Beruflich Dokumente
Kultur Dokumente
Osmanlı Türkçesi Grameri 1
Osmanlı Türkçesi Grameri 1
OSMANLI TRKES
GRAMER-I
Yazar
Prof.Dr. Hayati DEVEL
Editrler
Prof.Dr. Musa DUMAN
Yrd.Do.Dr. Halit BLTEKN
ANADOLU NVERSTES
indekiler
Sunu
....
vi
1. NTE
2. NTE
30
31
33
33
35
36
36
37
37
40
41
42
42
43
3. NTE
44
45
46
46
46
48
48
49
50
51
51
53
iii
53
54
54
54
55
57
57
57
57
58
58
58
59
59
61
61
61
64
65
67
68
68
4. NTE
5. NTE
iv
92
93
93
94
94
95
96
96
Metinler
Metinler.... 112
Mehmet Akif Ersoy - stiklal Mar . ?
Mustafa Kemal Atatrk - Genlie Hitabe ?
Musa Sreyya - stiklal Mar . ?
Ahmed Hikmet Mftolu - Yeenim ?
Falih Rfk - Fikir ve Sanat Ankaras . ?
Mehmet Emin - Eridir Glnn Kysnda . ?
Mehmet Rauf - Eski Mektup . ?
Kprlzade Mehmet Fuad - Lisanmza Dair . ?
Ahmet Haim Gurabahne-i Laklakadan Mslman Saati ?
Ahmet Haim - O Belde ... ?
Ahmet Refik - Sultan Cemden . ?
Ruen Eref - Mimar Sinann Kabrini Ziyaret ?
Mehmet Akif - Bir Gece ... ?
Muallim Naci Mecma-i Muallimden Yazm Bulundum ?
Muallim Naci erreden Bir ki Sz . ?
Muallim Naci Esmden Nabi . ?
Muallim Naci - Bahr- ebb . ?
smail Habib Trk Teceddd Edebiyatndan Rza Tevfik ?
smail Habib - Trk Teceddd Edebiyatndan Cenb ehabeddin ?
Abdlhak Hmid - Kabr-i Selm-i Evveli Ziyaret . ?
Abdlhak Hmid - Merkad-i Fatihi Ziyaret . ?
SUNU
Osmanl Trkesi ad verilen dnem, Trkenin 15. - 20. yzyllar arasndaki
tarihsel gelime srecinin addr. Bu dnemin en belirgin zellii ise, sz varl
alanndaki etkileme ve deimelerdir. Trkiye Trkesi, bir yaz dili olarak
gelimesini byk lde Fars ve Arap edeb dillerinin etkisi altnda
gerekletirdi ve bu dillerden youn sz varl ve kavram dnledi. ok
kltrl bir imparatorluk aydn olarak Osmanl entelekteli de edeb ve bilimsel
dilini gelitirirken Fars ve Arap dillerini doal kaynaklar arasnda grd.
Trke, bu iki dilden hem sz varl hem de sz dizimi bakmndan nemli
alntlar yaparken bu dillere de birok kelime ve dilbilgisel yap katmtr.
Bugn 20. yzyln ilk eyreinden geriye doru uzanan muazzam kltr
birikimini anlamak, hem kltrel birikimimizi hem de tarihsel hafzamz, yani
arivlerimizi gelecek nesillerin yararlanabilecei hlde tutmak, Osmanl
Trkesini bilen ve anlayan aratrmaclar sayesinde mmkn olabilir. Metinleri
okumay baaran veya aratrmaclar tarafndan evriyazs hazrlanm metinleri
okuyan bir entelektelin ise anlama ulaabilmesi iin kmas gereken
basamaklar vardr. Bir tarihsel metni anlamak iin onun kelimelerini,
kelimelerinin yapsn, sz dizimi iindeki grevini iyice bilmeliyiz. Bu metinleri
reten nesillerin yaama biimlerini, sosyal yaplarn, edeb eilimlerini
bilmeden de metinleri anlamakta glk ekeriz. Bunun iin yapmamz gereken,
tarihsel dnemlerle ilgili birok kitap okuyarak gemite ne olup bittiini
anlamak, metinlerdeki alnt sz varl unsurlarnn dilbilgisel yaps hakknda
yeterli bilgiye sahip olmaktr.
Osmanl Trkesinin yapsn renmek bize sadece gemile ba kurma
imknn deil, gnmz Trkesini doru yazma, okuma ve anlama imknn da
verecektir. Bu derslerde yabanc bir dilin kurallarn deil, dedelerimizin bize
brakt mirasn dilini rendiimizi unutmamalyz.
Amac Trkiye Trkesinin 15-20. yzyllar arasndaki dneminin dil
zelliklerinin ortaya konulmasna, bu dnemden kalan eserlerin, belgelerin
okunup anlalmasna katkda bulunmak olan kitabn hazrlanmasnda emei
geen yazarmz Sayn Prof.Dr. Hayati Develiye ve dizgi-basm srasnda
yardmlarn esirgemeyen tm alanlara teekkr ederiz.
Editrler
Prof.Dr. Musa Duman
Yrd.Do.Dr. Halit Biltekin
vi
vii
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Osmanl Trkesinde kullanlan Arapa kkenli kelimelerin yapsn
tanyabilecek,
Arapa kelimelerde vezin / kalp kavramn kavrayp bir kelimenin veznini
bulabilecek,
Harflerinin niteliklerine gre Arapa kelimelerin ayrld ksmlar (aksm-
seb'ay) tanmlayabilecek,
Arapa kelimelerde ikilik (tesniye) ve okluk (cem') yapsn ayrt edebilecek,
okluk kelimelerin ska kullanlan kalplarn sralayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Vezin
Kelime kalb
Asl harfler
Zid harfler
Aksm- seb'a
kilik (tesniye)
okluk (cem')
erik Haritas
ARAPA KELMELERN YAPISI
ARAPA KELME YAPIMI
ARAPA KELMELERN VEZN
HARFLERNE GRE ARAPA KELMELER
ARAPADA SMLER VE OKLUK
Arapada Kelime
Yapm:
Kelime Kalplar
ve okluk Kategorisi
GR
Osmanl Trkesinde, bir ksm gnmz Trkesinde de kulanlan ok sayda
Arapa ve Farsa kelime bulunmaktadr. Konuma diline yerlemi ve kullanm
skl yksek olanlar dnda bu alnt kelimeler Arap ve Fars yaz dilindeki
orijinal imllarna bal olarak yazlmlardr.
Arapa ve Farsa kelimelerin yaplarnn bilinmesi, metnin doru okunmas
ve doru anlamlandrlmas asndan nemlidir. nmzdeki nitelerde,
gnmz dil bilgisinde yap bilgisi (morfoloji), klasik dil bilgisinde sarf
blmlerinde ilenen konular ana hatlaryla reneceiz.
Bu iki dilden isimler, sfatlar, zarflar ve balalar alnm, ekimli fiil
unsurlar alnmamtr. nmzdeki nitelerde yapmlaryla ilgili zelliklerini
reneceimiz bu unsurlar, kabaca isim kategorisinde deerlendirilir.
Arapa, bknl bir dildir; yani bir kkten yeni kelimeler tretilirken baa ve
sona ekler getirilmez. Kelimenin kkn oluturan temel harflerin belli bir
kalba gre bana, sonuna veya ortasna; bazan hepsine birden belli harflerin
ilvesiyle yeni kelimeler yaplr. Bu yapdan dolay, Arapa kelimeler klasik dil
bilgisi kitaplarnda bugnk dil bilgisi anlayndan farkl bir ekilde
snflandrlmtr. Trkede kullanlmayan fiil ekimlerini bir tarafa brakrsak,
Arapa kelimeler kabaca iki gruba ayrlr:
a) asl isimler (=ism-i cmid)
b) tremi isimler (=ism-i mtak).
Asl isimler (ism-i cmid) grubuna giren kelimeler zel isimler, cins
isimleri ve say isimleridir.
Fiilden tremi isimler (ism-i mtak) ise masdar isimleri, ism-i f'il, ism-i
mef'l, sfat- mebbehe, mblaa-i f'il, ism-i tafdl, ism-i mekn, ism-i
zamn, ism-i let, ism-i tasgr, ism-i mensb olarak gruplara ayrlr.
Baz balama edatlaryla, harf-i cer denilen edat ve zarflar da ayrca
zikretmek gerekir.
Edat ve harf-i cerler hari bu kelimeleri dilbilgisel grevlerine gre isim ve
sfat olarak da snflandrmak mmkndr:
sm-i cmid grubuna giren btn kelimeler, masdarlar, ism-i mekn, ism-i
zaman, ism-i let, ism-i tasgir cinsinden kelimeler isimdirler.
sm-i fil, ism-i mef'l, sfat- mebbehe, mblaa-i fil, ism-i tafdl,
ism-i mensb cinsinden kelimeler ise sfattrlar.
isim
ism-i fil
masdar
ism-i mef'l
ism-i mekn
sim
ism-i zamn
sfat- mebbehe
mblaa-i fil
ism-i let
ism-i tafdl
ism-i tasgr
ism-i mensb
Sfat
, , , , , , , , (hemze)
istiskl, mstakbel.
5. Mim ( ) harfi sadece kelime banda zid harf olur: ma'lm,
mahkeme.
6. Nun ( )harfi in-, mn- ses gruplaryla balayan kelimelerde bata, -n ile
biten kelimelerde ise sonda zid olur: inkisr,
mnkesir,
irfn.
7. Vav ( )harfi genellikle kelime iinde uzun u () sesini karladnda zid
olur: ma'lm, mechl, mazlm, malb, hukk.
8. He ( ) harfi kelime sonunda Arapadaki kapal te harfi yerine kullanldnda zid olur: medrese, kitbe, darbe.
9. Ye ( )harfi kelime iinde uzun i () sesini karladnda zid olur:
ta'lm, fakr, kebr.
