kwmu k®oDu loBu mIq ] mrxu imtY jIvnu imlY
ibnsih sgl klys ]... ] 2 ]{296]
(7) Awsw CMq mhlw 5 ].. hir Git Gty fITw AMimRquo vUTw jnm mrn duK nwTy ] ...] 4 ] 1 ] 3 ] {454}
(8) slok mÚ 5 ] jIvidAw n cyiqE muAw rlµdVo Kwk ] nwnk dunIAw sMig gudwirAw swkq mUV npwk ] 1 ] u{526}
(9) mÚ 3 ] .. jnm mrn kw Bau gieAw jIvn pdvI pwie ] nwnk iehu mrqbw iqs no dyie ijs no ikrpw kry
rjwie ]2]{556}
(10) gauVI kI vwr.. slok mÚ 5 ]..jnm mrn duKu kitAw hir ByitAw purKu sujwxu ] sMq sMig swgru qry jn nwnk
scw qwxu ] 1 ]pau-1{318}
(11) soriT mhlw 5 ].. guir kIno mukiq duAwrw ] sB isRsit krY jYkwrw ] nwnk pRBu myrY swQy ] jnm mrx BY lwQy
] 4 ] 2 ] 52 ]{625}
(12) DnwsrI mÚ 5 ] ... jnm mrn sglw duKu nwsY ] gurmuiK jw kY min qin bwsY ] 2 ]3]24]{677}
(13) DnwsrI mhlw 5 ] ..Awn Acwr ibauhwr hY jyqy ibnu hir ismrn Pok ] nwnk jnm mrx BY kwty imil swDU
ibnsy sok ]2]19]50]{682}
(14) tofI mhlw 5 ] nwnk srin ghI suK swgr jnm mrn iPir grB n DuKu ] 2 ] 10 ] 29 ] {718}
(15) rwgu iblwvlu mhlw 5 ].. AMimRq nwmu ArwDIAY inrmlu mnY hovY prgwso ] jnm mrx duKu kwtIAY ipAwry cUkY jm
kI kwxy ] iqnw prwpiq drsnu nwnk jo pRB Apxy Bwxy ] 3 ].. 4 ]1]4]{806}
(16) blwvlu mhlw 5 ]...jrw mrw nh ivAwpeI iPir dUKu n pwieAw ]..]4]3]33]{812}
(17) rwmklI mhlw 5 ].. jnm mrx kw shsw cUkw bwhuiV kqhu n DweI]7].. 21 ]1]6]{920}
(18) rwmklI CMq mhlw 5 ].. jnm mrx ibkwr CUty iPir n lwgY dwgu jIau ] bil jwie nwnku purK pUrn iQru jw kw
sohwgu jIau ] 3 ]{931}-4
(19) pRBwqI mhlw 5 ]..jnm mrn guir rwKy mIq ] hir ky nwm isau lwgI pRIiq ] koit jnm ky gey klys ].]4]5] {1340}
(20) pRBwqI mhlw 5 ]... jnm mrn duK Pwhw kwitAw ] khu nwnk guir pVdw FwikAw ]4]8] {1340}
(21)- iblwvlu mhlw 5 ] ..jrw mrw nh ivAwpeI iPir dUKu n pwieAw ] pI AMimRqu AwGwinAw guir Amru krwieAw ]2] ..]4]3]33]{808}
(22)- isrI rwg mhlw 1 ]... khu nwnk dUjY phrY pRwxI iqsu kwlu n kbhUM Kwie ]2]..gux sMjim jwvY cot n KwvY nw iqsu
jMmxu mrxw ] kwlu jwlu jmu joih n swkY Bwie Bgiq BY qrxw ]... ]5]2] {76}
(23) gauVI mhlw 5 ] hir ismir ismir kwitAw Bau kwl ]3] ..]4]100]169] {199}
(24) Awsw mhlw 5 ] ....jnm mrx duK kwl ismrq imit jwveI ] nwnk kY suKu soie jo pRB BwveI]4]11]113] {399}
(25) jYqsrI mhlw 5 ] ....kwl jwl Aru mhw jMjwlw Cutky jmih frw ] AwieE duK hrx srx kruxwpiq gihE crx Awsrw
]1]...]2]2]6]{701}
mOq leI vrqy gey A`f A`f pdW vwly hor vI keI gurU SbdW ivco ieh 25 gurU Sbd, kyvl aupRoikq dlIl dI
puStI leI qrlw hY ik, Swied gurU ipAwry imrqk inimq Drm krm krn dw Brm iqAwg ky gurmiq dI Asl
isiKAw nwl juVn vwlw suKwvW moVw Kw qurn ? eysy Xqn ivc mOq nwl hI sbMDq gurmiq dw iek hor ieh p`K:-
mOq qoN nUM sdw Xwd rKx dI vI qwkId:-
auprokq gurUSbd ivcwrn qoN ieho iekvwgw is`tw k`F bYhxw ik, siqgurW ny mnu`K dy mn ƒ mOq qoN
238
iblkul inrBY Aqy lwprvwh ivcridAW jIvn bqIq krn dw auupdys hI idRV krwieAw hY, pUrn scu
nhI hovygy[ ikauNik gurU bwxI ivc keI gurU Sbd Ajyhy vI imldy hn ijnHW duAwrw siqgurU jI ny ausy
prclq ArQW vwlI mOq dw cyqw vI krwieAw hY [
98- DnwsrI mhlw 5 ] myry lwl Blo ry Blo ry Blo hir mMgnw ] dyKhu pswir nYn sunhu swDU ky bYn
pRwnpiq iciq rwKu sgl hY mrnw ] rhwau ] cMdn coAw rs Bog krq AnykY ibiKAw ibkwr
dyKu sgl hY PIky eykY goibd ko nwmu nIko khq hY swD jn ] qnu Dnu Awpn QwipE hir jpu n
inmK jwipE ArQu dRbu dyKu kCu sMig nwhI clnw ]1] jw ko ry krmu Blw iqin Et ghI sMq
plw iqn nwhI ry jmu sMqwvY swDU kI sMgnw ] pwieE ry prm inDwnu imitE hY AiBmwnu eykY
inrMkwr nwnk mnu lgnw ]2]2]30] {678}
ArQ:- hy myry ipAwry ! hy BweI ! (prmwqmw dy dr qoN) r`b jI (dw nwm) mMgxw sB qoN cMgw kMm hY[ hy s`jx ! gurU dI bwxI (sdw) suxdy
rho, ijMd dy mwlk pRBU ƒ Awpxy ihrdy iv`c vsweI r`Ko [ A~KW kolH ky vyKo, (Aw^r) sB ny mrnw hY[rhwau[ hy s`jx qUM cdn Aqr (vrqdw
hYN) Aqy AnykW hI suAwdly Kwxy KWdw hYN[ pr, vyK, ieh ivkwr pYdw krn vwly mwieAw dy swry Bog iP`ky hn [ sMq jn kihMdy hn ik isr&
Akwl purK dw nwm hI cMgw hY [ qUM ies srIr qy Dn ƒ Awpxw smJ irhw hYN, (ienHW dy moh ivc Ps ky) prmwqmw dw ismrn qUM iek pl
vI nhI ismrdw [ vyK ieh Dn-pdwrQ (kuJ vI qyry) nwl nhI jwvygw[ hy BweI ijs mnu`K dI cMgI iksmq hoeI., aus ny sMqW dw Awsrw
ilAw, aus ny sMq (guu rU gRMQ swihb jI) dw l`V PiVAw [ ijhVy mnu`K gurU dI sMgiq iv`c rihMdy hn (Bwv, jo gurU-Sbd dI ivcwr nwl juVy
rihMdy hn) aunHW ƒ mOq dw fr sqw nhIN skdw [ hy nwnk ! ijs mnu`K dw mn kyvl AkwlpurK nwl juiVAw rihMdw hY aus ny (smJo) sBu qoN
vDIAw ^zwnw l`B ilAw, aus dy AMdroN AhMkwr imt igAw (qy prmwqmw nwl bx AweI, XQw gurvwk-‘haumY jweI qw kMq smweI ] qau
kwmix ipAwry nv iniD pweI’]
Ajyhy kuJ hor gurU bdW dI sUcI:-(2)-vwr mwJ kI qQw slok mhlw 1 ] pauVI ]....kwlu burw KY kwlu isir
dunIAweIAY ] hukmI isir jMdwru mwry dweIAY ]...]20]{147}-(3)-swrg mhlw 5 ] ry mUV@y qU ikau ismrq Ab nwhI ]
