Seta Perspektif

TRKYEDE HRACAT: 2012 YILI DEERLENDRMES

S E TA P E R S P E K T F

S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r V a k f | w w w. s e t a v. o r g | 4 u b a t 2 0 1 3 | N o : 1 4

2008 kresel ekonomik krizi sonras Avrupa Birlii (AB) lkelerinde meydana gelen ekonomik daralma nedeniyle ihracat 2009 ylnda azalm olsa da, 2010 ylnda itibaren yeniden ykselie gemi ve 2011 ylnda kresel ekonomik kriz ncesi miktar amtr. 2011 ylnda yksek cari aa nlem olarak, Trkiye ekonomisi, ekonomik byme ve cari ak arasnda tercih noktasna gelmi ve bu tercih dorultusunda Merkez Bankas tarafndan uygulanan sk para politikas ile i talep yavalatlmtr. talepteki azalma, ithalatn azalmasna ve reticilerin daha ok ihracata ynelmelerine katk salamtr. Ayrca, TLdeki deer kayb da dnya piyasalarnda rekabet gc kazanlmasnda ve ihracat artnda nemli bir etken olmutur. 2012 ylnda da, Avrupa Birlii blgesinde meydana gelen bor krizinin etkisinin devam etmesi nedeniyle, bu blgeye gerekleen ihracatta d gereklemesine ramen, ihracat bir nceki yln ayn GRAFK 1. YILLARA GRE HRACAT MKTARI (MLYAR DOLAR) dnemine gre yzde 13,1 orannda artmtr. 2012 ylnda gerekleen 152,6 milyar dolar ile yeni bir rekor kran ihracat, ekonomik bymenin de lokomotifi olmutur (Grafik 1). Trkiyenin kresel ekonomik krizle birlikte balayan ekonomik g Kaynak:TK eksenindeki kaymay doru okumas ve gerekletirdii pazar eitlenmesi sayesinde ihracat art eilimini korumay baarmtr. Bu sayede Orta Vadeli Programda (OVP) 2012 yl ihracat iin hedeflenen 148,5 milyar dolar hedefi de almtr. Ayrca, ihracatta meydan gelen art ve i talep daralmasyla ithalatta gerekleen azal nedeniyle 2011 ylnda yzde 56 olan ihracatn ithalat karlama oran, 2012 ylnda yzde 64,5e ykselerek son yln en yksek deerine ulamtr (Grafik 2).

Erdal Tanas KARAGL

SETA Ekonomi Direktr
ekaragol@setav.org

SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum Aratrmalar Vakf Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKYE Tel: +90 312 551 21 00 Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org

S E TA P E R S P E K T F

GRAFK 2. YILLARA GRE HRACATIN KARILAMA ORANI (%)

THALATI

ta katk salayacaktr. Bu da gittike zorlaan kresel rekabet koullarnda mevcut ihracat pazarlarn korumalar ve ihracat artrmalar asndan ciddi neme sahiptir. Bunun iin de yeni tevik sisteminin iyi deerlendirilmesinde yarar vardr.

HRACATIN SEKTRLERE GRE DAILIMI

2012 ylnda ihracatn sektrel dalmnda en nemli paya sanayi sektrnn sahip olduu grlmtr. hracat ierisinde sanayinin pay yzde 75,31, tarm sektrnn pay yzde 12,61 ve madencilik sektrnn pay yzde 2,75 olarak gereklemitir. hracat birlikleri kaydndan muaf ihracatn pay ise yzde 9,31 ile olduka yksek bir seviyede gereklemitir. Sanayi sektr detayl incelendiinde yzde 12,55lik pay ile en yksek ihracat otomotiv endstrisinde gereklemitir. Otomotiv sektr, ihracatn lokomotif sektr olma konumunu 2012 ylnda da srdrmtr. Otomotiv sektrnden sonra sanayi iinde en yksek ihracat oranna sahip olan ikinci sektr yzde 10,59 ile hazr giyim ve konfeksiyon sektr olmutur. hracat iinde en yksek paya sahip nc sektr ise yzde 10,24 ile elik sektr olmutur (Tablo1). naat, otomotiv ve beyaz eya bata olmak zere birok sektrn hammaddesi konumunda olan elik sektrnde ithalat oranlar hala ok yksek seviyelerde gereklemektedir. Buna ramen, Trkiyede 2000den bu yana elik sektrnde ihracat oran byk lde artm, Trkiye elik sektrnde belirleyici ekonomilerden biri haline gelmitir.
TABLO 1. SEKTREL BAZDA HRACAT
Sektrler I. Tarm II. Sanayi A. Tarma Dayal lenmi rnler B. Kimyevi Maddeler ve Mamulleri C. Sanayi Mamulleri Otomotiv Endstrisi Hazr Giyim ve Konfeksiyon elik Elektrik Elektronik Makine Biliim Demir ve Demir D Metaller Makine ve Aksamlar klimlendirme Sanayii imento Cam Seramik ve toprak Mcevher Savunma Sanayii Gemi ve Yat Dier Sanayi rnleri III. Madencilik hracat Birlikleri Kaydndan Muaf hracat TOPLAM
Kaynak: TM

