Betlejem: Grota Narodzenia i bazylika

Jezus urodzi si w maym miasteczku oddalonym o jakie dziesid kilometrw na poudnie od stolicy Palestyny Jerozolimy. Dzisiaj te tereny to ydowskie paostwo Izrael i arabska Palestyna. Betlejem przechodzio z rk do rk, ostatecznie jest czci dzisiejszej Palestyny. W czasach Chrystusa by to kraj zniewolony pod rzdami Rzymu, chod sprawami mniej istotnymi zarzdza krl ydowski z nominacji cesarza rzymskiego. Rne grupy spoeczne rnie reagoway na t sytuacj. Klasa bogatych i wysoko urodzonych - saduceusze - raczej dobrze si czua w tej nowej rzeczywistoci, adoptowaa zachowania i styl ycia Rzymian, nawet urzdzaa wystawne uczty, w czasie ktrych biesiadnicy spoczywali na oach, jak to robili Rzymianie i jak na to wskazuj chodby najnowsze odkrycia w miasteczku Kumran (Qumran) na wschd od stolicy, znanego wiatu przede wszystkim z rkopisw odkrytych w pobliskich jaskiniach. Faryzeusze, kasta kapaoska, dbaa o wolnod praktyk religijnych, funcjonowanie Swityni, synagog i, chod z uporem, uznali status quo. Trzecia warstwa - esseoczycy - uznali jakikolwiek opr za bezsensowny, umartwiali si, pocili, wyrzekali maeostw, przenosili si do jaskio na pustyni, by tym jak najlepiej przygotowad si na koniec wiata, ktry mia lada chwila nastpid. Czwarta warstwa - zeloci - to zaprzysigli bojownicy o wolnod. Oni wywoali wojn machabejsk jeszcze na dugo przed przyjciem Chrystusa, stumion krwawo przez Rzymian, pniej co chwila wybuchay jakie bunty; ich zelotcy wodzowie podawali si za zapowiedzianych przez bibli mesjaszw, bo to mobilizowao tumy. Gdy Chrystus wystpi w tej roli, nie zrobi tym wyznaniem wikszego wraenia (aha, mamy nowego mesjasza, co znowu ten wymyli!). Dopiero jego genialna doktryna wicej moe ni cuda, jego wyjtkowa osobowod zaczy wzrok wszystkich, pniejszych przyjaci i wrogw, skierowywad w jego kierunku. W latach 66-73 n.e wybucha wielka rewolta, ktra obja cay kraj. Dwu pierwszych wodzw rzymskich ponioso klski, dopiero gdy cesarz Tytus wysa do Palestyny jednego z najlepszych swoich generaw, Wespazjana (pniejszy cesarz), losy wojny si odmieniy. Krok po kroku, zaczynajc od pnocy, Wespazjan zdobywa miasteczka i inne punkty oporu. Do Jerozolimy Wespazjan doszed w roku 70-tym, miasto wzi godem i odciciem wody, zrwna je z ziemi, zostawi tylko mur zachodni podtrzymujcy stoki wzgrza na ktrym staa witynia, a ludnod wymordowa, lub wysiedli poza granice paostwa. Jeszcze trzy lata trway walki. Zeloci nie poddawali si, ginli do ostatniego. Najbardziej dramatyczne sceny rozegray si w Masadzie, grzystej warowni na wschd od poudniowego skraju morza Martwego, gdzie wszyscy obroocy, straciwszy nadziej zwycistwa, wymordowali si nawzajem. Wikszod ydw, ktrzy ocaleli z tego pierwszego holokaustu, pozostaa w kraju. Dali si jeszcze raz porwad do walki w roku 130 n.e. przez Bar Kochb. Teraz potga rzymska natychmiast zapanowaa nad sytuacj, nastpio kompletne zniszczenie kraju, mord, lub wywiezienie resztek ludnoci daleko od Palestyny. Cesarz Hadrian nakaza take, by zbeszczecid i okryd haob wszystkie miejsca wite dla ludnoci Palestyny, wczajc w to pamitki judeo-chrzecijaoskie. I

