WARTO WIEDZIE

dr n. wet. Olga Kulesza, lekarz weterynarii, dypl. IVCA

Gabinet weterynaryjny OLIWET

WETERYNARIA W PRAKTYCE

Termograa
w diagnostyce koni
CO NOWEGO?
Termogra u koni po raz pierwszy zastosowano w poowie lat 60. ubiegego wieku. Mimo e wczenie stosowany sprzt by bardzo niedoskonay, przeprowadzono wiele bada potwierdzajcych unikalne walory tej metody. Dzi termograa przeywa swj renesans, gwnie za spraw moliwoci jej wykorzystania w badaniach antydopingowych u koni sportowych w czasie zawodw oraz monitorowania ich stanu zdrowia w procesie treningu.
Historia termograi w weterynarii jest wbrew pozorom duga i burzliwa, gdy siga 1800 roku, kiedy to angielski astronom Herschel dowid istnienia wiata niewidzialnego. T cz widma promieniowania sonecznego, z racji pooenia po stronie promieniowania czerwonego, pniejsi badacze nazwali promieniowaniem podczerwonym. Pierwsze detektory podczerwieni powstay 33 lata pniej (3). U koni termogra zastosowano po raz pierwszy w 1965 roku, w poczeniu z badaniem radiologicznym, a stosowany wwczas sprzt wymaga 6 minut, aby stworzy termogram (4). Niedoskonao sprztu, jego niewielka czuo, rozdzielczo oraz tak dugi czas skanowania, stanowiy spore ograniczenia i przysporzyy termograi wielu sceptykw wrd wczesnych badaczy. Mimo e powstao kilka prac dotyczcych zastosowania termograi u koni, potwierdzajcych jej unikalne walory oraz skuteczno i wszechstronno, wci bya ona na uboczu, nie traktowana zbyt powanie. Moja przygoda z termogra rozpocza si w 2003 roku, kiedy to ukad optyczny zastosowany w kamerze wymaga kilkunastu sekund do zeskanowania caego obrazu, co w przypadku wielu koni rwnie stanowio problem. Dzi termograa przeywa swj come back, a to za spraw nowego sprztu i jego bezinwazyjnoci, mobilnoci, a przede
Kade ciao, ktrego temperatura jest wysza od zera bezwzgldnego, emituje promieniowanie cieplne (1). Utrata energii poprzez promieniowanie jest podstaw termograi (2).

wszystkim czuoci, ktre okazay si nieocenione m.in. w wykrywaniu niedozwolonych praktyk u koni sportowych. Wielki sport, w ktrym w gr wchodz due pienidze, czsto niewiele ma dzi wsplnego ze szlachetnymi reguami rywalizacji fair play szczeglnie w stosunku do koni. Norm stao si pobieranie moczu i krwi w celu wykrycia metabolitw niedozwolonych substancji dziaajcych oglnie, w czasie waniejszych imprez narodowych oraz duych zawodw midzynarodowych czy mistrzowskich. Natomiast za pomoc badania termogracznego mona wykry stosowanie substancji, ktrych metabolity s niemoliwe do wykrycia we krwi lub moczu, np. rozgrzewajcych, dranicych maci wcieranych w koronki, ktre przy kontakcie koronki z drgiem przeszkody, powoduj ogromny bl, zmuszajc konia do unoszenia ng. Inn niedopuszczaln praktyk jest wkadania niewielkich, plastikowych lub te szklanych kawakw pod ochraniacze, co rwnie ma zmusi konia do podnoszenia ng i niedotykania drgw. Miejsca wcierania maci czy obecnoci cia obcych pod ochraniaczami bd widoczne w termogramie pod postaci gorcych punktw hot spots, tak samo jak blokady farmakologiczne, np. mini ldwiowych u koni skoczkw, widoczne w postaci regionw o podwyszonej ciepocie w obszarze dziaania danego rodka (5). Niestety nasze rce s nie do czue, aby wykry rnice rzdu 2C, ktra jest istotna diagnostycznie. Czsty problem stanowi rwnie podawanie rodkw przeciwzapalnych i przeciwblowych w okolice nerww oraz chirurgiczne przerywanie ich cigoci (neurektomia), w tym przypadku rwnie termograa moe przyj z pomoc w ich wykryciu (5,6).

