Teoria Przeksztatnikw - kurs elementarny

Mieczysaw Nowak ISEP PW mnowak@ee.pw.edu.pl luty 2010

W5. PRZEKSZTATNIKI IMPULSOWE PRDU STAEGO -(1)
[L2 str199-216, str. L5 161-177, L6 str. 161- 190-199]
Jest to grupa przeksztatnikw najliczniejsza bowiem znajduje zastosowanie jako
zasilacze urzdze informatycznych i multimedialnych. Czsto wsppracuj one
z przeksztatnikami sieciowymi - prostownikami.
Podstaw do klasyfikacji przeksztatnikw impulsowych s :
1. Relacja napicia wyjciowego i wejciowego,
obniajcy ,(zstpujcy, step-down, buck)
podwyszajcy (wstpujcy, step-up. boost)
obniajco-podwyszajcy ( up-down, buck-boost)
2. Izolacja galwaniczna lub jej brak
( transformatorowe, bezporednie)
3. Jeden lub dwa kierunki przepywu energii
4. Sposb przeczania: twardo lub mikko przeczajce.
Powszechnie przyjo si oznaczanie tej grupy symbolem z j. angielskiego -
DC/DC.
Podstawowe topologie przeksztatnikw DC/DC s tworzone z zastosowaniem
kanonicznego trjnika jak na rys. 5.1. a. Zrealizowane z jego zastosowaniem
ukady odpowiadajce podziaowi w punkcie 1 przedstawiono na rys. 5.1.b-d

Rys. 5.1. Podstawowe ukady przeksztatnikw impulsowych: a) posta kanoniczna cznika w przeksztat-
niku impulsowym, b) przeksztatnik zstpujcy ( obniajcy), c)przeksztatnik wstpujcy (podwyszajcy) ,
d) przeksztatnik zstpujco-wstpujcy (obniajco-podwyszajcy) .
Problem: Dlaczego po jednej stronie zestawu cznikw tworzcych przeksztat-
nik obwd ma charakter prdowy (filtr indukcyjny) to po drugiej musi mie cha-
rakter napiciowy (filtr pojemnociowy)? Czy ukady z rys. 5.1. b..c speniaj to
kryterium?
Przeksztatnik zstpujcy - obniajcy napicie [L.2. 199-202]
Dla przeanalizowania podstawowych zjawisk i waciwoci grupy przeksztatni-
kw posuy w pierwszym rzdzie ukad do regulacji napicia staego w sytuacji
gdy napicie odbiornika jest mniejsze od napicia rda zasilajcego.
Teoria Przeksztatnikw - kurs elementarny
Mieczysaw Nowak ISEP PW mnowak@ee.pw.edu.pl luty 2010

Rys.5.2. Przeksztatnik obniajcy napicie (zstpujcy): schemat a) i podstawowe przebiegi napicia i
prdu b)
Przeksztatnik pracuje przy okrelonej (zadanej) czstotliwoci f
s
= 1/T
s
oraz przy
nastawianym wspczynniku wypenienia D (ang. duty ratio) definiowanego jako
S
on
T
t
D =

Wielkoci nastawian na wyjciu jest warto rednia napicia w okresie impul-
sowania T
s

d o
DU U =

Problem: Jaki warunek jest konieczny aby wzr U
0
=DU
d
by speniony?
Problem: Jak prd redni rda zasilania zaley od wspczynnika D i prdu
odbiornika I
o

Odbiornik (wraz z filtrem) moe by traktowany jako obwd LE( R~0)
Prd w odbiorniku moe by prdem cigym (tryb podany) lub prdem impul-
sowym (przy maych obcieniach) . Przy przewodzeniu cigym przebieg prdu
w warunkach pracy ustalonej (U
o(AV)
= E
o
) moe by wyznaczony na podstawie
rwna uwzgldniajcych liniow zmian prdu w czasie wynikajc z rozwi-
zania rwnania:
dt
di
U
o
L
=
gdzie U
L
- napicie na indukcyjnoci L
o