Kelime yapln daha iyi anlamak iin aadaki rnei inceleyelim:
Arapada yazmak' fiilini oluturan kk harfler ( k-t-b)'dir. imdi bu
kkten tretilmi, dilimizde kullanlan baz kelimelere bakalm:
cehl
fa'l
chil kelimesinin
kelimedeki yerine ilve edelim; ortaya kan kalb
harekelerine gre okuyalm:
f'il
f'il olduunu belirlemi
chil kelimesinin vezninin
Bylece
oluruz.
bulabiliriz.
kitb kelimesinde de zid olabilecek tek harf eliftir. Ancak elifin yeri
farkldr. Buna gre kelimenin veznini yukardaki gibi bulmaya alrsak
ortaya fi'l vezni kar.
Arapa yap bakmndan nasl bir dildir. Bu dilde kelimeler nasl tretilir?
1. Altrma
zevk
fa'l
sulh
fu'l
gurb
fu'l
hitb
..........
.................
..........
..........
.................
..........
..........
.................
..........
..........
.................
..........
..........
.................
..........
..........
.................
..........
..........
.................
..........
..........
.................
..........
..........
.................
..........
..........
.................
..........
..........
.................
..........
..........
.................
..........
..........
.................
..........
..........
.................
..........
fi'l
1. Okuma almas
(Ta'lm-i Kr'at'den.)
lutf ltuf
sabr sabr
nazar bak
hkm yarg
edeb edep
emr i, buyruk
ekl yeme
ye's mitsizlik
re'y gr
cz' para
ey' ey
hey'et heyet
Osmanlcada ilk harfi hemzeli Arapa kelimelerinin hemzelerinin yazlmadklarn unutmaynz ( = gibi ).
3. Muz'af : Asl harflerinin son ikisi ayn olan kelimelere muz'af
denir:
sebeb
karr
aded
srr
tbb
redd
va'z nasihat"
vehm vehim
ysr kolaylk
ymn bereket
5. Ecvef : Asl ikinci harfi vav veya ye olan kelimelere ecvef denir:
kavl sz
sevk
seyr
meyl
sehv yanlma
afv af
akvet ekiyalk
nehy yasaklama
sa'y alma
ikyet
10
vikye "koruma"
rivyet
riy
2. Altrma
habs
slim
zevk
ecvef
zll
muzaf
tl
...................
afv
...................
ymn
...................
ilm
...................
vird
...................
kibr
...................
hiss
...................
11
maraz
...................
vef
...................
zarar
...................
vcd
...................
am
...................
zek
...................
veca'
...................
mrr
...................
rz
...................
gn
...................
ulvv
...................
vusl
...................
cnn
...................
...................
edeb
2. Okuma almas
A
Aadaki metni okuyunuz. Bilmediiniz kelimelerin anlamn reniniz.
12
13
simlerin Vezinleri
sim tekilinde kullanlan baz kalplar, yani vezinler unlardr:
fi'l
fu'l
meze vs.
fu'lul
defter vs.
Arapada genel kural olarak asl isimlerin asl sesleri ten az ve beten fazla
olamaz. ki asl harften oluan birka isim vardr:
14
rnekler:
taraf
tarafeyn
devlet
devleteyn
leyle
leyleteyn
vlid
vlideyn
Harem
Haremeyn
zviyetn
harf "harf"
harfn
"iki harf"
okluk (cem')
Arapada okluk, iki gruptur: Eklemeli ve bknl.
Eklemeli okluklar slim okluk (cem'-i slim) adn alr. +n ( ) , +n
( ) ekleri mzekker (eril), +t ( ) eki ise mennes (diil) okluklar yapar.
Bunlar kurall, dzenli okluklar saylr: me'mrn, ma'lmt vs.
Bknl okluklar mkesser okluk (cem'-i mkesser) adn alr. smin asl
harflerine eitli zid harflerin ilve edilip belli vezinlere konulmasyla elde
edilir. Mesel:
felek "gk" eflk " gkler": vezni ef'l
kasr "kk" kusr " kkler": vezni fu'l
kitb "kitap" ktb " kitaplar": vezni fu'ul
Slim okluklar
Slim okluu tekil eden eklerden +n ve +n ekleri eril (mzekker) okluk
yapar:
vuk
vukut
ihrc
ihrct
teslm
teslmt
tekl
teklt
tezhr
tezhrt
istihsl
istihslt
muhbere
muhbert
muhsebe
muhsebt
rivyet
rivyt
ikyet
ikyt
malm
ma'lmt
mektb
mektbt
mkil
mkilt
Mkesser okluklar
Mkesser okluklar esas olarak semdir, yani hangi kelimenin hangi kalba
gre okluk yaplacan Arapa konuan halklarn asrlar ncesinde olumu
uzlamalar belirlemitir. Biz bunlar szlklerden reniriz.
Cem'-i mkesserler (=bknl okluk), cinsiyet kategorisinde diil
(mennes) saylrlar. Bylece, Farsa yapl sfat tamlamasnda cem'-i
mkesser kalbnda olan bir isimden sonra gelen sfat da mennes yaplr.
16
"nehir" enhr " nehirler", ekl " ekil" ekl " ekiller"
vs.
Fu'l vezni:
emr " i, emir" umr " iler, emirler", ilm " ilm" ulm
"ilimler", deyn " bor" dyn " borlar", melik " hkmdar"
mlk " hkmdarlar", fenn " bilim, bilgi" fnn " fenler,
bilimler", akl " akl" ukl " akllar" vs.
Fu'ul vezni:
"hikmetler" vs.
Fu'ul, fu'al ve fi'al vezinlerinin Osmanl alfabesinde ayn ekilde yazldna
dikkat ediniz. Metinleri doru okumak ve anlamlandrmak iin bu yaplarn
arasndaki fark da bilinmelidir.
Fi'l vezni:
17
Fu'al vezni:
F'il ve fa'l veznindeki baz kelimelerin okluu bu vezinde gelir.
Veznin sonundaki hemze genellikle yazlmaz:
18
Fev'l vezni:
Ef'il vezni:
Fa'l vezninin nks fa' eklini alr. Bu tr kelimelerin okluu ef'il
19
Mef'l vezni:
3. Altrma
uhd
cemdt
harekt
esbb
20
mevcd
hkm
veled
teebbs
vasf
ulm
.....................................
esbb
.....................................
fuzal
.....................................
cevmi'
.....................................
cibl
.....................................
kttb
.....................................
resil
.....................................
suver
.....................................
ktb
.....................................
tevrh
.....................................
.....................................
ni'am
evhid
.....................................
21
3. Okuma almas
1. Metinde geen bilmediiniz kelimeleri Kamus- Trk'den reniniz.
2. Metindeki Arapa yapl salim ve mkesser okluklar tespit edip
yapllarn ve anlamlarn reniniz.
22
zet
kelimenin veznidir. Buna gre cehl
chil
veznindedir. Ayn kkten gelen
kelimesinin veznini de ayn ekilde bulabiliriz. Bu kelimede drt harf olduuna gre
bunlardan biri zid demektir. Zid olabilecek
harf eliftir. Bu kelimede harfleri asl
harflerdir. Bu asl harflerin yerine srasyla
yine harflerini yazalm, elif harfini de
kelimedeki yerine ilve edelim; ortaya kan
chil kelimesinin harekele kalb
rine gre okuyalm: fil. rneklerden
Arapa Kelimelerde Vezin / Kalp Kavramn Kavrayp Bir Kelimenin Veznini Bulmak.
Arapa kelimeler, asl harflerinde illet harfleri olarak nitelenen harfleri bulunup
bulunmadklarna gre sahh ve mutell
olmak zere iki gruba ayrlr. Sahh kelimeler asl harflerinde illet harfleri bulunmayan,
mutell kelimeler asl harflerinde illet harfleri bulunan kelimelerdir. Sahih kelimeler
slim, mehmz, muz'af olmak zere
ksma ayrlr. Mu'tell kelimeler misl, ecvef,
nks, leff olmak zere drt ksmdr. Bylece Arapa kelimeler asl harflerinin niteliine gre yedi ksma ayrlm olur ki buna
aksm- seb'a (yedi ksm) denir. Slim asl
harflerinden biri elif, vav, ye, hemze olmayan veya iinde ayn cinsten iki harf bulunmayan kelimelere, mehmz asl harflerinden biri hemze olan kelimelere, muzaf
asl harflerinin son ikisi ayn olan kelimelere, misl asl harflerinden ilki vav veya ye
olan kelimelere, ecvef asl ikinci harfi vav
veya ye olan kelimelere, nks asl harflerinden ncs illet harflerinden biri olan
harflerine dayanan bir model gelitirilmitir: harfi kelime kknn birinci asl
23
24
Kendimizi Snayalm
1. Arapa kelimeler asl isimler ve tremi isimler
olmak zere kabaca iki gruba ayrlr. Buna
gre, aadakilerden hangisi tremi isimlerden biri deildir?
a. Mektup
b. Mahkeme
d. ful
c. Kitabet
e. fil
d. Garip
e. Kamer
b. Zarar-karar-meyyl
c. Masdar
c. Zarf-halm-sbit
d. sm-i mensb
d. Duhl-mrr-hkm
e. Harf-i cer
e. Medd-hiss-zann
8. Arapa kelimeler asl harflerin niteliine gre
ka ksma ayrlr ve bunlara ne ad verilir?
a. Drt ksma ayrlr, salim kelimeler denir.
c. sm-i f'il
d. sm-i mefl
e. sm-i tafdil
b. be
b. Muallimn
c. te
c. Teklt
d. mim
d. uar
e. nun
e. Tlibn
b. Hilm
c. Mevt
d. Mesken
b. Hademe
e. Temyl
c. Kttb
d. Umr
e. Memrn
25
Okuma almas - 1
Terbiye
Terbiyeden Maksat Nedir?
Terbiyeden maksat insann fikrini, kalbini
dorulua altrmak, kt huylardan, fena det ve
tabatlerden men' etmek, byk ztlar, insnlara
faideli adamlar yetitirmektir. Gerek devletine,
gerek milletine ve bulunduu memleketin iyiliine
gerekten alanlar en ziyde terbiye grm
olanlardr.