nrk Gor mih aurD qpu krqw inmK inmK gux gWhI ].....4]2]16]{1207}-(4)-isrIrwgu mhlw 1 ] mCulI jwlu n
jwixAw sru Kwrw Asgwhu ].... BweI ry ieau isir jwxhu kwlu ] ijau mCI iqau mwxsw pvY AicMqw jwlu ]1] rhwau
]....8]4]{55}
frOxI mOq dw Ajyhw cyqw krwaux dI loV kyvl, ivkwrI ho ky gIdI bxy mnuK qoN sMq-sUrmw pRgt
krn dy hI Xqnw dw suKwvW p`K hI hY[ auNj qW gurmiq hr QW ies iBAwnk kwl ƒ m^OlW krdI hI id`s
AwauNdI hY[
53- kI, prlok ivcly, kiQq, Drmrwj jW jmW dI mwr rUp
kSt, nrk, surg, mukqI, sc KMf, Awid imrqk pRwxI nUM imldy hn
? gurmiq igAwn dy ies p`K pRqI krm vwr ivcwr:-
(a) cor jwr jUAwr pIVy GwxIAY ]-
bRwhmxI lu`tnIqI vwlI kutlqw dI aupj, hzwrW swl purwxy gruV purwx gRMQ ivc, mOq mgroN
prRwxI ƒ qsIhy id`qy jwx dI sUcI iv`c, kohlU ivc iqlW vWg pIVy jwx dw iBAwnk duK vI drswieAw
hoieAw hox dy kwrn qsvIrW rwhIN vI ies iBAwnk idRSÎ dw bVw fwauxw prcwr huMdw AwieAw sI[
muslmwnW smyq l`g pg swry BwrqIAW dy mnW ivc ies kiQq iBAwnk qsIhy dI bVI crcw clI hY[
gurbwxI ivc ies bRwhmxI qsIhy dw izkr vI imkdw hY[ pr eyQy vI siqgurW dw AMqRIv mMqv ivkwrW qoN
dUr r`K ky mnu`K ƒ sdw leI suKI bxwaux dw hI hY; audwhrx vjoN gurU Sbd ies pRkwr hn:-
99- pauVI 5 ] lY Pwhy rwqI qurih pRBu jwxY pRwxI ] qkih nwir prweIAw luik AMdir TwxI ]
sMn@I dyin@ ivKMm Qwie imTw mdu mwxI ] krmI Awpo AwpxI Awpy pCuqwxI ] AjrweIlu Prysqw
239
(A) surg -- nrk- pusqk 'ib~pRn kI rIq qoN scu mwrg' dy cOQy Bwg ivc bVy ivsQwr nwl
ilKIAW gurmiq ivcwrW qaoN sp`St kIqw hoieAw hY ik, Asmwnw ivc bxy surg nrk dI iksy kiQq
hoNd nUM gurmiq n,y mUloN hI r~d kIqw hY[
240
(s) scuKMf
241
mrn aupRMq, imrqk snbMDI dy scuKMf ivc vwsy dIAW ArdwsW kIqIAW jW ArdwsIey BweIAW kolo
krvweIAW jWdIAW AsIN roz suxdy hW[ kI, bRwhmxI ivSvwS vwly surg-lok jW nrk-lok vWg, ieh
scKMf vI, Asmwnw ivc koeI A`frw "lok" hI hovygw ? ik, jW surg lok dy ivcy hI ieh koeI ivSyS QW
bxI hoeI hY ? kI, gurbwxI ivcoN AjyhI A`frI hoNd vwly iksy lok dw, jW DrqI vrgy ivSyS iksy sc-KMf
dI hoNd bwry koeI toh jW sMkyq imldw hY ? ik, jW surgW nrkW vWg ieh vI suK duK dy AnuBv vrgw hI,
iksy ANnMd-meI AnuBvI AvsQw dw hI nwm hY ?
dws ny sRI gurU gRMQ swihb jI dI bwxI qoN bVI lgn nwl pVqwl kIqI hY, pr- (1) ijvy jpu swihb jI
dy AwrMB ivcly slok- Awid 'scu' jugwid 'scu' ] hY BI 'scu' nwnk hosI BI 'sc'u ]1] ivcly ‘scu’ dy ‘c’ hyT
AONNkV hY ies qrhW "sc KMf" pd nwl Awey ‘sc’ dy ccw A~Kr hyT AONkV vwlw "scu" guurU bwxI ivcoN
nhIN iml sikAw [ (2) dUjI ivSyS g`l ieh hY ik, swfy Brm vwlw ‘surg’, bihSq, iBSq Awid
“scKMf” gurbwxI ivcoN nhIN imilAw[ Bwv, Ajyhw juVvW 'scuKMf' jW 'scKMf' pd swry gurU gRMQ swihb
ivcoN nhI imldw[mhwn koS ivcoN vI Ajyhw juVvW 'scKMf' pd nhIN imilAw[
pwvn jpu (jI) dI 37vIN pauVI ivc Awey sc KMif dI AslIAq:--
jp swihb dI pihlI pauVI dI AMqlI quk-“ikv sicAwrw hoeIAY ikv kUVY qutY pwil ] hukim rjweI clxw
nwnk iliKAw nwil ]1]” EprI nzr nwl vyiKAW qy ivcwirAW, ies pwvn quk dw AMqrIv Bwv, eyhI
bxdw hY ik, “r`b jI" nwloN jIv dI iv`Q pwaux vwlI JUT dI kMD ƒ Fw-FyrI krnw hI, pRBU nwl nyVqw bxwaux dw
ieko iek qrIkw jW swDn hY, [AQvw, rb jI vloNN, ieh AsUl Dur qoN hI jIv leI zrUrI bx igAw hoieAw hY ik,
srb-SkqIAW dy Amu`k BMfwry, aus dwqwr jI dy hukm-rzw ivc jIvn ibqwauxw hI, pRBU dI nyVqw dw swDn hY[
ieh kudrqI scweI hY ik ijhVw pu`qr Awpxy ipqw dy khy ivc qurdw hY, auh ipqw dw aucycw ipAwr mwxdw hY pr,
mwqw ipqw dI AigAw qoN bwhry Awp hudry Awpxy puqr nwl ipqw dI iv`Q pYNdI jWdI hY Aqy keI vwrI duSmxI dw
rUp vI Dwr KloqI hY[ Awm qOr qy ivdvwnw ny ieh ivAwiKAw eyny ivc hI mukweI hoeI hY[
hukm-rUp-Drm jW r`bI in`Xm, ijs dI pwlxw duAwrw jIv sicAwr bxdw hY, aus “Drm” dI
soJI dI ivAwiKAw dI GoSnw, siqgurU nwnk swihb jI ny, 34vIN pauuVI dI smwpqI auprMq kridAW,
AglI hI pMgqI qoN qurMq, igAwn KMf vwly 'krm' dw aupdyS smJwauxw ArMB kr id`qw hY-....kc pkweI
EQY pwie ] nwnk gieAw jwpY jwie ]34] Drm KMf kw eyho Drmu ] igAwn KMf kw AwKhu krmu ] ..... iPr
ihrdw aus smy gd-gd ho au~Tdw hY, jd ieh Byq K`ulHdw hY ik, ijvy igAwn KMf dw krm smJwauNidAw
ausy pauuVI dy AMdry hI, swDk nUM srm KMf q`k pucw id`qw sI, eyvyN hI, prmwqmw nwl iek surqw bxwaux
dI is^r qy phMucw rhI " krm KMf kI bwxI" vwlI 37vIN pauVI hI, sc KMif (dy vsyby vwlI AvsQw)
dIAW b^SSW krdI hoeI Aw imldI hY[
sp`St hY ik bRwhmxI lu`t-nIqI dI aupj, AsmwnI bxy iksy kiQq s`cKMf dI gurmiq ivc koeI QW nhIN
hY [ eysy kwrn ‘scuKMf’ jW sicKMf pd (Sbd, l&z, Word) dI gurU-bwxI ivc AxhoNd hY[ “sc KMif
vsY inrMkwru”- Bwv sicAwr AvsQw dw lKwiek, AQvw, sicAwr ho cu`ky ihrdy dy AMdroNN hI, inrMkwr
dy drSnW dw ivsmwdI hulwrw prwpq huMdw hY[ 'mn-ihrdy’ dI sicAwr AvsQw qoN Cu`t, “sc KMif vsY