Ponadto w Wielkiej Brytanii, ktra w tej chwili peni wiodc rol w termograi u koni, zarwno w badaniach, edukacji, jak i zastosowaniu praktycznym, konie nalece do reprezentacji kraju s badane termogracznie co tydzie. Umoliwia to wykrywanie podklinicznych zaburze metabolizmu, gwnie w obrbie tkanek aparatu ruchu, a tym samym zapobieganie dalszemu rozwojowi choroby zanim ujawni si klinicznie w postaci kulawizny (7,8,9). W Anglii prowadzi si obecnie wiele projektw, w ktrych jednym z narzdzi jest termograa. Suy ona m.in. werykacji skutecznoci dziaania rnych preparatw czy urzdze majcych za zadanie schadzanie bd rozgrzewanie koczyn czy mini koni, a badania takie s czsto zlecane przez rmy je produkujce. Innym ciekawym badaniem jest projekt dotyczcy wpywu wzrostu temperatury cigien u koni w czasie pracy na ich uszkodzenia. Jedn z jego czci jest termograczna ocena wpywu na ten proces rnego typu ochraniaczy i owijek. Termograa jest rwnie jedn z najprostszych i bardzo skutecznych metod dopasowywania siode. Dzi nikt, kto ma pojcie o jedziectwie i choby podstawach anatomii i zjologii, nie neguje konieczno doboru odpowiedniego sioda do danego konia na danym etapie treningu. Jest to niezbdne dla utrzymania jego krgosupa, a porednio i koczyn w dobrym zdrowiu. Badanie jest mao skomplikowane i bardzo miarodajne. Umoliwia ocen rozkadu ciaru jedca na siodle (ryc. 1), przylegania sioda do grzbietu konia, symetrii, rwnomiernoci rozoenia nacisku i ewentualnych punktw ucisku. Na tej podstawie wprawny pasowacz (saddle tter) moe dokona odpowiednich zmian w rozstawie ku, wypenieniu poduszek sioda czy zmianie sioda na inne,

74

PADZIERNIK 10/2009 www.weterynaria.elamed.pl

WETERYNARIA W PRAKTYCE

WARTO WIEDZIE

a trafno tych dziaa werykuje si powtrnym badaniem termograficznym (ryc. 2 i 3). Oprcz powyszych zastosowa termograa ma nieocenione zastosowanie w diagnostyce ortopedycznej jako technika komplementarna do standardowych ju technik obrazowania, takich jak RTG czy USG. Czsto spotykam si z pytaniem ze strony wacicieli, co jest lepsze? Wynika ono z niezrozumienia rnicy pomidzy tymi metodami. Ot RTG i USG to techniki, za pomoc ktrych oceniamy stan anatomiczny badanej struktury, natomiast termograa, tak jak i scyntygraa, odzwierciedla jej stan zjologiczny. Jeli w badanej strukturze toczy si proces patologiczny, przyjmijmy pocztkowa faza stanu zapalnego, i nie doszo do zmian w strukturze tkanki (o ile nie bya ju wczeniej uszkodzona), nie uwidocznimy tego faktu w USG i RTG, natomiast w termogramie bdzie on widoczny ze wzgldu na nieodzowne w zapaleniu przekrwienie, a tym samym wzrost ciepoty. Termograa ma rwnie nieocenion rol w kontrolowaniu zejcia procesu zapalnego i ocenie, czy jest on ju zakoczony i ko bez ryzyka rekontuzji moe wrci do pracy (10) (ryc. 4). Jednak jeli nastpstwem przebytego kiedy stanu zapalnego bdzie blizna kostna czy wknista, da si j zobrazowa przy pomocy USG czy RTG. Za pomoc termografii zobrazujemy proces dotyczcy tkanek pooonych powierzchownie, poniewa blizny np. cigien bd chodniejsze ni normalna zdrowa tkanka (10) (ryc. 5). Termograa moe okaza si pomocna rwnie w przypadkach trudnych do zdiagnozowania. Syndrom trzeszczkowy od lat przysparza lekarzom problemw diagnostycznych i terapeutycznych. Wiemy ju obecnie, e skada si na niego nie tylko trzeszczka kopytowa jako taka, ale i cigno zginacza gbokiego palcw, kaletka

podtrzeszczkowa i staw kopytowy. Na podstawie samego obrazu RTG trzeszczki nie mona wyrokowa. W przypadku kiedy w obrazie RTG mamy poszerzone kanay naczyniowe mona wykona prosty test, a jego wynik oceni termogracznie. Ot u koni, u ktrych zaburzone jest krenie w ttnicach kocowych trzeszczek, po ruchu temperatura w obwodowym odcinku palca pozostanie taka sama lub wzronie tylko nieznacznie, w przeciwiestwie do koni zdrowych (11) (ryc. 6). Termograa moe rwnie pomc w lokalizacji procesw patologicznych, ktrych nie udao si wykry standardowym badaniem ortopedycznym i uznanymi badaniami dodatkowymi i da punkt zaczepienia do dalszej wnikliwej diagnostyki (ryc. 7). Badanie termograficzne krgosupa pomaga rwnie w mojej praktyce chiropraktyka weterynaryjnego, umoliwia lokalizacj ewentualnych stanw zapalnych (ryc. 8), miejsc chodniejszych, gdzie przewaa dziaanie ukadu wspczulnego itd. Zastosowa jest wiele, ale i wiele ogranicze wynikajcych z czuoci metody oraz specyki konia jako gatunku. Tak jak w przypadku kadego narzdzia diagnostycznego, tak i kamery termowizyjnej, nie wystarczy kupi jakiegokolwiek sprztu i metod prb i bdw usiowa co zobaczy. Naley posi niezbdn wiedz dotyczc metody, jej zastosowa i ogranicze, umiejtnoci waciwego przygotowania pacjenta, pomieszczenia, skanowania oraz analizy termogramw, aby w peni wykorzysta jej zalety i uczyni poytecznym narzdziem diagnostycznym w codziennej praktyce. Do bada uyto kamery termogracznej VIGOcam V50 rmy VIGO System SA, do analizy danych wykorzystano program Therm V50 doczany do zestawu kamery przez producenta.