Okuma almas - 2
Hukk- Hrriyet
Ulem-y hukk, hrriyeti zamana taksim
ederler. Yani hrriyete nazar olunursa nev'i
grlr: Birincisi kurn- vust hrriyetidir. Yani
Roma mparatorluunun inkrzndan stanbul'un
fethine kadar zamanda olan hrriyet efkrdr. O
vakit hukk- ahsiyye ve hrriyet hakknda
hkmetler tarafndan cebr kahr ve tahakkm
edilir idi. O zaman maksad- hkmet ve herkes
hkmetin tervc maksadna let ve vsta
zannolunmu ve hem de olmu idi. Bu usln
fenalndan btn haytn menba'lar kurumu ve
harekt- akliyye ve sadet selmet kaplar hep
kapanm ve btn Avrupa zulmet-i cehlet iinde
kalm idi. Nihyet stanbul'un fethi srasnda
Avrupa'ya giden arkllar sayesinde ulm ve
marifin intir, Amerika'nn kefi, barutun ve
fenn-i tbatn icad kurn- ahreye mebde' oldu.
1. e Cevabnz
doru
deilse,
Arapa
Kelimelerin Yaps ksmn yeniden
okuyunuz.
2. d Cevabnz
doru
deilse,
Arapa
Kelimelerin Yaps ksmn yeniden
okuyunuz.
3. b Cevabnz
doru
deilse,
Arapa
Kelimelerin
Yaps
ksm
yeniden
okuyunuz.
4. b Cevabnz doru deilse, Arapada Kelime
Yapm ksmn yeniden okuyunuz.
5. d Cevabnz doru deilse, Arapada Kelime
Yapm ksmn yeniden okuyunuz.
6. a Cevabnz
doru
deilse,
Arapa
Kelimelerin Veznini Bulmak ksmn
yeniden okuyunuz.
7. a Cevabnz
doru
deilse,
Arapa
Kelimelerin Veznini Bulmak ksmn
yeniden okuyunuz.
8. d Cevabnz doru deilse, Harflerine Gre
Arapa Kelimeler ksmn yeniden
okuyunuz.
9. d Cevabnz doru deilse, Arapa simlerde
okluk ksmn yeniden okuyunuz.
10. e Cevabnz doru deilse, Arapa simlerde
okluk ksmn yeniden okuyunuz.
Mnif Paa
Okuma almas - 3
Kuvvet
Kinat iki eyden mrekkebdir: Biri kuvvet, biri
madde. Bu iki ey hakknda hkem-y
mtekaddimn ve mteahhirn pek ok efkr sarf
etmi ve nice ihtilfta derek, maddiyyn ve
ma'neviyyn gibi frkalara tefrk olunmu ve
bazs bu iki eyden birini takdm ve takviye ile
dierini tezyf ve hatta bsbtn inkr etmee
kadar varmlardr. Bizim burada maksadmz bu
bbda o kadar uzun, o kadar dakk mtlata
girimek deildir. Kendimiz kuvvetin ehemmiyyet
ve takaddmn mukrr olduumuz gibi,
vatanmzda maddiyynun fikr ve zehbna tbi'
olmu efrd dahi tasavvur edemediimizden
cmlenin msellemi olan bir mes'eleyi isbta
almaa hcet grmyoruz.
Sra Sizde 2
Arapa kelimeler asl harflerinin niteliklerine
gre sahih ve mu'tell olmak zere iki gruba
ayrlr. erisinde kelime yapm srasnda
deiiklie urayan illet harfleri olmayan sahih
kelimeler salim, mehmuz ve muzaf olmak zere
gruptur. Mu'tell kelimeler ise misal, ecvef,
nks, leff olmak zere drt gruptur. Bylece
Arapann kelimeleri asl harflerinin niteliklerine
gre yedi alt gruba ayrlm olur. Bu
gruplandrmaya aksm- seb'a (yedi ksm) denir.
emseddin Smi
26
Sra Sizde 3
Arapada kelimeler isim, masdar, ism-i fil, ism-i
mef'l, ism-i tasgr, ism-i mekn, mblaa-i fil,
ism-i mensb gibi adlarla adlandrlmtr.
kibr
slim
hiss
muzaf
maraz
slim
vef
leff
zarar
muzaf
vcd
misl
am
nks
zek
nks
veca'
misl
zevk
fa'l
sulh
fu'l
gurb
fu'l
hitb
fi'l
hilm
fi'l
mrr
muzaf
zarar
fa'al
rz
nks
duhl
fu'l
gn
nks
eref
fa'al
ulvv
nks
irfn
fi'ln
vusl
misl
kfrn
fu'ln
cnn
muzaf
edeb
mehmz
sihr
fi'l
kerem
fa'al
cevb
fa'l
a)
taleb
fa'al
hukk
mr
fu'l
uhd
edeb
fa'al
cism
fi'l
harekt
sarf
fa'l
esbb
3. Altrma
b)
2. Altrma
tl
ecvef
afv
nks
ymn
misl
ilm
slim
vird
misl
almet
almt
mevcd
mevcdt
hkm
ahkm
veled
evld
teebbst
evsf
teebbs
vasf
27
c)
ulm : ilimler,
fu'l, ilm
Yararlanlan Kaynak
Develi, H. (2008). Osmanl Trkesi Klavuzu 12. stanbul. Kesit Yaynlar
28
29
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Arapa kelime trlerinden masdarlarn trlerini belirleyebilecek,
Mcerred, mimli, mec'l masdarlar ve yaplarn tanyabilecek,
sm-i f'il ve ism-i mef'l kavramn tanmlayabilecek ve mcerred masdarlarn ism-i f'il ve ism-i mef'llerini bulabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Masdar
Mcerred masdarlar
Mimli masdarlar
Mezdnfh masdarlar
Mec'l masdarlar
sm-i f'il
sm-i mef'l
erik Haritas
ARAPA MASDARLAR
SM- F'L VE SM- MEF'L
30
Mef'ller
ARAPA MASDARLAR
Masdar, fiillerden tremi isim kategorisinde kelimelerdendir. Trke
dilbilgisinde masdar olarak -mak/-mek ve -ma/-me ekleriyle yaplan isimler
retilmekteyse de Arapann dilbilgisinde geli, al, lm, alm, satm
anlamlarndaki isimlerin yan sra gzellik, incelik, kabalk anlamlarndaki
isimler de masdar olarak adlandrlan kelime kategorilerinde retilirler.
Arapann dilbilgisinde fiilin grlen gemi zaman 3. teklik ahsndaki
ekli fiilin en yaln hlidir. Mesel:
alime bildi fiil eklinden tretilen bir masdar ilm bilme, bilgi,
ilim.
31
32
fa'l
fi'l
fu'l
fa'al
fa'let
fi'let
fu'let
fu'l
33
fu'let
fa'l
fi'l
fa'let
fi'let
fi'ln
fu'ln
fa'aln
tef'l
Bilhassa fi'l ve fu'l ve fa'l veznindeki baz kelimeler Trkede kimi ses
deiikliklerine uramlardr. Bu kelimeler grld gibi tek nlldr ve
birounun ses yaplar Trkenin ses yapsna uymaz. Bu gibi kelimelerden
yksek bir kullanm sklna sahip olanlarn i seste bir nl tremesiyle
Trkenin ses yapsna uydurulduklarn grrz: fikr > fikir, rzk > rzk, i'r >
iir, kfr > kfr, kr > kr gibi. Bu kelimeler nlyle balayan bir ek
aldklarnda treyen bu nl der: fikir > fikrimiz, rzk > rzkn, hkm >
hkmne vs. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, bu kelimelerin Arapadaki
orijinal imllaryla yazldklardr.
1. Okuma almas
'
34
1. Altrma
a.Aadaki kelimelerin hangi vezinlere ait olduklarn bulunuz.
ruhsat
zikr
hkm
gurr
brdet
karr
hsrn
cereyn
irket
cihd
vildet
cehl
cehd
kfrn
nasr
celse
veled
vild
cehlet
35
besmele
Mef'al vezni
Mec'l Masdarlar
Baz sfat ve isimlerin sonuna /iyyet/ eki getirilerek Trkede +lk/+lik
ekiyle karladmz anlamlarda kelimeler yaplr. Bu kategorideki kelimelere
mec'l (yapma) masdarlar denilmektedir:
36
ketebe yazd fiil kknn ism-i f'ili ktib (yazan, yazc), ism-i
mef'l mektb (yazlan ey)'dur.
talebe istedi, talep etti fiil kknn ism-i f'ili tlib (isteyen),
ism-i mef'l matlb (istenilen)'dur.
alime bildi fiil kknn ism-i f'ili lim (bilen, bilici), ism-i
mef'l ma'lm (bilinen)'dur.
Masdar
amel i
cehl
bilmeme,
bilgisizlik
sm-i fil
mil i
ileyen,
yapan
ma'ml
chil
bilmeyen
37
sm-i mef'l
yaplm,
ilenmi
mechl
bilinmeyen
zikr anma,
zikretme
sirkat
alma,
hrszlk
irfn
zulm
zulm,
eziyet
abd kul
ehdet
"grme,
tank olma
zkir
zikreden,
anan
srik alan,
hrsz
mezkr
rif bilen
zlim zulm
eden
bid kulluk
eden
hid tank
olan, tank
zikredilen,
anlan
mesrk
alnan
ma'rf
bilinen
mazlm
zulme
maruz kalan
ma'bd
kendisine
kulluk edilen,
tanr
mehd
grlen,
grlm
2. Okuma almas
38
2. Altrma
ilm
ma'lm
kitbet
.................................. / - ..................................
cehlet
.................................. / - ..................................
irfn
.................................. / - ..................................
zikr
.................................. / - ..................................
hd
.................................. / - ..................................
su'l
.................................. / - ..................................
kudret
.................................. / - ..................................
emr
.................................. / - ..................................
vuslat
.................................. / - ..................................
deyn
ak
.................................. / - ..................................
.................................. / - ..................................
sknet
.................................. / - ..................................
taleb
.................................. / - ..................................
krn
.................................. / - ..................................
ibdet
.................................. / - ..................................
resm
.................................. / - ..................................
nazar
.................................. / - ..................................
galebe
.................................. / - ..................................
cem'
.................................. / - ..................................
nakl
.................................. / - ..................................
39
lim
zet
harfleri drt olanlara rub mcerred
masdarlar denir. Arapada asl harf be olan
hums mcerred masdarlar da vardr.