inrMkwr”-pwvn pMgqI dw dUjw hor koeI ArQ (r`b jI dy vsybw dw ^ws AsQwn jW koeI lok) bxw bihxw
gurmiq nhIN hY[
gurmiq ivroDI rIq--
hwzrw hzUr siqgurU gRMQ swihb-rUp siqgurU nwnk swihb jI dI hzUrI iv`c Klo ky, imrqk pRwxI leI
scuKMf dw vwsI krn leI ArdwsW-jodVIAW krnIAW Sbd-igAwn-rUp siqgurU jI dy mnSy dI aulM|xw
242
kIqI jw rhI huMdI hY[
(h)- mukiq AQvw moK-
1993 qoN ilKI jw rhI pusqk ivc ieh dwsrw inrMqr ilKdw Aw irhw hY ik, pRoihq jI dIAW
hor keI dUr-rs isitAW vwlIAW krm-krqUqW ivcoN, ieh bVI AdBuq krqUq hY, ik, aus ny Drm gRMQ
ilKx smy jMnqw qy ieh pwbMdI vI lw id`qI sI, ik, Drm dI g`l Awm igRhsqI nhIN sgoN bRwhmx jW
bRwhmx-swDU hI kr skdw hY[ lokW qoN dwn vjo mwieAw dI augrwhI vI kyvl bRwhmx hI kr skdw hox
dI pwbMdI, bRwhmxI kwnUMn-gRMQ mnuisimRqI dI bVI krVI Aqy zrUrI Dwrw hY[ so, keI iksmw dy swD fyry
jW m`T AQvw lu`t-A`fy, kyvl Aqy kyvl bRwhmxI-cqur bu`DI dy hI rUp hn [ bRwhmx qoN ibnw cVHq cVHwvy
vwlI g`dI dUjw hor koeI nhIN sI clw skdw[ scu dy Avqwr siqgurU nwnk swihb jI dy igAwn-^Vg
A`gy ienHW lu`t AifAw vwilAW ƒ BwjVW pY geIAW Aqy auh gurmiq igAwn dy ivroDI bxy hoey hn[
‘Dwrimk-AwgU rUp bRwhmx dy hI imQy hoey cwr pdwrQW-(“cwir pdwrQ Ast dsw isiD sB aUpir swD Bly
]"{1227} " cwir pdwrQ hir kI syvw ]”) ivcoN mrn auprMq pRwpq hox dy Poky JWisAW-rUp sdIvI suKW
ivcoN ‘mukiq’ AQvw ‘moK’ vI vydk kwl qoN hI, bVy durl`B pdwrQ dy rUp ivc inrMqr prcwirAw jwx
dy kwrn, lg pg swirAW BwrqI mnu`KW dy mn dI lwlsw dw kyNdr bxdw AwieAw hY[ vKo-v~Kry nwvW
vwly, A`f A`f vysW ivc ivcr rhy bRwhmxI DiVAW Anuswr mukiq dI ivAiKAw dw vyrvw ies prkwr
hY:--
(a)- nXwX SwsqR Anuswr (mukiq-) SrIr, mn smyq CI ieMdRIAW dy BI gXwn, suK duK, ienHW iekIAW duKW dw jo nwS
hojwxw hY, ieh mukiq hY[
(A) vYSiSk mq" Anuswr jIvwqmw, nO gux (gXwn, suK, duK, ie`Cw, pRXqn, Drm, ADrm Aqy Bwvxw) Dwrn vwlw
ivAwpk hY, ivcwr Aqy ABXws nwl nO guxW qoN jIvAwqmw dw AsMg ho jwxw, 'mukiq' hY[
(e) pRikriq Aqy purS dw iBMn iBMn gXwn hox qoN AwDXwqimk AiDBOiqk Aqy AwiDdYivk iqMn pRkwr dy duKW dw pUrI
qrHW ht jwxw sWKÎmw dI mukiq hY[
(s) Xoigmq Anuswr AicidXw Awid pMj kluSW dw smwiD Aqy ABXws dvwrw imtjwxw Aqy jIvwqmw ƒ suqMqRqw dI
pRwpqI hoxI muikq hY[
(h) AighoqR jd dwn Aid krmW qoN AKY surgsuK dI pRwpqI, sImWsmq dI mukiq hY[
(k) AwqmgXwn duArw AivdXw aupwDI dUr krky jIv dw bRhm nwl AByd hojwxw vydWqmq dI muikq hY[
(K) SYv vYSnv Awid mqW dI muliq hY ik Awpxy Awpxy ieSt dyvqw dw pUjn DXwn krn qoN aupeSX dyvqw dy lok
iv1c jw ky AKYsuK Bogxy [
(g) jYnmq Anuswr qp AihMsw Awid krmw dy bMDnWE dw ABwv hox qy jIv dw au~cy lok iv`c lgwqwr clyjwxw muV hyTW
nw Awauxw hI mukiq hY[ {mko: s&w )
(G) bODmq Anuswr A`T SDuB guxW dy Dwrn qoN, srv ie`Cw dw qXwg hox qoN inrvwxpd dI pRwpqI muikq hY[
(|) ieslwm mq Anuswr kurwnSrI& dy vcnW qy Aml krnw Aqy nmwz rozy Awid pMj inmwzW qy p`ky rihxw, pYgMbr m
muhMmd qy inScw r`Kxw , ies qoN kXwmq dy idn dy &Ysly Anuswr hmySW leI bihSq dI pRwpqI, 'mukiq' hY[
sU&I muslmwn prmwqmw iv`c rUh dy imlwp ƒ mukiq mMndy hn ieh mq vydWq nwl hI jw imldw hY[
(c) eIsweI mq Anuswr ^udw dy puqR hzrq eIsw qy pUrw Brosw krn qoN pwpW qoN Cutkwrw Aqy AKYjIvn pwauxw mukiq hY.
aunHW dw i^Awl hY ik koeIU AwdmI ibnwm pwp nhIN hY Ar pwp dw Pl mOq hY. pYZMbr eIsw ny Awpxy pRwx dyky lokW
dy pwpW dw pRwsicq kIqw hY, jo aus qy eImwn ilAwauxgy ,auh pwpW qoN Cutkwrw pwauxgy Aqy AivnwSIjIvn pRwpiq
krngy] O(m: ko 981)
mhwn koS dy 981 s&y Anuswr hI ‘mukiq’ AQvw ‘mukœ’-sMgXw- Cutkwrw. irhweI ies dw mUl DwqU hY. “haumY pYKVu
qyry mnY mwih ] hir n cyqih mUVy mukiq jwih ]6]”{bsM A: m: 1} Cut jwvyN[ 2. AividXw dy bMDnw qoN Cutkwrw, klySW qoN
irhweI. -mukqI hY[
hwzrw hzUr Sbd-gurU gRMQ swihb jI(-rUp AnUpm siqgurU nwnk swihb jI) dy ivSwl Sbd-
243
aupdyS ivcoN, sUJvwn gurmuK pwTkW dI iekwgr-icq ivcwr gocry, vMngI mwqR kuJ gurU-&urmwn:--
104- gauVI mhlw 1 ] jnim mrY qRY gux ihqkwru ] cwry byd kQih Awkwru ] qIin AvsQw khih viKAwnu ]
qurIAwvsQw siqgur qy hir jwnu ]1] rwm Bgiq gur syvw qrxw ] bwhuiV jnmu n hoie hY mrxw ]1]
rhwau ] cwir pdwrQ khY sBu koeI ] isMimRiq swsq pMifq muiK soeI ] ibnu gur ArQu bIcwru n
pwieAw ] mukiq pdwrQu Bgiq hir pwieAw ]2] jw kY ihrdY visAw hir soeI ] gurmuiK Bgiq
prwpiq hoeI ] hir kI Bgiq mukiq Awnµdu ] gurmiq pwey prmwnµdu ]3] ijin pwieAw guir dyiK
idKwieAw ] Awsw mwih inrwsu buJwieAw ] dInw nwQu srb suKdwqw ] nwnk hir crxI mnu rwqw
]4]12] {154]
ArQ:-(jnm mrx dw gyV mwno iek GuMmxGyrI hY, ies ivcoN) prmwqmw dI (sdIvI Xwd vwlI) BgqI Aqy gurU dI d`sI hoeI
kwr kridAW rih ky pwr lMG jweIdw hY.(ijhVw lMG jWdw hy, aus ƒ) muV nw jnm huMdw hY nw mOq [ (aus AvsQw ƒ qurIAw
AvsQw jih lvo) [1[rhwau[
cwry vyd ijs qRYguxI sMswr dw izkr krdy hn (jo mnu`K pRBU-BgqI qoN s`Kxw hY qy) aus qYYguxI sMswr nwl hI ihq (ipAwr)