tak si stao. I tak, jak nam podaje w. Hieronim w roku 396, na miejscu Zmartwychwstania umieszczono wizerunek Jupitera, na miejscu krzya postad Wenery, a nad grot Narodzenia zasadzono gaj i uprawiano rozpustny kult Wenery w odmianie wchodniej, czyli Astarte, opakujcej mierd Tamuza, czyli Adonisa. Grota Narodzenie jeszcze przed tymi wydarzeniami cigaa pielgrzymw. To by rodzaj maej Mekki dla pierwszych chrzecian. Wiemy, e ludzie z okolic Betlejem uchodzili za szczliwcw, byli otoczeni wielkim szacunkiem, bo to przecie u nich objawi si Zbawiciel wiatu. Syn yda Judy z Betlejem Ewarystus zosta jednym z pierwszych papiey, rzdzi kocioem w latach od 100 do 109 n.e. i umar mierci mczeoska jeszcze za Trajana. Jeden z patrycjuszy rzymskich w. Justyn zaraz po nawrceniu uda si w dug i niebezpieczna podr do Betlejem. Tylko drobne fragmenty jego wspomnieo zachoway si u pniejszych historykw Kocioa. Widzimy z nich, e kult Chrystusa w grocie Narodzenia by powszechny. W pierwotnym Kociele czczono w grocie nie tylko fakt narodzin Chrystusa, ale przede wszystkim epifani, czyli jego objawienia si wiatu. Zanim przyjto dat 25 grudnia jako umowny dzieo narodzin, jego przyjcie na wiat i epifani obchodzono 6 stycznia. Swity Justyn zgina mierci mczeoska w roku 150 n.e. W kilkadziesit lat pniej jeden z najwikszych geniuszy wczesnego chrzecijaostwa Orygenes mwi: nawet dla tych, co s obcy wierze byo wiadomym, e ten, ktry jest czczony i gloryfikowany przez Chrzecian w teje grocie si narodzi. Nakaz Hadriana, by zbrukad miejsce narodzin Chrystusa mia odwrotne do zamierzonego znaczenie w zachowaniu tego miejsca. To niejako pieczd potwierdzajca fakt. Grota bya zwierzca, maa. Maryja musiaa rodzid w jedynie dostpnym miejscu, dokadnie w rodku groty. Schowano grot w gaju, dokadnie nad ni byo centrum religijnej pogaoskiej rozpusty, ale ci co chcieli, dostawali si do groty. Mania zabierania z sob relikwii z miejsc witych nie wiele zaszkodzia lokalizacji. Owszem bek przepad i to ju chyba pod koniec pierwszego wieku; moe by z gliny, jak twierdzi eremita betlejemski w. Hieronim, atwiej go byo rozdrapad. Gdy ju zabrako rzeczy atwych do przywaszczenia, poboni pielgrzymi zaczli odupywad po kawaku ciany groty, ale najwaniejsze miejsce w grocie, miejsce narodzin Chrystusa byo od pocztku zaznaczane czy markowane na rne sposoby. Ostatni taki znak, to wielka czternastoramienna srebrna gwiazda z napisem po acinie: Tu z Maryi Dziewicy Jezus Chrystus si narodzi 1717. To oznaczenie zostao, gdy nie po raz pierwszy grota przesza w rce niekatolikw. Grabienie relikwii skooczyo si kiedy to powikszona grota zostaa obmurowana, a sufit otrzyma sklepienie. Dzi to may kociek z otarzem, kapliczk bka i innych pamitkowych zakamarkw o rozmiarach dwanacie metrw dugoci, trzy metry szerokoci i trzy metry wysoki. Znajduje si pod wielkim otarzem bazyliki. Po obu stronach otarza jest zejcie do groty. Jest do niej take dojcie od kocioa w. Katarzyny, kocioa franciszkanw z 19 wieku, ktra razem z klaszorem jest doklejony do pnocnej ciany bazyliki; ciana poudniowa jest zabudowana przez klaszory wspomnianych prawosawnych Grekw i przez Ormian. Caod kompleksu to dod brzydki przypadkowy konglomerat. Bazylika odsonita jest tylko z zachodu, gdzie znajduje si narteks, czyli przedsionek waciwego kocioa, a od wschodu widzimy pokrg absyd pod ktr jest grota Narodzenia. Jak doszo do budowy bazyliki? Od pierwszych lat, kiedy religia chrzecijaoska staa si oficjaln religi cesarstwa mylano o odpoganieniu miejsc witych w Imperium, a szczeglnie w

