Tijana .

Vasiljevi Stoki* Slobomir P Univerzitet Doboj Filoloki fakultet Katedra za engleski jezik i knjievnost

UDK 81'25 Struni rad

OBLICI I VRSTE PREVOENJA U ISTORIJI PREVODILATVA

Temeljni cilj prevodnog procesa je ponovno izraavanje u ciljnom jeziku onoga to je izraeno u izvornom jeziku. Za obavljanje prevoda potrebna su tri temeljna elementa: tekst izvornika prevodilac koji obavlja misaone postupke tekst prevoda. Komparativno-lingvistike komponente potiu prevodioce na razmiljanje o konkretnom jezikom problemu. Tri nivoa komparativno-lingvistikih komponenti su: rjenik, morfologija (vieznanost, nepravilnost leksikih jedinica) i sintaksa (potekoe na strukturalnom i semantikom nivou, konotacije). Misaoni postupci prevodilaca usredotoeni su na dvije stvari: a.) razumijevanje teksta izvornika i b.) ponovno izraavanje shvaenog smisla izlaznog teksta na drugom jeziku. Razumijevanje e ovisiti o shvaanju smisla na osnovi sadraja i oblika (Ivir 1984: 20). Kako bi shvatio namjere autora teksta, prevodilac mora iskoristiti sve svoje sposobnosti u smislu iitavanja razliitih znaenja (signifies) iz razliitih znaenjskih elemenata teksta (signifiants). Ukoliko je prevoenje posrednik izmeu jezika i misli, onda treba da prihvatimo injenicu da prilikom prevoenja stalno i neminovno nailazimo na nepovezane i bezbrojne prepreke. Delis (Delisle 1980: 4550) smatra da je prevoenje: energian posao koji te iscrpljuje, s vremena na vrijeme te dovodi do stanja oaja ali istovremeno je i nezamjenjiv posao koji te obogauje i koji zahtijeva asnost i skromnost.1 Vrste prevoenja U istoriji prevodilatva javljaju se tri oblika prevoenja: ljudsko usmeno, pismeno i mainsko/elektronsko prevoenje. Prva dva oblika prevoenja imaju dugu tradiciju i veliku zaslugu za razvoj ljudske kulture i civilizacije uopte i pojedinih jezika posebno. Trei oblik prevoenja je novijeg postojanja (Munday 2001: 46).

stokic@gmail.com Translation is an arduous job that mortifies you, puts you in a state of despair at times, but also an enriching and indispensable work, that demands honesty and modesty.
1

Tijana . Vasiljevi Stoki

Slika 1: Vrste prevoenja Pismeno prevoenje Osnovna obiljeja ovog prevodilakog postupka su: 1. Neophodnost to vee vjernosti originalu, s obzirom da ovaj oblik poruke ima trajniji karakter u poreenju sa usmenim informacijama. (Verba volant, scripta manent, lat.) 2. Prevodilac je u mogunosti da se koristi svim vrstama pomonih sredstava: rjenika, leksikonima, enciklopedijama, prirunicima, gramatikama itd. 3. Prevod mora biti adekvatno stilistiki uoblien. 4. Prevodilac mora konsultovati odgovarajue strunjake. Svaki tekst je obino prilagoen funkcijama jezika u odreenoj sferi ovjekove djelatnosti. Autor poruke primjenjuje odreene leksike jedinice, morfoloke oblike, sintaktike konstrukcije itd. da bi ostvario cjelishodnu komunikaciju. Na taj nain, on daje poruci naroitu, specifinu formu. On je posebno stilizuje. Prevodilac izvornu poruku moe proitati vie puta, moe razmiljati o njenom smislu, moe u rjenicima, enciklopedijama i drugim prirunicima provjeriti znaenje pojedinih dijelova poruke, moe se konsultovati s ljudima struno ili lingvistiki spremnijim da interpretiraju sadraj poruke, a u nekim sluajevima, moe dobiti i interpretaciju samog autora izvorne poruke. Nakon to je dekodirao poruku i primio obavijest, prevodilac prelazi na njeno prevoenje, to jest pravilno kodiranje u jeziku cilja. I sada on moe razmiljati o tome kako e tu obavijest najbolje kodirati, moe se sluiti rjenicima, gramatikama, leksikografskim prirunicima i sl., moe traiti savjet od strunjaka. Napokon, a to je vrlo vano, on se na prevedeni tekst moe vraati, moe ga dotjerivati i mijenjati, ili ga moe dati nekoj drugoj osobi (lektoru) na dotjerivanje.