Zgodnie z rysunkiem 5.2.b mona napisa rwnania w okresie cze dla prze-
dziaw przewodzenia tranzystora i przewodzenia diody rozadowczej.
) ( ) (
) ( ) (
2 2 2
1 1 1
t t
L
E
I t t i
t t
L
E U
I t t i
o
o
o d
o

+ =

+ =

Teoria Przeksztatnikw - kurs elementarny
Mieczysaw Nowak ISEP PW mnowak@ee.pw.edu.pl luty 2010
W stanie ustalonym obowizuje:
on
o d
t
L
E U
I I

+ =
1 2 ; off
o
t
L
E
I I

+ =
2 1 ; d d
s
on
o
DU U
T
t
E = =

Uwzgldniajc powysze mona wyprowadzi wzr na ttnienie prdu definio-
wane dla stanu ustalonego jako odchyka wartoci maksymalnej o wartoci red-
niej prdu

) 1 (
2
D D
L f
U
I
o S
d
= A

Warto rednia prdu odbiornika jest wielkoci wynikajc z obcienia od-
biornika i rezultatem dziaania obwodu regulacji

Wykres odwzorowujcy powysz zaleno ( Rys. 5.3) wskazuje, e przy usta-
lonej (!) wartoci napicia U
d
najwiksze ttnienia wystpuj dla wspczynnika
D = 0,5.
W zastosowaniach impulsowego sterownika jako zasilacza napiciowego wane
jest okrelenie ttnienia napicia wyjciowego na kondensatorze wyjciowym fil-
tru. Przy przewodzeniu cigym i okrelonym ttnieniu prdu wpywajcego do
kondensatora mona ttnienia napicia wyznaczy na podstawie zalenoci wy-
prowadzonej w oparciu o przebiegi z rys.5.4.

Rys.5.3. Zaleno wzgldnego
ttnienia od wspczynnika D
Rys.5.4. Przebiegi ilustrujce me-
tod wyznaczania ttnienia napi-
cia przy okrelonych parametrach
LC filtru
Teoria Przeksztatnikw - kurs elementarny
Mieczysaw Nowak ISEP PW mnowak@ee.pw.edu.pl luty 2010
adunek odpowiadajcy pfali ttnie prdu powoduje zmian napicia konden-
satora o podwjn warto ttnie. Oznacza to e:
F
L S
F
C
C
I T
C
Q
U
2
2 2
2
A
= = A
Poniewa
) 1 (
2
D
L
T U
I
F
S o
= A
to
2
) 1 (
16
S
F F
o
C
T D
C L
U
U = A

Powysza zaleno zapisana w postaci uwzgldniajcej wzgldne ttnienia od-
niesione do wartoci napicia wyjciowego:
2
2
) 1 (
4
|
|
.
|

\
|
=
A
S
r
o
C
f
f
D
U
U t
gdzie
F F
r
C L
f
t 2
1
=

moe suy do doboru parametrw LC filtru ( fr czstotliwo rezonansowa)
Problem: Jak warto wspczynnika D nastawianego w przedziale
(D
min
...D
max
) naley uwzgldni w podanym wzorze projektujc filtr do zasila-
cza o staym napiciu wyjciowym U
o
i zadanej maksymalnej wartoi AU
C
/U
o

Metody sterowania przeksztatnikiem DC/DC
a) Sterowanie napiciem przez zmian wspczynnika D
przy staej czstotliwoci (f
S
= const)
przy staym czasie przewodzenia cznika i zmiennej czstotliwoci
Istot obydwu odmian sterowania ilustruje rys. 5.5.

Rys.5.5. Ilustracja metody regulacji przy staej czstotliwoci i zmiennym czasie przewodzenia (a) i przy
zmiennej czstotliwoci i staym czasie przewodzenia cznika sterowanego (b)
Teoria Przeksztatnikw - kurs elementarny
Mieczysaw Nowak ISEP PW mnowak@ee.pw.edu.pl luty 2010

b) Sterowanie prdem przez zastosowanie regulacji nadnej (regulacja histere-
zowa)
Istot tego sterowania wyjania rysunek 5.6.