krdw hY (jnm mrn dI GuMmxGyrI) iv`c ipAw rihMdw hY [ (Ajyhy mnu`K) jo vI ivAwiKAw krdy hn mn dIAW iqMnw AvsQW dw
hI izkr krdy hn[ (ijs ivc jIvwqmw prmwqmw nwl ie`k rUp ho jWdw hY, auh AvsQw ibAwn nhIN kIqI jw skdI) [ gurU
nwl iml ky (gurU dy khy Anuswr jIvn bxw ky) prmwqmw nwl fUMGI jwx-pCwx bxw lvo-ieh hY qurIAwvsQw [1[ hryk jIv
Drm ArQ kwm moK(=mkqI) ienHW cwr pdwrQW dw izkr qW krdw hY isMimRqIAW SwsqrW dy pMfqW dy mUMhoN vI eyhI suxIdw hY,
pr mukq pdwrQ hY kI ? (auh AvsQw ikho ijhI hY ij`Qy jIv iqMnw guxw dy pRBwv qoN inrlyp ho jWdw hY) gurU dI srn pYx qoN
ibnw (siqgurW dy bcnw Anuswr jIvn Fwl lYx qoN ibnw) ies dw AnuBv nhIN ho skdw, ieh pdwrQ prmwqmw dI BgqI
kIiqAw hI imldw hY [2[ ijs mnu`K dy ihrdy iv`c prmwqmw Aw v`sdw hY aus ƒ smJo BgqI pRwpq ho geI qy ieh BgqI
gurU dy rwhIN imldI hY[ prmwqmw dI BgqI duAwrw hI mukqI pdwrQ dw AwnMd mwxIdw hY[ ieh au~cy qoN au~cw AwnMd gurU dI
isiKAw qy quirAW hI imldw hY [3[ ijs mnu`K ny mukqI dw AwnMd hwsl kr ilAw, gurU ny srb-suKdwqw dInwnwQ pRBU Awp
vyK ky ijs mn`K ƒ ivKw id`qw aus ƒ dunIAw dIAW AwsW dy AMdr rihMidAW hI AwsW qoN aprwm rihxw vI gurU isKw idMdw hY
(AwsW aumIdW qo inrwsqw vwlI AvsQw hI gurmiq dI mukqI hY) [ hy nwnk Ajyhy mnu`K dw mn pRBU-crnW (dy ipAwr) ivc
rMigAw rihMdw hY [4[
105- mwrU mhlw 1 ] ...rwjy Drmu krih prQwey ] Awsw bMDy dwnu krwey ] rwm nwm ibnu mukiq n hoeI Qwky
krm kmweI hy ]9] krm Drm kir mukiq mMgwhI ] mukiq pdwrQu sbid slwhI ] ibnu gur sbdY
mukiq n hoeI prpMcu kir BrmweI hy ]10] mwieAw mmqw CofI n jweI ] sy CUty scu kwr kmweI ]
Aihinis Bgiq rqy vIcwrI Twkur isau bix AweI hy ]11] {1024}-4
ArQ:-rwjy lok iksy Zrz dI ^wqr Drm kmwauNdy hn[ AwsW dy b`Jy hoey dwn-puMn (Aid keI qrHW dy Drm-krm) krdy hn
(iehH SB kuJ aus l`k-Tu`tI dieAw dy kwrn krdy hn, Ajyhy Drm-krmw dy v`ty mukqI-rUp lok prlok dohW QwvW dw suK
Bwldy hn)[ pr pRBU dy nwm qo ibnw mukqI ikQoN ? Bwvy hor qrHW dy imQy hoey Drm-krm krdy Q`k jwx pr prmwqmw dw nwm
ismrn qoN ibnw dunIAW dIAW AwsW qoN ^lwsI nhIN imldI [9[ isrjxhwr ny ieh jgq-rcnw krky jIvW ƒ AjIb BulyKy
iv`c pwieAw hoieAw hY ik (dwn-puMn qIrQ-iesnwn Awidk) krm kr ky mukqI mMgdy hn[ pr mukqI dyx vwlw nwm pdwrQ,
gurU dy Sbd-igAwn rwhIN r`b jI dI is&iq kIiqAw hI imldw hY[ ieh p`kI g`l hY ik smy dw nwm BwvyN siqjug r`K lvo cwhy
qRyqw qy cwhy duAwpr) gurU dy Sbd-igAwn qo ibnw (AsW dy jW, ivkwrW dy bMDnw qoN) mukqI nhIN iml skdI [10[ (smw koeI
vI hovy) mwieAw dI Apx`q C`fI nhIN jw skdI [ isr& auhI bMdy (ies mmqw dy pMjy ivcoN) ^lwsI pwauNdy hn ijhVy sdw-iQr
pRBU dy ismrn dI kwr krdy hn, ijhVy idn rwq r`b jI dy ipAwr (rMg ivc) rgy rihMdy hn Aqy ijnHW dI pRIq mwlk-pRBU
nwl sdw bxI rihMdI hY [11[ Ajyhy kuJ gurU SbdW dI sUcI:-(1)-isrIrwgu mhlw 5 ]... so pRBu iciq n AwieE
CutYgI bybwix ] ...mukqy syeI BwlIAih ij scw nwmu smwil ]2].....4]3] 73]{43} (2)-kilAwn mhlw 4 ]...... surg
mukiq bYkuMT siB bWCih iniq Awsw Aws krIjY ] hir drsn ky jn mukiq n mWgih imil drsn iqRpiq mnu DIjY
]1]....8]2] {1324] (3)--mwJ mhlw 5 ] iniD isiD iriD hir hir hir myrY ]....mukiq BieAw ijsu irdY
vsyrw]....4]16]23] {101} -(4)- gauVI mhlw 5 ] ....khu nwnk guir Koly kpwt] mukqu Bey ibnsy BRm Qwt
244
]4]43]112] {188}
(k) jIvn mukiq
hr pRkwr dI mwieAw dy bMDnw qoN Cutkwrw pw lYx vwlw, jIauNidAW hI jIvn-mukiq smiJAw jWdw hY[
Awpxy siqugurU jI dI miq Anuswr Awpxy Awqmk jIvn dI pVqwl qoN Awpxy AMdr AweIAW kmzorIAW
dI pCwx krky Awpxy jIvn ivc suDwr ilAauNdy rih ky, AMdr bYTy inrMjn pRBU dI pCwx kr lYx nwl
ihrdw inrml ho jWdw hY, mn mwieAw dy moh qoN Cutkwrw pw lYNdw hY, AQvw ivkwrW mgr l`g`I Btkxw qoN
ht ky pRBU dy ipAwr-rMg iv`c rMigAw jWdw hY, auhI hY jIvn mukiq--“Awpu pCwxY mnu inrmlu hoie ]
jIvn mukiq hir pwvY soie ] hir gux gwvY miq aUqm hoie ] shjy shij smwvY soie ]2] {161} jIvn mukiq
pdvI dI hor ivAwiKAW:--
106- pRBu kI AwigAw Awqm ihqwvY ] jIvn mukiq soaU khwvY ] qYsw hrKu qYsw ausu sogu ] sdw
Anµdu qh nhI ibEgu ] qYsw suvrnu qYsI ausu mwtI ] qYsw AMimRqu qYsI ibKu KwtI ] qYsw mwnu
qYsw AiBmwnu ] qYsw rMku qYsw rwjwnu ] jo vrqwey sweI jugiq ] nwnk Ehu purKu khIAY jIvn
mukiq ] 7 ] {275}Ast pdI- 9
ArQ:-ijhVw mnu`K pRBU dI rzw ƒ imTI krky mMndw hY, auhI jIaUNdw mukiq AKvauNdw hY[ aus ƒ ^uSI qy ZmI brwbr hY, sdw
AnMd-KyVy iv`c ivcrdw hY, (ikauNik) EQy (Bwv, aus dy ihrdy ivcoN pRBU crnW qoN) ivCoVw nhIN huMdw[ (duK suK AQvw) sonw qy
im`tI vI Ajyhy mnu`K leI ie`k smwn hY (Bwv sony vrgy kImqI pdwrQ vyK ky aus dw mn loB iv`c nhIN Psdw) AMimRq qy kOVI
ivhu (zhr) vI aus leI ie`k brwbr hY, (iksy vloN) Awdr dw (vrqwau hovy) jW (AhMkwr gRsy) inrwdr dw, aus leI koeI