Palestynie. Do budowy kociow para matka pierwszego chrzecijaoskiego cesarza Kontantyna, w. Helena. Gdy papiestwo uporao si z pierwsz wielk herezj w Kociele arianizmem, ktry zosta potpiony na pierwszym soborze powszechnym w Nicei w 325 r. n.e. okrzepnity Koci ustami biskupa Jerozolimy zada od cesarza wzniesienia budowli sakralnych w Ziemi Switej. Swita Helena zgosia si na ochotnika by kierowad budowlami. Budowa na dobre ruszya ju w roku nastpnym. Wiemy o trzech wityniach wtedy wzniesionych: na miejscu mierci i pochwku Chrystusa, na grze Tabor pod Nazaretem i nad miejscem jaskini Narodzenia. Tych kociow mogo byd wicej, nic si po nich nie zachowao, jedynie bazylika w Betlejem. To najstarszy i jedyny z owych czasw koci chrzecijaoski. Potrzeba popiechu nie pozwolia na powstanie jakiego oryginalnego modelu czy planu: zaadaptowano rzymsk hal targowosdow jako wzr pierwszych budynkw sakralnych. Byy to due wntrza podzielone kolumnami na trzy lub pid naw. Tak picionawow hal-kocioem bya pierwotna bazylika Narodzenia. Wejcie, zawsze z zachodniej strony, poprzedza przedsionek zewntrzny atrium, gdzie gromadzono wod deszczow potrzebn do rytualnych ablucji (pierwsi chrzecijanie zaadoptowali wiele tradycji ydowskiej wityni jerozolimskiej, midzy innymi potrzeb oczyszczenia wod przez wejciem do wntrza) i przedsionek wewntrzny narteks. Do waciwej wityni wchodzio si przez trzy ozdobne portale. Otarz, najpierw jedyny, a gdy zaczto dodawad kaplice, gwny, by zawsze od strony wschodniej, strony wschodzcego sooca. Od teje strony doczepiono do bazyliki omioktny budynek dokadnie nad grot Narodzenia. Pierwotny koci to wielka hala z czterema rzdami monolitycznych solidnych kolumn korynckich dzielcych przestrzeo na pid naw, rodkowa szersza i wysza od innych. Sklepienie byo najprawdopodobniej drewniane, nie wiemy na pewno, czym dach pierwotnej bazyliki by pokryty. Wiemy, e Palestyna, to korytarz przejciowy midzy Azj Mniejsz, Europ i Afryk. Co kilkadziesit lat przeleway si tdy hordy najedzcw, a take karawany kupieckie. Najedcy, wprowadzajc wasne porzdki, burzyli wszystko po drodze. W czasie mego pobytu w Palestynie prawie p wieku temu widziaem wykopaliska na miejscu dawnego pretorium Piata. To miejsce burzone byo 20 razy. Bazylika Narodzenia te pona, nie wiemy ile razy, mury i kolumny zostaway. W pitym wieku naszej ery kwito w caym Kociele, szczeglnie w Palestynie, a przede wszytkim w Jerozolimie i Betlejem, ycie monastyczne i eremickie. Bogate damy rzymskie wyrzekajc si ycia ziemskiego, z mami po lubie czystoci, spowiednikami, opiekunami duchowymi, cigay w te tereny, zakaday klasztory i pustelnie, mskie i eoskie, jedne w pobliu drugich, dla bezpieczeostwa. Czasy byy dzikie, wielu yo z rozbojw. Jaskinie w pustyni Judejskiej byy doskonaymi dziuplami tych awanturnikw. wite dziewice, jak wtedy najczciej zwano zakonnice, byy czstszym obiektem atakw, bo upy te same, co z klasztorw mskich, ale mniejszy opr, no i dodatkowym motywem ataku bya moliwod zabawy, czyli gwatw. Na dany znak protektorzy zaatakowanych, mnisi, chwytali w rce co si dao i najczciej przepdzali rabusiw, bo przewaga liczebna bya po stronie obroocw. W tym czasie drono wok groty Narodzenia korytarze, inne groty, zakamarki, miejsca rozmylao enemitw, przemienione pniej w groby co waniejszych matron i zakonnikw. Oni to reperowali szkody w bazylice. Do dzi s tam pochowani, wrd nich w. Hieronim. Wikszego zniszczenia dokonali