Drtl ve beli masdar rnekleri dilimizde
ok az kullanlmtr. Sls mcerred
masdarlarn Osmanl Trkesinde ska
kullanlan kalplar fa'l, fi'l, fu'l, fa'al, fa'let,
fi'let, fu'let, fu'l, fu'let, fa'l, fi'l, fa'let,
fi'let, fi'ln, fu'ln, fa'aln, tef'l kalplardr.
Rub mcerred masdarlarn fa'lelet eklinde
bir kalb vardr. Mimli masdarlarn mim
harfi ile balayan mefal, mefil, mefalet ve
mefilet eklinde olmak zere drt kalb
bulunmaktadr. Mecl masdarlar ise baz
isim ve sfatlarn sonuna iyyet eki getirilerek yaplr.
sm-i F'il ve sm-i Mef'l Kavramn Tanmlamak ve Mcerred Masdarlarn sm-i F'il
ve sm-i Mef'llerini Bulmak.
Masdarlarn tredii fiil kklerinden, o
kkte belirtilen hareketi yapan veya olan
ifade eden kelimeler de yaplr. Bu tr kelimelere ism-i f'il denir. sm-i f'il, fiilde
belirtilen hareketi, olu veya kl yapan
ifade eden kelime trlerine verilen isimdir.
Trkede yazc, krc, yazan, kran, yazar,
izer gibi kelimelerin ifade ettii anlamlar
ism-i f'il kategorisini oluturur. Fiil kkndeki harekete veya olua maruz kalan, bu
fiilden etkilenen varlk ise ism-i mef'l adn
alan kelimelerle ifade edilir. sm-i mef'l,
fiilde belirtilen hareket, olu ve kla maruz
kalan, etkileneni ifade eden kelime trlerine
verilen isimdir. Trkede krlm, krk,
krgn, bozuk, bozulmu gibi kelimelerin
ifade ettii anlamlar ism-i mef'l kategorisini oluturur. Mcerred masdarlarn ism-i
f'illeri f'il vezninde; ism-i mef'lleri
mefl vezninde olur: ketebe yazd fiil kknn ism-i f'ili ktib
40
Kendimizi Snayalm
1. Arapa dilbilgisinde masdarlar, Trkede
aadaki hangi eklerle karlanmazlar?
a. -AcAK
b. -LIK
c. -MAK
d. -MA
e. -I
b.
c.
d.
e.
b.
c.
d.
e.
8. Aadakilerden hangisi mimli masdarlardan
biri deildir?
a.
a.
c.
d.
e.
9. Aadaki kelime gruplarndan
farkl kkten tretilmitir?
a. -
b. -
c. -
d. -
e. -
10. Aadakilerden hangisi ism-i mefl ism-i
f'il ikilisini oluturmaz?
a. -
b. -
c. -
d.
e. -
41
hangisi,
Okuma almas - 1
Tiryaki Szleri'nden
1. nklblar, ok byk derslerdir: Her dima
smaz ve samad balar b-huzr eder.
2. d san'atkr odur ki her eserinden honut
grnr.
3. Vakarl rhlara harn merhameti de hasedi
kadar girn gelir.
4. nsan, hakikati hayal ile katk ederek yaar:
Ayaklarmz yerde ise gzlerimiz semdadr.
5. Muzr tesdfler, faydal tesdflerden bin kere
daha oktur; akll adam tesdften hayr
ummaz
6. Mcdele-i haytta ihrz- galebe iin salam
kafa lzmdr: nsanlar da kolar gibi kafa
kafaya drler.
7. Hamkat dim nr ile alevi kartrr ve
kendisini her yakan bir gne sanr.
8. ok bilen gibi hi bilmeyen da afva myildir;
kini yarm ilimde ara.
9. Her nmyi souktur, nmyi-i ahlk
iren!
Cenap ehabettin
Okuma almas - 2
Ev Kadn
ffet ve terbiye ile hsn-i idreye mlik olan kadn,
ndir bulunan bir hazinedir. Zira bir evin hsn-i
idresi ve ocuklarn hfz- shhat ve talim ve
terbiye ve bir ev sahibinin selmet ve sadeti hep
ev kadnnn iyi olmasna mtevakkftr. yle
kadn dim evin nizam ve intizam zere hsn-i
idresi ile megul olur. Ev kadnlarnn vazifeleri
hanenin nizam ve intizamna, keml-i nezfet ve
hsn-i idaresine gayret ve dikkatten ibarettir.
Btn evin idaresi ev kadn zerinde olup bir
memleket mdr ve hkimi gibi hkm ve idare
edebilir. Ev onun hkm ve iradesi ile idare
olunur. Ev halk kendisinden memnun olur ise, ev
kadn da hane halknn manevi surette by
demek olup herkes hsn-i rzas ile onun emir ve
iradesine tbi ve szne kni' olur.
sm-i F'iller: mlik, ndir, shib, hkim, tbi',
kni:
Sra Sizde 1
Arapada masdarlar fiil ekiminde grlen
gemi zaman 3. teklik ahs ekimindeki
durumlarna gre iki gruba ayrlr. ekimlenme
srasnda zid harf getirilmeyen kklerden
tremi masdarlara mcerred (yaln) masdar
denir:
nasara nasr, nusret vs.
gibi. ekimlenme srasnda zid harf getirilen
kklerden tremi masdarlara mezdnfih
(artrlm) masdar denir: ta'lm "retme",
"haber
verme",
teekkl
42
ihbr
kudret,
emr,
vuslat,
vsl / mevsl
deyn,
dyin / medyn
1. Altrma
ak,
k / ma'k
a.
sknet,
skin / meskn
kdir / makdr
mir / me'mr
ruhsat
fu'let
taleb,
zikr
fi'l
krn,
kir / mekr
hkm
fu'l
ibdet,
bid / ma'bd
gurr
fu'l
resm,
rsim / mersm
brdet
fu'let
nazar,
nzr / manzr
karr
fa'l
galebe,
glib / malb
hsrn
fu'ln
cem',
cmi' / mecm'
cereyn
fa'aln
nakl,
nkil / menkl
irket
fi'let
irfn,
rif / ma'rf
zikr,
zkir / mezkr
hd,
hid / mehd
43
matlb
cls celse
tlib /
Yararlanlan Kaynak
b.
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Mezdnfih masdarlarn bblarn tanyabilecek,
Bu bblarn hangi anlamlarda masdar trettiini aklayabilecek,
Mezdnfih masdarlarnn ism-i f'il ve ism-i mef'lllerini tanyp sralayabileceksiniz.
Anahtar Kavramlar
Mezdnfh Masdarlar
if'l
tef'l
tefa''ul
tef'ul
mf'alet
infi'l
if'ill
ifti'l
istif'l
sm-i f'il
sm-i mef'l
erik Haritas
MEZDNFH MASDARLAR (KIYS MASDARLAR)
44
Arapada
Kelime Yapm:
Mezdnfih Masdarlar
(Kys
Masdarlar)
tef'l
tefa''ul
tef'ul
mf'alet
infi'l
ifti'l
if'ill
istif'l
45
f'l Bb
Bu bbda bataki ve ortadaki elifler zid, yani ekleme harflerdir.
46
karr
ikrr "syleme"
fesd ........................................................................
felh ........................................................................
hakk ........................................................................
hsn ........................................................................
huzr ........................................................................
kerhet........................................................................
su'd ........................................................................
bed'
nafaka ........................................................................
........................................................................
rc' ........................................................................
'adem ........................................................................
cebr
........................................................................
ibd'
mbdi'
mucit, yaratan
ibtl .........................................................................
semere.........................................................................
icbr ........................................................................
crm .........................................................................
ihrk .........................................................................
ihbr .........................................................................
dehet .........................................................................
imkn .........................................................................
inkr .........................................................................
47
ibhm
mbhem
ihkm ........................................................................
ilhm
........................................................................
irsl
........................................................................
ilzm
........................................................................
inzl
........................................................................
inkr
........................................................................
Tef'l Bb
Tef'l vezninde bataki te ile ortadaki ye harfleri eklemedir. Sls
masdarlardan geili, yani nesne alan masdarlar kurar.
'akab
ta'kb
takip etme
fasl.......................................................................................
haml.................................................................................
hakret..............................................................................
bedel ..................................................................................
cedd ..................................................................................
tbk
..................................................................................
sarf
..................................................................................
ta'br
ta'rz.............................................................................
ta'zb............................................................................
mu'abbir
49
tefsr............................................................................
tekml..........................................................................
temsl .........................................................................
ta'cl
tahmn .........................................................................
ta'rf .........................................................................
ta'tl
tafsl .........................................................................
teklf .........................................................................
mu'accel
.........................................................................
Tefa''ul Bb
Bu vezinde bataki te eklemedir. Ayn harfinin yerinde bulunan harf de
tekrarlanr, yani eddeli okunur.
Tefa''ul bb, tef'l bbnn dnlsdr ve genellikle geisiz
masdarlar tretir. Bu ikisini kartrmamak iin yazlta tefa''ul vezninin ye'siz
olduuna dikkat edilmelidir.
'abd
'ufnet
..................................
'aceb
..................................
'ahd
..................................
haml
..................................
nzl
..................................
zevc
..................................
sarf
..................................
kr
..................................
ta'abbd
51
teebbs
mteebbis
tarassud
............................................
tasadduk
............................................
ta'annd
............................................
tesettr
............................................
temeyyz
............................................
tasavvur
mutasavver
teebbs
...........................................
ta'allm
...........................................
tecerrd
...........................................
tesellm
...........................................
tevehhm .................................................
1. Okuma almas
Aadaki metni okuyunuz.
52
Tef'ul Bb
Bu vezinde bataki te ve ortadaki elif harfleri eklemedir. Bu bbdaki
masdarlarn ats zneleri ve nesneleri asndan eitlilik gsterir:
a) Bir ksm masdarlar zneleri asndan itelik ifade eder:
53
54
tebyn
mtebyin
cesret
..................... .....................
hilf
..................... .....................
duhl
..................... .....................
def'
..................... .....................
tbk
..................... .....................
mu'delet
'irfn
............................................
bl
. ............................................
terk
............................................
cedel
............................................
hkm
............................................
sefer
............................................
Sohbet
............................................