&rk nhIN[ kMgwl qy sulqwn aus leI ik jYsy hn[ jo rzw vI pRBU vrqwauNdw hY auh aus leI jIvn dw gwfI rwh hI hY[ hy
nwnk ! auh mnu`K (AslI) jIvn mukq hY[7[
sUcI:--(1)- suKmnI AstpdI 23-...jIvn mkiq ijsu irdY BgvMqu ]....8 ] 294} (2)-blwvlu mhlw 9 ]...khu nwnk
ieh ibiD ko pRwnI jIvn mukiq khwvY ]2]2] {831}(3)-rwmklI mhlw 1 ] ...jIvn mukiq giq AMqir pweI
]4]........ 8]3]{904} (4)- mlwr mhlw 3 ].. jIvn mukiq hir nwmu iDAwieAw hir rwiKAw auir Dwir
]...3]5]{1059}
jIaUNidAW hI (ivkwr-rUpI) mwieAw-idAW bMDnW qo Cutkwrw iml jwxw hI gurmiq Anuswr Asl
mukqI hY[ mrn ip`Co imldI kiQq ‘mukqI’ bRhmx-rp (Dwrmk AwgUAW dI) lu`t nIqI dI , dyx iek
inrmUl Brm hI hY[ AjyhI mukqI kdy vI iksy ƒ pRwpq nhIN ho skI[
(K) krm-lyK
AwpxI isrjxw dy kxkx ivc ivAwpk rih ky ijs ny swrI jgq-rcnw nUM, ies swrI kwienwq
ƒ Awpxy vjUd iv`c n`iQAw hoieAw hY-“Awip nwQu nwQI sB jw kI”, iPr AwpxI mrzI dIAW KyfW jIvW
koloN iKfwaux hwry isrjxhwr dI-“bwjIgr sau muoih pRIiq bin AweI ]”{487} ieh iek, bVI AjIb
Kyf hY, ik, BwvyN jIv ƒ Awpxy v`s iv`c r`K ky aus qoN swry krm vI Awp hI krvw irhw hY, pr aus dy
krm lyK vI aunHW hI krmw qoN bx rhy hn[ ies pRQie gurU &urmwn:-“hukim clwey AwpxY krmI vhY
klwm” ]{1241} jIv dy ienHW lyKW ƒ ilKx leI nw iksy vhI-Kwqy dI loV hY Aqy nw iksy klm-dvwq
isAwhI Awid vwly icqr-gupq ilKwrI dI hI zrUrq-XQw-“hukmI ilKY isir lyKu ivxu klm msvwxIAY ]”
{1280} hr QW auh Awp hI Awp vrq irhw hY--mÚ 1 ] Awpy ptI klm Awip aupir lyKu iB qUM ] eyko
khIAY nwnkw dUjw kwhy kU ]2]”{836}-
107- pMunI pwpI AwKxu nwih ] kir kir krxw iliK lY jwhu ] Awpy bIij Awpy hI Kwhu ] nwnk hukmI
Awvhu jwhu ]20] {pMnw 4}--
Arq;- hy nwnk ! puMn-krm qy pwp krm inry kihx mwqr hI nhIN hn, s`c mu`c hI qUM ijho ijhy krm kryNgw
iqho ijhy sMskwr qyry AMdr au`kr ky qUM (Awpxy jIvn dw AMg bxweI jw irhw hYN) jo kuJ bIjxw hY ausy (Awpxy
245
h`QIN bIjyy dw) Pl qUM Kwxw hYN[ (Awpxy hI bxwey krmw Anuswr) AkwlpurK dy hukm iv`c jnm-mrn dy gyV (ivc
pey rihx dy Brm-jwl iv`c ) PisAw rhyNgw (Bwv, Awqmk qOr qy duKI rhyNgw) [20[
ies qoN A`gy ‘ Awsw jI dI vwr’ ivc siqgurU nwnk swihb jI dw ieh &urmwn:-nwnk hukmI
ilKIAY lyKu ] jyhw vyKih qyhw vyKu ]1]{466} ArQwq-ijhy ijhw jIv vyKdy hn iqho ijhw aunHw dw srUp
bxdw jWdw hY (Bwv, ijs ijs nIXq nwl AsIN dUijAW nwl vrqdy hW, ausy qrHW dy sMskwr swfy Awpxy
AMdr bx rhy huMdy hn, auhw ijhw swfw v`Krw mwnsk srUp in`Krdw jWdw hY, aho ijhI swfI hauN bxdI
jWdI hY) pr ieh lyK vI r`b jI dy hI hukm ivc iliKAw jw irhw huMdw hY, (Bwv, hryk jIv dI ieh v`Ko
v`KrI hsqI vI r`bI hukm qoN bwhr nhIN hY, sB kuJ aus dy bxwey b`Jvy inX`m Anuswr hI vrq irhw
huMdw hY) [ pihlW siqgurW ny krm-lyK ilKy jwx dw ieh Byq smJwieAw hY, ik, Awpxy krm-lyK mnu`K
ny Awp hI ilKxy hn [ A`gy hux, AnUpm gurdyv ipqw, siqgurU nwnk swihb jI krm lyK ilKx dw bhu
p~Kw igAwn smJwauNdy hn:-
108- isrIrwgu mhlu 1 ] jwil mohu Gis msu kir miq kwgdu kir swru ] Bwau klm kir icqu lyKwrI gur puiC
ilKu bIcwru ] ilKu nwmu swlwh ilKu ilKu AMqu n pwrwvwru ]1] bwbw eyhu lyKw iliK jwxu ] ijQY lyKw
mMgIAY iqQY hoie scw nIswxu ]1]rhwau] ijQY imlih vifAweIAw sd KusIAw sd cwau ] iqn muiK
itky inklih ijn min scw nwau ] krim imlY qw pweIAY nwhI glI vwau duAwau ]2] ieik Awvih ieik
jwih auiT rKIAih nwv slwr ] ieik aupwey mMgqy ieknw vfy drvwr ] AgY gieAw jwxIAY ivxu nwvY
vykwr ]3] BY qyrY fru Aglw Kip Kip iCjY dyh ] nwv ijnw sulqwn Kwn hody ifTy Kyh ] nwnk auTI
cilAw siB kUVy quty nyh ]4]6]{16}
ArQ:-(hy BweI ! mwieAw dw moh) swV ky (aus ƒ) Gsw ky isAwhI bxw qy (AwpxI) Akl ƒ sohxw kwZz bxw [ pRym ƒ
klm, qy Awpxy mn ƒ ilKwrI bxw [ gurU dI isi`KAw lY ky (prmwqmw dy guxw dI) ivcwr krnI (is`Kx dI ictk lwaux dI
dlIl) ilK[ (Agocr, inr-AMjn, inr-Akwr qy AidRSt krqwr siq-rUp) nwm ilK [ aus ‘1’ dI is&iq swlwh ilK, ieh
ilK ik krqwr dy guxW dw AMq nhIN pY skdw, aus dw pwrlw aurlw bMnw nhIN l`B skdw [1[ ieh lyKw ilKx dI jwc is`K [
ijs QW-? (-“AMdir rwjw qKqu hY Awpy kry inAwau” ]pMnw-1092) (izMdMgI dw) ihswb mMigAw jwxw hY auQy ieh lyKw s`cI
rwhdwrI bxdw hY [1[rhwau[
ijnHW mnu`KW dy mn iv`c (r`b jI dw) sdw iQr nwm v`sdw hY (lyKw mMgx vwly aus QW) aunHW dy mUMh auqy it`ky l`gdy hn (Bwv,
Awpxy zmIr dy swhmxy s`cw is`D ho jwx qy Awqmk suK imldw hY) aunHW ƒ (dyS bdyS iv`c) vifAweI imldI hY, aunHW ƒ sdw
dIAW ^SIAW qy Awqmk hulwry imldy hn[ pr pRBU dw nwm aus dI imhr nwl imldw hY [2[ (sMswr ivc) byAMq jIv AwauNdy
hn (qy jIvn s&r mukw ky eyQoN) kUc kr jWdy hn, (keIAW dy) srdwr (Aidk v`fy v`fy) nW r`KIdy hn, keI (jgq iv`c)
mMgqy hI jMmy, keIAW dy vfy vfy drbwr l`gdy hn [ (pr drwbrW dy srdwr hox qy BwvyN kMgwl hox) jIvn s&r mukwieAW
smJ AwauNdI hY ik prmwqmw dw nwm ismrn qoN ibnw ieh jIvn ivArQ (gvwieAw hY) [3[ hy nwnk ! (AwK-hy krqwr !)