Kaynak: TK

HRACATIN L BAZINDA DAILIMI

Trkiyenin ihracat il baznda da nemli gelimeler gstermitir. hracatn il baznda dalmna bakldnda 17 il 1 milyar dolarn zerinde ihracat gerekletirmitir. 2011de 16 olan bu illere rnakta eklenmi ve bu iller toplam ihracatn yzde 84n gerekletirmitir. En ok ihracat yapan il ise 61 milyar dolar ile stanbul olmutur. 13 milyar dolar ile Kocaeli ikinci ve 12 milyar dolar ihracat ile Bursa nc en ok ihracat yapan il olmutur. Bu illeri zmir, Ankara, Gaziantep, Manisa, Denizli, Hatay, Adana, Sakarya, Kayseri, Konya, Mersin, Trabzon, rnak ve Antalya izlemitir (Grafik 3). Bu illerin pazar eitlilii en geni olan ve ihracata konu mallarn retiminde en ok eitlilie sahip olan iller olduklar grlmtr.
GRAFK 3. LLER BAZINDA HRACAT MKTARI (MLYAR DOLAR)

Kaynak: TK

hracatn byk bir ksmn gerekletiren bu iller dnda kalan illerde de ihracat miktar artmtr. Yksek ihracat oranna sahip olan bu illerin saysndaki art, illerin sektr eitliliindeki artla ve ihracata dnk retim stratejilerinin benimsenmesiyle doru orantl olmutur. Ayn zamanda ihracatn sadece stanbulda deil, Anadolunun eitli illerinde de artmas Trkiye ekonomisinin geirdii deiimi grmek asndan nem arz etmektedir. Daha ok dk ve orta teknolojileri sektrlerde retim gerekletiren bu illerin, yksek teknolojili mallarda retime gemeleri ihraca-

2012 (Milyar Dolar) 19,158 114,37 11,466 17,542 85,361 19,063 16,088 15,563 11,811 6,367 5,327 3,797 3,102 2,083 0,126 0,811 0,082 4,181 14,15 152

Pay (%) 12,61 75,31 7,55 11,55 56,21 12,55 10,59 10,24 7,77 4,19 3,5 2,5 2,04 1,37 0,83 0,53 0,05 2,75 9,31 100

S E TA P E R S P E K T F

HRACATIN LKE GRUPLARINA GRE DAILIMI

2012 ylnda en ok ihracat yaplan lke 13 milyar dolar ile Almanya, ikinci en ok ihracat yaplan lke 10,7 milyar dolar ile Irak ve nc lke en ok ihracat yaplan lke ise 8 milyar dolar ile ngiltere olmutur. 2012 ylnda devam eden Avrupa bor krizine ramen en ok ihracat yaplan lkelerin ounluu Avrupa Birlii lkelerinden olumaktadr. Ayrca, bor krizinin etkilerinin devam ettii bir dnemde Trkiye ihracatnn yzde 38,6sn AB lkelerine gerekletirmitir. Bu durum Trkiyenin ucuz fiyata kaliteli rn ihra eden yaps nedeniyle devam eden kriz dnemini lehine evirdiini gstermitir. stelik jeopolitik konum olarak da gerek hz gerekse kk miktarlardaki taleplere dier lkelere nispeten daha kolay cevap verebilmesi nedeniyle, Trkiye kresel ekonomik krizi avantaja evirmitir.
GRAFK 4. LKELER BAZINDA (MLYAR DOLAR) HRACAT MKTARI