'ak
............................................
mugyeret
mbdele
mugyir
................................
55
muhlefet
................................
muhsamet ................................
mukvemet
................................
mhede
................................
2. Okuma almas
Aadaki metni okuyunuz.
'
56
nfi'l Bb
Bu bbda bataki elif , nn ve ortadaki elif eklemedir. Bu bbdan
treyen masdarlarn atlar zneleri bakmndan genellikle dnl, bazen de
edilgendir. Nesneleri bakmndan ise geisizdir, yani nesne almazlar.
f'ill Bb
Bu bbda bata ve ortadaki elifler eklemedir. nc asl harf ise
tekrarlanr. Anlam bakmndan geisiz masdarlar tretir. Bu kalpla daha ok
renk ve fizik noksanlklar ifade eden kelimeler tretilir:
fti'l Bb
Bu bbda bataki elif ile ortadaki te ve elif harfleri ziddir. Bu
bbdan tretilen masdarlarn ats dnl ve geisizdir:
harfi t'ya
58
Kelimenin asl ilk harfi ise vezindeki ekleme te harfi t'ya dnr ve iki
t birleir (idgam olur): tul' doma ttl' kiinin iine
infi'l
fesh
..............................................
hasr
. ..............................................
kalb
..............................................
kayd .
..............................................
zabt
..............................................
59
mncemid
indimc
..............................................
inhidm ..............................................
inhirf
..............................................
inkt'
.............................................
inkisr
..............................................
ibtid
cem'
.........................................
cesret .........................................
huss .........................................
nakl
.........................................
ner
.........................................
rabt
.........................................
muhtekir
ihtilf
........................................
intisb
.........................................
irtif'
.........................................
ihtiml
.........................................
ihtiam
.........................................
iktibs
.........................................
intizm
.........................................
itirk
.........................................
ihtisr
.........................................
60
stif'l Bb
Bu bbda elifler , sin ve te harfleri eklemedir. Bu bbda tretilen
masdarlarn anlam genellikle geilidir, yani nesne alr:
61
isti'cl
dellet
.................................................
fehm
.................................................
haber
.................................................
gufrn
.................................................
lzm
nsha
.................................................
rahm
.................................................
.................................................
msta'mel
istihdm
.........................................
istihkm
.........................................
istihzr
.........................................
istifhm
.........................................
62
3. Okuma almas
Aadaki metni okuyunuz.
1) Metinde geen bilmediiniz kelimeleri Kmus- Trk'den reniniz.
2) Metindeki geen, yapsn rendiimiz masdarlara ait kelimeleri tespit
edip vezinlerini bulunuz.
63
zet
Mezdnfih Masdarlarn Bablarn Tanmak.
sm-i
mef'l
if'l
mf'il
mf'al
tef'l
mfa''il
mfa''al
tefa''l
mtefa''il
mtefa''al
tef'l
mtef'il
mtef'al
mf'alet
mf'il
mf'al
infi'l
mnfa'il
ifti'l
mfta'il
if'ill
mf'all
istif'l
mstef'il
64
sm-i
fil
mfta'al
mstef'al
Kendimizi Snayalm
1. Kyas (mezdnfh) masdarlarn mcerred
masdarlardan temel fark, aadakilerden hangisidir?
a. harfli fiil kkne belli zid harfler
eklenerek geili, dnl veya ite
atlarda yeni kelimeler tretirler.
b. Osmanl Trkesinde mcerred masdarlara
gre daha sk kullanlrlar.
c. Kelimelerde ekil deiiklii olmadan
farkl anlamlarda yeni kelimeler tretirler.
d. Mcerred masdarlarn anlamlarn kestirebilmek mmkn olduu halde, kyas masdarlarn anlamlarn ancak szlk yardmyla bilebiliriz.
e. Mcerred masdarlar Trke ma/-me ekli
fiillerle karlayabildiimiz halde, kyas
masdarlar mak/mak ekli fiillerle karlayabiliriz.
6. Aadakilerin
hangisinde
kelimelerin
masdar, ism-i fil, ism-i mefl sralan
yanltr?
a. krm = mkrim = mkrem
b. temsl = mmessil = mmessel
c. tebrk = mbrik = mbrek
d. istikbl = mstakbil = mstakbel
e. tahamml = mtehammil = mtehammel
a. = geili
b. = geili
c. = dnl
d. = ite
e. = ite
5. Aadakilerin hangisinde masdar, ism-i
fil ve ism-i mefl denklii yanltr?
a. ifl = mfil = mfal
b. tefl = mfail = mfaal
c. tefaul = mtefail = mtefaal
d. infil = mnfail = mnfaal
e. istifl = mstefil = mstefal
65
66
Okuma almas - 1
'ir Nedir?
Tab'atn en sevdl zamanlarndaki hazn hazn
tebessmlerinden yaratlm bir mahlk!... Handelerinden glde ebnem gibi girye eserleri;
giryelerinden bulutta kavskuzah gibi ibtism
'almetleri grnr. Tab'ata her mahlktan ziyde
esr iken tab'atn fevkine kmak ister. Kendi
vcdunu lykyla idreye muktedir deil iken
krre-i zemni zayf kollaryla srkleye srkleye
baka bir nokta-i feyze, baka bir merkez-i kemle
gtrmeye alr. Bu kadar tkat gelmez ikdm ile
tb tvn kesilince ya kafesde siyh perdeler
iinde mahpus olmu blbllerin namesi kadar
hazn, ya krreden teneffse kf hava bulunamayacak derecede ayrlp da aa szlen ahinlerin
sads kadar ac ferytlara balar. te i'ir o trl
ferytlar, 'ir ise o mizcda, o ftratta yaratlan brelerdir. Yalnz on be heceyi ef'l ve tef'le
tevfk etmee, yirmi sekiz kelimeyi birbirine
kfiye yapmaa muktedir olanlar deil
Nmk Keml
Okuma almas - 2
Belgat- Osmniyye'den
Feshat, elfzn telaffuz ve istim' tatl ve ma'ns
zhir, ya'n telaffuz olunur iken ma'ns zihne
mtebdir olmaktr. Bunun almeti dah elfzn
kav'id-i lisna muvfk ve elsine-i debda
kesr'l-isti'ml olmasdr. nki ehl-i lisn olan
deb lisn ince elekten geirip o misilli elfz
taharr ve intihb ederler ve lisna sakl ve kulaa
kerh gelen ve ma'nsn anlamak iin lgat
kitabna ve fikr ile zihnin it'bna muhtc olan
elfzn isti'mlinden ictinb ederler. Ve kelmn
ahseni odur ki 'avm onun ma'nsn anlar ve
havs dahi fazl u meziyetini takdr eyler, derler.
Belgat, szn fash olmak artyla muktez-y
hle mutbk olmasdr.
Feshat ile kelime ve kelm ve mtekellim
muttasf olur. Belgat ile yalnz kelm ve
mtekellim muttasf olur.
Ahmet Cevdet Paa
Okuma almas - 3
Kasde
Nmk Keml
67
Sra Sizde 4
a. cesret
Sra Sizde 1
a. fesd ifsd; felh iflh; hakk
mtetbk.
b. 'irfn
mcdele; hkm
'ak mu'aka.
c. mbdele mbdil; muhlefet
muhlif;
muhsamet
muhsm;
mhid.
Sra Sizde 2
a. fasl tafsl; haml tahml; hakret
Sra Sizde 5
a. fesh infish; hasr inhisr; kalb
inzibt.
temsl mmessil.
teklf mkellef.
d. ihtilf
Sra Sizde 3
a. 'ufnet ta'affn, 'aceb ta'accb,
ta'ahhd; haml tahamml;
tasarruf; kr teekkr.
Sra Sizde 6
a. dellet istidll; haber istihbr;
muhtelif; intisb
tecerrd
muhkeme; sefer
mte'allem;
mu'refe; bl
'ahd
tecsr mtecsir;
mtecerred;
mstahkem;
istihzr
Yararlanlan Kaynak
68
69
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
Arapadaki sfatlarn
tanyabilecek,
hangi
kelime
kategorilerinden
olutuklarn
Anahtar Kavramlar
Sfat- mebbehe
sm-i tafdil
Mblaa-i f'il
sm-i zamn
sm-i mekn
sm-i let
sm-i tasgr
'll
erik Haritas
ARAPA SIFATLAR
SM- MEKN
SM- ZAMN
SM- LET
SM- TASGR
LL
70
Arapa
Kelime Yapm: Sfat-
Trleri;
Arapa Kelimelerde
Deiim: ll
ARAPA SIFATLAR
nceki nitelerimizde Arapa kelime yapmn renirken ism-i f'il, ism-i
mef'l, sfat- mebbehe, ism-i tafdl, mblaa-i f'il ve ism-i mensb olarak
isimlendirilen kelime eitlerinin sfat olarak deerlendirildiini grmtk.
Bunlardan ism-i f'il ve ism-i mef'llerin yapl zerinde 2. ve 3. nitelerde
durulmutu. Bu nitede de Arapada sfat tekil eden teki kelime eitleri ile
ism-i mekn, ism-i zamn, ism-i let ve ism-i tasgr olarak isimledirilen dier
kelime kategorileri hakknda bilgiler verilecektir.
Sfat- Mebbehe
znedeki deimeyen bir durum ve nitelii bildiren kelimelere sfat-
mebbehe denir. Bunlar ism-i f'illere benzedikleri iin bu ad almlardr.
Ancak ism-i f'illerden balca fark, ism-i f'illerin belirttii niteliin geici
olmas; sfat- mebbehenin belirttii durum ve niteliin srekli, kalc
olmasdr. Trkedeki -kan/-ken (alkan, giriken); -kn/-kin (azgn, pikin,
dkn) ekleri Arapadaki sfat- mebbehe kategorisine denk gelen kelimeler
tretir.
sm-i f'iller kysdir, yani bir kurala gre tretilirler. Sfat- mebbeheler
ise semdir, yani kuralszdr. Bir kelimenin sfat- mebbehe vezinlerinden
hangisinden tretileceini dilbilgisi kurallar deil, dil kullanm, o dili
kullanan insanlarn uzlamlar belirler.