qYWQoN dUr dUr irhW sMswr dw qO^lw bhuq ivAwpdw hY, (ies qO^ly iv`c) iKJniKJ ky srIr vI FihMdw jWdw hY, (qyrI Xwd qoN
ibnw mwieAw dw vI kI mwx ?) ijnHW dy nwm sulqwn ^wn krky v`jdy hn sB (ieQy hI) im`tI ivc iml jWdy hn (jgq qoN
qurn vyly swry JUTy moh-ipAwr mu`k jWdy hn) [4[
109- mwrU mhlw 1 Gru 1 ] krxI kwgdu mnu msvwxI burw Blw duie lyK pey ] ijau ijau ikrqu clwey iqau
clIAY qau gux nwhI AMqu hry ]1] icq cyqis kI nhI bwvirAw ] hir ibsrq qyry gux gilAw ]1]
rhwau ] jwlI rYin jwlu idnu hUAw jyqI GVI PwhI qyqI ] ris ris cog cugih inq Pwsih CUtis mUVy
kvn guxI ]2] kwieAw Awrxu mnu ivic lohw pMc Agin iqqu lwig rhI ] koiely pwp pVy iqsu aUpir
mnu jilAw sMn@I icMq BeI ]3] BieAw mnUru kMcnu iPir hovY jy guru imlY iqnyhw ] eyku nwmu AMimRqu Ehu
dyvY qau nwnk iqRstis dyhw ]4]3] {990}
ArQ:--hy kmly mn ! qUM prmwqmw ƒ ikauN Xwd nhIN krdw? ijau ijau qUM prmwqmw ƒ ivswr irhw hYN iqauN iqauN qyry
(AdMro)N gux Gtdy jw rhy hn[1[rhwau[ hy hrI ! qyry guxw dw AMq nhIN pY skdw (qUM Acrj Kyf rcI hoeI hY ik qyrI
kudriq iv`c guxw dw) Awcrn mWno kwZz hY mn dvwq hY (aus bx rhy Awcrn-kwZz auqy mn dy sMskwrW dI isAwhI nwl
246
cMgy mMdy (nvyN) lyK ilKy jw rhy hn (Bwv, mn ivc hux q~`k dy iek`Ty hoey sMskwrW dI pRyrnw nwl jIv ijhVy nvy cMgy mMdy kMm
krdw hY) auh kMm Awcrn-kwZz auqy nvyN sMskwr au~krdy jWdy hn[ (ies qrHW) ip`Cly kIqy krmW dy sMskwrW dw iek`T-rUp
suBwau ijauN ijauN jIvW ƒ pRyrdw hY iqvyNN iqvyN hI auh jIvn-rwh qy qur skdy hn {1[ (hy mn pMCI ! prmwqmw ƒ ivswrn nwl
qyrI izMdgI dw hryk) idn qy hryk rwq (qYƒ mwieAw ivc Pswaux leI) jwl dw kMm dy irhw hY, qyrI aumr dIAW ijMnIAW vI
GVIAW hn auh swrIAW hI (qYƒ Pswaux ihq) PwhI bxdIAW jw rhIAW hn [ qUM bVy suAwd lY lY ky ivkwrW dy cog cug irhw
hY qy ivkwrW ivc hor Fsdw jw irhw hY[ hy mUrK mn ! ienHW ivcoN ikhVy guxw dI shwieqw nwl ^lwsI pweyNgw ?2[ mnu`K dw
srIr, mwno, (lohwr dI) B`TI hY, aus B`TI ivc mn, mwno, lohw hY qy aus auqy kwmwidk pMj A`gW bl rhIAW hn, (kwmwidk dI
qpS ƒ qyz krn leI) aus auqy pwpW dy (BKdy) koly pey hoey hn, mn (ies A`g ivc) sV irhw hY, icMqw dI sMnHI hY (jo ies
ƒ coBW dy dy ky hr pwsy vloN swVn ivc mdd dy rhI hY) [3[ pr hy nwnk ! jy smr`Q gurU iml pey qW auh sV ky inkMmw lohw
ho cuky mn ƒ BI sonw bxw dyNdw hY [ auh Awqmk jIvn dyx vwlw prmwqmw dw nwm dyNdw hY ijs dI brkiq nwl srIr itk
jWdw hY (Bwv, ieMd®y ivkwrW vloN ht jWdy hn) [4[3[
eyhI gurmiq-isDWq, pusqk "ib~prn kI rIq qoN scu dw mwrg"- dy CyvyN Bwg iv`c hor vI bVy ivsQwr
nwl iliKAw hoieAw hY[
(g) nwnk AgY so imlY ij Kty Gwly dyie]:-
kI, imrqk dy inimq kIqy A`f A`f ivDIAW vwly keI nwvW vwly pwT, dwn-puMn, qIrQ-ieSnwn,
Awid iksy vI hor Drm-krm dw koeI lwB pRwxI dy Awqmw ƒ pRwpq ho skdw hY ? kI, mrn auprMq kIqy
Drm krmW nwl imrqk dy pWpW dw nws ho jWdw hY ? kI, grUV purwx dy ilKy Anuswr bRwhmxw nUM jW
irSI munI gRMQI, sMq fyrydwr swDU Awidk Drm gUrUAW ƒ, imrqk nimq dwn kIqy vsqr, Dn dOlq jW
vrqx dIAW hor vsqUAW prlok ivc aus ƒ jw imldIAw hn ? ies SMky nUM dUr kr rhw hY siqgurU
nwnk swihb jI dw ieh pwvn gurU Sbd:--
110- sloku mÚ 1 ] jy mohwkw Gru muhY Gru muih ipqrI dyie ] AgY vsqu is\wxIAY ipqrI cor kryie
] vFIAih hQ dlwl ky musPI eyh kryie ] nwnk AgY so imlY ij Kty Gwly dyie ]1]{472}
Bwv-ArQ, Blw jy koeI cor Awpxy ip`qrW ƒ corI dw mwl qyry rwhIN prLok Byj dyvy Aqy sb`b nwl aus Dn dOlq
dy AslI vwrs vI dyvnyq nwl auysy prlok ivc cly jwx qy Awpxw corI dw mwl pCwx ky cor cor dw rOlw jw pwaux
qW, hy mhW cwqur Drm AwgU bRhwmx jIE ! qusW qW lokW ƒ prlok ivc vI jw cor bxwieA ? pr hy T`gy jw rhy hy
Boly loko ! (Xwd r`Ko) ik hr mnu`K ƒ kyvl ausy cMgy mMdy krm dw Pl imldw hY, jo auh Awp Awpxy h`QI krky
sMswr ivcoN C`f igAw hovy [
pwvn bwxI bwrh mwhw mWJ mhlw 5 dy BwdoN mhIny dy nW qoN rcy gurUSbd ivc pMcm pwqSwh jI
dw &urmwn- (1)-jyhw bIjY so luxY krmw sMdVw Kyqu ]{134} krm BUmI ivc mnu~K ny jo bIjxw hY auhI
pRwpq krnw hY[ pr (2) (2)-bIjy ibKu mMgY AMimRqu vyKhu eyhu inAwau ]2]{474} Bwv, ieh kI inAw hY
ik mnu~K bIjdw zihr pr aus dw P`l mMgdw hY AMimRq ? eyvyN hI-(3)- jYqsrI vwr mhlw 5 ] pauVI
cOQI :-- "jYsw bIjY so luxY krm iehu Kyq ] AikrqGxw hir ivsirAw jonI Brmyqu ]4] {717}-
izMdgI iv`c kdy Drm dww koeI kMm nhIN kIqw sgoN ZrIbW dw lhU cUsdw irhw pr aus leI mMgxw scuKMf
ivc vwsw ? AQvw (4)-PrIdw loVY dwK ibjaurIAW ikkir bIjY jtu ] hMFY auNn kqwiedw pYDw loVY ptu
] 23 ]{1390}Bwv- bIjIAW kMfy-dwr ik`krW pr aunHW qoN Jwk r`KxI AMgUrW dI ? auNn dy qwxy pyty qoN
rySmI k~pVy dI Aws ? Aqy (5)--"krm DrqI srIru kiljug ivic jyhw ko bIjy qyhw ko Kwey ] glw aupir
qpwvsu n hoeI ivsu KwDI qqkwl mir jwey ] BweI vyKhu inAwau scu krqy kw jyhw koeI kry qyhw koeI pwey
]..1]{308}pauVI-15
auprokq 89 qoN 110 q`k, dy gurUsbdW dI ivcwr qoN AsW, cMgI qrHW smJ ilAw hY, ik, siqgurW ny bwr
bwr eyhI smJwieAw hY ik, (auprokq ‘a’ qoN ‘K’ isrlyuKW vwlIAW pRwpqIAW jIaUNidAW hI krnIAW
huMdIAW hn) mrn auprMq kyvl aunHW hI krmw dw P`l pRwpq huMdw hY jo auh Awpxy jIvn ivc Awp hI kr