Rys.5.6. Ilustracja metody regulacji histerezowej: schemat ideowy (a) i przebiegi ilustrujce dziaanie ukadu
przy zmianie zadanej wartoci prdu i nie zmienionym napiciu odbiornika ( na grze) i przy niezmienio-
nym prdzie i zmienionym napiciu odbiornika ( na dole)
Jak wida, w zalenoci od wartoci napicia wewntrznego zmienia si czsto-
tliwo cze. Zaleno czstotliwoci cze od parametrw obwodu i zadanej
wartoci histerezy prdu moe by wyprowadzona z zalenoci na ttnienia prdu
z uwzgldnieniem, e D= E
o
/Ud oraz e AI
o
= I
h
.
) 1 (
2
d
o
d
o
o h
d
S
U
E
U
E
L I
U
f =

Problem: Jak wyglda charakterystyka zalenoci czstotliwoci cze od war-
toci napicia wewntrznego Eo odbiornika przy regulacji histerezowej?
Problem: Dlaczego regulacja histerezowa jest dynamicznie najbardziej efek-
tywna w porwnaniu z sterowaniem z regulatorem liniowym?
Problem: Jaka jest podstawowa wada metody regulacji nadnej prdu

Teoria Przeksztatnikw - kurs elementarny
Mieczysaw Nowak ISEP PW mnowak@ee.pw.edu.pl luty 2010
Zmiana kierunku przekazywania energii (zwrot energii) [L2str. 209]

Niekiedy jest konieczne odzyskanie energii z odbiornika w tzw. hamowaniu re-
generacyjnym. Konieczne jest wtedy zamienienie w topologii obwodu gazi
tranzystora z diod rozadowcz, ktra przyjmie funkcj tzw. diody zwrotnej
(Rys. 5.7.a) - w praktyce jest to zwizane z dokonaniem przecze. Jeeli
uwzgldni, e wspczynnik zaczenia diody D* jest dopenieniem wspczyn-
nika zaczenia tranzystora D do jednoci ( D*=1-D) to wartoci napi rda o
odbiornika (warto rednia) s zwizane relacj
d d o
U D U D U ) 1 ( * = =

Rozwizanie przeksztatnika wg. rysunku 5.7 zapewniajce zmieniony kierunku
prdu w odbiorniku przy zachowaniu kierunku (znaku) napicia mona uzna za
komplementarne w stosunku do rozwizania z rys.5.2. Oznacza to e stosujc
obydwa ukady dysponuje si moliwoci dostarczania i odbierania energii
przez rdo zasilania o wyszym napiciu ni rdo wewntrzne odbiornika.
Przeksztatnik wstpujcy - podwyszajcy napicie [L5: str. 169]
Praktycznie ten sam ukad jak na rys.5.7 jednak o innej przypisanej funkcji -jest
analizowany jako przeksztatnik wstpujcy (step-up, boost). Wprowadzajc nie-
jako lustrzane odbicie do schematu z rys. 5.7.a uzyskuje si schemat wg rys.5.8.
reprezentujcy przeksztatnik podwyszajcy napicie.

Rys.5.8. Przeksztatnik podwyszajcy napicie : schemat (a) i przebiegi napicia i prdu (b)
Rys.5.7. Ukad umoliwiajcy
zwrot energii z odbiornika o ni-
szym napiciu wewntrznym do
rda o wyszym napiciu.:
schemat a) i charakterystyczne
przebiegi -b)
Teoria Przeksztatnikw - kurs elementarny
Mieczysaw Nowak ISEP PW mnowak@ee.pw.edu.pl luty 2010
Dla wyznaczenia podstawowej charakterystyki sterowania takiego ukadu moe
posuy poprzedni wzr w ktrym zamieniono rol napicie U
o
i U
d
. Uzyskuje
si wtedy:
) 1 ( D
U
U
d
o