Sfat- mebbehe kategorisindeki kelimelerin sk kullanlan vezinleri
unlardr:
Fa'l : Bu vezinde ortadaki ye ( )harfi ekleme bir harftir:
71
sm-i Tafdl
Bu kategorideki sfatlar, ifade ettikleri niteliin znede bakalarna gre daha
ok veya en ok olduunu ifade ederler. Gnmz Trkesinde bu kategoriyi
tekil eden bir ek yoktur. Bu kategoriyi Trkede sz dizimi yoluyla
byk daha byk ~ en byk
eklinde yapmaktayz.
sm-i tafdl kategorisinin bir tek vezni vardr:
Ef'al : Bu vezinde de bataki elif ( )harfi eklemedir.
72
A) Aadaki kelimelerden sfat- mebbehe kategorisinde kelimeler yapnz.
hilm
halm
hzn
............................................
azamet
............................................
belgat
............................................
ceml
............................................
edeb
............................................
elem
............................................
emret
............................................
gurbet
............................................
habset
............................................
hamd
............................................
seflet
............................................
fzl efdal
fehm ....................................................
kurb ....................................................
mecd ....................................................
nefs ....................................................
rcih ....................................................
sefl ....................................................
73
1. Okuma almas
Mblaa-i F'il
Masdarn ifade ettii iin ok yapldn, abartyla yapldn veya daima
yapldn ifade eden kelimelere mblaa-i f'il denilmektedir. Bunlar fiilde
ifade edilen i ve hareketin ok veya sklkla, mblaa ile, devaml olarak
yapldn ifade etmektedirler. Osmanl Trkesinde ska kullanlan vezinleri
aada gsterilmitir:
Fa''l : Bu vezinde ortadaki elif ( )harfi ekleme harftir.
74
sm-i Mensb
Bu kategorideki kelimeler aitlik, mensupluk anlamlar veren sfatlardr. Bir
eye ait, bir eye dair, bir ey ile ilgili vs. anlamlarndaki kelimeler bu
kategoride olur. Bu kelimeler kys, yani bir kurala bal olarak retilir.
Bunlarn yapl Trkedeki ekleme sistemine benzer: Kelimenin sonuna
Arapada /iyyn/ eklinde okunan bir ye ( )getirilir. Yani ye harfi eddeli ve
tenvinlidir. Osmanl Trkesinde ise edde ve tenvinin kaldrlmasyla bu ek //
eklinde okunur:
Ar.
ilmiyyn T. ilm gibi.
Kelimeye getirilen bu eke nispet eki denir. Bu ekle tretilen kelimeleri
Trkede +l/+li, +a/+e, +sal/+sel gibi eklerle yaplan kelimeler karlar:
Sonu h-i resmiyye ile biten kimi yer adlarna nispet eki -v olarak
getirilir ve kelime sonundaki h-i resmiyye yazlmaz:
medh
meddh
mevc
....................................................
cebr
....................................................
gufrn
..................................................
setr
....................................................
halk
....................................................
seyern
..................................................
meyl
....................................................
cerh
....................................................
ceveln
ay
sihr
.................................................
....................................................
....................................................
hased
....................................................
kr
....................................................
gayret
ketm
....................................................
....................................................
76
2. Okuma almas
SM- MEKN
Bu kategorideki kelimeler, fiildeki i ve hareketin gerekletii, olduu yeri
gsterirler. Drt vezinle tretilirler:
Mef'al : Bu vezindeki bataki mim ( )harfi ekleme harftir.
SM- ZAMAN
Bu kategorideki kelimeler, fiilde ifade edilen hareketle ilgili olu zamann
bildirirler. Mef'al ve mef'il olarak iki vezni vardr. Her iki vezinde de
bataki mimler ( )ekleme harftir:
78
SM- LET
Bu kategorideki vezinlerle, fiilden let, ara ve gere isimleri tretilir. vezni
vardr:
Mif'al : Bu vezinde bataki mim ( )ekleme harftir:
SM- TASGR
sm-i tasgr kategorisi isimlerde kltme kategorisidir. Bu kategoriyi
Trkede +ck/+cik, +caz/+ciez ekleriyle tekil ederiz. Bunlar ayn zamanda
sevgi, efkat, kmseme, hakaret gibi anlamlar da ierirler. sm-i tasgr
kategorisini oluturan vezinlerden fu'ayl vezni Osmanl Trkesinde daha
sk kullanlmtr. Fu'ayl vezninde ortadaki ye ( )harfi ekleme harftir:
79
'LL
Birinci nitede Arapada kelimelerin asl harflerin niteliklerine gre sahh ve
mutell olarak ikiye ayrldklarn, harflerinin illet harfleri olarak
isimlendirildiini grmtk.
Mehmz: Asli
harflerinden biri
hemzeli olan kelime.
Muz'af: Asli
harflerinden ikisi ayn
cins nsz harften
oluan kelime
Asl harfleri iinde illet harfleri bulunan kklerde kelime tretimi srasnda
baz deiiklikler meydana gelebilir. llet harfleri nedeniyle meydana gelen bu
deiikliklere gramerde ill ad verilir. Kelime tretimi srasnda meydana
gelen bu deiiklikler ya illet harflerinin kelimeden karlmas (hazf) ya da
illet harflerinin baka bir harfe dntrlmesi (kalb) eklinde meydana gelir.
inde illet harfleri bulunmamasna ramen mehmz ve muz'af kelimelerin
vezinlerinde de baz deiiklikler yaplabilir ve bunlar da ill olarak deerlendirilir. Bu deiikleri birka rnekle yle gsterebiliriz:
Vcd kelimesinin asl harfleri iinde illet harflerinden vav vardr.
Bu kelimeden if'l vezniyle tretilen cd kelimesinde illet harfi vav
ye harfine dnmtr.
80
if'l vezni ecveflerde illet harfinin atlmas ve veznin sonuna bir zait te ()
mess
dokunma...
deme yapma temss
tedv ...
mczt karlk
81
82
zrr muzrr
zarar veren; srr musrr
srar eden...
faydal...
mf'il vezni nks, lefif ve son harfi hemzeli kelimelerde son harfin ye
harfine dnmesiyle mf' biimine dner: ihy muhy
dirilten; i't mu't veren...
mfa''il
vezni nks ve son harfi hemzeli kelimelerde son harfin ye
mtefa''il
vezni nks, lefif ve son harfi hemzeli olan mehmz
kelimelerde mtefa''
ekline girer: tecell mtecell tecelli
ayrlan,
durumuna gelir: infikk ayrlma, kma mnfekk
kan...
83
mstefi''
ekline dnr: istikll mstakill
; istikrr
mstakrr
istikrarl...
84
mfa''al
vezni nks, lefif ve son harfi hemzeli mehmz kelimelerde
mfa''
durumuna gelir: tesmiye isimlendirme msemm
mtefa''al
vezni nks kelimelerde mtefa''
durumuna gelir:
teveff lme mteveff len, vefat eden...
mfte'al vezninin muz'af ve ecvef kelimelerdeki i'lli ism-i f'ili ile
ayndr.
mfte'al vezni misl kelimelerde mtte'al ekline dnr: ittihm
akv en gl...
mefal vezni ecvef kelimelerde mefl biimine dnr: ziyret
mezr ...
hubb
sevme mahabbet ...
85
zet
Arapada Sfat Yapan Vezinleri Sralamak.
kategorisinde de fu'ayl
kelimeler tretilir.
vezni ile
86
Kendimizi Snayalm
1. Aadakilerin hangisinde sadece sfat trnde
kelimeler treten yaplar yer almamtr?
a. ism-i fil, ism-i mefl, ism-i mensb
b. ism-i tafdl, ism-i mekn, ism-i mensb
c. sfat- mebbehe, ism-i mensb, ism-i
tafdl
d. ism-i fil, ism-i mefl, sfat- mebbehe
e. ism-i tafdl, sfat- mebbehe, mblaa-i
fil
2. Aadaki ifadelerden hangisi sfat- mebbeheler ile ism-i filler arasndaki temel fark
aklamaktadr?
a. sm-i f'il kalplar isim, sfat- mebbehe
kalplar ise sfat trnde kelimeler
tretirler.
b. Sfat- mebbehe kalplar ism-i f'il
kalplarna gre Osmanl Trkesi metinlerinde daha sk kullanlmtr.
c. sm-i filler geici, sfat- mebbeheler
ise kalc vasflar bildiren kelimeler tretirler.
d. Sfat- mebbehe kalplar ism-i fil kalplarna gre daha oktur.
e. Trkeye gemi Arapa sfatlarn tamam
sfat- mebbehe kalbnda tretilmi
kelimelerden oluur.
3. Aadakilerin hangisinde sfat- mebbehe ve
ism-i mekn kelimeleri birlikte ve doru olarak
verilmitir?
a. cesr - maraba
b. . hamml - mihrb
c. mstar
c. cneyd - mahkeme
d. misvk
d. hayrn - matbaa
e. mevlid
e. elzem - menzil
4. Aadaki sfatn hangisinde okunu ve anlam
denkletirmesi yanltr?
a. = latf = gzel, ho
b. . = kesr = ok
c. = sugayr = kk
e. = azm = byk
87
88
Okuma almas - 1
Mu'allim Mecm'as: Bu unvn ile ve 15 Temmz
trhiyle stanbulda bir mecm'a ner edildi.