247
igAw sI[ mrn auprMq pRwxI dy inimq kIqy hor iksy vI Drm-krm dy bdly kdy kuJ nhIN imilAw[
ilKwrI ny ijs pMcm siqgurW dy nwmxy nwl auprokq duKdweI gurimq-ivroDI Brm miVHAw hY, aus bwry
ilKI auprokq Sbd-ivcwr dw incoV vI hux pMcm gurdyv jI dI hI mubwrk bcnw qoN:--
111- swrg mhlw 5 ] Avir siB BUly BRmq n jwinAw ] eyku suDwKru jw kY ihrdY visAw iqin
bydih qqu pCwinAw ]1] rhwau] privriq mwrgu jyqw ikCu hoeIAY qyqw log pcwrw ] jau lau
irdY nhI prgwsw qau lau AMD AMDwrw ]1] jYsy DrqI swDY bhu ibiD ibnu bIjY nhI jWmY ] rwm
nwm ibnu mukiq n hoeI hY qutY nwhI AiBmwnY ]2] nIru iblovY Aiq sRmu pwvY nYnU kYsy rIsY ] ibnu
gur Byty mukiq n kwhU imlq nhI jgdIsY ]3] Kojq Kojq iehY bIcwirE srb suKw hir nwmw ]
khu nwnk iqsu BieE prwpiq jw kY lyKu mQwmw ]4]11]{1205-6}
ArQ:-ijs mnu`K dy ihrdy iv`c r`b jI dw piv`qr nwm v`sdw hY aus ny (smJo) vyd (Awidk Drm-pusqkW ) dw q`q smJ
ilAw[ Hhor swry jIv kurwhy pey rihMdy hn, (mwieAw dI ^wqr) BtkidAW aunHW ƒ (shI jIvn rwh dI) sUJ nhIN AwaNdIu
[1[rhwau[ dunIAw dy DMidAw iv`c ruJY rihx vwlw ijMnw vI jIvn-rsqw hY, ieh swrw lokW iv`c AwpxI ie`zq bxweI r`Kx
vwlw rsqw hI hY[ jdoN q`k mnu`K dy ihrdy iv`c (hrI nwm dw) cwnxw nhIN huMdw, qd qk (Awqmk jIvn vloNN (Gu~p hnyrw hI
itikAw rihMdw hY [1[ ijvyN (koeI ikswn AwpxI) zmIn ƒ keI qrIikAW nwl iqAwr krdw hY, aus ivc (cMgw) bIjx qoN
ibnw kuJ vI nhIN augdw[ (iesy qrHW) prmwqmw dw nwm (ihrdw-DrqI iv`c bIjx) qoN ibnw mnuK dI ivkwrW qoN ^lwsI nhIN
huMdI,
aus dy AMdroN AhMkwr nhIN mu`kdw ]2]
hux q~k dI gurmiq ivcwr qoN mOq dI AslIAq smJx dy nwl ASW ieh vI smJ ilAw hY ik,
imrqk pRwxI nimq iksy vI prkwr dw Drm krm krnw krwauNxw ins&l hY[
54- rwg mwlw bwry gurmiq ivcwrW
dws dy hQoN ilKvweIAW pusqkW bwry suihrd pwTkW dy mn iv`c ijauN ijauN kdr v`DdI geI iqau
iqauN rwg mwlw bwry gurmiq dw p`K ilKx dI mMg vI vDI[ pr ikauNik zwhrw qOr qy rwg mwlw qoN
gurmiq rihxI au~qy ib`pR-vwdI dw, AQvw bRwhmxI rIqI-irvwj dw, koeI Asr nhIN pY irhw, ies leI,
D|wxy dw iuek hor vwDU dw nvW JgVw CyV bihxw, dws ny isAwxp nw sI mMnI [ auNj, ieh bcn krdw
irhw hW ik, jy kdy koeI F``ukvW kwrn nzrIN AwieAw qW, "rwg-mwlw" bwry vI Awpxy sp~St ivcwr
ilKx iv~c iJjk nhIN hovygI [
hux ies ‘gur iblws pwqSwhI 6’ ƒ gurbwxI dI ksv`tI qy prKdy smy ilKwrI dI kutlqw swry
h`d bMny t``pdI qurI jWdI nzrI Aw rhI hY [ ivcwr ADIn ies cOQy AiDAwie dy A^Ir ivc AsIN pVH
Awey hW ik, phlW ies ilKwrI ny purwxW dI lyKxI vWg hI JUT-ivDI Anuswr swry rwg dyh Dwr ky, aus
AsQwn ivc Aw vVdy drsw id`qy ijs QW dI iekWq BMg krn dI s^q mnwhI siqgurU jI vloN hI ies
ilKwrI ny Awp hI drsweI hoeI hY[ iPr kiQq dyhDwrI rwg bVw ArQ-hIx roxw roNdy drswey hoey hn[
hux AsW vyiKAw hY ik, gurU gRMQ swihb jI dI sMpwdnw dy kwrj dI smwpqI qy iek`qr hoeI sMgq nUM
sMboDn krky ieh kihMdy drswieAw hY ik, "pRwxI dI mOq auprMq pihlW AsIN gruV purwx piVHAw krdy
sW, pr A`gy qoN kyvl gurbwxI dy pwT dw 'rwg mwlw' pVH ky Bog pwaux nwl imRqk pRwxI dy pwp iCx ivc
nws hox dw Brosw vI pMcm pwqSwh jI dI hI zbwnI nhIN drswieAw hoieAw hY[ XQw-" iek iCn mih
pwp jwih iqn sV"]697]"
pMcm siqgurU jI dI zbwnI pwey gey ies inrmUL Brm qo dws dy mn ivc gMBIr SMkw aupijAw ik, ho
skdw hY, rwg-mwlw rUp, ieh ArQ-hIn iLKq, gurU gRMQ swihb dw ih~sw bxw dyx vwlw kutl-kwrw vI
ikqy eysy ilKwrI dw hI nw hovy ? so dws ny ies p~Ko vI pVqwl krnI zrUrI jwx leI[ ghu nwl ivcwr
248
kIiqAw dws dI bu~DI ny ijnHW kwrnw qoN ieh Brosw bxw ilAw hY ik, gurU bwxI dy rcyqw siqugurU
swihbwn nwl, rwgW dI ies kiQq mwlw dw kdy koeI sMbMD nhIN sI irhw, aunHW kwrnw dw vyrvw ies
pRkwr hY:-
(1) ‘rwg mwlw’ isrlyK qNo hI sp`St ho jWdw hY ik, g`l rwgw dI hY, bRhm nwl imlwp krw rhI
pwvn gurbwxI nwl ies dw koeI nyV nhIN hY[ rOly gOly ƒ cu~p krw ky sroiqAw dy mnW ivc iekwgrqw
bxwauNx dw Asrdwr swDn hox dy kwrn, gurmiq dy prcwr leI rwg dI vrqo lwhy vMd zrUr hY, pr pRBU
dI BgqI nwl ienHW rwgW dw koeI vwsqw nhI hY[
(2) swfI mjbUrI dy kwr swfy Drm AwgU Aw bxy audwsIAW, inrmilAW, AQvw mhMq rUp bRwhm dI
kutlqw dy kwrn ijs pRQm bwxI mhwn bwxI dw nwm pMQ ny mUl mMqR kbUl kr ilAw hoieAw hY, guruU bwxI
dy rcyqw siqgurU swihbwn ny, pUrw jW Cotw auh pwvn mMqR (gur-aupdyS) sdw ausy bwxI dy ArMB dI
sjwvt bxwieAw jo pihlI pMgqI qoN hI bRhm nwl joVn dI AQvw jIvn jugq suArwn dI isiKAw dI
lKwiek bx rhI huMdI hY, pr eyDr ies swrI rwg mwlw iv`coN bRhm dI ivcwr dw koeI sMkyq q`k nhI
imldw[ so dws dw At`l XkIn hY ik, sujwn Aqy smr~Q siqguurU jI pRBU imlwp dI g`l qoN vWjI, AQvw
gurmiq-rihxI dI isiKAw qoN s~KxI AjyhI ivArQ bwxI qy " < siqgur pRswid " kdy nhIN sn ilK
skdy[
(3) gurmiq-igAwn dy prcwrk, pMQ ivc jwxy pCwxy ivdvwn, igAwnI surjIq isMG jI ipRMsIpl
is`K imSnrI kwlj id`lI, dI ilKI "rwg mwlw pVcol" nwmk CotI ijhI pusqk nUM ghu nwl piVHAW ieh
sp`St ho jWdw hY ik, ieh rwg mwlw "Awlm" nwmI iksy kvI dyu ilKy kwmkMdlw ik`sy dI pwqr nwmI
iek n`cwr bIbI dI pRym khwxI dw ih~sw hY jo, gur iblws dy ilKwrI ny, AQvw aus dy smkwlI ib~pRW