744

Oblici i vrste prevoenja u istoriji prevodilatva

Vrste tekstova pismenog prevoenja U lingvistikoj literaturi koja obrauje pitanja sistematizacije tekstova prema sadrini i jeziko-stilskim osobenostima nisu gledita jedinstvena. Meutim, prevodilaka praksa nudi rjeenja koja proistiu iz injenikog stanja u oblasti ove djelatnosti i ukazuje na postojanje sljedeih vrsta tekstova: lijepa knjievnost (beletristika), struna knjievnost i informativni tekstovi. U tenji za daljom sistematizacijom, dolazi se do podjele ovih grupa: lijepa knjievnost se dijeli na prozu i poeziju. I prozna knjievna djela se razlikuju po jeziko-stilskim osobenostima u zavisnosti od sadrine, to ima odreene prevodilake implikacije: roman, pripovijetka, memoari i putopisi. Po svojim osnovnim obiljejima, struna knjievnost se moe svrastati u dvije grupe: nauna i struna knjievnost u uem smislu rijei. Informativni tekstovi obuhvataju veoma iroko podruje i sadre razliite poruke, pa se mogu podijeliti na novinske, radio, televizijske i filmske tekstove. Usmeno prevoenje Usmeno prevoenje se javlja prije pismenog poto je i sam govor stariji od pisma. Usmeno prevoenje ima sljedee osobenosti: 1. Maksimalna auditivna neposrednost poiljaoca poruke prenosioca poruke (prevodioca) primaoca poruke. 2. Poiljalac kodira i alje poruku u zvunom obliku. 3. Prenosilac poruke (prevodilac) prima zvunu poruku, dekodira je, zatim kodira simbolima novog koda i u zvunom obliku prenosi primaocu informacije. Karakteristike usmenog prevoenja su da prevodilac ispred sebe nema pisani tekst izvorne poruke, pa je, prema tome, upuen na jednokratno prihvaanje obavijesti bez mogunosti vraanja i naknadnog provjeravanja smisla. Vremenski razmak izmeu dekodiranja izvorne poruke i njenog ponovnog kodiranja u jeziku cilju obino je tako kratak da ni pri kodiranju nema vremena za due razmiljanje ili konsultovanje rjenika i prirunika ili strunjaka. Kada prevodilac jednom izgovori svoj usmeni prevod, on se vie njemu ne moe vraati da bi izmijenio, dotjerao ili popravio, niti ga moe nekome dati na dotjerivanje. Simultano i konsekutivno prevoenje Dva osnovna tipa usmenog prevoenja jesu simultano i konsekutivno prevoenje. Kako i sami nazivi govore, ova podjela zasniva se na tome da li prevod tee istovremeno s izvornim izlaganjem ili slijedi nakon njega. Kod ove vrste prevoda govornik govori kao da prevodioca i nema, a prevodilac govori svoj prevod istovremeno s njim, zaostajui u fazi od etiri do pet sekundi. Ovakva vrsta prevoda zahtijeva odreenu tehniku opremu: mikrofon za govornika za