hracatn eitlendirilmesine ynelik abalar sonucu Trkiye 2012 ylnda 243 lke ve Gmrk Blgesine ihracat gereklemitir. Bu durum, tek pazara odakl ihracat anlaynn artk geride kaldnn da ak gstergesi olmutur. hracatta artn devam iin bata Orta Dou ve Afrikann jeopolitik konumlar, sahip olduu kaynaklar ve stratejik geleceinden dolay, bu blgelere en yakn byk ekonomilerden biri olan Trkiye bu blgeleri gz ard ve ihmal etmemelidir. Hatta blge ile olan ticari ilikilerini daha da gelitirme stratejilerine odaklanmaldr.
TABLO 2. LKE GRUPLARINA GRE HRACAT, 2011 - 2012
lke Gruplar Genel Toplam A-AVRUPA BRLG LKELER (AB) B-TRKYE SERBEST BLGELER C-DER LKELER 1-Dier Avrupa lkeleri 2-Afrika lkeleri Kuzey Afrika lkeleri Dier Afrika lkeleri 3-Amerika lkeleri Kuzey Amerika lkeleri Orta Amerika ve Karayip lkeleri Gney Amerika lkeleri 4-Asya lkeleri Yakn ve Ortadou lkeleri Dier Asya lkeleri 5-Avustralya ve Yeni Zelanda 6-Dier lkeler 2011 Deer Pay-(%) 134 906 869 62 347 441 2 544 721 70 014 706 12 976 364 10 333 821 6 700 805 3 633 016 7 925 943 5 459 299 626 293 1 840 351 38 134 133 27 934 772 10 199 361 480 755 163 690 46,2 1,9 51,9 9,6 7,7 5,0 2,7 5,9 4,0 0,5 1,4 28,3 20,7 7,6 0,4 0,1 2012 Deer Pay- (%) 100,0 38,8 1,5 59,7 9,4 8,8 6,2 2,6 6,3 4,4 0,5 1,4 34,8 27,8 6,9 0,3 0,1 59 240 765 2 295 409 91 024 601 14 373 164 13 361 451 9 448 432 3 913 019 9 635 644 6 673 256 769 879 2 192 509 53 058 624 42 476 952 10 581 671 490 446 105 273 100,0 152 560 775 Deiim (%) 13,1 -5,0 -9,8 30,0 10,8 29,3 41,0 7,7 21,6 22,2 22,9 19,1 39,1 52,1 3,7 2,0 -35,7

Kaynak:TK

Kaynak: TK

Deien dengeler sonrasnda, Trkiyede d politika kararlar ekonomi ile uyumlu biimde uygulanmaya balamtr. Hkmetin Ortadou ve Afrikaya ynelik almlar Trkiyenin bu lkelerle olan ticari ilikilerinin gelimesini de salamtr. Bu almlar d ticarette eksen kaymas olarak tartlsa da esasen bu almlarn d ticarette lke eitliliini arttrd grlmtr. Bu eitlilii artrmaya ynelik yaplan serbest ticaret anlamalar ve vize muafiyetleri gibi uygulamalar Trkiye ekonomisinin d ticaretteki eksen genilemesine katk salamtr. Bu sayede, Irak, Suudi Arabistan ve Msr yani Orta Dou ve Kuzey Afrika (MENA) lkeleri en ok ihracat yaplan 10 lke arasnda yer almtr (Grafik 4). Ayrca, Yakn ve Ortadou lkelerine gerekletirilen ihracatta bir nceki yla gre yzde 52,10 ve Afrika lkelerine ise yzde 29,3 orannda art gereklemitir (Grafik 5). Yalnz, Ortadou lkelerine gerekletirilen ihracatta art oran ise yzde 11 orannda olmutur.

SONU VE 2013 BEKLENTLER

Kresel ekonomide zorlaan ticaret koullar, d ticarette baar yakalayan lkelerle yakalayamayanlar ayrtrmtr. zellikle kresel ekonomik krizden sonra kresel ekonomide dengeler deimi, ekonomik byme gelimi lkelerden gelimekte olan lkelere gemitir. Bu deiimi ihracat ivmesiyle gerekletiren gelimekte olan lkeler baarl olurken gelimi lkeler durgunluk srecine girmitir. AB lkelerinde devam eden bor krizi nedeniyle meydana gelen daralma ile 2011 ylnda ihracatn yzde 46,2sini AB lkelerine gerekletiren Trkiyenin ihracatn da olumsuz etkilemitir. Fakat, Trkiye ihracatta gerekletirdii kta, lke ve mal eitlilii ile d ticaret daralmasnn neden olduu olumsuz durumlar da bertaraf etmeyi baarmtr. Trkiyenin 2012 ylnda 243 lke ve Gmrk Blgesine ihracat gerekletirmi olmas hem ihracatn