vloNy, sMn 1708 qoN 1718 ivckwr, krqwr purI bIV smyq, sRI gurU gRMQ swihb jI dy bwkI h~Q ilKq
srUpW ivc drj kr lYxI koeI AnhoxI g`l nhIN hY [ swfy Drm-AsQwnW dy sMcwlk Aw bxy hoey,
(audwsI, inrmly, mhMq-rUp) bRwhmxw ny guriblws, gurpRqwp sUrj Awid gurmiq ivroDI ilKqW dI vrqo
nwl isK ies nUM is~KI Drm dw AMg bxw ilAw[ iPr, ies rwg-mwlw nUM sRI gurU gRMQ swihb jI dy pwT dy
Bog smy pVHn dI mh`qqw gurbwxI nwloN vI v`D drsw id`qw ijs nUM swfI AigAwnqw ny, ies nUM vI
gurbwxI hI mMn ilAw[
khwxI A`gy qurI:-
rwgmwlw pVH ky Bog pwaux dI mh`qqw drsw lYx dy nwl hux, kVwh pRSwd vI kilAwx
kwrI ? gurU bwxI ivcwr qoN jIvn suDwr lYx dI loV mukwaux vwly BrmW dI Brmwr krI
jwx vwlI kutlqw nUM ilKwrI kdy nhIN Bu`iLAw:-
"kVwh krwvY hrK so koit X`g P`l cIn [ sBu sMgiq suin bYn gur, Dwir icMq mY lIn ]700]
jo ieCw koaU krY, so sB pUrn hoie" [ sRI muiK qy AYso khw jwn lyhu sB koie ]701]
ArQ:- SrDw BrpUr ^uSIAW nwl kVwh krwvo qy kRoVW XgW dw Pl pRwpq kro [ siqgurU jI dy ieh bcn Awpxy ihrdy ivc
p`ky kr lvo[ ieh g`l swry TIk smJ lvo, bcn siqgurU jI dy Awpxy muKwribMd dy hn[ (700+7012)
A`glIAW cOp`eIAW ivc, ilKwrI, gurbwxI dI sMpwdnw vwly AsQwn dy drSn mwqR dI Apwr mihmw
drswaux dy nwl, sMbMDq idn mhUrq dI vifAweIAW drsw ky gurmiq qoN swfI AigAwnqw nUM &zUl dy
BrmW ivc jkVdw hoieAw, guris~K nUM gurUbwxI-igAwn qoN qoVI r`Kx dy p`ky Brm pwauxo zrw nhI
Buldw:- cOpeI ] sRI muiK bhuir kho As bYnw [ rwmsr au~qir qt su AYnw [
rcI bIV ieh TW mnu lweI [ aupm QWv kI khI n jweI ]702]
249
bhu duK qpq iehW jo AweI [ dyKq drs sWiq hoie jwvY [
BwdoRo suid eykm suKdweI [ krY drsu jo mnu icqu lweI ]703]
igRMQ Bog kw Pl iqh hovY [ jnm mrn AG sMkt KovY [
ieh AsQwn kI aupm mhwnw [ sRI igRMQ jhW pRgtwnw ]704]
ArQ:-(siqgurU jI ny(sRI puK qoN ieh bcn boly ik rwmsr dy auqrI iknwry (d`Kx idSw dy ault SmwlI phwV dI bwhI) ijs
QW bIV rcI geI hY aus QW dI soBw kQn kihx ivc nhI Aw skdI]702] bVy duKW nwL sVdw bldw ijHVw BwdoN sudI
eykm (sMmq 1661) nUM ies AsQwn dy drSn Aw kry auh suKW dI TMfk mwxydw suKI jo jwvygw [702[ ies QW dy
drSn mwqr qoN hI gRMQ dy Bog dw Pl pRwpq ho jwvygw; (gurbwxI pVHn suxn kmwaux dI loV nhIN b`s ies QW dy drSn hI
kw&I hn ?) ies gRMQ dI kQw suxdy rihx vwly ^wlsw jI nUM gurbwxI Anuswr jIvn bxwaux dI loV ^qm ? siqgurU
nwnk swihb jI dI Gwlxw qy pwxI ?
ilKwrI dI ies gMBIr kutlqw qoN pwTk s~jx aucycy qOr qy sucyq rihx:--
cOpeI] jb bMno inj dsy isDwXo [ BXo iDAwie pUrn suKdwXo [
igRMQ bIV DXwie pUrn BXo [ Xwih pVY duKu sglw gXo ]708]
ArQ:-(BweI) vloN bIV nUM Awpxy dys lY jwx dy prsMg dy nwl hI ieh suKdwiek (ik jW gurmiq ivroDI vfw duKdwiek ?)
AiDwie smwpq hoieAw[ ies AiDAwie dI kQw ijhVw pRwxI pVHy suxygw aus dy swry duK dUr ho jwxgy[ 708[
gurbwxI dI mhqqw GtwauNxI nw Buldw hoieAw ieh kutl ilKwrI AwpxI imQI hoeI p`kI Xojnw ADIn eyQy vI cOQy
AiDAwie ivc jo JUT sc iliKAw hY aus dy hI pVHn suxn qoN duKW dw nws hox dw Brm p`kw kr irhw hY[
Bgq isMG Xh Plu AiDkweI [ joaU DXwie pVHY mnu lweI [
igMQ Bog nru so Plu pwvY [ jnm bIic bhuro nih AwvY ]709]
ArQ:-(AwpxI klpxw dI aupj khwxI qy pwqr Bgq isMG koloN vI iehI AwiKAw drsw id`qw ik) ijhVw koeI mn lw ky ies
AiDAwie nUM pVHy aus nUM (bwxI dw) gRMQ pVNn dy Bog dw vfw Pl pRwpq hovygw[ 709[
iDAwn rhy ik gurbwxI dI sMpdnw dw kwrj spwq hox qy (cOpeI 702 qoN 709 qk) iqAwr hoey gRMQ nUM
bIV jW gRMQ qW iliKAw hY, pr gurU gRMQ iksy QW nhIN drswieAw[ Agly AiDAwie ivc swrIAW ksrW
purIAW ho jwx dw sp`St ieswrw Agly dohry dy AwrMB ivcoN hI iml irhw hY[
dohrw ] Awgy Xh kQ hoiegI guu ru igRMQ AsQwn [ hirgoivMd ky ivAwh kI huie hY kQw mhwn ]710]
ieiq sRI gur iblws sRI igRMQ swihb jI kI bIV brnnM nwm cqrQy iDAwie smwpqu suB msqu ]4]A&jU]
ArQ:-A`gy hux ieh kQw (vydWqI jI ny tUk ivc ieauN iliKAw hoieAw hY:-) "sRI gurU gRMQ swihb dy AsQwn dI hY pRkwS dy
AsQwn dI Aqy siqguoibMd swihb jI dy ivAwh dI v`fI ibsQwr pUrvk kQw hovygI [710[ ies qoN sRI guriblws ivclI bIV
rcI jwx dI kQw vwlw AiDAwie smwpq[710[
sMpwdnw hMdy qk bIV jW kyvl gRMQ hY pr Agly hI pl gurU gRMQ swihb ? sMpwdW kwl sMmq 1661 hY
pr dSmyS jI voL guirAweI sOpI jwx dw sMmq 1765 hY[ 104 swl pihlW hI gurU gRMQ Aqy AsQwpn
krn dIAW g`lW ? khwxI dy hr moV qy ^wlsW jI dI inAwrI gurmiq mrXwdw nUM mnmqI rMg cwiVHAw
igAw ? hwey swfI eyfI iBAwnk bdiksmqI ? gurU ieiqhws nUM inrol JUT ivc rMigAw hoieAw hox qy
vI swfy Drm AwgUAW ny TIk mMn ilAw ? vwh, isMG swihb bx bYTy hoey vydWqI jIE ! sdky jweIey
quhwf yijhy bRwhmxI dlwl qoN ? iksy iek QW qy hI ilKwI vloN ilKy jw rhy JUT bwry bol pYNdy...........
idl ky PPoly jl auTy hY sIny ky dwZ sy [ies Gr ko Awg lg rhI hY Gr ky icrZ sy [
250
gurb^S isMG10
dsMbr 2002
AMDw AwgU jy QIAY ikau pwDru jwxY ] Awip musY miq hoCIAY ikau rwhu pCwxY ]
ikau rwih jwvY mhlu pwvY AMD kI miq AMDlI ] ivxu nwm hir ky kCu n sUJY
AMDu bUfO DMDlI ] idnu rwiq cwnxu cwau aupjY sbdu gur kw min vsY ] kr joiV
gur pih kir ibnµqI rwhu pwDru guru dsY ]6] {767}