745

Tijana . Vasiljevi Stoki

prenoenje njegova govora, prevodilaku kabinu gdje je prevodilac zvuno izolovan da se njegov glas ne mijea sa glasom govornika u dvorani i prevodilaki mikrofon. Simultano prevoenje je novijeg datuma i omogueno je razvojem elektronske tehnike. Zahvaljujui ovoj vrste prevoenja, na meunarodnim skupovima je mogue prevoditi na pet, est i vie jezika. Konsekutivno prevoenje je vjerovatno i najraniji tip prevoenja uopte i ne zahtijeva nikakva pomagala osim ovjekovog govornog aparata. Odvija se na najjednostavniji nain: govornik neto kae i naini stanku u govoru da bi prevodilac to mogao da prevede prisutim sagovornicima koji ne razumiju govornikov jezik. Koliko e dugo izvorni govornik govoriti prije nego to prevodilac prevede, zavisie o raznim razlozima: o prethodnom dogovoru izmeu govornika i prevodioca, o prirodi obavijesti koju eli saoptiti, o prirodi komunikacije itd. Mainsko/elektronsko prevoenje Mainsko prevoenje je pojavilo krajem pedesetih i poetkom esdesetih godina XX vijeka, sa pojavom usavrenih elektronskih maina. Mainsko prevoenje poiva na pretpostavci da se kompjuter moe programirati za dekodiranje poruka u jednom jeziku i njegovo ponovno kodiranje u nekom drugom jeziku. Meutim, pokazalo se da ivi prevodilac uspjeno obavlja mnogo operacije za koje je kompjuter teko programirati. Najvee tekoe u mainskom prevoenju proizale su iz viestrukosti znaenje rijei (polisemija) i iz razlika u redu rijei meu pojedinim jezicima. U novije vrijeme pismeno prevoenje je kombinacija ljudsko-mainskog prevoenja, pri emu kompjuter slui kao rjenika memorija i sredstvo za elektronsku obradu teksta. Zakljuak Prevoenje je proces koji je gotov onda kada prevodilac cijeni da je objasnio leksike, idiomatske i sintaktike razlike izmeu polaznog i jezika cilja i proizveo kvalitetan zadovoljavajui prevod. U istoriji prevodilatva usmeno prevoenje se javlja prije pismenog. To su dva oblika prevoenja sa dugom tradicijom i velikim zaslugama. Trei oblik prevoenja je mainsko prevoenje koje je novijeg datuma. Pismeno prevoenje se moe podijeliti na knjievno i neknjievno, a usmeno na simultano i konsekutivno. Mainsko prevoenje obuhvata samo pisane (neknjievne) tekstove.

746

Oblici i vrste prevoenja u istoriji prevodilatva

Literatura Bell 1991: Bell, R. T., Translation and Translating, Longman Group UK Ltd. Catford 1965: Catford, J. C., A Linguistic Theory of Translation, Oxford Univeristy Press. Delisle 1980: Delisle, J., L'Anayse du discours comme mtode de traduction, Cahiers de traductologie, 2, Universit d'Ottawa. Hlebec 1989: Hlebec, B., Opta naela prevoenja, Nauna knjiga Beograd. Ivir 1984: Ivir, V., Teorija i tehnika prevoenja, Novi Sad: Centar Karlovacka Gimnazija, Sremski Karlovci, Zavod za izdavanje udzbenika u Novom Sadu. Jani 1978: Jani, B., Teorija prevoenja za kurseve i seminare za naune i strune prevodioce (nemaki), Udruenje naunih i strunih prevodilaca SR Srbije, Beograd. Jovanovic 2001: Jovanovic, M., O prevoenju: tehnike prevoenja s primjerima srpsko-engleskih i englesko-srpskih prevoda, Udruenje naunih i strunih prevodilaca Srbije, Beograd. Kollen 1981: Kollen, W., The Concept of equivalence and the object of translation studies, Target, 7 (2), 191222. Munday 2001: Munday, J., Introducing Translation Studies, Routledge, London. Newmark 1988: Newmark, P., Approaches to Translation, New York etc.: Prentice Hall International. Nida, Taber 1964: Nida, E. and Taber Ch., The Theory and Practice of Translating, Brill, Leiden.

747