S E TA P E R S P E K T F

artmasna hem de kresel ticaret dinamiklerine hzl adaptasyon gstermesine katk salamtr. Trkiye dier gelimekte olan lkelere gre kk miktarlardaki taleplere daha kolay yant vermesi ve corafik konumu nedeniyle lojistik maliyetlerde salayaca faydayla dier gelimekte olan ekonomilere gre daha avantajl bir konuma gelmitir. Trkiyenin ihracatta yakalad istikrarn devam edebilmesi iin lke eitlilii, sektr eitlilii, ekonomide rekabet gcnn ykseklii ve retilen rnlerinin katma deerinin yksek olmas nem arz etmektedir. hracatta meydana gelen art 2012 ylnda ihracatn rekor bir seviyeye ulamasn salam, ayn zamanda ekonomik bymenin de kaynan oluturmutur. hracatn en nemli kalemi olan sanayi sektr bu performansn srdrlmesinde kilit rol oynamaktadr. Buna ynelik olarak 1 Ocak 2012den itibaren geerli olan Yeni Tevik Yasas retim yapsn da deitirmeyi hedeflemektedir. Yeni tevik yasasyla ba-

ta ileri teknoloji rnlerinin lkede retilmesi, Trkiye ekonomisinin da olan bamllnn azaltlmas ve dolaysyla cari an azaltlmas hedeflenmitir. Yeni ylda kresel ekonominin daha lml bir seyir izleyecei ve AB blgesinde ksmi bir toparlanmann olaca beklenmektedir. 2012 ylnda yzde 0,4 orannda klmesi beklenen ABnin 2013 ylnda yzde 0,2 orannda byyecei tahmin edilmektedir. hracatn gerekletii lkelerin ekonomik byme oranlarnn lml seyredecei, ihracatta pazar ve rn eitlenmesinin artaca ngrlmektedir. Ayrca, gelimekte olan lkelerde ekonomi byme beklentisinin 2012 ylnda yzde 5,1 ve 2013 ylnda ise yzde 5,6ya ykselecei tahmin edilmektedir. Bu nedenle, kresel ekonomide meydana gelecek iyileme ile kaybedilen pazarlarn tekrar geri kazanlmas ve bata Ortadou, Yakndou, Afrika lkelerine yeni almlar ile Orta Vadeli Programda 2013 yl ihracat hedefi olan 158 milyar dolara ulamak mmkn gzkmektedir.

Erdal Tanas KARAGL 1992de stanbul niversitesi ktisat Fakltesinden derece ile mezun oldu. Yksek lisansn ABDde Connecticut niversitesinde, doktorasn ngiltere de bulunan York niversitesinde, 2002 ylnda D Borlar ve Ekonomik Byme likisi ve D Bor teleme Riski adl teziyle tamamlad. Karagln eitli gazete ve dergilerde d borlar, cari ak, ekonomik byme, savunma harcamalar, enerji, isizlik, kamu harcamalar, yoksulluk ve sosyal yardm alanlarnda yazlar, makaleleri ve aratrma raporlar bulunmaktadr. Birok makalesi uluslararas dergilerde ve Social Science Citation Index (SSCI)de taranan dergilerde yaymland. Bu almalarndan dolay, Trkiye Bilimler Akademisi (TBA) ve TBTAK tarafndan birok defa yayn tevikine layk grld. Karagl, TBTAK tarafndan Trkiye Bilimler Akademisine (TBA) asosiye ye olarak seildi. Halen Yldrm Beyazt niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinde retim yesi olarak almakta ve SETAda ekonomi blmnde almalar yapmaktadr. 1992de stanbul niversitesi ktisat Fakltesinden derece ile mezun oldu. Yksek lisansn ABDde Connecticut niversitesinde, doktorasn ngiltere de bulunan York niversitesinde, 2002 ylnda D Borlar ve Ekonomik Byme likisi ve D Bor teleme Riski adl teziyle tamamlad. Karagln eitli gazete ve dergilerde d borlar, cari ak, ekonomik byme, savunma harcamalar, enerji, isizlik, kamu harcamalar, yoksulluk ve sosyal yardm alanlarnda yazlar, makaleleri ve aratrma raporlar bulunmaktadr. Birok makalesi uluslararas dergilerde ve Social Science Citation Index (SSCI)de taranan dergilerde yaymland. Bu almalarndan dolay, Trkiye Bilimler Akademisi (TBA) ve TBTAK tarafndan birok defa yayn tevikine layk grld. Karagl, TBTAK tarafndan Trkiye Bilimler Akademisine (TBA) asosiye ye olarak seildi. Halen Yldrm Beyazt niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinde retim yesi olarak almakta ve SETAda ekonomi blmnde almalar yapmaktadr.

Nenehatun Caddesi No:66, GOP, ankaya 06700 Ankara, TRKYE Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90 www.setav.org | info@setav.org