Pimiennictwo 1. Purohit R.C., Mc Coy M.D.: Thermography in the diagnosis of Inamatory Processes in the Horse. American Journal of Veterinary Researches, 1980, 8, 1167-1174. 2. Jaworski J.J.: Termograa budynkw. Dolnolskie Wydawnictwo Edukacyjne, Wrocaw 2000.

3. Polakowski H.: Zastosowanie termograi w badaniach nieniszczcych, metoda fali cieplnej, termograa impulsowa. IV Konferencja Krajowa
Termograa i termometria w podczerwieni i Szkoa Termograczna, d 2000.

4. Delahanty D.D., Georgi J.R.: Thermography in equine medicine. J. Am. Vet. Med. Assoc., 1965, 147, 235-238. 5. Van Hoogmoed L.M., Snyder J.R.: Use of infrared thermography to detect injections and palmar digital neurectomy in horses. Vet. J., 2002, 164, 129-141. 6. Purohit R.C. Mc Coy M.D.: Thermography diagnosis of Horners Syndrome of the horse. American Journal of Veterinary Researches, 1980, 8, 1180-1182. 7. Marr C.M.: Microwave thermography: a non invasive technique for investigation of injury of the supercial dogital exor tendon in the horse. Equine Vet. J. 1992, 24, 269-273. 8. Purohit R.C., Bergfeld W.A., Mc Coy M.D.: Value of clinical thermography in veterinary medicine. Auburn Vet., 1977, 33, 104--108. 9. Vaden M.F., Purohit R.C., Mc Coy M.D., Vaugham J.T.: A technique for subclinical diagnosis of osteoarthritis. Am. J. Vet. Res., 1980, 41, 1175-1179. 10. Turner T.A.: Alternative methods of soft tissue imaging. Dubai Internat. Equine Symp.: The equine atlete: tendon, ligament and soft tissue injuries. March 27-30, 1996, 165-176. 11. Turner T. A., Fessler J. F., Lamp M., Pearce J.A., Gedde L.A.: Thermographic evaluation of horses with podotrochlosis. Am. J. Vet. Res. 1983, 44, 535-539.

dr n. wet. Olga Kulesza Gabinet weterynaryjny OLIWET lekarz weterynarii, dypl. IVCA, w trakcie specjalizacji z termograi koni www.oliwet.com.pl e-mail: olgakulesza@go2.pl

PADZIERNIK 10/2009 www.weterynaria.elamed.pl

75

WARTO WIEDZIE

WETERYNARIA W PRAKTYCE

6a

6b

7a

7b

Ryc. 1. W termogramie widoczne niesymetryczne pooenie koci kulszowych jedca w siodle: prawa wysunita do przodu i mocniej obciana ni lewa Ryc. 2. Przykad le dopasowanego sioda, nie rozkadajcego rwnomiernie ciaru jedca. W termogramie widoczne gorce punkty ucisku, w rodkowej czci odcinka piersiowego krgosupa, w tyle poduszek sioda Ryc. 3. Przykad lepiej dopasowanego sioda. Ciar rozoony rwnomiernie na caej dugoci poduszek sioda, symetrycznie po obu stronach Ryc. 4. Ko w dwa tygodnie po wypadku na parkourze, kiedy to po skoku nagle bardzo mocno zakula. W USG stwierdzono aseptyczne zapalenie przyczepu SL k.p.p. W termogramie widoczna podwyszona ciepota w obrbie przyrodkowej strony nadgarstka prawego, przyczepu minia midzykostnego, oraz zginacza powierzchownego palcw Ryc. 5. Ko po drugiej rekontuzji cigna zginacza powierzchownego palcw k.p.p. (ostatnia 70% uszkodzenia) w stanie wygojenia. W termogramie chodniejszy obszar w obrbie rodkowej i dalszej czci prawego cigna zginacza powierzchownego palcw; bardziej rozlany obszar o podwyszonej ciepocie pomidzy pitkami koczyny piersiowej lewej Ryc. 6 a. Ko ze stwierdzonym syndromem trzeszczkowym. W termogramie widoczne chodne ciany kopyt i koronki w obu koczynach piersiowych. Ryc. 6 b. Prawidlowy obraz termiczny tej okolicy palca Ryc. 7 a, b, c. Ko okresowo kulejcy na k.m.l. Badaniem ortopedycznym i badaniami dodatkowymi nie udao si znale przyczyny tego stanu. W termogramie widoczne wychodzenie caego odcinka koczyny miednicznej lewej od stawu skokowego obwodowo. Ko bdzie poddany dalszej diagnostyce Ryc. 8. Ko majcy problemy z lotnymi zmianami, pasaem i piaffem. W termogramie widoczna podwyszona ciepota w okolicy kbu, bliych odcinkw opatek oraz odcinka piersiowego krgosupa. Zostanie sprawdzone dopasowanie sioda

7c

76

PADZIERNIK 10/2009 www.weterynaria.elamed.pl