Mu'allim tedrst mecm'as gibi mu'allimlik
mesleine 'id mecm'adr. Mukaddimesine
nazaran, bu mecm'ann niyyeti mu'allimlerin
usl-i terbiye ve tedrs hakkndaki fikirlerini
tehre ve bunlar mtecnis klmaa bir vsta
olmak ve bir taraftan da bu zeminlere 'id
hdiseleri toplamaktr. Mu'allimin Terbiye ve
Milliyyet adl ilk maklesi Ziy Gkalp
Beyindir. Ziy Bey, bu maklesinde millletlerin
cem'iyyetlerine gre derecesi nasl deitiini
gsterdikten sonra, Osmnl Trklerinde mill
harsn ictim' devrelerini ta'dd ve tavsf ediyor
ve milletimizin beynel-milel terbiyeden mill
terbiyeye atlamas iin mill harsn ilm-i ictim'
uslleriyle kefini tavsiye ediyor. sm'l Hakk
Bey, Asrmzn Terbiye Gyeleri adl maklesinde yirminci asrn terbiyesinin beynel-milel ve
mterek olan gyelerinden bahsediyor. Bu
gyeleri: stihsl, tammiyyet, ferdiyyet, hayt ve
hakkat ta'mm-i ma'rif noktalarnda toplanarak
mu'sr terbiyelerin mterek seciyelerini gsteriyor. Mecm'a daha bir iki makle ile ma'rif
haytna d'ir fkralar ihtiv ediyor. Mu'allim
Mecm'asnn belli bal kusru kabdr. md
ederiz ki bu risle balangta va'd ettii niyyetlere
sdk kalarak hey'et-i ta'lmiyyemiz iin bir
mdvele-i efkr vstas olmak hidmetini unutmayacaktr. Teebbs takdr ve btn ma'rif
adamlarn bu mecm'ay almak ve okumak
hussuna tevk bir vazfedir.
Okuma almas - 2
Resm-i Kd Nutuklar
I
M'essislerden Doktor Es'ad Paa tarafndan:
Huzzr- kirm! Cem'iyyetimizin kd mersimine vki' olan icbetinizden dolay cem'iyyet
nmna arz- teekkr ile maksad- te'ss hakknda
mcmelen birka sz sylemek isterim. Gyemizin teferru'tn refk-i muhteremlerim arz ve zh
edecekler; bendeniz yalnz heyet-i ummiyyesinden bahs edeceim.
Cem'iyyetimizin mhim bir maksad ve gyesi
vardr. imdiye kadar her naslsa bir ok esbb
taht- te'srinde memleketimizde te'esss edemeyen mill bir terbiye, mill bir mefkre, mill bir
gye te'ss etmek vcdu, dim ve ahlak
salam, dindr, azmkr, mteebbis uzuvlar yetitirmek ve bu gyeyi teml ederek millette bir
mill vahdet grmek dier milletlerde olduu
Okuma Paras
Gemi Gnlerden
Cenb ehbeddn Bey
Romanclk bizi Edebiyyt- Cedde bahsine
gtrd. Cenbn memleketimizde hviyyet-i
edebiyyesine en azm bir hrmetle merbt olduu
ir, Tevfik Fikret Beydir. Hlid Ziyya,
romanlarn yazdrmak hussunda tevktta
bulunan odur. Szm ciddiyetle telakk ediniz!
Fikret olmasayd Edebiyyt- Cedde meydna
gelmezdi demeyeyim, fakat her hlde daha
revnaksz, daha nks bir ekilde tecelli ederdi. O
mektebin rhu odur! Her memlekette tazz
edilebilecek kadar yksektir! dedi.
Ben bahsin bu vadiye dklmesinden cesret
aldm. Kendisinin edebiyyta nasl baladn ve
ilk yazsn sordum.
O da pek garbdir. Ben tbbiyede iken Nc
edebiyt zafer gnlerini yayordu. O vakit
muallim-i merhm Tercmn- Hakkat gazetesinin ser-muharrirliini, daha baka tabrle, edeb
muharirliini idre ederdi. Arkadalarmdan bu
gazeteye yaz gnderenler bulunuyordu. Bilirsiniz ki mekteblerde baz kitbeti dzgnce ocuklar vardr ve rfek arasnda ir, mn nazaryla
grlrler, ben de o kafiledendim. Israra dayanamayarak bir ey de ben yazp gnderiverdim.
imdi ismini bile hatrlayamadm. Ertesi gn
Tercmnn edeb stnunda bizim yaz altnda
Naci Efendinin bir satrlk medhiyyesiyle intir
etmi. te balaym bu sretledir.
Ren Eref
89
B)
fehm
efhem
kurb
akreb
mecd
emced
nefs
enfes
rcih
ercah
sefl
esfel
hzn
hazn
azamet
azm
belgat
belg
ceml
ceml
edeb
edb
elem
elm
emret
emr
gurbet
garb
habset
habs
hamd
hamd
seflet
sefl
Sra Sizde 2
A)
mevc
mevvc
gufrn
gaffr
cebr
cebbr
setr
settr
halk
hallk
ceveln
cevvl
seyern
seyyr
ay
ayy
meyl
meyyl
sihr
sehhr
cerh
cerrh
B)
hased
hasd
gayret
gayr
kr
ekr
ketm
ketm
Sra Sizde 3
gn gan (fa'l vezninde)
mstagn (mstef'il vezninde).
vcd cd (if'l vezninde)
mcid (mf'il vezninde)
vel istl (istif'l vezninde)
mstevl (mstef'il vezninde)
Yararlanlan Kaynak
Develi, H. (2008). Osmanl Trkesi Klavuzu
1-2. stanbul. Kesit Yaynlar.
90
91
Amalarmz
Bu niteyi tamamladktan sonra;
erik Haritas
ARAPA YAPILI TAMLAMALAR
ARAPA YAPILI SM TAMLAMALARI
ARAPA YAPILI SIFAT TAMLAMALARI
ARAPA N EDATLAR
ARAPA TAMLAMALARDAK DEKLKLER
ARAPA BRLEK SIFATLAR: LAFZ ZAFET
92
Arapa Kelime
Gruplar: sim ve
Sfat Tamlamalar,
Edatlar
ARAPA YAPILI TAMLAMALAR
Bundan nceki nitelerde Arapa kelimelerin yaplar hakknda bilgiler
rendik. Osmanl Trkesinde Arapa kelimeler yannda Arapa yapl
tamlamalar da kullanlmtr. Bu nitede Arapa yapl tamlamalarn Osmanl
Trkesinde kullanlan ekillerini reneceiz. Ancak tamlamalarn yaplarn
anlatmaya gemeden nce, Arapa tamlamalarn doru okunabilmeleri iin
olduka nemli olan iki konuyu renmemiz gerekiyor. Bunlar, harf-i tarf ve
hurf-emsiyye vel-kameriye konulardr:
Harf-i Tarf
Trke ve Fasadan farkl olarak Arapa kelimelerde ayr bir belirlilik
kategorisi vardr. Trkede belirlilik zel eklerle tekil edilen bir kategori tekil
etmez. Trkede iyelik ekleri ve baz hl ekleri kelimeleri belirli yapar:
ocuk cam krd. (Hangi cam olduu bilinmiyor.)
ocuk cam krd. (Hangi cam olduu biliniyor.)
Bisiklet ok gzel. (Hangi bisiklet olduu ak deil.)
Bisikletiniz ok gzel. (Hangi bisiklet olduu belli.)
ngilizcede a pencil herhangi bir kalem ile the pencil belli bir kalem
arasnda da belirlilik belirsizlik fark vardr. the edat kelimeyi belirli hle
getirmektedir.
Arapada kelimeyi belirli hle getiren morfolojik unsur, harf-i tarf denilen
bir n ektir. Elif+lm eklinde yazlan bu n ek, kelime banda olduunda
baz kelimelerde el-, baz kelimelerde ise kelimenin ilk harfi eddeli olacak
ekilde okunur:
el-vatan
ez-zamn
Gne harfleri (Hurfu-emsiyye)
Harf-i tarf alan bir kelime el-beyt, el-bint, el-veled, el-kitb eklinde okunur.
Ancak bir ksm harfler vardr ki, kelime bu harflerle balad zaman harf-i
tarfin lmn kendisine benzetirir. Gne harfleri (hurfu-emsiyye)
denilen bu harfler unlardr. Bunlara ems harfler de denir:
93
Dier harfler ise ay harfleri (hurful-kameriyye) adn alr.
Hurfu- emsiyye ile balayan harf-i tarfli kelimelerden rnekler:
e-ems gne
el-ems deil!
ed-dehr dnya
el-dehr deil!
ez-zamn zaman
el-zamn deil
er-Ramazn Ramazan
el-Ramazn deil!
en-nect kurtulu
el-nect deil!
ez-zuhr le vakti
el-zuhr deil!
Ay Harfleri (Hurfl-kameriyye)
Yukarda rendiimiz gne harfleri dndaki harfler ise ay harfleridir.
Bunlara kamer harfler de denir. Bu harflerden biriyle balayan kelimelerde
harf-i tarfte herhangi bir deiiklik olmaz ve el- eklinde okunur: el-beyt, elhakk, el-yevm gnvs.
beyt ev
el-beyt
kitb
el-kitb
veled ocuk
el-veled
bint kz
el-bint
ty
tn
94
bb'l-beyt
ty
tn
Farsa tamlama
ty
Arapa tamlama
dnl-slm
slm dini
Hlikul-arz
arzn yaratcs
drl-fnn
fenler evi
emsl-irfn
irfan gnei
hubbl-vatan
vatan sevgisi
emrl-mminn
mminlerin emri
kildl-bahreyn
mlikl-mlk
mlkn sahibi
Bu tamlamalar el-
fakrd-dem
kanszlk
ftrus-semvt
gklerin yaratcs
drd-dny
dnya evi
asrus-slife
gemi asrlar
silsiletz-zeheb
altn zincir
bakiyyets-seyf
harfler ile yazlr. Dilimizde ile biten baz kelimeler tamlayan (muzfun
ileyh) olduklar zaman bu , olarak okunur.
95
yevml-kyme kyamet gn
Tuhfet'l-haremeyn,
Tezkiret'l-evliy,
Mecmat'n-nezir, Mehsin'l-sr ve
96
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
...............................................................
97
dvell-muazzama
byk devletler
melikl-muzaffer
muzaffer hkmdar
ramaznul-mbrek
mbarek Ramazan
bedyil-edebiyye
edeb bedalar
Tezkiret-uar, Haremeyn-erfeyn,
allml-guyb, Mecmatl-keml,
Hadkul-hakk, Hadkatl-vzer...
mukbele karlk olarak, bil-vsta arac ile, bi'zzarre "zorunlu olarak" vs.