Samarytanie w r. 529. Jak wczeniej przez ydw, tak i pniej przez imperatorw chrzecijaoskich ludzie ci byli uwaani za margines spoeczny, powszechnie pogardzani, wykorzystywani, lekcewaeni. Powstanie Samarytan wybucho w drugim roku panowania najpotniejszego cesarza Wschodniego Imperium Rzymskiego Justyniana (zachodnia jego czd ju od dod dawna bya zniewolona przez plemiona germaoskie). Bunt umierzono szybko i Justynian zabra si za odbudow bazyliki. Chod upodobania architektoniczne zmieniy si bardzo od czasw Konstantyna, architekt Justyniana zostawi nawy w bazylice z oryginalna kolumnad, tak pierwotna witynia dotrwaa prawie niezmieniona do naszych czasw. Poniewa praktyki religijne chrzecijan zmieniy si, odeszy od modelu ydowskiego, nie byo potrzeby utrzymania zewntrznego przedsionka wityni, dzi to czd placu przed bazylik. Przemodelowano nieco przedsionek wewntrzny narteks. Wschodnia czd wityni ulega kompletnemu przeobraeniu. Usunito budynek oktagonalny i w tym kierunku dobudowano bazylik. Przy konstantynowskich nawach zewntrznych dobudowane dwie pookrge absydy, w ten sposb powstaa nawa poprzeczna i koci przybra ksztat krzya rzymskiego, podobnie jak wiele kociow budowanych w tym czasie. Wykooczeniem od wschodu bya jeszcze jedna absyda, dokadnie nad grot, w niej zbudowano otarz i dwa dojcia po obu stronach otarza w d. Bya to dod ponura budowla okien byo niewiele i to przewanie przy zewntrznych nawach. Usuna legenda donosi, e cesarz Justynian przyjecha do Betlejem w ogldziny, by przyjd prace. Ponurod wityni zdenerwowaa go, kaza architekta umiercid i tak rozwizano problem. Dzisiejsza bazylika to ta wanie justyniaoska z nawami Konstantyna. Ma dugod 54 metry, szeroka 26 metrw w czci naw, a 36 metrw w transepcie, czyli nawie poprzecznej. Niewiele w niej zmieniono od tego czasu. Poniewa najedzy rnych maci wjedzali do niej koomy, by chronid wityni przed tym bezczeszczeniem zamurowano portale - w jednym z nich zostawiono okoo metra szerokie i niskie wejcie. W czasach wypraw krzyowych i pniej zmieniano posadzki, jeden z krlw angielskich posa drewno dla nowy sufit, ksie Burgundii ow na dach, ktry pniej przez niewiernych przetopiono na kule, tak e chrzecijaoscy bojownicy umierali pikniej, honorowo zabici kulami ze witego miejsca. Przez korytarz palestyoski, przechodziy armie wiele razy, najczciej bojownikw muzumaoskich. Ci przewanie nie niszczyli kociow, bo w mahometanimie wiele wierzeo i praktyk jest pochodzenia chrzecijaoskiego. W bazylice Narodzenia modlili si ich wielcy wodzowie, nawet synny kalif Omar w r. 638 n.e., bo przecie Chrystus dla nich jest jednym z prorokw. Inaczej zachowywali si Persowie, jeszcze w tym czasie nie mahometanie. Mieli swoj religi, Zoroastrianizm, ktry dla religii chrzecijaoskiej bywa kilka razy zagroeniem, szczeglnie w czasie wielkiej schizmy pelagianizmu. Najedcy perscy burzyli wszystko, co nie byo powalone. Gdy doszli do bazyliki Narodzenia dostrzegli przy wejciu mozaik pokonu trzech mdrcw. Byli w szatach perskich - ten fakt ocali koci przed zrwnaniem go z ziemi. To byo w roku 614 n.e. Wszelkie reperacje i modernizacje na przestrzeni wiekw dokonywali rezydenci rnych zgromadzeo w Betlejem i okolicy, nie tylko katolickich. Nawet dzisiaj w tym tak niestabilnym i niebezpiecznym kraju, w samym Betlejem s cztery zakony mskie, jedenacie eoskich, nie liczc zakonw innych ni katolicki wyznao chrzecijaoskich. Od kooca grudnia przez styczeo, w czasach pokoju miliony, w okresach wojen i atakw samobjczych tysice chrzecian gromadzi si, by oddad hod, wanie tu w Betlejem, nie bardzo podym miecie temu co narodzi si w

ubstwie, Pan wszego stworzenia, twrcy najwikszej religii wiata i, porednio, naszej zachodniej cywilizacji. (Betlejem, Bazylika Narodzenia, Palestyna-Historia, Betlejem-Historia, Grota Narodyenia Chrystusa, Wadysaw Pomaraoski)