=

Problem: Jaka zaleno wie warto redni prdu na wejciu i wyjciu prze-
ksztatnikw wg. rys. 5,2, 5.7 i 5.8.
Problem: Jaka zaleno wie warto skuteczn prdu na wejciu i wyjciu
przeksztatnikw wg. rys. 5,2, 5.7 i 5.8.
Przeksztatnik wstpujce mog suy tylko do podwyszania napicia w ogra-
niczonym zakresie. Praktycznie osigany i sensowny zakres zwikszania napicia
t drog wynosi 2 do 5. Przy wikszych przekadniach napiciowych niezbdne
jest stosowanie transformatorw dopasowujcych i stosownych ukadw prze-
ksztatnikw
Przeksztatnik zstpujco-wstpujcy (obniajco-podwyszajcy)
Trzeci z podstawowych przeksztatnikw wywodzcych si z postaci kanonicznej
charakteryzuje si moliwoci nastawiania napicia powyej i poniej wartoci
napicia zasilania. Funkcjonowanie tego ukadu objanione zostanie skrtowo
przy pomocy schematu i przebiegw z rysunku 5.9.

Rys. 5.9. Schemat ukadu przeksztatnika zstepujco-wstpujcego (a) i odpowiednie przebiegi napicia i
prdu (b)
W czasie gdy przewodzi tranzystor T prd w indukcyjnoci L narasta powiksza-
jc zgromadzon w niej energi. W przedziale okresu cze T
s
gdy tranzystor
jest wyczony prd indukcyjnoci przejmuje dioda i energia z indukcyjnoci jest
przekazywana do obwodu wyjciowego adujc kondensator do ktrego jest do-
czony odbiornik. Analiza wskazuje, e napicie odbiornika ma przeciwn pola-
ryzacj do oznaczonej na rysunku. Dla wyznaczenia zalenoci napicia wyj-
ciowego od wspczynnika D i napicia zasilania naley posuy si warun-
kiem rwnej zeru wartoci redniej napicia na dawiku w cyklu pracy. Zapisujc
Teoria Przeksztatnikw - kurs elementarny
Mieczysaw Nowak ISEP PW mnowak@ee.pw.edu.pl luty 2010
ten warunek jako
0 ) 1 ( = +
o d
U D DU
dochodzi si do wzoru na charaktery-
styk sterowania.
d o
U
D
D
U
) 1 (

=

Znak - uzyskany na drodze formalnego przeksztacenia potwierdza zmian
znaku (odwrcenie fazy) napicia wyjciowego wzgldem przyjtych oznacze.
Wzr jest suszny jedynie w przypadku cigego prdu w indukcyjnoci.

Przeksztatniki dwukierunkowe (wielokwadrantowe) [L5: str. 173-177]
Przeksztatniki tzw. wielokwadrantowe s to ukady zoone z przeksztatnikw o
jednokierunkowym przepywie mocy. Dziki zdwojeniu liczby elementw mo-
liwe jest kontrolowane , pynne, elektronicznie sterowane zmienianie kierunku
przepywu energii czyli zmian znaku mocy. Klasyfikacja ukadw wielokwa-
drantowych jest oparta o usytuowanie obszaru mocy przeksztatnika w ukadzie
wsprzdnych U-I ( prd i napicie wyjciowe). Zgodnie z rysunkiem 5.10 mo-
na wyrni ukady 2-kwadrantowe pracujce przy jednokierunkowym napiciu,
2-kwadrantowe pracujce przy jednokierunkowym prdzie i 4-kwadrantowe.