98
fil-vki
gerekten, hakikaten,
99
bi-iznillh (bi-iznullah deil!) Allahn izniyle; fseblillh (fi-seblullah deil) Allah yolunda; al-tarkil-kys
(al-tarkl-kys deil!) karlatrma yoluyla vs.
mifthu bbi'l-beyti "evin kapsnn anahtar"
100
hudd- Beyt'l-harm "Beytlharm'n hududu"
hazret-i Rabb'l-lemn "lemlerin rabbi hazretleri"
Bu gibi tamlamalarda tamlayan unsur ou zaman kalplam ibareler veya
birleik isimler, yer adlar vs. olmaktadr.
u hususa zellikle dikkat etmeliyiz: Bilhassa kitap adlarnda Arapa yapl
tamlama kullanm yaygndr. Buralarda kelimeden oluan tamlamalar
Arapann szdizimi kurallarna gre okumamz gerekir. Buna tannm kitap
isimlerinden baz rnekler verelim: Dvnu Lugti't-Trk;
Kitbu Evsfi'l-Mescidi'-erfe.
mm'l-kitb
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
...........................................
101
ser''l-hazm
tavl'l-kadd
azm'-n
kabh'l-vech
kasr'l-kme
kesr't-taksr
mecrh'l-fu'd
mstecb'd-da've
mesllet's-syf
102
mcib'l-gazab
vcib's-seyr
vcib'l-vcd
zhir-eref
hamdl-hsl
muhtelifet'-u'n
kall'l-biz'e
admet'l-insf
Arabiyy'l-ibre
Dil bilgisinde sfat kategorisinde yer alan kimi Arapa kelimeler, isim
fonksiyonunda kullanlabilirler. Byle kelimeler lafz izafet deil, gerek birer
isim veya sfat tamlamas tekil etmi olurlar: hris'l-mlk mlkn
103
Lafz izafet birden fazla kelimeyle kurulmu bir tamlamada da yer alabilir.
Bu gibi yaplarda lafz izafet tek kelimelik bir unsur deerindedir:
...tahls olunmak
bbnda kat'iyy'l-medll hatt- hmyn eref-rz-i sudr olup.
104
Okuma almas
Aadaki metin, anonim bir hikye olan Elfun-nehar ve nehr (Bin Bir
Gndz)'dan alnmtr. Metni okuyup bilmediiniz kelimeleri szlkten
reniniz. Metinde geen Arapa tamlamalar ve harf-i cerle oluturulmu
yaplar tespit ediniz.
105
106
zet
Arapa Tamlama Yapsn Tanmak.
Arapa tamlamalarn doru okunabilmeleri iin olduka nemli olan iki konuyu
renmemiz gerekiyor. Bunlar, harf-i
tarf ve hurf-emsiyye vel-kameriye
konulardr. Harf-i tarf kelime bana
veya Arapa tamlamada ikinci kelimenin
bana getirilen elif+lm eklinde yazlan bir n ektir. Bu el- harfi tek kelimenin bana gelirse o kelimeyi belirli bir
kelime durumuna getirir. Bu n ek Arapa
tamlamalarda birinci ve ikinci kelimenin
arasnda da bulunur. Bu nedenle Arapa
tamlamann tannmas daha kolaydr.
Harf-i tarf baz kelimelerde el-, baz
kelimelerde ise kelimenin ilk harfi eddeli
olacak ekilde okunur: el-vatan;
ez-zamn. Bu durumu lm harfinden sonra
gelen kelimenin ilk harfi belirler. Eer
lmdan sonraki harf gne harfleri olarak
adlandrlan
harflerinden biriyse lm
okunmaz, onun yerine kelimenin ilk harfi
eddeli okunur. Gne harfleri dnda
kalan dier harflere ise kamer harfler
denir ve kamer harfle balayan bir
kelimeye harf-i tarf gelirse lm okunur:
e-ems, el-hakk. Gne ve
kamer harflere dikkat etmek Arapa
tamlamay doru okumamz salar.
Arapada da, Farsada olduu gibi tamlamadaki kelime sras Trkedekinden
farkldr ve nce tamlanan (muzf
/mevsuf), sonra tamlayan (muzfun ileyh /
sfat) gelir. Tamlayan kelimenin banda
harf-i tarif ( el- ) olur. Tamlanan (muzf)
kelimenin son harfi, baz istisnalar dnda
treli okunur. Harf-i tarfin elifi hibir
zaman okunmaz:
bbl-beyt
evin kaps. Arapa tamlamalarn
okunuunda tamlayan (muzfun ileyhi)
gne harfleriyle (ems harflerle)
balayan kelimelere dikkat etmek gerekir;
zira bu durumda harf-i tarfin lm
tamlayann ilk harfiyle ayn okunur:
107
108
Kendimizi Snayalm
1. Aadaki harf gruplarn hangisinde kamer
harf vardr?
6. Aadaki tamlamalardan
tamlamasdr?
a. - -
a.
b. - -
b.
c. - -
c.
d. - -
d.
e. - -
e.
b.
c. tahtel-arz
c.
d. ilel-ebed
d.
e. y Reslullah
9. Lafz izafetlerin ekilce dikkat eken en
nemli unsuru aadakilerden hangisidir?
a. Tamlamada birinci kelimenin isim
fonksiyonunda olmas
b. Tamlamada birinci kelimenin sfat
fonksiyonunda olmas
c. Tamlamann harf-i cerr almas
d. Tamlamada ikinci kelimenin sfat olmas
e. Tamlamada ikinci kelimenin isim olmas
10. Aadaki tamlamalardan hangisi lafz izafet
deildir?
a.
b.
a.
c.
b.
d.
c.
d.
e.
e.
109
sfat
a.
e.
hangisi
Okuma almas
Zamn- kadmde Kemr memleketinin hkimi
Turan Beyin hayret-bah- cihn Ferruh-rz
isminde bir erkek ve Ferah-nz nmyla bir de kz
evld olup eh-zde-i civn-baht env- fezil ve
kemlt- insniyye ile muttasf gen bir
kahramn- ndirz-zamn ve hem-resi Ferahnz dahi mlike-i lutf u ceml ve shibe-i hsnhsl bir fet-i devrn idi.
Fil-hakka Ferah-nz hsn-i lem-behsndan
baka nihyet derecede czibe shibesi olduundan ceml-i hr-misline atf- nazar edenler ez-dil
cn kendisine hayrn ve musahhar olarak nil-i
visl olmalar emr-i muhl olmala encm- kr
teessr-i derd-i akyla ya Mecnn gibi serser
veyahut esr-i fir olarak bil-hire hayttan ber
olurlard. Ferah-nz saryndan kp azm-i ikr
eyledikte tem-y ruhsr- dil-r-y nzknesiyle tenvr-i uyn- hasret etmek zere rehgzrnda saf-beste-i selm ve intizm olan ehl-i
memleket Ferah-nz elbise-i nefse giymi ve
tc- hemlnesi bir tarafa emi olduu ve esb-i
sab-reftrn yz beyz criye tr-i nazardan
siperlercesine ihta eyledikleri hlde mtehassirne
misl-i fitb arz- ddr eyleyince ehl-i deryhur tarafndan yd olan vze-i mallh vsl-
kngre-i smn olur idi. Cevr-i mezbre her ne
kadar birbirinden hsn-dr ise de ncm iinde
mh- mnr gibi bunlar ortasnda Ferah-nzn
hsn eds lemin nazarn bakaca kendiye celb
eylediinden ne bunlarn etrfn kuatm olan
perem-i gafr ve ne de rikbnda giden askir-i
mesllets-seyf temda olan halkn menine
kdir olamamalaryla ziydece yanaan bahtszlar
cerh ve telef etmee mezniyetleri olduu hlde
Ferah-nz her ne vakit ikra km olsa halk
balarna gelen u felketlerden asl mtenebbih
olmayp bil-akis onun nazargh- dilbernesinde
fed-y cn ve bast trb zerinde nefslerini
kurbn ederek demlerini seyl misli aktmaa
keml-i evk ve meserretle muntazr ve bunun
vukuyla mftehir bulunduklarndan ve halk u
hlden men etmek mmkn olamadndan pederi
Turan Bey kermesi Ferah-nz sultnn hsn-i hunrzinin bis olduu felketlerden halkn muhfazas iin artk gzlerinden nihn ederek kermesinin sarydan tara kmasn men ve yasak eylemi
ve vk ehl u bel-y hasret-i dil-dr ile daha
beter mecrhl-fud olarak zarr katlanm ise
de Ferah-nzn vze-i hsn n btn memliki arkiyyeye aks ettiinden vasfn iiden hkmdrn- arkiyye gyben taauk ederek bunlardan her biri Ferah-nz gnl tahtna icls etmek
efkryla mstakilen birer eli kartm olduklar
Kemr hkmetinde gerei gibi y bulmaa
balam idi.
Sra Sizde 2
rabb'l-lemn lemlerin Rabbi; beyt'l-ml
mal evi, hazine; hasret'l-mlk padiahlarn
hasreti; dr'z-ziyfe ziyafet evi; dr'l-aceze
cizler evi; res'l-kttb katiplerin reisi, d
ileri bakan; resl's-sakaleyn insan ve cinlerin
peygamberi, Hz. Muhammed; sultn'l-evliy
velilerin sultan; seyyid'l-mrseln
110
Yararlanlan Kaynak
Develi, H. (2008). Osmanl Trkesi Klavuzu 12. stanbul. Kesit Yaynlar
Sra Sizde 3
bakiyyet's-syf kl art; beyne'd-dvel
devletler aras; tahte'l-bahr deniz alt; d'ssla vatan zlemi; dr'-if ifa evi, hastane;
dr'l-mlk bakent; rabb'd-dr ev sahibi;
rh'l-emn Cebrail; sidret'l-mnteh arn en
st noktasnda var olduu kabul edilen bir aa;
silsilet'z-zeheb altn zincir; akiku'nnu'mniyye bir eit da gelincii; eyh'l-ekber
en byk eyh; felek'l-a'zam eski astronomi
bilgisine gre dokuzuncu kat gk; msebbib'lesbb Allah; yetm't-tarafeyn iki tarafn
yetimi, Hz. Muhammed; yevm'l-cez ceza
gn; yevm'd-dn kyamet gn.
111
Metinler
112
113
114
115
116
117
118
119
120
121
122
123
124
125
126
127
128
129
130
131
132
133
134
135
136
137
138
139
140
141
142
143
144
145
146
147
148
149
150
151
152
153
154
155
156
157