Rys.5.10. Przyporzdkowanie kwadrantw pracy w ukadach wielokwadrantowych na paszczynie U-I

Przeksztatnik o dwukierunkowym prdzie
Schemat przeksztatnika podany na rys.5.11 wskazuje ,e jest to kompozycja
ukadw wg. rys. 5.2 i 5.7. przy czym dla jednego kierunku pracuje para zazna-
czona symbolem + a dla drugiego oznaczona -.
Funkcje kadego z ukadw odpowiadaj dokadnie tym, ktre opisano powyej
dla ukadw prostych. Sposb sterowania obydwu cznikw, ktry naley uzna
za najbardziej uzasadniony to naprzemienne zaczanie obydwu tranzystorw w
kadym cyklu niezalenie od kierunku prdu. O kierunku prdu decyduje czy
warto rednia napicia na wyjciu przeksztatnika U
o(AV)
= D
1
U
d
jest wiksza
Teoria Przeksztatnikw - kurs elementarny
Mieczysaw Nowak ISEP PW mnowak@ee.pw.edu.pl luty 2010
czy mniejsza od napicia odbiornika (U
o
) przy czym D jest odniesione do tranzy-
stora T1. (tranzystor T2 jest zaczany z wspczynnikiem D
2
=1-D
1
)


Przeksztatnik o dwukierunkowym napiciu.
Schemat ukadu, ktry cechuje tylko jeden kierunek prdu odbiornika natomiast
napicie rednie na wyjciu moe zmienia znak przedstawia rys.5.12.

Rys.5.12. Schemat przeksztatnika o dwukierunkowym napiciu wyjciowym (a) , przebiegi przy dodatnim
napiciu wyjciowym ( D>0,5) -(b) ; przebiegi przy ujemnym napiciu (c)
Tranzystory T1 i T2 s zaczane jednoczenie a w czci cyklu kiedy przewo-
dz na odbiorniku typu LE wystpuje napicie dodatnie (+U
d
) i prd narasta (na
indukcyjnoci wystpuje napicie dodatnie +U
d
-E
o
). Po wyczeniu tranzystorw
przewodzenie podejmuj diody, na odbiorniku wystpuje ujemne napicie(-U
d
).
Prd maleje bo napicie na indukcyjnoci jest ujemne i rwne -U
d
-E
o

Rys.5.11. Schemat przeksztatnika o
dwukierunkowym prdzie wyjciowym
(T+, D+ - dodatni kierunek prdu , T-
,D- ujemny kierunek prdu odbiornika)
Teoria Przeksztatnikw - kurs elementarny
Mieczysaw Nowak ISEP PW mnowak@ee.pw.edu.pl luty 2010
Przy tak okrelonej sekwencji w cyklu i przy zaoeniu, e prd w odbiorniku jest
cigy mona zapisa zaleno na warto redni napicia wyjciowego w
funkcji D (charakterystyk sterowania)
d o
U D U ) 1 2 ( =

Warunkiem uzyskania poprawnej pracy ukadu przy cigym prdzie przy U
o
<0
jest oczywicie obecno ujemnego napicia wewntrznego E
o
<0.
Problem: Przy jakiej wartoci D w ukadzie z rys. 5.12 wystpi najwiksze tt-
nienie prdu?
Przeksztatnik o dwukierunkowym napiciu i prdzie odbiornika (cztero-
kwadrantowy)
Zoenie dwch ukadw o dwukierunkowym prdzie lub dwch ukadw o
dwukierunkowym napiciu prowadzi do penego mostka o schemacie jak na
rys.5.13. bdcego ukadem czterokwadrantowym


Rys.5.13. Mostkowy przeksztatnik czterokwadrantowy
Problem: Jakie moliwe sekwencje impulsw sterujcych mona przyj dla
pracy przeksztatnika mostkowego w wybranej wiartce ukadu U-I? Czy mona
wskaza, ktra z nich jest korzystniejsza?
Problem: Naley porwna szkicujc w jednym ukadzie wsprzdnych charak-
terystyki sterowania dla przeksztatnikw wg rysunkw 5.2, 5.6, 5.7, 5.8, 5.9,
5.11, 5.12
Problem: Jak ksztatuje si charakterystyka zewntrzna U
o
=f(I
o
) przeksztatnika
step-down (rys.5.2) pracujcego z filtrem C i przy ustalonym wspczynniku D
(np.0,5) przy zmianie prdu obcienia od zera do 5I
og
(warto I
og
odpowiada
przejciu prdu w indukcyjnoci od impulsowego do cigego).